Ο ΙΑΚΩΒΙΑΝΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ (JACOBIAN MATRIX)

Εισαγωγικές Έννοιες

Έστω ένα σύνολο με m  συναρτήσεις και n  μεταβλητές:

y1  g 1 ( x1 , , xn )
y2  g 2 ( x1 , , xn )

ym  g m ( x1 , , xn )

όπου  n
το κοινό πεδίο ορισμού των συναρτήσεων.

Το σύνολο των συναρτήσεων με την βοήθεια της γραμμικής άλγεβρας γράφεται

συνοπτικά: y  g(x) ,

 y1   g 1 ( x1 , , xn ) 
y   2 
 2  g ( x1 , , xn ) 
όπου y  , g ( x)  , x  ( x1 , , xn ) .
   
   m 
 ym   g ( x1 , , xn ) 

Αν υποτεθεί ότι όλες οι m  συναρτήσεις έχουν συνεχείς μερικές παραγώγους

τουλάχιστον πρώτης τάξης τότε μπορεί να δημιουργηθεί ο Ιακωβιανός πίνακας του
συστήματος των m  συναρτήσεων.

Ο Ιακωβιανός πίνακας, J(x) , είναι ένας πίνακας διαστάσεων (m  n) που έχει ως

στοιχεία του όλες τις πρώτες μερικές παραγώγους των συναρτήσεων. Διαφορετικά
μπορεί να ειπωθεί ότι ο Ιακωβιανός πίνακας είναι ο πίνακας που δημιουργείται από
τα (ανάστροφα) διανύσματα βαθμίδας των συναρτήσεων του συστήματος:

 
  g (x)    g g 1 
1 1

  x1 xn   g11 g 1n 

  g 2 (x)       
J(x)    
( mn ) 
   g m g m   g1 g nm 
m

 
 g m (x)    x1 xn 
 

1
Παραδείγματα

1. Να βρεθεί ο Ιακωβιανός πίνακας του συστήματος των συναρτήσεων:

1
g1 ( x1 , x2 )  x1  x23  x13 x22 , g 2 ( x1 , x2 )  3x12  2 x22  12
2

Απάντηση

Υπολογίζεται το διάνυσμα βαθμίδα κάθε συνάρτησης.

 3   g12 ( x1 , x2 )   6 x1 
 g11 ( x1 , x2 )   1  x12 x22 
g ( x1 , x2 )   1
1
  2 ,  g 2
( x , x )   2  .
 g 2 ( x1 , x2 )   3 x 2  x3 x 
1 2
 g 2 ( x1 , x2 )   4 x2 
 2 1 2

Ο Ιακωβιανός πίνακας του συστήματος είναι:

 3 
 g11 ( x1 , x2 ) g 12 ( x1 , x2 )  1  x12 x22 3x22  x13 x2 
J(x)   2  2 .
 g1 ( x1 , x2 ) g 2 ( x1 , x2 )   6 x 
2
(22)
 1 4 x2 

2. Να υπολογιστεί ο Ιακωβιανός πίνακας των συναρτήσεων:

g1 ( x1 , x2 , x3 , x4 )  ( x1  x2 )2  x3  x43 , g 2 ( x1 , x2 , x3 , x4 )  3x12 x3  x2 x4 .

Απάντηση

Βρίσκεται το διάνυσμα βαθμίδα κάθε συνάρτησης.

 g11 ( x1 , x2 , x3 , x4 )   2( x1  x2 ) 
 1   
 g 2 ( x1 , x2 , x3 , x4 )   2( x1  x2 ) 
g ( x1 , x2 , x3 , x4 )  1
1
 ,
 g3 ( x1 , x2 , x3 , x4 )   1 
 1   
 g 4 ( x1 , x2 , x3 , x4 )   3x4
2


 g12 ( x1 , x2 , x3 , x4 )   6 x1 x3 
 2   
 g 2 ( x1 , x2 , x3 , x4 )    x4 
g ( x1 , x2 , x3 , x4 )  2
2
 .
 g3 ( x1 , x2 , x3 , x4 )   3x12 
 2   
 g 4 ( x1 , x2 , x3 , x4 )    x2 

Επομένως ο Ιακωβιανός πίνακας των συναρτήσεων είναι:

 g 1 ( x , x , x , x ) g 12 ( x1 , x2 , x3 , x4 ) g 31 ( x1 , x2 , x3 , x4 ) g 41 ( x1 , x2 , x3 , x4 ) 
J(x)   12 1 2 3 4 2 2 2 
(24)  1 1 2 3 4
g ( x , x , x , x ) g 2 ( x1 , x2 , x3 , x4 ) g 3 ( x1 , x 2 , x3 , x 4 ) g 4 ( x1 , x 2 , x3 , x 4 
)

2
  2( x  x ) 2( x1  x2 ) 1 3x42 
 1 2 .
 6 x1 x3  x4 3x12  x2 

3. Να υπολογιστεί ο Ιακωβιανός πίνακας των συναρτήσεων:

g1 ( x1 , x2 , x3 )  6 x1  2 x2  3x3 , g 2 ( x1 , x2 , x3 )  x1  8x2  x3 , g 3 ( x1 , x2 , x3 )   x1  9 x3 ,
g 4 ( x1 , x2 , x3 )  5x1  x2  7 , g 5 ( x1 , x2 , x3 )  7 x2  4 x3  8 .

Απάντηση

Ο Ιακωβιανός πίνακας του συστήματος είναι:

 g11 ( x1 , x2 , x3 ) g 12 ( x1 , x2 , x3 ) g31 ( x1 , x2 , x3 )   6 2 3 
 2   
 g1 ( x1 , x2 , x3 ) g 2 ( x1 , x2 , x3 ) g 3 ( x1 , x2 , x3 )   1 8 1
2 2

J(x)   g13 ( x1 , x2 , x3 ) g 23 ( x1 , x2 , x3 ) g33 ( x1 , x2 , x3 )    1 0 9  .

(53)  4 4 4   
 g1 ( x1 , x2 , x3 ) g 2 ( x1 , x2 , x3 ) g 3 ( x1 , x2 , x3 )   5 1 0 
 g 5 ( x , x , x ) g 5 ( x , x , x ) g 5 ( x , x , x )   0 7 4 
 1 1 2 3 2 1 2 3 3 1 2 3 

ΕΦΑΡΜΟΓH ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΙΑΝΟΥ ΠΙΝΑΚΑ

Συναρτησιακή Εξάρτηση (ή σχέση) (Functional Dependence)

Έστω το σύνολο m συναρτήσεων (γραμμικών ή/και μη-γραμμικών) με n

μεταβλητές (όπου m  n ):

g 1 ( x1 , , xn )
2
g ( x1 , , xn )

g m ( x1 , , xn )

με κοινό πεδίο ορισμού  n

.

3
Θεώρημα: Αν ο Ιακωβιανός πίνακας (Jacobian matrix) είναι ιδιάζων, δηλαδή, ισχύει
J(x)  0 , x  , τότε οι συναρτήσεις είναι εξαρτημένες (δηλαδή υπάρχει γραμμική
ή μη-γραμμική εξάρτηση μεταξύ τους).

Παραδείγματα

1. Να ελέγξετε αν είναι εξαρτημένες οι συναρτήσεις:

g1 ( x1 , x2 )  5x1  3x2 , g 2 ( x1 , x2 )  25x12  30 x1 x2  9 x22

Απάντηση

Υπολογίζεται ο Ιακωβιανός πίνακας των συναρτήσεων

 g1 g 21   5 3 
J( x1 , x2 )   12 2

 g1 g 2  50 x1  30 x2 30 x1  18 x2 

Η ορίζουσα του πίνακα είναι:

J( x1 , x2 )  150 x1  90 x2  150 x1  90 x2  0 , x 

Επομένως οι συναρτήσεις είναι εξαρτημένες.

Συγκεκριμένα η (μη-γραμμική) σχέση τους είναι:

g 2 ( x1 , x2 )   g1 ( x1 , x2 )  , αφού  g1    5x1  3x2   25x12  9 x22  30 x1 x2  g 2

2 2 2

2. Να ελέγξετε αν είναι εξαρτημένες οι συναρτήσεις:

g1 ( x1 , x2 )  6 x1  4 x2 , g 2 ( x1 , x2 )  7 x1  9 x2

Απάντηση

Υπολογίζεται ο Ιακωβιανός πίνακας των συναρτήσεων

6 4
J( x1 , x2 )   
7 9 

Βρίσκεται η ορίζουσα του πίνακα:

J( x1 , x2 )  54  28  26  0 , x 

Επομένως οι συναρτήσεις είναι ανεξάρτητες.

4
3. Να ελέγξετε αν είναι εξαρτημένες οι συναρτήσεις:

g1 ( x1 , x2 )  x12  3x2  5 , g 2 ( x1 , x2 )  x14  6 x12 x2  9 x22

Απάντηση

Ο Ιακωβιανός πίνακας των συναρτήσεων είναι:

 2x 3 
J( x1 , x2 )   3 1
 4 x1  12 x1 x2 6 x  18 x2 
2
1

Η ορίζουσα του Ιακωβιανού πίνακα είναι:

J( x1 , x2 )  2 x1 (6 x12  18 x2 )  3(4 x13  12 x1 x2 )  0 , x 

Επομένως οι συναρτήσεις είναι εξαρτημένες.

Συγκεκριμένα η (μη-γραμμική) σχέση τους είναι:

g 2 ( x1 , x2 )   g1 ( x1 , x2 )  5 .
2

4. Να ελέγξετε αν είναι εξαρτημένες οι συναρτήσεις:

g1 ( x1 , x2 , x3 )  x1  x2  x3 , g 2 ( x1 , x2 , x3 )  x1  x2  x3 ,
g 3 ( x1 , x2 , x3 )  x12  x22  x32  2 x2 x3

Απάντηση

Ο Ιακωβιανός πίνακας των συναρτήσεων είναι:

 1 1 1 

J( x1 , x2 , x3 )   1 1 1 

 2 x1 2 x2  2 x3 2 x3  2 x2 

Η ορίζουσα του Ιακωβιανού πίνακα είναι:

J( x1 , x2 , x3 )  2 x3  2 x2  2 x1  2 x2  2 x3   2 x3  2 x2  2 x2  2 x3  2 x1   0 , x 

Επομένως οι συναρτήσεις είναι εξαρτημένες.