BAB 10

IMPAK PENGKORPORATAN DAN

PENSWASTAAN DI MALAYSIA

OBJEKTIF BAB

Selepas mempelajari bab ini, anda seharusnya boleh:

1. Menilai kesan-kesan positif pelaksanaan program
pengkorporatan dan penswastaan dalam sistem pentadbiran
awam di Malaysia.
2. Memahami impak pengkorporatan dan penswastaan secara
langsung terhadap birokrasi dan kakitangan yang terlibat dalam
program berkenaan.
3. Mengenal pasti impak pengkorporatan dan penswastaan dari
segi manfaatnya kepada masyarakat.
4. Menganalisis pro dan kontra serta masa depan pengkorporatan
dan penswastaan di Malaysia.

10.1 PENGENALAN

Dalam proses pembuatan dan pelaksanaan sesuatu dasar, peringkat

terakhir ialah penilaian. Justeru itu, dalam memastikan bahawa sesuatu
dasar yang telah dilaksanakan itu berjaya atau tidak, atau tidak berkesan,
maka penilaian perlu dilakukan ke atas dasar berkenaan. Penilaian
dilakukan adalah untuk melihat sejauhmana sesuatu dasar itu mencapai
objektif yang telah digariskan dalam peringkat perancangan. Ini kerana
kejayaan sesuatu dasar itu berkaitan dengan soal proses perancangan dan
kecekapan para pelaksana (birokrat) di dalam melaksanakan sesuatu
dasar, di samping terdapatnya faktor-faktor lain seperti keadaan ekonomi
semasa serta keadaan pasaran tempatan dan luar negara.

Tidak semua dasar yang dilaksanakan akan mencapai kejayaan yang

memuaskan, tetapi kadang-kadang beberapa risiko tertentu yang terpaksa
ditanggung daripada pelaksanaannya. Keadaan seperti ini tidak terkecuali
dalam pelaksanaan pengkorporatan dan penswastaan melalui Dasar
Persyarikatan Malaysia dan Dasar Penswastaan yang pasti ada baik dan
buruknya. Dalam hal ini, kejayaan dalam pelaksanaan pengkorporatan
dan penswastaan mencerminkan kecekapan pembuat dan pelaksana dasar
serta baiknya sesuatu dasar itu.

149
Dalam bab ini akan dibincangkan tentang impak pengkorporatan
(korporatisme) dan penswastaan yang telah dilaksanakan di Malaysia.
Jadi, untuk menilai impaknya, maka penilaian perlu dilakukan dari segi
pencapaian, peningkatan keuntungan dan manfaatnya kepada kakitangan,
masyarakat dan negara. Oleh sebab itu, penilaian sesuatu dasar itu
berkaitan dengan tanggungjawab dan akauntabiliti pihak kerajaan.
Akauntabiliti kerajaan merujuk kepada sejauhmana kerajaan dapat
melaksanakan tanggungjawab dan peranannya kepada negara dan
masyarakat melalui dasar-dasar awam yang telah dilaksanakan. Penilaian
ke atas akauntabiliti kerajaan adalah berdasarkan kecekapan,
keberkesanan dan produktiviti sesuatu dasar yang telah dilaksanakan
seperti dalam proses pengkorporatan dan penswastaan.

10.2 IMPAK KE ATAS SEKTOR AWAM DAN SISTEM

BIROKRASI

Dalam membincangkan tentang pelaksanaan pengkorporatan dan

penswastaan di Malaysia, kita tidak dapat lari daripada kenyataan bahawa
wujudnya perhubungan yang saling menyokong di antara sektor awam
dan swasta. Dalam erti kata lain, wujudnya suatu kerjasama di antara
kedua-dua sektor. Usaha untuk mengeratkan hubungan dan kerjasama
antara sektor awam dan swasta telah terus diperkukuhkan dalam tahun
1999 (MAMPU, 1999: 185).

Di bawah rangka kerjasama ini, sektor swasta bertindak sebagai jentera

pertumbuhan ekonomi negara. Manakala, sektor awam pula berfungsi
sebagai pemangkin dan pemudahcara dalam mewujudkan suasana yang
sebaik-baiknya untuk negara terus maju ke arah matlamat yang
ditetapkan di bawah Wawasan 2020. Keadaan ini terkandung dalam
usaha menjayakan matlamat Dasar Persyarikatan Malaysia dan seterusnya
dalam Dasar Penswastaan.

MAMPU (1999: 185) melaporkan bahawa dalam tahun 1998, semangat

kesepakatan antara sektor awam dan swasta telah menjadi sebahagian
daripada strategi penting Perkhidmatan Awam dalam membantu negara
mengatasi kemelut kegawatan ekonomi. Disebabkan pendekatan tersebut
jelas memberikan sumbangan yang berkesan, maka dalam tahun 1999
Perkhidmatan Awam telah menyusun strategi dan langkah yang sesuai
untuk terus membantu proses pemulihan ekonomi negara melalui
pelaksanaan Dasar Persyarikatan Malaysia dan Dasar Penswastaan (ibid.,
185).

Program penswastaan seperti yang terkandung dalam Pelan Induk

Penswastaan (PIP) mempunyai lima matlamat utama iaitu membantu
meningkatkan pertumbuhan ekonomi; mengurangkan beban pentadbiran

150
dan kewangan kerajaan; meningkatkan kecekapan dan produktiviti; dan
membantu pencapaian matlamat penyusunan semula yang terkandung
dalam Dasar Pembangunan Nasional. Oleh itu, jika dilihat daripada lima
objektif tersebut, dalam konteks pentadbiran awam dan sistem birokrasi
di Malaysia, bagaimanakah kesannya daripada pelaksanaan penswastaan
dan pengkorporatan?

Ternyata penswastaan telah berjaya dalam usaha mengurangkan beban

kewangan yang terpaksa ditanggung oleh pihak kerajaan. Sejak
dilaksanakan pada tahun 1983, penswastaan telah menjimatkan
perbelanjaan pembangunan keseluruhan kira-kira RM129 bilion. Dalam
perbelanjaan mengurus pula, ia telah menjimatkan RM7.6 bilion. Dari
segi sumbangan, penswastaan telah memberi sumbangan kepada kerajaan
sebanyak RM23.1 bilion sejak ia dilaksanakan yang diperolehi daripada
penjualan aset dan ekuiti (ibid., 195).

Dari segi pengurangan anggota Perkhidmatan Awam, pelaksanaan

program penswastaan sehingga tahun 1999 telah berjaya mengurangkan
107,503 orang penjawat awam dengan memindahkan kakitangan
berkenaan kepada pihak swasta atau melalui persaraan berikutan
penswastaan atau pengkorporatan agensi-agensi kerajaan yang terbabit.
Justeru itu, beban pentadbiran kerajaan telah dapat dikurangkan
khususnya dari segi urusan pengambilan, kenaikan pangkat dan latihan
kakitangan (ibid., 196).

Oleh sebab itu, kerjasama yang erat di antara sektor awam dan swasta
dapat mengukuhkan lagi asas pembangunan negara. Ini kerana kejayaan
sektor swasta akan membawa manfaat kepada sektor awam. Kejayaan
pengkorporatan dan penswastaan hasil daripada kerjasama kedua-dua
sektor telah dipupuk melalui empat strategi utama iaitu, perubahan
kepada peranan sektor awam; perubahan sikap di kalangan anggota
kedua-dua sektor; mewujudkan struktur bagi memupuk kerjasama di
antara kedua-dua pihak; serta mengkaji semula prestasi, sistem dan
struktur Perkhidmatan Awam (Ahmad Sarji Abdul Hamid, 1994: 394).

Dalam membincangkan tentang impak pengkorporatan dan penswastaan

terhadap pentadbiran (sektor awam) dan sistem birokrasi, kenyataan ini
amat wajar untuk direnungi bersama:

“salah satu matlamat utama yang ingin dicapai oleh

Perkhidmatan Awam dalam konteks hubungannya dengan
sektor swasta ialah untuk mengurangkan sebanyak mungkin
karenah birokrasi dan menjadikan pentadbiran awam lebih
transparent.” (ibid., 403)

151
Selain itu, kesan daripada pelaksanaan program dalam konsep
persyarikatan dan penswastaan, Perkhidmatan Awam telah terus
berusaha untuk meningkatkan kecekapan. Bagi mencapai matlamat ini,
beberapa usaha telah dijalankan selaras dengan program pengkorporatan
dan penswastaan itu sendiri (dilihat sebagai proses pembaharuan
pentadbiran) seperti:
(i) Pelaksanaan Pengurusan Kualiti dan Produktiviti;
(ii) Menggalakkan inovasi dalam perkhidmatan kaunter;
(iii) Menambahbaikkan sistem dan prosedur kerja, termasuk
penggunaan borang tindakan kerja yang boleh mengesan
pergerakan fail dengan mudah;
(iv) Menerapkan nilai-nilai murni dan etika kerja yang baik;
(v) Memperkemaskan pengurusan kewangan termasuk pelaksanaan
sistem perakaunan mikro;
(vi) Melaksanakan sistem inspektorat ke atas aktiviti-aktiviti
pembaharuan di dalam Perkhidmatan Awam; dan
(vii) Mengadakan morning prayers untuk menyelesaikan permohonan-
permohonan mengenai lesen dan permit. (Ahmad Sarji, 1994:
406-407)

Ringkasnya, kesan pelaksanaan pengkorporatan dan penswastaan dalam

pentadbiran dan sistem birokrasi awam di Malaysia sangat ketara. Bagi
melaksanakan perkara-perkara seperti yang disebutkan di atas, kakitangan
sektor awam telah diberikan latihan bagi menginstitusikan nilai-nilai
kualiti, produktiviti, inovasi, akauntabiliti dan disiplin di kalangan
penjawat awam serta usaha menerapkan budaya korporat di sekor awam.

SOALAN DALAM TEKS

1. Senaraikan empat suruhanjaya yang ditubuhkan

untuk memantau perkembangan dan kemajuan
penswastaan yang bertindak sebagai badan
kawalselia oleh pihak kerajaan.
2. Apakah tujuan badan kawalselia ditubuhkan?

Semak jawapan anda di akhir bab ini.

10.3 IMPAK KE ATAS PEKERJA

Seperti yang telah dibincangkan dalam sub topik di atas, pelaksanaan

program pengkorporatan dan penswastaan terhadap agensi-agensi
152
kerajaan turut memberikan kesan ke atas pekerja itu sendiri. Ini boleh
dilihat dari segi kecekapan dan produktiviti kakitangan itu sendiri
terutama yang terlibat dalam pemindahan ke agensi baru yang telah
dikorporatkan atau diswastakan. Kualiti perkhidmatan dan pengurusan
entiti yang diswastakan telah meningkat dengan ketara sebagaimana
digambarkan melalui petunjuk kecekapan dan produktiviti seperti
ditunjukkan dalam Jadual 10.1.

Jadual 10.1
Petunjuk Kecekapan dan Produktiviti Beberapa Entiti yang Diswastakan

Sebelum Selepas
Petunjuk Pengkorporatan/ Pengkorporatan/
Penswastaan Penswastaan
Telekom Malaysia Berhad (diswastakan pada
1990)
Pulangan Ke Atas Aset (peratus) 4.0 4.7
Hasil Setiap Pelanggan (RM) 1,227 1,755
Pengeluaran Setiap Pekerja (RM) 34,372 51,672
Talian Terus Setiap Pekerja 36 183
Respon Terhadap Aduan/Kerosakan (peratus) 80 100
Tenaga Nasional Berhad (diswastakan pada
1991)
Hasil Diperolehi (RM bilion) 3.3 14.3
Kos Seunit Output (sen/kWh) 16.6 19.4
Access kepada Pengguna (bilangan pusat
perkhidmatan) 100 166
Kos kepada Orang Awam Bagi Seunit Output
(sen/kWh) 18.0 23.5
Johor Port Berhad (diswastakan pada 1995)
Pulangan Ke Atas Aset (peratus) 6.6 7.9
Kos Operasi Setiap Tan – Freight Weight (RM) 8.3 6.7
Keuntungan Kasar Tahunan (RM juta) 29.1 83.4
Hasil Operasi Bagi Setiap Pekerja (RM) 110,000 339,374
Purata Pengendalian Kontena (TEUs) 128,556 659,181
Purata TEUs Setiap Kapal 110 280
Kadar Pengendalian Purata Setiap Kapal Setiap
Jam 28 56
Kadar Pengendalian Kren Setiap Jam (TEUs) 28 28
Penang Port Sdn. Bhd. (diswastakan pada
1994)
Pulangan Ke Atas Aset (peratus) 11.0 9.0
Kos Operasi Setiap Tan – Freight Weight (RM) 6.9 7.1
Keuntungan Kasar Tahunan (RM juta) 30.7 44.7
Hasil Operasi Bagi Setiap Pekerja (RM) 58,253 116,998
Purata Pengendalian Kontena (TEUs) 330,922 586,788
Purata TEUs Setiap Kapal 271 419
Kadar Pengendalian Purata Setiap Kapal Setiap
Jam 23.4 29.0
Kadar Pengendalian Kren Setiap Jam (TEUs) 21.5 26.0
Sumber: Rancangan Malaysia Ke-8. (2001). ms. 198.

153
Salah satu perkara yang menjadi matlamat utama yang ingin dicapai
dalam konteks hubungan sektor swasta dan awam ialah untuk
mengurangkan sebanyak mungkin karenah birokrasi dan menjadikan
pentadbiran awam lebih telus (transparent). Ini kerana banyak rungutan
daripada sektor swasta dan orang ramai tentang masalah berurusan
dengan agensi-agensi kerajaan. Oleh sebab itu, penjawat-penjawat awam
termasuk juga kakitangan entiti-entiti yang telah diswastakan
menunjukkan daya usaha, produktiviti, disiplin dan integriti yang tinggi.

Justeru itu, pihak kerajaan termasuk juga di agensi-agensi swasta

terutamanya telah diarahkan untuk menyediakan Piagam Pelanggan di
agensi masing-masing. Ini bagi memastikan perkhidmatan yang diberikan
sentiasa cekap dan berkesan serta memenuhi standard yang dikehendaki
oleh orang ramai. Melalui Piagam Pelanggan, setiap pelanggan akan
diberikan jaminan kualiti terhadap perkhidmatan yang disediakan
(Ahmad Sarji, 1994: 408).

Selain itu, apabila pekerja (kakitangan awam dan swasta) melaksanakan

tugas dan peranan masing-masing dengan penuh tanggungjawab, dengan
penuh ketepatan pada waktu dan juga memenuhi kehendak pelanggan,
maka tindakan atau perbuatan seperti ini pastinya akan menonjolkan imej
korporat yang positif kepada pelanggan. Ini kerana para pelanggan terdiri
daripada pelbagai jenis seperti orang ramai, pelabur, peniaga dan syarikat-
syarikat. Imej yang positif dan sikap yang murni di kalangan pekerja akan
menarik perhatian di kalangan syarikat-syarikat dan pelabur dan
seterusnya boleh meningkatkan perkembangan ekonomi negara (ibid.,
426).

Boleh dirumuskan bahawa mutu perkhidmatan di jabatan-jabatan

kerajaan termasuk juga entiti-entiti yang telah diswastakan jauh lebih baik
berbanding sebelumnya yang dapat dilihat kesan daripada pelaksanaan
pengkorporatan dan penswastaan. Oleh sebab itu, dalam konsep
pembaharuan pentadbiran di Malaysia khususnya melalui pendekatan
pengkorporatan dan penswastaan, pihak kerajaan sentiasa menyemai
nilai-nilai berikut di kalangan kakitangan awam khususnya bagi
memenuhi keperluan para pelanggan:
(i) Kemesraan – menunjukkan sifat ramah, bertimbang rasa dan
menghormati orang lain;
(ii) Kesopanan – mengamalkan ciri-ciri perlakuan baik, tertib dan
disenangi;
(iii) Berpengetahuan luas – mempunyai pengetahuan dalam bidang-
bidang berkaitan dengan kerja;
(iv) Suka menolong – kesediaan untuk membantu pelanggan
menyelesaikan masalah atau memenuhi keperluan mereka;

154
(v) Bertepatan masa – keupayaan mengambil tindakan-tindakan yang
bersesuaian dengan keperluan masa;
(vi) Kepantasan – segera dalam menyempurnakan sesuatu tugas atau
mengambil tindakan; dan
(vii) Ketelitian – memastikan kerja-kerja yang dilakukan tidak
mempunyai kesilapan dan hasilnya sentiasa tidak diragukan.
(Ahmad Sarji Abdul Hamid, 1994: 426-427)

SOALAN DALAM TEKS

3. Jelaskan konsep-konsep berikut yang berkaitan

dengan pelaksanaan penswastaan:
(a) Kecekapan.
(b) Keberkesanan.
(c) Produktiviti.

Semak jawapan anda di akhir bab ini.

10.4 IMPAK KE ATAS MASYARAKAT

Jika diteliti perbincangan-perbincangan di atas, wujudnya perubahan dari

segi sikap, nilai dan etika para pekerja (penjawat awam dan juga
kakitangan sektor swasta) yang secara tidak langsung memberikan
manfaat kepada masyarakat. Oleh sebab itu, pelaksanaan pengkorporatan
dan penswastaan banyak memberikan manfaat kepada orang awam. Ini
memandangkan rakyat dapat menikmati lebih awal kemudahan yang
disediakan melalui penswastaan berbanding jika projek itu dilaksanakan
oleh kerajaan.

Orang awam juga mendapat manfaat melalui penyediaan perkhidmatan

yang lebih cekap dan liputan perkhidmatan yang lebih luas. Dalam
laporan Rancangan Malaysia Kelapan (2001) menyatakan pengenalan
perkhidmatan rel seperti perkhidmatan komuter Keretapi Tanah Melayu
Berhad (KTMB), Sistem I Rel Transit Ringan (LRT-STAR), dan Sistem
II LRT (LRT-PUTRA) menyediakan sistem pengangkutan alternatif yang
lebih cepat dan cekap di Lembah Kelang. Perkhidmatan rel ini telah
mengurangkan masa perjalanan dan kesesakan lalu lintas di bandar. Bagi
meningkatkan bilangan penumpang, kemudahan park-and-ride dan laluan
pejalan kaki berbumbung juga disediakan.

155
Prestasi KTMB juga meningkat apabila sistem perkhidmatan rel ini
diperkenalkan. Bilangan penumpang perkhidmatan komuter KTMB
menunjukkan peningkatan semenjak operasi komersial pertama pada
Ogos 1995. Bilangan penumpang meningkat daripada 18,780 orang
sehari dalam tahun 1995 kepada 53,820 orang sehari dalam tahun 2000.
Manakala bagi penumpang LRT-STAR pula, penumpang meningkat
daripada 20,000 orang sehari pada tahun 1997 kepada purata 85,000
orang sehari pada akhir tahun 2000. Manakala bagi penumpang LRT-
PUTRA meningkat daripada purata 15,000 orang sehari pada tahun 1998
kepada hampir 120,000 orang sehari pada akhir tahun 2000. Ini
menunjukkan bahawa pengkorporatan dan penswastaan telah memberi
impak yang besar kepada rakyat kerana kualiti perkhidmatan yang mereka
terima (Rancangan Malaysia Kelapan, 2001: 199).

Selain perkhidmatan rel, pengkorporatan dan penswastaan juga

melibatkan banyak sektor seperti dalam pembinaan jalan raya.
Pembinaan lebuh raya bertol yang diswastakan telah mengubah corak
perjalanan pengguna jalan raya. Pengguna mendapat manfaat daripada
pengurangan masa perjalanan dan kos penyelenggaraan kenderaan yang
rendah. Misalnya, pembinaan Lebuhraya Shah Alam yang siap pada
November 1996 dan Lebuhraya Damansara Puchong (LDP) pada
Januari 1999 melengkapkan lingkaran perjalanan bagi Jalan Lingkaran
Tengah Dua (MMR2). Pembinaan lebuh raya ini membolehkan
pengguna jalan raya memilih jalan alternatif untuk perjalanan di kawasan
Lembah Kelang dan mengurangkan masa perjalanan. Contohnya, masa
perjalanan dari Petaling Jaya ke Ampang melalui DLP dan MMR2
mengambil masa hany 37 minit berbanding 55 minit sebelumnya
walaupun jarak perjalanan bertambah daripada 21 kilometer (km) kepada
35 km (ibid.,199).

10.5 KESIMPULAN

Dalam pelaksanaan pengkorporatan dan penswastaan, pastinya ada kesan

buruk, dan baiknya. Apa yang telah dibincangkan di atas memperlihatkan
kesan-kesan positif program-program ini yang telah dilaksanakan oleh
pihak kerajaan. Ini kerana Dasar Persyarikatan Malaysia dan Dasar
Penswastaan adalah dua dasar yang saling bergandingan yang menjadi
instrumen penting dalam pembangunan negara, khususnya dalam usaha
memulihkan pertumbuhan ekonomi. Sejak diperkenalkan pada tahun
1983, kedua-dua dasar ini terus diperkemas dan dipertingkatkan sejajar
dengan tuntutan semasa. Pemantapan pelaksanaan kedua-dua dasar ini
telah mempertingkatkan hubungan kerjasama yang lebih bermakna dan
mewujudkan perkongsian bestari antara sektor awam dan sektor swasta.
Ini mendorong kedua-dua sektor untuk sentiasa mencari amalan-amalan
terbaik dalam memainkan peranan masing-masing demi kepentingan
rakyat dan negara.
156
Bukan mudah untuk melaksanakan pengkorporatan dan penswastaan
terhadap perbadanan awam atau entiti kerajaan kerana ia melibatkan
banyak aspek seperti yang telah dibincangkan dalam Bab 9. Banyak
faktor yang perlu diambilkira dan dipertimbangkan dalam menjayakan
usaha-usaha ini. Ini kerana banyak pihak terutama di kalangan rakyat
bimbang akan kesan yang akan mereka tanggung daripada pelaksanaan
penswastaan. Antara perkara yang dibimbangi ialah kenaikan harga,
kebimbangan terhadap industri-industri strategik akan jatuh ke tangan
orang asing dengan mudah dan kerajaan mengabaikan tanggungjawab
sosialnya.

Walaupun apa bentuk kritikan dan tentangan yang wujud, namun

hakikatnya Malaysia telah melaksanakan penswastaan lebih dua dekad.
Dalam tempoh ini tentunya banyak cabaran, rintangan dan tomahan yang
terpaksa dihadapi. Namun, pihak kerajaan tetap percaya bahawa
pendekatan ini memberikan banyak manfaat keapda rakyat. Dari prospek
masa depan, program penswastaan dijangka akan terus menyumbang ke
arah pertumbuhan ekonomi Malaysia melalui peningkatan tahap
kecekapan dan keberkesanan terutama yang membabitkan soal
perkhidmatan dan penyediaan kemudahan kepada orang ramai.

SOALAN PENILAIAN KENDIRI

1. Apakah unsur penting dalam Pelan Induk Penswastaan?

2. Apakah tujuan diwujudkan Pelan Tindakan Penswastaan dan
persediaan awal yang perlu diambilkira?
3. Bagaimanakah strategi Perkhidmatan Awam untuk terus
menyumbang kepada usaha mempertingkatkan pelaksanaan
program penswastaan?

Semak jawapan anda di akhir modul kursus ini.

JAWAPAN SOALAN DALAM TEKS

1. Empat suruhanjaya yang ditubuhkan oleh pihak kerajaan sebagai

badan kawalselia dalam pelaksanaan program penswastaan seperti
Suruhanjaya Kawalselia Sektor Tenaga, Suruhanjaya Kawalselia
Sektor Pengangkutan (yang merangkumi rel dan jalan bertol),
Suruhanjaya Kawalselia Sektor Air dan Sanitasi, dan Suruhanjaya
Kawalselia Sektor Komunikasi dan Multimedia.

157
2. Tujuan badan kawalselia ditubuhkan untuk mengekalkan
standard dan melindungi kepentingan pengguna dari segi harga,
mewujudkan dan menentukan perkhidmatan yang diberikan
berkualiti serta memastikan pembangunan industri berkembang
dengan sihat.

3. Tiga konsep yang saling berkaitan dalam pelaksanaan

penswastaan seperti:
(a) Kecekapan – berkaitan dengan kos (cost-related) iaitu
penggunaan kos yang sedikit (least cost) untuk
mengeluarkan output semaksimum yang diingini.

(b) Keberkesanan – berorientasikan keputusan atau hasil

(result-oriented) iaitu satu tugas yang diberikan dengan
sejumlah input yang ada dan di dalam satu set masa
tertentu untuk disiapkan atau disediakan.

(c) Produktiviti – merujuk kepada pencapaian keputusan

akhir (end-result achievement) yang disasarkan atau yang
dirancangkan.

158