v¨n b¶n kü thuËt ®o l−êng viÖt nam §LVN 75 : 2001

§ång hå so - Quy tr×nh hiÖu chuÈn

Dial indicators - Methods and means of calibration

1 Ph¹m vi ¸p dông

V¨n b¶n kü thuËt nμy quy ®Þnh quy tr×nh hiÖu chuÈn (QTHC) ®ång hå so cã ph¹m vi ®o vμ gi¸ trÞ
®é chia nh− sau:
- Ph¹m vi ®o (0-50) mm, gi¸ trÞ ®é chia 0,01 mm;
- Ph¹m vi ®o (0-10) mm, gi¸ trÞ ®é chia 0,002 mm;
- Ph¹m vi ®o (0-5) mm, gi¸ trÞ ®é chia 0,001 mm.

2 C¸c phÐp hiÖu chuÈn vμ ph−¬ng tiÖn hiÖu chuÈn

Ph¶i lÇn l−ît tiÕn hμnh c¸c phÐp hiÖu chuÈn víi c¸c ph−¬ng tiÖn hiÖu chuÈn nªu trong b¶ng 1.

B¶ng 1

Tªn phÐp hiÖu chuÈn Theo ®iÒu Ph−¬ng tiÖn hiÖu chuÈn
cña QTHC
1 KiÓm tra bªn ngoμi 4.1 M¾t th−êng, kÝnh lóp 10 X
2 KiÓm tra kü thuËt vμ 4.2 Trô g¸ ®ång hå so, thiÕt bÞ ®o lùc cã gi¸ trÞ ®é chia
kiÓm tra lùc ®o ≤ 0,02 N hoÆc c©n ®ång hå cã gi¸ trÞ ®é chia ≤ 2 g
3 KiÓm tra ®o l−êng 4.3

- KiÓm tra sai sè tæng, sai
sè thμnh phÇn vμ ®é håi sai
M¸y kiÓm ®ång hå so hoÆc th−íc vÆn chuyªn dông
hoÆc thiÕt bÞ ®o chiÒu dμi cã ®é chÝnh x¸c
≤ ± 1 μm vμ gi¸ trÞ ®é chia ≤ 1μm khi hiÖu chuÈn
®ång hå so cã gi¸ trÞ ®é chia 0,01 mm
§èi víi ®ång hå so cã gi¸ trÞ ®é chia 0,001 mm;
0,002 mm thiÕt bÞ hiÖu chuÈn ph¶i cã gi¸ trÞ ®é
chia ≤ 0,5 μm ®é chÝnh x¸c ≤ ± 1 μm

- KiÓm tra ®é lÆp l¹i C¨n mÉu song ph¼ng cÊp 0 hoÆc 1; trô g¸ ®ång hå
so hoÆc c¸c thiÕt bÞ nh− môc kiÓm tra sai sè tæng,
sai sè thμnh phÇn

3
®lvn 75 : 2001

3 §iÒu kiÖn hiÖu chuÈn

Khi tiÕn hμnh hiÖu chuÈn ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sau ®©y:

- §èi víi ®ång hå so cã gi¸ trÞ ®é chia 0,001 mm; 0,002 mm:
+ NhiÖt ®é: (20 ± 3) oC;
+ §é Èm: (50 ± 15) % RH.

- §èi víi ®ång hå so cã gi¸ trÞ ®é chia 0,01 mm:

+ NhiÖt ®é: (20 ± 8) oC;
+ §é Èm: (50 ± 20) % RH.

4 TiÕn hμnh hiÖu chuÈn

4.1 KiÓm tra bªn ngoμi

TiÕn hμnh kiÓm tra b»ng m¾t th−êng vμ b»ng lóp theo c¸c yªu cÇu sau:

- Nh·n hiÖu trªn mÆt ®ång hå ph¶i ghi:

+ Gi¸ trÞ ®é chia;
+ Ph¹m vi ®o;
+ Sè hiÖu dông cô.

- C¸c v¹ch chia, ch÷ sè ph¶i ®−îc ghi kh¾c râ rμng, ®Òu ®Æn vμ liÒn nÐt. MÆt ®ång hå ph¶i ®−îc
®Þnh vÞ ch¾c. Khi quay, dÞch chuyÓn vÞ trÝ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn kim chØ thÞ;

- MÆt kÝnh ph¶i trong suèt, kh«ng bÞ r¹n nøt, x−íc ... lμm ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ®äc sè;

- BÒ réng cña mòi kim dμi kh«ng ®−îc lín h¬n bÒ réng cña v¹ch chia, kim ph¶i phñ lªn v¹ch chia
mét kho¶ng tõ 1/3 ®Õn 3/4 chiÒu dμi v¹ch chia. ë tr¹ng th¸i tù do, kim ph¶i n»m vÒ phÝa tr¸i trôc
däc cña ®ång hå vμ c¸ch trôc däc cña ®ång hå so mét kho¶ng tõ 10 ®Õn 30 v¹ch chia;

- MÆt lμm viÖc cña ®Çu ®o kh«ng ®−îc han rØ, lâm hoÆc cã vÕt x−íc.

4.2 KiÓm tra kü thuËt vμ kiÓm tra lùc ®o

4.2.1 KiÓm tra kü thuËt

Dïng trô g¸ ®ång hå so kiÓm tra ®Ó kiÓm tra dÞch chuyÓn cña ®Çu ®o theo c¸c yªu cÇu sau:

- Thanh ®o ph¶i chuyÓn ®éng nhÑ nhμng trªn toμn ph¹m vi ®o, trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng kim
kh«ng ®−îc nhÈy b−íc. Sau khi th«i t¸c ®éng mét lùc lªn ®Çu ®o, kim ph¶i trë l¹i vÞ trÝ ban ®Çu;
4
 ®lvn 75 : 2001

- §èi víi ®ång hå so cã kim ng¾n ®Ó chØ thÞ sè vßng quay cña kim dμi, kim ng¾n dÞch chuyÓn
ph¶i ®Òu ®Æn kh«ng ®−îc nhÈy b−íc vμ ph¶i phï hîp víi dÞch chuyÓn cña kim dμi.

4.2.2 KiÓm tra lùc ®o

- Yªu cÇu:
+ Lùc ®o cña ®ång hå kh«ng n»m ngoμi ph¹m vi tõ 0,4 N ®Õn 2,5 N;
+ Chªnh lÖch gi÷a lùc ®o lín nhÊt vμ lùc ®o nhá nhÊt khi ®Çu ®o ®i vμo vμ ®i ra kh«ng
v−ît qu¸ gi¸ trÞ 1,5 N;
+ Chªnh lÖch gi÷a lùc ®o khi ®Çu ®o ®i vμo vμ ®Çu ®o ®i ra t¹i mét vÞ trÝ bÊt kú trong ph¹m
vi ®o kh«ng v−ît qu¸ gi¸ trÞ 0,9 N.

- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra: ph−¬ng ph¸p kiÓm tra lùc ®o cña ®ång hå so b»ng c©n ®ång hå ®−îc tiÕn
hμnh nh− sau: g¸ ®ång hå so lªn gi¸ ®ì cho ®Çu ®o tiÕp xóc víi mÆt ®Üa c©n, sau ®ã dÞch chuyÓn
tay ®ì vÒ phÝa d−íi råi ®äc lùc ®o trªn c©n t−¬ng øng víi 5 ®Õn 10 vÞ trÝ ph©n bè ®Òu trªn toμn
ph¹m vi ®o cña ®ång hå so. TiÕp tôc cho tay ®ì dÞch chuyÓn theo chiÒu kim ng−îc l¹i vμ lÇn l−ît
®äc c¸c lùc ®o trªn c©n t¹i nh÷ng vÞ trÝ võa kiÓm. Sù chªnh lÖch lùc ®o t¹i mét vÞ trÝ gi÷a hai tr¹ng
th¸i ®Çu ®o ®i vμo vμ ®i ra ®−îc x¸c ®Þnh b»ng hiÖu sè gi÷a hai lùc ®ã.

4.3 KiÓm tra ®o l−êng

4.3.1 Yªu cÇu chung

§ång hå so ph¶i tho¶ m·n giíi h¹n cho phÐp cña sai sè tæng, sai sè thμnh phÇn, ®é håi sai vμ ®é
lÆp l¹i cho trong b¶ng 2 vμ b¶ng 3.

- §èi víi ®ång hå so cã gi¸ trÞ ®é chia 0,01 mm

B¶ng 2

Sai sè lín nhÊt cho phÐp (μm)

Ph¹m vi ®o (0 - 5) mm (0 - 10) mm (0 - 25) mm (0 - 50) mm
§é håi sai 3 3 5 5

§é lÆp l¹i 1 1 3 3

1/10 Vßng ±5 ±5 ±5 ±5
Sai sè 1/2 Vßng ±8 ±8 ±8 ±8
thμnh 1Vßng ± 10 ± 10 ±10 ± 10
phÇn 1/5 Ph¹m vi ®o ± 10 ± 12 ±15 ± 25
Sai sè tæng ± 12 ± 15 ±25 ± 50

5
®lvn 75 : 2001

- §èi víi ®ång hå so cã gi¸ trÞ ®é chia 0,001 mm; 0,002 mm

B¶ng 3

Sai sè lín nhÊt cho phÐp (μm)

Gi¸ trÞ ®é chia 0,002 mm 0,001 mm
Ph¹m vi ®o (0 - 2) mm (2-10) mm (0-1) mm (1-2) mm (2-5) mm

§é håi sai 3 3 3 3 3

§é lÆp l¹i 0,5 1 0,3 0,3 0,5

Sai sè thμnh phÇn ±4 ±5 ±2 ±4 ±5

Sai sè tæng ±6 ±8 ±4 ±6 ±8

4.3.2 X¸c ®Þnh sai sè tæng, sai sè thμnh phÇn

- Sai sè tæng cña ®ång hå so lμ gi¸ trÞ lín nhÊt cña hiÖu sè gi÷a sè chØ cña ®ång hå so vμ gi¸ trÞ
thùc qui −íc t¹i ®iÓm ®o bÊt kú khi ®Çu ®o ®i vμo vμ ®i ra;

- Sai sè thμnh phÇn lμ chªnh lÖch lín nhÊt gi÷a hai sai lÖch sè chØ khi kiÓm ®ång hå so t¹i hai
®iÓm c¸ch nhau 1/10 vßng quay trong c¶ hai tr¹ng th¸i ®Çu ®o ®i vμo vμ ®i ra.

a - Ph−¬ng ph¸p 1: KiÓm tra trªn m¸y kiÓm ®ång hå so.

G¸ ®Æt ®ång hå so theo chØ dÉn cña m¸y kiÓm. §iÒu chØnh vÞ trÝ "0" cña m¸y t−¬ng øng víi vÞ trÝ
"0" cña ®ång hå so. Sau ®ã lÇn l−ît kiÓm tra c¸c sè chØ cña ®ång hå so ë tr¹ng th¸i ®Çu ®o ®i vμo
vμ ®i ra theo c¸c b−íc sau:

B−íc 1: Cho thang ®o cña m¸y kiÓm dÞch chuyÓn tõng 1/10 vßng cho ®Õn 1/5 ph¹m vi ®o. Sau
®ã dÞch chuyÓn tõng 1/2 vßng cho ®Õn 1/2 ph¹m vi ®o, tiÕp tôc dÞch chuyÓn tõng vßng mét cho
®Õn hÕt giíi h¹n ®o ®ång thêi ®äc c¸c gi¸ trÞ t−¬ng øng chØ trªn ®ång hå. Sau ®ã lÇn l−ît cho
thang ®o cña m¸y dÞch chuyÓn theo chiÒu ng−îc l¹i t−¬ng øng víi c¸c vÞ trÝ cña ®Çu ®o ®ång hå
®i vμo ®ång thêi ®äc c¸c gi¸ trÞ t−¬ng øng chØ trªn ®ång hå.

B−íc 2: KiÓm lÇn l−ît 10 gi¸ trÞ ®é chia tr−íc vμ sau ®iÓm cã sai sè cùc ®¹i hoÆc cùc tiÓu ®· kiÓm
t¹i b−íc 1 ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c vÞ trÝ cã sai sè lín nhÊt.

6
 §lvn 75 : 2001

b - Ph−¬ng ph¸p 2: KiÓm tra b»ng th−íc vÆn chuyªn dông hoÆc m¸y ®o chiÒu dμi

- KiÓm tra trªn th−íc vÆn chuyªn dông:

KÑp th−íc vÆn chuyªn dông lªn g¸ v¹n n¨ng. Th¸o ®Çu ®o cè ®Þnh cña th−íc vÆn ra vμ g¸ ®ång
hå so vμo, sao cho khi trôc ren chuyÓn ®éng theo hai chiÒu ng−îc nhau mμ ®ång hå so cã thÓ di
chuyÓn hÕt giíi h¹n cña nã ë c¶ hai tr¹ng th¸i ®Çu ®o ®i vμo vμ ®i ra. Sau ®ã ®iÒu chØnh vÞ trÝ "0"
cña ®ång hå t−¬ng øng víi mét vÞ trÝ bÊt kú cña th−íc vÆn quy −íc ®ã lμ vÞ trÝ "0" cña th−íc. TiÕn
hμnh kiÓm tra theo c¸c b−íc nh− ph−¬ng ph¸p 1.

- KiÓm tra trªn m¸y ®o chiÒu dμi:

G¸ ®ång hå so lªn m¸y sao cho ®Çu ®o cña ®ång hå tiÕp xóc vμ cã cïng ph−¬ng chuyÓn ®éng víi
®Çu ®o cña m¸y ®o chiÒu dμi (cã tÝnh n¨ng kü thuËt nh− ®· nªu trong môc 2). Khi g¸ ®Æt ph¶i
tho¶ m·n c¸c yªu cÇu nh− ®èi víi khi tiÕn hμnh kiÓm tra trªn th−íc vÆn chuyªn dông.

Tr×nh tù kiÓm tra còng ®−îc tiÕn hμnh theo hai b−íc gièng nh− trªn m¸y kiÓm ®ång hå so ®· nªu
trong ph−¬ng ph¸p 1.

* Ghi chó: Khi kiÓm tra kh«ng ®−îc tù ý ®æi chiÒu di chuyÓn cña ®Çu ®o. NhÊt thiÕt ph¶i kiÓm
xong mét tr¹ng th¸i (®i vμo hoÆc ®i ra) cña ®Çu ®o råi míi kiÓm sang tr¹ng th¸i kh¸c. Tr−êng
hîp dÞch chuyÓn qu¸ vÞ trÝ cÇn kiÓm ph¶i lïi l¹i sau vÞ trÝ ®ã kho¶ng 20 v¹ch råi míi dÞch chuyÓn
trë l¹i.

4.3.3 §é håi sai

§é håi sai lμ chªnh lÖch lín nhÊt gi÷a hai kÕt qu¶ ®o t¹i mét ®iÓm ®o bÊt kú khi ®Çu ®o ®i vμo vμ
®i ra.

Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh:

- KiÓm tra ®é håi sai b»ng m¸y kiÓm ®ång hå so, hoÆc th−íc vÆn chuyªn dông hoÆc m¸y ®o chiÒu
dμi;

- T¹i ®iÓm cã sai sè lín nhÊt nh− ®· x¸c ®Þnh theo môc 4.3.2 cho thang chia cña m¸y dÞch
chuyÓn v−ît qua vÞ trÝ nμy kho¶ng 20 v¹ch chia råi trë l¹i vÞ trÝ cò ghi l¹i sè chØ cña ®ång hå. TiÕp
tôc cho thang chia cña m¸y dÞch chuyÓn theo chiÒu ng−îc l¹i kho¶ng 20 v¹ch chia råi trë laÞ vÞ
trÝ ban ®Çu ghi l¹i sè chØ trªn ®ång hå ... TiÕn hμnh nh− vËy lÆp l¹i Ýt nhÊt 10 lÇn råi lÊy gi¸ trÞ
trung b×nh cña sè chØ trªn ®ång hå ë hai tr¹ng th¸i cña ®Çu ®o. §é håi sai ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
hiÖu sè gi÷a hai gi¸ trÞ trung b×nh ®ã.

7
®lvn 75 : 2001

4.3.4 §é lÆp l¹i

§é lÆp l¹i lμ chªnh lÖch lín nhÊt gi÷a c¸c kÕt qu¶ ®o khi tiÕn hμnh ®o lÆp l¹i t¹i mét ®iÓm ®o bÊt
kú.

Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh: x¸c ®Þnh ®é lÆp l¹i theo c¸c ph−¬ng ph¸p sau:

- GhÐp c¨n mÉu song ph¼ng lªn bμn ®o (th−êng dïng miÕng 5 mm) kÑp ®ång hå vμo trôc g¸ cho
®Çu ®o tiÕp xóc víi c¨n mÉu. Dïng tay ®ì cho kim quay 2-3 vßng, tiÕp theo dõng ë vÞ trÝ bÊt kú
nμo ®ã, tiÕp theo dïng tay n©ng vμ h¹ ®Çu ®o cña ®ång hå (10 -15) lÇn mçi lÇn n©ng h¹ ph¶i ®äc
sè chØ trªn thang ®ång hå;

- §é lÆp l¹i còng cã thÓ kiÓm tra trªn m¸y kiÓm ®ång hå so hoÆc th−íc vÆn chuyªn dông hoÆc
m¸y ®o chiÒu dμi theo tr×nh tù tiÕn hμnh nh− kiÓm b»ng c¨n mÉu.

5 Xö lý chung

5.1 §ång hå so sau khi hiÖu chuÈn ®−îc cÊp giÊy chøng nhËn hiÖu chuÈn kÌm theo th«ng b¸o kÕt
qu¶ hiÖu chuÈn.

5.2 Chu kú hiÖu chuÈn: 01 n¨m.

8
 Phô lôc 1

Tªn c¬ quan hiÖu chuÈn Biªn b¶n hiÖu chuÈn

........................................... Sè: ..........................

Tªn ph−¬ng tiÖn ®o.............................................................................................................................

............................................................................................................................................................
KiÓu:.........................................................Sè:.....................................................................................
C¬ së s¶n xuÊt:.......................................... N¨m s¶n xuÊt:.................................................................
§Æc tr−ng kü thuËt:.............................................................................................................................
............................................................................................................................................................
C¬ së sö dông:....................................................................................................................................
Ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn:......................................................................................................................
ChuÈn, thiÕt bÞ chÝnh ®−îc sö dông:...................................................................................................
............................................................................................................................................................
§iÒu kiÖn m«i tr−êng:
NhiÖt ®é:................................................................§é Èm: ................................................................
Ng−êi thùc hiÖn:.................................................................................................................................
Ngμy thùc hiÖn :.................................................................................................................................
§Þa ®iÓm thùc hiÖn :...........................................................................................................................
Sè liÖu vμ kÕt qu¶ :

Sai sè thμnh phÇn vμ sai sè tæng: Ghi sai lÖch sè chØ trªn ®ång hå (®¬n vÞ: μm)

B−íc kiÓm 1/10 vßng

VÞ trÝ kiÓm 1 2 3 4 5 6 7 8 9
V R V R V R V R V R V R V R V R V R
Vßng 1
Vßng 2

* Chó thÝch: Sai sè thμnh phÇn ghi vμo b¶ng kÕt qu¶ hiÖu chuÈn ®−îc x¸c ®Þnh lμ gi¸ trÞ lín nhÊt
cña c¸c hiÖu sè (Vi+1-Vi) vμ (Ri+1-Ri).
Trong ®ã i : vÞ trÝ kiÓm t¹i b−íc kiÓm 1/10 vßng.

B−íc kiÓm 1/2 vßng B−íc kiÓm 1 vßng

VÞ trÝ kiÓm 1 2 VÞ trÝ kiÓm 1
V R V R V R
Vßng 3 Vßng 6
Vßng 4 Vßng 7
Vßng 5 Vßng 8
Vßng 9
Vßng 10
* Chó thÝch: V: ®Çu ®o ®i vμo ; R: ®Çu ®o ®i ra

9
T¹i ®iÓm cã sai sè cùc ®¹i: T¹i ®iÓm cã sai sè cùc tiÓu:

I I

II II

* Chó thÝch: I : 10 ®é chia tr−íc

II : 10 ®é chia sau

Thμnh phÇn Sai sè Sai sè §é håi sai §é lÆp Lùc ®o (N)

tæng thμnh phÇn l¹i
Fmin Fmax
§é lín(μm)

Ng−êi so¸t l¹i Ng−êi thùc hiÖn

10
 Phô lôc 2

®¸nh gi¸ ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o cña

phÐp hiÖu chuÈn ®ång hå so

1. §é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn tæng hîp ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:

uc2 = uMC2 + uRR2

Trong ®ã:
uMC : ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o (§Κ§B§) cña thiÕt bÞ hiÖu chuÈn ®−îc x¸c ®Þnh trong giÊy
chøng nhËn hiÖu chuÈn cu¶ thiÕt bÞ hoÆc ®é chÝnh x¸c cña thiÕt bÞ ®ã.
uRR : bao gåm c¸c thμnh phÇn chÝnh sau:

uRA : C¨n cø theo gi¸ trÞ ®é chia cña ®ång hå so cÇn kiÓm x¸c ®Þnh theo c«ng thøc nh− sau:
d
u RA =
2. 3

d: gi¸ trÞ ®é chia cña ®ång hå so cÇn kiÓm.

uRE : §é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn lo¹i A ®−îc x¸c ®Þnh theo thùc nghiÖm víi 10 lÇn ®o

§é lÖch chuÈn thùc nghiÖm s(qk) ®−îc dïng ®Ó −íc l−îng ph©n bè cña q:

1 n
s(qk) = ∑
n − 1 k =1
(q k − q ) 2

Trong ®ã:
n : sè lÇn ®o
q k : Lμ sè ®äc ®−îc cña mçi lÇn ®o trªn ®ång hå
1 n
q= ∑qk
n k =1
§é lÖch chuÈn thùc nghiÖm s( q ) cña gi¸ trÞ trung b×nh ®−îc dïng ®Ó −íc l−îng ®é réng cña ph©n
bè c¸c gi¸ trÞ trung b×nh:
s (q k )
s( q ) =
n

uRR cã gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ lín nhÊt gi÷a hai thμnh phÇn uRA ; uRE

2/ §é kh«ng ®¶m b¶o më réng:

U = kuC (k=2)
11
 VÝ dô x¸c ®Þnh ®é kh«ng ®¶m b¶o ®o cña phÐp hiÖu chuÈn ®ång hå so
sö dông th−íc vÆn chuyªn dông

§ång hå so cã gi¸ trÞ ®é chia 0,01 mm

TT Ký hiÖu Thμnh phÇn §é lín Ph©n bè ui

1 uMC §é kh«ng ®¶m b¶o ®o thiÕt bÞ 1 μm Hcn 0,6

hiÖu chuÈn (giÊy chøng nhËn
hiÖu chuÈn)
2 uRA §é ph©n gi¶i cña ®ång hå so 10 μm Hcn 2,9
uRR = 2,9
uRE §é lÆp l¹i (thùc nghiÖm) 0,3

1. §é kh«ng ®¶m b¶o ®o cña thiÕt bÞ hiÖu chuÈn x¸c ®Þnh theo giÊy chøng nhËn hiÖu chuÈn
aMC = 1μm
1
uMC = = 0,6μm
3

2. uRR = uRE = 2,9 μm; Gi¸ trÞ ®é chia cña ®ång hå so lμ 0,01 mm = 10μm
aRE = 10 μm

10
= 2,9μm
2. 3

uRR = 0,3 μm theo thùc nghiÖm

§é kh«ng ®¶m b¶o chuÈn tæng h¬p:

uC = 0,6 2 + 2,9 2 ≈ 2,96 μm

§é kh«ng ®¶m b¶o ®o më réng:

U =k uc víi k = 2
U = 5,92 μm

12