8-جزوه مقاومت مصالح 2-@nit - pdf - bank

‫تهیه کننده‪ :‬علی حسنی‬ ‫دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل‬ ‫جزوه مقاومت مصالح (‪) 2‬‬
‫مقاومت مصالح (‪( )2‬مکانیک اجسام تغییر شکلپذیر)‬

‫)‪Strength of materials (mechanics of solid‬‬
‫جلسه اول‪:‬‬
‫تنش در یک نقطه در حالت کلی بصورت زیر در نظر گرفته میشود )شکل ‪:)1-1‬‬
‫‪ x  xy  xz ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ij   yx  y  yz ‬‬
‫‪ zx  zy  z ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫شکل (‪ :)1-1‬المان سه بعدی از جسم‬
‫صفحهای‪1‬‬ ‫در حالت دو بعدی که مولفههای تنش ‪  zx ،  z‬و ‪ ،  zy‬برابر با صفر هستند‪ ،‬تانسور تنش بصورت تانسور تنش‬
‫خواهد بود‪:‬‬
‫‪ zx   zy   z  0‬‬
‫‪ x  xy ‬‬
‫‪ ij  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ yx  y ‬‬
‫میخواهیم تغییرات مولفههای تنش بر اثر دوران المان حول محور ‪ z‬به مقدار زاویه ‪ ‬را بدست آوریم (شکل ‪.)2-1‬‬
‫نکته‪ :‬در حالت دو بعدی‪ ،‬بر صفحات جانبی‪ ،‬تنشی موثر نیست‪.‬‬
‫نکته‪ :‬برآیند گشتاورها در المان شکل (‪ ،)3-1‬خود بخود صفر خواهند شد‪ .‬لذا‪ ،‬برآیند نیروها را مساوی صفر قرار میدهیم‪.‬‬
‫شکل (‪ :)2-1‬المان سه بعدی حول محور ‪z‬‬

‫به اندازه زاویه ‪ ‬دوران کرده است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Plane-stress‬‬
‫‪1‬‬
‫ علی حسنی‬:‫تهیه کننده‬ ‫دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل‬ ) 2( ‫جزوه مقاومت مصالح‬
‫ مولفههای نیرو در یک المان منشوری‬:)3-1( ‫شکل‬
F x 0
 x .dA   x .dA. cos . cos   xy .dA. cos . sin    y .dA. sin  . sin    xy .dA. sin  . cos  0
F y 0
 xy .dA   x .dA. cos . sin    xy .dA. cos . cos   y .dA. sin  . cos   xy .dA. sin  . sin   0
 1  cos 2   1  cos 2 
 x   x cos2    y sin 2   2 xy sin cos   x    y    xy sin 2
 2   2 
 x  y  x  y
 ( ) cos 2   xy sin 2
2 2
x y  x  y 
 xy  
2
sin 2 
2

sin 2   xy cos2   sin 2     sin 2   xy cos 2
 2 
 x  y  x  y
   x   cos 2   xy sin 2
2 2
 x  y 
   xy    sin 2   xy cos 2
 2 
 x  xy 
‫ (رادیان) دوران کرده و تانسور‬ ‫ به مقدار زاویه‬z ‫ حول محور‬، xyz ‫ در دستگاه مختصات‬ ij    ‫تانسور تنش‬
 yx  y 
 x  xy 
.‫ بدست میآید‬، xyz ‫ در دستگاه‬ ij    ‫جدید‬
 y x  y  
.‫ دوران دهیم‬،‫ رادیان‬   / 2 ‫ رادیان به اندازه‬ ‫ کافیست که المان را به جای دوران به مقدار‬،  y ‫ برای تعیین مولفه‬،‫حال‬
.‫ منطبق خواهد شد‬y ‫ بر محور‬x ‫ محور‬،‫با این دوران‬
     / 2  x  y   x   y
cos2      cos 2
sin2      sin 2
  x   y   x   y 
  y     cos 2   xy sin 2
 2  2
 ‫ میدانیم که هر صفحه با یک‬.‫میخواهیم صفحاتی را به دست آوریم که تنش عمودی و برشی در آنها ماکزیمم میشوند‬
. d x  0 ‫ کافیست که‬،‫ پس برای بدست آوردن صفحاتی که تنش عمودی در آنها اکستریمم است‬،‫مشخص میشود‬
d
2
‫‪d xy‬‬
‫‪.‬‬ ‫همچنین‪ ،‬برای بدست آوردن صفحاتی که تنش برشی در آنها اکستریمم است‪ ،‬باید ‪ 0‬‬
‫‪d‬‬
‫تعریف‪ :‬تنشهای عمودی حداکثر ‪  max‬و حداقل ‪(  min‬تنشهای عمودی اکستریمم) را تنشهای اصلی‪ 1‬نامند‪ .‬همچنین‬
‫صفحاتی که تنشهای حداکثر و حداقل بر آنها مؤثر میباشند به نام صفحات اصلی خوانده میشود و امتداد تنشهای‬
‫حداکثر و حداقل‪ ،‬امتدادهای اصلی نامیده میشوند‪.‬‬
‫و انطباق محورها بر‬ ‫شکل (‪ :)4-1‬دوران المان به اندازه زاویه ‪ p‬‬

‫محورهای تنش اصلی‬
‫تعیین صفحات اصلی و تنشهای اصلی‪:‬‬
‫‪ x  y   x  y‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪cos 2   xy sin 2‬‬
‫‪ 2 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ x  y ‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ sin 2   xy cos 2‬‬
‫‪ 2 ‬‬
‫طرفین روابط فوق را بتوان دو رسانده و با هم جمع میکنیم‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x  y ‬‬ ‫‪  y ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  2   x‬‬ ‫‪   xy 2  R 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  y ‬‬ ‫‪ x  y ‬‬
‫‪R   x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪   xy 2  R ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   xy 2‬‬
‫‪ 2 ‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫‪ X‬‬
‫‪‬‬ ‫‪X  a2  Y 2  R2‬‬
‫‪ Y‬‬
‫‪ x  y‬‬
‫‪( C    a  2‬مرکز دایره)‬
‫‪ 0‬‬
‫مکان هندسی صفحاتی که شامل نقطه ‪ Q‬هستند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Principal stress‬‬
‫‪3‬‬
‫شکل (‪ :)5-1‬دایره مور تنش‬

‫‪2‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ max‬‬ ‫‪  A  OA  OC  CA   ave  ‬‬ ‫‪   xy 2‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ min   B  OC  CB   ave  R‬‬
‫‪2‬‬
‫‪x  y‬‬ ‫‪   y ‬‬
‫‪  min ‬‬ ‫‪  x‬‬ ‫‪   xy 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  ave  R‬‬
‫‪  max/min‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0‬‬
‫پس در هر زاویهای که در المان‪ ،‬تنش برشی صفر باشد‪ ،‬آن صفحه‪ ،‬صفحه اصلی است و تنشهای عمودی آن‪ ،‬تنشهای‬
‫اصلی هستند؛ بنابراین داریم‪:‬‬
‫‪ x  y ‬‬
‫‪  0   ‬‬ ‫‪ sin 2   xy cos 2  0‬‬
‫‪ 2 ‬‬
‫‪2 xy‬‬
‫‪tan 2  tan 2 p ‬‬
‫‪ x  y‬‬
‫همچنین برای بدست آوردن ‪ ،  p‬میتوان از رابطه ‪ d x  0‬استفاده کرد‪.‬‬

‫‪d‬‬
‫‪d x‬‬
‫‪  x   y  sin 2  2 xy cos 2  0‬‬
‫‪d‬‬
‫نکته‪ :‬وقتی از یک دستگاه به دستگاه دیگر برویم‪ ،‬مجموع تنشهای عمودی ثابت است؛ پس در حقیقت چرخش دستگاه‬
‫مختصات در نقطه ‪ ،Q‬تاثیری در مجموع تنشهای اصلی آن که به تغییرناپذیر اول تانسور تنش معروف است‪ ،‬ندارد؛‬
‫یعنی‪،‬‬
‫‪ x   y   x   y   x   y   max   min  cte‬‬
‫در حالت سه بعدی داریم‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ x   y   z   x   y   z  cte‬‬
‫تعیین تنش برشی حداکثر و حداقل (تنشهای برشی اصلی) (شکل ‪:)6-1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ x  y ‬‬
‫‪ max/min‬‬ ‫‪  R   ‬‬ ‫‪   xy 2‬‬
‫‪ 2 ‬‬
‫‪ D   max  R‬‬
‫‪ E   min  R‬‬
‫نکته‪ :‬در هر دو صفحهی برش اصلی‪ ،‬تنش عمودی برابر با تنش متوسط است‪.‬‬
‫‪ x  y‬‬
‫‪   ave ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪ x  y‬‬ ‫‪ x  y‬‬
‫‪  x ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos 2   xy sin 2 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪ x  y‬‬
‫‪‬‬ ‫‪cos 2   xy sin 2  0  tan 2  tan 2 s  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 xy‬‬
‫که ‪  s‬امتداد صفحات برشی حداکثر و حداقل را بدست میدهد‪.‬‬

‫نکته‪ :‬رابطه زیر بین زوایای تنشهای اصلی و تنشهای برشی اصلی برقرار است‪:‬‬
‫‪tan 2 p  tan 2 s  1‬‬
‫‪2 p  2 s  90‬‬
‫‪ p   s  45‬‬
‫رابطه فوق نشان میدهد که محورهای تنش اصلی و تنش برشی اصلی بر روی المان‪ 45 ،‬درجه با یکدیگر فاصله دارند (توجه‬
‫کنید که بر روی دایره مور‪ 09 ،‬درجه با یکدیگر فاصله دارند)‪.‬‬
‫شکل (‪ :)6-1‬دوران المان به اندازه زاویه ‪  s‬و انطباق محورها بر‬

‫محورهای تنش برشی اصلی‬
‫‪5‬‬
‫جلسه دوم‪:‬‬
‫مثال ‪ :)1‬برای حالت تنش صفحهای نشان داده شده در‬

‫شکل زیر‪ ،‬مطلوبست‪:‬‬
‫الف) صفحات اصلی‪ ،‬ب) تنشهای اصلی‪ ،‬ج) تنش برشی‬
‫حداکثر و تنش نرمال متناظر با آن‪.‬‬
‫شکل (‪ :)1-1-2‬مثال (‪)1‬‬
‫حل) صفحات اصلی‪:‬‬
‫‪ x  50 MPa,‬‬ ‫‪ y  10 MPa‬‬ ‫‪ xy  40 MPa‬‬

‫حال میتوان مقدار ‪  p‬را بدست آورد‪:‬‬
‫‪2 xy‬‬ ‫‪2  40 4‬‬
‫‪tan 2 p ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   p  0.4636 (rad)  26.57 ‬‬
‫‪ x   y 50  10 3‬‬
‫ب) تنشهای اصلی‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪ x  y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪50  10‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 50  10 ‬‬
‫‪ max/min   ave  R ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪   xy 2 ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  40‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 2 ‬‬

‫‪  70 MPa‬‬
‫‪  max‬‬
‫‪ min  30 MPa‬‬
‫حال باید ببینیم که ‪  max‬و ‪  min‬هر یک در کدام راستا ( ‪ x‬یا ‪ ) y ‬قرار دارند‪ .‬در ابتدا فرض میکنیم که ‪  max‬در راستای‬
‫‪ x‬باشد‪ ،‬حال داریم‪:‬‬
‫‪ x  y   x  y‬‬
‫‪ x  ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪cos 2 p   xy sin 2 p‬‬
‫‪ 2 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪50  10  50  10 ‬‬
‫‪  x ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ cos(2  26.57)  40 sin(2  26.57)  70 MPa‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫بنابراین فرض ‪  max‬منطبق بر راستای ‪ ، x‬فرض صحیحی بوده است‪ .‬لذا ‪  min‬در راستای ‪ y‬قرار دارد‪.‬‬
‫ج) تنش برشی حداکثر و تنش نرمال متناظر آن‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ x  y‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪50  10 ‬‬
‫‪ max‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪   xy 2  ‬‬ ‫‪  40  50 MPa‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ x  y‬‬ ‫‪50  10‬‬
‫‪tan(2 s )  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2 s  36.87   s  18.43‬‬
‫‪2 xy‬‬ ‫‪2  40‬‬
‫‪6‬‬
‫شکل (‪)3-1-2‬‬ ‫شکل (‪)2-1-2‬‬
‫تنش نرمال متناظر با تنش برشی حداکثر همان تنش متوسط است‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪50  10‬‬
‫‪    ave ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 20 MPa‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫شکل (‪ ،)3-1-2‬وضعیت المان را در حالت تنش برشی حداکثر نشان میدهد‪.‬‬
‫مثال ‪ )2‬نیروی افقی ‪ P  150 lb‬در انتهای ‪ D‬از اهرم ‪ ABD‬اعمال شده است‪ .‬بخش ‪ AB‬اهرم‪ ،‬قطر ‪ 1.2 in‬دارد‪ .‬مطلوبست‪:‬‬
‫الف) تنشهای نرمال و برشی روی المان موازی محورهای ‪ x‬و ‪ y‬واقع در نقطه ‪H‬‬
‫ب) صفحات اصلی و تنشهای اصلی در نقطه ‪H‬‬
‫شکل (‪ :)1-2-2‬مثال (‪)2‬‬
‫نیروی ‪ P‬را با سیستم نیرو‪-‬کوپل معادل در مرکز ‪ C‬از سطح مقطع عرضی شامل نقطه ‪ ،H‬جایگزین میکنیم (شکل ‪.)2-2-2‬‬
‫شکل (‪)2-2-2‬‬
‫‪7‬‬
:H ‫الف) تنشهای نرمال و برشی در نقطه‬
Mc Mc 1500 lp.in  0.6 in
 x  0, y    4   8842 psi  8.841ksi
I d  1.2 4
64 64
16T 16  2700 lb.in
 xy    7958 psi  7.96 ksi
d 3  1.23
)3-2-2( ‫شکل‬
.‫ تولید نمیکند‬H ‫ تنش برشی در نقطه‬،P ‫توجه کنید که نیروی برشی‬

:‫ب) صفحات اصلی و تنشهای اصلی‬
2 xy 2  7958
tan 2 p    1.8   p  30.47
 x   y 0  8841
2
x  y  x  y  0  8841  0  8841 
2
 max/min   ave  R       xy 2      7958

2
2  2  2  2 
  13523 psi
  max
 min  4683 psi
 x  y   x  y
 x     cos 2 p   xy sin 2 p
 2  2
 0  8841  0  8841
  x    cos2  30.47  7958 sin2  30.47  4683 psi
 2  2
)4-2-2( ‫شکل‬
.‫ میباشد‬،)4-2-2( ‫ بصورت نشان داده شده در شکل‬،  min ‫ و‬ max ‫بنابراین راستای‬
8
‫دایره مور در حالت تنش صفحهای‪:‬‬
‫حالت تنش صفحهای شکل (‪ )3-2‬را با تنشهای غیر صفر ‪  y ،  x‬و ‪  xy‬در نظر بگیرید‪ .‬صفحه ‪( X‬عمود بر محور ‪،)x‬‬
‫دارای مختصات در دایره مور ) ‪ ( x , xy‬است و صفحه ‪( Y‬عمود بر محور ‪ ،)y‬مختصات ) ‪ ( y , xy‬دارد‪.‬‬
‫شکل (‪)3-2‬‬
‫در شکل (‪ ،)4-2‬نقاط ‪ X‬و ‪ Y‬در دایره مور تعیین شده و آنها به هم وصل شدهاند‪ .‬محل تالقی خط ‪ XY‬با محور افقی ‪، ‬‬
‫مرکز دایره مور (نقطه ‪ )C‬را بدست میدهد‪.‬‬
‫با استفاده از دایره مور داریم‪:‬‬
‫‪ x  y‬‬
‫‪OC   ave ‬‬
‫‪2‬‬
‫شکل (‪)4-2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪‬‬
‫‪CX  R  AC  AX  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪   xy 2‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪AX‬‬ ‫‪2 xy‬‬
‫‪tan( ACˆ X ) ‬‬ ‫‪ tan 2 p ‬‬
‫‪AC‬‬ ‫‪ x   y ‬‬
‫‪ A   max  OC  AC   ave  R‬‬
‫‪ B   min  OC  BC   ave  R‬‬
‫‪0‬‬
‫میبینیم که میتوان از دارای مور به جای فرمول های مربوطه به راحتی استفاده کرد‪ .‬توجه کنید که دوران به اندازه زاویه ‪‬‬
‫در المان‪ ،‬معادل با دوران به اندازه زاویه ‪ 2‬در دایره مور (در همان جهت) میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫مثالی دیگر‪ :‬در شکل (‪ ،)5-2‬دوران المان در دایره مور به اندازه زاویه ‪ 2ˆp  XCˆA‬موجب میشود که نقطه ‪ X‬به نقطه‬
‫‪ A‬و نقطه ‪ Y‬به نقطه ‪ B‬منطبق شود (امتدادهای اصلی)‪ .‬همچنین با دوران المان در دایره مور به اندازه زاویه دلخواه‬
‫‪ ، 2  XCˆX ‬نقطه ‪ X‬به نقطه ‪ X ‬و نقطه ‪ Y‬به نقطه ‪ Y ‬منطبق میشود‪ .‬به این ترتیب محور ‪ x‬به محور ‪ x‬و محور ‪ y‬به‬
‫محور ‪ y ‬منطبق میگردد‪.‬‬
‫رابطه بین امتدادهای تنشهای عمودی اصلی و تنشهای برشی اصلی‪:‬‬
‫در شکل (‪ ،)6-2‬قطر ‪ ،AB‬امتداد تنشهای نرمال اصلی و قطر ‪ ،DE‬امتداد تنشهای برشی اصلی را در دایره مور نشان‬
‫میدهند‪ .‬از دایره مور می توان دریافت که زاویه بین امتدادهای تنش عمودی اصلی و برشی اصلی در دایره مور‪ 09 ،‬درجه و‬
‫نتیجت ًا در المان ‪ 45‬درجه میباشد‪ .‬توجه کنید که جهت چرخش در المان و دایره مور یکسان است‪.‬‬
‫شکل (‪)5-2‬‬
‫شکل (‪)6-2‬‬
‫‪ max min   ave  R,‬‬ ‫‪ max  R,‬‬ ‫‪    ave‬‬
‫‪19‬‬
‫قرارداد برای عالمت تنش برشی روی دایره مور‪:‬‬
‫اگر تنش برشی روی وجه اعمال شده‪ ،‬منجر به دوران المان در جهت عقربههای ساعت گردد‪ ،‬نقطه متناظر آن وجه روی‬
‫دایره مور در باالی محور ‪ ‬قرار می گیرد‪ .‬این در حالیست که اگر تنش برشی اعمال شده روی وجه مفروض موجب دوران‬
‫المان در جهت خالف عقربههای ساعت شود‪ ،‬نقطه متناظر آن وجه در دایره مور‪ ،‬زیر محور ‪ ‬قرار میگیرد‪ .‬الزم به ذکر‬
‫است که در دایره مور‪ ،‬تنش نرمال کششی‪ ،‬مثبت و تنش عمودی فشاری‪ ،‬منفی در نظر گرفته میشوند‪.‬‬
‫شکل (‪ :)7-2‬قرارداد برای عالمت تنش برشی در دایره مور‬
‫مثال ‪ )3‬برای حالت تنش صفحهای مثال (‪ )1‬مطلوبست‪:‬‬
‫الف) دایره مور‪ ،‬ب) تنشهای اصلی‪ ،‬ج) تنش برشی‬

‫حداکثر و تنش نرمال متناظر با آن‪.‬‬
‫شکل (‪ :)1-8-2‬مثال (‪)3‬‬
‫حل) دایره مور متناظر با بارگذاری نشان داده شده‪ ،‬بصورت شکل (‪ )2-8-2‬میباشد‪.‬‬
‫‪X  ( x , xy )  (50,40),‬‬ ‫)‪Y  ( y , xy )  (10,40‬‬
‫شکل (‪)2-8-2‬‬
‫‪11‬‬
‫‪   y 50  10‬‬
‫‪ ave  OC  x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 20 MPa‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪CF  50  20  30‬‬
‫‪FX  40‬‬
‫‪ CX  R  FX 2  CF 2  30 2  40 2  50 MPa‬‬
‫تنشهای اصلی به قرار زیر هستند‪:‬‬
‫‪ max  OA  OC  CA  20  50  70MPa‬‬
‫‪ min  OB  OC  CB  20  50  30MPa‬‬
‫زاویه ‪ ACX‬زاویه ‪ 2 p‬را ارائه میدهد‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪FX 40‬‬
‫‪tan 2 p ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2 p  53.1   p  26.6‬‬
‫‪CF 30‬‬
‫در شکل (‪ ،)3-8-2‬از آنجائیکه دورانی که ‪ CX‬را بر ‪ CA‬منطبق میکند‪ ،‬در خالف جهت عقربههای ساعت است در شکل‬
‫(‪ ،)4-8-2‬دورانی که ‪ Ox‬را بر محور ‪ Oa‬متناظر با ‪  max‬منطبق میکند‪ ،‬نیز در خالف جهت عقربههای ساعت میباشد‪.‬‬
‫شکل (‪)4-8-2‬‬ ‫شکل (‪)3-8-2‬‬

‫تنش برشی حداکثر‪:‬‬
‫از آنجائیکه دوران ‪ 09‬درجه در جهت خالف عقربههای ساعت ‪ CA‬را بر ‪ CD‬در دایره مور منطبق میکند‪ ،‬دوران ‪ 45‬درجه‬
‫در جهت خالف عقربههای ساعت محور ‪ Oa‬را بر محور ‪ Od‬متناظر با تنش برشی ماکزیمم منطبق میسازد‪ .‬ضمناً‪ ،‬از‬
‫آنجائیکه نقطه ‪ D‬در دایره مور در باالی محور ‪( ‬شکل ‪ )3-8-2‬قرار گرفته است‪ ،‬تنش برشی اعمال شده بر وجه عمود بر‬
‫‪( Od‬شکل ‪ ،)4-8-2‬باید در جهتی باشد که تمایل به دوران جسم در جهت عقربههای ساعت داشته باشد‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫جلسه سوم‪:‬‬
‫دایره مور بارگذاری کشش ساده (خالص)‪:‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪y 0‬‬
‫‪x ‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪A,‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪ xy‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ xy  0‬‬
‫شکل (‪ :)1-3‬دایره مور بارگذاری محوری‬
‫نقاط ‪ D‬و ‪ E‬جهات صفحات دارای تنش برشی حداکثر را ارئه میدهند‪ .‬همچنین مقادیر ‪  max‬و تنش نرمال متناظر با آن‬
‫بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪P‬‬
‫‪ max   ave  R ‬‬
‫‪2A‬‬
‫دایره مور بارگذاری پیچش خالص‪:‬‬
‫‪x 0‬‬ ‫‪y 0‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫در این حالت داریم‪:‬‬
‫‪ xy  Tc / J‬‬ ‫‪ xy  Tc / J‬‬
‫شکل (‪ :)2-3‬دایره مور برای بارگذاری پیچشی‬
‫در حالت پیچش خالص‪ ،‬شعاع دایره مور ‪ R  Tc / J‬میباشد‪ .‬مرکز دایره بر مبداء دستگاه مختصات ‪   ‬منطبق است‪.‬‬
‫نقاط ‪ A‬و ‪ B‬صفحات اصلی و تنشهای اصلی را تعریف میکنند‪:‬‬
‫‪Tc‬‬
‫‪ max/min   R  ‬‬
‫‪J‬‬
‫مثال (‪ :)1‬برای حالت تنش صفحهای نشان داده شده‪ ،‬مطلوبست‪ :‬الف) صفحات اصلی و تنشهای اصلی‪ ،‬ب) مولفههای تنش‬
‫ناشی از دوران المان به اندازه ‪ 39‬درجه در جهت خالف عقربههای ساعت‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫شکل (‪ :)1-3-3‬مثال (‪)1‬‬
‫‪ x  100‬‬ ‫‪ y  60‬‬

‫‪X‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫حل)‬
‫‪ xy  48‬‬ ‫‪ xy  48‬‬
‫شکل (‪ :)2-3-3‬دایره مور مثال (‪)1‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪100  60‬‬

‫‪ ave  OC ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 80 MPa‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪R  CF 2  FX 2  20 2  482  52 MPa‬‬
‫صفحات و تنشهای اصلی‪:‬‬
‫با دوران قطر ‪ XY‬به اندازه ‪ 2 p‬در جهت عقربههای ساعت‪ ،‬بر قطر ‪ AB‬منطبق میشویم‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪XF 48‬‬
‫‪tan(2 p ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.4  2 p  67.38    p  33.69 ‬‬
‫‪CF 20‬‬
‫تنشهای اصلی با استفاده از مختصات طولی نقاط ‪ A‬و ‪ B‬ارائه میشوند‪:‬‬
‫‪ max  OA  OC  CA  80  52  132 MPa‬‬
‫‪ min  OB  OC  BC  80  52  28 MPa‬‬
‫از آنجائیکه دورانی که قطر ‪ XY‬را بر قطر ‪ AB‬منطبق میکند‪ ،‬در جهت عقربههای ساعت است‪ ،‬دورانی که محور ‪ Ox‬در المان‬
‫را بر محور ‪ Oa‬متناظر با ‪  max‬منطبق میکند نیز در جهت عقربههای ساعت است (شکل ‪.)3-3-3‬‬
‫‪14‬‬
‫شکل (‪)3-3-3‬‬
‫مولفههای تنش روی المان دوران داده شده به اندازه ‪ 33‬درجه‪:‬‬
‫نقاط ‪ X ‬و ‪ Y ‬روی دایره مور متناظر با مولفههای تنش روی المان دوران یافته‪ ،‬از دوران ‪ XY‬در جهت خالف عقربههای‬
‫ساعت به اندازه ‪ 2  60‬بدست میآیند‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪  180  60  67.4  52.6‬‬
‫‪ x  OK  OC  KC  80  52 cos 52.6  48.42MPa‬‬
‫‪ y  OL  OC  CL  80  52 cos 52.6  111.6 MPa‬‬
‫‪ xy  KX   52 sin 52.6  41.3 MPa‬‬
‫شکلهای (‪)4-3-3‬‬
‫از آنجائیکه نقطه ‪ X ‬در باالی محور افقی قرار دارد‪ ،‬تنش برشی روی وجه عمود بر ‪ Ox‬تمایل در ایجاد دوران در المان در‬
‫جهت عقربههای ساعت دارد‪.‬‬
‫مخازن تحت فشار جدار نازک‪:‬‬

‫معموال دو نوع مخزن تحت فشار مورد استفاده قرار میگیرد (شکل ‪:)4-3‬‬
‫الف) مخزن تحت فشار سیلندری‪ ،‬ب) مخزن تحت فشار کروی‪.‬‬
‫الف) مخزن تحت فشار جدار نازک سیلندری‪:‬‬

‫اگر در مخزن تحت فشار‪ ،‬نسبت ضخامت جداره ‪ t‬به شعاع داخلی مخزن کوچکتر از ‪ 9/1‬باشد ( ‪ ،) t / Ri  0.1‬مخزن را جدار‬
‫نازک گویند‪ .‬مخزن سیلندری جدار نازکی با شعاع داخلی ‪ Ri‬و ضخامت دیواره ‪ t‬شامل گاز یا مایع تحت فشار (شکل ‪)5-3‬‬
‫را در نظر بگیرید‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫شکل (‪ :)4-3‬مخازن تحت فشار‬
‫شکل (‪ :)5-3‬مخزن سیلندری تحت فشار‬
‫که ‪  1‬تنش عمودی محیطی‪( 1‬مماسی) (تانژانتی) و ‪  2‬تنش عمودی محوری (طولی)‪ 2‬میباشد‪.‬‬
‫نکته‪ :‬بدلیل محور‪-‬متقارن بودن مخزن و محتوای درون آن‪ ،‬هیچ تنش برشی بر روی المان سطح (در راستای ‪ x‬و ‪ )y‬اعمال‬
‫نمیشود‪ .‬بنابراین تنشهای نرمال ‪  1‬و ‪ ،  2‬تنشهای اصلی هستند‪.‬‬
‫تعیین مولفههای تنش در مخزن سیلندری جدار نازک‪:‬‬
‫شکل (‪ :)6-3‬دیاگرام آزاد مخزن سیلندری برای تعیین تنش‬

‫محوری (طولی) ‪ 2   x‬‬
‫‪2 x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Fx  0   x  Ro 2  Ri 2  p  Ri 2  0   x   2 ‬‬
‫‪p Ri 2‬‬
‫‪Ro 2  Ri 2‬‬
‫که ‪ Ro ، Ri‬و ‪ R‬به ترتیب‪ ،‬شعاعهای داخلی‪ ،‬خارجی و متوسط در مخزن سیلندری هستند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Hoop (Circumferential) Stress‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Longitudinal Stress‬‬
‫‪16‬‬
‫‪R  Ri  Ro  2‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪Ri  R  ,‬‬ ‫‪Ro  R  ,‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪t2‬‬
‫‪Ri 2  R 2   R.t ,‬‬ ‫‪Ro   Ri 2  Ro  Ri Ro  Ri   2 R t‬‬
‫‪4‬‬
‫‪‬‬ ‫‪t2‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪R 2 1  2  ‬‬
‫‪4R‬‬ ‫‪R  pR‬‬
‫‪x 2  p ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2Rt‬‬ ‫‪2t‬‬
‫بنابراین تنش محوری (طولی) سیلندر تحت فشار برابر است با‪:‬‬
‫‪pR‬‬
‫‪x 2 ‬‬
‫‪2t‬‬
‫برای محاسبه تنش محیطی ‪  y   1‬داریم (شکل ‪:)7-3‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2  1 t x  2Ri  p x ‬‬

‫‪p Ri‬‬ ‫‪pR‬‬
‫‪ y  1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬
‫شکل (‪ :)7-3‬دیاگرام آزاد مخزن سیلندری برای تعیین تنش محیطی‬
‫(مماسی) ‪ 1   y‬‬
‫نکته‪ :‬بدلیل کوچک بودن ضخامت در مخازن جدار نازک‪ ،‬تغییرات تنش در راستای ضخامت‪ ،‬در نظر گرفته نمیشود‪.‬‬
‫تعیین مولفههای تنش در مخزن کروی جدار نازک‪:‬‬

‫مخزن کروی جدار نازک با شعاع داخلی ‪ Ri‬و ضخامت جداره ‪ t‬شامل سیال یا گازی تحت فشار نسبی ‪ p‬میباشد‪ .‬به دلیل‬
‫تقارن‪ ،‬مولفه های تنش اعمال شده به چهار وجه المان کوچکی از دیواره باید با هم برابر باشد ( ‪.)  1   2‬‬
‫شکل (‪ :)8-3‬مخزن کروی تحت فشار‬
‫‪17‬‬
‫دیاگرام آزاد مخزن کروی برای تعیین تنش دیواره در شکل (‪ )0-3‬ارائه شده است‪:‬‬
‫شکل (‪ :)0-3‬دیاگرام آزاد مخزن کروی‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Fx  0  p   Ri 2   2   Ro 2  Ri 2   x   2 ‬‬
‫‪p Ri 2‬‬
‫‪Ro 2  Ri 2‬‬
‫همانند محاسبه تنش طولی (محوری) مخزن جدار نازک سیلندری داریم‪:‬‬
‫‪pR‬‬
‫‪ x   y  1   2 ‬‬
‫‪2t‬‬
‫رابطه فوق‪ ،‬مولفههای تنش در مخزن کروی جدار نازک را ارائه میدهد‪.‬‬
‫مطالعه دایره مور مخزن کروی تحت فشار‪:‬‬

‫در مخزن کروی نقاط ‪ X‬و ‪ Y‬در دایره مور بصورت زیر تعریف میشوند‪:‬‬
‫) ‪ x  pR /(2t‬‬ ‫) ‪ y  pR /(2t‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪ xy  0‬‬ ‫‪ xy  0‬‬
‫همانطور که در فوق پیداست‪ ،‬نقاط ‪ X‬و ‪ Y‬دارای مختصات یکسان میباشند‪ .‬لذا‪ ،‬برای مخزن کروی جدار نازک‪ ،‬دایره مور به‬
‫یک نقطه (شکل ‪ )19-3‬تبدیل میشود‪ .‬این بدان معناست که در صفحه ‪ xy‬به هر اندازه دلخواه که دوران کنیم‪ ،‬مقدار‬
‫تنشهای عمودی با هم برابر و تنش برشی مقدار صفر را اتخاذ میکند‪ .‬به دلیل صفر بودن تنش برشی ‪ ،  xy‬تنشهای‬
‫عمودی در هر راستای دلخواهی همان تنشهای اصلی محسوب میشوند‪ .‬اما آیا واقعا تنش برشی در سراسر مخزن کروی‬
‫برابر با صفر است؟! مسلما اینطور نیست‪ .‬زیرا صفر بودن مولفههای برشیِ تنش‪ ،‬به معنای عدم زوال مخزن تحت هر فشار‬
‫دلخواهی است که این با واقعیت فیزیکی مسئله سنخیت ندارد‪ .‬در واقع‪ ،‬آنچه که در شکل (‪ )19-3‬در نظر گرفته نشده است‪،‬‬
‫مقدار تنشهای عمودی و برشی در صفحات دیگر (صفحه ‪ xz‬و ‪ )yz‬میباشد‪ .‬واقعیت این است که هر المان سه بعدی در هر‬
‫سازهای‪ ،‬دارای سه تنش اصلی میباشد که برای مخزن کروی‪ ،‬این تنشهای اصلی به قرار زیر هستند‪:‬‬
‫‪pR‬‬ ‫‪pR‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪y ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪z 0‬‬
‫‪2t‬‬ ‫‪2t‬‬
‫لذا دایره مور مخزن کروی در حالت سه بعدی برای یک المان قرار گرفته در سطح خارجی را میتوان بصورت شکل (‪،)11-3‬‬
‫نشان داد‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫‪pR‬‬ ‫‪pR‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪y ‬‬ ‫‪z  0‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪2t ,‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪2t ,‬‬ ‫‪Z‬‬
‫‪ 0‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪ 0‬‬
‫شکل (‪ :)11-3‬دایره مور برای المان سطح خارجی مخزن کروی تحت‬ ‫شکل (‪ :)19-3‬دایره مور داخل صفحهای (صفحه ‪ )xy‬در المان سطحی‬
‫فشار‬ ‫مخزن کروی جدار نازک‬
‫همانطور که در شکل (‪ )11-3‬پیداست‪ ،‬تنش برشی حداکثر در دیواره خارجی مخزن کروی برابر با ) ‪ pR /(4t‬میباشد که در‬
‫صفحه ‪ xz‬و ‪ yz‬اتفاق میافتد‪ .‬یعنی ) ‪.  xz max   yz max  pR /(4t‬‬
‫‪10‬‬
‫جلسه چهارم‪:‬‬
‫دایره مور مخزن سیلندری در حالت سه بعدی‪:‬‬
‫با توجه به توضیحات ارائه شده در جلسه قبل در مورد دایره مور مخزن کروی در حالت سه بعدی‪ ،‬میتوان دایره مور مخزن‬
‫سیلندری در حالت سه بعدی را بصورت زیر ترسیم کرد‪ .‬الزم به ذکر است که در حالت سه بعدی‪ ،‬تنش شعاعی مخزن‬
‫سیلندری ( ‪ ،)  z‬برای المان قرار گرفته در لبه خارجی مخزن‪ ،‬برابر با صفر میباشد‪ .‬لذا داریم‪:‬‬
‫‪pR‬‬ ‫‪pR‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪y ‬‬ ‫‪z 0‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪2t ,‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪t ,‬‬ ‫‪Z‬‬
‫‪ 0‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪ 0‬‬
‫شکل (‪ :)1-4‬دایره مور برای المان سطح خارجی مخزن سیلندری‬

‫تحت فشار‬
‫با توجه به شکل (‪ ،)1-4‬تنش برشی حداکثر در مخزن سیلندری در صفحه ‪ yz‬رخ میدهد که مقدار آن برابر‬
‫‪y‬‬
‫‪  max ‬میباشد‪.‬‬ ‫) ‪ pR /(2t‬‬
‫‪2‬‬
‫نکته‪ :‬تنش شعاعی مخزن برای المان قرار گرفته در سطح داخلی آن‪ ،‬برابر با ‪  z   p‬است‪.‬‬
‫کاربرد دایره مور برای تحلیل سه بعدی تنش‪:‬‬
‫ن نقطه ‪ Q‬در آن نشان داده شده (شکل ‪ ،)2-4‬منطبق بر جهات اصلی باشد (‪ b ،a‬و ‪ c‬جهات‬
‫اگر دستگاه مختصاتی که الما ِ‬
‫اصلی تنش هستند)‪ ،‬با دوران المان حول یکی از محورهای اصلی (فرض میکنیم محور ‪ ،)c‬تبدیل تنش مربوطه را میتوان‬
‫بوسیله دایره مور تحلیل کرد‪ .‬در واقع در این حالت‪ ،‬تنشهای برشی اعمال شده روی وجوه عمود بر محور ‪ c‬برابر با صفر‬
‫هستند و تنش نرمال ‪ ،  c‬عمود بر وجه ‪ ab‬می باشد که در این وجه‪ ،‬دوران اتفاق افتاده است‪ .‬به طور مشابه‪ ،‬میتوان دوایر با‬
‫قطر ‪ BC‬و ‪ CA‬را برای تعیین تنش المان وقتی که دوران حول به ترتیب محورهای ‪ a‬و ‪ b‬اتفاق میافتد‪ ،‬استفاده کرد (شکل‬
‫‪.)3-4‬‬
‫در اینجا‪ ،‬تحلیل ما محدود به دوران حول محورهای اصلی است‪ ،‬این در حالیست که در مقاومت مصالح پیشرفته‪ ،‬میتوان‬
‫نشان داد که دوران حول هر محور دلخواهی‪ ،‬نقطهای در سطح هاشور زده در دایره مور را نتیجه میدهد (شکل ‪.)3-4‬‬
‫‪29‬‬
‫شکل (‪ :)3-4‬دایره مور برای حالت کلی تنش‬ ‫شکل (‪ :)2-4‬تنشها و جهات اصلی آنها‬
‫در واقع‪ ،‬سه دایره ترسیم شده‪ ،‬مقادیر حدّی همه تنشهای ممکنه در نقطه مورد نظر هستند‪ .‬بنابراین شعاع بزرگترین دایره‪،‬‬
‫مقدار حداکثر تنش برشی در نقطه ‪ Q‬را بدست میدهد‪ .‬توجه کنید که قطر دایره برابر با اختالف بین ‪  max‬و ‪ m i n‬‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪ max   min‬‬
‫‪2‬‬
‫که ‪  max‬و ‪ ،  min‬مقدار جبری تنشهای اصلی حداکثر و حداقل در نقطه ‪ Q‬هستند‪.‬‬
‫ال مورد بحث قرار گرفته است‪ ،‬بر میگردیم‪ .‬اگر فرض کنیم که محورهای ‪ x‬و ‪ ،y‬صفحه‬
‫حال‪ ،‬به حالت تنش صفحهای که قب ً‬
‫تنش باشند‪ ،‬آنگاه ‪ .  z   xz   yz  0‬این بدین معناست که محور ‪ z‬یعنی محور عمود بر صفحه تنش‪ ،‬یکی از سه محور‬
‫اصلی تنش میباشد‪ .‬در دیاگرام دایره مور این محور بر مبداء ‪ O‬که ‪     0‬است‪ ،‬منطبق است (شکل ‪.)4-4‬‬
‫شکل (‪)4-4‬‬
‫‪21‬‬
‫الزم به ذکر است که دو محور اصلی دیگر‪ ،‬بر نقاط ‪ A‬و ‪ B‬که محل تقاطع دایره مور صفحه ‪ xy‬با محور ‪ ‬میباشند‪ ،‬متناظر‬
‫هستند‪ .‬اگر ‪ A‬و ‪ B‬در دو طرف مبداء ‪ O‬قرار گرفته باشند (شکل ‪ ،)4-4‬تنشهای اصلی متناظر‪ ،‬تنشهای نرمال حداکثر و‬
‫حداقل در نقطه ‪ Q‬میباشند و تنش برشی حداکثر همان تنش برشی "داخل صفحهای" حداکثر‪ ،‬است‪ .‬در این حالت‪،‬‬
‫صفحات تنش برشی حداکثر متناظر با نقاط ‪ D‬و ‪ E‬از دایره مور هستند که دارای زاویه ‪ 45‬درجه با صفحات اصلی متناظر با‬
‫نقاط ‪ A‬و ‪ B‬هستند‪ .‬این صفحات برشی حداکثر همان صفحات قطری سایه زده شده در شکلهای (‪ )5-4‬هستند‪.‬‬
‫شکلهای (‪)5-4‬‬
‫اگر نقاط ‪ A‬و ‪ B‬در یک طرف مبداء ‪ O‬باشند؛ یعنی ‪  a‬و ‪  b‬هم عالمت باشند‪ ،‬آنگاه ‪  m i n ،  max‬و ‪  m a x‬متناظر با‬
‫تبدیالت (دوران) تنش در داخل صفحه ‪ xy‬نیستند‪ .‬اگر فرض کنیم که ‪  a   b  0‬باشد (شکل ‪ ،)6-4‬داریم‪،  max   a :‬‬
‫‪  min  0‬و ‪  max‬برابر با شعاع دایره تعریف شده بوسیله نقاط ‪ O‬و ‪ A‬هستند؛ یعنی ‪.  max  1/ 2  max‬‬
‫شکل (‪)8-4‬‬
‫شکل (‪)7-4‬‬
‫باید گقت که عمودهای ‪ Qd ‬و ‪ Qe‬به صفحات تنش برشی حداکثر با دوران محور ‪ Qa‬به اندازه ‪ 45‬درجه در داخل صفحه‬
‫‪ ،za‬اشاره دارد (شکل ‪ .)7-4‬بنابراین‪ ،‬صفحات تنش برشی حداکثر‪ ،‬صفحات قطری سایه زده شده هستند (شکل ‪.)8-4‬‬
‫مثال ‪ )1‬برای حالت تنش نشان داده شده در شکل (‪ ،)0-4‬مطلوبست‪:‬‬
‫الف) سه صفحه اصلی و تنشهای اصلی‪ ،‬ب) تنش برشی حداکثر‬

‫‪ x  6000 psi‬‬ ‫‪ y  3500 psi‬‬ ‫‪z  0‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫حل الف)‬
‫‪ xy  3000 psi‬‬ ‫‪ xy  3000 psi‬‬ ‫‪ 0‬‬
‫‪22‬‬
‫شکل (‪ :)19-4‬دایره مور مثال (‪)1‬‬ ‫شکل (‪)0-4‬‬

‫‪ x  y‬‬ ‫‪6000  3500‬‬
‫‪ ave ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 4750 psi‬‬ ‫تنش متوسط برابر است با‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪CF  6000  4750  1250 psi,‬‬ ‫‪FX  3000 psi,‬‬ ‫‪ R  CX  CF 2  FX 2  3250 psi‬‬
‫تنشهای اصلی در صفحه تنش برابرند با‪:‬‬
‫‪ a  OA  OC  CA  4750  3250  8000 psi‬‬
‫‪ b  OB  OC  CB  4750  3250  1500 psi‬‬
‫از آنجائیکه وجوهی از المان که عمود بر محور ‪ z‬است‪ ،‬عاری از هر گونه تنش میباشد‪ ،‬این وجوه‪ ،‬خود یک صفحه اصلی‬
‫محسوب میشوند و تنش اصلی متناظر با آنها‪  z  0 ،‬است‪ .‬دو صفحه اصلی دیگر‪ ،‬بوسیله نقاط ‪ A‬و ‪ B‬روی دارای مور‬
‫‪FX 3000‬‬
‫‪tan (2 p ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫تعریف میشوند‪ .‬زاویه ‪  p‬نصف زاویه ‪ ACX‬میباشد‪ .‬داریم‪ 2 p  67.38   p  33.69   :‬‬
‫‪CF 1250‬‬
‫شکل (‪)11-4‬‬
‫ب) تنش برشی حداکثر‪:‬‬

‫دوایر به قطر ‪ OB‬و ‪ OA‬که به ترتیب متناظر با دوران المان حول محورهای ‪ a‬و ‪ b‬هستند را رسم میکنیم (شکل ‪.)12-4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ max   a   8000  4000 psi‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫از آنجائیکه نقاط ‪ D‬و ‪ E ‬که صفحات تنش برشی حداکثر را تعریف میکنند‪ ،‬بر روی دایره با قطر ‪ OA‬قرار گرفتهاند‪،‬‬
‫صفحات دارای تنش برشی حداکثر از دوران المان حول محور ‪ Ob‬به اندازه زاویه ‪ 45‬درجه بدست میآیند (شکلهای ‪11-4‬‬
‫و ‪.)12-4‬‬
‫‪23‬‬
‫شکل (‪)12-4‬‬
‫کاربرد روابط تحلیلی سه بعدی تنش‪:‬‬

‫برای بدست آوردن تنش نرمال ‪  n‬روی صفحه اختیاری در فضای سه بعدی‪ ،‬شکل (‪ )13-4‬را در نظر بگیرید‪.‬‬
‫شکل (‪)13-4‬‬
‫چهار وجهی شکل (‪ ،)13-4‬دارای سه وجه موازی محورهای مختصات هستند‪ .‬وجه چهارم (‪ )ABC‬عمود بر خط ‪QN‬‬
‫میباشد‪ .‬اگر سطح مقطع این وجه را با ‪ A‬نشان دهیم و ‪  y ،  x‬و ‪ ،  z‬کسینوسهای هادی خط نرمال ‪ QN‬باشند‪،‬‬
‫مساحت وجوه عمود بر محورهای ‪ y ،x‬و ‪ z‬به ترتیب برابر با ‪ A. y ، A.x‬و ‪ A.z‬میباشد‪ .‬حال‪ ،‬میتوان نیروهای اعمال‬
‫شده بر و جوه موازی با صفحات مختصات را از حاصلضرب مولفه تنش مربوطه در مساحت هر وجه بدست آورد (شکل‪.)14-4‬‬
‫شکل (‪)14-4‬‬
‫‪24‬‬
‫از طرف دیگر‪ ،‬نیروی اعمال شده بر وجه ‪ ABC‬شامل نیروی نرمال ‪  n .A‬در جهت ‪ QN‬و نیروی برشی ‪  .A‬عمود بر ‪QN‬‬
‫توجه کنید از آنجائیکه ‪ QCA ،QBC‬و ‪ QAB‬به ترتیب در وجه منفی محورهای ‪ y ،x‬و ‪ z‬میباشند‪ ،‬نیروهای اعمال شده بر‬
‫آنها‪ ،‬باید بصورت نشان داده شده در شکل (‪ ،)14-4‬در جهت منفی باشند‪.‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ n A   x A x x   xy A x  y   xz A.x z‬‬
‫‪  yx A  y x   y A  y  y   yz A  y z‬‬
‫‪  zx A z x   zy Az  y   z A z  z  0‬‬
‫توجه کنید که مولفههای نیروهای موازی با به ترتیب محورهای ‪ y ،x‬و ‪ ،z‬در راستای ‪ QN‬از حاصلضرب اندازه آن نیرو در‬
‫کوسینوسهای هادی به ترتیب ‪  y ،  x‬و ‪  z‬بدست میآیند‪.‬‬
‫با تقسیم معادله فوق بر ‪ A‬و حل برای ‪  n‬داریم‪:‬‬
‫‪ n   x x 2   y y 2   z z 2  2 xy x y  2 yz y z  2 zx z x‬‬
‫بحث در مورد ‪  n‬و ‪ ،  n‬خارج از محدوده این درس میباشد؛ لکن به دلیل اهمیت تنشهای اصلی‪ ،‬رابطه الزم برای تعیین‬
‫تنشهای اصلی بصورت تحلیلی بدون ذکر اثبات ارائه میشود‪.‬‬
‫همانطور که قبال ذکر شد‪ ،‬در حالت سه بعدی‪ ،‬سه تنش اصلی ‪  b ،  a‬و ‪  c‬برای المان سه بعدی در نقطه دلخواه ‪ Q‬وجود‬
‫دارد که میتوان این سه تنش اصلی را از رابطه تحلیلی زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪ 3  I1 2  I 2  I3  0‬‬

‫که ضرایب ‪ I 2 ، I1‬و ‪ ، I 3‬تغییرناپذیرهایِ (‪ )Invariants‬اول‪ ،‬دوم و سوم تانسور تنش خوانده میشوند که از دستگاه‬
‫مختصاتی به دستگاه مختصات دیگر تغییر نمیکنند (مقدارشان مستقل از چرخش دستگاه مختصات است)‪.‬‬
‫‪I1   x   y   z   a   b   c‬‬
‫‪ x  xy  x  xz  y  yz‬‬
‫‪I2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ yx  y  zx  z  zy  z‬‬
‫‪  x y   x z   y z   xy 2   yz 2   xz 2   a b   a c   b c‬‬
‫‪ x  xy  xz  a 0 0‬‬
‫‪I 3   yx  y  yz  0  b 0‬‬
‫‪ zx  zy  z‬‬ ‫‪0 0 c‬‬
‫‪  x y z  2 xy xz yz   x yz 2   y xz 2   z xy 2   a b b‬‬
‫حالت خاص‪:‬‬
‫اگر یکی از تنشهای اصلی برابر با صفر باشد ( ‪)   0‬؛ تغییرناپذیر سوم تنش ( ‪ ،) I 3‬برابر با صفر میشود؛ لذا داریم‪:‬‬
‫‪ 3  I1 2  I 2  I 3    2  I1  I 2   0   2  I1 2  I 2  0‬‬

‫نکته‪ :‬اگر ‪  i  0, i  x, y, z‬و ‪  ij   ik  0‬باشند‪ ،‬آنگاه ‪ ،  i‬خود یک تنش اصلی میباشد‪.‬‬
‫‪25‬‬
‫مثال ‪ )2‬مقدار تنش برشی حداکثر در المان شکل زیر را به روش تحلیلی بدست آورید (مولفههای تنش‪ ،‬فقط بر وجوه مثبت‬
‫المان نشان داده شدهاند)‪.‬‬
‫شکل (‪)15-4‬‬
‫‪ 123‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ij   0‬‬ ‫‪ 24.8 87.2 ‬‬ ‫حل) المان شکل فوق دارای تانسور تنش بصورت روبرو میباشد‪:‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪87.2  154‬‬
‫در تانسور تنش فوق ‪  x  123 MPa‬و ‪  xy   xz  0‬میباشد‪ ،‬لذا ‪ ،  x  123 MPa‬یکی از سه تنش اصلی است‪.‬‬
‫‪I1   x   y   z  123  24.8  154  55.8‬‬
‫‪I 2   x y   x z   y z   xy 2   yz 2   xz 2   a b   a c   b c‬‬
‫‪ 123  24.8   123  154  24.8  154  0  0  87.22  25777‬‬
‫‪I 3   x y z  2 xy xz yz   x yz 2   y xz 2   z xy 2   a b c‬‬
‫‪ 123  24.8  154  0   123  87.2 2  0  0  465511‬‬
‫پس معادله جبری تحلیلی تنشهای اصلی بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪ 3  I1 2  I 2  I 3  0   3  55.8 2  25777  465511  0‬‬
‫معادله درجه سوم فوق سه جواب دارد که یکی از آنها معلوم است ( ‪ .)   123 MPa‬بنابراین حاصل تقسیم طرف چپ‬
‫معادله فوق بر ‪ ،   123‬معادله درجه دومی را ارئه میدهد که دو تنش اصلی دیگر با حل آن بدست میآیند‪:‬‬
‫‪ 3  55.8 2  25777  465511‬‬
‫‪  2  178.8  3784.6‬‬
‫‪  123‬‬
‫حال‪ ،‬با حل معادله درجه دوم ‪ ،  2  178.8  3784.6  0‬دو تنش اصلی دیگر بدست میآیند‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪ a  197.9 MPa,  b  19.12 MPa,  c  123 MPa‬‬
‫حال‪ ،‬میتوان با استفاده از تنشهای اصلی‪ ،‬تنش برشی حداکثر را بدست آورد‪:‬‬
‫‪ max   min‬‬ ‫‪197.9  123‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 160.45 MPa‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪26‬‬
‫جلسه پنجم‪:‬‬
‫مثال ‪ )1‬مقدار تنش برشی حداکثر در المان شکل زیر را با استفاده از دایره مور بدست آورید (مولفههای تنش‪ ،‬فقط بر وجوه‬
‫مثبت المان نشان داده شدهاند)‪.‬‬
‫شکل (‪)1-1-5‬‬
‫شکل (‪)2-1-5‬‬
‫‪ 123‬‬ ‫‪ 24.8‬‬ ‫‪ 154‬‬

‫‪X‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫حل)‬
‫‪0‬‬ ‫‪ 87.2‬‬ ‫‪ 87.2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ y z‬‬ ‫‪  z ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪24.8  154 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ave‬‬
‫‪YZ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 89.4MPa,‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪YZ‬‬
‫‪  y‬‬ ‫‪   yz 2  ‬‬ ‫‪  87.2  108.52‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ a   aveYZ  RYZ  89.4  108.52  197.92 MPa‬‬
‫‪ b   aveYZ  RYZ  89.4  108.52  19.12 MPa‬‬
‫‪ c  123 MPa‬‬
‫‪ A C‬‬ ‫‪ 197.92   123‬‬
‫‪ max   max AC ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 160.46 MPa‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫کرنش‪ :‬در آزمایشگاه‪ ،‬دستگاهی برای اندازهگیری تنش وجود ندارد؛ ولی برای اندازهگیری جابجایی و کرنش ابزار در‬
‫اختیارمان است‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬ما باید روابط حاکم بر مولفههای تنش‪-‬کرنش و کرنش‪-‬جابجایی را بدانیم‪.‬‬
‫از مقاومت مصالح (‪ )1‬به یاد داریم (قانون هوک‪ ،‬رابطه تنش‪-‬کرنش در منطقه کشسان خطی)‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫‪ x   x  v y   z    .T‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪E‬‬
‫‪  xx‬‬ ‫‪ xy  xy  xz  xz ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪2 ‬‬
‫‪ y E y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  1   v      .T‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ij   yx  xy‬‬ ‫‪ yy‬‬ ‫; ‪ yz  yz ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪‬‬
‫‪ z  1  z  v x   y    .T‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ zx  xz  zy ‬‬ ‫‪ zz ‬‬
‫‪yz‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ xy  2 xy  xy ,  xz  2 xz  xz ,  yz  2 yz  yz‬‬
‫‪‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪G‬‬
‫تعریف کرنش عمودی در یک نقطه‪ :‬المانی به ابعاد ‪ x‬و ‪ y‬در مجاورت نقطه ‪ O‬مطابق شکل زیر اختیار میکنیم که‬
‫‪27‬‬
‫در اثر کرنش به اندازه ‪ u‬و ‪ v‬به ترتیب در امتداد محورهای ‪ x‬و ‪ y‬تغییر مکان دادهاند‪ .‬طبق تعریف کرنش عمودی در‬
‫نقطه ‪ O‬در امتداد محورهای ‪ x‬و ‪ y‬خواهند شد‪:‬‬
‫شکل (‪ :)2-5‬تغییر شکل المان در اثر بارگذاری نرمال‬

‫(کرنشهای عمودی)‬
‫‪ux, y, z  u‬‬
‫‪ xx   x  lim‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪x0‬‬
‫‪vx, y, z  v‬‬
‫‪ yy   y  lim‬‬ ‫‪‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪y 0‬‬
‫به همین ترتیب برای راستای ‪ z‬داریم؛ ‪  zz   z  w‬که ‪ w‬مولفه تغییر مکان در راستای ‪ z‬میباشد‪ .‬بدیت ترتیب‪ ،‬بردار‬
‫‪z‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫تغییر مکان در نقطه مورد نظر بصورت ‪ S  u i  v j  w k‬بدست میآید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬در آزمایشگاه میتوان جابجاییهای ‪ v ، u‬و ‪ w‬را اندازهگیری کرد‪.‬‬
‫تعریف کرنش برشی در یک نقطه‪ :‬برش‪ ،‬تغییر شکل و اعوجاج ایجاد میکند (یعنی؛ دوران ایجاد میکند) و تغییر ابعاد‬
‫مربوط به کرنش عمودی میباشد (شکل ‪.)3-5‬‬

‫‪v v‬‬
‫‪tan   lim‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x x‬‬
‫‪x0‬‬
‫‪u u‬‬
‫‪tan   lim‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪y y‬‬
‫‪x0‬‬
‫شکل (‪ :)3-5‬تغییر شکل المان در اثر کرنش برشی‬
‫‪v u‬‬
‫‪ xy     ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2 xy‬‬
‫‪x y‬‬
‫به همین ترتیب برای صفحات ‪ xz‬و ‪ yz‬داریم‪:‬‬
‫‪28‬‬
w u
 xz    2 xz
x z
w v
 yz    2 yz
y z
.‫ کرنش عمودی کششی را با عالمت مثبت و کرنش عمودی فشاری را با عالمت منفی نشان میدهند‬:‫توجه‬
‫ تانسور کرنش صفحهای‬.  z   zx   zy  0 ‫ یعنی؛‬.‫ حالت دو بعدی کرنش را کرنش صفحهای گویند‬:1‫کرنش صفحهای‬
:‫بصورت زیر است‬

  x  xy 
 ij   
 xy  z 
:AB ‫کرنش عمودی در امتداد دلخواه‬
.‫ را بسازد‬ ‫ زاویه‬x ‫ با محور‬AB ‫فرض میکنیم که محور‬
x  s. cos , y  s.sin  )1(
 
AB 2  AC  2  C B 2  2 AC C B. cos   xy  )2(
2 
:‫) داریم‬2( ‫) در معادله‬4-5( ‫ از شکل‬C B ‫ و‬AC  ، AB ‫با جایگذاری مقادیر‬
s 2 1   ( )2  x 2 1   x 2  y 2 1   y 2  2x 1   x y 1   y cos / 2   xy  )3(
)4-5( ‫شکل‬
 
cos   xy    sin  xy   xy
 2 
:‫ داریم‬،)3( ‫) در رابطه‬1( ‫ از رابطه‬y ‫ و‬x ‫با جایگذاری مقادیر‬
s 2 1   ( )2  s. cos 2 1   x 2  s. sin  2 1   y 2
)4(
 2s. cos 1   x s. sin  1   y   xy
:‫) بدست میآید‬5( ‫ رابطه‬،‫) و سپس بسط نتیجه حاصله‬4( ‫ از طرفین رابطه‬s 2 ‫با حذف‬
  
1    2  2    cos 2 1   x 2  2 x  sin  2 1   y 2  2 y 
 2sin  cos  x  y  xy  2sin  cos  x  xy )5(
 2sin  cos  y  xy  2sin  cos  xy
1
Plane Strain
20
‫از آنجائیکه مقادیر کرنشهای عمودی و برشی بسیار از ‪ 1‬کوچکتر هستند‪ ،‬لذا از توانهای دوم و باالتر کرنشهای فوق‪،‬‬
‫میتوان صرفنظر کرد‪ .‬بنابراین رابطه (‪ )5‬بصورت زیر تبدیل میشود‪:‬‬
‫‪    cos 2  x   sin 2  y   sin cos  xy‬‬ ‫(‪)6‬‬
‫رابطه (‪ )6‬را میتوان با استفاده از روابط توان شکن مثلثاتی بصورت رابطه (‪ ،)7‬در آورد‪:‬‬
‫‪ 1  cos 2 ‬‬ ‫‪ 1  cos 2 ‬‬ ‫‪ sin 2 ‬‬
‫‪    ‬‬ ‫‪ x  ‬‬ ‫‪ y  ‬‬ ‫‪  xy‬‬ ‫(‪)7‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2 ‬‬
‫رابطه (‪ )7‬را میتوان بصورت زیر بازنویسی کرد‪:‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x  y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪     x ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos 2 ‬‬ ‫‪sin 2‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫رابطه (‪ ،)8‬کرنش عمودی در راستای ‪ )  x ( ‬را ارائه میدهد‪ .‬به شباهتهای رابطه فوق با رابطه دوران تنش عمودی به‬
‫اندازه زاویه ‪ ‬توجه کنید‪.‬‬
‫برای محاسبه تنش عمودی در راستای ‪ ،)  y ( y ‬باید به جای ‪ 2‬از ‪ 2  ‬استفاده کنیم‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪ y ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos2    ‬‬ ‫‪sin2   ‬‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫با سادهسازی مثلثاتی از رابطه (‪ )0‬میتوان کرنش عمودی ‪  y‬را بدست آوید‪:‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪ y ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos 2 ‬‬ ‫‪sin 2‬‬ ‫(‪)19‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫از روابط کرنشهای عمودی در راستاهای ‪ x‬و ‪( y ‬روابط ‪ 8‬و ‪ ،)19‬میتوان نتیجه گرفت که مقدار مجموع کرنشهای‬
‫عمودی مستقل از دستگاه مختصات میباشد‪.‬‬
‫‪ x   y   x   y   max   min‬‬
‫همچنین در حالت سه بعدی داریم‪:‬‬
‫‪ x   y   z   x   y   z‬‬
‫کرنش برشی در امتداد دلخواه با زاویه ‪ ‬نسبت به محور ‪ x‬مثبت‪:‬‬

‫برای محاسبه کرنش برشی ‪ ،  xy‬در ابتدا از رابطه کرنش عمودی ‪(  x‬رابطه ‪ ،)8‬کرنش عمودی در راستای ‪  / 4‬نسبت به‬
‫محور ‪( x‬نیمساز زاویه ‪ )xoy‬را بدست میآوریم (شکل ‪:)5-5‬‬
‫شکل (‪)5-5‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ xy‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪ OB   x ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪39‬‬
‫از رابطه فوق‪ ،‬کرنش برشی ‪  xy‬را بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪ xy  2 OB   x   y ‬‬ ‫(‪)11‬‬

‫حال با توجه به شکل (‪ ،)6-5‬کرنش در راستای ‪( OB‬نیمساز زاویه ‪ ) xoy‬را با استفاده از رابطه (‪ )8‬بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x  y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   xy ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ OB ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos 2   ‬‬ ‫‪sin 2  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x  y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪ OB ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪sin2  ‬‬ ‫‪cos2 ‬‬ ‫(‪)12‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫با استفاده از رابطه (‪ )11‬و با تبدیل دستگاه مختصات ‪ xy‬به ‪ xy‬در رابطه مذکور‪ ،‬کرنش برشی ‪  xy‬خواهد شد‪:‬‬
‫‪ xy  2 OB   x   y ‬‬ ‫(‪)13‬‬

‫حال با جایگذاری ‪  OB‬از رابطه (‪ )12‬در رابطه (‪ ،)13‬داریم‪:‬‬
‫شکل (‪)6-5‬‬
‫‪ xy   x   y     x   y sin2    xy cos2    x   y ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ xy‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y ‬‬
‫‪sin2  ‬‬
‫‪ xy‬‬
‫‪cos2 ‬‬ ‫(‪)14‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫رابطه (‪ ،)14‬کرنش برشی ‪  xy‬را که از دوران دستگاه مختصات ‪ xy‬به اندازه زاویه ‪ ‬بدست آمده‪ ،‬ارائه میکند‪ .‬با توجه به‬
‫اینکه ‪  xy   xy / 2‬میباشد‪ ،‬رابطه (‪ )14‬را میتوان بصورت زیر بازنویسی کرد‪:‬‬
‫‪x  y‬‬
‫‪  xy  ‬‬ ‫‪sin2    xy cos2 ‬‬ ‫(‪)15‬‬
‫‪2‬‬
‫نکته‪ :‬به شباهتهای رابطه کرنش برشی ‪  xy‬و تنش برشی ‪  xy‬توجه کنید‪ .‬دقت کنید که ‪.  xy   xy / 2‬‬
‫دایره مور برای کرنش صفحهای‪:‬‬
‫اگر تغییر شکل کرنش صفحهای بصورت شکل زیر باشد‪:‬‬
‫شکل (‪)7-5‬‬
‫‪31‬‬
‫همانند رسم دایره مور برای تنش‪ ،‬اگر کرنش برشی موجب دوران المان در جهت ساعتگرد شود‪ ،‬مثبت و در غیر اینصورت‬
‫منفی خواهد بود‪ .‬لذا در شکل (‪ ،)7-5‬نقاط ‪ X  x , xy / 2‬و ‪ Y  y , xy / 2‬بدست آورده میشود‪.‬‬
‫حال‪ ،‬دایره مور مربوطه را بصورت نشان داده شده در شکل (‪ ،)8-5‬رسم میکنیم‪.‬‬
‫شکل (‪ :)8-5‬دایره مور حالت کرنش صفحهای‬
‫‪x y‬‬
‫‪ ave ‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ y‬‬ ‫‪   xy ‬‬
‫‪R  ‬‬ ‫‪   xy 2   x‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪  2 ‬‬
‫‪ A  OC  CA   max   ave  R‬‬
‫‪ B  OC  BC   min   ave  R‬‬
‫زاویه راستای کرنشهای اصلی را میتوان بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪2 yx‬‬ ‫‪ yx‬‬
‫‪tan2 p  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x  y x  y‬‬
‫شکل (‪ ،)0-5‬المان دوران داده شده برای تطبیق بر راستاهای اصلی کرنش را نشان میدهد‪ .‬همانطور که در شکل مشخص‬
‫است در این زاویه ( ‪ ،)  p‬کرنش برشی صفر بوده و بنابراین زوایای ‪ 09‬درجه قبل از بارگذاری‪ ،‬بعد از بارگذاری نیز تغییر‬
‫نمیکنند‪.‬‬
‫شکل (‪)0-5‬‬
‫نقاط ‪ D‬و ‪ E‬در شکل (‪ ،)8-5‬کرنش برشی داخل صفحهای حداکثر را نشان میدهد که برابر است با‪:‬‬
‫‪ max  2R ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪  y 2   xy 2‬‬
‫‪32‬‬
‫در شکل (‪ ،)19-5‬نقاط ‪ X ‬و ‪ ، Y ‬مولفههای کرنش متناظر با دوران دستگاه مختصات به اندازه زاویه ‪ ‬را تعریف میکند‬
‫که متناظر با دوران قطر ‪ XY‬در دایره مور در همان جهت و به اندازه زاویه ‪ 2‬میباشد‪.‬‬
‫شکل (‪)19-5‬‬
‫مثال (‪ :)1‬در یک ماده در حالت کرنش صفحهای‪ ،‬ضلع افقی یک مربع ‪ 10 10 mm2‬به اندازه ‪ 4m‬افزایش طول داده است‪.‬‬
‫ضلع عمودی بدون تغییر باقی مانده است‪ .‬زاویه در طرف چپ پایین به اندازه ‪ 0.4 103 rad‬افزایش یافته است (شکل ‪-5‬‬
‫‪ .)11‬مطلوبست الف) محورهای اصلی و کرنشهای اصلی‪ ،‬ب) کرنش برشی حداکثر و کرنش نرمال متناظر آن‪.‬‬
‫شکل (‪)11-5‬‬
‫حل) محورهای اصلی و کرنشهای اصلی‪:‬‬
‫‪ x  4  104‬‬ ‫‪y  0‬‬

‫‪X ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪ xy  0.2  103‬‬ ‫‪ xy  0.2  103‬‬
‫از آنجائیکه ضلع مربع مربوط به ‪  x‬در جهت عقربههای ساعت میگردد‪  xy ،‬مثبت میباشد و همچنین چونکه ضلع متناظر‬
‫با ‪  y‬در خالف جهت عقربههای ساعت است‪  xy ،‬متناظر با آن‪ ،‬منفی میباشد‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪x  y‬‬
‫‪OC ‬‬ ‫‪ 200  ,‬‬ ‫‪OY  200 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪R  OC2  OY 2 ‬‬ ‫‪200  2  200  2‬‬ ‫‪ 283 ‬‬
‫کرنشهای اصلی با مختصه طولی نقاط ‪ A‬و ‪ B‬تعریف شده است‪ .‬داریم‪:‬‬
‫‪ a  OA  OC  R  200  283  483 ‬‬
‫‪ b  OA  OC  R  200  283  83 ‬‬
‫محورهای اصلی ‪ Oa‬و ‪ Ob‬در شکل (‪ ،)12-5‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫‪33‬‬
‫شکل (‪)12-5‬‬
‫زاویه ‪ BCY‬برابر با ‪ 45‬درجه است‪ .‬بنابراین زاویه ‪ 2 p‬که راستای ‪ XY‬را بر ‪ AB‬منطبق میکند‪ ،‬برابر با ‪ 45‬درجه در جهت‬
‫عقربههای ساعت است؛ لذا زاویه ‪  p‬که راستای ‪ Ox‬را بر ‪ Oa‬منطبق میکند‪ ،‬برابر با ‪ 22/5‬درجه میباشد‪.‬‬
‫کرنش برشی حداکثر‪ :‬نقاط ‪ D‬و ‪ ،E‬کرنش برشی داخل صفحهای حداکثر را ارائه میدهند‪ .‬توجه کنید که از آنجائیکه‬
‫کرنشهای اصلی مختلف العالمه هستند‪ ،‬کرنش برشی حداکثر واقعی نیز همین مقدار است‪.‬‬
‫‪ max‬‬
‫‪ R  283 ,‬‬ ‫‪ max  566 ‬‬
‫‪2‬‬
‫کرنش نرمال متناظر برابر است با ‪.    OC  200‬‬
‫محورهای کرنش برشی حداکثر در شکل (‪ )13-5‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫شکل (‪)13-5‬‬
‫مثال ‪ )2‬یک تانک تحت فشار با قطر داخلی ‪ 24 in‬و ضخامت دیواره ‪ 0.75 in‬را در نظر بگیرید‪ .‬کرنشسنجهای چسبیده به‬
‫سطح تانک در جهات عرضی و طولی‪ ،‬به ترتیب کرنشهای ‪ 255 106 in / in‬و ‪ 60 106 in / in‬را نشان میدهند‪ .‬آزمایش‬
‫پیچش نشان داده که مدول صلبیت برشی مادهی استفاده شده در تانک ‪ G  11.2 106 psi‬میباشد‪ .‬مطلوبست‪ ،‬فشار‬
‫نسبی داخل مخزن‬
‫شکل (‪ :)14-5‬مثال (‪)2‬‬
‫‪34‬‬
‫حل) فشار نسبی داخل مخزن‪:‬‬
‫با توجه به دایره مور نشان داده شده‪  max(in plane) ،‬را میتوان بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪1   2‬‬
‫‪ xy max(in plane) ‬‬ ‫‪ 97.5 10 6   max(in plane)  195 10 6 rad‬‬
‫‪2‬‬
‫حال‪  max(in plane) ،‬خواهد شد‪:‬‬
‫‪ max(in plane)  G   max(in plane)  11.2 106 195 106  2184 psi‬‬
‫حال از دایره مور تنش‪ ،‬میتوان دریافت که‪:‬‬
‫‪ 2  1‬‬ ‫‪pr / t  pr /(2t ) pr‬‬ ‫‪p 12‬‬
‫‪ max(in plane) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2184 ‬‬ ‫‪ p  546 psi‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4t‬‬ ‫‪4  0.75‬‬
‫شکل (‪)15-5‬‬
‫مثال ‪ )3‬با استفاده از گلبرگ ‪ 69‬درجه‪ ،‬کرنشهای زیر در نقطه ‪ Q‬روی سطح یک عضو فوالدی بدست آمده است‪:‬‬
‫‪1  40 ‬‬ ‫‪ 2  980 ‬‬ ‫‪ 3  330 ‬‬

‫با استفاده از محورهای مختصات نشان داده شده‪ ،‬در نقطه ‪ Q‬مطلوبست‪ ،‬الف) مولفههای کرنش ‪  y ،  x‬و ‪ ،  xy‬ب)‬
‫کرنشهای اصلی‪ ،‬ج) کرنش برشی حداکثر ( ‪.)  0.29‬‬
‫شکل (‪ :)16-5‬مثال (‪)3‬‬
‫حل) مولفههای کرنش ‪  y ،  x‬و ‪:  xy‬‬
‫با توجه به شکل مشخص است که ‪ .  x  1  40 ‬برای تعیین دو مولفه دیگر داریم‪:‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos(2 ) ‬‬ ‫) ‪sin(2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x  y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪ 60 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos(2  60) ‬‬ ‫‪sin(2  60)  980 10 6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪x y‬‬ ‫‪ xy‬‬
‫‪ 120 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos(2 120) ‬‬ ‫‪sin(2 120)  330 10‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪35‬‬
‫با حل معادالت (‪ )1‬برای بدست آوردن ‪  y‬و ‪  xy‬داریم‪:‬‬
‫‪ y  860 ‬‬ ‫‪ xy  750 ‬‬
‫شکل (‪)17-5‬‬
‫ب) تعیین کرنشهای اصلی ‪  b ،  a‬و ‪:  c‬‬

‫‪2‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪  x   y   xy‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 1005 ‬‬
‫‪ a,b   ave  R ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ 450  555  ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2 ‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ 105 ‬‬
‫راستای کرنش اصلی داخل صفحهای را بصورت زیر بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪ xy‬‬ ‫‪750‬‬
‫‪tan(2 p ) ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  p  21.22‬‬
‫‪ x   y 40  860‬‬
‫شکل (‪)18-5‬‬
‫با توجه به شکل (‪ ،)16-5‬تنش ‪  z‬برابر با صفر است‪ .‬با استفاده از قانون هوک در کشش و فشار برای دستگاه مختصات‬
‫اصلی داریم‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪a ‬‬ ‫‪ a  v b   c ‬‬
‫‪E‬‬
‫‪1‬‬
‫‪b ‬‬ ‫‪ b  v a   c ‬‬
‫‪E‬‬
‫‪1‬‬
‫‪c ‬‬ ‫‪ c  v a   b ‬‬
‫‪E‬‬
‫با حل این سه معادله برای بدست آوردن ‪  b ،  a‬و ‪  c‬و سپس رابطه منتجه برای ‪  c‬را برابر با صفر قرار دهیم‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪c  0  c  ‬‬ ‫‪ a   b    c   0.29 1005  105  368‬‬
‫‪1 ‬‬ ‫‪1  0.29‬‬
‫ج) کرنش برشی حداکثر‪ :‬کرنش برشی حداکثر از رابطه ‪  max   a   c  1005  368  686.5‬بدست میآید‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ max  1373 ‬‬
‫‪36‬‬
‫جلسه ششم‬
‫نظریههای زوال (خرابی) یک عضو در بارگذاری مرکب‪:‬‬
‫ش کشش‪ ،‬فشار‪ ،‬خمش و پیچش در آزمایشگاه است‪.‬‬

‫در حالت یک محوری (بارگذاری یک بعدی)‪ ،‬معیار خرابی (زوال)‪ :‬آزمای ِ‬
‫انواع مواد‪:‬‬
‫الف) مواد نرم (شکل پذیر) (چکش خوار)‪ :‬موادی هستند که تغییر طول (شکل) بزرگی را تا نقطه شکست بدست‬
‫میآورند (درصد تغییر طول نهایی ‪   5%‬میباشد)‪ .‬خواص مواد نرم در کشش و فشار یکسان است ( ‪ S yt  S yc‬و‬
‫‪.) Sut  Suc‬‬
‫ب) مواد ترد (شکننده)‪ :‬موادی هستند که تغییر طول (شکل) کوچکی را تا نقطه شکست بدست میآورند (درصد تغییر‬
‫طول نهایی ‪   5%‬میباشد)‪ .‬خواص مواد ترد در کشش و فشار یکسان نیست ( ‪.) Sut  Suc‬‬
‫معیار خرابی مواد نرم‪ :‬معیار خرابی (نقص)‪ 1‬مواد نرم بر اساس تسلیم شدن (‪ )Yielding‬میباشد‪.‬‬
‫معیار خرابی مواد ترد‪ :‬معیار خرابی (نقص) مواد ترد بر اساس گسیختگی (‪ )Fracture‬میباشد‪.‬‬
‫نظریههای زوال در مواد نرم‪:‬‬

‫دو نظری ه زوال جهت رسیدن یک جسم در بارگذاری مرکب به مرز تسلیم (عیب‪ ،‬زوال) وجود دارد که عبارتند از‪:‬‬
‫الف) نظریه تنش برشی حداکثر‬
‫ب) نظریه انرژی تغییر شکلی حداکثر‬
‫الف) نظریه تنش برشی حداکثر‪:‬‬
‫در بارگذاری مرکب‪ ،‬یک جسم زمانی به مرز تسلیم میرسد که تنش برشی حداکثر حاصله در آن برابر با تنش برشی حداکثر‬
‫همین جسم در آزمایش کشش ساده وقتی که به مرز تسلیم میرسد‪ ،‬گردد‪.‬‬
‫شکل (‪)1-6‬‬
‫‪F‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪ Sy‬‬
‫‪A‬‬
‫که ‪ S y‬استحکام تسلیم (قدرت تسلیم)‪ 1‬ماده مورد استفاده است‪ .‬همچنین ‪  y  S sy‬استحکام تسلیم برشی (قدرت برشی‬
‫تسلیم) ماده است که طبق شکل (‪ ،)1-6‬رابطه زیر برقرار است‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Failure‬‬
‫‪37‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Sy‬‬ ‫‪Sy‬‬
‫‪ D  S sy  x ‬‬ ‫‪ S sy ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫بیان ریاضی نظریه تنش برشی حداکثر‪:‬‬
‫‪Sy‬‬
‫‪ max  S sy ‬‬
‫‪2‬‬
‫محاسبه تنش برشی حداکثر در بارگذاری مرکب ( ‪:)  a   b‬‬
‫الف) هر دو تنش اصلی‪ ،‬هم عالمت باشند‪:‬‬

‫الف‪ )1-‬ربع اول ( ‪:)  a   b  0‬‬
‫‪Sy‬‬ ‫‪a  0‬‬
‫‪ max  S sy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Sy a‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫الف‪ )2-‬ربع سوم ( ‪:)  b   a  0‬‬
‫‪Sy 0 b‬‬
‫‪ max  S sy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ S y   b‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ب) تنشهای اصلی‪ ،‬مختلف العالمه باشند‪:‬‬
‫ب‪ )1-‬ربع چهارم ( ‪:)  a  0   b‬‬
‫‪Sy‬‬ ‫‪a b‬‬
‫‪ max  S sy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Sy a b‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ب‪ )2-‬ربع دوم ( ‪:)  b  0   a‬‬
‫‪Sy‬‬ ‫‪b a‬‬
‫‪ max  S sy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Sy b a‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫با توجه به روابط فوق‪ ،‬حاکم بر چهار ربع دستگاه مختصات ‪ ،  a   b‬شش ضلعی منظم زیر (معروف به شش ضلعی ترسکا‪)2‬‬
‫بدست میآید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)2-6‬شش ضلعی ترسکا (نظریه تنش برشی حداکثر)‬
‫اگر بخواهیم معیار تسلیم تنش برشی حداکثر را با ضریب اطمینان بیان کنیم‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪Limit stress‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪0.5 S y‬‬
‫‪F.S. ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Allowable stress  max‬‬ ‫‪ max‬‬
‫که ‪  max‬برای ربعهای مختلف دستگاه مختصات ‪ ،  a   b‬به قرار زیر هستند‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Yielding Strength‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Tresca‬‬
‫‪38‬‬
‫‪   b b  a‬‬
‫‪ max  a , b , a‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ب) نظریه انرژی تغییر شکلی حداکثر‪:‬‬
‫در بارگذاری مرکب‪ ،‬هرگاه انرژی تغییر شکلی حداکثر در واحد حجم کمتر از انرژی تغییر شکلی حداکثر در واحد حجمِ‬
‫همین جسم وقتی که در آزمایش کشش ساده به مرز تسلیم میرسد‪ ،‬باشد؛ جسم بدون عیب و نقص باقی میماند؛ در غیر‬
‫اینصورت تسلیم خواهد شد‪.‬‬
‫اگر تنشهای اصلی را با ‪  b ،  a‬و ‪  c‬نشان دهیم‪ ،‬نیرو در اثر تنش ‪  a‬برابر با ‪ Fa   a  b.c‬خواهد شد (شکل ‪.)3-6‬‬
‫شکل (‪)3-6‬‬
‫کار (انرژی) حاصله از نیروی ‪ Fa‬برابر با ‪ ، W  1  Fa  a‬میباشد که ‪ a‬تغییر طول در امتداد محور ‪ a‬است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪a‬‬
‫‪a ‬‬ ‫‪ a   a .a‬‬
‫‪a‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪W    a  b.c   a .a   a . a .a.b.c‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫حال‪ ،‬انرژی در واحد حجم برابر است با‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪U a   a . a‬‬
‫‪2‬‬
‫به همین ترتیب‪ ،‬در دو راستای اصلی دیگر ‪ b‬و ‪ c‬انرژی در واحد حجم به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪U b   b . b ,‬‬ ‫‪U c   c . c‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫انرژی در واحد حجم کل‪ ،‬خواهد شد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪U  U a  Ub  Uc ‬‬ ‫‪ a . a   b . b   c . c ‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪2‬‬
‫طبق قانون هوک‪ ،‬روابط تنش‪-‬کرنش بصورت زیر است‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪a ‬‬ ‫‪ a  v b   c ‬‬
‫‪E‬‬
‫‪1‬‬
‫‪b ‬‬ ‫‪ b  v a   c ‬‬
‫‪E‬‬
‫‪30‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ c   c  v a   b ‬‬
‫‪E‬‬
‫با جایگذاری روابط تنش‪-‬کرنش (قانون هوک) در رابطه (‪ ،)1‬داریم‪:‬‬
‫‪U‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2E‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a 2   b 2   c 2  2  a b   a c   b c   UV  U d‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫که ‪ UV‬و ‪ U d‬به ترتیب انرژی تغییر حجمی در واحد حجم و انرژی تغییر شکل برشی (نه حجمی) در واحد حجم میباشد‪.‬‬
‫انرژی تغییر حجمی‪ ،‬موجب انبساط و انقباض جسم میشود و انرژی تغییر شکلی موجب تغییر در زوایای جسم میگردد‪.‬‬
‫از مقاومت مصالح (‪ )1‬میدانیم که کرنش حجمی برابر است با‪:‬‬
‫‪1  2‬‬
‫‪V ‬‬ ‫‪ a   b   c ‬‬
‫‪E‬‬
‫با توجه به رابطه فوق‪ ،‬اگر نسبت پواسان برابر با ‪ 9/5‬در نظر گرفته شود‪ ،‬کرنش حجمی و در نتیجه انرژی تغییر حجمی برابر‬
‫با صفر میگردد‪.‬‬
‫لذا‪ ،‬با استفاده از نسبت پوسان ‪ ،   0.5‬انرژی تغییر شکلی حداکثر در واحد حجم‪ ،‬برابر است با‪:‬‬
‫‪U  Ud ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2E‬‬
‫‪‬‬
‫‪ a 2   b 2   c 2   a b   a c   b c ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)1-3‬‬
‫در حالت دو بعدی ( ‪ )  a   b  0 ،  c  0‬داریم‪:‬‬
‫‪U  Ud ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2E‬‬
‫‪‬‬
‫‪ a 2   b 2   a b‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)2-3‬‬
‫حال‪ ،‬انرژی تغییر شکلی حداکثر در واحد حجم در آزمایش کشش ساده بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪U d y  S y 2‬‬ ‫) ‪(2 E‬‬ ‫(‪)4‬‬
‫برای ایمن بودن باید ‪ U d  U d y‬باشد‪ .‬لذا داریم‪:‬‬
‫‪ a 2   b 2  a b  S y 2‬‬ ‫(‪)5‬‬

‫رابطه (‪ ،)5‬ارائه دهنده یک بیضی در دستگاه مختصات ‪  a   b‬میباشد‪ .‬این بیضی به بیضی فون‪-‬میزز (‪،)Von-Mises‬‬
‫معروف است‪ .‬اگر ضریب اطمینان را برای رابطه (‪ )5‬در نظر بگیریم‪ ،‬معیار انرژی تغییر شکلی حداکثر بصورت زیر بدست‬
‫میآید‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ Sy ‬‬
‫‪a b‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  a b  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)6‬‬
‫‪ F.S. ‬‬
‫مطالعه آزمایش پیچش خالص بر مبنای معیار تسلیم تنش برشی حداکثر و انرژی اعوجاج حداکثر‪:‬‬
‫الف) آزمایش پیچش خالص بر مبنای معیار تسلیم تنش برشی حداکثر‪:‬‬
‫بر اساس دایره مور آزمایش پیچش خالص داریم‪:‬‬

‫‪   a   b‬‬ ‫(‪) 7‬‬
‫حال‪ ،‬بر طبق شش ضلعی ترسکا (شکل ‪ ،)4-6‬داریم‪:‬‬
‫‪49‬‬
‫‪S sy  0.5S y‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫شکل (‪ :)5-6‬دایره مور آزمایش پیچش خالص‬ ‫شکل (‪ :)4-6‬چند ضلعی ترسکا (معیار تنش برشی‬
‫‪2‬‬
‫حداکثر)‪ ،1‬بیضی فون‪-‬میزز (معیار انرژی اعوجاج حداکثر)‬
‫برای مواد نرم‬
‫ب) آزمایش پیچش خالص بر مبنای معیار تسلیم تنش اعوجاج حداکثر‪:‬‬
‫بر طبق بیضی فون‪-‬میزز (شکل ‪ )4-6‬و رابطه (‪ ،)7‬داریم‪:‬‬

‫‪ a 2   a a   a 2  S y 2  S sy 2  S sy 2  S sy 2  S y 2  3S sy 2  S y 2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪S sy ‬‬ ‫‪S y  0.577S y‬‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪3‬‬
‫‪S sy‬‬ ‫‪S sy‬‬
‫میباشد‪.‬‬ ‫و بر مبنای انرژی اعوجاج حداکثر ‪ 0.577‬‬ ‫در نتیجه بر مبنای تنش برشی حداکثر‪ 0.5 ،‬‬
‫‪Sy‬‬ ‫‪Sy‬‬
‫نکته‪ :‬الزم به ذکر است که دقت معیار انرژی اعوجاج حداکثر بیشتر از معیار تنش برشی حداکثر است‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که بر اساس تجربه‪ ،‬نسبت استحکام برشی تسلیم به استحکام تسلیم برابر است با ‪. Ssy  0.53  0.6‬‬
‫‪Sy‬‬
‫نظریههای زوال در مواد ترد‪:‬‬
‫الف) نظریه تنش عمودی حداکثر‬

‫ب) نظریه مور‬
‫الف) نظریه تنش عمودی حداکثر‪:‬‬
‫هرگاه هر دو تنش اصلی ‪  a‬و ‪  b‬کوچکتر از مقاومت نهایی جسم ترد باشد‪ ،‬جسم نخواهد شکست‪ ،‬در غیر اینصورت‬
‫گسیخته خواهد شد‪ .‬الزم به ذکر است که آزمایشات نشان میدهد که این نظریه فقط برای ربعهای اول و سوم دستگاه‬
‫مختصات ‪  a   b‬معتبر است‪ .‬به بیان دیگر این نظریه‪ ،‬فقط زمانی معتبر است که تنشهای اصلی ‪  a‬و ‪  b‬هم عالمت‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Maximum-Shearing-Stress Criterion‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Maximum-Distortion-Energy Criterion‬‬
‫‪41‬‬
‫شکل (‪:)6-6‬‬
‫نظریه تنش عمودی حداکثر‬
‫(برای مواد ترد)‬
‫ب) نظریه مور‪:‬‬
‫با انجام آزمایشات کشش‪ ،‬فشار و پیچش بر نمونه‪ ،‬دایره مور این سه آزمایش را رسم میکنیم‪ .‬سپس خطی مارِّ بر دایره مور‬
‫آزمایشات کشش‪ ،‬فشار و پیچش رسم می کنیم‪ .‬اگر دایره مور جسم ترد تحت بارگذاری مرکب‪ ،‬در فضای درون منحنی‬
‫مماس بر سه دایره (منحنی قرمز رنگ) قرار گرفت‪ ،‬جسم سالم و بدون عیب و نقص باقی میماند؛ این در حالیست که اگر‬
‫دایره مذکور مماس بر خطوط قرمز رنگ قرار بگیرد‪ ،‬جسم ترد‪ ،‬در آستانهی زوال قرار دارد و اگر بیرون خطوط قرمز رنگ‬
‫مماس بر سه دایره مور کشش‪ ،‬فشار و پیچش باشد‪ ،‬جسم گسیخته خواهد شد (شکل ‪.)7-6‬‬
‫شکل (‪:)7-6‬‬
‫معیار مور (‪)Mohr's criterion‬‬

‫برای مواد ترد‬
‫حال‪ ،‬برای سادگی و در جهت مطالعه محافظهکارانه زوال اجسام ترد‪ ،‬از دو آزمایش کشش و فشار برای رسم خطوط مماس‬
‫بر دوایر مور استفاده خواهیم کرد (معیار مور ساده شده)‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬خطوط منحنی قرمز رنگ (در شکل ‪ ،)7-6‬به دو‬
‫خط مستقیم در شکل (‪ )8-6‬تبدیل خواهد شد‪.‬‬
‫شکل (‪:)8-6‬‬
‫معیار مور ساده شده برای‬
‫مواد ترد‬
‫( ‪Simplified Mohr's‬‬
‫‪)Criterion‬‬
‫‪42‬‬
‫تعیین رابطه برای معیار مور ساده شده در ربعهای دوم و چهارم (دو تنش اصلی مختلف العالمه باشند)‪:‬‬
‫ابتدا‪ ،‬دو دایره مور آزمایشات کشش و فشار را رسم میکنیم‪ .‬سپس با رسم خطوط مستقیم و مماس بر دو دایره مذکور‪،‬‬
‫دایره مور دلخواهی ناشی از بارگذاری مرکب را مماس بر خطوط ‪ AB‬و ‪ AB‬میکشیم‪ .‬حال‪ ،‬رابطهای بین دو تنش اصلی ‪ a‬‬
‫و ‪  b‬در بارگذاری مرکب دلخواه (دایره مور قرمز رنگ)‪ ،‬بدست میآوریم (شکل ‪.)0-6‬‬
‫دایره مور تنش ما ِّر بر نقاط ‪ A‬و ‪ O‬به مرکزیت ‪ ،G‬مربوط به آزمایش کشش ساده با ‪ Su t  OA‬میباشد‪.‬‬
‫دایره مور تنش ما ِّر بر نقاط ‪ O‬و ‪ C‬به مرکزیت ‪ ،H‬مربوط به آزمایش فشار ساده با ‪ Suc  OC‬میباشد‪.‬‬
‫دایره مور تنش مارِّ بر نقاط ‪ B‬و ‪ D‬به مرکزیت ‪ ،S‬مربوط به نمونه تحت تنش مرکّب با تنش کششی ‪  a‬و تنش فشاری ‪ b‬‬
‫‪SK GS‬‬
‫‪GHL  GSK ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪LH GH‬‬
‫‪   b Sut‬‬
‫‪ SK  SF  KF  a‬‬ ‫‪‬‬ ‫;‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫شکل (‪ :)0-6‬معیار مور ساده شده‬
‫‪S uc S ut‬‬
‫‪LH ‬‬ ‫‪‬‬ ‫;‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Sut‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ b‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪  a‬‬
‫‪GS  OG  OS ‬‬ ‫‪ SB  OB  ut  a‬‬ ‫‪  a  ut  b‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Sut Suc‬‬
‫‪GH  OG  OH ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ a   b  Sut‬‬ ‫‪Sut   b   a‬‬
‫‪‬‬
‫‪Suc  Sut‬‬ ‫‪Sut  Suc‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Sut‬‬ ‫‪Suc‬‬
‫معادله فوق‪ ،‬معادله مرز است؛ پس ‪ F.S.=1‬در نظر گرفته میشود‪ ،‬برای در نظر گرفتن ضریب اطمینان خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Sut‬‬ ‫‪Suc‬‬ ‫‪F.S.‬‬
‫‪43‬‬
‫رابطه فوق‪ ،‬با ‪  a‬کششی و ‪  b‬فشاری (ربع چهارم دستگاه ‪ )  a   b‬میباشد‪ .‬برای ربع دوم که ‪  a‬فشاری و ‪  b‬کششی‬
‫است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪S ut‬‬ ‫‪S uc‬‬ ‫‪F.S.‬‬
‫مثال ‪ )1‬حالت تنش صفحهای زیر مربوط به نقطه بحرانی لوله آلومینیومی ریختهگری شده است‪ .‬حداقل تنش ‪  0‬که منجر‬
‫به گسیختگی میشود را بدست آورید ( ‪.) Sut  80 MPa, Suc  160 MPa‬‬
‫شکل (‪ :)19-6‬مثال (‪)1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ x  y‬‬ ‫‪ x  y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 80  0‬‬ ‫‪  80  0 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ a ,b ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪   xy 2 ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪   0  40  x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 2 ‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 40  x 40  x 1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Sut Suc F.S.‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪160 1‬‬
‫‪ x  66.66 MPa   0  53.32 MPa‬‬
‫توجه کنید که با ‪ x  66.66 MPa‬مقدار ‪  a‬و ‪  b‬مختلفالعالمه میباشن د‪ ،‬بنابراین ما مجاز به بکارگیری معیار مور‬
‫میباشیم‪ .‬در غیر اینصورت (هم عالمت بودن دو تنش اصلی)‪ ،‬باید از معیار تنش نرمال حداکثر استفاده میشد‪.‬‬
‫مثال ‪ )2‬میلهای از جنس آلومینیوم ریختهگری شده با ‪ Sut  70 MPa‬و ‪ Suc  175 MPa‬تحت تاثیر گشتاور پیچشی که به‬
‫تدریج به مقدار نهایی خود میرسد‪ ،‬قرار دارد‪ .‬تنش برشی ‪  0‬برای آغاز گسیختگی را بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)11-6‬مثال (‪)2‬‬
‫حل) نمونه تحت تاثیر آزمایش پیچش خالص قرار دارد‪ ،‬لذا داریم‪:‬‬
‫‪ a,b   0‬‬

‫طبق معیار گسیختگی مور داریم‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0  0  1   0  50 MPa‬‬
‫‪Sut‬‬ ‫‪Suc‬‬ ‫‪F.S. 70 175‬‬
‫مثال ‪ )3‬مخزن استوانهای جدار نازک با شعاع ‪ ،r‬ضخامت جداره ‪ ،t‬تحت فشار داخلی ‪ p‬قرار دارد‪ .‬به ازای چه مقداری از ‪،p‬‬
‫بر اساس دو معیار تسلیم‪ ،‬تسلیم در مخزن آغاز میگردد‪ .‬تاب تسلیم ماده ‪ Y‬میباشد‪.‬‬
‫حل الف) معیار تسلیم تنش برشی حداکثر‪:‬‬
‫‪44‬‬
‫‪   min pr / t pr‬‬
‫‪ max  max‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2t‬‬
‫‪S sy‬‬ ‫‪0.5S y‬‬ ‫‪0.5  Y‬‬ ‫‪Y pr‬‬ ‫‪Y .t‬‬
‫‪F.S. ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪ max‬‬ ‫‪ max‬‬ ‫) ‪pr /(2t‬‬ ‫‪2 2t‬‬ ‫‪r‬‬
‫حل ب) معیار تسلیم انرژی تغییر شکلی حداکثر‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ Sy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪pr ‬‬ ‫‪pr pr  pr ‬‬ ‫‪1.1547 Y .t‬‬
‫‪ a   a b   b‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪     ‬‬ ‫‪  Y2  p ‬‬
‫‪ F.S. ‬‬ ‫‪ 2t ‬‬ ‫‪2t t  t ‬‬ ‫‪r‬‬
‫مثال ‪ )4‬مخزن کروی با قطر خارجی ‪ 1.2 m‬شامل هوا با فشار ‪ 3.5 MPa‬میباشد‪ .‬اگر قدرت تسلیم جنس مخزن‬
‫‪ 780 MPa‬باشد‪ ،‬ضخامت جداره مخزن ‪ t‬را برای ضریب اطمینان ‪ 3‬با استفاده از دو معیار تسلیم بیابید‪.‬‬
‫‪pr 3.5 0.6 1.05‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1.05 / t 0.525‬‬
‫‪ a,b ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  max  max ‬‬ ‫‪‬‬ ‫حل)‬
‫‪2t‬‬ ‫‪2t‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪t‬‬
‫الف) معیار تسلیم تنش برشی حداکثر‪:‬‬
‫‪0.5S y‬‬ ‫‪0.5  780‬‬
‫‪F.S. ‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ t  0.004m  4mm‬‬
‫‪ max‬‬ ‫‪0.525 / t‬‬
‫ب) معیار تسلیم انرژی تغییر شکلی حداکثر‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ S ‬‬ ‫‪ 3.5  0.6   3.5  0.6   3.5  0.6   780 ‬‬
‫‪ a   a b   b   y   ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  t  0.004m  4mm‬‬
‫‪ F .S. ‬‬ ‫‪ 2t   2t   2t   3 ‬‬
‫مثال ‪ )5‬یک تیر با سطح مقطع دایروی با قطر ‪ 3.8 cm‬و با استحکام تسلیم ‪ ، S y  2800 kgf / cm2‬تحت تاثیر نیروی‬
‫محوری کششی ‪ Fx  2700 kgf‬و گشتاور پیچشی ‪ M x  T  9100 kgf .cm‬و گشتاور خمشی ‪M z  5700kgf .cm‬‬
‫میباشد‪ .‬بر طبق دو معیار تسلیمِ تنش برشی حداکثر و انرژی تغییر شکلی (اعوجاج) حداکثر‪ ،‬ضریب اطمینان را برای این‬
‫تیر بدست آورید‪.‬‬
‫حل) تنش نرمال ناشی از نیروی محوری ‪ Fx‬برابر است با‪:‬‬
‫‪Fx‬‬ ‫‪2700‬‬
‫‪x  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 238.07 kgf / cm2‬‬
‫‪d / 4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  3.82 / 4‬‬
‫تنش خمشی مثبت ناشی از گشتاور خمشی ‪: M z‬‬
‫‪M z .y‬‬ ‫‪5700  3.8 / 2‬‬
‫‪x  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1058 kgf / cm2‬‬
‫‪Iz‬‬ ‫‪  3.8 / 64‬‬
‫‪4‬‬
‫تنش نرمال حداکثر کل ‪  x‬برابر است با‪:‬‬
‫‪ x  238  1058  1296 kgf / cm2‬‬

‫تنش پیچشی ناشی از گشتاور پیچشی ‪: M x  T  9100 kgf .cm‬‬
‫‪16T 16  9100‬‬
‫‪ xy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 844.6 kgf / cm2‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪  3.8‬‬ ‫‪3‬‬
‫حال‪ ،‬تنشهای اصلی را بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪45‬‬
2
 x  y  x  y  1296  0  1296  0 
2
1712.5 kgf / cm2
 a,b       xy 2      844.6  
2
2  2  2  2   416.5 kgf / cm2
:‫الف) معیار تسلیم تنش برشی حداکثر‬

 max   min 1712.5  416.5
 max    1064.5 kgf / cm2
2 2
0.5S y 0.5  2800
F.S.    1.315
 max 1064.5
:‫میزز‬-‫ب) معیار تسلیم فون‬

2 2
 Sy 
  1712.5 2  1712.5  416.5  416.5 2  
2800 
 a   a b   b
2 2
    F .S.  1.433
 F .S.   F .S. 
46
‫جلسه هفتم‬
‫مثال ‪ )1‬مخزن تحت فشار استوانهای جدار نازک به قطر متوسط ‪ 400 mm‬و ضخامت جداره ‪ 2 mm‬تحت فشار داخلی‬
‫)‪ p (MPa‬و گشتاور پیچشی ثابت ‪ T  60288 N.m‬قرار دارد‪ .‬جنس مخزن از فوالد با تنش تسلیم ‪S y  450 MPa‬‬
‫می باشد‪ .‬با استفاده از معیار انرژی تغییر شکلی حداکثر و معیار تنش برشی حداکثر‪ ،‬فشار داخلی ‪ p‬که با ضریب اطمینان‬
‫‪ 1.8‬میتوان بر مخزن اعمال کرد را بدست آورید‪.‬‬
‫‪pr‬‬ ‫‪0.2  p‬‬ ‫‪pr 0.2  p‬‬ ‫‪Tr‬‬ ‫‪60288  0.2‬‬
‫‪x ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 50 p,  y ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 100 p,‬‬ ‫‪ xy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫حل) ‪ 120 MPa‬‬
‫‪2t 2  0.002‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪0.002‬‬ ‫‪J 2    0.23  0.002‬‬
‫‪2‬‬
‫‪x y‬‬ ‫‪ x  y ‬‬ ‫‪100 p  50 p‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪100 p  50 p ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ a,b ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪   xy ‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪  120  75 p ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪25 p2  1202‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 2 ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫الف) معیار انرژی اعوجاج حداکثر‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ Sy ‬‬
‫‪ a   a b   b‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ F.S. ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 75 p ‬‬
‫‪‬‬
‫‪25 p2  120 2 ‬‬ ‫‪  75 p ‬‬
‫‪‬‬
‫‪25 p2  120 2    75 p  25 p2  120 2    75 p  25 p2  120 2 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 450 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  p  1.5879 MPa‬‬
‫‪ 1.8 ‬‬
‫ب) معیار تنش برشی حداکثر‪:‬‬
‫‪ 75 p ‬‬ ‫‪25 p2  120 2    75 p  25 p2  120 2 ‬‬
‫‪ max‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪25 p2  120 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.5S y‬‬ ‫‪0.5  450‬‬
‫‪F .S. ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.8  p  1.3237 MPa‬‬
‫‪ max‬‬ ‫‪25 p2  120 2‬‬
‫توجه‪ :‬باید حتم ًا چک شود که با ‪ ، p  1.3237‬مقدار تنش اصلی ‪ ، 75 p  25 p 2  120 2  25.2‬مقداری منفی شود‪.‬‬
‫روشهای انرژی‪:‬‬
‫در بارگذاری دینامیکی‪ ،‬میتوان تنشها را به طریق انرژی بدست آورد‪.‬‬
‫سه نوع بارگذاری داریم‪:‬‬
‫الف) بارگذاری محوری‪ ،‬ب) بارگذاری خمشی‪ ،‬ج) بارگذاری پیچشی‬
‫اصل کار‪-‬انرژی‪:‬‬
‫کار نیروی خارجی=انرژی کرنشی داخلی ( ‪) U  W‬‬
‫میخواهیم برای انواع تنش‪ ،‬انرژی داخلی (کرنشی) را بدست آوریم‪ .‬الزم به ذکر است که دو نوع تنش عمودی و برشی‬
‫ل دو‬
‫داریم‪ .‬تنش عمودی‪ ،‬خود به دو دسته تنش کششی‪-‬فشاری و تنش خمشی تقسیم میشود‪ .‬همچنین تنش برشی‪ ،‬شام ِ‬
‫دسته تنشِ پیچشی و تنش برشی عرضی میباشد‪.‬‬
‫‪47‬‬
‫باشد‪ ،‬داریم (شکل ‪:)1-7‬‬ ‫کرنشی)‪1‬‬ ‫اگر ‪ u‬انرژی کرنشی مخصوص (چگالی انرژی‬
‫شکل (‪)1-7‬‬
‫‪U dU‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪‬‬
‫‪V dV‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪  1  x d x‬‬ ‫(‪) 1‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪0‬‬
‫که ‪  1‬مقدار کرنش را ارائه می کند‪ .‬واحد چگالی انرژی کرنشی در سیستم ‪ SI‬با ‪ N2 . m  J3‬و در سیستم انگلیسی با‬
‫‪m m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪ in.lb / in 3‬بیان میگردد‪ .‬با دقت در شکل (‪ )1-7‬مشخص میگردد که چگالی انرژی کرنشی برابر با سطح زیر منحنی تنش‪-‬‬
‫کرنش از ‪   0‬تا ‪   1‬می باشد‪ .‬اگر ماده باربرداری شود‪ ،‬تنش به صفر تغییر اندازه میدهد؛ اما تغییر شکل دائمی‬
‫متناظر به کرنش پالستیک ‪  p‬در قطعه باقی می ماند؛ در واقع فقط بخشی از انرژی کرنشی در واحد حجم متناظر با سطح‬
‫زیر مثلث (شکل ‪ )1-7‬بازیابی میگردد و بقیه انرژی صرف تغییر شکل و حرارت میگردد‪.‬‬
‫مقدار چگالی انرژی کرنشی متناظر با کرنش گسیختگی ‪ ، 1   R‬به عنوان مدول چقرمگی معروف میباشد و بیانگر انرژی‬
‫بر واحد حجم الزم برای ایجاد گسیختگی در ماده است‪ .‬واضح است که چقرمگی ماده مربوط به انعطاف پذیری (چکش‬
‫خواری) و استحکام نهایی ماده میباشد‪ .‬الزم به ذکر است که ظرفیت سازه در مقابل بار ضربهای به چقرمگی ماده بستگی‬
‫دارد‪.‬‬
‫اگر تنش ‪  x‬در محدوده االستیک باقی بماند‪ ،‬قانون هوک را میتوان بکار برد‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪ x  E x‬‬
‫با بکار گیری رابطه هوک در رابطه (‪ )1‬داریم‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪E x 2‬‬
‫‪u   1 E x d x ‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫با بکارگیری قانون هوک در رابطه فوق‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪ x2‬‬
‫‪u‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫‪2E‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Strain energy density‬‬
‫‪48‬‬
‫اگر ‪  1‬برابر با استحکام تسلیم ماده ‪  Y‬باشد‪ ،‬انرژی کرنشی بر واحد حجم را مدول انعطاف پذیری ( ‪Modulus of‬‬
‫‪ ،)resilience‬گویند که برابر با سطح زیر خط مستقیم ‪ OY‬در دیاگرام تنش‪-‬کرنش ماده میباشد (شکل ‪ )2-7‬و بیانگر انرژی‬
‫بر واحد حجمی از ماده است که ماده قبل از تسلیم می تواند جذب کند‪ .‬الزم به ذکر است که مقاومت ماده در مقابل بار‬
‫ضربهای بدون تغییر شکل دائمی به مدول انعطافپذیری ماده استفاده شده‪ ،‬بستگی دارد‪.‬‬
‫شکل (‪ :)2-7‬مدول انعطافپذیری‬
‫از رابطه (‪ ،)2‬میتوان دریافت که‬
‫‪dU 1  x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪‬‬
‫‪dV 2 E‬‬
‫‪ x2‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪dV‬‬ ‫(‪) 3‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪2E‬‬
‫رابطه فوق‪ ،‬انرژی کرنشی را برای انواع تنش عمودی ارائه میکند‪.‬‬
‫الف) انرژی کرنشی تنش عمودی کششی‪-‬فشاری‪:‬‬
‫‪1 x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪P2‬‬
‫‪ x  U  ‬‬ ‫‪dV  ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪.dV‬‬ ‫(‪)4‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪V 2 E‬‬ ‫‪V 2E. A‬‬
‫شکل (‪ :)3-7‬میله با بار محوری مرکزی‬
‫اگر سطح مقطع ثابت و نیروی محوری ثابت باشد (شکل ‪ ،)4-7‬رابطه (‪ )2‬تبدیل میشود به‪:‬‬
‫‪l‬‬
‫‪F2‬‬ ‫‪F2‬‬ ‫‪F 2l‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪.dV  ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪A‬‬‫‪.‬‬‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪) 5‬‬
‫‪V‬‬
‫‪2E.A‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2E.A2‬‬ ‫‪2EA‬‬
‫اگر بخواهیم انرژی کرنشی را در یک شبکه (خرپا) مورد مطالعه قرار دهیم‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪40‬‬
‫‪2‬‬
‫‪n‬‬
‫‪Fi li‬‬
‫‪U ‬‬ ‫(‪) 6‬‬
‫‪i 1 2Ei Ai‬‬
‫شکل (‪)4-7‬‬
‫نکته‪ :‬روش انرژی برای حل مسائل نامعین استاتیکی‪ ،‬بسیار مناسب است‪.‬‬
‫مثال ‪ )2‬انرژی کرنشی شکل زیر و تغییر مکان عمودی نقطه ‪ B‬را بیابید‪ .‬سطح مقطع و جنس میلهها یکسان میباشند‪.‬‬
‫شکل (‪ :)5-7‬مثال (‪)2‬‬
‫‪sin   0.6‬‬ ‫‪cos  0.8‬‬

‫‪sin   0.8‬‬ ‫‪cos   0.6‬‬
‫از حل استاتیکی مسئله (نوشتن معادالت تعادل نقطه ‪ )B‬داریم (شکل ‪:)6-7‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ 0  FBD . cos   FBC . cos  0‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪ 0  FBD . sin   FBC . sin   P‬‬
‫‪ FBC  0.6 P ,‬‬ ‫‪FBD  0.8 P‬‬
‫شکل (‪)6-7‬‬
‫‪l  l BC sin   l BD sin ‬‬ ‫‪l  0.6 l‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  BC‬‬
‫‪H B  l BC . cos  l BD . cos  l BD  0.8 l‬‬
‫انرژی کرنشی سیستم برابر است با‪:‬‬
‫‪59‬‬
‫‪F l FBC .l BC FBD .l BD 0.6 P  0.6l 0.8 P  0.8l 0.364 P .l‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i 1‬‬ ‫‪2EA‬‬ ‫‪2E.A‬‬ ‫‪2E.A‬‬ ‫‪2EA‬‬ ‫‪2EA‬‬ ‫‪EA‬‬
‫طبق اصل کار‪-‬انرژی‪ ،‬انرژی کرنشی داخلی برابر با کار نیروی خارجی است‪ .‬بنابراین داریم‪:‬‬
‫‪0.364.l.P 2 1‬‬ ‫‪0.728P.l‬‬
‫‪U W ‬‬ ‫‪ YB .P  YB ‬‬
‫‪E. A‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪EA‬‬
‫انرژی کرنشی در بار خمشی‪:‬‬
‫تیر ‪ AB‬با بارگذاری مفروض دلخواه در شکل (‪ )7-7‬را در نظر بگیرید‪ .‬انرژی کرنشی داخلی را میتوان بصورت زیر بدست‬
‫آورد‪.‬‬
‫شکل (‪ :)7-7‬تیر تحت بارگذاری عرضی‬
‫تنش خمشی از رابطه ‪  x  My / I‬بدست میآید‪ .‬از رابطه (‪ )3‬داریم‪:‬‬
‫‪U ‬‬
‫‪ x2‬‬
‫‪dV  ‬‬
‫‪My / I 2 dV ‬‬ ‫‪M 2 y2‬‬ ‫‪M 2 y2‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪M 2I‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪M2‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪2E‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪2E‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪V 2E.I‬‬
‫‪dV‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 2E.I 2‬‬ ‫‪dA‬‬‫‪.‬‬‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x0 2E.I 2‬‬ ‫‪.‬‬‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x0 2E.I .dx‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪M2‬‬
‫‪U  ‬‬ ‫‪.dx‬‬ ‫(‪)7‬‬
‫‪x 0 2E.I‬‬
‫مثال ‪ )3‬انرژی کرنشی تیر شکل زیر را بدست آورید و تغییر مکان عمودی نقطه اثر نیروی ‪ P‬را بیابید‪.‬‬
‫شکل (‪)8-7‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫)‪l ( P.x‬‬

‫‪2‬‬
‫‪1 P 2l 3‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪.dx  ‬‬ ‫‪.dx ‬‬ ‫حل)‬
‫‪x 0 2E.I‬‬ ‫‪x 0 2E.I‬‬ ‫‪6 EI‬‬
‫‪1 P 2l 3 1‬‬ ‫‪1 Pl 3‬‬
‫‪U W ‬‬ ‫‪ YA P  YA ‬‬
‫‪6 EI‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3 EI‬‬
‫مثال ‪ )4‬انرژی کرنشی تیر شکل زیر را بدست آورید و تغییر مکان عمودی در نقطه ‪ D‬را بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪)0-7‬‬
‫‪51‬‬
‫با استفاده از معادالت استاتیکی‪ ،‬عکسالعمل تکیهگاههای ‪ A‬و ‪ B‬را بدست میآوریم (شکل ‪:)19-7‬‬
‫شکل (‪)19-7‬‬
‫‪Pb‬‬ ‫‪Pa‬‬ ‫‪Pb‬‬ ‫‪Pa‬‬

‫‪RA ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪RB ‬‬ ‫‪  M AD ‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪M DB ‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫انرژی کرنشی را میتوان بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪a Pbx / L‬‬ ‫‪b Pav / L‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪M2‬‬ ‫‪b M‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1 P2 2 2‬‬ ‫‪1 P2 2 2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪dx  ‬‬ ‫‪dv  ‬‬ ‫‪dx  ‬‬ ‫‪dv ‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ab‬‬
‫‪x 0 2EI‬‬ ‫‪v 0 2EI‬‬ ‫‪x 0‬‬ ‫‪2EI‬‬ ‫‪v 0‬‬ ‫‪2EI‬‬ ‫‪6 EIL2‬‬ ‫‪6 EIL‬‬
‫تغییر مکان عمودی نقطه ‪ D‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪1 P2 2 2 1‬‬ ‫‪Pa 2 b 2‬‬
‫‪U W ‬‬ ‫‪a b  YD P  YD ‬‬
‫‪6 EIL‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3EIL‬‬
‫‪3‬‬
‫توجه‪ :‬اگر بار در وسط تیر اعمال شود ( ‪ ،) a  b  L / 2‬مقدار معروف ‪ YD  PL‬بدست میآید‪.‬‬
‫‪48EI‬‬
‫مثال ‪ )5‬انرژی کرنشی تیر شکل زیر را بدست آورید و شیب انتهای تیر را در اثر لنگر خمشی ‪ M1‬تعیین کنید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)11-7‬مثال (‪)5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪L‬‬‫‪M2‬‬ ‫‪L M‬‬ ‫‪M 2 .L‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪.dx  ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪.dx  1‬‬
‫‪x 0 2 E.I‬‬ ‫‪x 0 2 E.I‬‬ ‫‪2E.I‬‬ ‫حل)‬
‫‪2‬‬
‫‪M .L 1‬‬ ‫‪M L‬‬
‫‪U W  1‬‬ ‫‪ M 11  1  1‬‬
‫‪2E.I‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪EI‬‬
‫انرژی کرنشی در تنش برشی‪:‬‬
‫وقتی جسم تحت بارگذاری تنش برشی ‪  xy‬قرار داشته باشد‪ ،‬انرژی کرنشی بر واحد حجم جسم را میتوان از رابطه زیر‬
‫بدست آورد‪ .‬همانطور که میدانیم چگالی انرژی کرنشی برابر با سطح زیر منحنی دیاگرام تنش برشی‪-‬کرنش برشی است‬
‫(شکل ‪.)12-7‬‬
‫‪52‬‬
‫شکل (‪ :)12-7‬انرژی کرنشی به موجب برش‬
‫‪ xy‬‬
‫‪u    xy d xy‬‬ ‫(‪) 8‬‬
‫‪0‬‬
‫اگر تنش برشی ‪  xy‬در محدوده کشسان (االستیک) باشد‪ ،‬قانون هوک صادق میباشد ( ‪ ،)  xy  G xy‬داریم‪:‬‬
‫‪1  xy‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ xy‬‬ ‫‪ xy‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪u    xy d xy   G xy d xy  G xy 2  G 2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 G‬‬
‫‪1  xy‬‬
‫‪2‬‬
‫‪u‬‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪2 G‬‬
‫در نتیجه انرژی کرنشی کل جسم بصورت زیر محاسبه میشود‪:‬‬
‫‪dU 1  xy‬‬ ‫‪ xy‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪U  ‬‬ ‫‪.dV‬‬ ‫(‪)19‬‬

‫‪dV 2 G‬‬ ‫‪V 2G‬‬
‫انرژی کرنشی در پیچش‪:‬‬
‫شفت ‪ BC‬بطول ‪ L‬را در نظر بگیرید که تحت تاثیر گشتاور پیچشی ‪ T‬قرار دارد (شکل ‪ .)13-7‬از مقاومت مصالح (‪)1‬‬
‫میدانیم که‬
‫تنش پیچشی برای شفت تحت گشتاور پیچشی ‪ T‬برابر با ‪  xy  T / J‬میباشد‪.‬‬
‫شکل (‪ :)13-7‬شفت (محور) تحت گشتاور پیچشی‬
‫‪T / J 2 dV ‬‬ ‫‪l T   .dA‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ xy 2‬‬ ‫‪T 2 2‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪dV ‬‬ ‫‪V 2GJ 2‬‬ ‫‪dx‬‬‫‪.‬‬‫‪dA‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x0 2GJ 2‬‬
‫‪V‬‬
‫‪2G‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪2G‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪T2‬‬
‫‪U  ‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫(‪)11‬‬
‫‪x 0 2GJ‬‬
‫اگر شفت دارای سطح مقطع یکنواخت باشد‪ ،‬رابطه (‪ )11‬تبدیل میشود به (شکل ‪:)14-7‬‬
‫‪T 2L‬‬
‫‪U‬‬ ‫(‪)12‬‬
‫‪2GJ‬‬
‫‪53‬‬
‫شکل (‪)14-7‬‬
‫مثال ‪ )6‬یک میلهی پلهای (شکل ‪ ،)15-7‬که از دو بخش ‪ BC‬و ‪ CD‬با طول و جنس یکسان و اندازه سطح مقط ِ‬
‫ع متفاوت‬
‫تشکیل شده است را در نظر بگیرید‪ .‬انرژی کرنشی کل سیستم و زاویه پیچش نقطه ‪ D‬را بر حسب ‪ ،G ،L ، T‬ممان اینرسی‬
‫قطبی برای سطح مقطع کوچکتر ( ‪ ) J CD‬و نسبت دو قطر (‪ ،)n‬بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪)15-7‬‬
‫‪ nd 4‬‬

‫‪J BC‬‬
‫‪ 324‬‬ ‫‪ n4‬‬
‫‪J CD‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪32‬‬
‫‪T 2 L / 2 T 2 L / 2‬‬ ‫‪T 2L  1‬‬ ‫‪ 1  n4 T 2 L‬‬
‫‪U n  U BC  U CD ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2G n4 J CD‬‬ ‫‪2GJCD‬‬ ‫‪4GJCD  n4  2n4 2GJCD‬‬
‫اگر سطح مقطع کل شفت یکسان باشد ( ‪ ،) n  1‬آنگاه انرژی کرنشی برابر است با‪:‬‬
‫‪T 2L‬‬
‫‪U1 ‬‬
‫‪2GJ CD‬‬
‫توجه‪ :‬اگر مقدار ‪ n‬بزرگتر از یک باشد‪ ،‬مقدار ‪ U n  U1‬خواهد شد‪ .‬در نتیجه با افزایش قطر بخش ‪ BC‬نسبت به بخش ‪،CD‬‬
‫انرژی قابل جذب تا قبل از تسلیم ماده‪ ،‬کاهش مییابد‪.‬‬
‫اندازه زاویه پیچش نقطه ‪ D‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪1  n4 T 2 L‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1  n 4 TL‬‬
‫‪U W ‬‬ ‫‪ TD  D  4‬‬
‫‪2n 4 2GJCD 2‬‬ ‫‪n 2GJCD‬‬
‫انرژی کرنشی ارتجاعی در تنش برشی عرضی‪:‬‬
‫در بخشهای قبل‪ ،‬انرژی کرنشی تیر تحت فقط بارگذاری خمشی بدست آورده شده است‪ .‬در آن بخش‪ ،‬فقط اثرات تنش‬
‫نرمال ناشی از خمش‪ ،‬بدون در نظر گرفتن اثرات تنشهای برشی در نظر گرفته شده است‪ .‬در مثال (‪ ،)7‬هر دو نوع تنش‬
‫(تنش نرمال و برشی عرضی) به حساب آورده شده است‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫مثال (‪ :)7‬انرژی کرنشی تیر یکسر گیردار ‪ AB‬را با در نظر گرفتن اثرات هر دو تنش نرمال و برشی بدست آورید‪ .‬همچنین‬
‫خیز ناشی از هر دو تنش نرمال و برشی عرضی را در نقطه ‪ A‬بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)16-7‬مثال (‪)7‬‬
‫حل) از مثال (‪ )3‬میدانیم که انرژی کرنشی تیر ناشی از تنش خمشی ‪  x‬برابر است با‪:‬‬
‫‪1 P 2 L3‬‬
‫‪U ‬‬
‫‪6 EI‬‬
‫‪h‬‬
‫از مقاومت مصالح (‪ ،)1‬تنش برشی عرضی ‪  xy‬برای تیر با سطح مقطع مستطیلی با پهنای‪ b‬و عمق ‪ h‬برابر است با ( ‪:) c ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3 V  y2  3 P  y2 ‬‬
‫‪ xy ‬‬ ‫‪1   ‬‬ ‫‪1  ‬‬ ‫(‪)13‬‬
‫‪2 A  c 2  2 bh  c 2 ‬‬
‫با جایگذاری رابطه فوق در رابطه (‪-)19‬انرژی کرنشی ناشی از تنش برشی‪ -‬داریم‪:‬‬
‫‪ xy 2‬‬ ‫‪xL‬‬ ‫‪ y  h / 2  xy 2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪U  ‬‬
‫‪2G‬‬
‫‪.dV ‬‬ ‫‪x0  yh / 2 2G  b.dy .dx‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫با جایگذاری رابطه (‪ ) 13‬در رابطه فوق و حل دو انتگرال آن‪ ،‬مقدار انرژی کرنشی برشی عرضی ‪ U ‬بصورت زیر بدست‬
‫‪3 P2 L‬‬
‫‪U ‬‬ ‫(‪)14‬‬
‫‪5 bhG‬‬
‫حال میتوان انرژی کرنشی ناشی از دو تنش نرمال و برشی عرضی را بدست آورد‪:‬‬
‫‪1 P 2 L3 3 P 2 L‬‬
‫‪U tot  U   U ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)15‬‬
‫‪6 EI‬‬ ‫‪5 bhG‬‬
‫جابجایی عرضی نقطه ‪ A‬ناشی از هر دو تنش خمشی و برشی عرضی بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪1 P 2 L3 3 P 2 L 1‬‬ ‫‪1 PL3 6 PL‬‬
‫‪U W ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ PYA  YA ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6 EI‬‬ ‫‪5 bhG 2‬‬ ‫‪3 EI 5 bhG‬‬
‫‪55‬‬
‫جلسه هشتم‬
‫تنش در بارگذاری دینامیکی (بار ضربهای)‪:‬‬
‫برای بدست آوردن تنش در بارگذاری دینامیکی‪ ،‬باید یک بار معادل استاتیکی را بدست آوریم که همان مقدار انرژی را در‬
‫جسم ایجاد کند که در اثر برخورد تولید میشود‪ .‬برای حل چنین مسائلی‪ ،‬فرض میکنیم که جسم متحرک بعد از برخورد به‬
‫جسم ثابت‪ ،‬از آن جدا نمیشود‪.‬‬
‫شکل (‪ :)1-8‬میله تحت بار ضربهای‬
‫‪1‬‬
‫‪T‬‬ ‫درشکل (‪ ،)1-8‬گلولهای به جرم ‪ m‬به میله ‪ BD‬با سرعت ‪ v0‬برخورد میکند‪ .‬انرژی گلوله قبل از برخورد ‪mv0 2‬‬
‫‪2‬‬
‫میباشد‪ .‬گر برخورد گلوله را با یک بار استاتیکی معادل کنیم‪ ،‬انرژی کرنشی ناشی از بار استاتیکی (مطابق جلسه قبل) برابر‬
‫‪2‬‬
‫با ‪ U  F L‬می باشد‪ .‬حال با برابر قرار دادن انرژی کرنشی بار مفروض با انرژی جنبشی گلوله‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪2EA‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪F 2L‬‬ ‫‪mv0 2 E.A‬‬

‫‪U  T  mv0 ‬‬ ‫‪F ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2EA‬‬ ‫‪L‬‬
‫حال تنش ناشی از بار استاتیکی مفروض ‪ F‬برابر با ‪   F‬میباشد‪ ،‬داریم‪:‬‬

‫‪A‬‬
‫‪mv0 2 E.A‬‬ ‫‪mv0 2 E‬‬

‫‪‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪A.L‬‬
‫مثال ‪ )1‬گلولهای با جرم ‪ m‬و با سرعت ‪ v0‬به میله پلهای مطابق شکل زیر برخورد میکند‪ .‬فرض میشود پس از برخورد از‬
‫آن جدا نمیگردد‪ .‬مطلوبست تنش حداکثر حاصله ایجاد شده در عضو و تغییر شکل (طول) حاصله در میله‪.‬‬
‫شکل (‪ :)2-8‬مثال (‪)1‬‬
‫حل) انرژی جنبشی گلوله برابر است با‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪mv0 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪56‬‬
‫انرژی کرنشی ناشی از نیروی محوری ‪ F‬برابر است با‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Fi 2 l i‬‬ ‫‪FBC 2 l BC FCD 2 l CD F 2 L / 2 F 2 L / 2 5 F 2 l‬‬
‫‪U ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪i 1 2Ei Ai‬‬ ‫‪2E.ABC 2E.ACD 2E  4 A 2E  A 16 EA‬‬
‫با فرض اینکه تمام انرژی جنبشی به انرژی داخلی سیستم تبدیل شود‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5 F 2l‬‬ ‫‪8mv0 2 E.A‬‬

‫‪T  U  mv0 2 ‬‬ ‫‪F ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪16 EA‬‬ ‫‪5l‬‬
‫تنش در بار محوری برابر است با‪:‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪8mv0 2 E.A‬‬ ‫‪8mv0 2 E‬‬

‫‪ max  ‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪5l‬‬ ‫‪5 Al‬‬
‫تغییر شکل (تغییر طول) حاصله در میله تحت بار محوری ‪ F‬برابر است با‪:‬‬
‫‪8mv0 2 E. A L‬‬ ‫‪8mv0 2 E. A L‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Fl  Fl ‬‬ ‫‪ Fl ‬‬ ‫‪5l‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5l‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪l  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪i 1‬‬ ‫‪EA  EA  BC  EA  CD‬‬ ‫‪E  4A‬‬ ‫‪E A‬‬
‫نکته ‪ :1‬با توجه به رابطه ‪  max‬میتوان دریافت که هر چه مقدار مدول یانگ ‪ E‬ماده پایینتر باشد‪ ،‬تنش حداکثر ایجاد شده‬
‫در آن کمتر خواهد شد‪ .‬لذا در بار دینامیکی آلومینیوم از فوالد بهتر عمل میکند؛ زیرا مدول یانگ و در نتیجه تنش حداکثر‬
‫کمتری دارد‪.‬‬
‫نکته ‪ :2‬اگر همهی میله دارای سطح مقطع کوچکتر ‪ A‬باشد‪ ،‬انرژی کرنشی قابل جذب توسط سیستم برابر با ‪F 2 L‬‬
‫‪U‬‬
‫‪2EA‬‬
‫است‪ .‬حال آنکه اگر همهی میله از سطح مقطع بزرگتر (‪ ،)4A‬ساخته شده باشد‪ ،‬انرژی کرنشی قابل جذب برابر با ‪F 2 L‬‬
‫‪U‬‬
‫‪8EA‬‬
‫خواهد شد‪ .‬لذا وقتی همه میله از سطح مقطع بزرگتر ساخته شده باشد‪ ،‬انرژی قابل جذب‪ ،‬کمتر خواهد شد‪.‬‬
‫مثال ‪ )2‬یک بلوک به جرم ‪ m‬از ارتفاع ‪ h‬بر روی تیر یکسر گیردار ‪ AB‬انداخته میشود (شکل ‪ .)3-8‬مطلوبست مقدار تنش‬
‫حداکثر و تغییر شکل حاصله در تیر‪.‬‬

‫حل) مقدار انرژی پتانسیل موجود در بلوک قبل از رها کردن آن‪ ،‬برابر است با ‪ . P  mgh  ymax ‬انرژی کرنشی داخلی‬
‫‪l‬‬
‫‪M2‬‬
‫‪ . U ‬داریم‪:‬‬ ‫سیستم ناشی از نیروی معادل استاتیکی مفروض ‪ F‬واقع درنقطه ‪ A‬برابر است با ‪x0 2EI dx‬‬
‫‪M  F.x‬‬
‫شکل (‪ :)3-8‬مثال (‪)2‬‬
‫‪57‬‬
‫با جایگذاری گشتاور خمشی (رابطه فوق) در انرژی کرنشی داخلی‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪U ‬‬
‫‪L‬‬
‫‪M2‬‬
‫‪dx  ‬‬
‫‪l‬‬
‫‪‬‬‫‪F.x2‬‬
‫‪dx ‬‬
‫‪1 F 2 L3‬‬
‫‪x 0 2EI‬‬ ‫‪x 0 2EI‬‬ ‫‪6 EI‬‬
‫اگر فرض کنیم همه انرژی پتانسیل بلوک به تیر بصورت انرژی داخلی تبدیل میشود و بلوک از تیر جدا نمیگردد‪ ،‬نیروی‬
‫معادل استاتیکی بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪1 F 2 L3‬‬ ‫‪6mgh  y max  EI‬‬

‫‪PE  U  mgh  ymax  ‬‬ ‫‪F ‬‬
‫‪6 EI‬‬ ‫‪L3‬‬
‫تنش خمشی حداکثر ایجاد شده در تیر یکسر گیردار در نقطه ‪ B‬ایجاد شده و برابر است با‪:‬‬
‫‪6mgh  y max  EI‬‬
‫‪.Lc‬‬
‫‪Mc FLc‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪6mgh  y max  E‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪L I / c2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫اگر مقدار خیز تیر را در مقابل ارتفاع ‪ h‬ناچیز فرض کنیم ( ‪ ،) h  ymax  h‬داریم‪:‬‬
‫‪6mgh E‬‬
‫‪ max ‬‬
‫‪‬‬
‫‪L I / c2‬‬‫‪‬‬
‫تغییر شکل (خیز) نقطه برخورد ‪ A‬برابر با ‪   FL‬میباشد که ‪ F‬از رابطه ‪ F  6mgh  3ymax  EI‬بدست میآید‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪3EI‬‬
‫مثال ‪ )3‬گلولهای به جرم ‪ m‬با سرعت یکنواخت ‪ v0‬به نقطه ‪ C‬وسط تیر ‪ AB‬برخورد میکند‪ .‬تنش و تغییر شکل حاصله در‬
‫تیر را بیابید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)4-8‬مثال (‪)3‬‬
‫حل) انرژی جنبشی گلوله برابر است با ‪. T  1 mv0 2‬‬

‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫خیز ناشی از بار استاتیکی معادل برابر است با ‪ .   FL‬لذا انرژی کرنشی داخلی تیر ناشی از نیروی معادل استاتیکی برابر‬
‫‪48EI‬‬
‫‪2 3‬‬
‫‪ . U  W  1 F  F L‬داریم‪:‬‬ ‫است با‬
‫‪2‬‬ ‫‪2  48EI‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪F 2 L3‬‬ ‫‪48mv0 2 EI‬‬

‫‪U  T  mv0 2 ‬‬ ‫‪F ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2  48EI‬‬ ‫‪L3‬‬
‫جابجایی نقطه ‪ C‬در جهت ‪x‬ها‪ ،‬بصورت زیر قابل محاسبه است‪:‬‬
‫‪58‬‬
‫‪48mv0 2 EI 3‬‬
‫‪L‬‬
‫‪FL3‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪mv0 2 L3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪48EI‬‬ ‫‪48EI‬‬ ‫‪48EI‬‬
‫مثال ‪ )4‬جسمی به جرم ‪ m‬از حال سکون از ارتفاع ‪ h‬رها شده و در نقطه ‪ C‬از تیر آلومینیومی ‪ AB‬به تیر برخورد میکند‪ .‬با‬
‫استفاده از ‪ ، E  73GPa‬مطلوبست‪ :‬الف) خیز حداکثر نقطه ‪ ،C‬ب) تنش حداکثری که در تیر ایجاد میشود‪.‬‬
‫شکل (‪ :)5-8‬مثال (‪)4‬‬
‫حل) انرژی پتانسیل جرم ‪ m‬برابر است با ‪. PE  mgh‬‬

‫‪3‬‬
‫خیز ناشی از بار معادل استاتیکی ‪ Pm‬برابر است با ‪ .   Pm L‬شکل (‪ ،)6-8‬حالت اولیه و ثانویه تیر را نشان میدهد‪.‬‬
‫‪48 EI‬‬
‫شکل (‪ :)6-8‬حالت اولیه و ثانویه‬

‫تیر‬
‫لذا انرژی کرنشی داخلی تیر ناشی از بار معادل استاتیکی ‪ Pm‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪P 2 L3‬‬

‫‪U  W  Pm .  m‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2  48 EI‬‬
‫اگر فرض کنیم که همه انرژی پتانسیل جرم به انرژی کرنشی داخلی تیر تبدیل میشود‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Pm L‬‬‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2 3‬‬
‫‪Pm L‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Pm 13‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Pm 2 13‬‬
‫‪‬‬
‫‪U  PE  mg h ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 80  9.81 0.04 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪48EI  2  48EI‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.04 4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.04 4‬‬
‫‪‬‬ ‫‪48  73 10 9 ‬‬ ‫‪ 96  73 10 ‬‬
‫‪9‬‬
‫‪‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪ Pm  7680 N‬‬
‫تنش حداکثر ایجاد شده در تیر بصورت زیر قابل تعیین است‪:‬‬
‫‪ Pm L  7680  1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Mc  2 2 ‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ max‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 180 MPa‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪0.04 3‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪6‬‬
‫خیز نقطه ‪ C‬برابر است با‪:‬‬
‫‪50‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Pm L‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 10.27 mm‬‬
‫‪48EI‬‬
‫شکل (‪ ،)7-8‬بار معادل استاتیکی و جابجایی نقطه اثر نیرو را نشان میدهد‪.‬‬
‫شکل (‪)7-8‬‬
‫مثال ‪ )5‬خرپای نشان داده شده‪ ،‬شامل لولههای آلومینیمی با سطح مقطع نشان داده شده میباشد ( ‪.) E  73GPa‬‬
‫مطلوبست خیز عمودی نقطه ‪ E‬ناشی از بار ‪.P‬‬
‫شکل (‪)8-8‬‬
‫حل) با انجام یک حل استاتیکی‪ ،‬عکسالعمل همه میلههای موجود در خرپا را بدست میآوریم‪ .‬شکل (‪ ،)0-8‬دیاگرام آزاد‬
‫مفصلهای ‪ D ،C ،E‬و ‪ B‬را بدست میدهد‪ .‬در نقطه ‪ B‬معادله ‪  Fx  0‬را میتوان برای چک کردن محاسبات بکار برد‪.‬‬
‫انرژی کرنشی‪ :‬انرژی کرنشی سازه را میتوان بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫شکل (‪)0-8‬‬
‫‪Fi 2 Li‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Fi 2 Li‬‬

‫‪U ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2A‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪2Ei Ai 2E‬‬ ‫‪i‬‬
‫که ‪ ، Fi‬نیروی اعضای مفروض در شبکه میباشد که در جدول (‪ ،)1-8‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫‪Fi 2 Li‬‬
‫از جدول (‪ ،)1-8‬قابل محاسبه است‪ .‬لذا‪ ،‬مقدار انرژی کرنشی از رابطه (‪ )1‬بصورت زیر بدست‬ ‫مقدار ‪ 2 A  29700 P 2‬‬
‫‪i‬‬
‫‪69‬‬
‫‪1‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪ 29700 P 2‬‬ ‫(‪) 2‬‬
‫‪2E‬‬
‫جدول (‪)1-8‬‬
‫برای تعیین جابجایی عمودی نقطه ‪ E‬داریم‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪29700  40000‬‬
‫‪U W ‬‬ ‫‪ 29700 P 2  PV  V   29700 P  V ‬‬ ‫‪ 0.01627 m  16.27 mm ‬‬
‫‪2E‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪73 109‬‬
‫نکته مهم‪ :‬با استفاده از روش انرژی‪ ،‬فقط میتوان جابجایی سازهی تحت تک بار خارجی و فقط در امتداد بار‬
‫وارده و آن هم فقط در نقطه اثر بار وارده را تعیین کرد‪.‬‬
‫برای رفع این محدودیتها‪ ،‬از قضیه کاستی لیانو استفاده میشود‪.‬‬
‫قضیه کاستی لیانو (‪ :)Castigliano's theorem‬مشتق نسبی انرژی کرنشی یک سیستم نسبت به یک نیرو (گشتاور) برابر‬
‫است با تغییر مکان آن نیرو (شیب ‪ ‬در گشتاور خمشی یا زاویه دوران ‪ ‬در گشتاور پیچشی) در همان امتداد نیرو‬
‫(گشتاور)‪ .‬الزم به ذکر است که قضیه کاستی لیانو در مسائل خطی قابل استفاده است‪.‬‬
‫‪F 2L‬‬ ‫‪U FL‬‬

‫‪U‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2EA‬‬ ‫‪F EA‬‬
‫‪T 2L‬‬ ‫‪U TL‬‬

‫‪U‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪GJ‬‬ ‫‪T GJ‬‬
‫‪61‬‬
‫‪F 2 L3‬‬ ‫‪U FL3‬‬

‫‪U‬‬ ‫‪ yA ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6EI‬‬ ‫‪F 3EI‬‬
‫‪M02 L‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪M L‬‬

‫‪U‬‬ ‫‪A ‬‬ ‫‪ 0‬‬
‫‪2EI‬‬ ‫‪M 0‬‬ ‫‪EI‬‬
‫اثبات قضیه کاستی لیانو‪:‬‬
‫شکل (‪ :)11-8‬اثبات قضیه کاستی لیانو‬
‫دو نیروی ‪ P1‬و ‪ P2‬را همزمان و به تدریج (برای اینکه بار استاتیکی باشد) بر تیر ‪ AB‬مطابق شکل زیر اثر میکند که موجب‬
‫خیز در زیر بارهای مربوطه به میزان ‪ y1‬و ‪ y 2‬خواهد شد که در اینصورت انرژی کرنشی سیستم خواهد شد‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪W U ‬‬ ‫‪P1 y1  P2 y2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫حال‪ ،‬نیروی ‪ P1‬در امتداد نیروی ‪ P1‬به تیر اثر میدهیم که باعث تغییر مکان به میزان ‪ y1‬و ‪ y 2‬به ترتیب در نقاط ‪ C1‬و‬
‫‪ C 2‬مطابق شکل میگردد‪.‬‬
‫شکلهای (‪ )1-12-8‬و (‪ :)2-12-8‬ابتدا به طور همزمان نیروهای ‪ P1‬و ‪ P2‬و سپس نیروی ‪ P1‬به تیر اعمال میشود‪.‬‬
‫تغییرات انرژی کرنشی ‪ U‬ناشی از اعمال بار جزئی ‪ P1‬در نقطه ‪ C1‬برابر است با (به شکل ‪ 1-12-8‬و ‪ 2-12-8‬توجه‬
‫کنید)‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪U  P1 .y1  P1y1  P2 .y 2‬‬ ‫(‪)3‬‬
‫‪2‬‬
‫حال‪ ،‬انرژی کرنشی کل سیستم ناشی از اعمال بارهای ‪ P2 ، P1‬و ‪ P1‬برابر است با‪:‬‬
‫‪62‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪U  U  P1 y1  P2 y 2  P1 .y1  P1 .y1  P2 .y 2‬‬ ‫(‪)4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫حال‪ ،‬ترتیب بارگذاری را عوض میکنیم؛ به عبارت دیگر ابتدا ‪ P1‬و سپس ‪ P1‬و ‪ P2‬را همزمان و به تدریج بر تیر اثر‬
‫میدهیم‪ .‬در این حالت‪ ،‬تغییرات انرژی کرنشی سیستم را بدست میآوریم (شکل ‪:)3-12-8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪U  U ‬‬ ‫‪P1 .y1  P1 y1  P2 y2  P1 y1‬‬ ‫(‪) 5‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫شکل (‪ :)3-12-8‬ابتدا بار ‪ P1‬به تیر اعمال شده و سپس به طور‬

‫همزمان ‪ P1‬و ‪ P2‬اعمال میشود‬
‫از آنجائیکه انرژی یک کمیت اسکالر است‪ ،‬مقدارش به نحوه (ترتیب) بارگذاری بستگی ندارد‪ .‬بنابراین باید ‪ U  U‬در‬
‫حالت اول و دوم بارگذاری یکسان باشد‪ .‬با برابر قرار دادن روابط (‪ )4‬و (‪ )5‬داریم‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ P1 y1  P2 y 2  P1 .y1  P1 .y1  P2 .y 2    P1 .y1  P1 y1  P2 y 2  P1 y1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ P1 .y1  P2 .y2  P1 y1‬‬ ‫(‪) 6‬‬
‫با در نظر گرفتن معادالت (‪ )3‬و (‪ ،)6‬میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪U  P1 .y1  P1 . y1‬‬ ‫(‪) 7‬‬
‫‪2‬‬
‫با تقسیم طریفین رابطه (‪ )7‬بر ‪ P1‬و بدست آوردن حد آن برای وقتی که ‪ P1‬به سمت صفر میل میکند‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪U 1‬‬ ‫‪ U ‬‬
‫‪  lim .y1   lim y1 ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ .y1  y1  lim‬‬
‫‪P1 2‬‬ ‫‪ P1 ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪P1  0‬‬
‫بدیهی است که وقتی ‪ P1‬به سمت صفر میل کند‪ y1 ،‬که جابجایی ناشی از ‪ P1‬میباشد‪ ،‬به سمت صفر میل میکند؛ لذا‬
‫داریم‪:‬‬
‫‪U P1 , P2 ‬‬
‫‪ y1‬‬
‫‪P1‬‬
‫کاربرد قضیه کاستی لیانو برای انواع بارگذاری‪:‬‬
‫الف) بار محوری (شبکهها)‪:‬‬
‫‪Fi 2 Li‬‬
‫‪U ‬‬ ‫انرژی کرنشی سیستم برابر است با‪:‬‬
‫‪2Ei Ai‬‬
‫‪U U Fi‬‬ ‫‪F L Fi‬‬
‫‪yj ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ i i‬‬ ‫تغییر مکان ( ‪ ) y j‬در نقطه اثر نیروی ‪ Pj‬در همان امتداد نیروی ‪: Pj‬‬
‫‪Pj Fi Pj‬‬ ‫‪Ei Ai Pj‬‬
‫‪63‬‬
‫ب) بار خمشی‪:‬‬
‫‪xL‬‬
‫‪M2‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪ dx‬‬
‫‪x 0 2EI‬‬
‫انرژی کرنشی سیستم برابر است با‪:‬‬
‫تغییر مکان ( ‪ ) y j‬در نقطه اثر نیروی ‪ Pj‬در همان امتداد نیروی ‪: Pj‬‬
‫‪U U M x L M M‬‬
‫‪Pj M Pj x0 EI Pj‬‬
‫‪yj ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪dx‬‬
‫شیب ( ‪ )  j‬در نقطه اثر لنگر خمش ‪ M j‬در همان جهت ‪: M j‬‬
‫‪U U M x L M M‬‬
‫‪M j M M j x0 EI M j‬‬
‫‪j ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪dx‬‬
‫ج) بار پیچشی‪:‬‬

‫‪xL‬‬
‫‪T2‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x 0 2GJ‬‬
‫‪dx‬‬ ‫انرژی کرنشی سیستم برابر است با‪:‬‬
‫زاویه پیچش ( ‪ )  j‬در نقطه اثر گشتاور پیچشی ‪ T j‬در همان جهت ‪: T j‬‬
‫‪U U T xL T T‬‬

‫‪T j T T j x0 GJ T j‬‬
‫‪j ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪dx‬‬
‫مثال ‪ )6‬تغییر مکان عمودی نقطه ‪ A‬را با استفاده از روش کاستی لیانو بدست آورید‪.‬‬
‫‪. L  2m, w  4kN / m, P  6kN, EI  5  10 6 N.m2‬‬
‫شکل (‪ :)13-8‬مثال (‪)6‬‬
‫حل) از استاتیک گشتاور خمشی سراسر تیر را میتوان بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪x2‬‬
‫‪M   Px  w‬‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪2‬‬
‫بر طبق قضیه کاستی لیانو داریم‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x2 ‬‬
‫‪xL ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Px‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪w‬‬ ‫‪‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪M M‬‬ ‫‪2 ‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪ x  y A  ‬‬ ‫‪dx  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ x dx  1  1 wx 4  1 P x 3   1  1 wL4  1 P L3 ‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪x 0 EI P‬‬ ‫‪x 0‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI  8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ 0 EI  8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ yA ‬‬ ‫‪6 ‬‬
‫‪ 4000  2 4   6000  23   0.0048m  4.8mm ‬‬
‫‪5 10  8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫الزم به ذکر است که اگر مقدار عددی بار ‪ P‬در رابطه (‪ )0‬اعمال شود‪ ،‬دیگر قادر به محاسبهی مشتق نسبی ‪M / P‬‬
‫نخواهیم بود‪ .‬لذا ابتدا باید مشتق نسبی محاسبه شود و سپس مقدار عددی ‪ P‬جایگزین گردد‪.‬‬
‫‪64‬‬
‫جلسه نهم‬
‫مثال ‪ )1‬تیر یکسر گیردار ‪ AB‬تحت تاثیر بار گسترده ‪ w‬میباشد‪ .‬خیز و شیب نقطه ‪ A‬را بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)1-0‬مثال (‪)1‬‬
‫برای تعیین خیز نقطه ‪ ،A‬یک نیروی مجازی در نقطه ‪ A‬قرار میدهیم‪ .‬سپس با بار گسترده ‪ w‬و نیروی مجازی ‪ ، QA‬گشتاور‬
‫خمشی ‪ M‬را بدست میآوریم (شکل ‪.)2-0‬‬
‫شکل (‪)2-0‬‬
‫گشتاور خمشی ‪ M‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬

‫‪x2‬‬
‫‪M  QA.x  w‬‬ ‫(‪) 1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪M‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ x‬‬
‫‪QA‬‬
‫حال بعد از محاسبه مشتق نسبی میتوان بار مجازی ‪ QA‬را برابر با صفر قرار داد‪ ،‬حال مقدار گشتاور خمشی را میتوان با‬
‫‪ QA  0‬از رابطه (‪ )1‬بدست آورد‪.‬‬
‫‪x2‬‬
‫‪M  w‬‬ ‫(‪) 2‬‬
‫‪2‬‬
‫حال میتوان خیز نقطه ‪ A‬را بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪xL‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪M M‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪x2 ‬‬ ‫‪1 1 4  L‬‬ ‫‪WL4 WL4‬‬
‫‪ yA  ‬‬ ‫‪dx  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  w 2   x dx  EI  8 wx  0   8EI  8EI ‬‬
‫‪x 0 EI QA‬‬ ‫‪x 0 EI ‬‬ ‫‪‬‬
‫عالمت مثبت برای ‪ y A‬بیانگر این است که جهت خیز‪ ،‬هم جهت با جهت نیروی ‪( QA‬به سمت پایین) میباشد‪.‬‬
‫برای بدست آوردن شیب ناشی از بارگذاری خمشی‪ ،‬باید گشتاور خمشی مجازی ‪ M A‬در نقطه ‪ A‬را بر تیر اثر دهیم و سپس‬
‫رابطه گشتاور خمشی سراسر دیسک را بدست آوریم و از آنجا مشتق نسبی ‪ M / M A‬را محاسبه کنیم (شکل ‪.)3-0‬‬
‫‪x2‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪M  M A  w‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪M A‬‬
‫شکل(‪)3-0‬‬
‫‪65‬‬
‫بعد از محاسبه مشتق نسبی ‪ ، M / M A‬میتوان بار مجازی ‪ M A‬را برابر با صفر قرار داد و گشتاور خمشی را برابر با‬
‫‪2‬‬
‫‪ M  w x‬در نظر گرفت؛ داریم‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪xL‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪M M‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪x2 ‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪WL3‬‬
‫‪  w  1 dx   wx 3   ‬‬
‫‪1 1‬‬
‫‪ A  ‬‬ ‫‪dx  ‬‬
‫‪x 0 EI M A‬‬ ‫‪x 0 EI ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪EI  6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6EI‬‬
‫عالمت مثبت بیانگر این است که جهتی که برای گشتاور خمشی مجازی ‪ M A‬در نظر گرفته شده است‪ ،‬همان جهت واقعی‬
‫شیب نقطه ‪ A‬میباشد‪.‬‬
‫مثال ‪ )2‬خیز عمودی و افقی نقطه ‪ B‬را بدست آورید‪ .‬سطح مقطع و جنس میلهها یکسان میباشد‪.‬‬
‫شکل (‪ :)4-0‬مثال (‪)2‬‬
‫‪sin   0.6‬‬ ‫‪cos  0.8‬‬

‫‪sin   0.8‬‬ ‫‪cos   0.6‬‬
‫از حل استاتیکی مسئله (نوشتن معادالت تعادل برای نقطه ‪ )B‬داریم (شکل ‪:)6-7‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ 0  FBD . cos   FBC . cos  0‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪ 0  FBD . sin   FBC . sin   P‬‬
‫‪ FBC  0.6 P‬‬ ‫‪FBD  0.8 P‬‬
‫شکل (‪)5-0‬‬
‫‪l  l BC sin   l BD sin ‬‬ ‫‪l  0.6 l‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  BC‬‬
‫‪H B  l BC . cos  l BD . cos  l BD  0.8 l‬‬
‫بر طبق قضیه کاستی لیانو‪ ،‬جابجایی عمودی نقطه ‪ B‬بصورت زیر قابل تعیین است‪:‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪F L Fi FBC LBC FBC FBD LBD FBD‬‬
‫‪yB ‬‬ ‫‪ i i‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪Ei Ai P E BC ABC P‬‬ ‫‪E BD ABD P‬‬
‫‪0.6P  0.6l‬‬ ‫‪0.8P  0.8l‬‬ ‫‪Pl‬‬
‫‪ yB ‬‬ ‫‪ 0.6 ‬‬ ‫‪ 0.8  0.728‬‬ ‫‪‬‬
‫‪EA‬‬ ‫‪EA‬‬ ‫‪EA‬‬
‫‪66‬‬
‫برای تعیین تغییر مکان افقی نقطه ‪ ، B‬از آنجائیکه در این نقطه بار خارجی در جهت افقی وجود ندارد‪ ،‬از یک نیروی مجازی‬
‫‪ Q‬در این نقطه (مطابق ‪ )5-0‬استفاده میکنیم‪.‬‬
‫شکل (‪)6-0‬‬
‫با نوشتن معادالت تعادل در جهات ‪ x‬و ‪ y‬برای نقطه ‪ ،B‬روابط زیر بدست میآید (شکل ‪:)7-0‬‬
‫شکل (‪)7-0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Q sin   P cos ‬‬

‫‪FBC ‬‬
‫‪ Fx  0   FBC cos  FBD cos   Q  0 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪sin  cos   cos sin ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Fy  0  FBC sin   FBD sin   P  0‬‬ ‫‪F ‬‬ ‫‪Q sin   P cos‬‬
‫‪ BD sin  cos   cos sin ‬‬
‫‪ FBC‬‬ ‫‪sin ‬‬ ‫‪P cos ‬‬
‫‪ Q  sin  cos   cos sin   0.8  FBC  sin  cos   cos sin   0.6P‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ FBD ‬‬ ‫‪sin ‬‬ ‫‪ P cos‬‬
‫‪ 0.6  FBD ‬‬ ‫‪ 0.8P‬‬
‫‪ Q sin  cos   cos sin ‬‬ ‫‪sin  cos   cos sin ‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪F L Fi FBC LBC FBC FBD LBD FBD‬‬
‫‪xB ‬‬ ‫‪ i i‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪Ei Ai Q E BC ABC Q E BD ABD Q‬‬
‫‪0.6P  0.6l‬‬ ‫‪ 0.8P  0.8l‬‬ ‫‪Pl‬‬ ‫‪Pl‬‬
‫‪ xB ‬‬ ‫‪ 0.8 ‬‬ ‫‪ 0.6  0.096‬‬ ‫‪ 0.096‬‬ ‫‪‬‬
‫‪EA‬‬ ‫‪EA‬‬ ‫‪EA‬‬ ‫‪EA‬‬
‫نکته‪ :‬یکی از بهترین روشها برای محاسبه تغییر شکل در سازههای نامعین استاتیکی‪ ،‬روش کاستی لیانو است‪.‬‬
‫مثال ‪ )3‬در تیر نامعین استاتیکی نشان داده شده‪ ،‬عکسالعمل تکیهگاه ‪ A‬را بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)8-0‬مثال (‪)3‬‬
‫‪67‬‬
‫حل) تکیهگاه ‪ A‬را آزاد نموده و مطابق شکل (‪ ،)0-0‬عکس العمل تکیهگاه را بر تیر اثر میدهیم‪.‬‬
‫شکل (‪ :)0-0‬عکس العمل تکیهگاه در نقطه ‪A‬‬
‫با توجه به اینکه در نقطه ‪ A‬تکیهگاه ساده وجود دارد‪ ،‬لذا جابجایی نقطه ‪ A‬در راستای ‪ y‬برابر با صفر خواهد بود‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫داریم‪:‬‬
‫‪L‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪M M‬‬
‫‪yA ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫( ‪)3‬‬
‫‪R A x 0 EI R A‬‬
‫‪x2‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪M  RA x  w‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫گشتاور خمشی ‪ M‬و مشتق نسبی آن برابر است با‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪RA‬‬
‫با جایگذاری رابطه گشتاور خمشی در رابطه (‪ ،)3‬داریم‪:‬‬
‫‪1 ‬‬ ‫‪x2 ‬‬

‫‪L‬‬
‫‪1  1 4 1‬‬ ‫‪3L‬‬ ‫‪1  1 4 1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪x0 EI  A‬‬
‫‪yA ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪w‬‬
‫‪2‬‬
‫‪  xdx ‬‬ ‫‪  wx  RA x  ‬‬
‫‪EI  8‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪  wL  RA L   0‬‬
‫‪ 0 EI  8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ RA   wL‬‬
‫‪8‬‬
‫مثال ‪ )4‬تغییر مکان عمودی انتهای تیر را که دو مقطع نامساوی به ممان اینرسی ‪ I‬و ‪ 2I‬دارد را بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)19-0‬مثال (‪)4‬‬
‫الف) روش کاستی لیانو‪:‬‬

‫گشتاور خمشی ‪ M‬و مشتق نسبی آن در سراسر تیر برابر است با‪:‬‬
‫‪M‬‬
‫‪M  P.x ‬‬ ‫‪ x‬‬ ‫(‪)4‬‬
‫‪P‬‬
‫بر طبق قضیه کاستی لیانو و رابطه (‪ )4‬داریم‪:‬‬
‫‪M M‬‬ ‫‪M M‬‬ ‫‪L/2 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬‫‪ Px‬‬
‫‪.  x dx  ‬‬ ‫‪ Px.  xdx‬‬
‫‪x L / 2‬‬ ‫‪x L‬‬ ‫‪x L‬‬
‫‪yC  ‬‬ ‫‪dx  ‬‬ ‫‪dx  ‬‬
‫‪x0‬‬ ‫‪EI P‬‬ ‫‪xL / 2 2 EI P‬‬ ‫‪x0 EI‬‬ ‫‪xL / 2 2 EI‬‬
‫(‪)5‬‬
‫‪Px3 L / 2 Px3 L‬‬ ‫‪3 PL3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3EI 0 6EI L / 2 16 EI‬‬
‫ب) روش کار‪-‬انرژی (انرژی)‪:‬‬
‫از آنجائیکه یک تک بار ‪ P‬وجود دارد و تغییر مکان را در راستای نیروی خارجی ‪ P‬جستجو میکنیم‪ ،‬میتوان این مسئله را به‬
‫روش کار‪-‬انرژی (انرژی) حل کرد‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫انرژی کرنشی داخلی تیر برابر است با‪:‬‬
‫‪xL / 2‬‬
‫‪M2‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪M2‬‬ ‫‪xL / 2‬‬
‫‪‬‬‫‪ Px2‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪‬‬‫‪ Px2‬‬ ‫‪3 P 2 L3‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪‬‬
‫‪x 0‬‬ ‫‪2EI‬‬
‫‪dx  ‬‬
‫‪x  L / 2 4EI‬‬
‫‪dx  ‬‬
‫‪x 0‬‬ ‫‪2EI‬‬
‫‪dx  ‬‬
‫‪x  L / 2 4EI‬‬
‫‪dx ‬‬
‫‪32 EI‬‬
‫(‪)6‬‬
‫بر طبق روش کار‪-‬انرژی (انرژی) داریم‪:‬‬

‫‪3 P 2 L3 1‬‬ ‫‪3 PL3‬‬
‫‪U W ‬‬ ‫‪ PyC  yC ‬‬
‫‪32 EI‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪16 EI‬‬
‫مثال ‪ )5‬در خرپای نشان داده شده‪ ،‬نیروی هر میله را بدست آورید‪ .‬جنس و سطح مقطع میلهها‪ ،‬یکسان است‪.‬‬
‫شکل (‪)12-0‬‬ ‫شکل (‪ :)11-0‬مثال (‪)5‬‬
‫حل) خرپای شکل (‪ ،)11-0‬از نظر استاتیکی نامعین میباشد‪ .‬الزم به ذکر است که نقطه ‪ ،H‬ثابت و بدون تغییر مکان است‪.‬‬
‫لذا با استفاده از رابطه اضافی ‪ yH  U / RH  0‬و معادالت تعادل استاتیکی در نقطه ‪ ،B‬نیروی هر سه میله را میتوان‬
‫بدست آورد (شکل ‪.)12-0‬‬
‫از هندسهی شکل (‪ ،)11-0‬داریم‪:‬‬
‫‪0.6l  cos  0.8l  cos ‬‬ ‫‪  36.87 ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪) 7‬‬
‫‪0.6l  sin   0.8l  sin   l   53.13‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪P  RH . cos ‬‬

‫‪FBC  cos . sin   sin  cos ‬‬
‫‪ Fx  0   FBC cos  FBD cos   0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪P  RH . cos‬‬
‫‪ Fy  0  FBC sin   FBD sin   FBH  P  0  FBD ‬‬
‫‪F  R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪cos . sin   sin  . cos ‬‬
‫‪ BH‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪FBH  RH‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪ FBC‬‬
‫‪ R  0.6‬‬
‫‪FBC  0.6RH  0.6P  H‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ F‬‬
‫‪ FBD  0.8RH  0.8P   BD  0.8‬‬
‫‪F  R‬‬ ‫‪ RH‬‬
‫‪ BH‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪ FBH‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ RH‬‬
‫‪60‬‬
‫‪F L Fi FBC LBC FBC FBD LBD FBD FBH LBH FBH‬‬
‫‪yH  0   i i‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪Ei Ai RH‬‬ ‫‪EA RH‬‬ ‫‪EA RH‬‬ ‫‪EA RH‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 0.6RH  0.6P  0.6l   0.6  0.8RH  0.8P  0.8l  0.8  RH  0.5l  1  0‬‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪EA‬‬ ‫‪EA‬‬ ‫‪EA‬‬
‫‪ RH  0.593P‬‬
‫با تعیین ‪ RH‬از رابطه (‪ ،)0‬میتوان ‪ FBC‬و ‪ FBD‬را از رابطه (‪ )8‬بصورت زیر تعیین کرد‪:‬‬
‫‪FBC  0.6RH  0.6P  0.6  0.593P  0.6P  0.244P‬‬
‫‪FBD  0.8RH  0.8P  0.8  0.593P  0.8P  0.326P‬‬
‫عالمت منفی در ‪ FBD  0.326P‬نشان دهنده این است که جهت نیروی ‪ FBD‬در شکل (‪ ،)12-0‬نادرست تعیین شده است‪.‬‬
‫در واقع میله ‪ BD‬تحت فشار (نه کشش) میباشد‪.‬‬
‫مثال ‪ )6‬برای خرپا و بارگذاری شکل زیر‪ ،‬خیز عمودی نقطه ‪ C‬را بدست آورید؛ ‪( E  73GPa‬شکل ‪.)13-0‬‬
‫حل) از آنجائیکه نقطه ‪ C‬فاقد نیروی خارجی است‪ ،‬بار مجازی ‪ Q‬در جهت عمودی در نقطه ‪ C‬قرار میدهیم (شکل ‪.)14-0‬‬
‫‪Fi Li Fi 1‬‬ ‫‪F L F‬‬
‫‪yC  ‬‬ ‫‪  i i i‬‬ ‫(‪)19‬‬
‫‪Ei Ai Q E‬‬ ‫‪Ai Q‬‬
‫شکل (‪)14-0‬‬
‫شکل (‪ :)13-0‬مثال (‪)6‬‬
‫تعیین نیروی داخلی میلهها در خرپای شکل (‪ )15-0‬متاثر از فقط بار مجازی ‪:Q‬‬
‫‪FCE  FDE  0‬‬ ‫مفصل ‪:E‬‬
‫‪FAC  0; FCD  Q‬‬ ‫مفصل ‪: C‬‬
‫شکل (‪)16-0‬‬ ‫شکل (‪)15-0‬‬
‫‪79‬‬
‫‪3‬‬
‫‪FAB  0; FBD   Q‬‬ ‫مفصل ‪: B‬‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫‪FAD  Q‬‬ ‫مفصل ‪:A‬‬
‫‪4‬‬
‫حال‪ ،‬با توجه به جدول زیر و جدول (‪ ،)1-8‬نیروی داخلی میلهها و مشتق نسبی آنها نسبت به ‪ Q‬را بدست میآوریم‪:‬‬
‫جدول (‪)1-0‬‬
‫حال با توجه به رابطه (‪ ،)19‬داریم‪:‬‬

‫‪Fi Li Fi 1‬‬ ‫‪F L F 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪yC  ‬‬ ‫‪  i i i  4306P  4263Q ‬‬ ‫‪4306  40000  0  0.00236m  2.36 mm ‬‬
‫‪Ei Ai Q E‬‬ ‫‪Ai Q E‬‬ ‫‪73  10 9‬‬
‫مثال ‪ )7‬تغییر مکان عمودی و افقی تیر ربع دایره را در نقطه ‪ B‬بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪)18-0‬‬
‫شکل (‪ :)17-0‬مثال (‪)7‬‬
‫برای تعیین تغییر مکان عمودی نقطه ‪ B‬از نیروی خارجی ‪ P‬استفاده میکنیم‪ .‬از آنجائیکه در نقطه ‪ ،B‬نیروی خارجی افقی‬
‫وجود ندارد‪ ،‬لذا برای تغییر مکان افقی نقطه ‪ B‬از نیروی مجازی ‪ Q‬استفاده میگردد (شکل ‪.)18-0‬‬
‫گشتاور خمشی تیر ناشی از نیروهای ‪ P‬و ‪ Q‬برابر است با‪:‬‬
‫) ‪M  PR sin   Q  R  (1  cos‬‬ ‫(‪) 11‬‬
‫مشتق نسبی گشتاور خمشی نسبت به نیروهای ‪ P‬و ‪ Q‬برابر است با‪:‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪ R. sin  ,‬‬ ‫‪ R.1  cos ‬‬ ‫(‪)12‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪Q‬‬
‫تغییر مکان عمودی نقطه ‪ B‬بصورت زیر بدست میآید ( ‪:) dx  R.d‬‬
‫‪71‬‬
 /2  /2  /2
U L
M M M M PR sin  PR sin  3 2
yB    .dx   .Rd   R. sin .Rd   d
P x0 EI P  0 EI P  0 EI  0 EI
PR3    sin   cos   / 2  PR3  PR3
      
EI  2  0 4 EI 4 EI
:‫ بصورت زیر تعیین میشود‬،B ‫تغییر مکان افقی نقطه‬
U L M M  /2
M M  /2
PR sin   /2
PR 3 sin  1  cos 
xB    .dx   .Rd   R.1  cos .Rd   d
Q x 0 EI Q  0 EI Q  0 EI  0 EI
PR 3  cos2   2 cos   / 2 1 PR 3 1 PR 3
     
EI  2  0 2 EI 2 EI
.‫ را بدست آورید‬B ‫ عکسالعمل تکیهگاه‬،‫) در تیر نامعین استاتیکی شکل نشان داده شده‬8 ‫مثال‬
)29-0( ‫شکل‬ )8( ‫ مثال‬:)10-0( ‫شکل‬
:)29-0 ‫گشتاور خمشی تیر بصورت زیر بدست میآید (شکل‬

M BC
M BC  RB v  v
RB
)13(
L  M AC  L 
M AC  RB    u   P  u     u
2  RB 2 
:‫ داریم‬،‫ برابر با صفر است‬B ‫تغییر مکان عمودی نقطه‬
U v  L / 2 M (v) M u  L / 2 M (u ) M
yB  0  yB   0  yB   .dv   .du
RB v 0 EI RB u 0 EI RB
L 
RB    u   P  u
RB v
vL / 2 2
uL / 2  L 
 yB   v.dv     u .du  0
v 0 EI u  0 EI 2 
R v v  L / 2  R B  P 3 R B  R B  P 
3
1 u  L/2
 yB  B  u   Lu 2  RB L2 u  0
3EI v  0  3EI 4EI 4EI  u0
1 L3  16RB  5P  5
 yB    0  RB  P 
48 EI 16
‫ برای بارگذاری نشان داده‬.‫ به یکدیگر جوش شدهاند‬B ‫ در نقطه‬EI ‫ با صلبیت خمشی یکسان‬BC ‫ و‬AB ‫) دو میله‬9 ‫مثال‬
.C ‫ در نقطه‬BC ‫ ب) شیب عضو‬،C ‫ مطلوبست الف) خیز نقطه‬،‫شده‬

‫ برای تعیین شیب در نقطه‬.‫ و در جهت افقی استفاده میشود‬C ‫ در نقطه‬Q ‫ از بار مجازی‬C ‫حل) برای تعیین خیز در نقطه‬
.‫ استفاده میگردد‬،)22-0( ‫ در جهت نشان داده شده در شکل‬M C ‫ از گشتاور خمشی مجازی‬،C
72
)22-0( ‫شکل‬ )0( ‫ مثال‬:)21-0( ‫شکل‬
:‫ بصورت زیر بدست میآید‬RC ‫مقدار نیروی عکسالعمل‬

Pl  Ql  M C
M A  0  RC  l  P  l  Ql  M C  0  RC 
l
:‫گشتاور خمشی تیر بصورت زیر بدست میآید‬
M AB M AB
M AB   Py  M C  RC .l  Q. y  M AB  Pl  Py  Ql  Qy    y  l; 0
Q M C
)14(
x M BC M BC x
M BC  M C  RC .x  M BC  Px  Qx  M C  M C   x;   1
l Q M C l
:‫ بصورت زیر بدست میآید‬C ‫تغییر مکان افقی نقطه‬

U AB M AB BC M BC
y l M x l M
xC   .dy   .dx 
Q y  0 EI Q x  0 EI Q
y l  Py  Pl x l P.x
  y  l .dy    x .dx
y 0 EI x 0 EI
1 1  y  l 1 Px 3 x  l 2 Pl 3 2 Pl 3
  P   y 3  ly 2  l 2 y     
EI 3  y  0 3 EI x  0 3 EI 3 EI
:C ‫ در نقطه‬BC ‫شیب عضو‬

U AB M AB BC M BC
y l M x l M
C   .dy   .dx 
M C y 0 EI M C x 0 EI M C
 Py  Pl x l P.x  x  P  1 x3 1 2  x  l 1 Pl 2
0.dy  
y l
     1.dx     x  
y 0 EI x 0 EI
 l  EI  3 l 2  x  0 6 EI
.‫ است‬M C ‫ همان جدید گشتاور مجازی‬C ‫ جهت شیب در نقطه‬،  C ‫با توجه به عالمت مثبت‬
73
‫جلسه دهم‬
‫کمانش‪ 1‬ستونها‪:‬‬
‫تعریف ستون‪:2‬‬
‫تیر تحت بار محوری فشاری را ستون گویند‪.‬‬
‫در جلسات قبل‪ ،‬دو نگرانی اولیه مورد توجه قرار میگرفت‪:‬‬
‫الف) استحکام سازه؛ یعنی توانایی سازه برای تحمل بار مشخص با عدم افزایش تنش از حد مشخصی ( ‪.)  max   P   all‬‬
‫‪A‬‬
‫ب) توانایی سازه برای تحمل بار با تغییر شکل قابل قبول ( ‪)    PL   all‬‬
‫‪EA‬‬
‫در این جلسه‪ ،‬نگرانی ما مربوط به پایداری‪3‬سازه است؛ یعنی توانایی سازه در تحمل بار با عدم تجربه تغییر ناگهانی در‬
‫پیکربندی‪ 4‬آن (عدم کمانش ستون)‪ .‬این موضوع در شکل (‪ ،)1-19‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫شکل (‪ :)1-19‬ستون کمانش کرده‬
‫پایداری سازهها‪:‬‬
‫قبل از مطالعه پایداری ستونهای کشسان‪ ،‬مدل ساده شده شامل دو میلهی صلب ‪ AC‬و ‪ BC‬که در نقطه ‪ C‬بوسیله یک پین‬
‫و فنر پیچشی با ثابت فنریت ‪ K‬به یکدیگر متصل شدهاند را در نظر بگیرید (شکل ‪ .)2-19‬اگر دو نیروی ‪ P‬و ‪ P‬بطور دقیق‬
‫همراستا شوند‪ ،‬سیستم در موقعیت تعادل نشان داده شده در شکل (‪ )a-3-19‬باقی میماند‪ .‬اما فرض میکنیم که نقطه ‪ C‬به‬
‫مقدار جزئی به سمت راست حرکت داده شود‪ ،‬بطوریکه هر میله‪ ،‬زاویه کوچک ‪ ‬با خط عمود را بدست آورد (شکل‪-3-19‬‬
‫ب)‪.‬‬
‫آیا سیستم به موقعیت تعادل اولیه بر خواهد گشت‪ ،‬یا از موقعیت تعادل اولیه دور خواهد شد؟‬
‫‪1‬‬
‫‪Buckling‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Column‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Stability‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Configuration‬‬
‫‪74‬‬
‫شکل (‪)3-19‬‬ ‫شکل (‪ :)2-19‬مدل ستون‬
‫اگر سیستم به حالت اولیه برگردد‪ ،‬سیستم را پایدار (‪ )stable‬گویند؛ اما اگر سیستم از حالت اولیه و اصلی خود دورتر شود‪،‬‬
‫آن را ناپایدار (‪ )unstable‬خوانند‪.‬‬
‫آیا سیستم دو‪-‬میلهای شکل (‪ )2-13‬پایدار است یا ناپایدار‪:‬‬
‫میلهی ‪ AC‬را به عنوان سیستم در نظر گرفته و نیروها و گشتاورهای اعمال شده به آن را در شکل (‪ )4-19‬نشان میدهیم‪.‬‬
‫شکل (‪)5-19‬‬ ‫شکل (‪)4-19‬‬
‫نیروهای عملکننده روی ‪ AC‬شامل کوپل حاصله از ‪ P‬و ‪ P‬که سعی در دور کردن سیستم از حالت تعادل اولیه دارد؛‬
‫‪M P  PL / 2sin ‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫و همچنین کوپل ‪ M‬که بوسیله فنر پیچشی تولید میگردد که تمایل به برگرداندن میله ‪ AC‬به وضعیت اولیه تعادل دارد‪ .‬با‬
‫توجه به اینکه زاویه خیز فنر برابر با ‪ 2‬است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪M  K 2 ‬‬ ‫(‪) 2‬‬
‫اگر گشتاور برگرداننده ‪ M‬بزرگتر از گشتاور بر هم زننده تعادل ‪ M P‬باشد‪ ،‬سیستم تمایل دارد به حالت اولیه تعادل برگردد‬
‫که در ابن صورت سیستم پایدار است‪ .‬اما اگر گشتاور دور کننده از تعادل ‪ M P‬از گشتاور برگرداننده ‪ M‬بزرگتر باشد‪،‬‬
‫سیستم از موقعیت تعادل اولیه دورتر میگردد؛ که در اینصورت سیستم ناپایدار است‪.‬‬
‫‪75‬‬
‫مقدار بار ‪ P‬که به موجب آن‪ ،‬دو کوپل یکدیگر را متعادل کنند‪ ،‬بار بحرانی ‪ Pcr‬گویند؛ داریم‪:‬‬
‫‪ 1‬‬
‫‪M Pcr  M  Pcr L / 2 sin   K 2   Pcr L / 2    K 2   ‬‬
‫‪4K‬‬
‫‪ Pcr L / 2  2K  Pcr ‬‬
‫‪L‬‬
‫اگر ‪ P  Pcr‬باشد‪ ،‬سیستم پایدار است و اگر ‪ P  Pcr‬باشد‪ ،‬سیستم ناپایدار است‪.‬‬
‫بار بحرانی‪ :‬مقدار حداکثر نیرویی است که ستون را از حالت مستقیم به حالت خمیده که میتواند دوباره شکل‬
‫اولیه را بدست آورد‪ ،‬میبرد‪ .‬در واقع بار بحرانی‪ ،‬مرز تعادل پایدار و ناپایدار است‪.‬‬
‫حال اگر فرض کنیم که بار اعمال شده به سیستم بیشتر از بار ‪ Pcr‬باشد‪ ،‬سیستم از حالت تعادل اولیه دورتر و دورتر شده تا‬
‫در نهایت بعد از چند نوسان‪ ،‬در موقعیت تعادل جدید پایدار میشود (شکل ‪ .)5-19‬با در نظر گرفتن تعادل میله ‪( AC‬شکل‬
‫‪ ،)5-19‬معادله زیر با زاویه قابل توجه ‪ ‬بدست میآید (دیگر ‪ ‬نزدیک صفر نیست و لذا ‪:) sin  ‬‬
‫‪PL / 2sin  K 2 ‬‬
‫‪PL‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4K sin‬‬
‫الزم به ذکر است که در رابطه فوق‪ ،‬زاویه ‪ ‬با سعی و خطا بدست آورده میشود‪.‬‬
‫از آنجائیکه برای مقادیر مثبت ‪ ‬همواره ‪ sin   ‬است‪ ،‬معادله فوق تنها زمانی جواب دارد که مقدار طرف چپ آن‪ ،‬بزرگتر‬
‫از ‪ 1‬باشد‪ .‬در واقع باید ‪ P  Pcr‬باشد‪ .‬بنابراین‪ ،‬موقعیت تعادل جدید با نیروی ‪ P‬بزرگتر از ‪ Pcr‬بدست میآید‪.‬‬
‫مثال ‪ )1‬بار بحرانی ‪ Pcr‬را در شکل (‪ ،)6-19‬بدست آورید‪ .‬میله ‪ AB‬صلب میباشد‪.‬‬
‫شکل (‪ :)6-19‬مثال (‪)1‬‬
‫‪F  kx  kL sin ‬‬ ‫حل)‬
‫‪M‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ 0  FL cos  PL sin   0  kL2 sin  . cos  PL sin   0‬‬ ‫(‪)3‬‬
‫در رابطه فوق ‪ ، kL2 sin . cos‬گشتاور بر گرداننده به حالت تعادل اولیه است و ‪ ، PL sin ‬گشتاور دور کننده از حالت‬
‫تعادل اولیه است‪.‬‬
‫با توجه به اینکه ‪ ،   1‬داریم‪:‬‬
‫‪sin   ,‬‬ ‫‪cos  1‬‬
‫‪76‬‬
‫در نتیجه‪ ،‬رابطه (‪ )3‬تبدیل میشود به‪:‬‬
‫‪kL2 sin .cos  PLsin  0  kL2  PL  0  P  Pcr  kL‬‬
‫مثال ‪ )2‬با توجه به اینکه میله ‪ ،AB‬صلب میباشد‪ ،‬بار بحرانی ‪ Pcr‬را در شکل (‪ )1-7-19‬بدست آورید‪.‬‬
‫شکل (‪)2-7-19‬‬ ‫شکل (‪)1-7-19‬‬
‫‪X  L.sin ‬‬

‫‪M P  PX  PL sin ‬‬ ‫گشتاور بر هم زننده تعادل‪:‬‬
‫‪M  K‬‬ ‫گشتاور بر گردانند ه‪:‬‬
‫از برابر قرار دادن گشتاورهای برهم زننده و بازگرداننده‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪ 1‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪M  M P  PL sin   K  PL  K  P  Pcr ‬‬
‫‪L‬‬
‫مثال ‪ )3‬دو میله صلب ‪ AC‬و ‪ BC‬در نقطه ‪ C‬بصورت نشان داده شده در شکل (‪ ،)8-19‬به یکدیگر متصل شدهاند‪ .‬بار‬
‫بحرانی ‪ Pcr‬را برای سیستم تعیین کنید‪.‬‬

‫حل) روش اول‪ :‬زاویه میله ‪ AC‬با خط عمود را ‪  AC‬و زاویه میله ‪ BC‬با خط عمود را ‪  BC‬مینامیم‪ .‬با بررسی تعادل نقطه‬
‫‪ C‬در راستاهای ‪ x‬و ‪ y‬داریم‪:‬‬
‫شکل (‪ :)8-19‬مثال (‪)3‬‬
‫‪77‬‬
   
F x
C
 0  FAC cos   AC   FBC cos   BC   kx  0  FAC sin  AC  FBC sin  BC  k.x  0
2  2 
)4(
F y
C
 0  FAC cos AC   FBC cos BC   0 )5(
‫که‬
1 2
x  L sin  AC  L sin  BC ) 6(
3 3
:‫) داریم‬6( ‫از رابطه‬
1 2
x  L sin  AC  L sin  BC  sin  AC  2 sin  BC ) 7(
3 3
:‫ بدست میآوریم‬k ‫ را بر حسب ضریب ثابت فنریت‬FBC ‫ و‬FAC ‫ نیروهای‬، x  1 L sin  AC ‫) و‬5( ‫) و‬4( ‫حال از روابط‬
3
 1 cos BC . sin  AC
FAC  3 sin  cos  cos sin  kl
 AC BC AC BC
) 8(

F  1 cos AC . sin  AC
kl
 BC
3 sin  AC cos BC  cos AC sin  BC
:‫ به قرار زیر است‬y ‫ در راستای‬A ‫ معادله تعادل در نقطه‬،‫حال‬

P
F y
A
 0  P  FAC cos AC  FAC 
cos AC
)0(
:‫ داریم‬،)1-8( ‫) در رابطه‬0( ‫با جایگذاری رابطه‬

1 cos BC . sin  AC P
kl  )19(
3 sin  AC cos BC  cos AC sin  BC cos AC
:‫ داریم‬P ‫) برای تعیین نیروی‬19( ‫با حل معادله‬
1 cos BC . sin  AC . cos AC
P  Pcr   kl )11(
3 sin  AC cos BC  cos AC sin  BC
:‫ داریم‬،‫ اعمال میکنیم‬،)11( ‫) را در معادله‬7( ‫رابطه‬
1 cos BC .2 sin  BC . cos AC 2 cos BC . cos AC
P  Pcr    kl    kl )12(
3 2 sin  BC cos BC  cos AC sin  BC 3 2 cos BC  cos AC
:‫ داریم‬،‫ میل میکنند‬1 ‫ به سمت‬cos BC ‫ و‬cos AC ،‫ به سمت صفر میل میکنند‬ BC ‫ و‬ AC ‫با توجه به اینکه در حد وقتی‬
2 cos BC . cos AC  2 kl
P  Pcr  lim   kl  
 3 2 cos BC  cos AC  3 2  1
2
 Pcr  kl
9
‫ در‬cos BC ‫ و‬cos AC ، sin  BC ، sin  AC ‫ را به ترتیب به جای‬1 ‫ و‬1 ،  BC ،  AC ‫ مقادیر‬،‫ میتوان از همان ابتدا‬:‫روش دوم‬
:‫) به ترتیب تبدیل میشود به‬6( ‫) و‬5( ،)4( ‫ رابطه‬،‫ به این ترتیب‬.‫ بکار برد‬،)6( ‫) و‬5( ،)4( ‫روابط‬
FAC AC  FBC BC  k.x  0 )13(
78
‫‪ FAC  FBC  0‬‬ ‫(‪)14‬‬
‫‪1‬‬
‫‪x  L AC‬‬ ‫(‪)15‬‬
‫‪3‬‬
‫حال با توجه به روابط (‪ )15(-)13‬و رابطه (‪ )7‬بین ‪  AC‬و ‪ )  AC  2 BC (  BC‬رابطه زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪FAC  kl‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪FBC  kl‬‬ ‫(‪)16‬‬
‫‪‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫حال با توجه به رابطه (‪ )0‬میتوان دریافت که ‪ FAC  P‬؛ درنتیجه داریم‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Pcr  FAC  kl‬‬
‫‪9‬‬
‫مثال ‪ )4‬دو میله صلب ‪ AC‬و ‪ BC‬در نقطه ‪ C‬بوسیله یک پین به یکدیگر متصل شدهاند‪ .‬در نقطه ‪ B‬فنر پیچشی با ثابت‬
‫فنریت ‪ K‬استفاده شده است‪ .‬با بحرانی ‪ Pcr‬سیستم را تعیین کنید‪.‬‬
‫شکل (‪)19-19‬‬
‫شکل (‪)0-19‬‬
‫حل) روش اول‪ :‬با بررسی تعادل استاتیکی نقطه ‪ A‬در راستای ‪ y‬داریم (میله ‪ AC‬یک عضو دو نیرویی است)‪:‬‬
‫‪FAC cos  P‬‬ ‫(‪)17‬‬

‫از بررسی تعادل نقطه ‪ ،C‬مولفههای ‪ x‬و ‪ y‬نقطه ‪ C‬به قرار زیر است (دقت کنید که بدلیل وجود گشتاور پیچشی در نقطه ‪،B‬‬
‫میله ‪ BC‬یک عضو دو نیرویی نیست)‪:‬‬
‫‪Cx  FAC sin‬‬
‫(‪)18‬‬
‫‪C y  FAC cos‬‬
‫از بررسی تعادل میله ‪ BC‬داریم‪:‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ 0  C x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪cos  C y sin   K  0‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)10‬‬
‫با جایگذاری رابطه (‪ )18‬در رابطه (‪ ،)10‬داریم‪:‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪ FAC sin   cos  FAC cos  sin   K  0‬‬ ‫(‪)29‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪70‬‬
‫با جایگذاری رابطه (‪ )17‬در رابطه (‪ ،)29‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪ P‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪ P‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪‬‬ ‫‪sin   cos  ‬‬ ‫‪cos  sin   K  0‬‬ ‫(‪)21‬‬
‫‪ cos‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ cos‬‬ ‫‪2‬‬
‫حال‪ ،‬اگر ‪ ‬به حد کافی کوچک باشد‪ ،‬رابطه (‪ )21‬تبدیل میشود به‪:‬‬
‫‪ L   L ‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪  P     P    K  0  PL  K  0  P  Pcr ‬‬ ‫(‪)22‬‬
‫‪ 2   2 ‬‬ ‫‪L‬‬
‫روش دوم‪ :‬دیاگرام آزاد سیستم را بصورت شکل (‪ )19-19‬در نظر میگیریم‪ .‬مطابق شکل (‪ ،)19-19‬نیروهای ‪ FA‬در نقطه‬
‫‪ A‬و ‪ FB‬در نقطه ‪ B‬را داریم‪:‬‬

‫از بررسی تعادل استاتیکی سیستم شکل (‪ ،)19-19‬داریم‪:‬‬
‫‪K‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ 0 FA  L  K  FA ‬‬
‫‪L‬‬
‫(‪)23‬‬
‫حال‪ ،‬میله ‪ AC‬را به عنوان سیستم در نظر میگیریم و گشتاور حول نقطه ‪ C‬را بدست میآوریم‪:‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪AC‬‬
‫‪ 0  FA‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ P  FA  P‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)24‬‬
‫با استفاده از روابط (‪ )23‬و (‪ ،)24‬داریم‪:‬‬

‫‪K‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪FA ‬‬ ‫‪ P  P  Pcr ‬‬ ‫(‪)25‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫مثال ‪ )5‬میله صلب ‪ AB‬در نقطه ‪ A‬مفصل شده است‪ .‬همچنین ثابت فنریت دو فنر برابر ‪ k  2kips / in‬میباشد‪ .‬اگر‬
‫‪ h  2 ft‬باشد‪ ،‬مطلوبست بار بحرانی ‪. Pcr‬‬
‫شکل (‪)12-19‬‬ ‫شکل (‪ :)11-19‬مثال (‪)5‬‬
‫حل) میلهی ‪ AB‬را به عنوان دیاگرام آزاد در نظر میگیریم (شکل ‪.)12-19‬‬
‫گشتاور حول نقطه ‪ A‬باید برابر با صفر باشد؛ لذا داریم‪:‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪ 0  P  4h  sin  k  3h  sin  3h  cos  k  h  sin  h  cos‬‬ ‫(‪)1-26‬‬
‫‪89‬‬
‫بنابراین‪ ،‬مقدار بار بحرانی از رابطه زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪9k  h 2  cos  k  h 2  cos 5kh  cos‬‬
‫‪P  Pcr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)2-26‬‬
‫‪4h‬‬ ‫‪2‬‬
‫با ساده سازی رابطه (‪ ،)2-26‬داریم (‪:) cos  1‬‬
‫‪9k  h 2  k  h 2 5kh‬‬
‫‪P  Pcr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)27‬‬
‫‪4h‬‬ ‫‪2‬‬
‫با توجه به مقادیر ‪ k‬و ‪ h‬داریم‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Pcr   2000  2  12  120000 lb‬‬ ‫(‪)28‬‬
‫‪2‬‬
‫تعادل پایداری ستونهای ارتجاعی‪:‬‬
‫الف) فرمول اویلر برای ستونهای دو سر مفصل‪:‬‬
‫ستون دو سر مفصل ‪ AB‬نشان داده شده در شکل (‪ )13-19‬را ببینید‪ .‬در اینجا‪ ،‬به دنبال تعیین مقدار بحرانی بار ‪ ،P‬یعنی‬
‫مقدار ‪ Pcr‬که برای آن‪ ،‬وضعیت نشان داده شده در شکل (‪ ،)1-13-19‬پایدار میماند‪ ،‬هستیم‪ .‬اگر ‪ P  Pcr‬باشد‪ ،‬کوچکترین‬
‫عدم توازن و هم‪-‬محوری باعث کمانش ستون میگردد (شکل ‪.)2-13-19‬‬
‫از آنجائیکه میت وان یک ستون را یک تیر قرار گرفته در وضعیت عمودی و در معرض بار محوری در نظر گرفت‪ ،‬دیاگرام آزاد‬
‫ستون دو سر مفصل را بصورت شکل (‪ ،)1-14-19‬در نظر میگیریم‪ .‬با برش ستون در نقطه ‪ Q‬نیروی محوری داخلی و‬
‫گشتاور خمشی داخلی در نقطه ‪ Q‬ظاهر میشوند‪ .‬با دقت در شکل (‪ ،)2-14-19‬گشتاور خمشی در نقطه ‪ Q‬بصورت‬
‫‪ M  Py‬بدست میآید‪.‬‬
‫شکل (‪ :)2-13-19‬ستون دو سر مفصل کمانش کرده‬ ‫شکل (‪ :)1-13-19‬ستون دو سر مفصل‬
‫از مقاومت مصالح (‪ ،)1‬داریم‪:‬‬

‫‪d2y M‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪y‬‬ ‫(‪) 20‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI‬‬
‫‪d2y P‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪y0‬‬ ‫(‪) 39‬‬
‫‪dx 2 EI‬‬
‫‪81‬‬
‫شکل (‪ :)2-14-19‬دیاگرام آزاد ‪AQ‬‬ ‫شکل (‪ :)1-14-19‬دیاگرام آزاد ستون دو سر مفصل کمانش کرده‬
‫معادله (‪ ،)39‬یک معادله خطی همگن با ضرایب ثابت از مرتبه دوم میباشد‪ ،‬با فرض ‪ ، n 2  P‬داریم‪:‬‬
‫‪EI‬‬
‫‪d2y‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ n2 y  0‬‬ ‫(‪) 31‬‬
‫‪dx‬‬
‫حل معادله ‪ ، y‬بصورت زیر میباشد‪:‬‬
‫‪y  C1 sin nx  C2 cos nx‬‬ ‫(‪) 32‬‬
‫ضرایب ثابت ‪ C1‬و ‪ C2‬با استفاده از شرایط مرزی در نقطه ‪ A‬و ‪( B‬شکل ‪ ،)1-14-19‬بدست میآیند؛ شرایط مرزی به قرار‬
‫زیر است‪:‬‬
‫‪x0‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪, B‬‬ ‫(‪) 33‬‬
‫‪y0‬‬ ‫‪y 0‬‬
‫با اعمال شرط مرزی در نقطه ‪ ،A‬داریم‪:‬‬

‫‪y A  C1 sin nxA  C2 cos nxA  0  C1 sin 0  C2 cos0  C2  0‬‬ ‫(‪)34‬‬
‫با جایگذاری شرط مرزی در نقطه ‪ ،B‬داریم‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪yB  C1 sin nxB  0  C1 sin nL  sin nL  0  sin nL  sin m  n ‬‬ ‫(‪)35‬‬
‫‪L‬‬
‫برای مقادیر صحیح ‪ 3 ،2 ،1( m‬و ‪ 4‬و ‪ ،)...‬معادله (‪ )35‬ارضا میشود‪ .‬اما کمانش با همان مقدار اولیه ‪ m  1‬بوجود میآید و‬
‫دیگر نوبت به مقادیر باالتر ‪ m‬برای کمانش نمیرسد‪ .‬بنابراین داریم‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪n‬‬ ‫(‪) 36‬‬
‫‪L‬‬
‫از طرفی میدانیم که ‪ ، n 2  P‬بنابراین داریم‪:‬‬

‫‪EI‬‬
‫‪82‬‬
‫‪P ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪n2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)37‬‬
‫‪EI L2‬‬
‫‪ 2 EI‬‬
‫‪ P  Pcr ‬‬ ‫(‪)38‬‬
‫‪L2‬‬
‫رابطه (‪ ،)38‬بار بحرانی الزم برای کمانش ستون دو سر مفصل را ارائه میکند‪ .‬این رابطه به فرمول اویلر معروف میباشد‪.‬‬
‫توجه ‪ )1‬اگر ‪ P  Pcr‬باشد‪ ،‬پیکربندی ستون بصورت خط مستقیم باقی میماند و سیستم پایدار خواهد بود‪.‬‬
‫توجه ‪ )2‬هر سطحی دارای دو ممان اینرسی در دو جهت مختصات منطبق بر سطح مقطع میباشد‪ .‬در رابطه (‪ ،)38‬باید از‬
‫ممان اینرسی کوچکتر سطح مقطع استفاده شود؛ زیرا در ابتدا کمانش حول محور منطبق بر سطح مقطع دارای ممان‬
‫اینرسی کوچکتر رخ میدهد‪ .‬لذا رابطه (‪ )38‬را میتوان بصورت زیر بازنویسی کرد‪:‬‬
‫‪ 2 EI min‬‬
‫‪P  Pcr ‬‬ ‫(‪)30‬‬
‫‪L2‬‬
‫با جایگذاری رابطه (‪ )37‬در رابطه (‪ )32‬و با توجه به اینکه ضریب ‪ C 2‬برابر با صفر میباشد؛ معادله (‪ ،)32‬تبدیل میشود به‪:‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪y  C1 sin x ‬‬ ‫(‪) 49‬‬
‫‪L ‬‬
‫معادله (‪ ،)49‬منحنی کشسان بعد از کمانش تیر (شکل ‪ ،)2-13-19‬میباشد‪ .‬خیز حداکثر تیر کمانش یافته برابر با‬
‫‪ ، ymax  C1‬میباشد که مقداری نا معلوم است‪ .‬این موضع به دلیل این واقعیت است که معادله دیفرانسیلی (‪ ،)39‬تقـریب‬
‫خطیسازیشدهی معادله دیفرانسیلی حاکم بر منحنی کشسان تیر میباشد‪.1‬‬
‫توجه ‪ )3‬اگر ‪ P  Pcr‬باشد‪ ،‬شرط ‪ sin(nL)  0‬را نمیتوان ارضاء کرد و بدین ترتیب حل ارائه شده در معادله (‪ ،)49‬وجود‬
‫نخواهد داشت‪ .‬در این حالت باید مقدار ‪ C1‬را برابر با صفر در نظر گرفت و تنها پیکربندی ممکن برای ستون‪ ،‬پیکربندی‬
‫مستقیم خواهد بود؛ بنابراین برای ‪ ، P  Pcr‬پیکربندی مستقیم شکل (‪ ،)1-13-19‬پایدار خواهد بود‪.‬‬
‫تنش بحرانی‪:‬‬
‫مقدار تنش متناظر با بار بحرانی ‪ ، Pcr‬تنش بحرانی ‪ ،)critical stress(  cr‬نامیده میشود‪ .‬اگر ممان اینرسی سطح مقطع را‬
‫بصورت ‪ I  Ar 2‬در نظر بگیریم که ‪ A‬مساحت سطح مقطع و ‪ r‬شعاع ژیراسیون (‪ )gyration‬است؛ داریم‪:‬‬
‫‪Pcr  2 EI  2 EAr 2‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪AL2‬‬ ‫‪AL2‬‬
‫‪ 2E‬‬
‫‪  cr ‬‬ ‫(‪)41‬‬
‫‪L / r 2‬‬
‫که کمیت ‪ ،   L / r‬ضریب الغری ستون (‪ ،)slenderness ratio‬نامیده میشود‪.‬‬
‫‪ 1‬یادآوری میگردد که معادله خطی شدهی ‪ 1/   d 2 y / dx2  M / EI‬با فرض شیب ‪ dy / dx‬ناچیز در تیر بدست آمده است‪ .‬به همین‬
‫‪3/ 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪  dy  2 ‬‬
‫‪ 1  d 2y‬برای انحنای تیر با معادله ‪ 1/   d y / dx‬تخمین زده شده است‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1    ‬‬ ‫دلیل معادله دقیقِ‬
‫‪ dx‬‬ ‫‪  dx  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪83‬‬
‫جلسه یازدهم‪:‬‬
‫همانطور که در جلسه قبل نشان داده شد‪ ،‬تنش بحرانی در تیر دو سر مفصل کمانش یافته بصورت زیر بیان میشود‪:‬‬
‫‪ 2E‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫(‪) 1‬‬
‫‪L / r 2‬‬
‫از رابطه (‪ )1‬میتوان دریافت که تنش بحرانی‪ ،‬نسبت مستقیم با مدول االستیسیته ماده ‪ E‬و نسبت عکس با مربع نسبت‬
‫الغری دارد‪ .‬منحنی تنش بحرانی ‪  cr‬بر حسب نسبت الغری ‪   L / r‬برای فوالد سازهای در شکل (‪ ،)1-11‬نشان داده‬
‫شده است‪ .‬برای آلیاژ فوالد مفروض‪ ،‬مدول کشسانی ‪ E  200 GPa‬و تنش تسلیم ‪  Y  250 MPa‬در نظر گرفته شده‬
‫است‪.‬‬
‫شکل (‪ :)1-11‬منحنی تنش بحرانی‬
‫باید توجه کرد که اگر مقدار تنش بحرانی محاسبه شده از معادله (‪ )1‬یا از منحنی شکل (‪ ،)1-11‬بزرگتر از استحکام تسلیم‬
‫‪  Y‬گردد‪ ،‬این مقدار تنش بحرانی مطلوب ما نیست؛ زیرا که ستونِ تحت فشار‪ ،‬قبل از اینکه کمانش پیدا کند‪ ،‬تسلیم خواهد‬
‫شد‪.‬‬
‫در مسئله شکل (‪ ،)1-11‬مقدار ضریب الغری که مرز تیر کوتاه و چاق را از تیر بلند و الغر جدا میکند‪ ،‬بصورت زیر بدست‬
‫آید‪:‬‬
‫‪ 2E‬‬ ‫‪ 2  200 109‬‬
‫‪Y ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪‬‬ ‫‪   88.86‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫مثال ‪ )1‬یک ستون دو سر مفصل بطول ‪ 2‬متر با سطح مقطع مربعی از چوب ساخته شده است‪ .‬با فرض ‪، E  13GPa‬‬
‫‪  all  12 MPa‬و با استفاده از ضریب اطمینان ‪ 2/5‬در محاسبه بار بحرانی کمانش‪ ،‬اندازه سطح مقطع را برای تحملِ الف)‬
‫بار ‪ 100 kN‬و ب) بار ‪ ، 200 kN‬بدست آورید‪.‬‬
‫‪ 2 EI‬‬ ‫‪ 2 13 109  1/12  h 4 ‬‬
‫‪Pcr ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪ 2.6730 109 h 4 ( N‬‬ ‫حل الف)‬
‫‪L‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Pcr 2.6730 109  h4‬‬
‫‪F.S. ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.5  h  0.0983 m  98.3mm‬‬
‫‪Pall‬‬ ‫‪100 103‬‬
‫‪84‬‬
‫برای ‪ ، h  0.0983 m‬تنش نرمال را محاسبه می کنیم‪ .‬باید تنش نرمال بدست آمده کمتر از تنش مجاز ‪ all  12 MPa‬‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪Pall 100  10 3‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 10.35 MPa‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪0.09832‬‬
‫از آنجائیکه تنش مجاز کمتر از ‪ 12 MPa‬است‪ ،‬سطح مقطع بدست آمده‪ ،‬قابل پذیرش است‪.‬‬
‫‪Pcr 2.6730  10 9  h 4‬‬
‫‪F.S. ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.5  h  0.1169 m  116.9mm‬‬ ‫حل ب)‬
‫‪Pall‬‬ ‫‪200  10 3‬‬
‫حال‪ ،‬تنش ماکزیمم (کاری) را بدست میآوریم‪:‬‬

‫‪Pall 200  10 3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 14.64 MPa  12 MPa‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪0.1169 2‬‬
‫از آنجائیکه تنش حاصله بیشتر از تنش مجاز است‪ ،‬بنابراین با ابعاد سطح مقطع فوق‪ ،‬قبل از اینکه جسم ناشی از کمانش‬
‫آسیب ببیند‪ ،‬از تنش نرمال فشاری زوال پیدا میکند‪ .‬بنابراین باید طراحی را بر مبنای تنش نرمال فشاری (به جای کمانش)‬
‫انجام دهیم‪:‬‬
‫‪Pall Pall‬‬ ‫‪200 103‬‬
‫‪ all ‬‬ ‫‪ 2  12 10 6 ‬‬ ‫‪ h  0.1291 m  129.1mm‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪h2‬‬
‫بسط فرمول اویلر برای ستونهای با شرایط مرزی دیگر‪:‬‬
‫ستون یکسر گیردار‪-‬یکسر آزاد‪:‬‬
‫روش اول (کتاب بیر‪-‬جانسون)‪:‬‬

‫در ستون یکسر گیردار‪-‬یکسر آزاد در شکل (‪ ،)a-2-11‬میبینیم که ستون به صورت نیمه باالیی یک ستون دو سر مفصل‬
‫رفتار میکند (شکل ‪ .)b-2-11‬بار بحرانی برای ستون شکل (‪ ،)a-2-11‬همانند ستون دو سر مفصل شکل (‪ )b-2-11‬با‬
‫طول ‪ 2L‬میباشد‪.‬‬
‫شکل (‪ :)2-11‬ستون یکسر گیردار‪ ،‬یکسر آزاد‬
‫بنابراین میتوان از فرمول اویلر با استفاده از طول معادل دو برابر طول واقعی ستون ‪ ،L‬مقدار بار بحرانی را بدست آورد‪ .‬لذا‬
‫طول موثر (‪ )effective length‬ستون یکسر گیردار‪-‬یکسر آزاد‪ ،‬برابر با ‪ Le  2L‬را در فرمول اویلر قرار میدهیم؛ داریم‪:‬‬
‫‪85‬‬
‫‪ EI‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ EI‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Pcr ‬‬ ‫‪ Pcr ‬‬
‫‪Le‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2L2‬‬
‫تنش بحرانی بطور مشابه بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪ 2E‬‬
‫‪ cr ‬‬
‫‪e 2‬‬
‫کمیت ‪ e  Le / r‬را نسبت الغری موثر ستون نامند که در اینجا برابر با ‪ 2L / r‬میباشد‪.‬‬
‫روش دوم (کتاب پورداد)‪:‬‬
‫شکل (‪ :)3-11‬تیر یکسر گیردار‪-‬یکسر آزاد‬
‫با توجه به شکل (‪ ،)3-11‬گشتاور خمشیِ ستون از رابطه زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪d2y‬‬
‫‪M  P  y   P  Py  EI‬‬
‫‪dx 2‬‬
‫‪d2y‬‬ ‫‪d 2 y Py P‬‬
‫‪ EI 2  Py  P  2 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪EI EI‬‬
‫اگر ‪ n 2  P‬باشد‪ ،‬معادله دیفرانسیلی فوق تبدیل میشود به‪:‬‬

‫‪EI‬‬
‫‪d2y‬‬
‫‪ n 2 y  n 2‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫‪dx 2‬‬
‫جواب قسمت همگن معادله (‪ ،)2‬بصورت زیر میباشد‪:‬‬
‫‪yh  C1 sin nx  C2 cos nx‬‬ ‫(‪) 3‬‬
‫جواب قسمت خصوصی معادله (‪ ،)2‬به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪yp  ‬‬ ‫(‪) 4‬‬
‫لذا‪ ،‬جواب عمومی معادله دیفرانسیلی (‪ ،)2‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪y  yh  y p  C1 sin nx  C2 cos nx  ‬‬ ‫(‪) 5‬‬
‫شرایط مرزی در نقطه گیردار ‪ A‬و نقطه آزاد ‪ B‬به صورت زیر است‪:‬‬
‫‪x0‬‬
‫‪xL‬‬
‫‪A: y  0‬‬ ‫;‬ ‫‪B:‬‬ ‫(‪)6‬‬
‫‪y ‬‬
‫‪ 0‬‬
‫‪86‬‬
‫ی نقطه گیردار ‪ A‬در معادله جواب عمومی (‪ ،)5‬داریم‪:‬‬
‫با اعمال شرایط مرز ِ‬
‫‪y‬‬ ‫‪x 0‬‬ ‫‪ C1 sin n  0  C2 cos n  0    C2    0  C2  ‬‬ ‫(‪)7‬‬
‫با مشتقگیری از معادله (‪ )5‬و سپس استفاده از شرط مرزی مشتق در نقطه گیردار ‪ A‬در معادله منتجه‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪dy‬‬
‫‪ C1n cos nx  C2 n sin nx ‬‬ ‫‪x 0‬‬ ‫‪ C1n cosn  0  C2 n  sin n  0  0  C1  0‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪dx‬‬
‫با توجه به روابط (‪ )7‬و (‪ ،)8‬جواب معادله دیفرانسیل کلی تبدیل میشود به‪:‬‬
‫‪y   cos nx  ‬‬ ‫(‪) 0‬‬
‫ی نقطه آزاد ‪( B‬رابطه ‪ )6‬در جواب معادله (‪ ،)0‬داریم‪:‬‬
‫حال‪ ،‬با اعمال شرایط مرز ِ‬
‫‪ 2k  1 ‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪xL‬‬ ‫‪  cos nL      cos nL  0  cos nL  cos ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)19‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬
‫بنابراین با ‪ k  0‬داریم‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪nL ‬‬ ‫‪n‬‬ ‫(‪)11‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2L‬‬
‫با توجه به رابطهی ‪ n 2  P‬و رابطه (‪ ،)11‬داریم‪:‬‬
‫‪EI‬‬
‫‪Pcr‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 2 EI‬‬
‫‪n2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪P‬‬‫‪cr‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)12‬‬
‫‪EI (2L) 2‬‬ ‫‪(2L) 2‬‬
‫لذا‪ ،‬همانند روش ارائه شده در بیر‪-‬جانسون‪ ،‬مقدار طول موثر برای تیر یکسر گیردار‪-‬یکسر آزاد‪ ،‬بصورتِ ‪ Le  2L‬بدست‬
‫میآید‪.‬‬
‫ستون دو سر گیردار‪:‬‬
‫شکل (‪ :)4-11‬ستون دو سر گیردار‬
‫روش اول (کتاب بیر‪-‬جانسون)‪:‬‬

‫بدلیل تقارن در تکیهگاهها و بارگذاریها حول محور افقیِ گذرنده از نقطه میانی ‪ ،C‬نیروی برشی و مولفههای افقی‬
‫عکسالعملهای تکیهگاههای ‪ A‬و ‪ B‬برابر با صفر میشود (شکل ‪ .)5-11‬به همین ترتیب‪ ،‬میتوان نتیجه گرفت که قیود‬
‫‪87‬‬
‫تحمیل شده روی نیمهی باالی ‪ AC‬ستون و قیود نیمه پایینی ‪ ،CB‬یکسان هستند‪ .‬بنابراین‪ ،‬بخش ‪ AC‬حول نقطه میانی ‪D‬‬
‫(شکل ‪ )5-11‬متقارن میباشد و لذا این نقطه‪ ،‬نقطه عطف (‪ )inflection‬که گشتاور خمشی در آن برابر با صفر است‪،‬‬
‫میباشد‪ .‬با استدالل مشابه می توان نشان داد که گشتاور خمشی در نقطه میانی ‪ E‬از نیمه پایینی ستون باید برابر با صفر‬
‫باشد (شکل ‪ .) 5-11‬از آنجائیکه گشتاور خمشی در دو انتهای ستون دو سر مفصل‪ ،‬برابر با صفر است‪ ،‬میتوان نتیجه گرفت‬
‫که بخش ‪ DE‬از ستون در شکل (‪ ،) 5-11‬باید همانند یک ستون دو سر مفصل رفتار کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬میتوان نتیجه گرفت که‬
‫طول موثر ستون دو سر گیردار برابر با ‪ Le  L / 2‬میباشد‪.‬‬
‫شکل (‪ :)6-11‬ستون دو سر گیردار‬

‫شکل (‪ :)5-11‬ستون دو سر گیردار (بیر‪-‬جانسون)‬
‫(پورداد)‬
‫روش دوم (کتاب پورداد)‪:‬‬
‫با توجه به ستون برش زده شده در شکل (‪ ،)6-11‬گشتاور خمشی در ستون را میتوان بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪M  M A  Py‬‬
‫‪d2y‬‬ ‫‪d2y d2y P‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪M  EI‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Py‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2 ‬‬ ‫‪y A‬‬ ‫(‪)13‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI‬‬
‫با جایگذاری رابطهی ‪ n 2  P‬در معادله دیفرانسیل خطی ناهمگن (‪ ،)13‬داریم‪:‬‬
‫‪EI‬‬
‫‪d2y‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ n2 y  A‬‬ ‫(‪) 14‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬
‫شرایط مرزی در نقاط گیردار ‪ A‬و ‪( B‬شکل ‪ ،)4-11‬به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪x0‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪A y 0‬‬ ‫;‬ ‫‪B y0‬‬ ‫(‪)15‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪ 0‬‬
‫جواب کلی معادله دیفرانسیل ناهمگن (‪ ،)14‬بصورت زیر میباشد‪:‬‬

‫‪MA‬‬
‫‪y( x)  C1 sin nx  C2 cos nx ‬‬ ‫(‪)16‬‬
‫‪n 2 EI‬‬
‫‪88‬‬
‫با اعمال شرط مرزی ‪( y(0)  0‬رابطه ‪ )15‬در حل عمومی (‪ ،)16‬مقدار ‪ C 2‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪MA‬‬
‫‪C2 ‬‬ ‫(‪)17‬‬
‫‪n 2 EI‬‬
‫‪(  (0)  dy‬رابطه ‪ )15‬در جواب عمومی (‪ ،)16‬خواهیم داشت‪:‬‬ ‫‪x 0‬‬ ‫با اعمال شرط مرزی ‪ 0‬‬
‫‪dx‬‬
‫‪C1  0‬‬ ‫(‪)18‬‬
‫با اعمال شرط مرزیِ ‪( y(L)  0‬رابطه ‪ )15‬در حل عمومی (‪ ،)16‬داریم‪:‬‬
‫‪MA‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪C2 cos nL ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 0  C2   2 A  cos nL  1‬‬ ‫(‪)10‬‬
‫‪n EI‬‬ ‫‪n EI‬‬
‫‪  ( L)  dy‬در جواب عمومی (‪ ،)16‬داریم‪:‬‬ ‫‪xL‬‬

‫‪‬‬
‫با اعمال شرط مرزیِ شیبِ صفر در نقطه ‪ 0  B‬‬
‫‪‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ C2 n sin nL  0  sin nL  0‬‬ ‫(‪)29‬‬
‫با توجه به روابط (‪ )10‬و (‪ ،)29‬میتوان نتیجه گرفت که‪:‬‬
‫‪k 1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪nL  2k  n ‬‬ ‫(‪)21‬‬
‫‪L‬‬
‫با توجه به اینکه ) ‪ ، n2  P /( EI‬میتوان نتیجه گرفت که‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Pcr  2 ‬‬ ‫‪ 2 EI‬‬
‫‪n2 ‬‬ ‫‪    Pcr ‬‬ ‫(‪)22‬‬
‫‪EI  L ‬‬ ‫‪L / 2  2‬‬
‫از رابطه (‪ )22‬میتوان نتیجه گرفت که ‪ Le  L / 2‬میباشد؛ همچنین‪ ،‬تنش بحرانی را میتوان از رابطه زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪Pcr  2 E‬‬ ‫‪ 2E‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫‪ 2 ‬‬ ‫(‪)23‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪Le / r 2‬‬
‫ستون یکسر مفصل‪-‬یکسر گیردار‪:‬‬
‫شکل (‪ ،)7-11‬ستون یکسر گیردار‪-‬یکسر مفصل را نشان میدهد‪ .‬شکل (‪ ،)8-11‬دیاگرام آزادِ کل ستون را نشان میدهد‪.‬‬
‫همانطور که در این شکل مشخص است‪ ،‬نیروی برش عرضی ‪ V‬در نقطه ‪ ،A‬موجب میشود که ستون از نظر استاتیکی‪،‬‬
‫نامعین شود‪ .‬حال با در نظر گرفتن دیاگرام آزاد بخش ‪ AQ‬ستون (شکل ‪ ،)0-11‬گشتاور خمشی در نقطه ‪ Q‬برابر است با‪:‬‬
‫‪M  Py  Vx‬‬ ‫(‪)24‬‬
‫‪2‬‬
‫حال با توجه به رابطه ‪ d 2y  M‬و رابطه (‪ ،)24‬معادله دیفرانسیل خطی ناهمگن زیر حاصل میگردد‪:‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬
‫‪d 2 y  Py  Vx‬‬
‫‪‬‬
‫‪dx 2‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫(‪)25‬‬
‫‪2‬‬
‫‪d y P‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪ 2 ‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI‬‬
‫با فرض ‪ ، n 2  P‬معادله دیفرانسیل (‪ )25‬تبدیل میشود به‪:‬‬

‫‪EI‬‬
‫‪d2y‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ n2 y   x‬‬ ‫(‪) 26‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬
‫‪80‬‬
‫شکل (‪)0-11‬‬ ‫شکل (‪)8-11‬‬ ‫شکل (‪)7-11‬‬
‫حل عمومی معادله دیفرانسیل (‪ ،)26‬بصورت زیر میباشد‪:‬‬

‫‪V‬‬
‫‪y  C1 sin nx  C2 cos nx ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x‬‬ ‫(‪)27‬‬
‫‪n EI‬‬
‫شرایط مرزی در نقاط ‪ A‬و ‪ B‬مطابق شکل (‪ ،)8-11‬به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪xL‬‬
‫‪x0‬‬
‫‪A:‬‬ ‫;‬ ‫‪B: y 0‬‬ ‫(‪) 28‬‬
‫‪y0‬‬
‫‪ 0‬‬
‫با اعمال شرط مرزی ‪ y(0)  0‬در جواب عمومی (‪ ،)27‬داریم‪:‬‬

‫‪V‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪x 0‬‬ ‫‪ C1 sin n  0  C2 cos n  0 ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 0  0  C2  0‬‬ ‫(‪)20‬‬
‫‪n EI‬‬
‫با اعمال شرط مرزی ‪ y( L)  0‬در حل عمومی (‪ ،)27‬داریم‪:‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪ C1n cos nx  2  y ( L)  C1n cos(n  L)  2  0  C1n cos(n  L)  2‬‬ ‫(‪)39‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪n EI‬‬ ‫‪n EI‬‬ ‫‪n EI‬‬
‫با اعمال شرط مرزی ‪ y(L)  0‬در حل عمومی (‪ ،)27‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪y( L)  C1 sin n  L ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ L  0  C1 sin n  L  2  L‬‬ ‫(‪)31‬‬
‫‪n EI‬‬ ‫‪n EI‬‬
‫با تقسیم طرفین معادالت (‪ )31‬بر (‪ ،)39‬داریم‪:‬‬
‫‪VL‬‬
‫‪C1 sin n  L n 2 EI‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ tan(nL)  nL‬‬ ‫(‪)32‬‬
‫)‪C1n cos(n  L‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪n 2 EI‬‬
‫با حل معادلهی ‪ tan(nL)  nL‬به روش سعی و خطی داریم‪:‬‬
‫‪09‬‬
‫‪‬‬
‫‪n  1.4303‬‬ ‫(‪)33‬‬
‫‪L‬‬
‫با توجه به اینکه ‪ n 2  P‬داریم‪:‬‬

‫‪EI‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ P‬‬ ‫‪ 2 EI‬‬
‫‪n  1.4303   cr  Pcr ‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)34‬‬
‫‪‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪0.7L2‬‬
‫همانطور که از رابطه (‪ )34‬پیداست طول موثر ستون یکسرگیردار‪-‬یکسر مفصل برابر با ‪ Le  0.7L‬میباشد‪ .‬حال‪ ،‬تنش‬
‫بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪Pcr  2 E‬‬ ‫‪ 2E‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫‪ 2 ‬‬ ‫(‪)35‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪Le / r 2‬‬
‫حال‪ ،‬طولهای موثر برای شرایط مرزی مختلف ستون مطابق شکل (‪ ،)19-11‬میباشند‪.‬‬
‫شکل (‪ :)19-11‬طول موثر‬

‫ستون برای شرایط انتهایی‬
‫مختلف‬
‫بار بحرانی در ستون تحت بار خارج از مرکز (مقدار خروج از مرکزیت=‪:)e‬‬
‫فرض کنید‪ ،‬ستون تحت بار خارج از مرکز ‪( P‬مطابق شکل ‪ )11-11‬قرار دارد‪ .‬میتوان شرایط بارگذاری حاضر را با یک بار‬
‫مرکزی ‪ P‬و کوپل خمشی ‪ M A  P.e‬مطابق شکل (‪ ،)12-11‬معادل کرد‪ .‬لذا‪ ،‬گشتاور خمشی اعمال شده به ستون در نقطه‬
‫‪ Q‬را میتوان مطابق شکل (‪ ،)13-11‬بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪M  M A  P. y  P.e  P. y‬‬ ‫(‪)36‬‬
‫‪2‬‬
‫با جایگذاری رابطه (‪ )36‬در معادله خطی شدهی ‪ ، d 2y  M‬داریم‪:‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬
‫‪d 2 y  P.e  P. y‬‬ ‫‪d2y P‬‬ ‫‪ P.e‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪y‬‬ ‫(‪)37‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪EI‬‬ ‫‪EI‬‬
‫با فرض ) ‪ ، n2  P /( EI‬معادله دیفرانسیل خطی ناهمگن (‪ ،)37‬تبدیل میشود به‪:‬‬
‫‪d2y‬‬
‫‪ n 2 y  n 2 e‬‬ ‫(‪)38‬‬
‫‪dx2‬‬
‫‪01‬‬
‫شکل (‪ :)12-11‬خیز‬
‫شکل (‪ :)11-11‬ستون تحت بار خارج‬
‫شکل (‪)14-11‬‬ ‫شکل (‪)13-11‬‬ ‫ستون با بار خارج از‬
‫از مرکز‬
‫مرکز‬
‫جواب عمومی معادله دیفرانسیل ناهمگن (‪ ،)38‬بصورت زیر میباشد‪:‬‬

‫‪y  C1 sin nx  C2 cos nx  e‬‬ ‫(‪) 30‬‬
‫شرایط مرزی مسئله در شکل (‪ ،)4-11‬نشان داده شده است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪x0‬‬ ‫‪xL‬‬
‫‪A:‬‬ ‫;‬ ‫‪B:‬‬ ‫(‪)49‬‬
‫‪y0‬‬ ‫‪y0‬‬
‫با اعمال شرایط مرزی ‪ y(0)  0‬در معادله (‪ ،)30‬داریم‪:‬‬
‫‪y(0)  C1 sin n  0  C2 cos n  0  e  0  C2  e‬‬ ‫(‪)41‬‬
‫با اعمال شرایط مرزی ‪ y(L)  0‬در معادله (‪ ،)30‬داریم‪:‬‬
‫‪y(L)  C1 sin nL  e cos nL  e  0  C1 sin nL  e  1  cos nL‬‬ ‫(‪)42‬‬
‫با یادآوری اینکه ‪ sin nL  2 sinnL / 2cosnL / 2‬و ‪ ، 1  cosnL  2 sin 2 nL / 2‬از رابطه (‪ )42‬خواهیم داشت‪:‬‬
‫‪ nL ‬‬
‫‪C1  2 sinnL / 2  cosnL / 2  e  2 sin 2 nL / 2  C1  e  tan ‬‬ ‫(‪)43‬‬
‫‪ 2 ‬‬
‫با جایگذاری مقادیر ‪ C1‬و ‪ C 2‬به ترتیب از روابط (‪ )43‬و (‪ )41‬در رابطه (‪ ،)30‬معادله منحنی کشسان ستون بدست میآید‪:‬‬
‫‪  nL ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪y  e  tan   sin nx  cos nx  1‬‬ ‫(‪)44‬‬
‫‪  2‬‬ ‫‪‬‬
‫مقدار خیز حداکثر ‪ ، ymax‬در ‪ x  L / 2‬بدست میآید‪:‬‬
‫‪ 2 nL‬‬ ‫‪2 nL‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  nL ‬‬ ‫‪ nL ‬‬ ‫‪ nL  ‬‬ ‫‪ sin 2  cos 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ nL ‬‬
‫‪y max  e  tan   sin    cos    1  e  ‬‬ ‫‪ 1  e  sec  1‬‬ ‫(‪)45‬‬
‫‪  2‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪ 2  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪nL‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪cos‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫با یادآوری رابطهی ‪ ، n 2  P‬خیز حداکثر ‪ ymax‬بصورت زیر خواهد شد‪:‬‬

‫‪EI‬‬
‫‪02‬‬
‫‪  P L ‬‬
‫‪y max  e  sec ‬‬ ‫‪  1‬‬
‫‪‬‬
‫(‪)46‬‬
‫‪  EI 2  ‬‬
‫اگر سکانت در رابطه (‪ )46‬بینهایت شود‪ y max ،‬بینهایت می گردد‪ .‬لذا اگر کسینوس زاویه درون سکانت برابر با صفر گردد‪،‬‬
‫‪ y max‬بینهایت میشود‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪P L ‬‬ ‫‪ 2 EI‬‬

‫‪  Pcr  2‬‬ ‫)‪(47‬‬
‫‪EI 2 2‬‬ ‫‪L‬‬
‫از (‪ )47‬میتوان مقدار صلبیت خمشی ‪ EI‬را بصورت زیر بدست آورد‪:‬‬
‫‪Pcr L2‬‬
‫‪EI ‬‬ ‫(‪) 48‬‬
‫‪2‬‬
‫با جایگذاری رابطه (‪ )48‬در خیز حداکثر (رابطه ‪ ،)46‬داریم‪:‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪P L ‬‬
‫‪y max  e  sec ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪sec ‬‬ ‫‪  1‬‬
‫‪‬‬
‫)‪(40‬‬
‫‪Pcr L2 2  ‬‬
‫‪max‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  2‬‬ ‫‪Pcr‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ ‬‬
‫تنش حداکثر ‪  max‬در مقطعی از ستون اتفاق میافتد که گشتاور خمشی‪ ،‬حداکثر باشد؛ یعنی در مقطع گذرنده از نقطه‬
‫میانی ‪ .C‬این تنش را میتوان با جمع کردن تنش ناشی از نیروی محوری ‪ P‬و کوپل خمشی حداکثر اعمال شده به سطح‬
‫مقطع ‪(C‬شکل ‪ ،)15-11‬بدست آورد‪.‬‬
‫‪P M maxc‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪) 59‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪I‬‬
‫از دیاگرام آزاد بخش ‪ AC‬ستون (شکل ‪ ،)15-11‬میتوان فهمید که‪:‬‬
‫‪M max  M A  P. ymax  P.e  ymax ‬‬ ‫(‪)51‬‬
‫شکل (‪)15-11‬‬
‫با جایگذاری رابطه (‪ )51‬در رابطه تنش حداکثر (‪ )59‬و با استفاده از رابطهی ‪ ، I  Ar 2‬داریم‪:‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪ 2 P.e  y max   1  2 e  y max ‬‬ ‫(‪)52‬‬
‫‪A Ar‬‬ ‫‪A r‬‬ ‫‪‬‬
‫با جایگذاری مقدار ‪ ymax‬بدست آمده از رابطه (‪ )46‬در رابطه (‪ ،)52‬تنش حداکثر بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪03‬‬
‫‪P  ec‬‬ ‫‪ P L ‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪1  2 sec ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫(‪)53‬‬
‫‪A  r‬‬ ‫‪ EI 2 ‬‬
‫فرم دیگری از ‪  max‬را میتوان با جایگذاری ‪ ymax‬از رابطهی (‪ )40‬در رابطه (‪ )52‬بدست آورد‪:‬‬
‫‪P  ec‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ max ‬‬ ‫‪1  2 sec ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫(‪)54‬‬
‫‪A  r‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Pcr‬‬ ‫‪‬‬
‫اگر مقدار مناسب بار بحرانی برای هر شرایط مرزیای بدست آورده شود‪ ،‬معادله فوق قابل استفاده است‪.‬‬
‫توجه‪ :‬از آنجائیکه تنش حداکثر ‪ ،  max‬دارای تغییرات خطی بر حسب بار ‪ P‬نمیباشد‪ ،‬نمیتوان از اصل برهمنهی‬
‫آثار (‪ ،)superposition‬برای تعیین تنش ناشی از کاربرد همزمان چندین بار مختلف‪ ،‬استفاده کرد‪ .‬در چنین‬
‫مواردی ابتدا باید برایند بارها محاسبه شود و سپس از روابط (‪ )53‬یا (‪ )54‬برای تعیین تنش مت ناظر استفاده‬
‫کرد‪ .‬با استدالل مشابه‪ ،‬می توان گفت که هرگونه ضریب اطمینانی باید برای بار اعمال شده بکار رود (و نه برای‬
‫تنش متناظر)‬
‫با استفاده از رابطه ‪ I  Ar 2‬در رابطه (‪ )53‬و حل آن برای تعیین نسبت ‪ ،P/A‬داریم‪:‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪ max‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪) 55‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ec‬‬ ‫‪ 1 P Le ‬‬
‫‪1  2 sec ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪ 2 EA r ‬‬
‫فرمول (‪ )55‬معروف به فرمول سکانت (‪ )secant formula‬میباشد‪.‬‬
‫الزم به ذکر است که برای مقادیر کوچک نسبت الغری ‪ ، Le / r‬سکانت برابر با واحد میشود و ‪ P / A‬برابر میشود با‪:‬‬
‫‪P  max‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)56‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ec‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪r‬‬
‫توجه کنید که در یک تیر تحت فشار و گشتاور خمشی ‪ ، M  Pe‬تنش خمشی حداکثر به طریق زیر محاسبه میشود‪:‬‬
‫‪P Mc P Pec P  ec ‬‬ ‫‪P ‬‬
‫‪ max ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  2  1  2    max‬‬ ‫(‪)57‬‬
‫‪A I‬‬ ‫‪A Ar‬‬ ‫‪A r ‬‬ ‫‪A 1  ec‬‬
‫‪r2‬‬
‫همانطور که از روابط (‪ )56‬و (‪ ) 57‬مشخص است‪ ،‬اگر نسبت الغری در ستون به حد کافی کوچک باشد‪ ،‬ستون تبدیل به یک‬
‫تیر تحت بار فشاری و گشتاور خمشی ناشی از خروج از مرکزیت ‪ ،c‬خواهد شد‪.‬‬
‫‪04‬‬
‫جلسه دوازدهم‪:‬‬
‫در این جلسه‪ ،‬مثالهایی از ستون ت حت بار کمانش در دو بعد با شرایط مرزی مختلف و همچنین ستون تحت بار خارج از‬
‫مرکز‪ ،‬ارائه خواهد شد‪.‬‬
‫مثال ‪ :)1‬یک ستون آلومینیومی بطول ‪ L‬و سطح مقطع مستطیلی با ابعاد ‪ a  b‬در انتهای گیردار ‪ B‬و در انتهای ‪ A‬تحت بار‬
‫مرکزی ‪ P‬قرار دارد‪ .‬انتهای ‪ A‬مطابق شکل توسط دو صفحه گرد و صاف از حرکت ستون در صفحه قائم ‪ xy‬جلوگیری‬
‫مینماید‪ .‬مطلوبست تعیین‪:‬‬
‫الف) نسبت ‪ a b‬متناظر با کارآمدترین طراحی در مقابل کمانش‪ ،‬ب) بهترین سطح مقطع ستون ( ‪ ) a  b‬را با توجه به‬
‫‪ E  70 GPa ، L  0.5 m‬و ‪ P  20 kN‬و ضریب اطمینان ‪ ، 2.5‬طراحی کنید‪.‬‬
‫شکل (‪)1-12‬‬
‫حل الف)‬
‫نکته‪ :‬کارامدترین طراحی‪ ،‬طراحیای است که تنشهای بحرانی متناظر با همه مودهای ممکنِ کمانش با هم برابر‬
‫باشند (کمانش در همه مودها‪ ،‬با هم اتفاق بیافتد)‬
‫کمانش در صفحه ‪ :xy‬ستون یکسر گیردار‪-‬یکسر مفصل ( ‪:) Le  0.7 L‬‬

‫‪1 3‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪I  Iz ‬‬ ‫‪ba  Ar 2  abr2  rz ‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫نسبت الغری در صفحه ‪ xy‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪Le‬‬ ‫‪0.7L‬‬
‫‪z xy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫‪rz a 12‬‬
‫کمانش در صفحه ‪ :xz‬ستون یکسر گیردار‪-‬یکسر آزاد ( ‪:) Le  2L‬‬

‫‪1 3‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪I  Iy ‬‬ ‫‪b a  Ar 2  abr 2  ry ‬‬ ‫(‪) 3‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫نسبت الغری در صفحه ‪ xz‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪05‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪2L‬‬
‫‪ y xz  e ‬‬ ‫(‪) 4‬‬
‫‪ry b 12‬‬
‫بهترین طراحی برای زمانی است که کمانش در هر دو صفحه در یک زمان رخ دهد (تنش بحرانی در دو صفحه کمانش‪،‬‬
‫یکسان باشند)‪:‬‬
‫‪ 2E  2E‬‬ ‫‪0.7L‬‬ ‫‪2L‬‬ ‫‪0.7 2‬‬ ‫‪a 0.7‬‬
‫‪ cr xy   cr xz ‬‬ ‫‪ xz  e xy  e xz ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫‪ 0.35‬‬ ‫( ‪)5‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪xy‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪a 12 b 12‬‬ ‫‪a b‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪2‬‬
‫یعنی اگر ‪ a b  0.35‬باشد‪ ،‬بهترین طرح برای مقابله با کمانش در این حالت بارگذاری و شرایط مرزی خواهد بود‪.‬‬
‫حل ب) با توجه به ضریب اطمینان داده شده‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫بر اساس کمانش ستون در صفحه ‪( xy‬ستون یکسر گیردار‪-‬یکسر مفصل)‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪ 2 EI‬‬ ‫‪ 2 EI‬‬ ‫‪ 2  70  109  1 / 12  ba3‬‬
‫‪Pcr xy ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 4.7  1011 ba3‬‬ ‫(‪) 6‬‬
‫‪Le‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.7L‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0.7  0.5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Pcr Pcr‬‬
‫‪F.S. ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2.5  Pcr  20  2.5  50kN‬‬ ‫(‪) 7‬‬
‫‪Pw 20‬‬
‫تنش بحرانی که در صفحات ‪ xy‬و ‪ xz‬با هم برابر است‪ ،‬بصورت زیر بدست میأید‪:‬‬
‫‪Pcr 50000  2 E‬‬ ‫‪50000  2  70  10 9‬‬
‫‪ cr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ a  13.89 mm‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ab‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0.7  0.5 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0.35 ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ a 12 ‬‬
‫با توجه به روابط (‪ )8‬و (‪ ،)5‬مقادیر ‪ a‬و ‪ b‬بدست میآید‪:‬‬
‫‪a  13.89 mm‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪b  39.68 mm‬‬
‫مثال ‪ )2‬تیر یکسر گیردار‪-‬یکسر آزاد با سطح مقطع مربعی ‪ ، 50  50mm2‬مفروض است‪ .‬این تیر تحت نیروی خارج از مرکز‬
‫‪ P‬با خروج از مرکزیت ‪ e  75 mm‬میباشد‪ .‬تنش مجاز فشاری در تیر برابر با ‪ 275 MPa‬میباشد‪ .‬طول تیر ‪ 1.7 m‬است‪.‬‬
‫حداکثر مجاز نیروی ‪ F‬را بیابید‪) E  200 GPa ( .‬‬
‫حل) شعاع ژیراسیون بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪1 4 1‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪h   50 4  520833.33mm4  I  Ar 2  50  50  r 2  r  14.434mm‬‬ ‫(‪)19‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫حال با استفاده از رابطه (‪ )55‬در جلسه یازدهم داریم‪:‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪ max‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪275 10 6‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ec‬‬ ‫‪ 1 P Le ‬‬ ‫‪2500 10 6‬‬ ‫‪0.075  0.025‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪2 1.7 ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪sec ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪sec ‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2 200 10  2500 10 0.014434 ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪EA‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0.014434‬‬
‫معادله فوق را ساده میکنیم‪.‬‬

‫‪275  10 6‬‬
‫‪400 P ‬‬ ‫(‪)11‬‬
‫‪‬‬
‫‪1  9  sec 0.005267168 P‬‬ ‫‪‬‬
‫‪06‬‬
‫حال‪ ،‬معادله (‪ )11‬را با استفاده از روش سعی و خطا حل میکنیم؛ داریم‪:‬‬
‫‪P  37658.86N‬‬ ‫(‪) 12‬‬
‫مثال ‪ )3‬ستون ‪ AB‬دارای طول ‪ 8 ft‬و سطح مقطع نشان داده شده‪ ،‬میباشد‪ .‬الف) با استفاده از فرمول اویلر و ضریب‬
‫اطمینان ‪ ، 2‬بار مرکزی مجاز برای ستون و تنش نرمال متناظرش را بدست آورید‪ .‬ب) فرض کنید که بار مجاز ‪ P‬در فاصله‬
‫‪ 0.75 in‬از محور هندسی ستون اعمال شده است‪ .‬خیز افقی باالی ستون و تنش نرمال حداکثر در ستون را تعیین کنید‪.‬‬
‫‪. E  29 106 psi‬‬
‫شکل (‪)2-12‬‬
‫حل الف)‬
‫‪ 2 EI‬‬ ‫‪ 2  29 106  8‬‬

‫‪Pcr ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 62113.395 lb‬‬ ‫(‪)13‬‬
‫‪Le 2‬‬ ‫‪2  8 122‬‬
‫بر طبق ضریب اطمینان ‪ 2‬داریم‪:‬‬
‫‪Pcr‬‬ ‫‪62113.395‬‬
‫‪F.S. ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2  Pall  31056.7 lb‬‬ ‫(‪)14‬‬
‫‪Pmax‬‬ ‫‪Pall‬‬
‫تنش مجاز متناظر با بار ‪ Pall‬بصورت زیر بدست میآید‪:‬‬
‫‪Pall 31056.7‬‬
‫‪ all ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 8773.07 psi‬‬ ‫(‪)15‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪3.54‬‬
‫حل ب) از رابطه (‪ )40‬جلسه یازدهم‪ ،‬خیز حداکثر در راستای افقی قابل تعیین است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪y max  e  sec ‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪  1  y max  0.75  sec  1   1  0.93912 in‬‬ ‫(‪)16‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  2‬‬ ‫‪Pcr‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪  2 2  ‬‬
‫حال با استفاده از رابطه (‪ )55‬جلسه یازدهم داریم‪:‬‬

‫‪P‬‬ ‫‪ max‬‬ ‫‪31056.7‬‬ ‫‪ max‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ec‬‬ ‫‪ 1 P Le ‬‬ ‫‪0.75  2  1‬‬
‫‪3.54‬‬ ‫‪31056.7‬‬ ‫‪2  8  12 ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪sec ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪sec ‬‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)17‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2 EA r ‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2 29  10  3.54‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1.5 ‬‬
‫‪ 8773.079  0.398585   max   max  22010.55 psi‬‬
‫‪07‬‬

8-جزوه مقاومت مصالح 2-@nit - pdf - bank

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

8-جزوه مقاومت مصالح 2-@nit - pdf - bank

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫تهیه کننده‪ :‬علی حسنی‬ ‫دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل‬ ‫جزوه مقاومت مصالح (‪) 2‬‬

‫مقاومت مصالح (‪( )2‬مکانیک اجسام تغییر شکلپذیر)‬

‫شکل (‪ :)1-1‬المان سه بعدی از جسم‬

‫شکل (‪ :)2-1‬المان سه بعدی حول محور ‪z‬‬

‫ مولفههای نیرو در یک المان منشوری‬:)3-1( ‫شکل‬

‫حداکثر و حداقل‪ ،‬امتدادهای اصلی نامیده میشوند‪.‬‬

‫و انطباق محورها بر‬ ‫شکل (‪ :)4-1‬دوران المان به اندازه زاویه ‪ p‬‬

‫تعیین صفحات اصلی و تنشهای اصلی‪:‬‬

‫شکل (‪ :)5-1‬دایره مور تنش‬

‫همچنین برای بدست آوردن ‪ ،  p‬میتوان از رابطه ‪ d x  0‬استفاده کرد‪.‬‬

‫که ‪  s‬امتداد صفحات برشی حداکثر و حداقل را بدست میدهد‪.‬‬

‫‪tan 2 p  tan 2 s  1‬‬

‫شکل (‪ :)6-1‬دوران المان به اندازه زاویه ‪  s‬و انطباق محورها بر‬

‫مثال ‪ :)1‬برای حالت تنش صفحهای نشان داده شده در‬

‫شکل (‪ :)1-1-2‬مثال (‪)1‬‬

‫حل) صفحات اصلی‪:‬‬

‫‪ x  50 MPa,‬‬ ‫‪ y  10 MPa‬‬ ‫‪ xy  40 MPa‬‬

‫ب) تنشهای اصلی‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 2 ‬‬

‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬

‫شکل (‪)3-1-2‬‬ ‫شکل (‪)2-1-2‬‬

‫ب) صفحات اصلی و تنشهای اصلی در نقطه ‪H‬‬

‫شکل (‪ :)1-2-2‬مثال (‪)2‬‬

.‫ تولید نمیکند‬H ‫ تنش برشی در نقطه‬،P ‫توجه کنید که نیروی برشی‬

 max/min   ave  R       xy 2      7958

‫شکل (‪ :)7-2‬قرارداد برای عالمت تنش برشی در دایره مور‬

‫مثال ‪ )3‬برای حالت تنش صفحهای مثال (‪ )1‬مطلوبست‪:‬‬

‫الف) دایره مور‪ ،‬ب) تنشهای اصلی‪ ،‬ج) تنش برشی‬

‫شکل (‪ :)1-8-2‬مثال (‪)3‬‬

‫‪X  ( x , xy )  (50,40),‬‬ ‫)‪Y  ( y , xy )  (10,40‬‬

‫شکل (‪)4-8-2‬‬ ‫شکل (‪)3-8-2‬‬

‫دایره مور بارگذاری کشش ساده (خالص)‪:‬‬

‫شکل (‪ :)1-3‬دایره مور بارگذاری محوری‬

‫شکل (‪ :)2-3‬دایره مور برای بارگذاری پیچشی‬

‫شکل (‪ :)1-3-3‬مثال (‪)1‬‬

‫‪ x  100‬‬ ‫‪ y  60‬‬

‫شکل (‪ :)2-3-3‬دایره مور مثال (‪)1‬‬

‫‪ x  y‬‬ ‫‪100  60‬‬

‫مولفههای تنش روی المان دوران داده شده به اندازه ‪ 33‬درجه‪:‬‬

‫مخازن تحت فشار جدار نازک‪:‬‬

‫الف) مخزن تحت فشار جدار نازک سیلندری‪:‬‬

‫شکل (‪ :)4-3‬مخازن تحت فشار‬

‫شکل (‪ :)5-3‬مخزن سیلندری تحت فشار‬

‫تعیین مولفههای تنش در مخزن سیلندری جدار نازک‪:‬‬

‫شکل (‪ :)6-3‬دیاگرام آزاد مخزن سیلندری برای تعیین تنش‬

‫‪F‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪2  1 t x  2Ri  p x ‬‬

‫شکل (‪ :)7-3‬دیاگرام آزاد مخزن سیلندری برای تعیین تنش محیطی‬

‫تعیین مولفههای تنش در مخزن کروی جدار نازک‪:‬‬

‫شکل (‪ :)8-3‬مخزن کروی تحت فشار‬

‫شکل (‪ :)0-3‬دیاگرام آزاد مخزن کروی‬

‫مطالعه دایره مور مخزن کروی تحت فشار‪:‬‬

‫دایره مور مخزن سیلندری در حالت سه بعدی‪:‬‬

‫شکل (‪ :)1-4‬دایره مور برای المان سطح خارجی مخزن سیلندری‬

‫کاربرد دایره مور برای تحلیل سه بعدی تنش‪:‬‬

‫الف) سه صفحه اصلی و تنشهای اصلی‪ ،‬ب) تنش برشی حداکثر‬

‫شکل (‪ :)19-4‬دایره مور مثال (‪)1‬‬ ‫شکل (‪)0-4‬‬

‫ب) تنش برشی حداکثر‪:‬‬

‫کاربرد روابط تحلیلی سه بعدی تنش‪:‬‬

‫‪F‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ 3  I1 2  I 2  I3  0‬‬

‫‪ 3  I1 2  I 2  I 3    2  I1  I 2   0   2  I1 2  I 2  0‬‬

‫المان نشان داده شدهاند)‪.‬‬