LJUIS KERËL

Liza në botën e
çudirave

Përktheu: Maqo Afezolli

Shtëpia Botuese
"Mësonjëtorja"
Tiranë, 1998
 E fshehta e botës së çudirave

Kur u botua për here të parë. më l X65 në

Lundër "Liza ne boten <:' çudirave". nuk pati ndonjë
pritj« të hu/shme dhe shtypi i kohcs nuk i kushtoi
ndonjë vëmendje te posaçme. Popullaritetin dhe
Përgatiti për shtyp: Frederik Shuraja
autoritetin si vepër e shquar letrare e fitoi
Kompjuterizoi: A. Kapoli dalëngadalë. derisa arriti te bëhet një nga veprat
më të përhapura të letërsisë angleze për fëmijë. Si
çdo vepër e mirë e letërsisë për fëmijë. ajo filloi të
tërhiqte vëmendjen e të rriturve dhe lë lexohej me
dëshirë dhe prej tyre.
Shekulli XIX i dha 11/i.; shtysë li! re letërsisë
për tëmiië . duke e shkëputur edhe më shumë nga
kufizimet e deriatëhershme. që e mbanin shtrënguar
pus kërkesave didaktike <: moralizimeve të
drejtpërdrejta. Së bashku me "Pinokun" l' Kolodit e
me përralla! efamshme të Andcrsenit, edhe "Liza në
botën e çudirave" pati ndikim fii madh në zhvillimin
e letërsisë për femijë gfutiJ dhjctëvieçarëve lë
mëvonshem e deri në ditët tona
Pavarësisht se tuni sh11111i.i nga novacionet që
solli kio vepër nuk na habitin më për arsyen e
thjeshtë se në këtë formë janë shkruar me dhjetëra
novela e romane. nuk duhet te harrojmë se për
kohën kur u shkrua. "zbulimi" i asaj hole fantastike
noa heroina dhe mrekullitë lJii i ndodhin qenë një gjë
.,
-'

krejt e re dhe e freskët. Ajo mënyrë parashtrimi. pra
zbulimi i një hole tëjashtëzakonshme e të zakonshme
nga velë fëmijët. përhën edhe sot bazën e shumë
veprave letrare. Ja pru ndihmesu e çinuar lfë solli
"Liza në botën e <,:udirave" në letënine për [ëmijë.
Autori i sa/ qe pedag.o:J, i matemat ikës dhe i
logjikës Ai ka lënë dhe disa vepra ne këtë fushë e
ndonjëra prej tyre ruan niëtarë vlere Qe të jesh
matematikan i mirë duhet te kesh fanwzi dhe kjo
dhunti nuk i mungonte Kerëlli1. po megjirhatë.
studimet e tij në këte fushe mhetën të :::hehta.
Fantazia e ndihmoi Kerëllin për !'11 bërë i njohur në
ie1ersi e për të zënë një vend nderi në letërsinë
botërore përfemijë
Ljuis Kcrëll është p.,ewlonimi letrar. Emrin e
vër!elt' ku Çar]: Lutuixh Doxh,011 .li lindi më 1832
në Deshëri. kontea ('eshiër (:ln,l!,lii. ne një familje
intelektualësh më nfëmbëdhjele je mijë. katër vëllezër
dhe shtatë motra. Biografë! di:shmofnë se ai qe
shumë i druaitur. i turpshëm dhe shëndetlig Mirëpo
Çarli kishte aftësi të çuditshme krijuese dhe që në
moshën d_vmbëdhjetëvjec,:are shpikte gf ithfarë
lodrash për motrat dhe vëllezërit më të vegjël. U
tregonte përralla me ndodhira të çuditshme ku një
pjesë prei episodeve i shpikte u i shtonte vetë.
Kur u hë pedagog. edhe irsc nuk u martua. i
pëlqente le shuqërohei me fërni/t' t'i merrte me vete
ne piknik u ne shctit]« e 1'11 rrctenle perralla e
ndërkohe u vizutontc në copu IL' mëdha kartoni
4
personazhet e përrallave Ilustrimi i bënte më të
kapshme e më tërheqëse figura! Qe shumë i dhënë
pas artit të ri të fotografimit, LJe po bënte hapat e
parë në atë kohë. dhe ka lënë një tog fotografish. të
cilat dëshmojnë për talentin e tij Vdiq ne Gildford.
Suri (Angli), më 189g
Përrallën e Lizës e sajo, rastesisht. gjatë një
pikniku që po bënte në brigjet e lumit Tumiz bashkë
me një shok dhe rri vajza Lë vogla I zuri shiu dhe u
detyruan të strehoheshin diku. A i filloi t'u rrëfente
përrallën vajzave. me qëllim që lë kalonin kohën dhe
t'i zbaviste. Vajzat u habitën nga ngjarjet fantastike,
nga humori e lë papriturat dhe, kur u ndanë, njëra
prej tyre, Liza. iu lut t'ia jepte të shkruar. Ai iu vu
punës dhe pas disa muajsh iu plotësoi këtë dëshirë.
Më vonë, i shtyrë nga miq e shkrimtarë. e dha për
botim me pseudonimin Ljuis Kerëll.
Kritika është përpjekur gjithmonë ta gjejë të
fshehtën e suksesit të jashtëzakonshëm që pati vepra
<' Kerëllit dhe të zbërthejë vlerat e saj. ndaj për të
tanë shfaqur mendimet me të ndryshme Disa e
marrin si vepër alegorike. disa e kundrojnë si satirë
uolitike. psikologjike e antifetare. Pala - e tretë e
-hikon veprën si krijim [antastik te autorit. të
zhveshur nga problemet e me synimin e vetëm që të
.irgëtohen lexuesit.
Këto vështirësi nukjanë të rastit dhe ngjasin
rendom, sidomos me vepra humoristike që mbajnë
·. ulën e një origjinaliteti të veçantë dhe lë cilat është
5
vështirë të futen në një kallëp të vetëm. Si i tillë;
edhe "Liza në botën e çudirave" jep shkas për
interpretime të ndryshme.
Po si shpjegohet suksesi. pse vazhdon të
lexohet me ëndje nga të vegjël e te mëdhenj. si i
qëndroi kohës kaq gjatë dhe (gjë të veçantë ka?
Vepra kurrsesi nuk mund të gëzonte këtë
respekt e popullaritet. po qe se do t'u qëndronte larg
problemeve të kohës Kuptohet qartë ironia e autorit
kundrejt disa mënyra sjelljeje. etike e morale të
shoqërisë së lartë në kohën kur sundonte
mhretëresha Viktoria. Le të kujtojmë si tallet autori
me skenën e çajit. aq tipike për shoqërinë angleze. te
Lepuri i Marrë. te bisedat e kota me Kapelebërësin.
le dukesha qesharake e e neveritshme. te gjëegjëzat
që s'kanë zgjidhje. te mënyrat e ndryshme për të
vrarë kohën etj.
Në veçanti një sa! irë e mprehtë është gjithë
skena e bukur e gjyqit, një parodi e shkëlqyer për
gjyqet dhe gjykatësit e kohës. Nuk ka si merret
ndryshe, veçse si satirë e mprehtë kundër
despotizmit të pushtetit mbretëror. shprehja e
përhershme e mbretëreshës kupë "T'i pritet koka!"
për secilin nga nënshtetasit e soj që bën një gabim
sado të vogël.
Vjershat dhe këngët e zgjedhura këtu ka
mundësi të jenë edhe një lloj purodizmi për krijimet
e dobëta poetike të kohës. veç· mjetit tjeter
humoristik që përdor autori. Duke qënë se Liza nuk i
6
mban mend t'i riprodhojë me saktësi. i ngatërron
strofat e fjalët dhe kësisoj ato tingëllojnë tjetër për
tjetër
Kuptohet se Ljuis Kerëlli nuk ku një koncept
qartë për ndarjen e shoqërisë ne klasa. po
fi.i
qëndrimi i tij ironizues dhe satirizues për sjelljet
arrogante e kotësirave të klasave sunduese ndihet
qartë. Sidomos ngritja e Lizës ndaj pushtetit të
mbretëreshës nënvizon dëshirat e tij demokratike
dhe humanitare.
Ljuis Kerkëlli është mjeshtër
kundërsenseve. disa prej lë cilave lexuesi mund t'i
shijojë edhe në këtë vepër. si ndryshimet dhe
ilogjizmat që marrin frazat po t'u ndërrohet rendi i
fjalëve, p.sh. "shoh çdo gjë lfi; ha" dhe "ha çdo gjë
që shoh!" etj.
Është me interes të vëmë re me sa lehtësi e
hijeshi e bën autori kalimin e l.izës nga bota e
vërtetë në një hutë fantastike Si shkas i shërben
takimi i rastit i heroinës me një lepur lë veshur si për
festë. që po nxiton lë shkojë diku. Habia e lizës
bëhet më e madhe kur shikon se Lepuri paska paska
dhe orë xhepi. lepur me orë në xhep. gati një shekull
përpara. kur ato mund t'i mbanin vetëm aristokratët,
që vërtet një gjë e rrallë. prandaj kureshtja e lizës
rritet dhe ajo vendos të ndjekë lepurin. futet në
strofkullën e tij dhe dalwngadalë hyn në një vend të
panjohur e përrallor dhe hap pus hapi na tërheq
7
edhe ne në atë botë mrekullirash. na paraqet me
përshtatje me psikologjinë e moshës Le re kujtojmë
gjithfarë tipash sa të çuditshëm. aq edhe komikë.
shqetësimin e Lizës kur bëhet me c gjat« se një pemë
Të papritura/ që i ndodhin heroinës dhe dhe mendon t'u dërgojë dhurata me postë këmbëve te
këmbimi i beftë i madhësisë trupore e bëjnë edhe më veta.'
tërheqëse veprën. se ndihmojnë për ta futur e për ta
Ljuis Kerëll ka shkruar dhe një pjesë lë dytë
nxjerrë nga situata të vështiru e shpesh tragjikomike.
lë veprës. me titull "Përmes J)a\'l/yrës dhe çfarë gjeti
Po Lizën. siç e tërheq kureshtia për të zbuluar çdo
Liz atje". po me kaq fantazi dhe hu kur i. sa disa
cep të botës së çudirave. po aq shumë e bren edhe
kritikë janë të mendimi! se është një vepër edhe më e
meraku se si do të bëjë CJë të viië serish ne botën ku
mirë se "Liza në botën e çudirave". Veprat e tij të
qe më parë. e bren ndërgjegjja që s'ka përvetësuar
(lera. vjersha. poema. pamflete suririke-humoristke.
mësimet. e ha meraku për detyrat L/ë duhet të
si dhe një roman në dy vëllime janë larg nivelit
zgjidhë. e merr malli për për njërzit e afërm. Kësisoj ideoartistik lë "Lizës" dhe sotjanë harruar.
kemi një lizë sa naive. aq dhe lë sinqertë, lë cilën
fillojmë la duam. edhe me mirëdashje vëmë buzën në Është e kuptueshme se: perkthimi i veprave
gaz kur ngatërron tabelën e shumëzimit ose humoristike pëson humbje, po mcgiithaie edhe
kryeqytetet e shteteve. Kjo pleksje e botës fantastike kështu na jepet mundësia lë shi/o/mi! humorin dhe
me ndodhira të një bore lë vërtetë bëhet kaq ra/entin e njërit prej autoreve re shquar lë letërsisë
botërore përfëmijë
natyrshëm nëpërmjet gjykimeve e kujtimeve të Lizës.
sa shqetësimi i sa; hë het edhe i lexuesi/ Autori nuk
ngurron të vërë në dukje lë metat e Lizës dhe
NAUM PRIFTI
dëshirën e sinqertë për t'i luftuar ato.
"Përgjithësisht. - shkruan ai për Lizën. - ijepte veles
këshilla shumë të mira, megjithëse rrallëherë i vinte
nëjetë,"

Veçan/ia e dytë është gërshetimi i spikatur i

fantazisë dhe humorit, një dhuratë e rrallë për
autorët e letërsisë për fëmijë.
Autori ka një aftësi lë madhe për t'i shikuar
gjërat me sytë e fëmijës e për t'i gjykuar në

8
9
 KAPITllLLI I nga vendi. sepse nuk kishte parë kurrë
PËRMES GROPËS SË LEPURIT
Liza, duke ndenjur në breg. përbri së
motrës. s'kishte me se të merrej. filloi të
mërzitej. Pati hedhur vështrimin dy-tri herë në
librin që po lexonte e motra. por ai s'kishte as
figura, as dialogë - Një libër që nuk ka as figura,
as dialogë nuk vlen asgjë, - tha ajo me vete.
Dhe për një çast mendoi (megjithëse e
kishte mendjen turbull. ngaqë bënte vapë dhe po
i vinte gjumë) të shkonte të mblidhte ca
luleshqerra e të thurte një kurorë me to. Kjo
punë do ta kënaqte dhe do t'i hiqte mërzinë. Por,
papritur, këtë çast i kaloi pranë një lepur i bardhë
me ca sy të kuq.
Megjithatë, kjo nuk kishte ndonjë gjë për
t'u çuditur. Bile edhe vetë Liza nuk u çudit dhe
aq kur e dëgjoi Lepurin t'i thoshte: - Bubu!
Bubu! M'u bë vonë! (Pas disa ditësh, kur e
gjykoi punën më hollë. e kuptoi se paskësh qenë
vërtet për t'u çuditur. Veç atypëraty iu duk një
gjë e natyrshme). Por kur Lepuri nxori një orë
nga xhepi i jelekut dhe pastaj. si e pa. ua dha
këmbëve me vrap. vetëm atëherë Liza kërceu
10
ndonjëherë një lepur që të kish veshur jelek e aq
më shumë që të nxirrte edhe orë nga xhepi.
Prandaj. plot kureshtje. e ndoqi përmes fushës,
derisa e pa të futej në një gropë të madhe pas një
ferre. Edhe Liza u fut menjëherë në gropë, pa
menduar aspak se si mund të dilte përsëri.
Gropa e Lepurit deri-diku ishte e drejtë si
një tunel. por pastaj merrte menjëherë teposhtë,
aq sa Liza s'pati as kohë të ndalej e veç pa se po
binte në një pus të thellë.
Ose pusi qe shumë i thellë, ose ajo po
binte tepër ngadalë, se, duke zbritur, kishte kohë
sa të donte të hidhte sytë rreth e qark e të vriste
mendjen se ç'do të bëhej më tej. Në fillim u
përpoq të shihte poshtë, që të merrte vesh ç'po
ndodhte, por atje ishte aq errët. sa s'dukej gjë.
Pastaj zuri të vështronte përreth e pa se pusi
ishte plot me dollapë e rafte librash. Aty-këtu
vuri re piktura e harta të varura me kujdes. Liza
zgjati dorën te njëri nga raftet dhe mori një qyp,
ku ishte shkruar "Reçel Portokalli". Por sa keq!
Ai ishte bosh. Duke zbritur. e vendosi
diku në një raft tjetër.
- Epo, - mendonte me vete Liza, - duke
zbritur kështu, u mësova dhe s'do të pyes fare
11
kur të rrokullisem poshtë nga shkallët' Sa trime
do t'u dukem të gjithëve në shtëpi! Heu. unë s'do
të bëj zë fare edhe sikur të bie nga çatia! ( Dhe
mirë e kishte).
Zbrite zbrit. po zbritja s'kish të sosur.
- Kush e di sa milje-!' do të kem zbritur. -
tha me zë. - Prit të shoh, duhet të kem zbritur nja
katër milje, besoj ... (se Liza na i kish mësuar
këto gjëra në shkollë dhe. mcgj ithësc tani s'ishte
hiç rasti për të shitur mend me ato që dinte. se
aty s'kishte asnjeri fare që ta dëgjonte, s'bënte
keq që i përsëriste) ... po, tamam kaq. Po s'di, në
ç'gjërësi e në ç'gjatësi gjeografike do të kem
mbërritur? (Liza as që e kishte idenë fare se ç'do
të thotë gjerësi gjeografike. as gjatësi
gjeografike, por këto iu dukën goxha fjalë të
bukura dhe kish qejf t'i thoshte).
Dhe vazhdoi prapë. - S'e di vallë, a do të
dal në anën tjetër të tokës'? Ç'gjë e habitshme do
.
të jetë kur të shoh njerëzit të ecin c kokë poshtë!
.
Antipatët më duket ... (këtë herë i vinte
mirë që s'kishte njeri ta dëgjonte, pasi kjo fjalë
nuk i tingëlloi mirë) ... po si t'ia bëj që t'i pyes si
I) Masë për matjen e largësisë. Një milje=] 524
111t:1ra.
,.,
quhet vendi i tyre? Ju lutem. kjo është Zelanda e
Re apo Australia? Sa budallaqe do të më
kujtqjnë po (ju bëj një pyetje të tillë! Jo, jo,
s'duhet t'i pyes për këtë. Ndoshta mund ta shoh
të shkruar diku.
Ik e ik poshtë. s'kish ç'të bënte tjetër,
prandaj nisi të fliste përsëri.
- Dina do të mërzitet shumë pa mua sonte.
(Dina ishte macja e saj). Ndoshta s'do të harrojnë
t'i japin pjatën e qumështit pasdite. Dina ime e
dashur! Sa qejf sikur të ishim këtu të dyja
bashkë. Vërtet këtu s'ka minj, por mund të zije
ndonjë lakuriq nate, e ata u ngjajnë shumë
minjve. Por. a i hanë me të vërtetë macet
lakuriqët e natës? S'e di!
Këtu Lizës filluan t'i rëndohen pak sytë
dhe vazhdoi të fliste me vete: - A i hanë macet
lakuriqët e natës? l hanë macet lakuriqët? - Bile
nganjëherë thoshte të kundërtën: - A i hanë
lakuriqët macet? - dhe. meqë asnjërës prej
pyetjeve s'i përgjigjej dot. s'kishte rëndësi si i
thoshte. Dalëngadalë zuri të dremiste e iu bë si
nëpër ëndërr sikur po ecte dorë për dore me
Dinën dhe po i thoshte asaj tërë seriozitet: - Më
thuaj të vërtetën, Dina. A ke ngrënë ndonjëherë
lakuriq nate? - Kur papritur brrarn-brram ra
13
përmbi një grumbull karthish e gjethesh të thata.
Domethënë se zbritja kishte marrë fund.
Liza u ngrit menjëherë më këmbë dhe
hodhi vështrimin rreth e përqark. Ngado ishte
errësirë! Përpara saj zgjatej një rrugicë e
ngushtë, nëpër të cilën vazhdonte të ecte me vrap
Lepuri i Bardhë. S'duhej humbur asnjë çast.
prandaj Liza e ndoqi nga pas si erë dhe, kur
Lepuri po merrte një kthesë. arriti të dëgjonte
këto tjalë: - Ah. more ju veshë dhe mustaqe. ç'po
më vononi!
Mirëpo, sa kaloi Liza kthesën Lepuri ishte
zhdukur dhe ajo u gjend në një sallë të gjatë dhe
të ulët, ku ndriçonin një varg llambash të varura
në tavan.
Nga të katër anët e sallës kishte dyer, por
të gjitha ishin të mbyllura. Liza filloi të vinte
përqark, duke u munduar t'i hapte. por pa dobi.
Atëherë e dëshpëruar. nisi të mendohej si mund
të dilte jashtë përsëri. Menjëherë sytë i shkuan te
një tryezë e vogël trekëmhëshe. e bërë krejt prej
xhami. Aty s'kishte asgjë. përveç një çelësi të
vogël. Liza u gëzua shumë. sepse mendoi që do
t'i bënte ndonjë dere. Por. kur e provoi. asnjë
derë nuk u hap, sespse në disa raste çelësi ishte i
vogël e në disa raste të tjera brava ishte tepër e
madhe. Duke ardhur rrotull. sytë i shkuan te një
14
perde që s'e kishte vënë re më parë. E largoi
mënjanë dhe aty pa një derë të vogël. nja dyzet
centimetra të lartë. Provoi çelësin dhe vuri re me
habi se i bënte tamam.
Hapi derën dhe pa se ajo të nxirrte në një
rrugicë të vogël. në fund të së cilës ndodhej një
kopsht i mrekullueshëm. që edhe juve nuk jua ka
zënë syri kurrë. Ah, sa do t'i pëlqente të dilte
nga ajo sallë e errët e të shkonte të endej nëpër
ato lule të bukura e shatërvanë të freskët! Mirëpo
vrima s'i nxinte as kokën! "Ja. edhe sikur të fut
kokën, - mendoi Liza, - po sa para bën koka pa
shpatullat?! Oh. sa do të kisha qejf të mbyllesha
c të zvogëlohesha si një leicxkop! Ndoshta mund
t'ia arrija. por s'di nga t'ia filloj'? "Gjatë kësaj
..ohe kishin ndodhur aq gjëra W çuditshme. sagë
I .iza filloi të mendojë se s'ka asgjë të pamundur.
Kështu, me gjysmë shprese. shkoi përsëri
te tryeza se mos gjente ndonjë çelës ~jetër, por
këtë radhë pa një shishe të vogël ( që më parë jam
e sigurt se nuk ishte, - tha Liza me vete). Në
grykën e shishes ishte ngjitur një letër, në të
cilën ishte shtypur bukur e me germa ky
mbishkrim: "MË PI".
Kollaj të thuash "Mf: PI". por Liza e
mençur nuk mund ta bënte këtë pa u menduar. -
Jo, ta shikoj njëherë, - tha ajo. - se mos është
15

shënuar "helm". - Sepse Liza kishte lexuar
përralla të bukura që tregonin se si shumë fëmijë
ishin djegur. ishin shqyer nga kafshë të egra ose
kishin pësuar gjëra të tjera të papëlqyera. vetëm
e vetëm sepse s'kishin mbajtur mend rregullat e
thjeshta që u kishin mësuar më të mëdhenjtë. si:
një mashë e skuqur të djeg po ta mbash në
duar! ... Po ta presësh gishtin thellë me thikë të
del gjak ... dhe Liza s'e kishte harruar porosinë
se, po të pije prej një shisheje ku ishte shënuar
"helm", shpejtë ose vonë do ta pësoje patjetër.
Sidoqoftë. në këtë shishe nuk ishte
shënuar fjala "helm". Kështu Liza. pasi provoi
shijen e saj, që iu duk aq e mirë (në të vërtetë
shishja kishte një lëng të këndëshëm. që e kish
shijen si tortë me qershi. krem karamel. gjeldeti
të pjekur dhe bukë të thekur me gjalpë
njëherësh) , e piu të gjithë.
* që në këtë çast. - Përgjithësisht ajo i jepte vetes
* *
Sa çudi! - tha Liza. - Më duket se po
zvogëlohem si një teleskop. - Dhe kështu po
ndodhte me të vërtetë. Ajo qe katandisur vetëm
një pëllëmbë njeri. I qeshi fytyra. kur mendoi se
më në fund qe zvogëluar aq sa duhej për të
kaluar nëpër derëzën e vogël dhe për të hyrë në
16
kopshtin e mrekullueshëm. Por. duke menduar se
po të vazhdonte të zvogëlohej kështu mund të
zhdukej krejt tamam ai ajo flaka e qiririt, zuri të
rrinte në ankth. Ajo vetë nuk kishte parë kurrë
një gjë të tillë. - Kushedi me çfarë do të ngjaj
atëherë, - vrau mendjen dhe u përpoq të
përfytyronte flakën e qiririt pasi ky është shuar
fare. Mirëpo nuk i kujtohej ta kish parë
ndonjëherë.
Pas pak. duke parë se nuk po ndodhte më
asgjë. vendosi të dilte menjëherë në kopsht. Por,
kur iu afrua derës. u kujtua se c kishte harruar
çelësin mbi tryezë. Atëherë u kthye për ta marrë,
por s'e arrinte dot. megjithëse e shikonte nga
poshtë tejpërtej xhamit. U mundua të ngjitej
nëpër njërën këmbëz, por ajo ishtë shumë e
lëmuar. E shkreta vajzë, u lodh aq shumë, sa u ul
përtokë dhe filloi të qante.
- Ngrehu. nga të qarët s'vjen asgjë. - i tha
vetes pak si me të egër. - Të këshilloj të çohesh
këshilla shumë të mira (megjithëse rrallë i vinte
në jetë) dhe nganjëherë e shante veten kaq
shumë, saqë i mbusheshin sytë me lot. Bile
mbante mend që. një ditë. desh t'i binte vetes një
shpullë, sepse kishte bërë me hi le duke luajtur
me veten e vel. Kësaj vajze të çuditshme i
17
pëlqente shumë ta quante veten si dy njerëz të
ndryshëm. - Por kjo është e kotë tani. - tha Liza,
- të bëj sikur jam dy vetë. S'po e shoh veten të
kem mbetur as për një!
Por në këtë çast sytë i shkuan te një kuti
prej xhami, aty nën tryezë. E mori në dorë, e
hapi dhe pa se atje brenda ndodhej një kurabie e
vogël, mbi të cilën ishin shkruar me rrush të
thatë, me gërma të bukura. fjalët: "MË HA".
- Mirë, do ta ha, - tha Liza, - edhe në
qoftë se rritem, do të arrij çelësin, në qoftë se do
të zvogëlohem, do të kaloj përfund derës. Sido
që të ndodhë, në kopsht do të shkoj; pra. le të
bëhët ç'të bëhet!
Hëngri një copë, pastaj i tha vetes me
padurim: - Hë, do të rritem apo do të
zvogëlohem'? - ndërsa dorën e mbante mbi kokë
për të parë ndryshimin që do të ndodhte. Por u
habit shumë kur pa se po mbetej ashtu siç qe,
sepse ç'është e drejta, asnjë njeriu s'i ndodh gjë
kur ha kurabije. Mirëpo Lizës i kishin ndodhur
aq shumë gjëra të jashtëzakonshme, saqë tani
jeta i dukej pa kuptim dhe e mërzitshme, po të
ecte në një rrugë të thjeshtë dhe të natyrshme.
Ia hyri punës. pra, dhe shpejt e hëngri, të
gjithë kurabijen.
18
KAPITU LLJ II
PELLGU I LOTËVE
- Çudi, çudi e madhe. - thirri Liza, - tani
jam duke u rritur kaq shumë, sa edhe teleskopi
më i madh s'hapet dot kështu. - Hodhi sytë
poshtë për të parë këmbët por ato ishin aq larg
sa mezi mundi t'i dallonte.
- Oh, të shkretat këmbë, lamtumirë, - foli
me zë të fortë. - Kush do (iu mbathë këpucët dhe
çorapet paskëtaj? Unë sigurisht jo, pasi jam larg
dhe s'kam se si. Më vjen keq. por tani e tu~je këtë
duhet ta bëni vetë.
- Sidoqoftë duhet të sillem mirë me to, -
mendoi Liza, - ndryshe nuk do të shkojnë andej
nga dua unë. Prit njëherë. Do t'u dhuroj nga një
palë çizme të reja për çdo Vit të Ri. - Pastaj filloi
të mendonte se si do t'ua dërgonte. - Do t'ia jap
postierit tha më në fund dhe shtoi: - Sa çudi, t'u
dërgojë njeriu dhurata këmbëve të veta! Dhe sa e
mrekullueshme do të ishte adresa:
Të nderuarës
Këmbës së djathtë
mbi qilim.
19

pranë vatrës.
Me dashuri Liza.
- Pupu, ç'marrëzira jam duke folur!
Por në këtë çast koka iu përpoq në tavan,
se tani ishte bërë tre metra e gjatë. Me të shpejtë
mori çelësin e vogël dhe shkoi vrap te dera e
kopshtit.
E shkreta Lizë! E vetmja gjë që mund të
bënte ishte të pështetej në pjërin krah dhe të
shikonte kopshtin nga vrima me një sy, nga larg.
Sepse për të hyrë brenda tani ishte edhe më e
vështira se përpara. Kështu. u ul përtokë dhe
filloi të qante përsëri.
- Të kesh turp nga vetja jote. - tha Liza. -
Një vajzë e madhe si ti (këtë tani mund ta
thoshte me të drejtë) të qajë kështu! Pusho
menjëherë, po të them! - Mirëpo përsëri vazhdoi
të qante, derisa rreth e përqark saj u formua një
pellg i vërtetë afër 1 O centimetra i thellë, që
hapej deri në mes të sallës.
Pas pak dëgjoi një zhurmë këmbësh së
largu, fshiu lotët dhe hodhi sytë të shikonte. Ishte
përsëri Lepuri i Bardhë. i veshur si për festë. Në
një dorë mbante një palë doreza prej lëkure keci
të bardhë. ndërsa në tjetrën
. një
. erashkë të
madhe. Ecte duke kërcyer me nxitim. ndërsa
20
pëshpëriste me vete. - Oh, Dukesha. Dukesha!
Sa do të jetë zemëruar po ta kem lënë të presë! -
Liza ndiente dëshpërim aq të madh, sa ishte gati
të kërkonte ndihmë nga kushdo. Kështu, kur i
erdhi Lepuri pranë, iu drejtua me zë të ulët: -
Kini mirësinë. zotëri ... - Lepuri u tremb. lëshoi
dorezat dhe erashkën dhe u zhduk në errësirë me
sa i hanin këmbët.
Liza mori erashkën e dorezat dhe,
meqenëse në sallë bënte shumë vapë. filloi t'i
bënte veri vetes e të pëshpëriste: - Pupupu, sa e
çuditshme është çdo gjë sot! Kurse dje, punët
shkonin si zakonisht. A thua mos kam ndryshuar
natën?' Prit të mendohem: sot në mëngjes. a isha
si përpara? Më duket sikur kisha një ndryshim të
vogël. Por në qoftë se s'jam ajo që kam qenë,
atëherë vjen pyetja tjetër: kush jam unë? - Dhe
Liza filloi të sillte ndër mend të gjitha vajzat e
moshës së saj (të gjitha ato që njihte) për të parë
se mos ishte ndërruar me ndonjë prej tyre. - Jam
e sigurt që s'jam Ada, - tha. - sepse ajo i ka
flokët kaçurrela, kurse unë s'i kam. Sigurisht,
s'jam as Mabela. sepse unë di shumë gjëra. kurse
ajo. oh. ajo s'di asgjë. Veç kësaj, ajo është ajo,
kurse unë jam unë. E shkreta unë. ç'po më vjen
mendja vërdallë! Po e provoj njëherë në i mbaj
mend të gjitha ato që dija më parë. Për shembull,
katër herë pesë bëjnë dymbëdhjetë, katër herë
21
 gjashtë bëjnë trembëdhjetë dhe katër herë shtatë,
bëjnë ... Oh. e shkreta unë. po kështu s'kam për të
arritur kurrë deri në njëzet! Sidoqoftë. nga tabela
e shumëzimit s'mund të provohet gjë. Ta provoj
në gjeografi. Londra është kryeqyteti i Parisit,
Parisi është kryeqyteti i Romës dhe Roma ... Jo.
jam e sigurt se i thashë krejt gabim. Pra do të
jem ndërruar me Mabën! Të kujtoj njëherë
vjershën e krokodilit. - Këtu kryqëzoi duart në
prehër. sikur të ishte duke thënë ndonjë mësim.
dhe filloi. Mirëpo zëri i dilte si i ngjirur dhe si i
huaj e fjalët s'i vinin si përpara.
E rrit i vogli krokodil
bishtin, që ndrin si i zjarrtë.
edhe derdh ujin e honi! Nil
përmbi çdo luspë lë artë!
Kur qesh. të ngjan plot ëmbëlsi.
nis kthetrat të tregojë.
peshqit e veckël me dashuri
i pret bujar në gojë.
- Jam e sigurt që fjalët nuk janë kështu-
tha Liza e shkretë dhe sytë iu mbushën përsëri
me lot. - Pra. medoemos jam bërë Mabela dhe
patjetër do të më duhet të jetoj në shtëpinë e saj
dhe kam kushedi sa mësime për të mësuar. Por
jo. e kam mbledhur mendjen top. Në qoftë se
jam bërë Mahela. do të qëndroj këtu! Le të vijnë.
po deshën, të gjithë njerëzit e shtëpisë dhe të
zgjatin kokat te gryka e pusit duke më thirrur: -
Bijë e dashur, eja, kthehu në shtëpi. - Hiç s'do
t'ua vë veshin, por do t'i pyes: - Kush jam unë?
Më tregoni njëherë këtë. pastaj po të më pëlqejë
të jem ajo që thoni ju. do të vij. ndryshe. do të
qëndroj këtu derisa të bëhem një tjetër. .. Por
sidoqoftë. - përfundoi Liza. - le të vijnë njëherë
t'i shoh, se u mërzita duke ndenjur vetëm! -
Duke folur kështu, s'di si i shkuan sytë te duart
dhe u çudit, kur pa se padashur kishte veshur
njërën nga dorezat Lepurit të Bardhë. - Si e
paskam bërë këtë? - tha me vete. - Mos jam
zvogëluar përsëri? - Menjëherë u ngrit nga vendi
dhe shkoi te tryeza që të matej. e aty kuptoi se
tani ishte vetëm nja tri pëllëmbë e gjatë dhe po
vazhdonte të zvogëlohej gjithnjë e më shumë. E
përnjëherësh i shkoi ndër mend se shkaku i këtij
zvogëlimi ishte erashka që mbante në duar,
prandaj e flaku tutje. se përndryshe ishte rrezik
të zhdukej fare.
- Oh, shpëtova për qime! - tha Liza shumë
e trembur, por edhe shumë e kënaqur që ishte
ende gjallë. - Dhe tani, marsh për në kopsht! - E
sakaq u turr drejt derës së vogël. por e gjeti
mbyllur. ndërsa çelësi ishte ende mbi tryezën e
xhamtë. - Punët janë më keq se kurrë. - mendoi
23
 ishte vetëm një mi. që. si ajo. kishte shkarë në
vajza e gjorë. - Kaq e vogël sa tani s'kam qenë
pellgun e lotëve.
asnjëherë. jo. kurrë. S'ka ku të vejë më keq!
Ndërsa po thoshte këto fjalë, këmba i
- A thua mund të më kuptojë. - pyeti
veten Liza, - po t'i flas? Dhe pse jo? Këtu
rrëshqiti dhe bulldum! ra deri në fyt në ujë të
gjithçka është e çuditshme. Fundi i fundit. nuk
kripur. Në fillim mendoi se kishte rënë në det, -
humbas asgjë po të bëj një provë. Kështu, ajo
"dhe po të jetë kështu. - tha me vete. - do të
filloi: - O Mi. a di si mund të dilet nga ky pellg'?
kthehem me tren" (Liza kishte qenë njëherë në
Jam lodhur shumë duke notuar. (Liza mendoi se
bregdet dhe i ishte mbushur mendja se kudo
kjo do të ishte mënyra më emirë për t'iu drejtuar
nëpër plazhe gjenden kabina për t'u ndërruar e
një miu. Jo se kishte vepruar ndonjëherë tjetër
fëmijë që gërmojnë në rërë me lopata druri.
kështu, por mbante mend se kishte parë njëherë
pastaj një rresht vilash dhe pas tyre një stacion
në librin e gramatikës latine të vëllait të vet: Miu
treni. Por shpejt u kujtua se ishte në pellgun e
(i. e miut. miut. miun. o mi! ). Miu i hodhi një
lotëve që kish derdhur vetë kur ishte tre metra e
vështrim sikur desh ta pyeste për diçka. dhe iu
gjatë. duk sikur i luajti njërin nga sytë c tij të vegjël.
- Do të desha të mos kisha qarë kaq Por nuk i tha asgjë.
shumë, - tha Liza. ndërsa vazhdonte të notonte
- Ndoshta s'kupton anglisht, - mendoi
rreth e rrotull, duke u munduar të dilte që andej.
Liza. - Sigurisht do të jetë ndonjë mi francez,
- Bëra gabim. pra. dhe si dënim po mbytem në
ardhur me Uiliarn Pushtuesin. - I .iza nuk e kishte
lotët e mi! Kjo. sigurisht. do të ishte një gjë e
shumë të qartë se kur kishin ndodhur ngjarjet në
jashtëzakonshme! Sa mbrapsht po shkojnë punët
histori. Kështu, ajo filloi përsëri: "Ou est ma
sot! chate?"-1 l që ishte e para fjali në librin e saj të
Në këtë kohë, hop. dëgjoi diçka që po
frëngjishtes. Miu kërceu mbi ujë dhe filloi të
lëvizte në anën tjetër të pellgut. dhe zuri të
dridhej i tëri nga frika.
notonte për të parë çfarë qe. Një herë kujtoi se
do të ishte ndonjë lopë deti ose ndonjë I) (frëngjisht) Ku është macja ime?
hipopotam. por shpejt i ra ndër mend se sa e
vogël ishte tani, kështu e kuptoi se ai që lëvizte
25

- Oh. më fal! - thirri Liza. e shqetësuar se
mos e kishte zemëruar shtazën e gjorë. - Harrova
që ti s'i do macet! - Sigurisht që s'i dua macet, - u
përgjigj gjithë inat Miu. - A do t'i doje ti macet
po të ishe në vendin tim?
- Eh. ndoshta jo. - ia preu Liza me një zë
ngushëllues. - Po mos u zemëro. Unë përsëri dua
të flas për macen tonë Dina. Ajo është shumë e
dashur. Bile edhe ti do të mësoheshe me të. veç
ta shihje njëherë. Është e bukur. - vazhdoi Liza,
duke notuar si me përtesë në pellg. - Dhe sa mirë
rri afër zjarrit duke gërhitur. duke lëpirë putrat e
duke larë fytyrën! Pastaj sa e urtë që është! Sa
kënaqet kur i jep të hajë! Dhe sa e zonja është
për të kapur minjtë! ... Oh, më fal. .. - e ndërpreu
fjalën Liza, pasi kësaj radhe ishte e sigurt që e
kishte fyer Miun. - S'po flasim më për të, po qe
se s'të pëlqen.
- S'po flasim më ... hë! ... Po mua. pse më
përzien në këtë mes? Ende s'e more vesh që unë
as që dua ta zë me gojë?' - tha Miu. që dridhej i
tëri nga frika. - Familja jonë i ka urryer gjithnjë
macet: ato kafshë të ndyra. të liga. të poshtra.
Mos ta dëgjoj kurrë atë emër! Kuptove'?!
- Oh, patjetër jo! - e siguroi Liza, duke
dashur të ndërronte bisedën. A të pël. .. a të
pëlqejnë qentë? - E meqenëse Miu nuk u
26
përgjigj, Liza vazhdoi: - Afër shtëpisë sonë është
një qen i vogël shumë i bukur! Veç ta shikoje.
Është një kone e vogël, me sy të ndritshëm. me
qime të gjata kaçurrela bojëkafe. Po të hedhësh
ndonjë gjë, shkon e kape ta sjell. Rri sus mbi dy
këmbët e pasme dhe të lutet për t'i dhënë të hajë.
Bën gjithë ato lodra, sa mua s'më kujtohen as
gjysmat. Qeni është i një bujku që banon aty
afër, i cili thotë se është shumë i dobishëm dhe
\ len I 00 stërlina. Ai thotë se i mbyt minjtë dhe ...
oh, e mjera unë ... - thirri Liza me një zë të
dhimbshëm. - Kam frikë se e fyeva përsëri. -
'\dërkohë Miu kishte ikur larg. duke notuar me
:--J. fuqi që kishte.
Liza e pa dhe i thirri me të mirë: "Mi i
dashur. të lutem kthehu dhe s'do të flasim më as
për mace, as për qen, në qoftë se nuk i do! - Pas
:..~tij premtimi Miu u kthye, duke notuar ngadalë
drejt saj. Fytyrën e kishte të zbehtë ("si duket
:-,ga zemërimi", - mendoi Liza). dhe me një zë të
.ilët e të dridhur tha:
- Eja të dalim në breg dhe atje do të të
::-cgoj historinë time, nga e cila do të kuptosh pse
. .irrej macet dhe qentë.
Kishte ardhur tamam koha për të ikur,
-: ..:.:-i pellgu po mbushej me gjithfarë kafshësh e
- - :,endësh që kishin rënë aty. midis të cilave një
27
 KAPITULLI 111
Rosë, një Dodo-11 dhe një Shqiponjë. si edhe sa e
sa shpezë të tjera të çuditshme. I .iza në krye dhe
pas saj të tjerët. duke ecur me not. dolën në breg. GARA E VRAPIMIT KOKUS DHE
NJË HISTORI E GJATË
l) Një shpe1ë parahistorik.: që nuk ekziston më.

Ishte me të vërtetë një grup i çuditshëm ai

që u mblodh në breg: zogjtë me puplat të bëra
qull, shtazët me qimet të ngjitura pas lëkurës, të
gjithë të lagur deri në palcë, të hidhëruar, të
mërzitur.
Natyrisht. puna e parë që duhej bërë ishte
që të thaheshin. Mbi këtë patën një bisedim të
gjatë. Dhe pas pak Lizës iu duk një gjë shumë e
natyrshme që po fliste aq shoqërisht me to, sikur
t'i kish njohur prej vitesh. Veçanërisht me
Papagallin pati një diskutim të nxehtë. në fund të
të cilit ai vari buzët dhe vetëm ngulte këmbë
duke thënë: - Meqenëse jam më i vjetër. di edhe
më shumë! - Liza këtë s'mund t'ia pranonte, pa
ditur më parë sa vjeç ishte. Po, pasi Papagalli
nuk dëgjoi në asnjë mënyrë të tregonte moshën,
elanë me aq.
Më në fund, Miu. të cilit dukej se i
dëgjohej fjala mbi të tjerët. thirri: - Uluni të
gjithë dhe dëgjomëni. Do t'ju thaj shpejt! -

29
28

Kështu të gjithë u ulën në një rreth të madh,
duke e vënë Miun në mes. Liza ia kishte ngulur
sytë Miut plot shpresë. se e dinte që. po të mos
thahej shpejt, do të sëmurej keq.
- Dëgjoni, - tha Miu tërë seriozitet. - A
jeni të gjithë gati? Mbani qetësi. ju lutem! - E
menjëherë filloi: - Uiham Pushtuesi, që
përkrahej prej Papës, shpejt u pëlqye nga populli
anglez. i cili kërkonte prijës dhe kohët e fundit
kish pasur gjithfarë pushtuesish. Edvini dhe
Morkari. zotërinjtë e Merçias dhe
Northumbrias ...
- Brrrr! - ia bëri Papagalli. që po dridhej
nga të ftohtët.
- Si the? - pyeti Miu fytyrëvrenjtur, por
me zë të njerëzishëm: - Fole zotrote'?
- Unë jo! - ia priti Papagalli me të shpejtë.
- Aha! ... M'u duk sikur. .. - tha Miu. -
Atëherë po vazhdoj: Edvini dhe Morkari.
zotërinjtë e Merçias e të Northumbrias. u
bashkuan me të. Bile edhe kryepeshkopi
Kantërbërit. Stigani. e gjeti të arsy1.:shme... "
- Çfarë gjeti!'? - ia preu (lalën Rosa.
- E gjeti, thashë. atë. Ti e di mirë se
ç'kuptim ka tjala atë. - ndërhyri Miu g\ithë inat.
30
- More, unë e di shumë mirë se ç'do të
thotë fjala atë, sidomos kur gjej ndonjë send për
të ngrënë. si, bie fjala. ndonjë bretkosë ose
ndonjë krimb! - tha Rosa. - Por këtu fjala është
se ç'gjeti kryepeshkopi?
Miu bëri sikur nuk e dëgjoi pyetjen dhe
vazhdoi: - ... e gjeti të arsyeshme të shkonte
bashkë me Edgar Ejdhlingun për t'i dhuruar
kurorën Uiliamit. Në fillim sjellja e këtij qe e
urtë dhe e pëlqyeshme. Mirëpo egërsia e
ushtarëve normanë ... - dhe. duke iu kthver Lizës,
shtoi: - E. si dukesh. vajzë e dashur?'
- S'jam bërë ndonjëherë më qull se tani, -
u përgjigj Liza me trishtim. - Kështu as që kam
për t'u tharë kurrë!
- Atëherë, - tha Dodoja seriozisht. duke u
ngritur më këmbë. - unë them që mbledhja të
shpërndahet për të vendosur marrjen e
menjëhershme të ndonjë mase më energjike.
- Fol më mirë, - ia preu fjalën Shqiponja.
- Unë s'i kuptoj dot gjithë ato fjalë të gjata e, për
më tepër. nuk besoj që edhe ti vetë t'i dish. - Dhe
Shqiponja uli kokën për të fshehur të
qeshurit. Pas saj qeshën edhe disa shpendë të
tjerë.
31
 - Ajo që desha të them, - vazhdoi Dodoja
i fyer, - është se gjëja më e mirë që mund të
bëjmë për t'u tharë është një garë vrapimi Kokus.
- E ç'është ky vrapim Kokus? - tha Liza,
jo se kish ndonjë qejf të madh ta dinte, por
sepse Dodoja kish ndaluar tamam sikur po priste
ta pyeste dikush dhe asnjë nga të tjerët s'dukej se
kish ndër mend të hapte gojë.
- Po ja, më mirë jua shpjegoj duke e bërë
( dhe pasi mund t'ju takojë ta provoni edhe ju
ndonjë ditë dimri, po ju tregoj si e organizoi
Dodoja këtë garë).
Në fillim shënoi vijën e vrapi„ it, si një
lloj rrethi ("forma s'prish punë", u tha të tjerëve)
dhe pastaj gjithë grupi zuri vend përgjatë vijës.
Nuk pati nje. dy, tre. fillo, siç ndodh zakonisht
në gara. Ata vraponin kur donin dhe pushonin
kur u pëlqente. Kështu nuk ishte shumë kollaj të
kuptoje se kur mbaroi gara. Megjithatë, pasi
kishte kaluar ndonjë gjysmë ore dhe ishin tharë
gati krejt, Dodoja thirri: - Gara mori fund! -
Atëherë të gjithë u grumbulluan rreth tij e, duke
iu marrë fryma, dikush pyeti:
- Kush fitoi, kush fitoi?
Kësaj pyetje Dodoja s'mundi t'i përgjigjej
aty për aty. Prandaj ndenji një copë herë me
_,_
'')
gishtin kokës, ndërsa të tjerët pritnin në heshtje.
Më në fund Dodoja tha:
-Të gjithë kanë fituar, dhe të gjithë duhet
të marrin çmime!
-Po kush do t'i japë çmimet?- pyetën të
gjithë përnjëherësh.
- Ajo, sigurisht - tha Dodoja. duke
shënuar me gisht Lizën, të cilën e rrethuan të
gjithë duke thirrur: çmimet çmimet!
Liza s'dinte ç'të bënte dhe padashur futi
dorën në xhep. Aty gjeti një kuti me karamele
1.që fatbardhësisht nuk ishin lagur me ujë të
kripur), të cilat i ndau si çmime. I dolën tamam
1ga një për shoq.
- Po edhe ajo duhet të marrë një çmim, -
.ha Miu.
- Sigurisht - u përgjigj Dod~ja me
::-aiozitet. - ç'gjë ~jetër keni në xhep? - pyeti ai
.::uke iu dretjuar Lizës.
- Vetëm një gishtëz. - iu përgjigj vajza me
-=~'shpërim.
- Ma jep mua, - tha Dodc~ja.
Pastaj, të gjithë u grumbulluan edhe një
- :rë rreth saj, ndërsa Dodoja i dorëzoi gishtëzën,
,,
JJ
 duke i thënë me madhështi: - .Ju lutemi ta
pranoni këtë gishtëz elegante. - dhe. posa ai
mbaroi këto fjalë. të tjerët brohoritën. quan të hidhur?" - Dhe zuri të vriste
Të gjitha këto Lizës i dukeshin fare të mendjen për të gjetur arsyen... ndërsa Miu
kota. por ata ishin seriozë. sa ajo s'guxonte të \ azhdonte të tregonte. kështu që në fund ajo e
qeshte. Prandaj, meqë s'dinte ç'të thoshte, u përmblodhi vetë historinë e tij në këtë mënyrë:
përkul në shenjë nderimi. mori gishtëzën dhe u
I shkon Daci
përpoq të dukej më serioze.
në shrëpi dhe
Pastaj filluan të hanin karamelet. Kjo
i rhorë rë
shkaktoi shumë zhurmë dhe rrëmujë: zogjtë e
mëdhenj ankoheshin. se s'ndienin asgjë (kaq të gjorit Mi.
vogla ishin). kurse të vegjëlve u mbeteshin në "lVjë padi
grykë dhe duhej t'u bije në kurriz që t'u shkonin. unë kam
me ty:
Më në fund mbaroi dhe kjo punë dhe ata u ulën
që të
përsëri në një rrethe iu lutën Miut që t'u tregonte shkojmë
ndonjë gjë tjetër.
në gjyq
- Ti më premtove të më tregosh historinë
të dy!
tënde. - tha Liza, - dhe shkakun pse i urren M ...
dhe Q ... - shtoi ajo me zë shumë të ulët nga frika Ec. të
se mos e fyente prapë. them, kot
- Historia ime është e gjatë edhe e hidhur, kundërshton:
këtë gjyq gjë
- u përgjigj Miu, u kthye nga Liza dhe psherëtiu
s'e ndalon.'
thellë. · Jam i ngeshëm.
"Sigurisht është i gjatë. - tha Liza me vete sot s'kam
duke shikuar me habi bishtin e tij- 11 - por pse e
punë,
porse
1 ) Tale (histori) dhe tai I (bisht). të dyja anglisht

I shqiptohen teil. Liza e ngatërron të parën me të dytën.

prapë
nuk pres
34
35
 - Ç'kthesë. moj? - pyeti Miu shumë i
/cmëruar. - Ti më fven vazhdimisht me ato
dot shumë!"
marrëzi që flet!
I thot'miu:
"Mor zotni. - Nuk pata qëllim të keq. - deshi të
po kjo punë shfaqësohej Liza e shkretë. - por ju fyheni shumë
s'ka bërë vaki! shpejt.
Gjyq i tillë
kurrkund Në vend të përgjigjes. Miu hungëriu.
s'është pare: - Të lutem. kthehu dhe na e mbaro
pa gjyka1ës. .iistorinë. - thirri Liza. Edhe të tjerët u bashkuan
pa anëtarë!" .ne të: - Po, po. të lutemi. kthehu. - Por Miu
Ja kthen daci :undi kokën me inat dhe shpejtoi hapat.
me çapoj: - Sa keq që nuk dëgjoi të kthehet! -
"Vetë pyes. =-~shpëriti Papagalli. kur Miu u zhduk nga sytë.
velë gjykoj!
vetë \i~gaforre iu afrua së bijës dhe i tha:
shkruaj - Shiko. bijë! Le të jetë ky një mësim i
dhe :-::irë për ty: kurrë të mos e humbësh durimin.
vetë lexoj - Pusho. nënë. - iu përgjigj e bija. - Ti e
e me vdekje :-~n edhe karavidhen të humbasë durimin.
do - Ah, sikur ta kisha Dinën këtu. - tha Liza
të :-::c zë të lartë, por pa i u drejtuar askujt. - Ajo ia
dënoj."
. M. I izës me ::cgonte qejfin! Ta sillte këtu në vend!
. ' .. dë . on - 1 tha 1u ~'
- T1 s po me egdJ ~ - E kush është Dina. në qoftë se më lejoni
.. Për se men on.· . . .
të as h per. - . . te : ·u pyes? - pyeti Papagalli.
. pr1·11· l iza Kishe arritur
_ Më fa l , - 1a - , ·
. -
o·ma es
.. h te.. mac_Ja. ,1one.
. .. t-11 . .. fl'
- 1 01 te iste
kthesa e pestë. .. .za, sepse ajo është gjithnjë gati të tliste për
37
36
mikeshën e saj. - Dhe është aq e zonja në kapjen
e minjve. sa s'ta merr mendja. Oh! Pastaj do të
doja ta shikonit njëherë kur iu turret zogjve! ...
Ajo e ha një zog të vogël sa të hapësh e të
mbyllësh sytë!
Këto fjalë
.. shkaktuan një
. trazirë të madhe.
Disa nga shpendët zunë të largoheshin
menjëherë. ndërsa një laraskë plakë mblodhi
puplat me shumë kujdes e. duke u tulitur diku.
tha: - Duhet të shkoj në shtëpi. ajri i natës s'm'i
bën mirë fytit. - Një kanarinë u thirri zogjve të
vet me zë të dredhur:
- Fëmijët e mi. ejani shpejt. Në këtë kohë
ju duhet të ishit në gjumë.
Kështu, një nga një. të gjithë gjetën nga
një shkak për të ikure aty mbeti vetëm Liza.
- Më mirë të mos kisha përmendur Dinën.
- tha ajo me vete me zë të mallëngjyer. - Me sa
duket asnjë s'e do atë këtu. megjithëse është
macja më e mirë në botë. - Dhe këtu e shkret,
Lizë filloi të qante përsëri. e përmalluar dhe c
mërzitur nga vetmia. Por. pas pak. ajo ndjei
përsëri zhurmë hapash dhe shpejt hodhi sytë 111t
gjysmë shprese. se mos Miu ishte penduar dh.
po kthehej të mbaronte historinë e tij.
38
KAPITULLI IV
NË SHTËPINt L LEPURIT
Ishte Lepuri i Bardhë që po kthehej me
hapa të ngadaltë dhe duke shikuar rreth e
përqark. sikur të kishte humbur diçka. Ai fliste
me vete:
- Dukesha, Dukesha! ... - Oh. putrat e mia
rë ~iikreta! Oh. peliçja dhe mustaqet! ... Ka për të
rna prerë kokën ajo mua, si 11jë e ~jë që bëjnë dy!
Ku i hodha? ...
Liza e kuptoi menjëherë se ai ishte duke
kërkuar dorezat e erashkën dhe zuri t'i kërkonte
çdhe ajo, por pa dobi. Çdo gjë kishte ndryshuar
(prej notimit të saj në peJ lgun e lotëve. Salla e
madhe, me tryezën prej xhami dhe derën e vogël,
:,/ire zhdukur krejtësisht.
Lepuri. duke kërkuar rreth e rrotull, e
Jiktoi shumë shpejt Lizën dhe i thirri me të
Jshpër: - Ej. Ana Maria! Çfarë bën këtu? Shko
-hpejt në shtëpi dhe më sill një palë doreza dhe
-:_ië erashkë. Shpejt, ende këtu je?
39

Liza u tremb aq shumë. sa u nis
menjëherë në drejtimin që i tregoi ai. pa
shpjeguar që e kishte gabim.
- Si duket më mori për shërbëtoren e tij. -
mendonte ajo me vete duke ecur me vrap. - Sa
do të çuditet kur të kuptojë cila jam unë në të
vërtetë! Po më mirë t'i çoj dorezat dhe erashkën~
natyrisht. në qoftë se i gjej.
Duke thënë kështu. u gjend përpara një
shtëpie të vogël e të pastër. mbi derën e së cilës
varej një tabelë e shndritshme prej tunxhi me
emrin "U. Lepuri". Liza hyri brenda pa trokitur
dhe me nxitim ngjiti shkallët me frikë të madhe
se mos takonte Ana Marinë e vërtetë. dhe ajo e
përzinte nga shtëpia para se të gjente dorezat dhe
erashkën.
- Sa e çuditshme të duket. - thoshte me
vete Liza, - vetëm po të mendosh që të urdhëron
një lepur! Si duket edhe Dina do të fillojë të më
japë urdhra sapo të kthehem në shtëpi. - E
menjëherë filloi të mendonte se ç'mund t'i
ndodhte në shtëpi. "Liza, eja shpejt dhe bëhu gati
për shëtitjen!" "Erdha. sa të ruaj pak vrimën e
miut. që të mos dalë derisa të vijë Dina ... " -
Vetëm nuk besoj. - vazhdoi Liza. - që ta mbajnë
në shtëpi. në qoftë se fillon të urdhërojë njerëzit!
-lO
Ndërkaq ajo kishte ardhur në një dhomë
të vogël e të pastër. me një tryezë te dritarja. mbi
të cilën ishin nja dy-tri palë doreza të bardha prej
lëkure keci dhe një erashkë. Mori erashkën dhe
një palë doreza e. sa po bëhej gati të dilte. kur i
shkuan sytë te një shishe aty afër pasqyrës. Në
shishe nuk kishte ndonjë mbishkrim me fjalët
"MË. PI", po megjithatë. ajo e hapi dhe vendosi
ta provonte.
- E di se sa herë që pi ose ha ndonjë send
ka për të ndodhur diçka me rëndësi. - tha me
vete dhe shtoi: - Të shohim ç'do të më bëjë tani
kjo shishe. Ndoshta do të më rritë përsëri! Se. të
them të drejtën. u mërzita kështu sa një gogël.
Dhe mrekullia ndodhi me të vërtetë. Bile
shumë më shpejt se sa shpresonte. Para se të
mbaronte gjysmën e shishes. iu përplas koka në
tavan dhe iu desh të kërrusej që të mos thyente
zverkun. E uli shishen në tokë, pastaj tha:
- Mjaft tani! ... S'dua të rritem më. Kaq sa
jam dhe s'më nxë dera. Më mirë të mos kisha
pirë kaq shumë! Por mjerisht ishte tepër vonë.
Kështu ajo vazhdoi të rritej kaq shumë, sa iu
desh të ulej në gjunjë... Pas një minute s'i
mjaftonte vendi as për të ndenjur në gjunjë.
Prandaj u detyrua të shtrihej me njërin bërryl te
dera dhe me krahun tjetër mbështjellë pas
41
qafës ... Por prapë vazhdonte të rritej. Kështu që,
si shpëtim të fundit. njërin krah e nxori jashtë
dritares dhe një këmbë e futi në grykë të
oxhakut. - Tani s'kam ç'të bëj më. - u ankua me
vete dhe shtoi: - Po si do vejë halli i im paskëtaj?
Për fat të Lizës. shishe~ i ishte
tani
mbaruar fuqia e çuditshme dhe ajo nuk po rritej
më.
Por prapë s'po gjente qetësi dhe. duke
parë se s'kishte asnjë shpresë për të dalë nga ajo
dhomë. s'do mend që e ndiente , eten shumë të
mërzitur.
- Në shtëpi ishte shumë më mirë se këtu, -
mendonte e shkreta Lizë; - atje njeriu s'është i
detyruar as të zvogëlohet as të zmadhohet, dhe
as e urdhërojnë lepujt e minjtë. Më mirë të mos
isha futur në gropën e Lepurit. Megjithatë, kjo
jetë është interesante! Me të vërtetë çuditem se
ç'do të më ketë ndodhur! ... Kur lexoja përralla,
as që i besoja ndonjëherë si të vërteta gjëra si
këto. Dhe ja, tani po më ndodhin vetë mua.
Duhet të shkruaj patjetër një libër për këto gjëra!
Dhe këtë do ta bëj kur të rritem. Po pse. pak jam
rritur? - shtoi me zë të dhembshur. - Këtu s'ka
vend për t'u rritur ndonjëherë më shumë se
kaq? ... Nga një anë është më mirë kështu, që të
mos plakem. Po edhe keq është. sepse do të më
42
duhet të përgatit vazhdimisht mësimet. Jo. nuk e
dua këtë. - Oh. sa budallaqe që je. moj Lizë. - iu
përgjigj vetes. - Si mund të përgatitësh mësimet
këtu'. Po këtu. moj e gjorë. s'ka s'vend as për ty, e
jo më për librat!
Dhe kështu vazhdoi të fliste me vete,
derisa dëgjoi një zë që vinte nga kopshti. Nderi
veshin që të kuptonte se ç'flitej.
- Ana Maria, Ana Maria! - thoshte zëri. -
Më sill dorezat menjëherë. - Pastaj u dëgjuan
hapa nëpër shkallë. Liza e dinte që ishte Lepuri.
dhe u drodh sa tundi shtëpinë. liluke harruar se
tani ishte nja një mijë herë më e madhe se Lepuri
dhe s'kishte pse të trembej prej tij.
Menjëherë Lepuri erdhi te dera dhe u
mundua ta hapte. por, meqë ajo nuk hapej nga
brenda dhe bërryli i Lizës ishte mbështetur pas
saj. mundimi i shkoi huq. Liza e dëgjoi që po
thoshte me vete: - Po dal nga ana tjetër dhe po
hipi nga dritarja.
- Atë s'do ta bësh dot. - tha Liza. Dhe kur
e ndjeu se Lepuri kishte ardhur nën dritare. zgjati
krahun përjashta dhe, sa desh të mbyllte
shuplakën, dëgjoi një britmë të vogël. një rrëzim
dhe një si thyerje xhamash. Si duket Lepuri
43

kishte rënë mbi mbulesën e ndonjë shtrati të
nxehtë trangujsh ose diçka tjetër të këtij lloji.
Përsëri u dëgjua zëri i Lepurit: - Pati.
Pati! Ku je'? - e pas tij një zë tjetër. që Liza s'e
kishte dëgjuar kurrë më parë. - Këtu jam. zotëri.
Po nxjerr mollë dheu'
- Mollë dheu the? - u inatos Lepuri. - Eja
shpejt e më ndihmo të dal prej këtej. ( Përsëri u
dëgjuan krisma xhamash të thyer).
- Më thuaj. Pati. ç'është kjo gjë në dritare?
- Ai duket që është një krah. zotëri.
- Një krah?' Po ku ke parë ndonjëherë
krah kac.j të madh, more budalla? A nuk e sheh se
. besoj. - Mirë, po kush do të zbresë nga oxhaku?
e ka zënë gjithë dritaren?
- Vërtet, zotëri. ashtu është. F megjithatë
ai është krah.
- Sidoqoftë, ai s'ka punë aty. prandaj shko
hiqe sa më parë! ... - Pas kësaj ra një heshtje e
gjatë dhe Liza mundi të dëgjonte ndonjë
pëshpërimë tek-tuk. "Zotëri. s'më pëlqen aspak
kjo punë!" dhe "Bëj si të them unë, more
frikacak!" Pas pak Liza e shkundi edhe një herë
dorën në ajër. kur ja, u dëgjuan kësaj radhe, dy
britma dhe përsëri zhurmë xhamash të thyer.
44
- Të shohim se ç'do të bëjnë tani! - tha
Liza. - Le të më nxjerrin nga dritarja po mundën:
ku ta gjej këtë! Se mjaft ndenja këtu brenda!
Për një kohë u bë qetësi. pastaj u dëgjuan
rrotat e një karroce të vogël dhe zhurmë zërash
që flitnin të gjithë sëbashku. Liza mezi mundi të
kapte këto fjalë: - Ku është shkalla tjetër? -
S'kam tjetër, e ka Billi. - Bill. sille këtu, ç'bën
akoma? - Hajde. vëre këtu te qoshja! - Jo. lidhi
të dyja bashkë. - Nuk arrijnë deri në gjysmë. -
Oh. s'ka gjë. se mirë janë. - Hajde. Bill. zëre këtë
litar. - A thua do ta mbajë. çatia? - Kujdes atë
anën e shkallës që s'është shtrënguar mirë. -
Shiko, u rrëzua! - Ruani kokat! (Dëgjohet një
rrëzim plot zhurmë). - Kush e bëri këtë? - Billi
- Jo, unë nuk zbres! - E pse jo ti? - As unë jo! - I
takon Billit! - Shiko, Bill. zotëria thotë se duhet
të zbresësh ti nga oxhaku!
- Aha, Billi do të zbritka nga oxhaku, ë? -
tha Liza me vete. - Si duket atij po ia ngarkokan
të gjitha punët. Jo. mua s'do të më pëlqente të
isha në vend të Billit. Vërtet oxhaku është i
ngushtë, por them se do ta qëlloj me shqelma.
Futi këmbën në oxhak dhe priti derisa
ndjeu një kafshë të vogël ( edhe vetë s'mundi ta
dallonte çfarë ishte), duke u ngjitur sipër: Ky
45

është Billi! - Qëlloi një herë me shqelm. pastaj
priti ç'do të ndodhte.
Menjëherë u dëgiua një zhunnë zërash të
përzier: - E pat Billi! - Pastaj I .epuri që thoshte: -
Kape tani atje pranë ferrrës\ - Përsëri heshtje e
pastaj një zhurmë zërash: - Ngreje kokën!
Shpejt. raki! - Mos i zini frymën! - Ç'të ndodhi.
mik i dashur? Na trego!
''
Si përgjigje u dëgjua një zë i çjerrë dhe i
dobët, ("Ky do të jetë Billi". - mendoi Liza) i cili
mezi fliste: - As vetë s'e di. Mjaft. s'dua më raki,
falemnderit, jam më mirë tani. por jam shumë i
hutuar dhe mezi mund të flas. Ja ç'ndodhi. Diçka
më goditi papriture pakujtuar dhe hop! fluturova
në ajër si ndonjë raketë.
- Ashtu vërtet. mik i dashur! - thanë të
gjithë ...
- T'i vëmë zjarrin shtëpisë. - foli Lepuri.
Kur dëgjoi këtë. Liza thirri me sa fuqi që kishte:
- E digjni, e digjni, po ju lëshoj Dinën!
Pastaj ra një heshtje e gjatë. ndërsa Liza
mendoi: - Ç'do të bëjnë tani? Sikur t'ua priste
pak. do të zbulonin çatinë. - Kaluan disa çaste
dhe zhurma filloi të ndihej përsëri atje poshtë.
Liza dëgjoi Lepurin që thoshte:
46
- Mjafton një karrocë plot. sa për të
filluar.
- Një karrocë plot. po me çfarë? - pyeti
me vete Liza. Por s'qe nevoja të priste gjatë.
sepse pas pak. një breshëri gurësh të vegjël
tilluan të binin në dritare. disa prej të cilëve e
goditën në fytyrë.
- Do t'i jap fund kësaj gjëje. - tha me vete
l.iza. e pastaj thirri: - Më mirë hiqni dorë nga kjo
punë. - Kjo shkaktoi përsëri një heshtje të thellë.
Me habi Liza vuri re se të gjithë gurët. sa
binin në dysheme. shndërroheshin në kurabije, të
, ogia e. atypëraty, i lindi një mendim i
shkëlqyer: - Po të ha ndonjë nga këto kurabije,
tha, - sigurisht do të pësoj ndonjë ndryshim në
madhësi. E pasi s'kam si të rritem më. patjetër do
të zvogëlohem.
Kështu ajo hëngri një dhe u kënaq kur pa
që menjëherë nisi të zvogëlohej. Dhe, posa u
bind që mund të kalonte nga dera. ngau me vrap
c sakaq u gjend përjashta. Këtu ajo pa një grup
-hpendësh dhe kafshësh. /hapiku i shkretë. ose
Billi. qëndronte në mes. i mbajtur nga dy kavje,
që po i jepnin diçka prej një shisheje. Sa e panë
Lizën, të gjithë iu turrën nga pas. Por ajo ua dha
47

këmhëve me vrap dhe shprjt g_idi shpëtim te një
pyll i dendur.
- E para gjë që duhet të bë_i. - tha Liza me
vete. duke u endur nëpër pyl\. - është të vij
përsëri në madhështinë time të natyrshme: dhe e
dyta, të gjej rrugën për në atë kopshtin e
mrekullueshëm. Ky do të ishte plani më i mirë.
Me të vërtetë ky ishte një plan i shkëlqyer
dhe i menduar bukur. E vetmja v~shtirësi që
haste Liza ishte se s'dinte nga t'ia fillonte. Dhe
ndërsa po ecte duke përgjuar midis pemëve
dëgjoi një të lehur të shkurtër. pnr të mprehtë.
mu mbi kokë. dhe në çast. e trembur. Liza ngriti
sytë.
Një kone shumë c madhe. me dy sy të
ndritshëm e të rrumbullakët. po e shikonte
ngultas. ndërsa po zgjaste njërën nga putrat për
ta prekur.
- E shkreta kafshë. - tha Liza me
përkëdheli, e sakaq nisi t'i vërshëllente. Por
gjithë kohën ishte e trembur se ndoshta konia
mund të kish uri dhe e hante. sado që ajo po
mundohej ta merrte me të mirë.
Pa ditur as vetë ç'po bënte. mori një
shkop dhe e zgjati nga konia. e cila u hodh
përpjetë me të katër këmbët c. duke lehur plot
48
gezim. iu turr shkopit. Liza u fsheh pas nje
gjërnbaçi të madh për t'u mbrojtur. Dhe sapo doli
në anën tjetër. konia iu turr edhe një herë shkopit
dhe. duke u munduar ta zinte. u rrëzua
kollotumba. Atëherë Liza mendoi se kjo punë qe
njësoj si të lozje me ndonjë kalë karroce. dhe nga
frika se mos e zinte nën vete dhe e shtypte. u
fsheh përsëri prapa gjërnbaçit. Tani konia
vazhdoi sulmin për ta kapur shkopin. duke u
hedhur përpara e duke u tërhequr. pa pushuar së
lehuri me zë të ngjirur. derisa më në fund u ul të
pushonte mjaft larg. duke gulçuar. me gjuhën
varur dhe sytë e mëdhenj gjysmë të mbyllur.
Ky rast iu duk Lizës shtunë i mirë për të
shpëtuar. Kështu zuri të vraponte aq fort. sa iu
mor fryma e u lodh; e lehura e kones mezi
dëgjohej gjithnjë e më larg.
- Prapëseprapë ishte një kone shumë e
mirë dhe e dashur. - tha Liza. ndërsa u mbështet
le një luleshqerrë për t'u çlodhur dhe po i bënte
„ ctes fresk me një gjethe. - Sa lodra të bukura do
:·i mësoja sikur. .. sikur të isha më e madhe ... Oh,
~ shkreta unë. gati harrova se duhet të rritem
oërsëri ! Të shohim se ç'mund të bëj! Kujtoj se
.iuhet të ha ose të pi diçka. Po çfarë se?
Pyetja ishte me të vërtetë me rëndësi:
çfarë?" Liza shikoi rreth e rrotull lulet dhe fijet
49
e barit, por s'pa asgjë që t'ia mbushte mendjen.
Aty afër ishte një kërpudhë e madhe. të thuash sa
ajo vetë, të cilën, pasi e pa nga poshtë dhe anash.
mendoi t'i hidhte një sy edhe nga sipër në kishte
gjë aty.
U ngrit në majë të gishtave. kur. ç'të
shihte! Atje qe një vemje e madhe. ngjyrë blu, që
ishte ulur mbi kërpudhë. me krahët të palosur.
11
duke thithur qetë-qetë një nargjile të gjatë dhe
pa u bërë merak për asgjë c për asnjeri.
I) Çibuk oriental që lidhet me një poçe të
mbushur me ujë. nëpër të cilën. me anë të një zorre,
kalon tymi para se të arrijë në gojë.
e;
; •.
50
KAPITl LLI \'
KËSHILLA F VEMJES
Vemja dhe Liza e shikuan njëri-tjetrin për
një copë herë në heshtje. Më në fund Vemja e
hoqi çibukun dhe iu drejtua asaj me një zë të
përgjumur:
- Kush je ti? - pyeti Vemja.
Sigurisht. ky s'ishte një fillim i mbarë për
bisedim. Megjithatë. Liza iu përgjigj si e
turpëruar:
- Nuk ... nuk e di as vetë. zonjë. tani për
tani ... Di vetëm kush kam qenë sot në mëngjes.
Por besoj jam shëndrruar disa herë që prej asaj
kohe.
- Ç'do të thuash me këtë? - pyeti Vemja si
me të egër. - Trego se kush je!
- S'mund të tregoj se kush jam. zonjë, - u
përgjigj Liza, - sepse kam friki: se nuk jam unë.
E kuptoni?
- Nuk kuptoj gjë, - tha Vemja.
51
 - Kam frikë se s'mund të shpjegohem.
- Ktheu mbrapsht. - thirri Vemja. - Do të
F.shtë gjë shumë e ngatërruar të ndërrosh
të them diçka me shumë rëndësi.
madhësinë disa herë në ditë.
Kjo sikur i tingëlloi mirë Lizës. prandaj u
- Nuk më duket ashtu. - ia preu Vemja. kthye prapë.
- Eh, mirë. ndoshta s'e ke provuar ende.
- Mos e humb durimin! - e porositi
por kur të shëndrrohesh një ditë në pupë dhe Vemja.
pastaj në flutur. kujtoj se ke për t'u çuditur edhe
ti. apo jo? S'ke tjetër? - e pyeti Liza. duke u
munduar të fshihte zemërimin.
- Aspak. - u përgjigj Vemja.
- Jo, - iu përgjigj Vemja.
- Eh. mirë. ti ndoshta je ndryshe nga unë.
- shtoi Liza. - Veç unë di një gjë: kjo gjë mua më Megjithëkëtë, pasi s'kishte ndonjë punë
ka hutuar shumë. tjetër, Liza vendosi të qëndronte, me shpresë se
Vemja do t'i tregonte ndonjë send. Për disa çaste
- Ty! - tha Vemja me përbuzje. - Po kush
.ijo vazhdoi të thithte nargiilen, pastaj tha:
je ti?
- Pra, ti mendon se je ndryshuar?
Kjo pyetje e ktheu bisedën prapë në
fillim. Liza u zemërua pak nga këto vërejtje të - Kam frikë se po, zonjë, ia priti Liza. -
Vemjes, prandaj i foli me seriozitet të madh: Nuk i kuptoj më gjërat si përpara dhe në çdo
dhjetë minuta më ndryshon madhësia e trupit.
- Besoj se ti duhet të më thuash më parë
se kush je. - Çfarë gjërash nuk mban mend? - pyeti
Vemja.
- Pse? - u çudit Vemja.
- Për shembull, desha të them vjershën
Kjo ishte një pyetje tjetër hutuese dhe, "Sa punëtore është bleta e vogël". por e kisha
meqë Liza s'dinte të gjente arsyen dhe Vemja harruar. .. - u përgjigj Liza shumë e mallëngjyer.
dukej se ishte në një gjendje shpirtërore të keqe,
Liza u nis të ikte. - Pa provo njëherë vjershën "Ti je plak,
baba Vilhelm", - i tha Vemja.
:'i2
-.:;..,
.)
 Liza kryqëzoi duart dhe filloi:
- Xha Vi/helm, - i thot' djaloshi. -
ti tani je fare plak,
më je bër'tsi tata/oshi.
Si aher' s'mendohesh pak.
me gjith'moshën që më ke.
po m'i ngre këmbët përpjetë
e qëndron me kok' përdhe?
Kështu plaku nis i flet:
- Kur kam qen' djalosh si ti,
edhe un' kam pasur frikë
se mos shtypja trut' e mi.
Por sot tru s'kam asnjë çikë
(për këtë nuk kam dyshim).
ndaj, si vë kokën në dhe.
këmb' përpjet' rri pa pushim!
I thot' djali: - Ti plak je,
un' ta thash' edhe më parë.
je i fryr' e topolak,
por trego çfar„të ka ngjarë.
që, sa vë këmbën në prak,
hyn në dhom' me kollotumba?
- Që i ri, - tha i urti plak. -
shkathësinë kurr' s'e humba:
54
lyeja këmb' e {veja duar
me këtë melhem që sheh.
- një shiling bën një kuti-
ky të plakesh nuk të lë:
Do të blesh nja dv dhe re
- Tije plak. - ia bën i riu. -
nofullat më s'të punoinë.
vetëm dhjam' edhe mish thiu
ato mundin të kafshojnë.'
Atëher' me kocka e sqep.
lër' një patë si e cfute?
l{jë përgjigje veç më jep,
si krejt patën n'bark' e fute?
- 1 ri isha, - plaku tha. -
kur u bëra avokat
dhe me gruan çdo dava
bisedoja gjer' e gjatë ..
Kështu nofullat e mia
u forcuan, u bën' gur.
që atëherë dhe fuqia
që fitova, s 'më la kurrë ...
- Tije plak, - djali ia pret. -
e asnjë s'mund ta besojë
që të jesh kaq symprehtë.
Por si mundi të qëndrojë
55

ngjala në maj' hundës sate.
si e mbajte e nuk ra.
ç'marifete këtu pate!
Ather' plaku tha:
- T'u përgjigja tri her' plor!
Tani mjaft. Shko me të gjallët ...
Më marrëzira s'dëgjoj dot. ..
Ndryshe. do të t'hedh nga shkallët.
- Nuk e the mirë, - tha Vemja.
- Vërtet jo, - u përgjigj Liza me zë të
druajtur. - Kam frikë se i ndërrova disa fjalë.
- Ç'disa fjalë, gabim fund e krye, - e
ndërpreu Vemja. Pastaj u bë disa minuta heshtje.
E para e mori fjalën Vemja: - Çfarë
madhësie dëshëron të kesh?
- S'ka rëndësi madhësia, - u përgjigj Liza,
- e dini, puna është të mos shëndrrohem kaq
shpesh.
- Jo, nuk e di! - ia preu Vemja.
r
Liza s'u përgjigj fare. Asnjëherë në jetën e
saj s'e kishin kundërshtuar kaq shumë. E kuptoi
se po humbiste durimin.
56
- A të pëlqen të mbetesh kështu si je? - e
pyeti Vemja.
- Oh jo, pak më e madhe, po qe e mundur.
- iu përgjigj Liza. - Shtatë centimetra e gjysmë
është një madhësi shumë e urryer.
- Përkundrazi. është një madhësi e
lakmuar, - e kundërshtoi Vemja (Vetë ajo ishte
shtatë centimetra e gjysmë).
- Por unë s'jam mësuar. - shtoi Liza me zë
të vajtueshëm, ndërsa me vete mendonte: - Ah,
sikur të mos fyheshin kaq shpejt këta të uruar.
- Do të mësohesh, - ia priti Vemja, ndërsa
vuri llullën në gojë dhe filloi të tymoste.
Kësaj here Liza e priti me durim, derisa t'i
mbushej mendja që të fliste prapë. Pas pak,
Vemja e hoqi llullën, gogësiti nja dy a tri herë
dhe u shkund. Pastaj zbriti nga kërpudha dhe
filloi të tërhiqej zvarrë mbi bar. duke thënë
vetëm këto fjalë, ndërsa po largohej:
- Njëra anë të rrit, tjetra të shkurton.
- Të kujt janë këto anë? - belbëzoi Liza
me vete.
- Të kërpudhës, - u përgjigj Vemja sikur
ta kishte dëgjuar pyetjen. dhe përnjëherësh u
zhduk.
57
 Liza mbeti për një minutë duke vështruar
kërpudhën dhe duke u menduar të gjente se cilat
ishin të dy anët. Dhe pasi këpurdha ishte krejt e
rrumbullakët, kjo s'ishte -punë e lehtë. Më në
fund e pushtoi me të dyja duart dhe atje ku
arritën gishtat e secilës dorë. këputi nga një copë
të vogël.
- Dhe tani. cila të rrit dhe cila të
zvogëlon? - tha Liza me vete. Provoi pak nga ajo
e dorës së djathtë, kur ja, ndjeu një të goditur në
mjekër, e cila ishte përplasur me këmbët!
Sigurisht u tremb shumë nga ky ndryshim
kaq i shpejtë. Por u kujtua se s'duhej humbur
asnjë çast, nga që ishte rrezik të zhdukej fare.
Prandaj mendoi të hante shpejt nga copa e dorës
së majtë. Mirëpo mjekra i ishte mbërthyer aq
shumë pas këmbëve, sa ishte e vështirë t'i hapej
goja. Me shumë zor e hapi dhe mundi të fuste
një copë të vogël. ..
* qafe!
* *
- Urra, si m'u lirua! - thirri Liza tërë
gëzim, që shpejt u kthye në dëshpërim sapo vuri
re se shpatullat s'i dukeshin gjëkundi. S'shikonte
gjë tjetër veç një alamet qafe që ngrihej si një
minare përmbi një det gjethesh të blerta.
1
58
- Ç'do të jetë vallë gjithë ai gjelbërim? -
tha me vete Liza. - Dhe ku të kenë shkuar
shpatullat e mija? ... Oh, moj të mjerat duar, ç'u
bëtë që s'po ju shoh? - Duke folur kështu
vazhdonte të lëvizte duart, por s'dëgjohej gjë veç
një lëvizjeje të vogël në gjethet e blerta, atje
poshtë.
Pasi nuk ishte e mundur t'i afronte duart
te koka, Liza u mundua të ulte kokën pranë tyre.
I qeshi fytyra kur pa se qafën mund ta sillte
rrotull si një gjarpër. Kështu. u përkul si një
kular midis atyre gjetheve të blerta dhe pa se
këto s'ishin gjë tjetër veç majat e pemëve nën të
cilat kish qenë pak më parë... Ndërkaq, një
vërshëllimë e mprehtë e bëri të ikte mbrapsht.
Ishte një pëllumb i madh, i cili iu hodh në fytyrë
dhe filloi ta qëllonte me krahë.
- Gjarpri! - thirri Pëllumbi.
- Sjam gjarpër, - foli Liza. - Po m'u hiq
- Gjarpër, gjarpër je. - përsëriti Pëllumbi,
por me një zë më të butë. Dhe pastaj vazhdoi: - I
kam provuar të gjitha mënyrat. por atyre s'ua dal
dot.
- Nuk të kuptoj ku e ke fjalën, - u habit
Liza.
59
 - Kam provuar zgavrat e pemëve. brigjet
e ujërave. ferrat dhe kacubat.. - u ankua
Pëllumbi, pa i vënë veshin asaj. - Po ata
gjarpërinjtë, ah, ata s'ngopen kurrë!
Liza po habitej gjithnjë e më shumë nga
këto fjalë të Pëllumbit dhe mendoi se duhej të
fliste për ta sqaruar. Por Pëllumbi vazhdonte:
- Sikur s'është mjaft që i nxjerr zogjtë, por
duhet edhe t'i ruaj nga gjarpërinjtë ditë e natë. U
bënë tri javë që s'kam mbyllur sy fare!
- Më vjen shumë keq që të kanë
shqetësuar, - e mori fjalën Liza. duke kuptuar më
në fund se ku e kishte fjalën.
- Dhe posa kisha zënë pemën më të lartë
të pyllit, - vazhdoi Pëllumbi. duke e ngritur edhe
më zërin, - e sapo mendoja se kisha shpëtuar prej
tyre, kur ja, po më vijnë edhe nga qielli ... Ah,
gjarpër!
- Po unë nuk jam gjarpër, po të them, - ia
preu Liza. - Unë jam ... Unë jam ...
- Çfarë je, pra? - pyeti Pëllumbi. - E shoh
se po mundohesh të shpifesh diçka.
- Unë ... unë jam ... një vajzë e vogël, - u
përgjigj Liza, pak si me dyshim. se iu kujtuan
ndryshimet e shumta që kishte pësuar atë ditë.
60
- Përrallëz e bukur, s'ke ç'i thua, - tha
Pëllumbi. - Kam parë edhe unë plot vajza të
vogla, por s'kam parë asnjë me qafë kaq të gjatë.
Jo, jo, ti je gjarpër dhe është e kotë ta mohosh ...
Besoj që tani do më thuash edhe se kurrë s'i ke
shijuar vezët. ë?
- Sigurisht i kam shijuar vezët, - tha Liza,
e cila thoshte gjithmonë të vërtetën. - Po ti duhet
ta dish se edhe vajzat e vogla i hanë vezët.
- Nuk e besoj, - vërejti Pëllumbi. - Por në
qoftë se është e vërtetë, atëherë edhe ato janë
njëfarë gjarpërinjsh. Këtë di të them unë.
Ky arsyetim qe një gjë e re për Lizën,
prandaj mbeti për një kohë në heshtje, derisa
Pëllumbi vazhdoi përsëri: - Ti tani ke dalë për
vezë. Këtë unë e di mirë. E ç'më hyn në punë
mua në je vajzë e vogël apo gjarpër!
- S'të hyn në punë ty. po më hyn mua, -
tha Liza - ç'është e vërteta, tani nuk kam dalë për
vezë, po edhe sikur të ishte ashtu, të tuat s'do të
më hynin në punë. Unë nuk i ha vezët të paziera!
- Atëherë qërohu prej këtu! - i tha
Pëllumbi me një zë të vrazhdë, duke u ulur
përsëri në çerdhen e tij. ·
Liza filloi të përkulej me kujdes midis
pemëve. sepse qafa i ngatërohej nëpër degë dhe i
61
 duhej të ndalej herë pas herë për t'u çliruar... Në
çast u kujtua se kishte me vete ende copat e
kërpudhës. Atëherë nisi të kafshonte herë njërën,
herë tjetrën, duke u bërë herë më e madhe, herë
më e vogël, derisa arriti në gjatësinë e saj të
natyrshme.
Liza kishte kohë që s'kishte qenë në
madhësinë e saj të zakonshme, ndaj kjo e çuditi
pak në fillim. Por shpejt u mësua dhe filloi të
fliste me vete si zakonisht:
- Ja pra, gjysma e planit u krye ... Sa të
hutojnë këto ndryshime të shkreta! Sidoqoftë,
tani erdha në gjatësinë e duhur. .. Pika tjetër është
të hyj në atë kopshtin e mrekullueshëm! Si do ta
. bëj këtë?'
Duke folur kështu, pa midis pemëve një
lirishte, me një shtëpi të vogël midis, gati një
metër të lartë ...
- Kushdo që të banojë atje, - mendoi Liza,
- nuk bën që të paraqitem në këtë madhësi. Do të
çmendet nga frika.
Kështu filloi të kafshonte përsëri
kërpudhën e dorës së djathtë, derisa mbeti një
pëllëmbë njeri.
62
KAPITULLI VI
DERRI, PIPERI DHE MACJA
QE SHIRE
Për dy-tri minuta Liza nuk i hoqi sytë nga
shtëpia. duke vrarë mendjen ç'të bënte, kur
papritur vuri re se doli nga pylli një krijesë e
veshur si portier. Këtë emër ajo ia ngjiti duke
gjykuar nga veshja, se përndryshe, nga pamja do
ta kishte quajtur vetëm peshk. Portieri trokiti me
forcë të madhe. Derën e hapi një portier tjetër
me të njëjtën veshje, por me fytyrë të
rrumbullakët e sy të mëdhenj si të ndonjë
bretkose. Liza vuri re se që të dy këta flokët i
kishin kaçurrela dhe të lyer me pudër. Duke
dashur të mësonte diçka më tepër, ajo doli nga
pylli dhe filloi të dëgjonte.
Në fillim Portieri-Peshk nxori që poshtë
sqetullës një zarf të madh, gati sa vetja e tij, dhe
ia dha shokut, duke i thënë me madhështi:
- Për Dukeshën. Është një ftesë nga
Mbretëresha për një lojë me letra. Portieri-
Bretkosë, po me atë madhështi, përsëriti fjalët e
tij, duke ndërruar vetëm renditjen:
63
 - Prej Mhretëreshës. Një ftesë për
Dukeshën për një lojë me letra.
Pas kësaj, të dy bënë një përkulje aq të
madhe. sa iu ngatërruan leshrat me njëri-tjetrin.
Liza ia shkrepi gazit dhe, nga frika se mos
diktohej. iku me vrap në pyll. Kur zgjati kokën
për të parë përsëri, Portieri-Peshk ishte larguar.
ndërsa tjetri ishte ulur përdhe, afër derës. me
sytë nga qielli. si ndonjë budalla. Liza, me
ndroje. shkoi trokiti në derë.
- Kot e ke që troket, - i tha Portieri. - Nga
kjo punë s'del gjë, për dy arsye: e para, sepse unë
ndodhem po në atë anë të derës që je edhe ti. E
d) ta. sepse atje brenda po bëjnë një zhurmë aq të
madhe. sa është e vështirë të të dëgjojë njeri. -
Dhe me të vërtetë, në shtëpi po bëhej një zhurmë
jashtëzakonisht e madhe. Dëgjoheshin ulërima
dhe teshtitje të pareshtura dhe herë pas here
krisje. sikur të ishin duke u thyer pjata e
qelqurina.
- Ju lutem, - tha Liza, - atëherë si mund të
hyj brenda?
- Trokitja jote qo të kishte njëfarë
kuptimi. - vazhdoi Portieri. pa u vënë veshin
tjalë\
. c ti: saj.
. - sikur dera të ndodhej. midis nesh.
Për shembull. po të ishe brenda e të trokitje. unë
mund ta hapja dhe ti mund të dilje jashtë. - Gjatë
gjithë kohës që fliste. sytë i mbante gjithnjë nga
qielli. Këtë sjellje Liza. me plot të drejtë. e quajti
të panjerëzishme.
- Por ndoshta s'ka faj, - tha me vete, - se
sytë i ka në majë të kokës ... Mirëpo të paktën
pyetjeve mund t'u përgjigjej. - tha më në fund.
Prandaj iu drejtua edhe një herë me zë të lartë:
- Si mund të hyj brenda?
- Unë do të rri këtu deri nesër... - tha
Portieri.
Këtë çast, krejt papritur, dera u hap dhe
një pjatë e madhe fluturoi drejt kokës së tij. I
preku lehtas vetëm hundën dhe shkoi e u thye te
një pemë aty afër. - ... ose deri pasnesër ndoshta,
- vazhdoi krejt i qetë dhe sikur të mos i kishte
ndodhur asgjë.
- Si mund të hyj brenda? - pyeti përsëri
Liza me zë edhe më të fortë.
- Së pari, - u përgjigj Portieri, - le të
marrim vesh a duhet të hysh brenda apo jo. -
Dhe pa dyshim kishte të drejtë, po Liza s'desh t'i
dëgjonte këto fjalë.
65
 - Është vërtetë e tmerrshme si arsyetojnë
këto krijesa, - thoshte e shkreta me vete. - Këto
të bëjnë të luash mendsh!
Portieri, si duket, tani gjeti rastin e
volitshëm për të përsëritur fjalët e tij, me disa
ndryshime.
- Unë do të rri këtu- herë më këmbë, herë
ulur- kushedi sa ditë me radhë!. ..
- Po unë, ç'të bëj? - ndërhyri Liza.
- Ti bëj ç'të duash. - ia priti ai dhe filloi të
vërshëllente.
- Oh, është e kotë të bisedosh me të! - tha
Liza e dëshpëruar. - Ky është fare i marrë! - E
menjëherë hapi derën dhe hyri brenda.
Dera të shpinte në një kuzhinë të madhe
gjithë tym. Në mes qëndronte Dukesha, e ulur në
një fron me tri këmbë, duke i dhënë gji një
foshnjeje. Afër zjarrit ishte gjellëbërësja, duke
trazuar një kazan të madh, që dukej se ishte plot
me supë.
- Me siguri supa do të ketë shumë piper, -
tha Liza me vete duke teshtitur. E me të vërtetë,
ajri i dhomës ishte gjithë piper. Bile edhe
Dukesha teshtinte herë pas here, ndërsa foshnja
herë teshtinte, herë ulërinte.
66
Të vetmet që dukeshin që s'i shqetësonte
piperi ishin gjellëbërësja dhe një mace e madhe,
që po zgërdhihej vesh më vesh.
- Ju lutem. a mund të më tregoni. - pyeti
Liza si me frikë, (se nuk ishte e sigurt a ishte
sjellje e mirë që po fliste e para), - pse i zbardh
dhëmbët macja juaj?
- Sepse është e racës "qeshire" u përgjigj
Dukesha. Pastaj vazhdoi: - Pusho, mor derr!
Fjalën e fundit e theksoi kaq shumë, sa
Liza u hodh përpjetë nga frika. Por, pas një çasti,
ajo e kuptoi se Dukesha i qe drejtuar foshnjës
dhe jo asaj. Kështu, mori zemër dhe vazhdoi:
- Nuk e dija që macet qeshire zgërdhihen
gjithnjë. Bile unë s'e dija fare që macet mund të
zgërdhihen kështu.
- Të gjitha munden, - ndërhyri Dukesha, -
dhe shumë nga ato e kanë si rregull të
zakonshëm.
- Unë s'di ndonjë gjë të tillë, - përsëriti
Liza shumë i kënaqur që mundi të hapte
muhabet.
- Ti s'di kurrgjë, - ia priti Dukesha. - Kjo
që po të them është krejt e vërtetë.
67

Liza nuk e pëlqente këtë mënyrë të foluri.
Prandaj mendoi se do të ishte më mirë të
ndërronte bisedë. Dhe, ndërsa po mendohej nga
t'ia fillonte. gjellëbërësja hoqi kazanin e supës
nga zjarri dhe filloi të hidhte mbi Dukeshën dhe
foshnjën çdo gjë që kishte pranë: në fillim
hekurin e zjarrit, pastaj kutitë me salcë, pjatat
dhe enët e ndryshme. Dukesha as që i vinte re
edhe kur binin mbi të, ndërsa fëmija kish qenë
duke qarë aq shumë. sa ishte e vështirë të thuhej
në e kishin goditur apo jo.
- Ju lutem, shikoni ç'po bëni, - thirri Liza
duke u vërtitur poshtë e lart. plot frikë. - Bubu,
iu këput hunda! - ulëriu kur pa se një tenxhere
shumë e madhe shkoi e ra mu te foshnja.
- Në qoftë se çdo njeri do të shihte punën
e vet, - tha Dukesha me zë të ashpër, - bota do të
sillej rrotull edhe më shpejt.
- Dhe ç'dobi ka kjo. - e mori fjalën Liza,
shumë e gëzuar që gjeti rast të shiste pak mend
me njohuritë e saj. - Mendo njëherë ç'do t'i sillte
ditës dhe natës kjo gjë! E di që toka do njëzet e
katër orë për t'u vërvitur rreth boshtit të saj ...
- Pasi po na flet për boshte, - thirri
Dukesha, - këputjani kokën!
68
Liza hodhi vështrimin nga gjellëbërësja
për ta parë në kishte ndër mend ta zbatonte këtë
urdhër. Por vuri re se ajo ishte e zënë duke
trazuar supën dhe dukej sikur s'po ua vinte
veshin fjalëve të Dukeshës. Prandaj vazhdoi
përsëri: - ... Njëzet e katër orë, më duket, apo
dymbëdhjetë? Unë ...
- Oh, mos më ça kokën, - ia preu
Dukesha. - Unë asnjëherë s'kam qenë e zonja të
mbaj mend numra. - Pastaj filloi t'i jepte përsëri
gji foshnjës, duke kënduar një ninullë dhe duke e
tundur me fuqi në mbarim të çdo rreshti:
Djalin tënd, kur të teshtijë,
rrihe paq e i bërtit;
nis teshtin veç nga inati,
se e di që të mërzit.
KORI
(në të cilin merr pjesë edhe Gjellëbërësja
me foshnjën).
Ua! Ua! Ua!
Ndërsa Dukesha këndonte strofën e dytë
të këngës, foshnja ulërinte aq shumë, sa Liza
mezi mundi t'i dëgjonte fjalët e këngës:
Kur teshtitet, djali tim
un' e rrah dhe e qortoj,
69
 e kur tallet, për dënim,
un' i vë piper në gojë!
KORI
Ua! Uu.1 Ua/
- Merre dhe mbaje pak po të duash. - i
tha Dukesha Lizës. duke ia hedhur foshnjën në
duar. - Unë duhet të shkoj të përgatitem për lojën
me letra me Mbretëreshën, - shtoi duke dalë nga
dhoma me të shpejtë. Gjellëbërësja i hodhi nga
pas një tigan, por nuk e goditi.
Liza e priti foshnjën me vështirësi dhe pa
asnjë ëndje, sepse ajo ishte një krijesë c
çuditshme, që, si këmbët, ashtu edhe krahët, i
mbante vazhdimisht të hapur ("porsi një yll
deti!" - mendoi Liza).
Me ta marrë në duar liza, fëmija i shkretë
filloi të ulërinte edhe më dhe të mblidhej e të
shtrihej sa ajo mezi po _e mbante. Por më në fund
gjeti një mënyrë, duke e lidhur nyje dhe duke i
shtrënguar këmbën e djathtë dhe veshin e majtë,
që të mos zgjidhej. Pastaj e mori dhe shkoi
jashtë të merrte ajër të pastër.
- Në qoftë se nuk e marr me vete këtë
foshnjë, - tha Liza, - sigurish! një ditë ato kanë
për ta mbytur fare. A nuk është, pra gjynah ta
lësh këtu?
7')
Fjalët e fundit Liza i tha me zë të lartë, aq
sa vogëlushja ( që tani nuk teshtinte më), gërhiti
sikur desh t'i përgjigjej. - Mos hungëri ashtu. - i
tha Liza. - Nuk flitet .ashtu!
Foshnja gërhiti përsëri dhe Liza e shikoi
në fytyrë për të kuptuar ç'kishte. Ajo kishte një
hundë të kthyer përpjetë, që i ngjante më shumë
një feçke se sa një hunde të vërtetë. Edhe sytë i
kishte shumë të vegjël, që nuk i ngjanin fare
syve të një foshnjeje. Përgjithësisht Lizës nuk i
pëlqyen aspak këto tipare. - Ndoshta kjo vjen
nga që ka qarë shumë, - tha Liza dhe i hodhi një
vështrim për ta parë a kishte lot.
- Jo, nuk kishte asnjë pikë lot! - Në qoftë
se ke ndër mend të shëndërrohesh në derr, moj e
gjorë, - i tha Liza, - unë s'kam ç'të bëj. -
Vogëlushja ulëriu ose hungëriu (sepse s'merrej
vesh se cilën bëri prej të dyjave), e pastaj
vazhdoi një heshtje e gjatë.
Ndërsa L!Za po mendohej se ç'do ta bënte
kur ta shpinte në shtëpi, papritur foshnja ulëriu
aq shumë. sa ajo u tremb dhe menjëherë e zbuloi
për ta parë. Tani s'kishte asnjë pikë dyshimi:
foshnja ishte shndërruar, as më pak, as më
shumë, në një derrkuckë. Prandaj Liza mendoi se
do të ishte marrëzi të vazhdonte ta mbante në
krahë.
71
 Kështu e lëshoi përtokë atë krijesë të
çuditshme. e për një çast e ndjeu veten të
lehtësuar shpirtërisht. kur pa se ajo mori rrugën
qetë-qetë drejt pyllit.
- Kur të rritej. - tha Liza. - do të bëhej një
fëmijë i shëmtuar. Ndërsa si derr është i bukur! -
L përnjëherësh Liza filloi të sillte ndër mend të
gjithë fëmijët që njihte e që e vlenin fare mirë të
bëheshin derra. Dhe ndërsa po thoshte me vete:
"Sikur ta dija mënyrën e vërtetë për t'i
shndërruar. .. " - përnjëherësh shtangu në vend,
kur pa Macen Qeshire, që po rrinte mbi degën e
një peme, disa metra më tutje.
Macja vetëm sa u zgërdhi kur pa Lizën. -
Nuk duket e keqe, - mendoi ajo. Mirëpo, pasi
prapë kish thonj të gjatë e dhëmbë të mprehtë,
Liza mendoi se duhej të sillej mirë me të.
- Mace Qeshire! - filloi t'i fliste si me
druajtje Liza, pasi nuk ishte e sigurt në do t'i
pëlqente ky emër. Por macja vetëm u zgërdhi
edhe më. "Bukuri deri këtu. Kjo do të thotë se
është e kënaqur", - dhe vazhdoi: - Ju lutem. a
mund të më tregoni rrugën për të dalë prej këtej?
- Varet se ku do të shkosh, - u përgjigj
Macja.
- Kjo s'ka shumë rëndësi, - ia pat Liza.
72
- Atëherë s'ka rëndësi dhe cilën rrugë do
të marrësh. - foli Macja.
- Mjafton që të arrij diku, - shtoi Liza disi
e prekur.
- Oh, këtë mund ta arrish, - ia priti Macja,
- vetëm po të ecësh gjatë.
Liza e kuptoi se kjo s'mund të mohohej,
prandaj provoi t'i bënte një pyetje tjetër:
- Çfarë njerëzish banojnë këtu?
- Në atë anë, - u përgjigj Macja, duke
zgjatur putrën e djathtë, - jeton Kapelebërësi,
kurse në këtë anë. - vazhdoi duke shënuar me
këmbën e majtë, - rron Lepuri i Marrë. Vizito
cilin të duash: që të dy janë të marrë.
- Po unë s'dua të shkoj te të marrët! - tha
Liza.
- S'ke ç'bën, ia priti Macja. - Ne që të
gjithë këtu jemi të marrë! Unë jam e marrë, ti je
e marrë!
- Ku e di ti që jam e marrë? - ia ktheu
Liza.
- Duhet të jesh patjetër, - ia priti Macja. -
Ndryshe s'do të kishe ardhur këtu!
Lizës nuk iu mbush mendja. Megjithatë
shtoi: - E si e di ti që je e marrë?
- Pikësëpari, - filloi Macja, - Qeni nuk
është i marrë. E pranon këtë?
- Besoj se po, - i tha Liza.
73
 - Mirë pra, - vazhdoi Macja. Qeni, kur
është i zemëruar, grindet, ndërsa kur është i
kënaqur, tund bishtin. Unë, përkundrazi,
grindem kur jam e kënaqur, dhe luaj bishtin kur
zemërohem. Prandaj jam e marrë.
- Unë e quaj gërhitje atë tënden dhe jo
grindje, - i tërhoqi vërejtjen Liza.
- Merre si të duash, - ia priti Macja. - A
do të lozësh letra sot me Mbretëreshën?
- Do të më pëlqente shumë, ~ u përgjigj
Liza, - po nuk më kanë ftuar ende.
- Do të më gjesh atje, pra, - i tha Macja
dhe u zhduk.
Liza nuk u çudit shumë nga kjo gjë, pasi
kishte filluar të mësohej me ngjarje të
mrekullishme. Po, ndërsa po vazhdonte të
shikonte vendin ku kishte qenë Macja, ja ku ajo
u duk përsëri.
- Po foshnja ç'u bë?- pyeti Macja. - Gati
harrova fare.
- Ajo u bë derr, - u përgjigj Liza me
druajtje.
- E dija se kështu do të ndodhte, - foli
Macja dhe u zhduk përsëri.
Liza priti me shpresë se do ta shihte
përsëri Macen, por pa dobi. Prandaj, pas disa
minutash e drejtoi shikimin nga vendi ku Macja i
kish treguar se jetonte Lepuri i Marrë.
74
Kapelebërës kam parë edhe herë të tjera, - tha
Liza me vet. - Lepuri i Marrë është më interesant
dhe, pasi tani jemi në maj, ndoshta s'do të jetë
aq i tërbuar; të paktën jo më shumë se në mars. -
Në këto e sipër ngriti kokën, kur ç'të shihte,
përsëri Macja po qëndronte në degë të pemës!
- A the derr, apo fik-1)? - e pyeti ajo
vajzën.
- Derr të thashë, - iu përgjigj Liza. - Dhe
të lutem, mos u zhduk e mos u duk kështu si
hije, se më ngrin gjakun.
- Mirë, - tha Macja. Dhe këtë radhë u
zhduk më me ngadalë, duke filluar nga maja e
bishtit dhe duke mbaruar te të zgërdhirët e
dhëmbëve, që mbeti për disa çaste pas zhdukjes
së kokës!
- Çudi. Shumë herë kam parë mace pa
zgërdhimje, - mendoi Liza, - por asnjëherë
zgërdhimje pa mace. Kjo është gjëja më e
çuditshme që kam parë në jetën time.
Pa shkuar shumë larg i doli përpara një
shtëpi e çuditshme. - Do të jetë shtëpia e Lepurit
të Marrë, - mendoi. - Po, ajo do të jetë, sepse
oxhakët i ka si veshë dhe çatinë të mbuluar me
gëzofë.
1) Anglisht pig (derr) dhe fig (fik) janë fjalë që
ngatërrohen lehtë me njëra-tjetrën.
75
 Ishte një shtëpi kaq e madhe, sa Liza nuk
deshi të afrohej pa ngrënë edhe pak nga
kërpudha e dorës së majtë. kështu që u rrit edhe
nja dy a tri pëllëmbë. Bile edhe atëherë filloi të
ecte drejt saj me frikë. duke thënë me vete:
- Po sikur të jetë i çmendur fare! Më mirë
të kisha shkuar në fillim te Kapelebërësi !
7(,
KAPITULLI VIi
NJË GOSTI TË MARRËSH
Në hijen e një peme para shtëpisë, ishte
vendosur një tryezë dhe Lepuri i Marrë me
Kapelebërësin qenë ulur e po pinin çaj. Një
gjer-!' qëndronte mes tyre dhe bënte një gjumë të
thellë, ndërsa dy të parët e kishin vënë si jastëk
për të mbështetur bërrylat gjatë bisedës. "Kjo
është një barrë e rëndë për gjerin, - mendoi Liza.
- Po mbase fle, e s'ndien gjë fare".
Tryeza ishte mjaft e madhe, por ata ishin
ulur të tre në një qoshe. - S'ka vend. jo, s'ka
vend, - thirrën me të parë Lizën.
- Po aty është gjithë ai vend, - ndërhyri
Liza disi e zemëruar dhe shkoi e u ul në një
karrige të madhe, në fund të tryezës.
- Urdhëro e merr një gotë verë, - i tha
Lepuri i Marrë me një zë që Lizës i ngjalli
shpresa mikpritjeje. Vajza hodhi sytë rreth e
rrotull, po aty s'kishte gjë tjetër, veç çaj.
I) Gjeri-brejtës i vogël pylli me bisht të madh si ketër
e me turi si të miut. që e kalon dimrin në gjumë.
77
 - Në tryezë s'ka veç çaj, prandaj nuk është
e njerëzishme që më ofroni verë, - u përgjigj ajo.
- Por edhe për ty nuk është e njerëzishme .
që u ule në tryezë pa të ftuar kush, - i hoqi
vërejtjen Lepuri i Marrë.
- Nuk e dija se ishte tryeza juaj, - u
përgjigj Liza. - Kjo është shtruar për më shumë
se tre vetë.
- Flokët e tu duhen prerë, - tha
Kapelebërësi, i cili kish një copë herë që po e
shikonte Lizën me kureshtje të madhe.
- Bën mirë të mos ndërhysh në çështjet
personale, - ia preu Liza me të ashpër. - Kjo nuk
është sjellje e mirë.
Me të dëgjuar këto fjalë, Kapelebërësi i
zgurdulloi sytë gjer në tavan. Por nuk tha asgjë,
veç:
- Përse korbi është si një tryezë shkrimi?
- Oho, tani do të bëjmë qejf! - mendoi
Liza. - Sa mirë që filluan të tregojnë gjëegjëza!
Besoj se këtë do të gjej, - shtoi me zë të lartë.
- Vërtet mendon se mund ta gjesh
përgjigjen? - pyeti Lepuri i Marrë.
- Tamam ashtu! - u përgjigj Liza.
78
- Atëherë duhet ta thuash atë që mendon,
- vërejti Lepuri i Marrë.
- Po, po, - u përgjigj prapë Liza me
nxitim. - Të paktën - të paktën, unë mendoj atë
që them - që është po ajo gjë.
- Aspak. S'është ashtu, - ndërhyri
Kapelebërësi. - Po të qe si thua ti, atëherë unë
shoh çdo gjë që ha do të ishte njësoj sikur të
thosha unë ha çdo gjë që shoh!
- Po ashtu, mund të thoshe, - shtoi Lepuri
i Marrë, - se unë pëlqej çdo gjë që marr është
njësoj sikur të thuash unë marr çdo gjë që pëlqej!
- Ti mund të thuash, - ndërhyri gjeri, që
dukej sikur po fliste nëpër gjumë, - unë marr
·ymë kur fle qenka njësoj sikur të thuash fle kur
marr frymë!
- Për ty e njëjta gjë është, - kësaj radhe
ishte Kapelebërësi që foli. Pas kësaj biseda u
ndërpre. Të gjithë heshtën për një çast, ndërsa
Liza mundohej të sillte ndër mend ç'dinte mbi
korbat e zinj dhe tryezat e shkrimit, kur
Kapelebërësi e theu heshtjen:
- Ç'ditë e muajit është sot? - pyeti ai duke
iu drejtuar Lizës. Në këtë kohë ai kishte nxjerrë
orën nga xhepi dhe po e shikonte i shqetësuar,
duke e tundur herë pas herë dhe duke e vënë në
vesh.
79

Liza u mendua pak. pastaj tha: - E
katërta!
- Dy ditë gabim. - thirri Kapelebërësi.
Pastaj, duke iu drejtuar me zemërim Lepurit të
Marrë. shtoi: - Të thashë që gjalpi nuk bënte për
veglat.
- E megjithatë ishte nga gjalpi më i mirë!
- tha ai me zë si të mekur.
- Po, por ti s'duhej ta kishe marrë me
thikën e bukës, - vazhdoi: - Kanë rënë brenda
edhe disa thërrime!
Lepuri e mori orën dhe filloi ta shikonte
me shqetësim. Pastaj e futi në gotën e çajit dhe
nisi ta shihte përsëri. Mirëpo nuk mundi të gjente
fjalë më të përshtatëshme se të parat. - Gjalpi
ishte nga më i miri!
Liza po e shikonte nga prapa me habi: -
Ç'orë e çuditshme! - tha. - Tregon ditën e muajit
dhe nuk tregon sa është ora!
- E pse të tregojë orën? - pyeti
Kapelebërësi. - A të tregon ora jote se ç'vit
është?
- Sigurisht qe JO, - u përgjigj Liza
menjëherë. - Por kjo ndodh se një vit rri për një
kohë të gjatë pa ndryshuar!
80
- Gjë që është njësoj me orën time, - tha
Kapelebërësi.
Liza e ndiente veten krejt të hutuar. Fjalët
e Kapelebërësit i dukeshin fare pa kuptim
prandaj shtoi me shumë mirësjellje:
- Nuk ju kuptoj!
- Gjerin e kllapiti përsëri gjumi, - tha
Kapelebërësi dhe i hodhi pak çaj të nxehtë në
vesh.
Gjeri tundi kokën dhe, pa hapur sytë, tha:
- Po, po, ashtu është, këtë desha të them
edhe unë.
- A e gjete përgjigjen e gjëegjëzës? - pyeti
Kapelebërësi duke iu drejtuar Lizës.
- Jo, jo, hoqa dorë, se nuk mundem, - u
përgjigj Liza. - Po ma thuaj ti?
- Edhe unë s'e di, - tha Kapelebërësi.
- As unë, - shtoi Lepuri i Marrë.
Atë çast Liza psherëtiu me dëshpërim dhe
tha: - Unë mendoj se ju mund ta përdornit kohën
më mirë, në vend që ta humbnit kështu duke
treguar gjëegjëza që s'kanë përgjigje.
- Në qoftë se do ta njihje Kohën ashtu si e
njoh unë, s'do të flitje në këtë mënyrë për
humbjen e saj, - shpjegoi Kapelebërësi.
81
 - Nuk të kuptoj ç'do të thuash. - tha Liza. ·
- Sigurisht që s'mund të më kuptosh, -
qeshi Kapelebërësi. - Bile mund të them se ti
s'ke folur ndonjëherë me Kohën!
- Ndoshta jo! - u përgjigj Liza, pa ditur
ç'të thoshte. - Vetëm mund të them se, kur mësoj
muzikë, më duhet të rrah kohën.
- Ahaaa! Tashti shpjegohet puna, - tha
Kapelebërësi, - Por Koha nuk duron ta rrahësh.
Nga ana tjetër, po të shkoje mirë me të, mund të
bëje ç'të doje me orën. Për shembull, sikur ora të·
ishte tetë e mëngjesit, tamam koha kur fillon
mësimi, s'do kishe nevojë për asgjë, veç t'i bëje
shenjë Kohës dhe sahati do të shkonte menjëherë
përpara, duke shënuar një e gjysmë, koha për të
ngrënë drekën.
- Ah, sikur të ishte tani koha e drekës! -
tha Lepuri i Marrë duke psherëtirë thellë.
- Do të ishte shkëlqyeshëm, - u kënaq
Liza me gjithë mend. - Mirëpo atëherë ... s'do të
më kishte marrë uria ende.
- Në fillim ndoshta jo, - tha Kapelebërësi.
- Por mund ta mbaje orën një e gjysmë për sa
kohë të doje.
- Pse, kështu bën ti? - pyeti Liza.
82
Kapelebërësi tundi kokën me hidhërim. -
Unë jo, - u përgjigj- Mjerisht u prisha me Kohën,
marsin e kaluar, përpara se të çmendej ky ( dhe
me lugën e çajit shënoi Lepurin e Marrë) ... në
koncertin e madh që dha Mbretëresha e Kupave.
kur m'u desh të këndoja:
Lakuriqi xixëllon!
Unë vras mendjen ku po shkon!
- Ndoshta e di këngën?
- Po, sikur e kam dëgjuar.
- Ka edhe më. Vazhdon kështu:
Përmbi botë fluturon,
pjatë çaji më ngjason,
xixa-xixa xixëllon.
Këtu gjeri lëvizi pak dhe filloi të
këndonte nëpër gjumë: - Xixa-xixa xixëllon ...
Dhe kështu vazhdoi derisa e pickuan që të
pushonte.
- Eh, - vazhdoi Kapelebërësi, - dhe sapo
kisha mbaruar strofën e parë, kur Mbretëresha
tha: - Ai po vret kohën, t'i pritet koka!
- Çfarë egërsie e tmerrshme! - thirri Liza.
Dhe prej asaj dite, - vazhdoi
Kapelebërësi, - Koha nuk më dëgjon më. Tani
ora qëndron vazhdimisht gjashtë.
Lizës i erdhi një mendim i bukur:
83
 - Mos ndoshta kjo është edhe arsyeja që
tryeza rri gjithnjë e shtruar për çaj?
- Po, prandaj, - u përgjigj menjëherë
Kapelebërësi. - Këtu vazhdimisht është koha e
çajit dhe s'kemi kohë të lajmë as enët.
- Atëherë, si duket, vini rrotull? - pyeti
Liza.
- Po, po, ashtu, - u përgjigj Kapelebërësi.
-. Kur bëjmë pa larë një palë pjata, vazhdojmë
më tej.
- E si bëni kur arrini atje ku filluat? -
guxoi të pyeste përsëri Liza.
- A e ndërrojmë këtë bisedë? - ndërhyri
Lepuri duke gogësitur. - U mërzita me këto fjalë.
Prandaj i lutem zonjushës të na tregojë ndonjë
përrallëz.
- Kam frikë se nuk di ndonjë, - u përgjigj
Liza disi e tronditur nga kjo ftesë.
- Atëherë do të na tregojë gjeri, - thirrën
që të dy me një gojë. - Zgjohu, o gjer! - dhe u
ndukën në të dy anët. · çuditshme do të ishte jetesa atje poshtë, në fund
Gjeri hapi sytë me ngadalë. - Nuk po flija,
- tha me zë të çjerrë. - I dëgjova që të gjitha
fjalët që thatë.
84
- Na trego ndonjë përrallë. - tha Lepuri i
Marrë.
- Të lutem edhe unë. na trego, - tha Liza.
- Dhe na e trego shpejt, - shtoi
Kapelebërësi, - përndryshe do të të zërë gjumi
para se ta mbarosh.
Atëherë gjeri filloi me nxitim të madh:
- Na ishin njëherë tri motra vogëlushe. të
cilat quheshin Elsi, Lesi dhe Tili. Këto jetonin në
fund të një pusi ...
- Po me se ushqeheshin? - e ndërpreu
Liza. që interesohej për çdo gjë që lidhej me të
ngrënët e me të pirët.
- Me karamel, - u përgjigj gjeri pasi u
mendua pakëz.
- S'ka se si, - ndërhyri Liza, - se kështu do
të sëmureshin.
- Dhe kështu u ndodhi, - vazhdoi gjeri. -
Një ditë u sëmurën rëndë!
Liza u përpoq të përfytyronte sa e
të pusit por kjo e turbulloi fare. prandaj vazhdoi:
- Po pse jetonin në fund të pusit?
- Merr edhe pak çaj. - i tha Lepuri i Marrë
Lizës.
85
 - Deri tani unë s'kam marrë fare, - u
përgjigj ajo si e fyer. - Pra, nuk kam si të marr
edhe pak.
- Është shumë më lehtë të marrësh edhe
pak se sa asgjë, - ndërhyri Kapelebërësi.
l
- Nuk të pyeti njeri ty! - u inatos Liza.
- Kush bëri · vërejtje personale kësaj
radhe? - pyeti përsëri Kapelebërësi me mburrje.
Liza, pasi s'dinte ç'të përgjigjej, mbushi
gotën e saj me çaj, mori një rriskë bukë dhe e leu
me gjalpë. Si mbaroi së ngrëni, iu kthye gjerit
dhe i bëri përsëri pyetjen e parë: - Pse jetonin në
fund të pusit?
Gjeri u mendua përsëri nja dy minuta e
pastaj i tha: - Ai ishte një pus karameli.
- Ashtu pusi nuk ka, - ndërhyri edhe një
herë Liza, kësaj radhe shumë e zemëruar.
Mirëpo Kapelebërësi dhe Lepuri i Marrë
menjëherë i bënë: - Sht! Sht! - Atë çast gjeri, me
turi përpjetë, ia.priti: - Nëqoftë se s'ke njerëzi për
të dëgjuar, atëherë vazhdoje vetë përrallën.
- Jo, vazhdo. të lutem, - i· tha Liza me të
lutur. - S'do të ta pres më fjalën. Bile, po të them
se, ndoshta gjendet me të vërtetë një pus i tillë.
86
- Vetëm një thua? - ia priti gien me
zemërim. Megjithatë iu mbush mendja të
vazhdonte përsëri. - Kështu, këto tri motra
vogëlushe ... kishin filluar të nxirrnin ...
- Çfarë të nxirrnin? - pyeti Liza duke e
harruar premtimin.
- Karamel, - tha gjeri pa e vënë re
ndërhyrjen kësaj radhe.
- Më duhet një gotë e pastër! - ia preu
Kapelebërësi. Shtyhuni të gjithë një vend.
Duke thënë këto fjalë ndërroi vend dhe
gjeri gjumash vazhdoi pas tij. Lepuri i Marrë
zuri vendin e këtij dhe Liza - deshi s'deshi -
shkoi në vendin e Lepurit. Kapelebërësi ishte i
vetmi që përfitoi nga ky ndryshim, ndërsa Lizës
së gjorë i ra më keq, pasi Lepuri ia kishte
përmbysur gotën e qumështit në pjatë.
Liza nuk desh ta fyente përsëri gjerin,
prandaj filloi me kujdes të madh: - Mirëpo unë
s'kuptoj nga e nxirrnin karamelin?
- Si nxirret uji nga një pus uji, - i tha
Kapelebërësi, - po ashtu mund të nxirret karamel
nga një pus karameli, nuk kupton, moj
budallaqe?
87
 - Po ato ishin brenda në pus? - pyeti edhe
një herë Liza. pa ua vënë veshin fjalëve të fundit
të Kapelebërësit.
- Sigurisht. brenda ishin. - u përgjigj gjeri
· gjumash. - dhe bile shumë thellë!
Kjo përgjigje e turbulloi kaq shumë
vajzën e shkretë. sa e la gjerin të vazhdonte për
një kohë pa e ndërprerë fare.
- Po ja, mësonin të nxirrnin ... - vazhdoi
gjeri gjumash, duke hapur gojën dhe duke
fërkuar sytë, se po i vinte gjumë. - ... të nxirrnin
shumë gjëra, çdo gjë që fillon me M!
- Po pse me M! - pyeti Liza.
- E pse jo, - ia priti Lepuri i Marrë.
Liza heshti.
Ndërkaq, gjeri kishte mbyllur sytë dhe po
dremiste. Por e pickoi Kapelebërësi dhe u zgjua
me një piskamë të vogël dhe vazhdoi -.. . që
tillon me M, si: mustaqe, mi, mushkë,
merimangë etj.
- Nuk të kuptoj ... - u habit Liza.
- Atëherë nuk duhet të flasësh, - ia preu
Kapelebërësi.
88
Kjo mënyrë të foluri e preku Lizën,
prandaj u ngrit dhe iku e pakënaqur. Pas kësaj,
gjeri ra përsëri në gjumin e tij të thellë. Dy të
tjerët nuk i dhanë asnjë rëndësi ikjes së saj,
megjithëse ajo e ktheu nja dy-tri herë kokën
prapa, se e gënjente një gjysmë shprese që mund
ta thërritnin të kthehej. Kur i pa për të fundit
herë. ata po mundoheshin ta futnin gjerin në
ibrikun e çajit. - Sidoqoftë. unë nuk do të
kthehem më kurrë atje, - tha Liza duke hyrë në
pyll. - Është gostia më e marrë që kam parë në
jetën time!
Sapo tha këto fjalë, vuri re se njëri nga
drurët kishte një derë për të hyrë brenda. - Oh,
kjo është e çuditshme! - mendoi Liza. - Por sot
çdo gjë është e çuditshme! Besoj se mund të hyj
brenda pa vonesë. Dhe ashtu bëri.
Edhe një herë e gjeti veten në rrugicën e
gjatë. afër tryezës prej xhami. - Por këtë radhë di
unë si të veproj, - tha Liza me vete, dhe sakaq
mori çelësin dhe hapi derën që të shpinte në
kopsht. Pastaj nisi të kafshonte kërpudhën
(kishte ende një copë në xhep), derisa u bë një
pëllëmbë më e gjatë. Kaloi rrugicën e vogël dhe
më në fund u gjend në kopshtin e bukur, midis
luleve me erë të këndëshme dhe shatërvanëve të
mrekullueshëm.
89
 KAPITULLI Vili
SHESHI I LOJËS I MBRETËRESHËS
Në hyrje të kopshtit ishte një trëndafil i
madh plot me gonxhe të bardha. Por tre
kopshtarë, që punonin me vrull, po i ngjyenin me
të kuq.
Lizës iu duk shumë e çuditshme, prandaj
vendosi t'u shkonte pranë dhe t'i shihte më mirë.
Tek po afrohej, dëgjoi njërin prej tyre të thoshte:
- Hej. Pesësh. hap sytë, mos më spërkat kështu
me bojë!
- Të betohem, nuk desha! - u përgjigj
Pesëshi i mërzitur. E ka fajin Shtatëshi, se ai ma
luajti krahun.
Shtatëshi ngriti kokën dhe foli: - Të
lumtë, o Pesësh, sa mirë di t'ua hedhësh fajin të
tjerëve!
- Ti më mirë mos fol, - ndërhyri Pesëshi. -
Dje dëgjova Mbretëreshën të thotë se ti meriton
të të pritet koka!
- 'Për se? - pyeti ai që kishte folur i pari.
- S'është puna jote, o Dysh, - ia preu
Shtatëshi.
90
- Po. është edhe e tij! - tha Pesëshi. - E di
ç'ka bërë ky Shtatëshi? I ka shpurë gjellëbërëses
rrënjë tulipani në vend të qepëve.
Shtatëshi hodhi furçën përdhe. pastaj tha:
- Eh, nga gjithë padrejtësitë ... - kur, padashur
sytë i shkuan te Liza, që po i dëgjonte, dhe e
preu fjalën menjëherë. edhe të tjerët shikuan nga
ajo. Pastaj, që të tre u përkulën gjer në tokë.
- A mund të më tregoni, ju lutem, - pyeti
Liza si e trembur, - pse i ngjyeni ata trëndafilë të
bardhë me të kuq?
Pesëshi dhe Shtatëshi nuk bënë zë fare,
veçse kthyen sytë nga Dyshi, i cili foli me zë të
ulët: - E vërteta është se ky këtu duhej të ishte
trëndafil i kuq. kurse ne gabimisht e inbollëm të
bardhë. Sikur ta diktonte Mbretëresha këtë gjë,
do të na e priste kokën menjëherë. Prandaj. siç e
shikoni ne po bëjmë ç'është e mundur. para se të
vijë ajo ...
Në këtë kohë Pesëshi, që po shikonte me
kujdes nga kopshti, bërtiti: - Mbretëresha,
Mbretëresha! - Të tre kopshtarët ranë menjëherë
përmbys. Në të njëjtën kohë Liza dëgjoi hapa
njerëzish që po afroheshin e sakaq ktheu kokën
për të parë ç'po ngjiste.
91
 Përpara vinin dhjetë ushtarë me topuza, të
gjithë në formën e kopshtarëve. gjatoshë e
petashuqë. me duar e këmbë në të katër qoshet.
Pas tyre ishin dhjetë oborrtarë. të zbukuruar fund
e krye me karo. që ecnin dy e nga dy. si edhe
ushtarët. Pastaj. vinin fëmijët
. mbretërorë (dhjetë
.
në numur). të zënë dorë për dore duke kërcyer
lehtas: që të gjithë ishin zbukuruar fund e krye
me zemra. Pas këtyre vinin të ftuarit. shumica
mbretër e mbretëresha. Midis tyre Liza njohu
Lepurin e Bardhë. Ky fliste me nxitim dhe
buzëqeshte për çdo fjalë që dëgjonte. (Liza i
kaloi pranë. po ai s'i dha të njohur). Pastaj vinte
Fanti Kupë, i cili mbante kurorën e Mbretit mbi
një jastëk prej kadifeje të kuqe. Në fund të këtij
vargu vmm MBRETI DHE MBRETËRESHA
KUPË.
Liza s'dinte si të vepronte, a të ulej edhe
ajo si kopshtarët, apo jo. Megjithatë nuk i
kujtohej ndonjë rregull i tillë. - Fundi i fundit,
ç\ lerë do të kishte gjithë kjo, - thoshte me vete,
- sikur të uleshin të gjithë dhe të mos shikonin
asgjë? - Kështu vendosi të qëndronte ashtu siç qe
dhe të priste. · e egër, bërtiti: - T'i pritet koka! T'i pritet ...
Kur vargu i njerëzve erdhi përpara Lizës.
të gjithë u ndalën. ndërsa Mbretëresha pyeti me
9?
inat: - Kush është kjo? - Këtë pyetje ajo ia bëri
Fantit kupë, i cili vetëm u përkul dhe buzëqeshi.
..
- Idiot! - thirri Mbretëresha, duke tundur
kokën me zemërim. Pastaj u kthye nga Liza dhe
e pyeti: - Si të quajnë, moj vajzë?
- Liza, Madhëri, - u përgjigj ajo me
shumë respekt. Por me vete shtoi: - Uuu! Po,
fundi i fundit, këta nuk janë veçse letra. Pse të
kem frikë?
- Po këta kush janë? - pyeti Mbretëresha,
duke u drejtuar nga tre kopshtarët. të cilët
qëndronin ende të shtrirë përreth degëve të
trëndafilit. Ajo e bëri këtë pyetje pasi ata ishin
me fytyrë përdhe dhe kurrizin e kishin njëlloj me
letrat e tjera, kështu që Mbretërersha nuk mund
të dallonte në ishin kopshtarë, ushtarë, oborrtarë,
apo tre prej fëmijëve të saj.
- Ku ta di unë! - u përgjigj Liza, e çuditur
me guximin e vet. - Kjo s'është detyra ime.
Mbretëresha u skuq nga inati dhe, pasi e
pa për një çast me sy të zgurdulluar, si një bishë
- Pallavra, - thirri Liza me zë të lartë e të
vendosur. aq sa Mbretëresha heshti menjëherë.
93
 Mbreti e mori të shoqen për krahu dhe i
foli me zë të butë: - Mos u nxito, e dashur, ajo
s'është veçse një fëmijë.
Mbretëresha u kthye me zemërim dhe,
duke iu drejtuar Fantit kupë, fshani: - Ktheji
mbarë (për kopshtarët).
Këtë punë Fanti e bëri me kujdes, duke
përdorur vetëm njërën këmbë.
- Ngrehuni! - thirri Mbretëresha me zë të
çjerrë e të fortë. Kopshtarët kërcyen që të tre dhe
filluan t'u përkuleshin Mbretit, Mbretëreshës,
fëmijëve mbretërorë · dhe të gjithë atyre që
ndodheshin aty.
- Mjaft me këto! - urdhëroi Mbretëresha -
M'i morët mendtë. - Pastaj, duke u drejtuar nga
trëndafili, shtoi:
- Po këtij ç'i bëni?
- Më lejoni, Madhëri, - ndërhyri Dyshi me
zë të përvuajtur dhe i përkulur mbi njërin gju. -
Ne po mundoheshim ...
- Po e shoh, - tha Mbretëresha, që
ndërkaq ia kishte ngulur sytë trëndafilit. - T'u
priten kokat! - Dhe vargu i shoqëruesve vazhdoi
rrugën, ndërsa aty mbetën tre ushtarë për të
shpënë në vend urdhrin e Mbretëreshës.
94
Kopshtarët e pafat vrapuan te Liza për të gjetur
mbrojtje.
- Mos kini frikë, se s'do t'jua presin
kokën, - tha ajo dhe i futi në një saksi të madhe
lulesh, që ndodhej aty pranë. Ushtarët i kërkuan
për disa çaste andej-këndej pastaj edhe ata ikën
pas të tjerëve.
- A ua pretë kokat? - pyeti Mbretëresha.
- Si urdhëron, (madhëri. Kokat e tyre u
zhdukën, - u përgjigjën të tre ushtarët me një zë.
- Bukur! - u kënaq Mbretëresha. - A dini
të lozni doçesh?
Ushtarët s'folën, por shikuan Lizën, pasi
pyetja, siç dukej, i drejtohej asaj.
- Po, - u përgjigj Liza me zë të lartë.
- Eja me ne atëherë, - thirri Mbretëresha.
Këtu Liza u bashkua me oborrtarët e tjerë,
shumë kureshtarë për të mësuar se ç'do të
ndodhte më vonë.
- Sot... është një ditë e bukur, - foli një zë
i druajtur përkrah Lizës. Ajo ktheu kokën dhe
vuri re se ishte duke ecur përkrah Lepurit të
Bardhë, që po e vështronte me kureshtje.
95

- Shumë, - ia ktheu Liza. - Po ku është
Dukesha?
- Sht! ... Sht! ... - Ia bëri Lepuri me zë të
mbytur dhe të nxituar, duke shikuar me kujdes
nga ana e djathtë. Pastaj u ngrit në majë të
gishtave, vuri gojën në veshin e saj dhe i
pëshpëriti:
- Është në burg. E kanë dënuar me
vdekje!
- E pse? - u çudit Liza.
- Mos the sa mëkat? - ia preu Lepuri.
- Jo, nuk thashë ashtu! - u përgjigj Liza. -
Mua s'më duket të jetë mëkat. Të pyeta vetëm
përse?
- Sepse i ra Mbretëreshës me grusht
turinjve, - filloi Lepuri. Liza ia plasi të qeshurit.
- Oh! Hesht. - pëshpëriti Lepuri i frikësuar, - se
po të dëgjon Mbretëresha. Po ja, erdhi pak me
vonesë dhe Mbretëresha tha ...
- Shkoni në vendet tuaja, - thirri
Mbretëresha me një zë bubullimë. Njerëzit
filluan të rendnin në drejtime të ndryshme, duke
u përplasur me njëri-tjerin; sidoqoftë, pas pak ata
zunë vend dhe loja filloi:
96
Liza mendoi se s'kishte parë kurrë një lojë
doçesh kaq të çuditshme. Sheshi ishte tërë sopa e
gropa. Për doçe përdoreshin iriqë të gjallë e për
shkopinj flamingo. ndërsa ushtarët qëndronin të
përkulur këmbë e duar për të formuar harqet!
Vështirësia më e madhe që hasi Liza në
fillim ishte në përdorimin e flamingos. Më në
rund, ajo e mbështolii trupin e tij në sqetull, me
këmbët të varura nga pas, por në kohën që i
shtrinte qafën drejt dhe bëhej gati për të qëlluar
iriqin. shpendi kthehej papritur ng ajo dhe e
vështronte në fytyrë me një pamje aq të
çuditshme. saqë Liza s'e mbante dot të qeshurën.
Nga ana tjetër, kur ajo bëhej gati të fillonte
përsëri, iriqi .ishte çpështjellë e kishte ikur. Por
më keq, kudo që e shpinte iriqin, i dilte përpara
ndonjë sop ose gropë, që e pengonte. Pastaj
ushtarët nuk qëndronin kurrë në një vend.
Kështu, Lizës iu mbush mendja se loja ishte me
të vërtetë shumë e vështirë.
Lojtarët loznin të gjithë përnjëherësh, pa
pritur radhën, dhe gjithë kohën ziheshin për
iriqët. Kështu. pas një çike, Mbrtëresha u inatos
aq shumë. sa filloi të përplaste këmbë e duar,
duke thirrur çdo minutë. "Prejani kokën atij!"
l)Se "Prejani kokën asaj!"
97
 Kjo e shqetësoi shumë Lizën. ç'është e
vërteta. ajo s'kishte pasur asnjë grindje deri tani
me Mbretëreshën, por mendonte se kjo mund të
ndodhte nga një çast në tjetrin. - E atëherë, -
pyeste veten, - ç'do të bëhet me mua? Këtu
qenkan aq të etur për t'u prerë kokat të tjerëve,
saqë më duket çudi e madhe si kanë mbetur ende
gjallë.
Ndërsa po mundohej të gjente rrugë
shpëtimi për të ikur prej andej pa u vënë re,
përnjëherësh ·pa diçka që u shfaq në ajër. Në
fillim u hutua. por pastaj e kuptoi se ishte një "e
zgërdhitur". - Patjetër është Macja Qeshire! - tha
me vete. - Tani kam me kë të flas.
- Si po shkon? - e pyeti Macja, kur e
zgërdhitura ishte shëndruar në gojë, dhe mundi
të fliste.
Liza priti derisa iu formuan sytë, pastaj
tundi kokën.
- Është e kotë që të flas. Më mirë të pres
sa të formohen edhe veshët, ose të paktën njëri! -
Pas një çasti u duk gjithë koka. Atëherë Liza
lëshoi flamingon dhe filloi të përshkruante lojën,
shumë e kënaqur që kishte gjetur dikë që do ta
dëgjonte. Macja mendonte se kishte treguar një
pjesë të mirë të vetvetes. prandaj nuk u rrit më.
98
- Më duket se nuk lozin mirë, - filloi të
ankohej Liza, - zihen kaq shumë, saqë edhe ato
që flet vetë mezi mund t'i dëgjosh. Veç kësaj.
nuk më duket të kenë rregulla të posaçme e, edhe
në qoftë se kanë, asnjeri s'kujdeset t'i respektojë.
Dhe s'mund ta marrësh me mend sa lojë e
ngatërruar është, kur të gjitha gjërat janë të
gjalla. Për shembull. mua më takonte tani të
kaloja nëpër harkun që po ecën në fund të fushës
dhe sigurisht do të qëlloja iriqin e Mbretëreshës,
veçse ai iku sa pa iriqin tim.
- A të pëlqen Mbretëresha? - pyeti Macja
me zë të ulët.
- Aspak! - ia priti Liza. - Ajo është kaq
e ... , - por në çast ajo pa se Mbretëresha ishte fare
pranë dhe po e dëgjonte, prandaj vazhdoi, - kaq e
sigurt në lojë, sa unë s'kam asnjë shpresë të fitoj.
Mbretëresha buzëqeshi dhe vazhdoi
rrugën.
- Me kë flet ashtu? - pyeti Mbreti Lizën,
duke e vështruar plot kureshtje kokën e Maces.
- Me një mikeshën time, Macen Qeshire, -
tha Liza. - Më lejoni t'jua paraqes, Madhëri.
- S'më pëlqen aspak surrati! - tha Mbreti.
- Por, po deshi, mund të më puthë dorën.
. 99
 - Jo, nuk dua, - u përgjigj Macja.
- Mos u bëj e pasjellëshme dhe mos më
shiko ashtu! - tha Mbreti dhe shkoi u fsheh prapa
Lizës.
- Macja ka të drejtë ta shohë Mbretin, -
ndërhyri Liza. - Këtë e kam lexuar në një libër.
por nuk më kujtohet se ku.
- Sidoqoftë, ajo duhet hequr këtej! - tha
Mbreti me vendim të prerë dhe sakaq shkoi te
Mbretëresha, që në atë çast po kalonte andej.
- Dëgjo, e dashur! Dua që të ma heqësh
këtej sa më parë këtë mace.
Mbretëresha kishte vetëm një mënyrë për
zgjidhjen e të gjitha vështirësive, të mëdha e të
vogla: - T'i pritet koka! - urdhëroi ajo, pa e parë
fare në sy.
- Po shkoj ta gjej vetë xhelatin, - tha
Mbreti dhe u largua me nxitim.
Liza mendoi të kthehej të shihte edhe një
herë si po shkonte loja, kur dëgjoi zërin e
Mbretëreshës, që po çirrej me zemërim. Ajo
kishte dëgjuar vendimin e saj për ekzekutimin e
tre lojtarëve, që kishin humbur radhën prandaj s'i
pëlqente fare kjo punë: sidomos për shkak se
loja ishte ngatërruar aq shumë, sa ajo vetë
100
s'mund ta gjente kurrë se kur e kishte radhën.
Kështu shkoi të kërkonte iriqin e saj.
Ky ishte kapur e po luftonte me një iriq
tjetër. gjë që Lizës iu duk një rast shumë i mirë
për të gjuajtur njëri me tjetrin. Veç halli ishte se
flamingoja i saj kishte ikur në anën tjetër të
fushës, ku po mundohej më kot të fluturonte mbi
një pemë.
Gjatë kohës që Liza shkoi për të zëne
flamingon dhe erdhi bashkë me të, iriqët e kishin
mbaruar luftën dhe ishin zhdukur. "S'ka gjë, - tha
Liza, - pasi të gjitha harqet qenkan larguar nga
kjo anë e fushës". Kështu e mori flamingon nën
sqetull. që të mos ikte më, dhe shkoi të bisedonte
me mikeshën e saj.
Me të arritur atje, u habit shumë kur pa
një turmë të madhe që kishte rrethuar Macen
Qeshire. Një bisedim i rreptë po zhvillohej midis
xhelatit, Mbretit dhe Mbretëreshës, të cilët
flitnin të gjithë përnjëherësh, ndërsa të tjerët
pritnin në heshtje dhe dukeshin shumë të
shqetësuar.
Sapo erdhi Liza. e rrethuan që të tre, duke
i paraqitur secili arsyet e veta. Por, pasi flitnin të
gjithë përnjëherësh, ajo s'mund të kuptonte se
ç'donin të thoshin.
101
 Xhelati arsyetonte duke thënë se nuk
mund të pritej një kokë që s'kishte trup. Një gjë
të tillë ai nuk e kishte bërë kurrë më parë,
prandaj nuk donte t'ia fillonte tani në pleqëri.
Argumenti i Mbretit ishte se, përderisa ka
një kokë, ajo mund të pritet prandaj ishte
marrëzi të flisje për dokrra të tilla.
Kurse Mbretëresha kërcënonte se, po të
mos merrej një vendim menjëherë, ajo do të
jepte urdhër që t'u pritej koka të gjithëve (Dhe
pikërisht nga ky kërcënim të gjithë ishin të
vrenjture të shqetësuar).
Liza nuk dinte ç'të thoshte, por pastaj i
lindi një ide: - Macja është e Dukeshës, prandaj
më parë duhet të pyetni atë.
- Dukesha është në burg! - tha
Mbretëresha dhe i dha urdhër xhelatit. - Shko e
sille këtu! - Xhelati u zhduk vetëtimthi.
Gjatë kësaj kohe, koka e Maces kishte
filluar të zhdukej dalëngadalë, aq sa kur u kthye
xhelati me Dukeshën, ajo ishte zhdukur
krejtësisht. Atë kohë Mbreti dhe xhelati filluan
të kërkonin si të çmendur gjithandej, kurse të
tjerët u kthyen të loznin përsëri, sikur të mos
kishte ndodhur asgjë.
102
KAPITULLI IX
HISTORIA E BRESHKËS SË RREME
- Nuk mund ta marrësh me mend, mikja
ime e vjetër, sa e gëzuar jam që po të shoh
përsëri, - i tha Dukesha Lizës, duke i futur
krahun dhe filluan të ecnin bashkë.
Liza u kënaq shumë kur pa se Dukesha
ishte me damar të mirë dhe mendoi se herën
tictër, kur e pat takuar në kuzhinë, ajo kish qenë
e egër ndoshta vetëm për shkak të piperit.
- Kur të bëhem dukeshë, - tha Liza me
vete (me një ton që nuk linte shumë për të
shpresuar), - nuk do të mbaj kurrë piper në
kuzhinë. Supa bëhet e mirë edhe pa të ... Ndoshta
është piperi ai që i bën njerëzit zemërakë e
gjaknxehtë ... - vazhdoi ajo dhe u kënaq shumë
që gjeti një rregull të ri, pastaj vazhdoi: - dhe
uthulla që i bën të thartë... hithra të hidhur ...
karamelet që i bëjnë fëmijët të ëmbël dhe ... Oh,
-a do të doja që këtë gjë ta dinin të gjithë
njerëzit. se atëherë çdo gjë do të shkonte
mbarë! ...
103
 Ndërkaq Liza e kishte harruar fare
Dukeshën. prandaj u tremb kur dëgjoi që i foli
në vesh:
- Ti mos po mendon për diçka. mikesha
ime, dhe nga kjo harron të flasësh. Tani për tani
s'mund të të them ç'është morali i kësaj gjëje, por
do të më kujtohet një çikë më vonë.
- Ndoshta s'ka fare, - guxoi të thoshte
Liza.
- Tyt. tyt, bija ime, - ia priti Dukesha. -
çdo gjë ka moralin e vet. veç duhet t'ia gjesh. -
Dhe filloi të mbështetej gjithnjë e më shumë te
Liza.
Vajzës s'para i pëlqente të rrinte aq afër. e
para, sepse Dukesha ishte shumë-shumë
shëmtuar. dhe e dyta. sepse ajo ishte e gjatë
tamam sa të mbështeste fare lehtë mjekrën e saj
mbi supin e Lizës. Dhe ajo kishte mjekër të
mprehtë e të bezdisshme. Megjithatë. Liza nuk
desh të sillej ashpër, prandaj e duroi.
- Tani më duket se loja po shkon më mirë,
- i tha ajo Dukeshës, sa për të gjetur në fjalë.
- Po. vërtet. - ia ktheu Dukesha. - Dhe ja
ku është morali: dashuria. dashuria e sjell botën
përqark.
104
- Dikush ka thënë. - pëshpëriti Liza, - se
kjo bëhet kur gjithkush shikon punën e vet.
- Oh. po! - ia priti Dukesha. - Por që të
dyja kanë po atë kuptim. - Pastaj. duke ngjeshur
mjekrën në sup të Lizës. vazhdoi: - Dhe morali i
kësaj është: kujdesu për kuptimin. se shqiptimi i
kësaj s'prish punë!
- Uh sa qejf paska të gjejë moralin e
gjërave! - tha Liza me vete.
- Ndoshta ti habitesh që nuk po të shkoj
krahun pas mesit. - foli Dukesha pas një
heshtjeje të shkurtër. - E vërteta është se s'di a do
t'i pëlqejë kjo flamingos tënd. A ta provoj
njëherë?
e - Jo. jo, se mund të të kafshojë, - iu
përgjigj Liza me të shpejtë. e kënaqur që gjeti
një shkak për t'iu larguar pak.
- Shumë e vërtetë . - tha Dukesha. -
Flamingot dhe sinapi kafshojnë që të dy. Dhe
morali i kësaj është: zogjtë e një fare rrinë të
pandarë.
- Po sinapi s'është zog! - ndërhyri Liza.
. - Po, po ke të drejtë si gjithnjë.
- Më duket se është mineral, - tha Liza.
105

- Tamam ashtu është. - tha Dukesha, e
cila me sa dukej, ishte gati të pranonte çdo gjë që
thoshte Liza.
- Këtu pranë është miniera ime e madhe e
sinapit. Dhe morali i kësaj është: sa më shumë
është imja, aq më pak është jotja!
- Oh, e di! - thirri Liza, që s'e kishte vënë
re këtë gjë. - Është një lloj perimeje. Nuk duket
por ashtu është!
- Jam plotësisht në një mendim me ty, -
tha Dukesha. - Dhe morali i kësaj është: Ji ashtu
siç dëshiron të tregohesh: ose, po të duash. po ta
them më thjeshtë: kurrë mos e përfytyro veten që
s'je ndryshe nga ç'mund t'u dukesh të tjerëve,
sepse. po të mendosh si ishe ose si mund të ishe,
kjo do t'u duket atyre me të vërtetë ndryshe!
- Besoj se do ta kuptoja më mirë këtë. -
tha Liza me shumë përzëmërsi, - sikur ta kisha të
shkruar. Kështu si ma thua ti, nuk mund ta marr
vesh.
- Oh, kjo s'është asgjë përpara atyre që
mund të them po të dua, - foli Dukesha e
vetëkënaqur.
- Oh. ju lutem. mos merrni mundimin të
thoni ndonjë gjë më të gjatë.
106
- Mos e zini në gojë mundimin, - tha
Dukesha. - çdo gjë që kam thënë deri tani. jua
kam dhuruar juve.
- Lëre ç'dhuratë e bukur! - mendoi Liza. -
Gëzohem që njerzit s'bëjnë dhurata të tilla për
ditëlindje. - Por këto fjalë s'guxoi t'i thoshte me
zë të lartë.
- Përse po mendohesh. ë? - pyeti
Dukesha, duke ngjeshur edhe një herë mjekrën
mbi supin e vajzës.
- Besoj se kam plotësisht të drejtë të
mendohem. - u përgjigj Liza e zëmëruar, pasi
kish filluar të mërzitej.
- Po aq të drejtë sa kanë derrat të
fluturojBf, - ia priti Dukesha.- Dhe m ...
Por këtu, për habinë e madhe të Lizës,
zëri i Dukeshës u mek tamam në mes të fjalës së
. . se dora që e
saj. të dashur "moral". Liza mdjeu
kishte pushtuar filloi të dridhej. Prandaj ngriti
kokën dhe përballë saj pa Mbretëreshën me
krahë të kryqëzuar, duke shfryrë tamam si
ndonjë bishë e egër.
- Sot është ditë e bukur. Madhëri! - ia
filloi Dukesha me zë të ulët dhe të mekur.
107
 - Dëgjo këtu! - i thirri Mbretëresha. duke
përplasur këmbën përtokë. - Po të paralajmëroj
për të fundit herë. Ja ti. ja koka jote duhen
zhdukur. Zgjidhe merr!
Dukesha zgjodhi: ia mbathi menjëherë!
- Eja ta vazhdojmë lojën, - e ftoi
Mbretëresha Lizën, e cila. nga frika. s'tha dot
asnjë fjale, por i shkoi pas deri te sheshi i lojës.
Miqtë e tjerë. duke përfituar nga mungesa
c Mbretëreshës, ishin ulur dhe po pushonin në
hije. Por. me ta parë atë. filluan lojën me të
shpejtë. ndërsa Mbretëresha u kërcënohej duke u
thënë se çdo vonesë do t'u kushtonte jetën.
Gjatë lojës, Mbretëresha s'pushoi së zëni
me lojtarët e tjerë dhe duke thirrur herë pas here:
- 'r'i pritet koka atij! T'i pritet koka asaj!
Të dënuarit mbaheshin nën vërejtje nga
ushtarët, të cilët, për ta bërë këtë punë,
detyroheshin të linin vendin ku shërbenin si
harqe. Kështu. pas afër gjysmë ore. në fushë
s'mbeti asnjë hark. dhe lojtarët. që të gjithë, ishin
dënuar me vdekje ose rojtarë. me përjashtim të
Mbretit Mbretëreshës dhe Lizës.
Atëherë Mbretëresha u largua. duke iu
marrë fryma nga lodhja. Tek ecte e pyeti Lizën:
108
- A e ke parë Breshkën e Rreme?
- Jo! - u përgjigj Liza. - Bile as nuk e di se
ç'është!
- Është ajo me të cilën bëjmë supë
1
breshke të rreme. i - shpjegoi Mbretëresha.
- Unë as kam parë. as kam dëgjuar për
ndonjë gjë të tillë. - u çudit Liza.
Eja me mua. pra. - urdhëroi
Mbretëresha. - Ajo vetë do të ta tregojë historinë
e Sd].
2l,
Pas pak arritën te një grifon që po flinte
rrëzë një shullëje.
- Ngrehu, përtac! - i tha Mbretëresha. -
Ngrehu edhe shpjere këtë zonjushe te Breshka e
1) Kjo është një lojë fjalësh e papërkthyeshme.
Turtle soup është një I loj supe që bëhet me breshkë. në
mungesë të së cilës mund të bëhet edhe pa të, dhe atëherë
qyhet mock turtle soup, dmth "supë breshke e rremë",
pra supa është e rreme (është gjoja supë breshke) dhe jo
breshke. Mirëpo meqë mbiemri "e rreme" është puq me
tJalën "breshkë", autori bën lojë fjalësh dhe thotë
"breshkë e rreme" (rnock turtle), që në të vërtetë nuk
ekziston.
2) Qenie e gjallë, gjysërn zog, gjysërn kafshë.
109
 Rreme, që t'i tregojë historinë e saj. Unë
po shkoj, se duhet të kujdesem për zbatimin e
dënimit që kam dhënë për disa të burgosur.
Me të· thënë këto fjalë, Mbretëresha u
largua, duke lënë aty Lizën dhe Grifonin. Vajzës
nuk i pëlqente kjo krijesë e shëmtuar. Por
mendoi se, fundi i fundit, ishte më mirë të rrinte
me të sesa t'i shkonte nga pas Mbretëreshës së
tërbuar.
Gri toni u ngrit dhe zuri të fërkonte sytë.
Pastaj i hodhi një vështrim Mbretëreshës dhe,
kur ajo ishte larguar. tha: - Oh, sa çudi!
- Ç'gjë është e çuditshme? - pyeti Liza.
- Ja, ajo, - u përgjigj Grifoni. - Urdhrat e
saj për dënime s'janë veç ëndrra, sepse asnjë nga
të dënuarit nuk është ekzekutuar deri tani. Mirë
pra, eja tani.
- Të gjithë të thënkan eja këtu, - mendoi
Liza, duke e ndjekur mengadalë. - Kurrë
ndonjëherë në jetën time s'rnë kanë urdhëruar
kështu, jo, kurrë!
Pa ecur shumë, ata panë Breshkën e
Rreme tek rrinte majë një guri. Kur iu afruan,
Liza vuri re se ajo psherëtinte thellë, prandaj iu
dhimbs shumë dhe pyeti Grifonin:
110
- Përse është kaq e dëshpëruar?
Ai iu përgjigj me të njëjtat fjalë që kishte
thënë për Mbretëreshën.
- Dëshpërimi i saj s'është gjë tjetër veç një
ëndërr! S'ka asgjë tjetër. Eja!
Menjëherë shkuan te Breshka, e cila i pa
me sytë e mëdhenj e të përlotur, po s'u tha asnjë
fjalë.
- Kjo zonjushe ere. që shikoni këtu. - nisi
Grifoni, - do që të mësojë historinë tënde.
- Ia tregoj unë, - u përgjigj Breshka me
një zë të thellë. - Uluni që të dy dhe mos flitni
asnjë fjalë gjersa të kem mbaruar!
Atëherë ata u ulën dhe për një kohë s'foli
asnjëri. Ndërsa Liza mendonte me vete: "Unë
s'di si do të mbarojë kjo e shkretë, përderisa ende
s'ka filluar!" Megjithatë priti me durim.
- Dikur... - ia nisi më në fund Breshka e
Rreme me një psherëtimë të thellë, - ... unë isha
një Breshkë e vërtetë.
Këto fjalë u pasuan nga një heshtje e
gjatë, që e prishte herë pas here ndonjë "Hjrrh!"
e Grifonit dhe dënesa e vazhdueshme e
Breshkës. Liza mezi e mbajti veten, se ishte gati
të ngrihej e të thoshte: "Faleminderit për
111
historinë e bukur që më tregove". Po prapë nuk e
humbte shpresën se ajo do t'i tregonte diçka më
me rëndësi. Prandaj ndenji në vend pa thënë
asgjë.
- Kur ishim të vogla. - vazhdoi më në
fund Breshka. pak më e qetë. megjithëse dëneste
nga pak kohë pas kohe. - ne shkonim në shkollë
në det: mësuese kishim një Breshkë plakë. Këtë
ne e thërritnim "Zonjushe".
- E pse? - pyeti Liza.
- Sepse na mësonte, - u përgjigj Breshka
me zemërim. - Ti qenka me të vërtetë e trashë!
- Duhet të të vijë turp nga vetja që bën
pyetje kaq të thjeshta! - shtoi Grifoni. Pastaj
heshtën që të dy dhe filluan të shikonin Lizën e
shkretë, e cila dukej shumë e shqetësuar. Më në
fund Grifoni i tha Breshkës: - Vazhdo, mikja ime
e vjetër! Mos na lër gjithë ditën duke pritur!
- Atëherë Breshka vazhdoi me këto fjalë:
- Po. ne shkonim në shkollë në det, sado
që ju. ndoshta. s'do ta besoni ...
- Unë s'thashë që s'e besoj, - ia preu fjalën
Liza.
- Po, the! - ndërhyri Breshka e Rreme.
112
- Mbyll gojën! - shtoi Grifoni. para se
Liza të përgjigjej prapë. Kështu Breshka
vazhdoi:
- Ne merrnim mësimet më të mira. Në të
vërtetë, shkonim në shkollë çdo ditë.
- Edhe unë kam qenë në një shkollë
ditore. - ia priti Liza. - Prandaj s'ke pse mburresh
kaq shumë.
- A kishit mësime jashtë programit.ju? - e
pyeti Breshka me padurim.
- Po. - u përgjigj Liza. - Mësonim
frëngjisht dhe muzikë.
-- Po larje. - epyeti Breshka e Rreme.
I
- Sigurisht që jo! - tha Liza mf mburrje.
- E shikon. pra, se shkolla juaj nuk ka
qenë me të vërtetë emirë! - ia ktheu Breshka me
kënaqësi të madhe. - Në shkollën tonë, në fund
të programit. kishim: frëngjisht, muzikë dhe larje
- përveç mësimeve të rregullta. ,
- Po për këtë ju s'kishit nevojë, - tha Liza,
se jetonit në fund të detit.
- Mua s'më dilte t'i paguaja këto, prandaj
ndiqja vetëm mësimet e rregullta: - tha Breshka.
113
 - Cilat ishin këto mësime të rregullta?
pyeti Liza.
- Në radhë të parë. natyrisht. zhgërrim e
kërcim, - u përgjigj Breshka. - Pastaj degët e
ndryshme të aritmetikës: mbledhje. hecje,
shëmtim e përtim.
- Kurrë s'e kam dëgjuar fjalën "shëmtim"
në aritmetikë, - guxoi të thoshte Liza. - ç'është
. ')
kJO.
Grifoni ngriti dy panxhat në shenjë habie
dhe tha:
- Uu?! Si nuk e paske dëgjuar kurrë fjalën
shëmtim! Po fjalën zbukurim, e di?
- Po. - u përgjigj Liza me dyshim. - Ajo
do të thotë ... ta ... bësh ... një gjë më të bukur se
ç'është!
- Atëherë, - tha Gri foni, - po nuk dite se
ç'do të thotë fjala shëmtim, je me të vërtetë e
trashë nga trutë.
Liza nuk guxoi të bënte ndonjë pyetje
tjetër për këtë, prandaj iu kthye Breshkës dhe i
tha:
- Ç'gjë tjetër mësonit atje?
- Ja, kishim edhe hiçori, - u përgjigj
Breshka duke numëruar me luspa. - Hiçori të Re
114
- dhe të Vjetër dhe detografi. Pastaj vizorim.
Mësuesja e kësaj lënde ishte një ngjalë plakë, që
vinte një herë në javë. Kjo na mësonte vizorim
dhe rroshkullim.
- Si bëhet rroshkullimi? - pyeti Liza.
- Unë s'di si ta tregoj, - u përgjigj
Breshka. - se jam e plogët. As Grifoni nuk di, se
nuk e mësoi kurrë!
- S'kisha kohë! - tha Grifoni. - Unë shkoja
te mësuesja e klasicizmit, që ishte një gaforre
plakë. ·
- Unë nuk shkoja kurrë në orën e saj, -
ndërh.yri Breshka duke psherëtirë, - por thoshin
se ajo mësonte qeshje dhe pikëllim I l_
- Vërtet, ashtu është, - tha Grifoni duke
marrë frymë thellë edhe ai, e sakaq që të dy i
mbuluan fytyrat me panxha.
- Sa orë mësim bënit në ditë? - pyeti Liza
me nxitim, për të ndërruar bisedë sa më shpejt.
.: Dhjetë orë ditën e parë, - u përgjigj Breshka e
Rreme. Nëntë të dytën dhe kështu me radhë.
I) Lojë e autorit me fjalët latinisht dhe greqisht
që në anglisht, me pak ndryshim, i kthen fare lehtë në
qeshje dhe pikëllim.
115
 - Ç'orar i çuditshëm! - thirri Liza.
- Prandaj quhen mësime ato, - tha
Grifoni. - nga mehsime. se shkojnë gjithnjë duke
li
u mehur!
Ky ishte një arsyetim krejt i ri për Lizën,
prandaj u mendua një copë herë përpara se të
bënte pyetjen tjetër.
- Atëherë dita e njëmbëdhjetë duhet të
ketë qenë pushim.
- Doemos! - u përgjigj Breshka e Rreme.
- Po ditën e dymbëdhjetë, çfarë bënit? -
pyeti Liza me kureshtje të madhe.
- Mjaft më me mësimet! - ndërhyri
Grifoni me një zë shumë të vendosur. - Tani
tregoi diçka për lojërat!
I) mehet - pakësohet
116' --
KAPITULLI X
VALLJA E GAFORREVE
Breshka e Rreme psherëtiu njëherë thellë,
fshiu sytë me njërën shputë. pastaj i hodhi një
vështrim Lizës. Deshi të thoshte diçka, por
s'fliste dot nga dënesat.
- Sikur i ka ngelur ndonjë kockë në fyt! -
tha Grifoni dhe filloi ta shkundte e t'i binte në
kurriz. Pas pak Breshka e Rreme nisi të
qetësohej e me lot në sy vazhdoi:
- Ti ndoshta s'ke jetuar shumë kohë në
det. ..
- Jo, - ia priti Liza.
- ... dhe mbase s'ke pasur fatin të njihesh
me ndonjë gaforre ...
Këtu Liza u bë gati të thoshte: - Po, kam
ngrënë njëherë ... - por e mbajti veten dhe tha
vetëm: - Jo, kurrë!
- Prandaj nuk mund ta marrësh me mend
se sa argëtuese është Vallja e Gaforreve!
- Me të vërtetë që jo, - foli Liza. - Po si
hiqet kjo valle?
117

- Ja, po ta tregoj unë, - ndërhyri Grifoni. -
Në fillim rreshtohesh në një radhë në breg të
detit.
- Në dy radhë! - thirri Breshka. - Marrin
pjesë fokat, breshkat, salmonët etj. Pastaj, si i ke
hequr qafe gjithë peshqit e vegjël...
- Kjo gjë, përgjithësisht, kërkon mjaft
kohë, - ia preu Grifoni.
- ... bëhen dy hapa përpara ...
- Duke pasur secili nga një gaforre për
shoqe! - thirri Grifoni.
- Doemos, - pohoi Breshka. - Bëhen dy
hapa përpara, bashkohen çiftët..
- .. . shkëmbejnë gaforret dhe tërhiqen në
vendet e mëparshme, - vazhdoi Grifoni.
- Pastaj, - e mori fjalën Breshka, - hidhen
ga ...
- Gaforret, - thirri Grifoni, duke u hedhur
përpjetë.
- Në det sa më larg që të jetë e mundur, -
plotësoi Breshka.
- E pastaj zhytje kokëposhtë në ujë! -
duke ardhur përqark si e
kërceu Breshka,
tërbuar.
118
-
Ndërrohen përsëri gaforret'- thirri
Grifoni me sa i hante fyti.
- Rikthim në tokë dhe ... kjo ishte figura e
parë.- tha Breshka e Rreme, duke ulur zërin
papritur ... Këtu, të dy krijesat, që deri atë kohë
loznin e kërcenin si të marra, u ulën prapë
përdhe të dëshpëruara dhe filluan të shikonin
përsëri Lizën.
- Duhet të jetë një valle shumë e bukur!-
tha Liza me druajtje.
- A do të shikosh një pjesë? - pyeti
Breshka.
- Me gjithë qejf! - u përgjigj Liza.
· - Eja të provojmë figurën e parë, - i tha
Breshka Gri fonit. - Mund ta bëjmë edhe pa
gaforre. Cili nga ne do të këndojë?
- Ti, - tha Grifoni, - se unë i kam harruar
fjalët.
Kështu, të dy filluan të kërcenin rreth e
rrotull Lizës, duke i shkelur herë pas here
këmbët dhe duke mbajtur kokën me shputat e
parme. Ndërkaq, Breshka e Rreme këndonte
mengadalë dhe me zë prekës këtë këngë:
- Ec më shpejt, more kërmill, - keshtu
qefulli thërret.
119
 Ja balena, po na shtypi. do na bëjë të
dyve petë!
Shih gaforret edhe breshkat se si ecin me
nxitim dhe na presin në ranishte ... A s'do vish në
vallzim?
A do vish apo s'do vish, a do vish ti në
vallzim?
Ti s'e di e s'mund ta dish sa gëzim i madh
do jetë, kur të dyve të na hedhin me- gaforret
prap'në det!
., - Është larg! - i tha kërmilli. ndërsa
vëngër ~ vështronte, peshkun shum'e falenderoi.
por nuk donte të vallzonte.
S'donte. s'mundej. s'mundej, s'donte,
s'donte. s'mundej të vallzonte!
Ç'frikë ke se ikim larg. - ia ktheu peshku
mikut të tij, - kur dhe n'anën e përtejme ndodhet
bregu përsëri?
Prej Anglisë po të largohesh, Francën ti
do të shikosh!
Mos u tremb pra, o kërmill! Eja dhe ti të
vallzosh!
A do vish apo s'do vish. a do vish që të
vallzosh!
- Ju falem nderit shumë! Qenka me të
vërtetë valle e bukur, - tha Liza, e cila u kënaq
që më në fund kishte mbaruar. Pastaj shtoi: -
120
Dhe sa më pëlqeu ajo kënga e çuditshme për
kërmillin.
- Ah. po. - tha Breshka pak si e menduar
dhe vazhdoi: - Ti sigurisht do të kesh parë
kërmill?
- Shpeshherë në dar... - ia priti Liza, duke
mos guxuar të shqiptonte krejt fjalën darkë.
_. - Nuk e di se ku bie kjo Dar, - tha
l3reshka. - Po në qoftë se me të vërtetë i ke parë
shpesh, sigurisht do të dish edhe si janë.
- Besoj se po, - iu përgjigj Liza pak si e
menduar. - Ata i kanë bishtat në gojë, dhe
gjithandej janë të veshur me thërrmija.
- Për sa u takon thërrmijave, gabon; - tha
Breshka, - sepse këto i shpëlan dhe i heq uji i
detit. Po është e vërtetë që bishtat i kanë në gojë.
Dhe arsyeja është ... - Këtu Breshka gogësiti dhe
mbylli sytë. - Tregoja ti arsyen ... - i tha Grifonit.
- Arsyeja është, - nisi Grifoni, - se ata
deshën medoemos të merrnin pjesë në Vallen e
Gaforreve. Pra, u hodhën në det. Pra, shkuan
larg dhe thellë. Pra iu desh të shtrëngonin fort
bishtat në gojë. Pra, nuk deshën t'i nxirrnin më ...
Kaq!
121
 - Falemnderit, - tha Liza. - Shumë, shumë
tërheqëse. Kurrë s'kam ditur kaq shumë gjëra për
kërmijtë.
- Mund të të tregoj më shumë, po deshe, -
ia priti Grifoni. - E di. për shembull, që shokët
kërmillin e thërresin bardhosh?
- S'e kam dëgjuar kurrë! - u përgjigj Liza.
- Po pse?
- Sepse përdoret për të lustruar këpucët, -
tha Grifoni me madhështi.
Liza u hutua krejtësisht. - Për të lustruar
këpucët! - përsëriste me vete shumë e habitur.
- Pse, kush t'i lustron ty këpucët? - pyeti
Grifoni. -Dua të them, me se i bën që shkëlqejnë
ashtu?
Liza u hodhi një vështrim këpucëve, u
mendua pak, pastaj u përgjigj: - Me bojë të zezë,
besoj.
- Këpucët dhe çizmet në det, - vazhdoi
Grifoni me zë të thellë, - lustrohen me bojë të
bardhë. E kupton tani?
- Po nga se bëhen? - pyeti Liza me shumë
kureshtje.
122
- Me shojza, natyrisht. - u përgjigj Grifoni
si me padurim. - Këtë mund të ta tregonte
kushdo.
Liza e kishte mendjen ende te kënga dhe
pas një çasti tha: - Po të isha në vend të kërmillit,
unë do t'i thosha qefullit: - Ik ti, se s'të duam.
- Po ishim të detyruar ta merrnin, - ia priti
Breshka. - Asnjë peshk i mençur nuk endet kot
pa ndonjë qefllim.
- Vërtet?! - pyeti Liza shumë e habitur.
- Doemos, - u përgjigj Breshka. - Ja, për
shembull, po të vinte të më thoshte ndonjë peshk
se desh të bënte ndonjë udhëtim, që në fillim unë
do ta pyetja, për çfarë qefllimi?
- Mos do të thuash "qëllim"? - pyeti Liza.
- Unë them atë që them, - ia priti Breshka
me të ashpër dhe shumë e fyer.
Pastaj e mori fjalën Grifoni:
- Tani na trego aventurat e tua!
- Mund t'ju tregoj duke filluar nga ...
mëngjesi i sotëm, - filloi Liza pak si e turpëruar.
- Është e kotë të flasim për dje, pasi dje kam
qenë tjetër njeri.
123
 - Na e shpjego si ka ndodhur. - tha
Breshka.
- Jo. jo. aventurat njëherë. - ndërhyri
Grifoni me padurim. - Shpjegimet duan shumë
kohë!
Dhe kështu. Liza filloi t'u tregonte
ndodhitë e saj që nga koha që kishte parë
Lepurin e Bardhë. Në fillim u bë pak nervoze.
sepse nuk mund t'i duronte këto dy krijesa, që i
ishin ulur ashtu afër dhe po e shikonin me sy të
zgurdulluar e me gojë të çapluar. Por pak nga
pak filloi të mësohej. Ata e dëgjonin qetësisht e
në heshtje, derisa ajo erdhi te vjersha "Ti je plak,
xha Vilhelm", që i kish recituar Vemjes. Këtu,
Liza tha se fjalët s'i kishin dalë hiç mbarë, por
tjetër për tjetër. Breshka mori frymë thellë dhe
tha:
- Sa çudie madhe!
- S'ka si bëhet çudi më e madhe! - ia pat
Grifoni.
- Fjalët s'i dilnin mbarë! - përsëriti
Breshka shumë e menduar. - Tani le të na thotë
ndonjë vjershë tjetër. Thuaji që të fillojë! - Fjalët
e fundit ia drejtoi Grifonit, sikur ky të kishte
ndonjë farë të drejte mbi Lizën.
124
- Ngrehu në këmbë dhe na thuaj vjershën:
"Zëri i përtacit"! - e urdhëroi Grifoni.
- Çudi si po më urdhërojnë këto krijesa të
them mësimet! - mendoi Liza. - Po të ish kështu.
atëherë më mirë të shkoja në shkollë. -
Megjithatë u ngrit dhe filloi. Por kokën e kishte
aq të turbullt nga Vallja e Gaforreve. saqë edhe
ajo s'dinte {të thoshte. Prandaj tialët i dolën me
të vërtetë shumë të çuditshme:
Ishte zëri i Gaforres. që po thoshte si e
mjerë.
- Më kan' djegur, më kan' nxirë! Do
hë/flokët me sheqer!"
Dhe. si rosa me qepallat. me sqep brezin
st e merr.
e shtrëngon, komçat mbërthen, edhe
gishtat
jasht' i nxjerr!
Kur shkëlqen dielli në qiell. si bilbil ajo
këndon.
me të shara e fjal' të ndyra, peshkaqenin
poshtëron:
por kur valët tundin detin edhe peshqit
s 'rrin' të qetë,
kjo gaforrja më nuk ndihet: dridhet.
dridhe! e nukflet! ...
125
 - Unë e dija krejt ndryshe, kur isha i
vogël, - tha Grifoni.
- Kurse unë s'e kam dëgjuar kurrë. - shtoi
Breshka. - Por prapë më duket fare pa kuptim.
Liza s'foli fare. por mbuloi fytyrën me të
dy duart dhe ra në mendime: a thua, vallë, do të
kishte fatin të bëhej edhe një herë e natyrshme.
- Do të doja të ma shpjegoje vjershën,-
tha Breshka.
- Ku di ajo ta shpjegojë, - foli Grifoni.
Pastaj. duke iu drejtuar Lizës, shtoi: - Vazhdo
strofën tjetër.
- Po gishtat, gishtat, - nguli këmbë
Breshka, - si mund t'i nxirrte gishtat jashtë me
sqep"!
- Është figura e parë e kërcimit, - tha
Liza. Megjithatë ishte aq e hutuar, sa as vetë nuk
dinte nga t'ia fillonte. Mezi priste të ndërronte
temën e bisedës.
- Vazhdo strofën tjetër, - përsëriti Grifoni.
- Fillon kështu: "Un' nga kopshti i tij kalova."
Liza ishte e sigurt se përsëri do t'i
ngatërronte fjalët, po nuk guxoi të thoshte jo.
Prandaj filloi me zë të dridhur:
126
Un' nga kopshti i tij kalova dhe një SJ'
hodha në shteg:
Kukuvajka dhe Pantera ishin duke ngrën'
bvrek!
Nis Pantera: ha e ha, barku i saj fryhet
si kosh
edhe Kukuvajkës gjorë i lë veç tepsinë
bosh!
Më në fund, pasi u ngop. e lejoi zogun e
ZI
që në xhep të fuste lugën, gjë pa prekur
në tepsi;
e pastaj pirun' e thikë, si i mblodhi me
zemërim,
i dha fund gostis Pantera dhe ...
- Sa para bën të grish kot së koti, - ia preu
t_jalën Breshka, - kur nuk ndalesh t'i shpjegosh.
Unë s'kam dëgjuar asnjëherë pallavra më të
ngatërruara dhe më pa kuptim se këto vjershat e
tua.
- Po. po më mirë t'i lërë! - tha Grifoni,
ndërsa Liza u kënaq pa masë, që i dhanë leje të
pushonte.
- Tani, a do që të bëjmë ndonjë figurë
tjetër nga "Vallja e Gaforreve", - pyeti Grifoni
Lizën, - apo të pëlqen më shumë që Breshka e
Rreme të na këndojë ndonjë këngë?
127

- Oh, një këngë, një këngë, ju lutem .
Sigurisht. po të ketë mirësinë Breshka e Rreme .
- ia priti Liza me padurim, sa Grifoni e ndjeu
veten pak si të fyer. Pastaj ai iu drejtua
Kori edhe një herë! - thirri Grifoni dhe,
sapo Breshka e Rreme donte t'ia fillonte përsëri,
atë çast u dëgjua një zë që bërtiste së largu:
- Po fillon gjyqi!

Breshkës: - Eja të shkojmë! - thirri Grifoni dhe e

- Hm! S'është punë qejfi. Do të këndojë zuri Lizën për dore, iku me nxitim, pa pritur të
patjetër. Hajt. mikesha ime. na këndo këngën mbaronte kënga.

"Supë breshke". - Çfarë gjyqi është ky? - pyeti Liza, duke

Breshka e Rreme psherëtiu njëherë thellë, iu marrë fryma nga të vrapuarit, por Grifoni iu
përgjigj vetëm: - Jepu këmbëve! Dhe vrapoi më
pastaj fi \loi të këndonte:
shpejt. ndërsa era e lehtë që frynte, i sillte
Sup' e ngroht' që na skuq faqet! gjithnjë e më të dobëta fjalët:
Kush të ka, me ty kënaqet! _
Cili vall', kur darka shtrohet: Sup' e dashur, sup' e nxehtë,
në ha supë. nuk gëzohet? plot lezet.
Sup' në kusi,
sa e mir']e ti!
Sup' e darkës, sup' e nxehtë
plot lezet!
Kur përpara të kam ty.
tjetër gjeli' nuk shoh me sy!
Po gjell' tjetër kush ha dot.
kur sheh pjatën me sup plot?
Sup' në kusi,
sa e mir'je ti!
Sup' e darkës. sup' e nxehtë.
plot lezet!
129
128
 KAPITULLI XI
KUSH I VODHI BISKOTAT
Kur hyri Liza në sallën e gjyqit, Mbreti
me Mbretëreshën e Kupave ishin ulur në fronat
e tyre, të rrethuar nga një tog krijesash: zogj,
kafshë, si dhe një palë letra. Fanti qëndronte
përpara tyre, i lidhur me zinxhirë dhe i ruajtur
nga ushtarë. Pranë Mbretit ishte Lepuri i Bardhë,
që mbante në njërën dorë një buri dhe në tjetrën
një letër të mbështjellë tub.
Në mes të sallës ishte një tryezë me një
pjatë plot me biskota. Ato dukeshin aq të mira,
saqë Lizës po i shkonte lëng goja. - Sa do të doja
të mbaronte gjyqi, - mendoi Liza, - dhe pastaj të
fillonin të na ndanin biskota! - Por, me sa dukej,
do të vazhdonte gjatë. Kështu, ajo filloi të
vështronte rreth e përqark, sa për të kaluar
kohën.
Liza nuk kishte qenë kurrë në një sallë
gjyqi, por kishte lexuar nëpër libra. Pra, ishte
shumë e kënaqur që dinte pothuaj emrat e të
gjithë atyre që ndodheshin atje. - Ai është
gjykatësi, - tha me vete, - sepse njihet nga paruka
e madhe.
130
Gjykatësi, meqë ra fjala, ishte vetë
Mbreti, i cili, duke pasur edhe kurorën mbi
parukën. shikojeni në figurë, po deshët, dukej se
qe në siklet të madh dhe s'ishte aspak i hijshëm.
- Dhe ajo atje është tryeza e gjykatësve, -
mendoi Liza. - Ato dymbëdhjetë krijesa (kështu i
cilësoi ato, pasi midis tyre kishte shpezë dhe
kafshë) ... ato dymbëdhjetë krijesa, pra, duhet të
jenë anëtarët e trupit gjykues. - Fjalën e fundit e
përsëriti disa herë, sepse kujtonte se shumë pak
vajza të moshës së saj mund ta dinin kuptimin.
Të dymbëdhjetë anëtarët ishin duke
shkruar mbi pllaka. - Ç'bëjnë ashtu? - i pëshpëriti
Liza Grifonit në vesh. - E ç'mund të shkruajnë.
para se të fillojë gjyqi?
- Janë duke shkruar emrat e tyre, - u
përgjigj Grifoni, që kishte zënë vend edhe ai
përkrah saj. - Dhe sigurisht, këtë e bëjnë nga
frika se mos i harrojnë përpara se të mbarojë
gjyqi.- Marrëzira, - thirri Liza me zë të lartë, por
ndaloi menjëherë, sepse Lepuri i Bardhë
urdhëroi: - Qetësi në sallë! - Ndërkaq, Mbreti
vuri syzet dhe filloi të shikonte rreth e rrotull me
kujdes për të kuptuar se kush fliste.
Liza tani shikonte se si të gjithë anëtarët
ishin duke shkruar nëpër pllakat e tyre fjalën
131
"Marrëzi". Bile njëri nga ata. që s'dinte në
shkruhej me një r apo me dy, pyeti shokun e vet.
- Kushedi ç'rrëmujë do të ketw mbi pllakat e tyre
në mbarim të gjyqit, - mendoi Liza.
Njëri nga anëtarët kishte një plumbç që
gërvishte. Këtë gjë Liza sigurisht, nuk mund ta
duronte, prandaj i shkoi nga pas dhe shpejt gjeti
rastin për t'ia marrë. Këtë e bëri me aq kujdes, sa
i shkreti ( dhe ky na ishte Zhapiku Bill) s'e kuptoi
fare. Kështu pasi e kërkoi gjithandej dhe nuk e
gjeti, u detyrua të shkruante me gisht. Mirëpo
kot që lodhej. se gishti as që linte ndonjë shenjë
mbi pllakë.
- Atë çast u dëgjua një zë:
- Lajmëtar, lexo padinë! - tha Mbreti:
Lepuri i Bardhë i ra tri herë burisë, pastaj
çpështolli letrën dhe lexoi:
Mbretëresha Kupë bëri ca biskota
në një ditë pa re.
Na vjen Fanti Kupë, i vjedh këto
biskota.dhe asnjë nuk le.
- Mendoni për vendimin! - u tha Mbreti
anëtarëve të trupit gjykues.
- Pritni, pritni! - thirri Lepuri me të
shpejtë. - Përpara vendimit ka edhe më shumë
punë!
132
- Thërritni dëshmitarin e parë, - tha
Mbreti. Lepuri i Bardhë i ra tri herë burisë,
pastaj thirri: - Dëshmitari i parë.
Dëshmitari i parë na ishte KapeJebërësi.
Ai hyri brenda me një filxhan çaj në njërën dorë
dhe një copë bukë e gjalpë në tjetrën.
- Ju lutem, më falni, Madhëri, - filloi ai, -
që i kam sjellë këto me vete, por, kur më thirrët,
nuk e kisha mbaruar ende çajin.
- Duhet ta kishe mbaruar. - tha Mbreti. -
Që kur ke filluar?
Kapelebërësi e shikoi njëherë Lepurin e
Marrë që bashkë me gjerin e kishte shoqëruar në
sallën e gjyqit. - Pastaj foli:
- Në katënnbëdhjetë mars më duket ka
qenë.
- Në pesëmbëdhjetë! - ia priti Lepuri
Marrë.
- Shkru~jeni këtë! - urdhëroi Mbreti.
Anëtarët i shkruan të tri datat në pllakat e
tyre. i mblodhën dhe rast3:j e kthyen përgjigjen
në shilinga dhe pensë. >
l) Para të vogla angleze.
133

- Hiqe kapelen, - e urdhëroi Mbreti
Kapelebërësin.
- S'është imja! - u përgjegj ai.
- E vjedhur, - thirri Mbreti duke u kthyer
nga gjykatësit, të cilët menjëherë morën
shënimet e duhura.
- I kam për të shitur, - u mundua të
shpjegonte Kapelebërësi. - Unë vetë s'kam
kapelë. Jam kapelebërës. Edhe këtë ...
Në këto e sipër, Mretëresha vuri syzet dhe
ia nguli sytë dëshmitarit. i cili filloi të dridhej
dhe u zverdh nga frika.
- Na thuaj ç'ke për të thënë dhe mos u
dridh kështu. Përndryshe të vrava në vend, - e
kërcënoi Mbreti.
- S'është imja! - u përgjegj ai.
- E vjedhur, - thirri Mbreti duke u kthyer
nga gjykatësit, të cilët menjëherë morën
shënimet e duhura.
- I kam për të shitur, - u mundua të
shpjegonte Kapelebërësi. - Unë vetë s'kam
kapelë. Jam kapelebërës. Edhe këtë ...
Në këto e sipër, Mretëresha vuri syzet dhe
ia nguli sytë dëshmitarit, i cili filloi të dridhej
dhe u zverdh nga frika.
134
••
- Na thuaj ç'ke për të" thënë dhe mos u
dridh kështu. Përndryshe të vrava në vend, - e
kërcënoi Mbreti.
Kjo e tronditi edhe më Kapelebërësin. Ai
vazhdoi të hidhej sa në njërën këmbë në tjetrën,
duke shikuar Mbretëreshën me shqetësim. Dhe
nga hutimi kafshoi një copë të filxhanit të çajit
në vend të bukës me gjalpë!
Në këtë çast Liza ndjeu një gjë të
çuditshme, që e habiti mjaft, derisa kuptoi ç'po
ndodhte: kishte filluar të rritej përsëri dhe i shkoi
njëherë mendja të çohej e të dilte nga salla me
vrap. Por pastaj vendosi të rrinte aty derisa ta
nxinte dhoma.
- Kujdes, mos më shtrydh kështu, - i tha
gjeri që rrinte pranë saj. - S'po marr dot frymë.
- S'kam ç'të bëj, - tha Liza më një fije
zëri. - Nuk shikon si po rritem.
- S'ke të drejtë të rritesh kështu, - i tha
gjen.
- Mos fol marrëzira! - ia preu Liza. - Ti e
shikon se edhe vetë po rritesh.
- Po, por unë rritem në një masë të
arsyeshme, - u përgjigj ai, - jo kështu si ti! - E
sakaq u çua e shkoi në anën tjetër të sallës.
135
 Gjatë gjithë kësaj kohe, Mbretëresha s'ia
kishte ndarë sytë Kapelebërësit. Dhe ndërsa gjeri
po ndërronte vendin. ajo iu drejtua njërit prej
rojtarëve: - Më sillni listën e këngëtarëve të
koncertit të fundit. - Sapo dëgjoi këto fjalë,
Kapelebërësi u tremb aq shumë, sa i dolën
këpucët nga këmbët.
- Na e thuaj dëshminë tënde, - përsëriti
Mbreti me inat. - përndryshe, të vrava në vend.
- Jam njeri i varfër, Madhëri, - filloi
Kapelebërësi me zë të dridhur. - Ende s'e kisha
filluar mirë çajin, jo më shumë se një javë dhe
nga njëra anë buka me gjalpë që po hollohej, nga
ana tjetër shkëlqimi i çajit...
- Shkëlqimi i kujt? - pyeti Mbreti.
- Filloi me sh ... - u përgjigj Kapelebërësi.
- Doemos, shkëlqimi fillon me sh! - ia
preu Mbreti, pa e lënë të mbaronte fjalën. - Mos
më merr për budalla mua? Vazhdo!
Jam njen i varfër, - vazhdoi
Kapelebërësi, - dhe shumë gjëra zunë
shkëlqenin pas tij, kur Lepuri i Marrë tha ...
- Unë s'thashë gjë, - ndërhyri Lepuri
Marrë me të shpejtë.
- Po, the! - nguli këmbë Kapelebërësi.
136
·- E mohoj, - tha Lepuri i Marrë.
- Ai e mohon, - tha Mbreti. - Lëre këtë.
Vazhdo më tutje.
Sidoqoftë, gjeri tha... - vazhdoi
Kapelebërësi. duke shikuar rreth e përqark me
ankth se mos e mohonte edhe ai. Por gjeri nuk
mohoi asgjë, sepse ishte në gjumë të thellë.
- Pas asaj, - vazhdoi Kapelebërësi, - preva
edhe pak bukë me gjalpë ...
- Po çfarë tha gjeri? - pyeti njëri nga
gjykatësit.
- S'më kujtohet, - u përgjigj Kapelebërësi.
- Duhet të të kujtohet, - iu kërcënua
Mbreti, - ndryshe ta preva kokën.
I shkreti Kapelebërës hodhi gotën e çajit
dhe bukën, u përkul mbi një gju dhe filloi:
- Madhëri, jam njeri i varfër!
- Ti je folës i varfër, - ndërhyri Mbreti.
të Këtu njëra nga kavjet brohoriti, por "u
shtyp" menjëherë nga rojet. (Pasi kjo është një
fjalë e vështirë, po jua shpjegoj se si bëhej
shtypja. Ata kishin një thes të madh prej liri. me
grykë të lidhur me spango. Këtu ata futën kavjen
me kokë poshtë dhe pastaj u ulën vetë mbi të).
137
 - Sa mirë që e pashë këtë gjë! - mendoi
Liza. - Kisha lexuar shumë herë nëpër gazeta
lajmet gjyqësore. "U bënë disa përpjekje për të
brohoritur, por këto u shtypën menjëherë nga
rojet". veç kurrë tani s'e kisha kuptuar se si bëhej
shtypja.
- Në qoftë se s'ke më gjë për të na thënë, -
tha Mbreti, - ulu poshtë.
-S'mund të shkoj poshtë, - u përgjigj
Kapelebërësi. - Mbi dysheme jam!
- Atëherë qëndro poshtë! - përsëriti
Mbreti. Këtu brohoriti dhe kavja tjetër, por u
shtyp menjëherë.
- Kavjet mbaruan, - mendoi Liza. - Tani
punët kanë për të shkuar më mirë.
rojeve. Por Kapelebërësi ishte zhdukur përpara
se roja të arrinte te dera.
- Thërritni dëshmitarin tjtër! - urdhëroi
Mbreti.
Dëshmitari tjetër ishte gjeliëbërësja e
dukeshës. Ajo kishte marrë me vete kutinë me
piper. Liza e mori me mend kush qe, përpara se
ajo të hynte brenda, pasi të gjithë filluan të
teshtinin.
- Na thuaj ç'di, - i tha Mbreti.
- Nuk di, - u përgjigj gjellëbërësja.
Mbreti i hodhi një vështrim Lepurit të
Bardhë. Ai i tha: Madhëria juaj duhet ta pyetni
këtë dëshmitare.

- Unë po vazhdoj të pi çajin, - tha - Mirë, pra, në qoftë se duhet, duhet, - tha
Kapelebërësi duke vështruar gjithë frikë nga Mbreti trishtueshëm. Dhe, duke kryqëzuar duart,
Mbretëresha, e cila në këtë çast po lexonte listën i foli gjellëbërëses me një zë të mbytur:
e këngëtarëve. - Me se bëhen biskotat?
- Ti mund të shkosh, - tha Mbreti dhe
- Kryesisht me piper, - u përgjigj.
Kapelebërësi doli menjëherë nga salla, pa pritur gjellëbërësja.
të mbathte as këpucët.
- Me sherbet, - tha një zë 1 përgjumur
- . . . dhe mos harroni t'i pritni kokën, - prapa Lizës.
porositi Mbretëresha, duke iu drejtuar njërit prej
-Lidheni atë gierm, - urdhëroi
Mbretëresha. - T'i pritet koka! Nxirreni jashtë
138
139
.•
nga salla e gjyqit. Shtypeni! Pickojeni ! Shkuljani
mustaqet: KAPITULLI XII

Për disa minuta gjithë salla e gjyqit ishte

në rrëmujë të madhe për të nxjerrë jashtë gjerin. DËSHMIA E LIZËS
Por. kur të gjithë kishin zënë vendet përsëri,
gjellëbërësja ishte zhdukur.
- Këtu. - thirri Liza. e cila atë çast harroi
- S'ka gjë, - tha Mbreti si i liruar. -
sa e madhe qe bërë. Kështu. kur u ngrit me
Thërritni dëshmitarin tjetër! - Dhe, duke iu
rrëmbim. përmbysi tryezën e trupit gjykues, duke
drejtuar Mbretëreshës, shtoi me zë të ulët: -
i hedhur kërnbëpërpjetë gjykatësit e shkretë. të
Dëshmitarin tjetër duhet ta pyetni ju, e dashur.
cilët i kujtuan një tas me peshq të kuq, që kishte
Mua më është bërë koka dhallë! përmbysur në shtëpi padashur javën e kaluar.
Liza ia kish ngulur sytë Lepurit të Bardhë,
- Oh. më falni. - tha ajo shumë e
ndërsa ai po lexonte listën, pasi ishte shumë shqetësuar dhe filloi t'i mblidhte shpejt e shpejt
kureshtare të dinte cili ishte dëshmitari tjetër, "se sepse kujtoi që edhe gjykatësit. ashtu si peshqit e
sa për dëshmi. - tha me vete, - s'kanë mbledhur kuq, po të mos viheshin shpejt nëpër vende,
fare". Merreni me mend se sa u habit kur Lepuri mund të ngordhnin.
i Bardhë thirri me zërin e tij të çjerrë me sa fuqi
që kishte: - Liza! - Gjyqi s'mund të vazhdojë, - foli Mbreti
me të ashpër, - derisa gjykatësit të jenë të gjithë
nëpër vende. që të gjithë, - përsëriti me forcë,
duke shikuar Lizën me kërcënim.

Liza hodhi sytë nga tryeza e trupit

gjykues dhe vuri re se. nga nxitimi, e kishte vënë
Zhapikun kokëposhtë dhe ai i shkreti. që kish
ngecur keq e s'luante dot vendit, po e lëvizte
bishtin sa andej-kënd~j sa të këpuste shpirtin.

140
14]
 Menjëherë sa e morën pak veten pas
tronditjes dhe gjetën pllakat e plumbçat, anëtarët
e trupit gjykues ia hynë punës për të shkruar
historinë e kësaj ngjarjeje të papëlqyer.
Vetëm Zhapiku nuk shkruante. por rrinte i
hutuar e gojëhapur, me sytë në tavan.
- Çfarë di mbi këtë punë? - e pyeti më në
fund Mbreti Lizën.
- Asgjë, - u përgjigj ajo.
- Asgjë fare? - nguli këmbë Mbreti.
- Asgjë fare, - përsëriti Liza.
- Kjo është shumë e rëndësishme, - tha
Mbreti duke u drejtuar nga trupi gjykues. Ata
sapo fillonin ta shkruanin këtë nëpër pllaka, kur
ndërhyri Lepuri i Bardhë:
- E parëndësishme, doni të thoni sigurisht,
Madhëri, - tha ai me shumë njerëzi, por duke u
vrenjtur dhe duke iu ngërdheshur Mbretit ndërsa
fliste.
- Sigurisht e parëndësishme, - tha Mbreti
me të shpejtë dhe vazhdoi të përsëriste me vete: -
e rëndësishme - e parëndësishme - e
parëndësishme - e rëndësishme, - · duke u
foli Liza.
munduar të gjente se cila fjalë tingëllonte më
bukur.
inat.
142
Disa nga gjykatësit e shkruajtën "e
rëndësishme", disa të tjerë "e parëndësishme".
Liza mund të lexonte se çfarë shkruante secili,
pasi ishte shumë afër dhe i shikonte fare mirë
pllakat. - Po s'prish punë se si e shkruajnë, - tha
me vete.
Pastaj Mbreti, i cili deri në këtë kohë ishte
duke shkruar në bllokun e vet të shënimeve,
thirri: - Qetësi! - dhe lexoi nga libri që kishte
përpara: Neni dyfet e dy. Të gjithë njerëzit që
janë më shumë se një kilometër të gjatë të dalin
nga salla!
Të gjithë hodhën shikimin nga Liza.
- Unë s'iarn një kilometër e gjatë, - tha
Liza.
- Po, je! - ia priti Mbreti.
- Gati dy, - shtoi Mbretëresha.
- Sidoqoftë, unë s'dal! - nguli këmbë Liza.
- Veç kësaj, ky nuk është nen i rregullt: ju e
shpikët tani!
- Është neni më i vjetër, - tha Mbreti.
- Atëherë duhej të qe neni numër një, -
Mbreti u zverdh dhe e mbyJJi librin me
143
 - Jepni vendimin. - u tha anëtarëve me një
zë të ngadalshëm. që i dridhej.
- Ju lutemi. Madhëri, kemi dhe dëshmi të
tjera. - tha Lepuri i Bardhë duke u hedhur me
nxitim. - Sapo kemi marrë këtë letër!
- Çfarë shkruajnë në të? - pyeti
Mbretëresha.
- Ende s'e kam hapur, - u përgjigj Lepuri,
- por duhet të jetë ndonjë letër e të pandehurit.
drejtuar dikujt.
- Sigurisht dikujt do t'i jetë drejtuar, - ia ·
priti Mbreti, - veç në qoftë se nuk i është drejtuar
askujt, gjë që s'ka shumë të ngjarë?'
- Kujt i është drejtuar? - pyeti njëri nga
gjykatësit.
- Nuk i është drejtuar askujt, - u përgjigj
Lepuri i Bardhë. Në të vërtetë s'ka asgjë të
shkruar këtu sipër. - Dhe, duke folur kështu, e
hapi letrën e shtoi: - Në fund të fundit nuk qenka
letër, po disa vargje.
- A janë me dorëshkrimin 'c të pandehurit?
- pyeti një gjykatës tjetër.
- Jo. tha Lepuri, - dhe kjo është gjëja më e
çuditshme. (Të gjithë anëtarët mbetën të hutuar).
144
- Do të jetë munduar të imitojë shkrimin e
ndonjë njeriu tjetër. - tha mbreti. (Të gjithë
anëtarët u qetësuan përsëri).
.
- Ju lutem.. Madhëri! - ndërhvri Fanti
Kupë. Unë s'e kam ~hkruar. dhe atë s'mund të ma
pn)\ OJ në. Ajo s'është e firmosur.
- Në qoftë se nuk e ke firmosur. - u inatos
Mbreti. - atëherë paç veten më qafe! Duhet të
kesh pasur ndonjë qëllim të errët. ndryshe do ta
kishe nënshkruar si burrë i ndershëm.
Këto tialë u pritën me duartrokitje të
zjarrta nga të pranishmit. Dhe kjo ishte e vetmja
gjë me mend që kishte thënë Mbreti gjithë atë
ditë.
- Kjo provon fajësinë e tU. - tha
Mbretëresha.
- Nuk provon asgjë! - ndërhyri Liza. - Ju
as që e dini përse flasin ato!
- Lexojini! - dha urdhër Mbreti.
Lepuri i Bardhë vuri syzet dhe pyeti: - Ju
lutem. ku të filloj. Madhëri?
- Nise nga fillimi. vazhdo derisa të vish
në fund dhe pastaj pusho.
U bë një qetësi e thellë, pastaj Lepuri
filloi:
145
 Erdhën e më thanë se tek ajo ke shkuar
dhe përpara tij më kezën' në gojë:·
ajo burr' të mirë më ka cilësuar,
por pastaj ka thënë që s'di të notoj.
Që nuk kisha ikur. ai lajmëroi
(dhe, siç dihet mirë, kjo është e vërtetë),
por sikur ajo çështjen ta thellojë,
aedi ti vallë, ç'hall i zi të pret?
Një i dhash' asaj. dy ata atij,
tri na dhe ti neve. tri edhe më shumë:
por ai të tëra t'i ktheu përsëri,
ndërsa më përpara i kisha veç unë!
Në na shtëntë fati në këtë ngatërresë
mua o atë, mirë siç e sheh,
që ti t'i çlirosh ai veç ka shpresë.
ashtu si më parë ishim dhe ne.
Un' me mendjen time përher' e kam
thënë
(para se të vrenjtesh ashtu siç bën ti)
ti veç një pengesë vazhdimisht ke qenë
ngritur midis nesh, syresh dhe atij.
Mos i jep atij kurrë të kuptojë
që ata ajo ka dashur më tepër;
146
ky është një sekret, mos e zër në gojë,
un' e ti ta dimë edhe kurrkush tjetër.
- Kjo është dëshmia më e rëndësishme që
kemi dëgjuar deri tani, - tha Mbreti duke fërkuar
duart. - Prandaj gjykatësit le të ...
- Në qoftë se mund ta shpjegojë ndonjëri,
- tha Liza, e cila tani ishte zgjatur aq shumë, sa
s'kishte aspak frikë t'ia priste fjalën Mbretit, - do
t'i jap gjashtë pens. Unë s'besoj të ketë fare
kuptim ajo vjershë.
Gjykatësit shkruan të gjithë nëpër pllakat
e tyre: "Ajo nuk beson që ka kuptim vjersha".
Por asnjëri nuk mori përsipër ta shpjegonte.
- Po s'pati kuptim, aq më mirë, - tha
Mbreti, - sepse atëherë s'do ta kemi të vështirë të
gjejmë kuptimin. Por prapë ... - vazhdoi ai duke e
hapur letrën mbi gjunjë dhe duke i hedhur një sy,
- mua më duket se ka kuptim, por pastaj ka thanë
që s'di të notoj? Ti s'mund të notosh, ë? - shtoi
duke iu drejtuar Fantit Kupë.
Fanti tundi kokën me dëshpërim. - Si
thoni, a mundem?' (Sigurisht jo, pasi ishte prej
kartoni).
- Mirë deri këtu, - tha Mbreti dhe vazhdoi
të pëshpëriste vargjet me vete: - dhe, siç dihet
mirë, kjo është e vërtetë ... Këtu, pa dyshim, e ka
147
fjalën për trupin gjykues. po sikur ajo çështjen ta
thellojë. domethënë Mbretëresha, a e di ti vallë
se ç'hall të pret? Ashtu de Një i dhash' asaj. dy
ata atij. Patjetër këtu flet për biskotat...
- Por vazhdon: ... Por ai të tëra t'i ktheu
përsëri". - tha Liza.
- Natyrisht. ja ku janë ...• u mburr Mbreti.
duke treguar me gisht pjatën e biskotave aty mbi
tryezë. - S'ka gjë më të qartë se kjo ... Pastaj
kemi: para se të vrenjtesh ashtu siç bën ti. Besoj
se ti nuk vrenjtesh e nuk zemërohesh ndonjëherë
e dashur. - shtoi duke iu drejtuar tvfbretëres.hës.
- Kurrë! - u inatos Mbretëresha, duke i
hedhur një shishe bojë Zhapikut në kokë. ( I
shkreti Bill, kishte hequr dorë nga të shkruarit
me gisht, pasi nuk dukej fare. Por tani filloi të
shkruante përsëri, duke e lyer gishtin me bojën
që i kullonte nëpër fytyrë).
- Atëherë ato fjalë nuk të përshtaten, - i
tha Mbreti duke e shikuar rreth e përqark. Pas
kësaj vazhdoi një heshtje e thellë. ·
- Është një lojë fjalësh! - shtoi Mbreti me
zemërim. Të gjithë qeshën.
- Gjykatësit le të mendojnë për vendimin, .
- urdhëroi Mbreti, ndoshta për të njëzetën herë
atë ditë.
148
- Jo. jo. - ndërhyri Mbretëresha. - Më parë
vendimi. pastaj gjykimi.
- Marrëzi! - thirri Liza me të madhe. - Si
u dhënka vendimi para gjykimit?
- •...gojën
- Mbvll . ti! - u inatos Mbretëresha
dhe u zverdh në fytyrë.
- Aspak. - ia priti Liza.
- Të pritet koka! - urdhëroi Mbretëresha.
Por asnjeri nuk lojti nga vendi.
- Kush pyet për ju. - ndërhyri Liza ( e cila
tani kishte arritur plotësisht gjatësinë e vet). - Ju
s'jeni gjë tjetër veçse një palë letra bixhozi!
Në-këto fjalë e sipër. të gjitha letrat u
ngritën në ajër dhe filluan t'i binin kokës. Në
fillim ajo thirri njëherë. ca nga frika ca nga
zemërimi. por pastaj zuri t'i largonte me dorë ...
kur. .. i doli gjumi dhe e gjeti veten buzë lumit,
në prehër të së motrës, e cila po i hiqte ngadalë
disa gjethe që i kishin rënë në fytyrë.
- Zgjohu, e dashur Liza! - i foli e motra. -
Sa shumë fjete!
- Oh, kam parë një ëndërr të çuditshme! -
u përgjigj Liza. Dhe ia tregoi së motrës, aq sa i
kujtoheshin, të gjitha ngjarjet e çuditshme, që ju
i49
sapo i lexuat. Kur mbaroi, e motra e puthi
njëherë, pastaj i tha:
- Vërtet ëndërr e mrekullueshme. Po tani
shko të pish çajin, se t'u bë vonë.
E motra mbeti aty. me kokën të
mbështetur në njërën dorë. duke shikuar diellin
që po perëndonte. e ashtu edhe ajo nisi të
ëndërronte ...
Ëndrra e saj ishte kjo ..
Në fillim pa Lizën e vogël. Edhe njëherë
iu duk se ndiente duart e saj të njoma të
kryqëzuara mbi gju dhe sytë e gjallë që e
shikonin drejt... I dukej sikur ndiente zërin e saj
të ëmbël e sikur shikonte lëvizjen e zakonshme
të kokës së saj të vogël për të hedhur nga pas
flokët ... Dhe, ndërsa dëgjonte ( ose i bëhej sikur
dëgjonte), iu duk se gjithë vendi po ziente nga
prania e krijesave të çuditshme të ëndrrës të
motrës së saj të vogël...
Bari i gjatë fëshfërinte nga ecja e shpejtë
e Lepurit të Bardhë ... Miu përpiqej të dilte nga
uji duke pllaquritur. Dëgjonte tringëllimën e
gotave të çajit. ndërsa Lepuri i Marrë dhe shokët
e tij vazhdonin gostinë e tyre pa mbarim.
Dëgjonte zërin e Mbretëreshës q~ urdhëronte t'u
priteshin kokat miqve ië saj të pafat. Më tutje
foshnja-derrkuc teshtinte në prehrin e Dukeshës,
ndërsa pjata e sahane thyheshin rreth e përqark ...
Dëgjoi thirrjen e çjerrë të Grifonit. gërvishtjen e
plumbçit mbi pllakën e Zhapikut. gulçimën e
kavjeve të shtypura të përzierë me dënesën e
largët të së mjerës Breshkë e Rreme.
Kështu me sy të mbyllur qëndroi për disa
çaste dhe gati po besonte se ishte në Botën e
çudirave. megjithëse e dinte se, po të hapte sytë,
çdo gjë do të shfaqej me vërtetësinë më të
madhe: bari. që fëshfërinte nga era. uji i pellgut
që pllaqurinte nga gurët ishin zilet e dhenve, dhe
të thirrurat e Mbretëreshës, qe zëri i bariut të ri ...
të teshtiturat e foshnjës, thirrja e Grifonit dhe
zërat e tjerë të çuditshëm s'ishin gjë tjetër (ajo e
dinte); veç zhurmat e ngatërruara në oborrin c
fermës në një ditë të zakonshme pune, dhe
dënesa e rëndë e Breshkës së Rreme, blegërima e
dhenve atje tej ...
Më në fund e mori me mend se si motra e
saj e vogël, pas disa vjetësh, do të rritej e do të
bëhej grua. Se si ajo do të ruante zemrën e
thjeshtë e të dashur të fëmijërisë, se si do të
mblidhte rreth vetes fëmijë të tjerë të vegjël e do
t'i kënaqte me përralla të bukura dhe të
çuditshme. ndoshta edhe me ëndrrën e
dikurshme të Botës së çudirave dhe se do të
151
merrte pjesë në gëzimet dhe hidhërimet e tyre të PËRMBAJTJA
vogla dhe të thjeshta, duke kujtuar fëmijërinë e
saj dhe ditët e këndshme verore.

Parathënie
.................................................................. Faqe3

Kapitulli I: Përmes gropës së lepurit.. 1O

Kapitulli Il: Pellgu i lotëve 19
Kapitulli III: Gara e vrapimit Kokus dhe një histori e
gjatë 29
Kapitulli IV: Në shtëpinë e Lepurit.. 39
Kapitulli V: Këshilla e Vemjes 51
Kapitulli VI: Derri, piperi dhe Macja Qeshire 63
Kapitulli VIi: Një gosti të marrësh 77
Kapitulli VIII: Sheshi i lojës i Mbretëreshës 90
Kapitulli IX: Historia e Breshkës së Rreme I 03
Kapitulli X: Vallja e Gaforreve 117
Kapitulli XI: Kush i vodhi biskotat.. 130
Kapitulli XII: Dëshmia e Lizës 141

152
153