Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation

Chöông 5

QUAÙ TRÌNH KEO TUÏ TAÏO BOÂNG

Coagulation and Flocculation Process

5.1 GIÔÙI THIEÄU QUAÙ TRÌNH KEO TUÏ TAÏO BOÂNG

Taïp chaát trong nöôùc thöôøng ña daïng veà chuûng loaïi vaø kích thöôùc, coù theå laø caùc haït caùt,
seùt, muøn, sinh vaät phuø du, saûn phaåm höõu cô phaân huûy… Kích thöôùc haït dao ñoäng töø vaøi
micromet (µm) ñeán vaøi milimet (mm). Baèng caùc phöông phaùp xöû lyù nhö laéng loïc hoaëc
tuyeån noåi, chæ coù theå loaïi boû caùc haït coù kích thöôùc lôùn hôn 10-4 mm. Ñoái vôùi caùc haït coù
kích thöôùc nhoû hôn 10-4 mm, neáu duøng quaù trình laéng tónh (laéng troïng löïc) thì ñoøi
hoûi phaûi toán raát nhieàu thôøi gian vaø raát khoù coù theå ñaït ñöôïc hieäu quaû xöû lyù cao.
Baûng 5.1- Moái quan heâ giöõa kích thöôùc haït vaø thôøi gian laéng

Toác ñoä laéng Thôøi gian caàn ñeå

Ñöôøng kính haït (mm) Ñaëc tröng haït
(mm/giaây) laéng xuoáng 1 m

10 Soûi 1000 1 giaây

1 Caùt thoâ 100 10 giaây

0,1 Caùt mòn 8 2 phuùt

0,01 Buøn, seùt 0,154 2 giôø

0,001 Ñaát seùt haït nhoû, vi khuaån 0,00154 8 ngaøy

0,0001 Haït keo 0,0000154 2 naêm

0,00001 Haït keo 0,00000154 20 naêm

Do ñoù, ñoái vôùi caùc haït coù kích thöôùc nhoû, ta caàn aùp duïng nhieàu phöông phaùp xöû ly khaùc
nhö keo tuï taïo boâng (coagulation-flocculation), ñoâng tuï sinh hoïc (bioflocculation),
loïc qua maøng (membrane)…
Keo tuï taïo boâng – Coagulation & Flocculation: coøn goïi laø phöông phaùp keo tuï
taïo boâng hoùa hoïc, laø phöông phaùp hoùa lyù ñeå taùch caùc phaàn töû nhoû ôû daïng lô löûng (pha
phaân taùn) trong doøng loûng (pha lieân tuïc, thöôøng laø nöôùc) baèng caùch söû duïng hoùa chaát.
Trong ñoù, caùc haït keo nhoû lô löûng trong nöôùc nhôø taùc duïng cuûa chaát keo tuï maø lieân
keát vôùi nhau taïo thaønh boâng caën coù kích thöôùc lôùn hôn vaø do ñoù ta coù theå taùch
chuùng ra khoûi nöôùc deã daøng baèng caùc bieän phaùp laéng troïng löïc.

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
Quaù trình keo tuï taïo boâng ñöôïc aùp duïng ñeå taùch caùc haït coù kích thöôùc töø 0,001µm ñeán
1µm, khoâng theå taùch loaïi ñöôïc baèng caùc quaù trình lyù hoïc thoâng thöôøng nhö laéng,
loïc hoaëc tuyeån noåi.
5.2 TRẠNG THÁI PHÂN TÁN CỦA CHẤT – CÁC HỆ KEO
5.2.1 Traïng thaùi phaân taùn cuûa chaát

Caùc heä phaân taùn laø caùc heä dò theå. Chuùng goàm moät pha lieân tuïc – moâi tröôøng phaân taùn, vaø
caùc phaàn töû chia nhoû vôùi kích thöôùc, hình daïng khaùc nhau – pha phaân taùn, ôû trong moâi
tröôøng naøy.
Ñieàu kieän nhaát thieát ñeå ñieàu cheá heä phaân taùn laø tính khoâng hoøa tan laãn nhau giöõa chaát bò
phaân taùn vaø moâi tröôøng phaân taùn. Ví duï ta khoâng theå ñieàu cheá ñöôïc dung dòch keo cuûa
ñöôøng hay NaCl trong nöôùc nhöng coù theå ñieàu cheá ñöôïc chuùng trong daàu hoûa hoaëc trong
benzen, vì caùc chaát naøy thöïc teá khoâng tan trong daàu.
Nhö vaäy, cuøng 1 chaát coù theå coù ñoä phaân taùn khaùc nhau:
- Caùc phaàn töû nhìn thaáy baèng maét thöôøng: > 0,2 – 0,1 mm
- Caùc phaàn töû nhìn thaáy baèng kính hieån vi: töø 0,2 – 0,1 mm ñeán 400 – 300 nm
- Caùc phaàn töû ôû traïng thaùi phaân töû (hay ion).
Nhöõng phaàn töû khoâng nhìn thaáy qua kính hieån vi quang hoïc goïi laø caùc haït keo.
Traïng thaùi chia nhoû cuûa chaát vôùi kích thöôùc haït töø 400 – 300 nm ñeán 1mm laø traïng thaùi
keo cuûa chaát. Traïng thaùi keo laø traïng thaùi cao giôùi haïn cuûa chaát.
Khi moät chaát ôû moâi tröôøng phaân taùn döôùi daïng phaân töû hoaëc ion ta goïi dung dòch khaûo
saùt laø dung dòch thöïc, nghóa laø dung dòch cuûa moät pha ñoàng theå.

Baûng 5.2 - Söï phaân loaïi caùc heä phaân taùn haït theo ñoä phaân taùn

Ñöôøng kính caùc haït Soá phaân taùn Soá nguyeân töû
Heä Ñoä chia nhoû cuûa chaát
cm D, cm-1 trong 1 haït
-2
Thaáy baèng maét 1 – 10 1 – 102 >107
Phaân taùn thoâ Thaáy baèng kinh hieån vi 10-2 – 10-5 102 – 105 >109
Phaân taùn cao Keo 10-5 – 10-7 105 – 107 109 – 103
coù giôùi haïn
Phaân töû vaø ion Phaân töû vaø ion 10-7 – 10-8 >107 < 103

Khi taêng ñoä phaân taùn thì soá nguyeân töû cuûa chaát ôû lôùp beà maët, treân bieân giôùi phaân chia
caùc pha ngaøy caøng lôùn so vôùi soá nguyeân töû ôû trong theå tích cuûa phaàn töû cuûa pha phaân taùn.
Daïng haït trong heä phaân taùn raát ña daïng. Ñeå ñôn giaûn, ta coù theå chia thaønh caùc
daïng chính nhö: hình caàu, phieán, que vaø sôïi gaáp khuùc.

DuMy 2
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
Beà maët rieâng Sr laø tyû soá giöõa beà maët S vaø theå tích haït phaân taùn V: Sr = S/V

Ñoái vôùi haït hình caàu Sr  S 4 .r 2 3 6

 (4 / 3) rd
V
.r 3
S
S 
6l 2 6
Ñoái vôùi haït hình laäp phöông r  3 
V l l
Ñaëc tính cuûa heä phaân taùn ñöôïc xaùc ñònh baèng:
- Dieän tích beà maët rieâng cuûa pha phaân taùn
- Söï töông taùc hoùa lyù cuûa pha phaân taùn vaø moâi tröôøng

5.2.2 Caùc heä phaân taùn

Kyù hieäu: 1 – moâi tröôøng phaân taùn; 2 – pha phaân taùn.
Caùc heä phaân taùn vôùi moâi tröôøng phaân taùn khí goïi laø sol khí
- Söông muø laø sol khí chöùa pha phaân taùn loûng: K1 – L2;
- Buïi laø sol khí chöùa pha phaân taùn raén: K1 – R2;
- Boït laø söï phaân taùn khí trong loûng : L1 – K2;
- Nhuõ töông laø heä phaân taùn loûng trong loûng: L1 – L2;
- Huyeàn phuø laø heä phaân taùn thaáp raén trong loûng: L1 – R2;
- Dung dòch keo laø heä phaân taùn cao raén trong loûng: L1 – R2.
Caùc heä phaân taùn coù theå laø:
- Phaân taùn töï do: sol khí, sol loûng, huyeàn phuø, nhuõ töông loaõng. Caùc phaàn töû naøy
löu ñoäng. Trong heä phaân taùn töï do, caùc phaàn töû cuûa pha phaân taùn khoâng coù nhöõng ñieåm
tieáp xuùc nhau, chuùng tham gia chuyeån ñoäng nhieät hoãn loaïn, di chuyeån töï do döôùi
taùc duïng cuûa troïng löïc.

Hình 5.1-Caùc heä phaân taùn töï do

- Phaân taùn lieân keát: xuaát hieän khi coù söï tieáp xuùc giöõa caùc phaàn töû cuûa pha phaân taùn,
DuMy 3
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
töø ñoù taïo thaønh caáu truùc döôùi daïng khung hoaëc löôùi. Caáu truùc naøy seõ haïn cheá tính löu
ñoäng cuûa heä phaân taùn. Caùc heä keo coù caáu truùc töông töï goïi laø caùc gel. Nhuõ töông, huyeàn

DuMy 4
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
phuø ñaäm ñaëc laø caùc heä phaân taùn lieân keát. Ñaát taïo thaønh do söï tieáp xuùc vaø neâm chaët cuûa
caùc phaàn töû phaân taùn caùc khoaùng chaát ñaát, muøn höõu cô … cuõng laø heä phaân taùn lieân keát.

Hình 5.2 - Heä phaân taùn lieân keát

5.2.2 Traïng thaùi cuûa chaát ôû beà maët phaân chia pha
Tính chaát cuûa chaát ôû beà maët giöõa caùc pha khaùc vôùi tính chaát cuûa chaát ôû trong loøng pha.
Trong loøng chaát nguyeân chaát ôû traïng thaùi raén, loûng hay khí thì moät phaân töû baát kyø ñeàu
ñöôïc caùc phaân töû gioáng nhö theá bao quanh. ÔÛ lôùp ranh, caùc phaân töû töông taùc hoaëc vôùi soá
khaùc caùc phaân töû (ví duï ôû ranh giôùi cuûa chaát loûng vôùi hôi cuûa chuùng) hoaëc vôùi phaân töû
cuûa nguyeân toá khaùc (ví duï ranh giôùi cuûa 2 chaát loûng ít tan laãn vaøo nhau).
Coâng tieâu toán cho söï taïo thaønh ñaúng nhieät vaø thuaän nghòch moät ñôn vò beà maët môùi cuûa söï
phaân chia pha goïi laø naêng löôïng beà maët rieâng töï do -  vaø baèng söï bieán thieân
naêng löôïng Gibbs trong quaù trình töông öùng. Trong heä loûng – khí,  laø söùc caêng beà maët.
Taát caû caùc quaù trình töï xaûy ra ñeàu theo chieàu giaûm naêng löôïng Gibbs. Töông töï,
treân bieân giôùi phaân chia pha, quaù trình cuõng töï xaûy ra theo chieàu giaûm naêng löôïng beà
maët töï do. Naêng löôïng naøy baèng tích giaù trò rieâng cuûa noù  vôùi dieän tích beà maët S. ÔÛ taát
caû caùc heä, tích soá ( *S) ñeàu höôùng tôùi giaù trò cöïc tieåu. Do ñoù, veà nguyeân lyù, caùc heä
phaân taùn khoâng beàn veà maët nhieät ñoäng.
Keo tuï laø söï keát dính caùc haït cuûa heä phaân taùn laïi vôùi nhau nhaèm muïc ñích giaûm beà maët
phaân chia pha S.
Tính beàn vöõng taäp hoïp laø moät trong nhöõng ñaëc tröng quan troïng maø hoùa keo phaûi nghieân
cöùu. Nhieàu ngaønh saûn xuaát coù lieân quan tôùi heä vi dò theå, nhieäm vuï nghieân cöùu laø giöõ cho
heä ôû traïng thaùi beàn taäp hôïp hay taïo ñieàu kieän ñeå heä keo tuï nhanh – thöôøng ñöôïc öùng
duïng trong coâng ngheä xöû lyù nöôùc thaûi.
5.3 TÍNH CHAÁT ÑIEÄN ÑOÄNG CUÛA HEÄ PHAÂN TAÙN
Caùc phaàn töû mang ñieän trong heä phaân taùn taäp trung treân beà maët cuûa haït keo hay maøng
cuûa gioït nhuõ töông, laøm hình thaønh moät traät töï phaân boá ñaëc bieät treân beà maët phaân chia
pha. Caùc lôùp caáu truùc ñaëc bieät naøy goïi laø lôùp ñieän tích keùp.

DuMy 5
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
Chính lôùp ñieän tích keùp aûnh höôûng ñeán tính chaát beàn vöõng cuûa heä phaân taùn, laøm thay ñoåi
ñoä oån ñònh cuûa heä keo. Ñeå ñôn giaûn, coù theå xem beà maët phaân chia pha maø ôû ñoù hình
thaønh LÑTK laø phaúng.
5.3.1 Caáu taïo lôùp ñieän tích keùp
Ñieän tích beà maët phaân chia pha coù theå ñöôïc hình thaønh theo moät trong hai caùch sau:
- Ion hoùa beà maët chaát raén: AuCl2H AuCl2- + H+
- Haáp phuï caùc ion treân beà maët pha raén.

VD: Trong dung dòch CuSO4, ion Cu2+ bò haáp phuï treân thanh Cu laøm thanh Cu tích ñieän
(+) coøn dung dòch tích ñieän (-).
Ion baùm treân beà maët chaát raén ñöôïc goïi laø ion taïo theá.
Ion ngöôïc daáu trong dung dòch ñöôïc goïi laø ion ñoái.
Trong heä goàm caùc haït keo – dung dòch treân toång theå laø trung hoøa ñieän. Treân beà maët phaân
chia pha coù toång giaù trò ñieän tích laø nhö nhau nhöng ngöôïc daáu.
Theo quan ñieåm hieän ñaïi, söï phaân boá cuûa caùc ion trong khoâng gian toàn taïi 2 pha ñöôïc
hình thaønh treân caùc cô sôû sau:
- Töông taùc vôùi nhau do löïc tónh ñieän vaø löïc phaân töû (haáp phuï). Vôùi töông taùc ñoù seõ
coù taùc duïng giöõ caùc ion ñoái ôû gaàn beà maët phaân chia pha.
- Chuyeån ñoäng hoãn loaïn cuûa caùc ion (chuyeån ñoäng nhieät). Xu theá chuyeån ñoäng ñoù
seõ laøm san baèng noàng ñoä caùc ion trong lôùp beà maët vaø caû trong theå tích dung dòch,
ñoù chính laø söï khueách taùn.
Khi söï phaân boá ñieän tích ñaït caân baèng, caáu truùc lôùp ñieän tích keùp ñöôïc theå hieän ôû hình
5.3.

Lôùp Stern
C – noàng ñoä ion
+ Lôùp khueách taùn
+ + +
-
+ - + Dung dòch
- C+
-
+ + - +
-
Chaát raén + - -
- + C0 C- (b)
+ +
- - (a)
+ + -

d  x d x

Hình 5.3 - Sô ñoà lôùp ñieän tích keùp (a. söï phaân boá ion; b. noàng ñoä ion theo khoaûng caùch

Caùc ion taïo theá taïo thaønh “baûn trong” cuûa tuï ñieän, coøn caùc ion ñoái naèm ôû “baûn ngoaøi”
cuûa tuï.

DuMy 6
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
Trong dung dòch ñöôïc phaân thaønh 2 lôùp:

DuMy 7
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
- Lôùp Stern hay lôùp Helmholtz: bao goàm caùc ion ñoái naèm saùt beà maët phaân chia pha,
caùc ion xeáp thaønh 1 hoaëc moät vaøi lôùp phaân töû. Caùc ion trong lôùp Stern lieân keát vôùi beà
maët coù theå do 2 loaïi löïc: löïc tónh ñieän vaø löïc haáp phuï (löïc Vander Waals). Caáu truùc lôùp
naøy phuï thuoäc lôùp solvat hoùa caùc ion. Chieàu daøy lôùp Stern ñöôïc xaùc ñònh töø beá maët chaát
raén ñeán taâm cuûa caùc ion taïo theá. Do töông taùc tónh ñieän vaø haáp phuï maïnh neân caùc ñieän
tích ôû lôùp naøy - qui öôùc goïi laø lôùp d, gaàn nhö khoâng ñöôïc töï do.
- Lôùp khueách taùn: chieàu daøy lôùp naøy dao ñoäng khoaûng vaøi A0 - haøng traêm micron.


 d A

0

1 0

+1
1e +1 1

d  x
-1 2
Hình 5.4 - Söï phaân boá ñieän -1
theá ôû LÑTK

Hình 5.5 - Söï bieán ñoåi ñieän theá ôû LÑTK

(1) tröôùc vaø (2) sau khi haáp phuï caùc ion coù theá haáp phuï lôùn

Ngöôøi ta khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc ñieän theá  hay theá nhieät ñoäng 0 maø chæ coù theå xaùc
ñònh ñöôïc theá ñieän ñoäng Zeta  (Zeta Potantial).
Theá ñieän ñoäng Zeta  - laø hieäu ñieän theá giöõa beà maët chaát raén vaø ñieän theá trong dung dòch
ôû khoaûng caùch beà maët 1 ñoaïn .
5.3.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán theá ñieän ñoäng 
Theá ñieän ñoäng Zeta  laø moät thoâng soá quan troïng aûnh höôûng ñeán söï beàn vöõng cuûa heä
keo.  phuï thuoäc nhieàu yeáu toá nhö thaønh phaàn pha, noàng ñoä chaát ñieän ly, nhieät ñoä, baûn
chaát cuûa moâi tröôøng phaân taùn.
- Aûnh höôûng cuûa chaát ñieän ly trô ñoái vôùi 
Chaát ñieän ly trô laø chaát ñieän ly khoâng chöùa ion taïo theá (ion khoâng tham gia vaøo
baûng trong cuûa tuï ñieän), do ñoù khoâng laøm thay ñoåi theá nhieät ñoäng 0.
Khi noàng ñoä chaát ñieän ly trong dung dòch taêng  giaûm do phaàn khueách taùn cuûa lôùp ñieän
tích keùp bò neùn laïi. Söï ñoåi daáu 1 vaø  coù theå xaûy ra khi caùc ion ñoái coù khaû naêng haáp phuï

DuMy 8
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
lôùn ôû baûn ngoaøi cuûa tuï ñieän döôùi taùc duïng cuûa löïc boå sung – löïc Van der Waals. Caùc ion
ñoù coù theå laø caùc ion coù hoùa trò lôùn nhö Ce4+; Al3+; Fe3+… hay caùc ion höõu cô phöùc taïp nhö
ancaloit, chaát hoaït ñoäng beà maët, chaát maøu…
-
1
1. Khi ion ñoái hoùa trò 1
2. Khi ion ñoái hoùa trò 2
2 3. Khi ion ñoái hoùa trò 3

+

Hình 5.6 - Söï phuï thuoäc theá ññ  vaøo noàng ñoä chaát ñieân ly
Ñieåm ñaúng ñieän – laø ñieän theá maët tröôït coù giaù trò  = 0

Hình 5.7 - Giaù trò thích hôïp cuûa theá ñieän ñoäng Zeta

DuMy 9
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
- Aûnh höôûng cuûa chaát ñieän ly khoâng trô ñoái vôùi 
Neáu trong dung dòch coù ion chaát ñieän ly khoâng trô (ion coù theå xaây döïng maïng tinh theå
vôùi pha raén), coù theå xaûy ra söï haáp phuï ôû baûn trong cuûa tuï ñieän. Keát quaû laø caùc giaù trò 0,
0 vaø  bò thay ñoåi.

5.3.3 Caáu taïo mixen keo

Haït keo goàm coù moät nhaân (thöôøng laø nhaân khoù tan hay ít tan trong moâi tröôøng) vaø lôùp
caùc ion bao quanh.
VD: Keo AgI trong dung dòch KI. Theo tính chaát haáp phuï chaát ñieän ly, ion I- ñöôïc haáp
phuï leân beà maët AgI (coù theå taïo thaønh maïng tinh theå vôùi mAgI) vaø ñoùng vai troø cuûa ion
taïo theá, ion K+ laø ion ñoái.
Nhaân vaø caùc ion taïo theá ñöôïc goïi laø nhaân haït keo (mixen keo).
Khi haït keo chuyeån ñoäng töông ñoái vôùi moâi tröôøng phaân taùn chæ coù nhaân haït keo vaø phaàn
ion ñoái naèm trong maët tröôït thuûy ñoäng (caùch beà maët pha raén 1 khoaûng ) laø cuøng dòch
chuyeån vôùi nhau. Phaàn chuyeån ñoäng ñoù ñöôïc goïi laø ion keo. Caùc ion ñoái coøn laïi
naèm trong lôùp khueách taùn laø khoâng chuyeån ñoäng.
Toång ñieän tích caùc ion ñoái trong 2 lôùp baèng toång ñieän tích cuûa ion taïo theá. Coù nghóa haït keo
trung hoøa ñieän. Coù theå bieåu dieãn haït keo döôùi daïng coâng thöùc nhö sau:
Keo AgI trong nöôùc vôùi söï coù maët cuûa KI (keo aâm):
Nhaân mixen

{[mAgI]nI-(n-x)K+}xK+
Nhaân

Ion keo
Keo SiO2 (keo aâm):
Nhaân mixen

{[mSiO2]nSiO32- 2(n-x)H+}2xH+
Nhaân

Ion keo
Trong 2 tröôøng hôïp treân ion I- vaø SiO32- laø ion taïo theá, Ion K+ vaø ion H+ laø ion ñoái.

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation

Hình 5.8 - Caáu taïo haït keo

Caáu taïo haït keo

5.4 CÔ CHEÁ QUAÙ TRÌNH KEO TUÏ VAØ TAÏO BOÂNG

- Quaù trình keo tuï: laø quaù trình theâm hoùa chaát vaøo dung dòch ñeå taêng toác ñoä laéng cuûa
pha phaân taùn trong nöôùc. Ñoä beàn cuûa haït keo laø do lôùp ñieän tích keùp quyeát ñònh.

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
Caùc loaïi keo öa nöôùc vaø kî nöôùc ñeàu coù ñieän tích beà maët.
Caùc loaïi keo öa nöôùc coù nguoàn goác sinh hoïc nhö caùc protein coù caùc nhoùm chöùc –NH2, -
COOH, -OH, -SO3H, vaø –OPO3H2.
VD:
COOH
COO- COO-
R
K1 K2
NH3+ R R
+
NH3 NH2

Khi pH thaáp thì beà maët haït keo tích ñieän (+), ngöôïc laïi khi pH cao thì beà maët tích ñieän (-)
Ñoái vôùi keo kî loûng nhö: ñaát seùt, buøn, silica. Ñieän tích treân beà maët caùc loaïi keo naøy ñöôïc
hình thaønh baèng caùch ion hoùa beà maët chaát raén.
Muoái nhoâm vaø saét (II) sunfat laø chaát keo tuï ñöôïc söû duïng roäng raõi trong xöû lyù nöôùc thaûi.
Trong nöôùc , muoái nhoâm seõ bò thuûy phaân nhö sau:
Al2(SO4)3.xH2O + 6HCO3- = 2 Al(OH)3 + 3 SO42- + 6 CO2 + x H2O
Vôùi x = 13 – 18, phöông trình phaûn öùng treân 1mol muoái Al sinh ra 6 mol CO2. ñieàu naøy
laøm giaûm pH. Khi pH giaûm seõ thuùc ñaåy söï phaân huûy caùc hydroxit ñeå sinh ra ion OH-:
M(OH)n = Mn+ + n OH-
Caùc cation töï do seõ taán coâng vaøo lôùp ñieän tích keùp cuûa haït keo trong nöôùc thaûi laøm giaûm
ñieän theá . Haït keo trôû neân trung hoøa ñieän va øchuùng coù theå tieáp xuùc nhau (do
chuyeån ñoäng Brown hay tieáp xuùc do khuaáy troän cô hoïc), vì vaäy xuaát hieän söï taïo boâng.
Trong tröôøng hôïp thieáu ion bicacbonat trong nöôùc thì ñoä kieàm coù theå ñöôïc naâng leân baèng
caùch theâm OH- vaøo:
Al2(SO4)3.xH2O + 6 OH- = 2 Al(OH)3 + 3 SO42- + x H2O
Sunfat saét (II) ñöôïc theâm vaøo nöôùc:
FeSO4.7H2O + 2 OH- = Fe(OH)2 + SO42- + 7 H2O
Sau ñoù, Fe(OH)2 seõ bò oxy hoùa thaønh daïng khoâng tan:
4 Fe(OH)2 + O2 + 2 H2O = 4 Fe(OH)3
Caùc chaát keo tuï naøy coù theå taùch photphat hay nhöõng chaát raát lô löûng trong nöôùc:
Al3+ + PO43- = AlPO3  , pKs = 21
Fe3+ + PO43- = FePO3  , pKs = 26
5 Ca2+ + 3 PO43- + OH- = Ca5(OH)(PO4)3 , pKs = 57
Moät loaïi chaát keo tuï (coagulant) quan troïng khaùc laø caùc polymer töï nhieân hay nhaân taïo
(ví duï: PEO – polyethylene oxide).
- Quaù trình taïo boâng vaø laéng:
Neáu nhö keo tuï laø quaù trình laøm maát söï oån ñònh cuûa haït keo (laøm maát theá ñieän
DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
ñoäng Zeta), thì taïo boâng laø quaù trình xaûy ra sau khi laøm maát ñoä oån ñònh cuûa heä keo, ôû
ñoù söï

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
keát tuï vaø taïo boâng lôùn ñöôïc hình thaønh. Quaù trình coù lieân quan ñeán söï va chaïm cuûa haït
do toác ñoä khuaáy hay söï chuyeån ñoäng Brown. Vieäc khuaáy troän laø hoã trôï caàn thieát cho söï
taïo boâng. Sau khi taïo boâng, tieán haønh quaù trình laéng ñoïng caùc boâng keo tuï
(khoâng khuaáy). Caùc quaù trình ñöôïc moâ taû trong sô ñoà sau:

Hình 5.9 - Quaù trình keo tuï taïo boâng

Như vậy, có thể tóm tắt cơ chế chung quá trình keo tụ-tạo bông theo mục 5.4.1 sau.
5.4.1 Cơ chế quá trình keo tụ-tạo bông
Chất keo tụ làm mất tính ổn định của các hạt keo trong nước nhờ vào 4 cơ chế: nén lớp điện
tích kép, hấp phụ và trung hòa điện tích, kết dính và lắng, tương tác qua lại giữa các hạt
keo và tạo liên kết bắt cầu.
Nén lớp điện tích kép: khi nồng độ các ion trái dấu trong dung dịch tăng, các ion trái dấu
trung hòa điện tích lớp khuếch tán dẫn đến việc nén lớp này. Việc nén lại này có ảnh hưởng
lên độ dày cảu toàn bộ lớp điện tích kép và vì vậy mà cho phép các hạt keo tiến sát vào nhau
hơn. Đến một lúc nào đó, lực hút Van der Walls thắng lực đẩy tĩnh điện, các hạt keo xích lại
gần nhau, kết dính với nhau tạo thành bông cặn.

Đẩy nhau Trung hòa Hấp dẫn Dính kết

Hấp phụ và trung hòa điện tích: các ion mang điện tích trái dấu từ chất keo tụ có thể bị hấp
phụ lên bề mặt các hạt keo. Bằng cách này, lực đẩy bề mặt của các hạt keo có thể được
trung hòa hoàn toàn. Do đó, trạng thái bền vững bị phá bỏ.

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
Kết dính và cùng lắng: lượng muối kim loại sử dụng trong quá trình keo tụ thường hơn một
lượng nhỏ so với yêu cầu cho quá trình giảm thế điện động zeta. Các muối kim loại dư thủy
phân thành dạng Mep(OH)q. Các hydroxide này không tan trong nước. Khi các hydroxide
này kết tủa và tích lũy lại, các hạt keo nhỏ bị mắc vào kết cấu khối của hydroxide.
Hấp phụ và tạo liên kết bắc cầu: nếu sử dụng các polymer hữu cơ nhân tạo thì liên kết bắc
cầu trước hết là sự hấp phụ các polymer lên các cạnh riêng của bề mặt các hạt keo và/hoặc
chất keo tụ. Hệ quả là cấu trúc của các phân tử đơn lẻ trở nên lớn hơn vài lần so với cấu trúc
của vài phân tử đơn hợp thành.
Để tạo liên kết, các mảng của chuỗi polymer phải được hấp phụ lên các cạnh của nhiều phân
tử. Lượng polymer dư có thể gây nên sự tái ổn định để bão hòa bề mặt và ổn định các phân
tử trong không gian.

Hình 5.10 Tạo liên kết bắc cầu giữa các hạt

5.4.2 Các phương pháp tiến hành quá trình keo tụ-tạo bông
Có 3 phương pháp tiến hành quá trình keo tụ:
 Cho dung dịch keo mang điện tích ngược dấu vào nhằm trung hòa điện tích với dung
dịch keo sẵn có trong nước, đưa đến thế điện động zeta của cả hai loại dung dịch keo đều
giảm nhỏ.
 Cho các ion hóa trị cao có điện tích ngược dấu điện tích hạt keo vào nước để giảm thấp
thế điện tđộng zeta cảu dung dịch keo này vì các ion phản hóa trị cao dễ từ lớp khuếch
tán đi vào lớp hấp phụ.
 Tăng lớn nồng độ các loại muối trong nước làm nhỏ các lớp hấp phụ và khuếch tán của
hạt keo. Kết quả là rất nhiều ion trên bề mặt hạt keo sẽ sát lại gần nhau, đưa đến thế điện
động zeta của dung dịch keo giảm nhỏ.

5.5 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUÁ TRÌNH KEO TỤ

Những yếu tố thúc đẩy quá trình keo tụ là gradient vận tốc, liều lượng chất keo tụ và pH.
Vận tốc là yếu tố quan trọng để tăng khả năng các hạt riêng lẻ kết hợp lại cùng nhau. Đồng
thời pH và liều lượng chất keo tụ là yếu tố nổi bật dễ thấy, quyết định khả năng loại bỏ các
hạt keo. Bên cạnh đó, quá trình keo tụ còn bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác như: nhiệt độ
nước, tạp chất trong nước, môi chất tiếp xúc…

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
5.5.1 Giaù tr pH cuûa nöôùc: AÛnh höôûng cuûa pH ñeán ñoä hoøa tan cuûa chaát keo tuï nhö pheøn
nhoâm hoaëc pheøn saét.
Xem xeùt tröôøng hôïp söû duïng Al(OH)3. Alumina hydroxide laø moät hydroxide löôõng tính
ñieån hình. Trò soá pH cuûa nöôùc quaù cao hoaëc quaù thaáp ñeàu laøm cho chaát naøy hoøa
tan, khieán haøm löôïng nhoâm dö trong nöôùc taêng leân.

 Khi pH < 5,5: Al(OH)3 coù taùc duïng roõ raøng nhö moät chaát kieàm, Al3+ taêng nhieàu:

Al(OH)3 + 3H+  Al3+ + 3H2O

-
 Khi pH > 7,5: Al(OH)3 coù taùc duïng roõ raøng nhö moät chaát acid, AlO2 taêng
- -
nhieàu Al(OH)3 + OH  AlO2 + 2H2O

 Khi pH > 9,0: ñoä hoøa tan cuûa Al(OH)3 nhanh choùng taêng lôùn gaàn nhö hoaøn toaøn.
 Trong phaïm vi giaù trò pH töø 5,5 ñeán 7,5, löôïng nhoâm dö trong nöôùc ñeàu raát nhoû.

AÛnh höôûng cuûa pH ñoái vôùi ñieän tích haït keo: Ðieän tích cuûa haït keo trong nöôùc coù quan
+
heä vôùi thaønh phaàn cuûa ion trong nöôùc, ñaëc bieät laø caùc ion H . Khi pH < 5, haït keo nhoâm
hydroxide mang ñieän tích aâm. Khi pH > 5, haït keo nhoâm hydroxyt mang ñieän tích döông.
Khi pH baèng 8, haït keo nhoâm hydroxide laø trung tính, vì theá neân seõ deã daøng keát tuûa nhaát.
Aûnh höôûng cuûa pH ñoái vôùi chaát höõu cô trong nöôùc: Khi pH thaáp, caùc haït keo cuûa acid
humic vaø fulvic mang ñieän tích aâm, do ñoù deã daøng bò keo tuï bôûi pheøn nhoâm hoaëc pheøn
saét. Khi pH cao, caùc haït keo cuûa acid humic vaø fulvic mang ñieän tích döông, neân hieäu
quaû keo tuï bôûi pheøn nhoâm hoaëc pheøn saét seõ giaûm ñaùng keå. pH thích hôïp laø töø 6,0 ñeán
6,5.

5.5.2 Lieàu löôïng chaát keo tuï

Löôïng pheøn nhoâm vaø pheøn saét ñöôïc söû duïng trong quaù trình keo tuï phaûi vöôït quaù giaù trò
Ksp cuûa caùc hydroxide töông öùng.

Ví duï: lieàu löôïng 30 mg/l cuûa Al2(SO4)3 vôùi pH cuûa nöôùc töø 6 – 8 laø thích hôïp naèm trong
vuøng raén cuûa Al(OH)3 treân bieåu ñoà. Löôïng chaát keo tuï toái öu duøng trong xöû lyù nöôùc thieân
nhieân thöôøng laø töø 10 – 50 mg/l ñoái vôùi Al2(SO4)3.

Nhìn chung, khi haøm löôïng chaát baån trong nöôùc caøng cao thì löôïng chaát keo tuï cho vaøo
caøng lôùn. Khi löôïng chaát keo tuï cho vaøo töông ñoái ít, dung dòch keo töï nhieân trong nöôùc
chuû yeáu döïa vaøo quaù trình keo tuï cuûa chính baûn thaân noù maø taùch ra. Ngöôïc laïi, khi cho
pheøn vaøo nhieàu, taùc duïng haáp phuï cuûa dung dòch keo Al(OH)3 seõ ñoùng vai troø chính.

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
5.5.3 Cöôøng ñoä khuaáy troän
Toác ñoä khuaáy troän toát nhaát laø töø nhanh chuyeån sang chaäm. Khi môùi cho chaát keo tuï vaøo
nöôùc phaûi khuaáy nhanh vì söï thuûy phaân cuûa cuûa chaát keo tuï trong nöôùc vaø toác ñoä hình
thaønh heä keo raát nhanh. Khuaáy nhanh môùi coù khaû naêng taïo ra moät löôïng lôùn haït keo vaø
laøm cho thaønh phaàn naøy nhanh choùng khueách taùn ñeàu vaøo dung dòch. Sau khi ñaõ
hình thaønh boâng caën, khoâng neân khuaáy quaù nhanh vì khoâng nhöõng laøm cho boâng caën
khoù lôùn leân maø coøn coù theå ñaùnh vôõ chuùng.
5.5.4 Taïp chaát trong nöôùc
Caùc ion ngöôïc daáu laø moät loaïi taïp chaát aûnh höôûng ñeán quaù trình keo tuï. Khi trong dung
dòch coù chöùa moät löôïng lôùn caùc hôïp chaát höõu cô cao phaân töû, caùc chaát naøy coù theå haáp
phuï leân beà maët cuûa dung dòch keo, daãn tôùi taùc duïng baûo veä dung dòch keo vaø laøm cho
quaù trình keo tuï khoù khaên, hieäu quaû keo tuï trôû neân raát thaáp. Trong tröôøng hôïp naøy, coù
theå duøng bieän phaùp oxy hoaù sô boä baèng caùc hôïp chaát cuûa chlorine hoaëc ozone ñeå phaân
huûy caùc hôïp chaát höõu cô naøy.
5.5.5 Thí nghieäm Jartest:
Giaù trò pH vaø lieàu löôïng chaát keo tuï laø hai thoâng soá quan troïng nhaát quyeát ñònh hieäu quaû
cuûa quaù trình keo tuï. Tuy nhieân, keo tuï laø moät quaù trình phöùc taïp vaø bao goàm nhieàu cô
cheá keát hôïp vôùi nhau neân hai thoâng soá naøy khoâng theå ñöôïc xaùc ñ nh baèng phöông phaùp
tính toaùn. Hai thoâng soá naøy cuõng nhö caùc thoâng soá vaän haønh khaùc nhö toác ñoä
khuaáy, gradient vaän toác, thôøi gian khuaáy… chæ coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông
phaùp thöïc nghieäm thoâng qua thí nghieäm Jartest.
Heä thoáng Jartest chuaån goàm 6 bình, dung tích moãi bình coù theå thay ñoåi töø 100ml ñeán 2
lít. Moãi bình ñeàu coù ñoäng cô vaø caùnh khuaáy rieâng, caùc caùnh khuaáy coù caáu taïo vaø kích
thöôùc gioáng nhau. Vaän toác cuûa moãi caùnh khuaáy coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng naêng löôïng
caáp vaøo vaø ñoäng cô töông öùng. Tuøy theo muïc ñích cuûa thí nghieäm maø heä thoáng seõ vaän
haønh ôû caùc cheá ñoä khaùc nhau. Khi muoán xaùc ñònh lieàu löôïng chaát keo tuï toái öu thì löôïng
hoùa chaát cho vaøo caùc bình seõ khaùc nhau, caùc thoâng soá coøn laïi laø nhö nhau.

Hình 5.11 Hệ Jartest

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation

5.6 CAÙC CHAÁT KEO TUÏ VAØ TRÔÏ KEO TUÏ

Thông thường, các muối kim loại như Al2(SO4)3, FeSO4, Fe2(SO4)3 được sử dụng làm chất
keo tụ. Những năm gần đây, polymer (các hợp chất hữu cơ mạch dài) được sử dụng chung
hoặc thay thế cho các muối kim loại để nâng cao hiệu quả của quá trình keo tụ. Các muối
kim loại khi được cho vào nước sẽ thủy phân thành hỗn hợp các hydroxide kim loại. Dạng
hydroxide kim loại trong thực tế còn phụ thuộc vào thành phần của nước, pH và lượng chất
keo tụ.
Dựa vào nguồn gốc, người ta chia các chất keo tụ thành 2 loại: chất keo tụ vô cơ ( inorganic
coagulants) và chất keo tụ hữu cơ (organic coagulants).
Chất keo tụ vô cơ: chia thành 3 loại chính theo thành phần và cấu tạo hóa học là:
 Chất có nguồn gốc từ Al (Aluminum derivatives): các loại nhôm sulfate, PAC…
 Chất có nguồn gốc từ Fe (iron derivatives): các loại sắt sulfate, sắt chloride…
 Vôi (lime)
Chất keo tụ hữu cơ (organic coagulants) gồm 2 loại: polymer hữu cơ tổng hợp (synthetic –
organic polymer) và các polymer hữu cơ tự nhiên (natural – organic polymer) hay các chất
đông tụ sinh học.
Các chất keo tụ có dạng polymer (kể cả vô cơ và hữu cơ) được gọi chung là các chất điện
phân cao phân tử (polyelectrolytes).
- Các chất keo tụ vô cơ:
Trừ sodium aluminate, tất cả các chất keo tụ có nguồn gốc từ sắt và nhôm đều là các muối
acid, do đó sẽ làm giảm pH cảu nước trong quá trình xử lý. Tùy vào pH của dòng thải và độ
kiềm (do sự có mặt của HCO 3-, CO32-, OH-) mà người ta cần thêm kiềm vào để trung hòa
lượng pH giảm xuống do tác dụng của chất keo tụ. Điều này rất quan trọng vì pH không
những ảnh hưởng đến bề mặt cả các hạt keo mà còn ảnh hưởng đến sự tạo bông trong suốt
quá trình keo tụ. pH tối ưu để hình thành các bông cặn nhôm và hydroxide sắt là pH làm tối
thiểu sự hòa tan hydroxide (EPA, 1987). Tuy nhiên, pH tối ưu để các hạt rắn lơ lửng tạo
bông không phải lúc nào cũng xảy ra đồng thời với pH tối ưu để các hydroxide tan ít nhất.
- Các chất keo tụ hữu cơ:
Những polymer hữu cơ có khả năng hòa tan trong nước và có thể được sử dụng làm chất
keo tụ lẫn chất trợ keo tụ.
Chất keo tụ hữu cơ thường được chia thành 3 loại:
 Ion hóa thành anion khi hòa tan trong dung dịch, tạo nên lớp điện tích âm xung
quanh phân tử polymer.
 Ion hóa thành cation tạo nên lớp điện tích dương.
 Không phải ion hay bị ion hóa rất nhẹ.
Chất keo tụ hữu cơ dùng làm chất keo tụ chính chủ yếu là ion dương, gồm các vật liệu
thường có khối lượng phân tử thấp. Mật độ điện tích dương của nó rất cao.

DuMy 1
Baøi giaûng Quaù trình Hoùa hoïc & Hoùa lyù Chöông 5- Coagulation &Flocculation
- Chất trợ keo tụ: là những chất điện phân cao phân tử có thể là cation, anion và những
chất gần như trung hòa điện tích. Khối lượng phân tử của chúng thường khá cao. Chức năng
chính của chúng là tạo các cầu nối giữa các phân tử với nhau.
Hiệu quả cuả chất keo tụ hữu cơ làm chất keo tụ chính phụ thuộc rất lớn vào tính chất cảu
dung dịch và chất cần keo tụ, độ đục và độ khuấy trộn trong suốt quá trình keo tụ.
Liều lượng tối ưu của chất keo tụ và chất trợ keo tụ sử dụng trong thực tế được xác định
bằng thí nghiệm Jartest.

Bảng 5.3 - Ưu khuyết điểm của một số chất keo tụ thông dụng
Tên Ưu điểm Khuyết điểm
Aluminum Sulfate Dễ sử dụng Làm tăng them chất hòa tan
(Alum) Al2(SO4)3.18H2O Tạo ra ít mùn vôi (muối) trong nước.
Hiệu quả trong khoảng pH nhỏ
Sodium Aluminate Hiệu quả đối với nước cứng Giá cao
Na2Al2O4 Chỉ sử dụng một lượng nhỏ Không hiệu qảu trong nước mềm
Polyaluminum Chloride Trong một số trường hợp, Sử dụng không rộng rãi bằng các
(PAC) bông cặn tạo thành đặc hơn và chất có nguồn gốc aluminum khác
Al13(OH)20(SO4)2.Cl15 nhanh lắng hơn Alum
Ferric Sulfate Khoảng pH hiệu quả tương Làm tăng hóa chất (muối) trong
Fe2(SO4)3 đối rộng nước
Thường phải bổ sung thêm kiềm
Ferric Chloride Khoảng pH hiệu quả rộng từ 4 Làm tăng hóa chất hào tan (muối)
FeCl3.6H2O đến 11 trong nước
Tốn gấp hai lần lượng kiềm so với
dùng Alum
Ferrous Sulfate Không nhạy với pH như vôi Làm tăng hóa chất hào tan (muối)
(Coppeas) trong nước
FeSO4.7H2O Thường phải bổ sung them kiềm
Vôi (lime) Rất hiệu quả Rất nhạy với sự thay đổi cảu pH
Ca(OH)2 Được sử dụng rộng rãi Tạo ra một lượng bùn lớn
Không làm tăng lượng muối Nếu cho quá liều sẽ làm chất
hòa tan lượng đầu ra kém

- Độc tố của chất keo tụ hóa học:

Khi hòa tan vào nước, các loại phèn hóa học sẽ phân ly thành các ion tương ứng với thành
phần của chúng. Chính các ion này là nguyên nhân gây ra độc tố của các loại phèn hóa học
mặc dù chúng đem lại hiệu quả xử lý cao và giá thành rẻ nhưng lại là chất khó phân hủy,
gây độc cho môi trường và sức khỏe con người.

DuMy 1