SADRŽAJ

UVOD.....................................................................................................................................1

1. PODACI O LEŽIŠTU......................................................................................................2
1.1 Lokacija.........................................................................................................................2
1.2 Geologija ležišta PK “Višća II”....................................................................................2
1.3 Istraženost ležišta..........................................................................................................3
1.4 Tektonika ležišta...........................................................................................................3
1.5 Hidrogeološke karakteristike ležišta.............................................................................4
1.6 Geomehaničke karakteristike ležišta.............................................................................4

2. ZAŠTITA POVRŠINSKOG OTKOPA OD ATMOSFERSKIH VODA.....................6

2.1 Određivanje trase zaštitinih obodnih kanala.................................................................6
2.2 Geometrijski oblik zaštitnih (obodnih) kanala..............................................................7

3. ODVODNJAVANJE I ZAŠTITA OD POVRŠINSKIH VODA...................................8

3.1 Regulacija površinskih vodotokova..............................................................................8
3.2 Podaci o padavinama za pedesetogodišnji povratni period...........................................8

4. PRORAČUN OBODNIH KANALA............................................................................10

4.1 Određivanje koeficijenta oticaja.................................................................................10
4.2 Protok vode kroz kanal................................................................................................11
4.3 Dimenzionisanje obodnog kanala po dionicama.........................................................12

5. ANALIZA UTICAJA VODE IZ OBONOG KANALA NA FORMIRANJE

KLIZIŠTA...........................................................................................................................21
5.1 Postupak ispitivanja....................................................................................................21

ZAKLJUČAK......................................................................................................................22

LITERATURA....................................................................................................................23

SPISAK KORIŠTENIH SIMBOLA.....................................................................................24

UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

UVOD

Da bi se obezbjedilo sigurno otvaranje površinskog kopa, te da bi se kasnije

nesmetano odvijao proces skidanja otkrivke i dobivanja korisne supstance, mora se
obezbjediti odvodnjenost i pratećih naslaga i samog rudnog tijela. Pri tome je značajan
uticaj hidrogeoloških, hidrodinamičkim i hidroloških odnosa u zoni kopa, kao i u bližoj i
daljoj okolini ležišta.

Da bi odvodnjavanje kao značajan tehnološki proces bio adekvatno odabran,

analiziraju se: hidrološki i hidrografski odnosi u zoni kopa, geotehnička svojstva pratećih
naslaga i rudnog tijela, način otvaranja kopa, uz primjenjenu opremu za otvaranje, koja se
najčešće ne koristi kasnije u tehnološkom procesu dobivanja kao osnovna oprema i izbor
tehnologije i opreme za projektovanu tehnologiju rada na kopu.

Za ocjenu hidrološko-hidrografskih uticaja neophodno je znati:

a) površinu slivnog područja površinskog kopa,
b) položaj slivnih i povremenih slivnih tokova u odnosu na zonu površinskog
kopa,
c) visine padavina u široj zoni površinskog kopa, posebno maksimalne 50-
godišnjeg povratnog perioda,
d) svojstva tla sa stanovišta oticaja i mogućnosti uticaja na nivo podzemnih voda.

Osim toga za efikasno odvodnjavanje površinskog kopa, moraju se znati

hidrogeološki-hidrodinamački uticaji podzemnih voda u zoni kopa.

Tu spadaju:
 svojstva pratećih naslaga mineralne sirovine, u vodom zasićenom i
nezasićenom stanju,
 položaj vodonosnih naslaga u odnosu na rudno tijelo, kao i njihov nagib i
moćnost,
 granulometrijski sastav kolektora vodonosnih naslaga,
 poroznost kolektora vodenih naslaga,
 veličina protoka.

Visina i intenzitet padavine su izuzetno značajni ulazni podaci, za rješavanje

problema odvodnjavanja u rudarstvu, posebno kada se radi o površinskim kopovima.

Površinski sliv ima pri tome poseban značaj, jer se veliki dio padavina direktno sliva
u kop.

Prirodni činioci koji utiču na oticaj vode u okviru jednog sliva su geografski činioci,
zatim sklop terena, oblik sliva, visinski odnosi u slivu, nagib terena i njegova dispozicija.
Vještački činioci su produkt djelovanja čovjeka na okolinu.

____________________________________________________________________________________ 1
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

1. PODACI O LEŽIŠTU

1.1 Lokacija

PK “Višća II” pokriva sjeveroistočni i srednji dio đurđevičkog basena na površini oko
90,5 hektara. Na ovom području se nalazi manji broj negrupisanih naselja i seoskih
objekata.

Na ovom blago zatalasanom terenu nalaze se komunikacije (seoski putevi)

neophodne za osnovne potrebe mještana.

Reljef terena je blago zatalasan i nagnut ka sjeveru tj. dolini rijeke Oskove. Pravac
pružanja svih površinskih kopova je približno jug – sjever i gravitiraju ka slivnom području
rijeke Oskove.

U rudarsko – geološkom pogledu ovo su plići dijelovi sjevernog i južnog krila

đurđevičke sinklinale, to je dio južno od već otkopanog dijela PK “Višća I” kojim je bio
zahvaćen samo nešto širi pojas sjeverne izdanačke zone.

Prema ovome, sjevernu granicu predstavlja završna kosina starog kopa i neotkriveni
izdanački dio sloja. Istočni dio ležišta je velikim rasjedom razdvojen od kopa “Potočari”,
južna i zapadna granica su uslovljene dislokacijom linija duž kojih je ugljeni sloj spušten u
veće dubine.

1.2 Geologija ležišta PK “Višća II”

Karakteristika osnovnog gorja i produktivne serije ležišta “Višća II” su jednake

karakteristikama ležišta “Potočari” i “Višća I”. Najstarije stijene osnovnog gorja su
serpentini koji se pojavljuju na površini. Iznad serpentina leže trijaski krečnjaci i jurska
dijabaz – rožnjačka formacija predstavljena pješčarima, škriljcima, rožnjacima i
dijabazima. Iznad ove formacije leže jursko – kredni homogeni kompaktni krečnjaci.

Podina ugljenog sloja izrađena je od pjeskovitih glina i zelenkastih serpentinskih glina

debljine nekoliko metara. Glavni ugljeni sloj se odlikuje postojanom debljinom i
ujednačenim kvalitetom. Preko ugljenog sloja leži krovinska serija izrađena pretežno od
laporovitih materijala. Maksimalna debljina krovinskih naslaga u ovom ležištu je oko 250
[m].

Ugalj u Višći predstavlja dio ugljenog sloja đurđevičkog basena i oštro odvaja
krovinu od podine. Prosječna debljina ugljenog sloja je 16 [m]. Po stepenu metamorfizma
ugalj pripada tvrdim mrkim ugljevima sa prelazom pojedinih sastavnih komponenti ka
kamenom uglju. Ugljeni sloj ima pružanje istok – zapad, a pad prema jugu pod uglom od
280 do 330. Krovina je predstavljena serijom laporovitih krečnjaka, sivih laporaca,
muljevitih laporaca sa biljnim ostacima pored kojih se mogu javiti i glinasti laporci,
betonirana glina, proslojci laporca i dr.

____________________________________________________________________________________ 2
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Krovinska serija dostiže debljnu od 150 do 180 [m] i više. Obzirom na područje, kop
predstavlja sjeverni periferni obod i pliće dijelove basena, te je debljina krovine znatno
manja od najveće u đurđevičkom basenu ( 450[m]).

1.3 Istraženost ležišta

Pojave uglja su bile konstatovane još prije II svjetskog rata a na izdancima kao što je
“Suhodanj”, otvoreni su prvi rudnici u “Đurđeviku”. Prvi podaci o ovom području potiču
iz 1948. godine kada su izvršena prva istraživanja cjelokupnog bazena Đurđevik. Na
osnovu ovih istraživanja i ranijih poznavanja izdanaka, uočene su glavne karakteristrike
ugljenog sloja i basena uopšte.

U sklopu novih istraživanja i dokazivanja rezervi “B” kategorije u basenu na ovom

prostoru izbušeno je približno dvjesto – metarska mreža bušotina na osnovu koje su rezerve
uglja i susjednih terena dobile tretman “B” kategorije. Na području PK “Potočari”
rastojanje između istražnih bušotina kreće se od 100 do 200 [m].

Dosadašnjim istraživanjem u Đurđeviku dokazan je jedan ugljeni sloj debljine oko 16

do 18 [m], pružanja istok – zapad, sa padom na jug pod uglom od 28 0 do 330. Većina
bušotina je izvedena bez jezgrovanja kroz krovinske naslage, a jezgrovan je samo ugljeni
sloj i dio kroz neposrednu podinu. Ispitivanje bušotina je na odstojanju 50 x 50 [m]. Sve
bušotine kroz ugljeni sloj su jezgrovane. Ležište PK “Višća II” istraženo je dubinskim
bušenjem i istražnim usjekom.

Područje je pokriveno mrežom istražnih bušotina 50 x 100 [m]. Bušenje je vršeno do

podine, kako bi se dobile geomehaničke karakteristike krovine i podine. Razmatrajući
interpretaciju istražnog bušenja prema poprečnim profilima tektonika ležišta je jako
složena. Kako je moćnost uglja u pojedinim često međusobno blizu lociranih bušotina
veoma razlučita, zaključeje se da u ležištu postoji veliki broj rasjeda. Osim toga moćnost
ugljenog sloja se u plićim dijelovima smanjuje, te je na sjevernoj strani, a dijelom i na
istočnoj i na zapadnoj granici, i najmanji. Pored dubinskih bušotina ležište je istraženo i
istražnim usjekom koji se nalazi na sjevernoj strani ležišta, a i u izdanačkoj zoni. Istražni
usjek osim što je poslužio za rekategorizaciju ležišta “A” i “B” kategorije, poslužio je i kao
rudarski istražni rad.

1.4 Tektonika ležišta

U tektonskom pogledu ležište je vrlo složene građe koja se sastoji iz radijalnih

poremećaja. Veći broj rasjeda ima pravac sjeverozapad – jugoistok i jugozapad –
sjeveroistok.

U tektonskom pogledu ležište kao i đurđevički basen pripadaju ofiolitskoj zoni

unutrašnjih dinarida. U toku egzistovanja dinarske geosinklinale ovo područje je
predstavljalo tipičnu geosinklinalnu oblast.

____________________________________________________________________________________ 3
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

1.5 Hidrogeološke karakteristike ležišta

Jednostavan geološki sastav sa izuzetno blagim reljefom na ovom prostoru ne

uslovljava neke značajne hidrogeološke probleme. Na tretiranom prostoru reljef je blago
zatalasan sa nekoliko niskih brežuljaka i udubljenja koja su nastala usijecanjem u mekanom
šljunkovito –pjeskovitom pokrivaču.

Po ovim udolinama uglavnom otiče dio atmosferskog taloga. Ovim područjem teku
rijeke Gostelja i Oskova koje pripadaju slivu rijeke Spreče. Neke pritoke rijeke Oskove
naročito koje dolaze sa juga su izlomljenog toka (Višća, Alići potok i Odorovića potok).
Sve ovo ukazuje da na ovom lokalitetu nema većih površinskih vodotoka što bi zahtjevalo
posebne mjere i pažnju. O karakteru i količinama podzemnih voda nema posebnih
podataka, jer u tom smislu nisu vršena istraživanja.

Ipak se zna da izvjesne rezerve podzemnih voda postoje, koje su uslovljene opštim
geološko – tektonskim sklopom terena. Osnovne stijene u basenu su glinoviti i krečnjački
laporci, primarni hidrološki izolatori sa završenim horizontom koji je izrađen od šljunkova
sa proslojcima gline i pjeskovito – glinovitih humusa u koji se mogu akumulirati
ograničene količine podzemne vode. Nešto veća količina podzemne vode je izražena u
aluvionima rijeke Oskove.

1.6 Geomehaničke karakteristike ležišta

Opšti geološko – strukturni sklop je dobrim dijelom poznat preko niza istražnih
bušotina koje su izvedene u cilju dokazivanja ugljenog sloja. Neke od ovih su bušene za
upoznavanje geomehaničkih uslova ležišta, mada su one raspoređene u rijetkoj mreži, a iz
ispitivanih uzoraka dobit će se numerički podaci o geomehaničkoj sredini. Za sada se o
geomehaničkim karakteristikama zaključuje na osnovu geološkog sastava đurđevičkog
basena. Postoje tri osnovne sredine u kojima će se obavljati rudarski radovi (usjecanja
etaža, miniranje, transport i drugi radovi), a to su podina, ugljeni sloj i krovina.

Tabela 1. Krovinski lapori

karakteristike maksimalna vrijednost srednja
vrijednost
specifična težina 26 [kNm-3] 25,8 [kNm-3]
zapreminska težina 25,3 [kNm-3] 24,9 [kNm-3]
vlaga w = 4,3 % 3,92
koeficijent poroznosti e = 0,107 0,056
kohezija c = 105 89,28
otpornost na pritisak sp = 290 [da Ncm-2] 240 [da Ncm-2]
modul elastičnosti E = 56800 [da Ncm-2] 43.800 [da Ncm-2]

____________________________________________________________________________________ 4
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Tabela 2. Krovinski laporac

karakteristike maksimalna vrijednost srednja vrijednost

specifična težina 26,3 [kNm-3] 26 [kNm-3]

zapreminska težina 26,1 [kNm-3] 24,7 [kNm-3]
vlaga w = 8,3 % 2,52%
koeficijent poroznosti e = 0,105 0,70
kohezija c = 180 110,5
otpornost na pritisak sp = 650 [da Ncm-2] 349 [da Ncm-2]
modul elastičnosti E = 81330 [da Ncm-2] 60500 [da Ncm-2]
ugao unutrašnjeg trenja 42 36
otpornost na zatezanje sz = 58 [da Ncm-2] 42 [da Ncm-2]
modul deformacije D =56400 [da Ncm-2] 40960 [da Ncm-2]

Tabela 3. Podinski lapori

karakteristike maksimalna vrijednost srednja vrijednost

specifična težina 27,3 [kNm-3] 26,2 [kNm-3]

zapreminska težina 26,5 [kNm-3] 25,6 [kNm-3]
vlaga w = 4,8 % 3,17
koeficijent poroznosti e = 0,105 0,068
kohezija c = 105 83
otpornost na pritisak sp = 330 [da Ncm-2] 273 [da Ncm-2]
modul elastičnosti E = 78260 [da Ncm-2] 46910 [da Ncm-2]
ugao unutrašnjeg trenja 41 35
otpornost na zatezanje sz = 40 [da Ncm-2] 34 [da Ncm-2]
modul deformacije D =55630 [da Ncm-2] 29940 [da Ncm-2]

Tabela 4. Podinski krečnjak

karakteristike maksimalna vrijednost
otpornost na pritisak sp = 650 [da Ncm-2]
modul elastičnosti E = 81900 [da Ncm-2]
modul deformacije D =55400 [da Ncm-2]

Tabela 5. Ugalj
karakteristike maksimalna vrijednost srednja vrijednost

zapreminska težina 15,2 [kNm-3] 14,4 [kNm-3]

kohezija 33,5 24,5
ugao unutrašnjeg trenja 28 22
vlaga 15,4

____________________________________________________________________________________ 5
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

2. ZAŠTITA POVRŠINSKOG OTKOPA OD ATMOSFERSKIH VODA

Kada je u pitanju zaštita površinskog otkopa od atmosferskih voda treba razlikovati

dva slučaja:
1. kada su u pitanju vode koje svojim gravitacionim padom nadiru ka
površinskom otkopu i
2. kada su u pitanju vode koje padnu na sam površinski otkop.

Vode od atmosferskog taloga, u prvom slučaju, hvataju se obodnim kanalima,

takozvanim zaštitnim kanalima, dok se vode iz drugog slučaja, sprovode po mogućnosti u
jedan centralni odvodni kolektor, čija se trasa i položaj određuje u zavisnosti od razvoja
opštih rudarskih radova na površinskom otkopu, o čemu će biti kasnije riječi.

2.1 Određivanje trase zaštitinih obodnih kanala

Određivanje trase zaštitnih obodnih kanala vrši se, po pravilu, na situacionom planu
veće razmjere, na kome su ucrtane granice površinskog otkopa, kao i položaj sa
horizontalnim dimenzijama svih zgrada, objekata i postrojenja na površinskom otkopu.
Samo se tako može odrediti realna trasa zaštitnih kanala, pri čemu kanali ni u kom slučaju
ne treba da budu u koliziji sa zemljanim radovima ili objektima na površinskom otkopu. Pri
tome će zaštitni kanali imati i svoj pad, usmjeren na odvođenje voda dalje od granica
površinskog otkopa. Njihova trasa će presjecati ulegnuća kao i izbočine terena, pa će za
izvršenje radova biti potrebna izrada većih ili manjih usjeka u tlu. Pošto je trasa zaštitnog
kanala povučena na situacionom planu, ona se „prenosi“ na teren gdje se vrši detaljno
obilježavanje. Polazeći od jedne fiksne tačke – „nulte tačke“ – prije svega zabija se
„stacionarno kolje“, a zatim se nivelmanskim instrumentom određuju visinske kote kolja,
koje se unose u određeni zapisnik. Jedan primjer zaštitnog kanala površinskog otkopa, dat
je na slici 1.

Slika 1.

____________________________________________________________________________________ 6
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Snimljene kote kolja na terenu treba uvijek uporediti sa kotama stacionažnog kolja na
situacionom planu, pa za slučaj potrebe izvršiti korekture. Mjerodavne su kote dobijene
snimanjem neposredno na terenu. Zatim se u određenoj razmjeri, obično u onoj kojoj je i
situacioni plan, izrađuje podužni prolil zaštitnog kanala i povlači trasa („niveleta“), tj. linija
koja označava dno zaštitnog kanala.

2.2 Geometrijski oblik zaštitnih (obodnih) kanala

Zaštitni kanali na površinskim otkopima u rudarstvu imaju najčešće oblik trapeza,

prije svega zato što se oni najbrže izrađuju i što najbolje odgovaraju površinskom tlu
(slika 2).

Slika 2.

Oblici kanala mogu biti razni: od polukružnog do trapezastog (slika 3).

Ako svaki od ovih presjeka ima istu proticajnu površinu, tada najmanji okvašeni obim
ima polukružni presjek, koji se međutim skoro nikada ne primjenjuje, jer ga je teško izvesti
i održavati. On nalazi primjenu samo u vještačkim profilima od betona, metala i drveta. Iz
sličnih razloga se za odvodnjavanje površinskih otkopa u rudarstvu, ne primjenjuju ni
kanali pravougaonog i trouglastog presjeka, mada i oni kao i prethodni, nalaze svoju
primjenu u određenim uslovima. Ostaje prema tome trapezasti presjek, koji se najčešće
upotrebljava za kanale u površinskom tlu.

Slika 3.

____________________________________________________________________________________ 7
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

3. ODVODNJAVANJE I ZAŠTITA OD POVRŠINSKIH VODA

Ugoženost povšinskog kopa je uglavnom od površinskih voda nastalih na slivnoj

površini, koja gravitira, prema površinskom kopu, a manje od dotoka podzemnih voda.

Odvodnjavanje površinskog kopa i zaštita od površinskih voda vrši se slijedećim

radovima:
- regulacijom površinskih vodotokova na slivnoj površini,
- crpljenjem vode iz otkopanog prostora.

3.1 Regulacija površinskih vodotokova

Površinski kop ''Višća II'' ugožen je uglavnom od sliva površinskih voda koje
gravitiraju prema krateru kopa sa južnog oboda završne konture. Da bi se smanjio dotok
površinskih voda koje gravitiraju prema okopanom prostoru, po obodu južne završne
konture urađen je obodni kanal koji prihvata površinske vode i sa svoja dva kraka
(jugoistočni i jugozapadni) ih provodi u stalne vodotoke.

Krak obodnog kanala izgrađen sa jugoistočne strane konture kopa je uveden u

regulisani dio Stupničkog potoka koji prolazi sa istočne završne konture, a između puta
platoa industrijskog kruga i uveden je u rijeku Oskovu.

Krak izgrađenog obodnog kanala sa jugozapadne strane kratera kopa prihvata

oborinske vode jugozapadnog i zapadnog dijela slivne površine te ih svojim regulisanim
koritom sa zapadne strane kopa provodi u korito rijeke Oskove.

3.2 Podaci o padavinama za pedesetogodišnji povratni period

U tabeli br.6 prikazan je dotok vode u zavisnosti od količine padavina na 1 km 2 za

pedesetogodišnji povratni period, kako je to regulisano tehničkim propisima. Časovne,
mjesečne i godišnje količine padavina dobijene su iz meteorološke stanice.

____________________________________________________________________________________ 8
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Tabela 6.
Povratni Suma Količina slivne vode Prosječni
period padavina uz koeficijent oticaja dotok
Period padavina
[god] h [mm/m2] ko = 0,7 [m3/s/km2]
[m3/km2]
Satne
50 29,4 20.580 5,72
( 3.600 s )
Dvosatne
50 37,2 26.040 3,62
( 7.200 s )
Treći 50 16,4 11.480 0,13
Dan Drugi 50 34,0 23.800 0,27
( 86.400 s )
Prvi 50 77,3 54.110 0,626
Mjesec Prosječne 72,0 50.400 0,0194
( 2.592.000 s ) Max. 246,0 156.800 0,060
Godina Max. 1.234,0 863.800 -

____________________________________________________________________________________ 9
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

4. PRORAČUN OBODNIH KANALA

Potrebni poprečni presjek kanala:

Q
F ; (m2)
v
Trapezni poprečni presjek.

Za =45 B= 2mh+b; m=ctg

 B b 
F   h  h (b  h ) ; (m2)
 2 
Okvašeni obim kanala:
2h
O  b ; (m)
sin 
Srednji hidraulièki radijus: Rh=F/O; (m).
Prema Bazinu je brzina proticanja kroz kanal:

v  C  Rh  i
87
C
1   Rh
i-pad kanala (%).

Tabela 7. Vrijednosti koeficijenta  po Bazinu.

Vrsta zida kanala 
Glatki zidovi (cement, obraðeno drvo) 0.06
Neobraðene daske, cigla, beton 0.16
Hrapavi zidovi (lomljeni, kamen, beton) 0.46
Zidovi u èvrstom tlu 0.85
Zemljani kanali 1.30
Zemljani kanali obrasli travom 1.75

2
V 
   Rh  i (5.9)
 C
Na osnovu ove formule, određuje se potrebni pad kanala:
1 v2
i  ; (%)
Rh C 2

4.1 Određivanje koeficijenta oticaja

Korekcija priliva vršit će se na bazi koeficijenta oticaja koji je u funkciji nagiba

terena i vrste tla.

Za terene sa kojih otiče voda prema kanalu, koji su sa padom 5 do 10%, a obrasli
vegetacijom koeficijent oticaja se uzima ko = 0,5 – 0,6.

Za terene sa glinovitim sastavom, bez vegetacije sa padom 5 do 10%, k o = 0,6 – 0,7 ,

a ako je pad 10 do 30%, ko = 0,7 – 0,9.

____________________________________________________________________________________ 10
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

4.2 Protok vode kroz kanal

F  hs  ko
Q= ; [m3/s]
3600

gdje je:

F [m2] – slivna površina kanala

hs [m3/m2/h] ili [m/h] – količina padavina prvog sata, prvog dana 50–godišnjeg
povratnog perioda ([m/h] ako su padavine izražene jedinicom visine).

F1  hs  ko
Q1 =
3600

1.323.000  0,0294  0,5

Q1 = = 5,4 [m3/s]
3.600
F2  hs  ko
Q2 =
3600

1.063.000  0,0294  0,5

Q2 = = 4,34 [m3/s]
3600

F3  hs  ko
Q3 =
3600

1.672.000  0,0294  0,5

Q2 = = 6,83 [m3/s]
3600

F4  hs  ko
Q4 =
3600

712.000  0,0294  0,5

Q4 = = 2,9 [m3/s]
3600

F5  hs  ko
Q5 =
3600
6.320.000  0,0294  0,5
Q5 = = 36,13 [m3/s]
3600

Qu = Q1 + Q2 + Q3 + Q4 + Q5 = 5,4 + 4,34 + 6,83 + 2,9 + 36,13 = 55,6 [m3/s]

Tabelarni prikaz pritoka po pojedinim dionicama dat je u tabeli 7.

Tabela 7.

____________________________________________________________________________________ 11
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

DIONICA Qmax [m3/s] Qmax [m3/s] kumulativno

5,4
I 5,4
II 4,34 9,74
III 6,83 16,57
IV 2,9 19,47
V 36,13 55,6

4.3 Dimenzionisanje obodnog kanala po dionicama

Slivno područje obodnog kanala podijeljeno je na pet specifičnih dionica, te je na

osnovu tih dionica izvršeno dimenzionisanje obodnog kanala.

- Dimenzionisanje obodnog kanala za I dionicu:

S obzirom da će prva dionica kanala primiti količine vode koje se slivaju sa slivnog
područja I i II imamo:
Qmax= Q1 + QII
Qmax= 5,4 + 4,34
Qmax= 9,74 [m3/s]

- nagib kanala:
i = 0,015
- koeficijent trenja za zemljane kanale:

α = 1,3 ; za zemljani kanal

- širina dna kanala:

b= 4,2 [ m ]

- visina vode u kanalu:

h = 0,7 [ m ]
- površina poprečnog presjeka obodnog kanala:

F=h(b+h)
F = 0,7 ( 4,2 + 0,7 )
F = 3,43 [ m2 ]

- okvašeni obim kanala:

____________________________________________________________________________________ 12
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

2h
O= + b
sin 45

2  0,7
O= + 4,2 = 6,12 [ m ]
sin 45

- hidraulični radijus:

F
Rh =
O

3,43
Rh = 6,12 = 0,56 [ m ]

- brzina proticanja vode kroz kanal:

ν=C Rh  i

87
C = 1 
Rh

87
C = 1  1,3 = 31,8
0,56

ν = 31,8 0,56  0,015 = 2,91 [m/s]

- protok I dionice kanala:

Q=F ν
Q = 3,43 · 2,91 = 9,99 [m3/s]

Protok ove dionice kanala iznosi 9,99 [m3/s], a maksimalno je potrebno 9,74 [m3/s],
što znači da odabrane dimenzije kanala zadovoljavaju.

- Dimenzionisanje obodnog kanala za II dionicu:

____________________________________________________________________________________ 13
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Druga dionica kanala prima količine vode koje protiču prvom dionicom i količine
vode koje se slivaju sa slivnog područja III:
Qmax= Q1 + QII + + QIII
Qmax= 5,4 + 4,34 + 6,83
Qmax= 16,57 [m3/s]

- nagib kanala:

i = 0,015

- koeficijent trenja za zemljane kanale:

α = 1,3 ; za zemljani kanal

- širina dna kanala:
b= 4,2 [ m ]
- visina vode u kanalu:

h = 1,0 [ m ]
- površina poprečnog presjeka obodnog kanala:

F=h(b+h)
F = 1,0 ( 4,2 + 1,0 )
F = 5,2 [ m2 ]
- okvašeni obim kanala:
2h
O= + b
sin 45

2 1
O= + 4,2 = 7,03 [ m ]
sin 45

- hidraulični radijus:

F
Rh =
O

5,2
Rh = 7,03 = 0,74 [ m ]

- brzina proticanja vode kroz kanal:

____________________________________________________________________________________ 14
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

ν=C Rh  i

87
C = 1 
Rh

87
C = 1  1,3 = 34,61
0,74

ν = 34,61 0,74  0,015 = 3,64 [m/s]

- protok II dionice kanala:

Q=F ν
Q = 5,2 · 3,64 = 18,96 [m3/s]

Protok ove dionice kanala iznosi 18,96 [m3/s], a maksimalno je potrebno 16,57 [m3/s],
što znači da odabrane dimenzije kanala zadovoljavaju.

- Dimenzionisanje obodnog kanala za III dionicu:

Treća dionica kanala prima količine vode iz I i II dionice i količine vode koje se
slivaju sa slivnog područja IV:

Qmax= Q1 + QII + + QIII + QIV

Qmax= 5,4 + 4,34 + 6,83 + 2,9
Qmax= 19,47 [m3/s]

- nagib kanala:

i = 0,015

- koeficijent trenja za zemljane kanale:

α = 1,75 ; za zemljani kanal obrastao travom

- širina dna kanala:

b= 4,2 [ m ]
- visina vode u kanalu:

____________________________________________________________________________________ 15
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

h = 1,1 [ m ]
- površina poprečnog presjeka obodnog kanala:

F=h(b+h)
F = 1,1 ( 4,2 + 1,1 )
F = 5,83 [ m2 ]

- okvašeni obim kanala:

2h
O= + b
sin 45

2  1,1
O= + 4,2 = 7,31 [ m ]
sin 45

- hidraulični radijus:

F
Rh =
O

5,83
Rh = 7,31 = 0,80[ m ]

- brzina proticanja vode kroz kanal:

ν=C Rh  i

87
C = 1 
Rh

87
C = 1  1,75 = 29,43
0,80

ν = 29,43 0,80  0,015 = 3,22 [m/s]

- protok III dionice kanala:

Q=F ν
Q = 5,83 · 3,22 = 18,79 [m3/s]

____________________________________________________________________________________ 16
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Protok ove dionice kanala iznosi 18,79 [m3/s], a maksimalno je potrebno 19,47
[m3/s],prema tome dimenzije kanala ne zadovoljavaju. Ako usvojimo visinu vode u kanalu
h = 1,2 [m], dobijamo protok vode kroz kanal od 21,99 [m 3/s], što zadovoljava maksimalne
količine vode koje treba da primi kanal.

- Dimenzionisanje obodnog kanala za IV dionicu:

Četvrta dionica kanala prima količine vode koje protiču prvom, drugom i trećom
dionicom i količine vode koje se slivaju sa slivnog područja V:
Qmax= Q1 + QII + + QIII+ QIV + + QV
Qmax= 5,4 + 4,34 + 6,83 + 2,9 + 36,13
Qmax= 55,6 [m3/s]

- nagib kanala:

i = 0,03

- koeficijent trenja za zemljane kanale:

α = 1,75 ; za zemljani kanal obrastao travom

- širina dna kanala:
b= 4,2 [ m ]

- visina vode u kanalu:

h = 1,7 [ m ]
- površina poprečnog presjeka obodnog kanala:

F=h(b+h)
F = 1,7 ( 4,2 + 1,7 )
F = 10,03 [ m2 ]

- okvašeni obim kanala:

2h
O= + b
sin 45

2  1,7
O= + 4,2 = 9,01 [ m ]
sin 45

- hidraulični radijus:

____________________________________________________________________________________ 17
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

F
Rh =
O

10,03
Rh = 9,01 = 1,11 [ m ]

- brzina proticanja vode kroz kanal:

ν=C Rh  i

87
C = 1 
Rh

87
C = 1  1,75 = 32,72
1,11

ν = 32,72 1,11  0,03 = 5,97 [m/s]

- protok IV dionice kanala:

Q=F ν
Q = 10,03 · 5,97 = 59,88 [m3/s]

Protok ove dionice kanala iznosi 59,88 [m3/s], a maksimalno je potrebno 55,6 [m3/s],
što znači da odabrane dimenzije kanala zadovoljavaju.

- Dimenzionisanje obodnog kanala za V dionicu:

Četvrta dionica kanala prima količine vode koje protiču prvom, drugom i trećom
dionicom i količine vode koje se slivaju sa slivnog područja V:
Qmax= Q1 + QII + + QIII+ QIV + + QV
Qmax= 5,4 + 4,34 + 6,83 + 2,9 + 36,13
Qmax= 55,6 [m3/s]

- nagib kanala:

i = 0,055

- koeficijent trenja za zemljane kanale:

α = 1,75 ; za zemljani kanal obrastao travom

____________________________________________________________________________________ 18
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

- širina dna kanala:

b= 4,2 [ m ]

- visina vode u kanalu:

h = 1,4 [ m ]
- površina poprečnog presjeka obodnog kanala:

F=h(b+h)
F = 1,4 ( 4,2 + 1,4 )
F = 7,84 [ m2 ]

- okvašeni obim kanala:

2h
O= + b
sin 45

2  1,4
O= + 4,2 = 8,16 [ m ]
sin 45

- hidraulični radijus:

F
Rh =
O

7,84
Rh = 8,16 = 0,96 [ m ]

- brzina proticanja vode kroz kanal:

ν=C Rh  i

87
C = 1 
Rh

87
C = 1  1,75 = 31,22
0,96
ν = 31,22 0,96  0,055 = 7,17 [m/s]

- protok V dionice kanala:

Q=F ν

____________________________________________________________________________________ 19
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Q = 7,84 · 7,17 = 56,24 [m3/s]

Protok ove dionice kanala iznosi 56,24 [m3/s], a maksimalno je potrebno 55,6 [m3/s],
što znači da odabrane dimenzije kanala zadovoljavaju.

Tabelarni pregled dimenzija korita obodnog kanala po dionicama dat je u tabeli 8.

Tabela 8.
Qmax Qizračunato b h [m]
DIONICA
[m3/s] [m3/s] [m] izračunato usvojeno

I 9,74 9,99 4,2 0,7 0,7

II 16,57 18,96 4,2 1,0 1,0
III 19,47 18,79 4,2 1,1 1,2
IV 55,6 59,88 4,2 1,7 1,7
V 55,6 56,24 4,2 1,4 1,4

5. ANALIZA UTICAJA VODE IZ OBONOG KANALA NA FORMIRANJE

KLIZIŠTA

U cilju utvrđivanja uticaja vode iz obodnog kanala na formiranje klizišta u istočnom

dijelu PK ''Višća II'' sprovedena su eksperimentalna ispitivanja sa materijom zvanom
FUKSIN.

____________________________________________________________________________________ 20
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Fuksin se sipao u vodu obodnog kanala u različitom vremenskom periodu na 20-30 m

udaljenom od zone klizanja. Cilj ovog ispitivanja je bio da se utvrdi da li ima prodiranja
vode iz obodnog kanala, tj. da li dolazi do kvašenja klizne plohe klizišta, koje se formiralo
sa lijeve strane putne komunikacije.

5.1 Postupak ispitivanja

Ispitivanje je započelo u četvrtom mjesecu 2008. godine sipanjem fuksina u obodni

kanal na udaljenosti 30 m od zone klizanja. U toku ispitivanja posmatrana je klizna ploha, u
svrhu utvrđivanja pojave vode sa fuksinom na istoj. Tokom 24-časovnog posmatranja nisu
uočene nikakve pojave vode sa fuksinom na kliznoj plohi klizišta.

Ispitivanje je ponovljeno u istom mjesecu 2008. godine. I nakon ove analize nisu
uočene pojave vode sa fuksinom na kliznoj plohi klizišta, koje se nalazi sa lijeve strane
obodnog kanala.

Radi preciznijeg utvrđivanja prodiranja vode u zonu klizanja, smanjena je brzina

protoka vode kroz obodni kanal, tako što su u obodnom kanalu urađene drvene baraže.

Pristupilo se ponovnom ubacivanju fuksina u vodu. Tokom 24-časovnog posmatranja

nisu uočene nikakve pojave vode sa fuksinom u zoni klizanja.

Ispitivanje je ponovljeno. U toku 48-časovnog posmatranja ni ovog puta nisu uočene

pojave vode sa fuksinom na kliznoj plohi klizišta.

Nakon ovih ispitivanja možemo sa sigurnošću reći da nema nikakvog prodiranja

vode iz obodnog kanala u zonu klizanja, tj. da voda iz obodnog kanala nema nikakvog
uticaja na formiranje klizišta u ovom dijelu PK ''Višća II''.

ZAKLJUČAK

S obzirom da je površinski kop "Višća II" ugrožen uglavnom slivom površinskih

voda, koje gravitiraju ka otkopnom prostoru sa južne strane potrebno je s ciljem kvalitetnog
odvodnjavanja izvršiti smanjenje slivne površine kopa prije svega izradom obodnog kanala.

____________________________________________________________________________________ 21
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

Dimenzije obodnog kanal izračunate su po karakterističnim dionicama, na osnovu

maksimalne količine padavina pedesetogodišnjeg povratnog perioda, koje su dobijene iz
hidrometerološkog zavoda, i date su u ovom radu.

Proračunate dimenzije obodnog kanala će moći prihvatiti količine vode koje se slivaju
sa slivne površine od 11,00 [km2] i sprovesti ih u rijeku Oskovu, čime će biti spriječeno
slivanje ove količine vode u otkopni prostor površinskog kopa.

Obodni kanal je urađen u fazi otvaranja kopa, međutim dionice su pretežno zarasle
vegetacijom i zamuljene, te je neophodno izvršiti njihovo čišćenje u okviru dimenzija koje
su dobijene u proračunu, da bi se ostvario nesmetan protok količine vode koja se sliva u
obodni kanal. Protok vode koji prolazi kroz ovaj kanal odvija se nesmetano i odlazi u rijeku
Oskovu. Izvršena je ocjena uticaja vode iz obodnog kanala na formiranje klizišta. Voda iz
obodnog kanala nije uzrok nastanka klizišta jer nema provlačenja-migracije vode iz
obodnog kanala prema obodu kopa. Također, na vidljivim mjestima klizne površine nije
uočeno natapanje klizne plohe od strane obodnog kanala, a dotok vode u vodosabirnik sa
iste je minimalan i u ovisnosti je od količina kišnih padavina.

Ako uzmemo u obzir složenu tektoniku tog dijela ležišta možemo konstatovati da je
klizanje masa prouzrokovano ranije formiranim odlagalištem na podinskoj strani PK ''Višća
II'' koje stvara dodatni pritisak i opterećuje podinsku stranu PK, a pogodno je i za upijanje i
propuštanje oborinskih voda koje kvase kliznu plohu i samim tim pospješuju puzanje masa
ka unutrašnjim dijelovima istočne strane PK.

LITERATURA

1. B. Stepanović, Principi opšte hidrogeologije, Beograd, 1962.

2. N. Milojević, Hidrogeologija, Beograd, 1967.

3. P. Damjanović, Odvonjavanje površinskih otkopa u rudarstvu, Građevinska

knjiga, Beograd, 1969.

____________________________________________________________________________________ 22
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

4. R. Simić, D. Mršović, V. Pavlović, Odvonjavanje površinskih kopova,

Beograd, 1984.

5. S. Hodžić, Glavni rudarski projekat površinskog kopa „Gračanica“ Gacko,

poglavlje 4.6 „odvonjavanje“ IRI, Tuzla, 1977.

6. S. Hodžić, Senija Hodžić, Tehnički projekat odvonjavanja PK „Grivice“

(istočno i zapadno krilo), IRI, Tuzla, 1989.

7. S. Hodžić, Senija Hodžić, Tehnički projekat odvodnjavanja

novoprojektovanog PK „Turija“, IRI, Tuzla, 1990.

8. S. Hodžić, S. Milić Mašić, Odvodnjavanje u rudarstvu, Tuzla, 1996.

SPISAK KORIŠTENIH SIMBOLA

Q – protok vode kroz kanal (m3/s)

F – slivna površina kanala (m2)
hs – količina padavina prvog sata, prvog dana 50–godišnjeg povratnog perioda (m3/m2/h) ili
(m/h)

____________________________________________________________________________________ 23
Diplomski rad
UNIVERZITET U TUZLI
Rudarsko-geološko-građevinski fakultet Tuzla Goletić Amir

k0 – koeficijent oticanja
Qmax – maksimalni protok vode kroz kanal (m3/s)
i – nagib kanala (%)
α – koeficijent trenja za zemljane kanale
b – širina dna kanala (m)
h – visina vode u kanalu (m)
F – površina poprečnog presjeka obodnog kanala (m2)
O – okvašeni obim kanala (m)
Rh – hidraulični radijus (m)
v – brzina proticanja vode kroz kanal (m/s)

____________________________________________________________________________________ 24
Diplomski rad