28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

Γ' κλίση ουσιαστικών

Ύλη από την Α΄ Γυμνασίου

Οι τύποι βασιλέως, τούς Ἕλληνας, τήν δύναμιν, που συναντήσατε στο
κείμενο της Ενότητας, ανήκουν σε ουσιαστικά της γ΄ κλίσης.

Στη γ΄ κλίση ανήκουν ουσιαστικά και των τριών γενών. Διακρίνονται στις εξής
κατηγορίες:

α. Κατηγορίες ουσιαστικών γ΄ κλίσης

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

1. Με κριτήριο τον χαρακτήρα του θέματ

φωνηεντόληκτα
(χαρακτήρας φωνήεν)
συμφω
πόλις, πόλεως
(χαρακ

αφωνόληκτα ημ
(χαρακτήρας άφωνο (χ
σύμφωνο)

ουρανικόληκτα οδοντικόληκτα ενρινόληκτ

κόραξ, κόρακος καῦμα, Ἕλλην,
χειλικόληκτα
καύματος Ἕλληνος
φλέψ, φλεβός

users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 1/10

28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

2. Με κριτήριο τον αριθμό των θεμάτων

μονόθεμα διπλόθεμα
(ένα θέμα σε όλες τις (δύο θέματα κατά την
πτώσεις) κλίση)
Ἕλλην, Ἕλληνος πόλις, πόλεως

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

3. Με κριτήριο την κατάληξη

καταληκτικά ακατάληκτα
(ονομαστική ενικού σε -ς) (ονομαστική ενικού σε -α, -η, -ι, -υ,
πόλις, πόλεως -ω, -ν, -ρ)
καῦμα, καύματος

β. Οι καταλήξεις των ουσιαστικών γ΄ κλίσης

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

αρσενικά και θηλυκά ουδέτερα

ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός

ονομ. -ς ή – -ες – -α
γεν. -ος ή -ως -ων -ος ή -ως -ων
δοτ. -ι -σι(ν) -ι -σι(ν)
αιτ. -α ή -ν -ας ή -ς – -α
κλητ. -ς ή – -ες – -α

γ. Καταληκτικά διπλόθεμα φωνηεντόληκτα σε -ις (γεν. -εως)

users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 2/10

28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε το φωνηεντόληκτο

ουσιαστικό δύναμις. Τα ουσιαστικά αυτά παρουσιάζουν στα νέα ελληνικά
την ονομαστική ενικού σε -η και τη γενική ενικού σε -ης (π.χ. η δύναμη,
της δύναμης)· σε ειδικές περιστάσεις όμως χρησιμοποιείται και η γενική
ενικού σε -εως, π.χ. Είναι θέμα ηθικής τάξεως / Σχέδιο πόλεως.

Τα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας χαρακτηρίζονται διπλόθεμα, γιατί

παρουσιάζουν:
• ένα θέμα σε -ι (στην ονομ., αιτ. και κλητ. ενικού), π.χ. ονομ. εν. πρᾶξι-ς, αιτ.
εν. πρᾶξι-ν
• και ένα σε -ε (στη γεν. και δοτ. ενικού και σε όλο τον πληθυντικό), π.χ. γεν.
εν. πράξε-ως, δοτ. πληθ. πράξε-σι.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ενικός αριθμός

ἡ δύναμι-ς πόλι-ς
τῆς δυνάμε-ως πόλε-ως
τῇ δυνάμει πόλει
τὴν δύναμι-ν πόλι-ν
ὦ δύναμι πόλι

Πληθυντικός αριθμός

αἱ δυνάμεις πόλεις
τῶν δυνάμε-ων πόλε-ων
ταῖς δυνάμε-σι(ν) πόλε-σι(ν)
τὰς δυνάμεις πόλεις
ὦ δυνάμεις πόλεις

Παρατηρήσεις
1. Στη γενική ενικού η κατάληξη είναι -ως. Τονίζονται στη γενική ενικού
και πληθυντικού στην προπαραλήγουσα, μολονότι η λήγουσα είναι
μακρά. Αυτό οφείλεται στο ότι ο αρχικός τύπος γενικής ενικού είχε θέμα
σε -η- (δυνάμηος). Αργότερα με αντιμεταχώρηση προέκυψε ο τύπος
δυνάμεως. Αυτό δεν επηρέασε τον τονισμό της λέξης.
2. Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη.

users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 3/10

28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

3. Τα δίχρονα φωνήεντα στις καταλήξεις των ουσιαστικών της γ΄ κλίσης

είναι βραχέα.

δ. Καταληκτικά μονόθεμα φωνηεντόληκτα σε -εύς (γεν. -έως)

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε έναν τύπο ουσιαστικού αυτής της
κατηγορίας, βασιλέως.
Στη νέα ελληνική τα ουσιαστικά αυτά έχουν κατάληξη -ας και γενική
ενικού σε -α. Ωστόσο, κάποιες φορές χρησιμοποιείται και η γενική σε
-έως
(π.χ. ο γραφέας → του γραφέα / του γραφέως).

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ενικός αριθμός

ὁ βασιλεὺ-ς
τοῦ βασιλέ-ως
τῷ βασιλεῖ
τὸν βασιλέ-α
ὦ βασιλεῦ

Πληθυντικός αριθμός

οἱ βασιλεῖς
τῶν βασιλέ-ων
τοῖς βασιλεῦ-σι(ν)
τοὺς βασιλέ-ας
ὦ βασιλεῖς

Παρατηρήσεις
• To -υ- αποβάλλεται, όταν ακολουθεί φωνήεν στην κατάληξη.
• Στη δοτική ενικού το -ε- του θέματος συναιρείται με το -ι της κατάληξης
σε -ει.
• Η κλητική ενικού είναι ακατάληκτη.

users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 4/10

28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

ε. Συμφωνόληκτα ουσιαστικά γ΄ κλίσης

Σε αυτή την Ενότητα θα διδαχτείτε επιπλέον τα αφωνόληκτα και τα

ημιφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά.

1. α. Αφωνόληκτα, οδοντικόληκτα

Εφαρμόζοντας όσα γνωρίζετε για τις καταλήξεις της γ΄ κλίσης να

συμπληρώσετε τις καταλήξεις που λείπουν και να τονίσετε τους τύπους:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ενικός αριθμός

ἡ πατρίς (δ-ς)
τῆς πατρίδ-ος
τῇ πατρίδ-ι
τὴν πατρίδ-α
ὦ πατρίς (δ-ς)

Πληθυντικός αριθμός

αἱ πατρίδ-ες
τῶν πατρίδ-ων
ταῖς πατρίσι (δ-σι)
τὰς πατρίδ-ας
ὦ πατρίδ-ες

1. Αφωνόληκτα, ουρανικόληκτα, χειλικόληκτα

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ενικός αριθμός

Ουρανικόληκτα Χειλικόληκτα

ὁ κόραξ (κ- ὄνυξ (χ- ἡ πτέρυξ (γ- ὁ γὺψ (π- Ἄραψ (β-
users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 5/10
28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

τοῦ ς) ς) τῆς ς) τοῦ ς) ς)

τῷ κόρακ-ος ὄνυχ-ος τῇ πτέρυγ-ος τῷ γυπ-ὸς Ἄραβ-ος
τὸν κόρακ-ι ὄνυχ-ι τὴν πτέρυγ-ι τὸν γυπ-ὶ Ἄραβ-ι
ὦ κόρακ-α ὄνυχ-α ὦ πτέρυγ-α ὦ γῦπ-α Ἄραβ-α
κόραξ (κ- ὄνυξ (χ- πτέρυξ (γ- γύψ (π- Ἄραψ (β-
ς) ς) ς) ς) ς)

Πληθυντικός αριθμός

οἱ κόρακ-ες ὄνυχ-ες αἱ πτέρυγ-ες οἱ γῦπ-ες Ἄραβ-ες

τῶν κοράκ-ων ὀνύχ-ων τῶν πτερύγ-ων τῶν γυπ-ῶν Αράβ-ων
τοῖς κόραξι (κ- ὄνυξι (χ- ταῖς πτέρυξι (γ- τοῖς γυψὶ (π- Ἄραψι (β-
τοὺς σι) σι) τὰς σι) τοὺς σι) σι)
ὦ κόρακ-ας ὄνυχ-ας ὦ πτέρυγ-ας ὦ γύπ-ας Ἄραβ-ας
κόρακ-ες ὄνυχ-ες πτέρυγ-ες γῦπ-ες Ἄραβ-ες

Παρατήρηση
Κατά την κλίση των αφωνόληκτων ουσιαστικών της γ΄κλίσης, όπου ο
χαρακτήρας συναντά -σ- ή -ς (στην ονομ. και κλητ. ενικού και στη δοτ.
πληθυντικού), όπως γνωρίζετε και από τον σχηματισμό του μέλλοντα των
αντίστοιχων ρημάτων, παρατηρείται συγχώνευση σε ξ (ουρανικόληκτα:
-κ-, -γ-, -χ-) και ψ (χειλικόληκτα: -π-, -β-, -φ-) ή αποβολή του χαρακτήρα
(οδοντικόληκτα: -τ-, -δ-, -θ-), π.χ. κόρακ-σι > κό-ραξι, Ἄραβ-σι > Ἄραψι.

2. Ημιφωνόληκτα

Μονόθεμα - Διπλόθεμα

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ενικός αριθμός

Μονόθεμα Διπλόθεμα

ὁ Ἕλλην ἀγών πυθμήν1το ἡγεμών πνεύμων

τοῦ Ἕλλην-ος ἀγῶν-ος κατώτατο ἡγεμόν-ος πνεύμον-ος
τῷ Ἕλλην-ι ἀγῶν-ι σημείο, ο ἡγεμόν-ι πνεύμον-ι
τὸν Ἕλλην-α ἀγῶν-α πάτος ἡγεμόν-α πνεύμον-α
users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 6/10
28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

ὦ ἝλληνH ἀγώνH πυθμέν-ος ἡγεμώνΤα πνεῦμονΤα

κλητική κλητική πυθμέν-ι οξύτονα βαρύτονα
όμοια με όμοια με πυθμέν-α διπλόθεμα διπλόθεμα
την την πυθμήνH σε -ὼν, σε -ων,
ονομαστική. ονομαστική. κλητική -όνος -ονος
όμοια με σχηματίζουν σχηματίζουν
την κλητική την κλητική

την όμοια με σε -ον,

ονομαστική. την δηλαδή από
ονομαστική. το αδύνατο
θέμα.

Πληθυντικός αριθμός

οἱ Ἕλλην-ες ἀγῶν-ες πυθμέν-ες ἡγεμόν-ες πνεύμον-ες

τῶν Ἑλλήν-ων ἀγών-ων πυθμέν-ων ἡγεμόν-ων πνευμόν-ων
τοῖς Ἕλλη-σι(ν) ἀγῶ-σι(ν) πυθμέ-σι(ν) ἡγεμό-σι(ν) πνεύμο-
τοὺς Ἕλλην-ας ἀγῶν-ας πυθμέν-ας ἡγεμόν-ας σι(ν)
ὦ Ἕλλην-ες ἀγῶν-ες πυθμέν-ες ἡγεμόν-ες πνεύμον-ας
πνεύμον-ες

Παρατήρηση
Τα οξύτονα διπλόθεμα ενρινόληκτα σε -ων, -όνος σχηματίζουν την
κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική σε -ων, π.χ. (ὦ) ἡγεμών, (ὦ)
χελιδών.
Τα βαρύτονα διπλόθεμα ενρινόληκτα σε -ων, -ονος σχηματίζουν την
κλητική ενικού σε -ον, π.χ. (ὦ) πνεῦμον

Θεωρία: Οριστική ενεστώτα, παρατατικού και μέλλοντα απαρέμφατο,

μετοχή βαρύτονων ρημάτων μ.φ. και οριστική μέλλοντα του ρ. εἰμί.
Ύλη από την Α΄ Γυμνασίου

users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 7/10

28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

1. Οριστική ενεστώτα και μέλλοντα μέσης φωνής βαρύτονων ρημάτων

Στη μέση φωνή το α΄ ενικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα (όπως και
στη ν.ε.) και του μέλλοντα λήγουν σε -μαι. Οι καταλήξεις της οριστικής
ενεστώτα της μ.φ. στην α.ε. είναι περίπου οι ίδιες με τη ν.ε. (εκτός από το β΄
ενικό πρόσωπο).

Ο μέλλοντας έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα, μόνο που

προστίθεται, όπως και στην ενεργητική φωνή (βλ. Ενότητα 5), ο χρονικός
χαρακτήρας -σ- πριν από τις καταλήξεις.

Σχηματισμός της οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

οριστική ενεστώτα οριστική μέλλοντα

βουλεύ-ομαι βουλεύ-σ-ομαι
βουλεύ-ῃ (ή -ει) βουλεύ-σ-ῃ (ή -ει)
βουλεύ-εται βουλεύ-σ-εται
βουλευ-όμεθα βουλευ-σ-όμεθα
βουλεύ-εσθε βουλεύ-σ-εσθε
βουλεύ-ονται βουλεύ-σ-ονται

Παρατηρήσεις

1. Η μέση φωνή του ενεστώτα και του μέλλοντα στην α.ε. δηλώνουν τόσο
τη μέση όσο και τηνπαθητική διάθεση. Στην α.ε. η μέση διάθεση δε
δηλώνει απλώς ότι το υποκείμενο ενεργεί και ότι η ενέργεια γυρίζει στον
εαυτό του (όπως στη ν.ε., π.χ. ντύνομαι), αλλά και ότι το
υποκείμενο ενεργεί με αυξημένη προσωπική συμμετοχή ή ιδιαίτερο
ενδιαφέρον για την ενέργειά του αυτή. Έτσι, πολλές φορές τύποι μέσης
φωνής ενεστώτα και μέλλοντα αποδίδονται στη ν.ε. ενεργητικά, π.χ.

• Οἱ Ἀθηναῖοι λύονται τὰς σπονδάς (= οι Αθηναίοι παραβιάζουν τη

συνθήκη) καὶ προαιροῦνται μᾶλλον οὕτω κερδαίνειν
(= προτιμούν περισσότερο έτσι να κερδίζουν).
users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 8/10
28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

• Ὁ παῖς λούεται.

2. Για τα αφωνόληκτα ρήματα ισχύουν όσα γνωρίζετε σχετικά με τον

σχηματισμό της οριστικής του μέλλοντα της ενεργητικής φωνής.

Να συμπληρώσετε τον μέλλοντα των παρακάτω ρημάτων:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

ουρανικόληκτα χειλικόληκτα οδοντικόληκτα

πρά-ξ-ομαι γρά-ψ-ομαι πεί-σ-ομαι

πρά-ξ-ῃ (ή -ει) γρά-ψ-ῃ (ή -ει) πεί-σ-ῃ (ή -ει)
πρά-ξ-εται γρά-ψ-εται πεί-σ-εται
πρα-ξ-όμεθα γρα-ψ-όμεθα πει-σ-όμεθα
πρά-ξ-εσθε γρά-ψ-εσθε πεί-σ-εσθε
πρά-ξ-ονται γρά-ψ-ονται πεί-σ-ονται

2. Οριστική μέλλοντα ρήματος εἰμί

Ο μέλλοντας του ρ. εἰμὶ στην οριστική είναι ἔσομαι και παρουσιάζει τις ίδιες
καταλήξεις με τον ενεστώτα και τον μέλλοντα μ.φ. των βαρύτονων ρημάτων.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

οριστική μέλλοντα
ρ. εἰμί

ἔσ-ομαι
ἔσ-ῃ (ή ἔσ-ει)
ἔσται
ἐσ-όμεθα
ἔσ-εσθε
ἔσ-ονται

3. Οριστική παρατατικού μέσης φωνής βαρύτονων ρημάτων

users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 9/10

28/5/2020 Β τάξη, 2η ενότητα, Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

Ο τύπος ἐβουλεύετο του κειμένου της Ενότητας είναι τύπος οριστικής

παρατατικού μέσης φωνής.

Η οριστική παρατατικού μέσης φωνής σχηματίζεται όπως και στην ενεργητική

φωνή (βλ. Ενότητα 7 Α' Γυμνασίου), με διαφορετικές όμως καταλήξεις:

Σχηματισμός οριστικής παρατατικού μ.φ.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

παρατατικός

ἐ-βουλευ-όμην
ἐ-βουλεύ-ου
ἐ-βουλεύ-ετο
ἐ-βουλευ-όμεθα
ἐ-βουλεύ-εσθε
ἐ-βουλεύ-οντο

users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/Yliko/Theoria arxaia/metafraseis b gym/b02xm.htm 10/10