UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET
ODSJEK: HISTORIJA

Ratni zločini genocida u Doboju (1992-1995)

Predmet: Historija genocida

Mentor: Dr. sc. Sead Selimović, van.prof.
Student: Eldar Haračić
Indeks br. 8-22/16

Tuzla, mart 2020. Godine

 SADRŽAJ

SAŽETAK.............................................................................................1

UVOD.................................................................................................2

I.PROMJENE U ETNIČKOJ I VJERSKOJ STRUKTURI................................3

II.RATNI ZLOČINI GENOCIDA U DOBOJU 1992-1995.............................6
III.PRESUDE ZA RATNE ZLOČINE GENOCIDA U DOBOJU (1992-1995)....9
IV.POVRATAK...................................................................................11

V.ZAKLJUČAK....................................................................................13

IZVORI I LITERATURA........................................................................14
 SAŽETAK

Ratni zločin genocida u Doboju od 1992-1995 godine donio je promjene u etničkoj i

vjerskoj strukturi te opštine. Veliki broj Bošnjaka/ muslimana je ubijen, protjeran, zarobljen i
zlostavljan, dok je veliki broj Bošnjakinja silovan u brojnim sabirnim logorima. Sa jasno
utvđrenim i definisanim planom JNA, vojska republike srpske i paravojne srpske formacije su od
1992-1995 godine sprovodile ranije isplanirani genocid nad Bošnjacima. Opština Doboj i
njegova okolina dio su tog plana, čiji je kranji cilj potpuno istrebljenje muslimana sa tog
prostora. U Opštini Doboj taj je plan u značajnoj mjeri sprovođen kroz organizovanje
koncentracionih logora, na čelu sa velikosrpskim ideolozima i komadantima srpskih vojnih
struktura. Nakon potpisivanja Daytonskog mirovnog sporazuma, na scenu je stupio proces
presuđivanja ratnim zločincima za genocid i etničko čišćenje na području Bosne i Hercegovine.
Međunarodni sud u Hagu, nije dovoljno procesuirao one ratne zločine počinjene na području
opštine Doboja i okoline, pa su domaći sudovi morali izvršavati tu obavezu. Povratak Bošnjaka
na svoja ognjišta nakon rata tekao je veoma sporo i u opštini Doboj još uvvijek nije sproveden.
 UVOD

Ovaj rad na temu: Ratni zločini genocida u Doboju (1992-1995), bavi se istraživanjem
ratnih zločina genocida koje su počinili JNA (Jugoslovenska Narodna Armija) i VRS (Vojska
republike srpske) i srpske paravojne formacije na području Doboja i njegove okoline. U radu se
tvrdi da su ratni zločini genocida na području Doboja i okoline izvršeni kordiniranim akcijama
vojnih i paravojnih formacija sa jasnim namjerama i ciljevima, koji su prije svega
podrazumjevali ubijanje, zarobljavnaje, silovanje i protjerivanje Bošnjaka sa područja Dobojske
kotline ( u daljem tekstu: genocid i etničko čišćenje).

Da bismo pokazali opravdanost ove teze. Najprije ćemo u prvom dijelu ovog rada
pojasniti promjene u etničkoj i vjerskoj strukturi stanovništva na području Doboja prije 1992
godine, zatim promjene tokom rata protiv Bosne i Hercegovine i nakon potpisivanja mirovnog
Daytonskog sporazuma, odnosno 1995 godine. U drugom dijelu rada pojasnit ćemo ratne zločine
genocida na području Doboja 1992-1995 godine, dok ćemo se u trećem dijelu rada fokusirati na
presude međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (Haški sud). Kroz četvrti dio rada
predstavit ćemo povratak stanovništva na područje Doboja, nakon izvršenog genocida i etničkog
čišćenja nad njim.
 I. PROMJENE U ETNIČKOJ I VJERSKOJ STRUKTURI

Prema popisu stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991 godine. Ukupno je u Bosni i

Hercegovini živjelo 4,377.033 stanovnika na površini od 51.197 km². U Opštini Doboj, a samim
tim i prigradskim i ruralnim predjelima te opštine (Bosna i Hercegovina) 1991 godine živjelo je
ukupno 102549 stanovnik1. U opštini Doboj 1991 godine stanovništvo se prema izjašnjavanju o
nacionalnoj pripadnosti po naseljenim mjestima izjasnilo:
- 41164 Muslimana. Od tog broja, navjeći dio muslimanskog stanovništva imala je
opština Doboj – 11154 stanovnik.
- 39820 Srba. Od tog broja, navjeći dio srpskog stanovništva imala je opština Doboj-
8011 stanovnik
- 13264 Hrvata. Od tog broja, najveći dio hrvatskog stanovništva imala je opština
Doboj- 2714 stanovnik.
- 5765 Jugoslovena.
- 2536 Ostalih.
Osim toga niz prigradskih i ruralnih predjela opštine Doboj 1991 godine brojao je veliki
broj muslimanskog stanovništva. Tako u relevantnim podacima pronalazimo prigradska i ruralna
mjesta te opštine koja broje:
- Bukovica mala – 287 muslimana.
- Čivije Bukovačke – 767 muslimana.
- Ševarlije – 1739 muslimana.
- Miljikovac- 1191 muslimana.2
Važno je još napomenuti i to da je 1991 godine na području opštine Doboj 35332 stanovnika
govorilo i smatralo svojim maternjim jezikom Bosanski jezik, a 40158 stanovnika ispoljavalo
islamsku vjeroispovjest. Dok je 38359 stanovnika ispoljavalu pravoslavnu vjeroispovjest, a
13659 stanovnika katoličku vjeroispovjest, broj ateista 6121, dok se 4636 nije izjašnjavalo3.

1
Federalni zavod za statistiku Bosne i Hercegovine (Federacija Bosne i Hercegovine): Dokument – Stanovništvo
prema broju stanovnika po opštinama od 15.05.1992.
2
Državni zavod za statistiku Republike Bosne i Hercegovine: Popis stanovništva, domaćinstava, stanova i
poljoprivrednih gazdinstava 1991 godine. Nacionalni sastav stanovništva- Rezultati za republiku po opštinama i
naseljenim mjestima (Opština Doboj), Sarajevo, 1993 , str. 37-38.
3
Zavod za statistiku Bosne i Hercegovine: Etnička obilježja stanovništva, Sarajevo 1993, str 26.
 Pad Berlinskog zida 1989 godine, označio je jednu od prekretnica u historiji
svjetskih/globalnih društveno-političkih kretanja, a samim time i promjenu na tlu Evropskog
kontinenta.4 U toku procesa pada komunizma krajem 80-tih i prvih godina 90-tih XX stoljeća,
dolazilo je istovremeno i do raspada/ disolucija onih država na čijem čelu su se nalazile
komunističke vlasti.5 U tom procesu došlo je i do disolucije Socijalističke Federativne Republike
Jugoslavije (SFRJ), a Socijalističke Republike, koje su činile SFRJ su krenule 90- tih godina
putem samostalnosti i nezavisnosti.6

Puno pravo na to imala je i Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina, koja je nakon

Slovenije i Hrvatske odlučila krenuti putem nezavisnosti i samostalnosti od SFRJ. Tako je na
osnovu člana 152. Ustava Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine i amandmana LXXI,
tačka 5. Alineja 9 na ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine,a u vezi sa članom 3 i
26. Zakona o referendumu skupština SR Bosne i Hercegovine , na zajedničkoj sjednici vijeća
održanoj 24 i 25. Januara 1992 godine, donijela odluku o raspisivanju republičkog referenduma
za utvrđivanje statusa Bosne i Hercegovine. Prema odluci referendum će se održati 29. Februara
i 1. Marta 1992 godine, a referendumsko pitanje glasilo je: JESTE LI ZA SUVERENU I
NEZAVISNU BOSNU I HERCEGOVINU DRŽAVU RAVNOPRAVNIH GRAĐANA, NARODA
BOSNE I HERCEGOVINE- MUSLIMANA, SRBA, HRVATA I PRIPADNIKA DRUGIH
NARODA KOJI U NJOJ ŽIVE: ZA I PROTIV. 7 Rezultati referenduma bili su: Pravo glasa imalo
je 3.258.847 građana, od tog broja izašlo je 2.067.969. (64,14%) građana, ZA je glasalo 99,4 %
građana, a PROTIV 0,29 %, nevažećih listića bilo je 0,25 %.8

Ubrzo nakon referenduma uslijedilo je međunarodno priznanje nezavisnosti Bosne i

Hercegovine, ali istovremeno bio je i povod za pokretanje dugo pripremanih planova za njenu
podjelu i uništenje najbrojijeg njenog naroda. Odmah nakon čina priznanja, poletjele su granate
na Sarajevo, a velikosrpski ideolozi i njihovi izvršioci tih dana pokrenuli su vojnu mašineriju zla
širom Bosne i Hercegovine, ostavljajući iza sebe pustoš, ratne zločine i genocid.9
4
Jery Holzer: Komunizam u Evropi- povijest pokreta i sustava vlasti, Zagreb 2002.
5
Volter Laker: Istorija Evrope 1945-1992, Beograd 1999.
6
Dejan Jović: Razlozi za raspad Socijalističke Jugoslavije: kritička analiza postojećih interpretacija, Beograd 2001.
7
Službeni list SR Bosne i Hercegovine, broj II, str. 146, Sarajevo 26.01.1992.
8
Službeni list SR Bosne i Hercegovine, broj VII, Sarajevo 27.03.1992.
9
Omer Hamzić, Neka razmišljanja povodom 25 godina od održavanja referenduma i početka rata za nezavisnu i
suverenu Bosnu i Hercegovinu. Gračanički glasnik, časopis za kulturnu historiju, broj 43, godina XXII, maj 2017, str.
 U toku rata protiv Bosne i Hercegovine od strane velikosprske agresije, predvođene prije
svega Jugoslovenskom Narodnom Armijom i Vojskom republike srpske i srpskim paravojnim
formacijama u Bosni i Hercegovini dolazilo je do niza ratnih zločina nad muslimanskim
stanovništvom, dakle nad Bošnjacima. Brojna su mjesta gradovi i opštine gdje su vršeni ratni
zločini nad Bošnjacima: Srebrenica, Prijedor, Bijeljina, Zvornik, Višegrad, Foča, Doboj,
Sarajevo, Tuzla, Brčko, Olovo, Bihać, Velika Kladuša, Banja Luka, Mostar... su samo neka od
mjesta.10 Prema tome sa punim pravom možemo kazati da su ratni zločini izvođeni od
velikospskih snaga imali elemente, ciljeve i namjere genocida i etničkog čišćenja prema
Bošnjacima, kojeg su nastojali sistematski i metodama genocida eliminirati sa čitavog prostora
Bosne i Hercegovine. Što nam potvrđuje i dokazuje niz: dokumenata (vojnih i političkih), ostaci
posmrtnih ostataka, fotorgafija, svjedočanstava itd. U toku vršenja ratnih zločina genocida od
perioda 1992-1995 godine u Bosni i Hercegovini, veliki broj opština bio je na udaru velikosrpske
agresije.
Opština Doboj je tokom rata protiv Bosne i Hercegovine od 1992-1995 godine također
bila na udaru velikosrpske agresije. Vojne formacije Jugoslovenske Narodne Armije, Vojske
republike srpske i srpskih paravojnih formacija (Martićevci- pripadnici Martićeve jedinice i Beli
orlovi), a predvođeni prvenstveno političkom garniturom rukovodilaca Srpske Demokratske
Stranke (SDS) su počinili niz ratnih zločina genocida i etničkog čišćenja nad Bošnjacima 11 S
obzirom na činjenicu da je nad Bošnjacima Doboja tri godine (od 1992-1995 godine) vršen ratni
zločin genocida, neminovne su posljedice u promjeni etničke i vjerske strukture stanovništva
opštine Doboj i njenih prigradskih i ruralnih područja. Istina je da je do promjena došlo. One su
uzrokovane metodama genocida koje podrazumjevaju: Ubijanje pripadnika grupe (određenog
naroda), uzrokovanje teških tjelesnih i metalnih povreda pripadnicima (određene grupe),
namjerno podvrgavanje grupe životnim uslovima, koji prouzrokuju potpuno ili djelomično
uništenje, uspostavljanje mjera sa namjerom sprječavanja rađanja u okviru grupe, prinudno

5-12.
10
Smail Čekić: Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu- planirnaje, priprema i izvođenje. Sarajevo 2004.
11
Federal High Court of Germany: Translate od press release into English, federal high Court makes basic ruling on
genocide, Izvor: Prevent Genocide International, Washingthon (USA), 30.4.1999.
isljevanje određene grupe i prinudno premještanje djece iz jedne grupe u drugu, prema članu II
konvencije o sprječavanju i kažnjavanju genocida iz 1948 godine.12

II. RATNI ZLOČINI GENOCIDA U DOBOJU 1992-1995.

Jugoslovenska narodna armija i vojska republike srpske i srpske paravojne formacije su

1992 godine započele kordiniranu akciju etničkog čišćenja Doboja i okoline. U toku vojnih
akcija na udaru srpskih vojnih snaga bili su prije svega Bošnjaci nad kojima su vršeni ratni
zločini genocida, ali i jedan dio hrvatskog dijela stanovništva. Međutim viševjekovna
egzistencija Bošnjaka na tlu Doboja, vjere islama, vjerskih objekata, kulture, običaja i tradicije
su od 1992 godine uništavani silom. Teški ratni zločini poput masovnih ubistava, pljačkanja,
silovanja, odvođenja u koncentracioni / sabirni logor sa nehumanim uslovima i brojni drugi su
vršeni sistematski i svakodnevno. Doboj kao izuzetno važana i značajna geostrateška odrednica u
planovima srpskih vojnih krugova morala je prema istim biti kontrolisana svim vojnim
sredstvima. Razlog pronalazimo u činjenici da je tokom ratnih djestava, Doboj povezivao
zapadne i istočne dijelove Bosne i Hercegovine, a i njegov drumski značaj preovladavao je u
vojnom pogledu. Doboj je bio drugo najveće čvorište željezničkih pruga u cijeloj bivšoj SFRJ.
03.maja.1992 godine. Srpske vojne formacije zauzele su četvrti Doboja sa pretežno većinskim
Bošnjačkim stanovništvom. Četvrti su najprije napadnute topništvom, dok su mladi Bošnjaci i
inteligencija nepravomoćno uhapšeni. U mjesecu aprilu iste godine srpske vojne formacije
zauzimaju ruralni predjeo opštine Doboj- selo Bukovicu Malu, gdje je po popisu stanovništva iz
1991 godine živjelo 287 muslimana / Bošnjaka. Nakon zauzimanja Bukovice Male srpske vojne
formacije zabranile su stanovništvu iseljavanje. Te su danonoćne, patrole srpskih vojnih
formacija, svakodnevno marširale drumomovima tog mjesta, hapseći sve one koji se ne bi
pridržavali mjera. Do mjeseca jula 1992 godine Bošnjaci su trpjeli svakodnevni teror, a već istog
mjeseca, stanovništvo se suočilo sa pljačkanjem i oduzimanjem novca i vrijedne imovine (zlato,
kućanski aparati, namještaj...) , da bi zatim krenula i vojna akcija, hapšenja i slanja u sabirne
logore, gdje su odvođeni na prislian rad i gdje su mučki zlostavljani. 04. Maja.1992 godine

12
Prevent Genocide International: Pravna definicija genocida – Član II i član III konvencije o sprječavanju i
kažnjavanju genocida. Označavaju djela i namjere da se potpuno ili djelomično uništi nacionalna, etnička, rasna i
vjerska skupina grupa. Izraz genocid prvi put je upotrjebio jevrejski advokat Rafael Lemkin1943 na osnovu grčke
riječi genos- rasa i latinske riječi cide- ubiti. Ujedinjene nacije po Međunarodnom zakonu iz 1951 godine , genocid
smatraju zločinom. Nizozemska, Hag 1999 godine.
srpske vojne formacije u ime velikosrpske agresije i ideologije zauzimaju mjesto Bukovačke
Čivije. Već nakon zauzimanja vršeni su masovni ratni zločini genocida nad Bošnjačkim
stanovništvom tog mjesta. Mnogi muškarci mlađi i stariji izvođeni su iz sopstvenih kuća i
pretučeni i odvedeni u sabirne logore. Važno je napomenuti i istaći da je po prvi put na području
opštine Doboja i njegove okoline srušen vjerski objekat. Tokom vojne akcije zauzimanja
Bukovačke Čivije, srušena je džamija. Na osnovu toga možemo kazati da su se već 1992 godine
mogli nagovjestiti elementi genocida i plana kojim bi se izvršilo njegovo sprovođenje. Također
na području Bukovačkih Čivija prema popisu stanovništva iz 1991 godine živjelo je 767
muslimana/ Bošnjaka. Veliki udar od strane Jugoslovenske Narodne Armije (JNA) i paravojnih
formacija doživjelo je selo Grapska, koje je napadnuto tenkovima, raketama zemlja-zrak i
minobacačima. Povod za primjenu teškog naoružanja i nasilja nad muslimanima, vojni krugovi
su pronalazili u činjenici da Bošnjaci nisu htjeli predati svoje oružje. Tokom tih napada,
porušene su mnoge kuće, jedan broj Bošnjaka je i stradao u tim napadima. Dok su zarobljenici,
nakon što je selo Grapska palo pod tenkovima JNA prisiljeni na marširanje do mjesta Kostajnice,
gdje su potom razdvojeni žena, djece, stariji i invalidi te potom autobusima odvođeni daleko od
domova. Zarobljeni muškarci su odvođeni u logor. Selo Grapska prema popisu stanovništva
1991 godine brojalo je 2271 muslimana/ Bošnjaka. Još jedno značajno mjesto je selo Ševarlije u
kojem je prema popisu stanovništva 1991 godine živjelo 1739 muslimana/Bošnjaka. To selo
istina nije napadnuto od strane srpskih vojnih formacija do ljeta 1992 godine. Tako da je većina
Bošnjaka uspjela prije napada izbjegnuti sa svojih ognjišta, a već 17 i 18 juna 1992 godine jedan
dio muslimanskog muškog življa, relativno mlađe dobi je opkoljeno i zarobljeno, nakon čega su
ih srpske vojne formacije grupisale u skupinu, koje su mučki zlostavljali, a zatim odvodili u
logore.13 Postojalo je nekoliko logora na području Doboja i okoline:
1. Bare- vojni hangari u sjevernom Dobojskom predgrađu (U ovaj logor su
većinom zatvarani muslimani/Bošnjaci, mlađi muškarci, jedan dio Hrvata,
Upravnici ovog logora bili su Tadić Milan i Vidović Stevo.
2. Logor Bukovačke Čivčije
3. Logor Doboj Novi- Podzemne prostorije željezničke stranice i prostora ložione
4. Logor Hangari Usora- Vojni limeni hangari kod fabrike „Bosanka“.

13
Dokument: Oberlandesgericht Düsseldorf vom 30. 04.1999.- Viši regionalni sud iz Dusseldorfa (Diseldorfa),
Presuda od 30. Aprila 1999. Broj 3 str 215/98, Preuzeto sa službene stranice : https://www.olg-
duesseldorf.nrw.de/
 5. Logor Kostajnica- Prostorije Osnove škole.
6. Logor- Nogometni stadion FK Sloga Doboj- bio je najveći sabirni logor, gdje
je bilo zatvoreno oko 4000 Bošnjaka i Hrvata.
7. Osnovna škola Doboj- Logor u kojem je veliki broj Bošnjakinja silovano i
ubijeno, a najodgovorniji za ovaj logor bio je Nikola Jorgić, Obrad Filipović i
Miodrag Joldić,a upraviteljica ovog logora bila je Nada Nikolić.
8. Srednjoškolski centar „23 august“ Kroz ovaj logor prošlo je više od 1400
djevojaka i žena koji su silovani i ubijani
9. Ševarilje- logor, koji je bio podrum vojnih magacina bicše kasarne JNA i
prostorije fabrike kreča.
10. Presila na Ozrenu- Logor, koji se nalazio 10 km jugoistočno od Doboja, u
ovom logoru nalazila se radio stanica, koju je uređivao Ozren Jorganović-
dugogodišnji novinar i reporter, radio Gračanica koji je početkom agresije
izbjegao iz Gračanice na Ozren kako bi propagirao velikosrpsku ideju.14

Ratni zločini genocida u Doboju u periodu od 1992-1995 godine izvršeni od strane srpskih
vojnih formacija, a u ime velikosrpske ideologije oduzeli su 388 ljudskih života. 15 Većina
ljudskih žrtava bili su Bošnjaci/ muslimani, potpuno nevini, Bošnjakinje, relativno mlađe dobi,
koje su uglavnom silovane i ubijane. Također nad određenim brojem Hrvata su počinjeni ratni
zločini. Svi ratni zločini genocida počinjeni su u periodu od 1992-1995 godine. Nakon tog
perioda Međunarodni sud pravde u Hagu, redom je podizao optužnice za sve ratne zločince koji
su okrvavili ruke ubijanjem, silovanjem, zarobljavanjem, protjerivanjem, zlostavljanjem,
maltretiranjem itd. Među optuženicima, koje će historiografija obilježiti kao glavne ličnosti, koje
su u ime velikosrpske ideologije, a koristeći se velikosrpskom agresijom, u djelo sprovele već
od ranije utvrđeni i isplanirani genocid, našli su se i ratni zločinci Doboja i okoline. Presude u
Hagu, dokazane i utemeljene, dokumentovane i dostupne govore o monstruoznim ratnim
zločinima genocida tih zločinaca koji su ga počinili u toku agresije protiv Bosne i Hercegovine
(1992-1995).

14
Bedrudin Gušić: Koncentracioni logori u Bosni I Hercegovini za vrijeme agresije 1992-1995.
15
Online Članak: www. Bošnjaci. net: Arhiva 2005, 17.06.2005. Ime članka: “Ubistva i progoni Bošnjaka južno od
Doboja“.
 III. PRESUDE ZA RATNE ZLOČINE GENOCIDA U DOBOJU (1992-1995)

Nakon 1995 godine i potpisivanja Daytonskog mirovnog sporazuma, kojim je okončana

agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu. Na red je došlo i međunarodno kažnavanje ratnih
zločinaca, koji su u toku agresije u ratu protiv Bosne i Hercegovine okrvavili ruke genocidom i
etničkim čišćenjem. Tako je na scenu stupio Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju
(Haški sud), koji je uzeo obavezu da pred „lice pravde“ izvede ratne zločince. U vezi s tim pred
„lice pravde“ izvedeni su i ratni zločinci, koji su naređivali, komandovali, izvršavali i rukovodili
operacijama ratnog zločina genocida nad Bošnjacima Doboja i okoline. Međutim, veliki broj
ratnih zločinaca Doboja i okoline nisu optuživani pred međunarodnim Haškim sudom, iako su
postojali konkretni dokazi da su učestvovali u ratnom zločinu genocida: njegovom planiranju,
pripremanju i izvođenju. Umjesto toga, presude su donosili Vrhovni sud u Dusseldorfu i Sud
Bosne i Hercegovine, dok je za neke ratne zločince proces i danas u toku, također pred sudom
Bosne i Hercegovine.

Andrija Bjelošević: Kantonalni sud Zenica u augustu 1997 godine, podigao je optužnicu
protiv Andrije Bjeloševića, tereteći ga za krivična djela genocida i ratnog zločina protic civilnog
stanovništva počinjena na području Dobojske regije od maja 1992- 1994 godine. Na temelju
HRW (Human Rigts Watch) smatra se odgovornim za masovna ubistva, mučenja silovanja
djevojaka i žena, prinudna raseljavanja Bošnjaka, pljačkanja i uništavanja imovine. Bio je
regionalni načelnik CSB Doboj (Centralna stanica bezbjednosti) i savjetnik ministarstva
unutrašnjih poslova rs-a za pitanja policije na regionalnom nivou. Pod njegovom kontrolom
policijske snage radile su ratne zločine genocida. Izjavio je da se ne osjeća krivim i odlučio se
braniti šutnjom, dok mu je sud dozvoljavao da se brani sa slobode. PROCES U TOKU.16

Nikola Jorgić: Vođa krajnje ekstremne grupse srpskih zločinaca poznatijih kao „Jorgina
grupa“. Osnivač logora OS Kostajnica. Vršio ubistva u logru Bare, o čemu je Slobodna Bosna
objavila članak .“Samo u jednom danu Jorgić je ubio 23 Bošnjaka“. Vršio je pljačkanje
protjeranih Bošnjaka. Na aerodromu u Dusseldorfu uhapšen je 1995 godine od Njemačkih vlasti,

16
Online Članak: Doboj- Logori, Žrtve, DŽelati, www. Bošnjaci.net, Arhiva 2007, 30. April.2007
te zbog 11 slučajeva učestvovanja u ratnim zločinima genocida i preko 30 ubistava,
učestvovanjima u napadima i silovanjima, Osuđen na nekoliko doživotnih robija od strane sudije
Guenter Krantza. Kaznu je izdržavao u zatvoru Bohum gdje je i umro prirodnom smrću u 68.
godini života. PROCESUIRAN.17

Slobodan Karagić/Karaga: Vođa paravojne srpske formacije „Karagina grupa“ kao dio
Crvenih beretki, također i pripadnik paravojne formacije „Miće“. Osumnjičen za zlostavljanja i
nasilno ponašanje prema zarobljenicima u logorima. Apelaciono vijeće suda za Bosnu i
Hercegovinu donijelo je presudu, kojom se osuđuje na 12 godina zatvora za ratni zločin protiv
civilnog stanovništva u Doboju. PROCESUIRAN.18

Predrag Kujundžić/Predo: Vođa paraformacije „Predini vukovi“. Vršio naoružavanje i

obuku srpskih vojnih formacija. Učestvovao u protjerivnaje Bošnjaka i Hrvata iz sela Grapska,
Ševarlije i Bukovačke Čivije. 2000 godine od Haškog suda dobijena je saglasnost za njegovo
procesuiranje, bio je na listi zabrane ulaska u SAD i zemlje EU. Sud Bosne i Hercegovine
proglasio ga je krivim za zločine protiv čovječnosti i osudio na 17 godina zatvora.
PROCESUIRAN.19

Milovan Stanković: Major bivše JNA. Na dan okupacije Doboja, na radiju izjavio:
„Sada smo sastavni dio Jugoslavije. Sada ste slobodni građani“ Direktni učesnik genocida u
Grapskoj, Pridjelu, Ševarlijama, Potočanima, Bukovici Maloj i Bukovačkih Čivija. Jedan od
osnivača paravojne formacije „Miće“. NIJE PROCESUIRAN, ŽIVI U SRBIJI I NEGIRA
RATNE ZLOČINE GENOCIDA U DOBOJU20

17
Dokument: Oberlandesgericht Düsseldorf vom 30. 04.1999.- Viši regionalni sud iz Dusseldorfa (Diseldorfa),
Presuda od 30. Aprila 1999. Broj 3 str 215/98, Preuzeto sa službene stranice : https://www.olg-
duesseldorf.nrw.de/
18
Dokument: Sud Bosne I Hercegovine- Apelaciono vijeće: Drugostepena presuda protiv optuženog Slobodana
Karagića, Sarajevo 2018
19
Dokument: Sud Bosne I Hercegovine- Apelaciono vijeće: Drugostepena presuda protiv Predraga Kujundžića,
Sarajevo 2010
20
Online članak: Voice of America (Glas Amerike): BIRN zaboravljene žrtve- streljanje na željeznom mostu kod
Doboja Objavljen 03. Februara. 2020. https://ba.voanews.com/a/birn-bih---zaboravljene-zrtve-strijeljanje-na-
zeljeznom-mostu-kod-doboja/5271297.html
 Milan Ninković/Miće: Predratni, ratni i posljeratni predsjednik SDS-a Doboj. Jedan od
najodgovornijih organizatora ratnih zločina genocida nad Bošnjacima u Doboju. Odgovoran za
formiranje specijalne jedinice CSB Doboj, poznatije kao „Miće“, poznat i po radijskoj izjavi
1993 godine na „srpskom radiju Doboj“: Sve muslimane treba pobiti da grad ostane srpski“.
PROCES U TOKU.

Borislav Paravac: Organizator logora „Duga njiva“, OŠ Kostajnica od 2003-2006, član

predsjedništva Bosne i Hercegovine iz reda srpskog naroda. PROCES U TOKU.21

IV. POVRATAK

U toku agresije na Bosnu i Hercegovinu u periodu od 1992-1995 godine, veliki broj

Bošnjaka je protjeran iz brojnih opština Bosne i Hercegovine. Tako je iz opštine Doboj u toku
rata protjerano oko 61.000 stanovnika. Od toga broja 40.000 Bošnjaka i 13.000 Hrvata. 22 Iako je
teško pratiti proces povratka Bošnjaka u ona mjesta iz kojih su protjerani. Veoma je važno istaći
da taj proces nije do kraja završen čak i 25 godina nakon potpisivanja Daytonskog mirovnog
sporazuma.23 Doboj kao veoma značajna opština u toku agresije pretpjela je promjene u etničkoj
i vjerskoj strukturi. Promjene su kao što smo već naveli podsticane i izvršene nasilnim
metodama. Nakon potpisivanja Daytonskog sporazuma opština Doboj je podjeljena na temelju
zakona o konstituiranju novih opština na području entiteta Federacije Bosne i Hercegovine. Tako
je 1998 godine nastala opština Doboj – Istok i opština Doboj- Jug Prema zvaničnom popisu
stanovništva Bosne i Hercegovine iz 2013 godine. Broj stanovnika opštine Doboj iznosio je
71.441 stanovnik, Opština Doboj – Istok brojala je 10.248 stanovnika, a opština Doboj – Jug
4.137 stanovnika. Opštine Doboj- Istok i Doboj- Jug uglavnom su naseljene većinskim
21
Proces suđenja Milanu Ninkoviću I Borislavu Paravcu pred sudom Bosne I Hercegovine je u toku -
http://detektor.ba/case/predmet-ninkovic-i-drugi/
22
Dokument: UNHCR: The UN Refugge Agency Representation in Bosnia and Herzegovina 2007. Dokument preuzet
sa stranice : Internetska arhiva- Wayback Machine.
https://web.archive.org/web/20070927050257/http://www.unhcr.ba/handbook/bos/cantons/doboj.htm
23
Vlada entiteta Federacije Bosne i Hercegovine http://www.fbihvlada.gov.ba/bosanski/aktuelno_v2.php?
akt_id=7693
Bošnjačkim stanovnikštvom. Dok opština Doboj, koja se nalazi u manjem entitetu države
Bosne– Hercegovine broji samo 7.437 Bošnjaka- prema popisu stanovništva iz 2013 godine. 24
Na temelju toga možemo primjetiti razliku u broju Bošnjaka 1991 godine i 2013 godine na
području opštine Doboj. Period dakle od 22 godine, s tim da je period od 1992-1995 godine
protekao u agresiji i tokom kojeg su izvršeni ratni zločini genocida nad Bošnjacima. Zato i ne
treba čuditi zašto je broj Bošnjačkog stanovništva opao za 93,7% u toj opštini. Politika povratka
koju je nakon 1995 godine zastupala politička opcija Stranka Demokratske Akcije, rezultirala je
povratkom oko 160.000 Bošnjaka na njihova prijeratna područja, među kojima je bio i Doboj.
Istina je i to da su progon i protjerivanje doveli do radikalne promjene u etničkoj strukturi
gradova.25 Iako je broj povratnika do 2020 godine u opštinu Doboj veoma mali i dalje se i nakon
25 godina sprovodi politika zastrašivanja povratnika. Jedan od brojnih primjera jeste 2015
godina kada je za vrijeme iftara u svetom mjesecu Ramazanu, u centru Doboja došlo do
četničkog skandiranja protiv Bošnjaka koji su iftarili u istom. 26 Časopis Vreme u broju 895 iz
28.februara.2008 godine, donosi članak Bosanska tvrđava- povratak, energija i budućnost Bosne
i Hercegovine. Navodi: „...Vratilo se više od polovine predratnog bošnjačkog stanovništva...
27
Bošnjaci nemaju apsolutno nikakvih problema, bošnjačka djeca pohađaju lokalne škole.
Važno je i napomenuti činjenicu da je značajan povratak Bošnjaka u opštinu Doboj izvršen u
periodu od 2006-2010 godine. Razloge za te procese možemo pronaći i u činjenici da je tadašnji
član predsjedništva Bosne i Hercegovine Dr. Haris Silajdžić (Stranka za Bosnu i Hercegovinu)
intezivno radio na revidiranju strategije Bosne i Hercegovine za provedbu aneksa VII
Daytonskog mirovnog sporazuma čiji rezultat je bio pored povratka i otvaranje porušenih
vjerskih objekata28Tako je obnovljena i otvorena džamija u opštini Doboj- naselje Sjenina ,a
otvaranju je prisustvovao i član predsjedništva Bosne i Hercegovine.29 Iako je broj povratnika do
2020 godine u opštinu Doboj relativno mali, taj proces još uvijek nije do kraja sproveden.

24
Agencija za statistiku Bosne I Hercegovine: Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni I Hercegovini,
2013, rezultati popisa, Sarajevo 2016.
25
Mirko Pejanović: Demografsko-migracijski problemi u posljeratnoj Bosni i Hercegovini.
26
Preporod: https://www.preporod.com/index.php/sve-vijesti/drustvo/teme/item/2903-napadi-na-bh-muslimane-
svako-dijeli-ono-sto-ima.
27
Vreme, Broj 895, Beograd, 28.02.2008, str.4-30.
28
Dokument: Ministarstvo za ljudska prava I izbjeglice Bosne I Hercegovine:Revidirana strategija Bosne i
Hercegovine za provedbu Aneksa VII Daztonskog mirnovnog sporazuma Sarajevo 2008.
29
https://www.klix.ba/vijesti/bih/silajdzic-prisustvovao-otvaranju-dzamije-u-doboju/080802046
 V. ZAKLJUČAK

U toku proučavanja relevantnih izvora i literature vezanih za temu ratni zločin genocida
u Doboju (1992-1995 godine), došao sam do zaključka da je ratni zločin genocida u Doboju
izvršen kordiniranim akcijama JNA, vojske republike srpske i paravojnih formacija srpske
vojske, a u ime velikosrpske agresije i ideologije. U tom postupku, jasno su definisani ciljevi i
namjere koji su prije svega podrazumjevali: ubijanje, zarobljavanje, silovanje i protjerivanje
Bošnjaka u opštini Doboja i njegove okoline. To naravno ima elemente genocida i etničkog
čišćenja, koji su izvršeni nad Bošnjacima u periodu od 1992-1995 godine. Opština Doboj bila je
samo dio jasnog i definisanog plana, koji je u konačnici trebao dovesti do „Nestanka
muslimanskog naroda u Bosni i Hercegovini“- Kako je svojevremeno tvrdio Radovan Karadžić
1991 godine u skupštini Republike Bosne i Hercegovine. Agresija na Bosnu i Hercegovinu od
1992-1995 godine, donijela je etničke i vjerske promjene. Zaključujem, da je u opštini Doboj u
toku agresije izvršena promjena etničkog i vjerskog elementa, nasilnim metodama. Procenat od
oko 93,7% stanovništva je veliki broj Bošnjaka koji je sa svog i na svom višestoljetnom ognjištu
ubijan i protjerivan. Danas 25 godina nakon Daytonskog mirovnog sporazuma broj povratnika
Bošnjaka u opštinu Doboj je vrlo mali, a proces još uvijek nije završen.Također, zaključujem, da
su počinioci genocida nad Bošnjacima Doboja nedovoljno kažnjeni. Veliki broj ratnih zločinaca
izbjegao je procesuiranje, dok su samo najokorjeliji dovedeni pred „Lice pravde“. Čak štaviše
neki od ratnih zločinaca, obnašali su značajne političke funkcije u Bosni i Hercegovini nakon
rata, a jedan broj njih je i izbjegao kažnjavanje, na način da su prebjegli u Srbiju, gdje su dobili
jednu vrstu zaštite i imuniteta. Također zaključujem da Međunarodni sud pravde u Hagu, po do
sada dostupnoj arhivskoj građi, barem onoj objavljenoj i samim procesima optuživanja i
donošenja presuda ratnim zločinacima, nije dovoljno davao pažnje, niti je dovoljno kažnjavao
monstruozne rukovodioce genocida i njegovih izvršilaca na području opštine Doboj i njegove
okoline.
 IZVORI I LITERATURA

(Objavljeni izvori)

1. Državni zavod za statistiku Republike Bosne i Hercegovine: Popis stanovništva,

domaćinstava, stanova i poljoprivrednih gazdinstava 1991 godine. Nacionalni sastav
stanovništva- Rezultati za republiku po opštinama i naseljenim mjestima (Opština
Doboj), Sarajevo, 1993 , str. 37-38.
2. Zavod za statistiku Bosne i Hercegovine: Etnička obilježja stanovništva, Sarajevo 1993,
str 26
3. Federalni zavod za statistiku Bosne i Hercegovine (entitet: Federacija Bosne i
Hercegovine): Dokument – Stanovništvo prema broju stanovnika po opštinama od
15.05.1992.
4. Službeni list SR Bosne i Hercegovine, broj II, str. 146, Sarajevo 26.01.1992
5. Službeni list SR Bosne i Hercegovine, broj VII, Sarajevo 27.03.1992
6. Federal High Court of Germany: Translate od press release into English, federal high
Court makes basic ruling on genocide, Izvor: Prevent Genocide International,
Washingthon (USA), 30.4.1999
7. Prevent Genocide International: Pravna definicija genocida – Član II i član III
konvencije o sprječavanju i kažnjavanju genocida. Nizozemska, Hag 1999 godine.
8. Dokument: Oberlandesgericht Düsseldorf vom 30. 04.1999.- Viši regionalni sud iz
Dusseldorfa (Diseldorfa), Presuda od 30. Aprila 1999. Broj 3 str 215/98.
9. Dokument: Sud Bosne i Hercegovine- Apelaciono vijeće: Drugostepena presuda protiv
Predraga Kujundžića, Sarajevo 2010
10. Dokument: Sud Bosne i Hercegovine- Apelaciono vijeće: Drugostepena presuda protiv
optuženog Slobodana Karagića, Sarajevo 2018.
11. Dokument: UNHCR: The UN Refugge Agency Representation in Bosnia and
Herzegovina 2007.
12. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine: Popis stanovništva, domaćinstava i
stanova u Bosni I Hercegovini, 2013, rezultati popisa, Sarajevo 2016
13. Dokument: Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice Bosne i Hercegovine: Revidirana
strategija Bosne i Hercegovine za provedbu Aneksa VII Daytonskog mirnovnog
sporazuma, Sarajevo 2008.

(Literatura: Knjige i studije)

1. Jery Holzer: Komunizam u Evropi- povijest pokreta i sustava vlasti, Zagreb 2002
2. Volter Laker: Istorija Evrope 1945-1992, Beograd 1999
3. Smail Čekić: Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu- planiranje, priprema i
izvođenje. Sarajevo 2004
4. Dejan Jović: Razlozi za raspad Socijalističke Jugoslavije: kritička analiza postojećih
interpretacija, Beograd 2001
5. Mirko Pejanović: Demografsko-migracijski problemi u posljeratnoj Bosni i Hercegovini.
6. Bedrudin Gušić: Koncentracioni logori u Bosni i Hercegovini za vrijeme agresije 1992-
1995

(Časopisi, internet-online članci i web adrese)

1. Omer Hamzić: Neka razmišljanja povodom 25 godina od održavanja referenduma i

početka rata za nezavisnu i suverenu Bosnu i Hercegovinu. Gračanički glasnik, časopis
za kulturnu historiju, broj 43, godina XXII, maj 2017, str. 5-12.
2. Vreme, Broj 895, Beograd, 28.02.2008, str.4-30
3. Online Članak: www. Bošnjaci. net: Arhiva 2005, 17.06.2005. Ime članka: “Ubistva i
progoni Bošnjaka južno od Doboja“.
4. Online Članak: Doboj- Logori, Žrtve, Dželati, www. Bošnjaci.net, Arhiva 2007, 30.
April.2007
5. Online članak: Voice of America (Glas Amerike): BIRN zaboravljene žrtve- streljanje na
željeznom mostu kod Doboja Objavljen 03. Februara. 2020.
6. https://www.olg-duesseldorf.nrw.de/
7. https://ba.voanews.com/a/birn-bih---zaboravljene-zrtve-strijeljanje-na-zeljeznom-mostu-
kod-doboja/5271297.html
8. http://detektor.ba/case/predmet-ninkovic-i-drugi/
9. https://web.archive.org/web/20070927050257/http://www.unhcr.ba/handbook/bos/canton
s/doboj.htm
10. Vlada entiteta Federacije Bosne i Hercegovine
http://www.fbihvlada.gov.ba/bosanski/aktuelno_v2.php?akt_id=7693
11. Preporod: https://www.preporod.com/index.php/sve-vijesti/drustvo/teme/item/2903-
napadi-na-bh-muslimane-svako-dijeli-ono-sto-ima
12. https://www.klix.ba/vijesti/bih/silajdzic-prisustvovao-otvaranju-dzamije-u-
doboju/080802046