KİMYASAL REAKSİYONLARDA DENGE

Kimyasal Denge: Bir kimyasal reaksiyonda herhangi bir maddenin her iki
yöndeki hızının birbirine eşit olduğu haldir.

Dengenin Özellikleri:
• İleri reaksiyonun hızı, geri reaksiyonun hızına eşittir.
• Dengedeki sistemlerin madde derişimi sabittir.
• Denge anında reaksiyon durmaz.
• Derişimler türünden denge sabiti (Kd) yazılırken saf katı ve saf sıvılar denge
bağıntısına alınmaz. Gazlar ve suda çözünmüş iyonlar alınır.
• Kd sadece sıcaklıkla değişir. Endotermik tepkimelerde sıcaklıkla doğru orantılı,
ekzotermik tepkimelerde sıcaklıkla ters orantılıdır.
• Bir denklem ters çevrilirse Kd değerinin de çarpmaya göre tersi alınır.
• Bir denklem herhangi bir katsayı ile çarpılırsa bu sayı Kd’ ye üs olarak yazılır.
•

• Mekanizmalı reaksiyonlarda toplu tepkimenin Kd’ si toplanan tepkimelerin Kd’

leri çarpımına eşittir.
• Mekanizmalı reaksiyonlarda Kd bağıntısı toplu tepkimeye göre yazılır.
•

Grafikte görüldüğü gibi sistem dengeye ulaşırken, reaksiyona girenlerin derişimi

azalır, ürünlerin derişimi artar. Denge anında ise sabit kalır.

Kısmi Basınçlar Türünden Denge Sabiti

Homojen gaz tepkimelerinde gazların kısmi basınçları belli ise basınçlar türünden
denge sabiti hesaplanabilir.

tepkimesi için;

NOT: ∆n bulunurken katı ve sıvı maddelerin molleri alınmaz. Gaz fazında

maddelerin mol sayıları alınır.
Dengeye Etki Eden Faktörler

La Chatalier Prensibi: Denge anındaki bir sisteme dışarıdan bir etki yapılırsa
sistem bu etkiyi azaltıcı yönde hareket eder.

1) Derişim Değişiminin Dengeye Etkisi: Dengedeki bir sisteme tepkimedeki

maddelerden biri eklenirse sistem eklenen maddenin tersi yönünde çalışır.

Dengedeki sistemden tepkimedeki maddelerden biri çekilirse sistem çekilen yöne

doğru çalışır.

2) Basınç ya da Hacim Değişiminin Dengeye Etkisi:

• Basınç artarsa (hacim azalırsa) denge gaz fazında mol sayısı az olan yöne
kayar.
• Basınç azalırsa (hacim artarsa) denge gaz fazında mol sayısı fazla olan yöne
kayar.
• Giren ve ürünlerin gaz fazında mol sayıları eşitse, basınç ya da hacim değişimi
dengeyi etkilemez.

3) Sıcaklık:
• Endotermik tepkimelerde sıcaklık artarsa denge ürünler yönüne kayar. Kd’ nin
değeri artar. Sıcaklık azalırsa denge girenler yönüne kayar, Kd’ nin değeri azalır.
• Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık artarsa denge girenler yönüne kayar. Kd’ nin
değeri azalır. Sıcaklık azalırsa denge ürünler yönüne kayar. Kd’ nin değeri artar.

NOT: katalizör denge sabitini ve dengeyi etkilemez. Sadece dengeye ulaşma

süresini kısaltır.

Maksimum Düzensizlik – Minimum Enerji

Maksimum Düzensizlik Eğilimi: Doğada meydana gelen olaylarda, maddeler atom

ve moleküllerini en rahat hareket ettirebilecekleri hale getirmeye çalışırlar.
Minimum Enerjili Olma Eğilimi: Maddelerin sahip oldukları enerjiden kurtularak
daha az enerjili hale geçme isteğidir.

NOT: Maksimum düzensizlik ve minimum enerjili olma eğilimleri genel olarak

birbirinin zıddı eğilimlerdir. Bir tepkimede maksimum düzensizlik ve minimum
enerjili olma eğilimleri zıt yönde olduğunda denge kurulur, aynı yönde ise denge
kurulamaz.

NOT: Sabit sıcaklıkta gerçekleşen bir kimyasal reaksiyonun herhangi bir anında
hesaplanan denge sabitine yalancı ya da geçici denge sabiti (Q) denir.
Q=Kd ise sistem dengededir.
Q<Kd ise sistem ürünler yönüne kayar.
Q>Kd ise sistem girenler yönüne kayar.