1

Sangguniang Aklat Para Sa

Araling Panlipunan

Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na

inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at
pribadong paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat
namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na
mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng
Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas

2
Sangguniang Aklat Para Sa Araling Panlipunan
Rehiyon III
Unang Edisyon, 2014
ISBN:

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa

Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng
Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan
ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang
kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng
karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may
karapatang-ari upang magamit ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga
tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Kasanguni: Nelia Bamba

Tagapangasiwa: Thea Joy G. Manalo
Manunulat:
Delapaz T. Waje, Ed.D. , Elenita S. Mesina
Zenaida B. Aguirre, Eliza B. Merza
Judelyn B. Baluyot, Jayne D. Galera
Belinda G. Aquino, Marjorie P. Pobre, Ed.D.
Tagasuri:

Tagaguhit:
Aldrich V. dela Cruz, Angel Ellaine C. dela Rosa, Raemon
Alvin C. Dela Peña, Ivan Lewis D. Bautista, Christelle G. De
Guzman, Ro gelio M. Lofranco

Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Publishing House, Inc.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat

(DepEd-IMCS)
Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

3
PARA SA MGA GURO,

Layunin ng Araling Panlipunan na makapaglinang ng mga kabataan sa Ikatlong

Baitang na makapagpamalas ng malawak na pag-unawa at pagpapahalaga ng
mga komunidad ng Pilipinas bilang bahagi ng mga lalawigan at rehiyon ng bansa
batay sa (a) katangiang pisikal (b) kultura; (c) kabuhayan; at (d) pulitikal, gamit ang
malalim na konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon ng tao at
kapaligirang pisikal at sosyal. Ang binubuong kaisipan ay ang malalim na pag-
unawa ng ng mga bata sa sariling lalawigan kasama ang mga karating na
lalawigan sa kinabibilangang rehiyon upang buo nito pagmamalaking mailarawan
ang sariling lalawigan at rehiyon. Sapagkat ang magiging pokus ng mga aralin ay
ang sariling lalawigan at rehiyon, maaring hindi maging sapat ang mga
pagtatalakay ng mga konseptong pangrehiyon sa Kagamitan ng Mag-aaral na
inihanda ng mga manunulat sa pambansang antas. Kung kay kaakibat na
sanggunian upang mas mapapalalim pa ninyo ang mga aralin at iangkop sa inyong
mga mag-aaral.

Ang Sangguniang Aklat Para sa Araling Panlipunan na ito ay inilaan upang

matulungan ka sa pagtuturo ng asignaturang Araling Panlipunan sa Ikatlong
Baitang. Nakapaloob dito ang talaan ng mga sanggunian, at mga karagdagang
impormasyon tungkol sa inyong rehiyon kasama ang mga lalawigan nito na
sumusuporta sa mga pagtalakay at mga gawain sa Kagamitan ng Mag-aaral at
Gabay ng Guro ( LMs and TGs). Mas mainam na gamitin ang mga impormasyon sa
aklat na ito pagkatapos talakayin ang mga aralin sa Kagamitan ng Mag-aaral Ang
mga bahagi ng sangguniang aklat ay ang mga sumusunod:
 Tuklasin Mo–naglalahad ng paksang aralin sa pamamagitan ng kuwento,
usapan, talata, mga larawan, tula, at awit tungkol sa sariling rehiyon at mga
lalawigan na kasapi nito 

 Gawin Mo-sinusubok ang pagkaunawa sa paksang aralin na tungkol sa
sariling rehiyon at mga lalawigan na kasapi nito 

Paalala: May mga pagkakataon na limitado o hindi sapat ang mga impormasyong
makikita sa aklat na ito. Mayroon ding mga impormaryong nauulit na hango sa
ibang aralin batay sa paksa. Inaasahan ang iyong pakikipagtulungan upang
maisalin sa mga mag-aaral ang wasto at sapat na kaalaman sa bawat paksa.
Hinihiling din ang maayos na pagsasagawa ng bawat Gawain upang malinang ang
mga kasanayan na nakapaloob dito.

Matagumpay na pag-aaral at pagtuturo ang hangad namin para sa inyo.

MGA MANUNULAT

4
5
Aralin 1 –Ang Mga Simbolo sa Mapa

Ang mapa ay isang larawan o representasyon sa papel ng isang

lugar na maaring kabuuan man o bahagi lamang nito, na nagpapakita ng
pisikal na katangian, mga lungsod, kabisera, mga daan at iba pa.

Ang mapa ay gumagamitimbolong upangiba’tkumatawanibang s sa iba

pang bagay. Ginagamit ang mga simbolong ito upang ipahiwatig
ang ilang mga bagay, katangian, at iba pang impormasyon ukol sa mga
lugar. Nagtuturo ito ng eksaktong kinalalagyan ng isang lugar o pook at
ng mga natatagpuan dito.

Bago pa naimbento ang mapa, ang mga tao ay gumagawa na ng

sariling simbolo upang magamit nila sa pagtunton ng lugar. Tayo rin maaring
ay maaring mag-isip ng mga simbolo ng mga bagay upang ipakita sa
mapa. Ang mga imbentong simbolo ay hindi ginagamit sa mga aktual na
mapa na nabibili. Ang mga imbentong simbolo ay pananada lamang ng
mga taong gumagamit nito. Gumuhit ng mapa ng silid-aralan. Lagyan ito ng
mga simbolo, halimbawa, simbolo ng upuan o mesa ng guro. Ipabasa sa
iyong kaklase ang mapa. Matutukoy ba niya ang kinalalagyan ng mga
upuan at mesa ng iyong guro?

Ang mga simbolo o panandang ginagamit sa aktual na mapa ay may

mga taglay na kahulugan. Kailangang malaman at maintindihan ang
bawat simbolo sa mapa upang mas madaling makilala o mapuntahan ang
isang lugar.

Madali lamang kilalanin o intindihin ang mga simbolo sa mapa.

Karaniwang ginagamit na larawan sa mga simbolo ng mga bagay ay
ang mismong hugis nito. Isang halimbawa ay ang hugis ng bundok na
kagaya nito . Kung ang lugar ay bulubundukin, nakikita ang ganitong
simbolo sa mapa. Ibigay ang sinisimbolo ng mga larawang ito.

- _________________

- _________________

- _________________

Gawain A

6
Talakayin ang bawat simbolo na maaaring makita sa isang mapa. Isulat sa
kaukulang kahon sa tabi ng simbolo ang kahulugan nito batay sa
talakayan. Ang mga simbolong ito ay maaaring nagpapahayag ng isang
anyong lupa, anyong tubig, gusali at iba pa.

SIMBOLO KAHULUGAN

7
Sagutin ang sumusunod na mga tanong:

1. Paano ninyo nabuo ang kahulugan ng bawat simbolo?

2. Kung wala sa mga naipakitang simbolo ang gagamiting pananda sa
isang lugar, maaari ba kayong lumikha ng ibang simbolo? Bakit?
3. Sa inyong palagay, paano makatutulong ang mga simbolo sa
pagbabasa ng mapa?

Gawain B

Basahin ang halimbawang mapa sa ibaba.

BULACAN

8
ZAMBALES

PAMPANGA

9
TARLAC

Punan ng sagot ang mga kahon sa talahanayan. Gawin ito sa

sagutang papel:

Pangalan ng
Lugar kung
Simbolo sa Kahulugan ng Anyong
saan ito
Mapa simbolo Lupa/Tubig o
matatagpuan
istruktura

10
Gawain C
Mapa at Simbolo

1. Iguhit ang mapa ng inyong lalawigan sa isang manila paper.

2. Isulat ang mga pangalan ng bawat bayan at lungsod sa tamang
kinalalagyan nito sa mapa.
3. Lagyan ng kaukulang simbolo at pangalan ang mahahalagang anyong-
lupa, anyong-tubig at estruktura na matatagpuan sa lalawigan.
4. Maaari mong dagdagan ang mga anyong-lupa o tubig at estruktura
na ipinakita sa naunang mapa. (Gumawa ng sariling-likhang simbolo
kung may nais kang ilagay na estruktura at walang magamit na simbolo
para rito. Ilagay mo rin ito sa ibaba ng mapa bilang pananda.)
5. Idikit sa nakalaang lugar ang inyong nagawang mapa upang makita
rin ng ibang grupo.

11
Aralin 2 –Kinalalagyan ng mga Lalawigan Batay sa Direksyon

Ang lahat ng mapa ay nakaayon sa hilaga. Kung titingnan ang mga mapa,
mapapansin sa isang panig nito ang may ganitong simbolo H. Kung ito
naman ay nasusulat sa Ingles ay N ang makikita. Ang lahat ng mapa ay
nakaayon sa hilaga. Ang kaalaman mo sa mga direksiyon ay makatutulong
nang malaki upang masanay ka sa pagbasa ng mapa.

May mga mapa naman na ganito ang ginagamit na pananda. Compass

rose ang tawag dito. Ipinapakita nito ang kardinal na direksyon o ang
primaryang direksyon, ang hilaga, kanluran, silangan at timog. Nakaturo
ito sa hilaga. Ang gawing kanan nito ay silangan at ang dakong kaliwa ay
kanluran. Timog naman ang katapat ng hilaga. Ito ang mga kardinal o
pangunahing direksyon.

May mga mapa naman na gumagamit ng North Arrow

upang ituro kung saan ang hilaga.

North Arrow

Ito naman ang compass. Ito ay

laging nakaturo sa hilaga. Nakikita mo
ba ang mga pangunahing
direksiyon na nakalagay rito?
Nakagamit ka na ba nito? Ito ay
isang kagamitan upang matukoy ang
tiyak na lokasyon. Ginagamit ito ng
mga iskawts at mga manlalakbay
upang hindi sila maligaw.

Compass

12
Paano kung ang isang lugar ay hindi eksaktong makikita sa cardinal o
pangunahing lokasyon at ito ay nasa pagitan ng hilaga at silangan?
ng timog at ng kanluran? Paano sasabihin ang kinaroroonan nito?

Kailangan nating gumamit ng pangalawang direksiyon. Ang tawag

natin dito ay ang ordinal na direksyon.

HK HS
Kung ang lugar ay nasa pagitan
ng hilaga at silangan, sinasabing ito ay
nasa hilagang-silangan (HS). Kung ang
lugar ay nasa pagitan ng timog at
silangan, ang kinaroroonan nito ay
nasa timog-silangan (TS). Samantala,
ang direksiyon pagitan ng timog at sa
kanluran ay timog-kanluran (TK).
Hilagang- kanluran (HK)
naman ang nasa pagitan ng hilaga TK at TS
kanluran. Masdan ang compass
rose na may pangunahin at pangalawang direksyon.

Kapag tumingin sa mapa, hindi naman maaring ilagay ang totoong

distansya ng bawat lugar sa isa’t isa. Ang mga g gumagamit ng pananda upang ipakita
ang dista isa sa mapa. Nakikita ang pananda sa ilalim na bahagi ng mapa kagaya ng

nasa larawan.

13
Sabihin ang hinihingi ng bawat instrumento na nakatala sa kolum.

Tanong North Compass Compass

Arrow Rose
1. Anong
direksyon ang ipinapakita?
2. Ano ang
kahalagahan ng mga ito?

1. Anu-ano ang pangunahing at pangalawang direksiyon? Paano

natutukoy ang distansya sa mapa?
2. Anong pananda ang ginagamit sa mga mapa upang malaman kung
ano ang kinaroroonan ng isang lugar?

Gawain A
1. Tingnan ang mapa ng Rehiyon III.
2. Sagutin ang mga tanong sa ibaba ng mapa.

14
Sagutin:
1. Ilang lalawigan ang bumubuo ng Rehiyon III
2. Sa anong direksiyon matatagpuan ang mga lalawigang ito?
a. Aurora
b. Bataan
c. Bulacan
d. Nueva Ecija
e. Zambales

Gawain B:

Tingnan muli ang mapa ng Rehiyon III. Punan ang bawat patlang
ng tamang direksiyon base sa kinalalgyan nito sa mapa.

1. Ang Pampanga ay nasa gawing _______________

ng Bulacan.
2. Ang Tarlac ay nasa direksiyong _____________ ng Zambales.

15
3. Ang Bataan ay nasa gawing ___________ ng Aurora
4. Ang Nueva Ecija ay nasa direksiyong __________ ng Pampanga.
5. Ang Bulacan ay nasa direksiyong ___________ ng Bataan.

6. Ang Aurora ay nasa gawing _________________ng Zambales.

7. Ang Zambales ay nasa direksiyong _____________ ng Tarlac.
8. Ang Bulacan ay nasa _______________ ng Aurora.
9. Ang Bataan ay nasa _______________ ng Zambales.
10. Ang Nueva Ecija ay nasa ____________ ng Tarlac.

Gawain C
Gamitin muli ang mapa ng Rehiyon III. Tukuyin ang mga lalawigan, bayan o
lungsod na matatagpuan sa mga pangunahin at pangalawang direksiyon.
Isulat ang mga ito sa kaukulang talulot sa bulaklak.

Gawain D
Iguhit Natin
Kasama ng iyong pangkat, iguhit ninyo ang mga panandang
ginagamit sa paghahanap ng direksiyon.
  
Pangkat I –compass
  
Pangkat II –compass rose ng pangunahing direksiyon
  
Pangkat III –compass rose ng pangalawang direksiyon

Pangkat IV  –compass rose ng pangunahin at pangalawang
 direksiyon
 
Pangkat V- North Arrow, ilagay kung saang direksiyon ito nakaturo.

16
Aralin 3 –Relatibong Lokasyon ng mga lalawigan sa Rehiyon

Maliban sa paggamit ng mga pangunahin at pangalawang direksyon, ng

distansya simbolosa iba’tatpananda,ibang bag pagtukoy ng isang lugar ay ibinabatay
din sa kinaroroonan ng mga nasa
paligid at katabing pook nito. Relatibong lokasyon ang tawag dito.
Halimbawa, kung gusto mong ituro ang kinaroroonan ng inyong bahay,
sasabihin mo ang mga katabi o nakapaligid dito. Katabi ba ito ng paaralan?
Malapit ba ito sa pamilihan? Malapit ba ito sa dagat?

Kung ang isa namang lugar sa mapa ang iyong ituturo,

sasabihin mo ang lugar na malapit dito. Hindi eksakto ang ibinibigay na
direksiyon ng relatibong lokasyon ngunit nagagamit ito upang matunton
ang lugar na nais mong makita.

Gamitin nating halimbawa ang mapang ito.

Pagbatayan natin ang plasa na nasa gitna ng lahat ng mga gusali

batay sa larawang ito. Saan makikita ang plasa? Anong gusali ang nasa
tapat nito? Anong gusali ang nasa likod nito? Paano kung ang gusaling
pampamahalaan ang pagbabatayan? Paano mo tutukuyin ang lokasyon
ng plasa? Mula sa bahay pamahalaan at kung ikaw ay nakaharap sa plasa,
anong gusali ang nasa gawing kanan mo?

17
 Mapa ng Rehiyon III

Pansinin ang mapa ng Rehiyon III. Kung-ibangiba’tlalawigan ang

pagbabatayan, nababago ang pagtukoy ng lokasyon ng mga ito.
Halimbawa, kung ang pagbabatayan ay ang Pampanga, ang lokasyon
nito ay nasa timog ng Tarlac. Ngunit kung ang pagbabatayan ay ang
Bulacan, ang lokasyon nito ay nasa silangan ng Pampanga.

Pag-aralan ang pagtukoy ng kinaroroonan ng mga lalawigan sa rehiyon.

Suriin ito sa tulong ng mapa.
1. Ang Bulacan ay nasa Timog ng Nueva Ecija.
2. Ang Nueva Ecija ay nasa Kanluran ng Aurora.
3. Ang Bataan ay nasa timog ng Zambales.
4. Ang Zambales ay nasa kanluran ngTarlac
5. Ang Tarlac ay nasa hilaga ng Pampanga.

18
Gawain A
Ang sumusunod na halimbawa ay isang paraan ng pagtukoy sa
kinalalagyan ng isang lugar gamit ang relatibong lokasyon. Subukan
mong hanapin ang sumusunod.
1. Ang Bataan ay nasa ______________ ng Tarlac.
2. Ang Aurora ay nasa _________ng Zambales.
3. Ang Bulacan ay nasa _________ng Pampanga.
4. Ang Tarlac ay nasa ________ ng Nueva Ecija.
5. Ang Pampanga ay nasa gawing _________ng Bataan.
Gawain B

Pag-aralan ang mapa. Ibigay ang mga detalye ayon sa relatibong

lokasyon ng mga lugar. Isulat ang iyong mga pangungusap sa sagutang
papel.
Halimbawa:

Ang sari-sari store ay malapit sa kabahayan.

Paaralan

1. __________________________________________________.
2. __________________________________________________.
3. __________________________________________________.
4. __________________________________________________.
5. __________________________________________________.

19
 Gawain C

Gumuhit ng isang parke. Ilagay ang sumusunod ayon sa tinutukoy na

direksiyon.
1. fountain –gitna ng parke

2. mga halamang namumulaklak –gawing silangan at kanluran ng

fountain
3. malalaking puno –sa likod ng mga halaman
4. palaruan –gawing hilaga ng parke
5. lawa –gawing timog ng parke
6. bench/mga upuan –palibot ng fountain

20
Aralin 4 –Katangian ng mga Lalawigan sa Rehiyon

Ang Rehiyon III o tinatawag na Gitnang Luzon ay binubuo ng pitong

lalawigan. Ito ay ang mga lalawigan ng Aurora, Bataan, Bulacan, Nueva
Ecija, Pampanga, Tarlac at Zambales.

Mayroon itong l4 na lungsod, 117 na munisipalidad at 21 congresyunal

distrik at 2 economic zone.

Ito ay matatagpuan sa hilaga ng NCR. Ang mga lalawigang

nakapalibot dito ay ang mga ss.: NCR sa timog, Philippine sea sa silangan,
west Philippine sea sa kanluran at Locus, CAR at Cagayan Valley sa hilaga.

Umaabot sa 21,151,874 ektarya ang lupang sakop nito. Kung saan

ang lupang ginagamit sa agrikultura ay 747,448 ektarya. Kilala ang Gitnang
Luzon sa malawak na kapatagan na nagbibigay ng malaking suplay ng
Philippines.”
Bawat lalawigan sa rehiyong ito ay nakikilala sa sariling pisikal na
katangian.

21
AURORA

Ang Aurora ay nasa rehiyon ng Gitnang Luzon at napapaligiran

ng mga lalawigang tulad ng Quezon, Bulakan, Nueva Ecija, Nueva
Vizcaya, Quirino, at Isabela. Ang Dagat Filipinas ay nasa silangang bahagi
ng Aurora. Baler ang kabesera ng lalawigan. Nalikha ang lalawigang ito
nang pagtibayin ang Batas Republika Bilang pito noong 13 Agosto 1979.

Ang Aurora ay binubuo ng walong munisipalidad. Kabilang dito

ang Baler, Casiguran, Dilasag,Dinalungan, Dinggalan, Dipaculao,
Maria Aurora, at San Luis.
Binubuo ng 3,147.32 kilometrong parisukat, ang Aurora, at nakakawing sa
Luzon sa pamamagitan ng mabatong lansangang tumatagos sa Sierra
Madre sa pagitan ng Baler at ng munisipalidad ng Bongabon, Nueva Ecija.

Maulan ang klima sa Aurora sa halos buong taon, at nakapagpapatindi

roon ang Dagat Pasipiko na nakaharap sa nasabing lalawigan.

Tagalog ang nangingibabaw na wika sa Aurora. Sumunod ang wikang

Ilokano na ginagamit sa hilagang bahagi ng Baler.

Agrikultura ang pangunahing industriya sa Aurora. Kopra at palay

naman ang mga pangunahing produkto nito.

Bataan

Ang lalawigan ng Bataan ay isang peninsula, na may lawak na

1,373.0 kilometrong parisukat, nasa katimugang bahagi ng Gitnang Luzon na
halos kumulong sa look ng Maynila upang ihiwalay ito sa Dagat ng
Kanlurang Pilipinas. Halos 80 porsiyento ng lupain ng Bataan ay
bulubundukin at kaburulan.

Binubuo ito ng mga bayan ng Morong, Orion, Pilar,

Balanga, Abucay, Samal, Orani, Hermosa, Dinalupihan, Limay,

Mariveles at Bagac.

Ang Bataan ay may populasyong 687,482 (census 2010). Tagalog

ang wikang ginagamit ng halos 90 porsyento ng mga taga Bataan,
habang mga10 porsyento naman ay Ilokano at Kapampangan lalo na ang
mga nakatira sa malapit sa Pampanga.

22
 Pangingisda ang pangunahing hanapbuhay ng mga taga Bataan,
kaya’t kilala sila -ibangsapaggawauringng“fishiba’ttraps” isda.

Ilang bahagi rin ng mga tao dito ang magsasaka na karaniwan ay

nasa bahaging silangan at hilagang Bataan.

Ang klima dito ay nahahati sa dalawang panahon, mainit mula

Nobyembre hanggang Abril at maulan mula Mayo hanggang Oktubre.

Ang Bataan ay maaaring marating sa pamamagitan ng pabibiyaheng

panglupa tulad ng bus at dyipni; pandagat kungsaan may 4 na
pangnasyunal, 1 pangmunisipal at 4 na pribadong piyer ang maaaring
pagdaungan papasok at palabas dito; at panghimpapawid kung saan maliliit
na sasakyan lamang tulad ng helicopter ang makalalapag dito.

BULACAN

Ang Bulacan ay isang primera klaseng lalawigan na matatagpuan sa

katimugan ng Gitnang Luzon, nasa 50 km hilaga ng Maynila at bahagi ng
“Metro Luzon Urban Beltway Super Region. Ago ipinagdiriwang dito bilang Araw ng
Bulacan. Ito ay tinaguriang “Gate the Northern Philippines” dahil nagsisilbing papuntang
hilaga.

Ang Bulacan ay binubuo ng tatlong pormasyong heograpikal: bahagi

ito ng Bundok ng Sierra Madre sa silangan, ng kapatagan ng Gitnang Luzon
sa bandang gitna at ng Look Maynila sa bandang timog at kanluran.

Ito ay binubuo ng 21 bayan (Obando, Bulakan, Marilao, Bocaue,

Sta. Maria, Pandi, Norzagaray, Dona Remedios Trinidad, Angat, Balagtas,
Guiguinto, Paombong, Hagonoy, Calumpit, Pulilan, Plaridel, Bustos, Baliuag,
San Rafael, San Ildefonso, San Miguel, at t
(Malolos, Meycauayan at San Jose del Monte). Kahangga ng Bulacan ang
Pampanga sa kanluran, Nueva Ecija sa hilaga, Aurora sa silangan at
Kalakhang Maynila at Rizal sa timog. Maraming ilog ang nagbibigay ng
tubig sa Bulacan tulad ng Ilog Angat na dumadaloy mula Norzagaray,
hanggang Hagonoy.

Mayroon ding dalawang panahon ang klima dito, tag-araw at tag-

ulan. Malawak ang kapatagan dito kaya’t mal
Bulacan ang ginagamit sa pagsasaka at pangingisda. Habang ang ibang

23
bahagi ay nagagamit sa industriya at pangangalakal. May bahagi rin itong
bulubundukin na matatagpuan sa gawing silangan nito.

Ang lalawigang ito ay may lawak na 2,774.85 kilometrong parisukat.

Ayon sa sensus noong 2010, Bulacan ang may pinakamalaking populasyon
sa Gitnang Luzon na may bilang na 2,924,433, at pumapangalawa sa
Cavite kung ihahambing sa populasyon ng buong bansa. Ang Lungsod ng
San Jose del Monte naman ang may pinakamalaking bilang ng tao sa
Bulacan habang Donya Remedios Trinidad naman ang may pinakamaunti.

Sa kasalukuyan, ang Bulacan ay isa sa pinaka progresibong lalawigan

sa buong bansa. Kilala ito sa mga produktong marmol, alahas, balat,
kasuotan, kasangkapan sa bahay, pananim, minatamis at mga produktong
gawa sa Bulacan.

NUEVA ECIJA

Ang lalawigan ng Nueva Ecija ang pinakamalawak na bahagi ng

Gitnang Luzon na may lawak na 5,943.62 kilometrong parisukat at
populasyong 2,228,049 (census 2010). Nakapaligid dito ang lalawigan ng
Nueva Viscaya sa hilaga, Aurora sa silangan, Bulacan sa timog at Tarlac sa
kanluran.

Binubuo ito ng mga bayan ng Aliaga, Bongabon, Cabanatuan City,

Cabiao, Carralang, Cuyapo, Gabaldon, Gapan City, General Natividad,
General Tinio, Guimba, Jaen, Laur, Licab, Llanera, Lupao, Science City of
Munoz, Nampicuan, Palayan City, Pantabangan, Penaranda, Quezon, Rizal,
San Antonio, San Isidro, San Jose City, San Leonardo, Santa Rosa, Santo
Domingo, Talavera, Talugtug at Zaragoza.

Ang mga wikang ginagamit dito ay Tagalog, Ilocano, Kapampangan,

at Pangasinan.

Malawak na kapatagan ito na unti-unting tumataas papalapit sa

kabundukan ng sierra Madre sa silangan at Bundok ng Caraballo at
Cordillera sa hilaga.

Ang Nueva Ecija ang pangunahing pinagkukunan ng bigas sa bansa kaya’t

tinawag na “Rice Granary of the Phil
Bukod sa bigas, dito rin nagmumula ang ibang suplay ng mais at sibuyas na
dinadala - ibangsa lalawiganiba’tsa Luzon. Marami ding manukan dito.

24
 Matatagpuan din sa Nueva Ecija ang maraming pagawaan ng
‘sidecar’ ng traysikel.

PAMPANGA

Ang Pampanga ang pinaka sentro ng Gitnang Luzon, nasa silangan

nito ang Bulacan, Tarlac at Nueva Ecija sa hilaga, Zambales sa Kanluran at
Bataan sa timog-kanluran nito. Ito ay may lawak na 2,044.99 kilometrong
parisukat at populasyong 2,340,355 ayon sa sensus noong 2010.

Ang Pampanga ay isang malawak na kapatagan. Liban sa Bundok

Arayat na nakatayo sa gitna nito, at mga bahagi ng bundok Zambales sa
kanluran. Binubuo ng tatlong lungsod, San Fernando, Angeles, Mabalacat,
at mga munisipalidad tulad ng Mexico, Lubao, Sasmuan, Minalin, San Simon,
Porac, Floridablanca, Guagua, Macabebe, Apalit, Masantol, San Luis, Sta.
Rita, Bacolor, Sto. Tomas, Sta. Ana, Magalang, Arayat at Candaba.
Kapampangan ang wikang ginagamit ng buong lalawigan.

May dalawang klima dito, Tag-ulan at tag-araw. Pagsasaka,

pangingisda at pag-aalaga ng hayop ang pangunahing hanapbuhay ng
mga taga rito bukod sa mga pagawaing-kamay, at pagproseso ng pagkain.

TARLAC

Ang Tarlac ay lalawigan sa Gitnang Luzon na may lawak na 2,736.64

kilometrong parisukat at may populasyong 1,273,240 ayon sa tala sa sensus
2010.

Binubuo ito ng 17 munisipalidad gaya ng Concepcion, Capas, Paniqui,

Gerona, Camiling, Bamban, La Paz, Victoria, Moncada, Santa Ignacia, San
Jose, Mayantoc, San Manuel, Pura, Ramos, San Clemente, Anao at ang
Lungsod ng Tarlac. Ilocano, Tagalog, Kapampangan at Pangasinan ang
mga wikang ginagamit dito kaya’t tinatawag
Nasa hilaga nito ang Pangasinan, Pampanga sa timog, Nueva Ecija sa
silangan, at Zambales sa kanluran. Halos 75% ng kalupaan dito ay
kapatagan sa silangan at ang nalalabing bahagi ay burol at kabundukan sa
gawing kanluran. Ito ay itinuturing na pinakamalamig na lalawigan sa
rehiyon.

25
 Agrikultura ang pangunahing pinagkakakitaan ng lalawigan. Tubo at
bigas ang pangunahing produkto dito.

Zambales

Ang Zambales ay nasa kanlurang bahagi ng Gitnang Luzon. Ito ay

may lawak na 3,714.83 kilometrong parisukat. Nasa hilaga nito ang
Pangasinan, Tarlac at Pampanga sa silangan, Bataan sa t Philippine Sea’ sa kanluran.
Halos 60% ng l natitirang bahagi ay baybayin at kaunting kapatagan.

Binubuo ito ng 13 munisipalidad, ang Subic, Castillejos, San

Marcelino, San Antonio, San Narciso, San Felipe, Cabangan, Botolan, Iba,
Palauig, Masinloc, Candelaria, Sta. Cruz, at ang nag-iisang lungsod ng
Olongapo. Ayon sa tala sa 2010 sensus, 761,713 ang dami ng tao dito
kabilang ang Lungsod ng Olongapo. Malaking bahagi ng populasyon ng
Zambales ang gumagamit ng wikang Tagalog na umaabot sa halos 35%
nito. Ang nalalabing 65% ay gumagamit ng wikang Sambal, Ilocano at
kapampangan.

Dalawa rin ang klima dito tulad ng ibang lalawigan sa rehiyon,

tag-ulan at tag-araw.

Kilala ang Zambales sa matatamis na manga na siyang pangunahing

produkto dito. Ang mga baybayin naman dito ay lalong kilala bilang
pasyalan at paliguan na naging hanapbuhay din ng mga taga rito.
Malawak ang kabundukan mineralkaya’tdinang maramingnakukuhadito.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Anu-ano ang mga lalawigan na bumubuo sa iyong rehiyon?

2. Anu-ano ang mga katangiang nabanggit sa bawat lalawigan?
3. Anu-ano ang mga lugar na nakapalibot sa
Bulacan? Bataan? Nueva Ecija?
Zambales? Tarlac?
4. Aling lalawigan ang may pinakamalaking sukat ng kalupaang
sakop? Alin naman ang pinakamaliit?
5. Anong lalawigan ang malaking bahagi ay kabundukan? Alin naman
ang malaking bahagi ay kapatagan?
6. Sa mga nabangit na lugar, may alam ba kayong tanyag na
anyong lupa o anyong tubig? Anu-ano naman ito at saang lugar ito
matatagpuan?

26
 7. Paano nagkakaiba at nagkakapareho ang mga lalawigan sa
iyong sariling rehiyon?

Gawain A

A. Batay sa nabasa, ilarawan ang kabuuang pisikal na katangian ng

mga lalawigan sa iyong rehiyon. Alin kaya sa mga lalawigan ang
tinutukoy ng bawat bilang? Hanapin ang mga sagot sa puzzle at isulat
sa sagutang papel.

1. Ang lalawigan na halos ay bulubundukin at may mahabang baybayin?

2. Ang lalawigan na kapatagan maliban sa nag-iisang bundok sa gitna at
bahaging bulubundukin sa kanluran?
3. Ang lalawigan na ang mga lugar ay kapatangan ngunit ang kanlurang
bahagi ay bulubundukin.
4. Ang lalawigan na tinatawag na kamalig ng Pilipinas.
5. Ang lalawigan na tinaguriang ‘Gateway to the North” at kalapitan nito sa Kalakhang
Maynila?

N U E V A E C I J A

A B B A T A A N P Q

C D E F G H I A R T

J K L M N O G S T A

U Y B E H N M P S R

V B U L A C A N T L

W Z C P I K N Q U A

X A M F N U E V A C

Y A D G J L O R V Z

P Z A M B A L E S Y

27
 B. Batay sa inyong sagot sa itaas, igihit sa inyong sagutang papel ang
karaniwang pisikal na katangian ng mga lalawigan sa inyong rehiyon.

Gawain B

A. Punan ng tamang impormasyon ang bawat kahon sa ibaba upang

makumpleto ang talaan ng mga katangian ng mga lalawigan.

Katangian ng mga Lalawigan sa

Gitnang Luzon

Lalawigan Lokasyon Direksiyon Laki Anyo

B. Sabihin kung anong direksyon ang tatahakin ng mga tao kung sila ay
pupunta sa mga lugar ng rehiyon sa bawat bilang.
1. Papuntang ___________ mula sa _____________?
2. Papuntang ___________ mula ________________?
3. Papuntang ___________ mula ________________?
4. Papuntang ___________ mula _______________?
5. Papuntang ___________ mula _______________?

28
Gawain C

Paghambingin ang mga sumusunod na pares ng lalawigan nang hindi

lalampas sa tatlong pangungusap bawat isa.
1. Bulacan at Zambales
2. Nueva Ecija at Aurora
3. Pampanga at Bataan
4. Tarlac at Bulacan
5. Zambales at Nueva Ecija

Aralin 5 –Popuplasyon sa Aking Pamayanan

“O Jing at Ding, eto ang kailangan

ninyong isaliksik. Alamin ninyo ang
populasyon ng iba- ibang pamayanan
dito sa a pupunta sa bahay
pamahalaan upang makuha ang
mga datus na kailangan natin. “Opo, Gina
Tandaan ang mga bilin ko!” Reyes!

29
 “Eto ang kailangan nating mga datus:

1. Ilan ang populasyon ng limang barangay sa Lungsod/bayan

2. Ilan ang mga babae at lalaki sa bawat barangay?
3. Ilan ang mga bata at ilan ang mga matatand

“Huwag kalimutang magpasalamat pagkatapos impormasyon na kailangan. At sa

huli, magalang na magpaalam sa mga tumulong sa atin.”

“Nakuha na na
impormasyong kailangan
natin. Ngayon ay tingnan
natin at pag-aralan ang
populasyon sa bawat
barangay sa at

30
Tsart Blg.1 Dami ng Populasyon

Populasyon ng Limang Barangay sa Lungsod ng San

Jose del Monte
Ayon sa 2010 Census Population and Housing (Appoximated
value)
Barangay Populasyon
Assumption 4560
San Martin de Porres 2775
Sto. Nino 1 3068
Sto. Nino 2 3478
Lawang Pare 4284

Populasyon ng Limang Barangay ng Lubao

Ayon sa 2010 Census Population and Housing (Appoximated
value)
Barangay Populasyun
Sta. Maria 2 295
Sta. Barbara 1 673
Remedios 3 437
Sta. Cruz 13 785
San Juan 2 298

Populasyon sa Lalawigan ng Tarlac

Ayon sa 2010 Census Population and
Housing (Appoximated value)
Bayan Populasyon
Anao 10,973
Concepcion 139,832
Gerona 83,084
Moncada 56,183
Tarlac City 318,322

31
 Populasyon ng Limang Barangay sa Bayan
Botolan
Ayon sa 2010 Census Population and Housing
(Appoximated value)
Barangay Populasyon
Belbel 460
Burgos 1605
Naculcol 1119
Moraza 1018
Villar 2306

Tsart Blg.2 Bilang ng mga Babae at Lalaki

Barangay Babae Lalaki Kabuuan

Assumption 2072 2488 4560
San Martin de Porres 1435 1340 2775
Sto. Nino 1 1587 1481 3068
Sto. Nino 2 1751 1727 3478
Lawang Pare 2310 1974 4284

Barangay Babae Lalaki Kabuuan

Belbel 220 240 460
Burgos 816 789 1605
Naculcol 569 550 1119
Moraza 505 513 1018
Villar 1136 1170 2306

Barangay Babae Lalaki Kabuuan

Sta. Maria 1 131 1 164 2 295
Sta. Barbara 825 848 1 673
Remedios 1 697 1 740 3 437
Sta. Cruz 6 806 6 979 13 785
San Juan 1 134 1 164 2 298

32
 Barangay Babae Lalaki Kabuuan
Anao 6780 4193 10973
Concepcion 88689 51143 139832
Gerona 39952 43132 83084
Moncada 28451 27732 56183
Tarlac City 153475 164847 318322

Tsart Blg. 3 Bilang ng Matatanda at Bata

(Paalala: Gamitin ang datus ng mga pamayanan sa sariling bayan/lalawigan.)

Barangay Bata Matatanda Kabuuan

Assumption 2821 1739 4560

San Martin de Porres 1690 1085 2775

Sto. Nino 1 1752 1316 3068

Sto. Nino 2 2091 1387 3478

Lawang Pare 2219 2065 4284

Barangay Bata Matatanda Kabuuan

Belbel 188 272 460

Burgos 723 882 1605

Naculcol 557 562 1119

Moraza 563 455 1018

Villar 941 1365 2306

33
 Barangay Anak (edad 0- (edad 15-patas) Kabuuan
14)

Sta. Maria 997 1 298 2 295

Sta. Barbara 727 946 1 673

Remedios 1491 1 946 3 437
Sta. Cruz 5 977 7 808 13 785

San Juan 997 1 301 2 298

Barangay Bata Matatanda Kabuuan

Anao 5226 5747 10973

Concepcion 56245 83587 139832

Gerona 51194 31890 83084

Moncada 21367 34816 56183

Tarlac City 112450 205872 318322

34
Sagutin batay sa datus mula sa nabasang kuwento.

1. Ilang barangay ang kinunan nina Jing at Ding ng

impormasyon tungkol sa populasyon? Anu-ano ang mga ito?
2. Anong barangay ang may pinakamaliit na bilang ng naninirahan?
3. Anong barangay ang may pinakamalaking bilang ng naninirahan?
4. Aling mga barangay ang mas maraming naninirahan na babae kaysa
sa lalaki?
5. Anu-anong barangay naman ang mas marami ang nakatirang
matatanda kaysa sa mga bata?
6. Sa palagay ninyo aling mga barangay ang maraming nag-
aaral? Bakit mo nasabi ito?
7. Aling mga barangay naman kaya ang sa palagay ninyo ang
maraming nagtatrabaho? Bakit mo nasabi ito?
8. Sa barangay na maraming bata, ano ang magandang magkaroon
para sa kanila? Ano naman ang mainam magkaroon kung maraming
matatanda ang nakatira sa barangay? Bakit?
9. Bakit kaya may malaki at may maliit na populasyon ang mga
pamayanan?
10. Ano kaya ang epekto ng malaki at maliit na populasyon?

Gawain A

A. Ang nasa ibaba ay isang uri ng grap na hindi kumpleto ang

detalye. Gawin itong isang bar grap sa pamamagitan ng
paglalagay ng tamang bar sa bawat barangay gamit ang mga
impormasyon sa tsart bilang 1.

5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Ass 35St.Mrt SN 1 SN 2 LP
 Gawain B

Batay sa sumusunod na bar grap, sagutin ang sumusunod

na tanong. Isulat ang tamang sagot sa sagutang papel.

1. Alin sa mga barangay ay ang may pinakamaraming nakatirang

mga babae? Alin naman ang pinakamarami ang mga lalaki?
2. Aling mga barangay ang mas marami ang nakatirang lalaki
kaysa sa mga babae?
3. Paghambingin ang bilang ng mga babae sa mga barangay
ng Lawang Pare at ng San Martin.
4. Paghambingin ang bilang ng mga lalaki sa mga barangay
Assumption at Sto. Nino1.
5. Aling barangay ang pinakakaunti ang populasyon?

36
Gawain C

Pag-aralang muli ang datos ng limang barangay sa San Jose del Monte.
Paghambingin ang mga barangay na nabangit sa pamamagitan ng
pagbuo ng mga pangungusap.

Halimbawa:
Sa limang barangay, mas nakararami ang mga bata kaysa matatanda.

1. _________________________________________
2. _________________________________________
3. _________________________________________
4. _________________________________________
5. _________________________________________

37
Aralin 6 –Populasyon sa aking Rehiyon

Ang pamayanan ay maaaring barangay, bayan, lalawigan, rehiyon,

bansa o buong daigdig. Ito ay kinabibilangan ng mga tao na siyang
bumubuo ng populasyon. Dalawang uri ang karaniwang pagsukat ng
populasyon. Ang isa ay ang simpleng pagbilang ng mga tao sa isang
pamayanan. Ang isa ay ang pagsukat ng kapal ng populasyon batay sa
dami ng taong naninirahan sa bahagi nito.

Ginagamit ang mapa ng populasyon sa pagtukoy ng bilang ng

mga taong naninirahan sa bawat pamayanan. Nagagamit din ang
ganitong mapa sa pagtukoy at paghahambing ng populasyon ng mga tao
sa iba’t ibang lugar.

Suriin natin ang ating rehiyon. Bawat lalawigan sa ating rehiyon ay

may i-bianga’tdami ng populasyon.
Kung titingnan natin sa mapa, may
lalawigan sa Gitnang Luzon na malapit sa
kabisera ng ating bansa, ang National
Capital Region, kung saan marami ang
mga sentrong pangkomersyo at industrya.

Ano sa palagay ninyo ang

epekto nito sa laki ng populasyon sa
rehiyon?

Gaano kalaki o kaliit ang

populasyon ng ating rehiyon? Suriin ang
datos na nakalap tungkol sa populasyon
sa rehiyon noong 2010.

Lalawigan Populasyon (Sensus 2010)

Aurora 201,233
Bataan 687,482
Bulacan 2,924,433
Nueva Ecija 2,228,049
Pampanga 2,340,355
Tarlac 1,273,240
Zambales 755,621

38
Pananda: 100,000 katao

Tingnan muli ang mapa ng ating rehiyon, gaano kalaki ang

nasasakupan nito?
Pag-aralan ang talahanayan sa ibaba.
TALAHANAYAN NG LAWAK NA SAKOP NG MGA LALAWIGAN SA REHIYON III

Lalawigan Land Area(km2)

Aurora 3 147.32

Bataan 1 372.98

Bulacan 2 774.85

Nueva Ecija 5 943.62

Pampanga 2 044.99

Tarlac 2 736.64

Zambales 3 714.40

39
 Pag-aralan sa mapa ang kapal ng populasyon sa bawat lalawigan
ng Gitnang Luzon at ang talahanayan tungkol dito. Bakit kaya magkakaiba
ang bilang ng mga tao sa iba’t ibang lalawig paglalarawan ng bawat lalawigan ng
rehiyon. Nakakatulong ba ito upang
mabigyang rason ang pagkakaiba-iba ng mga populasyon ng mga
lalawigan sa rehiyon?

Lalawigan Katangian ng Pangunahing

Anyong Lupa Hanapbuhay
Dami ng Tao
o Tubig

Aurora Malawak na Agrikultura Tingnan sa

kabundukan (pangingisda mapa
May at pagsasaka)
mahabang
baybayin

Bataan Malawak na Pagsasaka Tingnan sa

kabundukan, mapa
Pangingisda
halos
paggawa ng
napapaligiran
fishtraps
ng dagat

Bulacan Malawak na Pagsasaka, Tingnan sa

kapatagan paggawa ng mapa
mga
May bahagi
produktong
ng
marmol,
bulubundukin
paggawa ng
alahas,
pangingisda
komersyo

Nueva Ecija Malawak na Pagsasaka Tingnan sa

bahagi ang mapa
Pag-aalaga ng
kapatagan
hayop,
pataas na
paggawa ng
elebasyon

40
 palapit sa sidecar
kabundukan
ng Sierra
Madre,
Caraballo at
Cordillera

Pampanga Malawak na Pagsasaka Tingnan sa

kapatagan mapa
Pangingisada
at komersyo

Tarlac Malawak na Agrikultura

kapatagan

Zambales Malawak na Agrikultura

bulubundukin
Pagmimina,
Mahabang turismo
baybayin

Magkakaiba- iba rin ang mga pangkat ng tao na kabilang sa populasyon

ng bawat lalawigan.

Sa ating rehiyon, malaking bahagi ang mga pangkat-pangkat

ayon sa kanilang ikinabubuhay. Ang buong rehiyon ay tinatawag na
kamalig ng bansa dahilan sa malawak na kapatagan na taniman ng palay.
Marami dito ang mga magsasaka, ngunit marami rin naman ang may ibang
uri ng ikinabubuhay bukod sa agrikultura. May mangingisda rin dito, mga
mangagawa sa iba’t ibang kompanya at- mga ibang establisimyento. Malaking
bahagi rin ng mga kababaihan ang nakapag-aambag sa paglago ng kabuhayan at
kaayusan ng ating mga pamayanan. Paano natin mapahahala-ibangpangkatahanng
ang tao sa ating mga lalawigan?

41
 Figure 1 Mga Uri ng Hanapbuhay ng mga Lalawigan

Lalawigan Mangagawa Mangingisda Magsasaka Kabuuan

Bulacan 4500 13402 35671 53573

Aurora 1060 2944 9595 13599

Bataan 2560 3488 11641 17689

N. Ecija 1250 200 106,596 108,046

Zambales 1985 9551 22711 34247

1. Aling dalawang lalawigan ang pinakamarami ang populasyon

ng mangingisda?
_______________________________

2. Anong lalawigan ang may pinakamaliit na kabuuang populasyon?

_______________________________

3. Aling lalawigan ang mas marami ang mangingisda kaysa sa manggawa?

_______________________________

4. Kung pagsama-samahin ang mga populasyon ng mangingisda at

magsasaka, aling lalawigan ang may pinakamarami sa buong rehiyon?
_______________________________

42
5. Alin dito ang dahilan kung bakit kakaunti ang populasyon
ng mangingisda sa lalawigan ng Nueva Ecija?
A. Mas gusto ng mga taga rito ang pagsasaka kaysa pagingisda.
B. Kakaunti lamang ang anyong tubig kung saan makapangisda
ang mga tao.
C. Mas gusto ng mga taga Nueva Ecija ang magtraba kompanya.

D. Maraming pumupunta sa mga karatig na lalawigan upang maging

magsasaka
6. Malalaki ang bilang ng populasyon sa bahaging Nuevaa Ecija at
Bulacan, marahil dahil ___________________________________.
7. Batay sa datos, aling lalawigan ang mas naaangkop ang kabuhayan
sa pagtatanim? Bakit?
___________________________________

8. Bakit pinakamarami ang pangkat ng manggawa sa lalawigan

ng Bulacan?
___________________________________
9. Alin sa mga lalawigan sa rehiyon ang maraming taong nangingisda?
__________________________________

10. Kung pagsasama-samahin ang mga manggawa at magsasaka, aling

lalawigan sa rehiyon ang may pinakamarami ng ganitong pangkat?
_______________________________

Gawain A
Isipin ang populasyon ng Rehiyon III. Alin ang pinakamalaki? Alin ang
pinakamaliit? Gamit ang mga larawan ng iba’t-ibangdami ng tao, ilagay
ang akmang larawan sa bawat lalawigan ayon sa kanilang populasyon sa
inyong sagutang papel. Tandaan na ang may pinakamalaking populasyon
ay ang may pinakamaraming tao.

43
Figure 2 Mga Uri ng Hanapbuhay ng mga Lalawigan

44
Gawain B
Tingnan ang bar grap tungkol sa populasyon ng iba matatagpuan sa ating rehiyon. Ano
ang masasabi mo tungkol sa
pagkakaiba-iba ng dami ng mga pangkat? Paghambingin ang mga
lalawigan ayon sa grap.

6. Alin sa mga lalawigan ang may pinakamaraming

nakatirang mangagawa?
___________________________________________________
___________________________________________________
7. Bakit sa palagay mo maraming nakatirang manggawa sa Bulacan?
___________________________________________________
___________________________________________________
8. Ano ang katangian ng lalawigan ng Zambales at marami ang
nakatirang mangingisda dito?
___________________________________________________
___________________________________________________
9. Paghambingin ang bilang ng mga magsasaka sa mga lalawigan ng
Aurora at Nueva Ecija. Alin ang lalawigan na mas maraming
Magsasaka? Bakit kaya?
___________________________________________________
___________________________________________________
10. Paghambingin ang bilang ng mangingisada sa mga lalawigan ng Tarlac
at Zambales. Aling lalawigan ang mas kakaunti? Bakit?
___________________________________________________
___________________________________________________

Gawain C
Basahin muli ang mga katangian ng populasyon ng mga lalawigan sa ating
rehiyon. Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa iba’t ibang p lalawigan ayon sa mga
sumusunod:
1. Maaring ihambing ang iba’t ibang pangkat karatig na lalawigan.

2. Maaring ilahad ang kaugnayan ng mga uri ng kabuhayan at uri ng

lupain ng sariling lalawigan sa karatig na lalawigan.
3. Maaring ilahad kung paano pahahalagahan-ibangpangkatiba’t sa sariling
lalawigan.

45
Gawing gabay ang halimbawang talata sa ibaba.

Ang Aking Lalawigan

Ako’y nakatira sa isang napakagandang lal nakatira dito. Malawak ang baybayin
dito kung kaya karamihan sa
hanapbuhay ay pangingisda. Malawak din ang aming bukirin kaya
marami ang nagsasaka dito. Ngunit mas marami ang mangingisda kaysa
sa mga magsasaka.
Dahil malawak ang aming baybayin maraming turista ang dumarayo dito.
Kaya’t sinisikapna lalong pagmgandahinmamamayanat mapanatiling malinis
ang aming lalawigan. Sa ganitong paraan, lalong maaakit ang mga tao na
pumunta dito.

46
 Aralin 7 –Katangiang Pisikal na Nagpapakilala-ibang ng
Lalawigan sa Rehiyon

Inimbitahan ni Faye ang pamilya ng kanyang pinsan na si Ajay na

makipiyesta sa kanila. Malapit na kasi ang Singkaban festival sa Malolos.
Manggagaling pa sa Olongapo City sila Ajay.

Usapan sa Telepono:
Paano ba pumunta
sa inyo?
Madali lang pumunta sa amin mula sa
Olongapo. Dadaan kayo sa bulubunduking
lugar ng Zambales papuntang Bataan,
maraming kabundukan din ang makikita mo.
Dadaan kayo sa sigsag na daan hanggang
marating nyo ang kapatagang bahagi ng
Bataan papasok ng Pampanga.

Halos kabundukan May malawak na kapatagan ka namang

pala ang nasa
pagitan natin
O sige, titingan na lang
namin sa mapa ang
papunta sa inyo. Asahan
mo kami sa piyesta. Sabik
na rin kaming makita
kayo, pinsan! Bye.
makikita sa Pampanga liban sa nag-iisang
bundok, ang Bundok Arayat na nakatayo sa
kalagitnaan nito. Bulacan na ang susunod na
lalawigan, halos kapatagan din, matatanaw
mo lang ang bulubundukin ng Sierra Madre sa
silangan. Lalabas kayo ng NLEX papasok sa
Pulilan, at malapit na kayo dito sa Malolos.
Naku, makulay na pagdiriwang ang
masasaksihan mo!

47
Sagutin ang sumusunod na katanungan:

  Ano ang usapan ng magpinsan na sina Faye at Ajay? 

 Anu-ano ang mga katangian ng mga lugar na madadaanan
nila Ajay mula sa Olongapo hanggang sa Bulacan? 

Lugar Katangian

Zambales Kabundukan

Bataan

Pampanga

Bulacan

Mapang Topograpiya ng Gitnang Luzon

48
 LALAWIGAN Mga Simbolong nakikita sa Ipinapahiwatig na
mapa katangiang pisikal

Aurora

Bataan

Bulacan

N. Ecija

Pampanga

Tarlac

Zambales

Gawain B

Halina't maglakbay. Sabihin kung saan matatapuan ang mga

kilalang anyong tubig at lupa ng Rehiyon –III.

Angat Dam
Mt. Pinatubo
Philippines
Philippines

Mt. Arayat Ilog Pampanga

Philippines Philippines

49
Gawain C

Iguhit ang anyong tubig o lupa na nagpapakilala sa iyong lalawigan.

Buuin ang brochure tungkol dito hikayatin ang mga tao na pumunta dito sa
pamamagitan ng paglalarawan ng kagandahan nito

Ang aking lalawigan ay ______________________.

Makikita dito ang tanyag na _______________________. Ang
anyong tubig/lupa na ito ay ____________________ marami
ang pumupunta dito dahil __________________ kaya't
inaanyayahan namin kayo na dalawin ang tanyag na
lugar na ito sa aming lalawigan. Dahil dito, masisiyahan
kayo.

50
 Aralin 8 –Mga Anyong Tubig at Anyong Lupa sa Aming Rehiyon

Basahin at pag-usapan ang sumusunod na talata.

Ang Rehiyon III ay binubuo ng pitong lalawigan ng Aurora,

Bataan, Bulacan, Nueva Ecija, Pampanga, Tarlac at Zambales. Kilala rin
ito bilang Gitnang Luzon na mayaman kalikasan.

Maraming anyong lupa at anyong tubig ang lalawigan ng rehiyon. Dito

matatagpuan ang malalawak na baybayin ng
Aurora, Bataan at Zambales na nagiging atraksyon sa mga turista,
pangisdaan at daungan. Ang mayamang lupain sa Nueva Ecija, Tarlac at
Bulacan na taniman ng palay, tubo at sibuyas at iba pang produkto mula
sa pagsasaka. Sa Zambales makikita ang kilalang bulkan ng Pinatubo. Ang
Dambana ng Kagitingan na matikas na nakatayo sa tuktok ng Bundok
Samat sa Bataan. Nariyan din ang Bundok Malasimbo, Mariveles at Bundok
Natib kung saan naroon ang Talon ng Camaliw, ang Bundok Kiligantian na
pinakamataas sa Nueva Ecija, ang Bundok Telakawa sa Tarlac at ang
Bundok Arayat sa Pampanga.

Narito rin sa rehiyon ang pangalawa sa pinakamahabang ilog sa

Luzon, ang ilog Pampanga, ang Ilog Angat sa Bulacan, kung saan naroon
ang Angat Dam na pinaglalagakan ng tubig na dumadaloy sa mga
kabahayan sa Bulacan at Kamaynilaan at ang ilog tarlac. Isang
magandang tanawin din ang mga isla ng El Grande, Capones at Potipot sa
Zambales. Kilala ito sa maputing buhanginan. Dapat din nating kilalanin ang
mga talon ng Pajanutic, Gabaldon at Palaspas, gayon din ang Bukal ng
Bubuyarok sa Nueva Ecija.

Sadyang mayaman sa kalikasan ang Gitnang Luzon. Ang mga ito

ang nagpapatanyag sa bawat lalawigan dito. Dapat nating pangalagaan
at ipagmalaki ang mga likas na yaman sa ating rehiyon.

Pag-aralan natin ang mga katangian ng ilang anyong lupa at anyong

tubig ng bawat lalawigan. Ano kaya ang masasabi natin tungkol sa mga ito?
Alin kaya dito ang nagpapakilala ng bawat lalawigan sa ating rehiyon?

51
 Ilang Ilog sa rehiyon Ilang bundok sa rehiyon

Ilog Laki Bundok Taas

Angat 1085 km2 Samat 544.7 m

Pampanga 9759 km2 Pinatubo 1,486 m

Tarlac 1900 km2 Arayat 1,026 m

SAGUTIN MO

1. Anu-ano ang nabangit na anyong tubig at anyong lupa sa Rehiyon?

2. Ano pang ibang mga anyong tubig at anyong lupa sa ating
rehiyon ang alam mo? Anu-ano ang mga katangian nito?
3. Anong masasabi mo tungkol sa bawat isang anyong lupa at
anyong tubig na nabangit sa talata?
4. Ano ang maaaring epekto ng anyong lupa at anyong tubig
na nabanggit sa lugar na kinalalagyan nito?
5. Paano ka makatutulong sa pagpapanatili ng kagandahan ng mga
anyong lupa at anyong tubig sa rehiyon?

Anyong Lupa/
Anyong Tubig
Lugar Pangalan Katangian

Bataan bundok Mt. Samat mataas,

52
Gawain A

Anong katangian ang masasabi mo sa mga anyong lupa o anyong tubig na

makikita sa ating rehiyon? Isulat sa kahon ang sagot
Gawain B

Batay sa mga tala sa itaas na natutunan mo, subuking paghambingin ang

ilan sa mga anyong lupa at anyong tubig sa rehiyon. Maaring sundan ang
pattern sa ibaba.

1. Ang Ilog Pampanga ay mas malawak kaysa Ilog Angat.

2. __________________________________________________

53
3. _________________________________________________

4. __________________________________________________

5. __________________________________________________

Gawain C

A. Ipinagmamalaki mo ba ang mga natatanging anyong lupa o anyong

tubig sa iyong lalawigan o rehiyon? Paano mo maipakikita ito?
Hikayatin mo ang iyong mga kaibigan sa ibang lugar na bisitahin ang
alin man sa mga natatanging anyong lupa at anyong tubig sa inyong
lalawigan, sa mga karatig na lalawigan o sa rehiyon. Pumili ka ng isa
na pinakagusto mo.
B. Matapos itong gawin, gumawa ng lima hanggang sampung
pangungusap tungkol sa maaring epekto ng anyong lupa o anyong
tubig na ito sa kinalalagyang lugar.
C. Gawin ito sa isang malinis na papel

54
Aralin 9 – Pagkakaugnay-ugnay ng mga Anyong Tubig at Anyong Lupa sa
Aking Lalawigan at Rehiyon

May mga anyong lupa at tubig na magkakaugnay sa ating rehiyon.

Sa bahaging kanluran ng Luzon ay may mga hanay din ng mga

bundok na sakop ng rehiyon. Ihinihiwalay ng kabundukan sa Zambales
ang gitnang kapatagan sa West Philippine Sea. Nagsimula ang mga
seksyon ng mga bundok na ito sa kabundukan ng Casibulan; ang mga
bundok na bumubuo dito ay ang bundok Pinatubo, Negron, at Kwadrado.
Ang pinakamataas na elebasyon ng kabundukan ay ang Bundok Paculao,
ang Bundok Pinatubo naman ang namumukod tanging buhay na bulkan
na nakapaloob sa mga nakahanay na kabundukan sa rehiyon.

Ang kahabaan ng kabundukang ito ng Zambales ay unmaabot sa

timog sa dulo ng tangway ng Bataan. Nakapaloob din sa kabundukang
ito ang mga bundok na nasa munisipalidad ng Bamban, San Jose, San
Clemente Mayantoc, Santa Iglesia at ang mga burol sa Camiling sa
lalawigan ng Tarlac pati na rin ang mga bundok nasa Pampanga.

Mayroon ding mga anyong tubig sa rehiyon ang magkakaugnay.

Ang kilalang ilog angat ay dumadaloy sa Norzagaray, dumadaan sa Bustos,
Baliuag, Calumpit papuntang Ilog Pampanga at palabas ng Manila Bay.

55
Sagutin ang sumusunod na katanungan:

1. Anong bundok ang nag-uugnay sa Zambales, Tarlac at Pampang?

2. Ano ang relasyon ng mga bundok sa pagkakaugnay-ugnay ng mga
lugar sa lalawigan?
3. Ano ang pinakamataas sa mga kabundukang nabanggit??
4. Anong mga lugar ang magkaka-ugnay kung ilalarawan ang kahabaan
ng kabundukang ito?
5. Anong anyong tubig ang nabanggit sa seleksyon na ipinapakita
ang pagkakaugnay-isa?sa isa’t
6. Anong bundok ang nagsilbing pinaka-una sa magkakahanay
na bundok?
7. Anong bundok ang namumukod na naging aktibong bulkan?
8. Anu-anong bayan ang dinadaluyan ng ilog angat sa
bulacan papuntang pampanga?
9. Bakit mahalaga ang pagkakaugnay-ugnay ng anyong lupa at
anyong tubig sa mga lalawigan at rehiyon?

Gawain A
Gawin ang nasasaad sa Task card

1. Itala ang magkakaugnay na anyong lupa at anyong tubig sa

inyong lalawigan gamit ang mapang topograpiya ng Rehiyon III.
2. Pumili ng lider at tagatala upang maipon ang mga datos na kailangan.
3. Isulat sa talahanayan o talaan ang magkakaugnay na mga anyong
lupa at anyong tubig na matatagpuan sa bawat lalawigan at
ipaliwanag ito.

Lalawigan: _______________

Magkaugnay na Anyong Lupa at Paliwanag

Anyong Tubig

56
4. Iulat ang natapos na gawain ng bawat pangkat. Gamitin ang
nakahandang rubric sa ibaba.

Gawain B
Panuto :
1. Sagutin ang inihandang katanungan.
2. Sumulat ng lima hanggang sampung pangungusap tungkol
sa tanong.
3. Iulat ang isinagawang gawain sa malikhaing paraan
4. Pag-aralan ang batayan ng iyong pagkamit ng puntos.

Tanong:
Paano nagkakaugnay-ugnay ang mga anyong mga lupa at anyong tubig?

Dapat tandaan na magkakaroon ka

ng puntos sa mga sumusunod:

1. Nakapagbanggit ng
maraming mga anyong tubig
at anyong lupa na makikita
sa lalawigan at rehiyon.
2. Naipaliwanag nang maayos
ang pagkakaugnay ng ilang
piling anyong lupa at anyong
tubig.
3. Nagpakita ng malikhaing
pamamaraan ng paguulat
ng sagot.

57
Gawain C
Magsaliksik ng mga anyong lupa at anyong tubig sa iyong rehiyon na
magkakaugnay? Anu-ano ang mga ito? Gumuhit ng mga
magkakaugnay na anyong lupa at anyong tubig sa inyong lalawigan
at rehiyon sa isang malinis na papel. Kulayan ito ayon sa kagustuhan
ng pangkat at hinihingi ng pagkakataon. Pag-aralan ang mga dapat
tandaan upang makakuha ng mas mataas na puntos ang pangkat.

Mga Panutong Dapat Tandaan sa

Pangkatang Gawain:

1. Pumili ng lider sa bawat

pangkat.
2. Magsagawa ng brainstorming
ukol sa paksa.
3. Makikipagtulungan sa
napagkasunduan ng pangkat
upang mapaganda ang
gawain.
4. Tapusin ang mga gawain sa
takdang oras.
5. Ipakita nang maliwanag sa
ginuhit na larawan ang
alam na mga anyong lupa
at anyong tubig na makikita
sa rehiyon.

58
Aralin 10 –Paggawa ng Mapa na Magpapakita ng Mahahalagang

Anyong Lupa at Anyong Tubig sa Sariling Lalawigan at

mga Karatig na Lalawigan

Gumawa Tayo ng Mapa

Ano ang ating ginagawa kung may dayuhang napunta sa ating

lalawigan? Hindi ba ipinakikilala natin ang ating lalawigan sa kanila. Paano
kung hindi nila napuntahan lahat ng mga magagandang tanawin sa atin?
Marahil kailangang bigyan natin sila ng mapa upang matunton nila ang
ating lugar. Halika, gumawa tayo ng mapa.

Paano nga ba gumawa ng mapa? Ano ang ating kailangan? Narito

ang ating gagawin.

1. Ang mapa ay isang larawan ng mga bagay sa ating lalawigan. Iba iba
man ang mapa, pumili na lang tayo ng ating gagawin. Mas mainam
na gawin ang pisikal na mapa upang maipakita natin ang ating
anyong lupa at anyong tubig sa ating mga bisita. Ano na nga ba ang
mga anyong lupa at anyong tubig sa ating lalawigan? Isulat natin ang
mga pangalan sa talaan.

Pangalan ng Pangalan ng
Anyong Lupa Anyong Tubig

2. Naalala ba natin ang mga simbolong nakikita sa mapa? Iguhit din

natin ang mga ito sa tabi ng mga anyong lupa at tubig na ating itinala.

59
Halimbawa:

Pangalan ng Pangalan ng
Anyong Lupa Anyong Tubig

Bundok Malasimbo Talon ng Gabaldon

3. Naalala din ba natin ang mga iba’t- ibang d aralan. Subukin nga nating isipin kung
saang direksyon papunta ang
mga naisulat nating mga anyong lupa at anyong tubig. Ilagay natin sa
mga kahon. Iwanang blanko ang kahon kapag walang makita sa
nasabing direksyon.

HK HS

TK

60
4. Ngayong naiisip na natin kung saang banda ang mga anyong lupa at
anyong tubig, alamin naman natin kung gaano kalayo ang mga ito sa
isa’t isa. Hindi natin maaring iguhit ang kaya kailangan natin gawan ng pananda ng
distansya. Subukin nating
alamin ang pananda ng distansya sa mga sumusunod.

  Gaano kalayo ang bituin sa tatsulok? 

  Gaano naman kalayo ang bituin sa bilog? 
 Gaano kalayo ang bituin sa parisukat? 

Ang bawat guhit sa ruler ay 1 (cm) sentimetro. Kung gagawin natin ang 1
cm ay 1 gawin nating 1 kilometro (k), ilang kilometro ang layo ng bituin sa
tatsulok? Tama ang iyong sagot kung ang sagot mo ay 10 kilometro. Sagutin
natin uli ang mga tanong sa itaas. Sabihin natin:

  Ang layo ng bituin ay ____ kilometro sa bilog. 

 Ang bituin ay ______ kilometro ang layo sa parisukat. 

Paano mo malalaman ang layo ng bilog at tatsulok? Paano mo naman

malalaman ang layo ng tatsulok sa parisukat?

61
 Balikan ang naisulat ninyong mga anyong lupa at anyong tubig.
Lagyan ng distansya ang mga anyong lupa at anyong tubig sa iyong mapa
batay sa inyong karanasan. Sa ngayon, hindi pa ito ang tamang distansya.
Ngunit ito ay pagtatantya kung gaano kalayo

Rehiyon III

Sa palagay ninyo makagagawa na ba kayo ng pisikal na mapa ng

iyong lalawigan at rehiyon? Subukin ninyong gumawa at ipakita sa mga
kaklase.

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Ano ang dapat na makita sa mapa?

2. Anu-ano ang mga kailangan nating malaman upang makagawa
ng pisikal na mapa

Gawain A
Tukuyin ang mga lalawigan na inilalarawan ng mga sumusunod
na pahayag. Isulat ang tamang sagot sa patlang.

_________1. Dito makikita ang Bundok Anacuao.

_________2. Dito matatagpuan ang bukal ng Bubuyarok.
_________3. Ang islang ito ay kilala na Boracay of the North ng rehiyon.

62
 _________4. Sa lalawigang ito makikita ang Mt. Maaling Aling.
_________5. Matatagpuan dito ang Pasukulan Falls.
_________ 6. Ditto matatagpuan ang Bundok Telakawa.
_________ 7. Sa lalawigang ito makikita ang Miyamit Falls.
_________ 8. Dito sa lalawigan ng _____________ makikita ang bukal ng
sibul.
_________ 9. Dito naman makikita ang Dibut bay sa lalawigan ng
_____________.
________ 10. Sa lalawigan ng ______________ matatagpuan ang isla ng
capones.
Gawain B
Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na sitwasyon.
Sagutin ang mga katanungan sa TASK CARD sa bawat istasyon
upang makuha ang piraso ng puzzle. Buuin ang puzzle ng mapa
ng mga lalawigan pagkatapos nito.

Station 1: Lalawigan: ____________________

Tanong:Tinagurian• itong pinakamalamig na lalawigan sa rehiyon.

Dito matatagpuan ang Mt. Telakawa na siyang pinakamataas
na bundok sa lalawigan. Ano ang lalawigang ito?

Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot

nang tama ang mga tanong.

Station 2: Lalawigan: ____________________

Tanong:

 Ang ilog ng __________ ay isa sa mga anyong tubig dito.

Kilala bilang isa sa pinakamalaking ilog sa bansa. Ano ang 
lalawigang tinutukoy dito?
Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot
nang tama ang mga tanong.

63
Station 3: Lalawigan: ____________________
Tanong:

 Isa sa mga dinarayong lugar ang mga anyong tubig dito.

Kilala sa mahaba nitong dalampasigan sapagkat halos 
nalilibot ito ng tubig. Ang lalawigan ito ay
_______________.? Maari nang kunin ang piraso ng puzzle
pagkatapos na masagot nang tama ang mga tanong.

Station 4: Lalawigan: ____________________

Tanong:

 Matatagpuan dito ang isla ng Capones. Saang lalawigan

matatagpuan ang ito?
Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot
nang tama ang mga tanong.

Station 5: Lalawigan: ____________________

Tanong:Ito ay•isang lalawigang may malawak na

kapatagang pinagtataniman ng palay kaya tinagurian itong

Kamalig ng Pilipinas. Dito matatagpuan ang sampung
talampakang Gabaldon falls na kilala sa napakalamig na
tubig nito. Anong lalawigan ito?

Maari nang kunin ang piraso ng puzzle pagkatapos na masagot

nang tama ang mga tanong.

Gumawa ng mapa ng Rehiyon III ayon sa nabuong puzzle. Ipakita rin

ang mga anyong lupa at anyong tubig sa bawat lalawigan. Ilagay
ang mga simbolo ng bawat isa. Huwag kalimutang isulat ang mga
pangalan ng mga ito sa tabi ng guhit na sumisimbolo sa kanila.
Ipakita sa mga kaklase ang nagawa.

64
Aralin 11.1 –Mga Lugar na Sensitibo sa Panganib Batay sa Lokasyon at Topograpiya

Bagyong Ondoy Nanalanta sa NCR

Isang sabado, Setyembre 26, 2009, libo-libong mga tao ang nakaranas
ng pagbaha dahil sa Bagyong Ondoy. Ang ilan sa mga lalawigan kasama
na ang Metro Manila ay labis na nakaranas ng pagbaha. Ang mga
mabababang lugar ang may pinakamaraming nasawi dahil sa mabilis na
pagtaas ng tubig sa mga lugar na ito.Pati mga karatig rehiyon ng III at IV-
Calabarzon ay napinsala din ng bagyo. Maraming motorista ang naantala
sa kalsada at mahigit sa 2,000 pasahero ang hindi nakauwi ng maaga sa
kanilang mga tahanan. Ayon sa National Disaster Coordinating Council o
NDCC maraming residente sa Provident Village sa Lungsod ng Marikina ang
humingi ng tulong upang sila ay mailikas dahil sa umabot na sa ikalawang
palapag ng kanilang tahanan ang baha.

Ang Panganib Dulot ng Lokasyon at Topograpiya

Kung susuriin ang Lungsod ng Marikina ay isang lambak. Ito ay

napapalibutan ng mga matataas na lugar katulad ng Lunsod ng Quezon sa
kanluran, ng lalawigan ng Rizal sa hilaga at silangan. Gayundin naman ang
Lungsod ng Maynila kung saan ang malaking bahagi ay nakatutungtong sa
tabi ng look. Mababa ang lugar ng Maynila kagaya ng Marikina at sapagkat
ito ay daanan ng maraming bagyo, mabilis ang pagtaas ng tubig sa
maraming bahagi nito. Bukod pa dito, dahil sa urbanisasyon, may ilang lugar
sa Maynila ang bahagi ng dagat na tinabunan Area” ang tawag dito.

Hindi lang bagyo ang natural na panganib sa ating rehiyon. Ang

buong bansa ay nakatutungtong sa tinatawag n saan maraming lugar ang may
aktibong bulkan at paggalaw ng mga
kontinente. Ang dulot nito ay ang karaniwang nararanasan nating lindol sa
iba’t ibang lugar ng bansa.
Anong paghahanda ang dapat gawin sa mga panahon nang bagyo?
Bagaman hindi malaman kung kailan magkakaroon ng lindol, anong
paghahanda ang maaring gawin kapag nagyari na nga ang lindol?

65
 Gawain ng Tao at ang Panganib Dulot ng
Lokasyon at Topograpiya

Sa panahon ng pananalanta ng Bagyong Ondoy naipakita ng mga

mamamayan ang pagtutulungan at pagdadamayan sa panahon ng
kalamidad. Maraming mamamayan ang tumulong upang ilikas ang mga
nasalantang kababayan. May mga nagbigay din ng mga donasyon upang
maiabot ang kanilang tulong at pagpapahalaga sa apektadong residente.

Ang ibang karatig lalawigan sa rehiyon III katulad ng Pampanga at Bulacan na

apektado din ng nasabing bagyo ay dahil sa kalapit ang mga ito ng Ipo, La
Mesa at Angat Dam na pawang umapaw dahil sa matinding pag-ulan.
Upang mapigilan ang tuluyang pagsira ng mga naturang diki ay
nagpakawala ng ilang milyong galong tubig na naging sanhi ng
matinding pagbaha sa mga naturang lalawigan. Bukod pa dito,
maalalang ang malawak na lugar ng Pampanga ay nabalot ng lahar o
ang tumigas na nagbabagang putik dulot ng pagputok ng Bulkang
Pinatubo noong taong 1991. Hindi nasisipsip ng ganitong klaseng lupa ang
tubig ulan na siyang nagaambag sa pagbaha sa mga naturang lugar. At
kahit na lumagpas sa isang dekada na ang nakalipas buhat ng pumutok
ang Bulkang Pinatubo, dama pa rin ng mga taga-Pampanga ang epekto
nito sa kanilang pamumuhay katulad nga ng pagbaha sa mga bayan
tuwing matinding pag-ulan.

Gayunpaman, ayon sa NDCC maraming mamamayan na naninirahan sa

Metro Manila ang labis na naapektuhan ang pamumuhay at kabuhayan
dulot ng pagbaha dahil sa Bagyong Ondoy. Bukod sa natural na
panganib na idinulot ng pisikal na anyo ng lugar, may mga gawain din
ang mga tao na nakakaambag sa epekto ng Bagyong Ondoy.
Pagkatapos ng bagyo ipinakita ng Metro Manila Development Authority
(MMDA) ang dami ng basura nahakot nila sa mga kanal at estero hindi
lamang sa Manila kung hindi sa iba pang lungsod ng Metro Manila.
Mahalagang makialam sa mga panganib na maaring idulot ng
kapaligiran. Pansinin ang Flood Hazard Map sa ibaba. Dito nakikita ang
antas ng pagtaas ng tubig sakaling may bagyo. Aling lugar ng NCR ang
hindi gaanong babahain kapag malakas ang pag-ulan? Saan naman ang
may mataas na pagkakataon na bumaha sa parehong dami ng ulan? Bakit
mo nasabi ito?

66
 Flood Hazard

Map

Bukod sa panganib ng bagyo, mapanganib din ang paglindol.

Pansinin ang Fault Line Map sa ibaba. Ang mapang ito ay nagpapakita ng
mga lugar na maaring maging sentro ng paglindol. Ang mga linya na
itinuturo ay tumutukoy sa mga lugar na Malaki ang ang pagkakataon na
mangyayari ang paglindol. Batay sa mapa, saang mga lugar ito sa ating
rehiyon? Anong mga paghahanda ang dapat gawin upang maiwasan
ang sakuna?

67
 Isa pang panganib na maaaring danasin dulot ng lindol o malakas na
pag-ulan ang pagguho ng lupa. Pag-aralan ang mapa sa ibaba.

Aling mga lugar sa rehiyon ang mataas ang posibilidad na magkaroon

ng pagguho ng lupa. Ano ang maaaring dahilan nito?

Sagutin Mo

1. Anong kalamidad ang tinukoy sa balita?

2. Anu-ano ang naranasan ng mga mamamayan
sa nangyaring kalamidad?
3. Bakit may mga lugar na mabilis at mataas ang naranasang
pagbaha? (iangkop sa pangyayari)
4. Paano ipinakita ng mga mamamayan ang pagtutulungan
at pagdadamayan sa pahanon ng kalamidad?

68
Pangkalahatang Dami -NgIbangBagyoBahagiNg Sa Ib
Pilipinas Sa Buong Taon
Bilang ng bagyo
3.7 bagyo 2.1
bagyo 1.9
bagyo 1.1
bagyo 0.6
bagyo
0 bagyo

69
(Palitan ng Drowing –ilagay din ang mga lungsod)

Gawain A
Pangkatang Gawain

Pag-aralan ang mga lugar na sensitibo sa panganib batay sa lokasyon

at topograpiya nito gamit ang iba’t-ibang hazard maps. Ang bawat
pangkat ay inaasahang matutukoy at matutunton mula sa hazard maps ang
mga lugar na sensitibo sa panganib.

70
 Mga Panutong Dapat Tandaan sa
Pangkatang Gawain:

1. Pumili ng lider sa
bawat pangkat.
2. Basahing mabuti ang mga
gawain sa “Task
3. Magsagawa ng brainstorming
ukol sa paksa.
4. Paghandaang mabuti ang
pag-uulat ng pangkat.
5. Lahat ay makikipagtulungan
sa gawain ng pangkat.
6. Tapusin ang mga gawain sa
takdang oras.

Pangkat 1 at 2:

Paksa: Pagguho ng Lupa

Kagamitan: Mapa ng Pagguho ng Lupa
 Pag-aralan ang mapa ng pagguho ng lupa. 

 tuntunin ang mga lugar na maaaring labis
na maaapektuhan ng pagguho ng lupa. 
Mga Gabay na Tanong:
 Aling mga lugar ang may mataas na antas na maaaring
maapektuhan ng pagguho ng lupa? 

 Bakit kaya mas mataas ang posibilidad ng pagguho
ng lupa sa mga lugar na ito? 
Pangkat 3 at 4:
Paksa: Bagyo
Kagamitan: Mapa ng Tinatayang Bagyo sa Bawat Taon

  Pag-aralan ang Mapa ng Tinatayang Bagyo sa Bawat Taon. 

 Tuntunin ang mga lugar na maaring maapektuhan ng bagyo. 

71
Mga Gabay na Tanong:
 Aling mga lugar ang mataas ang antas na maapektuhan ng
bagyo? 
 Aling lugar ang katamtamang antas na maaaring na
maapektuhan ng bagyo?
 Aling mga lugar ang mababa ang antas na maapektuhan ng
bagyo? 

Gawain B
Punan ng impormasyonRetrievalang“DataChart.” Itala an lalawigan/lungsod sa unang
kolum, ang katangiang pisikal nito sa ikalawang
kolumn at ang mga panganib na maaaring maranasan dito dahil sa
topograpiya at lukasyon ng naturang lugar. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.

Lalawigan Pisikal na Sensitibo sa Anong Panganib?

Katangian (lindol/bagyo/landslide)

72
Gawain C
Pangkatang Gawain
Isagawa ng buong pangkat. Sundin ang mga dapat tandaan sa
pangkatang Gawain.
1. Gumupit ng tig-isang larawan o news clip ng mga kalamidad na
naganap sa ating rehiyon at naganap sa ibang rehiyon.

2. Sa dalawa hanggang tatlong pangungusap paghambingin ang

dalawang larawan ng mga kalamidad.

3. Gumamit ng sagutang papel sa pagsulat ng mga pangungusap.

Maaring sagutin ang mga sumusunod na gabay na tanong.

a. Ano ang kalamidad na naganap sa ating lalawigan at rehiyon?

b. Ano ang nangyari sa mga tao at ari-arian?

c. Ano ang mga pagtugon ng mga tao sa kalamidad?

d. Gaano naman ang mga pinsalang dulot ng kalamidad kung

ikumpara sa nangyari sa ibang rehiyon?

73
Aralin 11.2 –Maagap at Wastong Pagtugon sa mga Panganib na Madalas
Maranasan ng Sariling Rehiyon

Nag-uusap ang magkakaibigang Jose, Marco, Ana at Linda ukol sa

mga nangyari pagkatapos ng pananalanta ng Bagyong Ondoy.

Jose: Ano ang naranasan ninyo noong panahon ng Bagyong Ondoy?

Ana: Umabot hanggang baywang ang baha sa amin.
Linda: Nabalitaan ko sa radyo na maraming tao ang naapektuhan
ng bagyo. Marami ang mga humingi ng tulong para sila ay
mailikas.
Marco: Marami ang hindi nakapaghanda sa mabilis na pagtaas ng
baha.
Naitala ang sumusunod na datos ng mga
apektadong pamilya sa Rehiyon III

Bilang ng Apektadong Pamilya sa Rehiyon III

AFFECTED
REGION Barangays Families Persons
REGION 1 6 84 253
REGION II 2 140 700
NCR 171 42,666 176,894
REGION III 219 51,594 247,284
REGION IV-A 569 235,769 1,493,772
REGION IV-B 4 720 3,600
REGION V 3 1,191 6,441
TOTAL AFFECTED 974 332,164 1,928,944
Data from the National Disaster Coordinating Council as of Sept. 29, 2009

Jose: marami nga pala talaga ang naapektuhan ng pagbaha dulot

ng bagyo.
Linda: Paano ba tayo makapaghahanda sa
pagbaha?
Ana: Kailangan may paghahandang gagawin
bago ang bagyo o pagbaha. Tulad ng
pagawa ng emergency kit na may lamang
pagkain, first aid kit, flash light, mga damit
at radyong de batirya.
Jose: Sa panahon naman ng bagyo o baha
kailangang manatili sa bahay at makinig
sa balita. Huwag tayong lulusong sa baha
dahil maaari tayong magkasakit.
Marco: Pagkatapos ng bagyo iwasang pumunta

74
 sa mga lugar na binabaha pa, patuloy
na makinig sa radyo.
Linda: Ngayon alam ko na mahalagang
maghanda sa pagdating ng ano mang
sakuna. Ito ay para sa kaligtasan nating
lahat.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong

1. Ano ang nangyari noong Bagyong Ondoy?
2. Ano ang naranasan ng mga tao?
3. Bakit sila humingi ng tulong?
4. Ano ng nararapat gawin sa pagdating ng isang bagyo?
5. Paano ka makakapaghanda sa panahon ng bagyo?

Maagap at Wastong Pagtugon sa Baha

Bago Mangyari ang Baha

 Maghanda ng emergency kit na may lamang pagkain,

 flashlight, radyong de baterya, kapote at mga damit, gamot. 
  Alamin ang antas na makaranas ng pagbaha sa inyong lugar. 
 Makinig sa balita ukol sa pagbaha sa inyong lugar. 

Sa Panahon ng Baha

 Makinig sa radyo ng balita tungkol sa kalagayan ng pagbaha

 sa inyong lugar. 
 Huwag lulusong sa baha upang makaiwas sa sakit. 

Pagkatapos ng Baha

 Mikinig sa radyo ng balita tungkol sa mga lugar na apektado pa

 ng baha. 
 Iwasang pumunta sa mga lugar na binabaha pa. 

Maagap at Wastong Pagtugon sa Bagyo

Bago Mangyari ang Bagyo

 Maghanda ng emergency kit na may lamang pagkain,

 flashlight, radyong de baterya, kapote at mga damit, gamot. 
 Alamin sa balita ang antas ng bagyo at saang direksyon ang
tatahakin nito. 

75
 Sa Panahon ng Bagyo

  Iwasang lumabas ng bahay sa panahon ng bagyo. 

 Makinig sa balita tungkol sa bagyo. 

Pagkatapos ng Bagyo

 Manatili sa bahay hanggang may abiso nang ligtas nang lumabas

.
 Tingnan ang pinsalang naidulot ng bagyo sa tahanan.

Maagap at Wastong Pagtugon sa Lindol

Paghahanda sa Lindol

 Maghanda ng emergency kit na may lamang pagkain, flash

 light, radyong de baterya, at mga damit, gamot. 
 Makilahok sa mga earthquake drills. 

Sa Panahon ng Lindol
 Isagawa angck, “DuCover and Hold.”
 Iwasan ang pagkataranta (panic

Pagkatapos ng Lindol

  Mabilis at maayos na lumabas ng gusali o bahay. 

 Siguraduhing ligtas ang gusali o bahay bago pumasok ulit dito. 

Maagap at Wastong Pagtugon sa Pagguho ng Lupa

Bago ang pagguho ng Lupa

 Tukuyin ang mga lugar na mataas ang posibilidad ng

 pagguho at iwasang magtayo ng anumang istruktura rito. 
 Maging alerto kung nagkaroon ng lindol o kaya ay
malakas at matagal na pag-ulan na maaaring maging sanhi
 ng pagguho 
 Gumawa nang maayos na plano sa paglikas kung
gumuho ang lupa. 
Sa Panahon ng pagguho ng lupa

 Agad na lisanin ang lugar patungo sa mas mataas na

pwesto.
76
 Pagkatapos ng pagguho ng lupa

  Makinig sa balita tungkol sa naganap na kalamidad 

 Lumayo muna sa lugar na gumuho dahil baka may
kasunod pang pagguhong mangyari 

 Magpatulong sa mga rescuers kung may
nangangailangan ng tulong sa gumuhong lugar 

Gawain A
Pangkatang Gawain

Gumawa ng graphic organizer tungkol sa maagap na pagtugon sa iba’t ibang

sakunang naranasan o maaring maranasan sa sariling lugar.

Pangkat 1 - Maagap at Wastong Pagtugon sa Bagyo

Kasama ang Pagbah a at “ Storm surge

Pangkat 2 - Maagap at Wastong Pagtugon sa Pagguho

ng lupa (landslide)
Pangkat 3 - Maagap at Wastong Pagtugon sa Lindol

Mga Panutong Dapat Tandaan sa

Pangkatang Gawain:

1. Pumili ng lider sa
bawat pangkat.
2. Basahing mabuti ang mga
gawain sa “Task
3. Magsagawa ng
brainstorming ukol sa paksa.
4. Paghandaang mabuti ang
pag-uulat ng pangkat.
5. Lahat ay makikipagtulungan
sa gawain ng pangkat.
6. Tapusin ang mga gawain
sa takdang oras.

77
Gawain B
Pangkatang Gawain
Batay sa karanasan o mga napakinggan sa mga magulang o telebisyon at
radyo, ano ano ang mga dapat tandaan sa mga panahon ng mga
sakuna? Mag’brain storm”angkatatsamapunanngng iyong p impormasyon ang “Data
Retrieval Chart”. Isul manila paper na ibibigay ng inyong guro.

Mga Maagap at Wastong Pagtugon sa mga Kalamidad

Lindol Storm surge at Bagyo at baha Pagguho ng
Tsunami Lupa
1. 1. 1. 1.
2. 2. 2. 2.
3. 3. 3. 3.
4. 4. 4. 4.
5. 5. 5. 5

Gawain C
Sa nagdaang mga araw ay nakaranas ng matinding sakuna ang maraming
lalawigan sa Pilipinas. Bilang pakikiisa, inatasan kang gumawa ng isang
“information kit” para sa mga batnanglamankagaya ng “information kit” na ito? Pumili
ng isang kagaya ng bagyo at pagbaha, pagguho ng lupa o paglindol. Isipin ang

dapat gawin ng mga bata bilang paghahanda. Maaring gumawa ng

“outline” kagaya sa ingibabasagutang.papelIsulat. sa saril

I. Bago dumating ang sakuna

II. Habang nangyayari ang sakuna

III. Pagkatapos mangyari ang sakuna

78
Aralin 12 –Mga Pangunahing Likas na Yaman ng mga Lalawigan sa Rehiyon
Mga Likas na Yaman ng Rehiyon III

Ang Rehiyon III ay higit na kilala sa tawag na Gitnang Luzon o Gitnang

Kapatagan. Katatagpuan ito ng mga budok at ilang mga lugar na malapit
sa mga baybaying dagat. Binubuo ang Rehiyon III ng mga lalawigan ng
Bataan, Bulacan, Nueva Ecija, Pampanga, Tarlac, Aurora at Zambales.

Ang Gitnang Luzon ang pinakamalawak na kapatagan sa Pilipinas. At

dahil ang lupain nito ay patag, ang pangunahing ikinabubuhay ng mga
mamamayan dito ay ang pagsasaka.

Ito ang dahilan kung bakit nangunguna ang Gitnang Luzon sa pag-
aani ng palay.

79
 Ang rehiyong ito ang tinaguriang Kamalig ng Pilipinas (Rice Granary
of the Philippines). Nangunguna rin ang Rehiyon III sa pagtatanim ng tubo.

Sa lahat ng lalawigan nito, Nueva Ecija ang umaani ng pinakamaraming

palay sa rehiyon kaya tinatawag itongan“Bang Palay”.

Matatagpuan din sa rehiyon ang

maraming minahan. May malaking deposito
ng chromites sa Zambales, tanso at asbestos sa
Tarlac at luwad sa Pampanga.

Ang pangingisda ay isa rin sa

pinagkukunan ng kabuhayan ng mga Zambal
( mamamayan ng Zambales).

Ang mga lalawigang malapit sa tabing-

dagat tulad ng Bataan ay kilala naman sa
paggawa ng asin at bagoong na isda.

Makikita rin sa Rehiyon ilang anyong tubig gaya ng Ilog Pampanga, Ilog
Pasig-Potrero, ilog Agno at Ilog Angat na pawing pinagkukunan ng patubig
sa mga pananim, inumin, elektrisidad at iba pang kalakal na siyang
ikinabubuhay ng mga tao sa mga tabi nito. Ang Bundok Arayat
(Pampanga), Bundok Samat at Bundok Mariveles (Bataan),Bundok o Bulkang
Pinatubo (nasa hangganan ng Pampanga at Zambales) ay mga
pangunahing pinagkukunan ng likas na yaman ng Gitnang Luzon katulad ng
mga table, mineral at pagkain. Kung ikukumpara sa produksyon ng mga
produkto sa buong bansa, Malaki ang naiaambag ng rehiyon sa mga
produktong pang-agrikultura.

Sagutin Mo:

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Anong Rehiyon ang tinalakay sa iyong binasa?
2. Ano ang tawag sa Rehiyon III? Bakit?
3. Anu-anong mga lalawigan ang kabilang dito?
4. Anu-anong yamang-lupa ang makikita sa bawat
lalawigan sa Rehiyon III? Yamang-tubig?
5. Anu-anong yamang gubat ang matatagpuan
dito?
7. Ano-anong yamang mineral ang mayroon dito?
8. Ganito rin ba sa iyong lugar? Anu-anong likas na
yaman ang matatagpuan sa inyong lalawigan o
rehiyon?
80
 Gawain A
Pangkatang Gawain

Ano ano ang mga yamang lupa at tubig sa sariling rehiyon? Ano ano
naman ang mga yaman sa karatig na rehiyon? Pag-usapan sa sariling
pangkat at punan ng impormasyon ang venn diagram. Gawin ito sa
sagutang papel.

Yamang
Yamang
Tubig

1.__________ 1.__________
Rehiyon 2.__________
2.__________

3.__________ III 3.__________

4.__________
4.__________

Gawain B
Pangkatang Gawain

Ilagay ang mga pangunahing likas na yaman ng mga lalawigan sa sariling

rehiyon sa data retrieval chart. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

81
Mga Yamang- Yamang- Yamang- Yamang-
Lalawigan sa Lupa Tubig Mineral Gubat
Rehiyon III

Bataan

Bulacan

Nueva Ecija

Pampanga

Tarlac

Aurora

Zambales

Gawain C

Ang mga likas na yaman ng lalawigan ay pinagkukunan ng

pangkabuhayan ng mga tao. Mahalagang mapangalagan ang mga
ito. Anong mungkahi ang maaring mong ibigay upang mapanatili ang
kasaganan ng mga likas yaman ng rehiyon? Isulat sa sariling sagutang
papel.

Mungkahi upang Mapanatili ang Kasaganahan ng mga Likas Yaman ng

Rehiyon
1._____________________________________

2._____________________________________
3._____________________________________
4._____________________________________
5._____________________________________
6._____________________________________
7._____________________________________
8._____________________________________
9._____________________________________
10.___________________________________
82
 Aralin 13.1 –Matalino at Di-matalinong Pangangasiwa ng Likas na
Yaman ng Sariling Lalawigan at Rehiyon

Pag-aralan ang mga larawan. Lagyan ng ang kahon sa gawing itaas nito kung
sa palagay mo ay matalinong pangangasiwa ng kalikasan at kung
hindi.
A B

 Lahat ba ng nasa larawan ay nagpapakita ng

 matalinong pangangasiwa sa likas na yaman? 
 Alin ang nagpapakita ng matalinong paggamit ng likas yaman?
 Ipaliwanag ang iyong sagot? 
 Alin ang hindi? Bakit mo nasabi ito? 

83
 Pangangasiwa sa Likas na Yaman

Kilala ang Pilipinas sa pagkakaroon ng saganang likas na yaman.

Mayroon tayong mayamang kagubatan, pangisdaan, at minahan sa ating
kapaligiran na nakatutulong sa pag-unlad ng pamumuhay at katatagan sa
ating kabuhayan. Makikita-ibng anglalawiganmgaorehiyonito sa i ng ating bansa.

Paano natin mapapangalagaan ang mga ito? Anu-anong mga

paraan o hakbang ang dapat gawin ng isang lalawigan o rehiyon upang
mapangasiwaan nang may katalinuhan ang mga likas na yaman na
matatagpuan sa kanilang lugar?

Narito ang ilang salik sa matalino at di-matalinong pangangasiwa ng

mga likas na yaman.

Pangangasiwa sa Yamang Mineral

Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa

1. Maagap na pagtatanim sa 1. Hindi pagsasaalang-alang sa

mga nakakalbo o masidhing kampanya hinggil sa
tiwangwang na gubat global deforestation
2. Pagpigil sa gawaing
pagkakaingin
3. Pagputol ng punong may 2. Pagkakaingin
sapat na gulang lamang
4. Pagtatanim ng punlang 3. Walang tigil na pagputol ng mga
puno bilang kahalili ng punongkahoy sa kagubatan
pinutol na puno
5. Paghuli ng mga ibon at
buhay-ilang sa panahon 4. Pagmimina nang kulang ang
lamang ng open season kaalamang panteknolohiya

84
Pangangasiwa sa Yamang Tubig

Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa

1. Pag-iwas sa paggamit ng 1. Paggamit ng dinamita, kuryete, lason

mga kasangkapang
nakapipinsala sa
pangingisda
2. Pag-iwas sa paggamit ng
bangkang de-motor sa
pangingisda
3. Pagsasaayos sa lugar ng
bakawan sa pangingisda
4. Paggamit ng lambat na
may malalaki o
katamtamang mga butas
5. Hindi pagtatapon ng dumi
at basura sa ilog, dagat,
lawa o sapa.
o cyanide, at pagsasagawa ng
sistemang muro-ami (paggamit ng
pinong lambat sa pangingisda)
2. Pagtatapon ng dumi o basura sa
mga anyong tubig
3. Kumbersyon ng mga bakawan sa
aquaculture (fishpond)
4. Pagtatapon ng dumi ng mga pabrika
sa mga katubigan na nagdudulot ng
polusyon
5. Pagpapabaya sa pagdami ng water
lily na nakahahadlang da pagdaloy
ng tubig
6. Pagtatayo ng mga bahay-iskwater sa
baybay- ilog

Pangangasiwa sa Yamang Lupa

Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa

1. Pagpapalit ng pananim 1. Ginagawang subdibisyon, mall,

upang makatulong sa pabrika, sementeryo at “golf co
pagpapanatili ng ang mga lupain sa halip na
pagiging mataba ng pagtaniman ng pangunahing pagkain
lupa 2. Labis na paggamit ng mga kemikal at
2. Muling pagtatanim g pataba
mga puno upang 3. Pagpapalit ng pananim sa mas
mapigilan ang pagguho pagkakakitaang pananim para
ng lupa maipagbili sa ibang bansa tulad ng
3. Paggamit ng mga asparagus, prutas at iba pa sa halip na
nabulok na dahon, palay, mais at tubo.
basura, dumi ng hayop
sa kompos pit bilang
pataba sa lupa
4. Pagtatanim sa pagitan
ng mga pananim upang
ang lupang ibabaw ay
mapanatiling mataba.

85
 Pangangasiwa sa Yamang Gubat

Matalinong Pangangasiwa Di-Matalinong Pangangasiwa

1. Pagkontrol sa polusyong 1. Paghuhukay upang magmina nang

idudulot ng pagmimina. walang pahintulot
2. Pag-aaral sa makabago 2. Pagsasagaawa ng pagmimina kahit
at siyentipikong walang sapat na kaalaman.
pamamaraan ng 3. Pagtatapon ng pinagminahan sa
pagmimina sa bansa ilog na nagiging sanhi ng polusyon
3. Pag-iingat sa pagkasira sa tubig.
ng lupang- minahan

Sagutin Mo:
1. Ano ang kahalagahan ng mga likas na yaman sa tao?
2. Ano ang mangyayari kung hindi mapapangasiwaan nang wasto ang
mga likas na yaman?
3. Ano ang dapat gawin ng mga mamamayan sa isang lalawigan o
rehiyon upang mapangasiwaan nang wasto ang kanilang mga likas na
yaman?
4. Bilang isang mag-aaral may maitutulong ka ba upang
mapangasiwaan nang may katalinuhan ang mga likas na yaman
sa inyong lalawigan o rehiyon? Paano?
5. Maliban sa mga natalakay tungkol sa matalino at di-
matalinong pangangasiwa sa likas na yaman, mayroon ka pa
bang maidadagdag? Anu-ano ang mga ito?
Gawain A
Pangkatang Gawai

Gumawa ng poster tungkol sa matalinong pangangasiwa ng likas na

yaman. Sumulat nang maikling talata tungkol sa ginawa.

Pangkat I –Yamang Lupa

Pangkat II –Yamang Tubig
Pangkat III –Yamang Gubat
Pangkat IV –Yamang Mineral

86
Gawain B

Ano ano ang naisip ninyong mga gawain ng matalinong pangangasiwa ng

likas yaman? Punan ang cluster Map ng hinihinging impormasyon. Isulat
ang sagot ng pangkat sa sagutang papel.

Gawain C
Pangkatang Gawain
Gumawa ng slogan kung paano mapahahalagahan ang sumusunod na
likas na yaman.
Pangkat I - Yamang mineral
Pangkat II - Yamang lupa
Pangkat III - Yamang tubig
Pangkat Iv - Yamang gubat

87
Aralin 13.2 - Matalinong Pangangasiwa ng Likas na
Yaman: Kaunlaran ng Rehiyon at Lalawigan
A. Pansinin ang mga larawan.

IMAGE_10162013_UNTV-News_PHOTOVILLE

Bulacan Photo Gallery

www.bulacan.gov.ph –

  Ano ang masasabi mo sa mga larawan? 

  Ano ang inihahatid na mensahe ng bawat larawan? 
 May maitutulong ba ang ganitong mga Gawain sa pag-unlad g
 isang lugar at ng mga mamamayang nakatira rito? 
 Paano? 

Narito ang maikling kwento tungkol sa tanyag na likas na yaman ng

isang lalawigan.

88
 Ang Ilog ng Angat

Maraming ilog ang makikita sa ating bansa. Bahagi sila ng mga likas
na yaman na ipinagkaloob sa atin. Alam mo ba ang mga pakinabang na
naibibigay sa atin ng mga ilog?

Ang Bulacan ay isa sa mga lalawigan sa Rehiyon III na may

mayamang kalikasan, sa na rito ang Ilog Angat. Sa loob ng mahigit
na apatnapung taon malaking pakinabang ang naibibigay nito sa
Metro Manila. Ito ang nagsusuplay ng tubig at inumin sa lungsod.

Ito ay umaagos mula sa Bulacan at dumadaan pababa sa Ilog

Pampanga, ito ang nagbibigay ng tubig sa halos 30,000 ektaryang lupang
taniman sa Bulacan. Ito rin ang pinanggagakingan ng halos 200 megawatt na
hydorelectrical power sa buong rehiyon. Sa laki nitong 6,600 ektarya, hindi
imposibleng mapayabong nito ang mga pananim ng mga magsasaka hindi
lamang sa Bulakan pati na rin sa mga katabi nitong lalawigan.

Malaki talaga ang pakinabang na naibibigay ng mga ilog. Kung

susubukan mong pasyalan, makikita mo ang namumukod tanging yaman
ng kagubatan. Bukod sa maganda at berdeng gubat, dito nakatira ang
mahigit 60 species ng reptilya at ampibya tulad ng ahas, palaka, pawikanat
iba pa.

Ang mga halaman at puno sa gilid ng ilog ang nagbibigay

ng proteksyon sa mga hayop na nakatira dito.

Maliban sa mga hayop at halamang matatagpuan sa paligid ng ilog,

dito rin nakatira ang maliit na komunidad ng mga Dumagat, ito ang mga
katutubong sa simula pa ay nagbabantay at nag-iingat sa
pinakamamahal nilang lugar.

89
 Marami na naipasang mga batas na nag-iingat at nagbibigay
proteksyon sa mga likas na yaman sa bansa gaya ng Forest Act of 1904,
Forest administrative Order No.7 at ang National Integrated Protected Areas
System Act of 1992 o NIPAS Act na nagdedeklara na ang mga lugar na ito
ay dapat protektahan, iwasan ang paninira sa mga likas na yaman dito at
sa halip ay isulong na maipreserba para sa mga susunod pang henerasyon
ng mga lahing Pilipino.
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_protected_areas_of_the_Philippines

http://www.nhm.ku.edu/rbrown/Rafes%20PDF%20publications/McLeod.et.al.2011.Angat.sml.pdf

Sagutin Mo:

Ano ang likas na yaman sa Bulacan na kilala dahil sa malaking

pakinabang dito?
Anu-anong mga batas ang ipinatutupad sa bansa upang mapanatili
ang mga likas na yaman na tulad nito??
Sa palagay mo, kung hindi mapapangasiwaan nang maayos ang ilog
ng Angat, marami pa kayang makikinabang na mga tao dito?
Paano nakatutulong sa lalawigan ang mga pag-iingat sa mga likas na
yamang ito sa pag-unlad ng:
a. kapaligiran
b. kabuhayan
c. turismo
Maliban sa Ilog ng Angat, may alam ka bang iba pang likas na
pinagkukunang yaman ng isang lalawigan o rehiyon?
Paano ito nakakatulong sa kanilang pag-unlad?
Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo sa pangangalaga ng mga
likas na yaman sa inyong lugar?
Gawain A
Pangkatang Gawain

Gumawa ng poster ng sumusunod batay sa kalagayan ng

inyong sariling lalawigan o rehiyon.
Pangkat I –Pagpapanatiling malinis ng
kapaligiran
Pangkat II –Pag-aalaga ng mga punongkahoy
Pangkat III –Pagtitipid sa tubig

90
 Pangkat IV –Wastong Pangingisda

Gawain B
(Indibidwal na Gawain)
Batay sa larawan, iIpaliwanag kung paano ito nakatutulong sa pag-
unlad ng isang lugar .

1. Ano ang ipinapakita

salarawan? Paano ito
nakatutulong sa pag-unlad
ng kabuhayan?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

2. Ano ang ipinapakita sa

larawan? Paano ito
nakatutulong sa pag-
unlad ng kapaligiran?

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

91
 3.Ano ang ipinapakita sa
larawan? Paano ito
nakatutulong sa pag-unlad
ng turismo?

__________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________

Gawain C
Pangkatang Gawain
Pangkat I-IV –Sumulat ng maikling tula kung paano nakakatulong sa pag-
unlad ang wastong pangangasiwa sa kalikasan. Kumatha ng ariling
pamagat.

92
Aralin 14: Ang Kapaligiran ng Aking Lalawigan at mga
Lalawigan sa Rehiyon

Ang Rehiyon III ay nasa Gitnang Luzon. Binubuo ito ng pitong

lalawigan, ang Aurora, Bataan, Bulacan, Nueva Ecija, Pampanga, Tarlac at
Zambales. Ayon sa Kautusang Tagapagpaganap 103 na nilagdaan ni
pangulong Gloria M. Arroyo, isinama ang Aurora bilang lalawigan sa rehiyon.

Dito nakatira ang mga grupo ng Ilocano sa Tarlac, Aurora at Nueva

Ecija, Kapampangan sa Pampanga at mga bahagi ng Tarlac, Zambaleño
sa Zambales at Tagalog sa Bulacan at ilang bayan ng Nueva Ecija, Bataan,
Aurora at Zambales. Dito rin matatagpuan ang ilang grupo ng mga
Dumagat.

Ang rehiyon ay kilala sa malawak na kapatagan ng Tarlac,

Pampanga, Nueva Ecija at Bulacan kayat tinaw at ang Nueva Ecija bilang
‘bawakngannitongng palay’ sakahan. Pagtatanim ng palay, mais, kamote, tubo at mani
ang
pangunahing ikinabubuhay ng mga tao rito.

Bukod sa pagsasaka, nabubuhay din sa pangingisda, paggawa ng

bagoong, tuyo at asin ang mga taong nakatira sa mahahabang baybayin
ng Aurora, Zambales at Bataan dahil nakaharap ang mga lalawigang ito sa
karagatan. Kilala rin sa Gitnang Luzon ang mga Ilog Pampanga at Angat
dahil sa lawak at pakinabang dito.

Malawak din ang kabundukan sa rehiyon. Narito ang Bundok Pinatubo sa

Zambales, Arayat sa Pampanga, Samat, Natib at Mariveles sa Bataan at
Kiligantian sa Nueva Ecija. Umaabot naman sa lalawigan ng Tarlac, Nueva
Ecija, Aurora at Bulacan ang Bulubundukin n pagmimina sa ikinabubuhay ng mga tao
dito. Ang mga yamang mineral
tulad ng asbestos, tanso, chromite, semento, pilak at ginto ay namimina rito.

Pangangalakal din ang isa pang ikinabubuhay ng mga taga Gitnang

Luzon. Narito ang Subic Bay Metropolitan Authority, Clark Development
Corporation at ang Bataan Export Processing Zone na sentro ng mga
kalakalan dito. Dala na rin ng kalapitan ng rehiyon sa Kamaynilaan, lalo na

93
ang Bulacan na tinaguriang “Gateway to the N industriyalisado na rin ang ilang
lalawigan sa rehiyon.

Ang mga mamamayan dito ay totoong masisipag sapagkat kahit

nasa bahay ay mayroon silang napagkakakitaan. Ang pag-aalaga ng
manok, baboy at itik, paglililok, paggawa ng kasangkapan, paglalala
at paggawa ng alahas ang ilan sa mga pinagkakakitaan ng mga
mamamayan dito.

Nararanasan ang dalawang uri ng klima dito, tag-ulan sa buwan ng

Hunyo hanggang Oktubre at tag-araw naman mula Nobyembre
hanggang Mayo. Ibinabagay ng mga mamamayan dito ang sarili at
hanapbuhay sa klimang nararanasan nila.

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Anu-ano ang katangian ng bawat lalawigan sa rehiyon?

2. Anu-anong anyong lupa at anyong tubig ang matatagpuan sa inyong
lalawigan at rehiyon?
3. Anu-ano ang mga panahon na karaniwang nararanasan sa inyong
lalawigan at rehiyon?
4. Paano naaapektuhan ang hanapbuhay ng mga tao ng pisikal
na kapaligiran ng lalawigan at rehiyon?

Gamit ang napag-aralan na sa mga nakaraang aralin, punan ang Data

Retrieval Chart sa ibaba nang angkop na kasagutan. Sagutin ang mga
sumusunod na tanong.

1. Ano ang natatanging pisikal na kaanyuan ng bawat lalawigan?

2. Ano ang mga anyong lupa na nagpapakilala sa bawat lalawigan?
3. Ano ang mga anyong tubig na natatangi sa bawat lalawigan?
4. Ano ang mga klima na karaniwang nararanasan sa buong taon
sa bawat lalawigan?

94
 Lalawigan Natatanging Mga Mga Anyong Klima
Pisikal Anyong Tubig
naKaanyuan Lupa

Aurora

Bataan

Bulacan

Nueva Ecija

Pampanga

Zambales

Tarlac

Pag-aralan ang mapang topograpiya. Alamin ang mga anyong lupa at anyong
tubig sa mga lalawigan.

95
Gawain B
Magkakaroon ng “field trip”-aaralngmgasa pangkatiba’ti lalawigan ng rehiyon. Gamit
ang kaalaman sa mga nakaraang aralin,
ilarawan ang lalawigan na itinakda ng guro sa iyo sa pamamagitan ng
pagguhit ng mga akmang simbolo sa sasagutang mapa. Anu-ano ang
mga anyo
ng lupa at anyong tubig na makikita dito? Anu-ano ang mga katangian ng
lalawigan na pupuntahan ninyo? Anong uri ng panahon ang madalas na
nararanasan dito?

Ipaguhit sa piraso ng mapa ng bawat lalawigan ang katangiang pisikal nito.

Gawain C
Tingnan ang mapa ng Rehiyon III. Gamit ang kaalaman sa mga
nagdaang aralin, ilarawan ang mga lalawigan sa rehiyon sa pamamagitan
ng pagsulat ng 1-2 talata tungkol dito. Maaring paghambingin ang dalawa
o higit pang lalawigan sa rehiyon. Sagutin muna ang mga tanong sa Gawain
A bilang gabay upang mas maayos ang paglalarawan ng mga napiling
lalawigan.

96
97
Aralin 1.1 Pinagmulan ng mga Lalawigan sa Kinabibilangang
Rehiyon

Paano Nabuo ang Aking Rehiyon?

Ang Gitnang Luzon ang may pinakamalawak na kapatagan sa buong

bansa. Dito nanggagaling ang suplay ng bigas sa maraming lalawigan dito
sa Pilipinas kaya tinagurian itong “Rice gra

Noong una, anim na lalawigan lamang ang sakop ng rehiyon III: ang
Bataan, Bulacan, Nueva Ecija,Pampanga, Tarlac at Zambales. Dala ng pag-
unlad ng mga lalawigan, naibilang na ang mga malalaking lungsod gaya
ng Olongapo City ng Zambales at Angeles City sa Pampanga. At
nagsunuran naring napasama ang mga Lungsod ng Balanga City sa
Bataan, Cabanatuan, Palayan, Munoz, gapan at San Jose sa Nueva Ecija,
San Fernando at Mabalacat City sa Pampanga, San jose del Monte,
Malolos at Meycauayan City ng Bulacan at Tarlac City.

Sa bisa ng Executive Order 103, naisama rin ang Aurora bilang

lalawigan na dati ay sakop ng Rehiyon IV. Umabot na sa 21 lungsod at
lalawigan ang Rehiyon III.
Ang kasalukuyang mga lalawigan at lungsod sa rehiyon ay
nabuo upang mas lalong matugunan ang mga pangangailangan ng
bawat mamamayan dito. Isa sa mga magandang dahilan ng
pagsamasama ng mga lalawigan na ito ay ang pagiging magkalapit ng
kanilang mga pinagmulan na hitik sa kasaysayan.
Alamin ang mga kwento ng mga lalawigan sa rehiyon

Ang Lalawigan Ng Pampanga

Ang lalawigan ng Pampanga ay isang malawak na
kapatagan.Pagtatanim ng palay at tubo ang pangunahing hanapbuhay
ng mga tao dito.

Kapampangan ang wika nila dito. Ang Pampanga ay may mga

katutubong awitin tulad ng O Caca, Atin Cu Pung Singsing, Oyan na Ing

98
Papel, Aruy, Atsing Rosing at Patag A Bundok.Ilan sa mga sayaw ay ang
mga Sapatya,Basultu at Kuraldal.

Sa mga Kapampangan nagmula ang mga masasarap na duman,

turones de kasoy at iba pang minatamis. Mahilig din silang mag-alaga ng mga
baboy, baka, kambing at iba pang napapakinabangang alagang hayop.Ang
pag-aalaga ng hayop ay may malaking kapakinabangang nakukuha tulad ng
masarap na tocino at longganisa.Ang
mga produktong ay nakakarating sa iba’t iban

Kilala din ang bayan ng Dolores, San Fernando,probinsya ng

Pampanga sa paggawa ng parol na maibebenta sa malaking halaga at
nakakarating sa ibang bansa bilang export product. Ang mga taga-Betis
Pampanga naman ay marunong at pulidong gumawa ng mga
kasangkapang muwebles na may iba;t ibang disenyo.Mayroon ding
kilalang lugar sa pagbabantay at pag-aalaga ng itik, yan ang Apalit
Pampanga na namana ang talentong ito kay Panday Pira. Ang Sto. Tomas
ay kilala sa paggawa ng mga paso at banga na ginagamit sa pagluluto.

Napaliligiran ng tubig ang mabababang lugar ng Masantol at

Macabebe sa Pampanga.Dito nagmula ang mga isda, hipon , alimango
at talangka na ibinebenta sa Divisoria at at sa iba pang lugar sa Maynila.

Namumukod tangi ang mga katutubong Kapampangan dahil sa

kanilang natatanging tradisyon,pag-uugali at paraan ng kanilang
pananamit maging sa pagbibigay respeto sa mga nakatatanda,
pakikisama sa ibang tao,paghahanda ng pagkain at iba pa.

Sila rin ay mga taong tahimik, magalang, marunong

tumanggap ng bisita,mababait,tapat at matulungin sa mga kaibigan at
nangangailangan pero matapang at nakakatakot kaaway at kalaban.

Paghalik sa kamay at pagmamano ang paraan ng pagbibigay

respeto sa mga nakatatanda. Uso pa rin sa mga Kapampangan lalaki ang
pagbibigay sa mga babae. Ang mga lalakeng Kapampangan ay
nakatataas at makapangyarihan sa lipunan.Siya ang namumuno sa
labanan, pangrelihiyon at sa barangay.Siya rin ang namamagitan sa sigalot
ng pamilya.

Malinis sa katawan at sa kabahayan ang mga

Kapampangan.Madalas silang naliligo sa ilog para maglinis ng katawan.

99
 Dahil na rin sa malaking impluwensya ng mga kastila sa mga
Kapampangan ang mga bayan ng Pampanga ay may kanya-kanyang
kapyestahang pinagdiriwang.Kinuha ang mga pangalan ng kanilang mga
barangay at bayan sa mga patron na kanilang kinilala tuwing araw ng
pyesta. Nagbibigay respeto sila sa pamamagitan ng siyam na araw na
pagnonobena para sa patron.

Ilan sa mga kilalang pyesta sa Pampanga ay ang mga

pyesta ng Sta. Lucia sa Sasmuan, Pyesta ni Apung Iro o San Pedro sa
Apalit at at pyesta ni Apung Rita.

Isa rin sa mga selebrasyong panrelihiyon ng Pampanga ang

Santacruzan o ang Pyesta ng Krus.Ginanganap ito tuwing buwan ng mayo
kung saan nabibigyan buhay ng mga Kapampangan ang paghahanap ni
Emperador Constantino sa Emperyong Romano sa ina na si Reyna Elena at
sa krus na pinagpakuan kay Kristo.Isa ang prusisyon ng sagala na
kumakatawan sa iba’t ibang kababaihan sa Bi
Birheng Maria.

Ang “Ligligan Parol” ay isa ringsa sele

Pampanga.Ito ay labanan ng mga naglalakihan at naggagagndahang
mga parol na-ibangmaykulayiba’tatilawna parang sumasayaw sa bawat
kislap.

Naniniwala din sa mga kasabihan o pamahiin ang mga

kapampangan na ginagawa nilang gabay at babala sa kanilang mga
pang-araw-araw na pamumuhay.Halimbawa, kung may nakasalubong o
dumaan na itim na pusa sa harapan mo ito ay nangangahulugang may
masamang mangyayari at kapag ang isang babae ay naglihi ng kambal
na saging siya ay manganganak ng kambal.
Ang Lalawigan ng Bulacan

Pinaniniwalaang nagmula ang pangalan ng Bulakan dahil sa

maraming bulaklak namumukadkad dito ng marating ito ng mga Kastila.
May paniniwala din na sa salitang bulak na d
Isa pang salita na sinasabing pinagmulan ay ang salitang burak
dahil maraming tubigan o latian dito.

Ayon sa mga tala, noong panahon ng mga kastila, ang lalawigan ng

Bulacan ay isa sa apat na alcaldias ng Provincia de Pampanga na ang
kabisera ay ang Bulakan, Bulacan.

100
 Ang paghahati-hati ng mga pamayanan bilang lalawigan at bayan
ay bahagi ng pag-oorganisa ng buong kolonya ayon sa pangangailangan
ng mga kastila. Kinubkob ang Intramuros sa Maynila at ginawang matibay
na moog. Binuo ang mga lalawigan na susuporta sa mga
pangangailangan nila sa Intramuros. Isa na rito ang Bulacan na nakita
nilang maunlad. Dito unti-unting nabuo ang mga bayan ng Malolos,
Calumpit, Hagonoy, Polo at Bulakan.

Noon pa mang ika-18 siglo, kinikilala na ang mayamang lalawigan ng

Bulacan hindi lamang sa yamang lupa kundi pati sa kalakalan dahil sa
kalapitan nito sa Maynila. Ito ang nagdulot ng malaking pag-unlad sa buong
lalawigan hanggang sa ngayon.

Ang Lalawigan ng Nueva Ecija

Ang pagkakapanganak ng lalawigan ng Nueva Ecija ay dulot ng

maigting na pagnanais na maikalat ang Kristiyanismo at gawing
Kristiyano ang grupo ng mga pagano.

Unang narating ng mga misyonerong Agustino ang Gapan at unti-

unting pinasok ang mga bayan papuntang Norte. Sakop pa rin ng hilagang
Pampanga ang mga lugar na ito.

Nang iniwan ng mga Agustino ang kanilang misyon sa kautusan ni

Haring Carlos III, mga paring Franciscano naman ang namahala ng mga
panirahan sa mga bayan, nagtayo sila ng simbahan, kumbento,
eskwelahan at bahay pamunuan. Upang mapag-ugnay ang mga
panirahang itinatag ng mga Espanyol, nagpagawa sila ng mga daan at
tulay. Nagpagawa din sila ng Sistema ng irigasyon sa Pantabangan na
siyang pinagmulan ng teknolohiya ng pagsasaka sa lalawigan.

Naitatag lamang ang Nueva Ecija bilang lalawigan ng 1848 na

sinundan ng pagbabago ng mga lupang nasasakupan. Naging
benepisyal sa lalawigan ang malalapit na ilog Pampanga, Penaranda at
Talavera na nagbibigay sustansiya sa kalupaan ng Nueva Ecija na
nagbigay daan sa pag-usbong ng ekonomiya sa agrikultura.

ANG LALAWIGAN NG TARLAC

Ang Tarlac ay nasa Gitnang Luzon ay mayroong mahaba na kasaysayan sa

larangan ng pulitika at - himag

101
ibang mga kultura dahil ito ang pangunahing pagkakakitaan ng mga tao
umpisa kung saan-saan sila galling na lugar. Lungsod ng Tarlac ang kabisera
ng Tarlac. Nasa hangganan sila ng Timog ng Pampanga, Nueva Ecija sa
silangan, ang Pangasinan sa hilaga at Zambales sa kanluran.

Ang Tarlac ay nahahati sa 17 na munisipalidad na kinabibilangan ng

Anao, Bamban, Camiling, Capas, Concepcion, Gerona, La Paz, Mayantoc,
Moncada, Paniqui, Pura, Ramos, San Clemente, San Jose, San Manuel, Santa
Ignacia at Victoria. Lungsod ng Tarlac ang iisang lungsod dito.
Binubuo ito ng 1, 068.783 na katao ang populasyon ng Tarlac.

Ang Tarlac ay hango satarlak”slitangnamgasalit“MaKastilaat

nangangahulugang talahib sa wikang Kapampangan. Ang Tarlac ay dating
parte ng probinsiya ng Pampanga at Pangasinan. Ito ay pikahuling
probinsiya ng Gitnang Luzon na naitatag ng mga Kastila noong 1874.
Noong 1896 noong panahon ng rebolusyon sa Pilipinas, ang Tarlac ay
isa sa walong pinakaunang lalawigan na nag-alsa laban sa mga Kastila. Ito
ang naging bagong kuta ng unang Republika ng Pilipinas noong Marso
1899, matapos pabayaan ni Heneral Emilio Aguinaldo ang dating kabisera,
Malolos Bulacan. Nagtagal lamang ito ng isang buwan bago ilipat ang kuta
sa Nueva Ecija dahil sa tangkang paghuli kay Aguinaldo ng mga
Amerikano na tinaksan niya.
Ang Kasaysayan ng Zambales
Ang Zambales ay makikita sa Rehiyon ng Gitnang Luzon. Marami ang
lugar dito na pwede nating pagbakasyunan. Maraming mga dagat na
gustong-gustong puntahan ng mga-ibang lalawiganturistapatimgas ibang
rehiyon. Isa sa magandang pagbakasyunan ay ang Anawangin Cove sa
bayan ng San Antonio sa lalawigan ng Zambales.
Anawangin Cove

http://yabagmc.files.wordpress.com/2011/02/anawangincove1.jpg https://encrypted -
tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcR0DNSLZDA8iBbsRkuHP09GxPJ5Tpnb_HkCmHAU2y8lNZR92MrT

102
 Ang Anawangin Cove ay isang dagat na may parang suklay na korte
ng kweba na mayroon malinis at puting buhangin. Walang kalsada dito.
Mapupuntahan lamang ito sa pamamagitan ng 30 na minuto na biyahe
gamit ang isang bangka mula sa barangay ng Pundaquit sa bayan ng San
Antonio. Ito ay dinadayo ng mga karamihang turista sa kalapit probinsiya
pati sa ibang rehiyon.

Kilala ang lalawigan sa produktong ito na mangga, dahil sa isa ito sa

may pinakamatamis na manga sa bansa. Hitik na hitik sa bunga ang prutas
na ito sa lalawigan simula ng buwan ng Enero hanggang Abril. Ang mga
magagandang dagat naman ditto ay dinadayo ng mga turista lalo na sa
panahon ng tag-init.

Ang Zambales ay nahahati

sa 13 munisipalidad at isang lungsod.
Kasama sa mga munisipalidad ng
Zambales ay Botolan,
Cabangan,Candelaria,
Castillejos, Iba, Masinloc, Palauig,
San Antonio, San Felipe, San
Marcelino, San Narciso, Sta. Cruz at
Subic. Ang isang lungsod nito ay
Olongapo.
Agrikultura ang
pangunahing industriya ng
Zambales. Kasama sa mga
pangunahing mga produkto ay
palay, mais at gulay. Pangingisda, pagtatanim at pagmimina ang
bumubuhay sa kanila.

103
 ANG PROBINSIYA NG BATAAN

Ang Bataan ay dating teritoryo na pagmamay-

ari ng Pampanga at corregimiento ng Mariveles
kasama ang Maragondon sa Cavite, mas kilala ito dati
na “Vatan”g .ito noongItinata1754niGobernador
Heneral Pedro Manuel Arandia. Ang lalawigan na ito
ay naging bahagi ng makasaysayang kaganapan sa
bansa. Ang Hukbong Pandagat ng Olandes ay
sinubukang panghimasukan ang bansa noong 1647 at pinagpapatay
ang mga mamamayan ng Abucay.

Noong huling bahagi na 1700 ang kinatatakutang si Limahong ay

ginamit ang Lusong Point sa kanlurang bahagi ng Bataan bilang lugar na
pagdaraungan ng kanyang hukbo para sakupin ang Luzon. Ang Bataan ay
isa sa mga unang lalawigan na nag-aklas laban sa mga Kastila noong
panahon ng rebolusyon. Lubos na nakilala ang Bataan noong Ikalawang
Digmaang Pandaidig dahil dito naganap ang madugong pakikipaglaban
ng mga pwersang Pilipino at Amerikano laban sa mga Hapon. Sa ngayon ito
ay nasusulat sa kasaysayan ng mundo.
http://www.centralluzon.com/content/view/21/53/1/1/

ANG PROBINSIYA NG AURORA

Ang Aurora ay isang lalawigan ng Pilipinas na

matatagpuan sa Rehiyon ng Gitnang Luzon. Baler
ang kabisera nito. Pinalilibutan ang lalawigan ng
Aurora ng mga lalawigan ng Quezon, Bulacan,
Nueva Ecija, Nueva Vizcaya, Quirino at Isabela. Sa
silangan ng Aurora ay ang Dagat Pilipinas.

Noong 1572, si Juan de Salcedo, isang Kastilang

manlalakbay ang unang Europeo na bumista sa rehiyon habang
ginagalugad niya ang hilagang baybayin ng Luzon. Bumisita rin si Salcedo
sa bayan ng Casiguran, Baler at Infanta. Ang mga naunang misyonero sa
lalawigan ay ang mga Pransiskano na nagtatag ng misyon sa Baler at

104
Casiguran noong 1609. Hindi naglaon ito ay pinamahalaan ng mga
misyonerong Agustino at Recolletos dahil sa kawalan ng mga tauhan ng
mga Pransikano. Ang Aurora ay dati ring bahagi ng lalawigan ng Quezon
na ipinangalan sa asawa ng dating Pangulong Quezon na si Aurora bilang
parangal sa kanyang maybahay. Noong Agosto 13, 1979

http://www.aurora.ph/history.html

Sagutin Mo:

1. Saan sinasabing nagmula ang pangalan ng Bulacan?

2. Bahagi ng anong lalawigan ang Bulacan ayon sa mga tala ng mga
mananaliksik?
3. Anong katangian ng Bulacan ang binanggit sa sanaysay?
4. Ano ang sinasabing dahilan ng mabilis na pag-unlad ng lalawigan ng
Bulacan?
5. Ang lalawigan ng Nueva Ecija ay dating bahagi din ng
anong lalawigan?
6. Sino ang naging daan ng pagkakaroon ng mga daan at tulay
sa Nueva Ecija?
7. Ano ang kahalagahan ng mga daan at tulay na ipinagawa ng mga
Franciscano?
8. Paano nakatulong ang mga ilog sa pag-usbong ng ekonomiya
sa agrikultura?
9. Ano ang dahilan ng pagdating ng mga misyonero sa mga bayan
ng Nueva Ecija?
10. May maganda bang naidulot ang pagpasok ng mga Kastila sa
Nueva Ecija? Ano ito?

Gawain A
Indibidwal na Gawain

Anu-ano ang mga pangyayari sa pagbuo ng rehiyon kung saan kabilang

ang iyong lalawigan? Isulat ang tatlo hanggang limang natatanging
pangyayari sa pinagmulan ng iyong rehiyon.

105
 1. _________________________________________
2. _________________________________________
3. _________________________________________
4. _________________________________________
5. _________________________________________

Gawain B

Pangkatang Gawain. Isalaysay ang mga pagbabago sa sariling

lalawigan/rehiyon. Sundan ang mga gabay na tanong. Maghanda sa
pag-uulat.

1. Ano ang dating pangalan ng inyong lalawigan/rehiyon? Mayroon

ba?
2. Ano ang itsura ng lalawigan noon? Ano ang klase ng pamumuhay
noon?
3. Kailan nagkaroon ng mga pagbabago sa inyong lalawigan?
4. Ano ang naging resulta ng mga pagababago sa inyong lugar?
5. Paano mo mailalarawan ang lalawigan mo ngayon?

Gawain C
Pangkatang Gawain

 Batay sa narinig na mga kwento ng mga lalawigan sa rehiyon,

pagtulung-tulungan ng mga kasapi ang apagguhit ng
mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng lalawigan. Kailangang
pumili ang pangkat ng hindi bababa sa tatlong bahagi ng kasaysayan
 ng lalawigan ng itinakda sa iyong pangkat. 
 Pipili ang bawat pangkat ng mga taga salaysay ng nabuong kwento
ng lalawigan.maaaring magsaliksik ng pangyayari at idagdag sa
detalye ng kasaysayan ng lalawigang itinakda. 

106
Aralin 1.1.1 Pinagmulan ng Lalawigan Ayon sa Batas

Ang mga lalawigan/ lungsod ay nabubuo sa pamamagitan ng mga batas.

Ayon sa Local Government Code 1991, may mga hakbang na kailangang
gawin bago mabuo ang isang lalawigan batay sa sinasabi ng batas. Narito
ang mga hakbang.

1 May panukala sa kongreso na magkaroon ng

bagong lalawigan.

Titingnan ng Kongreso kung maaaring magkaroon

2 ng bagong lalawigan ayon sa ilang batayan.

Kapag nakapasa sa mga batayan, magkakaroon

3 ng botohan o plebisito ng mga botante sa
lalawigan.

Magkakaroon ng bagong lalawigan kapag

karamihan sa mga tao ay bumoto para
magkaroon ng bagong lalawigan

4 Batay sa botohan ng mga tao, isasabatas ng Kongreso ang

pagkakaroon ng bagong lalawigan.

107
 Papaano hindi naayunan ang panukalang magkaroon ng bagong lalawigan o
lungsod? Ito’y nangyayari kapag ang lalawigan/lungsod ay hindi naging karapat-
dapat batay sa mga sumusunod
na batayan.

Sapat ang Sapat ang Sapat ang laki

kinikita ng lugar dami ng ng lugar upang
upang populasyon sa mamuhay na
matustusan nasabing maaliwalas ang
ang mga panukalang mga kasapi
kasapi nito. lalawigan nito.

Ngunit kahit pa nasunod ang lahat na batayan na ito, maaring pa ring

hindi naisasabatas ang pagbuo ng bagong lalawigan. Kailangan ang
karamihan sa botante na naninirahan sa panukalang lalawigan ay boboto
na gusto nila ang pagbuo ng bagong lalawigan. Kapag hindi nakuha ang
boto ng karamihan, hindi maipapasa ang panukalang-batas.

Naiisip mo na ba kung paano nagkakaroon ng bagong lalawigan o

lungsod ayon sa batas? Tuklasin natin kung paano naging lalawigan/lungsod
ang ating lugar at karatig nito sa ating rehiyon.
Basahin natin ang mga pangyayari sa pagbuo ng isang
lalawigan/ lungsod sa rehiyon natin.

Basahin natin ang mga pangyayari sa pagbuo ng isang

lalawigan/ lungsod sa rehiyon natin.

108
 ANG LUNGSOD NG MABALACAT

Ang Lungsod ng Mabalacat sa lalawigan ng

Pampanga ay tinatawag na “Makati mga tuntunin ng
pamamahala at pag- unlad.

Ang kasalukuyang kinatawan sa Kongreso ng

panahong iyon, si Cong. Carmelo Lazatin ay nag-
akda ng House Bill No 2509 noong Agosto 16, 2010 na
gawing lungsod ang dating bayan ng Mabalacat.
Ang panukala ay naging batas sa ilalim ng Republic Act 10164 na nilagdaan
ni Pangulong Benigno Simeon Aquino III.

Ang Republic Act 10164 ang nagpatibay sa pagiging isang ganap na

lungsod ng Mabalacat sa bisa ng plebisito na ginanap noong Hulyo 21, 2012
na nagtala ng 14, 078 botong katumbas ng 72% ng kabuuang populasyon
ng ng dating bayan.

Sa kasalukuyan, ang lungsod ay binubuo ng 27 na mga barangay.

ANG PROBINSIYA NANG PAMPANGA

Ang probinsiya ng Pampanga ay lubhang

makasaysayan, dito nagmula ang mga kilalang tao
na bahagi ng mahalagang kasaysayan nito.
Ang probinsiyang ito ay may dalawampung
bayan at tatlong lungsod. Ang tatlong lungsod ay ang
Angeles, Mabalacat at San Fernando samantalang ang
mga bayan naman ay ang Apalit, Arayat, Mexico,Minalin,
Bacolor,Candaba, Florida Blanca, Guagua, Lubao, Macabebe, Magalang,
Masantol , Porac, San Luis, San Simon, ta Ana, Sta Rita, Sto. Tomas at
Sasmuan.
Bilang isang probinsiya, ang Pampanga ay itinatag ng mga Kastila
noong Disyembre 11, 1571. Ang mga Kastila ang namalakad sa
kabuuang teritoryo ng Pampanga, maging sa mga simbahan at
pangungulekta ng buwis.
Bilang isang prubinsya, sa tawag na “La P ay isa ng malaking lalawigan na pinag-
isa o pinagsama bilang isang
malaking teritoryo ng mga Espanol. Ito ang pinakaunang Lalawiganng
itinatag ng gobyernong Kastila. Ito ay naitayo bilang misyon ng paring

109
Agostino taong 1571 kahit na may labing isang bayan na maunlad na ito bago
pa man dumating ang mga Kastila. Ito ay mula ng mamatay ang isang
matapang na Bambalito na tinatawag na Tarik Sulayman na nanguna para
labanan ang puwersang Kastila na sumakop noon sa Luzon(ang dating lugar sa
palibot ng Manila Bay )sa pamumuno ni Miguel Lopez De Legazpi. Ang
Pampanga ang pinakamatanda sa lahat ng lalawigan ng Gitnang Luzon gaya
ng Bulacan, Bataan,Nueva Ecija at ang pinakabata ay ang
Tarlac mula sa dating teritoryong tinawag na

Ang dating mga bayan ay naging lungsod katulad ng San Fernando

ay dahil sa matagumpay na kampanya ng dating mayor na si Rey B. Aquino
at Senadora Gloria Macapagal Arroyo noong Enero 6, 1997. Abril 27 ng
taong din iyon, ang kasalukuyan representante ng Tersera Distrito na si Oscar
Rodriguez ay nagpasa ng batas House Bill blg. 9267 na gawing lungsod ang
San Fernando. Pinirmahan ito ng Tagapagsalita ng Mababang Kapulungan
na si Arnulfo Fuentabella at ang taga-pangulo ng Senado na si Aquilino
Pimentel ang tsarter nang siyudad ng San Fernando noong Disyembre 4 at
13. Ang bayan na ito ay naging opisyal na lungsod noong Pebrero 4, 2001
matapos ang ratipikasyon ng Republic Act 8990 ng ginawa ni Oscar
Rodriguez at ito ang naging daan upang maging pang 99 na lungsod na
Pilipinas ang San Fernando.
Ang bayan ng Mabalacat ay naging siyudad matapos maganap ang
plebisito noong Hulyo 21, 2013. Sa pangunguna ng Commission on Election
(Comelec) pitumpu’t dalawang porsyento o 14, ang bumuto para maging lungsod ito.

Pinirmahan ini Pangulong Benigno Aquino III ang Republic Act 10164
na madeklarang lungsod ang Mabalacat matapos nitong makumpleto
ang mga kailangan sa ilalim ng pamahalaang Lokal (Local Government
Code) 1991.
Noong taong 1994 naman naging lungsod ang Angeles.

110
 ANG PROBINSIYA NG TARLAC

Ang Tarlac ay hango sa salitang

Kastila at nangangahulugang talahib sa wikang Kapampangan. Ang
Tarlac ay dating parte ng probinsiya ng Pampanga at Pangasinan. Ito
ay pikahuling probinsiya ng Gitnang Luzon na naitatag ng mga
Kastila noong 1874.

Noong 1896 habang panahon ng rebolusyon sa Pilipinas, ang

Tarlac ay isa sa walong pinakaunang lalawigan na nag-alsa laban sa
mga Kastila. Ito ang naging bagong kuta ng unang Republika ng
Pilipinas noong Marso 1899, matapos pabayaan ni Heneral Emilio
Aguinaldo ang dating kabisera, Malolos Bulacan. Nagtagal lamang
ito ng isang buwan bago ilipat ang kuta sa Nueva Ecija dahil sa
tangkang paghuli kay Aguinaldo ng mga Amerikano na tinaksan niya.

1. Sino ang nagpapanukala na magkaroon ng bagong lungsod sa

isang lalawigan?
2. Sa iyong palagay, bakit nagkakaroon ng panukala ang ilang
kasapi ng lugar upang magkaroon ng lalawigan o lungsod?
3. Maari bang maging lalawigan o lungsod kapag hindi ito isinabatas ng
Kongreso? Bakit hindi?
4. Ano ano ang mga mahalagang batayan bago magkakaroon ng
botohan para sa pagkakaroon ng bagong lalawigan o lungsod?
5. Sa sariling salita, paano naisasabatas ang pagkakaroon ng bagong
lalawigan/lungsod?

111
Gawain A
Pangkatang Gawain

Panuto: Basahin ang sanaysay tungkol sa pagbuo ng mga lungsod ng

lalawigan ng Bulacan. Punan ang talahanayan sa ibaba at iulat sa klase
ang inyong mga sagot.

Ang tatlong tatalakaying lungsod ay mula sa lalawigan ng Bulacan.

Layunin ng pagkakahati-hati ng lalawigan sa mga lungsod na lubos na
mabigyan ng kaukulang serbisyo ang mga mamamayang sakop ng lupain
ng Bulacan na may kabuuang lawak na 2,774.85 kilometrong parisukat. Kung
kaya sa paghahati ng nasasakupan, mas mabibigyang- pansin ng dagdag
na namumuno ang mga pangangailangan ng mga taong naninirahan sa
mga bagong pamayanan.

ANG LUNGSOD NG SAN JOSE DEL MONTE

Ang Lungsod ng San Jose del Monte ang itinuturing
na ika- 86 na lunsod sa bansa ay orihinal na kabahagi
Ikaapat na Distrito ng makasaysayang lalawigan ng
Bulacan.

Ang kinatawan sa Kongreso ng panahong iyon, si

Cong. Angelito M. Sarmiento ang nag-akda ng panukala
na gawing lungsod ang SanJose del Monte. Ang panukala ay naging batas
sa ilalim ng Republic Act 8797 na nilagdaan ni Pangulong Gloria
Macapagal- Arroyo noong ika-10 ng Setyembre 2000.

Sa kasalukuyan, may 59 barangay na ang bumubuo sa lungsod.

ANG LUNGSOD NG MEYCAUAYAN

Ang Meycauayan ay isa sa pinakamatandang

bayan sa lalawigan ng Bulacan at sa buong Pilipinas.

Ang kasalukuyang kinatawan noon na si

Cong. Reylina Nicolas ng Ikaapat na Distrito ng Bulacan
ay nag-akda ng HB 4397 na gawing lungsod ang bayan
ng Meycauayan. Ang panukala ay naging batas at

112
 napagtibay sa ilalim ng Republic Act 9356 na nilagdaan ni Pangulong
Gloria Macapagal- Arroyo.

Noong ika-10 ng Disyembre, 2006 sa bisa ng isang plebisito ay

naging isang ganap na lungsod ang Meycauayan mula sa
pagiging isang bayan.

Sa kasalukuyan, ang lungsod ay binubuo ng 27 na mga barangay

Bilang ng
Bumubuong
Pangalan Batas May Akda
Barangay

Lungsod ng San
Jose del Monte

Lungsod ng
Malolos

Lungsod ng
Meycauyan

Gawain B
Pangkatang Gawain

Panuto: Subuking iguhit ang mga hakbang sa pagkakaroon ng bagong

lalawigan o lungsod. Punan ang graphic organizer upang ipakita ang
mga hakbang.

1. 2. 3. 4.

113
Gawain C

Ayon sa Local Government Code ng 1991, may mga nagpapanukala sa

pagkakaroon ng bagong lalawigan o lungsod upang mas matugunan ng
pamunuan ang pangangailangan ng mga taong naninirahan dito. Sa
paanong paraan nakakatulong ang pamunuan upang mapabuti ang
pamumuhay sa lalawigan? Isulat ang iyong saloobin tungkol dito.

Panuto: Piliin ang talatang iyong bubuuin na magpapahayag ng iyong

saloobin.

Sa palagay ko, nakakabuti ang pagkakaroon ng

bagong lalawigan/lungsod __________________________________

____________________________________________________.

Sa palagay ko hindi nakakabuti ang pagkakaroon ng

bagong lalawigan/lungsod ________________________________

_____________________________________________________.

114
Aralin 1.1.2: Mga Pagbabago sa Aking Lalawigan at mga
Karatig na Lalawigan sa Rehiyon

Mga Pagbabago sa Lalawigan ng Bulacan

Ang Bulacan ay nagmula sa salitang

Tagalog na "bulak", isang halaman na mayabong
na tumutubo sa mga baybayin ng Luzon na
nadatnan ng mga Espanyol nang unang
dumating sa baybayin ng bansa, lalo na Luzon.

Ang Bulacan ay isa sa mga lalawigan ng ating

bansa na mayaman kultura at kasaysayan. Sa
ngayon, ang Bulacan ay isa sa mga pinaka-
maunlad na lalawigan sa Pilipinas.
Tinagurian itong “Northern Gateway of th matatagpuan lamang sa hilaga ng
Maynila na siyang kabisera ng bansa.

Ang lalawigan ng Bulacan ay may kabuuang lawak na 2,774.85

kilometrong parisukat at may kabuuang populasyon na 2,924,433 ayon sa
tala ng National Statistics Office (NSO) noong Mayo 2010.
Ang Bulacan ay binubuo ng 569 barangay sa 21 munisipalidad at
tatlong lungsod .Ang tatlong lungsod ay ang San Jose del Monte,
Meycauayan at Malolos na siya ring kabisera ng lalawigan. Ang mga
munisipalidad ay binubuo ng mga sumusunod: Angat, Balagtas, Baliuag,
Bocaue, Bulakan, Bustos, Calumpit, Guiguinto, Hagonoy,
Marilao,Norzagaray, Obando, Pandi, Paombong, Plaridel, Pulilan, San
Ildefonso, San Miguel, San Rafael, Sta. Maria at Doña Remedios Trinidad.
Bago pa man dumating ang mga Espanyol, ang Bulacan ay binubuo
na ng maliliit na mga nayon na tinatawag na sa pangalan ng mga bangka na ginamit
ng mga Malay sa kanilang
paglalakbay patungo sa mga isla sa ibat-ibang bahagi ng Pilipinas.
Ang mga sinaunang taong ito sa Bulacan ay tahimik, tapat at
masisipag. Ang pangunahing ikinabubuhay nila noon ay pagsasaka,
pangingisda at mga gawaing-kamay tulad ng paghahabi.
Ang lokasyon nito ang isa sa itinuturing na isa sa mga dahilan ng
mabilis na paglago ng ekonomiya at kalakalan sa lalawigan. Maraming mga
korporasyon , pamumuhunan at industriya ang pinagmumulan ng kita ng
lalawigan bagama’t nakadependeraatpangingisdarin. sa ag

115
 Ang turismo sa lalawigan ay itinuturing din na pangunahing industriya
dahil sa mahalagang papel nito sa kasaysayan ng Pilipinas at mga
pamana sa ating kultura at sining.

Alamin natin ang mga pagbabago sa lalawigan ng Bulacan.

Lalawigan ng Bulacan

1. Pagbabago sa Pangalan
Batay sa kasaysayan, ang lalawigan ng Bulacan ay nagmula sa salitang
“bulak”, isang halamang mayabong ng mga unang taong nanirahan doon sa
paghahabi ng mga sinulid at
tela na pangunahing kalakal nila noon. Sa kasalukuyan, ito ay
tinatawag ng Bulacan.

2. Pagbabago sa gusali at iba pang inprastraktura

May nakikita ba kayong pagbabago sa mga inprastraktura ng Bulacan?
Anu-ano ang mga ito? Subukin nating tukuyin isa- isa.

116
 Noon Ngayon

https://www.google.com.ph/search?q=images+of+malolos+today&tbm=isch&tbo=u&source=univ

117
3. Pagbabago sa populasyon
Tingnan ang pagbabago ng populasyon ng Bulacan. Bakit kaya mabilis
na dumami ang gustong manirahan dito?

Sagutin Mo
1. Ano-ano ang mga pagbabago noon ang napansin mo sa mga
sumusunod:
a. pagbabago sa pangalan?
b. pagbabago sa inprastraktura?
c. pagbabago sa populasyon?
2. Ano ang mga dahilan ng mga pagbabago sa iyong lalawigan o kaya sa
mga kalapit nito?
3. Pare-pareho ba ang mga pagbabago sa mga lalawigan sa
rehiyon? Bakit mo nasabi ito?
4. Paano mo maihahambing ang mga pagbabago sa lalawigan mo at
mga karatig nito? Halimbawa, anong pagbabago ang naganap sa
Pampanga? Kaiba ba ito sa Bulacan?

Mga Pagbabago sa Lalawigan Ng Pampanga

Ang Pampanga ay isa sa lalawigan ng Pilipinas na matatagpuan sa Gitnang

Luzon o Rehiyon III.Ang lungsod ng San Fernando ang kabisera nito.

Ang mga lalawigang nakapaligid sa Pampanga ay ang Zambales na nasa dakong

kanluran,Bataan sa gawing timog kanluran , Tarlac at Nueva Ecija na nasa dakong
hilaga ,Bulacan na nasa timog silangan at ang kilalang Manila Bay at dagat
patungong Rio Grande,samakatuwid ang Pampanga ay makikita sa gawing hilaga
nito.

118
 May kabuuang sukat na 2,180.7 kilometro kwadrado ang lalawigang
Pampanga at ayon sa National Statistic Office(NSO) may 1,882,730 populasyon ito.

Binubuo ang nasabing lalawigan ng 20 bayan at 3 lungsod. Ang nasabing

mga lungsod ay ang Angeles, San Fernando at Mabalacat. Ang kanyang mga
bayan ay ang Apalit, Arayat, Mexico,Minalin, Bacolor,Candaba, Florida Blanca,
Guagua, Lubao, Macabebe, Magalang, Masantol, Porac, San Luis, San Simon,
Sta Ana, Sta Rita, Sto. Tomas at Sasmuan.

Noong panahon ng kastila ang Pampanga ay isa sa pinaka mayamang

lalawigan.Umaasa ang Manila at ang iba pang probinsiya ng rehiyon sa
pagtatanim ng palay, pangingisda at mga produktung pang gubat ng
Pampanga. Pagsasaka at pangingisda ang pangunahing hanap buhay ng mga
kapampangan. Kilala rin ang Pampanga sa paggawa ng parol tuwing sasapit ang
Pasko.

Alamin natin ang mga pagbabago sa Prubinsiyang Pampanga

1. Pagbabago sa Pangalan

Ang pangalang Pampanga ay binigay ng mga Kastila dahil nakita nila ang mga
sinaunang tao na na nakatira sa tabing ilog. Tinanong nila ito kung saan sila
nakatira at ang kanilangKingpang-pangsagotningayilog”,“- “Ketang pang”naang ibig sabihin
ay sa pampang o tabing ilog.

119
Dahil hirap ang mga dayuhan na kastila na bigkasan ang katagang “ng”, nila ito ng “M”at
iniklianngan”nilaatgianawangga“”kaya“ ito ay nagin “Pampanga”.

3. Pagbabago sa Imprastraktura

Source:

http://www.dpwh.gov.ph

4. Pagbabago sa populasyon ng Pampanga

120
 Populasyun ng Pampanga

Probinsiya ng Zambales

1. Pagbabago ng Pangalan
Base sa kasaysayan ang pangalang Zambales
ay nanggaling sa wikang s
Sambal na ang ibig sabihin ay mapamahiin at
sumasamba sa mga kaluluwa ng namatay na kamag-
anak.
2. Pagbabago sa imprastraktura
Meron ka bang nakikitang pagbabago sa mga
imprasyraktura ng Zambales? Anu-ano ang mga ito?

NOON NGAYON

http://static.panoramio.com/photos/large/9841526.jpg

121
 http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5
/Iba,Zamablesjf9016_13.JPG/250px- Iba,Zamablesjf9016_13.JPG

https://encrypted-
tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTv9U2L8NVtA5kM2H8sOS8B0WG0ugF79JGIIAuyLMSAjRZ4J2cy
https://encrypted-tbn2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcRWT3EYgdbb4-
iBJBsnFSasdZAQkcTMwrKzF9H5eboGF59_M7J5

https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcR8qEZKue53HFt6nzHZDo96R6P-
4Lc76R5ocJ7VsPtIlR1LRJGY
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Iba_Savemore_market.jpg/220px-
Iba_Savemore_market.jpg

3. Pagbabago Sa Populasyon

Populasyon nin Zambales

1990 - 2010
Magkaroon ng pagtalakay sa iba pang mga lalawigan sa Rehiyon

Gawain A
Panuto: Isalaysay sa pamamagitan ng maikling talata ang mga
pagbabagong naganap sa inyong lalawigan o rehiyon. Isulat ang talata
ayon sa pagbabago ng inyong kalsada, tirahan, populasyon, at iba pa.

Gawain B
Panuto: Isalaysay sa pamamagitan ng malayang pagguhit ang mga
pagbabagong naganap iyong lalawigan noon at ngayon. Iguhit ito
sa manila paper.

Gawain C
Panuto: Pumili ng pagbabago sa inyong lalawigan na sa inyong palagay ay
nakabubuti o nakakatulong sa kaunlaran. Isadula ang mga pagbabagong
ito

Aralin 1.2: Timeline ng Makasaysayang

Pangyayarri sa aking Rehiyon

Ang timeline ay ang mahahalagang pangyayari sa buhay

nila. Ang timeline ay isang grapikong paraan ng pagpapakita ng
pagkakasunud-sunod at pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari
. ang pagkakahati-hati ng panahon sa timeline ay ayon sa
itinakdang interbal ng mga taon. Ginagamit ito upan lubos na
maunawaan ang ugnayan ng magkakasunod na pangyayari sa
kasaysayan ng iyong lalawigan.

Kasaysayan ng Zambales

Ang Zambales ay nasa bahaging baybayin ng kanlurang Luzon

na nakaharap sa West Philippine sea. Halos 60 % ng kalupaan nito ay
bulubundukin.

123
 Ang lalawigang ito ay unang narating ng mga Espanyol noong 1572 sa
pamumuno ni Juan de Salcedo. Ilan sa mga unang narating ng mga Kastila ay
ang bayan ng Subic (1572), Botolaan (1572), Masinloc (1607), Iba (1611) and
Santa Cruz (1612). Masinloc ang unang ginawang kabisera, subalit inilipat sa at
naging Iba dahil sa lokasyon nito. Ang unang Gobernador Sibil ng Zambales ay
si Kgg. Potenciano Lesaca mula 1901-1903.

Ang ngalan ng lalawigan ay nagmula sa salitang Zambal na salitang

Kastila ng Sambali. Ang Zambal ay ang wikang ginagamit ng mga unang
Autronisians na naninirahan dito.

Dito matatagpuan ang Subic bay na ginawang kampo ng

hukbong dagat ng mga Amerikano.

Narito din ang Bundok Pinatubo na sinasabing natutulog ngunit naging

aktibo at pumutok noong 1991 na tumabon sa kalupaan ng Botolan at iba
pang bayan ng mahigit 6.1 metrong lalim ng lahar.

Sagutin Mo:

Mula sa binasang kasaysayan, isulat ang mga mahahalagang

petsa o taon tungkol sa iyong binasa. Sundan ang tsart.

Mahahalagang
taon o Petsa
Makasaysayang Pangyayari

1.

2.

3.

124
4.

5.

6.

Markahan kung saang banda sa timeline ang mga sagot sa

talahanayan. Sundan ang halimbawa sa ibaba.

1900 2000
1500 1600 1700 1800

Pumutok
ang
Bulkang
Pinatubo

Kasaysayan ng Pampanga

Ang Pampanga ay isang probinsyang sentro ng kapatagan sa Luzon. Ang

probinsyang ito ay hango sa salitang “pampang” na ilog” ayon sa mga unang taong tumira
dito.

125
 Isa itong pamahalaan na naunang nagtayo sa tabi ng mga
kapampangan sa dulo ng Zambales. Saklaw nito ang distansya ng Mt. Arayat sa
lugar ng Ilog Pampanga.

Bilang isang probinsya, ang Pampanga ay nagsimula bilang isang misyon

ng mga Kastilang paring Augustino noong 1571 . Ito ay pagkatapos manalo ng
mga Kastila sa pamumuno ni Miguel Lopez de Legaspi,mga kawal ng
kapampangan sa pamumuno ni Tarik Sulayman na naganap sa Bangeusay Tondo
na kung saan unang nagsimula ang pamamahala ng mga Kastila. Sa
pamamagitan nito nakapagtayo ng simbahan at munisipyo sa mga bayan.

Taong 1872 ang kasalukuyang paghahari ng Pampanga ay nawala ng

magsimulang malupig ang mga Kastila sa mga naghihimagsik na Pilipino.

Makikita sa watawat ng Pilipinas na ang probinsyang Pampanga ay isa sa

mga sinag ng araw na sumisimbulo sa katapangan at pag-aalsa ng mga Pilipino
laban sa pamamahala ng mga Kastila.

Sa mga nagdaang taon, ang bayan ng Bacolor ay nagging kabisera ng

Pilipinas sa taong 1762 hanggang 1764 sa panahon ng bansang Britanya.

Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, noon ang Pampanga

ay isa sa mga may madugong labanan. Ang Base Militar ng mga Amerikano na
makikita sa lungsod ng Angeles ang unang winasak ng mga Hapones. Ang
pamahalaang Amerikano ay nakipagtulungan sa mga sundalong Pilipino.
Nakuhang matalo ang mga Hapones at natapos ang digmaan.

Noong makamit muli ang kalayaan ng Pilipinas muling nabuhay ang

kabuhayan ditto.Naging mabilis ang kalakalan dahil sa mga nagawang daan mula
Maynila hanggang sa iba’t ibang probinsya. Nagk kung saan nagging panatag ang mga
kasama.

Pati na rin ang pagiging relihiyosa ng mga kapampangan nang umusbong

ang Kristiyanismo dahil sa mga Kastila.

126
 Ang ibang mga pinuno ng bansang Pilipinas ay mula sa Pampanga tulad
nina Pangulong Diosdado Macapagal na ipinanganak sa bayan ng Lubao at ang
kanyang anak na si dating Pangulong Gloria Macapagal Arroyo.

Ang mga importante at respetadong alagad ng simbahan na gaya ni

Cardinal Rufino Santos, ang unang Pilipinong Cardinal, ay tubong Pampanga din.

Nakaranas din ng iba’t ibang sakuna ang prob mula sa Bulkang Pinatubo. Pumutok ito
noong ika 12 ng Hulyo 1991na kasabay ng
malakas na bagyo. Ang mga bayan ng Pampanga ay halos nasira. Nasalanta ang
lahat ng ari-arian na sanhi ng pagkakasira ng kulturang kapampangan. Maraming
mga bayan ang dumanas ng hirap pero ito ay hindi hadlang upang manatiling
mahirap.

Dito makikita sa kasaysayan ng Pampanga ang paniniwala ng mga

kapampangan; masisipag, mapagmahal sa Diyos, matatag, matalino,
mapamaraan na kayang maging isang pinuno at matapang. Nang dahil sa
paniniwalang ito ng mga kapampangan, kailanman ang Pampanga ay
mananatiling nakatayo at madaling makabangon ano man ang pagsubok
na darating.

KASAYSAYAN NG TARLAC

Ang Tarlac ay nasa Gitnang Luzon ay mayroong mahaba na kasaysayan sa

larangan ng pulitika at himagsikan. Naging sentro ito ng -iba’t ibang mga kultura dahil
ito ang pangunahing pagkakakitaan ng mga tao
umpisa kung saan-saan sila galling na lugar. Lungsod ng Tarlac ang kabisera
ng Tarlac. Nasa hangganan sila ng Timog ng Pampanga, Nueva Ecija sa
silangan, ang Pangasinan sa hilaga at Zambales sa kanluran.

Ang Tarlac ay nahahati sa 17 na munisipalidad na kinabibilangan ng

Anao, Bamban, Camiling, Capas, Concepcion, Gerona, La Paz, Mayantoc,
Moncada, Paniqui, Pura, Ramos, San Clemente, San Jose, San Manuel, Santa
Ignacia at Victoria. Lungsod ng Tarlac ang iisang lungsod dito.

127
 Binubuo ito ng 1, 068.783 na katao ang populasyon ng Tarlac.

Pinaniniwalaan na ang ugat ng salita n “Tarlac”. Ito ay dating bahagi ng

Pampanga probinsiya ay inorganisa ng Pamahalaang Kastila noong 1874.

Ang Tarlac ay isa sa walong probinsiya na unang lumaban sa

rehimeng Espanyol noong 1896. Ito ang naging upuan ng Unang Republika
ng Pilipinas noong Marso 1899. Hindi nagtagal ay nailipat sa Nueva Ecija ang
Himpilan ng Republika ng Pilipinas.
Isang pulong ang idinaos ni Gregorio Aglipay noong 23 ng Oktubre
1899 sa Paniqui, Tarlac para iayos ang pagbuo ng Philippine Independent
Church. Nanawagan sila para sila payagan ng mga paring Pilipino na
tumulong sa simbahan. Ito ay naging dahilan para magkaroon ng
pagkahati-hati ng Simbahang Romano Katoliko. Kinubkob ng Puwersang
Amerikano ang Tarlac noong 1899. Sibil na pamahalaan na binuo sa
probinsiya noong 1901.
Pinapalaki ang kilusang Hukbo ng Bayan Laban sa Hapon
(HUKBALAHAP)sa Tarlac noong dekada singkuwenta. Nalupig ang kilusan
noon kahit noong nagkaroon ng labanan noong sa Capas, Tarlac ay naging huli sa
paradaha March” ng mga Pilipino at umukoAmerikanongsaBataan.Dahil sunda sa
napakadaming mga priso, marami ang nagkasakit at nangamatay.

Isa sa kilalang-kilala na taga-Tarlac ay si Benigno Aquino Jr. na pinatay sa

Manila International Airport noong 21 ng Agosto 1983 at naging daan para
magkaroon ng pagkilos laban sa rehimeng Marcos. Si Corazon Aquino ang
naging Pangulo ng Republika ng Pilipinas noong 1986, asawa nin Benigno
Aquino Jr. Ang nagsilbi naman bilang presidente ng Unibersidad ng Pilipinas,
Philippine Ambassador to the United Nations at Pangulo ng Pangkalahatang
Asamblea at lider ng Security of Council ay si Carlos P. Romulo. Isa din sa
nagsilbi bilang president ng Unibersidad ng Pilipinas at sekretarya ng
edukasyon ay si Onofre D. Corpuz.

Ilang tala ng mga pangyayari sa kasaysayan ng Tarlac

1. 1874- na buo ang Tarlac bilang lalawigan sa ilalim pamumuno ng

mga kastila.
2. 1899- naging bagong luklukan ng Unang Republikaa ng Pilipinas

128
3. 1901- naitatag ang Gobyerno Sibil ng Tarlac

4. 1896 –nakipaglaban para sa kalayaan mula sa mga

Kastila

5. 1950 –naging tanggulan ng mga Hukbalahap sa pamumuno ni Benigno

Aquino Sr.
6. 1942 –Bataan Death March

Gawain A
Pangkatang Gawain
Ilagay ang mga sumusunod na makasaysayang pangyayari sa timeline.

1850 1875 1900 1925

1950 1975

1. 1874- na buo ang Tarlac bilang lalawigan sa ilalim pamumuno ng

mga kastila.
2. 1899- naging bagong luklukan ng Unang Republikaa ng Pilipinas
3. 1901- naitatag ang Gobyerno Sibil ng Tarlac
4. 1896 –nakipaglaban para sa kalayaan mula sa mga
Kastila
5. 1950 –naging tanggulan ng mga Hukbalahap sa pamumuno ni Benigno
Aquino Sr.
6. 1942 –Bataan Death March

129
 Panuto: Pag-aralan ang timeline ng kasaysayan ng Bulacan at sagutin ang
mga tanong sa ibaba.

Narating
ng mga naitatag
ang
Kastila
unang
ang Republik

1500 1600 1700 1800 1900 2000

kinilala
bilang sinakop
unang ng mga
bayan Hapon
ang

kinilala
ang napalay
Bulacan a ang
bilang Bulacan
mula sa

Sagutin: Mula sa kasaysayang binasa, isulat ang mahahalagang petsa o

taon tungkol sa iyong binasa. Sundin ang tsart. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.

130
Sundan ang tsart.

Mahalagang petsa o banwa Makasaysayang Pangyayari.

1. 1571
2. 1872
3. 1762-1764
4. 1991

 Lagyan ng tanda kung saan gawi sa timeline ang sagot sa tsart, Gawing
gabay ang halimbawa sa ibaba.

1571 1872 1762- 1764 1991

Pumutok ang
Bulkang
Pinatubo

Sagutin ang sumusunod:

a. Batay sa timeline, anong bayan ang kinilalang pinaka una sa
Bulacan?
b. Sino ang naunang dumating sa Bulacan hapon o Kastila?
c. Kailan naging malaya ang lalawigan ng Bulacan?
d. Batay sa timeline, sino kaya ang sumasakop sa Bulacan bago
pa naitatag ang Unang Republica ng Pilipinas? Bakit mo nasabi
ito?
e. Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig (World War II) ay
nangyari mula taong 1941-1945. Batay sa timeline, sino ang
kalaban ng mga Pilipino noong panahon ng digmaang ito?

131
 Gawain C
Indibiduwal na Gawain
Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa iyong saloobin sa paggamit ng timeline.
Nagiging madali ba ang pag-aaral ng ating kasaysayan kung may
timeline? Paano nakakatulong ang timeline sa pagunawa ng mga
pangyayari sa sariling lalawigan?

Gawain A
Pangkatang Gawain
Ilagay ang mga sumusunod na mga makasaysayang pangyayari sa
timeline. Gawin ito sa sagutang papel.

1500 1600 1700 1800 1900 2000

1. 1874 –inorganisa ang Tarlac ng Pamahalaang Kastila

2. 1896 –nakipaglaban ang Tarlac sa rehimeng Espanyol
3. 1899 –nag-ing ikno-an nin Unang Republika nin Pilipinas
4. 1901 –ginawang sibil ang pamahalaan ng probinsiya
5. 1965 –labanan ng Pilipino at Hapon
6. 1983 –pinatay si Benigno Aquino sa Manila International Airport.
7. 1986 –naging pangulo ng Pilipinas si Corazon Aquino asawa ni
Benigno Aquino

132
 Gawain B
Pangkatang Gawain

Kasama ng iyong pangkat, pag-aralan ang timeline ng mga pangyayari sa

lalawigan ng Bataan.

Natutunan ni Tomas Dumating sa Pilipinas Naging imbakan ng

Pinpin kilala bilang ang Hukbong dagat ng mga Amerikano ng
“Prinsipe Netherlands. (1647) galon-galon na gasolina
Pilipino na ang probinsiya ng
Maglilimba
Bataan. (1941)
paglimbag. (1608)

1600 1700 1800 1900 2000

Kinuha bilang aprentis Taon ng pagbagsak ng

si Padre Blancas sa Bataan dahil sa
imprentahan. (1609) Tinatag ang Bataan ni pagkubkob ng mga
Gobernador Heneral Hapon sa probinsiya.
Pedro Manuel Arandia (1942)
(1754)

Gawain A
Pangkatang Gawain

Isulat ang mga sumusunod na mahahalagang pangyayari sa timeline.

1. 1571 - Isinilang o naitatag ang Pampanga ng mga kastila na kung saan sila
lang ang namahala at namuno nito.

2. 1578 –Sa taong ito dalawang prubinsya ang naitatag ng mga kastila ang
Bulacan at Zambales.

133
3. 1754- Isinilang ang isa sa pinakamakasaysayang prubinsya sa Gitnang
Luzon, ang Bataan

4. 1848- Sa pamamagitan ng mga kastila naitatag ang tinatawag na

Agricultural Province, ang Nueva Ecija

5. 1874 –ang pinakahuling prubinsyang itinatag ng mga Kastila ay ang

Tarlac.

6. 1942 –Nangyari ang Martsa nang Kamatayan o Death March sa taong ito
kung saan sapilitang lumakad ang mga sundalong Pilipino at Amerikano
mula Mariveles, Bataan hanggang San Fernando, Pampanga na walang
anumang pagkain at tubig.

7. 1979 –Naitatag ang probinsyang Aurora ng dating pangulong Pangulung

Ferdinand Marcos .

8. 1991- isa sa petsang tumatak sa kasaysayan ng Rehiyon III ay ang

pagputok Bulkang Pinatubo kung saan maraming tao ang namatay
at nawalan ng tirahan..

134
Aralin 1.3: Paraan ng Pakikipagtulungan ng mga
Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon

Ang pagtutulungan ay mahalaga sa kaunlaran ng mga lalawigan,

ng mga bayan at lungsod na nasasakupan nito. Hindi lahat ng produkto,
industriya, hanap-buhay at likas na yaman ay makikita sa isang lalawigan.
Halimbawa ang lalawigang Bataan ay sagana sa yamang dagat ngunit
kulang naman sa yamang mineral-ugnayan.Kungat kaya’t nakikipag-tulungan ito sa
ibang lalawigan sa rehiyon at sa ibang rehiyon sa pamamagitan ng
pakikipagkalakalan.
Ang Bacolor ay isang bayan sa Pampanga na minsang nagging
kabisera ng Pilipinas. Isa ito sa mga unang matandang bayan sa Pampanga na
nadatnan ng mga Kastila noon. Mula sa salitang matanda, na ang ibig
sabihin ay “mataas na lupa” o “plateau”, ma tinirhan ng mga Malaya na galling sa
Atjeth, Sumatra sa pamumuno ni
Panday Pira. May nagsasabi at naniniwala na itinayo ito noong 1576 sa
pamumuno ni Guillermo Manabat. Ang pangalang ng “Bacolor” noong dumating ang
mga Kastila nagging sentro ng Pampanga.

Kagaya ng pagtutulungan ng mga lalawigan, may iba-ibang paraan

ng pagtutulungan sa ibang rehiyon. Pansinin ang datus tungkol sa
produksyon ng produktong pang-agrikultura sa mga lalawigan ng Rehiyon
III.

135
 Batay sa datus, aling lalawigan ang may pinakamalaking produksyon
ng palay? Alin naman ang may pinakamaliit? Anong mangyayari kapag
mas malaki ang pangangailangan ng palay kaysa nagagawa nito? Saan
siya mag-aangkat ng palay?

Subukin nating sagutin ang mga ito:

 Aling mga lalawigan ang sa palagay ninyo ay may sapat na
 produksyon ng palay? 
 Alin naman ang nangangailangan pa ng palay? 
 Bakit sa Nueva Ecija nag-aangkat ng palay ang ibang lalawigan
 ng rehiyon? 
 Sa palagay mo, mas tataas ba ang presyo ng palay kung nag-angkat
 ang mga lalawigan sa ibang rehiyon? Bakit mo nasabi ito? 
 Batay sa datus, saan maaaring mag-angkat ng mais ang mga lalawigan
 sa rehiyon? Bakit? 
 Anu-anong lalawigan sa rehiyon ang nangangailangang mag-angkat
ng palay? Bakit mo nasabi ito? 

Pansinin natin ang graphic organizer tungkol sa yaman ng mga lalawigan sa

rehiyon

136
 Mga Yaman sa Bulacan

Pangunahing Produkto Natatanging Atraksyon

 Bigas  Mga resort
 Yamang dagat  Makasaysayang pook

 Hanap-buhay Industriya
 Pag-aalaga ng hayop gaya
ng manok, kalabaw, baboy Pabrika, alahas
baboy  Turismo,

Likas na Yaman

  palaisdaan 
 sakahan 

Mga Yaman sa Pampanga

Pangunahing Produkto Natatanging Atraksyon

 palay  Industriya ng Turismo
 prutas

Hanap-buhay Industriya
 paglililok  Turismo
 pagtatanim ng palay at  Produkto mula sa hayop
mais

Likas na Yaman

  Mina 
 troso 
137
Batay sa graphic organizer, ano ang mga maiaambag ng bawat
lalawigan ng rehiyon sa isa’t isa?

1. Ano ang yaman ng lalawigan ng Bulacan?

2. Ano ang maaring maangkat ng Lalawigan ng Pampanga sa Bulacan?
3. Ano ang maaring matugunan ng Pampanga sa Bulacan?
4. Paano matutulungan ng lalawigan ng Bulacan ang Pampanga? Bakit
mo nasabi ito?
5. Sa iyong palagay, paano maipapakita ng Pampanga ang pakikipag-
ugnayan nito sa lalawigan ng Bulacan?

Gawain A

Malikhaing Pagsasalaysay
Basahin ang mga sitwasyon, pagkatapos bigyan ng paliwanag kung paano
umaasa ang mga bayan sa mga lalawigan sa rehiyon sa inyong sagutang
papel.

Sitwasyon:
Sa lalawigan ng Zambales, ang bayan ng Subic ay naging puntahan ng
maraming turista dahil sa ganda ng mga beach dito. Dahil sa pagdagsa
ng turista, dumami ang nanirahan dito. Nagkaroon ng hanapbuhay ang
mga naninirahan sa paglikha ng mga souveniers para sa mga turista.
Marami ding ibang pangangailangan ang pagdagsa ng mga tao.
Una na dito ang mga pagkain na mabibili sa lugar dahil wala namang
tanimang gaano sa lugar. Dumadayo pa ang mga taga roon sa ibang
bayan o sa sentro upang bumili ng mga pangangailangan. Ano ang
maitutulong ng mga karatig bayan o lalawigan sa bayan ng Subic?

Gawain B
Pangkatang Gawain
Ang bawat lalawigan sa rehiyon ay may mga sariling pangangailangan.
Minsan, hindi lahat ng pangangailangan ay natutugunan ng lalawigan
kung hindi makikipag-ugnayan sa ibang karatig na lalawigan. Batay sa mga
napag-aralan na mga produkto ng iba’t ibang lalawigan
Magbigay ng 1-3 mungkahi kung paano matutugunan ng bawat lalawigan

138
ang kanilang pangangailangan sa pamamagitan ng pakikipagtulungan
sa karatig na lalawigan. Saan-saan sila makikipag-ugnayan?

Pangkat I - Kakulangan sa Prutas.

Pangkat II - Kakulangan sa Yamang Dagat.
Pangkat III - Kakulangan sa Gulay.
Pangkat IV - Kakulangan sa Big

Gawain C
Indibiduwal na Gawain

Nagmungkahi ang nasyonal na pamahalaan na pag-ibayuhin ang mga

natatanging produkto ng lahat ng lalawigan ng bansa. Inatasan nito ang
Kagawaran ng Kalakal (DTI) na ilunsad ang ”
Project. Sa proyektong ito, iniengganyo ang bawat lalawigan na ipakita
(advertise) ang kanilang produkto sa mga ”tr piling lugar ng bansa. Bukod pa dito, ang
layunin ng proyekto ay upang
bigyan ng sapat na kita ang mga lalawigan sa bawat produkto. Magagawa
lamang ito kapag hindi nagdodoble ang mga produktong ginagawa o niyayari
ng bawat lalawigan. Kapag magkakaiba iba ang mga produkto, hindi
magkakalaban-laban ang mga lalawigan sa magkokonsumo ng kanilang
produkto, kaya mas magiging malaki ang kita ng mga lalawigan. Isa pang
dahilan sa pagkakaroon nito ay upang mahimok ang mga
lalawigan na makipag-ugnayan sa isa’t anisang kalakalsa . pamamagi Kung tutuusin
hindi lahat ng kapaligiran ay pare-pareho. May mga produkto
na iniaangkop sa klase ng kapaligiran. Kaya ninanais ng pamahalaan na
mapadali ang produksyon sa pamamagitan ng pagpili ng produktong
madaling pagyabungin sa kapaligiran. Dahil nagkaroon ng mga sari-sariling
produkto, mangangahulugan ito na ang mga lalawigan ay mas makikipag-
ugnay sa iba sa pagtugon ng pangangailangan nito.

Sagutin ang mga tanong tungkol sa talata.

1. Ano ang paraan ng pag-aasahan na ipinakita sa na sanaysay?
2. Ano ang papel ng pamahalaan dito?

139
Aralin 2: Mga Pagbabago at Pagpapatuloy ng Aking
Lalawigan at Kinabibilangang Rehiyon

Sa bawat paglipas ng panahon ay kasabay ang mga kaganapan

o pangyayari sa isang lugar. Ang mga pangyayaring ito ay maaaring
nagdulot ng pagbabago sa kasaysayan. Mabuti man o hindi ang naging
bunga ng pagbabagong ito, sigurado namang nag-iwan ito ng alaala sa
isipan ng bawat mamamayan.
1. Sa mga Istruktura at kapaligiran

Yari sa iba’t ibang uri angsamga mgalalawiganistruktur. Mayroong gawa sa

kawayan at mayroon namang gawa sa semento. Ang karamihan sa mga gusali ay
hanggang unang palapag lamang ngunit sa pagdaan ng panahon, marami sa mga
gusali ang nagkakaroon na ng maraming palapag. Maging ang mga uri ng materyal
sa mga kabahayan ay nagbabago rin. Ano ang mga nakikita ninyong pagbabago
sa mga gusali, lansangan at istruktura sa inyong lalawigan? May mga nakikita ba
kayong tila hindi nagbago? Ito iyong mga gusali na naririnig ninyo sa inyong
magulang na ganoon pa rin ang itsura kahit pa nakalipas ang ilang taon.

2. Populasyon at mga tao

Pansinin ninyo ang mga tao sa inyong paligid sa tuwing kayo ay

namamasyal. Nakikilala pa ba ninyo ang inyong mga nakakasalubong?
Ano ang napapansin ninyo sa dami ng mga tao sa inyong lalawigan?
Nakarinig ba kayo sa matatanda, “Ay sila b atin?” Bakit kaya dumarayo ang mga tao
sa nanatili doon? Ano ang epekto nito sa inyong lalawigan?

3. Sa mga Libangan

Kung tatanungin ninyo ang inyong mga magulang kung saan ang
kanilang pook pasyalan noon, sigurado na may babangitin silang lugar.
Ngayon ba ay nakikita pa ito sa inyong lalawigan? Ano kaya ang
bagong bukas na pasyalan ng mga tao? Napag-alaman ba ninyo
kung noon ay mayroong pasyalan na ganito? Ang mga sinehan kaya,
may mga pagbabago rin ba? Alin naman sa mga libangan ang
patuloy pa rin na ginagawa ng mga taga-lalawigan ninyo?

140
 Noong hindi pa masyado marami ang napapanood sa telebisyon,
sinabing ang karaniwang libangan ng mga bata ay ang paglalaro ng
pisikal kagaya ng takbuhan at taguan. Sa ngayon marami na ang mga
laruang teknolohiya at maging ang mapapanood sa telebisyon. Kung
kaya’t maraming kabataan ang nahihilig sa
Ikaw, alin ang mas gusto mo, ang makipaglaro sa labas kasama ang
ibang bata o manatili sa bahay at manood ng telebisyon/maglaro
sa kompyuter? Bakit?

4. Sa mga Gawain

Sinasabi na sa ating bansa ang mga tao ay marami naging gawain sa

iba’t ibang pagkakataon, may okasyon man o w pa rin ang sama-samang mag-anak na
nagsisimba sa kani-kanilang
simbahan sa tagdang araw ayon sa kanilang pananampalataya. Para sa
mga Katoliko, ang buong pamilya ay nagsisimba tuwing lingo. Sa ibang
rehiyon naman, sama sama pa rin ang mga mag-anak na nagsisimba ngunit
sa ibang araw naman. Isa pang gawain ng pamilya ay ang pagsalubong ng
bagong taon sa kani-kanilang bahay. Ngunit sa mga nakaraang taon, may
mga pamilya na ring mas pinipili ang magpalipas ng bagong taon sa mga
pook pasyalan. Saan man sila magpalipas ng naturang okasyon, sama-
sama pa rin ang pamilya sa pagdiriwang nito.

Pag-aralan ang mga larawan sa ibaba. Itala ang pagkakaiba ng mga

ito NOON at NGAYON.

1. Pagbabagong pisikal
2. Pagbabagong pangaekonomiya
3. Pagbabagong panlipunan

Pampanga

NOON NGAYON
 Pisikal na Pang-ekonomiya Panlipunan
kapaligiran

Mga gusaling yari Mas dumami ang Nagbago ang uri

sa kahoy, karitela uri ng trabaho ng mga daan,
ang sasakyan sasakyan at
gusaling
pangkomersyal

Mga gusaling yari Mas dumami ang Nagbago ang uri

sa kahoy, karitela uri ng trabaho ng mga daan,
ang sasakyan sasakyan at
gusaling
pangkomersyal

2. Bulacan

NOON NGAYON

Pisikal na Pang-ekonomiya Panlipunan

kapaligiran

142
 3. Zambales

NOON NGAYON

4. Bataan
NOON NGAYON

Pisikal na Pang-ekonomiya Panlipunan

kapaligiran

143
 5. Tarlac

NOON NGAYON

Pisikal a kapaligiran Pang-ekonomiya Panlipunan

6.Nueva Ecija

NOON NGAYON

Pisikal na Pang-ekonomiya Panlipunan

kapaligiran

144
 7. Aurora
NOON NGAYON

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Alin ang iba’t ibang aspeto na nakikita pa lalawigan ng Rehiyon III

______________________________________________

______________________________________________

2. Sa palagay mo, alin sa mga aspetong nabangit ang makabubuting

panatilihin sa kasalukyan? Bakit?
______________________________________________

______________________________________________

Gawain A
Pangkatang Gawain
Magpalabunutan tungkol sa paksang tatalakayin

Pangkat I
Isalaysay ang mga ang mga pagbabago Noon at Ngayon sa lalawigan
ng Zambales. Gawing salik ang mga sumusunod:
1. Pagbabagong pisikal
2. Pagbabagong pang-ekonomiya
3. Pagbabagong panlipunan
4. Pagbabagong pangkapaligiran

145
 Pangkat II
Itala ang mga bagay na nananatili pa hanggang ngayon sa lalawigan
ng Tarlac. Gamitin ang graphic organizer.

Kaugalian Tradisyon

Nananatili at
nagpapatuloy
hanggang ngayon
sa lalawigan

Lansangan/
Gusali
Kabuhayan

Pangkat III: Balitaan

Gumawa ng balita tulad ng " Balitaan" at talakayin sa pamamagitan
ng mga larawan at kilalang tao tungkol sa pagbabago ng iyong
lalawigan noon at ngayon.

Sagutin ang mga tanong:

1. Anu-ano ang mga kadalasang nagbabago sa mga
lalawigan at rehiyon?
2. Anu-ano ang mga nagpapatuloy hanggang sa kasalukuyan?
3. Anu-ano ang mga kabutihang naidudulot ng mga
pagbabagong naganap sa mga lalawigan at rehiyon?
4. Bakit mahalagang maipagpatuloy ang ibang mga kaugalian o
katangian ng lalawigan at rehiyon?
Alin sa mga katangian ng iyong lalawigan o rehiyon ang gusto
mong mabago o magpatuloy?

146
Aralin 3: Mga Kwento ng Kasaysayan at mga
Makasaysayang Pook sa Aking Lalawigan at Rehiyon

Mga Kuwento ng Makasaysayang Pook o Pangyayari sa mga Lalawigan

sa Rehiyon

BULACAN

Ang Bulacan ay isang primera klaseng

lalawigan na matatagpuan sa Gitnang Luzon, nasa 50
km hilaga n g M aynila at bahagi

Urban Beltway Super Region. Ito ay natatag noong

Agosto 15, 1578 na ipinagdiriwang bilang Araw ng
Bulacan.

Malaking bahagi ng kasaysayan ang naganap sa Bulacan. Isa ito sa mga

lalawigang unang nakipaglaban sa mga Kastila. Bilang pagkilala sa
kabayanihan ng mga
Bulakenyo, isa ang Bulacan sa mga sinag ng araw sa ating bandila. Dito
natatag ang Tatlong Republika sa kasaysayan ng Pilipinas, ang Republika ng
Kakarong de Sile sa Pandi, ang Republika ng Biak na Bato sa san Miguel at
ang Unang Republika ng Pilipinas sa Malolos.

Ang Simbahan ng Barasoain sa Malolos ang bayang sinilangan ng

Unang Konstitusyong Pangdemokrasya sa Asya. Ito rin ang duyan ng
maraming bayani ng kagitingan at pinagmulan ng mahuhusay na alagad
ng sining na kinilala sa buong bansa na ipinagmamalaki ng mga Bulakenyo.

Ang Casa Real de Malolos ang bahay palimbagan noong panahon

ng Unang Republika. Ito rin ang naging himpilan ng Pamahalaang Militar ng
Pilipinas noong 1899 –1900. At naging luklukan ng pamahalaan ng Bulacan
noong 1900 –1930. Ginawa din itong himpilan ng mga Hapones ng masakop
nila ang Bulacan.

147
 Ang Kamistizuhan Houses, mga tipikal na gusaling nagpapakilala ng
disenyong Kastila. Isang halimbawa nito ang mansiyon ni Don Jose Bautista
na itinayo noong 1877. Dumalaw dito si Dr. Jose Rizal pang kumbinsihin ang
tatloTensa Gentlemen‘ naofsumapiMalolos’saLaLigaFilipina.

Ang Kakarong de Sile, isang lugar sa Pandi kung saan naganap ang
unang pakikipaglaban ng mga Pilipino kung saan na masaker ang
maraming Katipunero. Dito naitatag ang Unang Republika ng Pilipinas.
Sinalakay ito ng malaking hukbo ng mga sundalong Kastila at maraming
katipunero ang napatay. Nabihag naman si Hen. Eusebio Roque matapos
ang labanan.

Biak na Bato National Park. Ang bundok na ito ang ginawang kublihan
ng mga rebolusyunaryo noong panahon ng mga Kastila. Dito rin pinirmahan
ni Hen. Emilio Aguinaldo at Pedro Paterno ang konstitusyon ng Republika ng
Biak-na-Bato.

Pampanga

Mayaman sa likas na yaman at kasaysayan ang

Pampanga. Isang patunay ang pagkakasali nito na isa
sa walong sinag ng watawat ng Pilipinas. Mababakas
dito ang katapangan nila ng sila ay sumali sa rebolusyon
at nakipaglaban sa mga kastila.Nakakalungkot isipin na
marami ang nagdusa at namatay sa digmaang ito,
subalit bahagi ang Pampanga sa pagbabalik ng kasarinlan n gating
bansang Pilipinas.
Ang Bacolor ay isang bayan sa Pampanga na minsang nagging
kabisera ng Pilipinas. Isa ito sa mga unang matandang bayan sa Pampanga na
nadatnan ng mga Kastila noon. Mula sa salitang matanda, na ang ibig
sabihin ay “mataas na lupa” o “plateau”, ma tinirhan ng mga Malaya na galling sa
Atjeth, Sumatra sa pamumuno ni
Panday Pira. May nagsasabi at naniniwala na itinayo ito noong 1576 sa
pamumuno ni Guillermo Manabat. Ang pangalang ng “Bacolor” noong dumating ang
mga Kastila nagging sentro ng Pampanga.

148
 Samantala taong 1762 nang bumagsak ang Maynila sa pananakop
ng mga Kastila kaya ginawa nilang sentro ng Pilipinas ang Bacolor at sa bisa
ng direktiba at kapangyarihan ng haring Espanya ang Bacolor ay ginawa
nilang “Villa-iisaBacolor”attangingVilla sanagPilipinas. Mula noon nagging
sentro na ito ng gawaing panlipunan, pangkultura at pampulitika sa
Pampanga kaya tinawag itong Athena ng Pampanga.
Subalit sa kabila niyan ay may kalamidad na nangyari sa Bacolor
noong taong 1992 ng pumutok ang Bulkang Pinatubo na naging bangungot
sa mga tao dahil marami ang nasalanta, namatay at natabunan ng bahay.
Isa ring makasaysayang bayan sa Pampanga ang Arayat na
ipinangalan sa isang emcomienderong kastila na si Fernando Arayat.
Ang bundok Arayat noon ay tinatawag na “ Silangan”.Itolbing taguanay
ngnagsimgaHUKBALAHAP o Hukbong Bayan
laban sa Hapon noong unang taong 1950.
Ang bayan naman ng Lubao ang lugar ng mag-ama na naging
presidenti ng Pilipinas na sina Disdado Macapagal at Gloria Macapagal Arroyo.
Ito ang panagalawa sa Pampanga kung sukat ang pag-uusapan, ito rin ay
katulad ng mga bayan sa Pampanga na napailalim sa gobyernong kastila.
Batay sa pananaliksik bago pa dumating ang mga kastila sa pangunguna ni
Martin de Goiti mayroon ng magandang kabuhayan ang mga taong nakatira
sa baying ito. Sila ang mga Malay, mayroon silang sariling sistema ng
pamahalaan sa pamumuno ni Raja Makabulos.
Sa Lubao din naitayo ang isa sa pinakamatandang simbahan
sa Pilipinas na nasa bayan ng Sta. Catalina noong 1572 at pati na ang
pinakaunang kolehiyo na kung saan tinuro ang mga salitang kastila at Latin.
Ang bayan ng Macabebe ay isa sa pinakamatandang bayan ng
Pampanga. Tinawag nila itong Macabebe dahil ang tirahan ng mga unang
nakatira rito ay itinayo sa tabing ilog. Sila ang unang mga kapampangan
na kinilalang lumaban sa mga kastila para ipaglaban ang kanilang mga
lupain at kalayaan. Sa pamumuno ni Raja Soliman nilabanan nila ang
puwersa ni Miguel Lopez de Legazpi sa Bangkusay, Navotas.
Isa pang makasaysayang bayan ng Pampanga ay ang Mexico. Ang
pinaghalong lahing Mehikano at katutubo ay isang malaking impluwensiya
para manalaytay sa ugat ng mamayan ang ugaling radikal.Ito ay
pinatotohanan ni Francisco Maniago noong pinangunahan niya ang
pakikipaglaban sa pamahalaang Kastila. Noong panahon ng giyera
pinamunuan ni Heneral Hizon ang isang puwersa para itaboy ang mga
kastila sa Pampanga.

149
Sagutin:

1. Ano ang pinakamakasaysayang nangyari sa bayan ng Bacolor?

Bakit naging makasaysayan ito?
2.Paano naging makasaysayan ang baya ng Arayat? Ano ang
mahalagang nangyari dito?
3. Ano yung naitayong pinakamatanda sa bayan Lubao?
4. Ano ang ipinaglalaban ng mga mamamayan ng Macabebe
noong panahon ng Kastila?
5. Noong panahon ng giyera sino ang namuno sa mamamayan ng bayang
Mexico para itaboy ang mga kKastila sa Pampanga?
6. Ano ang mga makasaysayang lugar at pangyayari sa iyong probinsya?
Paano mo maipapakita at maikukuwento ito?

Mga Kwento ng mga Makasaysayang Lugar o Pangyayari sa Tarlac

Ang Tarlac ay nasa Gitnang Luzon ay mayroong

mahaba na kasaysayan sa larangan ng pulitika at himagsikan.
Naging-ibang mga kultura dahil ito ang pangunahing
pagkakakitaan ng mga tao umpisa kung saan-saan sila galling
na lugar. Lungsod ng Tarlac ang kabisera ng Tarlac. Nasa
hangganan sila ng Timog ng Pampanga, Nueva Ecija sa
silangan, ang

Pangasinan sa hilaga at Zambales sa kanluran.

Ang Tarlac ay nahahati sa 17 na munisipalidad na kinabibilangan ng

Anao, Bamban, Camiling, Capas, Concepcion, Gerona, La Paz, Mayantoc,
Moncada, Paniqui, Pura, Ramos, San Clemente, San Jose, San Manuel, Santa
Ignacia at Victoria. Lungsod ng Tarlac ang iisang lungsod ditto.

Binubuo ito ng 1, 068.783 na katao ang populasyon ng Tarlac.

Pinaniniwalaan na ang ugat ng salita na “Matarlac, “Tarlac”. Ito ay dating

bahagi ng Pampanga probinsiya ay inorganisa ng Pamahalaang Kastila noong 1874.

Ang Pambansang Dambana ng Capas (Capas National Shrine) sa

bayan ng Tarlac ay ipinatayo at pinapanatili ng pamahalaan ng Pilipinas
bilang isa sa alaala ng mga Pilipino ay Amerikano na sundalo na namatay sa
Kampo ng O’Donnell noong natapos ang Mart

150
Bataan. Mahalaga ang lugar na ito na mayroong kaugnayan sa Araw ng
Kagitingan sa Pilipinas tuwing Abril 9.

Ang Probinsiyal Kapitol ng Tarlac at Maria Cristina Park ay kilala din sa

makasaysayang lugar dito sa Tarlac at upuan ng probinsiyal na gobyerno ng
Tarlac. Ang istruktura nito ay nasa tuktok ng bundok kung saan makikita ang
kabuuang bayan at kalapit nito. Dinagdag dito ang Maria Cristina Park na
sinunod sa pangalan ni Maria Cristina Galang.

1. Ano ang pinakamakasaysayang pangyayari sa lalawigan ng Bulacan?

Bakit nila itinuturing na makasaysayan ito?
_______________________________________________________________________
_________________________________
2. Kung isasalaysay mo ang kuwento ng Simbahan ng Barasoain, paano mo
ito gagawin?
_______________________________________________________________________
_________________________________
3. Sa paanong paraan mo ikukuwento ang labanan sa Kakarong de Sile?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________
4. Anong makasaysayang pook o pangyayari ang naganap sa iyong
lalawigan? Paano mo ito ipakikita o ikukuwento?
_______________________________________________________________________
_________________________________
5. Ano ang pinapakita ng mga makasaysayan pook o lugar o bantayog?
_______________________________________________________________________
_________________________________
6. Bakit mahalaga ang mga bantayog o palatandaan upang gunitain ang
mga makasaysayang pangyayari ng lalawigan?
_______________________________________________________________________
_________________________________
7. Magbigay ng isang mahalagang pangyayari sa inyong lalawigan. Paano
ipinapakita ng mga bantayog sa inyong lalawigan ang mahalagang
pangyayaring ito?
_______________________________________________________________________
_________________________________
8. Mahalaga ba ang pagkakaroon ng mga bantayog upang gunitain ang
mga mahahalagang pangyayari sa inyong lalawigan? Bakit mo nasabi
ito?____________________________________________________________________
____________________________________

151
9. Paano mo mapahahalagahan ang mga mahahalagang pangyayari
sa inyong lugar

Gawain A
Pangkatang Gawain: Isadula ang makasaysayang pangyayaring naganap sa
inyong lalawigan. bibigayan kayo ng situwasyon ng iyong guro.

Pangkat 1
Makasaysayan pangyayari 1

Pangkat 2
Makasaysayan pangyayari 2

Pangkat 3
Makasaysayan pangyayari 3

Pangkat 4
Makasaysayang pangyayari 4
Gawain B
Magsaliksik ng isang makasaysayang pangyayaring naganap sa
iyong lalawigan. Ipakita ito sa pamamagitan ng dula-dulaan o iba
pang malikhaing paraan.

Gawain C
Mag-isip ng isang makasaysayang pangyayari sa inyong lalawigan.
Paano mo maipapakita ang pagpapahalaga mo sa mga pangyayaring
ito? Gumawa ng isang mungkahi upang maisulong ang pagunita sa
mahalagang pangyayari na ito. Isulat ang iyong mungkahi sa iyong
sagutang papel

152
Aralin 4: Mga Natatanging Simbolo at
Sagisag ng Aking Lalawigan
Ang opisyal na sagisag at simbolo ng isang bansa ay isang
pagpapakita ng kasarinlan (independence) sa iba pang mga bansa ng
mundo. Ang lahat ng bansa ay may opisyal na simbolo at sagisag. Gayundin
naman ang bawat lalawigan ng bansa. Nakikita ang mga simbolo ng
lalawigan sa mga gusaling pamahalaan at mga gawaing pang-opisyal ng
lokal na pamahalaan. Ang simbolo ng lalawigan ay nagpapahayag ng
katangian nito kasama na ang kultural at iba pang pagkakakilanlan ng
lalawigan. Ang simbolo ay nagbibigkis ng lahat ng mga naninirahan tungo
sa kanilang pagkakaisa bilang mga kasapi ng lalawigan.

Narito ang opisyal na simbolo ng Lalawigan ng

Bulacan. Nakikita ang mahahalagang kasaysayan ng
lungsod sa sagisag na ito. Ano kaya ang ipinapakita ng
sagisag ng lalawigan? May apat na bahagi ang simbolo.
Ilarawan muna natin ang bawat isa.

Ang “Kaw Bocaue” Ang dalawang bundok

oayang“K Bansot”na sag
katapangan ng mga
Bulakenyo, ay ginamit na
palaso at sandata ng
mga Katipunero sa
kanilang pag- aaklas
laban sa Espanya.
naman ay ang Kakarong
de Sili sa Pandi at Biak-na-
Bato sa San Miguel kung
saan naitatag ang Una at
Ikalawang Republika ng
Bulacan. Ang kulay
bughaw mula sa watawat
ng Pilipinas sa bahaging
likuran nito ay
sumasagisag sa
kapayapaan,
katotohanan at

153
 Ang simbahan sa gitna Ang tatlong bulaklak ng
ng sagisag ay ang Sampaguita sa ibaba ng
Simbahan ng Barasoain simbahan ay
kung saan idinaos ang sumasagisag sa tatlong
kauna- unahang Republika na naitatag sa
Constitutional Bulacan: ang Republika
Convention at tahanan ng Kakarong de Sili (1896),
ng Unang Republika ng Biak-na-Bato (1897) at
Pilipinas. Unang Republika ng
Pilipinas (1898). Ang kulay
pula ay simbolo ng
pagiging makabayan at
katapangan ng mga
Bulakenyo.

Sagutin ang mga tanong:

1. Anu-anong mga katangian ng Bulacan ang nakikita sa sagisag?

2. Nailalarawan ba ang Bulacan batay sa opisyal na sagisag nito?
Bakit mo nasabi ito?
3. Anong aspeto ng kultura ang nakikita sa opisyal na simbolo?
(pang-ekonomiya, panlipunan, paniniwala)
4. Nakikita ba sa opisyal na sagisag ang adhikain ng lalawigan?
5. Nahihikayat ba ang mga taga-Bulacan na ipagmalaki ang kanilang
lalawigan? Bakit mo nasabi ito?

154
 Sagisag ng Lalawigan ng Pampanga

BUNDOK- ang maganda at kaakit-akit na Bundok ng

Arayat

Gulong na may ngipin- simbulo ng pag-unlad ng

industriya sa lalawigan natin.

TANGKAY NG PALAY- Simbulo ng

nangungunang produkto ng lalawigan

ILOG- Kumakatawan sa kilalang Ilog Pampanga na

nagpapakita ng industriya sa pagsasaka at pangingisda.

155
 APAT NA HALIGI- sumasagisag sa apat na
distritong kongresyunal ng Pampanga.

DAHON NG LAUREL- sinasagisag ang yaman ng

kalinangan at katalinuhan ng mga Kapampangan.

DALAWAMPU’T ISANGBITUIN- kumakatawan sa

dalaWAmpu’t isang bayan sa P

KULAY DILAW- opisyal na kulay ng lalawigan at

sagisag ng pagkakaisa at kasaganaan.

KULAY PUTI- kapayapaan at kaayusan sa buong lalawigan.

KULAY PULA- simbulo ng pagiging pasensiyoso at katapangan ng
mga Kapampangan.
KULAY ASUL- katarungan at dangal ng mga Kapampangan.
KULAY LUNTIAN- sumasagisag sa pagiging sagana at kaunlaran sa
kabuhayan ng mga Kapampangan.

156
 Nariito ang opisyal na simbolo ang Lungsod ng
Olongapo. Nakikita ang mahahalagang kasaysayan ng
Lungsod sa sagisag na ito. Ano kaya ang ipinapakita ng
sagisag ng Lungsod? May apat na bahagi ang simbolo.

Ang unang bahagi ay tatlong bundok. Sinisimbolo ng mga bundok na

makikita ito sa lungsod ng Olongapo.

Sinisimbolo nito ang kilalang-kilalang lungsod

sa larangan ng “turismo”

Sinisimbolo nito ang malawak at magagandang

dagat sa lungsod na dinadayo ng mga turista.

Gawain A
Parehang Gawain

Panuto: Kung kayo ang tatanungin, ano ang kahulugan ng mga simbolong
nakikita sa opisyal na sagisag ng inyong lalawigan. Isulat ang sarili mong
kahulugan. Tingnan mo kung magkapareho ang mga kahulugan na ibinigay
ng iyong mga kaklase.

157
 Bahagi ng simbolo Sariling pakahulugan

Gawain B
Pangkatang Gawain

Panuto: Talakayin ng bawat pangkat ang mga larawan ng opisyal simbolo

ng lalawigan. Isulat ang lahat ng alam ninyong mga pagdiriwang,
paniniwala, tradisyon, kasaysayan, mga produkto, pagkain, gusali at disenyo
ng bahay na may kaugnayan sa bawat larawan.

Halimbawa:

Ang kinaugaliang” prusisyo

Pagoda sa Bocaue na tinatawag ding Pista ng Krus
sa Wawa bilang paggunita sa Itim na Krus na
sinasabing natagpuang palutang- lutang sa
bunganga ng Ilog ng Bocaue noong 1850.

158
Gawain C

Indibiduwal na Gawain
Panuto: Ang sagisag ng lalawigan o lungsod ay nagpapakita ng katangian
ng nasabing lalawigan o lungsod. Pag-isipan kung ano ang dapat na
simbolong naangkop sa iyong lalawigan. Gumawa ng sariling simbolo ng
iyong lalawigan. Tandaan ang mga paalala sa paggawa ng simbolo sa
ibaba.

Ang simbolo ay nagpapakita ng:

 
Ang simbolo ay kumakatawan sa lalawigan.


Ang simbolo ay simplelamang at walang dekorasyon na hindi naman
naangkop sa lalawigan.


Hindi lahat ng tungkol sa lalawigan ay mailalagay sa simbolo.
 Kung kaya isipin
 lamang ang pinaka mahalagang katangian ng lalawigan.
 
Ang simbolo ay madali lang iguhit ng ibang tao sa lalawigan.

159
Aralin 5 : ILANG SIMBOLO AT SAGISAG NA NAGPAPAKILALA
SA IBA’T-IBANG LALAWIGAN SA REHIYON

Narito ang larawan ng simbolo at sagisag ng mga lalawigan

sa ating rehiyon. Pagmasdan mo ang mga ito at kilalanin.

160
 Anu- ano ang mga katangian ng bawat lalawigan sa ating
rehiyon? Anu- ano ang mga nakikitang larawan sa bawat simbolo
ng lalawigan? Alamin natin ang bawat isa.

Pagmasdan mo ang mga larawan sa

opisyal na simbolo ng ating lalawigan.
Ano ang kahulugan ng simbahan sa
gitna nito? Anong katangian ng mga
Bulakenyo ang ipinapakita ng simbolo?

Ano ang kahulugan ng apat na poste

sa gitna ng simbolo? Anong katangian
ng mga Pampangeño ang ipinapakita
ng kanilang simbolo?

Ano ang ipinapakita ng simbolo

ng Zambales? Anong katangian ng
Zambaleño ang ipinapakita ng
kanilang simbolo?

Paano naiiba ang simbolo ng

lalawigan ng Nueva Ecija sa
lalawigan ng Pampanga? Ano kaya
ang kahulugan ng kalabaw sa gitna
ng simbolo ng lalawigan? Anong
katangian ang ipinapakita ng
kanilang simbolo tungkol sa mga
Novo Ecijano?

161
 Paano naiiba ang simbolo ng
lalawigan ng Tarlac sa lalawigan ng
Zambales? Anong katangian ng
mga taga-Tarlac ang
ipinapahiwatig ng simbolo?

Ano ang ipinakikita ng simbolo ng

lalawigan ng Aurora? Ano ang kahulugan
ng mga pananim sa gitna ng kanilang
simbolo? Anong katangian ng taga-
Aurora ang ipinapakita nito?

Ano ang ipinapakita ng simbolo ng

lalawigan ng Bataan? Ano ang pagkakaiba
nito sa simbolo ng laalwigan ng Aurora? Ano
ang kaugnayan ng simbolo sa katangian ng
mga taga- Bataan?

Tingnan ang mga opisyal na simbolo ng mga karatig lalawigan sa

inyong rehiyon.

Ano ano ang mga larawan na nakikita sa bawat lalawigan?

Aling mga simbolo ang magkakapareho at alin naman ang
magkakaiba? Ano ang mga kahulugan ng bawat larawan sa mga
simbolo ng mga lalawigan? May kaugnayan ba ang mga larawan sa
mga katangian ng mga tao sa bawat lalawigan? Magbigay nga
nang halimbawa.

Batay sa mga nalaman natin tungkol sa mga katangian ng

bawat lalawigan, punan ang talahanayan ng angkop na
paglalarawan ng bawat lalawigan sa rehiyon.

162
 Mga larawan na nakikita
Lalawigan sa opisyal na Mga katangiang nais
simbolo/sagisag ipakita ng lalawigan

Aurora

Bataan

Bulacan

Nueva Ecija

Pampanga

Tarlac

Zambales

Gawain A
Indibiduwal na Gawain
Panuto: Sagutin ang mga tanong batay sa opisyal na simbolo
ng bawat lalawigan sa sariling sagutang papel.

1. Anu--ano ang matatagpuang simbolo at sagisag na kumakatawan

sa iba’t ibang lalawigan ng rehiyon?
2. Anong mga lalawigan ang may nagkakatulad ng simbolo? Aling
sagisag ng ibang lalawigan ang malapit sa katangian ng
sagisag ng iyong sariling lalawigan?
3. Alin-aling lalawigan ang nagpapakita ng mayamang kasaysayan?
Paano ito ipinakita?
4. Alin-aling lalawigan ang nagpapahalaga sa likas na yaman
at produkto nito ?

163
 5. Paano ipinapakita sa simbolo o sagisag ang natatanging
pagkakakilanlan ng bawat lalawigan?
Gawain B
Pangkatang Gawain
Panuto: Gamit ang Venn diagram sa ibaba,paghambingin ang
simbolo ng mga lalawigan sa Rehiyon III. Anu- ano ang pagkakaiba
at pagkakatulad ng mga ito?

Alin mga lalawigan ang nagbibigay- diin sa mga sumusunod:

Kasaysayan Likas yaman

Kasaysayan
at
Likas yaman

Aling mga lalawigan ang tinutukoy ng mga katangian sa

talahanayan sa ibaba batay sa kanilang opisyal na simbolo o
sagisag? Maaring ilagay ang lalawigan sa marami o lahat ng kolum.
Ipaliwanag kung bakit ninyo inilagay ang lalawigan sa ilalim ganitong
katangian.

Katapangan Kasipagan Pagpapahalaga sa Pagpapahalaga Pagpahalaa sa

kalikasan sa hanap-buhay Diyos

164
Aralin 6.1: Kahulugan ng Opisyal na Himno ng
Kinabibilangang Lalawigan

Nakarining ka na bang ng awit tungkol sa inyong lalawigan?

Paano inilalarawan ang iyong lalawigan ng awit na ito?

Karamihan sa mga lalawigan ay may sariling opisyal na awitin.

Karaniwan na sinusulat ito upang pukawin ang damdamin ng mga taga-
lalawigan sa kagandahan ng kanilang lalawigan. Ang ibang awit ay
naguudyok na mahalin nila ang kanilang mga lalawigan upang mas lalo ito
umunlad. Kagaya ng karawang awit sa radyo, ang mga opisyal na awit ay
madaling sabayan at maintindihan upang lagi ito matandaan ng lahat ng
mga taga-lalawigan. Ngunit, hindi rin ito kagaya ng karaniwang awit dahil
ginagamit lamang ito sa pagdiriwang na lalalahukan ng buong lalawigan o
hindi kaya sa mga mahalagang okasyon ng lalawigan. Mahalagang awitin
ito nang may paggalang at pagpapahalaga.

Subukin nating pag-aralan ang awitin ng isang lalawigan.

Magkapareho ba ang mensahe ng opisyal na awitin na ito sa inyong
lalawigan?

HIMNO NG BULACAN

(Titik ni: Mandy Centeno)

(Musika ni: Jacinto Garcia)

Ipagbunyi natin bayang sinilangan

Lahi ng magiting na mamamayan
Mga bayaning nagbuwis ng buhay
Hindi malilimot kailan man
Hinahangaang mutyang may kagandahan
Mayuyuming paraluman Kabalikat
ng pamahalaan
Karangalan ng Bulacan
Kalinangan natin ngayon Galing Pook ay nakamtan
Magkaisa’t magmahalan, magdamayan haban Kabataa’y nakalaang
maghandog ng kagi
At pag-asa sa kinabukasan

165
 Pagmalaki natin tayo’y pang Number On
Sa lahat ng mabuting larangan
Kooperatiba at palakasan
Kalusugan at kalinisan
Magkapit-bisig tayo ating ialay
Nakamit na tagumpay
Karangalan mo’y walang kapantay
Lalawigan ng Bulacan, ang Bulacan.

HIMNO NING KAPAMPANGAN

Kapampangan misapwak
King legwan na ning Alaya
Gabun ding pantas at marangal
Sibul ning lugud karinan ning tepangan
Batis ning katalarwan at panamdam makabalen
Ligaya mi ing miye payapa
King malugud mung kandungan

Kapampangan, sale ning leguan

Kapampangan, sandalan ning katimawan
Kilub ding pusu mi atin kang dambana
Luid ka!Luid ka!Palsintan ming Kapampangan (2x)

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Patungkol saan ang Himno ning Kapampangan? Ang Bulacan?

2. Ano ang damdamin ng mamamayan ng Pampanga sa kanilang
probinsya? Ang mga taga Bulacan?
3.Ayon sa himno anong uri ng mamamayan mayroon ang
Pampanga? ang Bulacan?
4. Paano mo maipapakita ang iyong pagmamahal sa iyong probinsya?
5. Suriin ang kanta, paano inilarawan ang Probinsyang Pampanga?
ang Bulacan?
6.Kung ikaw ang tatanungin ko paano mo mailalarawan
ang Pampanga? ang Bulacan?

166
 MARTSA ZAMBALEÑA

Pakinggan natin ang Martsa

Ating Martsa Zambaleña
Lalawigan kong mahal biyaya ng maykapal
Halina ating awitin
Himig niya ating ibigin
Awitin ang Martsa
Martsa Zambaleña
Dito sa Zambales ay masaya
Walang lungkot at mapayapa
May bukid at parang kay ganda
K ung tignan mo’y maaaliw ka n a

Mga bundok at dagat ay sadyang

Nagbibigay sa ating kasiyayahan
Nagdudulot ng ‘yong kapurihan
Kapurihang walang hanggan
Kay sarap mabuhay
Sa piling ng sariling atin
Sapagkat naroon ang magulang nating mahalin
Lagi sa isipan an gating pinanggalingan.
Sinisinta kong Zambales
Awit nitong aking boses
Sa iyo’y umaawit
Ikaw ang aking mithi
Halina o kababayan
Himig niya’ywitan ating a
Awitin ang Martsa
Martsa Zambaleña

167
 Bataan, Bayani at Banal
Titik ni : Bishop Soc Villegas
Musika ni : Ryan Cayabyab

Bantayog ng kagitingan itong aming lalawigan

Pinabanal at dinakila bayang magiliw, pinagpala
Tapos na ang digmaan, narito na ang kapayapaan
Tuloy pa rin ang paglaban sa tukso at kasalanan

Bataan, Bataan
Peninsulang minamahal
Tinawag maging banal ng Panginoong(2x) sa ‘y

Bantayog ng kagitingan itong aming lalawigan

Pinabanal at dinakila bayang magiliw, pinagpala
Tapos na ang digmaan, narito na ang kapayapaan
Tuloy pa rin ang paglaban sa tukso at kasalanan

Bataan, Bataan
Peninsulang minamahal
Tinawag maging banal ng Panginoong(2x) sa ‘y

Kabanalan ng kaparian
Kabanalan ng sambayanan
Kabanalan ng kabayanihan hamon sa iyo Bataan ... Bataan

Bataan, Bataan
Peninsulang minamahal
Tinawag maging banal ng Panginoong(2x) sa ‘y

168
 AWIT NG TARLAC

Ibat’t ibang ugali at gawi

Sa may Gitnang Luzon umuuwi

Ang hangaring minimithi
Ay ang pagwawagi

Ang samyo ay tulad sa bulaklak

Busilak ka mahal naming Tarlac
Bayan-bayan huwaran ang linis
Kandungan mo’y may buhay at tamis

Pugad ka nga may giting at dangal

Luklukan ng mga taong banal
Sa lawak ng iyong pitak
Pag-unlad ay tiyak

Luntiang kulay ng kabukiran

Naghahari ay katahimikan
Sa landas na aming tinatahak
Buhay namin ay kalong mo. . .
Tarlac

169
 AWIT NG NUEVA ECIJA

Sa ubod nitong Luzon

Ay may lupang hinirang
Sa likas nyang kagandahan
Ay walang papantay
Dito ang bukirin
Na pinag aanihan
Ng gintong butil ng buhay
Na pagkain ng tanan

Isang lalawigan ang diwa at damdamin

Pinagtali ng maalab at dakilang mithiin
Dito ang balana’y may pusong magiti
Na patnubay at sagisag ng banal na layunin

Aming Nueva Ecijatibayanng loob mo’y

Sa landas na pita ng pagbabagong buhay

Taglayin sa puso ang dakilang aral
Ng mga bayaning naghandog ng buhay

Aming Nueva Ecija sa iyong pagsisikap

May gantimpala ka sa pagdating ng oras

Aming Nueva Ecija hayo na’t ikala Ang mga silahispangarapng.

‘yong

170
 Sagutin ang mga sumusunod:

1. Anu-ano ang mga katangian ng lalawigan na binabanggit sa awit?

2. Bakit sinabing karapat- dapat na ipagbunyi at ipagmalaki ang iyong
lalawigan? Naniniwala ka ba dito? Bakit?
3. Anong pagpapahalaga sa lalawigan ang nais ipahatid ng himno?

Gawain A
Panuto: Iguhit sa isang papel ang larawan ng iyong lalawigan ayon sa
binabanggit ng awit. Kulayan ito.

Gawain B
Panuto: Punan ang mga patlang ng nawawalang salita upang
mabuo ang awit.

Lalawigan ng Bulacan

Ipagbunyi natin bayang sinilangan

Lahi ng ____________ na mamamayan
Mga bayaning nagbuwis ng buhay
Hindi malilimot kailan man
Hinahangaang mutyang may kagandahan
Mayuyuming _____________
Kabalikat ng pamahalaan
Karangalan ng Bulacan
Kalinangan natin ngayon Galing Pook ay nakamtan
Magkaisa’t magmahalan, magdamayan haban Kabataa’y nakalaang
maghandog ng kagi
At pag-asa sa kinabukasan
Pagmalaki natin tayo’y pang Number
Sa lahat ng mabuting _____________
Kooperatiba at palakasan
Kalusugan at kalinisan
Magkapit-bisig tayo ating ialay
Nakamit na _____________
Karangalan mo’y walang kapantay
Lalawigan ng _____________, ang Bulacan.

171
 MARTSA ZAMBALEÑA

Pakinggan natin ang Martsa

Ating Martsa Zambaleña
Lalawigan kong mahal ________ ng maykapal
Halina ating awitin
Himig niya ating ibigin
Awitin ang Martsa
_________ Zambaleña
Dito sa Zambales ay masaya
Walang _________ at mapayapa
May bukid at parang kay ganda
K ung tignan mo’y maaaliw ka n a

Mga bundok at ________ ay sadyang

Nagbibigay sa ating kasiyayahan
Nagdudulot ng ‘yong kapurihan
Kapurihang walang hanggan
Kay sarap mabuhay
Sa piling ng sariling atin
Sapagkat naroon ang __________ nating mahalin
Lagi sa isipan an gating pinanggalingan.
Sinisinta kong Zambales
Awit nitong aking boses
Sa iyo’y umaawit
Ikaw ang aking mithi
Halina o ____________
Himig niya’y ating awitan
Awitin ang Martsa
Martsa Zambaleña

Gawain C
Pangkatang gawain
Ipakita sa isang interpretatib na pag-awit o pagsayaw ang opisyal na
himno ng iyong lalawigan.
Awitin nang may damdamin at buong pagmamalaki
ang opisyal na himno ng iyong lalawigan

172
Aralin 6.2: IBA PANG SINING NA NAGPAPAKILALA
NG SARILING LALAWIGAN AT REHIYON

Alam mo ba na maliban sa opisyal na himno, may iba pang

sining na pagkakakilanlan ng ating mga lalawigan?

Tingnan mo ang mga larawan sa ibaba. Ang mga ito ay

nagpapakita ng iba pang sining na nagmula sa ating
lalawigan.Basahin mo at kilalanin ang mga ito.

AngPandanggo“ kay Santana Cl tinaguriang sayaw

ng lalawigan ay karaniwang sinasayaw ng mga
kababaihan
sa Obando“ Fertility Rites”,-tanging tradisyong Katoliko
na dinadaluhan ng mga mag- asawang humihiling na
magkaroon ng anak.

Ang pagdiriwang na ito ay dinadaluhan hindi lamang ng mga

deboto kundi pati na rin ng mga turista na humahanga sa pamanang-
sining
na ito.

https://www.google.com.ph/search?q=singkaban+festival+sa+festival&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=csKuUuoMMGri
AftmoHgCQ&ved=0CAkQ_AUoAQ&biw=1360&bih=623#facrc=_&imgdii=_&imgrc=J7s51HzLcxUQsM%3A%3BBUqC8AzVvM
E2rM%3Bhttp%253A%252F%252F3.bp.blogspot.com%2

Ang “Kapistahan ng Kalabaw” osaCarabaoPulilanF ipinagdiriwang tuwing

Mayo14-15 ay nagtatampok sa pambansang
173
hayop ng Pilipinas na siyang bida ng pagdiriwang at upang
magbigay-pugay din at pasasalamat sa Patron San Isidro Labrador sa
masaganang ani.

Ang mga kalabaw ay ginagayakan at ipinaparada sa parokya

at lumuluhod sa utos ng kanilang mga amo.Isa ang Carabao Festival
sa mga dinadayo ng mga turista sa Bulacan tuwing bakasyon na
sumasalamin sa kalinangan at kasaysayan ng Bulacan.

https://www.google.com.ph/search?q=singkaban+festival+sa+festival&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=csKuUuoMMGri
AftmoHgCQ&ved=0CAkQ_AUoAQ&biw=1360&bih=623#facrc=_&imgdii=_&imgrc=J7s51HzLcxUQsM%3A%3BBUqC8AzVvM
E2rM%3Bhttp%253A%252F%252F3.bp

Ang Singkaban Festival o Sining at Kalinangan ng Bulacan ay isang makulay at

natatanging pagdiriwang mula Bulacan” mula-8ngSetyembreika na kaarawan ng
Inang Maria na
pintakasi ng Lungsod ng Malolos at nagtatapos sa anibersaryo ng
pagbubukas ng Kongreso ng Malolos tuwing ika-15 ng Setyembre.

Ang mga nakaugaliang gawain sa isang linggong pagdiriwang

ay mga pagtatanghal pangkalinangan tulad ng mga indakan sa
kalye, float competition, kundiman, balagtasan at pagtatanghal ng
mga katutubong lutuin sa Bulacan at marami pang ibang pamanang-
sining.

174
 Ang Simbahan ng Barasoain ay isang pambansang dambana
sa Pilipinas na matatagpuan sa makasaysayang Lungsod ng Malolos.
Ito ang naging tahanan ng pagpupulong ng Unang Kongreso ,
pagbabalangkas ng Unang Saligang- Batas at ng inagurasyon ng
Unang Republika ng Pilipinas sa pamumuno ni Emilio Aguinaldo.

Ang simbahang ito ay isa sa pinakamahalagang gusaling pang-relihiyon at

tinaguriang “Duyan ng Demok

Giant Lantern Festival (Ligligan Parul)

Ang “GiantnternLaFestival”l”o ay“Ligligantaunang Parukasayaa pinagdiriwang tuwing

buwan ng Disyembre sa Lungsod ng San
Fernando,lalawigan ng Pampanga. Ito ay labanan ng mga magagaling na
mamayan sa larangan ng paggawa ng parol mula sa i
San Fernado.

175
 Dahil nakilala ang San Fernando sa buong bansa sa larangang ito , tinawag o
binansagang itong “Christmas Capi nasabing lungsod.

Makatapak Festival Sa Bacolor Pampanga

Isang kasayaan at selebrasyun na ipinagdiriwang tuwing fiesta ng

Bacolor sa buwan ng Nobyembre. Ito ay isang simbolo na nagpapakita ng
pagbangon ng mamayan ng nasabing bayan mula sa trahedyang
nagdulot sa kanila ng bangungut ang “Lahar ga
Pinatubo.
Ito ay ginangawa sa pamamagitan ng pagsayaw sa kalsada na
walang sapin sa paa bilang paggunita at pag alala kung paano sila
lumakad ng walang tsinelas sa mainit na lahar.
Sa sining na ito makikita ang kuwento ng Bacolor noon at ngayon.
Makikita sa kanilang sayaw ang unti-unti nilang pagbangon mula sa dilim at
kung paano sila nagtagumpay ngayon.

Sisig Festival (Sadsaran King Angeles)

176
 Ipinagdiriwang ang “Sisig Festival” o “S
Lungsod ng Angeles tuwing buwan ng Disyembre. Ginagawa ito taun-taon
para ipakita at ipagmalaki kung gaano kasarap magluto at gumaw ng
“sisig” ang mamayang kapampangan. sa Angeles
Isa itong patimpalak sa mga magagaling na magluto sa mga kapampangan na
kung saan isa ang “sisig” sa

Pamagpapaku king Krus king Cutud San Fernando

Ang pagpapako sa Krus tuwing mahal na araw ay taunang

panata ng mga panatiko na ginagawa sa Cutud San Fernando.
Ito ay ginagawa ng mga panatiko bilang sakripisyo habang
ginugunita nila ang kahirapang dinanas ng ating Panginoong Hesus Kristo
para lang tubusin ang ating mga kasalanan sa pamamagitan ng
kanyang kamatayan.
Marami ang turistang dumarayo rito para panoorin at saksian ang
pagpapako sa krus ng mga panatiko.

Zambales
Habanera Botoleña
Ang Habanera Botoleña ay isang
sayaw ng Maria Clara na pangkasal na
nanggaling sa Botolan, Zambales. Isa
itong tipikal na proseso ng galaw at
indak ng mga magulang ng ikinakasal
kung saan nakapila ang mga abay ng
ikakasal. Sa hulihan ay magpaparada
ang ikakasal.

http://ts1.mm.bing.net/th?id=H.4665856146997480&pid=1.7

177
 Domorokdok Festival

Ang “Domorokdok Festival” ay isa sa ipinag sa Zambales. Ito ay isa sa nagpapakilala

sa mayamang kultura ng Zambales.
Pinapakita dito ang talento at kakayahan ng mga Botoleño sa pagsayaw.
Makikita din dito ang mga produkto na gawa at makikita sa Botolan.

http://mfpi.revolve-phil.com/images/domorokdok.jpg

Mango Festival ng Zambales

Ang Mango Festival ang pinakatanyag na pagdiriwang sa lalawigan
ng Zambales. Mangga ang produkto na nagpapakilala sa Zambales dahil
dito makikita at matitikman ang magaganda at matamis na mga mangga.
Pinapakita din dito ang ganda ng kultura at sining ng Zambales na dapat
nating ipagmalaki.

178
 http://www.mysmartschools.ph/web/olongapocitysibitsibit/gallery/pic20.jpg

Sibit-sibit Summer Festival naman ay ginaganap tuwing ika-apat na

linggo ng Abril sa Subic, Zambales. Ang pangalang Sibit-sibit ay nanggaling
sa pangalan ng maliit na sagwan ng Bangka na ginagamit noon sa Brgy.
Baretto na tinatawag din na Sityo Maquinaya. Tuwing pista nila, ang mga
mangingisda ay nagpapagalingan sa pagbabangka upang Manalo sa
paligsahan ng pista nila.

Sagutin ang sumusunod na katanungan:

1. Ano ang dahilan ng pagdiriwang ng ______________ sa lalawigan ng
________________
2. Paano mo ilalarawan ang pagdiriwang ng _________________ sa
lalawigan ng __________________?
3. Bakit mahalaga ang mga pagdiriwang na nabanggit sa kasaysayan
ng lalawigan?
4. Dapat bang ipagmalaki ang mga sining ng ating lalawigan? Oo o hindi?
Bakit?
5. Paano mo ipakikita ang iyong pagpapahalaga sa sining ng iyong
lalawigan?

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Saang bayan at probinsya ginagawa ang pagpapako sa krus?

2. Ano ang simbolong pinapakita ng mamayang Bacolor sa pagdiriwang ng
Makatapak Festival?
3. Ano ang sining o pagdiriwang na ginagawa sa lungsod ng Angeles
para ipakita ang husay ng mga kapampangan sa pagluluto?
4. Bakit tinawag na Christmas Capital of the Philippines ang
probinsyang Pampanga?
5. Dapat bang ipagmalaki an gating mga sining?Paano ito ipagmamalaki?

179
6. Paano mo maipapakita ang iyong pagbibigay halaga sa mga sining ng
Pampanga?

Gawain A
Panoorin ang isang video na nagpapakita ng sayaw at iba pang
awit o pagdiriwang na kilala ng sariling lalawigan. Sagutin ang mga
sumusunod batay sa sining/ awit/ pagdiriwang ng inyong nakita. Iulat
sa klase ang inyong mga sagot.
1. Ano ang sining na nagpapatanyag sa lalawigan?
2. Ilarawan ang sining. Paano ipinapakita ng sining na ito ang
katagian ng mga tao sa lalawigan?
3. Paano mo mahikayat ang mga tao na pahalagahan ang sining na
ito?

Gawain B
Pangkatang Gawain.
Batay sa napag-aralang mga sining. Paano mo maikukumpara ang
sariling sining at ang sining ng karatig na rehiyon. Punuin ang Venn
diagram.

Sining ng Aming Sa Sining ng

Rehiyon dalawang Ibang
Rehiyon
rehiyon
1.__________
1.__________
2.__________ 1.__________
2.__________
3.__________ 2.__________
3.__________
4.__________ 3.__________
4.__________
5.__________ 4.__________
5.__________
5.__________

Gawain C
Pangkatang Gawain.
Sa inyong pangkat, pumili ng sining na pinakagusto ninyong
gampanan. Isipin ang pinakatanyag na sining ng rehiyon at ipakita
ito sa buong klase. Maaring gawing dula dulaan ang mga
pagdiriwang ng lalawigan o awitiing ang mga awit na
nagpapatanyag sa sariling lalawigan.

180
Aralin 7.1: Mga Bayani ng Sariling Lalawigan at Rehiyon

Sino sino ang mga itinuturing na bayani? Sil digmaan? May nakikita ka rin bang
mamamayan na nagmamalasakit sa kapwa sa pamamagitan ng pagbibigay serbisyo sa mga
mahihirap? Ano naman ang tuing
mo sa mga tao na nagpasikat sa lalawigan sa larangan ng edukasyon, palakasan
at iba pang sining? Bayani nga ang turing sa lahat na mga ito. Sila ang mga
ordinaryong mamamayan na nakapag ambag sa ikauunlad ng sariling bayan, sa
digmaan man o kapayapaan.

Sa inyong lalawigan, sinu-sino kaya ang mga taong ito? Basahin muna ang
sipi ng talambuhay ng ilang mga mamamayan na nag-alay ng kanilang buhay at
talento para sa kanilang lalawiagan. Paano mo maihahambing ang nagawa nila
sa mga itinuturing na bayani sa iyong lalawigan?

Kilala mo ba si Gregorio del Pilar? Siya ang “Bayani ng Pasong Tirad ipinanganak sa
Bulakan, Bulacan. Siya ang itinuturing na pinakabatang heneral na
lumaban sa mga Amerikano noong panahon ng panunungkulan ni Emilio Aguinaldo,
ang pangulo ng Unang Republika ng Pilipinas na naitatag sa Malolos. Bilang isang
heneral, namatay siyang nakikipaglaban para sa kasarinlan ng bansa.

181
 Siya naman si Marcelo H. del Pilar na ipinanganak sa Bulakan, Bulacan.Siya ay kilala bilang
“Dakilang Propagandista” at nagi pahayagang pampulitika na nagsilbing tinig nga Kilusang
propaganda na
nananawagan ng pagbabago sa pamamahala at pagkakaroon ng kalayaan ng
Pilipinas.
 Si Benigno S. Aquino Jr. o mas kilala sa taw
Concepcion, Tarlac noong Nobyembre 27, 1932. Iminulat niya ang kaisipan ng mga
Pilipino sa pamamagitan ng kanyang mga sakripisyo, mapayapa at tahimik na
pakikipaglaban upang labanan ang diktatoryal. Siya ay naging pangunahing kritiko
ni Pangulong Marcos. Pinatay siya sa Paliparang Pandaigdig sa Maynila at bilang
parangal ipinangalan ito sa kanya, ang Ninoy Aquino International Airport

Ibinuwis ni Ninoy ang kanyang buhay alang- alang sa demokrasya ng bansa.

Si Jose Abad- Santos ay ipinanganak sa San Fernando, Pampanga. Dahil sa

kanyang angking talino bilang abogado at sistematikong pamamaraan sa
paghawak ng hustisya, tatlong beses siyang nahirang bilang Kalihim ng Kagawaran
ng Katarungan at naging Kataas-taasang Hukom ng Korte Suprema noong 1941.
Pinili niyang ialay ang kanyang sariling buhay para sa bansang Pilipinas kaysa sa
makipagkaisa sa mga Hapon.

183
 Si Manuel Luis Quezon ang tinaguriang “Ama n ipinanganak sa Baler, Aurora. Siya din ang
kauna-unahang Pangulo ng Komonwelt
sa ilalim pamamahala ng mga Amerikano. Tinatawag din siyang “Ama ng
Kasarinlang Pilipino” dahil sa kanyang mga gina ng Pilipinas mula sa pamahalaang Amerikano.

Sila ay kabilang sa mga tinaguriang bayani ng ating bansa na nagmula sa

Gitnang Luzon. Maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong
naglaan ng kanilang panahon, sarili, talino at mga pagpupunyagi upang
makapag- ambag ng malaki sa kaunlaran ng isang lugar.

Bayani ring maituturing ang mga taong nagbigay ng karangalan na naging

daan sa pagbabago at pag-unlad ng isang lugar. Ang mga taong handang
magsakripisyo upang makatulong sa kapwa ay dapat din nating kilalanin bilang
isang bayani. Kahit hindi sila nagbuwis ng buhay, ang kanilang mga nagawa para
sa bayan ay maituturing na ring kabayanihan.

184
 Ipinanganak si Heneral Francisco
Makabulos sa La Paz, Tarlac noong Setyembre
17,1871 . Siya ang naging pinuno ng rebolusyon
ng Tarlac na nakisama sa Katipunan. Itinalaga
siya ni Heneral Emilio Aguinaldo na maging isa
sa mga heneral na mangunguna sa mga kasapi
sa Gitnang Luzon.

Nagtatag siya ng grupung Central

Executive Committee na tinawag na
“Constitution of Makabulos”. Naging inspirasyon siya ng mga taga Tarlac sa taglay niyang

katapangan para sa pakikipaglaban sa kalayaan.

Dahil ditto unti-unti rin niyang nagising ing
damdaming makabansa ng mga tao.

Si Trinidad Tecson ay ipinanganak sa

San Miguel Bulacan noong Nobyembre 18,
1848. Kahit na siya ay babae lang hindi siya
nag-alinlangan na nagpasugat ng katawan
at nagpatulo ng dugo kasama ng mga
lalaking kasapi ng Katipunan para sa
kasunduang tinatawag na compact”.

Nakipaglaban siya ng walang takot sa labing dalawang madugong labanan sa

rebolusyon sa Bulacan kasama na rito ang nakilalang Battle of Biak-na-Bato.
Tinawag at binansagan siyang Mother of Philippine Red Cross. Namatay siya noong
Hunyo 28, 1928.Ang katapangan niya sa pamamagitan ng pagdaloy ng dugo ang
ngbigay inspirasyon sa tulad nating mga Filipino. Siya rin ang nakaimpluwensiya sa
mga taong magbigay ng dugo para madugtungan pa ang maraming buhay.

185
 Nakikilala mo ba si Ramon del Fierro Magsaysay
o Ramon “Monching” Magsaysay? Siy
Pangulo ng Republika ng Pilipinas mula ng Disyembre
30, 1953 hanggang Marso 17, 1957. Si Magsaysay ay
ipinanganak sa Castillejos, Zambales noong Agosto 31,
1907.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/tl/0/08/Ph_pres_magsaysay.jpg

Ang kanyang mga magulang ay sina Exequiel Magsaysay at Perfecta del Fierro.
Nag-aral siya sa Pamantasan ng Pilipinas at Jose Rizal College. Iniligtas ni
Magsaysay sa demokrasya ang Pilipinas. Ito ang pianakmahalaga na nagawa nya.
Pinigil niya ang paghihimagsik ng Huk o ng komunista. Si Luis Taruc, Supremo ng Huk
o pinakamataas na lider ng komunista ay sumuko sa kanya. Kaya siya ay tinawag
na “Tagapagligtas ng Demokrasya”. Siya ang pi
Pilipinas dahil sa ibinalik niya ang tiwala ng pamahalaan. Subalit pagkatapos ng
kanyang pamamahala ay namatay siya dahil sa nahulog ang eroplanong
sinasakyan niya sa Bundok Mangunggal sa Balamban, Cebu noong Marso 17, 1957.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel.

1. Sinu-sino ang mga bayaning nabanggit? Anu-ano ang naging kontribusyon

nila sa bayan?
2. Anu-ano ang mga katangian ng mga bayaning binanggit sa talata? Ano sa
palagay mo ang iba pang katangian ng isang bayani?
3. Sin-sino pa ang mga kinikilalang bayani sa inyong lugar ?
4. Ano ang mga naging kontribusyon nila sa inyong lalawigan / rehiyon upang
ituring silang bayani?
5. Paano mo mabibigyang- halaga ang mga pagpupunyaging ginawa ng
mga bayaning ito para sa inyong lalawigan o rehiyon?
6. Sa iyong palagay, ang simpleng pagtulong ba sa kapwa at bayan ay
maituturing ding kabayanihan? Ipaliwanag ang iyong sagot.

186
Panuto: Punan ang graphic organizer sa ibaba. Isulat ang hinihinging impormasyon
sa bawat kolum. Sundan ang ibinigay na halimbawa.

Bayani ng Katangiang Ginawa para sa

Paraan ng pagpapakilala
Lalawigan ipinamalas bayan

Francisco Mahusay na Sumulat ng mga Ipinangalan sa kanya

Balagtas manunulat tula tulad ng ang bayan ng Balagtas
tanyag na at pinatayuan din siya ng
“Florante monumento
Laura”

Gawain B

Panuto: Magsagawa ng isang palaro na tulad ng bubunot ang isang mag-aaral ng pangalan ng
isang bayani. Pahuhulaan ang
pangalan ng bayani sa iba pang kasamahan sa pangkat.

Ang mga kasamahan ay magtatanong ng kahit ano sa tagapagpahula at

sasagot lamang sila ng OO, HINDI, o PWEDE. Bibigyan lamang ang bawat grupo ng
takdang oras upang mahulaan ito.

Gawain C

Umisip ng isang tao na maituturing mong bayani larangan sa kasalukuyan. Magsagawa ng

simpleng pananaliksik tungkol sa kanya
at kanyang mga nagawa para sa lalawigan. Isulat ang mga ito sa isang talata.

187
Aralin 7.2: Pagpapahalaga sa mga Bayani ng Lalawigan at
Rehiyon

wikipedia.com/claromrecto

inquirer.net/manuellquezon

fotothing.com/hermanopulislsu

Sagutin ang sumusunod na katanungan:

 Ano ang nakikita ninyong pangyayari sa mga larawan? 

 Saang partikular na lugar ka nakakakita ng katulad ng mga nasa larawan? 
 Bakit kaya sila ipinagpagawa ng bantayog o mga
 monumento na katulad ng nasa larawan? 
 Bakit sa palagay mo nagdaraos ng ganitong uri ng
programa at pagdiriwang? 

Ang mga bayani ng ating bansa ay nagmula

sa iba't ibang lugar. Ang ilan sa kanila ay maaaring
nagmula sa ating lalawigan/rehiyon. Iba-iba ang

188
dahilan kung bakit sila itinanghal na bayani, ngunit iisa ang kanilang naging
adhikain. Ito ay dahil sa pagtatanggol ng ating bansa mula sa mga dayuhan.

Sa ating lalawigan/rehiyon ay mayroon ding mga tao na kinikilala kahit sa

simpleng kabayanihan. Tulad ng mga taong ginugugol ang kanilang panahon sa
paglilingkod sa mga kababayan at paglilingkod sa Diyos. Ang kanilang prinsipyo at
layunin ang nagiging sandigan nila upang makapagsilbi sa bayan.

Kadalasan nag-aalay ng bulaklak at maikling programa bilang pagkilala at

pagpupugay sa kanilang bantayog upang ang kanilang ala-ala ay magpatuloy sa
mga susunod pang henerasyon. Minsan naman ay ginugunita ang araw ng
kanilang kamatayan upang sariwain at muling balikan ang kabayanihan na
kanilang nagawa.

Sagutin ang sumusunod na katanungan. Isulat ang iyong sagot sa isang malinis
na papel.

1. Sino ang tanyag at kinikilalang tao sa inyong lugar?

2. Bakit siya naging tanyag? Ano ang kanyang nagawa para sa inyong bayan?
3. Maituturing ba itong kabayanihan?Bakit?
4. Paano pinapahalagahan ng inyong lalawigan/rehiyon ang kanilang mga
nagawa sa bayan?
5. Sa iyong simpleng paraan, paano mo maipakikita ang iyong
pagpapahalaga sa mga bayani ng inyong lalawigan at rehiyon?

Gawain A

Panuto:

1. Punan ang hinihinging detalye sa "Fishbone Map".

2. Gawing batayan ang sumusunod sa pagsagot ng hinihinging impormasyon:
 Ulo ng isda - ay tumutukoy sa pangalan
 ng bayani. 
 Tinik sa itaas na bahagi- nagawa o 
accomplishments ng itinuturing na bayani.
 Tinik sa ibabang bahagi - paano
 pinapahalagahan ang mga bayani 
 Buntot - katangian o pagkakakilanlan
sa bayani. 

189
 Mga Nagawa sa Lalawigan/Rehiyon

Katangian

Bayani 1.
2.
3.

Pagpapahalaga sa Bayan

Gawain B

Gumawa ng poster na naglalarawan ng pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng

isang bayani ng lalawigan at rehiyon. Gawin ito sa isang illustration board.

Panuto:

1. Ihanda ang mga kagamitan para sa

paggawa ng poster.
2. Basahing mabuti ang mga pamantayan sa pagtatasa ng poster.
3. Ipakita ang sumusunod na aspesto sa pagbuo/paggawa ng poster:
  kabuuang larawan-kalinisan, kulay, pagkamalikhain 
  kabuuang ideya-pagpapahalaga sa pagpupunyagi ng bayani 
 kaugnayan-pagkakaugnay-ugnay ng mga larawan o dibuho
sa poster 

Gawain C

Panuto:

1. Gumawa ng scrap book".

2. Ipahanda ang mga kinakailangang kagamitan at mga bagay na ilalagay sa
gagawing scrap book.
3. Gumamit ng mga pahayagan, magasin o aklat, larawan ng mga istrukturang
may kaugnayan sa bayani o kinikilalang tao, mga dibuho sa mga maliliit na
bagay, at iba pa.)
4. Idikit ang mga nakalap na bagay sa scrap book.
5. Itanghal ang ginawa sa klase.
6. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral sa paggawa nito.

190
 Aralin 7.3: Paglikha ng Anumang Sining Tungkol sa Bayani ng
Lalawigan o Rehiyon na nais Tularan

Nakilala natin sa ating unang aralin ang mga bayani na kinilala sa ating
rehiyon. Ilan sa kanila ay sina Gregorio del Pilar, Marcelo del Pilar na ipinanganak sa
Bulacan, si Benigno “Ninoy”saTarlac,si JoseAquinoAbad- Santosmulang Pampanga ,
at si Manuel Luis Quezon ng Aurora.
Sa lalawigan ng Bulacan, dalawa sa mga kinilalang bayani ay ang
magtiyuhing sina Gregorio del Pilar at Marcelo del Pilar. Si Gregorio del Pilar ang
bayani ng Pasong Tirad at itinuturing na pinakabatang heneral ay nakipaglaban sa
mga mananakop at naglingkod sa pamahalaan ni Heneral Emilio Aguinaldo.
Si Marcelo del Pilar naman ay isang manunulat at patnugot ng La
Solidaridad na nagsulong ng pagbabago sa pamamahala sa ating bansa, mula sa
taguri sa kanya, ipinangalan sa kanyang karangalan ang bayan ng Plaridel.
Si Jose Abad Santos ng Pampanga ang namahala sa Komonwelt
noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Sa lalawigan ng Zambales, kilala ang bayaning si Ramon Magsaysay dahil
doon siya ipinanganak at dahil siya ang ika-pitong nagging Presidente ng Pilipinas
noong taon 1953 hanggang 1957.
Si Benigno Aquino Jr. naman na ipinanganak sa Tarlac ay isang senador
na Pilipino na nagging pangunahing kritiko ni Presidente Marcos. Anak niya ang
pangulo natin ngayong taon 2013 na Heneralsi Benigno
Francisco Makabulos naman ang nagtatag ng grupong Central Executive Meeting
o “Constitution of Makabulos”. Naging. inspirasy

Maaari din nating tawagin na isang bayani ang mga taong naglaan ng
kanilang panahon, sarili, talino o talento, at mga pagpupunyagi upang makapag-
ambag nang malaki sa kaunlaran ng isang lugar. Kahit hindi sila nagbuwis ng
buhay, ang kanilang mga nagawa para sa bayan ay maituturing rin na
kabayanihan at sa simpleng paraan ay maari natin silang bigyang-parangal. Di
man kayo makagawa ng rebulto o makapagsadula ng buhay nila sa teatro, maari
mo silang parangalan sa pamamagitan-ibanglikhang-siningngtuladmgana iba’ tula, awit,
poster, at simpleng dula-dulaan. Sa iyong mga simpleng paraan, maari
mo rin silang bigyang- parangal.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Sinu-sino ang mga bayani sa inyong lalawigan/rehiyon?
2. Sinong bayani ng lalawigan/rehiyon ang nais mong tularan?
3. Anong katangian ng bayani ng lalawigan/rehiyon na nais mong tularan
ang pinaka-hinahangaan mo?
4. Paano pinarangalan ng mga mamamayan ang mga bayani sa kanilang
lalawigan/rehiyon?

191
5. Bilang mag-aaral naman, paano mo mapararangalan ang bayaning nais
mong tularan?
6. Anong likhang sining ang kaya mong gawin tungkol sa bayaning nais
mong tularan?

Gawain A

Pangkatang Gawain

Panuto: Gumawa ng isang simpleng tula o awit tungkol sa mga bayani ng

lalawigan o rehiyon na natalakay sa unang aralin at tulain/awitin ito sa harap
ng klase.

Pangkat 1- Gregorio del pilar

Pangkat 2-Marcelo del Pilar
Pangkat 3- Benigno” Ninoy” Aquino
Pangkat 4- Manuel Luis Quezon
Pangkat 5- Jose Abad- Santos

Mga Panutong Dapat Tandaan sa

Pangkatang Gawain:

6. Pumili ng lider sa bawat pangkat.

7. Magsagawa ng brainstorming ukol sa
paksa.
8. Pagtulungan ang gawaing itinakda
sa pangkat. Siguraduhing maayos
ang inyong nagawa.
9. Paghandaang mabuti ang pag-uulat
ng pangkat.
10. Tapusin ang mga gawain sa takdang-
oras.

192
Gawain B

Indibidwal na Gawain

Panuto: Pumili ng isang bayani ng lalawigan/ rehiyon noon o ngayon at

punan ang talahanayan ng hinihinging impormasyon:

Bayani ng
Kahanga-hangang Katangiang nais
lalawigan/rehiyon nais
nagawa tularan
tularan

Gawain C

Indibidwal na Gawain

Panuto:

1. Gumawa ng isang likhang sining na naglalarawan sa bayani ng

lalawigan/rehiyon na nais mong tularan.
Maari kang pumili at gumawa ng isa sa mga sumusunod o kaya naman ay
lumikha ka ng sarili mong sining.
a. poster
b. collage
c. mosaik
d. pagtutupi ng papel
e. kard
2. Ipaliwanag o bigyan ng interpretasyon ang mensaheng ipinaaabot ng
ginawang mong likhang- sining.
3. Gamitin ang rubric sa paggawa ng likhang- sining para sa pagtatasa nito.

193
 Rubric para sa Paggawa ng Likhang- Sining
Mahusay na Mahusay Hindi Mahusay

Batayan (5 puntos) Mahusay (2-1 puntos)

(4-3 puntos)

Nakagawa ng isang Nakagawa ng isang Hindi naipakita ang

likhang- sining sa likhang sining sa pagkamalikhain sa
Pagkamalikhain
pinakamalikhaing malikhaing paraan paggawa ng likhang-
paraan sining

Malinis at maayos ang Malinis ngunit hindi Hindi malinis at walang

Kalinisan at ginawang likhang- gaanong maayos ang kaayusan ang
kaayusan sining pagkagawa ng ginawang likhang-
likhang- sining sining

Naipaliwanag sa Naipaliwanag sa Hindi naipaliwanag

pinakamalinaw at maayos na paraan nang malinaw at
Interpretasyon pinakamaayos na ang ginawang maayos ang ginawang
paraan ang ginawang likhang- sining likhang- sining
likhang- sining

194
Aralin 8: AKO AT ANG KWENTO NG MGA LALAWIGAN

Sa lahat ng kuwento tungkol sa mga lalawigan na napag-aralan na,

kabilang ang sariling lalawigan, mayroon ka bang napili na naging katangi-
tangi sa iyo? Anong katangian ng lalawigan na ito ang iyong nagustuhan?
Bakit mo naman nagustuhan ang lalawigan na ito? Mainam na maikuwento
mo rin sa iyong mga kaklase ang katangiang nagustuhan mo sa lalawigan.

Maraming paraan upang ikuwento ang tungkol sa natatanging

lalawigan. Karaniwan ito ay inuumpisahan sa pinagmulan ng lalawigang ito.
Naalala mo pa ba ang mga pagyayari tungkol sa pinagmulan ng napiling
lalawigan. Upang madali nating maumpisahan ang ating kuwento, maari
nating isulat ang dalawang mahalagang pangyayari tungkol sa pinagmulan
nito.

Mga pangyayari sa pinagmulan ng katangi-tanging lalawigan:

1. __________________________________________

2. __________________________________________

May umpisa ka na sa iyong kuwento. Kasama na ba sa umpisa ng

kuwento mo ang pagbuo ng lalawigan batay sa batas? Ngayon,
pagkatapos ng umpisa kailangan mong ipagpatuloy ito. Ano ang
napapansin mong pagbabago sa sa? Maganda din kung maitala natin ito.
Subukin mong punan ang talahanayan ng mga bagay na nagbago sa
lalawigan. Kung wala kang mailagay, maaring hindi masyadong nakikita
ang pagbabago, hindi ba?

Mga nagbago sa Lalawigan

Mga Gusali Lansangan Ginagawa Iba pang bagay

Sa pagpapakilala ng bawat lalawigan, kailangang mabanggit ang

mga katangiang nagpapakilala ng lalawigan. Sinu-sino ang mga taong nag
ambag upang maging maunlad ang lalawigan? Maaaring sa kasaysayan ng
lalawigan, mabanggit na rin ang mga nagawa ng m lalawigan na makakapagbigay inspirasyon
sa lahat. Halimbawa, sa lalawigan ng
Laguna, marahil alam natin na doon pinanganak si Jose Rizal, ang ating

195
pambansang bayani. Ngunit bukod sa nakikipaglaban siya sa kalayaan ng mga
Pilipino, mas higit niyang ipinaglaban ang karapatan ng bawat Pilipino na
magkaroon ng kaalaman. Hinikayat niya ang kapwa na mas pagbutihan ang
kaalaman at winika niya na mas higit na makapagyarihan ang panulat kaysa
armas. Ang kanyang sinulat na “Noli Me Tangere” pang bayani na makipaglaban upang
makamtan ang kalayaan laban sa mga
Espanyol.

Sa lalawigang napili mo, mayroon bang katangi-tanging kasapi na iyong

hinangaan? Ano naman ang kanyang katangian? Upang mapadali ang ating
pagsusulat, maari din nating isulat muna ang mga natatanging tao sa lalawigan at
ang kanilang nagawang ambag sa lalawigan.

Natatanging Kasapi ng Lalawigan _______________________________

Natatanging Ambag sa Lalawigan _______________________________

Kung may natatanging kasapi ang lalawigan, maari mo na ring

idagdag ang mga tanyag na produkto, pagdiriwang, mga sining at iba pa
na sadyang nagpapakilala ng lalawigan na iyong napili. Subukin mong
punan ang talahanayan ng mga nasabing bagay upang lubusan mong
mailarawan ang napili mong lalawigan.

Mga bagay na nagpapatanyag sa Lalawigan

Pagkain/ Pagdiriwang Anyong Lupa/ Sayaw/ Awit

produkto Tubig

Ngayon, maaari mo nang pagdugtung-dugtungin ang mga naisulat mo

tungkol sa lalawigang napili mo. Sa kabuuan, maari mong isulat ang iyong
saloobin kung bakit mo napili ang nasabing lalawigan. Subukin mong sagutin
ang mga sumusunod:

  Ano ang natatangi sa lalawigang ito? 

 Ano ang gusto mong tularan na katangian na ipinapakita ng mga tao
 sa lalawigang ito? 
  Bakit gusto mong tularan ang katangiang ito? 
 Dapat bang ipagmalaki ang katangiang ito? 
196
Gawain A
Pangkatang Gawain
Magkaroon ng “show and tell” festival ng iba lalawigan sa rehiyon. Sundin ang panuto ng
bawat pangkat.

Panuto:
1. Ang bawat mag-aaral ay pipili ng lalawigan na naging katangi-tangi sa
sarili. Magpapangkat- pangkat ang mga mag-aaral ng pumili ng
parehong lalawigan. Maghintay na tawagin ng guro ang pangalan ng
lalawigan at ang pagtatakda ng lugar kung saan gagawa ang pangkat.
2. Bilang isang pangkat, iguhit o isulat ang mga katangian ng lalawigan.
Maaaring hatiin ang mga gawain sa mga sumusunod:
a. Natatanging anyong lupa/ tubig ng lalawigan
b. Natatanging tao sa lalawigan at ang maipagmamalaking
katangian
c. Natatanging produkto, sining at pagdiriwang ng lalawigan
3. Maghanda ng isang pagtatanghal upang ipakilala ang
napiling lalawigan.

Gawain B
Pangkatang Gawain
Paano naipakikita na pinapahalagahan mo ang ambag ng lalawigan sa
inyong kinabibilangang rehiyon?

Sa parehong pangkat, gumawa ng isang “poster mo ang katangi-tangi lalawigan sa

kinabibilangang rehiyon sa ibang tao.
Ipakita sa polyeto o poster ang inyong saloobin tungkol sa nasabing
lalawigan.

Maghanda sa pag-uulat sa klase ng inyong ginawa.

Gawain C
Indibiduwal na Gawain

Gamit ang mga hakbang na gawain sa Tuklasin Mo. Sumulat ng payak na

kuwento o 1-2 talata tungkol sa napiling lalawigan. Ibahagi sa klase ang
iyong kwento tungkol sa lalawigan na kinabibilangan na naging katangi-
tangi para sa iyo.

197
198
Aralin 1: Ano ang Kultura?

Ang bawat lugar ay may nakagawiang mga gawain na nagpapasalin-salin

mula sa mga ninuno hanggang sa kasalukuyan. Ito ang pamamaraan na
ginagawa ng mga tao upang sagutin ang kanilang suliranin o tugunan ang
kanilang pangangailangan. Nakikita ito sa araw - araw nilang pamumuhay. Sa
kanilang tradisyon at paniniwala, sa kanilang pagdiriwang panlalawigan, sa mga
kagamitan, sa mga kasabihan at pananaw at sa kanilang mga awit at iba pang
sining.

Ang kabuuan ng lahat ng ito na naging paraan o Sistema ng kanilang

pamumuhay ay kasama sa kanilang kultura. Ito ay may dalawang uri. Ang
materyal at di-materyal na kultura.

Suriin ang talaan. Ito ang mga bahagi ng bawat pangkat.

Materyal Di-Materyal

1. Kasangkapan 1. Edukasyon
2. Kasuotan 2. Kaugalian
3. Pagkain 3. Pamahalaan
4. Tahanan 4. Paniniwala
5. Relihiyon/Pananampalataya
6. Sining/Agham
7. Wika

Alamin natin ang pagkakaiba ng materyal at di-materyal na kultura sa ating

lalawigan. Magbalik tanaw tayo sa nakaraan.

Kulturang Materyal

Kasangkapan

Noong bago dumating ang mga banyagang mananakop, walang

kasangkapan ang ating

mga ninuno. Lumipas ang panahon, -nibangtutouring silang kagamitan para sa pang araw-
araw nilang pamumuhay. Natuklasan ito sa mga
yungib na ginawa nilang panirahan at sa loob ng mga banga. Narito ang ilang
larawan ng mga ginawang kagamitan ng ating mga ninuno. Inukit, hinasa, pinakinis
at nililok nila ang mga ito ayon sa kagamitang katangian ito ng pagiging malikhain?

199
Sa kasalukuyan nakikita ang ating kultura sa mga disenyo ng ating kasangkapan
iba’t iba man ang uri ng materyal nito.

furniture-designs.f1cf.com.br-825 785/ www.estella-eve.com

Kasuotan

Katangi-tangi rin ang pananamit ng ating mga ninuno noon. Nagkakaiba-

iba sila ayon sa kanilang pinagmulan at pag-aangkop sa klima ng kapaligiran.
Tingnan ang tsart na naglalarawan sa kanilang mga kasuotan.

200
 Paglalarawan Uri ng kasuotan


Sa mga lalaki Kangan - pang-itaas na damit na
walang kuwelyo at manggas

Bahag - kapirasong tela na ginagamit

pang ibaba

Putong - kapirasong tela na iniikot sa

ulo


Sa mga babae
Baro –pang itaas na may mahabang
manggas na parang jaket

Saya- kapirasong tela o tapis na iniikot

sa baywang. Patadyong naman ang
tawag ng mga taga Visayas rito.

Nakayapak o walang sapin sa paa

ang ating mga ninuno.

Sari-saring alahas din ang suot ng ating mga ninuno gaya ng singsing,
kwintas, hikaw, at pulseras. Hindi lamang ang mga leeg, kamay at tainga ang
kanilang nilalagyan ng alahas. Sinasabitan pa nila ang kanilang mga binti, braso
at pagitan ng mga ngipin. Yari pa ito sa ginto at mamahaling bato na kanilang
namimina.

201
 Sa kasalukuyan, karaniwan na ang modernong kasuotan sa lahat ng Pilipino
ano man ang antas sa buhay. Ngunit sa mga espesyal o pormal na okasyon,
nakikita ang pagkamalikhain ng mga Pilipino sa paggamit ng mga karaniwang
materyales na nakikita sa kanilang kapaligiran kagaya ng pina, abaca at seda.

Pagkain

Dahil hindi pa marunong magtanim ang ating mga ninuno noon,

nanggagaling lamang sa dagat, ilog at mga punungkahoy sa kagubatan ang
kanilang pagkain. Sa pakikipag-ugnayan sa ibang pangkat ng tao sa lalawigan ay
natuto silang magsaka kung kaya’t

naidagdag sa kanilang pagkain ang kanin at mga lamang ugat. Niluluto nila ang
kanilang pagkain sa palayok o sa bumbong ng kawayan. Nakakamay sila kung
kumain sa dahon o sa bao ng niyog. Umiinom sila sa pinakinis na bao o biyas ng
kawayan.

202
 Ang pamumuhay ng mga ninunong Pilipino ay napapanatili sa maraming
kasangkapan na ginagamit pa rin hanggang ngayon. Ang pagluluto sa palayok ay
ginagawa pa rin sa iba’t ibang pamamahay. May m kagamitan na ginagamit pa rin sa
ngayon?
Tahanan

Walang naging tiyak na tirahan ang ating mga ninuno. Nagpalipat-lipat sila
ng tirahan kung saan sila mapadpad. Batay sa mga pagsasaliksik ng mga mag-
aaral/ dalubhasa sa pinagmulan ng tao, nanirahan muna sila sa loob ng kuweba.
Sa paglipas ng panahon, natuto silang gumawa ng isang palapag na bahay na
yari sa pawid, kahoy, kawayan, sawali at kugon. Ang sahig ay yari sa kawayan at
nakaangat sa lupa. Ang silong ng bahay ay imbakan ng mga panggatong,
kagamitan sa pagsasaka at kulungan ng mga alagang hayop.

Kulturang Di- Materyal

Edukasyon

Hindi nakaranas pumasok sa paaralang pormal ang ating mga ninuno.

Natutong sumulat at bumasa ang ating mga ninuno bunga ng kanilang karanasan
at pagmamasid sa kalikasan. Sa tahanan, ang mga babae ay tinuturuan ng mga
ina ng gawaing pantahanan tulad ng pagluluto, paglalaba at pag-aalaga ng
bata. Ang mga lalaki naman ay tinuturuan ng kanilang ama sa mga gawaing
kailangan sa pang araw-araw na pamumuhay tulad ng pangangaso at
pangingisda. Ang mga kalalakihan at kababaihan ay nagtutulungan sa pag
bubungkal ng lupa, pagtatanim at pag-aani sa mga lupang sakahan.

Kaugalian

Maraming kaugalian ang ating mga ninuno. Halimbawa, bago mag-asawa

ang lalaki ay naninilbihan sa pamilya ng babaing ibig niyang pakasalan. Siya ay
umiigib ng tubig, nagsisibak ng kahoy at tumutulong sa pagbubungkal ng lupa. Isa
ring kaugalian ang pagbibigay ng dote o bigay-kaya sa magulang ng babae. Ito
ay pagbibigay ng mahahalagang bagay tulad ng alahas, lupa at bahay. Ito ang
gagamitin ng mag-asawa upang magsimula ng kanilang bagong buhay.

Kapag naman may namatay,nagpapatay sila ng hayop upang ipakain sa

mga naglalamay. Habang isinasagawa ang paglalamay, may mga taong taga-

203
iyak na siyang nagsasalaysay ng mga kabutihang nagawa ng namatay.
Ilan lamang ito sa mga kaugaliang naiwan sa atin ng ating mga ninuno.

Pamahalaan

Noon pa man ay may kaalaman na sa pamamahala ang ating mga

ninuno. Balangay ang tawag sa kanilang pamayanan. Binubuo ito ng 30-100
pamilya. Tatlo ang kanilang pinuno. Isa na dito ang datu na tinutulungan ng
pangkat ng mga matatanda na tinatawag na Maginoo. Sila ay ang nagbibigay
payo sa datu. Ang datu ang nagpapatupad ng mga itinakdang batas.

Paniniwala at Relihiyon

Bathala ang tawag sa itinuturing na Panginoon ng ating mga ninuno.

Itinuturing nila itong pinakamakapangyarihan sa lahat.

Naniniwala silang may lugar na pinupuntahan ang mga kaluluwa.

Naniniwala sila sa kapangyarih-ibangispiritwalnatagabantayng tuladiba’tng diyos, diwata at
anito. Naniniwala sila na ang sinasamba, pinapahalagahan at pinapangalagaan nila ang
mga ito. Dinadasalan
at inaalayan pa nila ang mga ito ng pagkain.

Sining at Agham

Makikita ang mga nakaukit at nakalilok sa bubong at ibang bahagi ng

bahay ng ating mga ninuno. Iba-iba rin ang disenyo at hugis ng kanilang mga
kagamitan gaya ng lampara, baul at iba pa. Ang pagkahilig nila sa sining ay
ipinapakita rin sa mga tattoo nila sa katawan.

Wika

Apat na wika ang ginanamit sa Gitnang Luzon: Tagalog, Kapampangan,

Ilokano at Zambal. Tagalog ang gamit na wika sa lalawigan ng Bataan at Bulacan.
Ginagamit din ito sa ilang bahagi ng Aurora, Nueva Ecija, Zambales at Tarlac.
Ginagamit din sa mga lalawigang ito ang Ilokano at Kapampangan sa mga
bahaging malapit sa Pampanga, Kapampangan naman ang pangunahing wika sa
Pampanga. Ang Zambales ay gumagamit ng wikang Zambal.

Mapalad tayong mga Tagalog dahil wika natin ang naging batayan ng
ating Wikang Pambansa, ang Filipino. Gumagamit din ng Ingles ang mga Tagalog
bunga na din ng makabagong panahon at pag –unlad ng rehiyon.

Sagutin Mo:

1. Ano ang kahulugan ng kultura?

2. Ano ang dalawang bahagi ng kultura? Anu-ano ang halimbawa nito?
3. Bakit walang pormal na edukasyon ang ating mga ninuno?
4. Bakit maituturing na malikhain ang ating mga ninuno?
5. Bakit umaasa noon sa kalikasan ang ating mga ninuno?

204
Piliin sa Hanay B ang kulturang material o di-materyal na titnutukoy sa Hanay A.

Gawain A

Hanay A Hanay B

1. Ang mga sinaunang Pilipino ay a. Edukasyon

gumamit ng mga pana, b. Kasangkapan
palaso at sibat sa pangangaso
c. Kasuotan
2. Baro’t saya ang k mga
kababaihan, d. Kaugalian
e. Pagkain
3. Ang mga magulang ang
nagtuturo sa kanilang mga f. Pamahalaan
anak ng mga gawaing bahay,
pangangaso, pangingisda at g. Paniniwala
pag sasaka.
h. Relihiyon /
4. Ang mga sinaunang Pilipino
ay nanirahan sa mga kuweba Pananampalatay
at ang iba ay nagpapalipat- a
lipat ng tirahan.
5. Naniniwala ang ating mga ninuno sa i. Sining
iba’t-ibang ispiritwal na tagabantay j. Tahanan
tulad ng diyos, diwata at anito.
k. Wika
6. apat ana pangunahing wikang
ginagamit sa bansa Gitnang Luzon
7. Ang Datu ay ang pinuno ng
isang balangay.

8. Habang isinasagawa ang

paglalamay, may mga taong
tagaiyak na siyang nagsasalaysay
ng mga kabutihang nagawa ng
namatay.
9. Nakakamay kung kumain ang
mga sinaunang Pilipino.
10. Makikita sa mga haligi ng mga
bahay ang mga nakaukit at
nakalilok na mga disenyo.

205
Gawain B
Tukuyin kung ang mga sumusunod na pangungusap ay naglalarawan sa
material na kutlura at di material na kultura. Ilagay ang mga ito sa tamang
hanay.

1. Tinuturuan ng mga kalalakihan ang kanilang mga anak sa

pangangaso at pangingisda.

2. Ang kangan, bahag at putong ay ang mga kasuotan ng

mga sinaunang Pilipino.

3. Ang mga sinaunang Pilipino ay nagpapalipat-lipat ng tirahan.

4. Ang mga lalaki ay naninilbihan sa bahay ng pamilya ng babae

na nais niyang pakasalan.

5. Naniniwala ang ating mga ninuno kay Bathala at iba pang

mga ispiritwal na tagabantay.

6. Ang Datu ang pinuno ng isang Balangay.

7. Ang ating mga ninuno ay -gumawaibanguring ng mga iba kagamitan

8. Niluluto ang mga pagkain sa mga palayok at bumbong ng kawayan.

9. Makikita ang mga nakaukit at nakalilok sa mga haligi at iba

pang bahagi ng mga bahay.

10. May 4 na pangunahing wikang ginagamit sa ating rehiyon.

206
Gawain C
Ipakita ang mapa ng sariling lalawigan at re map” ng sariling rehiyon. Ipakita moangsa
ilang mga lalawigan sa rehiyon.

Wika: ________
Pagdiriwang:
_____________
Wika: ________ Paniniwala:
Pagdiriwang: _____________
_____________ Pagkain:
Paniniwala:
_____________
Pagkain: Wika: ________
Pagdiriwang:
_____________
Paniniwala:
_____________
Pagkain: Wika: ________
Wika: ________
Wika: ________ Pagdiriwang:
Pagdiriwang:
Wika: ________
Pagdiriwang: _____________
_____________
Pagdiriwang:
_____________ Paniniwala:
Paniniwala:
_____________
Paniniwala: _____________
_____________
Paniniwala:
_____________ Pagkain:
Pagkain:
_____________
Pagkain:
Pagkain:

207
Aralin 2: Impluwensya ng Klima at Lokasyon sa Pagbuo at
Paghubog ng Pamumuhay sa isang Lugar
Malaki ang kinalaman ng lokasyon at klima sa pamumuhay ng mga tao.
May impluwensya ang mga ito sa mga produktong ginagawa sa lugar, sa uri
ng pananim at maging sa pagluluto ng pagkain, mga pananamit, uri ng bahay
at sa pagpili ng mga tao ng kanilang trabaho. Sa mga taong nakatira sa mga
lugar na urban, maaring ang kanilang mga trabaho ay sa pabrika o opisina. Sa
kabilang banda, maaring ang karamihan ng trabaho sa mga lugar na rural
naman ay may kinalaman sa agrikultura at palaisdaan. Isang magandang
halimbawa nito ay ang kaibahan ng lugar na urban kagaya ng Kalakhang
Maynila at nang lugar na rural kagaya ng lalawigan ng Aurora. Sapagkat
marami ang naninirahan sa Kalakhang Maynila, mas higit ang mga trabahong
nakatutugon sa mabilisang takbo ng pamumuhay ng mga naninirahan dito.
Halos lahat ng punong tanggapan
ng iba’t ibang pribado at pampamahalaan,tasan pa ay makikita sa Kalakhang
Maynila, kung kaya marami ang mga tingiang tindahan na nagdudulot ng trabaho
kagaya ng workers”. Sa kabilang banda naman, sa lala hindi kasing dami ang
populasyon sa Maynila, halos walang malalaking

tingiang tindahan na tulad ng karaniwang makikita sa Maynila.

Bukod sa dami ng populasyon, nakaiimpluwensya din ang uri ng pisikal

na kapaligiran ng lugar sa uri ng pamumuhay dito. Isang halimbawa ay ang
kaibahan ng uri ng produkto ng mga taga Bulacan o Nueva Ecija at ng
Cavite o Batangas. Hindi-aralannatinnganasa rehiyonba’tngnapag
Gitnang Luzon nanggagaling ang karamihan sa mga palay ng buong Luzon,
maging sa Visayas. Naaangkop ang kapatagan sa pagtatanim ng palay at
ibang pang produktong pananim. Sa kabilang banda naman, maburol ang
malaking bahagi ng Cavite papuntang Batangas naman ang naging produkto ng mga
taga dito. Sa Batangas nagagaling
ang malaking bahagi ng itlog dahil sa mga itinatayong manukan dito.
Tingnan natin sa mapang pisikal ng Luzon ang pagkakaiba-iba ng uri ng
lupain sa mga lalawigan sa gitna at timog na bahagi nito. Anu-ano ang
mga produkto na makikita sa bawat lalawigan? Bakit kaya magkakaiba?
Aling mga lalawigan ang magkakapareho ang mga produkto? Ano ang
kinalaman ng pisikal na katangian ng mga lalawigan?

208
 Ano ang panahon sa inyong lalawigan ngayon? Tag-ulan ba o tag-
araw? Giniginaw ka ba o naiinitan? Kagaya ng lokasyon, ang klima ay
naghuhubog ng uri ng pamumuhay sa isang lugar. Pag-aralan ang
mapang pangklima na ipapakita ng iyong guro.

Isang halimbawa ng impluwensya ng klima sa mga tao ay ang mga produktong

nagmumula sa iba’t ibang lalwigan karaniwang pananim at pinagkakakitaan sa Bicol
dahil mahaba at halos
buong taon ang tag-araw dito. Tubo at niyog naman ang angkop sa lugar
na ang klima ay higit na maulan kaysa maaraw tulad ng Batangas at Tarlac.

Kung panahon naman ng tag-ulan at bagyo ay humihina ang kita ng

mga mangingisda sa Naujan, Oriental Mindoro. Mapanganib ang dagat
dahil sa alon at malakas na hangin. Hindi rin sila makapagbilad ng isdang
dinadaing. Ngunit pinaghahandaan ng mga mangingisda ang ganitong
pagkakataon. Sila ay nagtatanim, nagtitipon ng tuba, nagpapawid at iba
pang maaari nilang pagkakitaan.

Hindi lamang mga pananim at pinagkakakitaan ang

nakakaimpluwensiya sa uri ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar.
Ibinabagay rin nila ang kanilang kasuotan ayon sa kanilang klima. Sa lugar
na malamig tulad ng Baguio, ang mga tao ay nagsusuot ng makakapal na
damit upang hindi ginawin. Manipis at maluwang naman sa katawan ang
kasuotan ng mga nasa maiinit na lugar tulad ng Isabela at Tuguegarao.

Kung ang lokasyon naman ng isang lalawigan ay laging dinadaanan ng

bagyo tulad ng Batanes,ibayong paghahanda ang kanilang ginagawa.
Bukod dito, ang kanilang mga bahay ay karaniwang mababa at yari sa
bato at kogon. Bangkang-bahay naman ang tirahan ng mga Samal at
Badjao. Ito ang angkop sa kanilang lugar. Dahil dito, masasabing
nakakaimpluwensiya ang lokasyon at klima ng isang lugar sa uri ng
pamumuhay ng mga tao sa isang lugar.

209
Sagutin ang sumusunod na tanong.

1. Anu-ano ang mga pangunahing ikinabubuhay ng mga tao sa inyong lugar?

2. May kaugnayan ba ang kanilang hanapbuhay sa uri ng panahon at
sa lokasyon ng inyong lugar? Ipaliwanag kung bakit.
3. Paano nakakaapekto ang mga bagyo, pagbaha, klima at pisikal
na katangian ng isang lugar sa uri ng pamumuhay ng mga tao?

Gawain A

Alin sa mga sumusunod na kaisipan ang magkakaugnay? Pag-ugnayin ang

mga aspekto ng kultura at ang klima ng lugar. Isulat ang mga sagot sa
sagutang papel.

Kultura Klima ng Komunidad

1. Ang mga tao sa Baguio a. Mainit sa mga lugar

ay nagsusuot ng makapal na ito
na damit. b. Higit na mahaba ang
2. Ang mga bahay sa Batanes tag-ulan
ay mababa at yari sa bato at c. Malamig ang klima sa
kogon, lugar na ito dahil
3. Manipis at maluwag na nasa itaas sila ng
kasuotan ang gamit ng mga bundok.
taga Isabela at Tuguegarao d. Laging dinadaanan
4. Abaka, niyog, at palay ng bagyo ang mga
ang pananim sa Bicol. lugar na ito.
5. Tubo at niyog ang pananim sa e. Mas mahaba ang
Zamboanga at Tarlac. tag-init kaysa tag-
ulan,

210
Gawain B

Alin sa mga sumusunod na kaisipan ang magkakaugnay? Pag –ugnayin ang

mga aspekto ng kultura at ang pisikal na katangian ng lugar. Maaaaring
maraming beses gamitin ang mga kaisipan, ipaliwanag ang inyong sagot.

Lokasyon ng Komunidad Kultura

Tabing Dagat  Karamihan ng mga awit

 ay tungkol sa pagsasaka 
Itaas ng Bundok  Mabilis ang mga kilos ng mga tao
 papunta sa opisina 
Kapatagan  Malaking bahagi ng produkto ay
 nanggagaling sa pangingisda. 
Tabing Ilog  Maagang nagigising ang mga tao
 sa pagpunta sa bukid 
 Karamihan sa mga awit at
Siyudad
kuwento ay ukol sa
pangangalaga sa kagubatan 

Gawain C

Tingnan ang larawan sa ibaba. Anong uri ng lugar ang mayroon sila?
Anong uri ng klima ang mayroon sila?Ano kaya ang laging ginagawa ng
tao dito? Paano naiimpluwensiyahan ang kanilang pamumuhay ng
kanilang lokasyon? Sumulat ng dalawang talata tungkol sa kaugalian ng
mga taga dito na may kaugnayan sa lokasyon ng kanilang lalawigan.
Gawin ito sa sagutang papel.

211
Aralin 3.1: Ang Kultura ng Aming Lalawigan
Bago pa dumating ang Kastila, ang mga Tagalog ay maituturing na
mayamang kultura. Sinasabing ang karamihan sa kultura ng mga Tagalog
ay umiikot sa katubigan kagaya ng mga ilog at sapa. Nakikita ito sa
mismong salitang “tagalog”salitangnapinagdugtog“taga”“ilona ang ibig sabihin ay
nagmula sa ilog.

Ang Bulacan na tinaguriang “Gateway to t tanyag dahil sa pagiging mayaman

ng lalawigan sa kultura at kasaysayan.
Ito ay tahanan ng mga mmagigiting na bayani at alagad ng sining at
itinuturing na duyan ng mga mahahalagang pangyayari sa ating
kasaysayan.

Ang makasaysayang Simbahan ng Barasoain sa Malolos ay isa sa

pinakamahalagang gusaling pang- relihiyon sa Pilipinas at tinaguriang
“Duyan ng Demokrasyalangan”.saItoSi ay idineklarang dambana at lugar kung saan
unang naganap ang pagpupulong ng Unang Kongreso at pagbalangkas ng unang
Saligang Batas at naitatag ang
Unang Republika ng Pilipinas. Sa kasalukuyan, ito ang kabisera ng lalawigan
ng Bulacan at sentro ng mga gusaling pamahalaan.

Ang Bulacan ay kabilang din sa mga pinakamaunlad na lalawigan sa

Pilipinas. Likas sa mga Bulakenyo ang pagiging masipag, matiyaga at
mataas ang pagpapahalaga sa edukasyon. Dahil sa lokasyon nito, mabilis
ang pag-unlad ng kabuhayan at mga industriya dito. Pangunahing
pinagkakakitaan pa rin ang pagsasaka, pangingisda at gawaing- kamay
bagamat maraming mga korporasyon , pamumuhunan at kalakalan ang
pinagmumulan ng kita ng lalawigan dahilan sa mayaman nitong

212
pinagkukunang- yaman, produktibong mga manggagawa at epektibong
pamahalaan.

Ilan sa mga kilalang produkto mula sa Bulacan ay mga minatamis

tulad ng pastilyas at ensaymada, mga sombrero at bag na gawa sa hibla ng
buntal, limestone, paputok at mga pailaw, mga produktong gawa sa katad,
marmol at alahas .

Mayaman din sa mga pagdiriwang ang lalawigan tulad ng Singkaban

Festival o Sining at Kalinangan ng Bulacan at Carabao Festival at iba pang
mga pagdiriwang ng kapistahan bilang parangal sa mga pintakasi at patron
ng mga bayan dito.

Ang Singkaban Festival ay isang makulay at natatanging pagdiriwang mula sa

dating “Linggo-8 ng ng Bu
Setyembre na kaarawan ng Inang Maria na pintakasi ng Lungsod ng Malolos
at nagtatapos sa anibersaryo ng pagbubukas ng Kongreso ng Malolos
tuwing ika-15 ng Setyembre.

213
 Nagkakaroon ng ibat- ibang gawain at pagtatanghal tungkol sa
sining at kalinangan ng Bulacan, paligsahan tungkol sa kanilang wikang
Tagalog tulad balagtasan at mga awiting kundiman, indakan sa kalye na
ang mga kalahok ay may makukulay na kasuotan, parada at prusisyon,
pagpaparangal sa mga natatanging Bulakenyo at pagtatanghal sa mga
sikat na lutuin at

Bukod sa Singkaban, kilala rin at dinarayo ang Kapistahan ng

Kalabaw o Carabao Festival sa Pulilan tuwing ika- 14-15 ng Mayo na
nagtatampok sa pambansang hayop bilang bida ng pagdiriwang at
sagisag din ng kasipagan ng mga Bulakenyo. Ginagayakan ang mga
kalabaw sa makukulay na kasuotan at palamuti at kinagigiliwan din ang
tradisyunal na pagluhod ng mga ito sa utos ng kanilang amo. Ito ay
parangal din at pasasalamat sa Patron San Isidro Labrador para sa
masaganang ani.

Ang “Pandanggo kay”naSantatinaguring Clarasayawng lalawigan ay karaniwang

sinasayaw naman ng mga kababaih Rites”, isang-tangingkatantradisyongKatoliko na
dinadaluhan ng mga
mag- asawang humihiling na magkaroon ng anak kay Santa Clara.

Pampanga
Ang lalawigan ng Pampanga ay isang malawak na
kapatagan.Pagtatanim ng palay at tubo ang pangunahing hanapbuhay ng
mga tao dito.

Kapampangan ang wika nila dito. Ang Pampanga ay may mga

katutubong awitin tulad ng O Caca, Atin Cu Pung Singsing, Oyan na Ing
Papel, Aruy, Atsing Rosing at Patag A Bundok.Ilan sa mga sayaw ay ang
mga Sapatya,Basultu at Kuraldal.

214
 Sa mga Kapampangan nagmula ang mga masasarap na
duman, turones de kasoy at iba pang minatamis. Mahilig din silang mag-
alaga ng mga baboy, baka, kambing at iba pang napapakinabangang
alagang hayop.Ang pag-aalaga ng hayop ay may malaking
kapakinabangang nakukuha tulad ng masarap na tocino at longganisa.Ang
mga produktong ay nakakarating sa iba’t iban

Kilala din ang bayan ng Dolores, San Fernando,probinsya ng

Pampanga sa paggawa ng parol na maibebenta sa malaking halaga at
nakakarating sa ibang bansa bilang export product. Ang mga taga-Betis
Pampanga naman ay marunong at pulidong gumawa ng mga
kasangkapang muwebles na may iba;t ibang disenyo.Mayroon ding kilalang
lugar sa pagbabantay at pag-aalaga ng itik, yan ang Apalit Pampanga na
namana ang talentong ito kay Panday Pira. Ang Sto. Tomas ay kilala sa
paggawa ng mga paso at banga na ginagamit sa pagluluto.

Napaliligiran ng tubig ang mabababang lugar ng Masantol at

Macabebe sa Pampanga.Dito nagmula ang mga isda, hipon , alimango at
talangka na ibinebenta sa Divisoria at at sa iba pang lugar sa Maynila.

Namumukod tangi ang mga katutubong Kapampangan dahil sa

kanilang natatanging tradisyon,pag-uugali at paraan ng kanilang
pananamit maging sa pagbibigay respeto sa mga nakatatanda, pakikisama
sa ibang tao,paghahanda ng pagkain at iba pa.

Sila rin ay mga taong tahimik, magalang, marunong tumanggap

ng bisita,mababait,tapat at matulungin sa mga kaibigan at
nangangailangan pero matapang at nakakatakot kaaway at kalaban.

Paghalik sa kamay at pagmamano ang paraan ng pagbibigay

respeto sa mga nakatatanda. Uso pa rin sa mga Kapampangan lalaki ang
pagbibigay sa mga babae. Ang mga lalakeng Kapampangan ay
nakatataas at makapangyarihan sa lipunan.Siya ang namumuno sa
labanan, pangrelihiyon at sa barangay.Siya rin ang namamagitan sa sigalot
ng pamilya.

Malinis sa katawan at sa kabahayan ang mga

Kapampangan.Madalas silang naliligo sa ilog para maglinis ng katawan.

Dahil na rin sa malaking impluwensya ng mga kastila sa mga

Kapampangan ang mga bayan ng Pampanga ay may kanya-kanyang
kapyestahang pinagdiriwang.Kinuha ang mga pangalan ng kanilang mga
barangay at bayan sa mga patron na kanilang kinilala tuwing araw ng

215
pyesta. Nagbibigay respeto sila sa pamamagitan ng siyam na araw na
pagnonobena para sa patron.

Ilan sa mga kilalang pyesta sa Pampanga ay ang mga pyesta

ng Sta. Lucia sa Sasmuan, Pyesta ni Apung Iro o San Pedro sa Apalit at at
pyesta ni Apung Rita.

Isa rin sa mga selebrasyong panrelihiyon ng Pampanga ang

Santacruzan o ang Pyesta ng Krus.Ginanganap ito tuwing buwan ng mayo
kung saan nabibigyan buhay ng mga Kapampangan ang paghahanap ni
Emperador Constantino sa Emperyong Romano sa ina na si Reyna Elena at
sa krus na pinagpakuan kay Kristo.Isa ang prusisyon ng sagala na
kumakatawan sa iba’t ibang kababaihan sa
Birheng Maria.

Ang “Ligliganl”isyringParuselebrasyong pinagdiriwang sa

Pampanga.Ito ay labanan ng mga naglalakihan at naggagagndahang
mga parol na-ibangmaykulayiba’tatilawna parang sumasayaw sa bawat
kislap.

Naniniwala din sa mga kasabihan o pamahiin ang mga

kapampangan na ginagawa nilang gabay at babala sa kanilang mga
pang-araw-araw na pamumuhay.Halimbawa, kung may nakasalubong o
dumaan na itim na pusa sa harapan mo ito ay nangangahulugang may
masamang mangyayari at kapag ang isang babae ay naglihi ng kambal na
saging siya ay manganganak ng kambal.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Saan kilala ang lalawigan ng ______________?
2. Ano ang kahalagahan ng (banggitin ang istruktura o festival) sa
kasaysayan ng iyong lalawigan?
3. Anu- ano ang mga pangunahing produkto ng lalawigan?
4. Anu-anong pagdiriwang at makasaysayang pook ang kilala dito?
5. Ano ang ______________ Festival at paano mo ito ilalarawan?
6. Ano ang kaugnayan nito sa kultura ng lalawigan?
7. Ano ang katangian ng mga ________________ ang ipinapakita sa
_______________ festival?
8. Ano ang masasabi mo sa mga sining at kultura na ipinapakita sa mga
pagdiriwang at kapistahan sa iyong lalawigan?

216
Gawain A

Buuin ang concept map na naglalarawan ng mga kaugalian sa sariling

lalawigan.
Ang Aming
Ang Aking Paniniwala
Wika

Ang Aking
Kultura

Ang Aming Ang Aming

Sayaw at Awit Tanyag na
Ang aming Pagkain
ipinagmamala
king Ugali

Gawain B
Pangkatang Gawain

Paano mo ilalarawan ang ilang aspeto ng kultura ng iyong lalawigan? Pag-

isapan ang mga aspeto ng kultura na makikita sa inyong lalawigan.
Magbigay ng isang halimbawa ang bawat pangkat. Basahin ang mga
panutong dapat tandaan.

Pangkat 1 –Makasaysayang pook

Pangkat 2 –Pagdiriwang at Tradisyon
Pangkat 3 –Sayaw, Awit at Sining
Pangkat 4 –Paniniwala at Pamahiin
Pangkat 5 –Wika
Mga Panutong Dapat Tandaan sa Pangkatang
Gawain:
1. Pumili ng lider sa bawat pangkat.
2. Magsagawa ng brainstorming ukol sa
paksa.
3. Paghandaang mabuti ang pag-uulat ng
pangkat.
4. Lahat ay makikipagtulungan sa gawain
ng pangkat.
5. Tapusin ang mga gawain sa
takdang oras.

217
Gawain C
Indibidwal na Gawain

Panuto: Pag-isipan ang pinakatanyag na pagdiriwang ng inyong lalawigan.

Paano ito nagsimula ? Punan ang bawat patlang sa mga talata tungkol sa
pagdiriwang na iyong napili upang mailarawan ito.

_____________________
(Pamagat)

Ang aming pagdiriwang ay tinatawag na

_________________________. Ito ay dinaraos tuwing
________________. Ang pagdiriwang ay tungkol sa
__________________________. Ipinagdiriwang ito dahil
_________________________. Kaming mga ____________ ay

_________________________ (ginagawa ng mga tao) sa

pagdiriwang. Hinihikayat ko ang lahat na pumunta sa
aming lalawigan. Damhin ninyo ang aming kultura.

218
Aralin 3.2 : Mga Pangkat ng mga Tao sa Rehiyon na
Kinabibilangan Ko

ANO ANG PANGKAT- ETNIKO?

Ang ating bansa ay binubuo ng pangkat ng mga taong naninirahan

sa iba’t ibang panig nito. Nakikilalakanilangmga ang ba pagkakakilanlan.

Ang grupo o pangkat ng mga taong sama-samang naninirahan sa

isang lugar na may sariling wika, kultura, tradisyon at paraan ng pamumuhay
ay tinatawag na Pangkat Etniko. Mayroon silang mga katangian na kakaiba
sa ibang pangkat. Sila at ang kanilang natatanging pagkakakilanlan ay
itinuturing na mahalagang bahagi sa kabuuan ng kulturang Pilipino.

MGA TAONG BUMUBUO SA MGA LALAWIGAN SA SARILING REHIYON

Ang Rehiyon III ay binubuo ng

TAGALOG
pitong lalawigan. Ang mga lalawigang
Aurora, Bataan, Bulacan, Pampanga,
Nueva Ecija, Tarlac at Zambales ay
bumubuo sa tinatawag na Gitnang
Luzon. Ang mga taong naninirahan sa
rehiyong ito ay nabibilang sa ibat-
ibang pangkat ng tao tulad ng
tinatawag na mga Tagalog,
Kapampangan, Zambaleño, Ilokano.

TAGALOG
Ang Tagalog ay nagmula-ilog”sasalitangna ibig“tagas ay nakatira sa baybaying
ilog. Ang mga Tagalog ang isa sa pinakamalaking
pangkat- etniko sa bansa. Sila ang tinatayang may pinakamalawak na
distribusyon sa bansa dahil sila ang mga pangunahing pangkat ng tao sa

219
mga lalawigan ng Bulacan, Cavite, Batangas, Bataan, , Aurora,
Marinduque, Rizal, Quezon, Mindoro at National Capital Region (NCR).

Biniyayaan ang mga Tagalog ng mayamang lupa at dagat kaya ang

pangunahing hanapbuhay nila ay pagsasaka at pangingisda. Filipino ang
pangunahing wika ng mga Tagalog. Sila din ay kinagigiliwan dahil sila ay
masipag masayahin, matapat, madasalin, at palakaibigan, may
pagpapahalaga sa edukasyon at kalinangan. Bunga marahil ito ng
kalapitan nila sa kabihasnan, komersyo at pamahalaan.

ILOKANO

Ang isa pang pangkat ng Pilipino sa Gitnang Luzon ay ang mga Ilokano.
Karaniwang nakatira sila sa bandang hilaga ng Luzon. Ngunit may mga
Ilokano rin sa ibang bahagi ng Visayas at Mindanao. Naninirahan sila sa nga
lugar na ito upang maghanapbuhay, mangalakal, o mag-asawa. Matitipid
at masisipag sila.

ZAMBAL
Ang mga Zambal,Tagalog, at Ilokano at mga kapampangan ay ang
mga pinakamalaking pangkat etniko ng Zambales. Karamihan sa mga tao
dito ay nagmula sa Zambales.Nagmula sa iba’t
Nabigyan sila ng magandang hanapbuhay mula sa US Subic Naval
Base(San Antonio at Subic) at maging sa panahon ng Amerikano sa ating
bansa. Maraming nagkaroon ng hanapbuhay at dito na rin
nanirahan.Ang pananatili ng Amerikano ay nagkaroon ng malaking
impluwensya sa kanilang pamumuhay,uri ng pagkain at maging sa estilo
ng kanilang pananamit.

Hindi nawawala ang pagbibigay ng respeto sa matatanda. Ang mga

pagdiriwang ng kapistahan ay paraan ng pagpapakita ng pasasalamat sa
kanilang mga patron sa bawat bayan at simbahan.Ang mga Zambaleno
ay marunong tumanggap ng bisita.

220
KAPAMPANGAN
Ang mga Kapampangan ang ikapitong pinakamalaking pangkat
etnikong Pilipino. Pangunahin silang naninirahan sa mga lalawigan ng
Pampanga at Tarlac, gayundin sa mga lalawigan ng Nueva

Ecija, Bataan, Bulacan, at Zambales, at may bilang sila na mahigit-

kumulang 2,890,000. Ang wikang Kapampangan ang katutubong wika ng
mga Kapampangan.

MGA KATUTUBO O PANGKAT ETNIKO NA MATATAGPUAN SA MGA LALAWIGAN

SA SARILING REHIYON

DUMAGAT

Ang mga Dumagat o tinatawag

ding silang Ita, Agta, Aeta at Negrito sa
ibang lugar sa Luzon. Sila ang tinatayang
kauna-unahang mga taong nanirahan sa
Pilipinas sa pamamagitang ng pagtawid
sa tulay na lupa. Maiitim ang balat, may
makapal na labi, pandak, at kulot na
buhok.

Sila ang pangkat nga taong kauna- unahang nanirahan sa San Jose
del Monte bago pa man ito naitatag ng mga Paring Kastila noong 1752 na
noon ay tinaguriang “Sitiobilang bahagiCentrong de Baloges
Meycauayan.

Sa kasalukuyan, marami pa ring mga Dumagat ang patuloy

na naninirahan sa kabundukan ng Sierra Madre, Zambales, Bulacan
at bulubunduking bahagi ng mga lalawigan sa Timog Katagalugan.

Ang mga katutubong Dumagat ay patuloy na naninirahan sa

kabundukang malayo sa mga kabihasnan at nananatiling nakabahag .
Pagsasaka at pangangaso ang pangunahing hanapbuhay ng mga
Dumagat.

221
 Ang mga Kapampangan naman ang ikapitong pinakamalaking
pangkat etnikong Pilipino. Naninirahan sila sa mga lalawigan
ng Pampanga at Tarlac, gayundin sa mga lalawigan ng Nueva
Ecija, Bataan, Bulacan, at Zambales. Ang wikang Kapampangan
ang katutubong wika ng mga taga Pampanga.
IBANG PANGKAT NG MGA TAO SA REHIYON III

Ayon sa Philippine Census 2010, may ilang pangkat ng mga

dayuhan ang naninirahan sa mga lalawigan sa ating rehiyon. May ilang
pangkat ng mga Chinese o tinatawag na Intsik. Halos lahat sa kanila ay
mga negosyante. Meron ding tinatawag na Indian na nanggaling sa
bansang India. Karaniwang tawag sa kanila ay mga Bombay. Sila din ay
mahilig magnegosyo. Ang ibang pangkat ng mga tao na dumayo sa ating
rehiyon at permanente ng naninirahan dito ay mga Amerikano, Espanyol,
Hapones at iba pa.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Sinu-sino ang mga pangkat ng mga tao sa iyong lalawigan?
2. Anu-ano ang mga katangian ng mga taong naninirahan sa
rehiyong ito?
3. Sa mga pangkat, alin ang bumubuo ng pinakamarami? Alin
naman ang bumubuo ng pinakamaliit na pangkat?
4. Ano ang katangian ng mga taong tinutukoy sa bilang tatlo (number
3)?
5. Saan ka kabilang na pangkat? Ano ang nakikita mong pagkakaiba o
pagkakapareho sa katangian mo? Gamitin ang Venn diagram
kagaya ng nasa ibaba.

Ako Sila

Aming

pagkaka
-pareho

222
Gawain A

Tukuyin ang mga sumusunod na salita/mga salita na ipinapahiwatig sa mga

pahayag/tanong sa bawat bilang sa ibaba. Isulat ang tamang sagot sa
patlang.

_________________1. Ito ang pangunahing wika na ginagamit ng mga

naninirahan sa ilang lalawigan sa Gitnang Luzon, Katimugang Tagalog,
kasama ang Pambansang Punong Rehiyon (NCR) at ibang sakop ng
Rehiyong III.

_________________2. Ang salitang ito ay nagmula sa salitang taga-ilog na ang

ibig sabihin ay nakatira sa baybay ilog.

_________________3. Ano ang pangkat na tao ang karamihan (majority)

matatagpuan sa Rehiyon III?

_________________4-5. Ito ang mga pangunahing kabuhayan ng mga

katutubong Dumagat sa Rehiyon III.

Gawain A

Tukuyin ang mga sumusunod na salita/mga salita na ipinapahiwatig sa

mga pahayag/tanong sa bawat bilang sa ibaba. Isulat ang tamang sagot
sa patlang.

_________________1. Ito ang wika sa probinsiya ng Zambales.

_________________2. Lalawigan sa Rehiyon III na ang pangalan ay nanggaling
sa salitang “matarlac” o talahib.

_________________3. Ito naman ay galing sa pangalan na “La Pampanga Anong

laalwigan ito?

_______,________4-5. Ito ang dalawang pangunahing hanapbuhay ng mga

taga Gitnang Luzon o Rehiyon III.

Gawain B

Panuto: Ibigay ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga Tagalog at

Dumagat. Isulat sa Kahon A ang katangian ng mga Tagalog na kakaiba.
Isulat sa Kahon B ang katangian ng mga Dumagat na kakaiba at isulat sa
Kahon AB ang parehong katangian ng dalawang pangkat.

223
Gawain C
Pangkatang Gawain

Panuto: Isadula ang buhay ng mga pangkat- etniko. Gawing gabay ang
mga sitwasyon sa ibaba.
Tagalog

Ang mga Tagalog ay masayang namumuhay sa isang pamayanan.

Sila ay nagtutulungan sa pamamagitan ng tinatawag na bayanihan. Ang
isang halimbawa ng bayanihan ay ang tulung-tulong na pagbubuhat ng
bahay para ilipat ng lugar. Kaugalian na ng mga batang Tagalog ang
magmano sa mga nakakatanda sa kanila. Ang mga binata naman ay
nanghaharana sa mga babaeng nililigawan.

Pagtatanim at pangingisda ang pangunahing kabuhayan ng mga

Tagalog
Dumagat

Ang mga Dumagat ay naninirahan sa mga kabundukan. Sila ay

nangangaso at nagsasaka para mabuhay. Ang mga Dumagat ay nanatiling
nakatira sa kabundukan na malayo sa mga sibilisadong pamayanan at
pamumuhay.

Ang mga lalaking Dumagat ang nagtatrabaho para sa kanilang

pamilya at ang mga babae naman ang nag-aalaga sa kanilang mga anak.

224
Aralin 3.3 : Ang Mga Wika at Diyalekto sa Aming
Lalawigan at Rehiyon
Magkwentuhan Tayo!

Ang rehiyon ng Gitnang Luzon ay pinakamalawak na kapatagan sa

ating bansa. Ito ay binubuo ng mga lalawigan ng Bataan, Bulacan, Nueva
Ecija, Pampanga Tarlac at Zambales. Ang Aurora ang pinakahuling
lalawigang nadagdag sa rehiyon sa bisa ng Kautusang Tagapagpaganap
103.

Ilan sa mga wikang ginagamit sa rehiyon ng Gitnang Luzon ay ang

mga wikang Kapampangan, Tagalog, Panggalatok, Sambal, Iloko at mga
wikang Ayta. Tagalog ang salita ng karamihan sa mga tao sa Bulacan,
Aurora, Bataan at Nueva Ecija. Ilokano naman ang ginagamit ng ibang
taga-Bataan, Nueva Ecija at Tarlac at ilang bahagi ng Aurora, Panggalatok
sa mga lugar ng Zambales, Tarlac, at Nueva Ecija, Sambal sa Zambales at
Kapampangan sa mga taga- Pampanga at Tarlac.

Tingnan natin ang nakasulat sa ibaba. Paano nagkakaiba ang mga

salita? May maibibigay pa ba kayong halimbawa? Gaano kaiba ang
pagbabanghay ng mga salita sa iba’tbangilalawigan sa ating rehiyon?

Pampanga Tarlac Aurora Bataan Bulacan Nueva Zambales

Ecija

Mangaga Agsang- umiiyak umiiyak umiiyak umiiyak antangis

sangit

Mandilu ag dig digos naliligo naliligo naliligo naliligo ampalyo

Manyabi ag sa sau Nag- Nag- Nag- Nag- ampanalita

sasalita sasalita sasalita sasalita

Sinasabi na may kinalaman ang lokasyon sa pagkakapareho o

pagkakalapit ng mga wika at pati na punto ng mga lalawigan. Alin sa mga
nabanggit na lalawigan ang mga magkakahawig at alin naman ang
medyo naiiba?

225
 Ano ang napapansin ninyo sa wika at punto
ng mga lalawigan na magkakalapit?

Ano naman ang nangyayari kapag

magkakaiba ang pagkakaunawa sa sinasabi ng mga
magkakausap? Di nga ba’t mas nangangailangan mas malalim na paliwanagan? Ano
ang dapat na
ipakita kapag magkakaiba ang pagkakaunawa sa
sinasabi ng magkausap?
Ang Aming Wika, Wikang Pambansa

Tagalog ang pangunahing wika ng mga

naninirahan sa Gitnang Luzon kabilang na ang mga
lalawigan ng Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac at Aurora. Ang wikang ito
ay ginagamit din sa mga lalawigan ng Cavite, Laguna, Batangas,
Rizal at Quezon. Ngunit bukod pa sa Calabarzon, Tagalog din ang
wika sa karamihan sa rehiyon ng MIMAROPA na binubuo ng mga
lalawigan ng Mindoro, Marinduque, Romblon, at Palawan.

At higit sa lahat, ang pinakamalaking gumagamit ng wika ay

ang mismong Pambansang Punong Rehiyon (NCR) o ang tinatawag na
Kalakhang Maynila. Kadalasan ang Tagalog ang ginagamit sa
pakikipagkalakalan ng ibang mga lalawigan sa Maynila kung kaya naging
batayan ang wikang Tagalog sa pagbuo ng wikang pambansa, ang Filipino.

Mga
lalawigang
gumagamit
ng Tagalog

226
 Sa ngayon, tinatayang 24% ng kabuuang bilang ng mga Pilipino ang
nagsasalita ng wikang Tagalog. Ngunit kung ang pagbabatayan ay ang
wikang Filipino, ang buong bansa ay nakakaintindi at nakakapagsalita
nito. Maraming maaring dahilan sa paglaganap ng wika ng mga Tagalog.
Maliban sa ito ay naging opisyal ng wikang pambansa, ito rin ang mas
laganap na ginagamit sa mass media, mapa- radyo, telebisyon o
pahayagan man. Maaari din na nakikita ng maraming Pilipino na ang
wikang Tagalog ay malapit sa kanilang wika ku at matutunan.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Saang bahagi ng Pilipinas ginagamit ang wikang Tagalog?

2. Bakit ang Tagalog ang naging batayan ng pambansang wika?
3. Nagkakaintindihan ba ang mga tao kapag magkaiba ang
wikang ginagamit?
4. Ano ang maaring mong imungkahi kapag hindi kayo
nagkakaintindihan?
5. May pagkakataon bang hindi mo naintindihan ang wikang
Tagalog? Bakit at ano ang ginawa mo?

Kapampangan

Ang wikang Kapampangan ay tinaguriang Amanung Sisuan(pinauso), isa ito

sa pangunahing wika sa Pilipinas. Ito ay tinatawag ding Pampango,
Capampangan, at Pampangueno.Ginagamit ito sa mga lalawigan nang
Pampanga at sa mga lugar ng Tarlac. Mayroon ding gumagamit ng wikang
kapampangan sa mga lalawigan ng Bataan, Bulacan, Nueva Ecija at sa ibang
lugar ng Maynila.Isa ang Kapampangan sa walong naunang lahi o grupo ng mga
etno-linguistiko sa Pilipinas.

Ang salitang Kapampangan ay nagmula sa salitang-uagt na pampang na

ang ibig sabihin ay tabing-ilog.(ang pampang din ay salitang tagalong na may
kaparehong kahulugan). Mangilan –ngiln lang ang may nakakaalam sa naturang
wika bago dumating ang mga Espanyol noong ika-16 na siglo. Sa kasalukuyan,
ang paggamit sa kapampangan, kahit na sa mga lugar na kung saan tradisyunal
na ginagamit ang wika ay unti-unti nang nababawasan.

Ang Kapampangan ay isang Wikang Hilagang Pilipinas sa loob ng pamilyang

Awstronesyo. Kabilang sa mga malalapit na wika ng Kapampangan ay ang mga

227
wikang Sambal sa Zambales, at ang wikang Bolinao sa bayan ng Bolinao,
Pangasinan.Sa kasalukuyan halos 2 milyong tao sa Luzon ang nagsasalita ng
wikang Kapampangan o Pampangueno.

Gawain A
Hulaan mo kung ano ang ibig sabihin nito.

Hanapin sa Hanay B ang kahulugan ng diyalektong nasa Hanay A. Isulat ang

titik ng wastong sagot sa inyong sagutang papel.

A B

a. ate o kuya

1. impo b. lola
c .lolo
2. ingkong
d. panga-lawang
kapatid na babae
3. kaka
e. panga-lawang
kapatid na lalaki
4. diko
f. pangatlong
kapatid na babae
5. ditse
g. pangatlong
kapatid na lalaki
6. sangko

8. sanse

228
Gawain A
Hulaan mo kung ano ang ibig sabihin nito.
Hanapin sa Hanay B ang kahulugan ng diyalektong nasa Hanay A. Isulat
ang titik ng wastong sagot sa inyong sagutang papel.
A B
1. dorwangan a. sandok

2. paliyan b. kalamansi
3. polta c .ibon
4. handok d. bukid
5. kalamansi e. imbudo
6. manok-manok f. plato
7. kanen-baboy g. niyog

8. plato h. pintuan
9. ongot i. wheeler

Gawain B
Pangkatang Gawain

Sa inyong pangkat, mag-isip ng pangungusap o mga salita na

karaniwang ginagamit sa alin mang lalawigan sa rehiyon ngunit iba naman
ang pagkakasabi sa ibang lalawigan. Isulat ang kahulugan nito. Gamitin
ang tsart na kagaya sa ibab

Mga Salita Sa Amin Ang Ibig Sabihin

1.

2.

3.

4.

5.

229
Gawain C
Indibiduwal na Gawain

Ang wika ay mahalaga sa pag-uusap ng mga tao. Ngunit kahit pa iisa

ang wika ay marami pa rin pagkakaiba- iba ng ibig sabihin ng mga salita.
Isulat sa sagutang papel ang gagawin mo sa bawat sitwasyon.

1. May mga naglakba-y aral na mga mag-aaral sa isang paaralan sa

Maynila. Paano mo ipapaliwanag na may pagkakaiba ang Tagalog na
sinasalita sa inyong lalawigan at sa Maynila?

Ang Tagalog Ang

Aming
Namin Tagalog
Pagka
Nila
kapareh
o

2. Ang wika ay mahalaga upang magkakaintindihan ang bawat isa. Ang

Filipino, na ang pinagbatayan ay ang wikang Tagalog, ang naging
wikang pambansa. Bakit sa tingin mo mahalagang mayroong isang
wikang pambansa para sa lahat ng Pilipino? Sumulat ng hanggang
tatlong dahilan.

230
Aralin 4: Nakikilala ang Kultura ng Aking Rehiyon sa
Aming Makasaysayang Lugar

Mga Makasaysayang Lugar sa Gitnang Luzon

Nakikita ba natin ang ating kasaysayan sa mga lugar o pook ng ating

lalawigan? Nakikita din ba natin sa mga gusali ang pagbabagong
nagaganap sa ating lalawigan? May mga lugar na maituturing na saksi ng
mga naganap sa isang lalawigan o rehiyon. Ang mga lugar na ito ang
nagsisilbing tanda ng mga pangyayari na naganap sa isang takdang
panahon. Halimbawa, marahil ay natatandaan pa ng inyong mga
magulang ang nangyari noong EDSA People Power noong 1986 sa Manila.
Ito ay ang panahon na nagprotesta ang mga tao laban sa pang-aapi ng
pamahalaan na pinamumunuan ni Presindente Ferdinand Marcos.
Nagkaroon ng kilos protesta ang milyun-milyong mga Pilipino sa kahabaan
ng EDSA. Sa ngayon makikita sa Ortigas Triangle ang isang malaking
bantayog kasama ang Simbahan ng Reyna ng Kapayapaan. Ang bantayog
na ito ay nagsisilbing alala ng mga nangyayari sa EDSA noong 1986.
Nakasulat sa bantayog ang pangako ng sumunod na presidente na si
Corazon Aquino na pangangalagaan ang demokrasyang Pilipino. Ang ibig
sabihin nito ay ang pamahalaan ang mangangalaga sa kalayaan ng bawat
isang Pilipino.

Ang Rehiyon III ay mayaman din sa mga makasaysayang pook. Na

nagpapakilala sa rehiyon ng mga bayan at pangyayari.

Ang makasaysayang Simbahan ng Barosoain sa Malolos ay tanyag

bilang luklukan ng Unang Republika ng Pilipinas sa pamumuno ni Hen. Emilio
Aguinaldo. Sa kagustuhan ng mga mamamayang Pilipino na maging
malaya, minarapat nilang bumuo ng isang kongreso na gawa ng mga
representanteng nahalal sa isang lalawigan. Noong Setyembre
15,1898,pinasinayaan ang kongreso ng Malolos. Walumpu’t limang
representante ng mamamayan na kabilang sa matataas na tao ang

231
nagpulong sa simbahan ng Barasoain sa Malolos, Bulacan na pinamunuan ni
Felipe G. Calderon, ang mga representante ng kongreso ay nagbuo ng
Saligang Batas. Ang Saligang Batas ng Malolos ay nagtakda ng isang
pamahalaang demokratiko.

Narito rin sa Bulacan ang Casa Real na ginamit bilang bahay

imprenta noong panahon ng Hapon, ginamit ding tirahan ng mga Hapon
nang masakop nila ang Malolos. Dito rin matatagpuan ang Bahay ng
Kamistiuhan kung saan sinasabing nagpunta si Dr. Jose Rizal upang
manghikayat ng mga maginoo na sumapi sa kanilang samahan.

Ang Biak-na-Bato sa San Miguel, Bulacan na ginamit bilang

kuta ng mga katipunero noong panahon ng Kastila. Dito rin natatag ang
Republika ng Biak-na-Bato.

Ang Kakarong de Sile sa Pandi, Bulacan kung saan naganap

ang una at malaking labanan sa pagitan ng mga Pilipino at Kastila.
Maraming sundalo ang napatay dito bilang pagtatanggol sa republika.

Ang kuweba ng Pinagrealan sa Norzagaray, Bulacan ay ginamit

ding kuta ng mga sundalong Pilipino noong panahon ng digmaan.

Bayan ng Bagak, dito makikita ang “Zero Kil saan nagsimula ang nakalulunos
na “Death Mar ng pananakop ng mga Hapon.

Sa Corregidor, inilipat ni Manuel L. Quezon ang Pamahalaang

Commonwelt. Noong Pebrereo 20, 1942 nagtungo si Manuel L.
Quezon at maging ang kanyang pamilya sa Amerika,sumakay sila sa
isang submarino upang makatakas sa mga Hapon. Naatasan naman
si heneral Jonathan Wainwright bilang kapalit ni heneral MacArthur na
magtatanggol sa ating bansa. Naging matindi ang labanan at
maraming Pilipino at Amerikanong sundalo ang nasawi. Pinili ni
heneral Wainwright na sumuko sa mga Hapon kaysa maubos ang
kanyang mga tauhan sa labanan.Ito ang dahilan ng pagbagsak ng
Bataan sa kamay ng mga Hapones noong Abril 9,1942

Ang Dambana ng Kagitingan, na matikas na nakatayo sa tuktok

ng Bundok Samat sa Bataan, ito ang alaala ng kagitingan, katapangan at
pagtatanggol sa kalayaan ng mga Filipino noong panahon ng mga Hapon.

232
 Patyo ng Cabanatuan City, dito itinayo ang bantayog ni Hen.
Antonio Luna kung saan siya mismo pinatay.

San Isidro, Nueva Ecija. Dito nakatayo ang marangyang

bahay ng Sedeco. Dito isinagawa ni Hen. Frederick Funston ang
pagpaplano ng pagdakip kay Hen. Emilio Aguinaldo.

Ramon Magsaysay Ancestral House, Zambales, dito nakatahan

ang mga kagamitan at alaala ng dating Pangulong Ramon Magsaysay.

Simbahan ng Baler sa Aurora. Ginamit bilang garrison ng mga

Kastila at naging pinakahuling tanggulan na sumuko sa mga Amerikano.

1. Ano ang ipinapakita ng mga makasaysayang bantayog

o gusali?

2. Bakit mahalagang pangalagaan ang mga bantayog/

gusali/ lugar na ito?

3. Paano natin mapahahalagahan ang mga makasayasayang

pook sa ating rehiyon?

4. Bakit maituturing na bayan ng mga bayani ang Gitnang Luzon?

5. Anu-anong mga katangian ng mga lalawigan ang ipinapakita

ng mga makasaysayang lugar/ bantayog / gusali dito?

a. Bulacan
b. Bataan
c. Nueva Ecija
d. Tarlac
e. Aurora
f. Pampanga
g. Zambales

6. Bukod sa nabanggit, alin pa ang maituturing mong

makasaysayang gusali/lugar/ bantayog sa inyong lalawigan?
Paano ito naging saksi ng kasaysayan ng inyong lugar?

233
Gawain A
Pagtapat-tapatin ang sumusunod na makasaysayang pook sa rehiyon
sa hanay A at hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa papel.

A B
1. Dito itinatag ang Unang Republika a. Zero Kilometer
ng Pilipinas sa pamumuno ni Hen. Marker
Aguinaldo
2. Dito iniingatan ang kagamitan at b. Baler Church
mga alaala ni Pangulong Ramon
Magsaysay. c. Ramon Magsaysay
3. Ang dambanang itinayo sa pag- Ancestral House
alala sa kagitingan at pagmamahal
sa kalayaan ng mga Pilipino d. Dambana ng
4. Ito ang huling tanggulan ng mga Kagitingan
kastila na sumuko sa mga Americano
5. Ito ang marker kung saan nagsimula e. Barasoain Church
ang nakalulunos na
f. Biak-na-Bato Shrine

A B
1. Isa sa pinakamatandang a. Dambana ng
simbahan na makikita sa Kagitingan
Obando Bulacan.
2. Parke na pinatayo noong taong b. Bayan ng Baler
1937 sa bundok ng Sierra Madre
3. Sa bayang ito ipinanganak ang c. Obando Church
unang presidente ng
Komonwelt na si Manuel L. d. Aurora Memorial
Quezon. Park
4. Makasaysayang dambana na
makikita sa tuktok ng Mount e. Obando Fertility
Samat sa bayan ng Pilar, Rites
Bataan.
5. Ginaganap ito taon-taon sa
loob ng tatlong araw sa isa sa
mga bayan sa lalawigan ng
Bulacan.

234
Gawain B
Pangkatang Gawain
Magpalabunutan tungkol sa paksang tatalakayin

Pangkat I
Pumili ng isang makasaysayang lugar/gusali/ bantayog na alam ninyo sa
inyong lalawigan. Iguhit sa isang sagutang papel at gumawa ng maikling
salaysay tungkol dito. Gawing salik ang mga sumusunod:
a. Saan ito makikita?
b. Bakit mahalaga ito sa kasaysayan?

Pangkat II
Itala sa isang graphic organizer ang isang mahalagang
makasaysayang pook sa iyong rehiyon

Saan ito? Bakit makasaysayan ito?

Maksaysayang Lugar

_______________

Ilarawan ito! Bakit mahalaga ito?

235
Pangkat III: News Reporting
Gumawa ng pagbabalita tungkol sa isang makasaysayang lugar sa
inyong rehiyon. Pumili ng lugar na hindi pa natatalakay. Gawing salik ang
mga sumusunod:
a. Saan ito makikita?
b. Ano ang itsura nito?
c. Bakit mahalaga ito sa kasaysayan?

Pangkat IV: Pagpapahalaga sa mga Saksi ng Kasaysayan

Sagutin ang mga sumusunod at iulat sa buong klase.
 Bakit mahalaga na pangalagaan ang mga makasaysayang pook
 sa ating rehiyon? 
 Paano mo mapapakita na pinapahalagahan mo ang mga
makasaysayang lugar sa inyong lalawigan? 

Gawain C
Indibidwal na Gawain
Naatasan kayo ng Kagawaran ng Turismo sa inyong lugar na gumawa ng
polyeto tungkol sa isang makasaysayang lugar ng inyong lalawigan. Ano
ang pipiliin ninyo? Paano mo mahihikayat ang mga turista na puntahan ang
inyong lugar. Gawing batayan ang sumusunod na tanong.
  Ano ang mkasaysayang lugar na ito? 
  Ano ang ambag nito sa kasaysayan ng inyong lalawigan? 
 Bakit mahalagang mapangalagaan ang makasaysayang lugar
 na ito? 
  Paano ito nakatutulong sa turismo at kabuhayan ng inyong lalawigan? 
Anong “slogan” ang gagamitin mo upang turistang bisitahin ang inyong
makasaysayang 

236
Aralin 5 : Kultura Ko, Kultura Mo
Magkaiba, Magkapareho

Ako at Ikaw, Saan nga ba Nagkaiba?

(Tagalog)

Araw ng Lunes, magkasamang naglalakad ang magkaibigang Janine

at Raymond habang patungo sa paaralan. Masaya sila habang nag-uusap
sa bago nilang pag-aaralang leksiyon. Sa wakas ay mararating din nila ang
kanilang paaralan, ang Bagong Buhay Elementary School. Doon ay nakita
nila ang kanilang mga kapwa mag-aaral na naghihintay sa labas.

Napansin nila ang isang batang babae na nakahiwalay sa

karamihan. Nilapitan nila ito at kinausap. Ang kanyang pangalan ay
Janice, isang bagong lipat na mag-aaral. Nalaman nila na kalilipat lamang
nila ng tirahan sa kanilang lugar-aaralkung. kaya’
Nahihiya man ay nakipagkamay ang bagong mag-aaral.

Nang walang anu-ano ay dumating ang kanilang guro na si G.

Herrera. “Magandang Umaga po,mgaGmag.Herrera!”-aaral. “Magandang umaga rin
naman. Halina-aralan.kayo”Pumasosa na rin ang mga mag-aaral sa silid-aralan.
Ipinakilala ni G. Herrera ang
bagong mag-aaral sa kanilang klase. Siya ay nagmula sa Rehiyon II, o
Lambak ng Cagayan. Tinawag niya si Janice upang magpakilala at
magbigay ng impormasyon tungkol sa kanyang sarili.

Nalaman nila na Ilokano ang kanilang wika. Nagdaraos din ng

piyesta sa kanilang rehiyon. Isa sa mga piyesta na dinarayo ng ibang
lalawigan ang Pistaof Piat,”ng“OurNagkakaroonLady sila dinadaluhan ng maraming
deboto tuwing ika-2 ng Hulyo sa Tuguegarao
City.

Ipinagpatuloy ni G. Herrera ang pagtalakay sa Rehiyon II bilang

bahagi ng kanilang aralin. Ang mga Cagayanon ay matipid, matapang,
matatag at masipag sa trabaho tulad ng mga Tagalog sa Rehiyon III. Sila rin
ay maka-Diyos at matulungin. Mayroon din silang pagbabayanihan,

237
pakikisama, pagtanaw ng utang na loob at mabuting pagtanggap sa mga
bisita. Masayahin din sila tulad ng mga Tagalog. Tulad ng mga Tagalog may
mga kaugalian at paniniwala din ang mga Cagayanon. Halimbawa,
nagbabasa sila ng pasyon kapag may patay o burol. Tulad naman sa
Katagalugan, kapag may libing, inihahakbang din nila ang mga batang
kaanak na maliliit sa ibabaw ng kabaong. May kaugalian sila na iniikutan
ng mga kamag-anak ang puntod pagkatapos masarhan ito.

Naniniwala din ang mga Cagayanon sa mga pamahiin kung may

kasalan. Tulad ng mga Tagalog, bawal din sa kanila ang isukat ang damit
pangkasal. Nagbibigay din ng dote ang lalaki sa pamilya ng babaeng
mapapangasawa niya. Isa pang kaugalian nila ang pagbibigay ng pamilya
ng lalaki sa mag-asawa ng baul o aparador na may lamang kagamitan na
magagamit ng mga ikakasal.

Ilan sa mga tradisyon na mayroon sila ay Pasko, Piyesta at Bagong

Taon. Isinasagawa din nila ang pag-alala sa Pasyon ng Panginoong
Hesukristo tuwing Mahal na Araw. Ang “pagmam Auntie” o “wen Manang” ay katumbas
din ng pa mga Tagalog na pagpapakita ng paggalang sa nakakatanda.

Pagkatapos ng talakayan ay nag-iwan ng pangkatang gawain si

G. Herrera. Lumapit ang mga kamag-aaral nila kay Janice at kinausap
siya upang maging kaibigan nila.

Ayon kay G. Herrera, mahalagang malaman ang pagkakatulad at

pagkakaiba ng mga rehiyon. Nagkakatulad at nagkakaiba man ng
kaugalian, paniniwala at tradisyon subalit nagkakaisa sa pagpapanatili nito.

Sagutin ang sumusunod:

Ang graphic organizer sa ibaba ay nagpapakita ng pagkakapareho at

pagkakaiba-iba ng mga bagay o pangkat. Ayon sa binasa, ano ang
pagkakaiba ng mga Tagalog ng Region III at ng mga Cagayanon sa Region
II. Magsaliksik pa tungkol sa paksa at sagutin ang talahanayan.

238
1. Wika at pagtawag sa mga nakatatanda
Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba
II
III
2. Paniniwala
Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba
II
III
3. Tradisyon at mga Pagdiriwang

Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba

II
III
4. Pagkain at Produkto
Rehiyon Pagkakapareho Pagkakaiba
II
III

(Kapampangan)

Araw ng lunes, magkasamang naglalakad ang magkaibigang Janine at

Raymond habang patungo sa paaralan. Masaya sila habang nag-uusap sa bago
nilang pag-aaralang leksyon. Sa wakas ay mararating din nila ang kanilang
paaralan, ang San Isidro Elementary School. Doon ay nakita nila ang kanilang mga
kapwa mag-aaral na naghihintay sa labas.

Napansin nila ang isang batang babae na nakahiwalay sa karamihan.

Nilapitan nila ito at kinausap. Ang kanyang pangalan ay si Janice, isang bagong
lipat na mag-aaral. Nalaman nila na kalilipat lamang ng kanilang tirahan sa
kanilang lugar kung kaya’t-aaral . siyaNahihiya manay aydoon na mag nakipagkamay ang
bagong mag-aaral.

Nang walang ano-ano ay dumating ang kanilang guro na si G.

Valencia. “Magandang Umaga po, G. V-alencia!,”ral. “Magandang Umaga rin naman, halina-
aralan.kayo”Pumasoksaatinna ang mga mag-aaral sa silid-aralan. Ipinakilala ni G. Valencia ang
bagong mag-
aaral sa kanilang klase. Siya ay nagmula sa Rehiyon III, ang lalawigan ng Zambales.
Tinawag niya si Janice upang magpakilala at magbigay ng impormasyon tungkol
sa kanyang sarili.

239
 Nalaman nila na Sambal ang kanyang diyalekto. Nagdaraos din ng mga
piyesta sa kanilang rehiyon. Isa sa mga piyesta na dinarayo ng ibang lalawigan ang
“Poon na isangBato,”pagdiriwang na panrelihiyon, ginanap tuwing Enero 8 sa
Botolan Zambales.Ito ay isang festival bilang pag-alala at pagbibigay respeto at
kahalagahan sa pinakamatandang imahen ng Birheng Maria o Nuestra Senora de
la Paz Y Buen Viaje (Our Lady of Peace and Good Voyage) sa buong Asya.

Ipinagpatuloy ni G. Valencia ang pagtalakay sa Rehiyon III bilang bahagi ng

kanilang aralin. Ang mga Zambaleno ay magalang, matatag at masipag tulad ng
mga tao sa Rehiyon III. Maka-Diyos, at matulungin. Mayroon din silang
pagbabayanihan, pakikisama, pagtanaw ng utang na loob at mabuting
pagtanggap sa mga bisita. Masayahin din silang ang kaugalian dito. Maging sa paniniwala at
tradisyon ay nagkakapareho sila.

Isa sa mga pinakasikat na tradisyon nila ay ang “Mango Festiv ginaganap tuwing buwan
ng Abril sa sentro ng lalawigan ng Zambales, Iba. Ito ay ginagawa bilang sayaw sa daan o
“Street Dancing parada ng nagtatamisang mga mangga. Mayroon ding labanan sa paggawa o
pagluluto ng iba’t ibang klase ng produktong mu

Naniniwala din ang mga Zambaleno sa pamahiin at mga kasabihan. Ilan sa

mga tradisyon na mayroon sila ay Pasko, Piyesta at Bagong Taon. Ang
“pagmamano o mano” at paggamitpagpapakitang“pong at opo” a paggalang sa
nakakatanda. Pagkatapos ng talakayan ay nag-iwan ng
pangkatang gawain si G. Valencia. Lumapit ang mga kamag-aaral nila kay
Janice at kinausap siya upang maging kaibigan nila.

Ayon kay Gng Valencia, mahalagang malaman ang pagkakatulad at pagkakaiba

ng mga rehiyon. Nagkakatulad at nagkakaiba man ng kaugalian, paniniwala at
tradisyon subalit nagkakaisa sa pagpapanatili nito.

Gawain A
Isulat ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga kaugalian, paniniwala at
tradisyon sa Venn Diagram.

Kami Sila
Aming

Pagka
kapareho

240
Gawain B
Pangkatang Gawain
Isipin ang kaugalian, natatanging pagdiriwang at iba pang aspeto ng
kultura sa sariling lalawigan. Sa inyong pangkat pumili ng karatig na
lalawigan sa rehiyon. Halimbawa, kung ikaw ay taga Bulacan, pumili ng
alin mang lalawigan sa Rehiyon III. Itala sa data retrieval chart ang
pagkakatulad at pagkakaiba sa iba’t -ibang as aralan na.

Sariling Lalawigan Ibang Lalawigan

(_____________)
Wika at magkapareho magkapareho
Dialekto (magkaiba) ang wikang (magkaiba) ang
ginagamit- ___________
Pagkain at magkapareho magkapareho
produkto (magkaiba) ang (magkaiba) ang
___________ ___________
Sayaw, Sining magkapareho magkapareho
at iba pa (magkaiba) ang (magkaiba) ang
___________ ___________

Kaugalian magkapareho magkapareho

(magkaiba) ang (magkaiba) ang
___________ ___________
Paniniwala magkapareho magkapareho
(magkaiba) ang (magkaiba) ang
___________ ___________
Tradisyon magkapareho magkapareho
(magkaiba) ang (magkaiba) ang
___________ ___________

Gawain C
Sumulat ng 1-2 talata tungkol sa pagkakapareho o pagkakaiba ng kultura
ng sariling lalawigan at ng ibang lalawigan. Gamitin ang gabay na tanong.

 Ano ang pagkakatulad ng kultura ng sariling lalawigan sa ibang

karatig na lalawigan? 
Ano ang pagkakaiba ng kultura ng sariling lalawigan sa ibang karatig na
lalawigan?

241
Aralin 6 : Nakikilala Kami sa Aming Kultura
Ang Aking Kultura

Magkakaroon ng lakbay-aral ang mga mag-aaral ng Sapang Palay

Elementary School sa araw ng Biyernes. Buong siglang ibinalita ng kanilang
guro sa Araling Panlipunan ang paglalakbay sa Malolos.

Ang mga mag-aaral ng III-A ay tuwang-tuwa sa ibinalita ng gurong

si Gng. Nolasco. Narito ang kanilang pag-uusap.
Faye: Narating mo na ba ang Simbahan ng Barasoain sa Malolos?
Syrene: Hindi pa eh, nais ko talagang makarating doon. Sasama ka ba?
Renz: Oo naman, gusto ko talagang sumama sa
lakbay-aral natin.

Alelli: Kung ganun, magpaalam tayo sa ating mga magulang upang

tayo ay makasama.

Joseph: Oo nga. Halika na sabay-sabay na tayong umuwi.

Dumating ang araw ng Biyernes. Lahat ay masayang naghihintay sa

bus na kanilang sasakyan. Maging sina Angela at Michelle ay di
makapaniwalang makakasama sila.

Habang naglalakbay naraanan nila ang Simbahan ng Parokya ni San

Jose, sa San Jose del Monte. Isa ito sa mga simbahang naitayo noong unang
panahon, gayon din ang simbahan ng Imaculada Concepcion sa Sta.
Maria, dito rin nila nakita ang napakaraming panindang chicharon na
nagpasikat sa Sta. Maria. Mga bilihan naman ng “f sa Bocaue. Dumaan sila sa North
Luzon Expressway (NLEX), noon lamang sila
nadaan sa malapad na daang ito na kay bibilis ng mga sasakyan.

Mga pamilihan naman ng magagandang halaman ang kanilang

nakita paglabas ng expressway sa Guiguinto. Nadaanan din nila ang sunud-
sunod na bilihan ng sukang paombong sa gilid ng daan papuntang Malolos.
Pati na ang mga bilihan ng masarap na inipit at ensaymada ng Malolos.

Narating din nila sa wakas ang kanilang destinasyon.

Renz : Narito na tayo sa Baraosain. Ito mismo ang

nakikita natin sa mga larawan na itsura ng
simbahan.

242
Faye: Oo nga! Di tayo nagkamali sa pagsama.
Alelli: Halika, sundan natin sila sa loob.

Nadaanan din nila ang Casa Real na ginamit bilang bahay

palimbagan noong panahon ng Kastila, na ngayon ay ginawang museo
kung saan nakalagak ang mga nalalabi pang memorabilya ng kasaysayan.
Nakita rin nila ang Bahay ng Kamistisuhan na siyang nagpapakita ng tipikal
na mga gusali noong panahon ng Kastila. Namangha sina Michelle at
Angela sa kanilang nakita. Tunay na mayaman ang kultura ng Bulakan,
mula sa pagkain, kasaysayan, mga likhang sining bukod pa sa mga taong
naging tanyag sa kani-kanilang panahon.

Syrene: Ano nga ba ang ipinakikita ng kultura

Ng isang lalawigan?
Joseph: Dito nasasalamin kung anong uri ng mga tao
ang nakatira dito, anu-ano ang kaanilang
kakayahan at paano sila nakikipag-ugnayan
sa kanilang kapwa. Ito rin ang nagpapakilala
sa ating lalawigan.
Angela: Oo nga Joseph. Nakikilala tayo dahil sa
magagandang katangian natin at sining.
Sana wag mawala ang mga ito.
Faye: Ayon sa nakita at nabasa ko nakakatulong din
ito upang mapanatili natin ang ating
ugnayan sa ating mga ninuno at sa hinaharap. Nagiging daan
rin ito upang mapaunlad natin ang ating pamumuhay.
Renz: Tama ka dyan Ate faye. Ako rin nalaman ko
Na malaki ang ginagampanang papel ng
kultura natin sa turismo. Nakikilala tayo sa
ating kagalingan at pagpapahalaga sa ating
pagka-pilipino.
Angela: Tumpak! Mukhang marami tayong natutunan
ngayong araw. Pero hayun, mukhang tayo
na lamang ang hinihintay at paalis na ang
bus. Halika na baka tayo maiwan.

243
Sagutin Mo

Alin dito ang mga bagay na nagpapakilala ng Lalawigan

ng Bulacan?

Bulacan.gov.ph

244
245
Gawain A
Pangkatang Gawain

Isipin ang mga bagay na nagpapatanyag sa inyong lalawigan. Buuin ang

semantic web tungkol sa kultura ng inyong lalawigan at iulat sa klase.

Gawain B
Pangkatang Gawain

Magkakaroon ng mga panauhing mula sa ibang bansa ang inyong

lalawigan. Naatasan ang inyong klase na ipakita ang kultura ng inyong
lalawigan. Ipakikilala ninyo ang iyong lalaw ibang sining. Maghanda ang inyong pangkat
ng ipapakita ninyo sa inyong
bisita.

246
Pangkat 1:

Ipakita sa isang dula-dulaan ang mga produkto at pagkain

na ipinagmamalaki ng iyong lalawigan
Pangkat 2:
Gumawa ng tula o awit tungkol sa mga bayani ng lalawigan.
Pangkat 3:
Ipakita ang sayaw na kilala sa lalawigan
Pangkat 4

Ipakita sa isang dula-dulaan ang pinaka kilalang pagdiriwang sa

iyong lalawigan
Pangkat 5

Gumuhit ng poster na nagpapakita ng mga i tao na nakatira sa iyong lalawig

GAWAIN C
Indibiduwal na Gawain

Sumulat ng 1-2 talata na nagpapakilala ng lalawigan ng Bulacan at kung

paano mo pagyayamanin ang kultura ng iyong lalawigan. Maaring sagutin
ang mga tanong:

  Paano mo ipakikilala ang lalawigan ng Bulacan sa mga dumarayo? 

  Anong bahagi ng pagiging taga-Bulacan ang pinakagusto mo? 
 Paano mo mapapanatili ang iyong kultura? 
Paano mo ipapakita na ipinagmamalaki mo ang pagiging Bulakenyo mo?

247
Aralin 7 : Mga Pangkat ng Tao sa Lalawigan at Rehiyon,
Igagalang Ko

Naranasan mo na bang layuan ng mga kaklase mo dahil kakaiba ka?

Naranasan mo na ba ang tuksuhin dahil hindi ka nila kapareho?

Paano mo itinuturing ang mga bata o kamag-aaral na naiiba sa mga

Tagalog?

Iisa Ang Lahi Natin

Si Anita ay isang batang Dumagat mula sa lahi ng mga Aeta. Siya ay

may maitim na kulay ng balat, makapal na labi at kulot na mga buhok.
Nasa Ikatlong baytang na siya sa Mababang Paaralan ng San Roque.

Lagi siyang tinutukso ng mga kamag-aaral niya dahil siya ay naiiba.

Halos nahihirapan si Anita sa pag-aaral dahil palagi siyang nilalayuan

ng mga kaklase niya at ayaw makipagkaibigan sa kanya. Matalinong
bata si Anita ngunit para sa kanya ay hadlang ang kanyang lahi para
makatapos sa pag-aaral at balakid upang maabot ang pangarap sa
buhay. Palagi siyang umiiyak dahil ti salot”.
Peropinapaliwanagansiyaayngkanyang mga magulang na huwag ng
pumatol dahil “ang tunay na

248
kundi nasa panloob na anyo”.

Nauunawaan ni Anita ang mga magulang niya ngunit patuloy pa rin

siyang tinutukso. Palagi niyang iniisip kung bakit naging kakaiba pa siya.

Nalaman ni Gng. Luna na tagapayo ng Ikatlong Baitang ang

problema ni Anita kaya gumawa siya ng paraan. Sa Klase, tinalakay niya
ang mga bayaning katutubo na nagtanggol sa Pilipinas noong
pananakop ng mga dayuhan. Tinalakay din niya ang mga katutubong
nagtugampay sa buhay at ngayon ay may malaking ambag sa pag-
unlad ng lalawigan. Sa huli, tinalakay niya na ang mga Pilipino ay nasa
iisang bansa na sama-samang nabubuhay, nagtutulungan at
nagmamahalan magkakaiba mang pangkat etniko ang kinabibilangan.
Kaya’t hindi dapat tuksuhin ang ibang Sinabi ni Gng. Luna na “hindi
hadlang para magtagumpay, ang mahalaga meron kang determinasyon
para magawa ang mga bagay na mapagtatagumpayan mo”.

Naantig ang mga kamag-aral ni Anita hindi na nila tinukso si Anita,

bagkus naging kalaro na siya ng mga ito. Nagkaroon ng maraming
kaibigan si Anita at nakapagtapos siya sa elementarya nang may
mataas na karangalan.

249
Sagutin Mo

1. Bakit palagi na lang umiiyak si Anita sa kanilang paaralan?

2. Ano ang dahilan ng panunukso kay Anita?
3. Paano tumutugon ang mga magulang ni Anita sa problema niya?
4. Ano ang ginawang hakbang ni Gng. Luna sa problema?
5. Anu-ano ang mga tinalakay ni Gng. Luna para maturuan ang lahat ng
mga mag-aaral niya?
6. Ipaliwanag ito “hindi hadlang ang anumang anyo o magtagumpay, ang
mahalaga meron kang determinasyon para magawa ang mga bagay na
mapagtatagumpayan

Gawain A

Basahing mabuti ang mga pahayag sa bawat bilang. Lagyan ng masayang

mukha ang patlang kung ang pahayag ay nagpapakita ng tamang
gawain. Lagyan naman ng malungkot na mukha kung hindi.

____1. Tinutulungan ang kapwa kamag-aaral sa ibang gawain.

____2. Nakikipaglaro sa lahat ng mga kamag-aaral.
____3. Hindi pinapansin ang kaklaseng naiiba ang itsura at aktibidad.
____4. Namimili ng mga batang kakaibiganin sa paaralan.
____5. Nakikihalubilo sa mga guro at kaklase sa mga pagkakataon sa
eskwelahan.
____6. Sumasali sa pangangampanya na makalikum ng pondo para sa
kapakanan ng mga katutubong pangkat ng lalawigan.
____ 7. Tinatangkilik ang mga produktong gawa ng mga katutubong
pangkat.
____ 8. Pinagtatawanan ang mga Dumagat dahil sa
mga suot nitong katutubong damit.
_____ 9. Pabayaan lang ang kaklaseng Agta na hindi naghuhugas ng
kamay bago kumain.
_____ 10. Magsasabi sa mga kaklase na nandidiri siya sa mga batang
katutubo dahil hindi naliligo ang mga
ito.

250
Gawain B
Pangkatang Gawain

Ipakita sa pamamagitan ng pagsasadula ang mga bagay na dapat gawin

sa mga sumusunod na sitwasyon.

Pangkat 1 –Naglalakad kayo ng mga kaibigan mo sa parang nang may

makita kayong isang batang Hapones na nadapa at nagkasugat sa
paa. Pangkat 2 –Sa loob ng inyong silid, nahihirapang bumasa ng Filipino
ang kaklase nyo sapagkat siya ay Cebuano. Hindi rin siya makapagsalita
ng tuwid sa Tagalog.
Pangkat 3 –Naglalaro kayo ng basketbol, kailangan mong turuan ng
patakaran sa laro ang iyong bagong kaklase na Dumagat.

Gawain C
Pangkatang Gawain

Ang mga katutubong pangkat sa inyong lalawigan ay kadalasang hindi

inaabot ng serbisyo ng lokal na pamahalaan dahil sa layo ng mga lugar na
pinagtitigilan ng mga ito. Ano ang maaring ninyong imungkahi na gagawin
ng pamahalaan upang maabot sila ng serbisyo tulad ng pangkalusugan at
pang-edukasyon?

Kasama ang iyong pangkat, magsulat ng limang mungkahi upang

matulungan ang mga katutubong pangkat sa iyong lalawigan.

1. ___________________________________________
2. ___________________________________________
3. ___________________________________________
4. ___________________________________________
___________________________________________

251
Aralin 8: Sining Mo, Pahalagahan Mo Mga Sining ng Lalawigan
Narito ang ilang kilalang sining na nagpapakilala sa ating lalawigan ng
Bulacan.
Sayaw sa Obando
Obando, Bulacan

Ang Sayaw sa Obando ay isang

pasayaw na pagdiriwang ng mga
Pilipinong isinasagawa sa Obando,
Bulacan sa pangunguna ng
mga Obandenyo. Bawat taon, sa buwan ng Mayo, sa saliw ng tugtugin ng
mga instrumentong yari sa kawayan, nagsusuot ang mga kalalakihan,
kababaihan, at mga kabataan ng Obando ng mga tradisyunal na
kasuotan upang sumayaw sa kalsadang sinusundan ng mga wangis ng
kanilang mga pinipintakasing santo: sina San Pascual Baylon, Santa Clara at
Nuestra Señora de Salambao (Ang Senyora ng Salambaw), habang
umaawit ng kantang Santa Clara Pinung-Pino.

Dinarayo ang pagdiriwang ng mga turista mula sa ibat- ibang panig

ng Pilipinas at maging ng mga taga- ibang bansa na karamihan ay
humihiling ang ng anak na lalaki o babae mula sa mga patrong santo, ng
asawang lalaki o babae, o suwerte sa buhay. Nagsasayaw silang lahat
bilang isang panatang prusisyon at paniniwala upang pumasok sa
sinapupunan ng mga kababaihan ang espiritu ng buhay.

Ginaganap ang kapistahan ng sayaw sa sunud-sunod na tatlong araw

ng Mayo 17. Karaniwang nag-uumpisa ang pista sa umaga ng Mayo 17, sa
pagmimisa ng kura paroko. Pagkaraan, magkakaroon ng isang prusisyon
para sa tatlong santo. Na sinusundan ng pagsasayaw ng mga deboto at
musikong bumbong. Magpapatuloy ito ng tatlong araw, na
pangungunahan naman ng mga poon.

252
Taong Putik Festival
Bibiclat, Aliaga, Nueva Ecija

Ang pagdiriwang ay
nagmula sa bayan ng Aliaga,
Nueva Ecija kung saan ito ay
dinarayo ng mga deboto ni San
Juan Bautista. Tinatawag din
itong Pagsa- San Juan bilang
parangal sa kanilang patron na si
San Juan tuwing ika- 24 ng Hunyo.

Sinasabing nagsimula ang

ritwal nang dalhin ang patron sa
barangay ng mga unang nairahan doon upang itaboy ang uri ng
makamandag na ahas palayo sa kanilang nayon. Ang Bibiclat na
pangalang nagyon ng lugar ay nagmula sa sal ay ahas.

May isa pang alamat na nagsasabing nagsimula ang pagdiriwang

noong panahon ng pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas. Binihag ang
mga lalaki ng nayon bilang paghihiganti sa pagkamatay ng 13 sundalong
Hapones. Biglang umulan at kinailangang isilong ang mga bihag sa isang
simbahan, noon ay nagpasya ang isang sundalong bumihag sa kanila na
palayain ang mga bihag.

Simula noon, pinaniwalaan nila na ang naganap ay isang milagro sa

tulong ni San Juan Bautista. Kay bilang parangal at pasasalamat at
nagsusuot sila ng katulad ng damit ni ng patron na ginagamitan naman
nila ng mga bagay mula sa mga katutubong materyales sa paligid tulad ng
putik at tuyong dahon ng saging.

Naglalakad sila sa mga lansangan at mga bahay upang humingi

ng limos o kandila para ialay kay San Juan Bautista bilang pasasalamat.

http://monvalmonte.com/nuevaecijajournal/taongputik/index.html

253
SA DILIM NG GABI
Folk Song from Nueva Ecija

Sa dilim ng gabi, mapanglaw ang buhay

Tinat aw agan ka i rog ik aw ba’y n as aa

Sadian? Nasaan ka irog? Nasaan ka buhay ko

At natitiis mo sa gitna ng lagim

Manong maawa ka sa nahihirapan

At mamamatay na hirang ikaaw ang dahilan

Atin Cu Pung Singsing

Pampanga

Atin cu pung singsing

Metung yang
timpucan mana que iti
Quing indung ibatan
Sangcan queng sininup
Quing metung a caban
Me wala ya iti
Eco camalayan Ing
sucal ning lub cu
Susucdul quing banua
Mi curus cung gamat
Babo ning lamesa Nino
mang manaquit
Quing singsing cung mana
Calulung puso cu
Manginu ya kaya.

254
 Hay Ka-ilangan nin Mitata-anak
(Kanta)
Hay ka-ilangan nin mitata-anak
Bali ya maganda
Ginawa ni tatay
Pinalibutan, alal kawayan
Tinam-nan masitas, tinam-nan et golay
No mahilem hana, anti na hi tatay
Ampanandali ibat ha paliyan
Hiko boy hi kaka, ibat nag-aral
Homakbat hi nanay, bibi na hi totoy

1. Paano ipinakikita ng mga taga- ___________________ ang kanilang

sining? Saan ito nagmula? Ano ang layunin nito?
2. Sa palagay mo, paano ipinapakilala ang lalawigan ng mga tradisyon
at sining dito?
3. Dapat ba nating pahalagahan ang mga sining na ito ng sariling
lalawigan? Bakit?
4. Bilang isang mag-aaral sa Ikatlong Baitang, may magagawa ka na ba
upang mapaunlad ang mga sining na ito? Ipaliwanag ang iyong
sagot.

Gawain A
Indibidwal na Gawain.
Ipaliwanag sa sariling pananalita ang slogan. Isulat sa sagutang papel.

“Pagpapahalaga sa Sining ng Lalawigan:

Daan ng Pagkakakilan

255
Gawain B

Magsaliksik ng sikat na awitin o tula, sayaw at likhang sining na likha ng

sariling lalawigan o rehiyon at itanghal ito sa klase. (maaaring gumamit ng
likhang sining ng ibang lugar kung hindi alam o wala nito sa sariling
lalawigan).

Pangkat I - Awit
Pangkat II –tula
Pangkat III- Sayaw
Pangkat IV- ibang likhang sining

Gawain C

Kung ikaw ang tatanungin aling likhang sining ng inyong lalawigan o rehiyon
ang nais mong mapanatili at matutunan o makita ng susunod na
henerasyon. Ipangatwiran ang iyong sagot.

256
Aralin 9: Mga Kaugalian, Paniniwala at Tradisyon ng Iba’t-ibang
Lalawigan sa Rehiyon

Mga Kaugalian, Paniniwala at Tradisyon ng mga Lalawigan

sa Rehiyon III

Ang Rehiyon III ay binubuo ng pitong lalawigan. Ang bawat isa ay

may kani-kaniyang mga kaugalian at tradisyong pagkakakilanlan. Balikan
natin ang kaugaliang ito sa bawat lalawigan.
Bulacan

Ang Carabao Festival ng Pulilan

Ang Carabao Festival sa

Pulilan, Bulacan ay idinaraos tuwing
ika-14 ng Mayo sa bawat taon.

Naging ugali na ng mga

Pulileño ang mag-alaga ng kalabaw
dahil malaki ang naitutulong nito sa
araw-araw Source: Pulilan Butterfly Haven
nilang pamumuhay.
Bukod sa katulong sa pagsasaka ng kanilang palayan nagsisilbi pa itong
tagapagdala ng kanilang mga kalakal at higit sa lahat nagpapasaya pa ito
sa tuwing sasapit ang kapistahan sa kanilang lugar.

Ang Carabao Festival ay isang pagdiriwang ng

pasasalamat sa kanilang patron, si San Isidro Labrador dahil sa
masaganang ani sa loob ng isang taon. Nagdaraos ng isang parada ng
mga kalabaw kung saan ay lumuluhod ang mga kalabaw sa tuwing
tatapat o bago tumapat sa simbahan.

Isa pang nagbibigay-kulay sa nasabing festival ang pagkakaroon nila

ng paligsahan sa pagandahan ng bahay-kubo na itinayo sa tapat ng bawat
bahay na nasa gilid ng kalsada.

257
Pagsasayaw sa Obando

Ang pagsayaw sa Obando ay isang

tradisyon na nagsimula noong panahon
ng mga Pagano at nadagdagan noong
panahong dumating sa bansa ang
Kristiyanismo. Ang orihinal na pangalan
nito ay kasilonawan na isang lumang
sayaw ng mga taong gusting
magkaanak kung saan inaalay sa Diyos-
diyosan ng mga Pagano. Noong
nagsimula ng sakupin
ang mga Pilipino ng mga Espanyo, sinama ang patron sa tradisyon habang
sumasayaw ang mga nag-aalay. Ang sayaw ay isang pandango na isang
tradisyonal na sayaw ng mga Kastila. Ngayon ang mag-asawang gusting
magkaanak at ang mga taong wala pang asawa at nais ng Makita ang magiging
kapareha sa buhay ay nagtitipon-tipon sa harap ng simbahan ng Obando,
Bulacan ay masayang nagsasayaw habang duadaan ang patron. Dahil ditto
maraming turista ang nagpapasyal ditto upang maranasan ang tradisyong ito.

Bataan

Ang Banga Festival sa Balanga, Bataan

Ang paggawa ng palayok o

banga ay isa sa mga ikinabubuhay ng
mga taga Bataan, ito rin ay paraan nila
ng pagpapakita ng husay sa sining.

Bilang pagkilala sa kakayahang

ito, nagdaraos ang mga taga Balanga
ng pista tuwing ika-25 ng Mayo na
tinawag na Banga Festival. Ito ay isang
linggong pagdiriwang na nagpapaalala sa mga Balangueño ng kanilang
pinagmulan. Ipinapaala na anuman ang narating ng bawat isa, sila ay
nagsimula sa pagtatrabaho sa putik, sa putik na ginagamit sa paggawa ng

258
palayok. Sinasagisag din nito ang pagiging mababang-loob ng mga taga-
Balanga.

Galunggong Festival

Isa pa sa mga kaugalian ng Bataan ang pagdiri Festival”. Pinapakita dito ang
kabuhayan a

Pampanga

Pagpapako sa Krus

Sa lugar ng Cutud, San Fernando, Pampanga isinasabuhay ang mga hirap ni Kristo
habang siya ay ipinapako sa krus. Ginawang tradisyon ng mga taong
namamanata dito ang pagpapako sa krus sa araw ng Biyernes santo. Ipinakikita
nila ang iba-ibang kalbaryo

ng Diyos mula sa pagbuhat ng krus hanggang sa siya ay ipako sa krus sa isang

burol na ginawa din ng mga tao rito.

259
 Parol Festival

Isa sa kaugalian nating mga Pilipino

bago sumapit ang araw ng pasko ay ang
paglagay ng makukulay na parol sa ating
bahay. Ang Pampanga ay kilala sa
paggawa ng magaganda, makukulay at
makikislap na parol. Dito dinaraos ang
“Lantern Festival”. Pinapa mayaman at makulay na
kultura nila.

Aurora
Pestibal ng Suman

Kung nais mong maranasan a isang

selebrasyon na tunay na mabubusog ang
tiyan, pumunta ka sa Aurora, Baler
lalawigan ng Aurora. Ipinakikita ditto ang
halaga ng mga produktong suman ng
mga tao. Matitikman ang masaap na lasa
nito gamit ang de kalidad na malagkit.
Dahil ang suman ang pinakatampok sa
kasiyahan, nilalagyan ng makukulay palamuti ang mga float na ginagamit
sa parada na hugis suman. Maging ang mga harapan ng mga tahanan
ay sinasabitan ng mga produktong suman bilang palamuti.

Nueva Ecija

Pagibang Damara Festival

Daang taon na ang nakararaan, uso dito sa Gitnang Luzon ang

pagtatayo ng damara sa isang bahagi ng palayan bilang silungan ng mga
nagtatanim sa bukid. Hindi ito ianaalis hanggang sa anihan. Matapos
maiuwi ang lahat ng inaning palay at mailagay sa kamalig tsaka pa lamang
gigibain ang damara at magsisimula naman ang selebrasyon bilang
pasasalamat sa masaganang ani.
260
 Sa kasalaukuyan, ang selebrasyon ng “Pagi ginaganap sa pagtutulungan-
ibangsectorng lipunanngiba’t.Tulung-tulong
sila sa paghahanda, bawat isa’yndamayat kontribu ikasasaya ng selebrasyon.

Ang Pagibang Damara Festival ay sinimulan sa San Jose City noong 1999.
Nagkakaroon sila ng “Street Dancing,” Beauty Show.”

Tarlac
“Painting Festival”

Pinagyayaman ngayon ng Tarlac ang “Painting Festiva ng ib-ang’tkasaysayan sa ating

kapaligiran.

Zambales
Mango Festival

Ang pinakatanyag na pagdiriwang sa

Zambales ay Mango Festival. Mangga ang
produkto na nagpapakilala sa Zambales
dahil dito matatagpuan ang maganda at
matamis na mangga. Pinapakita dito ang
ganda ng kultura at sining ng Zambales na
dapat nating ipagmalaki.

261
Sagutin Mo:

1. Anu-anong mga lalawigan ang tinalakay sa teksto? Anong Rehiyon

ang may sakop nito?
2. Anu-anong mga tradisyon at kaugalian ng mga lalawigang ito ang
natutunan mo ?
3. May kabutihan bang naidudulot ang mga tradisyon at gawaing ito
sa lalawigan?
4. Mahalaga ba sa kanila ang mga gawaing
ito? Bakit?

5. Bilang bahagi ng lalawigan at isang mag-aaral, paano

mo mapahahalagahan ang kaugalian at tradisyon ninyo?

Gawain A
Pangkatang Gawain

Magsagawa ng piping palabas na nagpapakita ng paniniwala, tradisyon

at kaugalian ng Rehiyon III. Gamitin ang larong “Charades/It’MoreFunin the
Philippines”.
Panuto:

 Bumunot ng tig-isang binilot na papel mula sa tatlong

kahon Kahon 1 –Kaugalian 

Kahon 2 –Tradisyon
Kahon 3 –Paniniwala 

  Isagawa ang nakasulat sa nabunot na papel. Pahulaan sa klase (sa 
 loob lamang ng 1 minuto) sa pamamagitan ng “character . charad 
 Sa takdang panahon lamang maaaring hulaan ang nabunot na
kaugalian, tradisyon at paniniwala. Kung lumampas sa takdang
panahon, ang kabilang grupo ang bibigyan ng pagkakataon
 upang ito ay hulaan. 
 Ang makahuhula ay bibigyan ng puntos. Ang pangkat na
may pinakamaraming puntos ang tatanghaling panalo. 

262
Gawain B
Pangkatang Gawain

Maraming kaugalian, tradisyon at mga pagdiri lalawigan ng Rehiyon III. Ipakita sa

pamamagitan ng dula-dulaan ang isang
tanyag na pagdiriwang sa lalawigan na itinakda sa bawat pangkat. Iulat
ng pangkat sa klase ang tungkol sa pagdiriwang na ito.
Pangkat 1-

Pangkat 2 –
Pangkat 3 –
Pangkat 4 –
Pangkat 5 -

Gawain C

Gumawa ng likhang-sining na nagpapakita ng pagmamalaki sa

natatanging kaugalian, tradisyon, at paniniwala sa inyong rehiyon. Gawin
ito sa pamamagitan ng pagguhit, tula o awit.
Sumulat ng maikling talata tungkol dito.

263
Aralin 10: Mga Katawagan sa Iba’t-ibang Layon ng
Aming Rehiyon

Mga Katawagan sa Iba’t-ibang Layon

Ang wika natin na Tagalog ay sadyang nagpapakilala ng likas na
ugali nating mga Pilipino at iyon ay ang paggalang sa nakatatanda sa
atin. Napapansin n’yo ba na ang bawa’t isa katawagan sa pakikipag-usap. Ito ay
pagpapakita ng paggalang sa
ating kapwa. Ang katawagang ito ay nauuri sa tatlo.

Ang unang katawagan ay ang magagalang na salitang ginagamit

sa pakikipag-usap sa mga matatanda. Ang halimbawa nito ay ang
paggamit ng kuya o ate sa nakatatandang kapatid. Ang pagbati ng
magandang umaga, magandang gabi at iba pa ay kabilang din sa uring
ito.

Ang pangalawang katawagan ay ayon sa paghingi ng paumanhin at

pasasalamat. Ang mga salitang pasensiya po, patawad po, paumanhin po
ay mga salita sa paghingi ng paumanhin samantalang ang salitang
maraming salamat po ay tanda ng pasasalamat.

Ang ikatlong katawagan ay ayon naman sa paghingi ng

pahintulot. Kabilang sa salitang ito ang maaari po ba, puwede po ba at
iba pa. Maaari ring gamitin ang katawagang ito sa paglalambing at
pagturing sa ating kaibigan, mahal sa buhay at sa iba pa. Ang
katawagang ito ay magagamit sa pakikitungo at pakikisama sa ating
kapwa. Ipinakikita nito ang pagpahahalaga sa ating kinagisnang pag-
uugali noon pa man.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa sagutang papel:

1. Sa ating wikang Tagalog, anu-ano ang uri ng katawagan na

ginagamit natin-ibang layon?sa iba’t
2. Ano ang ipinakikita na likas na ugaling Pilipino sa paggamit
ng mga salitang ito?
3. Anu-anong mga salitang paglalambing ang ginagamit sa
inyong lalawigan?
4. Bakit mahalaga ang paggamit ng katawagang ito?
5. Ano ang iba pang salitang katawagan maliban sa napag-usapan
natin? Anu-ano ito?

264
Gawain A
Pangkatang Gawain

Magtala ng iba pang mga salitang katawagan na ginagamit sa inyong

lugar. Gamitin ito sa pangungusap. Tukuyin ang layon ng mga ito.

Halimbawa:
Salita Pangungusap Layunin

Po - Pabili po ng 3 pirasong tinapay

Pakilagay po sa supot? - paggalang

Gawain B
(Indibidwal na Gawain)

Basahin at unawain ang sitwasyon. Sumulat ng maikling talata tungkol sa

iyong saloobin. Gawin ito sa sagutang papel.

Dumating ang iyong pinsan na matagal nang naninirahan

sa ibang bansa upang magbakasyon dito sa Pilipinas. Napansin mo, sa
kaniyang pakikipag-uusap na bagama’t hindi siya biha

Tagalog ay sinisikap niyang gawin ito. Isang araw, narinig mong kausap niya
ang inyong tiyo Manuel at hindi siya gumagam nakikisuyo man lamang kung may
gustong ipaga “hindi” ang kaniyang sinasabi. Hindi naman

Manuel. Ano ang gagawin mo? May magagawa ka ba kahit nasa

Ikatlong Baitang ka lamang? Paano?
Gawain C
(Pangkatang Gawain)

Gumawa ng maikling dula-dulaan. Gamitin sa usapan ang katawagan

sa iba’t-ibang layon na tinalakay. Itanghal sa klase.
Pangkat I - Paggalang
Pangkat II - Paghingi ng pahintulot

Pangkat III - Paghingi ng paumanhin

265
Aralin 11: Ang Mapang Kultural ng aking Rehiyon
Rehiyon III

Rehiyon III- Tagasulong ng Edukasyon at Kasaysayan

Ang Gitnang Luzon ay isang rehiyon sa Pilipinas na binubuo ng

sumusunod na mga lalawigan: Aurora, Bataan, Bulacan, Nueva Ecija,
Pampanga, Tarlac at Zambales. Ang mga lalawigang ito ng Rehiyon III ay
nasa sentro ng Luzon kaya tinawag na Gitnang Luzon. Ito ay nasa hilagang
bahagi ng Metro Manila

Ang San Fernando City sa Pampanga ang sentrong pangrehiyon

ng Gitnang Luzon. Dito matatagpuan ang panrehiyong tanggapan ng
mga sangay ng pamahalaan tulad ng LTO, DepEd at DBM.

Sa Nueva Ecija naman matatagpuan ang Central Luzon State

University. Pag-aralan ang mapang kultural ng ating rehiyon at alamin ang
mga kulturang nagpapatanyag sa bawat lalawigan dito.

266
 Mapang Kultural ng Rehiyon III

Quezon Memorial
Park, Aurora

Taong Putik Festival

Belenismo, Tarlac

Simbahan ng
Barasoain,
Malolos
Lantern Festival CityCarabao

Mango Festival
Dambana ng
Kagitingan,

267
 Central Luzon State University,
Sa Tarlac State University makikita
Nueva Ecija
ang Center for Tarlaqueno
Studies na nananaliksik sa
kasaysayan ng Tarlac.
http://mark.space.4goo.net/photos/10010457?q=Tarla

Sa Holy Angel University makikita ang

Kapampangan Center for Studies na
nagsasagawa ng pananaliksik sa
istorya ng Pampanga maging ang
kulturang Kapampangan.

http://www.google.com.ph/imgres?imgurl=http://www.ha
u.edu.ph/about_hau/images/about2.jpg&imgrefurl=http:// ww Dito sa Bulacan State University makikita ang
Bulacan Center for Studies na nananaliksik
sa kultura at istorya ng Bulacan.

http://www.google.com.ph/imgres?imgurl=http://www.zamboanga.co
m/z/images/3/32/Bulacan_State_University_Guinh

Marami pa ang mga paaralang sumusulong sa edukasyon upang

mapaunlad ang mga mamamayan dito dahil tunay na pinahahalagahan ng
mga tao sa rehiyon ang edukasyon. Matatagpuan sa rehiyon ang Don Honorio
Ventura Technological State University sa Bacolor, Pampanga , sa Nueva Ecija
ang Central Luzon State University, nasa Bataan ang Bataan Peninsula State
University, Ramon Magsaysay Technological University sa

268
Zambales at ang Aurora State College of Technology sa lalawigan ng
Aurora na pawang pag-aari ng pamahalaan at nagbibigay ng murang
tuition upang makapagaral ang lahat pati na ang mga pinakamahirap .
Bukod sa mga ito mayrron ding pribadong paaralan sa bawat lalawigan.

Rehiyon III Mayaman sa mga

Makasaysayang Lugar

Bukod sa pagsulong sa edukasyon, nakilala ang Rehiyon III sa

kanyang makulay na kwento ng kasaysayan. Ang mga ito ay may
malaking bahagi sa kultura ng bawat lugar.
Museo de Baler

Ang Museo de Baler ay matatagpuan sa Quezon park sa Aurora.

Dito nakalagak ang mga larawan ng dating pangulo na si manuel L.
Quezon kasama ang kanyang pamilya at iba pang taong nakilala sa
lalawigan. Nakadispley ang mga pangyayari sa istorya ng Aurora simula
noong panahon ng mga Amerikano, kastila at Hapones.
http://www.aurora.gov.ph/tourism-2/tourist-attractions/historical-sights/

269
 Las Casas Filipinas de Acuzar sa Bagac, Bataan

http://en.wikipedia.org/wiki/Las_Casas_Filipinas_de_Acuzar

Kilala ang Bataan sa kanyang magagandang beaches.

Isang resort ang nakakatawag pansin dahil nakatayo dito ang mga lumang
bahay na inayos at pinreserba ni Jose Acuzar. Binuksan sa publiko upang
makita ang halagang kultural at arkitektural ng mga ito at ang bahagi nito
sa kasaysayan ng bansa.

http://en.wikipedia.org/wiki/Barasoain_Church

Isa sa mga simbahang Katoliko na itinayo ng mga paring Agustino

kung saan maraming importanteng pangyayari ang naganap dito. Ito ang
naging pansamantalang tirahan ng bayaning Emilio Aguinaldo. Sa
simbahang ito itinatag ang Malolos Congress noong Setyembre 15, 1898,
ang pagbuo ng Malolos Constitution noong Setyembre 29, 1898 hanggang
Eneru 21, 1899 na sinulat ni Felipe Calderon at ang inagurasyun ng First
Philippine Congress noong Enero 21, 1899. Dito rin sumumpa ang nagging
dalawang pangulo ng bansa sina Emilio Aguinaldo at Joseph Estrada noong
1998.

270
 San Agustin Parish Church sa Lubao

http://www.google.com.ph/imgres?imgurl=http://shotnroll.com/wp-content/uploads/2010

Ito ang pinakamatandang simbahan sa Pampanga na itinayo

noong 1572. Ang simbahang ito ay nagawa sa pamamagitan ng mga
batong bricks at itlog na galing sa mga tao na hinalo sa buhangin. Dahil sa
taglay na tibay ng simbahan minabuti ng pamahalaang bayan ng Lubao
na ipreserba ang orihinal na itsura nito.
Aquino Center Museum

http://onmylefthandcorner.blogspot.com/2010/07/trip-to-aquino-museum-in-hacienda.ht

Ang Aquino Center Museum pinahahalagahan ang malaking bahagi ng

dating Senador Benigno “ Ninoy” asawa na si dating Presidente Corazon “Cory”

Makikita sa sentro ang memorabliya ng pamilyang Aquino.

Makikita kung paano pinaslang ang senador at ang mga kaganapan sa
People power Revolution hanggang sa maibalik ang demokrasya sa bansa
sa panunungkulan ni Cory Aquino.

271
 Ang Aquino Center Museum ay nakatayo sa Hacienda Luisita at
idinisenyo ng isang kilalang arkitekto si Farancisco Manosa.
http://visit-tarlac.com/2012/06/18/aquino-center-museum/

Casa San Miguel king Zambales

www.google.com.ph/imgres?imgurl=http://2.bp.blogspot.com/-ULaApKUBYS4/UIiJ2

Isang museo sa Zambales na ipinapakita ang istorya ng lalawigan.Nasa bayan

ng san Antonio ito at i
Bolipata na isang violinist. Ang sentro ay naglayong bigyan ng oportunidad
ang bawat miyembro ng komunidad na palawakin ang interes at talento
sa musikang klasikal.

Apolinario Mabini Memorial Shrine

Matatagpuan sa Cuyapo, Nueva Ecija ang lugar ng bayaning

tunay na si Apolinario Mabini na nakilala bilan inaresto ng mga sundalong Amerikano si
Mabini noong Disyembre 10, 1899.
http://www.visitmyphilippines.com/index.php?title=Landmarks&func=all&pid=4352

272
Sagutin ang sumusunod na tanong:

1. Ano ang iba pang tawag sa Rehiyon III?

2. Anu-anong kultura ang makikita mo sa bawat lalawigan ng Rehiyon III?
3. Ano ang kilalang paaralan o unibersidad ang makikita rito?
4. Saan makikita ang makasaysayang Dambana ng Kagitingan
Anong lungsod sa Pampanga ang sentrong panrehiyon ng Gitnang Luzon?
Gawain A

Pangkatang Gawain

Pag-aralang mabuti ang mapa ng rehiyon III Itala ang nakikitang mga lungsod
o Bayan ng rehiyon. Gamitin ang talahanayan na kagaya sa ibaba.

Lungsod o Sentrong
Pamahalaan
Bayan Paaralan Pangkultura

Symbol Chart Model

Gamit ang Mapa ng Rehiyon III, itapat at idikit ang simbolo ng kulturang
makikita sa bawat lalawigan sa Gitnang Luzon tulad ng nasa loob ng
kahon. Gamitin ang simbolo sa paglalagay nito sa mapa ng Rehiyon

273
 Sentrong Pangrehiyong Ahensiya ng Pamahalaan
pamahalaan sa Gitnang Luzon ang Lungsod ng San Fernando sa
Pampanga

paaralan Central Luzon State University

Iba pang nagpapakilala sa lalawigan tulad ng

mga pagdiriwang

Simbahan

Simbahan

274
 Pananda

Pamahalaan

Paaralan

Makasaysayang
pook

Sentrong
pangkultura

275
276
Aralin 1: Kapaligiran at Ikinabubuhay sa
Mga Lalawigan ng Kinabibilangang Rehiyon

Ating alamin ang uri ng pamumuhay ng mga tao sa ibat-ibang

kapaligiran.
Ang Kapaligiran ng mga Lalawigan ng Gitnang Luzon

Ang Rehiyon III o Gitnang Luzon ay binubuo ng pitong lalawigan at

labing-apat na lungsod. Sa pitong lalawigan, ang Bulacan ay isa sa mga
pinakamaunlad na lalawigan at tinagurian ding “Gateway to the N Philippines”.

Pagmasdan ang mapang pisikal ng Bulacan.

Kapaligiran ng Bulacan
Ang Bulacan ay isa sa mga lalawigan ng Pilipinas na matatagpuan
sa Region 3 o Gitnang Luzon. Mayroon itong tatlong lungsod, San Jose del
Monte, Malolos na siyang kabisera nito at Meycauayan. Matatagpuan ang
Bulacan sa hilaga ng Kalakhang Maynila. Ang iba pang mga lalawigang
nakapaligid sa Bulacan ay ang Pampanga sa kanluran, Nueva Ecija sa
hilaga, Aurora at Quezon sa silangan, at Rizal sa timog.

277
 Napaliligiran din ito ng mga bulubundukin ng Sierra Madre sa hilagang
silangan at mga baybayin at kapatagan. Dalawa ang uri ng panahong
nararanasan dito: ang tag-init mula Disyembre hanggang Mayo at tag-ulan
mula Hunyo hanggang Nobyembre.

Dahil sa malawak na kapatagan nito at mga baybayin, pangunahing

pinagkikitaan ng mga tao rito ang pagsasaka, paghahayupan at
pangingisda. Kilala rin ang lalawigan na isa sa mga pangunahing
destinasyon ng turista dahil sa mayamang kultura at kasaysayan nito. Kilala
rin ang lalawigan sa paggawa ng mg alahas, paputok, at mga kakanin at
“native sweets”,aftsat. mga handicr

Ang Kapaligiran ng Tatlong Lungsod

Tatlo ang lungsod na sakop ng lalawigan ng Bulacan: ang Lungsod ng

San Jose del Monte, Malolos at Lungsod ng Meycauayan. Ang Lungsod ng
Malolos ay matatagpuan sa kanlurang bahagi ng Bulacan. Ito rin ang
kabisera ng lalawigan.

Pagmasdan ang mapang pisikal nito.

Mapa ng Lungsod ng Malolos

Change to
actual
physical
map

Ang Malolos ang pinakasentro ng lalawigan.

Matatagpuan ito mga 40 kilometro sa hilaga ng Maynila.
Matatagpuan sa hangganan ng Malolos ang Calumpit sa hilaga,
ang Plaridelat Bulacan sa silangan, ang Paombong sa kanluran at look ng

278
 Maynila sa timog. Ito rin ang sentro ng kalakalan, industriya, transportasyon,
komunikasyon at edukasyon at relihiyon ng buong lalawigan.

Biniyayaan ang lungsod ng kaaaya-ayang panahon halos buong

taon. Pangunahing hanapbuhay ang agrikultura at pangingisda,
paghahayupan, pangangalakal at turismo. Mahigit sa 4,000 ektarya sa
lalawigan ay ang mayamang palayan at mahigit sa 2,000 ektarya naman
ang palaisdaan. Dumarami ang mga dumarayong turista sa lungsod dahil sa
mayamang kultura at kasaysayan ng lungsod.

Kapaligiran ng Nueva Ecija

Ang Nueva Ecija ang pinakamalawak na lalawigan sa Gitnang Luzon.

Ang lupain nito ay nagsisimula sa mga latian sa timog-kanluran sa
hangganan ng lalawigan ng Pampanga, kabundukan ng Sierra Madre sa
silangan at ang Caraballo at Cordillera naman sa hilaga.

Ang lalawigan din ang tinaguriang “ Pala agrikultura ang pangunahing

hanapbuhay ng mga tao dito. Dito nagmumula malaking produksiyon ng bigas, mais,
sibuyas, bawang at tubo.
Mayroon ding mga lugar sa Nueva Ecija na may deposito ng mga
mineral tulad ng manganese at copper.

279
Kapaligiran ng Tarlac

Ang lalawigan ay matatagpuan sa gitnang bahagi ng apat na

lalawigan: Pampanga sa timog, Nueva Ecija sa silangan, Pangasinan sa
hilaga at Zambales sa kanluran. Ang silangang bahagi ng lalawigan ay
kapatagan at ang kanlurang bahagi naman ay maburol at bulubundukin.

Ang lalawigan ay may dalawang natatanging panahon: tag-init mula

Disyembre hanggang Abril at tag- ulan mula Mayo hanggang Nobyembre.

Pagsasaka din ang pangunahing ikinabubuhay ng mga tao dito,

palay at tubo ang mga pangunahing pananim. Ang iba pang pangunahing
pananim sa lalawigan ay ang tabako, mais, niyog, mga gulay, bawang
sibuyas at bawang, at kalamansi. Ang lalawigan ay may malawak na
sistema ng patubig mula sa mga ilog nito. Mayroon ding industriya ng
pagtotroso mula sa mga kagubatan sa hangganan ng lalawigan ng
Zambales.

280
Ang Kapaligiran ng Pampanga

Ang Pampanga ay matatagpuan sa mga hangganan ng

lalawigan ng Bataan at Zambales sa kanluran, Tarlac at Nueva Ecija sa
hilaga at Bulacan sa timog- silangan.

Malawak na kapatagan ang lalawigan maliban sa nag- iisang bundok sa

gitna nito, ang Bundok Arayat at ang mga bundok sag awing kanluran. Ilog
Pampanga naman ang pinakamalaking ilog sa lalawigan. Pagsasaka at
pangingisda ang dalawang pangunahing industriya ng lalawigan. Kilala
rin ang lalawiganry bilangCapital“Culinaofthe Philippine lugar sa industriya ng iskulturang
kahoy, paggawa ng muwebles, at iba pang produktong gawang- kamay tulad ng mag
higante at makukulay na mga
parol.

281
Ang Kapaligiran ng Bataan

Ang lalawigan ng Bataan ay matatagpuan sa kanlurang baybayin

ng Gitnang Luzon, sa hangganan ng mga lalawigan ng Zambales at
Pampanga sa hilaga , Look ng Maynila sa silangan at Timog Dagat Tsina sa
kanluran.

Halos 80% ng bahagi ng Bataan ay mabundok at maburol. Ang

lalawigan ay nakakaranas ng dalawang panahon sa isang taon: tag-init
mula Nobyembre hanggang Abril at nagsisimula naman ang tag- ulan sa
buwan ng Disyembre hanggang Marso.

Pangingisda ang pangunahing industriya sa lalawigan. tanyag din

ang lalawigan sa paggawa ng ibat- ibang uri ng lambat- pangisda.
Nagtatanim din ang mga tao ng palay, mais at mga halamang- ugat.

282
Ang Kapaligiran ng Zambales

Ang lalawigan ng Zambales ang pinakadulong bahagi ng Rehiyon III,

ay matatagpuan sa kanlurang baybayin ng Gitnang Luzon, sa hilagang
bahagi ng Pangasinan, Tarlac at Pampanga sa silangan, Bataan sa timog at
ang Timog Dagat Tsina sa kanluran nito.

Ang hilagang bahagi ng Zambales ay latian at dalampasigan at ang

bahaging lupa ay mababa kung saan matatagpuan ang mga pamayanan.
Tinagurian din ang lalawigan bilang “lahar c sanhi ng pagputok ng Bulkan Pinatubo
noon. Bulubundukin ang iba pang
bahagi na may malawak na depositong mineral na chromite, at ginto na
minimina sa lugar.

Ang agrikultura ay isa rin sa pinagkukunang- yaman ng lalawigan,

ang kanilang pangunahing mga produkto ay palay, mais, mga halamang-
ugat bukod sa pangingisda at pagmimina. Maunlad din ang turismo sa
lungsod ng Olongapo na dating base ng hukbong- dagat ng Amerika sa
Pilipinas sa ilalim ng Subic Bay Metropolitan Authority (SBMA).

283
Ang Kapaligiran ng Aurora

Ang Aurora ay isang mabundok na lalawigan na bahagi ng

Kabundukan ng Sierra Madre. Ito ay dating kabilang sa Rehiyon IV ngunit
nalipat sa ating rehiyon sa bisa ng “Executi
Ang lalawigan ay mayaman sa magagandang baybayin, mga diving
at surfing spots na dinarayo ng mga turista.

Sagutin

1. Anong uri ng kapaligiran mayroon ang lalawigan ng Bulacan? Paano

nila iniaangkop ang kanilang tirahan at kasuotan sa kanilang
kapaligiran?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________

2. Paano iniaangkop ng mga tao sa lalawigan ng Nueva Ecija ang

kanilang hanap-buhay sa kanilang kapaligiran?
_______________________________________________________
_______________________________________________________

284
_______________________________________________________

3. Anong uri ng kapaligiran mayroon ang mga lungsod ng San Jose del
Monte, Malolos at Meycauayan?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________

4. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga lalawigan ng Nueva

Ecija at Pampanga sa uri ng pamumuhay?

_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________

5. Sa kabuuan, paano iniuugnay ng mga tao ang uri ng

pamumuhay sa kapaligiran ng kinabibilangang lalawigan?

_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________

Gawain A
Isulat sa patlang ang lalawigang tinutukoy ayon sa uri ng kapaligiran nito.

________________ 1. Ito ang pinakadulong bahagi ng Rehiyon III at

tinagurian ding “lahar country”.

________________ 2. Ito ang lalawigan na may tatlong lungsod at may

malawak at maunlad na kapatagan.

285
________________ 3. Ito ang lalawigan na may pinakamalawak na
kapatagan sa Gitnang Luzon.

________________ 4. Ito ang bububunduking lalawigan na bahagi

ng kabundukan ng Sierra Madre.
_______________ 5. Ito ay tinatawag na “Pal

Gawain B

Pag-ugnayin ang mga lalawigan sa kolum A sa mga kabuhayan nito sa

kolum B.
A B

A. pagawaan ng muwebles
1. Pampanga

B. pagtatanim ng tabako
2. Tarlac
C. paggawa ng mga
lambat-pangisda
3. Zambales

D. pagmimina ng chromite
4. Bataan
E. mayaman sa mga
baybayin at surfing spots
5. Nueva Ecija

Gawain C
Pag-aralan ang larawan ng kapaligiran ng isang

lalawigan. Iguhit sa paligid nito ang angkop na kasuotan, tirahan

at hanapbuhay. Gawin ito sa malinis na papel.

286
287
Gawain D

Iguhit ang kapaligiran ng iyong lalawigan. Ipakita ang uri ng tirahan,

kasuotan at hanapbuhay. Gawing makulay ang iyong larawan.

GITNANG LUZON: KAYAMANAN SA KAPATAGAN

Ang rehiyon ng Gitnang Luzon ay pinagpala ng malalawak na

kapatagan sa mga lalawigan. Sagana ang mga lalawigan nito sa likas na
yaman na siyang pangunahing pinakukunan ng pangangailangan at kita
ng buong rehiyon.

Kabilang sa mga kayamanan ng rehiyon ang malawak na

kapatagan.
Pagsasaka pa rin ang karaniwang hanapbuhay sa Region III. Maliban
sa pagsasaka, pangingisda, paghahayupan, pagmimina, industriyang
pantahanan at pagproproseso ng asukal ang hanapbuhay ng mga
mamamayan sa rehiyon.
Ang Gitnang Luzon ay sagana sa ulan, mayaman at matabang lupa
na angkop sa pagsasaka. May magandaring sistema ng irigasyon sa
rehiyon kung kaya’t-initkahitaymaysapattagnatubig ang mga bukirin.

Ang rehiyon ay kilala bilang Rice Granary of the Philippines dahil ito
ang pangunahing pinagkukunan ng bigas sa buong bansa. Ang lalawigan
ng Nueva Ecija ang nangunguna sa produksyon ng palay sa buong
Pilipinas. Ang Nueva Ecija ang pinagmumulan ng pinakamalaking aning
palay sa rehiyon. Nagtatanim din dito ng tubo, mais,melon, pakwan at iba’t
ibang uri ng gulay.

288
 Paggawa ng asukal ang pangunahing industriya salalawigan ng
Tarlac at Pampanga. Mayroon ding malalaking babuyan, manukan at
palaisdaan ng bangus, sugpo, at iba pa sa lalawigan ng Bulacan,
Pampanga at Bataan.

Ang Zambales at Aurora ay pinagkukunan ng mga produktong kahoy

tulad ng tabla at poste. Matatagpuan din sa Zambales ang minahan ng
chromite, tanso at guano. Mayroon ding minahan ng bakal, apog at
marmol sa Bulacan at Bataan, manganese sa Tarlac, at buhangin at luwad
naman sa Pampanga.

289
 Bukod sa pagsasaka at panginigisda na pangunahing
pinagkakakitaan sa rehiyon, mayroon ding iba’t ibang uri ng han na pantahanan sa iba’t
ibang lalawigan tulad na yari sa yantok. Mayroon ding mga pagawaan ng sawali sa
Tarlac,
pagawaan ng alahas at kultihan ng balat ng mga hayop, paggawa na
kutsilyo,itak, bakya at paso sa lalawigan ng Bulacan.

Ang Pampanga naman ay tanyag sa paggawa ng mga higante at

makukulay na mga parol at mga muwebles.

Ang magagandang dalampasigan naman ng Aurora ay dinadayo

ng mga turista. Nagbibigay ang industriya ng turismo sa pagtaas at pag-
unlad ng ekonomiya ng rehiyon.

Sa kabuuan, ang sektor ng agrikultura, ang nangunguna sa

malaking ambag sa ekonomiya ng rehiyon. Pumapangalawa rito ang
industriya. Ang mataas na produksiyon ng palay, mais at iba pang
pananim at hayop ang nagbunga ng mabilis na paglago ng ekonomiya.

Rehiyon III: Gitnang Luzon

Ang Rehiyon III ay binubuo ng pitong lalawigan;ang

lalawigang Pampanga, Aurora, Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, Bataan at
Zambales. Mayroong mga likas na yaman ang bawat lalawigan na siyang
pinagkukuhanan ng mga pangangailangan at pinagkakakitaan ng buong
rehiyon.
Kasama sa kayamanan ng rehiyon ang malawak na
kagubatan ng mga lalawigang Zambales at Aurora. Marami ang mga
matitbay at magagandang puno rito na pinagkukuhanan ng tabla at poste
na ginagamit sa paggawa ng bahay, upuan, lamesa, aparadol, muwebles
at iba pang mga gamit na gawa sa mga punung kahoy.

290
Kasama rin sa likas na yaman ng rehiyon III ang malapad na kapatagan na
kung saan ito ang dahilan kung bakit ang Gitnang Luzon ay nangunguna sa
pag-aani ng palay sa buong Pilipinas kaya tin o “Rice Bowl of the Philippines”.

Iba-ibang produkto ang inaani ng rehiyon dahil sa malawak na kapatagan nito.

Tulad ng palay sa Nueva- Eci iba pang gulay kasama na rin ang matatamis na ani na
mangga sa
Zambales na siyang isa sa pinagkakakitaan ng mga tao sa rehiyon.

291
 Maraming mga yamang dagat tulad ng mga isda, hipon, pusit at
iba pa ang masasabing pinagkakakitaan ng mga tao dito sa rehiyon sa
mga dagat na nakapaligid sa bawat lalawigan lalo na ang mga
lalawigang Pampanga, Bataan at Bulacan.

Mayaman din sa yamang mineral ang lalawigang Zambales

tulad ng chromite at tanso. Sa Bulacan at Bataan naman mayroon ding
minang bakal, apog at marmol. Sa lalawigang Tarlac naman may
minang manganese at pilak naman sa Pampanga.

292
 Ang magagandang dalampasigan o baybay dagat sa lalawigang
Bataan at Zambales at iba pang lalawigan sa rehiyon ay madalas
pasyalan ng mga turista dahil sa kaakit-akit na kaanyuan ng mga dagat.
Isa ang industriyang turismo ang nakaktulong sa pag-unlad o pagsulong ng
ekonomya sa rehiyon.
Sa kabuuan, ang pagtatanim, pangingisda at pagmimina ang
nangunguna at malaking tulong o ambag sa ekonomya ng rehiyon. Ang
mataas na produksiyon ng palay at iba pang pananim at pag-aalaga ng
mga hayop ang nakaktulong ng malaki sa mabilis na pag-asenso ng
ekonomiya.

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Anu-ano ang mga kapaligiran sa Rehiyon Gitnang Luzon?
_______________________________________________________________________
_________________________________

2. Anu-ano ang mga likas na yaman mula sa iba’ rehiyon?

_______________________________________________________________________
________________________________

3. Anu-ano ang mga produktong nakukuha sa bawat likas na yaman na

ito?
Likas na yaman Produktong makukuha

4. Paano napapabuti ang buhay ng mga tao mula sa mga likas na yaman
ng rehiyon? Ano ang mangyayari kapag walang likas yaman?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________

293
5. Ano ang pakinabang ng mga produktong makukuha ng bawat
lalawigan sa pag-unlad ng ekonomiya nito?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
______________

Gawain A

Pagmasdan ang mga larawan ng iba’t ibang

III-Gitnang Luzon. Iguhit sa tapat ang likas na yaman na makukuha dito. Ano
naman ang mga produktong makukuha mula sa mga likas yaman? Iguhit
ang produkto sa angkop na likas yaman.

Likas yaman Produkto

Isulat ang pakinabang na makukuha mula sa kapaligiran ng mga lalawigan sa
sariling rehiyon. Anong mga produkto at hanapbuhay ang nakikita dito?

Lalawigan Mga Produkto Hanapbuhay

Aurora

Bataan

Bulacan

Nueva Ecija

Pampanga

Tarlac

Zambales

Gawain C

Ang kapaligiran ay ang pinagkukunan ng karamihan sa kabuhayan ng

mga lalawigan. Paano mo ito mapangangalagaan? Iguhit sa sagutang
papel ang magagawa mong pangangalaga upang mapanatili ang
kabuhayan ng mga tao sa lalawigan.

295
Aralin 3: Pinanggalingan ng mga Produkto at Industrya ng
Kinabibilangang Lalawigan at Rehiyon

KABUHAYAN MULA SA LIKAS YAMAN

Ang Bulacan ay isa sa mga pinakapapaunlad na lalawigan sa rehiyon

at sa buong bansa. Dahil sa malawak na kapatagan nito at mga baybayin,
pangunahing pinagkikitaan ng mga tao rito ang pagsasaka,
paghahayupan at pangingisda. Kilala rin ang lalawigan na isa sa mga
pangunahing destinasyon ng turista. Isa rin ito sa pinagkikitaan ng lalawigan.

Biniyayaan ang lalawigan ng kaaaya-ayang panahon sa halos buong

taon. Pangunahing hanapbuhay ang agrikultura at pangingisda,
paghahayupan, pangangalakal at turismo. Mahigit sa 4,000 ektarya sa
lalawigan ay ang mayamang palayan at mahigit sa 2,000 ektarya naman
ang palaisdaan. Dumarami ang mga dumarayong turista sa lungsod dahil sa
mayamang kultura at kasaysayan ng lungsod.

Ang Bulacan ay kilala din sa industriya ng marmol, alahas, paputok, katad,

aquaculture, paghahayupan, matamis at mga native na kakanin tulad ng
pastilyas, minasa, inipit, ensaymada, at iba pa.

Itinuturing ding isang mayamang industriya sa lalawigan ng Bulacan

ang marmol. Ayon sa mga pag- aaral, ang Bulacan ay isa sa 17 mga
lalawigan sa Pilipinas na may pinakamalaking deposito ng marmol. Dito ay
aktibo ang operasyon ng pagmimina o quarrying sa nakalipas na 25 taon.
Halos 70% ng mga hilaw na materyales na ginagamit sa paggawa ng mga
de- kalidad na mga produktong marmol na inaangkat ng ibang bansa mula
sa Pilipinas ay mula sa mga bayan ng Bulacan kabilang ang Lungsod San
Jose del Monte, Lungsod Meycauayan, San Ildefonso, Doña Remedios
Trinidad, San Miguel, at Norzagaray.

Bukod sa marmol, may mga minahan din ng chromite, ginto at

copper sa lalawigan ng Zambales. Maunlad din ang pagsasaka sa
lalawigan na pangunahing mga pananim ay palay, mais, mga gulay at
halamang- ugat. Mayaman din ang lalawigan sa yamang- tubig dahil ito ay
nasa baybayin ng Timog Dagat Tsina.

296
 Maunlad din ang turismo sa lalawigan na naksentro sa Lungsod ng
Olongapo kung saan nakabase noon ang pinakamalaking base ng military
ng Amerika sa Asya na naging sentro na rin ng turismo at industruya sa
ilalim na Subic Bay Metropolitan Authority.

Ang palay ang pangunahing pagkain ng mga P napakahalaga ng lalawigan ng

Nueva Ecija na at iba pang mga karatig
lalawigan sa rehiyon sa seguridad ng pagkain ng buong bansa. Tinatawag na “rice
granary” sapagkat sa lalawiganang pinakamalaking supplay ng bigas sa Luzon at
buong Pilipinas.

Bukod pa sa palay, inaangkat din mula sa rehiyon dito ang mga

produkto ng pagsasaka katulad ng mais, tabako, sibuyas, bawang, at mga
halamang- ugat at mga gulay.

Ang Aurora naman ay dinarayo ng mga turista dahil sa magaganda

nitong dalampasigan at mga dagat na kilala bilang mga diving at surfing
spots. Ikinabubuhay din ng mga tao doon ang pagsasaka.

Ang Pampanga naman ay kilala bilang setro Rehiyon III na nakabase

sa Lungsod ng San Fernando. Kilala rin ang lungsod sa paggaw ng
mamakukulay at higanteng mga parol na kilala sa buong bansa. Bukod sa
tinagurian itong “ Culinary Capital of th
Pampanga sa mga prosesong pagkain mula sa karne, paggawa ng mga
muwebles at kasangkapang yari at inukit mula sa kahoy, paggawa ng mga
paso at iba pang mga kasangkapang yari sa luwad at pagmimina ng
buhangin.

Ang Tarlac naman ay kilala sa malalawak na mga taniman ng tubo sa

rehiyon. Mayroon di ditong malalawak na taniman ng palay, mais, tabako,at
mga gulay.

Pangingisda naman pangunahing hanapbuhay ng mga tao sa

Bataan. Kilala din ang lalawigan sa paggawa ng mga lambat na ginagamit
sa hanapbuhay nila doon. Nagtatanim din sila ng palay, mais at tabako,
ang ilan sa kanilang mga produkto.

297
 Kabuhayan na galing sa Likas na Yaman

Industriya ng Palay

Ang Gitnang Luzon ay tinatawag na “Kaban dahil kilala ang rehiyon na ito sa
may pinakamalapad na kapatagan na
tinatamnam ng palay, mais, kopra at maraming pang iba.

Dito halos lahat nagmumula ang mga aning bigas na kinakain ng mga
tao sa Pilipinas. Ilan sa mga probinsiya ng Gitnang Luzon na pinakamarami
na aning palay ang Nueva Ecija at Pampanga dahil sa malapad na
kapatagan na pinagtatamnan ng palay.

Maraming pakinabang ang nakukuha sa mga aning palay sa rehiyon 3

dahil ito ang nagsisilbing pangunahing pagkain ng mga tao. Dito rin sa mga
aning palay na ito ginagawa ang pinagmamalaki nating mga kakanin,
duman at iba’t ibang pagkainansa . na inaangkat s

Industriyang Agrikultura

Ang Gitnang Luzon ay maulan at may matabang lupa na angkop na

tamnan. Mayroon rin magandang sistema sa irigasyon ang rehiyon na kahit
panahon ng tag-init ay sapat ang tubig. Ang probinsiya ng Nueva Ecija ang
pinagmumulan ng pinakamaraming aning palay sa buong rehiyon.
Nagtatanim rin sila ng tubo,–ibangmais,gulay. milon, pa
Ang Rehiyon III ay mayaman sa likas na yaman. Ang bawat probinsiya
nito ay may malalapad na kapatagan-ibangna pinagt halaman na pinagmumulan-
ibang produktongmgakyaiba’titotinawag
na Sentro ng Agrikultura. Pagpuproseso ng asukal ang nangungunang
kabuhayan ng mga tao sa Tarlac na galing sa mga tubong tanim nila.
Mayroon naman na malalaking palaisdaan ng bangus, hipon, talangka at
iba’t-ibang klasi ng isda ang mga probinsiya ng Bulacan, Bataan at
Pampanga. Mayroon ding taniman ng palay, mais at gulay ang lalawigan
ng Pampanga,sa Zambales at Aurora naman na mayroong kagubatan
pinagkukunan ng mga punong kahoy na ginagawang table,poste,mesa at
aparador at ibpa.

Kilala rin ang Zambales sa mga matatamis na mangga na naaani

dito. Malikita rin dito ang minahan ng chromite, tanso, bakal. May mina
din ng marmol sa Bulacan at Bataan, manganese sa probinsiya ng Tarlac
at pilak naman sa Pampanga.

298
Iba Pang Kabuhayan sa Rehiyon III

Bukod sa pagsasaka at pangingisda na nangungunang kabuhayan sa

Gitnang Luzon mayroon-ibangtrabahongdingpambahayiba’tna nagsisilbing
kabuhayan na rin gaya ng paggawa ng bangko, basket, salakot at iba
pang produktong yari sa kawayan. Gumagawa naman ng sawali ang mga
taga-Tarlac, alahas sa Bulacan at iba pa gaya ng, paso, kutsilyo at mga
produktong gawa sa balat ng hayop.
www.wikipilipinas.org

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Anu- ano ang pangunahing industriya ng bawat lalawigan?
2. Anu- ano ang mga naging dahilan sa paglago ng nasabing industriya?
3. Saan nangagaling ang mga produkto na siyang dahilan sa paglago ng
nasabing industriya?
4. Paano naaapektuhan ang pamumuhay ng mga tao ng kanilang
industriya?
5. Tingnan mo ang paligid ng iyong lalawigan, ano pa kaya ang maaring
gawing hanapbuhay ng mga tao dito?

Gawain A
Gamit ang graphic organizer, ipakita ang pinanggalingan ng mga
produkto na naging industriya sa mga lalawigan ng rehiyon. Ang una ay
nagawa na upang maging batayang halimbawa.

Kapaligiran Pinagmulang Produkto

bagay

Pananim na palay
(produkto ng
Kapatagan palay, bigas
lalawigan)

Kabundukan

Dagat

299
 Gawain B

Ang mga industriya sa mga lalawigan ay lumalago batay sa kanilang

kapaligiran. Paano nito naaapektuhan ang pamumuhay ng mga tao sa
lalawigan? Buuin ang talahanayan tungkol sa pinagmulan ng mga
produkto ayon sa mga industriya ng rehiyon.

Hanapbuhay

_____________
Uri ng
Kapaligiran Industriya ng _____________

Lalawigan

____________ Mga Produkto

__________

_____________
Gawain C

Pagmasdan ang larawan ng kapaligiran. Anong industriya ang maaring

manggaling sa kapaligirang ito. Punan ang mga patlang upang mabuo ang
maikling talata tungkol sa industriyang manggagaling sa kapaligirang ito.

300
 Ang Industrya ng _____________

Ang kapaligiran ay ________________________. Malawak ang bukirin

dito. Kung kaya’t ang mga tao ay __________

___________________. Mula sa kanilang mga pananim, nagkaroon ng

produktong _____________________________________. Dahil sa mataba ang
lupang- sakahan, ang ibang tao sa lalawigan ay ganoon na rin ang gawain.
Kung kaya, halos lahat ng bukid ay tinataniman na ng ___________________.
Hindi naglaon, maraming produktong ______________________ mula sa mga
tinanim na ______________________. Lumago ang mga naani mula sa bukid ng
mga tao. Karamihan sa kinikita ng mga tao ay nanggagaling sa pananim sa
mga bukid ng lalawigan. Ang ekonomiya ng lalawigan ay nakasalalay dito.
Kung kaya para sa lalawigan, ang industriyang ito ay naging pangunahing
pinagkakakitaan sa lalawigan.

301
Aralin 4: Mga Produkto at Kalakal ng
Kinabibilangang Rehiyon
PRODUKTO AT KALAKAL SA REHIYON NG GITNANG LUZON
Nagpatawag ng pagpupulong si Gitnang Luzon sa kaniyang mga
lalawigan upang pag-usapan ang mga produkto at kalakal nito.

Tinawag ko kayo upang pakinggan ang

inyong ulat tungkol sa mga produkto at
kalakal na mayroon sa inyong lalawigan.
Maaari ka bang magsimula Nueva
Ecija?

Malugod ko pong ibinabalita sa inyo na patuloy

na umuunlad at gumaganda ang industriya ng
pagtatanim ng palay, mais at sibuyas sa aming
lalawigan. Nagtatanim din kami ng mangga,
saging, bawang at iba pang mga gulay.

Isang magandang balita

iyan! Ipagpatuloy natin ang
pag-uulat. Aurora, Tarlac,
Pampanga, Zambales at
Bulacan.

302
 Pagsasaka din ang aming pangunahing
hanapbuhay sa lalawigan, palay, mga gulay at
kopra ang aming mga produkto. Dinarayo din
ng mga turista ang aming mga magagandang
dalampasigan.

Sa aming lalawigan ng Tarlac,

pagsasaka din ang pangunahing industriya.
Nag- aani kami ng mais, tubo, bawang,
sibuyas at ibang mga mga gulay.

Pagsasaka din ang hanapbuhay ng

mga tao sa aming lalawigan. Palay, mais at tubo
din ang ilan sa aming mga produkto.
Gumagawa din kami ng parol, longganisa at
mga muwebles na yari sa kahoy at mga paso at
iba pang bagay na yari sa luwad.

303
 Pangngisda at pagssasaka naman ang
hanapbuhay sa aming lalawigan. Kilala kami sa
paggawa ng mga lambat na pangisda at asin.
Nagtatanim din kami ng palay at mga gulay.
Kilala din ang aming lugar sa mga pagawaan
at pabrika.

Sa lalawigan ng Zambales matatagpuan ang mamatamis at

malaking mangga. nagtatanim din kami ng palay, mais mga gulay.
Maunlad din sa aming lugar ang pagmimina.

304
 Sa lalawigan ng Bulacan maunlad
ang pag- aalaga ng manok at baboy.
Mayaman din an gaming lalawigan sa
deposito ng marmol kaya’t dito ang pagmimina.
Nagtatanim din
kami ng mga paly at iba pang gulay.
Kilala din ang lugar namin sa paggawa
ng mga pautok, alahas at kakanin at
mga minatamis tulad ng ensaymada,
inipit, pastilyas at minasa.

Maraming salamat sa inyong pag-uulat. Inaasahan ko na ang ating

produkto at kalakal ay makatutulong sa higit na paglago ng ekonomiya ng
ating rehiyong Gitnang Luzon. Ganoon pa man, nais kong malaman ninyo
na ang mga produkto mula sa mga likas yaman ng ating mga lalawigan
ay nauubos din. Marapat na sa kabila ng saganang ani, atin din isipin kung
paano natin mapanatili at maaalagaan ang mga ito sa ating lalawigan.
Dapat nating isipin ang wastong paggamit nito upang may magamit pang
likas na yaman ang mga susunod na henerasyon.

305
Sagutin

1. Anu-ano ang mga produktong nanggagaling lalawigan ng

Pampanga at Tarlac?
_______________________________________________________________________
_________________________________

2. Ano-anong produkto ang nakukuha sa mayamang dagat ng Bataan?

_______________________________________________________________________
______________________________

3. Bakit tinaguriang “Palabigasan ng Pilipin

_______________________________________________________________________
_________________________________

4. Sa anong yamang mineral mayaman ang Zambales at Bulacan? Anu-

anong produkto ang nagmumula rito?
_______________________________________________________________________
_________________________________

5. Anu- anong produkto at kalakal ang nakikita mo sa iyong lalawigan at

ano ang pinanggalingan nito?
_______________________________________________________________________
_________________________________

Gawain A
Iguhit sa tapat ng lalawigan ang pangunahing produkto o kalakal nito.
(Gamitin ang mapa ng rehiyon III)

Gawain B

Ang industriya sa sariling lalawigan ay may pinagkukunan na likas na yaman

sa kapaligiran nito. Batay sa talakayan ng buong klase. Punan ng angkop
na sagot ang bawat patlang sa talahanayan kasama ang sariling pangkat.

306
 Mga hanapbuhay Epekto sa
dahil sa industrya pamumuhay ng
mga tao
________________

________________
Mga industriya
sa sariling
rehiyon
Pinangalingang
na likas na yaman

___________

___________

307
Aralin 5: Magkakaugnay na Pangkabuhayan ng mga
Lalawigan sa Rehiyon

MGA PANAHON NG PAG-AANI

Nakapunta ba kayo sa isang grocery store? Napag-isipan ba ninyo

kung saan nanggagaling ang mga produktong nabibili sa tindahan? Narinig
mo na ba ang ganitong usapan.

Naku, Mare! Ang

mahal ng mangga
ngayon.

Oo, nga hindi kasi panahon ng ani

ngayon. Kinukuha pa sa ibang
lalawigan ang mangga!

Paano nagkakaroon ng mangga sa mga grocery store gayong wala

namang ani sa bukid? Saan kaya nanggagaling ang mga produkto sa
tindahan? Pansinin sa talahanayan ang mga produkto ng mga lalawigan sa
Rehiyon VI. Nakalagay dito ang mga produktong ng bawat lalawigan sa
iba’t ibang panahon.

308
Talahanayan 1: Enero hanggang Hunyo

Pangangailangang
dami ng mga kasapi
Lalawigan Produkto Dami
sa buong rehiyon

2500 kaban 1900 kaban

Aurora Kopra

Bataan Asin 3300 kilo 2400 kilo

Baboy at 6000 kilo

manok
Bulacan 4500 kilo

4200 kaban

Pampanga Palay 3500 kaban

5600 kaban

Nueva Ecija Palay 4000 kaban

2300
tonelada
Tarlac Tubo 3100 tonelada

Zambales mangga 4300 kilo 4500 kilo

Sa talahanayan makikita ang mga produkto ng bawat lalawigan at

kung magkano ang pangangailangan ng buong rehiyon. Kung
mapapansin mo sa talahanayan 1, ang kabuuang pangangailangan ng
rehiyon sa palay ay 3,500 na kaban ng palay sa Pampanga at 4000 kaban
sa Nueva Ecija. Kung pagsasamahin ang produksyon ng dalawang
lalawigan ay 7500 kaban.

Sapat ba ang dami ng palay sa pangangailangan ng buong rehiyon?

Gaano kadami ang pangangailangan ng rehiyon sa isda? 3300 kilo ang
produksyon ng asin sa Bataan at ang pangangailangan ay nasa 2400. Saan
dadalhin ng rehiyon ang ibang sobrang produkto? Ilan naman ang kulang
sa produksyon ng tubo?

309
 Anong gagawin ng bawat lalawigan upang matustusan ang
kanilang pangangailangan? Kung mapapansin ang bawat lalawigan ay
may kanya-kanyang produkto, ngunit mayroon ding mga produkto na
kailangan nila ngunit wala silang produksyon o hindi nila inaani.

Batay sa talahanayan, saan kaya kukuha ng tubo ang mga lalawigan

ng rehiyon? Saan naman kaya ang mga lalawigan mag-aangkat ng asin?
Ano ang ipinapakita ng pag-aangkat ng mga lalawigan sa kanilang karatig
na lalawigan?

Sagutin ang mga tanong:

1. Paano nakatutulong ang produkto ng isang lalawigan sa

ibang lalawigan?
_______________________________________________________________________
_________________________________

2. Paano nakatutulong ang pag-uugnayan ng mga lalawigan sa pag-

unlad ng ekonomiya?
_______________________________________________________________________
_________________________________

3. Sa iyong palagay, nakatutulong ba ang pagdaraos ng mga festival ng

produkto sa pag-uugnayan ng mga lalawigan o rehiyon? Bakit?
_______________________________________________________________________
_________________________________

4. Paano nakikipag-ugnayan ang iyong lalawigan sa ibang laalwigan ng

rehiyon?
_______________________________________________________________________
_________________________________

Gawain A

Pag-aralang mabuti ang talahanayan. Pag-usapan sa inyong pangkat at

sagutin ang mga sumusunod na tanong batay sa talahanayan.

310
Talahanayan 2: Hulyo hanggang Disyembre

Lalawigan Produkto Dami Pangangailangang

dami ng mga kasapi sa
buong rehiyon

Aurora Kopra 3100 kaban 2800 kaban

Bataan Asin 4700 kilo 3600 kilo

Baboy at
manok
Bulacan 6500 kilo 5000 kilo
Pampanga Palay 5300 kaban 4800 kaban

Nueva Ecija Palay 6100 kaban 4500 kaban

2600
tonelada
Tarlac Tubo 3500 tonelada

Zambales mangga 4600 kilo 5000 kilo

1. Saan mag-aangkat ang ibang lalawigan ng palay?

2. Ano ang maitutulong ng lalawigan ng Nueva Ecija sa buong rehiyon?

3. Ano sa palagay mo ang magiging presyo ng mangga sa buwan ng Hulyo

hangang Disyembre batay sa datos? Bakit?

4. Ano naman ang presyo ng asin?

5. Ano ang mabuting idudulot ng pag-aangkat ng produkto sa

ibang lalawigan sa karatig lalawigan ng rehiyon?

Gawain B

Batay sa talahanayan, itala sa tsart ang mga produktong inaangkat

ng iyong lalawigan sa ibang lalawigan.

311
 Pangalan ng Produkto Pinanggalingang Lalawigan

Gawain C

Gumuhit ng isang poster na nagpapakita ng ugnayan ng mga lalawigan

sa inyong rehiyon. Sagutin ang mga gabay na tanong upang mabuo ang
iyong kaisipan sa iyong iguguhit.

1. Anong mga produkto ng mga lalawigan na iniluluwas nila sa

ibang lalawigan?
2. Ano ano namang mga produkto ang kinakailangan ng mga
lalawigan?
3. Paano inaangkat ng isang lalawigan ang isang produkto mula sa
ibang lalawigan?

312
Aralin 6: Pakikipagkalakalan Tungo sa Pagtugon ng
Pangangailangan ng mga Lalawigan sa Rehiyon

UGNAYAN AT KALAKALAN NG MGA LALAWIGAN SA REHIYON NG

GITNANG LUZON

Ang mga rehiyon ng bansa ay may iba-ibang katangiang pisikal.

May pagkakataon na magkatulad ang katangian nito subalit magkakaiba
sa klima at sa uri ng pananim. Ang kalagayang ito ay may malaking epekto
sa uri ng pamumuhay ng bawat lalawigan.

Ano ang maitutulong ng rehiyon upang magkaroon ng pag-

uugnayan ang kaniyang mga lalawigan? Itinatag ng pamahalaan ang mga
rehiyon upang mapabilis ang paghahatid ng mga pangunahing
pangangailangan at paglilingkod sa mga lalawigan, bayan at barangay.
Ang bawat rehiyon ay may mga pinunong namamahala upang matugunan
ang mga pangangailangang ito.

Ang suliranin ng kawalan at kakulangan ng isang rehiyon ay

matutugunan ng ibang rehiyon gayundin sa mga lalawigang sakop nito.
Halimbawa: ang mga nahuhuling isda sa lalawigan ng Bataan at lalawigan ng
Zambales ay ipinadadala sa ibang lalawigan ng rehiyon at ipa pang panig ng
bansa na may kakulangan o di kaya ay nangangailangan ng isda.

Ang lalawigan ng Bulacan ay kilala sa mga minatamis na kakanin at

pagkain tulad ng ensaymada, minasa, inipit at pastilyas. Mayroon din
silang mga minahan ng marmol sa lalawigan at ibat- ibang uri ng produkto
ng gawaing- kamay tulad ng mga bag at sombrero, mga damit, alahas at
katad.

Ang lalawigan ng Aurora na nagsusuplay ng niyog upang gawing

kopra ay malaki rin ang ambag sa iba pang lalawigan at rehiyon na may
pangangailangan sa produktong ito.

Ang mga gulay. mais, at palay mula sa Nueva Ecija, Tarlac,

Bulacan,at Pampanga ay dinadala sa iba-ibang pamilihan ng iba pang
lalawigan ng Gitnang Luzon.

313
 Hindi lamang sa mga likas na produkto nagkakaroon ng ugnayan ang
mga lalawigan sa rehiyon ng Gitnang Luzon, magin industriya ay umaasa-isa.Ang
Lalawigansila ngsaPampangaisa’tay kilala
sa paggawa ng makukulay na mga parol at kilala sa paglililok ay
pinagmumulan ng mga muwebles na may magagandang disenyo, rebulto
na yari sa inukit na kahoy at luwad at longgganisa.

Ang mga lalawigang Zambales ay kilala rin sa mga minahan

at matatamis na mga mangga.

Isang pang uri ng pag-uugnayan ng mga lalawigan sa rehiyon ang

pagdaraos ng mga festival kaugnay ng pangunahing produkto. Sa ganitong
paraan ay nakikilala ang produkto na magbibigay sa lalawigan at rehiyon
ng malaking kita at pag-unlad ng ekonomiya.

Sagutin

1. Anu-ano ang paraan ng pag-uugnayan ng mga lalawigan sa rehiyon?

2. Paano nakatutulong ang produkto ng isang lalawigan sa ibang
lalawigan?
3. Paano nakatutulong ang pag-uugnayan ng mga lalawigan sa pag-unlad
ng ekonomiya?
4. Sa iyong palagay, nakatutulong ba ang pagdaraos ng mga festival ng
produkto sa pag-uugnayan ng mga lalawigan o rehiyon? Bakit?
5. Paano nakikipag-ugnayan ang iyong lalawigan sa ibang lalawigan ng
rehiyon?

Gawain A

Gumupit sa mga dyaryo o pahayagan ng balita tungkol sa pakikipag-

ugnayan ng iyong lalawigan sa ibang lalawigan. Idikit sa kahon sa ibaba.

314
Gawain B

Itala sa tsart ang mga produktong inaangkat ng iyong lalawigan sa ibang

lalawigan.

Pangalan ng Produkto Pinanggalingang Lalawigan

Gawain C

Itala sa tsart ang mga produkto ng iyong lalawigan na dinadala sa

ibang lalawigan.

Pangalan ng Produkto Pinagdadalhang Lalawigan

315
Aralin 7: Kahalagahan ng Imprastraktura sa Kabuhayan ng
mga Lalawigan
Bigyang pansin ang usapan o dayalogo sa ibaba.

Habang naglalakad sina Mario at Liza sa parke ay nakita nila ang

larawan ng kanilang punong-bayan.

MARIO: Napakasipag talaga ng ating bagong halal na Mayor ano? Sa

maikling panahon ng kanyang panunungkulan ay marami na
siyang naipagawang proyekto dito sa a
patuloy ang pag-unlad natin ngayon.

LIZA: Tama ka diyan. Katulad na lamang ng mga sinementong

mapuputik at sira-sirang daan na nagpadali sa pag-aangkat at
pagdadala ng mga produkto mula sa ibang bayan patungo rito
sa atin.

MARIO: Oo nga. Ang isa pa eh yung bagong itinayong pamilihang bayan.

Napakatagal na rin nating walang sentralisadong pamilihan
noon kaya naman nahihirapan ang mga taong bumili ng mga
produktong kailangan nila.

LIZA: Dahil sa bagong palengke natin ay mas dumami rin ang

nabigyan ng pagkakataong makapagnegosyo at
makapagtinda. Nakakukuha sila ng magandang pwesto sa
pamilihan upang doon nila maipagbili ang kanilang mga
produkto.

MARIO: Mabuti na lang at pinatibay na rin ang mga tulay sa mga

barangay. Madali na nilang-ibang nadadalalokal an
produkto papunta sa ating pamilihan. Kung dati ay
kinakailangan pa nilang isakay sa bangka ang kanilang
produkto upang maitawid sa ilog, ngayon ay pwede na nila
itong i-diretso sa pamilihan.

LIZA: Ngayon nga ay may mga nakahanay pa siyang proyekto para

sa bayan katulad ng mga irigasyon, dam at kongkretong
pantalan o piyer. Paano kaya kung walang mga
imprastrakturang kagaya ng mga ito ang naipatayo sa ating
bayan? Siguro ay mabagal ang pag-unlad ng kabuhayan ng
mga tao dito sa atin, ano sa palagay mo?

316
MARIO: Marahil ay ganoon na nga. Sana ay mas marami pang
imprastrakturang maipatayo dito sa atin upang lalong umunlad
ang ating kabuhayan sa ating lalawigan.
Biglang umulan kaya umuwi na ang magkaibigan.
Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Tungkol saan ang pinag-usapan nina Mario at Liza?

2. Bakit nila naisip na may pag-unlad sa kanilang bayan?

3. Isa-isahin ang mga imprastrakturang nabanggit sa usapan. Sabihin

ang kahalagahan ng bawat isa sa kabuhayan ng mga tao?

4. Kung mawawala o masisira ang mga imprastraktura, ano kaya ang

magiging epekto nito sa kabuhayan ng mga tao? Magbigay ng
kongkretong halimbawa.

Gawain A

PANUTO: Isulat sa patlang ang TAMA kung wasto ang isinasaad ng

pahayag at MALI naman kung hindi.

__________1. Mas mabilis ang pagbibyahe ng mga produkto dahil sa

mga kongkretong daan.

__________2. Ang mga sementadong pantalan o piyer ay nakatutulong

upang makadaong ang mga barko at mga RO-RO.

__________3. Nahihirapan ang mga taong bumili ng mga kailangang

produkto sa palengke dahil sa mga imprastrakturang
naipagawa ng kanilang punumbayan.

__________4. Lumalawak ang mga lugar na pang-agrikultura at

gumaganda ang mga ani dahil sa maayos na irigasyon.

__________5. Mas nabibigyan ng pabor ang mga kontratista o kontraktor sa

mga ipinagagawang imprastraktura kaysa sa mamamayan.

317
Gawain B

Isulat sa sagutang papel ang magiging epekto ng mga ipinakikita sa bawat

larawan sa kabuhayan ng mga mamamayan.

1.
Epekto:

2.
Epekto:

3.
Epekto:

Epekto:
4.
 5.
Epekto:

Gawain C
Pangkatang Gawain

Bumuo ng dula-dulaan na magpapakita ng epekto sa kabuhayan ng

pagkakaroon o pagkawala ng iba’t g ibang impr lalawigan at rehiyon. Pagbatayan
ang maibibigay na serbisyo nito sa mga
tao tulad ng pagpapalitan ng mga produkto ng mga lalawigan.

319
Aralin 8: Ang Kalakal sa Sariling Lalawigan

Naranasan nyo na ba ang bumili sa palengke ngunit wala kayong mabili? O

kaya naman ay masabihan ng tindera sa palengke na walang paninda
ngayon dahil hindi nakarating gawa ng bagyo? Kung ganito, saan na kaya
kukuha ng pagkain sa pamilya?

Pag-aralan ang mga larawang ito.

Saan nanggaling ang mga

produkto sa palengke?

320
Pangangailangan

Pangunahing pangangailangan ng bawat mag-anak ang pagkain,

damit at bahay. Hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito.
Hindi lahat ay may kakayahang makagawa at makanahap ng sariling
pakain. Halimbawa, kung ang iyong mga magulang ay nagtatrabaho sa
opisina, hindi na sila magkakaroon ng oras makapagtanim ng gulay at
prutas o makapangisda upang mayroon kayong makakain sa araw
araw. Ang gawaing pagtatanim ay para sa mga magsasaka at ang
pangingisda naman ay para sa mga mangingisda. Ang gawain nila ay mag-
angkat ng gulay at isda sa palengke para itinda ng mga tindera at
negosyante sa palengke sa iyong mga magulang.
May pagkakataong ang kasapi ng pamilya ay nagkakasakit. Bilang
magulang na nagtatrabaho sa opisina, karaniwan ang ganitong suliranin ay
hindi kaagad matugunan kaya ang ginagawa ng mga magulang at ibang
kasapi ng pamilya ay dinadala ang may sakit sa ospital upang doon
ipagamot. Dito ay may nakatalagang tao upang manggamot. Sila ang
tinatawag na doktor. Sila ang taong nakatalaga na manggamot sa mga
may sakit. Katulong nila ang tinatawag na nars. Bilang kabayaran sa
ginawa nilang serbisyo, magbabayad ang iyong mga magulang mula sa
kita nila sa kanilang pagtatrabaho.
Sino pa ang kilala mong mga tao na gumagawa ng ibang trabaho
at binabayaran ng iyong mga magulang ang kanilang produkto o serbisyo
bilang kapalit?
Ano pang ibang halimbawa ng mga produkto o serbisyong
binabayaran ng iyong mga magulang upang matugunan ang
iyong pangangailangan?

Kakulangan

Kung iisipin mong mabuti, ang bawat mag-anak katulad ng sa iyo ay

may kanya-kanya panganagailan. Kapag pinagsama-sama ang lahat ng
pangangailangan ng bawat mag-anak, ito ay nagiging pangangailangan
ng buong lalawigan.

Halimbawa, maraming magsasaka at mangingisda sa inyong

lalawigan ngunit nagkataon naman na mas maraming mag-anak ang
nangangailangan ng pagkain. Mas marami pa sa nagagawa ng mga
magsasaka at nahuhuling isda ng mga mangingisda. Kung ganito, ano ang
mangyayari sa presyo ng bilihin?
Sa ibang aspekto naman, marami ang mag-anak sa inyong lalawigan
ang nangangailangan ng pagkain ngunit mas marami namang gulay,

321
prutas at isda ang naibabahagi ng mga magsasaka at mangingisda
upang itinda sa palengke. Kung ganito naman sitwasyon, anong
mangyayari sa presyon ng mga bilihin sa palengke?
Hindi lamang sa pagkain at produkto nangyayari ang ganitong mga
bagay, kasama rin ang serbisyo na binibigay ng ibang tao. Maaring marami
ang maysakit at kulang ang doktor at maari din namang mas marami ang
doktor kasya sa mga taong nagkakasakit.
May pagkakataon din naman na sobrang dami ang naani ng mga
magsasaka. Nang pumunta ka sa palengke ay nakita mong napakarami
ng mga gulay. Nakita mong kakaunti lang ang taong pumupunta sa
gulayan. Ano kaya sa palagay mo ang presyo ng gulay? Magiging mahal
kaya o magigigng mura? Bakit mo nasabi ito?

Kapag kaunti ang gulay sa palengke ngunit marami ang gustong

bumili, ito ay masasabi may kakulangan ang suply ng gulay. Nagmamahal
ang presyo ng gulay. Kapag naman marami ang gulay sa palengke at
kakaunti lamang ang gustong bumili, sinasabing sumusobra ang suply ng
gulay. Asahan na mababa ang presyo ng gulay. Nakaranas na ba kayo
nang ganitong situwasyon nang sumama kayo sa inyong mga magulang
sa palengke?

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Ano-ano ang mga aspeto ng ekonomiya na makikita sa
concept map?

2. Magbigay ng mga kongkretong halimbawa sa bawat aspeto ng

ekonomiya na matatagpuan sa ating sariling lalawigan o rehiyon.

3. Paano nagkakaugnay-ugnay ang mga aspetong ito sa pag-unlad ng

ekonomiya ng isang lugar?

4. Kung kulang na ang mga pinagkukunang yaman o kaya ay walang

matatag na industriya sa inyong lalawigan, ano ang magiging
implikasyon nito sa ekonomiya?

322
Gawain A

Isulat sa patlang ang gampanin ng mga nasa larawan sa kalakal ng

lalawigan. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
Magsasaka Negosyante

Siya ang Siya ang

Pamilya Tindero

SIla ang Siya ang

323
 Gawain B
Pangkatang Gawain

Basahin ang talata, “Si Langam at si Tipakl tungkol sa pangangailangan at kakulangan

na ipinapakita ng kuwento.

Isang araw ang buong pamilyang langam ay nagbibilad ng mga butil ng

palay na kanilang naipon. Hindi alintana ang tindi ng sikat ng araw, patuloy
pa rin silang nagiimbak. Katuwiran nila, habang tag-init, mainam maipon ng
pagkain. At dumating nga ang tag-ulan. Habang kumakain ang mga
langam ay may tipaklong na nangahas na lumapit at nagmakaawa na
bigyan siya ng ilang butil ng palay upang maibsan ang kanyang gutom.
Sabi ng mga langam, “Ano’t hindi katag-init?nakapagi Anong pinaggagawa mo noong
nakaraang panahon nagkaroon ng panahon upang mag-imbak ng pagkain," sagot ni
tipaklong.
“Naging abala ako sa paggawa ng musika-ipon." kaya “Naku, kasya lamang ang
pa.gkainDapatay nagsa-iponamingpo pam kayo habang may panahon pa.
Ikinalulungkot namin pero kailangan po
kayo maghanap sa iba,” ang wika ng mga langa

Tauhan Ano ang Paano niya/nila Ano ang

kanyang/kanilang Tinugunan ang naging
pangangailangan kanilang epekto sa
pangangailangan? kanya/
kanila?

Langam

Tipaklong

324
Gawain C
Pangkatang Gawain

Batay sa napag-aralan, alin kaya ang maaring mangyari sa bawat

sitwasyon. Isulat ang sagot sa sagutang papel. Gawing batayan
ang halimbawa.

Halimbawa:

Tumigil ang sinasakyang bus na maraming pasahero sa isang liblib na

lugar. May nagtitindang prutas ngunit kakaunti lamang ito. Ano kaya ang
maaring mangyari sa presyo ng ititindang prutas sa mga pasahero? Bakit?

Maaring sagot: Maaring magtaas ang presyo ng prutas dahil marami ang
gustong bumili ngunit kakaunti lamang ito.

Mga sitwasyon:

1. Ang mga naaning palay ng mga magsasaka ay dinala sa pamilihan

upang ipagbili. Ngunit hindi madaanan ang tulay papuntang pamilihan
kaya humanap pa ng ibang daanan. Hindi nakarating agad ang palay
sa pamilihan.
_________________________________________________

_________________________________________________

2. Nagpatayo ng maraming pamilihan sa isang lugar sa inyong lalawigan.

hindi masyadong marami ang nakatira dito. Karamihan sa mga paninda
ay hindi nauubos.
_________________________________________________

_________________________________________________

325
Aralin 9: Ang Pamunuan sa mga Lalawigan sa Aking Rehiyon

Pagtugon sa Pangangailangan ng Bawat Lalawigan

Masyadong mataas ang Chief, nahuli po

singil ninyo. Mapipilitan namin itong
po kaming ipasara ito! nagnakaw!

Pasensya na Magaling!
po. Babaguhin Dalhin na iyan
na po namin! sa presinto.

Ang mga taong naninirahan sa isang munisipalidad, lungsod o

lalawigan ay may mga pangangailangang dapat tugunan. Pangunahin
na dito ang pagkakaroon ng sapat na mabibiling pagkain sa palengke;
ang pagkakaroon ng imprastraktura sa kuryente at tubig;maayos na
daanan;ang abot kayang serbisyong pangkalusugan; at ang pagkakaroon
ng katahimikan at seguridad sa pamayanan. Sa papaanong paraan
matutugunan ang mga pangangailangan na ito ng mga lalawigan?
Pansinin ang mga sumusunod na sitwasyon at pag-isipan kung paano
makakatulong ang pamunuan sa mga tao.

326
 Misis, kailangan
pong ipasok ang
bata sa ospital.

Naku, paano natin

mababayaran. Mahal
ang ospital at gamot.

Bili na suki!

Magkano O Para
po? diyan P100

Naku ang mahal na ng

bilihin

327
 Hayaan ninyo at
ipapakalat ko ang
mas maraming nag-
roronda.

Kapitan, talamak na
po ang nakawan
dito sa atin
Noong panahon ng mga
sinaunang Pilipino, ang
pagtugon sa pangangailangan ng lahat
ng kasapi ay pinamumunuan ng
pinakamakapangyarihang kasapi
na kung tawagin ay isang “Datu”.
Ang Datu sa “balangay” (ngayon
ay barangay)ay siyang bukod tanging
nagpapatupad ng mga
alintuntunin sa buong balangay. Siya ang
namamahala sa lahat ng nalikom
na kagamitan ng buong

328
nasasakupan niya. Sapagkat ang mga pamayanan noong unang panahon
ay kalat- kalat at may kanya- kanyang hangad sa likas yaman ng lugar
kung saan sila mapadpad, sinisiguro ng pinunong datu na ang
nasasakupang lugar ng kanyang balangay ay hindi maagaw ng ibang
balangay. Kung kaya’tpinamumunuan din niya ang seguridad ng lahat ng
taong nasasakupan niya.

Sa ngayon, ang mga barangay ay hindi na pinamumunuan ng isang

makapangyarihang datu.Ang barangay ay isang organisadong komunidad na
pinamumunuan ng kapitan ng barangay. Ang kapitan ay inihahalal ng
kanyang mga kasama sa barangay upang mamuno sa kanyang kabarangay.
Ang mga barangay na ito ang bumubuo sa mga mas
malawak at sentrong pamayanan na kung tawagi lungsod. Munisipyo man o lungsod ay
pinamumunuan ng alkalde o
punumbayan. Ang mga kapitan ng barangay ay nananagot sa alkalde ng
lungsod o munisipyo kung saan naroon ang kanyang barangay. Ang
maraming munisipyo at lungsod ang siya namang bumubuo ng lalawigan
na pinamumunuan ng gobernador. Katulad ng kapitan, alkalde ng
lungsod o munisipyo at ang gobernador ng lalawigan ay kapwa hinahalal
ng kanilang nasasakupan upang mangasiwa sa pagtugon ng kanilang
pangangailangan.

329
 Gobernador

Bise
Gobernador

Sangguniang
Panlalawigan

Alkalde Alkalde
Lungsod Munisipalidad

Bise Alkalde Bise Alkalde

Lungsod Munisipalidad

Sangguniang Sangguniang
Bayan Bayan

Barangay Barangay Barangay Barangay

Kapitan Kapitan Kapitan Kapitan

Barangay Barangay Barangay Barangay

Kapitan Kapitan Kapitan Kapitan

= linya ng superbisyon
= linya ng koordinasyon

330
 Sa mga ‘Chartered: n

Mayor

Bise - Mayor

Sangguniang
Panlungsod

Barangay kapitan

Mga Barangay

Mga Sangguniang
Barangay

Legend:
= linya ng koordinasyon
= linya ng superbisyon

Kung mapapansin ninyo, bagaman ang ating lalawigan, kasama ng

karatig lungsod at lalawigan ay kasapi ng ating rehiyon, ang bawat isang
lalawigan at lungsod ay mga sariling pamunuan. Hindi sinasakop ng bawat
pamunuan ang mga karatig na lalawigan o lungsod, bagkus,
nagtutulungan ang mga namumuno ng bawat lungsod at lalawigan sa
rehiyon upang lalong matugunan ng bawat isa ang pangangailangan ng
kani- kanilang nasasakupan. Ang graphic organizer ay nagpapakita ng mga
namumuno sa bawat lalawigan.

331
Sagutin ang mga sumusunod:
1. Itala sa talahanayan ang mga namumuno sa bawat pamayanan.
Pamayanan Pangunahing Namumuno
2. Sa aling Barangay
sitwasyon
Munisipyo
dapat
nakakatu Lungsod
gon ang Lalawigan
namumu
no ng bawat lalawigan? Lagyan ng tsek.
Situwasyon Oo Hindi
a. Paghahanapbuhay ng bawat tao
b. Kaligtasan ng mga tao
c. Pagbibigay ng pera para may
makain ang mga tao
d. Pagkakaroon ng ospital sa sentro ng
munisipyo
e. Pagtingin sa mga tindahan upang hindi
magmmalabis sa pagbebenta ng mga
pagkain

Gawain A

Balik-aralan ang mga lalawigang kabilang sa sariling rehiyon. Isipin kung ano
ang kaugnayan ng mga pamunuan ng bawat lalawigan sa rehiyon. Isulat
ang “tama” kung ang ugnayan sa bawat sitwasy hindi naman. Kapag “mali”
angngungusapsagot,kungsumulat bakit ito ay mali.

__________ 1. Ang Gobernador ng Bulacann ang namumuno sa

pagpapatayo ng pampublikong ospital sa Lungsod
ng San Jose del Monte.

__________ 2. Nagkaroon ng “Regional Meeting” ang lungsod ng Rehiyon III at

napagkasunduan na ang lahat
ng mamumuno ay magpapatupad sa kanilang mga
lalawigan at lungsod ng mga batas upang isulong ang
pag-unlad ng buong rehiyon.

___________ 3. Ipinatawag ng punumbayan ng Lungsod ng Malolos ang

Barangay Kapitan dahil sa malaking kaguluhan na
naganap doon.

332
___________ 4. Ipinasara ng punumbayan ang mga tindahang
nagmamalabis sa pagbebenta ng kanilang produkto.

___________5. Mananagot ang Gobernador sa lahat ng kaniyang

proyektong ginawa.

Gawain B
Pangkatang Gawain

Ipakita sa pamamagitan ng dula- dulaan ang ugnayan ng mga pamunuan

ng bawat lalawigan ng rehiyon batay sa itinakda sa bawat pangkat.

Pangkat 1- Mga Barangay Kapitan sa iisang lalawigan

Sitwasyon: May mga masasamang- loob na nagnanakaw sa mga

barangay ng isang lalawigan

Pangkat 2- Mga Gobernador ng lalawigan ng Region III

Sitwasyon: Ang Region III ang naatasang magi

Pambansa sa darating na taon.

Pangkat 3- Mga Alkalde ng mga lungsod/ munisipyo ng Region III

Sitwasyon: Magkakaroon-expo”nglalawigansa“culturalkungsaanang mga

kultura ng bawat lungsod/munisipyo ay magkakaroon ng isang display
ateksibit kung saan maraming tao ang makakikita.

Gawain C
Indibidwal na Gawain
Gumawa ng poster na nagpapakita ng pagtugon ng pamunuan ng bawat
mga lalawigan sa kinabibilangang rehiyon sa kanya-kanyang mga
nasasakupan. Ipakita sa poster ang pangangailangan ng mga kasapi at
kung paano tinutugunan ito ng mga namumuno sa lalawigan.

333
Aralin 10: Mga Namumuno at Kasapi ng mga Lalawigan
Suriin ang larawan sa ibaba. Anu-ano ang ginagawa ng mga taong nasa
larawan? Bakit nila ito ginagawa? Sinu-sino ang nag-utos sa kanilang gawin
ito?

Ang bawat lalawigan ay may naninirahang mga tao, indibidwal

man o mag-anak. Ang mga naninirahan dito ay siyang itinuturing na kasapi
ng nasabing lalawigan. Ang paninirahan ng bawat isa ay
nangangahulugang may kaakibat silang pangangailangan upang
matustusan ang kanyang pamumuhay sa nasabing lugar. Karaniwang
pangangailanganay ang pagpapanatili ng kaayusan, katahimikan at
kalinisan ng kapaligiran. Bukod pa rito, kailangan ding matugunan ang
pangangailangan ng mag-anak nang sapat na mapagkukunan ng
kanilang makakain at ang makapag-aral ang kanilang mga anak. Habang
lumalaki at lumalawak ang pamayanan, lumalawak din ang mga saklaw ng
pangangailangan ng mga kasapi nito.

Sa maliit na pamayanan, ang mga suliraning kinakaharap ay

madaling mapag-usapan sapagkat halos magkakakilala ang mga tao rito.
Ngunit sa pagdami ng mga taong naninirahan sa isang pamayanan,
makikitang hindi magiging madali ang simpleng pag-uusap lamang ng
mga magkakakilalang kasapi ng pamayanan. May pamunuan na
kailangang mamagitan upang maayos ang anumang suliraning
kinakaharap ng nasabing pamayanan. Sa puntong ito, ang pamayanan ay

334
nangangailangan ng mga batas o kautusang dapat sundin ng mga kasapi
upang mapanatili ang kaayusan ng pamayanan.
Ang pamunuan ng bawat pamayanan, munisipalidad, lungsod o
lalawigan ang siyang nagpapatupad ng batas tungo sa kaayusan ng
pamayanan. Sa munisipyo o lungsod, ang punumbayan ang pinakapinuno
at sa lalawigan naman, ang gobernador ang siyang pinakapinuno. Bukod
sa pinakapinuno ng bawat lalawigan, lungsod o munisipalidad, may mga
kaagapay sila sa pagtugon ng pangangailangan ng kanilang mga
nasasakupan. Makikita sa talahanayan ang mga naglilingkod sa pamunuan
ng lalawigan, lungsod o munisipallidad.

Mga Kabilang Mga

Lugar Dito Pamunuan Kaagapay
Lalawigan Ilang Lungsod Gobernador Bise
sa lalawigan Alkalde ng Gobernador
Mga Lungsod Mga
munisipalidad Barangay Kapitan ng Kagawad
Mga mga barangay Bise Alkalde
barangay ng mga
lungsod at
munisipalidad

Lungsod Mga Alkalde Bise Alkalde

barangay Barangay Kapitan ng Mga
mga barangay Kagawad
Munisipyo Mga Alkalde Bise Alkalde
barangay Barangay Kapitan ng Mga
mga barangay Kagawad

Barangay Mga mag- Barangay Kapitan Barangay

anak Kagawad
Mga Punong
indibidwal na Sanguniang
tao Kabataan

Tungkulin ng pamayanan ng bawat lalawigan ang paglingkuran

ang pangangailangan ng mga taong nasasakupan nito. Sinu-sino naman
ang dapat paglingkuran ng pamunuan? Lahat ng taong nakatira sa isang

335
pamayanan ay kasapi nito. Sa aling pamayanan ka nakatira? Sinu- sino
ang namumuno sa iyong pamayanan?

Sagutin ang mga sumusunod:

1. Bakit nagkakaroon ng pamunuan sa isang pamayanan?

2. Sinu- sino ang kasapi ng pamayanan?
3. Sino ang pinuno ninyo kapag kayo ay nakatira sa isang lalawigan?
4. Sinu- sino ang mga kaagapay ng lungsod na hindi kabilang sa
isang lalawigan?
5. Kasapi ka ba ng lalawigan kapag ang iyong barangay ay kabilang
sa nasabing lalawigan?

Gawain A
Pangkatang Gawain

Isulat sa kahon ang mga namumuno sa iyong pamayanan. Gamiting

ang kasunod na graphic organizer.

Mga Namumuno sa Aking

Lalawigan/ Lungsod Pangalan (posisyon)

Sagutin ang mga sumusunod upang gabay sa pagbuo ng tsart.

1. Sino ang pinakapinuno ng pamayanan?

2. Sino ang mga kaagapay niya?
3. Ano ang mga kabilang sa pamayanan niya?
4. Sinu- sino pa ang tumutulong sa pinakapinuno ng iyong pamayanan?

336
Gawain B
Pangkatang Gawain
Sagutin ang mga sumusunod na tanong at iulat sa klase.

1. Anu-ano ang proyektong ipinapatupad sa inyong lalawigan/ lungsod

o munisipyo?
2. Paano ipinapatupad ang mga proyekto sa inyong lalawigan/
lungsod o munisipyo?
3. Ano ang nagagawa nito sa mga kasapi ng lalawigan/ lungsod
o munisipyo?
Iguhit ang isang proyekto na ipinapatupad ng pamunuan sa iyong
lalawigan, lungsod o bayan. Ipakita kung paano nito tinutulungan ang
mga kasapi ng pamayanan.

Gawain C
Batay sa larawan sa ibaba, gumawa ka ng talata na tutukoy sa papel
na ginagampanan ng mga namumuno sa inyong lalawigan.

Sagutin Mo

 Anu-anong papel ang ginagampanan ng mga namumuno sa

 inyong lalawigan? 
  Madali ba o mahirap ang kanilang mga gawain? 
 Paano tayo makatutulong sa pagtupad ng kanilang tungkulin? 

337
Aralin 11: Mga Tungkulin at Pananagutan ng mga Namumuno sa
Aking Lalawigan

Basahin ang ilan sa mga kapangyarihan, katungkulan at pananagutan ng

bawat namumuno sa lalawigan ayon sa batas “L 1991”

Ilan sa mga Kaakibat na Tungkulin ng Namumuno ng Lalawigan o Lungsod

1. Siya ang pinakamataas na pinuno ng lalawigan at

namuno sa lahat ng proyekto, programa, serbisyo at
gawain sa lalawigan
2. Sinisiguro niya na naipatutupad ang lahat ng batas at
ordinansa ng lalawigan o lungsod
3. Namamahala sa paggamit sa pondo at iba pang
pinagkakitaan para sa pagpapatupad ng mga
planong pang-kaunlaran ng lalawigan
4. Sinisiguro niya na ang serbisyong panlipunan ay
naisagawa ayon sa batas

Ilan sa mga Kaakibat na Tungkulin ng mga Kaagapay ng Namumuno

ng Lalawigan o Lungsod
Bise Gobernador/Bise Alkalde

1. Siya ang pangalawang pinakamataas na pinuno ng lalawigan

2. Siya ang namumuno sa palatuntunan (Presiding officer) ng
Sangguniang Panlalawigan o Sangguniang Panglunsod
3. Nagpapatupad ng tungkulin ng gobernador kung ang opisina ng huli
ay mababakante
4. Katuwang ng gobernador sa pamamahala at pagpapatupad ng
mga batas at alituntunin sa lalawigan

338
 Sangguniang Panlalawigan o Panglungsod

Graphic picture 1. Nagsasagawa ng mga batas

ng sangguniang 2. Tumutulong sa pagpatupad ng proyekto sa
panlalawigan o distrito at sektor na kanyang kinakatawan
panglungsod
3. Nagpatupad ng mga tungkuling iniatang sa
kanya ng konseho o sanggunian.

Barangay Kapitan at kanyang mga opisyales

1. Pinapatupad ang kinakailangang proyekto upang matugunan

ang kabuuang kapakanan ng mga kasapi ng barangay.
2. Pinapatupad ang mga batas upang masiguro ang kaayusan
sa buong barangay.

Sagutin ang mga sumususnod na tanong:

1. Anu-ano ang mga tungkulin at pananagutan ng bawat namumuno

sa lalawigan?
2. Saan nanggagaling ang kanilang katungkulan at kapangyarihan?
3. Anu-ano ang mga dapat isaalang-alang ng mga namumuno sa
lalawigan sa kanilang pagpapatupad ng kanilang tungkulin sa
lalawigang kanilang sinasakupan?
4. Sa inyong lalawigan o lungsod, anu- anong serbisyong panlipunan ang
ipinatutupad ng inyong punong- lalawigan at punong- lungsod?
5. Masasabi ba ninyo na tumutupad sa tungkulin at pananagutan ang
namumuno sa inyong lalawigan o lungsod? Magbigay ng patunay.
6. Paano ipakikita ng isang namumuno ang kaniyang malasakit sa
lalawigan o lungsod na kanilang pinamumunuan?

339
Gawain A
Pangkatang Gawain

Ang bawat pangkat ay magtatalakay ng mga sitwasyon, isyu o kalagayan

na nasa inyong lalawigan. Isadula ang mga sitwasyon at mga paraan kung
paano ito natutugunan ng pamahalaang panlalawigan.

Pangkat 1: Panahon ng Kalamidad

Pangkat 2: Seguridad at kaayusan sa lalawigan
Pangkat 3: Pagbaba ng Kalidad ng Edukasyon
Pangkat 4: Kakulangan sa lansangan, tulay at iba
pang-transportasyon at komunikasyon

Gawain B
Pangkatang Gawain

Sa mga kalagayang binanggit sa itaas, paano ipinapakita ng mga

namumuno sa inyong lalawigan/ lungsod ang kanilang pananagutan
at tungkulin? Punan ang graphic organizer.
Pangkat _______________________
Suliranin: _______________________

Mga Namumuno ng Aking Paano Ipinakita ang Tungkulin at

Lalawigan/ Lungsod Pananagutan

Gobernador/ Alkalde

Bise-Gobernador/ Bise
Alkalde

Sangguniang
Panlalawigan/
Sangguniang Panlungsod

340
Gawain C

Batay sa inyong nalalaman sa mga tungkulin at pananagutan ng mga

namumuno ng inyong lalawigan/lungsod, pumili ng isang suliranin na
kinakaharap ng iyong lalawigan/ lungsod. Ipahayag sa isang liham sa iyong
gobernador/ alkalde ang iyong damdamin tungkol dito at kung maari
magbigay ng mungkahi paano nila dapat tuparin ang mga tungkuling ito.

(Petsa)

Mahal Kong Mayor/ Gobernador:

__________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
_______________________________________
Nagpapasalamat,

(lagda)

341
Aralin 12: Paraan ng Pagpili ng Pinuno ng Lalawigan

Bukod sa walang pasok, marahil napag-isipan ninyo

kung bakit sa tuwina ay nagkakaroon ng eleksyon. Ito ang
paraan natin sa pagpili ng mga maglilingkod sa ating
pamayanan, maging lalawigan o lungsod man ito. Pag-
aralan natin kung paano naihahalal ang mga namumuno.

Nais kong
maglingkod sa
aking lalawigan.

Ang isang kasapi ay nais maglingkod sa

kanyang kapwa sa pamayanan.

342
Ang nais maglingkod ay maghahain
ng kanyang certificate of candidacy
sa Commission on Elections.

Magkakaroon ng eleksyon Bibilangin ang balota upang

kung saan lahat nang malaman kung sino ang pinili ng
nakrehistro ay puwedeng mga kasapi ng pamayanan.
bumoto.

343
 Ang nanalo sa bilangan ang Ang panunungkulan ng
siyang tatanghaling panalo tagapaglingkod ay depende
at maaari ng manungkulan. sa nakatalagang bilang na
taon ng paglilingkod.

Ayon sa batas, hindi lahat ay maaring

tumakbo upang magpahalal bilang
tagapaglingkod. Narito ang kailangang
makamit upang makatakbo sa eleksyon.

1. Kailangan ay isang Pilipino na

nakapagrehistro upang bumoto.
2. Nakatira nang mahigit pa sa 6
na buwan kung saan niya nais
magpahalal.
3. Dapat ay 21 na taong gulang.
4. Marunong magbasa at sumulat.

Gawain A
Pangkatan Gawain

Magsagawa ng dula- dulaan tungkol sa isang halalan dito sa ating silid-

aralan. Ipakita ang mga hakbang sa pagpili ng mamumuno sa lalawigan o
lungsod. Maaring sundin ang ilang mga dapat matandaan.

344
1. Gumawa ng pangalan ang iba’t ibang partido
2. Ipakilala ang mga kandidato sa lahat ng posisyon.
3. Magsagawa ng kampanya.
4. Gawin ang halalan sa pamamagitan ng pagboto.
5. Pagbibilang ng mga boto.
6. Proklamasyon sa mga nananalo.

Gawain B
Pangkatang Gawain

Basahin ng iyong pangkat ang ilang probisyon sa Republic Act No. 7166
o Batas na Nagsasaad para sa Sabay-Sabay (synchronized) na Halalang
Nasyonal at Lokal

Republic Act No. 7166

Isinasaad sa batas na ito ang sumusunod:

 Sabay-sabay na halalan sa nasyonal at lokal isa

 (1) kada tatlong (3) taon. 
 Ang termino ng mga halal na opisyales sa
 lalawigan ay tatlong (3) taon 
 Ang mga posisyon na ihalal sa lalawigan ay mga
sumusunod: gobernador, bise-gobernador at
kasapi ng Sangguniang Panlalawigan (ang bilang
 nito ay depende sa bilang ng distrito) 
 Binigyan ng pitongput-limang (75) araw para
 sa nominasyon ng kandidato 
 May apatnaput-limang (45) araw lamang
 ang inilaan para sa pangangampanya 
 Ang bawat kandidato ay hindi lalagpas sa tatlong
 peso (P3.00) ang gagastusin sa bawat botante. 
 Pinipili ang mga namumuno sa lalawigan sa
pamamagitan ng isang halalan ng mga
rehistradong botante na may gulang labing-
 walong taon (18) pataas. 
 Nakasulat sa opisyal na balota ang pangalan
ng kandidato. 

345
1. Tatalakayin ang mga sitwasyon sa halalan na nangyayari sa inyong
lalawigan. Paano sinusunod ng mga kandidato ang batas tungkol
sa halalan. Sabihin ang inyong saloobin tungkol dito.

Situwasyon 1

Si Ginoong Ignacio ay tumatakbong Kagawad sa isang lalawigan.

Nais niyang makapaglingkod sa kanyang lalawigan ngunit wala siyang
sapat na perang pangtustos sa kanyang kamp niyang lumapit sa gobernador ng
kanilang lalawigan. Ayon sa
gobernador, bibigyan niya ng malaking halaga si Ignacio upang
ibigay sa mga botante kapalit ang pagsulat ng kanyang pangalan
bilang gobernador sa balota. Naisip ni Ignacio na pagkakataon niya
na ito upang makalikom ng pondo sa kanyang kampanya.

Anong probisyon ng batas ang makikita sa sitwasyong ito? Ano

naman ang dapat gawin ni G. Ignacio? Bakit?

Sitwasyon 2

Natapos na ang eleksyon sa mga lalawigan at maraming mga halal na

mga pinuno ang handa nang manungkulan. Ngunit sa isang lalawigan,
hindi pa maiproklama ang mga nanalo dahil nagkaroon ng protesta sa
naging resulta ng eleksyon. Ayon sa nagreklamo, mali ang talaan ng mga
rehistradong botante sa kanilang lalawigan. May mga bumoto na hindi
naman dapat nakaboto.

Anong probisyon ng batas ang makikita sa sitwasyong ito? Ano

ang maaaring mong maimungkahi sa sitwasyong ito.

2. Isulat sa manila paper ang inyong saloobin sa bawat sitwasyon at iulat

sa klase ang inyong mga sagot.

Gawain C
Isipin mo ang nagdaang eleksyon sa inyong lalawigan. Paano mo ilalarawan
ang eleksyon sa inyong lalawigan. Sa sagutang papel, sumulat ng isang
“reflection” tungkol sa halalan ng inyong la

346
Aralin 13: Kahalagahan ng Pamahalaan sa bawat
Lalawigan sa Kinabibilangan Rehiyon

Ang mga lalawigan ay may mga pamahalaan na tumutugon sa mga

pangangailangan ng mga kasapi nito. Ang mga tao ang nagpapasya kung
sino sa mga kasapi nito ang mamumuno sa kanila sa pamamagitan ng isang
halalan. Ang pamahalaan sa pamamagitan ng mga nahalal na pinuno ang
nagpapatupad ng mga batas upang magkaroon ng kaayusan sa
pamayanan.

Ang kahalagahan ng pamahalaan ay nakikita sa araw- araw na

pamumuhay ng mga nasasakupan ng lalawigan. Ang pagtamasa ng
sariling kalayaan ay isang pagpapakita ng kahalagahan ng pamahalaan sa
mga tao. Ang bawat kasapi ng lalawigan ay malayang nakakagalaw sa
nais nitong puntahan, makakapamili ng mga nais nitong mga kagamitan at
makakapagsabi ng sariling saloobin sa mga namumuno ng lalawigan.
Pansinin ang mga larawan. Paano nakikita ang pamahalaan sa bawat
sitwasyon?
Aba, tumaas na
naman ang
presyo ng isda?

Opo, kaunti
lamang ang huling Kailangan maipaalam
isda! sa pamahalaan ang
kakulangang ito.

Officer Go,
pakikulong nga po
ang magnanakaw
na ito.

347
 Ibaba ang presyo ng
bilihin!!!

Ang pamahalaan ng lalawigan ay mahalaga sa pagtugon ng mga

karapatan ng bawat kasapi nito. Ibat- ibang uri ng karapatan ang
tinatamasa ng bawat isang kasapi. Pangunahin na dito ay ang
karapatan na magkaroon ng proteksyon sa sariling buhay at ari-arian.
Paano naipapakita ang proteksyon sa buhay at ari-arian ng bawat isa?

348
 Tungkulin ng pamahalaan ang makapagbigay ng serbisyong
panlipunan sa mga nasasakupan nito. Bilang pagtugon sa karapatan ng
mga kasapi na magkaroon ng malusog na pamumuhay at ligtas sa
panganib, ang pamahalaan ay nagbibigay ng sapat na serbisyong
pangkalusugan sa pamamagitan ng pagkakaroon ng pampublikong
health center at ospital.
Ang lalawigan ay nangangailangan ng sapat na hukbo ng pulisya
upang bigyang proteksyon ang buhay at ari- arian ng mga tao. Sa mga
panahon ng sakuna, ang pamahalaan ang unang takbuhan ng mga tao
kung kaya’t napakahalaga na may sapat na pag masiguro na ligtas ang mga
nasasakupan nito sa mga ganitong
pagkakataon.
Ano ang mangyayari kapag hindi natugunan ng pamahalaan
ang mga karapatan na ito ng kanyang mga nasasakupan?

Isa pang kahalagahan ng pamahalaan ay ang maproteksyunan ang

kapaligirang nasasakupan nito. Tungkulin ng pamahalaan hindi lamang ang
pagpapanatili ng kalinisan ng kapaligiran ng lalawigan kundi ang masiguro
na ang kalikasan ay mapangalagaan. Mahalaga na mapanatili ang mga
likas na yaman ng lalawigan para sa wastong paggamit at pangangalaga
nito. Ang karamihan ng kabuhayan ng mga tao sa lalawigan ay
nakadepende sa pagkakaroon ng sapat na pinagkukunang- yaman ng
lalawigan. Kung kaya napakahalaga na ipatupad ang mga batas ng
tamang paggamit ng mga pinagkukunang yaman. Sa papaanong paraan
ka makakatulong sa pangangalaga ng kalikasan ng iyong lalawigan?

Tree planting Bayanihan para sa Recycling

kalinisan

Gawain A
Indibiduwal na Gawain

Lumikha ng poster kung saan naipapakita na ang pamahalaan ay

kailangan ng mga kasapi ng lalawigan. Ang poster ang sumasagot sa mga
sumusunod na katanungan.

349
 1. Anu- ano ang ginagawa ng pamahalaan para sa mga kasapi ng
lalawigan?
2. Ano ang nagiging epekto nito sa pamumuhay ng mga tao?

Gawain B
Pangkatang Gawain

Ano ang kahalagahan ng pamahalaan sa bawat lalawigan? Ano

ang epekto sa pamumuhay ng mga tao kapag ang pamahalaan ng
lalawigan ay tumutugon sa pangangailangan nito? Ano naman ang epekto
kapag ang pamahalaan ay hindi tumutugon sa pangangailangan ng mga
tao? Iguhit ang kaibahan sa angkop na kahon.

Epekto sa Kalikasan ng Lalawigan

Pamahalaan na Tumutugon sa Pamahalaan na Hindi

Pangangailangan Tumutugon sa
Pangangailangan

Epekto sa Kapayapaan ng Lalawigan

Pamahalaan na Tumutugon sa Pamahalaan na Hindi

Pangangailangan Tumutugon sa
Pangangailangan

350
Epekto sa Kalusugan ng mga Tao

Pamahalaan na Tumutugon sa Pamahalaan na Hindi

Pangangailangan Tumutugon sa
Pangangailangan

Gawain C

Madalas kang makabalita ng mga pag-aaklas at welga laban sa

pamahalaan. Kung ikaw ay magiging tagapagsalita para sa pamahalaan
at ipapaliwanag mo sa mga nag-aaklas ang kahalagahan ng pamahalaan
, ano ang sasabihin mo sa kanila? Isulat sa papel ang isang maikling
sanaysay na kinapapalooban ng limang (5) pangungusap tungkol sa
kahalagahan ng pamahalaan sa sariling lalawigan.

351
Aralin 14: Paglilingkod ng Pamahalaan sa mga Lalawigan ng
Kinabibilangang Rehiyon

Ang pamahalaan ng bawat lalawigan

ay kumikilos upang mapaglingkuran ang mga
kasapi nito. Ang mabuhay ng maayos sa
lalawigan ay nangangailangan ng iba ibang serbisyo
mula sa pamahalaan. May
mga paglilingkod na tinuturing na pangunahin
sapagkat kung wala nito, hindi magiging
maayos ang pamumuhay ng mga taga-
lalawigan. At mayroon din paglilingkod na
hindi kasing importante ng ibang serbisyo
ngunit kinakailangan ding maibigay sa mga kasapi nito.

Narinig ninyo ba ang magulang ninyong nagsasabi na napakamahal

ng bilihin sa palengke? Marami ang dahilan kung bakit nangmamahal ang
mga bilihin sa palengke. Isa na rito ang pagkakaroon ng sapat na dami ng
bilihin upang ang lahat ng naninirahan sa isang lugar ay makabili.
Halimbawa kung marami ang nangangailangan ng isda at hindi nakahuli
ang mga mangingisda, ano ang mangyayari sa presyo ng isda sa
palengke? Hindi ba’t naririnigsinasabinapakamahalnatin ang mg ng isda? Kung kaya,
ang pamahalaan ng lalawigan ay tumitingin na sapat
ang dami ng mga bilihin ng batayang pangangailan ng mga kasapi nito
katulad ng pagkain, tubig at iba pa. Ito ang unang paglilingkod ng
pamahalaan.

Isa pang paglilingkod ng pamahalaan sa kanyang mamamayan ay

ang pagkakaroon ng probisyon para sa kuryente, tubig at komunikasyon.
Sa maraming lalawigan ang pagbibigay ng mga serbisyong kuryente, tubig
at komunikasyon ay binibili sa mga pribadong kompanya. Ang ibinabayad
ng ating mga magulang sa kuryente at tubig ay ang serbisyo sa paggamit
nito. Ngunit ang pamahalaan ang tumitingin kung sapat at tama ang singil
sa mga mamamayan nito.Ito ay upang maiwasan ang pang-aabuso ng
sobrang singil ng mga pribadong kompanya.

352
 Isa pang mahalagang paglilingkod ng pamahalaan ay ang
pagkakaroon ng kapayapaan sa lugar. Hangad ng bawat mamamayan ay
magkaroon ng isang mapayapa at maayos na pamayanan. Ngunit
sadyang may mga krimeng nangyayari sa ating paligid. May mga taong
nagnanakaw at pumapatay upang magkaroon ng sapat na pananalapi;
may mga banggaan ng mga sasakyan sa kalsada; at may mga taong
holdaper, snatcher at karnaper. Kaya naman, ang pamahalaan ay
nagsisikap na makapagbigay ng paglilingkod upang mabigyan ng
katarungan ang mga taong ginawan ng krimen; mabantayan ang kanilang
karapatan; at mapanatiling ligtas at payapa ang pamumuhay sa
pamayanan.

Mahalaga na ang bawat mamamayan ay may maayos na kalusugan

at may malinis na pamayanang natitirahan. Nagbibigay ang pamahalaan
ng mga paglilingkod upang masiguro na ang mga bayarin pang- kalusugan
katulad ng serbisyo ng doktor at hospital pati na ang mga presyo ng mga
gamot ay napapanatiling abot kaya ng mga mamamayan. Ang ahensya
ng pamahalaan ay may mga programa upang mabigyan ng libreng gamot
at bakuna ang mga nangangailangan nito; mapanatiling ligtas sa sakit at
karamdaman ang mamamayan; magkaroon ng tamang pagpaplano ng
pamilya ang mga magulang; at mapanatili ang kalinisan ng paligid sa
pamayanan upang maiwasan ang anumang sakit.

Bukod sa pangunahing paglilingkod ng pamahalaan, may

mahahalagang pangangailangan ang mga mamamayan na dapat ding
tugunan nito kagaya ng edukasyon. Mahalaga ang edukasyon sa bawat
mamamayan. Nagkakaroon ng pag-asa at magandang kinabukasan ang
mga mag-aaral na nagpupunyagi upang makatapos ng pag-aaral. Sa
kanilang pagtatapos, natutulungan nila ang kanilang mga magulang upang
mapaunlad ang kanilang pamumuhay. Kaya naman, ang pamahalaan ay
nagsisikap na maibigay ang mataas na kalidad ng edukasyon sa
pamamagitan ng pagtingin ng kalidad ng serbisyo ng mga pribadong
paaralan sa lalawigan at ang pagtatayo ng mga paaralang pampuliko
upang magkaroon ng access ang mga tao sa edukasyon.

Isa pang pangangailangan na dapat tugunan ay ang access sa

transportasyon. Ang pamahalaan ay nagkakaroon ng mga proyekto sa
pagpapatayo ng mga lansangan, daungan ng barko at eroplano sa bawat
lalawigan upang masiguro ang paggalaw ng mga serbisyo at mga produkto
sa iba’t ibang mga lalawigan. Ang kabuhayan halimbawa, ay nakasalalay sa mga
imprastruktura upang madala nila ang
kanilang mga produkto mula sa kanilang taniman hangang sa kanilang

353
bebentahan kagaya ng palengke. Ang mga nagtatrabaho naman sa mga
kompanya ay nangangailangan din ng maayos na transportasyon upang
makarating sila sa kanilang mga opisina. Kung hindi maayos ang
transportasyon, mahihirapan ang mga tao na maiparating o makarating ng
madali at maayos sa kanilang mga destinasyon.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong;

  Anu- ano ang mga paglilingkod ng pamahalaan? 

 Anong mga pangangailangan ang tinutugunan ng mga
 paglilingkod na ito? 
 Ano ang mangyayari sa mga lalawigan na maayos ang
pagbibigay ng paglilingkod sa kanilang mamamayan? 

 Ano naman ang mangyayari sa mga hindi natutugunan ang
paglilingkod? 

 Kung kayo ang pamahalaan, ano ang proyektong inyong gagawin
upang matugunan ang pangangailangan ng iyong mamamayan? 

Gawain A- Pangkatang Gawain

Punan ang graphic organizer upang ipakita ang dahilan ng paglilingkod

ng pamahalaan sa kanyang mga mamamayan.

Dahilan ng Paglilingkod Serbisyo ng Pamahalaan

Serbisyong
pangkapayapaan

Serbisyong
pagkalusugan

354
 Serbisyong
pangkalusugan

Serbisyong
imprastruktura at
komunikasyon

Serbisyong
seguridad sa pagkain

Mga Dapat Tandaan

sa Pangkatang Gawain
1. Pumili ng lider sa bawat pangkat.
2. Magsagawa ng brainstorming ukol sa
paksa.
3. Lahat ay makipagtulungan sa gawain
ng pangkat.
4. Tapusin ang mga gawain sa
takdang oras.

355
Gawain B –Pangkatang Gawain

Ano ang mga paglilingkod na ginagawa ng pamahalaan sa mga sumusunod na

sitwasyon? Gumawakitang “poster” n paglilingkod ng pamahalaan ng mga lalawigan sa
mga kasapi nito.

1. Nagkaroon ng matinding kalamidad sa lalawigan. Halos lahat ng mga

gusali at bahay sa pamayanan ay nagiba at di na puwedeng tirahan.
Wala nang mabiling pagkain o tubig na maiinom sa mga tindahan.
Wala na ring suplay ng kuryente at tubig. Anong paglilingkod ang
magagawa ng pamahalaan?

2. Halos lahat ng mga tao sa komunidad ay na kompanya. Karamihan sa kanila ay

gumagamit ng pampublikong
sasakyan. Ngunit dahil sa sobrang taas na nang singil sa gas,
nagpasya ang mga kompanya ng pumpublikong transportasyon na
tumigil sa pamasahe. Walang masakyan ang mga manggagawa ng
mga kompanya. Anong paglilingkod ang magagawa ng
pamahalaan?

3. Sa isang lalawigan ay nagbukas ang maraming negosyo dahil sa

mapayapa at malinis na kapaligiran nito. Nagkaroon ng maraming
oportunidad na magkatrabaho sa lugar. Kaya naman marami nang
dayuhan ang pumiling tumira sa lalalwigan. Dahil dito, dumami ang
mga batang kailangan mag-aral. Lumaki ang bilang ng mga bata sa
bawat baitang ng isang lokal na paaralan. Ano ang paglilingkod na
magagawa ng pamahalaan?

356
Aralin 15: Pakikilahok sa Mga Proyekto ng Pamahalaan
ng mga Lalawigan sa Kinabibilangang
Rehiyon

Marami ang
proyekto ng
Oo, nga! Mayroong
ating
reforestation. Ito iyong
pamahalaan,
pagtatanim ng puno
ano?
sa ating mga

Bakit natin kailangan

gawin ito?

357
Batay sa tsart mula 1996-2012,
unti unti nang nauubos ang Hindi ba ang puno
ating mga kagubatan. ang sumisipsip ng tubig
ulan upang maiwasan
ang pagbaha.

Tama, isipin natin kung

bumagyo ng malakas at
walang puno sa ating mga
kagubatan, ano kaya ang
maaaring mangyayari?

358
 Kaya mahalaga ang
reforestation na ginagawa
ng pamahalaan.
Hinihikayat na madagdagan
ang kita ng mga magsasaka
ng lalawigan sa pamamagitan
ng pag-iiba- iba ng
produktong itatanim.
Sali ako diyan! Basta
makatulong ako sa
pangangalaga ng ating
kalikasan!
Ngunit hindi lamang iyan ang
ginagawa ng pamahalaan. Marami
pa ringproyektong ginagawa ito
para mapaunlad ang lahat ng mga
kasapi ng lalawigan.
Hinihikayat din ang mga
pamilya na madagdagan ang
kita sa pamamagitan ng
paggawa ng produktong na
gawa sa hilaw na sangkap na
nagmumula sa lalawigan.
359
 Kampanya sa pagpapatibay
ng sariling sining at kultura.
Paghikayat sa bawat mag-
anak ng lalawigan na mag-
gulayan at magtanim sa
sariling bakuran para sa
pansariling gamit.

Sagutin ang mga sumusunod na tanong:

1. Bakit nagpapatupad ng mga proyekto ang lalawigan?

2. Ano ang benepisyo ng mga proyektong ito sa mga tao?
3. Anu-ano ang mga proyekto ng pamahalaan sa inyong lalawigan?
4. Alin sa mga proyektong ito ang inyong sinalihan?
5. Bakit ka lumahok sa mga proyektong ito ng pamahalaan?

Gawain A

Anu- ano ang alam mong mga proyekto na nakakatulong sa

pagpapaunlad ng kalusugan, kabuhayan, kapaligiran at kultura sa
inyong lalawigan.

Pangkalusugan Pangkapaligiran

1. 1.

2. 2.

Pangkabuhayan Pangkultura

1. 1.
2. 2.

360
Gawain B

Ano ang maaring mong gawing pakikilahok sa mga proyekto ng

lalawigan upang mapaunlad ang mga kasapi ng lalawigan?

Proyekto ng Lalawigan Ang Aking Magagawa

“Clean and Green

Hinihiling ng lalawigan na
maging malinis ang kapaligiran
ng bawat pamayanan.

“Agri-Tourism” progr

Layon ng programang ito

na palakasin ang agrikultura
kasabay ng paghihikayat na
palaguin din ang turismo.

Youth Welfare Program

Layon ng programa na
pangalagaan ang kapakanan
ng mga kabataan kagaya ng
proteksyon sa karahasan.

Reforestation Program

Hinihikayat angbawat isang

kasapi na makilahok sa
pagtatanim ng mga punla
upang muling maging
masukal ang kagubatan.

361
Gawain C
Indibiduwal na Gawain
Basahin ang sanaysay. Ano ang iyong saloobing tungkol dito?

Ang pagtutulungan ng bawat kasapi ng lalawigan ay

mahalaga sa kaunlaran. Sa pagtutulungan, nagiging mas
produktibo ang bawat isa. Mabilis matapos ang gawain kung
kaya marami pang ibang gawain ang maaring
mapagtuunan ng pansin.

Saan mo nakikita ang pagtutulungan ng mga kalalawigan mo? Bilang

isang bata, paano ka sumasali upang makaambag sa pagtutulungan na
ito. Sumulat ng 1-2 talata tungkol dito sa iyong sagutang papel.

362
Aralin 16: Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng Aking
Lalawigan sa Kinabibilangang Rehiyon

Ang pamahalaan ang nagtataguyod ng mga proyekto bilang

pangunahing tungkulin nito sa kanyang sinasakupan. Ang mga
proyektong ito ay para sa kabutihan at kaunlaran ng lahat ng kasapi ng
pamayanan, maging lungsod o lalawigan man ito. Ang pagtaguyod na
ito ay hindi matitiyak ang tagumpay kung hindi nakikiisa ang mga tao sa
pamayanan. Kailangang gawin ng bawat kasapi ang kanilang tungkulin
upang mapaunlad ang lalawigan. Maraming paraan upang makatulong
ang bawat isa sa pagpapunlad ng kanilang pamayanan. Pag-aralan
natin ang bawat isa.

Pagpapaunlad ng Sarili

Ang bawat pamayanan ay nangangailangan ng mga tao upang

mapatakbo ng maayus ang mga kalakal at serbisyo sa pamayanan.
Magagawa lamang ito kung ang mga kasapi ay may kakayahan upang
maging produktibo sa pamayanan. Sapagkat lahat tayo ay may ambag sa
pamayanan natin, marapat lamang na pahalagahan natin ang ating sarili.
Panatilihin natin itong magkaroon ng malusog na pangangatawan at pag-
iisip na kapaki-pakinabang. Maraming paraan ang pangangalaga sa sarili
kabilang na dito ay ang pagkain ng wastong klase ng pagkain,
pageehersisyo at pati na rin ang pagiwas sa mga bagay na nakakasama
sa katawan. Ano ano ang dapat gawin upang maging laging malinis ang
katawan at ang kapaligiran?

Pangangalaga sa Pinagkukunang Yaman

Ang bawat lalawigan ay nabibiyayaan ng likas yaman na dapat

pangalagaan. Sagana man ang yaman na pinagkukunan ng ating
lalawigan, hindi ito habang panahon. Ito ay may limitasyon o hangganan.
Ang yaman na pinagkukunan ng lalawigan ay maaring mauubos kung hindi
ito pangalagaan. Isang halimbawa ay ang yaman ng tubig na maiinom. Sa
ilalim ng lupa ng bawat lalawigan ay nakaimbak ang malinis na tubig na
maaring inumin. Dito kumukuha ng tubig ang mga bahay at maging ang

363
mga industrya. Minsan nakikita natin na sinasala pa ito ng mga komersyal na
bilihan ng tubig. Ngunit, kadalasan kinukuhang direkta ng mga tao na
kanilang pinang-iinom araw araw. Nababalik lamang sa pinagkukunang
tubig mula sa mga ulan na sumisipsip sa mga lupa na inimbak sa mga
”watershed”. Sa,nakikitapuntongangkahalagahanito ng wastong paggamit
ng likas na yaman. Nauubos ang supply ng ating tubig pang-inom kung
maaksaya ang ating paggamit nito. Ang watershed ay nangangailangan
ng masukal na puno upang mapanatili ang supply ng tubig. Kung kaya ang
pangangalaga at pagtatanim ng mga puno sa mga watershed ay
napakamahalaga.

Sa paanong paraan pa natin nakikita ang wastong paggamit ng

pinagkukunang yaman? Kung susuriin ang ating lalawigan ay itinuturing na
pinakamalawak na kapatagan sa buong Pilipinas kaya't tinatawag din itong
Gitnang Kapatagan. May produktong pangkomersyal na nangagaling sa
mga hilaw na sangkap na nagmula sa ating lalawigan. Halimbawa, sa
lalawigan ng Aurora at iba pang lalawigan sa GITNANG LUZON makikita ang
malawak na taniman ng palay. Ang palay ang pangunahing itinatanim dito
kung kaya kilala ang rehiyong ito bilang “ka Granary” Ayon sa mga siyantipiko, ang
pagbub nagkakaroon ng epekto sa ”fertility” ng lupa dami ng ani sa mga sumusunod na
pagtatanim. Isang pang paraan ng

wastong paggamit ng pinagkukunang yaman ay ang mga siyentipikong

pag-aaral upang maiwasan ang mabilis na pagkaubos ng likas na
pinagkukunang yaman. Bilang mag-aaral, ano ang naiisip mong paraan
upang mapanatili ang dami ng likas yaman ng iyong lalawigan?

Wastong Paggamit ng Kalakal at Paglilingkod

Marami tayong ginagawa araw araw na gumagamit ng kalakal at

serbisyo. Halimbawa naliligo tayo araw araw gamit ang kalakal na sabon
at serbisyo sa tubig at kuryente. Sumasakay din tayo ng pribado o
pampublikong sasakyan upang makarating sa ating paaralan na
gumagamit ng langis upang tumakbo. Marami pang ibang bagay na
ginagawa natin na nangangailangang ng kalakal at paglilingkod mula sa
pamayanan. Nakikita natin ang wastong paggamit ng kalakal kagaya ng
paghain ng sapat lamang na dami ng pagkain sa hapagkainan, paggamit
ng mga timba o palangana sa pagliligo o paghuhugas ng pinggan,
pagsasama sama ng ilang tao sa isang sasakyan imbes na sasakay nang

364
paisa isa isa bawat sasakyan. Maaring din maging aksaya ang paggamit ng
kalakal. Nakikita naman natin ito sa pagbukas ng ilaw at gripo kahit walang
gumagamit o di kaya’y maghain ng maraming pa kakain. Sa huli, hindi lamang pagkain,
kuryete at tubig ang mauubos kapag
hindi ito ginagamit ng wasto. Maging mga kasangkapan sa bahay ay
nasisira din kapag hindi pinagiingatan. Ang pagpapalit palit ng mga
kasangkapan ay isang halimbawa ng maaksayang pamumuhay. Ang
bawat palit ng kasangkapan ay katumbas ng pera na maari pang
mailalaan sa ibang pangangailangan. Bakit mahalaga ang
pangangalaga ng mga kasangkapan sa iyong bahay?

Pagtangkilik sa Sariling Produkto

Ang lalawigan ay maraming produktong dapat ipagmalaki. Ano

naman ang mangyayari kapag ang mga sariling produkto ay tinatangkilik
ng mga kasapi nito? Kung iisipin, ang mga industrya sa lalawigan ay
nagbibigay ng hanapbuhay sa mga taong naninirahan sa lalawigan.
Habang dumarami ang bumibili ng produkto, nagkakaroon ng dagdag na
kapital upang mapalago ang nasabing industriya na nagdadagdag sa
hanapbuhay ng iba pang tao sa lalawigan. Sa makatuwid, ang
pagtangkilik ng sariling produkto ay nakakatulong sa kabuhayan ng mga
kasapi ng lalawigan. Anong mga industirya mula sa iyong lalawigan? Paano
mo tinatangkilik ang mga produkto at industriya ng iyong lalawigan?

Pagpapnatili at Pagpapaunlad ng Sariling Kultura

Ang ilang nakikitang kultura ng lalawigan Bataan,Zambales at Aurora

ay nakabatay sa pangingisda sapagkat malapit ang mga ito sa baybaying-
dagat gayundin ang ilang mga bayan sa Bulacan at Pampanga na may
mga palaisdaan.Bukod sa palay, pangunahing produkto rin ng rehiyon
asukal,tabako mais,prutas,kamote at sari-saring gulay.Ang ilang mga
pagdiriwang naman na madalas puntahan at dayuhin ng mag turista ay
ang Pagoda Festival sa Wawa, Pista ng Kalabaw At pagsayaw ng hindi
magka-anak sa pista ng Obando Bulacan; at taong putik festival sa Nueva
Ecija ay nagpapakita ng pasasalamat. Nakikita sa sining ng mga taga
Gitnang Luzon ang tungkol sa pagtatanim at pag-aani ng palay at iba pang
mga pananim sa lalawigan. Ang pinaka hindi malilimutang na pagdiriwang
sa rehiyong ito ay ang Pagoda Festival noong Hunyo 2,1993 kung saan

365
lumubog ang pagoda sa kalagitnaan ng pagdiriwang at nagsanhi ng
pagkamatay ng 250 katao.Sa pangyayaring ito, ang batang si Sajid Bulig
ay kinilalang bayani dahil sa kanyang pagsagip at pagligtas ng maraming
tao hanggang siya ay malunod at mamatay. Sa papaanong paraan ka
nakikiisa sa mga pagdiriwang at sining ng iyong lalawigan?

Sagutin ang mga tanong:

1. Anu-anong katangiang pangheograpiya mayroon ang Rehiyon III o

Gitnang Luzon?
2. Sa papaanong paraan mo ipinapakita ang pakikiisa mo sa mga proyekto
ng pamunuan sa iyong lalawigan?
3. Sa palagay mo, ano ang mga katangian ng kasapi na nakikiisa sa
mga proyekto ng lalawigan?

Gawain A
Pangkatang Gawain

Ipakita sa pamamagitan ng dula dulaan ang mga pangyayari na

nagpapakita ng gawain ng kasapi na nakikiisa sa mga proyekto ng
pamunuan ng lalawigan/lungsod

Pangkat 1- Pagpapnatili at Pagpapaunlad ng

Sariling Kultura
Pangkat 2- Pagtangkilik sa Sariling Produkto
Pangkat 3- Wastong Paggamit ng Kalakal at
Paglilingkod
Pangkat 4- Pagpapaunlad ng Sarili

Gawain B
Indibiduwal na Gawain

Alin sa mga pangungusap ang gawain ng kasapi na nakikiisa sa proyekto ng

pamunuan ng lalawigan. Isulat ang mga pangungusap sa sagutang papel

1. Pinili ang produktong gawa ng lalawigan.

366
2. Naghahain ang magulang ng labis labis na pagkain at kapag
hindi naubos ay itinapon ang mga ito.
3. Ikinakahiya ang sariling lalawigan.
4. Nagkakalat sa lansangan dahil ang rason ay may mga basurero
namang komukolekta ng mga basura.
5. Nakikisali ang buong mag-anak sa ehersisyong bayan sa tuwing
sabado sa pook pasyalan ng lalawigan.
6. Naghingi ng pahintulot sa magulang na sasa gawain ng paaralan sa isang lugar ng
lalawigan.
7. Ipinagmamalaki ng mga modernong bayani na nagpapaunlad ng
lalawigan kagaya ng mga guro at pulis.
8. Niyaya ang mga kaklase na may likom ng mga donasyong damit
at pagkain para sa nasalanta ng bagyo sa kanilang lalawigan.
9. Sumali sa pakontest ng barangay tungkol sa paggawa ng mga likang
sining gamit ang mga “recyclable” material gamitin na patapong materyales.

10. Pinili ang mga “imported” na kagamitan gay ng kagamitan na mula sa lalawigan.

Gawain C
Pangkatang Gawain

Paano ka makakatulong sa pagapaunlad ng iyong lalawigan? Magbigay

ng ilang mungkahi upang maging maunlad ang iyong lalawigan. Paano
ka makikiisa dito?

Pangkat 1- Pagpapaunlad ng Sarili

Pangkat 2- Wastong Paggamit ng Kalakal at
Paglilingkod
Pangkat 3- Pagtangkilik sa Sariling Produkto
Pangkat 4- Pagpapnatili at Pagpapaunlad ng
Sariling Kultura

367