Professional Documents
Culture Documents
Ap LM Blue PDF
Ap LM Blue PDF
Araling Panlipunan
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
2
Sangguniang Aklat Para Sa Araling Panlipunan
Rehiyon III
Unang Edisyon, 2014
ISBN:
Tagaguhit:
Aldrich V. dela Cruz, Angel Ellaine C. dela Rosa, Raemon
Alvin C. Dela Peña, Ivan Lewis D. Bautista, Christelle G. De
Guzman, Ro gelio M. Lofranco
3
PARA SA MGA GURO,
Paalala: May mga pagkakataon na limitado o hindi sapat ang mga impormasyong
makikita sa aklat na ito. Mayroon ding mga impormaryong nauulit na hango sa
ibang aralin batay sa paksa. Inaasahan ang iyong pakikipagtulungan upang
maisalin sa mga mag-aaral ang wasto at sapat na kaalaman sa bawat paksa.
Hinihiling din ang maayos na pagsasagawa ng bawat Gawain upang malinang ang
mga kasanayan na nakapaloob dito.
MGA MANUNULAT
4
5
Aralin 1 – Ang Mga Simbolo sa Mapa
- _________________
- _________________
- _________________
Gawain A
6
Talakayin ang bawat simbolo na maaaring makita sa isang mapa. Isulat sa
kaukulang kahon sa tabi ng simbolo ang kahulugan nito batay sa talakayan.
Ang mga simbolong ito ay maaaring nagpapahayag ng isang anyong lupa,
anyong tubig, gusali at iba pa.
SIMBOLO KAHULUGAN
7
Sagutin ang sumusunod na mga tanong:
Gawain B
Basahin ang halimbawang mapa sa ibaba.
BULACAN
8
ZAMBALES
PAMPANGA
9
TARLAC
Pangalan ng
Lugar kung
Simbolo sa Kahulugan ng Anyong
saan ito
Mapa simbolo Lupa/Tubig o
matatagpuan
istruktura
10
Gawain C
Mapa at Simbolo
11
Aralin 2 – Kinalalagyan ng mga Lalawigan Batay sa Direksyon
Ang lahat ng mapa ay nakaayon sa hilaga. Kung titingnan ang mga mapa,
mapapansin sa isang panig nito ang may ganitong simbolo H. Kung ito
naman ay nasusulat sa Ingles ay N ang makikita. Ang lahat ng mapa ay
nakaayon sa hilaga. Ang kaalaman mo sa mga direksiyon ay makatutulong
nang malaki upang masanay ka sa pagbasa ng mapa.
North Arrow
Compass
12
Paano kung ang isang lugar ay hindi eksaktong makikita sa cardinal o
pangunahing lokasyon at ito ay nasa pagitan ng hilaga at silangan? ng
timog at ng kanluran? Paano sasabihin ang kinaroroonan nito?
HK HS
Kung ang lugar ay nasa
pagitan ng hilaga at silangan,
sinasabing ito ay nasa hilagang-
silangan (HS). Kung ang lugar ay nasa
pagitan ng timog at silangan, ang
kinaroroonan nito ay nasa timog-
silangan (TS). Samantala, ang direksiyon sa
pagitan ng timog at kanluran ay timog-
kanluran (TK). Hilagang- kanluran (HK)
naman ang nasa pagitan ng hilaga TK TS
at kanluran. Masdan ang compass
rose na may pangunahin at pangalawang direksyon.
13
Sabihin ang hinihingi ng bawat instrumento na nakatala sa kolum.
Gawain A
1. Tingnan ang mapa ng Rehiyon III.
2. Sagutin ang mga tanong sa ibaba ng mapa.
14
Sagutin:
1. Ilang lalawigan ang bumubuo ng Rehiyon III
2. Sa anong direksiyon matatagpuan ang mga lalawigang ito?
a. Aurora
b. Bataan
c. Bulacan
d. Nueva Ecija
e. Zambales
Gawain B:
Tingnan muli ang mapa ng Rehiyon III. Punan ang bawat patlang ng
tamang direksiyon base sa kinalalgyan nito sa mapa.
15
3. Ang Bataan ay nasa gawing ___________ ng Aurora
4. Ang Nueva Ecija ay nasa direksiyong __________ ng Pampanga.
5. Ang Bulacan ay nasa direksiyong ___________ ng Bataan.
Gawain C
Gamitin muli ang mapa ng Rehiyon III. Tukuyin ang mga lalawigan, bayan o
lungsod na matatagpuan sa mga pangunahin at pangalawang direksiyon.
Isulat ang mga ito sa kaukulang talulot sa bulaklak.
Gawain D
Iguhit Natin
Kasama ng iyong pangkat, iguhit ninyo ang mga panandang
ginagamit sa paghahanap ng direksiyon.
Pangkat I – compass
Pangkat II – compass rose ng pangunahing direksiyon
Pangkat III – compass rose ng pangalawang direksiyon
Pangkat IV – compass rose ng pangunahin at pangalawang
direksiyon
Pangkat V- North Arrow, ilagay kung saang direksiyon ito
nakaturo.
16
Aralin 3 – Relatibong Lokasyon ng mga lalawigan sa Rehiyon
17
Mapa ng Rehiyon III
18
Gawain A
Ang sumusunod na halimbawa ay isang paraan ng pagtukoy sa
kinalalagyan ng isang lugar gamit ang relatibong lokasyon. Subukan mong
hanapin ang sumusunod.
1. Ang Bataan ay nasa ______________ ng Tarlac.
2. Ang Aurora ay nasa _________ng Zambales.
3. Ang Bulacan ay nasa _________ng Pampanga.
4. Ang Tarlac ay nasa ________ ng Nueva Ecija.
5. Ang Pampanga ay nasa gawing _________ng Bataan.
Gawain B
Paaralan
1. __________________________________________________.
2. __________________________________________________.
3. __________________________________________________.
4. __________________________________________________.
5. __________________________________________________.
19
Gawain C
20
Aralin 4 – Katangian ng mga Lalawigan sa Rehiyon
21
AURORA
Bataan
22
Pangingisda ang pangunahing hanapbuhay ng mga taga Bataan,
kaya’t kilala sila sa paggawa ng iba’t-ibang uri ng “fish traps” o panghuli ng
isda.
BULACAN
23
bahagi ay nagagamit sa industriya at pangangalakal. May bahagi rin itong
bulubundukin na matatagpuan sa gawing silangan nito.
NUEVA ECIJA
24
Matatagpuan din sa Nueva Ecija ang maraming pagawaan ng
‘sidecar’ ng traysikel.
PAMPANGA
TARLAC
25
Agrikultura ang pangunahing pinagkakakitaan ng lalawigan. Tubo at
bigas ang pangunahing produkto dito.
Zambales
Dalawa rin ang klima dito tulad ng ibang lalawigan sa rehiyon, tag-
ulan at tag-araw.
26
7. Paano nagkakaiba at nagkakapareho ang mga lalawigan sa iyong
sariling rehiyon?
Gawain A
N U E V A E C I J A
A B B A T A A N P Q
C D E F G H I A R T
J K L M N O G S T A
U Y B E H N M P S R
V B U L A C A N T L
W Z C P I K N Q U A
X A M F N U E V A C
Y A D G J L O R V Z
P Z A M B A L E S Y
27
B. Batay sa inyong sagot sa itaas, igihit sa inyong sagutang papel ang
karaniwang pisikal na katangian ng mga lalawigan sa inyong rehiyon.
Gawain B
B. Sabihin kung anong direksyon ang tatahakin ng mga tao kung sila ay
pupunta sa mga lugar ng rehiyon sa bawat bilang.
1. Papuntang ___________ mula sa _____________?
2. Papuntang ___________ mula ________________?
3. Papuntang ___________ mula ________________?
4. Papuntang ___________ mula _______________?
5. Papuntang ___________ mula _______________?
28
Gawain C
29
“Eto ang kailangan nating mga datus:
30
Tsart Blg.1 Dami ng Populasyon
31
Populasyon ng Limang Barangay sa Bayan
Botolan
Ayon sa 2010 Census Population and Housing
(Appoximated value)
Barangay Populasyon
Belbel 460
Burgos 1605
Naculcol 1119
Moraza 1018
Villar 2306
32
Barangay Babae Lalaki Kabuuan
Anao 6780 4193 10973
Concepcion 88689 51143 139832
Gerona 39952 43132 83084
Moncada 28451 27732 56183
Tarlac City 153475 164847 318322
33
Barangay Anak (edad 0- (edad 15-patas) Kabuuan
14)
34
Sagutin batay sa datus mula sa nabasang kuwento.
Gawain A
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Ass 35St.Mrt SN 1 SN 2 LP
Gawain B
36
Gawain C
Pag-aralang muli ang datos ng limang barangay sa San Jose del Monte.
Paghambingin ang mga barangay na nabangit sa pamamagitan ng
pagbuo ng mga pangungusap.
Halimbawa:
Sa limang barangay, mas nakararami ang mga bata kaysa matatanda.
1. _________________________________________
2. _________________________________________
3. _________________________________________
4. _________________________________________
5. _________________________________________
37
Aralin 6 – Populasyon sa aking Rehiyon
38
Pananda: = 100,000 katao
Aurora 3 147.32
Bataan 1 372.98
Bulacan 2 774.85
Pampanga 2 044.99
Tarlac 2 736.64
Zambales 3 714.40
39
Pag-aralan sa mapa ang kapal ng populasyon sa bawat lalawigan
ng Gitnang Luzon at ang talahanayan tungkol dito. Bakit kaya magkakaiba
ang bilang ng mga tao sa iba’t ibang lalawigan? Suriin ang mga
paglalarawan ng bawat lalawigan ng rehiyon. Nakakatulong ba ito upang
mabigyang rason ang pagkakaiba-iba ng mga populasyon ng mga
lalawigan sa rehiyon?
40
palapit sa sidecar
kabundukan
ng Sierra
Madre,
Caraballo at
Cordillera
41
Figure 1 Mga Uri ng Hanapbuhay ng mga Lalawigan
42
5. Alin dito ang dahilan kung bakit kakaunti ang populasyon ng
mangingisda sa lalawigan ng Nueva Ecija?
A. Mas gusto ng mga taga rito ang pagsasaka kaysa pagingisda.
B. Kakaunti lamang ang anyong tubig kung saan makapangisda ang
mga tao.
C. Mas gusto ng mga taga Nueva Ecija ang magtrabaho sa iba’t ibang
kompanya.
D. Maraming pumupunta sa mga karatig na lalawigan upang maging
magsasaka
6. Malalaki ang bilang ng populasyon sa bahaging Nuevaa Ecija at
Bulacan, marahil dahil ___________________________________.
7. Batay sa datos, aling lalawigan ang mas naaangkop ang kabuhayan sa
pagtatanim? Bakit?
___________________________________
Gawain A
Isipin ang populasyon ng Rehiyon III. Alin ang pinakamalaki? Alin ang
pinakamaliit? Gamit ang mga larawan ng iba’t-ibang dami ng tao, ilagay
ang akmang larawan sa bawat lalawigan ayon sa kanilang populasyon sa
inyong sagutang papel. Tandaan na ang may pinakamalaking populasyon
ay ang may pinakamaraming tao.
43
Figure 2 Mga Uri ng Hanapbuhay ng mga Lalawigan
44
Gawain B
Tingnan ang bar grap tungkol sa populasyon ng iba’t ibang pangkat na
matatagpuan sa ating rehiyon. Ano ang masasabi mo tungkol sa
pagkakaiba-iba ng dami ng mga pangkat? Paghambingin ang mga
lalawigan ayon sa grap.
Gawain C
Basahin muli ang mga katangian ng populasyon ng mga lalawigan sa ating
rehiyon. Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa iba’t ibang pangkat sa sariling
lalawigan ayon sa mga sumusunod:
1. Maaring ihambing ang iba’t ibang pangkat sa mga pangkat ng
karatig na lalawigan.
2. Maaring ilahad ang kaugnayan ng mga uri ng kabuhayan at uri ng
lupain ng sariling lalawigan sa karatig na lalawigan.
3. Maaring ilahad kung paano pahahalagahan ang iba’t-ibang pangkat
sa sariling lalawigan.
45
Gawing gabay ang halimbawang talata sa ibaba.
46
Aralin 7 – Katangiang Pisikal na Nagpapakilala ng Iba’t-ibang
Lalawigan sa Rehiyon
47
Sagutin ang sumusunod na katanungan:
Lugar Katangian
Zambales Kabundukan
Bataan
Pampanga
Bulacan
48
LALAWIGAN Mga Simbolong nakikita sa Ipinapahiwatig na
mapa katangiang pisikal
Aurora
Bataan
Bulacan
N. Ecija
Pampanga
Tarlac
Zambales
Gawain B
Angat Dam
Mt. Pinatubo
Philippines
Philippines
49
Gawain C
50
Aralin 8 – Mga Anyong Tubig at Anyong Lupa sa Aming Rehiyon
Sadyang mayaman sa kalikasan ang Gitnang Luzon. Ang mga ito ang
nagpapatanyag sa bawat lalawigan dito. Dapat nating pangalagaan at
ipagmalaki ang mga likas na yaman sa ating rehiyon.
51
Ilang Ilog sa rehiyon Ilang bundok sa rehiyon
SAGUTIN MO
Anyong Lupa/
Anyong Tubig
Lugar Pangalan Katangian
52
Gawain A
2. __________________________________________________
53
3. _________________________________________________
4. __________________________________________________
5. __________________________________________________
Gawain C
54
Aralin 9 – Pagkakaugnay-ugnay ng mga Anyong Tubig at Anyong Lupa
sa Aking Lalawigan at Rehiyon
55
Sagutin ang sumusunod na katanungan:
Gawain A
Gawin ang nasasaad sa Task card
Lalawigan: _______________
56
4. Iulat ang natapos na gawain ng bawat pangkat. Gamitin ang
nakahandang rubric sa ibaba.
Gawain B
Panuto :
1. Sagutin ang inihandang katanungan.
2. Sumulat ng lima hanggang sampung pangungusap tungkol sa
tanong.
3. Iulat ang isinagawang gawain sa malikhaing paraan
4. Pag-aralan ang batayan ng iyong pagkamit ng puntos.
Tanong:
Paano nagkakaugnay-ugnay ang mga anyong mga lupa at anyong tubig?
1. Nakapagbanggit ng
maraming mga anyong tubig
at anyong lupa na makikita sa
lalawigan at rehiyon.
2. Naipaliwanag nang maayos
ang pagkakaugnay ng ilang
piling anyong lupa at anyong
tubig.
3. Nagpakita ng malikhaing
pamamaraan ng paguulat ng
sagot.
57
Gawain C
Magsaliksik ng mga anyong lupa at anyong tubig sa iyong rehiyon na
magkakaugnay? Anu-ano ang mga ito? Gumuhit ng mga
magkakaugnay na anyong lupa at anyong tubig sa inyong lalawigan
at rehiyon sa isang malinis na papel. Kulayan ito ayon sa kagustuhan
ng pangkat at hinihingi ng pagkakataon. Pag-aralan ang mga dapat
tandaan upang makakuha ng mas mataas na puntos ang pangkat.
58
Aralin 10 – Paggawa ng Mapa na Magpapakita ng Mahahalagang
Paano nga ba gumawa ng mapa? Ano ang ating kailangan? Narito ang
ating gagawin.
1. Ang mapa ay isang larawan ng mga bagay sa ating lalawigan. Iba iba
man ang mapa, pumili na lang tayo ng ating gagawin. Mas mainam na
gawin ang pisikal na mapa upang maipakita natin ang ating anyong
lupa at anyong tubig sa ating mga bisita. Ano na nga ba ang mga
anyong lupa at anyong tubig sa ating lalawigan? Isulat natin ang mga
pangalan sa talaan.
Pangalan ng Pangalan ng
Anyong Lupa Anyong Tubig
2. Naalala ba natin ang mga simbolong nakikita sa mapa? Iguhit din natin
ang mga ito sa tabi ng mga anyong lupa at tubig na ating itinala.
59
Halimbawa:
Pangalan ng Pangalan ng
Anyong Lupa Anyong Tubig
3. Naalala din ba natin ang mga iba’t ibang direksyon na ating napag-
aralan. Subukin nga nating isipin kung saang direksyon papunta ang
mga naisulat nating mga anyong lupa at anyong tubig. Ilagay natin sa
mga kahon. Iwanang blanko ang kahon kapag walang makita sa
nasabing direksyon.
HK HS
TK TS
60
4. Ngayong naiisip na natin kung saang banda ang mga anyong lupa at
anyong tubig, alamin naman natin kung gaano kalayo ang mga ito sa
isa’t isa. Hindi natin maaring iguhit ang aktual na distansya sa ating mapa,
kaya kailangan natin gawan ng pananda ng distansya. Subukin nating
alamin ang pananda ng distansya sa mga sumusunod.
Ang bawat guhit sa ruler ay 1 (cm) sentimetro. Kung gagawin natin ang 1
cm ay 1 gawin nating 1 kilometro (k), ilang kilometro ang layo ng bituin sa
tatsulok? Tama ang iyong sagot kung ang sagot mo ay 10 kilometro. Sagutin
natin uli ang mga tanong sa itaas. Sabihin natin:
61
Balikan ang naisulat ninyong mga anyong lupa at anyong tubig.
Lagyan ng distansya ang mga anyong lupa at anyong tubig sa iyong mapa
batay sa inyong karanasan. Sa ngayon, hindi pa ito ang tamang distansya.
Ngunit ito ay pagtatantya kung gaano kalayo ang lugar sa isa’t isa.
Rehiyon III
Gawain A
Tukuyin ang mga lalawigan na inilalarawan ng mga sumusunod na
pahayag. Isulat ang tamang sagot sa patlang.
62
_________4. Sa lalawigang ito makikita ang Mt. Maaling Aling.
_________5. Matatagpuan dito ang Pasukulan Falls.
_________ 6. Ditto matatagpuan ang Bundok Telakawa.
_________ 7. Sa lalawigang ito makikita ang Miyamit Falls.
_________ 8. Dito sa lalawigan ng _____________ makikita ang bukal ng
sibul.
_________ 9. Dito naman makikita ang Dibut bay sa lalawigan ng
_____________.
________ 10. Sa lalawigan ng ______________ matatagpuan ang isla ng
capones.
Gawain B
Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na sitwasyon. Sagutin
ang mga katanungan sa TASK CARD sa bawat istasyon upang
makuha ang piraso ng puzzle. Buuin ang puzzle ng mapa ng mga
lalawigan pagkatapos nito.
63
Station 3: Lalawigan: ____________________
Tanong:
64
Aralin 11.1 – Mga Lugar na Sensitibo sa Panganib Batay sa Lokasyon at Topograpiya
Isang sabado, Setyembre 26, 2009, libo-libong mga tao ang nakaranas
ng pagbaha dahil sa Bagyong Ondoy. Ang ilan sa mga lalawigan kasama
na ang Metro Manila ay labis na nakaranas ng pagbaha. Ang mga
mabababang lugar ang may pinakamaraming nasawi dahil sa mabilis na
pagtaas ng tubig sa mga lugar na ito.Pati mga karatig rehiyon ng III at IV-
Calabarzon ay napinsala din ng bagyo. Maraming motorista ang naantala
sa kalsada at mahigit sa 2,000 pasahero ang hindi nakauwi ng maaga sa
kanilang mga tahanan. Ayon sa National Disaster Coordinating Council o
NDCC maraming residente sa Provident Village sa Lungsod ng Marikina ang
humingi ng tulong upang sila ay mailikas dahil sa umabot na sa ikalawang
palapag ng kanilang tahanan ang baha.
65
Gawain ng Tao at ang Panganib Dulot ng
Lokasyon at Topograpiya
66
Flood Hazard
Map
Bukod sa panganib ng bagyo, mapanganib din ang paglindol.
Pansinin ang Fault Line Map sa ibaba. Ang mapang ito ay nagpapakita ng
mga lugar na maaring maging sentro ng paglindol. Ang mga linya na
itinuturo ay tumutukoy sa mga lugar na Malaki ang ang pagkakataon na
mangyayari ang paglindol. Batay sa mapa, saang mga lugar ito sa ating
rehiyon? Anong mga paghahanda ang dapat gawin upang maiwasan ang
sakuna?
67
Isa pang panganib na maaaring danasin dulot ng lindol o malakas na
pag-ulan ang pagguho ng lupa. Pag-aralan ang mapa sa ibaba.
Sagutin Mo
68
Pangkalahatang Dami Ng Bagyo Sa Iba’t-Ibang Bahagi Ng
Pilipinas Sa Buong Taon
Bilang ng bagyo
3.7 bagyo
2.1 bagyo
1.9 bagyo
1.1 bagyo
0.6 bagyo
0 bagyo
69
(Palitan ng Drowing – ilagay din ang mga lungsod)
Gawain A
Pangkatang Gawain
70
Mga Panutong Dapat Tandaan sa
Pangkatang Gawain:
Pangkat 1 at 2:
71
Mga Gabay na Tanong:
Aling mga lugar ang mataas ang antas na maapektuhan ng
bagyo?
Aling lugar ang katamtamang antas na maaaring na
maapektuhan ng bagyo?
Aling mga lugar ang mababa ang antas na maapektuhan ng
bagyo?
Gawain B
Punan ng impormasyon ang “Data Retrieval Chart.” Itala ang pangalan ng
lalawigan/lungsod sa unang kolum, ang katangiang pisikal nito sa ikalawang
kolumn at ang mga panganib na maaaring maranasan dito dahil sa
topograpiya at lukasyon ng naturang lugar. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.
72
Gawain C
Pangkatang Gawain
Isagawa ng buong pangkat. Sundin ang mga dapat tandaan sa
pangkatang Gawain.
1. Gumupit ng tig-isang larawan o news clip ng mga kalamidad na
naganap sa ating rehiyon at naganap sa ibang rehiyon.
73
Aralin 11.2 – Maagap at Wastong Pagtugon sa mga Panganib na Madalas
Maranasan ng Sariling Rehiyon
74
sa mga lugar na binabaha pa, patuloy na
makinig sa radyo.
Linda: Ngayon alam ko na mahalagang
maghanda sa pagdating ng ano mang
sakuna. Ito ay para sa kaligtasan nating
lahat.
Sa Panahon ng Baha
Makinig sa radyo ng balita tungkol sa kalagayan ng pagbaha
sa inyong lugar.
Huwag lulusong sa baha upang makaiwas sa sakit.
Pagkatapos ng Baha
Mikinig sa radyo ng balita tungkol sa mga lugar na apektado pa
ng baha.
Iwasang pumunta sa mga lugar na binabaha pa.
75
Sa Panahon ng Bagyo
Iwasang lumabas ng bahay sa panahon ng bagyo.
Makinig sa balita tungkol sa bagyo.
Pagkatapos ng Bagyo
Manatili sa bahay hanggang may abiso nang ligtas nang
lumabas .
Tingnan ang pinsalang naidulot ng bagyo sa tahanan.
Paghahanda sa Lindol
Maghanda ng emergency kit na may lamang pagkain, flash
light, radyong de baterya, at mga damit, gamot.
Makilahok sa mga earthquake drills.
Sa Panahon ng Lindol
Isagawa ang “Duck, Cover and Hold.”
Iwasan ang pagkataranta (panic
Pagkatapos ng Lindol
Mabilis at maayos na lumabas ng gusali o bahay.
Siguraduhing ligtas ang gusali o bahay bago pumasok ulit dito.
Gawain A
Pangkatang Gawain
77
Gawain B
Pangkatang Gawain
Batay sa karanasan o mga napakinggan sa mga magulang o telebisyon at
radyo, ano ano ang mga dapat tandaan sa mga panahon ng mga
sakuna? Mag’brain storm” kasama ng iyong pangkat at punan ng
impormasyon ang “Data Retrieval Chart”. Isulat ang inyong mga sagot sa
manila paper na ibibigay ng inyong guro.
Gawain C
Sa nagdaang mga araw ay nakaranas ng matinding sakuna ang maraming
lalawigan sa Pilipinas. Bilang pakikiisa, inatasan kang gumawa ng isang
“information kit” para sa mga batang kagaya mo. Ano ang dapat na laman
ng “information kit” na ito? Pumili ng isang panganib na madalas maranasan
kagaya ng bagyo at pagbaha, pagguho ng lupa o paglindol. Isipin ang
dapat gawin ng mga bata bilang paghahanda. Maaring gumawa ng
“outline” kagaya sa ibaba. Isulat sa sariling sagutang papel.
78
Aralin 12 – Mga Pangunahing Likas na Yaman ng mga Lalawigan sa Rehiyon
Mga Likas na Yaman ng Rehiyon III
Ito ang dahilan kung bakit nangunguna ang Gitnang Luzon sa pag-
aani ng palay.
79
Ang rehiyong ito ang tinaguriang Kamalig ng Pilipinas (Rice Granary of
the Philippines). Nangunguna rin ang Rehiyon III sa pagtatanim ng tubo.
Makikita rin sa Rehiyon ilang anyong tubig gaya ng Ilog Pampanga, Ilog
Pasig-Potrero, ilog Agno at Ilog Angat na pawing pinagkukunan ng patubig
sa mga pananim, inumin, elektrisidad at iba pang kalakal na siyang
ikinabubuhay ng mga tao sa mga tabi nito. Ang Bundok Arayat
(Pampanga), Bundok Samat at Bundok Mariveles (Bataan),Bundok o Bulkang
Pinatubo (nasa hangganan ng Pampanga at Zambales) ay mga
pangunahing pinagkukunan ng likas na yaman ng Gitnang Luzon katulad ng
mga table, mineral at pagkain. Kung ikukumpara sa produksyon ng mga
produkto sa buong bansa, Malaki ang naiaambag ng rehiyon sa mga
produktong pang-agrikultura.
Sagutin Mo:
Ano ano ang mga yamang lupa at tubig sa sariling rehiyon? Ano ano
naman ang mga yaman sa karatig na rehiyon? Pag-usapan sa sariling
pangkat at punan ng impormasyon ang venn diagram. Gawin ito sa
sagutang papel.
Yamang
Yamang
Tubig
Lupa
1.__________ 1.__________
Rehiyon 2.__________
2.__________
3.__________
III 3.__________
4.__________ 4.__________
5.__________ 5.__________
Gawain B
Pangkatang Gawain
81
Mga Yamang- Yamang- Yamang- Yamang-
Lalawigan sa Lupa Tubig Mineral Gubat
Rehiyon III
Bataan
Bulacan
Nueva Ecija
Pampanga
Tarlac
Aurora
Zambales
Gawain C
82
Aralin 13.1 – Matalino at Di-matalinong Pangangasiwa ng Likas na
Yaman ng Sariling Lalawigan at Rehiyon
Pag-aralan ang mga larawan. Lagyan ng ang kahon sa gawing itaas nito kung
sa palagay mo ay matalinong pangangasiwa ng kalikasan at kung
hindi.
A B
83
Pangangasiwa sa Likas na Yaman
84
Pangangasiwa sa Yamang Tubig
85
Pangangasiwa sa Yamang Gubat
Sagutin Mo:
1. Ano ang kahalagahan ng mga likas na yaman sa tao?
2. Ano ang mangyayari kung hindi mapapangasiwaan nang wasto ang
mga likas na yaman?
3. Ano ang dapat gawin ng mga mamamayan sa isang lalawigan o
rehiyon upang mapangasiwaan nang wasto ang kanilang mga likas na
yaman?
4. Bilang isang mag-aaral may maitutulong ka ba upang
mapangasiwaan nang may katalinuhan ang mga likas na yaman sa
inyong lalawigan o rehiyon? Paano?
5. Maliban sa mga natalakay tungkol sa matalino at di-matalinong
pangangasiwa sa likas na yaman, mayroon ka pa bang
maidadagdag? Anu-ano ang mga ito?
Gawain A
Pangkatang Gawai
86
Gawain B
Gawain C
Pangkatang Gawain
Gumawa ng slogan kung paano mapahahalagahan ang sumusunod na
likas na yaman.
Pangkat I - Yamang mineral
Pangkat II - Yamang lupa
Pangkat III - Yamang tubig
Pangkat Iv - Yamang gubat
87
Aralin 13.2 - Matalinong Pangangasiwa ng Likas na Yaman:
Kaunlaran ng Rehiyon at Lalawigan
A. Pansinin ang mga larawan.
IMAGE_10162013_UNTV-News_PHOTOVILLE
www.bulacan.gov.ph –
88
Ang Ilog ng Angat
Maraming ilog ang makikita sa ating bansa. Bahagi sila ng mga likas
na yaman na ipinagkaloob sa atin. Alam mo ba ang mga pakinabang na
naibibigay sa atin ng mga ilog?
89
Marami na naipasang mga batas na nag-iingat at nagbibigay
proteksyon sa mga likas na yaman sa bansa gaya ng Forest Act of 1904,
Forest administrative Order No.7 at ang National Integrated Protected Areas
System Act of 1992 o NIPAS Act na nagdedeklara na ang mga lugar na ito
ay dapat protektahan, iwasan ang paninira sa mga likas na yaman dito at
sa halip ay isulong na maipreserba para sa mga susunod pang henerasyon
ng mga lahing Pilipino.
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_protected_areas_of_the_Philippines
http://www.nhm.ku.edu/rbrown/Rafes%20PDF%20publications/McLeod.et.al.2011.Angat.sml.pdf
Sagutin Mo:
Gawain A
Pangkatang Gawain
90
Pangkat IV – Wastong Pangingisda
Gawain B
(Indibidwal na Gawain)
Batay sa larawan, iIpaliwanag kung paano ito nakatutulong sa pag-
unlad ng isang lugar .
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
91
3.Ano ang ipinapakita sa
larawan? Paano ito
nakatutulong sa pag-unlad
ng turismo?
__________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________
Gawain C
Pangkatang Gawain
Pangkat I-IV – Sumulat ng maikling tula kung paano nakakatulong sa pag-
unlad ang wastong pangangasiwa sa kalikasan. Kumatha ng ariling
pamagat.
92
Aralin 14: Ang Kapaligiran ng Aking Lalawigan at mga
Lalawigan sa Rehiyon
93
ang Bulacan na tinaguriang “Gateway to the Northern Philippines,” naging
industriyalisado na rin ang ilang lalawigan sa rehiyon.
94
Lalawigan Natatanging Mga Mga Anyong Klima
Pisikal Anyong Tubig
naKaanyuan Lupa
Aurora
Bataan
Bulacan
Nueva Ecija
Pampanga
Zambales
Tarlac
Pag-aralan ang mapang topograpiya. Alamin ang mga anyong lupa at anyong
tubig sa mga lalawigan.
95
Gawain B
Magkakaroon ng “field trip” ang mga pangkat ng mag-aaral sa iba’t ibang
lalawigan ng rehiyon. Gamit ang kaalaman sa mga nakaraang aralin,
ilarawan ang lalawigan na itinakda ng guro sa iyo sa pamamagitan ng
pagguhit ng mga akmang simbolo sa sasagutang mapa. Anu-ano ang mga
anyo
ng lupa at anyong tubig na makikita dito? Anu-ano ang mga katangian ng
lalawigan na pupuntahan ninyo? Anong uri ng panahon ang madalas na
nararanasan dito?
Gawain C
Tingnan ang mapa ng Rehiyon III. Gamit ang kaalaman sa mga
nagdaang aralin, ilarawan ang mga lalawigan sa rehiyon sa pamamagitan
ng pagsulat ng 1-2 talata tungkol dito. Maaring paghambingin ang dalawa
o higit pang lalawigan sa rehiyon. Sagutin muna ang mga tanong sa Gawain
A bilang gabay upang mas maayos ang paglalarawan ng mga napiling
lalawigan.
96
97
Aralin 1.1 Pinagmulan ng mga Lalawigan sa Kinabibilangang
Rehiyon
Noong una, anim na lalawigan lamang ang sakop ng rehiyon III: ang
Bataan, Bulacan, Nueva Ecija,Pampanga, Tarlac at Zambales. Dala ng pag-
unlad ng mga lalawigan, naibilang na ang mga malalaking lungsod gaya
ng Olongapo City ng Zambales at Angeles City sa Pampanga. At
nagsunuran naring napasama ang mga Lungsod ng Balanga City sa
Bataan, Cabanatuan, Palayan, Munoz, gapan at San Jose sa Nueva Ecija,
San Fernando at Mabalacat City sa Pampanga, San jose del Monte, Malolos
at Meycauayan City ng Bulacan at Tarlac City.
Sa bisa ng Executive Order 103, naisama rin ang Aurora bilang
lalawigan na dati ay sakop ng Rehiyon IV. Umabot na sa 21 lungsod at
lalawigan ang Rehiyon III.
Ang kasalukuyang mga lalawigan at lungsod sa rehiyon ay nabuo
upang mas lalong matugunan ang mga pangangailangan ng bawat
mamamayan dito. Isa sa mga magandang dahilan ng pagsamasama ng
mga lalawigan na ito ay ang pagiging magkalapit ng kanilang mga
pinagmulan na hitik sa kasaysayan.
Alamin ang mga kwento ng mga lalawigan sa rehiyon
98
Papel, Aruy, Atsing Rosing at Patag A Bundok.Ilan sa mga sayaw ay ang
mga Sapatya,Basultu at Kuraldal.
99
Dahil na rin sa malaking impluwensya ng mga kastila sa mga
Kapampangan ang mga bayan ng Pampanga ay may kanya-kanyang
kapyestahang pinagdiriwang.Kinuha ang mga pangalan ng kanilang mga
barangay at bayan sa mga patron na kanilang kinilala tuwing araw ng
pyesta. Nagbibigay respeto sila sa pamamagitan ng siyam na araw na
pagnonobena para sa patron.
100
Ang paghahati-hati ng mga pamayanan bilang lalawigan at bayan
ay bahagi ng pag-oorganisa ng buong kolonya ayon sa pangangailangan
ng mga kastila. Kinubkob ang Intramuros sa Maynila at ginawang matibay
na moog. Binuo ang mga lalawigan na susuporta sa mga pangangailangan
nila sa Intramuros. Isa na rito ang Bulacan na nakita nilang maunlad. Dito
unti-unting nabuo ang mga bayan ng Malolos, Calumpit, Hagonoy, Polo at
Bulakan.
101
ibang mga kultura dahil ito ang pangunahing pagkakakitaan ng mga tao
umpisa kung saan-saan sila galling na lugar. Lungsod ng Tarlac ang kabisera
ng Tarlac. Nasa hangganan sila ng Timog ng Pampanga, Nueva Ecija sa
silangan, ang Pangasinan sa hilaga at Zambales sa kanluran.
http://yabagmc.files.wordpress.com/2011/02/anawangincove1.jpg https://encrypted-
tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcR0DNSLZDA8iBbsRkuHP09GxPJ5Tpnb_HkCmHAU2y8lNZR92MrT
102
Ang Anawangin Cove ay isang dagat na may parang suklay na korte
ng kweba na mayroon malinis at puting buhangin. Walang kalsada dito.
Mapupuntahan lamang ito sa pamamagitan ng 30 na minuto na biyahe
gamit ang isang bangka mula sa barangay ng Pundaquit sa bayan ng San
Antonio. Ito ay dinadayo ng mga karamihang turista sa kalapit probinsiya
pati sa ibang rehiyon.
Kilala ang lalawigan sa produktong ito na mangga, dahil sa isa ito sa
may pinakamatamis na manga sa bansa. Hitik na hitik sa bunga ang prutas
na ito sa lalawigan simula ng buwan ng Enero hanggang Abril. Ang mga
magagandang dagat naman ditto ay dinadayo ng mga turista lalo na sa
panahon ng tag-init.
103
ANG PROBINSIYA NG BATAAN
104
Casiguran noong 1609. Hindi naglaon ito ay pinamahalaan ng mga
misyonerong Agustino at Recolletos dahil sa kawalan ng mga tauhan ng
mga Pransikano. Ang Aurora ay dati ring bahagi ng lalawigan ng Quezon
na ipinangalan sa asawa ng dating Pangulong Quezon na si Aurora bilang
parangal sa kanyang maybahay. Noong Agosto 13, 1979
http://www.aurora.ph/history.html
Sagutin Mo:
Gawain A
Indibidwal na Gawain
105
1. _________________________________________
2. _________________________________________
3. _________________________________________
4. _________________________________________
5. _________________________________________
Gawain B
Gawain C
Pangkatang Gawain
106
Aralin 1.1.1 Pinagmulan ng Lalawigan Ayon sa Batas
107
Papaano hindi naayunan ang panukalang magkaroon ng bagong
lalawigan o lungsod? Ito’y nangyayari kapag ang panukalang
lalawigan/lungsod ay hindi naging karapat-dapat batay sa mga sumusunod
na batayan.
108
ANG LUNGSOD NG MABALACAT
109
Agostino taong 1571 kahit na may labing isang bayan na maunlad na ito
bago pa man dumating ang mga Kastila. Ito ay mula ng mamatay ang
isang matapang na Bambalito na tinatawag na Tarik Sulayman na nanguna
para labanan ang puwersang Kastila na sumakop noon sa Luzon(ang dating
lugar sa palibot ng Manila Bay )sa pamumuno ni Miguel Lopez De Legazpi.
Ang Pampanga ang pinakamatanda sa lahat ng lalawigan ng Gitnang
Luzon gaya ng Bulacan, Bataan,Nueva Ecija at ang pinakabata ay ang
Tarlac mula sa dating teritoryong tinawag na “Commandancia de Militar”.
110
ANG PROBINSIYA NG TARLAC
111
Gawain A
Pangkatang Gawain
112
napagtibay sa ilalim ng Republic Act 9356 na nilagdaan ni Pangulong
Gloria Macapagal- Arroyo.
Bilang ng
Bumubuong
Pangalan Batas May Akda
Barangay
Lungsod ng San
Jose del Monte
Lungsod ng
Malolos
Lungsod ng
Meycauyan
Gawain B
Pangkatang Gawain
1. 2. 3. 4.
113
Gawain C
____________________________________________________.
_____________________________________________________.
114
Aralin 1.1.2: Mga Pagbabago sa Aking Lalawigan at mga
Karatig na Lalawigan sa Rehiyon
115
Ang turismo sa lalawigan ay itinuturing din na pangunahing industriya
dahil sa mahalagang papel nito sa kasaysayan ng Pilipinas at mga pamana
sa ating kultura at sining.
Lalawigan ng Bulacan
1. Pagbabago sa Pangalan
Batay sa kasaysayan, ang lalawigan ng Bulacan ay nagmula sa
salitang “bulak”, isang halamang mayabong na tumutubo at ginagamit
ng mga unang taong nanirahan doon sa paghahabi ng mga sinulid at
tela na pangunahing kalakal nila noon. Sa kasalukuyan, ito ay tinatawag
ng Bulacan.
116
Noon Ngayon
https://www.google.com.ph/search?q=images+of+malolos+today&tbm=isch&tbo=u&source=univ
117
3. Pagbabago sa populasyon
Tingnan ang pagbabago ng populasyon ng Bulacan. Bakit kaya mabilis
na dumami ang gustong manirahan dito?
Sagutin Mo
1. Ano-ano ang mga pagbabago noon ang napansin mo sa mga
sumusunod:
a. pagbabago sa pangalan?
b. pagbabago sa inprastraktura?
c. pagbabago sa populasyon?
2. Ano ang mga dahilan ng mga pagbabago sa iyong lalawigan o kaya sa
mga kalapit nito?
3. Pare-pareho ba ang mga pagbabago sa mga lalawigan sa rehiyon?
Bakit mo nasabi ito?
4. Paano mo maihahambing ang mga pagbabago sa lalawigan mo at
mga karatig nito? Halimbawa, anong pagbabago ang naganap sa
Pampanga? Kaiba ba ito sa Bulacan?
118
May kabuuang sukat na 2,180.7 kilometro kwadrado ang lalawigang
Pampanga at ayon sa National Statistic Office(NSO) may 1,882,730 populasyon ito.
1. Pagbabago sa Pangalan
Ang pangalang Pampanga ay binigay ng mga Kastila dahil nakita nila ang mga
sinaunang tao na na nakatira sa tabing ilog. Tinanong nila ito kung saan sila
nakatira at ang kanilang sagot ay “King pang-pang ning ilog”, “Ketang pang-
pang” na ang ibig sabihin ay sa pampang o tabing ilog.
119
Dahil hirap ang mga dayuhan na kastila na bigkasan ang katagang “ng”, pinalitan
nila ito ng “M” at iniklian nila ang “ngan” at ginawang “ga” kaya ito ay naging
“Pampanga”.
3. Pagbabago sa Imprastraktura
Source:
http://www.dpwh.gov.ph
120
Populasyun ng Pampanga
Probinsiya ng Zambales
1. Pagbabago ng Pangalan
Base sa kasaysayan ang pangalang Zambales ay
nanggaling sa wikang s
Sambal na ang ibig sabihin ay mapamahiin at
sumasamba sa mga kaluluwa ng namatay na kamag-
anak.
2. Pagbabago sa imprastraktura
Meron ka bang nakikitang pagbabago sa mga
imprasyraktura ng Zambales? Anu-ano ang mga ito?
NOON NGAYON
http://static.panoramio.com/photos/large/9841526.jpg
121
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5 /Iba,Zamablesjf9016_13.JPG/250px-
Iba,Zamablesjf9016_13.JPG
https://encrypted-
tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTv9U2L8NVtA5kM2H8sOS8B0WG0ugF79JGIIAuyLMSAjRZ4J2cy
https://encrypted-tbn2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRWT3EYgdbb4-
iBJBsnFSasdZAQkcTMwrKzF9H5eboGF59_M7J5
https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcR8qEZKue53HFt6nzHZDo96R6P-
4Lc76R5ocJ7VsPtIlR1LRJGY
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Iba_Savemore_market.jpg/220px-
Iba_Savemore_market.jpg
3. Pagbabago Sa Populasyon
122
Magkaroon ng pagtalakay sa iba pang mga lalawigan sa Rehiyon
Gawain A
Panuto: Isalaysay sa pamamagitan ng maikling talata ang mga
pagbabagong naganap sa inyong lalawigan o rehiyon. Isulat ang talata
ayon sa pagbabago ng inyong kalsada, tirahan, populasyon, at iba pa.
Gawain B
Panuto: Isalaysay sa pamamagitan ng malayang pagguhit ang mga
pagbabagong naganap iyong lalawigan noon at ngayon. Iguhit ito sa
manila paper.
Gawain C
Panuto: Pumili ng pagbabago sa inyong lalawigan na sa inyong palagay ay
nakabubuti o nakakatulong sa kaunlaran. Isadula ang mga pagbabagong
ito
Kasaysayan ng Zambales
123
Ang lalawigang ito ay unang narating ng mga Espanyol noong 1572
sa pamumuno ni Juan de Salcedo. Ilan sa mga unang narating ng mga
Kastila ay ang bayan ng Subic (1572), Botolaan (1572), Masinloc (1607), Iba
(1611) and Santa Cruz (1612). Masinloc ang unang ginawang kabisera,
subalit inilipat sa at naging Iba dahil sa lokasyon nito. Ang unang
Gobernador Sibil ng Zambales ay si Kgg. Potenciano Lesaca mula 1901-1903.
Sagutin Mo:
Mahahalagang
taon o Petsa
Makasaysayang Pangyayari
1.
2.
3.
124
4.
5.
6.
1900 2000
1500 1600 1700 1800
Pumutok
ang
Bulkang
Pinatubo
Kasaysayan ng Pampanga
125
Isa itong pamahalaan na naunang nagtayo sa tabi ng mga kapampangan
sa dulo ng Zambales. Saklaw nito ang distansya ng Mt. Arayat sa lugar ng Ilog
Pampanga.
126
Ang ibang mga pinuno ng bansang Pilipinas ay mula sa Pampanga tulad
nina Pangulong Diosdado Macapagal na ipinanganak sa bayan ng Lubao at ang
kanyang anak na si dating Pangulong Gloria Macapagal Arroyo.
Nakaranas din ng iba’t ibang sakuna ang probinsya. May lindol at lahar na
mula sa Bulkang Pinatubo. Pumutok ito noong ika 12 ng Hulyo 1991na kasabay ng
malakas na bagyo. Ang mga bayan ng Pampanga ay halos nasira. Nasalanta ang
lahat ng ari-arian na sanhi ng pagkakasira ng kulturang kapampangan. Maraming
mga bayan ang dumanas ng hirap pero ito ay hindi hadlang upang manatiling
mahirap.
KASAYSAYAN NG TARLAC
127
Binubuo ito ng 1, 068.783 na katao ang populasyon ng Tarlac.
128
3. 1901- naitatag ang Gobyerno Sibil ng Tarlac
4. 1896 – nakipaglaban para sa kalayaan mula sa mga
Kastila
Gawain A
Pangkatang Gawain
Ilagay ang mga sumusunod na makasaysayang pangyayari sa timeline.
129
Panuto: Pag-aralan ang timeline ng kasaysayan ng Bulacan at sagutin ang
mga tanong sa ibaba.
Narating
ng mga naitatag
ang
Kastila
unang
ang
Republik
Bulacan a ng
Pilipinas
sa
1500 1600 1700 1800 1900
Malolos 2000
kinilala
bilang sinakop
unang ng mga
bayan Hapon
ng ang
Bulacan Bulacan
ang kinilala at
ang napalay
Calump ginamit
Bulacan a ang
it bilang
ang
Bulacan
casa
mula sa
Real de mga
Malolos Hapon
bilang petsa o
Sagutin: Mula sa kasaysayang binasa, isulat ang mahahalagang
taon tungkol sa iyong binasa. Sundin ang tsart. Isulat ang sagot sa sagutang
himpila
papel.
n
130
Sundan ang tsart.
1. 1571
2. 1872
3. 1762-1764
4. 1991
Lagyan ng tanda kung saan gawi sa timeline ang sagot sa tsart, Gawing
gabay ang halimbawa sa ibaba.
Pumutok ang
Bulkang
Pinatubo
131
Gawain C
Indibiduwal na Gawain
Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa iyong saloobin sa paggamit ng timeline.
Nagiging madali ba ang pag-aaral ng ating kasaysayan kung may timeline?
Paano nakakatulong ang timeline sa pagunawa ng mga pangyayari sa
sariling lalawigan?
Gawain A
Pangkatang Gawain
Ilagay ang mga sumusunod na mga makasaysayang pangyayari sa
timeline. Gawin ito sa sagutang papel.
132
Gawain B
Pangkatang Gawain
Gawain A
Pangkatang Gawain
1. 1571 - Isinilang o naitatag ang Pampanga ng mga kastila na kung saan sila
lang ang namahala at namuno nito.
2. 1578 – Sa taong ito dalawang prubinsya ang naitatag ng mga kastila ang
Bulacan at Zambales.
133
3. 1754- Isinilang ang isa sa pinakamakasaysayang prubinsya sa Gitnang
Luzon, ang Bataan
6. 1942 – Nangyari ang Martsa nang Kamatayan o Death March sa taong ito
kung saan sapilitang lumakad ang mga sundalong Pilipino at Amerikano
mula Mariveles, Bataan hanggang San Fernando, Pampanga na walang
anumang pagkain at tubig.
134
Aralin 1.3: Paraan ng Pakikipagtulungan ng mga
Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon
135
Batay sa datus, aling lalawigan ang may pinakamalaking produksyon
ng palay? Alin naman ang may pinakamaliit? Anong mangyayari kapag
mas malaki ang pangangailangan ng palay kaysa nagagawa nito? Saan
siya mag-aangkat ng palay?
136
Mga Yaman sa Bulacan
Hanap-buhay Industriya
Pag-aalaga ng hayop gaya
ng manok, kalabaw, baboy
Pabrika, alahas
baboy Turismo,
Likas na Yaman
palaisdaan
sakahan
Hanap-buhay Industriya
paglililok Turismo
pagtatanim ng palay at Produkto mula sa hayop
mais
Likas na Yaman
Mina
troso
137
Batay sa graphic organizer, ano ang mga maiaambag ng bawat lalawigan
ng rehiyon sa isa’t isa?
Gawain A
Malikhaing Pagsasalaysay
Basahin ang mga sitwasyon, pagkatapos bigyan ng paliwanag kung paano
umaasa ang mga bayan sa mga lalawigan sa rehiyon sa inyong sagutang
papel.
Sitwasyon:
Sa lalawigan ng Zambales, ang bayan ng Subic ay naging puntahan ng
maraming turista dahil sa ganda ng mga beach dito. Dahil sa pagdagsa ng
turista, dumami ang nanirahan dito. Nagkaroon ng hanapbuhay ang mga
naninirahan sa paglikha ng mga souveniers para sa mga turista.
Marami ding ibang pangangailangan ang pagdagsa ng mga tao.
Una na dito ang mga pagkain na mabibili sa lugar dahil wala namang
tanimang gaano sa lugar. Dumadayo pa ang mga taga roon sa ibang
bayan o sa sentro upang bumili ng mga pangangailangan. Ano ang
maitutulong ng mga karatig bayan o lalawigan sa bayan ng Subic?
Gawain B
Pangkatang Gawain
Ang bawat lalawigan sa rehiyon ay may mga sariling pangangailangan.
Minsan, hindi lahat ng pangangailangan ay natutugunan ng lalawigan kung
hindi makikipag-ugnayan sa ibang karatig na lalawigan. Batay sa mga
napag-aralan na mga produkto ng iba’t ibang lalawigan ng rehiyon.
Magbigay ng 1-3 mungkahi kung paano matutugunan ng bawat lalawigan
138
ang kanilang pangangailangan sa pamamagitan ng pakikipagtulungan sa
karatig na lalawigan. Saan-saan sila makikipag-ugnayan?
Gawain C
Indibiduwal na Gawain
139
Aralin 2: Mga Pagbabago at Pagpapatuloy ng Aking
Lalawigan at Kinabibilangang Rehiyon
Yari sa iba’t ibang uri ang mga istruktura at gusali sa mga lalawigan.
Mayroong gawa sa kawayan at mayroon namang gawa sa semento.
Ang karamihan sa mga gusali ay hanggang unang palapag lamang
ngunit sa pagdaan ng panahon, marami sa mga gusali ang
nagkakaroon na ng maraming palapag. Maging ang mga uri ng
materyal sa mga kabahayan ay nagbabago rin. Ano ang mga nakikita
ninyong pagbabago sa mga gusali, lansangan at istruktura sa inyong
lalawigan? May mga nakikita ba kayong tila hindi nagbago? Ito iyong
mga gusali na naririnig ninyo sa inyong magulang na ganoon pa rin ang
itsura kahit pa nakalipas ang ilang taon.
3. Sa mga Libangan
Kung tatanungin ninyo ang inyong mga magulang kung saan ang
kanilang pook pasyalan noon, sigurado na may babangitin silang lugar.
Ngayon ba ay nakikita pa ito sa inyong lalawigan? Ano kaya ang
bagong bukas na pasyalan ng mga tao? Napag-alaman ba ninyo kung
noon ay mayroong pasyalan na ganito? Ang mga sinehan kaya, may
mga pagbabago rin ba? Alin naman sa mga libangan ang patuloy pa
rin na ginagawa ng mga taga-lalawigan ninyo?
140
Noong hindi pa masyado marami ang napapanood sa telebisyon,
sinabing ang karaniwang libangan ng mga bata ay ang paglalaro ng
pisikal kagaya ng takbuhan at taguan. Sa ngayon marami na ang mga
laruang teknolohiya at maging ang mapapanood sa telebisyon. Kung
kaya’t maraming kabataan ang nahihilig sa mga ganitong klaseng laro.
Ikaw, alin ang mas gusto mo, ang makipaglaro sa labas kasama ang
ibang bata o manatili sa bahay at manood ng telebisyon/maglaro sa
kompyuter? Bakit?
4. Sa mga Gawain
Pag-aralan ang mga larawan sa ibaba. Itala ang pagkakaiba ng mga ito
NOON at NGAYON.
1. Pagbabagong pisikal
2. Pagbabagong pangaekonomiya
3. Pagbabagong panlipunan
Pampanga
NOON NGAYON
141
Pisikal na Pang-ekonomiya Panlipunan
kapaligiran
2. Bulacan
NOON NGAYON
142
3. Zambales
NOON NGAYON
4. Bataan
NOON NGAYON
143
5. Tarlac
NOON NGAYON
6.Nueva Ecija
NOON NGAYON
144
7. Aurora
NOON NGAYON
______________________________________________
______________________________________________
Gawain A
Pangkatang Gawain
Magpalabunutan tungkol sa paksang tatalakayin
Pangkat I
Isalaysay ang mga ang mga pagbabago Noon at Ngayon sa lalawigan ng
Zambales. Gawing salik ang mga sumusunod:
1. Pagbabagong pisikal
2. Pagbabagong pang-ekonomiya
3. Pagbabagong panlipunan
4. Pagbabagong pangkapaligiran
145
Pangkat II
Itala ang mga bagay na nananatili pa hanggang ngayon sa lalawigan ng
Tarlac. Gamitin ang graphic organizer.
Kaugalian Tradisyon
Nananatili at
nagpapatuloy
hanggang ngayon sa
lalawigan
Lansangan/
Gusali
Kabuhayan
146
Aralin 3: Mga Kwento ng Kasaysayan at mga Makasaysayang
Pook sa Aking Lalawigan at Rehiyon
BULACAN
147
Ang Kamistizuhan Houses, mga tipikal na gusaling nagpapakilala ng
disenyong Kastila. Isang halimbawa nito ang mansiyon ni Don Jose Bautista
na itinayo noong 1877. Dumalaw dito si Dr. Jose Rizal pang kumbinsihin ang
tatlo sa ‘Ten Gentlemen of Malolos’ na sumapi sa La Liga Filipina.
Ang Kakarong de Sile, isang lugar sa Pandi kung saan naganap ang
unang pakikipaglaban ng mga Pilipino kung saan na masaker ang
maraming Katipunero. Dito naitatag ang Unang Republika ng Pilipinas.
Sinalakay ito ng malaking hukbo ng mga sundalong Kastila at maraming
katipunero ang napatay. Nabihag naman si Hen. Eusebio Roque matapos
ang labanan.
Biak na Bato National Park. Ang bundok na ito ang ginawang kublihan
ng mga rebolusyunaryo noong panahon ng mga Kastila. Dito rin pinirmahan
ni Hen. Emilio Aguinaldo at Pedro Paterno ang konstitusyon ng Republika ng
Biak-na-Bato.
Pampanga
148
Samantala taong 1762 nang bumagsak ang Maynila sa pananakop
ng mga Kastila kaya ginawa nilang sentro ng Pilipinas ang Bacolor at sa bisa
ng direktiba at kapangyarihan ng haring Espanya ang Bacolor ay ginawa
nilang “Villa Bacolor” nag-iisa at tanging Villa sa Pilipinas. Mula noon nagging
sentro na ito ng gawaing panlipunan, pangkultura at pampulitika sa
Pampanga kaya tinawag itong Athena ng Pampanga.
Subalit sa kabila niyan ay may kalamidad na nangyari sa Bacolor
noong taong 1992 ng pumutok ang Bulkang Pinatubo na naging bangungot
sa mga tao dahil marami ang nasalanta, namatay at natabunan ng bahay.
Isa ring makasaysayang bayan sa Pampanga ang Arayat na
ipinangalan sa isang emcomienderong kastila na si Fernando Arayat.
Ang bundok Arayat noon ay tinatawag na “Bundok Alaya o Bundok
Silangan”.Ito ay nagsilbing taguan ng mga HUKBALAHAP o Hukbong Bayan
laban sa Hapon noong unang taong 1950.
Ang bayan naman ng Lubao ang lugar ng mag-ama na naging
presidenti ng Pilipinas na sina Disdado Macapagal at Gloria Macapagal
Arroyo. Ito ang panagalawa sa Pampanga kung sukat ang pag-uusapan, ito
rin ay katulad ng mga bayan sa Pampanga na napailalim sa gobyernong
kastila. Batay sa pananaliksik bago pa dumating ang mga kastila sa
pangunguna ni Martin de Goiti mayroon ng magandang kabuhayan ang
mga taong nakatira sa baying ito. Sila ang mga Malay, mayroon silang
sariling sistema ng pamahalaan sa pamumuno ni Raja Makabulos.
Sa Lubao din naitayo ang isa sa pinakamatandang simbahan
sa Pilipinas na nasa bayan ng Sta. Catalina noong 1572 at pati na ang
pinakaunang kolehiyo na kung saan tinuro ang mga salitang kastila at Latin.
Ang bayan ng Macabebe ay isa sa pinakamatandang bayan ng
Pampanga. Tinawag nila itong Macabebe dahil ang tirahan ng mga unang
nakatira rito ay itinayo sa tabing ilog. Sila ang unang mga kapampangan na
kinilalang lumaban sa mga kastila para ipaglaban ang kanilang mga lupain
at kalayaan. Sa pamumuno ni Raja Soliman nilabanan nila ang puwersa ni
Miguel Lopez de Legazpi sa Bangkusay, Navotas.
Isa pang makasaysayang bayan ng Pampanga ay ang Mexico. Ang
pinaghalong lahing Mehikano at katutubo ay isang malaking impluwensiya
para manalaytay sa ugat ng mamayan ang ugaling radikal.Ito ay
pinatotohanan ni Francisco Maniago noong pinangunahan niya ang
pakikipaglaban sa pamahalaang Kastila. Noong panahon ng giyera
pinamunuan ni Heneral Hizon ang isang puwersa para itaboy ang mga
kastila sa Pampanga.
149
Sagutin:
150
Bataan. Mahalaga ang lugar na ito na mayroong kaugnayan sa Araw ng
Kagitingan sa Pilipinas tuwing Abril 9.
151
9. Paano mo mapahahalagahan ang mga mahahalagang pangyayari sa
inyong lugar
Gawain A
Pangkatang Gawain: Isadula ang makasaysayang pangyayaring naganap
sa inyong lalawigan. bibigayan kayo ng situwasyon ng iyong guro.
Pangkat 1
Makasaysayan pangyayari 1
Pangkat 2
Makasaysayan pangyayari 2
Pangkat 3
Makasaysayan pangyayari 3
Pangkat 4
Makasaysayang pangyayari 4
Gawain B
Magsaliksik ng isang makasaysayang pangyayaring naganap sa iyong
lalawigan. Ipakita ito sa pamamagitan ng dula-dulaan o iba pang
malikhaing paraan.
Gawain C
Mag-isip ng isang makasaysayang pangyayari sa inyong lalawigan.
Paano mo maipapakita ang pagpapahalaga mo sa mga pangyayaring ito?
Gumawa ng isang mungkahi upang maisulong ang pagunita sa
mahalagang pangyayari na ito. Isulat ang iyong mungkahi sa iyong
sagutang papel
152
Aralin 4: Mga Natatanging Simbolo at
Sagisag ng Aking Lalawigan
Ang opisyal na sagisag at simbolo ng isang bansa ay isang
pagpapakita ng kasarinlan (independence) sa iba pang mga bansa ng
mundo. Ang lahat ng bansa ay may opisyal na simbolo at sagisag. Gayundin
naman ang bawat lalawigan ng bansa. Nakikita ang mga simbolo ng
lalawigan sa mga gusaling pamahalaan at mga gawaing pang-opisyal ng
lokal na pamahalaan. Ang simbolo ng lalawigan ay nagpapahayag ng
katangian nito kasama na ang kultural at iba pang pagkakakilanlan ng
lalawigan. Ang simbolo ay nagbibigkis ng lahat ng mga naninirahan tungo
sa kanilang pagkakaisa bilang mga kasapi ng lalawigan.
153
Ang simbahan sa gitna Ang tatlong bulaklak ng
ng sagisag ay ang Sampaguita sa ibaba ng
Simbahan ng Barasoain simbahan ay
kung saan idinaos ang sumasagisag sa tatlong
kauna- unahang Republika na naitatag sa
Constitutional Bulacan: ang Republika
Convention at tahanan ng Kakarong de Sili (1896),
ng Unang Republika ng Biak-na-Bato (1897) at
Pilipinas. Unang Republika ng
Pilipinas (1898). Ang kulay
pula ay simbolo ng
pagiging makabayan at
katapangan ng mga
Bulakenyo.
154
Sagisag ng Lalawigan ng Pampanga
155
APAT NA HALIGI- sumasagisag sa apat na distritong
kongresyunal ng Pampanga.
156
Nariito ang opisyal na simbolo ang Lungsod ng
Olongapo. Nakikita ang mahahalagang kasaysayan ng
Lungsod sa sagisag na ito. Ano kaya ang ipinapakita ng
sagisag ng Lungsod? May apat na bahagi ang simbolo.
Gawain A
Parehang Gawain
Panuto: Kung kayo ang tatanungin, ano ang kahulugan ng mga simbolong
nakikita sa opisyal na sagisag ng inyong lalawigan. Isulat ang sarili mong
kahulugan. Tingnan mo kung magkapareho ang mga kahulugan na ibinigay
ng iyong mga kaklase.
157
Bahagi ng simbolo Sariling pakahulugan
Gawain B
Pangkatang Gawain
Halimbawa:
158
Gawain C
Indibiduwal na Gawain
Panuto: Ang sagisag ng lalawigan o lungsod ay nagpapakita ng katangian
ng nasabing lalawigan o lungsod. Pag-isipan kung ano ang dapat na
simbolong naangkop sa iyong lalawigan. Gumawa ng sariling simbolo ng
iyong lalawigan. Tandaan ang mga paalala sa paggawa ng simbolo sa
ibaba.
159
Aralin 5 : ILANG SIMBOLO AT SAGISAG NA NAGPAPAKILALA
SA IBA’T-IBANG LALAWIGAN SA REHIYON
160
Anu- ano ang mga katangian ng bawat lalawigan sa ating
rehiyon? Anu- ano ang mga nakikitang larawan sa bawat simbolo ng
lalawigan? Alamin natin ang bawat isa.
161
Paano naiiba ang simbolo ng
lalawigan ng Tarlac sa lalawigan ng
Zambales? Anong katangian ng
mga taga-Tarlac ang
ipinapahiwatig ng simbolo?
162
Mga larawan na nakikita
Lalawigan sa opisyal na Mga katangiang nais
simbolo/sagisag ipakita ng lalawigan
Aurora
Bataan
Bulacan
Nueva Ecija
Pampanga
Tarlac
Zambales
Gawain A
Indibiduwal na Gawain
Panuto: Sagutin ang mga tanong batay sa opisyal na simbolo ng
bawat lalawigan sa sariling sagutang papel.
163
5. Paano ipinapakita sa simbolo o sagisag ang natatanging
pagkakakilanlan ng bawat lalawigan?
Gawain B
Pangkatang Gawain
Panuto: Gamit ang Venn diagram sa ibaba,paghambingin ang
simbolo ng mga lalawigan sa Rehiyon III. Anu- ano ang pagkakaiba at
pagkakatulad ng mga ito?
164
Aralin 6.1: Kahulugan ng Opisyal na Himno ng
Kinabibilangang Lalawigan
HIMNO NG BULACAN
165
Pagmalaki natin tayo’y pang Number One
Sa lahat ng mabuting larangan
Kooperatiba at palakasan
Kalusugan at kalinisan
Magkapit-bisig tayo ating ialay
Nakamit na tagumpay
Karangalan mo’y walang kapantay
Lalawigan ng Bulacan, ang Bulacan.
Kapampangan misapwak
King legwan na ning Alaya
Gabun ding pantas at marangal
Sibul ning lugud karinan ning tepangan
Batis ning katalarwan at panamdam makabalen
Ligaya mi ing miye payapa
King malugud mung kandungan
166
MARTSA ZAMBALEÑA
167
Bataan, Bayani at Banal
Titik ni : Bishop Soc Villegas
Musika ni : Ryan Cayabyab
Bataan, Bataan
Peninsulang minamahal
Tinawag maging banal ng Panginoong sa ‘yo’y humirang (2x)
Bataan, Bataan
Peninsulang minamahal
Tinawag maging banal ng Panginoong sa ‘yo’y humirang (2x)
Kabanalan ng kaparian
Kabanalan ng sambayanan
Kabanalan ng kabayanihan hamon sa iyo Bataan ... Bataan
Bataan, Bataan
Peninsulang minamahal
Tinawag maging banal ng Panginoong sa ‘yo’y humirang (2x)
168
AWIT NG TARLAC
169
AWIT NG NUEVA ECIJA
170
Sagutin ang mga sumusunod:
Gawain A
Panuto: Iguhit sa isang papel ang larawan ng iyong lalawigan ayon sa
binabanggit ng awit. Kulayan ito.
Gawain B
Panuto: Punan ang mga patlang ng nawawalang salita upang
mabuo ang awit.
Lalawigan ng Bulacan
171
MARTSA ZAMBALEÑA
Gawain C
Pangkatang gawain
Ipakita sa isang interpretatib na pag-awit o pagsayaw ang opisyal na
himno ng iyong lalawigan.
Awitin nang may damdamin at buong pagmamalaki ang
opisyal na himno ng iyong lalawigan
172
Aralin 6.2: IBA PANG SINING NA NAGPAPAKILALA
NG SARILING LALAWIGAN AT REHIYON
https://www.google.com.ph/search?q=singkaban+festival+sa+festival&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=csKuUuoMMGri
AftmoHgCQ&ved=0CAkQ_AUoAQ&biw=1360&bih=623#facrc=_&imgdii=_&imgrc=J7s51HzLcxUQsM%3A%3BBUqC8AzVvM
E2rM%3Bhttp%253A%252F%252F3.bp.blogspot.com%2
173
hayop ng Pilipinas na siyang bida ng pagdiriwang at upang
magbigay-pugay din at pasasalamat sa Patron San Isidro Labrador sa
masaganang ani.
https://www.google.com.ph/search?q=singkaban+festival+sa+festival&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=csKuUuoMMGri
AftmoHgCQ&ved=0CAkQ_AUoAQ&biw=1360&bih=623#facrc=_&imgdii=_&imgrc=J7s51HzLcxUQsM%3A%3BBUqC8AzVvM
E2rM%3Bhttp%253A%252F%252F3.bp
174
Ang Simbahan ng Barasoain ay isang pambansang dambana
sa Pilipinas na matatagpuan sa makasaysayang Lungsod ng Malolos.
Ito ang naging tahanan ng pagpupulong ng Unang Kongreso ,
pagbabalangkas ng Unang Saligang- Batas at ng inagurasyon ng
Unang Republika ng Pilipinas sa pamumuno ni Emilio Aguinaldo.
175
Dahil nakilala ang San Fernando sa buong bansa sa larangang ito ,
tinawag o binansagang itong “Christmas Capital of the Philippines” ng
nasabing lungsod.
176
Ipinagdiriwang ang “Sisig Festival” o “Sadsaran king Angeles sa
Lungsod ng Angeles tuwing buwan ng Disyembre. Ginagawa ito taun-taon
para ipakita at ipagmalaki kung gaano kasarap magluto at gumaw ng
“sisig” ang mamayang kapampangan sa Angeles.
Isa itong patimpalak sa mga magagaling na magluto sa mga
kapampangan na kung saan isa ang “sisig” sa kanilang putahe.
Zambales
Habanera Botoleña
Ang Habanera Botoleña ay isang
sayaw ng Maria Clara na pangkasal na
nanggaling sa Botolan, Zambales. Isa
itong tipikal na proseso ng galaw at
indak ng mga magulang ng ikinakasal
kung saan nakapila ang mga abay ng
ikakasal. Sa hulihan ay magpaparada
ang ikakasal.
http://ts1.mm.bing.net/th?id=H.4665856146997480&pid=1.7
177
Domorokdok Festival
http://mfpi.revolve-phil.com/images/domorokdok.jpg
178
http://www.mysmartschools.ph/web/olongapocitysibitsibit/gallery/pic20.jpg
179
6. Paano mo maipapakita ang iyong pagbibigay halaga sa mga sining ng
Pampanga?
Gawain A
Panoorin ang isang video na nagpapakita ng sayaw at iba pang awit
o pagdiriwang na kilala ng sariling lalawigan. Sagutin ang mga
sumusunod batay sa sining/ awit/ pagdiriwang ng inyong nakita. Iulat
sa klase ang inyong mga sagot.
1. Ano ang sining na nagpapatanyag sa lalawigan?
2. Ilarawan ang sining. Paano ipinapakita ng sining na ito ang
katagian ng mga tao sa lalawigan?
3. Paano mo mahikayat ang mga tao na pahalagahan ang sining na
ito?
Gawain B
Pangkatang Gawain.
Batay sa napag-aralang mga sining. Paano mo maikukumpara ang
sariling sining at ang sining ng karatig na rehiyon. Punuin ang Venn
diagram.
Gawain C
Pangkatang Gawain.
Sa inyong pangkat, pumili ng sining na pinakagusto ninyong
gampanan. Isipin ang pinakatanyag na sining ng rehiyon at ipakita ito
sa buong klase. Maaring gawing dula dulaan ang mga pagdiriwang
ng lalawigan o awitiing ang mga awit na nagpapatanyag sa sariling
lalawigan.
180
Aralin 7.1: Mga Bayani ng Sariling Lalawigan at Rehiyon
Sino sino ang mga itinuturing na bayani? Sila ba’y mga namatay sa
digmaan? May nakikita ka rin bang mamamayan na nagmamalasakit sa kapwa sa
pamamagitan ng pagbibigay serbisyo sa mga mahihirap? Ano naman ang tuing
mo sa mga tao na nagpasikat sa lalawigan sa larangan ng edukasyon, palakasan
at iba pang sining? Bayani nga ang turing sa lahat na mga ito. Sila ang mga
ordinaryong mamamayan na nakapag ambag sa ikauunlad ng sariling bayan, sa
digmaan man o kapayapaan.
Sa inyong lalawigan, sinu-sino kaya ang mga taong ito? Basahin muna ang
sipi ng talambuhay ng ilang mga mamamayan na nag-alay ng kanilang buhay at
talento para sa kanilang lalawiagan. Paano mo maihahambing ang nagawa nila
sa mga itinuturing na bayani sa iyong lalawigan?
181
Siya naman si Marcelo H. del Pilar na ipinanganak sa Bulakan, Bulacan.Siya ay
kilala bilang “Dakilang Propagandista” at naging patnugot ng La Solidaridad, isang
pahayagang pampulitika na nagsilbing tinig nga Kilusang propaganda na
nananawagan ng pagbabago sa pamamahala at pagkakaroon ng kalayaan ng
Pilipinas.
182
Si Benigno S. Aquino Jr. o mas kilala sa tawag na “Ninoy” ay ipinanganak sa
Concepcion, Tarlac noong Nobyembre 27, 1932. Iminulat niya ang kaisipan ng
mga Pilipino sa pamamagitan ng kanyang mga sakripisyo, mapayapa at tahimik na
pakikipaglaban upang labanan ang diktatoryal. Siya ay naging
pangunahing kritiko ni Pangulong Marcos. Pinatay siya sa Paliparang Pandaigdig sa
Maynila at bilang parangal ipinangalan ito sa kanya, ang Ninoy Aquino
International Airport
183
Si Manuel Luis Quezon ang tinaguriang “Ama ng Wikang Pambansa”,ay
ipinanganak sa Baler, Aurora. Siya din ang kauna-unahang Pangulo ng Komonwelt
sa ilalim pamamahala ng mga Amerikano. Tinatawag din siyang “Ama ng
Kasarinlang Pilipino” dahil sa kanyang mga ginawa upang isulong ang kasarinlan
ng Pilipinas mula sa pamahalaang Amerikano.
184
Ipinanganak si Heneral Francisco
Makabulos sa La Paz, Tarlac noong Setyembre
17,1871 . Siya ang naging pinuno ng rebolusyon
ng Tarlac na nakisama sa Katipunan. Itinalaga
siya ni Heneral Emilio Aguinaldo na maging isa
sa mga heneral na mangunguna sa mga kasapi
sa Gitnang Luzon.
185
Nakikilala mo ba si Ramon del Fierro Magsaysay
o Ramon “Monching” Magsaysay? Siya ang ikapito na
Pangulo ng Republika ng Pilipinas mula ng Disyembre
30, 1953 hanggang Marso 17, 1957. Si Magsaysay ay
ipinanganak sa Castillejos, Zambales noong Agosto 31,
1907.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/tl/0/08/Ph_pres_magsaysay.jpg
Ang kanyang mga magulang ay sina Exequiel Magsaysay at Perfecta del Fierro.
Nag-aral siya sa Pamantasan ng Pilipinas at Jose Rizal College. Iniligtas ni
Magsaysay sa demokrasya ang Pilipinas. Ito ang pianakmahalaga na nagawa nya.
Pinigil niya ang paghihimagsik ng Huk o ng komunista. Si Luis Taruc, Supremo ng Huk
o pinakamataas na lider ng komunista ay sumuko sa kanya. Kaya siya ay tinawag
na “Tagapagligtas ng Demokrasya”. Siya ang pinakamamahal na Pangulo ng
Pilipinas dahil sa ibinalik niya ang tiwala ng pamahalaan. Subalit pagkatapos ng
kanyang pamamahala ay namatay siya dahil sa nahulog ang eroplanong
sinasakyan niya sa Bundok Mangunggal sa Balamban, Cebu noong Marso 17, 1957.
186
Panuto: Punan ang graphic organizer sa ibaba. Isulat ang hinihinging impormasyon
sa bawat kolum. Sundan ang ibinigay na halimbawa.
Gawain B
Gawain C
Umisip ng isang tao na maituturing mong bayani ng inyong lugar sa iba’t ibang
larangan sa kasalukuyan. Magsagawa ng simpleng pananaliksik tungkol sa kanya
at kanyang mga nagawa para sa lalawigan. Isulat ang mga ito sa isang talata.
187
Aralin 7.2: Pagpapahalaga sa mga Bayani ng Lalawigan at
Rehiyon
wikipedia.com/claromrecto
inquirer.net/manuellquezon
fotothing.com/hermanopulislsu
188
dahilan kung bakit sila itinanghal na bayani, ngunit iisa ang kanilang naging
adhikain. Ito ay dahil sa pagtatanggol ng ating bansa mula sa mga dayuhan.
Sagutin ang sumusunod na katanungan. Isulat ang iyong sagot sa isang malinis na
papel.
Gawain A
Panuto:
189
Mga Nagawa sa Lalawigan/Rehiyon
Katangian
Bayani 1.
2.
3.
Pagpapahalaga sa Bayan
Gawain B
Panuto:
Gawain C
Panuto:
190
Aralin 7.3: Paglikha ng Anumang Sining Tungkol sa Bayani ng
Lalawigan o Rehiyon na nais Tularan
Nakilala natin sa ating unang aralin ang mga bayani na kinilala sa ating
rehiyon. Ilan sa kanila ay sina Gregorio del Pilar, Marcelo del Pilar na ipinanganak sa
Bulacan, si Benigno “Ninoy” Aquino mula sa Tarlac, si Jose Abad- Santos ng
Pampanga , at si Manuel Luis Quezon ng Aurora.
Sa lalawigan ng Bulacan, dalawa sa mga kinilalang bayani ay ang
magtiyuhing sina Gregorio del Pilar at Marcelo del Pilar. Si Gregorio del Pilar ang
bayani ng Pasong Tirad at itinuturing na pinakabatang heneral ay nakipaglaban sa
mga mananakop at naglingkod sa pamahalaan ni Heneral Emilio Aguinaldo.
Si Marcelo del Pilar naman ay isang manunulat at patnugot ng La
Solidaridad na nagsulong ng pagbabago sa pamamahala sa ating bansa, mula sa
taguri sa kanya, ipinangalan sa kanyang karangalan ang bayan ng Plaridel.
Si Jose Abad Santos ng Pampanga ang namahala sa Komonwelt noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Sa lalawigan ng Zambales, kilala ang bayaning si Ramon Magsaysay dahil
doon siya ipinanganak at dahil siya ang ika-pitong nagging Presidente ng Pilipinas
noong taon 1953 hanggang 1957.
Si Benigno Aquino Jr. naman na ipinanganak sa Tarlac ay isang senador na
Pilipino na nagging pangunahing kritiko ni Presidente Marcos. Anak niya ang
pangulo natin ngayong taon 2013 na si Benigno “Noynoy” Aquino III. Si Heneral
Francisco Makabulos naman ang nagtatag ng grupong Central Executive Meeting
o “Constitution of Makabulos”. Naging inspirasyon siya ng taga Tarlac.
Maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng
kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga pagpupunyagi upang makapag-
ambag nang malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Kahit hindi sila nagbuwis ng
buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing rin na
kabayanihan at sa simpleng paraan ay maari natin silang bigyang-parangal. Di
man kayo makagawa ng rebulto o makapagsadula ng buhay nila sa teatro, maari
mo silang parangalan sa pamamagitan ng mga iba’t-ibang likhang- sining tulad na
tula, awit, poster, at simpleng dula-dulaan. Sa iyong mga simpleng paraan, maari
mo rin silang bigyang- parangal.
191
5. Bilang mag-aaral naman, paano mo mapararangalan ang bayaning nais mong
tularan?
6. Anong likhang sining ang kaya mong gawin tungkol sa bayaning nais mong
tularan?
Gawain A
Pangkatang Gawain
192
Gawain B
Indibidwal na Gawain
Bayani ng
Kahanga-hangang Katangiang nais
lalawigan/rehiyon nais
nagawa tularan
tularan
Gawain C
Indibidwal na Gawain
Panuto:
193
Rubric para sa Paggawa ng Likhang- Sining
Mahusay na Mahusay Hindi Mahusay
(4-3 puntos)
194
Aralin 8: AKO AT ANG KWENTO NG MGA LALAWIGAN
Sa lahat ng kuwento tungkol sa mga lalawigan na napag-aralan na,
kabilang ang sariling lalawigan, mayroon ka bang napili na naging katangi-
tangi sa iyo? Anong katangian ng lalawigan na ito ang iyong nagustuhan?
Bakit mo naman nagustuhan ang lalawigan na ito? Mainam na maikuwento
mo rin sa iyong mga kaklase ang katangiang nagustuhan mo sa lalawigan.
1. __________________________________________
2. __________________________________________
195
pambansang bayani. Ngunit bukod sa nakikipaglaban siya sa kalayaan ng mga
Pilipino, mas higit niyang ipinaglaban ang karapatan ng bawat Pilipino na
magkaroon ng kaalaman. Hinikayat niya ang kapwa na mas pagbutihan ang
kaalaman at winika niya na mas higit na makapagyarihan ang panulat kaysa
armas. Ang kanyang sinulat na “Noli Me Tangere” ang naging inspirasyon ng iba
pang bayani na makipaglaban upang makamtan ang kalayaan laban sa mga
Espanyol.
Panuto:
1. Ang bawat mag-aaral ay pipili ng lalawigan na naging katangi-tangi sa
sarili. Magpapangkat- pangkat ang mga mag-aaral ng pumili ng
parehong lalawigan. Maghintay na tawagin ng guro ang pangalan ng
lalawigan at ang pagtatakda ng lugar kung saan gagawa ang pangkat.
2. Bilang isang pangkat, iguhit o isulat ang mga katangian ng lalawigan.
Maaaring hatiin ang mga gawain sa mga sumusunod:
a. Natatanging anyong lupa/ tubig ng lalawigan
b. Natatanging tao sa lalawigan at ang maipagmamalaking
katangian
c. Natatanging produkto, sining at pagdiriwang ng lalawigan
3. Maghanda ng isang pagtatanghal upang ipakilala ang napiling
lalawigan.
Gawain B
Pangkatang Gawain
Paano naipakikita na pinapahalagahan mo ang ambag ng lalawigan sa
inyong kinabibilangang rehiyon?
Gawain C
Indibiduwal na Gawain
197
198
Aralin 1: Ano ang Kultura?
Ang bawat lugar ay may nakagawiang mga gawain na nagpapasalin-salin
mula sa mga ninuno hanggang sa kasalukuyan. Ito ang pamamaraan na
ginagawa ng mga tao upang sagutin ang kanilang suliranin o tugunan ang
kanilang pangangailangan. Nakikita ito sa araw - araw nilang pamumuhay. Sa
kanilang tradisyon at paniniwala, sa kanilang pagdiriwang panlalawigan, sa mga
kagamitan, sa mga kasabihan at pananaw at sa kanilang mga awit at iba pang
sining.
Materyal Di-Materyal
1. Kasangkapan 1. Edukasyon
2. Kasuotan 2. Kaugalian
3. Pagkain 3. Pamahalaan
4. Tahanan 4. Paniniwala
5. Relihiyon/Pananampalataya
6. Sining/Agham
7. Wika
Kulturang Materyal
Kasangkapan
mga ninuno. Lumipas ang panahon, natuto silang gumawa ng iba’t-ibang uri ng
kagamitan para sa pang araw-araw nilang pamumuhay. Natuklasan ito sa mga
yungib na ginawa nilang panirahan at sa loob ng mga banga. Narito ang ilang
larawan ng mga ginawang kagamitan ng ating mga ninuno. Inukit, hinasa, pinakinis
at nililok nila ang mga ito ayon sa kagamitang nais nilang mabuo. Hindi ba’t isang
katangian ito ng pagiging malikhain?
199
Sa kasalukuyan nakikita ang ating kultura sa mga disenyo ng ating kasangkapan
iba’t iba man ang uri ng materyal nito.
Kasuotan
200
Paglalarawan Uri ng kasuotan
Sa mga babae
Sari-saring alahas din ang suot ng ating mga ninuno gaya ng singsing,
kwintas, hikaw, at pulseras. Hindi lamang ang mga leeg, kamay at tainga ang
kanilang nilalagyan ng alahas. Sinasabitan pa nila ang kanilang mga binti, braso at
pagitan ng mga ngipin. Yari pa ito sa ginto at mamahaling bato na kanilang
namimina.
201
Sa kasalukuyan, karaniwan na ang modernong kasuotan sa lahat ng Pilipino
ano man ang antas sa buhay. Ngunit sa mga espesyal o pormal na okasyon,
nakikita ang pagkamalikhain ng mga Pilipino sa paggamit ng mga karaniwang
materyales na nakikita sa kanilang kapaligiran kagaya ng pina, abaca at seda.
Pagkain
naidagdag sa kanilang pagkain ang kanin at mga lamang ugat. Niluluto nila ang
kanilang pagkain sa palayok o sa bumbong ng kawayan. Nakakamay sila kung
kumain sa dahon o sa bao ng niyog. Umiinom sila sa pinakinis na bao o biyas ng
kawayan.
202
Ang pamumuhay ng mga ninunong Pilipino ay napapanatili sa maraming
kasangkapan na ginagamit pa rin hanggang ngayon. Ang pagluluto sa palayok ay
ginagawa pa rin sa iba’t ibang pamamahay. May maibibigay pa ba kayong mga
kagamitan na ginagamit pa rin sa ngayon?
Tahanan
Walang naging tiyak na tirahan ang ating mga ninuno. Nagpalipat-lipat sila
ng tirahan kung saan sila mapadpad. Batay sa mga pagsasaliksik ng mga mag-
aaral/ dalubhasa sa pinagmulan ng tao, nanirahan muna sila sa loob ng kuweba.
Sa paglipas ng panahon, natuto silang gumawa ng isang palapag na bahay na
yari sa pawid, kahoy, kawayan, sawali at kugon. Ang sahig ay yari sa kawayan at
nakaangat sa lupa. Ang silong ng bahay ay imbakan ng mga panggatong,
kagamitan sa pagsasaka at kulungan ng mga alagang hayop.
Edukasyon
Kaugalian
203
iyak na siyang nagsasalaysay ng mga kabutihang nagawa ng namatay. Ilan
lamang ito sa mga kaugaliang naiwan sa atin ng ating mga ninuno.
Pamahalaan
Paniniwala at Relihiyon
Sining at Agham
Wika
Mapalad tayong mga Tagalog dahil wika natin ang naging batayan ng
ating Wikang Pambansa, ang Filipino. Gumagamit din ng Ingles ang mga Tagalog
bunga na din ng makabagong panahon at pag – unlad ng rehiyon.
Sagutin Mo:
204
Piliin sa Hanay B ang kulturang material o di-materyal na titnutukoy sa Hanay A.
Gawain A
Hanay A Hanay B
205
Gawain B
Tukuyin kung ang mga sumusunod na pangungusap ay naglalarawan sa
material na kutlura at di material na kultura. Ilagay ang mga ito sa tamang
hanay.
5. Naniniwala ang ating mga ninuno kay Bathala at iba pang mga
ispiritwal na tagabantay.
206
Gawain C
Ipakita ang mapa ng sariling lalawigan at rehiyon. Gumawa ng “cultural
map” ng sariling rehiyon. Ipakita ang ilang aspeto ng kultura na alam mo sa
mga lalawigan sa rehiyon.
Wika: ________
Pagdiriwang:
_____________
Wika: ________ Paniniwala:
Pagdiriwang: _____________
_____________ Pagkain:
Paniniwala: _____________
_____________
Pagkain: Wika: ________
_____________ Pagdiriwang:
_____________
Paniniwala:
_____________
Pagkain: Wika: ________
Wika: ________
_____________ Pagdiriwang:
Pagdiriwang: Wika: ________
Wika: ________
Pagdiriwang: _____________
_____________
Pagdiriwang:
_____________ Paniniwala:
Paniniwala:
_____________
Paniniwala: _____________
_____________
Paniniwala:
_____________ Pagkain:
Pagkain:
_____________
Pagkain: _____________
_____________
Pagkain:
_____________
_____________
207
Aralin 2: Impluwensya ng Klima at Lokasyon sa Pagbuo at
Paghubog ng Pamumuhay sa isang Lugar
Malaki ang kinalaman ng lokasyon at klima sa pamumuhay ng mga
tao. May impluwensya ang mga ito sa mga produktong ginagawa sa lugar,
sa uri ng pananim at maging sa pagluluto ng pagkain, mga pananamit, uri
ng bahay at sa pagpili ng mga tao ng kanilang trabaho. Sa mga taong
nakatira sa mga lugar na urban, maaring ang kanilang mga trabaho ay sa
pabrika o opisina. Sa kabilang banda, maaring ang karamihan ng trabaho
sa mga lugar na rural naman ay may kinalaman sa agrikultura at
palaisdaan. Isang magandang halimbawa nito ay ang kaibahan ng lugar
na urban kagaya ng Kalakhang Maynila at nang lugar na rural kagaya ng
lalawigan ng Aurora. Sapagkat marami ang naninirahan sa Kalakhang
Maynila, mas higit ang mga trabahong nakatutugon sa mabilisang takbo ng
pamumuhay ng mga naninirahan dito. Halos lahat ng punong tanggapan
ng iba’t ibang pribado at pampamahalaan, pati na ang mga pamantasan
ay makikita sa Kalakhang Maynila, kung kaya marami ang mga tingiang
tindahan na nagdudulot ng trabaho kagaya ng “sales lady” at “utility
workers”. Sa kabilang banda naman, sa lalawigan ng Aurora, kung saan
hindi kasing dami ang populasyon sa Maynila, halos walang malalaking
tingiang tindahan na tulad ng karaniwang makikita sa Maynila.
208
Ano ang panahon sa inyong lalawigan ngayon? Tag-ulan ba o tag-
araw? Giniginaw ka ba o naiinitan? Kagaya ng lokasyon, ang klima ay
naghuhubog ng uri ng pamumuhay sa isang lugar. Pag-aralan ang mapang
pangklima na ipapakita ng iyong guro.
209
Sagutin ang sumusunod na tanong.
Gawain A
210
Gawain B
Gawain C
Tingnan ang larawan sa ibaba. Anong uri ng lugar ang mayroon sila?
Anong uri ng klima ang mayroon sila?Ano kaya ang laging ginagawa ng tao
dito? Paano naiimpluwensiyahan ang kanilang pamumuhay ng kanilang
lokasyon? Sumulat ng dalawang talata tungkol sa kaugalian ng mga taga
dito na may kaugnayan sa lokasyon ng kanilang lalawigan. Gawin ito sa
sagutang papel.
211
Aralin 3.1: Ang Kultura ng Aming Lalawigan
Bago pa dumating ang Kastila, ang mga Tagalog ay maituturing na
mayamang kultura. Sinasabing ang karamihan sa kultura ng mga Tagalog
ay umiikot sa katubigan kagaya ng mga ilog at sapa. Nakikita ito sa
mismong salitang “tagalog” na pinagdugtog na salitang “taga” “ilog” na
ang ibig sabihin ay nagmula sa ilog.
212
pinagkukunang- yaman, produktibong mga manggagawa at epektibong
pamahalaan.
213
Nagkakaroon ng ibat- ibang gawain at pagtatanghal tungkol sa
sining at kalinangan ng Bulacan, paligsahan tungkol sa kanilang wikang
Tagalog tulad balagtasan at mga awiting kundiman, indakan sa kalye na
ang mga kalahok ay may makukulay na kasuotan, parada at prusisyon,
pagpaparangal sa mga natatanging Bulakenyo at pagtatanghal sa mga
sikat na lutuin at
Pampanga
Ang lalawigan ng Pampanga ay isang malawak na
kapatagan.Pagtatanim ng palay at tubo ang pangunahing hanapbuhay ng
mga tao dito.
214
Sa mga Kapampangan nagmula ang mga masasarap na
duman, turones de kasoy at iba pang minatamis. Mahilig din silang mag-
alaga ng mga baboy, baka, kambing at iba pang napapakinabangang
alagang hayop.Ang pag-aalaga ng hayop ay may malaking
kapakinabangang nakukuha tulad ng masarap na tocino at longganisa.Ang
mga produktong ay nakakarating sa iba’t ibang bahagi ng ating bansa.
215
pyesta. Nagbibigay respeto sila sa pamamagitan ng siyam na araw na
pagnonobena para sa patron.
216
Gawain A
Ang Aking
___________ Kultura
_________
Ang Aming Ang Aming
Sayaw at Awit Tanyag na
Ang aming Pagkain
ipinagmamala
king Ugali
Gawain B
Pangkatang Gawain
217
Gawain C
Indibidwal na Gawain
_____________________
(Pamagat)
218
Aralin 3.2 : Mga Pangkat ng mga Tao sa Rehiyon na
Kinabibilangan Ko
TAGALOG
Ang Tagalog ay nagmula sa salitang “taga-ilog” na ang ibig sabihin
ay nakatira sa baybaying ilog. Ang mga Tagalog ang isa sa pinakamalaking
pangkat- etniko sa bansa. Sila ang tinatayang may pinakamalawak na
distribusyon sa bansa dahil sila ang mga pangunahing pangkat ng tao sa
219
mga lalawigan ng Bulacan, Cavite, Batangas, Bataan, , Aurora, Marinduque,
Rizal, Quezon, Mindoro at National Capital Region (NCR).
ILOKANO
Ang isa pang pangkat ng Pilipino sa Gitnang Luzon ay ang mga Ilokano.
Karaniwang nakatira sila sa bandang hilaga ng Luzon. Ngunit may mga
Ilokano rin sa ibang bahagi ng Visayas at Mindanao. Naninirahan sila sa nga
lugar na ito upang maghanapbuhay, mangalakal, o mag-asawa. Matitipid
at masisipag sila.
ZAMBAL
Ang mga Zambal,Tagalog, at Ilokano at mga kapampangan ay ang
mga pinakamalaking pangkat etniko ng Zambales. Karamihan sa mga tao
dito ay nagmula sa Zambales.Nagmula sa iba’t ibang bahagi ng bansa.
Nabigyan sila ng magandang hanapbuhay mula sa US Subic Naval
Base(San Antonio at Subic) at maging sa panahon ng Amerikano sa ating
bansa. Maraming nagkaroon ng hanapbuhay at dito na rin nanirahan.Ang
pananatili ng Amerikano ay nagkaroon ng malaking impluwensya sa
kanilang pamumuhay,uri ng pagkain at maging sa estilo ng kanilang
pananamit.
220
KAPAMPANGAN
Ang mga Kapampangan ang ikapitong pinakamalaking pangkat
etnikong Pilipino. Pangunahin silang naninirahan sa mga lalawigan ng
Pampanga at Tarlac, gayundin sa mga lalawigan ng Nueva
Ecija, Bataan, Bulacan, at Zambales, at may bilang sila na mahigit-kumulang
2,890,000. Ang wikang Kapampangan ang katutubong wika ng mga
Kapampangan.
DUMAGAT
Sila ang pangkat nga taong kauna- unahang nanirahan sa San Jose
del Monte bago pa man ito naitatag ng mga Paring Kastila noong 1752 na
noon ay tinaguriang “Sitio Centro de Baloges” bilang bahagi ng
Meycauayan.
221
Ang mga Kapampangan naman ang ikapitong pinakamalaking
pangkat etnikong Pilipino. Naninirahan sila sa mga lalawigan
ng Pampanga at Tarlac, gayundin sa mga lalawigan ng Nueva
Ecija, Bataan, Bulacan, at Zambales. Ang wikang Kapampangan ang
katutubong wika ng mga taga Pampanga.
IBANG PANGKAT NG MGA TAO SA REHIYON III
Ako Sila
Aming
pagkaka
-pareho
222
Gawain A
Gawain A
Gawain B
223
Gawain C
Pangkatang Gawain
Panuto: Isadula ang buhay ng mga pangkat- etniko. Gawing gabay ang
mga sitwasyon sa ibaba.
Tagalog
224
Aralin 3.3 : Ang Mga Wika at Diyalekto sa Aming
Lalawigan at Rehiyon
Magkwentuhan Tayo!
225
Ano ang napapansin ninyo sa wika at punto ng
mga lalawigan na magkakalapit?
Mga
lalawigang
gumagamit
ng Tagalog
226
Sa ngayon, tinatayang 24% ng kabuuang bilang ng mga Pilipino ang
nagsasalita ng wikang Tagalog. Ngunit kung ang pagbabatayan ay ang
wikang Filipino, ang buong bansa ay nakakaintindi at nakakapagsalita nito.
Maraming maaring dahilan sa paglaganap ng wika ng mga Tagalog.
Maliban sa ito ay naging opisyal ng wikang pambansa, ito rin ang mas
laganap na ginagamit sa mass media, mapa- radyo, telebisyon o
pahayagan man. Maaari din na nakikita ng maraming Pilipino na ang
wikang Tagalog ay malapit sa kanilang wika kung kaya’t madaling intindihin
at matutunan.
Sagutin ang mga sumusunod na tanong:
Kapampangan
Ang wikang Kapampangan ay tinaguriang Amanung Sisuan(pinauso), isa ito
sa pangunahing wika sa Pilipinas. Ito ay tinatawag ding Pampango,
Capampangan, at Pampangueno.Ginagamit ito sa mga lalawigan nang
Pampanga at sa mga lugar ng Tarlac. Mayroon ding gumagamit ng wikang
kapampangan sa mga lalawigan ng Bataan, Bulacan, Nueva Ecija at sa ibang
lugar ng Maynila.Isa ang Kapampangan sa walong naunang lahi o grupo ng mga
etno-linguistiko sa Pilipinas.
227
wikang Sambal sa Zambales, at ang wikang Bolinao sa bayan ng Bolinao,
Pangasinan.Sa kasalukuyan halos 2 milyong tao sa Luzon ang nagsasalita ng
wikang Kapampangan o Pampangueno.
Gawain A
Hulaan mo kung ano ang ibig sabihin nito.
A B
a. ate o kuya
1. impo b. lola
c .lolo
2. ingkong
d. panga-lawang
kapatid na babae
3. kaka
e. panga-lawang
kapatid na lalaki
4. diko
f. pangatlong
kapatid na babae
5. ditse
g. pangatlong
kapatid na lalaki
6. sangko
8. sanse
228
Gawain A
Hulaan mo kung ano ang ibig sabihin nito.
Hanapin sa Hanay B ang kahulugan ng diyalektong nasa Hanay A. Isulat ang
titik ng wastong sagot sa inyong sagutang papel.
A B
1. dorwangan a. sandok
2. paliyan b. kalamansi
3. polta c .ibon
4. handok d. bukid
5. kalamansi e. imbudo
6. manok-manok f. plato
7. kanen-baboy g. niyog
8. plato h. pintuan
9. ongot i. wheeler
1.
2.
3.
4.
5.
229
Gawain C
Indibiduwal na Gawain
230
Aralin 4: Nakikilala ang Kultura ng Aking Rehiyon sa
Aming Makasaysayang Lugar
231
nagpulong sa simbahan ng Barasoain sa Malolos, Bulacan na pinamunuan ni
Felipe G. Calderon, ang mga representante ng kongreso ay nagbuo ng
Saligang Batas. Ang Saligang Batas ng Malolos ay nagtakda ng isang
pamahalaang demokratiko.
Narito rin sa Bulacan ang Casa Real na ginamit bilang bahay imprenta
noong panahon ng Hapon, ginamit ding tirahan ng mga Hapon nang
masakop nila ang Malolos. Dito rin matatagpuan ang Bahay ng Kamistiuhan
kung saan sinasabing nagpunta si Dr. Jose Rizal upang manghikayat ng mga
maginoo na sumapi sa kanilang samahan.
232
Patyo ng Cabanatuan City, dito itinayo ang bantayog ni Hen.
Antonio Luna kung saan siya mismo pinatay.
a. Bulacan
b. Bataan
c. Nueva Ecija
d. Tarlac
e. Aurora
f. Pampanga
g. Zambales
233
Gawain A
Pagtapat-tapatin ang sumusunod na makasaysayang pook sa rehiyon sa
hanay A at hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa papel.
A B
1. Dito itinatag ang Unang Republika a. Zero Kilometer
ng Pilipinas sa pamumuno ni Hen. Marker
Aguinaldo
2. Dito iniingatan ang kagamitan at b. Baler Church
mga alaala ni Pangulong Ramon
Magsaysay. c. Ramon Magsaysay
3. Ang dambanang itinayo sa pag- Ancestral House
alala sa kagitingan at pagmamahal
sa kalayaan ng mga Pilipino d. Dambana ng
4. Ito ang huling tanggulan ng mga Kagitingan
kastila na sumuko sa mga Americano
5. Ito ang marker kung saan nagsimula e. Barasoain Church
ang nakalulunos na “Death March”
f. Biak-na-Bato Shrine
A B
1. Isa sa pinakamatandang a. Dambana ng
simbahan na makikita sa Kagitingan
Obando Bulacan.
2. Parke na pinatayo noong taong b. Bayan ng Baler
1937 sa bundok ng Sierra Madre
3. Sa bayang ito ipinanganak ang c. Obando Church
unang presidente ng
Komonwelt na si Manuel L. d. Aurora Memorial
Quezon. Park
4. Makasaysayang dambana na
makikita sa tuktok ng Mount e. Obando Fertility
Samat sa bayan ng Pilar, Rites
Bataan.
5. Ginaganap ito taon-taon sa
loob ng tatlong araw sa isa sa
mga bayan sa lalawigan ng
Bulacan.
234
Gawain B
Pangkatang Gawain
Magpalabunutan tungkol sa paksang tatalakayin
Pangkat I
Pumili ng isang makasaysayang lugar/gusali/ bantayog na alam ninyo sa
inyong lalawigan. Iguhit sa isang sagutang papel at gumawa ng maikling
salaysay tungkol dito. Gawing salik ang mga sumusunod:
a. Saan ito makikita?
b. Bakit mahalaga ito sa kasaysayan?
Pangkat II
Itala sa isang graphic organizer ang isang mahalagang makasaysayang
pook sa iyong rehiyon
Maksaysayang Lugar
_______________
235
Pangkat III: News Reporting
Gumawa ng pagbabalita tungkol sa isang makasaysayang lugar sa inyong
rehiyon. Pumili ng lugar na hindi pa natatalakay. Gawing salik ang mga
sumusunod:
a. Saan ito makikita?
b. Ano ang itsura nito?
c. Bakit mahalaga ito sa kasaysayan?
Gawain C
Indibidwal na Gawain
Naatasan kayo ng Kagawaran ng Turismo sa inyong lugar na gumawa ng
polyeto tungkol sa isang makasaysayang lugar ng inyong lalawigan. Ano
ang pipiliin ninyo? Paano mo mahihikayat ang mga turista na puntahan ang
inyong lugar. Gawing batayan ang sumusunod na tanong.
Ano ang mkasaysayang lugar na ito?
Ano ang ambag nito sa kasaysayan ng inyong lalawigan?
Bakit mahalagang mapangalagaan ang makasaysayang lugar na
ito?
Paano ito nakatutulong sa turismo at kabuhayan ng inyong lalawigan?
Anong “slogan” ang gagamitin mo upang mahikayat ang mga
turistang bisitahin ang inyong makasaysayang
236
Aralin 5 : Kultura Ko, Kultura Mo
Magkaiba, Magkapareho
237
pakikisama, pagtanaw ng utang na loob at mabuting pagtanggap sa mga
bisita. Masayahin din sila tulad ng mga Tagalog. Tulad ng mga Tagalog may
mga kaugalian at paniniwala din ang mga Cagayanon. Halimbawa,
nagbabasa sila ng pasyon kapag may patay o burol. Tulad naman sa
Katagalugan, kapag may libing, inihahakbang din nila ang mga batang
kaanak na maliliit sa ibabaw ng kabaong. May kaugalian sila na iniikutan ng
mga kamag-anak ang puntod pagkatapos masarhan ito.
238
1. Wika at pagtawag sa mga nakatatanda
Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba
II
III
2. Paniniwala
Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba
II
III
3. Tradisyon at mga Pagdiriwang
(Kapampangan)
Araw ng lunes, magkasamang naglalakad ang magkaibigang Janine at
Raymond habang patungo sa paaralan. Masaya sila habang nag-uusap sa bago
nilang pag-aaralang leksyon. Sa wakas ay mararating din nila ang kanilang
paaralan, ang San Isidro Elementary School. Doon ay nakita nila ang kanilang mga
kapwa mag-aaral na naghihintay sa labas.
239
Nalaman nila na Sambal ang kanyang diyalekto. Nagdaraos din ng mga
piyesta sa kanilang rehiyon. Isa sa mga piyesta na dinarayo ng ibang lalawigan ang
“Poon na Bato,” isang pagdiriwang na panrelihiyon, ginanap tuwing Enero 8 sa
Botolan Zambales.Ito ay isang festival bilang pag-alala at pagbibigay respeto at
kahalagahan sa pinakamatandang imahen ng Birheng Maria o Nuestra Senora de
la Paz Y Buen Viaje (Our Lady of Peace and Good Voyage) sa buong Asya.
Gawain A
Isulat ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga kaugalian, paniniwala at
tradisyon sa Venn Diagram.
Kami Sila
Aming
Pagka
kapareho
240
Gawain B
Pangkatang Gawain
Isipin ang kaugalian, natatanging pagdiriwang at iba pang aspeto ng
kultura sa sariling lalawigan. Sa inyong pangkat pumili ng karatig na
lalawigan sa rehiyon. Halimbawa, kung ikaw ay taga Bulacan, pumili ng alin
mang lalawigan sa Rehiyon III. Itala sa data retrieval chart ang
pagkakatulad at pagkakaiba sa iba’t ibang aspekto ng kultura na napag-
aralan na.
Sariling Lalawigan Ibang Lalawigan
(_____________)
Wika at magkapareho magkapareho
Dialekto (magkaiba) ang wikang (magkaiba) ang
ginagamit- ___________
Pagkain at magkapareho magkapareho
produkto (magkaiba) ang (magkaiba) ang
___________ ___________
Sayaw, Sining magkapareho magkapareho
at iba pa (magkaiba) ang (magkaiba) ang
___________ ___________
Gawain C
Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa pagkakapareho o pagkakaiba ng kultura
ng sariling lalawigan at ng ibang lalawigan. Gamitin ang gabay na tanong.
241
Aralin 6 : Nakikilala Kami sa Aming Kultura
Ang Aking Kultura
242
Faye: Oo nga! Di tayo nagkamali sa pagsama.
Alelli: Halika, sundan natin sila sa loob.
Nadaanan din nila ang Casa Real na ginamit bilang bahay palimbagan
noong panahon ng Kastila, na ngayon ay ginawang museo kung saan
nakalagak ang mga nalalabi pang memorabilya ng kasaysayan. Nakita rin
nila ang Bahay ng Kamistisuhan na siyang nagpapakita ng tipikal na mga
gusali noong panahon ng Kastila. Namangha sina Michelle at Angela sa
kanilang nakita. Tunay na mayaman ang kultura ng Bulakan, mula sa
pagkain, kasaysayan, mga likhang sining bukod pa sa mga taong naging
tanyag sa kani-kanilang panahon.
Syrene: Ano nga ba ang ipinakikita ng kultura
Ng isang lalawigan?
Joseph: Dito nasasalamin kung anong uri ng mga tao
ang nakatira dito, anu-ano ang kaanilang
kakayahan at paano sila nakikipag-ugnayan
sa kanilang kapwa. Ito rin ang nagpapakilala
sa ating lalawigan.
Angela: Oo nga Joseph. Nakikilala tayo dahil sa
magagandang katangian natin at sining.
Sana wag mawala ang mga ito.
Faye: Ayon sa nakita at nabasa ko nakakatulong
din ito upang mapanatili natin ang ating
ugnayan sa ating mga ninuno at sa hinaharap. Nagiging daan
rin ito upang mapaunlad natin ang ating pamumuhay.
Renz: Tama ka dyan Ate faye. Ako rin nalaman ko
Na malaki ang ginagampanang papel ng
kultura natin sa turismo. Nakikilala tayo sa
ating kagalingan at pagpapahalaga sa ating
pagka-pilipino.
Angela: Tumpak! Mukhang marami tayong natutunan
ngayong araw. Pero hayun, mukhang tayo
na lamang ang hinihintay at paalis na ang
bus. Halika na baka tayo maiwan.
243
Sagutin Mo
Bulacan.gov.ph
244
245
Gawain A
Pangkatang Gawain
Gawain B
Pangkatang Gawain
246
Pangkat 1:
GAWAIN C
Indibiduwal na Gawain
247
Aralin 7 : Mga Pangkat ng Tao sa Lalawigan at Rehiyon,
Igagalang Ko
248
kundi nasa panloob na anyo”.
249
Sagutin Mo
Gawain A
250
Gawain B
Pangkatang Gawain
Gawain C
Pangkatang Gawain
1. ___________________________________________
2. ___________________________________________
3. ___________________________________________
4. ___________________________________________
___________________________________________
251
Aralin 8: Sining Mo, Pahalagahan Mo Mga Sining ng Lalawigan
Narito ang ilang kilalang sining na nagpapakilala sa ating lalawigan ng
Bulacan.
Sayaw sa Obando
Obando, Bulacan
252
Taong Putik Festival
Bibiclat, Aliaga, Nueva Ecija
Ang pagdiriwang ay
nagmula sa bayan ng Aliaga,
Nueva Ecija kung saan ito ay
dinarayo ng mga deboto ni San
Juan Bautista. Tinatawag din itong
Pagsa- San Juan bilang parangal
sa kanilang patron na si San Juan
tuwing ika- 24 ng Hunyo.
http://monvalmonte.com/nuevaecijajournal/taongputik/index.html
253
SA DILIM NG GABI
Folk Song from Nueva Ecija
254
Hay Ka-ilangan nin Mitata-anak
(Kanta)
Hay ka-ilangan nin mitata-anak
Bali ya maganda
Ginawa ni tatay
Pinalibutan, alal kawayan
Tinam-nan masitas, tinam-nan et golay
No mahilem hana, anti na hi tatay
Ampanandali ibat ha paliyan
Hiko boy hi kaka, ibat nag-aral
Homakbat hi nanay, bibi na hi totoy
Gawain A
Indibidwal na Gawain.
Ipaliwanag sa sariling pananalita ang slogan. Isulat sa sagutang papel.
255
Gawain B
Pangkat I - Awit
Pangkat II – tula
Pangkat III- Sayaw
Pangkat IV- ibang likhang sining
Gawain C
Kung ikaw ang tatanungin aling likhang sining ng inyong lalawigan o rehiyon
ang nais mong mapanatili at matutunan o makita ng susunod na
henerasyon. Ipangatwiran ang iyong sagot.
256
Aralin 9: Mga Kaugalian, Paniniwala at Tradisyon ng Iba’t-ibang
Lalawigan sa Rehiyon
Mga Kaugalian, Paniniwala at Tradisyon ng mga Lalawigan sa
Rehiyon III
257
Pagsasayaw sa Obando
Bataan
258
palayok. Sinasagisag din nito ang pagiging mababang-loob ng mga taga-
Balanga.
Galunggong Festival
Pampanga
Pagpapako sa Krus
Sa lugar ng Cutud, San Fernando, Pampanga isinasabuhay ang mga hirap ni Kristo
habang siya ay ipinapako sa krus. Ginawang tradisyon ng mga taong
namamanata dito ang pagpapako sa krus sa araw ng Biyernes santo. Ipinakikita
nila ang iba-ibang kalbaryo
ng Diyos mula sa pagbuhat ng krus hanggang sa siya ay ipako sa krus sa isang burol
na ginawa din ng mga tao rito.
259
Parol Festival
Aurora
Pestibal ng Suman
Nueva Ecija
Ang Pagibang Damara Festival ay sinimulan sa San Jose City noong 1999.
Nagkakaroon sila ng “Street Dancing,” Beauty Contest,” at mga “Cultural
Show.”
Tarlac
“Painting Festival”
Zambales
Mango Festival
261
Sagutin Mo:
Gawain A
Pangkatang Gawain
262
Gawain B
Pangkatang Gawain
Gawain C
263
Aralin 10: Mga Katawagan sa Iba’t-ibang Layon ng
Aming Rehiyon
264
Gawain A
Pangkatang Gawain
Gawain B
(Indibidwal na Gawain)
Tagalog ay sinisikap niyang gawin ito. Isang araw, narinig mong kausap niya
ang inyong tiyo Manuel at hindi siya gumagamit ng “po” at “opo” o
nakikisuyo man lamang kung may gustong ipagawa. Sa halip ay “oo” at
“hindi” ang kaniyang sinasabi. Hindi naman ito pinapansin ng inyong tiyo
Manuel. Ano ang gagawin mo? May magagawa ka ba kahit nasa Ikatlong
Baitang ka lamang? Paano?
Gawain C
(Pangkatang Gawain)
265
Aralin 11: Ang Mapang Kultural ng aking Rehiyon
Rehiyon III
266
Mapang Kultural ng Rehiyon III
Quezon Memorial
Park, Aurora
Sabutan Hats
Simbahan ng
Barasoain,
Malolos
Lantern Festival CityCarabao
Festival, Pulilan
Mango Festival
Dambana ng
Kagitingan,
Bataan
Government
Center
Dambana ng
Kagitingan
Sentrong
Pampamahalaan
267
Central Luzon State University,
Sa Tarlac State University makikita Nueva Ecija
ang Center for Tarlaqueno Studies
na nananaliksik sa kasaysayan ng
Tarlac.
http://mark.space.4goo.net/photos/10010457?q=Tarla
c+State+University Central Luzon State University na
matatagpuan sa Nueva Ecija
268
Zambales at ang Aurora State College of Technology sa lalawigan ng
Aurora na pawang pag-aari ng pamahalaan at nagbibigay ng murang
tuition upang makapagaral ang lahat pati na ang mga pinakamahirap .
Bukod sa mga ito mayrron ding pribadong paaralan sa bawat lalawigan.
269
Las Casas Filipinas de Acuzar sa Bagac, Bataan
http://en.wikipedia.org/wiki/Las_Casas_Filipinas_de_Acuzar
http://en.wikipedia.org/wiki/Barasoain_Church
270
San Agustin Parish Church sa Lubao
http://www.google.com.ph/imgres?imgurl=http://shotnroll.com/wp-content/uploads/2010
http://onmylefthandcorner.blogspot.com/2010/07/trip-to-aquino-museum-in-hacienda.ht
271
Ang Aquino Center Museum ay nakatayo sa Hacienda Luisita at
idinisenyo ng isang kilalang arkitekto si Farancisco Manosa.
http://visit-tarlac.com/2012/06/18/aquino-center-museum/
www.google.com.ph/imgres?imgurl=http://2.bp.blogspot.com/-ULaApKUBYS4/UIiJ2
272
Sagutin ang sumusunod na tanong:
Pag-aralang mabuti ang mapa ng rehiyon III Itala ang nakikitang mga
lungsod o Bayan ng rehiyon. Gamitin ang talahanayan na kagaya sa ibaba.
Lungsod o Sentrong
Pamahalaan
Bayan Paaralan Pangkultura
Gamit ang Mapa ng Rehiyon III, itapat at idikit ang simbolo ng kulturang
makikita sa bawat lalawigan sa Gitnang Luzon tulad ng nasa loob ng
kahon. Gamitin ang simbolo sa paglalagay nito sa mapa ng Rehiyon
273
Sentrong Pangrehiyong Ahensiya ng Pamahalaan
sa Gitnang Luzon ang Lungsod ng San Fernando sa
pamahalaan
Pampanga
Simbahan
Simbahan
274
Pananda
Pamahalaan
Paaralan
Makasaysayang
pook
Sentrong
pangkultura
275
Transportasyon
Simbahan
276
Aralin 1: Kapaligiran at Ikinabubuhay sa
Mga Lalawigan ng Kinabibilangang Rehiyon
Kapaligiran ng Bulacan
Ang Bulacan ay isa sa mga lalawigan ng Pilipinas na matatagpuan sa
Region 3 o Gitnang Luzon. Mayroon itong tatlong lungsod, San Jose del
Monte, Malolos na siyang kabisera nito at Meycauayan. Matatagpuan ang
Bulacan sa hilaga ng Kalakhang Maynila. Ang iba pang mga lalawigang
nakapaligid sa Bulacan ay ang Pampanga sa kanluran, Nueva Ecija sa
hilaga, Aurora at Quezon sa silangan, at Rizal sa timog.
277
Napaliligiran din ito ng mga bulubundukin ng Sierra Madre sa hilagang
silangan at mga baybayin at kapatagan. Dalawa ang uri ng panahong
nararanasan dito: ang tag-init mula Disyembre hanggang Mayo at tag-ulan
mula Hunyo hanggang Nobyembre.
Change to
actual
physical
Ang Malolos ang pinakasentro ng lalawigan.map
278
Maynila sa timog. Ito rin ang sentro ng kalakalan, industriya, transportasyon,
komunikasyon at edukasyon at relihiyon ng buong lalawigan.
279
Kapaligiran ng Tarlac
280
Ang Kapaligiran ng Pampanga
281
Ang Kapaligiran ng Bataan
282
Ang Kapaligiran ng Zambales
283
Ang Kapaligiran ng Aurora
Sagutin
284
_______________________________________________________
3. Anong uri ng kapaligiran mayroon ang mga lungsod ng San Jose del
Monte, Malolos at Meycauayan?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Gawain A
Isulat sa patlang ang lalawigang tinutukoy ayon sa uri ng kapaligiran nito.
285
________________ 3. Ito ang lalawigan na may pinakamalawak na kapatagan
sa Gitnang Luzon.
Gawain B
A. pagawaan ng muwebles
1. Pampanga
B. pagtatanim ng tabako
2. Tarlac
C. paggawa ng mga lambat-
pangisda
3. Zambales
D. pagmimina ng chromite
4. Bataan
E. mayaman sa mga baybayin
at surfing spots
5. Nueva Ecija
Gawain C
Pag-aralan ang larawan ng kapaligiran ng isang
286
287
Gawain D
Ang rehiyon ay kilala bilang Rice Granary of the Philippines dahil ito
ang pangunahing pinagkukunan ng bigas sa buong bansa. Ang lalawigan
ng Nueva Ecija ang nangunguna sa produksyon ng palay sa buong
Pilipinas. Ang Nueva Ecija ang pinagmumulan ng pinakamalaking aning
palay sa rehiyon. Nagtatanim din dito ng tubo, mais,melon, pakwan at iba’t
ibang uri ng gulay.
288
Paggawa ng asukal ang pangunahing industriya salalawigan ng
Tarlac at Pampanga. Mayroon ding malalaking babuyan, manukan at
palaisdaan ng bangus, sugpo, at iba pa sa lalawigan ng Bulacan,
Pampanga at Bataan.
289
Bukod sa pagsasaka at panginigisda na pangunahing
pinagkakakitaan sa rehiyon, mayroon ding iba’t ibang uri ng hanapbuhay
na pantahanan sa iba’t ibang lalawigan tulad paggawa ng silya at basket
na yari sa yantok. Mayroon ding mga pagawaan ng sawali sa Tarlac,
pagawaan ng alahas at kultihan ng balat ng mga hayop, paggawa na
kutsilyo,itak, bakya at paso sa lalawigan ng Bulacan.
290
Kasama rin sa likas na yaman ng rehiyon III ang malapad na kapatagan na
kung saan ito ang dahilan kung bakit ang Gitnang Luzon ay nangunguna sa
pag-aani ng palay sa buong Pilipinas kaya tinawag itong “Kaban ng Bigas”
o “Rice Bowl of the Philippines”.
291
Maraming mga yamang dagat tulad ng mga isda, hipon, pusit at iba
pa ang masasabing pinagkakakitaan ng mga tao dito sa rehiyon sa mga
dagat na nakapaligid sa bawat lalawigan lalo na ang mga lalawigang
Pampanga, Bataan at Bulacan.
292
Ang magagandang dalampasigan o baybay dagat sa lalawigang
Bataan at Zambales at iba pang lalawigan sa rehiyon ay madalas pasyalan
ng mga turista dahil sa kaakit-akit na kaanyuan ng mga dagat. Isa ang
industriyang turismo ang nakaktulong sa pag-unlad o pagsulong ng
ekonomya sa rehiyon.
Sa kabuuan, ang pagtatanim, pangingisda at pagmimina ang
nangunguna at malaking tulong o ambag sa ekonomya ng rehiyon. Ang
mataas na produksiyon ng palay at iba pang pananim at pag-aalaga ng
mga hayop ang nakaktulong ng malaki sa mabilis na pag-asenso ng
ekonomiya.
4. Paano napapabuti ang buhay ng mga tao mula sa mga likas na yaman
ng rehiyon? Ano ang mangyayari kapag walang likas yaman?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________
293
5. Ano ang pakinabang ng mga produktong makukuha ng bawat
lalawigan sa pag-unlad ng ekonomiya nito?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________
Gawain A
Gawain B
294
Isulat ang pakinabang na makukuha mula sa kapaligiran ng mga lalawigan
sa sariling rehiyon. Anong mga produkto at hanapbuhay ang nakikita dito?
Aurora
Bataan
Bulacan
Nueva Ecija
Pampanga
Tarlac
Zambales
Gawain C
295
Aralin 3: Pinanggalingan ng mga Produkto at Industrya ng
Kinabibilangang Lalawigan at Rehiyon
296
Maunlad din ang turismo sa lalawigan na naksentro sa Lungsod ng
Olongapo kung saan nakabase noon ang pinakamalaking base ng military
ng Amerika sa Asya na naging sentro na rin ng turismo at industruya sa ilalim
na Subic Bay Metropolitan Authority.
297
Kabuhayan na galing sa Likas na Yaman
Industriya ng Palay
Dito halos lahat nagmumula ang mga aning bigas na kinakain ng mga
tao sa Pilipinas. Ilan sa mga probinsiya ng Gitnang Luzon na pinakamarami
na aning palay ang Nueva Ecija at Pampanga dahil sa malapad na
kapatagan na pinagtatamnan ng palay.
Industriyang Agrikultura
298
Iba Pang Kabuhayan sa Rehiyon III
Gawain A
Gamit ang graphic organizer, ipakita ang pinanggalingan ng mga produkto
na naging industriya sa mga lalawigan ng rehiyon. Ang una ay nagawa na
upang maging batayang halimbawa.
Pananim na palay
(produkto ng
Kapatagan palay, bigas
lalawigan)
Kabundukan
Dagat
299
Gawain B
Hanapbuhay
_____________
Uri ng
Industriya ng _____________
Kapaligiran
Lalawigan
__________
_____________
Gawain C _____________
Pagmasdan ang larawan ng kapaligiran. Anong industriya ang maaring
manggaling sa kapaligirang ito. Punan ang mga patlang upang mabuo ang
maikling talata tungkol sa industriyang manggagaling sa kapaligirang ito.
300
Ang Industrya ng _____________
301
Aralin 4: Mga Produkto at Kalakal ng
Kinabibilangang Rehiyon
PRODUKTO AT KALAKAL SA REHIYON NG GITNANG LUZON
Nagpatawag ng pagpupulong si Gitnang Luzon sa kaniyang mga
lalawigan upang pag-usapan ang mga produkto at kalakal nito.
302
Pagsasaka din ang aming pangunahing
hanapbuhay sa lalawigan, palay, mga gulay at
kopra ang aming mga produkto. Dinarayo din ng
mga turista ang aming mga magagandang
dalampasigan.
303
Pangngisda at pagssasaka naman ang
hanapbuhay sa aming lalawigan. Kilala kami sa
paggawa ng mga lambat na pangisda at asin.
Nagtatanim din kami ng palay at mga gulay.
Kilala din ang aming lugar sa mga pagawaan
at pabrika.
304
Sa lalawigan ng Bulacan maunlad ang
pag- aalaga ng manok at baboy.
Mayaman din an gaming lalawigan sa
deposito ng marmol kaya’t maunlad din
dito ang pagmimina. Nagtatanim din
kami ng mga paly at iba pang gulay.
Kilala din ang lugar namin sa paggawa
ng mga pautok, alahas at kakanin at
mga minatamis tulad ng ensaymada,
inipit, pastilyas at minasa.
305
Sagutin
Gawain A
Iguhit sa tapat ng lalawigan ang pangunahing produkto o kalakal nito.
(Gamitin ang mapa ng rehiyon III)
Gawain B
306
Mga hanapbuhay Epekto sa
dahil sa industrya pamumuhay ng
mga tao
________________
________________
________________
________________
Mga industriya
sa sariling
rehiyon _______________
Pinangalingang
na likas na yaman
_____________
___________
___________
___________
307
Aralin 5: Magkakaugnay na Pangkabuhayan ng mga Lalawigan
sa Rehiyon
308
Talahanayan 1: Enero hanggang Hunyo
Pangangailangang
dami ng mga kasapi
Lalawigan Produkto Dami
sa buong rehiyon
4200 kaban
Pampanga Palay 3500 kaban
5600 kaban
Nueva Ecija Palay 4000 kaban
2300
tonelada
Tarlac Tubo 3100 tonelada
309
Anong gagawin ng bawat lalawigan upang matustusan ang kanilang
pangangailangan? Kung mapapansin ang bawat lalawigan ay may kanya-
kanyang produkto, ngunit mayroon ding mga produkto na kailangan nila
ngunit wala silang produksyon o hindi nila inaani.
Gawain A
310
Talahanayan 2: Hulyo hanggang Disyembre
Baboy at
manok
Bulacan 6500 kilo 5000 kilo
2600
tonelada
Tarlac Tubo 3500 tonelada
Gawain B
311
Pangalan ng Produkto Pinanggalingang Lalawigan
Gawain C
312
Aralin 6: Pakikipagkalakalan Tungo sa Pagtugon ng
Pangangailangan ng mga Lalawigan sa Rehiyon
Ang mga gulay. mais, at palay mula sa Nueva Ecija, Tarlac, Bulacan,at
Pampanga ay dinadala sa iba-ibang pamilihan ng iba pang lalawigan ng
Gitnang Luzon.
313
Hindi lamang sa mga likas na produkto nagkakaroon ng ugnayan ang
mga lalawigan sa rehiyon ng Gitnang Luzon, maging sa iba’t ibang
industriya ay umaasa sila sa isa’t-isa. Ang Lalawigan ng Pampanga ay kilala
sa paggawa ng makukulay na mga parol at kilala sa paglililok ay
pinagmumulan ng mga muwebles na may magagandang disenyo, rebulto
na yari sa inukit na kahoy at luwad at longgganisa.
Gawain A
314
Gawain B
Gawain C
315
Aralin 7: Kahalagahan ng Imprastraktura sa Kabuhayan ng mga
Lalawigan
Bigyang pansin ang usapan o dayalogo sa ibaba.
316
MARIO: Marahil ay ganoon na nga. Sana ay mas marami pang
imprastrakturang maipatayo dito sa atin upang lalong umunlad
ang ating kabuhayan sa ating lalawigan.
Biglang umulan kaya umuwi na ang magkaibigan.
Sagutin ang mga sumusunod na tanong:
Gawain A
PANUTO: Isulat sa patlang ang TAMA kung wasto ang isinasaad ng pahayag
at MALI naman kung hindi.
317
Gawain B
1.
Epekto:
2.
Epekto:
3.
Epekto:
Epekto:
4.
318
5.
Epekto:
Gawain C
Pangkatang Gawain
319
Aralin 8: Ang Kalakal sa Sariling Lalawigan
320
Pangangailangan
Kakulangan
321
prutas at isda ang naibabahagi ng mga magsasaka at mangingisda upang
itinda sa palengke. Kung ganito naman sitwasyon, anong mangyayari sa
presyon ng mga bilihin sa palengke?
Hindi lamang sa pagkain at produkto nangyayari ang ganitong mga
bagay, kasama rin ang serbisyo na binibigay ng ibang tao. Maaring marami
ang maysakit at kulang ang doktor at maari din namang mas marami ang
doktor kasya sa mga taong nagkakasakit.
May pagkakataon din naman na sobrang dami ang naani ng mga
magsasaka. Nang pumunta ka sa palengke ay nakita mong napakarami ng
mga gulay. Nakita mong kakaunti lang ang taong pumupunta sa gulayan.
Ano kaya sa palagay mo ang presyo ng gulay? Magiging mahal kaya o
magigigng mura? Bakit mo nasabi ito?
322
Gawain A
Pamilya Tindero
323
Gawain B
Pangkatang Gawain
Langam
Tipaklong
324
Gawain C
Pangkatang Gawain
Halimbawa:
Maaring sagot: Maaring magtaas ang presyo ng prutas dahil marami ang
gustong bumili ngunit kakaunti lamang ito.
Mga sitwasyon:
_________________________________________________
_________________________________________________
325
Aralin 9: Ang Pamunuan sa mga Lalawigan sa Aking Rehiyon
Pasensya na Magaling!
po. Babaguhin Dalhin na iyan
na po namin! sa presinto.
326
Misis, kailangan
pong ipasok ang
bata sa ospital.
Bili na suki!
Magkano O Para
po? diyan P100
p.
327
Hayaan ninyo at
ipapakalat ko ang mas
maraming nag-
roronda.
Kapitan, talamak na
po ang nakawan dito
sa atin
Noong panahon ng mga
sinaunang Pilipino, ang
pagtugon sa pangangailangan ng lahat
ng kasapi ay pinamumunuan ng
pinakamakapangyarihang kasapi
na kung tawagin ay isang “Datu”.
Ang Datu sa “balangay” (ngayon
ay barangay)ay siyang bukod tanging
nagpapatupad ng mga
alintuntunin sa buong balangay. Siya ang
namamahala sa lahat ng nalikom
na kagamitan ng buong
328
nasasakupan niya. Sapagkat ang mga pamayanan noong unang panahon
ay kalat- kalat at may kanya- kanyang hangad sa likas yaman ng lugar kung
saan sila mapadpad, sinisiguro ng pinunong datu na ang nasasakupang
lugar ng kanyang balangay ay hindi maagaw ng ibang balangay. Kung
kaya’t pinamumunuan din niya ang seguridad ng lahat ng taong
nasasakupan niya.
329
Gobernador
Bise
Gobernador
Sangguniang
Panlalawigan
Alkalde Alkalde
Lungsod Munisipalidad
Sangguniang Sangguniang
Bayan Bayan
= linya ng superbisyon
= linya ng koordinasyon
330
Sa mga ‘Chartered na Lungsod’:
Mayor
Bise - Mayor
Sangguniang
Panlungsod
Barangay kapitan
Mga Barangay
Mga Sangguniang
Barangay
Legend:
= linya ng koordinasyon
= linya ng superbisyon
331
Sagutin ang mga sumusunod:
1. Itala sa talahanayan ang mga namumuno sa bawat pamayanan.
Pamayanan Pangunahing Namumuno
2. Sa aling Barangay
sitwasyon
Munisipyo
dapat
nakakatu Lungsod
gon ang Lalawigan
namumu
no ng bawat lalawigan? Lagyan ng tsek.
Situwasyon Oo Hindi
a. Paghahanapbuhay ng bawat tao
b. Kaligtasan ng mga tao
c. Pagbibigay ng pera para may makain
ang mga tao
d. Pagkakaroon ng ospital sa sentro ng
munisipyo
e. Pagtingin sa mga tindahan upang hindi
magmmalabis sa pagbebenta ng mga
pagkain
Gawain A
Balik-aralan ang mga lalawigang kabilang sa sariling rehiyon. Isipin kung ano
ang kaugnayan ng mga pamunuan ng bawat lalawigan sa rehiyon. Isulat
ang “tama” kung ang ugnayan sa bawat sitwasyon ay tama at “mali” kung
hindi naman. Kapag “mali” ang sagot, sumulat ng isang pangungusap kung
bakit ito ay mali.
332
___________ 4. Ipinasara ng punumbayan ang mga tindahang
nagmamalabis sa pagbebenta ng kanilang produkto.
Gawain B
Pangkatang Gawain
Gawain C
Indibidwal na Gawain
Gumawa ng poster na nagpapakita ng pagtugon ng pamunuan ng bawat
mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon sa kanya-kanyang mga
nasasakupan. Ipakita sa poster ang pangangailangan ng mga kasapi at
kung paano tinutugunan ito ng mga namumuno sa lalawigan.
333
Aralin 10: Mga Namumuno at Kasapi ng mga Lalawigan
Suriin ang larawan sa ibaba. Anu-ano ang ginagawa ng mga taong nasa
larawan? Bakit nila ito ginagawa? Sinu-sino ang nag-utos sa kanilang gawin
ito?
334
nangangailangan ng mga batas o kautusang dapat sundin ng mga kasapi
upang mapanatili ang kaayusan ng pamayanan.
Ang pamunuan ng bawat pamayanan, munisipalidad, lungsod o
lalawigan ang siyang nagpapatupad ng batas tungo sa kaayusan ng
pamayanan. Sa munisipyo o lungsod, ang punumbayan ang pinakapinuno
at sa lalawigan naman, ang gobernador ang siyang pinakapinuno. Bukod sa
pinakapinuno ng bawat lalawigan, lungsod o munisipalidad, may mga
kaagapay sila sa pagtugon ng pangangailangan ng kanilang mga
nasasakupan. Makikita sa talahanayan ang mga naglilingkod sa pamunuan
ng lalawigan, lungsod o munisipallidad.
335
pamayanan ay kasapi nito. Sa aling pamayanan ka nakatira? Sinu- sino ang
namumuno sa iyong pamayanan?
Gawain A
Pangkatang Gawain
336
Gawain B
Pangkatang Gawain
Sagutin ang mga sumusunod na tanong at iulat sa klase.
Gawain C
Batay sa larawan sa ibaba, gumawa ka ng talata na tutukoy sa papel na
ginagampanan ng mga namumuno sa inyong lalawigan.
Sagutin Mo
337
Aralin 11: Mga Tungkulin at Pananagutan ng mga Namumuno
sa Aking Lalawigan
338
Sangguniang Panlalawigan o Panglungsod
339
Gawain A
Pangkatang Gawain
Gawain B
Pangkatang Gawain
Gobernador/ Alkalde
Bise-Gobernador/ Bise
Alkalde
Sangguniang
Panlalawigan/
Sangguniang Panlungsod
340
Gawain C
(Petsa)
(lagda)
341
Aralin 12: Paraan ng Pagpili ng Pinuno ng Lalawigan
Nais kong
maglingkod sa
aking lalawigan.
342
Ang nais maglingkod ay maghahain ng
kanyang certificate of candidacy sa
Commission on Elections.
343
Ang nanalo sa bilangan ang Ang panunungkulan ng
siyang tatanghaling panalo at tagapaglingkod ay depende sa
maaari ng manungkulan. nakatalagang bilang na taon
ng paglilingkod.
Gawain A
Pangkatan Gawain
344
1. Gumawa ng pangalan ang iba’t ibang partidong magkatunggali.
2. Ipakilala ang mga kandidato sa lahat ng posisyon.
3. Magsagawa ng kampanya.
4. Gawin ang halalan sa pamamagitan ng pagboto.
5. Pagbibilang ng mga boto.
6. Proklamasyon sa mga nananalo.
Gawain B
Pangkatang Gawain
Basahin ng iyong pangkat ang ilang probisyon sa Republic Act No. 7166 o
Batas na Nagsasaad para sa Sabay-Sabay (synchronized) na Halalang
Nasyonal at Lokal
345
1. Tatalakayin ang mga sitwasyon sa halalan na nangyayari sa inyong
lalawigan. Paano sinusunod ng mga kandidato ang batas tungkol sa
halalan. Sabihin ang inyong saloobin tungkol dito.
Situwasyon 1
Sitwasyon 2
Gawain C
Isipin mo ang nagdaang eleksyon sa inyong lalawigan. Paano mo ilalarawan
ang eleksyon sa inyong lalawigan. Sa sagutang papel, sumulat ng isang
“reflection” tungkol sa halalan ng inyong lalawigan.
346
Aralin 13: Kahalagahan ng Pamahalaan sa bawat
Lalawigan sa Kinabibilangan Rehiyon
Opo, kaunti
lamang ang huling Kailangan maipaalam
isda! sa pamahalaan ang
kakulangang ito.
Officer Go,
pakikulong nga po
ang magnanakaw
na ito.
347
Ibaba ang presyo ng
bilihin!!!
348
Tungkulin ng pamahalaan ang makapagbigay ng serbisyong
panlipunan sa mga nasasakupan nito. Bilang pagtugon sa karapatan ng
mga kasapi na magkaroon ng malusog na pamumuhay at ligtas sa
panganib, ang pamahalaan ay nagbibigay ng sapat na serbisyong
pangkalusugan sa pamamagitan ng pagkakaroon ng pampublikong health
center at ospital.
Ang lalawigan ay nangangailangan ng sapat na hukbo ng pulisya
upang bigyang proteksyon ang buhay at ari- arian ng mga tao. Sa mga
panahon ng sakuna, ang pamahalaan ang unang takbuhan ng mga tao
kung kaya’t napakahalaga na may sapat na paghahanda ito upang
masiguro na ligtas ang mga nasasakupan nito sa mga ganitong
pagkakataon.
Ano ang mangyayari kapag hindi natugunan ng pamahalaan ang
mga karapatan na ito ng kanyang mga nasasakupan?
Gawain A
Indibiduwal na Gawain
349
1. Anu- ano ang ginagawa ng pamahalaan para sa mga kasapi ng
lalawigan?
2. Ano ang nagiging epekto nito sa pamumuhay ng mga tao?
Gawain B
Pangkatang Gawain
350
Epekto sa Kalusugan ng mga Tao
Gawain C
351
Aralin 14: Paglilingkod ng Pamahalaan sa mga Lalawigan ng
Kinabibilangang Rehiyon
352
Isa pang mahalagang paglilingkod ng pamahalaan ay ang
pagkakaroon ng kapayapaan sa lugar. Hangad ng bawat mamamayan ay
magkaroon ng isang mapayapa at maayos na pamayanan. Ngunit
sadyang may mga krimeng nangyayari sa ating paligid. May mga taong
nagnanakaw at pumapatay upang magkaroon ng sapat na pananalapi;
may mga banggaan ng mga sasakyan sa kalsada; at may mga taong
holdaper, snatcher at karnaper. Kaya naman, ang pamahalaan ay
nagsisikap na makapagbigay ng paglilingkod upang mabigyan ng
katarungan ang mga taong ginawan ng krimen; mabantayan ang kanilang
karapatan; at mapanatiling ligtas at payapa ang pamumuhay sa
pamayanan.
353
bebentahan kagaya ng palengke. Ang mga nagtatrabaho naman sa mga
kompanya ay nangangailangan din ng maayos na transportasyon upang
makarating sila sa kanilang mga opisina. Kung hindi maayos ang
transportasyon, mahihirapan ang mga tao na maiparating o makarating ng
madali at maayos sa kanilang mga destinasyon.
Serbisyong
pangkapayapaan
Serbisyong
pagkalusugan
354
Serbisyong
pangkalusugan
Serbisyong
imprastruktura at
komunikasyon
Serbisyong
seguridad sa pagkain
355
Gawain B – Pangkatang Gawain
356
Aralin 15: Pakikilahok sa Mga Proyekto ng Pamahalaan
ng mga Lalawigan sa Kinabibilangang
Rehiyon
Marami ang
proyekto ng
Oo, nga! Mayroong
ating
reforestation. Ito iyong
pamahalaan,
pagtatanim ng puno
ano?
sa ating mga
kagubatan.
357
Batay sa tsart mula 1996-2012,
unti unti nang nauubos ang ating Hindi ba ang puno ang
mga kagubatan. sumisipsip ng tubig ulan
upang maiwasan ang
pagbaha.
358
Kaya mahalaga ang
reforestation na ginagawa
Sali ako diyan! Basta
ng pamahalaan.
makatulong ako sa
pangangalaga ng ating
kalikasan!
359
Kampanya sa pagpapatibay Paghikayat sa bawat mag-
ng sariling sining at kultura. anak ng lalawigan na mag-
gulayan at magtanim sa
sariling bakuran para sa
pansariling gamit.
Gawain A
Pangkalusugan Pangkapaligiran
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Pangkabuhayan Pangkultura
1. 1.
2. 2.
3. 3.
360
Gawain B
Hinihiling ng lalawigan na
maging malinis ang kapaligiran
ng bawat pamayanan.
“Agri-Tourism” program
Layon ng programa na
pangalagaan ang kapakanan
ng mga kabataan kagaya ng
proteksyon sa karahasan.
Reforestation Program
361
Gawain C
Indibiduwal na Gawain
Basahin ang sanaysay. Ano ang iyong saloobing tungkol dito?
362
Aralin 16: Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng Aking
Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon
Pagpapaunlad ng Sarili
363
mga industrya. Minsan nakikita natin na sinasala pa ito ng mga komersyal na
bilihan ng tubig. Ngunit, kadalasan kinukuhang direkta ng mga tao na
kanilang pinang-iinom araw araw. Nababalik lamang sa pinagkukunang
tubig mula sa mga ulan na sumisipsip sa mga lupa na inimbak sa mga
”watershed”. Sa puntong ito, nakikita ang kahalagahan ng wastong
paggamit ng likas na yaman. Nauubos ang supply ng ating tubig pang-inom
kung maaksaya ang ating paggamit nito. Ang watershed ay
nangangailangan ng masukal na puno upang mapanatili ang supply ng
tubig. Kung kaya ang pangangalaga at pagtatanim ng mga puno sa mga
watershed ay napakamahalaga.
364
paisa isa isa bawat sasakyan. Maaring din maging aksaya ang paggamit ng
kalakal. Nakikita naman natin ito sa pagbukas ng ilaw at gripo kahit walang
gumagamit o di kaya’y maghain ng maraming pagkain kahit wala namang
kakain. Sa huli, hindi lamang pagkain, kuryete at tubig ang mauubos kapag
hindi ito ginagamit ng wasto. Maging mga kasangkapan sa bahay ay
nasisira din kapag hindi pinagiingatan. Ang pagpapalit palit ng mga
kasangkapan ay isang halimbawa ng maaksayang pamumuhay. Ang
bawat palit ng kasangkapan ay katumbas ng pera na maari pang
mailalaan sa ibang pangangailangan. Bakit mahalaga ang pangangalaga
ng mga kasangkapan sa iyong bahay?
365
lumubog ang pagoda sa kalagitnaan ng pagdiriwang at nagsanhi ng
pagkamatay ng 250 katao.Sa pangyayaring ito, ang batang si Sajid Bulig ay
kinilalang bayani dahil sa kanyang pagsagip at pagligtas ng maraming tao
hanggang siya ay malunod at mamatay. Sa papaanong paraan ka
nakikiisa sa mga pagdiriwang at sining ng iyong lalawigan?
Sagutin ang mga tanong:
Gawain A
Pangkatang Gawain
Gawain B
Indibiduwal na Gawain
366
2. Naghahain ang magulang ng labis labis na pagkain at kapag hindi
naubos ay itinapon ang mga ito.
3. Ikinakahiya ang sariling lalawigan.
4. Nagkakalat sa lansangan dahil ang rason ay may mga basurero namang
komukolekta ng mga basura.
5. Nakikisali ang buong mag-anak sa ehersisyong bayan sa tuwing sabado
sa pook pasyalan ng lalawigan.
6. Naghingi ng pahintulot sa magulang na sasali sa “tree planting” na
gawain ng paaralan sa isang lugar ng lalawigan.
7. Ipinagmamalaki ng mga modernong bayani na nagpapaunlad ng
lalawigan kagaya ng mga guro at pulis.
8. Niyaya ang mga kaklase na may likom ng mga donasyong damit at
pagkain para sa nasalanta ng bagyo sa kanilang lalawigan.
9. Sumali sa pakontest ng barangay tungkol sa paggawa ng mga likang
sining gamit ang mga “recyclable” materials o mga puwede pang
gamitin na patapong materyales.
10. Pinili ang mga “imported” na kagamitan gayong may magandang klase
ng kagamitan na mula sa lalawigan.
Gawain C
Pangkatang Gawain
367