ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 Η

Οι βαθμοί των επιθέτων - Η σύγκριση

Οι βαθμοί των επιθέτων και των επιρρημάτων

 Βαθμοί ονομάζονται οι τρεις μορφές των επιθέτων, ορισμένων μετοχών και των επιρρημάτων,
οι οποίες δηλώνουν διαφορές στην ποιότητα, την ποσότητα κ.λπ.
 Οι βαθμοί είναι: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός. Από αυτούς, ο συγκριτικός και ο
υπερθετικός ονομάζονται παραθετικά.
Ο σχηματισμός των παραθετικών
 Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται με δύο τρόπους:
α. μονολεκτικά, με την προσθήκη στο θέμα των καταλήξεων -τερος, -τερη,
-τερο, π.χ. μεγαλύτερος - μεγαλύτερη - μεγαλύτερο
β. περιφραστικά: πιο + επίθετο θετικού βαθμού, π.χ. πιο μεγάλος
 Ο υπερθετικός βαθμός σχηματίζεται με τους εξής τρόπους:
1. Σχετικός υπερθετικός:
άρθρο + συγκριτικός βαθμός επιθέτου (μονολεκτικά ή περιφραστικά), π.χ. ο μεγαλύτερος - η
μεγαλύτερη - το μεγαλύτερο ή ο πιο μεγάλος - η πιο μεγάλη - το πιο μεγάλο
2. Απόλυτος υπερθετικός:
α. πολύ + θετικός βαθμός επιθέτου,
π.χ. πολύ μικρός - πολύ μικρή - πολύ μικρό
β. με την προσθήκη στο θέμα των καταλήξεων -τατος, -τατη, -τατο,
π.χ. ωραιότατος - ωραιότατη - ωραιότατο

 Όσα επιρρήματα προέρχονται από επίθετα σχηματίζουν παραθετικά από τον πληθυντικό του
ουδετέρου,
π.χ. ωραίος — ωραία - ωραιότερα / πιο ωραία - ωραιότατα / πολύ ωραία
Μονολεκτικό τύπο δε σχηματίζουν:
- τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί, -ης, -α, -ικο, -άς/-ής, -ού, -άδικο/-ούδικο/ -ήδικο
- τα άκλιτα
- οι μετοχές
Επίθετα χωρίς παραθετικά
Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που σημαίνουν:
- ύλη, π.χ. σιδερένιος, μάλλινος, ξύλινος
- καταγωγή ή συγγένεια, π.χ. Αθηναίος, Χιώτης, πατρικός
- τόπο, π.χ. ορεινός, βουνίσιος, πεδινός
- χρόνο, π.χ. καθημερινός, μεσημεριανός, βραδινός
- κατάσταση που δεν αλλάζει, π.χ. γυναικείος, αντρικός, θνητός
- μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το α-, π.χ. άγνωστος, αστείρευτος, άπειρος

Τι δηλώνουν οι βαθμοί του επιθέτου

• Επίθετο θετικού βαθμού: δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα, π.χ. δύσκολη άσκηση
• Επίθετο συγκριτικού βαθμού: δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα σε μεγαλύτερο
βαθμό από ένα άλλο,
π.χ. Αυτή η άσκηση είναι πιο δύσκολη (ή δυσκολότερη) από την άλλη.
• Επίθετο υπερθετικού βαθμού:
α. σχετικό υπερθετικό: δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα στον πιο μεγάλο βαθμό από
όλα τα όμοιά του, π.χ. Αυτή η άσκηση είναι η πιο δύσκολη (ή η δυσκολότερη). β. απόλυτο
υπερθετικό: δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα σε πολύ μεγάλο βαθμό, χωρίς να
γίνεται σύγκριση με άλλα ουσιαστικά, π.χ. Αυτή η άσκηση είναι πολύ δύσκολη (ή δυσκολότατη).
 Καταλήξεις παραθετικών

Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός

μονολεκτικά περιφραστικά σχετικός απόλυτος

ΕΠΙΘΕΤΑ

φιλικός φιλικότερος πιο φιλικός ο φιλικότερος φιλικότατος

ο πιο φιλικός πολύ φιλικός

βαθύς βαθύτερος πιο βαθύς ο βαθύτερος βαθύτατος ο

πιο βαθύς πολύ βαθύς

σαφής σαφέστερος πιο σαφής ο σαφέστερος σαφέστατος ο

πιο σαφής πολύ σαφής

απλός απλούστερος πιο απλός ο απλούστερος απλούστατος

ο πιο απλός πολύ απλός

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

φιλικά φιλικότερα πιο φιλικά — πολύ φιλικά

φιλικότατα

βαθιά βαθύτερα πιο βαθιά — πολύ βαθιά

βαθύτατα

σαφώς σαφέστερα — — σαφέστατα

*
απλώς απλούστερα — — απλούστατα
Η σύγκριση

 Τα στοιχεία της σύγκρισης είναι:

α όρος σύγκρισης + συγκριτικό + β όρος σύγκρισης
 Ο α' όρος σύγκρισης μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, μετοχή, ρήμα, πρόταση
κ.λπ.
 Ο β' όρος σύγκρισης εκφέρεται με τους εξής τρόπους:
- από + αιτιατική, π.χ. το κόκκινο είναι ωραιότερο από το άσπρο
- με τον αδύνατο τύπο της γενικής της προσωπικής αντωνυμίας (όταν το συγκριτικό είναι επίθετο
όπως: μεγαλύτερος, μικρότερος, ανώτερος, κατώτερος, καλύτερος, χειρότερος), π.χ. είναι μικρότερή
μου
- παρά + ομοιότυπα με τον αόρο,
π.χ. γράφω περισσότερο με το αριστερό παρά με το δεξί
- βραχυλογικά, δηλαδή παραμένει μόνο ο προσδιορισμός του, όταν είναι ίδιος με τον α' όρο
σύγκρισης,
π.χ. η ξύλινη καρέκλα είναι πιο άνετη από τη σιδερένια (ενν. καρέκλα)
 Ο β' όρος παραλείπεται όταν εννοείται εύκολα,
π.χ. οι γεροντότεροι έχουν μεγαλύτερη πείρα (ενν. από τους μικρότερους σε ηλικία).
 Το συγκριτικό είναι επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού, π.χ. Ο Γιάννης είναι πιο
αδύνατος από το Γιώργο.
 Το β’ συνθετικό
 Το β' συνθετικό μιας σύνθετης λέξης μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα, μετοχή,
επίρρημα.
\/ Το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει το β'συνθετικό δεν ταυτίζεται πάντα με αυτό του συνθέτου.
Αναλυτικότερα:
Όταν το βσυνθετικό Το σύνθετο είναι:
είναι:
ουσιαστικό: παπαδοπαίδι ή
ουσιαστικό: παιδί -καρδιά επίθετο: σκληρόκαρδος, -η,
-ο ή
-κεφάλι — επίρρημα: κατακέφαλα

Το σύνθετο είναι:
Όταν το βσυνθετικό είναι:

Όταν λέξεις που αρχίζουν από ο- (όπως: οδύνη, όλεθρος, όνομα, ορυχείο, όροφος, ομαλός) γίνονται β'
συνθετικά ή παράγουν λέξεις με αχώριστα μόρια, το αρχικό ο- τρέπεται σε ω π.χ. ανώδυνος,
πανωλεθρία, ανώνυμος, ανθρακωρυχείο, πολυώροφος, ανώμαλοs

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να δηλώσετε τον βαθμό των παρακάτω υπογραμμισμένων επιθέτων.

        Εγώ θεωρώ ότι μπορείς να γίνεις ο καλύτερος μαθητής της τάξης.

        Η βοήθειά σου ήταν σημαντικότατη για την ολοκλήρωση του έργου.
        Πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί, γιατί η θάλασσα σ’ αυτό το σημείο είναι βαθιά.
        Τα μαθήματα της φετινής χρονιάς είναι δυσκολότερα από τα περσινά.

 Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

ΘΕΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ

μεγάλος
συνηθέστερος
νεότατος

βαρύτερος

διαβασμένος

επιεικώς

επιμελώς
βαθύτατος
ικανότερος
 Στις παρακάτω φράσεις να βρείτε τον β΄ όρο σύγκρισης και να δηλώσετε πώς εκφέρεται.

        Μην αγανακτείς, πάντα ήταν καλύτερός σου.

        Προτιμότερο είναι να πηγαίνεις εκδρομές, όταν έχεις ελεύθερο χρόνο, παρά να κάθεσαι στο σπίτι.
        Νομίζω ότι  τα κορίτσια είναι προσεκτικότερα από  τα αγόρια της τάξης.

Να βρείτε το β΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων και να δηλώσετε τί μέρος του λόγου είναι:

μεταφέρω
πολύχρωμος
κατακόκκινος
αποχωρίζομαι
πολυαγαπημένος
παραπάνω
Συμπλήρωσε τα κενά των φράσεων με μονολεκτικά παραθετικά:

) Ο Γιώργος είναι _______________ μαθητής από τον Τάκη (πιο καλός)

) Ο Δημήτρης είναι ______________ μαθητής (ο πιο ταχύς)
) Θέλω ______________ ποσότητα απ’ αυτό το φάρμακο (την πιο μικρή)
) Είμαι __________________ (πολύ βαθιά)
) Στα _________________ πατώματα δεν έγιναν ζημιές (που ήταν πολύ κάτω)

Γράψε τα περιφραστικά παραθετικά με μονολεκτικά:

) Το αυτοκίνητο μου είναι πιο μικρό απ’ το δικό σου

________________________________________________________________
) Το διαμέρισμα τους είναι πιο μεγάλο.
________________________________________________________________
) Η ατμόσφαιρα είναι πιο καθαρή από χθες.
________________________________________________________________

Να γράψετε τα παραθετικά των επιθέτων μονολεκτικά:

ΘΕΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ

χαμηλός ___________________ ___________________
μεγάλος ___________________ ___________________
πλούσιος ___________________ ___________________
σκοτεινός ___________________ ____________________
άνετος ___________________ ____________________

Γράψε τον υπερθετικό των παρακάτω φράσεων περιφραστικά:

 Το σπίτι είναι καθαρό - ______________________________________________

 Το ποτάμι είναι βαθύ - ______________________________________________
 Το χωράφι είναι άγονο - _____________________________________________
 Το φαγητό είναι νόστιμο - ___________________________________________
 Η θάλασσα είναι ήρεμη - ____________________________________________

Ξανάγραψε τις φράσεις όπως στο παράδειγμα:

α) πολύ βαθύ πέλαγος – βαθύτατο πέλαγος

β) πολύ ψηλό κυπαρίσσι - ______________________________________________
γ) πού γλυκός ήχος - __________________________________________________
δ) πολύ σεμνός άνθρωπος - ____________________________________________
ε) πολύ εργατικός υπάλληλος - __________________________________________

Σχημάτισε φράσεις, όπως στο παράδειγμα:

(Αθήνα, Θεσσαλονίκη, μεγάλη πόλη)

Η Αθήνα είναι μεγαλύτερη πόλη από τη Θεσσαλονίκη

(Κέρκυρα, Πάρος, γοητευτικός, νησί)

___________________________________________________________________

(Αυτοκίνητο, πλοίο, γρήγορος)