ВРАТНИЧКА ЕТНОГРАФСКА ЕНЦИКЛОПЕДИЈА

Вовед

Вратница, кољко тоа име za vratni~ani звучи гордо, мило, возвишено. Вратница,
преубаа урбана населба. Село иљи град млого често прашање на кое сигуран одговор нема.
Појќ е личи на градска одкољко на селска населба. Свеедно, важно Вратница е убаа i
privle~na како retko koe drugo mesto.

Вратница се наоѓа на крајниат северозападан дел од Република Македонија.

Населбата е на около 7ОО метра надморска висина {to по свите научнo потврдени
истражуана е всушност kako edna ваздушна бања и e smestena na идеална висина за зрав
жиот. Вратница е распростанета на около 2 квадратни километра иљи 2 километра шириња
и 1 километар д’лжина и преставуа населба од широк тип. Куќ ете помеѓу себе са широко
распространети и свака располага со широк простор, со дворој украсени со зељенило,
цвеќ ина, украсни зељенила, уредени башче и дуго.

Вратница располага со уљично осветљение, асвалтирањи улице-маала, водовод со

природна изворска вода за пиење, канаљизација, основно учиљиште, амбуланта, апoтека,
пошта, продавнице, појќ е стопански објекти, црква Света Петка и манастир Цар
Константин и Царица Елена .

Вратница од исток се граничи со селото Старо Sело, од југ со селата Орашје и

Нераште, од запад со селото Белоjште, од север со убаата вратничка планина Ливадица.
Иначе атарот иљи сињурот на Вратница е од около 40 квадратни километра. Истиат е около
2 километра у широчина pome|u Белоjш}iat i Старо sels}iat atar, а околу 2О километра у
д’лжина и тоа од од вр’ат на вратничка планина иљи штrбачќ иат крај на север па све до
реката Вардар, иљи скопс}iat atar, у дл,жина од 20 километра. Тоа е гољем атар иљи сињур
богат со водa, шуме, пасиштa, ниве, љиваде, овошни насади, лозја и друго. U Vratnica se zbore
deka k’da Goоспод к’да гу с’здаал и дал све. Затоа млого људи што за прв пут ќ е дојдев у
Вратница се чудив и одушевуав од prirodnata убајна, место-положбата како и prirodnite
богатствa.

Иначе од најстари вратничани се пренесуало од покољение на покољение дека у

својата богата и д’лга историја на постоење Вратница два пута дошља до рубат на
истребуање односно исељуање за да поноо изникнуала како од пепел и постојано со ширела
и зголемуала. Моментално Вратница појќ е од десетина годиње по треќ и пут се празни,
истребуа и расељуа. Мора да се признае дека д’наска црна судбина е надвисната наd
Вратница. Даљи ќ е дојде до најлошото остануа да се види. Преданијата, предвидуањата и
пророштвата на разни видовити људи и нострадамуси што се бавив со проrпоштва
предвидуав дека до најлошото нема да дојде и дека Вратница по треќ и пут ќ е расне, ќ е се
напуни со људи и куќ е и за навек ќ е остане гољема и још поубаа. Двајцата автори на оваа
енциклопедија цврсто веруав у тоа, цврсто веруав у Вратница.

Токму сегашната тешка состојба у коа се наоѓа Вратница и загрижени за нејзината

судбина |и натера двајцата автори Душко Синадиновски и Стеве Томоски, иначе другари од
најрано детство од кога дознаље за себе а сега двајцата во постари године кои судбината
пред млого године ѓи раздели, Душко замина за Америка а Стеве остана во Вратница,
меѓутоа останати верни другари и со огромна почит едан спрема друг, ги натера да ја
напишат оваа книга и у истата да забележив све она што doznale {to се случуало низ векој у
Вратница за нејзината богата и д’лга историја на постоење и опстоење укључуајќ и покрај
другото и научни факти и докази за да остаев писмен траг за идните vratni~}i покољенија i
по светaт rastureni vratni~ani за да ѓи знаев своите корени.

У книгата s’ забељежани гољем број на зборој што нашите стари вратничани ѓи

употребуаље у сваќ едневниат говор кој д’наска се забраени, имина на вратничани што со
векој се давани на новородени деца, предмети i alati за сваќ идневна работа, топоними иљи
места со кој распалага Вратница, јадења што ѓи праеље нашите стари мајќ е и бабе, обичаи и
адети, клетве и анатеме, изреќ е, псовќ е, родој и славе, настани што се случуаље у Вратница
млого важни за останокат на истата, individualni вратничани koji so nivnite posebni zalagawa i
dobrotvorna rabota doprineqe za slavata na Вратница и млого друѓи моменти {to s’ од пресудна
важнос за опстанакот на Вратница.

Млого е карактеристично за зборојте што ѓи употребуаље нашите стари. Тоа се

зборој од македонски говор со d’lbok staroslovenski koren ama so vidno vqijanije na turs}iat i
srps}iat jazik. Oва е норнално зaшто повеќ евековното владеење на турците на овја простоrи
остаело d’lbo}i трa|e врз vratni~}iat govor, како и близината so српскo-kosovskata teritorija i
istoriskite i kulturnite vlijanija u `ivotat na seloto. Меѓутоа k’da {e se razgqeda osnovata na vratni~kiat
govor se ugqedua deka jazika e poseban sub-dijalekt na zapadno-makedonskiot govor.

Што се однесува до istoriskite li~ni имиња на вратничаниte tuje стварно се работа за

богатство од гољем број на имиња. Иначе свите ovja имина ovde se prikazani со ninoto потекло
и значење. Vратничани od pamtivek so edna neiska`ana која мудрос, стекната со тежок живот
низ годинете и нивната желба за опстанак, развој, напредуање, за подобро јутре, so dавање
на hristijans}i i slovens}i imina nа новородените деца uspeaqe da ga za~uvaav svojat etni~ki identitet,
jazik i pravoslavnata vera. Карактеристично за vratni~}ite имина svе do po~etakat na dvaesetiat vek,
e тоа што скоро без исклучак имина на новородените деца im се даваље на дедовци,
прадедовци, бабe и друѓи роднине, poradi silnata `elba da se знае потеклото na rodat i da da se
prenese na idnite pokoqenija. Од д’нашна гледна точка k’da iminata na novorodenite deca se skoro
potpolno evropejzirani i retko mo`e da se sretnev iminata Cvetko, Bogoja, Ubavka ili Stojna ne e od bitna
va`nos za sels}iat identitet, ama овaja patrijahalna rodovska transformacija na sles}iat identitet u тоа
време билa млого значајнa и неопходнa за зачувуане на rodovs}ite kornoj.

Топонимите са млого значајни за постанокат, развојат и опстанокат на Вратница.

Toponimite im slu`eqe na vratni~anite za nina orijentacija I koordinacija, odnosno da se znae koj I deka
se nao|a, ko{ko e daqeko edno mesto od drugo, racionalno da se iskoristi rabotnata snaga isli~no. nekoi
imina kako {to s’ Rit, Kam~e iqi Srana ozna~uav geomorfolo{ka polo`ba. Nekoji pak kako {to s’ ^esto
Dubje, Bu~je ili Cre{nica ka`uvaav kakvi vidoj na drva ima na tija mesta. Nekoji dru|i imina ka`uaav
deka na tija mest se deseilo ne{to va`no, kako na primieer Zakopana @ena. Mestata Tatin Vr iqi Sobor
ka`uav deka na tija mesta s’ odvijal nekoj poseban. Zatoa iмината на топонимите се млого важни за
потеклото на Вратница za{to preku nija Vratnica se povr`ua so istorijata od sva}idnevnijat `ivot na
seloto. Свите топоними иљи погољемиат број са со историско потекло и научно dokazani.

Адетите, обичаите, клетвете, изреќ ете, псуењето свите тиа са значајни за Вратница,
Мудрите, напатените и за тоа време напредните вратничани свите тиа ѓи измислиле и
употребуаље со вера и надеж за подобро и посреќ но јутре. So vera u Господ i u negoo име i bez
навреда и вулгарност употребуајќ и ѓи истите се надеаље дека ќ е дојдев подобри и посреќ ни
времина у што и веруаље.

Родојте што постоеље и постоив у Вратница и домашните славе на истите се млого

значајни и за потеклото и за развојaт и за опстанaкат на Вратница. Сваќ и род има свое
потекло и име, историсќ и и изворно и научно потврдено.

У книгата са дадени и имина на лица вратничани со родовско потекло и надимаци

кој со свои дела, со својата работа и со свои поступци ја афирмираље Вратница и поблиско и
пошироко и у светат и свегде дека работаље и живееље. Свите тиа удриље печат за
zajaknuawe na silata i pru{iruawe na значајat на Вратница, lokalno i po{iroko niz svetat.

За да оваа клига изљезе, значи се отпечати и биде доступна на сваќ и вратничанин

свегде у светат за да ѓи дознае своите корени авторите Душко и Стеве вложија огроман
труд, млого напор и млого време, меѓутоа двајцата нежалат за ништо. За да книгата
заживее са користени млого материјаљи писани со времето а користени се и познавањето
на nekoqko вратничани кој д’наска живив у Америка у млого постари године лицата Стојко
Димоски-Маѓошник од родат Машкоќ еј (Kostane}evci), Risto Fiqipovski od Stepanovci, Ane
Kostadinovski od Kraguqe, Bo}ko Taseski – Ku{o od Dane}ej и Лазо Милошевски-Ќ укче од родат
Шишковци. Авторите Душко и Стеве са им млого захвални како и свите мие вратничани.