1.

Φύση σε ελληνική αρχαιότητα και χριστιανισμό

a. Ελληνική αρχαιότητα
i. Φύση είναι αυθύπαρκτη και είναι θεός
ii. Άνθρωπος είναι οργανικό τμήμα της φύσης
iii. Περιγραφική-θεωρησιακή αντίληψη της φύσης
b. Χριστιανισμός
i. Κόσμος δημιουργείται από το Θεό εκ του μηδενός και αποτελεί ένα θαύμα
ii. Άνθρωπος είναι υπεράνω φύσης και κυρίαρχος της
2. Αυγουστίνος
a. Θεία Φώτιση
b. Άνθρωπος εξαρτάται από τη θεία πρόνοια, γνωρίζει μέσω υποκειμενικής αξιοπιστίας και μέσω της
φώτισης οδηγείται στη γνώση
c. Αντίληψη ότι ελληνική φιλοσοφία δεν πρέπει να αντικατασταθεί αλλά πρέπει να εκχριστιανιστεί
d. Θεμελιωτής μεσαιωνικών αντιλήψεων σχέσης πίστης και λόγου
e. Πιστεύει σε αξιοπιστία εμπειρικών δεδομένων αλλά και στην ύπαρξη πραγμάτων που δεν
εντοπίζονται στο Λόγο και την εμπειρία
f. Υποβαθμίζει την επιστήμη και τη φιλοσοφία προς όφελος της θεολογίας
g. Επίδραση με χρήση μαθηματικών σε επιστήμες, αντίληψη περί γραμμικού χρόνου αντί για κυκλικού
h. Αμετάβλητη αλήθεια πραγμάτων γίνεται κατανοητή μόνο με το φωτισμό από το Θείο Φως
i. Σπερματικές αρχές γνώσης, αξιωματικές μορφές σχηματισμού ύλης με μορφή σπόρων και
εμφύτευση τους από το Θεό κατά τη Δημιουργία
j. Μαθηματική αλήθεια έρχεται πλησιέστερα στα αμετάβλητα χαρακτηριστικά του Θεού
3. Βοήθιος
a. Πρώτος που εφάρμοσε αριστοτελικές μεθόδους σε θεολογικά προβλήματα
b. Πρόγονος σχολαστικής μεθόδου
c. Λογική απόδειξη ύπαρξης Θεού βάσει λογικής αναγκαιότητας για ύπαρξη τελειότητας
d. Εφαρμόζει αρχές ορθολογισμού σε θέματα πίστης
4. Βενέδικτος Νούρσια
a. Ιδρυτής δυτικού μοναστικού κινήματος σε κεντρική Ιταλία
b. Κανόνες μοναχισμού με διαφορές από ανάλογους κανόνες Ελλήνων
5. Ισίδωρος
a. Κυριότερο έργο οι Ετυμολογίες, 20 βιβλία που καλύπτουν όλους τους κλάδους της γνώσης
6. Σχολαστικό σύστημα
a. Γνώση είναι η επανάκτηση της γνώσης των πρωτοπλάστων
b. Ελεύθερα διαθέσιμη σε ανθρωπότητα
c. Διαρκώς αναπτυσσόμενο σώμα αξιωματικά έγκυρων δογμάτων
7. Moderni
a. Είχαν αίσθηση ότι κάνουν κάτι νέο αλλά δεν ήθελαν διαμάχες με αρχαίους έτσι παρουσίαζαν ιδέες
τους ως ιδέες αρχαίων για να γίνουν αποδεκτές
b. Αδελάρδος της Μπαθ
 c. Άγιος Βερνάρδος
d. Ιωάννης του Σαλίσμπουρυ
8. Γολιάρδοι
a. Περιπλανώμενοι κληρικοί-τραγουδοποιοί και περιθωριακοί σπουδαστές πανεπιστημίων
b. Πνευματικά ανήσυχοι περιπλανώμενοι οπαδοί σχολαστικισμού
c. Αβελάρδος στο Παρίσι, πρώτος διανοούμενος νέας εποχής, πρώτος Professor
9. Σαρτρ
a. Αλέξανδρος
b. Νατουραλισμός
i. Φύση ανεξάντλητη πηγή ζωής, ο Θεός κατασκεύασε τη φύση αλλά σεβόταν τους νόμους
που Αυτός της έδωσε, το θαύμα δρα μέσα στη φύση
c. Ουμανισμός
i. ο κόσμος δημιουργήθηκε για τον άνθρωπο ο οποίος είναι τμήμα του σχεδίου του
Δημιουργού
10. Ιωάννης Σκώτος Εριγένης
a. Σημαντικότερος στοχαστής πρώιμης λατινικής περιόδου, υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει αντίφαση
ανάμεσα σε ανθρώπινη λογική και θεία βούληση αφού η πρώτη αποτελεί απορροή της δεύτερης
b. Είναι πρότυπο μεσαιωνικής ορθολογικότητας καθώς όταν μιλάει ο Θεός όσα λέει είναι πάντα
σωστά ενώ ο άνθρωπος πρέπει πάντα να ελέγχεται για την ορθολογικότητα του
c. Δημιουργία ιδεών ταυτόχρονη με τη δημιουργία του ίδιου του Θεού, ο οποίος εμφανίζεται μέσα
από τη δράση του, η εξωτερίκευση των ιδεών γίνεται μέσω του Αγίου Πνεύματος
11. Γερβέρτος Ντ’ Οτιγιάκ
a. Έγινε πάπας Σιλβέστρος Β’, πρώτο μεγάλο όνομα στη λατινική Ευρώπη σχετικά με τη λογική και την
εκ νέου ανακάλυψη των μαθηματικών, οι επίγονοι του οδηγήθηκαν στο σκεπτικισμό λόγω της
αυξανόμενης αυτοπεποίθησης τους στη χρήση διαλεκτικής, τη διαφαινόμενη απεριόριστη
δυνατότητα του νου καθώς και επειδή ως στελέχη της χριστιανικής εκκλησίας έπρεπε να
αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της θέσης της διαλεκτικής στην αποκαλυπτική χριστιανική σκέψη
12. Επιπτώσεις θεολογίας σε επιστήμη – Δόγμα διπλής αλήθειας
a. Επέτρεψε την άσκηση επιστημονικής δραστηριότητας μέσα στην κυριαρχία της θεολογικής
χριστιανικής κοσμοαντίληψης
b. Υπάρχουν δυο αλήθειες μια των Γραφών και μια της επιστήμης και δεν πρέπει να έρχονται σε
αντίθεση μεταξύ τους, εάν έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους σωστή είναι η θεολογική άποψη
c. 9ος-12ος αιώνας κίνημα μεταφράσεων συνόλου αριστοτελικής φιλοσοφίας, βάση πανεπιστημιακής
διδασκαλίας από 1200-1650
d. Μποναβεντούρα
i. Επιστήμη είναι θεραπαινίδα της θεολογίας
e. Θωμάς Ακινάτης
i. Προσπάθεια συγκερασμού χριστιανικής πίστης και αριστοτελικής φιλοσοφίας, δεν υπάρχει
αντίθεση μεταξύ τους καθώς και οι δυο προέρχονται από το Θεό
f. Σίζερ
 i. Φιλοσοφία και θρησκεία μπορούν να αντιτίθενται
g. Κρίση του 1277 είναι η κορύφωση της σύγκρουσης μεταξύ σε αριστοτελική αιωνιότητα κόσμου και
σε χριστιανική Γένεση
h. Μπουριντάν
i. Θεός στη φύση δρα πάντοτε σύμφωνα με την αριστοτέλεια αντίληψη
i. Ορέμ
i. Μόνο ο Θεός μπορεί να δώσει εγγυήσεις αληθούς γνώσης
j. Γαλιλαίος
i. Κατέφυγε σε διπλή αλήθεια, ισχυρίστηκε ότι υπάρχουν δυο διαφορετικές κοινωνικές
δραστηριότητες (όχι αλήθειες) αυτή των επιστημόνων που μελετούν κινήσεις σε ουρανό και
αυτές των ιερέων που θα καθοδηγήσουν τις ψυχές στους ουρανούς
13. Πρόσληψη Αριστοτελισμού
a. Τρεις τρόποι
i. Θωμάς Ακινάτης - Προσπάθεια συγκερασμού Λόγου και πίστης
1. Δεν ήταν επιστήμονας αλλά φιλόσοφος και θεολόγος
2. Επιρροή σε όλες τις περιοχές του επιστητού
3. Επιπτώσεις διδασκαλίας του
a. Έστρεψε θεολόγους σε μελέτη Αριστοτέλη για να εξηγήσουν τα μυστήρια
της Αποκάλυψης με αυστηρές επιστημονικές μεθόδους
b. Αντίθεση με αυγουστίνεια θεωρία περί γνώσης από Θεία Φώτιση
c. Βέβαιη γνώση μέσω παρατήρησης και Λόγου
d. Πυρήνας του έργου του είναι η θεολογία
4. Νόηση σχηματίζει ότι κατανοεί από αισθητηριακά δεδομένα, δημιουργεί πρώτες
αρχές οι οποίες γίνονται εργαλεία δημιουργίας ολόκληρης γνώσης
5. Δεν υπάρχει διπλή αλήθεια καθώς παρατήρηση εξωτερικού κόσμου και
ορθολογισμός έχουν πρόσβαση σε διαφορετική περιοχή αλήθειας από αυτή που
αποκτά ο πιστός με τη βοήθεια του Θεού
6. Θεός είναι το μόνο αυθύπαρκτο ον χωρίς διάκριση ανάμεσα στην ουσία και την
ύπαρξη Του
7. Μεθοδολογία
a. Απόκτηση γνώσης με ποικίλους τρόπους, αξιοποίηση Αριστοτέλη,
προσπάθεια συγκερασμού πίστης και Λόγου, αιωνιότητα του κόσμου
8. Θεός είναι το τέλειο ύψιστο καλό και η καλοσύνη ταυτίζεται μαζί Του,
προσεγγίζεται μέσω των δημιουργημάτων του και εγγυάται την ελευθερία
βούλησης του ανθρώπου
9. Διακρίνει ύπαρξη και ουσία οι οποίες ταυτίζονται μόνο στο Θεό
ii. Σίζερ - Αναβάθμιση λόγου σε βαθμό που προκαλεί αντίδραση
1. Δεν προσπάθησε να εναρμονίσει τον αριστοτελισμό με το χριστιανισμό αλλά να
μελετήσει τον αριστοτελισμό ως φιλοσοφικό δόγμα
2. Αποδέχεται αριστοτελικές θέσεις
 a. Αλήθεια φιλοσοφίας και θρησκείας μπορεί να αντιτίθενται
b. Δημιουργία εκ του μηδενός είναι φιλοσοφικά αδιανόητη
c. Δέχεται ότι η ύπαρξη του Θεού μπορεί να αποδειχτεί με επιχειρήματα
φυσικής
3. Διπλή αλήθεια ως κριτήριο θρησκευτικότητας αλλά οι δυο αλήθειες αντιφάσκουν
μεταξύ τους
iii. Μποναβεντούρα - Επιστήμη θεραπαινίδα θεολογίας
1. Συνεκτικό σύστημα απόψεων το οποίο μπορεί να αμφισβητηθεί μόνο από όσους
αρνούνται βασικά αξιώματα χριστιανικής παράδοσης
2. Στηρίζει βασικές ιδέες Αυγουστίνου
3. Δημιουργία εκ του μηδενός, σχέση μίμησης όλων των όντων με το Θεό, Θεία
Φώτιση
4. Χρησιμοποιεί αριστοτελικούς όρους
5. Νόηση βρίσκει στον ίδιο της τον εαυτό ότι κατανοεί το οποίο δεν έρχεται από
αισθητηριακά δεδομένα αλλά από το Θεό
6. Συμβολή στην κρίση του 1277 από τη μεριά της εκκλησίας
14. Πανεπιστήμια
a. Όρος πανεπιστήμιο αρχικά χρησιμοποιείται για κάθε ομάδα ανθρώπων με κοινό σκοπό ή
λειτουργία με τα πανεπιστήμια να ξεχωρίζουν λόγο του κύρους των λογίων τους ενώ
δημιουργούσαν νέα οικονομικά δεδομένα στις πόλεις που ιδρύονταν
b. Τόποι παραγωγής γνώσης αλλά και δημόσιου ήθους
c. Λόγιοι ήταν ομάδα ελίτ με μορφή μισθωτής σχέσης
d. Προέλευση πανεπιστημίων είτε από τον Αβελάρδο (3000-5000 φοιτητές) είτε μέσω της
σωματειακής οργάνωσης και τις ανάγκες των πόλεων και της γραφειοκρατίας
e. Κυρίαρχος ο ρόλος της απομνημόνευσης και της χρήσης χειρογράφων
f. Γενικές αξίες που διαπερνούν λειτουργία μεσαιωνικών πανεπιστημίων
i. Πίστη σε δημιουργία κόσμου από Θεό με ορθολογικό τρόπο
ii. Θεώρηση ανθρώπου ως μικρόκοσμου σαν αντανάκλαση του μακρόκοσμου
iii. Η θεϊκή προέλευση της αλήθειας απαγορεύει τον εκχρηματισμό της γνώσης
iv. Προοδευτισμός και σωρευτικός χαρακτήρας επιστημονικής γνώσης
g. Έντονες σχέσεις με κοσμική εξουσία
i. Αιματηρά γεγονότα σε Παρίσι το 1229 που οδήγησαν σε αυτονομία του πανεπιστημίου
ii. Υποχώρηση αρχών λόγω του κύρους των πανεπιστημίων και της παπικής υποστήριξης
h. Μεθοδολογία διδασκαλίας είναι ο σχολαστικισμός
i. Βάση είναι η γραμματική και μέθοδος απόδειξης η διαλεκτική, δηλαδή η μετατροπή ενός
αντικείμενου γνώσης σε πρόβλημα που υπόκειται σε διάλογο
ii. Θεμέλιο γνώσης
1. Είναι η επανάκτηση της γνώσης των πρωτοπλάστων
2. Ελεύθερα διαθέσιμη σε ανθρωπότητα
3. Διαρκώς αναπτυσσόμενο σώμα αξιωματικά έγκυρων δογμάτων
 iii. Σπουδές βασίζονταν σε κλασικά βιβλία, δεν ήταν πειραματικές ούτε εμπειρικές, φοιτητές
κρατούσαν σημειώσεις όπου τυπώνονταν οι διαλέξεις του καθηγητή
15. Κρίση του 1277
a. Αποτέλεσμα ανάδυσης τριών διακριτών ιδεολογικών ρευμάτων στο Παρίσι (Σίζερ, Μποναβεντούρα,
Ακινάτης)
b. Απαγορεύσεις αφορούν τη φύση του Θεού, την ανθρώπινη ικανότητα γνώσης Του και τον
περιορισμό της παντοδυναμίας Του
c. Αποτέλεσαν την πράξη γένεσης της επιστήμης νέων χρόνων, καθιέρωσαν τη δυνατότητα μελέτης μη
αριστοτελικών θέσεων, οδήγησαν σε νομιναλισμό και κολλέγιο Μέρτον
16. Πειραματισμός σε Μεσαίωνα
a. Γκροσσετέστ
i. Πρώτος Άγγλος που μελέτησε σε βάθος τον Αριστοτέλη
ii. Σκοπός επιστημονικής αναζήτησης είναι να βρεθούν οι όροι ώστε κάτι ήδη γνωστό να
παραχθεί βάσει πρώτων αρχών
iii. Αξιοποίησε την ιεραρχία των επιστημών του Αριστοτέλη για τη διατύπωση της άποψης ότι
οι κατώτερες επιστήμες παρέχουν γεγονότα ενώ τα μαθηματικά δίνουν λόγους για αυτά
iv. Σχέση μαθηματικών και φυσικής ως σχέση επιστημών περιγράφεται κατά την απόδειξη του
περί ισότητας γωνιών στην ανάκλαση του φωτός
v. Διείδε αντίφαση σε αστρονομική περιγραφή βάση των πτολεμαϊκών έκκεντρων και
επικύκλων που δεν μπόρεσαν να δώσουν υλικές και δρώσες αιτίες για ουράνιες κινήσεις
vi. Μελέτη εμπειρίας γίνεται βάσει αριστοτέλειας μεθόδου ανάλυσης και σύνθεσης ως
πρακτικού τρόπου περιγραφής κινήσεων επιστήμης
b. Ρότζερ Μπέικον
i. Αναγνώριση ότι ο χριστιανικός κόσμος είναι ένα μικρό μέρος του κόσμου που καλύπτεται
από μη πιστούς
ii. Τέσσερα εμπόδια για την κατανόηση της αλήθειας
1. Υποταγή σε λανθασμένη αυθεντία
2. Δύναμη συνήθειας
3. Λαϊκή πρόληψη
4. Επικάλυψη άγνοιας με επίδειξη σοφίας
iii. Υποστηρίζει νέα γνώση με τα πειραματικά δεδομένα να αποκτούν αξιοπιστία μόνο στο
πλαίσιο μιας θεωρίας και θεωρεί τον πειραματισμό ανώτατο κριτήριο αλήθειας
iv. Χρήση μαθηματικών καθώς παρέχουν γνώση του διότι έναντι φυσικής που δίνει το ότι
v. Δεν υποτάσσει άλλες επιστήμες στα μαθηματικά
vi. Θεολόγος πρέπει να γνωρίζει τα πράγματα αυτού του κόσμου εάν θέλει να κατανοήσει τη
Βίβλο
vii. Μαθηματική απόδειξη είναι αιτία γνώσης της αλήθειας
17. Διανοητικό πλαίσιο αποσύνθεσης 13ου αιώνα
a. 14ος αιώνας πρέπει να μελετηθεί ως αποτέλεσμα της αποτυχίας του 13 ου αιώνα να συνδυάσει την
πίστη με τον λόγο
 b. Δεν υπάρχει κοινό ερμηνευτικό σχήμα στηριγμένο σε μια προκαθορισμένη αρμονία ανάμεσα σε
ανθρώπινο νου και πραγματικότητα καθώς εκφράζεται με αξιοποίηση καθολικών εννοιών
c. Η γνώση επιτυγχάνεται είτε μέσω της Θείας Φώτισης είτε μέσω της αφαίρεσης
d. Αποσύνθεση του 13ου αιώνα οδήγησε σε Via Moderna των Οκκαμιστών
e. Διαφορές Via Moderna και Via Antiqua
i. Γνώσιμο και πηγή γνώσης υπάρχουν έξω από το νου και η γενική γνώση είναι εφικτή μόνο
μέσα από τη γνώση των ατομικών
ii. Πίστη και γνώση
iii. Ατομικότητα του ανθρώπου
f. Γουίλλιαμ Όκκαμ
i. Βασικό αξίωμα φυσικής του θεωρίας
1. Υπάρχουν μόνο απόλυτα πράγματα στη φύση και είναι δυο ειδών ουσίες και
ποιότητες με τις ποιότητες να είναι όσα γίνονται αντιληπτά από τις αισθήσεις ενώ η
μεταβολή δεν είναι ανεξάρτητη από τα απόλυτα πράγματα
ii. Ενώ μετασχηματίζει τις αριστοτελικές αντιλήψεις δεν τις προεκτείνει καθώς δεν συνδυάζει
μαθηματικά με οντότητες για να μελετήσει την κίνηση
iii. Δεν είχε άμεσα επιστημονικά αποτελέσματα αλλά επηρέασε άλλους λόγιους του 14 ου αιώνα
1. Bradwardine
2. Μερτονιανοί
3. Μπουριντάν
iv. Πίστευε ότι δεν μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα από την εμπειρία ή το Λόγο για όσα
τα υπερβαίνουν
v. Το Σύμπαν ούτε είναι αναγκαίο, ούτε μπορεί να υπαχθεί σε μια ερμηνεία, μπορεί να γίνει
αισθητό μέσω της εμπειρίας αλλά όχι να κατανοηθεί μέσω καθολικών εννοιών
g. Ζαν Μπουριντάν
i. Θεώρησε την επιστημονική πρακτική αυτόνομη από δογματική και μεταφυσική
ii. Οι πρώτες αρχές δεν είναι προσδεμένες με όλη τη μεταφυσική του Αριστοτέλη και είναι
λογικά δυνατόν να υπάρχουν αρχές αντίθετες με αυτές
h. Νικόλαος της Ωτρεκούρτ
i. Μη ύπαρξη ορίου στο φιλοσοφικό σκεπτικισμό για την ύπαρξη αντικειμένων που υπάρχουν
έξω από το νου μας
i. Νικόλαος Ορέμ
i. Αμφιβάλει για τη θεμελιακή κεντρική αντίληψη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού σχετικά με
ορισμένο σε σχέση με ακαθόριστο, ενιαίο έναντι στο άπειρο, κόσμου έναντι στο χάος
ii. Δεν περνάει τα όρια του αριστοτελικού πυρήνα και διατηρεί το διαχωρισμό υπερσελήνιου-
γήινου κόσμου
18. Μεσαιωνική τεχνολογία
a. Η σύζευξη λόγου-ορθολογικότητας-επιστημοσύνης-εφαρμογής αποτελεί προϊόν νεωτερικότητας
b. Εφευρέσεις μεσαιωνικής τεχνολογίας
i. Ματογυάλια, γρανάζια, τράπεζες, τζάμια, νερόμυλοι, πυξίδα
 c. Νομιμοποίηση τεχνικών επιστημών
d. Χριστιανισμός έδωσε τις προϋποθέσεις στην Ευρώπη για τη διευκόλυνση του πολιτιστικού κλίματος
ώστε ο Θεός-Δημιουργός να γίνει Θεός-Μηχανικός το 13ο αιώνα, επειδή ο άνθρωπος έλαβε εντολή
από το Θεό να γίνει εξουσιαστής και η εργασία έγινε μορφή προσευχής
e. Τεχνολόγοι είναι συνήθως αυτοδίδακτοι και βασίζονται σε δεδομένα και όχι σε βιβλία
f. Επιτεύγματα η χρήση της γης με το βαθύ όργωμα της, αναβολέας, σιδηρουργεία, μοναχισμός,
γυαλιά όρασης
19. Κίνηση
a. Για Αριστοτέλη
i. Κίνηση είναι η αλλαγή (γένεση και φθορά, αλλοίωση, αύξηση, μείωση και τοπική κίνηση)
και περιλαμβάνει πάντα ένα αμετάβλητο υπόστρωμα
ii. Τέσσερις αριστοτελικές αιτίες κίνησης
1. Υλική, ποιητική, μορφική και τελική
iii. Τα πάντα γίνονται για κάποιο τελικό σκοπό με το κινούν και το κινητό να είναι διακριτά
iv. Διάκριση κίνησης σε φυσική και βίαιη
1. Φυσική κίνηση είναι η κίνηση των σωμάτων σύμφωνα με την ουσία τους γη και
νερό προς τα κάτω, αέρας και φωτιά προς τα πάνω ενώ είναι σχεδόν αδύνατο να
βρεθεί το κινούν αίτιο
2. Η βίαιη κίνηση είναι αντίθετη με την επιταγή της φυσικής κίνησης και γίνεται με την
εφαρμογή ενός εξωτερικού κινούντος
3. Τα σώματα επιταχύνονται όσο πλησιάζουν στη φυσική τους θέση
4. Η ταχύτητα είναι ανάλογη του βάρους ή της εφαρμοζόμενης δύναμης και
αντιστρόφως ανάλογη της αντίστασης του μέσου
5. Κίνηση στο κενό είναι αδύνατη καθώς η πυκνότητα είναι μηδέν
v. Δυσκολίες αριστοτέλειας κίνησης
1. Πρόβλημα βολής με τη θεωρία της αντιπερίστασης κατά την οποία η κίνηση ενός
βλήματος προκαλείται από τη διαρκή πίεση που ασκεί σε αυτό ο περιβάλλων αέρας
καθώς εύκολα φαίνεται ότι ο αέρας προκαλεί αντίσταση παρά προωθεί ένα βλήμα
b. Σχολιαστές
i. Ιωάννης Φιλόπονος
1. Αποδέχεται κίνηση σε κενό, θεμελιακό ρόλο παίζει η δρώσα δύναμη
ii. Avempace
1. Κινήσεις ουρανίων σφαιρών δεν συναντούν αντίσταση και δεν είναι στιγμιαίες
iii. Ακινάτης
1. Κατανοεί το σώμα ως γεωμετρικό μέγεθος και σε αυτό ασκείται αντίσταση,
προσπαθεί να γενικεύσει την αριστοτέλεια ουράνια δυναμική και να συμπεριλάβει
σε αυτή τη γήινη μηχανική
2. Δεν αρνείται απόλυτα την κίνηση στο κενό καθώς εάν υπάρχει τότε θα πρέπει να
είναι άπειρη δεδομένης της μη αντίδρασης σε αυτή και παρομοιάζεται με την
κίνηση των πλανητών
 c. Ποιος κινεί τα αντικείμενα
i. Μπουριντάν έδωσε τη μεσαιωνική απάντηση με το impetus, τη θεωρία της ενώθησης
1. Αέρας φαίνεται να ανθίσταται στην κίνηση
2. Impetus είναι μόνιμου χαρακτήρα, φθείρεται ή επιβραδύνεται από αντίσταση ή
αντίθετη κλίση
ii. Bradwardine
1. Δεν υπάρχει κίνηση εάν η κινούσα δύναμη είναι μικρότερη της αντίστασης
iii. Φιλόπονος
1. Αντίρρηση σε Αριστοτέλη, κινητική δίδεται από προβολέα σε βλήμα με τον αέρα να
συμβάλλει ελάχιστα ή καθόλου
d. Πρόβλημα ελεύθερης πτώσης
i. Για Αριστοτέλη η ταχύτητα της πτώσης εξαρτάται από το βάρος του αντικειμένου,
αυξάνεται όσο αυτό πλησιάζει προς το κέντρο της Γης και από το μήκος της πτώσης
ii. Μπουριντάν ενδιαφέρεται για φύση της επιτάχυνσης αλλά δεν δίνει σχετικό ποσοτικό νόμο
για πτώση
iii. Ορέμ με θεωρία impetus να διαφέρει από αυτή του Μπουριντάν καθώς δεν εξαρτάται μόνο
από την ταχύτητα αλλά και από την επιτάχυνση ενώ δεν έχει μόνιμο χαρακτήρα
20. Κοσμολογία
a. Πρακτικές εφαρμογές έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε ανάπτυξη της
i. Προσανατολισμός εκκλησιών και τζαμιών, ναυσιπλοΐα, προβλήματα ημερολογίου
ii. Δεν υπήρχαν αστρονομικά όργανα στη δύση μέχρι τον Gerbert του Aurillac ενώ τα όργανα
ήταν φορητά και έτσι δεν υπήρχαν αστεροσκοπεία
b. Διαφορά χριστιανικής αντίληψης από αρχαιοελληνική
i. Έλληνες θεωρούσαν ότι η ύλη δεν μπορεί να έχει αρχή
ii. Για Αριστοτέλη υπάρχει κάτι θεϊκό και αιώνιο κάτω από αυτό που παρατηρούμε να κινείται
και θεμελιώνει τη μοναδικότητα του κόσμου. Η Γη είναι στο κέντρο του κόσμου. Το πρώτο
κινούν ορίζεται ως ακίνητο καθώς κάποιος αναγκαστικά κινεί ότι κινείται είναι αιώνιο
αναλλοίωτο και αναγκαστικά αμερές και ένα.
c. Οι λόγιοι του 13ου και 14ου αιώνα προσπαθούν να συμβιβάσουν την πίστη τους και τον
αριστοτελισμό τους, τη δημιουργία και την αιωνιότητα του κόσμου
i. Κόσμος δημιουργήθηκε αλλά η ύλη είναι αιώνια κάτι το οποίο είναι αντίθετο με τη
χριστιανική πίστη και καταδικάστηκε
ii. Ο χρόνος αρχίζει όταν ο Θεός δημιούργησε την πρώτη κίνηση
d. Μπουριντάν και Ορέμ θεωρούν ότι ο κόσμος δημιουργείται βάση πίστης ενώ η λογική ανάλυση ότι
ο κόσμος δεν μπορεί να φτιαχτεί ή να καταστραφεί με λογικά κατανοητό τρόπο τους οδήγησε στην
εκ του μηδενός δημιουργία με τη θέληση του Θεού ενώ δεν μπορεί να είναι αιώνιος
21. Τελειότητα και πολλαπλότητα
a. Τελειότητα
i. Για τον Αριστοτέλη η τελειότητα μπορεί να είναι είτε απόλυτη είτε σχετική
 ii. Για τους μεσαιωνικούς η τελειότητα είναι σχετική καθώς παρατηρούσαν τις ατέλειες γύρω
τους, τις εκλάμβαναν όμως ως αντίθεση με το καλό και οδήγηση σε μεγαλύτερη εκτίμηση
του
1. Η τελειότητα αυξάνεται με τον αριθμό των ειδών και της ποιοτικής τους βελτίωσης
iii. Οι σχολαστικοί πίστευαν ότι ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο τόσο καλό όσο θεώρησε ότι
χρειάζεται
b. Πολλαπλότητα
i. Ο Αριστοτέλης αρνείται την ύπαρξη πολλαπλών κόσμων, άποψη που καταδικάστηκε το
1277 καθώς είναι αντίθετη με την παντοδυναμία του Θεού
ii. Ο Ορέμ υπονομεύει την αριστοτελική φυσική διδασκαλία
1. Αφού δεν υπάρχει κίνηση στο κενό τότε η κίνηση περιορίζεται ανάμεσα στο
ανώτερο και στο κατώτερο σημείο της για τον κόσμο μας ενώ ο θεός θα μπορούσε
να φτιάξει εκ του μηδενός ένα νέο κόσμο
c. Αφθαρσία και αμεταβλητότητα ουράνιας ύλης
i. Για Αριστοτέλη
1. Τέσσερα υποσελήνια στοιχεία εκτελούν φυσική ευθύγραμμη κίνηση ενώ πλανήτες
ομοιόμορφες κυκλικές κινήσεις οι οποίες σχετίζονται με το πέμπτο στοιχείο, τον
αιθέρα
2. Η μεταβολή και η φθορά προϋποθέτουν την ύπαρξη μορφών ή ποιοτήτων που
μπορούν να αντικατασταθούν από τις αντίθετες τους
3. Στους ουρανούς δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ αλλαγές
ii. Μπουριντάν
1. Χαρακτηριστικό της ύλης είναι η μεταβλητότητα της, η οποία δεν παρατηρείται
στους ουρανούς
iii. Όκκαμ
1. Αμεταβλητότητα ουράνιας ύλης είναι σχετική και εξαρτώμενη από την
παντοδυναμία του Θεού
iv. Υπονόμευση αφθαρσίας ουρανών
1. Κοπέρνικος έβγαλε Γη από το κέντρο
2. Μπράχε κομήτης και σουπερνόβα
3. Γαλιλαίος με κηλίδες στον ήλιο
22. Κίνηση πλανητών
a. Αριστοτέλης ασάφεια με κινήσεις περισσότερες από τα κινητά και με την κίνηση των πλανητών με
δυο ειδών άυλες οντότητες, την ψυχή και τη διάνοια
b. Πτολεμαίος σύστημα έκκεντρων και επικύκλων με κέντρα που δεν συμπίπτουν με το κέντρο της Γης
c. Μπουριντάν με θεωρία impetus για τις ουράνιες κινήσεις
23. Κίνηση Γης
a. Για Αριστοτέλη η Γη ηρεμεί στο κέντρο του σύμπαντος
b. Για τους σχολαστικούς ασαφής έννοια κέντρου του σύμπαντος
 c. Ορέμ διακρίνει τρία κέντρα αλλά η θρησκευτική πίστη είναι ισχυρότερη του ορθού λόγου και η Γη
είναι ακίνητη
d. Μπουριντάν κέντρο του κόσμου είναι το κέντρο βάρους της Γης, πρόβλημα πτώσης βέλους σε
περίπτωση κίνησης Γης
24. Κοπερνίκεια ανατροπή και μαρτυρία Γαλιλαίου
a. Σώζειν τα φαινόμενα
i. Γενική θεωρία για συγκρότηση κόσμου συνήθως μαθηματικής έμπνευσης που ενέτασσε
άμεσα δεδομένα αισθήσεων σε κάποιο λογικό σχήμα
b. Μεσαιωνική υποταγή επιστήμης σε θεολογική αυθεντία με χρήση λεκτικών ακροβασιών με τρόπο
που να επαληθεύουν τις θεολογικές περιγραφές με τη σχολαστική θεολογία να συμπληρώνει
βιβλικά δόγματα με αριστοτελική λογική
c. Ρωγμές σε μεσαιωνικό κοσμοείδωλο
i. Ανακάλυψη υπερπόντιων ηπείρων, επινόηση νέων οργάνων και τεχνικών για παρατήρηση
φύσης και σύγκρουση παραδοσιακής αλήθειας με νέα ευρήματα επιστημόνων
ii. Νεότερη επιστήμη επεδίωξε αντικειμενικότητα και μαθηματική περιγραφή
d. Χαρακτηριστικό παράδειγμα «σώζειν τα φαινόμενα» είναι το πτολεμαϊκό σύστημα
i. Ρίζες σε αριστοτέλεια κοσμολογία
ii. Η φαινομενική διάταξη ουρανίων σωμάτων όπως μας παρουσιάζεται μέσω της άμεσης
παρατήρησης είναι αληθής
iii. Δομή με σύστημα ομόκεντρων κύκλων με τη γη στο κέντρο ενώ οι αποκλίσεις των
πραγματικών τροχιών διορθώνονταν με προσθήκη δευτερευόντων κύκλων στους αρχικούς
κύκλους δημιουργώντας ένα δύσκαμπτο και περίπλοκο μοντέλο
e. Θεωρία διπλής αλήθειας
i. Εκκλησία υπέρμαχος γεωκεντρικού συστήματος
ii. Τίμημα ενσωμάτωσης αριστοτελισμού ήταν η ασυμβατότητα παραδοχών του χριστιανισμού
iii. Η κρίση του 1277 είναι ενδεικτική αυτών των τριβών
iv. Via Moderna και συμβιβασμός της εκκλησίας με στοχαστές της (Ορέμ, Μπουριντάν) ενώ και
η προσπάθεια συμβιβασμού του Λόγου με την πίστη του Ακινάτη έγινε επίσημη θέση της
εκκλησίας
v. Διπλή αλήθεια
1. Ο φιλόσοφος μπορεί να χρησιμοποιεί λογικές δυνάμεις για διερεύνηση φυσικών
πραγμάτων εφόσον η λογική είναι χάρισμα του Θεού, οι προτάσεις αυτές μπορούν
να διεκδικήσουν μαθηματικό κύρος ή λογική ενώ εάν αντίκεινται στο παραδοσιακό
κοσμοείδωλο δεν θα έχουν φυσική υπόσταση ενώ η αλήθεια παραμένει
δικαιοδοσία της εκκλησίας
vi. Ικανοποίηση νομιναλιστών καθώς τονίζεται η ελευθερία βούλησης του Θεού ο οποίος
μπορεί να πλάσει έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που εξηγεί το λογικό του
ανθρώπου αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το γιατί έπλασε αυτό τον κόσμο
25. Νέα κοσμολογία
a. Προβλήματα 16ου αιώνα
 i. Αναξιοπιστία Ιουλιανού ημερολογίου για πρόβλεψη ουρανίων φαινομένων και
αντικατάσταση με Γρηγοριανό
b. Κοπέρνικος
i. Ανατροπή εκ βάθρων αριστοτελικού-πτολεμαϊκού συστήματος
ii. Ριζικά νέα κατανόηση σύμπαντος και θέσης ανθρώπου σε αυτό
iii. Διακηρύξεις
1. Ουράνιες σφαίρες δεν ανάγονται σε ένα κοινό κέντρο
2. Κέντρο της γης δεν είναι κέντρο του σύμπαντος
3. Κίνηση ήλιου είναι ψευδαίσθηση λόγω της κίνησης της γης
iv. Αποτέλεσμα
1. Άνθρωπος απώλεσε προνομιούχο θέση σε κέντρο δημιουργίας
2. Υποβάθμιση γης σε ένα μικρό και ασήμαντο μόρφωμα αστρικής ύλης
v. Θεμέλιο νεωτερικού κοσμοειδώλου και υπέτασσε τον άνθρωπο σε εξώτερες δυνάμεις
ισχυρότερες από αυτόν
vi. Ίχνη μεσαιωνικού κοσμοειδώλου είναι οι τροχιές των πλανητών που παραμένουν κυκλικές
vii. Μαθηματικός χαρακτήρας θεωρίας, καλύτερη οργάνωση αστρονομικών φαινομένων και
απαλοιφή λαθών ασυνεπειών και πολυπλοκότητα πτολεμαϊκού συστήματος
viii. Παραμένει σε μεθοδολογία «σώζειν τα φαινόμενα», θεωρεί ότι είναι ακριβής περιγραφή
της φύσης και δεν κάνει καμία παραχώρηση στο δόγμα της διπλής αλήθειας καθώς πιστεύει
ότι η εκκλησία είναι επαρκώς φωτισμένη έτσι ώστε να μη νιώσει ότι απειλείται αλλά και τα
ευρήματα του περιγράφουν ένα υπέρτατο ον με νέους όρους
ix. Ιδεολογική πρόκληση στα πλαίσια της αντιμεταρρύθμισης ενώ ο πρόλογος του Ossiander
καθυστέρησε την κατανόηση της επανάστασης του έργου
c. Μπράχε
i. Παρατήρηση σουπερνόβα και ακαθόριστων κινήσεων κομητών
ii. Όλοι οι πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον ήλιο και όλο το σύστημα γύρω από τη Γη
d. Κέπλερ
i. Χρησιμοποίηση στοιχείων Μπράχε και επέκταση κοπερνίκειου κοσμοειδώλου
ii. Νόμοι Κέπλερ
1. Τροχιές πλανητών είναι ελλείψεις με ήλιο στη μια εστία τους
2. Η ταχύτητα περιφοράς των πλανητών μεταβάλλεται ανάλογα με την απόσταση τους
από τον ήλιο
3. Το τετράγωνο των περιόδων δυο πλανητών ισούται με το λόγο των κύβων των
μέσων αποστάσεων τους από τον ήλιο
iii. Ακριβής πρόβλεψη θέσης πλανητών ανά πάσα στιγμή
e. Γαλιλαίος
i. Ηλιοκεντρική κοσμολογία
ii. Χρήση τηλεσκοπίου και παρατηρήσεις
1. 4 από τους δορυφόρους του Δια
2. Φάσεις της Αφροδίτης και επιβεβαίωση περιφοράς γύρω από τον ήλιο
 3. Κρατήρες σε επιφάνεια σελήνης
4. Ηλιακές κηλίδες
5. Ενιαία υποσελήνια και υπερσελήνια περιοχή
6. Τριγμοί σε αριστοτελικό σύστημα καθώς το σύμπαν είναι μια περιοχή με μεταβολές
iii. Εμπειρική επιβεβαίωση ηλιοκεντρικής θεωρίας από φαινόμενο παλίρροιας και άμπωτης
iv. Εξακολουθεί να υποστηρίζει την κυκλική τροχιά των πλανητών αντί για την ελλειπτική του
Κέπλερ
v. 1632 ο Διάλογος είναι επίθεση στο πτολεμαϊκό σύστημα, δεν κατηγορεί τον Αριστοτέλη
αλλά κατεδαφίζει την κοσμολογία του καθώς οι οπαδοί του Αριστοτέλη είχαν παρανοήσει
την εμπειρική θεμελίωση των πραγμάτων και εκλάμβαναν τον Αριστοτέλη ως αυθεντία
vi. Γαλιλαίος είναι κρίσιμο ορόσημο καθώς σημαδεύει την απελευθέρωση της πειραματικής
επιστήμης από θρησκευτικές προκαταλήψεις και τη συγκροτεί ως αυτόνομη κοινωνική
δραστηριότητα
26. Ανατροπή αριστοτελικού κοσμοειδώλου
a. Προαπαιτούμενα για νέες νοοτροπίες
i. Υπονόμευση αριστοτελισμού από νέα φιλοσοφικά συστήματα
ii. Μαθηματικοποίηση φύσης και πυθαγόρεια κατανόηση της
b. Αναπαράσταση ουρανίων φαινομένων σε τέλεια μαθηματική αρμονία από Κοπέρνικο
c. Μείξη θρησκευτικών και αστρονομικών κινήτρων οδήγησαν τον Κέπλερ σε υπολογισμό ορθής
ημερομηνίας γέννησης Χριστού
d. Κορύφωση νεωτερικότητας με μεθοδολογία Γαλιλαίου
i. Συνδυασμός εμπειριών και βέβαιων αποδείξεων
ii. Βιβλίο φύσης είναι γραμμένο στη γλώσσα των μαθηματικών
iii. Μαθηματική αρμονία σε φυσικό σύστημα
1. Η μαθηματική αφαίρεση στοιχείων, της άμεσης εμπειρίας τα οποία θεωρούνται
τυχαία, επιτρέπει στον επιστήμονα να δημιουργεί ιδεατά μοντέλα για τη μελέτη της
λειτουργίας και της δομής μιας περιοχής και την πρόσβαση σε μαθηματική
νομοτέλεια
iv. Η μαθηματική ανάλυση γίνεται μέσω της διάκρισης σε πρωτογενείς και δευτερογενείς
ιδιότητες των φυσικών σωμάτων
1. Πρωτογενείς εκφράζουν την αντικειμενική υπόσταση φυσικών όντων
2. Δευτερογενείς εκφράζουν υποκειμενικά στοιχεία που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις
μας
v. Ο νους επιλέγει τις λιγότερο περίπλοκες υποθέσεις και τις υποβάλλει σε πειραματικό
έλεγχο
vi. Ανάλυση φυσικού φαινομένου στα απλά μαθηματικά του συστατικά και επιστροφή σε
εμπειρική παρατήρηση για έλεγχο ενσωματώνει τη μέθοδο της ανάλυσης και της σύνθεσης
του πανεπιστημίου της Πάδοβα
1. Ανάλυση είναι η μετάβαση από το αποτέλεσμα στα αίτια
2. Σύνθεση είναι η μετάβαση από τα αίτια στο αποτέλεσμα
27. Αποβολή τελικών αιτιών από τη φυσική θεωρία
a. Είναι η τομή που χωρίζει τη νεωτερικότητα από την κλασική αρχαιότητα και το μεσαίωνα
b. Ουσιώδης ένταση
i. Αμφιταλάντευση ανάμεσα σε παρωχημένη μεταφυσική που της προσδίδεται καινοφανές
εμπειρικό περιεχόμενο
c. Αλλαγή παραδείγματος
i. Εκ βάθρων μεταβολή σε βασικούς τρόπους και τύπους μέσα από τους οποίους ερμηνεύεται
ο κόσμος
d. Αντιπαράθεση συντηρητικών (διατηρούν παραδοσιακές δομές για κόσμο) και επαναστατών
(αντίληψη ότι πλήθος πειραματικών δεδομένων δεν μπορούν να στεγασθούν σε παλαιότερα
κοσμοείδωλα)
e. Παρατηρήσεις Γαλιλαίου δεν μπορούν να διαψεύσουν τη γεωστατική κοσμολογία
i. Ήταν ανακριβείς
ii. Καθημερινή εμπειρία υποστηρίζει παραδοσιακές αντιλήψεις
f. Νέα κατανόηση φυσικής αιτιότητας ως μηχανικού συστήματος με δυνάμεις που δρουν εξ επαφής
στα υλικά σώματα και προκαλούν παρατηρούμενες κινήσεις
g. Τί καταφέρνει η μεθοδολογία του Γαλιλαίου?
i. Απογύμνωση φύσης από κάθε υποκειμενικό καθορισμό
ii. Εξωτερικός κόσμος είναι σύστημα υλικών σωμάτων εν κινήσει
iii. Τα πράγματα υπάρχουν καθαυτά και δεν εξαρτώνται από τον ανθρώπινο νου
iv. Είναι όπως είναι άσχετα από το τί εμείς πιστεύουμε ή επιθυμούμε να είναι
28. Νομιναλισμός – προάγγελος νεωτερικότητας – Όκκαμ και ξυράφι του
a. Διαλεκτική αντιπαράθεση οδήγησε σε εκ των έσω υπονόμευση Αριστοτελισμού
b. Κορύφωση με νομιναλισμό (ονοματοκρατία)
c. Όκκαμ
i. Προσπάθεια καθαρισμού φιλοσοφίας από καταχρηστικές υποθέσεις και παραδοχές με
χρήση του κανόνα του «ξυραφιού του Όκκαμ» (επιστημολογική οικονομία) με τον οποίο
προτιμάται η πιο απλή και ευθεία εξήγηση ενός φαινομένου
ii. Καθολικές έννοιες (γενικοί ορισμοί) δεν έχουν πραγματική υπόσταση και είναι απλώς
ονόματα
d. Προσπάθεια αναζωογόνησης χαμένης εμπειρικής θεμελίωσης του Αριστοτελισμού αφού
εκλαμβανόταν ως αυθεντία από μεσαιωνικούς σχολαστικούς που τον διάβαζαν ως φιλόσοφο
e. Απώτερος σκοπός του είναι θεολογικός
29. Διάψευση αριστοτελικής θεωρίας για κίνηση
a. Αξιολογότερο αποτέλεσμα νομιναλισμού
b. Για Αριστοτέλη
i. Στάση και όχι κίνηση είναι η οντολογική κατάσταση των σωμάτων με αναγκαίο τέλος στο
οποίο τείνουν
ii. Σώματα κινούνται επειδή δεν βρίσκονται στον τόπο που είναι προορισμένα να βρίσκονται
iii. Κινήσεις
 1. Φυσικές και βίαιες (εκτροπή σώματος από διαδρομή προς φυσικό τόπο με άσκηση
δύναμης εξ επαφής και προϋποθέτει ανυπαρξία κενού στη φύση)
c. Θεωρία ορμής (impetus) του Μπουριντάν
i. Χέρι του ρίπτη μεταδίδει στο βλήμα μια ορμή η οποία το διατηρεί εν κινήσει αλλά
εξασθενεί βαθμιαίως, όταν η ορμή εξαντληθεί τότε παύει και η κίνηση και το βλήμα πέφτει
30. Γαλιλαίος – αρχή αδράνειας, θεμελίωση μηχανικής
a. Καινοτομία Γαλιλαίου
i. Ερμηνεία ανάλυσης και σύνθεσης ως λογικές και εμπειρικές διαδικασίες
ii. Μαθηματικά ως εργαλείο νόησης, διατύπωσης υποθέσεων που δοκιμάζονται πειραματικά
και επιτρέπουν εμπειρικές προβλέψεις
b. Γαλιλαίος και ελεύθερη πτώση
i. Αντίθεση με Αριστοτέλη όπου η ταχύτητα της πτώσης είναι συνάρτηση του βάρους του
αντικειμένου
ii. Εκτέλεση πειραμάτων
iii. Επάνω στα σώματα δρα δύναμη που τα επιταχύνει ομοιόμορφα ανεξάρτητα από το βάρος
τους
iv. Αρχή αδράνειας και αντιστροφή θεμελιακών παραδοχών αριστοτελικής κίνησης
1. Οντολογικός προορισμός είναι η κίνησης και όχι η ακινησία
2. Κάθε σώμα μπορεί να κινείται στο διηνεκές με σταθερή και ομοιόμορφη ταχύτητα
εκτός εάν ενεργήσει επάνω του εξωτερική δύναμη
3. Η αδρανειακή κίνηση είναι κυκλική και όχι ευθύγραμμη
31. Επιστημονική σκέψη από Γαλιλαίο έως το Νεύτωνα
a. Επιστήμη ως κοινωνική δύναμη
i. Σύγκρουση Γαλιλαίου με Ιερά Εξέταση οριοθετεί τη μετάβαση σε νέα εποχή πολιτισμού με
την ανθρώπινη διάνοια να απελευθερώνεται από την αυθεντία
ii. Διαγράφεται η έως τότε παραδεδομένη γνώση και αρχίζει από μηδενικό σημείο η ζήτηση
συνεκτικού θεωρητικού σχήματος για την εξήγηση φυσικών φαινομένων
iii. Η επιστημονική νοοτροπία διείσδυσε σε όλα τα πεδία του κοινού βίου
iv. Από 17ο αιώνα η επιστήμη υποκαθιστά τη θρησκεία
v. Η φιλοσοφία γίνεται θεραπαινίδα της επιστήμης
vi. Η αλήθεια με την πλήρη και αυστηρή έννοια αναγνωρίζεται στην αποκλειστική δικαιοδοσία
της επιστήμης και η φιλοσοφία μετατρέπεται σε επιστημολογική έρευνα εξετάζοντας το
υποκείμενο της γνώσης
32. Αναβίωση ατομικισμού
a. Μαθηματική ανάλυση ταίριαζε με ατομική θεωρία Δημόκριτου και Λεύκιππου
b. Θεωρία κίνησης Γαλιλαίου προϋποθέτει την ύπαρξη κενού και το κενό είναι δεύτερο θεμελιακό
συστατικό ατομικής θεωρίας
c. Επιβεβαίωση ύπαρξης κενού από τον Τορικέλλι
 d. Ο Αριστοτελισμός είχε εξαλείψει κάθε αναφορά σε ατομισμό αλλά η αναγέννηση έφερε στο φως
συγγράμματα με τα οποία αποδείχτηκε ότι ο Αριστοτέλης δεν ήταν ο μοναδικός επιστήμονας της
αρχαιότητας
e. Giordano Bruno
i. Φιλοσοφικός κήρυκας ατομισμού
ii. Χρησιμοποίησε ατομισμό ως θεμέλιο μιας πανθεϊστικής θεωρίας που ταυτίζει το Θεό με τη
φύση
f. Pierre Gassendi
i. Συνδυάζει ακλόνητη πίστη σε Θεό ως δημιουργό σύμπαντος και προσήλωση σε νέα
επιστήμη
ii. Ο Θεός μπορεί να δημιουργήσει ένα κόσμο που αποτελείται από άτομα κινούμενα στο κενό
g. Robert Boyle
i. Δέσμευση σε νέα επιστήμη με μέριμνα για ορθή κατανόηση έννοιας Θεού και λατρείας του
ii. Ο δρόμος προς το Θεό είναι η επιστημονική μελέτη των φυσικών φαινομένων
iii. Ατομική θεωρία είναι σχετική με θεμελιώδη δομή ύλης και συμβατή με πειραματική
μέθοδο
h. Μειονέκτημα ατομισμού είναι ότι αναφέρεται σε οντότητες που δεν μπορούν να παρατηρηθούν
33. Francis Bacon και ιδεώδες αληθούς επαγωγής
a. Ηγήτορας αγγλοσαξονικού επιστημονικού προτύπου
b. Η συλλογή επαρκούς βάσης εμπειρικών δεδομένων καθιστά δυνατή τη θεωρητική γενίκευση (νόμο)
που μας δίνει την αλήθεια για τη φυσική πραγματικότητα
c. Μέθοδος εμπειρικής επαγωγής, χτίζει επάνω σε ένα υπόβαθρο συγκεκριμένων και επιμέρους
παρατηρήσεων και έχει ως προϋπόθεση την απόρριψη μεθοδολογικών παραδοχών του
αριστοτελισμού
d. Ήταν αδιάλλακτος πολέμιος των κλασικών αντιλήψεων για την επιστήμη, πίστευε ότι ήταν ένα
περίτεχνο φραστικό οικοδόμημα χωρίς στήριγμα την ορθώς επεξεργασμένη εμπειρία. Ο
Αριστοτέλης συλλέγει τυχαία και αυθαίρετα μερικά εμπειρικά παραδείγματα και φτιάχνει ένα
στοχασμό
e. Καθήκον του είναι η κατεδάφιση αυτού του οικοδομήματος και ανέγερση ενός νέου συστήματος
χωρίς προκαταλήψεις
f. Είδωλα του νου και αιτίες πλάνης
i. Είδωλο της φυλής και του σπηλαίου, εγκλωβισμός σε ανεξέταστες πίστεις και υποκειμενική
παρουσίαση του κόσμου
ii. Είδωλο της αγοράς, αυθαίρετες σημασίες που προσδίδει σε λέξεις το εθιμικό της
καθημερινής επικοινωνίας
iii. Είδωλο του θεάτρου, υπερβολικός σεβασμός κοινού ανθρώπου σε αυθεντίες
επιστημονικώς αναλφάβητου παρελθόντος
g. Περιεχόμενο του στοχασμού πρέπει να είναι η φυσική ιστορία και η απροκατάληπτη εμπειρική
έρευνα
 h. Η επιστημονική θεωρία χτίζεται από κάτω προς τα επάνω με τον νου να παρακολουθεί την εμπειρία
και να συμμορφώνεται με αυτή
i. Η ουσία της επιστημονικής θεωρίας είναι το πείραμα
j. Επαγωγή είναι η συστηματική κατάταξη και αντιπαραβολή παρατηρησιακών δεδομένων, η
κατάστρωση συγκριτικών πινάκων που θα βάλουν σε τάξη τα ευρήματα μας
k. Το κρίσιμο σημείο, ο τερματισμός της παθητικής φάσης και η έναρξη της κατασκευής θεωρητικής
εξήγησης, καθορίζεται από την ανάδειξη της προνομιακής περίπτωσης
l. Η επιστημολογία του Bacon διακηρύσσει την υποταγή στην εμπειρία και δεν αποτυπώνει
επιστημονική πρακτική παρά μέσα από φιλοσοφικές διαθλάσεις
m. Ο επιστήμονας είναι ιεροφάντης της νέας εποχής και οι ιδέες του βρήκαν θεσμική πραγμάτωση με
ίδρυση μεγάλων επιστημονικών ιδρυμάτων που έκαναν πράξη το ιδεώδες της συλλογικής έρευνας
34. Ορθολογισμός του Καρτέσιου
a. Τα περιεχόμενα της εμπειρίας δεν μπορούν να αποτελέσουν θεμέλιο για θεωρητική κατανόηση
φυσικών νομοτελειών καθώς τα αισθητήρια όργανα δεν είναι αξιόπιστοι μάρτυρες
b. Κριτήριο για τη γνώση είναι η βεβαιότητα για την αλήθεια των προτάσεων μας
c. Η γνώση δεν παρέχεται από αισθητηριακή αντίληψη αλλά από καθαρή πράξη νόησης
d. Η γεωμετρία είναι η μοναδική αληθινή επιστήμη που έχει θεμελιώσει ο ανθρώπινος νους
e. Ουσία του ανθρώπου είναι η νοητική του ικανότητα μέσω της φράσης «σκέφτομαι άρα υπάρχω»
καθώς και η διαφυγή από τον σκεπτικισμό της παραπλάνησης για την ορθότητα των
αποτελεσμάτων των υπολογισμών μας
f. Ο άνθρωπος είναι σκεπτόμενο πράγμα και ο οντολογικός χωρισμός νου και σώματος είναι
θεμελιώδες αξίωμα της καρτεσιανής ανθρωπολογίας με τον νοητικό του πυρήνα να είναι
προσκολλημένος στη σωματική του διάσταση
g. Η ιδέα του Θεού υπερβαίνει τη λογική του ανθρώπου άρα η ανακάλυψη της ιδέας του Θεού
σημαίνει ότι ο Θεός την έβαλε εκεί, έτσι αποδεικνύει ότι ο Θεός υπάρχει και είναι αγαθοεργός και
δεν μπορεί να εξαπατά τον άνθρωπο
h. Διανοητική ενόραση
i. Βάση της μεθοδολογίας του Καρτέσιου είναι η αξιωματική μέθοδος των μαθηματικών με τις
αξιωματικές αλήθειες να είναι σαφείς, ακριβείς και αυταπόδεικτες. Η αξιωματική πρόταση
περιέχει μέσα της την αλήθεια με τέτοιο τρόπο ώστε κάποιος να πρέπει να τη δεχτεί ενώ
αυτός που απορρίπτει μια τέτοια αλήθεια να πρέπει να αποδείξει την απόρριψη του
ii. Οι αξιωματικές αλήθειες είναι έμφυτες στη συνείδηση και χρειάζεται ορθή άσκηση για να
τις ανακαλύψουμε
iii. Οι δευτερογενείς αλήθειες παράγονται από τις αξιωματικές με συστηματική εφαρμογή
κανόνων λογικής παραγωγής
iv. Η ευρετική διαδικασία είναι η αναλυτική μέθοδος επηρεασμένη από τη σχολή της Πάδοβα
i. Το κενό δεν είναι δυνατό στη φύση ενώ απορρίπτει την ατομική θεωρία
j. Η κίνηση μεταδίδεται μέσω επαφής ενώ η κίνηση της ύλης στο σύμπαν γίνεται μέσω δινών με τα
βαρύτερα αντικείμενα στο κέντρο και τα ελαφρύτερα στην περιφέρεια. Ο Θεός είναι το πρώτο
 κινούν και η αιτία που θέτει το παγκόσμιο σύστημα σε κίνηση ενώ το συνολικό ποσό της κίνησης
στο σύμπαν διατηρείται σταθερό
k. Το φυσικό σύστημα του Καρτέσιου είναι η πρώτη ολοκληρωμένη κοσμολογία της νεωτερικότητας
που ισχυριζόταν ότι έδινε μια συνοπτική και λογικά συγκροτημένη μορφή στα φαινόμενα,
κυριάρχησε μέχρι το Νεύτωνα, η χρήση των δινών μπορούσε να μαθηματικοποιηθεί ικανοποιητικά
και δεν χρησιμοποιούσε τη δράση εξ αποστάσεως αλλά απέτυχε γιατί δεν συνέλαβε τη σημασία του
πειράματος για τη θεμελίωση των φυσικών θεωριών
35. Νευτώνεια Σύνθεση
a. Ενσωμάτωση ανακαλύψεων Κέπλερ και Γαλιλαίου σε μια ενιαία θεωρία λειτουργίας του σύμπαντος
η οποία εξηγεί τα επιμέρους φαινόμενα της καθημερινής παρατήρησης ως απόρροια καθολικών
νόμων
b. Το σύμπαν αναπαρίσταται ως μια τεράστια μηχανή όπου κάθε τι καθορίζεται αυστηρά από μια
αιτία
c. Κέπλερ και Γαλιλαίος έδωσαν αποτελεσματικές λύσεις σε προβλήματα ανθρωπότητας
d. Επίτευγμα του Νεύτωνα είναι η ενοποίηση αυτής της θεωρίας
e. Συνεισφορά του Νεύτωνα
i. Διαμόρφωση αυτοσυνειδησίας νεωτερικότητας
ii. Μηχανιστικό κοσμοείδωλο και πειραματική μέθοδος επηρέασαν όλο το νοητικό βίο
iii. Επιστήμη αναδείχτηκε σε παραδειγματική ανθρώπινη δραστηριότητα
iv. Η αλήθεια για τα φυσικά και κοινωνικά πράγματα προκύπτει μέσα από παρατήρηση και
πειραματικό έλεγχο θεωριών
v. Τελική αποσυναρμολόγηση μεσαιωνικού οικοδομήματος
vi. Ξεκίνησε η εποχή της επιστημονικής μελέτης των φαινομένων
f. Έρευνες Νεύτωνα
i. Φύση του φωτός, λευκό είναι η σύνθεση όλων των άλλων χρωμάτων
ii. Σωματιδιακή θεωρία φωτός, φως αποτελείται από στοιχειακά σωματίδια τα φωτόνια που
κινούνται σε ευθεία γραμμή με ασύλληπτη ταχύτητα
iii. Ανακάλυψη διαφορικού λογισμού
g. Αποκορύφωμα είναι η δημοσιοποίηση των Μαθηματικών Αρχών Γενικής Κοσμολογίας
i. Συγκεφαλαίωση θεμελιωδών αρχών γενικής κοσμολογίας
1. Θεωρητικό περίγραμμα κατανόησης φύσης ως ενιαίου συστήματος που διέπεται
από καθολικούς και αναγκαίους νόμους
2. Διατύπωση κανόνων πειραματικής μεθόδου
ii. Τρεις νόμοι της κίνησης
1. Νόμος αδράνειας
a. Κάθε σώμα παραμένει σε ακινησία ή ομοιόμορφη κίνηση έως ότου βρεθεί
υπό την επήρεια δυνάμεων που το αναγκάζουν να αλλάξει αυτή τη στάση
2. Η αλλαγή στην κίνηση ενός σώματος είναι ανάλογη με το μέγεθος της
εφαρμοζόμενης δύναμης και συμβαίνει προς την κατεύθυνση της ευθείας που
ασκείται η δύναμη
 3. Σε κάθε δράση αντιτίθεται μια ίσου μεγέθους αντίδραση
iii. Δύναμη της βαρύτητας επηρεάζει όλα τα υλικά σώματα στο σύμπαν, δρα από απόσταση και
κάθε σώμα έχει δικό του πεδίου βαρύτητας με το κενό να μην εμποδίζει την ενέργεια
ελκτικών δυνάμεων και τη δράση των δυνάμεων να λαμβάνει χώρα μέσα στο πλαίσιο ενός
απόλυτου χώρου και χρόνου
iv. Δυσπιστία από άλλους επιστήμονες καθώς θεωρούσαν την εξ αποστάσεως δράση της
βαρύτητας αποκρυφιστική
v. Η επαρκής συλλογή παρατηρήσεων επιτρέπει την αλάνθαστη πρόβλεψη των κινήσεων όλων
των σωμάτων σε γη και ουρανό δικαιώνοντας τη φυσική επιστήμη ως κάτοχο και
διαχειριστή της αλήθειας
vi. Η επιστήμη είναι το αποτελεσματικότερο μέσο για την εξουσία του ανθρώπου στη φύση
vii. Το Νευτώνειο σύμπαν είναι μια μηχανή ασύλληπτου μεγέθους, βασισμένου σε απλούς
κανόνες που έγιναν κατοχή του συλλογικού ανθρώπινου νου
viii. Η προβλεψιμότητα των φυσικών φαινομένων έδωσε ώθηση σε αιτιοκρατικό τρόπο
σκέπτεσθε (ντετερμινισμός)
h. Επιστημονική μέθοδος για τον Νεύτωνα
i. Η πρακτική θεώρηση της επιστήμης οδηγεί στον θετικισμό
ii. Το έργο της επιστήμης είναι η αποτελεσματική εξήγηση εμπειρικών φαινομένων με
κριτήριο τη δυνατότητα για προβλέψεις
iii. Αντιτίθεται σε ένα τύπο υποθετικής επιστήμης
iv. Είναι οπαδός της σωματιδιακής θεωρίας για την ύλη
v. Γνωρίζει πειραματικά τη βαρύτητα ως καθολική εμπειρία και όχι ως αναγκαίο οντολογικό
γνώρισμα των πραγμάτων
vi. Μεθοδολογία και σκοπός που υπηρετεί η θεωρία
1. Εξήγηση εμπειρικών φαινομένων
2. Εγκυρότητα μέσα από παρατήρηση, πειραματική επιβεβαίωση, αληθείς προβλέψεις
vii. Πειραματική μέθοδος
1. Επιτρέπει στον ερευνητή να ξεπεράσει το όριο της μέχρι τότε εμπειρίας για να
συμπεράνει ότι τα γνωρίσματα των φυσικών πραγμάτων που μας εμφανίζονται
είναι γενικές ιδιότητες των σωμάτων
viii. Κρατάει το όνομα φιλοσοφία για την επιστήμη, καθώς είναι η ζήτηση μιας γενικής
νομοτέλειας
ix. Κύριος στόχος δεν ήταν ο αριστοτελισμός αλλά ο καρτεσιανισμός
1. Οι Αρχές γράφονται για να αναιρέσουν τη θεωρία των κοσμικών δινών, η οποία
στερείται για το Νεύτωνα, επαρκές πειραματικό υπόβαθρο και έχει περιορισμένη
εξηγητική ικανότητα ενώ βασίζεται και σε προβληματική μεθοδολογία καθώς δίνει
προβάδισμα στη νοητική σύλληψη αντί στην εμπειρική θεμελίωση
2.
x. Διαφορές Νεύτωνα με Καρτέσιο
1. Για Καρτέσιο
 a. Πρότυπο αναλυτικής είναι η μαθηματική νόηση που αναλύει ένα πρόβλημα
σε απλές έννοιες που περιέχονται μέσα του
b. Σύνθεση είναι η λογική παραγωγή δευτερογενών αληθειών ή θεωρημάτων
που συνεπάγονται τα αξιώματα
2. Για Νεύτωνα
a. Ανάλυση είναι η επαγωγική εκ παρατηρήσεων γενίκευση που καταλήγει σε
αναγνώριση κανονικοτήτων της εμπειρίας
b. Σύνθεση είναι η υπαγωγή όλο και μεγαλύτερου εύρους φαινομένων κάτω
από γενικούς νόμους
3. Κανόνες λογισμού στη φιλοσοφία
a. Η επιστημονική θεωρία χτίζεται από κάτω προς τα επάνω
b. Επιβεβαιώνεται η προτεραιότητα της παρατήρησης
c. Μόνη παραδεκτή αντίρρηση σε ένα επαγωγικό συμπέρασμα είναι αυτή που
βασίζεται σε αρνητικό πειραματικό εύρημα
i. Διασφάλιση από εισαγωγή εικασιών που πηγάζουν από διανοητική
ενόραση καρτεσιανού τύπου αποκομμένη από το φυσικό υπόβαθρο
της σκέψης
d. Η μέθοδος του Νεύτωνα δεν απορρίπτει της θεωρητικές υποθέσεις αλλά η
αναλυτική του βασίζεται σε αυτές
e. Η απόλυτη βεβαιότητα του Καρτέσιου είναι αδύνατη στην εμπειρική
επιστήμη
f. Επαγωγική μέθοδος μπορεί να φαντάζει ελλιπής από ορθολογική σκοπιά
είναι όμως η ισχυρότερη δυνατή στην πειραματική έρευνα
i. Νεύτωνας και Θεός
i. Ο Θεός είναι προσιτός μόνο μέσω των αποτελεσμάτων της δημιουργικής του ενέργειας με
την ιδέα του Θεού να είναι συστατικό της επιστημονικής μεθοδολογίας.
ii. Διαφορίζεται από μεσαιωνική παραδοχή ενώ αποκλείει κάθε σύγκρουση ανάμεσα σε πίστη
και εμπειρική έρευνα
iii. Το σύμπαν δεν είναι προϊόν φυσικής ή λογικής αναγκαιότητας αλλά αποτέλεσμα
απεριόριστης βούλησης του Θεού (βολονταρισμός)
j. Απήχηση σε Ευρώπη
i. Εργαλείο για εκείνους που προωθούσαν τη θρησκευτική ανοχή και μετριοπαθείς πολιτικές
μεταρρυθμίσεις λόγω της ευνοϊκής στάσης απέναντι σε χριστιανική θρησκεία και ενάντια σε
καρτεσιανισμό και αριστοτελισμό
ii. Έρευνα ορίων γνώσης του John Locke λειτούργησε συμπληρωματικά και αποτέλεσε βάση
πνευματικού ρεύματος υπεράσπισης ελευθερίας σκέψης σε ποικίλα κοινωνικό-πολιτικά
περιβάλλοντα
iii. Υπόδειγμα κοινωνικής πρακτικής που θα επέτρεπε σε πολίτες να αμφισβητούν εδραιωμένες
αυθεντίες χωρίς να διαταράσσουν την κοινωνική τάξη
iv.
36. Γνωσιολογία και μετριοπαθής ρεαλισμός του John Locke
a. Διαμόρφωση σε συστηματική επιστημολογία της γνωσιολογικής θεώρησης που επεξεργάζεται τις
μεθόδους μέσω των οποίων εξάγεται η γνώση από τις αισθήσεις και την αντίληψη
b. Όρια ανθρώπινης γνώσης συμπίπτουν με τα όρια της εμπειρίας
c. Ότι ξεπερνάει την εμπειρία είναι εξ ορισμού άγνωστο
d. Χωρίς πληροφορίες από αισθήσεις ο ανθρώπινος νους παραμένει κενός (tabula rasa)
e. Δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες όπως στον καρτεσιανισμό και θέτει τέρμα στο πανσοφικό ιδεώδες
καθώς η γνώση είναι περιορισμένη, ελλιπής και αποσπασματική
f. Ο άνθρωπος παρά την ατέλεια του στις διανοητικές δυνάμεις του παραμένει ικανός να
ανταπεξέλθει στα πρακτικά καθήκοντα της καθημερινότητας εξασφαλίζοντας επιβίωση και πρόοδο
g. Η ανθρώπινη διάνοια συλλαμβάνει την αλήθεια μέσα από τα πρωτογενή δεδομένα που παρέχουν
οι αισθήσεις και δουλεύοντας επάνω σε αυτά
h. Αρχή συνειρμού
i. Το λογικό παράγει προτάσεις που περιγράφουν τον κόσμο συνδυάζοντας με κατάλληλους
τρόπους τις πληροφορίες που μεταφέρουν οι αισθήσεις
i. Γνωσιολογία εμπειρισμού ως θεμέλιο αντιληπτού ατομισμού
i. Οι αισθήσεις δεν μας παρέχουν τα πράγματα ως συνολικές μορφές αλλά μας παρέχουν
μεμονωμένα αισθητηριακά δεδομένα, ο νους συνδυάζει αυτά τα δεδομένα
κατασκευάζοντας αναπαραστάσεις των εξωτερικών πραγμάτων.
ii. Οι απλές ιδέες καταγράφουν ξεχωριστά βασικές ιδιότητες σχηματίζοντας αντικείμενα
καθημερινής ζωής (ένας τυφλός δεν μπορεί να έχει γνώση τί είναι «κόκκινο»)
iii. Τα πράγματα της καθημερινότητας είναι σύνθετες ιδέες τις οποίες τις γνωρίζουμε εάν
έχουμε αναγνωρίσει όλα τα βασικά γνωρίσματα που αποτελούν τη φυσική ουσία
iv. Υλικό γνώσης είναι οι ιδέες μέσα στο νου
j. Η ιδέα δεν αποτελεί υπέρτερη πραγματικότητα σε ένα κόσμο χωριστό από την καθημερινή εμπειρία
k. Locke στηρίζει τον μετριοπαθή ή κριτικό ρεαλισμό σε πρωτογενείς και δευτερογενείς ιδιότητες με
βάση την αισθητηριακή αντίληψη
i. Πρωτογενείς ιδιότητες είναι αντικειμενικές (μέγεθος, σχήμα, βάρος)
ii. Δευτερογενείς είναι οι ιδιότητες που είναι σχετικές και υποκειμενικές με τον παρατηρητή
(χρώμα, γεύση, μυρωδιά)
iii. Αντίθεση με Καρτέσιο που εξάγει την πλήρη αφερεγγυότητα της εμπειρικής γνώσης
l. Η εμπειρία διορθώνει την εμπειρία και η συστηματική μέτρηση ποσοτικών χαρακτηριστικών
επιτρέπει στην επιστήμη να σχηματίσει μια θεωρητική εικόνα όσο το δυνατόν πιο κοντά στην
αντικειμενική πραγματικότητα
m. Οι ιδέες εντυπώνονται στο νου παρά τη θέληση του
n. Η επιστήμη είναι αυστηρώς περιγραφική και μας διδάσκει πως λειτουργούν τα πράγματα της
εμπειρίας
o. Τα αντικείμενα τα γνωρίζουμε ως ονομαστικές αρχές και όχι ως πραγματικότητες μεταφυσικού
τύπου με την πραγματική ουσία των πραγμάτων να κρύβεται πίσω από τις εμφανίσεις τους και
χωρίς να μπορούμε να τη γνωρίσουμε
 i. Απορρίπτεται με αυτό τον τρόπο ο στόχος της επιστήμης κατά τον Bacon, περί γνώσης των
θεμελιωδών φυσικών μορφών στο έσχατο βάθος τους
p. Η επιστήμη είναι δραστηριότητα ατελής και περιορισμένη από τις ίδιες τις εγγενείς αδυναμίες του
ανθρώπινου νου
i. Η γνώση που παράγεται είναι η καλύτερη δυνατή αλλά είναι ενδεχομενική και
πιθανολογική καθώς λείπει η βεβαιότητα που χαρακτηρίζει τις λογικό-μαθηματικές
αλήθειες
q. Εγκατάσταση ενός υγιούς σκεπτικισμού στην καρδιά της διανοητικής μας ζωής
37. Εμπειρικός ιδεαλισμός Berkeley
a. Ανυπόστατος ο διαχωρισμός μεταξύ πρωτογενών και δευτερογενών ιδιοτήτων
b. Και οι δυο εξαρτώνται από τα αισθητήρια του παρατηρητή
c. Η πραγματικότητα είναι η αντίληψη μας για την πραγματικότητα
i. Με ένα υλικό σώμα να είναι η αποτύπωση στο νου μας της πληθώρας των συγκεκριμένων
και επιμέρους παρατηρήσεων σχετικά με αυτό
d. Το υλικό σώμα είναι μια νοητική συντομογραφία που δεν αντανακλά τίποτε πέρα από τα
αισθητήρια μας ενώ ένα αντικείμενο υπάρχει μόνο ένα είναι δυνατόν να το παρατηρήσουμε
38. Γνωσιολογικός σκεπτικισμός του Hume
a. Ενδιάμεση λύση ανάμεσα σε ρεαλισμό του Locke και την απόλυτη ιδεοκρατία του Berkeley
b. Δεν μπορούμε να παραλληλίσουμε την τάξη των ιδεών με την αντικειμενική δομή του κόσμου
c. Ο νους αναφέρεται στα περιεχόμενα του που είναι το εμπειρικό υλικό που έχουν αποθέσει μέσα
του οι αισθήσεις
d. Η επιστημονική γνώση παράγεται από την επεξεργασία αυτού του υλικού και αντικείμενο της
επιστήμης είναι η κατάταξη των εμπειρικών ιδεών σύμφωνα με τις κανονικότητες που έχουν μέσα
τους
e. Η επιστημολογία του Hume αναφέρει την επιστήμη αποκλειστικά στο υποκείμενο
f. Ανάλυση της έννοιας της αιτιότητας
i. Είναι η αιτιακή σχέση μεταξύ δυο συμβάντων Α και Β η οποία έχει παρατηρηθεί με μεγάλη
συχνότητα μέσα στην εμπειρία μας με συγκεκριμένη χρονική διαδοχή και σε εγγύτητα μέσα
στο χώρο
ii. Αυτή η γειτνίαση μας προδιαθέτει να προσδοκούμε το Β μόλις εμφανισθεί το Α
iii. Το θεμέλιο της αιτιακής σχέσης είναι η δημιουργία της νοητικής συνήθειας επάνω στην
οποία χτίζεται η υποκειμενική πίστη
g. Όλες οι θεωρητικές γενικεύσεις σχετικά με το κόσμο είναι καθαρά πιθανολογικές καθώς η
ανθρώπινη αντιληπτικότητα είναι πεπερασμένη και είναι θεωρητικώς δυνατό στο μέλλον να
προκύψουν φυσικές παρατηρήσεις που θα ανατρέψουν ή θα τροποποιήσουν κάθε μια από τις
σημερινές μας θεωρίες
h. Τίποτε στο μέλλον δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα καθώς το μέλλον βρίσκεται εκτός εμπειρίας
δηλαδή είναι άγνωστο
i. Αρχή ομοιομορφίας στη φύση
 i. Εικάζουμε ότι η δομή των φυσικών πραγμάτων θα παραμείνει η ίδια με αυτή που έχουμε
συνηθίσει και η οποία μας ωφελεί
ii. Γνωσιολογικό πρόβλημα της επαγωγής
1. Επαγωγική γενίκευση εμπειρίας από το παρελθόν για να συμπεράνουμε το μέλλον,
η συνέχεια μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος είναι αθεμελίωτη
j. Ο λόγος είναι πάντοτε υπηρέτης μιας πρακτικής προσταγής και οι ιδέες το εργαλείο για να
σταθεροποιήσουμε και να βελτιώσουμε την κατάσταση στον κόσμο
39. Κύκλος της Βιέννης, πρόβλημα νοήματος, επαληθευσιμότητα
a. Λογικός εμπειρισμός ή λογικός θετικισμός
i. Εκ των προτέρων συνθετική γνώση είναι αδύνατη
ii. Αντιπαράθεση με μεγάλες ολοκληρωτικές ιδεολογίες (ναζισμός, σταλινισμός)
iii. Προσπάθεια επαναξίωσης εγχειρήματος ανθρωπιστικού Διαφωτισμού σαν αντίδοτο σε
ιδεοληπτικό φανατισμό
iv. Είναι εμπειρισμός, μετατοπίζει την προβληματική από την έννοια της αλήθειας σε εκείνη
του νοήματος
v. Αρχή επαληθευσιμότητας
1. Λογική προϋπόθεση για να έχει νόημα μια πρόταση είναι να μας υποδεικνύει το
συστατικό της εμπειρίας που να μπορεί να την επαληθεύσει (χωρίς να συνεπάγεται
ότι είναι και αληθής)
2. Πρόταση που στερείται νοήματος δεν μας καθοδηγεί σχετικά με τις εμπειρικές
δραστηριότητες που έπονται από τους ισχυρισμούς της, είναι συμβατή με
οποιαδήποτε εμπειρική κατάσταση καθώς και με την αντίθετη της ενώ έχει
θωρακίσει τον εαυτό της από κάθε πειραματικό έλεγχο. Αυτές οι θεωρίες δεν έχουν
καμία επιστημονική αξία. Τέτοια παραδείγματα είναι οι θεολογικές πίστεις, οι
ιδεολογίες κλπ
a. Η ιδεολογία είναι κοσμικό υποκατάστατο της θεολογίας, η λογική της αξία
είναι μηδενική επειδή δεν προτείνει τον τρόπο με τον οποία τα λεγόμενα
της θα μπορούσαν να ελεγχθούν πειραματικά
3. Διαφορά μεταξύ ερευνητού και φιλοσόφου
a. Ο ερευνητής αναζητάει αλήθειες ενώ ο φιλόσοφος διασαφηνίζει το νόημα
των ερωτήσεων
i. Οι παρατηρησιακοί όροι παράγονται ευθέως μέσα από την
εμπειρική παρατήρηση
ii. Οι θεωρητικοί όροι συνδέονται με το εμπειρικό υπόβαθρο της
θεωρίας μέσω κανόνων αντιστοιχίας
4. Διαδικασία
a. Καθοδηγητική Ιδέα
i. Χρειάζεται για την ανάληψη συγκεκριμένης επιστημονικής
προσπάθειας
 ii. Η διαδικασία της επαγωγής δεν μπορεί να ξεκινήσει εάν δεν έχουν
αποκλεισθεί κάποιοι θεωρητικά διαθέσιμοι ερευνητικοί δρόμοι
iii. Πρέπει να είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει
πειραματικά ελεγχόμενες συνέπειες
iv. Από μόνη της δεν συνιστά λύση του προβλήματος
b. Πλαίσιο Ανακάλυψης
i. Η αναγνώριση των επικρατέστερων ερευνητικών υποθέσεων, χωρίς
να υπάρχουν κανόνες ή τεχνικές για την απομόνωση αυτών των
υποθέσεων παρά μόνο η δημιουργική φαντασία του ερευνητή
c. Πλαίσιο Επικύρωσης
i. Είναι η διαδικασία παραγωγής επιστημονικής γνώσης μέσω των
εμπειρικών συνεπειών των υποθέσεων
d. Ο πειραματικός έλεγχος είναι ανοιχτός και σε άλλους ερευνητές με τη
δυνατότητα επανάληψης του προτεινόμενου πειράματος ή επινόηση
διαφορετικών πειραμάτων
e. Τελικό κριτήριο κύρους μιας θεωρίας είναι η σχέση της με την αντικειμενική
πραγματικότητα μέσω μιας εσωτερικής λογικής δομής που επιτρέπει μια
σειρά από συμπεράσματα από βασικές παραδοχές
f. Η λογικό-παραγωγική δομή των θεωριών είναι κρίσιμο προαπαιτούμενο για
την πειραματική επαλήθευση τους
vi. Παράδοξα λογικού εμπειρισμού
a. Η λογική πιθανότητα ενός καθολικού νόμου είναι κοντά στο μηδέν καθώς
αναφέρεται σε κάθε δυνατή εμπειρία και τα πειραματικά ευρήματα που τον
επιβεβαιώνουν αντλούνται από ένα απειροελάχιστο σώμα πειραματικών
δεδομένων
b. Κάθε πρόταση καθολικού κύρους επιβεβαιώνεται από εμπειρικές
παρατηρήσεις εντελώς άσχετες με αυτή
vii. Κρίση θετικιστικής ορθοδοξίας
1. Τα μεθοδολογικά αξιώματα της κλασσικής φυσικής κλονίζονται από νέες θεωρίες
όπως η κβαντομηχανική και η θεωρία της σχετικότητας
2. Ο παρατηρητής δεν είναι παθητικός δέκτης εντυπώσεων από πράγματα ανεξάρτητα
από αυτόν και η παρουσία του επηρεάζει αποφασιστικά το υλικό σύστημα στο
οποίο επικεντρώνει την προσοχή του
3. Η αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg κλονίζει τις αιτιοκρατικές αντιλήψεις
που επικρατούσαν έως τότε
viii. Συνέπειες θετικισμού
1. Επιστήμονας ερευνά τα πράγματα χωρίς να προϋποθέτει την αλήθεια καμίας
θεωρίας
2. Κάθε αφηρημένος θεωρητικός όρος που χρησιμοποιείται πρέπει να είναι
μετατρέψιμος ή μεταφράσιμος με όρους που έχουν σαφή εμπειρική αναφορά
 ix. Ανεπάρκειες και μειονεκτήματα κλασσικού θετικισμού
1. Δεν αποδίδει την ιστορική πραγματικότητα
2. Αδυναμία θεμελίωσης ορθολογικότητας καθολικών φυσικών νόμων
3. Δραστική υποβάθμιση καθαρά θεωρητικού τμήματος κάθε ολοκληρωμένης φυσικής
θεωρίας, έθετε εκτός νόμου θεολογία, παραδοσιακή φιλοσοφία αλλά και μεγάλο
κομμάτι της επιστημονικής έρευνας
4. Η παρατήρηση είναι πρωτογενής διαδικασία αλλά χωρίς κάποια υπόθεση εργασίας
δεν μπορεί να οργανωθεί πειραματική διαδικασία
40. Καρλ Πόππερ
a. Αφετηριακή διαπίστωση
i. Πρόβλημα επαγωγής όπως το είχε ορίσει ο Hume είναι άλυτο
ii. Εγκλωβισμός θετικιστικής προσέγγισης
1. Μόνο εκ των υστέρων μπορεί να διαπιστωθεί εάν μια θεωρία έκανε επιτυχείς
προβλέψεις
2. Μελλοντικές προβλέψεις δεν υφίστανται
3. Μπορούμε να μαντέψουμε κάποιες εκβάσεις και από τύχη να επιβεβαιωθούμε
iii. Εάν κάποιος ενδιαφέρεται αποκλειστικά για την εμπειρική επικύρωση μιας θεωρίας τότε
δεν υπάρχει θεωρία που να μην επικυρώνεται
1. Οι υποστηρικτές μιας θεωρίας θα βρουν ή θα κατασκευάσουν εμπειρικά δεδομένα
που να συνηγορούν υπέρ της (πχ αστρολογία)
2. Η θετικιστική μεθοδολογία είναι διαποτισμένη από θεμελιακό λογικό σφάλμα, από
πλάνη θέσης της ακολουθίας ενός υποθετικού λογισμού
b. Αρχή Διαψευσιμότητας
i. Αμφισβήτηση και διακρίβωση ποιας από τις αντίπαλες υποθέσεις είναι ψευδής
ii. Αποτελέσματα
1. Αποκλείει καταφανώς αδιέξοδες θεωρητικές προτάσεις τη σπατάλη διανοητικής
ενέργειας και υλικών πόρων σε αυτές
2. Σαφέστερος και ακριβέστερος προσανατολισμός πειραματικής έρευνας
iii. Κρίσιμο πείραμα
1. Κριτήριο απόρριψης μιας υπόθεσης
iv. Αντιπαράδειγμα είναι το αρνητικό πειραματικό αποτέλεσμα
1. Η ανακάλυψη ενός και μόνο αντιπαραδείγματος είναι ικανή να διαψεύσει μια
υπόθεση
v. Επιστημονική είναι μια διαδικασία οργανωμένη με τέτοιο τρόπο που να διευκολύνει τη
διάψευση των θεωριών μας.
1. Με αυτό τον τρόπο ο Πόππερ πιστεύει ότι λύνει το πρόβλημα του διαχωρισμού
ανάμεσα σε επιστήμη και μη επιστήμη
2. Η ορθολογικότητα μιας θεωρίας δεν εξαρτάται από την αλήθεια της αλλά από το
εάν μας υποδεικνύει καινούργιους τρόπους να εμπλακούμε με τη φυσική
πραγματικότητα και να επεξεργασθούμε τα πειραματικά δεδομένα
 c. Παράδοξα ποππεριανής θεωρίας
i. Δημιουργικός ρόλος που αποδίδει στο ψεύδος ως καταλύτη στη διαδικασία προαγωγής της
επιστημονικής γνώσης
ii. Για τον θετικιστικό επαγωγισμό μόνο εκείνες οι προτάσεις που είναι συμβατές με τη θεωρία
που διαθέτει τη μεγαλύτερη εμπειρική πιθανότητα είναι επιστημονικές
d. Στόχος επιστημονικής έρευνας
i. Δεν είναι η επιβεβαίωση ή η επικύρωση της αλήθειας
ii. Είναι η ανακάλυψη ριζικά νέας και πιο ενδιαφέρουσας αλήθειας
iii. Ο επιστήμονας έχει το δικαίωμα να εφευρίσκει θεωρίες που περιγράφουν τη δομή του
κόσμου με νέους και ανεπανάληπτους τρόπους
e. Πρόοδος φυσικών γνώσεων
i. Εξαρτάται από την επιλογή των θεωριών με τη λιγότερη πιθανότητα για επικράτηση
ii. Το εύρος του εμπειρικού περιεχομένου είναι ο αριθμός και το είδος των εμπειρικών
προβλέψεων που πηγάζουν λογικά από αυτή
iii. Όσο περισσότερες και καινοφανείς τόσο περισσότερες και οι πιθανότητες για πειραματικό
έλεγχο
1. Η θεωρία με τον υψηλότερο βαθμό διαψευσιμότητας είναι η θεωρία με το
χαμηλότερο βαθμό πιθανότητας
41. Θεωρία παραδειγμάτων του Kuhn
a. Ερμηνεία της επιστήμης ως ιστορικού φαινομένου το οποίο προϋποθέτει ένα πλέγμα κοινωνικών
θεσμών, μια συστηματική οργάνωση πολιτιστικής δραστηριότητας, παιδευτικές προδιαγραφές και
δεοντολογία διαπροσωπικών σχέσεων
b. Σκοπός της επιστήμης είναι ο καθορισμός ενός τμήματος βασικών εννοιών και στόχων που ορίζουν
την κοινή συνείδηση
c. Αλλαγή επιστημονικών θεωριών ή προόδου των φυσικών γνώσεων δεν μπορεί να εξετασθεί σε
αφαίρεση από το συνολικό περίγυρο
d. Παραδείγματα
i. Γύρω τους συγκροτείται η επιστημονική κοινότητα σε ένα σύμπλεγμα ερμηνευτικών
προσεγγίσεων και μεθοδολογικών συμβάσεων
ii. Ενσωματώνουν ιδεολογικά και μεταφυσικά κεκτημένα που διαποτίζουν το πνεύμα της
εποχής
iii. Κριτήριο επιτυχίας είναι η υποταγή στα παραδείγματα
iv. Επιστημονική πρόοδος σημαδεύεται από εναλλαγή σχημάτων φυσικής πραγματικότητας με
ιδιαίτερη προβληματική και μεθοδολογία που καθορίζει την ερευνητική συμπεριφορά
e. Κυρίαρχο Παράδειγμα
i. Στερεώνεται από συνθήκες εξωγενείς και ενδογενείς
ii. Εξασφαλίζει μακρά περίοδο θεωρητικής σταθερότητας η οποία χαρακτηρίζεται ως κανονική
επιστήμη
f. Κρίση
 i. Η συστηματικά οργανωμένη επιστημονική έρευνα παράγει ανωμαλίες (φαινόμενα που
αντιβαίνουν στις προβλέψεις)
ii. Η ύπαρξη αρνητικών ευρημάτων δεν είναι ικανή να θέσει εκτός μάχης το κυρίαρχο
παράδειγμα
iii. Μέσα στην αβεβαιότητα πληθαίνουν οι ερευνητές που κοιτούν τον κόσμο μέσα από
διαφορετική οπτική σε σχέση με το παλαιό παράδειγμα
iv. Η κρίση οδηγεί σε κρίση εξουσίας με χαρακτηριστικά όμοια με αυτά των πολιτικών κρίσεων
g. Ανατροπή παραδείγματος
i. Κρίσιμη μάζα αρνητικών πειραματικών δεδομένων καθιστά αδύνατη την επιστροφή σε
θεωρητική ορθοδοξία παρελθόντος
ii. Διατύπωση εναλλακτικού παραδείγματος και η σύμπηξη ομάδας ερευνητών σε νέες
παραδοχές για δομή κόσμου
iii. Αλλαγή γίνεται μέσα από πόλεμο παραδειγμάτων και απώλεια ισχύος του παραδείγματος
σε σύγκριση με ένα άλλο που αγωνίζεται να το εκτοπίσει
h. Νικηφόρο είναι το παράδειγμα που αναγκάζει τους θεωρητικούς αντιπάλους να εγκαταλείψουν τις
πεποιθήσεις τους επειδή το πνεύμα της εποχής και ο συσχετισμός δυνάμεων έχουν μεταβληθεί εις
βάρος τους
i. Ασυμμετρία παραδειγμάτων
i. Είναι η αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ των εναλλακτικών παραδειγμάτων
ii. Οι επιστήμονες που ανήκουν σε διαφορετικά παραδείγματα βλέπουν τα ίδια πράγματα
αλλά τα βλέπουν ως «άλλο»
j. Η πρώτη πιο προκλητική διατύπωση μιας καινούργιας ιδέας είναι εκείνη που αναταράζει τα νερά
και πλουτίζει τον προβληματισμό παρά το γεγονός ότι είναι έκθετη σε δραστικές και ανυπέρβλητες
ενστάσεις
k. Το Νέο παράδειγμα μόλις επιβληθεί οργανώνεται ως σύστημα εξουσίας, εκπαιδεύει τους
συνεχιστές του και προβάλλει τις θεωρίες τους ως αλήθειες με καθολικό και σταθερό κύρος
l. Κάθε επαναστατική ομάδα μετατρέπεται σε συντηρητική από τη στιγμή που πετυχαίνει η
επανάσταση της
m. Αποτελέσματα προβληματισμών Kuhn
i. Μπόλιασε τη φιλοσοφία της επιστήμης με αμεσότητα κοινωνικής εμπειρίας και διαπάλης
ii. Ενέταξε την επιστήμη στην καθημερινότητα
iii. Σηματοδότησε αλλαγή παραδείγματος σε φιλοσοφία επιστήμης
iv. Θα μπορούσε να θεωρηθεί μια εξευγενισμένη παραλλαγή της ποππεριανής
διαψευσιμότητας
1. Στη θέση των πολυάριθμων μικρών επαναστάσεων μπαίνει η μια και μεγάλη
επανάσταση που ορίζει τη μετάβαση από τη μια εποχή επιστημονικού στοχασμού
στην επόμενη
42. Θεωρία ερευνητικών προγραμμάτων του Lakatos, Ορθολογικότητα
a. Διαπιστώσεις
 i. Η ποππεριανή έμφαση στο κρίσιμο πείραμα αποτυγχάνει να αναπαραστήσει την ιστορική
πρακτική των επιστημόνων
ii. Έγκυρη είναι μια θεωρία σύμφωνα με τον τρόπο που αυτή συλλαμβάνει και καθιστά
κατανοητή την ανάδειξη και τη διαδοχή των θεωριών όπως μας την παρουσιάζει η ιστορική
έρευνα
iii. Απορρίπτει τη θεωρία των παραδειγμάτων
b. Ερευνητικό πρόγραμμα
i. Πραγματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα η πειραματική έρευνα
ii. Είναι σαφές με προσδιορισμένους στόχους και προσωπικό για τη διεκπεραίωση τους
iii. Διαμορφώνεται και λειτουργεί μέσα σε έναν ωκεανό από ανωμαλίες
iv. Πλειάδα ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων προσεγγίζουν την πραγματικότητα
από διαφορετικές οπτικές γωνίες
c. Δομή προγράμματος
i. Θεωρητικός πυρήνας
1. Είναι δεδομένος και άθικτος όποια και αν είναι τα αποτελέσματα της έρευνας
ii. Προστατευτική ζώνη
1. Είναι οι βοηθητικές υποθέσεις με τις οποίες γίνεται η σύνδεση του πυρήνα με τον
τομέα της φύσης που αναφέρεται
iii. Οι βοηθητικές υποθέσεις και τα μοντέλα που προκύπτουν πρέπει να παράγονται από μια
θετική ευρετική μέθοδο η οποία στοχεύει σε νέα και πρωτότυπη αλήθεια
iv. Ενσωμάτωση μεθοδολογίας πόππερ
1. Ένα ερευνητικό πρόγραμμα στοχεύει σε ένα πλέγμα προβλημάτων σε μια
ιδιομορφία του φυσικού πεδίου που οφείλει να εξηγήσει
v. Ένας επιστήμονας μπορεί να συμμετέχει σε περισσότερα από ένα ερευνητικά προγράμματα
vi. Υπάρχει θεωρητική επικοινωνία μεταξύ των προγραμμάτων
vii. Διαχωρισμός ερευνητικών προγραμμάτων
1. Ανερχόμενα, κατερχόμενα, προοδευτικά, εκφυλιζόμενα, ζητούμενο είναι εάν η
ευρετική παραμένει θετική ή έχει στερέψει
2. Όταν ένα πρόγραμμα έχει εγκαταλειφθεί τότε είναι δυνατόν να κρίνουμε εκ των
υστέρων το πείραμα με το οποίο έγειρε η πλάστιγγα και το οποίο μπορεί να
ονομαστεί κρίσιμο
43. Feyerabend, επιστήμη ως σύστημα εξουσίας
a. Διαμόρφωση σκέψης του στο πλαίσιο της ποππεριανής κριτικής του θετικισμού
b. Προσπάθεια να κατοχυρωθεί ο ρεαλισμός ως αναγκαίο υπόβαθρο επιστημονικής διαδικασίας
c. Πλαισιοκρατία (contextualism)
i. Νόημα και αλήθεια διαμορφώνονται μέσα στην υπαρκτή παράδοση, δηλαδή στο πλαίσιο
παραδοχών που συγκροτούν την κοινή συνείδηση μιας δεδομένης ανθρώπινης ομάδας
μέσα σε συγκεκριμένο πρότυπο ζωής
ii. Τελική κατάληξη
 1. Κατανόηση επιστήμης ως ανθρώπινης δραστηριότητας δίπλα σε άλλες
δραστηριότητες και χωρίς να διαθέτει υπέρτερο κύρος από αυτές αλλά με τον
ισχυρισμό ότι έχει την αποκλειστική δικαιοδοσία στην αλήθεια
2. Οι αξιόλογες τεχνολογικές επιτυχείς εξαργυρώνονται με συμμετοχή στο σύστημα
εξουσίας
3. Ο διαχωρισμός επιστήμης από το κράτος είναι η προϋπόθεση για την ελευθερία στο
τέλος του 20ου αιώνα
d. Το δυτικό πολιτισμικό πρότυπο στηριζόμενο στην τεχνοκρατική ορθολογικότητα συνιστά μια
οπισθοδρόμηση του πολιτισμού (πχ εναλλακτική ιατρική μπορεί να έχει ίδια αποτελέσματα με
τεχνολογική ιατρική)
e. Η ελεύθερη κοινωνία αποτελείται από μια πλειάδα ξεχωριστών παραδόσεων και κάθε υποκείμενο
μπορεί να επιλέξει τον τρόπο ζωής που του ταιριάζει χωρίς να κρίνεται για αυτή την επιλογή
f. Η χρήση εμπειρικών δεδομένων και πειραματικού ελέγχου των υποθέσεων μόνο περιθωριακό ρόλο
έπαιξαν στην εκ των υστέρων νομιμοποίηση των αληθειών που είχαν κυριαρχήσει μέσα από την
πολιτιστική και κοινωνική διαπάλη (πχ Γαλιλαίος, τα πειραματικά ευρήματα δεν ήταν ικανά να
θεμελιώσουν νέα κοσμολογία, η νέα φυσική νίκησε γιατί είχε με το μέρος της τις κοινωνικές
πολιτιστικές πρωτοπορίες του μέλλοντος της Ευρώπης)
g. Γνωσιολογικός αναρχισμός
i. Τα πάντα επιτρέπονται
ii. Δεν αποκλείεται καμία υπόθεση όσο αντισυμβατική και αν είναι
iii. Δεν είναι κάποιο νέο λογικό κριτήριο για αξιολόγηση θεωριών αλλά η κατάλυση κάθε
έννοιας κριτηρίου
iv. Κανένα κοσμολογικό σχήμα του παρελθόντος δεν είναι νεκρό
1. Η φιλοσοφική του προβληματική βρίσκεται στις ρίζες της σύγχρονης σοφίας
2. Η επιστήμη πήγασε από τη θρησκεία, η θρησκεία έχει επιστημονικές εφαρμογές και
η σημερινή επιστήμη μετατράπηκε σε θρησκεία βιομηχανικής εποχής
h. Μήνυμα φιλοσοφίας Feyerabend
i. Απελευθέρωση μέσα από την επιστήμη (επιστημολογικός αναρχισμός)
ii. Απελευθέρωση κοινωνίας από την επιστήμη με την κατάργηση της προνομιακής
διασύνδεσης πολιτικής εξουσίας και επιστήμης
iii. Εξάλειψη αλήθειας και επικράτηση άκρατου σχετικισμού
44. Επιστήμη στις αρχές του 21ου αιώνα
a. Άλλαξε εκ θεμελίων το πρόσωπο της ανθρώπινης κοινωνίας και η γνώση δεν είναι αυτοσκοπός
b. Μεγιστοποιεί ωφέλεια ανθρώπου από χειρισμό φυσικών πραγμάτων
c. Προοπτική συνεχούς βελτίωσης υλικών και πρακτικών όρων ζωής
d. Κριτικός απολογισμός
i. Άνθρωπος κυρίαρχος και εξουσιαστής φυσικού περιβάλλοντος
ii. Σταδιακή καταπάτηση ή καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος
iii. Απαξίωση πτυχών ανθρώπινης συμπεριφοράς
iv. Homo technicus ως πρότυπο επιτυχημένου και ευτυχισμένου ανθρώπου
e. Αντίδραση μέσω ανάπτυξης οικολογικών κινημάτων και αναζωπύρωση φιλοσοφικού και
κοινωνικοπολιτικού ανορθολογισμού