Tamsayılı Doğrusal

Programlama

GİRİŞ
 Tamsayılı Doğrusal Programlama

 Tamsayılı doğrusal programlama modelde kullanılan

değişkenlerin bir ya da daha fazlasının tam sayı
olduğu doğrusal programlama tekniğidir.

n
Z maks = ∑ c j x j
j =1
n

∑a
j =1
ij ≤ bi i=
1,..., m

xj ≥ 0 j=
1,..., n
ı=
x j : tam say j1,..., p (≤ n)
 Tamsayılı Programlama Çeşitleri
 Tüm Tamsayılı Programlama
Zmaks = 3X1 + 2X2
X1 + X2 ≤ 6
X1, X2 ≥ 0
X1, X2: tamsayı
 Karma Tamsayılı Programlama
Zmaks = 3X1 + X2
X1 + X2 ≤ 6
X1, X2 ≥ 0
X1: Tamsayı
 0 -1 Tamsayılı Programlama
Zmaks = X1 - X2
X1 + 2X2 ≤ 2
2X1 – X2 ≤ 1
X1, X2: 0 veya 1
 Tamsayılı Programlama Çözümleri

 Zenb = 3x1 + 4x2

-2x1 + 2x2 ≤ 5
2x1 + 2x2 ≤ 11
x1 ,x2 ≥ 0 ve tam sayı
 DP Gevşetmesi

 Bir tamsayılı programlama probleminin çözümünde problemin DP

problemi olarak ifade edilmesi önemli rol oynar. Bu durumda Xj’lerin
sürekli değerler alabileceği (0-1 ve tamsayı olmasını gerektirmeyen) bir
model olarak ifade edilir.
 Değişkenlerin tamsayı veya 0-1 olması kısıdı dikkate alınmadan elde
edilen DP “tamsayılı programlamanın doğrusal programlama
gevşetmesi” (LP relaxation) olarak adlandırılır.

Zmaks = 3X1 + 2X2 Zmaks = 3X1 + 2X2

X1 + X2 ≤ 6 X1 + X2 ≤ 6
X1, X2 ≥ 0 X1, X2 ≥ 0
X1, X2: tamsayı Gevşetmesi
 TAMSAYILI DOĞRUSAL PROGRAMLAMA PROBLEMLERİ

ÖRNEK 1: YÜKLEME PROBLEMİ

Bir gemiye Tablo 1’de gösterildiği gibi farklı ağırlıkta ve farklı parasal değerde mallar yüklenecektir.

Tablo 1. Malların Ağırlıkları ve Parasal Değerleri

Mal çeşitleri Mal Mal Bu yükleme için geminin maksimum kapasitesi

değerleri
1.000 (PB)
1 6
2 3
3 2
4 1
5 9
6 5
7 8
8 4
ağırlıkları 12 tondur.
(ton) a)Geminin kapasitesini aşmadan yüklenen
1 malların parasal değerlerini en büyükleyecek
şekilde geminin nasıl yükleneceğini belirleyen
2
tam sayılı programlama probleminin modelini
3 kurunuz
4 b) Verilen problemin her mal çeşidinin birer
tonluk birimler halinde ayrıştırılması
6 durumundaki modelini oluşturunuz.
5
3 OZAN, T. (1986), Applied Mathematical
Programming for Engineering and Production
9 Management, Prentice –Hall, U.S.A.,p.363.
 Sırt Çantası (Knapsack) problemi

 Her birinin ağırlığı wi ile verilen n adet parçayı

belli bir kapasitesi olan bir sırt çantasına,
maksimum kar getirecek şekilde yerleştirilmesi
problemidir.
 0-1 Değişkenleri ile Yazılabilen Mantıksal İlişkiler

 Değişkenlerden sadece biri “1” değerini alabilir, ikisi

birden “0” değerini alabilir, ancak ikisi birden “1”
değerini alamaz.
 Değişkenlerden sadece biri “1” değerini alır.
 Ya biri ya da her ikisi birden “1” değerini alabilir.
 Her iki değişken birden 1 değerini almalıdır.
 x2 değişkeni tek başına veya her iki değişken birden “1”
değerini alabilir. Ancak x1 tek başına “1” değerini alamaz.
 Değişkenlerin ikisi birden “1” değerini veya “0” değerini
alabilir. Ancak tek başlarına “1” veya “0” değerini
alamazlar.
 Yatırım Seçenekleri

 Dört ayrı yatırım seçeneğinin fiyatları ve getirilerinin bugünkü

değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Yatırım Fiyat Geri dönüş

A 5000 8000
B 7000 11000
C 4000 6000
D 3000 4000

• Toplam harcanabilir bütçe 14.000 TL olarak verilmiştir. Geri dönüş

oranını maksimize edecek doğrusal programlama modelini
kurunuz.
 Yatırım Seçenekleri

 En fazla iki adet fona yatırım yapılabilir.

 Eğer B fonuna yatırım yapılırsa, D fonuna da yatırım
yapılmalıdır.
 Eğer A fonuna yatırım yapılırsa, C fonuna yatırım
yapılamaz.
 A ve B fonlarından birine mutlaka yatırım
yapılmalıdır.
 Kümeleme Kısıtları

• Küme örtüleme: Her eleman mutlaka bir alt kümede yer

almalıdır.

Amaç kümeleme için kullanılan elemanların sayısını

minimum yapmaktır.
İtfaiye Yeri Belirleme
 Sabit Maliyetler

 Gas tekstil, aşağıda verilen kısıtlı kaynakları

kullanarak gömlek, şort ve pantolon üretmektedir.
Ayrıca her ürünü üretmek için kullanılan makinalar
kiralanmaktadır. Verilere bağlı olarak karı
maksimum yapacak DP problemini kurunuz.
Gömlek Şort Pantolon Kapasite
İşgücü 3 2 6 150
Kumaş 4 3 4 160
Makina kirası 200 150 100
Birim maliyet 6 4 8
Satış fiyatı 12 8 15
 Ek kısıtlar

 a) Firma haftada en fazla 2 çeşit ürün üretmek

istemektedir.
 b) Firma gömlekleri tek çeşit olarak satabilmekle
beraber pantolonun tek başına satılmadığı
bilinmektedir. En az 4 gömlek (X1) üretmeden
pantolon (X3) üretmek istememektedir.
 SABİT ÖDEMELER PROBLEMİ

Bir ürün 4 farklı makinede üretilmektedir. Her bir makine için gerekli hazırlık
maliyeti, dönem kapasitesi, birim üretim maliyeti aşağıdaki tabloda verildiği
gibidir.

Makine Hazırlık Maliyeti Birim üretim maliyeti Kapasite (birim ürün)

(pb/birim)
1 500 10 900
2 460 12 1000
3 400 8 600
4 350 14 800

Ürün A’dan dönem başına en az 2000 birim üretilmek istenmektedir. Toplam

maliyeti en küçükleyen T.D.P. Modelini oluşturunuz.
 ÖRNEK 5: Lockbock Problemi

X şirketine dört farklı bölgedeki (B1,B2,B3,B4) müşterileri tarafından yapılan günlük ödemelerin ortalama değeri,
sırasıyla 70 000, 50 000, 60 000 ve 40 000 pb’dir. Şirket bu gelirlerini %20 yıllık faizle değerlendirdiğinden
ödemelerin mümkün olduğunca kısa sürede kendilerine ulaştırılmasını istemekte ve bu amaçla farklı şehirlerde
müşterilerin ödemelerini yapacağı birimler oluşturmayı düşünmektedir. Yapılan araştırmalar sonucunda
birimlerin oluşturulabileceği dört şehir (Ş1, Ş2, Ş3, Ş4) incelenmekte ve bölgelere bağlı olarak müşterilerin
ödeme yaptığı andan bu ödemelerin yatırıma dönüştürülebileceği ana kadar geçen süre (gün olarak) aşağıdaki
gibi belirlenmektedir:
Şehir 1 Şehir 2 Şehir 3 Şehir 4

Bölge 1 2 6 8 8
Bölge 2 6 2 5 5
Bölge 3 8 5 2 5
Bölge 4 8 5 5 2

Her bir şehirde oluşturulacak birimlerin yıllık ortalama maliyetinin 50 000 pb olacağı belirlenmiştir. Diğer
yandan, şirket her bölgedeki tüm müşterilerin tek bir birime ödeme yapmasını istemektedir. Örneğin, Bölge
3’teki tüm müşteriler bu dört şehirdeki birimlerden sadece birine ödeme yapabilmektedir. Her birime
yapılacak ödemelerin tutarıyla ilgili bir kısıtlama bulunmamaktadır.
Verilen bilgilerden yararlanarak şirketin toplam maliyetini en küçükleyen tamsayılı doğrusal programlama
modelini oluşturunuz.

W.L. Winston Operations Research, Applications and Algorithms, Third Edition, Duxbury Press, Belmont,
California 1994, pp.473.
 ÖRNEK 6: GÖZETİM PROBLEMİ

Bir anakent belediyesi yangın istasyonları kurmak amacıyla şehri 6 bölgeye ayırmakta ve
yangın istasyonlarını nereye kuracağını belirlemek istemektedir. Her bir bölgenin 15 dakikalık
ulaşım mesafesi içinde en az bir yangın istasyonu bulunmasını sağlayacak şekilde minimum
sayıda yangın istasyonu kurulması düşünülmektedir. Bölgeler arasındaki ulaşım süreleri
Tablo 6’da verilmektedir:
Varış Noktaları

B1 B2 B3 B4 B5 B6

Kalkış B1 0 10 20 30 30 20
Noktaları
B2 10 0 25 35 20 10
B3 20 25 0 15 30 20
B4 30 35 15 0 15 25
B5 30 20 30 15 0 14
B6 20 10 20 25 14 0

Bu verilere bağlı olarak, kaç tane yangın istasyonu kurulması gerektiğini ve bu istasyonların hangi bölgelerde
bulunacağını gösterecek tamsayılı programlama modelini kurunuz.

W.L. Winston, Operations Research, Applications and Algorithms, Third Edition, Duxbury Press, Belmont,
California 1994, pp.476.
 ÖRNEK 7: GÖZETİM PROBLEMİ

İlaç dağıtımı yapmakta olan bir şirket Z şehrinde de faaliyetini sürdürmek istemekte ve bu şehirde depo
açabileceği 6 bölgeyi değerlendirmektedir. Şirket politikası gereği müşterilerden gelen siparişleri 1 saat
içinde teslim etmeyi amaçlamaktadır. Yapılan araştırmalar sonucunda, pazar dokuz bölüme ayrılmakta ve
bu bölümlerin her birine belirtilen süre içinde ulaşılabilecek bölgeler aşağıdaki tabloda olduğu gibi
belirlenmektedir. Tabloda ayrıca her bölgedeki depo açma maliyetleri yer almaktadır.

Pazar Bölümleri Maliyetler(pb)

A B C D E F G E F

Bölgeler 1 1 1 1 1 1 20 000

2 1 1 1 17 000

3 1 1 1 1 18000

4 1 1 1 1 14 000

5 1 1 1 12 000

6 1 1 1 15 000

Şirketin politikasını göz önünde bulundurarak toplam maliyetleri en küçükleyecek şekilde, firmanın hangi
bölgelerde depo açması gerektiğini gösteren tamsayılı programlama probleminin modelini kurunuz.
 ÖRNEK 8. SABİT ÖDEMELER PROBLEMİ

Elektronik parçalar üreten bir firmanın ürünleri arasına katabileceği üç yeni parça bulunmaktadır. Parça tiplerine
göre bir adet üründen elde edilen kar ve bir adet ürün için gerekli olan direkt işgücü miktarı, saat olarak,
aşağıda verildiği gibidir:
Parçalar Kar İşgücü gereksinimi
(pb) (saat)
1 150 5
2 120 4
3 200 7

Firmada üretimle ilgili sabit maliyetler işgücü miktarına bağlı olarak belirlenmektedir. Üretim sürecinde
direkt işgücü gereksiniminin bir fonksiyonu olarak sabit maliyetlerin aşağıdaki gibi olacağı
hesaplanmaktadır:
Sabit maliyetler Direkt İşgücü Gereksinimi
(pb) (saat)
200 000 30 000’ekadar
300 000 30 000- 50 000
400 000 50 000-100 000

Verilen bilgilerden yararlanarak şirketin toplam karını büyükleyen tamsayılı doğrusal programlama modelini
kurunuz.
L J. Moore, S. M. Lee and B. W. Taylor Management Science, 4thEdition, Allyn and Bacon, USA, 1993,
pp710.