Οδυσσέας Γκιλής. ΠΟΙΗΤΙΚΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίη. 2020

1
Οδυσσέας Γκιλής
Επιμέλεια
ΠΟΙΗΤΙΚΗ
Αποσπάσματα από αρχαία, Βυζαντινά και θεολογικά

κείμενα
Θεσσαλονίκη 2020
2
Φρόνησις δύναμις ποιητικὴ καθ ̓ αὑτὴν τῆς ἀνθρώπου

εὐδαιμονίας· ἐπιστήμη ἀγαθῶν καὶ κακῶν· διάθεσις καθ ̓ ἣν
κρίνομεν τί πρακτέον καὶ τί οὐ πρακτέον. Πλάτων.
Εξώφυλλα βιβλίων για την ποιητική

3
4
5
6
7
8
Περιεχόμενα
Εξώφυλλα βιβλίων για την ποιητική........................................................................................2

Εισαγωγικό σημείωμα..............................................................................................................8
Άλλες σχετικές εργασίες μου. Ποίησις, ποιητική, Ποίημα........................................................9
Μνημοσύνη. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας................................9
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ ΠΑΥΛΟΥ ΓΡΑΤΣΙΑΤΟΥ (ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ
ΟΙΚΟΣ ΦΕΞΗ 1911).................................................................................................................11
Greek (Liddell-Scott)...........................................................................................................14
Λεξικόν Δημητράκου. Τόμος ΙΑ. Σελ. 5917.............................................................................14
Oxford English Dictionary.......................................................................................................16
Χρονολογική κατάταξη αποσπασμάτων.................................................................................20
Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα.........................................................................................67
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ.........................................................................................................................976
Εισαγωγικό σημείωμα
Από πηγές του Ίντερνετ και από λεξικά εντόπισα και

παραθέτω ορισμούς, έννοιες σχετικά με την ποιητική.
Τα αρχαία αποσπάσματα είναι σε δύο κατηγορίες,
χρονολογικά και αλφαβητικά.
Στην αρχή ο πίνακας περιεχομένων παραπέμπει στις
σημειωμένες σελίδες των ενοτήτων.
Στο τέλος το ευρετήριο είναι ονομάτων συγγραφέων,
εννοιών...
9
Άλλες σχετικές εργασίες μου. Ποίησις, ποιητική, Ποίημα.
Από τη Βικιπαίδεια, Η τραγωδία είναι δραματικό είδος ποιητικού

λόγου που εμφανίστηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Η Μούσα που την
αντιπροσωπεύει είναι η Μελπομένη. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης στο έργο
του Περί Ποιητικής (1449b-1450b) δίνει τον εξής ορισμό της τραγωδίας:
«ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος
ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστου τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις,
δρώντων καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίας, δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν
τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.»
«μίμησις πράξεως». Ο Αριστοτέλης θεωρούσε την τραγωδία σαν το
ύψιστο είδος καλλιτεχνίας. Πρόκειται για την μεταφορά στην σκηνή μιας
ανθρώπινης πράξεως. Αντίθετα ο δάσκαλός του, Πλάτωνας, υποστήριζε
ότι πρόκειται για μίμηση των συναισθημάτων που προέρχονται από την
απομίμηση μιας πράξεως, δηλαδή η τραγωδία για τον Πλάτωνα, ήταν
«μίμηση της μίμησης» η οποία ξέφευγε από την πραγματικότητα.
«μέγεθος ἐχούσης». Η τραγωδία θα πρέπει να έχει αρχή, μέση και τέλος,
πρέπει το μέγεθός της να είναι κανονικό, ούτε μικρό ώστε να μην μπορεί
να αποδώσει όλα τα νοήματα, αλλά ούτε και μεγάλο που να προκαλεί
ανία στον θεατή. «κάθαρσιν» Είναι απαραίτητο ο θεατής να
«καθαίρεται» από το άγχος και τις έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις που
τον κατακλύζουν, παρακολουθώντας την εξέλιξη του δράματος. Γι’ αυτό
ο ήρωας θα πρέπει να διαλεχτεί με μεγάλη προσοχή, δεν πρέπει να είναι
κακός και ανέντιμος, γιατί ο θεατής θεωρεί αναπόφευκτη την τιμωρία
του και δεν συμπάσχει. Δεν πρέπει να είναι αδιάβλητος και εξαίρετος
γιατί ο θεατής οργίζεται με τους θεούς, όταν ο ήρωας δεινοπαθεί χωρίς
να φταίει. Ο ήρωας, πρέπει να είναι σαν τον «Οιδίποδα», ο οποίος είναι
ένας άνθρωπος με πολλές διακυμάνσεις στον χαρακτήρα του, είναι
καλός, δίκαιος, θρασύς, καχύποπτος, ένας συνηθισμένος άνθρωπος.
Μνημοσύνη. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής

Γραμματείας
Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο, ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι

χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς.
Ησίοδος, Θεογονία α 915-7
10
 ΑΡΙΣΤ Ποιητ 1449b-1450b ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Ποιητική (1449b-

1450b)
[VI] Περὶ μὲν οὖν τῆς ἐν ἑξαμέτροις μιμητικῆς καὶ περὶ κωμῳδίας
ὕστερον ἐροῦμεν· περὶ δὲ τραγῳδίας λέγωμεν ἀναλαβόντες αὐτῆς ἐκ τῶν
εἰρημένων τὸν γινόμενον ὅρον τῆς οὐσίας. ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις
πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς
ἑκάστου τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίας, δι᾽
ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.
λέγω δὲ ἡδυσμένον μὲν λόγον τὸν ἔχοντα ῥυθμὸν καὶ ἁρμονίαν [καὶ
μέλος], τὸ δὲ χωρὶς τοῖς εἴδεσι τὸ διὰ μέτρων ἔνια μόνον περαίνεσθαι καὶ
πάλιν ἕτερα διὰ μέλους. ἐπεὶ δὲ πράττοντες ποιοῦνται τὴν μίμησιν,
πρῶτον μὲν ἐξ ἀνάγκης ἂν εἴη τι μόριον τραγῳδίας ὁ τῆς ὄψεως κόσμος·
εἶτα μελοποιία καὶ λέξις, ἐν τούτοις γὰρ ποιοῦνται τὴν μίμησιν. λέγω δὲ
λέξιν μὲν αὐτὴν τὴν τῶν μέτρων σύνθεσιν, μελοποιίαν δὲ ὃ τὴν δύναμιν
φανερὰν ἔχει πᾶσαν. ἐπεὶ δὲ πράξεώς ἐστι μίμησις, πράττεται δὲ ὑπὸ
τινῶν πραττόντων, οὓς ἀνάγκη ποιούς τινας εἶναι κατά τε τὸ ἦθος καὶ τὴν
διάνοιαν (διὰ γὰρ τούτων καὶ τὰς [1450a] πράξεις εἶναί φαμεν ποιάς τινας
[πέφυκεν αἴτια δύο τῶν πράξεων εἶναι, διάνοια καὶ ἦθος] καὶ κατὰ ταύτας
καὶ τυγχάνουσι καὶ ἀποτυγχάνουσι πάντες), ἔστιν δὲ τῆς μὲν πράξεως ὁ
μῦθος ἡ μίμησις, λέγω γὰρ μῦθον τοῦτον τὴν σύνθεσιν τῶν πραγμάτων,
τὰ δὲ ἤθη, καθ᾽ ὃ ποιούς τινας εἶναί φαμεν τοὺς πράττοντας, διάνοιαν δέ,
ἐν ὅσοις λέγοντες ἀποδεικνύασίν τι ἢ καὶ ἀποφαίνονται γνώμην —
ἀνάγκη οὖν πάσης τῆς τραγῳδίας μέρη εἶναι ἕξ, καθ᾽ ὃ ποιά τις ἐστὶν ἡ
τραγῳδία· ταῦτα δ᾽ ἐστὶ μῦθος καὶ ἤθη καὶ λέξις καὶ διάνοια καὶ ὄψις καὶ
μελοποιία. οἷς μὲν γὰρ μιμοῦνται, δύο μέρη ἐστίν, ὡς δὲ μιμοῦνται, ἕν, ἃ
δὲ μιμοῦνται, τρία, καὶ παρὰ ταῦτα οὐδέν. τούτοις μὲν οὖν οὐκ ὀλίγοι ὡς
εἰπεῖν κέχρηνται τοῖς εἴδεσιν· καὶ γὰρ ὄψιν ἔχει πᾶν καὶ ἦθος καὶ μῦθον
καὶ λέξιν καὶ μέλος καὶ διάνοιαν ὡσαύτως. μέγιστον δὲ τούτων ἐστὶν ἡ
τῶν πραγμάτων σύστασις. ἡ γὰρ τραγῳδία μίμησίς ἐστιν οὐκ ἀνθρώπων
ἀλλὰ πράξεων καὶ βίου καὶ εὐδαιμονίας καὶ κακοδαιμονίας· ἡ δὲ
εὐδαιμονία καὶ ἡ κακοδαιμονία ἐν πράξει ἐστίν, καὶ τὸ τέλος πρᾶξίς τις
ἐστίν, οὐ ποιότης· εἰσὶν δὲ κατὰ μὲν τὰ ἤθη ποιοί τινες, κατὰ δὲ τὰς
πράξεις εὐδαίμονες ἢ τοὐναντίον· οὔκουν ὅπως τὰ ἤθη μιμήσωνται
πράττουσιν, ἀλλὰ τὰ ἤθη συμπεριλαμβάνουσιν διὰ τὰς πράξεις· ὥστε τὰ
πράγματα καὶ ὁ μῦθος τέλος τῆς τραγῳδίας, τὸ δὲ τέλος μέγιστον
ἁπάντων. ἔτι ἄνευ μὲν πράξεως οὐκ ἂν γένοιτο τραγῳδία, ἄνευ δὲ ἠθῶν
γένοιτ᾽ ἄν· αἱ γὰρ τῶν νέων τῶν πλείστων ἀήθεις τραγῳδίαι εἰσίν, καὶ
ὅλως ποιηταὶ πολλοὶ τοιοῦτοι, οἷον καὶ τῶν γραφέων Ζεῦξις πρὸς
Πολύγνωτον πέπονθεν· ὁ μὲν γὰρ Πολύγνωτος ἀγαθὸς ἠθογράφος, ἡ δὲ
Ζεύξιδος γραφὴ οὐδὲν ἔχει ἦθος. ἔτι ἐάν τις ἐφεξῆς θῇ ῥήσεις ἠθικὰς καὶ
λέξει καὶ διανοίᾳ εὖ πεποιημένας, οὐ ποιήσει ὃ ἦν τῆς τραγῳδίας ἔργον,
ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἡ καταδεεστέροις τούτοις κεχρημένη τραγῳδία,
11
ἔχουσα δὲ μῦθον καὶ σύστασιν πραγμάτων. πρὸς δὲ τούτοις τὰ μέγιστα

οἷς ψυχαγωγεῖ ἡ τραγῳδία τοῦ μύθου μέρη ἐστίν, αἵ τε περιπέτειαι καὶ
ἀναγνωρίσεις. ἔτι σημεῖον ὅτι καὶ οἱ ἐγχειροῦντες ποιεῖν πρότερον
δύνανται τῇ λέξει καὶ τοῖς ἤθεσιν ἀκριβοῦν ἢ τὰ πράγματα συνίστασθαι,
οἷον καὶ οἱ πρῶτοι ποιηταὶ σχεδὸν ἅπαντες. ἀρχὴ μὲν οὖν καὶ οἷον ψυχὴ ὁ
μῦθος τῆς τραγῳδίας, δεύτερον δὲ τὰ ἤθη (παραπλήσιον γάρ ἐστιν καὶ
[1450b] ἐπὶ τῆς γραφικῆς· εἰ γάρ τις ἐναλείψειε τοῖς καλλίστοις
φαρμάκοις χύδην, οὐκ ἂν ὁμοίως εὐφράνειεν καὶ λευκογραφήσας
εἰκόνα)· ἔστιν τε μίμησις πράξεως καὶ διὰ ταύτην μάλιστα τῶν
πραττόντων. τρίτον δὲ ἡ διάνοια· τοῦτο δέ ἐστιν τὸ λέγειν δύνασθαι τὰ
ἐνόντα καὶ τὰ ἁρμόττοντα, ὅπερ ἐπὶ τῶν λόγων τῆς πολιτικῆς καὶ
ῥητορικῆς ἔργον ἐστίν· οἱ μὲν γὰρ ἀρχαῖοι πολιτικῶς ἐποίουν λέγοντας,
οἱ δὲ νῦν ῥητορικῶς. ἔστιν δὲ ἦθος μὲν τὸ τοιοῦτον ὃ δηλοῖ τὴν
προαίρεσιν, ὁποῖά τις (ἐν οἷς οὐκ ἔστι δῆλον) ἢ προαιρεῖται ἢ φεύγει·
διόπερ οὐκ ἔχουσιν ἦθος τῶν λόγων ἐν οἷς μηδ᾽ ὅλως ἔστιν ὅ τι
προαιρεῖται ἢ φεύγει ὁ λέγων. διάνοια δὲ ἐν οἷς ἀποδεικνύουσί τι ὡς
ἔστιν ἢ ὡς οὐκ ἔστιν ἢ καθόλου τι ἀποφαίνονται. τέταρτον δὲ τῶν μὲν
λόγων ἡ λέξις· λέγω δέ, ὥσπερ πρότερον εἴρηται, λέξιν εἶναι τὴν διὰ τῆς
ὀνομασίας ἑρμηνείαν, ὃ καὶ ἐπὶ τῶν ἐμμέτρων καὶ ἐπὶ τῶν λόγων ἔχει τὴν
αὐτὴν δύναμιν. τῶν δὲ λοιπῶν ἡ μελοποιία μέγιστον τῶν ἡδυσμάτων, ἡ
δὲ ὄψις ψυχαγωγικὸν μέν, ἀτεχνότατον δὲ καὶ ἥκιστα οἰκεῖον τῆς
ποιητικῆς· ἡ γὰρ τῆς τραγῳδίας δύναμις καὶ ἄνευ ἀγῶνος καὶ ὑποκριτῶν
ἔστιν, ἔτι δὲ κυριωτέρα περὶ τὴν ἀπεργασίαν τῶν ὄψεων ἡ τοῦ
σκευοποιοῦ τέχνη τῆς τῶν ποιητῶν ἐστιν.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ ΠΑΥΛΟΥ

ΓΡΑΤΣΙΑΤΟΥ (ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΦΕΞΗ 1911)

ΠΡΟΛΕΓOΜΕΝΑ
Του Αριστοτέλους, του μεγάλου φιλοσόφου της αρχαιότητος, εν μόνον
συγγραμμάτιον, η Ποιητική, έχει μεταφραστή εις την νέαν γλώσσαν
ημών. ...
Ορισμοί.
Αδύνατον λέγεται εκείνο, του οποίου το εναντίον είναι αναγκαίως
αληθές. Λ. χ. ότι αι ορθαί γωνίαι είναι άνισοι, τούτο είναι αδύνατον.
Αρχή λέγεται 1ον) η έναρξις αυτού του πράγματος· π. χ. η αρχή ενός
λόγου· 2ον) η έναρξις των πραγμάτων ως προς ημάς, ήτοι όθεν πρέπει να
αρχίσωμεν εν πράγμα, διά να το μάθωμεν ή να το κάμωμεν καλώς· 3ον)
η πρώτη ύλη ή το ποιητικόν αίτιόν τινος· π. χ. τα θεμέλια είναι αίτια της
12
οικίας, η ύβρις της μάχης. 4ον) η απόφασις ήτις παράγει μεταβολήν, όθεν
και αι πολιτικαί εξουσίαι λέγονται αρχαί· 5ον) αι υποθέσεις ή οι λόγοι με
τους οποίους αποδεικνύομέν τι.
Αίτιον. Τας αυτάς σημασίας, τας οποίας έχει η αρχή, έχει και το αίτιον,
διότι πάντα τα αίτια είναι αρχαί. Πάσαι αι αρχαί είναι το πρώτον εκ του
οποίου υπάρχει εν πράγμα, ή γίνεται, ή γνωρίζεται. Και άλλαι μεν είναι
εντός, άλλαι δε εκτός των πραγμάτων. Είναι δε τέσσαρα τα αίτια : 1ον) η
ύλη πράγματός τινος· λ. χ. ο χαλκός είναι ύλη του ανδριάντος· 2ον) το
είδος και το πρότυπον αυτού, δηλ. η έννοια και η ουσία του πράγματος λ.
χ. του ανδριάντος· 3ον) η αρχή της κινήσεως και της μεταβολής· λ.χ. ο
ανδριαντοποιός· και 4ον) ο σκοπός και τα μέσα της εκτελέσεως του· π.χ.
η υγίεια είναι ο σκοπός του περιπάτου και μέσα είναι τα φάρμακα και η
κάθαρσις κλπ. Τα τέσσαρα λοιπόν αίτια είναι το υλικόν, το ειδικόν, το
ποιητικόν και το τελικόν (ου ένεκεν).
Αναγκαίον λέγεται 1ον) το συνεργούν αίτιον, άνευ του οποίου είναι
αδύνατον να υπάρχη τι· λ. χ. η αναπνοή αναγκαία εις την ζωήν· 2ον) το
μέσον άνευ του οποίου δεν δύναται να γείνη το αγαθόν ή να αποβληθή το
κακόν λ. χ. τα φάρμακα· 3ον) ό,τι γίνεται εναντίον της θελήσεώς μας και
μας βιάζει· 4ον) ό,τι δεν ημπορεί άλλως να γείνη, και αύτη είναι η κυρία
σημασία του αναγκαίου, από της οποίας πηγάζουσιν αι άλλαι. Ούτως η
απόδειξις είναι εκ των αναγκαίων, διότι το καλώς αποδειχθέν δεν δύναται
να είναι άλλως.
Αντικείμενα είναι 1ον) τα αντιφατικά· λ. χ. λευκόν και όχι λευκόν· 2ον)
το εναντίον· 3ον) ό,τι είναι σχετικόν πρός τι· λ. χ. εντός-εκτός, πατήρ-
υιός· 4ον) η στέρησις κλπ. Και τέλος ό,τι δεν ημπορεί να ευρίσκηται
ηνωμένον με άλλο εις τρίτον τι· λ. χ. το λευκόν και το φαιόν. Εάν
τοιαύτα πράγματα ανήκωσιν εις γένος διάφορον, τότε είναι εναντία.
Έπειτα εναντία είναι τα εις το αυτό γένος ανήκοντα και έχοντα μεγίστην
απ' αλλήλων διαφοράν, και εν γένει εκείνα των οποίων η διαφορά είναι
μεγίστη.
Γένος είναι 1ον) η συνεχής γένεσις των εχόντων το αυτό είδος. Ούτω
λέγεται: εν όσω υπάρχει το γένος των ανθρώπων, δηλαδή η συνεχής
γένεσις αυτών 2ον) η πρώτη Ποιητική αιτία της υπάρξεως των ατόμων·
λ.χ. λέγονται Ίωνες το γένος, διότι κατάγονται από Ίωνος του πρώτου
γεννήσαντος· 3ον) τα καθόλου ή αι γενικαί έννοιαι· λ.χ. το επίπεδον των
σχημάτων είναι γένος των μερικών ή ατομικών επιπέδων· 4ον) Το είδος
ή η μορφή, της οποίας αι διαφοραί είναι αι ποιότητες (βλέπε είδος).
13
Δύναμις είναι 1ον) η αρχή της κινήσεως ή της μεταβολής τινος, ήτις
όμως είναι εις άλλο τι πράγμα· λ. χ. η οικοδομική τέχνη είναι δύναμις,
ήτις δεν ευρίσκεται εις την κατασκευαζομένην οικίαν, αλλ' εις τον
αρχιτέκτονα, κλπ.· 2ον) το να δύναταί τι να μεταβάλληται ή να κινήται
από άλλο διάφορον, ότε λέγομεν ότι πάσχει· 3ον) η ικανότης του να
εκτελή τις καλώς πράγμά τι ή απόφασιν· π. χ. να ομιλήση καλώς ή να
βαδίση· 4ον) το να μη δύναται τι να μεταβάλληται ή επί το χείρον να
κινήται, ή τουλάχιστον το να πάσχη ταύτα δυσκόλως. Δύναμις λοιπόν
είναι η ευφυΐα ή διάθεσις του πράγματος εις το να δύναται να είναι και να
μη είναι, να είναι ή να μη είναι τούτο ή εκείνο, ή αρχή μεταβλητική
άλλου εν άλλω υπάρχουσα.
Δυνατόν λέγεται εκείνο, του οποίου το εναντίον δεν είναι αναγκαίως
ψεύδος· π. χ. ότι κάθηται άνθρωπος είναι δυνατόν. Δυνατόν είναι και το
αληθές, ή ό,τι δύναται να είναι αληθές.
Είδος-ενέργεια-εντελέχεια. Είδος είναι το σύνολον των διορισμών
πράγματός τινος, η νοητή ουσία αυτού. Η έννοια, ήτις ορίζει εν πράγμα,
είναι η έννοια του είδους του. Το είδος, το καθόλου, ο εν γένει ίππος λ. χ.
τότε γίνεται ουσία πραγματική, αισθητή, ούτος ο ίππος, όταν ενωθή με
άλλο στοιχείον, την ύλην. Παν πράγμα λοιπόν σύγκειται από ύλην και
είδος· η ύλη είναι το υποκείμενον, το υλικόν, το δε είδος διορίζει την
ύλην και δίδει εις αυτήν ωρισμένην ύπαρξιν. Ο οίκος λ. χ. καθ' ύλην είναι
λίθοι και πλίνθοι και ξύλα, κατ' είδος δε είναι αγγείον ικανόν να σκεπάζη
σώματα και πράγματα. Το είδος είναι το κοινόν εις πάντα τα άτομα, εις
πάσας τας οικίας, η δε ύλη ατομικεύει τούτο το γενικόν και ούτως
αποτελείται το άτομον λ. χ. η οικία του Πέτρου. Δεν υπάρχει λοιπόν
τελεία διαφορά και αντίθεσις μεταξύ ύλης και είδους· διότι πάντοτε η
ύλη δύναται να γείνη ό,τι είναι το είδος. Η ύλη είναι εν δυνάμει ό,τι είναι
το είδος εν έργω ή ενεργεία. Ο χαλκός π.χ. είναι δυνάμει ό,τι εν ενεργεία
είναι ο ανδριάς· ο χαλκός δύναται να γείνη ανδριάς, λοιπόν είναι δυνάμει
ανδριάς· ο σπόρος είναι δυνάμει φυτόν· ο παις είναι δυνάμει ανήρ κλπ.
Και πάλιν έλασμα σιδήρου προς μεν τον ακατέργαστον σίδηρον είναι
είδος, αλλά προς το ξίφος είναι ύλη. Η ύλη λοιπόν είναι η πρώτη ατελής
κατάστασις του πράγματος, το σπέρμα ή το θεμέλιον αυτού, είδος δε
είναι η πλήρης ενεργοποίησις των δυνάμεων του, η πραγμάτωσις του
σκοπού και του τέλους του. —Η βαθμιαία μετάβασις από της ατελούς εις
την τελείαν κατάστασιν γίνεται δια κινήσεως, ήτις είναι επομένως μία
ατελής ενέργεια, λ.χ. η οικοδομία, και σκοπόν ή τέλος έχει να
πραγματοποίηση το είδος, την οικίαν. Το πραγματωθέν και εν ενεργεία
14
είδος είναι πραγματικότης, αύτη η οικία, ούτος ο ίππος, ήτις εν εαυτή έχει
το τέλος της, είναι εντελέχεια.
Έξις (έχειν) λέγεται 1) ενέργεια μεταξύ του έχοντος και του εχομένου· λ.
χ. μεταξύ του έχοντος την εσθήτα και της εχομένης εσθήτος είναι η έξις,
ως σχέσις αυτών. 2) Διάθεσις, καθ' ην διακείμενα καλώς ή κακώς· λ. χ. η
υγίεια είναι έξις. Και η αρετή των μερών λέγεται έξις.
Εν Αθήναις τη 20 Φεβρουαρίου 1911ΠΑΥΛΟΣ ΓΡΑΤΣΙΑΤΟΣ
Greek (Liddell-Scott)
ποιητικός: -ή, -όν, (ποιέω) ὁ δυνάμενος νὰ ποιήσῃ, δημιουργικός,

παραγωγικός, ἀντίθετον τῷ πρακτικὸς (ἐνεργητικός, Ἀριστ. Ἠθικ. Νικ. 6.
4, κἑξ.)., τινος ὁ αὐτὸς ἐν Τοπ. 6. 10, 1, Πλάτ. Ὅροι 411D· ― ἀπολ., αἱ
π. τέχναι, αἱ παραγωγικαὶ ἢ χρήσιμοι εἰς τὸν βίον τέχναι, αἱ ἔχουσαι
ὑλικόν τινα σκοπόν, οἷον ἡ ἀρχιτεκτονική, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὴν ποίησιν,
μουσικήν, κτλ., Ἀριστ. Ἠθικ. Μεγ. 1. 35, 8, πρβλ. Πολυδ. Α΄, 4, 4, Διογ.
Λ. 3. 84˙ ― ἡ ποιητική, ἡ δύναμις τοῦ παράγειν, Πλάτ. Σοφιστ. 265Β. ―
Ἐπίρρ., ποιητικῶς (ἐξυπ. τῆς ὑγιείας), οὕτως ὥστε νὰ παράγῃ ὑγείαν,
Ἀριστ. Τοπ. 1. 15, 10. 2) ἐπὶ προσώπων, ἐπινοητικός, εὐφυής, Χαιρήμων
παρ’ Ἀθην. 562F. ΙΙ. ὁ ἀνήκων εἰς τὴν ποιητικὴν τέχνην, ὁ ἁρμόζων εἰς
ποιητήν, ἀνήκων εἰς ποιητήν, λέξις Ἰσοκρ. 319D˙ ἐπὶ προσώπων, Πλάτ.
Πολ. 393D˙ Ὅμηρον ποιητικώτατον εἶναι αὐτόθι 607Α˙ π. καὶ μουσικοὶ ὁ
αὐτ. ἐν Νόμ. 802Β, πρβλ. 700D, κτλ.˙ οἱ ποιητικοὶ = οἱ ποιηταὶ αὐτόθι
656C˙ -ἡ ποιητικὴ (δηλ. τέχνη), ἡ τέχνη τοῦ συντιθέναι ποιήματα, ὁ αὐτ.
ἐν Γοργ. 502D, Ἀριστ., κτλ. ― Ἐπίρρ. -κῶς, Πλάτ. Πολ. 332Β.
15
Λεξικόν Δημητράκου. Τόμος ΙΑ. Σελ. 5917.

16
17
Oxford English Dictionary.

poetic, a. and n.
Also 6–7 poetique, 7 -icke, 7–8 -ick.
[a. F. poétique (a 1400 in Godef. Compl.), ad. L. poētic-us, a. Gr.

ποητικός, ποιητικός, f. πο(ι)ητής poet: see -ic. So It., Sp. poético.]
1.A.1 Belonging or proper to poets or poetry. In quot. 1610, Fictitious,

fabulous. poetic diction, diction used in or considered to be proper to
poetry (see diction 4).
poetic justice, licence: see the ns.
1530 Palsgr. 321/1 Poeticke in maners, poetique. 1585 James I Ess.

18
Poesie (Arb.) 13 This onely thing I earnestly requyre, That thou my veine
Poetique so inspyre. 1610 Healey St. Aug. City of God xviii. viii.
(1620) 626 Her [Minerva's] originall was vnknowne, for that of Ioues
braine is absolutely poetique. a 1687 Waller To Ld. Admiral Wks.
(1729) 47 With courage guard, and beauty warm, our age; And lovers fill
with like poetic rage. 1693 Congreve in Dryden's Wks. (1701) III.
Introd. 4 The God of Musick and Poetique Fires. 1728 Pope Dunc. i. 52
Poetic Justice, with her lifted scale. 1786 Burns Brigs of Ayr 38 What
warm, poetic heart, but inly bleeds, And execrates man's savage, ruthless
deeds! 1790 Burke Fr. Rev. Wks. V. 127 An unjustifiable poetick
licence. 1800 Wordsworth Lyrical Ballads (ed. 2) i. Pref. p. xxi, There
will‥be found in these volumes little of what is usually called poetic
diction. Ibid. p. xxvii, The distinction of rhyme and metre is regular and
uniform, and not, like that which is produced by what is usually called
poetic diction, arbitrary and subject to infinite caprices. 1815 G. F. Nott
Works of Henry Howard & Sir T. Wyatt I. p. clxxxviii, Chaucer did
much towards refining our poetic diction, but he left it‥open to
subsequent innovation and experiment. 1837 Dickens Pickw. ii, ‘My
friend Mr. Snodgrass has a strong poetic turn’, said Mr. Pickwick. 1881
Froude Short Stud. (1883) IV. ii. ii. 185 The poetic faculty‥secures to
those who have it the admiration of every person. 1886 Encycl. Brit.
XX. 859/2 As a mere question of methods, a reaction against the poetic
diction of Pope and his followers was inevitable. 1928 O. Barfield
Poetic Diction: Study in Meaning 177 The stale Miltonics, which lay at
the bottom of so much eighteenth-century ‘poetic diction’. 1938 A.
Campbell Battle of Brunanburh 41 Despite the wealth of poetic diction at
his command, he can be, at times, astonishingly simple and direct. 1951
C. Day Lewis Poet's Task 5, I hope to devote a number of‥lectures to
what is called, somewhat uninvitingly, ‘poetic diction’. 1970 M.
Swanton Dream of Rood 59 The highly formalised nature of Old English
poetic diction.
2. a.A.2.a That is a poet.
a 1640 Day Peregr. Schol. (1881) 37 What Perseus‥spoke of the

Crowe-poets‥may trewlie be said‥of vs Poeticke⁓pies in this adge.
1841 D'Israeli Amen. Lit. (1867) 303 The great reformer of our poetry‥
was the poetic Earl of Surrey.
b.A.2.b Of a poet or poets.

19
1712–14 Pope Rape Lock v. 124 Markt by none but quick, poetic eyes.
1780 Cowper Table Talk 768 'Twould thin the ranks of the poetic tribe.
1791 ― Retired Cat 89 A long and melancholy mew, Saluting his poetic
ears. 1880 L. Stephen Pope iii. 71 Chapman was a poet worthy of our
great poetic period.
3. a.A.3.a Of the nature of poetry; consisting of or written in verse; =

poetical 3.
1656 Sir J. M[ennis] & J. S[mith] (title) Musarum Delicæ: or the Muses
Recreation. Conteining severall Pieces of Poetique Wit. 1749 Power
Pros. Numbers 38 When Prosaic Numbers are too much bound, the Stile
is Poetic Prose; when Poetic Numbers are too free, it is Prosaic Poetry.
1844 Lingard Anglo-Sax. Ch. (1858) I. 377 A poetic paraphrase of
certain portions of the service.
b.A.3.b Having the style or character proper to poetry as a fine art;

poetically beautiful or elevated.
1854 Milman Lat. Chr. iii. vi. (1864) II. 78 Producing a vast mass of
what was truly poetic. 1877 Shairp Poetic Interpr. Nat. viii. 110 In our
own day such poetic descriptions of Nature have burst the bonds of metre
altogether, and filled many a splendid page of poetic or imaginative
prose.
4.A.4 Relating to or dealing with poetry. (= poetical 4.) Also, fond of

poetry, able to appreciate poetry.
a 1704 T. Brown Prol. 1st Sat. Persius Wks. 1730 I. 51 My verse has
never yet stood trial Of Poetick Smiths. 1817 Jane Austen Sanditon
(1925) 91, I have read several of Burn's Poems with great delight‥but I
am not poetic enough to separate a Man's poetry entirely from his
Character. 1867 Carlyle Remin. (1881) II. 332 Wordsworth‥talked a
great deal; about ‘poetic’ correspondents of his own (i.e. correspondents
for the sake of his poetry; especially one such who had sent him, from
Canton, an excellent chest of tea).
5.A.5 Celebrated in poetry; affording a subject for poetry. (Cf. historic a.

2.)
20
1742 Pope Dunc. iv. 489 While thro' Poetic scenes the Genius roves.
1883 Warner Roundabout Journ. xi. 94 When you are on the east coast of
Sicily you are in the most poetic locality of the classic world.
6.A.6 In etymological sense of Gr. ποιητικός: Making, creative; relating

to artistic creation. rare.
1872 Morris tr. Ueberweg's Hist. Philos. I. (Cent.), Poetic philosophy is

a form of knowledge having reference to the shaping of material, or to the
technically correct and artistic creation of works of art. 1885 J.
Martineau Types Eth. Th. I. 57 [God] becomes a true Creator, with poetic
function (ποιητής) as disposer of the ideas.
B.B n.
1.B.1 A writer of poetry, a poet. Obs.
c 1650 J. Parry To Cleveland C.'s Wks. (1687) 286 Where all Poeticks
else may truckle under. 16‥ ― Elegy on Cleveland 40 ibid. 285 'Tis
your Crime T'upbraid the State-Poeticks of this time.
2.B.2 sing. and pl. That part of literary criticism which treats of poetry;
also, a treatise on poetry: applied esp. to that of Aristotle. Also in
extended senses.
1727–41 Chambers Cycl. s.v., Aristotle's poetics is a work infinitely

valued.‥ Horace, Vieta, Vossus, and Scaliger, have likewise published
poetics in Latin. 1776 Burney Hist. Mus. I. Pref. 8 It is imagined that
Plutarch took it either from his [Aristotle's] Treatise on Music, or the
second book of his Poetics. 1834 Penny Cycl. II. 335/2 Aristotle's
genuine extant works may be divided into three classes: 1. Those relating
to the philosophy of the mind.‥ To this head may be referred‥his
Rhetoric and Poetic: the last of which works is imperfect. 1879 M.
Pattison Milton xiii. 200 The principle of the Aristotelean Poetic. 1917
T. S. Eliot Prufrock & Other Observations 38 With your air indifferent
and imperious At a stroke our mad poetics to confute. 1973 Word 1970
XXVI. 66 Jakobson avoids the term stylistics, preferring instead poetics.
1976 Times Lit. Suppl. 2 Jan. 11/2 To subscribe to this poetic was to
doubt the validity of art and the veracity of dreams. 1976 Daily Tel. 5
21
July 10/3 So autonomous are the poetics of Krzysztof Penderecki's

compositional techniques, I found it hardly possible to reconcile words
and music in his ‘Canticum Canticorum Salomonis’. 1976 Times Lit.
Suppl. 12 Nov. 1411/2 It is developed theoretically into an alternative
poetic, for literature that classical and Coleridgean poetics are unable to
treat with justice: a poetic of architectural as against organic form. 1977
A. Sheridan tr. J. Lacan's Écrits iii. 102 This notion must be approached
through its resonances in what I shall call the poetics of the Freudian
corpus.
3.B.3 pl. Poetic composition; the writing of poems.
1851 Carlyle Sterling iii. iii. (1872) 194 Our valiant friend‥was not to
be repulsed from his Poetics either by the world's coldness or by mine.
Χρονολογική κατάταξη αποσπασμάτων
1. Πλάτων Σοφιστής. (5-4 B.C.) Stephanus p. 219 sec. b line 11

τοῦτο τὴν αὑτῶν δύναμιν.
ΘΕΑΙ. Εἶχε γὰρ οὖν. (10)
ΞΕ. Ποιητικὴν τοίνυν αὐτὰ συγκεφαλαιωσάμενοι προσ-
είπωμεν.
(c) ΘΕΑΙ. Ἔστω.

2. Πλάτων Σοφιστής. (5-4 B.C.) Stephanus p. 219 sec. d line 1
άπαντα τὰ μέρη τέχνη τις κτητικὴ λεχθεῖσα ἂν διαπρέψειεν.
ΘΕΑΙ. Ναί· πρέποι γὰρ ἄν.
(d) ΞΕ. Κτητικῆς δὴ καὶ ποιητικῆς συμπασῶν οὐσῶν τῶν
τεχνῶν ἐν ποτέρᾳ τὴν ἀσπαλιευτικήν, ὦ Θεαίτητε, τιθῶμεν;
ΘΕΑΙ. Ἐν κτητικῇ που δῆλον.

3. Πλάτων Σοφιστής. (5-4 B.C.) Stephanus p. 265 sec. a line 4
22
τοῖς ἐγγυτάτω γένει τῆς τοιαύτης μεθόδου πεφυκόσιν.

ΘΕΑΙ. Ὀρθῶς.
ΞΕ. Οὐκοῦν τότε μὲν ἠρχόμεθα Ποιητικὴν καὶ κτητικὴν
τέχνην διαιρούμενοι; (5)
ΘΕΑΙ. Ναί.

ΘΕΑΙ. Πάνυ μὲν οὖν.
ΞΕ. Νῦν δέ γ’ ἐπειδὴ μιμητικὴ περιείληφεν αὐτὸν τέχνη, (10)
δῆλον ὡς αὐτὴν τὴν Ποιητικὴν δίχα διαιρετέον πρώτην.
(b) ἡ γάρ που μίμησις ποίησίς τίς ἐστιν, εἰδώλων μέντοι,
φαμέν, ἀλλ’ οὐκ αὐτῶν ἑκάστων· ἦ γάρ;

φαμέν, ἀλλ’ οὐκ αὐτῶν ἑκάστων· ἦ γάρ;
ΘΕΑΙ. Παντάπασι μὲν οὖν.
ΞΕ. Ποιητικῆς δὴ πρῶτον δύ’ ἔστω μέρη.
ΘΕΑΙ. Ποίω; (5)
ΞΕ. Τὸ μὲν θεῖον, τὸ δ’ ἀνθρώπινον.

ΞΕ. Τὸ μὲν θεῖον, τὸ δ’ ἀνθρώπινον.
ΘΕΑΙ. Οὔπω μεμάθηκα.
ΞΕ. ποιητικήν, εἴπερ μεμνήμεθα τὰ κατ’ ἀρχὰς λεχθέντα,
πᾶσαν ἔφαμεν εἶναι δύναμιν ἥτις ἂν αἰτία γίγνηται τοῖς μὴ
πρότερον οὖσιν ὕστερον γίγνεσθαι. (10)

7. Πλάτων Σοφιστής. (5-4 B.C.) Stephanus p. 265 sec. e line 5
ἀλλὰ θήσω τὰ μὲν φύσει λεγόμενα ποιεῖσθαι θείᾳ τέχνῃ,
τὰ δ’ ἐκ τούτων ὑπ’ ἀνθρώπων συνιστάμενα ἀνθρωπίνῃ,
καὶ κατὰ τοῦτον δὴ τὸν λόγον δύο ποιητικῆς γένη, τὸ μὲν (5)
ἀνθρώπινον εἶναι, τὸ δὲ θεῖον.
ΘΕΑΙ. Ὀρθῶς.

23
ΞΕ. Τέμνε δὴ δυοῖν οὔσαιν δίχα ἑκατέραν αὖθις.

ΘΕΑΙ. Πῶς;
266.
(a) ΞΕ. Οἷον τότε μὲν κατὰ πλάτος τέμνων τὴν Ποιητικὴν
πᾶσαν, νῦν δὲ αὖ κατὰ μῆκος.
ΘΕΑΙ. Τετμήσθω.

ἀφ’ ἑκατέρας τῆς μερίδος αὐτοποιητικόν, τὼ δ’ ὑπολοίπω
σχεδὸν μάλιστ’ ἂν λεγοίσθην εἰδωλοποιικώ· καὶ κατὰ ταῦτα (10)
δὴ πάλιν ἡ ποιητικὴ διχῇ διαιρεῖται.
(b) ΘΕΑΙ. Λέγε ὅπῃ ἑκατέρα αὖθις.
ΞΕ. Ἡμεῖς μέν που καὶ τἆλλα ζῷα καὶ ἐξ ὧν τὰ

(d) ΘΕΑΙ. Πάνυ μὲν οὖν.
ΞΕ. Οὐκοῦν καὶ τἆλλα οὕτω κατὰ δύο διττὰ ἔργα
τῆς ἡμετέρας αὖ ποιητικῆς πράξεως, τὸ μὲν αὐτό, φαμέν,
[αὐτουργική], τὸ δὲ εἴδωλον [εἰδωλοποιική].
ΘΕΑΙ. Νῦν μᾶλλον ἔμαθον, καὶ τίθημι δύο διχῇ ποιητικῆς (5)

ΘΕΑΙ. Νῦν μᾶλλον ἔμαθον, καὶ τίθημι δύο διχῇ ποιητικῆς (5)
εἴδει· θείαν μὲν καὶ ἀνθρωπίνην κατὰ θάτερον τμῆμα, κατὰ δὲ
θάτερον τὸ μὲν αὐτῶν ὄν, τὸ δὲ ὁμοιωμάτων τινῶν γέννημα.

12. Πλάτων Philebus {0059.010} (5-4 B.C.) Stephanus p. 62 sec. d line
5
ΣΩ. Μεθιῶ δὴ τὰς συμπάσας ῥεῖν εἰς τὴν τῆς Ὁμήρου

καὶ μάλα ποιητικῆς μισγαγκείας ὑποδοχήν; (5)
ΠΡΩ. Πάνυ μὲν οὖν.
24
ΣΩ. Μεθεῖνται· καὶ πάλιν ἐπὶ τὴν τῶν ἡδονῶν πηγὴν

13. Πλάτων Phaedrus {0059.012} (5-4 B.C.) Stephanus p. 265 sec. b
line 4
ΣΩ. Τῆς δὲ θείας τεττάρων θεῶν τέτταρα μέρη διελόμενοι,
μαντικὴν μὲν ἐπίπνοιαν Ἀπόλλωνος θέντες, Διονύσου δὲ
τελεστικήν, Μουσῶν δ’ αὖ ποιητικήν, τετάρτην δὲ Ἀφροδίτης
καὶ Ἔρωτος, ἐρωτικὴν μανίαν ἐφήσαμέν τε ἀρίστην εἶναι, (5)
καὶ οὐκ οἶδ’ ὅπῃ τὸ ἐρωτικὸν πάθος ἀπεικάζοντες, ἴσως

14. Πλάτων Gorgias {0059.023} (5-4 B.C.) Stephanus p. 502 sec. c line
12
οἱ λόγοι; (10)
ΚΑΛ. Φημί.
ΣΩ. Δημηγορία ἄρα τίς ἐστιν ἡ ποιητική.
(d) ΚΑΛ. Φαίνεται.
ΣΩ. Οὐκοῦν ῥητορικὴ δημηγορία ἂν εἴη· ἢ οὐ ῥητορεύειν

15. Πλάτων Ion {0059.027} (5-4 B.C.) Stephanus p. 532 sec. c line 8
δῆλον ὅτι τέχνῃ καὶ ἐπιστήμῃ περὶ Ὁμήρου λέγειν ἀδύνατος
εἶ· εἰ γὰρ τέχνῃ οἷός τε ἦσθα, καὶ περὶ τῶν ἄλλων ποιητῶν
ἁπάντων λέγειν οἷός τ’ ἂν ἦσθα· ποιητικὴ γάρ πού ἐστιν
τὸ ὅλον. ἢ οὔ;
ΙΩΝ. Ναί. (10)

16. Πλάτων Πολιτεία. {0059.030} (5-4 B.C.) Stephanus p. 606 sec. d
line 4
ἐπιθυμητικῶν τε καὶ λυπηρῶν καὶ ἡδέων ἐν τῇ ψυχῇ, ἃ δή
φαμεν πάσῃ πράξει ἡμῖν ἕπεσθαι, ὅτι τοιαῦτα ἡμᾶς ἡ
ποιητικὴ μίμησις ἐργάζεται· τρέφει γὰρ ταῦτα ἄρδουσα, δέον
αὐχμεῖν, καὶ ἄρχοντα ἡμῖν καθίστησιν, δέον ἄρχεσθαι αὐτὰ (5)
ἵνα βελτίους τε καὶ εὐδαιμονέστεροι ἀντὶ χειρόνων καὶ

17. Πλάτων Πολιτεία. {0059.030} (5-4 B.C.) Stephanus p. 607 sec. b
line 6
25
πωμεν δὲ αὐτῇ, μὴ καί τινα σκληρότητα ἡμῶν καὶ ἀγροικίαν

καταγνῷ, ὅτι παλαιὰ μέν τις διαφορὰ φιλοσοφίᾳ τε καὶ (5)
ποιητικῇ· καὶ γὰρ ἡ “λακέρυζα πρὸς δεσπόταν κύων”
ἐκείνη “κραυγάζουσα” καὶ “μέγας ἐν ἀφρόνων κενε-
(c) αγορίαισι” καὶ ὁ “τῶν διασόφων ὄχλος κρατῶν”

18. Πλάτων Πολιτεία. {0059.030} (5-4 B.C.) Stephanus p. 607 sec. c
line 5
καὶ ἄλλα μυρία σημεῖα παλαιᾶς ἐναντιώσεως τούτων. ὅμως
δὲ εἰρήσθω ὅτι ἡμεῖς γε, εἴ τινα ἔχοι λόγον εἰπεῖν ἡ πρὸς
ἡδονὴν ποιητικὴ καὶ ἡ μίμησις, ὡς χρὴ αὐτὴν εἶναι ἐν πόλει (5)
εὐνομουμένῃ, ἅσμενοι ἂν καταδεχοίμεθα, ὡς σύνισμέν γε ἡμῖν
αὐτοῖς κηλουμένοις ὑπ’ αὐτῆς· ἀλλὰ γὰρ τὸ δοκοῦν ἀληθὲς

19. Πλάτων Πολιτεία. {0059.030} (5-4 B.C.) Stephanus p. 608 sec. b
line 7
οὐχ ὅσος δοκεῖ, τὸ χρηστὸν ἢ κακὸν γενέσθαι, ὥστε οὔτε (5)
τιμῇ ἐπαρθέντα οὔτε χρήμασιν οὔτε ἀρχῇ οὐδεμιᾷ οὐδέ γε
ποιητικῇ ἄξιον ἀμελῆσαι δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης
ἀρετῆς.
Σύμφημί σοι, ἔφη, ἐξ ὧν διεληλύθαμεν· οἶμαι δὲ καὶ

20. Αριστοτέλης . De caelo {0086.005} (4 B.C.) Bekker p. 275b line 5
ρασμένῳ ἄπειρον ὑπ’ ἀπείρου κινηθῆναι· ἐν ἀπείρῳ ἄρα. Ἀλλ’
ὁ μὲν ἄπειρος χρόνος οὐκ ἔχει τέλος, τὸ δὲ κεκινημένον ἔχει.
Εἰ τοίνυν πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἔχει δύναμιν Ποιητικὴν ἢ πα- (5)
θητικὴν ἢ ἄμφω, ἀδύνατον σῶμα ἄπειρον αἰσθητὸν εἶναι. Ἀλ-
λὰ μὴν καὶ ὅσα γε σώματα ἐν τόπῳ, πάντα αἰσθητά. Οὐκ ἔσ-

21. Αριστοτέλης . De caelo {0086.005} (4 B.C.) Bekker p. 306a line 16
βαῖνον ὡς ἀληθεῖς ἔχοντες ἀρχάς, ὥσπερ οὐκ ἐνίας δέον
κρίνειν ἐκ τῶν ἀποβαινόντων, καὶ μάλιστα ἐκ τοῦ τέλους. (15)
Τέλος δὲ τῆς μὲν ποιητικῆς ἐπιστήμης τὸ ἔργον, τῆς δὲ φυ-
σικῆς τὸ φαινόμενον ἀεὶ κυρίως κατὰ τὴν αἴσθησιν. Συμ-
βαίνει δ’ αὐτοῖς μάλιστα τὴν γῆν εἶναι στοιχεῖον, καὶ μόνην

26
22. Αριστοτέλης . Categoriae {0086.006} (4 B.C.) Bekker p. 9b line 6

ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα πεπον-
θέναι τι, τῷ δὲ κατὰ τὰς αἰσθήσεις ἑκάστην τῶν εἰρη- (5)
μένων ποιοτήτων πάθους εἶναι Ποιητικὴν παθητικαὶ ποιότη-
τες λέγονται· ἥ τε γὰρ γλυκύτης πάθος τι κατὰ τὴν γεῦσιν
ἐμποιεῖ καὶ ἡ θερμότης κατὰ τὴν ἁφήν, ὁμοίως δὲ καὶ

23. Αριστοτέλης . Ηθικά Ευδύμια. (4 B.C.) Bekker p. 1221b line 5
γοι πρὸς τροφήν, ὃ δὲ δυσχερὴς κατὰ τὸν φθόνον ἐστίν. —
τὸ δὲ πρὸς ἕκαστον μὴ κατὰ συμβεβηκὸς οὕτως ἔχειν περίερ-
γον διορίζειν· οὐδεμία γὰρ ἐπιστήμη, οὔτε θεωρητικὴ οὔτε ποιη- (5)
τική, οὔτε λέγει οὔτε πράττει τοῦτο προσδιορίζουσα, ἀλλὰ τοῦτ’
ἐστι πρὸς τὰς συκοφαντίας τῶν τεχνῶν τὰς λογικάς. ἁπλῶς
μὲν οὖν διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον, ἀκριβέστερον δ’, ὅταν

24. Αριστοτέλης . Ηθικά Νικομάχεια. (4 B.C.) Bekker p. 1139a line 28
τὴν δὲ διώκειν. αὕτη μὲν οὖν ἡ διάνοια καὶ ἡ ἀλήθεια
πρακτική· τῆς δὲ θεωρητικῆς διανοίας καὶ μὴ πρακτικῆς
μηδὲ ποιητικῆς τὸ εὖ καὶ κακῶς τἀληθές ἐστι καὶ ψεῦδος
(τοῦτο γάρ ἐστι παντὸς διανοητικοῦ ἔργον)· τοῦ δὲ πρακτικοῦ
καὶ διανοητικοῦ ἀλήθεια ὁμολόγως ἔχουσα τῇ ὀρέξει τῇ (30)

25. Αριστοτέλης . Ηθικά Νικομάχεια. (4 B.C.) Bekker p. 1139b line 1
ἐναντίον ἐν πράξει ἄνευ διανοίας καὶ ἤθους οὐκ ἔστιν. διά- (35)
νοια δ’ αὐτὴ οὐθὲν κινεῖ, ἀλλ’ ἡ ἕνεκά του καὶ πρακτική·
(1139b) αὕτη γὰρ καὶ τῆς ποιητικῆς ἄρχει· ἕνεκα γάρ του ποιεῖ
πᾶς ὁ ποιῶν, καὶ οὐ τέλος ἁπλῶς (ἀλλὰ πρός τι καὶ
τινός) τὸ ποιητόν, ἀλλὰ τὸ πρακτόν· ἡ γὰρ εὐπραξία τέ-

καὶ πρακτόν· ἕτερον δ’ ἐστὶ ποίησις καὶ πρᾶξις (πιστεύομεν
δὲ περὶ αὐτῶν καὶ τοῖς ἐξωτερικοῖς λόγοις)· ὥστε καὶ ἡ
μετὰ λόγου ἕξις πρακτικὴ ἕτερόν ἐστι τῆς μετὰ λόγου ποιη-
τικῆς ἕξεως. διὸ οὐδὲ περιέχεται ὑπ’ ἀλλήλων· οὔτε γὰρ (5)
ἡ πρᾶξις ποίησις οὔτε ἡ ποίησις πρᾶξίς ἐστιν. ἐπεὶ δ’ ἡ
27
οἰκοδομικὴ τέχνη τίς ἐστι καὶ ὅπερ ἕξις τις μετὰ λόγου

ἡ πρᾶξις ποίησις οὔτε ἡ ποίησις πρᾶξίς ἐστιν. ἐπεὶ δ’ ἡ
ποιητική, καὶ οὐδεμία οὔτε τέχνη ἐστὶν ἥτις οὐ μετὰ λό-
γου ποιητικὴ ἕξις ἐστίν, οὔτε τοιαύτη ἣ οὐ τέχνη, ταὐτὸν
ἂν εἴη τέχνη καὶ ἕξις μετὰ λόγου ἀληθοῦς ποιητική. ἔστι (10)

δὲ τέχνη πᾶσα περὶ γένεσιν καὶ τὸ τεχνάζειν καὶ θεω-

ρεῖν ὅπως ἂν γένηταί τι τῶν ἐνδεχομένων καὶ εἶναι καὶ

θάπερ καὶ Ἀγάθων φησὶ “τέχνη τύχην ἔστερξε καὶ τύχη
τέχνην.” ἡ μὲν οὖν τέχνη, ὥσπερ εἴρηται, ἕξις τις μετὰ (20)
λόγου ἀληθοῦς ποιητική ἐστιν, ἡ δ’ ἀτεχνία τοὐναντίον
μετὰ λόγου ψευδοῦς ποιητικὴ ἕξις, περὶ τὸ ἐνδεχόμενον
ἄλλως ἔχειν.

τέχνην.” ἡ μὲν οὖν τέχνη, ὥσπερ εἴρηται, ἕξις τις μετὰ (20)
λόγου ἀληθοῦς ποιητική ἐστιν, ἡ δ’ ἀτεχνία τοὐναντίον
28
Περὶ δὲ φρονήσεως οὕτως ἂν λάβοιμεν, θεωρήσαντες

32. Αριστοτέλης . De interpretatione {0086.017} (4 B.C.) Bekker p. 17a
line 5
ἢ ψεύδεσθαι ὑπάρχει· οὐκ ἐν ἅπασι δὲ ὑπάρχει, οἷον
ἡ εὐχὴ λόγος μέν, ἀλλ’ οὔτ’ ἀληθὴς οὔτε ψευδής. οἱ
μὲν οὖν ἄλλοι ἀφείσθωσαν, —ῥητορικῆς γὰρ ἢ ποιητι- (5)
κῆς οἰκειοτέρα ἡ σκέψις,— ὁ δὲ ἀποφαντικὸς τῆς νῦν
θεωρίας.
Ἔστι δὲ εἷς πρῶτος λόγος ἀποφαντικὸς κατάφασις,

33. Αριστοτέλης . Μετά τα Φυσικά. {0086.025} (4 B.C.) Bekker p. 982b
line 11
δεῖ γὰρ ταύτην τῶν πρώτων ἀρχῶν καὶ αἰτιῶν εἶναι θεωρητι-
κήν· καὶ γὰρ τἀγαθὸν καὶ τὸ οὗ ἕνεκα ἓν τῶν αἰτίων ἐστίν. (10)
Ὅτι δ’ οὐ ποιητική, δῆλον καὶ ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφη-
σάντων· διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ
τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα

34. Αριστοτέλης . Μετά τα Φυσικά. {0086.025} (4 B.C.) Bekker p.
1021a line 15
ἀριθμοῦ ἀρχὴ καὶ μέτρον, ὥστε ταῦτα πάντα πρός τι
λέγεται κατ’ ἀριθμὸν μέν, οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον)· τὰ δὲ
ποιητικὰ καὶ παθητικὰ κατὰ δύναμιν Ποιητικὴν καὶ παθη- (15)
τικὴν καὶ ἐνεργείας τὰς τῶν δυνάμεων, οἷον τὸ θερμαντικὸν
πρὸς τὸ θερμαντὸν ὅτι δύναται, καὶ πάλιν τὸ θερμαῖνον

1025b line 21
φυσικὴ ἐπιστήμη τυγχάνει οὖσα περὶ γένος τι τοῦ ὄντος (περὶ
γὰρ τὴν τοιαύτην ἐστὶν οὐσίαν ἐν ᾗ ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως καὶ (20)
στάσεως ἐν αὐτῇ), δῆλον ὅτι οὔτε πρακτική ἐστιν οὔτε ποιητική
(τῶν μὲν γὰρ ποιητῶν ἐν τῷ ποιοῦντι ἡ ἀρχή, ἢ νοῦς ἢ τέ-
χνη ἢ δύναμίς τις, τῶν δὲ πρακτῶν ἐν τῷ πράττοντι, ἡ

29

1025b line 25
προαίρεσις· τὸ αὐτὸ γὰρ τὸ πρακτὸν καὶ προαιρετόν),
ὥστε εἰ πᾶσα διάνοια ἢ πρακτικὴ ἢ ποιητικὴ ἢ θεωρητική, (25)
ἡ φυσικὴ θεωρητική τις ἂν εἴη, ἀλλὰ θεωρητικὴ περὶ τοιοῦ-
τον ὂν ὅ ἐστι δυνατὸν κινεῖσθαι, καὶ περὶ οὐσίαν τὴν κατὰ

1026b line 5
πρῶτον περὶ τοῦ κατὰ συμβεβηκὸς λεκτέον, ὅτι οὐδεμία ἐστὶ
περὶ αὐτὸ θεωρία. σημεῖον δέ· οὐδεμιᾷ γὰρ ἐπιστήμῃ ἐπι-
μελὲς περὶ αὐτοῦ οὔτε πρακτικῇ οὔτε ποιητικῇ οὔτε θεωρητικῇ. (5)
οὔτε γὰρ ὁ ποιῶν οἰκίαν ποιεῖ ὅσα συμβαίνει ἅμα τῇ οἰκίᾳ
γιγνομένῃ (ἄπειρα γάρ ἐστιν· τοῖς μὲν γὰρ ἡδεῖαν τοῖς δὲ

1026b line 10
βλαβερὰν τοῖς δ’ ὠφέλιμον οὐθὲν εἶναι κωλύει τὴν ποιηθεῖ-
σαν, καὶ ἑτέραν ὡς εἰπεῖν πάντων τῶν ὄντων· ὧν οὐθενός
ἐστιν ἡ οἰκοδομικὴ ποιητική), τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον οὐδ’ ὁ γεω- (10)
μέτρης θεωρεῖ τὰ οὕτω συμβεβηκότα τοῖς σχήμασιν, οὐδ’ εἰ
ἕτερόν ἐστι τρίγωνον καὶ τρίγωνον δύο ὀρθὰς ἔχον. καὶ τοῦτ’

1048a line 8
ἀνάγκη, ὅταν ὡς δύνανται τὸ ποιητικὸν καὶ τὸ παθητικὸν
πλησιάζωσι, τὸ μὲν ποιεῖν τὸ δὲ πάσχειν, ἐκείνας δ’ οὐκ
ἀνάγκη· αὗται μὲν γὰρ πᾶσαι μία ἑνὸς ποιητική, ἐκεῖναι
δὲ τῶν ἐναντίων, ὥστε ἅμα ποιήσει τὰ ἐναντία· τοῦτο δὲ
ἀδύνατον. ἀνάγκη ἄρα ἕτερόν τι εἶναι τὸ κύριον· λέγω (10)

1064a line 11
της ἐπαγωγῆς ὅτι τῆς οὐσίας καὶ τοῦ τί ἐστιν οὐκ ἔστιν ἀπό-
δειξις. ἐπεὶ δ’ ἔστι τις ἡ περὶ φύσεως ἐπιστήμη, δῆλον ὅτι (10)
30
καὶ πρακτικῆς ἑτέρα καὶ ποιητικῆς ἔσται. ποιητικῆς μὲν γὰρ

ἐν τῷ ποιοῦντι καὶ οὐ τῷ ποιουμένῳ τῆς κινήσεως ἡ ἀρχή,
καὶ τοῦτ’ ἔστιν εἴτε τέχνη τις εἴτ’ ἄλλη τις δύναμις· ὁμοίως

1064a line 11
δειξις. ἐπεὶ δ’ ἔστι τις ἡ περὶ φύσεως ἐπιστήμη, δῆλον ὅτι (10)
καὶ τοῦτ’ ἔστιν εἴτε τέχνη τις εἴτ’ ἄλλη τις δύναμις· ὁμοίως

1064a line 17
πράττουσιν ἡ κίνησις. ἡ δὲ τοῦ φυσικοῦ περὶ τὰ ἔχοντ’ ἐν (15)
ἑαυτοῖς κινήσεως ἀρχήν ἐστιν. ὅτι μὲν τοίνυν οὔτε πρακτικὴν
οὔτε Ποιητικὴν ἀλλὰ θεωρητικὴν ἀναγκαῖον εἶναι τὴν φυσι-
κὴν ἐπιστήμην, δῆλον ἐκ τούτων (εἰς ἓν γάρ τι τούτων τῶν
γενῶν ἀνάγκη πίπτειν)· ἐπεὶ δὲ τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον

43. Αριστοτέλης . Φυσικά . {0086.031} (4 B.C.) Bekker p. 194b line 2
γὰρ τὸ οὗ ἕνεκα· εἴρηται δ’ ἐν τοῖς περὶ φιλοσοφίας). δύο
(194b) δὲ αἱ ἄρχουσαι τῆς ὕλης καὶ γνωρίζουσαι τέχναι, ἥ τε
χρωμένη καὶ τῆς ποιητικῆς ἡ ἀρχιτεκτονική. διὸ καὶ ἡ
χρωμένη ἀρχιτεκτονική πως, διαφέρει δὲ ᾗ ἡ μὲν τοῦ εἴ-
δους γνωριστική, ἡ ἀρχιτεκτονική, ἡ δὲ ὡς ποιητική, τῆς

44. Αριστοτέλης . Φυσικά . {0086.031} (4 B.C.) Bekker p. 194b line 4
ὕλης· ὁ μὲν γὰρ κυβερνήτης ποῖόν τι τὸ εἶδος τοῦ πηδαλίου (5)
γνωρίζει καὶ ἐπιτάττει, ὁ δ’ ἐκ ποίου ξύλου καὶ ποίων κινή-

45. Αριστοτέλης . Προτρεπτικός. {0086.033} (4 B.C.) Frag. 51 line 2
31
τοῦ βίου τὰς ἀρχὰς ὁρμεῖ καὶ ζῇ καθ’ ἑαυτόν.

(51) Ἔστι μὲν οὖν θεωρητικὴ ἥδε ἡ ἐπιστήμη, παρέχει δ’ ἡμῖν τὸ
δημιουργεῖν κατ’ αὐτὴν ἅπαντα. ὥσπερ γὰρ ἡ ὄψις ποιητικὴ μὲν καὶ
δημιουργὸς οὐδενός ἐστι (μόνον γὰρ αὐτῆς ἔργον ἐστὶ τὸ κρίνειν καὶ
δηλοῦν ἕκαστον τῶν ὁρατῶν), ἡμῖν δὲ παρέχει τὸ πράττειν τι δι’ αὐτὴν

ἀρετῶν· πασῶν γάρ ἐστι βελτίων, τὸ δὲ ποιούμενον τέλος ἀεὶ κρεῖττόν
ἐστι τῆς ποιούσης ἐπιστήμης· οὐδὲ μὴν ἅπασα τῆς ψυχῆς ἀρετὴ οὕτως
ἔργον οὐδ’ ἡ εὐδαιμονία. εἰ γὰρ ἔσται ποιητική, ἑτέρα ἑτέρων ἔσται,
ὥσπερ οἰκοδομικὴ οἰκίας, ἥτις οὐκ ἔστι μέρος τῆς οἰκίας. ἡ μέντοι (5)
φρόνησις μόριον τῆς ἀρετῆς ἐστι καὶ τῆς εὐδαιμονίας· ἢ γὰρ ἐκ ταύτης

ἢ ταύτην φαμὲν εἶναι τὴν εὐδαιμονίαν.
(69) Οὐκοῦν καὶ κατὰ τὸν λόγον τοῦτον ἀδύνατον εἶναι [τὴν] ἐπι-
στήμην ποιητικήν· βέλτιον γὰρ δεῖ τὸ τέλος εἶναι τοῦ γιγνομένου· οὐδὲν
δὲ βέλτιον εἶναι φρονήσεως, πλὴν εἴ τι τῶν εἰρημένων, τούτων δ’ οὐδὲν
ἕτερον αὐτῆς ἐστιν ἔργον. θεωρητικήν τιν’ ἄρα φατέον εἶναι ταύτην τὴν

48. Αριστοτέλης . Ποιητική. {0086.034} (4 B.C.) Bekker p. 1447a line t
(1447a) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ
Περὶ ποιητικῆς αὐτῆς τε καὶ τῶν εἰδῶν αὐτῆς, ἥν τινα (8)

δύναμιν ἕκαστον ἔχει, καὶ πῶς δεῖ συνίστασθαι τοὺς μύθους
εἰ μέλλει καλῶς ἕξειν ἡ ποίησις, ἔτι δὲ ἐκ πόσων καὶ (10)

49. Αριστοτέλης . Ποιητική. {0086.034} (4 B.C.) Bekker p. 1447a line
8
(1447a) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ
Περὶ ποιητικῆς αὐτῆς τε καὶ τῶν εἰδῶν αὐτῆς, ἥν τινα (8)

εἰ μέλλει καλῶς ἕξειν ἡ ποίησις, ἔτι δὲ ἐκ πόσων καὶ (10)

32
50. Αριστοτέλης . Ποιητική. {0086.034} (4 B.C.) Bekker p. 1448b line

4
αγορεύειν. περὶ μὲν οὖν τῶν διαφορῶν καὶ πόσαι καὶ
τίνες τῆς μιμήσεως εἰρήσθω ταῦτα.
Ἐοίκασι δὲ γεννῆσαι μὲν ὅλως τὴν Ποιητικὴν αἰτίαι
δύο τινὲς καὶ αὗται φυσικαί. τό τε γὰρ μιμεῖσθαι σύμφυτον (5)
τοῖς ἀνθρώποις ἐκ παίδων ἐστὶ καὶ τούτῳ διαφέρουσι

17
ἐπὶ τῶν λόγων ἔχει τὴν αὐτὴν δύναμιν. τῶν δὲ λοιπῶν (15)
ἡ μελοποιία μέγιστον τῶν ἡδυσμάτων, ἡ δὲ ὄψις ψυχαγω-
γικὸν μέν, ἀτεχνότατον δὲ καὶ ἥκιστα οἰκεῖον τῆς ποιη-
τικῆς· ἡ γὰρ τῆς τραγῳδίας δύναμις καὶ ἄνευ ἀγῶνος καὶ
ὑποκριτῶν ἔστιν, ἔτι δὲ κυριωτέρα περὶ τὴν ἀπεργασίαν
τῶν ὄψεων ἡ τοῦ σκευοποιοῦ τέχνη τῆς τῶν ποιητῶν ἐστιν. (20)

16
παράδειγμα σκληρότητος οἷον τὸν Ἀχιλλέα ἀγαθὸν καὶ
Ὅμηρος. ταῦτα δὴ διατηρεῖν, καὶ πρὸς τούτοις τὰ παρὰ (15)
τὰς ἐξ ἀνάγκης ἀκολουθούσας αἰσθήσεις τῇ ποιητικῇ·
καὶ γὰρ κατ’ αὐτὰς ἔστιν ἁμαρτάνειν πολλάκις· εἴρηται
δὲ περὶ αὐτῶν ἐν τοῖς ἐκδεδομένοις λόγοις ἱκανῶς.

33
οἱ ἐν τοῖς πάθεσίν εἰσιν, καὶ χειμαίνει ὁ χειμαζόμενος
καὶ χαλεπαίνει ὁ ὀργιζόμενος ἀληθινώτατα. διὸ εὐφυοῦς ἡ
ποιητική ἐστιν ἢ μανικοῦ· τούτων γὰρ οἱ μὲν εὔπλαστοι οἱ δὲ
ἐκστατικοί εἰσιν. τούς τε λόγους καὶ τοὺς πεποιημένους
(1455b) δεῖ καὶ αὐτὸν ποιοῦντα ἐκτίθεσθαι καθόλου, εἶθ’ οὕτως ἐπεισ-

14
33
ήγησις καὶ ἀπειλὴ καὶ ἐρώτησις καὶ ἀπόκρισις καὶ εἴ τι

ἄλλο τοιοῦτον. παρὰ γὰρ τὴν τούτων γνῶσιν ἢ ἄγνοιαν οὐδὲν
εἰς τὴν Ποιητικὴν ἐπιτίμημα φέρεται ὅ τι καὶ ἄξιον σπου-
δῆς. τί γὰρ ἄν τις ὑπολάβοι ἡμαρτῆσθαι ἃ Πρωταγόρας (15)
ἐπιτιμᾷ, ὅτι εὔχεσθαι οἰόμενος ἐπιτάττει εἰπὼν “μῆνιν ἄει-

18
δε θεά”; τὸ γὰρ κελεῦσαι, φησίν, ποιεῖν τι ἢ μὴ ἐπίταξίς
ἐστιν. διὸ παρείσθω ὡς ἄλλης καὶ οὐ τῆς ποιητικῆς ὂν
θεώρημα.
Τῆς δὲ λέξεως ἁπάσης τάδ’ ἐστὶ τὰ μέρη, στοιχεῖον (20)

14
γλῶτται καὶ μεταφοραὶ καὶ πολλὰ πάθη τῆς λέξεώς ἐστι·
δίδομεν γὰρ ταῦτα τοῖς ποιηταῖς. πρὸς δὲ τούτοις οὐχ ἡ αὐτὴ
ὀρθότης ἐστὶν τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς ποιητικῆς οὐδὲ ἄλλης
τέχνης καὶ ποιητικῆς. αὐτῆς δὲ τῆς ποιητικῆς διττὴ ἁμαρτία, (15)
ἡ μὲν γὰρ καθ’ αὑτήν, ἡ δὲ κατὰ συμβεβηκός. εἰ μὲν γὰρ

15
προείλετο μιμήσασθαι ἀδυναμίαν, αὐτῆς ἡ ἁμαρτία· εἰ

15
34
προείλετο μιμήσασθαι ἀδυναμίαν, αὐτῆς ἡ ἁμαρτία· εἰ

5
φασιν εἶναι <οἳ οὐδὲν δέονται τῶν σχημάτων, τὴν δὲ τραγι-
κὴν πρὸς φαύλους· εἰ οὖν φορτική, χείρων δῆλον ὅτι ἂν εἴη.
πρῶτον μὲν οὐ τῆς ποιητικῆς ἡ κατηγορία ἀλλὰ τῆς ὑποκριτι- (5)
κῆς, ἐπεὶ ἔστι περιεργάζεσθαι τοῖς σημείοις καὶ ῥαψῳδοῦντα,
ὅπερ [ἐστὶ] Σωσίστρατος, καὶ διᾴδοντα, ὅπερ ἐποίει Μνασί-

60. Αριστοτέλης .Πολιτεία {0086.035} (4 B.C.) Bekker p. 1257b line 7
ποιήσει κέρδος. διὸ δοκεῖ ἡ χρηματιστικὴ μάλιστα περὶ τὸ (5)
νόμισμα εἶναι, καὶ ἔργον αὐτῆς τὸ δύνασθαι θεωρῆσαι πό-
θεν ἔσται πλῆθος χρημάτων· ποιητικὴ γάρ ἐστι πλούτου
καὶ χρημάτων. καὶ γὰρ τὸν πλοῦτον πολλάκις τιθέασι νο-
μίσματος πλῆθος, διὰ τὸ περὶ τοῦτ’ εἶναι τὴν χρηματιστικὴν

ζητοῦντες. ἔστι γὰρ ἑτέρα ἡ χρηματιστικὴ καὶ ὁ πλοῦτος ὁ
κατὰ φύσιν, καὶ αὕτη μὲν οἰκονομική, ἡ δὲ καπηλικὴ (20)
ποιητικὴ χρημάτων οὐ πάντως, ἀλλὰ διὰ χρημάτων μετα-
βολῆς. καὶ δοκεῖ περὶ τὸ νόμισμα αὕτη εἶναι· τὸ γὰρ
νόμισμα στοιχεῖον καὶ πέρας τῆς ἀλλαγῆς ἐστιν. καὶ ἄπει-

62. Αριστοτέλης .Πολιτεία {0086.035} (4 B.C.) Bekker p. 1258a line 8
ἕτερον εἶδος τῆς χρηματιστικῆς διὰ τοῦτ’ ἐλήλυθεν. ἐν ὑπερ-
βολῇ γὰρ οὔσης τῆς ἀπολαύσεως, τὴν τῆς ἀπολαυστικῆς
ὑπερβολῆς Ποιητικὴν ζητοῦσιν· κἂν μὴ διὰ τῆς χρηματιστι-
κῆς δύνωνται πορίζειν, δι’ ἄλλης αἰτίας τοῦτο πειρῶνται,
ἑκάστῃ χρώμενοι τῶν δυνάμεων οὐ κατὰ φύσιν. ἀνδρείας (10)

ριν (καὶ γὰρ παιδείας ἕνεκεν καὶ καθάρσεως—τί δὲ λέ-
γομεν τὴν κάθαρσιν, νῦν μὲν ἁπλῶς, πάλιν δ’ ἐν τοῖς περὶ
ποιητικῆς ἐροῦμεν σαφέστερον—τρίτον δὲ πρὸς διαγωγὴν (40)
35
πρὸς ἄνεσίν τε καὶ πρὸς τὴν τῆς συντονίας ἀνάπαυσιν),

(1342a) φανερὸν ὅτι χρηστέον μὲν πάσαις ταῖς ἁρμονίαις, οὐ τὸν

64. Αριστοτέλης . Problemata {0086.036} (4 B.C.) Bekker p. 861a line
16
τηδείως ὑπάρχοντι τόπῳ; ὁ δὲ ἐγκέφαλος ὑγρός· διὸ καὶ
ἡ κεφαλὴ ἀεὶ μάλιστα. δηλοῖ δέ, ὅτι αἱ τρίχες ἔνεισι μά- (15)
λιστα ἐν αὐτῇ. ἡ δὲ τοῦ τόπου τούτου ὑγρότης φθειρῶν ποιη-
τική. δηλοῖ δὲ ἐπὶ τῶν παίδων· ὑγροκέφαλοί τε γάρ εἰσι,
καὶ πολλάκις ἢ κορυζῶσιν ἢ αἷμα ποιεῖ ῥεῖν, καὶ φθεῖρας
πλείους οἱ ἐν ταύτῃ τῇ ἡλικίᾳ ἔχουσιν.

65. Αριστοτέλης . Ρητορική. (4 B.C.) Bekker p. 1366b line 17
ὡς ὁ νόμος κελεύει· ἀκολασία δὲ τοὐναντίον. ἐλευθεριότης (15)
δὲ περὶ χρήματα εὐποιητική, ἀνελευθερία δὲ τοὐναντίον.
μεγαλοψυχία δὲ ἀρετὴ μεγάλων ποιητικὴ εὐεργετημάτων
[μικροψυχία δὲ τοὐναντίον], μεγαλοπρέπεια δὲ ἀρετὴ ἐν δαπα-
νήμασι μεγέθους ποιητική, μικροψυχία δὲ καὶ μικρο-

πρέπεια τἀναντία. φρόνησις δ’ ἐστὶν ἀρετὴ διανοίας καθ’ (20)
ἣν εὖ βουλεύεσθαι δύνανται περὶ ἀγαθῶν καὶ κακῶν τῶν

νειν τε ἡδὺ καὶ τὸ θαυμάζειν, καὶ τὰ τοιάδε ἀνάγκη (5)
ἡδέα εἶναι, οἷον τό τε μιμούμενον, ὥσπερ γραφικὴ καὶ
ἀνδριαντοποιία καὶ ποιητική, καὶ πᾶν ὃ ἂν εὖ μεμιμημέ-
νον ᾖ, κἂν ᾖ μὴ ἡδὺ αὐτὸ τὸ μεμιμημένον· οὐ γὰρ ἐπὶ
τούτῳ χαίρει, ἀλλὰ συλλογισμὸς ἔστιν ὅτι τοῦτο ἐκεῖνο, ὥστε

68. Αριστοτέλης . Ρητορική. (4 B.C.) Bekker p. 1372a line 2
36
ὁ γέλως τῶν ἡδέων, ἀνάγκη καὶ τὰ γελοῖα ἡδέα εἶναι, καὶ

(1372a) ἀνθρώπους καὶ λόγους καὶ ἔργα· διώρισται δὲ περὶ γελοίων
χωρὶς ἐν τοῖς περὶ ποιητικῆς. περὶ μὲν οὖν ἡδέων εἰρήσθω
ταῦτα, τὰ δὲ λυπηρὰ ἐκ τῶν ἐναντίων τούτοις φανερά.
Ὧν μὲν οὖν ἕνεκα ἀδικοῦσιν, ταῦτ’ ἐστίν· πῶς δὲ ἔχον-

ὀψὲ παρῆλθεν· ὑπεκρίνοντο γὰρ αὐτοὶ τὰς τραγῳδίας οἱ
ποιηταὶ τὸ πρῶτον. δῆλον οὖν ὅτι καὶ περὶ τὴν ῥητορικήν
ἐστι τὸ τοιοῦτον ὥσπερ καὶ περὶ τὴν ποιητικήν, ὅπερ (25)
ἕτεροί <τέ τινες ἐπραγματεύθησαν καὶ Γλαύκων ὁ Τήιος. ἔστιν
δὲ αὕτη μὲν ἐν τῇ φωνῇ, πῶς αὐτῇ δεῖ χρῆσθαι πρὸς

καὶ ἄλλαι γε. ἐπεὶ δ’ οἱ ποιηταί, λέγοντες εὐήθη, διὰ τὴν
λέξιν ἐδόκουν πορίσασθαι τὴν δόξαν, διὰ τοῦτο (25)
ποιητικὴ πρώτη ἐγένετο λέξις, οἷον ἡ Γοργίου, καὶ νῦν
ἔτι οἱ πολλοὶ τῶν ἀπαιδεύτων τοὺς τοιούτους οἴονται δια-
λέγεσθαι κάλλιστα. τοῦτο δ’ οὐκ ἔστιν, ἀλλ’ ἑτέρα λόγου

ὥστε φανερὸν ὅτι οὐχ ἅπαντα ὅσα περὶ λέξεως ἔστιν εἰπεῖν
ἀκριβολογητέον ἡμῖν, ἀλλ’ ὅσα περὶ τοιαύτης οἵας λέγομεν.
περὶ δ’ ἐκείνης εἴρηται ἐν τοῖς περὶ ποιητικῆς.
(1404b) Ἔστω οὖν ἐκεῖνα τεθεωρημένα καὶ ὡρίσθω λέξεως ἀρετὴ
σαφῆ εἶναι (σημεῖον γάρ τι ὁ λόγος ὤν, ἐὰν μὴ δηλοῖ

οὐ ποιήσει τὸ ἑαυτοῦ ἔργον), καὶ μήτε ταπεινὴν μήτε ὑπὲρ
τὸ ἀξίωμα, ἀλλὰ πρέπουσαν· ἡ γὰρ ποιητικὴ ἴσως οὐ τα-
πεινή, ἀλλ’ οὐ πρέπουσα λόγῳ. τῶν δ’ ὀνομάτων καὶ ῥη- (5)
μάτων σαφῆ μὲν ποιεῖ τὰ κύρια, μὴ ταπεινὴν δὲ ἀλλὰ

37
πεινή, ἀλλ’ οὐ πρέπουσα λόγῳ. τῶν δ’ ὀνομάτων καὶ ῥη- (5)

κεκοσμημένην τἆλλα ὀνόματα ὅσα εἴρηται ἐν τοῖς περὶ ποιη-
τικῆς· τὸ γὰρ ἐξαλλάξαι ποιεῖ φαίνεσθαι σεμνοτέραν· ὥσπερ
γὰρ πρὸς τοὺς ξένους οἱ ἄνθρωποι καὶ πρὸς τοὺς πολίτας,
τὸ αὐτὸ πάσχουσιν καὶ πρὸς τὴν λέξιν· διὸ δεῖ ποιεῖν ξένην (10)

φορᾶς, καὶ ὅτι τοῦτο πλεῖστον δύναται καὶ ἐν ποιήσει καὶ
ἐν λόγοις, [αἱ μεταφοραί,] εἴρηται, καθάπερ ἐλέγομεν, ἐν τοῖς (5)
περὶ ποιητικῆς· τοσούτῳ δ’ ἐν λόγῳ δεῖ μᾶλλον φιλοπονεῖ-
σθαι περὶ αὐτῶν, ὅσῳ ἐξ ἐλαττόνων βοηθημάτων ὁ λόγος
ἐστὶ τῶν μέτρων· καὶ τὸ σαφὲς καὶ τὸ ἡδὺ καὶ τὸ ξενικὸν

τοῖς ἀγῶσι, καὶ δεῖν ἔφη Γοργίας τὴν μὲν σπουδὴν δια-
φθείρειν τῶν ἐναντίων γέλωτι τὸν δὲ γέλωτα σπουδῇ, ὀρθῶς (5)
λέγων, εἴρηται πόσα εἴδη γελοίων ἔστιν ἐν τοῖς περὶ ποιη-
τικῆς, ὧν τὸ μὲν ἁρμόττει ἐλευθέρῳ τὸ δ’ οὔ, ὅπως τὸ
ἁρμόττον αὑτῷ λήψεται. ἔστι δ’ ἡ εἰρωνεία τῆς βωμολοχίας
ἐλευθεριώτερον· ὁ μὲν γὰρ αὑτοῦ ἕνεκα ποιεῖ τὸ γελοῖον, ὁ δὲ

76. PLUTARCHUS Biogr. et Phil. Lysander {0007.032} (A.D. 1-2) Cha.
18 sec. 4 line 4
καλεῖν ἐψηφίσαντο. τῶν δὲ ποιητῶν Χοιρίλον
μὲν ἀεὶ περὶ αὑτὸν εἶχεν ὡς κοσμήσοντα τὰς
πράξεις διὰ ποιητικῆς, Ἀντιλόχῳ δὲ ποιήσαντι
μετρίους τινὰς εἰς αὐτὸν στίχους ἡσθεὶς ἔδωκε (5)
πλήσας ἀργυρίου τὸν πῖλον. Ἀντιμάχου δὲ τοῦ

77. PLUTARCHUS Biogr. et Phil. Lysander {0007.032} (A.D. 1-2) Cha.
18 sec. 5 line 3
(5) ἀχθεσθεὶς ἠφάνισε τὸ ποίημα. Πλάτων δὲ νέος
ὢν τότε, καὶ θαυμάζων τὸν Ἀντίμαχον ἐπὶ τῇ
ποιητικῇ, βαρέως φέροντα τὴν ἧτταν ἀνελάμβανε
καὶ παρεμυθεῖτο, τοῖς ἀγνοοῦσι κακὸν εἶναι φά-
38
μενος τὴν ἄγνοιαν, ὥσπερ τὴν τυφλότητα τοῖς μὴ (5)

78. Απολλώνιος Δύσκολος. De conjunctionibus {0082.003} (A.D. 2)
Part 2 Vol.+fascicle 1,1 p. 249 line 25
τινα λόγον παρέλκεται, τοῦτο οὐχὶ πάντως λέξις, ἐπεὶ οἷόν τ’ ἐστὶν
εἰς τὸ τοιοῦτον παραθέσθαι πάντα τὰ μέρη τοῦ λόγου ἔν τισι συντάξεσι,
μάλιστα ὑπὸ ποιητικῆς ἀδείας, πλεονάζοντα. ποίαν γὰρ ἔχει χώραν τὸ
(25)
πῇ ἔβη Ἀνδρομάχη λευκώλενος (Ζ 377),
λέγω τὸ κατὰ τὸ λευκώλενος;—ἀλλ’ ἴσως πρὸς τὸ τοιοῦτον ἐκεῖνο

δηλούμενον τὸ ἐξ αὐτῶν. ἦν δὲ καὶ ὁ πλεονασμὸς αὐτῶν χρειώδης
ἄγαν. ἥ τε γὰρ ἀνὰ χεῖρα ὁμιλία καὶ αἱ συντάξεις αἱ ἀρχαῖαι καὶ
πᾶσα (30)
ποιητικὴ γραφὴ τρέπεται ἐπὶ τὴν εὐφωνίαν, καὶ διὰ τοῦτο εὔχρηστα τὰ
προκείμενα μόρια, καθότι περ, ὡς πρόκειται, ἀπείκαζον αὐτά τινες τῇ
προσκειμένῃ στοιβῇ τοῖς ἀμφορεῦσι. καὶ ὡς ἐπὶ στοιχείων οἷόν τέ ἐστιν

πάντως τὴν αὐτὴν παραλαμβάνει, ὡς ἔχει <τὸ ποῦ ἀπῆλθεν;
ἀπῆλθέ που, καὶ τὰ ἄνω προκείμενα. κἀκεῖνο δὲ προσθήσομεν, ὡς
καὶ ὁ ἰσοδυναμῶν αὐτῷ δή, κἂν ὑπὸ ποιητικῆς ἀδείας ἐν ἀρχῇ παρα-
λαμβάνηται, οὐ μετατίθεται τοῦ τόνου, (25)
δὴ τότε μητιόωντο (Μ 17)

81. Απολλώνιος Δύσκολος. De constructione {0082.004} (A.D. 2) Part 2
Vol. 2 p. 52 line 8
τε ἐδείξαμεν ὡς οὐ πᾶσα γενικὴ τὸ ἄρθρον ἀπαιτεῖ, ἡ δὲ ἐν τῇ προκει-
μένῃ συντάξει.
62. Εἴ ποτε ποιητικὴ ἄδεια ἐξαιτουμένη τὸ καὶ πλεονάζειν καὶ
ἐλλείπειν παραλείποι τι τῶν τοιούτων, τὸ ἀντιπαραπεπηγμένον τοῦ
λόγου παραστήσει καὶ τὸ λεῖπον καὶ τὸ πλεονάζον. φέρε γὰρ πάντα (10)

39

Vol. 2 p. 162 line 6
δ’ οὔ· «ἀκατάστατα <γὰρ τὰ τοῦ λόγου γενήσεται.» ἐγὼ μέντοι οὐχ
ὑπολαμβάνω ἐν τῷ καθόλου τὸ τοιοῦτον ἀληθὲς εἶναι, πιστούμενος (5)
οὐκ ἐκ ποιητικῶν παραθέσεων, εἴγε τῇ ποιητικῇ συντάξει ἐφεῖται καὶ
λείπειν καὶ πλεονάζειν, ἐκ μέντοι τῆς κοινῆς φράσεως ἁπάσης καὶ τῆς
τῶν συγγραφέων ἀκριβοῦς συνθέσεως καὶ τὸ μεῖζον ἐκ δυνάμεως τῆς

Vol. 2 p. 413 line 13
ὑβρίζω σε, δέρω σε τὸ φρίσσω σε καὶ τὸ τρέμω σε, καὶ πάντως
εἶχεν ἀντιπαρακείμενα τὸ τρέμομαι, φεύγομαι, φρίσσομαι, ὁμοίως τῷ
ὑβρίζομαι, δέρομαι. χρὴ οὖν νοεῖν ὡς οὐ μόνον ποιητικὴ ἄδεια ἐν ἐλ-
λείψει λέξεων καταγίνεται, ἀλλὰ καὶ συνήθεις λόγοι. λείπειν φαμὲν τὸ
ὁρμήσει πεδίοιο {Ν 64} (15)

84. Μάξιμος. Διαλέξεις. (A.D. 2) Lecture 1 cha. 7 sec. g line 1
οὗτος αὐτῷ δρόμος λόγου πρόχειρος καὶ πολυαρκὴς
καὶ εὔπορος, καὶ ὑψηλός, καὶ ἐκπληκτικός, καὶ ἄρρατος,
(g) καὶ ἰσχυρός, καὶ ἄκμητος· εἴτέ τις ποιητικῆς ἐρᾷ, ἡκέτω
πορισάμενος ἄλλοθεν τὰ μέτρα μόνον, τὴν δὲ ἄλλην
χορηγίαν λαμβανέτω ἐντεῦθεν ἔκπλεων ποιητικῆς, τὸ

(g) καὶ ἰσχυρός, καὶ ἄκμητος· εἴτέ τις ποιητικῆς ἐρᾷ, ἡκέτω
σοβαρόν, τὸ ἐπιφανές, τὸ λαμπρόν, τὸ γόνιμον, τὸ ἔν-
θεον, τὴν οἰκονομίαν, τὴν δραματουργίαν, τὸ κατὰ (5)

86. Μάξιμος. Διαλέξεις. (A.D. 2) Lecture 4 cha. 1 sec. a line 4
λιτείας μόνον, οὐδὲ ἀρχῆς, οὐδὲ τῶν ἐν μέσῳ κακῶν,
ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τὰ εἰρηνικώτατα τῶν ὄντων προεληλύ-
θασιν, Ποιητικὴν καὶ φιλοσοφίαν· χρῆμα διττὸν μὲν
κατὰ τὸ ὄνομα, ἁπλοῦν δὲ κατὰ τὴν οὐσίαν, καὶ δια- (5)
40
φέρον τὸ αὐτοῦ, οἷον εἴ τις ἢ τὴν ἡμέραν ἄλλό τι

87. Μάξιμος. Διαλέξεις. (A.D. 2) Lecture 4 cha. 1 sec. b line 1
ἡγήσαιτο πλὴν ἡλίου φῶς πίπτον εἰς γῆν, ἢ τὸν ἥλιον
ὑπὲρ γῆς θέοντα ἄλλό τι ἢ ἡμέραν· οὕτω τοι καὶ τὰ
(b) ποιητικῆς πρὸς φιλοσοφίαν ἔχει. Καὶ γὰρ ποιητικὴ τί
ἄλλο ἢ φιλοσοφία, τῷ μὲν χρόνῳ παλαιά, τῇ δὲ ἁρ-
μονίᾳ ἔμμετρος, τῇ δὲ γνώμῃ μυθολογική; καὶ φιλο-

ὑπὲρ γῆς θέοντα ἄλλό τι ἢ ἡμέραν· οὕτω τοι καὶ τὰ
(b) ποιητικῆς πρὸς φιλοσοφίαν ἔχει. Καὶ γὰρ ποιητικὴ τί

σοφία τί ἄλλο ἢ ποιητική, τῷ μὲν χρόνῳ νεωτέρα, τῇ
(c) δὲ ἁρμονίᾳ εὐζωνοτέρα, τῇ δὲ γνώμῃ σαφεστέρα; Δύο
τοίνυν πραγμάτων χρόνῳ μόνον καὶ σχήματι ἀλλήλοις

(b) λέγεις, καὶ ἂν φιλόσοφον καλῇς, ποιητὴν λέγεις. Καὶ
γὰρ ἀριστεῖς καλεῖς, ὁμοίως μὲν τὸν Ἀχιλλέα μετὰ
χρυσῆς καὶ ποιητικῆς ἀσπίδος στρατευόμενον, ὁμοίως
δὲ καὶ τὸν Αἴαντα, κἂν ἐκ βύρσης φέρῃ σάκος· ἀμφό-
τερα δὲ ἀριστευτικὰ καὶ ἐκπληκτικὰ ὁμοίως ἡ ἀρετὴ (5)

91. Μάξιμος. Διαλέξεις. (A.D. 2) Lecture 4 cha. 9 sec. f line 2
καὶ πῶς Ἀσσύριοι εὐδαιμονῶσιν· σοὶ δὲ ἡ Διὸς ἡδονὴ (5)
(f) καὶ τῆς Σαρδαναπάλλου ἐκείνου ἀργοτέρα; Ὢ μύθων
ἀπίστων, καὶ μηδεμιᾷ ποιητικῇ ἁρμονίᾳ πρεπόντων. 5.1.
41
(a) Εἰ δεῖ εὔχεσθαι. Ἀνὴρ Φρύξ, ἀργὸς τὸν βίον, ἐραστὴς χρημάτων,
(1)

οἰκίζων πόλιν, μὴ ὅτι Ὁμήρου ἂν ἐδεήθη μόνου, ἀλλὰ
καὶ πρὸ Ὁμήρου Ἡσιόδου καὶ Ὀρφέως, καὶ εἴ τις (5)
ἄλλη παλαιὰ μοῦσα ποιητικὴ κατεπᾴδειν ἱκανὴ τὰς
τῶν νέων ψυχὰς καὶ δημαγωγεῖν, καὶ ἡδονῇ συνήθει
(c) ἀνακιρνάναι πράως ἀληθεῖς λόγους· ἀλλ’ ἔστιν αὐτῷ

αὐτῆς, μήτε καθ’ ἡδονὴν ἀσπαζομένῳ;
17.4.
(a) Δύο γὰρ ὄντων τούτων, ὑφ’ ὧν Ὅμηρος καὶ Ἡσίοδος
καὶ ὅστις ἄλλος ἐν ἁρμονίᾳ ποιητικῇ εὐδόκιμοι ἦσαν,
χρείας καὶ ἡδονῆς, κατ’ οὐδέτερον αὐτοῖν ἐπιτήδεια
τὰ ἔπη τῇ Πλάτωνος πολιτείᾳ, οὔτε κατὰ τὴν χρείαν,

94. Μάξιμος. Διαλέξεις. (A.D. 2) Lecture 17 cha. 4 sec. c line 5
κακῶς, περιβομβεῖν αὐτάς, καὶ μὴ παρέχειν σχολὴν
διαπιστεύειν τοῖς εἰκῇ θρυλουμένοις λόγοις, ἀλλ’ εἰ-
δέναι μὲν ὅτι ποιητικὴ πᾶσα αἰνίττεται, καταμαντεύε- (5)
σθαι δὲ τῶν αἰνιγμάτων μεγαλοπρεπῶς, κατὰ τὴν
(d) θεῶν δίκην. Ὁπόθεν δὲ ἐξελήλαται τὸ ταπεινὸν πᾶν

95. Μάξιμος. Διαλέξεις. (A.D. 2) Lecture 17 cha. 4 sec. f line 3
(f) ἀποφράξαι τὴν ἡδονῶν γένεσιν. Ἡ δὴ τοιαύτη πόλις,
ἣν συνεστήσατο ὁ Πλάτων, ἄβατος ἡδονῇ, καὶ <ἀδεὴς
θεαμάτων καὶ ἀκουσμάτων· ὥστε οὔτε εἰ ποιητικὴ
παρασκευαστικὸν ἡδονῆς, εἰσδέξαιτο ἂν αὐτήν, καὶ
πολὺ μᾶλλον κατὰ τὴν χρείαν. (5)

42
(g) ἀγαθός. Ἐπεὶ καὶ ὁ Μενέλαος βασιλεὺς μὲν ἦν, οὐχ

ἧττον ἢ ὁ Ἀγαμέμνων, μαλθακὸς δὲ αἰχμήν, καὶ διὰ
τοῦτο ὀλίγον αὐτῷ μετέδωκε ποιητικῆς εὐφημίας Ὅμη-
(h) ρος. Ὅ γε μὴν Ἀγαμέμνων οὗτος, τί ἦν ἂν ἐπικλε-
έστερος τῶν ἄλλων, εἰ κατὰ τὸ Ἄργος μένων, γῆν

καὶ φρονήσει δεινοτάτῃ καὶ ἐμπειρίᾳ πολυτροπωτάτῃ,
φιλοσοφίᾳ ἐπιθέμενος, δημοσιεῦσαι ταύτην τοῖς Ἕλλη-
σιν ἐν ἁρμονίᾳ τῇ ποτὲ εὐδοκίμῳ· αὕτη δ’ ἦν ἡ ποιη-
τική· οὔτε δὲ Ἰωνικὴν ταύτην ἐθελῆσαι εἶναι αὐτῷ, (5)
οὔτε ἀκριβῶς Δώριον, οὔτε Ἀττικήν, ἀλλὰ κοινὴν τῆς
(b) Ἑλλάδος. Ἅτε οὖν ξύμπασι διαλεγόμενος, ἀθροίσας

(b) τὴν εὐσχημοσύνην τῶν γραμμάτων διατιθέντι. Ταύτῃ
μοι καὶ τὰ Ὁμήρου σκόπει, ὡς ἔστι χρῆμα διπλοῦν,
κατὰ μὲν τὴν Ποιητικὴν ἐντεταμένον εἰς μύθου σχῆμα,
κατὰ δὲ φιλοσοφίαν εἰς ζῆλον ἀρετῆς καὶ ἀληθείας
(c) γνῶσιν συντεταγμένον. Αὐτίκα πεποίηται αὐτῷ ἐν

99. Μάξιμος. Διαλέξεις. (A.D. 2) Lecture 37 cha. 3 sec. e line 1
(d) τὴν δὲ
ἀγαθὴν τιθήνην καὶ τροφὸν γνώμης νέας,
(e) Ποιητικὴν ταύτην ὀνομάζουσα· τὴν δὲ ἡγεμόνα τῆς
ἀριθμῶν φύσεως, ἀριθμητικὴν ταύτην ὀνομάζουσα·
(f) τὴν δὲ καὶ λογισμῶν διδάσκαλον, λογιστικὴν ταύτην

τῶν ἀνθρωπίνων ἀγαθῶν παρὰ μὲν ἀνθρώπου τέχνης (5)
38.5.
(a) τάχιστα ἥξειν, ἐκ δὲ θείας ἀρετῆς ἀπορώτατα; Καίτοι
μαντικήν, καὶ τελεστικήν, καὶ ποιητικήν, καὶ καθάρ-
σεις, καὶ χρησμῳδίας, ξυλλήβδην ἅπαντα, οὐκ ἂν εἴποις
(b) ἀντάξια εἶναι τῆς ἀρετῆς· εἶτα ἐκεῖνα μὲν ἡγῇ θείᾳ
43
101. Κλήμης Αλεξανδρινός. Προτρεπτικός. (A.D. 2-3) Cha. 2 sec. 27

subsec. 5 line 1
καὶ σκολόπων. Τί πλανᾶσθε, βροτοί; παύσασθε, μάταιοι,
καλλίπετε σκοτίην νυκτός, φωτὸς δὲ λάβεσθε.
(5) Ταῦτα ἡμῖν ἡ προφητικὴ παρεγγυᾷ καὶ ποιητικὴ Σίβυλλα·
παρεγγυᾷ δὲ καὶ ἡ ἀλήθεια, γυμνοῦσα τῶν καταπληκτικῶν
τουτωνὶ καὶ ἐκπληκτικῶν προσωπείων τὸν ὄχλον τῶν θεῶν,

subsec. 4 line 3
(4) λέγοντες. Τίνα δ’ ἂν φωνὴν ἄλλην, εἰ φωνὴν λάβοιεν Αἰγυπ-
τίων θεοί, οἷα αἴλουροι καὶ γαλαῖ, προήσονται ἢ τὴν Ὁμηρι-
κήν τε καὶ ποιητικήν, τῆς κνίσης τε καὶ ὀψαρτυτικῆς
φίλην; τοιοίδε μέντοι παρ’ ὑμῖν οἵ τε δαίμονες καὶ οἱ θεοὶ
καὶ εἴ τινες ἡμίθεοι ὥσπερ ἡμίονοι κέκληνται· οὐδὲ γὰρ (5)

subsec. 1 line 2
ἄνθρωποι στῆναι δυνατοί, θνητοὶ γεγαῶτες. (5)
6.72.
(1) Κλεάνθης δὲ ὁ Πηδασεύς, ὁ ἀπὸ τῆς Στοᾶς φιλόσοφος,
οὐΘεογονία αν ποιητικήν, θεολογίαν δὲ ἀληθινὴν ἐνδείκνυται.
Οὐκ ἀπεκρύψατο τοῦ θεοῦ πέρι ὅ τί περ εἶχεν φρονῶν·
(2) τἀγαθὸν ἐρωτᾷς μ’ οἷόν ἐστ’; Ἄκουε δή·

subsec. 1 line 2
δυναμένῳ.
7.73.
(1) Ἴτω δὲ ἡμῖν (οὐ γὰρ αὐταρκεῖ μόνον ἡ φιλοσοφία)
ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ποιητικὴ ἡ περὶ τὸ ψεῦδος τὰ πάντα ἠσχο-
λημένη, μόλις ποτὲ ἤδη ἀλήθειαν μαρτυρήσουσα, μᾶλλον δὲ
ἐξομολογουμένη τῷ θεῷ τὴν μυθώδη παρέκβασιν· παρίτω

44
105. Φλάβιος Φιλόστρατος. Heroicus {0638.004} (A.D. 2-3) Olearius

p. 667 line 6
λεως καὶ διορᾷ αὐτά; καίτοι, ξένε, πρὸ Πριάμου καὶ
Τροίας οὐδὲ ῥαψωδία τις ἦν, οὐδὲ ᾔδετο τὰ μήπω (5)
πραχθέντα, ποιητικὴ μὲν γὰρ ἦν περί τε τὰ μαντεῖα
περί τε τὸν Ἀλκμήνης Ἡρακλέα, καθισταμένη τε
ἄρτι καὶ οὔπω ἡβάσκουσα, Ὅμηρος δὲ οὔπω ᾖδεν,

p. 730 line 27
λιόπῃ μουσικὴν αἰτοῦντα καὶ τὸ ἐν ποιήσει κράτος, (25)
τὴν θεὸν δὲ ἐπιστῆναι καθεύδοντι καὶ „ὦ παῖ“,
φάναι „μουσικῆς μὲν καὶ ποιητικῆς δίδωμί σοι τὸ
ἀποχρῶν, ὡς ἡδίους μὲν τὰς δαῖτας ἐργάζοιο, κοιμί-
ζοις δὲ τὰς λύπας, ἐπειδὴ δὲ ἐμοί τε καὶ Ἀθηνᾷ

p. 747 line 8
λεύς τε καὶ ἡ Ἑλένη καὶ ἐν ᾠδαῖς εἶναι τὸν ἔρωτά
τε τὸν ἀλλήλων ᾄδειν καὶ Ὁμήρου τὰ ἔπη τὰ ἐπὶ
τῇ Τροίᾳ καὶ τὸν Ὅμηρον αὐτόν. τὸ γὰρ τῆς ποιη-
τικῆς δῶρον, ὃ παρὰ τῆς Καλλιόπης τῷ Ἀχιλλεῖ
ἐφοίτησεν, ἐπαινεῖ ὁ Ἀχιλλεὺς ἔτι καὶ σπουδάζει (10)
μᾶλλον, ἐπειδὴ πέπαυται τῶν πολεμικῶν. τὸ γοῦν

108. Κάσσιος ιατρός. . Med. Quaestiones medicae et problemata
Φυσικά . {0733.001} (A.D. 2-3) Sec. 8 line 36
ὕδωρ ἀνίησι μὲν τὰ ἡμέτερα σώματα, εἰ δὲ ἐπιχυθείη πυρί,
σβέννυσι τοῦτο, οὕτω καὶ ἡ αἰώρα τῶν ἐναντίων ἐστὶ (35)
ποιητική. καὶ πολλὰ ἄν τις εὕροι τὰ ἐναντία ἀποτελεῖν δυ-
νάμενα.
(9) Διὰ τί ἐπὶ τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ τραυμάτων, διαιρέ-

109. Κάσσιος ιατρός. . Med. Quaestiones medicae et problemata
Φυσικά . {0733.001} (A.D. 2-3) Sec. 12 line 2
45
δρεύοντος, εὐΐατα γίνεται.

(12) Διὰ τί ἡ ἐκ τῆς ἀνθρακιᾶς θέρμη ὡς ἐπίπαν κε-
φαλαλγίας ἐστὶ ποιητική, ἡ δὲ τῶν ξύλων οὐ τοιαύτη; Ὅτι
ἡ μὲν ἀπὸ τῶν ἀνθράκων ὑπερβάλλουσα θέρμη πυκνοῖ
κατά τινα ξηρότητα· ἡ δὲ ἐκ τῶν ξύλων ἔχει καὶ ἰκμάδα

110. ORIGENES Theol. Frag. in evangelium Joannis (in catenis)
{2042.006} (A.D. 2-3) Frag. 1 line 5
λόγου, οὐκ ἄλλως ἔδει αὐτὸν τῶν πάντων δηλῶσαι ὄντα ποιητὴν
ἢ οὕτως. οἱ μὲν γὰρ παρ’ ἡμῖν δημιουργοί, ἄνθρωποι ὄντες, τέχνην
ἔχουσιν (αὕτη δέ ἐστιν ἕξις μετὰ ἀδόλου λόγου ποιητική), ὁ δὲ τοῦ (5)
θεοῦ υἱός, οὐκ ἄλλος ὢν <ἢ σοφίας καὶ τέχνης δημιουργός, εἰκότως
‹λόγος› ὀνομάζεται. οὐ γὰρ ἄλλη τις ὢν οὐσία παρὰ τὸν λόγον δι’

111. NEMESIUS Theol. De natura hominis {0743.001} (A.D. 4) Sec. 29
line 3
(29) περὶ ἀκουσίου
Τοῦ ἀκουσίου τὸ μὲν κατὰ βίαν τὸ δὲ δι’ ἄγνοιάν ἐστι, (2)
τῶν τοίνυν κατὰ βίαν ἀκουσίων ἡ ποιητικὴ ἀρχὴ ἔξωθέν
ἐστιν, ἄλλο γάρ τι τῆς βίας αἴτιόν ἐστι καὶ οὐχ ἡμεῖς.
ὅρος τοίνυν τοῦ κατὰ βίαν ἀκουσίου ἐστὶν οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξω- (5)

line 7
ὅρος τοίνυν τοῦ κατὰ βίαν ἀκουσίου ἐστὶν οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξω- (5)
θεν, μηδὲν συμβαλλομένου κατ’ οἰκείαν ὁρμὴν τοῦ βιασθέν-
τος. ἀρχὴ δὲ εἴρηται ἐνταῦθα ἡ ποιητικὴ αἰτία.
ζητεῖται
δὲ εἰ καὶ ταῦτα ἀκούσιά ἐστιν, οἷον αἱ ἀποβολαὶ τῶν φορ-

line 50
σίας τὴν ἐπιθυμίαν ἢ τὸν θυμὸν τῶν ἀκουσίων εἶναι πλημ-
μελημάτων, ἐπειδὴ καὶ ταῦτα τὴν ἀρχὴν ἔξωθεν ἔχει τὴν
Ποιητικήν· τό τε γὰρ κάλλος τῆς πόρνης ἐξοίστρησεν ἐπὶ (50)
τὴν ἀκολασίαν τὸν ἑωρακότα, καὶ ὁ παροξύνας ἐκίνησε τὸν
46
θυμόν. εἰ γὰρ καὶ τὴν ἀρχὴν ἔξωθεν ἔχουσιν, ἀλλ’ αὐτοὶ

114. Γρηγόριος Νϋσσης. . Oratio catechetica magna {2017.046} (A.D.
4) Sec. 5 line 20
προαιρετική τε παντὸς ἀγαθοῦ καὶ ἐν ἰσχύι πᾶν τὸ κατὰ
προαίρεσιν ἔχουσα· ἀγαθοῦ δὲ ὄντος τοῦ κόσμου τὴν τῶν
ἀγαθῶν προεκτικήν τε καὶ Ποιητικὴν δύναμιν αἰτίαν εἶναι. (20)
εἰ δὲ τοῦ κόσμου παντὸς ἡ ὑπόστασις τῆς τοῦ λόγου
δυνάμεως ἐξῆπται, καθὼς ἡ ἀκολουθία παρέδειξεν, ἀνάγκη

4) Sec. 5 line 30
διοισόμεθα. ὅ τι γὰρ ἂν εὑρεθῇ δεικτικὸν τοῦ ὑπο-
κειμένου ῥῆμα ἢ ὄνομα, ἕν ἐστι τὸ διὰ τῶν φωνῶν
σημαινόμενον, ἡ ἀίδιος τοῦ θεοῦ δύναμις, ἡ ποιητικὴ (30)
τῶν ὄντων, ἡ εὑρετικὴ τῶν μὴ ὄντων, ἡ συνεκτικὴ τῶν
γεγονότων, ἡ προορατικὴ τῶν μελλόντων. οὗτος τοίνυν

4) Sec. 8 line 155
Ἕλληνας ἡμῖν διευκρινηθέντων, ἐν οἷς ἀπεδείκνυτο ὁ τοῦ
θεοῦ λόγος οὐσιώδης τις καὶ ἐνυπόστατος ὢν αὐτὸς εἶναι
καὶ θεὸς καὶ λόγος, πᾶσαν δύναμιν Ποιητικὴν ἐμπεριει- (155)
ληφώς, μᾶλλον δὲ αὐτοδύναμις ὢν καὶ πρὸς πᾶν ἀγαθὸν
τὴν ὁρμὴν ἔχων καὶ πᾶν ὅ τι περ ἂν θελήσῃ κατεργαζό-

4) Sec. 12 line 7
εἰς τὸ πᾶν ἀφορῶντες, καὶ τὰς κατὰ τὸν κόσμον οἰκονομίας (5)
ἐπισκοποῦντες καὶ τὰς εὐεργεσίας τὰς θεόθεν κατὰ τὴν
ζωὴν ἡμῶν ἐνεργουμένας, ὑπερκεῖσθαί τινα δύναμιν ποιη-
τικὴν τῶν γιγνομένων καὶ συντηρητικὴν τῶν ὄντων
καταλαμβάνομεν, οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ διὰ σαρκὸς ἡμῖν
φανερωθέντος θεοῦ ἱκανὴν ἀπόδειξιν τῆς ἐπιφανείας τῆς (10)

47
118. Γρηγόριος Νϋσσης. . Dialogus de anima et resurrectione

{2017.056} (A.D. 4) Vol. 46 p. 121 line 37
πόθεν. Καὶ μὴν οὐδὲν ἔξωθεν τῆς θείας φύσεως (35)
ὁ λόγος βλέπει. Ἦ γὰρ ἂν διασχισθείη πρὸς δια-
φόρους ἀρχὰς ἡ ὑπόληψις, εἴ τι τῆς ποιητικῆς αἰτίας
ἔξω νομισθείη, παρ’ οὗ ἡ τεχνικὴ σοφία, τὰς πρὸς
τὴν κτίσιν παρασκευὰς ἐρανίζεται. Ἐπεὶ οὖν ἓν μὲν

119. Γρηγόριος Νϋσσης. . De vita Gregorii Thaumaturgi {2017.069}
(A.D. 4) Vol. 46 p. 912 line 53
χαρακτὴρ καὶ εἰκὼν τῆς θεότητος, Λόγος ἐνεργὸς,
σοφία τῆς τῶν ὅλων συστάσεως περιεκτικὴ, καὶ
δύναμις τῆς ὅλης κτίσεως ποιητικὴ, Υἱὸς ἀληθι-
νὸς ἀληθινοῦ Πατρὸς, ἀόρατος ἀοράτου, καὶ
ἄφθαρτος ἀφθάρτου, καὶ ἀθάνατος ἀθανάτου, καὶ (55)

120. Γρηγόριος Νϋσσης. . De opificio hominis {2017.079} (A.D. 4) P.
148 line 1
κωτέραν κατάστασιν καρδίαν εἰπὼν, ψυχὴν δὲ τὴν
μέσην, διάνοιαν δὲ τὴν ὑψηλοτέραν φύσιν, τὴν
(148) νοεράν τε καὶ Ποιητικὴν δύναμιν, Ὅθεν καὶ τρεῖς
διαφορὰς προαιρέσεως ὁ Ἀπόστολος οἶδε, τὴν μὲν
σαρκικὴν κατονομάζων, ἣ περὶ γαστέρα καὶ τὰς περὶ

121. Ευσέβιος. Commentaria in Psalmos {2018.034} (A.D. 4) Vol. 23
p. 456 line 47
ἦν καὶ παντελῶς ἄφρων, οὔτε πρόνοιαν τὰ πάντα (45)
ἐφορῶσαν, οὔτε νοῦν τὸν καθόλου, οὔτε τὴν ἐπέκεινα
τῶν ὅλων οὐσίαν τὴν ἁπάντων Ποιητικὴν , ὑφεστάναι
ὁριζόμενος· οἱ δὲ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, πολυθέῳ
πλάνῃ τῇ κατὰ τὴν εἰδωλολατρείαν ἑαυτοὺς ἐκδόντες,

p. 1281 line 9
γενέσεως· ἀλλ’ ὥστε κατάρχειν τῶν ἡμερῶν· εἰς
ἐνιαυτοὺς δὲ, ὅτι σελήνη μὲν, ἐπειδὰν δωδεκάκις τὸν
48
ἑαυτῆς ἐκτελέσῃ δρόμον, ἐνιαυτοῦ ἐστι ποιητική·

ἡλιακὸς δέ ἐστιν ἐνιαυτὸς ἡ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ σημείου (10)
ἐπὶ τὸ αὐτὸ σημεῖον τοῦ ἡλίου ἀποκατάστασις.

p. 1340 line 25
ὀνειδίζουσι καὶ χλευάζουσι, καὶ σὺ, Κύριε, ἐποίησας
αὐτὴν, τῷ εὐδοκῆσαι σῶμα αὐτὴν ἀναλαβεῖν. Χεὶρ
γὰρ τοῦ Θεοῦ ἡ ποιητικὴ ἁπάντων δύναμις αὐτοῦ, οὐχ (25)
ἑτέρα οὖσα τοῦ δι’ οὗ γέγονε τὰ πάντα τοῦ Θεοῦ Λόγου.
Καταράσονται αὐτοὶ, καὶ σὺ εὐλογήσεις. Οἱ ἐπ-

p. 53 line 37
διδάσκαλος συγκαταβαίνει. (35)
Ἐξαπόστειλον τὴν χεῖρά σου ἐξ ὕψους.
Ἐξαπόστειλον, φησὶν ὁ ψαλμὸς, τὴν Ποιητικὴν καὶ

φυλακτικὴν τῶν ὅλων χεῖρα ἐπὶ τῷ ἐξελέσθαι καὶ
ῥύσασθαί με ἐκ τῶν πολλῶν ὑδάτων καὶ τῶν χειρῶν

125. Γρηγόριος Ναζιανζηνός. . In Aegyptiorum adventum (orat. 34)
{2022.042} (A.D. 4) Vol. 36 p. 248 line 50
ἢ τύραννις ἔτεμεν, ἢ πενία διέστησεν, ἀλλ’ ἃς φύσις
διώρισεν, εἴ τῳ φίλον οὕτω καλεῖν. Τὸ γὰρ πρῶτον,
καὶ ὑπὲρ τὴν φύσιν. Τούτων δὲ, ἡ μὲν ποιητική τέ (50)
ἐστι, καὶ ἀρχικὴ, καὶ ἀκίνητος· ἡ δὲ πεποιημένη,
καὶ ὑπὸ χεῖρα, καὶ μεταπίπτουσα. Καὶ ἔτι συντομώ-

126. Γρηγόριος Ναζιανζηνός. . Carmina dogmatica {2022.059} (A.D.
4) Column 430 line 5
Καὶ μηδὲ τὴν ἄφραστον εὐαρμοστίαν
Τοῦ παντὸς εἴς τιν’ ἀναφέροντες αἰτίαν
Ποιητικήν τε καὶ συνεκτικὴν ὅλων. (5)
Ἔῤῥοιεν οἱ θεῶν τιν’ ἐσμὸν εἰδότες,
49
Ἢ δαιμόνων καλῶν τε καὶ κακῶν κράτος.

127. Γρηγόριος Ναζιανζηνός. . Carmina moralia {2022.060} (A.D. 4)
Column 632 line 12
Ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ τὸν Συρακούσιον μιμεῖται (10)
οὗτος γὰρ μόνος ποιητῶν ῥυθμοῖς τε καὶ κώ-
λοις ἐχρήσατο, ποιητικῆς ἀναλογίας καταφρο-
νήσας.
Παρθένε νύμφη Χριστοῦ, δόξαζέ σου τὸν νυμφίον

128. ATHANASIUS Theol. Quaestiones ad Antiochum ducem [Sp.]
{2035.077} (A.D. 4) Vol. 28 p. 676 line 45
εἰρήκαμεν, οὕτω πάλιν τὰ ἐναντία ἐροῦμεν ἐπὶ τῆς
δύσεως. Ψυχρὰ γὰρ αὕτη ὑπάρχει, καὶ τοῦ ψυχροῦ
στοιχείου καὶ τῆς νυκτὸς γεννητικὴ καὶ ποιητική· (45)
διὸ καὶ λευκότερα πάσης τῆς γῆς τὰ τῆς δύσεως
ὑπάρχουσι σώματα, καὶ οἶνον πολὺν πίνειν ὑπομένοντα.

129. EUSTATHIUS Scr. Eccl. et Theol. Commentarius in hexaemeron
[Sp.] {4117.022} (A.D. 4) P. 721 line 35
ρέχει διασκεδάσας τὸ σκότος.
Ἡ δὲ σελήνη, ἐπειδὰν δωδεκάκις τὸν ἑαυτῆς ἐκτε-
λέσῃ δρόμον, ἐνιαυτοῦ τυγχάνει ποιητικὴ, πλὴν ὅτι (35)
μηνὸς ἐμβολίμου δεῖται πρὸς τὴν ἀκριβῆ τῶν ὡρῶν
συνδρομήν. Ὁ γὰρ ἡλιακὸς ἐνιαυτὸς ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ

130. ARCADIUS Gramm. De accentibus [Sp.] {2116.001} (A.D. 4?) P.
105 line 20
Τὰ εἰς ΥΣ θηλυκὰ ἐκτείνοντα τὸ Υ ὀξύνεται·
πληθύς ἐδητύς ὀϊζύς ἐριν[ν]ύς ἰξύς [ἡ ῥάχις].
τὸ δὲ νηδύς ποιητικῇ ἀδείᾳ συστέλλεται. σεσημείω- (20)
ται ἐν τοῖς θηλυκοῖς τὸ ὀφρῦς καὶ ἡ ὀσφῦς (ἡ ῥά-
χις) περισπώμενα.

131. Συνέσιος. . Epistulae {2006.001} (A.D. 4-5) Epistle 1 line 3
50
Παῖδας ἐγὼ λόγους ἐγεννησάμην, τοὺς μὲν

ἀπὸ τῆς σεμνοτάτης φιλοσοφίας καὶ τῆς συννάου ταύτῃ
ποιητικῆς, τοὺς δὲ ἀπὸ τῆς πανδήμου ῥητορικῆς.
ἀλλ’ ἐπιγνοίη τις ἂν ὅτι πατρός εἰσιν ἑνὸς ἅπαντες,
νῦν μὲν εἰς σπουδὴν νῦν δὲ εἰς ἡδονὴν ἀποκλίναντος. (5)

Ἀνθέμιος ἐν ταῖς τῶν λόγων διατριβαῖς. ἀλλὰ τὰ μὲν
Ῥωμαίων ἐκεῖνος αὔξοι, σὺ δὲ ἐκείνου τὸ ὄνομα·
ποιητικῇ γὰρ ἔδωκεν ὁ θεὸς ταμιεύειν τὴν εὔκλειαν, (15)
ἧς τὸ καλὸν εἰς σὲ περιήκει.
(50) Τῷ ἀδελφῷ.

ὑμῖν εἶναι δοκιμάζω καὶ λέγω. ἀλλὰ τοῦτο, εἴ γε
ποιητὴς ἁνὴρ τῶν νῦν ἐνθεώτατος, δυνάμεως δὲ δεῖ-
ταί τις ποιητικῆς, ἵνα καὶ τοῖς μετέπειτα δόξῃ καὶ
μηδὲ τοὺς ἀπόντας λάθῃ. τὰ γὰρ μεγάλα τῶν ἔρ- (10)
γων ἂν μὴ τύχῃ λόγων κηρύκων, ἀπορρεῖ τῆς

ἐπίγραμμα. ἐπεὶ οὖν σε εἰκὸς ἔχειν αὐτούς, ἴσθι ὡς
οὔτε ἕν εἰσιν οὔτε ἑνός, ἀλλ’ οἱ μὲν ὀκτὼ πρῶτοι μετ’ (55)
ἐπιστήμης γραφέντες ποιητικῆς, μιγείσης ἕξεως ἀστρο-
νομικῆς, εἰσὶ τοῦ σοῦ φίλου, οἱ δὲ τελευταῖοι τέτταρες
ποιητικῆς εἰσὶ τρυφώσης μόνον. καὶ ἔστιν ἀρχαῖον·

ποιητικῆς εἰσὶ τρυφώσης μόνον. καὶ ἔστιν ἀρχαῖον·
ἡγοῦμαι δὲ ἀσεβέστερον ἀποθανόντων λόγους κλέ-
πτειν ἢ θοιμάτια, ὃ καλεῖται τυμβωρυχεῖν. ἐρρω- (60)

51

σας σπουδασθῆναι διαφερόντως ὑπὸ νεανίσκων ἐνίων,
οἷς Ἑλληνισμοῦ τε καὶ χάριτος ἔμελε, καί τινα τῶν ἐκ (15)
ποιητικῆς ἐπιμελῶς ἔχοντα καὶ παραδεικνύντα τι τῆς
ἀρχαίας χειρός, ὅπερ ἐπὶ τῶν ἀνδριάντων λέγειν εἰώ-
θαμεν. ἀλλ’ ἐκείνων οἱ μὲν ἀμαθίας ἡγουμένης τοῦ

137. Ιωάννης Χρυσόστομος. In illud: Habentes eundem spiritum
(homiliae 1-3) {2062.076} (A.D. 4-5) Vol. 51 p. 275 line 59
σης ὁ Πέτρος, αὐτὸ τοῦτο πάλιν ἐνεκάλεσεν ὁ Χρι-
στὸς, εἰπών· Εἰς τί ἐδίστασας, ὀλιγόπιστε; Λέγεται
τοίνυν πίστις ἡ τῶν σημείων καὶ τῶν θαυμάτων ποιη-
τική· λέγεται δὲ πίστις καὶ ἡ τῆς εἰς τὸν Θεὸν γνώ- (60)
σεως παρασκευαστικὴ, καθ’ ἣν ἕκαστος ἡμῶν ἐστι
πιστός· ὡς ὅταν λέγῃ γράφων Ῥωμαίοις· Εὐχα-

138. Ιωάννης Χρυσόστομος. In illud: Habentes eundem spiritum
(homiliae 1-3) {2062.076} (A.D. 4-5) Vol. 51 p. 281 line 44
νον· Ἐπίστευσα, διὸ ἐλάλησα· καὶ ἡμεῖς πιστεύο-
μεν, διὸ καὶ λαλοῦμεν. Περὶ ποίας μὲν οὖν πίστεως
εἴρηται, πότερον τῆς τῶν σημείων ποιητικῆς, περὶ
ἦς ὁ Χριστός φησιν· Ἐὰν ἔχετε πίστιν, ὡς κόκ- (45)
κον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, Μετάβηθι,

139. Ιωάννης Χρυσόστομος. De sancta trinitate [Sp.] {2062.123} (A.D.
4-5) Vol. 48 p. 1093 line 20
ἀνθρώπων λαμβανόμενος, ὑπὲρ ἀνθρώπων καθ-
ίσταται, εἰς τὸ προσφέρειν δῶρά τε καὶ θυσίας.
Ἔλαβε γὰρ ἐξ ἡμῶν τὴν Ποιητικὴν σάρκα ἀναμαρ- (20)
τήτως, ἣν ὑπὲρ ἡμῶν τῷ Πατρὶ προσήνεγκε θυσίαν.
Κατὰ σάρκα οὖν, τῷ ποιήσαντι αὐτὸν, νόει, καὶ μὴ

140. Ιωάννης Χρυσόστομος. In epistulam ad Romanos (homiliae 1-32)
{2062.155} (A.D. 4-5) Vol. 60 p. 618 line 43
εἰ μὴ τὸ ἀλλήλους ἀγαπᾷν. Πάλιν ἐπὶ τὴν μητέρα
τῶν ἀγαθῶν καταφεύγει, καὶ τὴν διδάσκαλον τῶν εἰ-
52
ρημένων καὶ Ποιητικὴν ἀρετῆς ἁπάσης, καί φησι καὶ

αὐτὴν ὀφείλημα εἶναι, οὐ μὴν τοιοῦτον, οἷον τὸ φόρον,
οἷον τὸ τέλος, ἀλλὰ διηνεκές. Οὐδέποτε γὰρ αὐτὴν (45)

141. Ιωάννης Χρυσόστομος. In epistulam i ad Corinthios (homiliae 1-
44) {2062.156} (A.D. 4-5) Vol. 61 p. 161 line 41
ἔχων, οὐ μόνον οὐδὲν προσλήψεται, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς
ἐκπεσεῖται ἧς ἔχει, πολλάκις εἰς ἀπόνοιαν ἐμπεσών. (40)
Ὥστε ἡ μὲν γνῶσις ἀγάπης οὐκ ἔστι ποιητικὴ, ἀλλὰ
καὶ τοὐναντίον ἀποσχίζει τὸν μὴ προσέχοντα, φυσῶσα
καὶ ἐπαίρουσα. Καὶ γὰρ διαιρεῖν εἴωθεν ἡ ἀλαζονεία·

142. Ιωάννης Χρυσόστομος. In epistulam ii ad Corinthios (homiliae 1-
30) {2062.157} (A.D. 4-5) Vol. 61 p. 442 line 29
Ὁ ποιητικὸς τοῦ θανάτου, ἀλλ’, Ἡ διακονία τοῦ
θανάτου· διακονεῖ γὰρ εἰς θάνατον, οὐκ ἔτικτε
θάνατον. Ἡ γὰρ τοῦ θανάτου ποιητικὴ, ἡ ἁμαρτία
ἦν· οὗτος δὲ τὴν κόλασιν ἐπῆγε, καὶ τῆς ἁμαρτίας (30)
δεικτικὸς ἦν, οὐ ποιητικός· ἀπεκάλυπτε γὰρ σαφέ-

143. Ιωάννης Χρυσόστομος. In epistulam ii ad Corinthios (homiliae 1-
30) {2062.157} (A.D. 4-5) Vol. 61 p. 518 line 16
ὑμετέρων. Ἐκεῖνος δόξαν ἐκένωσεν, οὐχ ἵνα ὑμεῖς
τῷ πλούτῳ αὐτοῦ, ἀλλὰ τῇ πτωχείᾳ πλουτήσητε. Εἰ (15)
μὴ πιστεύεις, ὅτι ἡ πτωχεία πλούτου ἐστὶ ποιητικὴ,
ἐννόησόν σου τὸν Δεσπότην, καὶ οὐκέτι ἀμφι-
βάλῃς. Εἰ μὴ γὰρ ἐκεῖνος ἐγένετο πτωχὸς, οὐκ ἂν

144. Θεοδώρετος. Interpretatio in Ezechielem {4089.027} (A.D. 4-5)
Vol. 81 p. 957 line 13
σίας, τούτοις κεχρῆσθαι προσευχομένους τοῖς λόγοις,
καὶ τῇ αἰσχύνῃ τῶν προειργασμένων ἁμαρτημάτων
φεύγειν τὴν τῆς αἰσχύνης Ποιητικὴν ἐργασίαν, καὶ
τῇ θείᾳ μνήμῃ τὴν ψυχὴν καταυγάζειν. Οὕτω γὰρ
δυνησόμεθα πόῤῥω μὲν τῶν τῆς ἁμαρτίας γενέσθαι (15)

53
145. Θεοδώρετος. Interpretatio in xiv epistulas sancti Pauli {4089.030}

(A.D. 4-5) Vol. 82 p. 861 line 23
μὲν ποιητὴς διὰ τὸν τοῦ Διὸς τάφον τοὺς Κρῆτας
ὠνόμασε ψεύστας. Ὁ δὲ θεῖος Ἀπόστολος ἀληθῆ τὴν
μαρτυρίαν ἐκάλεσεν, οὐ τὴν Ποιητικὴν βεβαιῶν μυ-
θολογίαν, ἀλλὰ τῶν Κρητῶν διελέγχων τὸ τῆς γνώ-
μης ἀβέβαιον· ἀντὶ τοῦ, Καλῶς ὑμᾶς προσηγόρευσε (25)

146. Θεοδώρετος. De providentia orationes decem {4089.032} (A.D. 4-
5) Vol. 83 p. 557 line 48
αἱρουμένων τὰ στίφη, καὶ διάφορα τῆς βλασφημίας
τὰ βέλη· πολυσχιδὲς γὰρ καὶ ποικίλον τὸ ψεῦδος,
ἁπλῆ δὲ τῆς ἀληθείας ἡ χάρις. Ἡ μὲν γὰρ ποιητικὴ
φάλαγξ, εἰς πολλὰ τὸ Θεῖον τῷ λόγῳ καταμερί-
σασα, καὶ τὸ ψεῦδος τῷ τερπνῷ τοῦ μυθώδους κε- (50)

5) Vol. 83 p. 557 line 55
προσήνεγκεν. Ἡ δὲ ἐν τρίβωνι λευκῷ, καὶ πώγωνι
μακρῷ, καὶ κόμῃ κεφαλῆς τὴν φιλοσοφίαν ὁριζομένη,
τῆς ποιητικῆς θεολογίας τὸ καταγέλαστον ὁρῶσα, ἑτέ- (55)
ρας πλάνης ἐπενόησεν ἀτραποὺς, εἰς αὐτὸ τὸ ποιητικὸν
(560) ἐκεῖνο βάραθρον ἀπαγούσας. Οἱ μὲν γὰρ, τῇ κομψείᾳ

5) Vol. 83 p. 560 line 3
(560) ἐκεῖνο βάραθρον ἀπαγούσας. Οἱ μὲν γὰρ, τῇ κομψείᾳ
τοῦ λόγου, καὶ τῇ τῶν ἐνθυμημάτων δεινότητι,
τὴν Ποιητικὴν περὶ τῶν θεῶν αἰσχρολογίαν ἐκά-
λυψαν. Οἱ δὲ, τοῖς πάθεσι τὴν θείαν προσηγορίαν ἀν-
έθεσαν, καὶ τὴν μὲν ἡδονὴν, Ἀφροδίτην ὠνόμασαν· (5)

149. THEODORETUS Theol. et Scr. Eccl. Ad eos qui in Euphratesia et
Osrhoena regione, Syria, Phoenicia et Cilicia vitam monasticam degunt
(ex epistula 151) {4089.034} (A.D. 4-5) Vol. 83 p. 1425 line 49
54
θείας δυνάμεως. Ἐκαθεύδησεν ἐν τῷ πλοίῳ, ἀλλὰ

καὶ τῆς θαλάττης τὴν ζάλην ἐκοίμησε· τοῦτο τῆς
παθητῆς φύσεως, ἐκεῖνο τῆς ποιητικῆς καὶ δημι-
ουργικῆς καὶ τῆς τοῖς πᾶσι τὸ εἶναι δωρησαμένης. (50)
Ἐκοπίασε βαδίσας, ἀλλὰ καὶ χωλοὺς ἀρτίποδας εἰρ-

150.Κύριλλος. Thesaurus de sancta consubstantiali trinitate {4090.109}
(A.D. 4-5) Vol. 75 p. 300 line 24
στὸς, καὶ ἕτεραι πολλαὶ σὺν αὐτῷ δυνάμεις τε καὶ
σοφίαι καλούμεναι. Καὶ ἡ μὲν ἔμφυτος ὄντως καὶ
ἀληθὴς τοῦ Θεοῦ δύναμις, ποιητικὴ τῶν ὅλων ἐστίν·
αἱ δὲ γεγόνασι παρ’ αὐτῆς, εἰ καί τις ἐξαίρετος τοῦ (25)
Θεοῦ δύναμις παρὰ τὰς ἄλλας ὑπάρχει Χριστὸς, εἰς

151.Κύριλλος. Thesaurus de sancta consubstantiali trinitate {4090.109}
(A.D. 4-5) Vol. 75 p. 360 line 15
τίς ἡ ἐξ αὐτοῦ προελθοῦσα βούλησις ἐνεργὴς, ἣ καὶ
τὸν Υἱὸν κατ’ ἐκείνους ὑπέστησε, δημιουργική τις
οὖσα καὶ τῶν οὐκ ὄντων ποιητική; Φεύγοντες γὰρ (15)
τὸ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρὸς γεγεννῆσθαι λέγειν τὸν
δημιουργὸν αὐτοῦ Λόγον, ἐκ τῆς ἀληθείας εἰς αὐτὸ

152.Κύριλλος. Contra Julianum imperatorem (libri iii-x) {4090.111}
(A.D. 4-5) Book 3 column 616 line 40
λεγέσθω ψελλίσματα· καὶ εἰ γένοιτό τις αὐτοῖς περὶ
Θεῶν λόγος, οἰχέσθω καὶ οὗτος, καὶ κομψολογία
ποιητική. Ἀλλ’ οὐχ ὧδε ταῦτ’ ἔχειν δόξειεν ἂν αὐ- (40)
τοῖς, πολλοῦ γε καὶ δεῖ· διατέθεινται γὰρ ἑτέρως,
οὐ κομψοεπείας καὶ μύθους τὰ περὶ θεῶν εἶναι λέ-

153.Κύριλλος. Contra Julianum imperatorem (libri iii-x) {4090.111}
(A.D. 4-5) Book 3 column 633 line 1
Αὐδήεντα δ’ ἔθηκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη. (60)
Προβαλεῖται δὲ ἴσως τὰ συνήθη πάλιν, καὶ μυθολο-
(633) γίαν Ποιητικὴν εἶναι τὸ χρῆμα ἐρεῖ. Οὐκοῦν, εἰ δο- (1)
κεῖ, κατειρήσθω μὲν τῶν Ὁμήρου ποιημάτων τὸ
55
ψεῦδος, καὶ κατὰ τῶν αὐτοῦ διδασκάλων ἡκέτω τὸ

154.Κύριλλος. De sancta trinitate [Sp.] {4090.123} (A.D. 4-5) Vol. 77
p. 1132 line 9
μένην, μόνῳ δὲ τῷ οἰκείῳ βουλήματι μετρουμένην
(πάντα γὰρ, ὅσα θέλει, δύναται), πάντων κτισμάτων
ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων Ποιητικὴν , πάντων συνεκτι-
κὴν καὶ συντηρητικὴν, πάντων προνοητικὴν, πάντων (10)
κρατοῦσαν, καὶ ἄρχουσαν, καὶ βασιλεύουσαν ἀτε-

155.Κύριλλος. Collectio dictorum veteris testamenti [Sp.] {4090.124}
(A.D. 4-5) Vol. 77 p. 1285 line 51
σης, τετράκις τὸν νʹ συνθεὶς, ποιήσεις ςʹ ὃν τῷ ρʹ
πάλιν συνάψας διὰ τῆς ἀρετῆς τὸ εὖ εἶναι. Οἱ δὲ (50)
ἑξήκοντα τὴν Ποιητικὴν τῶν θείων ἐντολῶν ὑποφαί-
νουσι δύναμιν· ἐν ἓξ μὲν γὰρ ἡμέραις ἐποίησεν ὁ
Θεὸς τὸν κόσμον τοῦτον. Δέκα δὲ αἱ θεοδώρητοι ἐν-

156. Ερμίας. Σχόλια στον Φαίδρο του Πλάτωνα. (A.D. 5) P. 4 line 28
λόγῳ τοῦ Λυσίου, τὸ ὅτι ὃ μὲν μαίνεται ὃ δὲ σωφρονεῖ, δείκνυσιν
ὅτι ἡ μανία οὐχ ἁπλοῦν ἐστιν, ἀλλ’ ἔστι τις καὶ θεία μανία, καὶ διελὼν
αὐτὴν τὴν μανίαν εἰς τέσσαρα μέρη, μαντικὴν, τελεστικὴν, Ποιητικὴν ,
ἐρωτικὴν, ἐφόρους ἑκάστῃ δίδωσι θεοὺς Ἀπόλλωνα, Διόνυσον, Μούσας,
Ἔρωτα, καταλέγων ὁπόσα ἀγαθὰ ἐκ τούτων δίδοται, τῆς μαντικῆς τε
καὶ (30)

ἐρωτικὴν, ἐφόρους ἑκάστῃ δίδωσι θεοὺς Ἀπόλλωνα, Διόνυσον, Μούσας,
Ἔρωτα, καταλέγων ὁπόσα ἀγαθὰ ἐκ τούτων δίδοται, τῆς μαντικῆς τε
καὶ (30)
τελεστικῆς καὶ ποιητικῆς ... διὸ καὶ τὸ τ παρεμβεβλῆσθαι· μανικὴν γὰρ
λεγομένην τὸ πρῶτον, μαντικὴν ὕστερον προσηγόρευσαν. Καὶ ταῦτα
(5) μὲν πρὸς τὸ μὴ φαῦλον εἶναι τὸ τῆς μανίας ὄνομα. Εἶτα μέλλων
λέγειν

56
ἁμιλλᾶσθαι βασκάνου τινὸς καὶ φιλονείκου νέου ἔοικεν εἶναι,

κωμῳδοῦντος
τὸν ῥήτορα καὶ εἰς ἀτεχνίαν αὐτὸν διαβάλλοντος· ἔπειτα δὲ καὶ τῇ λέξει
κεχρῆσθαι ἀπειροκάλῳ καὶ ἐξωγκωμένῃ καὶ στομφώδει καὶ ποιητικῇ
μᾶλλον, ὡς καὶ αὐτὸς ἐπεσημήνατο. Πρὸς μὲν τὸ πρῶτον λεκτέον ὅτι
εἴωθε Πλάτων τῶν ἀντικειμένων λόγων ἐξέτασιν ποιεῖσθαι πρὸς
εὕρεσιν (20)

καὶ οἶκος καὶ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου. Ὅτι δὲ καὶ ἡ νόσος αἶσχός ἐστι, καὶ αὐ-
τόθεν δῆλον· ἀσυμμετρία γάρ τίς ἐστιν ἐν αὐτῷ (διὸ καὶ νοσεῖ), πᾶσα
δὲ (10)
ἀσυμμετρία αἴσχους ποιητική. Ἐν Σοφιστῇ μὲν οὖν ἀντιδιεῖλε νόσον καὶ
αἶσχος· νόσον μὲν τὴν στάσιν λέγων τῆς ἀλογίας πρὸς τὸν λόγον, αἶσχος
δὲ τὴν αὐτῆς τῆς λογικῆς ψυχῆς ἄγνοιαν τῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶν· νῦν δὲ

καὶ τῇ τῶν κατ’ οὐρανὸν περιιόντων ποιήσει, τὰ συναίτια μᾶλλον καὶ
ὑλικὰ τοῦ πράγματος ἤπερ τὰ αἴτια τὰ κυρίως λέγουσιν. Ἔχεις οὖν (15)
Ποιητικὴν μὲν αἰτίαν τοῦ ἐνθουσιασμοῦ τοὺς θεοὺς, ὑλικὴν δὲ αὐτὴν
τὴν
ἐνθουσιῶσαν ψυχὴν ἢ καὶ τὰ ἔξωθεν σύμβολα, εἰδικὴν δὲ τὴν ἐκ θεῶν
ἐπίπνοιαν περὶ τὸ ἓν τὸ τῆς ψυχῆς, τελικὴν δὲ τὸ ἀγαθόν. Ἀλλ’ εἰ ἀεὶ

πολλὰ γὰρ τῶν κατὰ τὴν τελεστικὴν μαντικὴν ὑπαγορεύει· καὶ πάλιν αὖ ἡ
μαντικὴ τῆς τελεστικῆς προσδεῖται, ἡ γὰρ τελεστικὴ τελεῖ καὶ καθιδρύει
τὰ μαντεῖα· ἥ τε αὖ μαντικὴ τῇ ποιητικῇ καὶ μουσικῇ προσχρῆται,
ἔμμετρα (15)
γὰρ ὡς ἔπος εἰπεῖν ἀεὶ φθέγγονται οἱ μάντεις· ἥ τε μουσικὴ πάλιν προσ-
χρῆται τῇ μαντικῇ αὐτοφυῶς ὡς αὐτός φησι. Θεῖον γὰρ οὖν καὶ τὸ
ποιητικὸν

Τρίτην ταύτην τὴν μουσικὴν μανίαν παραδίδωσιν, ἥτις τὰ τῶν παλαιῶν
ἔργα ὑμνοῦσα καὶ ἀρετὰς καὶ ἐπιτηδεύματα διὰ μέτρων ἐντείνασα,
57
παιδεύει (30)
τὸν βίον. Μὴ θαυμάσῃς δὲ, εἰ ἐνταῦθα παιδευτικὴν εἶναί φησι τὴν ποιη-
(98) τικὴν, ἀλλαχοῦ αὐτὴν ἐκβάλλων· τὴν μὲν γὰρ ἔνθουν Ποιητικὴν
προσίεται,
τὴν δὲ ἐξ ἀνθρώπων τεχνικὴν παραιτεῖται. Κάτοχοι μὲν οὖν εἰσιν, οὓς
εἰώθαμεν καὶ δοχέας καλεῖν, καὶ κατοκωχὴ ἡ τῷ θεῷ κατασχεθεῖσα.

παιδεύει (30)
(98) τικὴν, ἀλλαχοῦ αὐτὴν ἐκβάλλων· τὴν μὲν γὰρ ἔνθουν Ποιητικὴν
προσίεται,

— Ὠιδὰς δὲ λέγει τὰ τῶν λυρικῶν συγγράμματα· τὴν δὲ ἄλλην ποίησιν
ἐποποιίαν καὶ ἰαμβοποιίαν καὶ τἄλλα εἴδη τῆς ποιήσεως, ᾗ καὶ [ὡς]
Ἀριστοτέλης διαιρεῖ ἐν τῷ Περὶ ποιητικῆς.
εʹ Μυρία τῶν παλαιῶν ἔργα κοσμοῦσα 245a (20)
Ἡ μὲν ἔνδον ἐν τῇ ψυχῇ ἐνέργεια τῆς ποιητικῆς μανίας ἐπιβάλλουσα

εʹ Μυρία τῶν παλαιῶν ἔργα κοσμοῦσα 245a (20)
τοῖς ὑπερτέροις καὶ νοητοῖς μεταδίδωσι τοῖς καταδεεστέροις ἁρμονίας
καὶ
τάξεως· ἡ δὲ ἔξω ἔνθους ποιητικὴ τά τε τῶν παλαιῶν ἔργα ὑμνεῖ τούς

καὶ
τάξεως· ἡ δὲ ἔξω ἔνθους ποιητικὴ τά τε τῶν παλαιῶν ἔργα ὑμνεῖ τούς
58
τε ἐφ’ ἑαυτῆς καὶ μεταγενεστέρους παιδεύει, πανταχῇ ἑαυτῆς ἐκτείνουσα

τὰς ἐνεργείας. Καὶ ταῦτα μὲν οἱ ἔνθοι ποιηταί· ὃς δ’ ἂν ἄνευ,
φησὶν, (25)

Μουσῶν πληρωθέντες διατιθέασιν. —Ἐπισημαντέον δὲ τοῦτο καὶ ζητη-
τέον πῶς εἰπὼν ἔνθουν μαντείαν καὶ ἀντεξετάσας αὐτῇ τὴν
ἀνθρωπικὴν (10)
μαντείαν ἣν ἐκάλεσεν οἰωνιστικὴν, καὶ πάλιν εἰπὼν ἔνθουν Ποιητικὴν
καὶ ἀντιπαραβαλὼν αὐτῇ πάλιν τὴν ἀνθρωπικὴν καὶ τεχνικὴν Ποιητικὴν
,
ἐπὶ τῆς τελεστικῆς τοῦτο οὐκ ἐποίησεν, ἀλλὰ μόνον τὴν ἔνθουν ἐξέθετο

τέον πῶς εἰπὼν ἔνθουν μαντείαν καὶ ἀντεξετάσας αὐτῇ τὴν
ἀνθρωπικὴν (10)
,
τελεστικήν. Καίτοι καὶ ἐκεῖ ἔστιν ἡ ὑποδυομένη ταύτην ἀνθρωπικὴ καὶ

169. Ερμίας. Σχόλια στον Φαίδρο του Πλάτωνα. (A.D. 5) P. 106 line
19
Αὕτη γοῦν ἡ αὐτοκίνητος κίνησις καὶ ἐν τοῖς Νόμοις ὑπὸ τοῦ φιλο-
σόφου πρώτη πασῶν καὶ ἀρχὴ τῶν ἄλλων κινήσεων ἀποδέδεικται, καὶ
αἰτία
κατὰ πάντα τὰ σημαινόμενα τῆς αἰτίας. Καὶ γὰρ ποιητικὴ καὶ
παραδειγμα-
τικὴ καὶ τελικὴ αὐτῶν αἰτία (αἳ καὶ μόναι κυρίως εἰσὶν αἰτίαι· τὸ
γὰρ (20)
εἰδικὸν ἐν αὐτῷ ἐστι τῷ ἀποτελέσματι καὶ αὐτό ἐστι τὸ ἀποτέλεσμα, τὸ
δὲ

23
59

δὲ
ὑλικὸν ἔτι πλέον πόρρω ἐστὶ τοῦ κυρίως αἰτία εἶναι· τῶν γὰρ ὧν οὐκ ἄνευ
λόγον ἐπέχει). Ὅτι μὲν οὖν ποιητικὴ αἰτία ἐστὶ τῶν ἄλλων κινήσεων τὸ
αὐτοκίνητον δῆλον, ὡς αὐτὸς ἐν Νόμοις ἀποδείκνυσιν· εἰ γὰρ σταίη,
φησὶ, τὰ πάντα, ποῖον πρῶτον κινηθήσεται; ἦ δῆλον ὅτι τὸ
αὐτοκίνητον· (25)

19
ταύτην τελοῦντες τὴν τριάδα, οἷον καὶ Ἀθηνᾶ διὰ τὸ φιλόσοφον καὶ πολε-
μικὸν καὶ Ἄρης καὶ Ἥρα διὰ τὸ βασιλικόν. Τὴν δὲ δευτέραν τριάδα
ἀπολ-
λωνιακὴν ἂν εἴποιμεν καὶ μαντικῆς καὶ ποιητικῆς· μουσηγέτης γοῦν
λέγεται, πάλιν καὶ Ἑρμοῦ δυναμένου ἐνταῦθα ὑπάγεσθαι διὰ τὸ
ἀγω- (20)
νιστικόν. Τὴν δὲ τρίτην τριάδα Ἡφαιστιακὴν ἂν εἴποιμεν· ὁ γὰρ περὶ

14
πόσα ἀγαθὰ ἑκάστη τῶν τριῶν μανιῶν τοῖς ἀνθρώποις παρέχει, ὅτι οἷον ἡ
μαντικὴ προμήνυσιν τοῦ μέλλοντος χρόνου παρέχει πῶς ἂν εὐοδήσωμεν
κατὰ τὸν βίον, ἡ ποιητικὴ ᾄδει κλέα ἀνδρῶν καὶ διὰ τούτου παιδεύει
τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος, ἡ τελεστικὴ παλαιῶν μηνιμάτων καθαίρει, (15)
μέλλων περὶ τῆς τετάρτης μανίας εἰπεῖν περὶ ἧς καὶ ὁ πᾶς αὐτῷ λόγος,

17
τὰ εἰρημένα ἀνωτέρω ἐν τούτοις τοῖς ῥητοῖς. Ἰστέον δὲ καὶ τοῦτο, ὅτι
οὐ (15)
δεῖ ἀπομερίζειν τὰς μανίας· ἐπιπλέκονται γὰρ ἀλλήλαις· οὔτε γὰρ ἡ τε-
λεστικὴ οὔτε ἡ ποιητικὴ οὔτε ἡ μαντικὴ ἄνευ ἐρωτικῆς δύνανται <εἶναι·
ἴσως οὖν καὶ διὰ τοῦτο θειοτέρα ἡ ἐρωτική. —Τὸ δ’ ὑπερβατὸν τοῦτο
ἔστιν· «ἔστι δὴ οὖν δεῦρο ὁ πᾶς ἥκων λόγος περὶ τῆς τετάρτης

17
60
θνητὸν βίον ἀρεταὶ οὐ περιποιοῦσι τοιοῦτον ἀγαθὸν τῇ ψυχῇ οἷον αἱ

νοεραὶ (15)
καὶ θεῖαι ἀρεταί. — Θεία δὲ μανία ὡς πρὸς τὰς ἄλλας μανίας εἶπε,
μαντικὴν, τελεστικὴν, ποιητικήν.
πγʹ Ἐὰν δὲ δὴ διαίτῃ 256b
Ὡς ἂν εἴποις, αὕτη μὲν οὖν ἡ φιλόσοφος δίαιτα, ἡ δὲ ἀφιλόσοφος
ἀκρατῆ

15
πάλαι ἐνθουσιαστικὴν εἶπεν; Ἢ δῆλον ὅτι τοῦτο λέγει ὅτι δεῖ μὲν τὰ παρ’
ἡμῶν τεχνικὰ θεωρήματα κινεῖν, εἶθ’ οὕτως ὕστερον τὴν παρὰ τῶν θεῶν
ἔλλαμψιν δέχεσθαι, ὡς καὶ ἐπὶ τῆς ποιητικῆς δεῖ τὸ ἐν ἡμῖν εὑρετικὸν
καὶ (15)
ποιητικὸν κινεῖν, εἶθ’ οὕτως ἐκδέχεσθαι τὴν παρὰ τῶν θεῶν ἔλλαμψιν· ὁ
γὰρ κάτοχος γινόμενος ταῖς Μούσαις θεῖος ποιητὴς γίνεται. Ποία δέ

25
τινας βασιλεῖς νομοθέτας συγγράμματα ἑαυτῶν καταλιπόντας. —Τὸ
δὲ τῶν τοιούτων· τὸ λοιδορούντων τὸ λογογραφεῖν. — Τίς οὖν ὁ τρό-
πος ... τὸ περὶ τῆς ῥητορικῆς διαλέγεσθαι ἀλλὰ καὶ περὶ ποιητικῆς
καὶ (25)
ἁπλῶς περὶ τοῦ λέγειν· καὶ ἀνάγει τὸν λόγον ἐπὶ τὰς ἀρχὰς, φιλόσοφον
ποιούμενος τὸ σκέμμα καὶ ἐπιστημονικόν· ἡ γὰρ ἐπιστήμη τῶν καθόλου

τὸ ἠτρίον ὥσπερ ἐμοὶ, τουτέστι πότερον τἀληθῆ τῶν πραγμάτων εἰρή-
κασιν ἢ φαινομένην ἔχουσιν ἀκολουθίαν.» Εἶτα διὰ τριῶν
παραδειγμάτων,
(241) ἰατρικῆς, ποιητικῆς, ἁρμονικῆς, βούλεται ἀναιρεῖν τὰ λεγόμενα
καὶ δεῖξαι
ὅτι τὰ προοίμια καὶ αἱ διηγήσεις καὶ πάντα ἃ κατηριθμήσατο τὰ πρὸ τῆς
τέχνης ἐστὶν ἀναγκαῖα μαθήματα, αὐτὴ δὲ ἡ ῥητορικὴ τέχνη οὐκ ἔστιν.

61
ἡρμοσμένου φύσεως προσθήκῃ κόσμου.

σζʹ Τί δὲ τὸν μελίγηρυν Ἄδραστον 269a
Ὥσπερ ἀνωτέρω ἐπέστησεν εἰς τὰ πρὸ τῆς ἰατρικῆς καὶ ποιητικῆς καὶ
ἁρμονικῆς τέχνης τοὺς ἀκριβεῖς τεχνίτας, οὕτως καὶ ἐνταῦθα τοῖς
ἁπλοῖς (10)
λεγομένοις ῥήτορσιν ἐπιστᾷ τὸν Ἄδραστον καὶ τὸν Περικλέα· οὗτοι γὰρ

καὶ πρῶτον τὸ τοῦ ἰατροῦ, ἔνθα ἔφη ὅτι οὐκ ἔστιν ἰατροῦ τὸ ἁπλῶς
χρώ- (5)
μενον τοῖς φαρμάκοις καθαίρειν εἰ μὴ ἂν ὅτε δεῖ καὶ ὅσον δεῖ καὶ οἷς δεῖ
καὶ τὰ ὅμοια, ἔπειτα δὲ χρησάμενος τῷ παραδείγματι καὶ τῆς ποιητικῆς
καὶ ἁρμονικῆς, νῦν ὑφηγεῖται ὁποῖόν ποτ’ ἐστὶ τὸ εἶδος τῆς ῥητορικῆς·
διό
φησιν ὁ Φαῖδρος· «κινδυνεύει τὸ τῆς ῥητορικῆς εἶδος τοιοῦτον εἶναι
παρὰ

180. Σχόλια στον Παρμενίδη του Πλάτωνα. (A.D. 5) P. 657 line 28
τὸ ἀδολεσχικὸν τάττοντα τὴν διαλεκτικὴν ἐν
ἐκείνοις· λέγει γοῦν τῶν ἐπιστημῶν πασῶν τὴν
μὲν εἶναι Ποιητικὴν , τὴν δὲ κτητικὴν, ταύτης
δὲ τὸ μὲν ἀγωνιστικὸν, τὸ δὲ ἄλλο τι· καὶ
τῆς ἀγωνιστικῆς τὸ μὲν ἁμιλλητικὸν, τὸ δὲ (30)

τοίνυν, ὥς φησιν ὁ Τίμαιος, ἑαυτῷ πάντα καὶ
βούλεται καὶ δύναται παραπλήσια ποιεῖν, ἔχει
δήπου τὴν τούτου Ποιητικὴν δύναμιν ἐν ἑαυτῷ·
ὃ γὰρ βούλεται, τοῦτο καὶ δύναται πάντως· ὃ (40)
(733) δέ γε δύναται, τὴν τούτου προείληφε δύναμιν·

τὸν εἰρημένον λόγον ἐν τῇ μιᾷ τοῦ κόσμου παν-
τὸς αἰτίᾳ προϋπάρχοντα. Εἰ δέ τις λέγοι τὸν
κόσμον ἔχειν μὲν αἰτίαν, οὐ μέντοι Ποιητικὴν ,
ἀλλὰ τελικὴν, καὶ οὕτω τετάχθαι πάντα πρὸς
62
ἐκείνην, εὖ μὲν, ὅτι δίδωσι τὸ ἀγαθὸν ὡς αἴ- (15)

δειότητα τῆς ὑποδοχῆς. Πόθεν δὴ οὖν αὕτη καὶ
πῶς ἐγγενομένη; τοῦτο γὰρ ἑξῆς ἐπισκεπτέον.
Ἢ ἀπὸ τῆς πατρικῆς αἰτίας καὶ ποιητικῆς
φήσομεν· πᾶσαν γὰρ τὴν ὑποκειμένην τῷ δη-
μιουργῷ φύσιν, ἵνα τοῖς τὰ θεῖα σοφοῖς ἐπ- (15)

παράγει καὶ ἀπογεννᾷ τὰς ἑαυτῶν εἰκόνας· (35)
καὶ γὰρ ἄτοπον, εἰ οἱ μὲν ἐν τῇ φύσει λόγοι
Ποιητικὴν ἔχοιέν τινα δύναμιν, τὰ δὲ νοητὰ εἴδη
τῆς τοῦ ποιεῖν αἰτίας παρῃρημένα τυγχάνοι.
(909) Οὐ μόνον ἄρα παραδειγματικόν ἐστι πᾶν τὸ

ύλου φυλάττοντες, οἳ καὶ τὸ θεῖον διήκειν φασὶ (15)
διὰ τῆς ὕλης· οἱ δὲ τὸ ἄσχετον ἄνευ προνοίας
ποιοῦντες, οἱ καὶ τὴν Ποιητικὴν καὶ τὴν προνο-
ητικὴν δύναμιν ἀναιροῦντες, ἀπὸ τῶν θείων χω-
ριστὰ ἄττα τὰ νοητὰ λέγοντες, οὔτε δημιουρ-

δὴ οὖν καὶ γιγνώσκουσι πάντα καὶ ποιοῦσι, καὶ
πρὸ τούτων κατὰ τὴν βούλησιν τὴν ἑαυτῶν καὶ (35)
τὴν γνῶσιν προειλήφασι τῶν ὅλων καὶ τὴν ποιη-
τικὴν δύναμιν· ὥστε καὶ βουλητῶς καὶ γνω-
στικῶς καὶ δυνατῶς προεστᾶσι πάντων, καὶ
διὰ τὴν τριάδα ταύτην πάντα τῆς αὐτῶν ἀπο-

καὶ τὰς αἰτίας· οὔτε τελικὸν αἴτιον· τὸ γὰρ
τοῦ εἶναι τελικὸν αἴτιον μεταξὺ τοῦ τε ὄντος
δι’ αὑτοῦ καὶ ἑαυτοῦ Ποιητικὴν ἀρχὴν ἀποφαί- (10)
63
νει, καθ’ ἣν τὰ πρὸς αὐτὰ ὄντα τυγχάνει τοῦ

οἰκείου τέλους. Οὐκ ἄρα δυνατὸν αἰτίας τῶν

(1132) ἐνδεὲς τοῦ ἐφετοῦ, δῆλον ὡς οὔτε εὐθέος μετ-
έχει σχήματος, οὔτε στρογγύλου· καὶ πῶς
γὰρ προΐοι μηδὲ μίαν ἔχον Ποιητικὴν ἀρχὴν
ἑαυτοῦ μήτε ἐν ἑαυτῷ μήτε πρὸ αὐτοῦ, ἵνα μὴ
τοῦ ἑνὸς στερῆται δεύτερον ὂν ἢ δυοειδές; πῶς (5)

189. PROCOPIUS Rhet. et Scr. Eccl. Catena in Canticum canticorum
{2598.002} (A.D. 5-6) P. 1616 line 29
γάρ ἐστιν αἰσθητὸν καὶ ὑλῶδες, τὸ δὲ νοητὸν καὶ
ἄϋλον. Πάλιν δὲ τῆς νοητῆς φύσεως διχῆ διῃρημέ-
νης, ἡ μὲν ἄκτιστός ἐστι καὶ ποιητικὴ, πάντοτε
ὡσαύτως ἔχουσα· ἡ δὲ κτιστὴ, καὶ τῇ μετουσίᾳ τοῦ (30)
ὑπερέχοντος ἐν τῷ ἀγαθῷ διὰ παντὸς συντηρεῖται·

190. PROCOPIUS Rhet. et Scr. Eccl. Catena in Canticum canticorum
{2598.002} (A.D. 5-6) P. 1681 line 47
οὐ χωρεῖ, πῶς τὴν ὑπερκειμένην τούτων καταλήψε- (45)
ται φύσιν; Τάχα δὲ καὶ τοῦτο δηλοῖ, ὅτι ἡ τῶν πάν-
των ποιητικὴ χεὶρ διὰ σαρκὸς ἡμῖν ἐπιφανεῖσα,
θρόησιν ἐποίησε καὶ ξενισμὸν ταῖς ψυχαῖς· πῶς Θεὸς
ἐν σαρκί; πῶς λόγος σάρξ; πῶς ἐν παρθενίᾳ τόκος;

191. PROCOPIUS Rhet. et Scr. Eccl. Commentarii in Isaiam {2598.004}
(A.D. 5-6) P. 2420 line 27
ἔλεος καὶ δικαιοσύνην. Ταῦτα δὲ ἔσται τοῦ σοῦ (25)
κτίστου προστάξαντος. Τῷ γὰρ ἐξ οὐκ ὄντων παρ-
αγαγόντι σε δυνάμει ποιητικῇ ῥᾷστον ἀνανεῶσαι
τὸ δημιούργημα. Τινὲς δέ φασιν ὡς δὴ συνήθως ἡ
Γραφὴ ἐκ τῶν κατὰ μέρος εἰς τὸ καθόλου τὸν λόγον

192. JOANNES MALALAS Chronogr. Chronographia {2871.001}
(A.D. 5-6) P. 120 line 5
64
φους, τοὺς δὲ κυνοκεφάλους, ἄλλους δὲ συομόρφους, ἑτέρους

δὲ ἀρκομόρφους καὶ χοιροκεφάλους. ὁ δὲ προγεγραμμένος σοφὸς
Φειδαλίος ὁ Κορίνθιος ἐξέθετο τὴν Ποιητικὴν ταύτην σύνταξιν (5)
ἑρμηνεύσας οὕτως. ὅτι τῇ Κίρκῃ οὐδὲν ἥρμοζε πρὸς ἣν ἠβού-
λετο ἐπιθυμίαν πολυοχλίαν ποιεῖν τοὺς ἀνθρώπους θηριομόρ-

193. SIMPLICIUS Phil. Commentarius in Epicteti enchiridion
{4013.006} (A.D. 6) P. 137 line 24
μὴν τοῦ ἀνδρὸς ἀνατεθέντα. Εὔχεται δὲ οὗτος ἐν τοῖς
ἰαμβείοις τούτοις, ἄγεσθαι ὑπὸ θεοῦ, καὶ τῆς ἀπ’ αὐ-
τοῦ διὰ πάντων ἐν τάξει φοιτώσης αἰτίας ποιητικῆς τε
καὶ κινητικῆς· ἣν Πεπρωμένην καὶ Εἱμαρμένην ἐκάλει· (25)
ἐπαγγελλόμενος, ἄοκνος καὶ ἑκὼν ἕψεσθαι. Ἂν γὰρ

194. MAXIMUS CONFESSOR Theol. Mystagogia {2892.049} (A.D. 6-
7) Cha. 5 line 156
καὶ ὡς τοῖς αἰτίοις τὰ αἰτιατά, καὶ ταῖς δυνάμεσι τὰς ἐνερ-
γείας σωφρόνως συνημμένας Θεῷ προσκομίσασα, καὶ ἀντιλα- (155)
βοῦσα τούτων τὴν Ποιητικὴν τῆς ἁπλότητος θέωσιν.
Ἐνέργεια γάρ ἐστι καὶ φανέρωσις τοῦ μὲν νοῦ ὁ λόγος
ὡς αἰτίας αἰτιατόν· καὶ τῆς σοφίας ἡ φρόνησις, καὶ τῆς θεω-

195. JOANNES Med. Commentarii in Hippocratis librum de natura
pueri {0727.001} (A.D. 7) Vol. 2 p. 220 line 9
τὸ χορίον, βούλεται ἀποδεῖξαι πῶς οἱ ἄλλοι δύο ὑμένες
γίνονται, ὅ τε ἀμνειὸς καὶ ὁ ἀλλαντοειδής. καὶ αὐτὸς
μὲν αἰτιᾶται τὴν θερμότητα Ποιητικὴν εἶναι τούτων τῶν
ὑμένων αἰτίαν, ἡμεῖς δὲ τὴν διαπλαστικὴν δύναμίν φα- (10)
μεν εἶναι ποιητικὸν αἴτιον, ὀργανικὸν δὲ τὴν θερμότητα,

196.Ιωάννης Δαμασκηνός. . Sacra parallela (recensiones secundum
alphabeti litteras dispositae, quae tres libros conflant) (Frag.a e cod.
Vat. gr. 1236) {2934.018} (A.D. 7-8) Vol. 95 p. 1101 line 27
κάλλος, καὶ ῥώμην, ἐξ ἀσθενοῦς καὶ βραχέος μετα- (25)
βάλλων, εἰ μὴ αὐτὸς οὗτος ὁ ἀριστοτέχνης, ὡς ἔφην,
Θεὸς, τῇ ποιητικῇ δυνάμει μετασχηματίζων, καὶ
65
μεταζωγραφῶν τὰς ἰδέας; Ὁ Θεὸς ἀθανασία ἐστὶ,

καὶ ζωὴ, καὶ ἀφθαρσία· ἔργον δὲ ἄνθρωπος Θεοῦ·

τος· καρπὸς δὲ δικαιοσύνης ἐν εἰρήνῃ σπείρεται τοῖς
ποιοῦσιν εἰρήνην.»
Ῥητορικὴ καὶ ποιητικὴ, καὶ ἡ τῶν σοφισμάτων
εὕρεσις, πολλοὺς ἀπεσχόλησεν, ὧν ὕλη τὸ ψεῦδός (20)
ἐστιν. Οὔτε γὰρ ποιητικὴ συστῆναι δύναται ἄνευ

εὕρεσις, πολλοὺς ἀπεσχόλησεν, ὧν ὕλη τὸ ψεῦδός (20)
τοῦ μύθου, οὔτε ῥητορικὴ ἄνευ τῆς ἐν τῷ λέγειν
τέχνης, οὔτε σοφιστικὴ ἄνευ τῶν παραλογισμῶν.

199. JOANNES DAMASCENUS Theol. et Scr. Eccl. De sancta trinitate
(Frag.um) [Dub.] {2934.035} (A.D. 7-8) Vol. 95 p. 12 line 27
τῆς θεότητος, Λόγος ἐνεργὸς, σοφία τῆς τῶν ὅλων (25)
στάσεως περιεκτικὴ, καὶ δύναμις τῆς ὅλης κτίσεως
ποιητικὴ, Υἱὸς ἀληθινὸς ἀληθινοῦ Πατρὸς, ἀόρατος
ἀοράτου, καὶ ἄφθαρτος ἀφθάρτου, καὶ ἀθάνατος
ἀθανάτου, καὶ ἀΐδιος ἀϊδίου· καὶ ἓν Πνεῦμα ἅγιον,

200.Ιωάννης Δαμασκηνός. . Commentarii in epistulas Pauli [Dub.]
{2934.053} (A.D. 7-8) Vol. 95 column 548 line 24
πᾷν.»
Πάλιν ἐπὶ τὴν μητέρα τῶν ἀγαθῶν καταφεύγει,
καὶ τὴν διδάσκαλον καὶ Ποιητικὴν ἀρετῆς ἁπάσης,
τὴν ἀγάπην φημί. (25)
«Ὁ γὰρ ἀγαπῶν τὸν ἕτεραν, νόμον πεπλήρωκεν.
66
Prev | Next
201. Γεώργιος Μοναχός. Chronicon breve (lib. 1-6) (redactio
recentior) {3043.002} (A.D. 9) Vol. 110 p. 136 line 10
τὴν μέθην τοῖς ἀνθρώποις προσήνεγκεν· ἡ δὲ σο-
φιστικὴ ἐν τρίβωνι λευκῷ καὶ πώγωνι μακρῷ καὶ
κόμῃ κεφαλῆς τὴν φιλοσοφίαν ὁριζομένη, τῆς ποιη- (10)
τικῆς θεολογίας τὸ καταγέλαστον ὁρῶσα, ἑτέρας
πλάνης ἐνενόησεν ἀτραποὺς, εἰς αὐτὸ τὸ ποιητικὸν
ἐκεῖνο βάραθρον ἀπαγούσας. Οἱ μὲν γὰρ τῇ κομ-

ψείᾳ τοῦ λόγου καὶ τῇ τῶν ἐνθυμημάτων δεινότητι
τῇ ποιητικῇ τὴν περὶ τῶν θεῶν αἰσχρουργίαν καὶ (15)
αἰσχρολογίαν ἐκάλυψαν· οἱ δὲ τοῖς πάθεσι τὴν
θείαν προσηγορίαν ἔθεσαν, καὶ τὴν μὲν ἡδονὴν, ὡς

φάναι καὶ ἐν γράμμασι 431 καταλεῖψαι. Δύο μὲν
γὰρ (εἶπεν) εἶναι τὰς τοῦ ὄντως ὄντος δυνάμεις,
ὧν ἡ μὲν ποιητικὴ καὶ τιμωρητικὴ Κύριος, οὐ
Θεὸς, ἡ δὲ βασιλικὴ καὶ τιμωρητικὴ Κύριος, οὐ (15)
πόῤῥω βαίνων τοῦ φήσαντος· «Χριστὸς Θεοῦ δύναμις

204. PHOTIUS Lexicogr., Scr. Eccl. et Theol. Lexicon (Ε—Ω)
{4040.030} (A.D. 9) Alphabetic letter mu P. 277 line 21
ὅμοια.
Μουσικήν: καὶ τὴν μαντείαν οἱ παλαιοὶ καὶ τὴν (20)
Ποιητικήν· λέγεται δὲ καὶ τὸ εὐπαίδευτον καὶ ἐπι-
δέξιον μουσικόν· καὶ τὸ ἐμμελές.
Μοχθεῖ: κακοπαθεῖ.

205. LEXICA SEGUERIANA Lexicogr. Anonymus antatticista (e cod.
Coislin. 345) {4289.001} (Varia) Alphabetic entry kappa p. 101 line 32
67
Κυντερώτερον καὶ κυντατώτατον: Εὔβουλος (30)

Παρμενίσκῳ.
Κυντότατον: Ἀριστοτέλης περὶ ποιητικῆς Τὸ δὲ
πάντων κυντότατον.
(102) Κόφινος οὐ ῥητέον φασίν, ἀλλὰ ἄῤῥιχος. Πλάτων

206. Michael PSELLUS Epist., Hagiogr., Phil., Polyhist. et Theol. De
omnifaria doctrina {2702.028} (A.D. 11) Sec. 87 line 3
(87) Περὶ αἰτιῶν.
Αἰτίας ὁ μὲν Ἀριστοτέλης τέσσαρας δογματίζει, ὁ δὲ Πλάτων ἕξ. (2)

ἔστι δὲ αἰτία πρώτη μὲν ἡ ποιητική· ὥσπερ τῆς κλίνης πρῶτον αἴτιον
ὁ κλινοποιός, ὡς ποιητὴς ταύτης. ὑλικὸν δὲ αἴτιον τῆς κλίνης τὸ ξύλον·
ἄνευ γὰρ ὕλης οὐκ ἂν γένοιτο κλίνη. εἰδικὸν δὲ τὸ σχῆμα ταύτης καὶ (5)

207. Michael PSELLUS Phil., Theol., Polyhist., Epist. et Hagiogr.
Epitaphius in patriarchem Joannem Xiphilinum {2702.044} (A.D. 11) P.
433 line 4
ἐσχήκει οὕτως. Ἦν μὲν πάλαι ἀνὰ τὴν ἡμετέραν πόλιν τεχνῶν
καὶ ἐπιστημῶν διδασκαλεῖα καὶ παιδευτήρια, καὶ σεμνοὶ θρόνοι
καθίστασαν οὐ τῆς πανδήμου μόνης ποιητικῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς τῶν
λόγων τέχνης καὶ τῆς θαυμασιωτάτης φιλοσοφίας, νομικῆς δὲ τοῖς (5)
πολλοῖς ἐλάττων φροντίς· οἱ δὲ καιροὶ τὰ πράγματα περιτρέψαν-

208. Nicephorus GREGORAS Hist. et Scr. Rerum Nat. Epistulae
{4145.002} (A.D. 13-14) Epistle 24a line 39
καὶ τὰς ἐκείνων ψυχὰς ἐν ἄλλοις μετεμβιβαζομένας σώμασιν ὁμιλεῖν
τοῖς ἔτι ζῶσιν ἀνδράσιν· ὥστε δὴ καὶ παρ’ ἡμῖν αὐτοῖς ἀρτίως εἰ
μανίας τρόφιμοι ποιητικῆς ἐγίγνοντό τινες, ἐν ἐξουσίᾳ τοῦ λέγειν καὶ
πλάττειν τὰ τοιαῦτα καθιστάμενοι, ἀποφαίνεσθαι ἂν ἐκινδύνευσαν (40)
Ὅμηρον καὶ Πλάτωνα καὶ Πτολεμαῖον καὶ Πλούταρχον καὶ ὁμοῦ

209. Nicephorus GREGORAS Hist. et Scr. Rerum Nat. Epistulae
{4145.002} (A.D. 13-14) Epistle 24b line 40
ἐκείνων ψυχὰς ἐν ἄλλοις μεταβαλλομένας σώμασιν ὁμιλεῖν τοῖς ἔτι
ζῶσιν ἀνδράσιν· ὥστε δὴ καὶ παρ’ ἡμῖν αὐτοῖς ἀρτίως εἰ μανίας
68
τρόφιμοι ποιητικῆς ἐγίνοντό τινες, ἐν ἐξουσίᾳ τοῦ λέγειν καὶ

πλάττειν (40)
τοιαῦτα καθιστάμενοι, ἀποφαίνεσθαι ἂν ἐκινδύνευσαν Ὅμηρον καὶ
Πλάτωνα καὶ Πτολεμαῖον καὶ Πλούταρχον καὶ ὁμοῦ τοὺς ὅσοι μεγάλοι
Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα
Διογένης Λαέρτιος. ., Vitae philosophorum Book 1, sec. 40, line 8
τὸν σοφὸν ἄνδρα Θαλῆν ἥρπασας ἐκ σταδίου.

αἰνέω ὅττι μιν ἐγγὺς ἀπήγαγες· ἦ γὰρ ὁ πρέσβυς
οὐκέθ' ὁρᾶν ἀπὸ γῆς ἀστέρας ἠδύνατο.
Τούτου ἐστὶ τὸ Γνῶθι σαυτόν, ὅπερ Ἀντισθένης ἐν ταῖς
Διαδοχαῖς Φημονόης εἶναί φησιν, ἐξιδιοποιήσασθαι δὲ αὐτὸ
Χίλωνα (FGrH 508 F 3).
Περὶ δὴ τῶν ἑπτά – ἄξιον γὰρ ἐνταῦθα καθολικῶς κἀκείνων
ἐπιμνησθῆναι – λόγοι φέρονται τοιοῦτοι. Δάμων ὁ Κυρηναῖος,
γεγραφὼς Περὶ τῶν φιλοσόφων (FHG IV. 377), πᾶσιν ἐγκαλεῖ,
μάλιστα δὲ τοῖς ἑπτά. Ἀναξιμένης δέ φησι πάντας ἐπιθέσθαι
ποιητικῇ· ὁ δὲ Δικαίαρχος οὔτε σοφοὺς οὔτε φιλοσόφους φησὶν
αὐτοὺς γεγονέναι, συνετοὺς δέ τινας καὶ νομοθετικούς (Wehrli I,
fr. 30). Ἀρχέτιμος δὲ ὁ Συρακούσιος (FHG IV. 318) ὁμιλίαν
αὐτῶν ἀναγέγραφε παρὰ Κυψέλῳ, ᾗ καὶ αὐτός φησι παρατυχεῖν·
Ἔφορος δὲ παρὰ Κροίσῳ πλὴν Θαλοῦ (FGrH 70 F 181). φασὶ
δέ τινες καὶ ἐν Πανιωνίῳ καὶ ἐν Κορίνθῳ καὶ ἐν Δελφοῖς συνελθεῖν
αὐτούς. διαφωνοῦνται δὲ καὶ αἱ ἀποφάσεις αὐτῶν καὶ ἄλλου ἄλλο
φασὶν εἶναι, ὡς ἐκεῖνο·
ἃ Σωκράτης ἀρνεῖται, περὶ τούτων αὐτὸς λέγει, καίπερ ἀνατιθεὶς

πάντα Σωκράτει.
Φησὶ δ' Ἀριστοτέλης (Rose 32) μάγον τινὰ ἐλθόντα ἐκ Συρίας
εἰς Ἀθήνας τά τε ἄλλα καταγνῶναι τοῦ Σωκράτους καὶ δὴ καὶ
βίαιον ἔσεσθαι τὴν τελευτὴν αὐτῷ.
Ἔστι δὲ καὶ ἡμῶν εἰς αὐτὸν οὕτω (A. Pal. VII. 96)·
πῖνέ νυν ἐν Διὸς ὤν, ὦ Σώκρατες· ἦ σε γὰρ ὄντως
καὶ σοφὸν εἶπε θεός, καὶ θεὸς ἡ σοφίη.
πρὸς γὰρ Ἀθηναίων κώνειον ἁπλῶς σὺ ἐδέξω·
αὐτοὶ δ' ἐξέπιον τοῦτο τεῷ στόματι.
69
Τούτῳ τις, καθά φησιν Ἀριστοτέλης ἐν τρίτῳ Περὶ ποιητικῆς

(Rose 75), ἐφιλονείκει Ἀντίλοχος Λήμνιος καὶ Ἀντιφῶν ὁ τερατο-
σκόπος, ὡς Πυθαγόρᾳ Κύλων Κροτωνιάτης· καὶ Σύαγρος
Ὁμήρῳ ζῶντι, ἀποθανόντι δὲ Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος· καὶ
Κέρκωψ Ἡσιόδῳ ζῶντι, τελευτήσαντι δὲ ὁ προειρημένος Ξενο-
φάνης· καὶ Πινδάρῳ Ἀμφιμένης ὁ Κῷος· Θάλητι δὲ Φερεκύδης
καὶ Βίαντι Σάλαρος Πριηνεύς· Πιττακῷ Ἀντιμενίδας καὶ Ἀλ-
καῖος, Ἀναξαγόρᾳ Σωσίβιος, καὶ Σιμωνίδῃ Τιμοκρέων.
Τῶν δὲ διαδεξαμένων αὐτὸν τῶν λεγομένων Σωκρατικῶν οἱ
κορυφαιότατοι μὲν Πλάτων, Ξενοφῶν, Ἀντισθένης· τῶν δὲ φερο-
μένων δέκα οἱ διασημότατοι τέσσαρες, Αἰσχίνης, Φαίδων,
Περὶ τοῦ καλοῦ,

Περὶ τοῦ κακουργεῖν,
Περὶ εὐθημοσύνης,
Περὶ νόμου,
Περὶ τοῦ θείου,
Περὶ τεχνῶν,
Περὶ συνουσίας,
Περὶ σοφίας,
Πρωταγόρας ἢ Πολιτικός,
Περὶ γραμμάτων,
Περὶ ποιητικῆς, [περὶ τοῦ καλοῦ,]
Περὶ τοῦ μαθεῖν,
Περὶ τοῦ γνῶναι ἢ Περὶ ἐπιστήμης,
Τί τὸ ἐπίστασθαι.

χρηστική, οἷον ἱππικὴ τοῖς χαλινοῖς χρῆται, ἡ πολεμικὴ τοῖς

ὅπλοις, ἡ μουσικὴ τοῖς αὐλοῖς καὶ τῇ λύρᾳ. τῆς τέχνης ἄρα τρία
εἴδη ἐστί· τὸ μέν τι πρῶτον, τὸ δέ τι δεύτερον, τὸ δέ τι τρίτον.
Τὸ ἀγαθὸν εἰς τέτταρα γένη διαιρεῖται· ὧν ἓν μὲν λέγομεν
εἶναι τὸν τὴν ἀρετὴν ἔχοντα ἰδίᾳ ἀγαθόν· ἄλλο δὲ αὐτὴν τὴν ἀρε-
τὴν καὶ τὴν δικαιοσύνην λέγομεν ἀγαθὸν εἶναι· τρίτον δέ, οἷον σιτία
καὶ γυμνάσια τὰ πρόσφορα καὶ φάρμακα· τέταρτον δέ φαμεν εἶναι
ἀγαθόν, οἷον αὐλητικὴν καὶ ὑποκριτικὴν καὶ τὰ τοιαῦτα. ἀγαθοῦ
ἄρα τέτταρα εἴδη ἐστί. τὸ μὲν τὸ τὴν ἀρετὴν ἔχειν, ἕτερον δὲ
αὐτὴ ἡ ἀρετή, τρίτον δὲ σιτία καὶ γυμνάσια τὰ ὠφέλιμα· τέταρτον
70
δὲ αὐλητικὴν καὶ ὑποκριτικὴν καὶ Ποιητικὴν ἀγαθὸν λέγομεν

εἶναι. τῶν ὄντων τὰ μέν ἐστι κακά, τὰ δὲ ἀγαθά, τὰ δὲ οὐδέτερα.
τούτων κακὰ μὲν ταῦτα λέγομεν, τὰ δυνάμενα βλάπτειν ἀεί,
οἷον ἀκρισίαν καὶ ἀφροσύνην καὶ ἀδικίαν καὶ τὰ τοιαῦτα· τὰ δὲ
τούτοις ἐναντία ἀγαθά ἐστι. τὰ δὲ ἐνίοτε μὲν ὠφελεῖν, ἐνίοτε δὲ
βλάπτειν – οἷον τὸ περιπατεῖν καὶ τὸ καθῆσθαι καὶ ἐσθίειν – ἢ
ὅλως μήτε ὠφελῆσαι μήτε βλάψαι δυνάμενα, ταῦτα γοῦν οὔτε
ἀγαθὰ οὔτε κακά ἐστι. τῶν ἄρα ὄντων τὰ μὲν ἀγαθά, τὰ δὲ κακά,
τὰ δ' οὐδέτερα τούτων.
Εὐνομία διαιρεῖται εἰς τρία· ἓν μέν, ἐὰν ὦσιν οἱ νόμοι σπου-
δαῖοι, εὐνομίαν φαμὲν εἶναι· ἕτερον δέ, ἐὰν τοῖς κειμένοις νόμοις
ὀγδοηκοστόν. φαμὲν δὲ καὶ εἰς τοῦτον οὑτωσί (A. Pal. VII. 102)·
χαλκῇ προσκόψας λεκάνῃ ποτὲ καὶ τὸ μέτωπον
πλήξας ἴαχεν ὦ σύντονον, εἶτ' ἔθανεν,
ὁ πάντα πάντη Ξενοκράτης ἀνὴρ γεγώς.
Γεγόνασι δὲ καὶ ἄλλοι Ξενοκράτεις πέντε· ὅ τε τακτικὸς
ἀρχαῖος σφόδρα καὶ ὁ συγγενὴς ἅμα καὶ πολίτης τῷ προειρη-
μένῳ φιλοσόφῳ· φέρεται δὲ αὐτοῦ λόγος Ἀρσινοητικός, γεγραμ-
μένος περὶ Ἀρσινόης ἀποθανούσης. τέταρτος φιλόσοφος, ἐλεγείαν
γεγραφὼς οὐκ ἐπιτυχῶς. ἴδιον δέ· ποιηταὶ μὲν γὰρ ἐπιβαλλό-
μενοι πεζογραφεῖν ἐπιτυγχάνουσι· πεζογράφοι δὲ ἐπιτιθέμενοι
ποιητικῇ πταίουσι· τῷ δῆλον τὸ μὲν φύσεως εἶναι, τὸ δὲ τέχνης
ἔργον. πέμπτος ἀνδριαντοποιός· ἕκτος ᾄσματα γεγραφώς, ὥς
φησιν Ἀριστόξενος (Wehrli II, fg. 126).

διήκουσεν. ἔπειτα μετῆλθεν εἰς Ἀκαδήμειαν πρὸς Κράντορα·

Μοιρέας μὲν γὰρ ὁ προειρημένος ἀδελφὸς ἦγεν αὐτὸν ἐπὶ ῥητορι-
κήν· ὁ δὲ φιλοσοφίας ἤρα, καὶ αὐτοῦ Κράντωρ ἐρωτικῶς διατεθεὶς
ἐπύθετο τὰ ἐξ Ἀνδρομέδας Εὐριπίδου προενεγκάμενος (129 N29)·
ὦ παρθέν', εἰ σώσαιμί σ', εἴσῃ μοι χάριν;
καὶ ὃς τὰ ἐχόμενα (132 N29)·
ἄγου με, ὦ ξένε, εἴτε δμωΐδ' ἐθέλεις εἴτ' ἄλοχον.
ἐκ τούτου συνήστην ἀλλήλοιν· ἵνα καὶ τὸν Θεόφραστον κνιζό-
μενόν φασιν εἰπεῖν ὡς εὐφυὴς καὶ εὐεπιχείρητος ἀπεληλυθὼς τῆς
διατριβῆς εἴη νεανίσκος. καὶ γὰρ ἐν τοῖς λόγοις ἐμβριθέστατος
καὶ φιλογράμματος ἱκανῶς γεγόμενος ἥπτετο καὶ ποιητικῆς. καὶ
71
αὐτοῦ φέρεται ἐπίγραμμα εἰς Ἄτταλον ἔχον οὕτω (App. Anth.

III. 56)·
Πέργαμος οὐχ ὅπλοις κλεινὴ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἵπποις
πολλάκις αὐδᾶται Πῖσαν ἀνὰ ζαθέην.
εἰ δὲ τὸν ἐκ Διόθεν θεμιτὸν θνατῷ νόον εἰπεῖν,
ἔσσεται εἰς αὖθις πολλὸν ἀοιδοτέρη.
ἀλλὰ καὶ εἰς Μηνόδωρον τὸν Εὐδάμου ἑνὸς τῶν συσχολαστῶν
ἐρώμενον (App. Anth. II. 382)·
τηλοῦ μὲν Φρυγίη, τηλοῦ δ' ἱερὴ Θυάτειρα·
ὦ Μηνόδωρε, σὴ πατρίς, Καδαυάδη.

Μεθοδικὸν αʹ,
Τέχνης τῆς Θεοδέκτου συναγωγὴ αʹ,
Πραγματεία τέχνης ποιητικῆς αʹ βʹ,
Ἐνθυμήματα ῥητορικὰ αʹ,
Περὶ μεγέθους αʹ,
Ἐνθυμημάτων διαιρέσεις αʹ,
Περὶ λέξεως αʹ βʹ,
Περὶ συμβουλίας αʹ,
Συναγωγῆς αʹ βʹ,
εἴη καταριθμεῖσθαι. τοῖς γὰρ ὅλοις φιλοπονώτατος ἐγένετο καὶ

εὑρετικώτατος, ὡς δῆλον ἐκ τῶν προγεγραμμένων συγγραμμάτων,
ἃ τὸν ἀριθμὸν ἐγγὺς ἥκει τῶν τετρακοσίων, τὰ ὅσα γε ἀναμφί-
λεκτα· πολλὰ γὰρ καὶ ἄλλα εἰς αὐτὸν ἀναφέρεται συγγράμματ'
αὐτοῦ καὶ ἀποφθέγματα, ἀγράφου φωνῆς εὐστοχήματα.
Γεγόνασι δὲ Ἀριστοτέλεις ὀκτώ· πρῶτος αὐτὸς οὗτος· δεύτερος
ὁ πολιτευσάμενος Ἀθήνησιν, οὗ καὶ δικανικοὶ φέρονται λόγοι
χαρίεντες· τρίτος περὶ Ἰλιάδος πεπραγματευμένος· τέταρτος
Σικελιώτης ῥήτωρ, πρὸς τὸν Ἰσοκράτους Πανηγυρικὸν ἀντιγεγρα-
φώς· πέμπτος ὁ ἐπικληθεὶς Μῦθος, Αἰσχίνου τοῦ Σωκρατικοῦ
γνώριμος· ἕκτος Κυρηναῖος, γεγραφὼς περὶ ποιητικῆς· ἕβδομος
παιδοτρίβης, οὗ μέμνηται Ἀριστόξενος ἐν τῷ Πλάτωνος βίῳ
(Wehrli II, fg. 66)· ὄγδοος γραμματικὸς ἄσημος, οὗ φέρεται
τέχνη περὶ πλεονασμοῦ.
Τοῦ δὴ Σταγειρίτου γεγόνασι μὲν πολλοὶ γνώριμοι, διαφέρων
δὲ μάλιστα Θεόφραστος, περὶ οὗ λεκτέον.
72

Περὶ νόμων αʹ,

Περὶ παρανόμων αʹ,
Τῶν Ξενοκράτους συναγωγῆς αʹ,
Ὁμιλητικὸς αʹ,
Περὶ ὅρκου αʹ,
Παραγγέλματα ῥητορικῆς αʹ,
Περὶ πλούτου αʹ,
Περὶ ποιητικῆς αʹ,
Προβλήματα πολιτικά, φυσικά, ἐρωτικά, ἠθικὰ αʹ,
Προοιμίων αʹ,
Προβλημάτων συναγωγῆς αʹ,
Περὶ τῶν προβλημάτων φυσικῶν αʹ,
Περὶ παραδείγματος αʹ,
Περὶ προθέσεως καὶ διηγήματος αʹ,
Περὶ ποιητικῆς ἄλλο αʹ,
Περὶ τῶν σοφῶν αʹ,
Περὶ συμβουλῆς αʹ,
Περὶ σολοικισμῶν αʹ,
ἐποποιίαν· ὕστερον δὲ τοῖς Πυθαγορικοῖς ἐντυχεῖν. Ἀλκιδάμας δ'

ἐν τῷ Φυσικῷ φησι κατὰ τοὺς αὐτοὺς χρόνους Ζήνωνα καὶ
Ἐμπεδοκλέα ἀκοῦσαι Παρμενίδου, εἶθ' ὕστερον ἀποχωρῆσαι, καὶ
τὸν μὲν Ζήνωνα κατ' ἰδίαν φιλοσοφῆσαι, τὸν δὲ Ἀναξαγόρου
διακοῦσαι καὶ Πυθαγόρου· καὶ τοῦ μὲν τὴν σεμνότητα ζηλῶσαι
τοῦ τε βίου καὶ τοῦ σχήματος, τοῦ δὲ τὴν φυσιολογίαν.
Ἀριστοτέλης δ' ἐν τῷ Σοφιστῇ (Rose 65) φησι πρῶτον Ἐμ-
πεδοκλέα ῥητορικὴν εὑρεῖν, Ζήνωνα δὲ διαλεκτικήν. ἐν δὲ τῷ
Περὶ ποιητῶν (Rose 70) φησιν ὅτι καὶ Ὁμηρικὸς ὁ Ἐμπεδοκλῆς
καὶ δεινὸς περὶ τὴν φράσιν γέγονεν, μεταφορητικός τε ὢν καὶ
τοῖς ἄλλοις τοῖς περὶ Ποιητικὴν ἐπιτεύγμασι χρώμενος· καὶ διότι
γράψαντος αὐτοῦ καὶ ἄλλα ποιήματα τήν τε τοῦ Ξέρξου διάβασιν
καὶ προοίμιον εἰς Ἀπόλλωνα, ταῦθ' ὕστερον κατέκαυσεν ἀδελφή
τις αὐτοῦ (ἢ θυγάτηρ, ὥς φησιν Ἱερώνυμος, Hiller XXIV), τὸ
μὲν προοίμιον ἄκουσα, τὰ δὲ Περσικὰ βουληθεῖσα διὰ τὸ ἀτελείωτα
εἶναι. καθόλου δέ φησι καὶ τραγῳδίας αὐτὸν γράψαι καὶ πολιτι-
κούς· Ἡρακλείδης δ' ὁ τοῦ Σαραπίωνος (FHG III. 169) ἑτέρου
73
φησὶν εἶναι τὰς τραγῳδίας. Ἱερώνυμος (Hiller XXV) δὲ τρισὶ καὶ

τετταράκοντά φησιν ἐντετυχηκέναι, Νεάνθης (FGrH 84 F 27) δὲ
νέον ὄντα γεγραφέναι τὰς τραγῳδίας καὶ αὐτῶν ἑπτὰ ἐντετυχη-
κέναι.
Διογένης Λαέρτιος. ., Vitae philosophorum Book 10, sec. 121b, line 3
δὲ τὸν σοφόν, ὡς Διογένης ἐν τῇ πέμπτῃ τῶν Ἐπιλέκτων· καὶ

(fg. 576 Us.) δικάσεσθαι· καὶ (fg. 563 Us.) συγγράμματα κατα-
λείψειν· οὐ (fg. 566 Us.) πανηγυριεῖν δέ· καὶ (fg. 572 Us.)
κτήσεως προνοήσεσθαι καὶ τοῦ μέλλοντος. φιλαγρήσειν (fg. 570
Us.). τύχῃ (fg. 584 Us.) τ' ἀντιτάξεσθαι, φίλον τε οὐδένα
προήσεσθαι. εὐδοξίας (fg. 573 Us.) ἐπὶ τοσοῦτον προνοήσεσθαι,
ἐφ' ὅσον μὴ καταφρονήσεσθαι. μᾶλλον (fg. 593 Us.) τε εὐφρανθή-
σεσθαι τῶν ἄλλων ἐν ταῖς θεωρίαις.
Εἰκόνας (fg. 575 Us.) τε ἀναθήσειν. εὖεἰ (fg. 588 Us.)
ἔχοι, ἀδιαφόρως ἂν σχοίη. μόνον (fg. 569 Us.) τε τὸν σοφὸν
ὀρθῶς ἂν περί τε μουσικῆς καὶ ποιητικῆς διαλέξασθαι· ποιήματά
(fg. 568 Us.) τε ἐνεργείᾳ οὐκ ἂν ποιῆσαι. οὐκ (fg. 561 Us.) εἶναί
τε ἕτερον ἑτέρου σοφώτερον. χρηματίσεσθαί (fg. 567 Us.) τε,
ἀλλ' ἀπὸ μόνης σοφίας, ἀπορήσαντα. καὶ (fg. 577 Us.) μόναρχον
ἐν καιρῷ θεραπεύσειν. καὶ ἐπιχαρήσεσθαί (fg. 592 Us.) τινι ἐπὶ
τῷ διορθώματι· καὶ (fg. 564 Us.) σχολὴν κατασκευάσειν, ἀλλ'
οὐχ ὥστ' ὀχλαγωγῆσαι· καὶ ἀναγνώσεσθαι ἐν πλήθει, ἀλλ' οὐχ
ἑκόντα· δογματιεῖν (fg. 562 Us.) τε καὶ οὐκ ἀπορήσειν· καὶ (fg.
595 Us.) καθ' ὕπνους δὲ ὅμοιον ἔσεσθαι· καὶ (fg. 590 Us.) ὑπὲρ
φίλου ποτὲ τεθνήξεσθαι.
[Τὸ ἑξῆς] δοκεῖ δ' αὐτοῖς ἁμαρτήματα (fg. 521 Us.) ἄνισα
Πλούταρχος. Lysander Cha. 18, sec. 4, line 4
τοιάνδε·
Τὸν Ἑλλάδος ἀγαθέας
στραταγὸν ἀπ' εὐρυχόρου
Σπάρτας ὑμνήσομεν, ὦ,
ἰὴ Παιάν.

Σάμιοι δὲ τὰ παρ' αὐτοῖς Ἡραῖα Λυσάνδρεια
74
μετρίους τινὰς εἰς αὐτὸν στίχους ἡσθεὶς ἔδωκε

Κολοφωνίου καὶ Νικηράτου τινὸς Ἡρακλεώτου
ποιήμασι Λυσάνδρεια διαγωνισαμένων ἐπ' αὐτοῦ
τὸν Νικήρατον ἐστεφάνωσεν, ὁ δὲ Ἀντίμαχος
ἀχθεσθεὶς ἠφάνισε τὸ ποίημα. Πλάτων δὲ νέος
καὶ παρεμυθεῖτο, τοῖς ἀγνοοῦσι κακὸν εἶναι
Πλούταρχος. Lysander Cha. 18, sec. 5, line 3

μετρίους τινὰς εἰς αὐτὸν στίχους ἡσθεὶς ἔδωκε
Κολοφωνίου καὶ Νικηράτου τινὸς Ἡρακλεώτου
ποιήμασι Λυσάνδρεια διαγωνισαμένων ἐπ' αὐτοῦ
τὸν Νικήρατον ἐστεφάνωσεν, ὁ δὲ Ἀντίμαχος
ἀχθεσθεὶς ἠφάνισε τὸ ποίημα. Πλάτων δὲ νέος
καὶ παρεμυθεῖτο, τοῖς ἀγνοοῦσι κακὸν εἶναι φά-
μενος τὴν ἄγνοιαν, ὥσπερ τὴν τυφλότητα τοῖς μὴ
βλέπουσιν. ἐπεὶ μέντοι ὁ κιθαρῳδὸς Ἀριστόνους
ἑξάκις Πύθια νενικηκὼς ἐπηγγέλλετο τῷ Λυ-
σάνδρῳ φιλοφρονούμενος, ἂν νικήσῃ πάλιν,
Λυσάνδρου κηρύξειν ἑαυτόν, “Ἦ δοῦλον;” εἶπεν.
Ἀλλ' ἡ μὲν φιλοτιμία τοῦ Λυσάνδρου
τοῖς πρώτοις καὶ ἰσοτίμοις ἦν ἐπαχθὴς μόνον.
ὑπεροψίας δὲ πολλῆς ἅμα τῇ φιλοτιμίᾳ διὰ τοὺς
Πλούταρχος. Cicero Cha. 2, sec. 3, line 5
λαβὼν ὄνομα καὶ δόξαν ἐν τοῖς παισίν, ὥστε τοὺς πατέρας

αὐτῶν ἐπιφοιτᾶν τοῖς διδασκαλείοις, ὄψει τε βουλομένους
ἰδεῖν τὸν Κικέρωνα καὶ τὴν ὑμνουμένην αὐτοῦ περὶ τὰς
μαθήσεις ὀξύτητα καὶ σύνεσιν ἱστορῆσαι, τοὺς δ' ἀγροι-
κοτέρους ὀργίζεσθαι τοῖς υἱέσιν, ὁρῶντας ἐν ταῖς ὁδοῖς
τὸν Κικέρωνα μέσον αὑτῶν ἐπὶ τιμῇ λαμβάνοντας. γενό-
75
μενος δ', ὥσπερ ὁ Πλάτων (resp. 475 b) ἀξιοῖ τὴν φιλομαθῆ

καὶ φιλόσοφον φύσιν, οἷος ἀσπάζεσθαι πᾶν μάθημα καὶ
μηδὲν λόγου μηδὲ παιδείας ἀτιμάζειν εἶδος, ἐρρύη πως
προθυμότερον ἐπὶ ποιητικήν, καί τι καὶ διασῴζεται ποιη-
μάτιον ἔτι παιδὸς αὐτοῦ Πόντιος Γλαῦκος, ἐν τετραμέ-
τρῳ πεποιημένον. προϊὼν δὲ τῷ χρόνῳ καὶ ποικιλώτερον
ἁπτόμενος τῆς περὶ ταῦτα μούσης, ἔδοξεν οὐ μόνον ῥή-
τωρ, ἀλλὰ καὶ ποιητὴς ἄριστος εἶναι Ῥωμαίων. ἡ μὲν οὖν
ἐπὶ τῇ ῥητορικῇ δόξα μέχρι νῦν διαμένει, καίπερ οὐ μι-
κρᾶς γεγενημένης περὶ τοὺς λόγους καινοτομίας, τὴν δὲ
Ποιητικὴν αὐτοῦ, πολλῶν εὐφυῶν ἐπιγενομένων, παντά-
πασιν ἀκλεῆ καὶ ἄτιμον ἔρρειν συμβέβηκεν.
Ἀπαλλαγεὶς δὲ τῶν ἐν παισὶ διατριβῶν, Φίλωνος
ἤκουσε τοῦ ἐξ Ἀκαδημείας, ὃν μάλιστα Ῥωμαῖοι τῶν
Πλούταρχος. Cicero Cha. 2, sec. 5, line 4
μενος δ', ὥσπερ ὁ Πλάτων (resp. 475 b) ἀξιοῖ τὴν φιλομαθῆ

καὶ φιλόσοφον φύσιν, οἷος ἀσπάζεσθαι πᾶν μάθημα καὶ
μηδὲν λόγου μηδὲ παιδείας ἀτιμάζειν εἶδος, ἐρρύη πως
προθυμότερον ἐπὶ ποιητικήν, καί τι καὶ διασῴζεται ποιη-
μάτιον ἔτι παιδὸς αὐτοῦ Πόντιος Γλαῦκος, ἐν τετραμέ-
τρῳ πεποιημένον. προϊὼν δὲ τῷ χρόνῳ καὶ ποικιλώτερον
ἁπτόμενος τῆς περὶ ταῦτα μούσης, ἔδοξεν οὐ μόνον ῥή-
τωρ, ἀλλὰ καὶ ποιητὴς ἄριστος εἶναι Ῥωμαίων. ἡ μὲν οὖν
ἐπὶ τῇ ῥητορικῇ δόξα μέχρι νῦν διαμένει, καίπερ οὐ μι-
κρᾶς γεγενημένης περὶ τοὺς λόγους καινοτομίας, τὴν δὲ
Ποιητικὴν αὐτοῦ, πολλῶν εὐφυῶν ἐπιγενομένων, παντά-
πασιν ἀκλεῆ καὶ ἄτιμον ἔρρειν συμβέβηκεν.
Ἀπαλλαγεὶς δὲ τῶν ἐν παισὶ διατριβῶν, Φίλωνος
ἤκουσε τοῦ ἐξ Ἀκαδημείας, ὃν μάλιστα Ῥωμαῖοι τῶν
Κλειτομάχου συνήθων καὶ διὰ τὸν λόγον ἐθαύμασαν καὶ
διὰ τὸν τρόπον ἠγάπησαν. ἅμα δὲ τοῖς περὶ Μούκιον ἀν-
δράσι πολιτικοῖς καὶ πρωτεύουσι τῆς βουλῆς συνών, εἰς
ἐμπειρίαν τῶν νόμων ὠφελεῖτο, καί τινα χρόνον καὶ στρα-
τείας μετέσχεν ὑπὸ Σύλλᾳ περὶ τὸν Μαρσικὸν πόλεμον.
εἶθ' ὁρῶν εἰς στάσιν, ἐκ δὲ τῆς στάσεως εἰς ἄκρατον ἐμ-
πίπτοντα τὰ πράγματα μοναρχίαν, ἐπὶ τὸν σχολαστὴν καὶ
Πλούταρχος. Quomodo adolescens poetas audire debeat (14d-37b)

Stephanus p. 15, sec. C, line 1
76
ἀμεθύστων καλουμένων, ἅτινες ἐν τοῖς πότοις περι-

άπτονται καὶ προλαμβάνουσι, μεταδίδου τῷ Κλε-
άνδρῳ καὶ προκαταλάμβανε τὴν φύσιν αὐτοῦ διὰ
τὸ μηδαμοῦ νωθρὸν ἀλλὰ πανταχοῦ σφοδρὸν καὶ
δεδορκὸς εὐαγωγοτέραν ὑπὸ τῶν τοιούτων οὖσαν.

πουλύποδος κεφαλῇ ἔνι μὲν κακὸν ἐν δὲ καὶ ἐσθλόν,

ὅτι βρωθῆναι μέν ἐστιν ἥδιστος, δυσόνειρον δ'
ὕπνον ποιεῖ, φαντασίας ταραχώδεις καὶ ἀλλοκότους
δεχόμενον, ὡς λέγουσιν. οὕτω δὴ καὶ ποιητικῇ
πολὺ μὲν τὸ ἡδὺ καὶ τρόφιμον νέου ψυχῆς ἔνεστιν,
οὐκ ἔλαττον δὲ τὸ ταρακτικὸν καὶ παράφορον, ἂν
μὴ τυγχάνῃ παιδαγωγίας ὀρθῆς ἡ ἀκρόασις. οὐ
γὰρ μόνον ὡς ἔοικε περὶ τῆς Αἰγυπτίων χώρας
ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς ποιητικῆς ἔστιν εἰπεῖν ὅτι
φάρμακα, πολλὰ μὲν ἐσθλὰ μεμιγμένα πολλὰ δὲ
λυγρὰ
τοῖς χρωμένοις ἀναδίδωσιν.


πουλύποδος κεφαλῇ ἔνι μὲν κακὸν ἐν δὲ καὶ ἐσθλόν,

ὅτι βρωθῆναι μέν ἐστιν ἥδιστος, δυσόνειρον δ'
ὕπνον ποιεῖ, φαντασίας ταραχώδεις καὶ ἀλλοκότους
δεχόμενον, ὡς λέγουσιν. οὕτω δὴ καὶ ποιητικῇ
πολὺ μὲν τὸ ἡδὺ καὶ τρόφιμον νέου ψυχῆς ἔνεστιν,
οὐκ ἔλαττον δὲ τὸ ταρακτικὸν καὶ παράφορον, ἂν
μὴ τυγχάνῃ παιδαγωγίας ὀρθῆς ἡ ἀκρόασις. οὐ
γὰρ μόνον ὡς ἔοικε περὶ τῆς Αἰγυπτίων χώρας
ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς ποιητικῆς ἔστιν εἰπεῖν ὅτι

φάρμακα, πολλὰ μὲν ἐσθλὰ μεμιγμένα πολλὰ δὲ
λυγρὰ

τοῖς χρωμένοις ἀναδίδωσιν.

ἔνθ' ἔνι μὲν φιλότης, ἐν δ' ἵμερος, ἐν δ' ὀαριστὺς
77
πάρφασις, ἥ τ' ἔκλεψε νόον πύκα περ φρονεόντων.

οὐ γὰρ ἅπτεται τὸ ἀπατηλὸν αὐτῆς ἀβελτέρων κο

Stephanus p. 15, sec. D, line 10
οὐ γὰρ ἅπτεται τὸ ἀπατηλὸν αὐτῆς ἀβελτέρων κο-

μιδῇ καὶ ἀνοήτων. διὸ καὶ Σιμωνίδης μὲν ἀπεκρί-
νατο πρὸς τὸν εἰπόντα “τί δὴ μόνους οὐκ ἐξαπατᾷς
Θετταλούς;” “ἀμαθέστεροι γάρ εἰσιν ἢ ὡς ὑπ'
ἐμοῦ ἐξαπατᾶσθαι.” Γοργίας δὲ τὴν τραγῳδίαν
εἶπεν ἀπάτην, ἣν ὅ τ' ἀπατήσας δικαιότερος τοῦ
μὴ ἀπατήσαντος καὶ ὁ ἀπατηθεὶς σοφώτερος τοῦ
μὴ ἀπατηθέντος. πότερον οὖν τῶν νέων ὥσπερ
τῶν Ἰθακησίων σκληρῷ τινι τὰ ὦτα καὶ ἀτέγκτῳ
κηρῷ καταπλάττοντες ἀναγκάζωμεν αὐτοὺς τὸ
Ἐπικούρειον ἀκάτιον ἀραμένους Ποιητικὴν φεύγειν
καὶ παρεξελαύνειν, ἢ μᾶλλον ὀρθῷ τινι λογισμῷ
παριστάντες καὶ καταδέοντες, τὴν κρίσιν, ὅπως
μὴ παραφέρηται τῷ τέρποντι πρὸς τὸ βλάπτον,
ἀπευθύνωμεν καὶ παραφυλάττωμεν;

οὐδὲ γὰρ οὐδὲ Δρύαντος υἱὸς κρατερὸς Λυκόοργος

ὑγιαίνοντα νοῦν εἶχεν, ὅτι πολλῶν μεθυσκομένων
καὶ παροινούντων τὰς ἀμπέλους περιιὼν ἐξέκοπτεν
ἀντὶ τοῦ τὰς κρήνας

Stephanus p. 15, sec. E, line 8
ἀπευθύνωμεν καὶ παραφυλάττωμεν;

οὐδὲ γὰρ οὐδὲ Δρύαντος υἱὸς κρατερὸς Λυκόοργος

ὑγιαίνοντα νοῦν εἶχεν, ὅτι πολλῶν μεθυσκομένων
καὶ παροινούντων τὰς ἀμπέλους περιιὼν ἐξέκοπτεν
ἀντὶ τοῦ τὰς κρήνας ἐγγυτέρω προσαγαγεῖν καὶ
“μαινόμενον” θεόν, ὥς φησιν ὁ Πλάτων, “ἑτέρῳ
θεῷ νήφοντι κολαζόμενον” σωφρονίζειν. ἀφαιρεῖ
78
γὰρ ἡ κρᾶσις τοῦ οἴνου τὸ βλάπτον, οὐ συναν-

αιροῦσα τὸ χρήσιμον. μηδ' ἡμεῖς οὖν τὴν Ποιητικὴν
ἡμερίδα τῶν Μουσῶν ἐκκόπτωμεν μηδ' ἀφανίζω-
μεν, ἀλλ' ὅπου μὲν ὑφ' ἡδονῆς ἀκράτου πρὸς δόξαν
αὐθάδως θρασυνόμενον ἐξυβρίζει καὶ ὑλομανεῖ τὸ
μυθῶδες αὐτῆς καὶ θεατρικόν, ἐπιλαμβανόμενοι
κολούωμεν καὶ πιέζωμεν· ὅπου δ' ἅπτεταί τινος
μούσης τῇ χάριτι καὶ τὸ γλυκὺ τοῦ λόγου καὶ
ἀγωγὸν οὐκ ἄκαρπόν ἐστιν οὐδὲ κενόν, ἐνταῦθα
φιλοσοφίαν εἰσάγωμεν καὶ καταμιγνύωμεν. ὥσπερ
γὰρ ὁ μανδραγόρας ταῖς ἀμπέλοις παραφυόμενος
καὶ διαδιδοὺς τὴν δύναμιν εἰς τὸν οἶνον μαλακωτέραν

ῥᾷστα περιχωρεῖ καὶ τρέπεται πρὸς τὸ ἥδιον ἐκ

τοῦ λυποῦντος. οὔτε γὰρ μέτρον οὔτε τρόπος
οὔτε λέξεως ὄγκος οὔτ' εὐκαιρία μεταφορᾶς οὔθ'
ἁρμονία καὶ σύνθεσις ἔχει τοσοῦτον αἱμυλίας καὶ
χάριτος ὅσον εὖ πεπλεγμένη διάθεσις μυθολογίας·
ἀλλ' ὥσπερ ἐν γραφαῖς κινητικώτερόν ἐστι χρῶμα
γραμμῆς διὰ τὸ ἀνδρείκελον καὶ ἀπατηλόν, οὕτως
ἐν ποιήμασι μεμιγμένον πιθανότητι ψεῦδος ἐκπλήτ-
τει καὶ ἀγαπᾶται μᾶλλον τῆς ἀμύθου καὶ ἀπλάστου
περὶ μέτρον καὶ λέξιν κατασκευῆς. ὅθεν ὁ Σωκρά-
της ἔκ τινων ἐνυπνίων ποιητικῆς ἁψάμενος αὐτὸς
μέν, ἅτε δὴ γεγονὼς ἀληθείας ἀγωνιστὴς τὸν
ἅπαντα βίον, οὐ πιθανὸς ἦν οὐδ' εὐφυὴς ψευδῶν
δημιουργός, τοὺς δ' Αἰσώπου μύθους ἔπεσιν
ἐνήρμοζεν ὡς ποίησιν οὐκ οὖσαν ᾗ ψεῦδος μὴ
πρόσεστι. θυσίας μὲν γὰρ ἀχόρους καὶ ἀναύλους
ἴσμεν, οὐκ ἴσμεν δ' ἄμυθον οὐδ' ἀψευδῆ ποίησιν.
τὰ δ' Ἐμπεδοκλέους ἔπη καὶ Παρμενίδου καὶ
θηριακὰ Νικάνδρου καὶ γνωμολογίαι Θεόγνιδος
λόγοι εἰσὶ κιχράμενοι παρὰ ποιητικῆς ὥσπερ
ὄχημα τὸ μέτρον καὶ τὸν ὄγκον, ἵνα τὸ πεζὸν

79
περὶ μέτρον καὶ λέξιν κατασκευῆς. ὅθεν ὁ Σωκρά-

της ἔκ τινων ἐνυπνίων ποιητικῆς ἁψάμενος αὐτὸς
μέν, ἅτε δὴ γεγονὼς ἀληθείας ἀγωνιστὴς τὸν
ἅπαντα βίον, οὐ πιθανὸς ἦν οὐδ' εὐφυὴς ψευδῶν
δημιουργός, τοὺς δ' Αἰσώπου μύθους ἔπεσιν
ἐνήρμοζεν ὡς ποίησιν οὐκ οὖσαν ᾗ ψεῦδος μὴ
πρόσεστι. θυσίας μὲν γὰρ ἀχόρους καὶ ἀναύλους
διαφύγωσιν. ὅταν οὖν ἄτοπόν τι καὶ δυσχερὲς
ἐν τοῖς ποιήμασι λέγηται περὶ θεῶν ἢ δαιμόνων
ἢ ἀρετῆς ὑπ' ἀνδρὸς ἐλλογίμου καὶ δόξαν ἔχοντος,
ὁ μὲν ὡς ἀληθῆ προσδεξάμενος λόγον οἴχεται
φερόμενος καὶ διέφθαρται τὴν δόξαν, ὁ δὲ μεμνη-
μένος ἀεὶ καὶ κατέχων ἐναργῶς τῆς ποιητικῆς τὴν
περὶ τὸ ψεῦδος γοητείαν καὶ δυνάμενος λέγειν
ἑκάστοτε πρὸς αὐτὴν



διαφύγωσιν. ὅταν οὖν ἄτοπόν τι καὶ δυσχερὲς
ἐν τοῖς ποιήμασι λέγηται περὶ θεῶν ἢ δαιμόνων
ἢ ἀρετῆς ὑπ' ἀνδρὸς ἐλλογίμου καὶ δόξαν ἔχοντος,
ὁ μὲν ὡς ἀληθῆ προσδεξάμενος λόγον οἴχεται
φερόμενος καὶ διέφθαρται τὴν δόξαν, ὁ δὲ μεμνη-
μένος ἀεὶ καὶ κατέχων ἐναργῶς τῆς ποιητικῆς τὴν
περὶ τὸ ψεῦδος γοητείαν καὶ δυνάμενος λέγειν
ἑκάστοτε πρὸς αὐτὴν

“ὦ μηχάνημα λυγκὸς αἰολώτερον,

80
τί παίζουσα τὰς ὀφρῦς συνάγεις, τί δ' ἐξαπατῶσα

προσποιῇ διδάσκειν;” οὐδὲν πείσεται δεινὸν οὐδὲ
πιστεύσει φαῦλον, ἀλλ' ἐπιλήψεται μὲν αὑτοῦ
φοβουμένου τὸν Ποσειδῶνα καὶ ταρβοῦντος μὴ
τὴν γῆν ἀναρρήξῃ καὶ ἀπογυμνώσῃ τὸν Ἅιδην,

καὶ
μή μ' ἀπολέσῃς ἄωρον· ἡδὺ γὰρ τὸ φῶς
λεύσσειν· τὰ δ' ὑπὸ γῆς μή μ' ἰδεῖν ἀναγκάσῃς,

αὗται πεπονθότων εἰσὶ καὶ προεαλωκότων ὑπὸ
δόξης καὶ ἀπάτης. διὸ μᾶλλον ἅπτονται καὶ
διαταράττουσιν ἡμᾶς, ἀναπιμπλαμένους τοῦ πάθους
καὶ τῆς ἀσθενείας ἀφ' ἧς λέγονται. πρὸς ταῦτα
δὴ πάλιν παρασκευάζωμεν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἔχειν
ἔναυλον ὅτι ποιητικῇ μὲν οὐ πάνυ μέλον ἐστὶ τῆς
ἀληθείας, ἡ δὲ περὶ ταῦτ' ἀλήθεια καὶ τοῖς μηδὲν
ἄλλο πεποιημένοις ἔργον ἢ γνῶσιν καὶ μάθησιν
τοῦ ὄντος εὖ μάλα δυσθήρατός ἐστι καὶ δύσληπτος,
ὡς ὁμολογοῦσιν αὐτοί. καὶ τὰ Ἐμπεδοκλέους ἔστω
πρόχειρα ταυτί·


Stephanus p. 17, sec. F, line 8
καὶ τὸ μὲν οὖν σαφὲς οὔτις ἀνὴρ γένετ' οὐδέ τις

ἔσται
εἰδὼς ἀμφὶ θεῶν τε καὶ ἅσσα λέγω περὶ πάντων,

καὶ νὴ Δία τὰ Σωκράτους ἐξομνυμένου παρὰ
Πλάτωνι τὴν περὶ τούτων γνῶσιν. ἧττον γὰρ ὡς
εἰδόσι τι περὶ τούτων προσέξουσι τοῖς ποιηταῖς
ἐν οἷς τοὺς φιλοσόφους ἰλιγγιῶντας ὁρῶσιν.
Ἔτι δὲ μᾶλλον ἐπιστήσομεν αὐτὸν ἅμα τῷ
προσάγειν τοῖς ποιήμασιν ὑπογράφοντες τὴν ποιη-
τικὴν ὅτι μιμητικὴ τέχνη καὶ δύναμίς ἐστιν ἀντί-
στροφος τῇ ζῳγραφίᾳ. καὶ μὴ μόνον ἐκεῖνο τὸ
81
θρυλούμενον ἀκηκοὼς ἔστω, ζῳγραφίαν μὲν εἶναι

φθεγγομένην τὴν ποίησιν, ποίησιν δὲ σιγῶσαν τὴν
ζῳγραφίαν, ἀλλὰ πρὸς τούτῳ διδάσκωμεν αὐτὸν
ὅτι γεγραμμένην σαύραν ἢ πίθηκον ἢ Θερσίτου
πρόσωπον ἰδόντες ἡδόμεθα καὶ θαυμάζομεν οὐχ
ὡς καλὸν ἀλλ' ὡς ὅμοιον. οὐσίᾳ μὲν γὰρ οὐ
δύναται καλὸν γενέσθαι τὸ αἰσχρόν· ἡ δὲ μίμησις,
ἄν τε περὶ φαῦλον ἄν τε περὶ χρηστὸν ἐφίκηται τῆς
ὁμοιότητος, ἐπαινεῖται. καὶ τοὐναντίον ἂν αἰσχροῦ ...

Stephanus p. 18, sec. B, line 6
σώματος εἰκόνα καλὴν παράσχῃ, τὸ πρέπον καὶ τὸ

εἰκὸς οὐκ ἀπέδωκεν. γράφουσι δὲ καὶ πράξεις
ἀτόπους ἔνιοι, καθάπερ Τιμόμαχος τὴν Μηδείας
τεκνοκτονίαν καὶ Θέων τὴν Ὀρέστου μητροκτονίαν
καὶ Παρράσιος τὴν Ὀδυσσέως προσποίητον μανίαν
καὶ Χαιρεφάνης ἀκολάστους ὁμιλίας γυναικῶν
πρὸς ἄνδρας. ἐν οἷς μάλιστα δεῖ τὸν νέον ἐθίζεσθαι,
διδασκόμενον ὅτι τὴν πρᾶξιν οὐκ ἐπαινοῦμεν ἧς
γέγονεν ἡ μίμησις, ἀλλὰ τὴν τέχνην εἰ μεμίμηται
προσηκόντως τὸ ὑποκείμενον. ἐπεὶ τοίνυν καὶ
ποιητικὴ πολλάκις ἔργα φαῦλα καὶ πάθη μοχθηρὰ
καὶ ἤθη μιμητικῶς ἀπαγγέλλει, δεῖ τὸ θαυμα-
ζόμενον ἐν τούτοις καὶ κατορθούμενον μήτ' ἀπο-
δέχεσθαι τὸν νέον ὡς ἀληθὲς μήτε δοκιμάζειν ὡς
καλόν, ἀλλ' ἐπαινεῖν μόνον ὡς ἐναρμόττον τῷ
ὑποκειμένῳ προσώπῳ καὶ οἰκεῖον. ὥσπερ γὰρ
ὑὸς βοὴν καὶ ψόφον τροχιλίας καὶ πνευμάτων
ῥοῖζον καὶ θαλάττης κτύπον ἀκούοντες ἐνοχλούμεθα
καὶ δυσχεραίνομεν, ἂν δέ τις πιθανῶς ταῦτα
μιμῆται, καθάπερ Παρμένων τὴν ὗν καὶ Θεόδωρος
τὰς τροχιλίας, ἡδόμεθα· καὶ νοσώδη μὲν ἄνθρωπον

χαίρειν φράζουσα, μήτε τι φαῦλον ἀρετῇ προσεῖναι

μήτε κακίᾳ χρηστὸν ἀξιοῦσιν, ἀλλὰ πάντως μὲν
ἐν πᾶσιν ἁμαρτωλὸν εἶναι τὸν ἀμαθῆ, περὶ πάντα
82
δ' αὖ κατορθοῦν τὸν ἀστεῖον. ταῦτα γὰρ ἐν ταῖς

σχολαῖς ἀκούομεν· ἐν δὲ τοῖς πράγμασι καὶ τῷ βίῳ
τῶν πολλῶν κατὰ τὸν Εὐριπίδην

οὐκ ἂν γένοιτο χωρὶς ἐσθλὰ καὶ κακά,
ἀλλ' ἔστι τις σύγκρασις.

ἄνευ δὲ τοῦ ἀληθοῦς μάλιστα μὲν ἡ ποιητικὴ τῷ
ποικίλῳ χρῆται καὶ πολυτρόπῳ. τὸ γὰρ ἐμπαθὲς
καὶ παράλογον καὶ ἀπροσδόκητον, ᾧ πλείστη μὲν
ἔκπληξις ἕπεται πλείστη δὲ χάρις, αἱ μεταβολαὶ
παρέχουσι τοῖς μύθοις· τὸ δ' ἁπλοῦν ἀπαθὲς καὶ
ἄμουσον. ὅθεν οὔτε νικῶντας ἀεὶ πάντα ποιοῦσι
τοὺς αὐτοὺς οὔτ' εὐημεροῦντας οὔτε κατορθοῦντας.
ἀλλ' οὐδὲ τοῖς θεοῖς, ὅταν εἰς ἀνθρωπίνας ἐμπέσωσι
πράξεις, ἀπαθέσι χρῶνται καὶ ἀναμαρτήτοις, ἵνα μη-
δαμοῦ τό τε ταράττον καὶ τὸ ἐκπλῆττον ἀργῇ τῆς
ποιήσεως ἀκίνδυνον καὶ ἀναγώνιστον γιγνόμενον.

ὁ γὰρ οὕτως ἀπαντῶν καὶ ἀντερείδων καὶ μὴ

παντὶ λόγῳ πλάγιον ὥσπερ πνεύματι παραδιδοὺς
ἑαυτὸν ἀλλ' ὀρθῶς ἔχειν νομίζων τὸ “βλὰξ ἄνθρω-
πος ἐπὶ παντὶ λόγῳ φιλεῖ ἐπτοῆσθαι,” πολλὰ
διακρούσεται τῶν οὐκ ἀληθῶς οὐδ' ὠφελίμως
λεγομένων. ταῦτα μὲν οὖν ἀβλαβῆ παρέξει τὴν
τῶν ποιημάτων ἀκρόασιν.
Ἐπεὶ δ' ὥσπερ ἐν ἀμπέλου φύλλοις καὶ
κλήμασιν εὐθαλοῦσι πολλάκις ὁ καρπὸς ἀποκρύπ-
τεται καὶ λανθάνει κατασκιαζόμενος, οὕτως ἐν
ποιητικῇ λέξει καὶ μυθεύμασι περικεχυμένοις
πολλὰ διαφεύγει τὸν νέον ὠφέλιμα καὶ χρήσιμα
(δεῖ δὲ τοῦτο μὴ πάσχειν μηδ' ἀποπλανᾶσθαι τῶν
πραγμάτων, ἀλλ' ἐμφύεσθαι μάλιστα τοῖς πρὸς
ἀρετὴν φέρουσι καὶ δυναμένοις πλάττειν τὸ ἦθος),
οὐ χεῖρόν ἐστι καὶ περὶ τούτων διελθεῖν ἐν βραχέσιν,
ἁψάμενον ὡς ἐν τύπῳ τῶν πραγμάτων, μήκη δὲ
καὶ κατασκευὰς καὶ παραδειγμάτων ὄχλον ἐῶντα
τοῖς ἐπιδεικτικώτερον γράφουσι. πρῶτον μὲν οὖν
83
τὰ χρηστὰ καὶ τὰ φαῦλα γιγνώσκων ὁ νέος ἤθη

καὶ πρόσωπα τοῖς λεγομένοις προσεχέτω καὶ ταῖς

φιλοσόφοις ἀκούοντες ὡς “ὁ θάνατος οὐδὲν πρὸς

ἡμᾶς” καὶ “ὁ τῆς φύσεως πλοῦτος ὥρισται” καὶ
“τὸ εὔδαιμον καὶ μακάριον οὐ χρημάτων πλῆθος
οὐδὲ πραγμάτων ὄγκος οὐδ' ἀρχαί τινες ἔχουσιν
οὐδὲ δυνάμεις, ἀλλ' ἀλυπία καὶ πραότης παθῶν καὶ
διάθεσις ψυχῆς τὸ κατὰ φύσιν ὁρίζουσα.”
Διὸ καὶ τούτων ἕνεκα καὶ τῶν προειρημένων
ἁπάντων ἀγαθῆς δεῖ τῷ νέῳ κυβερνήσεως περὶ
τὴν ἀνάγνωσιν, ἵνα μὴ προδιαβληθεὶς ἀλλὰ μᾶλλον
προπαιδευθεὶς εὐμενὴς καὶ φίλος καὶ οἰκεῖος ὑπὸ
ποιητικῆς ἐπὶ φιλοσοφίαν προπέμπηται.

Πλούταρχος. Quomodo adulator ab amico internoscatur (48e-74e)

ἀτόπους ἐκτάττοντα συμβουλίας καὶ ὑποθήκας, καὶ

διορθώσεις ποιούμενον ἀλόγους. πρὸς μηδὲν γὰρ
ἀντιλέγων, ἀλλὰ πᾶσι συνεπινεύων καὶ δεχόμενος
πάντα καὶ βοῶν παρ' ἕκαστον ὡς εὖ καὶ καλῶς,
γίγνεται καταφανὴς

σύνθημ' ἐρωτῶν, ἄλλο μαστεύων χρέος,

ἐπαινέσαι καὶ συνεπιτυφῶσαι βουλόμενος.
Ἔτι τοίνυν ὥσπερ ἔνιοι τὴν ζῳγραφίαν σιω-
πῶσαν ἀπεφήναντο ποιητικήν, οὕτως ἔστι τις κολα-
κείας σιωπώσης ἔπαινος. ὥσπερ γὰρ οἱ θηρεύοντες
ἂν μὴ τοῦτο ποιεῖν ἀλλ' ὁδοιπορεῖν ἢ νέμειν ἢ γεωρ-
γεῖν δοκῶσι, μᾶλλον τὰ θηρευόμενα λανθάνουσιν,
οὕτως οἱ κόλακες ἅπτονται μάλιστα τοῖς ἐπαίνοις,
ὅταν ἐπαινεῖν μὴ δοκῶσιν ἀλλ' ἕτερόν τι πράττειν.
ὁ γὰρ ἕδρας εἴκων καὶ κλισίας ἐπιόντι καὶ λέγων
πρὸς δῆμον ἢ βουλὴν ἂν αἴσθηταί τινα τῶν πλου-
σίων βουλόμενον εἰπεῖν, ἀποσιωπῶν μεταξὺ καὶ
84
παραδιδοὺς τὸ βῆμα καὶ τὸν λόγον ἐνδείκνυται

σιωπῶν μᾶλλον τοῦ βοῶντος ὅτι κρείττονα νομίζει
Πλούταρχος. De superstitione (164e-171f) Stephanus p. 165, sec. B, line

10
ἁπάσης ἡδονῆς ἀκολασίαν, ταύτας ἄξιόν ἐστιν

οἰκτίρειν ὁμοῦ καὶ δυσχεραίνειν, ὅτι πολλὰ νο-
σήματα καὶ πάθη καθάπερ εὐλὰς καὶ σκώληκας
ἐντίκτουσι ταῖς ψυχαῖς παροῦσαι.
Οὐκοῦν καὶ περὶ ὧν ὁ λόγος, ἡ μὲν ἀθεότης
κρίσις οὖσα φαύλη τοῦ μηδὲν εἶναι μακάριον καὶ
ἄφθαρτον εἰς ἀπάθειάν τινα δοκεῖ τῇ ἀπιστίᾳ τοῦ
θείου περιφέρειν, καὶ τέλος ἐστὶν αὐτῇ τοῦ μὴ
νομίζειν θεοὺς τὸ μὴ φοβεῖσθαι· τὴν δεισιδαιμονίαν
δὲ μηνύει καὶ τοὔνομα δόξαν ἐμπαθῆ καὶ δέους
Ποιητικὴν ὑπόληψιν οὖσαν ἐκταπεινοῦντος καὶ
συντρίβοντος τὸν ἄνθρωπον, οἰόμενον μὲν εἶναι
θεούς, εἶναι δὲ λυπηροὺς καὶ βλαβερούς. ἔοικε
γὰρ ὁ μὲν ἄθεος ἀκίνητος εἶναι πρὸς τὸ θεῖον, ὁ
δὲ δεισιδαίμων κινούμενος ὡς οὐ προσήκει δια-
στρέφεσθαι. ἡ γὰρ ἄγνοια τῷ μὲν ἀπιστίαν τοῦ
ὠφελοῦντος ἐμπεποίηκε, τῷ δὲ καὶ δόξαν ὅτι
βλάπτει προστέθεικεν. ὅθεν ἡ μὲν ἀθεότης λόγος
ἐστὶ διεψευσμένος, ἡ δὲ δεισιδαιμονία πάθος ἐκ
λόγου ψευδοῦς ἐγγεγενημένον.
Αἰσχρὰ μὲν δὴ πάντα τὰ τῆς ψυχῆς νοσήματα
Πλούταρχος. Mulierum virtutes (242e-263c)

φεύγει χάριν ἀποδείξεως συνεργὸν ὁ λόγος οὐδ' αἰσχύνε-

ται ‘ταῖς Μούσαις τὰς Χάριτας συγκαταμιγνὺς καλ-
λίστην συζυγίαν’ ὡς Εὐριπίδης φησίν (Herc. 673), ἐκ
τοῦ φιλοκάλου μάλιστα τῆς ψυχῆς ἀναδούμενος τὴν
πίστιν.
Φέρε γάρ, εἰ λέγοντες τὴν αὐτὴν εἶναι ζωγραφίαν
ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν παρειχόμεθα τοιαύτας γραφὰς
85
γυναικῶν, οἵας Ἀπελλῆς ἀπολέλοιπεν ἢ Ζεῦξις ἢ Νικό-

μαχος, ἆρ' ἄν τις ἐπετίμησεν ἡμῖν, ὡς τοῦ χαρίζεσθαι
καὶ ψυχαγωγεῖν μᾶλλον ἢ τοῦ πείθειν στοχαζομένοις;
ἐγὼ μὲν οὐκ οἶμαι. τί δέ; ἐὰν Ποιητικὴν πάλιν ἢ μαντι-
κὴν ἀποφαίνοντες οὐχ ἑτέραν μὲν ἀνδρῶν ἑτέραν δὲ
γυναικῶν οὖσαν, ἀλλὰ τὴν αὐτήν, τὰ Σαπφοῦς μέλη τοῖς
Ἀνακρέοντος ἢ τὰ Σιβύλλης λόγια τοῖς Βάκιδος ἀντι-
παραβάλλωμεν, ἕξει τις αἰτιάσασθαι δικαίως τὴν ἀπόδει-
ξιν, ὅτι χαίροντα καὶ τερπόμενον ἐπάγει τῇ πίστει τὸν
ἀκροατήν; οὐδὲ τοῦτ' ἂν εἴποις. καὶ μὴν οὐκ ἔστιν
ἀρετῆς γυναικείας καὶ ἀνδρείας ὁμοιότητα καὶ διαφορὰν
ἄλλοθεν καταμαθεῖν μᾶλλον, ἢ βίους βίοις καὶ πράξεσι
πράξεις ὥσπερ ἔργα μεγάλης τέχνης παρατιθέντας ἅμα
καὶ σκοποῦντας, εἰ τὸν αὐτὸν ἔχει χαρακτῆρα καὶ τύπον
Πλούταρχος. Mulierum virtutes (242e-263c)

λουσαι τοὺς πολεμίους, ἀπώσαντο τὸν Φίλιππον, οὐδενὸς

δούλου τὸ παράπαν ἀποστάντος πρὸς αὐτόν.

ΑΡΓΕΙΑΙ
Οὐδενὸς δ' ἧττον ἔνδοξόν ἐστι τῶν κοινῇ διαπεπραγ-

μένων γυναιξὶν ἔργων ὁ πρὸς Κλεομένη περὶ Ἄργους
ἀγών, ὃν ἠγωνίσαντο Τελεσίλλης τῆς ποιητρίας προτρε-
ψαμένης. ταύτην δέ φασιν οἰκίας οὖσαν ἐνδόξου τῷ δὲ
σώματι νοσηματικὴν εἰς θεοῦ πέμψαι περὶ ὑγιείας· καὶ
χρησθὲν αὐτῇ Μούσας θεραπεύειν, πειθομένην τῷ θεῷ
καὶ ἐπιθεμένην ᾠδῇ καὶ ἁρμονίᾳ τοῦ τε πάθους ἀπαλ-
λαγῆναι ταχὺ καὶ θαυμάζεσθαι διὰ Ποιητικὴν ὑπὸ τῶν
γυναικῶν. ἐπεὶ δὲ Κλεομένης ὁ βασιλεὺς τῶν Σπαρτιατῶν
πολλοὺς ἀποκτείνας (οὐ μήν, ὡς ἔνιοι μυθολογοῦσιν,
ἑπτὰ καὶ ἑβδομήκοντα καὶ ἑπτακοσίους πρὸς ἑπτακισχι-
λίοις) ἐβάδιζε πρὸς τὴν πόλιν, ὁρμὴ καὶ τόλμα δαιμόνιος
παρέστη ταῖς ἀκμαζούσαις τῶν γυναικῶν ἀμύνεσθαι τοὺς
πολεμίους ὑπὲρ τῆς πατρίδος. ἡγουμένης δὲ τῆς Τελεσίλ-
λης ὅπλα λαμβάνουσαι καὶ παρ' ἔπαλξιν ἱστάμεναι κύκλῳ
τὰ τείχη περιέστεψαν, ὥστε θαυμάζειν τοὺς πολεμίους.
86
τὸν μὲν οὖν Κλεομένη πολλῶν πεσόντων ἀπεκρούσαντο·

τὸν δ' ἕτερον βασιλέα Δημάρατον, ὡς Σωκράτης φησίν
Πλούταρχος. De gloria Atheniensium (345c-351b)

φασὶ τῷ τὴν ἐν Μαντινείᾳ φράσαντι νίκην, ἣν Θουκυδίδης

ἱστόρηκεν (V 64 – 74), εὐαγγέλιον ἐκ φιδιτίου κρέας
ἀποστεῖλαι; καὶ μὴν οἱ συγγράφοντες ἐξάγγελοί τινές
εἰσι τῶν πράξεων εὔφωνοι καὶ τῷ λόγῳ διὰ τὸ κάλλος καὶ
τὴν δύναμιν ἐξικνούμενοι, οἷς εὐαγγέλιον ὀφείλουσιν οἱ
πρώτως ἐντυγχάνοντες καὶ ἱστοροῦντες. ἀμέλει δὲ καὶ
ἐγκωμιάζονται μνημονευόμενοι καὶ ἀναγινωσκόμενοι διὰ
τοὺς κατορθώσαντας· οὐ γὰρ οἱ λόγοι ποιοῦσι τὰς πρά-
ξεις, ἀλλ' αὐτοὶ γίνονται διὰ τὰς πράξειςκαὶ ἀκοῆς
ἀξιοῦνται.
Καὶ γὰρ ἡ ποιητικὴ χάριν ἔσχε καὶ τιμὴν τῷ
τοῖς πεπραγμένοις ἐοικότα λέγειν, ὡς Ὅμηρος ἔφη (Od.
τ 203)

’ἴσκε ψεύδεα πολλὰ λέγων ἐτύμοισιν ὁμοῖα.’

λέγεται δὲ καὶ Μενάνδρῳ τῶν συνήθων τις εἰπεῖν ‘ἐγγὺς
οὖν Μένανδρε τὰ Διονύσια, καὶ σὺ τὴν κωμῳδίαν οὐ
πεποίηκας;’ τὸν δ' ἀποκρίνασθαι ‘νὴ τοὺς θεοὺς ἔγωγε
πεποίηκα τὴν κωμῳδίαν· ᾠκονόμηται γὰρ ἡ διάθεσις·
δεῖ δ' αὐτῇ τὰ στιχίδια ἐπᾷσαι’, ὅτι καὶ αὐτοὶ τὰ πράγ

’ἴσκε ψεύδεα πολλὰ λέγων ἐτύμοισιν ὁμοῖα.’

λέγεται δὲ καὶ Μενάνδρῳ τῶν συνήθων τις εἰπεῖν ‘ἐγγὺς
οὖν Μένανδρε τὰ Διονύσια, καὶ σὺ τὴν κωμῳδίαν οὐ
πεποίηκας;’ τὸν δ' ἀποκρίνασθαι ‘νὴ τοὺς θεοὺς ἔγωγε
πεποίηκα τὴν κωμῳδίαν· ᾠκονόμηται γὰρ ἡ διάθεσις·
δεῖ δ' αὐτῇ τὰ στιχίδια ἐπᾷσαι’, ὅτι καὶ αὐτοὶ τὰ πράγ-
ματα τῶν λόγων ἀναγκαιότερα καὶ κυριώτερα νομί-
ζουσιν. ἡ δὲ Κόριννα τὸν Πίνδαρον, ὄντα νέον ἔτι καὶ τῇ
λογιότητι σοβαρῶς χρώμενον, ἐνουθέτησεν ὡς ἄμουσον
87
ὄντα [καὶ] μὴ ποιοῦντα μύθους, ὃ τῆς ποιητικῆς ἔργον

εἶναι συμβέβηκε, γλώσσας δὲ καὶ καταχρήσεις καὶ μετα-
φορὰς καὶ μέλη καὶ ῥυθμοὺς ἡδύσματα τοῖς πράγμασιν
ὑποτιθέντα. | σφόδρ' οὖν ὁ Πίνδαρος ἐπιστήσας τοῖς λε-
γομένοις ἐποίησεν ἐκεῖνο τὸ μέλος (fr. 29 Schr.)

’Ἰσμηνὸν ἢ χρυσαλάκατον Μελίαν,
ἢ Κάδμον ἢ Σπαρτῶν ἱερὸν γένος ἀνδρῶν,
ἢ τὸ πάνυ σθένος Ἡρακλέους
ἢ τὰν Διωνύσου πολυγαθέα τιμάν.’


Stephanus p. 348, sec. A, line 10
γομένοις ἐποίησεν ἐκεῖνο τὸ μέλος (fr. 29 Schr.)

’Ἰσμηνὸν ἢ χρυσαλάκατον Μελίαν,
ἢ Κάδμον ἢ Σπαρτῶν ἱερὸν γένος ἀνδρῶν,
ἢ τὸ πάνυ σθένος Ἡρακλέους
ἢ τὰν Διωνύσου πολυγαθέα τιμάν.’

δειξαμένου δὲ τῇ Κορίννῃ, γελάσασα ἐκείνη τῇ χειρὶ
δεῖν ἔφη σπείρειν, ἀλλὰ μὴ ὅλῳ τῷ θυλάκῳ. τῷ γὰρ ὄντι
συγκεράσας καὶ συμφορήσας πανσπερμίαν τινὰ μύθων
ὁ Πίνδαρος εἰς τὸ μέλος ἐξέχεεν. ἀλλ' ὅτι μὲν ἡ ποιητικὴ
περὶ μυθοποιίαν ἐστί, καὶ Πλάτων εἴρηκεν (Phaedo 61b).
ὁ δὲ μῦθος εἶναι βούλεται λόγος ψευδὴς ἐοικὼς ἀληθινῷ·
διὸ καὶ πολὺ τῶν ἔργων ἀφέστηκεν, εἰ λόγος μὲν ἔργου,
[καὶ] λόγου δὲ μῦθος εἰκὼν καὶ εἴδωλόν ἐστι. καὶ τοσοῦ-
τον τῶν ἱστορούντων οἱ πλάττοντες τὰς πράξεις ὑστε-
ροῦσιν, ὅσον ἀπολείπονται τῶν πραττόντων οἱ λέγοντες.
Ἐπικῆς μὲν οὖν ποιήσεως ἡ πόλις οὐκ ἔσχηκεν
ἔνδοξον δημιουργὸν οὐδὲ μελικῆς· ὁ γὰρ Κινησίας ἀργα-
λέος ἔοικε ποιητὴς γεγονέναι διθυράμβων· καὶ αὐτὸς
μὲν ἄγονος καὶ ἀκλεὴς γέγονε, σκωπτόμενος δὲ καὶ

ἄπυρα σιτία κομίζειν ἐξῆγον ἐπὶ τὰς μάχας τοὺς ἄνδρας·

καὶ νὴ Δί' οἱ τριήραρχοι τοῖς ἐλαύνουσιν ἄλφιτα παρα-
88
σκευάσαντες, ὄψον δὲ κρόμμυα καὶτυρόν, ἐνεβίβαζον

εἰς τὰς τριήρεις· οἱ δὲ χορηγοὶ τοῖς χορευταῖς ἐγχέλεια
καὶ θριδάκια καὶ σκελίδας καὶ μυελὸν παρατιθέντες,
εὐώχουν ἐπὶ πολὺν χρόνον φωνασκουμένους καὶ τρυ-
φῶντας. καὶ τούτων τοῖς μὲν ἡττηθεῖσι περιῆν προσυ-
βρίσθαι καὶ γεγονέναι καταγελάστους· τοῖς δὲ νικήσασιν
ὁ τρίπους ὑπῆρχεν, οὐκ ἀνάθημα τῆς νίκης, ὡς Δημήτριός
φησιν, ἀλλ' ἐπίσπεισμα τῶν ἐκκεχυμένων βίων καὶ τῶν
ἐκλελοιπότων κενοτάφιον οἴκων. τοιαῦτα γὰρ τὰ ποιητικῆς
τέλη καὶ λαμπρότερον οὐδὲν ἐξ αὐτῶν.
Τοὺς δὲ στρατηγοὺς αὖ πάλιν ἐνθένδε παριόντας
σκοπῶμεν, ὧν παρερχομένων ὡς ἀληθῶς ‘εὐφημεῖν χρὴ
κἀξίστασθαι’ τοὺς ἀπράκτους καὶ ἀπολιτεύτους καὶ
ἀστρατεύτους, ‘ὅστις ἄτολμος πρὸς ἔργα τοιαῦτα καὶ
γνώμῃ μὴ καθαρεύει, μηδὲ Μιλτιάδου τοῦ μηδοφόνου
μηδὲ τοῦ περσοκτόνου Θεμιστοκλέους χειρὸς βακχεῖ'
ἐτελέσθη.’ Ἀρήιος ὁ κῶμος οὗτος ἐκ γῆς ἅμα φάλαγξι
καὶ στόλοις ἐκ θαλάττης καὶ μεμιγμένοις σκύλοις καὶ
Πλούταρχος. De Iside et Osiride (351c-384c)

μὲν ἱερὰ τὰ δ' ὅσια τοῖς παλαιοῖς ἔθοςἦν προσαγο-

ρεύειν. ὁ δ' ἀναφαίνων τὰ οὐράνια καὶ τῶν ἄνω φερο-
μένων λόγος Ἄνουβις ἔστιν ὅτε καὶ Ἑρμάνουβις ὀνομά-
ζεται, τὸ μὲν ὡς τοῖς ἄνω τὸ δ' ὡς τοῖς κάτω προσή-
κων. διὸ καὶ θύουσιν αὐτῷ τὸ μὲν λευκὸν ἀλεκτρυόνα,
τὸ δὲ κροκίαν, τὰ μὲν εἰλικρινῆ καὶ φανά, τὰ δὲ μικτὰ
καὶ ποικίλα νομίζοντες. οὐ δεῖ δὲ θαυμάζειν τῶν ὀνομά-
των τὴν εἰς τὸ Ἑλληνικὸν ἀνάπλασιν· καὶ γὰρ ἄλλα
μυρία τοῖς μεθισταμένοις ἐκ τῆς Ἑλλάδος συνεκπεσόντα
μέχρι νῦν παραμένει καὶ ξενιτεύει παρ' ἑτέροις, ὧν ἔνια
τὴν Ποιητικὴν ἀνακαλουμένην διαβάλλουσιν ὡς βαρβαρί-
ζουσαν οἱ γλώττας τὰ τοιαῦτα προσαγορεύοντες. ἐν δὲ
ταῖς Ἑρμοῦ λεγομέναις βίβλοις ἱστοροῦσι γεγράφθαι
περὶ τῶν ἱερῶν ὀνομάτων, ὅτι τὴν μὲν ἐπὶ τῆς τοῦ
ἡλίου περιφορᾶς τεταγμένην δύναμιν Ὧρον, Ἕλληνες δ'
Ἀπόλλωνα καλοῦσι· τὴν δ' ἐπὶ τοῦ πνεύματος οἱ μὲν
Ὄσιριν, οἱ δὲ Σάραπιν, οἱ δὲ Σῶθιν Αἰγυπτιστί· |
σημαίνει δὲκύησιν ἢ τὸ κύειν. διὸ καὶ παρατροπῆς
γενομένης τοῦ ὀνόματος Ἑλληνιστὶ κύων κέκληται τὸ
89
ἄστρον, ὅπερ ἴδιον τῆς Ἴσιδος νομίζουσιν. ἥκιστα μὲν

οὖν δεῖ φιλοτιμεῖσθαι περὶ τῶν ὀνομάτων, οὐ μὴν ἀλλὰ
Πλούταρχος. De Pythiae oraculis (394d-409d)

μηδ' ἀναιρεῖν μετὰ τῆς μαντικῆς ἅμα τὴν πρόνοιαν καὶ τὸ

θεῖον, ἀλλὰ τῶν ὑπεναντιοῦσθαι δοκούντων λύσεις ἐπιζη-
τεῖν τὴν δ' εὐσεβῆ καὶ πάτριον μὴ προΐεσθαι πίστιν.’
’ὀρθῶς’ ἔφην ἐγώ ‘λέγεις, ἄριστε Σαραπίων· οὐδὲ γὰρ
φιλοσοφίαν ἀπογιγνώσκομεν ὡς ἀνῃρημένην παντάπασι
καὶ διεφθορυῖαν, ὅτι πρότερον μὲν ἐν ποιήμασιν ἐξέφερον
οἱ φιλόσοφοι τὰ δόγματα καὶ τοὺς λόγους, ὥσπερ Ὀρφεὺς
καὶ Ἡσίοδος καὶ Παρμενίδης καὶ Ξενοφάνης καὶ Ἐμπε-
δοκλῆς [καὶ Θαλῆς], ὕστερον δ' ἐπαύσαντο καὶ πέπαυνται
χρώμενοι μέτροις πλὴν σοῦ· διὰ σοῦ δ' αὖθις εἰς φιλο-
σοφίαν ποιητικὴ κάτεισιν ὄρθιον καὶ γενναῖον ἐγκελευομένη
τοῖς νέοις. οὐδ' ἀστρολογίαν ἀδοξοτέραν ἐποίησαν οἱ περὶ
Ἀρίσταρχον καὶ Τιμόχαριν καὶ Ἀρίστυλλον καὶ Ἵππαρχον
καταλογάδην γράφοντες, ἐν μέτροις πρότερον Εὐδόξου
καὶ Ἡσιόδου καὶ Θαλοῦ γραφόντων, | εἴ γε Θαλῆς ἐποίη-
σεν ὡς ἀληθῶς εἰπεῖν τὴνεἰς αὐτὸν ἀναφερομένην
Ἀστρολογίαν. Πίνδαρος δὲ καὶ περὶ τρόπου μελῳδίας
ἀμελουμένου καθ' αὑτὸν ἀπορεῖν ὁμολογεῖ, καὶ θαυμάζειν
ὅτι .... οὐδὲν γάρ ἐστι δεινὸν οὐδ' ἄτοπον αἰτίας ζητεῖν
τῶν τοιούτων μεταβολῶν· ἀναιρεῖν δὲ τὰς τέχνας καὶ τὰς
δυνάμεις, ἄν τι κινηθῇ καὶ παραλλάξῃ τῶν κατὰ ταύτας,

ἐπεγίγνοντο προθυμίαι καὶ ὁρμαὶ καὶ παρασκευαὶ ψυχῆς

ἑτοιμότητα ποιοῦσαι μικρᾶς ἔξωθεν ἀρχῆς καὶ παρατρο-
πῆς τοῦ φανταστικοῦ δεομένην, ὡς εὐθὺς ἕλκεσθαι πρὸς τὸ
οἰκεῖον οὐ μόνον, ὡς λέγει Φιλῖνος, ἀστρολόγους καὶ φιλοσό-
φους, ἀλλ' ἐν οἴνῳ τε πολλῷ καὶ πάθει γιγνομένων οἴκτου
τέτινος ὑπορρυέντος ἢ χαρᾶς προσπεσούσης ὠλίσθα-
νεν εἰς ‘ἐνῳδὸν .... γῆρυν’ ἐρωτικῶν τε κατεπίμπλαντο
μέτρων καὶ ᾀσμάτων τὰ συμπόσια καὶ τὰ βιβλία γραμ-
90
μάτων. ὁ δ' Εὐριπίδης εἰπὼν (fr. 663) ὡς ‘Ἔρως ποιητὴν

διδάσκει, κἂν ἄμουσος ᾖ τὸ πρίν’ ἐνενόησεν, ὅτι Ποιητικὴν
καὶ μουσικὴν Ἔρως δύναμιν οὐκ ἐντίθησιν, ἐνυπάρχουσαν
δὲ κινεῖ καὶ ἀναθερμαίνει λανθάνουσαν καὶ ἀργοῦσαν. ἢ
μηδένα νῦν ἐρᾶν, ὦ ξένε, λέγωμεν, ἀλλὰ φροῦδον οἴχε-
σθαι τὸν ἔρωτα, ὅτι μέτροις οὐδεὶς οὐδ' ᾠδαῖς ‘ῥίμφα
παιδείους’ ὡς Πίνδαρος ἔφη (Isth. II 3) ‘τοξεύει μελι-
γήρεας ὕμνους;’ | ἀλλ' ἄτοπον· ἔρωτες γὰρ ἔτι πολλοὶ τῶν
ἀνθρώπων ἐπιστρέφονται, ψυχαῖς δ'ὁμιλοῦντες οὐκ
εὐφυῶς οὐδ' ἑτοίμως πρὸς μουσικὴν ἐχούσαις ἄναυλοι μὲν
καὶ ἄλυροι λάλοι δ' οὐδὲν ἧττόν εἰσι καὶ διάπυροι τῶν
παλαιῶν· ἔτι δ'οὐδ' ὅσιον εἰπεῖν ἢ καλὸν ὡς ἀνέραστος

ὑποκειμένῃ δυνάμει καὶ κινεῖ τῶν δεξαμένων ἕκαστον καθ'

ὃ πέφυκεν.’
’Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τὸ τοῦ θεοῦ καὶ τῆς προνοίας
σκοποῦντες ὀψόμεθα πρὸς τὸ βέλτιον γεγενημένην τὴν
μεταβολήν. ἀμοιβῇ γὰρ ἔοικε νομίσματος ἡ τοῦ λόγου
χρεία, καὶ δόκιμον καὶ αὐτοῦ τὸ σύνηθές ἐστι καὶ γνώρι-
μον, ἄλλην ἐν ἄλλοις χρόνοις ἰσχὺν λαμβάνοντος. ἦν οὖν
ὅτε λόγου νομίσμασιν ἐχρῶντο μέτροις καὶ μέλεσι καὶ
ᾠδαῖς, πᾶσαν μὲν ἱστορίαν καὶ φιλοσοφίαν πᾶν δὲ πάθος
ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν καὶ πρᾶγμα σεμνοτέρας φωνῆς δεόμενον
εἰς Ποιητικὴν καὶ μουσικὴν ἄγοντες. οὐ γὰρ μόνον νῦν
μὲνὀλίγοι μόλις ἐπαΐουσι, τότε δὲ πάντες ἠκροῶντο καὶ
ἔχαιρον ᾀδομένοις ‘μηλοβόται τ'ἀρόται τ' ὀρνιχολόχοι τε’
κατὰ Πίνδαρον (Isth. I 48), ἀλλ' ὑπὸ τῆς πρὸς Ποιητικὴν
ἐπιτηδειότητος οἱ πλεῖστοι διὰ λύρας καὶ ᾠδῆς ἐνουθέτουν
ἐπαρρησιάζοντο παρεκελεύοντο μύθους καὶ παροιμίας ἐπέ-
ραινον, ἔτι δ' ὕμνους θεῶν κατευχὰς παιᾶνας ἐν μέτροις
ἐποιοῦντο καὶ μέλεσιν οἱ μὲν δι' εὐφυΐαν οἱ δὲ διὰ συνή-
θειαν. οὐκοῦν οὐδὲ μαντικῇ κόσμου καὶ χάριτος ἐφθόνει
ὁ θεὸς οὐδ' ἀπήλαυνεν ἐνθένδε τὴντιμωμένην μοῦσαν
τοῦ τρίποδος, ἀλλ' ἐπήγετο μᾶλλον ἐγείρων τὰς ποιητικὰς

σκοποῦντες ὀψόμεθα πρὸς τὸ βέλτιον γεγενημένην τὴν

91
μεταβολήν. ἀμοιβῇ γὰρ ἔοικε νομίσματος ἡ τοῦ λόγου

χρεία, καὶ δόκιμον καὶ αὐτοῦ τὸ σύνηθές ἐστι καὶ γνώρι-
μον, ἄλλην ἐν ἄλλοις χρόνοις ἰσχὺν λαμβάνοντος. ἦν οὖν
ὅτε λόγου νομίσμασιν ἐχρῶντο μέτροις καὶ μέλεσι καὶ
ᾠδαῖς, πᾶσαν μὲν ἱστορίαν καὶ φιλοσοφίαν πᾶν δὲ πάθος
ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν καὶ πρᾶγμα σεμνοτέρας φωνῆς δεόμενον
εἰς Ποιητικὴν καὶ μουσικὴν ἄγοντες. οὐ γὰρ μόνον νῦν
μὲνὀλίγοι μόλις ἐπαΐουσι, τότε δὲ πάντες ἠκροῶντο καὶ
ἔχαιρον ᾀδομένοις ‘μηλοβόται τ'ἀρόται τ' ὀρνιχολόχοι τε’
κατὰ Πίνδαρον (Isth. I 48), ἀλλ' ὑπὸ τῆς πρὸς Ποιητικὴν
ἐπιτηδειότητος οἱ πλεῖστοι διὰ λύρας καὶ ᾠδῆς ἐνουθέτουν
ἐπαρρησιάζοντο παρεκελεύοντο μύθους καὶ παροιμίας ἐπέ-
ραινον, ἔτι δ' ὕμνους θεῶν κατευχὰς παιᾶνας ἐν μέτροις
ἐποιοῦντο καὶ μέλεσιν οἱ μὲν δι' εὐφυΐαν οἱ δὲ διὰ συνή-
θειαν. οὐκοῦν οὐδὲ μαντικῇ κόσμου καὶ χάριτος ἐφθόνει
ὁ θεὸς οὐδ' ἀπήλαυνεν ἐνθένδε τὴντιμωμένην μοῦσαν
τοῦ τρίποδος, ἀλλ' ἐπήγετο μᾶλλον ἐγείρων τὰς ποιητικὰς
καὶἀσπαζόμενος φύσεις, αὐτός τε φαντασίας ἐνεδίδου
καὶ συνεξώρμα τὸ σοβαρὸν καὶ λόγιον ὡς ἁρμόττον καὶ
θαυμαζόμενον. ἐπεὶ δὲ τοῦ βίου μεταβολὴν ἅμα ταῖς

τὰς ἀμφιβολίας ὥσπερ μυχοὺς καὶ καταφυγὰς ἐνδύεσθαι

καὶ ἀναχωρεῖν τῷ πταίοντι πεποιημένας τῆς μαντικῆς
ὑφεωρῶντο. πολλῶν δ' ἦν ἀκούειν ὅτι ποιητικοί τινες
ἄνδρες ἐκδεχόμενοι τὰς φωνὰς καὶ ὑπολαμβάνοντες ἐπι-
κάθηνται περὶ τὸ χρηστήριον, ἔπη καὶ μέτρα καὶ ῥυθμοὺς
οἷον ἀγγεῖα τοῖς χρησμοῖς ἐκ τοῦ προστυχόντος περι-
πλέκοντες. Ὀνομάκριτοι δ' ἐκεῖνοι καὶ Πρόδικοι καὶ Κιναί-
θωνες ὅσην αἰτίαν ἠνέγκαντο ἐπὶτῶν χρησμῶν, ὡς
τραγῳδίαν αὐτοῖς καὶ ὄγκον οὐδὲν δεομένοις προσθέντες,
ἐῶ λέγειν οὐδὲ προσεῖναι τὰς μεταβολάς. πλείστης
μέντοι Ποιητικὴν ἐνέπλησεν ἀδοξίας τὸ ἀγυρτικὸν καὶ
ἀγοραῖον καὶ περὶ τὰ μητρῷα καὶ Σεραπεῖα βωμολοχοῦν
καὶ πλανώμενον γένος, οἱ μὲν αὐτόθεν οἱ δὲ κατὰ κλῆρον
ἔκ τινων γραμματείων χρησμοὺς περαίνοντες οἰκέταις καὶ
γυναίοις ὑπὸ τῶν μέτρων ἀγομένοις μάλιστα καὶ τοῦ
ποιητικοῦ τῶν ὀνομάτων· ὅθεν οὐχ ἥκιστα ποιητικὴ δο-
κοῦσα κοινὴν ἐμπαρέχειν ἑαυτὴν ἀπατεῶσι καὶ γόησιν
ἀνθρώποις καὶ ψευδομάντεσιν ἐξέπεσε τῆς ἀληθείας καὶ
92
τοῦ τρίποδος.’

οἷον ἀγγεῖα τοῖς χρησμοῖς ἐκ τοῦ προστυχόντος περι-

πλέκοντες. Ὀνομάκριτοι δ' ἐκεῖνοι καὶ Πρόδικοι καὶ Κιναί-
θωνες ὅσην αἰτίαν ἠνέγκαντο ἐπὶτῶν χρησμῶν, ὡς
τραγῳδίαν αὐτοῖς καὶ ὄγκον οὐδὲν δεομένοις προσθέντες,
ἐῶ λέγειν οὐδὲ προσεῖναι τὰς μεταβολάς. πλείστης
μέντοι Ποιητικὴν ἐνέπλησεν ἀδοξίας τὸ ἀγυρτικὸν καὶ
ἀγοραῖον καὶ περὶ τὰ μητρῷα καὶ Σεραπεῖα βωμολοχοῦν
καὶ πλανώμενον γένος, οἱ μὲν αὐτόθεν οἱ δὲ κατὰ κλῆρον
ἔκ τινων γραμματείων χρησμοὺς περαίνοντες οἰκέταις καὶ
γυναίοις ὑπὸ τῶν μέτρων ἀγομένοις μάλιστα καὶ τοῦ
ποιητικοῦ τῶν ὀνομάτων· ὅθεν οὐχ ἥκιστα ποιητικὴ δο-
κοῦσα κοινὴν ἐμπαρέχειν ἑαυτὴν ἀπατεῶσι καὶ γόησιν
ἀνθρώποις καὶ ψευδομάντεσιν ἐξέπεσε τῆς ἀληθείας καὶ
τοῦ τρίποδος.’

πείθεται γὰρ ὁ θεὸς ὥσπερ νομοθετοῦντι τῷ Εὐριπίδῃ

καὶ λέγοντι (Phoen. 958)
’Φοῖβον ἀνθρώποις μόνον χρῆν θεσπιῳδεῖν·’

χρώμενος δὲ θνητοῖς ὑπηρέταις καὶ προφήταις, ὧν κήδε-
σθαι προσήκει καὶ φυλάττειν, ὅπως ὑπ' ἀνθρώπων οὐκ
ἀπολοῦνται πονηρῶν θεῷ λατρεύοντες, ἀφανίζειν μὲν
οὐ θέλων τὸ ἀληθές, παρατρέπων δὲ τὴν δήλωσιν αὐτοῦ
καθάπερ αὐγὴν ἐν τῇ ποιητικῇ πολλὰς ἀνακλάσεις λαμβά-
νουσαν καὶ πολλαχοῦ περισχιζομένην, ἀφῄρει τὸ ἀντίτυπον
αὐτοῦ καὶ σκληρόν. ἦν δ' ἄρ' ἃ καὶ συνέφερετυράννους
ἀγνοῆσαι καὶ πολεμίους μὴ προαισθέσθαι. τούτοις οὖν
περιέβαλεν ὑπονοίας καὶ ἀμφιλογίας, αἳ πρὸς ἑτέρους
ἀποκρύπτουσαι τὸ φραζόμενον οὐ διέφευγον αὐτοὺς οὐδὲ
παρεκρούοντο τοὺς δεομένους καὶ προσέχοντας. ὅθεν εὐη-
θέστατός ἐστιν ὁ τῶν πραγμάτων ἑτέρων γεγονότων,
93
εἰ μηκέτι τὸν αὐτὸν ἡμῖν τρόπον ἀλλ' ἕτερον οἴεται δεῖν

βοηθεῖν ὁ θεός, ἐγκαλῶν καὶ συκοφαντῶν.’

νουσαν καὶ πολλαχοῦ περισχιζομένην, ἀφῄρει τὸ ἀντίτυπον

αὐτοῦ καὶ σκληρόν. ἦν δ' ἄρ' ἃ καὶ συνέφερετυράννους
ἀγνοῆσαι καὶ πολεμίους μὴ προαισθέσθαι. τούτοις οὖν
περιέβαλεν ὑπονοίας καὶ ἀμφιλογίας, αἳ πρὸς ἑτέρους
ἀποκρύπτουσαι τὸ φραζόμενον οὐ διέφευγον αὐτοὺς οὐδὲ
παρεκρούοντο τοὺς δεομένους καὶ προσέχοντας. ὅθεν εὐη-
θέστατός ἐστιν ὁ τῶν πραγμάτων ἑτέρων γεγονότων,
εἰ μηκέτι τὸν αὐτὸν ἡμῖν τρόπον ἀλλ' ἕτερον οἴεται δεῖν
βοηθεῖν ὁ θεός, ἐγκαλῶν καὶ συκοφαντῶν.’
’Ἔτι τοίνυν οὐδὲν ἀπὸ ποιητικῆς λόγῳ χρησιμώτε-
ρον ὑπάρχει τοῦ δεθέντα μέτροις τὰ φραζόμενα καὶ
συμπλακέντα μᾶλλον μνημονεύεσθαι καὶ κρατεῖσθαι. τοῖς
μὲν οὖν τότε πολλὴν ἔδει μνήμην παρεῖναι· πολλὰ γὰρ
ἐφράζετο καὶ τόπων σημεῖα καὶ πράξεων καιροὶ καὶ θεῶν
ἱερὰ διαποντίων καὶ ἡρώων ἀπόρρητοι θῆκαι καὶδυσεξ-
εύρετοι μακρὰν ἀπαίρουσι τῆς Ἑλλάδος. ἴστε γὰρ τὸ
χῖον καὶ Κρητίνην καὶ Γνησίοχον καὶ Φάλανθον | ἄλλους
τε πολλοὺς ἡγεμόνας στόλων ὅσοις ἔδει τεκμηρίοις ἀνευ-
ρεῖν τὴν δεδομένην ἑκάστῳ καὶ προσήκουσαν ἵδρυσιν· ὧν
ἔνιοι καὶ διημάρτανον ὥσπερ Βάττος.
Πλούταρχος. Quaestiones convivales (612c-748d)

οὐδὲν πρὸς τὴν Παρμένοντος ὗν’, ἕνα λαβόντα δελφάκιον

ὑπὸ μάλης προσελθεῖν· ἐπεὶ δὲ καὶ τῆς ἀληθινῆς φωνῆς
ἀκούοντες ὑπεφθέγγοντο ‘τί οὖν αὕτη πρὸς τὴν Παρμέ-
νοντος ὗν;’ ἀφεῖναι τὸ δελφάκιον εἰς τὸ μέσον, ἐξελέγ-
χοντα τῆς κρίσεως τὸ πρὸς δόξαν οὐ πρὸς ἀλήθειαν. ᾧ
μάλιστα δῆλόν ἐστιν, ὅτι τὸ αὐτὸ τῆς αἰσθήσεως πάθος
οὐχ ὁμοίως διατίθησι τὴν ψυχήν, ὅταν μὴ προσῇ δόξα τοῦ
λογικῶς ἢ φιλοτίμως περαίνεσθαι τὸ γινόμενον.’

94
8ΠΡΟΒΛΗΜΑ Β

Ὅτι παλαιὸν ἦν ἀγώνισμα τὸ τῆς ποιητικῆς
Ἐν Πυθίοις ἐγίνοντο λόγοι περὶ τῶν ἐπιθέτων ἀγω-

νισμάτων, ὡς ἀναιρετέα. παραδεξάμενοι γὰρ ἐπὶ τρισὶ τοῖς
καθεστῶσιν ἐξ ἀρχῆς, αὐλητῇ Πυθικῷ καὶ κιθαριστῇ καὶ
κιθαρῳδῷ, τὸν τραγῳδόν, ὥσπερ πύλης ἀνοιχθείσης οὐκ
ἀντέσχον ἀθρόοις συνεπιτιθεμένοις καὶ συνεισιοῦσι παντο-
δαποῖς ἀκροάμασιν· ὑφ' ὧν ποικιλίαν μὲν ἔσχεν οὐκ ἀηδῆ
καὶ πανηγυρισμὸν ὁ ἀγών, τὸ δ' αὐστηρὸν καὶ μουσικὸν
οὐ διεφύλαξεν, ἀλλὰ καὶ πράγματα τοῖς κρίνουσιν παρέ-
σχεν καὶ πολλὰς ὡς εἰκὸς ἡττωμένων πολλῶν ἀπεχθείας.

οὐχ ἥκιστα δὲ τὸ τῶν λογογράφων καὶ ποιητῶν ἔθνος

ᾤοντο δεῖν ἀποσκευάσασθαι τοῦ ἀγῶνος, οὐχ ὑπὸ μισο-
λογίας, ἀλλὰ πολὺ πάντων τῶν ἀγωνιστῶν γνωριμωτάτους
ὄντας ἐδυσωποῦντο τούτους καὶ ἤχθοντο, πάντας ἡγού-
μενοι χαρίεντας, οὐ πάντων δὲ νικᾶν δυναμένων. ἡμεῖς
οὖν ἐν τῷ συνεδρίῳ παρεμυθούμεθα τοὺς τὰκαθε-
στῶτα κινεῖν βουλομένους καὶ τῷ ἀγῶνι καθάπερ ὀργάνῳ
πολυχορδίαν καὶ πολυφωνίαν ἐπικαλοῦντας. καὶ παρὰ τὸ
δεῖπνον, ἐστιῶντος ἡμᾶς Πετραίου τοῦ ἀγωνοθέτου,
πάλιν ὁμοίων λόγων προσπεσόντων, ἠμύνομεν τῇ μου-
σικῇ· τήν τε Ποιητικὴν ἀπεφαίνομεν οὐκ ὄψιμον οὐδὲ
νεαρὰν ἐπὶ τοὺς ἱεροὺς ἀγῶνας ἀφιγμένην, ἀλλὰ πρό-
παλαι στεφάνων ἐπινικίων τυγχάνουσαν. ἐνίοις μὲν οὖν
ἐπίδοξος ἤμην ἕωλα παραθήσειν πράγματα, τὰς Οἰολύ-
κου τοῦ Θετταλοῦ ταφὰς | καὶ τὰς Ἀμφιδάμαντος τοῦ
Χαλκιδέως ἐν αἷς Ὅμηρον καὶ Ἡσίοδον ἱστοροῦσιν ἔπεσι
διαγωνίσασθαι. καταβαλὼν δὲ ταῦτα τῷ διατεθρυλῆσθαι
πάνθ' ὑπὸ τῶν γραμματικῶν, καὶ τοὺς ἐπὶ ταῖς Πατρό-
κλου ταφαῖς ἀναγινωσκομένους ὑπό τινων οὐχ ‘ἥμονας’
(Ψ 886) ἀλλὰ ‘ῥήμονας’, ὡς δὴ καὶ λόγων ἆθλα τοῦ Ἀχιλ-
λέως προθέντος, ἀφείς, εἶπον ὅτι καὶ Πελίαν θάπτων
95

μηδ' ἄμουσον εἶναι μηδ' ἄμοιρον ἀρχῆς κρείττονος καὶ ἡγε-

μονίας ἀξιοῦντες, εἰκότως ἰσαρίθμους τὰς Μούσας οὐκ
ἐποίησαν ἀλλ' οὔσας ἀνεῦρον. ὥσπερ οὖν τὰ ἐννέα διαίρε-
σιν εἰς τρεῖς λαμβάνει τριάδας, ὧν ἑκάστη πάλιν εἰς μονάδας
διαιρεῖται τοσαύτας, οὕτως ἓν μέν ἐστι καὶ κοινὸν ἡ τοῦ
λόγου περὶ τὸ κύριον ὀρθότης, νενέμηνται δὲ σύντρεις τῶν
τριῶν γενῶν ἕκαστον, εἶτα πάλιν αὖ μοναδικῶς ἑκάστη
μίαν περιέπει λαχοῦσα καὶ κοσμεῖ δύναμιν. οὐ γὰρ οἶμαι
τοὺς ποιηματικοὺς καὶ τοὺς ἀστρολογικοὺς ἐγκαλεῖν ἡμῖν ὡς
παραλείπουσι τὰς τέχνας αὐτῶν, εἰδότας οὐδὲν ἧττον ἡμῶν
ἀστρολογίαν γεωμετρίᾳ Ποιητικὴν δὲ μουσικῇ συνεπομένην.’
Ὡς δὲ ταῦτ' ἐρρήθη, τοῦ ἰατροῦ Τρύφωνος εἰπόντος
’τῇ δ' ἡμετέρᾳ τέχνῃ τί παθὼν τὸ Μουσεῖον ἀποκέκλεικας;’
ὑπολαβὼν Διονύσιοςὁ Μελιτεύς ‘πολλούς’ ἔφη ‘συμ-
παρακαλεῖς ἐπὶ τὴν κατηγορίαν· καὶ γὰρ ἡμεῖς οἱ γεωργοὶ
τὴν Θάλειαν οἰκειούμεθα, | φυτῶν καὶ σπερμάτων εὐθα-
λούντων καὶ βλαστανόντων ἐπιμέλειαν αὐτῇ καὶ σωτη-
ρίαν ἀποδιδόντες’. ‘ἀλλ' οὐ δίκαι'’ ἔφην ἐγώ‘ποιεῖτε·
καὶ γὰρ ὑμῖν ἔστι Δημήτηρ ἀνησιδώρα καὶ Διόνυσος
’δενδρέων νομὸν πολυγαθὴς αὐξάνων, ἁγνὸν φέγγος
ὀπώρας’, ὡς Πίνδαρός (fr. 153) φησιν, καὶ τοὺς ἰατροὺς

ἐξαιρεῖ καὶ κατασβέννυσι τὸ μανικὸν τῆς ἡδονῆς καὶ

οἰστρῶδες, εἰς φιλίαν καὶ πίστιν οὐχ ὕβριν οὐδ' ἀκολασίαν
τελευτώσης. τὸ δὲ δι' ὤτωνκαὶ ὀφθαλμῶν ἡδονῆς
εἶδος, εἴτε τῷ λόγῳ μᾶλλον εἴτε τῷ πάθει προσῆκον εἴτε
κοινὸν ἀμφοῖν ἐστιν, αἱ λοιπαὶ δύο, Μελπομένη καὶ Τερ- |
ψιχόρη, παραλαβοῦσαι κοσμοῦσιν· ὥστε τὸ μὲν εὐφρο-
σύνην μὴ κήλησιν εἶναι, τὸ δὲ μὴ γοητείαν ἀλλὰ τέρψιν.’

8ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΙΕ
96
Ὅτι τρία μέρη τῆς ὀρχήσεως, φορὰ καὶ σχῆμα καὶ δεῖξις·
καὶ τί ἕκαστον αὐτῶν, καὶ τίνα κοινὰ ποιητικῆς καὶ ὀρχηστικῆς
Ἐκ τούτου πυραμοῦντες ἐπήγοντο τοῖς παισὶ νικητή-

ριον ὀρχήσεως· ἀπεδείχθη δὲ κριτὴς μετὰ Μενίσκου τοῦ
παιδοτρίβου Λαμπρίας ὁ ἀδελφός· ὠρχήσατο γὰρ πι-
θανῶς τὴν πυρρίχην καὶ χειρονομῶν ἐν ταῖς παλαίστραις
ἐδόκει διαφέρειν τῶν παίδων. ὀρχουμένων δὲ πολλῶν
προθυμότερον ἢ μουσικώτερον, δύο τοὺς εὐδοκίμους καὶ
βουλομένους ἀνασῴζειν τὴν ἐμμέλειαν ἠξίουν τινὲς ὀρ-
χεῖσθαι φορὰν παρὰ φοράν. ἐπεζήτησεν οὖν ὁ Θρασύ-
βουλος, [Ἀμμωνίου] τί βούλεται τοὔνομα τῆς φορᾶς,

καὶ Ὅμηρος ἐπὶ τῆς ἱπποδρομίας (Ψ 503)

’ἅρματα δ' αὖ χαλκῷ πεπυκασμένα κασσιτέρῳ τε
ἵπποις ὠκυπόδεσσιν ἐπέτρεχον’,

οὕτως ἐν ὀρχήσει τὸ μὲν σχῆμα μιμητικόν ἐστι μορφῆς καὶ
ἰδέας, καὶ πάλιν ἡ φορὰ πάθους τινὸς ἐμφαντικὸν ἢ πρά-
ξεως ἢ δυνάμεως· ταῖς δὲ δείξεσι κυρίως αὐτὰ δηλοῦσι τὰ
πράγματα, τὴν γῆν, τὸν οὐρανόν, αὐτοὺς τοὺς πλησίον·
ὃ δὴ τάξει μέν τινι καὶ ἀριθμῷ γινόμενον ἔοικεν τοῖς ἐν
ποιητικῇ κυρίοις ὀνόμασιν μετά τινος κόσμου καὶ λειότη-
τος ἐκφερομένοις, ὡς τὰ τοιαῦτα (Hes. Th. 16).

’καὶ Θέμιν αἰδοίην ἑλικοβλέφαρόν τ' Ἀφροδίτην
Ἥρην τε χρυσοστέφανον καλήν τε Διώνην’,

καὶ (Hes. fr. [27] 7)

’Ἕλληνος δ' ἐγένοντο θεμιστοπόλοι βασιλῆες,
Δῶρός τε Ξοῦθός τε καὶ Αἴολος ἱππιοχάρμης·’

97
Πλούταρχος. Quaestiones convivales (612c-748d) Stephanus p. 748, sec.

A, line 7

’ἐγένοντο τοῦ μὲν Ἡρακλῆς τοῦ δ' Ἴφικλος·’
’τῆσδε πατὴρ καὶ ἀνὴρ καὶ παῖς βασιλεῖς, καὶ ἀδελφοί, |
καὶ πρόγονοι. κλῄζει δ' Ἑλλὰς Ὀλυμπιάδα’·

τοιαῦτα γὰρ ἁμαρτάνεται καὶ περὶ τὴν ὄρχησιν ἐν ταῖς
δείξεσιν, ἂν μὴ πιθανότητα μηδὲ χάριν μετ' εὐπρεπείας
καὶ ἀφελείας ἔχωσι. καὶ ὅλως’ ἔφη ‘μεταθετέον τὸ Σιμω-
νίδειον ἀπὸ τῆς ζωγραφίας ἐπὶ τὴν ὄρχησιν· σιωπῶ-
σαν, καὶ φθεγγομένην ὄρχησιν [δὲ] πάλιν τὴν ποίησιν·
ὅθεν εἶπεν οὔτε γραφικὴν εἶναι ποιητικῆς οὔτε ποιητι-
κὴν γραφικῆς, οὐδὲ χρῶνται τὸ παράπαν ἀλλήλαις· ὀρ-
χηστικῇ δὲ καὶ ποιητικῇ κοινωνία πᾶσα καὶ μέθ-
εξις ἀλλήλων ἐστί, καὶ μάλιστα [μιμούμεναι] περὶ τὸ
τῶν ὑπορχημάτων γένος ἓν ἔργον ἀμφότεραι τὴν διὰ τῶν
σχημάτων καὶ τῶν ὀνομάτων μίμησιν ἀποτελοῦσι. δόξειε
δ' ἂν ὥσπερ ἐν γραφικῇ τὰ μὲν ποιήματα ταῖς γραμμαῖς,
ὑφ' ὧν ὁρίζεται τὰ εἴδη . δηλοῖ δ' ὁ μάλιστα κατωρ-
θωκέναι δόξας ἐν ὑπορχήμασι καὶ γεγονέναι πιθανώτατος
ἑαυτοῦ τὸ δεῖσθαι τὴν ἑτέραν τῆς ἑτέρας· τὸ γὰρ (Pind.
fr. 107a)
Πλούταρχος. Quaestiones convivales (612c-748d) Stephanus p. 748, sec.

A, line 8
’ἐγένοντο τοῦ μὲν Ἡρακλῆς τοῦ δ' Ἴφικλος·’

’τῆσδε πατὴρ καὶ ἀνὴρ καὶ παῖς βασιλεῖς, καὶ ἀδελφοί, |
καὶ πρόγονοι. κλῄζει δ' Ἑλλὰς Ὀλυμπιάδα’·

τοιαῦτα γὰρ ἁμαρτάνεται καὶ περὶ τὴν ὄρχησιν ἐν ταῖς
δείξεσιν, ἂν μὴ πιθανότητα μηδὲ χάριν μετ' εὐπρεπείας
καὶ ἀφελείας ἔχωσι. καὶ ὅλως’ ἔφη ‘μεταθετέον τὸ Σιμω-
νίδειον ἀπὸ τῆς ζωγραφίας ἐπὶ τὴν ὄρχησιν· σιωπῶ-
σαν, καὶ φθεγγομένην ὄρχησιν [δὲ] πάλιν τὴν ποίησιν·
ὅθεν εἶπεν οὔτε γραφικὴν εἶναι ποιητικῆς οὔτε ποιητικὴν γραφικῆς,
οὐδὲ χρῶνται τὸ παράπαν ἀλλήλαις· ὀρ-
χηστικῇ δὲ καὶ ποιητικῇ κοινωνία πᾶσα καὶ μέθ-
98
εξις ἀλλήλων ἐστί, καὶ μάλιστα [μιμούμεναι] περὶ τὸ

τῶν ὑπορχημάτων γένος ἓν ἔργον ἀμφότεραι τὴν διὰ τῶν
σχημάτων καὶ τῶν ὀνομάτων μίμησιν ἀποτελοῦσι. δόξειε
δ' ἂν ὥσπερ ἐν γραφικῇ τὰ μὲν ποιήματα ταῖς γραμμαῖς,
ὑφ' ὧν ὁρίζεται τὰ εἴδη . δηλοῖ δ' ὁ μάλιστα κατωρ-
θωκέναι δόξας ἐν ὑπορχήμασι καὶ γεγονέναι πιθανώτατος
ἑαυτοῦ τὸ δεῖσθαι τὴν ἑτέραν τῆς ἑτέρας· τὸ γὰρ (Pind.
fr. 107a)


’ἐλαφρὸν ὄρχημ' ἀοιδᾷ ποδῶν μειγνύμεν·

Κρῆτα μὲν καλέουσι τρόπον.’

ἀλλ' οὐδὲν οὕτως τὸ νῦν ἀπολέλαυκε τῆς κακομουσίας
ὡς ἡ ὄρχησις. διὸ καὶ πέπονθεν ὃ φοβηθεὶς Ἴβυκος ἐποίησε
(fr. 24. II p. 58 D)

’δέδοικα μή τι παρὰ θεοῖς
ἀμπλακὼν τιμὰν πρὸς ἀνθρώπων ἀμείψω.’

καὶ γὰρ αὕτη [καὶ] πάνδημόν τινα Ποιητικὴν προσεταιρισα-
μένη τῆς δ' οὐρανίας ἐκπεσοῦσ' ἐκείνης, τῶν μὲν ἐμπλήκτων
καὶ ἀνοήτων κρατεῖ θεάτρων, ὥσπερ τύραννος ὑπήκοον ἑαυτῇ
πεποιημένη μουσικὴν ὀλίγου τὴν ἅπασαν, τὴν δὲ παρὰ τοῖς
νοῦν ἔχουσι καὶ θείοις ἀνδράσιν ὡς ἀληθῶς τιμὴν ἀπολώλεκε.’
Ταῦτα σχεδόν, ὦ Σόσσιε Σενεκίων, τελευταῖα τῶν ἐν τοῖς
Μουσείοις τότε παρ' Ἀμμωνίῳ τῷ ἀγαθῷ φιλολογηθέντων.

Πλούταρχος. Non posse suaviter vivi secundum Epicurum (1086c-

1107c) Stephanus p. 1087, sec. A, line 1
ληκυθισμοὺς ἀλαζονείας ἑταιρήσεις ἀνδροφονίας, βαρυ-

στόνους πολυφθόρους βαρυεγκεφάλους συναγαγόντες Ἀρι-
στοτέλους καὶ Σωκράτους καὶ Πυθαγόρου καὶ Πρωτα-
γόρου καὶ Θεοφράστου καὶ Ἡρακλείδου καὶ Ἱππαρχίας
καὶ τίνος γὰρ οὐχὶ τῶν ἐπιφανῶν κατεσκέδασαν, ὥστ',
99
εἰ καὶ τἄλλα πάντα σοφῶς εἶχεν αὐτοῖς, διὰ τὰς βλασφη-

μίας ταύτας καὶ κατηγορίας πορρωτάτω σοφίας ἂν εἴργε-
σθαι· ‘φθόνος γὰρ ἔξω θείου χοροῦ’ καὶ ζηλοτυπία δι'
ἀσθένειαν ἀποκρύψαι μὴ δυναμένη τὸ ἀλγοῦν.’ ὑπολαβὼν
οὖν ὁ Ἀριστόδημος ‘Ἡρακλείδης οὖν’ ἔφη ‘γραμματικὸς
ὢν ἀντὶ τῆς ‘ποιητικῆς τύρβης’, | ὡς ἐκεῖνοι λέγουσι,
καὶ τῶν ‘Ὁμήρου μωρολογημάτων’ ἀποτίνει ταύτας Ἐπι-
κούρῳ χάριτας, ἢ ὅτι Μητρόδωρος ἐν γράμμασι τοσού-
τοις τῷποιητῇ λελοιδόρηκεν; ἀλλ' ἐκείνους μὲν ἐῶμεν,
ὦ Ζεύξιππε· τὸ δ' ἐν ἀρχῇ τῶν λόγων ῥηθὲν πρὸς τοὺς
ἄνδρας, ὡς οὐκ ἔστιν εὖζῆν κατ' αὐτούς, τί οὐ μᾶλλον,
ἐπεὶ κέκμηκεν οὗτος, αὐτοὶ δι' ἑαυτῶν περαίνομεν ἅμα
καὶ Θέωνα παραλαβόντες;’ καὶ ὁ Θέων πρὸς αὐτόν ‘ἀλλ'
οὗτος μέν’ ἔφη ‘ὁ ἆθλος ἑτέροις ἐκτετέλεσται πρὸ ἡμῶν,
’νῦν αὖτε σκοπὸν ἄλλον’ (χ 5. 6), εἰ δοκεῖ,
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές. Book 14, Kaibel paragraph 23, line 6
Ἀγίας δ' ὁ μουσικὸς ἔφη (FHG IV 293) τὸν

στύρακα τὸν ἐν ταῖς ὀρχήστραις θυμιώμενον τοῖς Διο-
νυσίοις φρύγιον ποιεῖν ὀδμὴν τοῖς αἰσθανομένοις.
τὸ δ' ἀρχαῖον ἡ μουσικὴ ἐπ' ἀνδρείαν προτροπὴ
ἦν. Ἀλκαῖος γοῦν ὁ ποιητής, εἴ τις καὶ ἄλλος μου-
σικώτατος γενόμενος, πρότερα τῶν κατὰ Ποιητικὴν τὰ
κατὰ τὴν ἀνδρείαν τίθεται, μᾶλλον τοῦ δέοντος πολε-
μικὸς γενόμενος. διὸ καὶ ἐπὶ τοῖς τοιούτοις σεμνυνό-
μενός φησιν (fr. 15 B49)·
μαρμαίρει δὲ μέγας δόμος χαλκῷ· πᾶσα δ' Ἄρῃ κε-
κόσμηται στέγη
λαμπραῖσιν κυνίαισι, κὰτ τᾶν λευκοὶ καθύπερθεν
ἵππιοι λόφοι
νεύουσιν, κεφαλαῖσιν ἀνδρῶν ἀγάλματα· χάλκιαι δὲ
πασσάλοις
κρυπτοῖσιν περικείμεναι λαμπραὶ κναμίδες,
πὰρ δὲ Χαλκιδικαὶ σπάθαι, πὰρ δὲ ζώματα πολλὰ

καὶ κυπαττίδες.
τῶν οὐκ ἔστι λαθέσθ', ἐπειδὴ πρώτισθ' ὑπὸ ἔργον
ἕσταμεν τόδε.
100
καίτοι μᾶλλον ἴσως ἥρμοττε τὴν οἰκίαν πλήρη εἶναι

μουσικῶν ὀργάνων. ἀλλ' οἱ παλαιοὶ τὴν ἀνδρείαν ὑπε-
λάμβανον εἶναι μεγίστην τῶν πολιτικῶν ἀρετῶν, καὶ
ταύτῃ τὰ πολλὰ προσνέμειν ... οὐ τοῖς ἄλλοις. Ἀρχί-
λοχος γοῦν ἀγαθὸς ὢν ποιητὴς πρῶτον ἐκαυχήσατο
τῷ δύνασθαι μετέχειν τῶν πολιτικῶν ἀγώνων, δεύτερον
δὲ ἐμνήσθη τῶν περὶ τὴν Ποιητικὴν ὑπαρχόντων αὐτῷ,
λέγων (fr. 1 B)·
εἰμὶ δ' ἐγὼ θεράπων μὲν Ἐνυαλίοιο ἄνακτος,
καὶ Μουσέων ἐρατὸν δῶρον ἐπιστάμενος.
ὁμοίως δὲ καὶ Αἰσχύλος τηλικαύτην δόξαν ἔχων διὰ
τὴν Ποιητικὴν οὐδὲν ἧττον ἐπὶ τοῦ τάφου ἐπιγραφῆναι
ἠξίωσεν μᾶλλον τὴν ἀνδρείαν, ποιήσας (fr. 4 B)·
ἀλκὴν δ' εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι
καὶ βαθυχαῖταί κεν Μῆδοι ἐπιστάμενοι.
διόπερ καὶ οἱ ἀνδρειότατοι Λακεδαιμόνιοι μετ'
αὐλῶν στρατεύονται, Κρῆτες δὲ μετὰ λύρας, μετὰ δὲ
μουσικῶν ὀργάνων. ἀλλ' οἱ παλαιοὶ τὴν ἀνδρείαν ὑπε-

λάμβανον εἶναι μεγίστην τῶν πολιτικῶν ἀρετῶν, καὶ
ταύτῃ τὰ πολλὰ προσνέμειν ... οὐ τοῖς ἄλλοις. Ἀρχί-
λοχος γοῦν ἀγαθὸς ὢν ποιητὴς πρῶτον ἐκαυχήσατο
τῷ δύνασθαι μετέχειν τῶν πολιτικῶν ἀγώνων, δεύτερον
δὲ ἐμνήσθη τῶν περὶ τὴν Ποιητικὴν ὑπαρχόντων αὐτῷ,
λέγων (fr. 1 B)·
εἰμὶ δ' ἐγὼ θεράπων μὲν Ἐνυαλίοιο ἄνακτος,
καὶ Μουσέων ἐρατὸν δῶρον ἐπιστάμενος.
ὁμοίως δὲ καὶ Αἰσχύλος τηλικαύτην δόξαν ἔχων διὰ
τὴν Ποιητικὴν οὐδὲν ἧττον ἐπὶ τοῦ τάφου ἐπιγραφῆναι
ἠξίωσεν μᾶλλον τὴν ἀνδρείαν, ποιήσας (fr. 4 B)·
ἀλκὴν δ' εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι
καὶ βαθυχαῖταί κεν Μῆδοι ἐπιστάμενοι.
διόπερ καὶ οἱ ἀνδρειότατοι Λακεδαιμόνιοι μετ'
αὐλῶν στρατεύονται, Κρῆτες δὲ μετὰ λύρας, μετὰ δὲ
συρίγγων καὶ αὐλῶν Λυδοί, ὡς Ἡρόδοτος ἱστορεῖ
(I 17). πολλοὶ δὲ καὶ τῶν βαρβάρων τὰς ἐπικηρυκείας
ποιοῦνται μετ' αὐλῶν καὶ κιθάρας, καταπραύνοντες
τῶν ἐναντίων τὰς ψυχάς. Θεόπομπος δ' ἐν τεσσα-
ρακοστῇ ἕκτῃ τῶν Ἱστοριῶν (FHG I 319) ‘Γέται, φησί,
101
τράπεζαν. παρὰ δὲ τοῖς Ἐμεσηνοῖς θύοντες τῷ Ἡλίῳ,

ὥς φησι Φύλαρχος ἐν τῇ ιβʹ τῶν Ἱστοριῶν (ib. 340),
μέλι σπένδουσιν, οἶνον οὐ φέροντες τοῖς βωμοῖς, δεῖν
λέγοντες τὸν τὰ ὅλα συνέχοντα καὶ διακρατοῦντα θεὸν
καὶ ἀεὶ περιπολεύοντα τὸν κόσμον ἀλλότριον εἶναι
μέθης.’
ἐμέμνηντο δ' οἱ πολλοὶ καὶ τῶν Ἀττικῶν ἐκεί-
νων σκολίων· ἅπερ καὶ αὐτὰ ἄξιόν ἐστί σοι ἀπομνη-
μονεῦσαι διά τε τὴν ἀρχαιότητα καὶ ἀφέλειαν τῶν
ποιησάντων, [καὶ τῶν] ἐπαινουμένων ἐπὶ τῇ ἰδέᾳ ταύτῃ
τῆς ποιητικῆς Ἀλκαίου τε καὶ Ἀνακρέοντος, ὡς Ἀρι-
στοφάνης παρίστησιν ἐν Δαιταλεῦσιν λέγων οὕτως
(I 449 K)·
ᾆσον δή μοι σκόλιόν τι λαβὼν Ἀλκαίου κἀνακρέοντος.
καὶ Πράξιλλα δ' ἡ Σικυωνία ἐθαυμάζετο ἐπὶ τῇ τῶν
σκολίων ποιήσει. σκόλια δὲ καλοῦνται οὐ κατὰ τὸν τῆς
μελοποιίας τρόπον ὅτι σκολιὸς ἦν – λέγουσιν γὰρ τὰ ἐν
ταῖς ἀνειμέναις εἶναι σκολιά – ἀλλὰ τριῶν γενῶν ὄντων,
ὥς φησιν Ἀρτέμων ὁ Κασανδρεὺς ἐν δευτέρῳ Βι-
βλίων Χρήσεως (FHG IV 342), ἐν οἷς τὰ περὶ τὰς συνου-
σίας ἦν ᾀδόμενα, ὧν τὸ μὲν πρῶτον ἦν ὃ δὴ πάντας
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές. (epit.) Vol. 2,2, p. 132, line 13
κοινούς, τὸ τῆς φύσεως ἀτέραμνον διὰ τῶν ἐθισμῶν ἐξημεροῦντες καὶ

πραύνοντες. ὧν Κυναιθεῖς ὀλιγωρήσαντες τέλος, καίτοι σκληρότατοι
πολὺ
τῆς Ἀρκαδίας ὁμοῦ τῷ τόπῳ καὶ τὸν ἀέρα ἔχοντες, οὕτως ἀπεθηριώθη-
σαν ὡς μέγιστα ἀσεβήματα παρὰ μόνοις αὐτοῖς γίνεσθαι. καθ' οὓς δὲ
καιροὺς
τὴν μεγάλην σφαγὴν ἐποιήσαντο, εἰς ἅς τε πόλεις Ἀρκαδικὰς κατὰ τὴν
δίοδον εἰσῆλθον, οἱ μὲν ἄλλοι πάντες αὐτοὺς ἐξεκήρυξαν, Μαντινεῖς δὲ
μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴν αὐτῶν καθαρμὸν τῆς πόλεως ἐποιήσαντο σφάγια
περιαγαγόντες κύκλῳ τῆς χώρας ἁπάσης. ὅτι στύραξ ἐν ταῖς ὀρχήστραις
ἐθυμιᾶτο τοῖς Διονυσίοις. ὅτι τὸ ἀρχαῖον ἡ μουσικὴ προτροπὴ ἦν ἐπ' ἀν-
δρίαν. Ἀλκαῖος οὖν ὁ ποιητὴς μουσικώτατος γενόμενος πρότερα τῶν
κατὰ
Ποιητικὴν τὰ κατὰ τὴν ἀνδρίαν τίθεται, μᾶλλον τοῦ δέοντος πολεμικὸς
102
γενόμενος. διὸ σεμνυνόμενός φησιν· μαρμαίρει δὲ μέγας δόμος χαλκῷ

καὶ
ἄλλα τοιαῦτα. καίτοι ἥρμοττεν ἴσως τὴν οἰκίαν πλήρη εἶναι μουσικῶν ὀρ-
γάνων. ἀλλ' οἱ παλαιοὶ τὴν ἀνδρίαν ὑπελάμβανον εἶναι μεγίστην τῶν
πολιτικῶν ἀρετῶν, καὶ ταύτῃ τὰ πολιτικὰ προσνέμειν. Ἀρχίλοχος οὖν
ἀγαθὸς ὢν ποιητὴς πρῶτον ἐκαυχήσατο δύνασθαι μετέχειν τῶν
πολιτικῶν
ἀγώνων, εἶτα ἐπὶ ποιητικῇ εἰπών· εἰμὶ δ' ἐγὼ θεράπων μὲν Ἐνυαλίοιο
ἄνακτος, καὶ Μουσάων ἐρατὸν δῶρον ἐπιστάμενος. καὶ Αἰσχύλος δὲ τη-
λικαύτην δόξαν ἔχων διὰ τὴν Ποιητικὴν οὐδὲν ἧττον ἐπὶ τοῦ τάφρου
ἐπι-
γραφῆναι ἠξίωσε μᾶλλον τὴν ἀνδρίαν. διὸ καὶ ἀνδρειότατοι
Λακεδαιμόνιοι μετ' αὐλῶν στρατεύονται, Κρῆτες μετὰ λύρας,
μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴν αὐτῶν καθαρμὸν τῆς πόλεως ἐποιήσαντο σφάγια

περιαγαγόντες κύκλῳ τῆς χώρας ἁπάσης. ὅτι στύραξ ἐν ταῖς ὀρχήστραις
κατὰ
καὶ
πολιτικῶν
ἐπι-
Λακεδαιμόνιοι
μετ' αὐλῶν στρατεύονται, Κρῆτες μετὰ λύρας, μετὰ δὲ συρίγγων καὶ
αὐλῶν Λυδοί, ὥς φησιν Ἡρόδοτος, Γέται δὲ κιθάρας ἔχοντες τὰς ἐπικη-
ρυκείας ποιοῦνται καταπραύνοντες τῶν ἐναντίων τὰς ψυχάς, φησὶ
Θεόπομπος.
ἔστι δὲ ἡ φόρμιγξ καὶ δαιτὶ ἑταίρη καθ' Ὅμηρον, ἰατρεύει γὰρ τὴν ὕβριν
καὶ τὴν ἀκοσμίαν ἡ μουσικὴ καὶ αὐθάδειαν παύει· περιαιρουμένη γὰρ τὴν
103
στυγνότητα ποιεῖ πρᾳότητα καὶ χαρὰν ἐλευθέριον. ἀποδέδοται οὖν ταῖς

συνουσίαις ἐπανορθώσεως χάριν καὶ ὠφελείας.

κατὰ
καὶ
πολιτικῶν
ἐπι-
Λακεδαιμόνιοι
μετ' αὐλῶν στρατεύονται, Κρῆτες μετὰ λύρας, μετὰ δὲ συρίγγων καὶ
αὐλῶν Λυδοί, ὥς φησιν Ἡρόδοτος, Γέται δὲ κιθάρας ἔχοντες τὰς ἐπικη-
ρυκείας ποιοῦνται καταπραύνοντες τῶν ἐναντίων τὰς ψυχάς, φησὶ
Θεόπομπος.
ἔστι δὲ ἡ φόρμιγξ καὶ δαιτὶ ἑταίρη καθ' Ὅμηρον, ἰατρεύει γὰρ τὴν ὕβριν
καὶ τὴν ἀκοσμίαν ἡ μουσικὴ καὶ αὐθάδειαν παύει· περιαιρουμένη γὰρ τὴν
στυγνότητα ποιεῖ πρᾳότητα καὶ χαρὰν ἐλευθέριον. ἀποδέδοται οὖν ταῖς

συνουσίαις ἐπανορθώσεως χάριν καὶ ὠφελείας. φησὶ δὲ Φιλόχορος ὅτι οἱ
παλαιοὶ ἔσπενδον Διόνυσον μὲν ἐν οἴνῳ καὶ μέθῃ διθυραμβοῦντες,
Ἀπόλλωνα
δὲ μεθ' ἡσυχίας καὶ τάξεως μέλποντες. οἴνῳ συγκεραυνωθεὶς φρένας,
φησὶν
Φίλων Ιουδαίος. Legum allegoriarum libri i-iii

Book 3, sec. 240, line 4
γορῇς – ”ποιεῖν τὰ ἔργα αὐτοῦ” (Gen. 39, 11). ἡ μὲν οὖν οἰκία ἐστὶν
104
ἡ ψυχή, εἰς ἣν ἀνατρέχει καταλιπὼν τὰ ἐκτός, ἵνα τὸ λεγόμενον ἐντὸς

αὑτοῦ γένηται· τὰ δὲ τοῦ ἐγκρατοῦς ἔργα μήποτε θεοῦ βουλήματί ἐστι·
καὶ γὰρ οὐδεὶς ἦν ἀλλότριος λογισμὸς τῶν εἰωθότων ἐν τῇ ψυχῇ
κατοικεῖν εἴσω. πλὴν οὐκ ἀφίσταται ζυγομαχοῦσα ἡ ἡδονή, ἀλλὰ τῶν
ἱματίων λαβομένη φησί “Κοιμήθητι μετ' ἐμοῦ”. σκεπάσματα δὲ
ὥσπερ σώματος τὰ ἐσθήματά ἐστιν, οὕτως τοῦ ζῴου σιτία καὶ ποτά.
τοῦτο δή φησι· τί παραιτῇ τὴν ἡδονήν, ἧς ἄνευ οὐ δύνασαι ζῆν; ἰδοὺ
ἐκλαμβάνομαι τῶν ποιητικῶν αὐτῆς καί φημί σε μὴ ἂν δυνηθῆναι ὑπο-
στῆναι, εἰ μή τινι τῶν ποιητικῶν χρήσαιο. τί οὖν ὁ ἐγκρατής; εἰ
μέλλω, φησί, δουλεύειν πάθει διὰ τὴν Ποιητικὴν | ὕλην, καὶ ἐξελεύσο-
μαι ἀπὸ τοῦ πάθους ἔξω· “καταλιπὼν γὰρ τὰ ἱμάτια ἐν ταῖς χερσὶν
αὐτῆς ἔφυγε καὶ ἐξῆλθεν ἔξω” (Gen. 39, 12). τίς δὲ ἔνδον,
φαίη τις ἄν, ἐξέρχεται; οὐ πολλοί; ἢ οὐ φυγόντες τινὲς τὸ ἱεροσυλεῖν
ἐξ ἰδιωτικῆς ἔκλεψαν οἰκίας, καὶ οὐκ ὄντες πατροτύπται ἀλλότριον
ὕβρισαν; οὗτοι ἐξέρχονται μὲν ἀπὸ τῶν ἁμαρτημάτων, εἰς ἕτερα δὲ
εἰσέρχονται· τὸν δὲ τελείως ἐγκρατῆ δεῖ πάντα φεύγειν τὰ ἁμαρτήματα
καὶ τὰ μείζω καὶ τὰ ἐλάττω καὶ ἐν μηδενὶ ἐξετάζεσθαι τὸ παράπαν.
ἀλλ' ὁ μὲν Ἰωσὴφ – νέος τε γάρ ἐστι καὶ τῷ Αἰγυπτίῳ σώματι οὐκ
ἴσχυσεν ἀγωνίσασθαι καὶ νικῆσαι τὴν ἡδονήν – [καὶ] ἀποδιδράσκει.
Φινεὲς δὲ ὁ ἱερεὺς ὁ ζηλώσας τὸν ὑπὲρ θεοῦ ζῆλον οὐ φυγῇ τὴν ἰδίαν
Φίλων Ιουδαίος. De cherubim Sec. 105, line 3
ἄνευ τελεσιουργηθῆναι διάνοιαν ἀμήχανον· ἐκ δὲ ἀρετῶν καὶ τῶν κατ'

αὐτὰς πράξεων τὸ ἐχυρὸν καὶ βέβαιον τῆς ἀσφαλοῦς ἱδρύσεως περιγίνε-
ται, τοῦ διαστῆσαι καὶ φυγαδεῦσαι καὶ μετανάστιν ἀπεργάσασθαι τοῦ
καλοῦ ψυχὴν ἐγνωκότος πρὸς οὕτως καρτερὰν ἰσχὺν ἐξασθενοῦντος· ἐκ
δὲ τῆς ἐγκυκλίου τῶν προπαιδευμάτων μελέτης τὰ πρὸς κόσμον τῆς
ψυχῆς ὡς ἑστίας ἤρτηται· καθάπερ γὰρ κονιάματα καὶ γραφαὶ καὶ
πινάκια καὶ λίθων πολυτελῶν διαθέσεις, αἷς οὐ μόνον τοίχους ἀλλὰ
καὶ τὰ ἐδάφη ποικίλλουσι, καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα πρὸς μὲν ἰσχὺν οὐ
συμβάλλεται, τέρψιν δὲ περιποιεῖ μόνον τοῖς ἐνοικοῦσιν, οὕτως ἡ τῶν
ἐγκυκλίων ἐπιστήμη τὸν ψυχικὸν οἶκον ἅπαντα διακοσμεῖ, γραμματικὴ
μὲν Ποιητικὴν ἐρευνῶσα καὶ παλαιῶν πράξεων ἱστορίαν
μεταδιώκουσα,
γεωμετρία δὲ τὴν κατ' ἀναλογίαν ἰσότητα περιποιοῦσα, τὸ δὲ ἐν ἡμῖν
ἄρρυθμον καὶ ἄμετρον καὶ ἐκμελὲς ῥυθμῷ καὶ μέτρῳ καὶ μέλει
διὰ μουσικῆς ἀστείου θεραπεύουσα, ῥητορικὴ δὲ τάς τε ἐν ἑκάστοις δει-
νότητας ἐξετάζουσα καὶ πᾶσιν τὴν πρέπουσαν ἑρμηνείαν ἐφαρμόζουσα,
τονώσεις καὶ περιπαθήσεις καὶ ἔμπαλιν ἀνέσεις καὶ ἡδονὰς μετὰ στω-
μυλίας καὶ τῆς περὶ γλῶτταν καὶ τὰ φωνητήρια ὄργανα εὐπραγίας περι-
ποιοῦσα. τοιούτου κατασκευασθέντος οἴκου παρὰ τῷ θνητῷ
105
γένει, χρηστῶν ἐλπίδων τἀπίγεια πάντα ἀναπλησθήσεται κάθοδον δυνά-

μεων θεοῦ προσδοκήσαντα· αἱ δὲ νόμους ἀπ' οὐρανοῦ καὶ θεσμοὺς
ἐπιφερόμεναι τοῦ καθαγιάσαι καὶ καθιερῶσαι χάριν ἀφίξονται κατὰ τὴν
Φίλων Ιουδαίος. Quod deterius potiori insidiari soleat Sec. 124, line 7
ἐνίδρυται ψυχαῖς, ἧς καθάπερ νόσου βαρείας ἀποτροπὴ ὁ δίκαιος εὑρί-

σκεται πανακείας τυχὼν δικαιοσύνης. ὅταν μέντοι διώσηται τὰ κακά,
χαρᾶς ἀναπίμπλαται, ὥσπερ ἡ Σάρρα· φησὶ γάρ· “γέλωτά μοι ἐποίησε
κύριος” καὶ προστίθησιν· “ὃς γὰρ ἂν ἀκούσῃ, συγχαρεῖταί μοι” (Gen.
21, 6). δημιουργὸς γὰρ ὁ θεὸς σπουδαίου γέλωτος καὶ χαρᾶς ἐστιν,
ὥστε οὐ γενέσεως πλάσμα τὸν Ἰσαάκ, ἔργον δὲ τοῦ ἀγενήτου νομιστέον·
εἰ γὰρ γέλως μὲν Ἰσαὰκ ἑρμηνεύεται, γέλωτος δὲ ποιητὴς ὁ θεὸς κατὰ
τὴν Σάρρας ἀψευδῆ μαρτυρίαν, καὶ τοῦ Ἰσαὰκ ὀρθότατα λέγοιτ' ἂν
εἶναι πατήρ. μεταδίδωσι δὲ καὶ τῷ σοφῷ τῆς ἰδίου κλήσεως Ἀβραάμ,
ᾧ καὶ τὸ χαίρειν, ἐπιγέννημα σοφίας, ἐκτεμὼν λύπην δεδώρηται. εἴ
τις οὖν ἱκανός ἐστιν ἀκοῦσαι τῆς θεοῦ ποιητικῆς, γέγηθε μὲν ἐξ ἀνάγκης
αὐτός, συγχαίρει δὲ καὶ τοῖς ἀκροατικῶς πρότερον ἐσχηκόσιν. ἐν δὲ

τῇ τοῦ θεοῦ ποιητικῇ μύθου μὲν πλάσμα οὐδὲν εὑρήσεις, τοὺς δὲ
ἀληθείας ἀσινεῖς κανόνας ἅπαντας ἐστηλιτευμένους, οὐδ' αὖ τὰ φωνῆς
μέτρα καὶ ῥυθμοὺς καὶ μέλη ἀκοὰς διὰ μουσικῆς ψυχαγωγοῦντα, τὰ δὲ
φύσεως αὐτῆς τελειότατα ἔργα τὴν ἴδιον εὐαρμοστίαν κεκληρωμένα.
καθάπερ δὲ ὁ νοῦς ἀκροατικῶς ἔχων τῶν θεοῦ ποιημάτων χαίρει, οὕτως
καὶ ὁ λόγος συνῳδὸς ὢν τοῖς διανοίας ἐνθυμήμασι καὶ τρόπον τινὰ
προσέ-
χων αὐτοῖς ἐξ ἀνάγκης γέγηθε. δηλώσει δ' ὁ τῷ πανσόφῳ Μωυσεῖ
δοθεὶς χρησμός, ἐν ᾧ περιέχεται ταῦτα·
Φίλων Ιουδαίος. Quod deterius potiori insidiari soleat Sec. 125, line 2
χαρᾶς ἀναπίμπλαται, ὥσπερ ἡ Σάρρα· φησὶ γάρ· “γέλωτά μοι ἐποίησε

κύριος” καὶ προστίθησιν· “ὃς γὰρ ἂν ἀκούσῃ, συγχαρεῖταί μοι” (Gen.
21, 6). δημιουργὸς γὰρ ὁ θεὸς σπουδαίου γέλωτος καὶ χαρᾶς ἐστιν,
ὥστε οὐ γενέσεως πλάσμα τὸν Ἰσαάκ, ἔργον δὲ τοῦ ἀγενήτου νομιστέον·
εἰ γὰρ γέλως μὲν Ἰσαὰκ ἑρμηνεύεται, γέλωτος δὲ ποιητὴς ὁ θεὸς κατὰ
τὴν Σάρρας ἀψευδῆ μαρτυρίαν, καὶ τοῦ Ἰσαὰκ ὀρθότατα λέγοιτ' ἂν
εἶναι πατήρ. μεταδίδωσι δὲ καὶ τῷ σοφῷ τῆς ἰδίου κλήσεως Ἀβραάμ,
ᾧ καὶ τὸ χαίρειν, ἐπιγέννημα σοφίας, ἐκτεμὼν λύπην δεδώρηται. εἴ
τις οὖν ἱκανός ἐστιν ἀκοῦσαι τῆς θεοῦ ποιητικῆς, γέγηθε μὲν ἐξ ἀνάγκης
106
αὐτός, συγχαίρει δὲ καὶ τοῖς ἀκροατικῶς πρότερον ἐσχηκόσιν. ἐν δὲ

τῇ τοῦ θεοῦ ποιητικῇ μύθου μὲν πλάσμα οὐδὲν εὑρήσεις, τοὺς δὲ
ἀληθείας ἀσινεῖς κανόνας ἅπαντας ἐστηλιτευμένους, οὐδ' αὖ τὰ φωνῆς
μέτρα καὶ ῥυθμοὺς καὶ μέλη ἀκοὰς διὰ μουσικῆς ψυχαγωγοῦντα, τὰ δὲ
φύσεως αὐτῆς τελειότατα ἔργα τὴν ἴδιον εὐαρμοστίαν κεκληρωμένα.
καθάπερ δὲ ὁ νοῦς ἀκροατικῶς ἔχων τῶν θεοῦ ποιημάτων χαίρει, οὕτως
καὶ ὁ λόγος συνῳδὸς ὢν τοῖς διανοίας ἐνθυμήμασι καὶ τρόπον τινὰ
προσέ-
χων αὐτοῖς ἐξ ἀνάγκης γέγηθε. δηλώσει δ' ὁ τῷ πανσόφῳ Μωυσεῖ
δοθεὶς χρησμός, ἐν ᾧ περιέχεται ταῦτα· “οὐκ ἰδοὺ Ἀαρὼν ὁ ἀδελφός
σου, ὁ Λευίτης; ἐπίσταμαι ὅτι λαλήσει αὐτός σοι· καὶ ἰδοὺ αὐτὸς
ἐξελεύσεται εἰς συνάντησίν σοι, καὶ ἰδών σε χαρήσεται ἐν ἑαυτῷ”
(Exod. 4, 14). τὸν γὰρ προφορικὸν λόγον διανοίας ἀδελφὸν ὄντα ἐπί
Φίλων Ιουδαίος. De fuga et inventione Sec. 95, line 2
τουργία· λειτουργοῦσι δὲ καὶ οἱ τὸν ἀκούσιον φόνον δρῶντες, εἴ γε

κατὰ Μωυσῆν “ὁ θεὸς παραδίδωσιν εἰς τὰς χεῖρας αὐτῶν” (Exod.
21, 13) τοὺς θανάτου ἄξια εἰργασμένους πρὸς ἀναίρεσιν. ἀλλ' οἱ μὲν
ἐτάχθησαν ἐπὶ τῷ τοὺς ἀγαθοὺς σεμνύνειν, οἱ δ' ἐπὶ τῷ τοὺς ὑπαιτίους
κολάζειν. αὗται μέν εἰσιν αἱ αἰτίαι, ὧν ἕνεκα οἱ τὸν ἀκούσιον
φόνον δράσαντες εἰς μόνας τὰς τῶν νεωκόρων φεύγουσι πόλεις. τίνες
δέ εἰσι καὶ διὰ τί ἀριθμῷ ἕξ, ἑπομένως λεκτέον. μήποτ' οὖν ἡ μὲν
πρεσβυτάτη καὶ ἐχυρωτάτη καὶ ἀρίστη μητρόπολις, οὐκ αὐτὸ μόνον
πόλις, ὁ θεῖός ἐστι λόγος, ἐφ' ὃν πρῶτον καταφεύγειν ὠφελιμώτατον.
αἱ δ' ἄλλαι πέντε, ὡς ἂν ἀποικίαι, δυνάμεις εἰσὶ τοῦ λέγοντος, ὧν
ἄρχει ἡ ποιητική, καθ' ἣν ὁ ποιῶν λόγῳ τὸν κόσμον ἐδημιούργησε·
δευτέρα δ' ἡ βασιλική, καθ' ἣν ὁ πεποιηκὼς ἄρχει τοῦ γενομένου· τρίτη
δ' ἡ ἵλεως, δι' ἧς ὁ τεχνίτης οἰκτείρει καὶ ἐλεεῖ τὸ ἴδιον ἔργον· τετάρτη
δ' ἡ νομοθετικῆς μοῖρα, δι' ἧς ἃ μὴ χρὴ γίνεσθαι ἀπαγορεύει.
πάγκαλοι δὲ καὶ εὐερκέσταται πόλεις, ἀξίων σῴζεσθαι ψυχῶν τὸν αἰῶνα
ἄρισταί γε καταφυγαί· χρηστὴ δὲ καὶ φιλάνθρωπος ἡ διάταξις, ἀλεῖψαι
καὶ
ῥῶσαι πρὸς εὐελπιστίαν ἱκανή. ἧςτίς ἂν ἐδυνήθη μᾶλλον τοσαύτην τῶν
δυναμένων εὐεργετεῖν ἀναδεῖξαι ἀφθονίαν διὰ τὰς διαφορὰς τῶν ἐν
τροπαῖς
ἀκουσίοις γενομένων, οἷς οὔτε ἰσχὺς οὔτε [ἡ] ἀσθένεια ἡ αὐτή; προ-
τρέπει δὴ τὸν μὲν ὠκυδρομεῖν ἱκανὸν συντείνειν ἀπνευστὶ πρὸς τὸν
ἀνωτάτω
λόγον θεῖον, ὃς σοφίας ἐστὶ πηγή, ἵνα ἀρυσάμενος τοῦ νάματος ἀντὶ
107
δ' ἡ ἵλεως, δι' ἧς ὁ τεχνίτης οἰκτείρει καὶ ἐλεεῖ τὸ ἴδιον ἔργον· τετάρτη
δ' ἡ νομοθετικῆς μοῖρα, δι' ἧς ἃ μὴ χρὴ γίνεσθαι ἀπαγορεύει.
πάγκαλοι δὲ καὶ εὐερκέσταται πόλεις, ἀξίων σῴζεσθαι ψυχῶν τὸν αἰῶνα
ἄρισταί γε καταφυγαί· χρηστὴ δὲ καὶ φιλάνθρωπος ἡ διάταξις, ἀλεῖψαι
καὶ
ῥῶσαι πρὸς εὐελπιστίαν ἱκανή. ἧςτίς ἂν ἐδυνήθη μᾶλλον τοσαύτην τῶν
δυναμένων εὐεργετεῖν ἀναδεῖξαι ἀφθονίαν διὰ τὰς διαφορὰς τῶν ἐν
τροπαῖς
ἀκουσίοις γενομένων, οἷς οὔτε ἰσχὺς οὔτε [ἡ] ἀσθένεια ἡ αὐτή; προ-
τρέπει δὴ τὸν μὲν ὠκυδρομεῖν ἱκανὸν συντείνειν ἀπνευστὶ πρὸς τὸν
ἀνωτάτω
λόγον θεῖον, ὃς σοφίας ἐστὶ πηγή, ἵνα ἀρυσάμενος τοῦ νάματος ἀντὶ
θανάτου ζωὴν ἀίδιον ἆθλον εὕρηται· τὸν δὲ μὴ οὕτως ταχὺν ἐπὶ τὴν
Ποιητικὴν καταφεύγειν δύναμιν, ἣν Μωυσῆς ὀνομάζει θεόν, ἐπειδὴ δι'
αὐτῆς ἐτέθη καὶ διεκοσμήθη τὰ σύμπαντα – τῷ γὰρ ὅτι γέγονε τὸ
πᾶν καταλαβόντι μεγάλου κτῆσις ἀγαθοῦ περιγίνεται, ἡ τοῦ πεποιηκότος
ἐπιστήμη, ἡ δ' εὐθὺς ἀναπείθει τὸ γενόμενον ἐρᾶν τοῦ φυτεύσαντος – ·
τὸν δὲ μὴ οὕτως ἕτοιμον ἐπὶ τὴν βασιλικήν – φόβῳ γὰρ ἄρχοντος τὸ
ὑπήκοον, εἰ καὶ μὴ εὐνοίᾳ πατρὸς τὸ ἔκγονον, ἀνάγκῃ σωφρονιζούσῃ
νουθετεῖται – · τῷ δὲ μὴ φθάνοντι πρὸς τοὺς λεχθέντας ὅρους ὡς
μακρὰν διεστῶτας ἀφικνεῖσθαι καμπτῆρες εἴσω πεπήγασιν ἕτεροι δυνά-
μεων ἀναγκαίων, τῆς ἵλεω, τῆς προσταττούσης ἃ δεῖ, τῆς ἀπαγορευούσης
ἃ μὴ δεῖ. ὅ τε γὰρ προλαβών, | ὡς οὐκ ἀπαραίτητον ἀλλ' εὐμενὲς δι'

ἡμερότητα φύσεώς ἐστι τὸ θεῖον, κἂν ἁμάρτῃ πρότερον,
μεων ἀναγκαίων, τῆς ἵλεω, τῆς προσταττούσης ἃ δεῖ, τῆς ἀπαγορευούσης
ἃ μὴ δεῖ. ὅ τε γὰρ προλαβών, | ὡς οὐκ ἀπαραίτητον ἀλλ' εὐμενὲς δι'

ἡμερότητα φύσεώς ἐστι τὸ θεῖον, κἂν ἁμάρτῃ πρότερον, αὖθις μετενόη-
σεν ἀμνηστίας ἐλπίδι, ὅ τε ἔννοιαν λαβών, ὅτι νομοθέτης ὁ θεός ἐστιν,
πειθαρχῶν οἷς ἂν προστάττῃ πᾶσιν εὐδαιμονήσει· ὁ δ' ὕστατος ὑστάτην
εὑρήσεται καταφυγήν, ἀποτροπὴν κακῶν, εἰ καὶ μὴ μετουσίαν προηγου-
μένων ἀγαθῶν. αἵδ' εἰσὶν αἱἓξ πόλεις, ἃς καλεῖ φυγαδευτήρια
(Num. 35, 12), ὧν αἱ μὲν πέντε ἀπεικονίσθησαν καὶ ἔστιν αὐτῶν ἐν
τοῖς ἁγίοις τὰ μιμήματα, προστάξεως μὲν καὶ ἀπαγορεύσεως οἱ ἐν τῇ
κιβωτῷ νόμοι, τῆς δ' ἵλεω δυνάμεως τὸ ἐπίθημα τῆς κιβωτοῦ –
καλεῖ δὲ αὐτὸ ἱλαστήριον – , ποιητικῆς δὲ καὶ βασιλικῆς τὰ ὑπόπτερα
108
καὶ ἐφιδρυμένα Χερουβίμ· ὁ δ' ὑπεράνω τούτων λόγος θεῖος εἰς ὁρατὴν
οὐκ ἦλθεν ἰδέαν, ἅτε μηδενὶ τῶν κατ' αἴσθησιν ἐμφερὴς ὤν, ἀλλ'
αὐτὸς εἰκὼν ὑπάρχων θεοῦ, τῶν νοητῶν ἅπαξ ἁπάντων ὁ πρεσβύτατος,
ὁ ἐγγυτάτω, μηδενὸς ὄντος μεθορίου διαστήματος, τοῦ μόνου, ὅ ἔστιν
ἀψευδῶς, ἐφιδρυμένος. λέγεται γάρ· “λαλήσω σοι ἄνωθεν τοῦ ἱλαστη-
ρίου, ἀνὰ μέσον τῶν δυεῖν Χερουβίμ” (Exod. 25, 21), ὥσθ' ἡνίοχον
μὲν εἶναι τῶν δυνάμεων τὸν λόγον, ἔποχον δὲ τὸν λαλοῦντα, ἐπικελευό-
μενον τῷ ἡνιόχῳ τὰ πρὸς ὀρθὴν τοῦ παντὸς ἡνιόχησιν. ὁ μὲν οὖν
ἄνευ τροπῆς, ἑκουσίου μὲν ἄπαγε, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀκουσίου γεγονώς,
αὐτὸν τὸν θεὸν κλῆρον ἔχων (Deut. 10, 9), ἐν αὐτῷ μόνῳ κατοικήσει·
ὁ ἐγγυτάτω, μηδενὸς ὄντος μεθορίου διαστήματος, τοῦ μόνου, ὅ ἔστιν

ἀψευδῶς, ἐφιδρυμένος. λέγεται γάρ· “λαλήσω σοι ἄνωθεν τοῦ ἱλαστη-
ρίου, ἀνὰ μέσον τῶν δυεῖν Χερουβίμ” (Exod. 25, 21), ὥσθ' ἡνίοχον
μὲν εἶναι τῶν δυνάμεων τὸν λόγον, ἔποχον δὲ τὸν λαλοῦντα, ἐπικελευό-
μενον τῷ ἡνιόχῳ τὰ πρὸς ὀρθὴν τοῦ παντὸς ἡνιόχησιν. ὁ μὲν οὖν
ἄνευ τροπῆς, ἑκουσίου μὲν ἄπαγε, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀκουσίου γεγονώς,
αὐτὸν τὸν θεὸν κλῆρον ἔχων (Deut. 10, 9), ἐν αὐτῷ μόνῳ κατοικήσει·
οἱ δ' οὐκ ἐκ προνοίας ἀλλ' ἀβουλήτοις χρησάμενοι σφάλμασι καταφυ-
γὰς ἕξουσι τὰς εἰρημένας ἀφθόνους καὶ πλουσίας οὕτως. τῶν δὲ πρὸς
καταφυγὴν πόλεων τρεῖς μέν εἰσι πέραν, αἳ μακρὰν ἡμῶν τοῦ γένους
ἀφεστᾶσι. τίνες αὗται; ὁ τοῦ ἡγεμόνος λόγος καὶ ἡ ποιητικὴ καὶ βασι-
λικὴ δύναμις αὐτοῦ· τούτων γὰρ ὅ τε οὐρανὸς καὶ σύμπας ὁ κόσμος
ἐπικοινωνεῖ. αἱ δὲ προσεχεῖς ἡμῖν καὶ ἐφαπτόμεναι τοῦ τῶν ἀνθρώπων
ἐπικήρου γένους, ᾧ μόνῳ συμβέβηκε διαμαρτάνειν, αἱ ἐντός εἰσι τρεῖς,
ἡ ἵλεως, ἡ προστακτικὴ τῶν ποιητέων, ἡ ἀπαγορευτικὴ τῶν μὴ ποιη-
τέων· αὗται γὰρ ἤδη ἡμῶν ἐφάπτονται. τίς γὰρ ἀπαγορεύσεως χρεία
τοῖς μὴ μέλλουσιν ἀδικήσειν, τίς δὲ προστάξεως τοῖς μὴ πεφυκόσι σφάλ-
λεσθαι, τίς δὲ τῆς ἵλεω τοῖς μηδ' ὅλως ἁμαρτησομένοις; ἀλλὰ τό γε
ἡμέτερον γένος χρεῖον γέγονε τούτων διὰ τὸ πεφυκέναι καὶ ἐπικλινῶς
ἔχειν πρός τε τὰ ἑκούσια καὶ ἀκούσια ἁμαρτήματα. τέταρτον
καὶ λοιπὸν ἦν τῶν προταθέντων ἡ προθεσμία τῆς τῶν πεφευγότων
Aeschines Orat., Epistulae [Sp.] Epistle 10, sec. 1, line 5
θρώπως σφόδρα. Τὰ μέντοι χωρία δυοῖν ταλάντων ἐπριάμην,

καὶ νῦν ἐπαύλιόν τι μηχανῶμαι τοιοῦτον οἷον ἂν
μηχανῴμην ἐγὼ κεκτημένος βραχέα καὶ μέλλων ὅμως οἰκεῖν
ἐνθάδε, μὰ τοὺς θεοὺς οὐχ ἡδέως στερόμενος τῆς ἐμαυτοῦ
πόλεως, καὶ μάλιστα τοιαύτης, ἐν ᾖ δύναιτο ἄν τις ἧττον
109
ἀλγεῖν ὑπολαμβάνειν οἰκῶν. Ἔρρωσο.

Ὁ δὴ Κίμων οἷα κατὰ πόλιν ἑκάστην καὶ αἰγιαλὸν
ἡμᾶς δέδρακεν, οὐκ ἔθους, οὐ νόμου φειδόμενος οὐδενός.
Κατὰ θέαν εἰς Ἴλιον ἀφικόμην τῆς τε γῆς καὶ θαλάττης.
Καὶ ἃ μὲν αὐτόθι, γράφειν ἐπεὶ δοκεῖ ὕλην ἄφθονον ἔχειν,
σιωπήσω· δέδοικα γάρ, μὴ ποιητικῆς λαβόμενος φλυαρίας
ἀπειροκαλεύεσθαι δόξω. Τὰ δὲ Κίμωνος ἔργα καὶ τὴν
ἀκρασίαν, «οὐδ' εἴ μοι δέκα μὲν γλῶσσαι», δυναίμην ἂν
ἀρκέσαι λέγων.
Διατριβόντων γὰρ ἡμῶν πολλὰς ἡμέρας
ἐν Ἰλίῳ καὶ μὴ πληρουμένων τῆς θέας τῶν τάφων, ἦν δέ
μοι γνώμη μένειν ἕως ἅπαντα ἐπεξέλθω τὰ ἐν τῇ Ἰλιάδι
ἔπη πρὸς αὐτοῖς ἑκάστοις, ὑπὲρ ὧν τὰ ἔπη ἐστὶ γιγνόμενα,
ἐμπίπτει ἡμέρα ἐν ᾗ πειρῶνται τοὺς γάμους οἱ πλεῖστοι
τῶν θυγατέρων, ὅσων ἐπιτρέπει ποιεῖν ἡ ὥρα.
Phalaridis Epistulae, Epistulae Epistle 63, sec. 1, line 9
Ἀριστολόχῳ.
Εἰ τὸ Στησίχορον ἀδείας ἀξιωθῆναι παρ' ἡμῖν αἰχ-

μάλωτόν ποτε γενόμενον ἐπαίρει σε κατ' ἐμοῦ γράφειν
τραγῳδίας, ὡς πᾶσι τοῖς ποιηταῖς ἡμέρως προσενε-
χθησομένου μου, πολὺ τῆς ἀληθείας διαμαρτάνεις.
οὐ γὰρ ἀποδέχομαι κοινότητι ποιητάς, ἀλλὰ τοὺς
ἀγαθοὺς τῶν ποιητῶν, οὐδὲ τοὺς εἰς ἔχθραν ἐμοὶ κα-
ταστάντας, ἀλλὰ τοὺς γενναίους τῶν ἐχθρῶν. σὺ δὲ
κακὸς μὲν ποιητὴς ἄναλκις δ' ἐχθρὸς ὢν καὶ κατ'
ἀνδρείαν καὶ κατὰ δύναμιν Ποιητικὴν Στησιχόρῳ
σεαυτὸν προσεικάζεις. γνώσῃ δὲ τὴν τῶν λεγομένων
διαίρεσιν οὐκ εἰς μακράν, οὐ παρ' ὅ τι εἰς ἡμᾶς γράφεις
(πάντων γὰρ ἂν εἴην ἀψυχότατος, εἰ καὶ τῶν σῶν
ἐπιστραφείην δραμάτων), ἀλλ' ὅτι τοιοῦτος ὢν ἐχθρὸς
καὶ ποιητὴς τῶν αὐτῶν σεαυτὸν καὶ Στησίχορον ἀξιοῖς.
Γαληνός ιατρός. De constitutione artis medicae ad Patrophilum

Vol. 1, p. 228, line 6
πράττουσι μέν τινας πράξεις, ὡς ὀρχηστική τε καὶ κηρυκτι-

κὴ, δεῖξαι δ' οὐδὲν ἔργον ἑαυτῶν ἔχουσι τοῦ πράττειν
παυσάμεναι· τινὲς δ' ἔμπαλιν τούτων ἐπιδείκνυνται δημι-
110
ουργήματα, καθάπερ οἰκοδομική τε καὶ τεκτονική· τινὲς

δ' οὐδὲν αὗται δημιουργοῦσι, ἔργον δ' αὐταῖς ἐστι καὶ σπού-
δασμα, θηράσαι τε καὶ κτήσασθαι τῶν ὄντων τι, καθάπερ
ἥ τε ἁλιευτικὴ καὶ κυνηγετικὴ, καὶ συλλήβδην εἰπεῖν, ἡ θη-
ρευτικὴ πᾶσα· πρόκειται δέ σοι συστήσασθαι μεθόδῳ τέ-
χνην ἰατρικὴν, ἐπίσκεψαι πρῶτον, ἐκ ποίου γένους ἐστὶ τῶν
τεχνῶν· ἆρά γε τῶν θεωρητικῶν ἐστι μία τις, ἢ τῶν πρακτι-
κῶν, ἢ ποιητική τις, ἢ κτητική. τοῦτο δὲ οὐ χαλεπὴν οὔτε
τὴν ζήτησιν οὔτε τὴν εὕρεσιν ἔχει. διὸ γὰρ ὅλως ἐπεθύμησας
κτήσασθαι τέχνην τοιαύτην, ἀναμνησθῆναί σε χρή. πρῶτον
οὖν σε πάντων αὐτὸ τοῦτο ἠρόμην, ἡνίκα ἡμῖν ἡ ἀρχὴ τοῦ
τοιούτου ἐγίγνετο γυμνάσματος, ἀπεκρίνω δέ μοι, βούλεσθαι
τοὺς παρὰ φύσιν ἔχοντας ἀνθρώπους τὸ σῶμα, μάλιστα
μὲν, εἰ οἷόν τε, πάνυ εἰς τὴν φύσιν ἐπαναγαγεῖν, εἰ
δ' ἄρα τοῦτ' ἀδύνατον, ἀλλὰ τοῦ γε διαγινώσκειν ἑκάτε-
ρον, ὅσοι τε ἰάσιμοι, καὶ ὅσοι μὴ, κτήσασθαί τινα γνῶσιν.
ἐπεὶ δὲ ταύτην ἀρχὴν ἔδωκας τῷ λόγῳ, τῶν ποιητικῶν
ἔφην σε τεχνῶν ἀποφαίνειν, ἣν συστήσασθαι ποθεῖς,
Γαληνός ιατρός. De constitutione artis medicae ad Patrophilum

Vol. 1, p. 257, line 16
κατασκευὰς σώματος ἅπασι τοῖς οὖσι, τὴν ἀρίστην, τὴν

φαύλην, τὴν νοσοῦσαν. ἀλλ' ἡ μὲν ἀρίστη μία, τὸ χεῖρον
γὰρ οὐκ ἐγγίγνεται τῷ τελεωτάτῳ· τῶν δὲ ἄλλων ἀμφοῖν
οὐκ εὐαρίθμητον μὲν τὸ πλῆθος, αἱ διαφοραὶ δ' ἐν τῷ
μᾶλλόν τε καὶ ἧττον.
Ὁπότ' οὖν ἐν τῷδε τῷ λόγῳ γεγόναμεν,
ἐπιστήσαντες αὐτὸν ἀναλάβωμεν ἐν κεφαλαίοις τὰ εἰρημένα.
γνωσόμεθα γὰρ οὕτως, ὁπόσον τε τοῦ ζητουμένου τὸ εὑρη-
μένον ἤδη, καὶ ὁπόσον ἔτι τὸ ὑπολειπόμενόν ἐστι. προὔ-
κειτο μὲν ἡμῖν συστήσασθαι τέχνην ὑγείας Ποιητικὴν , ἀλλ'
οὐχ οὕτως, ὡς ἡ οἰκοδομικὴ τῆς οἰκίας δημιουργική ἐστιν,
ἀλλ' ὡς τοῦ διαφθειρομένου μέρους αὐτῆς ἐπανορθωτική.
καὶ οὐδ' ἐνταῦθα πάντη τὸν αὐτὸν τρόπον, ἀλλ' αὐτὸ δὴ
τοῦτο τὸ ζητούμενον ἦν ἐξευρεῖν, ἄχρι πόσου παραπλησίως
οἰκοδόμῳ τὰ σφάλματα τοῦ σώματος ἐπανορθοῦσθαι δυνα-
τός ἐστιν ὁ τὴν ὑγιαστικὴν τέχνην μεταχειριζόμενος. ἐπεὶ
δ' ἀναγκαῖον εἰς ἅπαντα τὰ τοιαῦτα προεγνῶσθαι τὴν φύ-
σιν τοῦ σώματος, οὗ τὰ σφάλματα μέλλει θεραπεύειν ἡ
τέχνη, διὰ τοῦτ' αὐτὸ ἐζητήσαμεν. εὑρόντες δ', ὡς ἐνέρ-
γειαί τε καὶ κατασκευαὶ μορίων εἰσὶ κατὰ φύσιν, ὧν ἀντι
111
Γαληνός ιατρός. De usu partium Kühn Vol. 3, p. 170, line 17
ἐπιτιμητέον αὐτοῦ τῇ προσποιήσει τῆς σοφίας. ἵππος

μὲν γὰρ ὄνου καὶ ὄνος ἵππου δύναιτ' ἂν καὶ δέξασθαι
τὸ σπέρμα καὶ διασῶσαι καὶ τελεσφορῆσαι πρὸς ζῴου
μικτοῦ γένεσιν· οὕτω δὲ καὶ λύκος κυνὸς καὶ κύων
οὐ λύκου μόνον ἀλλὰ καὶ ἀλώπεκος, ὥσπερ οὖν καὶ
ἀλώπηξ κυνός. ἵππος δ' ἀνθρώπου τάχα μὲν οὐδ'
ἂν ὑποδέξαιτο τοῖς κόλποις τῆς ὑστέρας τὸ σπέρμα,
μακροτέρου γὰρ αἰδοίου δεῖ, εἰ δὲ καὶ καταδέξαιτό
ποτε, διαφθείρειεν ἂν ἢ εὐθὺς ἢ οὐκ εἰς μακράν.
ἀλλ', ὦ Πίνδαρε, σοὶ μὲν ᾄδειν τε καὶ μυθολογεῖν
ἐπιτρέπομεν, εἰδότες τὴν Ποιητικὴν μοῦσαν οὐχ ἥκιστα
τῶν ἄλλων τῶν οἰκείων κόσμων ‖ καὶ τοῦ θαύματος
δεομένην· ἐκπλῆξαι γὰρ οἶμαι καὶ θέλξαι καὶ κηλῆσαι
τοὺς ἀκροατάς, οὐ διδάξαι βούλεσθε. ἡμεῖς δ', οἷς
ἀληθείας, οὐ μυθολογίας μέλει, σαφῶς ἴσμεν οὐσίαν
ἀνθρώπου τε καὶ ἵππου παντάπασιν ἄμικτον ὑπάρ-
χουσαν. εἰ δὲ καὶ συγχωρήσαιμεν ἐν γοῦν τῇ κυήσει
καὶ μίγνυσθαι καὶ τελεοῦσθαι τὸ ζῷον τοῦτο τὸ οὕτως
ἄτοπόν τε καὶ ἀλλόκοτον, ἀλλὰ τίσι γε τροφαῖς θρέ-
ψεται τὸ γεννηθέν, οὐκ ἂν εὕροιμεν. ἢ πόαις μέν
τισι καὶ κριθαῖς ὠμαῖς τὰ κάτω τὰ ἵππεια,
Γαληνός ιατρός. De semine libri ii Vol. 4, p. 512, line 4
ΓΑΛΗΝΟΥ ΠΕΡΙ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΝ Α.
Τίς ἡ χρεία καὶ τίς ἡ δύναμίς ἐστι τοῦ

σπέρματος; ἆρά γε λόγον ἔχει δυοῖν ἀρχαῖν, ὑλικῆς τε καὶ
δραστικῆς, ὡς Ἱπποκράτης ὑπελάμβανεν; ἢ τῆς ἑτέρας μό-
νης, τῆς ποιητικῆς, ὡς Ἀριστοτέλης οἴεται, ἀρχὴν μὲν κι-
νήσεως ὑπ' αὐτοῦ γίνεσθαι τῷ καταμηνίῳ νομίζων, οὐ μὴν
ἐξ αὐτοῦ διαπλάττεσθαι τὸ ζῶον συγχωρῶν; ἄξιον οὖν ἐπι-
112
σκέψασθαι καὶ διακρῖναι τηλικούτων ἀνδρῶν διαφωνίαν, οὐ

πιθανοῖς ἐπιτρέψαντες λόγοις, οἷς οἱ πλεῖστοι τῶν ἰατρῶν
τε καὶ φιλοσόφων χαίρουσιν, ἀλλ' ἐξ ἐναργῶν τε καὶ δι'
ἐναργῶν ἀποδεικνύντες. ἐπεὶ δὲ ἐκ τῆς περὶ ἑκάστου τῶν
ζητουμένων ἐμπειρίας οἴεται χρῆναι καὶ Ἀριστοτέλης εἰς
τὰς ἀποδείξεις λαμβάνεσθαι τὰ λήμματα, πρῶτον τοῦτο
ἐπισκεψώμεθα ἀκριβῶς, πότερον ἔνδον μένει τὸ σπέρμα ταῖς
μελλούσαις κυΐσκειν, ἢ καὶ συνεκκρίνεται.
ρον εἶδος ἰνῶν ἔν τε τῇ γαστρὶ, καὶ τοῖς ἐντέροις, καὶ

ἀμφοτέραις ταῖς κύστεσι, καὶ ταῖς μήτραις, καὶ τῇ καρδίᾳ,
τὴν γένεσιν ἐκ σπέρματος ἔχον, αἷς περιπέφυκεν οἷον πλο-
κάμῳ τινὶ τὸ τοῦ σπλάγχνου σύμπαν σῶμα, τὴν γένεσιν
ἐξ αἵματος εἰληφός.
Ἅπαντα γὰρ, ὅσα σαρκώδη τὴν ἰδέαν ἐστὶν,
ἐξ αἵματος ἐγένετο· τὰ δ' ὑμενώδη πάντα ἐκ σπέρματος
ἐτάθη. καὶ διὰ τοῦτο τὰ μὲν ἐξ αἵματος, εἰ φθαρείη
ποτὲ, γεννᾶται πάλιν ῥᾳδίως, ὡς ἂν τὴν ὕλην ἔχοντα τῆς
γενέσεως ἄφθονον· ὅσα δ' ἐκ σπέρματος, ἢ οὐδ' ὅλως, ἢ
κατὰ σπάνιον αὖθις γεννᾶται, καίτοι τήν γε Ποιητικὴν αἰ-
τίαν αὐτοῦ ἔχοντα ὁμοίως τελείοις. οὐ γὰρ δὴ καταλέλοιπέ
γε ἡ φύσις τὸ ζῶον, οὐδ' ἐπιλέλησται τῶν δυνάμεων ὧν
ἔχει συμφύτων. ἃς γὰρ οὐκ ἐπεκτήσατο παρά τινος, ἀλλ'
ἐκ σπέρματος εἶχεν, ἀμήχανον ἀποβαλεῖν αὐτάς. τί δή ποτ'
οὖν, εἰ ἐκτέμνει τις τοῦ σώματος ἡμῶν πιμελὴν ἢ σάρκα,
γεννᾶται πάλιν ἐν τῇ χώρᾳ τῆς ἀπολομένης ἑτέρα πιμελὴ
καὶ σὰρξ, ἀρτηρία δὲ, ἢ φλὲψ, ἢ νεῦρον, ἢ ὑμὴν, ἢ σύν-
δεσμος, ἢ τένων, ἢ χόνδρος, ἢ ὀστοῦν, ἅπαξ ἀπολόμενα,
δεύτερον οὐκ ἔτι γεννᾶται; καὶ τό γε θαυμασιώτερον, ὅταν
γυμνωθῇ τι τούτων, καὶ δέον σκεπάσαι καὶ εἰς οὐλὴν ἀγα
καὶ σὰρξ, ἀρτηρία δὲ, ἢ φλὲψ, ἢ νεῦρον, ἢ ὑμὴν, ἢ σύν-

δεσμος, ἢ τένων, ἢ χόνδρος, ἢ ὀστοῦν, ἅπαξ ἀπολόμενα,
δεύτερον οὐκ ἔτι γεννᾶται; καὶ τό γε θαυμασιώτερον, ὅταν
γυμνωθῇ τι τούτων, καὶ δέον σκεπάσαι καὶ εἰς οὐλὴν ἀγα-
113
γεῖν αὐτὰ, σὰρξ μὲν περιφύεται τῶν εἰρημένων ἑκάστῳ, τὸ

δ' ὅμοιον αὐτῷ τῷ γυμνωθέντι κατ' οὐδένα τρόπον ἔτι
ἐπιφύεται, οὐδ' ἂν αὐτὰ τὰ παιώνια φάρμακα προσφέρηται.
ἀλλὰ διὰ τί συμβαίνει τὸ τοιοῦτο; ἢ ὅτι ἡ τῆς μὲν σαρκὸς
ὕλη καὶ νῦν ἐστιν, ἐκείνων δ' οὐδενός; ἢ τί νομίζεις;
ὁ χιτὼν τῆς ἀρτηρίας ἢ τὸ τοῦ νεύρου σῶμα τὴν διοικοῦ-
σαν αὐτὸ δύναμιν οὐκ ἔχει τοιαύτης οὐσίας Ποιητικὴν , οἵαν
αὐτὸ κέκτηται; καὶ μὴν, εἴπερ τι ἄλλο, καὶ τοῦτο ταῖς φύ-
σεσιν ὑπάρχει, τὸ ποιεῖν ἑαυταῖς ὅμοια. πῶς δ' ἂν ἄλλως
ἐτρέφετο σῶμα, μὴ τῆς τοιαύτης δυνάμεως ἀεὶ παραμενού-
σης αὐτῇ; πάντως γὰρ ἀποῤῥεῖ τι τῆς οὐσίας ἑκάστου, καὶ
διὰ τοῦτο δεῖται τοῦ θρέψοντος· ὅμοιον δ' εἶναι χρὴ τὸ
προστιθέμενον ἐκ τῆς τροφῆς τῷ διαφορηθέντι. καί σε
κᾀνταῦθα τῶν σῶν ἀναμνήσω λόγων, Ἀριστότελες φίλτατε.
δυοῖν γὰρ θάτερον ἀναγκαῖον, ἢ ἐν τοῖς σιτίοις ἑκάστου τῶν
τρεφομένων σωμάτων ἐμφέρεσθαι μόρια, κᾄπειτα, τῶν ὁμοίων
ὡς τὰ ὅμοια φοιτώντων, γίνεσθαι τὴν θρέψιν, ἢ ἀλλοιου
Γαληνός ιατρός. Quod animi mores corporis temperamenta sequantur

Kühn Vol. 4, p. 769, line 14
ήργουν τ' ἂν τὰς αὐτὰς ἐνεργείας ἔπασχόν τ' ἂν ἀπὸ

τῶν αὐτῶν αἰτιῶν ταὐτὰ πάθη. δῆλον οὖν, ὅτι δια-
φέρουσιν ἀλλήλων οἱ παῖδες εἰς τοσοῦτον ταῖς τῶν
ψυχῶν οὐσίαις, εἰς ὅσον καὶ ταῖς ἐνεργείαις τε καὶ
τοῖς παθήμασιν αὐτῶν· εἰ δὲ τοῦτο, καὶ ταῖς δυνάμεσι.
συγκεχυμένοι δ' εἰσὶν εὐθὺς ἐν τούτῳ πολλοὶ τῶν
φιλοσόφων ἀδιάρθρωτον ἔννοιαν ἔχοντες τῆς δυνά-
μεως· ὡς γὰρ ἐνοικοῦντός τινος πράγματος ταῖς οὐσίαις,
ὡς ἡμεῖς ταῖς οἰκίαις, οὕτω μοι δοκοῦσι περὶ τῶν
δυνάμεων φαντάζεσθαι μὴ γιγνώσκοντες, ὅτι τῶν γιγνο-
μένων ἑκάστου ποιητική τίςἐστιν αἰτία νοουμένη
κατὰ τὸ πρός τι καὶ ταύτης τῆς αἰτίας ὡς μὲν πράγ-
ματος τοιοῦδέ τινος ἰδίᾳ καὶ καθ' ἑαυτὸ κατηγορία
τίς ἐστιν, ἐν δὲ τῇ πρὸς τὸ γιγνόμενον ἀφ' ἑαυτῆς
σχέσει δύναμίς ἐςτι τοῦγιγνομένου καὶ διὰ τοῦτο
τοσαύτας δυνάμεις ἔχειν τὴν οὐσίαν φαμέν, ὅσας ἐν-
εργείας, οἷον τὴν ἀλόην καθαρτικήν τε δύναμιν ἔχειν ‖
καὶ τονωτικὴν στομάχου καὶ τραυμάτων ἐναίμων κολ-
λητικὴν καὶἰσοπέδων ἑλκῶν ἐπουλωτικὴν καὶὑγρό-
114
τητος βλεφάρων ξηραντικήν, οὐ δήπου τῶν εἰρημένων

ἔργων ἕκαστον ἄλλου τινὸς ποιοῦντος παρ' αὐτὴν τὴν
Γαληνός ιατρός. De plenitudine liber Vol. 7, p. 524, line 15
μετρεῖται, συνιστάμενον οὐκ ἐν τοῖς ζώοις μόνον, ἀλλὰ καὶ

ἐν τοῖς ἀψύχοις οὐδὲν ἧττον, ὑφάσμασί τε καὶ πλοκάμοις,
καὶ δέρμασι, καὶ ἀγγείοις κεραμέοις τε καὶ χαλκέοις καὶ σι-
δηροῖς, ὅσα τ' ἐκ χαλκοῦ καὶ ἀργύρου καὶ κασσιτέρου γίγνε-
ται. καὶ γὰρ καὶ ταῦτα ῥήγνυται, κατακλεισθείσης ἐν αὐτοῖς
πνευματώδους οὐσίας πολλῆς, εἰ μὴ ἄρα τις ἐθέλοι καὶ τὸ
τοιοῦτον πλῆθος ὡς πρὸς τὴν συνεκτικὴν συνίστασθαι δύνα-
μιν, ἐπιλαθόμενος ἧς κατ' ἀρχὰς ἐννοίας ἐμνημονεύσαμεν ἐπὶ
τῷ τῆς δυνάμεως ὀνόματι, φάσκοντες αὐτὴν αἰτίαν εἶναι δρα-
στικὴν, ὡς οὐδὲν διαφέρον εἰπεῖν ἤτοι δραστικὴν, ἢ ποιητι-
κήν. οὐδ' εἴ τις οὐσίαν ἐθέλοι λέγειν οὐκ αἰτίαν εἶναι
Ποιητικὴν τὴν δύναμιν, ἀντιλέγομεν, ἀλλ' ἐκεῖνο μόνον
ἐν τῷ λόγῳ φυλάττεσθαι βουλόμεθα τὸ δραστικήν τε καὶ
Ποιητικὴν λέγεσθαι, μὴ παθητικήν τε καὶ ὑλικὴν ἤτοι γε
αἰτίαν ἢ οὐσίαν εἶναι τὴν δύναμιν. εἰ γὰρ δὴ τοῦτό γε φυ-
λάττοιτο, πρόδηλον, ὡς ἐνεργείας τινὸς ἡ δύναμις αἰτία γε-
νήσεται· τὴν δ' ἐνέργειαν ἀνάγκη δήπου καὶ αὐτὴν εἶναι
κίνησιν ἐκ τοῦ ποιοῦντος εἰς τὸ πάσχον, ὥσπέρ γε καὶ τὸ πά-
θος τὴν ἐν τῷ πάσχοντι κίνησιν ἐκ τοῦ ποιοῦντος· (εἰς τὸ
πάσχον) ὥσθ' ἥ γε νόησις ἐν τῷ πρὸς τὶ τῆς δυνάμεως, ἥ θ'
ὕπαρξις ἐν τῇ πρὸς ἕτερον σχέσει. ποιεῖν δ' εἰς ἑαυτὸ λέγειν
αρὰ τὴν ἔννοιάν ἐστιν· οὕτως
Γαληνός ιατρός. De differentia pulsuum libri iv Vol. 8, p. 713, line 9
σίας καὶ πρὸς τὴν τοῦ ψυχροῦ πνεύματος γένεσιν. τῆς δ' οὐσίας
τῶν σφυγμῶν ἐστι καὶ πότερον, ὅταν αἱ ἀρτηρίαι διαστέλ-
λωνται, τηνικαῦθ' ἕλκεσθαι συμβαίνει τὰς ὕλας αὐτὰς, ἢ
ὅταν συστέλλωνται. καὶ πάλιν περὶ τοῦ ἐκκρίνεσθαί τι τῶν
ἀρτηριῶν ὁ αὐτὸς λόγος. ἡμεῖς γὰρ ἐδείξαμεν, ἕλκεσθαι
μὲν διαστελλομένων, ἐκκρίνεσθαι δὲ συστελλομένων. οἱ δ'
ἀπὸ τῆς πνευματικῆς καλουμένης αἱρέσεως συστελλομένων
μὲν ἕλκεσθαι νομίζουσι, διαστελλομένων δ' ἐκκρίνεσθαι.
προσθήσει δ' ἄλλος τούτοις ὁριζόμενος τὸν σφυγμὸν καὶ
τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν αὐτοῦ. περὶ ἧς αὐτῆς ἐζήτηται, πότε-
ρον ζωτική τίς ἐστιν, ἢ ψυχικὴ δύναμις, ἢ ὅλως οὐδὲ δύνα-
μις, ὡς Ἀσκληπιάδης κατασκευάζει. δῆλον οὖν ἐστιν, ὡς ὁ
115
οὐσιώδης ὀνομαζόμενος ὅρος, ὅσπερ ἐστὶ λόγος διδασκαλικὸς

τῆς τοῦ πράγματος οὐσίας, τό τε γένος ἐρεῖ τοῦ σφυγμοῦ
καὶ τὰς διαφορὰς, τήν τε χρείαν τῆς γενέσεως καὶ τὴν ποιη-
τικὴν αἰτίαν, ἔτι τε πρὸς τούτοις ὑλικὴν, ἢ ὀργανικὴν, ἢ
ὅπως ἄν τις ὀνομάζειν ἐθέλῃ· οἷον τὸ μὲν γένος ἤτοι κί-
νησιν, ἢ ἐνέργειαν, ἢ πάθος ἀρτηριῶν, τὰς δὲ διαφορὰς,
ὅτι κατὰ διαστολὴν καὶ συστολὴν καὶ ὅτι χωρὶς προαιρέσεως,
τὴν δὲ χρείαν, ὅτι τῆς ἐμφύτου θερμασίας ἕνεκεν, ἢ πνεύματος
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis aphorismos commentarii vii

Vol. 18a, p. 180, line 10
νοντος τοῦτο γίνηται τροφὴν εἰδέναι ὅτι κενώσεως δεῖται,

καί τινα τοιαῦτα ἕτερα κατὰ φύσιν ἡρμηνευμένα. ὁ δὲ τὸν
νῦν προκείμενον ἀφορισμὸν συνθεὶς κακοζήλως εἶπεν ἐπὶ
τῆς τροφῆς, εἰ τῷ ὑγιαίνοντι ἰσχὺς αὕτη τῷ κάμνοντι νοῦ-
σος βούλεται γὰρ λέγειν τὴν τροφὴν ἰσχύος μὲν εἶναι τοῖς
ὑγιαίνουσι Ποιητικὴν , βλάβης δὲ τοῖς νοσοῦσιν. ἢν νὴ Δία
τοῖς μὲν ὑγιαίνουσιν αὔξειν τὴν ἰσχὺν, τοῖς δὲ κάμνουσι
νόσον. ἡρμήνευκε δὲ ἀλλοκότως αὐτὸ τὴν τροφὴν αὐτὴν
εἰπὼν ἰσχὺν μὲν τοῖς ὑγιαίνουσιν εἶναι νόσον δὲ τοῖς κά-
μνουσιν, οὔτ' ἰσχὺν οὖσαν, ἀλλ' ἰσχύος Ποιητικὴν , οὔτε νοῦ-
σον, ἀλλὰ νόσου Ποιητικὴν , ἄμεινον δὲ εἰπεῖν αὐξητικήν.
– – –
ξηʹ.
Τὰ διὰ τῆς κύστεως διαχωρέοντα ὁρῆν δεῖ, ἢν οἷα
τοῖς ὑγιαίνουσιν ὑποχωρέεται. τὰ ἥκιστα οὖν ὅμοια τού-
τοισι, ταῦτα νοσερώτερα· τὰ δὲ ὁμοιότερα τοῖς ὑγιαί-
νουσιν ἥκιστα νοσερά.
Πλάτων , Σοφιστής. Stephanus p. 219, sec. b, line 11
σκεῦος ὠνομάκαμεν, ἥ τε μιμητική, σύμπαντα ταῦτα δικαιότατ'

ἂν ἑνὶ προσαγορεύοιτ' ἂν ὀνόματι.
{ΘΕΑΙ.} Πῶς καὶ τίνι;
{ΞΕ.} Πᾶν ὅπερ ἂν μὴ πρότερόν τις ὂν ὕστερον εἰς οὐσίαν
ἄγῃ, τὸν μὲν ἄγοντα ποιεῖν, τὸ δὲ ἀγόμενον ποιεῖσθαί πού
φαμεν.
116
{ΘΕΑΙ.} Ὀρθῶς.
{ΞΕ.} Τὰ δέ γε νυνδὴ ἃδιήλθομεν ἅπαντα εἶχεν εἰς
τοῦτο τὴν αὑτῶν δύναμιν.
{ΘΕΑΙ.} Εἶχε γὰρ οὖν.
{ΞΕ.} Ποιητικὴν τοίνυν αὐτὰ συγκεφαλαιωσάμενοι προς-
είπωμεν.
{ΘΕΑΙ.} Ἔστω.
{ΞΕ.} Τὸ δὴ μαθηματικὸν αὖ μετὰ τοῦτο εἶδος ὅλον καὶ
τὸ τῆς γνωρίσεως τό τε χρηματιστικὸν καὶ ἀγωνιστικὸν καὶ
θηρευτικόν, ἐπειδὴ δημιουργεῖ μὲν οὐδὲν τούτων, τὰ δὲ ὄντα
καὶ γεγονότα τὰ μὲν χειροῦται λόγοις καὶ πράξεσι, τὰ δὲ τοῖς
χειρουμένοις οὐκ ἐπιτρέπει, μάλιστ' ἄν που διὰ ταῦτα συν-
{ΘΕΑΙ.} Ναί· πρέποι γὰρ ἄν.
{ΞΕ.} Κτητικῆς δὴ καὶ ποιητικῆς συμπασῶν οὐσῶν τῶν
Πλάτων , Σοφιστής. Stephanus p. 219, sec. d, line 1
{ΞΕ.} Ποιητικὴν τοίνυν αὐτὰ συγκεφαλαιωσάμενοι προς-

είπωμεν.
{ΘΕΑΙ.} Ἔστω.
{ΞΕ.} Τὸ δὴ μαθηματικὸν αὖ μετὰ τοῦτο εἶδος ὅλον καὶ
τὸ τῆς γνωρίσεως τό τε χρηματιστικὸν καὶ ἀγωνιστικὸν καὶ
θηρευτικόν, ἐπειδὴ δημιουργεῖ μὲν οὐδὲν τούτων, τὰ δὲ ὄντα
καὶ γεγονότα τὰ μὲν χειροῦται λόγοις καὶ πράξεσι, τὰ δὲ τοῖς
χειρουμένοις οὐκ ἐπιτρέπει, μάλιστ' ἄν που διὰ ταῦτα συν-
{ΘΕΑΙ.} Ναί· πρέποι γὰρ ἄν.
{ΞΕ.} Κτητικῆς δὴ καὶ ποιητικῆς συμπασῶν οὐσῶν τῶν
τεχνῶν ἐν ποτέρᾳ τὴν ἀσπαλιευτικήν, ὦ Θεαίτητε, τιθῶμεν;
{ΘΕΑΙ.} Ἐν κτητικῇ που δῆλον.
{ΞΕ.} Κτητικῆς δὲ ἆρ' οὐ δύο εἴδη; τὸ μὲν ἑκόντων πρὸς
ἑκόντας μεταβλητικὸν ὂν διά τε δωρεῶν καὶ μισθώσεων καὶ
ἀγοράσεων, τὸ δὲ λοιπόν, ἢ κατ' ἔργα ἢ κατὰ λόγους χειρού-
μενον σύμπαν, χειρωτικὸν ἂν εἴη;
{ΘΕΑΙ.} Φαίνεται γοῦν ἐκ τῶν εἰρημένων.
{ΞΕ.} Τί δέ; τὴν χειρωτικὴν ἆρ' οὐ διχῇ τμητέον;
{ΘΕΑΙ.} Πῇ;
{ΞΕ.} Τὸ μὲν ἀναφανδὸν ὅλον ἀγωνιστικὸν θέντας,
Πλάτων , Σοφιστής. Stephanus p. 265, sec. a, line 4

117
{ΞΕ.} Καὶ μὴν ὅτι γ' ἦν ὁ σοφιστὴς τούτων πότερον,

διωμολογημένον ἡμῖν ἐν τοῖς πρόσθεν ἦν.
{ΘΕΑΙ.} Ναί.
{ΞΕ.} Πάλιν τοίνυν ἐπιχειρῶμεν, σχίζοντες διχῇ τὸ
προτεθὲν γένος, πορεύεσθαι κατὰ τοὐπὶ δεξιὰ ἀεὶ μέρος τοῦ
τμηθέντος, ἐχόμενοι τῆς τοῦ σοφιστοῦ κοινωνίας, ἕως ἂν
αὐτοῦ τὰ κοινὰ πάντα περιελόντες, τὴν οἰκείαν λιπόντες
φύσιν ἐπιδείξωμεν μάλιστα μὲν ἡμῖν αὐτοῖς, ἔπειτα καὶ
{ΞΕ.} Οὐκοῦν τότε μὲν ἠρχόμεθα Ποιητικὴν καὶ κτητικὴν
τέχνην διαιρούμενοι;
{ΘΕΑΙ.} Ναί.
{ΞΕ.} Καὶ τῆς κτητικῆς ἐν θηρευτικῇ καὶ ἀγωνίᾳ καὶ
ἐμπορικῇ καί τισιν ἐν τοιούτοις εἴδεσιν ἐφαντάζεθ' ἡμῖν;
{ΘΕΑΙ.} Πάνυ μὲν οὖν.
{ΞΕ.} Νῦν δέ γ' ἐπειδὴ μιμητικὴ περιείληφεν αὐτὸν τέχνη,
ἡ γάρ που μίμησις ποίησίς τίς ἐστιν, εἰδώλων μέντοι,
φαμέν, ἀλλ' οὐκ αὐτῶν ἑκάστων· ἦ γάρ;
{ΘΕΑΙ.} Παντάπασι μὲν οὖν.
φύσιν ἐπιδείξωμεν μάλιστα μὲν ἡμῖν αὐτοῖς, ἔπειτα καὶ

{ΞΕ.} Οὐκοῦν τότε μὲν ἠρχόμεθα Ποιητικὴν καὶ κτητικὴν
τέχνην διαιρούμενοι;
{ΘΕΑΙ.} Ναί.
{ΞΕ.} Καὶ τῆς κτητικῆς ἐν θηρευτικῇ καὶ ἀγωνίᾳ καὶ
ἐμπορικῇ καί τισιν ἐν τοιούτοις εἴδεσιν ἐφαντάζεθ' ἡμῖν;
{ΞΕ.} Νῦν δέ γ' ἐπειδὴ μιμητικὴ περιείληφεν αὐτὸν τέχνη,
ἡ γάρ που μίμησις ποίησίς τίς ἐστιν, εἰδώλων μέντοι,
φαμέν, ἀλλ' οὐκ αὐτῶν ἑκάστων· ἦ γάρ;
{ΘΕΑΙ.} Παντάπασι μὲν οὖν.
{ΞΕ.} Ποιητικῆς δὴ πρῶτον δύ' ἔστω μέρη.
{ΘΕΑΙ.} Ποίω;
{ΞΕ.} Τὸ μὲν θεῖον, τὸ δ' ἀνθρώπινον.
118
{ΘΕΑΙ.} Οὔπω μεμάθηκα.

{ΞΕ.} ποιητικήν, εἴπερ μεμνήμεθα τὰ κατ' ἀρχὰς λεχθέντα,
πᾶσαν ἔφαμεν εἶναι δύναμιν ἥτις ἂν αἰτία γίγνηται τοῖς μὴ
πρότερον οὖσιν ὕστερον γίγνεσθαι.
Πλάτων , Σοφιστής. Stephanus p. 265, sec. e, line 5
οἴεσθαί σε κατά γε θεὸν αὐτὰ γίγνεσθαι, ταύτῃ καὶ αὐτὸς

νενόμικα.
{ΞΕ.} Καλῶς γε, ὦ Θεαίτητε. καὶ εἰ μέν γέ σε ἡγούμεθα
τῶν εἰς τὸν ἔπειτ' ἂνχρόνον ἄλλως πως δοξαζόντων εἶναι,
νῦν ἂν τῷ λόγῳ μετὰ πειθοῦς ἀναγκαίας ἐπεχειροῦμεν ποιεῖν
ὁμολογεῖν· ἐπειδὴ δέ σου καταμανθάνω τὴν φύσιν, ὅτι καὶ
ἄνευ τῶν παρ' ἡμῶν λόγων αὐτὴ πρόσεισιν ἐφ' ἅπερ νῦν
ἕλκεσθαι φῄς, ἐάσω· χρόνος γὰρ ἐκ περιττοῦ γίγνοιτ' ἄν.
τὰ δ' ἐκ τούτων ὑπ' ἀνθρώπων συνιστάμενα ἀνθρωπίνῃ,
καὶ κατὰ τοῦτον δὴ τὸν λόγον δύο ποιητικῆς γένη, τὸ μὲν
ἀνθρώπινον εἶναι, τὸ δὲ θεῖον.
{ΞΕ.} Τέμνε δὴ δυοῖν οὔσαιν δίχα ἑκατέραν αὖθις.
{ΘΕΑΙ.} Πῶς;
{ΞΕ.} Οἷον τότε μὲν κατὰ πλάτος τέμνων τὴν Ποιητικὴν
{ΘΕΑΙ.} Τετμήσθω.
{ΞΕ.} Τέτταρα μὴν αὐτῆς οὕτω τὰ πάντα μέρη γίγνεται,
δύο μὲν τὰ πρὸς ἡμῶν, ἀνθρώπεια, δύο δ' αὖ τὰ πρὸς θεῶν, θεῖα.
{ΞΕ.} Οἷον τότε μὲν κατὰ πλάτος τέμνων τὴν Ποιητικὴν

{ΘΕΑΙ.} Τετμήσθω.
{ΞΕ.} Τέτταρα μὴν αὐτῆς οὕτω τὰ πάντα μέρη γίγνεται,
δύο μὲν τὰ πρὸς ἡμῶν, ἀνθρώπεια, δύο δ' αὖ τὰ πρὸς θεῶν,
θεῖα.
{ΘΕΑΙ.} Ναί.
119
{ΞΕ.} Τὰ δέ γ' ὡς ἑτέρως αὖ διῃρημένα, μέρος μὲν ἓν

ἀφ' ἑκατέρας τῆς μερίδος αὐτοποιητικόν, τὼ δ' ὑπολοίπω
σχεδὸν μάλιστ' ἂν λεγοίσθην εἰδωλοποιικώ· καὶ κατὰ ταῦτα
δὴ πάλιν ἡ ποιητικὴ διχῇ διαιρεῖται.
{ΘΕΑΙ.} Λέγε ὅπῃ ἑκατέρα αὖθις.
{ΞΕ.} Ἡμεῖς μέν που καὶ τἆλλα ζῷα καὶ ἐξ ὧν τὰ
πεφυκότ' ἐστίν, πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ τὰ τούτων ἀδελφά, θεοῦ
γεννήματα πάντα ἴσμεν αὐτὰ ἀπειργασμένα ἕκαστα· ἢ πῶς;
{ΘΕΑΙ.} Οὕτως.
{ΞΕ.} Τούτων δέ γε ἑκάστων εἴδωλα ἀλλ' οὐκ αὐτὰ
παρέπεται, δαιμονίᾳ καὶ ταῦτα μηχανῇ γεγονότα.
περὶ τὰ λαμπρὰ καὶ λεῖα εἰς ἓν συνελθὸν τῆς ἔμπροσθεν

εἰωθυίας ὄψεως ἐναντίαν αἴσθησιν παρέχον εἶδος ἀπεργά-
ζηται.
{ΘΕΑΙ.} Δύο γὰρ οὖν ἐστι ταῦτα θείας ἔργα ποιήσεως,
αὐτό τε καὶ τὸ παρακολουθοῦν εἴδωλον ἑκάστῳ.
{ΞΕ.} Τί δὲ τὴν ἡμετέραν τέχνην; ἆρ' οὐκ αὐτὴν μὲν
οἰκίαν οἰκοδομικῇ φήσομεν ποιεῖν, γραφικῇ δέ τιν' ἑτέραν,
οἷον ὄναρ ἀνθρώπινον ἐγρηγορόσιν ἀπειργασμένην;
{ΞΕ.} Οὐκοῦν καὶ τἆλλα οὕτω κατὰ δύο διττὰ ἔργα
{ΘΕΑΙ.} Νῦν μᾶλλον ἔμαθον, καὶ τίθημι δύο διχῇ ποιητικῆς
εἴδει· θείαν μὲν καὶ ἀνθρωπίνην κατὰ θάτερον τμῆμα, κατὰ δὲ
{ΞΕ.} Τῆς τοίνυν εἰδωλουργικῆς ἀναμνησθῶμεν ὅτι τὸ μὲν
εἰκαστικόν, τὸ δὲ φανταστικὸν ἔμελλεν εἶναι γένος, εἰ τὸ
ψεῦδος ὄντως ὂν ψεῦδος καὶ τῶν ὄντων ἕν τι φανείη πεφυκός.
{ΘΕΑΙ.} Δύο γὰρ οὖν ἐστι ταῦτα θείας ἔργα ποιήσεως,

αὐτό τε καὶ τὸ παρακολουθοῦν εἴδωλον ἑκάστῳ.
{ΞΕ.} Τί δὲ τὴν ἡμετέραν τέχνην; ἆρ' οὐκ αὐτὴν μὲν
οἰκίαν οἰκοδομικῇ φήσομεν ποιεῖν, γραφικῇ δέ τιν' ἑτέραν,
οἷον ὄναρ ἀνθρώπινον ἐγρηγορόσιν ἀπειργασμένην;
120

{ΞΕ.} Οὐκοῦν καὶ τἆλλα οὕτω κατὰ δύο διττὰ ἔργα
{ΘΕΑΙ.} Νῦν μᾶλλον ἔμαθον, καὶ τίθημι δύο διχῇ ποιητικῆς
εἴδει· θείαν μὲν καὶ ἀνθρωπίνην κατὰ θάτερον τμῆμα, κατὰ δὲ
{ΞΕ.} Τῆς τοίνυν εἰδωλουργικῆς ἀναμνησθῶμεν ὅτι τὸ μὲν
εἰκαστικόν, τὸ δὲ φανταστικὸν ἔμελλεν εἶναι γένος, εἰ τὸ
ψεῦδος ὄντως ὂν ψεῦδος καὶ τῶν ὄντων ἕν τι φανείη πεφυκός.
{ΘΕΑΙ.} Ἦν γὰρ οὖν.
{ΞΕ.} Οὐκοῦν ἐφάνη τε καὶ διὰ ταῦτα δὴ καταριθμήσομεν
αὐτὼ νῦν ἀναμφισβητήτως εἴδη δύο;
{ΘΕΑΙ.} Ναί.
{ΞΕ.} Τὸ τοίνυν φανταστικὸν αὖθις διορίζωμεν δίχα.
Πλάτων , Philebus Stephanus p. 62, sec. d, line 5
βίος ἔσται καὶ ὁπωσοῦν ποτε βίος.

{ΣΩ.} Βούλει δῆτα, ὥσπερ θυρωρὸς ὑπ' ὄχλου τις ὠθού-
μενος καὶ βιαζόμενος, ἡττηθεὶς ἀναπετάσας τὰς θύρας ἀφῶ
πάσας τὰς ἐπιστήμας εἰσρεῖν καὶ μείγνυσθαι ὁμοῦ καθαρᾷ
τὴν ἐνδεεστέραν;
{ΠΡΩ.} Οὔκουν ἔγωγε οἶδα, ὦ Σώκρατες, ὅτι τις ἂν
βλάπτοιτο πάσας λαβὼν τὰς ἄλλας ἐπιστήμας, ἔχων τὰς
πρώτας.
{ΣΩ.} Μεθιῶ δὴ τὰς συμπάσας ῥεῖν εἰς τὴν τῆς Ὁμήρου
καὶ μάλα ποιητικῆς μισγαγκείας ὑποδοχήν;
{ΠΡΩ.} Πάνυ μὲν οὖν.
{ΣΩ.} Μεθεῖνται· καὶ πάλιν ἐπὶ τὴν τῶν ἡδονῶν πηγὴν
ἰτέον. ὡς γὰρ διενοήθημεν αὐτὰς μειγνύναι, τὰ τῶν ἀληθῶν
μόρια πρῶτον, οὐκ ἐξεγένεθ' ἡμῖν, ἀλλὰ διὰ τὸ πᾶσαν
ἀγαπᾶν ἐπιστήμην εἰς ταὐτὸν μεθεῖμεν ἁθρόας καὶ πρόσθεν
τῶν ἡδονῶν.
{ΠΡΩ.} Ἀληθέστατα λέγεις.
{ΣΩ.} Ὥρα δὴ βουλεύεσθαι νῷν καὶ περὶ τῶν ἡδονῶν,
πότερα καὶ ταύτας πάσας ἁθρόας ἀφετέον ἢ καὶ τούτων
πρώτας μεθετέον ἡμῖν ὅσαι ἀληθεῖς.
Πλάτων , Phaedrus Stephanus p. 265, sec. b, line 4

121
{ΣΩ.} Ὤιμην σε τἀληθὲς ἐρεῖν, ὅτι μανικῶς· ὃ μέντοι

ἐζήτουν ἐστὶν αὐτὸ τοῦτο. μανίαν γάρ τινα ἐφήσαμεν εἶναι
τὸν ἔρωτα. ἦ γάρ;
{ΦΑΙ.} Ναί.
{ΣΩ.} Μανίας δέ γε εἴδη δύο, τὴν μὲν ὑπὸ νοσημάτων
ἀνθρωπίνων, τὴν δὲ ὑπὸ θείας ἐξαλλαγῆς τῶν εἰωθότων
νομίμων γιγνομένην.
{ΦΑΙ.} Πάνυ γε.
{ΣΩ.} Τῆς δὲ θείας τεττάρων θεῶν τέτταρα μέρη διελόμενοι,
μαντικὴν μὲν ἐπίπνοιαν Ἀπόλλωνος θέντες, Διονύσου δὲ
τελεστικήν, Μουσῶν δ' αὖ ποιητικήν, τετάρτην δὲ Ἀφροδίτης
καὶ Ἔρωτος, ἐρωτικὴν μανίαν ἐφήσαμέν τε ἀρίστην εἶναι,
καὶ οὐκ οἶδ' ὅπῃ τὸ ἐρωτικὸν πάθος ἀπεικάζοντες, ἴσως
μὲν ἀληθοῦς τινος ἐφαπτόμενοι, τάχα δ' ἂν καὶ ἄλλοσε
παραφερόμενοι, κεράσαντες οὐ παντάπασιν ἀπίθανον λόγον,
μυθικόν τινα ὕμνον προσεπαίσαμεν μετρίως τε καὶ εὐφήμως
τὸν ἐμόν τε καὶ σὸν δεσπότην Ἔρωτα, ὦ Φαῖδρε, καλῶν
παίδων ἔφορον.
Πλάτων , Alcibiades ii [Sp.] Stephanus p. 147, sec. b, line 9
μενος δὲ ὑπὸ μιᾶς ἑκάστης τῶν ἄλλων, ἆρ' οὐχὶ τῷ ὄντι

δικαίως πολλῷ χειμῶνι χρήσεται, ἅτε οἶμαι ἄνευ κυβερνήτου
διατελῶν ἐν πελάγει, χρόνον οὐ μακρὸν βίου θέων; ὥστε
συμβαίνειν μοι δοκεῖ καὶ ἐνταῦθα τὸ τοῦ ποιητοῦ, ὃ λέγει
κατηγορῶν πού τινος, ὡς ἄρα πολλὰμὲν ἠπίστατο
ἔργα, κακῶς δέ, φησίν, ἠπίστατο πάντα.
{ΑΛ.} Καὶ τί δή ποτε συμβαίνει τὸ τοῦ ποιητοῦ, ὦ Σώ-
κρατες; ἐμοὶ μὲν γὰρ οὐδ' ὁτιοῦν δοκεῖ πρὸς λόγον εἰρηκέναι.
{ΣΩ.} Καὶ μάλα γε πρὸς λόγον· ἀλλ' αἰνίττεται, ὦ βέλ-
τιστε, καὶ οὗτος καὶ ἇλλοι δὲ ποιηταὶ σχεδόν τι πάντες.
ἔστιν τε γὰρ φύσει ποιητικὴ ἡ σύμπασα αἰνιγματώδης καὶ
οὐ τοῦ προστυχόντος ἀνδρὸς γνωρίσαι· ἔτι τε πρὸς τῷ
φύσει τοιαύτη εἶναι, ὅταν λάβηται ἀνδρὸς φθονεροῦ τε καὶ
μὴ βουλομένου ἡμῖν ἐνδείκνυσθαι ἀλλ' ἀποκρύπτεσθαι ὅτι
μάλιστα τὴν αὑτοῦ σοφίαν, ὑπερφυῶς δὴ τὸ χρῆμα ὡς
δύσγνωστον φαίνεται, ὅτι ποτὲ νοοῦσιν ἕκαστος αὐτῶν.
οὐ γὰρ δήπου Ὅμηρόν γε τὸν θειότατόν τε καὶ σοφώτατον
ποιητὴν ἀγνοεῖν δοκεῖς ὡς οὐχ οἷόν τε ἦν ἐπίστασθαι
κακῶς – ἐκεῖνος γάρ ἐστιν ὁ λέγων τὸν Μαργίτην πολλὰ
μὲν ἐπίστασθαι, κακῶς δέ, φησί, πάντα ἠπίστατο – ἀλλ'
αἰνίττεται οἶμαι παράγων τὸ κακῶς μὲν ἀντὶ τοῦ κακοῦ,
122
Πλάτων , Gorgias Stephanus p. 502, sec. c, line 12
{ΣΩ.} Οὐκοῦν τὸ τοιοῦτον, ὦ Καλλίκλεις, ἔφαμεν νυνδὴ

κολακείαν εἶναι;
{ΚΑΛ.} Πάνυ γε.
{ΣΩ.} Φέρε δή, εἴ τις περιέλοι τῆς ποιήσεως πάσης τό τε
μέλος καὶ τὸν ῥυθμὸν καὶ τὸ μέτρον, ἄλλο τι ἢ λόγοι γίγνονται
τὸ λειπόμενον;
{ΚΑΛ.} Ἀνάγκη.
{ΣΩ.} Οὐκοῦν πρὸς πολὺν ὄχλον καὶ δῆμον οὗτοι λέγονται
οἱ λόγοι;
{ΚΑΛ.} Φημί.
{ΣΩ.} Δημηγορία ἄρα τίς ἐστιν ἡ ποιητική.
{ΚΑΛ.} Φαίνεται.
{ΣΩ.} Οὐκοῦν ῥητορικὴ δημηγορία ἂν εἴη· ἢ οὐ ῥητορεύειν
δοκοῦσί σοι οἱ ποιηταὶ ἐν τοῖς θεάτροις;
{ΚΑΛ.} Ἔμοιγε.
{ΣΩ.} Νῦν ἄρα ἡμεῖς ηὑρήκαμεν ῥητορικήν τινα πρὸς δῆμον
τοιοῦτον οἷον παίδων τε ὁμοῦ καὶ γυναικῶν καὶ ἀνδρῶν, καὶ
δούλων καὶ ἐλευθέρων, ἣν οὐ πάνυ ἀγάμεθα· κολακικὴν γὰρ
αὐτήν φαμεν εἶναι.
Πλάτων , Ion Stephanus p. 532, sec. c, line 8
{ΙΩΝ.} Τί οὖν ποτε τὸ αἴτιον, ὦ Σώκρατες, ὅτι ἐγώ, ὅταν

μέν τις περὶ ἄλλου του ποιητοῦ διαλέγηται, οὔτε προσέχω
τὸν νοῦν ἀδυνατῶ τε καὶ ὁτιοῦν συμβαλέσθαι λόγου ἄξιον,
ἀλλ' ἀτεχνῶς νυστάζω, ἐπειδὰν δέ τις περὶ Ὁμήρου μνησθῇ,
εὐθύς τε ἐγρήγορα καὶ προσέχω τὸν νοῦν καὶ εὐπορῶ ὅτι
λέγω;
{ΣΩ.} Οὐ χαλεπὸν τοῦτό γε εἰκάσαι, ὦ ἑταῖρε, ἀλλὰ παντὶ
δῆλον ὅτι τέχνῃ καὶ ἐπιστήμῃ περὶ Ὁμήρου λέγειν ἀδύνατος
εἶ· εἰ γὰρ τέχνῃ οἷός τε ἦσθα, καὶ περὶ τῶν ἄλλων ποιητῶν
ἁπάντων λέγειν οἷός τ' ἂν ἦσθα· ποιητικὴ γάρ πού ἐστιν
τὸ ὅλον. ἢ οὔ;
{ΙΩΝ.} Ναί.
{ΣΩ.} Οὐκοῦν ἐπειδὰν λάβῃ τις καὶ ἄλλην τέχνην ἡντι-
νοῦν ὅλην, ὁ αὐτὸς τρόπος τῆς σκέψεως ἔσται περὶ ἁπασῶν
τῶν τεχνῶν; πῶς τοῦτο λέγω, δέῃ τί μου ἀκοῦσαι, ὦ Ἴων;
Πλάτων , Πολιτεία. Stephanus p. 606, sec. d, line 4

123
καὶ ἰδίᾳ ἀκούων σφόδρα χαρῇς καὶ μὴ μισῇς ὡς πονηρά,

ταὐτὸν ποιεῖς ὅπερ ἐν τοῖς ἐλέοις; ὃ γὰρ τῷ λόγῳ αὖ
κατεῖχες ἐν σαυτῷ βουλόμενον γελωτοποιεῖν, φοβούμενος
δόξαν βωμολοχίας, τότ' αὖ ἀνιεῖς, καὶ ἐκεῖ νεανικὸν ποιήσας
ἔλαθες πολλάκις ἐν τοῖς οἰκείοις ἐξενεχθεὶς ὥστε κωμῳδο-
ποιὸς γενέσθαι.
Καὶ μάλα, ἔφη.
Καὶ περὶ ἀφροδισίων δὴ καὶ θυμοῦ καὶ περὶ πάντων τῶν
ἐπιθυμητικῶν τε καὶ λυπηρῶν καὶ ἡδέων ἐν τῇ ψυχῇ, ἃ δή
φαμεν πάσῃ πράξει ἡμῖν ἕπεσθαι, ὅτι τοιαῦτα ἡμᾶς ἡ
ποιητικὴ μίμησις ἐργάζεται· τρέφει γὰρ ταῦτα ἄρδουσα, δέον
αὐχμεῖν, καὶ ἄρχοντα ἡμῖν καθίστησιν, δέον ἄρχεσθαι αὐτὰ
ἵνα βελτίους τε καὶ εὐδαιμονέστεροι ἀντὶ χειρόνων καὶ
ἀθλιωτέρων γιγνώμεθα.
Οὐκ ἔχω ἄλλως φάναι, ἦ δ' ὅς.
Οὐκοῦν, εἶπον, ὦ Γλαύκων, ὅταν Ὁμήρου ἐπαινέταις
ἐντύχῃς λέγουσιν ὡς τὴν Ἑλλάδα πεπαίδευκεν οὗτος ὁ
ποιητὴς καὶ πρὸς διοίκησίν τε καὶ παιδείαν τῶν ἀνθρωπίνων
πραγμάτων ἄξιος ἀναλαβόντι μανθάνειν τε καὶ κατὰ τοῦτον
τὸν ποιητὴν πάντα τὸν αὑτοῦ βίον κατασκευασάμενον ζῆν,
φιλεῖν μὲν χρὴ καὶ ἀσπάζεσθαι ὡς ὄντας βελτίστους εἰς
Πλάτων , Πολιτεία. Stephanus p. 607, sec. b, line 6
εἰς πόλιν· εἰ δὲ τὴν ἡδυσμένην Μοῦσαν παραδέξῃ ἐν μέλεσιν

ἢ ἔπεσιν, ἡδονή σοι καὶ λύπη ἐν τῇ πόλει βασιλεύσετον
ἀντὶ νόμου τε καὶ τοῦ κοινῇ ἀεὶ δόξαντος εἶναι βελτίστου
λόγου.
Ἀληθέστατα, ἔφη.
Ταῦτα δή, ἔφην, ἀπολελογήσθω ἡμῖν ἀναμνησθεῖσιν περὶ
ποιήσεως, ὅτι εἰκότως ἄρα τότε αὐτὴν ἐκ τῆς πόλεως ἀπε-
στέλλομεν τοιαύτην οὖσαν· ὁ γὰρ λόγος ἡμᾶς ᾕρει. προσεί-
πωμεν δὲ αὐτῇ, μὴ καί τινα σκληρότητα ἡμῶν καὶ ἀγροικίαν
καταγνῷ, ὅτι παλαιὰ μέν τις διαφορὰ φιλοσοφίᾳ τε καὶ
ποιητικῇ· καὶ γὰρ ἡ “λακέρυζα πρὸς δεσπόταν κύων“
ἐκείνη “κραυγάζουσα“ καὶ “μέγας ἐν ἀφρόνων κενε-
αγορίαισι“ καὶ ὁ “τῶν διασόφων ὄχλος κρατῶν“
καὶ οἱ “λεπτῶς μεριμνῶντες,” ὅτι ἄρα “πένονται,”
καὶ ἄλλα μυρία σημεῖα παλαιᾶς ἐναντιώσεως τούτων. ὅμως
δὲ εἰρήσθω ὅτι ἡμεῖς γε, εἴ τινα ἔχοι λόγον εἰπεῖν ἡ πρὸς
ἡδονὴν ποιητικὴ καὶ ἡ μίμησις, ὡς χρὴ αὐτὴν εἶναι ἐν πόλει
124
εὐνομουμένῃ, ἅσμενοι ἂν καταδεχοίμεθα, ὡς σύνισμέν γε ἡμῖν

αὐτοῖς κηλουμένοις ὑπ' αὐτῆς· ἀλλὰ γὰρ τὸ δοκοῦν ἀληθὲς
οὐχ ὅσιον προδιδόναι. ἦ γάρ, ὦ φίλε, οὐ κηλῇ ὑπ' αὐτῆς
καὶ σύ, καὶ μάλιστα ὅταν δι' Ὁμήρου θεωρῇς αὐτήν;
Πλάτων , Πολιτεία. Stephanus p. 608, sec. b, line 7
ὃν λέγομεν, καὶ ταύτην τὴν ἐπῳδήν, εὐλαβούμενοι πάλιν

ἐμπεσεῖν εἰς τὸν παιδικόν τε καὶ τὸν τῶν πολλῶν ἔρωτα.
ᾀσόμεθα δ' οὖν ὡς οὐ σπουδαστέον ἐπὶ τῇ τοιαύτῃ ποιήσει
ὡς ἀληθείας τε ἁπτομένῃ καὶ σπουδαίᾳ, ἀλλ' εὐλαβητέον
αὐτὴν ὂν τῷ ἀκροωμένῳ, περὶ τῆς ἐν αὑτῷ πολιτείας δεδιότι,
καὶ νομιστέα ἅπερ εἰρήκαμεν περὶ ποιήσεως.
Παντάπασιν, ἦ δ' ὅς, σύμφημι.
Μέγας γάρ, ἔφην, ὁ ἀγών, ὦ φίλε Γλαύκων, μέγας,
οὐχ ὅσος δοκεῖ, τὸ χρηστὸν ἢ κακὸν γενέσθαι, ὥστε οὔτε
τιμῇ ἐπαρθέντα οὔτε χρήμασιν οὔτε ἀρχῇ οὐδεμιᾷ οὐδέ γε
ποιητικῇ ἄξιον ἀμελῆσαι δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης
ἀρετῆς.
Σύμφημί σοι, ἔφη, ἐξ ὧν διεληλύθαμεν· οἶμαι δὲ καὶ
ἄλλον ὁντινοῦν.
Καὶ μήν, ἦν δ' ἐγώ, τά γε μέγιστα ἐπίχειρα ἀρετῆς καὶ
προκείμενα ἆθλα οὐ διεληλύθαμεν.
Ἀμήχανόν τι, ἔφη, λέγεις μέγεθος, εἰ τῶν εἰρημένων
μείζω ἐστὶν ἄλλα.
Τί δ' ἄν, ἦν δ' ἐγώ, ἔν γε ὀλίγῳ χρόνῳ μέγα γένοιτο;
πᾶς γὰρ οὗτός γε ὁ ἐκ παιδὸς μέχρι πρεσβύτου χρόνος πρὸς
πάντα ὀλίγος πού τις ἂν εἴη.
Πλάτων , Definitiones [Sp.] Stephanus p. 411, sec. d, line 4
Οὐρανὸς σῶμα περιέχον πάντα τὰ αἰσθητὰ πλὴν αὐτοῦ τοῦ

ἀνωτάτου ἀέρος.
Ψυχὴ τὸ αὑτὸ κινοῦν· αἰτία κινήσεως ζωτικῆς ζῴων.
Δύναμις τὸ καθ' αὑτὸ ποιητικόν.
Ὄψις ἕξις διακριτικὴ σωμάτων.
Ὀστοῦν μυελὸς ὑπὸ θερμοῦ παγείς.
Στοιχεῖον τὸ συνάγον καὶ διαλύον τὰ σύνθετα.
Ἀρετὴ διάθεσις ἡ βελτίστη· ἕξις θνητοῦ ζῴου καθ' αὑτὴν
ἐπαινετή· ἕξις καθ' ἣν τὸ ἔχον ἀγαθὸν λέγεται· κοινωνία
νόμων δικαία· διάθεσις, καθ' ἣν τὸ ἔχον διακείμενον τελείως
125
σπουδαῖον λέγεται· ἕξις ποιητικὴ εὐνομίας.

Φρόνησις δύναμις ποιητικὴ καθ' αὑτὴν τῆς ἀνθρώπου
εὐδαιμονίας· ἐπιστήμη ἀγαθῶν καὶ κακῶν· διάθεσις καθ' ἣν
κρίνομεν τί πρακτέον καὶ τί οὐ πρακτέον.
Δικαιοσύνη ὁμόνοια τῆς ψυχῆς πρὸς αὑτήν, καὶ εὐταξία
τῶν τῆς ψυχῆς μερῶν πρὸς ἄλληλά τε καὶ περὶ ἄλληλα·
ἕξις διανεμητικὴ τοῦ κατ' ἀξίαν ἑκάστῳ· ἕξις καθ' ἣν ὁ
ἔχων προαιρετικός ἐστιν τῶν φαινομένων αὐτῷ δικαίων· ἕξις
ἐν βίῳ νόμου ὑπήκοος· ἰσότης κοινωνική· ἕξις ὑπηρετικὴ
νόμων.
Σωφροσύνη μετριότης τῆς ψυχῆς περὶ τὰς ἐν αὐτῇ κατὰ
Πλάτων , Definitiones [Sp.] Stephanus p. 411, sec. d, line 5
Ψυχὴ τὸ αὑτὸ κινοῦν· αἰτία κινήσεως ζωτικῆς ζῴων.

Δύναμις τὸ καθ' αὑτὸ ποιητικόν.
Ὄψις ἕξις διακριτικὴ σωμάτων.
Ὀστοῦν μυελὸς ὑπὸ θερμοῦ παγείς.
Στοιχεῖον τὸ συνάγον καὶ διαλύον τὰ σύνθετα.
Ἀρετὴ διάθεσις ἡ βελτίστη· ἕξις θνητοῦ ζῴου καθ' αὑτὴν
ἐπαινετή· ἕξις καθ' ἣν τὸ ἔχον ἀγαθὸν λέγεται· κοινωνία
νόμων δικαία· διάθεσις, καθ' ἣν τὸ ἔχον διακείμενον τελείως
σπουδαῖον λέγεται· ἕξις ποιητικὴ εὐνομίας.
Φρόνησις δύναμις ποιητικὴ καθ' αὑτὴν τῆς ἀνθρώπου
εὐδαιμονίας· ἐπιστήμη ἀγαθῶν καὶ κακῶν· διάθεσις καθ' ἣν
κρίνομεν τί πρακτέον καὶ τί οὐ πρακτέον.
Δικαιοσύνη ὁμόνοια τῆς ψυχῆς πρὸς αὑτήν, καὶ εὐταξία
τῶν τῆς ψυχῆς μερῶν πρὸς ἄλληλά τε καὶ περὶ ἄλληλα·
ἕξις διανεμητικὴ τοῦ κατ' ἀξίαν ἑκάστῳ· ἕξις καθ' ἣν ὁ
ἔχων προαιρετικός ἐστιν τῶν φαινομένων αὐτῷ δικαίων· ἕξις
ἐν βίῳ νόμου ὑπήκοος· ἰσότης κοινωνική· ἕξις ὑπηρετικὴ
νόμων.
Πλάτων , Definitiones [Sp.] Stephanus p. 413, sec. b, line 12
καὶ παθεῖν.
Εὐγένεια ἀρετὴ εὐγενοῦς ἤθους· εὐαγωγία ψυχῆς πρὸς
λόγους ἢ πράξεις.
Αἵρεσις δοκιμασία ὀρθή.
Εὔνοια [αἵρεσις] ἀνθρώπου πρὸς ἄνθρωπον ἀσπασμός.
Οἰκειότης ταὐτοῦ γένους κοινωνία.
126
Ὁμόνοια κοινωνία τῶν ὄντων ἁπάντων· συμφωνία νοημά-

των καὶ ὑπολημμάτων.
Ἀγάπησις ἀπόδεξις παντελής.
Πολιτικὴ ἐπιστήμη καλῶν καὶ συμφερόντων· ἐπιστήμη ποιητικὴ
δικαιοσύνης ἐν πόλει.
Ἑταιρία φιλία κατὰ συνήθειαν ἐν τοῖς καθ' ἡλικίαν
γεγενημένοις.
Εὐβουλία ἀρετὴ λογισμοῦ σύμφυτος.
Πίστις ὑπόληψις ὀρθὴ τοῦ οὕτως ἔχειν ὡς αὐτῷ φαίνεται·
βεβαιότης ἤθους.
Ἀλήθεια ἕξις ἐν καταφάσει καὶ ἀποφάσει· ἐπιστήμη
ἀληθῶν.
Βούλησις ἔφεσις μετὰ λόγου ὀρθοῦ· ὄρεξις εὔλογος· ὄρεξις
μετὰ λόγου κατὰ φύσιν.
Συμβούλευσις παραίνεσις ἑτέρῳ ὑπὲρ πράξεως, τίνα δεῖ
Πλάτων , Definitiones [Sp.] Stephanus p. 416, sec. a, line 29
Κακοφυΐα κακία ἐν φύσει καὶ ἁμαρτία τοῦ κατὰ φύσιν·

νόσος τοῦ κατὰ φύσιν.
Ἐλπὶς προσδοκία ἀγαθοῦ.
Μανία ἕξις φθαρτικὴ ἀληθοῦς ὑπολήψεως.
Λαλιὰ ἀκρασία λόγου ἄλογος.
Ἐναντιότης τῶν ὑπὸ τὸ αὐτὸ γένος κατά τινα διαφορὰν
πιπτόντων ἡ πλείστη διάστασις.
Ἀκούσιον τὸ παρὰ διάνοιαν ἀποτελούμενον.
Παιδεία δύναμις θεραπευτικὴ ψυχῆς.
Παίδευσις παιδείας παράδοσις.
Νομοθετικὴ ἐπιστήμη ποιητικὴ πόλεως ἀγαθῆς.
Νουθέτησις λόγος ἐπιτιμητικὸς ἀπὸ γνώμης· λόγος
ἁμαρτίας ἀποτροπῆς ἕνεκεν.
Βοήθεια κακοῦ κώλυσις ὄντος ἢ γινομένου.
Κόλασις ψυχῆς θεραπεία ἐπὶ ἁμαρτήματι γενομένῳ.
Δύναμις ὑπεροχὴ ἐν πράξει ἢ ἐν λόγῳ· ἕξις καθ' ἣν τὸ
ἔχον δυνατόν ἐστιν· ἰσχὺς κατὰ φύσιν.
Σῴζειν τὸ περιποιεῖν ἀβλαβῆ.
Ἔχεις ἡμῖν εἰπεῖν ὅτι ἐστὶν τὸ δίκαιον; ἢ οὐκ ἄξιόν σοι
δοκεῖ εἶναι λόγον περὶ αὐτοῦ ποιεῖσθαι; { – } Ἔμοιγε καὶ μάλα.
{ – } Τί οὖν ἐστιν; { – } Τί γὰρ ἄλλο γε ἢ τὰ νομιζόμενα δίκια;
Διόδωρος Σικελός. Ιστορική βιβλιοθήκη. (lib. 1-20) Book 1, cha. 2,

127
sec. 7, line 2
βάλλεται δ' αὕτη καὶ πρὸς λόγου δύναμιν, οὗ

κάλλιον ἕτερον οὐκ ἄν τις ῥᾳδίως εὕροι. τούτῳ
γὰρ οἱ μὲν Ἕλληνες τῶν βαρβάρων, οἱ δὲ πεπαι-
δευμένοι τῶν ἀπαιδεύτων προέχουσι, πρὸς δὲ τού-
τοις διὰ μόνου τούτου δυνατόν ἐστιν ἕνα τῶν πολ-
λῶν περιγενέσθαι· καθόλου δὲ φαίνεται πᾶν τὸ
προτεθὲν τοιοῦτον ὁποῖον ἂν ἡ τοῦ λέγοντος δύ-
ναμις παραστήσῃ, καὶ τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας ἀξίους
λόγου προσαγορεύομεν, ὡς τοῦτο τὸ πρωτεῖον
τῆς ἀρετῆς περιπεποιημένους. εἰς πλείω δὲ μέρη
τούτου διῃρημένου, συμβαίνει τὴν μὲν Ποιητικὴν
τέρπειν μᾶλλον ἤπερ ὠφελεῖν, τὴν δὲ νομοθεσίαν
κολάζειν, οὐ διδάσκειν, παραπλησίως δὲ καὶ τἄλλα
μέρη τὰ μὲν μηδὲν συμβάλλεσθαι πρὸς εὐδαιμο-
νίαν, τὰ δὲ μεμιγμένην ἔχειν τῷ συμφέροντι τὴν
βλάβην, ἔνια δὲ κατεψεῦσθαι τῆς ἀληθείας, μόνην
δὲ τὴν ἱστορίαν, συμφωνούντων ἐν αὐτῇ τῶν λό-
γων τοῖς ἔργοις, ἅπαντα τἄλλα χρήσιμα τῇ γραφῇ
περιειληφέναι. ὁρᾶσθαι γὰρ αὐτὴν προτρεπομένην
ἐπὶ δικαιοσύνην, κατηγοροῦσαν τῶν φαύλων, ἐγκω-
μιάζουσαν τοὺς ἀγαθούς, τὸ σύνολον ἐμπειρίαν με
Διόδωρος Σικελός. Ιστορική βιβλιοθήκη. (lib. 1-20)

Book 3, cha. 67, sec. 2, line 2
Φησὶ τοίνυν παρ' Ἕλλησι πρῶτον εὑρετὴν γε-

νέσθαι Λίνον ῥυθμῶν καὶ μέλους, ἔτι δὲ Κάδμου
κομίσαντος ἐκ Φοινίκης τὰ καλούμενα γράμματα
πρῶτον εἰς τὴν Ἑλληνικὴν μεταθεῖναι διάλεκτον,
καὶ τὰς προσηγορίας ἑκάστῳ τάξαι καὶ τοὺς χαρα-
κτῆρας διατυπῶσαι. κοινῇ μὲν οὖν τὰ γράμματα
Φοινίκεια κληθῆναι διὰ τὸ παρὰ τοὺς Ἕλληνας ἐκ
Φοινίκων μετενεχθῆναι, ἰδίᾳ δὲ τῶν Πελασγῶν
πρώτων χρησαμένων τοῖς μετατεθεῖσι χαρακτῆρσι
Πελασγικὰ προσαγορευθῆναι. τὸν δὲ Λίνον ἐπὶ
ποιητικῇ καὶ μελῳδίᾳ θαυμασθέντα μαθητὰς σχεῖν
πολλούς, ἐπιφανεστάτους δὲ τρεῖς, Ἡρακλέα, Θαμύ-
ραν, Ὀρφέα. τούτων δὲ τὸν μὲν Ἡρακλέα κιθαρί-
ζειν μανθάνοντα διὰ τὴν τῆς ψυχῆς βραδυτῆτα μὴ
δύνασθαι δέξασθαι τὴν μάθησιν, ἔπειθ' ὑπὸ τοῦ
128
Λίνου πληγαῖς ἐπιτιμηθέντα διοργισθῆναι καὶ τῇ

κιθάρᾳ τὸν διδάσκαλον πατάξαντα ἀποκτεῖναι, Θα-
μύραν δὲ φύσει διαφόρῳ κεχορηγημένον ἐκπονῆσαι
τὰ περὶ τὴν μουσικήν, καὶ κατὰ τὴν ἐν τῷ μελῳ-
δεῖν ὑπεροχὴν φάσκειν ἑαυτὸν τῶν Μουσῶν ἐμμε-
λέστερον ᾄδειν. διὸ καὶ τὰς θεὰς αὐτῷ χολωθείσας

νος, λέγω δὲ Ὁμήρου τε καὶ Ἡσιόδου καὶ τῶν

ἄλλων τῶν τοιούτων. Ὅμηρος μὲν γὰρ λέγει
Μοῦσαι δ' ἐννέα πᾶσαι ἀμειβόμεναι ὀπὶ καλῇ·
Ἡσίοδος δὲ καὶ τὰ ὀνόματα αὐτῶν ἀποφαίνεται
λέγων
Κλειώ τ' Εὐτέρπη τε Θάλειά τε Μελπομένη τε
Τερψιχόρη τ' Ἐρατώ τε Πολύμνιά τ' Οὐρανίη τε
Καλλιόπη θ', ἥ σφεων προφερεστάτη ἐστὶν ἁπα-
σέων.
τούτων δ' ἑκάστῃ προσάπτουσι τὰς οἰκείας διαθέσεις
τῶν περὶ μουσικὴν ἐπιτηδευμάτων, οἷον ποιητικήν,
μελῳδίαν, ὀρχήσεις καὶ χορείας, ἀστρολογίαν τε καὶ
τὰ λοιπὰ τῶν ἐπιτηδευμάτων. παρθένους δ' αὐτὰς
οἱ πλεῖστοι [γεγονέναι] μυθολογοῦσι διὰ τὸ τὰς
κατὰ τὴν παιδείαν ἀρετὰς ἀφθόρους δοκεῖν εἶναι.
Μούσας δ' αὐτὰς ὠνομάσθαι ἀπὸ τοῦ μυεῖν τοὺς
ἀνθρώπους, τοῦτο δ' ἐστὶν ἀπὸ τοῦ διδάσκειν τὰ
καλὰ καὶ συμφέροντα καὶ ὑπὸ τῶν ἀπαιδεύτων
ἀγνοούμενα. ἑκάστῃ δὲ προσηγορίᾳ τὸν οἰκεῖον
λόγον ἀπονέμοντές φασιν ὠνομάσθαι τὴν μὲν Κλειὼ
διὰ τὸ τὸν ἐκ τῆς ποιήσεως τῶν ἐγκωμιαζομένων

ἐμπειρίαν τὴν ἔτι καὶ νῦν γινομένην περὶ τούτων.

πρὸς δὲ τούτοις τὴν τῆς ἐσθῆτος κατασκευὴν καὶ
τὴν τεκτονικὴν τέχνην, ἔτι δὲ πολλὰ τῶν ἐν ταῖς
ἄλλαις ἐπιστήμαις εἰσηγήσασθαι τοῖς ἀνθρώποις·
129
εὑρεῖν δὲ καὶ τὴν τῶν αὐλῶν κατασκευὴν καὶ τὴν

διὰ τούτων συντελουμένην μουσικὴν καὶ τὸ σύνο-
λον πολλὰ τῶν φιλοτέχνων ἔργων, ἀφ' ὧν ἐργά-
νην αὐτὴν προσαγορεύεσθαι. ταῖς δὲ Μούσαις δοθῆναι παρὰ τοῦ πατρὸς
τὴν τῶν γραμμάτων εὕρεσιν καὶ τὴν τῶν ἐπῶν σύνθεσιν τὴν
προσαγορευομένην Ποιητικήν. πρὸς δὲ τοὺς λέγοντας, ὅτι Σύροι μὲν
εὑρεταὶ τῶν γραμμάτων εἰσί, παρὰ δὲ τούτων Φοίνικες μαθόντες τοῖς
Ἕλλησι παραδεδώκασιν, οὗτοι
δ' εἰσὶν οἱ μετὰ Κάδμου πλεύσαντες εἰς τὴν Εὐ-
ρώπην, καὶ διὰ τοῦτο τοὺς Ἕλληνας τὰ γράμματα
Φοινίκεια προσαγορεύειν, φασὶ τοὺς Φοίνικας οὐκ
ἐξ ἀρχῆς εὑρεῖν, ἀλλὰ τοὺς τύπους τῶν γραμμά-
των μεταθεῖναι μόνον, καὶ τῇ τε γραφῇ ταύτῃ τοὺς
πλείστους τῶν ἀνθρώπων χρήσασθαι καὶ διὰ τοῦτο
τυχεῖν τῆς προειρημένης προσηγορίας. Ἥφαιστον
δὲ λέγουσιν εὑρετὴν γενέσθαι τῆς περὶ τὸν
Διόδωρος Σικελός. Ιστορική βιβλιοθήκη. (lib. 1-20) Book 10, cha. 9,

sec. 3, line 7
[Exc. Vat. p. 29 – 31.]

Ὅτι Πυθαγόρας παρήγγελλε τοῖς μανθάνουσι
σπανίως μὲν ὀμνύναι, χρησαμένους δὲ τοῖς ὅρκοις
πάντως ἐμμένειν.
Ὅτι ὁ αὐτὸς Πυθαγόρας καὶ περὶ τῶν ἀφροδισίων
ἐκλογιζόμενος τὸ συμφέρον παρήγγελλε κατὰ μὲν τὸ
θέρος μὴ πλησιάζειν γυναιξί, κατὰ δὲ τὸν χειμῶνα
προσιέναι τεταμιευμένως. καθόλου γὰρ τὸ γένος
τῶν ἀφροδισίων ὑπελάμβανεν εἶναι βλαβερόν, τὴν δὲ
συνέχειαν αὐτῶν τελέως ἀσθενείας καὶ ὀλέθρου ποι-
ητικὴν ἐνόμιζε. [Exc. virt. et vit. p. 246 V., 555 W.]
Ὅτι Πυθαγόραν φασὶν ὑπό τινος ἐρωτηθέντα
πότε χρηστέον ἀφροδισίοις εἰπεῖν, Ὅταν ἑαυτοῦ θέ-
λῃς ἥττων γενέσθαι.
Ὅτι οἱ Πυθαγόρειοι διῄρουν καὶ τὰς ἡλικίας
τῶν ἀνθρώπων εἰς τέσσαρα μέρη, παιδός, νέου,
νεανίσκου, γέροντος, καὶ τούτων ἑκάστην ἔφασαν
ὁμοίαν εἶναι ταῖς κατὰ τὸν ἐνιαυτὸν τῶν ὡρῶν με-
ταβολαῖς, τὸ μὲν ἔαρ τῷ παιδὶ διδόντες, τὸ δὲ φθι-
νόπωρον τῷ ἀνδρί, 8τὸν δὲ χειμῶνα τῷ γέροντι, τὸ
δὲ θέρος τῷ νέῳ. [Exc. Vat. p. 32.]
130

ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας, Διονύσιος τὰς μὲν δυνάμεις

συνεῖχεν ἐν ταῖς καθ' ἡμέραν προσβολαῖς καὶ τὴν
ἐξ ἀρχῆς πρόθεσιν οὐκ ἐγκατέλειπεν. τῶν δ' Ὀλυμ-
πίων ἐγγὺς ὄντων ἀπέστειλεν εἰς τὸν ἀγῶνα τέθριππα
πλείω, διαφέροντα πολὺ τῶν ἄλλων τοῖς τάχεσι, καὶ
σκηνὰς εἰς τὴν πανήγυριν διαχρύσους καὶ πολυ-
τελέσι ποικίλοις ἱματίοις κεκοσμημένας. ἔπεμψε δὲ
καὶ ῥαψῳδοὺς τοὺς κρατίστους, ὅπως ἐν τῇ πανη-
γύρει τὰ ποιήματα αὐτοῦ προφερόμενοι ποιήσωσιν
ἔνδοξον τὸν Διονύσιον· σφόδρα γὰρ εἰς τὴν ποιη-
τικὴν ὑπῆρχε μεμηνώς. τούτων δ' ἐπιμελητὴν συν-
εξέπεμψε Θεαρίδην τὸν ἀδελφόν· ὃς ἐπεὶ παρεγέ-
νετο εἰς τὴν πανήγυριν, ἐπὶ μὲν τῷ κάλλει τῶν
σκηνῶν καὶ τῷ πλήθει τῶν τεθρίππων ἦν περί-
βλεπτος· ὡς δ' ἐπεβάλονθ' οἱ ῥαψῳδοὶ προφέρεσθαι
τοῦ Διονυσίου τὰ ποιήματα, κατ' ἀρχὰς μὲν διὰ τὴν
εὐφωνίαν τῶν ὑποκριτῶν συνέδραμε τὰ πλήθη καὶ
πάντες ἐθαύμαζον· μετὰ δὲ ταῦτα ἀναθεωροῦντες
τὴν κακίαν τῶν ποιημάτων, διεγέλων τὸν Διονύ-
σιον καὶ κατεγίνωσκον ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε τινὰς
τολμῆσαι διαρπάζειν τὰς σκηνάς. καὶ γὰρ Λυσίας ὁ
Λουκιανός. Demosthenis encomium Sec. 1, line 12
ἐξιόντων ἐν ἀριστερᾷ, τῆς ἕκτης ἐπὶ δέκα σμικρὸν

πρὸ μεσημβρίας, Θερσαγόρας περιτυγχάνει. τάχα
τινὲς αὐτὸν ὑμῶν ἐπίσταιντο· σμικρός τίς ἐστι
γρυπὸς ὑπόλευκος ἀνδρικὸς τὴν φύσιν. ἰδὼν οὖν
αὐτὸν ἔτι προσιόντα Θερσαγόρας, ἔφην, ὁ ποιητής,
ποῖ δὴ καὶ πόθεν;
Οἴκοθεν, ἦ δ' ὅς, ἐνταῦθα.
Πότερον, ἦν δ' ἐγώ, διαβαδίσων;
Ἀμέλει μέν, ἔφη, καὶ τούτου δεόμενος· ἀωρὶ γάρ
τοι τῶν νυκτῶν ἐξαναστὰς ἔδοξέ μοι χρῆναι τοῖς
Ὁμήρου γενεθλίοις τῆς ποιητικῆς ἀπάρξασθαι.
Καλῶς γε σὺ ποιῶν, ἔφην, καὶ τὰ τροφεῖα τῆς
παιδεύσεως ἐκτίνων.
131
Ἐκεῖθεν οὖν ἀρξάμενος, ἦ δ' ὅς, ἔλαθον ἐμαυτὸν

εἰς τοῦτο τῆς μεσημβρίας ἐκπεσών. ὅπερ οὖν ἔφην,
δεῖ μέν μοι καὶ τοῦ περιπάτου·
πολὺ μέντοι
πρότερον, ἔφη, προσειπεῖν τουτονὶ δεόμενος ἥκω –
τῇ χειρὶ τὸν Ὅμηρον ἐπιδείξας· ἴστε δήπου τὸν ἐν
δεξιᾷ τοῦ τῶν Πτολεμαίων νεώ, τὸν καθειμένον τὰς
κόμας – προσερῶν τε οὖν αὐτὸν ἀφικόμην, ἔφη, καὶ
Ἴσως γάρ, ἔφην, ὁ Δημοσθένης ἐλάττονος ἢ

καθ' Ὅμηρον εἶναί σοι λόγου καταφαίνεται. καὶ
σὺ μὲν φρονεῖς Ὅμηρον ἐπαινέσας, ἐμοὶ δὲ ὁ
Δημοσθένης σμικρὸν καὶ τὸ μηδέν;
Συκοφαντεῖς, ἔφη. διαστασιάσαιμι δ' οὐκ ἂν
τοὺς ἥρως, εἰ καὶ πλείων εἰμὶ τὴν γνώμην πρὸς
Ὁμήρου τετάχθαι.
Εὖ σύγε, εἶπον· ἐμὲ δ' οὐκ ἂν νομίζοις
πρὸς τοῦ Δημοσθένους; ἀλλὰ ἐπεί γε μὴ ταύτῃ τὸν
λόγον ἀτιμάζεις, κατὰ τὴν ὑπόθεσιν δῆλον ὡς τὴν
Ποιητικὴν ἔργον ἡγῇ μόνον, τοὺς δὲ ῥητορικοὺς
λόγους καταφρονεῖς ἀτεχνῶς οἷον ἱππεὺς παρὰ
πεζοὺς ἐλαύνων.
Μὴ μανείην, ἔφη, ταῦτά γε, κἂν εἰ πολλῆς δεῖ
τῆς μανίας ἐπὶ τὰς ποιητικὰς ἰοῦσιν θύρας.
Δεῖ γάρ τοι καὶ τοῖς καταλογάδην, ἔφην, ἐνθέου
τινὸς ἐπιπνοίας, εἰ μέλλουσιν μὴ ταπεινοὶ φανεῖσθαι
καὶ φαύλης φροντίδος.
Οἶδά τοι, ἔφη, ὦ ἑταῖρε, καὶ χαίρω πολλάκις
ἄλλων τε δὴ λογοποιῶν καὶ τὰ Δημοσθένους ἐγγὺς
τῶν Ὁμήρου τιθείς, οἷον λέγω τὴν σφοδρότητα καὶ
πολλάκις ἔδοξεν – οὐ γὰρ ἂν τἀληθὲς ἀποκρυψαίμην

– εὐπρεπέστερον μὲν ῥᾳθυμίας Ἀττικῆς καθάπτε-
σθαι Δημοσθένης ὁ τὴν παρρησίαν, ὥς φασιν,
ἀνειμένος τοῦ τοὺς Ἀχαιοὺς “Ἀχαιΐδας” προσει-
πόντος, διαρκεστέρῳ δὲ τόνῳ πνεύματος τὰς
Ἑλληνικὰς ἀποπληροῦν τραγῳδίας τοῦ μεταξὺ τῆς
132
ἀκμαιοτάτης μάχης διαλόγους ἀναπλάττοντος καὶ

μύθοις τὴν φορὰν σκεδαννύντος.
πολλάκις δέ με
τὰ τοῦ Δημοσθένους – καὶ μέτρα κώλων καὶ ῥυθμοὶ
καὶ βάσεις – οὐκ ἔξω τῆς ποιητικῆς ἡδονῆς ἐκβιβά-
ζουσιν, ὥσπερ οὐδ' Ὅμηρος ἐλλιπὴς ἀντιθέσεων ἢ
παρισώσεων ἢ σχημάτων τραχύτητος ἢ καθα-
ρότητος. ἀλλ' ἔοικεν φύσει πως ὑπάρχειν ταῖς
δυνάμεσι τὰς ἀρετὰς ἐπιπεπλέχθαι. πόθεν γε δὴ
περιφρονοίην ἂν τὴν Κλειὼ τῇ Καλλιόπῃ ταὐτὰ
δυναμένηνγιγνώσκων;
ἀλλ' οὐδὲν ἧττον
τοὐμὸν ἀγώνισμα τῶν εἰς Ὅμηρον ἐγκωμίων
διπλάσιον ἔργον ἢ τοὺς σοὺς εἰς Δημοσθένην ἐπαί-
νους τίθημι, οὐ τοῖς μέτροις –
ρότητος. ἀλλ' ἔοικεν φύσει πως ὑπάρχειν ταῖς

δυνάμεσι τὰς ἀρετὰς ἐπιπεπλέχθαι. πόθεν γε δὴ
περιφρονοίην ἂν τὴν Κλειὼ τῇ Καλλιόπῃ ταὐτὰ
δυναμένηνγιγνώσκων;
ἀλλ' οὐδὲν ἧττον
τοὐμὸν ἀγώνισμα τῶν εἰς Ὅμηρον ἐγκωμίων
διπλάσιον ἔργον ἢ τοὺς σοὺς εἰς Δημοσθένην ἐπαί-
νους τίθημι, οὐ τοῖς μέτροις –
Ἀλλὰ τῷ μέν; ἔφην.
– Τῷ τοὐμὸν μὲν οὐκ ἔχειν ἑδραίαν τινὰ κρηπῖδα
τῶν ἐπαίνων ὑποβάλλεσθαι πλήν γε τῆς ποιητικῆς
αὐτῆς· τὰ δ' ἄλλα τῷ μὲν ἀσαφῆ, πατρὶς καὶ
γένος καὶ χρόνος. εἰ γοῦν τι σαφὲς αὐτῶν ἦν,
οὐκ ἦν ἂν ἀμφίλεκτος ἀνθρώποις ἔρις,
πατρίδα μὲν αὐτῷ διδόντων Ἴον ἢ Κολοφῶνα ἢ
Κύμην ἢ Χίον ἢ Σμύρναν ἢ Θήβας τὰς Αἰγυπτίας ἢ
μυρίας ἄλλας, πατέρα δὲ Μαίονα τὸν Λυδὸν ἢ ποτα-
μόν, ὅπου γε καὶ τοὔνομα πρὸ τοῦ γνωρίμου τὸ
Μελησιγενῆ προκρίνουσιν· καὶ μητέρα τὴν
Μελανώπου φασὶν ἢ νύμφην τῶν Ὑδριάδων
ἀνθρωπίνου γένους ἀπορίᾳ, χρόνον δὲ τὸν ἡρωϊκὸν ἢ

133
ταῦτα ἐᾶν ἐν ἀσαφεῖ κείμενα. περὶ στενὸν δή μοι

κομιδῇ τὸ ἐγκώμιον, ποίησιν ἄπρακτον ἐπαινέσαι
καὶ σοφίαν ἐκ τῶν ἐπῶν εἰκαζομένην συλλέγειν.
τὸ δὲ σόν, ἔφη, κατὰ χειρὸς ἐπίδρομόν τε καὶ
λεῖον ἐφ' ὡρισμένοις τε καὶ γνωρίμοις μόνον
τῶνὀνομάτων, οἷον ὄψον ἕτοιμον ἡδυσμάτων
παρὰ σοῦ δεόμενον. τί γὰρ οὐ μέγα τῷ Δημοσθένει
καὶ λαμπρὸν ἡ τύχη προσῆψε; τί δ' οὐ γνώριμον;
οὐκ Ἀθῆναι μὲν αὐτῷ πατρίς, “αἱ λιπαραὶ καὶ
ἀοίδιμοι καὶ τῆς Ἑλλάδος ἔρεισμα”; καίτοι
λαβόμενος ἂν ἐγὼ τῶν Ἀθηνῶν ἐπὶ τῆς ποιητικῆς
ἐξουσίας ἐπεισῆγον ἂν ἔρωτας θεῶν καὶ κρίσεις καὶ
κατοικήσεις καὶ δωρεὰς καὶ τὴν Ἐλευσῖνα. νόμων
δὲ καὶ δικαστηρίων καὶ πανηγύρεων καὶ Πειραιῶς
καὶ ἀποικιῶν καὶ τροπαίων θαλαττίων τε καὶ
χερσαίων ἐπεισηγμένων οὐδ' ἂν εἷς ἐπ' ἴσης ἀξίως
ἐφικέσθαι δύναιτο τῷ λόγῳ, φησὶν ὁ Δημοσθένης.
ἀφθονία μὲν οὖνἦν ἄν μοι περιττὴ πάντως, τὸ
δὲ ἐγκώμιον οὐκ ἂν ἀπαρτᾶν ἐνομιζόμην, ἐν νόμῳ
τοῖς ἐπαίνοις ὂν ἐκ τῶν πατρίδων ἐπικοσμεῖν τοὺς
ἐπαινουμένους. Ἰσοκράτης δὲ παρεμπόρευμα τῆς
λαμπρὰν τὴν Δημοσθένους δόξαν τὴν ὄψιν ἀπερεῖσαι·

καὶ γὰρ αὐτός τι τοιοῦτον ἐφ' Ὁμήρῳ κατὰ τὰς
ἀρχὰς πέπονθα. κατέβαλον γοῦν σμικροῦ δεῖν,
ὡς οὐκ ἀντιβλεπτέον ὄν μοι πρὸς τὴν ὑπόθεσιν.
εἶτ' ἐγὼ μέν, οὐκ οἶδ' ὅπως, ἀνήνεγκα, καὶδοκῶ
μοι κατὰ σμικρὸν προσεθιζόμενος ἀντίον ὁρᾶν μηδ'
ἀποτρέπων ὥσπερ ἡλίου τὰς ὄψεις νόθος τοῦ τῶν
Ὁμηριδῶν γένους ἐλέγχεσθαι.
Σὸν δέ μοι φαίνεται καὶ τοῦτο, ἔφη, πολὺ
ῥᾷον ἢ κατ' ἐμὲ εἶναι. τῆς μὲν γὰρ Ὁμήρου
δόξης οἷον ἐπὶ μιᾶς ὁρμούσης τῆς ποιητικῆς
δυνάμεως ἀθρόως ἐξ ἀνάγκης ἦν ἁπάσης λαβέ-
σθαι. σὺ δ' εἰ μὲν ἐπὶ τὸν Δημοσθένην ὅλον
ἐφάπαξ τῇ γνώμῃ τράποιο, καὶ μάλα ἂν ἀποροῖς,
περὶ τὸν λόγον ᾄττων οὐδ' ἔχων ὅτου πρώτου
τῇ γνώμῃ λάβοιο, καθάπερ οἱ λίχνοι πάσχου-
σιν περὶ τὰς Συρακουσίας τραπέζας ἢ οἱ φιλή-
κοοι καὶ φιλοθεάμονες εἰς μυρίας ἀκουσμάτων
καὶ θεαμάτων ἡδονὰς ἐμπεσόντες· οὐκ ἔχουσιν
134
ἐφ' ἣν ἔλθωσιν ἀεὶ τὴν ἐπιθυμίαν μετατιθέντες.

οἶμαι δὲ καὶ σὲ μεταπηδᾶν οὐκ ἔχοντα ἐφ' ὅτι
Λουκιανός. Juppiter tragoedus Sec. 6, line 10
Ἰδοὺ δὴ εἰς ἐκκλησίαν συνέλθετε οἱ θεοί· μὴ

μέλλετε, συνέλθετε πάντες, ἥκετε, περὶ μεγάλων
ἐκκλησιάσομεν.
{ΖΕΥΣ}
Οὕτω ψιλά, ὦ Ἑρμῆ, καὶ ἁπλοϊκὰ καὶ πεζὰ
κηρύττεις, καὶ ταῦτα ἐπὶ τοῖς μεγίστοις συγκαλῶν;
{ΕΡΜΗΣ}
Ἀλλὰ πῶς γάρ, ὦ Ζεῦ, ἀξιοῖς;
{ΖΕΥΣ}
Ὅπως ἀξιῶ; ἀποσέμνυνε, φημί, τὸ κήρυγμα
μέτροις τισὶ καὶ μεγαλοφωνίᾳ ποιητικῇ, ὡς μᾶλλον
συνέλθοιεν.
{ΕΡΜΗΣ}
Ναί. ἀλλ' ἐποποιῶν, ὦ Ζεῦ, καὶ ῥαψῳδῶν τὰ
τοιαῦτα, ἐγὼ δὲ ἥκιστα ποιητικός εἰμι· ὥστε
διαφθερῶ τὸ κήρυγμα ἢ ὑπέρμετρα ἢ ἐνδεᾶ συνεί-
ρων, καὶ γέλως ἔσται παρ' αὐτοῖς ἐπὶ τῇ ἀμουσίᾳ
τῶν ἐπῶν· ὁρῶ γοῦν καὶ τὸν Ἀπόλλω γελώμενον
ἐπ' ἐνίοις τῶν χρησμῶν, καίτοι ἐπικρυπτούσης
τὰ πολλὰ τῆς ἀσαφείας, ὡς μὴ πάνυ σχολὴν
ἄγειν τοὺς ἀκούοντας ἐξετάζειν τὰ μέτρα.
Λουκιανός. De parasito sive artem esse parasiticam Sec. 19, line 2
Καὶ αἱ μὲν ἄλλαι τέχναι χωρὶς ὀργάνων οὐ-

δαμῶς τῷ κεκτημένῳ ὑπηρετεῖν δύνανται· οὔτε
γὰρ αὐλεῖν ἔνι χωρὶς αὐλῶν οὔτε ψάλλειν ἄνευ
λύρας οὔτε ἱππεύειν ἄνευ ἵππου· αὕτη δὲ οὕτως
ἐστὶν ἀγαθὴ καὶ οὐ βαρεῖα τῷ τεχνίτῃ, ὥστε
ὑπάρχει καὶ μηδὲν ἔχοντι ὅπλον χρῆσθαι αὐτῇ.
Καὶ ὡς ἔοικεν ἄλλας τέχνας μανθάνομεν μισθὸν
διδόντες, ταύτην δὲ λαμβάνοντες. ἔτι τῶν μὲν
ἄλλων τεχνῶν εἰσι διδάσκαλοί τινες, τῆς δὲ
παρασιτικῆς οὐδείς, ἀλλ' ὥσπερ ἡ ποιητικὴ κατὰ
Σωκράτη καὶ αὕτη τινὶ θείᾳ μοίρᾳ παραγίγνεται.
κἀκεῖνο δὲ σκόπει, ὅτι τὰς μὲν ἄλλας τέχνας
135
ὁδεύοντες ἢ πλέοντες οὐ δυνάμεθα διαπράττεσθαι,

ταύτῃ δέ ἐστι χρῆσθαι καὶ ἐν ὁδῷ καὶ πλέοντι.
Λουκιανός. Rhetorum praeceptor Sec. 4, line 7
πέτραις· σὺ δὲ πρὸ πολλοῦ ἄνω ἐστεφανωμένος

εὐδαιμονέστατος ἔσῃ, ἅπαντα ἐν βραχεῖ ὅσα
ἐστὶν ἀγαθὰ παρὰ τῆς ῥητορικῆς μονονουχὶ
καθεύδων λαβών.
Ἡ μὲν δὴ ὑπόσχεσις οὕτω μεγάλη· σὺ δὲ
πρὸς Φιλίου μὴ ἀπιστήσῃς, εἰ ῥᾷστά τε ἅμα καὶ
ἥδιστά σοι ταῦτα ἐπιδείξειν φαμέν. τί γάρ;
Ἡσίοδος μὲν ὀλίγα φύλλα ἐκ τοῦ Ἑλικῶνος
λαβὼν αὐτίκα μάλα ποιητὴς ἐκ ποιμένος κατέστη
καὶ ᾖδε θεῶν καὶ ἡρώων γένη κάτοχος ἐκ Μουσῶν
γενόμενος, ῥήτορα δέ, ὃ πολὺ ἔνερθε ποιητικῆς
μεγαληγορίας ἐστίν, ἐν βραχεῖ καταστῆναι ἀδύνα-
τον, εἴ τις ἐκμάθοι τὴν ταχίστην ὁδόν;
Ὡς ἔγωγε καὶ διηγήσασθαι σοι βούλομαι
Σιδωνίου τινὸς ἐμπόρου ἐπίνοιαν δι' ἀπιστίαν
ἀτελῆ γενομένην καὶ τῷ ἀκούσαντι ἀνόνητον.
ἦρχε μὲν γὰρ ἤδη Ἀλέξανδρος Περσῶν, μετὰ τὴν
ἐν Ἀρβήλοις μάχην Δαρεῖον καθῃρηκώς· ἔδει δὲ
πανταχόσε τῆς ἀρχῆς διαθεῖν τοὺς γραμ-
ματοφόρους τὰ ἐπιτάγματα τοῦ Ἀλεξάνδρου
κομίζοντας. ἐκ Περσῶν δὲ πολλὴ εἰς Αἴγυπτον
Λουκιανός. De saltatione Sec. 67, line 3
τούτοις εἰπεῖν. ἰδὼν γὰρ πέντε πρόσωπα τῷ

ὀρχηστῇ παρεσκευασμένα – τοσούτων γὰρ μερῶν
τὸ δρᾶμα ἦν – ἐζήτει, ἕνα ὁρῶν τὸν ὀρχηστήν,
τίνες οἱ ὀρχησόμενοι καὶ ὑποκρινούμενοι τὰ λοιπὰ
προσωπεῖα εἶεν· ἐπεὶ δὲ ἔμαθεν ὅτι αὐτὸς
ὑποκρινεῖται καὶ ὑπορχήσεται τὰ πάντα, “Ἐλε-
λήθεις,” ἔφη, “ὦ βέλτιστε, σῶμα μὲν τοῦτο ἕν,
πολλὰς δὲ τὰς ψυχὰς ἔχων.”
Ταῦτα μὲν ὁ βάρβαρος. οὐκ ἀπεικότως δὲ καὶ
οἱ Ἰταλιῶται τὸν ὀρχηστὴν παντόμιμον καλοῦσιν,
ἀπὸ τοῦ δρωμένου σχεδόν. καλὴ γὰρ ἡ ποιητικὴ
136
παραίνεσις ἐκείνη, τό, “ὦ παῖ, ποντίου θηρὸς

πετραίου νόον ἔχων πάσαις πολίεσσιν ὁμίλει,”
καὶ τῷ ὀρχηστῇ ἀναγκαία· καὶ δεῖ προσφύντα τοῖς
πράγμασιν συνοικειοῦν ἑαυτὸν ἑκάστῳ τῶν δρω-
μένων.
Τὸ δὲ ὅλον ἤθη καὶ πάθη δείξειν καὶ ὑποκρινεῖ-
σθαι ἡ ὄρχησις ἐπαγγέλλεται, νῦν μὲν ἐρῶντα,
νῦν δὲ ὀργιζόμενόν τινα εἰσάγουσα, καὶ ἄλλον
μεμηνότα καὶ ἄλλον λελυπημένον, καὶ ἅπαντα
ταῦτα μεμετρημένως. τὸ γοῦν παραδοξότατον,
Λουκιανός. Quomodo historia conscribenda sit Sec. 8, line 1
ἱστορία πρὸς τὸ ἐγκώμιον, ἀλλά τι μέγα τεῖχος ἐν

μέσῳ ἐστὶν αὐτῶν καὶ τὸ τῶν μουσικῶν δὴ τοῦτο,
δὶς διὰ πασῶν ἐστι πρὸς ἄλληλα – εἴ γε τῷ μὲν
ἐγκωμιάζοντι μόνου ἑνὸς μέλει, ὁπωσοῦν ἐπαινέσαι
καὶ εὐφρᾶναι τὸν ἐπαινούμενον, καὶ εἰ ψευσαμένῳ
ὑπάρχει τυχεῖν τοῦ τέλους, ὀλίγον ἂν φροντίσειεν.
ἡ δὲ οὐκ ἄν τι ψεῦδος ἐμπεσὸν ἡ ἱστορία, οὐδὲ
ἀκαριαῖον ἀνάσχοιτο, οὐ μᾶλλον ἢ τὴν ἀρτηρίαν
ἰατρῶν παῖδές φασι τὴν τραχεῖαν παραδέξασθαι
ἄν τι ἐς αὐτὴν καταποθέν.
Ἔτι ἀγνοεῖν ἐοίκασιν οἱ τοιοῦτοι ὡς ποιητικῆς
μὲν καὶ ποιημάτων ἄλλαι ὑποσχέσεις καὶ κανόνες
ἴδιοι, ἱστορίας δὲ ἄλλοι. ἐκεῖ μὲν γὰρ ἄκρατος ἡ
ἐλευθερία καὶ νόμος εἷς – τὸ δόξαν τῷ ποιητῇ.
ἔνθεος γὰρ καὶ κάτοχος ἐκ Μουσῶν, κἂν ἵππων
ὑποπτέρων ἅρμα ζεύξασθαι ἐθέλῃ, κἂν ἐφ' ὕδατος
ἄλλους ἢ ἐπ' ἀνθερίκων ἄκρων θευσομένους
ἀναβιβάσηται, φθόνος οὐδείς· οὐδὲ ὁπόταν ὁ Ζεὺς
αὐτῶν ἀπὸ μιᾶς σειρᾶς ἀνασπάσας αἰωρῇ ὁμοῦ
γῆν καὶ θάλατταν, δεδίασι μὴ ἀπορραγείσης
ἐκείνης συντριβῇ τὰ πάντα κατενεχθέντα.
ἐκείνης συντριβῇ τὰ πάντα κατενεχθέντα. ἀλλὰ

κἂν Ἀγαμέμνονα ἐπαινέσαι θέλωσιν, οὐδεὶς ὁ
κωλύσων Διὶ μὲν αὐτὸν ὅμοιον εἶναι τὴν κεφαλὴν
137
καὶ τὰ ὄμματα, τὸ στέρνον δὲ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ

τῷ Ποσειδῶνι, τὴν δὲ ζώνην τῷ Ἄρει, καὶ
ὅλως σύνθετον ἐκ πάντων θεῶν γενέσθαι δεῖ τὸν
Ἀτρέως καὶ Ἀερόπης· οὐ γὰρ ἱκανὸς ὁ Ζεὺς
οὐδὲ ὁ Ποσειδῶν οὐδὲ ὁ Ἄρης μόνος ἕκαστος
ἀναπληρῶσαι τὸ κάλλος αὐτοῦ. ἡ ἱστορία δὲ ἤν
τινα κολακείαν τοιαύτην προσλάβῃ, τί ἄλλο ἢ
πεζή τις ποιητικὴ γίγνεται, τῆς μεγαλοφωνίας
μὲν ἐκείνης ἐστερημένη, τὴν λοιπὴν δὲ τερατείαν
γυμνὴν τῶν μέτρων καὶ δι' αὐτὸ ἐπισημοτέραν
ἐκφαίνουσα; μέγα τοίνυν – μᾶλλον δὲ ὑπέρμεγα
τοῦτο κακόν – εἰ μὴ εἰδείη τις χωρίζειν τὰ ἱστορίας
καὶ τὰ ποιητικῆς, ἀλλ' ἐπεισάγοι τῇ ἱστορίᾳ τὰ
τῆς ἑτέρας κομμώματα – τὸν μῦθον καὶ τὸ ἐγκώμιον
καὶ τὰς ἐν τούτοις ὑπερβολάς – ὥσπερ ἂν εἴ τις
ἀθλητὴν τῶν καρτερῶν τούτων καὶ κομιδῇ πρι-
νίνων ἁλουργίσι περιβάλοι καὶ τῷ ἄλλῳ κόσμῳ τῷ
ἑταιρικῷ καὶ φυκίον ἐντρίβοι καὶ ψιμύθιον τῷ
τῇ φωνῇ αὐτοῦ εἷς σκοπὸς ὁ πρῶτος, σαφῶς

δηλῶσαι καὶ φανότατα ἐμφανίσαι τὸ πρᾶγμα, μήτε
ἀπορρήτοις καὶ ἔξω πάτου ὀνόμασι μήτε τοῖς
ἀγοραίοις τούτοις καὶ καπηλικοῖς, ἀλλ' ὡς μὲν
τοὺς πολλοὺς συνεῖναι, τοὺς δὲ πεπαιδευμένους
ἐπαινέσαι. καὶ μὴν καὶ σχήμασι κεκοσμήσθω
ἀνεπαχθέσι καὶ τὸ ἀνεπιτήδευτον μάλιστα ἔχουσιν,
ἐπεὶ τοῖς κατηρτυμένοις τῶν ζωμῶν ἐοικότας
ἀποφαίνει τοὺς λόγους.
Καὶ ἡ μὲν γνώμη κοινωνείτω καὶ προσαπτέσθω
τι καὶ ποιητικῆς παρ' ὅσον μεγαληγόρος καὶ
διηρμένη καὶ ἐκείνη, καὶ μάλισθ' ὁπόταν παρατά-
ξεσι καὶ μάχαις καὶ ναυμαχίαις συμπλέκηται·
δεήσει γὰρ τότε ποιητικοῦ τινος ἀνέμου ἐπουριά-
σοντος τὰ ἀκάτια καὶ συνδιοίσοντος ὑψηλὴν καὶ
ἐπ' ἄκρων τῶν κυμάτων τὴν ναῦν. ἡ λέξις δὲ
ὅμως ἐπὶ γῆς βεβηκέτω, τῷ μὲν κάλλει καὶ τῷ
μεγέθει τῶν λεγομένων συνεπαιρομένη καὶ ὡς
ἔνι μάλιστα ὁμοιουμένη, ξενίζουσα δὲ μηδ' ὑπὲρ
138
τὸν καιρὸν ἐνθουσιῶσα. κινδύνων γὰρ αὐτῇ τότε

ὁ μέγιστος παρακινῆσαι καὶ κατενεχθῆναι ἐς τὸν
Λουκιανός. Quomodo historia conscribenda sit

Sec. 45, line 13
διηρμένη καὶ ἐκείνη, καὶ μάλισθ' ὁπόταν παρατά-

ξεσι καὶ μάχαις καὶ ναυμαχίαις συμπλέκηται·
δεήσει γὰρ τότε ποιητικοῦ τινος ἀνέμου ἐπουριά-
σοντος τὰ ἀκάτια καὶ συνδιοίσοντος ὑψηλὴν καὶ
ἐπ' ἄκρων τῶν κυμάτων τὴν ναῦν. ἡ λέξις δὲ
ὅμως ἐπὶ γῆς βεβηκέτω, τῷ μὲν κάλλει καὶ τῷ
μεγέθει τῶν λεγομένων συνεπαιρομένη καὶ ὡς
ἔνι μάλιστα ὁμοιουμένη, ξενίζουσα δὲ μηδ' ὑπὲρ
τὸν καιρὸν ἐνθουσιῶσα. κινδύνων γὰρ αὐτῇ τότε
ὁ μέγιστος παρακινῆσαι καὶ κατενεχθῆναι ἐς τὸν
τῆς ποιητικῆς κορύβαντα, ὥστε μάλιστα πειστέον
τηνικαῦτα τῷ χαλινῷ καὶ σωφρονητέον, εἰδότας
ὡς ἱπποτυφία τις καὶ ἐν λόγοις πάθος οὐ μικρὸν
γίγνεται. ἄμεινον οὖν ἐφ' ἵππου ὀχουμένῃ τότε
τῇ γνώμῃ τὴν ἑρμηνείαν πεζῇ συμπαραθεῖν,
ἐχομένην τοῦ ἐφιππίου ὡς μὴ ἀπολείποιτο τῆς
φορᾶς.
Καὶ μὴν καὶ συνθήκῃ τῶν ὀνομάτων εὐκράτῳ
καὶ μέσῃ χρηστέον, οὔτε ἄγαν ἀφιστάντα καὶ
ἀπαρτῶντα – τραχὺ γάρ – οὔτε ῥυθμῷ παρ' ὀλίγον
ὡς οἱ πολλοὶ συνάπτοντα· τὸ μὲν γὰρ ἐπαίτιον,
Λουκιανός. Hesiodus Sec. 5, line 1
τῶν ἐρραψῳδημένων ὑπ' ἐμοῦ ἴδιον ἐμόν, ἀλλὰ

τῶν Μουσῶν, καὶ ἐχρῆν σε παρ' ἐκείνων τοὺς
λογισμοὺς τῶν τε εἰρημένων καὶ τῶν παραλελειμ-
μένων ἀπαιτεῖν. ἐγὼ δὲ ὑπὲρ μὲν ὧν ἰδίᾳ
ἠπιστάμην – λέγω δὲ τοῦ νέμειν καὶ ποιμαίνειν
καὶ ἐξελαύνειν καὶ βδάλλειν καὶ τῶν ἄλλων ὅσα
ποιμένων ἔργα καὶ μαθήματα – δίκαιος ἂν εἴην
ἀπολογεῖσθαι· αἱ θεαὶ δὲ τὰς αὐτῶν δωρεὰς οἷς
τε ἂν ἐθέλωσι καὶ ἐφ' ὅσον ἂν οἴωνται καλῶς
ἔχειν μεταδιδόασιν.
Ὅμως δὲ οὐκ ἀπορήσω πρὸς σὲ καὶ ποιητικῆς
139
ἀπολογίας. οὐ γάρ, οἶμαι, χρὴ παρὰ τῶν ποιητῶν

ἐς τὸ λεπτότατον ἀκριβολογουμένους ἀπαιτεῖν
κατὰ συλλαβὴν ἑκάστην ἐντελῆ πάντως τὰ εἰρημένα,
κἂν εἴ τι ἐν τῷ τῆς ποιήσεως δρόμῳ παραρρυὲν
λάθῃ, πικρῶς τοῦτο ἐξετάζειν, ἀλλ' εἰδέναι ὅτι
πολλὰ ἡμεῖς καὶ τῶν μέτρων ἕνεκα καὶ τῆς
εὐφωνίας ἐπεμβάλλομεν· τὰ δὲ καὶ τὸ ἔπος αὐτὸ
πολλάκις λεῖα ὄντα οὐκ οἶδ' ὅπως παρεδέξατο.
σὺ δὲ τὸ μέγιστον ὧν ἔχομεν ἀγαθῶν ἀφαιρῇ
ἡμᾶς – λέγω δὲ τὴν ἐλευθερίαν καὶ τὴν ἐν τῷ
Agatharchides Geogr., De mari Erythraeo (excerpta) Sec. 4, line 3
... εἰ καὶ τῶν πρὸ αὐτοῦ τοῦτο πολλοῖς ἔδοξεν.

Οὕτω μὲν οὖν ὁ πρῶτος εἰ καὶ μὴ ἀληθὴς τῆς αἰ-
τίας λόγος· δεύτερος δὲ, ὁμοίως ἔχων, τὸν ἥλιον ἐκεῖσέ
φησιν ἐπιτέλλοντα οὐχ ὡς παρ' ἡμῖν λαμπραῖς ταῖς
ἀκτῖσιν εἰς τὸν πόρον βάλλειν, ἀλλὰ παρομοίαις αἵματι,
ἐξ ὧν τοῖς ὁρῶσιν ὕφαιμον παρασκευάζειν τὸ πάθος τὴν
τῆς θαλάττης ἔμφασιν, κἀκεῖθεν Ἐρυθρὰν κατονομάζε-
σθαι.
Τρίτος δέ ἐστιν ὁ Ἀργολικὸς λόγος, ὅς ἐστι (φησί)
τῇ μὲν τόλμῃ μέγας, τῇ δ' ἀποδείξει κενός. Οἱ γὰρ
περὶ Δεινίαν ἱστορικοί φασιν, ἀπὸ τῆς ποιητικῆς ἐξου-
σίας καὶ αὐτοὶ ἄδειαν λαβόντες, ἐξ Ἄργους εἰς Αἰθιο-
πίαν (ἐκαλεῖτο δὲ τότε Κηφηνία) παραγεγονότα ἐπὶ
λύσει τῆς Κηφέως θυγατρὸς τὸν Περσέα, ἐκεῖθεν δὲ εἰς
Πέρσας μεταστάντα, Πέρσαις μὲν ἀπό τινος τῶν ἐγ-
γόνων τῆς κλήσεως μεταδοῦναι, Ἐρύθραν δὲ γεννῆσαι
υἱὸν, καὶ ἐξ ἐκείνου τῇ θαλάσσῃ τὴν κλῆσιν παρασχεῖν.
Τοιοῦτος μὲν καὶ ὁ Ἀργολικὸς περὶ τῆς Ἐρυθρᾶς θα-
λάσσης σχεδιασμός.
Τέταρτος δὲ καὶ ἀληθής ἐστιν, ὃν αὐτὸς μεμά-
θηκε παρὰ Πέρσου· Βόξος δ' ἦν τούτῳ ὄνομα, φησίν·
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De Lysia Sec. 3, line 10
παράδειγμα ταύτης τῆς ἀρετῆς.

ἑτέραν δὲ καὶ οὐδὲν ἐλάττονα ταύτης, ἣν πολλοὶ
140
μὲν ἐζήλωσαν τῶν κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἀκμασάν-

των, οὐδεὶς δὲ βεβαιότερον ἀπεδείξατο· τίς δ' ἔστιν
αὕτη; ἡ διὰ τῶν κυρίων τε καὶ κοινῶν καὶ ἐν μέσῳ
κειμένων ὀνομάτων ἐκφέρουσα τὰ νοούμενα ἑρμηνεία.
ἥκιστα γὰρ ἄν τις εὕροι Λυσίαν τροπικῇ φράσει χρη-
σάμενον. καὶ οὐκ ἐπὶ τούτῳ μόνον ἐπαινεῖν αὐτὸν
ἄξιον, ἀλλ' ὅτι καὶ σεμνὰ καὶ περιττὰ καὶ μεγάλα φαί-
νεσθαι τὰ πράγματα ποιεῖ τοῖς κοινοτάτοις χρώμενος
ὀνόμασι καὶ ποιητικῆς οὐχ ἁπτόμενος κατασκευῆς. τοῖς
δὲ προτέροις οὐχ αὕτη ἡ δόξα ἦν, ἀλλὰ βουλόμενοι
κόσμον τινὰ προσεῖναι τοῖς λόγοις ἐξήλλαττον τὸν
ἰδιώτην καὶ κατέφευγον εἰς τὴν Ποιητικὴν φράσιν,
μεταφοραῖς τε πολλαῖς χρώμενοι καὶ ὑπερβολαῖς καὶ
ταῖς ἄλλαις τροπικαῖς ἰδέαις, ὀνομάτων τε γλωττημα-
τικῶν καὶ ξένων χρήσει καὶ τῶν οὐκ εἰωθότων σχη-
ματισμῶν τῇ διαλλαγῇ καὶ τῇ ἄλλῃ καινολογίᾳ κατα-
πληττόμενοι τὸν ἰδιώτην. δηλοῖ δὲ τοῦτο Γοργίας τε
ὁ Λεοντῖνος, ἐν πολλοῖς πάνυ φορτικήν τε καὶ ὑπέρογκον
ποιῶν τὴν κατασκευὴν καὶ ‘οὐ πόρρω διθυράμβων
των, οὐδεὶς δὲ βεβαιότερον ἀπεδείξατο· τίς δ' ἔστιν

αὕτη; ἡ διὰ τῶν κυρίων τε καὶ κοινῶν καὶ ἐν μέσῳ
κειμένων ὀνομάτων ἐκφέρουσα τὰ νοούμενα ἑρμηνεία.
ἥκιστα γὰρ ἄν τις εὕροι Λυσίαν τροπικῇ φράσει χρη-
σάμενον. καὶ οὐκ ἐπὶ τούτῳ μόνον ἐπαινεῖν αὐτὸν
ἄξιον, ἀλλ' ὅτι καὶ σεμνὰ καὶ περιττὰ καὶ μεγάλα φαί-
νεσθαι τὰ πράγματα ποιεῖ τοῖς κοινοτάτοις χρώμενος
ὀνόμασι καὶ ποιητικῆς οὐχ ἁπτόμενος κατασκευῆς. τοῖς
δὲ προτέροις οὐχ αὕτη ἡ δόξα ἦν, ἀλλὰ βουλόμενοι
κόσμον τινὰ προσεῖναι τοῖς λόγοις ἐξήλλαττον τὸν
τινῶν’ ἔνια φθεγγόμενος, καὶ τῶν ἐκείνου συνουσια-
141
στῶν οἱ περὶ Λικύμνιόν τε καὶ Πῶλον. ἥψατο δὲ καὶ

τῶν Ἀθήνησι ῥητόρων ἡ ποιητική τε καὶ τροπικὴ

τινῶν’ ἔνια φθεγγόμενος, καὶ τῶν ἐκείνου συνουσια-
στῶν οἱ περὶ Λικύμνιόν τε καὶ Πῶλον. ἥψατο δὲ καὶ
τῶν Ἀθήνησι ῥητόρων ἡ ποιητική τε καὶ τροπικὴ
φράσις, ὡς μὲν Τίμαιός φησι, Γοργίου ἄρξαντος ἡνίκ'
Ἀθήναζε πρεσβεύων κατεπλήξατο τοὺς ἀκούοντας τῇ
δημηγορίᾳ, ὡς δὲ τἀληθὲς ἔχει, τὸ καὶ παλαιότερον
αἰεί τι θαυμαζομένη. Θουκυδίδης γοῦν ὁ δαιμονιώ-
τατος τῶν συγγραφέων ἔν τε τῷ ἐπιταφίῳ καὶ ἐν ταῖς
δημηγορίαις ποιητικῇ κατασκευῇ χρησάμενος ἐν πολλοῖς
ἐξήλλαξε τὴν ἑρμηνείαν εἰς ὄγκον ἅμα καὶ κόσμον
ὀνομάτων ἀηθέστερον. Λυσίας δὲ τοιοῦτον οὐδὲν
ἤσκησεν ἔν γ' οὖν τοῖς σπουδῇ γραφομένοις δικανικοῖς
λόγοις καὶ συμβουλευτικοῖς ποιῆσαι, πλὴν εἴ τι μικρὸν
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De Isaeo Sec. 19, line 9
μὴ διαγνῶναι τὸν ἴδιον ἑκατέρου χαρακτῆρα. καὶ

περὶ μὲν τούτων ὡς ἔχω δόξης δεδήλωταί μοι.
βούλομαι δὲ ἤδη καὶ περὶ τῶν ἄλλων ῥητόρων
ἀποδοῦναι τὸν λόγον, ἵνα μή τις ἀγνοίᾳ με δόξῃ
παραλιπεῖν αὐτοὺς ἐπιφανεῖς ὄντας καὶ ὀνόματος ἠξιω-
μένους οὐ μετρίου ἢ φυγῇ τοῦ πόνου τὸ ῥᾷστον αἱρού-
μενον τῶν ἔργων τὴν περὶ αὐτῶν ἀφεικέναι σκέψιν.
ἐγὼ γὰρ οὔτε ἠγνόουν, οὓς ἅπαντες ἴσασιν, οὔτε
ὤκνουν ἂνὑπὲρ αὐτῶν γράφειν, εἴ τι χρήσιμον
ἔμελλεν ἐξοίσειν ἡ γραφή. ἐνθυμούμενος δέ, ὅτι τὴν
142
μὲν Ποιητικὴν κατασκευὴν καὶ τὸ μετέωρον δὴ τοῦτο

καὶ πομπικὸν εἰρημένον οὐδεὶς Ἰσοκράτους ἀμείνων
ἐγένετο, παρέλιπον ἑκών, οὓς ᾔδειν ἧττον ἐν ταῖς
ἰδέαις ταύταις κατορθοῦντας, Γοργίαν μὲν τὸν Λεον-
τῖνον ἐκπίπτοντα τοῦ μετρίου καὶ πολλαχοῦ παιδαριώδη
γιγνόμενον ὁρῶν, Ἀλκιδάμαντα δὲ τὸν ἀκουστὴν αὐτοῦ
παχύτερον ὄντα τὴν λέξιν καὶ κενότερον, Θεόδωρον δὲ
τὸν Βυζάντιον ἀρχαῖόν τινα καὶ οὔτε ἐν ταῖς τέχναις
ἀκριβῆ οὔτε ἐξέτασιν ἱκανὴν ἐν τοῖς ἐναγωνίοις δεδω-
κότα λόγοις, Ἀναξιμένην δὲ τὸν Λαμψακηνὸν ἐν ἁπάσαις
μὲν ταῖς ἰδέαις τῶν λόγων τετράγωνόν τινα εἶναι
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De Demosthenis dictione Sec. 7, line 13
γνωρίμων Φαῖδρον, ἀφ' οὗ τὴν ἐπιγραφὴν εἴληφε τὸ

βυβλίον. ἐν γὰρ δὴ τῷ συγγράμματι τούτῳ πολλὴν
μὲν ὥραν ἔχει καὶ χαρίτων ἐστὶ μεστὰ τὰ πρῶτα ταυτί·
’Ὦ φίλε Φαῖδρε, ποῖ δὴ καὶ πόθεν; Παρὰ Λυσίου, ὦ
Σώκρατες, τοῦ Κεφάλου. πορεύομαι δὴ πρὸς περίπατον
ἔξω τείχους. συχνὸν γὰρ ἐκεῖ διέτριψα χρόνον καθή-
μενος ἐξ ἑωθινοῦ’ μέχρι τῆς ἀναγνώσεως τοῦ Λυσιακοῦ
λόγου καὶ μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν ἕως τινός. εἶθ', ὥσπερ
ἐξ ἀέρος εὐδίου καὶ σταθεροῦ πολὺς ἄνεμος καταρρα-
γείς, ταράττει τὸ καθαρὸν τῆς φράσεως ἐς Ποιητικὴν
ἐκφέρων ἀπειροκαλίαν, ἐνθένδ' ἀρξάμενος· ‘Ἄγετε δή,
Μοῦσαι, εἴτε δι' ᾠδῆς εἶδος λίγειαι εἴτε διὰ γένος τὸ
Λιγύων μουσικὸν ταύτην ἔσχετε τὴν ἐπωνυμίαν, ξύμ-
μοι λάβεσθε τοῦ μύθου.’ ὅτι δὲ ψόφοι ταῦτ' εἰσὶ καὶ
διθύραμβοι, κόμπον ὀνομάτων πολὺν νοῦν δὲ ὀλίγον
ἔχοντες, αὐτὸς ἐρεῖ. διεξιὼν γάρ, ἀφ' ἧς αἰτίας ἔρως
ἐτέθη τῷ πάθει τοὔνομα, καὶ τῇδε χρησάμενος· ‘Ἡ γὰρ
ἄνευ λόγου δόξης ἐπὶ τἀγαθὸν ὁρμώσης κρατήσασα
ἐπιθυμία, πρὸς ἡδονὴν ἄγουσα κάλλους καὶ τῶν ἑαυτῆς
συγγενῶν ἐπιθυμιῶν, ἐπὶ σωμάτων κάλλος ἐρρωμένως
ἐξ ὧν ἡ περίοδος συνέστηκεν· οὐδὲν γὰρ ἔξω περιόδου

συντίθησιν. ἔτι τῶν ῥυθμῶν, εἰς ἃς διαστέλλεται πε-
ριόδους, οὐ τοὺς ἀξιωματικοὺς βούλεται λαμβάνειν
ἀλλὰ τοὺς χαριεστάτους. εὐκόρυφοι δὴ φαίνονται καὶ
143
εὔγραμμοι διὰ τοῦτο καὶ εἰς ἕδραν ἀσφαλῆ τελευτῶσι.

τῶν δὲ σχημάτων διώκει τὰ κινητικώτατα τῶν ὄχλων·
καλλωπίζεται γὰρ καὶ τέθηλε τούτοις, ἃν ἄχρι τοῦ μὴ
λυπῆσαι τὰς ἀκοὰς προβαίνοι, ὧν εἰσὶν αἵ τε παρισώ-
σεις καὶ παρομοιώσεις καὶ ἀντιθέσεις καὶ τὰ παρωνο-
μασμένα τά τε ἀντιστρέφοντα καὶ τὰ ἐπαναφερόμενα
καὶ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα ποιητικῆς καὶ μελικῆς
λέξεως ὄργανα. τοιαῦτά τινά μοι καὶ ταύτης εἶναι
φαίνεται χαρακτηριστικὰ τῆς ἁρμονίας. παραδείγματα
δ' αὐτῆς ποιοῦμαι ποιητῶν μὲν Ἡσίοδόν τε καὶ Σαπφὼ
καὶ Ἀνακρέοντα, τῶν δὲ πεζῇ λέξει χρησαμένων Ἰσο-
κράτην τε τὸν Ἀθηναῖον καὶ τοὺς ἐκείνῳ πλησιάσαν-
τας. εἴρηνται μὲν οὖν καὶ πρότερον ἤδη λέξεις τινές,
ἐν αἷς τὸν ὅλον χαρακτῆρα αὐτοῦ τῆς λέξεως ὑπέγρα-
φον, ἐξ ὧν καὶ τὰ περὶ τὴν σύνθεσιν, εἰ τοιαῦτά ἐστιν
οἷα λέγομεν ἡμεῖς, οὐ χαλεπῶς ἄν τις ἴδοι. ἵνα δὲ μὴ
δόξωμεν διαρτᾶν τὰς ἀκολουθίας, τοὺς ἀναγινώσκον
περιείληφε ῥυθμοὺς καὶ μέτρα τὰ μὲν ἀπηρτισμένα

καὶ τέλεια, τὰ δ' ἀτελῆ, τοιαύτην ἐπιπλοκὴν ἔχοντα ἐν
ἀλλήλοις καὶ οὕτως συνηρμοσμένα, ὥστε μὴ δῆλον
εἶναι, ὅτι ἐστὶ μέτρα. οὐ γὰρ ἂν ἄλλως γένοιτο πολι-
τικὴ λέξις παρ' αὐτὴν τὴν σύνθεσιν ἐμφερὴς ποιήμασιν,
ἂν μὴ περιέχῃ μέτρα καὶ ῥυθμούς τινας ἐγκατακεχωρι-
σμένους ἀδήλως. οὐ μέντοι γε προσήκει αὐτὴν ἔμμετρον
οὐδ' ἔρρυθμον εἶναι δοκεῖν, ἵνα μὴ γένηται ποίημα
ἢ μέλος, ἐκβᾶσα τὸν αὑτῆς χαρακτῆρα, ἀλλ' εὔρυθμον
αὐτὴν ἀπόχρη φαίνεσθαι καὶ εὔμετρον. οὕτω γὰρ ἂν εἴη
ποιητικὴ μέν, οὐ μὴν ποίημά γε, καὶ μελίζουσα μέν, οὐ
μὴν μέλος. τίνα δ' ἔχει ταῦτα διαφοράν, οὐ χαλεπὸν
ἰδεῖν. ἡ μὲν ὅμοια παραλαμβάνουσα μέτρα καὶ ῥυθμοὺς
τεταγμένους εἴτε κατὰ στίχον εἴτε κατὰ περίοδον, ἣν
καλοῦσιν οἱμουσικοὶ στροφήν, κἄπειτα πάλιν τοῖς
αὐτοῖς ῥυθμοῖς καὶ μέτροις ἐπὶ τῶν αὐτῶν στίχων ἢ
περιόδων, ἃς ἀντιστρόφους ὀνομάζουσι, χρωμένη καὶ
τῷ σχήματι τούτῳ τῆς κατασκευῆς ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
μέχρι τοῦ τέλους προβαίνουσα ἔμμετρός τ' ἐστὶ καὶ
ἔρρυθμος, καὶ ὀνόματα κεῖται τῇ τοιαύτῃ λέξει μέτρον
καὶ μέλος, ἡ δὲ περιπεπλανημένα μέτρα καὶ ῥυθμοὺς
144
δοκεῖ ταῦτα μὴ λόγων δεῖσθαι γνώριμα καὶ τοῖς

φαυλοτάτοις ὄντα.
ταυτί μοι δοκεῖ μηνύματα τῆς συνθέσεως εἶναι τῆς
Δημοσθένους ἀνυφαίρετακαὶ χαρακτηρικά, ἐξ ὧν
ἄν τις αὐτὴν διαγνοίη πᾶσαν, ἐξετάζειν βουληθείς. εἰ
δέ τις ὑποτεύξεται πρὸς ταῦτα θαυμάζειν λέγων, εἰ
καὶ κακοδαίμων οὕτως ἦν ὁ τηλικοῦτος ἀνήρ, ὥσθ',
ὅτε γράφοι τοὺς λόγους, ἄνω καὶ κάτω στρέφειν τὰ
μόρια τῆς λέξεως καὶ τὰ ἐκ τούτων συντιθέμενα κῶλα,
ἐμμελείας τε καὶ ῥυθμοὺς καὶ μέτρα, μουσικῆς οἰκεῖα
θεωρίας πράγματα καὶ ποιητικῆς, εἰς τὴν πολιτικὴν
ἐναρμόττων φράσιν, ᾗ τούτων οὐδενὸς μέτεστιν, πρῶ-
τον μὲν ἐκεῖνο ἐνθυμηθήτω, ὅτι ὁ τοσαύτης δόξης
ἠξιωμένος ἀνὴρ ἐπὶ λόγοις, ὅσης οὐδεὶς τῶν πρότερον,
αἰώνια συνταττόμενος ἔργα καὶ τῷ πάντα βασανίζοντι
χρόνῳ παραδιδούς, οὐδὲν ἐκ τοῦ ἐπιτυχόντος ἔγραφεν.
ἀλλ' ὥσπερ τῆς ἐν τοῖς νοήμασιν οἰκονομίας πολλὴν
ἐποιεῖτο δόσιν, οὕτω καὶ τῆς ἐν τοῖς ὀνόμασιν ἁρμονίας,
ὁρῶν γε δὴ τούτους τοὺς θαυμαζομένους ἐπὶ σοφίᾳ
καὶ κρατίστων λόγων ποιητὰς νομιζομένους Ἰσοκράτην
καὶ Πλάτωνα γλυπτοῖς καὶ τορευτοῖς ἐοικότας ἐκφέ
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. Περί Θουκυδίδου. Sec. 29, line 22
στερον γὰρ ἦν εἰπεῖν ‘ἐστασίαζον αἱ πόλεις’. τὸ δ' ἐπὶ

τούτῳ λεγόμενον· ‘καὶ τὰ ἐφυστερίζοντά που’ δυσεί-
καστόν ἐστι· σαφέστερον δ' ἂν ἐγένετο ῥηθὲν οὕτως·
’αἱ δ' ὑστεροῦσαι πόλεις’. οἷς ἐπίκειται· ‘ἐπιπύστει τῶν
προγεγενημένων πολὺ ἐπέφερε τὴν ὑπερβολὴν ἐς τὸ
καινοῦσθαι τὰς διανοίας’· βούλεται μὲν γὰρ λέγειν·
’οἱ δὲ ὑστερίζοντες ἐπιπυνθανόμενοι τὰ γεγενημένα
παρ' ἑτέροις ἐλάμβανον ὑπερβολὴν ἐπὶ τὸ διανοεῖσθαί
τι καινότερον’· χωρὶς δὲ τῆς πλοκῆς οὐδὲ οἱ τῶν ὀνο-
μάτων σχηματισμοὶ ταῖς ἀκοαῖς εἰσιν ἡδεῖς. τούτοις
ἐπιφέρει κεφάλαιον ἄλλο ποιητικῆς, μᾶλλον δὲ διθυ-
ραμβικῆς σκευωρίας οἰκειότερον· ‘τῶν τ' ἐπιχειρήσεων
ἐπιτεχνήσει καὶ τῶν τιμωριῶν ἀτοπίᾳ· καὶ τὴν εἰωθυῖαν
τῶν ὀνομάτων ἀξίωσιν ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ δι-
καιώσει.’ ὃ γὰρ βούλεται δηλοῦν ἐν τῇ δυσεξελίκτῳ
145
πλοκῇ, τοιοῦτόν ἐστι· ‘πολλὴν τὴν ἐπίδοσιν ἐλάμβανον

εἰς τὸ διανοεῖσθαί τι καινότερον περὶ τὰς τέχνας τῶν
ἐγχειρημάτων καὶ περὶ τὰς ὑπερβολὰς τῶν τιμωριῶν·
τά τε εἰωθότα ὀνόματα ἐπὶ τοῖς πράγμασι λέγεσθαι
μετατιθέντες ἄλλως ἠξίουν αὐτὰ καλεῖν.’ ἡ δ' ‘ἐπι-
τέχνησις’ καὶ ἡ ‘τῶν τιμωριῶν ἀτοπία’ καὶ ἡ ‘εἰωθυῖα
ἐπιτεχνήσει καὶ τῶν τιμωριῶν ἀτοπίᾳ· καὶ τὴν εἰωθυῖαν

τῶν ὀνομάτων ἀξίωσιν ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ δι-
καιώσει.’ ὃ γὰρ βούλεται δηλοῦν ἐν τῇ δυσεξελίκτῳ
πλοκῇ, τοιοῦτόν ἐστι· ‘πολλὴν τὴν ἐπίδοσιν ἐλάμβανον
εἰς τὸ διανοεῖσθαί τι καινότερον περὶ τὰς τέχνας τῶν
ἐγχειρημάτων καὶ περὶ τὰς ὑπερβολὰς τῶν τιμωριῶν·
τά τε εἰωθότα ὀνόματα ἐπὶ τοῖς πράγμασι λέγεσθαι
μετατιθέντες ἄλλως ἠξίουν αὐτὰ καλεῖν.’ ἡ δ' ‘ἐπι-
τέχνησις’ καὶ ἡ ‘τῶν τιμωριῶν ἀτοπία’ καὶ ἡ ‘εἰωθυῖα
τῶν ὀνομάτων ἀξίωσις’ καὶ ἡ ‘εἰς τὰ ἔργα ἀντηλλαγμένη
δικαίωσις’ περιφράσεως ποιητικῆς ἐστιν οἰκειοτέρα. οἷς
ἐπιτίθησι τὰ θεατρικὰ σχήματα ταυτί· ‘τόλμα μὲν γὰρ
ἀλόγιστος ἀνδρία φιλέταιρος ἐνομίσθη, μέλλησις δὲ
προμηθὴς δειλία εὐπρεπής’· παρομοιώσεις γὰρ ἀμφό-
τερα ταῦτα καὶ παρισώσεις περιέχει, καὶ τὰ ἐπίθετα
καλλωπισμοῦ χάριν κεῖται· τὸ γὰρ οὔτε θεατρικὸν
ἀλλ' ἀναγκαῖον τῆς λέξεως σχῆμα τοιοῦτ' ἂν ἦν· ‘τὴν
μὲν γὰρ τόλμαν ἀνδρίαν ἐκάλουν, τὴν δὲ μέλλησιν
δειλίαν.’ ὅμοια δὲ τούτοις ἐστὶ καὶ τὰ συναπτόμενα·
’τὸ δὲ σῶφρον τοῦ ἀνάνδρου πρόσχημα, καὶ τὸ πρὸς
ἅπαν συνετὸν ἐπὶ πᾶν ἀργόν’·
κακόν. καθαρὸς δὲ καὶ τηλαυγὴς ὁ νοῦς οὕτως ἂν

ἦν· ‘οἵ τ' ἐπιβουλεύοντες ἑτέροις εἰ κατορθώσειαν,
δεινοί· καὶ οἱ τὰς ἐπιβουλὰς προὑπονοοῦντες εἰ φυλά-
ξαιντο, ἔτι δεινότεροι· ὁ δὲ προἰδόμενος, ὅπως μηδὲν
αὑτῷ δεήσει μήτ' ἐπιβουλῆς μήτε φυλακῆς, τάς τε
ἑταιρίας διαλύειν ἐδόκει καὶ τοὺς ἐναντίους ἐκπε-
πλῆχθαι.’
μίαν δὲ τούτοις ἐπιθεὶς περίοδον ἀγκύλως εἰρη-
146
μένην καὶ δυνατῶς μετὰ τοῦ σαφῶς· ‘ἁπλῶς δὲ ὁ

φθάσας τὸν μέλλοντα κακόν τι δρᾶν ἐπῃνεῖτο καὶ ὁ
ἐπικελεύσας τὸν μὴ διανοούμενον’ ποιητικῇ πάλιν
χρήσεται μεταλήψει· ‘καὶ μὴν καὶ τὸ συγγενὲς τοῦ
ἑταιρικοῦ ἀλλοτριώτερον ἐγένετο διὰ τὸ ἑτοιμότερον
εἶναι ἀπροφασίστως τολμᾶν.’ τὸ γὰρ ‘συγγενές’ καὶ τὸ
’ἑταιρικόν’ ἀντὶ τῆς συγγενείας καὶ τῆς ἑταιρίαςκεί-
μενον μετείληπται· τό τε ‘ἀπροφασίστως τολμᾶν’ ἄδη-
λον, εἴ τε ἐπὶ τῶν φίλων κεῖται νῦν εἴ τε ἐπὶ τῶν
συγγενῶν. αἰτίαν γὰρ ἀποδούς, δι' ἣν τοὺς συγγενεῖς
ἀλλοτριωτέρους ἔκρινον τῶν φίλων, ἐπιτίθησιν, ὅτι
τόλμαν ἀπροφάσιστον παρείχοντο. σαφὴς δ' ἂν ἦν
ὁλόγος, εἰ τοῦτον ἐξήνεγκε τὸν τρόπον κατὰ τὴν
τίαν καὶ Ἀντισθένη καὶ Ξενοφῶντα Σωκρατικοί. ἐκ

δὴ τούτων ἁπάντων δῆλός ἐστιν ἁνὴρ πρῶτος ἐπιτε-
τηδευκὼς ταύτην τὴν ἑρμηνείαν, ἵνα διαλλάξῃ τοὺς
ἄλλους συγγραφεῖς. ὅταν μὲν οὖν τεταμιευμένως αὐτῇ
χρήσηται καὶ μετρίως, θαυμαστός ἐστι καὶ οὐδενὶ
συγκριτὸς [οὐδ'] ἑτέρῳ· ὅταν δὲ κατακόρως καὶ ἀπειρο-
κάλως, μήτε τοὺς καιροὺς διορίζων μήτε τὴν ποσότητα
ὁρῶν, μεμπτός. ἐγὼ δὲ οὔτε αὐχμηρὰν καὶ ἀκόσμητον
καὶ ἰδιωτικὴν τὴν ἱστορικὴν εἶναι πραγματείαν ἀξιώ-
σαιμ' ἄν, ἀλλ' ἔχουσάν τι καὶ ποιητικόν· οὔτε παντά-
πασι ποιητικήν, ἀλλ' ἐπ' ὀλίγον ἐκβεβηκυῖαν τῆς ἐν
ἔθει· ἀνιαρὸν γὰρ ὁ κόρος καὶ τῶν πάνυ ἡδέων, ἡ δὲ
συμμετρία πανταχῇ χρήσιμον.
Εἷς ἔτι μοι καταλείπεται λόγος ὁπερὶ τῶν
μιμησαμένων τὸν ἄνδρα ῥητόρων τε καὶ συγγραφέων,
ἀναγκαῖος μὲν ὤν, ὥςπέρ τις καὶ ἄλλος, εἰς τὴν
συντέλειαν τῆς ὑποθέσεως, ὄκνον δέ τινα καὶ πολλὴν
εὐλάβειαν ἡμῖν παρέχων, μή τινα παράσχωμεν ἀφορμὴν
διαβολῆς τοῖς πάντα συκοφαντεῖν εἰωθόσιν ἀλλοτρίαν
τῆς ἐπιεικείας, ᾗ κεχρήμεθα καὶ περὶ τοὺς λόγους καὶ
περὶ τὰ ἤθη· οἷς τάχα βάσκανόν τι καὶ κακόηθες
147
αὐτῶν, ἐφ' αἷς μέγιστον ἐφρόνουν ἐκεῖνοι καὶ δι' ἃς

πλούτους τε μεγάλους ἐκτήσαντο καὶ δόξης λαμπρᾶς
κατηξιώθησαν. ἵνα δὲ μηδεμία ὑποψία καθ' ἡμῶν
τοιαύτη γένηται, τὸ μὲν ἐπιτιμᾶν τισι καὶ μεμνῆσθαι
τῶν ἡμαρτημένων αὐτοῖς ἐάσομεν· περὶ δὲ τῶν κατ-
ορθωσάντων ἐν τῇ μιμήσει μικρὰ προσθέντες ἔτι κα-
ταπαύσομεν αὐτοῦ τὸν λόγον. Συγγραφέων μὲν οὖν ἀρ-
χαίων, ὅσα κἀμὲ εἰδέναι, Θουκυδίδου μιμητὴς οὐδεὶς
ἐγένετο κατὰ ταῦτά γε, καθ' ἃ δοκεῖ μάλιστα τῶν
ἄλλων διαφέρειν, κατὰ τὴν γλωσσηματικὴν καὶ ἀπηρ-
χαιωμένην καὶ Ποιητικὴν καὶ ξένην λέξιν, καὶ κατὰ
τὰς ὑπερβατοὺς καὶ πολυπλόκους καὶ ἐξ ἀποκοπῆς
πολλὰ σημαίνειν πράγματα βουλομένας καὶ διὰ μακροῦ
τὰς ἀποδόσεις λαμβανούσας νοήσεις, καὶ ἔτι πρὸς τού-
τοις κατὰ τοὺς σκαιοὺς καὶ πεπλανημένους ἐκ τῆς
κατὰ φύσιν συζυγίας καὶ οὐδ' ἐν ἁπάσῃ ποιητικῇ
χώραν ἔχοντας σχηματισμούς, ἐξ ὧν ἡ πάντα λυμαι-
νομένη τὰ καλὰ καὶ σκότον παρέχουσα ταῖς ἀρεταῖς
ἀσάφεια παρῆλθεν εἰς τοὺς λόγους.
ορθωσάντων ἐν τῇ μιμήσει μικρὰ προσθέντες ἔτι κα-

ταπαύσομεν αὐτοῦ τὸν λόγον. Συγγραφέων μὲν οὖν ἀρ-
χαίων, ὅσα κἀμὲ εἰδέναι, Θουκυδίδου μιμητὴς οὐδεὶς
ἐγένετο κατὰ ταῦτά γε, καθ' ἃ δοκεῖ μάλιστα τῶν
ἄλλων διαφέρειν, κατὰ τὴν γλωσσηματικὴν καὶ ἀπηρ-
χαιωμένην καὶ Ποιητικὴν καὶ ξένην λέξιν, καὶ κατὰ
τὰς ὑπερβατοὺς καὶ πολυπλόκους καὶ ἐξ ἀποκοπῆς
πολλὰ σημαίνειν πράγματα βουλομένας καὶ διὰ μακροῦ
τὰς ἀποδόσεις λαμβανούσας νοήσεις, καὶ ἔτι πρὸς τού-
τοις κατὰ τοὺς σκαιοὺς καὶ πεπλανημένους ἐκ τῆς
κατὰ φύσιν συζυγίας καὶ οὐδ' ἐν ἁπάσῃ ποιητικῇ
χώραν ἔχοντας σχηματισμούς, ἐξ ὧν ἡ πάντα λυμαι-
νομένη τὰ καλὰ καὶ σκότον παρέχουσα ταῖς ἀρεταῖς
ἀσάφεια παρῆλθεν εἰς τοὺς λόγους.
Ῥητόρων δὲ Δημοσθένης μόνος, ὥςπερ τῶν ἄλλων
ὅσοι μέγα τι καὶ λαμπρὸν ἔδοξαν ποιεῖν ἐν λόγοις,
οὕτω καὶ Θουκυδίδου ζηλωτὴς ἐγένετο κατὰ πολλὰ καὶ
148
προσέθηκε τοῖς πολιτικοῖς λόγοις παρ' ἐκείνου λαβών,

ἃς οὔτε Ἀντιφῶν οὔτε Λυσίας οὔτε Ἰσοκράτης οἱ πρω-
τεύσαντες τῶν τότε ῥητόρων ἔσχον ἀρετάς,
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De compositione verborum Sec. 1, line 63
ἡμῖν ἄρα τούτου πέπρωται βεβαίως τυχεῖν· νυνὶ δὲ

ἣν τὸ δαιμόνιον ἐπὶ νοῦν ἤγαγέ μοι πραγματείαν δέχου.
Κεφάλαια δ' αὐτῆς ἐστιν ἃ πρόκειταί μοι δεῖξαι
ταῦτα, τίς τε ἐστὶν ἡ τῆς συνθέσεως φύσις καὶ τίνα
ἰσχὺν ἔχει, καὶ τίνων στοχάζεται καὶ πῶς αὐτῶν τυγχά-
νει, καὶ τίνες αἱ γενικώταται αὐτῆς εἰσι διαφοραὶ καὶ
τίς ἑκάστης χαρακτὴρ καὶ ποίαν κρατίστην αὐτῶν εἶναι
πείθομαι, καὶ ἔτι πρὸς τούτοις, τί ποτ' ἐστὶ τὸ ποιη-
τικὸν ἐκεῖνο καὶ εὔγλωσσον καὶ μελιχρὸν ἐν ταῖς
ἀκοαῖς, ὃ πέφυκε τῇ συνθέσει τῆς πεζῆς λέξεως παρα-
κολουθεῖν, ποιητικῆς τε κατασκευῆς τὸν ἀποίητον ἐκμι-
μουμένης λόγον καὶ σφόδρα ἐν τῇ μιμήσει κατορθού-
σης εὖ τί τὸ κράτος καὶ διὰ ποίας ἂν ἐπιτηδεύσεως
ἐγγένοιτο ἑκάτερον αὐτῶν. τοιαυτὶ μὲν δή τινά ἐστιν
ὡς τύπῳ περιλαβεῖν ὑπὲρ ὧν μέλλω λέγειν. ἄρχεται
δὲ ἐνθένδ' ἡ πραγματεία.
Ἡ σύνθεσις ἔστι μέν, ὥςπερ καὶ αὐτὸ δηλοῖ τοὔ-
νομα, ποιά τις θέσις παρ' ἄλληλα τῶν τοῦ λόγου
μορίων, ἃ δὴ καὶ στοιχεῖά τινες τῆς λέξεως καλοῦσιν.
ταῦτα δὲ Θεοδέκτης μὲν καὶ Ἀριστοτέλης καὶ οἱ κατ'
ἐκείνους φιλοσοφήσαντες τοὺς χρόνους ἄχρι τριῶν
καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα· ἐπὶ δὲ τῶν ῥημάτων, πότερα

κρείττω λαμβανόμενα ἔσται, τὰ ὀρθὰ ἢ τὰ ὕπτια, καὶ
κατὰ ποίας ἐγκλίσεις ἐκφερόμενα, ἃς δή τινες πτώσεις
ῥηματικὰς καλοῦσι, κρατίστην ἕδραν λήψεται, καὶ ποίας
παρεμφαίνοντα διαφορὰς χρόνων καὶ εἴ τινα τοῖς ῥή-
μασιν ἄλλα παρακολουθεῖν πέφυκε (τὰ δ' αὐτὰ ταῦτα
καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τοῦ λόγου μερῶν φυλακτέον, ἵνα
μὴ καθ' ἓν ἕκαστον λέγω)· ἐπὶ δὲ τούτοις τὰ ληφθέντα
διακρίνειν, εἴ τι δεῖται μετασκευῆς ὄνομα ἢ ῥῆμα,
πῶς ἂν ἐναρμονιώτερόν τε καὶ εὐεδρότερον γένοιτο·
τοῦτο τὸ στοιχεῖον ἐν μὲν ποιητικῇ δαψιλέστερόν ἐστιν,
149
ἐν δὲ λόγοις πεζοῖς σπανιώτερον· πλὴν γίνεταί γε καὶ

ἐν τούτοις ἐφ' ὅσον ἂν ἐγχωρῇ· ὅ τε γὰρ λέγων ‘εἰς
τουτονὶ τὸν ἀγῶνα’ προστέθηκέ τι τῇ ἀντωνυμίᾳ
γράμμα τῆς συνθέσεως στοχαζόμενος· ἄρτιον γὰρ ἦν
’εἰς τοῦτον τὸν ἀγῶνα’ εἰπεῖν· καὶ πάλιν ὁ λέγων
’κατιδὼν Νεοπτόλεμον τὸν ὑποκριτήν’ τῇ προθέσει
παρηύξηκεν τοὔνομα, τὸ γὰρ ἰδὼν ἀπέχρη· καὶ ὁ γρά-
φων ‘μήτ' ἰδίας ἔχθρας μηδεμιᾶς ἕνεχ' ἥκειν’ ταῖς
συναλοιφαῖς ἠλάττωκε τὰ μόρια τοῦ λόγου κἀποκέκρουκέ
τινα τῶν γραμμάτων· καὶ ὁ ἀντὶ τοῦ ἐποίησεν ‘ἐποίησε’
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De compositione verborum

Sec. 20, line 126
λευτῆς· οἱ δ' ἄλλοι πάντες εἰσὶ δάκτυλοι, καὶ οὗτοι

παραμεμιγμένας ἔχοντες τὰς ἀλόγους, ὥςτε μὴ πολὺ
διαφέρειν ἐνίους τῶν τροχαίων. οὐδὲν δὴ τὸ ἀντι-
πρᾶττον ἐστὶν εὔτροχον καὶ περιφερῆ καὶ καταρρέου-
σαν εἶναι τὴν φράσιν ἐκ τοιούτων συγκεκροτημένην
ῥυθμῶν.
πολλά τις ἂν ἔχοι τοιαῦτα δεῖξαι παρ' Ὁμήρῳ λεγό-
μενα· ἐμοὶ δὲ ἀποχρῆν δοκεῖ καὶ ταῦτα, ἵν' ἐγγένηταί
μοι καὶ περὶ τῶν ἄλλων εἰπεῖν. ὧν μὲν οὖν δεῖ
στοχάζεσθαι τοὺς μέλλοντας ἡδεῖαν καὶ καλὴν ποιήσειν
σύνθεσιν ἔν τε ποιητικῇ καὶ λόγοις ἀμέτροις, ταῦτα
κατ' ἐμὴν δόξαν ἐστὶ τὰ γοῦν κυριώτατα καὶ κράτιστα.
ὅσα δὲ οὐχ οἷά τε ἦν, ἐλάττω τε ὄντα τούτων καὶ
ἀμυδρότερα καὶ διὰ πλῆθος δυσπερίληπτα μιᾷ γραφῇ,
ταῦτ' ἐν ταῖς καθ' ἡμέραν γυμνασίαις προςυποθήσομαι
καὶ πολλῶν καὶ ἀγαθῶν ποιητῶν τε καὶ συγγραφέων
καὶ ῥητόρων μαρτυρίοις χρήσομαι. νυνὶ δὲ τὰ κατα-
λειπόμενα ὧν ὑπεσχόμην καὶ οὐδενὸς ἧττον ἀναγκαῖα
εἰρῆσθαι, ταῦτ' ἔτι προσθεὶς τῷ λόγῳ παύσομαι
τίνες εἰσὶ διαφοραὶ τῆς συνθέσεως καὶ τίς ἑκά-
στης χαρακτὴρ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, τῶν τε πρωτευσάντων

Sec. 20, line 142
καὶ ῥητόρων μαρτυρίοις χρήσομαι. νυνὶ δὲ τὰ κατα-

λειπόμενα ὧν ὑπεσχόμην καὶ οὐδενὸς ἧττον ἀναγκαῖα
150
εἰρῆσθαι, ταῦτ' ἔτι προσθεὶς τῷ λόγῳ παύσομαι

τίνες εἰσὶ διαφοραὶ τῆς συνθέσεως καὶ τίς ἑκά-
στης χαρακτὴρ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, τῶν τε πρωτευσάντων
ἐν αὐταῖς μνησθῆναι καὶ δείγματα ἑκάστου παρασχεῖν,
ὅταν δὲ ταῦτα λάβῃ μοι τέλος, τότε κἀκεῖνα δι-
ευκρινῆσαι τὰ παρὰ τοῖς πολλοῖς ἀπορούμενα, τί ποτ'
ἐστὶν ὃ ποιεῖ τὴν μὲν πεζὴν λέξιν ὁμοίαν ποιήματι
φαίνεσθαι μένουσαν ἐν τῷ τοῦ λόγου σχήματι, τὴν δὲ
Ποιητικὴν φράσιν ἐμφερῆ τῷ πεζῷ λόγῳ φυλάττουσαν τὴν Ποιητικὴν
σεμνότητα· σχεδὸν γὰρ οἱ κράτιστα
διαλεχθέντες ἢ ποιήσαντες ταῦτ' ἔχουσιν ἐν τῇ λέξει
τἀγαθά. πειρατέον δὴ καὶ περὶ τούτων, ἃ φρονῶ,
λέγειν. ἄρξομαι δ' ἀπὸ τοῦ πρώτου.
Ἐγὼ τῆς συνθέσεως εἰδικὰς μὲν διαφορὰς πολλὰς
σφόδρα εἶναι τίθεμαι καὶ οὔτ' εἰς σύνοψιν ἐλθεῖν
δυναμένας οὔτ' εἰς λογισμὸν ἀκριβῆ, οἴομαί τε ἴδιον
ἡμῶν ἑκάστῳ χαρακτῆρα ὥςπερ ὄψεως, οὕτω καὶ συν-
θέσεως ὀνομάτων παρακολουθεῖν, οὐ φαύλῳ παρα-
δείγματι χρώμενος ζῳγραφίᾳ· ὥςπερ γὰρ ἐν ἐκείνῃ τὰ
τἀγαθά. πειρατέον δὴ καὶ περὶ τούτων, ἃ φρονῶ,

λέγειν. ἄρξομαι δ' ἀπὸ τοῦ πρώτου.
Ἐγὼ τῆς συνθέσεως εἰδικὰς μὲν διαφορὰς πολλὰς
σφόδρα εἶναι τίθεμαι καὶ οὔτ' εἰς σύνοψιν ἐλθεῖν
δυναμένας οὔτ' εἰς λογισμὸν ἀκριβῆ, οἴομαί τε ἴδιον
ἡμῶν ἑκάστῳ χαρακτῆρα ὥςπερ ὄψεως, οὕτω καὶ συν-
θέσεως ὀνομάτων παρακολουθεῖν, οὐ φαύλῳ παρα-
δείγματι χρώμενος ζῳγραφίᾳ· ὥςπερ γὰρ ἐν ἐκείνῃ τὰ
αὐτὰ φάρμακα λαμβάνοντες ἅπαντες οἱ τὰ ζῷα γρά-
φοντες οὐδὲν ἐοικότα ποιοῦσιν ἀλλήλοις τὰ μίγματα,
τὸν αὐτὸν τρόπον ἐν ποιητικῇ τε διαλέκτῳ καὶ τῇ
ἄλλῃ πάσῃ τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασι χρώμενοι πάντες οὐχ
ὁμοίως αὐτὰ συντίθεμεν. τὰς μέντοι γενικὰς αὐτῆς
διαφορὰς ταύτας εἶναι πείθομαι μόνας τὰς τρεῖς, αἷς
ὁ βουλόμενος ὀνόματα θήσεται τὰ οἰκεῖα, ἐπειδὰν
τούς τε χαρακτῆρας αὐτῶν καὶ τὰς διαφορὰς ἀκούσῃ.
ἐγὼ μέντοι κυρίοις ὀνόμασιν οὐκ ἔχων αὐτὰς προσα-
γορεῦσαι ὡς ἀκατονομάστους μεταφορικοῖς ὀνόμασι
151
καλῶ τὴν μὲν αὐστηράν, τὴν δὲ γλαφυράν [ἢ ἀνθηράν],

τὴν δὲ τρίτην εὔκρατον· ἣν ὅπως ποτὲ γίνεσθαι φαίην
ἄν, ἔγωγε ἀπορῶ καὶ ‘δίχα μοι νόος ἀτρέκειαν εἰπεῖν’,

Sec. 25, line 6
τοὺς πόνους. Ἐπικουρείων δὲ χορόν, οἷς οὐδὲν μέλει

τούτων, παραιτοῦμαι· τὸ γὰρ ‘οὐκ ἐπιπόνου τοῦ γρά-
φειν ὄντος’, ὡς αὐτὸς Ἐπίκουρος λέγει, ‘τοῖς μὴ στο-
χοζομένοις τοῦ πυκνὰ μεταπίπτοντος κριτηρίου’ πολ-
λῆς ἀργίας ἦν καὶ σκαιότητος ἀλεξιφάρμακον.
Τούτων δή μοι τέλος ἐχόντων, ἐκεῖνά σε οἴομαι
ποθεῖν ἔτι ἀκοῦσαι, πῶς γίνεται λέξις ἄμετρος ὁμοία
καλῷ ποιήματι ἢ μέλει, καὶ πῶς ποίημα ἢ μέλος πεζῇ
λέξει καλῇ παραπλήσιον. ἄρξομαι δὲ πρῶτον ἀπὸ τῆς
ψιλῆς λέξεως, ἕνα τῶν ἀνδρῶν προχειρισάμενος ὃν ἐν
τοῖς μάλιστα οἶμαι τὴν Ποιητικὴν ἐκμεμάχθαι φράσιν,
βουλόμενος μὲν καὶ πλείους, οὐκ ἔχων δὲ χρόνον ἱκα-
νὸν ἅπασι. φέρε δὴ τίς οὐκ ἂν ὁμολογήσειεν τοῖς
κρατίστοις ἐοικέναι ποιήμασί τε καὶ μέλεσι τοὺς Δη-
μοσθένους λόγους, καὶ μάλιστα τάς τε κατὰ Φιλίππου
δημηγορίας καὶ τοὺς δικανικοὺς ἀγῶνας τοὺς δημο-
σίους; ὧν ἐξ ἑνὸς ἀρκέσει λαβεῖν τὸ προοίμιον τουτί·
’Μηδεὶς ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, νομίσῃ με
μήτ' ἰδίας ἔχθρας μηδεμιᾶς ἕνεχ' ἥκειν Ἀριστοκρά-
τους κατηγορήσοντα τουτουί, μήτε μικρὸν ὁρῶντά
τι καὶ φαῦλον ἁμάρτημα ἑτοίμως οὕτως ἐπὶ τούτῳ

Sec. 25, line 31
Πειρατέον δὴ καὶ περὶ τούτων λέγειν ἃ φρονῶ.

μυστηρίοις μὲν οὖν ἔοικεν ἤδη ταῦτα καὶ οὐκ εἰς
πολλοὺς οἷά τε ἐστὶν ἐκφέρεσθαι, ὥςτ' οὐκ ἂν εἴην
φορτικός, εἰ παρακαλοίην ‘οἷς θέμις ἐστὶν’ ἥκειν
ἐπὶ τὰς τελετὰς τοῦ λόγου, ‘θύρας δ' ἐπιθέσθαι’ λέ-
γοιμι ταῖς ἀκοαῖς τοὺς ‘βεβήλους’. εἰς γέλωτα γὰρ
ἔνιοι λαμβάνουσι τὰ σπουδαιότατα δι' ἀπειρίαν, καὶ
ἴσως οὐδὲν ἄτοπον πάσχουσιν. ἃ δ' οὖν βούλομαι λέ-
γειν, τοιάδε ἐστί.
Πᾶσα λέξις ἡ δίχα μέτρου συγκειμένη Ποιητικὴν
152
μοῦσαν ἢ μελικὴν χάριν οὐ δύναται προσλαβεῖν κατὰ

γοῦν τὴν σύνθεσιν αὐτήν· ἐπεὶ καὶ ἡ ἐκλογὴ τῶν
ὀνομάτων μέγα τι δύναται, καὶ ἔστι τις ὀνομασία
ποιητικὴ γλωττηματικῶν τε καὶ ξένων καὶ τροπικῶν
καὶ πεποιημένων, οἷς ἡδύνεται ποίησις, εἰς κόρον
ἐγκαταμιγέντων τῇ ἀμέτρῳ λέξει, ὃ ποιοῦσιν ἄλλοι τε
πολλοὶ καὶ οὐχ ἥκιστα Πλάτων· οὐ δὴ λέγω περὶ τῆς
ἐκλογῆς, ἀλλ' ἀφείσθω κατὰ τὸ παρὸν ἡ περὶ ταῦτα
σκέψις. περὶ τῆς συνθέσεως αὐτῆς ἔστω ἡ θεωρία

Sec. 25, line 35
φορτικός, εἰ παρακαλοίην ‘οἷς θέμις ἐστὶν’ ἥκειν

ἐπὶ τὰς τελετὰς τοῦ λόγου, ‘θύρας δ' ἐπιθέσθαι’ λέ-
γοιμι ταῖς ἀκοαῖς τοὺς ‘βεβήλους’. εἰς γέλωτα γὰρ
ἔνιοι λαμβάνουσι τὰ σπουδαιότατα δι' ἀπειρίαν, καὶ
ἴσως οὐδὲν ἄτοπον πάσχουσιν. ἃ δ' οὖν βούλομαι λέ-
γειν, τοιάδε ἐστί.
Πᾶσα λέξις ἡ δίχα μέτρου συγκειμένη Ποιητικὴν
μοῦσαν ἢ μελικὴν χάριν οὐ δύναται προσλαβεῖν κατὰ
γοῦν τὴν σύνθεσιν αὐτήν· ἐπεὶ καὶ ἡ ἐκλογὴ τῶν
ὀνομάτων μέγα τι δύναται, καὶ ἔστι τις ὀνομασία
ποιητικὴ γλωττηματικῶν τε καὶ ξένων καὶ τροπικῶν
καὶ πεποιημένων, οἷς ἡδύνεται ποίησις, εἰς κόρον
ἐγκαταμιγέντων τῇ ἀμέτρῳ λέξει, ὃ ποιοῦσιν ἄλλοι τε
πολλοὶ καὶ οὐχ ἥκιστα Πλάτων· οὐ δὴ λέγω περὶ τῆς
τῆς ἐν τοῖς κοινοῖς ὀνόμασι καὶ τετριμμένοις καὶ ἥκιστα
ποιητικοῖς τὰς ποιητικὰς χάριτας ἐπιδεικνυμένης. ὅπερ
οὖν ἔφην, οὐ δύναται ψιλὴ λέξις ὁμοία γενέσθαι τῇ
ἐμμέτρῳ καὶ ἐμμελεῖ, ἐὰν μὴ περιέχῃ μέτρα καὶ ῥυθμούς

Sec. 25, line 49

τῆς ἐν τοῖς κοινοῖς ὀνόμασι καὶ τετριμμένοις καὶ ἥκιστα
153
ποιητικοῖς τὰς ποιητικὰς χάριτας ἐπιδεικνυμένης. ὅπερ

οὖν ἔφην, οὐ δύναται ψιλὴ λέξις ὁμοία γενέσθαι τῇ
ἐμμέτρῳ καὶ ἐμμελεῖ, ἐὰν μὴ περιέχῃ μέτρα καὶ ῥυθμούς
τινας ἐγκατατεταγμένους ἀδήλως. οὐ μέντοι προσήκει
γε ἔμμετρον οὐδ' ἔρρυθμον αὐτὴν εἶναι δοκεῖν (ποίημα
γὰρ οὕτως ἔσται καὶ μέλος ἐκβήσεταί τε ἁπλῶς τὸν
αὑτῆς χαρακτῆρα), ἀλλ' εὔρυθμον αὐτὴν ἀπόχρη καὶ
εὔμετρον φαίνεσθαι μόνον· οὕτως γὰρ ἂν εἴη ποιητικὴ
μέν, οὐ μὴν ποίημά γε, καὶ ἐμμελὴς μέν, οὐ μέλος δέ.
τίς δ' ἐστὶν ἡ τούτων διαφορά, πάνυ ῥᾴδιον ἰδεῖν.
ἡ μὲν ὅμοια περιλαμβάνουσα μέτρα καὶ τεταγμένους
σῴζουσα ῥυθμοὺς καὶ κατὰ στίχον ἢ περίοδον ἢ στρο-
φὴν διὰ τῶν αὐτῶν σχημάτων περαινομένη κἄπειτα
πάλιν τοῖς αὐτοῖς ῥυθμοῖς καὶ μέτροις ἐπὶ τῶν ἑξῆς
στίχων ἢ περιόδων ἢ στροφῶν χρωμένη καὶ τοῦτο
μέχρι πολλοῦ ποιοῦσα ἔρρυθμός ἐστι καὶ ἔμμετρος,
καὶ ὀνόματα κεῖται τῇ τοιαύτῃ λέξει μέτρον καὶ μέλος·
ἡ δὲ πεπλανημένα μέτρα καὶ ἀτάκτους ῥυθμοὺς

Sec. 26, line 5
περὶ τὴν εὐέπειαν τῶν κώλων ὑποληπτέον γίνεσθαι

παρὰ τοῖς ἀθληταῖς τοῦ ἔργου. τοὺς δὲ τούτου ἀπεί-
ρους ἢ ἀτριβεῖς [ἔργου ὁτουοῦν] θαυμάζειν καὶ ἀπι-
στεῖν, εἴ τι κεκρατημένως ὑφ' ἑτέρου γίνεται διὰ τέχνης,
οὐκ ἄλογον. πρὸς μὲν οὖν τοὺς εἰωθότας χλευάζειν τὰ
παραγγέλματα τῶν τεχνῶν ταῦτα εἰρήσθω.
περὶ δὲ τῆς ἐμμελοῦς τε καὶ ἐμμέτρου συνθέσεως
τῆς ἐχούσης πολλὴν ὁμοιότητα πρὸς τὴν πεζὴν λέξιν
τοιαῦτά τινα λέγειν ἔχω, ὡς πρώτη μέν ἐστιν αἰτία
κἀνταῦθα τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ ἐπὶ τῆς ἀμέτρου
ποιητικῆς ἡ τῶν ὀνομάτων αὐτῶν ἁρμογή, δευτέρα δὲ
ἡ τῶν κώλων σύνθεσις, τρίτη δὲ ἡ τῶν περιόδων
συμμετρία. τὸν δὴ βουλόμενον ἐν τούτῳ τῷ μέρει
κατορθοῦν τὰ τῆς λέξεως μόρια δεῖ πολυειδῶς στρέ-
φειν τε καὶ συναρμόττειν καὶ τὰ κῶλα ἐν διαστήμασι
ποιεῖν συμμέτρως, μὴ συναπαρτίζοντα τοῖς στίχοις
ἀλλὰ διατέμνοντα τὸ μέτρον, ἄνισά τε ποιεῖν αὐτὰ καὶ
ἀνόμοια, πολλάκις δὲ καὶ εἰς κόμματα συνάγειν βρα-
χύτερα κώλων, τάς τε περιόδους μήτε ἰσομεγέθεις μήτε
154
ὁμοιοσχήμονας τὰς γοῦν παρακειμένας ἀλλήλαις ἐργά-

ζεσθαι· ἔγγιστα γὰρ φαίνεται λόγοις τὸ περὶ τοὺς
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De compositione verborum (epit.)

Sec. 6, line 36
λυκὰ ἢ ἐκ θηλυκῶν ἀρρενικὰ ἢ οὐδέτερα ἐκ τούτων,

πῶς ἂν ἄμεινον σχηματισθείη· καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα.
ἐπί τε τῶν ῥημάτων, πότερα κρείττω ἔσται λαμβανό-
μενα, τὰ ὀρθὰ ἢ τὰ ὕπτια· καὶ κατὰ ποίας ἐγκλίσεις
ἐκφερόμενα κρατίστην ἕδραν λήψεται· καὶ ποίας παρ-
εμφαίνοντα διαφορὰς χρόνων, καὶ εἴ τινα τοῖς ῥήμασιν
ἄλλα παρακολουθεῖ. τὰ δ' αὐτὰ λέγω καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων τοῦ λόγου μερῶν. ἐπὶ δὲ τούτοις τὰ ληφθέντα
διακρίνειν, εἴ τι δεῖται μετασκευῆς ὄνομα ἢ ῥῆμα, ὡς
ἂν ἐναρμονιώτερόν τε καὶ εὐεδρότερον γένοιτο. τοῦτο
τὸ στοιχεῖον ἐν μὲν ποιητικῇ δαψιλέστερόν ἐστιν, ἐν
δὲ λόγοις πεζοῖς σπανιώτερον· πλὴν γίνεται καὶ ἐν
τούτοις, ἐφ' ὅσον ἂν ἐγχωρῇ. ὅ τε γὰρ λέγων ‘εἰς
τουτονὶ τὸν ἀγῶνα’ προστέθεικέ τι τῇ ἀντωνυμίᾳ
γράμμα, τῆς συνθέσεως στοχαζόμενος· ἄρτιον γὰρ ἦν
’εἰς τοῦτον τὸν ἀγῶνα’ εἰπεῖν. καὶ πάλιν ὁ λέγων
’κατιδὼν Νεοπτόλεμον τὸν ὑποκριτήν’ τῇ προθέσει
παρηύξηκε τοὔνομα· τὸ γὰρ Ἰδὼν ἀπέχρη. καὶ ὁ γρά-
φων ‘μήτ' ἰδίας ἔχθρας μηδεμιᾶς ἕνεχ' ἥκειν’ ταῖς
συναλοιφαῖς ἠλάττωκε τὰ μόρια τοῦ λόγου καὶ περι-
κέκρουκε τινὰ τῶν γραμμάτων·

Sec. 25, line 5
τοι· μελοποιῶν μὲν Στησίχορός τε καὶ Ἀλκαῖος, τρα-

γῳδοποιῶν δὲ Σοφοκλῆς, συγγραφέων δὲ Ἡρόδοτος,
ῥητόρων δὲ Δημοσθένης, φιλοσόφων δὲ κατ' ἐμὴν
δόξαν Δημόκριτός τε καὶ Πλάτων καὶ Ἀριστοτέλης.
τούτων γὰρ ἑτέρους εὑρεῖν ἀμήχανον ἄμεινον κερά-
σαντας τοὺς λόγους.
Ἐπὶ τούτοις ῥητέον, πῶς γίνεται λέξις ἄμετρος
ὁμοία καλῷ ποιήματι ἢ μέλει, καὶ πῶς ποίημα ἢ μέ-
λος πεζῇ λέξει καλῇ παραπλήσιον. ἔστω δὲ παρά-
δειγμα Δημοσθένης, ὃν ἐν τοῖς μάλιστα οἶμαι τὴν
155
Ποιητικὴν ἐκμεμάχθαι φράσιν· τίς γὰρ οὐκ ἂν ὁμολο-

γήσειε, τοῖς κρατίστοις ἐοικέναι ποιήμασί τε καὶ μέ-
λεσι τοὺς Δημοσθένους λόγους, καὶ μάλιστα τοὺς
φιλιππικοὺς καὶ τοὺς δικανικοὺς τοὺς δημοσίους; ὧν
ἑνὸς τὸ προοίμιον τουτί·
τους κατηγορήσαντα τουτουί· μικρὸν ὁρῶντά τι καὶ
φαῦλον ἁμάρτημα ἑτοίμως οὕτω προάγειν ἐμαυτὸν
εἰς ἀπέχθειαν· ἀλλ' εἴπερ ἆρ' ὀρθῶς ἐγὼ λογίζομαι
καὶ σκοπῶ περὶ τοῦ Χερόνησον ἔχειν ὑμᾶς ἀσφαλῶς

Sec. 25, line 19

τους κατηγορήσαντα τουτουί· μικρὸν ὁρῶντά τι καὶ
φαῦλον ἁμάρτημα ἑτοίμως οὕτω προάγειν ἐμαυτὸν
εἰς ἀπέχθειαν· ἀλλ' εἴπερ ἆρ' ὀρθῶς ἐγὼ λογίζομαι
καὶ σκοπῶ περὶ τοῦ Χερόνησον ἔχειν ὑμᾶς ἀσφαλῶς
καὶ μὴ παρακρουσθέντας ἀποστερηθῆναι πάλιν αὐτῆς,
περὶ τούτων ἔστι μοι νῦν ἅπασα ἡ σπουδή’.
Πειρατέον δὲ καὶ περὶ τούτων λέγειν, ἃ φρονῶ.
Πᾶσα λέξις ἡ δίχα μέτρου συγκειμένη Ποιητικὴν ἢ
μελικὴν οἶμαι χάριν οὐ δύναται προσλαβεῖν κατὰ γοῦν
τὴν σύνθεσιν αὐτήν, ἐὰν μὴ περιέχῃ μέτρα καὶ ῥυθ-
μούς τινας ἐγκατατεταγμένους ἀδήλους. οὐ μέντοι
προσήκει γε ἔμμετρον οὐδ' ἔρρυθμον αὐτὴν εἶναι δο-
κεῖν· ποίημα γὰρ οὕτως ἔσται καὶ μέλος, ἀλλ' εὔρυθμον
αὐτὴν χρὴ καὶ ἔμμετρον φαίνεσθαι μόνον. οὕτω γὰρ
ἂν εἴη ποιητικὴ μέν, οὐ μὴν ποίημά γε· καὶ ἐμμελὴς
μέν, οὐ μέλος δέ. ἡ μὲν γὰρ ὅμοια παραλαμβάνουσα
μέτρα καὶ τεταγμένους σώζουσα ῥυθμοὺς καὶ κατὰ
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. De imitatione (Frag.a)

Frag. 34, line 1
μενος τὰς κατὰ τὴν χώραν καλὰς γυναῖκας συνήθροισε,

156
καὶ ἀφ' ἑκάστης τὸ τῶν μελῶν μιμούμενος κάλλιστον,

τῆς μὲν ὀφθαλμούς, τῆς δὲ ῥῖνα, τῆς δὲ ὀφρύας καὶ
ἀπ' ἄλλης ἄλλο (οὐδὲ γὰρ ἦν ἁπάσας καλὰ φέρειν τὰ
πάντα), κάλλιστον εἶδος ἀπηκριβώσατο. ἔοικε δὲ τοῦτο
λαβεῖν ἐκ τοῦ Ὁμήρου. καὶ γὰρ ἐκεῖνος ὑπογράφων
τὸν Ἀγαμέμνονα [B 478 s]
ὄμματα (μὲν φησί) καὶ κεφαλὴν ἴκελος Διὶ τερπι-
κεραύνῳ,
Ἄρεϊ δὲ ζώνην, στέρνον δὲ Ποσειδάωνι.
Γοργίας μὲν τὴν Ποιητικὴν ἑρμηνείαν μετήνεγκεν
εἰς λόγους πολιτικούς, οὐκ ἀξιῶν ὅμοιον τὸν ῥήτορα
τοῖς ἰδιώταις εἶναι. Λυσίας δὲ τοὐναντίον ἐποίησε·
τὴν γὰρ φανερὰν ἅπασι καὶ τετριμμένην λέξιν ἐζή-
λωσεν ἔγγιστα νομίζων εἶναι τοῦ πεῖσαι τὸν ἰδιώτην
τὸ κοινὸν τῆς ὀνομασίας καὶ ἀφελές· ἥκιστα γὰρ ἄν
τις εὕροι τὸν Λυσίαν τροπικῇ καὶ μεταφορικῇ λέξει
κεχρημένον· σεμνὰ δὲ καὶ περιττὰ καὶ μεγάλα φαίνε-
σθαι τὰ πράγματα ποιεῖ τοῖς κοινοτάτοις ὀνόμασι χρώ-
μενος καὶ ποιητικῆς οὐχ ἁπτόμενος κατασκευῆς.
δοκεῖ μὲν γὰρ ἀποίητός τις εἶναι καὶ ἀτεχνίτευτος
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. Epistula ad Pompeium Geminum

Cha. 2, sec. 13, line 6
Παραδείγματα δὲ τῆς ἰσχνῆς καὶ τῆς ὑψηλῆς λέ-

ξεως ἐξ ἑνὸς βυβλίου τῶν πάνυ περιβοήτων παραθή-
σομαι, ἐν ᾧ τοὺς ἐρωτικοὺς ὁ Σωκράτης διατέθειται
λόγους πρὸς ἕνα τῶν γνωρίμων Φαῖδρον, ἀφ' οὗ τὴν
ἐπιγραφὴν εἴληφε τὸ βυβλίον . . . . . . . . . . . . . .
Ἐν γὰρ τούτοις τὸ μὲν πραγματικὸν οὐδαμῇ μέμφο-
μαι τοῦ ἀνδρός, τοῦ δὲ λεκτικοῦ μορίου τὸ περὶ τὴν
τροπικήν τε καὶ διθυραμβικὴν φράσιν ἐκπῖπτον, ἐν
οἷς οὐ κρατεῖ τοῦ μετρίου, ἐπιτιμῶ τε οὐχ ὡς τῶν
τυχόντων τῳ ἀλλ' ὡς ἀνδρὶ μεγάλῳ καὶ ἐγγὺς τῆς
θείας ἐληλυθότι φύσεως, ὅτι τὸν ὄγκον τῆς ποιητικῆς
κατασκευῆς εἰς λόγους ἤγαγε φιλοσόφους ζηλώσας τοὺς
περὶ Γοργίαν, ὥςτε καὶ διθυράμβοις τινὰ ποιεῖν ἐοι-
κότα, καὶ μηδὲ ἀποκρύπτεσθαι τοῦτο τὸ ἁμάρτημα
ἀλλ' ὁμολογεῖν. καὶ σύ γε αὐτός, ὦ βέλτιστε Γεμῖνε,
ὁμοίαν ἐμοὶ γνώμην περὶ τἀνδρὸς ἔχων φαίνῃ δι'
αὐτῆς γέ τοι τῆς ἐπιστολῆς, ἐν οἷς κατὰ λέξιν οὕτω
157
γράφεις· ‘ἐν μὲν γὰρ τοῖς ἑτέροις σχήμασι ῥᾴδιον

πεσεῖν μέσον τι ἐπαίνου καὶ μέμψεως· ἐν δὲ τῇ
κατασκευῇ τὸ μὴ ἐπιτευχθὲν πάντῃ ἀποτυγχάνεται.
διό μοι δοκεῖ τούτους τοὺς ἄνδρας οὐκ ἐκ τῶν
Διονύσιος Αλικαρνασσέας. Ars Ρητορική. [Sp.] Cha. 11, sec. 2, line 32
στην τιμωρίαν καὶ παρὰ ἀνθρώπων καὶ ἐκ θεῶν γενο-

μένην. πάλιν αὖ ἔστι πονηρὸν ἦθος τοῦ Πανδάρου
συγχέοντος τοὺς ὅρκους· ἡ τιμωρία φαίνεται ἐπαξία
τοῦ ἁμαρτήματος. Νέστορός που σωφροσύνη φαίνεται·
τοῦτο εἰς ἀρετὴν συντελεῖ. λέγει που ὁ Ζεὺς περὶ τοῦ
Ἕκτορος, εὐσέβειαν αὐτῷ μαρτυρῶν
οὐ γάρ μοί ποτε βωμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐίσης
λοιβῆς τε κνίσης τε, τὸ γὰρ λάχομεν γέρας ἡμεῖς.
καὶ ἂν καταλιπὼν τὰ ὀνόματα ἐξετάσῃς τῶν ἠθῶν τὰς
διακρίσεις, ὥςπερ ἐν θεάτρῳ τοῦ βίου διὰ τῶν βυβλίων
πορεύσῃ. τοῦτο καὶ Πλάτων εἶπεν, ὅτι ἡ ποιητικὴ
’μυρία τῶν παλαιῶν ἔργα κοσμοῦσα τοὺς ἐπιγινομένους
παιδεύει’. παιδεία ἄρα ἐστὶν ἡ ἔντευξις τῶν ἠθῶν.
τοῦτο καὶ Θουκυδίδης ἔοικεν λέγειν, περὶ ἱστορίας
λέγων, ὅτι καὶ ἱστορία φιλοσοφία ἐστὶν ἐκ παραδειγ-
μάτων· ‘ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ
σαφὲς σκοπεῖν, καὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖθις κατὰ
τὸ ἀνθρώπειον τοιούτων καὶ παραπλησίων ἔσεσθαι,
ὠφέλιμα’ χρῆσθαι ταῖς παλαιαῖς ἱστορίαις καὶ τοῖς
παραδείγμασιν τῶν ἠθῶν ὡς ἱστορίᾳ τοῦ βίου. ταῦτα
μὲν περὶ τοῦ κοινοῦ ἤθους· κακίας φυγὴ καὶ ἀρετῆς
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De pronominibus Part 2,

volumëfascicle 1,1, p. 38, line 3
τούτων ἕνεκα γένους ἡ παράθεσις. ἀναφερόμεναι γὰρ ἐπί τι πρόσωπον

προεγνωσμένον αἱ κατὰ τὸ τρίτον παραλαμβάνονται· ἐν ᾧ δὲ ἔγνωσται,
ἐν τούτῳ οὐκ ἄδηλον τὸ γένος. οὐκ ἄρα οὐδὲ ταῖς κατὰ τὸ τρίτον
ἕνεκα γένους παρατίθεται. – Οὐκ ἀγνοῶν δὲ τὰς ἐγκλινομένας κατὰ
τὸ τρίτον μετὰ τῆς αὐτός ταῦτά φημι ἐγκέκλιται γοῦν τὸ
ἀλλά οἱ αὐτῷ (δ 667)
καὶ
Εὐρύαλος δέ ἑ αὐτόν (θ 396)·
158
φήσει γάρ τις· «εἰ ταῖς ὀρθοτονουμέναις συντάσσεται ἕνεκα διαστολῆς,

πῶς οὐκ ὀρθοτονουμέναις συντέτακται; λείπεται οὖν ὡς διὰ τὸ γένος.»
Ἀλλὰ δειχθήσεται ὡς πολλάκις ὑπὸ ποιητικῆς ἀδείας παρέλκεται ἡ
αὐτός,
κὰδ δέ μιν αὐτόν (Φ 318),
ἠέ μιν αὐτόν (Ω 472),
καθὸ καὶ ἐπ' ἄλλων λέξεων αἱ παρολκαί. ἔπειτα εἰρήσεται, ὡς καὶ τὰ
τῆς ἀναγνώσεως παράλογα, ὅταν ἐφιστάνωμεν ὑπὲρ τῶν κατὰ τὸ
τρίτον, εἰ ὀρθοτονηθεῖσαι πάντως ἀντανακλασθήσονται.
Αἱ δυϊκαὶ τοῦ πρώτου καὶ δευτέρου πάσης πτώσεως ὀρθοτονοῦνται.
Ὑπὲρ μὲν οὖν τῆς εὐθείας οὐ χρὴ παλιλλογεῖν, ὑπὲρ δὲ τῶν λειπο-
μένων ἐκεῖνο ἂν αἴτιον εἴη, τὸ πᾶν μόριον ἐγκλιτικὸν ἤτοι ἀπὸ περι-
σπωμένου ἢ ἀπὸ ὀξυτόνου ἐγκεκλίσθαι· ἀπὸ γὰρ βαρυτόνου ἀδύνατον·
πῶς, ἦλθέ πως, Ἀρίσταρχός ποτε, ἄνθρωποί εἰσι·
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De pronominibus Part 2,

αἰτίᾳ ἢ τῇ προειρημένῃ.]
[Αἱ δυϊκαὶ πρώτου καὶ δευτέρου προσώπου ὀρθῆς πτώσεως οὐκ
ἐγκλίνονται, φωνῇ τε καὶ δηλουμένῳ. δηλουμένῳ μέν, ὅτι οὐδεμία
εὐθείας ἀντωνυμία ἐγκλίνεται· φωνῇ δέ, ὅτι πᾶσα ἀντωνυμία ἐγκλινο-
μένη ὀξύτονός ἐστιν ἢ περισπωμένη. Συνεμπεπτώκει δὲ τῇ ὀρθῇ ἡ
αἰτιατική. Γενικὴ δὲ καὶ δοτικὴ οὐκ ἐγκλίνονται φωνῆς ἕνεκεν.]
Μόνως ἐγκλίνονται αἱ τοῦ τρίτου δυϊκαί, καὶ ἡ μίν, αἵ τε μονο-
σύλλαβοι σφίν καὶ σφέ, ἥ τε διὰ τοῦ ττοί.
Αἱ ὑπολειπόμεναι καὶ ὀρθοτονοῦνται καὶ ἐγκλίνονται. Αἱ μὲν οὖν
ὀρθὸν τόνον εἰληχυῖαι τὸ πλέον ἕνεκα σημαινομένου ὀρθοτονοῦνται,
ἔσθ' ὅτε δὲ ἢ σύνταξις ἢ τόπος ἢ ποιητικὴ ἄδεια ὀρθοτονοῦσι τὰς ἀν-
τωνυμίας· καὶ ἐπὶ μὲν συντάξεως
ἦ νύ σέ που δέος ἴσχει (Ε 812)·
τὸ γὰρ ποῦ ἐγκλιτικὸν αἴτιον τοῦ τὴν σέ ὀξύνεσθαι. ἐπὶ δὲ τόπου
ἐμὲ δ' ἔγνω καὶ προσέειπεν (λ 91)·
ἀπολύτου γὰρ οὔσης τῆς σημασίας, καθὸ καὶ
ἔγνω δὲ ψυχή με ποδώκεος Αἰακίδαο (λ 471),
ὅμως διὰ τὸ ἄρχον ἡ ἀντωνυμία ὠρθοτονήθη, εἴγε ἀδύνατόν ἐστιν ἐγ-
κλινόμενόν τι ἀρκτικὸν θέσθαι· πῶς γὰρ ἔτι ἐγκλινόμενον τὸ μὴ δυ-
νάμενον τὸν ἴδιον τόνον ἐπί τι προκείμενον μεταθέσθαι; ἀλλὰ μὴν
καὶ τὸ
159
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De pronominibus

Part 2, volumëfascicle 1,1, p. 40, line 2
τὸ γὰρ ποῦ ἐγκλιτικὸν αἴτιον τοῦ τὴν σέ ὀξύνεσθαι. ἐπὶ δὲ τόπου

ἐμὲ δ' ἔγνω καὶ προσέειπεν (λ 91)·
ἀπολύτου γὰρ οὔσης τῆς σημασίας, καθὸ καὶ
ἔγνω δὲ ψυχή με ποδώκεος Αἰακίδαο (λ 471),
ὅμως διὰ τὸ ἄρχον ἡ ἀντωνυμία ὠρθοτονήθη, εἴγε ἀδύνατόν ἐστιν ἐγ-
κλινόμενόν τι ἀρκτικὸν θέσθαι· πῶς γὰρ ἔτι ἐγκλινόμενον τὸ μὴ δυ-
νάμενον τὸν ἴδιον τόνον ἐπί τι προκείμενον μεταθέσθαι; ἀλλὰ μὴν
καὶ τὸ
οὐκ ἐάσουσιν ἐμοὶ δόμεναι (φ 233)
ὁμολογεῖ τὸν ὀρθὸν τόνον διὰ τῆς τοῦ εγραφῆς, καὶ φαίνεται ὅτι
διὰ Ποιητικὴν ἄδειαν, τοῦ σημαινομένου οὐκ ἐπείγοντος. – Αἱ μέντοι
ὑπολειπόμεναι τῶν ὀρθοτονουμένων ἔχουσι πρὸς τὸ σημαινόμενον τὸ
αἴτιον. Καὶ γενικὸν μὲν τὸ πρός τι λαμβάνεσθαι, ἰδικὸν δὲ τὸἀντι-
διασταλτικῶς,
σοὶ μὲν ἐγώ, σὺ δ' ἐμοί (Δ 63)·
σεῦ δ' ἐπεὶ ἐξέλετο ψυχὴν (Ω 754)·
πρὸς τὸ
ἄλλους μὲν γὰρ παῖδας (Ω 751).
ὅ τε προκατάρξας χάριτος καὶ παρὰ τὸ δέον παθὼν ὀρθῇ τάσει προς-
χρῆται, ἐμὲ ἐτόλμησας λοιδορῆσαι, ἐμφαίνων ὡς ἄλλον ἐχρῆν
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De pronominibus

ἀρτίου ὑπερεχούσης τὴν ἐπεκτεινομένην; οὐχὶ οὖν καὶ τὸ

τώδε δὲ νῶι (Θ 109)
τῶν ἐπεκτεταμένων; τὰ οὖν δυϊκὰ εἰς ωλήγοντα οὐδέποτε περισπᾶται
οὐδὲ γὰρ θέλει τὸ πτωτικὸν ωπερισπᾶσθαι ἐπὶ τέλους. ὅτι γὰρ ἐπὶ
τέλους ἐστίν, ὅτι ἐπεκτέταται, δῆλον, ὡς ἡ κλίσις ἐντός, τοῦδε,
τοῖνδε, οἵδε, τῶνδε, τοῖσδε, τούσδε.
Αἱ πληθυντικαὶ [καὶ] κοινολεκτοῦνται κατ' εὐθεῖαν πρός τε Ἰώνων καὶ
Ἀττικῶν, ἡμεῖς, ὑμεῖς, σφεῖς. ἔστι πιστώσασθαι καὶ τὸ ἀδιαίρετον
τῆς εὐθείας παρ' Ἴωσιν ἐκ τῶν περὶ Δημόκριτον, Φερεκύδην, Ἑκαταῖον.
τὸ γὰρ ἐν Εἰδωλοφανεῖ· «ὑμέες Αἰόλιον περιχεύετε» παρὰ Παρθενίῳ
ὑπὸ ποιητικῆς ἀδείας παραληφθὲν οὐ καταψεύσεται διαλέκτου πιστου-
μένης ἐλλογίμοις συγγραφεῦσιν. ἉμέςΔώριον. Ἀλκμάν (fr. 65 Bergk3)·
160
ὡς ἁμὲς τὸ καλὸν μελίσκον.

Οὐκ ἐπίληπτος δὲ ἡ τάσις, καθὸ τὰ πτωτικὰ ἀπέστραπται τὴν ἐπὶ τοῦ
εςὀξεῖαν (καὶ διὰ τοῦτο ἔνιοι τὸ βιόπλανες βαρύνουσιν ἀπὸ τοῦ βιο-
πλανής, καὶ ἐπίτηδες, καὶ
ἄκλεες αὔτως (Η 100)
ἀπὸ τοῦ ἀκλεής). Πρῶτον αἱ πρωτότυποι ἀντωνυμίαι οὐκ ἀκόλουθοι
ἐδείχθησαν τοῖς ἄλλοις πτωτικοῖς. ἔπειτα Δωριεῖς ἐπὶ τὸ τέλος φιλοῦσι
τὴν ὀξεῖαν προσάγειν, παρ' οἷς πάλιν ἡ ἀφαίρεσις τοῦ ιὀξείας γίνεται
ἐμποιητική, ἐπεὶ ποιεῖς ποιές, πάλιν τῆς καταλήξεως ἐπιλήπτως
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De conjunctionibus

ἐστίν, ἦλθέ τις, ἄνθρωπός εἰμι· πάμπολλοι δέ εἰσιν οἱ παραπληρω-

ματικοὶ ἐν ἐγκλίσει, ὡς ὁ γέ, ὁ ῥά, ὁ θήν, ὁνύ. – δύο λέξεων ἢ
τριῶν οὐσῶν ἀκώλυτον τὸ ἐπάλληλον τῆς ὀξείας· καὶ κατὰ τοῦτο οὖν
λέξεις τὰ προκείμενα μόρια· ἰδοὺ γὰρ ἐν τῷ
ἦ νύ σέ που δέος ἴσχει (Ε 812)
καθ' ἓν ἕκαστον μέρος λόγου ἡ ὀξεῖα ἀνέστη.
Τῆς μὲν οὖν φωνῆς κανόνες οἵδε εἰσί· τοῦ δὲ δηλουμένου, ὅπερ
καὶ μᾶλλον ἀναγκαῖον ἦν, παραθετέον. – οὐκ εἴ τι μέρος λόγου κατά
τινα λόγον παρέλκεται, τοῦτο οὐχὶ πάντως λέξις, ἐπεὶ οἷόν τ' ἐστὶν
εἰς τὸ τοιοῦτον παραθέσθαι πάντα τὰ μέρη τοῦ λόγου ἔν τισι συντάξεσι,
μάλιστα ὑπὸ ποιητικῆς ἀδείας, πλεονάζοντα. ποίαν γὰρ ἔχει χώραν τὸ
πῇ ἔβη Ἀνδρομάχη λευκώλενος (Ζ 377),
λέγω τὸ κατὰ τὸ λευκώλενος; – ἀλλ' ἴσως πρὸς τὸ τοιοῦτον ἐκεῖνο
εἰρήσεται· ἀλλ' ἐν ἑτέροις τὰ παρέλκοντα δηλοῦσί τι, ἐπεὶ πάλιν οὐ
παρέλκει τὸ
λευκώλενος Ἥρη (Α 55),
δεδείξεται οὖν ὡς οὐ πάντοτε πλεονάζουσιν οἱ παραπληρωματικοί, ἀλλὰ
καί ποτε τόπον ἴσχουσι τὸν σημαίνοντά τι. ἔστιν ὑποδείγματα

παρέλκοντος
μὲν τοῦ γέ
οὗτός γ' Ἀτρείδης, εὐρυκρείων Ἀγαμέμνων (Γ 178),
καὶ ἐν συνδέσμῳ ἆρά γε ἡμέρα ἐστί; καὶ ἐν τῷ σύ γε,
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De conjunctionibus Part 2,

161
θεσθαι, χωρὶς εἰ μὴ ἐπ' αὐτῶν τῶν συνδέσμων. ἀπειράκις οἱ συμπλε-

κτικοὶ συμπλέκουσιν, ἵνα ἅπαξ καὶαὐτοὶ πλεονάσωσι· καὶ ἕνεκα
τούτου ἐπεκράτησε τὸ καλεῖσθαι αὐτοὺς συμπλεκτικούς. τὸ αὐτὸ καὶ
ἐπὶ τῶν ὑπολοίπων, εἰ καί που εὑρεθεῖεν πλεονάζοντες. ἔνθεν αἱ
δέουσαι ὀνομασίαι ἔμενον. οἱ μέντοι παραπληρωματικοὶ σύνδεσμοι
καλούμενοι, τὸ πλέον πλεονάσαντες ἤπερ δηλοῦντες, κατὰ τὴν ἐναν-
τίαν παράθεσιν τοῦ συνδέσμου ἀπὸ τοῦ πλεονάσαντος τὴν ὀνομασίαν
ἔσχον. οὕτως γοῦν ἐπλεόναζον, ὥστε καὶ τοὺς πλείστους λαθεῖν τὸ
δηλούμενον τὸ ἐξ αὐτῶν. ἦν δὲ καὶ ὁ πλεονασμὸς αὐτῶν χρειώδης
ἄγαν. ἥ τε γὰρ ἀνὰ χεῖρα ὁμιλία καὶ αἱ συντάξεις αἱ ἀρχαῖαι καὶ πᾶσα
ποιητικὴ γραφὴ τρέπεται ἐπὶ τὴν εὐφωνίαν, καὶ διὰ τοῦτο εὔχρηστα τὰ
προκείμενα μόρια, καθότι περ, ὡς πρόκειται, ἀπείκαζον αὐτά τινες τῇ
προσκειμένῃ στοιβῇ τοῖς ἀμφορεῦσι. καὶ ὡς ἐπὶ στοιχείων οἷόν τέ ἐστιν
ἀναγκαῖον εὑρέσθαι πλεονασμόν, ἐν ᾧ οὐπάντως τὸ στοιχεῖον οὐ
στοιχεῖον, καθὸ ἐπλεόναζε· πάλιν γὰρ παρελαμβάνετο εἰς δήλωσίν τινος
(καὶ ἐκκείσθω ὑπόδειγμα τὸ ἐπὶ τοῦ ν, ὃ μάλιστα πάμπολλόν ἐστιν ἐν

τῷ πλεονασμῷ, ἕνεκα εὐφωνίας παραλαμβανόμενον ἐπὶ παντὸς βραχυ-
καταλήκτου ῥήματος, ἔλεγεν, ἔλαβεν, καὶ ἐπὶ δοτικῶν τῶνεἰς σι
ληγουσῶν, παισίν, χρήμασιν· οὐ μὴν ἐν τῷ λέγει καὶ λέγειν. νῦν
γὰρ ἐν λεκτῷ προσῄει· ἐκ γὰρ ὁριστικοῦ ἀπαρέμφατον ἀκούομεν)· τὸν
αὐτὸν δὴ τρόπον ἐδείχθη καὶ τὰ προκείμενα μόρια ὁτὲ μὲν ἕνεκα
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De conjunctionibus

προσθείημεν δ' ἂν καὶ τὰ πύσματα οὕτω λεγόμενα ποῦ ἀπῆλθες;

ἀπῆλθές που· πῶς ἀπῆλθες; ἀπῆλθές πως. παρείπετο οὖν καὶ
τῷ ηταὐτόν.» τῷ αὐτῷ λόγῳ πλέον ἐπεμέμφετο τοὺς ἐγκλίνοντας
μὲν κατ' ἀρχὴν τὸ ως, ἐν δὲ μέσῃ τῇ φράσει περισπῶντας,
ἀλλ' οὐδ' ὧς ἑτάρους ἐρρύσατο (α 6).
πάλιν τῷ αὐτῷ λόγῳ, ὅτι μὴ τῶν ἐγκλιτικῶν τὸ ως, καθὼς τὸ ἐναν-
τίον ἀνεδέξατο, ὅπου γε τὰ μὲν μεσαζόμενα ἀποβάλλει τὴν περισπω-
μένην, τὰ δὲ ἐν ἀρχῇ παραλαμβανόμενα εἰ ἐπιδέχοιτο τὴν περισπωμένην,
πάντως τὴν αὐτὴν παραλαμβάνει, ὡς ἔχει τὸποῦ ἀπῆλθεν;
ἀπῆλθέ που, καὶ τὰ ἄνω προκείμενα. κἀκεῖνο δὲ προσθήσομεν, ὡς
καὶ ὁ ἰσοδυναμῶν αὐτῷ δή, κἂν ὑπὸ ποιητικῆς ἀδείας ἐν ἀρχῇ παρα-
λαμβάνηται, οὐ μετατίθεται τοῦ τόνου,
δὴ τότε μητιόωντο (Μ 17)
τὸ γὰρ αὐτὸ τῷ τότε δή. «ἦν οὖν,» φησί, «πλεονασμὸς τοῦ ηἐν τῷ
τίη, ᾧ λόγῳ καὶ τὸ λεγοίη, φεροίη πλεονάζουσι τῷ η, καὶ ὡς ἀπὸ
τοῦ ἐγών τὸ ἐγώνη παρὰ Ταραντίνοις, καὶ ἐν μέσῃ λέξει τὸ πολεμήια,
162
πολιήτης, μυθιήτης, καὶ ἐν ἀρχῇ τὸ ἠβαιόν.» καὶ ἦν συγκαταθέσθαι

τἀνδρί, εἰ μὴ τὸ ἀπ' αὐτοῦ ἀναφορικῶς παραλαμβανόμενον, λέγω τὸ
ὅτι ἤ, πρὸς πάντων συμφώνως ἀνεγνώσθη ἐν ὀξείᾳ τάσει τοῦ ο. ὅπερ
οὐκ ἂν παρείπετο, εἰ ἓν μέρος λόγου ἦν τὸ τί ἤ.
Καὶ περὶ ἐκείνου δὲ διαληπτέον, εἰ ἐν τῷ
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De constructione Part 2, Vol. 2, p.

52, line 8
ἐν λόγῳ κατορθώσει. – 61. Ἤδη μέντοι καί τινα τῶν κατὰ παράδοσιν
οὐ διεσταλμένην ἔχει τὴν προφοράν, τῶν μὲν δισταζόντων εἰ τὸ εἴρηκας
Ἑλληνικὸν ἤπερ τὸ εἴρηκεςδιὰ τοῦ ε, ἢ ὥς τινες ἀποφαίνονται,
Ἑρμεῖδιὰ διφθόγγου, τοῦ λόγου αἰτοῦντος τὴν διὰ τοῦ η| γραφήν.
καὶ φαίνεται ὅτι ἡ τοῦ λόγου συνέχεια τὸ ἐν κακίᾳ εἰρημένον παρα-
τρέψει. τοιοῦτον οὖν πάλιν τι παρακολουθήσει καὶ ἐπὶ τῆς προκειμένης
τηρήσεως· ἀμφιβαλλομένων γάρ τινων τὰ τοῦ λόγου ἐγγενόμενα μετά
τινος
φυσικῆς παρακολουθήσεως ἀποστήσει τὸ οὐ δέον τῆς συντάξεως. ἄλλως
τε ἐδείξαμεν ὡς οὐ πᾶσα γενικὴ τὸ ἄρθρον ἀπαιτεῖ, ἡ δὲ ἐν τῇ προκει-
μένῃ συντάξει.
62. Εἴ ποτε ποιητικὴ ἄδεια ἐξαιτουμένη τὸ καὶ πλεονάζειν καὶ
ἐλλείπειν παραλείποι τι τῶν τοιούτων, τὸ ἀντιπαραπεπηγμένον τοῦ
λόγου παραστήσει καὶ τὸ λεῖπον καὶ τὸ πλεονάζον. φέρε γὰρ πάντα
τὰ τῆς τοιαύτης συντάξεώς τινα παραλαμβάνειν,
ἄλλοισιν δὴ ταῦτ' ἐπιτέλλεο {Α 295},
ἄλλοι μέν ῥα θεοί τε {Β 1},
ἄλλοι μὲν χαλκῷ {Η 473},
ἄλλοι μὲν γὰρ πάντες, ὅσοι θεοί εἰσ' ἐν Ὀλύμπῳ {Ε 877},
ἡ δ' ἄλλους μὲν ἔασεν {Ο 87},
ἄλλοι μοι δοκέουσι παροίτεροι ἔμμεναι ἵπποι,
ἄλλος δ' ἡνίοχος ἰνδάλλεται {Ψ 459. 460},
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De constructione

Part 2, Vol. 2, p. 162, line 6
δὲ ἐλλειπῆ· τό [τε] γὰρ περιπατεῖ ἢ πλουτεῖ ἢ ζῇἤ τι τῶν τοιού-

των οὐκ ἐπιζητεῖ πλαγίαν πτῶσιν, περὶ ὧν καὶ ἐντελῆ τὸν λόγον παρα-
στήσομεν ἐν τῇ κατ' ἰδίαν αὐτῶν συντάξει.
49. Οὐ λέληθε δέ με ὡς οἱ πλεῖστοι ὑπέλαβον τὴν τῶν ῥημάτων
σύνταξιν ἐντελεστέραν εἶναι, εἰ προσλάβοι καὶ τὰς ἀντωνυμίας, ἐγὼ
ἔγραψα, ἐγὼ λαλῶ, καὶ ἐπὶ τῶν ὁμοίων τὸ αὐτό, καὶ τούτου ἀπό-
163
δειξίν φασιν τὸ μὴ δεόντως ἔχειν τὴν τοιαύτην φράσιν, εἰ μὴ συμπαρα-

λάβοι τις καὶ τὰς ἀντωνυμίας, ἐγὼ μὲν[γὰρ] παρεγενόμην, σὺ
δ' οὔ· «ἀκατάστατα γὰρτὰ τοῦ λόγου γενήσεται.» ἐγὼ μέντοι οὐχ
ὑπολαμβάνω ἐν τῷ καθόλου τὸ τοιοῦτον ἀληθὲς εἶναι, πιστούμενος
οὐκ ἐκ ποιητικῶν παραθέσεων, εἴγε τῇ ποιητικῇ συντάξει ἐφεῖται καὶ
λείπειν καὶ πλεονάζειν, ἐκ μέντοι τῆς κοινῆς φράσεως ἁπάσης καὶ τῆς
τῶν συγγραφέων ἀκριβοῦς συνθέσεως καὶ τὸ μεῖζον ἐκ δυνάμεως τῆς
τοῦ λόγου, ἣν καὶ δέον ἐστὶ παραθέσθαι τῶν ἄλλων συντάξεων προδή-
λων οὐσῶν.
Απολλώνιος Δύσκολος γραμματικός. De constructione

Part 2, Vol. 2, p. 413, line 13
κλῄζω, καλῶ· προφανὴς ἡ γινομένη ἐνέργεια ἐκ τῶν εὐθειῶν ἐπὶ τὴν

αἰτιατικήν.
166. Καὶ ἕνεκα τοῦ τοιούτου ἐπιστάσεως ἄξια τὰ τοιαῦτα, τρέμω
σε, φεύγω σε, φρίσσω σε, τοῦτον φοβοῦμαι, ὡς οὐδεμιᾶς ὄντα
ἐνεργείας ἐμφατικὰ φέρεται ἐπ' αἰτιατικήν. μᾶλλον γὰρ αὐτοπάθειαν
σημαίνει τὸ φρίσσειν καὶ φεύγειν διὰ φόβον, καὶ ἔτι τὸ τρέμειν καὶ τὰ
παραπλήσια, συνεπισχύοντος καὶ τοῦ μὴ γίνεσθαι ἐπὶ τῶν τοιούτων
συντάξεων παθητικὰς διαθέσεις. εἰ γὰρ τῆς αὐτῆς συντάξεως εἴχετο τῷ
ὑβρίζω σε, δέρω σε τὸ φρίσσω σεκαὶ τὸ τρέμω σε, καὶ πάντως
εἶχεν ἀντιπαρακείμενα τὸ τρέμομαι, φεύγομαι, φρίσσομαι, ὁμοίως τῷ
ὑβρίζομαι, δέρομαι. χρὴ οὖν νοεῖν ὡς οὐ μόνον ποιητικὴ ἄδεια ἐν ἐλ-
λείψει λέξεων καταγίνεται, ἀλλὰ καὶ συνήθεις λόγοι. λείπειν φαμὲν τὸ
ὁρμήσει πεδίοιο {Ν 64}
τῇ διά προθέσει,
τὸ καὶ οὔ τι πολὺν χρόνον {Μ 9},
τοῦ ἐντελοῦς ὄντος διὰ τό,
ἴθυσε μάχη πεδίοιο {Ζ 2},
τῇ διά. ἔστι δὴ οὖν καὶ ἡ προκειμένη σύνταξις ἐν πλήρει λόγῳ καθι-
σταμένη οὕτω τρέμω διὰ σέ, φεύγω διὰ σέ· ὁ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ
τοῦ φρίσσω, φοβοῦμαι καὶ τῶν ὁμοίων. καὶ διὰ τοῦτο εὔλογος ἡ ὑπο-
παραίτησις τῶν παθητικῶν σχημάτων.
Αισχύλος. Frag. Tetralogy 28, play A, Frag. 271a, line 1
ΝΙΟΒΗ
Κατάλογ. 44: Νιόβη(vgl. Γένος Αἰσχύλου 19 p. 6, 12 Wil.).

164
Aristot. Περὶ ποιητικῆς 18 p. 1456a 15: ... σημεῖον δέ· ὅσοι γὰρ
Πέρσιν Ἰλίου ὅλην ἐποίησαν καὶ μὴ κατὰ μέρος, ὥσπερ Εὐριπίδης, ἢ
Νιόβην(so die griech. Hss.: Θηβαΐδα arab. Vers.), καὶ μὴ ὥσπερ
Αἰσχύλος,ἢ ἐκπίπτουσιν ἢ κακῶς ἀγωνίζονται ...
Cic. Tuscul. disputat. III 63: et Niobafingitur lapidea propter
aeternum credo in luctu silentium.
Pap. Soc. Ital. 1208;
Hesych.
Lex. II 180, 17 Schm. (v. 6f.); Plat. Πολιτ. II p. 380a 1 (v. 15f.);
Schol. A Hom. Il. Ω 602 (v. 21f.): (oberer Rand fehlt)8
Αισχύλος. Frag. Tetralogy 37, play B, Frag. 415(??), line 1
Harpokrat. Λέξ. ῥητορ. p. 138, 26 Bekker: ‘ὀργεῶνας’· ... οἱ

μέντοι ποιηταὶ ἔταττον τοὔνομα ἁπλῶς ἐπὶ τῶν ἱερέων, ὡς Ἀντίμαχός τέ
που (F 67 W.) καὶ Αἰσχύλος ἐν Μυσοῖς...
Συναγ. λέξ. χρησίμ. Phot. p. 113, 14 Reitz.: ‘ἀνακαλπάζει’· τινὲς μὲν
ὡς οὐ δόκιμον ἐφυλάξαντο τὴν φωνήν, Αἰσχύλοςδὲ ἐχρήσατο Μυσοῖς
ὡς δόκιμον. λέγει γάρ·
{ΧΟΡ.} ‘εἶδον
καλπάζοντας ἐν αἰχμαῖς’.
ὁμοίως Σοφοκλῆς (F 1007 Pears.), Ἀριστοφάνης (F 48 Demian/czuk) καὶ
Πλάτων (F 25 Dem.) καὶ ἕτεροι.
Aristot. Περὶ ποιητικῆς 24 p. 1460a 27: ... τούς τε λόγους μὴ συνί-
στασθαι (scil. δεῖ) ἐκ μερῶν ἀλόγων, ἀλλὰ μάλιστα μὲν μηδὲν ἔχειν
ἄλογον,
εἰ δὲ μή, ἔξω τοῦ μυθεύματος, ὥσπερ Οἰδίπους τὸ μὴ εἰδέναι πῶς ὁ
Λάϊος ἀπέθανεν, ἀλλὰ μὴ ἐν τῶι δράματι, ὥσπερ ἐν Ἠλέκτραι (680 –
760)
οἱ τὰ Πύθια ἀπαγγέλλοντες ἢ ἐν Μυσοῖςὁ 8‘ἄφωνος ἐκ Τεγέας εἰς τὴν
8Μυσίαν’ ἥκων.
cf. Alexis Παράσιτ. F 178, 3 Kock: ‘δειπνεῖ δ' 8ἄφωνος Τήλεφος ...’.
Stephan. v. Byzant. Ἐθνικ. p. 487, 5 Mein.: 8‘Οἶος’ πολίχνιον Τεγέας.
Αἰσχύλος Μυσοῖς.οἱ πολῖται ‘Οἰᾶται’, καὶ τὸ ἐθνικὸν ὁμοίως.
Αισχύλος. Frag. Tetralogy 41, play A, Frag. 460, line 1
quae accepta talaria et arpen a Mercurio, per aera vectus est. Aeschy-
lusharpen adamantinam a Volcano dicit eum accepisse. Gorgonum
custodes ferunt tres uno oculo inter se communicantes servare{nt}
vigilias.
165
Perseaautem in traductione{m} oculum intercepisse et in Tritona

Lacumdeiecisse. qui cum Gorgones dormientes invenisset, caput Miner-
vae abscidit ...
Philodem. Π. εὐσεβ. p. 5 Gomp.: ... τους [ ] ἕνα{ι} δὲ ὀ[φθαλ-
μὸν] καὶ ὀδόν̣[τα μόνον ἐ]χούσας [..... Αἰς]χύλος ἐν̣ [Φορκίσι(so
K. Robert: oder Προμηθεῖ, sc. Δεσμώτηι, 794 – 796?)] λέγει καὶ [ὁ τὸν
Αἰγί]μιον ποι[ήσας (fehlt bei Kinkel)] ....
Aristot. Περὶ ποιητικῆς 18 p. 1456a 2: ... τὸ δὲ τέταρτον (scil.
τραγωιδίας εἶδος) ὄψις, οἷον αἵ τε Φορκίδεςκαὶ Προμηθεὺς καὶ ὅσα ἐν
Ἅιδου.
Athen. Δειπνοσοφ. IX 65 [Eustath. Homer. Odyss. τ 439]:
... οὐκ ἀγνοῶ δ' ὅτι οἱ περὶ τὴν Σικελίαν κατοικοῦντες ‘ἀσχέδωρον’
καλοῦσι τὸν σύαγρον. Αἰσχύλοςγοῦν ἐν Φορκίσι,παρεικάζων τὸν
Περσέα τῶι ἀγρίωι τούτωι συί, φησίν·
‘ἔδυ δ' ἐς ἄντρον ἀσχέδωρος ὥς×‘.
Συναγ. λέξ. χρησίμ. An. Gr. Bekker. 457, 21: 8‘ἀσχέδωρος’ παρ'
Αἰσχύλωιὁ ἐκ τῆς ἰδίας ἀλκῆς ‘ἄσχετα δωρούμενος’, οἷον βίαιος. Ἰτα-
λιῶται τὸν σύαγρον ‘ἀσχέδωρον’ καλοῦσιν.
Αισχύλος. Frag. Tetralogy 44, play A, Frag. 626, line 4
δόξαν εὑρίσκοντι· λάμπει δὲ χρόνωι

ἔργα μετ' αἰθέρ' ἀ{λαμπ}ερθέντα’.
ταύτης τῆς ἐννοίας καὶ Αἰσχύλοςἐπιλαβόμενός φησι·
’× –– ×8τῶι πονοῦντι δ' ἐκ θεῶν
ὀφείλεται τέκνωμα τοῦ πόνου κλέος’.
’μόροι’ γὰρ ‘μέζονες μέζονας μοίρας λαγχάνουσι’, καθ' Ἡράκλειτον
(22 B 25 D.69).
– – – V 14, 27 §5f.:
’ναὶ τὰν Ὄλυμπον καταδερκομέναν σκηπτοῦχον Ἥραν
ἔστι μοι πιστὸν ταμιεῖον ἐπὶ γλώσσας’
ἡ ποιητική φησιν (F lyr. adesp. Alex. 13 [6, 214] D.29), ὅ τε Αἰσχύλος
‘ἀλλ' ἐστὶ κἀμοὶ κλεὶς ἐπὶ γλώσσηι φύλαξ’.
– – – V 14, 131: πάλιν αὖ Αἰσχύλος μὲν ὁ τραγωιδοποιός,
τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ παρατιθέμενος, οὐκ ὀκνεῖ καὶ ‘ὕψιστον’ αὐτὸν
προσαγορεύειν διὰ τούτων· (die ‘gefälschten’ 12 Verse, die auch
»Iustin.» Π. μοναρχ. 2 dem Aischylos zuschreibt, siehe Nauck29
p. 127 f.).
– – – VI 2, 7 § 6 – 8: ἀκήκοα δὲ Αἰσχύλουμὲν λέγοντος·
‘οἴκοι μένειν χρὴ τὸν καλῶς εὐδαίμονα’
{καὶ τὸν καλῶς πράσσοντα καὶ τοῦτον μένειν},
Εὐριπίδου δὲ τὰ ὅμοια ἐπὶ τῆς σκηνῆς βοῶντος· (Philokt. F 793 N.29)
166
Αριστοτέλης ., De caelo Bekker p. 275b, line 5
ἐφ' ᾧ τὸ Ε τοῦ ἀπείρου μέρος, ἐπεὶ ὅλον πέπονθε τὸ Β, οὐκ

ἐν ἴσῳ χρόνῳ τὸ αὐτό· ὑποκείσθω γὰρ ἐν ἐλάττονι κινεῖσθαι
τὸ ἔλαττον χρόνῳ. Ἔστω τὸ Ε κεκινημένον ὑπὸ τοῦ Α ἐν τῷ Δ.
Ὃ δὴ τὸ Δ πρὸς τὸ ΓΔ, τὸ Ε ἐστὶ πρός τι τοῦ Β πεπερασμέ-
νον. Τοῦτο τοίνυν ἀνάγκη ὑπὸ τοῦ Α κινηθῆναι ἐν τῷ ΓΔ χρό-
νῳ· ὑπὸ γὰρ τοῦ αὐτοῦ ὑποκείσθω ἐν τῷ πλείονι καὶ ἐλάττονι
χρόνῳ τὸ μεῖζον καὶ τὸ ἔλαττον πάσχειν, ὅσα ἀνάλο-
γον τῷ χρόνῳ διῄρηται. Ἐν οὐδενὶ ἄρα χρόνῳ δυνατὸν πεπε-
ρασμένῳ ἄπειρον ὑπ' ἀπείρου κινηθῆναι· ἐν ἀπείρῳ ἄρα. Ἀλλ'
ὁ μὲν ἄπειρος χρόνος οὐκ ἔχει τέλος, τὸ δὲ κεκινημένον ἔχει.
Εἰ τοίνυν πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἔχει δύναμιν Ποιητικὴν ἢ πα-
θητικὴν ἢ ἄμφω, ἀδύνατον σῶμα ἄπειρον αἰσθητὸν εἶναι. Ἀλ-
λὰ μὴν καὶ ὅσα γε σώματα ἐν τόπῳ, πάντα αἰσθητά. Οὐκ ἔς-
τιν ἄρα σῶμα ἄπειρον ἔξω τοῦ οὐρανοῦ οὐθέν. Ἀλλὰ μὴν οὐδὲ
μέχρι τινός. Οὐθὲν ἄρα ὅλως σῶμα ἔξω τοῦ οὐρανοῦ. Εἰ μὲν
γὰρ νοητόν, ἔσται ἐν τόπῳ· τὸ γὰρ ἔξω καὶ ἔσω τόπον ση-
μαίνει. Ὥστ' ἔσται αἰσθητόν. Αἰσθητὸν δ' οὐθὲν μὴ ἐν τόπῳ.
Λογικώτερον δ' ἔστιν ἐπιχειρεῖν καὶ ὧδε. Οὔτε γὰρ
κύκλῳ οἷόν τε κινεῖσθαι τὸ ἄπειρον ὁμοιομερὲς ὄν· μέσον
μὲν γὰρ τοῦ ἀπείρου οὐκ ἔστι, τὸ δὲ κύκλῳ περὶ τὸ μέ-
σον κινεῖται.
Αριστοτέλης ., De caelo Bekker p. 306a, line 16
δὲ περὶ τῶν φαινομένων λέγουσι μὴ ὁμολογούμενα λέγειν

τοῖς φαινομένοις. Τούτου δ' αἴτιον τὸ μὴ καλῶς λαβεῖν τὰς
πρώτας ἀρχάς, ἀλλὰ πάντα βούλεσθαι πρός τινας δόξας
ὡρισμένας ἀνάγειν. Δεῖ γὰρ ἴσως τῶν μὲν αἰσθητῶν αἰσθη-
τάς, τῶν δὲ ἀϊδίων ἀϊδίους, τῶν δὲ φθαρτῶν φθαρτὰς εἶναι
τὰς ἀρχάς, ὅλως δ' ὁμογενεῖς τοῖς ὑποκειμένοις. Οἱ δὲ διὰ
τὴν τούτων φιλίαν ταὐτὸ ποιεῖν ἐοίκασι τοῖς τὰς θέσεις ἐν
τοῖς λόγοις διαφυλάττουσιν· ἅπαν γὰρ ὑπομένουσι τὸ συμ-
βαῖνον ὡς ἀληθεῖς ἔχοντες ἀρχάς, ὥσπερ οὐκ ἐνίας δέον
κρίνειν ἐκ τῶν ἀποβαινόντων, καὶ μάλιστα ἐκ τοῦ τέλους.
Τέλος δὲ τῆς μὲν ποιητικῆς ἐπιστήμης τὸ ἔργον, τῆς δὲ φυ-
σικῆς τὸ φαινόμενον ἀεὶ κυρίως κατὰ τὴν αἴσθησιν. Συμ-
βαίνει δ' αὐτοῖς μάλιστα τὴν γῆν εἶναι στοιχεῖον, καὶ μόνην
ἄφθαρτον, εἴπερ τὸ ἀδιάλυτον ἄφθαρτόν τ' ἐστὶ καὶ στοι-
167
χεῖον· ἡ γὰρ γῆ μόνη ἀδιάλυτος εἰς ἄλλο σῶμα.

Ἀλλὰ μὴν οὐδ' ἐν τοῖς διαλυομένοις ἡ τῶν τριγώνων
παραιώρησις εὔλογος. Συμβαίνει δὲ καὶ τοῦτο ἐν τῇ εἰς ἄλληλα μετα-
βάσει διὰ τὸ ἐξ ἀνίσων τῷ πλήθει συνεστάναι τριγώνων.
Αριστοτέλης ., Categoriae Bekker p. 9b, line 6
ται ποιότητές εἰσιν φανερόν· τὰ γὰρ δεδεγμένα ποιὰ

λέγεται κατ' αὐτάς· οἷον τὸ μέλι τῷ γλυκύτητα δεδέ-
χθαι λέγεται γλυκύ, καὶ τὸ σῶμα λευκὸν τῷ λευκότητα δε-
δέχθαι· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἔχει. παθητικαὶ
δὲ ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα τὰς ποι-
ότητας πεπονθέναι τι· οὔτε γὰρ τὸ μέλι τῷ πεπονθέναι τι
λέγεται γλυκύ, οὔτε τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων οὐδέν· ὁμοίως
δὲ τούτοις καὶ ἡ θερμότης καὶ ἡ ψυχρότης παθητικαὶ
ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα πεπον-
θέναι τι, τῷ δὲ κατὰ τὰς αἰσθήσεις ἑκάστην τῶν εἰρη-
μένων ποιοτήτων πάθους εἶναι Ποιητικὴν παθητικαὶ ποιότη-
τες λέγονται· ἥ τε γὰρ γλυκύτης πάθος τι κατὰ τὴν γεῦσιν
ἐμποιεῖ καὶ ἡ θερμότης κατὰ τὴν ἁφήν, ὁμοίως δὲ καὶ
αἱ ἄλλαι. λευκότης δὲ καὶ μελανία καὶ αἱ ἄλλαι χροιαὶ
οὐ τὸν αὐτὸν τρόπον τοῖς εἰρημένοις παθητικαὶ ποιότητες
λέγονται, ἀλλὰ τῷ αὐτὰς ἀπὸ πάθους γεγενῆσθαι. ὅτι μὲν
οὖν γίγνονται διὰ πάθος πολλαὶ μεταβολαὶ χρωμάτων, δῆ-
λον· αἰσχυνθεὶς γάρ τις ἐρυθρὸς ἐγένετο καὶ φοβηθεὶς
ὠχρὸς καὶ ἕκαστον τῶν τοιούτων· ὥστε καὶ εἴ τις φύσει
τῶν τοιούτων τι παθῶν πέπονθεν, τὴν ὁμοίαν χροιὰν
εἰκός ἐστιν ἔχειν αὐτόν· ἥτις γὰρ νῦν ἐν τῷ
Αριστοτέλης ., Ηθικά Ευδήμια Bekker p. 1221b, line 6
βάλλει τὸ πρέπον, ὁ δ' ἐλλείπει τοῦ πρέποντος· [καὶ ὁ μὲν

πανοῦργος πάντως καὶ πάντοθεν πλεονεκτικός, ὁ δ' εὐήθης
οὐδ' ὅθεν δεῖ·] φθονερὸς δὲ τῷ λυπεῖσθαι ἐπὶ πλείοσιν εὐπρα-
γίαις ἢ δεῖ (καὶ γὰρ οἱ ἄξιοι εὖ πράττειν λυποῦσι τοὺς
φθονεροὺς εὖ πράττοντες), ὁ δ' ἐναντίος ἀνωνυμώτερος, ἔστι
δ' ὁ ὑπερβάλλων [ἐπὶ] τῷ μὴ λυπεῖσθαι μηδ' ἐπὶ τοῖς
ἀναξίοις εὖ πράττουσιν, ἀλλ' εὐχερὴς ὥσπερ οἱ γαστρίμαρ-
γοι πρὸς τροφήν, ὃ δὲ δυσχερὴς κατὰ τὸν φθόνον ἐστίν. –
τὸ δὲ πρὸς ἕκαστον μὴ κατὰ συμβεβηκὸς οὕτως ἔχειν περίερ-
γον διορίζειν· οὐδεμία γὰρ ἐπιστήμη, οὔτε θεωρητικὴ οὔτε ποιη-
τική, οὔτε λέγει οὔτε πράττει τοῦτο προσδιορίζουσα, ἀλλὰ τοῦτ'
168
ἐστι πρὸς τὰς συκοφαντίας τῶν τεχνῶν τὰς λογικάς. ἁπλῶς

μὲν οὖν διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον, ἀκριβέστερον δ', ὅταν
περὶ τῶν ἕξεων λέγωμεν τῶν ἀντικειμένων.
αὐτῶν δὲ τούτων τῶν παθημάτων εἴδη κατονομάζεται τῷ
διαφέρειν κατὰ τὴν ὑπερβολὴν ἢ χρόνου ἢ τοῦ μᾶλλον ἢ πρός τι
τῶν ποιούντων τὰ πάθη. λέγω δ' οἷον ὀξύθυμος μὲν τῷ θᾶτ-
τον πάσχειν ἢ δεῖ, χαλεπὸς δὲ καὶ θυμώδης τῷ μᾶλλον, πι-
κρὸς δὲ τῷ φυλακτικὸς εἶναι τῆς ὀργῆς, πλήκτης δὲ καὶ λοι-
δορητικὸς ταῖς κολάσεσι ταῖς ἀπὸ τῆς ὀργῆς . ὀψοφάγοι δὲ
καὶ γαστρίμαργοι καὶ οἰνόφλυγες τῷ πρὸς ὁποτέρας τροφῆς
Αριστοτέλης ., Ηθικά Νικομάχεια. Bekker p. 1139a, line 28
τὰ κύρια πράξεως καὶ ἀληθείας, αἴσθησις νοῦς ὄρεξις. τού-

των δ' ἡ αἴσθησις οὐδεμιᾶς ἀρχὴ πράξεως· δῆλον δὲ τῷ
τὰ θηρία αἴσθησιν μὲν ἔχειν πράξεως δὲ μὴ κοινωνεῖν.
ἔστι δ' ὅπερ ἐν διανοίᾳ κατάφασις καὶ ἀπόφασις, τοῦτ' ἐν
ὀρέξει δίωξις καὶ φυγή· ὥστ' ἐπειδὴ ἡ ἠθικὴ ἀρετὴ ἕξις
προαιρετική, ἡ δὲ προαίρεσις ὄρεξις βουλευτική, δεῖ διὰ
ταῦτα μὲν τόν τε λόγον ἀληθῆ εἶναι καὶ τὴν ὄρεξιν ὀρθήν,
εἴπερ ἡ προαίρεσις σπουδαία, καὶ τὰ αὐτὰ τὸν μὲν φάναι
τὴν δὲ διώκειν. αὕτη μὲν οὖν ἡ διάνοια καὶ ἡ ἀλήθεια
πρακτική· τῆς δὲ θεωρητικῆς διανοίας καὶ μὴ πρακτικῆς
μηδὲ ποιητικῆς τὸ εὖ καὶ κακῶς τἀληθές ἐστι καὶ ψεῦδος
(τοῦτο γάρ ἐστι παντὸς διανοητικοῦ ἔργον)· τοῦ δὲ πρακτικοῦ
καὶ διανοητικοῦ ἀλήθεια ὁμολόγως ἔχουσα τῇ ὀρέξει τῇ
ὀρθῇ. πράξεως μὲν οὖν ἀρχὴ προαίρεσις – ὅθεν ἡ κίνησις
ἀλλ' οὐχ οὗ ἕνεκα – προαιρέσεως δὲ ὄρεξις καὶ λόγος ὁ
ἕνεκά τινος. διὸ οὔτ' ἄνευ νοῦ καὶ διανοίας οὔτ' ἄνευ
ἠθικῆς ἐστὶν ἕξεως ἡ προαίρεσις· εὐπραξία γὰρ καὶ τὸ
ἐναντίον ἐν πράξει ἄνευ διανοίας καὶ ἤθους οὐκ ἔστιν. διά-
νοια δ' αὐτὴ οὐθὲν κινεῖ, ἀλλ' ἡ ἕνεκά του καὶ πρακτική·
αὕτη γὰρ καὶ τῆς ποιητικῆς ἄρχει· ἕνεκα γάρ του ποιεῖ
πᾶς ὁ ποιῶν, καὶ οὐ τέλος ἁπλῶς (ἀλλὰ πρός τι καὶ
σμός· ἐπαγωγὴ ἄρα. ἡ μὲν ἄρα ἐπιστήμη ἐστὶν ἕξις ἀπο-

δεικτική, καὶ ὅσα ἄλλα προσδιοριζόμεθα ἐν τοῖς ἀναλυ-
τικοῖς· ὅταν γάρ πως πιστεύῃ καὶ γνώριμοι αὐτῷ ὦσιν αἱ
ἀρχαί, ἐπίσταται· εἰ γὰρ μὴ μᾶλλον τοῦ συμπεράσματος,
169
κατὰ συμβεβηκὸς ἕξει τὴν ἐπιστήμην. περὶ μὲν οὖν ἐπι-

στήμης διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.
Τοῦ δ' ἐνδεχομένου ἄλλως ἔχειν ἔστι τι καὶ ποιητὸν
καὶ πρακτόν· ἕτερον δ' ἐστὶ ποίησις καὶ πρᾶξις (πιστεύομεν
δὲ περὶ αὐτῶν καὶ τοῖς ἐξωτερικοῖς λόγοις)· ὥστε καὶ ἡ
μετὰ λόγου ἕξις πρακτικὴ ἕτερόν ἐστι τῆς μετὰ λόγου ποιητικῆς ἕξεως.
διὸ οὐδὲ περιέχεται ὑπ' ἀλλήλων· οὔτε γὰρ
ἡ πρᾶξις ποίησις οὔτε ἡ ποίησις πρᾶξίς ἐστιν. ἐπεὶ δ' ἡ
ἂν εἴη τέχνη καὶ ἕξις μετὰ λόγου ἀληθοῦς ποιητική. ἔστι
μὴ εἶναι, καὶ ὧν ἡ ἀρχὴ ἐν τῷ ποιοῦντι ἀλλὰ μὴ ἐν τῷ
ποιουμένῳ· οὔτε γὰρ τῶν ἐξ ἀνάγκης ὄντων ἢ γινομένων ἡ
τέχνη ἐστίν, οὔτε τῶν κατὰ φύσιν· ἐν αὑτοῖς γὰρ ἔχουσι
ἀρχαί, ἐπίσταται· εἰ γὰρ μὴ μᾶλλον τοῦ συμπεράσματος,

κατὰ συμβεβηκὸς ἕξει τὴν ἐπιστήμην. περὶ μὲν οὖν ἐπι-
στήμης διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.
τικῆς ἕξεως. διὸ οὐδὲ περιέχεται ὑπ' ἀλλήλων· οὔτε γὰρ
ταῦτα τὴν ἀρχήν. ἐπεὶ δὲ ποίησις καὶ πρᾶξις ἕτερον,
170
ἀνάγκη τὴν τέχνην ποιήσεως ἀλλ' οὐ πράξεως εἶναι. καὶ

τρόπον τινὰ περὶ τὰ αὐτά ἐστιν ἡ τύχη καὶ ἡ τέχνη,

τικῆς ἕξεως. διὸ οὐδὲ περιέχεται ὑπ' ἀλλήλων· οὔτε γὰρ
τρόπον τινὰ περὶ τὰ αὐτά ἐστιν ἡ τύχη καὶ ἡ τέχνη, κα-
τέχνην.” ἡ μὲν οὖν τέχνη, ὥσπερ εἴρηται, ἕξις τις μετὰ

λόγου ἀληθοῦς ποιητική ἐστιν, ἡ δ' ἀτεχνία τοὐναντίον
171
τίνας λέγομεν τοὺς φρονίμους. δοκεῖ δὴ φρονίμου εἶναι τὸ
δύνασθαι καλῶς βουλεύσασθαι περὶ τὰ αὑτῷ ἀγαθὰ καὶ
συμφέροντα, οὐ κατὰ μέρος, οἷον ποῖα πρὸς ὑγίειαν, πρὸς
ἰσχύν, ἀλλὰ ποῖα πρὸς τὸ εὖ ζῆν ὅλως. σημεῖον δ' ὅτι καὶ
τοὺς περί τι φρονίμους λέγομεν, ὅταν πρὸς τέλος τι σπου-
δαῖον εὖ λογίσωνται, ὧν μή ἐστι τέχνη. ὥστε καὶ ὅλως ἂν
εἴη φρόνιμος ὁ βουλευτικός. βουλεύεται δ' οὐθεὶς περὶ τῶν

λόγου ἀληθοῦς ποιητική ἐστιν, ἡ δ' ἀτεχνία τοὐναντίον
τίνας λέγομεν τοὺς φρονίμους. δοκεῖ δὴ φρονίμου εἶναι τὸ
δύνασθαι καλῶς βουλεύσασθαι περὶ τὰ αὑτῷ ἀγαθὰ καὶ
συμφέροντα, οὐ κατὰ μέρος, οἷον ποῖα πρὸς ὑγίειαν, πρὸς
ἰσχύν, ἀλλὰ ποῖα πρὸς τὸ εὖ ζῆν ὅλως. σημεῖον δ' ὅτι καὶ
τοὺς περί τι φρονίμους λέγομεν, ὅταν πρὸς τέλος τι σπου-
δαῖον εὖ λογίσωνται, ὧν μή ἐστι τέχνη. ὥστε καὶ ὅλως ἂν
εἴη φρόνιμος ὁ βουλευτικός. βουλεύεται δ' οὐθεὶς περὶ τῶν
ἀδυνάτων ἄλλως ἔχειν, οὐδὲ τῶν μὴ ἐνδεχομένων αὐτῷ
Αριστοτέλης ., De interpretatione Bekker p. 17a, line 6
ὅτι ἔστιν ἢ οὐκ ἔστιν (ἀλλ' ἔσται κατάφασις ἢ ἀπό-

172
φασις ἐάν τι προστεθῇ)· ἀλλ' οὐχ ἡ τοῦ ἀνθρώπου συλ-

λαβὴ μία· οὐδὲ γὰρ ἐν τῷ μῦς τὸ υς σημαντικόν, ἀλλὰ
φωνή ἐστι νῦν μόνον. ἐν δὲ τοῖς διπλοῖς σημαίνει μέν,
ἀλλ' οὐ καθ' αὑτό, ὥσπερ εἴρηται. ἔστι δὲ λόγος ἅπας μὲν
σημαντικός, οὐχ ὡς ὄργανον δέ, ἀλλ' ὥσπερ εἴρηται κατὰ
συνθήκην· ἀποφαντικὸς δὲ οὐ πᾶς, ἀλλ' ἐν ᾧ τὸ ἀληθεύειν
ἢ ψεύδεσθαι ὑπάρχει· οὐκ ἐν ἅπασι δὲ ὑπάρχει, οἷον
ἡ εὐχὴ λόγος μέν, ἀλλ' οὔτ' ἀληθὴς οὔτε ψευδής. οἱ
μὲν οὖν ἄλλοι ἀφείσθωσαν, – ῥητορικῆς γὰρ ἢ ποιητικῆς οἰκειοτέρα ἡ
σκέψις, – ὁ δὲ ἀποφαντικὸς τῆς νῦν
θεωρίας.
Ἔστι δὲ εἷς πρῶτος λόγος ἀποφαντικὸς κατάφασις,
εἶτα ἀπόφασις· οἱ δὲ ἄλλοι συνδέσμῳ εἷς. ἀνάγκη δὲ
πάντα λόγον ἀποφαντικὸν ἐκ ῥήματος εἶναι ἢ πτώσεως·
καὶ γὰρ ὁ τοῦ ἀνθρώπου λόγος, ἐὰν μὴ τὸ ἔστιν ἢ
ἔσται ἢ ἦν ἤ τι τοιοῦτο προστεθῇ, οὔπω λόγος ἀποφαντικός
(διότι δὲ ἕν τί ἐστιν ἀλλ' οὐ πολλὰ τὸ ζῷον πεζὸν δίπουν,
– οὐ γὰρ δὴ τῷ σύνεγγυς εἰρῆσθαι εἷς ἔσται, – ἔστι δὲ ἄλλης
τοῦτο πραγματείας εἰπεῖν). ἔστι δὲ εἷς λόγος ἀποφαντικὸς ἢ
ὁ ἓν δηλῶν ἢ ὁ συνδέσμῳ εἷς, πολλοὶ δὲ οἱ πολλὰ καὶ
Αριστοτέλης ., Magna moralia Book 1, cha. 3, sec. 5, line 5
τῆς ἕξεως· τέλος γὰρ ἡ χρῆσις· οὐδεὶς γὰρ ἂν

βούλοιτο ἔχειν τὴν ὄψιν μὴ μέλλων ὁρᾶν ἀλλὰ μύειν.
ὁμοίως δὲ καὶ ἐπ' ἀκοῆς καὶ τῶν τοιούτων. ὧν
ἄρα καὶ [ἡ] χρῆσις καὶ ἕξις ἐστίν, ἀεὶ βέλτιον καὶ
αἱρετώτερον ἡ χρῆσις τῆς ἕξεως· ἡ γὰρ χρῆσις καὶ
ἡ ἐνέργεια τέλος, ἡ δ' ἕξις τῆς χρήσεως ἕνεκεν.
Μετὰ τοῦτο τοίνυν τοῦτ' ἐάν τις σκοπῇ ἐπὶ τῶν
ἐπιστημῶν πασῶν, ὄψεται οὐκ ἄλλην μὲν ποιοῦσαν
οἰκίαν, ἄλλην δὲ σπουδαίαν οἰκίαν, ἀλλὰ τὴν οἰκο-
δομικήν· καὶ οὗ ποιητικὸς ὁ οἰκοδόμος, ἡ τούτου
ἀρετὴ τοῦ αὐτοῦ τούτου εὖ ποιητική. ὁμοίως [καὶ]
ἐπὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων.
Μετὰ τοίνυν τοῦτο ὁρῶμεν ὅτι οὐθενὶ ἄλλῳ
ἢ ψυχῇ ζῶμεν· ἐν ψυχῇ δέ ἐστιν ἀρετή· τὸ αὐτό γέ
τοί φαμεν τήν τε ψυχὴν ποιεῖν καὶ τὴν τῆς ψυχῆς
ἀρετήν. ἀλλ' ἡ μὲν ἀρετὴ ἐν ἑκάστῳ τοῦτο ποιεῖ
εὖοὗ ἐστιν ἀρετή, ἡ δὲ ψυχὴ καὶ τἆλλα μέν,
ψυχῇ δὲ ζῶμεν· διὰ τὴν τῆς ψυχῆς ἀρετὴν ἄρα εὖ
ζήσομεν.
173
Τὸ δέ γε εὖ ζῆν καὶ εὖ πράττειν οὐθὲν ἄλλο ἢ τὸ

εὐδαιμονεῖν λέγομεν. τὸ ἄρα εὐδαιμονεῖν καὶ ἡ
σις νοῦς σοφία ὑπόληψις, περὶ τί δὴ ἕκαστον

τούτων ἐστίν.
Ἡ μὲν οὖν ἐπιστήμη ἐστὶ περὶ ἐπιστητόν, καὶ
τοῦτο μετ' ἀποδείξεως καὶ λόγου διατεινόμενον.
Ἡ δὲ φρόνησις περὶ τὰ πρακτά, ἐν οἷς αἵρεσις
καὶ φυγὴ καὶ ἐφ' ἡμῖν ἐστιν πρᾶξαι καὶ μὴ πρᾶξαι.
Ἔστιν δὴ τῶν ποιουμένων καὶ πραττομένων οὐ
ταὐτὸ τὸ ποιητικὸν καὶ πρακτικόν. τῶν μὲν γὰρ
ποιητικῶν ἐστί τι παρὰ τὴν ποίησιν ἄλλο τέλος,
οἷον παρὰ τὴν οἰκοδομικήν, ἐπειδή ἐστιν ποιητικὴ
οἰκίας, οἰκία αὐτῆς τὸ τέλος παρὰ τὴν ποίησιν,
ὁμοίως ἐπὶ τεκτονικῆς καὶ τῶν ἄλλων τῶν ποιη-
τικῶν· ἐπὶ δὲ τῶν πρακτικῶν οὐκ ἔστιν ἄλλο οὐθὲν
τέλος παρ' αὐτὴν τὴν πρᾶξιν, οἷον παρὰ τὸ κιθα-
ρίζειν οὐκ ἔστιν ἄλλο τέλος οὐθέν, ἀλλ' αὐτὸ τοῦτο
τέλος, ἡ ἐνέργεια καὶ ἡ πρᾶξις. περὶ μὲν οὖν τὴν
πρᾶξιν καὶ τὰ πρακτὰ ἡ φρόνησις, περὶ δὲ τὴν
ποίησιν καὶ τὰ ποιητὰ ἡ τέχνη· ἐν γὰρ τοῖς ποιη-
τοῖς μᾶλλον ἢ ἐν τοῖς πρακτοῖς ἐστι τὸ τεχνάζειν.
Ὥστε ἡ φρόνησις ἂν εἴη ἕξις τις προαιρετικὴ
μετὰ λύπης· μεθ' ἡδονῆς ἄρα. οὐ μόνον ἄρα οὐκ

ἐμπόδιόν ἐστιν ἡ ἡδονή, ἀλλὰ καὶ προτρεπτικὸν
πρὸς τὸ πράττειν, καὶ τὸ ὅλον δὲ οὐκ ἐνδέχεται
ἄνευ ἡδονῆς εἶναι τῆς ἀπ' αὐτῆς γινομένης.
Ἄλλος ἦν λόγος ὅτι οὐδεμία ποιεῖ ἐπιστήμη
ἡδονήν. ἔστιν δὲ οὐδὲ τοῦτο ἀληθές. οἱ γὰρ
δειπνοποιοὶ καὶ στεφανοποιοὶ καὶ [οἱ] μυρεψοὶ
ἡδονῆς εἰσιν ποιητικοί. ⌈ἀλλὰ δὴ ταῖς ἄλλαις ἐπι-
στήμαις οὐκ ἔστιν ἡ ἡδονὴ ὡς τέλος, ἀλλὰ μεθ'
ἡδονῆς τε καὶ οὐκ ἄνευ ἡδονῆς.⌋ ἔστιν οὖν καὶ
ἐπιστήμη ποιητικὴ ἡδονῆς.
Ἔτι δὲ καὶ ἄλλος ἐλέγετο, ὅτι οὐκ ἄριστον. ἀλλ'
οὕτως μὲν καὶ τῷ τοιούτῳ λόγῳ ἀναιρήσεις καὶ
174
τὰς καθ' ἕκαστα λεγομένας ἀρετάς. ἡ γὰρ ἀνδρεία

οὐκ ἔστιν ἄριστον· ἆρ' οὖν διὰ τοῦτ' οὐκ ἀγαθόν;
ἢ τοῦτ' ἄτοπον; ὁμοίως καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. οὐδὲ
ἡδονὴ διὰ τοῦτ' οὐκ ἀγαθόν, ὅτι οὐκ ἄριστον.
Ἀπορήσειε δ' ἄν τις μεταβὰς καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν
τὸ τοιοῦτον. οἷον ἐπειδὴ ὁ λόγος κρατεῖ ποτε τῶν
παθῶν (φαμὲν γὰρ ἐπὶ τοῦ ἐγκρατοῦς), καὶ τὰ πάθη
δὲ πάλιν ἀντεστραμμένως τοῦ λόγου κρατεῖ (οἷον
οἴονται γὰρ οἱ πολλοὶ τὸν εὐδαίμονα βίον τὸν εὐτυχῆ

εἶναι ἢ οὐκ ἄνευ γε εὐτυχίας, καὶ ὀρθῶς ἴσως· ἄνευ
γὰρ τῶν ἐκτὸς ἀγαθῶν, ὧν ἡ τύχη ἐστὶ κυρία, οὐκ
ἐνδέχεται εὐδαίμονα εἶναι. διὸ ῥητέον ἐστὶν ὑπὲρ
εὐτυχίας, καὶ ἁπλῶς ὁ εὐτυχὴς τίς ἐστι καὶ ἐν τίσι
καὶ περὶ τί.
Πρῶτον μὲν οὖν ἐπὶ ταῦτ' ἄν τις ἐλθὼν καὶ
ἐπιβλέψας ἀπορήσειεν. οὔτε γὰρ ἂν εἴποι τις τὴν
τύχην ὥς ἐστι φύσις. ἡ γὰρ φύσις [ἀεὶ] οὗ ἐστιν
αἰτία, τούτου ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἢ ὡσαύτως ποιη-
τικὴ ἐστίν, ἡ δέ γε τύχη οὐδέποτε, ἀλλ' ἀτάκτως
καὶ ὡς ἔτυχεν· διὸ ἡ τύχη ἐν τοῖς τοιούτοις λέγεται.
οὔτε δὴ νοῦν γέ τινα ἢ λόγον ὀρθόν· καὶ γὰρ
ἐνταῦθα οὐχ ἧττόν ἐστι τὸ τεταγμένον καὶ τὸ ἀεὶ
ὡσαύτως, ἡ δὲ τύχη οὔ. διὸ καὶ οὗ πλεῖστος νοῦς
καὶ λόγος, ἐνταῦθα ἐλαχίστη [καὶ] τύχη, οὗ δὲ
πλείστη τύχη, ἐνταῦθ' ἐλάχιστος νοῦς.
Ἀλλ' ἆρά γε ἡ εὐτυχία ἐστὶν ὡς ἐπιμέλειά τις
θεῶν; ἢ τοῦτ' οὐκ ἂν δόξειεν; τὸν γὰρ θεὸν ἀξιοῦμεν
κύριον ὄντα τῶν τοιούτων τοῖς ἀξίοις ἀπονέμειν καὶ
τἀγαθὰ καὶ τὰ κακά, ἡ δὲ τύχη καὶ τὰ ἀπὸ τῆς
Αριστοτέλης ., Μετά τα Φυσικά. Bekker p. 982b, line 11
ἐπιστήμην μάλιστα αἱρήσεται, τοιαύτη δ' ἐστὶν ἡ τοῦ μάλιστα

ἐπιστητοῦ), μάλιστα δ' ἐπιστητὰ τὰ πρῶτα καὶ τὰ αἴτια (διὰ
γὰρ ταῦτα καὶ ἐκ τούτων τἆλλα γνωρίζεται ἀλλ' οὐ ταῦτα
διὰ τῶν ὑποκειμένων), ἀρχικωτάτη δὲ τῶν ἐπιστημῶν, καὶ
μᾶλλον ἀρχικὴ τῆς ὑπηρετούσης, ἡ γνωρίζουσα τίνος ἕνεκέν
ἐστι πρακτέον ἕκαστον· τοῦτο δ' ἐστὶ τἀγαθὸν ἑκάστου, ὅλως
175
δὲ τὸ ἄριστον ἐν τῇ φύσει πάσῃ. ἐξ ἁπάντων οὖν τῶν εἰρη-

μένων ἐπὶ τὴν αὐτὴν ἐπιστήμην πίπτει τὸ ζητούμενον ὄνομα·
δεῖ γὰρ ταύτην τῶν πρώτων ἀρχῶν καὶ αἰτιῶν εἶναι θεωρητι-
κήν· καὶ γὰρ τἀγαθὸν καὶ τὸ οὗ ἕνεκα ἓν τῶν αἰτίων ἐστίν.
Ὅτι δ' οὐ ποιητική, δῆλον καὶ ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφη-
σάντων· διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ
τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα
τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες, εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω προϊόντες
καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς
σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον καὶ ἄστρα
καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως. ὁ δ' ἀπορῶν καὶ θαυμά-
ζων οἴεται ἀγνοεῖν (διὸ καὶ ὁ φιλόμυθος φιλόσοφός πώς
ἐστιν· ὁ γὰρ μῦθος σύγκειται ἐκ θαυμασίων)· ὥστ' εἴπερ διὰ
τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν ἐφιλοσόφησαν, φανερὸν ὅτι διὰ τὸ
εἰδέναι τὸ ἐπίστασθαι ἐδίωκον καὶ οὐ χρήσεώς τινος ἕνεκεν.
Αριστοτέλης ., Μετά τα Φυσικά. Bekker p. 1021a, line 15
ὁ γὰρ ἀριθμὸς σύμμετρος, κατὰ μὴ συμμέτρου δὲ ἀριθμὸς οὐ

λέγεται, τὸ δὲ ὑπερέχον πρὸς τὸ ὑπερεχόμενον τοσοῦτόν
τέ ἐστι καὶ ἔτι, τοῦτο δ' ἀόριστον· ὁπότερον γὰρ ἔτυχέν ἐστιν,
ἢ ἴσον ἢ οὐκ ἴσον)· ταῦτά τε οὖν τὰ πρός τι πάντα κατ'
ἀριθμὸν λέγεται καὶ ἀριθμοῦ πάθη, καὶ ἔτι τὸ ἴσον καὶ
ὅμοιον καὶ ταὐτὸ κατ' ἄλλον τρόπον (κατὰ γὰρ τὸ ἓν λέ-
γεται πάντα, ταὐτὰ μὲν γὰρ ὧν μία ἡ οὐσία, ὅμοια δ'
ὧν ἡ ποιότης μία, ἴσα δὲ ὧν τὸ ποσὸν ἕν· τὸ δ' ἓν τοῦ
ἀριθμοῦ ἀρχὴ καὶ μέτρον, ὥστε ταῦτα πάντα πρός τι
λέγεται κατ' ἀριθμὸν μέν, οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον)· τὰ δὲ
ποιητικὰ καὶ παθητικὰ κατὰ δύναμιν Ποιητικὴν καὶ παθη-
τικὴν καὶ ἐνεργείας τὰς τῶν δυνάμεων, οἷον τὸ θερμαντικὸν
πρὸς τὸ θερμαντὸν ὅτι δύναται, καὶ πάλιν τὸ θερμαῖνον
πρὸς τὸ θερμαινόμενον καὶ τὸ τέμνον πρὸς τὸ τεμνόμενον
ὡς ἐνεργοῦντα. τῶν δὲ κατ' ἀριθμὸν οὐκ εἰσὶν ἐνέργειαι ἀλλ'
ἢ ὃν τρόπον ἐν ἑτέροις εἴρηται· αἱ δὲ κατὰ κίνησιν ἐνέργειαι
οὐχ ὑπάρχουσιν. τῶν δὲ κατὰ δύναμιν καὶ κατὰ χρόνους ἤδη
λέγονται πρός τι οἷον τὸ πεποιηκὸς πρὸς τὸ πεποιημένον
καὶ τὸ ποιῆσον πρὸς τὸ ποιησόμενον. οὕτω γὰρ καὶ πατὴρ
υἱοῦ λέγεται πατήρ· τὸ μὲν γὰρ πεποιηκὸς τὸ δὲ πεπονθός
τί ἐστιν. ἔτι ἔνια κατὰ στέρησιν δυνάμεως,
176
αἱ μὲν αἰσθήσει ποιήσασαι αὐτὸ δῆλον αἱ δ' ὑπόθεσιν λα-

βοῦσαι τὸ τί ἐστιν, οὕτω τὰ καθ' αὑτὰ ὑπάρχοντα τῷ γένει
περὶ ὅ εἰσιν ἀποδεικνύουσιν ἢ ἀναγκαιότερον ἢ μαλακώτερον·
διόπερ φανερὸν ὅτι οὐκ ἔστιν ἀπόδειξις οὐσίας οὐδὲ τοῦ τί ἐστιν
ἐκ τῆς τοιαύτης ἐπαγωγῆς, ἀλλά τις ἄλλος τρόπος τῆς
δηλώσεως. ὁμοίως δὲ οὐδ' εἰ ἔστιν ἢ μὴ ἔστι τὸ γένος περὶ ὃ
πραγματεύονται οὐδὲν λέγουσι, διὰ τὸ τῆς αὐτῆς εἶναι δια-
νοίας τό τε τί ἐστι δῆλον ποιεῖν καὶ εἰ ἔστιν. – ἐπεὶ δὲ καὶ ἡ
γὰρ τὴν τοιαύτην ἐστὶν οὐσίαν ἐν ᾗ ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως καὶ
προαίρεσις· τὸ αὐτὸ γὰρ τὸ πρακτὸν καὶ προαιρετόν),
ὥστε εἰ πᾶσα διάνοια ἢ πρακτικὴ ἢ ποιητικὴ ἢ θεωρητική,
τὸν λόγον ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ὡς οὐ χωριστὴν μόνον. δεῖ δὲ τὸ τί
ἦν εἶναι καὶ τὸν λόγον πῶς ἐστὶ μὴ λανθάνειν, ὡς ἄνευ γε
τούτου τὸ ζητεῖν μηδέν ἐστι ποιεῖν. ἔστι δὲ τῶν ὁριζομένων
καὶ τῶν τί ἐστι τὰ μὲν ὡς τὸ σιμὸν τὰ δ' ὡς τὸ κοῖ
Αριστοτέλης ., Μετά τα Φυσικά.

Bekker p. 1025b, line 25
ἐκ τῆς τοιαύτης ἐπαγωγῆς, ἀλλά τις ἄλλος τρόπος τῆς

δηλώσεως. ὁμοίως δὲ οὐδ' εἰ ἔστιν ἢ μὴ ἔστι τὸ γένος περὶ ὃ
πραγματεύονται οὐδὲν λέγουσι, διὰ τὸ τῆς αὐτῆς εἶναι δια-
νοίας τό τε τί ἐστι δῆλον ποιεῖν καὶ εἰ ἔστιν. – ἐπεὶ δὲ καὶ ἡ
γὰρ τὴν τοιαύτην ἐστὶν οὐσίαν ἐν ᾗ ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως καὶ
177
προαίρεσις· τὸ αὐτὸ γὰρ τὸ πρακτὸν καὶ προαιρετόν),

ὥστε εἰ πᾶσα διάνοια ἢ πρακτικὴ ἢ ποιητικὴ ἢ θεωρητική,
τὸν λόγον ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ὡς οὐ χωριστὴν μόνον. δεῖ δὲ τὸ τί
ἦν εἶναι καὶ τὸν λόγον πῶς ἐστὶ μὴ λανθάνειν, ὡς ἄνευ γε
τούτου τὸ ζητεῖν μηδέν ἐστι ποιεῖν. ἔστι δὲ τῶν ὁριζομένων
καὶ τῶν τί ἐστι τὰ μὲν ὡς τὸ σιμὸν τὰ δ' ὡς τὸ κοῖ-
λον. διαφέρει δὲ ταῦτα ὅτι τὸ μὲν σιμὸν συνειλημμένον ἐστὶ
μετὰ τῆς ὕλης (ἔστι γὰρ τὸ σιμὸν κοίλη ῥίς), ἡ δὲ κοιλό-
της ἄνευ ὕλης αἰσθητῆς. εἰ δὴ πάντα τὰ φυσικὰ ὁμοίως τῷ
σιμῷ λέγονται, οἷον ῥὶς ὀφθαλμὸς πρόσωπον σὰρξ ὀστοῦν,
Ἀλλ' ἐπεὶ τὸ ὂν τὸ ἁπλῶς λεγόμενον λέγεται πολ-

λαχῶς, ὧν ἓν μὲν ἦν τὸ κατὰ συμβεβηκός, ἕτερον δὲ τὸ
ὡς ἀληθές, καὶ τὸ μὴ ὂν ὡς τὸ ψεῦδος, παρὰ ταῦτα δ'
ἐστὶ τὰ σχήματα τῆς κατηγορίας (οἷον τὸ μὲν τί, τὸ δὲ
ποιόν, τὸ δὲ ποσόν, τὸ δὲ πού, τὸ δὲ ποτέ, καὶ εἴ τι ἄλλο
σημαίνει τὸν τρόπον τοῦτον), ἔτι παρὰ ταῦτα πάντα τὸ δυ-
νάμει καὶ ἐνεργείᾳ· – ἐπεὶ δὴ πολλαχῶς λέγεται τὸ ὄν,
περὶ αὐτὸ θεωρία. σημεῖον δέ· οὐδεμιᾷ γὰρ ἐπιστήμῃ ἐπι-
μελὲς περὶ αὐτοῦ οὔτε πρακτικῇ οὔτε ποιητικῇ οὔτε θεωρητικῇ.
γιγνομένῃ (ἄπειρα γάρ ἐστιν· τοῖς μὲν γὰρ ἡδεῖαν τοῖς δὲ
βλαβερὰν τοῖς δ' ὠφέλιμον οὐθὲν εἶναι κωλύει τὴν ποιηθεῖ-
σαν, καὶ ἑτέραν ὡς εἰπεῖν πάντων τῶν ὄντων· ὧν οὐθενός
ἐστιν ἡ οἰκοδομικὴ ποιητική), τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον οὐδ' ὁ γεω-
μέτρης θεωρεῖ τὰ οὕτω συμβεβηκότα τοῖς σχήμασιν, οὐδ' εἰ
ἕτερόν ἐστι τρίγωνον καὶ τρίγωνον δύο ὀρθὰς ἔχον. καὶ τοῦτ'
εὐλόγως συμπίπτει· ὥσπερ γὰρ ὄνομά τι μόνον τὸ συμβεβη-
κός ἐστιν. διὸ Πλάτων τρόπον τινὰ οὐ κακῶς τὴν σοφιστι-
κὴν περὶ τὸ μὴ ὂν ἔταξεν. εἰσὶ γὰρ οἱ τῶν σοφιστῶν λόγοι
ποιόν, τὸ δὲ ποσόν, τὸ δὲ πού, τὸ δὲ ποτέ, καὶ εἴ τι ἄλλο

σημαίνει τὸν τρόπον τοῦτον), ἔτι παρὰ ταῦτα πάντα τὸ δυ-
νάμει καὶ ἐνεργείᾳ· – ἐπεὶ δὴ πολλαχῶς λέγεται τὸ ὄν,
178

περὶ αὐτὸ θεωρία. σημεῖον δέ· οὐδεμιᾷ γὰρ ἐπιστήμῃ ἐπι-
μελὲς περὶ αὐτοῦ οὔτε πρακτικῇ οὔτε ποιητικῇ οὔτε θεωρητικῇ.
γιγνομένῃ (ἄπειρα γάρ ἐστιν· τοῖς μὲν γὰρ ἡδεῖαν τοῖς δὲ
βλαβερὰν τοῖς δ' ὠφέλιμον οὐθὲν εἶναι κωλύει τὴν ποιηθεῖ-
σαν, καὶ ἑτέραν ὡς εἰπεῖν πάντων τῶν ὄντων· ὧν οὐθενός
ἐστιν ἡ οἰκοδομικὴ ποιητική), τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον οὐδ' ὁ γεω-
μέτρης θεωρεῖ τὰ οὕτω συμβεβηκότα τοῖς σχήμασιν, οὐδ' εἰ
ἕτερόν ἐστι τρίγωνον καὶ τρίγωνον δύο ὀρθὰς ἔχον. καὶ τοῦτ'
εὐλόγως συμπίπτει· ὥσπερ γὰρ ὄνομά τι μόνον τὸ συμβεβη-
κός ἐστιν. διὸ Πλάτων τρόπον τινὰ οὐ κακῶς τὴν σοφιστι-
κὴν περὶ τὸ μὴ ὂν ἔταξεν. εἰσὶ γὰρ οἱ τῶν σοφιστῶν λόγοι
περὶ τὸ συμβεβηκὸς ὡς εἰπεῖν μάλιστα πάντων, πότερον
ἕτερον ἢ ταὐτὸν μουσικὸν καὶ γραμματικόν, καὶ μουσικὸς
Κορίσκος καὶ Κορίσκος, καὶ εἰ πᾶν ὃ ἂν ᾖ, μὴ ἀεὶ δέ, γέ-
γονεν, ὥστ' εἰ μουσικὸς ὢν γραμματικὸς γέγονε, καὶ γραμ-
ματικὸς ὢν μουσικός, καὶ ὅσοι δὴ ἄλλοι τοιοῦτοι τῶν λόγων
δὲ μαθήσει οἷον τῆς τῶν τεχνῶν, τὰς μὲν ἀνάγκη προενερ-

γήσαντας ἔχειν, ὅσαι ἔθει καὶ λόγῳ, τὰς δὲ μὴ τοιαύ-
τας καὶ τὰς ἐπὶ τοῦ πάσχειν οὐκ ἀνάγκη. ἐπεὶ δὲ τὸ δυ-
νατὸν τὶ δυνατὸν καὶ ποτὲ καὶ πὼς καὶ ὅσα ἄλλα ἀνάγκη
προσεῖναι ἐν τῷ διορισμῷ, καὶ τὰ μὲν κατὰ λόγον δύνα-
ται κινεῖν καὶ αἱ δυνάμεις αὐτῶν μετὰ λόγου, τὰ δὲ ἄλογα
καὶ αἱ δυνάμεις ἄλογοι, κἀκείνας μὲν ἀνάγκη ἐν ἐμψύχῳ
εἶναι ταύτας δὲ ἐν ἀμφοῖν, τὰς μὲν τοιαύτας δυνάμεις
ἀνάγκη, ὅταν ὡς δύνανται τὸ ποιητικὸν καὶ τὸ παθητικὸν
πλησιάζωσι, τὸ μὲν ποιεῖν τὸ δὲ πάσχειν, ἐκείνας δ' οὐκ
ἀνάγκη· αὗται μὲν γὰρ πᾶσαι μία ἑνὸς ποιητική, ἐκεῖναι
δὲ τῶν ἐναντίων, ὥστε ἅμα ποιήσει τὰ ἐναντία· τοῦτο δὲ
ἀδύνατον. ἀνάγκη ἄρα ἕτερόν τι εἶναι τὸ κύριον· λέγω
δὲ τοῦτο ὄρεξιν ἢ προαίρεσιν. ὁποτέρου γὰρ ἂν ὀρέγηται
κυρίως, τοῦτο ποιήσει ὅταν ὡς δύναται ὑπάρχῃ καὶ πλη-
σιάζῃ τῷ παθητικῷ· ὥστε τὸ δυνατὸν κατὰ λόγον ἅπαν
ἀνάγκη, ὅταν ὀρέγηται οὗ ἔχει τὴν δύναμιν καὶ ὡς ἔχει,
τοῦτο ποιεῖν· ἔχει δὲ παρόντος τοῦ παθητικοῦ καὶ ὡδὶ ἔχον-
τος [ποιεῖν]· εἰ δὲ μή, ποιεῖν οὐ δυνήσεται (τὸ γὰρ μηθενὸς
179
τῶν ἔξω κωλύοντος προσδιορίζεσθαι οὐθὲν ἔτι δεῖ· τὴν γὰρ

δύναμιν ἔχει ὡς ἔστι δύναμις τοῦ ποιεῖν, ἔστι δ' οὐ πάντως
καὶ τῶν λοιπῶν ἑκάστη τῶν ποιητικῶν καὶ μαθηματικῶν.

ἑκάστη γὰρ τούτων περιγραψαμένη τι γένος αὑτῇ περὶ τοῦτο
πραγματεύεται ὡς ὑπάρχον καὶ ὄν, οὐχ ᾗ δὲ ὄν, ἀλλ' ἑτέρα
τις αὕτη παρὰ ταύτας τὰς ἐπιστήμας ἐστὶν ἐπιστήμη. τῶν δὲ
λεχθεισῶν ἐπιστημῶν ἑκάστη λαβοῦσά πως τὸ τί ἐστιν ἐν
ἑκάστῳ γένει πειρᾶται δεικνύναι τὰ λοιπὰ μαλακώτερον ἢ
ἀκριβέστερον. λαμβάνουσι δὲ τὸ τί ἐστιν αἱ μὲν δι'
αἰσθήσεως αἱ δ' ὑποτιθέμεναι· διὸ καὶ δῆλον ἐκ τῆς τοιαύ-
δειξις. ἐπεὶ δ' ἔστι τις ἡ περὶ φύσεως ἐπιστήμη, δῆλον ὅτι
καὶ τοῦτ' ἔστιν εἴτε τέχνη τις εἴτ' ἄλλη τις δύναμις· ὁμοίως
δὲ καὶ τῆς πρακτικῆς οὐκ ἐν τῷ πρακτῷ μᾶλλον δ' ἐν τοῖς
πράττουσιν ἡ κίνησις. ἡ δὲ τοῦ φυσικοῦ περὶ τὰ ἔχοντ' ἐν
ἑαυτοῖς κινήσεως ἀρχήν ἐστιν. ὅτι μὲν τοίνυν οὔτε πρακτικὴν
οὔτε Ποιητικὴν ἀλλὰ θεωρητικὴν ἀναγκαῖον εἶναι τὴν φυσι-
κὴν ἐπιστήμην, δῆλον ἐκ τούτων (εἰς ἓν γάρ τι τούτων τῶν
γενῶν ἀνάγκη πίπτειν)· ἐπεὶ δὲ τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον
ἑκάστῃ πως τῶν ἐπιστημῶν εἰδέναι καὶ τούτῳ χρῆσθαι ἀρχῇ,
δεῖ μὴ λανθάνειν πῶς ὁριστέον τῷ φυσικῷ καὶ πῶς ὁ τῆς
Αριστοτέλης ., Φυσικά . Bekker p. 194b, line 2
αὐτῆς, καὶ ὅσα τούτων ἕνεκα. ἡ δὲ φύσις τέλος καὶ οὗ ἕνε-

κα (ὧν γὰρ συνεχοῦς τῆς κινήσεως οὔσης ἔστι τι τέλος,
τοῦτο τὸἔσχατον καὶ τὸ οὗ ἕνεκα· διὸ καὶ ὁ ποιητὴς
γελοίως προήχθη εἰπεῖν “ἔχει τελευτήν, ἧσπερ οὕνεκ' ἐγέ-
νετο”· βούλεται γὰρ οὐ πᾶν εἶναι τὸ ἔσχατον τέλος, ἀλλὰ
τὸ βέλτιστον)· ἐπεὶ καὶ ποιοῦσιν αἱ τέχναι τὴν ὕλην αἱ μὲν
ἁπλῶς αἱ δὲ εὐεργόν, καὶ χρώμεθα ὡς ἡμῶν ἕνεκα πάν-
των ὑπαρχόντων (ἐσμὲν γάρ πως καὶ ἡμεῖς τέλος· διχῶς
γὰρ τὸ οὗ ἕνεκα· εἴρηται δ' ἐν τοῖς περὶ φιλοσοφίας). δύο
δὲ αἱ ἄρχουσαι τῆς ὕλης καὶ γνωρίζουσαι τέχναι, ἥ τε
180

ὕλης· ὁ μὲν γὰρ κυβερνήτης ποῖόν τι τὸ εἶδος τοῦ πηδαλίου
γνωρίζει καὶ ἐπιτάττει, ὁ δ' ἐκ ποίου ξύλου καὶ ποίων κινή-
σεων ἔσται. ἐν μὲν οὖν τοῖς κατὰ τέχνην ἡμεῖς ποιοῦμεν τὴν
ὕλην τοῦ ἔργου ἕνεκα, ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ὑπάρχει οὖσα. ἔτι
τῶν πρός τι ἡ ὕλη· ἄλλῳ γὰρ εἴδει ἄλλη ὕλη.
μέχρι δὴ
πόσου τὸν φυσικὸν δεῖ εἰδέναι τὸ εἶδος καὶ τὸ τί ἐστιν; ἢ
ὥσπερ ἰατρὸν νεῦρον ἢ χαλκέα χαλκόν, μέχρι τοῦ τίνος
Αριστοτέλης ., Φυσικά . Bekker p. 194b, line 4
τοῦτο τὸἔσχατον καὶ τὸ οὗ ἕνεκα· διὸ καὶ ὁ ποιητὴς

γελοίως προήχθη εἰπεῖν “ἔχει τελευτήν, ἧσπερ οὕνεκ' ἐγέ-
νετο”· βούλεται γὰρ οὐ πᾶν εἶναι τὸ ἔσχατον τέλος, ἀλλὰ
τὸ βέλτιστον)· ἐπεὶ καὶ ποιοῦσιν αἱ τέχναι τὴν ὕλην αἱ μὲν
ἁπλῶς αἱ δὲ εὐεργόν, καὶ χρώμεθα ὡς ἡμῶν ἕνεκα πάν-
των ὑπαρχόντων (ἐσμὲν γάρ πως καὶ ἡμεῖς τέλος· διχῶς
γὰρ τὸ οὗ ἕνεκα· εἴρηται δ' ἐν τοῖς περὶ φιλοσοφίας). δύο
δὲ αἱ ἄρχουσαι τῆς ὕλης καὶ γνωρίζουσαι τέχναι, ἥ τε
ὕλης· ὁ μὲν γὰρ κυβερνήτης ποῖόν τι τὸ εἶδος τοῦ πηδαλίου
γνωρίζει καὶ ἐπιτάττει, ὁ δ' ἐκ ποίου ξύλου καὶ ποίων κινή-
σεων ἔσται. ἐν μὲν οὖν τοῖς κατὰ τέχνην ἡμεῖς ποιοῦμεν τὴν
ὕλην τοῦ ἔργου ἕνεκα, ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ὑπάρχει οὖσα. ἔτι
τῶν πρός τι ἡ ὕλη· ἄλλῳ γὰρ εἴδει ἄλλη ὕλη.
μέχρι δὴ
πόσου τὸν φυσικὸν δεῖ εἰδέναι τὸ εἶδος καὶ τὸ τί ἐστιν; ἢ
ὥσπερ ἰατρὸν νεῦρον ἢ χαλκέα χαλκόν, μέχρι τοῦ τίνος
[γὰρ] ἕνεκα ἕκαστον, καὶ περὶ ταῦτα ἅ ἐστι χωριστὰ μὲν εἴ-
δει, ἐν ὕλῃ δέ; ἄνθρωπος γὰρ ἄνθρωπον γεννᾷ καὶ ἥλιος.
Αριστοτέλης ., Προτρεπτικός. Frag. 51, line 2
πόλεσιν ἢ πράττῃ πράξεις ἀποβλέπων καὶ μιμούμενος πρὸς ἑτέρας πρά-

ξεις ἢ πολιτείας ἀνθρωπίνας Λακεδαιμονίων ἢ Κρητῶν ἤ τινων ἄλλων
τοιούτων, οὐκ ἀγαθὸς νομοθέτης οὐδὲ σπουδαῖος· οὐ γὰρ ἐνδέχεται μὴ
καλοῦ μίμημα καλὸν εἶναι, μηδὲ θείου καὶ βεβαίου τὴν φύσιν ἀθάνατον
181
καὶ βέβαιον, ἀλλὰ δῆλον ὅτι μόνου τῶν δημιουργῶν τοῦ φιλοσόφου καὶ
νόμοι βέβαιοι καὶ πράξεις εἰσὶν ὀρθαὶ καὶ καλαί.
Μόνος γὰρ πρὸς τὴν φύσιν βλέπων ζῇ καὶ πρὸς τὸ θεῖον, καὶ
καθαπερανεὶ κυβερνήτης τις ἀγαθὸς ἐξ ἀιδίων καὶ μονίμων ἀναψάμενος
τοῦ βίου τὰς ἀρχὰς ὁρμεῖ καὶ ζῇ καθ' ἑαυτόν.
Ἔστι μὲν οὖν θεωρητικὴ ἥδε ἡ ἐπιστήμη, παρέχει δ' ἡμῖν τὸ
δημιουργεῖν κατ' αὐτὴν ἅπαντα. ὥσπερ γὰρ ἡ ὄψις ποιητικὴ μὲν καὶ
δημιουργὸς οὐδενός ἐστι (μόνον γὰρ αὐτῆς ἔργον ἐστὶ τὸ κρίνειν καὶ
δηλοῦν ἕκαστον τῶν ὁρατῶν), ἡμῖν δὲ παρέχει τὸ πράττειν τι δι' αὐτὴν
καὶ βοηθεῖ πρὸς τὰς πράξεις ἡμῖν τὰ μέγιστα (σχεδὸν γὰρ ἀκίνητοι
παντελῶς ἂν ἦμεν στερηθέντες αὐτῆς), οὕτω δῆλον ὅτι καὶ τῆς ἐπιστήμης
θεωρητικῆς οὔσης μυρία πράττομεν κατ' αὐτὴν ὅμως ἡμεῖς, καὶ τὰ μὲν
λαμβάνομεν τὰ δὲ φεύγομεν τῶν πραγμάτων, καὶ ὅλως πάντα τὰ ἀγαθὰ
δι' αὐτὴν κτώμεθα.
ὄντοιν θάτερον διὰ θάτερον αἱρετὸν ᾖ, βέλτιόν ἐστι τοῦτο καὶ μᾶλλον
αἱρετὸν δι' ὅπερ αἱρετόν ἐστι καὶ θάτερον, οἷον ἡδονὴ μὲν τῶν ἡδέων,
ὑγίεια δὲ τῶν ὑγιεινῶν· ταῦτα γὰρ ποιητικὰ λέγεται τούτων.
Οὐκοῦν τῆς φρονήσεως, ἥν φαμεν δύναμιν εἶναι τοῦ κυριωτάτου
τῶν ἐν ἡμῖν, οὐκ ἔστιν αἱρετώτερον οὐδέν, ὡς ἕξις πρὸς ἕξιν κρίνεσθαι·
τὸ γὰρ γνωστικὸν μέρος καὶ χωρὶς καὶ συγκείμενον βέλτιόν ἐστι πάσης
τῆς ψυχῆς, τούτου δ' ἐπιστήμη ἀρετή.
Οὐκ ἄρα ἐστὶν ἔργον αὐτῆς οὐδεμία τῶν κατὰ μέρος λεγομένων
ἀρετῶν· πασῶν γάρ ἐστι βελτίων, τὸ δὲ ποιούμενον τέλος ἀεὶ κρεῖττόν
ἐστι τῆς ποιούσης ἐπιστήμης· οὐδὲ μὴν ἅπασα τῆς ψυχῆς ἀρετὴ οὕτως
ἔργον οὐδ' ἡ εὐδαιμονία. εἰ γὰρ ἔσται ποιητική, ἑτέρα ἑτέρων ἔσται,
ὥσπερ οἰκοδομικὴ οἰκίας, ἥτις οὐκ ἔστι μέρος τῆς οἰκίας. ἡ μέντοι
φρόνησις μόριον τῆς ἀρετῆς ἐστι καὶ τῆς εὐδαιμονίας· ἢ γὰρ ἐκ ταύτης
Οὐκοῦν καὶ κατὰ τὸν λόγον τοῦτον ἀδύνατον εἶναι [τὴν] ἐπιστήμην
ποιητικήν· βέλτιον γὰρ δεῖ τὸ τέλος εἶναι τοῦ γιγνομένου· οὐδὲν
δὲ βέλτιον εἶναι φρονήσεως, πλὴν εἴ τι τῶν εἰρημένων, τούτων δ' οὐδὲν
ἕτερον αὐτῆς ἐστιν ἔργον. θεωρητικήν τιν' ἄρα φατέον εἶναι ταύτην τὴν
ἐπιστήμην, ἐπείπερ ἀδύνατον ποίησιν εἶναι τὸ τέλος.
Τὸ φρονεῖν ἄρα καὶ τὸ θεωρεῖν ἔργον τῆς ψυχῆς ἐστι καὶ τοῦτο
πάντων ἐστὶν αἱρετώτατον τοῖς ἀνθρώποις, ὥσπερ οἶμαι καὶ τὸ τοῖς

182
τὸ γὰρ γνωστικὸν μέρος καὶ χωρὶς καὶ συγκείμενον βέλτιόν ἐστι πάσης
τῆς ψυχῆς, τούτου δ' ἐπιστήμη ἀρετή.
Οὐκ ἄρα ἐστὶν ἔργον αὐτῆς οὐδεμία τῶν κατὰ μέρος λεγομένων
ἀρετῶν· πασῶν γάρ ἐστι βελτίων, τὸ δὲ ποιούμενον τέλος ἀεὶ κρεῖττόν
ἐστι τῆς ποιούσης ἐπιστήμης· οὐδὲ μὴν ἅπασα τῆς ψυχῆς ἀρετὴ οὕτως
ἔργον οὐδ' ἡ εὐδαιμονία. εἰ γὰρ ἔσται ποιητική, ἑτέρα ἑτέρων ἔσται,
ὥσπερ οἰκοδομικὴ οἰκίας, ἥτις οὐκ ἔστι μέρος τῆς οἰκίας. ἡ μέντοι
φρόνησις μόριον τῆς ἀρετῆς ἐστι καὶ τῆς εὐδαιμονίας· ἢ γὰρ ἐκ ταύτης
Οὐκοῦν καὶ κατὰ τὸν λόγον τοῦτον ἀδύνατον εἶναι [τὴν] ἐπι-
στήμην ποιητικήν· βέλτιον γὰρ δεῖ τὸ τέλος εἶναι τοῦ γιγνομένου· οὐδὲν
δὲ βέλτιον εἶναι φρονήσεως, πλὴν εἴ τι τῶν εἰρημένων, τούτων δ' οὐδὲν
ἕτερον αὐτῆς ἐστιν ἔργον. θεωρητικήν τιν' ἄρα φατέον εἶναι ταύτην τὴν
ἐπιστήμην, ἐπείπερ ἀδύνατον ποίησιν εἶναι τὸ τέλος.
Τὸ φρονεῖν ἄρα καὶ τὸ θεωρεῖν ἔργον τῆς ψυχῆς ἐστι καὶ τοῦτο
πάντων ἐστὶν αἱρετώτατον τοῖς ἀνθρώποις, ὥσπερ οἶμαι καὶ τὸ τοῖς
ὄμμασιν ὁρᾶν, ὃ καὶ ἕλοιτό τις ἂν ἔχειν, εἰ καὶ μή τι μέλλοι γίγνεσθαι
δι' αὐτὸ παρ' αὐτὴν τὴν ὄψιν ἕτερον.
Ἔτι εἴ τις ἀγαπᾷ τόδε τι διὰ τὸ συμβεβηκέναι ἕτερον αὐτῷ τι,
δῆλον ὅτι μᾶλλον οὗτος βουλήσεται ᾧ μᾶλλον ὑπάρχει τοῦτο· οἷον εἰ
τυγχάνει τις αἱρούμενος τὸ περιπατεῖν ὅτι ὑγιεινόν, εἴη δὲ μᾶλλον αὐτῷ
Αριστοτέλης ., Ποιητική. Bekker p. 1447a, line t
ἐκεῖνό γε μόνον ἄξιον σπουδῆς, ὅσον ἐστὶν ἐν ἡμῖν νοῦ καὶ φρονήσεως·
τοῦτο γὰρ μόνον ἔοικεν εἶναι τῶν ἡμετέρων ἀθάνατον καὶ μόνον θεῖον.
Καὶ παρὰ τὸ τῆς τοιαύτης δυνάμεως δύνασθαι κοινωνεῖν, καί-
περ ὢν ὁ βίος ἄθλιος φύσει καὶ χαλεπός, ὅμως οὕτως ᾠκονόμηται
χαριέντως ὥστε δοκεῖν πρὸς τὰ ἄλλα θεὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον.
’Ὁ νοῦς γὰρ ἡμῶν ὁ θεός’, [εἴθ' Ἑρμότιμος εἴτ' Ἀναξαγόρας
εἶπε τοῦτο,] καὶ ὅτι ‘ὁ θνητὸς αἰὼν μέρος ἔχει θεοῦ τινος’. ἢ
φιλοσοφητέον
οὖν ἢ χαίρειν εἰποῦσι τῷ ζῆν ἀπιτέον ἐντεῦθεν, ὡς τὰ ἄλλα γε πάντα
φλυαρία τις ἔοικεν εἶναι πολλὴ καὶ λῆρος.
Αριστοτέλης ., Ποιητική. Bekker p. 1447a, line 8
τοῦτο γὰρ μόνον ἔοικεν εἶναι τῶν ἡμετέρων ἀθάνατον καὶ μόνον θεῖον.
Καὶ παρὰ τὸ τῆς τοιαύτης δυνάμεως δύνασθαι κοινωνεῖν, καί-
183
περ ὢν ὁ βίος ἄθλιος φύσει καὶ χαλεπός, ὅμως οὕτως ᾠκονόμηται

χαριέντως ὥστε δοκεῖν πρὸς τὰ ἄλλα θεὸν εἶναι τὸν ἄνθρωπον.
’Ὁ νοῦς γὰρ ἡμῶν ὁ θεός’, [εἴθ' Ἑρμότιμος εἴτ' Ἀναξαγόρας
εἶπε τοῦτο,] καὶ ὅτι ‘ὁ θνητὸς αἰὼν μέρος ἔχει θεοῦ τινος’. ἢ
φιλοσοφητέον
οὖν ἢ χαίρειν εἰποῦσι τῷ ζῆν ἀπιτέον ἐντεῦθεν, ὡς τὰ ἄλλα γε πάντα
φλυαρία τις ἔοικεν εἶναι πολλὴ καὶ λῆρος.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ
Περὶ ποιητικῆς αὐτῆς τε καὶ τῶν εἰδῶν αὐτῆς, ἥν τινα

εἰ μέλλει καλῶς ἕξειν ἡ ποίησις, ἔτι δὲ ἐκ πόσων καὶ
ποίων ἐστὶ μορίων, ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ὅσα τῆς
αὐτῆς ἐστι μεθόδου, λέγωμεν ἀρξάμενοι κατὰ φύσιν πρῶ-
τον ἀπὸ τῶν πρώτων. ἐποποιία δὴ καὶ ἡ τῆς τραγῳδίας
ποίησις ἔτι δὲ κωμῳδία καὶ ἡ διθυραμβοποιητικὴ καὶ τῆς
αὐλητικῆς ἡ πλείστη καὶ κιθαριστικῆς πᾶσαι τυγχάνουσιν
οὖσαι μιμήσεις τὸ σύνολον· διαφέρουσι δὲ ἀλλήλων τρισίν,
ἢ γὰρ τῷ ἐν ἑτέροις μιμεῖσθαι ἢ τῷ ἕτερα ἢ τῷ ἑτέ-
ρως καὶ μὴ τὸν αὐτὸν τρόπον. ὥσπερ γὰρ καὶ χρώμασι
Αριστοτέλης ., Ποιητική. Bekker p. 1448b, line 4
ἐπὶ τῆς παρ' αὐτοῖς δημοκρατίας γενομένης καὶ οἱ ἐκ Σι-

κελίας, ἐκεῖθεν γὰρ ἦν Ἐπίχαρμος ὁ ποιητὴς πολλῷ πρό-
τερος ὢν Χιωνίδου καὶ Μάγνητος· καὶ τῆς τραγῳδίας ἔνιοι
τῶν ἐν Πελοποννήσῳ) ποιούμενοι τὰ ὀνόματα σημεῖον· αὐτοὶ
μὲν γὰρ κώμας τὰς περιοικίδας καλεῖν φασιν, Ἀθηναίους
δὲ δήμους, ὡς κωμῳδοὺς οὐκ ἀπὸ τοῦ κωμάζειν λεχθέντας
ἀλλὰ τῇ κατὰ κώμας πλάνῃ ἀτιμαζομένους ἐκ τοῦ ἄστεως·
καὶ τὸ ποιεῖν αὐτοὶ μὲν δρᾶν, Ἀθηναίους δὲ πράττειν προς-
αγορεύειν. περὶ μὲν οὖν τῶν διαφορῶν καὶ πόσαι καὶ
τίνες τῆς μιμήσεως εἰρήσθω ταῦτα.
Ἐοίκασι δὲ γεννῆσαι μὲν ὅλως τὴν Ποιητικὴν αἰτίαι
δύο τινὲς καὶ αὗται φυσικαί. τό τε γὰρ μιμεῖσθαι σύμφυτον
τοῖς ἀνθρώποις ἐκ παίδων ἐστὶ καὶ τούτῳ διαφέρουσι
τῶν ἄλλων ζῴων ὅτι μιμητικώτατόν ἐστι καὶ τὰς μαθή-
σεις ποιεῖται διὰ μιμήσεως τὰς πρώτας, καὶ τὸ χαίρειν
τοῖς μιμήμασι πάντας. σημεῖον δὲ τούτου τὸ συμβαῖνον
184
ἐπὶ τῶν ἔργων· ἃ γὰρ αὐτὰ λυπηρῶς ὁρῶμεν, τούτων τὰς

εἰκόνας τὰς μάλιστα ἠκριβωμένας χαίρομεν θεωροῦντες, οἷον
θηρίων τε μορφὰς τῶν ἀτιμοτάτων καὶ νεκρῶν. αἴτιον δὲ
καὶ τούτου, ὅτι μανθάνειν οὐ μόνον τοῖς φιλοσόφοις ἥδιστον
ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ὁμοίως, ἀλλ' ἐπὶ βραχὺ κοινωνοῦ
τὴν προαίρεσιν, ὁποία τις [ἐν οἷς οὐκ ἔστι δῆλον ἢ προ-
αιρεῖται ἢ φεύγει] – διόπερ οὐκ ἔχουσιν ἦθος τῶν λόγων ἐν
οἷς μηδ' ὅλως ἔστιν ὅ τι προαιρεῖται ἢ φεύγει ὁ λέγων –
διάνοια δὲ ἐν οἷς ἀποδεικνύουσί τι ὡς ἔστιν ἢ ὡς οὐκ ἔστιν
ἢ καθόλου τι ἀποφαίνονται. τέταρτον δὲ τῶν μὲν λόγων ἡ
λέξις· λέγω δέ, ὥσπερ πρότερον εἴρηται, λέξιν εἶναι τὴν
διὰ τῆς ὀνομασίας ἑρμηνείαν, ὃ καὶ ἐπὶ τῶν ἐμμέτρων καὶ
ἐπὶ τῶν λόγων ἔχει τὴν αὐτὴν δύναμιν. τῶν δὲ λοιπῶν
ἡ μελοποιία μέγιστον τῶν ἡδυσμάτων, ἡ δὲ ὄψις ψυχαγω-
γικὸν μέν, ἀτεχνότατον δὲ καὶ ἥκιστα οἰκεῖον τῆς ποιητικῆς· ἡ γὰρ τῆς
τραγῳδίας δύναμις καὶ ἄνευ ἀγῶνος καὶ
ὑποκριτῶν ἔστιν, ἔτι δὲ κυριωτέρα περὶ τὴν ἀπεργασίαν
τῶν ὄψεων ἡ τοῦ σκευοποιοῦ τέχνη τῆς τῶν ποιητῶν ἐστιν.
Διωρισμένων δὲ τούτων, λέγωμεν μετὰ ταῦτα ποίαν
τινὰ δεῖ τὴν σύστασιν εἶναι τῶν πραγμάτων, ἐπειδὴ τοῦτο
καὶ πρῶτον καὶ μέγιστον τῆς τραγῳδίας ἐστίν. κεῖται δὴ
ἡμῖν τὴν τραγῳδίαν τελείας καὶ ὅλης πράξεως εἶναι μί-
μησιν ἐχούσης τι μέγεθος· ἔστιν γὰρ ὅλον καὶ μηδὲν ἔχον
μέγεθος. ὅλον δέ ἐστιν τὸ ἔχον ἀρχὴν καὶ μέσον καὶ τε-
λευτήν. ἀρχὴ δέ ἐστιν ὃ αὐτὸ μὲν μὴ ἐξ ἀνάγκης μετ'
ἄλλο ἐστίν, μετ' ἐκεῖνο δ' ἕτερον πέφυκεν εἶναι ἢ γίνεσθαι·
δίδομεν τοῖς θεοῖς ὁρᾶν. ἄλογον δὲ μηδὲν εἶναι ἐν τοῖς πράγ-

μασιν, εἰ δὲ μή, ἔξω τῆς τραγῳδίας, οἷον τὸ ἐν τῷ
Οἰδίποδι τῷ Σοφοκλέους. ἐπεὶ δὲ μίμησίς ἐστιν ἡ τραγῳ-
δία βελτιόνων ἢ ἡμεῖς, δεῖ μιμεῖσθαι τοὺς ἀγαθοὺς εἰκονο-
γράφους· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι ἀποδιδόντες τὴν ἰδίαν μορφὴν ὁμοίους
ποιοῦντες καλλίους γράφουσιν· οὕτω καὶ τὸν ποιητὴν μιμού-
μενον καὶ ὀργίλους καὶ ῥᾳθύμους καὶ τἆλλα τὰ τοιαῦτα
ἔχοντας ἐπὶ τῶν ἠθῶν τοιούτους ὄντας ἐπιεικεῖς ποιεῖν
παράδειγμα σκληρότητος οἷον τὸν Ἀχιλλέα ἀγαθὸν καὶ
185
Ὅμηρος. ταῦτα δὴ διατηρεῖν, καὶ πρὸς τούτοις τὰ παρὰ

τὰς ἐξ ἀνάγκης ἀκολουθούσας αἰσθήσεις τῇ ποιητικῇ·
καὶ γὰρ κατ' αὐτὰς ἔστιν ἁμαρτάνειν πολλάκις· εἴρηται
δὲ περὶ αὐτῶν ἐν τοῖς ἐκδεδομένοις λόγοις ἱκανῶς.
Ἀναγνώρισις δὲ τί μέν ἐστιν, εἴρηται πρότερον· εἴδη
δὲ ἀναγνωρίσεως, πρώτη μὲν ἡ ἀτεχνοτάτη καὶ ᾗ πλείστῃ
χρῶνται δι' ἀπορίαν, ἡ διὰ τῶν σημείων. τούτων δὲ τὰ μὲν
σύμφυτα, οἷον “λόγχην ἣν φοροῦσι Γηγενεῖς” ἢ ἀστέρας
οἵους ἐν τῷ Θυέστῃ Καρκίνος, τὰ δὲ ἐπίκτητα, καὶ τούτων
τὰ μὲν ἐν τῷ σώματι, οἷον οὐλαί, τὰ δὲ ἐκτός, οἷον τὰ περι-
δέραια καὶ οἷον ἐν τῇ Τυροῖ διὰ τῆς σκάφης. ἔστιν δὲ καὶ
τούτοις χρῆσθαι ἢ βέλτιον ἢ χεῖρον, οἷον Ὀδυσσεὺς
εργάζεσθαι ὅτι μάλιστα πρὸ ὀμμάτων τιθέμενον· οὕτω γὰρ

ἂν ἐναργέστατα [ὁ] ὁρῶν ὥσπερ παρ' αὐτοῖς γιγνόμενος τοῖς
πραττομένοις εὑρίσκοι τὸ πρέπον καὶ ἥκιστα ἂν λανθάνοι
[τὸ] τὰ ὑπεναντία. σημεῖον δὲ τούτου ὃ ἐπετιμᾶτο Καρκίνῳ.
ὁ γὰρ Ἀμφιάραος ἐξ ἱεροῦ ἀνῄει, ὃ μὴ ὁρῶντα [τὸν θεατὴν]
ἐλάνθανεν, ἐπὶ δὲ τῆς σκηνῆς ἐξέπεσεν δυσχερανάντων
τοῦτο τῶν θεατῶν. ὅσα δὲ δυνατὸν καὶ τοῖς σχήμασιν
συναπεργαζόμενον· πιθανώτατοι γὰρ ἀπὸ τῆς αὐτῆς φύσεως
οἱ ἐν τοῖς πάθεσίν εἰσιν, καὶ χειμαίνει ὁ χειμαζόμενος
καὶ χαλεπαίνει ὁ ὀργιζόμενος ἀληθινώτατα. διὸ εὐφυοῦς ἡ
ποιητική ἐστιν ἢ μανικοῦ· τούτων γὰρ οἱ μὲν εὔπλαστοι οἱ δὲ
ἐκστατικοί εἰσιν. τούς τε λόγους καὶ τοὺς πεποιημένους
δεῖ καὶ αὐτὸν ποιοῦντα ἐκτίθεσθαι καθόλου, εἶθ' οὕτως ἐπεις-
οδιοῦν καὶ παρατείνειν. λέγω δὲ οὕτως ἂν θεωρεῖσθαι τὸ καθ-
όλου, οἷον τῆς Ἰφιγενείας· τυθείσης τινὸς κόρης καὶ ἀφανι-
σθείσης ἀδήλως τοῖς θύσασιν, ἱδρυνθείσης δὲ εἰς ἄλλην
χώραν, ἐν ᾗ νόμος ἦν τοὺς ξένους θύειν τῇ θεῷ, ταύτην ἔσχε
τὴν ἱερωσύνην· χρόνῳ δὲ ὕστερον τῷ ἀδελφῷ συνέβη ἐλθεῖν
τῆς ἱερείας, τὸ δὲ ὅτι ἀνεῖλεν ὁ θεὸς [διά τινα αἰτίαν ἔξω τοῦ
καθόλου] ἐλθεῖν ἐκεῖ καὶ ἐφ' ὅ τι δὲ ἔξω τοῦ μύθου· ἐλθὼν
δὲ καὶ ληφθεὶς θύεσθαι μέλλων ἀνεγνώρισεν,
μεγάλα ἢ εἰκότα δέῃ παρασκευάζειν· πλὴν τοσοῦτον δια-

φέρει, ὅτι τὰ μὲν δεῖ φαίνεσθαι ἄνευ διδασκαλίας, τὰ δὲ
186
ἐν τῷ λόγῳ ὑπὸ τοῦ λέγοντος παρασκευάζεσθαι καὶ παρὰ

τὸν λόγον γίγνεσθαι. τί γὰρ ἂν εἴη τοῦ λέγοντος ἔργον, εἰ
φαίνοιτο ᾗ δέοι καὶ μὴ διὰ τὸν λόγον; τῶν δὲ περὶ τὴν λέ-
ξιν ἓν μέν ἐστιν εἶδος θεωρίας τὰ σχήματα τῆς λέξεως,
ἅ ἐστιν εἰδέναι τῆς ὑποκριτικῆς καὶ τοῦ τὴν τοιαύτην ἔχον-
τος ἀρχιτεκτονικήν, οἷον τί ἐντολὴ καὶ τί εὐχὴ καὶ δι-
ήγησις καὶ ἀπειλὴ καὶ ἐρώτησις καὶ ἀπόκρισις καὶ εἴ τι
ἄλλο τοιοῦτον. παρὰ γὰρ τὴν τούτων γνῶσιν ἢ ἄγνοιαν οὐδὲν
εἰς τὴν Ποιητικὴν ἐπιτίμημα φέρεται ὅ τι καὶ ἄξιον σπου-
δῆς. τί γὰρ ἄν τις ὑπολάβοι ἡμαρτῆσθαι ἃ Πρωταγόρας
δε θεά”; τὸ γὰρ κελεῦσαι, φησίν, ποιεῖν τι ἢ μὴ ἐπίταξίς
ἐστιν. διὸ παρείσθω ὡς ἄλλης καὶ οὐ τῆς ποιητικῆς ὂν
θεώρημα.
μήτε διανοητικοῖς· ἀποκρύπτει γὰρ πάλιν ἡ λίαν λαμπρὰ

λέξις τά τε ἤθη καὶ τὰς διανοίας.
Περὶ δὲ προβλημάτων καὶ λύσεων, ἐκ πόσων τε καὶ
ποίων εἰδῶν ἐστιν, ὧδ' ἂν θεωροῦσιν γένοιτ' ἂν φανερόν.
ἐπεὶ γάρ ἐστι μιμητὴς ὁ ποιητὴς ὡσπερανεὶ ζωγράφος ἤ τις
ἄλλος εἰκονοποιός, ἀνάγκη μιμεῖσθαι τριῶν ὄντων τὸν ἀριθ-
μὸν ἕν τι ἀεί, ἢ γὰρ οἷα ἦν ἢ ἔστιν, ἢ οἷά φασιν καὶ δοκεῖ,
ἢ οἷα εἶναι δεῖ. ταῦτα δ' ἐξαγγέλλεται λέξει ἐν ᾗ καὶ
γλῶτται καὶ μεταφοραὶ καὶ πολλὰ πάθη τῆς λέξεώς ἐστι·
ὀρθότης ἐστὶν τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς ποιητικῆς οὐδὲ ἄλλης τέχνης καὶ
ποιητικῆς. αὐτῆς δὲ τῆς ποιητικῆς διττὴ ἁμαρτία,
ἡ μὲν γὰρ καθ' αὑτήν, ἡ δὲ κατὰ συμβεβηκός. εἰ μὲν γὰρ
προείλετο μιμήσασθαι ἀδυναμίαν, αὐτῆς ἡ ἁμαρτία· εἰ
δὲ τὸ προελέσθαι μὴ ὀρθῶς, ἀλλὰ τὸν ἵππον ἅμ'ἄμφω τὰ
δεξιὰ προβεβληκότα, ἢ τὸ καθ' ἑκάστην τέχνην ἁμάρτημα,
οἷον τὸ κατ' ἰατρικὴν ἢ ἄλλην τέχνην [ἢ ἀδύνατα πεποίηται]
ὁποιανοῦν, οὐ καθ' ἑαυτήν. ὥστε δεῖ τὰ ἐπιτιμήματα ἐν τοῖς
προβλήμασιν ἐκ τούτων ἐπισκοποῦντα λύειν. πρῶτον μὲν τὰ
πρὸς αὐτὴν τὴν τέχνην· ἀδύνατα πεποίηται, ἡμάρτηται·
ἀλλ' ὀρθῶς ἔχει, εἰ τυγχάνει τοῦ τέλους τοῦ αὑτῆς (τὸ γὰρ
187
ἂν μὴ αὐτὸς προσθῇ, πολλὴν κίνησιν κινοῦνται, οἷον οἱ φαῦλοι

αὐληταὶ κυλιόμενοι ἂν δίσκον δέῃ μιμεῖσθαι, καὶ ἕλκοντες
τὸν κορυφαῖον ἂν Σκύλλαν αὐλῶσιν. ἡ μὲν οὖν τραγῳδία
τοιαύτη ἐστίν, ὡς καὶ οἱ πρότερον τοὺς ὑστέρους αὐτῶν ᾤοντο
ὑποκριτάς· ὡς λίαν γὰρ ὑπερβάλλοντα πίθηκον ὁ Μυννίσκος
τὸν Καλλιππίδην ἐκάλει, τοιαύτη δὲ δόξα καὶ περὶ Πιν-
δάρου ἦν· ὡς δ' οὗτοι ἔχουσι πρὸς αὐτούς, ἡ ὅλη τέχνη
πρὸς τὴν ἐποποιίαν ἔχει. τὴν μὲν οὖν πρὸς θεατὰς ἐπιεικεῖς
φασιν εἶναι οἳοὐδὲν δέονται τῶν σχημάτων, τὴν δὲ τραγι-
κὴν πρὸς φαύλους· εἰ οὖν φορτική, χείρων δῆλον ὅτι ἂν εἴη.
πρῶτον μὲν οὐ τῆς ποιητικῆς ἡ κατηγορία ἀλλὰ τῆς ὑποκριτι-
κῆς, ἐπεὶ ἔστι περιεργάζεσθαι τοῖς σημείοις καὶ ῥαψῳδοῦντα,
ὅπερ [ἐστὶ] Σωσίστρατος, καὶ διᾴδοντα, ὅπερ ἐποίει Μνασί-
θεος ὁ Ὀπούντιος. εἶτα οὐδὲ κίνησις ἅπασα ἀποδοκιμαστέα,
εἴπερ μηδ' ὄρχησις, ἀλλ' ἡ φαύλων, ὅπερ καὶ Καλλιππίδῃ
ἐπετιμᾶτο καὶ νῦν ἄλλοις ὡς οὐκ ἐλευθέρας γυναῖκας μιμου-
μένων. ἔτι ἡ τραγῳδία καὶ ἄνευ κινήσεως ποιεῖ τὸ αὑτῆς,
ὥσπερ ἡ ἐποποιία· διὰ γὰρ τοῦ ἀναγινώσκειν φανερὰ ὁποία
τίς ἐστιν· εἰ οὖν ἐστι τά γ' ἄλλα κρείττων, τοῦτό γε οὐκ ἀναγ-
καῖον αὐτῇ ὑπάρχειν. ἔπειτα διότι πάντ' ἔχει ὅσαπερ ἡ ἐπο-
ποιία (καὶ γὰρ τῷ μέτρῳ ἔξεστι χρῆσθαι), καὶ ἔτι οὐ μικρὸν
Αριστοτέλης .,Πολιτεία Bekker p. 1253b, line 10
δικαίου κρίσις.
Ἐπεὶ δὲ φανερὸν ἐξ ὧν μορίων ἡ πόλις συνέστηκεν,
ἀναγκαῖον πρῶτον περὶ οἰκονομίας εἰπεῖν· πᾶσα γὰρ σύγ-
κειται πόλις ἐξ οἰκιῶν. οἰκονομίας δὲ μέρη ἐξ ὧν πάλιν οἰκία
συνέστηκεν· οἰκία δὲ τέλειος ἐκ δούλων καὶ ἐλευθέρων. ἐπεὶ
δ' ἐν τοῖς ἐλαχίστοις πρῶτον ἕκαστον ζητητέον, πρῶτα δὲ
καὶ ἐλάχιστα μέρη οἰκίας δεσπότης καὶ δοῦλος, καὶ πόσις
καὶ ἄλοχος, καὶ πατὴρ καὶ τέκνα, περὶ τριῶν ἂν τούτων
σκεπτέον εἴη τί ἕκαστον καὶ ποῖον δεῖ εἶναι. ταῦτα δ' ἐστὶ
δεσποτικὴ καὶ γαμική (ἀνώνυμον γὰρ ἡ γυναικὸς καὶ ἀν-
δρὸς σύζευξις) καὶ τρίτον τεκνοποιητική (καὶ γὰρ αὕτη οὐκ
ὠνόμασται ἰδίῳ ὀνόματι). ἔστωσαν δὴ αὗται αἱτρεῖς ἃς εἴπο-
μεν. ἔστι δέ τι μέρος ὃ δοκεῖ τοῖς μὲν εἶναι οἰκονομία,
τοῖς δὲ μέγιστον μέρος αὐτῆς· ὅπως δ' ἔχει, θεωρητέον·
λέγω δὲ περὶ τῆς καλουμένης χρηματιστικῆς. πρῶτον δὲ
188
περὶ δεσπότου καὶ δούλου εἴπωμεν, ἵνα τά τε πρὸς τὴν

ἀναγκαίαν χρείαν ἴδωμεν, κἂν εἴ τι πρὸς τὸ εἰδέναι περὶ
αὐτῶν δυναίμεθα λαβεῖν βέλτιον τῶν νῦν ὑπολαμβανομέ-
νων. τοῖς μὲν γὰρ δοκεῖ ἐπιστήμη τέ τις εἶναι ἡ δεσποτεία,
καὶ ἡ αὐτὴ οἰκονομία καὶ δεσποτεία καὶ πολιτικὴ καὶ βα-
σιλική, καθάπερ εἴπομεν ἀρχόμενοι· τοῖς δὲ παρὰ φύσιν
τον ἁπλῶς ὁρισθὲν μεγέθει καὶ σταθμῷ, τὸ δὲ τελευταῖον

καὶ χαρακτῆρα ἐπιβαλλόντων, ἵνα ἀπολύσῃ τῆς μετρή-
σεως αὑτούς· ὁ γὰρ χαρακτὴρ ἐτέθη τοῦ ποσοῦ σημεῖον.
πορισθέντος οὖν ἤδη νομίσματος ἐκ τῆς ἀναγκαίας
ἀλλαγῆς θάτερον εἶδος τῆς χρηματιστικῆς ἐγένετο, τὸ καπηλικόν, τὸ
μὲν πρῶτον ἁπλῶς ἴσως γινόμενον, εἶτα δι' ἐμπειρίας ἤδη
τεχνικώτερον, πόθεν καὶ πῶς μεταβαλλόμενον πλεῖστον
ποιήσει κέρδος. διὸ δοκεῖ ἡ χρηματιστικὴ μάλιστα περὶ τὸ
νόμισμα εἶναι, καὶ ἔργον αὐτῆς τὸ δύνασθαι θεωρῆσαι πό-
θεν ἔσται πλῆθος χρημάτων· ποιητικὴ γάρ ἐστι πλούτου
καὶ χρημάτων. καὶ γὰρ τὸν πλοῦτον πολλάκις τιθέασι νο-
μίσματος πλῆθος, διὰ τὸ περὶ τοῦτ' εἶναι τὴν χρηματιστικὴν
καὶ τὴν καπηλικήν. ὁτὲ δὲ πάλιν λῆρος εἶναι δοκεῖ τὸ
νόμισμα καὶ νόμος παντάπασι, φύσει δ' οὐθέν, ὅτι μετα-
θεμένων τε τῶν χρωμένων οὐθενὸς ἄξιον οὐδὲ χρήσιμον πρὸς
οὐδὲν τῶν ἀναγκαίων ἐστί, καὶ νομίσματος πλουτῶν πολλά-
κις ἀπορήσει τῆς ἀναγκαίας τροφῆς· καίτοι ἄτοπον τοιοῦτον
εἶναι πλοῦτον οὗ εὐπορῶν λιμῷ ἀπολεῖται, καθάπερ καὶ τὸν
Μίδαν ἐκεῖνον μυθολογοῦσι διὰ τὴν ἀπληστίαν τῆς εὐχῆς
πάντων αὐτῷ γιγνομένων τῶν παρατιθεμένων χρυσῶν.
νόμισμα καὶ νόμος παντάπασι, φύσει δ' οὐθέν, ὅτι μετα-

θεμένων τε τῶν χρωμένων οὐθενὸς ἄξιον οὐδὲ χρήσιμον πρὸς
οὐδὲν τῶν ἀναγκαίων ἐστί, καὶ νομίσματος πλουτῶν πολλά-
κις ἀπορήσει τῆς ἀναγκαίας τροφῆς· καίτοι ἄτοπον τοιοῦτον
εἶναι πλοῦτον οὗ εὐπορῶν λιμῷ ἀπολεῖται, καθάπερ καὶ τὸν
Μίδαν ἐκεῖνον μυθολογοῦσι διὰ τὴν ἀπληστίαν τῆς εὐχῆς
πάντων αὐτῷ γιγνομένων τῶν παρατιθεμένων χρυσῶν. διὸ
ζητοῦσιν ἕτερόν τι τὸν πλοῦτον καὶ τὴν χρηματιστικήν, ὀρθῶς
189
ζητοῦντες. ἔστι γὰρ ἑτέρα ἡ χρηματιστικὴ καὶ ὁ πλοῦτος ὁ

κατὰ φύσιν, καὶ αὕτη μὲν οἰκονομική, ἡ δὲ καπηλικὴ
ποιητικὴ χρημάτων οὐ πάντως, ἀλλὰ διὰ χρημάτων μετα-
βολῆς. καὶ δοκεῖ περὶ τὸ νόμισμα αὕτη εἶναι· τὸ γὰρ
νόμισμα στοιχεῖον καὶ πέρας τῆς ἀλλαγῆς ἐστιν. καὶ ἄπει-
ρος δὴ οὗτος ὁ πλοῦτος, ὁ ἀπὸ ταύτης τῆς χρηματιστικῆς.
ὥσπερ γὰρ ἡ ἰατρικὴ τοῦ ὑγιαίνειν εἰς ἄπειρόν ἐστι, καὶ
ἑκάστη τῶν τεχνῶν τοῦ τέλους εἰς ἄπειρον (ὅτι μάλιστα γὰρ
ἐκεῖνο βούλονται ποιεῖν), τῶν δὲ πρὸς τὸ τέλος οὐκ εἰς ἄπει-
ρον (πέρας γὰρ τὸ τέλος πάσαις), οὕτω καὶ ταύτης τῆς
χρηματιστικῆς οὐκ ἔστι τοῦ τέλους πέρας, τέλος δὲ ὁ τοιοῦτος
πλοῦτος καὶ χρημάτων κτῆσις. τῆς δ' οἰκονομικῆς αὖ χρη-
ματιστικῆς ἔστι πέρας· οὐ γὰρ τοῦτο τῆς οἰκονομικῆς ἔργον.
Αριστοτέλης .,Πολιτεία Bekker p. 1258a, line 8
τῆς οἰκονομικῆς ἔργον, καὶ διατελοῦσιν ἢ σῴζειν οἰόμενοι

δεῖν ἢ αὔξειν τὴν τοῦ νομίσματος οὐσίαν εἰς ἄπειρον. αἴτιον
δὲ ταύτης τῆς διαθέσεως τὸ σπουδάζειν περὶ τὸ ζῆν, ἀλλὰ
μὴ τὸ εὖ ζῆν· εἰς ἄπειρον οὖν ἐκείνης τῆς ἐπιθυμίας οὔσης,
καὶ τῶν ποιητικῶν ἀπείρων ἐπιθυμοῦσιν. ὅσοι δὲ καὶ τοῦ εὖ
ζῆν ἐπιβάλλονται τὸ πρὸς τὰς ἀπολαύσεις τὰς σωματι-
κὰς ζητοῦσιν, ὥστ' ἐπεὶ καὶ τοῦτ' ἐν τῇ κτήσει φαίνεται ὑπάρ-
χειν, πᾶσα ἡ διατριβὴ περὶ τὸν χρηματισμόν ἐστι, καὶ τὸ
ἕτερον εἶδος τῆς χρηματιστικῆς διὰ τοῦτ' ἐλήλυθεν. ἐν ὑπερ-
βολῇ γὰρ οὔσης τῆς ἀπολαύσεως, τὴν τῆς ἀπολαυστικῆς
ὑπερβολῆς Ποιητικὴν ζητοῦσιν· κἂν μὴ διὰ τῆς χρηματιστι-
κῆς δύνωνται πορίζειν, δι' ἄλλης αἰτίας τοῦτο πειρῶνται,
ἑκάστῃ χρώμενοι τῶν δυνάμεων οὐ κατὰ φύσιν. ἀνδρείας
γὰρ οὐ χρήματα ποιεῖν ἐστιν ἀλλὰ θάρσος, οὐδὲ στρατηγικῆς
καὶ ἰατρικῆς, ἀλλὰ τῆς μὲν νίκην τῆς δ' ὑγίειαν. οἱ δὲ
πάσας ποιοῦσι χρηματιστικάς, ὡς τοῦτο τέλος ὄν, πρὸς δὲ
τὸ τέλος ἅπαντα δέον ἀπαντᾶν
μένοις παρ' ἐκείνων, νῦν δὲ νομικῶς διέλωμεν, τοὺς τύπους

μόνον εἰπόντες περὶ αὐτῶν.
ἐπεὶ δὲ τὴν διαίρεσιν ἀπο-
δεχόμεθα τῶν μελῶν ὡς διαιροῦσί τινες τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ,
τὰ μὲν ἠθικὰ τὰ δὲ πρακτικὰ τὰ δ' ἐνθουσιαστικὰ τιθέντες,
190
καὶ τῶν ἁρμονιῶν τὴν φύσιν τὴνπρὸς ἕκαστα τούτων οἰκείαν,

ἄλλην πρὸς ἄλλο μέλος, τιθέασι, φαμὲν δ' οὐ μιᾶς ἕνεκεν
ὠφελείας τῇ μουσικῇ χρῆσθαι δεῖν ἀλλὰ καὶ πλειόνων χά-
ριν (καὶ γὰρ παιδείας ἕνεκεν καὶ καθάρσεως – τί δὲ λέ-
γομεν τὴν κάθαρσιν, νῦν μὲν ἁπλῶς, πάλιν δ' ἐν τοῖς περὶ
ποιητικῆς ἐροῦμεν σαφέστερον – τρίτον δὲ πρὸς διαγωγὴν
πρὸς ἄνεσίν τε καὶ πρὸς τὴν τῆς συντονίας ἀνάπαυσιν),
φανερὸν ὅτι χρηστέον μὲν πάσαις ταῖς ἁρμονίαις, οὐ τὸν
αὐτὸν δὲ τρόπον πάσαις χρηστέον, ἀλλὰ πρὸς μὲν τὴν
παιδείαν ταῖς ἠθικωτάταις, πρὸς δὲ ἀκρόασιν ἑτέρων χει-
ρουργούντων καὶ ταῖς πρακτικαῖς καὶ ταῖς ἐνθουσιαστικαῖς. ὃ
γὰρ περὶ ἐνίας συμβαίνει πάθος ψυχὰς ἰσχυρῶς, τοῦτο ἐν
πάσαις ὑπάρχει, τῷ δὲ ἧττον διαφέρει καὶ τῷ μᾶλλον,
οἷον ἔλεος καὶ φόβος, ἔτι δ' ἐνθουσιασμός· καὶ γὰρ ὑπὸ
ταύτης τῆς κινήσεως κατοκώχιμοί τινές εἰσιν, ἐκ τῶν δ'
ἱερῶν μελῶν ὁρῶμεν τούτους, ὅταν χρήσωνται τοῖς
Αριστοτέλης ., Problemata Bekker p. 861a, line 17
μεταβάλλουσι τὸ ὕδωρ ποικίλῃ πόματος χρῆσθαι τῇ τροφῇ·

καὶ ἡ τοιαύτη τροφὴ κυριωτέρα τῆς ξηρᾶς ἐστὶ τῷ πλεῖστον
εἶναι καὶ ἐξ αὐτῶν τῶν σιτίων τὸ ὑγρὸν γίνεσθαι τροφήν.
Διὰ τί ἡ τῶν ὑδάτων μεταβολὴ τοῖς ἔχουσι φθεῖρας
ποιεῖ πολλοὺς ἔχειν; ἢ ὅτι ἀπεψία γινομένη τοῦ ὑγροῦ διὰ
τὴν ταραχήν, ἣ γίνεται διὰ τὴν ποικιλίαν τοῦ ὕδατος πυκνὰ
μεταβάλλουσιν, ὑγρότητα ἐμποιεῖ, καὶ μάλιστα ἐν τῷ ἐπι-
τηδείως ὑπάρχοντι τόπῳ; ὁ δὲ ἐγκέφαλος ὑγρός· διὸ καὶ
ἡ κεφαλὴ ἀεὶ μάλιστα. δηλοῖ δέ, ὅτι αἱ τρίχες ἔνεισι μά-
λιστα ἐν αὐτῇ. ἡ δὲ τοῦ τόπου τούτου ὑγρότης φθειρῶν ποιη-
τική. δηλοῖ δὲ ἐπὶ τῶν παίδων· ὑγροκέφαλοί τε γάρ εἰσι,
καὶ πολλάκις ἢ κορυζῶσιν ἢ αἷμα ποιεῖ ῥεῖν, καὶ φθεῖρας
πλείους οἱ ἐν ταύτῃ τῇ ἡλικίᾳ ἔχουσιν.
Διὰ τί ἀπὸ Πλειάδος μέχρι ζεφύρου οἱ τὰς μακρὰς
νόσους κάμνοντες μάλιστα ἀναιροῦνται, καὶ οἱ γέροντες μᾶλ-
λον τῶν νέων; πότερον ὅτι δύο ἐστὶ τὰ φθαρτικώτατα,
ὑπερβολή τε καὶ ψῦχος; τὸ γὰρ ζῆν θερμόν, ἡ δὲ ὥρα
αὕτη ἄμφω ταῦτ' ἔχει· ψυχρά τε γάρ ἐστι, καὶ ἀκμαιό-
τατος ὁ χειμών· τὸ λοιπὸν γὰρ ἔαρ ἐστίν. ἢ ὅτι ὁμοίως
μὲν διάκεινται τοῖς γέρουσι τῶν καμνόντων οἱ τὰς μακρὰς
κάμνοντες ἀσθενείας; οἷον γὰρ ἤδη γῆρας ἡ μακρὰ
Αριστοτέλης ., Ρητορική. Bekker p. 1366b, line 16

191
σιν· ἡ μὲν γὰρ ἐν πολέμῳ, ἡ δὲ καὶ ἐν πολέμῳ καὶ ἐν εἰ-

ρήνῃ χρήσιμος ἄλλοις. εἶτα ἐλευθεριότης· προΐενται γὰρ
καὶ οὐκ ἀνταγωνίζονται περὶ τῶν χρημάτων, ὧν μάλιστα
ἐφίενται ἄλλοι. ἔστι δὲ δικαιοσύνη μὲν ἀρετὴ δι' ἣν τὰ αὑτῶν
ἕκαστοι ἔχουσι, καὶ ὡς ὁ νόμος· ἀδικία δὲ δι' ἣν τὰ ἀλλό-
τρια, οὐχ ὡς ὁ νόμος. ἀνδρεία δὲ δι' ἣν πρακτικοί εἰσι τῶν
καλῶν ἔργων ἐν τοῖς κινδύνοις, καὶ ὡς ὁ νόμος κελεύει, καὶ
ὑπηρετικοὶ τῷ νόμῳ· δειλία δὲ τοὐναντίον. σωφροσύνη δὲ
ἀρετὴ δι' ἣν πρὸς τὰς ἡδονὰς τὰς τοῦ σώματος οὕτως ἔχουσιν
ὡς ὁ νόμος κελεύει· ἀκολασία δὲ τοὐναντίον. ἐλευθεριότης
πρέπεια τἀναντία. φρόνησις δ' ἐστὶν ἀρετὴ διανοίας καθ'
εἰρημένων εἰς εὐδαιμονίαν.
ρήνῃ χρήσιμος ἄλλοις. εἶτα ἐλευθεριότης· προΐενται γὰρ

καὶ οὐκ ἀνταγωνίζονται περὶ τῶν χρημάτων, ὧν μάλιστα
ἐφίενται ἄλλοι. ἔστι δὲ δικαιοσύνη μὲν ἀρετὴ δι' ἣν τὰ αὑτῶν
ἕκαστοι ἔχουσι, καὶ ὡς ὁ νόμος· ἀδικία δὲ δι' ἣν τὰ ἀλλό-
τρια, οὐχ ὡς ὁ νόμος. ἀνδρεία δὲ δι' ἣν πρακτικοί εἰσι τῶν
καλῶν ἔργων ἐν τοῖς κινδύνοις, καὶ ὡς ὁ νόμος κελεύει, καὶ
ὑπηρετικοὶ τῷ νόμῳ· δειλία δὲ τοὐναντίον. σωφροσύνη δὲ
ἀρετὴ δι' ἣν πρὸς τὰς ἡδονὰς τὰς τοῦ σώματος οὕτως ἔχουσιν
ὡς ὁ νόμος κελεύει· ἀκολασία δὲ τοὐναντίον. ἐλευθεριότης
πρέπεια τἀναντία. φρόνησις δ' ἐστὶν ἀρετὴ διανοίας καθ'
εἰρημένων εἰς εὐδαιμονίαν.
περὶ μὲν οὖν ἀρετῆς καὶ κακίας καθόλου καὶ περὶ τῶν μο-
ρίων εἴρηται κατὰ τὸν ἐνεστῶτα καιρὸν ἱκανῶς, περὶ δὲ τῶν
ἄλλων οὐ χαλεπὸν ἰδεῖν· φανερὸν γὰρ ὅτι ἀνάγκη τά τε ποιη-
192
τικὰ τῆς ἀρετῆς εἶναι καλά (πρὸς ἀρετὴν γάρ) καὶ τὰ ἀπ' ἀρε-
τῆς γινόμενα, τοιαῦτα δὲ τά τε σημεῖα τῆς ἀρετῆς καὶ τὰ
θεῖν ἐστιν, ὥστε τὸ θαυμαστὸν ἐπιθυμητόν, ἐν δὲ τῷ μανθάνειν

τὸεἰς τὸ κατὰ φύσιν καθίστασθαι. καὶ τὸ εὖ ποιεῖν καὶ τὸ
εὖ πάσχειν τῶν ἡδέων· τὸ μὲν γὰρ εὖ πάσχειν τυγχά-
νειν ὧν ἐπιθυμοῦσι, τὸ δὲ εὖ ποιεῖν ἔχειν καὶ ὑπερ-
έχειν, ὧν ἀμφοτέρων ἐφίενται. διὰ δὲ τὸ ἡδὺ εἶναι τὸ
εὐποιητικόν, καὶ τὸ ἐπανορθοῦν ἡδὺ τοῖς ἀνθρώποις ἐστὶν τοὺς
πλησίον, καὶ τὸ τὰ ἐλλιπῆ ἐπιτελεῖν. ἐπεὶ δὲ τὸ μανθά-
νειν τε ἡδὺ καὶ τὸ θαυμάζειν, καὶ τὰ τοιάδε ἀνάγκη
ἡδέα εἶναι, οἷον τό τε μιμούμενον, ὥσπερ γραφικὴ καὶ
ἀνδριαντοποιία καὶ ποιητική, καὶ πᾶν ὃ ἂν εὖ μεμιμημέ-
νον ᾖ, κἂν ᾖ μὴ ἡδὺ αὐτὸ τὸ μεμιμημένον· οὐ γὰρ ἐπὶ
τούτῳ χαίρει, ἀλλὰ συλλογισμὸς ἔστιν ὅτι τοῦτο ἐκεῖνο, ὥστε
μανθάνειν τι συμβαίνει. καὶ αἱ περιπέτειαι καὶ τὸ παρὰ
μικρὸν σώζεσθαι ἐκ τῶν κινδύνων· πάντα γὰρ θαυμαστὰ
ταῦτα. καὶ ἐπεὶ τὸ κατὰ φύσιν ἡδύ, τὰ συγγενῆ δὲ κατὰ
φύσιν ἀλλήλοις ἐστίν, πάντα τὰ συγγενῆ καὶ ὅμοια ἡδέα
ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, οἷον ἄνθρωπος ἀνθρώπῳ καὶ ἵππος ἵππῳ
καὶ νέος νέῳ, ὅθεν καὶ αἱ παροιμίαι εἴρηνται, [ὡς] “ἧλιξ ἥλικα
τέρπει”, καὶ “ὡς αἰεὶ τὸν ὁμοῖον”, καὶ “ἔγνω δὲ θὴρ θῆρα”,
“καὶ γὰρ κολοιὸς παρὰ κολοιόν”, καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα.
Αριστοτέλης ., Ρητορική. Bekker p. 1372a, line 2
λας ἡδὺ εἶναι καὶ τὸ ἄρχειν, καὶ τὸ ἐν ᾧ δοκεῖ βέλτιστος

αὐτὸς αὑτοῦ εἶναι, ἐνταῦθα διατρίβειν, ὥσπερ καὶ ὁ ποιη-
τής φησι κἀπὶ τοῦτ' ἐπείγει,

νέμων ἑκάστης ἡμέρας πλεῖστον μέρος,
ἵν' αὐτὸς αὑτοῦ τυγχάνει βέλτιστος ὤν.

ὁμοίως δὲ καὶ ἐπεὶ ἡ παιδιὰ τῶν ἡδέων καὶ πᾶσα ἄνεσις, καὶ
ὁ γέλως τῶν ἡδέων, ἀνάγκη καὶ τὰ γελοῖα ἡδέα εἶναι, καὶ
ἀνθρώπους καὶ λόγους καὶ ἔργα· διώρισται δὲ περὶ γελοίων
χωρὶς ἐν τοῖς περὶ ποιητικῆς. περὶ μὲν οὖν ἡδέων εἰρήσθω
193
ταῦτα, τὰ δὲ λυπηρὰ ἐκ τῶν ἐναντίων τούτοις φανερά.

Ὧν μὲν οὖν ἕνεκα ἀδικοῦσιν, ταῦτ' ἐστίν· πῶς δὲ ἔχον-
τες καὶ τίνας, λέγωμεν νῦν. αὐτοὶ μὲν οὖν ὅταν οἴωνται
δυνατὸν εἶναι τὸ πρᾶγμα πραχθῆναι καὶ αὑτοῖς δυνατόν,
εἶτ' ἂν λαθεῖν πράξαντες, ἢ μὴ λαθόντες μὴ δοῦναι δίκην,
ἢ δοῦναι μὲν ἀλλ' ἐλάττω τὴν ζημίαν εἶναι τοῦ κέρδους
αὑτοῖς ἢ ὧν κήδονται. ποῖα μὲν οὖν δυνατὰ φαίνεται καὶ ποῖα
ἀδύνατα, ἐν τοῖς ὕστερον ῥηθήσεται (κοινὰ γὰρ ταῦτα
πάντων τῶν λόγων)· αὐτοὶ δ' οἴονται δυνατοὶ εἶναι μάλιστα
ἀζήμιοι ἀδικεῖν οἱ εἰπεῖν δυνάμενοι καὶ οἱ πρακτικοὶ καὶ
δὲ τῆς λέξεως ἐχόμενόν ἐστιν εἰπεῖν· οὐ γὰρ ἀπόχρη τὸ

ἔχειν ἃ δεῖ λέγειν, ἀλλ' ἀνάγκη καὶ ταῦτα ὡς δεῖ εἰπεῖν,
καὶ συμβάλλεται πολλὰ πρὸς τὸ φανῆναι ποιόν τινα τὸν
λόγον. τὸ μὲν οὖν πρῶτον ἐζητήθη κατὰ φύσιν ὅπερ πέ-
φυκε πρῶτον, αὐτὰ τὰ πράγματα ἐκ τίνων ἔχει τὸ πιθανόν,
δεύτερον δὲ τὸ ταῦτα τῇ λέξει διαθέσθαι, τρίτον δὲ τούτων
ὃ δύναμιν μὲν ἔχει μεγίστην, οὔπω δ' ἐπικεχείρηται, τὰ
περὶ τὴν ὑπόκρισιν. καὶ γὰρ εἰς τὴν τραγικὴν καὶ ῥαψῳδίαν
ὀψὲ παρῆλθεν· ὑπεκρίνοντο γὰρ αὐτοὶ τὰς τραγῳδίας οἱ
ποιηταὶ τὸ πρῶτον. δῆλον οὖν ὅτι καὶ περὶ τὴν ῥητορικήν
ἐστι τὸ τοιοῦτον ὥσπερ καὶ περὶ τὴν ποιητικήν, ὅπερ
ἕτεροί τέτινες ἐπραγματεύθησαν καὶ Γλαύκων ὁ Τήιος. ἔστιν
δὲ αὕτη μὲν ἐν τῇ φωνῇ, πῶς αὐτῇ δεῖ χρῆσθαι πρὸς
ἕκαστον πάθος, οἷον πότε μεγάλῃ καὶ πότε μικρᾷ καὶ μέσῃ,
καὶ πῶς τοῖς τόνοις, οἷον ὀξείᾳ καὶ βαρείᾳ καὶ μέσῃ, καὶ
ῥυθμοῖς τίσι πρὸς ἕκαστα. τρία γάρ ἐστιν περὶ ἃ σκοποῦ-
σιν· ταῦτα δ' ἐστὶ μέγεθος ἁρμονία ῥυθμός. τὰ μὲν οὖν
ἆθλα σχεδὸν ἐκ τῶν ἀγώνων οὗτοι λαμβάνουσιν, καὶ καθ-
άπερ ἐκεῖ μεῖζον δύνανται νῦν τῶν ποιητῶν οἱ ὑποκριταί,
καὶ κατὰ τοὺς πολιτικοὺς ἀγῶνας, διὰ τὴν μοχθηρίαν τῶν
πολιτῶν. οὔπω δὲ σύγκειται τέχνη περὶ αὐτῶν,
τερον, περὶ δὲ τὴν λέξιν ἔντεχνον. διὸ καὶ τοῖς τοῦτο δυνα-
μένοις γίνεται πάλιν ἆθλα, καθάπερ καὶ τοῖς κατὰ τὴν ὑπό-
κρισιν ῥήτορσιν· οἱ γὰρ γραφόμενοι λόγοι μεῖζον ἰσχύουσι
διὰ τὴν λέξιν ἢ διὰ τὴν διάνοιαν.
194
ἤρξαντο μὲν οὖν κινῆσαι τὸ πρῶτον, ὥσπερ πέφυκεν,

οἱ ποιηταί· τὰ γὰρ ὀνόματα μιμήματα ἐστίν, ὑπῆρξεν δὲ
καὶ ἡ φωνὴ πάντων μιμητικώτατον τῶν μορίων ἡμῖν· διὸ
καὶ αἱ τέχναι συνέστησαν ἥ τε ῥαψῳδία καὶ ἡ ὑποκριτικὴ
καὶ ἄλλαι γε. ἐπεὶ δ' οἱ ποιηταί, λέγοντες εὐήθη, διὰ τὴν
λέξιν ἐδόκουν πορίσασθαι τὴν δόξαν, διὰ τοῦτο
ποιητικὴ πρώτη ἐγένετο λέξις, οἷον ἡ Γοργίου, καὶ νῦν
ἔτι οἱ πολλοὶ τῶν ἀπαιδεύτων τοὺς τοιούτους οἴονται δια-
λέγεσθαι κάλλιστα. τοῦτο δ' οὐκ ἔστιν, ἀλλ' ἑτέρα λόγου
καὶ ποιήσεως λέξις ἐστίν. δηλοῖ δὲ τὸ συμβαῖνον· οὐδὲ γὰρ
οἱ τὰς τραγῳδίας ποιοῦντες ἔτι χρῶνται τὸν αὐτὸν πρόπον,
ἀλλ' ὥσπερ καὶ ἐκ τῶν τετραμέτρων εἰς τὸ ἰαμβεῖον μετ-
έβησαν διὰ τὸ τῷ λόγῳ τοῦτο τῶν μέτρων ὁμοιότατον εἶναι
τῶν ἄλλων, οὕτω καὶ τῶν ὀνομάτων ἀφείκασιν ὅσα παρὰ
τὴν διάλεκτόν ἐστιν, οἷς [δ'] οἱ πρῶτοι ἐκόσμουν, καὶ ἔτι
νῦν οἱ τὰ ἑξάμετρα ποιοῦντες [ἀφείκασιν]. διὸ γελοῖον μι-
μεῖσθαι τούτους οἳ αὐτοὶ οὐκέτι χρῶνται ἐκείνῳ τῷ τρόπῳ,
καὶ ποιήσεως λέξις ἐστίν. δηλοῖ δὲ τὸ συμβαῖνον· οὐδὲ γὰρ

οἱ τὰς τραγῳδίας ποιοῦντες ἔτι χρῶνται τὸν αὐτὸν πρόπον,
ἀλλ' ὥσπερ καὶ ἐκ τῶν τετραμέτρων εἰς τὸ ἰαμβεῖον μετ-
έβησαν διὰ τὸ τῷ λόγῳ τοῦτο τῶν μέτρων ὁμοιότατον εἶναι
ἀκριβολογητέον ἡμῖν, ἀλλ' ὅσα περὶ τοιαύτης οἵας λέγομεν.
περὶ δ' ἐκείνης εἴρηται ἐν τοῖς περὶ ποιητικῆς.
Ἔστω οὖν ἐκεῖνα τεθεωρημένα καὶ ὡρίσθω λέξεως ἀρετὴ
τὸ ἀξίωμα, ἀλλὰ πρέπουσαν· ἡ γὰρ ποιητικὴ ἴσως οὐ τα-
πεινή, ἀλλ' οὐ πρέπουσα λόγῳ. τῶν δ' ὀνομάτων καὶ ῥη-
τικῆς· τὸ γὰρ ἐξαλλάξαι ποιεῖ φαίνεσθαι σεμνοτέραν· ὥσπερ
τὸ αὐτὸ πάσχουσιν καὶ πρὸς τὴν λέξιν· διὸ δεῖ ποιεῖν ξένην
195

τὴν διάλεκτον· θαυμασταὶ γὰρ τῶν ἀπόντων εἰσίν, ἡδὺ δὲ
τὸ θαυμαστόν ἐστιν. ἐπὶ μὲν οὖν τῶν μέτρων πολλά τε ποιεῖται
οὕτω καὶ ἁρμόττει ἐκεῖ (πλέον γὰρ ἐξέστηκεν περὶ ἃ καὶ
περὶ οὓς ὁ λόγος), ἐν δὲ τοῖς ψιλοῖς λόγοις πολλῷ ἐλάττω·
τὴν διάλεκτον· θαυμασταὶ γὰρ τῶν ἀπόντων εἰσίν, ἡδὺ δὲ
196
τὸ θαυμαστόν ἐστιν. ἐπὶ μὲν οὖν τῶν μέτρων πολλά τε ποιεῖται

οὕτω καὶ ἁρμόττει ἐκεῖ (πλέον γὰρ ἐξέστηκεν περὶ ἃ καὶ
περὶ οὓς ὁ λόγος), ἐν δὲ τοῖς ψιλοῖς λόγοις πολλῷ ἐλάττω·
ἡ γὰρ ὑπόθεσις ἐλάττων, ἐπεὶ καὶ ἐνταῦθα, εἰ δοῦλος
καλλιεποῖτο ἢ λίαν νέος, ἀπρεπέστερον, ἢ περὶ λίαν μικρῶν·
ἀλλ' ἔστι καὶ ἐν τούτοις ἐπισυστελλόμενον καὶ αὐξανόμενον
τὸ πρέπον· διὸ δεῖ λανθάνειν ποιοῦντας, καὶ μὴ δοκεῖν
οις καὶ τοῖς κυρίοις, ὥστε δῆλον ὡς ἂν εὖ ποιῇ τις, ἔσται

τε ξενικὸν καὶ λανθάνειν ἐνδέξεται καὶ σαφηνιεῖ· αὕτη δ'
ἦν ἡ τοῦ ῥητορικοῦ λόγου ἀρετή. τῶν δ' ὀνομάτων τῷ
μὲν σοφιστῇ ὁμωνυμίαι χρήσιμοι (παρὰ ταύτας γὰρ κακουρ-
γεῖ), τῷ ποιητῇ δὲ συνωνυμίαι, λέγω δὲ κύριά τε καὶ συν-
ώνυμα οἷον τὸ πορεύεσθαι καὶ τὸ βαδίζειν· ταῦτα γὰρ ἀμφό-
τερα καὶ κύρια καὶ συνώνυμα ἀλλήλοις.
τί μὲν οὖν τούτων ἕκαστόν ἐστι, καὶ πόσα εἴδη μετα-
φορᾶς, καὶ ὅτι τοῦτο πλεῖστον δύναται καὶ ἐν ποιήσει καὶ
ἐν λόγοις, [αἱ μεταφοραί,] εἴρηται, καθάπερ ἐλέγομεν, ἐν τοῖς
περὶ ποιητικῆς· τοσούτῳ δ' ἐν λόγῳ δεῖ μᾶλλον φιλοπονεῖ-
σθαι περὶ αὐτῶν, ὅσῳ ἐξ ἐλαττόνων βοηθημάτων ὁ λόγος
ἐστὶ τῶν μέτρων· καὶ τὸ σαφὲς καὶ τὸ ἡδὺ καὶ τὸ ξενικὸν
ἔχει μάλιστα ἡ μεταφορά, καὶ λαβεῖν οὐκ ἔστιν αὐτὴν παρ'
ἄλλου. δεῖ δὲ καὶ τὰ ἐπίθετα καὶ τὰς μεταφορὰς ἁρμοτ-
τούσας λέγειν. τοῦτο δ' ἔσται ἐκ τοῦ ἀνάλογον· εἰ δὲ μή,
ἀπρεπὲς φανεῖται διὰ τὸ παρ' ἄλληλα τὰ ἐναντία μάλιστα
φαίνεσθαι. ἀλλὰ δεῖ σκοπεῖν, ὡς νέῳ φοινικίς, οὕτω γέ-
ροντι τί (οὐ γὰρ ἡ αὐτὴ πρέπει ἐσθής), καὶ ἐάν τε κοσμεῖν
βούλῃ, ἀπὸ τῶν βελτίστων τῶν ἐν ταὐτῷ γένει φέρειν τὴν
μεταφοράν, ἐάν τε ψέγειν, ἀπὸ τῶν χειρόνων· λέγω δ' οἷον,
σὺ τούτοις ταὐτὰ ἔθου;” καὶ ὃς ἔφη. “οὐκοῦν δικαίως ἄν”,

ἔφη, “καὶ σὺ ἀπόλοιο;” “οὐ δῆτα”, ἔφη, “οἱ μὲν γὰρ χρήματα
197
λαβόντες ταῦτα ἔπραξαν, ἐγὼ δὲ οὔ, ἀλλὰ γνώμῃ.” διὸ

οὔτε ἐπερωτᾶν δεῖ μετὰ τὸ συμπέρασμα, οὔτε τὸ συμπέρασμα
ἐπερωτᾶν, ἐὰν μὴ τὸ πολὺ περιῇ τοῦ ἀληθοῦς.
περὶ δὲ τῶν γελοίων, ἐπειδή τινα δοκεῖ χρῆσιν ἔχειν ἐν
τοῖς ἀγῶσι, καὶ δεῖν ἔφη Γοργίας τὴν μὲν σπουδὴν δια-
φθείρειν τῶν ἐναντίων γέλωτι τὸν δὲ γέλωτα σπουδῇ, ὀρθῶς
λέγων, εἴρηται πόσα εἴδη γελοίων ἔστιν ἐν τοῖς περὶ ποιητικῆς, ὧν τὸ
μὲν ἁρμόττει ἐλευθέρῳ τὸ δ' οὔ, ὅπως τὸ
ἁρμόττον αὑτῷ λήψεται. ἔστι δ' ἡ εἰρωνεία τῆς βωμολοχίας
ἐλευθεριώτερον· ὁ μὲν γὰρ αὑτοῦ ἕνεκα ποιεῖ τὸ γελοῖον, ὁ δὲ
βωμολόχος ἑτέρου.
Ὁ δ' ἐπίλογος σύγκειται ἐκ τεττάρων, ἔκ τε τοῦ πρὸς
ἑαυτὸν κατασκευάσαι εὖ τὸν ἀκροατὴν καὶ τὸν ἐναντίον
φαύλως, καὶ ἐκ τοῦ αὐξῆσαι καὶ ταπεινῶσαι, καὶ ἐκ τοῦ
εἰς τὰ πάθη τὸν ἀκροατὴν καταστῆσαι, καὶ ἐξ ἀναμνήσεως.
πέφυκε γάρ, μετὰ τὸ ἀποδεῖξαι αὐτὸν μὲν ἀληθῆ τὸν δὲ
ἐναντίον ψευδῆ, οὕτω τὸ ἐπαινεῖν καὶ ψέγειν καὶ ἐπιχαλκεύειν.
δυοῖν δὲ θατέρου δεῖ στοχάζεσθαι, ἢ ὅτι τούτοις ἀγαθὸς ἢ
Αριστοτέλης ., Τοπικά. Bekker p. 143a, line 16
ὁ πρὸς ἄμφω ἀποδοὺς τοῦ πρὸς θάτερον, ἀλλ' ἴσως καὶ

χεῖρον, ἐπειδὴ καὶ τῶν λοιπῶν ὁστισοῦν δυνατός ἐστι νόσον
ποιῆσαι.
Ἔτι εἰ μὴ πρὸς τὸ βέλτιον ἀλλὰ πρὸς τὸ χεῖρον
ἀποδέδωκε, πλειόνων ὄντων πρὸς ἃ λέγεται τὸ ὁριζόμενον·
πᾶσα γὰρ ἐπιστήμη καὶ δύναμις τοῦ βελτίστου δοκεῖ εἶναι.
Πάλιν εἰ μὴ κεῖται ἐν τῷ οἰκείῳ γένει τὸ λεχθέν,
σκοπεῖν ἐκ τῶν περὶ τὰ γένη στοιχείων, καθάπερ πρότερον
εἴρηται.
Ἔτι εἰ ὑπερβαίνων λέγει τὰ γένη, οἷον τὴν δικαιο-
σύνην ἕξιν ἰσότητος Ποιητικὴν ἢ διανεμητικὴν τοῦ ἴσου· ὑπερ-
βαίνει γὰρ ὁ οὕτως ὁριζόμενος τὴν ἀρετήν. ἀπολιπὼν οὖν τὸ τῆς
δικαιοσύνης γένος οὐ λέγει τὸ τί ἦν εἶναι· ἡ γὰρ οὐσία ἑκά-
στῳ μετὰ τοῦ γένους. ἔστι δὲ τοῦτο ταὐτὸν τῷ μὴ εἰς τὸ ἐγ-
γυτάτω γένος θεῖναι· ὁ γὰρ εἰς τὸ ἐγγυτάτω θεὶς πάντα
τὰ ἐπάνω εἴρηκεν, ἐπειδὴ πάντα τὰ ἐπάνω γένη τῶν ὑπο-
κάτω κατηγορεῖται. ὥστ' ἢ εἰς τὸ ἐγγυτάτω γένος θετέον, ἢ
πάσας τὰς διαφορὰς τῷ ἐπάνω γένει προσαπτέον δι' ὧν
ὁρίζεται τὸ ἐγγυτάτω γένος· οὕτω γὰρ οὐδὲν ἂν εἴη παρα-
λελοιπώς, ἀλλ' ἀντ' ὀνόματος λόγῳ εἰρηκὼς ἂν εἴη τὸ ὑπο-
κάτω γένος. ὁ δ' αὐτὸ μόνον τὸ ἐπάνω γένος εἴπας
198
διαφορά, καὶ ἁπλῶς ἀδύνατον εἶναι ἄνευ τῆς οἰκείας δια-

φορᾶς ἕκαστον· πεζοῦ γὰρ μὴ ὄντος οὐκ ἔσται ἄνθρωπος.
ἁπλῶς δ' εἰπεῖν, καθ' ὅσα ἀλλοιοῦται τὸ ἔχον, οὐδὲν τούτων
διαφορὰ ἐκείνου· ἅπαντα γὰρ τὰ τοιαῦτα μᾶλλον γινόμενα
ἐξίστησι τῆς οὐσίας. ὥστ' εἴ τινα τοιαύτην διαφορὰν ἀποδέδω-
κεν, ἡμάρτηκεν· ἁπλῶς γὰρ οὐκ ἀλλοιούμεθα κατὰ τὰς
διαφοράς.
Καὶ εἴ τινος τῶν πρός τι μὴ πρὸς ἄλλο τὴν δια-
φορὰν ἀποδέδωκεν· τῶν γὰρ πρός τι καὶ αἱ διαφοραὶ πρός
τι, καθάπερ καὶ τῆς ἐπιστήμης. θεωρητικὴ γὰρ καὶ πρα-
κτικὴ καὶ ποιητικὴ λέγεται· ἕκαστον δὲ τούτων πρός τι
σημαίνει· θεωρητικὴ γὰρ τινὸς καὶ ποιητικὴ τινὸς καὶ
πρακτικὴ τινός.
Σκοπεῖν δὲ καὶ εἰ πρὸς ὃ πέφυκεν ἕκαστον τῶν πρός
τι ἀποδίδωσιν ὁ ὁριζόμενος. ἐνίοις μὲν γὰρ πρὸς ὃ πέφυ-
κεν [ἕκαστον τῶν πρός τι] μόνον ἔστι χρῆσθαι, πρὸς ἄλλο δ'
οὐδέν, ἐνίοις δὲ καὶ πρὸς ἄλλο, οἷον τῇ ὄψει πρὸς τὸ ἰδεῖν
μόνον, τῇ δὲ στλεγγίδι κἂν ἀρύσειέ τις. ἀλλ' ὅμως εἴ
τις ὁρίσαιτο τὴν στλεγγίδα ὄργανον πρὸς τὸ ἀρύειν, ἡμάρ-
τηκεν· οὐ γὰρ πρὸς τοῦτο πέφυκεν. ὅρος δὲ τοῦ πρὸς ὃ πέ-
φυκεν “ἐφ' ὃ ἂν χρήσαιτο ὁ φρόνιμος ᾗ φρόνιμος καὶ ἡ
φορᾶς ἕκαστον· πεζοῦ γὰρ μὴ ὄντος οὐκ ἔσται ἄνθρωπος.

ἁπλῶς δ' εἰπεῖν, καθ' ὅσα ἀλλοιοῦται τὸ ἔχον, οὐδὲν τούτων
διαφορὰ ἐκείνου· ἅπαντα γὰρ τὰ τοιαῦτα μᾶλλον γινόμενα
ἐξίστησι τῆς οὐσίας. ὥστ' εἴ τινα τοιαύτην διαφορὰν ἀποδέδω-
κεν, ἡμάρτηκεν· ἁπλῶς γὰρ οὐκ ἀλλοιούμεθα κατὰ τὰς
διαφοράς.
Καὶ εἴ τινος τῶν πρός τι μὴ πρὸς ἄλλο τὴν δια-
φορὰν ἀποδέδωκεν· τῶν γὰρ πρός τι καὶ αἱ διαφοραὶ πρός
τι, καθάπερ καὶ τῆς ἐπιστήμης. θεωρητικὴ γὰρ καὶ πρα-
κτικὴ καὶ ποιητικὴ λέγεται· ἕκαστον δὲ τούτων πρός τι
σημαίνει· θεωρητικὴ γὰρ τινὸς καὶ ποιητικὴ τινὸς καὶ
πρακτικὴ τινός.
Σκοπεῖν δὲ καὶ εἰ πρὸς ὃ πέφυκεν ἕκαστον τῶν πρός
τι ἀποδίδωσιν ὁ ὁριζόμενος. ἐνίοις μὲν γὰρ πρὸς ὃ πέφυ-
κεν [ἕκαστον τῶν πρός τι] μόνον ἔστι χρῆσθαι, πρὸς ἄλλο δ'
199
οὐδέν, ἐνίοις δὲ καὶ πρὸς ἄλλο, οἷον τῇ ὄψει πρὸς τὸ ἰδεῖν

μόνον, τῇ δὲ στλεγγίδι κἂν ἀρύσειέ τις. ἀλλ' ὅμως εἴ
τις ὁρίσαιτο τὴν στλεγγίδα ὄργανον πρὸς τὸ ἀρύειν, ἡμάρ-
τηκεν· οὐ γὰρ πρὸς τοῦτο πέφυκεν. ὅρος δὲ τοῦ πρὸς ὃ πέ-
φυκεν “ἐφ' ὃ ἂν χρήσαιτο ὁ φρόνιμος ᾗ φρόνιμος καὶ ἡ
περὶ ἕκαστον οἰκεία ἐπιστήμη”.
Αριστοτέλης ., Τοπικά. Bekker p. 149b, line 33
Ἐνίοτε δ' ὁρίζονται οὐ τὸ πρᾶγμα ἀλλὰ τὸ πρᾶγμα

εὖ ἔχον ἢ τετελεσμένον. τοιοῦτος δ' ὁ τοῦ ῥήτορος καὶ ὁ τοῦ
κλέπτου ὅρος, εἴπερ ἐστὶ ῥήτωρ μὲν ὁ δυνάμενος τὸ ἐν ἑκά-
στῳ πιθανὸν θεωρεῖν καὶ μηδὲν παραλείπων, κλέπτης δ' ὁ
λάθρᾳ λαμβάνων· δῆλον γὰρ ὅτι τοιοῦτος ὢν ἑκάτερος ὁ μὲν
ἀγαθὸς ῥήτωρ ὁ δ' ἀγαθὸς κλέπτης ἔσται. οὐ γὰρ ὁ λάθρᾳ
λαμβάνων ἀλλ' ὁ βουλόμενος λάθρᾳ λαμβάνειν κλέπτης ἐστίν.
Πάλιν εἰ τὸ δι' αὑτὸ αἱρετὸν ὡς ποιητικὸν ἢ πρακτι-
κὸν ἢ ὁπωσοῦν δι' ἄλλο αἱρετὸν ἀποδέδωκεν, οἷον τὴν δικαι-
οσύνην νόμων σῳστικὴν εἰπὼν ἢ τὴν σοφίαν Ποιητικὴν εὐδαι-
μονίας· τὸ γὰρ ποιητικὸν ἢ σῳστικὸν τῶν δι' ἄλλο αἱρετῶν.
ἢ οὐδὲν μὲν κωλύει τὸ δι' αὑτὸ αἱρετὸν καὶ δι' ἄλλο εἶναι
αἱρετόν, οὐ μὴν ἀλλ' οὐδὲν ἧττον ἡμάρτηκεν ὁ οὕτως ὁρισάμε-
νος τὸ δι' αὑτὸ αἱρετόν· ἑκάστου γὰρ τὸ βέλτιστον ἐν τῇ οὐσίᾳ
μάλιστα, βέλτιον δὲ τὸ δι' αὑτὸ αἱρετὸν εἶναι τοῦ δι' ἕτερον,
ὥστε τοῦτο καὶ τὸν ὁρισμὸν ἔδει μᾶλλον σημαίνειν.
Σκοπεῖν δὲ καὶ εἴ τινος ὁρισμὸν ἀποδιδοὺς τάδε ἢ τὸ
ἐκ τούτων ἢ τόδε μετὰ τοῦδε ὡρίσατο. εἰ μὲν γὰρ τάδε,
συμβήσεται ἀμφοῖν καὶ μηδετέρῳ ὑπάρχειν, οἷον εἰ τὴν δικαι-
οσύνην σωφροσύνην καὶ ἀνδρείαν ὡρίσατο·
Αριστοτέλης ., Divisiones Aristoteleae Pagëcolumn 31col1, line 8
καὶ γυμνάσια τὰ πρόσφορα

καὶ φάρμακα· τέταρτον δέ
φαμεν εἶναι ἀγαθόν, οἷον
αὐλητικὴν καὶ ὑποκριτικὴν
καὶ τὰ τοιαῦτα. ἀγαθοῦ ἄρα
τέτταρα εἴδη ἐστί· τὸ μὲν τὸ
τὴν ἀρετὴν ἔχειν, ἕτερον δὲ
αὐτὴ ἡ ἀρετή, τρίτον δὲ σι-
τία καὶ γυμνάσια τὰ ὠφέλιμα·
200
τέταρτον δὲ αὐλητικὴν καὶ

ὑποκριτικὴν καὶ Ποιητικὴν
ἀγαθὸν λέγομεν εἶναι.
24.
τῶν ὄντων τὰ μέν ἐστι
κακά, τὰ δὲ ἀγαθά, τὰ δὲ
οὐδέτερα. τούτων κακὰ μὲν
ταῦτα λέγομεν, τὰ δυνάμενα
βλάπτειν ἀεί, οἷον ἀκρασίαν
καὶ ἀφροσύνην καὶ ἀδικίαν
καὶ τὰ τοιαῦτα· τὰ δὲ τού-
τοις ἐναντία ἀγαθά ἐστιν· τὰ
Αριστοτέλης ., Frag. varia Category 1, treatise title 11, Frag. n, line 5
sed idem et de arte Ρητορική. tres libros scripsit et in eorum

primo non artem solum eam fatetur, sed ei particulam civi-
litatis sicut dialectices assignavit. (15) multa Critolaus
contra, multa Rhodius Athenodorus.

ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΩΝ.
Vita Aristotelis Marciana (cod. 257) f. 276a: ἕως μὲν οὖν

ἔτι νέος ἦν, τὴν τῶν ἐλευθέρων ἐπαιδεύετο παιδείαν, ὡς δηλοῖ
τὰ γεγραμμένα αὐτῷ Ὁμηρικὰ ζητήματα καὶ ἡ τῆς Ἰλιάδος ἔκδοσις
ἣν δέδωκε τῷ Ἀλεξάνδρῳ καὶ ὁ περὶ ποιητῶν διάλογος καὶ τὸ
Περὶ ποιητικῆς σύγγραμμα καὶ αἱ ῥητορικαὶ τέχναι ...
Vita Ar. vulg. (ante Ps. – Ammon. comm. in cat.): ὁ μὲν οὖν
Ἀρ. ἔτι νέος ὢν τὴν τῶν ἐλευθέρων παιδείαν ἐπαιδεύετο, ὡς
δηλοῖ τὰ γεγραμμένα αὐτῷ περὶ ποιητικῶν καὶ πρὸς ποιητάς,
ἔτι μέντοι τὰ Ὁμήρου προβλήματα καὶ αἱ ῥητορικαὶ τέχναι.
Diog. Laert. 8, 57: Ἀριστοτέληςδ' ἐν τῷ σοφιστῇ
(fr. 65) ... ἐν δὲ τῷ περὶ ποιητῶν φησὶν ὅτι καὶ Ὁμη-
ρικὸς ὁ Ἐμπεδοκλῆς καὶ δεινὸς περὶ τὴν φράσιν γέγονε,
μεταφορικός τ' ὢν καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς περὶ Ποιητικὴν ἐπι-
τεύγμασι χρώμενος· καὶ δὴ ὅτι γράψαντος αὐτοῦ καὶ ἄλλα
ποιήματα τήν τε τοῦ Ξέρξου διάβασιν καὶ προοίμιον εἰς
201
Αριστοτέλης ., Frag. varia Category 1, treatise title 11, Frag. 70, line 4
τὰ γεγραμμένα αὐτῷ Ὁμηρικὰ ζητήματα καὶ ἡ τῆς Ἰλιάδος ἔκδοσις

ἣν δέδωκε τῷ Ἀλεξάνδρῳ καὶ ὁ περὶ ποιητῶν διάλογος καὶ τὸ
Περὶ ποιητικῆς σύγγραμμα καὶ αἱ ῥητορικαὶ τέχναι ...
Vita Ar. vulg. (ante Ps. – Ammon. comm. in cat.): ὁ μὲν οὖν
Ἀρ. ἔτι νέος ὢν τὴν τῶν ἐλευθέρων παιδείαν ἐπαιδεύετο, ὡς
δηλοῖ τὰ γεγραμμένα αὐτῷ περὶ ποιητικῶν καὶ πρὸς ποιητάς,
ἔτι μέντοι τὰ Ὁμήρου προβλήματα καὶ αἱ ῥητορικαὶ τέχναι.
Diog. Laert. 8, 57: Ἀριστοτέληςδ' ἐν τῷ σοφιστῇ
(fr. 65) ... ἐν δὲ τῷ περὶ ποιητῶν φησὶν ὅτι καὶ Ὁμη-
ρικὸς ὁ Ἐμπεδοκλῆς καὶ δεινὸς περὶ τὴν φράσιν γέγονε,
μεταφορικός τ' ὢν καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς περὶ Ποιητικὴν ἐπι-
τεύγμασι χρώμενος· καὶ δὴ ὅτι γράψαντος αὐτοῦ καὶ ἄλλα
ποιήματα τήν τε τοῦ Ξέρξου διάβασιν καὶ προοίμιον εἰς
Ἀπόλλωνα, ταῦθ' ὕστερον κατέκαυσεν ἀδελφή τις αὐτοῦ –
ἢ θυγάτηρ, ὥς φησιν Ἱερώνυμος – τὸ μὲν προοίμιον ἄκουσα,
τὰ δὲ Περσικὰ βουληθεῖσα διὰ τὸ ἀτελείωτα εἶναι. καθόλου
δέ φησι καὶ τραγῳδίας αὐτὸν γράψαι καὶ πολιτικά.
Diog. L. 8, 51: Ἐμπεδοκλῆς, ὥς φησιν Ἱππόβοτος, Μέ-
τωνος ἦν υἱὸς τοῦ Ἐμπεδοκλέους, Ἀκραγαντῖνος ... λέγει
δὲ καὶ Ἐρατοσθένης ἐν τοῖς Ὀλυμπιονίκαις τὴν πρώτην καὶ
ἑβδομηκοστὴν ὀλυμπιάδα νενικηκέναι τὸν τοῦ Μέτωνος
bem, ipsa Aristotelisverba ponam ex libro quem de

poetis secundo subscripsit, in quo de Euripide loquens sic
ait: τοὺς δὲ Θεστίου κόρους τὸν μὲν ἀριστερὸν πόδα φησὶν
Εὐριπίδης ἐλθεῖν ἔχοντας ἀνυπόδετον [λέγει γοῦν ὅτι] “τὸ
λαιὸν ἴχνος ᾖσαν ἀνάρβυλοι ποδός, τὸ δ' ἐν πεδίλοις, ὡς
ἐλαφρίζον γόνυ ἔχοιεν”. οἷς δὴ πᾶν τοὐναντίον ἔθος τοῖς
Αἰτωλοῖς· τὸν μὲν γὰρ ἀριστερὸν ὑποδέδενται, τὸν δὲ δεξιὸν
ἀνυποδετοῦσιν. δεῖ γὰρ οἶμαι τὸν ἡγούμενον ἔχειν ἐλα-
φρόν, ἀλλ' οὐ τὸν ἐμμένοντα.
Diog. Laert. 2, 46 (cf. 8, 49): τούτῳ (τῷ Σωκράτει)
τίς, καθά φησιν Ἀριστοτέληςἐν τρίτῳ περὶ ποιητικῆς,
ἐφιλονείκει Ἀντίλοχος Λήμνιος καὶ Ἀντιφῶν ὁ τερατοσκόπος,
ὡς Πυθαγόρᾳ Κύλων Κροτωνιάτης· καὶ Σύαγρος Ὁμήρῳ
ζῶντι, ἀποθανόντι δὲ Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος· καὶ Κέρκωψ
202
Ἡσιόδῳ ζῶντι, τελευτήσαντι δὲ ὁ προειρημένος Ξενοφάνης·

καὶ Πινδάρῳ Ἀντιμένης ὁ Κῶος, Θάλητι δὲ Φερεκύδης καὶ
Βίαντι Σάλαρος Πριηνεύς, Πιττακῷ Ἀντιμενίδας καὶ Ἀλκαῖος,
Ἀναξαγόρᾳ Σωσίβιος καὶ Σιμωνίδῃ Τιμοκρέων.
Pseudo – Plutarch. de vita Hom. 1, 3 (p. 101 Dübner):
Ἀριστοτέληςδὲ ἐν τῷ τρίτῳ Περὶ ποιητικῆς ἐν Ἴῳ φησὶ
τῇ νήσῳ, καθ' ὃν καιρὸν Νηλεὺς ὁ Κόδρου τῆς Ἰωνικῆς
Diog. Laert. 2, 46 (cf. 8, 49): τούτῳ (τῷ Σωκράτει)

τίς, καθά φησιν Ἀριστοτέληςἐν τρίτῳ περὶ ποιητικῆς,
ἐφιλονείκει Ἀντίλοχος Λήμνιος καὶ Ἀντιφῶν ὁ τερατοσκόπος,
ὡς Πυθαγόρᾳ Κύλων Κροτωνιάτης· καὶ Σύαγρος Ὁμήρῳ
ζῶντι, ἀποθανόντι δὲ Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος· καὶ Κέρκωψ
Ἡσιόδῳ ζῶντι, τελευτήσαντι δὲ ὁ προειρημένος Ξενοφάνης·
καὶ Πινδάρῳ Ἀντιμένης ὁ Κῶος, Θάλητι δὲ Φερεκύδης καὶ
Βίαντι Σάλαρος Πριηνεύς, Πιττακῷ Ἀντιμενίδας καὶ Ἀλκαῖος,
Ἀναξαγόρᾳ Σωσίβιος καὶ Σιμωνίδῃ Τιμοκρέων.
Pseudo – Plutarch. de vita Hom. 1, 3 (p. 101 Dübner):
Ἀριστοτέληςδὲ ἐν τῷ τρίτῳ Περὶ ποιητικῆς ἐν Ἴῳ φησὶ
τῇ νήσῳ, καθ' ὃν καιρὸν Νηλεὺς ὁ Κόδρου τῆς Ἰωνικῆς
ἀποικίας ἡγεῖτο, κόρην τινὰ τῶν ἐπιχωρίων γενομένην ὑπό
τινος δαίμονος τῶν συγχορευτῶν ταῖς μούσαις ἐγκύμονα,
αἰδεσθεῖσαν τὸ συμβὰν διὰ τὸν ὄγκον τῆς γαστρὸς ἐλθεῖν
εἴς τι χωρίον τὸ καλούμενον Αἴγιναν· εἰς ὃ καταδραμόντας
λῃστὰς ἀνδραποδίσαι τὴν προειρημένην καὶ ἀγαγόντας εἰς
Σμύρναν οὖσαν ὑπὸ Λυδοῖς τότε, τῷ βασιλεῖ τῶν Λυδῶν
ὄντι φίλῳ τοὔνομα Μαίονι χαρίσασθαι· τὸν δὲ ἀγαπήσαντα
τὴν κόρην διὰ τὸ κάλλος γῆμαι. ἣν διατρίβουσαν παρὰ τῷ
Μέλητι, συσχεθεῖσαν ὑπὸ τῆς ὠδῖνος ἀποκυῆσαι τὸν Ὅμηρον
τὴν κόρην διὰ τὸ κάλλος γῆμαι. ἣν διατρίβουσαν παρὰ τῷ

Μέλητι, συσχεθεῖσαν ὑπὸ τῆς ὠδῖνος ἀποκυῆσαι τὸν Ὅμηρον
ἐπὶ τῷ ποταμῷ. ὃν ἀναλαβὼν ὁ Μαίων ὡς ἴδιον ἔτρεφε,
τῆς Κριθηίδος μετὰ τὴν κύησιν εὐθέως τελευτησάσης. χρόνου
δὲ οὐ πολλοῦ διελθόντος καὶ αὐτὸς ἐτελεύτησε. τῶν δὲ
Λυδῶν καταπονουμένων ὑπὸ τῶν Αἰολέων καὶ κρινάντων
καταλιπεῖν τὴν Σμύρναν, κηρυξάντων τῶν ἡγεμόνων τὸν
203
βουλόμενον ἀκολουθεῖν ἐξιέναι τῆς πόλεως, ἔτι νήπιος ὢν

Ὅμηρος ἔφη καὶ αὐτὸς βούλεσθαι ὁμηρεῖν· ὅθεν ἀντὶ Μελη-
σιγενοῦς Ὅμηρος προσηγορεύθη. γενόμενος δ' ἐν ἡλικίᾳ καὶ
δόξαν ἐπὶ ποιητικῇ κεκτημένος ἤδη ἐπηρώτα τὸν θεόν, τίνων
τε εἴη γονέων καὶ πόθεν· ὁ δὲ ἀνεῖλεν οὕτως·
ἔστιν Ἴος νῆσος μητρὸς πατρίς, ἥ σε θανόντα
δέξεται· ἀλλὰ νέων ἀνδρῶν αἴνιγμα φύλαξαι.
[φέρεται δὲ καὶ ἕτερος χρησμὸς τοιοῦτος ...] μετ' οὐ πολὺν
δὲ χρόνον πλέων ἐς Θήβας ἐπὶ τὰ Κρόνια· ἀγὼν δὲ οὗτος
ἄγεται παρ' αὐτοῖς μουσικός· ἦλθεν εἰς Ἴον. ἔνθα ἐπὶ
πέτρας καθεζόμενος ἐθεάσατο ἁλιεῖς προσπλέοντας, ὧν ἐπύ-
θετο εἴ τι ἔχοιεν. οἱ δὲ ἐπὶ τῷ θηράσαι μὲν μηδέν, φθειρί-
σασθαι δέ, διὰ τὴν ἀπορίαν τῆς θήρας οὕτως ἀπεκρίναντο·
ὅσσ' ἕλομεν λιπόμεσθ', ὅσσ' οὐχ ἕλομεν φερόμεσθα,
ἐνθάδε τὴν ἱερὴν κεφαλὴν κατὰ γαῖα καλύπτει,

ἀνδρῶν ἡρώων κοσμήτορα θεῖον Ὅμηρον.
Gellius 3, 11: Aristotelestradidit ex insula Io
natum.
Vita Hom. p. 28, 29 (Westerm.): Ὅμηρος ὁ ποιητὴς
... κατὰ ... Ἀριστοτέληντὸν φιλόσοφον Ἰήτης (= vit.
al. Hom. ib. p. 31, 6. Cramer A. P. III, 98. Ps. – Plut. de
vita et poesi Hom. 2, 2. Tzetz. exeg. in Il. p. 8 Herm.).
Antiatticista Bekk. Anecd. I p. 101, 32 s. κυντότατον:
Ἀριστοτέληςπερὶ ποιητικῆς· “τὸ δὲ πάντων κυντότατον”.

διὰ προσώπων ἐκτέμνειν τὰ νεῦρα τῆς ψυχῆς φασι τοὺς τὴν

ὀργὴν καὶ τὸν θυμὸν αὐτῆς ἐξαιροῦντας· ὧν χωρὶς οὔτε
κόλασιν οὔτ' ἄμυναν εἶναι (cf. Gal. V, 27 sq.). ... πολέμοις
... οὐκ εἶναι προσφέρεσθαι χωρὶς ὀργῆς, ἣ θαρρεῖν ποιεῖ
καὶ πάντα ὄκνον ἀφαιρεῖται καὶ δειλίαν, καὶ ἀνικήτως
ποιεῖ μέχρι καὶ θανάτου μένειν. ὡσαύτως δὲ τὸ τιμωρίαν
δοκούντωνἐχθρῶν κατασκευάζειν, ὃ καλόν τε ὑπάρχειν καὶ
δίκαιον καὶ σύμφορον ἰδίᾳ καὶ κοινῇ καὶ πρὸς τούτοις ἡδύ ...
Proclus diss. IV (c. 1) in Plat. remp. p. 360 Bas.
204
(A. P. p. 78. 83): Πρῶτον εἰπεῖν χρὴ καὶ διαπορῆσαι περὶ τῆς
αἰτίας δι' ἣν οὐκ ἀποδέχεται τὴν Ποιητικὴν ὁ Πλάτων ...
δεύτερον τί δήποτε μάλιστα τὴν τραγῳδίαν καὶ τὴν κωμικὴν
οὐ παραδέχεται καὶ ταῦτα συντελούσας πρὸς ἀφοσίωσιν τῶν
παθῶν, ἃ μήτε παντάπασιν ἀποκλίνειν δυνατὸν μήτε ἐμπι-
πλάναι πάλιν ἀσφαλές, δεόμενα δέ τινος ἐν καιρῷ κινήσεως,
ἣν ἐν ταῖς τούτων ἀκροάσεσιν ἐκπληρουμένην ἀνενοχλήτους
ἡμᾶς ἀπ' αὐτῶν ἐν τῷ λοιπῷ χρόνῳ ποιεῖν. ... (p. 362)
τὸ δὲ δεύτερον, τοῦτο δ' ἦν τὸ τὴν τραγῳδίαν ἐκβάλλεσθαι
καὶ κωμῳδίαν ἀτόπως, εἴπερ διὰ τούτων δυνατὸν ἐμμέτρως
ἀποπιμπλάναι τὰ πάθη καὶ ἀποπλήσαντας ἐνεργὰ πρὸς τὴν
παιδείαν ἔχειν, τὸ πεπονηκὸς αὐτῶν θεραπεύσαντας. τοῦτο
Αίλιος Ηρωδιανός Καθολική προσωδία. Part+Vol. 3,1, p. 70, line 12
ἀολλήςἐπίθετα καὶ εἰς ουςἔχουσι τὴν γενικήν.

Ἔτι βαρύνονται τὰ παρὰ τὸ ὄλω, πανώλης, ἐξώλης, προώλης
καὶ τὰ παρὰ τὸ πωλῶ παντοπώλης.
Τὰ εἰς μηςβαρύνονται, Γιλγάμηςἔθνος Λιβύης· Ἡρόδοτος
ἑβδόμῃ (c. 66). Ἰάμηςἔθνος Σκυθικόν. Ἑκαταῖος Ἀσίᾳ. λέγονται καὶ
Ἴαμοι, ὡς Ἀλέξανδρος ἐν τῷ περὶ Εὐξείνου πόντου μυθολογεῖ. Ἀδρύ-
μηςΛιβύης πόλις· λέγεται καὶ ἀρσενικῶς καὶ θηλυκῶς ἡ Ἀδρυμητός
καὶ οὐδετέρως τὸ Ἀδρυμητόν. κέκληται δὲ ἀπό τινος Ἀδρύμητος τῆς
γενικῆς παραχθείσης εἰς εὐθεῖαν. ἄμεινον δὲ τὸ Ἀδρύμης· αἱ γὰρ ἀπὸ
γενικῆς εὐθεῖαι δίχα ποιητικῆς φράσεως σπανιώταται.
Ἔτι τὰ εἰς ανηςκύρια, Τιγράνης, Ἰορδάνης, Ἐξοστάνης,
Ἀϊάνης, Βαρδάνης, Ἀριστοφάνης, Θεοφάνης. τὸ δὲ ἐπίθετον
θεοφανήςὀξύνεται. καὶ τὰ εἰς αννηςδιὰ δύο ννὈρθάννης. καὶ
τὰ εἰς νηςπαραληγόμενα τῷ ρ. Βαστάρνηςἔθνος ὑπὲρ τὸν Ἴστρον
οἰκοῦν. καὶ τὰ εἰς ηςΠερσικὰ πάντα, Ἀρταφέρνης, Ἰνταφέρνης.
Τὰ διὰ τοῦ ενηςκύρια βαρύνονται, Δημοσθένης, Διογένης,
Ἀντιγένης, Ἀριστομένης, Βορυσθένηςπόλις καὶ ποταμὸς τοῦ
Πόντου παρὰ τὴν Μαιῶτιν λίμνην καὶ Τάναϊν τὸν ποταμόν. οὕτως
καὶ ὁ Ἑλλήσποντος πρὸ τῆς Ἕλλης ἐκαλεῖτο. ἔστι δὲ καὶ πόλις Ἑλλη-
νὶς πρὸς ἑσπέραν Βορυσθένου τοῦ ποταμοῦ, Μιλησίων ἄποικος,
τῶν παίδων αὐτῆς ὑπὸ τοῦ βασιλέως, ἅμα τοῖς παισὶν ὁπλισαμένη κατ-
205
εδίωξε τὸν βασιλέα καὶ ἐνίκησεν, ἢ ὅτι τῶν Ναυκρατιτῶν ἀναπλεόν-

των κατὰ τὸν ποταμὸν καὶ κωλυομένων ὑπὸ τῶν λοιπῶν Αἰγυπτίων
ἀποβαίνειν, οὗτοι καταπλαγέντες ὑπὸ ἀνανδρίας οὐ διεκώλυσαν. ταῦτα
καὶ Ἀρτεμίδωρός φησιν. Σεβαστόπολιςνῆσος περὶ τὸν Πόντον ἡ
καὶ Διοσκουριὰς καὶ πρότερον Αἶα. Διόσπολιςἡ μεγάλη πόλις τῆς
Αἰγυπτίας Θηβαΐδος ἡ λεγομένη ἑκατόμπυλος, κτίσμα Ὀσίριδος καὶ Ἴσι-
δος. εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλαι μικραὶ ἐν Αἰγύπτῳ τέσσαρες. ἔστι καὶ Λυδίας καὶ
Παλαιστίνης. Δουλόπολιςπόλις κατὰ Κρήτην. σημειωτέον δ' ὅτι Κρατῖ-
νος ἐν Σεριφίοις Πόλιν δούλων φησίν, Ἀπολλωνίου φήσαντος, μὴ δεῖ
ταύ-
τας τὰς παραθέσεις ἐναλλάσσειν δίχα ποιητικῆς ἀνάγκης, ὥς φησι
Κρατῖνος
»εἶτα Σάκας ἀφικνῇ καὶ Σιδονίους καὶ Ἐρεμβούς,
ἔς τε πόλιν δούλων ἀνδρῶν νεοπλουτοπονήρων».
ἔστι καὶ Δούλων πόλις πόλις Λιβύης. Ἑκαταῖος ἐν περιηγήσει «καὶ ἐὰν
δοῦλος εἰς τὴν πόλιν ταύτην λίθον προσενέγκῃ, ἐλεύθερος γίνεται κἂν ξέ-
νος ᾖ». Ἑλληνόπολιςπόλις Βιθυνίας. Ἀπολλόδωρος «Ἄτταλος ἐκ τῶν
Ἑλληνίδων πόλεων οἰκήτορας συναγαγὼν ἔκτισε πόλιν καὶ ὠνόμασεν
αὐ-
τὴν Ἑλληνόπολιν». Ζυγόπολιςπαρὰ Τραπεζοῦντα. Στράβων δωδεκάτῃ
(p. 495). Ἡλιούπολις, πόλις Αἰγύπτου, ἣν ἔκτισεν Ἀκτὶς ὁ Ἡλίου
καὶ Ῥόδης. Ἡρόδοτος δευτέρᾳ (c. 3). ἔστι καὶ Θρᾴκης. καὶ τῆς Ἀρω-
ματοφόρου ἄποικος τῆς Αἰγυπτίας. καὶ δʹ ἐν Σάρδεσι. καὶ ἡ Κόρινθος
διος, ῥέα ῥηΐδιος, ἐκτάδην ἐκτάδιος, ἀμφαδόν ἀμφάδιος, ἐνθάδε

ἐνθάδιος, σταδόν στάδιος, ὀπίσθιος, μαψίδιος. σεσημείωται
ἄντην ἀντίος, σχεδόν Σχεδίοςὡς κύριον.
Τὰ διὰ τοῦ ιοςτριβράχεα ἐπὶ κυρίων παροξύνεται οἷον Σχε-
δίος, Χρομίος, Κλυτίος, Ὁδίος, Δολίος, Τυχίος. ἀντιπίπτουσι
δὲ κατὰ παράδοσιν τὸ Ἅλιος, Ἄνιος, Ξένιος, Κρόνιος, Ὕπιος
ποταμὸς καὶ πόλις ὑπὸ τὴν Ποντικὴν Ἡράκλειαν, ὡς Δομίτιος Καλλί-
στρατος ἐν ἕκτῳ τῶν περὶ Ἡρακλείας. λέγεται καὶ ἀρσενικῶς καὶ
θηλυκῶς. γίνεται δὲ παρὰ τὴν ὑπό πρόθεσιν ὡς Ἄνιος παρὰ τὴν ἀνά
καὶ Ἄμφιοςὁ τοῦ Σελάγου υἱὸς παρὰ τὴν ἀμφί ἐκτάσεως γενομένης
τοῦ ιποιητικῆς.
Τὰ εἰς ιοςτρισύλλαβα κύρια ἔχοντα τὴν τρίτην μακρὰν προπαρ-
οξύνεται, Μούλιος, Βάκχιος. Αἴνιοςποταμὸς Περραιβίας. Φή-
μιοςκαὶ Εὐφήμιος, Λάϊος, Ἄγριος, Μάντιος, Αἴλιος. Κάλβιος
κρήνη Λυκίας, ἣν καὶ Κελαινόν φασι. τινὲς δὲ αὐτὴν καὶ διὰ τοῦ μ
φασίν. Τίβιοςἀφ' οὗ Τίβειον τόπος Φρυγίας. ἐκ τούτου καὶ Τιβίους
τοὺς δούλους καλοῦσιν. «ΚάριοςΔιὸς παῖς καὶ Τυρρηβίας, ὡς Νι-
206
κόλαος τετάρτῳ, ὃς πλαζόμενος περί τινα λίμνην, ἥτις ἀπ' αὐτοῦ Τυρ-
ρηβία ἐκλήθη, φθογγῆς Νυμφῶν ἀκούσας, ἃς καὶ Μούσας Λυδοὶ
καλοῦσι,
Τὰ εἰς αιςπολυσύλλαβα Αἰολικῶς λεγόμενα βαρύνεται, Ἀτρείδαις

ἀντὶ τοῦ Ἀτρείδης, Ὀρέσταις, μέλαιςἀντὶ τοῦ μέλας, Θόαις, τά-
λαιςκαὶ τὰ σύνθετα ἄπαις, εὔπαις, ἀνδρόπαις, ὁμόδαις. καθό-
λου γὰρ ἡ αιςκατάληξις ἀποστρέφεται τὴν ὀξεῖαν τάσιν, παῖς, σταῖς,
καλαῖς σοφαῖς, μεγάλαις ἀρίσταις χωρὶς τοῦ δαίς. τοῦτο γὰρ ὀξύνεται.
Τὰ εἰς ειςπολυσύλλαβα ὀνόματα κοινολεκτούμενα παροξύνεται.
ταῦτα δὲ παραλήγεται ἢ τῷ α, ὡς ἔχει τὸ ἀντάεις, αὐλάεις,
σκιάειςἢ τῷ ηὡς φωνήεις, αὐδήεις, παχνήεις, τιμήεις, δα-
φνήεις, Κυπαρισσήειςπόλις Μαγνησίας. Ὅμηρος «Κυπαρισσήεντα
καὶ Ἀμφιγένειαν ἔναιον» (Β 593), φθογγήεις, τελήεις, ἀμφιγυ-
ήεις, θυήεις«βωμός τε θυήεις (Θ 48) ἢ κατὰ συστολὴν Ποιητικὴν
τὸ εἠχέεις, βρωμέεις, ἢ τὸ ο, ὥσπερ ἀστερόεις, ἁρματόεις,
ἀνεμόεις, αἱματόεις, δροσόεις, ὑδατόεις, πυρόεις, Σιμόεις,
ἐρόεις, κερόεις, τειχιόεις· ἔστι δὲ καὶ ἐθνικὸν τῆς Τειχιοέσσης καὶ
φρούριον πλησίον τῆς Τραχῖνος. Ταυρόειςπόλις Κελτική, Μασσα-
λιητῶν ἄποικος. Ἀρτεμίδωρος ἐν πρώτῳ γεωγραφουμένων φησὶν ὅτι
ταυροφόρος ἦν ἡ ναῦς ἡ διακομίσασα τοὺς τὴν πόλιν κτίσαντας, οἳ
ἀπορριφέντες ἀπὸ τοῦ στόλου τῶν Φωκαέων καὶ προσενεχθέντες αὐ-
τόθι ἀπὸ τοῦ ἐπισήμου τῆς νεὼς τὴν πόλιν ὠνόμασαν. Ὀπόειςπόλις
Λοκρῶν τῶν Ἐπικνημιδίων. ΜαλόειςἈπόλλων ἐν Λέσβῳ καὶ ὁ τόπος
τοῦ ἱεροῦ Μαλόεις ἀπὸ Μήλου τῆς Μαντοῦς, ὡς Ἑλλάνικος ἐν Λιβυκῶν
ματος ἐκ πολλῶν ἐδεσμάτων συνεστὸς διὰ δισσοῦ τοῦ κ.

Τὰ εἰς κηὑπερδισύλλαβα παραληγόμενα τῷ ωὀξύνεται, ἀκωκή,
ἰωκήἡ δίωξις. τὸ δὲ Ἐώκηβαρύνεται. ἔστι δὲ ὄνομα πόλεως.
Τὰ εἰς λημετ' ἐπιπλοκῆς συμφώνου, εἰ μὴ παραλήγοιτο οἐν
προσηγορικοῖς, βαρύνεται. Ζάγκληπόλις Σικελίας. Ἑκαταῖος Εὐρώπῃ.
οἱ μὲν ἀπὸ Ζάγκλου τοῦ γηγενοῦς ἢ ἀπὸ κρήνης Ζάγκλης. οἱ δὲ διὰ
τὸ ἐκεῖ Κρόνον τὸ δρέπανον ἀποκρύψαι, ᾧ τὰ τοῦ πατρὸς ἀπέκοψεν
αἰδοῖα. Νίκανδρος ἐν τῷ ηʹ Σικελίας «καί τις καὶ Ζάγκλης ἐδάη Δρε-
πανηΐδος ἄστυ». τὸ γὰρ δρέπανον οἱ Σικελοὶ ζάγκλον καλοῦσι. αἴγλη·
οὕτως δὲ πρότερον ἐκαλεῖτο Σύμη νῆσος Καρική. σίγλητὸ ἐνώτιον,
ζεύγλη, ὅπερ παρὰ τοῖς ἀρχαίοις κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν συνέστειλε
207
τὸ ηεἰς αζεῦγλα. φύτλη, τρώγλη. Ὕβληπόλις ἐν Σικελίᾳ ἡ

ὕστερον Μέγαρα ἀπὸ Ὕβλωνος βασιλέως. εἰσὶ δὲ τρεῖς πόλεις Σικελίας
Ὕβλαι. ἔστι καὶ πόλις Ἰταλίας. κίχλη, χύτλη, τρίγλη, στρέβλη,
ὃ παραλόγως στρέβλα γραφὲν ὑπό τινων διορθωτέον, ὁμίχλη, γενέ-
θλη. Ἀμύκλαιπόλις Λακωνικὴ τῶν ἑκατὸν πόλεων, ἣν Ἀμύκλας ὁ
Λακεδαίμονος υἱὸς ἔκτισεν. Μόκληκώμη Φρυγίας. Πρόκληπόλις
Λυδίας. τὸ μέντοι ὁμοκλήκαὶ ὁπλήπροσηγορικά εἰσι καὶ παραλή-
γουσιν ο, καὶ τὸ κεβλήἀπὸ τοῦ κεφαλή γέγονε.
Τὰ εἰς λημονογενῆ δισύλλαβα ἑτέρῳ λπαραληγόμενα βαρύνεται,
Ἕλλη, πέλλη, Ὕλληπόλις. τὸ δὲ κυλλήτριγενές.
Τὰ εἰς ονὑπερδισύλλαβα μονογενῆ τῇ οιδιφθόγγῳ παραληγόμενα

ἢ τῇ ῳταύτην ἔχουσι τὴν διαίρεσιν· προπαροξύνεται μέν, ὅσα σύνθετά
ἐστι, ὑπεσταλμένων τῶν ἀπὸ προθέσεως, Ἀκρόθοιον, ᾧ ἠκολούθησε
καὶ τὸ Βάλοιονπόλις Μακεδονίας καὶ Μετάχοιονφρούριον Βοιω-
τίας μεταξὺ Ὀρχομενοῦ καὶ Κορωνείας. Ἔφορος τριακοστῷ. καὶ Σίν-
τοιονφρούριον Ἀρμενίας κτίσμα Γαλατῶν. ἑκατόμβοιον, εἰκοσά-
βοιον, πεντηκοσάβοιον, ἐννεάβοιον. τὸ δὲ μητρῷον, ἡρῷον,
ὑπερῷονπροπερισπᾶται, ὥσπερ καὶ τὰ ἀρσενικά. τὸ δὲ περίστῳον
προπαροξύνεται· τὸ δὲ προστῷονπροπερισπᾶται. καὶ ὤφειλεν ἢ τὰ
δύο προπερισπᾶσθαι ἢ τὰ δύο προπαροξύνεσθαι, ἐπειδὴ ἀπὸ τοῦ στοιά
ἀμφότερα γέγονεν. ἐνίοτε δὲ τὰ διὰ τοῦ ῳονδιὰ Ποιητικὴν χρείαν
διαλύονται, ὑπερῷον ὑπερώϊον, περίστῳον περιστώϊον, μητρῷον μη-
τρώϊον.
Πᾶν οὐδέτερον εἰς ονπρὸ τοῦ οσύμφωνον ἔχον εἴτε ἁπλοῦν
εἴτε σύνθετον, εἰ μὲν δισύλλαβόν ἐστιν, βαρύνεται ἤτοι παροξύνεται
καὶ προπερισπᾶται, εἰ δὲ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς ὑπάρχει, προπαροξύνεται,
χέρνιβον, δάπεδον, σίττυβοντὸ μικρὸν δέρμα, στρατόπεδον,
ἔνεδρον, πρόσωπον, γήπεδοντὸ πρὸς τοῖς οἴκοις ἐν πόλει κη-
πίον, ὅπερ οἱ τραγικοὶ διὰ τοῦ αφασὶ δωρίζοντες, σέλινον, ἔνδι-
νον, ὃ παρὰ τὸ ἔνδον παρῆκται ὡς παρὰ τὸ ἔντοσθεν ἐντοσθίδια λέ-
γεται. ναύμαχον«ναύμαχον ἐν παλάμῃσιν» (Ο 677) εἶδος δόρατος
μόνιοι. Κάρ· ἔστι δὲ ἔθνος ὁμονύμως τῷ κτίστῃ. Μάρἔθνος προσε-

χὲς τοῖς Μοσσυνοίκοις. Ἑκαταῖος Ἀσίᾳ. ψάρ· ἔστι δὲ εἶδος ὀρνέου·
τοῦτο δὲ παρὰ τῷ ποιητῇ καὶ διὰ τοῦ αεὑρίσκεται καὶ διὰ τοῦ ηοἷον
»κολοιούς τε ψῆράς τε» (Π 583) καὶ «ψαρῶν νέφος ἔρχεται» (Ρ 755).
208
Σήρἔθνος Ἰνδικόν, ὅθεν σηρικὰ τὰ πολυτελῆ ἱμάτια. ΤρήρΘρᾴκιον

ἔθνος. λέγεται καὶ τρισυλλάβως παρὰ Καλλίνῳ τῷ ποιητῇ «Τρήρεας
ἄνδρας ἄγων». Θεόπομπος Θρᾶρας αὐτοὺς καλεῖ. Ἀρριανὸς δὲ ἐν
Βιθυνιακοῖς Τρίηρας. θήρ, φήρὁ κένταυρος «φηρσὶν ὀρεσκῴοις» (Α 268)
καὶ κήρτὸ θηλυκὸν ἡ θανατηφόρος μοῖρα «μάρτυροι οὓς μὴ κῆρες

ἔβαν θανάτοιο φέρουσαι» (Β 302) καὶ κατὰ Ποιητικὴν συστολὴν τοῦ η
εἰς α«τίω δέ μιν ἐν καρὸς αἴσῃ» (Ι 378), ἤρἐπὶ τῆς ἐπικουρίας· καὶ
ὀξύνεται ἡ γενικὴ ἠρός καὶ ἡ αἰτιατικὴ ἦρα καὶ ἐν συνθέσει ἐπιῆρα.
βήρτὸ φρέαρ παρὰ Φοίνιξι. – Τὰ εἰς ειρλήγοντα μονοσύλλαβα τρία
μόνα εἰσίν, ἓν μὲν θηλυκὸν τὸ χείρ, δύο δὲ ἀρσενικὰ τὸ Εἴρ· ἔστι δὲ
ὄνομα ποταμοῦ, οὗ μέμνηται Ἀρτεμίδωρος ἐν Γεωγραφουμένοις καὶ τὸ
φθείρ. τὸ δὲ Φθίρὁ υἱὸς τοῦ Ἐνδυμίωνος διὰ τοῦ ιγράφεται, παρὰ
δὲ τοῦτο τὸ ὄρος Καρίας καὶ οἱ κατοικοῦντες Φθῖρες «Φθιρῶν τ' ὄρος
ἀκριτόφυλλον» (Β 868). ὁμοίως καὶ τὸ Σίρἔθνος Θρᾴκης ὑπὲρ τοὺς
Βυζαντίους. – φώρὁ κλέπτης, Νώρὄνομα ἔθνους. Σώρ. τὸ δὲ ὦρ
περισπᾶται· ἔστι δὲ μόνον θηλυκὸν εἰς ωρἐκ τοῦ ὄαρ γενόμενον κατὰ
ὑπνώσσω, λιμώσσω, νεώσσω, καρδιώσσω, ἰκτερώσσω, λεύσσω,

γλαύσσωτὸ φωτίζω. τὰ δὲ ἀπ' ὀνομάτων περισπᾶται, θάλασσα θα-
λασσῶ, ἐλάσσων ἐλασσῶ, ἥσσων ἡσσῶ, κρείσσων κρεισσῶ, κισσός
κισσῶ, λύσσα λυσσῶ.
Τὰ εἰς σωἐπὶ ἐνεστῶτος, ὁπότε μὴ ἀπὸ μέλλοντος εἰς ἐνεστῶτα
μετήχθη ποιητικῶς, περισπᾶται, ἰσῶ, νοσῶ, μασῶ, πεσῶ, ἐξ οὗ γί-
νεται ὁ μέλλων πεσήσω, ἐξ οὗ καὶ ῥηματικὸν ὄνομα πέσημα καὶ ὁ ἀό-
ριστος δεύτερος ἔπεσον ὥσπερ καὶ ἐκ τοῦ χραισμῶ ἔχραισμον καὶ ἀπὸ
τοῦ ὀλισθῶ ὤλισθον. τὸ δὲ οἴσω, οὗ τὸ προστακτικὸν «οἶσε θέειον
γρηΰ» (χ 481), «οἴσετε πῦρ» (Il. Ο 718) καὶ δύσω, οὗ ὁ παρατατικὸς
»ἐδύσετο» (β 388) καὶ βήσωκατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν μετηνέχθη ἀπὸ
μέλλοντος εἰς ἐνεστῶτα.
Τὰ εἰς λλωβαρύνεται, εἰ μὴ ἀπὸ ὀνόματος εἴη, ψάλλω, βάλλω,
θάλλω, σκάλλω, σφάλλω, στέλλω, τίλλω, ποικίλλω. τὸ δὲ
κυλλῶπερισπᾶται, ὅτι κυλλός, καὶ τὸ μεταλλῶ, ὅτι μέταλλος, καὶ
ἁμιλλῶ, ἐξ οὗ ἁμιλλῶμαι, ὅτι ἅμιλλα.
Τὰ εἰς λωπαραληγόμενα τῇ ουδιφθόγγῳ σπάνιά εἰσι, βούλω,
ὅθεν τὸ βούλομαι, βαρύνεται. τὸ δὲ οὐλῶπερισπᾶται, ὅτι οὐλή, καὶ
τὸ δουλῶ, ὅτι δοῦλος.

209
Τὰ εἰς ωκαθαρὸν παραληγόμενα τῷ ωβαρύνεται, ζώω, πλώω,

σώω, χώω, τρώω, ῥώω, ἁλώω, ἡβώω. χωρὶς τοῦ κολῳῶ, ὅπερ
ἀπὸ τοῦ κολῳός γέγονε, καὶ ἔχει ιπροσγεγραμμένον, ὡς Φιλόξενος.
Τὰ εἰς ξωκαὶ ψωπερισπᾶται, διψῶ, γυψῶ, κενοδοξῶ, φι-
λοδοξῶ, ἀδοξῶ, αὐξῶ, ἀλεξῶ, ἑψῶ. τὸ γὰρ αὔξωκαὶ ἀλέξω
καὶ ἕψωἈττικῶς βαρύνεται. τὸ δὲ ἵξω, οὗ ὁ παρατατικὸς ἷξον «οἱ
δ' ἷξον κοίλην Λακεδαίμονα» (Od. δ 1) καὶ τὸ ἄξω, οὗ τὸ προστακτι-
κὸν «ἄξετε δὲ Πριάμοιο βίην» (Γ 105) καὶ τὸ ὄψωκαὶ ὄψομαι, οὗ
τὸ προστακτικὸν «ὄψεσθε Τρῶες καὶ Τρῳάδες» (Ω 704) καὶ πάλιν «ἀλλ'
ὄψεσθε ἵνα τώγε καθεύδετον» (Od. θ 313) ἀντὶ τοῦ ἴδετε, κατὰ
ποιητικὴν ἄδειαν μετηνέχθη ἀπὸ μέλλοντος εἰς ἐνεστῶτα.
Οἱ εἰς ωμέλλοντες κατὰ τὴν κοινὴν διάλεκτον, ἐὰν ἔχωσι πρὸ
τοῦ ωτὸ ξἢ τὸ ψἢ τὸ σ, βαρύνονται, λέξω, πλέξω, τύψω, γράψω,
ποιήσω, νοήσω. ἐὰν δὲ μηδὲν ἔχωσι τούτων πρὸ τοῦ ω, περισπᾶ-
ται, σπερῶ, φθερῶ, πλυνῶ, κτενῶ, τιλῶ. πρόσκειται δὲ κατὰ
τὴν κοινὴν διάλεκτον, ἐπειδὴ τὸ ποιήσω ποιησῶοἱ Δωριεῖς λέγουσι,
καὶ τὸ λέξω λεξῶ.
Τὰ εἰς ωλήγοντα δεύτερα πρόσωπα προστακτικὰ ὁμοτονεῖ τοῖς
ἰδίοις ὁριστικοῖς, νικῶ ἐγώ, νικῶ σύ, κρεμῶ ἐγώ, κρεμῶ σύ. τὰ μέντοι
τρίτα εἴτε εἰς τωεἴτε εἰς θωβαρύνεται, λεγέτω, ποιείτω, τυπτέ-
σθω, λεγέσθω.
Δώρια, τηνεῖ, τουτεῖ, πεῖ αὐτεῖ. τὸ δὲ ἐκεῖἀποκέκοπται.

Τὰ διὰ τοῦ ιἐπεκτεταμένα δεικτικῶς ὀξύνεται, δευρί, νυνί, οὑ-
τωσί, ὡδί, ἐνθαδί, ἐντευθενί. τὸ κοΐμίμημά ἐστι φωνῆς ἀλόγου
ζῴου. ἐχρήσατο δὲ καὶ Ἀριστοφάνης τῇ λέξει. καὶ τὰ παρωνύμως
παρηγμένα ὀξύνεται, ἅπερ τινὲς διὰ τῆς ειδιφθόγγου, τινὲς δὲ διὰ
τοῦ ιγράφουσι μακροῦ, πάνδημος πανδημεί, ἄπνευστος ἀπνευστί,
ἀναιμωτί, ἀκλαυτί, ἀνιδρωτί, ἀπηρωτί, ἀπαυστί, ἀγελαστί,
αὐτονυχί, ἀκονιτί, πανθοινί, ἀκριτί, ἐρρεντίπαρὰ Ἀλκαίῳ.
ἀπὸ τοῦ ἔρρω ἢ ἐρρῶ περισπωμένου ἡ μετοχὴ ἐρρείς ἐρρέντος ἐρρεντί
ὡς παρὰ τὸ ἐθέλοντος ἐθελοντί, ἀμισθί, ἀμογητί. τὸ δὲ ιἐσθ' ὅτε
καὶ συνεσταλμένον προφέρεται ἀδείᾳ ποιητικῇ «Νέστωρ δ' ὁ γέρων
ἀμο-
γητί» (Λ 636) «ἀμισθὶ γάρ σε πάμπαν» (Archil.). Τὰ δὲ εἰς βραχὺ ι
καταλήγοντα δισύλλαβα ὄντα βαρύνεσθαι θέλει, ἔτι, αὖθι, νόσφι,
ἶφι, ἄγχι, μέχρι, ἄχρι, κεῖθι, πόθι, ἄρτι, ἦρι, ὕψι– τινὲς δὲ
τοῦτο ὀξύνουσι – ᾗχιτὸ γενόμενον ἐπεκτάσει τῆς χισυλλαβῆς, οἱ
Δωριεῖς ᾇχιλέγουσι διὰ τοῦ α«ᾇχι Λίχα μέγα σᾶμα»
ᾇχι ὁ κλεινὸς
210
Ἀμφιτρυωνίδας
Ἀρίσταρχος τὸ ᾗχι ἄνευ τοῦ ιφησί καθάπερ καὶ τὸ ἧφι βίηφι, ἡ μέντοι
παράδοσις ἔχει τὸ ι. ναίχι, ὅπερ παροξύνεται διὰ τῆς χιἐπεκτεταμέ-
νον. ἐχρῆν δὲ καὶ τὸ οὐχίβαρύνεσθαι· ἔστι γὰρ ἐπέκτασις τῆς οὔ.
βραχείᾳ παραληγόμενα καὶ κατὰ τὴν συνήθη χρῆσιν καὶ κατὰ τὴν τῶν
Ἰώνων ἐκτείνοντα τὸ ι· κατὰ δὲ τοὺς Ἀττικοὺς συστέλλονται. πλο-
καμίς, κεραμίς, καλαμίς, βλεφαρίς, ῥαφανίς. τὸ δὲ ἀγαθίς
ἀεὶ συστελλομένως· οὕτω δὲ καὶ ἡ τρυφαλίςσυστέλλεται. καὶ ἐπίστα-
σιν ἔχει τὸ κληΐςἐκτεινόμενον καὶ καθαρεῦον. τὰ δὲ λοιπὰ πάντα συ-
στέλλονται, Λαΐς, Ναΐς, Θησηΐς, δμωΐς, ἡρωΐς, Μινωΐς.
Τὰ εἰς υςθηλυκὰ ὀξύτονα διὰ τοῦ δκλινόμενα συστέλλονται,
κροκύςκροκύδος, χλαμύςχλαμύδος, πηλαμύςπηλαμύδος. τὰ δὲ εἰς
υςθηλυκὰ ὀξύτονα διὰ καθαροῦ τοῦ οςκλινόμενα ἐκτεταμένον ἔχουσι
τὸ υ, πληθύς, ἐδητύς, ὀϊζύς, ἐρινύς, ἰξύςἡ ῥάχις, ἰσχύς, ἰλύς,
τὸ δὲ νηδύς ποιητικῇ ἀδείᾳ συστέλλεται. φιλεῖ δὲ τὸ υἐπ' εὐθείας
ἐκτεινόμενον συστέλλειν τὰς ἄλλας πτώσεις οὐ μόνον ἐν τῷ πῦρ πυ-
ρός, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ ἰχθύος, δρυός, ἰσχύος, ἰλύος. ἐν δὲ τῷ «ἰλύος»
(Φ 318) τὸ υἐκτέταται διὰ τὸ μέτρον.
Τὰ εἰς υςβαρύτονα εἴτε θηλυκὰ εἴτε ἀρσενικὰ συστέλλονται,
γένυς, πίτυς, χέλυς, γῆρυς, ἀτράφαξυς, Πόλτυς, βότρυς,
Ἕρπυς, Ἅλυς, ἥμισυς, πέλεκυς, Ῥαδάμανθυς.
Τὰ εἰς υςὀξύτονα ἐπιθετικὰ συστέλλεται, πολύς, ἠΰς, ἡδύς, βραδύς.
Τὰ εἰς ζελήγοντα ἐπιρρήματα, ὁπότε ἔχει πρὸ τέλους τὸ α,

συνεσταλμένον αὐτὸ ἔχει, Ἀθήναζε, θύραζε, Θήβαζε, ἔραζε. τὸ
μέντοι χαμᾶζεἐκτείνει τὸ ακαὶ προπερισπᾶται.
Τὰ εἰς τιλήγοντα ἐπιρρήματα, εἰ γένοιτο ἀπὸ τῶν εἰς ζωληγόν-
των ῥημάτων ἢ ἀπὸ τῶν εἰς ωςἐπιρρημάτων, συστέλλειν θέλει τὸ ι,
Ἰαστί, Λυδιστί, Φρυγιστί, Δωριστί, μεγαλωστί, δημιωστί, ἱε-
ρωστί, νεωστί. τὸ μέντοι ἀπνευστίκαὶ ἀνωιστίπαρὰ τὸ ἄπνευστος
καὶ ἀνώϊστος. τὰ δὲ ἀπὸ τῶν πτωτικῶν οὕτω μηκύνεται, ὡς ἔχει τὸ
ἀκονιτί, ἀναιμωτί, ἀκλαυτί, πανθοινί, ἀκριτί, ἀμογητί. τὸ ιδὲ
ἔσθ' ὅτε καὶ συνεσταλμένον προφέρεται ἀδείᾳ ποιητικῇ «Νέστωρ δ' ὁ
γέρων ἀμογητί» καὶ τὰ ἑξῆς (Λ 636). οὕτω δὲ καὶ ἀμισθί «ἀμισθὶ γάρ
σε πάμπαν».
Τὰ εἰς ανλήγοντα ἐπιρρήματα ἐκτείνουσι τὸ α, ἄγαν, λίαν,
211
πέραν, εὔἁν, ὑπεσταλμένου τοῦ πάμπαν. τὸ γὰρ ὅταν δύο μέρη

λόγου ἐστί, ὅτε καὶ ἄν. τὸ δὲ τάλανὀνοματικόν ἐστι.
Τὰ εἰς υςἐπιρρήματα εἰ λέγοιτο ἄνευ τοῦ ςἰσόχρονα λέγεται,
μεσσηγύςμεσσηγύ. τὸ μέντοι ἄντικρυςμεταβαλὸν τὸν τόνον μετέ-
βαλε καὶ τὸν χρόνον.
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ διχρόνων Part+Vol. 3,2, p. 19, line 25
ἔχοντα πρὸ τέλους τὸ ασυνεσταλμένον αὐτὸ ἔχουσι· ταύτῃ μοι δοκεῖ

καὶ τὸ Ἴασος τὸ ασυστέλλειν τῷ χαρακτῆρι πεισθέν. ἐπὶ δὲ τῶν ὀξυ-
τόνων τῶν ἐχόντων τὸ αὁρᾶται καὶ ἡ συστολὴ καὶ ἡ ἔκτασις, ὡς ἐν
τῷ Τάμασος καὶ Ἐγγύασος, ἀλλὰ καὶ Κέρασος καὶ Ἔρασος.
Τὰ εἰς τιλήγοντα ἐπιρρήματα, εἰ γένοιτο ἀπὸ τῶν εἰς ζωληγόν-
των ῥημάτων ἢ ἀπὸ τῶν εἰς ωςἐπιρρημάτων, συστέλλειν θέλει τὸ ι,
Ἰαστί, Λυδιστί, Φρυγιστί, Δωριστί, μεγαλωστί, δημιωστί, ἱερωστί,
νεωστί.
τὸ μέντοι ἀπνευστί καὶ ἀνωιστί παρὰ τὸ ἄπνευστος καὶ ἀνώιστος· τὰ
δὲ ἀπὸ τῶν πτωτικῶν οὕτω μηκύνεται· ὡς ἔχει τὸ ἀκονιτί, ἀναιμωτί,
ἀκλαυτί, πανθοινί, ἀκριτί, ἀμογητί· τὸ ιδὲ ἔσθ' ὅτε καὶ συνεσταλμέ-
νον προφέρεται ἀδείᾳ ποιητικῇ,
Νέστωρ δ' ὁ γέρων ἀμογητί
καὶ τὰ ἑξῆς (Λ 636). οὕτω δὲ καὶ ἀμισθί,
ἀμισθὶ γάρ σε πάμπαν
Τὰ εἰς υςἐπιρρήματα εἰ λέγοιτο ἄνευ τοῦ ςἰσόχρονα λέγεται,
μεσσηγύς μεσσηγύ. τὸ μέντοι ἄντικρυς μεταβαλὸν τὸν τόνον μετέβαλε
καὶ τὸν χρόνον.
Αἱ διὰ τοῦ ιμόνου ἐπεκτάσεις ἐν οἱῳδήποτε μέρει λόγου ἐκτετα-
μένον ἔχουσι τὸ ι, ὡδί, ἐνθαδί, νυνί, δευρί. τὸ αὐτὸ δὲ καὶ ἐπὶ τῶν
ἀντωνυμιῶν, ἐκεινοσί, οὑτοσί.
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ Ἰλιακῆς προσῳδίας Part+Vol. 3,2, p. 35, line 11
518. Ἰφίτου:τὴν μέσην συλλαβὴν ἐκτείνομεν τοῦ Ἰφίτου διὰ τὸ

μέτρον. ἐν ἑτέροις γοῦν φυλάσσομεν τὸν χρόνον· «Ἴφιτος Εὐρυτίδης»
(Od. φ 14). A.
521. Ὑάμπολις:οὕτως ἀνεγνώσθη ὡς φιλόπολις. ἓν γάρ ἐστιν·
ἱστοροῦσι δὲ τοὺς ἐγχωρίους καὶ σὺν τῷ σλέγειν Ὑσάμπολιν. A.
523. πηγῇς ἔπι Κηφισοῖο:Πτολεμαῖος ἀναστρέφει καὶ Πάμφι-
λος. Ἀλεξίων συντάσσει τῇ γενικῇ τὴν πρόθεσιν καὶ οὐκ ἀναστρέφει.
Ἀρίσταρχος δὲ τοῖς κυριωτέροις συνέτασσε τὰς προθέσεις. A.
533. Excidit Herodiani nota de accentu vocis Θρόνιον v. Β 648.
212
557. δυοκαίδεκα:Πάμφιλος τρία ποιεῖ καὶ κατὰ παράθεσιν ἀνα-

γινώσκει. ἀφορμὴν δὲ ἔχει ἡ κατὰ σύνθεσιν ἀνάγνωσις τὴν Ποιητικὴν
χρῆσιν, ἥτις τὰ κατὰ παράθεσιν πολλάκις ἑνοῖ, ὡς τὸ πασιμέλουσα
(Od. μ 70) καὶ τὰ τοιαῦτα. A.
585. Οἴτυλον:ὡς δάκτυλον. ἄρχεται γὰρ τὸ ὄνομα ἀπὸ τῆς οι
διφθόγγου. κακῶς δὲ Τυραννίων οἰόμενος ἄρθρον εἶναι τὸ οικαὶ
παρὰ τὴν συνήθειαν τοῦ ποιητοῦ ἁμαρτάνων καὶ παρὰ τὴν ἱστορίαν,
εἴ γε οὕτως φησὶ καὶ Φερεκύδης· «τοῦ δὲ γίνεται Ἀμφάναξ, τοῦ δ'
Οἴτυλος, ἀφ' οὗ ἡ πόλις ἡ ἐν Σπάρτῃ καλεῖται». τὸ δὲ κεφάλαιον
ἐκτέταται ἐν τῇ προσῳδίᾳ τῷ Ἡρωδιανῷ περὶ τῆς ἀναγνώσεως τῆς
Τυραννίωνος. A.
592. ἐΰκτιτον Αἰπύ:Ἀρίσταρχος ὡς ὀξύ·
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ Ἰλιακῆς προσῳδίας Part+Vol. 3,2, p. 105, line

24
ἐστιν ἆ δειλέ· οὐ γάρ, ὡς οἱ ἐξηγησάμενοι, τοῦ δείλαιε ἀποκοπή· ἐν

ἑτέροις γὰρ αὐτὸς λέγει «ἆ δειλώ, τί νυ δάκρυ κατείβετον» (φ 86).
περιγέγραπται οὖν ἡ ὀξεῖα, εἶτα καὶ ἀνάπαυσις γέγονεν. ἆρά γε οὖν
φυλαχθήσεται ἡ ὀξεῖα, ἢ ἐπεὶ περιγέγραπται τὸ φωνῆεν τῆς ὀξείας
περιγέγραπται καὶ ὁ τόνος; τὸ κρινόμενον ἐκεῖνο, ἵνα ἐπιστάμενοι ἀνα-
γνῶμεν· ἕν ἐστιν εἰπεῖν, εἰ ἅπαξ περιγέγραπται τὸ φωνῆεν τὸ ἔχον
τὴν ὀξεῖαν, ὁ τόνος γενέσθω τῆς προτέρας συλλαβῆς, οὐχὶ τῆς ἐπὶ
τέλους. A.
218. Φόρκυνὡς βότρυν, ἀπ' εὐθείας τῆς εἰς ςληγούσης, ἡ
μέντοι Φόρκυνα (312) αἰτιατικὴ ἀπ' εὐθείας τῆς εἰς ν. τὸ δὲ τοιοῦτον
ἴδιον ποιητικῆς. οὐχ ὑγιῶς δὲ ὁ Τυραννίων ἐκτείνει τὸ υ, ἐπεὶ εὑρέθη,
φησί, καὶ ἡ εὐθεῖα ἐκτεινομένη· «Φόρκυς αὖ Φρύγας ἦγε» (Il. Β 862)·
ἐκεῖ γὰρ τὸ μέτρον κατήπειγεν, ἐνθάδε δὲ οὐδὲν κατεπείγει. A.
324. κήρυκι:διὰ μέτρον συσταλτέον τὸ ρυ(v. Κ 258). BV.
465. οἱ περὶ Ἀρίσταρχον ἐπίσχεινκατὰ παρατατικόν, οἱ δὲ περὶ
τὸν Ἀσκαλωνίτην κατὰ ἀόριστον ὡς λαβεῖν. καὶ ὁ Ἡρωδιανὸς δὲ ἐπί-
σχειν παροξυτόνως, εἰ μή τις λέγοι ὅτι ἔθος ἐστὶ τῷ ἀορίστῳ συντάτ-
τεσθαι τὴν ἐπί.
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ Ἰλιακῆς προσῳδίας Part+Vol. 3,2, p. 119, li19
ΕΙΣ ΤΗΝ Χ.
28. ἄστρασιν:Ἀρίσταρχος ὡς πατράσιν. ἄμεινον δὲ προπαροξύ-

νειν, ὥσπερ καὶ τοῖς πλείοσιν ἔδοξε καὶ Φιλοξένῳ, ἵν' αὐτῆς τῆς πτώ-
213
σεως, λέγω δὲ τῆς δοτικῆς, μεταπλασμὸν λάβωμεν. ὅτι γὰρ κατὰ

πτῶσιν γίνονται μεταπλασμοὶ ἐξουσίᾳ ποιητικῇ δεδήλωταί μοι ἐν ἑτέ-
ροις. ὃν οὖν τρόπον ἡ ἐγκάτοις ἔγκασιν ἐγένετο «ἔγκασι φωτός»
(Λ 438) καὶ οὐκ ἀναγκαζόμεθα ἑνικὴν εὐθεῖαν ἀκόλουθον ἐπιζητεῖν,
ἥ τε προβάτοις πρόβασιν ἥ τε πετάλοις πέταλσιν, οὕτως ἄστροις ἄστρα-
σιν, ἐπεισελθόντος τοῦ αἵνα συστῇ ἡ λέξις. A.
41. τοσσόνδε:πρὸ τέλους ἡ ὀξεῖα. ἓν γάρ ἐστι μέρος λόγου. A.
51. τὸ ὀνομάκλυτοςὡς τοξόκλυτος· οὕτως δὲ καὶ Ἀρίσταρχος.
ἐν μέντοι τῇ Ὀδυσσείᾳ (τ 183) κατὰ παράθεσιν ἀναγνωστέον «ἐμοὶ δ'
ὄνομα κλυτὸς Αἴθων». ἰδίᾳ συστῆσαι γὰρ αὐτοῦ βούλεται τὸ ὄνομα,
ἐπεί τοι ἔσται κρεμάμενος λόγος. εἴπομεν δὲ ἐν τοῖς πρὸ τούτου
βιβλίοις (Il. Κ 109), πότε τὸ κλυτός κατὰ τὸ τέλος συντιθέμενον
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ παθῶν Part+Vol. 3,2, p. 285, line 9
ἐμοῦ κατ' ἐμεῖο, ὑπέρ ὑπείρ, κατά καταί. τὰ δὲ ἀναγκαῖα διὰ τὴν
σύνταξιν ὡς ἐνταῦθα· οὐδέποτε γὰρ ἔστιν εὑρεῖν πρὸ τοῦ ρσύμφωνον
ἄλλο ἐν διαστάσει πλὴν αὐτὸ πάλιν τὸ ρ· ἀναγκαῖος οὖν ἐνταῦθα ὁ
πλεονασμὸς τοῦ δκαὶ οὐκ ἄλλου συμφώνου, ἐπειδὴ τῷ νἐν διαστάσει
σύμφωνόν τι ἀπὸ τῆς τρίτης συζυγίας ἕπεσθαι φιλεῖ οἷον ἄντρον ἄνθος
ἁνδάνω.
E. Or. 156, 18, Ep. Cr. I 57, 14: ὕδωρ:παρὰ τὸ ὕω τὸ βρέχω
ὕωρ καὶ πλεονασμῷ τοῦ δὕδωρ. οὕτως Ἡρωδιανός. καὶ «ἐχθοδο-
πῆσαι» (Α 518)· ἦν γὰρ ἐχθοοπῆσαι οἱονεὶ ἐχθρῶς τοὺς ὦπας προς-
ενέγκασθαι· ὁ δὲ πλεονασμὸς οὗτος κατὰ μετασχηματισμόν, καὶ κατὰ
Ποιητικὴν δὲ ἄδειαν πλεονάζει τὸ δὡς ἐν τῷ «εἰωθότες ἔδμεναι ἄδ-
δην» (Ε 203) καὶ «ἔδδεισεν δ' ὁ γέρων» (Α 33) καὶ κατ' ἀναγκαίαν
σύνταξιν ἀνδρός ὡς χονδρός.
E. M. 66, 35: ἁλκυδών:ἁλκυών πλεονασμῷ τοῦ δκαὶ ἔστι
μονῆρες· οὐδὲν γὰρ εἰς ωνκαθαρὸν λῆγον πλεονασμῷ τοῦ δ, ἀλλὰ
μόνον τοῦτο. Ἡρωδιανός.
Ep. Cr. I 378 25: πολυδίψιον(Δ 171): τὸ δἐπλεόνασεν ἐν-
ταῦθα, ὅπερ ἀγνοήσαντές τινες ἱστορίαν ἀναπλάττουσιν, ὅτι Ἴναχος
οὐκ ἔσχεν ὕδωρ καὶ ἐξηράνθησαν αἱ πηγαί· ἀλλὰ τὸ πολυβλαβὲς μᾶλλον
δηλοῖ· καὶ ἔστι πλεονασμὸς τοῦ δ· τοιοῦτο δ' ὁρᾶται καὶ ἐπὶ τοῦ
Ἑκηβελέταο· ἀγνοοῦντες γὰρ πλεονασμὸν εἶναι τῆς τησυλλαβῆς ἀνα
τὸ οὖν σῶτερ μακρὰν ἔχον τὴν παραλήγουσαν οὐ δύναται συσταλῆναι

παρὰ τοῖς Αἰολεῦσι· διὰ τοῦτο ψευδαιολικόν ἐστι καὶ οὐ κυρίως
214
Αἰολικόν.
Ep. Cr. I 416, 23 (E. M. 777, 46, E. Gud. 541): ὑπεμνήμυκε:
»πάντα δ' ὑπεμνήμυκε» (Χ 491). γίνεται παρὰ τὸ ἠμύω τὸ κατακλίνω
καὶ καταπίπτω, οὗ ὁ παρακείμενος ἤμυκα, ὁ Ἀττικὸς ἀναδιπλασιασμὸς
ὤφειλεν εἶναι ἠμήμυκα. ἀλλ' ἐπειδὴ οἱ Ἀττικοὶ παρακείμενοι πάντως
ἀπὸ βραχείας ἄρχεσθαι βούλονται ὡς ἐν τῷ ἀρήροκα, ἐλήλυθα, ὀμώ-
μοκα, ἐλήλακα, κἀνταῦθα τὸ ησυστείλας εἰς εἐποίησε τὸ ἐμήμυκα,
ὅπερ ὁ ποιητὴς ἴσως διὰ τὸ μέτρον πλεονάσας τὸ νπεποίηκε τὸ ὑπε-
μνήμυκε, ὥστε ἡ μὲν τοῦ ησυστολὴ εἰς τὸ εδιὰ τὸν Ἀττικὸν παρα-
κείμενον γέγονεν, ἡ δὲ προσθήκη τοῦ ντῆς ποιητικῆς ἕνεκα χρείας.
Ep. Cr. I 358, 20, E. Gud. 469, 46, E. M. 662, 14: πέπο-
σθε: ὁ Ἡρωδιανὸςἀπὸ τοῦ πήθω τὸ πανθάνω ὁ μέλλων πήσω πέ-
πηκα πέπησμαι πεπήσμεθα πέπησθε καὶ συστολῇ τοῦ ηεἰς οπέποσθε.
Ep. Cr. I 375, 9: πέπτωκα:ἀπὸ τοῦ πτῶ πέπτηκα καὶ ὥσπερ
ἀπὸ τοῦ οἰχῶ οἰχήσω ᾤχηκα καὶ κατὰ μεταβολὴν τοῦ ηεἰς ωᾤχωκα –
Ὅμηρος «παρῴχωκε δὲ πλέων νύξ» (Κ 252), οὕτως καὶ ἀπὸ τοῦ πέ-
πτηκα πέπτωκα.
σθε: ὁ Ἡρωδιανὸςἀπὸ τοῦ πήθω τὸ πανθάνω ὁ μέλλων πήσω πέ-

πηκα πέπησμαι πεπήσμεθα πέπησθε καὶ συστολῇ τοῦ ηεἰς οπέποσθε.
Ep. Cr. I 375, 9: πέπτωκα:ἀπὸ τοῦ πτῶ πέπτηκα καὶ ὥσπερ
ἀπὸ τοῦ οἰχῶ οἰχήσω ᾤχηκα καὶ κατὰ μεταβολὴν τοῦ ηεἰς ωᾤχωκα –
Ὅμηρος «παρῴχωκε δὲ πλέων νύξ» (Κ 252), οὕτως καὶ ἀπὸ τοῦ πέ-
πτηκα πέπτωκα.
Ep. Cr. I 390, 1, E. M. 375, 46: συνοχωκότε(Β 218)· ἔστι
μετοχὴ πρώτης συζυγίας τῶν περισπωμένων. ἐκ τοῦ συνέχω σύνοχος
συνοχῶ παρασύνθετον. ὁ μέλλων συνοχήσω, ὁ παρακείμενος συνώχηκα
καὶ τροπῇ τοῦ ημακροῦ εἰς ωμακρὸν γίνεται συνώχωκα, ἡ μετοχὴ
συνωχωκώς συνωχωκότος· καὶ συστολῇ Ἰωνικῇ ἢ ποιητικῇ γίνεται ἡ
εὐθεῖα τῶν δυϊκῶν συνοχωκότε.
E. M. 675, 29: πλειάρειν: τὸν γὰρ πλήρην οὗτος (quis?) ἔφη
πλειάρειν. οἱ γὰρ Αἰολεῖς τὸ ηεἰς ειδίφθογγον μεταβάλλουσι· τὸ γὰρ
πένης πένεις λέγουσιν. περὶ παθῶν.
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ ὀρθογραφίας Part+Vol. 3,2, p. 464, line 17
τὸ πέρ σύνδεσμος παραπληρωματικὸς καὶ τὸ εἰ σύνδεσμος συναπτικός.

Τὰ εἰς ιλήγοντα δισύλλαβα βαρύτονα διὰ βραχέος τοῦ ιγράφεται
215
ἶφι, νόσφι, αὖθι, ἄγχι, μέχρι, ἄρτι, ἔτι, ἦρι, ὕψι, χῶρι, ᾗχι, ναίχι,
μεθ' ὧν καὶ οὐχί καὶ πρωΐ ὀξύτονα.
Τὰ εἰς τιλήγοντα ἐπιρρήματα ὀξύτονα, εἰ γένοιτο ἀπὸ τῶν εἰς
ζωληγόντων ῥημάτων ἢ ἀπὸ τῶν εἰς ωςἐπιρρημάτων, διὰ συνεσταλ-
μένου τοῦ ιγράφεται οἷον Ἰαστί, Λυδιστί, Φρυγιστί, Δωριστί, μεγα-
λωστί, δημιωστί, ἱερωστί, νεωστί. τὰ δὲ ἀπὸ πτωτικῶν διὰ μακροῦ
τοῦ ιγράφεται, ἀπνευστί, ἀνωϊστί, ἀκονιτί, ἀναιμωτί, ἀκλαυτί, παν-
θοινί, ἀκριτί, ἀμογητί. τὸ ιἔσθ' ὅτε καὶ συνεσταλμένως προφέρεται
ἀδείᾳ ποιητικῇ. τὰ δὲ παρωνύμως παρηγμένα τινὲς διὰ τῆς ειδιφθόγ-
γου, τινὲς δὲ διὰ τοῦ ιμακροῦ γράφουσιν.
[Τὰ ἔχοντα θλμξρφχψδιὰ τῆς ειδιφθόγγου γράφεται οἷον
διὰ τοῦ θἀμοθεί, ἀμοχθεί. τὸ ἀμισθί σεσημείωται μόνον διὰ τοῦ ι. τὸ λ
ἀσυλεί, πανομιλεί, ἀναυλεί, οἷς ἀκόλουθον καὶ τὸ ἀμέλει. τὸ μπανδη-
μεί, ἀτρεμεί, ἠρεμεί. τὸ ξαὐτολεξεί. τὸ ρἀμετρεί. τὸ αὐτοχειρί δὲ
διὰ τοῦ ι. τὸ φπαμψηφεί. τὸ χτριστοιχεί, ἀμαχεί. τὸ ψαὐτοψηφεί.]
Πάντα τὰ ἀριθμητικὰ ἐπιρρήματα διὰ τοῦ ιγράφεται, δίς, τρίς,
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ ὀνομάτων Part+Vol. 3,2, p. 618, line 19
Choer. 203, 22: τὰ εἰς ειςλήγοντα ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν ὀνόματα

κοινολεκτούμενα καθαρὰν θέλει ἔχειν τὴν ειδίφθογγον, τουτέστι μὴ
ἔχουσαν σύμφωνον προηγούμενον, οἷον χαρίεις, ἀνεμόεις, ὑδατόεις,
τιμήεις, δαφνήεις, ἀστερόεις, φθογγήεις. πρόσκειται «ὑπὲρ μίαν συλ-
λαβὴν» διὰ τὸ κτείς μονοσύλλαβον. πρόσκειται «ὀνόματα» διὰ τὸ
τυφθείς καὶ δαρείς μετοχάς. πρόσκειται «κοινολεκτούμενα», ἐπειδὴ τὸ
Λάχης καὶ τὸ πένης οἱ Βοιωτοὶ διὰ τῆς ειδιφθόγγου προφέρονται,
Λάχεις καὶ πένεις λέγοντες· καὶ ἰδοὺ ταῦτα ἔχει πρὸ τῆς ειδιφθόγγου
σύμφωνον, ἀλλ' οὐκ ἔστι κοινολεκτούμενα. οὐ θέλει δὲ παραλήγεσθαι
τῷ ι, ἀλλ' ἢ τῷ η, ὡς ἐπὶ τοῦ τιμήεις ἑρσήεις, ἢ κατὰ συστολὴν ποιη-
τικὴν τῷ εἠχέεις βρωμέεις, ἢ τῷ ο, ὡς ἐπὶ τοῦ ἀνεμόεις δροσόεις, ἢ
τῷ α, ὡς ἐπὶ τοῦ σκιάεις, ἢ τῷ ω, ὡς ἐπὶ τοῦ κητώεις ἐρώεις, ὅθεν
τὸ χαριτόεις ἀναλογώτερόν ἐστι τοῦ χαρίεις παραληγομένου τῷ ι. καὶ
ἐξ ἄλλου δὲ κανόνος δείκνυται τὸ χαριτόεις ἀναλογώτερον τοῦ χαρίεις·
τὰ γὰρ εἰς ειςλήγοντα ἔχοντα θηλυκὰ ἀποβολῇ τῆς ειδιφθόγγου ὡς
ἐπὶ τὸ πλεῖστον τὴν γενικὴν τοῦ θηλυκοῦ ἀποτελεῖ, οὐ μὴν τὴν
εὐθεῖαν, οἷον, δαφνήεις δαφνῆς, ἡ δάφνη γὰρ τῆς δάφνης, τιμήεις τι-
μῆς, ἡ τιμή τῆς τιμῆς, φθογγήεις φθογγῆς, ἡ φθογγή τῆς φθογγῆς,
αὐδήεις αὐδῆς, ἡ αὐδή τῆς αὐδῆς, λαχνήεις λαχνῆς, ἡ λάχνη τῆς
λαχνῆς, φωνήεις φωνῆς, ἡ φωνή τῆς φωνῆς, σκιάεις σκιᾶς,
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ κλίσεως ὀνομάτων Part+Vol. 3,2, p. 649, line 9

216
φημὶ δὴ τῆς φθάντος. τὸ δὲ κράς, ὃ σημαίνει τὴν κεφαλήν, διὰ τοῦ

τἐκλίθη, οἷον
κρατὸς ἀπ' ἀθανάτοιο,
καὶ ἔχει ἀπολογίαν τοιαύτην, ὅτι τὰ εἰς αςμονοσύλλαβα ὀξύτονα
ἅπαντα κύριά ἐστιν οἷον Ζάς, Φθάς, τοῦτο δὲ μόνον, φημὶ δὴ τὸ
κράς, προσηγορικόν ἐστι· ἐπειδὴ οὖν διήλλαξε περὶ τὸ σημαινόμενον,
διήλλαξε καὶ περὶ τὴν κλίσιν. – ἔχομεν δὲ τὴν χρῆσιν τῆς εὐθείας
παρὰ Σιμμίᾳ τῷ Ῥοδίῳ οὕτως
χρυσῷ τοι φαέθοντι πολύλλιτος ἐμφέρεται κράς.
Τὰ εἰς αςκαθαρὸν ὀνόματα δισύλλαβα βαρύτονα μακροκατάληκτα
μὴ ἀπὸ Δωρίδος διαλέκτου μηδὲ κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν ὄντα διὰ τοῦ
ντκλίνεται οἷον Αἴας Αἴαντος, Θόας Θόαντος, Βίας Βίαντος, Δρύας
Δρύαντος (ἔστι δὲ ταῦτα ὀνόματα κύρια), Ὕας Ὕαντος (Ὕαντες δὲ
λέγονται οἱ κατοικοῦντες τὴν Βοιωτίαν), Εὔας Εὔαντος (τὸ δὲ Εὔας
ἐπίθετον τοῦ Διονύσου ἐστίν). πρόσκειται «μὴ ἀπὸ Δωρίδος διαλέκτου»
διὰ τὸ Λάας τὸ κύριον καὶ τὸ Κλεύας καὶ τὸ Κέας. καὶ τὸ μὲν Λάας
τὸ κύριον Δωρικὴν κρᾶσιν πέπονθεν. ἡ γὰρ Λάαος γενικὴ τρισύλλαβος
μετάγεται εἰς εὐθεῖαν καὶ γίνεται ὁ Λάαος ὥσπερ ὁ Καππάδοξ τοῦ Καπ-
πάδοκος καὶ ὁ Καππάδοκος καὶ κατὰ κρᾶσιν Δωρικὴν τοῦ ακαὶ οεἰς
αμακρὸν γίνεται Λάας ὥσπερ Πτερέλαος Πτερέλας καὶ Μενέλαος Μενέ-
λας ὡς παρ' Εὐριπίδῃ ἐν Ἀνδρομάχῃ
αμακρὸν γίνεται Λάας ὥσπερ Πτερέλαος Πτερέλας καὶ Μενέλαος Μενέ-

λας ὡς παρ' Εὐριπίδῃ ἐν Ἀνδρομάχῃ
τοῦ στρατηλάτα
Μενέλα.
οὕτως ὁ Λάας τοῦ Λάα «Λάα περὶ λίθων γλυφῆς» (οὗτος δὲ λιθογλύ-
φος ἦν). τὸ δὲ προσηγορικὸν λᾶας συνεσταλμένον ἔχον τὸ αοἷον
»λᾶας ἀναιδής» κλίνεται διὰ καθαροῦ τοῦ οςοἷον λᾶας λάαος, ὃ
κατὰ κρᾶσιν τῶν δύο ααεἰς ἓν μακρὸν γίνεται λᾶος «λᾶος ὑπὸ ῥιπῆς»
(Μ 462). τὸ δὲ Κλεύας καὶ Κέας Δωρικὴν τροπὴν πέπονθεν ἀπὸ τοῦ
Κλεύης καὶ Κέης καὶ ἐφύλαξε τὴν ἰσοσύλλαβον κλίσιν. πρόσκειται «μὴ
κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν ὄντα», ἐπειδὴ παρὰ τοῖς ποιηταῖς εὑρίσκομεν
τοιαῦτα, πάντα ἔχοντα τοῦ κανόνος καὶ ἰσοσυλλάβως κλιθέντα οἷον ὁ
Βίας τοῦ Βία, ὁ Δρύας τοῦ Δρύα, ὁ Θόας τοῦ Θόα ὡς παρ' Ἡσιόδῳ
»ἡ δὲ Θόαν τέκεν υἱόν», ὁ Αἴας τοῦ Αἴα ὡς παρὰ Ἀλκαίῳ «Αἴαν τὸν
ἄριστον».
217
σημειούμεθα παρ' Ἡρακλείδῃ ἐν τοῖς Περὶ χρησμῶν, ὅτιπερ καὶ λέ-

γουσί τινες πεπλασμένον εἶναι, τὸ «ὦ Πέρση ποικιλόδιφρε ἵν' ἀπὸ
χεῖρας ἔχεσθαι». ἔστι γὰρ ἐνταῦθα ἐθνικὸν καὶ εἰς ηκαταλήγει ἡ κλη-
τική. σύνθετα δὲ ἀπὸ ῥήματος οἷον μετρῶ γεωμέτρης γεωμέτρου ὦ
γεωμέτρα, πωλῶ παντοπώλης παντοπώλου ὦ παντοπώλα, τρίβω παι-
δοτρίβης παιδοτρίβου ὦ παιδοτρίβα. ἰδοὺ γὰρ ταῦτα ἀπὸ ῥήματός ἐστι
σύνθετα καὶ εἰς αἔχει τὴν κλητικήν. εἰς πηςδὲ οἷον κυνώπης κυνώ-
που καὶ ὦ κυνῶπα
τιμὴν ἀρνύμενοι Μενελάῳ σοί τε κυνῶπα (Α 159).
τινὲς δὲ θέλουσι ταῦτα τὰ ἔχοντα τὸ πκαὶ γινόμενα εἰς αἐν τῇ κλητικῇ
ποιητικὰ καλεῖν, ὡς κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν γινόμενα. τοῦ δὲ δευτέ-
ρου κανόνος, τουτέστι τῶν ἀποβολῇ τοῦ ςποιούντων τὴν κλητικήν,
παραδείγματα ταῦτα· Εὐριπίδης Εὐριπίδου ὦ Εὐριπίδη, μισογύνης μισο-
γύνου ὦ μισογύνη, Ἀτρείδης Ἀτρείδου ὦ Ἀτρείδη, Μηριόνης Μηριόνου
ὦ Μηριόνη Μηριόνη Μόλου υἱέ (Ν 249),
τοῦτο δὲ λέγεται καὶ καρὸς ἐν συστολῇ τοῦ ηεἰς τὸ αοἷον

τίω δέ μιν ἐν καρὸς αἴσῃ (Ι 378).
ἐπειδὴ γὰρ μόνου θηλυκοῦ γένους εὑρέθη ἐν τοῖς εἰς ηρμονοσυλλά-
βοις, τούτου χάριν ἔτρεψε τὸ φωνῆεν τῆς εὐθείας ἐν τῇ γενικῇ. οὕτω
γὰρ καὶ τὸ φρήν ὡς μόνον μόνου θηλυκοῦ γένους εὑρεθὲν ἐν τοῖς εἰς
ηνμονοσυλλάβοις ἔτρεψε τὸ φωνῆεν τῆς εὐθείας ἐν τῇ γενικῇ οἷον
φρενός, ὡσαύτως καὶ τὸ χθών ὡς μόνου θηλυκοῦ γένους εὑρεθὲν ἐν
τοῖς εἰς ωνμονοσυλλάβοις ἔτρεψε τὸ ωεἰς τὸ οἐν τῇ γενικῇ οἷον
χθονός. εἰ δέ τις εἴποι, καὶ διατί τὸ κὴρ οὐκ ἐξηνέχθη διὰ τοῦ εκατὰ
τὴν γενικὴν ὥσπερ τὸ φρήν φρενός, ἀλλὰ διὰ τοῦ αοἷον καρός; λέγο-
μεν ὅτι οὐκ ἐγένετο κατὰ ἀκόλουθον κλίσιν ἀλλὰ κατὰ Ποιητικὴν
συστο-λὴν διὰ τοῦ αοἷον τίω δέ μιν ἐν καρὸς αἴσῃ.
ὅπερ καὶ διὰ τοῦ ηεὑρίσκεται κλινόμενον οἷον
μάκαρες (μάρτυροι) οὓς μὴ κῆρες ἔβαν θανάτοιο φέρουσαι.
Choer. 85, 24: τὰ δὲ ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν εἰς ηρλήγοντα ὀξύ-
τονα, εἰ μὲν ἔχει τὸ τ, φυλάττει τὸ ηἐν τῇ γενικῇ οἷον λουτήρ λου-
τῆρος, καμπτήρ καμπτῆρος, ὀλετήρ ὀλετῆρος, ξυστήρ ξυστῆρος, σωτήρ
σωτῆρος, γενετήρ γενετῆρος, ἐλατήρ ἐλατῆρος (ἔστι δὲ εἶδος πλακοῦν-
τος· σημαίνει δὲ καὶ τὸν ἡνίοχον, παρὰ τὸ ἐλαύνειν), χωρὶς τοῦ πατήρ
πατέρος, ἀστήρ ἀστέρος, ταῦτα γὰρ ἔχοντα τὸ ττρέπει τὸ ηεἰς εἐν
218
Choer. 346, 20: τὰ εἰς ηρλήγοντα θηλυκὰ ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν

τρέπει τὸ ηεἰς τὸ εἐν τῇ γενικῇ οἷον εἰνάτηρ εἰνάτερος «καὶ εἰνα-
τέρων ἐϋπέπλων» (Ζ 378) (σημαίνει δὲ τὴν σύννυμφον), Δημήτηρ Δη-
μήτερος, καὶ κατὰ συγκοπὴν γίνεται Δήμητρος, θυγάτηρ θυγατέρος, καὶ
μήτηρ μητέρος, ὅπερ κατὰ συγκοπὴν θυγατρός καὶ μητρός. τὸ δὲ
ῥαιστήρ, σωτήρ, ἀήρ καὶ ὅσα τοιαῦτα ἀρσενικὰ ὄντα πολλάκις οἱ ποιη-
ταὶ μεταφέρουσιν εἰς θηλυκὸν γένος οἷον τὸν ῥαιστῆρα, τὴν ῥαιστῆρα
οἷον «ῥαιστῆρα κραταιήν» (Σ 477) (ἀντὶ τοῦ σφῦραν, καὶ ἔστι παρὰ τὸ
ῥαίω τὸ φθείρω), τὸν ἀέρα τὴν ἀέρα, τὸν σωτῆρα τὴν σωτῆρα, οὐκ
ἀντίκειται ἡμῖν οὔτε κατὰ τόνον, οὔτε κατὰ κλίσιν, ἐπειδὴ κατὰ ποιη-
τικὴν ἐξουσίαν ἀπὸ ἀρσενικοῦ γένους μετηνέχθη εἰς θηλυκὸν γένος, καὶ
λοιπὸν τὴν κλίσιν καὶ τὸν τόνον τοῦ ἀρσενικοῦ γένους ἐφύλαξεν.
Τὰ εἰς υρὀνόματα προσθέσει τοῦ οςποιεῖ τὴν γενικὴν οἷον ψίθυρ
ψίθυρος, μάρτυρ μάρτυρος. τοῦτο δὲ τὸ μάρτυρ γίνεται ἐκ τοῦ μάρ-
τυς κατὰ τὴν Αἰολέων διάλεκτον. ἐκεῖνοι γὰρ τὸ ςεἰς ρμεταβάλ-
λουσι τὸ οὗτος οὗτορ λέγοντες καὶ τὸ ἵππος ἵππορ. οὕτως οὖν καὶ
μάρτυς μάρτυρ, ἀφ' ἧς ἐκπίπτει τὸ πληθυντικὸν οἱ μάρτυρες παρά τε
τοῖς κωμικοῖς καὶ Ἱππώνακτι· οἱ δέ γε μάρτυροι ἀπὸ τῆς ὁ μάρτυρος
εὐθείας οἷον «Ζεὺς δ' ἄμμ' ἐπιμάρτυρος ἔστω» (Η 76). τὸ δὲ Ἴλλυ-
ρες καὶ Κέρκυρες καὶ Ἄσσυρες παρ' Ἐρατοσθένει οὐ κλίσεως ἔστι
φωρός. εἰς ωρθηλυκὸν οὐκ ἔχομεν πλὴν τοῦ ὦρ, ἀφ' οὗ τὸ «ἀμυ-
νέμεναι ὤρεσσιν» (Ε 486). ἀπὸ γὰρ τοῦ ὄαρ ἐγένετο κατὰ κρᾶσιν τοῦ
οκαὶ αεἰς ωὦρ ὥσπερ κρείττονα κρείττω.
Choer. 87, 4: τὰ εἰς ωρλήγοντα ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν εἰ μὲν ὀξύ-
νεται, τὸ ωφυλάττει ἐπὶ τῆς γενικῆς οἷον ἰχώρ ἰχῶρος (τὸ σεσηπὸς
αἷμα)· τὰ δὲ βαρύτονα εἰ μὲν ἔχει τὸ λ, φυλάττει τὸ ωἐν τῇ γενικῇ
οἷον κέλωρ κέλωρος (σημαίνει δὲ τὸν υἱὸν παρὰ τὸ κελεύεσθαι), πέλωρ
πέλωρος (ὁ μέγας, ἐξ οὗ καὶ τὸ πελώριος ὁ μέγας ὁμοίως)· εἰ δὲ μὴ
ἔχει τὸ λ, τρέπει τὸ ωεἰς τὸ οἐν τῇ γενικῇ οἷον Νέστωρ Νέστορος,
Ἕκτωρ Ἕκτορος, οἰκήτωρ οἰκήτορος, παντοκράτωρ παντοκράτορος καὶ
τὰ ὅμοια. Δεῖ προσθεῖναι, χωρὶς εἰ μὴ κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν φυ-
λάξῃ τὸ ωἐν τῇ γενικῇ οἷον ὡς ἐπὶ τοῦ μήστωρ, τοῦτο γὰρ παρὰ τῷ
Ὁμήρῳ ἐπὶ μὲν τοῦ κυρίου τρέπει τὸ ωεἰς τὸ οἐν τῇ. γενικῇ οἷον
»Μήστορά τ' ἀντίθεον» (Ω 257). ἐπὶ δὲ τοῦ ἐπιθέτου ἀεὶ παρὰ τῷ
ποιητῇ φυλάσσει τὸ ωἐν τῇ γενικῇ οἷον «μήστωρας ἀϋτῆς» (Ν 93)
219
»μήστωρε φόβοιο» (Ε 272), ἀντὶ τοῦ ἐμπείρους καὶ ἐπιστήμονας. τοι-

αῦτα δὲ εὑρίσκομεν καὶ ἄλλα παρὰ τοῖς ἀρχαίοις φυλάττοντα τὸ ωἐν
τῇ γενικῇ οἷον ἠλέκτωρ ἠλέκτωρος, ταλάωρ ταλάωρος (ἠλέκτωρ μὲν
γὰρ λέγεται ὁ ἥλιος, ταλάωρ δὲ τόξον), προπάτωρ προπάτωρος, ταῦτα
δὲ ποιητικά ἐστιν, ἐπεὶ ἡμᾶς διὰ τοῦ οδεῖ γράφειν αὐτά.
Choer. 318, 24: τὸ πατὴρ πατέρος γίνεται κατὰ συγκοπὴν πατρός
ἄελλα, ἅμιλλα, Σκύλλα, πλὴν τοῦ Ἕλλη καὶ Πέλλη. ἰδοὺ γὰρ ταῦτα δύο
λλἔχοντα εἰς ηκαταλήγει (ἔστι δὲ τὸ μὲν Ἕλλη ὄνομα κύριον γυναικός,
τὸ δὲ Πέλλη ὄνομα πόλεως). ἐὰν δὲ εὑρεθῇ ἓν λμὴ ἔχον προηγούμενον
σύμφωνον, τῷ ηχαίρει οἷον Ἐριφύλη, Σεμέλη, πύλη, αὐλή, φυλή,
χηλή ὄνυξ, πλὴν τοῦ παῦλα καὶ τοῦ ἀνάπαυλα, ταῦτα γὰρ ἓν λἔχοντα
διὰ τοῦ αἐγένετο, σημαίνει δὲ τὴν ἀνάπαυσιν· τὸ γὰρ Φιλομήλα Δω-
ρικῶς ἔτρεψε τὸ ηεἰς τὸ αμακρόν, Φιλομήλη γὰρ ἦν. ὁμοίως δὲ καὶ
τὰ ἔχοντα τὸ λἐν ἐπιπλοκῇ συμφώνου τῷ ηχαίρει οἷον ζεύγλη (ση-
μαίνει δὲ τὸν λῶρον τὸν συνέχοντα τὸν ζυγὸν πρὸς τὸ ζῷον), τρίγλη,
κίχλη, ὁμίχλη (τὸ γὰρ ζεῦγλα εὑρεθὲν παρὰ τοῖς ἀρχαίοις κατὰ ποιη-
τικὴν ἐξουσίαν συνέστειλε τὸ ηεἰς α). περὶ δὲ τοῦ Αὐγούστα λέγου-
σιν ὅτι ὤφειλεν Αὐγούστη εἶναι ἡ εὐθεῖα διὰ τοῦ η, τὸ τγὰρ τῷ η
χαίρει οἷον χαίτη, ἐλάτη, Ἀφροδίτη, μελέτη, ἀρετή, τελευτή, καὶ κατὰ
ἄλλον δὲ κανόνα ὤφειλεν Αὐγούστη εἶναι, ἐπειδὴ τὰ εἰς οςἀρσενικὰ
ποιοῦντα κατὰ ἰδίαν θηλυκά, τουτέστι μὴ ὄντα κοινὰ τῷ γένει, διὰ τὸ
ὁ φιλόσοφος καὶ ἡ φιλόσοφος, ἔχοντα πρὸ τοῦ οςσύμφωνον μὴ τὸ ρ,
εἰς ηποιεῖ τὸ θηλυκὸν οἷον σοφός σοφή, καλός καλή, κάλλιστος καλ-
λίστη, ἄριστος ἀρίστη, μέγιστος μεγίστη, οὕτως οὖν καὶ Αὔγουστος
Αὐγούστη ὤφειλε γενέσθαι τὸ θηλυκόν, ἀλλ' ἔτρεψε τὸ ηεἰς αβραχύ,
δηλονότι Ἰταλικῶς· τὸ γὰρ ὄνομα Ἰταλικόν. ὅθεν ἀξιοῦσι τὸ μὲν
κύριον ὄνομα τὸ Αὐγούστα λέγειν, ὅτι ἐκτείνει τὸ α, καὶ προσθέσει
τοῦ δοςκλινόμενον οὐκ ἀντίκειται ἡμῖν· ἐπειδὴ οὐκ ἔστι μόνως θηλυ-
κὸν ἀλλὰ καὶ ἀρσενικὸν ὁ νέηλυς καὶ ἡ νέηλυς, περὶ δὲ θηλυκῶν ἐν-
ταῦθα ὁ λόγος ἐστί.
Τὰ εἰς υςὀξύτονα θηλυκὰ ἐὰν μὲν συστέλλῃ τὸ υ, διὰ τοῦ δος
κλίνεται, καὶ εἰς αμόνως ἔχει τὴν αἰτιατικὴν οἷον χλαμύς χλαμύδος
χλαμύδα, κροκύς κροκύδος κροκύδα, πηλαμύς πηλαμύδος πηλαμύδα· ἐὰν
δὲ μακρὸν ἔχῃ τὸ υ, διὰ καθαροῦ τοῦ οςκλίνεται εἴτε ὀξύτονα ᾖ εἴτε

περισπώμενα οἷον ὀϊζύς ὀϊζύος, ἐρινύς ἐρινύος, πληθύς πληθύος,
220
ἰξύς ἰξύος (σημαίνει δὲ τὴν ῥάχιν), ἰλύς ἰλύος, ἐδητύς ἐδητύος (σημαί-
νει δὲ τὴν βρῶσιν) «ἐδητύος ἠδὲ ποτῆτος», νηδύς νηδύος – τοῦτο
δὲ ποιητικῇ ἀδείᾳ συστέλλεται ὡς παρὰ Καλλιμάχῳ (h. Dian. 160) «ἔτι
οἱ πάρα νηδὺς ἐκείνη» καὶ παρ' Εὐριπίδῃ ἐν Ἀνδρομάχῃ (356) «καὶ
νηδὺν ἐξαμβλοῦμεν ὡς αὐτὴ λέγει» – , δρῦς δρυός (τοῦτο δὲ περισπᾶται),
ὀφρῦς ὀφρύος, ὀσφῦς ὀσφύος (σημαίνει δὲ καὶ αὐτὸ τὴν ῥάχιν), καὶ
ταῦτα δὲ περισπᾶται. σεσημείωται τὸ ἀγνύς ἀγνῦθος· τοῦτο γὰρ ὀξύ-
τονον ὂν καὶ μακρὸν ἔχον τὸ υςδιὰ τοῦ θοςἐκλίθη καὶ οὐ διὰ καθα-
ροῦ τοῦ ος. ἀγνῦθες δὲ λέγονται οἱ λίθοι οἱ περιφερεῖς καὶ τετρημένοι
οἱ κρεμάμενοι ἐν τοῖς μετεώροις. ἰστέον δὲ ὅτι τὰ διὰ καθαροῦ τοῦ ος
κλινόμενα εἰς ναὐτὴν μόνως ἔχει τὴν αἰτιατικὴν οἷον πίτυος πίτυν,
γένυος γένυν, δρυός δρῦν, ὀσφύος ὀσφῦν, ὀφρύος ὀφρῦν. εὑρίσκομέν
τινα ἐν αὐτοῖς σπανίως διφορούμενα οἷον νηδύος νηδύα, ὀφρύος ὀφρύα,
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ ῥημάτων Part+Vol. 3,2, p. 789, line 46
ρον ἔσπαρκα. ὅτε δὲ ὁ παρατατικὸς ἄρχεται ἀπὸ βραχείας ἢ κοινῆς, ὡς

ἐπὶ τῶν
ἀπὸ συμφώνου ἀρχομένων, ἀναδιπλασιάζεται ὁ παρακείμενος διὰ τοῦ
αὐτοῦ πρώτου
συμφώνου τοῦ ἐνεστῶτος μετὰ τοῦ ε, ἔτυπτον τέτυφα, ἔλεγον λέλεχα,
ἔγραφον
γέγραφα, ἔπλυνον πέπλυκα. χωρὶς τῶν ἀρχομένων ἀπὸ γνγνωρίζω
ἐγνώριζον ἐγνώ-
ρικα – τὸ ἐγλυμμένοι καὶ ἐβλαστηκότες παρ' Εὐπόλιδι παράλογά ἐστιν –
καὶ πλὴν
τῶν ἀρχομένων ἀπὸ ρ, ῥαπίζω ἐρράπικα. διπλοῦν δὲ τὸ ρἐν τούτοις παρὰ
τοῖς ῥή-
τορσι. παρὰ ποιηταῖς δὲ πολλάκις διὰ τὸ μέτρον ἐκβάλλεται τὸ ἓν ἐν τοῖς
παρῳχη-
μένοις «ἄλλος δ' ἄλλῳ ἔρεζε θεῷ» (Β 400) καὶ «μνήσομαι ὥς μ'
ἀσύφηλον ἐν Ἀρ-
γείοισιν ἔρεξεν» (Ι 648). τὸ δὲ «ῥερυπωμένα» (ζ 59) ἀντὶ ἐρρυπωμένα,
«ῥεραπισμένῳ
νώτῳ» παρὰ Ἀνακρέοντι καὶ «ῥερῖφθαι ἔπος» παρὰ Πινδάρῳ κατὰ τὴν
ποιητικὴν ἐξουσίαν οὕτω γέγονε – καὶ πλὴν τῶν ἀρχομένων ἀπὸ διπλῶν
ζξψζῶ ἔζηκα, ψάλλω ἔψαλκα, ξηραίνω ἐξήραγκα. τὰ δὲ ἀπὸ δασέων
θφχἀρχόμενα ἀναδιπλασιάζεται μέν, τρέπεται δὲ τὰ δασέα εἰς τὰ
ἀντιστοιχοῦντα ψιλά, θεωρῶ
τεθεώρηκα, φωνῶ πεφώνηκα, χωνεύω κεχώνευκα. ὅτε δὲ ὁ ἐνεστὼς
221
ἄρχεται ἀπὸ
τοῦ λἢ μ, οἱ Ἀττικοὶ ποιοῦσι ἴδιον παρακείμενον ἐκβολῇ τοῦ πρώτου
ἀμεταβό-
λου καὶ προσλήψει τοῦ ιλήβω λήψω λέληφα κοινῶς καὶ εἴληφα Ἀττικῶς,
λήχω
λήξω λέληχα καὶ εἴληχα, μείρομαι μεροῦμαι μέμαρμαι καὶ εἵμαρμαι, ὅθεν
καὶ
εἱμαρμένη. ὅτε δὲ ὁ παρακείμενος ἄρχεται ἀπὸ συμφώνου, μετὰ τοῦ
ἀναδιπλα-
σιασμοῦ βραχεῖαν ἔχει τὴν ἄρχουσαν τέτυφα ἢ κοινὴ δύο συμφώνων
ἑπομένων,
ὧν τὸ μὲν πρῶτον ἄφωνον, τὸ δὲ δεύτερον ἀμετάβολον γέγραφα,
πέπληγα. σεση-
μείωται τὸ μέμνημαι, κέκτημαι – καὶ ἔκτημαι εὕρηται «Ἴλιον ἐκτῆσθαι»
(Ι 402) –
καὶ λοιπὸν ὡς ἀπὸ τοῦ πεσῶ περισπωμένου γέγονεν ἔπεσον ὁ δεύτερος

ἀόριστος ὥσπερ καὶ ἀπὸ τοῦ χραισμῶ ἔχραισμον καὶ ἀπὸ τοῦ ὀλισθῶ
ὤλισθον.
E. M. 472, 13: ὁ Ἡρωδιανὸςλέγει τοῦτο [sc. τὸ ἷξον in «οἱ
δ' ἷξον κοίλην Λακεδαίμονα» (δ 1)] καὶ τὰ ὅμοια ἐκ μέλλοντος μετατε-
θεῖσθαι εἰς ἐνεστῶτα ἵξω καὶ ὁ παρατατικὸς ἷξον ἷξες ἷξε· τὸ πληθυν-
τικὸν ἵξομεν ἷξετε ἷξον. ὅτι δὲ οὐκ ἔστι δεύτερος ἀόριστος, ἀλλὰ παρα-
τατικός, ἐλέγχει καὶ τὰ προστακτικά. εὑρήσεις γὰρ βῆσε καὶ ἷξε καὶ οἶσε
ὡς τύπτε καὶ γράφε. εἰ δὲ ἦν ἀόριστος, ἦν ἂν βῆσον καὶ ἷξον. ἔστι
δὲ οἴσω μέλλων, οὗ ἄλλο κίνημα οὐχ εὕρηται πλὴν τοῦ μέλλοντος.
οὗτος δὲ μετάγεται κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν εἰς ἐνεστῶτα, οὗ τὸ προς-
τακτικὸν οἶσε «οἶσε θέειον γρηΰ» (χ 481) καὶ «οἴσετε πῦρ» (Ο 718).
Choer. 618, 29: εἰ ὁ ἐνεστὼς διὰ καθαροῦ τοῦ ωἐκφέρεται, καὶ
ὁ δεύτερος ἀόριστος διὰ καθαροῦ τοῦ ονἐκφέρεται οἷον κίω ἔκιον ὡς
παρὰ τῷ ποιητῇ «ἔκιον μεγάλῳ ἀλαλητῷ» (Μ 138), καίω ἔκαον ἐξ
οὗ τὸ ἐκάην, πίω ἔπιον.
E. M. 238, 23 γόον: «οἱ μὲν ἔτι ζωὸν γόον Ἕκτορα δῖον» (Ζ 500)
ἀντὶ τοῦ ἐγόων. ὁ μὲν Ἀπολλώνιος δευτέρας συζυγίας αὐτὸ εἶναι λέ-
γει καὶ παρατατικοῦ, ὁ δὲ Ἡρωδιανὸςδευτέρου ἀορίστου ὥσπερ κτυπῶ
ἔκτυπον, οὕτω γοῶ ἔγοον.
222
ὅτι τὸ ατὸ κεχρεωστημένον τῷ γʹ προσώπῳ τοῦ ἀορίστου τοῦ ὁριστι-

κοῦ τὸ προστακτικὸν γʹ πρόσωπον ἀνεδέξατο. ἐκεῖ μὲν γάρ, φημὶ δὲ
ἐν τῷ ὁριστικῷ, διὰ τὴν συνέμπτωσιν τὴν πρὸς τὸ αʹ πρόσωπον τροπὴ
παρηκολούθησε τοῦ αεἰς ε, ὡς ἐν τῷ προστακτικῷ ἀποσταλείσης τῆς
συμπτώσεως τὸ κεχρεωστημένον απροσῆλθε. τούτων οὕτως ἐχόντων
δεῖ γινώσκειν ὅτι εὑρίσκονται παρὰ τῷ ποιητῇ τινες κινήσεις ὡς ἀπὸ
τῆς διὰ τοῦ ετωκλίσεως· τὸ γὰρ «ἄξετε δὲ Πριάμοιο βίαν» (Γ 105) καὶ
»οἴσετε πῦρ (Ο 718)« ὡς ἀπὸ τοῦ ἀξέτω καὶ οἰσέτω ποιεῖ. ἀπὸ γὰρ τοῦ
ἀξάτω ἄξατε εἶχεν εἶναι καὶ ἀπὸ τοῦ οἰσάτω οἴσατε. ταῦτα ὁ Ἡρω-
διανὸςπάντα οὐ λέγει εἶναι προστακτικὰ αʹ ἀορίστου καὶ μέλλοντος,
ἀλλ' ἐνεστῶτος καὶ παρατατικοῦ, τοῦ μέλλοντος κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν
μετενεχθέντος εἰς ἐνεστῶτα, καὶ λοιπὸν τοῦ ἐνεστῶτος κλιθέντος εἰς

παρατατικὸν καὶ ἀπὸ τοῦ παρατατικοῦ ἀκολούθως προενεχθέντος τοῦ
προστακτικοῦ.
An. Par. III 332, 6 (Ep. Cr. I 262, 19, E. M. 562, 8): λεύσετε:
Ἀρίσταρχος ἓν σγράφει· ἐγὼ δὲ ἐνεστῶτα αὐτὸ λέγω ὡς ἀπὸ τοῦ
μέλλοντος ὥσπερ καὶ τὸ «ἄξετε» καὶ «οἴσετε» καὶ «καταβήσεο δίφρου»
(Ε 109).
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ μονήρους λέξεως Part+Vol. 3,2, p. 920, line 31
καταλῆγον, τότε δὲ ἐκτεταμένον ὁπότε οὐχ οὕτως ἔχει. οἷον Κίρκη,

Δίρκη, Τρίκκη· συνέσταλται δὲ τούτων τὸ ι, ἐπεὶ σύμφωνον ἦν πρὸ
τοῦ κ· τοῦ δὲ ἑτέρου νίκη, φρίκη. ἡ τοίνυν δίκη σημειῶδες. λείπει
γὰρ ἢ χρόνῳ ἢ συμφώνῳ.
Νεῖλος. οὐδὲν εἰς οςλῆγον δισύλλαβον βαρύτονον τῇ ειδιφθόγγῳ
παραλήγεται, ἀλλὰ μόνον τὸ Νεῖλος. Νῆλος γὰρ λέγεται κατὰ διάλε-
κτον. τὸ δὲ πῖλος, σπῖλος, Ἶλος, ἔτι φορτικὸν τὸ ἀπὸ τοῦ τἀρχό-
μενον διὰ τοῦ ιγράφεται.
Χαρίεις. οὐδὲν εἰς ειςλῆγον ὄνομα ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν ἀρσε-
νικὸν τῷ ιπαραλήγεται, ἀλλ' ἢ τῷ α, ὡς ἔχει τὸ ἀντάεις, αὐλάεις,
ἢ τῷ η, ὡς φωνήεις, αὐδήεις, παχνήεις, ἢ κατὰ συστολὴν Ποιητικὴν
τὸ ε, ἠχέεις, βρωμέεις, ἢ τὸ ο, ὡς ἀστερόεις, ἁρματόεις, ἢ τὸ ω, ὡς
εὐρώεις, κητώεις. τὸ τοίνυν χαρίεις σημειῶδες τῷ ιχρησάμενον πρὸ
τέλους. ὁ μέντοι Ἀνακρέων καὶ χαριτόεις εἶπεν, ἀποδοὺς τὸ ἐντελὲς
τῇ λέξει.
Οὖς. τὰ εἰς ουςλήγοντα ὀνόματα μονοσύλλαβα ἀρσενικὰ πέφυ-
κεν εἶναι, ἔσθ' ὅτε δὲ καὶ κοινωνεῖ θηλυκῷ γένει. φλοῦς [φησὶ], χλοῦς,
Γλοῦς ὁ λῃστής, χνοῦς παρὰ Σοφοκλεῖ, βοῦς, ῥοῦς, θροῦς, νοῦς, σοῦς,
223
πολὺ παρὰ τοῖς Ἴωσι χροῦς. δῆλον ὅτι πεπλάνηται περὶ τὸ γένος τὸ
οὖς οὐδέτερον ὑπάρχον,
Ἄντιφον αὖ παρὰ οὖς ἔλασε ξίφει (Λ 109).
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ παθῶν (supplementum) Part+Vol. 3,2, p. 359,

line 30
«σὰς ἰδανὰς χάριτας» ὁ Καλλίμαχος. οὕτως οὖν καὶ παρὰ τὸ ἥδω τὸ

ἑδανός γένοιτ' ἂν τοῦ ηεἰς ετραπέντος· διὸ δασυντέον τὴν λέξιν. μὴ
ἄρα ἐπιζητείτωσαν πόθεν τὸ εἐγένετο. ὁ γὰρ χαρακτήρ, ὡς ἔφαμεν,
τὴν βραχεῖαν ἀσπάζεται.
Arcad. 61, 3: τὰ εἰς μοςὑπερδισύλλαβα παραληγόμενα τὸ επρο-
παροξύνεται Τήλεμος Ἔχεμος ἄνεμος. τὸ δὲ θελεμός ἀπὸ τοῦ θελημός
ὀξύνεται.
Il. Pr. Α 77: ἠμέν: κεῖται ἀντὶ τοῦ ἠμήν, ὅπερ ἐστὶν ὁρκικὸν
ἐπίρρημα, ὅπερ ὁ ποιητὴς ἀεὶ διὰ τοῦ επροφέρεται «ἠμὲν τοὺς ἵππους
τε καὶ ἅρματα» (Κ 322) «ἠμὲν ἐμοὶ δώσειν» (Il. Ξ 275).
Mon. 14, 18: ἠχέεις, βρομέεις κατὰ Ποιητικὴν συστολὴν τὸ επαρα-
λήγεται.
Il. Pr. Λ 192: ἄλεται: συστολὴ ἐγένετο ἢ μεταβολὴ ἐγκλίσεως.
Choer. 624, 17: πονῶ πονήσω καὶ πονέσω πρὸς διάφορον σημαι-
νόμενον. ὁ γὰρ πονῶν ἢ σωματικῶς πονεῖ ἢ ψυχικῶς· καὶ εἰ μὲν σω-
ματικῶς, πονέσω διὰ τοῦ ε, εἰ δὲ ψυχικῶς, πονήσω διὰ τοῦ η. διὰ
τοῦτο σημειούμεθα παρὰ Ἀριστοφάνει (Pac. 820) «ἐγὼ δέ τοι πεπό-
νηκα κομιδῇ τὼ σκέλη», ἐπεὶ σωματικῶς λεχθὲν διὰ τοῦ ηπροηνέχθη.
E. M. 69, 18: ἁλμυρόν:ὥσπερ παρὰ τὸ τόλμη τολμηρός καὶ
ἄτη ἀτηρός, οὕτω καὶ παρὰ τὸ ἅλμη ἁλμηρός καὶ τροπῇ τοῦ ηεἰς υ
ἁλμυρός ὡς τηρός τυρός. ἢ κυρίως τίθεται ἡ λέξις ἐπὶ τῶν εἰς
Αίλιος Ηρωδιανός. Παρεκβολαὶ τοῦ μεγάλου ῥήματος P. 12, line 22
παρακείμενος, ἐκ τοῦ θήσω καὶ δώσω μέλλοντος, τοῦ ηΒοιωτικῶς

τραπέντος εἰς τὴν ειδίφθογγον.
Διατί τὸ μέμνηκακαὶ πέπτωκακαὶ κέκτηκαμὴ ἔχοντα ἄφωνον πρὸ τοῦ
ἀμεταβόλου ἀνε-
διπλασιάσθησαν; πολλάκις γὰρ καὶ ἐν τῷ μέτρῳ εὑρίσκομεν τὸ
μνἀποτελοῦντα κοινὴν συλλαβήν, ὡς παρὰ
Καλλιμάχῳ “πῶς μὲν ὁ Μνησάρχιος σφάξῃ·”ὁμοίως καὶ τὸ πτὡς παρὰ τῷ
Ὁμήρῳ (δ 127 cf.
ι 382) “Αἰγυπτίη, τῇ πλεῖστα δόμοις ἐν κτήματα κεῖται”,ἢ καὶ τὸ κτὡς
παρὰ τῷ Ῥίν-
224
θωνι “Ἱππώνακτος τὸ μέτρον οὐδέν μοι μέλει·”καὶ τούτου χάριν

ἀνεδιπλασιάσθησαν.
Πόθεν τὸ πέπτωκα;ἀπὸ τοῦ πετῶ πετήσω πεπέτηκα, καὶ κατὰ ἀποβολὴν
τοῦ εγίνεται
πέπτηκα, καὶ τροπῇ τοῦ ηεἰς ωπέπτωκα.
Διατί τὸ ῥερυπωμέναπαρὰ τῷ ποιητῇ (ζ 59), καὶ τὸ “ῥερίφθαι ἔπος”παρὰ
Πινδάρῳ
(fragm. 281 ap. Boeckh.) καὶ τὸ “ῥεραπισμένῳ νώτῳ”παρὰ Ἀνακρέοντι
ἀπὸ τοῦ ρἀρχόμενα
ἀνεδιπλασιάσθησαν; κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν· εἰ γὰρ ἐγένετο παρὰ τῷ
ποιητῇ “τά μοι ἐρρυπωμένα
κεῖται”, χωλὸς ηὑρίσκετο ὁ στίχος· ἔμελλε γὰρ εἶναι παλιμβάκχειος
ἀκάθαρτος, ἡ γὰρ δευτέρα μακρὰ
οὔτε εἰς μέρος λόγου ἀπαρτίζει, οὔτε τὴν ἑξῆς ἔχει ἀπὸ φωνήεντος, ὡς τὸ
“πλάγχθηἐπεὶ
Τροίης” (α 2).
Πόθεν ᾔδηἐγὼ καὶ ᾔδηἐκεῖνος; ἀπὸ τοῦ εἴδω, (καὶ) ὁ παρακείμενος
εἴδηκα, καὶ ἐκβολῇ τοῦ
ηκαὶ κεἶδα, ὁ ὑπερσυντέλικος εἴδειν εἴδεις εἴδει, καὶ ἐν διαλύσει τῆς
προτέρας διφθόγγου [ἐΐδει] καὶ
ἐκτάσει τοῦ εεἰς ηἐγένετο ᾔδει· ταῦτα δὲ Ἰωνικῶς διαλύονται (sc. ᾔδεε cf.
Β 409) καὶ Ἀττικῶς κιρ-
νῶνται, καὶ ἀπ' αὐτοῦ τὸ ᾔδη ἐγὼ καὶ ᾔδη ἐκεῖνος.
Διατί τοῦ τέτυφα παρακειμένου τὸ τρίτον τῶν ἑνικῶν οὐκ ἐγένετο διὰ
τοῦ ηἀλλὰ διὰ τοῦ ε;
Αριστόξενος μουσικός. Elementa harmonica P. 6, line 2
Τῆς περὶ μέλους ἐπιστήμης πολυμεροῦς οὔσης καὶ διῃ-

ρημένης εἰς πλείους ἰδέας μίαν τινὰ αὐτῶν ὑπολαβεῖν δεῖ
τὴν ἁρμονικὴν καλουμένην εἶναι πραγματείαν, τῇ τε τάξει
πρώτην οὖσαν ἔχουσάν τε δύναμιν στοιχειώδη. τυγχάνει
γὰρ οὖσα πρώτη τῶν θεωρητικῶν, ταύτης δ' ἐστὶν ὅσα
συντείνει πρὸς τὴν τῶν συστημάτων τε καὶ τόνων θεωρίαν.
προσήκει γὰρ μηθὲν πορρωτέρω τούτων ἀξιοῦν παρ' αὐτοῦ
τοῦ τὴν εἰρημένην ἔχοντος ἐπιστήμην. τέλος γὰρ τοῦτό ἐστι
τῆς πραγματείας ταύτης. τὰ δ' ἀνώτερον ὅσα θεωρεῖται
χρωμένης ἤδη τῆς ποιητικῆς τοῖς τε συστήμασι καὶ τοῖς
τόνοις οὐκέτι ταύτης ἐστίν, ἀλλὰ τῆς ταύτην τε καὶ τὰς
ἄλλας περιεχούσης ἐπιστήμης, δι' ὧν πάντα θεωρεῖται τὰ
κατὰ μουσικήν. αὕτη δ' ἐστὶν ἡ τοῦ μουσικοῦ ἕξις.
Τοὺς μὲν οὖν ἔμπροσθεν ἡμμένους τῆς ἁρμονικῆς πραγ-
225
ματείας συμβέβηκεν ὡς ἀληθῶςἁρμονικοὺς εἶναι βούλεσθαι

μόνον, αὐτῆς γὰρ τῆς ἁρμονίας ἥπτοντο μόνον, τῶν δ' ἄλ-
λων γενῶν οὐδεμίαν πώποτ' ἔννοιαν εἶχον. σημεῖον δέ· τὰ
γὰρ διαγράμματα αὐτοῖς τῶν ἐναρμονίων ἔκκειται μόνον
συστημάτων, διατόνων δ' ἢ χρωματικῶν οὐδεὶς πώποθ' ἑώ-
ρακεν. καί τοι τὰ διαγράμματά γ' αὐτῶν ἐδήλου τὴν
Αριστόξενος μουσικός. Frag. Frag. 123, line 2
ἔπεσιν. εἰς γὰρ ὠφέλειαν καὶ βοήθειαν τὴν μεγίστην τοῖς τοιούτοις
καιροῖς
παρέλαβε μουσικήν, λέγω δ' εἰς τὰ δεῖπνα καὶ τὰς συνουσίας τῶν
ἀρχαίων.
συνέβαινε γὰρ εἰσάγεσθαι μουσικὴν ὡς ἱκανὴν ἀντισπᾶν καὶ πραύνειν
τὴν τοῦ
οἴνου ὑπόθερμον δύναμιν, καθάπερ πού φησι καὶ ὁ ὑμέτερος
Ἀριστόξενος.
ἐκεῖνος γὰρ ἔλεγεν εἰσάγεσθαι μουσικήν, παρ' ὅσον ὁ μὲν οἶνος σφάλλειν
πέφυκε τῶν ἅδην αὐτῷ χρησαμένων τά τε σώματα καὶ τὰς διανοίας, ἡ δὲ

μουσικὴ τῇ περὶ αὑτὴν τάξει τε καὶ συμμετρίᾳ εἰς τὴν ἐναντίαν
κατάστασιν
ἄγει τε καὶ πραύνει. παρὰ τοῦτον οὖν τὸν καιρὸν ὡς βοηθήματι τῇ
μουσικῇ
τοὺς ἀρχαίους φησὶ κεχρῆσθαι Ὅμηρος.
Strabo I 2, 3: διὰ τοῦτο καὶ τοὺς παῖδας αἱ τῶν Ἑλλήνων πόλεις
πρώτιστα διὰ τῆς ποιητικῆς παιδεύουσιν, οὐ ψυχαγωγίας χάριν δήπουθεν
ψιλῆς, ἀλλὰ σωφρονισμοῦ. ὅπου γε καὶ οἱ μουσικοὶ ψάλλειν καὶ λυρίζειν

καὶ αὐλεῖν διδάσκοντες μεταποιοῦνται τῆς ἀρετῆς ταύτης. παιδευτικοὶ
γὰρ
εἶναί φασι καὶ ἐπανορθωτικοὶ τῶν ἠθῶν. ταῦτα δ' οὐ μόνον παρὰ τῶν
Πυθα-
γορείων ἀκούειν ἐστὶ λεγόντων, ἀλλὰ καὶ Ἀριστόξενος οὕτως
ἀποφαίνεται.
καὶ Ὅμηρος δὲ τοὺς ἀοιδοὺς σωφρονιστὰς εἴρηκε, καθάπερ τὸν τῆς
Κλυται-μνήστρας φύλακα

Theophrastus Phil., Physicorum opiniones Sec. 3, line 14
ὕλην οὐχ ὡς στοιχεῖον δηλονότι τὸν θεὸν λέγοντες, ἀλλ' ὡς τὸ μὲν

226
ποιοῦν, τὸ
δὲ πάσχον, οἱ δὲ τρεῖς ὡς ὕλην καὶ τὰ ἐναντία Ἀριστοτέλης, οἱ δὲ
τέσσαρας ὡς
Ἐμπεδοκλῆς ὁ Ἀκραγαντῖνος οὐ πολὺ κατόπιν τοῦ Ἀναξαγόρου γεγονώς,
Παρμενίδου δὲ ζηλωτὴς καὶ πλησιαστὴς καὶ ἔτι μᾶλλον τῶν

Πυθαγορείων·
οὗτος δὲ τὰ μὲν σωματικὰ στοιχεῖα ποιεῖ τέτταρα, πῦρ καὶ ἀέρα καὶ
ὕδωρ καὶ γῆν ἀίδια μὲν ὄντα, μεταβάλλοντα δὲ πλήθει καὶ ὀλιγότητι
κατὰ τὴν σύγκρισιν καὶ διάκρισιν, τὰς δὲ κυρίως ἀρχὰς ὑφ' ὧν κι-
νεῖται ταῦτα φιλίαν καὶ νεῖκος· δεῖ γὰρ διατελεῖν ἐναλλὰξ κινούμενα
τὰ στοιχεῖα ποτὲ μὲν ὑπὸ τῆς φιλίας συγκρινόμενα, ποτὲ δὲ ὑπὸ
τοῦ νείκους διακρινόμενα· ὥστε καὶ ἓξ εἶναι κατ' αὐτὸν τὰς ἀρχάς·
καὶ γὰρ ὅπου μὲν Ποιητικὴν δίδωσι δύναμιν τῷ νείκει καὶ τῇ φιλίᾳ,
ὅταν λέγῃ
ἄλλοτε μὲν φιλότητι συνερχόμεν' εἰς ἓν ἅπαντα
ἄλλοτε δ' αὖ δίχα πάντα φορεύμενα νείκεος ἔχθει·
ποτὲ δὲ τοῖς τέσσαρσιν ὡς ἰσόστοιχα συντάττει καὶ ταῦτα, ὅταν λέγῃ
τοτὲ δ' αὖ διέφυ πλέον' ἐξ ἑνὸς εἶναι
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γαῖα καὶ ἠέρος ἄπλετον ὕψος
νεῖκός τ' οὐλόμενον δίχα τῶν ἀτάλαντον ἕκαστον
καὶ φιλότης ἐν τοῖσιν ἴση μῆκός τε πλάτος τε.
Theophrastus Phil., Characteres Cha. 20, sec. 1, line 1
μεστὸν ἀναβαλλόμενος εἰς ἀγορὰν ἐξελθεῖν.

καὶ εἰς ὀρνιθοσκόπου τῆς μητρὸς ἐξελθούσης βλασφημῆσαι.
καὶ εὐχομένων καὶ σπενδόντων ἐκβαλεῖν τὸ ποτήριον καὶ γελάσαι
ὡς τεράστιόν τι πεποιηκώς·
καὶ αὐλούμενος δὲ κροτῆσαι ταῖς χερσὶ
μόνος τῶν ἄλλων καὶ συντερετίζειν καὶ ἐπιτιμᾶν τῇ αὐλητρίδι, τί οὕτω
ταχὺ ἐπαύσατο·
καὶ ἀποπτύσαι δὲ βουλόμενος, ὑπὲρ τῆς τραπέζης
προσπτύσαι τῷ οἰνοχόῳ.
ΑΗΔΙΑΣ Κʹ
Ἔστι δὲ ἡ ἀηδία, ὡς ὅρῳ περιλαβεῖν, ἔντευξις λύπης ποιητικὴ

ἄνευ βλάβης, ὁ δὲ ἀηδὴς τοιοῦτός τις,
οἷος ἐγείρειν ἄρτι καθεύδοντα εἰσελθών, ἵνα αὐτῷ λαλῇ.
καὶ ἀνάγεσθαι δὴ μέλλοντας κωλύειν.
καὶ προσελθόντων δεῖσθαι ἐπισχεῖν, ἕως ἂν περιπατήσῃ.
227
καὶ τὸ παιδίον τῆς τίτθης ἀφελόμενος, μασώμενος σιτίζειν αὐτὸς

καὶ ὑποκορίζεσθαι ποππύζων καὶ πανουργημάτιον τοῦ πάππου καλῶν.
καὶ ἐσθίων δὲ ἅμα διηγεῖσθαι, ὡς ἐλλέβορον πιὼν ἄνω καὶ κάτω
καθαρθείη καὶ ζωμοῦ τοῦ παρακειμένου ἐν τοῖς ὑποχωρήμασιν αὑτῷ
μελαντέρα εἴηἡ χολή.
Theophrastus Phil., Frag. Frag. 65, sec. 1, line 6
Φησὶν ὁ Θ.· «τοῦ λόγου σχέσεις ἔχοντος τὴν μὲν

πρὸς τοὺς ἀκροατὰς τὴν δὲ πρὸς τὰ πράγματα, τὴν
μὲν πρὸς τοὺς ἀκροατὰς ποιηταὶ καὶ ῥήτορες διώκουσι,
τὴν δὲ πρὸς τὰ πράγματα φιλόσοφοι.» (Anonym. in
Arist. de interpr. p. 94, 16 Bk.)
Διττῆς γὰρ οὔσης τῆς τοῦ λόγου σχέσεως, καθὰ
διώρισεν ὁ φιλόσοφος Θ., τῆς τε πρὸς τοὺς ἀκροωμέ-
νους οἷς καὶ σημαίνει τι, καὶ τῆς πρὸς τὰ πράγματα
ὑπὲρ ὧν ὁ λέγων πεῖσας προτίθεται τοὺς ἀκροωμένους,
περὶ μὲν τὴν σχέσιν αὐτοῦ τὴν πρὸς τοὺς ἀκροατὰς
καταγίνονται ποιητικὴ καὶ ῥητορική κ. τ. λ. (Am-
mon. Herm. in Arist. de interpr. fr. 35. )
Th. de Affirmatione et negatione sic docuit,
definitionem unam semper orationem eamque
oportere continuatim proferri: illa enim una
oratio esse dicitur, quae unius substantiae desi-
gnatio est. Definitio autem, ut v. gr. hominis,
animal gressibile bipes, una est oratio per hoc,
quoniam unum subjectum i. e. hominem mons-
trat. Sin vero quis dividat et orationem unam
rem significantem proferendi intermissione
Pseudo-Plutarchus, De musica (1131b-1147a) Stephanus p. 1144, sec. E,

line 8
γνόμενα· τοιαῦτα δὲ τὰ μέρη τῆς ἑρμηνείας. δεύτερον ἐκ

τῆς ποιήσεως· ὡσαύτως γὰρ καὶ αὐτὴ ὑποκρίνειε γὰρ
ἄν τις ἀκούων αὐλητοῦ, πότερόν ποτε συμφωνοῦσιν οἱ
αὐλοὶ ἢ οὔ, καὶ πότερον ἡ διάλεκτος σαφὴς ἢ τοὐναν-
τίον· τούτων δ' ἕκαστον μέρος ἐστὶ τῆς αὐλητικῆς ἑρμη-
νείας, οὐ μέντοι τέλος, ἀλλ' ἕνεκα τοῦ τέλους γιγνόμε-
νον· παρὰ ταῦτα γὰρ αὖ καὶ τὰ τοιαῦτα πάντα κριθήσε-
228
ται τὸ τῆς ἑρμηνείας ἦθος, εἰ οἰκεῖον ἀποδίδοται τῷ παρ-

αποδοθέντι ποιήματι, ὃ μεταχειρίσασθαι καὶ ἑρμηνεῦ-
σαι ὁ ἐνεργῶν βεβούληται. ὁ αὐτὸς δὲ λόγος καὶ ἐπὶ τῶν
παθῶν τῶν ὑπὸ τῆς ποιητικῆς σημαινομένων ἐν τοῖς ποιή-
μασιν.
Ἅτ' οὖν ἠθῶν μάλιστα φροντίδα πεποιημένοι οἱ
παλαιοί, τὸ σεμνὸν καὶ ἀπερίεργον τῆς ἀρχαίας μουσικῆς
προετίμων. Ἀργείους μὲν γὰρ καὶ κόλασιν ἐπιθεῖναί ποτέ
φασι τῇ εἰς τὴν μουσικὴν παρανομίᾳ, ζημιῶσαί τε τὸν
[ἐπιχειρήσαντα] πρῶτον [τοῖς] πλείοσι τῶν ἑπτὰ χρήσα-
σθαι παρ' αὐτοῖς χορδῶν καὶ παραμιξολυδιάζειν ἐπιχει-
ρήσαντα. Πυθαγόρας δ' ὁ σεμνὸς ἀπεδοκίμαζε τὴν κρίσιν
τῆς μουσικῆς τὴν διὰ τῆς αἰσθήσεως· νῷ γὰρ ληπτὴν
τὴν ταύτης ἀρετὴν ἔφασκεν εἶναι. τοιγάρτοι τῇ μὲν ἀκοῇ
Pseudo-Plutarchus, Placita philosophorum (874d-911c)

μαίνει τὸ ὅλον σῶμα. ἀρέσκει δ' αὐτῷ καὶ ἐπιγέννημα

εἶναι ὁ πυρετὸς ...
Διοκλῆς δέ φησιν· ὄψις ἀδήλων τὰ φαινόμενα· ἐστι δέ,
οἷς φαινομένοις ὁρᾶται ἐπιγενόμενος ὁ πυρετός, τραύματα
καὶ φλεγμοναὶ καὶ βουβῶνες.

λʹ. Περὶ ὑγείας καὶ νόσου καὶ γήρως
Ἀλκμαίων τῆς μὲν ὑγείας εἶναι συνεκτικὴν τὴνἰσο-

νομίαν τῶν δυνάμεων, ὑγροῦ θερμοῦ ξηροῦ ψυχροῦ πικροῦ
γλυκέος καὶ τῶν λοιπῶν· τὴν δ' ἐν αὐτοῖς μοναρχίαν
νόσου ποιητικήν· φθοροποιὸν γὰρ ἑκατέρου μοναρχία·
καὶ νόσων αἰτία ὡς μὲν ὑφ' ἕξεως, ὑπερβολῇ θερμότητος
ἢ ψυχρότητος· ὡς δ' ἐξ ἧς, διὰ πλῆθος τροφῆςἢ ἔνδειαν·
ὡς δ' ἐν οἷς, ἢ αἷμα ἔνδον ἢ ἐγκέφαλος· τὴν δὲ ὑγείαν τὴν
σύμμετρον τῶν ποιῶν κρᾶσιν.
Διοκλῆς πλείστας τῶν νόσων δι' ἀνωμαλίαν τῶν ἐν τῷ
σώματι στοιχείων καὶ τοῦ καταστήματος.
Ἐρασίστρατος τὰς νόσους διὰ πλῆθος τροφῆς καὶ δι'
ἀπεψίας καὶ φθορᾶς, τὴν δ' εὐταξίαν καὶ αὐτάρκειαν
229
εἶναι ὑγείαν.
Diogenianus Gramm., Paroemiae (epit. operis sub nomine Diogeniani) (e

cod. Mazarinco) Centuria p, sec. 1, line 31
Δάφνην ἐλαίῃ νεῖκος οἱ πάλαι Λυδοὶ

λέγουσι θέσθαι.
Εἰκὸς δὲ καταχρηστικώτερον παρ' Ὁμήρῳ αἶνος, ὁ μηδε-
τέρου τούτων μετέχων, ὅτε ἐνδεικνυμένου Ὀδυσσέως χλαί-
νης ὡς χρῄζει ὁ Εὔμαιός φησιν,
Ὦ γέρον, αἶνος μέν τοι ἀμύμων, ὃν κατέ-
λεξας.
Οἱ δ' ἄλλοι τῶν κατειλεγμένων ὀνόματι μὲν διαφέρειν,
δυνάμει δ' εἰσὶν ἐμφερεῖς. Αἰσώπειος μὲν γὰρ λέγεται ὁ
ἀπὸ ἀνδρὸς Αἰσώπου πλεονάσαντος ἐν τῷ τοιούτῳ εἴδει
τοῦ μύθου, οὐχ εὑρόντος, ὡς ἐν ποιητικῇ μέτρον Ἀρχε-
βούλειον ἢ καὶ Ἀριστοφάνειον, ἃ λέγεται οὐχ εὑρημένα
ὑπὸ τῶν ἀνδρῶν, ἀλλὰ παρὰ τούτοις κατακορέστερον ἐν
τῇ ποιήσει τεταγμένα. Καρικὸς δὲ αἶνοςλέγεται, ὃν
ἀναφέρουσιν εἰς γένει Κᾶρα ἄνδρα· τοῦτον γὰρ ἁλιέα τυγ-
χάνοντα χειμῶνος θεασάμενον πολύποδα εἰπεῖν· «Εἰ
μὲν ἀποδὺς κολυμβήσαιμι ἐπ' αὐτὸν ῥιγώσω, ἐὰν δὲ μὴ
λάβω τὸν πολύποδα, τῷ λιμῷ τὰ παιδί' ἀπολῶ.» Κέ-
χρηται δὲ τῷ λόγῳ τούτῳ καὶ Τιμοκρέων ἐν μέλεσι, καὶ
Σιμωνίδης δ' αὐτοῦ μνημονεύει ἐν τῷ εἰς Ὄριλλαν Ἐπινι-
κίῳ. Ὁ Συβαριτικὸςδὲ λέγεται εἶναι τοιοῦτος ὁποῖον
Στράβων Γεωγραφικά. Geographica Book 1, cha. 1, sec. 10, line 34
ται. καὶ μὴν καὶ τὰ τῆς Ἰταλίας ἄκρα οἶδε, Τεμέσην κα-
λῶν καὶ Σικελούς, καὶ τὰ τῆς Ἰβηρίας ἄκρα καὶ τὴν
εὐδαιμονίαν αὐτῶν, ἣν ἀρτίως ἔφαμεν. εἰ δέ τινα ἐν
τοῖς μεταξὺ διαλείμματα φαίνεται, συγγνοίη τις ἄν·
καὶ γὰρ ὁ γεωγραφῶν ὄντως πολλὰ παρίησι τῶν ἐν
μέρει. συγγνοίη δ' ἂν καὶ εἰ μυθώδη τινὰ προσπέ-
πλεκται τοῖς λεγομένοις ἱστορικῶς καὶ διδασκαλικῶς,
καὶ οὐ δεῖ μέμφεσθαι. οὐδὲ γὰρ ἀληθές ἐστιν, ὅ φησιν
Ἐρατοσθένης, ὅτι ποιητὴς πᾶς στοχάζεται ψυχαγω-
γίας, οὐ διδασκαλίας· τἀναντία γὰρ οἱ φρονιμώτατοι
τῶν Περὶ ποιητικῆς τι φθεγξαμένων πρώτην τινὰ λέ-
230
γουσι φιλοσοφίαν τὴν ποιητικήν. ἀλλὰ πρὸς Ἐρατο-

σθένη μὲν αὖθις ἐροῦμεν διὰ πλειόνων, ἐν οἷς καὶ
περὶ τοῦ ποιητοῦ πάλιν ἔσται λόγος.
Νυνὶ δὲ ὅτι μὲν Ὅμηρος τῆς γεωγραφίας ἦρξεν,
ἀρκείτω τὰ λεχθέντα. φανεροὶ δὲ καὶ οἱ ἐπακολου-
θήσαντες αὐτῷ ἄνδρες ἀξιόλογοι καὶ οἰκεῖοι φιλοσο-
φίας, ὧν τοὺς πρώτους μεθ' Ὅμηρον δύο φησὶν Ἐρα-
τοσθένης, Ἀναξίμανδρόν τε Θαλοῦ γεγονότα γνώ-
ριμον καὶ πολίτην καὶ Ἑκαταῖον τὸν Μιλήσιον· τὸν
μὲν οὖν ἐκδοῦναι πρῶτον γεωγραφικὸν πίνακα,
λῶν καὶ Σικελούς, καὶ τὰ τῆς Ἰβηρίας ἄκρα καὶ τὴν

εὐδαιμονίαν αὐτῶν, ἣν ἀρτίως ἔφαμεν. εἰ δέ τινα ἐν
τοῖς μεταξὺ διαλείμματα φαίνεται, συγγνοίη τις ἄν·
καὶ γὰρ ὁ γεωγραφῶν ὄντως πολλὰ παρίησι τῶν ἐν
μέρει. συγγνοίη δ' ἂν καὶ εἰ μυθώδη τινὰ προσπέ-
πλεκται τοῖς λεγομένοις ἱστορικῶς καὶ διδασκαλικῶς,
καὶ οὐ δεῖ μέμφεσθαι. οὐδὲ γὰρ ἀληθές ἐστιν, ὅ φησιν
Ἐρατοσθένης, ὅτι ποιητὴς πᾶς στοχάζεται ψυχαγω-
γίας, οὐ διδασκαλίας· τἀναντία γὰρ οἱ φρονιμώτατοι
τῶν Περὶ ποιητικῆς τι φθεγξαμένων πρώτην τινὰ λέ-
γουσι φιλοσοφίαν τὴν ποιητικήν. ἀλλὰ πρὸς Ἐρατο-
σθένη μὲν αὖθις ἐροῦμεν διὰ πλειόνων, ἐν οἷς καὶ
περὶ τοῦ ποιητοῦ πάλιν ἔσται λόγος.
Νυνὶ δὲ ὅτι μὲν Ὅμηρος τῆς γεωγραφίας ἦρξεν,
ἀρκείτω τὰ λεχθέντα. φανεροὶ δὲ καὶ οἱ ἐπακολου-
θήσαντες αὐτῷ ἄνδρες ἀξιόλογοι καὶ οἰκεῖοι φιλοσο-
φίας, ὧν τοὺς πρώτους μεθ' Ὅμηρον δύο φησὶν Ἐρα-
τοσθένης, Ἀναξίμανδρόν τε Θαλοῦ γεγονότα γνώ-
ριμον καὶ πολίτην καὶ Ἑκαταῖον τὸν Μιλήσιον· τὸν
μὲν οὖν ἐκδοῦναι πρῶτον γεωγραφικὸν πίνακα, τὸν
δὲ Ἑκαταῖον καταλιπεῖν γράμμα, πιστούμενον ἐκείνου
θαρροῦντος ἐγχειρίζειν ἑαυτὸν εἰς τὴν ὑπόσχεσιν ταύ-

την, ἀλλὰ μόνον μέχρι τοῦ δοκεῖν προϊόντος, ἢ καὶ πα-
ράβασίν τινα ταύτην ἀπὸ τῶν ἄλλων τῶν ἐγκυκλίων
πεπορισμένου πρὸς διαγωγὴν ἢ καὶ παιδιάν· τρόπον
δέ τινα καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ἐστὶ τοιοῦτος. ἀλλ' ἐκεῖνα
231
ἐάσθω, πρὸς δὲ τὰ νῦν ἐπιχειρητέον ὅσα δύναιτ' ἂν

ἐπανορθοῦν τὴν γεωγραφίαν, καὶ πρῶτον ὅπερ ἀρτίως
ὑπερεθέμεθα.
Ποιητὴν γὰρ ἔφη πάντα στοχάζεσθαι ψυχαγω-
γίας, οὐ διδασκαλίας. τοὐναντίον δ' οἱ παλαιοὶ φιλοσοφίαν τινὰ λέγουσι
πρώτην τὴν ποιητικήν, εἰσάγου-
σαν εἰς τὸν βίον ἡμᾶς ἐκ νέων καὶ διδάσκουσαν ἤθη
καὶ πάθη καὶ πράξεις μεθ' ἡδονῆς· οἱ δ' ἡμέτεροι καὶ
μόνον ποιητὴν ἔφασαν εἶναι τὸν σοφόν. διὰ τοῦτο
καὶ τοὺς παῖδας αἱ τῶν Ἑλλήνων πόλεις πρώτιστα διὰ
τῆς ποιητικῆς παιδεύουσιν, οὐ ψυχαγωγίας χάριν δή-
πουθεν ψιλῆς, ἀλλὰ σωφρονισμοῦ· ὅπου γε καὶ οἱ
μουσικοὶ ψάλλειν καὶ λυρίζειν καὶ αὐλεῖν διδάσκοντες
μεταποιοῦνται τῆς ἀρετῆς ταύτης· παιδευτικοὶ γὰρ
εἶναί φασι καὶ ἐπανορθωτικοὶ τῶν ἠθῶν. ταῦτα δ' οὐ
μόνον παρὰ τῶν Πυθαγορείων ἀκούειν ἐστὶ λεγόντων,
ἐάσθω, πρὸς δὲ τὰ νῦν ἐπιχειρητέον ὅσα δύναιτ' ἂν

ἐπανορθοῦν τὴν γεωγραφίαν, καὶ πρῶτον ὅπερ ἀρτίως
ὑπερεθέμεθα.
Ποιητὴν γὰρ ἔφη πάντα στοχάζεσθαι ψυχαγω-
γίας, οὐ διδασκαλίας. τοὐναντίον δ' οἱ παλαιοὶ φιλο-
σοφίαν τινὰ λέγουσι πρώτην τὴν ποιητικήν, εἰσάγου-
σαν εἰς τὸν βίον ἡμᾶς ἐκ νέων καὶ διδάσκουσαν ἤθη
καὶ πάθη καὶ πράξεις μεθ' ἡδονῆς· οἱ δ' ἡμέτεροι καὶ
μόνον ποιητὴν ἔφασαν εἶναι τὸν σοφόν. διὰ τοῦτο
καὶ τοὺς παῖδας αἱ τῶν Ἑλλήνων πόλεις πρώτιστα διὰ
τῆς ποιητικῆς παιδεύουσιν, οὐ ψυχαγωγίας χάριν δή-
πουθεν ψιλῆς, ἀλλὰ σωφρονισμοῦ· ὅπου γε καὶ οἱ
μουσικοὶ ψάλλειν καὶ λυρίζειν καὶ αὐλεῖν διδάσκοντες
μεταποιοῦνται τῆς ἀρετῆς ταύτης· παιδευτικοὶ γὰρ
εἶναί φασι καὶ ἐπανορθωτικοὶ τῶν ἠθῶν. ταῦτα δ' οὐ
μόνον παρὰ τῶν Πυθαγορείων ἀκούειν ἐστὶ λεγόντων,
ἀλλὰ καὶ Ἀριστόξενος οὕτως ἀποφαίνεται. καὶ Ὅμη-
ρος δὲ τοὺς ἀοιδοὺς σωφρονιστὰς εἴρηκε, καθάπερ τὸν
τῆς Κλυταιμνήστρας φύλακα “ᾧ πόλλ' ἐπέτελλεν
Ἀτρείδης Τροίηνδε κιὼν εἴρυσθαι ἄκοιτιν,” τόν τε
Αἴγισθον οὐ πρότερον αὐτῆς περιγενέσθαι πρὶν ἢ
Στράβων Γεωγραφικά. Geographica

232
οὔ. καὶ προσεξεργάζεταί γε, πυνθανόμενος τί συμβάλ-

λεται πρὸς ἀρετὴν ποιητοῦ πολλῶν ὑπάρξαι τόπων
ἔμπειρον ἢ στρατηγίας ἢ γεωργίας ἢ ῥητορικῆς ἢ οἷα
δὴ περιποιεῖν αὐτῷ τινες ἐβουλήθησαν; τὸ μὲν οὖν
ἅπαντα ζητεῖν περιποιεῖν αὐτῷ προεκπίπτοντος ἄν τις
θείη τῇ φιλοτιμίᾳ, ὡς ἂν εἴ τις, φησὶν ὁ Ἵππαρχος,
Ἀττικῆς εἰρεσιώνης κατηγοροίη καὶ ἃ μὴ δύναται φέ-
ρειν μῆλα καὶ ὄγχνας, οὕτως ἐκείνου πᾶν μάθημα καὶ
πᾶσαν τέχνην. τοῦτο μὲν δὴ ὀρθῶς ἂν λέγοις, ὦ Ἐρα-
τόσθενες· ἐκεῖνα δ' οὐκ ὀρθῶς, ἀφαιρούμενος αὐτὸν
τὴν τοσαύτην πολυμάθειαν καὶ τὴν Ποιητικὴν γραώδη
μυθολογίαν ἀποφαίνων, ᾗ δέδοται πλάττειν, φησίν, ὃ
ἂν αὐτῇ φαίνηται ψυχαγωγίας οἰκεῖον. ἆρα γὰρ οὐδὲ
τοῖς ἀκροωμένοις τῶν ποιητῶν οὐδὲν συμβάλλεται
πρὸς ἀρετήν; λέγω δὲ τὸ πολλῶν ὑπάρξαι τόπων ἔμ-
πειρον ἢ στρατηγίας ἢ γεωργίας ἢ ῥητορικῆς, ἅπερ
ἡ ἀκρόασις, ὡς εἰκός, περιποιεῖ.
ἄπειρος ὢν τοῦ βίου καὶ ἄφρων; οὐ γὰρ οὕτω φαμὲν

τὴν τῶν ποιητῶν ἀρετὴν ὡσεὶ τεκτόνων ἢ χαλκέων·
ἀλλ' ἐκείνη μὲν οὐδενὸς ἔχεται καλοῦ καὶ σεμνοῦ, ἡ δὲ
ποιητοῦ συνέζευκται τῇ τοῦ ἀνθρώπου, καὶ οὐχ οἷόν τε
ἀγαθὸν γενέσθαι ποιητὴν μὴ πρότερον γενηθέντα
ἄνδρα ἀγαθόν.
Τὸ δὲ δὴ καὶ τὴν ῥητορικὴν ἀφαιρεῖσθαι τὸν ποι-
ητὴν τελέως ἀφειδοῦντος ἡμῶν ἐστι. τί γὰρ οὕτω ῥη-
τορικὸν ὡς φράσις; τί δ' οὕτω ποιητικόν; τίς δ' ἀμεί-
νων Ὁμήρου φράσαι; νὴ Δία, ἀλλ' ἑτέρα φράσις ἡ
ποιητική. τῷ γε εἴδει, ὡς καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ποιητικῇ ἡ
τραγικὴ καὶ ἡ κωμική, καὶ ἐν τῇ πεζῇ ἡ ἱστορικὴ καὶ
ἡ δικανική. ἆρα γὰρ οὐδ' ὁ λόγος ἐστὶ γενικός, οὗ εἴδη
ὁ ἔμμετρος καὶ ὁ πεζός; ἢ λόγος μέν, ῥητορικὸς δὲ λό-
γος οὐκ ἔστι γενικὸς καὶ φράσις καὶ ἀρετὴ λόγου; ὡς
δ' εἰπεῖν, ὁ πεζὸς λόγος, ὅ γε κατεσκευασμένος, μί-
μημα τοῦ ποιητικοῦ ἐστι. πρώτιστα γὰρ ἡ ποιητικὴ
κατασκευὴ παρῆλθεν εἰς τὸ μέσον καὶ εὐδοκίμησεν·
εἶτα ἐκείνην μιμούμενοι, λύσαντες τὸ μέτρον, τἆλλα
233
δὲ φυλάξαντες τὰ ποιητικά, συνέγραψαν οἱ περὶ Κά-

δμον καὶ Φερεκύδη καὶ Ἑκαταῖον· εἶτα οἱ ὕστερον
Στράβων Γεωγραφικά. Geographica

εἶτα ἐκείνην μιμούμενοι, λύσαντες τὸ μέτρον, τἆλλα

δὲ φυλάξαντες τὰ ποιητικά, συνέγραψαν οἱ περὶ Κά-
δμον καὶ Φερεκύδη καὶ Ἑκαταῖον· εἶτα οἱ ὕστερον
ἀφαιροῦντες ἀεί τι τῶν τοιούτων εἰς τὸ νῦν εἶδος κα-
τήγαγον ὡς ἂν ἀπὸ ὕψους τινός· καθάπερ ἄν τις καὶ
τὴν κωμῳδίαν φαίη λαβεῖν τὴν σύστασιν ἀπὸ τῆς τρα-
γῳδίας καὶ τοῦ κατ' αὐτὴν ὕψους καταβιβασθεῖσαν εἰς
τὸ λογοειδὲς νυνὶ καλούμενον. καὶ τὸ ἀείδειν δὲ ἀντὶ
τοῦ φράζειν τιθέμενον παρὰ τοῖς πάλαι ταὐτὸ τοῦτο
ἐκμαρτυρεῖ, διότι πηγὴ καὶ ἀρχὴ φράσεως κατεσκευ-
ασμένης καὶ ῥητορικῆς ὑπῆρξεν ἡ ποιητική . αὕτη γὰρ
προσεχρήσατο τῷ μέλει κατὰ τὰς ἐπιδείξεις· τοῦτο δ'
ἦν ᾠδὴ ἢ λόγος μεμελισμένος, ἀφ' οὗ δὴ ῥαψῳδίαν τ'
ἔλεγον καὶ τραγῳδίαν καὶ κωμῳδίαν. ὥστ' ἐπειδὴ τὸ
φράζειν πρώτιστα ἐπὶ τῆς ποιητικῆς ἐλέγετο φράσεως,
αὕτη δὲ μετ' ᾠδῆς τὸ ἀείδειν αὐτοῖς τὸ αὐτὸ τῷ φράζειν
ὑπῆρξε παρ' ἐκείνοις. καταχρησαμένων δ' αὐτῶν θα-
τέρῳ καὶ ἐπὶ τοῦ πεζοῦ λόγου, καὶ ἐπὶ θάτερον ἡ κα-
τάχρησις διέβη. καὶ αὐτὸ δὲ τὸ πεζὸν λεχθῆναι τὸν
ἄνευ τοῦ μέτρου λόγον ἐμφαίνει τὸν ἀπὸ ὕψους τινὸς
καταβάντα καὶ ὀχήματος εἰς τοὔδαφος.
τήγαγον ὡς ἂν ἀπὸ ὕψους τινός· καθάπερ ἄν τις καὶ

τὴν κωμῳδίαν φαίη λαβεῖν τὴν σύστασιν ἀπὸ τῆς τρα-
γῳδίας καὶ τοῦ κατ' αὐτὴν ὕψους καταβιβασθεῖσαν εἰς
τὸ λογοειδὲς νυνὶ καλούμενον. καὶ τὸ ἀείδειν δὲ ἀντὶ
τοῦ φράζειν τιθέμενον παρὰ τοῖς πάλαι ταὐτὸ τοῦτο
ἐκμαρτυρεῖ, διότι πηγὴ καὶ ἀρχὴ φράσεως κατεσκευ-
ασμένης καὶ ῥητορικῆς ὑπῆρξεν ἡ ποιητική . αὕτη γὰρ
προσεχρήσατο τῷ μέλει κατὰ τὰς ἐπιδείξεις· τοῦτο δ'
ἦν ᾠδὴ ἢ λόγος μεμελισμένος, ἀφ' οὗ δὴ ῥαψῳδίαν τ'
ἔλεγον καὶ τραγῳδίαν καὶ κωμῳδίαν. ὥστ' ἐπειδὴ τὸ
234
φράζειν πρώτιστα ἐπὶ τῆς ποιητικῆς ἐλέγετο φράσεως,

αὕτη δὲ μετ' ᾠδῆς τὸ ἀείδειν αὐτοῖς τὸ αὐτὸ τῷ φράζειν
ὑπῆρξε παρ' ἐκείνοις. καταχρησαμένων δ' αὐτῶν θα-
τέρῳ καὶ ἐπὶ τοῦ πεζοῦ λόγου, καὶ ἐπὶ θάτερον ἡ κα-
τάχρησις διέβη. καὶ αὐτὸ δὲ τὸ πεζὸν λεχθῆναι τὸν
ἄνευ τοῦ μέτρου λόγον ἐμφαίνει τὸν ἀπὸ ὕψους τινὸς
καταβάντα καὶ ὀχήματος εἰς τοὔδαφος.
Ἀλλ' οὐδὲ τὰ σύνεγγυς μόνον, ὥσπερ Ἐρατοσθέ-
νης εἴρηκε, καὶ τὰ ἐν τοῖς Ἕλλησιν, ἀλλὰ καὶ τῶν πόρ-
ρω πολλὰ λέγει καὶ δι' ἀκριβείας Ὅμηρος καὶ μᾶλλόν
πίστιν, ἀλλὰ δεῖ καὶ διὰ δεισιδαιμονίας· τοῦτο δ' οὐκ

ἄνευ μυθοποιίας καὶ τερατείας. κεραυνὸς γὰρ καὶ αἰ-
γὶς καὶ τρίαινα καὶ λαμπάδες καὶ δράκοντες καὶ θυρ-
σόλογχα τῶν θεῶν ὅπλα μῦθοι καὶ πᾶσα θεολογία
ἀρχαϊκή· ταῦτα δ' ἀπεδέξαντο οἱ τὰς πολιτείας κατα-
στησάμενοι μορμολύκας τινὰς πρὸς τοὺς νηπιόφρο-
νας. τοιαύτης δὲ τῆς μυθοποιίας οὔσης καὶ καταστρε-
φούσης εἰς τὸ κοινωνικὸν καὶ τὸ πολιτικὸν τοῦ βίου
σχῆμα καὶ τὴν τῶν ὄντων ἱστορίαν, οἱ μὲν ἀρχαῖοι τὴν
παιδικὴν ἀγωγὴν ἐφύλαξαν μέχρι τῶν τελείων ἡλικι-
ῶν, καὶ διὰ ποιητικῆς ἱκανῶς σωφρονίζεσθαι πᾶσαν
ἡλικίαν ὑπέλαβον· χρόνοις δ' ὕστερον ἡ τῆς ἱστορίας
γραφὴ καὶ ἡ νῦν φιλοσοφία παρελήλυθεν εἰς μέσον.
αὕτη μὲν οὖν πρὸς ὀλίγους, ἡ δὲ ποιητικὴ δημωφελε-
στέρα καὶ θέατρα πληροῦν δυναμένη, ἡ δὲ δὴ τοῦ
Ὁμήρου ὑπερβαλλόντως· καὶ οἱ πρῶτοι δὲ ἱστορικοὶ
καὶ φυσικοὶ μυθογράφοι.
Ἅτε δὴ πρὸς τὸ παιδευτικὸν εἶδος τοὺς μύθους
ἀναφέρων ὁ ποιητὴς ἐφρόντισε πολὺ μέρος τἀληθοῦς,
ἐν δ' ἐτίθει καὶ ψεῦδος, τὸ μὲν ἀποδεχόμενος τῷ δὲ
δημαγωγῶν καὶ στρατηγῶν τὰ πλήθη. “ὡς δ' ὅτε τις
τε δὴ τῶν τοιούτων εἰκάζοι τις ἄν, φησί, περὶ Σι-

κελίαν γενέσθαι τὴν πλάνην κατὰ τὸν Ὅμηρον, ὅτι τῇ
Σκύλλῃ προσῆψε τὴν τοιαύτην θήραν ἣ μάλιστ' ἐπι-
χώριός ἐστι τῷ Σκυλλαίῳ, καὶ ἐκ τῶν περὶ τῆς Χαρύ-
βδεως λεγομένων ὁμοίων τοῖς τοῦ πορθμοῦ πάθεσι. τὸ
235
δέ “τρὶς μὲν γάρ τ' ἀνίησιν” ἀντὶ τοῦ δίς, γραφικὸν

εἶναι ἁμάρτημα ἢ ἱστορικόν.
Καὶ τὰ ἐν τῇ Μήνιγγι δὲ τοῖς περὶ τῶν Λωτοφά-
γων εἰρημένοις συμφωνεῖν. εἰ δέ τινα μὴ συμφωνεῖ,
μεταβολὰς αἰτιᾶσθαι δεῖν ἢ ἄγνοιαν ἢ καὶ ποιητι-
κὴν ἐξουσίαν, ἣ συνέστηκεν ἐξ ἱστορίας καὶ διαθέ-
σεως καὶ μύθου. τῆς μὲν οὖν ἱστορίας ἀλήθειαν εἶναι
τέλος, ὡς ἐν νεῶν καταλόγῳ τὰ ἑκάστοις τόποις συμ-
βεβηκότα λέγοντος τοῦ ποιητοῦ, τὴν μὲν πετρήες-
σαν τὴν δὲ ἐσχατόωσαν πόλιν, ἄλλην δὲ πολυτρή-
ρωνα, τὴν δ' ἀγχίαλον· τῆς δὲ διαθέσεως ἐνέργειαν
εἶναι τὸ τέλος, ὡς ὅταν μαχομένους εἰσάγῃ, μύθου δὲ
ἡδονὴν καὶ ἔκπληξιν. τὸ δὲ πάντα πλάττειν οὐ πιθα-
νόν, οὐδ' Ὁμηρικόν· τὴν γὰρ ἐκείνου ποίησιν φιλο-
σόφημα πάντας νομίζειν, οὐχ ὡς Ἐρατοσθένης φησί,
κελεύων μὴ κρίνειν πρὸς τὴν διάνοιαν τὰ ποιήματα,
περὶ Τηλέμαχον πανημερίους φῇ σείειν ζυγόν, εἶτ'

εἴπῃ “δύσετό τ' ἠέλιος, οἱ δ' ἷξον κοίλην Λακεδαίμονα
“κητώεσσαν· πρὸς δ' ἄρα δώματ' ἔλων Μενελάου,”
τὴν πόλιν δεῖ δέχεσθαι· εἰ δὲ μή, ἐκ Λακεδαίμονος εἰς
Λακεδαίμονα φανεῖται λέγων τὴν ἄφιξιν· ἄλλως τε οὐ
πιθανὸν μὴ ἐν Σπάρτῃ τὴν οἴκησιν εἶναι τοῦ Μενε-
λάου, [οὐδὲ] μὴ οὔσης ἐκεῖ τὸν Τηλέμαχον λέγειν “εἶμι
“γὰρ ἐς Σπάρτην τε καὶ εἰς Πύλον.” δοκεῖ [δὲ συμ]πί-
πτειν τούτῳ τὸ τοῖς τῆς χώρας ἐπιθέτοις αὐ ... εἰ
μὴ νὴ Δία ποιητικῇ τις τοῦτο συγχωρήσει ἐξο[υσίᾳ.
βέλ]τιον γὰρ τὴν Μεσσήνην μετὰ τῆς Λακωνικῆ[ς καὶ
Πύλου] τῆς ὑπὸ τῷ Νέστορι, μηδὲ δὴ καθ' αὑτὴν
τάτ[τεσθαι ἐν τῷ] καταλόγῳ μηδὲ κοινωνοῦσαν τῆς
στρα[τείας].
Μετὰ δὲ Μαλέας ὁ Ἀργολικὸς ἐκδέχεται κόλπος
καὶ ὁ Ἑρμιονικός, ὁ μὲν μέχρι τοῦ Σκυλλαίου πλέοντι
ὡς πρὸς ἕω βλέπων καὶ πρὸς τὰς Κυκλάδας, ὁ δὲ ἑω-
θινώτερος τούτου μέχρι πρὸς Αἴγιναν καὶ τὴν Ἐπι-
δαυρίαν. τὰ μὲν δὴ πρῶτα τοῦ Ἀργολικοῦ Λάκωνες
ἔχουσι, τὰ δὲ λοιπὰ Ἀργεῖοι· ἐν οἷς ἐστι τῶν μὲν Λα
236
χεῖρον [γε]γένηται, τῶν μουσικῶν εἰς ἡδυπαθείας τρε-

πόντων τὰς τέχνας ἐν τοῖς συμποσίοις καὶ θυμέλαις καὶ
σκηναῖς καὶ ἄλλοις τοιούτοις, διαβαλλέσθω τὸ πρᾶγμα,
ἀλλ' ἡ φύσις ἡ τῶν παιδευμάτων ἐξεταζέσθω τὴν ἀρ-
χὴν ἐνθένδε ἔχουσα.
Καὶ διὰ τοῦτο μουσικὴν ἐκάλεσε Πλάτων καὶ ἔτι
πρότερον οἱ Πυθαγόρειοι τὴν φιλοσοφίαν, καὶ καθ'
ἁρμονίαν τὸν κόσμον συνεστάναι φασί, πᾶν τὸ μουσι-
κὸν εἶδος θεῶν ἔργον ὑπολαμβάνοντες. οὕτω δὲ καὶ αἱ Μοῦσαι θεαὶ καὶ
Ἀπόλλων μουσηγέτης καὶ ἡ ποιητικὴ πᾶσα ὑμνητική. ὡσαύτως δὲ καὶ
τὴν τῶν ἠθῶν κατασκευὴν τῇ μουσικῇ προσνέμουσιν, ὡς πᾶν τὸ ἐπα-
νορθωτικὸν τοῦ νοῦ τοῖς θεοῖς ἐγγὺς ὄν. οἱ μὲν οὖν
Ἕλληνες οἱ πλεῖστοι τῷ Διονύσῳ προσέθεσαν καὶ τῷ
Ἀπόλλωνι καὶ τῇ Ἑκάτῃ καὶ ταῖς Μούσαις καὶ Δήμη-
τρι, νὴ Δία, τὸ ὀργιαστικὸν πᾶν καὶ τὸ βακχικὸν καὶ
τὸ χορικὸν καὶ τὸ περὶ τὰς τελετὰς μυστικόν, Ἴακχόν
τε καὶ τὸν Διόνυσον καλοῦσι καὶ τὸν ἀρχηγέτην τῶν
μυστηρίων, τῆς Δήμητρος δαίμονα· δενδροφορίαι τε
καὶ χορεῖαι καὶ τελεταὶ κοιναὶ τῶν θεῶν εἰσι τούτων·
αἱ δὲ Μοῦσαι καὶ ὁ Ἀπόλλων αἱ μὲν τῶν χορῶν
Aelius Aristides Rhet., Εἰς τὸν Σάραπιν Jebb p. 49, line 6
μαντικοὶ μέτρῳ σημαίνουσιν ἃ χρὴ ποιεῖν; τὰ δέ γε πλείω

νὴ Δία χωρὶς μέτρου ἡ πρόμαντις αὐτὴ ἡ ἐν Δελφοῖς,
αἱ ἐν Δωδώνῃ ἱέρειαι, Τροφώνιος, τὰ ἐξ Ἀσκληπιοῦ καὶ
Σαράπιδος ὀνείρατα. ἀλλὰ μὴν κατὰ φύσιν γε μᾶλλόν
ἐστιν ἀνθρώπῳ πεζῷ λόγῳ χρῆσθαι, ὥσπερ γε καὶ βα-
δίζειν, οἶμαι, μᾶλλον ἢ ὀχούμενον φέρεσθαι. οὐ γὰρ
μέτρα πρῶτον ἐγένετο, εἶθ' οὕτως εὑρέθη λόγος καὶ
διαλέγεσθαι, οὐδὲ ποιηταὶ γενόμενοι τὰ ὀνόματα οἷς δεῖ
χρῆσθαι διέθηκαν, ἀλλ' ὄντων ὀνομάτων καὶ λόγου πεζοῦ
χάριτός τινος ἕνεκα καὶ ψυχαγωγίας ἡ τούτων ἐργάτις
ὕστερον εἰσῆλθε ποιητική. ὥστ' εἰ τὴν φύσιν τιμῶμεν,
τὴν αὐτῶν τῶν θεῶν διάταξιν καὶ βούλησιν τιμῶντες ἂν
εἴημεν καὶ τὸ πρότερον καὶ πρεσβύτερον καὶ κατ' αὐτοὺς
ἄμεινον τοὺς ποιητὰς τιμιώτερον ἂν ποιοῖμεν τῇ τοιᾷδε
προσρήσει προσαγορεύοντες τοὺς ἅπαντα ταῦτα διαθέντας
θεοὺς, ὥσπερ γε καὶ ἡμᾶς αὐτοὺς ἄνευ μέτρων προσαγο-
ρεύοντες οὐκ αἰσχυνόμεθα.
237
Ταῦτα οὐ τὸ τῶν ποιητῶν ἀτιμάζων γένος εἶπον

οὐδ' ἀφαιρούμενος ἣν ἔχει τάξιν, ἀλλ' ἐξ αὐτῶν τῶν
ἐκείνοις συγκεχωρημένων ἀποδεικνὺς ὅτι καὶ ταῦτα δικαίως
ἂν προσνομίζοιμεν ὥσπερ ἱερεῖα πρὸς τοῖς οὖσι. καὶ εἰ
Aelius Aristides Rhet., Πρὸς Πλάτωνα περὶ ῥητορικῆς Jebb p. 13, line 9
ποιεῖν, ὃ μηδ' αὐτοὶ δέχονται, ἢ τοῦ μηδενὸς ἀξίαν τὴν

τῶν Μουσῶν ἡγεῖσθαι δωρεάν. εἶτ' οὖν, ὦ πρὸς Διὸς,
ἐν μέτρῳ μὲν εἰπεῖν ἄνευ τέχνης οὐ δεινὸν, ἀλλὰ καὶ θεῖον
πολλάκις, οὑτωσὶ δ' εἰπεῖν τὰ βέλτιστα δεινὸν ἐὰν μὴ σὺν
τέχνῃ; ἐγὼ μὲν οὐχ ὁρῶ τὴν ἀνάγκην. πῶς γὰρ οὐκ ἄτο-
πον, εἰ ὁ μὲν ποιητὴς ἄνευ τέχνης ποιῶν ὀρθῶς τὸν ῥή-
τορα μιμήσεται καὶ τὰ βέλτιστ' ἐρεῖ, ὁ ῥήτωρ δ' αὐτὸς
οὐκ ἐρεῖ τὰ βέλτιστα, ἐὰν μὴ σὺν τέχνῃ; καὶ μὴν οἵ γε
ποιηταὶ φιλόδωρον τὸν Ἑρμῆν οὐδενὸς ἧττον θεῶν, οἶμαι
δὲ καὶ διαφερόντως, κεκλήκασιν. οὐκοῦν εἰ δι' Ἀπόλλωνος
μαντικὴ καὶ διὰ Μουσῶν ποιητικὴ χωρεῖ, καὶ τούτων ἄνευ
ψυχρὰ τὰ τῆς τέχνης, τί κωλύει καὶ ῥητορικὴν τῆς Ἑρ-
μοῦ τιθέναι δωρεᾶς, ἥν γε τῷ ὄντι χρὴ θείαν καλεῖν καὶ
τέχνης κρείττω; μέχρι μέντοι τῶν νῦν τούτων ὑπ' αὐτῶν
τῶν λόγων ἐξελέγχεσθαι Πλάτωνα φαίη τις ἄν· βούλομαι
δ' αὐτὸν καὶ ὑπὸ τῶν αὑτοῦ λόγων ἐξελεγχόμενον φανῆ-
ναι. τρόπον μὲν οὖν τινα καὶ τοῦτ' ἤδη γέγονεν. ἐν οἷς
γὰρ αὐτὸν ἐδείκνυμεν καταφεύγοντα ἐπὶ τὴν Πυθίαν πολ-
λαχοῦ τῶν Νόμων οὐ διέφυγε τοῦτον τὸν ἔλεγχον. οὐ μὴν
ἀλλὰ καὶ παντελῶς διὰ πάντων ἑξῆς ὧν εἴρηκα βούλομαι
δεῖξαι ταὐτὰ φθεγγόμενον. φανήσεται γὰρ ἃ νῦν ἡμεῖς
Aelius Aristides Rhet., Πρὸς Πλάτωνα περὶ ῥητορικῆς

Jebb p. 15, line 17
νος, ἀτελὴς αὐτός τε καὶ ἡ ποίησις ὑπὸ τῆς τῶν μαινο-

μένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντος ἠφανίσθη. τοσαῦτα μέν σοι
καὶ ἔτι πλείω ἔχω μανίας γιγνομένης ἀπὸ θεῶν λέγειν
καλὰ ἔργα.”
Εἰ τοίνυν, ὦ Ζεῦ καὶ θεοὶ, μανία τίς ἐστιν ἀμεί-
νων σωφροσύνης καὶ παρὰ θεῶν ἀνθρώποις γιγνομένη,
πῶς ἄξιον πᾶν γε τὸ μὴ τέχνῃ γιγνόμενον ψέγειν, ἢ πῶς
238
ῥητορικὴν ἁπλῶς αἰσχρὸν ἡγεῖσθαι καὶ μὴ συγχωρεῖν δύνα-

μίν γέ τιν' εἶναι τέχνης κρείττονα; εἰ δὲ δὴ τὴν μὲν καλ-
λίστην τῶν τεχνῶν προσείρηκε τῷ μανικὴν εἶναι, τὴν δ'
ἁπλῶς οὐδ' εἶναι τέχνην, τὴν Ποιητικὴν , ἀλλ' ἐπίπνοιαν
ἐκ Μουσῶν, ὃς δ' ἂν ἄνευ μανίας Μουσῶν ἐπὶ ποιητικὰς
θύρας ἀφίκηται, πεισθεὶς ὡς ἄρα ἐκ τέχνης ἱκανὸς ποιη-
τὴς ἐσόμενος, ἀτελὴς αὐτός τε καὶ ἡ ποίησις ὑπὸ τῆς τῶν
μαινομένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντος ἠφανίσθη, πῶς οὐκ ἐξ
ἀμφοῖν δείκνυται τὸ μὴ τὴν τέχνην νικᾶν, ἀλλ' ἔστιν οὗ
καὶ λαμπρότερον καὶ θεοφιλέστερον εἶναι τὸ μὴ δουλεῦον
τέχνῃ; σαφῶς γὰρ οὑτωσὶ Πλάτων ἤδη διορίζεται τὸ μὴ
δεῖν ἐπὶ τῶν μεγίστων τέχνην ζητεῖν. ὥστ' εἰ μὲν βούλει,
τὸ τοῦ Εὐριπίδου καὶ τῶν αὐτοῦ νὴ Δία συμβαίνει, σοῦ
τάδ', οὐκ ἐμοῦ κλύεις, ὦ τοσοῦτον ἐνθυμηθείς· εἰ δ' αὖ
Aelius Aristides Rhet., Πρὸς Πλάτωνα περὶ ῥητορικῆς

Jebb p. 15, line 31
μαινομένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντος ἠφανίσθη, πῶς οὐκ ἐξ

ἀμφοῖν δείκνυται τὸ μὴ τὴν τέχνην νικᾶν, ἀλλ' ἔστιν οὗ
καὶ λαμπρότερον καὶ θεοφιλέστερον εἶναι τὸ μὴ δουλεῦον
τέχνῃ; σαφῶς γὰρ οὑτωσὶ Πλάτων ἤδη διορίζεται τὸ μὴ
δεῖν ἐπὶ τῶν μεγίστων τέχνην ζητεῖν. ὥστ' εἰ μὲν βούλει,
τὸ τοῦ Εὐριπίδου καὶ τῶν αὐτοῦ νὴ Δία συμβαίνει, σοῦ
τάδ', οὐκ ἐμοῦ κλύεις, ὦ τοσοῦτον ἐνθυμηθείς· εἰ δ' αὖ
βούλει, τὸ τοῦ Αἰσχύλου, τάδ' οὐχ ὑπ' ἄλλων, ἀλλὰ
τοῖς αὑτοῦ πτεροῖς, ἃ θρυλεῖς ἐν ἐκείνοις τοῖς λόγοις,
ἀλίσκει. καὶ μὴν εἰ μαντικὴν μὲν ἐξ Ἀπόλλωνος ἢ καὶ Διὸς,
τελετὰς δὲ ἐξ ἄλλου του θεῶν τίθης, Ποιητικὴν δ' ἐκ
Μουσῶν, οὐδ' ὁ τῶν μὲν ἀδελφὸς, τοῦ δὲ παῖς Ἑρμῆς
ἀπορήσει λόγων περὶ τῆς αὑτοῦ δωρεᾶς, ἀλλ' αὑτῷ τε καὶ
τῷ πατρὶ προστιθεὶς τοὺς λόγους ἀληθῆ τε καὶ δίκαια
ἐρεῖ. οἶμαι δὲ καὶ οἱ λογίους τούτους προσειπόντες τοὺς
θεοὺς, καὶ παλαιοὶ καὶ νέοι, καὶ οὐδὲ περὶ ἓν γράμμα
διενεχθέντες, πολλῷ σαφέστερον ἢ περὶ μανίας μαρτυροῦ-
σιν ὅτι εἰς ἀξιόχρεως ἀνοίσομεν, ἄν τι μετῇ λόγων ἡμῖν,
εἰ καὶ μηδεμιᾷ προσφύγοιμεν τέχνῃ. εἶεν. τίνα δὴ τὰ ἐφε-
ξῆς ἦν; “Ὥστε τοῦτό γε αὐτὸ μὴ φοβώμεθα; μηδέ τις
ἡμᾶς λόγος θορυβείτω δεδιττόμενος,
Aelius Aristides Rhet., Πρὸς Πλάτωνα ὑπὲρ τῶν τεττάρων

239
Jebb p. 278, line 29
ἐπῆρε παρ' ἃ βέλτιστα ἡγεῖτο πρᾶξαί τι. οὕτως οὔτ' αὐ-

τὸς ᾤετο δεῖν τοῦ ἰδίου ἕνεκα τοῦ αὑτοῦ δημηγορεῖν καὶ
τοῦ τοῖς ἄλλοις ἀποπιμπλάναι τὰς ἐπιθυμίας παμπληθὲς
ἀπεῖχε. καίτοι τί φησι Πλάτων; εἰς τοὺς ποιητὰς αὐτὸν
τιθέναι. νὴ Δία τῶν τριμέτρων ἕνεκα καὶ τῶν ἐλεγείων.
ἔστω ταῦτα. σὺ τοίνυν αὐτὸς φῂς ὅτι εἴ τις τῆς ποιήσεως
περιέλοι τὸ μέτρον καὶ τὸν ῥυθμὸν, δημηγορία δὴ τὸ
λειπόμενόν ἐστιν. ὥστ' εἰ καὶ μηδεπώποτ' ἐφθέγξατ' ἐπὶ
τοῦ βήματος, τὰ δὲ ποιήματα ᾖδε μόνα, κατά γε σὲ καὶ
τὴν σὴν ψῆφον ἐδημηγόρει. ἢ πρὸς θεῶν ἂν μέν τι δέῃ
κακῶς εἰπεῖν ἐκ ποιητικῆς ῥητορικὴν, ἕν τι καὶ ταυτὸν
εἶναι φήσομεν, ἢ μικρόν τι διαλλάττειν, ὅταν δ' ὡς ἀλη-
θῶς οἱ ποιηταὶ ῥητορεύωσι καὶ τὰ βέλτιστα καὶ τὰ χρη-
σιμώτατα ἀκούειν λέγωσιν, ἄλλο τι τοῦτ' ἤδη φήσομεν
εἶναι καὶ διαφέρειν πολλῷ τινι; οὔκουν δίκαιόν γε οὐδ'
εἰκός. καίτοι Σόλων τὰ μὲν εἰς Μεγαρέας ἔχοντα ᾆσαι λέ-
γεται, τοὺς δὲ νόμους οὐκ ᾖδε περιιὼν, οὐδὲ τοὺς λόγους
τοὺς ὑπὲρ τῶν εὐπόρων πρὸς τὸν δῆμον, οὐδὲ τοὺς ὑπὲρ
τῶν πολλῶν πρὸς τοὺς πλουσίους οὐκ ᾖδεν,
Critias Eleg., Phil., Trag., Testimonia Frag. 1, line 34
ὡς πλεῖστα ἀνθρώπων ἁμαρτάνοντας, ὥστε ἐνθυμουμένωι ταῦτα Κ. ἂν

εἴη Θεττα-
λοὺς διεφθορὼς μᾶλλον ἢ Κριτίαν Θετταλοί. ἀπέθανε μὲν οὖν ὑπὸ τῶν
ἀμφὶ Θρασύ-
βουλον, οἳ κατῆγον ἀπὸ Φυλῆς τὸν δῆμον. δοκεῖ δ' ἐνίοις ἀνὴρ ἀγαθὸς
γενέσθαι
παρὰ τὴν τελευτήν, ἐπειδὴ ἐνταφίωι τῆι τυραννίδι ἐχρήσατο· ἐμοὶ δὲ
ἀποπε-
φάνθω μηδένα ἀνθρώπων καλῶς δὴ ἀποθανεῖν, ὑπὲρ ὧν οὐκ ὀρθῶς
εἵλετο. δι' ἅ
μοι δοκεῖ καὶ ἡ σοφία τοῦ ἀνδρὸς καὶ τὰ φροντίσματα ἧττον
σπουδασθῆναι τοῖς
Ἕλλησιν· εἰ γὰρ μὴ ὁμολογήσει ὁ λόγος τῶι ἤθει, ἀλλοτρίαι τῆι γλώττηι
δόξομεν
φθέγγεσθαι, ὥσπερ οἱ αὐλοί.
τὴν δὲ ἰδέαν τοῦ λόγου δογματίας ὁ Κ. καὶ πολυγνώμων σεμνολογῆσαί
τε
ἱκανώτατος οὐ τὴν διθυραμβώδη σεμνολογίαν, οὐδὲ καταφεύγουσαν ἐς
τὰ ἐκ
240
ποιητικῆς ὀνόματα, ἀλλ' ἐκ τῶν κυριωτάτων συγκειμένην καὶ κατὰ

φύσιν ἔχουσαν.
ὁρῶ τὸν ἄνδρα καὶ βραχυλογοῦντα ἱκανῶς καὶ δεινῶς καθαπτόμενον ἐν
ἀπολογίας
ἤθει, ἀττικίζοντά τε οὐκ ἀκρατῶς, οὐδὲ ἐκφύλως (τὸ γὰρ ἀπειρόκαλον ἐν
τῶι
ἀττικίζειν βάρβαρον), ἀλλ' ὥσπερ ἀκτίνων αὐγαὶ τὰ Ἀττικὰ ὀνόματα
διαφαίνεται
τοῦ λόγου. καὶ τὸ ἀσυνδέτως δὲ χωρίονχωρίωι προσβαλεῖν Κριτίου ὥρα,
καὶ
τὸ παραδόξως μὲν ἐνθυμηθῆναι, παραδόξως δ' ἀπαγγεῖλαι Κριτίου ἀγών,
τὸ δὲ
τοῦ λόγου πνεῦμα ἐλλιπέστερον μέν, ἡδὺ δὲ καὶ λεῖον, ὥσπερ τοῦ
ζεφύρου ἡ αὔρα.
DIOG. III 1 Πλάτων Ἀρίστωνος καὶ Περικτιόνης (ἢ Ποτώνης), ἥτις τὸ
γένος ἀνέφερεν εἰς Σόλωνα, Ἀθηναῖος. τούτου γὰρ ἦν ἀδελφὸς
Δρωπίδης, οὗ
Κριτίας οὗ Κάλλαισχρος. οὗ Κριτίας ὁ τῶν τριάκοντα καὶ Γλαύκων, οὗ
Χαρμίδης
καὶ Περικτιόνη, ἧς καὶ Ἀρίστωνος Πλάτων, ἕκτος ἀπὸ Σόλωνος. PLAT.
Charm.
Claudius Ptolemaeus Math., Apotelesmatica (= Tetrabiblos)

μου δύναμιν ἐκδεξόμεθα. εἰ μὲν γὰρ πρὸς τὰ τῆς ψυχῆς

ἀγαθά, τί ἂν εἴη συμφορώτερον πρὸς εὐπραγίαν καὶ χαρὰν
καὶ ὅλως εὐαρέστησιν τῆς τοιαύτης προγνώσεως, καθ'
ἣν τῶν τε ἀνθρωπίνων καὶ τῶν θείων γινόμεθα συν-
ορατικοί; εἰ δὲ πρὸς τὰ τοῦ σώματος, πάντων ἂν μᾶλλον
ἡ τοιαύτη κατάληψις ἐπιγινώσκοι τὸ οἰκεῖόν τε καὶ πρός-
φορον τῇ καθ' ἑκάστην σύγκρασιν ἐπιτηδειότητι. εἰ δὲ μὴ
πρὸς πλοῦτον ἢ δόξαν ἢ τὰ τοιαῦτα συνεργεῖ, προχω-
ρήσει καὶ περὶ πάσης φιλοσοφίας τὸ αὐτὸ τοῦτο φάσκειν·
οὐδενὸς γὰρ τῶν τοιούτων ἐστὶν ὅσον τὸ ἐφ' ἑαυτῇ περι-
ποιητική. ἀλλ' οὔτ' ἐκείνης διὰ τοῦτ' ἂν οὔτε ταύτης
καταγινώσκοιμεν δικαίως, ἀφέμενοι τοῦ πρὸς τὰ μείζω
συμφέροντος.
ὅλως δ' ἂν ἐξετάζουσι φανεῖεν ἂν οἱ τὸ ἄχρηστον τῆς
καταλήψεως ἐπιμεμφόμενοι πρὸς οὐδὲν τῶν κυριωτάτων
ἀφορῶντες, ἀλλὰ πρὸς αὐτὸ τοῦτο μόνον, ὅτι τῶν πάντη
πάντως ἐσομένων ἡ πρόγνωσις περισσή, καὶ τοῦτο δὲ
ἁπλῶς πάνυ καὶ οὐκ εὖ διειλημμένως. πρῶτον μὲν γὰρ
241
δεῖ σκοπεῖν, ὅτι καὶ ἐπὶ τῶν ἐξ ἀνάγκης ἀποβησομένων

τὸ μὲν ἀπροσδόκητον τούς τε θορύβους ἐκστατικοὺς καὶ
τὰς χαρὰς ἐξοιστικὰς μάλιστα πέφυκε ποιεῖν,

Περὶ τῆς δυνάμεως τῶν πρὸς τὸν ἥλιον σχηματισμῶν.
Ἤδη μέντοι καὶ παρὰ τοὺς πρὸς τὸν ἥλιον συσχημα-

τισμοὺς ἥ τε σελήνη καὶ οἱ τρεῖς τῶν πλανωμένων τὸ
μᾶλλον καὶ ἧττον λαμβάνουσιν ἐν ταῖς οἰκείαις αὐτῶν
δυνάμεσιν. ἥ τε γὰρ σελήνη κατὰ μὲν τὴν ἀπὸ ἀνατολῆς
μέχρι τῆς πρώτης διχοτόμου αὔξησιν ὑγρότητος μᾶλλόν
ἐστι ποιητική, κατὰ δὲ τὴν ἀπὸ πρώτης διχοτόμου μέχρι
πανσελήνου θερμότητος, κατὰ δὲ τὴν ἀπὸ πανσελήνου
μέχρι δευτέρας διχοτόμου ξηρότητος, κατὰ δὲ τὴν ἀπὸ
δευτέρας διχοτόμου μέχρι κρύψεως ψυχρότητος. οἵ τε
πλανώμενοι καὶ ἑῷοι μόνον ἀπὸ μὲν τῆς ἀνατολῆς μέχρι
τοῦ πρώτου στηριγμοῦ μᾶλλόν εἰσιν ὑγραντικοί, ἀπὸ δὲ
τοῦ πρώτου στηριγμοῦ μέχρι τῆς ἀκρονύκτου μᾶλλον
θερμαντικοί, ἀπὸ δὲ τῆς ἀκρονύκτου μέχρι τοῦ δευτέρου
στηριγμοῦ μᾶλλον ξηραντικοί, ἀπὸ δὲ τοῦ δευτέρου στη-
ριγμοῦ μέχρι δύσεως μᾶλλον ψυκτικοί. δῆλον δέ ἐστιν
ὅτι καὶ ἀλλήλοις συγκιρνάμενοι παμπληθεῖς διαφορὰς

ἀρχὴν τῆς γενέσεως τὴν οἰκοδεσποτείαν αὐτοῦ τετυχηκέ-

ναι. κατὰ πάντα δὲ ὁμοῦ δυστυχοῦσιν ἢ εὐτυχοῦσιν, ὅταν
ἤτοι τόπος εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ὑπὸ πασῶν ἢ τῶν πλείστων
ἀφέσεων τύχῃ καταληφθείς, ἢ τούτων διαφόρων οὐσῶν
οἱ αὐτοὶ χρόνοι πάσας ἢ τὰς πλείστας ὑπαντήσεις ὁμοίως
ἀγαθοποιοὺς ἢ κακοποιοὺς τύχωσιν ἐσχηκότες. ὁ μὲν οὖν
τύπος τῆς τῶν καιρῶν ἐπισκέψεως τοσοῦτός τις ἂν εἴη.
τὰ δὲ εἴδη τῶν ἀποτελεσμάτων τῶν συμβαινόντων κατὰ
242
χρόνους συνάπτειν ἐνταῦθα κατὰ διέξοδον παραλείψομεν,

δι' ὃν ἔφην σκοπὸν ἐξ ἀρχῆς, ὅτι τῶν ἀστέρων ἡ ποιη-
τικὴ δύναμις, ἣν ἔχουσιν ἐπὶ τοὺς καθόλου ὁμοίως καὶ
ἐν τοῖς μερικοῖς, κατὰ τὸ ἀκόλουθον ἐφαρμόζεσθαι δύ-
ναται συναπτομένων εὐστόχως τῆς τε αἰτίας τοῦ μαθη-
ματικοῦ καὶ τῆς αἰτίας τῆς ἐκ τῆς συγκράσεως.
Claudius Ptolemaeus Math., De judicandi facultate et animi principatu

Vol. 3,2, p. 20, line 15
ἔχειν τινὰ διαφορὰν ἐφαρμόζουσαν τοῖς ποιοῦσιν αὐτὴν

στοιχείοις· ὥστε ὅσῳ μέν ἐστιν ἀέρος καὶ πυρός, ταύτην
καὶ πάσχειν καὶ ποιεῖν ἐν ταῖς οἰκείαις κινήσεσιν· ὅσῳ δ'
αἰθέρος, ταύτην ἐνεργεῖν μόνον.
Ὁμοίως δὲ καὶ τῶν σωμάτων τὰς διαφορὰς πρὸς
τὰς τῶν οὐσιῶν τῆς ψυχῆς κατὰ μέρος δυνάμεις συμβάλ-
λεσθαί τι· τὰς μὲν πιλωδεστέρας ἧττον καὶ δέχεσθαι καὶ
ὁδοποιεῖν τὰς κινήσεις αὐτῆς δυναμένας, τὰς δ' εὐμεριστο-
τέρας καὶ εἰκτικωτέρας μᾶλλον· εἶναί τε καθόλου τὸ μὲν
αἰσθητικὸν τῆς ψυχῆς περὶ τὴν ὡς ἐπίπαν παθητὴν οὐσίαν,
τὸ δ' ὁρμητικὸν ἀπὸ τῆς παθητῆς τε καὶ ποιητικῆς, τὸ
δὲ διανοητικὸν ἀπὸ τῆς μόνον ποιητικῆς· καὶ κατὰ μέρος
δὲ τῶν αἰσθήσεων, τὴν μὲν ἁφὴν ὑλικωτέραν οὖσαν παρ'
ὅλον τὸ σαρκῶδες καὶ ἔναιμον τοῦ σώματος διατετάσθαι,
τὰς δ' ἄλλας παρὰ μόνα τὰ εὐχωρότερα καὶ ὑγρότερα τοὺς
πόρους· τούτων τ' αὖ τὰς μὲν μᾶλλον εὐκινητοτέρας καὶ
τιμιωτέρας, ὄψιν καὶ ἀκοήν, ἀνωτέρας τε οὔσας τῶν ἄλλων,
μᾶλλον τετάσθαι πρὸς τὸ διανοητικὸν τῆς ψυχῆς, τὰς δὲ
ἧττον, κατωτέρω τε καὶ μᾶλλόν πως ἔχειν πρὸς τὸ ὁρμητι-
κόν, οὗ καὶ αὐτοῦ τὸ μὲν ὀρεκτικὸν καὶ ἀεροειδέστερον περὶ
τὴν γαστέρα καὶ τὸ ἦτρόν πως ἀναστρέφεσθαι,
Claudius Ptolemaeus Math., De judicandi facultate et animi principatu

Vol. 3,2, p. 20, line 16
στοιχείοις· ὥστε ὅσῳ μέν ἐστιν ἀέρος καὶ πυρός, ταύτην

καὶ πάσχειν καὶ ποιεῖν ἐν ταῖς οἰκείαις κινήσεσιν· ὅσῳ δ'
αἰθέρος, ταύτην ἐνεργεῖν μόνον.
Ὁμοίως δὲ καὶ τῶν σωμάτων τὰς διαφορὰς πρὸς
τὰς τῶν οὐσιῶν τῆς ψυχῆς κατὰ μέρος δυνάμεις συμβάλ-
λεσθαί τι· τὰς μὲν πιλωδεστέρας ἧττον καὶ δέχεσθαι καὶ
243
ὁδοποιεῖν τὰς κινήσεις αὐτῆς δυναμένας, τὰς δ' εὐμεριστο-

τέρας καὶ εἰκτικωτέρας μᾶλλον· εἶναί τε καθόλου τὸ μὲν
αἰσθητικὸν τῆς ψυχῆς περὶ τὴν ὡς ἐπίπαν παθητὴν οὐσίαν,
τὸ δ' ὁρμητικὸν ἀπὸ τῆς παθητῆς τε καὶ ποιητικῆς, τὸ
δὲ διανοητικὸν ἀπὸ τῆς μόνον ποιητικῆς· καὶ κατὰ μέρος
δὲ τῶν αἰσθήσεων, τὴν μὲν ἁφὴν ὑλικωτέραν οὖσαν παρ'
ὅλον τὸ σαρκῶδες καὶ ἔναιμον τοῦ σώματος διατετάσθαι,
τὰς δ' ἄλλας παρὰ μόνα τὰ εὐχωρότερα καὶ ὑγρότερα τοὺς
πόρους· τούτων τ' αὖ τὰς μὲν μᾶλλον εὐκινητοτέρας καὶ
τιμιωτέρας, ὄψιν καὶ ἀκοήν, ἀνωτέρας τε οὔσας τῶν ἄλλων,
μᾶλλον τετάσθαι πρὸς τὸ διανοητικὸν τῆς ψυχῆς, τὰς δὲ
ἧττον, κατωτέρω τε καὶ μᾶλλόν πως ἔχειν πρὸς τὸ ὁρμητι-
κόν, οὗ καὶ αὐτοῦ τὸ μὲν ὀρεκτικὸν καὶ ἀεροειδέστερον περὶ
τὴν γαστέρα καὶ τὸ ἦτρόν πως ἀναστρέφεσθαι, τὸ δὲ
θυμικὸν καὶ πυροειδέστερον περὶ τὰ σπλάγχνα καὶ τὴν
Claudius Ptolemaeus Math., Harmonica Cha. 3, sec. 3, line 68
τῶν διαφορῶν πρόσφορον ἢ μή. τὸ δὲ καλὸν ἢ αἰσχρὸν τῶν μὲν ἁπτῶν

ἢ γευστῶν ἢ ὀσφραντῶν οὐδεὶς ἂν κατηγορήσαι, μόνων δὲ τῶν ὁρατῶν
καὶ τῶν ἀκουστῶν, οἷον μορφῆς καὶ μέλους, ἢ πάλιν τῶν οὐρανίων
κινήσεων καὶ τῶν ἀνθρωπίνων πράξεων, ὅθεν καὶ μόναι τῶν ἄλλων
αἰσθήσεων τὰς ἀλλήλων καταλήψεις ἀντιδιακονοῦνται τῷ λογικῷ τῆς
ψυχῆς πολλαχῇ, καθάπερ ὡς ἀληθῶς ἀδελφαὶ γινομένω. τὰ μὲν ὁρατὰ
μόνως ἡ ἀκοὴ δεικνύουσα διὰ τῶν ἑρμηνειῶν, τὰ δ' ἀκουστὰ μόνως ἡ
ὄψις ἀπαγγέλλουσα διὰ τῶν ὑπογραφῶν, καὶ πολλάκις ἐναργέστερον
ἑκατέρα τούτων ἢ εἴπερ μόνη τὰ αὐτὰ ἡρμήνευεν, ὡς ὅταν τὰ μὲν λόγῳ
παραδοτὰ μετὰ διαγραμμάτων ἢ χαρακτήρων εὐδιδακτότερά τε καὶ
εὐμνημονευότερα ἡμῖν καθίστησιν, τὰ δὲ ὄψει γνώριμα διὰ ποιητικῆς
ἑρμηνείας ἐμφαίνηται μιμητικώτερον, οἷον κυμάτων ὄψεις καὶ τοπο-
θεσίαι καὶ μάχαι καὶ περιστάσεις παθῶν, ὥστε συνδιατίθεσθαι τὰς
ψυχὰς τοῖς εἴδεσι τῶν ἀπαγγελλομένων ὡς ὁρωμένοις. οὐ μόνον οὖν
τῷ τὸ ἴδιον ἑκατέρᾳ καταλαμβάνειν, ἀλλὰ καὶ τῷ συναγωνίζεσθαί πως
ἀλλήλαις πρὸς τὸ μανθάνειν καὶ θεωρεῖν τὰ κατὰ τὸν οἰκεῖον συντελού-
μενα λόγον, ἐπὶ πλέον τοῦ τε καλοῦ καὶ τοῦ χρησίμου διήκουσιν αὗταί τε
καὶ τῶν κατ' αὐτὰς ἐπιστημῶν αἱ λογικώταται, παρὰ μὲν τὴν ὄψιν καὶ
τὰς κατὰ τόπον κινήσεις τῶν μόνως ὁρατῶν, τουτέστι τῶν οὐρανίων,
ἀστρονομία, παρὰ δὲ τὴν ἀκοὴν καὶ τὰς κατὰ τόπον πάλιν κινήσεις τῶν
Machon Comic., Frag. Frag. 21, line 2
τὸν μὴ τὰ παραδοθέντα λυμανούμενον.

244
πεφροντικὼς αὑτοῦ γὰρ οὐκ ἔσται κακός.

ἔπειτ' ἐπὰν ᾖ καθαρὰ τᾀσθητήρια
οὐκ ἂν διαμάρτοις. ἕψε καὶ γεύου πυκνά.
ἅλας οὐκ ἔχει· προσένεγκ'· ἔτ'ἐπιδεῖταί τινος
ἑτέρου· πάλιν γεύου σὺ μέχρι ἂν ἁρμόσῃ.
ὥσπερ λύραν ἐπίτειν' ἕως ἂν ἡδὺς ᾖ,
εἶθ' ὁπόταν ἤδη πάντα συμφωνεῖν δοκῇς
εἴσαγε διὰ πασῶν Νικολαίδας Μυκόνιος
... μη[δ' ἐπ]ισ̣[τ]ήμη̣[ν] κ[α]ὶ φρό[νησ̣ι̣]ν καλεῖσθ̣αι
μηδὲ [τὴ]ν ποιη[τικ]ὴν ἀε[ὶ τὸ προ]σῆ[κ̣]ον [λέγε̣ι]̣ ν
μη[δέ] τι καταυ[λεῖν̣] σ̣ύν[πτ]ωμα τύχης· ἀλλὰ Μά[χω]-
ν̣[α] καὶ ἀπὸ Εὐδ̣[ή]μου [λαβε̣ῖ]̣ ν λόγους τε παν[τοδ]-
απ[ῶν] ἀνθρώπω̣ν [πρὸς] ἀλλήλους κ[αὶ] πρά[ξει]ς ἃς
ἐν Αὔγ̣[ῃ μ]ε[τὰ ς]υνθ̣έ[σ̣]εως ποιᾶς [τινο̣]ς δι[α̣]λέ̣[κτ]ου
[τ̣]ρι[μέ]τρου διελέγχειν πα[ρὰ] ταύτην ῥα[πί]ζο̣ντα τὰ
[Σ]ωκρατι[κά], δι' ὧν [οὐδὲ]ν [ὠ̣φ̣]ελήσειν φησὶν [αὐτ]ὸν
[εἴ] τινα ποιήσει [λέ]γ̣οντα [ποι]ητὴν ἀγα[θὸν] ...
ΑΓΝΟΙΑ
ἥδιον οὐδέν ἐστί μοι τῆς ματτύης.
Γαληνός ιατρός. De remediis parabilibus libri iii

Vol. 14, p. 318, line 17
σάνης χυλὸς, καὶ τὰ ὑγρὰ τῶν ὠῶν ἄνευ γάρου καὶ ἐξ

ὕδατος ἄρτος, θριδακίνη τε ὡς ἐμψύχουσα καὶ κράμβη
ὡς ἀτμῶν ξηραντική. ποτῷ δὲ ὕδατι χρηστέον. ἀλλ' ἐπί τι-
νων ὁ στόμαχος ἐπὶ ταῖς ὑδροποσίαις ἀνατρέπεται, ῥοιὰν οὖν
αὐτοῖς ἐπιδοτέον, ἢ μῆλον, ἢ ἄπιον ἡψημένα. χρὴ δὲ
ἕψειν οὕτως αὐτά· πρῶτον ἐν χύτρα ὕδωρ ἐγχέοντας θερμὸν,
εἶτα κρεμάσαντας ἐν ἀγγείῳ τὰς ὀπώρας ὑποκαίειν τὴν
χύτραν, ὅπως ὁ ἀναφερόμενος ἐκ τοῦ ὑδατὸς ἀτμὸς
ἕψειν οἷός τε εἴη. καὶ σταφίδες δὲ ῥωννύουσι τὸν στόμαχον.
φοινίκων δὲ παντελῶς ἀπέχεσθαι. ἔχουσι γάρ τινα ἰδιότητα
κεφαλαλγίας ποιητικήν. εἰ δ' ἐπὶ τούτοις ὑπνῶσαι καλῶς
δυνηθεῖεν, ἐπὶ λουτρὸν μὲν ἄγειν αὐτοὺς κατὰ τὴν ὑστε-
ραίαν, καὶ καταχεῖν ἐν τῷ βαλανείῳ θερμὸν ὕδωρ πολλάκις,
εἶτα μικρὸν ἠρημήσαντας αὖθις παραπλησίως λούειν, εἶθ'
245
οὕτως τρέφειν ὡς πρόσθεν εἴρηται. εἰ δέ ποτέ τι τῶν

ἀνελθόντων ἐπὶ τὴν κεφαλὴν ἀτμῶν τε καὶ χυμῶν ὑπολεί-
ποιτο τι λείψανον ἐσφηνωμένον πόροις λεπτοῖς, καὶ διὰ τοῦτο
παραμένει τι τῆς κεφαλαλγίας, ἀφίστασθαι μὲν τοῦ ῥοδίνου,
ἐμβρέχειν δὲ τῷ χαμαιμηλίνῳ συμμέτρως θερμῷ, καὶ μετὰ
ταῦτα ἰρίνῳ μεγάλως ὠφελοῦντι τὰς τοιαύτας διαθέσεις· μη-
δενὸς δὲ τούτων ὄντος, οἴνῳ χρῆσθαι.
Γαληνός ιατρός. De historia philosophica Sec. 5, line 2
ὡς ἡ κατὰ Ἀρίστιππον Ἀριστιππικὴμὲν ἀπὸ τοῦ εὑρηκότος, Κυρη-

ναϊκὴδὲ ἀπὸ τῆς πόλεως, ἧς ἐκεῖνος μετεῖχεν, ἡδονικὴδὲ ἀπὸ τοῦ τέλους
τῆς κατ' αὐτὸν φιλοσοφίας· τὸν γὰρ Ἀρίστιπποντῇ ἡδονῇ προσκεκλίσθαι
μᾶλλον.
[περὶ τοῦ λογικοῦ μέρους τῆς φιλοσοφίας. τὸ λογικὸν μέρος τῆς φιλο-
σοφίας τῶν ὕστερον γεγονότων τινὲς ὑπενόησαν προτετάχθαι ἡγούμενοι
δεῖν
τοὺς μέλλοντας ἀκριβῶς φιλοσοφεῖν μὴ πρότερον τοῖς ἄλλοις μέρεσιν
ἐπι-
χειρεῖν, πρὶν ἢ τί τῶν ὄντων ἕκαστόν ἐστι γιγνώσκειν.]

Οἱ μὲν γὰρ ἔφασαν τὴν φιλοσοφίαν εἶναι δύναμιν γνωστικὴν καὶ περι-
Ποιητικὴν ἀρίστου βίου, ἄριστον βίον εἰπόντες τὸ ζῆν ἕκαστον κατ'
ἀρετήν,
οἱ δὲ ἄσκησιν ἀνθρώποις [ἀρίστης ζωῆς] ἐπιτηδείας τέχνης ὡρίσαντο,
ἄσκησιν
μὲν τὴν φιλοσοφίαν εἰπόντες, ἐπιτηδείαν δὲ τέχνην τὴν σοφίαν
ὀνομάσαντες,
ἥ τίς ἐστι κατάληψις θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων. εἰσὶ δ' οἳ
θεωρητικὴν ἕξιν αἱρετῶν καὶ φευκτῶν ὑπέλαβον χρῆναι μᾶλλον
ὀνομάσαι
[δὲ] αὐτήν, αἱρετὰ μὲν τὰ ἀγαθὰ φήσαντες εἶναι, φευκτὰ δὲ τὰ κακά, καὶ
ἀγαθὸν τὸ δι' ἑαυτοῦ αἱρετὸν ὠφελείας τῷ μετιόντι γιγνόμενον αἴτιον,
κακὸν
δὲ τὸ δι' ἑαυτοῦ ἐκκλινόμενον βλάβης καθιστάμενον αἴτιον.

πόσα μέρη τῆς φιλοσοφίας.

246
Ephorus Hist., Testimonia Vol.-Jacobyʹ-T 2a,70,T, Frag. 24a, line 2
πρώτηι τῶν αὐτοῦ Ἱστοριῶν (76 F 1) οὕτω φησίν· ‘Ἔφορος δὲ καὶ Θεό-
πομπος (115 T 34) τῶν γενομένων πλεῖστον ἀπελείφθησαν· οὔτε γὰρ
μιμήσεως μετέλαβον οὐδεμιᾶς οὔτε ἡδονῆς ἐν τῶι φράσαι, αὐτοῦ δὲ τοῦ
γράφειν μόνον ἐπεμελήθησαν.’
POLYB. XII 28, 10: ὁ γὰρ Ἔφορος παρ' ὅλην τὴν πραγματείαν
θαυμάσιος ὢν καὶ κατὰ τὴν φράσιν καὶ κατὰ τὸν χειρισμὸν καὶ κατὰ τὴν
ἐπίνοιαν τῶν λημμάτων, δεινότατός ἐστιν ἐν ταῖς παρεκβάσεσι καὶ ταῖς
ἀφ' αὑτοῦ γνωμολογίαις, καὶ συλλήβδην ὅταν που τὸν ἐπιμετροῦντα
λόγον
διατίθηται ..... (F 111).
DIONYS. HAL. De Isaeo 19: ἐνθυμούμενος δέ, ὅτι τὴν μὲν
Ποιητικὴν κατασκευὴν καὶ τὸ μετέωρον δὴ τοῦτο καὶ πομπικὸν
εἰρημένον
οὐδεὶς Ἰσοκράτους ἀμείνων ἐγένετο, παρέλιπον ἑκών, οὓς ἤιδειν ἧττον ἐν
ταῖς ἰδέαις ταύταις κατορθοῦντας

οὐ δὴ δεῖν ὠιόμην Ἰσοκράτους ἐν ἅπασι πάντων τούτων ὑπερέ-
χοντος λόγον τινὰ ποιεῖσθαι περὶ ἐκείνων οὐδέ γε περὶ τῶν
συμβιωσάντων
Ἰσοκράτει καὶ τὸν χαρακτῆρα τῆς ἑρμηνείας ἐκείνου ἐκμιμησαμένων
οὐθενός,
Θεοδέκτου λέγω καὶ Θεοπόμπου (115 T 20 b) καὶ Ναυκράτους Ἐφόρου
τε καὶ Φιλίσκου καὶ Κηφισοδώρου καὶ ἄλλων συχνῶν. οὐδὲ γὰρ ἐκεῖνοι
κρίνεσθαι πρὸς τὴν Ἰσοκράτους δύναμίν εἰσιν ἐπιτήδειοι.
Hecataeus Hist., Testimonia Vol.-Jacobyʹ-T 1a,1,T, Frag. 16, line 2
ATHENAI. II 70 A: Ἑκαταῖος δ' ὁ Μιλήσιος ἐν Ἀσίας Πε-

ριηγήσει (F 291), εἰ γνήσιον τοῦ συγγραφέως τὸ βιβλίον – Καλλίμαχος
(IV) γὰρ Νησιώτου αὐτὸ ἀναγράφει.
– IX 410 E: ὡς καὶ
Ἑκαταῖος (F 358) δηλοῖ ἢ ὁ γεγραφὼς τὰς περιηγήσεις ἐν τῆι Ἀσίαι
ἐπιγραφομένηι.
ARRIAN. anab. V 6, 5: Ἡροδοτός τε καὶ Ἑκα-
ταῖος (F 301) οἱ λογοποιοί, ἢ εἰ δή του ἄλλου ἢ Ἑκαταίου ἐστὶ τὰ ἀμφὶ
τῆι γῆι τῆι Αἰγυπτίαι ποιήματα.
STRABON I 2, 6: ... ὡς δ' εἰπεῖν, ὁ πεζὸς λόγος, ὅ γε κα-
τεσκευασμένος, μίμημα τοῦ ποιητικοῦ ἐστι. πρώτιστα γὰρ ἡ ποιητικὴ
247
κατασκευὴ παρῆλθεν εἰς τὸ μέσον καὶ εὐδοκίμησεν· εἶτα ἐκείνην

μιμούμενοι,
λύσαντες τὸ μέτρον, τἆλλα δὲ φυλάξαντες τὰ ποιητικά, συνέγραψαν οἱ
περὶ Κάδμον (III) καὶ Φερεκύδη (I 3) καὶ Ἑκαταῖον· εἶτα οἱ ὕστερον,
ἀφαιροῦντες ἀεί τι τῶν τοιούτων, εἰς τὸ νῦν εἶδος κατήγαγον, ὡς ἂν ἀπὸ
ὕψους τινός, καθάπερ ἄν τις καὶ τὴν κωμωιδίαν φαίη λαβεῖν τὴν
σύστασιν
ἀπὸ τῆς τραγωιδίας καὶ τοῦ κατ' αὐτὴν ὕψους καταβιβασθεῖσαν εἰς τὸ
λογοειδὲς νυνὶ καλούμενον.
Ιούλιος Πολυδεύκης. Onomasticon Book 1, sec. 30, line 4
πράγματα θυσία, βουθυσία, θυηπολία, κατάκλησις θεῶν, ἀνάκλησις,

ἔντευξις, πρόσοδος, ἱερουργία, ἱεροποιία, ἱκετεία, σπονδή. τὸ δὲ ἀπὸ
τῶν βωμῶν ἀπορρέον πνεῦμα, κνῖσα καὶ ἀτμός. προσακτέον δὲ θύσιμα
ἱερεῖα ἄρτια, ἄτομα, ὁλόκληρα, ὑγιῆ, ἄπηρα, παμμελῆ, ἀρτιμελῆ, μὴ
κολοβὰ μηδὲ ἔμπηρα μηδὲ ἠκρωτηριασμένα μηδὲ διάστροφα. Σόλων
δὲ τὰ ἔμπηρα καὶ ἀφελῆ ὠνόμασε. προσακτέον μέντοι καὶ βοῦς ἄζυγας.
ἰστέον δ' ὅτι τὰ ἐκ τῶν ἱερείων κρέα θεόθυτα καλεῖται.
ἵνα δὲ καὶ ἀναπαύσω σε πρὸς μικρόν, ἐπεὶ τὸ διδασκαλικὸν εἶδος
αὐχμηρόν ἐστι καὶ προσκορές, οὐδὲν ἂν κωλύοι προσθεῖναι καὶ μύθου
γλυκύτητα εἰς ψυχαγωγίαν, ὅτι καὶ μῆλα θύουσι περὶ Βοιωτίαν
Ἡρακλεῖ – λέγω δὲ οὐ τὰ πρόβατα τῇ ποιητικῇ φωνῇ, ἀλλὰ τὰ ἀκρό-
δρυα – ἐκ τοιᾶσδε τῆς αἰτίας. ἐνειστήκει μὲν γὰρ ἡ πανήγυρις
τοῦ θεοῦ, καὶ κατήπειγε τοῦ θύειν ὁ καιρός, τὸ δὲ ἱερεῖον ἄρα κριὸς
ἦν. καὶ οἱ μὲν ἄγοντες ἄκοντες ἐβράδυνον – ὁ γὰρ Ἀσωπὸς ποταμὸς
οὐκ ἦν διαβατός, μέγας ἄφνω ῥυείς – , οἱ δ' ἀμφὶ τὸ ἱερὸν παῖδες
ὁμοῦ παίζοντες ἀπεπλήρουν τῆς ἱερουργίας τὸν νόμον· λαβόντες γὰρ
μῆλον ὡραῖον κάρφη μὲν ὑπέθεσαν αὐτῷ τέτταρα, δῆθεν τοὺς πόδας,
δύο δ' ἐπέθεσαν – τὰ δ' ἦν τὰ κέρατα – καὶ κατὰ τοὺς ποιητὰς ἀπο-
θύειν ἔφασαν τὸ μῆλον ὡς πρόβατον. ἡσθῆναί τε λέγεται τῇ θυσίᾳ
τὸν Ἡρακλέα, καὶ μέχρι τοῦδε παραμένειν τῆς ἱερουργίας τὸν νόμον.
καὶ καλεῖται παρὰ τοῖς Βοιωτοῖς Μήλων ὁ Ἡρακλῆς, τοὔνομα ἐκ τοῦ
τερα, κάλλιον δὲ μικροπρεπῶς. ῥήματα δ' ἀπὸ τῶν πλείστων

οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ μόνα ταῦτα· πονηρεύεσθαι, πανουργεῖν, μισολογεῖν,
ἀνοηταίνειν, ἀμαθαίνειν· τὸ δ' ἀφραίνειν ποιητικώτερον (Hom Β 258
υ 360). ἀντὶ μέντοι ῥημάτων τοῖς ἐπιρρήμασι χρηστέον τὸ ἔχειν
αὐτοῖς προστιθέντα, οἷον σκαιῶς ἔχειν, μοχθηρῶς ἔχειν καὶ τὰ
248
λοιπά, καὶ κατ' ἄλλην κλίσιν συναπτέον αὐτοῖς τὴν ἔχων μετοχήν,
οἷον ἀμαθῶς ἔχων καὶ σκαιῶς ἔχων, καί που καὶ σκαιῶς διακεί-
μενος, καὶ ἐπὶ πάντων ὁμοίως.
Εἴδη δ' ἐπιστημῶν ἢ τεχνῶν τῶν ἐλευθεριωτέρων γραμμα-
τική, διαλεκτική, ῥητορική – ἡ αὐτὴ καὶ πολιτικὴ καὶ σοφιστική – ,
ποιητική, μουσική, ἀστρονομία, γεωμετρία, ἀριθμητική, στατική,
ἰατρική. καὶ τὰ ἀπ' αὐτῶν ὀνόματα γραμματιστὴς καὶ γραμματικός,
ῥήτωρ ῥητορικός – ὁ αὐτὸς καὶ πολιτικός – σοφιστής σοφιστικός,
ποιητής ποιητικός, μουσικός, ἀστρονόμος ἀστρονομικός, γεωμέτρης
γεωμετρικός, ἀριθμητικός, στατικός, ἰατρός ἰατρικός. καὶ τὰ ἐπιρ-
ρήματα γραμματικῶς, πολιτικῶς, ῥητορικῶς, σοφιστικῶς, ποιητικῶς,
μουσικῶς, ἀστρονομικῶς, γεωμετρικῶς, ἀριθμητικῶς, στατικῶς,
ἰατρικῶς. καὶ ἀπὸ μὲν τοῦ γραμματικοῦ ῥῆμα οὐκ ἔστιν, εἰ μὴ
λόγῳ τὸ γραμματικὸν εἶναι, ῥητορεύειν δέ. καὶ πολιτικὸν εἶναι·
οὐδὲ γὰρ τούτῳ ῥῆμα ὑπόκειται. καὶ σοφιστὴν εἶναι· οὐδὲ γὰρ
τὸ σοφιστεύειν ἐν χρήσει κεκριμένῃ, ἀλλ' ἴσως ἀντὶ τούτου
δὲ ἐν Πόλεσι (I 786. 15 Ko) δακτυλιουργὸν ὠνόμασεν.

Τῶν δὲ ξύλων ὑλοτομηθέντων οἱ ἐργάται ὑλοτόμοι καὶ
δρυτόμοι καὶ ὑλαγωγοί, καὶ τὰ ἐργαλεῖα πελέκεις, καὶ τὰ ῥήματα
ὑλοτομεῖν καὶ ὑλαγωγεῖν καὶ ὑλάζεσθαι. τὰ μὲν εἴποις ἂν τῶν
ξύλων ἐργάσιμα τὰ δὲ καύσιμα. ἀλλὰ καὶ φλοιὸν καὶ φελλὸν καὶ
ἀγκαλίδας, ὅθεν καὶ οἱ ἀγκαλιδαγωγοὶ ὄνοι καὶ ἀγκαλιδηφόροι
ἄνδρες. καὶ τῶν μὲν καυσίμων εἶεν ἂν καὶ κληματίδες καὶ
κορμοί·
(ψ 196) κορμὸν δ' ἐκ ῥίζης προταμὼν ἀμφέξεσε χαλκῷ,
καὶ Εὐριπίδης (fg 1002) λέγει κορμοῖσι πεύκης. καὶ φιτροὺς δὲ
τούτους λέγει ἡ ποιητικὴ φωνή. ἐκκαύματα δὲ Σοφοκλῆς ἐν Ἡρα-
κλεΐσκῳ σατυρικῷ (fg 205)
συνέλεγον τὰ ξύλ', ὡς ἐκκαυμάτων
μή μοι δεήσειεν.
καὶ ἄνθρακες καὶ μαρίλη, καὶ οἱ τεχνῖται ἀνθρακεῖς καὶ μαριλευταί,
καὶ μαριλεῦσαι τὸ ῥῆμα, καὶ τὸ ἀγγεῖον τῶν ἀνθράκων λάρκος καὶ
φορμός, ἡ δὲ τῶν ἀνθρακίων κάμινος πνιγεύς, οἱ δὲ ἡμίκαυτοι ἄν-
θρακες θυμάλωπες, οἱ δὲ σπινθῆρες φέψαλοι. ὁ δὲ τοὺς ἄνθρακας
πιπράσκων ἀνθρακοπώλης· λέγει γοῦν Φιλύλλιος ἐν Πόλεσιν (I 786.

249
νης γὰρ ἐν Γήραι (fg 133) ἔφη ἐκ τοῦ περιδρόμου στᾶσα τῆς συνοικίας.
ἐργαλεῖα δ' αὐτοῦ σὺν τοῖς ξυλουργικοῖς σιδήρια λιθουργά, σιδήρια
λιθουργικά, τύκοι, ἀφ' ὧν καὶ τὸ τυκίζειν, ὑπαγωγεύς, ᾧ παρέξεον,
πέλεκυς, στάθμη, μολύβδαινα, κανών, διαβήτης· τὸ γὰρ μοχλίον τοι-
χωρύχων ἐστὶ σιδήριον. ἰκριοποιοὶ δ' εἰσὶν οἱ πηγνύντες τὰ περὶ τὴν
ἀγορὰν ἰκρία.
Καὶ μὴν καὶ γραφικὴ τέχνη μία τῶν ἐν κόσμῳ τεχνῶν. ὁ δὲ
τεχνίτης γραφεὺς γραφικός, καὶ τὸ ἔργον γράφειν, καὶ τὸ ἐπίρρημα
γραφικῶς. ἀλλὰ καὶ ζωγραφία καὶ ζωγράφος καὶ ζωγραφεῖν καὶ ζῷα
ποιεῖν· ἐρεῖς δὲ τὴν τέχνην μιμητικὴν ζῴων, ποιητικήν, ὁμοιωτικήν,
καὶ τὸν ἄνδρα μιμητήν – ὁμοιωτὴς γὰρ σκληρόν – , τὸ δὲ πρᾶγμα
μίμησιν μίμημα, ποίησιν, ὁμοίωσιν, γραφήν, καὶ γράψαι, ποιῆσαι, μι-
μήσασθαι, ὁμοιῶσαι. καὶ μὴν καὶ εἰκόνα εἴποις ἂν τὸ πρᾶγμα καὶ
εἰκασίαν καὶ εἴκασμα, καὶ τὸν ἄνδρα εἰκαστικόν, καὶ τὸ ἐπίρρημα εἰ-
καστικῶς, καὶ τὸ ῥῆμα εἰκάσαι. ἔξεστι δὲ καὶ σκιαγραφίαν εἰπεῖν τὸ
πρᾶγμα, καὶ τὸν ἄνδρα σκιαγράφον καὶ σκιαγραφικόν, καὶ τὸ ἐπίρρημα
σκιαγραφικῶς, καὶ τὸ ῥῆμα σκιαγραφεῖν. τὰ δὲ μέρη τῆς τέχνης
ὑποτύπωσις ὑπογραφή σκιαγραφή, καὶ τὸ ἐργαλεῖον γραφὶς ἢ ὑπο-
γραφίς, καὶ αἱ ὗλαι πίνακες καὶ πινάκια ὡς Ἰσοκράτης (XV 2), κηρός,
Πολύβιος ιστορικός. Historiae Book 34, cha. 4, sec. 1, line 2
Σικελίαν γενέσθαι τὴν πλάνην κατὰ τὸν Ὅμηρον, ὅτι

τῇ Σκύλλῃ προσῆψε τὴν τοιαύτην θήραν, ἣ μάλιστ'
ἐπιχώριός ἐστι τῷ Σκυλλαίῳ, καὶ ἐκ τῶν περὶ τῆς
Χαρύβδεως λεγομένων ὁμοίων τοῖς τοῦ πορθμοῦ
πάθεσι. τὸ δὲ
τρὶς μὲν γάρ τ' ἀνίησιν
ἀντὶ τοῦ δὶς γραφικὸν 8εἶναι ἁμάρτημα ἢ ἱστορικόν. καὶ
8τὰ ἐν τῇ Μήνιγγι δὲ τοῖς περὶ τῶν Λωτοφάγων
εἰρημένοις συμφωνεῖν.
Εἰ δέ τινα μὴ συμφωνεῖ, μεταβολὰς αἰτιᾶσθαι
δεῖν ἢ 8ἄγνοιαν ἢ καὶ Ποιητικὴν ἐξουσίαν, ἣ συνέστηκεν
ἐξ ἱστορίας καὶ διαθέσεως καὶ μύθου. τῆς μὲν οὖν
ἱστορίας ἀλήθειαν εἶναι τέλος, ὡς ἐν Νεῶν κατα-
λόγῳ 8τὰ ἑκάστοις τόποις συμβεβηκότα λέγοντος τοῦ
ποιητοῦ, τὴν μὲν πετρήεσσαν, τὴν 8δὲ ἐσχατόωσαν πόλιν,
ἄλλην δὲ πολυτρήρωνα, τὴν δ' ἀγχίαλον· τῆς δὲ δια-
θέσεως ἐνέργειαν εἶναι τὸ τέλος, ὡς ὅταν μαχομένους
εἰσάγῃ, μύθου 8δὲ ἡδονὴν καὶ ἔκπληξιν. τὸ δὲ πάντα
250
πλάττειν οὐ πιθανὸν οὐδ' Ὁμηρικόν· τὴν γὰρ ἐκείνου

ποίησιν φιλοσόφημα πάντας νομίζειν, οὐχ ὡς Ἐρατο-
σθένης φησί, κελεύων μὴ κρίνειν πρὸς τὴν διάνοιαν
Σέξτος Εμπειρικός. Pyrrhoniae hypotyposes Book 3, sec. 195, line 3
τῶν ἀνθρώπων δειλοὶ θεωροῦνται· σπανίως μὲν γάρ τις

ὑπὲρ πατρίδος ἑαυτὸν ἐπέδωκεν εἰς θάνατον βλακευσάμενος
ἢ ἄλλως θερμόν τι τυφωθεὶς ἔδοξέ τις διαπράττεσθαι, ὁ
δὲ πλεῖστος ὅμιλος τῶν ἀνθρώπων πάντα τὰ τοιαῦτα ἐκ-
κλίνει. ὅθεν καὶ οἱ Ἐπικούρειοι
δεικνύναι νομίζουσι φύσει αἱρετὴν εἶναι
τὴν ἡδονήν· τὰ γὰρ ζῷά φασιν ἅμα τῷ γενέσθαι,
ἀδιάστροφα ὄντα, ὁρμᾶν μὲν ἐπὶ τὴν ἡδονήν, ἐκ-
κλίνειν δὲ ἀλγηδόνας. καὶ πρὸς τούτους δὲ ἔστι λέγειν,
ὅτι τὸ ποιητικὸν κακοῦ οὐκ ἂν εἴη φύσει ἀγαθόν· ἡ δέ γε
ἡδονὴ κακῶν ἐστι ποιητική· πάσῃ γὰρ ἡδονῇ παραπέπηγεν
ἀλγηδών, ἥ ἐστι κατ' αὐτοὺς
φύσει κακόν. οἷον γοῦν ἥδεται ὁ μέθυσος ἐμφορούμενος
οἴνου καὶ ὁ γαστρίμαργος τροφῆς, καὶ ὁ λάγνος ἀφροδισίοις
ἀμέτρως χρώμενος· ἀλλὰ ταῦτα καὶ πενίας καὶ νόσων
ἐστὶ ποιητικά, ἅπερ ἀλγεινά ἐστι καὶ κακά, ὡς φασίν. οὐκ
ἄρα φύσει ἀγαθόν ἐστιν ἡ ἡδονή. παραπλησίως δὲ καὶ
τὸ ποιητικὸν ἀγαθοῦ οὔκ ἐστι φύσει κακόν, ἡδονὰς δὲ
ἀποτελοῦσιν ἀλγηδόνες· καὶ γὰρ ἐπιστήμας ἀναλαμβάνο-
μεν πονοῦντες, καὶ πλούτου καὶ ἐρωμένης οὕτως ἐγκρατὴς
γίνεταί τις, καὶ ὑγίειαν περιποιοῦσιν αἱ ἀλγηδόνες.
Σέξτος Εμπειρικός. Adversus mathematicos

παρεκτείνουσιν, ἀλλὰ συντελευτῶσιν ἐκείνοις ὧν χάριν ἐφυ-

λάττοντο. οἷον τιμῶσι βασιλεῖς ἄνθρωποι θυσίαις τε καὶ
ταῖς ἄλλαις θρῃσκείαις, αἷς ὡς θεοὺς αὐτοὺςπροστρέπον-
ται· ἀλλὰ ταῦτα μέχρις ἐκείνων αὐτῶν διατηροῦσιν, τελευτη-
σάντων δὲ ὡς ἄθεσμά τινα καὶ ἀσεβῆ παραλείπουσιν. ἡ δέ γε
τῶν θεῶν ἔννοια καὶ ἐξ αἰῶνος ἦν καὶ εἰς αἰῶνα διαμένει,
ἐξ αὐτῶν, ὡς εἰκός, τῶν γινομένων μαρτυρουμένη. οὐ
μὴν ἀλλὰ καὶ εἰ τὴν ἰδιωτικὴν ὑπόνοιαν δεῖ παραλείπειν,
τοῖς δὲ συνετοῖς καὶ μεγαλοφυεστάτοις τῶν ἀνδρῶν πεί-
θεσθαι, πάρεστι τὴν Ποιητικὴν ὁρᾶν μηδὲν μέγα μηδὲ
251
λαμπρὸν ἐκφέρουσαν ἐν ᾧ μὴ θεός ἐστιν ὁ τὴν ἐξουσίαν

καὶ τὸ κράτος τῶν γινομένων πραγμάτων ἐνημμένος,
ὥσπερ καὶ τῷ ποιητῇ Ὁμήρῳ κατὰ τὸν ἀναγραφέντα τῶν
Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων πόλεμον. πάρεστι δὲ καὶ τὴν
τῶν φυσικῶν πληθὺν ἰδεῖν σύμφωνον τῇ ποιητικῇ· καὶ
γὰρ Πυθαγόρας καὶ Ἐμπεδοκλῆς καὶ οἱ ἀπὸ τῆς Ἰωνίας
Σωκράτης τε καὶ Πλάτων καὶ Ἀριστοτέλης καὶ οἱ ἀπὸ
τῆς Στοᾶς, τάχα δὲ οἱ ἀπὸ τῶν κήπων, ὡς αἱ ῥηταὶ τοῦ
Ἐπικούρου λέξεις μαρτυροῦσι, θεὸν ἀπολείπουσιν. ὥσπερ
οὖν εἰ περί τινος τῶν ὑπὸ τὴν ὅρασιν πιπτόντων

σάντων δὲ ὡς ἄθεσμά τινα καὶ ἀσεβῆ παραλείπουσιν. ἡ δέ γε

τῶν θεῶν ἔννοια καὶ ἐξ αἰῶνος ἦν καὶ εἰς αἰῶνα διαμένει,
ἐξ αὐτῶν, ὡς εἰκός, τῶν γινομένων μαρτυρουμένη. οὐ
μὴν ἀλλὰ καὶ εἰ τὴν ἰδιωτικὴν ὑπόνοιαν δεῖ παραλείπειν,
τοῖς δὲ συνετοῖς καὶ μεγαλοφυεστάτοις τῶν ἀνδρῶν πεί-
θεσθαι, πάρεστι τὴν Ποιητικὴν ὁρᾶν μηδὲν μέγα μηδὲ
λαμπρὸν ἐκφέρουσαν ἐν ᾧ μὴ θεός ἐστιν ὁ τὴν ἐξουσίαν
καὶ τὸ κράτος τῶν γινομένων πραγμάτων ἐνημμένος,
ὥσπερ καὶ τῷ ποιητῇ Ὁμήρῳ κατὰ τὸν ἀναγραφέντα τῶν
Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων πόλεμον. πάρεστι δὲ καὶ τὴν
τῶν φυσικῶν πληθὺν ἰδεῖν σύμφωνον τῇ ποιητικῇ· καὶ
γὰρ Πυθαγόρας καὶ Ἐμπεδοκλῆς καὶ οἱ ἀπὸ τῆς Ἰωνίας
Σωκράτης τε καὶ Πλάτων καὶ Ἀριστοτέλης καὶ οἱ ἀπὸ
τῆς Στοᾶς, τάχα δὲ οἱ ἀπὸ τῶν κήπων, ὡς αἱ ῥηταὶ τοῦ
Ἐπικούρου λέξεις μαρτυροῦσι, θεὸν ἀπολείπουσιν. ὥσπερ
οὖν εἰ περί τινος τῶν ὑπὸ τὴν ὅρασιν πιπτόντων ἐζητοῦ-
μεν, εὐλόγως ἂν τοῖς ὀξυωπεστάτοις ἐπιστεύομεν, καὶ εἰ
περί τινος τῶν ἀκουστῶν, τοῖς ὀξυηκουστάτοις, οὕτω σκε-
πτόμενοι περί τινος τῶν λόγῳ θεωρουμένων οὐκ ἄλλοις
τισὶ πιστεύειν ὀφείλομεν ἢ τοῖς τὸν νοῦν καὶ τὸν λόγον
ὀξυωποῦσιν, ὁποῖοί τινες ἦσαν οἱ φιλόσοφοι.
Σέξτος Εμπειρικός. Adversus mathematicos Book 9, sec. 92, line 7
μένον τοῦ τελείου. τὸ δὲ τέλειον καὶ ἄριστον κρεῖτ-

τον μὲν ἂν ὑπάρχοι ἀνθρώπου καὶ πάσαις ταῖς ἀρε-
ταῖς συμπεπληρωμένον καὶ παντὸς κακοῦ ἀνεπίδε-
κτον· τοῦτο δὲ οὐ διοίσει θεοῦ. ἔστιν ἄρα θεός.
252
Ἀλλ' ὁ μὲν Κλεάνθης ἐστὶ τοιοῦτος· ἠρώτησε δὲ καὶ

Ξενοφῶν ὁ Σωκρατικὸς λόγον εἰς τὸ εἶ-
ναι θεούς, Σωκράτει περιθεὶς τὴν ἀπόδειξιν πρὸς τὸν Ἀρι-
στόδημον ζητοῦντι, δι' ὧν κατὰ λέξιν φησίν· “εἰπέ μοι, ὦ
Ἀριστόδημε, εἰσὶν οὕς τινας ἐπὶ σοφίᾳ τεθαύμακας;
ἔγωγε, ἔφη. τίνες οὖν εἰσιν οὗτοι; ἐπὶ μὲν οὖν ποιη-
τικῇ ἔγωγε Ὅμηρον τεθαύμακα, ἐπὶ δὲ ἀνδριαντο-
ποιίᾳ Πολύκλειτον, ζωγραφίας γε μὴν χάριν Ζεῦξιν.
τούτους οὖν ἀποδέχῃ οὐ διὰ τὸ τὰ ὑπ' αὐτῶν κατε-
σκευασμένα περισσῶς δεδημιουργῆσθαι; ἔγωγε, ἔφη.
εἰ οὖν ὁ Πολυκλείτου ἀνδριὰς καὶ ἐμψυχίαν προς-
λάβῃ, οὐ πολὺ μᾶλλον ἀποδέξῃ τὸν τεχνίτην; καὶ
μάλα. ἆρ' οὖν ἀνδριάντα μὲν ὁρῶν ἔφης ὑπό τινος
τεχνίτου δεδημιουργῆσθαι, ἄνθρωπον δὲ ὁρῶν κατά
τε ψυχὴν εὖ κινούμενον καὶ κατὰ τὸ σῶμα εὖ κε-
κοσμημένον οὐκ οἴει ὑπό τινος νοῦ περιττοῦ δεδη-
μιουργῆσθαι; εἶτα δὲ ὁρῶν θέσιν τε καὶ χρῆσιν με
δʹ εἰ ὑποτεθέντων φύσει ἀγαθῶν καὶ κακῶν ἐνδέ-

χεται εὐδαιμόνως βιοῦν
Περὶ μὲν οὖν τοῦ μηδὲν εἶναι φύσει ἀγαθόν τε καὶ

κακὸν αὐτάρκως ἐσκεψάμεθα· νυνὶ δὲ ζητῶμεν, εἰ καὶ
συγχωρηθέντων αὐτῶν δυνατόν ἐστιν εὐρόως ἅμα καὶ
εὐδαιμόνως βιοῦν. οἱ μὲν οὖν δογματικοὶ τῶν φιλοσόφων
οὐδ' ἄλλως φασὶν ἢ οὕτως ἔχειν· ὁ γὰρ τυχὼν τοῦ ἀγα-
θοῦ κατ' αὐτοὺς καὶ ἐκκλίνων τὸ κακόν, οὗτός ἐστιν εὐ-
δαίμων· παρὸ καὶ ἐπιστήμην τινὰ περὶ τὸν βίον εἶναι
λέγουσι τὴν φρόνησιν, διακριτικὴν μὲν οὖσαν τῶν τε
ἀγαθῶν καὶ κακῶν, περιΠοιητικὴν δὲ τῆς εὐδαιμονίας. οἱ
δ' ἀπὸ τῆς σκέψεως μηδὲν εἰκῇ τιθέντες ἢ ἀναιροῦντες,
ἅπανθ' ὑπὸ τὴν σκέψιν εἰσάγοντες διδάσκουσιν, ὡς τοῖς
μὲν φύσει ἀγαθὸν καὶ κακὸν ὑποστησαμένοις ἀκολουθεῖ τὸ
κακοδαιμόνως βιοῦν, τοῖς δ' ἀοριστοῦσι καὶ ἐπέχουσι
ῥηίστη βιοτὴ πέλει ἀνθρώποισιν.
καὶ τοῦτο μάθοιμεν ἂν μικρὸν ἄνωθεν προλαβόντες.
Πᾶσα τοίνυν κακοδαιμονία γίνεται διά τινα ταραχήν.
ἀλλὰ καὶ πᾶσα ταραχὴ παρέπεται τοῖς ἀνθρώποις ἤτοι διὰ
253
τὸ συντόνως τινὰ διώκειν ἢ καὶ διὰ τὸ συντόνως τινὰ

φεύγειν. διώκουσι δέ γε συντόνως πάντες ἄνθρωποι τὸ
τῆς γραμματικῆς ἀσύστατόν ἐστιν
Ἤδη μὲν δυνάμει καὶ τὸ περὶ ποιητὰς καὶ συγγρα-

φεῖς μέρος τῆς γραμματικῆς ἡμῖν ἀνῄρηται, δείξασι τὸ
ἀδύνατον τοῦ κατὰ τὰς τεχνολογίας καὶ τοῦ ἱστορικοῦ·
χωρὶς γὰρ τούτων οὐκ ἀπευθύνεταί τις ποιήσεως ἐξ-
ήγησις. ὅμως δ' οὖν καὶ τὰ ἐν τούτῳ τῷ μέρει πειρα-
σόμεθα κοινότερον δυνάμενα λέγεσθαι σκοπεῖν, καὶ μά-
λιστα ὅτι οὕτως ἐπιτεθαρρήκασιν αὐτῷ οἱ γραμματικοὶ
ὡς καὶ τὸ βιωφελὲς τῆς γραμματικῆς καὶ πρὸς εὐδαιμο-
νίαν ἀναγκαῖον ἐξ αὐτοῦ τολμᾶν πιστοῦσθαι. φασὶ γοῦν
ὡς ἡ ποιητικὴ πολλὰς δίδωσιν ἀφορμὰς πρὸς σοφίαν καὶ
εὐδαίμονα βίον, ἄνευ δὲ τοῦ ἀπὸ γραμματικῆς φωτὸς
οὐχ οἷόν τε τὰ παρὰ τοῖς ποιηταῖς διορᾶν ὁποῖά ποτέ
ἐστιν· χρειώδης ἄρα ἡ γραμματική. τὸ δ' ὅτι συχνὰς
δίδωσιν ἡ ποιητικὴ ἀφορμὰς πρὸς εὐδαιμονίαν δῆλον ἐκ
τοῦ τὴν ὄντως κρατίστην καὶ ἠθοποιὸν φιλοσοφίαν ἀπὸ
τῆς παρὰ τοῖς ποιηταῖς γνωμολογίας τὴν ἀρχὴν ἐρριζῶ-
σθαι, καὶ διὰ τοῦτο τοὺς φιλοσόφους, εἴ ποτε παραινε-
τικῶς τι λέγοιεν, ταῖς ποιητικαῖς φωναῖς ὡσπερεὶ σφρα-
γίζεσθαι τὸ ὑπ' αὐτῶν λεγόμενον. καὶ ὁ μὲν ἐπ' ἀρετὴν
παρακαλῶν φησὶν

χωρὶς γὰρ τούτων οὐκ ἀπευθύνεταί τις ποιήσεως ἐξ-

ήγησις. ὅμως δ' οὖν καὶ τὰ ἐν τούτῳ τῷ μέρει πειρα-
σόμεθα κοινότερον δυνάμενα λέγεσθαι σκοπεῖν, καὶ μά-
λιστα ὅτι οὕτως ἐπιτεθαρρήκασιν αὐτῷ οἱ γραμματικοὶ
ὡς καὶ τὸ βιωφελὲς τῆς γραμματικῆς καὶ πρὸς εὐδαιμο-
νίαν ἀναγκαῖον ἐξ αὐτοῦ τολμᾶν πιστοῦσθαι. φασὶ γοῦν
ὡς ἡ ποιητικὴ πολλὰς δίδωσιν ἀφορμὰς πρὸς σοφίαν καὶ
εὐδαίμονα βίον, ἄνευ δὲ τοῦ ἀπὸ γραμματικῆς φωτὸς
οὐχ οἷόν τε τὰ παρὰ τοῖς ποιηταῖς διορᾶν ὁποῖά ποτέ
254
ἐστιν· χρειώδης ἄρα ἡ γραμματική. τὸ δ' ὅτι συχνὰς

δίδωσιν ἡ ποιητικὴ ἀφορμὰς πρὸς εὐδαιμονίαν δῆλον ἐκ
τοῦ τὴν ὄντως κρατίστην καὶ ἠθοποιὸν φιλοσοφίαν ἀπὸ
τῆς παρὰ τοῖς ποιηταῖς γνωμολογίας τὴν ἀρχὴν ἐρριζῶ-
σθαι, καὶ διὰ τοῦτο τοὺς φιλοσόφους, εἴ ποτε παραινε-
τικῶς τι λέγοιεν, ταῖς ποιητικαῖς φωναῖς ὡσπερεὶ σφρα-
γίζεσθαι τὸ ὑπ' αὐτῶν λεγόμενον. καὶ ὁ μὲν ἐπ' ἀρετὴν
παρακαλῶν φησὶν
κῆς τινὸς ἕνεκα χρείας, κἀκείνου εἰκαιότερον ἀποκρινομέ-

νου, ἐπέτυχεν εἰπὼν
οὕτω δὴ κέλεαι, γαιήοχε κυανοχαῖτα;
τόνδε φέρω Διὶ μῦθον ἀπηνέα τε κρατερόν τε;
ἤ τι μεταστρέψεις; στρεπταὶ μέν τε φρένες ἐσθλῶν.
ταῦτα γὰρ ἀκούσας Ἀντίγονος μετεβάλλετο.
Πολλῶν δὴ τοιούτων λεγομένων εἰς τὸ χρησιμώτατον
εἶναι τὸ τῆς γραμματικῆς μέρος τὸ περὶ ποιητὰς καὶ συγ-
γραφεῖς καταγιγνόμενον, δείγματος χάριν τοῖς ἐκκειμένοις
ἀρκεσθέντες λέγωμεν πρὸς ἕκαστον αὐτῶν. τὸ τοίνυν βιω-
φελῆ εἶναι τὴν Ποιητικὴν γνωμολογίαν καὶ φιλοσοφίας
ἀρχήν, ταύτης δὲ ἀποδοτικὴν ὑπάρχειν τὴν γραμματικήν,
ὄντως γραμματικόν ἐστιν. πρῶτον μὲν γάρ, ἵνα συνδρά-
μωμεν αὐτοῖς μηδὲν ποιητικῆς κατειπόντες, ἀλλ' οὖν γε
ἐκεῖνο πρόδηλόν ἐστιν ὅτι ὁπόσα μὲν βιωφελῆ καὶ ἀναγ-
καῖα εὑρίσκεται παρὰ ποιηταῖς, οἷά ἐστι τὰ γνωμικὰ καὶ
παραινετικά, ταῦτα σαφῶς αὐτοῖς πέφρασται καὶ οὐ δεῖ-
ται γραμματικῆς, ὁπόσα δὲ μὴ σαφῶς πέφρασται καὶ
δεῖται γραμματικῆςκαθάπερ τὰ ἐν ξέναις ἱστορίαις κεί-
μενα ἢ αἰνιγματωδῶς ἐκφερόμενα, ταῦτ' ἐστιν ἄχρηστα,
ὥστε καὶ τῇ ἀπ' ἐκείνων ὠφελείᾳ μὴ συνεισέρχεσθαι
τόνδε φέρω Διὶ μῦθον ἀπηνέα τε κρατερόν τε;

ἤ τι μεταστρέψεις; στρεπταὶ μέν τε φρένες ἐσθλῶν.
ταῦτα γὰρ ἀκούσας Ἀντίγονος μετεβάλλετο.
Πολλῶν δὴ τοιούτων λεγομένων εἰς τὸ χρησιμώτατον
εἶναι τὸ τῆς γραμματικῆς μέρος τὸ περὶ ποιητὰς καὶ συγ-
γραφεῖς καταγιγνόμενον, δείγματος χάριν τοῖς ἐκκειμένοις
ἀρκεσθέντες λέγωμεν πρὸς ἕκαστον αὐτῶν. τὸ τοίνυν βιω-
255
φελῆ εἶναι τὴν Ποιητικὴν γνωμολογίαν καὶ φιλοσοφίας

ἀρχήν, ταύτης δὲ ἀποδοτικὴν ὑπάρχειν τὴν γραμματικήν,
ὄντως γραμματικόν ἐστιν. πρῶτον μὲν γάρ, ἵνα συνδρά-
μωμεν αὐτοῖς μηδὲν ποιητικῆς κατειπόντες, ἀλλ' οὖν γε
ἐκεῖνο πρόδηλόν ἐστιν ὅτι ὁπόσα μὲν βιωφελῆ καὶ ἀναγ-
καῖα εὑρίσκεται παρὰ ποιηταῖς, οἷά ἐστι τὰ γνωμικὰ καὶ
παραινετικά, ταῦτα σαφῶς αὐτοῖς πέφρασται καὶ οὐ δεῖ-
ται γραμματικῆς, ὁπόσα δὲ μὴ σαφῶς πέφρασται καὶ
δεῖται γραμματικῆςκαθάπερ τὰ ἐν ξέναις ἱστορίαις κεί-
μενα ἢ αἰνιγματωδῶς ἐκφερόμενα, ταῦτ' ἐστιν ἄχρηστα,
ὥστε καὶ τῇ ἀπ' ἐκείνων ὠφελείᾳ μὴ συνεισέρχεσθαι αὐ-
τῶν τὸ χρειῶδες τῆς γραμματικῆς καὶ τῇ τούτων ματαιό-
τητι συμπεριφέρεσθαι. εἶτα φάσις μόνον ἐστὶν ἡ γνώμη,
καθάπερ τὸ τοιοῦτο,
ὦ χρυσὲ δεξίωμα κάλλιστον βροτοῖς,

ὡς οὔτε μήτηρ ἡδονὰς τοίας ἔχει,
οὐ παῖδες ἀνθρώποισιν, οὐ φίλος πατήρ,
οἵας σὺ χοἱ σὲ δώμασιν κεκτημένοι. καὶ πάλιν
εὖ πρᾶσσε· τὰ φίλων δ' οὐδὲν ἤν τις δυστυχῇ.
καὶ κάλλιστα μουσῶν φθέγγεται πλουτῶν ἀνήρ.
ἀναποδείκτως μὲν οὖν λεγομένων τῶν οὕτως ἐναντίων
ἐπιρρεπέστερον ἔχουσιν ἄνθρωποι πρὸς τὴν τοῦ χείρονος
ἐκλογήν, καὶ διὰ τοῦτο βλαπτικὴ ἀναφαίνεται ἡ ποιητική·
διακρινομένων δὲ αὐτῶν, καὶ τῶν μὲν ἀθετουμένων τῶν
δὲ προκρινομένων, χρειώδης γίνεται οὐχ ἡ γραμματικὴ
ἀλλ' ἡ διακρίνειν δυναμένη φιλοσοφία. ποιητικοῖς τε μαρ-
τυρίοις χρῶνται οὐχ οἱ γνησίως φιλοσοφοῦντες (τούτων
γὰρ ὁ λόγος αὐτάρκης ἐστὶ πρὸς πειθώ) ἀλλ' οἱ τὸν πο-
λὺν καὶ ἀγοραῖον φενακίζοντες ὄχλον· οὐ γὰρ δυσχερὲς
ποιητὰς μαχομένους καὶ εἰς ὅ τι ἂν θέλωσιν ᾄδοντας
δεῖξαι, ὅτε καὶ οἱ προηγουμένως φιλοσοφοῦντες πολλὰ
μαχομένως λέγουσιν. τῶν δὲ γραμματικῆς κατηγόρων ὁ
μὲν Πύρρων παρ' ἕκαστα τὴν Ὁμηρικὴν διετύλισσε
καρτερεῖ μέχρις τῶν ἀποδεδειγμένων αὐτοῖς θαλάμων

256
ἐλθεῖν, ἀλλ' ἐπὶ τοῦ ὄρους χαμαὶ ῥίψας ἑαυτὸν συγκυ-

λίνδεται τῇ γυναικί,
τοῖσι δ' ὑπὸ χθὼν δῖα φύεν νεοθηλέα ποίην,
λωτόν θ' ἑρσήεντα ἰδὲ κρόκον ἠδ' ὑάκινθον.
ποικίλης οὖν πεφωραμένης τῆς ποιήσεως ἀνωφελὴς ἡ
γραμματικὴ μὴ δυναμένη ἀποδεῖξαι τίσι πιστευτέον ἐστὶν
ὡς ἀληθέσι καὶ τίσιν ἀπιστητέον ὡς μυθικοῖς ψεύς-
μασιν.
Ἀλλὰ πόλει φασὶ χρησίμην εἶναι τὴν γραμματικήν,
ἐπεὶ καὶ Λεβεδίοις νίκης αἴτιον ἐγένετο ἐκ ποιητικῆς μαρ-
τύριον. ἕνεκα δὲ τούτου καὶ τὴν ὀρχηστικὴν ἀναγκαίαν
λέγομεν εἶναι, ἐπεὶ Σώστρατος ὁ Ἀντιόχου ὀρχηστής, λα-
βόντος ὑποχείριον τὴν Πριήνην τοῦ βασιλέως πατρίδα
οὖσαν αὐτοῦ, καὶ παρὰ τὸ συμπόσιον τὴν ἐλευθερίαν
ἀναγκαζόμενος ὀρχεῖσθαι, οὐ καλὸν ἔφη τῆς πατρίδος αὐ-
τοῦ δουλευούσης αὐτὸν ἐλευθερίαν ὀρχεῖσθαι· καὶ διὰ
τοῦτο ἐλευθερωθῆναι τὴν πόλιν. εἶτα ἄλλο μέν ἐστι τὸ
πόλει χρήσιμον, ἄλλο δὲ τὸ ἡμῖν αὐτοῖς. σκυτοτομικὴ
γοῦν καὶ χαλκευτικὴ πόλει μέν ἐστιν ἀναγκαῖον, ἡμῖν δὲ
χαλκεῦσι γενέσθαι καὶ σκυτοτόμοις πρὸς εὐδαιμονίαν οὐκ

μὲν ἢ ἀνωφελεῖς εἰσιν ἢ ὀλιγωφελεῖς, φιλόσοφοι δὲ καὶ

οἱ λοιποὶ συγγραφεῖς διδάσκουσι τὰ ὠφέλιμα τῶν πραγ-
μάτων, οὐ δεόμεθα γραμματικῆς. καὶ ὅτι οἱ συγγραφεῖς
μᾶλλον ἢ οἱ ποιηταὶ τὰ χρήσιμα τῷ βίῳ δηλοῦσιν, εὐεπι-
λόγιστον. οἱ μὲν γὰρ τοῦ ἀληθοῦς στοχάζονται, οἱ δὲ ἐκ
παντὸς ψυχαγωγεῖν ἐθέλουσιν, ψυχαγωγεῖ δὲ μᾶλλον τὸ
ψεῦδος ἢ τἀληθές. τοίνυν ἐκείνοις μᾶλλονἢ τούτοις
προσεκτέον τοῖς ἐπίτηδες τὸ ψεῦδος μεταδιώκουσιν. καθ-
όλου τε, ὅσον ἐπὶ τοῖς ποιηταῖς, οὐχ οἷον ἀνωφελὴς τῷ
βίῳ ἀλλὰ καὶ βλαβερωτάτη. ἐπιτείχισμα γὰρ ἀνθρωπί-
νων παθῶν ἡ ποιητικὴ καθέστηκεν· καὶ ὡς
γέρων γέροντι γλῶσσαν ἡδίστην ἔχει,
οὕτως οἱ μὲν ἐρωτομανεῖς καὶ μέθυσοι τὰς Ἀλκαίου καὶ
Ἀνακρέοντος ποιήσεις ἀναγνόντες προσεκκαίονται, οἱ δὲ
ὀργίλοι Ἱππώνακτα καὶ Ἀρχίλοχον ἀλείπτας ἔχουσι τῆς
περὶ αὐτοὺς κακίας.
Τὰ μὲν οὖν ὑπὸ τῶν ἄλλων λεγόμενα κατὰ τὸν τόπον,
καὶ μάλιστα τῶν Ἐπικουρείων, ἐστὶ τοιαῦτα· ἡμεῖς δὲ
257
μηδὲν κατειπόντες τῆς ποιητικῆς ἄλλως ποιώμεθα τὰς

ἀντιρρήσεις πρὸς τοὺς ἀξιοῦντας γραμματικὴν ἔχειν τέ-
χνην τῶν παρὰ ποιηταῖς καὶ συγγραφεῦσι λεγομένων δια
όλου τε, ὅσον ἐπὶ τοῖς ποιηταῖς, οὐχ οἷον ἀνωφελὴς τῷ

βίῳ ἀλλὰ καὶ βλαβερωτάτη. ἐπιτείχισμα γὰρ ἀνθρωπί-
νων παθῶν ἡ ποιητικὴ καθέστηκεν· καὶ ὡς
γέρων γέροντι γλῶσσαν ἡδίστην ἔχει,
οὕτως οἱ μὲν ἐρωτομανεῖς καὶ μέθυσοι τὰς Ἀλκαίου καὶ
Ἀνακρέοντος ποιήσεις ἀναγνόντες προσεκκαίονται, οἱ δὲ
ὀργίλοι Ἱππώνακτα καὶ Ἀρχίλοχον ἀλείπτας ἔχουσι τῆς
περὶ αὐτοὺς κακίας.
Τὰ μὲν οὖν ὑπὸ τῶν ἄλλων λεγόμενα κατὰ τὸν τόπον,
καὶ μάλιστα τῶν Ἐπικουρείων, ἐστὶ τοιαῦτα· ἡμεῖς δὲ
μηδὲν κατειπόντες τῆς ποιητικῆς ἄλλως ποιώμεθα τὰς
ἀντιρρήσεις πρὸς τοὺς ἀξιοῦντας γραμματικὴν ἔχειν τέ-
χνην τῶν παρὰ ποιηταῖς καὶ συγγραφεῦσι λεγομένων δια-
γνωστικήν. ἐπεὶ τοίνυν πᾶν σύγγραμμα καὶ πᾶσα ποίησις
ἐκ λέξεων τῶν δηλουσῶν καὶ πραγμάτων τῶν δηλουμέ-
νων συνέστηκε, δεήσει τὸν γραμματικόν, εἴπερ ἔχει τέ-
χνην διαρθρωτικὴν τῶν παρὰ συγγραφεῦσι καὶ ποιηταῖς
λεγομένων, ἤτοι τὰς λέξεις μόνον ἢ τὰ ὑποκείμενα πράγ-
ματα γινώσκειν ἢ τὸ συναμφότερον. ἀλλὰ τὰ μὲν πράγ-
ματα, κἂν ἡμεῖς μὴ λέγωμεν, φαίνεται μὴ γινώσκειν.
τούτων γὰρ τὰ μέν ἐστι φυσικὰ τὰ δὲ μαθηματικὰ τὰ δὲ
κατειληφότες ὡς ἀναγκαιότατον αὐτὴν μάθημα τοῖς ἐκ-

γόνοις παρεδίδοσαν. καὶ τούτου μάρτυς ὁ τῆς ἀρχαίας
κωμῳδίας ποιητής, λέγων
λέξω τοίνυν βίον ἐξ ἀρχῆς ὃν ἐγὼ θνητοῖσι παρεῖχον.
πρότερον γὰρ ἔδει παιδὸς φωνὴν γρύσαντος μηδέν'
ἀκοῦσαι,
εἶτα βαδίζειν ἐν ταῖσιν ὁδοῖς εὐτάκτως ἐς κιθαριστοῦ.
ὅθεν εἰ καὶ κεκλασμένοις τισὶ μέλεσι νῦν καὶ γυναικώδεσι
258
ῥυθμοῖς θηλύνει τὸν νοῦν ἡ μουσική, οὐδὲν τοῦτο πρὸς

τὴν ἀρχαίαν καὶ ἔπανδρον μουσικήν. εἴπερ τε ἡ
ποιητικὴ βιωφελής ἐστι, ταύτην δὲ φαίνεται κοσμεῖν ἡ
μουσικὴ μερίζουσα καὶ ἐπῳδὸν παρέχουσα, χρειώδης γε-
νήσεται ἡ μουσική. ἀμέλει γέ τοι καὶ οἱ ποιηταὶ μελο-
ποιοὶ λέγονται, καὶ τὰ Ὁμήρου ἔπη τὸ πάλαι πρὸς λύραν
ᾔδετο. ὡσαύτως δὲ καὶ τὰ παρὰ τοῖς τραγικοῖς μέλη καὶ
στάσιμα, φυσικόν τινα ἐπέχοντα λόγον, ὁποῖά ἐστι τὰ
οὕτω λεγόμενα·

ἡ Πηνελόπη ὄχλον ἄσωτον ἐπιδέχεται μειρακίων, ἀεὶ δὲ

τὰς ἐπιθυμίας αὐτῶν ἐλπιδοκοποῦσα καὶ παραύξουσα
μοχθηρότερον καὶ χαλεπώτερον τῆς ἐπὶ Ἴλιον στρατείας
τὸν ἐν Ἰθάκῃ πόλεμον ἤγειρε τῷ γήμαντι; καὶ μὴν οὐκ
εἰ [οὔτε] οἱ περὶ τὸν Πλάτωνα μουσικὴν ἀπεδέξαντο, ῥη-
τέον [οὐ] πρὸς εὐδαιμονίαν αὐτὴν συντείνειν, ἐπεὶ καὶ ἄλ-
λοι μὴ λειπόμενοι τῆς τούτων ἀξιοπιστίας, καθάπερ οἱ
περὶ τὸν Ἐπίκουρον, ἠρνήσαντο ταύτην τὴν ἀντιποίησιν,
λέγοντες τοὐναντίον αὐτὴν ἀσύμφορον εἶναι καὶ
ἀργήν, φίλοινον, χρημάτων ἀτημελῆ.
εὐήθεις δέ εἰσι καὶ οἱ τὴν ἀπὸ ποιητικῆς χρείαν συμπλέ-
κοντες αὐτῇ πρὸς εὐχρηστίαν, ἐπείπερ δύναται μέν τις,
ὡς καὶ ἐν τῷ πρὸς τοὺς γραμματικοὺς
ἐλέγομεν, ἀνωφελῆ διδάσκειν τὴν ποιητικήν, οὐδὲν δὲ
ἔλαττον κἀκεῖνο δεικνύναι ὅτι ἡ μὲν μουσικὴ περὶ μέλος
καταγινομένη μόνον τέρπειν πέφυκεν, ἡ δὲ ποιητικὴ καὶ
περὶ διάνοιαν καταγινομένη δύναται συνωφελεῖν τε καὶ
σωφρονίζειν.
σεως, τρίτον ὁ τόνος, ὅς ἐστι διπλασίων τοῦ ἡμιτονίου.

οὐ μὴν ἀλλ' ὃν τρόπον ἅπαν διάστημα κατὰ μουσικὴν ἐν
φθόγγοις ἔχει τὴν ὑπόστασιν, οὕτω καὶ πᾶν ἦθος. τὸ δ'
ἔστι τι γένος μελῳδίας. καθὰ γὰρ τῶν ἀνθρωπίνων ἠθῶν
τινὰ μέν ἐστι σκυθρωπὰ καὶ στιβαρώτερα, ὁποῖα τὰ
τῶν ἀρχαίων ἱστοροῦσιν, τὰ δὲ εὐένδοτα πρὸς ἔρωτας καὶ
οἰνοφλυχίας καὶ ὀδυρμοὺς καὶ οἰμωγάς, οὕτω τὶς μὲν με-
λῳδία σεμνά τινα καὶ ἀστεῖα ἐμποιεῖ τῇ ψυχῇ κινήματα,
τὶς δὲ ταπεινότερα καὶ ἀγεννῆ. καλεῖται δὲ κατὰ κοινὸν ἡ
259
τοιουτότροπος μελῳδία τοῖς μουσικοῖς ἦθος ἀπὸ τοῦ

ἤθους εἶναι ποιητική, καθάπερ καὶ τὸ χλωρὸν δέος τὸ
χλωροποιόν, καὶ τὸ ‘νότοι βαρυήκοοι ἀχλυώδεις καρη-
βαρικοὶ νωθροὶ διαλυτικοί’ ἀντὶ τοῦ τούτων δραστικοί.
τῆς δὲ κοινῆς μελῳδίας ταύτης τὸ μέν τι χρῶμα λέγεται
τὸ δὲ ἁρμονία τὸ δὲ διάτονον, ὧν ἡ μὲν ἁρμονία αὐστηροῦ
τινος ἤθους καὶ σεμνότητος κατασκευαστική πως ὑπ-
ῆρχεν, τὸ δὲ χρῶμα λιγυρόν τί ἐστι καὶ θρηνῶδες, τὸ
δὲ διάτονον ἔντραχυ καὶ ὑπάγροικον. ἀλλὰ δὴ πάλιν τὸ
μὲν ἁρμονικὸν μέλος τῶν μελῳδουμένων ἀδιαίρετόν ἐστι,
τὸ δὲ διάτονον καὶ τὸ χρῶμα εἰδικωτέρας τινὰς εἶχε διαφο-
ράς, δύο μὲν τὸ διάτονον, τήν τε τοῦ μαλακοῦ διατόνου
Πλὴν ἐκ τούτων συμφανὲς ὅτι πᾶσα ἡ κατὰ μελῳδίας

θεωρία παρὰ τοῖς μουσικοῖς οὐκ ἐν ἄλλῳ τινὶ τὴν ὑπό-
στασιν εἶχεν εἰ μὴ ἐν τοῖς φθόγγοις. καὶ διὰ τοῦτο ἀναι-
ρουμένων αὐτῶν τὸ μηδὲν ἔσται ἡ μουσική. πῶς οὖν καὶ
ἐρεῖ τις ὅτι οὐκ εἰσὶ φθόγγοι; ἐκ τοῦ φωνὴν αὐτοὺς κατὰ
γένος ὑπάρχειν, φήσομεν, καὶ τὴν φωνὴν ἀνύπαρκτον
ἡμῖν ἐν τοῖς σκεπτικοῖς ὑπομνήμασι δεδεῖχθαι ἀπὸ τῆς
τῶν δογματικῶν μαρτυρίας. οἵ τε γὰρ ἀπὸ τῆς Κυρήνης
φιλόσοφοι μόνα φασὶν ὑπάρχειν τὰ πάθη, ἄλλο δὲ οὐδέν·
ὅθεν καὶ τὴν φωνὴν μὴ οὖσαν πάθος, ἀλλὰ πάθους ποιη-
τικήν, μὴ γίγνεσθαι τῶν ὑπαρκτῶν. οἵ γέ τοι περὶ τὸν
Δημόκριτον καὶ Πλάτωνα πᾶν αἰσθητὸν ἀναιροῦντες συν-
αναιροῦσι καὶ τὴν φωνήν, αἰσθητόν τι δοκοῦσαν πρᾶγμα
ὑπάρχειν. καὶ γὰρ ἄλλως, εἰ ἔστι φωνή, ἤτοι σῶμά ἐστιν
ἢ ἀσώματον· οὔτε δὲ σῶμά ἐστιν, ὡς οἱ Περιπατητικοὶ
διὰ πολλῶν διδάσκουσιν, οὔτε ἀσώματος, ὡς οἱ ἀπὸ τῆς
Στοᾶς· οὐκ ἄρα ἔστι φωνή. ἄλλος δέ τις κἂν ἐκείνως
ἐπιχειρήσειε λέγειν, ὡς εἰ μὴ ἔστι ψυχή, οὐδὲ αἰσθήσεις·
μέρη γὰρ ταύτης ὑπῆρχον. εἰ δὲ μή εἰσιν αἱ αἰσθήσεις,
οὐδὲ τὰ αἰσθητά· πρὸς αἰσθήσει γὰρ ἡ τούτων ὑπόστα-
σις νοεῖται. εἰ δὲ μὴ αἰσθητά, οὐδὲ φωνή· εἶδος γάρ τι
Κλαύδιος Αιλιανός. Varia historia Book 2, sec. 21, line 14
ποτὲ ἀφίκοντο ὅ τε ἐραστὴς καὶ ὁ ἐρώμενος οὗτοι.

ἦν δὲ ἄρα ὁ Ἀρχέλαος ἐρωτικὸς οὐχ ἧττον ἢ φιλό-
260
μουσος. ἐπεὶ τοίνυν ἑώρα διαφερομένους πρὸς ἀλλή-

λους τόν τε Παυσανίαν καὶ τὸν Ἀγάθωνα πολλάκις,
οἰόμενος τὸν ἐραστὴν ὑπὸ τῶν παιδικῶν παρορᾶσθαι,
ἤρετο ἄρα τὸν Ἀγάθωνα ὁ Ἀρχέλαος τί βουλόμενος
οὕτω πυκνὰ ἀπεχθάνεται τῷ πάντων μάλιστα φι-
λοῦντι αὐτόν; ὃ δὲ ‘ἐγώ σοι’ ἔφη ‘φράσω, βασιλεῦ.
οὔτε γάρ εἰμι πρὸς αὐτὸν δύσερις, οὔτε ἀγροικίᾳ
πράττω τοῦτο· εἰ δέ τι καὶ ἐγὼ ἠθῶν ἐπαΐω τῇ τε
ἄλλῃ καὶ ἐκ ποιητικῆς, ἥδιστον εὑρίσκω εἶναι τοῖς
ἐρῶσι πρὸς τὰ παιδικὰ ἐκ διαφορᾶς καταλλάττεσθαι,
καὶ πεπίστευκα οὐδὲν αὐτοῖς οὕτως ἀπαντᾶν τερπνόν.
τούτου γοῦν τοῦ ἡδέος πολλάκις αὐτῷ μεταδίδωμι,
ἐρίζων πρὸς αὐτὸν πλεονάκις· εὐφραίνεται γὰρ κα-
ταλυομένου μου τὴν πρὸς αὐτὸν ἔριν συνεχῶς, ὁμα-
λῶς δὲ καὶ συνήθως προσιόντος οὐκ εἴσεται τὴν δια-
φορότητα.’ ἐπῄνεσε ταῦτα ὁ Ἀρχέλαος, ὡς λόγος.
ἤρα δέ φασι τοῦ αὐτοῦ Ἀγάθωνος τούτου καὶ Εὐρι-
πίδης ὁ ποιητής, καὶ τὸν Χρύσιππον τὸ δρᾶμα αὐτῷ
χαριζόμενος λέγεται διαφροντίσαι. καὶ εἰ μὲν σαφὲς
εἶξαι θατέρῳ τὸν ἕτερον.’ ἅπερ οὖν εἰπὼν ἐπέρρωσε

τοὺς Ἀθηναίους. τὸ τοίνυν γενόμενον αὐτοῖς σύνθημα
τότε ἐς ἀρετὴν ἐβουλήθη διαφυλάττειν καὶ ἐς τὰ
ὅμοια ἔργα ὑπόμνησιν.
Πιττακὸς ἐν Μυτιλήνῃ κατεσκεύασε ἐν τοῖς ἱεροῖς
κλίμακας ἐς οὐδεμίαν μὲν χρῆσιν ἐπιτηδείους, αὐτὸ
δὲ τοῦτο ἀναθήματα εἶναι, αἰνιττόμενος τὴν ἐκ τῆς
τύχης ἄνω καὶ κάτω μετάπτωσιν, τρόπον τινὰ τῶν
μὲν εὐτυχούντων ἀνιόντων, κατιόντων δὲ τῶν δυστυ-
χούντων.
Πλάτων ὁ Ἀρίστωνος τὰ πρῶτα ἐπὶ Ποιητικὴν
ὥρμησε, καὶ ἡρωϊκὰ ἔγραφε μέτρα· εἶτα αὐτὰ κατέ-
πρησεν ὑπεριδὼν αὐτῶν, ἐπεὶ τοῖς Ὁμήρου αὐτὰ ἀν-
τικρίνων ἑώρα κατὰ πολὺ ἡττώμενα. ἐπέθετο οὖν
τραγῳδίᾳ, καὶ δὴ καὶ τετραλογίαν εἰργάσατο, καὶ
ἔμελλεν ἀγωνιεῖσθαι, δοὺς ἤδη τοῖς ὑποκριταῖς τὰ
ποιήματα. πρὸ τῶν Διονυσίων δὲ παρελθὼν ἤκουσε
Σωκράτους, καὶ ἅπαξ αἱρεθεὶς ὑπὸ τῆς ἐκείνου σει-
ρῆνος, τοῦ ἀγωνίσματος οὐ μόνον ἀπέστη τότε, ἀλλὰ
261
καὶ τελέως τὸ γράφειν τραγῳδίαν ἀπέρριψε, καὶ ἀπε-

δύσατο ἐπὶ φιλοσοφίαν.
ρὰν μᾶλλον ἢ ἀνθρώπου ἐσθῆτα.

Φιλητᾶν λέγουσι τὸν Κῷον λεπτότατον γενέσθαι
τὸ σῶμα. ἐπεὶ τοίνυν ἀνατραπῆναι ῥᾴδιος ἦν ἐκ πά-
σης προφάσεως, μολίβδου φασὶ πεποιημένα εἶχεν ἐν
τοῖς ὑποδήμασι πέλματα, ἵνα μὴ ἀνατρέπηται ὑπὸ
τῶν ἀνέμων, εἴ ποτε σκληροὶ κατέπνεον. εἰ δὲ ἦν
οὕτως ἀδύνατος, ὥστε μὴ ἀντέχειν πνεύματι, πῶς
οἷός τε ἦν τοσοῦτον φορτίον ἐπάγεσθαι; ἐμὲ μὲν οὖν
τὸ λεχθὲν οὐ πείθει· ὃ δὲ ἔγνων ὑπὲρ τοῦ ἀνδρός,
τοῦτο εἶπον.
Ὅτι ποιητικῆς ἁπάσης Ἀργεῖοι τὰ πρῶτα Ὁμήρῳ
ἔδωκαν, δευτέρους δὲ αὐτοῦ ἔταττον πάντας. ποιοῦν-
τες δὲ θυσίαν, ἐπὶ ξένια ἐκάλουν τὸν Ἀπόλλωνα καὶ
Ὅμηρον. λέγεται δὲ κἀκεῖνο πρὸς τούτοις, ὅτι ἄρα
ἀπορῶν ἐκδοῦναι τὴν θυγατέρα, ἔδωκεν αὐτῇ προῖκα
ἔχειν τὰ ἔπη τὰ Κύπρια. καὶ ὁμολογεῖ τοῦτο Πίνδαρος.
Τὴν Ἰταλίαν ᾤκησαν πρῶτοι Αὔσονες αὐτόχθονες.
πρεσβύτατον δὲ γενέσθαι Μάρην τινὰ καλούμενον, οὗ
τὰ μὲν ἔμπροσθεν λέγουσιν ἀνθρώπῳ ὅμοια, τὰ κατό-
πισθεν δὲ ἵππῳ· αὐτὸ δὲ τοὔνομα εἰς τὴν Ἑλλάδα
φασὶν ἱππομιγὴς δύναται. δοκεῖ δέ μοι πρῶτος ἵπ
Ἀναξιμένης., Testimonia Vol.-Jacobyʹ-T 2a,72,T, Frag. 26, line 2
Ἰσαῖός τε καὶ Ζωίλος καὶ Ἀναξιμένης ... οὐθὲν οὔτε καινὸν οὔτε περιττὸν
ἐπετή-
δευσαν, ἀλλὰ ἀπὸ τούτων τῶν χαρακτήρων καὶ παρὰ τούτους τοὺς
κανόνας τὰς
ἑαυτῶν λέξεις κατεσκεύασαν.
PLUTARCH. Demosth. et Cic. comp. 2: τελευτῶν δ' οὐ τὰ ἔργα καὶ τὰς
πράξεις μόνον ἀλλὰ καὶ τοὺς λόγους ἐπαινεῖ (sc. ὁ Κικέρων) .... ὥσπερ
Ἰσοκράτει
καὶ Ἀναξιμένει τοῖς σοφισταῖς διαμειρακιεύμενος ....
STOB. Flor. III 36, 20: Θεόκριτος Ἀναξιμένους λέγειν μέλλοντος
‘ἄρχεται’
εἶπεν ‘λέξεων μὲν ποταμός, νοῦ δὲ σταλαγμός’.
262
PHILODEM. π. ποιημ. [Voll. Herc. coll. alt. VI 174]: ὑπο|λάμβανε κατὰ

τὸ συνέ|χον καὶ κυριώτατον | τῶν ἐμ ποιητικῆι δια|φέρειν Χοιρίλον καὶ
Ἀνα|ξιμένην
Ὁμήρου καὶ | Καρκίνον καὶ Κλεαίνε|τον Εὐριπίδου καὶ τοὺς | ἄλλους
τοὺς πονηροὺς |
ἐν ποιητικῆι τῶν ἀρ[ί|στων]
GNOMOL. VATIC. [Sternbach Wien. Stud. X] 78: ὁ αὐτὸς (sc.
Ἀλέξανδρος)
ἐλθὼν εἰς Ἴλιον καὶ θεασάμενος τὸν Ἀχιλλέως τάφον στὰς εἶπεν· ‘ὦ
Ἀχιλλεῦ, ὡς
σὺ μέγας ὢν μεγάλου κήρυκος ἔτυχες Ὁμήρου.’ παρόντος δὲ
Ἀναξιμένους καὶ εἰπόντος
’καὶ ἡμεῖς σε, ὦ βασιλεῦ, ἔνδοξον ποιήσομεν’, ‘ἀλλὰ νὴ τοὺς θεούς’,
ἔφη, ‘παρ'
Ὁμήρωι ἐβουλόμην ἂν εἶναι Θερσίτης ἢ παρὰ σοὶ Ἀχιλλεύς.’
PORPHYR. bei EUSEB. PE X 3 p. 464 B: καὶ τί γὰρ Ἐφόρου
(70) ἴδιον ἐκ τῶν Δαιμάχου (65) καὶ Καλλισθένους (124) καὶ
Ἀναξιμένους αὐταῖς λέξεσιν ἔστιν ὅτε τρισχιλίους ὅλους μετατιθέντος
στίχους.
Ἀναξιμένης., Testimonia Vol.-Jacobyʹ-T 2a,72,T, Frag. 26, line 4
δευσαν, ἀλλὰ ἀπὸ τούτων τῶν χαρακτήρων καὶ παρὰ τούτους τοὺς
κανόνας τὰς
ἑαυτῶν λέξεις κατεσκεύασαν.
PLUTARCH. Demosth. et Cic. comp. 2: τελευτῶν δ' οὐ τὰ ἔργα καὶ τὰς
πράξεις μόνον ἀλλὰ καὶ τοὺς λόγους ἐπαινεῖ (sc. ὁ Κικέρων) .... ὥσπερ
Ἰσοκράτει
καὶ Ἀναξιμένει τοῖς σοφισταῖς διαμειρακιεύμενος ....
STOB. Flor. III 36, 20: Θεόκριτος Ἀναξιμένους λέγειν μέλλοντος
‘ἄρχεται’
εἶπεν ‘λέξεων μὲν ποταμός, νοῦ δὲ σταλαγμός’.
PHILODEM. π. ποιημ. [Voll. Herc. coll. alt. VI 174]: ὑπο|λάμβανε κατὰ
τὸ συνέ|χον καὶ κυριώτατον | τῶν ἐμ ποιητικῆι δια|φέρειν Χοιρίλον καὶ
Ἀνα|ξιμένην
Ὁμήρου καὶ | Καρκίνον καὶ Κλεαίνε|τον Εὐριπίδου καὶ τοὺς | ἄλλους
τοὺς πονηροὺς |
ἐν ποιητικῆι τῶν ἀρ[ί|στων]
GNOMOL. VATIC. [Sternbach Wien. Stud. X] 78: ὁ αὐτὸς (sc.
Ἀλέξανδρος)
263
ἐλθὼν εἰς Ἴλιον καὶ θεασάμενος τὸν Ἀχιλλέως τάφον στὰς εἶπεν· ‘ὦ
Ἀχιλλεῦ, ὡς
σὺ μέγας ὢν μεγάλου κήρυκος ἔτυχες Ὁμήρου.’ παρόντος δὲ
Ἀναξιμένους καὶ εἰπόντος
’καὶ ἡμεῖς σε, ὦ βασιλεῦ, ἔνδοξον ποιήσομεν’, ‘ἀλλὰ νὴ τοὺς θεούς’,
ἔφη, ‘παρ'
Ὁμήρωι ἐβουλόμην ἂν εἶναι Θερσίτης ἢ παρὰ σοὶ Ἀχιλλεύς.’
PORPHYR. bei EUSEB. PE X 3 p. 464 B: καὶ τί γὰρ Ἐφόρου
(70) ἴδιον ἐκ τῶν Δαιμάχου (65) καὶ Καλλισθένους (124) καὶ
Ἀναξιμένους
αὐταῖς λέξεσιν ἔστιν ὅτε τρισχιλίους ὅλους μετατιθέντος στίχους.
CLEM. ALEX. Strom. VI 26, 8 p. 443, 4 Stä: Μελησαγόρου γὰρ
ἔκλεψεν ... Ἀναξιμένης.
Ἀναξιμένης., Frag. Vol.-Jacobyʹ-F 2a,72,F, Frag. 22, line 2
(sc. τῶν Λακεδαιμονίων) ἀδικήμασι καὶ τῶι μίσει τῶι διὰ ταῦτα εἰς
αὐτοὺς
παρὰ τῶν Ἑλλήνων αὐξηθέντες Θηβαῖοι ἐκράτησαν αὐτοὺς [τὴν ἐν
Λεύκτροις
μάχην], ὁμοῦ τε Λακεδαιμόνιοι ἐκποδὼν ἦσαν καὶ Θηβαίους οὐδεὶς αὖ
φέρειν
ἐδύνατο μίαν μάχην εὐτυχήσαντας, ἀλλ' ἀπεφάνθη λυσιτελοῦν ἔτι τὴν
Κα-
δμείαν ἔχεσθαι μᾶλλον ἢ κεκρατηκέναι Λακεδαιμονίων Θηβαίους–
οὕτως
ἐμισήθησαν. (51) καὶ ταῦτα οὐ δή που κατηγορίας ἕνεκα κοινῆς τῶν
Ἑλλήνων συνεσκευασάμην, ὥσπερ ὁ θαυμαστὸς ἐκεῖνος ὁ τὸν
Τρικάρανον
ποιήσας – μήποτε ἀνάγκη τοσαύτη γένοιτο – , ἀλλ' ἐκεῖνο ἐπιδεικνύναι
βουλόμενος, ὅτι οὔπω πρὸ ὑμῶν ἦν τὸ ἄρχειν εἰδέναι.
DIOG. LAERT. I 40: Ἀναξιμένης δέ φησι πάντας (sc. τοὺς
ἑπτὰ σοφούς) ἐπιθέσθαι ποιητικῆι.
HARPOKR. s. Ἀρχιδάμειος πόλεμος· Λυσίας ἐν τῶι κατ'
Ἀνδροτίωνος (F 9 Fuhr) καὶ Δείναρχος κατὰΠυθέου ξενίας. τὰ πρῶτα
δέκα ἔτη τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου Ἀρχιδάμειος ἐκλήθη πόλεμος,
ὡς ἔοικεν, ἀπὸ τοῦ τὸν Ἀρχίδαμον εἰς τὴν Ἀττικὴν ἐμβαλεῖν, καθὰ Θου-
κυδίδης καὶ Ἔφορος (70 F 197) καὶ Ἀναξιμένης φασίν.
PLUTARCH. Public. 9: λέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπι-
ταφίων ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος, εἴ γε
μὴ καὶ τοῦτο Σόλωνός ἐστιν, ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥήτωρ ἱστόρηκεν.
264
STRAB. XIII 1, 19: Μιλησίων δ' εἰσὶ καὶ αἱ Κολωναὶ αἱ

ὑπὲρ Λαμψάκου ἐν τῆι μεσογαίαι τῆς Λαμψακηνῆς·
Κλήμης Αλεξανδρινός. Προτρεπτικός. Cha. 2, sec. 27, subsec. 5, line 1
ποιητὴς ὁ Ἀκραγαντῖνος Ἐμπεδοκλῆς·

τοιγάρτοι χαλεπῇσιν ἀλύοντες κακότησιν
οὔ ποτε δειλαίων ἀχέων λωφήσετε θυμόν.
Τὰ μὲν δὴ πλεῖστα μεμύθευται καὶ πέπλασται περὶ θεῶν
ὑμῖν· τὰ δὲ καὶ ὅσα γεγενῆσθαι ὑπείληπται, ταῦτα δὲ περὶ
ἀνθρώπων αἰσχρῶν καὶ ἀσελγῶς βεβιωκότων ἀναγέγραπται·
τύφῳ καὶ μανίῃ δὲ βαδίζετε καὶ τρίβον ὀρθὴν
εὐθεῖαν προλιπόντες ἀπήλθετε τὴν δι' ἀκανθῶν
καὶ σκολόπων. Τί πλανᾶσθε, βροτοί; παύσασθε, μάταιοι,
καλλίπετε σκοτίην νυκτός, φωτὸς δὲ λάβεσθε.
Ταῦτα ἡμῖν ἡ προφητικὴ παρεγγυᾷ καὶ ποιητικὴ Σίβυλλα·
παρεγγυᾷ δὲ καὶ ἡ ἀλήθεια, γυμνοῦσα τῶν καταπληκτικῶν
τουτωνὶ καὶ ἐκπληκτικῶν προσωπείων τὸν ὄχλον τῶν θεῶν,
συνωνυμίαις τισὶ τὰς δοξοποιίας διελέγχουσα.
Αὐτίκα γοῦν εἰσὶν οἳ τρεῖς τοὺς Ζῆνας ἀναγράφουσιν,
τὸν μὲν Αἰθέρος ἐν Ἀρκαδίᾳ, τὼ δὲ λοιπὼ τοῦ Κρόνου
παῖδε, τούτοιν τὸν μὲν ἐν Κρήτῃ, θάτερον δὲ ἐν Ἀρκαδίᾳ
πάλιν. Εἰσὶ δὲ οἳ πέντε Ἀθηνᾶς ὑποτίθενται, τὴν μὲν
Ἡφαίστου, τὴν Ἀθηναίαν· τὴν δὲ Νείλου, τὴν Αἰγυπτίαν·
τρίτην τοῦ Κρόνου, τὴν πολέμου εὑρέτιν· τετάρτην τὴν
Διός, ἣν Μεσσήνιοι Κορυφασίαν ἀπὸ τῆς μητρὸς
παροιμιῶδες ἐπιφθέγξασθαι ἁρμόττει

πατὴρ ἀνουθέτητος παῖδα νουθετεῖ.
Εἰ δ' ἄρα καὶ εἰσὶ φύλακες οὗτοι, οὐκ εὐνοίᾳ τῇ πρὸς ὑμᾶς
περιπαθεῖς, τῆς δὲ ὑμεδαπῆς ἀπωλείας ἐχόμενοι, κολάκων
δίκην ἐγχρίμπτονται τῷ βίῳ, δελεαζόμενοι καπνῷ. Αὐτοί
που ἐξομολογοῦνται οἱ δαίμονες τὴν γαστριμαργίαν τὴν
αὑτῶν,
λοιβῆς τε κνίσης τε· τὸ γὰρ λάχομεν γέρας ἡμεῖς,
λέγοντες. Τίνα δ' ἂν φωνὴν ἄλλην, εἰ φωνὴν λάβοιεν Αἰγυπ-
τίων θεοί, οἷα αἴλουροι καὶ γαλαῖ, προήσονται ἢ τὴν Ὁμηρι-
κήν τε καὶ ποιητικήν, τῆς κνίσης τε καὶ ὀψαρτυτικῆς
265
φίλην; τοιοίδε μέντοι παρ' ὑμῖν οἵ τε δαίμονες καὶ οἱ θεοὶ

καὶ εἴ τινες ἡμίθεοι ὥσπερ ἡμίονοι κέκληνται· οὐδὲ γὰρ
οὐδὲ ὀνομάτων ὑμῖν πενία πρὸς τὰς τῆς ἀσεβείας συνθέσεις.
Φέρε δὴ οὖν καὶ τοῦτο προσθῶμεν, ὡς ἀπάνθρωποι
καὶ μισάνθρωποι δαίμονες εἶεν ὑμῶν οἱ θεοὶ καὶ οὐχὶ μόνον
ἐπιχαίροντες τῇ φρενοβλαβείᾳ τῶν ἀνθρώπων, πρὸς δὲ καὶ
ἀνθρωποκτονίας ἀπολαύοντες· νυνὶ μὲν τὰς ἐν σταδίοις
ἐνόπλους φιλονικίας, νυνὶ δὲ τὰς ἐν πολέμοις ἀναρίθμους
φιλοτιμίας ἀφορμὰς σφίσιν ἡδονῆς ποριζόμενοι, ὅπως ὅτι
μάλιστα ἔχοιεν ἀνθρωπείων ἀνέδην ἐμφορεῖσθαι φόνων·
φανερός· ὁποῖος δέ τις μορφήν, ἀφανής· οὐδὲ μὴν ὁ

παμφαὴς δοκῶν εἶναι ἥλιος οὐδ' αὐτὸς ἔοικεν ὁρᾶν αὑτὸν
ἐπιτρέπειν, ἀλλ' ἤν τις ἀναιδῶς αὐτὸν θεάσηται, τὴν ὄψιν
ἀφαιρεῖται.» Πόθεν ἄρα ὁ τοῦ Γρύλλου σοφίζεται ἢ δηλαδὴ
παρὰ τῆς προφήτιδος τῆς Ἑβραίων θεσπιζούσης ὧδέ πως;
Τίς γὰρ σὰρξ δύναται τὸν ἐπουράνιον καὶ ἀληθῆ
ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν θεὸν ἄμβροτον, ὃς πόλον οἰκεῖ;
Ἀλλ' οὐδ' ἀκτίνων κατεναντίον ἠελίοιο
ἄνθρωποι στῆναι δυνατοί, θνητοὶ γεγαῶτες.
Κλεάνθης δὲ ὁ Πηδασεύς, ὁ ἀπὸ τῆς Στοᾶς φιλόσοφος,
οὐΘεογονία αν ποιητικήν, θεολογίαν δὲ ἀληθινὴν ἐνδείκνυται.
Οὐκ ἀπεκρύψατο τοῦ θεοῦ πέρι ὅ τί περ εἶχεν φρονῶν·
τἀγαθὸν ἐρωτᾷς μ' οἷόν ἐστ'; Ἄκουε δή·
τεταγμένον, δίκαιον, ὅσιον, εὐσεβές,
κρατοῦν ἑαυτοῦ, χρήσιμον, καλόν, δέον,
αὐστηρόν, αὐθέκαστον, ἀεὶ συμφέρον,
ἄφοβον, ἄλυπον, λυσιτελές, ἀνώδυνον,
ὠφέλιμον, εὐάρεστον, ἀσφαλές, φίλον,
ἔντιμον, ὁμολογούμενον
εὐκλεές, ἄτυφον, ἐπιμελές, πρᾶον, σφοδρόν,
χρονιζόμενον, ἄμεμπτον, ἀεὶ διαμένον.
μὲν θεὸς εἷς, χοὖτος δὲ οὐχ, ὥς τινες ὑπονοοῦσιν, ἐκτὸς τᾶς

διακοσμήσιος, ἀλλ' ἐν αὐτᾷ, ὅλος ἐν ὅλῳ τῷ κύκλῳ ἐπίς-
κοπος πάσας γενέσιος, κρᾶσις τῶν ὅλων, ἀεὶ ὢν καὶ ἐργάτας
τῶν αὑτοῦ δυνάμιων καὶ ἔργων, ἁπάντων ἐν οὐρανῷ φωστὴρ
266
καὶ πάντων πατήρ, νοῦς καὶ ψύχωσις τῷ ὅλῳ κύκλῳ,

πάντων κίνασις.» Ἀπόχρη καὶ τάδε εἰς ἐπίγνωσιν θεοῦ
ἐπιπνοίᾳ θεοῦ πρὸς αὐτῶν μὲν ἀναγεγραμμένα, πρὸς δὲ
ἡμῶν ἐξειλεγμένα τῷ γε καὶ σμικρὸν διαθρεῖν ἀλήθειαν
δυναμένῳ.
Ἴτω δὲ ἡμῖν (οὐ γὰρ αὐταρκεῖ μόνον ἡ φιλοσοφία)
ἀλλὰ καὶ αὐτὴ ποιητικὴ ἡ περὶ τὸ ψεῦδος τὰ πάντα ἠσχο-
λημένη, μόλις ποτὲ ἤδη ἀλήθειαν μαρτυρήσουσα, μᾶλλον δὲ
ἐξομολογουμένη τῷ θεῷ τὴν μυθώδη παρέκβασιν· παρίτω
δὴ ὅστις καὶ βούλεται ποιητὴς πρῶτος. Ἄρατος μὲν οὖν
διὰ πάντων τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ διήκειν νοεῖ,
ὄφρ' ἔμπεδα πάντα φύωνται,
τῷ μιν ἀεὶ πρῶτόν τε καὶ ὕστατον ἱλάσκονται·
χαῖρε, πάτερ, μέγα θαῦμα, μέγ' ἀνθρώποισιν ὄνειαρ.
Ταύτῃ τοι καὶ ὁ Ἀσκραῖος αἰνίττεται Ἡσίοδος τὸν θεόν·
αὐτὸς γὰρ πάντων βασιλεὺς καὶ κοίρανός ἐστιν·
ἀθανάτων τῷ δ' οὔτις ἐρήρισται κράτος ἄλλος.
Κλήμης Αλεξανδρινός. Παιδαγωγός. Book 2, cha. 2, subcha. 28, sec.

2, line 1
πελιδνοὶ οἱ ὀφθαλμοί; Οὐ τῶν ἐγχρονιζόντων ἐν οἴνοις; Οὐ τῶν

ἰχνευόντων ποῦ πότοι γίνονται;» Ἐνταῦθα μὲν καὶ νεκρὸν ἤδη
τῷ λόγῳ τὸν φιλοπότην ἀποφαίνεται, διὰ τῶν ὀφθαλμῶν τῶν
πελιδνῶν, ὃ τοῖς νεκροῖς σημεῖον ἐπιφαίνεται, τὸν ἐν κυρίῳ θάνατον
αὐτῷ καταγγείλασα· ἡ γὰρ ἀμνηστία τῶν εἰς τὴν ἀληθῆ συντει-
νόντων ζωὴν ἐπὶ τὴν φθορὰν ῥέπει.
Εἰκότως οὖν στερρότατα ὁ παιδαγωγὸς ἀπαγορεύει τῆς ἡμε-
τέρας κηδόμενος σωτηρίας· «Μὴ πίνετε οἶνον ἐπὶ μέθῃ.» Διὰ τί,
πεύσῃ; «Ὅτι», φησί, «τὸ στόμα σου τότε λαλήσει σκολιά, κατα-
κείσῃ δὲ ὥσπερ ἐν καρδίᾳ θαλάσσης καὶ ὥσπερ κυβερνήτης ἐν πολλῷ
κλύδωνι.» Ἐντεῦθεν καὶ ἡ ποιητικὴ ὠφελημένη λέγει·
οἶνός τε, ὃς πυρὶ ἶσον ἔχει μένος, εὖτ' ἂν ἐς ἄνδρας
ἔλθῃ, κυμαίνει δ' οἷα Λίβυσσαν ἅλα
βορέης ἠὲ νότος, τὰ δὲ κεκρυμμένα πάντα
φαίνει, ἁμαρτοεπής· οἶνος μεθύουσιν ὄλισθος,
οἶνος ψυχαπάτης
καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁρᾶτε τοῦ ναυαγίου τὸν κίνδυνον; Περικλύζεται
μὲν ἡ καρδία πολυποσίᾳ, τὸ δὲ πλῆθος τῆς οἰνοφλυγίας θαλάττης
267
εἴκασεν ἀπειλῇ, ἐν ᾗ βεβυθισμένον τὸ σῶμα ὥσπερ ναῦς δέδυκεν

εἰς βυθὸν ἀκοσμίας ταῖς τοῦ οἴνου τρικυμίαις ἐπικεχωσμένον,
Κλήμης Αλεξανδρινός. Παιδαγωγός. Book 2, cha. 6, subcha. 50, sec.

4, line 2
οὐκ ἀνῆκεν, ἀλλὰ μᾶλλον εὐχαριστία.» Εἰ δὲ ὁ μωρὸν εἰπὼν τὸν

ἀδελφὸν ἔνοχος εἰς κρίσιν, τί περὶ τοῦ μωρολογοῦντος ἀποφανούμεθα;
Ἧι καὶ περὶ τούτου γέγραπται· «Ὃς ἂν λαλήσῃ λόγον ἀργόν,
ἀποδώσει λόγον κυρίῳ ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως.» Αὖθίς τε «ἐκ τοῦ
λόγου σου δικαιωθήσῃ» φησίν, «καὶ ἐκ τοῦ λόγου σου κατα-
δικασθήσῃ». Τίνες οὖν αἱ ἀντωτίδες αἱ σωτήριοι; Καὶ τίνες αἱ τῶν
ὀλισθηρῶν ὀφθαλμῶν παιδαγωγήσεις; Αἱ μετὰ τῶν δικαίων συνανα-
στροφαὶ προλαμβάνουσαι καὶ προεμφράττουσαι τὰ ὦτα τοῖς
ἀπάγειν τῆς ἀληθείας βουλομένοις.
Φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί,
ἡ ποιητικὴ λέγει. Γενναιότερον δὲ ὁ ἀπόστολος «γίνεσθε» φησὶν
»ἀποστυγοῦντες τὸ πονηρὸν κολλώμενοι τῷ ἀγαθῷ·» ὁ γὰρ μετὰ
τῶν ἁγίων ἀναστρεφόμενος ἁγιασθήσεται.
Πάντῃ οὖν ἀφεκτέον τῶν αἰσχρῶν ἀκουσμάτων καὶ ῥημάτων καὶ
θεαμάτων, πολὺ δὲ μᾶλλον ἔργων αἰσχρῶν καθαρευτέον, τοῦτο μὲν
ἐν ἐπιδείξεσι καὶ παραγυμνώσεσι μερῶν τινων τοῦ σώματος, ὧν οὐ
χρή, τοῦτο δὲ ἐν ταῖς ἐπιθεωρήσεσι τῶν ἀπορρητοτέρων μερῶν· οὐδὲ
γὰρ ἠνέσχετο τοῦ δικαίου τὴν γύμνωσιν αἰσχρὰν οὖσαν ἐπιδεῖν
σώφρων υἱός, ἐσκέπασε δὲ ἡ σωφροσύνη, ὃ ἐγύμνωσεν ἡ μέθη, τὸ
περίοπτον τῆς ἀγνοίας παράπτωμα. Καθαρευτέον δὲ οὐδὲν ἧττον
κἀν ταῖς προφοραῖς τῶν φωνῶν, αἷς ἄβατα εἶναι χρὴ τὰ ὦτα τῶν
Κλήμης Αλεξανδρινός. Παιδαγωγός.

Book 2, cha. 10, subcha. 98, sec. 3, line 3
τε φιλημάτων [ὀνόματα πορνικὰ] καὶ τοιουτωνί τινων λαγνευμάτων

οὐδὲ ἐπιμνηστέον, τῷ μακαρίῳ πειθομένοις ἀποστόλῳ, διαρρήδην
λέγοντι· «Πορνεία δὲ καὶ ἀκαθαρσία πᾶσα ἢ πλεονεξία μηδὲ ὀνομα-
ζέσθω ἐν ὑμῖν, καθὼς πρέπει ἁγίοις.» Εὖ γοῦν τις εἰρηκέναι φαίνεται·
»Συνουσία ὤνησεν μὲν οὐδένα, ἀγαπητὸν δὲ εἰ μὴ ἔβλαψεν.» Ἡ
μὲν γὰρ κατὰ νόμον σφαλερά, εἰ μὴ ὅσον αὐτῆς ἐπὶ παιδοποιίᾳ,
περὶ δὲ τῆς παρανόμου ἡ γραφὴ λέγει· «Γυνὴ μισθία ἴση σιάλῳ
λογισθήσεται, ὕπανδρος δὲ πύργος θανάτου τοῖς χρωμένοις.»
Κάπρῳ ἢ συῒ τὸ ἑταιρικὸν ἀπείκασε πάθος, θάνατον δὲ ζητούμενον
εἴρηκεν τὴν μοιχείαν ἐπὶ πόρνῃ τηρουμένῃ. Οἶκον δὲ καὶ πόλιν,
268
ἐν ᾗ ἀσελγαίνουσιν, [ναὶ μὴν] καὶ ἡ παρ' ὑμῖν ποιητικὴ ὀνειδίζουσά

πως γράφει·
Μοιχεῖαι παρὰ σοί τε καὶ ἀνδρῶν μῖξις ἄθεσμος
θηλυγενὴς ἄδικός τε, κακὴ πόλι, πάντ' ἀκάθαρτε·
ἔμπαλιν δὲ ἄγαται τοὺς σώφρονας·
οὔτε ἐπ' ἀλλοτρίᾳ κοίτῃ πόθον αἰσχρὸν ἔχοντας
οὐδὲ ἐπ' ἄρρενος ὕβριν ἀπεχθέα τε στυγερήν τε
ὁρμωμένους, ὅτι παρὰ φύσιν· ταύτας ἡγοῦνται οἱ πολλοὶ τρυφάς,
τὰς ἑαυτῶν ἁμαρτίας, οἱ δὲ τούτων ἐπιεικέστεροι γνωρίζουσι μὲν
οὔσας αὐτὰς ἁμαρτίας, ἡττῶνται δὲ τῶν ἡδονῶν.
Κλήμης Αλεξανδρινός. Stromata

Book 1, cha. 11, sec. 51, subsec. 1, line 1
ἐν σοφίᾳ ἀνθρώπων, ἀλλ' ἐν δυνάμει θεοῦ. ὁ γὰρ πνευματικὸς

ἀνακρίνει πάντα, αὐτὸς δὲ ὑπ' οὐδενὸς ἀνακρίνεται.» ἐπαΐω δὲ κἀ-
κείνων αὐτοῦ· «ταῦτα δὲ λέγω, ἵνα μηδεὶς ὑμᾶς παραλογίζηται ἐν
πιθανολογίᾳ» μηδὲ ὑπεισέρχηται «ὁ συλαγωγῶν». καὶ πάλιν· «βλέ-
πετε οὖν μή τις ἔσται ὑμᾶς ὁ συλαγωγῶν διὰ τῆς φιλοσοφίας καὶ
κενῆς ἀπάτης κατὰ τὴν παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων, κατὰ τὰ στοιχεῖα
τοῦ κόσμου καὶ οὐ κατὰ Χριστόν,» φιλοσοφίαν μὲν οὐ πᾶσαν, ἀλλὰ
τὴν Ἐπικούρειον, ἧς καὶ μέμνηται ἐν ταῖς Πράξεσιν τῶν ἀποστόλων
ὁ Παῦλος, διαβάλλων, πρόνοιαν ἀναιροῦσαν καὶ ἡδονὴν ἐκθειάζουσαν,
καὶ εἰ δή τις ἄλλη τὰ στοιχεῖα ἐκτετίμηκεν μὴ ἐπιστήσασα τὴν
Ποιητικὴν αἰτίαν τούτοις, μηδὲ ἐφαντάσθη τὸν δημιουργόν. ἀλλὰ
καὶ οἱ Στωϊκοί, ὧν καὶ αὐτῶν μέμνηται, σῶμα ὄντα τὸν θεὸν διὰ
τῆς ἀτιμοτάτης ὕλης πεφοιτηκέναι λέγουσιν, οὐ καλῶς. «παράδοσιν»
δὲ «ἀνθρωπίνην» τὴν λογικὴν τερθρείαν λέγει. διὸ κἀκεῖνα ἐπι-
στέλλει· «τὰς νεωτέρας ζητήσεις φεύγετε·» μειρακιώδεις γὰρ αἱ τοι-
αῦται φιλονικίαι. «ἀρετὴ δὲ οὐ φιλομειράκιον,» ὁ φιλόσοφος λέγει
Πλάτων· καὶ «τὸ ἀγώνισμα» ἡμῶν κατὰ τὸν Λεοντῖνον Γοργίαν
»διττῶν [δὲ] ἀρετῶν δεῖται, τόλμης καὶ σοφίας· τόλμης μὲν τὸ κίν-
δυνον ὑπομεῖναι, σοφίας δὲ τὸ αἴνιγμα γνῶναι. ὁ γάρ τοι λόγος
καθάπερ τὸ κήρυγμα» τὸ Ὀλυμπίασι «καλεῖ μὲν τὸν βουλόμενον.
στεφανοῖ δὲ τὸν δυνάμενον.»

269
προφητῶν» καὶ τὰ τούτοις ἑπόμενα. τεσσάρων δὲ ὄντων ἐν οἷς τὸ

ἀληθές, αἰσθήσεως, νοῦ, ἐπιστήμης, ὑπολήψεως, φύσει μὲν πρῶτος ὁ
νοῦς, ἡμῖν δὲ καὶ πρὸς ἡμᾶς ἡ αἴσθησις, ἐκ δὲ αἰσθήσεως καὶ τοῦ
νοῦ ἡ τῆς ἐπιστήμης συνίσταται οὐσία, κοινὸν δὲ νοῦ τε καὶ αἰσθή-
σεως τὸ ἐναργές. ἀλλ' ἡ μὲν αἴσθησις ἐπιβάθρα τῆς ἐπιστήμης, ἡ
πίστις δὲ διὰ τῶν αἰσθητῶν ὁδεύσασα ἀπολείπει τὴν ὑπόληψιν, πρὸς
δὲ τὰ ἀψευδῆ σπεύδει καὶ εἰς τὴν ἀλήθειαν καταμένει. εἰ δέ τις
λέγοι τὴν ἐπιστήμην ἀποδεικτικὴν εἶναι μετὰ λόγου, ἀκουσάτω ὅτι
καὶ αἱ ἀρχαὶ ἀναπόδεικτοι· οὔτε γὰρ τέχνῃ οὔτε μὴν φρονήσει γνω-
σταί. ἣ μὲν γὰρ περὶ τὰ ἐνδεχόμενά ἐστιν ἄλλως ἔχειν, ἣ δὲ ποιη-
τικὴ μόνον, οὐχὶ δὲ καὶ θεωρητική. πίστει οὖν ἐφικέσθαι μόνῃ οἷόν
τε τῆς τῶν ὅλων ἀρχῆς. πᾶσα γὰρ ἐπιστήμη διδακτή ἐστι· τὸ δὲ
διδακτὸν ἐκ προγινωσκομένου. οὐ προεγινώσκετο δὲ ἡ τῶν ὅλων
ἀρχὴ τοῖς Ἕλλησιν, οὔτ' οὖν Θαλῇ ὕδωρ ἐπισταμένῳ τὴν πρώτην
αἰτίαν οὔτε τοῖς ἄλλοις [τοῖς] φυσικοῖς τοῖς ἑξῆς· ἐπεὶ εἰκαὶ Ἀναξα-
γόρας πρῶτος ἐπέστησε τὸν νοῦν τοῖς πράγμασιν, ἀλλ' οὐδὲ οὗτος
ἐτήρησε τὴν αἰτίαν τὴν ποιητικήν, δίνους τινὰς ἀνοήτους ἀναζω-
γραφῶν σὺν τῇ τοῦ νοῦ ἀπραξίᾳ τε καὶ ἀνοίᾳ. διὸ καί φησιν ὁ
λόγος· «μὴ εἴπητε ἑαυτοῖς διδάσκαλον ἐπὶ τῆς γῆς·» ἡ μὲν γὰρ ἐπι-
στήμη ἕξις ἀποδεικτική, ἡ πίστις δὲ χάρις ἐξ ἀναποδείκτων εἰς τὸ
καθόλου ἀναβιβάζουσα τὸ ἁπλοῦν, ὃ οὔτε σὺν ὕλῃ ἐστὶν οὔτε ὕλη

πολιτευόμενον τὰ προσήκοντα, ἐπεὶ τό γε μὴ εἶναι τὴν ἡδονὴν ἀγα-

θὸν ὡμολόγηται ἐκ τοῦ κακὰς εἶναί τινας ἡδονάς. [τούτῳ τῷ λόγῳ
ἀναφαίνεται τὸ ἀγαθὸν κακὸν καὶ τὸ κακὸν ἀγαθόν.] ἔπειτα δὲ εἴ
τινας μὲν αἱρούμεθα τῶν ἡδονῶν, τινὰς δὲ φεύγομεν, οὐ πᾶσα ἡδονὴ
ἀγαθόν. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἀλγηδόνων ὁ αὐτὸς λόγος, ὧν τὰς
μὲν ὑπομένομεν, τὰς δὲ φεύγομεν, ἡ δὲ αἵρεσις καὶ φυγὴ κατ' ἐπι-
στήμην γίνεται· ὥστε τὴν ἐπιστήμην εἶναι τὸ ἀγαθόν, οὐ τὴν
ἡδονήν, δι' ἣν ἔστιν ὅτε καὶ τὴν ποιὰν ἡδονὴν αἱρησόμεθα. αὐτίκα
ὁ μάρτυς ἡδονὴν τὴν δι' ἐλπίδος διὰ τῆς παρούσης ἀλγηδόνος
αἱρεῖται. εἰ δὲ κατὰ μὲν δίψαν ἡ ἀλγηδὼν νοεῖται, κατὰ τὴν πόσιν
δὲ ἡ ἡδονή, ποιητικὴ τῆς ἡδονῆς ἡ ἀλγηδὼν ἡ προϋπάρξασα γίνεται·
ἀγαθοῦ δὲ ποιητικὸν τὸ κακὸν οὐκ ἂν γένοιτο, οὐθέτερον οὖν κακόν.
ὁ μὲν οὖν Σιμωνίδης, καθάπερ καὶ Ἀριστοτέλης,
ὑγιαίνειν μὲν ἄριστον ἀνδρί,
γράφει, δεύτερον δὲ φυὰν καλὸν γενέσθαι,
270
τρίτον δὲ πλουτεῖν ἀδόλως. καὶ ὁ Μεγαρεὺς Θέογνις·
Κλήμης Αλεξανδρινός. Stromata Book 5, cha. 3, sec. 17, subsec. 6, li 2
ἣν νύκτα ᾐνίξατο ἡ γραφή· φρόνιμοι ψυχαί, καθαραὶ ὡς παρθένοι,

συνεῖσαι σφᾶς αὐτὰς ἐν ἀγνοίᾳ καθεστώσας κοσμικῇ, τὸ φῶς ἀνά-
πτουσι καὶ τὸν νοῦν ἐγείρουσι καὶ φωτίζουσι τὸ σκότος καὶ τὴν
ἄγνοιαν ἐξελαύνουσι καὶ ζητοῦσι τὴν ἀλήθειαν καὶ τοῦ διδασκάλου
τὴν ἐπιφάνειαν ἀναμένουσι. «φιλόσοφον μὲν οὖν, ἦν δ' ἐγώ, πλῆ-
θος ἀδύνατον γενέσθαι.» «ναρθηκοφόροι μὲν πολλοί, βάκχοι δέ τε
παῦροι» κατὰ τὸν Πλάτωνα. «πολλοὶ γὰρ κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκ-
τοί·» καὶ «οὐκ ἐν πᾶσι» φησὶν ὁ ἀπόστολος «ἡ γνῶσις». «προς-
εύχεσθε δὲ ἵνα ῥυσθῶμεν ἀπὸ τῶν ἀτόπων καὶ πονηρῶν ἀνθρώπων·
οὐ γὰρ πάντων ἡ πίστις.» καὶ ἡ Κλεάνθους δὲ τοῦ Στωϊκοῦ φιλό-
σοφος ποιητικὴ ὧδέ πως τὰ ὅμοια γράφει·
μὴ πρὸς δόξαν ὅρα, ἐθέλων σοφὸς αἶψα γενέσθαι,
μηδὲ φοβοῦ πολλῶν ἄκριτον καὶ ἀναιδέα δόξαν.
οὐ γὰρ πλῆθος ἔχει συνετὴν κρίσιν οὔτε δικαίαν
οὔτε καλήν, ὀλίγοις δὲ παρ' ἀνδράσι τοῦτό κεν εὕροις.
γνωμικώτερον δὲ ὁ κωμικὸς ἐν βραχεῖ·
αἰσχρὸν δὲ κρίνειν τὰ καλὰ τῷ πολλῷ ψόφῳ.
ἀκηκόασι γάρ, οἶμαι, τῆς καλῆς ἐκείνης λεγούσης ἡμῖν σοφίας· «εἰς
μέσον ἀσυνέτων συντήρησον καιρόν, εἰς μέσον δὲ διανοουμένων
ἐνδελέχιζε.» καὶ πάλιν· «σοφοὶ κρύψουσιν αἴσθησιν·» ἐνέχυρον γὰρ
τῆς ἀληθείας τὴν ἀπόδειξιν ἀπαιτοῦσιν οἱ πολλοὶ οὐκ ἀρκούμενοι
Κλήμης Αλεξανδρινός. Stromata Book 5, cha. 4, sec. 24, subsec. 2, line

1
οὐδενὸς λόγου ὑπάρχεις, ἔνδοξον λέγων ἢ πλούσιον, ἢ τοὐναντίον,

ὅτι πλούσιος ὢν καὶ ἔνδοξος οὐ παραμόνῳ σεμνύνῃ πλεονεκτήματι·
καὶ εἰς τί γέγονας, γνῶθι, φησί, καὶ τίνος εἰκὼν ὑπάρχεις, τίς τέ
σου ἡ οὐσία καὶ τίς ἡ δημιουργία καὶ ἡ πρὸς τὸ θεῖον οἰκείωσις τίς,
καὶ τὰ τούτοις ὅμοια. λέγει δὲ καὶ διὰ Ἡσαΐου τοῦ προφήτου τὸ
πνεῦμα· «δώσω σοι θησαυροὺς σκοτεινοὺς ἀποκρύφους.» θησαυροὶ
δὲ τοῦ θεοῦ καὶ πλοῦτος ἀνεκλιπὴς ἡ δυσθήρατός ἐστι σοφία.
Ἀλλὰ καὶ οἱ παρὰ τούτων τῶν προφητῶν τὴν θεολογίαν δεδι-
δαγμένοι ποιηταὶ δι' ὑπονοίας πολλὰ φιλοσοφοῦσι, τὸν Ὀρφέα λέγω,
τὸν Λίνον, τὸν Μουσαῖον, τὸν Ὅμηρον καὶ Ἡσίοδον καὶ τοὺς ταύτῃ
σοφούς. παραπέτασμα δὲ αὐτοῖς πρὸς τοὺς πολλοὺς ἡ ποιητικὴ
271
ψυχαγωγία· ὄνειροί τε καὶ σύμβολα ἀφανέστερα πάντα τοῖς ἀνθρώ-

ποις οὐ φθόνῳ (οὐ γὰρ θέμις ἐμπαθῆ νοεῖν τὸν θεόν), ἀλλ' ὅπως
εἰς τὴν τῶν αἰνιγμάτων ἔννοιαν ἡ ζήτησις παρεισδύουσα ἐπὶ τὴν
εὕρεσιν τῆς ἀληθείας ἀναδράμῃ. ταύτῃ τοι Σοφοκλῆς, ὁ τῆς τρα-
γῳδίας ποιητής, φησί που·
καὶ τὸν θεὸν τοιοῦτον ἐξεπίσταμαι·
σοφοῖς μὲν αἰνικτῆρα θεσφάτων ἀεί,
σκαιοῖς δὲ φαῦλον κἀν βραχεῖ διδάσκαλον,
τὸ φαῦλον ἐπὶ τοῦ ἁπλοῦ τάσσων. ἄντικρυς γοῦν περὶ πάσης γρα-
φῆς τῆς καθ' ἡμᾶς ἐν τοῖς ψαλμοῖς γέγραπται ὡς ἐν παραβολῇ

χρή ποτε φλυαρίᾳ συνοικεῖν. ναὶ μὴν γογγύζουσα ἡ τρυγὼν μέμψεως

καταλαλιὰν ἀχάριστον ἐμφαίνουσα εἰκότως ἐξοικίζεται·
ὡς μή μοι τρύζητε παρήμενοι ἄλλοθεν ἄλλος.
ἡ χελιδὼν δέ, ἣ τὸν μῦθον αἰνίττεται τὸν Πανδίονος, ἀφοσιοῦσθαι
ἀξία διὰτὰ ἐπ' ἐκείνῃ θρυλούμενα πάθη, ἐξ ὧν τὸν Τηρέα τὰ
μὲν παθεῖν, τὰ δὲ καὶ δρᾶσαι παρειλήφαμεν. διώκει δὲ ἄρα καὶ
τέττιγας τοὺς μουσικούς, ὅθεν ἀπωθεῖσθαι δίκαιος ὁ διώκτης τοῦ
λόγου.
ναὶ τὰν Ὄλυμπον καταδερκομέναν σκηπτοῦχον Ἥραν
ἔστι μοι πιστὸν ταμιεῖον ἐπὶ γλώσσας,
ἡ ποιητική φησιν. ὅ τε Αἰσχύλος·
ἀλλ' ἔστι κἀμοὶ κλεὶς ἐπὶ γλώσσῃ φύλαξ.
Πάλιν ὁ Πυθαγόρας «τῆς χύτρας ἀρθείσης ἀπὸ τοῦ πυρὸς τὸν
ἐν τῇ σποδῷ τύπον μὴ ἀπολιπεῖν, ἀλλὰ συγχεῖν» προσέταττεν καὶ
»ταράττειν ἀναστάντας ἐξ εὐνῆς τὰ στρώματα»· οὐ γὰρ τὸν τῦφον
ἀφανίζειν μόνον δεῖν ᾐνίττετο, ἀλλὰ μηδὲ ὀργῆς ἴχνος ἀπολιπεῖν,
ἐπὰν δὲ ἀναζέσασα παύσηται, καθίστασθαι αὐτὴν καὶ πᾶσαν ἀπα-
λείφειν μνησικακίαν. «ἥλιος δὲ ὑμῖν τῇ ὀργῇ», φησὶν ἡ γραφή, «μὴ
ἐπιδυέτω·» καὶ ὁ εἰπὼν «οὐκ ἐπιθυμήσεις» πᾶσαν ἀφεῖλεν μνησικα-
κίαν· θυμὸς γὰρ εὑρίσκεται ὁρμὴ ἐπιθυμίας ἡμέρου ψυχῆς κατ' ἐξο-
χὴν ἀμύνης ἐφετικὸς ἀλόγως. τῷ ὁμοίῳ τρόπῳ καὶ ἡ κοίτη ταράς

272
τοῦ φωτὸς ἡλίῳ.

Αὐτίκα ἐπιτομὴν τῶν περὶ δικαιοσύνης εἰρημένων Μωυσεῖ ὁ
Πυθαγόρας πεποίηται λέγων «ζυγὸν μὴ ὑπερβαίνειν», τουτέστι
μὴ παρέρχεσθαι τὸ πρὸς τὰς διανομὰς ἴσον, τιμῶντας τὴν δικαιο-
σύνην,
ἣ φίλους ἀεὶ φίλοις
πόλεις τε πόλεσι συμμάχους τε συμμάχοις
συνδεῖ· τὸ γὰρ ἴσον νόμιμον ἀνθρώποις ἔφυ,
τῷ πλέονι δ' ἀεὶ πολέμιον καθίσταται
τοὔλασσον ἐχθρᾶς θ' ἡμέρας κατάρχεται
κατὰ τὴν Ποιητικὴν χάριν. διὰ τοῦτο ὁ κύριος «ἄρατε τὸν ζυγόν
μου·» φησίν, «ὅτι χρηστός ἐστι καὶ ἀβαρής». καὶ τοῖς περὶ πρω-
τείων φιλονικοῦσι γνωρίμοις μετὰ ἁπλότητος τὴν ἰσότητα παρεγ-
γυᾷ λέγων ὡς τὰ παιδία αὐτοὺς γενέσθαι δεῖν. ὡσαύτως καὶ ὁ
ἀπόστολος μηδένα εἶναι ἐν Χριστῷ δοῦλον ἢ ἐλεύθερον γράφει ἢ
Ἕλληνα ἢ Ἰουδαῖον· καινὴ γὰρ ἡ κτίσις ἡ ἐν Χριστῷ ἀφιλόνικος
καὶ ἀπλεονέκτητος καὶ ἰσότης δικαία· «φθόνος γὰρ ἔξω θείου χοροῦ
ἵσταται» καὶ ζῆλος καὶ λύπη, ᾗ καὶ οἱ μύσται «καρδίαν ἐσθίειν»
ἀπαγορεύουσιν, μὴ χρῆναί ποτε διδάσκοντες βαρυθυμίαις καὶ ὀδύναις
ἐπὶ τοῖς ἀβουλήτως συμβαίνουσι δάκνειν καὶ κατεσθίειν τὴν ψυχήν.
ἄθλιος γοῦν ἐκεῖνος, ὅν φησι καὶ Ὅμηρος πλανώμενον μόνον ὃν

τε ἡ λέξις ἡ προφητικὴ ἐκείνη «ἡ δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατα-

σκεύαστος» ἀφορμὰς αὐτοῖς ὑλικῆς οὐσίας παρέσχηται.
Ναὶ μὴν Ἐπικούρῳ μὲν ἡ τοῦ αὐτομάτου παρείσδυσις οὐ παρα-
κολουθήσαντι τῷ ῥητῷ γέγονεν ἐντεῦθεν «ματαιότης ματαιοτήτων,
τὰ πάντα ματαιότης». Ἀριστοτέλει δὲ μέχρι σελήνης ἐπῆλθε κατα-
γαγεῖν τὴν πρόνοιαν ἐκ τοῦδε τοῦ ψαλμοῦ· «κύριε, ἐν τῷ οὐρανῷ
τὸ ἔλεός σου καὶ ἡ ἀλήθειά σου ἕως τῶν νεφελῶν.» οὐδέπω γὰρ
ἀποκεκάλυπτο ἡ τῶν προφητικῶν δήλωσις μυστηρίων πρὸ τῆς τοῦ
κυρίου παρουσίας.
Τάς τε αὖ μετὰ θάνατον κολάσεις καὶ τὴν διὰ πυρὸς τιμωρίαν
ἀπὸ τῆς βαρβάρου φιλοσοφίας ἥ τε ποιητικὴ πᾶσα μοῦσα, ἀλλὰ καὶ
ἡ Ἑλληνικὴ φιλοσοφία ὑφείλετο. Πλάτων γοῦν ἐν τῷ τελευταίῳ
τῆς Πολιτείας αὐταῖς φησι ταῖς λέξεσιν· «ἐνταῦθα δὴ ἄνδρες ἄγριοι,
διάπυροι ἰδεῖν, παρεστῶτες, καταμανθάνοντες τὸ φθέγμα, τοὺς μὲν
ἰδίᾳ παραλαβόντες ἦγον, τὸν δὲ Ἀριδαῖον καὶ τοὺς ἄλλους συμ-
ποδίσαντες χεῖράς τε καὶ πόδας καὶ κεφαλήν, καταβαλόντες καὶ ἐκ-
δείραντες, εἷλκον παρὰ τὴν ὁδὸν ἐκτὸς ἐπ' ἀσπαλάθων κνάπτοντες.»
273
οἱ μὲν γὰρ ἄνδρες οἱ διάπυροι ἀγγέλους αὐτῷ βούλονται δηλοῦν, οἳ

παραλαβόντες τοὺς ἀδίκους κολάζουσιν· «ὁ ποιῶν», φησί, «τοὺς ἀγγέ-
λους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πῦρ φλέγον.» ἕπε-
ται δὲ τούτοις τὴν ψυχὴν εἶναι ἀθάνατον. τὸ γὰρ κολαζόμενον
Κλήμης Αλεξανδρινός. Stromata Book 5, cha. 14, sec. 122, subsec. 4,

line 1
κἄπειτα σώσει πάντα ἃ πρόσθ[εν] ἀπώλεσεν.

τὰ ὅμοια τούτοις κἀν τοῖς Ὀρφικοῖς εὑρήσομεν ὧδέ πως γεγραμ-
μένα·
πάντας γὰρ κρύψας [καὶ] αὖθις φάος ἐς πολυγηθὲς
ἐξ ἱερῆς κραδίης ἀνενέγκατο, μέρμερα ῥέζων.
ἢν δὲ ὁσίως καὶ δικαίως διαβιώσωμεν, μακάριοι μὲν ἐνταῦθα, μακα-
ριώτεροι δὲ μετὰ τὴν ἐνθένδε ἀπαλλαγήν, οὐ χρόνῳ τινὶ τὴν εὐδαι-
μονίαν ἔχοντες, ἀλλὰ ἐν αἰῶνι ἀναπαύεσθαι δυνάμενοι,
ἀθανάτοις ἄλλοισιν ὁμέστιοι, ἔν τε τραπέζαις
ἐόντες ἀνδρείων ἀχέων ἀπόκληροι, ἀτειρεῖς,
ἡ φιλόσοφος Ἐμπεδοκλέους λέγει ποιητική. οὐχ οὕτω τις μέγας
ἔσται καὶ καθ' Ἕλληνας ὡς ὑπερέχειν τὴν δίκην, οὐδὲ σμικρὸς ὡς
λαθεῖν. ὁ δὲ αὐτὸς Ὀρφεὺς καὶ ταῦτα λέγει·
εἰς δὲ λόγον θεῖον βλέψας τούτῳ προσέδρευε,
ἰθύνων κραδίης νοερὸν κύτος· εὖ δ' ἐπίβαινε
ἀτραπιτοῦ, μοῦνον δ' ἐσόρα κόσμοιο ἄνακτα ἀθάνατον.
Κλήμης Αλεξανδρινός. Stromata Book 6, cha. 18, sec. 168, subsec. 1,

line 1
ἰδίᾳ ἕκαστον τῶν ἐπακηκοότων καὶ αὐτῶν γε τῶν φιλοσόφων οὐκ

ὀλίγους ἤδη ἐπὶ τὴν ἀλήθειαν μεθιστάς. καὶ τὴν μὲν φιλοσοφίαν
τὴν Ἑλληνικὴν ἐὰν ὁ τυχὼν ἄρχων κωλύσῃ, οἴχεται παραχρῆμα,
τὴν δὲ ἡμετέραν διδασκαλίαν ἔκτοτε σὺν καὶ τῇ πρώτῃ καταγγελίᾳ
κωλύουσιν ὁμοῦ βασιλεῖς καὶ τύραννοι καὶ οἱ κατὰ μέρος ἄρχοντες
καὶ ἡγεμόνες μετὰ τῶν μισθοφόρων ἁπάντων, πρὸς δὲ καὶ τῶν
ἀπείρων ἀνθρώπων, καταστρατευόμενοί τε ἡμῶν καὶ ὅση δύναμις
ἐκκόπτειν πειρώμενοι· ἣ δὲ καὶ μᾶλλον ἀνθεῖ· οὐ γὰρ ὡς ἀνθρω-
πίνη ἀποθνῄσκει διδασκαλία οὐδ' ὡς ἀσθενὴς μαραίνεται δωρεά
(οὐδεμία γὰρ ἀσθενὴς δωρεὰ θεοῦ), μένει δὲ ἀκώλυτος, διωχθήσεσθαι
εἰς τέλος προφητευθεῖσα. εἶτα περὶ μὲν ποιητικῆς Πλάτων «κοῦφον
γάρ τι χρῆμα καὶ ἱερὸν ποιητὴς» γράφει «καὶ οὐχ οἷός τε ποιεῖν,
274
πρὶν ἂν ἔνθεός τε καὶ ἔκφρων γένηται». καὶ ὁ Δημόκριτος ὁμοίως·

»ποιητὴς δὲ ἅσσα μὲν ἂν γράφῃ μετ' ἐνθουσιασμοῦ καὶ ἱεροῦ πνεύ-
ματος, καλὰ κάρτα ἐστίν.» ἴσμεν δὲ οἷα ποιηταὶ λέγουσιν. τοὺς δὲ
τοῦ παντοκράτορος προφήτας θεοῦ οὐκ ἄν τις καταπλαγείη, ὄργανα
θείας γενομένους φωνῆς;

νον ὃς ἐγκέκραται τῷ ὕδατι εὐθέως κατὰ τὴν πρώτην γένεσιν, κα-

θάπερ καὶ τοῖς λοιποῖς στοιχείοις, ὃ καὶ δεῖγμα τῆς ὑλικῆς διαμονῆς.
Δεῖ τοίνυν «θυσίας προσφέρειν τῷ θεῷ μὴ πολυτελεῖς, ἀλλὰ θεοφι-
λεῖς», καὶ τὸ θυμίαμα ἐκεῖνο τὸ σύνθετον τὸ ἐν τῷ νόμῳ τὸ ἐκ
πολλῶν γλωσσῶν τε καὶ φωνῶν κατὰ τὴν εὐχὴν συγκείμενον, μᾶλλον
δὲ τὸ ἐκ διαφόρων ἐθνῶν τε καὶ φύσεων τῇ κατὰ τὰς διαθήκας δόσει
σκευαζόμενον «εἰς τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως» καὶ κατὰ τοὺς αἴνους
συναγόμενον, καθαρῷ μὲν τῷ νῷ, δικαίᾳ δὲ καὶ ὀρθῇ τῇ πολιτείᾳ,
ἐξ ὁσίων ἔργων εὐχῆς τε δικαίας· ἐπεὶ
τίς ὧδε μῶρος,
κατὰ τὴν Ποιητικὴν χάριν,
καὶ λίαν ἀνειμένως
εὔπειστος ἀνδρῶν, ὅστις ἐλπίζει θεοὺς
ὀστῶν ἀσάρκων καὶ χολῆς πυρουμένης,
ἃ καὶ κυσὶνπεινῶσιν οὐχὶ βρώσιμα,
χαίρειν ἅπανταςκαὶ γέρας λαχεῖν τόδε
χάριν τε τούτων τοῖςιδρῶσιν ἐκτίνειν,
κἂν πειραταὶ κἂν λῃσταὶ κἂν τύραννοι τύχωσιν; φαμὲν δ' ἡμεῖς ἁγιά-
ζειν τὸ πῦρ οὐ τὰ κρέα, ἀλλὰ τὰς ἁμαρτωλοὺς ψυχάς, πῦρ οὐ τὸ
παμφάγον καὶ βάναυσον, ἀλλὰ τὸ φρόνιμον λέγοντες, τὸ «διικνού-
μενον διὰ ψυχῆς» τῆς διερχομένης τὸ πῦρ.

εἰρημένον· «ἐὰν μὴ μισήσητε τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, πρὸς

ἔτι δὲ καὶ τὴν ἰδίαν ψυχήν, καὶ ἐὰν μὴ τὸ σημεῖον βαστάσητε.»
τάς τε γὰρ προσπαθείας τὰς σαρκικὰς πολὺ τῆς ἡδονῆς τὸ
φίλτρον ἐχούσας μεμίσηκεν καὶ καταμεγαλοφρονεῖ πάντων τῶν
εἰς δημιουργίαν καὶ τροφὴν τῆς σαρκὸς οἰκείων, ἀλλὰ καὶ τῆς
275
σωματικῆς ψυχῆς κατεξανίσταται, στόμιον ἐμβαλὼν ἀφηνιάζοντι τῷ

ἀλόγῳ πνεύματι, ὅτι «ἡ σὰρξ ἐπιθυμεῖ κατὰ τοῦ πνεύματος». «τὸ
σημεῖον δὲ βαστάσαι» «τὸν θάνατόν ἐστιν περιφέρειν», ἔτι ζῶντα
»πᾶσιν ἀποταξάμενον», ἐπεὶ μὴ ἴση ἐστὶν ἀγάπη τοῦ σπείραντος τὴν
σάρκα καὶ τοῦ τὴν ψυχὴν εἰς ἐπιστήμην κτίσαντος.
Οὗτος ἐν ἕξει γενόμενος εὐποιητικῇ θᾶττον τοῦ λέγειν καλῶς
εὐεργετεῖ, τὰ μὲν τῶν ἀδελφῶν ἁμαρτήματα μερίσασθαι εὐχόμενος
εἰς ἐξομολόγησιν καὶ ἐπιστροφὴν τῶν συγγενῶν, κοινωνεῖν δὲ τῶν
ἰδίων ἀγαθῶν προθυμούμενος τοῖς φιλτάτοις, αὐτοὶ δὲ οὕτως αὐτῷ
οἱ φίλοι. αὔξων οὖν τὰ παρ' αὐτῷ κατατιθέμενα σπέρματα καθ' ἣν
ἐνετείλατο κύριος γεωργίαν, ἀναμάρτητος μὲν μένει, ἐγκρατὴς δὲ
γίνεται, καὶ μετὰ τῶν ὁμοίων διάγει τῷ πνεύματι ἐν τοῖς χοροῖς
τῶν ἁγίων, κἂν ἐπὶ γῆς ἔτι κατέχηται. οὗτος δι' ὅλης

κὸς τῷ ὁριζομένῳ προσπαραληπτέον, ἢ τὴν ἰδίαν ἀρετὴν αὐτοῦ ἢ τὸ

ἴδιον ἔργον αὐτοῦ καὶ τοιούτων τινῶν ἄλλων. ἐξηγητικὸς οὖν ὁ
ὅρος ὢν τῆς τοῦ πράγματος οὐσίας περιλαβεῖν μὲν ἀκριβῶς τὴν φύ-
σιν τοῦ πράγματος ἀδυνατεῖ, διὰ δὲ τῶν κυριωτάτων εἰδῶν τὴν
δήλωσιν τῆς οὐσίας ποιεῖται καὶ σχεδὸν ἐν ποιότητι ὁ ὅρος τὴν οὐ-
σίαν ἔχει.
Τὰ ποιητικὰ τῆς ἐποχῆς αἴτια δύο ἐστὶν τὰ ἀνωτάτω, ἓν
μὲν τὸ πολύτροπον καὶ ἄστατον τῆς ἀνθρωπίνης γνώμης, ὅπερ γεν-
νητικὸν εἶναι πέφυκεν τῆς διαφωνίας ἤτοι τῆς ἀλλήλων πρὸς ἀλλή-
λους ἢ τῆς ἑαυτῶν πρὸς ἑαυτούς, δεύτερον δὲ ἡ ἐν τοῖς οὖσι δια-
φωνία, ἣ καὶ εἰκότως ἐμποιητικὴ καθέστηκε τῆς ἐποχῆς. μήτε γὰρ
πάσαις ταῖς φαντασίαις πιστεύειν δυνηθέντες διὰ τὴν μάχην μήτε
πάσαις ἀπιστεῖν διὰ τὸ καὶ τὴν λέγουσαν πάσας ἀπίστους ὑπάρχειν
ἐξ ἁπασῶν οὖσαν συμπεριγράφεσθαι πάσαις μήτε τισὶ μὲν πιστεύειν,
τισὶ δὲ ἀπιστεῖν διὰ τὴν ἰσότητα, κατήχθημεν εἰς ἐποχήν. τούτων
δὲ αὐτῶν τῶν ἀρχικωτάτων τῆς ἐποχῆς τὸ μὲν ἀβέβαιον τῆς δια-
νοίας γεννητικόν ἐστι διαφωνίας, ἡ δὲ διαφωνία προσεχὲς αἴτιον τῆς
ἐποχῆς, ὅθεν πλήρης μὲν ὁ βίος δικαστηρίων τε καὶ βουλευτηρίων
καὶ ἐκκλησιῶν καὶ καθόλου τῆς περὶ τὰ λεγόμενα ἀγαθὰ καὶ κακὰ
αἱρέσεως καὶ φυγῆς, ἅπερ ἠπορημένης ἐστὶ διανοίας καὶ πρὸς τὴν
276
Heron Mech., Definitiones Cha. 138, sec. 3, line 3
Ἀριστοτέλης συνεστάναι τὴν πᾶσαν φιλοσοφίαν ἐκ

θεωρίας καὶ πράξεως οἰόμενος καὶ τὴν μὲν πρακτικὴν
διαιρῶν εἰς ἠθικὴν καὶ πολιτικήν, τὴν δὲ θεωρίαν εἰς
θεολογικὸν καὶ τὸ φυσικὸν καὶ τὸ μαθηματικόν, μάλα
σαφῶς καὶ ἐντέχνως φιλοσοφίαν οὖσαν τὴν μαθημα-
τικὴν ἀποδείκνυσιν.
Ὅτι Χαλδαῖοι μὲν ἀστρονομίαν, Αἰγύπτιοι δὲ γεω-
μετρίαν καὶ ἀριθμητικήν.
Ἀπὸ τίνος δὲ μαθηματικὴ ὠνομάσθη;
Οἱ μὲν ἀπὸ τοῦ Περιπάτου φάσκοντες ῥητορικῆς
μὲν καὶ ποιητικῆς συμπάσης τε τῆς δημώδους μουσι-
κῆς δύνασθαί τινα συνεῖναι καὶ μὴ μαθόντα, τὰ δὲ
καλούμενα ἰδίως μαθήματα οὐδένα εἰς εἴδησιν λαμ-
βάνειν μὴ οὐχὶ πρότερον ἐν μαθήσει γενόμενον τούτων,
διὰ τοῦτο μαθηματικὴν καλεῖσθαι τὴν περὶ τούτων
θεωρίαν ὑπελάμβανον. θέσθαι δὲ λέγονται τὸ τῆς
μαθηματικῆς ὄνομα ἰδιαίτερον ἐπὶ μόνης γεωμετρίας
καὶ ἀριθμητικῆς οἱ ἀπὸ τοῦ Πυθαγόρου· τὸ γὰρ πάλαι
χωρὶς ἑκατέρα τούτων ὠνομάζετο, κοινὸν δὲ οὐδὲν ἦν
ἀμφοῖν ὄνομα. ἐκάλεσαν δὲ αὐτὰς οὕτως, ὅτι τὸ
ἐπιστημονικὸν καὶ πρὸς μάθησιν ἐπιτηδείως
Marcus Aurelius Antoninus Imperator Phil., Τὰ εἰς ἑαυτόν

ἀποπομπῆς καὶ τῶν τοιούτων λεγομένοις· καὶ τὸ μὴ ὀρτυγοκοπεῖν

μηδὲ περὶ τὰ τοιαῦτα ἐπτοῆσθαι· καὶ τὸ ἀνέχεσθαι παρρησίας· καὶ τὸ
οἰκειωθῆναι φιλοσοφίᾳ καὶ τὸ ἀκοῦσαι πρῶτον μὲν Βακχείου, εἶτα
Τανδάσιδος καὶ Μαρκιανοῦ· καὶ τὸ γράψαι διαλόγους ἐν παιδί· καὶ
τὸ σκίμποδος καὶ δορᾶς ἐπιθυμῆσαι καὶ ὅσα τοιαῦτα τῆς Ἑλληνικῆς
ἀγωγῆς ἐχόμενα.
Παρὰ Ῥουστίκου τὸ λαβεῖν φαντασίαν τοῦ χρῄζειν διορθώσεως
καὶ θεραπείας τοῦ ἤθους· καὶ τὸ μὴ ἐκτραπῆναι εἰς ζῆλον σοφιστικόν,
μηδὲ τὸ συγγράφειν περὶ τῶν θεωρημάτων, ἢ προτρεπτικὰ λογάρια
διαλέγεσθαι, ἢ φαντασιοπλήκτως τὸν ἀσκητικὸν ἢ τὸν εὐεργετικὸν
ἄνδρα ἐπιδείκνυσθαι· καὶ τὸ ἀποστῆναι ῥητορικῆς καὶ ποιητικῆς καὶ
ἀστειολογίας· καὶ τὸ μὴ ἐν στολίῳ κατ' οἶκον περιπατεῖν μηδὲ τὰ
τοιαῦτα ποιεῖν· καὶ τὸ τὰ ἐπιστόλια ἀφελῶς γράφειν, οἷον τὸ ὑπ'
αὐτοῦ τούτου ἀπὸ Σινοέσσης τῇ μητρί μου γραφέν· καὶ τὸ πρὸς
τοὺς χαλεπήναντας καὶ πλημμελήσαντας εὐανακλήτως καὶ εὐδιαλ-
277
λάκτως, ἐπειδὰν τάχιστα αὐτοὶ ἐπανελθεῖν ἐθελήσωσι, διακεῖσθαι·

καὶ τὸ ἀκριβῶς ἀναγινώσκειν καὶ μὴ ἀρκεῖσθαι περινοοῦντα ὁλο-
σχερῶς μηδὲ τοῖς περιλαλοῦσι ταχέως συγκατατίθεσθαι· καὶ τὸ
ἐντυχεῖν τοῖς Ἐπικτητείοις ὑπομνήμασιν, ὧν οἴκοθεν μετέδωκεν.
Παρὰ Ἀπολλωνίου τὸ ἐλεύθερον καὶ ἀναμφιβόλως ἀκύβευτον καὶ
πρὸς μηδὲν ἄλλο ἀποβλέπειν μηδὲ ἐπ' ὀλίγον ἢ πρὸς τὸν λόγον· καὶ

τοῦ χρόνου. τὸ ἄρχοντι καὶ πατρὶ ὑποταχθῆναι, ὃς ἔμελλε πάντα

τὸν τῦφον ἀφαιρήσειν μου καὶ εἰς ἔννοιαν ἄξειν τοῦ ὅτι δυνατόν
ἐστιν ἐν αὐλῇ βιοῦντα μήτε δορυφορήσεων χρῄζειν μήτε ἐσθήτων
σημειωδῶν μήτε λαμπάδων καὶ ἀνδριάντων καὶτοιῶνδέ τινων
[καὶ] τοῦ ὁμοίου κόμπου, ἀλλ' ἔξεστιν ἐγγυτάτω ἰδιώτου συστέλλειν
ἑαυτὸν καὶ μὴ διὰ τοῦτο ταπεινότερον ἢ ῥᾳθυμότερον ἔχειν πρὸς
τὰ ὑπὲρ τῶν κοινῶν ἡγεμονικῶς πραχθῆναι δέοντα. τὸ ἀδελφοῦ
τοιούτου τυχεῖν, δυναμένου μὲν διὰ ἤθους ἐπεγεῖραί με πρὸς ἐπι-
μέλειαν ἐμαυτοῦ, ἅμα δὲ καὶ τιμῇ καὶ στοργῇ εὐφραίνοντός με· τὸ
παιδία μοι ἀφυῆ μὴ γενέσθαι μηδὲ κατὰ τὸ σωμάτιον διάστροφα.
τὸ μὴ ἐπὶ πλέον με προκόψαι ἐν ῥητορικῇ καὶ ποιητικῇ καὶ τοῖς
ἄλλοις ἐπιτηδεύμασιν, ἐν οἷς ἴσως ἂν κατεσχέθην, εἰ ᾐσθόμην
ἐμαυτὸν εὐόδως προϊόντα. τὸ φθάσαι τοὺς τροφέας ἐν ἀξιώματι
καταστῆσαι, οὗ δὴ ἐδόκουν μοι ἐπιθυμεῖν, καὶ μὴ ἀναβαλέσθαι
ἐλπίδι τοῦ με, ἐπεὶ νέοι ἔτι ἦσαν, ὕστερον αὐτὸ πράξειν. τὸ γνῶναι
Ἀπολλώνιον, Ῥούστικον, Μάξιμον. τὸ φαντασθῆναι περὶ τοῦ
κατὰ φύσιν βίου ἐναργῶς καὶ πολλάκις οἷός τίς ἐστιν, ὥστε, ὅσον
ἐπὶ τοῖς θεοῖς καὶ ταῖς ἐκεῖθεν διαδόσεσι καὶ συλλήψεσι καὶ
ἐπιπνοίαις, μηδὲν κωλύειν ἤδη κατὰ φύσιν ζῆν με, ἀπολείπεσθαι
δέ τι ἔτι τούτου παρὰ τὴν ἐμὴν αἰτίαν καὶ παρὰ τὸ μὴ διατηρεῖν
τὰς ἐκ τῶν θεῶν ὑπομνήσεις καὶ μονονουχὶ διδασκαλίας

Πειρῶ μὲν πείθειν αὐτούς, πρᾶττε δὲ καὶ αὐτῶν ἀκόντων,

ὅταν τῆς δικαιοσύνης ὁ λόγος οὕτως ἄγῃ. ἐὰν μέντοι βίᾳ τις
προσχρώμενος ἐνίστηται, μετάβαινε ἐπὶ τὸ εὐάρεστον καὶ ἄλυπον
καὶ συγχρῶ εἰς ἄλλην ἀρετὴν τῇ κωλύσει, καὶ μέμνησο ὅτι
μεθ' ὑπεξαιρέσεως ὥρμας καὶ ὅτι τῶν ἀδυνάτων οὐκ ὠρέγου.
τίνος οὖν; τῆς τοιᾶσδέ τινος ὁρμῆς. τούτου δὲ τυγχάνεις· ἐφ' οἷς
278
προήχθημεν, ταῦτα γίνεται.

Ὁ μὲν φιλόδοξος ἀλλοτρίαν ἐνέργειαν ἴδιον ἀγαθὸν ὑπολαμβάνει,
ὁ δὲ φιλήδονος ἰδίαν πεῖσιν, ὁ δὲ νοῦν ἔχων ἰδίαν πρᾶξιν.
Ἔξεστι περὶ τούτου μηδὲν ὑπολαμβάνειν καὶ μὴ ὀχλεῖσθαι τῇ
ψυχῇ· αὐτὰ γὰρ τὰ πράγματα οὐκ ἔχει φύσιν Ποιητικὴν τῶν ἡμετέ-
ρων κρίσεων.
Ἔθισον σεαυτὸν πρὸς τῷ ὑφ' ἑτέρου λεγομένῳ γίνεσθαι ἀπαρενθυ-
μήτως καὶ ὡς οἷόν τε ἐν τῇ ψυχῇ τοῦ λέγοντος γίνου.
Τὸ τῷ σμήνει μὴ συμφέρον οὐδὲ τῇ μελίσσῃ συμφέρει.
Εἰ κυβερνῶντα οἱ ναῦται ἢ ἰατρεύοντα οἱ κάμνοντες κακῶς
ἔλεγον, ἄλλῳ τινὶ ἂν προσεῖχον; ἢ πῶς ἂναὐτὸς ἐνεργοίη τὸ τοῖς
ἐμπλέουσι σωτήριον ἢ τὸ τοῖς θεραπευομένοις ὑγιεινόν;
Πόσοι, μεθ' ὧν εἰσῆλθον εἰς τὸν κόσμον, ἤδη ἀπεληλύθασιν.
Ἰκτεριῶσι τὸ μέλι πικρὸν φαίνεται καὶ λυσσοδήκτοις τὸ ὕδωρ
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 1, cha. 7, sec. g, line 1
ἰδίᾳ μήτε εἰς κοινὸν εἰπεῖν, νῦν μοι δοκῶ ὑμῶν εἵνεκεν
γαυρότατα ἂν καὶ μεγαλαυχότατα εἰπεῖν. Παρελήλυθεν
εἰς ὑμᾶς, ὦ νέοι, παρασκευὴ λόγων αὕτη πολύχους
καὶ πολυμερὴς καὶ πάμφορος, καὶ ἐπὶ πάσας ἐξικνου-
μένη ἀκοὰς καὶ πάσας φύσεις, καὶ πάσας ζηλώσεις
λόγων, καὶ πάσας παιδευμάτων ἰδέας, ἀταμίευτος καὶ
ἄμισθος καὶ ἀπροφάσιστος καὶ ἄφθονος, ἐν μέσῳ κει-
μένη τοῖς δυναμένοις λαβεῖν. Εἴτέ τις ῥητορείας ἐρᾷ,
καὶ ἰσχυρός, καὶ ἄκμητος· εἴτέ τις ποιητικῆς ἐρᾷ, ἡκέτω
θεον, τὴν οἰκονομίαν, τὴν δραματουργίαν, τὸ κατὰ
τὰς φωνὰς ἀταμίευτον, τὸ κατὰ τὴν ἁρμονίαν ἄπται-
στον· ἀλλὰ πολιτικῆς καὶ τῆς περὶ δήμους καὶ βου-
λευτήρια παρασκευῆς ἥκεις ἐνδεὴς ὤν; σὺ μὲν καὶ
πεφώρακας τὸ ἔργον, ὁρᾷς τὸν δῆμον, ὁρᾷς τὸ βου-
λευτήριον, τὸν λέγοντα, τὴν πειθώ, τὸ κράτος. Ἀλλὰ
τούτων μέν τις ὑπερορᾷ, φιλοσοφίαν δὲ ἀσπάζεται καὶ
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 1, cha. 7, sec. g, line 3

279
εἰς ὑμᾶς, ὦ νέοι, παρασκευὴ λόγων αὕτη πολύχους

καὶ πολυμερὴς καὶ πάμφορος, καὶ ἐπὶ πάσας ἐξικνου-
μένη ἀκοὰς καὶ πάσας φύσεις, καὶ πάσας ζηλώσεις
λόγων, καὶ πάσας παιδευμάτων ἰδέας, ἀταμίευτος καὶ
ἄμισθος καὶ ἀπροφάσιστος καὶ ἄφθονος, ἐν μέσῳ κει-
μένη τοῖς δυναμένοις λαβεῖν. Εἴτέ τις ῥητορείας ἐρᾷ,
καὶ ἰσχυρός, καὶ ἄκμητος· εἴτέ τις ποιητικῆς ἐρᾷ, ἡκέτω
θεον, τὴν οἰκονομίαν, τὴν δραματουργίαν, τὸ κατὰ
τὰς φωνὰς ἀταμίευτον, τὸ κατὰ τὴν ἁρμονίαν ἄπται-
στον· ἀλλὰ πολιτικῆς καὶ τῆς περὶ δήμους καὶ βου-
λευτήρια παρασκευῆς ἥκεις ἐνδεὴς ὤν; σὺ μὲν καὶ
πεφώρακας τὸ ἔργον, ὁρᾷς τὸν δῆμον, ὁρᾷς τὸ βου-
λευτήριον, τὸν λέγοντα, τὴν πειθώ, τὸ κράτος. Ἀλλὰ
τούτων μέν τις ὑπερορᾷ, φιλοσοφίαν δὲ ἀσπάζεται καὶ
ἀλήθειαν τιμᾷ; ἐνταῦθα ὑφαιρῶ, τῆς μεγαλαυχίας
ὑφίεμαι, οὐχ ὁ αὐτός εἰμι· μέγα τὸ χρῆμα καὶ
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 4, cha. 1, sec. a, line 4
Τίνες ἄμεινον περὶ θεῶν διέλαβον, ποιηταὶ ἢ φιλόσοφοι.
Δεινῶς γε οἱ ἄνθρωποι στασιωτικοὶ οὐ μέχρι πο-

λιτείας μόνον, οὐδὲ ἀρχῆς, οὐδὲ τῶν ἐν μέσῳ κακῶν,
ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τὰ εἰρηνικώτατα τῶν ὄντων προεληλύ-
θασιν, Ποιητικὴν καὶ φιλοσοφίαν· χρῆμα διττὸν μὲν
κατὰ τὸ ὄνομα, ἁπλοῦν δὲ κατὰ τὴν οὐσίαν, καὶ δια-
φέρον τὸ αὐτοῦ, οἷον εἴ τις ἢ τὴν ἡμέραν ἄλλό τι
ὑπὲρ γῆς θέοντα ἄλλό τι ἢ ἡμέραν· οὕτω τοι καὶ τὰ
ποιητικῆς πρὸς φιλοσοφίαν ἔχει. Καὶ γὰρ ποιητικὴ τί
μονίᾳ ἔμμετρος, τῇ δὲ γνώμῃ μυθολογική; καὶ φιλο-
σοφία τί ἄλλο ἢ ποιητική, τῷ μὲν χρόνῳ νεωτέρα, τῇ
δὲ ἁρμονίᾳ εὐζωνοτέρα, τῇ δὲ γνώμῃ σαφεστέρα;
280
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 4, cha. 7, sec. b, line 3
λοῦντος ἀηδίαν, οὕτως καὶ ἡ παλαιὰ φιλοσοφία κατα-

θεμένη τὴν αὑτῆς γνώμην εἰς μύθους καὶ μέτρα καὶ
σχῆμα ᾠδῆς, ἔλαθεν τῇ περιβολῇ τῆς ψυχαγωγίας, κε-
ράσασα τὴν ἀηδίαν τῶν διδαγμάτων.
Μὴ τοίνυν ἔρῃ, πότεροι κρεῖττον περὶ θεῶν διειλή-
φασιν, ποιηταὶ ἢ φιλόσοφοι· ἀλλὰ σπονδὰς καὶ ἐκεχειρίαν
τοῖς ἐπιτηδεύμασιν ποιησάμενος, ὡς περὶ μιᾶς καὶ ὁμο-
φώνου τέχνης σκόπει· κἂν γὰρ ποιητὴν καλῇς, φιλόσοφον
λέγεις, καὶ ἂν φιλόσοφον καλῇς, ποιητὴν λέγεις. Καὶ
γὰρ ἀριστεῖς καλεῖς, ὁμοίως μὲν τὸν Ἀχιλλέα μετὰ
χρυσῆς καὶ ποιητικῆς ἀσπίδος στρατευόμενον, ὁμοίως
δὲ καὶ τὸν Αἴαντα, κἂν ἐκ βύρσης φέρῃ σάκος· ἀμφό-
τερα δὲ ἀριστευτικὰ καὶ ἐκπληκτικὰ ὁμοίως ἡ ἀρετὴ
ποιεῖ, καὶ οὐδὲν ἐνταῦθα ὁ χρυσὸς πρὸς τὴν βύρσαν.
Εἴκαζε δὴ κἀνταῦθα τὰ μὲν μέτρα καὶ τὴν ᾠδὴν
χρυσῷ, τὸν δὲ ψιλὸν λόγον ὕλῃ δημοτικῇ· σκόπει δὲ
μήτε τὸν χρυσόν, μήτε τὴν βύρσαν, ἀλλὰ τὴν ἀρετὴν
τοῦ χρωμένου. Ἀληθῆ λεγέτω, κἂν ποιητὴς λέγῃ, κἂν
μῦθον λέγῃ, κἂν ᾄδων λέγῃ, ἕψομαι τοῖς αἰνίγμασιν,
καὶ διερευνήσομαι τὸν μῦθον, καὶ οὐκ ἐκστήσει με
ἡ ᾠδή· ἀληθῆ λεγέτω, κἂν ψιλῶς λέγῃ, δέξομαι
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 4, cha. 9, sec. f, line 2
γματα μὲν ὁ κυβερνήτης ἔχει, πράγματα δὲ ἔχει ὁ

στρατηγός, πράγματα δὲ ὁ νομοθέτης· ὑπὲρ δὲ οὐρανοῦ
καὶ γῆς καὶ θαλάττης καὶ τῶν ἄλλων μερῶν, τίς, ὦ
Ἐπίκουρε, βουλεύεται; τίς κυβερνήτης; τίς στρατηγός;
τίς νομοθέτης; τίς γεωργός; τίς οἰκονόμος; Ἀλλ' οὐδὲ
ὁ Σαρδανάπαλλος ἀπράγμων ἦν, ἀλλ' ἐντὸς θυρῶν
κατακεκλεισμένος, ἐπὶ σφυρηλάτου κλίνης κείμενος ἐν
γυναικῶν χορῷ, ἐβουλεύετο ὅμως, πῶς σωθῇ Νῖνος,
καὶ πῶς Ἀσσύριοι εὐδαιμονῶσιν· σοὶ δὲ ἡ Διὸς ἡδονὴ
καὶ τῆς Σαρδαναπάλλου ἐκείνου ἀργοτέρα; Ὢ μύθων
ἀπίστων, καὶ μηδεμιᾷ ποιητικῇ ἁρμονίᾳ πρεπόντων.
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 17, cha. 3, sec. b, line 6
Ὁμήρου σκοποῦμεν ἀδεκάστως μάλα, οὔθ' ὅστις Πλά-

τωνι χαίρει ἀτιμάζων Ὅμηρον, οὔθ' ὅστις Ὅμηρον
281
θαυμάζει μεμφόμενος Πλάτωνι· οὐ γὰρ διακεκλήρωται

οὐδὲ ἀπέσχισται ἑκάτερον θἀτέρου· ἀλλ' ἔξεστίν που
καὶ τὰ Πλάτωνος τιμᾶν, καὶ θαυμάζειν Ὅμηρον· ἔξε-
στιν δὲ ὧδε. Πόλιν οἰκίζει Πλάτων τῷ λόγῳ, οὐ
Κρητικήν, οὐδὲ Δωρικήν, οὐδὲ Πελοποννησίαν, οὐδὲ
Σικελικήν, οὐδὲ, μὰ Δί', Ἀττικήν· ἦ γὰρ ἂν τοιαύτην
οἰκίζων πόλιν, μὴ ὅτι Ὁμήρου ἂν ἐδεήθη μόνου, ἀλλὰ
καὶ πρὸ Ὁμήρου Ἡσιόδου καὶ Ὀρφέως, καὶ εἴ τις
ἄλλη παλαιὰ μοῦσα ποιητικὴ κατεπᾴδειν ἱκανὴ τὰς
τῶν νέων ψυχὰς καὶ δημαγωγεῖν, καὶ ἡδονῇ συνήθει
ἀνακιρνάναι πράως ἀληθεῖς λόγους· ἀλλ' ἔστιν αὐτῷ
ξυνοίκησις καὶ ἡ πολιτεία γιγνομένη λόγῳ, κατὰ τὸ
ἀκριβέστατον μᾶλλον ἢ χρειωδέστατον· ὅνπερ τρόπον
καὶ τοῖς τὰ ἀγάλματα τούτοις διαπλάττουσιν, οἳ παν-
τὸς παρ' ἑκάστου καλὸν συναγαγόντες, κατὰ τὴν τέχνην
ἐκ διαφόρων σωμάτων ἀθροίσαντες εἰς μίμησιν μίαν,
κάλλος ἓν ὑγιὲς καὶ ἄρτιον καὶ ἡρμοσμένον αὐτὸ αὑτῷ
ἐξειργάσαντο· καὶ οὐκ ἂν εὗρες σῶμα ἀκριβὲς κατὰ
ἀλήθειαν ἀγάλματι ὅμοιον· ὀρέγονται μὲν γὰρ
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 17, cha. 4, sec. a, line 2
ὅτι ἄρα δεήσονται οὐδὲ Ἱπποκράτους ἰωμένου σφᾶς,

ἀλλὰ χρὴ στέψαντας ἐρίῳ τὸν ἄνδρα καὶ χρίσαντας
μύρῳ ἀποπέμπειν, παρ' ἄλλου εὐδοκιμήσοντα, ἐκεῖ
ὅπου τὴν τέχνην παρακαλεῖ ἡ νόσος, κᾆτα ἀγανακτοίη
πρὸς αὐτόν, ὡς ἀτιμάζοντα τὴν Ἀσκληπιοῦ καὶ τὴν
Ἀσκληπιάδων τέχνην, ἆρα οὐ καταγέλαστος ἂν γίγ-
νοιτο, αἰτίαν προσφέρων τῷ μὴ κατὰ ἀτιμίαν παραι-
τουμένῳ ἰατρικήν, ἀλλὰ μήτε κατὰ χρείαν δεομένῳ
αὐτῆς, μήτε καθ' ἡδονὴν ἀσπαζομένῳ;
Δύο γὰρ ὄντων τούτων, ὑφ' ὧν Ὅμηρος καὶ Ἡσίοδος
καὶ ὅστις ἄλλος ἐν ἁρμονίᾳ ποιητικῇ εὐδόκιμοι ἦσαν,
χρείας καὶ ἡδονῆς, κατ' οὐδέτερον αὐτοῖν ἐπιτήδεια
τὰ ἔπη τῇ Πλάτωνος πολιτείᾳ, οὔτε κατὰ τὴν χρείαν,
οὔτε κατὰ τὴν ἡδονήν. Ἥ τε γὰρ χρεία ξυνελήλαται
αὐτοῖς εἰς τροφὴν ἀκριβῆ καὶ ἀκούσματα ἀναγκαῖα,
οὐδὲν αὐθαίρετον, οὐδὲ αὐτεξούσιον, οὐδὲ οἷον ἂν
δέξαιντο παρὰ μητέρων παῖδες ὑπὸ φήμης ἀλόγου
πλασθέντα μῦθον· οὐδὲν γὰρ ἐκεῖ οὐδὲ ἐκ τοῦ προς-
τυχόντος, οὔτε ἄκουσμα, οὔτε παίδευμα· οὔτε ἀθύρ-
282
ματα παρέλθοι ἂν εἰς τοιαύτην πόλιν, ὥστε καὶ δεη-

θῆναι Ὁμήρου, τὰς οὔσας περὶ θεῶν δόξας ἐμμελῶς
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 17, cha. 4, sec. c, line 5
δέξαιντο παρὰ μητέρων παῖδες ὑπὸ φήμης ἀλόγου

πλασθέντα μῦθον· οὐδὲν γὰρ ἐκεῖ οὐδὲ ἐκ τοῦ προς-
τυχόντος, οὔτε ἄκουσμα, οὔτε παίδευμα· οὔτε ἀθύρ-
ματα παρέλθοι ἂν εἰς τοιαύτην πόλιν, ὥστε καὶ δεη-
θῆναι Ὁμήρου, τὰς οὔσας περὶ θεῶν δόξας ἐμμελῶς
μεγαλύνοντος, καὶ τρέφοντος τὰς τῶν πολλῶν ψυχὰς
ἐκ ταπεινῆς φαντασίας εἰς ἔκπληξιν. Τοῦτο γάρ τοι
δύναται ποιητοῦ λόγος ἐμπεσὼν ἀκοαῖς τεθραμμέναις
κακῶς, περιβομβεῖν αὐτάς, καὶ μὴ παρέχειν σχολὴν
διαπιστεύειν τοῖς εἰκῇ θρυλουμένοις λόγοις, ἀλλ' εἰ-
δέναι μὲν ὅτι ποιητικὴ πᾶσα αἰνίττεται, καταμαντεύε-
θεῶν δίκην. Ὁπόθεν δὲ ἐξελήλαται τὸ ταπεινὸν πᾶν
καὶ τὸ ἠμελημένον, τί δεῖ ἐνταῦθα τοιούτου φαρμάκου;
Τὸν Ἀνάχαρσιν ἐκεῖνον ἤρετο Ἕλλην ἀνήρ, εἰ ἔστιν
αὐλητικὴ ἐν Σκύθαις· ‘Οὐδὲ ἄμπελοι,’ ἔφη. Ἄλλη γὰρ
ἄλλην παρακαλεῖ ἡδονήν, καὶ ἐστὶν ξυμφυὲς τὸ χρῆμα,
καὶ ἄπαυστον, καὶ ἀέναον, ἐπειδὰν ἄρξηται ῥεῖν· καὶ
μία μηχανὴ πρὸς σωτηρίαν, στῆσαι τὰς πηγάς, καὶ
ἀποφράξαι τὴν ἡδονῶν γένεσιν. Ἡ δὴ τοιαύτη πόλις,
ἣν συνεστήσατο ὁ Πλάτων, ἄβατος ἡδονῇ, καὶ ἀδεὴς
Μάξιμος Διαλέξεις Lecture 17, cha. 4, sec. f, line 3

θεῶν δίκην. Ὁπόθεν δὲ ἐξελήλαται τὸ ταπεινὸν πᾶν
καὶ τὸ ἠμελημένον, τί δεῖ ἐνταῦθα τοιούτου φαρμάκου;
Τὸν Ἀνάχαρσιν ἐκεῖνον ἤρετο Ἕλλην ἀνήρ, εἰ ἔστιν
αὐλητικὴ ἐν Σκύθαις· ‘Οὐδὲ ἄμπελοι,’ ἔφη. Ἄλλη γὰρ
ἄλλην παρακαλεῖ ἡδονήν, καὶ ἐστὶν ξυμφυὲς τὸ χρῆμα,
καὶ ἄπαυστον, καὶ ἀέναον, ἐπειδὰν ἄρξηται ῥεῖν· καὶ
μία μηχανὴ πρὸς σωτηρίαν, στῆσαι τὰς πηγάς, καὶ
ἀποφράξαι τὴν ἡδονῶν γένεσιν. Ἡ δὴ τοιαύτη πόλις,
ἣν συνεστήσατο ὁ Πλάτων, ἄβατος ἡδονῇ, καὶ ἀδεὴς
θεαμάτων καὶ ἀκουσμάτων· ὥστε οὔτε εἰ ποιητικὴ
παρασκευαστικὸν ἡδονῆς, εἰσδέξαιτο ἂν αὐτήν, καὶ
πολὺ μᾶλλον κατὰ τὴν χρείαν.
283
Ἐῶ λέγειν ὅτι καὶ τῶν ἐν ἀνθρώποις γενῶν οὐ λόγῳ

μόνον πλαττόμεναι πόλεις, ἀλλὰ καὶ ἔργῳ γενόμεναι
πολλαὶ καὶ πολιτευθεῖσαι ὑγιῶς, καὶ ξυνοικισθεῖσαι
νομίμως, ἀγνοοῦσιν τὸν Ὅμηρον. Ὀψὲ μὲν γὰρ ἡ
Σπάρτη ῥαψῳδεῖ, ὀψὲ δὲ καὶ ἡ Κρήτη, ὀψὲ δὲ καὶ τὸ
Δωρικὸν ἐν Λιβύῃ γένος· ἐπαινοῦνται δὲ οὐκ ὀψέ,
ἀλλ' ἐκ παλαιᾶς ἀρετῆς. Τὰ δὲ τῶν βαρβάρων τί
χρὴ λέγειν; σχολῇ γὰρ ἂν ἐκεῖνοι τὰ Ὁμήρου μάθοιεν,
Μάξιμος Διαλέξεις
Lecture 23, cha. 1, sec. g, line 3
τικά. Μεστὰ δὲ αὐτῷ τὰ ἔπη ἀσπίδων μεγάλων, καὶ

κορύθων φαεινῶν, καὶ δοράτων μακρῶν, καὶ ἁρμάτων
καλῶν, καὶ ἵππων θεόντων, καὶ ἀγαθῶν κτεινόντων,
καὶ δειλῶν κτεινομένων. Τὸν μὲν γὰρ Ἀγαμέμνονα
αὐτὸν τὸν τῶν Πανελλήνων βασιλέα οὐκ ἔσχεν ἑτέρως
ἐπαινέσαι, ἢ τὸν αἰχμητὴν προσθεὶς τῷ βασιλεῖ, ὡς
μόνον δὴ τοῦτο ἔργων ἀρχικώτατον· καὶ φησίν, ὅτι
ἦν ὁ Ἀγαμέμνων ἀμφότερον, βασιλεὺς καὶ αἰχμητὴς
ἀγαθός. Ἐπεὶ καὶ ὁ Μενέλαος βασιλεὺς μὲν ἦν, οὐχ
ἧττον ἢ ὁ Ἀγαμέμνων, μαλθακὸς δὲ αἰχμήν, καὶ διὰ
τοῦτο ὀλίγον αὐτῷ μετέδωκε ποιητικῆς εὐφημίας Ὅμη-
ρος. Ὅ γε μὴν Ἀγαμέμνων οὗτος, τί ἦν ἂν ἐπικλε-
έστερος τῶν ἄλλων, εἰ κατὰ τὸ Ἄργος μένων, γῆν
ἀγαθὴν ἔχων, γεωργῶν τὴν γῆν, ἀπέφηνεν αὐτὴν εὐ-
καρπωτέραν τῆς Αἰγυπτίας; Τοῦ μὲν γὰρ Ὀδυσσέως
ἀκούεις αὐτοῦ σεμνολογουμένου περὶ τῆς Ἰθάκης·
τρηχεῖα, ἀλλ' ἀγαθὴ κουροτρόφος,
φησίν. Οἶδεν γάρ που, ἅτε σοφὸς ὤν, ὅσον διαφέρει
ὁ τῆς ἀνδρείας καρπὸς οὗτος πυρῶν καὶ κριθῶν, καὶ
εἴ τις ἄλλη ὑποτροφὴ γῆς.
Ὅμηρον ἐῶ· τάχα γὰρ καὶ δυσχεράναις ἂν τῷ λόγῳ
Lecture 26, cha. 4, sec. a, line 5
284
τοῦ Πόντου ὁ Ἑλλήσποντος, ὡς ἐξ Ἑλλησπόντου ἡ

θάλασσα· ἀλλὰ τὴν γνώμην τῇ γνώμῃ προσάγω, καὶ
τὴν συγγένειαν ὁρῶ. Καὶ τοῦτο μέν σοι καὶ αὖθις
παρ' ἐμοῦ λελέξεται· ἐπάγωμεν δὲ τὸν λόγον ἐπὶ τὴν
Ὁμήρου γνώμην, διεξιόντες περὶ αὐτῆς τὰ εἰκότα.
Δοκεῖ μοι Ὅμηρος, φύσει τε κεχρημένος ἐνθεωτάτῃ
καὶ φρονήσει δεινοτάτῃ καὶ ἐμπειρίᾳ πολυτροπωτάτῃ,
φιλοσοφίᾳ ἐπιθέμενος, δημοσιεῦσαι ταύτην τοῖς Ἕλλη-
σιν ἐν ἁρμονίᾳ τῇ ποτὲ εὐδοκίμῳ· αὕτη δ' ἦν ἡ ποιη-
τική· οὔτε δὲ Ἰωνικὴν ταύτην ἐθελῆσαι εἶναι αὐτῷ,
οὔτε ἀκριβῶς Δώριον, οὔτε Ἀττικήν, ἀλλὰ κοινὴν τῆς
Ἑλλάδος. Ἅτε οὖν ξύμπασι διαλεγόμενος, ἀθροίσας
ἀναμὶξ τὴν Ἑλλάδα φωνὴν καὶ ἀνακερασάμενος εἰς
σχῆμα ᾠδῆς, δι'ὧν τὰ ἔπη εἰργάσατο προσηνῆ τε ἅμα
εἶναι καὶ ξυνετὰ πᾶσιν καὶ κεχαρισμένα ἑκάστοις, ἐν-
θυμηθεὶς δέ, ὅτι ὀλίγον μὲν τὸ ξυνετὸν ἐν ἅπαντι,
τὸ δὲ πολὺ δημαγωγεῖσθαι φιλεῖ, οὐδετέρῳ τῷ γένει
ἀποκεκριμένην τὴν ποίησιν ἐξειργάσατο· καθάπερ ὁ
Ἡσίοδος, χωρὶς μὲν τὰ γένη τῶν ἡρώων, ἀπὸ γυναι-
κῶν ἀρχόμενος καταλέγων τὰ γένη, ὅστις ἐξ ἧς ἔφυ·
Lecture 26, cha. 5, sec. b, line 3
συντέτακται δὲ πρὸς τὸ πλησίον κατὰ κοινὴν μοῦσαν.

Συνελόντι δ' εἰπεῖν, ἡ Ὁμήρου ποίησις τοιάδε τίς
ἐστιν, οἷον εἰ καὶ ζωγράφον ἐννοήσαις φιλόσοφον Πο-
λύγνωτον ἢ Ζεῦξιν, μὴ γράφοντα εἰκῇ· καὶ γὰρ τού-
των ἔσται τὸ χρῆμα διπλοῦν, τὸ μὲν ἐκ τῆς τέχνης,
τὸ δὲ ἐκ τῆς ἀρετῆς· κατὰ μὲν τὴν τέχνην, τὰ σχή-
ματα καὶ τὰ σώματα εἰς ὁμοιότητα τοῦ ἀληθοῦς δια-
σώζοντι· κατὰ δὲ τὴν ἀρετήν, εἰς μίμησιν τοῦ κάλλους
τὴν εὐσχημοσύνην τῶν γραμμάτων διατιθέντι. Ταύτῃ
μοι καὶ τὰ Ὁμήρου σκόπει, ὡς ἔστι χρῆμα διπλοῦν,
κατὰ μὲν τὴν Ποιητικὴν ἐντεταμένον εἰς μύθου σχῆμα,
κατὰ δὲ φιλοσοφίαν εἰς ζῆλον ἀρετῆς καὶ ἀληθείας
γνῶσιν συντεταγμένον. Αὐτίκα πεποίηται αὐτῷ ἐν
τοῖς λόγοις μειράκιον Θετταλικὸν καὶ ἀνὴρ βασιλικός,
Ἀχιλλεὺς καὶ Ἀγαμέμνων· ὁ μὲν ὑπ' ὀργῆς εἰς ὕβριν
προφερόμενος ὁ Ἀγαμέμνων, ὁ δὲ Ἀχιλλεὺς προπηλα-
κισθεὶς μηνιῶν· εἰκόνες παθῶν, νεότητος καὶ ἐξου-
σίας. Ἀντίθες τοι ἑκατέρῳ τὸν Νέστορα, παλαιὸν τῷ
285
χρόνῳ, ἀγαθὸν φρονεῖν, δεινὸν εἰπεῖν. Πάλιν αὖ

Θερσίτης πεποίηται αὐτῷ αἰσχρὸς ἰδεῖν, φωνὴν ἐπες-
βόλος, γνώμην ἄτακτος, οἷος εἶναι εἰκὼν ἀκολάστου
Lecture 37, cha. 3, sec. e, line 1
χὴν ἄτακτον καὶ πλανωμένην κοσμήσουσα, καθάπερ

δῆμον· παρακαλείτω δὲ ξυλλήπτορας ἐσομένας αὐτῇ
καὶ ἄλλας τέχνας, οὐ βαναύσους, μὰ Δία, οὐδὲ χει-
ρουργικάς, οὐδὲ οἵας συντελεῖν τὰ φαῦλα ἡμῖν· ἀλλὰ
τὴν μὲν τὸ σῶμα τῇ ψυχῇ παρασκευάζουσαν ὄχημα
εὐπειθὲς καὶ ἐρρωμένον τοῖς προστάγμασιν ὑπηρετεῖν,
γυμναστικὴν ταύτην ὀνομάζουσα· τὴν δὲ ἄγγελον τῶν
τῆς ψυχῆς διανοημάτων, ῥητορικὴν ταύτην ὀνομάζουσα·
τὴν δὲ
ἀγαθὴν τιθήνην καὶ τροφὸν γνώμης νέας,
Ποιητικὴν ταύτην ὀνομάζουσα· τὴν δὲ ἡγεμόνα τῆς
ἀριθμῶν φύσεως, ἀριθμητικὴν ταύτην ὀνομάζουσα·
τὴν δὲ καὶ λογισμῶν διδάσκαλον, λογιστικὴν ταύτην
ὀνομάζουσα· γεωμετρίαν δὲ καὶ μουσικήν,
ξυνερίθω τὲ καὶ ξυνίστορε
φιλοσοφίας, τῶν αὐτῶν νείμασα ἑκάστῃ μέρος τοῦ πόνου.
Καὶ περὶ μὲν τῶν πόνων τάχα δὴ ἑξῆς διέξειμι·
νῦν δὲ δὴ μουσικῆς πέρι, τοῦ πρεσβυτάτου τῶν ἐν
ψυχῇ ἐπιτηδευμάτων, προχειρισάμενοι λέγωμεν τὰ εἰ-
κότα· ὡς ἔστιν καλὸν μὲν καὶ ἀνδρὶ ἑνὶ μουσική,
Lecture 38, cha. 5, sec. a, line 2
ἑκάστου τὸ τῆς τέχνης ὄνομα, τὴν ἀρετὴν προσθείς,

ἣν ἂν ἄνθρωποι ἀγαθοὶ τὰ ἀνθρώπων ἔργα, οἶκον τὲ
οἰκονομεῖν δεξιῶς, καὶ ἐν πόλει πολιτεύεσθαι καλῶς,
περὶ ταύτης φαθί, εἰ γένοιτ' ἄν τινι ἄνευ τέχνης, θεός-
δοτος. Ἢ καὶ σὲ κατὰ χώραν ἐάσω· ἀποκρινεῖται δὲ
ὁ λόγος αὐτὸς αὑτῷ, ὡς ἀνὴρ ἀνδρί, ἀπαυθαδιζόμενος
ὧδέ πως;’
’Ὦ σχέτλιε, τί ταῦτα ἐρεῖς, ὃς ἡγεῖ τὸ καλλιστεῦον
τῶν ἀνθρωπίνων ἀγαθῶν παρὰ μὲν ἀνθρώπου τέχνης
τάχιστα ἥξειν, ἐκ δὲ θείας ἀρετῆς ἀπορώτατα; Καίτοι
286
μαντικήν, καὶ τελεστικήν, καὶ ποιητικήν, καὶ καθάρ-

σεις, καὶ χρησμῳδίας, ξυλλήβδην ἅπαντα, οὐκ ἂν εἴποις
ἀντάξια εἶναι τῆς ἀρετῆς· εἶτα ἐκεῖνα μὲν ἡγῇ θείᾳ
τινὶ ἐπιπνοίᾳ ψυχαῖς ἀνθρωπίναις ἀνακίρνασθαι, τὸ
δὲ τούτων σπανιώτερον, τὴν ἀρετήν, ἔργον εἶναι τέχ-
νης θνητῆς; ἢ πολλοῦ ἄξιον νομίζεις τὸ θεῖον, πρὸς
μὲν τὰ φαῦλα καλῶς καὶ ἀφθόνως παρεσκευασμένον,
πρὸς δὲ τὰ κρείττω ἄπορον; Οὔπω λέγω, ὡς εἴπερ ἐκεί-
νων ἕκαστον τελεσιουργεῖσθαι ὁρᾷς, ἀνάγκη, καὶ τὸ
κρεῖττον· οὐ γάρ, ὡς εἴπερ ὁ χαλκευτικὸς οὐκ ἂν
Soranus Med., Gynaeciorum libri iv Book 2, cha. 42, sec. 4, line 2
γανα, πᾶσα γὰρ αἰφνίδιος εἰς τὸ ἐναντίον μεταβολὴ ξενοπαθείας ἀπο-

τελεστική. πρῶτον μὲν οὖνμίαν ἐλευθερῶσαι χεῖρα καὶ μετά τινας
ἡμέρας τὴν ἑτέραν, εἶτα καὶ τοὺς πόδας· προεκλύειν δὲ τὴν δεξιάν,
ἐπικρατηθεῖσα γὰρ κατὰ τοὺς τὴν εὐώνυμον πρῶτον λῦσαι φθάσαντας
ἀτονωτέρα γίνεται τῷ βράδιον τῆς ἑτέρας ἐπὶ τὴν γυμνασίαν ἐλθεῖν,
ὥστε καὶ διὰ τοῦτο ἀριστερόχειρας ἐνίους γίγνεσθαι. πηγνυμένου δὲ
τοῦ βρέφους μᾶλλον καὶ τὸ ἐν οἴκῳ δεῖ λουτρὸν παραιτεῖσθαι, χρῆσθαι
δὲ βαλανείῳ, μήτε ἐπὶ πολὺν χρόνον μήτε πεπυρωμένῳ· τὸν γὰρ κατ'
οἶκον ἀέρα προσηνῶς καὶ ὁμαλῶς εὔκρατον οὕτως οὐκ ἐνδέχεται παρα-
σκευάζειν. ἐὰν δὲ ἀκμὴν σπαργανούμενον τὸ βρέφος ἑλκωθῇ διὰ τὴν
τῶν τελαμώνων παράτριψιν ἢ δι' ἄλλην τινὰ Ποιητικὴν ἑλκώσεως
αἰτίαν, παραιτεῖσθαι δεῖ τὰ σπάργανα καὶ ἁπλοῦν αὐτῷ περιτιθέντα
χιτωνάριον ἀποθεραπεύειν τὰ ἕλκη.

Πῶς δεῖ καθίζειν καὶ περιπάτησιν ἀσκεῖν.
Καθίζειν δὲ καὶ ἀνίστασθαι τοῦ βρέφους πειράζοντος

βοηθεῖν αὐτοῦ τοῖς κινήμασιν δεῖ. τάχιον μὲν γὰρ προθυμούμενον
καθίζειν καὶ μέχρι πλείονος εἴωθε κυρτοῦσθαι (καμπτομένης τῆς ῥάχεως
διὰ τὸ μήπω τὸ σωμάτιον τόνον ἔχειν), προπετέστερον δὲ ἀνιστά-
μενον καὶ περιπατεῖν θέλον διαστρέφεσθαι κατὰ τοὺς μηροὺς τὰ σκέλη. |
τοῦτο δὲ καὶ μᾶλλον ἐπὶ Ῥώμης γινόμενον θεωρεῖται,
καθὼς μέν τινεςὑπολαμβάνουσιν, ὅτι ψυχροῖς ὕδασιν ἡ πόλις κάτω
Nicolaus Hist., Frag. Frag. 2, line 9

287
οἶμαι, ὅτι τὸ πρὸς θεοὺς ὅσιον δεῖ καὶ τελευτῶντας φυ-

λάττειν, καὶ μηδὲν ἔτι τοῦ βίου ἀπολαύσεσθαι μέλλοντας.
Idem v.: Νικόλαος: Οὗτος (1) ἐν τῇ ὅλῃ (2) παι-
δείᾳ διατεθραμμένος, διὰ τὸ καὶ τὸν πατέρα αὐτοῦ
περὶ ταῦτα μάλιστα σπουδάσαι, ἐπειδὴ ἀπ' αὐτῆς αὐτῷ
ὅ τε πλοῦτος καὶ ἡ δόξα ὑπεγένετο (3), ἔτι μᾶλλον ηὔ-
ξησε ταύτην, ἔρωτά τινα ἀδιήγητον αὐτῆς σχὼν, ἄλλως
τε καὶ φύσεως οὐ φαύλης λαβόμενος· ὥστε πρὶν γενειᾶν
εὐδόκιμος εἶναι ἐν τῇ πατρίδι, καὶ τῶν ἡλίκων διαφέ-
ρειν. Γραμματικῆς τε γὰρ οὐδενὸς χεῖρον ἐπεμεμέλητο,
καὶ δι' αὐτὴν (4) ποιητικῆς πάσης· αὐτός τε τραγῳ-
δίας ἐποίει καὶ κωμῳδίας εὐδοκίμους· ἔτι δὲ (5) μᾶλλον
ὕστερον αὐξηθεὶς, ὥστε καὶ τὴν δύναμιν συναυξῆσαι,
ῥητορικῆς τε καὶ μουσικῆς καὶ τῆς περὶ τὰ μαθήματα
θεωρίας καὶ φιλοσοφίας πάσης (6) ἐπεμελεῖτο· ζηλωτὴς
γὰρ Ἀριστοτέλους γενόμενος καὶ τὸ ποικίλον τῆς περὶ τὸν
ἄνδρα παιδείας ἀγαπήσας, χάριν εἰδέναι πᾶσιν ἔλεγεν
ἀεὶ τοῖς μαθήμασι, πολὺ μὲν ἔχουσι τὸ ἐλευθέριον,
πολὺ δὲ τὸ χρήσιμον εἰς τὸν βίον, πάντων δὲ μάλιστα
τὸ εὐδιάγωγον πρός τε νεότητα καὶ γῆρας. Ἔλεγε δὲ καὶ
τὰς Μούσας διὰ τοῦτο ἄρα (7) πολλὰς ὑπὸ τῶν θεολόγων
Orphica, Lithica kerygmata Sec. 12, line 3
ἀνδράσι καὶ γυναιξὶ καὶ ἀδελφοῖς καὶ φίλοις, ἔτι δὲ καὶ

πρὸς πάντας ἐπιχαρίτους, εὐπειθεῖς παρασκευάζει τοὺς
φοροῦντας αὐτὸν καὶ εὐομίλους ποιεῖ. Ῥήτορσι δὲ
ἄκρως ἐνεργεῖ καὶ τοῖς δημηγοροῦσι καὶ τοῖς διὰ λόγων
ἀγωνισταῖς. Πειθὼ γὰρ ποιεῖ καὶ εὐπρέπειαν, καὶ
λόγων εὑρετικός ἐστι. Νίκην δὲ καὶ δύναμιν πᾶσι
δίδωσιν, ἀλλὰ καὶ τὰ ὑπὸ τῶν μάγων γινόμενα εὐθετεῖ
καλῶς.
Λίθος ἡ ὀφιῆτις. Αὕτη τριβομένη, φασίν, καὶ
ἐπιπασσομένη πᾶσιν ἕλκεσί τε καὶ τραύμασιν ὑγείας
περιποιητική.
Λίθος ὀφίτης ἕτερος. Οὗτος ἀπὸ τοῦ ἀντι-
φάρμακον εἶναι τῶν ὄφεων ὑπὸ τῶν παλαιῶν ὠνόμασται.
Καὶ ὀφθαλμοῖς δὲ ἀμβλυωποῦσιν ὀξυωπίαν παρέχει
καὶ κεφαλαλγίαν παύει καὶ βαρυηκοίαν καθαίρει οὕτως
ὥστε καὶ λεπτῆς ὁμιλίας τὸν φοροῦντα τοῦτον λοιπὸν
ἀκούειν δύνασθαι. Φασὶ δὲ καὶ τὸν ἀκίνητον πρὸς
ἀφροδίσια καὶ ἠλίθιον ὑπὸ τούτου πρὸς κίνησιν καὶ
ἐπιθυμίαν ἔρχεσθαι. Καὶ θυμιώμενον δὲ ἑρπετὰ πάντα
288
διώκειν, οὐ τὰ πλησίον μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰ πόρρωθεν

ἐκ φωλεῶν αὐτῶν.
Ερμογένης. Περὶ εὑρέσεως [Sp.] Cha. 3, sec. 15, line 2

Περὶ διασκευῆς.
Διασκευὴ δὲ τοῦ προβλήματος ἡ διατύπωσίς ἐστι

τοῦ πράγματος, ὥσπερ ἐν ποιητικῇ ἡ καθ' ἕκαστον
τῶν γενομένων ἀφήγησίς τε καὶ διατύπωσις, διὰ μὲν
τῶν πεπραγμένων τοῦ διασκευάζοντος ὀφείλοντος πλα-
τῦναι τὸ πρᾶγμα μόνον, οὐ μέντοι γε οὔτε αἰτίαις
οὔτε λογισμοῖς τοσοῦτον οὔτε ἄλλῳ τινὶ ἐπιχειρήματι,
ἀλλὰ μόνῳ τῷ τρόπῳ. διασκευάζεται μὲν γὰρ πάντως
ἕν τι τῶν τῆς περιστάσεως, καὶ ὅ τι δἂν ἐκείνων ᾖ,
τῷ τρόπῳ πάντως πλατύνεται, καὶ μετὰ τοῦ τρόπου
καὶ προσωποποιίαις καὶ οἷα εἰκὸς ἦν τελεῖσθαι ἐφ'
ἑκάστου τῶν πραττομένων καὶ λεχθῆναι δυναμένων
παρὰ τῶν ἐμφαινομένων προσώπων ἐν τῇ διατυπώσει.
γειν, ὅσα εἰκὸς ἐπισυμβαίνειν εἴωθε τοῖς πράγμασι

παράδοξα ἢ θαυμαστά, καὶ ταῦτα λαμβάνοντα ἐκ τοῦ
εἰκότος· ὃ γὰρ ἂν δυνηθῇ ποτε ἐπισυμβῆναι τοιούτῳ
πράγματι, λέγειν ἔξεστιν, ὡς ἐπισυνέβη καὶ τότε, πᾶν
δὲ τὸ παρὰ τὸ εἰκὸς ἢ λεχθῆναι ἢ πραχθῆναι λεγό-
μενον εἰς κακόζηλον ἐξάγει τὴν διασκευήν.
Γίνεται δὲ ἡ διατύπωσις τοῦ πράγματος ἢ ἐκ τῶν
παρελθόντων ἢ ἐκ τῶν παρόντων ἢ ἀπὸ τῶν μελλόν-
των, ἢ οἷα πάλαι ἐγένετο ἢ ὁποῖα νυνὶ γίνεται ἢ ὁποῖα
κατὰ τὸ μέλλον γενήσεται, ἡμῶν καὶ ταῦτα διατυπούν-
των. συνελόντι δὲ εἰπεῖν ἡ διασκευὴ ποιητικῆς ἔχει
φιλοτιμίαν· οὐδὲν γὰρ ἕτερον ἡ ποιητικὴ ἔχει πλὴν
ἑκάστου τῶν γενομένων ἀφήγησίν τινα καὶ διατύπωσιν.
Χρὴ δὲ τὸν μέλλοντα μελετᾶν οἰκονομεῖν εἰδέναι. εἰ
μὲν γὰρ εὑρίσκοιτο διήγησις καὶ ἐκ τῶν παρελθόντων
289
καὶ ἐκ τῶν μελλόντων ἢ ἀπὸ τῶν παρόντων μόνων ἢ

καὶ τῶν δύο καιρῶν ἢ καὶ τῶν τριῶν, ἔξεστι τὸν παρ-
ελθόντα ἀπολαβόντα ἐν τῇ διηγήσει ἐνδιασκεύως ἀπο-
πληρῶσαι τὸ ἄνω μέρος, οὐ μέλλοντα ἐνοχλήσειν τοῖς
κάτω μέρεσι τοῖς αὐτοῖς διὰ τὴν τῶν μελλόντων δια
παράδοξα ἢ θαυμαστά, καὶ ταῦτα λαμβάνοντα ἐκ τοῦ

εἰκότος· ὃ γὰρ ἂν δυνηθῇ ποτε ἐπισυμβῆναι τοιούτῳ
πράγματι, λέγειν ἔξεστιν, ὡς ἐπισυνέβη καὶ τότε, πᾶν
δὲ τὸ παρὰ τὸ εἰκὸς ἢ λεχθῆναι ἢ πραχθῆναι λεγό-
μενον εἰς κακόζηλον ἐξάγει τὴν διασκευήν.
Γίνεται δὲ ἡ διατύπωσις τοῦ πράγματος ἢ ἐκ τῶν
παρελθόντων ἢ ἐκ τῶν παρόντων ἢ ἀπὸ τῶν μελλόν-
των, ἢ οἷα πάλαι ἐγένετο ἢ ὁποῖα νυνὶ γίνεται ἢ ὁποῖα
κατὰ τὸ μέλλον γενήσεται, ἡμῶν καὶ ταῦτα διατυπούν-
των. συνελόντι δὲ εἰπεῖν ἡ διασκευὴ ποιητικῆς ἔχει
φιλοτιμίαν· οὐδὲν γὰρ ἕτερον ἡ ποιητικὴ ἔχει πλὴν
ἑκάστου τῶν γενομένων ἀφήγησίν τινα καὶ διατύπωσιν.
Χρὴ δὲ τὸν μέλλοντα μελετᾶν οἰκονομεῖν εἰδέναι. εἰ
μὲν γὰρ εὑρίσκοιτο διήγησις καὶ ἐκ τῶν παρελθόντων
καὶ ἐκ τῶν μελλόντων ἢ ἀπὸ τῶν παρόντων μόνων ἢ
καὶ τῶν δύο καιρῶν ἢ καὶ τῶν τριῶν, ἔξεστι τὸν παρ-
ελθόντα ἀπολαβόντα ἐν τῇ διηγήσει ἐνδιασκεύως ἀπο-
πληρῶσαι τὸ ἄνω μέρος, οὐ μέλλοντα ἐνοχλήσειν τοῖς
κάτω μέρεσι τοῖς αὐτοῖς διὰ τὴν τῶν μελλόντων δια-
τύπωσιν. εἰ δὲ εἴη τὸ πρᾶγμα ὀφεῖλον διασκευασθῆναι
Ερμογένης. Περὶ ἰδεῶν λόγου Cha. 1, sec. 1, line 142
τὸν λόγον ἀλλὰ μὴ ὡδὶ ποιεῖ τὸ τοιόνδε ἀλλὰ μὴ τοι-

όνδε εἶναι τὸν ῥυθμόν.
Ἐπεὶ δὲ ἴσως ἐστὶν ἀσαφὲς τὸ προειρημένον, παρα-
δείγματι αὐτὸ σαφηνιοῦμεν. ἔστω γὰρ βούλεσθαι ἡμᾶς
ποιῆσαι γλυκύτητα. οὐκοῦν ἔννοιαι μὲν γλυκύτητος αἵ
τε μυθικαὶ καὶ αἱ ταύταις ὅμοιαι καί τινες ἕτεραι,
περὶ ὧν ὕστερον λέξομεν ἐν τῷ περὶ αὐτῆς τῆς
γλυκύτητος λόγῳ. ἀλλ' ἔννοιαι μὲν αὗται, μέθοδοι
δὲ τὸ προηγουμένως καὶ σὺν ἀφηγήσει αὐτὰς διεξιέναι,
ἀλλὰ μὴ ἐξ ὑποβολῆς ἤ πως ἑτέρως. λέξις δὲ ἡ διὰ
ἐπιθέτων καὶ ὅση δριμεῖα καὶ τῆς ποιητικῆς ἡ μὴ
290
διηρμένη μηδὲ πλατεῖα φύσει αἵ τε τῆς καθαρότητος

ἅπασαι. τῆς δ' αὖ λέξεως σχήματα μὲν τὰ κατ' ὀρθό-
τητα ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καὶ τὰ χωρὶς ἐπεμβολῆς, κῶλα δὲ
τὰ ὀλίγῳ τῶν κομματικῶν μείζονα ἢ καὶ τὰ κομματικὰ
αὐτά, συνθήκη δὲ κατὰ μὲν τὰ τοῦ λόγου μέρη μᾶλλον
ἡ ἀνειμένη διὰ τὴν τοιαύτην λέξιν, οὐ μὴν ἥ γε διεστη-
κυῖα πάντῃ – δεῖ γάρ τι καὶ κατὰ τὸν ῥυθμὸν ἔχειν τὴν
γλυκύτητα ἡδονῆς – , κατὰ δὲ τὰς βάσεις ὅση δακτυλική
τε καὶ ἀναπαιστική. τὸν δὲ περὶ ῥυθμοῦ τι λέγοντα
καὶ συνθήκης ἀνάγκη καὶ περὶ συλλαβῶν καὶ στοιχείων
εβάλετο τῇ ἡδονῇ καὶ τῇ γλυκύτητι, οἷον «ἐνετέλλετο

δὲ λέγειν ῥαπίζοντας τάδε βάρβαρά τε καὶ ἀτάσθαλα·
ὦ πικρὸν ὕδωρ, δεσπότης τοι δίκην ἐπιτιθεῖ τήνδε,
ὅτι μιν ἠδίκησας οὐδὲν πρὸς ἐκείνου ἄδικον παθόν.
καὶ βασιλεὺς μὲν Ξέρξης διαβήσεταί σε, ἤν τε βούλῃ
ἤν τε μή· σοὶ δὲ κατὰ δίκην ἄρα οὐδεὶς ἀνθρώπων
θύει ὡς ὄντι δολερῷ καὶ ἁλμυρῷ ποταμῷ»· ἐνταῦθα
γὰρ πρὸς τὸ ὕδωρ ὡς αἴσθησίν τινα ἔχον καὶ προ-
αίρεσιν διαλεγόμενον ποιήσας τὸν Ξέρξην ὑπερέβαλεν
ἡδονῇ, καθ' ὃ ἐλέγομεν θεώρημα. τὰ μέντοι παρὰ τοῖς
ποιηταῖς ἐξουσίᾳ λέγεται ποιητικῇ, ἀλλ' οὐχ ὥσπερ εἰ-
ρήκαμεν, οἷον «ἀμφὶ δὲ σάλπιγξεν μέγας οὐρανός» καὶ
»αὐτόμαται δὲ πύλαι μύκον οὐρανοῦ» καὶ «γηθοσύνῃ
δὲ θάλασσα διίστατο» καὶ ὅσα τοιαῦτα· οὐχ ὡς κατ'
ἀπροαιρέτων γὰρ λέγεται, ἀλλ' ὡς καὶ δυναμένων τὸ
πρακτέον εἰδέναι· δέδοται γὰρ καὶ τὰ τοιαῦτα τοῖς
ποιηταῖς. ἀπήλλακται μέντοι γε οὐδ' οὕτω γλυκύτητος,
ἀλλὰ ποιεῖ μὲν κἀνταῦθα οὐδὲν ἧττον τὴν ἡδονὴν τὰ
τοιαῦτα νοήματα, μετριωτέραν δὲ ἢ ἐν τοῖς ἄλλοις.
ταὐτὸν δὲ συμβαίνει καί, εἴ τις τοῖς ἀλόγοις ζῴοις τὰ
ἀνθρώπου ἴδια περιθείη, ὥσπερ ὁ Ξενοφῶν λέγων τὰς
ἐν ᾧ δὴ καὶ φύσει τὸ κατ' ἔννοιαν ἔχον τὴν ἡδονήν·

καὶ κατ' ἄλλα μὲν γάρ, κατὰ δὲ τὴν ἔννοιαν καὶ μᾶλλον,
ὅτι φύσει τὸ πρᾶγμα ἡδὺ τὸ τῆς θήρας καὶ τῇ ὄψει,
ὥς που καὶ τοῦτο αὐτὸς ἐπεσημήνατο ὁ Ξενοφῶν εἰ-
πὼν ἥδιστον εἶναι θεαμάτων ἰδεῖν τὸν λαγὼν ἐξανιστά-
291
μενον, φεύγοντα, μεταδιωκόμενον, ἁλισκόμενον. Ἀλλὰ

περὶ μὲν ἐννοιῶν γλυκύτητος καὶ ἡδονῆς τοσαῦτα.
Μέθοδοι δὲ αὐτὴν ποιοῦσιν, αἵπερ καὶ τὴν καθα-
ρότητα καὶ τὴν ἀφέλειαν, περὶ ὧν εἴρηται.
Λέξις δὲ γλυκεῖα ἥ τε τῆς ἀφελείας ἰδία παρὰ τὴν
καθαρὰν ῥηθεῖσαν εἶναι καὶ ἔτι ἡ ποιητική. ταύτῃ τοι
καὶ Ἡρόδοτος τῆς γλυκύτητος μάλιστα πεφροντικὼς
ἐχρήσατο μὲν καὶ μεθόδοις καὶ ἐννοίαις, αἷσπερ καὶ
ἡμεῖς ἐχαρακτηρίζομεν τὴν γλυκύτητα, λέξει τε ἑκάστῃ
ἰδίᾳ τῆς ἀφελείας πολλαχοῦ, ὥσπερ ἐλέγομεν, ἐκεῖθεν
δὲ μάλιστα διαρκῆ ἔσχε τὴν γλυκύτητα, ὅτι καὶ αὐτὴν
εὐθὺς τὴν διάλεκτον ποιητικῶς προείλετο εἰπεῖν· ἡ γὰρ
Ἰὰς οὖσα ποιητικὴ φύσει ἐστὶν ἡδεῖα. εἰ δὲ καὶ ἄλ-
λων διαλέκτων ἐχρήσατό τισι λέξεσιν, οὐδὲν τοῦτο,
ἐπεὶ καὶ Ὅμηρος καὶ Ἡσίοδος καὶ ἄλλοι οὐκ ὀλίγοι τῶν
ρότητα καὶ τὴν ἀφέλειαν, περὶ ὧν εἴρηται.

Λέξις δὲ γλυκεῖα ἥ τε τῆς ἀφελείας ἰδία παρὰ τὴν
καθαρὰν ῥηθεῖσαν εἶναι καὶ ἔτι ἡ ποιητική. ταύτῃ τοι
καὶ Ἡρόδοτος τῆς γλυκύτητος μάλιστα πεφροντικὼς
ἐχρήσατο μὲν καὶ μεθόδοις καὶ ἐννοίαις, αἷσπερ καὶ
ποιητῶν ἐχρήσαντο μὲν καὶ ἄλλαις τισὶ λέξεσιν ἑτέρων
διαλέκτων, τὸ πλεῖστον μὴν ἰάζουσι, καὶ ἔστιν ἡ Ἰὰς
ὅπερ ἔφην ποιητική πως, διὰ τοῦτο δὲ καὶ ἡδεῖα. –
Τὸ δ' αὐτὸ αἴτιον οἶμαι τοῦ καὶ τὰς παραπλοκὰς τῶν
ποιημάτων ἐν λόγῳ ἡδονὴν ἔχειν, οἷον «σύν τε δύ'
ἐρχομένω βουλευσόμεθα, ὅ τι ἐροῦμεν» καὶ πάλιν ἐν
Πολιτείας πέμπτῳ «ἀλλὰ μὴν καὶ καθ' Ὅμηρον τοὺς
τοιούτους δίκαιον τιμᾶν τῶν νέων, ὅσοι ἀγαθοί·

292

ποιητῶν ἐχρήσαντο μὲν καὶ ἄλλαις τισὶ λέξεσιν ἑτέρων
διαλέκτων, τὸ πλεῖστον μὴν ἰάζουσι, καὶ ἔστιν ἡ Ἰὰς
ὅπερ ἔφην ποιητική πως, διὰ τοῦτο δὲ καὶ ἡδεῖα. –
Τὸ δ' αὐτὸ αἴτιον οἶμαι τοῦ καὶ τὰς παραπλοκὰς τῶν
ποιημάτων ἐν λόγῳ ἡδονὴν ἔχειν, οἷον «σύν τε δύ'
ἐρχομένω βουλευσόμεθα, ὅ τι ἐροῦμεν» καὶ πάλιν ἐν
Πολιτείας πέμπτῳ «ἀλλὰ μὴν καὶ καθ' Ὅμηρον τοὺς
τοιούτους δίκαιον τιμᾶν τῶν νέων, ὅσοι ἀγαθοί· καὶ
γὰρ Ὅμηρος τὸν εὐδοκιμήσαντα ἐν τῷ πολέμῳ νώτοι-
σιν ἔφη διηνεκέεσσι γεραίρεσθαι Αἴαντα, ὡς ταύτην
οὖσαν οἰκείαν τιμὴν τῷ ἡβῶντί τε καὶ ἀνδρείῳ, ἐξ ἧς
ἅμα τῷ τιμᾶσθαι καὶ τὴν ἰσχὺν αὐξήσει» καὶ πάλιν
τοῦτο «ἀλλ' οὐ πεισόμεθα Ἡσιόδῳ, ἐπειδάν τινες τοι
δεῖ, πότε δὲ μὴ δεῖ λέγειν καὶ ποῦ καὶ μέχρι πόσου

καὶ πρὸς ὅντινα καὶ πῶς καὶ διότι, καὶ εἰ μὴ εἰδείη
μόνον, ἀλλὰ καὶ δύναιτο, πάντως ἂν εἴη δεινότατος
ῥητόρων καὶ οἷος ἅπαντας παρεληλυθέναι, ὥσπερ καὶ
ὁ Δημοσθένης παρελήλυθεν· ἐπεὶ καὶ δεινὸν εἰ εἴποι
τις ποιητήν, ὥσπερ ὁ Θεόκριτος εἶπεν ἐν Χάρισιν ἢ
Ἱέρωνι τὸν Σιμωνίδην
»εἰ μὴ δεινὸς ἀοιδὸς ὁ Κήιος αἰόλα φωνέων
βάρβιτον ἐς πολύχορδον ἐν ἀνδράσι θῆκ' ὀνομαστούς»,
οὐδὲν ἄλλ' ἢ τοῦτο δήπουθεν λέγει, ὅτι τοῖς τῆς ποι-
ητικῆς ἰδίοις εἴδεσιν οἶδέ τε καὶ δύναται χρῆσθαι· οὐ
γὰρ δεινὸν ἀοιδὸν οὕτω λέγοι ἂν τὸν Σιμωνίδην, ὥσπερ
οἱ πολλοὶ λέγουσι δεινὸν ῥήτορα τὸν ταῖς βαθείαις ἢ
περινενοημέναις ἐννοίαις ἢ μεθόδοις χρώμενον ἢ καὶ
λέξεσι μέγεθος ἐχούσαις ἤ τι τοιοῦτον ποιοῦντα. εἰ δέ
τις ἡμῖν περὶ τοῦ ὀνόματος διοίσεται, δεινὸν εἶναι ῥή-
τορα λέγων τὸν φοβερὸν ἢ μέγαν ἢ ἰσχυρὸν ἢ πάντα
ταῦτα – τοὔνομα γὰρ δὴ τὸ τῆς δεινότητος τάττειν τοὺς
293
ἀρχαίους ἐπὶ τούτων, ἐπὶ μὲν τοῦ φοβεροῦ

»αἰδοῖός τέ μοί ἐσσι, φίλε ἑκυρέ, δεινός τε»
καὶ «δεινή τε σμερδνή τε», ἐπὶ δὲ τοῦ μεγάλου καὶ
παρὰ τὰς ἄλλας ἐννοίας τοῦ λόγου τοῦ πανηγυρικοῦ,

αἵπερ εἰσὶ καὶ αὐταὶ ποιήσεως οἰκεῖαι.
Μέθοδος δ' αὖ ποιήσεως ἰδία πάλιν παρὰ τὰς τοῦ
πανηγυρικοῦ λόγου μεθόδους μία τὸ μὴ παρ' ἑαυτῶν
δοκεῖν λέγειν, ἅττ' ἂν λέγωσι, τὰς Μούσας δὲ παρα-
καλεῖν ἢ τὸν Ἀπόλλωνα ἤ τινα ἄλλον θεὸν κἀκείνου
ποιεῖν δοκεῖν εἶναι τὸν λόγον ἴδιον. πάλιν δ' αὖ ταύτῃ
ὁ μὲν συμβουλευτικὸς καὶ δικανικὸς ἥκιστα χρήσεται,
ὁ δὲ πανηγυρικὸς μετά τινος παραμυθίας.
Λέξις γε μὴν φανερὰ πᾶσιν ἥτις ἐστὶν ἡ ποιητική,
καὶ ὡς τῶν κατὰ ποίησιν καλλίστη λέξεων ἡ Ὁμήρου·
καθαρὸς γὰρ ὡς ἐν ποιήσει κινδυνεύει μόνος ἢ σύν γε
Ἡσιόδῳ κατ' αὐτὴν εἶναι.
Σχήματα δὲ ἴδια ποιήσεως οὐκ ἔστιν, ὥσπερ ἦν
νοήματα καὶ μέθοδός τις καὶ λέξις, ἀλλὰ τὰ αὐτὰ ἔχει
ταῦτα τῷ πανηγυρικῷ, κατὰ δὲ τὸ μιμητικόν, ὡς ἂν τὰ
εἴδη τῶν λόγων ἀπαιτῇ.
ἄλλα καὶ διὰ τὸν κόσμον τὸν περὶ τὴν συνθήκην τοῦ
Ἰσοκράτους, ἀρκεῖ τὰ λεχθέντα περὶ αὐτῶν ἐν τοῖς περὶ
τῶν δικανικῶν τε καὶ συμβουλευτικῶν ἀνδρῶν εἰρη-
μένοις. ἀλλὰ λεκτέον γε ἤδη καὶ περὶ τῶν ἱστορικῶν
πλὴν Ξενοφῶντος· ὁποῖος γὰρ εἰς τοὺς λόγους ὁ ἀνήρ,
ὀλίγῳ πρότερον εἰρήκαμεν.
Ἐν τοίνυν τοῖς καθ' ἱστορίαν πανηγυρικοῖς πανη-
γυρικώτατός ἐστιν ὁ Ἡρόδοτος·τὸ δὲ αἴτιον, ὅτι μετὰ
τοῦ καθαροῦ καὶ εὐκρινοῦς πολύς ἐστι ταῖς ἡδοναῖς·
καὶ γὰρ ταῖς ἐννοίαις μυθικαῖς σχεδὸν ἁπάσαις καὶ τῇ
λέξει ποιητικῇ κέχρηται διόλου. μέγεθος δὲ πολλαχοῦ
μὲν ἔχει καὶ τὸ κατ' ἔννοιαν, κατὰ μέντοι τὴν ἐπι-
μέλειαν καὶ τὸ πολὺ τοῦ κόσμου τὸ συναμφότερον καὶ
τὴν ἡδονὴν ἔχει καὶ τὸ μέγεθος· οἱ γὰρ πλεῖστοι τῶν
ῥυθμῶν αὐτῷ κατά τε τὰς συνθήκας καὶ κατὰ τὰς βά-
294
σεις δακτυλικοί τέ εἰσι καὶ ἀναπαιστικοὶ σπονδειακοί

τε καὶ ὅλως σεμνοί. ἤθη δὲ καὶ πάθη προσώπων εἴπερ
τις ἄλλος κάλλιστα καὶ ποιητικώτατα μεμίμηται, διὰ δὲ
τούτων καὶ πλείονι τῷ μεγέθει πολλαχοῦ κέχρηται, ὡς
ἔν τε ἄλλοις καὶ ἐν τῇ ἑβδόμῃ τῶν Ἱστοριῶν κατὰ
τοὺς Ξέρξου πρὸς Ἀρτάβαζον κἀκείνου πρὸς Ξέρξην
Γοργίας. Testimonia Frag. 4, line 22
λόγους. (4) πρῶτος γὰρ ἐχρήσατο τοῖς λέξεως σχηματισμοῖς

περιττοτέροις
καὶ τῆι φιλοτεχνίαι διαφέρουσιν, ἀντιθέτοις καὶ ἰσοκώλοις καὶ παρίσοις
καὶ ὁμοιο-
τελεύτοις καί τισιν ἑτέροις τοιούτοις, ἃ τότε μὲν διὰ τὸ ξένον τῆς
κατασκευῆς ἀπο-
δοχῆς ἠξιοῦτο, νῦν δὲ περιεργίαν ἔχειν δοκεῖ καὶ φαίνεται καταγέλαστα
πλεο-
νάκις καὶ κατακόρως τιθέμενα. (5) τέλος δὲ πείσας τοὺς Ἀθηναίους
συμμαχῆσαι
τοῖς Λεοντίνοις οὗτος μὲν θαυμασθεὶς ἐν ταῖς Ἀθήναις ἐπὶ τέχνηι
ῥητορικῆι τὴν
εἰς Λεοντίνους ἐπάνοδον ἐποιήσατο. vgl. DIONYS. d. Lys. 3
δηλοῖ δὲ τοῦτο Γ. τε ὁ Λεοντῖνος ἐν πολλοῖς πάνυ φορτικήν τε καὶ
ὑπέρογκον ποιῶν
τὴν κατασκευὴν καὶ ‘οὐ πόρρω διθυράμβων τινῶν’ [Plato Phaedr. 238 D]
ἔνια
φθεγγόμενος, καὶ τῶν ἐκείνου συνουσιαστῶν οἱ περὶ Λικύμνιον καὶ
Πῶλον. ἥψατο
δὲ καὶ τῶν Ἀθήνησι ῥητόρων ἡ ποιητική τε καὶ τροπικὴ φράσις, ὡς μὲν
Τίμαιός
φησι [fr. 95 FHG I 216] Γοργίου ἄρξαντος ἡνίκ' Ἀθήναζε πρεσβεύων
κατεπλήξατο
τοὺς ἀκούοντας τῆι δημηγορίαι, ὡς δὲ τἀληθὲς ἔχει, τὸ καὶ παλαιότερον
αἰεί τι
θαυμαζομένη.
XENOPH. An. II 6, 16ff. Πρόξενος δὲ ὁ Βοιώτιος εὐθὺς μὲν μειράκιον
ὢν ἐπεθύμει γενέσθαι ἀνὴρ τὰ μεγάλα πράττειν ἱκανὸς καὶ διὰ ταύτην
ἐπιθυμίαν ἔδωκε Γοργίαι ἀργύριον τῶι Λεοντίνωι.
295
ὀρθῶς λέγων ὡς ἐγώ φημι. OLYMPIOD. Z. d. St. p. 131 Jahn [Jahns

Archiv
Suppl. 14, 131] οἱ περὶ τὰς λέξεις δεινοὶ λαμβάνονται τῶν δύο λέξεων τοῦ
τε
χειρουργήματοςκαὶ τῆς κυρώσεωςὡς μὴ λεγομένων· κατὰ ἀλήθειαν γὰρ
οὐδὲ λέγονται. φαμὲν οὖν, ὅτι, ἐπειδὴ Γ. ὁ λέγων, ὡς ἀπ' ἐκείνου προφέρει
τὰς
λέξεις ἐγχωρίους οὔσας· Λεοντῖνος γὰρ ἦν.
PLATO Gorg. 453 A εἴ τι ἐγὼ συνίημι, λέγεις ὅτι πειθοῦς δημιουργός
ἐστιν ἡ ῥητορικὴ καὶ ἡ πραγματεία αὐτῆς ἅπασα καὶ τὸ κεφάλαιον εἰς
τοῦτο
τελευτᾶι. 455 A ἡ ῥητορικὴ ἄρα, ὡς ἔοικεν, πειθοῦς δημιουργός ἐστι
πιστευτικῆς,
ἀλλ' οὐ διδασκαλικῆς, περὶ τὸ δίκαιόν τε καὶ ἄδικον.
ARISTOT. Rhet. Γ 1. 1404a 24 ἐπεὶ δ' οἱ ποιηταὶ λέγοντες εὐήθη διὰ τὴν
λέξιν ἐδόκουν πορίσασθαι τήνδε τὴν δόξαν, διὰ τοῦτο ποιητικὴ πρώτη
ἐγένετο
λέξις οἷον ἡ Γοργίου. καὶ νῦν ἔτι οἱ πολλοὶ τῶν ἀπαιδεύτων τοὺς τοιούτους
οἴονται
διαλέγεσθαι κάλλιστα. SYRIAN. in Hermog. I 11, 20 Rabe [Dionys. Halic.
de imit. 8 p. 31, 13 Us.] Γοργίας μὲν τὴν Ποιητικὴν ἑρμηνείαν

μετήνεγκεν εἰς
λόγους πολιτικούς, οὐκ ἀξιῶν ὅμοιον τὸν ῥήτορα τοῖς ἰδιώταις εἶναι.
Λυσίας δὲ
τοὐναντίον ἐποίησε κτλ.
CIC. Orat. 12, 39 haec tractasse Thrasy-
machum Calchedonium primum et Leontinum ferunt Gorgiam,
Theodorum inde Byzantium multosque alios quos λογοδαιδάλους appellat
in Phaedro Socrates.
– – 49, 165 in huius concinnitatis consectatione Gorgiam fuisse
οὐδὲ λέγονται. φαμὲν οὖν, ὅτι, ἐπειδὴ Γ. ὁ λέγων, ὡς ἀπ' ἐκείνου

προφέρει τὰς
λέξεις ἐγχωρίους οὔσας· Λεοντῖνος γὰρ ἦν.
PLATO Gorg. 453 A εἴ τι ἐγὼ συνίημι, λέγεις ὅτι πειθοῦς δημιουργός
ἐστιν ἡ ῥητορικὴ καὶ ἡ πραγματεία αὐτῆς ἅπασα καὶ τὸ κεφάλαιον εἰς
τοῦτο
296
τελευτᾶι. 455 A ἡ ῥητορικὴ ἄρα, ὡς ἔοικεν, πειθοῦς δημιουργός ἐστι

πιστευτικῆς,
ἀλλ' οὐ διδασκαλικῆς, περὶ τὸ δίκαιόν τε καὶ ἄδικον.
ARISTOT. Rhet. Γ 1. 1404a 24 ἐπεὶ δ' οἱ ποιηταὶ λέγοντες εὐήθη διὰ τὴν
λέξιν ἐδόκουν πορίσασθαι τήνδε τὴν δόξαν, διὰ τοῦτο ποιητικὴ πρώτη
ἐγένετο
λέξις οἷον ἡ Γοργίου. καὶ νῦν ἔτι οἱ πολλοὶ τῶν ἀπαιδεύτων τοὺς
τοιούτους οἴονται
διαλέγεσθαι κάλλιστα. SYRIAN. in Hermog. I 11, 20 Rabe [Dionys.
Halic.
de imit. 8 p. 31, 13 Us.] Γοργίας μὲν τὴν Ποιητικὴν ἑρμηνείαν
μετήνεγκεν εἰς
λόγους πολιτικούς, οὐκ ἀξιῶν ὅμοιον τὸν ῥήτορα τοῖς ἰδιώταις εἶναι.
Λυσίας δὲ
τοὐναντίον ἐποίησε κτλ.
CIC. Orat. 12, 39 haec tractasse Thrasy-
machum Calchedonium primum et Leontinum ferunt Gorgiam,
Theodorum inde Byzantium multosque alios quos λογοδαιδάλους appellat
in Phaedro Socrates.
principem accepimus.
– – 52, 175 princeps inveniendi fuit Thrasymachus,
cuius omnia nimis etiam extant scripta numerose. nam ... paria paribus
Γοργίας. Testimonia
Frag. 32, line 9

principem accepimus.
– – 52, 175 princeps inveniendi fuit Thrasymachus,
cuius omnia nimis etiam extant scripta numerose. nam ... paria paribus
adiuncta et similiter definita itemque contrariis relata contraria, quae
sua
sponte, etiamsi id non agas, cadunt plerumque numerose, G. primus
invenit,
sed eis usus est intemperantius ... 176 G. autem avidior est generis eius et
297
eis festivitatibus(sic enim ipse censet) insolentius abutitur, quas Iso-

crates, cum tamen audisset in Thessalia adulescens senem iam Gorgiam
moderatius iam temperavit. DIONYS. Isae. 19 ἐνθυμούμενος δέ, ὅτι τὴν
μὲν
Ποιητικὴν κατασκευὴν καὶ τὸ μετέωρον δὴ τοῦτο καὶ πομπικὸν εἰρημένον
οὐδεὶς
Ἰσοκράτους ἀμείνων ἐγένετο, παρέλιπον ἑκὼν οὓς ἤιδειν ἧττον ἐν ταῖς
ἰδέαις ταύ-
ταις κατορθοῦντας, Γοργίαν μὲν τὸν Λεοντῖνον ἐκπίπτοντα τοῦ πατρίου καὶ
πολ-
λαχοῦ παιδαριώδη γιγνόμενον ὁρῶν.
ATHEN. V 220 D ὁ δὲ Πολιτικὸς αὐτοῦ [Antisthenes] διάλογος ἁπάντων
καταδρομὴν περιέχει τῶν Ἀθήνησιν δημαγωγῶν, ὁ δ' Ἀρχέλαος Γοργίου
τοῦ
ῥήτορος.
CLEM. Strom. VI 26 [II 443, 4 St.] Μελησαγόρου [FHG II 21] γὰρ
ἔκλεψεν Γ. ὁ Λεοντῖνος καὶ Εὔδημος ὁ Νάξιος [FHG II 20] οἱ ἱστορικοὶ
καὶ ἐπὶ
τούτοις ὁ Προκοννήσιος Βίων [FHG II 19].
PHILOSTR. Ep. 73 [II 257, 2 ed. Teubn.] Γοργίου δὲ θαυμασταὶ ἦσαν
Ρητορική. Anonyma, Περὶ τρόπων Vol. 3, p. 228, line 2
ἄνδρα μοι ἔννεπε Μοῦσα πολύτροπον·

καὶ ἡ αἰτία, ὅτε φαμέν, τίνα τρόπον ἀναπνοή, καὶ
ὁ ἐν τῇ φράσει, εἰς ὃν ἐμπίπτει ἡ μεταφορὰ καὶ τὰ
λοιπὰ τῶν τροπικῶν ὀνομάτων. τρόποι δέ εἰσι πλείο-
νες, γενικώτατοι μέντοι τάξιν ἔχοντες ιεʹ· μεταφορά,
κατάχρησις, συνεκδοχή, μετωνυμία, ἀλληγορία, ὑπερ-
βολή, εἰρωνεία, αἴνιγμα, ὑπερβατόν, ἀντονομασία,
ἀντίφρασις, μετάληψις, πεποιημένον, ὀνοματοποιΐα,
σύλληψις.
Εἰσὶ δ' οὗτοι κοινοὶ μὲν καὶ τῆς ἡμετέρας συνη-
θείας, ἐπιπολάζουσι δὲ ἐν ποιητικῇ, διὸ καὶ ποιητικοὶ
κέκληνται· παρελήφθησαν δ' αὐτῶν οἱ μὲν κόσμου
χάριν, ὡς ἡ μεταφορά, οἱ δὲ τοῦ ἀναγκαίου, ὡς ἡ
κατάχρησις.
Μεταφορά ἐστι λέξις ἀπὸ τοῦ κυρίως ὠνομασμένου
ἐφ' ἕτερον ὠνομασμένον μετενηνεγμένη [ἀπὸ τοῦ κυρίου
ἐπὶ τὸ μὴ κύριον] ἢ ὁμοιώσεως ἢ ἐμφάσεως ἕνεκα·
298
ὁμοιώσεως μὲν
πάντες δ' ἐσσείοντο πόδες πολυπιδάκου Ἴδης·
ὃν γὰρ ἔχουσιν οἱ πόδες ἐπὶ τοῦ σώματος λόγον, τοῦτον
ἐπὶ τοῦ ὄρους ἡ ὑπώρεια. ἐμφάσεως δὲ
Ρητορική. Anonyma, Prolegomena in artem Ρητορική. m (olim sub

auctore Joanne Doxapatre)
Vol. 14, p. 20, line 17
συνεισενεγκόντες τὸν πάντα τοῦτον ἐτεκτήναντο κόσμον.

Ἑρμῆς τοίνυν ὁ λόγιος θεασάμενος τὴν διαφορὰν καὶ τὸ
ποικίλον τῶν δημιουργημάτων καὶ λογισάμενος, ὡς ἐν τοῖς
οὖσι γενήσεταί τις αἵρεσίς τε καὶ ἀμφισβήτησις καὶ ἐπι-
λογή, δέδωκε τοῖς ἀνθρώποις τὴν ῥητορικήν, ἵνα διὰ μὲν
τοῦ συμβουλευτικοῦ τὴν αἵρεσιν διασκεπτώμεθα, διὰ δὲ
τοῦ δικανικοῦ τὰς ἀμφισβητήσεις διαλυώμεθα, διὰ δὲ τοῦ
πανηγυρικοῦ τὸ ἐπιλεχθὲν ἢ μὴ ἐπιλεχθὲν ἐγκωμιάσωμεν
ἢ πανηγυρίσωμεν. οὕτως ἐξ Ἑρμοῦ τὴν γένεσιν ἐσχηκυῖα
ἡ ῥητορικὴ ἐκ θεοῦ τε λέγεται εἶναι καὶ θεὸν ἔχειν προ-
στάτην καὶ ἔφορον, καθάπερ τῆς ποιητικῆς λέγομεν ἐφο-
ρεύειν τὴν Καλλιόπην. καὶ οὕτως μὲν οὖν ἐκ θεοῦ ἡ
ῥητορική. Ὅτι δὲ καὶ ἐν θεοῖς, δι' ἑτέρου μυθικοῦ παρα-
πετάσματος παραστῆσαι χρεών. λέγεται γάρ, ὡς, ἡνίκα τὸ
χάος διελέλυτο καὶ φῶς τοῖς οὖσιν ἐξέλαμψεν, ἐκ γῆς ἀνα-
φανῆναι τὰς Ἀθήνας· καὶ ὡς πρώτη φανεῖσα πόλις
πολλοὺς μὲν ἔσχε καὶ ἄλλους θεῶν ἐραστὰς (τὸ γὰρ
πρῶτον φανὲν ἔρωτος γίνεται πρόξενον καὶ τοὺς ἐραστὰς
καλεῖ πρὸς ἑαυτό· καλὸν γὰρ εἴρηται παρὰ τὸ καλεῖν πάντα
πρὸς ἑαυτό), ἐξαιρέτως δ' ἐρασταὶ κατέστησαν τῆς πόλεως
Ἀθηνᾶ τε καὶ Ποσειδῶν καὶ διημφισβήτουν περὶ τῆς πό
Ρητορική. Anonyma, In librum περὶ ἰδεῶν Vol. 7, p. 86, line 23

καθαρότητος καὶ συνθήκης· ἀφελεστέρα δὲ ἡ λελυ-
μένη· ἀνάπαυσις ἡ βεβηκυῖα.
Σύνοψις τῶν περὶ γλυκύτητος εἰρημένων.
Ἔννοιαι μυθικαὶ, δεύτεραι αἱ διηγηματικαὶ καὶ μύ-

299
θων οὖσαι ἐγγὺς, τρίτον αἱ ὀλίγον τοῦ μυθικοῦ κοινω-

νοῦσαι· ἐπὶ τούτοις ὅσα ταῖς αἰσθήσεσιν ἡμῶν ἐστιν,
ἡ ἰδέα ποιεῖ γλυκύτητα καὶ τοῖς ἀπροαιρέτοις προαιρε-
τικὸν περιτιθέναι· μέθοδοι αἱ τῆς καθαρότητος, αἵπερ
εἰσὶ καὶ τῆς ἀφελείας· λέξις ἡ τῆς ἀφελείας ἰδία παρὰ
τὴν καθαρὰν, καὶ ἔτι ἡ ποιητικὴ καὶ μάλιστα ἡ δι'
ἐπιθέτων καὶ ἡ δριμεῖα· σχήματα τὰ τῆς καθαρότητος καὶ
ἀφελείας καὶ τοῦ κάλλους· συνθήκη τοῦ κάλλους ἡ ἄνευ
συγκρούσεως φωνηέντων καὶ ἐγγίζουσα μέτρα καὶ ἰδία
τῶν τῆς σεμνότητος ποδῶν· ἀνάπαυσις ἡ τῆς σεμνότη-
τος, ἡ βεβηκυῖα καὶ ὁ ῥυθμὸς ὡσαύτως, ὥσπερ ἐν τῇ
ἀφελείᾳ.
Ρητορική. Anonyma, Περὶ τῶν τεσσάρων μερῶν τοῦ τελείου λόγου (e

cod. Paris. gr. 2918) Vol. 3, p. 574, line 27
καὶ τῶν κατὰ τὰς παραβολὰς καὶ τὰ παραδείγματα, καὶ

ἡ τῆς παντοδαπῆς λέξεως εὐπορία· δύνασαι γοῦν ἐκ τῶν
ποιητῶν καὶ τοιούτων ἐρανίζεσθαι καὶ ὕλην μὲν μάλιστα,
ἀλλὰ δὴ καὶ τέχνης πολλὰς ἀφορμάς· ὕλην μὲν ἔννοιαν
λέγω καὶ λέξεις· ἱστορίαν συλλέγων ἐκ ποιητῶν ἢ συγγρα-
φέων, καὶ ὅσα φυσικὰ ἐν τούτοις νοήματα καὶ γνωμο-
λογικὰ καὶ τοιαῦτα, ἔννοιαν συλλέγεις. καὶ γὰρ καὶ ἡ
ἱστορία χρησιμωτάτη τῷ λογογράφῳ, ἐκ ταύτης ποιου-
μένῳ τὰ παραδείγματα, οἷον ὡς ὁ Ἀχιλλεὺς ἠνδρίσατο,
ὡς ὁ Ἀλέξανδρος ἐστρατήγησεν, οὕτω καὶ σὺ, βασιλεῦ.
λέξιν δὲ συνάγεις τὴν Ποιητικὴν μὲν οὐ πᾶσαν, οὐ γὰρ
τὴν πάνυ τραχεῖαν καὶ τροπικὴν καὶ τολμηροτέραν τοῦ
δέοντος, ἀλλ' ὅση εὔμουσός τε καὶ εὐφραδὴς καὶ ἀκίνδυ-
νος, ἡ δὲ τῶν συγγραφέων τῶν εὐδοκίμων καὶ λοιπῶν
ῥητόρων λέξις καὶ φράσις σχεδόν σοι χρήσιμος ἅπασα·
σπούδαζε γοῦν ἐναποτίθεσθαι κατὰ τὸ ἐγχωροῦν ταύτην
τῇ σῇ διανοίᾳ, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τέχνης, ὡς εἶπον, μέ-
ρη πολλὰ συλλέξεις ἐναργῶς ἐκ ποιητῶν καὶ τοιούτων·
οἷον ἐγκωμιάζει ὅδε τις ποιητὴς ἢ ῥήτωρ, ἢ ψέγειν ἢ
ἠθοποιΐαν ῥητορεύειν προσχοίης τῇ οἰκονομίᾳ τοῦ λόγου
καὶ ταῖς μεθόδοις, καὶ τὸ ἐν τούτοις σοφὸν φιλοκρινή
Δίων Χρυσόστομος. Orationes Oration 12, sec. 44, line 2
οἷς μέλει πλήθους μόνον, οὐδὲν [δὲ] προειπόντες οὐδὲ διαστειλά-

300
μενοι περὶ τοῦ πράγματος, οὐδὲ ἀπό τινος ἀρχῆς ἀρχόμενοι τῶν
λόγων, ἀλλ' αὐτό γε, ὥς φασιν, ἀπλύτοις ποσὶ διεξίασι τὰ φανε-
ρώτατα καὶ γυμνότατα. καὶ ποδῶν μὲν ἀπλύτων οὐ μεγάλη βλάβη
διά τε πηλοῦ καὶ πολλῶν καθαρμάτων ἰόντων, γλώττης δὲ ἀνεπι-
στήμονος οὐ μικρὰ ζημία γίγνεται τοῖς ἀκροωμένοις. ἀλλὰ γὰρ
εἰκὸς τοὺς πεπαιδευμένους, ὧν λόγον τινὰ ἔχειν ἄξιον, συνεξανύειν
καὶ συνεκπονεῖν, μέχρις ἂν ὡς ἐκ καμπῆς τινος καὶ δυσχωρίας
καταστήσωμεν εἰς εὐθεῖαν τοὺς λόγους.
τριῶν δὴ προκειμένων γενέσεων τῆς δαιμονίου παρ' ἀνθρώ-
ποις ὑπολήψεως, ἐμφύτου, ποιητικῆς, νομικῆς, τετάρτην φῶμεν
τὴν πλαστικήν τε καὶ δημιουργικὴν τῶν περὶ τὰ θεῖα ἀγάλματα
καὶ τὰς εἰκόνας, λέγω δὲ γραφέων τε καὶ ἀνδριαντοποιῶν καὶ λι-
θοξόων καὶ παντὸς ἁπλῶς τοῦ καταξιώσαντος αὑτὸν ἀποφῆναι
μιμητὴν διὰ τέχνης τῆς δαιμονίας φύσεως, εἴτε σκιαγραφίᾳ μάλα
ἀσθενεῖ καὶ ἀπατηλῇ πρὸς ὄψιν, χρωμάτων μίξει καὶ γραμμῆς
ὅρῳ σχεδὸν τὸ ἀκριβέστατον περιλαμβανούσῃ, εἴτε λίθων γλυφαῖς
εἴτε ξοάνων ἐργασίαις, κατ' ὀλίγον τῆς τέχνης ἀφαιρούσης τὸ πε-
ριττόν, ἕως ἂν καταλίπῃ αὐτὸ τὸ φαινόμενον εἶδος, εἴτε χωνείᾳ
χαλκοῦ καὶ τῶν ὁμοίων ὅσα τίμια διὰ πυρὸς ἐλαθέντων ἢ ῥυέντων
ἐπί τινας τύπους, εἴτε κηροῦ πλάσει ῥᾷστα ξυνακολουθοῦντος
τέραν οὖσαν τὴν ἐκείνων εἰδωλοποιίαν. οὔκουν ἐβούλοντο φαίνεσθαι

τοῖς πολλοῖς ἀπίθανοι καὶ ἀηδεῖς καινοποιοῦντες. τὰ μὲν οὖν
πολλὰ τοῖς μύθοις ἑπόμενοι καὶ συνηγοροῦντες ἔπλαττον, τὰ δὲ
καὶ παρ' αὑτῶν εἰσέφερον, ἀντίτεχνοι καὶ ὁμότεχνοι τρόπον τινὰ
γιγνόμενοι τοῖς ποιηταῖς, ὡς ἐκεῖνοι δι' ἀκοῆς ἐπιδεικνύντες, ἀτε-
χνῶς καὶ αὐτοὶ δι' ὄψεως ἐξηγούμενοι τὰ θεῖα τοῖς πλείοσι καὶ ἀπει-
ροτέροις θεαταῖς. πάντα δὲ ταῦτα τὴν ἰσχὺν ἔσχεν ἀπὸ τῆς πρώτης
ἀρχῆς ἐκείνης, ὡς ἐπὶ τιμῇ καὶ χάριτι ποιούμενα τοῦ δαιμονίου.
καὶ μὴν [δίχα γε] τῆς ἁπλῆς καὶ πρεσβυτάτης ἐννοίας περὶ
θεῶν καὶ ξυγγενῶς πᾶσιν ἀνθρώποις ἅμα τῷ λόγῳ φυομένης πρὸς
τοῖς τρισὶ τούτοις ἑρμηνεῦσι καὶ διδασκάλοις [ποιητικῆς καὶ νομο-
θετικῆς καὶ δημιουργικῆς] τέταρτον ἀνάγκη παραλαβεῖν, οὐδαμῇ
ῥᾴθυμον οὐδὲ ἀπείρως ἡγούμενον ἔχειν ὑπὲρ αὐτῶν, λέγω δὲ τὸν
φιλόσοφον ἄνδρα, [ἢ] λόγῳ ἐξηγητὴν καὶ προφήτην τῆς ἀθανάτου
φύσεως ἀληθέστατον ἴσως καὶ τελειότατον.
τὸν μὲν οὖν νομοθέτην ἐάσωμεν τὰ νῦν εἰς εὐθύνας ἄγειν,
ἄνδρα αὐστηρὸν καὶ τοὺς ἄλλους αὐτὸν εὐθύνοντα· δέοι γὰρ ἂν
αὐτὸν αὑτοῦ φείδεσθαι καὶ τῆς ὑμετέρας ἀσχολίας. ὑπὲρ δὲ τῶν
λοιπῶν ἑκάστου γένους προχειρισάμενοι τὸν ἄκρον σκοπῶμεν, εἴ
τινα ὠφέλειαν ἢ καὶ βλάβην φανήσονται πεποιηκότες πρὸς εὐσέ
301
πόνων καὶ τῆς φιλοτιμίας ὡς, εἴ τινι συμπέσοι τελευτῆσαι ταχύτε-

ρον, ἀνόνητος ἐσόμενος τῶν ἀγαθῶν τινος· ὁ γὰρ εὐκλεοῦς δόξης
τυχὼν μεστὸς ἄπεισι τῶν ἀγαθῶν· ἀλλὰ καὶ γυμνάζεσθε προθύ-
μως καὶ πονεῖτε, οἱ μὲν νεώτεροι νομίζοντες αὑτοῖς ἀπολελεῖφθαι
τὴν ἐκείνου χώραν, οἱ δὲ πρεσβύτεροι τῶν ἰδίων ἔργων ἀξίως. καὶ
φρονεῖτε δὲ ἐπ' αὐτοῖς ὅσον χρὴ ἄνδρας πρὸς ἔπαινον καὶ δόξαν
ἀγαθὴν βιοῦντας καὶ τῆς ἀρετῆς ὄντας ἀσκητάς. τὸν δὲ ἀποιχό-
μενον μνήμῃ τιμᾶτε, μὴ δάκρυσιν· οὐ γὰρ πρέποι ἂν ἥδε ἡ τιμὴ
γενναίοις ὑπὸ γενναίων, οὐδ' ἂν Ὅμηρον ἐπαινέσαιμι, ὅτι φησὶ
δεύεσθαι τάς τε ψαμάθους καὶ τὰ ὅπλα τοῖς δάκρυσι τῶν Ἀχαιῶν.
ἀλλὰ ἐκεῖνος μὲν ποιητικῇ μᾶλλον ἠκολούθησεν ἡδονῇ, θρήνων
ὑπερβολὰς ἐπιδειξάμενος, ὑμεῖς δὲ ἐγκρατῶς φέρετε.
ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ
{Δ.} Ἀκηκόειν μὲν καὶ πρότερον πρὶν ὑμᾶς ἰδεῖν πρὸ ἱκανοῦ
περὶ τῆς Χαριδήμου τελευτῆς. εὐθὺς γὰρ ἐπυνθανόμην, ὡς παρέ-
βαλον δευρί, περί τε ἄλλων τινῶν καὶ μάλιστα δὴ περὶ τούτων
ἀμφοτέρων, ὅπου τε εἶεν καὶ ὅ,τι πράττοιεν. καί μοί τις ἐντυχὼν
οὐ πάνυ τι αὐτοὺς ἐπιστάμενος, ἀλλ' ὅσον ἀκοῦσαι τὰ ὀνόματα,
ἠρώτησεν εἰ τοὺς Τιμάρχου υἱεῖς λέγω· κἀμοῦ φήσαντος, τοῦτον
ἐδήλου, τὸν νεώτερον δὴ λέγων, ἐν Μεσσήνῃ ἔτι εἶναι μετὰ σοῦ
διὰ τὸ πένθος τἀδελφοῦ· τελευτῆσαι γὰρ αὐτοῖν τὸν πρεσβύτερον.
DemetriusRhet., De elocutione Sec. 4, line 3
τον· Δαρείου καὶ Παρυσάτιδος μέχρι τοῦ νεώτερος δὲ Κῦρος

συντετελεσμένη πᾶσα διάνοιά ἐστι. τὰ δὲ ἐν αὐτῇ κῶλα δύο μέρη
μὲν αὐτῆς ἑκάτερόν ἐστι, διάνοια δὲ ἐν ἑκατέρῳ πληροῦταί τις,
ἴδιον ἔχουσα πέρας, οἷον Δαρείου καὶ Παρυσάτιδος γίνονται
παῖδες. ἔχει γάρ τινα ὁλοκληρίαν ἡ διάνοια αὐτὴ καθ' αὑτήν, ὅτι
ἐγένοντο Δαρείῳ καὶ Παρυσάτιδι παῖδες. καὶ ὡσαύτως τὸ ἕτερον
κῶλον, ὅτι πρεσβύτερος μὲν Ἀρταξέρξης, νεώτερος δὲ Κῦρος.
ὥστε τὸ μὲν κῶλον, ὡς φημί, διάνοιαν περιέξει τινὰ πάντη πάντως,
ἤτοι ὅλην ἢ μέρος ὅλης ὅλον. Δεῖ δὲ οὔτε πάνυ μακρὰ ποιεῖν τὰ
κῶλα, ἐπεί τοι γίνεται ἄμετρος ἡ σύνθεσις ἢ δυσπαρακολούθητος·
302
οὐδὲ γὰρ ἡ ποιητικὴ ὑπὲρ ἑξάμετρον ἦλθεν, εἰ μή που ἐν ὀλίγοις·

γελοῖον γὰρ τὸ μέτρον ἄμετρον εἶναι καὶ καταλήγοντος τοῦ μέτρου
ἐπιλελῆσθαι ἡμᾶς πότε ἤρξατο. οὔτε δὴ τὸ μῆκος τῶν κώλων
πρέπον τοῖς λόγοις διὰ τὴν ἀμετρίαν, οὔτε ἡ μικρότης, ἐπεί τοι
γίνοιτ' ἂν ἡ λεγομένη ξηρὰ σύνθεσις, οἷον ἡ τοιάδε· ὁ βίος βραχύς,
ἡ τέχνη μακρά, ὁ καιρὸς ὀξύς. κατακεκομμένη γὰρ ἔοικεν ἡ
σύνθεσις καὶ κεκερματισμένη καὶ εὐκαταφρόνητος διὰ τὸ μικρὰ σύμ-
παντα ἔχειν.
Γίνεται μὲν οὖν ποτε καὶ μακροῦ κώλου καιρός, οἷον ἐν τοῖς
μεγέθεσιν, ὡς ὁ Πλάτων φησί· τὸ γὰρ δὴ πᾶν τόδε τὸ μὲν
αὐτὸς ὁ θεὸς πορευόμενος ποδηγεῖ καὶ συγκυκλεῖ. σχεδὸν
Τοῦτον ἐγὼ κανόνα τίθεμαι τῆς ἐν λόγοις μεταφορᾶς, τὴν τῆς

συνηθείας τέχνην εἴτε φύσιν. οὕτως γοῦν ἔνια μετήνεγκεν ἡ συν-
ήθεια καλῶς, ὥστε οὐδὲ κυρίων ἔτι ἐδεήθημεν, ἀλλὰ μεμένηκεν ἡ
μεταφορὰ κατέχουσα τὸν τοῦ κυρίου τόπον, ὡς ὁ τῆς ἀμπέλου
ὀφθαλμὸς καὶ εἴ τι ἕτερον τοιοῦτον.
Σφόνδυλος μέντοι καὶ κλεὶς τὰ ἐπὶ τοῦ σώματος καὶ κτένες
οὐ κατὰ μεταφορὰν ὠνόμασται, ἀλλὰ καθ' ὁμοιότητα διὰ τὸ ἐοικέναι
τὸ μὲν κτενὶ μέρος, τὸ δὲ κλειδί, τὸ δὲ σφονδύλῳ.
Ἐπὰν μέντοι εἰκασίαν ποιῶμεν τὴν μεταφοράν, ὡς προλέλεκται,
στοχαστέον τοῦ συντόμου, καὶ τοῦ μηδὲν πλέον τοῦ ὥσπερ προτι-
θέναι, ἐπεί τοι ἀντ' εἰκασίας παραβολὴ ἔσται ποιητική, οἷον τὸ τοῦ
Ξενοφῶντος· ὥσπερ δὲ κύων γενναῖος ἀπρονοήτως ἐπὶ
κάπρον φέρεται, καί· ὥσπερ ἵππος λυθεὶς διὰ πεδίου γαυ-
ριῶν καὶ ἀπολακτίζων· ταῦτα γὰρ οὐκ εἰκασίαις ἔτι ἔοικεν, ἀλλὰ
παραβολαῖς ποιητικαῖς.
Τὰς δὲ παραβολὰς ταύτας οὔτε ῥᾳδίως ἐν τοῖς πεζοῖς λόγοις
τιθέναι δεῖ, οὔτε ἄνευ πλείστης φυλακῆς. καὶ περὶ μεταφορᾶς μὲν
τοσαῦταὡς τύπῳ εἰπεῖν.
Ληπτέον δὲ καὶ σύνθετα ὀνόματα, οὐ τὰ διθυραμβικῶς συγκεί-
μενα, οἷον θεοτεράτους πλάνας, οὐδὲ ἄστρων δορύπυρον
στρατόν, ἀλλ' ἐοικότα τοῖς ὑπὸ τῆς συνηθείας συγκειμένοις· καθόλου
προαιρεῖται ὁ εὐχάριτος καὶ ὁ γελωτοποιῶν, ἀλλ' ὁ μὲν εὐφραίνειν,

ὁ δὲ γελασθῆναι. καὶ ἀπὸ τῶν ἐπακολουθούντων δέ· τοῖς μὲν γὰρ
γέλως, τοῖς δὲ ἔπαινος.
303
Καὶ ἐκ τόπου. ἔνθα μὲν γὰρ γέλωτος τέχναι καὶ χαρίτων, ἐν

σατύρῳ καὶ ἐν κωμῳδίαις. τραγῳδία δὲ χάριτας μὲν παραλαμβάνει
ἐν πολλοῖς, ὁ δὲ γέλως ἐχθρὸς τραγῳδίας· οὐδὲ γὰρ ἐπινοήσειεν
ἄν τις τραγῳδίαν παίζουσαν, ἐπεὶ σάτυρον γράψει ἀντὶ τραγῳδίας.
Χρήσονται δέ ποτε καὶ οἱ φρόνιμοι γελοίοις πρός τε τοὺς
καιρούς, οἷον ἐν ἑορταῖς καὶ ἐν συμποσίοις, καὶ ἐν ἐπιπλήξεσιν δὲ
πρὸς τοὺς τρυφερωτέρους, ὡς ὁ τηλαυγὴς θύλακος, καὶ ἡ Κράτη-
τος ποιητική, καὶ φακῆς ἐγκώμιον ἂν ἀναγνῷ τις ἐν τοῖς ἀσώτοις·
τοιοῦτος δὲ ὡς τὸ πλέον καὶ ὁ Κυνικὸς τρόπος· τὰ γὰρ τοιαῦτα
γελοῖα χρείας λαμβάνει τάξιν καὶ γνώμης.
Ἔστι δὲ καὶ τοῦ ἤθους τις ἔμφασις ἐκ τῶν γελοίων καὶ ἢ
παιγνίας ἢ ἀκολασίας, ὡς καὶ τὸν οἶνον τὸν προχυθέντα
ἐπισχὼν τὰς Πηλέα ἀντὶ Οἰνέως. ἡ γὰρ ἀντίθεσις ἡ περὶ τὰ
ὀνόματα καὶ ἡ φροντὶς ἐμφαίνει τινὰ ψυχρότητα ἤθους καὶ ἀνα-
γωγίαν. Περὶ δὲ σκωμμάτων μέν, οἷον εἰκασία τίς ἐστιν [ἡ γὰρ ἀντί-
θεσις] εὐτράπελος, χρήσονταί τε ταῖς τοιαύταις εἰκασίαις, ὡς Αἰ-
γυπτία κληματίς, μακρὸν καὶ μέλανα, καὶ τὸ θαλάσσιον πρό-
βατον, τὸν μῶρον .... [τὸν ἐν τῇ θαλάσσῃ]. τοῖς μὲν τοιούτοις
Ασπάσιος. In ethica Nichomachea commentaria P. 2, line 20
καὶ οἱ Πυθαγόρειοι δὲ πρῶτον ἐπαίδευον τοὺς συγγινομένους καὶ ἤθεσι

καὶ
λόγοις. φαίνεται δὲ ὁ Ἀριστοτέλης περὶ πλείστου ταύτην τὴν διδασκαλίαν
ποιεῖσθαι· λέγει δὲ αὐτὴν εἶναι περὶ τοῦ ἀνθρωπίνου τέλους, ἥτις ἐστὶν ἡ
εὐδαιμονία. ἃ δὲ λέγει ἔχουσιν οὕτως.
p. 1094a1
Πᾶσα τέχνη ἕως τοῦ προτιμᾶν τὴν ἀλήθειαν.
Πρῶτον οὖν ῥητέον περὶ τέχνης καὶ περὶ μεθόδου, ἔτι καὶ περὶ πράξεως
καὶ προαιρέσεως. λέγεται δὲ τέχνη παρ' αὐτοῖς τριχῶς· καὶ γὰρ τὸ γένος
τῶν τεχνῶν ἁπασῶν τέχνη λέγεται· διαιροῦσι γὰρ τὰς τέχνας λέγοντες τὰς
μὲν ποιητικὰς τὰς δὲ θεωρητικάς, ὁρίσαιτο δ' ἄν τις τὴν οὕτω λεγομένην
τέχνην σύστημα ἐκ θεωρημάτων εἰς ἓν τέλος φερόντων. ἄλλως δὲ
λέγουσι
τέχνην τὸ κοινὸν τῆς πρακτικῆς καὶ τῆς ποιητικῆς· διαιροῦσι γὰρ τὸ μὲν
τέχνην λέγοντες τὸ δὲ ἐπιστήμην, τὴν θεωρητικὴν πᾶσαν ἐπιστήμην
ὀνομά-
304
ζοντες, τὴν δὲ τοιαύτην ὑπογράψειεν ἄν τις σύστημα ἐκ θεωρημάτων εἰς

πράξεις φερόντων ἢ ποιήσεις. ἰδίως δὲ καλεῖν εἰώθασι τέχνην τὴν
ποιητικήν.
ἀποδίδωσι δὲ αὐτῷ λόγον ὁ Ἀριστοτέλης λέγων ‘τέχνη ἐστὶν ἕξις μετὰ
λόγου
ποιητική’, λόγον δὲ λαμβάνει οὔτε τὸν ἐπαγωγικὸν οὔτε τὸν
συλλογιστικὸν
ἀλλὰ τὸν ἁπλοῦν καὶ τεχνικόν, ᾧ χρῶνται οἱ δημιουργοὶ τῶν τεχνῶν·
ποιή-
ματα μὲν γάρ ἐστι καὶ τὰ τῶν ἀλόγων, οἷον τῶν μὲν μελισσῶν τὰ κηρία,
ἀραχνῶν δὲ τὰ ἀράχνια καλούμενα· ἀλλ' οὐδὲν τούτων μετὰ λόγου ποιεῖ,
ἀλλ' ὁρμῇ φυσικῇ χρώμενα τὰ ζῷα· τὰ δὲ τεχνικὰ ποιήματα λογικῶν ἐστι

ποιήματα καὶ τῷ λόγῳ χρωμένων. περὶ μὲν οὖν τέχνης ταῦτα εἰρήσθω.
τὴν
εὐδαιμονία. ἃ δὲ λέγει ἔχουσιν οὕτως.

p. 1094a1
Πᾶσα τέχνη ἕως τοῦ προτιμᾶν τὴν ἀλήθειαν.
λέγουσι
ὀνομά-
ποιητικήν.
λόγου
305

ποιή-

τὴν
δὲ μέθοδον ἔνιοι μὲν ᾠήθησαν κατὰ ταὐτὸν τῇ τέχνῃ καὶ ἐκ παραλλήλου
εἰρῆσθαι, ἔνιοι δὲ δύναμιν ὁμοίως ἔχουσαν πρὸς τὰ ὑφ' αὑτὴν
ἀντικείμενα. ἔστι μὲν γὰρ καὶ τῶν λογικῶν ἑκάστην τεχνῶν ἐπιστήμην
ἀκοῦσαι τῶν
λέγουσι
ὀνομά-
ποιητικήν.
λόγου
ποιή-

τὴν
δὲ μέθοδον ἔνιοι μὲν ᾠήθησαν κατὰ ταὐτὸν τῇ τέχνῃ καὶ ἐκ παραλλήλου
εἰρῆσθαι, ἔνιοι δὲ δύναμιν ὁμοίως ἔχουσαν πρὸς τὰ ὑφ' αὑτὴν
306
ἀντικείμενα.
ἔστι μὲν γὰρ καὶ τῶν λογικῶν ἑκάστην τεχνῶν ἐπιστήμην ἀκοῦσαι τῶν
ἀντικειμένων, οἷον ἰατρικὴ ὑγιεινῶν καὶ νοσερῶν, ἀλλ' οὐ πρὸς ἄμφω
ὁμοίως
ἔχει, ἀλλὰ τὸ μὲν προηγουμένως αἱρεῖται, τὸ δὲ γιγνώσκει μόνον.
ἐστι τοῦ πρέποντος ἑκάστῳ μεγέθει καὶ ἔργῳ δαπανήματος (τὸ δὲ

θεωρεῖν τῆς
κυρίως καλουμένης ἐπιστήμης· τὰς γὰρ θεωρητικὰς κυρίως ἐπιστήμας
ὠνό-
μαζον), ἢ ἐπιστήμονα λέγει τὸν τεχνίτην· παντὸς γὰρ τεχνίτου τὸ πρέπον
θεωρῆσαι ἑκάστου ἔργου, οἷον σκυτοτόμου τὸτῷ ποδὶ ἁρμόζον ὑπόδημα
καὶ γραφέως εἰδέναι, οἷον δεῖ τὸν ἥρωα γεγράφθαι ἢ τὸν ἰδιώτην ἢ τὸν
ἡδόμενον ἢ τὸν λυπούμενον· οὕτως δὴ καὶ ὁ μεγαλοπρεπὴς τὸ πρέπον
ἑκάστῳ
ἔργῳ θεωρήσει δαπάνημα καὶ δαπανήσει μεγαλοπρεπῶς. ὥσπερ γάρ,
φησίν,
ἐν ἀρχῇ εἴπομεν, ἡ ἕξις ταῖς ἐνεργείαις ὁρίζεται καὶ ὧν ἐστιν.
τοῦτο δὲ λέγει, ἐπειδὴ καὶ πρότερον εἶπεν ἐκ τῶν ἐνεργειῶν εὑρίσκεσθαι
καὶ
τὰς ἕξεις· ὁποῖαι γὰρ αἱ ἐνέργειαι, τοιαύτη καὶ ἡ ἕξις, ἀφ' ἧς αἱ ἐνέργειαι
καὶ ὧν ἐστιν ἡ ἕξις θεωρητικὴ ἢ ποιητικὴ ἢ πρακτική, οἷον αἱ ἐνέργειαι
τῆς
οἰκοδομικῆς· τοιαῦται δέ τινες αἱ περὶ οἰκοδομίαν. δῆλον οὖν ὡς ἡ
οἰκοδο-
μικὴ τέχνη τοιούτων ἐνεργειῶν ἐστιν ἐνεργητική. καὶ ἔστι τὸ
ὑποκείμενον τῇ
οἰκοδομικῇ ξύλα καὶ λίθοι, οἷς χρωμένη ὡς ὕλῃ τὴν ἐνέργειαν ποιεῖται,
τὸν
αὐτὸν δὲ τρόπον ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν. ἐλέγετο γὰρ καὶ ὀλίγῳ
πρότερον
ἡ ἐλευθεριότης περὶ χρήματα εἶναι, ἐπειδὴ αἱ ἐνέργειαι αὐτῆς περὶ
χρήματά
εἰσι καὶ τὸ ὑποκείμενον οὖν δηλονότι τὰ χρήματα. ἐπειδὴ οὖν αἱ τοῦ
μεγα-
λοπρεποῦς ἐνέργειαι δαπάναι εἰσὶ καὶ μεγάλαι καὶ πρέπουσαι, ἥ τε ἕξις
φανερά,
307
Πολύανος Στρατηγήματα Book 8, cha. 23, sec. 21, line 4
οὐ μόνον ἔξαρνος οὐκ ἦν, ἀλλ' ἔτι καὶ πλείονα ὄγκον

προστιθεὶς καὶ μεγαλύνων ἐθάρρυνεν ὡς πρὸς πλείο-
νας χρὴ γενναιότερον ἀγωνίζεσθαι.
Καῖσαρ τοῖς στρατιώταις παρήγγελλεν ὅπλα ἔχειν
ἀργύρῳ καὶ χρυσῷ πεποικιλμένα, μάλιστα μὲν κόσμου
χάριν, οὐχ ἥκιστα [δὲ], ὅπως καὶ οἱ στρατιῶται τὰ
πολύτιμα περιμάχητα ἡγοῖντο.
Καῖσαρ τὰ ἁμαρτήματα τῶν στρατιωτῶν οὐ πάντα
παρεφύλασσεν, ἀλλ' οὐδὲ τοὺς ἁμαρτάνοντας κατὰ
τὴν ἀξίαν ἐτιμωρεῖτο, τὴν συγγνώμην ἀνδρείας ποι-
ητικὴν ἡγούμενος. εἰ μέντοι τις ἐστασίασεν ἢ τὴν
τάξιν ἔλιπεν, οὐκ ἂν τοῦτον ἀτιμώρητον παρῆκεν.
Καῖσαρ τοὺς στρατιώτας ἐκάλει συστρατιώτας τῷ
ἰσοτίμῳ τοῦ ὀνόματος προθυμοτέρους ποιῶν ἐς τὰς
μάχας.
Καῖσαρ πυθόμενος ἐν Γαλατίᾳ κατακοπῆναι φά-
λαγγας στρατιωτῶν ὤμοσε μὴ πρότερον [ἂν] ἀποκείρα-
σθαι, πρὶν ἐπεξελθὼν τιμωρῆσαι τοῖς ἀνῃρημένοις.
τούτῳ πλείστην εὔνοιαν αὑτῷ παρὰ πάντων ἐπεσπάσατο.
Καῖσαρ ἐν λιμῷ τοῖς στρατιώταις ἄρτους διέδωκε
σκευάσας ἐκ βοτάνης. Πομπήϊος δὲ πολεμῶν πρὸς
Πολύανος Excerpta Polyaeni Excerpt 53, sec. 1, line 3
τῆς ἰδίας ἀπέδωκε γυναικός.

Ὅτι Ἀρσινόη ἐπιβουλευομένη παρὰ τῶν οἰκείων εἰς τὸ
ἑαυτῆς φορεῖον θεραπαινίδα κατέκλινεν, αὐτὴ δὲ οἰκετικὰ
ἀμφιασαμένη ῥάκια ἔλαθεν ἐκφυγοῦσα.
Ὅτι καὶ Μύστα βασίλισσα αἰχμαλωτισθεῖσα ῥάκια ἀμφια-
σαμένη ἐν τοῖς αἰχμαλώτοις ἐπράθη. ἀχθεῖσα δὲ εἰς Ῥόδον καὶ
ἐξαγορεύσασα, ἥτις ἦν, ἠγοράσθη ὑπ' αὐτῶν καὶ ἀπελύθη.
Τιμαὶ καὶ κολάσεις στρατιωτῶν.
Ὅτι Καῖσαρ τὰ ἁμαρτήματα τῶν στρατιωτῶν οὐ πάντα

παρεφύλασσεν οὐδὲ τοὺς ἁμαρτάνοντας ἀξίως ἐτιμωρεῖτο
τὴν συγγνώμην ἀνδρείας Ποιητικὴν ἡγούμενος. εἰ μέντοι
τις ἐστασίασεν ἢ τὴν τάξιν ἔλιπεν, τούτους ἐτιμώρει.
308
Ὅτι Σεβαστὸς τοὺς ἐν ταῖς μάχαις καθυφιεμένους οὐκ

ἀνῄρει πάντας, ἀλλ' ἐδεκάτευεν.
Ὅτι ὁ αὐτὸς τοὺς ἐπὶ στρατοπέδου διαμαρτάνοντας ἐκέ-
λευσεν πρὸ τοῦ στρατοῦ λυσιζώνους ἑστάναι καὶ θρηνεῖν
δι' ὅλης ἡμέρας, ἐνίοτε δὲ καὶ γυναικῶν στολὴν ἐδίδου
φορεῖν, τοῖς ἀνδραγαθήσασι δὲ μεγάλας ἐδίδου δωρεάς.
Ὅτι Ἀρτεμισία Λυγδάμιδος κατεσκεύασε ναῦν συμμα-
χίδα καὶ μετ' αὐτῆς ἠνδραγάθησεν. διὰ τοῦτο ἔπεμψεν
αὐτῇ βασιλεὺς ἀριστεῖον πανοπλίαν Ἑλληνικὴν,
Demetrius Hist., Phil., Frag. Frag. 136, line 6
Ἀρχίας Ὑπερείδην μὲν τὸν ῥήτορα καὶ Ἀριστόνικον τὸν Μαραθώνιον

καὶ τὸν Δημητρίου τοῦ Φαληρέως ἀδελφὸν Ἱμεραῖον ἐν Αἰγίνῃ κατα-
φυγόντας ἐπὶ τὸ Αἰάκειον ἀποσπάσας ἔπεμψεν εἰς Κλεωνὰς πρὸς Ἀντί-
πατρον. κακεῖ διεφθάρησαν, Ὑπερείδου δὲ καὶ τὴν γλῶτταν ἐκτμηθῆναι
ζῶντος λέγουσι.
Plutarchus De gloria Atheniensium VI 349 a:
καὶ τούτων (sc. τῶν χορηγῶν) τοῖς μὲν ἡττηθεῖσι περιῆν
προσυβρίσθαι καὶ γεγονέναι καταγελάστους· τοῖς δὲ νικήσασιν ὁ
τρίπους
ὑπῆρχεν, οὐκ ἀνάθημα τῆς νίκης, ὡς Δημήτριός φησιν, ἀλλ' ἐπίσπει-
σμα τῶν ἐκκεχυμένων βίων καὶ τῶν ἐκλελοιπότων κενοτάφιον οἴκων.
τοιαῦτα γὰρ τὰ ποιητικῆς τέλη καὶ λαμπρότερον οὐδὲν ἐξ αὐτῶν.
Strabo III 2, 9: (Ποσειδώνιος) τὴν δ' ἐπιμέλειαν φρά-
ζων τὴν τῶν μεταλλευόντων παρατίθησι τὸ τοῦ
Φαληρέως, ὅτι φησὶν ἐκεῖνος ἐπὶ τῶν Ἀττικῶν ἀργυρείων, οὕτω
συντόνως ὀρύττειν τοὺς ἀνθρώπους ὡς ἂν προσδοκώντων αὐτὸν ἀνά-
ξειν τὸν Πλούτωνα .... τὸν δόλον οὐ ταὐτὸν εἶναι τούτοις τε καὶ
τοῖς Ἀττικοῖς, ἀλλ' ἐκείνοις μὲν αἰνίγματι ἐοικέναι τὴν μεταλλείαν. ὅσα
μὲν γὰρ ἀνέλαβον, φησίν, οὐκ ἔλαβον, ὅσα δὲ εἶχον, ἀπέβαλον.
Athenaeus VI 233 e (cf. Eustath. 1486 in Homer.
δ 89): τὸ μέντοι γε πολὺ τούτου (sc. ἀργύρου) βαθείαις καὶ κακοπά-
θοις μεταλλείαις εὑρίσκεται κατὰ τὸν Φαληρέα Δημήτριον, ἐλπιζούσης
Hippocrates et Corpus Hippocraticum Med., Praeceptiones Sec. 12,

line 2
πειρᾶσθαι ἐξομοιοῦν τῇ ὑποκειμένῃ· παρὰ γὰρ φύσιν τὸ μινύθημα

καὶ διὰ χρόνου.
Φευκτέη δὲ καὶ θρύψις ἐπικρατίδων διὰ προσκύρησιν ἀκέσιος,
309
ὀδμή τε περίεργος· διὰ γὰρ ἱκανὴν ἀξυνηθείην διαβολὴν κέκτησαι,

διὰ δὲ τὴν ὀλίγην, εὐσχημοσύνην· ἐν γὰρ μέρει πόνος ὀλίγος, ἐν
πᾶσι ἱκανός. Εὐχαριστίην δὲ οὐ περιαιρέω· ἀξίη γὰρ ἰητρικῆς
προστασίης.
Προσθέσιος δὲ δι' ὀργάνων καὶ σημαντικῶν ἐπιδείξιος, καὶ
τῶν τοιουτοτρόπων μνήμην παρεῖναι.
Ἢν δὲ καὶ εἵνεκα ὁμίλου θέλῃς ἀκρόασιν ποιήσασθαι, οὐκ
ἀγακλεῶς ἐπιθυμέεις, μὴ μέντοι γε μετὰ μαρτυρίης ποιητικῆς·
ἀδυναμίην γὰρ ἐμφαίνει φιλοπονίη· ἀπαρνέομαι γὰρ εἰς χρῆσιν
ἑτέρην φιλοπονίην μετὰ πόνου ἱστοριευμένην, διὸ ἐν ἑωυτῇ μούνῃ
αἵρεσιν ἔχουσαν χαρίεσσαν· περιποιήσῃ γὰρ κηφῆνος μετὰ παρα-
πομπῆς ματαιοκοπίην.
Εὐκτέη δὲ καὶ διάθεσις ἐκτὸς ἐοῦσα ὀψιμαθίης· παρεόντων
μὲν οὐδὲν ἐπιτελέει· ἀπεόντων δὲ μνήμη ἀνεκτή. Γίνεται τοίνυν
πάμμαχος ἀτυχίη, μετὰ λύμης νεαρῆς, ἀφροντιστεῦσα εὐπρεπίης,
ὁρισμοῖς τε καὶ ἐπαγγελίῃσιν ὅρκοις τε παμμεγέθεσι, θεῶν εἵνεκεν,
ἰητροῦ προστατέοντος νόσου, ἀναγνώσιος ξυνεχείης, κατηχήσιός τε
ἰδιωτέων φιλαλυστέων λόγους ἐκ μεταφορῆς διαζηλευομένου, καὶ
PythagorasPhil., Testimonia Frag. 15, line 2
κατὰ τὸ σῶμα φύσει λέγεται πρὸς τὴν μάχην ἀπαντῆσαι

κατεστεφανωμένος μὲν
τοῖς Ὀλυμπικοῖς στεφάνοις, διεσκευασμένος δὲ εἰς Ἡρακλέους σκευὴν
λεοντῆι καὶ
ῥοπάλωι· αἴτιον δὲ γενόμενον τῆς νίκης θαυμασθῆναι παρὰ τοῖς πολίταις.
(10, 1)
τῶν δὲ Κροτωνιατῶν διὰ τὴν ὀργὴν ζωγρεῖν μὲν μηδένα βουληθέντων,
πάντας
δὲ κατὰ τὴν φυγὴν τοὺς ὑποπεσόντας ἀποκτεινόντων οἱ πλείους
κατεκόπησαν· τὴν
δὲ πόλιν διήρπασαν καὶ παντελῶς ἔρημον ἐποίησαν [510]. Vgl. Iambl. V.
P. 260
τοὺς τριάκοντα μυριάδων περὶ τὸν Τετράεντα
περιγενομένους.
DIOG. II 46 τούτωι τις, καθά φησιν Ἀριστοτέλης ἐν τρίτωι
Περὶ ποιητικῆς [fr. 75], ἐφιλονίκει Ἀντίλοχος Λήμνιος καὶ Ἀντιφῶν ὁ
τερατο-
σκόπος [87 A 1. 5], ὡς Πυθαγόραι Κύλων [s. Z. 17] καὶ Ὀνάτας [58 A].
IAMBL. V. P. 248ff. ὅτι μὲν οὖν ἀπόντος Πυθαγόρου ἐγένετο ἡ
ἐπιβουλή,
πάντες συνομολογοῦσι, διαφέρονται δὲ περὶ τῆς τότε ἀποδημίας, οἱ μὲν
310
πρὸς
Φερεκύδην τὸν Σύριον, οἱ δὲ εἰς Μεταπόντιον λέγοντες ἀποδεδημηκέναι
τὸν Πυ-
θαγόραν. αἱ δὲ αἰτίαι τῆς ἐπιβουλῆς πλείονες λέγονται, μία μὲν ὑπὸ τῶν
Κυλω-
νείων λεγομένων ἀνδρῶν τοιάδε γενομένη. Κύλων ἀνὴρ Κροτωνιάτης
γένει μὲν
καὶ δόξηι καὶ πλούτωι πρωτεύων τῶν πολιτῶν, ἄλλως δὲ χαλεπός τις καὶ
βίαιος καὶ θορυβώδης καὶ τυραννικὸς τὸ ἦθος πᾶσαν προθυμίαν
παρασχόμενος πρὸς τὸ κοινωνῆσαι τοῦ Πυθαγορείου βίου καὶ
προσελθὼν πρὸς αὐτὸν τὸν Πυθαγόραν
Xenocrates Phil., Testimonia, doctrina et Frag. Frag. 2, line 165
δὲ καὶ εἰς τοῦτον οὑτωσί·

χαλκῇ προσκόψας λεκάνῃ ποτὲ καὶ τὸ μέτωπον
πλήξας ἴαχεν ὦ σύντονον, εἶτ' ἔθανεν,
ὁ πάντα πάντη Ξενοκράτης ἀνὴρ γεγώς.
Γεγόνασι δὲ καὶ ἄλλοι Ξενοκράτεις πέντε· ὅ τε τακτι-
κὸς ἀρχαῖος σφόδρα καὶ ὁ συγγενὴς ἅμα καὶ πολίτης τῷ
προειρημένῳ φιλοσόφῳ· φέρεται δὲ αὐτοῦ λόγος Ἀρσινοη-
τικός, γεγραμμένος περὶ Ἀρσινόης ἀποθανούσης. τέταρτος
φιλόσοφος, ἐλεγείαν γεγραφὼς οὐκ ἐπιτυχῶς. ἴδιον δέ· ποιη-
ταὶ μὲν γὰρ ἐπιβαλλόμενοι πεζογραφεῖν ἐπιτυγχάνουσι·
πεζογράφοι δὲ ἐπιτιθέμενοι ποιητικῇ πταίουσι· τῷ δῆλον
τὸ μὲν φύσεως εἶναι, τὸ δὲ τέχνης ἔργον. πέμπτος ἀνδριαν-
τοποιός· ἕκτος ᾄσματα γεγραφώς, ὥς φησιν Ἀριστόξενος.
Μαθηταὶ δ' αὐτοῦ Σπεύσιππος Ἀθηναῖος, Ξενοκράτης Καλ-
χηδόνιος, Ἀριστοτέλης Σταγειρίτης, Φίλιππος Ὀπούντιος,
Ἑστιαῖος Περίνθιος, Δίων Συρακόσιος, Ἄμυκλος Ἡρα-
κλεώτης, Ἔραστος καὶ Κορίσκος Σκήψιοι, Τιμόλαος Κυ-
ζικηνός, Εὐαίων Λαμψακηνός, Πύθων καὶ Ἡρακλείδης
Αἴνιοι, Ἱπποθάλης καὶ Κάλλιππος Ἀθηναῖοι, Δημήτριος
Ἀμφιπολίτης, Ἡρακλείδης Ποντικὸς καὶ ἄλλοι πλείους,
σὺν οἷς καὶ γυναῖκες δύο Λασθένεια Μαντινικὴ καὶ Ἀξιοθέα
Zeno Phil., Testimonia et Frag. Frag. 41, line 16
περὶ τοῦ καθήκοντος (230) περὶ νόμου

περὶ τῆς Ἑλληνικῆς παιδείας
311
περὶ ὄψεως
περὶ τοῦ ὅλου 97. 102. 117. 119
περὶ σημείων
Πυθαγορικά
Καθολικά
περὶ λέξεων (77)
προβλημάτων Ὁμηρικῶν πέντε (274. 275)
Περὶ ποιητικῆς ἀκροάσεως
ἔστι δ' αὐτοῦ καὶ Τέχνη
καὶ Λύσεις
καὶ Ἔλεγχοι δύο
ἀπομνημονεύματα Κράτητος ἠθικά 273.
Ind. Stoic. Herc. col. IV. οὐ ταύτην μόνη(ν, ἀλλ' ἀν)|αισχυν-
τη(ς)άντω(ν νοθεῦ)|σαι καὶ προσυποπτε(ῦσαι | τὴν ὑπὸ Ζήνων(ος
νεως)|τὶ συνεῤῥαμμέν(ην) καθ' ὃν | τρόπον ἐν (ἄ)λλοις δ(ακ)τύ|λῳ
δείκνυται.
Zeno Phil., Testimonia et Frag. Frag. 72, line 2
των. ib. 153 ὁ Ἀρκεσίλαος ... δεικνὺς ὅτι οὐδέν ἐστι μεταξὺ ἐπιστή-
μης καὶ δόξης κριτήριον ἡ κατάληψις. Cf. II n. 90.
Anonymi variae collectiones mathematicae in Hultschiana He-
ronis geometricorum et stereometricorum editione p. 275. Ταύρου Σιδο-
νίου ἔστιν ὑπόμνημα εἰς Πολιτείαν Πλάτωνος ἐν ᾧ ἐστι ταῦτα· ὡρί-
σατο ὁ Πλάτων τὴν γεωμετρίαν ... Ἀριστοτέλης δ' ... Ζήνων δὲ ἕξιν
ἐν προσδέξει φαντασιῶν ἀμετάπτωτον ὑπὸ λόγου.
Diogenes Laërt. VII 23. ἔλεγε δὲ μηδὲν εἶναι τὴς οἰήσεως
ἀλλοτριώτερον πρὸς κατάληψιν τῶν ἐπιστημῶν.
Schol. ad Dionys. Thracis Gramm. ap. Bekk. Anecd. p. 663, 16.
ὡς δηλοῖ καὶ ὁ Ζήνων λέγων “τέχνη ἐστὶν ἕξις ὁδοποιητική” του-
τέστι δι' ὁδοῦ καὶ μεθόδου ποιοῦσά τι.
Olympiodorus in Plat. Gorg. pp. 53, 54 (ed. Jahn nov. ann.
philol. supplement. XIV 1848 p. 239, 240). Ζήνων δέ φησιν ὅτι
τέχνη ἐστὶ σύστημα ἐκ καταλήψεων συγγεγυμνασμένων πρός τι τέλος
εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ. – Lucianus Paras. c. 4. τέχνη ἐστίν, ὡς
ἐγὼ διαμνημονεύω σοφοῦ τινος ἀκούσας, σύστημα ἐκ καταλήψεων συγ-
γεγυμνασμένων πρός τι τέλος εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ. – Schol. ad.
Ar. Nub. 317. οὕτω γὰρ ὁριζόμεθα τὴν τέχνην οἷον σύστημα ἐκ κατα-
λήψεων ἐγγεγυμνασμένων καὶ τὰ ἐφεξῆς. –
Socraticorum Epistulae, Epistulae Epistle 15, sec. 3, line 8

312
δὴ ἀδικήσειν τὴν κοινὴν ἑταιρείαν καί, ὡς ἐκεῖνος

ἔλεγε, τὴν ἀλήθειαν, εἰ μὴ ἄσμενοι γράψαιμεν.
ἤδη δέ μοι καὶ Πλάτωνος περιέπεσε σύγγραμμα
τοιοῦτον, ὅπου τοὔνομα ἦν τὸ Σωκράτους καὶ διάλεξίς
τις οὐ φαύλη πρός τινας. οἶμαι τοίνυν περὶ Μέγαρα
ἀνέγνων ὡς λέγεταί τινα τῶν Μεγαρέων τῶν
τοιούτων. ἡμεῖς μέντοι φαμέν, οὐχ ὅτι τοιαῦτα οὐκ ἀκη-
κόαμεν, ἀλλ' ὅτι τοιαῦτα οὐ δυνάμεθα ἀπομνημονεύειν·
οὐδὲ γὰρ ἐσμὲν ποιηταί, ὥσπερ καὶ αὐτός, κἂν πάνυ
ἀπαρνῆται ποιητικήν. θρυπτόμενος γὰρ πρὸς τοὺς
καλούς φησι μηδὲν εἶναι ποίημα αὐτοῦ, Σωκράτους
μέντοι νέου καὶ καλοῦ ὄντος. ἔρρωσθόν μοι ὡς ἁρ-
μονιωδεστάτω ἄνδρε.
Φλάβιος Φιλόστρατος. Vita Apollonii Cha. 5, sec. 14, line 16
δ' αὐτῶν τὸν Ἀπολλώνιον ὧδε ἐρόμενον τοὺς ἑταί-

ρους “ἔστι τι μυθολογία;” “νὴ Δί'”, εἶπεν ὁ Μέ-
νιππος “ἥν γε οἱ ποιηταὶ ἐπαινοῦσι”. “τὸν δὲ δὴ
Αἴσωπον τί ἡγῇ;” “μυθολόγον” εἶπε “καὶ λογοποιὸν
πάντα”. “πότεροι δὲ σοφοὶ τῶν μύθων;” “οἱ τῶν
ποιητῶν”, εἶπεν “ἐπειδὴ ὡς γεγονότες ᾄδονται”.
“οἱ δὲ δὴ Αἰσώπου τί;” “βάτραχοι” ἔφη “καὶ ὄνοι
καὶ λῆροι γραυσὶν οἷοι μασᾶσθαι καὶ παιδίοις”. “καὶ
μὴν” ἔφη “ἐμοὶ” ὁ Ἀπολλώνιος, “ἐπιτηδειότεροι
πρὸς σοφίαν οἱ τοῦ Αἰσώπου φαίνονται· οἱ μὲν
γὰρ περὶ τοὺς ἥρωας, ὧν ποιητικὴ πᾶσα ἔχεται, καὶ
διαφθείρουσι τοὺς ἀκροωμένους, ἐπειδὴ ἔρωτάς τε
ἀτόπους οἱ ποιηταὶ ἑρμηνεύουσι καὶ ἀδελφῶν γάμους
καὶ διαβολὰς ἐς θεοὺς καὶ βρώσεις παίδων καὶ πα-
νουργίας ἀνελευθέρους καὶ δίκας, καὶ τὸ ὡς γεγονὸς
αὐτῶν ἄγει καὶ τὸν ἐρῶντα καὶ τὸν ζηλοτυποῦντα
καὶ τὸν ἐπιθυμοῦντα πλουτεῖν ἢ τυραννεύειν ἐφ'
ἅπερ οἱ μῦθοι, Αἴσωπος δὲ ὑπὸ σοφίας πρῶτον μὲν
οὐκ ἐς τὸ κοινὸν τῶν ταῦτα ᾀδόντων ἑαυτὸν κατέ-
στησεν, ἀλλ' ἑαυτοῦ τινα ὁδὸν ἐτράπετο, εἶτα, ὥσπερ
οἱ τοῖς εὐτελεστέροις βρώμασι καλῶς ἑστιῶντες, ἀπὸ

313
τὸν τῶν βαρβάρων πλοῦτον, ἵνα γλίχοιντο ἐκείνου

μᾶλλον ἢ τοῦ διαπορθεῖν τὰ ἀλλήλων, τὸν δὲ δὴ
Ἕλληνά τε καὶ προσφυᾶ τῇ ἑαυτοῦ σοφίᾳ τρόπον
κατεσκευάζετο καὶ ἠγλάιζε τούτῳ τὴν Πυθώ. ἡγοῦ-
μαι δὲ αὐτὸν κόσμου ἕνεκα καὶ ἐς μέτρα ἐμβιβάζειν
τοὺς χρησμούς. εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἐπεδείκνυτο, τοι-
άσδε ἂν τὰς ἀποκρίσεις ἐποιεῖτο· δρᾶ τὸ δεῖνα ἢ μὴ
δρᾶ, καὶ ἴθι ἢ μὴ ἴθι, καὶ ποιοῦ ξυμμάχους ἢ μὴ
ποιοῦ, βραχέα γάρ που ταῦτα, ἤ, ὥς φατε ὑμεῖς,
γυμνά, ὁ δ' ἵνα μεγαλορρήμων τε φαίνοιτο καὶ ἡδίων
τοῖς ἐρωτῶσι, Ποιητικὴν ἡρμόσατο, καὶ οὐκ ἀξιοῖ
εἶναι, ὅ τι μὴ οἶδεν, ἀλλὰ καὶ τὴν ψάμμον εἰδέναι
φησίν, ὁπόση, ἀριθμήσας αὐτήν, καὶ τὰ τῆς θαλάτ-
της μέτρα ξυνειληφέναι πάντα. ἢ καὶ ταῦτα τερα-
τολογίᾳ προσγράφεις, ἐπειδὴ σοβαρῶς αὐτὰ ὁ Ἀπόλ-
λων καὶ ξὺν φρονήματι ὀρθῷ φράζει; εἰ δὲ μὴ
ἀχθέσῃ, Θεσπεσίων, τῷ λόγῳ, γρᾶες ἀνημμέναι
κόσκινα φοιτῶσιν ἐπὶ ποιμένας, ὅτε δὲ καὶ βουκό-
λους, ἰώμεναι τὰ νοσοῦντα τῶν θρεμμάτων μαντικῇ,
ὥς φασιν, ἀξιοῦσι δὲ σοφαὶ ὀνομάζεσθαι καὶ σοφώ-
τεραι ἢ οἱ ἀτεχνῶς μάντεις· τοῦτό μοι καὶ ὑμεῖς
θεοί τε ὡς θεραπευτέοι καὶ ὁπόσα παρ' αὐτῶν ἀγαθὰ

τοῖς κατὰ τοὺς νόμους ἄρχουσι, μαθεῖν ἤρα· οἷς
πᾶσιν ἐναντίον χρῆμα οἱ γόητες, εἰ γὰρ ἰσχύοι ταῦτα,
οὐκ ἔσται ἡ τέχνη. προσήκει δέ, ὦ βασιλεῦ, κἀκεῖνα
ἐπεσκέφθαι· τέχναι ὁπόσαι κατ' ἀνθρώπους εἰσί,
πράττουσι μὲν ἄλλο ἄλλη, πᾶσαι δ' ὑπὲρ χρημάτων,
αἱ μὲν σμικρῶν, αἱ δ' αὖ μεγάλων, αἱ δ' ἀφ' ὧν
θρέψονται, καὶ οὐχ αἱ βάναυσοι μόνον, ἀλλὰ καὶ τῶν
ἄλλων τεχνῶν σοφαί τε ὁμοίως καὶ ὑπόσοφοι πλὴν
ἀληθοῦς φιλοσοφίας. καλῶ δὲ σοφὰς μὲν ποιητι-
κὴν μουσικὴν ἀστρονομίαν σοφιστὰς καὶ τῶν ῥητό-
ρων τοὺς μὴ ἀγοραίους, ὑποσόφους δὲ ζωγραφίαν
πλαστικὴν ἀγαλματοποιοὺς κυβερνήτας γεωργούς,
ἢν ταῖς ὥραις ἕπωνται, καὶ γὰρ αἵδε αἱ τέχναι σοφίας
οὐ πολὺ λείπονται. ἔστι (δέ) τι, ὦ βασιλεῦ, ψευδό-
σοφοί τε καὶ ἀγείροντες, ὃ μὴ μαντικὴν ὑπολάβῃς,
πολλοῦ μὲν γὰρ ἀξία, ἢν ἀληθεύῃ, εἰ δ' ἐστὶ τέχνη,
οὔπω οἶδα, ἀλλὰ τοὺς γόητας ψευδοσόφους φημί·
314
τὰ γὰρ οὐκ ὄντα εἶναι καὶ τὰ ὄντα ἀπιστεῖσθαι,

πάντα ταῦτα προστίθημι τῇ τῶν ἐξαπατωμένων δόξῃ,
τὸ γὰρ σοφὸν τῆς τέχνης ἐπὶ τῇ τῶν ἐξαπατωμένων
Φλάβιος Φιλόστρατος. Vitae Σοφιστής. rum Cha. 1, Olearius p. 496,

line 4
πλεῖστα δὲ Ἑλλήνων πρεσβεύσας ὑπὲρ τῆς Ἤλιδος

οὐδαμοῦ κατέλυσε τὴν ἑαυτοῦ δόξαν δημηγορῶν τε
καὶ διαλεγόμενος, ἀλλὰ καὶ χρήματα πλεῖστα ἐξέλεξε
καὶ φυλαῖς ἐνεγράφη πόλεων μικρῶν τε καὶ μειζόνων.
παρῆλθε καὶ ἐς τὴν Ἰνυκὸν ὑπὲρ χρημάτων, τὸ δὲ
πολίχνιον τοῦτο Σικελικοί εἰσιν, οὓς ὁ Πλάτων [τῷ
Γοργίᾳ] ἐπισκώπτει. εὐδοκιμῶν δὲ καὶ τὸν ἄλλον
χρόνον ἔθελγε τὴν Ἑλλάδα ἐν Ὀλυμπίᾳ λόγοις ποικί-
λοις καὶ πεφροντισμένοις εὖ. ἑρμήνευε δὲ οὐκ ἐλλι-
πῶς, ἀλλὰ περιττῶς καὶ κατὰ φύσιν, ἐς ὀλίγα κατα-
φεύγων τῶν ἐκ ποιητικῆς ὀνόματα.
ιβʹ. Προδίκου δὲ τοῦ Κείου ὄνομα τοσοῦτον
ἐπὶ σοφίᾳ ἐγένετο, ὡς καὶ τὸν Γρύλλου [Ξενοφῶντα]
ἐν Βοιωτοῖς δεθέντα ἀκροᾶσθαι διαλεγομένου, καθι-
στάντα ἐγγυητὴν τοῦ σώματος. πρεσβεύων δὲ παρὰ
Ἀθηναίους παρελθὼν ἐς τὸ βουλευτήριον ἱκανώτατος
ἔδοξεν ἀνθρώπων, καίτοι δυσήκοον καὶ βαρὺ φθεγ-
γόμενος. ἀνίχνευε δὲ οὗτος τοὺς εὐπατρίδας τῶν
νέων καὶ τοὺς ἐκ τῶν βαθέων οἴκων, ὡς καὶ προξέ-
νους ἐκτῆσθαι ταύτης τῆς θήρας, χρημάτων τε γὰρ
ἥττων ἐτύγχανε καὶ ἡδοναῖς ἐδεδώκει.
Φλάβιος Φιλόστρατος. Vitae Σοφιστής. rum Cha. 1, Olearius p. 502,

line 22
ἀγαθὸς γενέσθαι παρὰ τὴν τελευτήν, ἐπειδὴ ἐνταφίῳ

τῇ τυραννίδι ἐχρήσατο· ἐμοὶ δὲ ἀποπεφάνθω μηδένα
ἀνθρώπων καλῶς δὴ ἀποθανεῖν ὑπὲρ ὧν οὐκ ὀρθῶς
εἵλετο, δι' ἅ μοι δοκεῖ καὶ ἡ σοφία τοῦ ἀνδρὸς καὶ
τὰ φροντίσματα ἧττον σπουδασθῆναι τοῖς Ἕλλησιν·
εἰ γὰρ μὴ ὁμολογήσει ὁ λόγος τῷ ἤθει, ἀλλοτρίᾳ τῇ
γλώττῃ δόξομεν φθέγγεσθαι, ὥσπερ οἱ αὐλοί.
Τὴν δὲ ἰδέαν τοῦ λόγου δογματίας ὁ Κριτίας
καὶ πολυγνώμων σεμνολογῆσαί τε ἱκανώτατος οὐ τὴν
315
διθυραμβώδη σεμνολογίαν, οὐδὲ καταφεύγουσαν ἐς

τὰ ἐκ ποιητικῆς ὀνόματα, ἀλλ' ἐκ τῶν κυριωτάτων
συγκειμένην καὶ κατὰ φύσιν ἔχουσαν. ὁρῶ τὸν
ἄνδρα καὶ βραχυλογοῦντα ἱκανῶς καὶ δεινῶς καθα-
πτόμενον ἐν ἀπολογίας ἤθει, ἀττικίζοντά τε οὐκ ἀκρα-
τῶς, οὐδὲ ἐκφύλως – τὸ γὰρ ἀπειρόκαλον ἐν τῷ
ἀττικίζειν βάρβαρον – ἀλλ' ὥσπερ ἀκτίνων αὐγαὶ
τὰ Ἀττικὰ ὀνόματα διαφαίνεται τοῦ λόγου. καὶ τὸ
ἀσυνδέτως δὲ χωρίῳ προσβαλεῖν Κριτίου ὥρα, καὶ
τὸ παραδόξως μὲν ἐνθυμηθῆναι, παραδόξως δ'
ἀπαγγεῖλαι Κριτίου ἀγών, τὸ δὲ τοῦ λόγου πνεῦμα
ἐλλιπέστερον μέν, ἡδὺ δὲ καὶ λεῖον,
Φλάβιος Φιλόστρατος. Heroicus Olearius p. 667, line 6
τος· θεούς τε γάρ, ὧν ὀπαδοί εἰσι, γιγνώσκουσι

τότε οὐκ ἀγάλματα θεραπεύουσαι καὶ ὑπονοίας, ἀλλὰ
ξυνουσίας φανερὰς πρὸς αὐτοὺς ποιούμεναι, τά τε
τῶν ἀνθρώπων ὁρῶσιν ἐλεύθεραι νόσων τε καὶ σώ-
ματος, ὅτε δὴ καὶ μαντικῆς σοφίας ἐμφοροῦνται καὶ
τὸ χρησμῶδες αὐταῖς ἐμβακχεύει. τὰ γοῦν Ὁμήρου
ποιήματα τίνα φήσεις οὕτως ἀνεγνωκέναι τῶν σφόδρα
βασανιζόντων Ὅμηρον, ὡς ἀνέγνωκέ τε ὁ Πρωτεσί-
λεως καὶ διορᾷ αὐτά; καίτοι, ξένε, πρὸ Πριάμου καὶ
Τροίας οὐδὲ ῥαψωδία τις ἦν, οὐδὲ ᾔδετο τὰ μήπω
πραχθέντα, ποιητικὴ μὲν γὰρ ἦν περί τε τὰ μαντεῖα
περί τε τὸν Ἀλκμήνης Ἡρακλέα, καθισταμένη τε
ἄρτι καὶ οὔπω ἡβάσκουσα, Ὅμηρος δὲ οὔπω ᾖδεν,
ἀλλ' οἱ μὲν Τροίας ἁλούσης, οἱ δὲ ὀλίγαις, οἱ δ'
ὀκτὼ γενεαῖς ὕστερον ἐπιθέσθαι αὐτὸν τῇ ποιήσει
λέγουσιν. ἀλλ' ὅμως οἶδεν ὁ Πρωτεσίλεως τὰ Ὁμή-
ρου πάντα, καὶ πολλὰ μὲν ᾄδει Τρωικὰ μεθ' ἑαυτὸν
γενόμενα, πολλὰ δὲ Ἑλληνικά τε καὶ Μηδικά, τήν
τε γοῦν στρατείαν τὴν Ξέρξου τρίτην ὀνομάζει
φθορὰν ἀνθρώπων μετὰ τὴν ἐπὶ Δευκαλίωνός τε
καὶ Φαέθοντος ξυμβᾶσαν, ἐπειδὴ πλεῖστα ἔθνη ἐν
τῆς γνώμης, ὁ δὲ οὐδενὶ πόνῳ τάς τε ἁρμονίας ἐξέ-

μαθε καὶ πρὸς λύραν ᾖσεν. ᾖδε δὲ τοὺς ἀρχαίους
ἥλικας τὸν Ὑάκινθον καὶ τὸν Νάρκισσον καὶ εἴ τι
316
Ἀδώνιδος. προσφάτων δὲ ὄντων τῶν περὶ Ὕλλᾳ τε

καὶ Ἀβδήρῳ θρήνων, ἐπειδὴ ἄμφω ἐφήβω ὄντε ὁ
μὲν ἐς πηγὴν ᾤχετο ἀφανισθείς, τὸν δὲ αἱ τοῦ
Διομήδους ἵπποι ἐδαίσαντο, οὐκ ἀδακρυτὶ ταῦτα
ᾖδεν. ἤκουσα δὲ κἀκεῖνα, θύειν μὲν αὐτὸν τῇ Καλ-
λιόπῃ μουσικὴν αἰτοῦντα καὶ τὸ ἐν ποιήσει κράτος,
τὴν θεὸν δὲ ἐπιστῆναι καθεύδοντι καὶ “ὦ παῖ”,
φάναι “μουσικῆς μὲν καὶ ποιητικῆς δίδωμί σοι τὸ
ἀποχρῶν, ὡς ἡδίους μὲν τὰς δαῖτας ἐργάζοιο, κοιμί-
ζοις δὲ τὰς λύπας, ἐπειδὴ δὲ ἐμοί τε καὶ Ἀθηνᾷ
δοκεῖ πολεμικὸν εἶναί σε καὶ δεινὸν ἐν στρατοπέ-
δοις, Μοῖραί τε οὕτω κελεύουσι, σὺ μὲν ἐκεῖνα
γυμνάζου κἀκείνων ἔρα· ποιητὴς δὲ ἔσται χρόνοις
ὕστερον, ὃν ἐγὼ ἀνήσω τὰ σὰ ἔργα ὑμνεῖν. ταυτὶ
μὲν αὐτῷ περὶ Ὁμήρου ἐχρήσθη. μειράκιον δὲ γε-
νόμενος οὐχ, ὥσπερ οἱ πολλοί φασιν, ἀπόθετος ἐν
Σκύρῳ ἐτρέφετο, τοῦτο δὴ τὸ ἐν ταῖς παρθένοις·
οὔτε γὰρ τὸν Πηλέα εἰκὸς ἄριστον τῶν ἡρώων γε
νεῶν ἑστία, οἶκον δὲ μὴ ποιεῖσθαι αὐτὴν πᾶσί τε

ἀπείρηται τοῖς πλέουσι καὶ τοῖς περὶ τὸν Πόντον
Ἕλλησί τε καὶ βαρβάροις. δεῖ γὰρ προσορμισαμένους
τε καὶ θύσαντας ἡλίου δυομένου ἐσβαίνειν μὴ ἐν-
νυχεύοντας τῇ γῇ, κἂν μὲν τὸ πνεῦμα ἕπηται, πλεῖν,
εἰ δὲ μή, ἀναψαμένους τὸ πλοῖον ἐν κοίλῳ ἀνα-
παύεσθαι. ξυμπίνειν γὰρ δὴ λέγονται τότε ὁ Ἀχιλ-
λεύς τε καὶ ἡ Ἑλένη καὶ ἐν ᾠδαῖς εἶναι τὸν ἔρωτά
τε τὸν ἀλλήλων ᾄδειν καὶ Ὁμήρου τὰ ἔπη τὰ ἐπὶ
τῇ Τροίᾳ καὶ τὸν Ὅμηρον αὐτόν. τὸ γὰρ τῆς ποιη-
τικῆς δῶρον, ὃ παρὰ τῆς Καλλιόπης τῷ Ἀχιλλεῖ
ἐφοίτησεν, ἐπαινεῖ ὁ Ἀχιλλεὺς ἔτι καὶ σπουδάζει
μᾶλλον, ἐπειδὴ πέπαυται τῶν πολεμικῶν. τὸ γοῦν
ᾆσμα τὸ ἐπὶ τῷ Ὁμήρῳ θείως αὐτῷ, ξένε, καὶ ποιη-
τικῶς ξύγκειται, καὶ γὰρ ἐκεῖνο γιγνώσκει τε καὶ
ᾄδει ὁ Πρωτεσίλεως.
{Φ.} Ἐμοὶ δ' ἂν γένοιτο, ἀμπελουργέ, ἀκοῦσαι
τοῦ ᾄσματος, ἢ οὐ θέμις ἐκφέρειν αὐτό;
{Ἀ.} Καὶ μήν, ξένε, πολλοὶ τῶν προσελθόντων
τῇ νήσῳ καὶ ἄλλα τοῦ Ἀχιλλέως ᾄδοντος ἀκούειν
φασί, τουτὶ δὲ πέρυσιν, οἶμαι, τὸ ᾆσμα ἡρμόσατο
317
Φλάβιος Φιλόστρατος. De gymnastica Sec. 2, line 2
ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ.
Σοφίαν ἡγώμεθα καὶ τὰ τοιαῦτα μέν, οἷον φιλο-

σοφῆσαι καὶ εἰπεῖν σὺν τέχνῃ, ποιητικῆς τε ἅψασθαι
καὶ μουσικῆς καὶ γεωμετρίας, καί, νὴ Δία, ἀστρονο-
μίας, ὁπόση μὴ περιττή· σοφία δὲ καὶ τὸ κοσμῆσαι
στρατιάν, καὶ ἔτι τὰ τοιαῦτα, ἰατρικὴ πᾶσα καὶ
ζωγραφία καὶ πλάσται καὶ ἀγαλμάτων εἴδη καὶ
κοῖλοι λίθοι καὶ κοῖλος σίδηρος. βάναυσοι δὲ ὁπόσαι,
δεδόσθω μὲν αὐταῖς τέχνη, καθ' ἣν ὄργανόν τι καὶ
σκεῦος ὀρθῶς ἀποτελεσθήσεται, σοφία δὲ ἐς ἐκείνας
ἀποκείσθω μόνας, ἃς εἶπον. ἐξαιρῶ κυβερνήτην τῶν
βαναύσων, ἐπειδὴ ἄστρων τε συνίησιν καὶ ἀνέμων
καὶ τῶν ἀδήλων ἅπτεται. ταῦτα μὲν ὧν ἕνεκά μοι
Pseudo-Justinus Martyr, Quaestiones et responsiones ad orthodoxos

Morel p. 470, sec. C, line 7
ρουμένων αὐτῶν καὶ τὴν αὐτὴν ἔχει πίστιν ἀναιρουμένων

αὐτῶν· ἰσοδυναμεῖ δὲ τὸ περιπατεῖν ἐπὶ τὴν θάλασσαν ἐν
ἀτρέπτῳ σώματι τῷ εἰσελθεῖν πρὸς τοὺς ἀποστόλους ἐν
ἀτρέπτῳ σώματι τῶν θυρῶν κεκλεισμένων. Καὶ ὅτι τὰ ὑπὲρ
φύσιν ἐν τῇ φύσει γιγνόμενα κατὰ τὴν θείαν δύναμιν ἀδύνατον
κατὰ τὸν λόγον τῆς φύσεως ποιήσασθαι τὴν παράστασιν, διὸ
πτοηθέντων τῶν μαθητῶν ἐπὶ τῇ τοιαύτῃ εἰσόδῳ ἐπέτρεψεν
αὐτοῖς ψηλαφᾶν τοὺς πεπονθότας τόπους τοῦ σώματος αὑτοῦ,
ὅτι οὐ κατὰ τροπὴν τοῦ σώματος εἰς τὸ πνεῦμα ἐποίησεν εἰς
αὐτοὺς τὴν εἴσοδον, ἀλλὰ ἐν παχυμερεῖ σώματι τῇ θείᾳ αὑ-
τοῦ δυνάμει ποιητικῇ τῶν ὑπὲρ φύσιν.
Pseudo-Justinus Martyr, Quaestiones Christianorum ad gentiles

Morel p. 181, sec. E, line 7
μὲν εἶναι οὐ δύναται (ἓν γάρ ἐστι καὶ ἁπλοῦν καὶ μονοειδές),
διάφορα δὲ βούλεται, οὐκ ἄρα τῷ εἶναι ποιεῖ, ἀλλὰ τῷ βού-
318
λεσθαι. Εἰ, ὥσπερ τῇ συνθέσει τῶν γραμμῶν συνυφίστανται

αἱ γωνίαι, οὕτως καὶ ὁ κόσμος τῷ θεῷ, ἀναγκαστικῶς ἄρα
καὶ ἀβουλήτως ποιεῖ τὸν κόσμον ὁ θεός, κατὰ συμβεβηκὸς καὶ
οὐ καθ' αὑτό· ἀναγκαστικῶς γὰρ καὶ κατὰ συμβεβηκὸς συνυ-
φίστανται αἱ γωνίαι τῇ θέσει τῶν γραμμῶν. Ὁ ποιῶν τὸ μὴ
ὂν ποιεῖ· τὸ γὰρ ὂν οὐ χρῄζει ποιητοῦ. Ἀλλ' εἰ τοῦτο, οὐκ
ἄρα ποιητής ἐστιν ὁ θεὸς τῶν συνυφισταμένων αὐτῷ, καθά
φησιν ὁ ἀποκρινάμενος. Ὁ θεὸς οἰκίαν οὐκ ἐποίησεν, ἀλλ'
ἐποίησε τὸν ἄνθρωπον, καὶ δέδωκεν αὐτῷ δύναμιν Ποιητικὴν
τῆς οἰκίας. Οὐδὲν οὖν τούτων ἀγενήτως παρὰ τῷ θεῷ, οὔτε
ἡ ποίησις τοῦ ἀνθρώπου οὔτε ἡ δόσις τῆς δυνάμεως. Δύο κα-
νόνας ἔθηκεν ὁ ἀποκρινάμενος· ἕνα μὲν ἐπὶ τῆς ποιήσεως τῶν
ἀγεννήτων ὄντων καὶ ἀγεννήτως ποιούντων, ἕνα δὲ ἐπὶ τῆς
ποιήσεως τῶν γεννητῶν ὄντων καὶ γεννητῶς ποιούντων. Καὶ
τὰ μέν, φησίν, ἔργα τῶν ἀγεννήτων συνυφίσταται τοῖς ἑαυ-
τῶν ποιηταῖς ἀγεννήτως, τὰ δὲ ἔργα τῶν γεννητῶν ἔγχρονα.
Μηδενὸς τοίνυν τῶν ἀγεννήτων ἐγχρόνως ποιούντων, δῆλον ὅτι
τὰ γεννητὰ οὔτε γέγονεν ὑπὸ τοῦ ἀγεννήτου οὔτε γενέσθαι
δύναται.

Morel p. 187, sec. A, line 2
Ἀπόκρισις ἑλληνικὴ πρὸς τοὺς Χριστιανούς.
Ὅτι· μὲν ἀδύνατον τὸ ἔγχρονον (τοῦτο γὰρ σημαίνει τὸ

πάλαι μὲν μὴ ὄν, ὕστερον δὲ ὄν) ἀΐδιον εἶναι καὶ συναΐδιον τῷ
ἀεὶ ὄντι, δῆλον. Ὅτι δὲ καὶ ἐκ τούτου τοῦ λόγου δείκνυται ὁ
κόσμος ἀγένητος, καὶ τοῦτο παντί που δῆλον. Ἀλλ' εἴ τις
ἐθέλοι λέγειν ὥς τινες τῶν παλαιῶν τὸν κόσμον γενητὸν κα-
λοῦσιν, εἰ μὲν ἐπιπολαίως σκέψοιντο τοὺς λόγους, μέμψοιντο
ἂν δικαίως τοὺς τοῦτο λέγοντας· εἰ δὲ τὸ βάθος κατανοήσωσιν
ἀκριβῶς τῶν λεχθέντων, εὑρήσουσιν ἀκριβῶς καὶ σαφῶς ἀγέ-
νητον τούτους τὸν κόσμον ἀποφαινομένους. Αὐτοὶ γάρ, λέ-
γοντες τήν τε παραδειγματικὴν καὶ τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν ἀγέ-
νητον εἶναι, δῆλον ὅτι καὶ τὸν κόσμον, δημιούργημα τούτων
ὄντα, σαφῶς ἀγένητον ἀποφαίνουσι. Τοῖς γὰρ παλαιοῖς ἀπο-
δέδεικται τὰ καλούμενα πρὸς τὶ ἅμα τῇ φύσει ὑπάρχειν. Ἐπεὶ
οὖν ἥ τε εἰκὼν πρὸς τὸ παράδειγμα καὶ τὸ παράδειγμα πρὸς
τὴν εἰκόνα καὶ τὸ δημιούργημα πρὸς τὸν δημιουργὸν καὶ ὁ
δημιουργὸς πρὸς τὸ δημιούργημα, ἅμα τῇ φύσει ὑπάρξει· εἰ
τοίνυν ἀγένητος ὁ δημιουργὸς καὶ τὸ παράδειγμα ἀγένητον,
319

Morel p. 188, sec. C, line 8
δὲ ἐξετάσωμεν τὰς τῶν παλαιῶν ἐκείνων φωνάς, ἐν αἷς δε-

δειγμένως τὸν κόσμον ἀγένητον ἀποφαίνουσι, καθά φησιν ὁ
ἀποκρινάμενος.
Ὅτι δέ, φησί, καὶ ἐκ τούτου τοῦ λόγου δείκνυται ὁ κό-
σμος ἀγένητος, καὶ τοῦτο παντί που δῆλον. Ἀλλὰ καὶ εἴ
τις ἐθέλοι λέγειν ὥς τινες τῶν παλαιῶν τὸν κόσμον γενητὸν
καλοῦσιν, εἰ μὲν ἐπιπολαίως προσέχουσι τοῖς λόγοις, μέμ-
ψοιντο ἂν δικαίως τοὺς τοῦτο λέγοντας· εἰ δὲ τὸ βάθος κατα-
νοήσουσιν ἀκριβῶς τῶν λεχθέντων, εὑρήσουσιν ἀκριβῶς καὶ
σαφῶς ἀγένητον τούτους τὸν κόσμον ἀποφαινομένους. Αὐτοὶ
γάρ, λέγοντες τήν τε παραδειγματικὴν καὶ Ποιητικὴν αἰτίαν
ἀγένητον εἶναι, δῆλον ὅτι καὶ τὸν κόσμον, δημιούργημα τού-
των ὄντα, σαφῶς ἀγένητον ἀποφαίνουσιν. Εἰ κεῖται τοῖς πα-
λαιοῖς τὸ γενητὸν εἶναι τὸν κόσμον, καὶ ἐπιπολαίως μὲν
νοούμενον τὸ κείμενον μένει ἀμετάβλητον, βαθέως δὲ νοού-
μενον εἰς τὸ ἀντικείμενον μεταπίπτει, διὰ τί μὴ τὴν παρα-
δειγματικήν τε καὶ Ποιητικὴν αἰτίαν, τὴν κειμένην τοῖς πα-
λαιοῖς, ταῖς ὁμοίαις προσοχαῖς τοῦ ἐπιπολαίως τῷ βαθέως
χρησαμένου εἰς ἀντικείμενον μεταβαλλομέναις χρησάμενος ὁ
ἀποκρινάμενος τὸν γενητὸν κόσμον, τὸν κείμενον τοῖς παλαιοῖς,
εἰς τὸν ἀγένητον μετέβαλεν, ἵνα τοὺς τοῦτο εἰρηκότας δικαίας
Philostratus Junior Soph., Imagines Olearius p. 862, line 17
οὖσιν ὡς οὖσι προσεστάναι καὶ ἄγεσθαι ὑπ' αὐτῶν,

ὡς εἶναι νομίζειν, ἀφ' οὗ βλάβος οὐδέν, πῶς οὐ
ψυχαγωγῆσαι ἱκανὸν καὶ αἰτίας ἐκτός; δοκοῦσι δέ
μοι παλαιοί τε καὶ σοφοὶ ἄνδρες πολλὰ ὑπὲρ ξυμ-
μετρίας τῆς ἐν γραφικῇ γράψαι, οἷον νόμους τιθέν-
τες τῆς ἑκάστου τῶν μελῶν ἀναλογίας ὡς οὐκ ἐνὸν
τῆς κατ' ἔννοιαν κινήσεως ἐπιτυχεῖν ἄριστα μὴ ἔσω
τοῦ ἐκ φύσεως μέτρου τῆς ἁρμονίας ἡκούσης, τὸ
γὰρ ἔκφυλον καὶ ἔξω μέτρου οὐκ ἀποδέχεσθαι φύ-
σεως ὀρθῶς ἐχούσης κίνησιν. σκοποῦντι δὲ καὶ ξυγ-
γένειάν τινα πρὸς Ποιητικὴν ἔχειν ἡ τέχνη εὑρίσκε-
ται καὶ κοινή τις ἀμφοῖν εἶναι φαντασία. θεῶν γὰρ
320
παρουσίαν οἱ ποιηταὶ ἐς τὴν ἑαυτῶν σκηνὴν ἐσά-

γονται καὶ πάντα, ὅσα ὄγκου καὶ σεμνότητος καὶ
ψυχαγωγίας ἔχεται, γραφική τε ὁμοίως, ἃ λέγειν
οἱ ποιηταὶ ἔχουσι, ταῦτ' ἐν τῷ γράμματι σημαίνουσα.
καὶ τί χρὴ λέγειν περὶ τῶν ἀριζήλως εἰρημένων
πολλοῖς ἢ πλείονα λέγοντα δοκεῖν ἐς ἐγκώμια καθί-
στασθαι τοῦ πράγματος; ἀρκεῖ γὰρ καὶ ταῦτα δει-
κνύναι τὸ σπουδαζόμενον ἡμῖν, ὡς οὐκ ἀποβεβλή-
σεταί που, ᾗ κομιδῇ σμικρά, γράμμασι γὰρ προς
Comica Adespota (Suppl. Com.), Adespota novae comoediae

Frag. post 22,II, line 5
ἐπρίατο [ἐρασθε]ὶς [εὔπορος πωλουμένην

πωλουμένην εὔπορ[ο]ς ἐ[ρασθεὶς ἐπρ]ί̣α̣[το.
Τ]ροι̣ζήνιος γεγε[νη]μ[ένος κατὰ τοὺς νόμους,
κατὰ τοὺς [ν]όμους γεγενημένος Τροιζήνιος,
ἔχ̣ω̣ν γυναῖ[κα] κατε[βίω· τὸ τέρμα ἔχεις.
ἔχεις τὸ τέρμα· κατ[ε]β[ίω γυναῖκα ἔχων.
ἱερὸς ὁ δῆμος· ἡ λέγουσ' ἐγὼ Κ[ύ]π̣[ρις
ἐν τῶι̣ τό̣πωι δὴ τῶιδε δι' ἐμοῦ π[ρᾶγμά τι
γεγονός, δι' ἧς ἅπαντα γίνεται κα[λά,
ἥκω φράσουσα δεῦρο· τοῦ δὲ μὴ δοκεῖν
ἡμᾶς ἀγυμνάστως ἔχειμ ποιητ[ικ]ῆ̣[ς,
ἅμα μὲν τὸ πρᾶγμα [ἐ]ροῦμεν, ἅμα δὲ̣[
χρησόμε̣θ̣α̣. τῶν ἐπῶγ γὰρ ὧμ μέλλομ[εν ἐρεῖν
ἕκα̣στον ἀπὸ τῶγ γραμμάτων ῥ[
ἃ δὲ νόμω̣ι̣ στοιχεῖα προσαγορεύομεν,
ἓν ἀφ' ἑνὸ[ς ἑ]ξῆς κατὰ φύς[ιν] γεγραμμ[ένα
ἀκόλουθα καὶ σύμφωνα. [δι]ατρ[ι]βὴ[ν] δ[ὲ μὴ
ἔχωμεν, ἀπὸ τοῦ δ' ἄλφα π[ρ]ῶ[το]ν ἄ[ρ]ξο[μαι.
Comica Adespota (CGFPR), Argumenta metrica Frag. 339b, line 5
ἐπρίατ' [ἐρασθ]εὶς [ε]ὔ[πορος πωλουμένην,

πωλουμένην εὔπορος ἐ[ρασθε]ὶς [ἐπρίατο·
321
Τροιζήνιος γεγενημ[ένος κατὰ τοὺς νόμους,

κατὰ τοὺς [ν]όμους γεγε[νη]μ[ένος Τροιζήνιος,
ἔ]χων γυναῖ[κα] κατε[βίω· τὸ τέρμ' ἔχεις.
ἔχεις τὸ τέρμα· κατ[ε]β[ίω γυναῖκ' ἔχων.
(κατ' ἀλφάβητον)ἱερὸς ὁ δῆμος· ἡ λέγουσ' ἐγὼ Κύπ[ρ]ις
ἐν τῶι τόπωι δὴ τῶιδε δι' ἐμοῦ π[ρᾶγμά τι
γεγονός, δι' ἧς ἅπαντα γίνεται κα[λ]ά̣,
ἥκω φράσουσα δεῦρο· τοῦ δὲ μὴ δοκ[ε]ῖν
ἡμᾶς ἀγυμνάστως ἔχειμ ποιητ[ικ]ῆ[ς,
ἅμα μὲν τὸ πρᾶγμ' [ἐ]ροῦμεν, ἅμα δ[ὲ] π[αιγνίωι
χρησόμεθα. τῶν ἐπῶγ γὰρ ὧμ μέλλ[ο]μ̣[ε]ν̣ [ἐρεῖν,
ἕκαστον ἀπὸ τῶγ γραμμάτων ῥη̣[θήσεται,
ἃ δὴ νόμωι στοιχεῖα προσαγορεύομ[ε]ν,
ἓν ἀφ' ἑνὸ[ς ἑ]ξῆς κατὰ φύς[ι]γ γεγρα[μ]μ[ένα
ἀκόλουθα καὶ σύμφωνα· [δι]ατρ[ι]βὴν δ[ὲ μὴ
ἔχωμεν, ἀπὸ τοῦ δ' ἄλφα [πρ]ῶ[το]ν [ἄ[ρ]ξο[μαι.
AmmoniusGramm., De adfinium vocabulorum differentia (= Περὶ

ὁμοίων καὶ διαφόρων λέξεων) (fort. epit. operis sub aucto Lexical entry
178, line 4
(fr. 8 Vels.) ἐν δευτέρῳ Περὶ Ἀττικῆς προσῳδίας· ‘ἐξα-

νέψιοι ὡς ἀμέριμνοι, ἀναστελλομένης τῆς ὀξείας ἐκ τοῦ ἀν-
εψιοὶ ὀνόματος ὀξυνομένου. ‘εἰσὶ δὲ οἱ μὲν ἀνεψιοὶτῶν ἀδελ-
φῶν παῖδες, καθὰ καὶ ἡμεῖς ἐκδεχόμεθα· ἐξανεψιοὶδὲ οἱ
τῶν ἀνεψιῶν παῖδες.
ἐοικότα εἰκότωνδιαφέρει. τὰ μὲν γὰρ πίστεως
ἐχόμενα ⌊εἰκότα⌋, τὰ δ' ἐμφερῆ ἐοικότα.
ἐπικήδιονκαὶ θρῆνοςδιαφέρουσιν. ἐπικήδιον μὲν
γάρ ἐστι τὸ ἐπὶ τῷ κήδει, θρῆνος δὲ τὸ ἐν ⌊οἱ⌋ῳδή⌊ποτε
χρόνῳ⌋· οὕτω φησὶ Τρύφων (fr. 114 Vels.). Ἀριστοκλῆς δὲ ὁ
Ῥόδιος ἐν τῷ Περὶ ποιητικῆς τοὔμπαλιν· φησὶ γὰρ ‘θρῆνος
δ' ἐστὶν ᾠδὴ τῆς συμφορᾶς οἰκεῖον ὄνομα ἔχουσα· ὀδυρμὸν
γὰρ ἔχει σὺν ἐγκωμίῳ τοῦ τελευτήσαντος. τινὲς μὲν οὖν κοι-
νῶς πάντα εἶπον θρήνους, οἱ δὲ διαφέρειν θρῆνόν τε καὶ ἐπι-
κήδιον τὸ τὸν θρῆνον ᾄδεσθαι παρ' αὐτῇ τῇ συμφορᾷ πρὸ
τῆς ταφῆς καὶ μετὰ τὴν ταφὴν καὶ κατὰ τὸν ἐνιαύσιον χρόνον
τῆς κηδείας, ᾀδόμενος ὑπὸ τῶν θεραπαινίδων καὶ τῶν σὺν
αὐταῖς, τὸ δ' ἐπικήδιον ἔπαινόν τινα τοῦ τελευτήσαντος μετά
τινος μετρίου σχετλιασμοῦ’.
322
Anaxagoras Phil., Testimonia Frag. 25, line 2
χει τὴν τοῦ Καλλίου πρὸς τὸν πατέρα διαφορὰν καὶ τὴν Προδίκου καὶ
Ἀναξαγό-
ρου [?] τῶν σοφιστῶν διαμώκησιν. λέγει γὰρ ὡς ὁ μὲν Πρόδικος
Θηραμένην μαθη-
τὴν ἀπετέλεσεν, ὁ δ' ἕτερος Φιλόξενον τὸν Ἐρύξιδος καὶ Ἀριφράδην
τὸν ἀδελφὸν Ἀριγνώτου τοῦ κιθαρωιδοῦ, θέλων ἀπὸ τῆς τῶν δηλωθέντων
μο-
χθηρίας καὶ περὶ τὰ φαῦλα λιχνείας ἐμφανίσαι τὴν τῶν παιδευσάντων
διδασκαλίαν.
ALCIDAMAS bei Arist. Rhet. B 23. 1398b 15 καὶ Λαμψακηνοὶ Ἀναξα-
γόραν ξένον ὄντα ἔθαψαν καὶ τιμῶσιν ἔτι καὶ νῦν.
AEL. V. H. VIII 19 ὅτι καὶ βωμὸς
αὐτῶι ἵσταται καὶ ἐπιγέγραπται οἱ μὲν Νοῦ οἱ δὲ Ἀληθείας.
DIOG. II 46 [vgl. I 103, 10. 115, 34] καθά φησιν Ἀριστοτέλης ἐν τρί-
τωι Περὶ ποιητικῆς [fr. 75] ἐφιλονίκει ... Ἀναξαγόραι Σωσίβιος.
– X 12 μάλιστα δὲ ἀπεδέχετο [Epikur Epicurea p. 365, 16 Us. vgl.
dessen Ind. S. 400], φησὶ Διοκλῆς, τῶν ἀρχαίων Ἀναξαγόραν, καίτοι ἔν
τισιν
ἀντειρηκὼς αὐτῶι, καὶ Ἀρχέλαον τὸν Σωκράτους διδάσκαλον.
ARISTOT. Metaph. Γ 5. 1009 b 25 [nach 28 B 16] Ἀναξαγόρου δὲ καὶ
ἀπόφθεγμα μνημονεύεται πρὸς τῶν ἑταίρων τινάς, ὅτι τοιαῦτ' αὐτοῖς ἔσται
τὰ
ὄντα οἷα ἂν ὑπολάβωσιν.
CLEM. Str. II 130 [II 184, 6 St.] Ἀναξαγόραν μὲν γὰρ τὸν Κλαζομένιον
τὴν θεωρίαν φάναι τοῦ βίου τέλος εἶναι καὶ τὴν ἀπὸ ταύτης ἐλευθερίαν
λέγουσιν.
ARISTOT. Eth. Nic. Ζ 7. 1141b 3 διὸ Ἀναξαγόραν καὶ Θαλῆν καὶ τοὺς
τοιούτους σοφοὺς μέν, φρονίμους δ' οὔ φασιν εἶναι, ὅταν ἴδωσιν
ἀγνοοῦντας ‘τὰ
Anaxagoras Phil., Testimonia Frag. 57, line 2
PLATO Cratyl. 413c εἶναι δὲ τὸ δίκαιον ὃ λέγει Ἀ. νοῦν εἶναι τοῦτο·

αὐτοκράτορα γὰρ αὐτὸν ὄντα καὶ οὐθενὶ μεμειγμένον πάντα φησὶν αὐτὸν
κοσμεῖν
τὰ πράγματα διὰ πάντων ἰόντα. ARISTOT. de anima A 2. 405a 15 ἀρχήν
γε
τὸν νοῦν τίθεται [Anaxag.] μάλιστα πάντων· μόνον γοῦν φησιν αὐτὸν
τῶν ὄντων
323
ἁπλοῦν εἶναι καὶ ἀμιγῆ τε καὶ καθαρόν. ἀποδίδωσι δ' ἄμφω τῆι αὐτῆι
ἀρχῆι τό
τε γινώσκειν καὶ τὸ κινεῖν, λέγων νοῦν κινῆσαι τὸ πᾶν.
ARISTOT. Phys. Θ 5. 256b 24 διὸ καὶ Ἀ. ὀρθῶς λέγει τὸν νοῦν ἀπαθῆ
φάσκων καὶ ἀμιγῆ εἶναι, ἐπειδήπερ κινήσεως ἀρχὴν αὐτὸν ποιεῖ εἶναι.
οὕτω γὰρ
ἂν μόνως κινοίη ἀκίνητος ὢν καὶ κρατοίη ἀμιγὴς ὤν.
CLEM. Str. II 14 [II 120, 1 St.] Ἀ. πρῶτος ἐπέστησε τὸν νοῦν τοῖς
πράγμασιν. ἀλλ' οὐδὲ οὗτος ἐτήρησε τὴν αἰτίαν τὴν ποιητικήν, δίνους
τινὰς
ἀνοήτους ἀναζωγραφῶν σὺν τῆι τοῦ νοῦ ἀπραξίαι τε καὶ ἀνοίαι.
ARISTOT. Metaphys. A 3. 984b 15 νοῦν δή τις εἰπὼν ἐνεῖναι καθάπερ
ἐν
τοῖς ζώιοις καὶ ἐν τῆι φύσει, τὸν αἴτιον τοῦ κόσμου καὶ τῆς τάξεως
πάσης, οἷον
νήφων ἐφάνη παρ' εἰκῆι λέγοντας τοὺς πρότερον. φανερῶς μὲν οὖν
Ἀναξαγόραν
ἴσμεν ἁψάμενον τούτων τῶν λόγων, αἰτίαν δ' ἔχει πρότερον Ἑρμότιμος ὁ
Κλαζομένιος εἰπεῖν.
Paulus Med., Epitomae medicae libri septem Book 3, cha. 46, sec. 1, line
9
Stephanus Med., Phil., Commentarii in priorem Galeni librum

therapeuticum ad Glauconem Vol. 1, p. 338, line 9
πομένου τε καὶ ὑπεροπτωμένου, πυρετούς τε ἐπάγει, καὶ

πολὺ γεγονὸς ἐκ τῆς κατὰ βραχὺ συναγωγῆς ἐκκρίνεται,
τῇ τοῦ ἐλαίου τρυγὶ παραπλήσιον, ἣν ἀμόργην ὀνομάζουσιν.

Οἷον εἴ τις ἀλγοίη τὴν κεφαλὴν, εἰ μὲν ἀσώδης εἴη καὶ
καρδιώττοι. –

Ἐπειδὴ κεφαλῆς ἄλγημα σύμπτωμά ἐστι, καὶ πολλά-
κις ἰσχυρὸν γενόμενον πρὸς ἑαυτὸν τὴν ἅπασαν ἐπιστρέ-
φει τέχνην, φέρε καὶ τούτου παραδῶμεν τὴν θεραπείαν,
ζητήσαντες αὐτοῦ πρότερον τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν, καὶ
οὕτω πρὸς ἐκείνην ἁρμοσάμενοι. γίνεται γὰρ οὐ καθ'
ἕνα τρόπον, ἀλλὰ πολλαχῶς, ἤτοι κατὰ ἰδιοπάθειαν,
ἢ ὑπὸ πλήθους ἢ ὑπὸ ποιότητος δριμείας καὶ δακνώ-
324
δους, ἢ ὑπὸ πολλῶν ἀτμῶν ἢ ὑπὸ φλεγμονῆς. εἰ μὲν

οὖν κατὰ συμπάθειαν κεφαλαλγία γένοιτο, τοῦ στομάχου
πολλάκις ἢ γαστρὸς ἀναθυμιάσεις ἐπ' αὐτὴν πεμπόντων,
ἐκείνην κενώσαντες συνθεραπεύομεν καὶ τὴν κεφαλήν. κε-
νοῦμεν δ' ἐξ αὐτῶν ἢ φλέγμα ἢ χολήν. καὶ εἰ μὲν φλέγμα,
διὰ τῆς ἄσης, ἥτις ὑγρότητα σηπεδονώδη πέφυκεν
ἔσεσθαι. εἰ δὲ εἴη χολὴ, δηλοῦται διὰ τοῦ καρδιωγμοῦ·
Stephanus Med., Phil., Scholia in Hippocratis prognosticon

πέττεται. καὶ εἰ μὲν ἀσθενής ἐστιν ἡ δύναμις καὶ τὸ ἔμφυτον

θερμὸν ἐξέστη τῶν οἰκείων ὅρων, τουτέστι τῆς εὐκρασίας, καὶ
δύσκρατον γέγονε, τότε οἷον ὡς ἐπὶ ἀψύχου τινὸς ἀπρονόητον
μένον σήπεται. εἰ μέντοι ἔρρωται ἡ δύναμις καὶ τὸ ἔμφυτον θερ-
μὸν εὐκράτως διάκειται, ὡς προνοούμενον τότε τὸ αἷμα πέττεται
καὶ τὸ ἄριστον πύον γίνεται. χαρακτηρίζεται δὲ ἀπὸ τῆς εὐκρα-
σίας. ἐὰν γὰρ ἀσθενῶς διάκειται ἡ δύναμις καὶ τὸ ἔμφυτον θερ-
μὸν τῆς οἰκείας κράσεως ἐξέστηκε, τότε πέττεται μέν, ἀλλὰ τὸ
χείριστον καὶ δυσῶδες γίνεται πύον. εἰ μέντοι ἔρρωται ἡ δύνα-
μις καὶ εὐκράτως διάκειται τὸ ἔμφυτον θερμόν, ὡς ἂν ἐπίμικτον
ἔχον τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν καὶ ἐπαμφοτερίζον, τότε τὸ ἄριστον
πύον γίνεται, ὅπερ αὐτὸς ἔφη “ἥκιστα δυσῶδες”. ἐπειδὴ δὲ τὸ
συρρεῦσαν αἷμα ἔξω τῶν ἀγγείων γενόμενον παρὰ φύσιν λοιπόν
ἐστι καὶ οὐχ αἷμά ἐστι κυρίως, διὰ τοῦτο ἧττον μετέχει δυσω-
δίας. λευκὸν οὖν τὸ πύον γίνεται, ἐπειδὴ εἰς τὸ χρῶμα τῶν
στερεῶν ἄγεται. ἡ γὰρ μεταβολὴ τοῦ συρρεύσαντος αἵματος ἐν
τοῖς ὑποχονδρίοις τοῦ τὴν φλεγμονὴν ἐργασαμένου, ἡνίκα εἰς
πυοποίησιν τρέπεται, ἐν τοῖς στερεοῖς γίνεται, ὥσπερ καὶ τὸ
σπέρμα ἐν αὐτοῖς τοῖς στερεοῖς μεταβάλλεται. ἀλλὰ τὸ μὲν σπέρ-
μα ὑπὸ τοῦ κατὰ φύσιν αἵματος γίνεται τοῦ λόγῳ τροφῆς φερομέ-
νου ἐν τοῖς στερεοῖς μορίοις, καὶ οὕτως μεταβαλλόμενον εἰς
Theophilus Protospatharius, Damascius et Stephanus Atheniensis Med.,

Commentarii in Hippocratis aphorismos Vol. 2, p. 435, line 20

325
{ΘΕΟΦ.} Ὁ λίθος ἢ ἐν τοῖς νεφροῖς γίνεται ἢ ἐν τῇ

κύστει· ὅπου δὲ λίθος, καὶ ψάμμων ἔκκρισις γίνεται διὰ
τὸ ἀποθρύπτεσθαί τι μέρος ἀπὸ τῶν λίθων. τοῦ οὖν
ὡς ἐπίπαν ἐμνήσθη ὁ Ἱπποκράτης· ἐπειδὴ γὰρ ὡς ἐπὶ
τὸ πολὺ ἐν τῇ κύστει γίνονται οἱ λίθοι διὰ τὸ ἀξιόλογον
ἔχειν κοιλότητα τὴν κύστιν· διὰ τοῦτο γὰρ ταύτης μόνης
ἐμνήσθη, οὐχὶ καὶ τῶν νεφρῶν. Ἰστέον δὲ ὅτι ὁ λίθος
Ποιητικὴν μὲν αἰτίαν ἔχει θερμασίαν παρὰ φύσιν, ὑλικὴν
δὲ, πάχος χυμῶν.
{ΔΑΜ.} Ὑφίσταται ἤως ἐν τῷ πυθμένι ὄντα.

πʹ. Ἢν αἷμα οὐρέῃ καὶ θρόμβους, καὶ στραγγουρίην ἔχῃ,
καὶ ὀδύνη ἐμπίπτῃ ἐς τὸν κτένα καὶ τὸ ὑπογάστριον
καὶ τὸν περίναιον, καὶ τὰ περὶ τὴν κύστιν πονέει. –

{ΘΕΟΦ.} Ἀκολούθως ὁ νῦν ἀφορισμὸς τέτακται. ἐπειδὴ
γὰρ αἷμα εἶπεν, ἐπήγαγε καὶ θρόμβους καὶ στραγγουρίαν.
θρόμβος δὲ αἵματος γίνεται, τοῦ αἵματος ἐκτὸς τῶν
Theophilus Protospatharius, Damascius et Stephanus Atheniensis Med.,

Commentarii in Hippocratis aphorismos Vol. 2, p. 489, line 21
ὅταν γὰρ ἐν πλευραῖς ἄλγημα ᾖ, εἰ μὲν νυγματώδης ἡ

ὀδύνη, δηλοῦται ὁ τὰς πλευρὰς ὑπεζωκὼς ὑμὴν πεπονθέ-
ναι, εἰ δὲ μετὰ συναισθήσεως βάρους, οἱ μύες καὶ τὸ
σαρκῶδες. καὶ εἰ μὲν νυγματώδης ἡ ὀδύνη ᾖ μᾶλλον,
ὕλη ἐστὶ δάκνουσα, εἰ δὲ βάρους συναίσθησις, παχὺς χυ-
μὸς καὶ φλεγματικὸς ἢ αἱματικὸς, καὶ εἰ μὲν μεγάλη ἡ
ὀδύνη, δηλοῖ μέγα τὸ νόσημα, εἰ δὲ μικρὰ, μικρόν. ὁ αὐ-
τὸς οὖν λόγος καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν μορίων οὕτως εἰρήσθω.
{ΔΑΜ.} Σκοπεῖν γὰρ χρὴ τέσσαρά τινα ἐν ταῖς ὀδύ-
ναις, τὸν τόπον τὸν πάσχοντα, τὴν διάθεσιν τῆς ὀδύνης,
τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν καὶ τὸ σύμπτωμα.

ϛʹ. Τὰ νεφριτικὰ, καὶ ὁκόσα κατὰ τὴν κύστιν, ἐργωδέως
ὑγιάζεται καὶ μάλιστα τοῖσι πρεσβυτέροις. –

{ΘΕΟΦ.} Ἀλγήματα δὲ λέγει ἕλκη, φλεγμονὰς καὶ
ἄλλο ὁτιοῦν πάθος. ταῦτα οὖν ἐν οἱῳδήποτε τῶν δύο
μορίων εἰ γένηται τουτέστι νεφροῦ καὶ κύστεως, ἐργωδῶς
ὑγιάζεται τουτέστι δυσχερῶς, διότι ταῦτα τὰ πάθη ἡσυ-
326
χίας δεῖται, τὸ δὲ τῶν νεφρῶν καὶ τῆς κύστεως ἔργον

ἀκατάπαυστόν ἐστιν, ἄλλως τε καὶ διὰ τὸ ἀνιᾶσθαι αὐτὰ
Theophilus Protospatharius Med., De corporis humani fabrica libri

quinque Book 5, sec. 29, line 26
στατα καταμόνας· εἰ μὴ γὰρ ἀμφότερα κερασθῶσιν

πρὸς ἄλληλα, καὶ ἀμφότερα ἂν μείνωσιν ἄγονα.
Τοῦτο γὰρ ἡ ἄφατος τοῦ Θεοῦ δημιουργία προ-
επισταμένη, οὐκ ἄνδρα μόνον ἐδημιούργησεν, οὐδ'
ἄνδρας δύο, πρὸς τὴν τοῦ γένους διαδοχὴν, οὐδὲ γυ-
ναῖκα μίαν ἢ δύο, [ἀνεπιτήδειος] γὰρ ἡ μίξις· ἀλλ'
ἄνδρα καὶ γυναῖκα, ἀμφότερα γὰρ πρὸς μίξιν ἐπι-
τήδεια. Διὰ τοῦτο καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς πρὸς τὴν
τῶν ἀνθρώπων γένεσιν, εἰπὼν, “Αὐξάνεσθε καὶ
“πληθύνεσθε, καὶ πληρώσατε τὴν γῆν.” Ἀρχὴν
μὲν οὖν Ποιητικὴν ὑποτίθεσθαι τὸ τοῦ ἄρρενος σπέρ-
μα, συντελεῖν δὲ [αὐτῷ] πρὸς τὴν τοῦ ζώου γένεσιν
ὑπολαμβάνειν καὶ τὸ τοῦ θήλεως. ἐκ γὰρ τῆς μιᾶς
ἀρχῆς ταύτης [οὐκ] εὐθὺς μὲν ἅμα τῷ καταβληθῆναι
τὸ σπέρμα, καὶ μέχρι πολλοῦ, μάθοις ἂν ἐξ αὐτῶν
τῶν [ἀνατομικῶν] ὡς οὔπω [διαπέπλασται] τῶν αἰ-
δοίων οὐδέτερον, οὐδ' ἔστι δῆλον οὔτε εἰ ἄρρεν ἐστὶν
αὐτὸ τὸ κυούμενον, οὔτε εἰ θῆλυ· χρόνῳ δὲ ὕστερον
φωρᾶται καὶ κατάδηλον γίνεται, τὴν μὲν ἐξ αὐτοῦ
τοῦ σπέρματος [ἔχον,] τὴν δὲ ἐκ τῆς μήτρας ἐπι-σπώμενον.
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς De febribus [Sp.] Cha. 27, sec. 12, line 6
Το-σαῦτα μὲν οὖν καὶ τοιαῦτα τὰ αἴτια, προκαταρκτικά τε ὄντα

καὶ προηγούμενα καὶ συνεζευγμένα, καθάπερ εἴπομεν. Σὺ
δέ μοι νόει, καὶ ὅτι τούτων πάλιν τὰ μὲν καθ' αὑτό, τὰ
δὲ κατὰ συμβεβηκός ἐστιν αἴτια τῶν ὧν ἐστιν αἴτια· καθ'
αὑτὸ μέν, ὅσα τὴν Ποιητικὴν ἐν ἑαυτοῖς ἔχοντα δύναμιν,
ἢ δυνάμει, ἢ ἐνεργείᾳ, κατ' ἐκείνην ἀεὶ καθ' αὑτὸ τὴν
αὐτὴν ἀποτελεῖ διάθεσιν ἐν τῷ σώματι· οἷον, εἰ βούλει,
τὸ πέπερι καὶ τὸ ὄπιον, τὸ μὲν ἀεὶ θερμαῖνον καθ' ἣν
ἔχει δυνάμει θερμότητα, τὸ δὲ ψυχραῖνον τῇ ἣν καὶ δυνάμει
καὶ ἐνεργείᾳ κέκτηται ψύξει· κατὰ συμβεβηκὸς δέ, ὅσα μὴ
327
καθ' ἣν ἔχει δύναμιν, ὅπως ἂν ἔχοι, ἀλλὰ κατ' ἄλλο τι

τῶν ἐπισυμβαινόντων ταῖς ἐνεργείαις, τὰς διαθέσεις ἐργά-
ζονται· ὥσπερ τὸ ψυχρὸν ὕδωρ θερμαίνει μὲν τὸ σῶμα,
ἀλλ' οὐ καθ' αὑτό· οὐδὲ γὰρ ψυχρότητος καθ' αὑτὸ τὸ
θερμαίνειν, ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός· κατὰ συμβεβηκὸς δέ,
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς In Aristotelis Μετά τα Φυσικά.

commentaria
P. 7, line 17
ἡ γεωμετρία κατὰ τὴν ἀρχὴν εὑρέθη ἀπὸ τῆς γεωδαισίας. ὥσπερ δὲ ἡ

εὕρεσις τῶν τοιούτων ὑπὸ τῶν σχολαζόντων, οὕτω καὶ ἡ περὶ αὐτὰ ἐνέρ-
γεια σχολῆς δεῖται.
p. 981b25 Εἴρηται μὲν οὖν ἐν τοῖς Ἠθικοῖς τίς διαφορὰ τέχνης

καὶ ἐπιστήμης.
Τῷ τῆς τέχνης ὀνόματι χρησάμενος καὶ κατὰ τῆς ἐπιστήμης, περὶ
τῆς διαφορᾶς αὐτῶν ἀνέπεμψεν ἡμᾶς εἰς τὰ Ἠθικά· ἐν γὰρ τῷ Ζ τῶν
Νικομαχείων ἡ τούτων διαίρεσις αὐτῷ παραδέδοται, ἐν οἷς λέγει πέντε
εἶναι οἷς ἀληθεύει ἡ ψυχὴ τὴν ἐν λόγῳ καὶ συνέσει ἀλήθειαν, ἐπεὶ καὶ
τὸ αἰσθάνεσθαι ἀληθεύειν λέγεται, τέχνην φρόνησιν ἐπιστήμην σοφίαν
νοῦν.
καὶ τέχνην μέν φησιν εἶναι ἕξιν μετ' ἀληθοῦς λόγου ποιητικήν,
ἐπιστήμην
δὲ ἕξιν ἀποδεικτικήν, ἀποδεικτικὴν δὲ τὴν ἐκ προτέρων καὶ ἀμέσων καὶ
γνωριμωτέρων τοῦ συμπεράσματος συλλογιστικήν, ἢ ὑπόληψιν περὶ τῶν
καθόλου καὶ ἐξ ἀνάγκης ὄντων, ἢ γνῶσιν τῆς αἰτίας δι' ἣν τὸ πρᾶγμα
ἔστιν, ὅτι ἐκείνου ἔστι, καὶ ὅτι οὐκ ἐνδέχεται αὐτὸ ἄλλως ἔχειν· φρόνησιν
δὲ ἕξιν μετ' ἀληθοῦς λόγου πρακτικὴν περὶ τὰ ἀνθρώπῳ ἀγαθὰ ἢ καὶ

κακά, περὶ ὧν ἐστι καὶ τὸ βουλεύεσθαι, ἢ ἀρετὴν τοῦ δοξαστικοῦ μέρους
τῆς ψυχῆς· νοῦν δὲ δύναμιν ψυχῆς ᾗ τὰς τῶν ἀποδεικτῶν ἀρχὰς τὰς
ἀναποδείκτους γνωρίζομεν· σοφίαν δὲ νοῦν καὶ ἐπιστήμην τῶν

commentaria
P. 15, line 20
γὰρ τὸ ὡς τέλος αἴτιον· δεῖ γὰρ αὐτὴν τῶν πρώτων ἀρχῶν καὶ αἰτίων
328
εἶναι θεωρητικήν. ἐξ ἁπάντων οὖν τῶν εἰρημένων γίγνεται ἡ σοφία ἡ τῶν
πρώτων ἀρχῶν τε καὶ αἰτίων θεωρητική. προσέθηκε δὲ καὶ γὰρ τὸ ἀγα-

θὸν καὶ τὸ οὗ ἕνεκα τῶν αἰτίων ἐστίν,ἐπεὶ εἶπε δεῖν μὲν τὴν σο-
φίαν κατὰ τὰς κοινὰς προλήψεις ἀρχικὴν εἶναι ἐπιστήμην καὶ μὴ ὑπηρε-
τικήν, εἶπε δὲ ἀρχικωτέραν εἶναι τὴν γνωρίζουσαν τὸ τίνος ἕνεκέν ἐστι
πρακτέον ἕκαστον, τοῦτο δ' ἐστὶ τἀγαθόν. εἰπὼν οὖν ἀρχικωτέραν εἶναι
τὴν γνωστικὴν τοῦ τίνος ἕνεκεν ἕκαστόν ἐστιν, ὅπερ ἐστὶ τἀγαθόν, ὅτι ἡ
τῶν πρώτων γνωστικὴ καὶ τούτου ἐστὶ γνωστική, δι' ὃ καὶ ἔστιν ἀρ-
χική, ἔδειξε διὰ τῆς προσθήκης ταύτης.
p. 982b11 Ὅτι δ' οὐ ποιητική, δῆλον ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφη-

σάντων.
Ὅτι μή ἐστι ποιητική τε καὶ πρακτικὴ ἡ φιλοσοφία τε καὶ ἡ σοφία

ἀλλὰ θεωρητική, δείκνυσι καὶ ἐκ τοῦ τὴν ἀρχὴν ἐπὶ ζήτησιν τὴν τούτων
καὶ τὴν εὕρεσιν ἐλθεῖν τοὺς πρώτως φιλοσοφήσαντας διὰ τὸ θαυμάσαι
ἕκα-
στον αὐτῶν πῶς ἔχει· τὸ δὲ θαυμάζειν ἀγνοούντων ἐστίν. οὐκοῦν εἰ διὰ
μὲν τὸ ἀγνοεῖν ἐθαύμαζον, διὰ δὲ τὸ θαυμάζειν ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν ἦλθον,
διὰ τὸ ἀγνοεῖν ἄρα ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν ἦλθον. ὃ δὴ ἔμελλε τῆς ἀγνοίας
παύσειν αὐτούς, τούτου χάριν ἦλθον ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν· γνῶσις δὲ

commentaria
P. 15, line 22
πρώτων ἀρχῶν τε καὶ αἰτίων θεωρητική. προσέθηκε δὲ καὶ γὰρ τὸ ἀγα-

θὸν καὶ τὸ οὗ ἕνεκα τῶν αἰτίων ἐστίν,ἐπεὶ εἶπε δεῖν μὲν τὴν σο-
φίαν κατὰ τὰς κοινὰς προλήψεις ἀρχικὴν εἶναι ἐπιστήμην καὶ μὴ ὑπηρε-
τικήν, εἶπε δὲ ἀρχικωτέραν εἶναι τὴν γνωρίζουσαν τὸ τίνος ἕνεκέν ἐστι
πρακτέον ἕκαστον, τοῦτο δ' ἐστὶ τἀγαθόν. εἰπὼν οὖν ἀρχικωτέραν εἶναι
τὴν γνωστικὴν τοῦ τίνος ἕνεκεν ἕκαστόν ἐστιν, ὅπερ ἐστὶ τἀγαθόν, ὅτι ἡ
τῶν πρώτων γνωστικὴ καὶ τούτου ἐστὶ γνωστική, δι' ὃ καὶ ἔστιν ἀρ-
χική, ἔδειξε διὰ τῆς προσθήκης ταύτης.
p. 982b11 Ὅτι δ' οὐ ποιητική, δῆλον ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφη-

σάντων.
Ὅτι μή ἐστι ποιητική τε καὶ πρακτικὴ ἡ φιλοσοφία τε καὶ ἡ σοφία

329
ἀλλὰ θεωρητική, δείκνυσι καὶ ἐκ τοῦ τὴν ἀρχὴν ἐπὶ ζήτησιν τὴν τούτων
καὶ τὴν εὕρεσιν ἐλθεῖν τοὺς πρώτως φιλοσοφήσαντας διὰ τὸ θαυμάσαι
ἕκα-
στον αὐτῶν πῶς ἔχει· τὸ δὲ θαυμάζειν ἀγνοούντων ἐστίν. οὐκοῦν εἰ διὰ
μὲν τὸ ἀγνοεῖν ἐθαύμαζον, διὰ δὲ τὸ θαυμάζειν ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν ἦλθον,
διὰ τὸ ἀγνοεῖν ἄρα ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν ἦλθον. ὃ δὴ ἔμελλε τῆς ἀγνοίας
παύσειν αὐτούς, τούτου χάριν ἦλθον ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν· γνῶσις δὲ

commentaria
P. 22, line 8
p. 983a31 Τετάρτην δὲ τὴν ἀντικειμένην αἰτίαν ταύτῃ, τὸ οὗ

ἕνεκα καὶ τἀγαθόν· τέλος γὰρ γενέσεως καὶ κινήσεως πάσης
τοῦτ' ἐστίν.
Μνημονεύσας τοῦ ποιητικοῦ αἰτίου, τοῦτο δέ ἐστι τὸ ὅθεν ἡ ἀρχὴ

τῆς κινήσεως, ἀντικειμένην φησὶν αἰτίαν εἶναι τῇ ποιητικῇ τὴν τελικήν,
καθὸ ἡ μὲν προϋπάρχει ἡ δὲ ἐσχάτη γίγνεται. ὃ ἐδήλωσεν αὐτὸς προς-
θεὶς τὸ τέλος γὰρ γενέσεως καὶ κινήσεως πάσης τοῦτ' ἐστίν·εἰ
γὰρ ἐκεῖνο μὲν ἀρχὴ τοῦτο δὲ τέλος, εἰκότως ἀντίκειται. ἔστι δὲ τὸ τέ-
λος αἴτιον τοῦ ποιητικοῦ, τῇ μὲν γενέσει ἔσχατον ὄν, τῇ δὲ φύσει καὶ
τῷ λόγῳ πρῶτον· τοῦτο γὰρ τῷ λόγῳ προλαβόντες διὰ τοῦτο τῆς πράξεως
ἀρχόμεθα. ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς φύσει γινομένοις σκοπὸς τοῦτο, ὁ δὲ σκοπὸς

προϋπάρχει. ὅτι δὲ τὸ ἀγαθόν ἐστι τὸ ὡς τέλος αἴτιον καὶ ἡ τοιαύτη
ἀρχὴ τέλος γενέσεως καὶ κινήσεως πάσης, καὶ τῶν Ἠθικῶν ἀρχόμενος,

commentaria
P. 29, line 7
p. 984a16 Ἐκ μὲν οὖν τούτων μόνην τις ἂν αἰτίαν εἶναι νομίσειεν.
Ἐκ τούτων τῶν εἰρημένων· παρέθετο γὰρ τὰς ὑλικάς τε καὶ σωμα-
τικὰς ἀρχάς. καίτοι ἐμνημόνευσε καὶ Ἐμπεδοκλέους καὶ Ἀναξαγόρου,
οἳ καὶ ποιητικὰ ἔθεντο αἴτια, ἀλλὰ καὶ τούτων ἐμνημόνευσε δηλῶν τίσι
καὶ
330
οὗτοι παρὰ τοὺς πρὸ αὐτῶν ὑλικοῖς αἰτίοις ἐχρήσαντο, ἐπεὶ καὶ τούτους
ᾐτιάσατο ὡς μέχρι λόγου κεχρημένους τοῖς ποιητικοῖς αἰτίοις, οὐκέτι δὲ
αὐτὰ παραλαμβάνοντας ἐν τῇ γενέσει τούτων ἃ ἐκ τῶν στοιχείων
γεννῶσι.
p. 984a18 Προϊόντων δὲ οὕτως.
Λέγει πόθεν ἦλθον ἐπὶ τὸ ζητῆσαι μετὰ τὴν ὑλικὴν αἰτίαν τὴν ποιη-
τικήν· ὅτι γὰρ δεῖ τι αἴτιον εἶναι τῷ ὑποκειμένῳ τῆς εἰς ἃ γίγνεται μετα-
βολῆς· οὐ γὰρ δὴ αὐτό τι αὑτὸ μεταβάλλειν ποιεῖ χωρὶς αἰτίας ἔξωθέν
τινος.
p. 984a27 Οἱ μὲν οὖν πάμπαν ἐξ ἀρχῆς.
Λέγει πάλιν περὶ τῶν μόνῃ τῇ ὑλικῇ τε αἰτίᾳ καὶ ἀρχῇ χρησαμέ-
νων· δόξει δὲ τὸ πάμπαν ἐξ ἀρχῆςπροστεθεικέναι ὑπὲρ τοῦ δηλῶσαι
τοὺς περὶ Θαλῆν καὶ Ἀναξιμένην, ἐπεὶ ὧν γε ἐμνημόνευσεν, Ἀναξαγόρας
καὶ Ἐμπεδοκλῆς δοκοῦσί τι εἰρηκέναι καὶ περὶ τῆς ποιητικῆς ἀρχῆς, ὡς
καὶ αὐτός τε προϊὼν μνημονεύσει. οὐδὲν ἐδυσχέραναν ἐν ἑαυτοῖς,
οἷον οὐκ ἐπέστησαν τῇ τῶν λεγομένων ὑπ' αὐτῶν ἀτοπίᾳ, οὐδ' ἐμέμψαντο
τοῖς λεγομένοις ὡς οὐχὶ καλῶς λεγομένοις, οὐδ' ἐζήτησάν τινα καὶ ἄλλην
ἀρχὴν πρὸς τῇ ὑλικῇ, ὡς οὐχ ἱκανῶς ἐχούσης τε καὶ λεγομένης ὑπ' αὐτῶν.

commentaria
P. 29, line 13
p. 984a18 Προϊόντων δὲ οὕτως.
Λέγει πόθεν ἦλθον ἐπὶ τὸ ζητῆσαι μετὰ τὴν ὑλικὴν αἰτίαν τὴν ποιη-
τικήν· ὅτι γὰρ δεῖ τι αἴτιον εἶναι τῷ ὑποκειμένῳ τῆς εἰς ἃ γίγνεται μετα-
βολῆς· οὐ γὰρ δὴ αὐτό τι αὑτὸ μεταβάλλειν ποιεῖ χωρὶς αἰτίας ἔξωθέν
τινος.
p. 984a27 Οἱ μὲν οὖν πάμπαν ἐξ ἀρχῆς.
Λέγει πάλιν περὶ τῶν μόνῃ τῇ ὑλικῇ τε αἰτίᾳ καὶ ἀρχῇ χρησαμέ-
331
νων· δόξει δὲ τὸ πάμπαν ἐξ ἀρχῆςπροστεθεικέναι ὑπὲρ τοῦ δηλῶσαι

τοὺς περὶ Θαλῆν καὶ Ἀναξιμένην, ἐπεὶ ὧν γε ἐμνημόνευσεν, Ἀναξαγόρας
καὶ Ἐμπεδοκλῆς δοκοῦσί τι εἰρηκέναι καὶ περὶ τῆς ποιητικῆς ἀρχῆς, ὡς
καὶ αὐτός τε προϊὼν μνημονεύσει. οὐδὲν ἐδυσχέραναν ἐν ἑαυτοῖς,
οἷον οὐκ ἐπέστησαν τῇ τῶν λεγομένων ὑπ' αὐτῶν ἀτοπίᾳ, οὐδ' ἐμέμψαντο
τοῖς λεγομένοις ὡς οὐχὶ καλῶς λεγομένοις, οὐδ' ἐζήτησάν τινα καὶ ἄλλην
ἀρχὴν πρὸς τῇ ὑλικῇ, ὡς οὐχ ἱκανῶς ἐχούσης τε καὶ λεγομένης ὑπ' αὐτῶν.

commentaria
P. 30, line 14
ροῖεν τὰ φανερά, καὶ ταῦτα μικροῦ δεῖν ἐναργέστατα, κίνησίν τε [γὰρ]

καὶ
μεταβολὴν ἐκ τῶν ὄντων ἀνῄρουν τῷ τούτων ὄντων μηκέτι αὐτοῖς ἓν τὸ
ὂν μένειν. εἰπὼν δὲ τὸ ἓν ἀκίνητόν φασιν εἶναι,προσέθηκε τὸ καὶ
τὴν φύσιν ὅλην·ἡ γὰρ φύσις ὅλη τὸ ἓν αὐτοῖς ἦν. ὡς δὲ φανερωτέρου
τοῦ ἀτόπου ὄντος τοῦ λέγειν τὴν φύσιν ὅλην ἀκίνητον, προσέθηκε τὸ
ἀκί-
νητόν τε οὐ κατὰ γένεσιν καὶ φθορὰν μόνον (καὶ γὰρ αὗται αἱ μεταβολαί,
εἰ καὶ μὴ κινήσεις, ἀλλὰ κινουμένων τινῶν) ἀλλὰ καὶ κατὰ τὰς ἄλλας
μεταβολὰς πάσας.
p. 984b1 Τῶν μὲν οὖν ἓν φασκόντων εἶναι τὸ πᾶν οὐδενὶ συνέβη

τὴν τοιαύτην εἶναι ἰδεῖν αἰτίαν.
Τὴν τοιαύτηντὴν ποιητικήν· οὐδὲ γὰρ γίνεταί τι κατ' αὐτοὺς

ὅλως. ἢ τοῦτο οὐ περὶ τῶν ἓν καὶ ἀκίνητον τὸ πᾶν θεμένων εἶναι λέγει
μόνον, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν ἓν τὸ ὑποκείμενον καὶ τὴν ὕλην μίαν· καὶ γὰρ
αὐτοὶ ἓν ἐποίουν τὸ πᾶν. ἐκ δὲ τῶν νῦν λεγομένων ἴσως καὶ πρὸ ὀλί-
γου, ὅτε εἶπεν “ἐκ μὲν οὖν τούτων μόνην τις αἰτίαν νομίσειε” περὶ τῶν ἓν
τὸ στοιχεῖον ὑποθεμένων ἔλεγε.

commentaria
P. 31, line 18
Περὶ τῶν φυσικῶν οὕτως λέγει “τούτῳ δὲ ἐπιγενόμενος Παρμενίδης

Πύρη-
332
τος ὁ Ἐλεάτης” (λέγει δὲ καὶ Ξενοφάνην) “ἐπ' ἀμφοτέρας ἦλθε τὰς

ὁδούς.
καὶ γὰρ ὡς ἀίδιόν ἐστι τὸ πᾶν ἀποφαίνεται καὶ γένεσιν ἀποδιδόναι
πειρᾶται
τῶν ὄντων, οὐχ ὁμοίως περὶ ἀμφοτέρων δοξάζων, ἀλλὰ κατ' ἀλήθειαν
μὲν
ἓν τὸ πᾶν καὶ ἀγένητον καὶ σφαιροειδὲς ὑπολαμβάνων, κατὰ δόξαν δὲ
τῶν
πολλῶν εἰς τὸ γένεσιν ἀποδοῦναι τῶν φαινομένων δύο ποιῶν τὰς ἀρχάς,
πῦρ καὶ γῆν, τὸ μὲν ὡς ὕλην τὸ δὲ ὡς αἴτιον καὶ ποιοῦν.” διὰ τοῦτο
εἶπε τὸ πλὴν εἰ ἄρα Παρμενίδῃ,καὶ τούτῳ δὲ καθ' ὅσον δύο αἰτίας
ἔθετο, ἀλλ' οὐ καθὸ ἓν εἶναι τὸ ὂν ἔλεγε.
p. 984b5 Τοῖς δὲ δὴ πλείω ποιοῦσι μᾶλλον ἐνδέχεται λέγειν.
Δηλονότι ὡς καὶ Ποιητικὴν αἰτίαν πρὸς τῇ ὑλικῇ. λέγοι δ' ἂν οὐ

περὶ τῶν ἄντικρυς καὶ ποιητικὸν αἴτιον ὑποθεμένων (Ἀναξαγόρας δέ ἐστι
καὶ Ἐμπεδοκλῆς), ἀλλὰ περὶ τῶν πλείω τὰ αἴτια λεγόντων. ἐνδέχεται γὰρ
τούτους ποιεῖν τῶν ὑποκειμένων τούτων τὸ μὲν ποιητικὸν τὸ δὲ
παθητικόν,
ὡς εἶπε καὶ περὶ Παρμενίδου. ὁ γὰρ λέγων τὰς ἀρχὰς θερμὸν καὶ ψυχρόν,
ἢ πῦρ καὶ γῆν, ὡς Παρμενίδης, τὸ θερμὸν καὶ τὸ πῦρ ὡς ποιητικὸν
λέγει. ὑπολαμβάνουσι γὰρ τὸ μὲν πῦρ κινητικὴν ἔχειν φύσιν, τὸ δὲ ὕδωρ
καὶ τὴν γῆν καὶ τὰ τοιαῦτα (λέγοι δ' ἂν περὶ τοῦ ἀέρος ἢ περὶ τῶν ἐξ
ἐκείνων μεμιγμένων, ὕδατός τε καὶ γῆς) παθητικήν.

commentaria
P. 34, line 2
τῶν κακῶν, ὅ ἐστι τὸ νεῖκος. εἰ γάρ τις ἐξ ὧν λέγει τὴν διάνοιαν ἐκ-
λαμβάνοι καὶ μὴ ἁπλῶς ἐπακολουθοίη τοῖς ἔπεσι, τούτων ἂν χάριν εὕροι
αὐτῷ τὴν φιλίαν καὶ τὸ νεῖκος ἀρχὰς κειμένας, ὡς τὴν μὲν τῶν ἀγαθῶν
τὴν δὲ τῶν κακῶν ποιητικήν. ψελλίζεσθαιδὲ εἶπε τὸ μὴ σαφῶς λέγειν·
οὕτω γὰρ οἱ ψελλιζόμενοι λαλοῦσιν. εἰ δὲ τὸ τῶν ἀγαθῶν αἴτιον ἀγαθὸν
καὶ τὸ τῶν κακῶν κακόν, ἀρχὰς ἂν εἴη Ἐμπεδοκλῆς τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ
κακὸν τιθέμενος, ἀγαθὸν μὲν τὴν φιλίαν, τὸ νεῖκος δὲ κακόν. εἰπὼν δὲ
οὕτως περὶ τοῦ ἀγαθοῦ, περὶ τοῦ κακοῦ ἡμῖν προσθεῖναι κατέλιπε.
333
τούτους μὲν οὖν φησιν, Ἐμπεδοκλέα τε καὶ Ἀναξαγόραν, ἔτι δὲ

Ἑρμότιμον
καὶ τῶν ποιητῶν Ἡσίοδόν τε καὶ Παρμενίδην, πρὸς τῇ ὑλικῇ αἰτίᾳ ποιη-
τικῆς μνημονεῦσαι αἰτίας· ἃ ἐν τοῖς ὑφ' ἡμῶν, φησίν, εἰρημένοις ἐν τοῖς
Περὶ φύσεως καὶ αὐτά ἐστι καὶ οὐκ ἔξω ἐκείνων πίπτει· οὐκ ἐναργῶς
μέντοι, ἀλλ' ἀμυδρῶς καὶ ἐπ' ὀλίγον χρήσασθαι τῷ ποιητικῷ αἰτίῳ. καὶ
ὅτι οὕτως ἐποίουν, παρέθετό τε καὶ ἔδειξεν εἰπὼν σχεδὸν γὰρ οὐθὲν
χρώμενοι φαίνονται τούτοις ἀλλὰ κατὰ μικρόν.μαρτυρεῖ δὲ Ἐμ-
πεδοκλεῖ ὡς πρώτῳ τε διελόντι ποιητικὸν αἴτιον καὶ ταῖς ὑλικαῖς ἀρχαῖς
καὶ στοιχείοις τοῖς τέτταρσι σώμασι κεχρημένῳ· οὐ μὴν ἰσοτιμίας αὐτοῖς
διδόναι φησὶν αὐτόν, ἀλλὰ τῷ πυρὶ τὰ ἄλλα ἀντιτιθέναι ὡς μίαν τινὰ
φύσιν ὄντα τὰ τρία, ὡς εἶναί φησι δῆλον ἐκ τῶν ἐπῶν αὐτῶν. ὅτι δὲ μὴ
χρῶνται τῷ ποιητικῷ αἰτίῳ Ἀναξαγόρας τε καὶ Ἐμπεδοκλῆς ὑπέμνησεν
ἡμᾶς, ἐνδεικνύμενος ὅτι καλῶς εἴρηται πρὸ ὀλίγου τὸ “ἐκ μὲν οὖν τούτων

commentaria
P. 35, line 20
συγκρίνει δὲ τὸ νεῖκος. καὶ λέγει ἐν τίσιν. ὅταν μὲν γὰρ ὑπὸ τοῦ νείκους
ἐκ τοῦ ἑνὸς εἰς τὰ στοιχεῖα διιστῆται καὶ διαιρῆται καὶ χωρίζηται, τότε
τὰ τέως τῶν στοιχείων μόρια ἀνακεκραμένα ἀλλήλοις (οὕτως γὰρ ἦν ἓν
τὰ πάντα) συγκρίνεται καὶ συνάγεται εἰς ταὐτόν, τὰ ὅμοια τὰ τοῦ πυρὸς
εἰς πῦρ καὶ τὰ ὅμοια τοῦ ἀέρος εἰς ἀέρα, ὡς εἶναι μετ' ἀλλήλων τὰ τοῦ
ἀέρος καὶ τὰ τοῦ πυρὸς ὁμοίως. ὡσαύτως καὶ τὰ τῶν ἄλλων ἑκάστου·
οὕτως γὰρ ἡ εἰς τὰ στοιχεῖα τοῦ ἑνὸς διαίρεσις. καὶ οὕτως μὲν αὐτῷ
τὸ νεῖκος οὐ διακρίσεως μᾶλλον ἢ συγκρίσεως αἴτιον. πάλιν δ' αὖ ἡ
φιλία,
ὅταν τὰ αὐτὰ σώματά τε καὶ στοιχεῖα συγκρίνῃ τε καὶ εἰς ἓν συνάγῃ,
πρῶτον αὐτὰ διαιρεῖ τε καὶ κατακερματίζει καὶ διακρίνει. οὐ γὰρ δὴ ὁλό-
κληρα ὄντα, καὶ ἰδίᾳ ἕκαστον αὐτῶν τι ὄν, οὗ ποιητικὴ ἡ φιλία, γίνεται·
τῷ γὰρ ἅπτεσθαι ἀλλήλων καὶ ἐπὶ τοῦ νείκους εἴη ἂν ἐν ἑνί· ἀλλὰ συν-
ανακιρνᾶται ἀλλήλοις. τούτου γὰρ ποιητικὴ ἡ φιλία γίνεται· οὐ γὰρ τοῦ
ἅπτεσθαι ἀλλήλων, ὃ καὶ ἐπὶ τοῦ νείκους εἴη ἄν.
Ἑξῆς δὲ τὴν Λευκίππου τε καὶ Δημοκρίτου περὶ στοιχείων δόξαν
ἱστορεῖ, καὶ σαφῶς ἐκτίθεται τήν τε δόξαν αὐτῶν καὶ τὴν πρὸς τοὺς
ἄλλους

commentaria
P. 35, line 22
334
τὰ τέως τῶν στοιχείων μόρια ἀνακεκραμένα ἀλλήλοις (οὕτως γὰρ ἦν ἓν

τὰ πάντα) συγκρίνεται καὶ συνάγεται εἰς ταὐτόν, τὰ ὅμοια τὰ τοῦ πυρὸς
εἰς πῦρ καὶ τὰ ὅμοια τοῦ ἀέρος εἰς ἀέρα, ὡς εἶναι μετ' ἀλλήλων τὰ τοῦ
ἀέρος καὶ τὰ τοῦ πυρὸς ὁμοίως. ὡσαύτως καὶ τὰ τῶν ἄλλων ἑκάστου·
οὕτως γὰρ ἡ εἰς τὰ στοιχεῖα τοῦ ἑνὸς διαίρεσις. καὶ οὕτως μὲν αὐτῷ
τὸ νεῖκος οὐ διακρίσεως μᾶλλον ἢ συγκρίσεως αἴτιον. πάλιν δ' αὖ ἡ
φιλία,
ὅταν τὰ αὐτὰ σώματά τε καὶ στοιχεῖα συγκρίνῃ τε καὶ εἰς ἓν συνάγῃ,
πρῶτον αὐτὰ διαιρεῖ τε καὶ κατακερματίζει καὶ διακρίνει. οὐ γὰρ δὴ ὁλό-
κληρα ὄντα, καὶ ἰδίᾳ ἕκαστον αὐτῶν τι ὄν, οὗ ποιητικὴ ἡ φιλία, γίνεται·
τῷ γὰρ ἅπτεσθαι ἀλλήλων καὶ ἐπὶ τοῦ νείκους εἴη ἂν ἐν ἑνί· ἀλλὰ συν-
ανακιρνᾶται ἀλλήλοις. τούτου γὰρ ποιητικὴ ἡ φιλία γίνεται· οὐ γὰρ τοῦ
ἅπτεσθαι ἀλλήλων, ὃ καὶ ἐπὶ τοῦ νείκους εἴη ἄν.
Ἑξῆς δὲ τὴν Λευκίππου τε καὶ Δημοκρίτου περὶ στοιχείων δόξαν
ἱστορεῖ, καὶ σαφῶς ἐκτίθεται τήν τε δόξαν αὐτῶν καὶ τὴν πρὸς τοὺς
ἄλλους

commentaria
P. 37, line 3
κατὰ τὴν ἀλληλοτυπίαν βίαιός ἐστι κίνησις καὶ οὐ κατὰ φύσιν, ὑστέρα δὲ
ἡ βίαιος τῆς κατὰ φύσιν. οὐδὲ γὰρ τὸ πόθεν ἡ βαρύτης ἐν ταῖς ἀτόμοις
λέγουσι· τὰ γὰρ ἀμερῆ τὰ ἐπινοούμενα ταῖς ἀτόμοις καὶ μέρη ὄντα αὐτῶν
ἀβαρῆ φασιν εἶναι· ἐκ δὲ ἀβαρῶν συγκειμένων πῶς ἂν βάρος γένηται;

εἴρηκε δὲ περὶ τούτων ἐπὶ πλέον ἐν τῷ τρίτῳ Περὶ οὐρανοῦ. παραπλη-
σίως δὲ τοῖς ἄλλοιςεἶπεν, ὅτι μηδ' ἐκείνων τις τὴν τῆς κινήσεως αἰτίαν
τὴν ἐν τοῖς φυσικοῖς σώμασιν ἀποδέδωκεν· οὐδεὶς γοῦν οὐδὲ τῶν ἄλλων
φυσικῶν περὶ κινήσεώς τι εἶπεν, ὡς καὶ ἐν τοῖς Φυσικοῖς εἶπεν, ὅτε περὶ
κινήσεως ἔλεγε. περὶ μὲν οὖν τούτων τῶν δύο αἰτιῶν,τῆς τε ὑλικῆς
λέγει καὶ τῆς ποιητικῆς.

commentaria
P. 42, line 22
335
p. 986b8 Τῶν μὲν οὖν παλαιῶν καὶ πλείω λεγόντων τὰ στοιχεῖα

τῆς φύσεως.
Τουτέστι τὰ τῶν φυσικῶς γιγνομένων στοιχεῖα. πλείωδὲ λέγει ἤτοι

τὰ ὑλικά, ἢ πλείω τὰ στοιχεῖαἀντὶ τοῦ τὰ αἴτια· πρὸς γὰρ τῇ ὕλῃ καὶ
τὴν ποιητικήν τινες εἶπον, ὡς ἱστόρησε. μετὰ δὲ τὴν τούτων ἱστορίαν
μνημονεύει πάλιν τῶν ἓν τὸ ὂν εἶναι θεμένων, οὐκ ἀρχὴν μίαν, ὡς τῶν
φυσικῶν τινες, ἀλλ' ὡς τοῦ παντὸς μιᾶς φύσεως οὔσης· ὧν ἦν Ξενοφάνης
τε καὶ Μέλισσος καὶ Παρμενίδης. ἣν καὶ ἱστορίαν ἄχρηστον εἰς τὴν περὶ
τῶν ἀρχῶν καὶ αἰτίων ζήτησίν φησιν· οὐ γὰρ ἀρχὴν οὐδ' αἴτιον τὸ ἓν
ἐτίθεντο οὕτως ὡς οἱ ὕδωρ ἢ πῦρ ἢ ἀέρα λέγοντες, ἔπειτα ἐκ τούτου κι-
νουμένου τὰ ἄλλα γεννῶντες, ἀλλὰ τὸ ὂν ἓν ἔλεγον καὶ ἀκίνητον. προσι-
στορεῖ δὲ καὶ τὴν διαφορὰν τὴν Μελίσσου τε καὶ Παρμενίδου περὶ τοῦ
ἑνός·
οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν τρόπον ἀμφότεροι ἀπεφήναντο περὶ τοῦ παντός, ἓν
αὐτὸ
λέγοντες εἶναι, οὔτε τοῦ καλῶς οὔτε τοῦ κατὰ φύσιν.τοῦ μὲν κατὰ
φύσιν, ὅτι αὐτῶν ὁ μὲν ἐπὶ τὴν ὡς ὕλην φύσιν ἔβλεψεν, ὁ δὲ ἐπὶ τὴν ὡς
εἶδος,

commentaria
P. 46, line 1
τε καὶ Ἡράκλειτος, καὶ τὰ τούτοις ὅμοια· καὶ ἀέρα γάρ, ὡς εἴρηκεν,

ἐτίθεντο ἀρχὴν Ἀναξιμένης τε καὶ Διογένης. ἐν τούτοις δ' ἂν καὶ Ἀναξί-
μανδρος εἴη ὁ τὴν μεταξὺ φύσιν θέμενος, ἧς δόξης ἐμνημόνευσεν ἐν τοῖς
Περὶ γενέσεως. τοιοῦτοι δὲ καὶ Λεύκιππος καὶ Δημόκριτος· καὶ γὰρ οὗτοι
ὑλικὰς τὰς ἀρχὰς ἔθεντο. καὶ τῶν μὲν μίαν τῶν δὲ πλείους.ἔθεντο
μίαν, ὡς Θαλῆς Ἀναξιμένης Ἡράκλειτος, πλείους, ὡς οἱ περὶ Λεύκιππόν
τε καὶ Δημόκριτον· κατὰ γὰρ τούτους πάντας αἱ ὑλικαὶ ἀρχαὶ πλείους,
καὶ κατὰ Παρμενίδην. παρὰ δέ τινων ταύτην τε τὴν αἰτίαν τιθέν-
των καὶ πρὸς ταύτῃ τὴν ὅθεν ἡ κίνησις. ταύτηνμὲν τὴν ὑλικήν.
λέγει δὲ τοὺς πρὸς ταύτῃ τιθεμένους τὴν ὅθεν ἡ κίνησις Ἀναξαγόραν τε
καὶ ὅσοι τὸν νοῦν ἐν ταῖς ἀρχαῖς ἔθεντο ὡς ἀρχὴν ποιητικήν, καὶ Ἐμπε-
δοκλέα, ὃς τὴν φιλίαν καὶ τὸ νεῖκος προσθεὶς τοῖς τέτταρσι στοιχείοις, ἃ
ὕλη
ἦν αὐτῷ, ἀρχαῖς ἐχρήσατο· διὸ καὶ εἶπε τὸν μὲν μίαν θέσθαι τὴν
Ποιητικὴν
ἀρχήν, Ἀναξαγόραν λέγων, τὸν δὲ δύο· οὗτος γὰρ Ἐμπεδοκλῆς ἦν.
336

commentaria
P. 46, line 3
μανδρος εἴη ὁ τὴν μεταξὺ φύσιν θέμενος, ἧς δόξης ἐμνημόνευσεν ἐν τοῖς

Περὶ γενέσεως. τοιοῦτοι δὲ καὶ Λεύκιππος καὶ Δημόκριτος· καὶ γὰρ οὗτοι
ὑλικὰς τὰς ἀρχὰς ἔθεντο. καὶ τῶν μὲν μίαν τῶν δὲ πλείους.ἔθεντο
μίαν, ὡς Θαλῆς Ἀναξιμένης Ἡράκλειτος, πλείους, ὡς οἱ περὶ Λεύκιππόν
τε καὶ Δημόκριτον· κατὰ γὰρ τούτους πάντας αἱ ὑλικαὶ ἀρχαὶ πλείους,
καὶ κατὰ Παρμενίδην. παρὰ δέ τινων ταύτην τε τὴν αἰτίαν τιθέν-
των καὶ πρὸς ταύτῃ τὴν ὅθεν ἡ κίνησις. ταύτηνμὲν τὴν ὑλικήν.
λέγει δὲ τοὺς πρὸς ταύτῃ τιθεμένους τὴν ὅθεν ἡ κίνησις Ἀναξαγόραν τε
καὶ ὅσοι τὸν νοῦν ἐν ταῖς ἀρχαῖς ἔθεντο ὡς ἀρχὴν ποιητικήν, καὶ Ἐμπε-
δοκλέα, ὃς τὴν φιλίαν καὶ τὸ νεῖκος προσθεὶς τοῖς τέτταρσι στοιχείοις, ἃ
ὕλη ἦν αὐτῷ, ἀρχαῖς ἐχρήσατο· διὸ καὶ εἶπε τὸν μὲν μίαν θέσθαι τὴν
Ποιητικὴν ἀρχήν, Ἀναξαγόραν λέγων, τὸν δὲ δύο· οὗτος γὰρ
Ἐμπεδοκλῆς ἦν.

commentaria
P. 46, line 18
τὸ διδασκαλεῖον συνεστήσατο· ἐν γὰρ Τάραντι. εἰπὼν δὲ μέχρι τῶν

Ἰταλικῶνπροσέθηκε τὸ καὶ χωρὶς ἐκείνων,ἵνα μὴ ἐγκαταριθμῶμεν
καὶ τούτους ταῖς λεγομέναις δόξαις, ἐπεὶ τοῦ μέχρι τινὸς ἔστιν ἀκούειν ὡς
ἐκείνου τοῦ μέχρι ἐγκαταριθμουμένου τοῖς πρὸ αὐτοῦ. τὸ δὲ μέχριοὐ

κατὰ χρόνον λέγοι ἄν· οὐ γὰρ πρὸ Πυθαγόρου Ἐμπεδοκλῆς, οὗ τῆς δόξης
μνημονεύει ὡς οὔσης ἐν τοῖς μέχρι τῶν Ἰταλικῶν· ἀλλὰ τὸ μέχρι ἐπὶ

τῆς ἐξαριθμήσεως τῶν δοξῶν ὧν καταριθμεῖται. πρῶτον γὰρ ἐκείνων τῶν
δοξῶν, εἶθ' οὕτως τῆς τῶν Πυθαγορείων ἐμνημόνευσεν. εἰπὼν δὲ μέχρι

τῆς τῶν Πυθαγορικῶν δόξης τοὺς πλείστους μαλακώτερον περὶ αἰτίας
εἰρη-
κέναι, τουτέστιν ἑνὶ αἰτίῳ χρῆσθαι (τῷ γὰρ ὑλικῷ) χωρὶς τῶν δύο Ἀνα-
ξαγόρου τε καὶ Ἐμπεδοκλέους· οὗτοι γὰρ πρὸς τῇ ὑλικῇ καὶ τὴν
Ποιητικὴν
προσέλαβον, ὁ μὲν ἓν τοῦτο λέγων ὁ Ἀναξαγόρας, ὁ δὲ διελὼν εἰς δύο,
337
Ἐμπεδοκλῆς γάρ· ὃ ἐδήλωσε διὰ τοῦ εἰπεῖν πλὴν ὥσπερ εἴπομεν δυοῖν
αἰτίαιν τυγχάνουσι κεχρημένοι, καὶ τούτων τὴν ἑτέραν οἱ μὲν
μίαν ποιοῦσιν οἱ δὲ δύο, τὴν ὅθεν ἡ κίνησις,ᾧ λείποι ἂν τὸ τινὲς
ἐξ αὐτῶν. γράφεται ἔν τισιν ἀντὶ τοῦ μοναχώτερον “μορυχώτερον,” ὃ
ἐξηγούμενοι οἱ μὲν σκοτεινότερον λέγουσιν, οἱ δὲ μαλακώτερον. οὔτε δὲ

commentaria
P. 62, line 4
ἔτι ὅσοι ἀέρα ἢ πῦρ ἢ ὕδωρ ἢ πυρὸς μὲν πυκνότερον ἀέρος δὲ

λεπτότερον,ἐπεὶ οἵ γε πρὸ τούτων οὐ τὴν ὑλικὴν μόνον ἔθεντο αἰτίαν·
οὔτε γὰρ Ἀναξαγόρας οὔτε οἱ Πυθαγόρειοι οὔτε Πλάτων. προστίθησι δὲ
ὅτι ἕτεροί τινες ἐμνημόνευσαν καὶ ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως,ἥτις
ἐστὶ ποιητική, καὶ λέγει τούτων εἶναι τοὺς φιλίαν καὶ νεῖκος εἰπόντας, ὡς
Ἐμπεδοκλέα, καὶ νοῦν, ὡς Ἀναξαγόραν, ἢ ἔρωτα, ὡς Παρμενίδην καὶ

Ἡσίοδον εἶπεν.
p. 988a34 Τὸ δὲ τί ἦν εἶναι καὶ τὴν οὐσίαν σαφῶς μὲν οὐδεὶς

ἀποδέδωκεν.
Εἰπὼν Ἀναξαγόραν καὶ Ἐμπεδοκλέα καὶ τῆς ποιητικῆς ἀρχῆς μνη-

μονεῦσαι πρὸς τῇ ὑλικῇ, τίθησιν ἐν τοῖς τῆς ποιητικῆς ἀρχῆς μνημονεύ-
σασι καὶ τοὺς ἔρωτα ἐν ταῖς ἀρχαῖς θεμένους· καίτοι δόξειε κατὰ τούτους
μᾶλλον εἶναι τελικὸν αἴτιον· τοιοῦτον γὰρ τὸ ὀρεκτόν. ἢ εἰ μὲν ἔλεγον

τίνος ὁ ἔρως ἐφιέμενος ἐποίει ἃ ἐποίει, ἐμνημόνευον ἂν καὶ τῆς κατὰ τὸ
τέλος αἰτίας· μόνον δὲ τῷ ἔρωτι ἐν ταῖς ἀρχαῖς χρώμενοι ὡς ποιοῦντι,
οὐκέτι δὲ λέγοντες καὶ τίνος χάριν, οὐκέτι ἂν μνημονεύοιεν τῆς ὡς
τέλους
ἀρχῆς. ὅτι δὲ τῆς κατὰ τὸ εἶδος Πλάτων πως ἐμνημόνευσε, δείκνυσιν·
αἱ γὰρ ἰδέαι κατ' αὐτὸν αἰτίαι καὶ ἀρχαὶ οὖσαι οὔτε ὡς ἡ ὕλη εἰσὶν αἰ-
τίαι (οὐ γὰρ ἐνυπάρχουσι τοῖς αἰσθητοῖς· τὰ δὲ ἐν τοῖς εἴδεσιλέγοι
ἂν τὰς ἀρχὰς τῶν εἰδῶν· οὐδὲ γὰρ ταῦτα ὕλη τοῖς αἰσθητοῖς, ἀλλὰ αὐτὰ
στοιχεῖα τῶν εἰδῶν, ὅτι ἐν ταῖς ἰδέαις εἰσὶν ὡς στοιχεῖα αὐτῶν.

commentaria
P. 80, line 4
338
παρὰ τὰ καθ' ἕκαστα, ταῦτά εἰσιν ἰδέαι· ἔστι γὰρ παρὰ τὰ καθ' ἕκαστα
τὰ κοινά, ὧν φαμεν καὶ τὰς ἐπιστήμας εἶναι. ἔτι τε τὸ καὶ τῶν ὑπὸ
τὰς τέχνας ἰδέας εἶναι· καὶ γὰρ πᾶσα τέχνη πρὸς ἕν τι ἀναφέρει τὰ γι-
γνόμενα ὑπ' αὐτῆς, καὶ ὧν εἰσιν αἱ τέχναι, ταῦτα ἔστι, καὶ ἄλλων τινῶν
παρὰ τὰ καθ' ἕκαστά εἰσιν αἱ τέχναι. καὶ ὁ ὕστερος δέ, πρὸς τῷ μηδὲ
οὗτος δεικνύναι τὸ εἶναι ἰδέας, καὶ ὧν οὐ βούλονται ἰδέας εἶναι
κατασκευά-
ζειν ἰδέας δόξει. εἰ γὰρ διότι ἡ ἰατρικὴ μή ἐστι τῆσδε τῆς ὑγιείας ἐπι-
στήμη ἀλλ' ἁπλῶς ὑγιείας, ἔστιν αὐτό τις ὑγίεια, ἔσται καὶ ἐπὶ τῶν τεχνῶν
ἑκάστης. οὐ γὰρ τοῦ καθ' ἕκαστα οὐδὲ τοῦδέ ἐστιν, ἀλλ' ἁπλῶς ἐκείνου
περὶ ὅ ἐστιν, οἷον ἡ τεκτονικὴ ἁπλῶς βάθρου ἀλλ' οὐ τοῦδε, καὶ ἁπλῶς
κλίνης ἀλλ' οὐ τῆσδε· ὁμοίως καὶ ἡ ἀνδριαντοποιητικὴ καὶ ἡ γραφικὴ
καὶ
ἡ οἰκοδομικὴ δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἑκάστη τεχνῶν ἔχει πρὸς τὰ ὑφ' ἑαυτήν.
ἔσται ἄρα καὶ τῶν ὑπὸ τὰς τέχνας ἑκάστου ἰδέα, ὅπερ οὐ βούλονται.

commentaria
P. 92, line 8
δηλουμένης ὑπό τε τοῦ ἑνὸς ἐπὶ πολλῶν καὶ τῶν πολλῶν, καθ' ὧν τὸ ἕν,
οὕτω λέγεται. δεδειγμένου δὲ τούτου προσθείη ἄν τις τούτῳ τὸ εἰ κατὰ
τὴν οὐσίαν τὰ ἐνθάδε τῶν ἰδεῶν μετέχει, διαφέρει δὲ τὰ ἐνθάδε, ἤτοι καὶ
ἐν ταῖς ἰδέαις, πρὸς ἃς τὰ διαφέροντά ἐστιν, αἱ αὐταί εἰσι διαφοραί, ἢ
ἀνάλογον ταύταις. παρὰ γὰρ ἐκείνων τὰ ἐνταῦθα τὸ εἶναι ἔχοντα, παρ'
ἐκείνων ἕξει τὸ διαφέρειν, ἐπεὶ κατ' οὐσίαν αὐτοῖς ἡ διαφορά, ἣν παρ'
ἐκείνων ἔχουσι. διὰ τοῦτο γὰρ ἄλλη ἰδέα ἄλλου εἴδους ἐστὶ παρεκτική,
ἐπεὶ οὐδὲν ἐκώλυεν ἂν μίαν αὐτῶν πάντων. ὥστε ἑκάστη ἰδέα ἤτοι κατὰ
τὴν οὐσίαν καὶ τὸ εἶδος ἡ αὐτὴ ἔσται τοῖς πρὸς αὐτὴν γιγνομένοις, ἢ πάν-
τως γε δύναμίν τινα ἕξει τοῦ ἡ μὲν τοῦδε ἡ δὲ τοῦδέ τινος ποιητικὴ εἶναι
καὶ παρεκτική, καθ' ὃ καὶ αἱ διαφοραὶ τοῖς πρὸς αὐτὰς τὸ εἶναι ἔχουσιν.
ἔσται δὲ ἡ τοιαύτη καὶ ἐν ἐκείναις διαφορά, ἥτις καὶ τοῖς ἐνθάδε τοῖς δια-
φέρουσιν ἀλλήλων, ἢ ἀνάλογόν γε. ἔστι δὲ τῶν ἐνταῦθα τὸ μὲν ζῷον λο-
γικὸν τὸ δὲ ζῷον ἄλογον, καὶ ἔστιν ἑκατέρου τῶν ἰδίων τούτων ἰδέα πα-
ρεκτική· καὶ ἐν ἐκείναις ἄρα ἔστι τὸ λογικόν τε καὶ ἄλογον ἢ ἀνάλογόν τι
τούτοις, καθ' ἃ ἡ μὲν τοῦ λογικοῦ ἡ δὲ τοῦ ἀλόγου ἐστὶ παρεκτική. καὶ
ὃν λόγον ἔχει πρὸς ἄλληλα τὰ πρὸς ἐκείνας καὶ ἀπ' ἐκείνων τὸ εἶναι
ἔχοντα, τοῦτον κἀκεῖνα πρὸς ἃ ταῦτα γέγονε, τὸ λογικὸν καὶ ἄλογον, ἤτοι
ἐναντία, ἢ τὸ μὲν ἕξις τὸ δὲ στέρησις. ἔστιν ἄρα καὶ ἐν ταῖς ἰδέαις θά-
τερον τούτων. εἰ δὲ τοῦτο, πῶς ἁπλαῖ ἔτι; ἔτι δέ, εἰ ἔστι νοήματα, ὥσπερ
339

commentaria
P. 121, line 4
λόγῳ καὶ γραμμὴ οὖσα δείκνυται καὶ ἐπίπεδον. ἀρχὴν δὲ τὸ μέγα καὶ τὸ
μικρὸν Πλάτων ἐτίθετο τῶν ὄντων τὴν ὑλικήν, ὡς ἐν τοῖς πρὸ τούτων
ἱστόρηται· τὸ γὰρ ἓν ἡ κατὰ τὸ εἶδος ἦν αὐτῷ ἀρχή.
p. 992a24 Ὅλως δὲ ζητούσης τῆς σοφίας περὶ τῶν φανερῶν τὸ

αἴτιον, τοῦτο μὲν εἰάκαμεν.
Καὶ ταύτῃ αἰτιᾶται τοὺς περὶ τῶν ἰδεῶν τι πραγματευσαμένους, ὅτι

προκειμένης ζητήσεως τοῖς τὴν τῶν ὄντων θεωρίαν ἐπανῃρημένοις ἰδεῖν
τί
ποτέ ἐστιν αἴτιον ποιητικὸν τούτων τῶν αἰσθητῶν καὶ φανερῶν, καὶ πῶς
ἕκαστα τούτων γίγνεται, τὸ μὲν ζητεῖν τίς ποτέ ἐστιν ἡ αἰτία αὕτη παρέ-
λιπον (οὐδὲν γὰρ λέγουσι περὶ τῆς αἰτίας τοῦ ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως,
ἥτις ἐστὶν ἡ ποιητική· οὐδενὸς γὰρ ποιητικὸν ἡ ἰδέα), οἰόμενοι δὲ τὴν
οὐσίαν καὶ τὴν κατὰ τὸ εἶδος αἰτίαν αὐτῶν ἀποδιδόναι (τετραχῶς γὰρ
πάντα τὰ αἴτια) ἄλλας μέν τινας οὐσίας καὶ ἄλλα εἴδη παρὰ τὰ τῶν φα-
νερῶν ὑποτίθενται (τὰς γὰρ ἰδέας), πῶς δὲ τούτων ἐκεῖνά ἐστιν εἴδη οὐκ-
έτι λέγουσιν· κενὴν γὰρ φωνὴν προφέρονται τὴν μετοχήν· οὐ γὰρ διασα-
φοῦσι πῶς ταῦτα τῶν ἰδεῶν μετέχει, ὡς ἤδη φθάνει εἰρηκώς. ὥστε εὐ-
λόγως καὶ κατὰ τὴν ἀρχὴν αὐτοὺς ᾐτιάσατο ὡς τοῖς ζητουμένοις

commentaria
P. 139, line 3
p. 993a30 Ἡ περὶ τῆς ἀληθείας θεωρία τῇ μὲν χαλεπὴ τῇ δὲ

ῥᾳδία. σημεῖον δέ.
Γράφεται καὶ χωρὶς τοῦ “ὅτι,” ἡ περὶ τῆς ἀληθείας θεωρία·

καὶ μᾶλλον δοκεῖ ἐκεῖνο ἀρχὴ εἶναι, τὸ δὲ μετὰ τοῦ ὅτιοὐκ ἀρχὴ ἀλλ'
340
ἑπόμενον προειρημένῳ τινί. περὶ δὲ τῆς ἀληθείας θεωρίαν λέγει πᾶσαν

τὴν θεωρητικὴν φιλοσοφίαν, οὐχ ὡς μόνην περὶ τὴν ἀλήθειαν
πραγματευομένην (καὶ γὰρ ἡ πολιτική τε καὶ πρακτικὴ φιλοσοφία περὶ τὸ
ἐν ἐκείναις ἀληθές, ἀλλὰ καὶ αἱ τέχναι περὶ τῆς τῶν ὑπ' αὐτὰς ἀληθείας
εἰσὶ θεω-ρητικαί, εἴ γε ἐστὶ τέχνη ἕξις μετ' ἀληθοῦς λόγου ποιητική),
ἀλλ' ὅτι ταύ-της μόνης τέλος ἡ γνῶσις τῆς ἀληθείας καὶ τῆς κυρίως
ἀληθείας· τὸ γὰρ ἀίδιον ἀληθὲς αὕτη θεωρεῖ. συνιστὰς δὲ τὴν θεωρητικὴν
φιλοσοφίαν ὡς
μάλιστα οἰκείαν ἡμῖν καὶ κατὰ φύσιν, τῇ μέν φησι χαλεπὴν αὐτὴν δόξαι
ἂν εἶναι τῇ δὲ αὖ ῥᾳδίαν, χαλεπὴν μὲν καθ' ὅσον πολλῶν ἐπιχειρησάντων
αὐτῇ οὐδεὶς κατ' ἀξίαν τοὺς περὶ αὐτῆς πεποίηται λόγους· τοῦ γὰρ δυς-
εύρετον καὶ χαλεπὴν τὴν περὶ αὐτῆς εἶναι θεωρίαν σημεῖον ἱκανὸν τὸ μὴ
δύνασθαι τοὺς περὶ αὐτῆς λέγοντας κατ' ἀξίαν εἰπεῖν περὶ αὐτῆς· τοῦ δὲ
αὖ ῥᾳδίαν εἶναι σημεῖον πάλιν ποιεῖται τὸ μὴ πάντῃ τοὺς περὶ αὐτῆς εἰ-
πόντας ἀποπλανηθῆναι, ἀλλὰ τῶν εἰπόντων ἕκαστον εἰπεῖν ὑγιές τι περὶ
αὐτῆς. καθ' ἕκαστον μὲν γὰρ τῶν φιλοσοφησάντων εἰ ἐπισκοποίημεν,

commentaria
P. 150, line 1
αἰτίων· οὕτω γὰρ οὐκ ἂν εἴη γνωστὰ τὰ αἴτια, ἀλλ' οὐδὲ εἴη τι τὴν ἀρ-
χὴν αἴτιον, ὡς δείξει. διὰ δὲ τοῦ δεικνύναι ὅτι οὐκ ἄπειρα τὰ αἴτια, δεί-
κνυται αὐτῷ καὶ ὅτι ἔστι τὴν ἀρχὴν καὶ ὅτι γνωστά. φησὶ δὲ μήτε κατ'
εὐθυωρίαν τὰς ἀρχὰς καὶ αἰτίας ἀπείρους εἶναι δύνασθαι μήτε κατ' εἶδος.
ἔστι δὲ κατ' εὐθυωρίαν μὲν ἄπειρα, εἴ τις ἐπὶ τοῦ ληφθέντος αἰτίου καθ'
ἕκαστον εἶδος αἰτίου ἄλλο τι προαναβεβηκὸς πάλιν αἴτιον λέγοι, ὡς εἶναι
ἐπὶ μὲν τῆς ὑλικῆς αἰτίας ἀεὶ τοῦδέ τινος ὕλην ἄλλην τινὰ ὕλην ἔχουσαν,
κἀκείνην πάλιν ἄλλην, καὶ τοῦτο ἐπ' ἄπειρον, μηδεμιᾶς οὔσης ἐσχάτης
ὕλης, ἣ οὐκέτ' ἐξ ὕλης ἔστιν· οἷον, ὡς αὐτὸς παρέθετο, εἰ εἴη τῆς μὲν
σαρκὸς ὕλη γῆ, τῆς δὲ γῆς ἀήρ, τοῦ ἀέρος πῦρ, τοῦ δὲ πυρὸς ἄλλο τι,
καὶ τοῦτο ἐπ' ἄπειρον. καὶ ἐπὶ τῆς ποιητικῆς πάλιν αἰτίας, ἣν αὐτὸς
εἶπεν ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως,ὁμοίως, ὡς τόδε μὲν τοῦδέ τινος
ποιητικὸν εἶναι καὶ κινητικὸν αἴτιον, αὐτοῦ δὲ τούτου πάλιν ἄλλο,

commentaria
P. 180, line 20
341
p. 996a11 Ἔτι πότερον ἄλλως ἢ κατὰ κίνησιν· καὶ γὰρ ταῦτα

ἀπορίαν ἂνπαράσχοι πολλήν.
Ὃ ζητεῖ ἔστιν, ὅτι πότερον αἱ ἀρχαὶ ἀρχαί εἰσι τῷ κινεῖν καὶ ποιεῖν
τὰ ὧν εἰσιν ἀρχαὶ ἢ ἄλλως· δοκεῖ γὰρ ἡ μέν τις εἶναι κινητικὴ ἀρχή, ὡς
ἡ ποιητική, ἡ δὲ οὐκέτι, ὡς ἡ ὑλική. δύναται λέγεσθαι καὶ τοιοῦτόν τι,
πότερον κινούμεναι αὗται αἱ ἀρχαὶ αἰτίαι τοῖς ἐξ αὐτῶν ἢ αὐταὶ ἀκίνητοι
οὖσαι, ὥσπερ τὰς ἰδέας ἔλεγον οἱ λέγοντες· τοιοῦτον δὲ καὶ τὸ πρῶτον
αἴτιον. ἢ δύναται ἐκ τοῦ προειρημένου ἀκούεσθαι, πότερον αἱ ἀρχαὶ κι-
νοῦνται καὶ μεταβάλλουσιν εἰς ἀλλήλας ἢ εἰσὶν ἀμετάβλητοι. πρὸς δὲ
τού-
τοις ἄξιόν φησιν ἀπορῆσαι καὶ περὶ τῶν μαθηματικῶν· μαθηματικὰ γὰρ
οἵ τε ἀριθμοὶ καὶ τὰ μήκη καὶ τὰ σχήματα (λέγοι δ' ἂν τὰ ἐπίπεδα, τρί-
γωνον, τετράγωνον, κύκλον, τὰ τοιαῦτα), ἔτι αἱ στιγμαί· περὶ δὲ τούτων
πότερον οὐσίαι καὶ ταῦτα, ὡς δοκεῖ τισιν, ἢ οὔ, καὶ εἰ οὐσίαι, πότερον
κεχωρισμέναι τῶν αἰσθητῶν καὶ αὐταὶ καθ' αὑτὰς ἢ ἐν τούτοις τὸ εἶναι
τοῖς μαθηματικοῖς. προειπὼν δὲ περὶ ὧν φησι δεῖν προαπορῆσαι, φησὶν

commentaria
P. 182, line 8
φύσις (αὕτη δέ ἐστι τὸ τέλος καὶ τὸ οὗ ἕνεκα) ἐν τούτοις ἐστίν· τὸ γὰρ

ὡς ἀγαθὸν αἴτιόν ἐστι τὸ οὗ χάριν τὰ ἄλλα, αὐτὸ δὲ οὐδενός, τὸ δὲ τοι-
οῦτον τέλος. ἀλλὰ μὴν τὸ τέλος καὶ τὸ τινὸς χάριν τὰ πρὸ τοῦ τέλους
ποιεῖν ἐν πράξεσίν ἐστι καὶ ἐν ταῖς ποιητικαῖς καὶ πρακτικαῖς τῶν ἐπιστη-
μῶν· ἐν οἷς δὲ ποίησις καὶ πρᾶξις, καὶ κίνησις ἐν τούτοις, ὥστε ἐν τοῖς
ἀκινήτοις οὐκ ἂν εἴη οὐδὲ αὐτὴ ἡ αἰτία ἡ τελική, ἥτις ἐστὶ τὸ ἀγαθὸν
τὸ τῇ αὑτοῦ φύσει καὶ ἁπλῶς· τοῦτο γὰρ λέγοι ἂν διὰ τοῦ καθ' αὑτὸ
καὶ διὰ τὴν αὑτοῦ φύσιν,ὃ καὶ αὐτοαγαθὸν εἶπε. βουλόμενος δὲ δεῖξαι
ὅτι οὐδὲ ἡ κατὰ τὸ τέλος αἰτία ἐν πᾶσίν ἐστιν, ὥσπερ οὖν οὐδὲ ἡ ποιη-
τική (ἐν γὰρ τοῖς ἀκινήτοις οὐδετέρα), οὐκ αὐτόθεν εἶπε τὴν κατὰ τὸ
τέλος
αἰτίαν μὴ εἶναι ἐν αὐτοῖς, ἀλλὰ τὴν τοῦ ἀγαθοῦ φύσιν ᾗ συμβέβηκε τέλει
εἶναι· διὸ καὶ προβιβάζει ἀπὸ τοῦ ἀγαθοῦ ἀρξάμενος, ὅτι μηδὲ ἡ ὡς τέλος
αἰτία ἐστὶν ἐν τοῖς ἀκινήτοις, δεικνὺς τὸ ἀγαθὸν τέλος ἐν πᾶσιν ὄν. ἐπεὶ
δέ ἐστί τινα ἀγαθὰ καὶ ποιητικά, ποῖα ἀγαθὰ τελικά ἐστιν ἐδήλωσεν εἰ-
πὼν εἴπερ ἅπαν, ὃ ἂν ᾖ ἀγαθὸν καθ' αὑτὸ καὶ διὰ τὴν αὑτοῦ
φύσιν, τέλος ἐστίν.λαβὼν δὲ τὸ ἀγαθὸν τὸ καθ' αὑτὸ ὡς τέλος αἴ-
τιον εἶναι, δείξας ὅτι τὸ ὡς τέλος αἴτιον πράξεώς τινός ἐστι τέλος, αἱ δὲ
342
πράξεις πᾶσαι μετὰ κινήσεως (αἵ τε γὰρ κατὰ τὰς ἀρετὰς ἐνέργειαι σκο-
πὸν ἔχουσαι τὸ καλὸν μετὰ κινήσεως γίγνονται, ἀλλὰ καὶ τῶν τεχνῶν

commentaria
P. 389, line 11
λέγεσθαι ἕνα μὲν τρόπον τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως ἢ μεταβολῆς ἐν ἑτέρῳ
οὖσαν ἢ ᾗ ἕτερον, ἀρχὴν τὴν αἰτίαν λέγων. αὕτη δέ ἐστιν ἡ ποιητική.
καθ' ἣν γὰρ τὸ ἐνεργοῦν καὶ τὸ ποιοῦν ποιεῖ, τοῦτο δύναμις. τὸ δὲ ἢ
μεταβολῆςεἶπεν ὅτι οὐ μόνον κινήσεως ποιητικὴ ἡ δύναμις, ἀλλὰ καὶ
ἠρεμίας, καθ' ἧς τὸ μὲν τῆς μεταβολῆς ὄνομα κατηγορεῖν ὀρθόν, τὸ δὲ
τῆς κινήσεως οὐκέτι, ὡς καὶ αὐτὸς ὀλίγον προελθὼν ἐρεῖ. οὕτω δυνάμεις
αἱ τέχναι ἂν εἶεν· κατὰ γὰρ αὐτὰς ἐνεργοῦσί τε καὶ ποιοῦσιν οἱ τεχνῖται.
τοιαύτη δύναμις ἡ ποιητική, ἣ οὐκ ἐν τῷ κινουμένῳ τε καὶ γινομένῳ
ἐστίν (οὐδὲν γὰρ αὑτὸ ποιεῖ), ἀλλ' ἐν ἑτέρῳ· ἐν γὰρ τῷ οἰκοδόμῳ, οὐκ
ἐν τῷ οἰκοδομουμένῳ ἡ ποιητικὴ δύναμις τῆς οἰκίας. ἐπεὶ οὖν κεχώ-
ρισται τὸ ποιοῦν τοῦ ποιουμένου καὶ ἔστιν ἡ ποιητικὴ δύναμις ἐν τῷ
ποιοῦντι, ἀνάγκη ἐν ἑτέρῳ αὐτὴν εἶναι καὶ οὐκ ἐν τῷ ποιουμένῳ. ἐπεὶ
δὲ ἐνδέχεταί τινα καὶ αὑτῷ αἴτιον μεταβολῆς γενέσθαι τῆς κατά τι,
ἔχοντα τὴν ἀρχήν, καθ' ἣν ἡ μεταβολὴ καὶ ὑφ' ἧς, ὡς ὅταν ἰατρὸς
αὑτὸν ὑγιάζῃ, διὰ τοῦτο προσέθηκε τῷ ἐν ἑτέρῳ τὸ ἢ ᾗ ἕτερον·οὐ γὰρ
ᾗ νοσεῖ, ταύτῃ τὴν δύναμιν τοῦ αὑτὸν ἰᾶσθαι ἔχει· οὐ γὰρ ταὐτὸν ἰατρῷ
τε εἶναι καὶ ἰατρευομένῳ τε καὶ νοσοῦντι. τὴν μὲν οὖν οὕτως φησὶ δύ-
ναμιν λέγεσθαι, τὸ δὲ ὅλωςπροσέθηκεν ἤτοι τοῦ καθόλου δηλωτικόν, ὡς
εἶναι τὸ εἰρημένον ‘ἡ μὲν οὖν καθόλου ἀρχὴ μεταβολῆς’, ἢ τοῦ κυρίως,
ἐπεὶ καὶ αὐτῷ δοκεῖ ἡ ποιητικὴ δύναμις κυριωτάτη δύναμις λέγεσθαι,
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς In Aristotelis Μετά τα Φυσικά. ommentaria
P. 391, line 10
δυνάμεως καὶ τοῦ ταύτην ἔχειν παρωνόμασται, εἰπὼν περὶ τῶν δυνάμεων
τῶν σημαινομένων, ἐφεξῆς περὶ τῶν τοῦ δυνατοῦ λέγει. καὶ πρῶτον
δυνα-
τόν φησι λέγεσθαι τὸ ἔχον κινήσεως ἀρχὴν ἢ μεταβολῆς, τοῦτ' ἔστι τὸ
ἔχον ἀρχὴν τῆς κινήσεως. προσθεὶς δὲ τὸ καὶ μεταβολῆςἐξηγήσατο
διὰ τί τοῦτο προσέθηκε· καὶ γὰρ τὸ στατικόν τινος δυνατόν, οὐ μόνον τὸ
343
κινητικόν· μεταβολὴ δὲ καὶ ἡ ἐκ κινήσεως εἰς ἠρεμίαν. προσθεὶς δὲ ἐν

ἑτέρῳ ἢ ᾗ ἕτερονἐπλήρωσε τὸν λόγον τοῦ οὕτως δυνατοῦ. τὸ γὰρ
ἔχον ἀρχὴν κινήσεως ἢ μεταβολῆς τῆς ἐν ἑτέρῳ ἢ ᾗ ἕτερον, δυνατόν,
ὁποῖόν ἐστι τὸ ποιητικόν· τὸ δὲ ἢ ᾗ ἕτερονπάλιν προσέθηκε διὰ τοὺς
καὶ αὑτοὺς ἰωμένους ποτέ. καὶ τοῦτο μὲν τὸ σημαινόμενον τοῦ δυνατοῦ
τῇ τῆς πρώτης δυνάμεως παρουσίᾳ τῆς ποιητικῆς δυνατὸν λέγεται. δεύ-
τερον προστίθησι τοῦ δυνατοῦ τρόπον, ἂν ὑπ' ἄλλου πάσχειν τι δύνηται·
ὃ γὰρ οἷόν τε πάσχειν ὑπό τινος, καὶ οὗ ἔστι κινητικόν, τοῦτο δυνατὸν
καὶ αὐτὸ τῷ πάσχειν ὑπ' ἐκείνου δύνασθαι· ἦν γὰρ καὶ δύναμίς τις παθη-
τική, ἣν τὸ ἔχον εἰκότως ἂν δυνατὸν λέγοιτο. βραχέως δὲ ἡρμήνευσε τὸν
τρόπον τοῦτον τοῦ δυνατοῦ εἰπὼν ἕνα δὲ ἂν ἔχῃ τι αὐτοῦ ἄλλο δύνα-
μιν τοιαύτην.ἄλλον τρόπον δυνατόν φησιν εἶναι τὸ ἔχον δύναμιν, καθ'
ἣν ὁτιοῦν οἷόν τέ ἐστι κατὰ τὴν ἐν αὐτῷ δύναμιν μεταβάλλειν, εἴτε ἐπὶ
τὸ χεῖρον εἴτε ἐπὶ τὸ βέλτιον. καὶ εἴη ἂν τοῦτο τὸ δυνατὸν λεγόμενον
κατὰ τὴν δύναμιν ἐκείνην, καθ' ἥν, ὡς ἔλεγεν, τὸ καλῶς ἐπιτελεῖν τι
ἐγίγνετο, ἣν ἐλέγομεν εἶναι τὴν κατὰ τὰς ἕξεις τε καὶ τὰς ἐπιστήμας,
P. 392, line 33
δὲ καὶ ὅτι πάντα ταῦτα (λέγοι δ' ἂν τά τε κατὰ τὸ ποιεῖν δυνατὰ λεγό-
μενα καὶ κατὰ τὸ πάσχειν καὶ κατὰ τὰς ἕξεις καὶ κατὰ τὰς ἀπαθείας)
δυνατὰ λέγεται ἢ τῷ ἁπλῶς δυνατὰ γενέσθαι ἢ τῷ καλῶς· καθ' ἕκαστον
γὰρ τῶν εἰρημένων δυνατῶν ἑκάτερον τούτων χώραν ἔχει, καὶ τὸ καλῶς
καὶ τὸ κακῶς. ἔδειξε δὲ τὸ διττὸν τοῦτο ὂν καὶ ἐπὶ τῶν ἀψύχων· τὴν
γὰρ λύραν οὔ φασι δύνασθαι φθέγγεσθαι τὴν μὴ εὔφωνον, ὡς τοῦ δύ-
νασθαι συνήθως ἐπὶ τῶν τὸ εὖ δυναμένων κατηγορουμένου.
Εἰπὼν δὲ περὶ δυνάμεως καὶ τοῦ δυνατοῦ, ὅτι τῆς δυνάμεως παρουσίᾳ
λέγεται τοιοῦτον, ἀκολούθως καὶ περὶ ἀδυναμίας λέγει· ἀντίκειται γὰρ τῇ
δυνάμει. καθ' ἕκαστον δὴ τῶν τῆς δυνάμεως τρόπων ἀδυναμία τις οἰκεία
ἀντίκειται. ἦν δὲ τῆς δυνάμεως ἡ μὲν ποιητικὴ ἡ δὲ παθητική, ἑκατέρα
δὲ διττή· ἡ μὲν γὰρ ἁπλῶς ποιητική, ἡ δὲ τοῦ εὖ καὶ τοῦ καλῶς, ὁμοίως
καὶ παθητικὴ ἡ μὲν τοῦ πάσχειν ἁπλῶς οὖσα δύναμις, ἡ δὲ τοῦ καλῶς,
καὶ παρὰ ταύτας ἥ τε κατὰ τὰς ἕξεις, καὶ ἔτι ἡ κατὰ τὰς ἀπαθείας, ἃ
δὴ καὶ αὐτὰ τὸ προειρημένον διττὸν ἕξει. καὶ ἀδυναμία δὴ πολλαχῶς·
λέγει δὲ κοινῶς ἀδυναμίαν εἶναι στέρησιν δυνάμεως καὶ τῆς τοιαύτης
ἀρχῆς.
τετραχῶς οὖν λεγομένης τῆς δυνάμεως, καθ' ἑκάστην ἂν αὐτῶν εἴη στέ-
ρησίς τις καὶ ἀδυναμία. καὶ ταύτην φησὶ καθ' ἑκάστην δύναμιν τῶν δύο
τῶν πρώτων ῥηθεισῶν τριχῶς λέγεσθαι. ἐπί τε γὰρ τῆς ποιητικῆς, ἥτις
344
εἴρηται δύναμις εἶναι ἀρχὴ κινήσεως καὶ μεταβολῆς ἐν ἄλλῳ ἢ ᾗ ἄλλο,

τριχῶς ἡ ἀδυναμία λέγεται· ἢ γὰρ τοῦ ὅλως μὴ ἔχοντος τοιαύτην ἀρχὴν
P. 392, line 34
μενα καὶ κατὰ τὸ πάσχειν καὶ κατὰ τὰς ἕξεις καὶ κατὰ τὰς ἀπαθείας)
δυνατὰ λέγεται ἢ τῷ ἁπλῶς δυνατὰ γενέσθαι ἢ τῷ καλῶς· καθ' ἕκαστον
γὰρ τῶν εἰρημένων δυνατῶν ἑκάτερον τούτων χώραν ἔχει, καὶ τὸ καλῶς
καὶ τὸ κακῶς. ἔδειξε δὲ τὸ διττὸν τοῦτο ὂν καὶ ἐπὶ τῶν ἀψύχων· τὴν
γὰρ λύραν οὔ φασι δύνασθαι φθέγγεσθαι τὴν μὴ εὔφωνον, ὡς τοῦ δύ-
νασθαι συνήθως ἐπὶ τῶν τὸ εὖ δυναμένων κατηγορουμένου.
Εἰπὼν δὲ περὶ δυνάμεως καὶ τοῦ δυνατοῦ, ὅτι τῆς δυνάμεως παρουσίᾳ
ἀρχῆς.
ἡ ἀδυναμία κατηγορεῖται, ὡς εἰ τοῦ λίθου τις ἀδυναμίαν τοῦ οἰκοδομεῖν ἢ
P. 393, line 3
345

ἀρχῆς.
ἡ ἀδυναμία κατηγορεῖται, ὡς εἰ τοῦ λίθου τις ἀδυναμίαν τοῦ οἰκοδομεῖν ἢ
τοῦ γεννᾶν κατηγοροίη, ἢ τοῦ πεφυκότος ἔχειν, καὶ τούτου ἁπλῶς ὅτε μὴ
ἔχει, ὡς εἰ τοῦ παιδός τις μήπω πεφυκότος γεννᾶν κατηγοροίη ὡς ἀδυ-
νάτου. αὗται μὲν οὖν αἱ ἀδυναμίαι κοινῶς καὶ οὐ κυρίως στερήσεις·
κυρίως δὲ ὅτε πέφυκεν ἤδη ἔχειν, ὡς ἐπὶ τοῦ ἤδη τελείου καὶ τοῦ εὐνού-
χου· ὁ μὲν γὰρ εὐνοῦχος ἀδύνατος γεννᾶν τῷ ἁπλῶς ἐστερῆσθαι τῆς
τοιαύτης δυνάμεως, ὁ δὲ παῖς τῷ μηδέπω δύναμιν ἔχειν, ὁ δὲ λίθος τῷ
καὶ τὴν ἀρχὴν ἀνεπίδεκτος εἶναι. αὐτὸς δὲ παραδείγμασι κέχρηται τῶν
P. 393, line 17
τοῦ γεννᾶν κατηγοροίη, ἢ τοῦ πεφυκότος ἔχειν, καὶ τούτου ἁπλῶς ὅτε μὴ
ἔχει, ὡς εἰ τοῦ παιδός τις μήπω πεφυκότος γεννᾶν κατηγοροίη ὡς ἀδυ-
νάτου. αὗται μὲν οὖν αἱ ἀδυναμίαι κοινῶς καὶ οὐ κυρίως στερήσεις·
κυρίως δὲ ὅτε πέφυκεν ἤδη ἔχειν, ὡς ἐπὶ τοῦ ἤδη τελείου καὶ τοῦ εὐνού-
χου· ὁ μὲν γὰρ εὐνοῦχος ἀδύνατος γεννᾶν τῷ ἁπλῶς ἐστερῆσθαι τῆς
τοιαύτης δυνάμεως, ὁ δὲ παῖς τῷ μηδέπω δύναμιν ἔχειν, ὁ δὲ λίθος τῷ
καὶ τὴν ἀρχὴν ἀνεπίδεκτος εἶναι. αὐτὸς δὲ παραδείγμασι κέχρηται τῶν
προειρημένων παιδὶ καὶ ἀνδρὶ καὶ εὐνούχῳ, τῷ μὲν εὐνούχῳ ἐπὶ τοῦ ὅλως
ἐστερημένου, ἐφ' οὗ καὶ ὁ λίθος ἔκειτο, τῷ δὲ παιδὶ ἐπὶ τοῦ ἔχοντος μὲν
τὴν δύναμιν μήπω δὲ δι' ἡλικίαν πεφυκότος, τῷ δὲ ἀνδρὶ ἐπὶ τοῦ πεφυ-
κότος καὶ ὅτε πέφυκε μὴ ἔχοντος. ὡς δὲ ἐπὶ τῆς ποιητικῆς δυνάμεως
τριχῶς ἡ ἀντικειμένη ἀδυναμία λεγομένη ἐλέχθη ὑπ' αὐτοῦ, οὕτω βού-
λεται καὶ ἐπὶ τῆς παθητικῆς δυνάμεως τριχῶς τὴν ἀδυναμίαν λέγεσθαι.
καὶ λέγοιτο ἂν ἢ τὸ μηδ' ὅλως πάσχειν τι δυνάμενον ἀδύνατον, καὶ ἐστε-
ρῆσθαι τῆς τοιαύτης παθητικῆς ποιότητος, κοινότερον ἡμῶν χρωμένων
τῇ
στερήσει· οὕτως ὁ τοῖχος λέγοιτο ἂν ἀδύνατος μαθεῖν τὰ γραμματικὰ ἢ
ὅλως αἰσθάνεσθαι ἢ τρέφεσθαι. τὸ δὲ τῷ πεφυκὸς μηδέπω ἔχειν ὡς τὸ
παιδίον· οὐδέπω γὰρ τοῦτο δύναται γεωμετρεῖν ἢ μανθάνειν, ὡς καὶ τὸ
346
εὐθὺς γεννηθὲν σκυλάκιον ἐν ἀδυναμίᾳ ἐστὶ καὶ στερήσει. τὸ δὲ ὅτε πέ-

φυκεν ὁρᾶν μὴ ὁρῶν ἀδύνατον τῷ κυρίως ἐστερῆσθαι τῆς τοιαύτης δυνά-
μεως. λέγει καὶ καθ' ἑκάστην δύναμιν τήν τε καλῶς καὶ τὴν ἁπλῶς
P. 394, line 6
κειμένη· τὸ γὰρ καὶ καθ' ἑκατέραν τούτων τοῦ τε ποιεῖν καὶ πάσχειν τρί-
την ζητεῖν ἀντίθεσιν περίεργόν τε καὶ πολλάκις ταὐτὰ λέγειν θελόντων
ἀχρείως. καὶ ἐκεῖνο δ' ἄν τις ἐπισημήναιτο, πῶς οὐκ ἐμνημόνευσε τῶν
ἄλλων δυνάμεων, τῆς τε κατὰ τὰς ἕξεις καὶ τῆς κατὰ τὰς ἀπαθείας. ἢ
διὰ τοῦ κοινῶς εἰπεῖν στέρησις δυνάμεωςεἴη ἂν καὶ περὶ τούτων κοινῶς
εἰρηκώς· καὶ γὰρ ταύταις εἶεν ἀδυναμίαι ἀντικείμεναι αἵ τε τῶν ἕξεων καὶ
τῶν κατὰ τὰς ἀπαθείας δυνάμεων στερήσεις, δι' ἣν στέρησιν εὐπαθῆ καὶ
εὔφθαρτά τινά ἐστιν. τὸ γὰρ ἐστερημένον σῶμα τῆς ἕξεως, δι' ἣν
δυσπαθὲς
ἦν, ἀσθενὲς εἶναι καὶ ἀδυναμίαν ἔχειν λέγεται· καὶ γάρ ἐστιν ἡ μὲν κατὰ
τὰς ἕξεις δύναμις ὁμοία τῇ κατὰ τὰς ποιητικάς, διαφέρουσα τῷ μὴ ἄλλου
εἶναι ποιητικὴ ἀλλ' αὐτοῦ τοῦ ἔχοντος, ἡ δὲ κατὰ τὴν ἀπάθειαν τῇ παθη-
τικῇ δυνάμει, διαφέρουσα αὐτῆς τῷ ἐκείνην μὲν τοῦ ὑπ' ἄλλου πάσχειν
δύναμιν εἶναι ταύτην δὲ τοῦ μὴ πάσχειν ὑπ' ἄλλου. εἰπὼν δὲ περὶ ἀδυ-
ναμίας καὶ ἀδύνατά φησιν, ἃ καὶ αὐτὰ δοκεῖ παρωνομάσθαι τῇ ἀδυναμίᾳ·
τὰ μὲν γὰρ κατὰ τὴν προειρημένην ἀδυναμίαν λέγεσθαι, ὡς ἑκάστης

ἀδυνα-
μίας παρουσίᾳ ἀδύνατόν τι λέγεσθαι, τὰ δὲ ἄλλον τρόπον παρὰ τοὺς εἰρη-
μένους· καὶ γὰρ δυνατόν τι καὶ ἀδύνατον οὐ κατὰ δυνάμεως παρουσίαν
μόνον ἢ ἀπουσίαν λέγεσθαι, ἀλλὰ καὶ ἄλλως. καὶ λέγει γε περὶ ἑκατέρου
αὐτῶν· ἀδύνατόν τε γὰρ λέγεται οὗ τὸ ἐναντίον ἐξ ἀνάγκης ἀληθές, οἷον
τῷ τὴν διάμετρον σύμμετρον εἶναι ἐναντίον τὸ εἶναι αὐτὴν ἀσύμμετρον.
P. 395, line 7
γωνα δυνάμεις καλοῦσιν· ὃ γὰρ δύναται ἡ πλευρά, τοῦτο δύναμις, ἑκάστη
δὲ δύναται τὸ ἀπ' αὐτῆς τετράγωνον), κατὰ μεταφορὰν δή φησι καὶ οὐ

κυρίως λέγεσθαι δύναμιν τὸ ἐν γεωμετρίᾳ. ταῦτα μὲν οὖν τὰ δυνατὰ ἐξέ-
347
θετο· ἦν δὲ οὗ τε τὸ ἀντικείμενον μὴ ἐξ ἀνάγκης ψεῦδος, καὶ τὸ ἀληθὲς

τῷ ὑπάρχειν, καὶ τὸ ἐνδεχόμενον ἀληθὲς εἶναι. ταῦτα δὴ οὐ τῷ δύναμιν
ἔχειν τινὸς λέγεσθαί φησι δυνατά· ἐν γὰρ προτάσεσι τὰ δυνατά· ταῦτα δὲ
ὅσα λέγεται δυνατὰ κατὰ τὸ δύναμιν ἔχειν ἢ τοῦ ποιεῖν ἢ τοῦ πάσχειν, ἢ
τοῦ
ἑκάτερον τούτων καλῶς τὸ μὲν ποιεῖν τὸ δὲ πάσχειν ἢ ἀπαθὲς εἶναι,
πάντα
δὲ ταῦτα λέγει πρὸς τὴν πρώτην δύναμιν τὴν ἀναφορὰν ἔχειν· ἔστι δὲ
πρώτη,
ἧς πρώτης ἐμνημόνευσε λέγων περὶ δυνάμεως, ᾗ καὶ ὡς κυριωτάτῃ λεγο-
μένῃ δυνάμει τὸ ὅλως ἐκεῖ προσέθηκεν. ἔστι δὲ αὕτη ἡ ποιητική, ἧς
ὅρος ἀρχὴ μεταβολῆς ἐν ἄλλῳ ᾗ ἄλλο. τὰ γὰρ ἄλλα φησὶ δυνατὰ τῶν
κατὰ δύναμιν λεγομένων ἀπὸ ταύτης εἰρῆσθαι· τὰ μὲν γὰρ τῷ ἄλλο τι
ἔχειν αὐτῶν δύναμιν τοιαύτην, δηλονότι μεταβάλλειν αὐτὰ καὶ κινεῖν τε
καὶ ποιεῖν (τοιαῦτά ἐστι τὰ τὴν παθητικὴν δύναμιν ἔχοντα· τῷ γὰρ εἶναι
αὐτῶν δύναμίν τινα ποιητικήν), τὰ δὲ τῷ μὴ ἔχειν ἄλλο τι δύναμιν τοῦ
μεταβάλλειν αὐτά (δυνατὰ γὰρ καὶ τὰ μὴ μεταβαλλόμενα ὑπό τινος ὡς
ἀπαθῆ· οὐδὲν γὰρ ἔχει τούτων Ποιητικὴν δύναμιν, καὶ διὰ τοῦτο δυνατὰ
ὁμοίως καὶ τὰ εὐπαθῆ), τὰ δὲ τῷ ὡδὶ ἔχειν, οἷον τοῦ καλῶς τε καὶ ἐπὶ
τὸ βέλτιον μεταβάλλειν ἢ τοῦ καλῶς πάσχειν τε καὶ μεταβάλλεσθαι. οὐκ
ἔοικε δὲ διὰ τούτων μνημονεύειν τῆς δυνάμεως τῆς κατὰ τὰς ἕξεις,
P. 395, line 12
ἔχειν τινὸς λέγεσθαί φησι δυνατά· ἐν γὰρ προτάσεσι τὰ δυνατά· ταῦτα δὲ

ὅσα λέγεται δυνατὰ κατὰ τὸ δύναμιν ἔχειν ἢ τοῦ ποιεῖν ἢ τοῦ πάσχειν, ἢ
τοῦ
πάντα
πρώτη,
348
ἔοικε δὲ διὰ τούτων μνημονεύειν τῆς δυνάμεως τῆς κατὰ τὰς ἕξεις, ἧς
ἐδόκει μνημονεύειν δι' ὧν ἔλεγε λέγων περὶ τῆς δυνάμεως ἔτι ἡ τοῦ
καλῶς τοῦτο ἐπιτελεῖν ἢ κατὰ προαίρεσιν· ἐνίοτε γὰρ τοὺς
μόνον ἂν πορευθέντας ἢ εἰπόντας, μὴ καλῶς δὲ ἢ μὴ
P. 395, line 14

πάντα
πρώτη,
μόνον ἂν πορευθέντας ἢ εἰπόντας, μὴ καλῶς δὲ ἢ μὴ ὡς προεί-
λοντο, οὔ φαμεν δύνασθαι λέγειν ἢ βαδίζειν.ἢ καὶ ἐνθάδε διὰ
τοῦ τὰ δὲ ὡδὶ ἔχεινοὐκ ἄλλης τινὸς ἀλλ' ἐκείνης μνημονεύει. ὁμοίως
δέ φησι καὶ τὰ ἀδύνατα τὰ τῷ οὕτως δυνατῷ ἀντικείμενα τῷ κατὰ δυνά-
μεως παρουσίαν λεγομένῳ, ἀλλὰ μὴ τὰ ὡς προτάσεις,
P. 395, line 25
349

μόνον ἂν πορευθέντας ἢ εἰπόντας, μὴ καλῶς δὲ ἢ μὴ ὡς προεί-
λοντο, οὔ φαμεν δύνασθαι λέγειν ἢ βαδίζειν.ἢ καὶ ἐνθάδε διὰ
τοῦ τὰ δὲ ὡδὶ ἔχεινοὐκ ἄλλης τινὸς ἀλλ' ἐκείνης μνημονεύει. ὁμοίως
δέ φησι καὶ τὰ ἀδύνατα τὰ τῷ οὕτως δυνατῷ ἀντικείμενα τῷ κατὰ δυνά-
μεως παρουσίαν λεγομένῳ, ἀλλὰ μὴ τὰ ὡς προτάσεις, ἀπ' ἐκείνης τῆς
δυνάμεως λέγεσθαι· ἢ γὰρ τῷ μὴ ἔχειν αὐτὰ δύναμιν ποιητικήν, ἢ τῷ
μὴ ἔχειν ἄλλα αὐτῶν δύναμιν, ἢ τῷ εὐπαθῆ δι' ἀσθένειαν εἶναι, ἢ τῷ
μὴ τοῦ καλῶς ποιεῖν ἢ πάσχειν ἔχειν δύναμιν. διὸ καὶ ὁ προειρημένος,
φησίν, ὅρος τῆς πρώτης δυνάμεως ὁ κύριος ἅμα λόγος εἴη ἂν τῆς δυνά-
μεως· οὗτος δὲ ἦν ἀρχὴ μεταβλητικὴ ἐν ἄλλῳ ᾗ ἄλλο.
Ἐπὶ τούτοις διαίρεσιν ποιεῖται τοῦ ποσοῦ· τῆς γὰρ οὐσίας ἐν τοῖς
πρώτοις ἐμνημόνευσε. λέγει δὲ ποσὸν εἶναι τὸ διαιρετὸν εἰς ἐνυπάρχοντα,
ὧν ἕκαστον ἢ ἑκάτερον ἕν τι καὶ τόδε τι πέφυκεν εἶναι. τοῦτο δὲ προσέ-

θηκεν, ἐπεὶ δοκεῖ καὶ εἰς τὰ συμβεβηκότα διαίρεσις γίγνεσθαι τῶν οἷς
συμβέβηκεν, ἵνα μή τις ἡγῆται καὶ ταῦτα μέρη εἶναι τοῦ ποσοῦ· οὐδὲν
γὰρ τῶν συμβεβηκότων οὕτως ἕν τι ὡς τόδε τι καὶ τῆς αὐτῆς φύσεως
P. 406, line 4
τος, οὐ τοῦ ποιοῦντος μόνου. ἢ ὅτι αὐτῶν μὲν οὔκ εἰσι τῶν ἀριθμῶν
ἐνέργειαι· οὔτε γὰρ ποιεῖ οὔτε πάσχει ὁ ἀριθμὸς καθὸ ἀριθμός, ὥσπερ
ᾤοντο οἱ Πυθαγορικοί· τὰ μέντοι ποιοῦντα καὶ πάσχοντα κατὰ τὴν κατὰ
τὸν ἀριθμὸν ἣν ἔχουσιν ὑπεροχὴν πρὸς ἄλληλα ἢ ἰσότητα ἀναλογίᾳ ποιεῖ
τε καὶ πάσχει. οὐ γὰρ ὁπωσοῦν ἔχον τὸ ποιητικὸν ἢ ὁποσονοῦν ὂν ποιεῖ,
ἀλλὰ δεῖ αὐτῷ καὶ συμμετρίας τῆς πρὸς τὸ πάσχον, ἥτις κατ' ἀριθμόν
τινα γίνεται· ἐν γὰρ ποιᾷ ὑπεροχῇ καὶ ποσῇ τά τε ἰατρικὰ φάρμακα τὸ
ποιεῖν ἔχει· οὐ γὰρ τὰ τυχόντα διὰ τὴν ποιότητα μόνην ποιεῖ, ἀλλὰ δεῖ
αὐτοῖς καὶ ποσότητος εἰς τοῦτο. ὁ δὲ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων
σωμάτων τῶν ποιούντων ἢ πασχόντων. τῶν δὲ κατὰ δύναμιν, φησί, λεγο-
μένων πρὸς ἄλληλα τὴν ποιητικήν τε καὶ παθητικήν, τουτέστι τῶν κατὰ
τὸ δύνασθαι ποιεῖν τε καὶ πάσχειν, καὶ κατὰ χρόνον φησὶ λέγεσθαί τινα
πρός τι· τὸ γὰρ πεποιηκὸς πρὸς τὸ πεποιημένον λέγεται (τὸ γὰρ θερμῆναν
πρὸς τὸ θερμανθέν, καὶ τὸ οἰκοδομηθὲν ὁμοίως) καὶ τὸ ποιῆσον πρὸς τὸ

ποιηθησόμενον· καὶ γὰρ πατὴρ υἱοῦ κατὰ χρόνον, φησί, λέγεται· τῷ γὰρ
350
τὸ μὲν γεγεννηκὸς εἶναι τὸ δὲ γεγεννημένον, τὸ δὲ γεγεννηκέναι καὶ

γεγεν-
νῆσθαι τὸ μὲν πεποιηκέναι τὸ δὲ πεπονθέναι ἐστίν. κατὰ δύναμιν δὲ
λέγει καὶ τὰ γεγονότα, ὅτι μηδὲ ταῦτα ὡς ἐνεργοῦντα ἔτι λαμβάνεται. ἢ
κατὰ δύναμινκοινῶς λέγει ἀντικεῖσθαι τὰ κατὰ τὸ ποιεῖν τε καὶ πάσχειν
ἀντικείμενα, καθ' ὃν ἂν χρόνον ἡ ἀντίθεσις αὐτῶν λαμβάνηται. λέγεσθαί
φησιν ἔνια πρός τι καὶ κατὰ στέρησιν δυνάμεως, ὥσπερ καὶ κατὰ
δύναμιν.
P. 415, line 26
μὲν ὅτι τῷ τελικῷ αἰτίῳ ὁμοίως λέγεται ταῦτα δείκνυσι· λέγεται γὰρ τὸ
κατὰ τί ἐλήλυθεν ἀντὶ τοῦ τίνος χάριν ἐλήλυθε· πρὸς γὰρ τὸν ἐρόμενον
περί τινος κατὰ τί ἐλήλυθεν ὁ εἰπὼν οὗ ἕνεκεν ἐλήλυθεν, οἷον ὅτι διὰ
τὴν εἴσπραξιν τῶν χρημάτων, δεόντως ἀποκρίνεται. ὁ δὲ εἰπὼν τὸ κατὰ
τί ἐλήλυθε, τὸ καθ' ὅ ἐζήτει. ἀλλὰ καὶ ὁ ἐρόμενος κατὰ τί ὁ Ἰλιακὸς πό-
λεμος συνέστη, πόθεν ἡ ἀρχὴ τοῦ πολέμου τοῦ Ἰλιακοῦ ἐξετάζει, ὅ ἐστι
πάλιν αἴτιον τὸ ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως· ὅτε γὰρ διὰ τὴν τῆς Ἑλένης
ἁρπαγὴν εἶπε, τὸ καθ' ὅ δεδήλωκεν. ὅτι δὲ καὶ κατὰ τῆς κατὰ τὸ εἶδος
αἰτίας καὶ τῆς κατὰ τὴν ὕλην λέγεται τὸ καθ' ὅ, εἴρηκεν. ἀλλὰ καὶ ὃ αὐτὸς
παρατίθεται παράδειγμα τοῦ ποιητικοῦ αἰτίου δεικτικόν ἐστιν· ὁ γὰρ ἐξε-

τάζων κατὰ τί παραλελόγισται, τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν μαθεῖν βούλεται·
τί
γὰρ τὸ ποιῆσαν τὸν παραλογισμὸν ἢ τί τὸν συλλογισμὸν μαθεῖν ἀξιοῖ. ἔτι
πρὸς τοῖς εἰρημένοις τρόποις τὸ καθ' ὅ σημαίνειν φησὶ θέσιν τινὰ καὶ
τόπον, τουτέστι τὸ ποῦ· ὁ γὰρ ἐξετάζων καθ' ὃ ἕστηκεν Ἀθήνησιν ὅδε ὁ
ἀνδριάς, οἷον ὁ Ἀριστοτέλης, ποῦ κεῖται καὶ ἐν ποίῳ μέρει τῆς πόλεως
μαθεῖν βούλεται. ὁμοίως καὶ ὁ ἐξετάζων καθ' ὃ περιπατεῖς ἐν ποίῳ μέρει
τῆς πόλεως καὶ ἐν ποίῳ χωρίῳ περιπατεῖς μανθάνειν ἀξιοῖ· ὅτι γὰρ ἢ ἐν
Λυκείῳ ἢ ἐν τῷ Κεραμεικῷ.
Εἰπὼν δὲ καὶ δείξας τὸ καθ' ὅ πολλαχῶς λεγόμενον, λέγοι ἂν ὅτι
ἀνάγκη διὰ τοῦτο καὶ τὸ καθ' αὑτό πολλαχῶς λέγεσθαι· καθ' ὃ γὰρ τὸ
καθ' αὑτὸ ὑπάρχει, καὶ ᾧ πρώτῳ ὑπάρχει τι, τούτῳ καὶ καθ' αὑτὸ ὑπάρχει·

351
P. 443, line 8
μενον. ἀναγκαίως δὲ τὴν τοῦ ὅτι ἡ φυσικὴ θεωρητική τίς ἐστι δεῖξιν
ποιεῖται· διὰ γὰρ τοῦ δεῖξαι ὅτι θεωρητική τις τυγχάνει οὖσα δείκνυσιν
ὅτι τῆς ὕλης καὶ μᾶλλον τὸ εἶδος ἐπισκέπτεται, τὸ δὲ εἶδός ἐστι τὸ τί ἦν
εἶναι ἑκάστῳ. εἰ δὲ μᾶλλον τὸ τί ἦν εἶναι ἑκάστου θεωρεῖ, δεῖ μὴ λαν-
θάνειν τὸ τί ποτέ ἐστι τὸ τί ἦν εἶναι, ὃ καὶ πρόκειται ζητηθῆναι. ἀλλὰ
καὶ ἡ τοῦ τί ἦν εἶναι ζήτησις ἀναγκαίως ἀναφαίνεται. ἐπειδὴ γὰρ ἡ παρ-
οῦσα ἐπιστήμη τὸ ὂν ᾗ ὂν ζητεῖ καὶ τὰς τούτου ἀρχάς, τὸ δὲ τὸ ὂν
ᾗ ὂν γιγνώσκειν ἐστὶ τὸ δύνασθαι παντὸς τὸ τί ἦν εἶναι δῆλον ποιεῖν,
φανερὸν ὅτι καὶ ἡ τούτου ζήτησις ἀναγκαία ἐστί. δείκνυσι δὲ ὅτι ἡ φυ-
σικὴ θεωρητική ἐστι δυνάμει συλλογιζόμενος ὧδε· ἡ φυσικὴ ἐπιστήμη
ἐστί,
πᾶσα ἐπιστήμη ἢ θεωρητικὴ ἢ πρακτικὴ ἢ ποιητική ἐστιν· καὶ ἡ φυσικὴ
[ἔσται] ἐπιστήμη ἢ θεωρητικὴ ἢ πρακτικὴ ἢ ποιητικὴ ἔσται· ἀλλὰ μὴν
οὔτε πρακτικὴ οὔτε ποιητική ἐστι· θεωρητικὴ ἄρα. καὶ ὅτι μὲν ἡ φυσικὴ
ἐπιστήμη ἐστὶ καὶ ὅτι πᾶσα ἐπιστήμη ἢ πρακτικὴ ἢ θεωρητικὴ ἢ ποιη-
τική ἐστιν, ὡς σαφὲς καὶ λίαν ἐναργὲς παρείασε καὶ οὐκ ἀποδείκνυσι·
τὴν
δὲ πρόσληψιν τὴν ‘ἀλλὰ μὴν οὔτε πρακτικὴ οὔτε ποιητικὴ’ δείκνυσιν
ὧδε.
σημειωτέον δὲ ὅτι κοινότερον καὶ τὰς τέχνας ἐπιστήμας λέγει. δείκνυσιν
οὖν τὴν πρόσληψιν ὧδε. τῶν πρακτῶν καὶ ποιουμένων αἱ ἀρχαὶ καὶ τὰ
αἴτια τῆς κινήσεως καὶ τῆς ἠρεμίας οὔκ εἰσιν ἐν αὐτοῖς. τῶν φυσικῶν
αἱ ἀρχαὶ καὶ τὰ αἴτια ἐν αὐτοῖς εἰσι· τὰ φυσικὰ ἄρα οὔτε πρακτά εἰσιν
οὔτε ποιητά. καὶ ἡ περὶ τὰ φυσικὰ ἄρα ἐπιστήμη οὔτε πρακτική ἐστιν
P. 443, line 9
ποιεῖται· διὰ γὰρ τοῦ δεῖξαι ὅτι θεωρητική τις τυγχάνει οὖσα δείκνυσιν
ἐστί,
352

τὴν
ὧδε.
οὔτε ποιητική. καὶ ἡ μὲν συναγωγὴ τοῦ λόγου καὶ ἡ ἔφοδος τοιαύτη τις
P. 443, line 10

ἐστί,
τὴν
ὧδε.
ἂν εἴη. αὐτὸς δὲ εἰπὼν τῶν μὲν γὰρ ποιητικῶν ἐν τῷ ποιοῦντι ἡ
353
P. 443, line 12

ἐστί,
τὴν
ὧδε.
ἂν εἴη. αὐτὸς δὲ εἰπὼν τῶν μὲν γὰρ ποιητικῶν ἐν τῷ ποιοῦντι ἡ
ἀρχὴἐπήγαγεν ἢ νοῦς ἢ τέχνη ἢ δύναμίς τις·τὰ γὰρ ποιοῦντα ἢ
νοῒ ἢ τέχνῃ ἢ τῇ ἀπὸ τοῦ νοὸς καὶ τῆς τέχνης δυνάμει τὸ ποιούμενον
P. 635, line 15
ἀλλ' ἐὰν ἡ τῶν οὐσιῶν ἑτέρα τῆς τῶν συμβεβηκότων, τίς ἐστιν ἑκατέρα
αὐτῶν, καὶ ποία τούτων ἡ σοφία, ἡ τῶν συμβεβηκότων ἢ ἡ τῶν οὐσιῶν;
καί φησιν ὅτι ἐπεὶ ἡ ἀποδεικτικὴ σοφία περὶ τὰ συμβεβηκότα ἐστίν, ἡ
περὶ τὰ πρῶτα,τουτέστιν ἡ περὶ τὰς πρώτας ἀρχὰς οἷαι ἂν καὶ εἶεν,
ἐκείνη ἐστὶν ἡ τῶν οὐσιῶν.οὔτε οὖν ἐν οὐδενὶ τούτων τὴν ἐπιζητου-
μένην σοφίαν θετέον, οὔτε περὶ τὰς ἐν τοῖς Φυσικοῖς εἰρημένας αἰ-
τίας,ὕλην, εἶδος, ποιητικὸν καὶ τελικόν. καὶ ὅτι περὶ ὕλην καὶ εἶδος
καὶ ποιητικὸν οὐκ ἔστιν, εἴρηται ἐν τοῖς πρώτοις ταύτης τῆς πραγματείας
354
βιβλίοις. ἄυλος γὰρ ἦν ἣν ἐνταῦθα ζητοῦμεν ἀρχήν, ἀλλ' οὐδέ ἐστί τι

ταύτης ποιητικόν (αὕτη γάρ ἐστι τὸ πάντων πρῶτον καὶ πάντων αἴτιον),
ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ εἶδος αὕτη· εἰδῶν γὰρ ποιητική. ὅτι δὲ οὐδὲ περὶ τελικόν
ἐστιν ἡ σοφία, δείκνυσι λέγων οὔτε γὰρ περὶ τὸ ἕνεκά τινος·ἕνεκα
γάρ τινος τὸ τελικόν φησιν, αὐτὸ δὲ εἶπε καὶ τἀγαθόν. εἰπὼν δὲ οὔτε
γὰρ περὶ τὸ ἕνεκά τινοςδέδωκεν ἡμῖν προσυπακούειν ὅτι οὔτε περὶ
τὰ λοιπὰ τρία, εἶδος ὕλην ποιητικόν· ὁ γὰρ σύνδεσμος ὁ γάρ ἐλλείποντός
ἐστιν ἀποδοτικός. δείκνυσιν οὖν τὸ προκείμενον οὕτως. ἡ σοφία περὶ τὰ
ἀκίνητα· τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ ἕνεκά τινος ἐν τοῖς ἀκινήτοις οὐκ ἔστι· παν-
τέλεια γὰρ ἐκεῖνα καὶ ἀνενδεῆ καὶ οὐδενὸς ἐφιέμενα· καὶ συμπεραίνει ἡ
σοφία ἄρα οὐκ ἔστι περὶ τὸ ἕνεκά του. εἰπὼν δὲ ὅτι ἡ σοφία περὶ τὸ
ἕνεκά του οὐκ ἔστι, λέγει ἐν τίσιν ἔστι τὸ ἕνεκά του. τὸ ἕνεκά του, φησί,
τοιοῦτον δ' ἐστὶ τἀγαθόν, ἐν τοῖς πρακτοῖς ὑπάρχει· ὃ γάρ τις πράττει,
P. 659, line 26
ξηρόν, τὸ δ' ὕδωρ ψυχρὸν καὶ ὑγρόν, σκοπεῖ τὰ ἔργα αὐτῶν καὶ τὰ πάθη,
ἡ δὲ γεωμετρία οὐκ ἀπὸ αἰσθήσεως, ἀλλ' ὑπέθετο ὅτι ἔστω σημεῖον οὗ
μέρος οὐθέν. καὶ ἐπεὶ πᾶσαι αἱ ἐπιστῆμαι, ὡς εἴρηται, οὔτε τοὺς τῶν
οἰκείων ἀρχῶν ὁρισμοὺς ἀποδεικνύουσιν, ἀλλ' ὁμολογούμενον
λαμβάνουσιν
ὅτι ὅδε ὁ ὁρισμὸς τοῦδέ ἐστιν, οὔτε μὴν τοὺς ἐκ τῶν ἀρχῶν (καὶ αὐτοὺς
γὰρ ὁμολογουμένους λαμβάνουσι), φανερόν ἐστιν ἐκ τῆς τοιαύτης
ἐπαγωγῆς
ὅτι τῆς οὐσίας καὶ τοῦ τί ἐστιν ἤτοι τοῦ ὁρισμοῦ οὐκ ἔστιν ἀπόδειξις.
τοῦτο δὲ ἦν ἓν τῶν ζητουμένων· ἐζητεῖτο γὰρ πότερον ἔστιν ἀπόδειξις
τοῦ
τί ἔστιν ἢ οὔ. ἀλλ' ἡ μὲν τῶν προκειμένων διάνοια οἶμαι τοιαύτη. ποι-
ητικὴν δὲ λέγει ἐπιστήμην οἰκοδομικὴν τεκτονικὴν καὶ ἁπλῶς πάσας ὧν
μετὰ τὴν πρᾶξίν ἐστιν ἔργον τι καὶ ποίημα μένον· πρακτικὴ δέ ἐστιν ἧς
μετὰ τὴν πρᾶξιν οὐδέν ἐστιν, ὁποία ἐστὶν ἥ τε ὀρχηστικὴ καὶ ἡ κιθαρι-
στική, περὶ ὧν ἐν τοῖς ἠθικοῖς τοῖς ἐπιγραφομένοις Νικομαχείοις εἴρηται
ἀκριβῶς. τοῦ δὲ ἑκάστη γὰρ τούτων περιγραψαμένη τι γένος αὐτὴ
περὶ τοῦτο πραγματεύεται ὡς ὑπάρχον καὶ ὂντὸ ὡς ὑπάρχον
καὶ ὂν οὐ τοῦτό φησιν ὅτι ὃ περιεγράψατο καὶ ἔλαβεν οἷον ἡ γεωμετρία
ᾗ ὂν τοῦτο σκοπεῖ, ἀλλὰ λέγοι ἂν ὅτι ὃ περιεγράψατο ὡς ὑπάρχον λα-
βοῦσα καὶ ὀντότητος μετέχον, ἀλλ' οὐχ ὡς ἀνύπαρκτον, σκοπεῖ τὰ τούτῳ
συμβεβηκότα καθ' αὑτό, ἡ δὲ πρώτη φιλοσοφία ᾗ ὄντα αὐτὰ θεωρεῖ.
355
P. 659, line 37
p. 1064a10 Ἐπεὶ δὲ ἔστι τις ἡ περὶ φύσεως ἐπιστήμη, δῆλον ὅτι

καὶ πρακτικῆς ἑτέρα καὶ ποιητικῆς ἔσται.
Εἰπὼν τίνι διαφέρει ἡ σοφία τῶν ἄλλων ἐπιστημῶν λέγει καὶ τὴν
διαφορὰν τῆς φυσικῆς πρὸς τὰς πρακτικὰς καὶ ποιητικάς. εἴπομεν δὲ
προσεχῶς τίνες αἱ πρακτικαὶ καὶ τίνες αἱ ποιητικαί. συλλογίζεται δὴ οὕ-
τως. πάσης πρακτικῆς καὶ ποιητικῆς ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως καθ' ἣν ποι-
εῖται καὶ πράττεται τὰ ποιούμενα καὶ πραττόμενα ἐν ἄλλοις, ἤτοι τῷ ποι-
οῦντι καὶ τῷ πράττοντί ἐστι. τῆς φυσικῆς ἡ ἀρχὴ οὐκ ἐν ἄλλῳ ἀλλ' ἐν
τοῖς ὑπὸ φύσεως γενομένοις ἐστίν. ἡ φυσικὴ ἄρα οὔτε πρακτικὴ οὔτε
ποιητική ἐστι. καὶ ὅτι μὲν τῆς ποιητικῆς ἡ ἀρχὴ καὶ πρακτικῆς οὐκ ἔστιν
ἐν τῷ ποιουμένῳ καὶ πραττομένῳ, δῆλον· οὐ γάρ ἐστιν ἡ τοῦ οἰκοδομεῖ-

σθαι τὴν οἰκίαν ἀρχὴ ἐν τῇ οἰκίᾳ ἀλλ' ἐν τῷ οἰκοδόμῳ, οὐδὲ τῆς ὀρχή
P. 660, line 3
περὶ τοῦτο πραγματεύεται ὡς ὑπάρχον καὶ ὂντὸ ὡς ὑπάρχον

καὶ ὂν οὐ τοῦτό φησιν ὅτι ὃ περιεγράψατο καὶ ἔλαβεν οἷον ἡ γεωμετρία
ᾗ ὂν τοῦτο σκοπεῖ, ἀλλὰ λέγοι ἂν ὅτι ὃ περιεγράψατο ὡς ὑπάρχον λα-
βοῦσα καὶ ὀντότητος μετέχον, ἀλλ' οὐχ ὡς ἀνύπαρκτον, σκοπεῖ τὰ τούτῳ
συμβεβηκότα καθ' αὑτό, ἡ δὲ πρώτη φιλοσοφία ᾗ ὄντα αὐτὰ θεωρεῖ.

356

σθαι τὴν οἰκίαν ἀρχὴ ἐν τῇ οἰκίᾳ ἀλλ' ἐν τῷ οἰκοδόμῳ, οὐδὲ τῆς ὀρχή-
σεως ἐν τῇ ὀρχήσει ἀλλ' ἐν τῷ ὀρχουμένῳ, οὐδὲ τῆς κιθαρίσεως ἐν τῇ
κιθάρᾳ ἀλλ' ἐν τῷ κιθαρίζοντι. ὅτι δὲ καὶ ἡ τῆς φυσικῆς ἀρχὴ καθ'
ἣν τὰ φυσικῶς γινόμενα γίνεται ἐν τοῖς γινομένοις ἐστίν, οὐδεὶς τῶν καὶ
μετρίως ἡμμένων λόγου ἀγνοεῖ· ἔστι γὰρ ἡ φύσις ἀρχὴ κινήσεως καὶ

commentaria P. 660, line 7


σθαι τὴν οἰκίαν ἀρχὴ ἐν τῇ οἰκίᾳ ἀλλ' ἐν τῷ οἰκοδόμῳ, οὐδὲ τῆς ὀρχή-
μετρίως ἡμμένων λόγου ἀγνοεῖ· ἔστι γὰρ ἡ φύσις ἀρχὴ κινήσεως καὶ ἠρε-
μίας, ἐν ᾧ πρώτως καθ' αὑτὸ πέφυκε καὶ μὴ κατὰ συμβεβηκός. κατὰ
δὲ τὴν λέξιν τὴν καὶ τοῦτό ἐστιν εἴτε τέχνη τις εἴτε ἄλλη τις δύ-
ναμιςτέχνη μὲν ἡ οἰκοδομική, ἄλλην δέ τινα δύναμιν λέγοι ἂν τὴν τῶν
ἀλόγων ζῴων φυσικὴν ὁρμήν, καθ' ἣν ὁ ἀράχνης ἐργάζεται τὸ ἀράχνιον
P. 660, line 20

357

καὶ ἡ χελιδὼν τὰς νεοττιάς· ταῦτα γὰρ οὐ τέχνῃ ἐργάζεται ἀλλὰ φυσικῇ
τινι ὁρμῇ. ἐπεὶ δὲ πᾶσα ἐπιστήμη ἢ θεωρητική ἐστιν ἢ πρακτικὴ ἢ ποι-
ητική, ἡ δὲ φυσικὴ ἐπιστήμη οὖσα οὔτε πρακτική ἐστιν οὔτε ποιητική,
ἔστιν ἄρα θεωρητική. τὸ γὰρ εἰς ἓν τούτων τῶν γενῶν ἀνάγκη πί-
πτεινδηλωτικόν ἐστι τοῦ ἀνάγκη ἢ θεωρητικὴν ἢ πρακτικὴν ἢ Ποιητικὴν
τὴν φυσικὴν εἶναι. ταῦτα εἰπὼν ὡς θεολόγος καὶ ὑπεραναβεβηκὼς πάν-

των τῶν ἐπιστημόνων λέγει καὶ πῶς ὁ φυσικὸς τρόπον τινά (οὐ γὰρ ὡς
θεολόγος) ὀφείλει ὁρίζεσθαι. ἐπειδὴ γάρ, φησί, τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον
ἑκάστῃ πως τῶν ἐπιστημῶν εἰδέναι(τὸ δὲ πῶςπροσκείμενον μη-
νυτικόν ἐστι τοῦ ἀναποδείκτως), ἐπεὶ οὖν ἀναγκαῖον ἑκάστῃ τῶν ἐπιστη-
μῶν εἰδέναι τὸ τί ἐστι, δεῖ μὴ λανθάνειν ὅπως ὁ φυσικὸς ὁριεῖται καὶ πῶς
τὸν τῆς οὐσίας ὁρισμὸν λήψεται, πότερον ὡς τὸ σιμὸν ἢ ὡς τὸ κοῖ-
λον.ἤ, φησίν, ὡς τὸ σιμόν· τὸ μὲν γὰρ σιμὸν ἀεὶ μετὰ τῆς ἐν αὐτῷ
P. 660, line 22

καὶ ἡ χελιδὼν τὰς νεοττιάς· ταῦτα γὰρ οὐ τέχνῃ ἐργάζεται ἀλλὰ φυσικῇ
τινι ὁρμῇ. ἐπεὶ δὲ πᾶσα ἐπιστήμη ἢ θεωρητική ἐστιν ἢ πρακτικὴ ἢ ποι-
ητική, ἡ δὲ φυσικὴ ἐπιστήμη οὖσα οὔτε πρακτική ἐστιν οὔτε ποιητική,
ἔστιν ἄρα θεωρητική. τὸ γὰρ εἰς ἓν τούτων τῶν γενῶν ἀνάγκη πί-
πτεινδηλωτικόν ἐστι τοῦ ἀνάγκη ἢ θεωρητικὴν ἢ πρακτικὴν ἢ Ποιητικὴν
τὴν φυσικὴν εἶναι. ταῦτα εἰπὼν ὡς θεολόγος καὶ ὑπεραναβεβηκὼς πάν-

των τῶν ἐπιστημόνων λέγει καὶ πῶς ὁ φυσικὸς τρόπον τινά (οὐ γὰρ ὡς
θεολόγος) ὀφείλει ὁρίζεσθαι. ἐπειδὴ γάρ, φησί, τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον
ἑκάστῃ πως τῶν ἐπιστημῶν εἰδέναι(τὸ δὲ πῶςπροσκείμενον μη-
νυτικόν ἐστι τοῦ ἀναποδείκτως), ἐπεὶ οὖν ἀναγκαῖον ἑκάστῃ τῶν ἐπιστη-
358
μῶν εἰδέναι τὸ τί ἐστι, δεῖ μὴ λανθάνειν ὅπως ὁ φυσικὸς ὁριεῖται καὶ πῶς
τὸν τῆς οὐσίας ὁρισμὸν λήψεται, πότερον ὡς τὸ σιμὸν ἢ ὡς τὸ κοῖ-
λον.ἤ, φησίν, ὡς τὸ σιμόν· τὸ μὲν γὰρ σιμὸν ἀεὶ μετὰ τῆς ἐν αὐτῷ
ὑποκειμένης ὕλης τῆς ῥινὸς ὁριζόμεθα
P. 828, line 31
κατὰ τὴν τοσοῦδε πρὸς τοσόνδε μῖξιν. ἄλλο γάρ τι γίνεται ὅταν ἐστὶν ἓξ
μὲν πυρός, πέντε ἀέρος, τέτταρα ὕδατος, δύο δὲ γῆς, καὶ ἄλλο ὅταν ἓξ
γῆς, τρία πυρὸς, δύο ἀέρος, πέντε ὕδατος, καὶ ὅλως ἄλλα κατ' ἄλλων
μῖξιν.
τοῦτο δὲ οὐκ ἔστιν ἀριθμὸςἤτοι αὗται αἱ μονάδες αἱ ἀσώματοι καὶ
μαθηματικαί, ἀλλὰ λόγος τις σωματικῶν ἀριθμῶν ἤτοι ἀναλογία τις ἀριθ-
μοῦ σωμάτων. καὶ ἐπίστησον ὡς εἰ τὰ ἁπλᾶ σώματα μὴ ἔστι τὰ τῶν
πραγμάτων εἴδη, ἀλλὰ τὸ ἐκ τοῦ λόγου τῆς τοιᾶσδε κράσεως
ἀποτελούμε-
νον, σχολῇ ἂν εἴη τὸν ἀριθμὸν καὶ τὸ μέτρον τῶν ἁπλῶν σωμάτων εἶναι
τὰ τῶν πραγμάτων εἴδη.
Ταῦτα εἰπὼν συμπεραίνεται λέγων οὔτε οὖν τοῦ ποιῆσαι αἴτιος
ὁ ἀριθμός,τουτέστιν οὔθ' ὡς τὸ σπέρμα Ποιητικὴν ἔχει δύναμιν, κἄν
τε ὁ μοναδικὸς καὶ μαθηματικὸς εἴη κἄν τε ὁ σωματικός, οὔθ' ὡς ὕλη
(ὕλη γὰρ τὰ σώματα, ὧν ὁ ἀριθμὸς ποσόν ἐστι καὶ μέτρον, οὐ τὸ μετροῦν
ἀλλὰ τὸ μετρούμενον), οὔτε μὴν ὡς εἶδός ἐστιν ἐν τοῖς αἰσθητοῖς, οὔτε
ὡς τὸ οὗ ἕνεκα ἤτοι ὡς τὸ τελικόν.
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς In Aristotelis analyticorum priorum librum i

commentarium P. 2, line 31
αὐτῆς ἐστιν ἔργα. ἔτι δὲ συμβαίνει τοῖς μέρος αὐτὸ φιλοσοφίας λέγουσι
τὸ
φιλοσοφίας μέρος ὄργανον λέγειν εἶναι τῶν ἄλλων ἐπιστημῶν τε καὶ
τεχνῶν,
ὅσαι πρὸς τὴν τῶν οἰκείων κατασκευήν τε καὶ σύστασιν συλλογισμοῖς τε
καὶ
ἀποδείξεσι χρῶνται· χρῶνται γὰρ αὐτοῖς, οὐ μὴν ὡς μέρεσιν οἰκείοις·
οὔτε
γὰρ τῶν διαφόρων ἐπιστημῶν οἷόν τε ταὐτὸν εἶναι μέρος, οὔτε τις
ἐκείνων
περὶ τὴν σύστασιν αὐτῶν καὶ τὴν εὕρεσιν πραγματεύεται, ὥστε εἶεν ἂν
359
αὐτοῖς ὡς ὀργάνοις χρώμεναι. εἰ δὲ τοῦτο, ἀρχιτεκτονικωτέρα δὲ ἀεὶ

τέχνη τε καὶ ἐπιστήμη ἡ πρὸς τὸ οἰκεῖον ἔργον χρωμένη ἔργῳ καὶ τέλει
τινὸς τέχνης τῆς τὸ ἴδιον ἔργον ἐπὶ τὴν ταύτης χρείαν ἀναφερούσης, ὡς
ἔχει χαλινοποιητικὴ μὲν πρὸς ἱππικήν, ναυπηγικὴ δὲ πρὸς κυβερνητικήν,
εἶεν ἂν καὶ φιλοσοφίας ἕτεραι τελεώτεραι κατ' αὐτοὺς ἐπιστῆμαί τε καὶ

τέχναι, ὧν ὄργανον τὸ ταύτης μέρος. εἰ δὲ μὴ πᾶσαν λέγοιεν τὴν λογικὴν
πραγματείαν πρὸς τὴν εὕρεσίν τε καὶ σύστασιν τῶν κατὰ φιλοσοφίαν
ζητου-
μένων τὴν ἀναφορὰν ἔχειν ἢ τῶν κατ' ἄλλην ἐπιστήμην ἢ τέχνην τινὰ
θεωρουμένων τε καὶ ζητουμένων, ἀλλ' εἶναί τινα ἐν αὐτῇ θεωρούμενά τε
καὶ ζητούμενα, ἃ πρὸς οὐδέν ἐστι χρήσιμα, πρῶτον μὲν συγχωρήσουσιν
εὐλόγως ὑπὸ τῶν ἀρχαίων, οἳ μέχρι τῆς χρείας προήγαγον τὴν λογικὴν
πραγματείαν, ὄργανον αὐτὴν ἀλλὰ μὴ μέρος λέγεσθαι. εἶτα δὲ καὶ κατ'
αὐτοὺς τὸ μὲν χρήσιμον αὐτῆς ἐστιν ὄργανον, τὸ δὲ οὐ χρήσιμον ἔσται

καὶ ἡ ἀρετὴ δι' αὑτὴν αἱρετή· ἀλλὰ μὴν ἡ ἀρετὴ δι' αὑτὴν αἱρετή·
οὐκ ἄρα τὸ ἡδέως ζῆν τέλος. τὸ γὰρ μεταληφθὲν τὸ ‘ἡ ἀρετὴ δι' αὑτὴν
αἱρετή’ διὰ κατηγορικοῦ δείκνυται συλλογισμοῦ· οἷον ἀφ' ἧς ἕξεως αὐτό
τε
τὸ ἔχον αὐτὴν ἄριστα ἔχει καὶ κάλλιστα τὸ ἴδιον ἔργον ἐπιτελεῖ, αὕτη δι'
αὑτήν ἐστιν αἱρετή· ἀπὸ δὲ τῆς ἀρετῆς ἕξεως οὔσης αὐτό τε τὸ ἔχον
αὐτὴν ἄριστα ἔχει καὶ κάλλιστα τὸ ἴδιον ἔργον ἐπιτελεῖ· ἡ ἀρετὴ ἄρα δι'
αὑτήν ἐστιν αἱρετή. εἰ μέντοι εἴη ὑποθετικῶς τὸ αὐτὸ εἰλημμένον τόνδε
τὸν τρόπον ‘εἰ ἡδονὴ τέλος, οὐκ ἔστιν ἀρετὴ δι' αὑτὴν αἱρετή’,
δεικνύοιτο
ἂν καὶ ἡ ἀκολουθία διὰ συλλογισμοῦ τοιούτου· πᾶν, ὃ ὡς ποιητικόν τινος
αἱρετόν ἐστιν, οὐκ ἔστι δι' αὑτὸ αἱρετόν· ἡ δ' ἀρετή, εἰ ἡ ἡδονὴ τέλος,
ὡς ποιητικὴ τῆς ἡδονῆς αἱρετὴ γίνεται· ἡ ἀρετὴ ἄρα, εἰ ἡ ἡδονὴ τέλος,
οὐκ ἔστι δι' αὑτὴν αἱρετή.
Λέγει δὲ καὶ αὐτὸς πρὸς τὸ μεταλαμβανόμενονγίνεσθαι τὸν
συλλογισμόν. οὐκ ἔστι δὲ καὶ τῆς ἀκολουθίας ἢ τῆς μάχης συλλογισμὸν
γίνεσθαι, ὅτι ἥ γ' ἐπ' ἐκείνων δεῖξις πρὸς τὸ τεθῆναι τὴν ὑπόθεσιν
χρήσιμος,
ὁ δ' ἐξ ὑποθέσεως συλλογισμὸς ὑποκειμένου τινὸς γίνεται, ὥστε οὐ
γίνεται
ἡ δεῖξις τῆς ὑποθέσεως ἐν τοῖς ἐξ ὑποθέσεως συλλογισμοῖς. ἃ μὲν γὰρ
360
λέγουσι τροπικά, ἐν πᾶσι δι' ὑποθέσεως καὶ ὁμολογίας ὡς φανερὰ

παραλαμ-βάνεται·

τρία σχήματα. εἰ δὲ τοῦτο, ἐδείχθησαν δὲ πάντες οἱ ἐν τούτοις γινόμενοι

συλλογισμοὶ ἀναγόμενοι εἰς τοὺς δύο τοὺς ἐν πρώτῳ σχήματι τοὺς πρώ-
τους, εἴη ἂν δεδειγμένον, ὅτι πάντες οἱ συλλογισμοὶ εἰς ἐκείνους
ἀνάγονται
τοὺς δύο.
Εἶεν δ' ἂν ἐν τοῖς ἐξ ὑποθέσεως καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ μᾶλλον καὶ τοῦ
ὁμοίου καὶ τοῦ ἧττον· καὶ γὰρ ἐν τούτοις τὸ μὲν ὑποτίθεται, τὸ δὲ μετα-
λαμβάνεται, πρὸς ὃ καὶ συλλογισμοῦ κατηγορικοῦ χρεία· πάντες γὰρ ἐξ
ὑποθέσεως, ἐν οἷς μεταλαμβάνεταί τι. καὶ ἐν τούτοις δὲ μετάληψις
γίνεται·
οἷον εἰ τὸ μᾶλλον ἀγαθόν τινος ὂν μή ἐστιν εὐδαιμονίας ποιητικόν, οὐδὲ
τὸ
ἧττον· ὑγεία δὲ μᾶλλον ἀγαθὸν οὖσα πλούτου οὐκ ἔστιν εὐδαιμονίας
ποιητική· τοῦτο γὰρ μεταλαμβάνεταί τε καὶ δεῖται κατηγορικῆς δείξεως.
ὁμοίως καὶ ἐπὶ τοῦ ‘εἰ τὸ ἧττον ἀγαθὸν δι' αὑτὸ αἱρετόν ἐστι, καὶ τὸ
μᾶλλον·
πλοῦτος δὲ ἧττον ἀγαθὸν ὢν ὑγείας δι' αὑτὸν αἱρετός ἐστι’· πάλιν γὰρ τὸ
μεταλαμβανόμενον καὶ δεόμενον δείξεως κατηγορικῆς τοῦτο. τοιοῦτος
καὶ ὁ ἀπὸ τοῦ ὁμοίου. λέγει δὲ ὁ Ἀριστοτέλης ἰδίως τοὺς ἀπὸ τοῦ μᾶλλον
καὶ ἧττον καὶ ὁμοίου “κατὰ ποιότητα”, τοὺς δὲ κατὰ πρόσληψιν λεγομέ-
νους, οἷοί εἰσιν οἱ μικτοί, ἰδίως “κατὰ μετάληψιν”, ὡς προϊόντος τοῦ
λόγου μαθησόμεθα. p. 41b6

ἐδείχθη ἐπὶ τοῦ τὸν θεὸν σῶμα πύρινον ὁρισαμένου, οὐχ ὅτι μὴ καὶ ἐν
πρώτῳ οἷόν τε ἀμφότερα δεῖξαι, ἀλλὰ κατ' ἀντιστροφὴν προτάσεων καὶ
οὐχ
ὁμοίως ἐναργῶς. ἐλέγχεται γὰρ ὁ ὁρισμὸς οὐκ ὢν ὑγιὴς ἤτοι, ὅταν μὴ
δύνηται ταὐτὸν ὑπάρχειν τῷ τε ὁρισμῷ καὶ τῷ ὁριστῷ, ὅ ἐστι τοῦ δευτέ-
ρου σχήματος, ἢ ὅταν μὴ ὑπάρχειν ταὐτῷ δύνηται ὅ τε ὁρισμὸς καὶ τὸ
ὁριστόν, ὡς τῇ θαλάττῃ τὸ μὲν ὁριστὸν τὸ ὕδωρ ὑπῆρχε, τῶν δ' ἐν τῷ
ὁρισμῷ τι οὐχ ὑπῆρχε (τὸ γὰρ ποτόν), ὅ ἐστιν ἐν τρίτῳ σχήματι. οὕτως
μὲν οὖν, ἢ εἰ μηδενὶ ἢ εἰ μὴ παντὶ τῷ ὁριστῷ ὑπάρχοι ὁ ἀποδεδομένος
361
ὁρισμός, ἡ ἀνασκευὴ γίνοιτ' ἄν. γίνεται δὲ ἀνασκευὴ ὅρου καὶ διὰ τοῦ
δεῖξαι,
ὅτι μὴ μόνῳ ὁ ἀποδοθεὶς ὅρος ὑπάρχει, οἷον εἴ τις τὴν φρόνησιν ὁρίσαιτο
ἕξιν Ποιητικὴν ἀγαθῶν ἢ τὴν ἐγκράτειαν ἕξιν ἡδονῶν κρείττω· καὶ γὰρ
ἡ
στρατηγικὴ καὶ ἡ ἰατρικὴ ἕξις ποιητικὴ ἀγαθῶν, καὶ ἡ σωφροσύνη ἕξις
ἡδονῶν κρείττων. καὶ ἡ τοιαύτη τῶν ὅρων ἀνασκευὴ καὶ αὐτὴ ἐν τρίτῳ
γίνεται σχήματι· τῷ γὰρ αὐτῷ ὅρῳ οἷον τῇ σωφροσύνῃ ὁ μὲν ἀποδοθεὶς
ὁρισμὸς τῆς ἐγκρατείας ὑπάρχει, ἡ δὲ ἐγκράτεια, ἥτις ἦν τὸ ὁριστόν, οὐχ
ὑπάρχει, ὥστε οὐχ ὁρισμὸς τῆς ἐγκρατείας ὁ ἀποδοθεὶς λόγος· οὐ γὰρ

πᾶσα ἕξις ἡδονῶν κρείττων ἐγκράτεια.

πρώτῳ οἷόν τε ἀμφότερα δεῖξαι, ἀλλὰ κατ' ἀντιστροφὴν προτάσεων καὶ

οὐχ
ὁμοίως ἐναργῶς. ἐλέγχεται γὰρ ὁ ὁρισμὸς οὐκ ὢν ὑγιὴς ἤτοι, ὅταν μὴ
δύνηται ταὐτὸν ὑπάρχειν τῷ τε ὁρισμῷ καὶ τῷ ὁριστῷ, ὅ ἐστι τοῦ δευτέ-
ρου σχήματος, ἢ ὅταν μὴ ὑπάρχειν ταὐτῷ δύνηται ὅ τε ὁρισμὸς καὶ τὸ
ὁριστόν, ὡς τῇ θαλάττῃ τὸ μὲν ὁριστὸν τὸ ὕδωρ ὑπῆρχε, τῶν δ' ἐν τῷ
ὁρισμῷ τι οὐχ ὑπῆρχε (τὸ γὰρ ποτόν), ὅ ἐστιν ἐν τρίτῳ σχήματι. οὕτως
μὲν οὖν, ἢ εἰ μηδενὶ ἢ εἰ μὴ παντὶ τῷ ὁριστῷ ὑπάρχοι ὁ ἀποδεδομένος
ὁρισμός, ἡ ἀνασκευὴ γίνοιτ' ἄν. γίνεται δὲ ἀνασκευὴ ὅρου καὶ διὰ τοῦ
δεῖξαι,
ὅτι μὴ μόνῳ ὁ ἀποδοθεὶς ὅρος ὑπάρχει, οἷον εἴ τις τὴν φρόνησιν ὁρίσαιτο
ἕξιν Ποιητικὴν ἀγαθῶν ἢ τὴν ἐγκράτειαν ἕξιν ἡδονῶν κρείττω· καὶ γὰρ
ἡ
στρατηγικὴ καὶ ἡ ἰατρικὴ ἕξις ποιητικὴ ἀγαθῶν, καὶ ἡ σωφροσύνη ἕξις
ἡδονῶν κρείττων. καὶ ἡ τοιαύτη τῶν ὅρων ἀνασκευὴ καὶ αὐτὴ ἐν τρίτῳ
γίνεται σχήματι· τῷ γὰρ αὐτῷ ὅρῳ οἷον τῇ σωφροσύνῃ ὁ μὲν ἀποδοθεὶς
ὁρισμὸς τῆς ἐγκρατείας ὑπάρχει, ἡ δὲ ἐγκράτεια, ἥτις ἦν τὸ ὁριστόν, οὐχ
ὑπάρχει, ὥστε οὐχ ὁρισμὸς τῆς ἐγκρατείας ὁ ἀποδοθεὶς λόγος· οὐ γὰρ

πᾶσα ἕξις ἡδονῶν κρείττων ἐγκράτεια. p. 50a16
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς In Aristotelis topicorum libros octo

362
Καὶ εἶναι δὲ τόδε τοῦδε ἢ μὴ εἶναι ἐκ τῶν αὐτῶν τό-πων

κατασκευαστέον.
Χρησάμενος τοῦ ἀμφιβόλου παραδείγματι τῷ τὴν αὐτὴν ἐπιστήμην

πλειόνων εἶναι καὶ δείξας κατὰ πόσα σημαινόμενα τὴν αὐτὴν οἷόν τε λέ-
γεσθαι πλειόνων ἐπιστήμην (καὶ γὰρ ὅτι “τοῦ τέλους καὶ τῶν πρὸς τὸ τέ-
λος” καὶ ὅτι τῶν ἀντικειμένων ὡς τελῶν καὶ ὅτι “ὡς τοῦ καθ' αὑτὸ καὶ
κατὰ συμβεβηκός”), καθόλου φησὶν ἐκ τούτων τῶν τόπων
κατασκευαστέον
ἢ ἀνασκευαστέον καὶ τὸ εἶναι τόδε τοῦδε.οἷον ἂν τὴν ἰατρικὴν ποιη-
τικὴν ὑγείας ἢ ὅλως τινὸς ἐπιστήμην κατασκευάσαι θέλωμεν, δείξομεν
κατά τι τούτων τὴν ἰατρικὴν Ποιητικὴν τῆς ὑγείας ἢ ὅ τι ἂν ᾖ τὸ δεικνύ-
μενον ἐπιστήμην οὖσαν· ἢ γὰρ ὡς τέλους,ὡς τῆς ὑγείας (εἴη δ' ἂν
καὶ τῆς νόσου οὕτως ὡς ἐναντίου τῷ τέλει), ἢ ὡς πρὸς τὸ τέλος,
ὥς τινος τῶν ὑγείας ποιητικῶν, ἢ ὡς κατὰ συμβεβηκός,ὡς τῆς εὐ-
χροίας, ὡς ἐάν γε μήτε ὡς πρὸς τὸ τέλος συντελοῦντος τοῦ προκει-
μένου ᾖἡ ἰατρικὴ ἐπιστήμη μήτε ὡς τέλους μήτε ὡς κατὰ συμβεβηκός,
οὐδ' ἂν τὴν ἀρχὴν εἴη ἡ ἰατρικὴ τοῦ προκειμένου. ὅτι γοῦν οὐκ ἔστιν
ἡ ἰατρικὴ ἐπιστήμη μελῶν τε καὶ ῥυθμῶν, δείκνυμεν διὰ τοῦ μήτε πρὸς
τὸ τέλος τὸ τῆς ἰατρικῆς συντελεῖν τι ταῦτα μήτε τέλη αὐτῆς εἶναι μήτε
συμβεβηκέναι αὐτὰ ἐκείνων τινί, ἢ τῷ τέλει ἢ τῶν πρὸς τὸ τέλος τινί.

Καὶ εἶναι δὲ τόδε τοῦδε ἢ μὴ εἶναι ἐκ τῶν αὐτῶν τό-

πων κατασκευαστέον.
Χρησάμενος τοῦ ἀμφιβόλου παραδείγματι τῷ τὴν αὐτὴν ἐπιστήμην

πλειόνων εἶναι καὶ δείξας κατὰ πόσα σημαινόμενα τὴν αὐτὴν οἷόν τε λέ-
γεσθαι πλειόνων ἐπιστήμην (καὶ γὰρ ὅτι “τοῦ τέλους καὶ τῶν πρὸς τὸ τέ-
λος” καὶ ὅτι τῶν ἀντικειμένων ὡς τελῶν καὶ ὅτι “ὡς τοῦ καθ' αὑτὸ καὶ
κατὰ συμβεβηκός”), καθόλου φησὶν ἐκ τούτων τῶν τόπων
κατασκευαστέον
ἢ ἀνασκευαστέον καὶ τὸ εἶναι τόδε τοῦδε.οἷον ἂν τὴν ἰατρικὴν ποιη-
363
τικὴν ὑγείας ἢ ὅλως τινὸς ἐπιστήμην κατασκευάσαι θέλωμεν, δείξομεν

κατά τι τούτων τὴν ἰατρικὴν Ποιητικὴν τῆς ὑγείας ἢ ὅ τι ἂν ᾖ τὸ δεικνύ-
μενον ἐπιστήμην οὖσαν· ἢ γὰρ ὡς τέλους,ὡς τῆς ὑγείας (εἴη δ' ἂν
καὶ τῆς νόσου οὕτως ὡς ἐναντίου τῷ τέλει), ἢ ὡς πρὸς τὸ τέλος,
ὥς τινος τῶν ὑγείας ποιητικῶν, ἢ ὡς κατὰ συμβεβηκός,ὡς τῆς εὐ-
χροίας, ὡς ἐάν γε μήτε ὡς πρὸς τὸ τέλος συντελοῦντος τοῦ προκει-
μένου ᾖἡ ἰατρικὴ ἐπιστήμη μήτε ὡς τέλους μήτε ὡς κατὰ συμβεβηκός,
οὐδ' ἂν τὴν ἀρχὴν εἴη ἡ ἰατρικὴ τοῦ προκειμένου. ὅτι γοῦν οὐκ ἔστιν
ἡ ἰατρικὴ ἐπιστήμη μελῶν τε καὶ ῥυθμῶν, δείκνυμεν διὰ τοῦ μήτε πρὸς
τὸ τέλος τὸ τῆς ἰατρικῆς συντελεῖν τι ταῦτα μήτε τέλη αὐτῆς εἶναι μήτε
συμβεβηκέναι αὐτὰ ἐκείνων τινί, ἢ τῷ τέλει ἢ τῶν πρὸς τὸ τέλος τινί.
ὁμοίως, ἂν λέγῃ τις τὴν ῥητορικὴν ἐπιστήμην δικαίων,

ἔχοντα τὴν εὐδαιμονίαν, ἀλλ' ἡ μὲν φρόνησις ἐγγὺς τῆς εὐδαιμονίας

(προσεχῶς γὰρ τέλος αὐτῆς αὕτη), τὸ δὲ φρονήσεως ποιητικόν, οἷον παι-
δεία, προσεχὲς μὲν τέλος ἔχει τὴν φρόνησιν, ἔσχατον δὲ τὴν εὐδαιμονίαν·
ἐγγυτέρω γὰρ ἡ φρόνησις τῆς εὐδαιμονίας παιδείας τε καὶ τῶν

φρονήσεως
ποιητικῶν· εὐλόγως οὖν αὐτῶν ἐστι καὶ αἱρετωτέρα. εἰ τοίνυν ζητοῖτο
πότερον αἱρετώτερον ὑγεία ἢ πλοῦτος, ἐπεὶ ἡ μὲν ὑγεία πρὸς τὸ τοῦ βίου
τέλοςτὴν ἀναφορὰν ἔχει, τοῦτ' ἔστι πρὸς εὐδαιμονίαν, ὁ δὲ πλοῦτος πρὸς
τὰς κατ' ἐλευθεριότητα ἐνεργείας, αἵτινες καὶ αὐταὶ ἐπὶ τὴν εὐδαιμονίαν
ἔχουσι τὴν ἀναφοράν, εἴη ἂν ἡ ὑγεία τοῦ πλούτου αἱρετωτέρα. ἀλλὰ καὶ
τῶν φρονήσεως ποιητικῶν αἱρετωτέρα ἡ κατὰ δικαιοσύνην ἐνέργεια·
ποιητικὴ γὰρ εὐδαιμονίας αὕτη. δεικνύοιτο δ' ἂν διὰ τοῦ τόπου τούτου ἡ
ἀρετὴ αἱρετωτέρα τῆς παρὰ βασιλέως τιμῆς, εἴ γε τῆς μὲν ἀρετῆς εὐδαι-
μονία τέλος, τῆς δὲ παρὰ βασιλέως τιμῆς τὸ ἔθνους ἄρξαι τινός.
p. 116b26

τοῦ ὑπερέχοντος τέλους πλεῖον ὑπερέχον τοῦ ποιητικοῦ τοῦ

ὑπερεχομένου
364
τέλους ἢ τὸ τέλος τὸ ὑπερεχόμενον τοῦ οἰκείου ποιητικοῦ. εἰ γὰρ ὅσον

τὸ τέλος τοῦ τέλους ὑπερεῖχε, τοσοῦτον καὶ τὸ ποιητικὸν τοῦ ποιητικοῦ,
πλείονι δὲ τὸ τέλος τοῦ τέλους ἢ τὸ ὑπερεχόμενον τέλος τοῦ ἰδίου ποιητι-
κοῦ, δῆλον ὅτι καὶ τὸ ποιητικὸν πλείονι ὑπερέχει τοῦ ποιητικοῦ ἢ τὸ ἴδιον
αὐτοῦ τέλος. τὸ δὲ τοῦ αὐτοῦ πλείονι ὑπερέχον τοῦ ἐλάττονι ὑπερέχοντος
βέλτιον· ὑπερέξει ἄρα καὶ τὸ ποιητικὸν τοῦ τέλους ᾧ συνεκρίνετο, καὶ αἱ-
ρετώτερον αὐτοῦ ἔσται. οἷον ἔστω ποιητικὸν εὐδαιμονίας ἡ φρόνησις,
καὶ
ζητείσθω πότερον αἱρετώτερον ἡ φρόνησις οὖσα ποιητικὸν εὐδαιμονίας
ἢἡ
ὑγεία, ἥτις καὶ αὐτὴ τέλος ἐστίν. ἂν δὴ λάβωμεν τήν τε εὐδαιμονίαν,
ἧς ἡ φρόνησίς ἐστι ποιητική, καὶ τὸ τῆς ὑγείας οὔσης τέλους ποιητικόν,
οἷον τὸ γυμνάσιον, ἔσται ὡς τὸ τέλος πρὸς τὸ τέλος, ἡ εὐδαιμονία πρὸς
τὴν ὑγείαν, οὕτως καὶ τὸ ποιητικὸν πρὸς τὸ ποιητικόν, ἡ φρόνησις πρὸς
τὸ
γυμνάσιον· ὥσπερ γὰρ ἔχει ἡ εὐδαιμονία πρὸς τὴν φρόνησιν, τὸ ἴδιον
ποιη-
τικόν, οὕτως ἔχει καὶ ἡ ὑγεία πρὸς τὸ ἴδιον ποιητικόν, ὅ ἐστι τὸ γυμνά-
σιον. οὕτως δ' ἐχόντων καὶ ὡς τὸ ἡγούμενον πρὸς τὸ ἡγούμενον, ἡ εὐ-
δαιμονία πρὸς τὴν ὑγείαν, οὕτως τὸ ἑπόμενον πρὸς τὸ ἑπόμενον, ἡ
φρόνησις πρὸς τὸ γυμνάσιον·
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς In Aristotelis meteorologicorum libros

φλόξ. εἰ δὲ τοῦτο, οὔτ' ἂν ὕδωρ αἴτιον εἴη τῆς κινήσεως τῇ γῇ, ὡς

Δημόκριτος ᾤετο, οὔτε γῆ, ὡς Ἀναξιμένης ὑπελάμβανεν, ἀλλὰ πνεῦμα·
ὅταν γὰρ τὸ ἔξω πεφυκὸς ἀναθυμιᾶσθαι ἔσω ῥεύσῃ. διὰ τοῦτο γάρ φησι
καὶ νηνεμίας τοὺς πλείστους γίνεσθαι καὶ μεγίστους τῶν σεισμῶν· ἡ γὰρ
ἀναθυμίασις συνεχὴς φερομένη, ἔνθα ἂν ἡ ἀρχὴ νεύσῃ, ἕπεται ἐκείνῃ καὶ
πᾶσα ἐκεῖ ῥεῖ· διὸ ἢ ἔξω πᾶσα φέρεται ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἢ ἔσω. οὐδὲν
δὲ ἄλογον, φησί, γίνεσθαί τινας σεισμοὺς καὶ ἀνέμων ὄντων. ἐπεὶ γὰρ καὶ
πλείους ἅμα ἄνεμοι πνέουσι, δύναται τούτων ὁ μέν τις ἔξω πνεῖν, ὁ δέ τις
ἐντὸς ῥεύσας ὄντος πνεύματος σεισμὸν ποιῆσαι. πλὴν ἐλάττους φησὶ
γίνεσθαι τούτους τὸ μέγεθος, τῷ τὴν ἀρχὴν καὶ τὴν αἰτίαν αὐτῶν τὴν
Ποιητικὴν διῃρῆσθαι. τοῦτο δ' ἂν δεικτικὸν εἴη τοῦ καὶ τοὺς ἅμα πνέον-
τας ἀνέμους μὴ πάνυ γίνεσθαι σφοδρούς· καὶ γὰρ ἐκείνων ἡ ἀρχὴ διῄρη-
365
ται. λέγει δὲ καὶ νυκτὸς τοὺς πλείστους τε καὶ μείζους τῶν σεισμῶν
γίνεσθαι, τῶν δὲ τῆς ἡμέρας γινομένων τοὺς πλείστους πάλιν περὶ με-
σημβρίαν. οὗ αἰτία τὸ νηνεμωτάτας εἶναι τὰς μεσημβρίας διὰ τὸ τὸν
ἥλιον

ὑπὸ γῆν καὶ αἱ ἐκ τῶν πλησίον τόπων συνέλθωσιν εἰς ταὐτὸ συρρυεῖσαι,
τότε διὰ τὸ πλῆθος τοῦ ἐξ αὐτῆς γινομένου πνεύματος βίᾳ κινουμένου
ὑπὸ
τῇ γῇ γίνονται οἱ σεισμοὶ ὁμοίως τοῖς αὐχμοῖς καὶ ταῖς ὑπερομβρίαις·
καὶ γὰρ ἐκείνων ἑκάτερον ἐγίνετο ὁ μὲν αὐχμὸς τῷ πρὸς τῇ ὑπαρχούσῃ
ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ ξηρᾷ ἀναθυμιάσει καὶ τὴν ἐν τοῖς γειτνιῶσιν αὐτῷ
τόποις ξηρὰν ἀναθυμίασιν εἰς ἐκεῖνον τὸν τόπον ῥυῆναι πᾶσαν,
ὑπερομβρία δὲ
ὅταν τὸ αὐτὸ τοῦτο ἐπὶ τῆς ὑγρᾶς τε καὶ ἀτμιδώδους ἀναθυμιάσεως
γένηται. οἱ μὲν οὖν σεισμοί, ὁμοίως δὲ καὶ οἱ αὐχμοὶ καὶ αἱ ὑπερομβρίαι
διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν γίνονται καὶ κατὰ μόρια γῆς· οὐδὲν γὰρ κωλύει
τῆσδέ τινος σειομένης τῆς γῆς μηδεμίαν σείεσθαι τῶν πλησίον, τῷ πᾶσαν
τὴν τῶν σεισμῶν Ποιητικὴν ἀναθυμίασιν ἐκ τῶν πλησίον εἰς τοῦτον

συνερρυηκέναι τὸν τόπον· οὐκέτι δὲ οἱ ἄνεμοι κατὰ ἕν τι μόριον γίνονται,
ὅτι
τὰ μὲν τῶν σεισμῶν καὶ τῶν αὐχμῶν καὶ τῶν ὑπερομβριῶν ἐν τῇ γῇ τὴν
ἀρχὴν ἔχει, τουτέστι τὴν ἀναθυμίασιν· διὸ δύνανται αὗται καὶ εἰς ἕν τι
πᾶσαι συρρεῖν· ὁ γὰρ ἥλιος οὐχ ὁμοίως ἐπὶ τούτων, λέγω δὴ τῶν κατὰ
γῆς ἰσχύει,

πεπηγότος γινομένη ὑπὸ τοῦ τῷ πήξαντι ἐναντίου. διὰ πόσα δὲ καὶ

ἐν πόσοις ἐστίν·εἴρηται γὰρ ὅτι διὰ τὸ ψυχρὸν ἢ διὰ τὸ θερμὸν καὶ
ξηρὸν ἡ πῆξίς τε καὶ ἡ τῆξις γίνεται, καὶ ὅτι ἐστὶν ἐν ὕδατι ἢ ἐν τῷ
μικτῷ ἐξ ὕδατός τε καὶ γῆς· ἐν γὰρ τούτοις ἡ πῆξις. εἶναι δέ φησιν ἐκ
τῶν εἰρημένων φανερὸν ὅτι ἡ σύστασις τοῖς σώμασι γίνεται ὑπὸ θερμοῦ
τε
καὶ ψυχροῦ· ταῦτα γάρ, ὡς προείρηται, ἢ ξηραίνοντα ἢ παχύνοντα καὶ
366
πηγνύντα ἐργάζεται τὴν σύστασιν τὴν τῶν σωμάτων. διὰ δὲ τὸ ταῦτα

εἶναι τὰ ποιητικὰ τῆς συστάσεως αὐτῶν ἐν πᾶσι τοῖς μικτοῖς τε καὶ
σύστασιν
ἔχουσι σώμασι, τουτέστιν ὡρισμένοις, θερμότης ἐστί, τισὶ δὲ καὶ
ψυχρότης,
καθ' ὅσον ἐκλείπει τὸ ἐν αὐτοῖς θερμόν. δοκεῖ γὰρ ἡ ψυχρότης κατὰ
ἔνδειαν τοῦ θερμοῦ γίνεσθαι ἐν τοῖς σώμασι, φθορᾶς οὖσα ποιητική.
ἐπεὶ
τοίνυν ἐν τοῖς ὡρισμένοις σώμασι τὸ μὲν θερμὸν καὶ τὸ ψυχρὸν ἐνυπάρ-
χει διὰ τὸ ταῦτα εἶναι τὰ ποιητικὰ ἐν αὐτοῖς, ὑγρὸν δ' αὖ καὶ ξηρὸν διὰ
τὸ ταῦτα εἶναι τὰ πάσχοντα, τὰ μικτὰ σώματα καὶ ὡρισμένα μετέχοι ἂν
πάντων. ἐκ μὲν οὖν ὕδατος καὶ γῆς τὰ ὁμοιομερῆ φησι συνίστασθαι σώ-
ματα καὶ ἐν ζῴοις καὶ ἐν φυτοῖς (ἔστι δὲ τὰ τοιαῦτα ὀστοῦν, νεῦρον,
σάρξ,

νύμως καὶ οὕτως, ὡς ἡ Σωκράτους εἰκὼν Σωκράτης· εἰκὼν γὰρ ὁ ξύλινος

πρίων πρίονος. ὡς δὲ ταῦτα, οὕτως καὶ ἐπὶ σαρκὸς ἔχει δηλονότι καὶ
αἵματος καὶ τῶν τοιούτων μορίων, ἀλλὰ τῷ μὴ ὁμοίως εἶναι τὸ τούτων
ἔργον γνώριμον, λανθάνει τίνα μὲν αὐτῶν ἐστι τὰ κυρίως ταῦτα ὄντα ἃ
λέγεται, τίνα δὲ ὁμωνύμως τούτοις λέγεται. ἔτι δὲ μᾶλλον ἄδηλον ἐπὶ
τῶν ἁπλῶν σωμάτων, τί τὸ κατὰ φύσιν ἔργον αὐτῶν, καὶ τίνι ὁρίζεται.
ὁμοίως δέ, φησίν, ἔχει καὶ τὰ ἐν τοῖς φυτοῖς μόρια· καὶ γὰρ ταῦτα
οἰκεῖόν τι ἔργον ἔχει, ᾧ τὸ εἶναι αὐτῶν ὁρίζεται. ἀλλὰ καὶ τὰ ἄψυχα
τῶν φυσικῶν τε καὶ ὁμοιομερῶν σωμάτων ἔργῳ τινὶ ὥρισται, οἷον
χαλκός,
ἄργυρος, χρυσός, τῶν ἄλλων ἕκαστον. πάντα γὰρ τὰ φυσικὰ σώματα
δυνάμει τινὶ ὁρίζεται ἢ ποιητικῇ ἢ παθητικῇ· τὸ μὲν γὰρ πῦρ τῷ ποιεῖν
τι, ἡ δὲ γῆ τῷ πάσχειν, ὥσπερ καὶ ἡ σὰρξ καὶ τὸ νεῦρον καὶ ὅλως τὰ
τῶν ζῴων μέρη· ἀλλ' οἱ λόγοι αὐτῶν, τουτέστιν αἱ δυνάμεις αὐτῶν, καθ'
ἃς ὁρίζεται ἡ οὐσία αὐτῶν, οὐ πάνυ ἀκριβῶς γινώσκονται. διὸ πότε
ὑπάρχει αὐτοῖς ἡ δύναμις αὕτη, καὶ ἔστι κυρίως ταῦτα ἃ λέγεται, καὶ
πότε ὁμωνύμως, οὐ ῥᾴδιον διακρῖναί τε καὶ διελεῖν, ἂν μὴ παντάπασιν ἡ
δύναμις, καθ' ἣν ἕκαστον αὐτῶν ἐστιν ὃ λέγεται, ἐξίτηλος ᾖ, ὡς μόνον τὰ
σχήματα ἢ τὰ χρώματα σώζειν τὰ σώματα, καὶ ταῦτα ἐπιπολῆς καὶ
οὕτως, ὡς τὰ τῶν παλαιουμένων νεκρῶν σώματα τὸ σχῆμα φυλάσσειν
δοκοῦντα μέχρι τινὸς ἐξαίφνης τέφρα γίνεται. ὁμοίως καὶ καρποὶ μόνον
τῷ σχήματι τοιοῦτοι παλαιούμενοι, τὴν δὲ αἴσθησιν οὐκέτι κινοῦσιν ὡς
367
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς De anima P. 24, line 12
καὶ αὐτὴ δύναμίς τε καὶ εἶδος καὶ ἐντελέχειά ἐστι τοῦ ἔχοντος αὐτὴν σώ-
ματος. ἡ γὰρ γένεσις αὐτῆς ἐκ τῆς ποιᾶς μίξεώς τε καὶ κράσεως τῶν
πρώτων σωμάτων, ὡς ἐδείχθη. καὶ τὸ μὲν ἐνεργοῦν κατὰ τὴν ψυχὴν
ἐκεῖνο,
ἐν ᾧ τὸ τῆς ψυχῆς ἡγεμονικόν (ἐκεῖνο γὰρ καὶ τὸ πρώτως τε ἔμψυχον
καὶ καθ' αὑτό), πρὸς δὲ τὰς κατὰ ταύτην ἐνεργείας χρῆται τοῖς ὀργανικοῖς
μέρεσιν τοῦ σώματος. τοῖς γὰρ ζῴοις τὰ ὄργανα, οἷς πρὸς τὰς κατὰ τὴν
ψυχὴν ἐνεργείας χρῆται, σύμφυτά τε καὶ μέρη τοῦ σώματος, ἀλλ' οὐχ ὡς
ἐπὶ τῶν τεχνῶν κεχωρισμένα. τοιαῦτα γὰρ μέρη τοῦ σώματος νεῦρά τε
καὶ χεῖρες καὶ πόδες καὶ τὰ αἰσθητήρια. ἔστιν γὰρ αἰσθητήριον μόριον
σώματος ὀργανικοῦ πρὸς ἀντίληψιν αἰσθητοῦ. ἔστι δὲ ἡ ψυχὴ τοῖς ἐμ-
ψύχοις ἀρχή τε καὶ αἰτία, οὐ μόνον ὡς τῶν ζωτικῶν κινήσεων ποιητικὴ
αὐτὴ ἐν αὐτοῖς, ἀλλὰ καὶ ἡ κατὰ τὸ εἶδος αἰτία, ὡς δέδεικται, καὶ πρὸς
τούτοις καὶ ὡς οὗ ἕνεκα, τουτέστιν ἡ ὡς τέλος, εἴ γε τέλος μὲν καὶ τελειό-
της ἥδε τῶν ψυχὴν ἐχόντων, τοῦ δὲ τέλους χάριν τὰ πρὸ τοῦ τέλους.
πάντα γὰρ τὰ κατὰ φύσιν γινόμενα ἕνεκά του γίνεται, τοῦτ' ἔστιν τέλος
ἐν αὐτοῖς.
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς De anima P. 35, line 17
δὲ τρεφόμενον τάξει τινὶ καὶ ὁδῷ πρόεισιν καὶ ὅρον ἔχει τινά, ἃ οἰκεῖα
ψυχῆς, ἀλλ' οὐ πυρός. ᾧ δὲ τρέφεται τὰ τρεφόμενα, τούτῳ καὶ αὔξεται,
ὡς ἤδη προείρηται. οὐ μὴν ταὐτόν ἐστιν αὔξεσθαί τε καὶ τρέφεσθαι, οὐδὲ
ἅμα γίνεται οὐδὲ ἑκατέρῳ αὐτῶν ὁ αὐτὸς σκοπός. τρέφεται μὲν γὰρ ἀεὶ
τὸ ζῷον, ἔστ' ἂν ᾖ (διὸ καὶ συνεχεστάτη ἥδε τῶν ψυχικῶν ἐνεργειῶν),
αὔξεται δὲ οὐκ ἀεὶ τρεφόμενα, εἴ γε τρέφεται μὲν ἔστ' ἂν ᾖ, ἔστι δὲ καὶ
τὰ γηράσκοντά τε καὶ μειούμενα. σκοπὸς δὲ τῷ μὲν τρέφοντι ἡ τοῦ τρε-
φομένου σωτηρία, τῷ δὲ αὔξοντι εἰς μέγεθος ἡ συντέλεια τῷ τρεφομένῳ.
διὸ καὶ τῶν δυνάμεων ἡ μὲν τοῦ εἶναί τε καὶ τῆς οὐσίας ἐστὶ τηρητική
(τοιαύτη γὰρ ἡ θρεπτική), ἡ δὲ αὐξητικὴ προηγουμένως ἐστὶ τῆς κατὰ τὸ
ποσὸν ἐπιδόσεως ποιητική. ἔστι δὲ καὶ τὸ γεννᾶν τε καὶ ὅμοιον ἑαυτῷ
καταλιπεῖν ἑπόμενον ταῖς προειρημέναις ἐνεργείαις ταῖς κατὰ τὸ
αὔξεσθαί
τε καὶ τρέφεσθαι, οὐ πᾶσιν μὲν ὑπάρχον οἷς κἀκείνων ἑκάτερον, τοῖς
μέντοι
368
μήτε πεπηρωμένοις μήτε ἀτελέσιν ἅπασιν, ὡς προείρηται. καὶ ἔστι τῶν

τῆς θρεπτικῆς ψυχῆς δυνάμεων ἥδε τελειοτάτη. τελεία γὰρ ἤδη ἡ κατὰ
ταύτην ἐνέργεια οὖσα κατὰ φύσιν καὶ ἤδη τελείων. παντὶ γὰρ τῷ κατὰ
φύσιν ἔχοντι τέλος ἐστίν, ὡς ἤδη προείρηται, τὸ γεννῆσαι οἷον αὐτό. καὶ
αὗται μὲν αἱ τῆς φυτικῆς τε καὶ πρώτης ψυχῆς ἐνέργειαι· τρέφειν αὔξειν
γεννᾶν. εἶεν δ' ἂν καὶ αἱ δυνάμεις ἀφ' ὧν αἵδε αἱ ἐνέργειαι φανεραί·
ἡ μὲν θρεπτικὴ δύναμις, οὖσα ἡ πρώτη ψυχῆς,
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς De anima libri mantissa (= De anima liber

alter) [Sp.] P. 159, line 34
ζητῶν, εἰ αὐτάρκης ἡ ἀρετὴ πρὸς ἀρετήν, ἄτοπόν τι ζητεῖ, οὐ ταὐτὸν ζή-

τημα ἑκάτερον αὐτῶν. εἰ δὲ μὴ ταῦτα ταὐτά, οὐ ταὐτὸν ἀρετὴ καὶ εὐ-
δαιμονία. ἀλλὰ μὴν τὸ πρῶτον, τὸ ἄρα δεύτερον. εἰ δὴ ἄλλο ἐστὶν ἀρετὴ
καὶ εὐδαιμονία, δῆλον ὡς οὐκ ἐν τῷ ἀρετὴν ἔχειν τὸ εὐδαιμονεῖν, ὥσπερ
οὐδὲ ἐν τῷ αὐλητικὴν ἔχειν τὸ αὐλεῖν. οὐκ ἄρα ἐν ἕξει μόνῃ καὶ κτήσει
τῆς ἀρετῆς ἡ εὐδαιμονία. ἔτι εἰ ἄλλο τὸ ὑπό τινος γινόμενον τοῦ ποιοῦν-
τος αὐτό, καὶ ἔστιν ἡ εὐδαιμονία γινομένη κατ' αὐτοὺς ὑπὸ τῆς ἀρετῆς,
ἄλλο ἡ ἀρετὴ τῆς εὐδαιμονίας. τὸ δὲ πρῶτον, τὸ ἄρα δεύτερον. ἔτι εἰ
ἡ εὐδαιμονία ἐν βίῳ καὶ ἐνέργεια, ἡ δὲ ἀρετὴ ἕξις, οὐ ταὐτὸν εὐδαιμονία
καὶ ἀρετή. ἔτι εἰ πᾶσα τέχνη ἕτερον ἑαυτῆς ποιεῖ τι καὶ οὐχ ἑαυτήν, ἡ
δὲ ἀρετὴ τέχνη κατ' αὐτοὺς εὐδαιμονίας ποιητική, ἕτερον ἂν εἴη τῆς ἀρε-
τῆς ἡ εὐδαιμονία, τὸ γινόμενον ὑπ' αὐτῆς. ἔτι εἰ ἡ κατὰ ἀρετὴν ἐνέρ-

γεια τῆς εὐδαιμονίας ποιητική, πρὸς δὲ τὴν κατὰ ἀρετὴν ἐνέργειαν οὐκ
ἔστιν αὐτάρκης ἡ ἀρετή, ἡ ἀρετὴ ἄρα οὐκ ἔστιν αὐτάρκης πρὸς εὐδαιμο-
νίαν. ἤτοι γὰρ περὶ τὴν ἐκλογήν ἐστι τῶν ἡδέων κατ' Ἐπίκουρον, ἢ περὶ
τὴν ἐκλογὴν τῶν κατὰ φύσιν, ὡς τοῖς ἀπὸ τῆς Στοᾶς δοκεῖ, ἢ τῶν ὁπω-
σοῦν ἄλλως οἰκείων, ἃ δεῖ ταῖς ἐνεργείαις αὐτῆς ὡς ὕλην ὑποκεῖσθαι
πάντα ὡς τῇ χαλκευτικῇ χαλκόν, σίδηρον, πῦρ, ἄνθρακας. ὧν οὐδενός
ἐστιν αὐτὴ ποιητική, χρῆται δὲ ὑποκειμένοις. τῶν γὰρ κατὰ φύσιν οὐχ ἡ
κατὰ ἀρετὴν ἐνέργειά ἐστι ποιητική. εἰ δὴ περὶ ὑποκείμενά τινα ἡ
ἐνέργεια αὐτῆς, ὧν οὐκ ἔστιν αὐτὴ ποιητική, οὐκ ἔστιν αὐτάρκης ἡ
ἀρετὴ πρὸς τὰς οἰκείας

ὧν ὀρέγεται, πρὸς τὸ τέλος τὸ οἰκεῖον αὐτοῦ τὴν ἀναφορὰν καὶ συντελοῖ

369
ἄν τι αὐτῷ πρὸς εὐδαιμονίαν. ἔτι ἤτοι προσχρωμένη τισὶν ἡ ἀρετὴ τυγ-

χάνει τοῦ τέλους ἢ ὅλως αὐτὴ καθ' αὑτήν. εἰ μὲν δὴ προσχρωμένη, οὐκ
αὐτάρκης ἔσται πρὸς τὸ τέλος, εἰ δὲ καθ' αὑτήν, ταὐτὸν ἔσται ἀρετὴ καὶ
εὐδαιμονία. ἀλλὰ ὁρῶμεν ἀδύνατον ἐπὶ τῶν τεχνῶν τὸ τοιοῦτον· τριῶν
γὰρ δεῖ καθ' ἑκάστην πρὸς τὸ τέλος, τοῦ τέλους καὶ τοῦ τυγχάνοντος τοῦ
τέλους καὶ τοῦ ἐπιφέροντος τὸ τέλος· ὁ μὲν γὰρ τυγχάνων ἰατρὸς ἢ
κυβερ-
νήτης, τὸ δὲ τέλος ἡ εὔπλοια ἢ ὑγίεια, τὸ δ' ἐπιφέρον ταῦτα ἰατρικὴ ἢ
κυβερνητική. καὶ ἐπὶ εὐδαιμονίας δὴ ὁ μὲν τυγχάνων ὁ σοφός, τὸ δὲ τέ-
λος ἡ εὐδαιμονία, τὸ δ' ἐπιφέρον ἡ ἀρετή. ὡς οὖν ἡ ἰατρικὴ οὐκ ἔστιν
ὑγίεια, ὑγιείας δὲ ποιητική, καὶ ἡ κυβερνητική, οὖσα εὐπλοίας ποιητική,
οὐκ ἔστιν εὔπλοια, οὕτως οὐδὲ ἡ ἀρετή, οὖσα εὐδαιμονίας ποιητική, εἴη
ἂν εὐδαιμονία. οὐδὲν γάρ ἐστι τῶν ποιούντων τι αὑτοῦ ποιητικόν. ὥστε
οὐκ αὐτάρκης ἡ ἀρετὴ πρὸς τὴν εὐδαιμονίαν τὴν γινομένην ὑπ' αὐτῆς. ἔτι
εἰ ἕκαστος τῶν τεχνιτῶν, ἃ κατὰ τὴν τέχνην ἐκλέγεται, συνεργὰ πρὸς τὸ

τέλος τὸ τῆς τέχνης ἔχει, καὶ ὁ τὴν ἀρετὴν ἔχων, ἃ ἐκλέγεται κατὰ τὴν
ἀρετήν, ὡς συνεργὰ ἂν πρὸς τὸ τέλος αὑτῷ ἐκλέγοιτο. ἐκλέγεται δὲ τά
τε σωματικὰ καὶ τὰ ἐκτός, εἴ γε καὶ ὅλως ἡ ἀρετὴ τῆς τούτων χάριν ἐκ-
λογῆς παρῆλθεν. οὐ γὰρ δή, ἀρετὴ οὖσα, μάτην ἐκλέγεταί τινα. οὐκ ἄρα
αὐτάρκης. εἰ δ', ὅτι καὶ αἱ ἄλλαι πᾶσαι τέχναι ἐκλέγονται καὶ τὰ σωμα-
τικὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ ἐκτός, μὴ λέγουσιν αὐτὰ ὄργανα γίνεσθαι τῆς ἀρετῆς,

ἄν τι αὐτῷ πρὸς εὐδαιμονίαν. ἔτι ἤτοι προσχρωμένη τισὶν ἡ ἀρετὴ τυγ-

χάνει τοῦ τέλους ἢ ὅλως αὐτὴ καθ' αὑτήν. εἰ μὲν δὴ προσχρωμένη, οὐκ
αὐτάρκης ἔσται πρὸς τὸ τέλος, εἰ δὲ καθ' αὑτήν, ταὐτὸν ἔσται ἀρετὴ καὶ
εὐδαιμονία. ἀλλὰ ὁρῶμεν ἀδύνατον ἐπὶ τῶν τεχνῶν τὸ τοιοῦτον· τριῶν
γὰρ δεῖ καθ' ἑκάστην πρὸς τὸ τέλος, τοῦ τέλους καὶ τοῦ τυγχάνοντος τοῦ
τέλους καὶ τοῦ ἐπιφέροντος τὸ τέλος· ὁ μὲν γὰρ τυγχάνων ἰατρὸς ἢ
κυβερ-
νήτης, τὸ δὲ τέλος ἡ εὔπλοια ἢ ὑγίεια, τὸ δ' ἐπιφέρον ταῦτα ἰατρικὴ ἢ
κυβερνητική. καὶ ἐπὶ εὐδαιμονίας δὴ ὁ μὲν τυγχάνων ὁ σοφός, τὸ δὲ τέ-
λος ἡ εὐδαιμονία, τὸ δ' ἐπιφέρον ἡ ἀρετή. ὡς οὖν ἡ ἰατρικὴ οὐκ ἔστιν
ὑγίεια, ὑγιείας δὲ ποιητική, καὶ ἡ κυβερνητική, οὖσα εὐπλοίας ποιητική,
οὐκ ἔστιν εὔπλοια, οὕτως οὐδὲ ἡ ἀρετή, οὖσα εὐδαιμονίας ποιητική, εἴη
ἂν εὐδαιμονία. οὐδὲν γάρ ἐστι τῶν ποιούντων τι αὑτοῦ ποιητικόν. ὥστε
οὐκ αὐτάρκης ἡ ἀρετὴ πρὸς τὴν εὐδαιμονίαν τὴν γινομένην ὑπ' αὐτῆς. ἔτι
370
εἰ ἕκαστος τῶν τεχνιτῶν, ἃ κατὰ τὴν τέχνην ἐκλέγεται, συνεργὰ πρὸς τὸ

τέλος τὸ τῆς τέχνης ἔχει, καὶ ὁ τὴν ἀρετὴν ἔχων, ἃ ἐκλέγεται κατὰ τὴν
ἀρετήν, ὡς συνεργὰ ἂν πρὸς τὸ τέλος αὑτῷ ἐκλέγοιτο. ἐκλέγεται δὲ τά
τε σωματικὰ καὶ τὰ ἐκτός, εἴ γε καὶ ὅλως ἡ ἀρετὴ τῆς τούτων χάριν ἐκ-
λογῆς παρῆλθεν. οὐ γὰρ δή, ἀρετὴ οὖσα, μάτην ἐκλέγεταί τινα. οὐκ ἄρα
αὐτάρκης. εἰ δ', ὅτι καὶ αἱ ἄλλαι πᾶσαι τέχναι ἐκλέγονται καὶ τὰ σωμα-
τικὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ ἐκτός, μὴ λέγουσιν αὐτὰ ὄργανα γίνεσθαι τῆς ἀρετῆς,
ῥητέον πρῶτον μὲν ὅτι οὐδὲν ἄτοπον τὸ ταὐτὰ πλείοσιν

τούτου ἀρετῇ εὖ ζῶμεν, ὥστε εἴη ἂν τῇτῆς ψυχῆς ἀρετῇ εὐδαιμονία

(ψυχῇ γὰρ ζῶμεν), οὐ δὴ διὰ τοῦτο οὐδενὸς ἔξωθεν ἄλλου δεησόμεθα
παρὰ τὴν
ἀρετὴν τῆς ψυχῆς πρὸς τὸ εὖ ζῆν. καὶ γὰρ ἐπὶ τοῦ ὀφθαλμοῦ τῷ μὲν
ὀφθαλμῷ ὁρῶμεν καὶ τῇ τούτου ἀρετῇ εὖ ὁρῶμεν, ἀλλ' ὅμως πρὸς τὸ εὖ
ὁρᾶν καὶ φωτὸς δεόμεθα καὶ ἄλλων τινῶν. καὶ γὰρ τοῦ μηδὲν ἐπισκοτεῖν
καὶ διαστήματος συμμέτρου καὶ μεγέθους ποσοῦ καὶ τοῦ ὁραθησομένου
χρώματος. οὕτως δὴ καὶ εὖ μὲν ζῶμεν τῇ τῆς ψυχῆς ἀρετῇ, δεόμεθα
μέντοι καὶ ἄλλων τινῶν εἰς τοῦτο συνεργῶν τε καὶ ὀργάνων. καὶ γὰρ καὶ
κατὰ τὰς τέχνας καὶ ταῖς κατ' αὐτὰς ἀρεταῖς εὖ πράττομεν τὰ κατὰ ταύ-
τας, ἀλλ' ὅμως δεόμεθα πρὸς τὰ κατὰ τὰς τέχνας τέλη καὶ ἄλλων τινῶν,
ἅ ἐστιν ἕτερα παρὰ τὰς τέχνας. καὶ ἡ ἀρετὴ δὴ ὡς τέχνη ποιητικὴ τῆς
εὐδαιμονίας ἔσται, οὐ μὴν διὰ τοῦτο ἄνευ τῆς ὕλης καὶ τῶν οἰκείων ὀρ-
γάνων. ἔτι εἰ μὲν οὕτως λέγοιτο ἡ ἀρετὴ αὐτάρκης πρὸς εὐδαιμονίαν, ὡς
καὶ τῶν τεχνῶν ἑκάστη πρὸς τὸ οἰκεῖον ἔργον, ὅτι οὐκ ἄλλης τινὸς τέχνης
προσδέονται πρὸς τὸ τὸ κατ' αὐτὰς ποιεῖν ὑγιές (οὐδὲ γὰρ ἡ ἀρετὴ ἄλλης
τινὸς δυνάμεως καὶ τέχνης προσδεῖται πρὸς τὸ σὺν ἐκείνῃ τὴν
εὐδαιμονίαν
ποιεῖν· προσδεήσεται μέντοι κατὰ τοῦτο ὁμοίως ταῖς τέχναις καὶ ἄλλων
τινῶν πρὸς τὸ τὸ ἴδιον ἔργον ἀποδιδόναι), εἰ δέ τις λέγοι τὰς ἀρετὰς
οὕτως αὐτάρκεις πρὸς εὐδαιμονίαν, ὅτι μηδέ τινος ὅλως ἔξωθεν
προσδέονται, οὐχ ὑγιῶς ἐρεῖ. πολλῶν γὰρ ἔξωθεν, ὥσπερ αἱ τέχναι,
οὕτως δὲ καὶ ἡ ἀρετὴ δεῖται, ὡς ἐδείχθη, πρὸς τὸ περιποιῆσαι τὸ τέλος. τὸ
δὲ φάναι ὥσπερ

371
καὶ ἔστιν ἀρχὴ καὶ αἰτία τῶν δι' αὐτοῦ πραττομένων ὁ ἄνθρωπος, τοῦτο
παρὰ τῆς φύσεως ἐξαίρετον ἔχων παρὰ τὰ ἄλλα πάντα τὰ γιγνόμενα πρὸς
αὐτῆς, ὅτι καὶ μόνον λογικόν ἐστι φύσει καὶ βουλευτικόν. τὸ γὰρ λογικὸν
ἐν τούτῳ τὸ εἶναι ἔχει. εἰ δὲ ἀρχὴ μὲν ἡ αἰτία τούτων, ὧν ἐστιν αἰτία,

ὁ δὲ ἄνθρωπος ἀρχὴ τῶν πραττομένων ὑπ' αὐτοῦ, καὶ αἴτιος τούτων ἂν
εἴη. εἴπερ οὖν ἀρχὴν ἀρχῆς ζητεῖν τε καὶ λέγειν ἄτοπον (οὐ γὰρ ἔτι
ἁπλῶς ἀρχὴ τοῦτο, οὗ ἐστιν ἀρχή τις ἄλλη), οὐδ' ἂν τῆς προαιρέσεως
καὶ τῆς βουλήσεώς τε καὶ τοιᾶσδε κρίσεως τοῦ τε ἀνθρώπου αἴτιον ἄλλο
τι ποιητικὸν προκαταβεβλημένον εἴη (οὐ γὰρ ἂν ἔτι ἀρχὴ μένοι), ἀλλὰ
τῶν μὲν πραττομένων ὑφ' αὑτοῦ αὐτὸς αἴτιος καὶ ἡ κρίσις τε καὶ προαί-
ρεσις καὶ ἡ ποιητικὴ τούτων αἰτία, αὐτῶν δὲ ἐκείνων οὐκέτι ἄλλο τι. εἰ
γὰρ ἀρχὴ μὲν ταῦτα, οὐκ ἔστιν δὲ τῆς κυρίως λεγομένης ἀρχῆς ἀρχή τε
καὶ αἴτιον (τοῦ μὲν γὰρ εἶναι καὶ γενέσθαι τὸν ἄνθρωπόν ἐστί τις ἀρχή,
τοῦ δὲ τάδε ἢ τάδε προαιρεῖσθαι οὔ, καὶ τοῦτο γὰρ εἶναι τουτέστιν αὐτῷ
τὸ τὴν τοιάνδε ἔχειν δύναμιν ἐν αὐτῷ) . τί γὰρ ἔτι καὶ χρήσιμον ἂν εἴη
τὸ βουλεύεσθαι, εἰ προκαταβεβλημένας ἔχοιμεν τῶν πραττομένων τὰς
αἰτίας;
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς Ἠθικὰ προβλήματα [Sp.] P. 132, line 27
Ἡ λέξις ἐκ τοῦ τρίτου τῶν Νικομαχείων.
“Ἔοικεν δὴ τὸ βίαιον εἶναι, οὗ ἔξωθεν ἡ ἀρχή, μηδὲν συμ-

βαλλομένου τοῦ βιασθέντος”.
Ὅτι τὸ ἐν ᾗ μηδὲν συμβάλλεται ὁ πράττων ἢ ὁ πάσχων
εἶπεν ἐν τοῖς ἔμπροσθεν ἀντὶ τοῦ ὁ βιασθείς, διὰ τοῦ νῦν εἰρημένου
ἔδειξεν μεταλαβὼν καὶ μηκέτι εἰπὼν ‘μηδὲν συμβαλλομένου τοῦ
πράττοντος
ἢ πάσχοντος’, ἀλλὰ ἀντὶ τούτων εἰπὼν τοῦ βιασθέντος.ποτὲ μὲν
πράττειν λέγομεν, ποτὲ δὲ πάσχειν· καὶ γὰρ ‘βιασθεὶς ἔπραξεν’ καὶ ‘βίᾳ
ἔπαθεν’ λέγομεν. ἀρχὴν δ' ἂν λέγοι ἔξωθεν εἶναι ἐπὶ τῶν βιαζομένων
τὴν ποιητικήν. ἡ μὲν γὰρ τελικὴ καὶ οὗ ἕνεκεν αἰτία οὖσα ἔξωθέν ἐστιν
ἐπὶ πάντων τῶν πρασσομένων, εἴ γε πᾶς ὁ πράττων ἕνεκά του πράττει
ὃ πράττει, ὅ ἐστιν ἐκτὸς αὐτοῦ. ἔτι τε οὐδ' ἂν εἴη ἐν τοῖς βίᾳ τι
πράττουσιν ἢ πάσχουσιν ἡ ὡς τέλος αἰτία. οὐ γὰρ ὁ βιαζόμενος ὑπό
τινος τέλος τι ἔχει προκείμενον αὑτῷ, οὗ χάριν ὑπὸ τοῦ βιαζομένου βιά-
ζεται. τῷ μὲν γὰρ βιαζομένῳ τινὰ καὶ τοῦτο πράττον ἢ τέλος τι πρόκει-
ται, καὶ διὰ τοῦτο τοῦτον, ὃν βιάζεται, βιάζεται, αὐτῷ δὲ οὐδέν. οἱ δὲ
πάσχοντες τὰ βίαιά εἰσιν, ὧν ἔξωθέν ἐστιν ἡ ἀρχὴ ἡ ποιητική, μηδὲν εἰς
τὸ γινόμενον τοῦ πάσχοντος συμβαλλομένου τε καὶ συμπράττοντος, ὡς
372
ἔδειξεν γινόμενον ἐπὶ τῶν πλεόντων, ὅταν ὑπὸ πνεύματός τινος

ἐξωσθῶσιν,
Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς Ἠθικὰ προβλήματα [Sp.] P. 133, line 1
ἢ πάσχοντος’, ἀλλὰ ἀντὶ τούτων εἰπὼν τοῦ βιασθέντος.ποτὲ μὲν

πράττειν λέγομεν, ποτὲ δὲ πάσχειν· καὶ γὰρ ‘βιασθεὶς ἔπραξεν’ καὶ ‘βίᾳ
ἔπαθεν’ λέγομεν. ἀρχὴν δ' ἂν λέγοι ἔξωθεν εἶναι ἐπὶ τῶν βιαζομένων
τὴν ποιητικήν. ἡ μὲν γὰρ τελικὴ καὶ οὗ ἕνεκεν αἰτία οὖσα ἔξωθέν ἐστιν
ἐπὶ πάντων τῶν πρασσομένων, εἴ γε πᾶς ὁ πράττων ἕνεκά του πράττει
ὃ πράττει, ὅ ἐστιν ἐκτὸς αὐτοῦ. ἔτι τε οὐδ' ἂν εἴη ἐν τοῖς βίᾳ τι
πράττουσιν ἢ πάσχουσιν ἡ ὡς τέλος αἰτία. οὐ γὰρ ὁ βιαζόμενος ὑπό
τινος τέλος τι ἔχει προκείμενον αὑτῷ, οὗ χάριν ὑπὸ τοῦ βιαζομένου βιά-
ζεται. τῷ μὲν γὰρ βιαζομένῳ τινὰ καὶ τοῦτο πράττον ἢ τέλος τι πρόκει-
ται, καὶ διὰ τοῦτο τοῦτον, ὃν βιάζεται, βιάζεται, αὐτῷ δὲ οὐδέν. οἱ δὲ
πάσχοντες τὰ βίαιά εἰσιν, ὧν ἔξωθέν ἐστιν ἡ ἀρχὴ ἡ ποιητική, μηδὲν εἰς
τὸ γινόμενον τοῦ πάσχοντος συμβαλλομένου τε καὶ συμπράττοντος, ὡς
ἔδειξεν γινόμενον ἐπὶ τῶν πλεόντων, ὅταν ὑπὸ πνεύματός τινος
ἐξωσθῶσιν,
καὶ ὑπὸ τῶν κυρίων ὄντων καὶ ἀγόντων τοὺς ἡττημένους, ὅπῃ ἂν αὐτοῖς
δοκῇ. οὐκ εἴ τις δὲ βιαζόμενος ὑπό τινος κινήσαι τι τῶν ὀργανικῶν
μορίων κίνησίν τινα, ἣ συντελεῖ πρὸς τὸ γινόμενον βίᾳ, οὗτος ἤδη συμ-
βάλλοιτο ἂν [ἡ τοῦ] πρὸς τὸ γινόμενον βίᾳ (οὐ γὰρ εἰ ἀπωσθεὶς ὑπό τινος
κινήσας τὰ σκέλη ἐμπέσοι τινὶ ἢ καταβάλοι τι, ἤδη ἂν λέγοιτο συντελεῖν
πρὸς τὸ γινόμενον), ἀλλ' εἰ μὲν κατὰ τὴν οἰκείαν ὁρμὴν καὶ πρόθεσιν
ποιήσαι τοῦτο, εἴη ἂν συντελῶν· εἰ δὲ κατὰ συνήθη τινὰ καὶ φυσικὴν με
Κάσσιος ιατρός. . Med., Quaestiones medicae et problemata Φυσικά .

Sec. 8, line 36
γίγνεται γάρ, ὡς ἔφαμεν, ἡ ἡδονὴ διὰ τὴν εἰρημένην αἰ-

τίαν. ἡ δὲ διὰ τῆς σκάφης αἰώρα διαφορητικὴ μὲν εἶναι
δύναται τῶν παχυμερῶν σωμάτων, τοῦ δὲ αἰσθητικοῦ πνεύ-
ματος πυκνωτική, ἐπιθολοῦσα αὐτὸ καὶ συστέλλουσα διὰ
τὴν ἀκινησίαν τῶν λοιπῶν ὑλῶν. συστελλομένου γὰρ τού-
του, ὕπνον ἐπιγίνεσθαι συμβαίνει. καὶ οὐ δεῖ θαυμάζειν,
εἰ ἡ αὐτὴ αἰώρα διαφορεῖ μὲν τὸ σῶμα, πυκνοῖ δὲ (ὡς
ἔφαμεν) τὸ αἰσθητικὸν πνεῦμα. ὥσπερ γὰρ τὸ θερμὸν
ὕδωρ ἀνίησι μὲν τὰ ἡμέτερα σώματα, εἰ δὲ ἐπιχυθείη πυρί,
σβέννυσι τοῦτο, οὕτω καὶ ἡ αἰώρα τῶν ἐναντίων ἐστὶ
ποιητική. καὶ πολλὰ ἄν τις εὕροι τὰ ἐναντία ἀποτελεῖν δυ-
373
νάμενα.
Διὰ τί ἐπὶ τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ τραυμάτων, διαιρέ-
σεως γινομένης ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε καὶ μήνιγγα τρωθῆναι,
καὶ περιγεγονότων τῶν πεπονθότων καὶ λοιπὸν εἰς ἀπού-
λωσιν ἐλθόντων τῶν τραυμάτων σπασμὸς ἔσθ' ὅτε γίνεται,
ὥστε καὶ ἀπόλλυσθαι τοὺς τοῦτο παθόντας; ῥητέον οὖν
ὅτι φυσικῶς πάλλοντος τοῦ ἐγκεφάλου, συμβαίνει τὴν μή-
νιγγα προστρίβεσθαι τοῖς ὀστέοις τοῖς περικειμένοις, ἀφ'
ὧν ἐκομίσθη τὰ ἀφαιρεθέντα, καὶ προστριβομένην ἀνελ-
κοῦσθαι· ἀνελκώσεως δὲ γενομένης, καὶ ῥυπωθείσης, καὶ
Νεμέσιος. De natura hominis Sec. 29, line 3

περὶ ἀκουσίου
Τοῦ ἀκουσίου τὸ μὲν κατὰ βίαν τὸ δὲ δι' ἄγνοιάν ἐστι,

ὅρος τοίνυν τοῦ κατὰ βίαν ἀκουσίου ἐστὶν οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξω-
θεν, μηδὲν συμβαλλομένου κατ' οἰκείαν ὁρμὴν τοῦ βιασθέν-
ζητεῖται δὲ εἰ καὶ ταῦτα ἀκούσιά ἐστιν, οἷον αἱ ἀποβολαὶ τῶν
φορ-τίων ἃς ποιοῦνται οἱ ναῦται χειμῶνι περιπεσόντες, ἢ ὅταν
τις αἰσχρὸν πρᾶγμα καταδέξηται παθεῖν ἢ πρᾶξαι ὑπὲρ
τοῦ σῶσαι φίλους ἢ πατρίδα. ἐοίκασι δὲ μᾶλλον εἶναι ἑκού-
σιοι. διὰ τοῦτο γὰρ πρόσκειται τῷ ὅρῳ τὸ μηδὲν
γνώμης ἢ ἐλέους ἀξιοῦσθαι, καὶ τὸ μετὰ λύπης πράττεσθαι,

καὶ τὸ μὴ εἶναι αἱρετάς. τούτων οὕτω διορισθέντων λέγω-
μεν πρότερον περὶ τοῦ ἀκουσίου.

περὶ ἀκουσίου
374
Τοῦ ἀκουσίου τὸ μὲν κατὰ βίαν τὸ δὲ δι' ἄγνοιάν ἐστι,

ὅρος τοίνυν τοῦ κατὰ βίαν ἀκουσίου ἐστὶν οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξω-
θεν, μηδὲν συμβαλλομένου κατ' οἰκείαν ὁρμὴν τοῦ βιασθέν-
ζητεῖται
δὲ εἰ καὶ ταῦτα ἀκούσιά ἐστιν, οἷον αἱ ἀποβολαὶ τῶν φορ-
τίων ἃς ποιοῦνται οἱ ναῦται χειμῶνι περιπεσόντες, ἢ ὅταν
τις αἰσχρὸν πρᾶγμα καταδέξηται παθεῖν ἢ πρᾶξαι ὑπὲρ
τοῦ σῶσαι φίλους ἢ πατρίδα. ἐοίκασι δὲ μᾶλλον εἶναι ἑκού-
σιοι. διὰ τοῦτο γὰρ πρόσκειται τῷ ὅρῳ τὸ μηδὲν συμ-
βαλλομένου κατ' οἰκείαν ὁρμὴν τοῦ βιασθέντος, ἐπὶ γὰρ
τοῖς τοιούτοις ἑκόντες αὐτοὶ δι' ἑαυτῶν κινοῦσι τὰ ὀργανικὰ
μόρια καὶ οὕτω ῥίπτουσιν εἰς τὴν θάλασσαν τὰ φορτία.
ὁμοίως δὲ καὶ οἱ αἰσχρὸν ἢ δεινόν τι ὑπομένοντες διὰ μεῖζον
τῶν τοιούτων διάγνωσις. ἔτι δὲ καὶ τούτου χαλεπώτερόν

ἐστι τὸ ἐμμεῖναι τοῖς δόξασιν. οὐ γὰρ ὁμοίως ἐκπλήσσει
τὰ δεινὰ προσδοκώμενα καὶ ἐπαγόμενα, ἀλλ' ἐνίοτε κρίναν-
τες ἐξιστάμεθα τῆς κρίσεως ἐν τοῖς δεινοῖς γενόμενοι, ὡς
ἐπί τινων συμβέβηκεν ἐν τῷ μαρτυρεῖν· τὴν ἀρχὴν γὰρ
καρτερήσαντες περὶ τὸ τέλος ἐνέδωκαν ἐν τῇ πείρᾳ τῶν
χαλεπῶν ἀπομαλακισθέντες.
μηδεὶς δὲ νομίσῃ τῆς ἀκολα-
σίας τὴν ἐπιθυμίαν ἢ τὸν θυμὸν τῶν ἀκουσίων εἶναι πλημ-
μελημάτων, ἐπειδὴ καὶ ταῦτα τὴν ἀρχὴν ἔξωθεν ἔχει τὴν
Ποιητικήν· τό τε γὰρ κάλλος τῆς πόρνης ἐξοίστρησεν ἐπὶ
τὴν ἀκολασίαν τὸν ἑωρακότα, καὶ ὁ παροξύνας ἐκίνησε τὸν
θυμόν. εἰ γὰρ καὶ τὴν ἀρχὴν ἔξωθεν ἔχουσιν, ἀλλ' αὐτοὶ
δι' ἑαυτῶν καὶ τῶν ὀργανικῶν μορίων ἐνεργοῦσιν, καὶ οὐχ
ὑποπίπτουσι τῷ ὅρῳ τοῦ ἀκουσίου, ὁπότε καὶ τῆς ἀρχῆς
τὴν αἰτίαν ἑαυτοῖς παρέχονται διὰ φαύλην ἀγωγὴν ὑπὸ
τῶν παθῶν ῥᾳδίως αἰχμαλωτιζόμενοι. ψέγονται γοῦν οἱ
ταῦτα πράττοντες ὡς ἑκούσιον κακὸν ὑπομένοντες. ὅτι δὲ
ἑκούσιόν ἐστι, δῆλον, ἥδονται γὰρ ἐπὶ τῇ πράξει· τὸ δὲ
ἀκούσιον λυπηρὸν ἐδείχθη.
375
Alexander Med., Therapeutica Vol. 2, p. 503, line 6
σφοδράν. ὁμοίως καὶ χολὴ πολλάκις ἐπιρρυεῖσα μεταξὺ τῶν νεύρων καὶ
συνδέσμων καὶ τῷ φλέγειν ἅμα καὶ διατείνειν ἐπιφέρειν οἶδε μεγάλας
ὀδύνας. ἔτι δὲ φλέγμα χωρῆσαν εἰς τοὺς εἰρημένους τόπους ὀδύνης
ἰσχυρο-
τέρας αἴτιον γίνεται ἅμα τε τῇ ψύξει καὶ τῷ στενοχωρεῖν καὶ διατείνειν
αὐτούς. οὕτω δὲ καὶ ὁ μελαγχολικὸς χυμὸς οὐ μόνον τῷ ψύχειν καὶ
θλίβειν, ἀλλὰ καὶ τῷ βάρους ἐπιτελεῖν αἴσθησιν οὐ μετρίους ἐργάζεται
τοὺς παροξυσμούς. οὐ μόνον δὲ διὰ ἐπίρροιαν ὕλης οἱ ῥευματισμοὶ τοῖς
ἄρθροις ἐπιγίνεσθαι πεφύκασιν, ἀλλὰ καὶ διὰ ψιλὴν ποιότητα μόνην καὶ
θερμὴν καὶ ψυχράν· ἔτι δὲ ξηρότης τε καὶ ὑγρότης αἴτια γίνονται
πολλάκις ῥευματισμῶν. δεῖ οὖν ἀκριβῶς, ὡς ἔφαμεν, ὑποπτεύειν, ἥτις
ἀκριβῶς ἐστιν ἡ ποιητικὴ τοῦ πάθους αἰτία, καὶ τὴν ἁρμόττουσαν ἐπι-
φέρειν βοήθειαν.

Alcmaeon Phil., Frag. Frag. 4, line 4
[ARIST.] Probl. 17, 3. 916a 33 τοὺς ἀνθρώπουςφησὶν

Ἀ. διὰ τοῦτο ἀπόλλυσθαι, ὅτι οὐ δύνανται τὴν ἀρχὴν
τῶι τέλει προσάψαι.
AËT. V 14, 1 Ἀ. τῶν ἡμιόνων τοὺς μὲν ἄρρενας
ἀγόνους παρὰ τὴν λεπτότητα τῆς θορῆς καὶ ψυχρότητα, τὰς δὲ
θηλείας παρὰ τὸ μὴ ἀναχάσκειντὰς μήτρας· οὕτω γὰρ αὐτὸς
εἴρηκε.
– v 30 1 (D. 442) Ἀ. τῆς μὲν ὑγιείας εἶναι συνεκτικὴν
τὴν ἰσονομίαντῶν δυνάμεων, ὑγροῦ, ξηροῦ, ψυχροῦ, θερμοῦ,
πικροῦ, γλυκέος καὶ τῶν λοιπῶν, τὴν δ' ἐν αὐτοῖς μοναρχίαν νόσου
Ποιητικήν· φθοροποιὸν γὰρ ἑκατέρου μοναρχίαν. καὶ νόσον συμ-
πίπτειν ὡς μὲν ὑφ' οὗ ὑπερβολῆι θερμότητος ἢ ψυχρότητος, ὡς δὲ
ἐξ οὗ διὰ πλῆθος τροφῆς ἢ ἔνδειαν, ὡς δ' ἐν οἷς ἢ αἷμα ἢ μυελὸν
ἢ ἐγκέφαλον. ἐγγίνεσθαι δὲ τούτοις ποτὲ κἀκ τῶν ἔξωθεν αἰτιῶν,
ὑδάτων ποιῶν (?) ἢ χώρας ἢ κόπων ἢ ἀνάγκης ἢ τῶν τούτοις παρα-
πλησίων. τὴν δὲ ὑγείαν τὴν σύμμετρον τῶν ποιῶν κρᾶσιν.
CLEM. Strom. VI 16 (II 435, 9 St.) Ἀλκμαίωνος γὰρ
τοῦ Κροτωνιάτου λέγοντος ‘ἐχθρὸν ἄνδρα ῥᾶιον φυλάξασθαι
ἢ φίλον’ὁ μὲν Σοφοκλῆς ἐποίησεν ἐν τῆι Ἀντιγόνηι (652) ‘τί
γὰρ γένοιτ' ἂν ἕλκος μεῖζον ἢ φίλος κακός;’.
376
Ποισειδώνιος. Frag. Frag. 4, line 3
εἴρηται τοῖς πρὸ ἡμῶν τοῖς μάλιστα πεπιστευμένοις ἀρίστοις γεγονέναι

περὶ ταῦτα.
5. Ὑποκείσθω δὴ σφαιροειδὴς ἡ γῆ σὺν τῇ θαλάττῃ, μίαν καὶ τὴν
αὐτὴν ἐπιφάνειαν ἴσχουσα τοῖς πελάγεσι. συγκρύπτοιτο γὰρ ἂν τὸ ἐξέχον
τῆς γῆς ἐν τῷ τοσούτῳ μεγέθει μικρὸν ὂν καὶ λανθάνειν δυνάμενον, ὥστε
τὸ σφαιροειδὲς ἐπὶ τούτων οὐχ ὡς ἂν ἐκ τόρνου φαμέν, οὐδ' ὡς ὁ

γεωμέτρης
πρὸς λόγον, ἀλλὰ πρὸς αἴσθησιν, καὶ ταύτην παχυτέραν.
Strabo 1,2,6
Τὸ δὲ δὴ καὶ τὴν ῥητορικὴν ἀφαιρεῖσθαι τὸν ποιητὴν τελέως ἀφειδοῦντος
ἡμῶν ἐστι. τί γὰρ οὕτω ῥητορικόν, ὡς φράσις; τί δ' οὕτω ποιητικόν;

τίς δ' ἀμείνων Ὁμήρου φράσαι; νὴ Δία, ἀλλ' ἑτέρα φράσις ἡ ποιητική.
τῷ γε εἴδει, ὡς καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ποιητικῇ ἡ τραγικὴ καὶ ἡ κωμική, καὶ
ἐν τῇ πεζῇ ἡ ἱστορικὴ καὶ ἡ δικανική. ἆρα γὰρ οὐδ' ὁ λόγος ἐστὶ γενικός,
οὗ εἴδη ὁ ἔμμετρος καὶ ὁ πεζός; ἢ λόγος μέν, ῥητορικὸς δὲ λόγος οὐκ

ἔστι γενικὸς καὶ φράσις καὶ ἀρετὴ λόγου; ὡς δ' εἰπεῖν, ὁ πεζὸς λόγος, ὅ
γε κατεσκευασμένος, μίμημα τοῦ ποιητικοῦ ἐστι. πρώτιστα γὰρ ἡ ποιη-
τικὴ κατασκευὴ παρῆλθεν εἰς τὸ μέσον καὶ εὐδοκίμησεν· εἶτα ἐκείνην
μιμούμενοι, λύσαντες τὸ μέτρον, τἆλλα δὲ φυλάξαντες τὰ ποιητικὰ συνέ-
γραψαν οἱ περὶ Κάδμον καὶ Φερεκύδη καὶ Ἑκαταῖον· εἶτα οἱ ὕστερον,
ἀφαιροῦντες ἀεί τι τῶν τοιούτων, εἰς τὸ νῦν εἶδος κατήγαγον, ὡς ἂν
ἀπὸ ὕψους τινός· καθάπερ ἄν τις καὶ τὴν κωμῳδίαν φαίη λαβεῖν τὴν
5. Ὑποκείσθω δὴ σφαιροειδὴς ἡ γῆ σὺν τῇ θαλάττῃ, μίαν καὶ τὴν

αὐτὴν ἐπιφάνειαν ἴσχουσα τοῖς πελάγεσι. συγκρύπτοιτο γὰρ ἂν τὸ ἐξέχον
τῆς γῆς ἐν τῷ τοσούτῳ μεγέθει μικρὸν ὂν καὶ λανθάνειν δυνάμενον, ὥστε
τὸ σφαιροειδὲς ἐπὶ τούτων οὐχ ὡς ἂν ἐκ τόρνου φαμέν, οὐδ' ὡς ὁ

γεωμέτρης
πρὸς λόγον, ἀλλὰ πρὸς αἴσθησιν, καὶ ταύτην παχυτέραν.
Strabo 1,2,6
Τὸ δὲ δὴ καὶ τὴν ῥητορικὴν ἀφαιρεῖσθαι τὸν ποιητὴν τελέως ἀφειδοῦντος
ἡμῶν ἐστι. τί γὰρ οὕτω ῥητορικόν, ὡς φράσις; τί δ' οὕτω ποιητικόν;

377
τίς δ' ἀμείνων Ὁμήρου φράσαι; νὴ Δία, ἀλλ' ἑτέρα φράσις ἡ ποιητική.
τῷ γε εἴδει, ὡς καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ποιητικῇ ἡ τραγικὴ καὶ ἡ κωμική, καὶ
ἐν τῇ πεζῇ ἡ ἱστορικὴ καὶ ἡ δικανική. ἆρα γὰρ οὐδ' ὁ λόγος ἐστὶ γενικός,
οὗ εἴδη ὁ ἔμμετρος καὶ ὁ πεζός; ἢ λόγος μέν, ῥητορικὸς δὲ λόγος οὐκ

ἔστι γενικὸς καὶ φράσις καὶ ἀρετὴ λόγου; ὡς δ' εἰπεῖν, ὁ πεζὸς λόγος, ὅ
γε κατεσκευασμένος, μίμημα τοῦ ποιητικοῦ ἐστι. πρώτιστα γὰρ ἡ ποιη-
τικὴ κατασκευὴ παρῆλθεν εἰς τὸ μέσον καὶ εὐδοκίμησεν· εἶτα ἐκείνην
σύστασιν ἀπὸ τῆς τραγῳδίας, καὶ τοῦ κατ' αὐτὴν ὕψους καταβιβασθεῖσαν

σύστασιν ἀπὸ τῆς τραγῳδίας, καὶ τοῦ κατ' αὐτὴν ὕψους καταβιβασθεῖσαν
εἰς τὸ λογοειδὲς νυνὶ καλούμενον. καὶ τὸ ἀείδειν δὲ ἀντὶ τοῦ φράζειν

τιθέμενον παρὰ τοῖς πάλαι ταὐτὸ τοῦτο ἐκμαρτυρεῖ, διότι πηγὴ καὶ ἀρχὴ
φράσεως κατεσκευασμένης καὶ ῥητορικῆς ὑπῆρξεν ἡ ποιητική . αὕτη
γὰρ
προσεχρήσατο τῷ μέλει κατὰ τὰς ἐπιδείξεις· τοῦτο δ' ἦν ᾠδὴ ἢ λόγος
μεμελισμένος ἀφ' οὗ δὴ ῥαψῳδίαν τ' ἔλεγον καὶ τραγῳδίαν καὶ
κωμῳδίαν.
ὥστ' ἐπειδὴ τὸ φράζειν πρώτιστα ἐπὶ τῆς ποιητικῆς ἐλέγετο φράσεως,
αὕτη δὲ μετ' ᾠδῆς ἦν, τὸ ἀείδειν αὐτοῖς τὸ αὐτὸ τῷ φράζειν ὑπῆρξε παρ'
ἐκείνοις. καταχρησαμένων δ' αὐτῶν θατέρῳ καὶ ἐπὶ τοῦ πεζοῦ λόγου, καὶ
ἐπὶ θάτερον ἡ κατάχρησις διέβη. καὶ αὐτὸ δὲ τὸ πεζὸν λεχθῆναι τὸν ἄνευ
τοῦ μέτρου λόγον ἐμφαίνει τὸν ἀπὸ ὕψους τινὸς καταβάντα καὶ ὀχήματος
εἰς τοὔδαφος.
378
ποσὸν καὶ πηλίκον καὶ ποιὸν κατὰ σχῆμα θεωρίας ἐφάπτεται, εἰκότως
ἀριθμητικῆς τε καὶ γεωμετρίας ἐδεήθη ταύτῃ. καὶ περὶ τούτων, ὧν
ὑπισχνεῖτο μόνων λόγον ἀποδώσειν, δι' ἀριθμητικῆς τε καὶ γεωμετρίας
συμβιβάζειν ἰσχύει. πολλαχοῦ τοίνυν ταὐτὸν κεφάλαιον ἀποδεῖξαι προ-
θήσεται ὅ τε ἀστρολόγος καὶ ὁ φυσικός, οἷον ὅτι μέγας ὁ ἥλιος, ὅτι σφαι-
ροειδὴς ἡ γῆ, οὐ μὴν κατὰ τὰς αὐτὰς ὁδοὺς βαδιοῦνται. ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ
τῆς οὐσίας ἢ τῆς δυνάμεως ἢ τοῦ ἄμεινον οὕτως ἔχειν ἢ ἀπὸ τῆς
γενέσεως
καὶ μεταβολῆς ἕκαστα ἀποδείξει, ὁ δὲ ἀπὸ τῶν συμβεβηκότων τοῖς
σχήμασιν ἢ μεγέθεσιν ἢ ἀπὸ τῆς ποσότητος τῆς κινήσεως καὶ τοῦ ἐφαρ-
μόττοντος αὐτῇ χρόνου. καὶ ὁ μὲν φυσικὸς τῆς αἰτίας πολλαχοῦ ἅψεται
εἰς τὴν Ποιητικὴν δύναμιν ἀποβλέπων, ὁ δὲ ἀστρολόγος ὅταν ἀπὸ τῶν
ἔξωθεν συμβεβηκότων ἀποδεικνύῃ, οὐχ ἱκανὸς θεατὴς γίνεται τῆς αἰτίας,
οἷον ὅτε σφαιροειδῆ τὴν γῆν ἢ τὰ ἄστρα ἀποδίδωσιν, ἐνιαχοῦ δὲ οὐδὲ
τὴν αἰτίαν λαβεῖν ἐφίεται, ὡς ὅταν περὶ ἐκλείψεως διαλέγηται· ἄλλοτε
δὲ καθ' ὑπόθεσιν εὑρίσκει τρόπους τινὰς ἀποδιδούς, ὧν ὑπαρχόντων
σωθή-
σεται τὰ φαινόμενα. οἷον διὰ τί ἀνωμάλως ἥλιος καὶ σελήνη καὶ οἱ πλά-
νητες φαίνονται κινούμενοι; ὅτι εἰ ὑποθώμεθα ἐκκέντρους αὐτῶν τοὺς
κύκλους ἢ κατ' ἐπίκυκλον πολούμενα τὰ ἄστρα, σωθήσεται ἡ φαινομένη
ἀνωμαλία αὐτῶν, δεήσει τε ἐπεξελθεῖν, καθ' ὅσους δυνατὸν τρόπους
εὐεργετῶσιν· ἄμεινον δ' ἂν λέγοι τις, ὅταν εὐδαιμονῶσι· τοιοῦτον δὲ καὶ

τὸ χαίρειν καὶ τὸ ἑορτάζειν καὶ τὸ φιλοσοφεῖν καὶ μουσικῆς ἅπτεσθαι·
μὴ γάρ, εἴ τις ἔκπτωσις πρὸς τὸ χεῖρον γεγένηται, τῶν μουσικῶν εἰς
ἡδυπαθείας τρεπόντων τὰς τέχνας ἐν τοῖς συμποσίοις καὶ θυμέλαις καὶ
σκηναῖς καὶ ἄλλοις τοιούτοις, διαβαλλέσθω τὸ πρᾶγμα, ἀλλ' ἡ φύσις ἡ
τῶν παιδευμάτων ἐξεταζέσθω τὴν ἀρχὴν ἐνθένδε ἔχουσα.
10. Καὶ διὰ τοῦτο μουσικὴν ἐκάλεσε Πλάτων καὶ ἔτι πρότερον οἱ
Πυθαγόρειοι τὴν φιλοσοφίαν, καὶ καθ' ἁρμονίαν τὸν κόσμον συνεστάναι
φασί, πᾶν τὸ μουσικὸν εἶδος θεῶν ἔργον ὑπολαμβάνοντες. οὕτω δὲ καὶ
αἱ Μοῦσαι θεαὶ καὶ Ἀπόλλων Μουσηγέτης καὶ ἡ ποιητικὴ πᾶσα ὑμνη-
τική, καλὴοὖσα. ὡσαύτως δὲ καὶ τὴν τῶν ἠθῶν κατασκευὴν τῇ μουσικῇ
προσνέμουσιν, ὡς πᾶν τὸ ἐπανορθωτικὸν τοῦ νοῦ τοῖς θεοῖς ἐγγὺς ὄν.
Οἱ μὲν οὖν Ἕλληνες οἱ πλεῖστοι τῷ Διονύσῳ προσέθεσαν καὶ τῷ
Ἀπόλλωνι ⌈καὶ τῇ Ἑκάτῃ⌉ καὶ ταῖς Μούσαις καὶ Δήμητρι, νὴ Δία, τὸ
ὀργιαστικὸν πᾶν καὶ τὸ βακχικὸν καὶ τὸ χορικὸν καὶ τὸ περὶ τὰς τελετὰς
μυστικόν, Ἴακχόν τε καὶ τὸν Διόνυσον καλοῦσι καὶ τὸν ἀρχηγέτην τῶν
379
μυστηρίων, τῆς Δήμητρος δαίμονα· δενδροφορίαι τε καὶ χορεῖαι καὶ

τελεταὶ κοιναὶ τῶν θεῶν εἰσι τούτων· αἱ δὲ Μοῦσαι καὶ ὁ Ἀπόλλων,
Anonyma De Musica Scripta Bellermanniana, Anonyma de musica

scripta Bellermanniana Sec. 12, line 4
Προκρούσεως δὲ γενομένης ἐκ τοῦ διὰ πασῶν κομπι-

σμὸν ποιεῖ. ἑξῆς δὲ λέγομεν.
Ἡ διαστολὴ ἐπί τε τῶν ᾠδῶν καὶ τῆς κρουματογραφίας
παραλαμβάνεται ἀναπαύουσα καὶ χωρίζουσα τὰ προ-
άγοντα ἀπὸ τῶν ἐπιφερομένων ἑξῆς. ἔστι δὲ αὐτῆς σχῆμα
καὶσημεῖον τόδε 𝈒.
{Ὅρος μουσικῆς} Μουσική ἐστιν ἐπιστήμη περὶ μέλος
τὸ τέλειον θεωρητική τε τῶν ἐν αὐτῇ καὶ τοῖς μέρεσιν
αὐτῆς. ἄλλοι δὲ οὕτως· ἕξις θεωρητική τε καὶ πρακτικὴ
καὶ ποιητικὴ τῶν περὶ τὸ τέλειον μέλος. μουσικὸς δέ ἐστιν
ὁ ἔμπειρος τοῦ τελείου μέλους καὶ δυνάμενος ἐπ' ἀκριβείας
τὸ πρέπον τηρῆσαί τε καὶ κρῖναι. ἔστι δὲ τῆς μουσικῆς
εἴδη ἕξ· ἁρμονικόν, ῥυθμικόν, μετρικόν, ὀργανικόν, ποι-
ητικόν, ὑποκριτικόν. καὶ τῆς μὲν ἁρμονικῆς εἰς τρόπους
δεκαπέντε διαιρουμένης ἴδιον τὸ περὶ τῶν τῆς μελῳδίας
γενῶν διαλαμβάνειν, πόσα τέ ἐστι καὶ ποῖα ταῦτα, καὶ ὡς
οὐ δυνατὸν πλείω γενέσθαι τριῶν, διατόνου τε καὶ χρώμα-
τος καὶ ἁρμονίας. τὸ γὰρ μικτὸν καλούμενον οὐχ ὡς
γένος παραληπτέον, γίνεται γὰρ ἐκ τῶν προειρημένων.
τῆς δὲ ῥυθμικῆς ἴδιον τὸ τὰς διαφορὰς τῶν κατὰ μέρος καὶ
Anonyma De Musica Scripta Bellermanniana, Anonyma de musica

scripta Bellermanniana Sec. 18, line 2
ὄντα τρία, ἰαμβικόν, δακτυλικόν, παιωνικόν. ἡ δὲ μετρικὴ

εἰς εἴδη διαιρουμένη πλείονα ποικιλωτέραν ἔχει τὴν πρακ-
τικήν, εἰς τρίμετρα γὰρ καὶ τετράμετρα καὶ πεντάμετρα
καὶ ἡρῷα καὶ ἐπῳδὰ καὶ ἄλλα μυρία ἃ ὑποτέτακται τῇ
μετρικῇ. ἡ δὲ ὀργανικὴ κατὰ τὴν τῶν ὀργάνων θεωρίαν,
ὧν ἃ μέν ἐστιν ἐμπνευστά, ἃ δὲ ἐντατά, ἃ δὲ ψιλά. ἐντατὰ
μέν ἐστιν ὄργανα κιθάρα τε καὶ λύρα καὶ τὰ παραπλήσια,
ἐμπνευστὰ δὲ αὐλοί τε καὶ ὑδραύλεις καὶ πτερά, ψιλὸν δὲ
ὄργανον κυρίως μὲν τὸ τοῦ ἀνθρώπου δι' οὗ μελῳδοῦμεν
καὶ οἱ ὀξύβαφοι δι' ὧν κρούοντές τινες μελῳδοῦσιν. τῆς
380
δὲ ποιητικῆς καὶ ὑποκριτικῆς παντί που δῆλα τὰ εἴδη.

Τῶν δὲ τῆς μουσικῆς μερῶν κυριώτατόν ἐστι καὶ πρῶ-
τον τὸ ἁρμονικόν, τῶν γὰρ πρώτων μουσικῆς πέφυκε θεω-
ρητική. πρῶτα δέ ἐστι φθόγγοι καὶ διαστήματα καὶ ὅσα
ἐκ τούτων συνίσταται. κεφάλαια δὲ τῆς ἁρμονικῆς τὰ
κυριώτατα καὶ πρῶτα περὶ ἃ μάλιστα ἐσπούδακεν ἑπτά,
πρῶτον μὲν τὸ περὶ φθόγγων διαλαβεῖν, δεύτερον τὸ περὶ
διαστημάτων, τρίτον περὶ συστημάτων, τέταρτον περὶ
γενῶν, πέμπτον περὶ τόνων, ἕκτον περὶ μεταβολῶν, ἕβδο-
μον περὶ μελοποιίας. πρῶτος δέ ἐστιν ἐν τοῖς διαστήμασι
φθόγγος, καθὸ ἐλάχιστός τέ ἐστι καὶ ἀμερὴς καὶ αὐτὸς
Anonymus Diodori Phil., Frag. P. 233, line 5
... ὁρᾶν δὲ τὸν ἐπιορκήσαντα παραχρῆμα ταῦτ' ἔχοντα περὶ ὧν ὤμοσε,

τὸν
δὲ ὁρκίζοντα φανερῶς τὸ ἴδιον ἀπολλύντα. τούτων γὰρ ἑκάτερος οὐ
καθάπερ
Πυθαγόρας ὑπεστήσατο τὸν ὅρκον εἶναι πίστεως ἐνέχυρον βέβαιον, ἀλλ'
αἰσχρο-
κερδείας καὶ ἀπάτης δέλεαρ.
[Ὅτι Πυθαγόρας παρήγγελλε τοῖς μανθάνουσι σπανίως μὲν ὀμνύναι,
χρησαμένους δὲ τοῖς ὅρκοις πάντως ἐμμένειν.]
Ὅτι ὁ αὐτὸς Πυθαγόρας καὶ περὶ τῶν ἀφροδισίων ἐκλογιζόμενος τὸ
συμφέρον παρήγγελλε κατὰ μὲν τὸ θέρος μὴ πλησιάζειν γυναιξί, κατὰ δὲ
τὸν
χειμῶνα προσιέναι τεταμιευμένως. καθόλου γὰρ τὸ γένος τῶν
ἀφροδισίων ὑπελάμ-
βανεν εἶναι βλαβερόν, τὴν δὲ συνέχειαν αὐτῶν τελέως ἀσθενείας καὶ
ὀλέθρου Ποιητικὴν ἐνόμιζε.
Ὅτι Πυθαγόραν φασὶν ὑπό τινος ἐρωτηθέντα πότε χρηστέον ἀφροδισίοις
εἰπεῖν, Ὅταν ἑαυτοῦ θέλῃς ἥττων γενέσθαι.

Ὅτι οἱ Πυθαγόρειοι διῄρουν καὶ τὰς ἡλικίας τῶν ἀνθρώπων εἰς τέσσαρα
μέρη, παιδός, νέου, νεανίσκου, γέροντος, καὶ τούτων ἑκάστην ἔφασαν
ὁμοίαν
εἶναι ταῖς κατὰ τὸν ἐνιαυτὸν τῶν ὡρῶν μεταβολαῖς, τὸ μὲν ἔαρ τῷ παιδὶ
διδόντες,
τὸ δὲ φθινόπωρον τῷ ἀνδρί, τὸν δὲχειμῶνα τῷ γέροντι, τὸ δὲ θέρος τῷ
νέῳ.
Ὅτι ὁ αὐτὸς Πυθαγόρας παρήγγελλε πρὸς τοὺς θεοὺς προσιέναι τοὺς
θύοντας μὴ πολυτελεῖς, ἀλλὰ λαμπρὰς καὶ καθαρὰς ἔχοντας ἐσθῆτας,
381
ὁμοίως δὲ
μὴ μόνον τὸ σῶμα καθαρὸν παρεχομένους πάσης ἀδίκου πράξεως, ἀλλὰ
Anonymus Photii Phil., Frag. P. 241, line 1
κράσει φημὶ τῶν στοιχείων καὶ τῷ θυμῷ καὶ τῇ ἐπιθυμίᾳ καὶ τῇ ὀρέξει.
τὸ γοῦν γνῶθι σαυτόν, δοκοῦν ῥᾷστον εἶναι, πάντων ἐστὶ χαλεπώτατον. ὃ
καί
φασι τοῦ Πυθίου εἶναι Ἀπόλλωνος, εἰ καὶ εἰς Χίλωνα τῶν ἑπτὰ σοφῶν
ἕνα τὸ
ἀπόφθεγμα ἀναφέρουσι. παραινεῖ δ' ἡμῖν γνῶναι τὴν ἑαυτῶν δύναμιν. τὸ
δὲ
γνῶναι ἑαυτὸν οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ τὴν τοῦ σύμπαντος κόσμου φύσιν
γνῶναι.
τοῦτο δὲ ἀδύνατον ἄνευ τοῦ φιλοσοφεῖν· ὅπερ ἡμῖν ὁ θεὸς παραινεῖ. ὅτι
γνώσεως
ὀκτώ φασιν ὄργανα· αἴσθησιν φαντασίαν δόξαν τέχνην φρόνησιν
ἐπιστήμην
σοφίαν νοῦν. τούτων κοινὰ μέν ἐστιν ἡμῖν πρὸς τὰ θεῖα τέχνη καὶ
φρόνησις
καὶ ἐπιστήμη καὶ σοφία καὶνοῦς, πρὸς δὲ τὰ ἄλογα αἴσθησις καὶ
φαντασία,
ἴδιον δὲ ἡμῶν μόνον ἡ δόξα. ἔστι δὲ αἴσθησις μὲν γνῶσις ψευδὴς διὰ
σώματος,
φαντασία δὲ κίνησις ἐν ψυχῇ, δόξα δὲ ..., τέχνη δὲ ἕξις ποιητικὴ μετὰ
λόγου
(τὸ δὲ μετὰ λόγου πρόσκειται, ὅτι καὶ ὁ ἀράχνης ποιεῖ, ἀλλ' οὐ μετὰ
λόγου),
φρόνησις δὲ ἕξις προαιρετικὴ τῆς ἐν τοῖς πρακτοῖς ὀρθότητος, ἐπιστήμη
δὲ
ἕξις γνωριστικὴτῶν ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἐχόντων, σοφία δὲ
ἐπιστήμη
τῶν πρώτων αἰτίων, νοῦς δὲ ἀρχὴ καὶ πηγὴ πάντων τῶν καλῶν. ὅτι τρία
μέρη
εὐμαθίας· ἀγχίνοια μνήμη ὀξύτης. μνήμη μὲν οὖν ἐστι τήρησις
ὧν ἔμαθέ τις, ὀξύτης δὲ ἡ ταχυτὴς τῆς διανοίας, ἀγχίνοια δὲ, ἐξ ὧν ἔμαθέ
τις ἃ μὴ ἔμαθε θηρεύειν. ὅτι ὁ οὐρανὸς τριχῶς λέγεται, ἓν μὲν αὐτὴ ἡ
ἀπλανὴς
Anonymi Historici (FGrH), De historia Alexandri Vol.-Jacobyʹ-T+F

2b,153,F, Frag. 10c, line 2
382
κτείνειν οὐχ ἡμῖν ἔστιν, ἀλλὰ σοὶ φυλακτέον.’ | τὸν δὲ Ἀλέξανδρον

ἀκούσαντα κρῖναι
σοφοὺς εἶναι τοὺς ἄνδρας καὶπροστάξαι δόντας ἱματισμὸν ἀφεῖναι
πάντας.
PORPHYR. Horat. A P 357: poeta pessimus fuit Choerilus, qui Ale-
xandrum secutus opera eius descripsit. huius omnino septem versus
laudabantur
(s. Amyntas 122 F 2). cui Alexander dixisse fertur, multum malle se
Thersiten
iam Homeri esse quam Choerili Achillen.
HORAT. epp. II 1, 232: gratus
Alexandro regi magno fuit ille Choerilus, incultis qui versibus et male
natis
rettulit acceptos, regale nomisma, Philippos.
PHILODEM. Π. ποιημ. (P 994; Usener Kl. Schr.
I 328): ὑπολάμβανε κατὰ τὸ συνέχον καὶ κυριώτατον τῶν ἐμ ποιητικῆι
διαφέρειν
Χοιρίλον καὶ Ἀναξιμένην (72 T 26) Ὁμήρου καὶ Καρκίνον καὶ Κλεαίνετον
Εὐριπίδου
καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς πονηροὺς ἐν ποιητικῆι τῶν ἀρίστων.
CURT. RUF. Hist. Al. VIII 5, 7 – 8: ... Graecorum, qui professionem
honestarum artium malis conruperant moribus, Agis quidem Argivus,
pessimorum
carminum post Choerilum conditor, et ex Sicilia Cleo (F 10c) .....
Anonymi Historici (FGrH), De historia Alexandri Vol.-Jacobyʹ-T+F

2b,153,F, Frag. 10c, line 4
PORPHYR. Horat. A P 357: poeta pessimus fuit Choerilus, qui Ale-

xandrum secutus opera eius descripsit. huius omnino septem versus
laudabantur
(s. Amyntas 122 F 2). cui Alexander dixisse fertur, multum malle se
Thersiten
iam Homeri esse quam Choerili Achillen.
HORAT. epp. II 1, 232: gratus
Alexandro regi magno fuit ille Choerilus, incultis qui versibus et male
natis
rettulit acceptos, regale nomisma, Philippos.
PHILODEM. Π. ποιημ. (P 994; Usener Kl. Schr.
I 328): ὑπολάμβανε κατὰ τὸ συνέχον καὶ κυριώτατον τῶν ἐμ ποιητικῆι
διαφέρειν
383
Χοιρίλον καὶ Ἀναξιμένην (72 T 26) Ὁμήρου καὶ Καρκίνον καὶ Κλεαίνετον
Εὐριπίδου
καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς πονηροὺς ἐν ποιητικῆι τῶν ἀρίστων.
CURT. RUF. Hist. Al. VIII 5, 7 – 8: ... Graecorum, qui professionem
honestarum artium malis conruperant moribus, Agis quidem Argivus,
pessimorum
carminum post Choerilum conditor, et ex Sicilia Cleo (F 10c) .....
ARRIAN.
An. IV 9, 9: καὶ δὴ καὶ τῶν σοφιστῶν τῶν ἀμφ' αὐτὸν Ἀνάξαρχόν τε καὶ
Ἆγιν
Ἀργεῖον ἐποποιόν.
SEXT. EMP. adv. gramm. I 282: λέγεται
γὰρ αὐτὸν (sc. Πύρρωνα) καὶ ποίησιν εἰς τὸν Μακεδόνα Ἀλέξανδρον
γράψαντα
μυρίοις χρυσοῖς τετιμῆσθαι.
STEPH. BYZ. s. Ὑστάσπαι· .... Νέστωρ (sc. Λαρανδεὺς ἐκ Λυκίας,
ἐποποιός,
Antiphon Soph., Testimonia Frag. 5, line 2
εἰ ἐπιμελοίμην τοῦ ὡς πλείστους ἱκανοὺς εἶναι πράττειν αὐτά;

ATHEN. XV 673 E F ἐκδόντος γὰρ τούτου [der Peripatetiker Adrastos]
πέντε μὲν βιβλία Περὶ τῶν παρὰ Θεοφράστωι ἐν τοῖς Περὶ ἠθῶν καθ'
ἱστορίαν καὶ
λέξιν ζητουμένων, ἕκτον δὲ περὶ τῶν ἐν τοῖς Ἠθικοῖς Νικομαχείοις
Ἀριστοτέλους,
ἐννοίας ἀμφιλαφεῖς παραθεμένου περὶ τοῦ παρὰ Ἀντιφῶντι τῶι
τραγωιδιοποιῶι
[Nauck FGT p. 792] Πληξίππου καὶ πλεῖστα ὅσα καὶ περὶ αὐτοῦ τοῦ
Ἀντιφῶν-
τος εἰπόντος, σφετερισάμενος [Hephaistion] καὶ ταῦτα ἐπέγραψέν τι
βιβλίον Περὶ
τοῦ παρὰ Ξενοφῶντι ἐν τοῖς Ἀπομνημονεύμασιν Ἀντιφῶντος, οὐδὲν ἴδιον
προσεξ-
ευρών.
DIOG. II 46 τούτωι [Sokrates] τις, καθά φησιν Ἀριστοτέλης ἐν τρίτωι
Περὶ ποιητικῆς [fr. 75 Rose], ἐφιλονίκει Ἀντίλοχος Λήμνιος καὶ Ἀ. ὁ
τερατοσκόπος.
[PLUT.] Vit. X orat. 1 p. 833 c [Antiphon der Rhamnusier] λέγεται
δὲ τραγωιδίας συνθεῖναι ἰδίαι καὶ σὺν Διονυσίωι τῶι τυράννωι· ἔτι δ' ὢν
πρὸς τῆι
ποιήσει τέχνην ἀλυπίαςσυνεστήσατο, ὥσπερ τοῖς νοσοῦσιν ἡ παρὰ τῶν
384
ἰατρῶν
θεραπεία ὑπάρχει· ἐν Κορίνθωι τε κατεσκευασμένος οἴκημά τι παρὰ τὴν
ἀγορὰν
προέγραψεν, ὅτι δύναται τοὺς λυπουμένους διὰ λόγων θεραπεύειν, καὶ
πυνθανό-μενος τὰς αἰτίας παρεμυθεῖτο τοὺς κάμνοντας. νομίζων δὲ τὴν
τέχνην ἐλάττω ἢ καθ' αὑτὸν εἶναι ἐπὶ ῥητορικὴν ἀπετράπη. εἰσὶ δ' οἳ καὶ
τὸ Γλαύκου τοῦ Ῥηγίνου Περὶ ποιητῶνβιβλίον [FHG II 23] εἰς
Ἀντιφῶντα ἀναφέρουσι.
Ariston Phil., Frag. Frag. 14,5, line 7
τοῦτον ὑπὲρ αὐτοὺς νομίζοντα φρονεῖν ἐξ ἀνάγκης κακοδαιμονεῖν·

ληρεῖν δὲ καὶ
διότι τὴν κοινῶς σύνεσιν οἴεται περιπεποιῆσθαι τὰ τῶν ἰδίας ἐμπειρίας
ἐχόντων,
καὶ μεταμεμελῆ̣σθ[α]ι πολλῶν ἐξ ἀνάγκης ἐνκυρεῖν, καὶ λοιδορίας
καρποῦσθαι
καὶ προσκ[ρούσεις ἑτέ]ρων ...
ib. col. XX: ... φάσθ[α̣ι ... ἄν]θρωπ[ον ἄλλ]ων ἀνθρώπ[ων οὐκ
ἔ]χειν χρείαν.
ὁ δὲ παντειδ[ή]μων ἅμα τοῖς εἰρημένοις πᾶσι καὶ μαργιτομανή̣ς ἐστιν, εἰ
καὶ
τὸν ὄντως πολυμαθέστατον προσαγορευόμενον οἴεται πάντα δύνασθαι
γινώσκειν
καὶ ποιεῖν οὐχ οἷον ἑαυτόν, ὃς ἐνίοτε οὐδέν τι φωρᾶται κατέχων καὶ οὐ
συνορῶν,
ὅτι πολλὰ δεῖται τριβῆς, ἂν καὶ ἀπὸ τῆς αὐτῆς γίνηται μεθόδου καθάπερ
τὰ τῆς
ποιητικῆς μέρη, καὶ διότι περὶ τοὺς πολυμαθεῖς ὀσμαὶ μόνον εἰσὶ
πολλῶν, οὐ κα-
τοχαί, καὶ τἀποτεύγματα περίεστιν τῶν παιδευμάτων, οὐ τὰ
κατορθώματα, καὶ
πάνθ' ὅσα τοῖς τοιούτοις συμβαίνειν ἀνελογιζόμεθα· καὶ διότι πολλὰ
γινώσκειν,
ὡσ̣ [Ἱππ]ία[ς] ἐκαυχᾶτο, καὶ τὸ παραπλήσιον πᾶν γένος ὀνείδη μᾶλλόν
ἐστιν ἤπερ
ἐγκώμια· καί – τί γὰρ δεῖ τἆλλα περὶ ληρούντων λέγειν; – ὡς ὅταν
ἀτυχήσωσι,
φωρῶνται καταφεύγοντες ἐπὶ τοὺς τυχόντας καὶ τῶν ἐ[λ]αχίστων
ἐλάττους αὑτοὺς
εἶναι προσομολογοῦσιν.
ὁ μὲν οὖν ὑπερήφανος καὶ ὑπερόπτης ἐστίν, ὁ δ̣' ὑπερό[π]της οὐ
385
πάν[τ]ως
καὶ ὑπε[ρ]η̣φανεῖ καὶ ἅπα[ν]τα διὰ τὸ ... χηρ[ ... ἔ]στιν ὅτε τα ... εἶνα[ι]·
πέφυκε
δ' οὐ ...
Αριστόνικος γραμματικός. De signis Iliadis Book of Iliad 2, verse in

book 45, line of scholion 6
ἐροῦμεν ἔμελλεν ἑνικῶς. (V. p. 15). καὶ ὅτι τὸ ἔμελλον ἀντὶ

τοῦ ἐῴκεσαν (Ar. 125). A.
θείη δέ μιν ἀμφέχυτ' ὀμφή: ὅτι ὀμφὴ ἡ θεία
κλῃδών, οὐ πᾶσα φήμη· διὸ καὶ ὁ Ζεὺς πανομφαῖος, ὁ κλῃ-
δόνιος (Ar. 97). A.
ἀμφὶ δ' ἄρ' ὤμοισιν βάλετο ξίφος ἀργυρόη-
λον: ἡ διπλῆ ὅτι τὸ Ἀγαμέμνονος ξίφος νῦν μὲν ἀργυ-
ρόηλον, ἐν ἄλλοις δὲ (Λ 29) χρυσόηλον. καὶ Εὐριπίδης
σφυρῶν(cod. ον) σιδηρᾶ κέντραεἰπών, ἐν ἄλλοις φησὶ
χρυσοδέτοις περόναις(Phoen. 26 – 812). τὰ τοιαῦτα δὲ
κυρίως οὐ λέγεται, ἀλλὰ κατ' ἐπιφοράν ἐστι ποιητικῆς ἀρε-
σκείας. ὥσπερ δὲ τὰ περὶ τὸν θώρακα καὶ τὴν ἀσπίδα δια-
φορώτερον φράζει (illo sc. loco, ubi v. ad 30), οὕτω καὶ τὸ ξίφος
κοσμεῖ. A. “Hinc discant Wolfiani” (Ar. 363) et Lachmanniani.
Ἠὼς μέν ῥα θεὰ προσεβήσετο μακρὸν Ὄλυμ-
πον: πρὸς τὸν τῶν ἡμερῶν ἀριθμόν, ὅτι τρίτη καὶ εἰκοστή·
δέκα μὲν μέχρι τῆς μήνιδος, δώδεκα τῶν θεῶν ἐν Αἰθιο-
πίᾳ ὄντων. ἡ δὲ ἀνατολὴ αὕτη τρίτη καὶ εἰκοστή ἐστιν. A.
Hinc apparet quomodo intellexerit Α 424 χθιζὸς ἔβη κατὰ
δαῖτα – δωδεκάτῃ δέ τοι αὖτις ἐλεύσεται. Quod quum ipsa
contentionis die Thetis dicat, qui est decimus, illa Jovis mi
Αριστόνικος γραμματικός. De signis Iliadis Book of Iliad 11, verse in

book 747, line of scholion 2
μου, οὐ κατὰ διάνοιαν ἐφάνη αὐτοῖς μέγας κτλ.

εὖτε γὰρ ἠέλιος φαέθων ὑπερέσχεθε γαίης:
ἡ διπλῆ ὅτι ἐξ ἡρωικοῦ προσώπου ὑπὲρ γῆς τὴν ἀνατολὴν
λέγει, αὐτὸς δὲ ἐκ τοῦ ἰδίου προσώπου ἐξ Ὠκεανοῦ. A. Ar. 177.
ἀλλ' ὅτε δὴ Πυλίων καὶ Ἐπειῶν ἔπλετο νεῖ-
κος: ἡ διπλῆ ὅτι τινὲς καὶ Ἀχαιῶνγράφουσιν· Ὅμηρος
δὲ Ἐπειοὺς τοὺς Ἠλείους λέγει (Ar. 236). καὶ ὅτι νεῖκος
οὐ μόνον ἡ διὰ λόγων ἐπίπληξις, ἀλλὰ καὶ ἡ διὰ χειρῶν
μάχη, ὡς νῦν. A.
386
αὐτὰρ ἐγὼν ἐπόρουσα κελαινῇ λαίλαπι ἶσος·

ἡ διπλῆ ὅτι ἐκπέπτωκεν εἰς Ποιητικὴν κατασκευὴν τὸ παρ-
ηγμένον ἡρωικὸν πρόσωπον κατὰ τὴν ποίησιν. A.
καὶ νύ κεν Ἀκτορίωνε Μολίονε παῖδ' ἀλάπαξα,
εἰ μή σφωε πατὴρ εὐρυκρείων ἐνοσίχθων
ἐκ πολέμου ἐσάωσε.
ἡ διπλῆ ὅτι ἐντεῦθεν Ἡσίοδος Ἄκτορος κατ' ἐπί-
κλησιν καὶ Μολιόνης αὐτοὺς γεγενεαλόγηκεν, γόνῳ δὲ Πο-
σειδῶνος. οὐδέποτε δὲ Ὅμηρος ἀπὸ μητρὸς σχηματίζει (Ar. 179). A.
Athenagoras Apol., Legatio sive Supplicatio pro Christianis


Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἴσως πλάνη ποιητική, φυσικὸς δέ τις ἐπ'
αὐτοῖς καὶ τοιοῦτος λόγος· “Ζεὺς ἀργής”, ὥς φησιν Ἐμπεδοκλῆς,
“Ἥρη τε φερέσβιος ἠδ' Ἀϊδωνεύς
Νῆστίς θ', ἣ δακρύοις τέγγει κρούνωμα βρότειον”.
εἰ τοίνυν Ζεὺς μὲν τὸ πῦρ, Ἥρα δὲ ἡ γῆ καὶ ὁ ἀὴρ Ἀϊδωνεὺς καὶ
τὸ ὕδωρ Νῆστις, στοιχεῖα δὲ ταῦτα, τὸ πῦρ, τὸ ὕδωρ, ὁ ἀήρ, οὐδεὶς
αὐτῶν θεός, οὔτε Ζεύς, οὔτε Ἥρα, οὔτε Ἀϊδωνεύς· ἀπὸ γὰρ τῆς
ὕλης διακριθείσης ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἡ τούτων σύστασίς τε καὶ γένεσις,
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γαῖα καὶ ἠέρος ἤπιον ὕψος,
καὶ φιλίη μετὰ τοῖσιν.
Atticus Phil., Frag. Frag. 4, sec. 1, line 4
πεμπτος ὡς ἀληθῶς ἐκ θεῶν, ἵν' ὁλόκληρος ὀφθῇ ἡ δι'

αὐτοῦ φιλοσοφία, παρῆκέ τε οὐδὲν καὶ ἕκαστα ἠκρίβωσε,
μήτε ἐλλείπων πρὸς τὸ ἀναγκαῖον μήτε πρὸς τὸ ἄχρηστον
ἐξενεχθείς. Ἐπεὶ τοίνυν πάντων ἔφαμεν μετεῖναι τῷ
Πλατωνικῷ καὶ φυσιολογοῦντι καὶ περὶ ἠθῶν λέγοντι καὶ
διαλεγομένῳ, φέρε καθ' ἕκαστον ἐπισκεψώμεθα. [Ταῦτα
μὲν ὁ Ἀττικός.]
Τῆς γὰρ συμπάσης φιλοσοφίας, κοινῇ γνώμῃ
τῶν φιλοσοφησάντων, τὴν ἀνθρωπίνην εὐδαιμονίαν ὑπι-
σχνουμένης, τριχῆ δὲ διαιρουμένης κατὰ τὴν τῶν ὅλων
387
Ποιητικὴν διανέμησιν, τοσοῦτον ἀποδέων ἐν τούτοις τοῦ

διδάσκειν τι τῶν Πλάτωνος ὁ Περιπατητικὸς ὀφθήσεται,
ὥστε, πλειόνων ὄντων οἳ διαφέρονται Πλάτωνι, μάλιστα
ἐναντιούμενος αὐτὸς φανεῖται.
Τὸ πρῶτόν γε ἀπὸ
τοῦ κοινοῦ καὶ μεγίστου καὶ κυριωτάτου τὴν πρὸς Πλά-
τωνα παραλλαγὴν ἐποιήσατο μὴ τηρήσας τὸ μέτρον τῆς
εὐδαιμονίας, μηδὲ τὴν ἀρετὴν αὐτάρκη πρὸς τοῦτο συγχω-
ρήσας, ἀλλ' ἀπολισθὼν τῆς δυνάμεως τῆς κατὰ τὴν
ἀρετήν, καὶ ἡγησάμενος αὐτῇ προσδεῖν τῶν ἐκ τῆς τύχης,
ἵνα μετὰ τούτων ἕλῃ τὴν εὐδαιμονίαν· εἰ δ' ἐπ' αὐτῆς
Χρύσιππος. Frag. logica et Φυσικά .

Frag. 308, line 2
Proclus in Plat. Timaeum p. 81 E Schn. ἀποροῦσι δέ τινες,

ὅπως ὁ Πλάτων ἔλαβεν ὡς ὡμολογημένον τὸ δημιουργὸν εἶναι τοῦ
παντὸς
εἰς παράδειγμα βλέποντα· μὴ γὰρ εἶναι δημιουργὸν εἰς τὸ κατὰ ταὐτὰ
ἔχον
ὁρῶντα. πολλοὶ γὰρ καὶ τούτου προεστᾶσι τοῦ λόγου τῶν παλαιῶν, οἱ
μὲν
Ἐπικούρειοι καὶ πάντη τοῦ παντὸς αἴτιον οὐκ εἶναι φάσκοντες, οἱ δὲ ἀπὸ
τῆς Στοᾶςεἶναι μέν, ἀχώριστον δὲ ὑφεστάναι τῆς ὕλης. Cf. p. 299 C.
περὶ δὲ ἁπάντων τῶν κατευθυνόντων τὴν γένεσιν θεῶν λέγωμεν, ὡς οὔτε
τὴν
οὐσίαν ἔχουσι τῇ ὕλῃ συμμεμιγμένην, καθάπερ φασὶν οἱ ἀπὸ τῆς
Στοᾶςetc.
Syrianus in Aristot. Metaphys. (Aristot. Acad. V. 841a). ἄλλων
δὲ καὶ Ποιητικὴν μὲν αἰτίαν ἀπολειπόντων, ἀχώριστον δὲ ταύτην τῆς ὕλης,
καθάπερ οἱ Στωϊκοὶμὲν ὕστερον, ἄλλοι δέ τινες πρὸ αὐτοῦ (sc. Aristotele
Sextus adv. math. X 312. ἐξ ἀποίου μὲν οὖν καὶ ἑνὸς σώματος
τὴν τῶν ὅλων ὑπεστήσαντο γένεσιν οἱ Στωϊκοί· ἀρχὴ γὰρ τῶν ὄντων κατ'
αὐτούς ἐστιν ἡ ἄποιος ὕλη καὶ δι' ὅλων τρεπτή, μεταβαλλούσης τε ταύτης
γίγνεται τὰ τέσσαρα στοιχεῖα, πῦρ καὶ ἀήρ, ὕδωρ καὶ γῆ.
Alexander Aphrod. de mixtione p. 224, 32 Bruns. αἰτιάσαιτο δ'
Χρύσιππος. Frag. moralia Frag. 64, line 5
οὐκ ἔχουσιν τὸν ὧν οὐκ ἄνευ λόγον πρὸς τὰς κατ' αὐτὴν ἐνεργείας, ὡς
388
ἔχει
ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ καὶ ὁ τόπος καὶ ὁ χρόνος. εἰ γὰρ ἐνεργήσομεν κατὰ
ἀρετὴν ὁπωσοῦν ἐχουσῶν τῶν αἰσθήσεων, ἤτοι καὶ ταῖς ψευδέσιν
φαντασίαις ταῖς ἀπὸ τῶν τοιούτων αἰσθήσεων συγκαταθησόμεθα καὶ
ταύταις
ἀκόλουθα πράξομεν (καὶ πῶς σπουδαίου τοῦτο;) ἢ εἰ ἐφέξομεν καὶ μὴ
συγ-
καταθησόμεθα, οὐδὲ πράξομέν τι τῶν ἐπ' αὐταῖς, ὥστ' οὐδὲν
ἐνεργήσομεν.
Alexander Aphrod. de anima libri mant. p. 160, 3 Bruns. ἡ ἀρετὴ
ἄρα οὐκ ἔστιν αὐτάρκης πρὸς εὐδαιμονίαν. ἤτοι γὰρ περὶ τὴν ἐκλογήν
ἐστι
τῶν ἡδέων κατ' Ἐπίκουρον ἢ περὶ τὴν ἐκλογὴν τῶν κατὰ φύσιν, ὡς τοῖς
ἀπὸ τῆς Στοᾶςδοκεῖ. – – τῶν γὰρ κατὰ φύσιν οὐχ ἡ κατὰ ἀρετὴν
ἐνέργειά ἐστι ποιητική. εἰ δὴ περὶ ὑποκείμενά τινα ἡ ἐνέργεια αὐτῆς, ὧν
οὐκ ἔστιν αὐτὴ ποιητική, οὐκ ἔστιν αὐτάρκης ἡ ἀρετὴ πρὸς τὰς οἰκείας
ἐνερ-
γείας, ἐπεὶ δεῖται καὶ τῶν περὶ ἃ ἡ ἐνέργεια ἔξωθεν ὄντων αὐτῆς. οὐδὲ
γάρ, ὡς φασίν, τὸν ὧν οὐκ ἄνευ λόγον ἔχει ταῦτα, ἀλλ' ἔστιν κι-
νητικὰ τῆς ἀρετῆς καὶ τοῦ πράττειν αὐτὴν καὶ ἐνεργεῖν αἴτια.
στοχάζεται γὰρ αὐτῶν, ὡς καὶ τῆς οἰκείας ὕλης οἱ τεχνῖται. ἀναι-
ρεθήσεσθαι γοῦν φασι τὰς πράξεις αὐτοῖς, τούτων μὴ ἐπισπω-
μένων καὶ κινούντων ταῖς ἐν αὐτοῖς διαφοραῖς τὰς ἀρετάς.
Alexander Aphrod. de anima libri mant. p. 162, 32 Bruns. ἔτι
εἰ αἱ κοιναὶ περὶ εὐδαιμονίας ἔννοιαι αὐτάρκειάν τε αὐτὴν ζωῆς τίθενται
(ἀνεπιδεῆ γὰρ τὸν εὐδαίμονα προειλήφασιν) καὶ τὴν εὐδαιμονίαν τὸ
ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ καὶ ὁ τόπος καὶ ὁ χρόνος. εἰ γὰρ ἐνεργήσομεν κατὰ

ἀρετὴν ὁπωσοῦν ἐχουσῶν τῶν αἰσθήσεων, ἤτοι καὶ ταῖς ψευδέσιν
φαντασίαις ταῖς ἀπὸ τῶν τοιούτων αἰσθήσεων συγκαταθησόμεθα καὶ
ταύταις
ἀκόλουθα πράξομεν (καὶ πῶς σπουδαίου τοῦτο;) ἢ εἰ ἐφέξομεν καὶ μὴ
συγ-
καταθησόμεθα, οὐδὲ πράξομέν τι τῶν ἐπ' αὐταῖς, ὥστ' οὐδὲν
ἐνεργήσομεν.
Alexander Aphrod. de anima libri mant. p. 160, 3 Bruns. ἡ ἀρετὴ
ἄρα οὐκ ἔστιν αὐτάρκης πρὸς εὐδαιμονίαν. ἤτοι γὰρ περὶ τὴν ἐκλογήν
ἐστι
τῶν ἡδέων κατ' Ἐπίκουρον ἢ περὶ τὴν ἐκλογὴν τῶν κατὰ φύσιν, ὡς τοῖς
ἀπὸ τῆς Στοᾶςδοκεῖ. – – τῶν γὰρ κατὰ φύσιν οὐχ ἡ κατὰ ἀρετὴν
389
ἐνέργειά ἐστι ποιητική. εἰ δὴ περὶ ὑποκείμενά τινα ἡ ἐνέργεια αὐτῆς, ὧν

οὐκ ἔστιν αὐτὴ ποιητική, οὐκ ἔστιν αὐτάρκης ἡ ἀρετὴ πρὸς τὰς οἰκείας
ἐνερ-
γείας, ἐπεὶ δεῖται καὶ τῶν περὶ ἃ ἡ ἐνέργεια ἔξωθεν ὄντων αὐτῆς. οὐδὲ
γάρ, ὡς φασίν, τὸν ὧν οὐκ ἄνευ λόγον ἔχει ταῦτα, ἀλλ' ἔστιν κι-
νητικὰ τῆς ἀρετῆς καὶ τοῦ πράττειν αὐτὴν καὶ ἐνεργεῖν αἴτια.
στοχάζεται γὰρ αὐτῶν, ὡς καὶ τῆς οἰκείας ὕλης οἱ τεχνῖται. ἀναι-
ρεθήσεσθαι γοῦν φασι τὰς πράξεις αὐτοῖς, τούτων μὴ ἐπισπω-
μένων καὶ κινούντων ταῖς ἐν αὐτοῖς διαφοραῖς τὰς ἀρετάς.
Alexander Aphrod. de anima libri mant. p. 162, 32 Bruns.
εἰ αἱ κοιναὶ περὶ εὐδαιμονίας ἔννοιαι αὐτάρκειάν τε αὐτὴν ζωῆς τίθενται

(ἀνεπιδεῆ γὰρ τὸν εὐδαίμονα προειλήφασιν) καὶ τὴν εὐδαιμονίαν τὸ
ἔσχατον τῶν ὀρεκτῶνὑπολαμβάνουσιν (ἀλλὰ καὶ τὸ ζῆν κατὰ φύσιν καὶ
τὸν κατὰ φύσιν βίον εὐδαιμονίαν λέγουσιν, πρὸς δὲ τούτοις τὸ εὖ ζῆν καὶ
τὸ εὖ βιοῦν καὶ τὴν εὐζωΐαν εὐδαιμονίαν φασὶν εἶναι) εἰ τοιοῦτον μὲν ἡ
εὐδαιμονία προείληπται, πρὸς μηδὲν δὲ τούτων αὐτάρκης ἡ ἀρετή, οὐδ'
ἂν
πρὸς εὐδαιμονίαν αὐτάρκης εἴη.
Alexander Aphrod. de anima libri mant. p. 159, 33 Bruns. ἔτι
εἰ πᾶσα τέχνη ἕτερον ἑαυτῆς ποιεῖ τι καὶ οὐχ ἑαυτήν, ἡ δὲ ἀρετὴ τέχνη
κατ'
αὐτοὺς εὐδαιμονίας ποιητική, ἕτερον ἂν εἴη τῆς ἀρετῆς ἡ εὐδαιμονία.
Alexander in Aristot. Top. p. 93 Ald. p. 173, 11. οὕτως ἐπεὶ τῷ
λέγοντι τὴν ἀρετὴν αὐτάρκη πρὸς εὐδαιμονίανἕπεται τό τε μὴ εἶναι
εὔλογον ἐξαγωγὴν καὶ τὸ μὴ εἶναι αἱρετὸν τὴν ὑγείαν μηδέ τι ἄλλο παρὰ
τὴν ἀρετήν, ἂν τούτων τι ἀναιρεθῇ, ἀνῃρημένον ἂν εἴη τὸ τὴν ἀρετὴν αὐ-
τάρκη εἶναι πρὸς εὐδαιμονίαν.
Plut. de Stoic. repugn. cp. 9 p. 1035c.8 Πάλιν ἐν ταῖς Φυ-
σικαῖς Θέσεσιν “Οὐ γὰρ ἔστιν ἄλλως οὐδ' οἰκειότερον ἐπελ-
θεῖν ἐπὶ τὸν τῶν ἀγαθῶν καὶ κακῶν λόγον, οὐδ' ἐπὶ τὰς ἀρε-
τάς, οὐδ' ἐπὶ εὐδαιμονίαν, ἀλλ' ἢ ἀπὸ τῆς κοινῆς φύσεως καὶ
ἀπὸ τῆς τοῦ κόσμου διοικήσεως” προελθὼν δ' αὖθις·
Tyrannion Gramm., Frag. Frag. 44, line 3
ληγόμενα δὲ τῷ ο ἤτοι μόνῳ ἢ σὺν ἑτέρῳ φωνήεντι, ὀξύνεσθαι θέλει,

κοιτίς, Προιτίς, φροντίς, οὐτίς τὸ ζῶον παρ' Ἀλκμᾶνι (fr. 143 P.).
390
οὕτως οὖν καὶ φροντίς, εἰ μὴ ἄρα, ἐπεὶ κύριον τοῦτο, καὶ βαρυτονη-
θήσεται. οὐ μάχεται τὸ πόρτις· καὶ γὰρ χωρὶς τοῦ τ· “πόριες περὶ
βοῦς ἀγελαίας” (κ 410). μὴ ὄντα ἐπιθετικὰ πρόσκειται διὰ τὸ πότις,
ᾧ παράκειται τὸ πότης.
Ρ 218: ... Φόρκυν τε Χρομίον τε καὶ Ἔννομον οἰωνιστήν.
Sch. A ad Ρ 218 (Hrd. 2, 105, 22): Φόρκυν: ὡς βότρυν, ἀπ' εὐθείας
τῆς εἰς σ ληγούσης· ἡ μέντοι Φόρκυνα (Ρ 312) αἰτιατικὴ ἀπ' εὐθείας
τῆς εἰς ν. τὸ δὲ τοιοῦτον ἴδιον ποιητικῆς. οὐχ ὑγιῶς δὲ ὁ Τυραννίων
ἐκτείνει τὸ υ, ἐπεὶ εὑρέθη, φησί, καὶ ἡ εὐθεῖα ἐκτεινομένη· “Φόρκυς αὖ
Φρύγας ἦγε” (Β 862): ἐκεῖ γὰρ τὸ μέτρον κατήπειγεν, ἐνθάδε δὲ
οὐδὲν κατεπείγει.
Σ 266: ἀλλ' ἴομεν προτὶ ἄστυ, πίθεσθέ μοι· ὧδε γὰρ ἔσται.
Sch. T ad Σ 266 (Hrd. 2, 107, 18): Πίθεσθέ μοι:Τυραννίων παρώξυνε
τὸ πίθεσθε ἀγνοῶν ὅτι μεταγενεστέρων Ἰώνων ἐστὶ τὰ τοιαῦτα,
πιθέσθε, λαβέσθε.
Cleanthes Phil., Testimonia et Frag. Frag. 557, line 2
math. XI 30. εὐδαιμονία δέ ἐστιν, ὡς οἱ περὶ τὸν Κλεάνθην, εὔροια

βίου. Diogenes Laërt. VII 89. φύσιν δὲ Χρύσιππος μὲν ἐξακούει,
ᾗ ἀκολούθως δεῖ ζῆν, τήν τε κοινὴν καὶ ἰδίως τὴν ἀνθρωπίνην· ὁ δὲ
Κλεάνθηςτὴν κοινὴν μόνην ἐκδέχεται φύσιν, ᾗ ἀκολουθεῖν δεῖ, οὐ-
κέτι δὲ καὶ τὴν ἐπὶ μέρους.
Stobaeus Floril. 6, 66 Vol. I p. 304 Hense, 6, 37 Mein. Κλε-
άνθης ἔλεγεν, εἰ τέλος ἐστὶν ἡ ἡδονή, πρὸς κακοῦ τοῖς ἀνθρώποις
τὴν φρόνησιν δεδόσθαι.
Clemens Alex. Protrept. VI 72 p. 61 P. Κλεάνθης δὲ ὁ
Ἀσσεύς, ὁ ἀπὸ τῆς Στοᾶς φιλόσοφος, ὃς οὐ Θεογονία αν ποιητικήν,
θεολογίαν δὲ ἀληθινὴν ἐνδείκνυται, οὐκ ἀπεκρύψατο τοῦ θεοῦ πέρι
ὅτι περ εἶχεν φρονῶν·
τἀγαθὸν ἐρωτᾷς μ' οἷον ἔστ'; ἄκουε δή·
τεταγμένον, δίκαιον, ὅσιον, εὐσεβές,
κρατοῦν ἑαυτοῦ, χρήσιμον, καλόν, δέον,
αὐστηρόν, αὐθέκαστον, αἰεὶ συμφέρον,
ἄφοβον, ἄλυπον, λυσιτελές, ἀνώδυνον,
ὠφέλιμον, εὐάρεστον, ἀσφαλές, φίλον,
ἔντιμον, εὐχάριστον, ὁμολογούμενον,
εὐκλεές, ἄτυφον, ἐπιμελές, πρᾷον, σφοδρόν,
Cleanthes Phil., Testimonia et Frag. Frag. 559, line 2
τινι ποιήματι περὶ τοῦ θεοῦ ταῦτα γεγραφότος ἄκουε· (secuntur idem
391
versus, sed omittuntur in codice verba ἀσφαλές, φίλον, ἔντιμον, ut ὁμο-

λογούμενον sequatur illud εὐάρεστον).
Clemens Alex. Strom. II 22, 131 p. 499 P. διὸ καὶ Κλεάν-
θης ἐν τῷ δευτέρῳ περὶ ἡδονῆςτὸν Σωκράτην φησὶ παρ' ἕκαστα
διδάσκειν, ὡς ὁ αὐτὸς δίκαιός τε καὶ εὐδαίμων ἀνήρ, καὶ τῷ πρώτῳ
διελόντι τὸ δίκαιον ἀπὸ τοῦ συμφέροντος καταρᾶσθαι, ὡς ἀσεβές τι
πρᾶγμα δεδρακότι· ἀσεβεῖς γὰρ τῷ ὄντι οἱ τὸ συμφέρον ἀπὸ τοῦ δι-
καίου τοῦ κατὰ νόμον χωρίζοντες.
Clemens Alex. Strom. V 3, 17 p. 655 P. καὶ ἡ Κλεάνθους
δὲ τοῦ Στωικοῦ φιλοσόφου ποιητικὴ ὧδέ πως τὰ ὅμοια γράφει
μὴ πρὸς δόξαν ὅρα, ἐθέλων σοφὸς αἶψα γενέσθαι,
μηδὲ φοβοῦ πολλῶν ἄκριτον καὶ ἀναιδέα βάξιν·
οὐ γὰρ πλῆθος ἔχει συνετὴν κρίσιν, οὔτε δικαίαν
οὔτε καλήν, ὀλίγοις δὲ παρ' ἀνδράσι τοῦτό κεν εὕροις.
Clemens Alex. Strom. V 14, 110 p. 715 P. ὁ δὲ αὐτὸς (Κλε-
άνθης) κατὰ τὸ σιωπώμενον τὴν τῶν πολλῶν διαβάλλων εἰδωλολα-
τρίαν ἐπιφέρει·
Clemens Romanus et Clementina Theol., Homiliae [Sp.]

Homily 6, cha. 19, sec. 1, line 1
πρὸς θεοὺς εὐπρεπεστέροις τισὶ μύθοις τὰ ἄσεμνα ἐπισκέπειν καὶ μὴ

τοὐναντίον (ὥς φατε) καλῶν αὐτοῖς πράξεων γεγενημένων κακὰ καὶ
ἄσεμνα περιβάλλειν σχήματα, ἅτινα ἀλληγορούμενα καὶ διὰ καμάτων
μόγις νοηθῆναι δύναται καί, ὅταν νοηθῇ τισιν, ἐκείνοις μὲν ἀντὶ τοῦ πολ-
λοῦ μόχθου παρέσχον τὸ μὴ πλανηθῆναι, ἐξὸν μὴ μοχθῆσαι, τοὺς δὲ
πλανηθέντας ἄρδην ἀπώλεσαν. πλὴν τοὺς εἰς τὸ σεμνότερον ἀλλη-
γοροῦντας αὐτὰς ἀποδέχομαι, ὥσπερ τοὺς ἐκ τῆς Διὸς κεφαλῆς αἰνιξα-
μένους ἀναπηδῆσαι τὴν φρόνησιν. ἴσως δὲ ἐκεῖνό μοι πιθανώτερον ὅτι
μοχθηρῶν ἀνδρῶν δόξαν θεῶν ἀπενεγκαμένων ἐκεῖναι ἐτολμήθησαν
αἱ ὕβρεις. ἁπάντων δὲ τῶν θεῶν τὴν Ποιητικὴν ἀλληγορίαν οὐκ
ἀκόλουθον εὑρίσκομεν. αὐτίκα γοῦν ἐπὶ τῆς διακοσμήσεως τῶν ὅλων
ποτὲ μὲν φύσιν λέγουσιν ποιηταί, ποτὲ δὲ νοῦν ἀρχηγὸν γενέσθαι τῆς
ὅλης δημιουργίας. ἐκ φύσεως μὲν γὰρ τῶν στοιχείων τὴν πρώτην κίνη-
σιν καὶ σύμμιξιν γεγονέναι, ὑπὸ δὲ τῆς τοῦ νοῦ προνοίας
διακεκοσμῆσθαι.
καὶ ἀποφηνάμενοι μὲν φύσει δεδημιουργῆσθαι τὸ πᾶν, μὴ δυνάμενοι
δὲ ἀνεπιλήπτως τοῦτο ἀποδεικνύναι διὰ τὸ τῆς δημιουργίας ἔντεχνον,
παρεμπλέκουσιν καὶ τοῦ νοῦ τὴν πρόνοιαν, ὡς συναρπάσαι καὶ τοὺς
πάνυ σοφοὺς δυνάμενοι. ἡμεῖς δέ φαμεν πρὸς αὐτούς· Εἰ μὲν ἐξ αὐτο-
μάτου φύσεως ὁ κόσμος γέγονεν, πῶς ἔτι ἀναλογίαν καὶ τάξιν εἴληφεν;
ἅπερ ὑπὸ μόνης ὑπερβαλλούσης φρονήσεως γενέσθαι δυνατόν ἐστιν καὶ
392
Corpus Hermeticum, Frag. Frag. 26, sec. 9, line 10
ὁμοιοπαθοῦς βασιλευούσης ψυχῆς.

πολλαὶ γάρ εἰσι
βασιλεῖαι· αἱ μὲν γάρ εἰσι ψυχῶν, αἱ δὲ σωμάτων, αἱ δὲ
τέχνης, αἱ δὲ ἐπιστήμης, αἱ δὲ αὖ τῶν καὶ τῶν».
»Πῶς πάλιν;» εἶπεν Ὧρος.
»Οἷον, ὦ τέκνον Ὧρε, ἀπογεγονότων ἤδη ψυχῶν μὲν
Ὄσιρις, ὁ πατήρ σου· σωμάτων δὲ ὁ ἑκάστου ἔθνους ἡγε-
μών· βουλῆς δὲ ὁ πατὴρ πάντων καὶ καθηγητὴς ὁ τρισμέ-
γιστος Ἑρμῆς· ἰατρικῆς δὲ ὁ Ἀσκληπιὸς ὁ Ἡφαίστου·
ἰσχύος δὲ καὶ ῥώμης πάλιν Ὄσιρις, μεθ' ὅν, ὦ τέκνον,
αὐτὸς σύ· φιλοσοφίας δὲ Ἀρνεβεσχῆνις, ποιητικῆς δὲ
πάλιν ὁ Ἀσκληπιὸς Ἰμούθης. καθόλου γάρ, ὦ τέκνον,
εὑρήσεις, ἐὰν ἐξετάζῃς, πολλοὺς καὶ πολλῶν ἄρχοντας καὶ
πολλοὺς πολλῶν βασιλεύοντας.
ἀλλ' ὁ μὲν πάντων
κρατῶν, τέκνον, ἐκ τῆς ὑπεράνω χώρας ἐστίν, ὁ δὲ τῶν
κατὰ μέρος ἐκείνην ἔσχε τὴν τάξιν, ἀφ' οὗ τόπου ἐστίν·
βασιλικωτέραν μὲν ἔχουσιν οἱ βασιλικοῦ
Dinias Hist., Frag. Frag. 4, line 3
E LIBRIS INCERTIS.
Agatharchides De mari Rubr. ap. Phot. cod. 250.:

Οἱ δὲ περὶ Κλεινίαν (Δεινίαν
em. Reines.) ἱστορικοί φασιν, ἀπὸ τῆς ποιητικῆς ἐξου-
σίας καὶ αὐτοὶ ἄδειαν λαβόντες, ἐξ Ἄργους εἰς Αἰθιο-
πίαν (ἐκαλεῖτο δὲ τότε Κηφηνία) παραγεγονότα ἐπὶ
λύσει τῆς Κηφέως θυγατρὸς τὸν Περσέα, ἐκεῖθεν δὲ
εἰς Πέρσας μεταστάντα, Πέρσαις μὲν ἀπό τινος τῶν
ἐγγόνων τῆς κλήσεως μεταδοῦναι, Ἐρύθραν δὲ γεννῆσαι
υἱὸν, καὶ ἐξ ἐκείνου τῇ θαλάσσῃ τὴν κλῆσιν παρασχεῖν.
Τοιοῦτος μὲν καὶ ὁ Ἀργολικὸς περὶ τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάς-
σης σχεδιασμός.
Schol. Pind. Nem. III, 104: Δεινίας δὲ ὁ Ἀργεῖος
(Herculis e Megara filios esse dicit) Θηρίμαχον,
393
Diogenes Phil., Testimonia et Frag. Frag. 65, line 13
αὐτὰ ταῦτ' εἴπωμεν, ὅτι καὶ ὑπὸ τῶν ποιημάτων ἐγίνετο, ἀλλ' οὐχ
ὑπὸ τῶν κατὰ μουσικὴν τὴν νῦν ἐξεταζομένην. – – – εἰς δὲ τοὺς
γάμουςκαὶ μάγειροι καὶ δημιο(υρ)γοὶ παραλαμβάνονται, καὶ τὰ ποι-
ήματ' ἐστίν, οὐχ ἡ μουσική, τὰ τὴν εἰρημένην ὑπ' αὐτοῦ παρε-
χόμενα χρείαν ἐν τοῖς ὑμεναί(οι)ς· καὶ βραχεῖά τις ἀπαρχὴ τοῦ
γένους ἐγίνετο καὶ παρὰ τισίν, ἀλλ' οὐχ ἅπασιν, καὶ τοῖς γαμοῦσιν,
οὐ(χ)ὶ καὶ τοῖς ἄλ(λ)οις, εἰ δὴ καὶ γάμος ἁπλῶς ἀγαθὸν ἂν λέγοιτο.
– – καὶ μὴν (τό) γε ἐρωτικὸν πάθο(ς οὔθ') ὅσιον ἀλλ(ὰ – –
– εἴ)ρη(τ)αι δὲ καὶ ὑπὸ τούτου ταρα(χ)ῶδες ὑπάρ(χ)ειν· οὔθ' ἃ
γίνε(ς)θαί φησι, διὰ μουσικῆς συν(τ)ελεῖτ' ἀλλ' ὑπὸ τῶν ποιημά-
(τ)ων, οὔτε βοηθεῖται διὰ (μ)ουσικῆς καὶ ποιητικῆς ἔρως (ἀ)λλ' ὑπὸ
τῶν πλείστων κα(ὶ) (τ)οῖς πλείστοις ἐκκάεται. κα(ὶ τ)ὰ γίνεσθαι
δ' ἐν τοῖς ἐρωτι(κ)οῖς ὑπὸ τούτου λεγόμεναπαρίστησιν ἑκάτε-
ρον, ἐφιστα(μ)ένου δὲ λ(όγ)ο(υ) καὶ παντάπασι. καὶ τοὺς θ(ρή)νους
μέντοι ποι(ή)ματ' εἶναι συμβέ(β)ηκε καὶ τοῖς ὅλοις οὐ(δ)ὲν ἰατρεύειν
τῆς λύπης, ἀλλ' ἐνίοτε καὶ ἐπίσχει(ν), τὰ πολλὰ δὲ ἐπιτείνειν, καὶ δὴ
(π)ρὸς τοῦτο τῶν (γ)ραφόν(τ)ων ἁμ(ιλ)λωμένων, εὐ(πάθει)αν δὲ καὶ
εὐσχημοσύνην ἐκ (τ)ού(των) μὴ πα(ρ)α(κ)ολουθ(ε)ῖν, ἀ(λλ)ὰ τ(οὐ)ναν-
τίον, εἰς ὑπερ(βολὴ)ν ἐκκαλουμένων, (μο)υσικῆς (ἦθο)ς οὐδ' ἐπιδεχο-
μένης.
Diogenes Phil., Testimonia et Frag. Frag. 88, line 8
Philodemus de musica lib. IV p. 90. τ(ῆ)ι δὲ κριτικῇ λέγων

(π)αραπλησίαν τινὰ θεωρίαν ἔχειν τοὺς φιλομουσοῦντας, οὐ μόνον
ἀγνοεῖ καθόσον ὡς ἐμ μέλεσι καὶ ῥυθμοῖς πρέποντος καὶ ἀπρεποῦς
ὄντο(ς) καὶ καλοῦ καὶ αἰσχροῦ κριτικὴν αὐτῶν ἀπέλειπε θεωρίαν,
(ἀ)λλὰ καὶ καθόσον, εἴ τι τοιοῦτον ἦν, οὐχὶ τοῖς φιλοσοφοῦσιν ἀπε-
δίδου τὴν κρίσιν, καὶ νὴ τὸν Δία καθόσον τὴν κριτικήν, ἧι τι παρα-
πλήσιον ἔχ(ε)ιν τὴν μουσικὴν ἔφασκε(ν, ο)ὐχὶ τούτο(ις) ἀλλὰ (το)ῖς
ὀνομαζομένοις κριτικοῖ(ς συνε)χώρει. καὶ τῇ ποιητ(ικῇ) δὲ γράφων
ἀνάλογο(ν εἶνα)ι κατά τε τὴν μίμης(ιν κ)αὶ κατὰ τὴν ἄλλην εὕρ(ε)σιν,
κατὰ μὲν τὴν μίμη(ς)ιν οὐκ ἂν ἐπέδειξεν, κ(ατ)ὰ (δὲ) τὴν εὕρεσιν οὐ
ταύτ(ῃ μ)ᾶλλον ἢ ταῖς ἄλλαι(ς τέχ)ναις. κατὰ μέν(τ)οι τὸ πλ(άττες)θαι
καὶ ἀνταποδιδόναι τ(ὸ μ)έλος ἔστω τι παραπλήσι(ον) αὐ(τῆ)ς καὶ τῇ
γραμματι(κῇ). τί γὰρ δεῖ φ(ρ)ονε.......
Ibidem p. 92. ἃ μέντοι Διογένηςφ(η)σὶν κα(τα)νοήσαντας ἡμᾶς
394
ἀναγεγραμμένα παρ' Ἡρακλείδῃ περὶ πρέποντος μέλους καὶ ἀπρεποῦς

καὶ ἀ(ῤῥ)ένων κα(ὶ) μαλακῶν ἠθῶν καὶ κρ(ούς)εων ἁρμοττουσῶν κ(αὶ
ἀ)ναρμόστων το(ῖς) ὑπ(ο)κειμένοις προσώπ(οι)ς οὐ μακρὰν ἀπηρτ(η
Diogenes Phil., Frag. Frag. 54, column margin, line 1
εἰς φῶσ̣ ἤγαγεν, παρεν-

κλιτικὴν ὑπάρχουσαν̣,
ὡς ἐκ τῶν φαινομέ-
??νων δείκνυσιν;” v.v. τὸ δὲ
μέ̣γ̣ιστον· πιστευθεί-
σης γὰρ εἱμαρμένης
αἴρεται π̣ᾶ̣σ̣α νουθεσ̣[ί]-
α καὶ ἐπιτείμησις καὶ
οὐ̣δ̣ὲ τοὺ πονηροὺς | [ἔξεστι δικαίως κολάζειν,]
[ὡς οὐκ αἰτίους τῶν ἁμαρτημάτων ὄντας]
[ὁ δὲ χρόνος], κ̣α̣ὶ εἰ ἦν εἰς ἄπ̣[ειρον ποιη]τ̣ι̣κὴ̣ ἡδονῆς, v. εἰς
ἄπε[ιρον ἡδονὴν οὐκ ἂν ηὖξεν]
broken off
Ι̣??̣
[]ει. v. αΙΙ.[]
[]ὥ̣σπερ λ̣[]
[]ο ἀνυπ??̣[]
[ἐ]πινοησα[]
[τὴν μὲν οὖν σοφίαν οὐ πανταχοῦ κομι]-
οῦμεν, ἐπεὶ πάντες μὴ ??δύνανται.
Δουρίς ιστορικός. Frag. Frag. 65a, line 15
Σάμιοι δὲ τὰ παρ' αὑτοῖς Ἡραῖα Λυσάνδρια καλεῖν

ἐψηφίσαντο. Τῶν δὲ ποιητῶν Χοιρίλον μὲν ἀεὶ περὶ
αὑτὸν εἶχεν ὡς κοσμήσοντα τὰς πράξεις διὰ ποιητικῆς,
Ἀντιλόχῳ δὲ ποιήσαντι μετρίους τινὰς εἰς αὐτὸν στίχους
ἡσθεὶς ἔδωκε πλήσας ἀργυρίου τὸν πῖλον. Ἀντιμάχου
δὲ τοῦ Κολοφωνίου καὶ Νικηράτου τινὸς Ἡρακλεώτου
ποιήματι Λυσάνδρια διαγωνισαμένων ἐπ' αὐτοῦ τὸν
Νικήρατον ἐστεφάνωσεν, ὁ δὲ Ἀντίμαχος ἀχθεσθεὶς
ἠφάνισε τὸ ποίημα. Πλάτων δὲ νέος ὢν τότε καὶ θαυ-
μάζων τὸν Ἀντίμαχον ἐπὶ τῇ ποιητικῇ βαρέως φέροντα
τὴν ἧτταν ἀνελάμβανε καὶ παρεμυθεῖτο τοῖς ἀγνοοῦσι
395
κακὸν εἶναι φάμενος τὴν ἄγνοιαν, ὥσπερ τὴν τυφλότητα

τοῖς μὴ βλέπουσιν.
Δουρίς ιστορικός. Frag. Frag. 65a, line 22
Σάμιοι δὲ τὰ παρ' αὑτοῖς Ἡραῖα Λυσάνδρια καλεῖν

ἐψηφίσαντο. Τῶν δὲ ποιητῶν Χοιρίλον μὲν ἀεὶ περὶ
αὑτὸν εἶχεν ὡς κοσμήσοντα τὰς πράξεις διὰ ποιητικῆς,
Ἀντιλόχῳ δὲ ποιήσαντι μετρίους τινὰς εἰς αὐτὸν στίχους
ἡσθεὶς ἔδωκε πλήσας ἀργυρίου τὸν πῖλον. Ἀντιμάχου
δὲ τοῦ Κολοφωνίου καὶ Νικηράτου τινὸς Ἡρακλεώτου
ποιήματι Λυσάνδρια διαγωνισαμένων ἐπ' αὐτοῦ τὸν
Νικήρατον ἐστεφάνωσεν, ὁ δὲ Ἀντίμαχος ἀχθεσθεὶς
ἠφάνισε τὸ ποίημα. Πλάτων δὲ νέος ὢν τότε καὶ θαυ-
μάζων τὸν Ἀντίμαχον ἐπὶ τῇ ποιητικῇ βαρέως φέροντα
τὴν ἧτταν ἀνελάμβανε καὶ παρεμυθεῖτο τοῖς ἀγνοοῦσι
κακὸν εἶναι φάμενος τὴν ἄγνοιαν, ὥσπερ τὴν τυφλότητα
τοῖς μὴ βλέπουσιν. Ἐπεὶ μέντοι ὁ κιθαρῳδὸς Ἀρι-
στόνους ἑξάκις Πύθια νενικηκὼς ἐπηγγέλλετο τῷ Λυ-
σάνδρῳ φιλοφρονούμενος, ἂν νικήσῃ πάλιν, Λυσάνδρου
κηρύξειν ἑαυτὸν, «Ἦ δοῦλον;» εἶπεν.
Εμπεδοκλής. Testimonia Frag. 1, line 55
ἐκεῖνον ἐν ἔπεσι τὸν περὶ φύσεως ἐξενεγκεῖν λόγον. (56) Ἕρμιππος [fr.
27 FHG
III 42] δὲ οὐ Παρμενίδου, Ξενοφάνους δὲ γεγονέναι ζηλωτήν, ὧι καὶ
συνδιατρῖψαι
καὶ μιμήσασθαι τὴν ἐποποιίαν· ὕστερον δὲ τοῖς Πυθαγορικοῖς ἐντυχεῖν.
Ἀλκιδάμας
δ' ἐν τῶι Φυσικῶι [OA II 156b 6 Sauppe] φησι κατὰ τοὺς αὐτοὺς χρόνους
Ζήνωνα καὶ Ἐμπεδοκλέα ἀκοῦσαι Παρμενίδου, εἶθ' ὕστερον

ἀποχωρῆσαι, καὶ τὸν μὲν
Ζήνωνα κατ' ἰδίαν φιλοσοφῆσαι, τὸν δὲ Ἀναξαγόρου διακοῦσαι καὶ
Πυθαγόρου· καὶ
τοῦ μὲν τὴν σεμνότητα ζηλῶσαι τοῦ τε βίου καὶ τοῦ σχήματος, τοῦ δὲ τὴν
φυσιο-
λογίαν. (57) Ἀριστοτέλης δὲ ἐν τῶι Σοφιστῆι [fr. 65; vgl. A 19] φησι
πρῶτον
Ἐμπεδοκλέα ῥητορικὴν εὑρεῖν, Ζήνωνα δὲ διαλεκτικήν. ἐν δὲ τῶι Περὶ
396
ποιητῶν
[fr. 70] φησιν ὅτι καὶ Ὁμηρικὸς ὁ Ἐμπεδοκλῆς καὶ δεινὸς περὶ τὴν
φράσιν γέγονεν,
μεταφορητικός τε ὢν καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς περὶ Ποιητικὴν ἐπιτεύγμασι
χρώμενος·
καὶ διότι γράψαντος αὐτοῦ καὶ ἄλλα ποιήματα τήν τε Ξέρξου διάβασιν
καὶ προ-
οίμιον εἰς Ἀπόλλωνα, ταῦθ' ὕστερον κατέκαυσεν ἀδελφή τις αὐτοῦ (ἢ
θυγάτηρ, ὥς
φησιν Ἱερώνυμος [fr. 24 Hiller]), τὸ μὲν προοίμιον ἄκουσα, τὰ δὲ
Περσικὰ βουλη-
θεῖσα διὰ τὸ ἀτελείωτα εἶναι. (58) καθόλου δέ φησι καὶ τραγωιδίας αὐτὸν
γράψαι καὶ πολιτικούς· Ἡρακλείδης δὲ ὁ τοῦ Σαραπίωνος ἑτέρου φησὶν

εἶναι τὰς
τραγωιδίας. Ἱερώνυμος δὲ τρισὶ καὶ τετταράκοντά φησιν ἐντετυχηκέναι,
Νεάνθης [FGrHist. 84 F 27 II 197] δὲ νέον ὄντα γεγραφέναι τὰς
τραγωιδίας καὶ
Εμπεδοκλής. Testimonia Frag. 28, line 10
si Sallusti Empedoclea legeris, hominem non putabo.

ARISTOT. Metaphys. A 3. 984a 8 Ἐ. δὲ τὰ τέτταρα πρὸς τοῖς εἰρημένοις
[ὕδωρ, ἀήρ, πῦρ] γῆν προσθεὶς τέταρτον· ταῦτα γὰρ ἀεὶ διαμένειν καὶ οὐ
γίγνεσθαι ἀλλ' ἢ πλήθει καὶ ὀλιγότητι συγκρινόμενα καὶ διακρινόμενα εἰς
ἕν τε
καὶ ἐξ ἑνός. SIMPL. Phys. 25. 21 οὗτος δὲ τὰ μὲν
σωματικὰ στοιχεῖα ποιεῖ τέτταρα, πῦρ καὶ ἀέρα καὶ ὕδωρ καὶ γῆν, ἀίδια
μὲν ὄντα,
πλήθει δὲ καὶ ὀλιγότητι μεταβάλλοντα κατὰ τὴν σύγκρισιν καὶ διάκρισιν,
τὰς δὲ
κυρίως ἀρχάς, ὑφ' ὧν κινεῖται ταῦτα, Φιλίαν καὶ Νεῖκος. δεῖ γὰρ διατελεῖν
ἐναλλὰξ
κινούμενα τὰ στοιχεῖα, ποτὲ μὲν ὑπὸ τῆς Φιλίας συγκρινόμενα, ποτὲ δὲ ὑπὸ
τοῦ
Νείκους διακρινόμενα· ὥστε καὶ ἓξ εἶναι κατ' αὐτὸν τὰς ἀρχάς. καὶ γὰρ
ὅπου
μὲν Ποιητικὴν δίδωσι δύναμιν τῶι Νείκει καὶ τῆι Φιλίαι ὅταν λέγηι
‘ἄλλοτε ..
ἔχθει’[B 17, 7. 8], ποτὲ δὲ τοῖς τέτταρσιν ὡς ἰσόστοιχα συντάττει καὶ ταῦτα
ὅταν λέγηι ‘τοτὲ ... πλάτος τε’[B 17, 17 – 20].

397
PLATO Soph. 242 C D μῦθόν τινα ἕκαστος φαίνεταί μοι διηγεῖσθαι

παισὶν
ὡς οὖσιν ἡμῖν, ὁ μὲν ὡς τρία τὰ ὄντα, πολεμεῖ δὲ ἀλλήλοις ἐνίοτε αὐτῶν
ἄττα
πηι, τοτὲ δὲ καὶ φίλα γιγνόμενα γάμους τε καὶ τόκους καὶ τροφὰς τῶν
ἐκγόνων
παρέχεται. δύο δὲ ἕτερος εἰπών, ὑγρὸν καὶ ξηρὸν ἢ θερμὸν καὶ ψυχρόν,
συνοικίζει
τε αὐτὰ καὶ ἐκδίδωσι. τὸ δὲ παρ' ἡμῶν Ἐλεατικὸν ἔθνος, ἀπὸ
Ξενοφάνους τε καὶ ἔτι πρόσθεν ἀρξάμενον, ὡς ἑνὸς ὄντος τῶν πάντων
καλουμένων οὕτω διεξέρχεται τοῖς μύθοις. Ἰάδες δὲ καὶ Σικελαί
Εμπεδοκλής. Frag. Frag. 147, line 5
CLEM. Strom. IV 150 [II 314, 25 St.]

φησὶ δὲ καὶ ὁ Ἐ. τῶν σοφῶν τὰς ψυχὰς θεοὺς γίνεσθαι ὧδέ πως γράφων·
‘εἰς ...
φέριστοι’.
εἰς δὲ τέλος μάντεις τε καὶ ὑμνοπόλοι καὶ ἰητροί
καὶ πρόμοι ἀνθρώποισιν ἐπιχθονίοισι πέλονται,
ἔνθεν ἀναβλαστοῦσι θεοὶ τιμῆισι φέριστοι.
CLEM. Strom. v 122 [II 409, 8 St.] ἢν
δὲ ὁσίως καὶ δικαίως διαβιώσωμεν, μακάριοι μὲν ἐνταῦθα, μακαριώτεροι
δὲ μετὰ
τὴν ἐνθένδε ἀπαλλαγήν, οὐ χρόνωι τινὶ τὴν εὐδαιμονίαν ἔχοντες, ἀλλ' ἐν
αἰῶνι ἀνα-
παύεσθαι δυνάμενοι ‘ἀθανάτοις ... ἀτειρεῖς’, ἡ φιλόσοφος Ἐυπεδοκλέους
λέγει ποιητική.
ἀθανάτοις ἄλλοισιν ὁμέστιοι, αὐτοτράπεζοι
ἐόντες, ἀνδρείων ἀχέων ἀπόκληροι, ἀτειρεῖς.
PLUT. Quaest. conviv. v 8, 2 p. 683E
καὶ μάλιστα τοῦ ἀνδρὸς οὐ καλλιγραφίας ἕνεκα τοῖς
εὐπροσωποτάτοις τῶν ἐπιθέτων ὥσπερ ἀνθηροῖς χρώμασι τὰ πράγματα
γανοῦν
εἰωθότος, ἀλλ' ἕκαστον οὐσίας τινὸς ἢ δυνάμεως δήλωμα ποιοῦντος οἷον
‘ἀμφιβρότην χθόνα’τὸ τῆι ψυχῆι περικείμενον σῶμα καὶ ‘νεφεληγερέτην’
τὸν ἀέρα καὶ ‘πολυαίματον’τὸ ἧπαρ.
ἀμφιβρότην χθόνα. ἀέρα .. νεφεληγερέτην. πολυαίματον
ἧπαρ.
398
Eudoxus Astron., Frag. Frag. 6, line 3
– – I 1 8 Ἐμπειρότερον δὲ Εὔδοξος τὴν αὐτὴν τῷ Ἀράτῳ

περὶ τῶν φαινομένων σύνταξιν ἀναγέγραφεν. Εὐλόγως οὖν καὶ ἐκ τῆς
τῶν τοσούτων καὶ τηλικούτων μαθηματικῶν συμφωνίας ἀξιόπιστος ἡ
ποίησις αὐτοῦ διαλαμβάνεται. Καίτοι γε τοῦ Ἀράτου μὲν ἴσως οὐκ
ἄξιον ἐφάπτεσθαι, κἂν ἔν τισι διαπίπτων τυγχάνῃ· τῇ γὰρ Εὐδόξου
συντάξει κατακολουθήσας τὰ Φαινόμεναγέγραφεν, ἀλλ' οὐ κατ' ἰδίαν
παρατηρήσας ἢ μαθηματικὴν κρίσιν ἐπαγγελλόμενος ἐν τοῖς οὐρανίοις
προφέρεσθαι καὶ διαμαρτάνων ἐν αὐτοῖς.
ACHILL. In Arati Phaenomena comm. fragm. p. 77 Maass Ὃς
(sc. Aratus) παρὰ τῷ βασιλεῖ (sc. Antigono Gonata) γενόμενος καὶ
εὐδοκιμήσας ἔν τε τῇ ἄλλῃ πολυμαθείᾳ καὶ τῇποιητικῇ προετράπη
ὑπ' αὐτοῦ τὰ Φαινόμεναγράψαι, τοῦ βασιλέως Εὐδόξου ἐπιγραφό-
μενον βιβλίον Κάτοπτρονδόντος αὐτῷ καὶ ἀξιώσαντος τὰ ἐν αὐτῷ
καταλογάδην λεχθέντα περὶ τῶν φαινομένων μέτρῳ ἐντεῖναι καὶ ἅμα
εἰπόντος, ὡς «εὐδοξότερον ποιεῖς τὸν Εὔδοξον ἐντείνας τὰ παρ' αὐτῷ
κείμενα μέτρῳ.» Γέγονε δὲ Ἀντίγονος κατὰ τὴν ρκεʹ Ὀλυμπιάδα, καθ'
ὃν χρόνον ἤκμασεν ὁ Ἄρατος καὶ Ἀλέξανδρος ὁ Αἰτωλός. Μέμνηται δὲ
τοῦ ΚατόπτρουΕὐδόξου καὶ Ἀντιγόνου καὶἈλεξάνδρου τοῦ
Αἰτωλοῦ καὶ ὡς ἠξιώθη ὑπὸ τοῦ βασιλέως γράψαι ἐν ταῖς ἰδίαις Ἐπιστο-
λαῖς Ἄρατος.
Frag.a Alchemica, Καταβαφὴ λίθων καὶ σμαράγδων καὶ λιχνιτῶν καὶ

ὑακίνθων (e cod. Paris. B.N. gr. 2327, fol. 147r) Vol. 2, p. 355, line 28
καὶ δείξαντες δι' αὐτῶν τίς μὲν ἡ ἀρχέτυπος πορφύρα, τίς δὲ ἡ χρυσό-
κολλα, καὶ τρίτον τίς ἡ τῶν ἱερωμένων, τὴν μὲν ἀκολούθως ἐπὶ τὴν
προσεχῆ τοῦ τελείου διδασκαλίαν τῶν ἔργων τῆς τέχνης, τὸν περὶ
λίθων λόγον διεξιέναι σπουδάζοντες, ὡς ἀγνοῆσαι τέως μὲν τὰς ἀφορμὰς
πάλιν ἐκ τῶν ἀρχαίων λαμβάνοντες, κατὰ τὸν ἐκείνων σκοπὸν ὑμῖν
ἀναπτύσομεν. Εἰδέναι γὰρ ὑμᾶς θέλω ὡς λίθους καὶ
μαργάρους ἐκάλεσαν τὸ θεῖον ὕδωρ τὸ ἄθικτον, τουτέστι τῆς πορφύρας,
διὰ τὸ τίμιον καὶ ἄφευκτον· οὐ γὰρ ἐπὶ λίθων γεηρῶν αὐτῶν ὁ λόγος
ἐστίν· δείκνυσιν ὁ φιλόσοφος ἐν τοῖς περὶ ἰοῦ πονηθεῖσιν αὐτοῦ· λέγει
γὰρ φανερῶς ὅτι οὐ λίθος σφίγγων, ἢ λίθου ἢ ξηρὸν ἢ ὑγρὸν, ἀλλὰ
μέθοδος ποιητικὴ σύνεργον ἔχουσα τὴν τῶν μελῶν ποιότητα, καὶ τὴν
τῶν ὑγρῶν καταλλαγὴν, καὶ τὸ πῶς πόα βαπτική· τῇ δεήσει παρ' αὐ-
τοῖς λεγόμεναι πόαι, δείκνυσιν ὁ Πετάσιοςὃςἐν τοῖς δημοκριτείοις
ὑπομνήμασιν ἐπὶ λέξεων γράφων «πόας» καλεῖ τὰς λεκίθους τῶν ὠῶν.
Ἔξεστι δὲ τοῖς φιλομαθέσιν ἀπὸ τῶν παλαιῶν διὰ μυρίων τὸ
τοιοῦτον πιστώσασθαι καὶ μαθεῖν ὅτι διὰ παντὸς εἴδους ὑγροῦ καὶ ξηροῦ,
399
ἡ τέχνη τοῦ φυσικοῦ δύο θεῖα ἀνακηρύττει, οὐ μόνον τὸ στερεὸν καὶ

ξανθὸν, ἀλλὰ καὶ τὰ ὑγρὰ καὶ λευκά. Διότι καὶ μυρίων ἡμᾶς ἀγαθῶν
μετὰ πολλὰς προσηγορίας ἕκαστον αὐτῶν ὀνομάζουσιν, ὥσπερ χελιδο-
νίαν, καὶ ἀριστολοχίαν, καὶ πόντιον ῥὰ, καὶ κρόκον κιλίκιον, καὶ θαψίαν,
καὶ μέταλλα παντοῖα, καὶ ὕδωρ, καὶ οἶνον, καὶ γάλα παντοῖον,
Frag.a Alchemica, Χρῆσις Ἰουστινιανοῦ βασιλέως (sine titulo) (e cod.

Paris. B.N. gr. 2327, fol. 240v) Vol. 2, p. 386, line 16
Τοσοῦτον κατασκευασθῆναι θέλει διὰ σήψεως καὶ ἑψήσεως, τῆς

ἀσήμου παραθέρμης καὶ λειώσεως τοῦ δοιδύκι, καὶ ποτίσεως
τῶν ὑγρῶν, ἄχρις ὅτου πρὸς ἁπτομένου πυρὸς οὐκ ἐκφεύξῃ, ἀλλὰ καὶ
εἰσκριτικὸν γίνεται ἐν τοῖς σώμασιν ἄφευκτος μένουσα καὶ ἄκαυστος.
Τοῦτο δὲ γίνεσθαι ὀφείλει κατὰ τῆς ἀσήμου παραθέρμης πυρὸς, ἥτις
αὐτῇ ἀνιοῦσα καὶ κατιοῦσα ἐν τῷ σφαιρικῷ ὀργάνῳ, δίκην ἀτμίδων
ἀχλυωδῶν, ἄχρις οὗ τὴν ἄκαυστον καὶ ἄφευκτον ὅλην προσκτήσηται
δύναμιν· καὶ τὴν αὐτὴν πάλιν ἔξουσιν οἰκονομίαν ἕως ἂν σαπῶσιν
παντελῶς, καὶ ἐξυδατωθῶσιν τὰ ξηρία, καὶ τελείως τοῖς ὑγροῖς συμμι-
γῶσιν καὶ ἑνωθῶσιν, καὶ ἓν, ὡς εἰπεῖν, σῶμα γίνωνται τῇ ἀχωρίστῳ
καὶ ποιητικῇ πίστει, τὰ δὲ ὑγρὰ πάλιν στυφῶσιν διὰ στυπτικῶν εἰδῶν,
καὶ τελείως σαπῶσιν καὶ ἰωθῶσιν· ἕως καὶ αὐτὰ τὴν ἄφευκτον καὶ
πυρίμαχον προσκτήσωνται δύναμιν· τῇ ἀχωρίστῳ ἑνώσει τῇ πρὸς τὰ
ξηρία συνενωθέντα πρὸς τοῖς ὑγροῖς ὁρίοις, χρώματα καὶ δύναμιν
εἰσκριτικὴν ποιοῦνται· ὡς ἡ φυσικὴ πτισάνη ὕδατι ἑψωμένη μαλθακῷ
πυρὶ ἅπασα διαλύεται χρωματίζουσα τὸ ὕδωρ, καὶ ἓν μετ' αὐτῶν
γεγονυῖα τὸ πᾶν.
Μετὰ οὖν τὸ παντελῶς ἀνενεχθῆναι πάντα τὰ ὑγρὰ, λαβὼν τὴν
ἀπομένουσαν ξηράν τε καὶ μελανοειδῆ τρυγίαν, λεύκανον οὕτως. Ἔστω
σοι οἶνος προκατασκευασμένος τῷ δι' ἀσβέστου ὕδατι ἤτοι διεσταγ-
μένῳ διὰ σποδοῦ ἀλαβαστρίνου, ὡς ἡ σαπωναρικὴ στάκτη.
Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου. Recensio φ Sec. 16, line 14
θαυμαστὸν παιδίον, ἐκινδύνεψε πολύ. Καὶ ὡσὰν ἐγεννήθη τὸ παι-

δίον, ἔγιναν παρευθὺς βροντὲς καὶ ἄνεμος καὶ ἦλθε κοντά της μία
ἀντάρα καὶ τὴν ἐπερικύκλωσεν. Καὶ ἐφοβήθησαν ἐκείνην τὴν ἡμέ-
ραν μικροὶ μεγάλοι. Ὁ δὲ Φίλιππος ἐχάρη κατὰ πολλὰ καὶ ἔ-
δωσεν ὀρδινιὰ εἰς ὅλες τὲς χῶρες του νὰ κάμουν μεγάλες χαρὲς
ὅλοι διὰ τὴν γέννησιν τοῦ παιδίου του. Τὸ δὲ παιδίον ἀνετράφη καὶ
ἐσύντυχε. Καὶ ὅταν ἦλθεν εἰς ἡλικίαν τεσσάρων χρονῶν, ἔκραξεν
400
ὁ Φίλιππος τὸν μέγαν Ἀριστοτέλην, τὸν διδάσκαλον, καὶ τοῦ ἐπα-

ρέδωσεν τὸν Ἀλέξανδρον διὰ νὰ τὸν μάθη τὰ γράμματα. Ὁ δὲ Ἀλέ-
ξανδρος εἰς ὀλίγους χρόνους ἔμαθε γραμματικήν, ῥητορικήν, ποιη-
τικὴν καὶ φιλοσοφίαν καὶ ἐπρόκοπτε καλά· τὰ δὲ ἄλλα παιδιὰ
τοῦ
σχολείου τὸν ἐφθονοῦσαν καὶ τὸν ἐζήλευαν. Μίαν ἡμέραν λέγει
τῆς μητρός του ὁ Ἀλέξανδρος: Μητέρα μου, ποθῶ νὰ μάθω τὴν
ἀστρονομίαν τῶν Αἰγυπτίων, καὶ παράδωσέ με εἰς τὸν Ἐκτεναβόν,
ὅτι ἔμαθα πὼς εἶναι πολλὰ ἄξιος εἰς τὰ ἀστρονομικὰ καὶ μαγικά.
Ἡ δὲ Ὀλυμπιάδα ἔκραξε τὸν Ἐκτεναβὸν καὶ τοῦ ἐπαρέδωσεν τὸν
Ἀλέξανδρον διὰ νὰ τὸν μάθη τὲς ἐπιστῆμες του. Καὶ τὸν ἐπῆρε ὁ
Ἐκτεναβὸς καὶ τὸν ἐμάθαινε τὲς ἐπιστῆμες του. Καὶ ἀπὸ τὸ ταχὺ
ἕως τὸ γεῦμα ἐπήγαινεν ὁ Ἀλέξανδρος εἰς τὸν Ἀριστοτέλην καὶ
ἐμάθαινε, καὶ ἀπὸ τὸ γεῦμα ἕως τὸ βράδυ ἐπήγαινεν εἰς τὸν
Heraclides Gramm., Frag. Frag. 21, line 12
πρωτότυπά εἰσι τοῦ ἐρευνῶκαὶ ἐρευνῶν. παραγωγὴ δὲ αὐτῶν κατὰ τὸ

ἱκνῶ καὶ οἰχνῶ. ὡς γὰρ ἵκω ἱκνῶ, οἴχω οἰχνῶ, οὕτω ἐρέω ἐρεύω καὶ
πλεονασμῷ τοῦ νΔωρικῶς ἐρευνῶ κατὰ χρῆσιν κοινήν. ἄλλως γὰρ κατὰ
Ἡρακλείδηνβαρύνεσθαι ὤφειλεν, οὐ μόνον διότι Αἰολικόν, φησί, τὸ
ἐρεύω, ἀλλὰ καὶ ὅτι πάντα τὰ πλεονάσαντα τῷ νὁμοτονεῖ τοῖς πρω-
τοτύποις, οἷον ἐλάω ἐλαύω Αἰολικῶς καὶ ἐλαύνω κατὰ Δωριεῖς, θύω
θύνω, δύω δύνω. (haec descr. Cram. A. P. III 224, 30). Eust.r.
1498, 44: τὸ δὲ ἐξερέῃσιν ἀντὶ τοῦ ἐρωτᾷ ... ἢ μᾶλλον ἀντὶ τοῦ
ἐξερευνᾷ· πρωτότυπον γὰρ τὸ ἐρέειν τοῦ ἐρευνᾶν. ἔστι γὰρ ἐρέω, ἐξ
οὗ κατ' ἐπένθεσιν ἐρεύω ὡς χέω χεύω, ἀφ' οὗ τὸ ἐρευνῶ, ὡς οἴχω
οἰχνῶ, ἵκω ἱκνῶ. Eust.p. 1900, 27: τὸ δὲ ἐρέων ἐστὶ ποιητικὴ λέξις.
ἀπ' αὐτοῦ δὲ γίνεται τὸ ἐρευνᾶν ἐπενθέσει τοῦ υκαὶ τοῦ ν, ὁποίῳ
τρόπῳ καὶ τὸ ἐλαύνειν ἀπὸ τοῦ ἐλάειν γίνεται.
Eust.p. 1383, 20: ... ἀχνύμενος· περὶ οὗ ἑτεροῖόν τι παραδιδοὺς
ὁ καλὸς Ἡρακλείδηςφησίν, ὅτι ἐκ τοῦ δέχω γίνεται δεχύω καὶ Δω-
ρικῶς δεχύνω, ἐξ οὗ καὶ καθ' ὑπέρβασιν τοῦ νδέχνυμαι. οὕτω καὶ
τοῦ ἄχω ἄχομαι παράγωγον ἀχύω ὡς ἄνω ἀνύω, Δωριεῖς δὲ ἀχύνω
φασί· μεταθέσει δὲ ὁμοίᾳ γίνεται ἄχνυμαι, ὡς εἰκὸς δὲ οὕτω καὶ τὰ
ὅμοια. Eust.p. 1917, 43: δῆλον δ' ὅτι ἐκ τοῦ φορῶ γίνεται τὸ
φορύω, καθὰ καὶ ἐκ τοῦ χῶ τὸ χύω· ἐξ αὐτῶν δὲ Δωρικῇ προσθέσει
τοῦ ντῇ πολλαχοῦ δηλωθείσῃ τὸ φορύνω καὶ χύνω (?)
Heraclides Ponticus Phil., Frag. Frag. 22, line 18

401
φυσικὰ δὲ περὶ νοῦ· περὶ ψυχῆς· καὶ κατ' ἰδίαν περὶ ψυχῆς· καὶ περὶ
φύσεως· καὶ περὶ εἰδώλων· πρὸς Δημόκριτον· περὶ τῶν ἐν οὐρανῷ αʹ·
περὶ τῶν ἐν Ἅιδου· περὶ
βίων αʹ βʹ· αἰτίαι περὶ νόσων αʹ· περὶ τἀγαθοῦ αʹ· πρὸς τὰ Ζήνωνος αʹ·
πρὸς
τὰ Μήτρωνος αʹ·
γραμματικὰ δὲ
περὶ τῆς Ὁμήρου καὶ Ἡσιόδου ἡλικίας αʹ βʹ· περὶ Ἀρχιλόχου καὶ
Ὁμήρου αʹ βʹ·
καὶ μουσικὰ δὲ
περὶ τῶν παρ' Εὐριπίδῃ καὶ Σοφοκλεῖ αʹ βʹ γʹ· περὶ μουσικῆς αʹ βʹ·
λύσεων
Ὁμηρικῶν αʹ βʹ· θεωρηματικὸν αʹ· περὶ τῶν τριῶν τραγῳδοποιῶν αʹ·
χαρακ-
τῆρες αʹ· Περὶ ποιητικῆς καὶ τῶν ποιητῶν αʹ· περὶ στοχασμοῦ αʹ·
προοπτικῶν αʹ·
Ἡρακλείτου ἐξηγήσεις δʹ· πρὸς τὸν Δημόκριτον ἐξηγήσεις αʹ· λύσεων
ἐριστι-
κῶν αʹ βʹ· ἀξίωμα αʹ· περὶ εἰδῶν αʹ· λύσεις αʹ· ὑποθῆκαι αʹ· πρὸς
Διονύσιον αʹ·
ῥητορικὰ δὲ
περὶ τοῦ ῥητορεύειν ἢ Πρωταγόρας.
ἱστορικὰ
περὶ τῶν Πυθαγορείων καὶ περὶ εὑρημάτων.
τούτων τὰ μὲν κωμικῶς πέπλακεν ὡς τὸ περὶ ἡδονῆς καὶ περὶ
σωφροσύνης,
τὰ δὲ τραγικῶς ὡς τὸ περὶ τῶν καθ' Ἅιδην καὶ τὸ περὶ εὐσεβείας καὶ τὸ
περὶ
ἐξουσίας.
ἔστι δ' αὐτῷ καὶ μεσότης ... διαλεγομένων (fr. 25). ἀλλὰ καὶ γεωμετρικά
Heraclitus Phil., Allegoriae (= Quaestiones Homericae) Cha. 1, sec. 3,

line 3

ΟΜΗΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
εἰς ἃ περὶ θεῶν Ὅμηρος ἠλληγόρησεν

402
Μέγας ἀπ' οὐρανοῦ καὶ χαλεπὸς ἀγὼν Ὁμήρῳ κατ-

αγγέλλεται περὶ τῆς εἰς τὸ θεῖον ὀλιγωρίας· πάντα γὰρ
ἠσέβησεν, εἰ μηδὲν ἠλληγόρησεν.
Ἱερόσυλοι δὲ μῦθοι
καὶ θεομάχου γέμοντες ἀπονοίας δι' ἀμφοτέρων τῶν
σωματίων μεμήνασιν·
ὥστε εἴ τις ἄνευ φιλοσόφου
θεωρίας μηδενὸς αὐτοῖς ὑφεδρεύοντος ἀλληγορικοῦ τρόπου
νομίζοι κατὰ Ποιητικὴν παράδοσιν εἰρῆσθαι, Σαλμωνεὺς
ἂν Ὅμηρος εἴη καὶ Τάνταλος,
ἀκόλαστον γλῶσσαν ἔχων, αἰσχίστην νόσον.
Ὥστε ἔμοιγε καὶ σφόδρα συμβέβηκε θαυμάζειν, πῶς
ὁ δεισιδαίμων βίος ὁ ναοῖς καὶ τεμένεσι καὶ ταῖς δι' ἔτους
[ἐν ταῖς] περὶ θεῶν προτρεπόμενος ἑορταῖς οὕτω τὴν
Ὁμηρικὴν ἀσέβειαν ἐνηγκάλισται φιλοστόργως, τοὺς
ἐναγεῖς λόγους διὰ στόματος ᾄδων.
Heraclitus Phil., Allegoriae (= Quaestiones Homericae) Cha. 4, sec. 2,

line 3
ἐρρέτωσαν.
ἡμεῖς δ' οἳ τῶν ἀβεβήλων ἐντὸς περιρ-
ραντηρίων ἡγνίσμεθα, σεμνὴν ὑπὸ νόμῳ τῶν ποιημάτων
τὴν ἀλήθειαν ἰχνεύωμεν.
Ἐρρίφθω δὲ Πλάτων ὁ κόλαξ καὶ Ὁμήρου συκο-
φάντης, ἔνδοξον ἀπὸ τῆς ἰδίας πολιτείας τὸν φυγάδα
προπέμπων λευκοῖς ἐρίοις ἀνεστεμμένον καὶ πολυτελεῖ
μύρῳ τὴν κεφαλὴν διάβροχον.
Οὐδ' Ἐπικούρου φροντὶς
ἡμῖν, ὃς τῆς ἀσέμνου περὶ τοὺς ἰδίους κήπους ἡδονῆς
γεωργός ἐστιν, ἅπασαν ὁμοῦ Ποιητικὴν ὥσπερ ὀλέθριον
μύθων δέλεαρ ἀφοσιούμενος.
Πρὸς οὓς μέγα δή τι
στενάξας εἴποιμ' ἂν εὐλόγως·
Ὦ πόποι, οἷον δή νυ θεοὺς βροτοὶ αἰτιόωνται.
Καὶ τὸ πικρότατον, ἀρχὴν ἑκάτεροι τῶν παρ' ἑαυτοῖς
δογμάτων ἔχοντες Ὅμηρον, ἀφ' οὗ τὰ πλεῖστα τῆς ἐπι-
στήμης ὠφέληνται, περὶ τοῦτον ἀχαρίστως εἰσὶν ἀσεβεῖς.
Ἀλλ' ὑπὲρ μὲν Ἐπικούρου καὶ Πλάτωνος αὖθις ἐξέσται
λέγειν.
403
Heraclitus Phil., Allegoriae (= Quaestiones Homericae)

τέτταρα στοιχεῖα βουλόμενος ἡμῖν ὑποσημῆναι τὴν

Ὁμηρικὴν ἀλληγορίαν μεμίμηται;
Ζεὺς ἀργὴς Ἥρη τε φερέσβιος ἠδ' Ἀιδωνεὺς
Νῆστίς θ', ἣ δακρύοις τέγγει κρούνωμα βρότειον.
Ζῆνα μὲν εἶπε τὸν αἰθέρα, γῆν δὲ τὴν Ἥραν, Ἀιδωνέα
δὲ τὸν ἀέρα, τὸ δὲ δακρύοις τεγγόμενον κρούνωμα βρότειον
τὸ ὕδωρ.
Οὐ δὴ παράδοξον, εἰ τῶν προηγουμένως
ὁμολογούντων φιλοσοφεῖν ἀλληγορικοῖς ὀνόμασι χρησαμένων ὁ
Ποιητικὴν ἐπαγγελλόμενος ἐξ ἴσου τοῖς φιλοσόφοις ἠλληγόρησε.
Λοιπὸν οὖν σκοπῶμεν, εἰ ἡ κατὰ Διὸς ἐπιβουλὴ τῶν
στοιχείων ἐστὶν ἀπαρίθμησις καὶ φυσικωτέρας ἅπτεται
θεωρίας.
Φασὶ τοίνυν οἱ δοκιμώτατοι φιλόσοφοι ταῦτα περὶ
τῆς διαμονῆς τῶν ὅλων·
ἕως μὲν ἂν ἀφιλόνεικος ἡ
ἁρμονία τὰ τέτταρα στοιχεῖα διακρατῇ, μηδενὸς ἐξαιρέτως
ὑπερδυναστεύοντος, ἀλλ' ἑκάστου κατ' ἐμμέλειαν ἣν
εἴληχε τάξιν οἰκονομοῦντος, ἀκινήτως ἕκαστα μένειν·
Heraclitus Phil., Allegoriae (= Quaestiones Homericae)

οὐδὲ εἷς γὰρ ἀγνοεῖ τὸν Σπαρτιάτην Πόλλιν,

[ᾧ] οὐδ' ὡς Λιβυκοῦ χάριν ἐλέου σέσωσται, καὶ μνῶν
εἴκοσι καθάπερ ἀνδράποδον εὐτελὲς ἐτιμήθη.
Καὶ ταῦτα
τῶν εἰς Ὅμηρον ἀσεβημάτων ὀφειλομένην τιμωρίαν τῆς
ἀχαλίνου καὶ ἀπυλώτου γλώττης.
Πρὸς μὲν οὖν Πλάτωνα καὶ πλείω λέγειν δυνάμενος
ἐῶ, τοὔνομα τῆς Σωκρατικῆς σοφίας αἰδούμενος.
Ὁ δὲ Φαίαξ φιλόσοφος Ἐπίκουρος, ὁ τῆς ἡδονῆς ἐν
τοῖς ἰδίοις κήποις γεωργός, ὁ πᾶσαν Ποιητικὴν ἄστροις
σημηνάμενος οὐκ ἐξαιρέτως μόνον Ὅμηρον, ἆρ' οὐχὶ
καὶ ταῦθ' ἃ μόνα τῷ βίῳ παρέδωκεν αἰσχρῶς ἀγνοήσας
404
παρ' Ὁμήρου κέκλοφεν;

ἃ γὰρ Ὀδυσσεὺς ὑποκρίσει
παρ' Ἀλκίνῳ μὴ φρονῶν ἐψεύσατο, ταῦθ' ὡς ἀληθεύων
ἀπεφήνατο τέλη βίου·
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., De diversis verborum

significationibus (= Περὶ διαφόρους σημασίας) (epit. operis Herennii
Philonis) (e c Alphabetic letter epsilon, entry 68, line 4
τηρῶν καὶ δυσδιαλλάκτως ἔχων.

ἐξελεύθεροςκαὶ ἀπελεύθερος διαφέρει. ἐξελευθέρους
μὲν γὰρ λέγουσι τοὺς διὰ χρέος προσθέτους τοῖς δανεισταῖς
γενομένους, ἔπειτα ἀπολυθέντας, εἴτα ἐλευθερωθέντας· ἀπελευ-
θέρους δὲ συνήθως τοὺς ἐκ δούλ[ου] ἐλευθερωμένους, ὥς φησι
Τρύφων (fr. om. Vels.) ἐν πέμπτῳ Περὶ Ἑλληνισμοῦ.
ἐπικήδειονκαὶ θρῆνος διαφέρει. ἐπικήδειον μὲν γάρ
ἐστι τὸἐπὶ τῷ κήδει, θρῆνος δὲ τὸ ἐν οἱῳδήποτε χρόνῳ, ὣς
Τρύφων (fr. 114 Vels.). Ἀριστοκλῆς δὲ ὁ Ῥόδιος ἐν τῷ Περὶ
ποιητικῆς ἔμπαλίν φησιν· ‘θρῆνος δέ ἐστιν ᾠδὴ τῆς συμφορᾶς
οἰκεῖον ὄνομαἔχουσα· ὀδυρμὸν γὰρ ἔχει σὺν ἐγκωμίῳ τοῦ
τελευτήσαντος. τινὲς μὲν οὖν κοινῶς εἶπον θρήνους, οἱ δὲ δια-
φέρειν θρῆνόν τε καὶ ἐπικήδειον· τὸν γὰρ θρῆνον ᾄδεσθαι παρ'
αὐτῇ τῇ συμφορᾷ πρὸ τῆς ταφῆς καὶ μετὰ τὴν ταφὴν καὶ κατὰ
τὸν ἐνιαύσιον χρόνον τῆς κηδείας, ᾀδόμενον ὑπὸ τῶν θεραπαι-
νίδων καὶ τῶν σὺν αὐταῖς, τὸ δὲ ἐπικήδειον ἔπαινον εἶναι τοῦ
τελευτήσαντος μετά τινος μετρίου σχετλιασμοῦ’.
ἐμεῖοκαὶ ἐμοῖο σύναρθρον τοῦ ἐμοῦ, οἷον «παῖ-
δα ἐμεῖο», «τοῦ ἐμοῦ παιδός». καὶ (Hom. Il. xxiv 486)
’μνῆσαι πατρὸς σοῖο’
Hierocles Phil., Frag. ethica (ap. Stobaeum) P. 48, line 14
Ἱεροκλέους ἐκ τοῦ Τίνα τρόπον θεοῖς χρηστέον.
Ἔτι προσδιαληπτέον καὶ ταῦθ' ὑπὲρ τῶν θεῶν, ὡς εἰσὶν ἄτρεπτοι καὶ
ἀραρότες τοῖς κρίμασιν, ὥστε τοῦ δόξαντος μηδέποτε τοῦἀπ' ἀρχῆς
ἐξίστασθαι.
μία γάρ τις ἦν τῶν ἀρετῶν καὶ ἡ ἀμεταπτωσία καὶ βεβαιότης, ἣν εἰκὸς
οὐχ
ἥκιστα κἀν θεοῖς εἶναι παρέχουσαν τὸ ἱδρυμένον καὶ ἔμπεδον τῶν ἅπαξ
405
αὐ-
τοῖς δοξάντων. ἐξ οὗ δῆλον, ὡς οὐδὲ τὰς κολάσεις, ἃς ἔκρινέ τισιν ἐπι-
θεῖναι τὸ δαιμόνιον, πιθανὸν παρίεσθαι. καὶ γὰρ ἀναλογίσασθαι ῥᾴδιον,
ὡς
εἰ μεταβάλλουσιν οἱ θεοὶ τὰς αὑτῶν κρίσεις καὶ ὃν ἔγνωσαν κολάσαι
παριᾶσιν
ἀκόλαστον, οὔτε καλῶς καὶ δικαίως διοικοῖεν ἂντὰ κατὰ τὸν κόσμον,
οὔτε ἀπολογισμὸν εἰκότα φέρειν ἂν δύναιντο μετανοίας. καὶ τὰ τοιαῦτα
ἔοικεν αὐτοσχεδίως καὶ μετ' οὐδενὸς λέγειν ἡ ποιητική (Hom. Ι 499 –
501) καὶ θυσίαισι καὶ εὐχωλῇς ἀγανῇσι λοιβῇ τε κνίσῃ τε
παρατρωπῶσ' ἄνθρωποι λισσόμενοι, ὅτε κέν τις ὑπερβαίῃ καὶ ἁμάρτῃ
καὶ τὸ (Ι 497) στρεπτοὶ δέ τε καὶ θεοὶ αὐτοί,
συνόλως τε πᾶν εἴ τι τούτοις εἴρηται παραπλησίως.
Hippias Soph., Testimonia Frag. 2, line 16
γένη τε διήιει πόλεων (?) καὶ ἀποικίας καὶ ἔργα, ἐπειδὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι
διὰ τὸ
βούλεσθαι ἄρχειν τῆι ἰδέαι ταύτηι ἔχαιρον. (4) ἔστιν δὲ αὐτῶι καὶ
Τρωικὸς
διάλογος[B 5], οὗ λόγος· ὁ Νέστωρ ἐν Τροίαι ἁλούσηι ὑποτίθεται
Νεοπτολέμωι
τῶι Ἀχιλλέως, ἃ χρὴ ἐπιτηδεύοντα ἄνδρα ἀγαθὸν φαίνεσθαι. (5) πλεῖστα
δὲ
Ἑλλήνων πρεσβεύσας ὑπὲρ τῆς Ἤλιδος οὐδαμοῦ κατέλυσε τὴν ἑαυτοῦ
δόξαν
δημηγορῶν τε καὶ διαλεγόμενος, ἀλλὰ καὶ χρήματα πλεῖστα ἐξέλεξε καὶ
φυλαῖς
ἐνεγράφη πόλεων μικρῶν τε καὶ μειζόνων. (6) παρῆλθε καὶ εἰς τὴν
Ἰνυκὸν ὑπὲρ
χρημάτων, τὸ δὲ πολίχνιον τοῦτο Σικελικοί εἰσιν, οὓς ὁ Πλάτων ἐντῶι
Γοργίαι
ἐπισκώπτει. (7) εὐδοκιμῶν δὲ καὶ τὸν ἄλλον χρόνον ἔθελγε τὴν Ἑλλάδα
ἐν
Ὀλυμπίαι λόγοις ποικίλοις καὶ πεφροντισμένοις εὖ. (8) ἡρμήνευε δὲ οὐκ
ἐλλιπῶς
ἀλλὰ περιττῶς καὶ κατὰ φύσιν, ἐς ὀλίγα καταφεύγων τῶν ἐκ ποιητικῆς
ὀνόματα.
[PLUT.] Vit. X or. 4 p. 838A ἐγένετο δ' αὐτῶι [Isokrates] καὶ παῖς
Ἀφαρεὺς πρεσβύτηι ὄντι ἐκ Πλαθάνης τῆς Ἱππίου τοῦ ῥήτορος ποιητός,
τῶν δὲ
τῆς γυναικὸς τριῶν παίδων ὁ νεώτατος. 839 B καὶ νέον μὲν ὄντα μὴ
γῆμαι, γηρά-
406
σαντα δ' ἑταίραι συνεῖναι ἧι ὄνομα ἦν Λαγίσκη ... ἔπειτα Πλαθάνην τὴν
Ἱππίου
τοῦ ῥήτορος γυναῖκα ἠγάγετο τρεῖς παῖδας ἔχουσαν, ὧν τὸν Ἀφαρέα, ὡς
προεί-
ρηται, ἐποιήσατο. HARPOCR. Ἀφαρεύς. οὗτος Ἱππίου μὲν ἦν υἱός,
ἐνομίζετο δὲ
Ἰσοκράτους. ZOSIM. V. Isocr. p. 253, 4 Westerm. γυναῖκα δ' ἠγάγετο
Πλαθάνην τινά, Ἱππίου τοῦ ῥήτορος ἀπογεννωμένην.
PLATO Apol. 19 E καὶ τοῦτό γέ μοι δοκεῖ καλὸν εἶναι, εἴ τις οἷός τ' εἴη
παιδεύειν ἀνθρώπους ὥσπερ Γοργίας τε ὁ Λεοντῖνος καὶ Πρόδικος ὁ
Κεῖος καὶ Ἱ.
Irenaeus Theol., Frag. deperditorum operum Frag. 5, line 2
κητον ἔπεισε τηρεῖν, λέγοντα τὴν συνήθειαν τῶν πρὸ αὑτοῦ

πρεσβυτέρων ὀφείλειν κατέχειν. Καὶ τούτων οὕτως ἐχόντων,
ἐκοινώνησαν ἑαυτοῖς· καὶ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ παρεχώρησεν ὁ
Ἀνίκητος τὴν εὐχαριστίαν τῷ Πολυκάρπῳ, κατ' ἐντροπὴν
δηλονότι, καὶ μετ' εἰρήνης ἀπ' ἀλλήλων ἀπηλλάγησαν, πάσης
τῆς ἐκκλησίας εἰρήνην ἐχόντων, καὶ τῶν τηρούντων, καὶ τῶν μὴ
τηρούντων.
Ἐν ᾧ ἄν τις δύναιτο εὖ ποιεῖν τοῖς πλησίον, καὶ
οὐ ποιεῖ, ἀλλότριος τῆς ἀγάπης τοῦ Κυρίου νομισθήσεται.
Θέλησις καὶ ἐνέργεια Θεοῦ ἐστὶν ἡ παντὸς χρόνου
καὶ τόπου καὶ αἰῶνος, καὶ πάσης φύσεως ποιητική τε καὶ
προνοητικὴ αἰτία. Θέλησίς ἐστι τῆς νοερᾶς ψυχῆς ὁ ἐφ' ἡμῖν
λόγος, ὡς αὐτεξούσιος αὐτῆς ὑπάρχουσα δύναμις. Θέλησίς
ἐστι νοῦς ὀρεκτικὸς, καὶ διανοητικὴ ὄρεξις, πρὸς τὸ θεληθὲν
ἐπινεύουσα.
Irenaeus Theol., Adversus haereses (liber 4) Frag. 25, line 14
ὑπουργοῦντος καὶ πράσσοντος, τοῦ δὲ Πνεύματος τρέφον-

τος καὶ αὔξοντος, τοῦ δὲ ἀνθρώπου ἠρέμα προκόπτοντος
καὶ ἀνερχομένου πρὸς τὸ τέλειον, πλησίον
τουτέστι τοῦ ἀγενήτου γινομένου· τέλος γὰρ ὁ ἀγένητος,
οὗτος δέ ἐστι Θεός. Ἔδει δὲ τὸν ἄνθρωπον πρῶτον γενέσθαι,
καὶ γενόμενον αὐξῆσαι, καὶ αὐξήσαντα ἀνδρωθῆναι, καὶ
ἀνδρωθέντα πληθυνθῆναι, καὶ πληθυνθέντα ἐνισχῦσαι,
ἐνισχύσαντα δὲ δοξασθῆναι, καὶ δοξασθέντα ἰδεῖν τὸν
ἑαυτοῦ Δεσπότην· Θεὸς γὰρ ὁ μέλλων ὁρᾶσθαι, ὅρασις
407
δὲ Θεοῦ περιποιητικὴ ἀφθαρσίας, «ἀφθαρσία δὲ ἐγγὺς

εἶναι ποιεῖ Θεοῦ».
Οὔτε τὸ φῶς ἐξασθενεῖ διὰ τοὺς ἑαυτοῖς τυφλώττοντας,
ἀλλ' ἐκείνου μένοντος ὁποῖον καὶ ἔστιν, οἱ τυφλωθέντες
παρὰ τὴν αἰτίαν τὴν ἑαυτῶν ἐν ἀορασίᾳ καθίστανται, μήτε
τοῦ φωτὸς μετ' ἀνάγκης δουλαγωγοῦντός
τινα, μήτε τοῦ Θεοῦ βιαζομένου, εἰ μὴ θέλοι τις κατασχεῖν
αὐτοῦ τὴν τέχνην. Τὰ οὖν ἀποστάντα τοῦ πατρικοῦ
φωτὸς καὶ παραβάντα τὸν θεσμὸν τῆς ἐλευθερίας παρὰ
τὴν αὐτῶν ἀπέστησαν αἰτίαν, ἐλεύθερα καὶ αὐτεξούσια
τὴν γνώμην γεγονότα.
Ocellus Phil., De universi natura [Sp.] Cha. 2, sec. 3, line 10
ἐν ᾧ δὲ μέρει τοῦ κόσμου φύσις τε καὶ γένεσις ἔχουσι τὴν

δυναστείαν, τρία δεῖ ταῦτα ὑπεῖναι· πρῶτον μὲν τὸπρὸς ἁφὴν ὑφι-
ζόμενον σῶμαπᾶσι τοῖς εἰς γένεσιν ἐρχομένοις· τοῦτο δ' ἂν εἴη παν-
δεχὲς καὶ ἐκμαγεῖον αὐτῆς τῆς γενέσεως, οὕτως ἔχον πρὸς τὰ ἐξ αὐτοῦ
γινόμενα ὡς ὕδωρ πρὸς χυλὸν καὶ σιγὴ πρὸς ψόφον καὶ σκότος πρὸς
φῶς καὶ ὕλη πρὸς τεχνητόν. (τό τε γὰρ ὕδωρ, ἄχυλον καὶ ἄποιον,
πρός τε τὸ γλυκὺ καὶ τὸ πικρὸν ὑφιζόμενονκαὶ τὸ [ἀνάλογον] δριμὺ
καὶ τὸ ἁλμυρόν· καὶ ὁ ἀήρ, ἀδιατύπωτος, πρὸς ψόφον καὶ λέξιν καὶ
μέλος· καὶ τὸ σκότος, ἄχροον καὶ ἄμορφον, πρός τε τὸ λαμπρὸν καὶ
ξανθὸν καὶ λευκόν· καὶ ἡ ὕλη δὲ πρὸς ἀνδριαντοΠοιητικὴν καὶ πρὸς
κηροπλαστικήν.) δυνάμει μὲνοὖν πάντα ἐν τούτῳ πρὸ τῆς γενέσεως,
συντελείᾳ δὲ γενόμενα καὶ λαβόντα φύσιν. ἓν οὖν δεῖ τοῦτο πρῶτον
ὑπεῖναι πρὸς τὸ γίνεσθαι γένεσιν·
Oenomaus Phil., Frag. Frag. 6, line 58
Σαλαμὶς ἀπολεῖ τέκνα γυναικῶν ᾔδεις, πότερα δὲ

σκιδναμένης Δημήτερος ἢ συνιούσης οὐκέτ' ᾔδεις; Πῶς
δὲ οὐδὲ τοῦτο ᾔδεις, ὅτι τὰ τέκνα τῶν γυναικῶν εἴποι
μὲν ἄν τις εἶναι καὶ τὰ οἰκεῖα, εἴποι δ' ἂν καὶ τὰ
πολέμια, αἰσθόμενος τοῦ κακοτεχνήματος; Περιμέ-
νειν δὲ δεῖ τὸ ἀποβησόμενον· ἓν γὰρ δεῖ τι τούτων
ἀποβήσεσθαι. Ἡ γάρ τοι Σαλαμὶς ἡ θείη οὐδὲ ἡτ-
τωμένων ἀφήρμοσεν ἄν, ὡς εἰς οἶκτον οὕτως ἐπιφω-
νουμένη· ἥ τε μέλλουσα τῶν νηῶν μάχη, ἤτοι που
σκιδναμένης Δημήτερος ἢ συνιούσης, καταπέπλασται
408
τῇ ποιητικῇ σεμνολογίᾳ, ἵνα γένηται μάντευμα ἀφώρα-

τον τῷ σοφισμῷ, καὶ μὴ εὐθὺς καταφανὲς ᾖ, ὅτι ἐν
χειμῶνι μάχη ναυτικὴ οὐ συνίσταται. Ἤδη δὲ οὐδὲ
ἡ τραγῳδία ἀφανής, οὐδὲ οἱ θεοὶ ἐπεισκυκλούμενοι,
ὁ μὲν ἱκετεύων, ὁ δὲ οὐ κατακαμπτόμενος· χρήσιμοι
τῷ μέλλοντι, καὶ τῇ τοῦ πολέμου παραδόξῳ ῥοπῇ, ὁ
μὲν σωζομένοις, ὁ δ' ἀπολλυμένοις. Εἴτε γὰρ σώζοιντο,
ἰδοὺ αἱ τῆς Παλλάδος λιταὶ προμεμήνυνται, ἱκαναὶ
οὖσαι κάμψαι τὴν τοῦ Διὸς ὀργήν· εἴτε καὶ μή, οὐδὲ
τοῦτο τῷ μάντει ἀκατασκεύαστον· οὐ γὰρ δύναται
Παλλὰς τὸν Δία ἐξιλάσασθαι· πρός τε τὰς ἡμικάκους
Parmenides Poet. Phil., Testimonia Frag. 15, line 3
ὥστε τὰς ἀρχὰς καθ' ἕκαστον ἐνιαυτὸν ἐξορκοῦν τοὺς πολίτας ἐμμενεῖν
τοῖς Παρ-μενίδου νόμοις.
DIOG. I 16 οἱ δὲ [sc. κατέλιπον] ἀνὰ ἓν σύγγραμμα· Μέλισσος, Π.,
Ἀναξαγόρας.
SIMPL. de caelo 556, 25 ἢ ὅτι Περὶ φύσεως ἐπέγραφον τὰ συγγράμματα
καὶ Μέλισσος καὶ Π. ... καὶ μέντοι οὐ περὶ τῶν ὑπὲρ φύσιν μόνον, ἀλλὰ
καὶ περὶ
τῶν φυσικῶν ἐν αὐτοῖς τοῖς συγγράμμασι διελέγοντο καὶ διὰ τοῦτο ἴσως
οὐ παρ-
ηιτοῦντο Περὶ φύσεως ἐπιγράφειν.
PLUTARCH. quomodo adul. poet. aud. deb. 2 p. 16 C τὰ δ' Ἐμπεδο-
κλέους ἔπη καὶ Παρμενίδου καὶ Θηριακὰ Νικάνδρου καὶ Γνωμολογίαι
Θεόγνιδος
λόγοι εἰσὶ κεχρημένοι παρὰ ποιητικῆς ὥσπερ ὄχημα τὸν ὄγκον καὶ τὸ
μέτρον, ἵνα
τὸ πεζὸν διαφύγωσιν.
– de audiendo 13 p. 45 A μέμψαιτο δ' ἄν τις Ἀρχιλόχου μὲν τὴν ὑπό-
θεσιν, Παρμενίδου δὲ τὴν στιχοποιίαν, Φωκυλίδου δὲ τὴν εὐτέλειαν,
Εὐριπίδου δὲ
τὴν λαλιάν, Σοφοκλέους δὲ τὴν ἀνωμαλίαν.
PROCL. in Tim. I 345, 12 Diehl ὁ δέ γε Π. καίτοι διὰ ποίησιν ἀσαφὴς
ὢν ὅμως καὶ αὐτὸς ταῦτα ἐνδεικνύμενός φησιν.
– in Parm. I p. 665, 17 αὐτὸς ὁ Π. ἐν τῆι ποιήσει· καίτοι δι' αὐτὸ δήπου
τὸ ποιητικὸν εἶδος χρῆσθαι μεταφοραῖς ὀνομάτων καὶ σχήμασι καὶ
409
τροπαῖς ὀφεί-
λων ὅμως τὸ ἀκαλλώπιστον καὶ ἰσχνὸν καὶ καθαρὸν εἶδος τῆς ἀπαγγελίας
Philoxenus Gramm., Frag. Frag. 410, line 5
φέρων· τινὲς τὴν ἀπὸ ἀναστρέφουσιν, ἵνα σημαίνῃ τὸ ἄπωθεν, ὥσπερ

καὶ ὁ Ἀσκαλωνίτης (p. 56 Baege). εἰσὶ μέντοι οἳ παρολκὴν ἐδέξαντο τῆς
πρὸ καὶ ἐφύλαξαν τῆς ἀπό τὴν προσῳδίαν, ἵνα ᾖ τὸ ἑξῆς ἀποφέρων.
οὕτως δὲ καὶ Φιλόξενος ἠξίου, ἐπεὶ πολλή ἐστι παρέλκουσα ἡ πρό· “νώ-
του ἀπὸ πρὸ ταμών” (θ 475)· “ἡ δὲ διὰ πρὸ Πηλιὰς ἤϊξε” (Υ 276)·
“περὶ πρὸ γὰρ ἔγχεϊ θῦεν” (Π 699). οὕτως δὲ καὶ ἐγὼ συγκατατίθεμαι.
Schol. A ad Χ 28 (ex Herod., vide 2, 119, 16 6 L.): πολλοῖσι μετ'
ἄστρασι· Ἀρίσταρχος (cf. Lehrs, Arist.3 p. 296) ὡς πατράσιν. ἄμεινον
δὲ προπαροξύνειν, ὥσπερ καὶ τοῖς πλείοσιν ἔδοξε καὶ Φιλοξένῳ, ἵνα
αὐτῆς τῆς πτώσεως, λέγω δὲ τῆς δοτικῆς, μεταπλασμὸν λάβωμεν· ὅτι
γὰρ κατὰ πτῶσιν γίνονται μεταπλασμοὶ ἐξουσίᾳ ποιητικῇ δεδήλωταί
μοι ἐν ἑτέροις. ὃν οὖν τρόπον ἡ ἐγκάτοις ἔγκασιν ἐγένετο· “ἔγκασι φω-
τός” (Λ 438) καὶ οὐκ ἀναγκαζόμεθα ἑνικὴν εὐθεῖαν ἀκόλουθον ἐπιζητεῖν,
ἥ τε προβάτοις πρόβασιν, ἥ τε πετάλοις πέταλσιν, οὕτως ἄστροις ἄστρα-

σι ἐπεισελθόντος τοῦ α ἵνα συστῇ ἡ λέξις.
Schol. A ad Ω 665 (ex Herod., vide 2, 128, 20 L.): δαινῦτό τε λαός·
προπερισπαστέον, ὡς καὶ Φιλοξένῳ δοκεῖ, ἵνα ᾖ ἐκ τοῦ δαινύατο τοῦ
πληθυντικοῦ συναλιφή, ὡς “πυθοίατο” (Α 257). ὡς οὖν τοὺς νέκυας
νέκυς ἔφη καὶ τὸ δαινύατο δαινῦτο, οὕτως ἔχει καὶ τὸ “λελῦτο δὲ γυῖα
ἑκάστου” (σ 238). οὐδὲν δὲ θαυμαστόν, εἰ πληθυντικόν ἐστι τὸ δαινῦτο
καὶ τὸ λαὸς ἑνικόν· τῷ γὰρ σημαινομένῳ ἡ σύνταξις ἐγένετο ὁμοίως τῷ
Phrynichus Attic., Eclogae Lexical entry 157, line 2
Οὐθεὶςδιὰ τοῦ θ, εἰ καὶ Χρύσιππος καὶ οἱ ἀμφ' αὐτὸν

οὕτω λέγουσιν, σὺ δὲ ἀποτρέπου λέγειν· οἱ γὰρ ἀρχαῖοι διὰ τοῦ δ λέ-
γουσιν οὐδείς.
Ἀφείλατο· ὅσοι διὰ τοῦ α λέγουσιν, ἀσχημονοῦσιν,
δέον διὰ τοῦ ε λέγειν ἀφείλετο· καὶ ἀφειλόμην δεῖ λέγειν διὰ τοῦ ο, ἀλλὰ
μὴ διὰ τοῦ α.
Λάγνηςδιὰ τοῦ η, ἀλλὰ μὴ λάγνοςφαθί.
Λαγὼςὁ Ἀττικός, διὰ δὲ τοῦ ο ὁ Ἴων λαγός· τὸ λα-
γωὸςδὲ οὐκ ἔστιν.
Λίβανονλέγε τὸ δένδρον, τὸ δὲ θυμιώμενον λιβανωτόν,
εἰ καὶ διὰ τὴν Ποιητικὴν λίβανον καὶ τοῦτο Σοφοκλῆς (fr. 961 N.2) λέ-
410
γει. ἄμεινον δὲ Μένανδρος ἐν τῇ Σαμίᾳ (fr. 1 Koe., cf. p. 58A.) φησίν·

“φέρε τὸν λιβανωτόν, σὺ δ' ἐπίθες τὸ πῦρ, Τρύφη”.
Τὴν λιμὸνΔωριεῖς, σὺ δὲ ἀρρενικῶς τὸν λιμὸν φαθί.
Ἐλουόμην, ἐλούου, ἐλούετο, λούομαι, λούεται, ἐλουόμεθα,
ἐλούοντο, λούεσθαι· πάντα οὕτω λεγόμενα ἀδόκιμα· εἰ δὲ δόκιμα βούλει
αὐτὰ ποιῆσαι, τὸ ε καὶ τὸ ο ἀφαίρει καὶ λέγε λοῦσθαι, ἐλούμην, ἐλοῦτο,
λοῦμαι, λοῦται, λούμεθα, λοῦνται· οὕτω γὰρ οἱ ἀρχαῖοι λέγουσιν.
Δυσωπεῖσθαι· Πλουτάρχῳ μὲν ἔστι Περὶ δυσωπίας
βιβλίον (mor. 528c – 536d), τοῦτο ὅπερ οἴεται δηλοῦν ἐντρέπεσθαι
καὶ μὴ ἀντέχειν δι' αἰδῶ. ἀλλὰ σημαίνει ἡ δυσωπία
Septem SapientesPhil., Testimonia Frag. 1, line 4
DIOG. I 40ff. περὶ δὴ τῶν ἑπτὰ (ἄξιον γὰρ ἐνταῦθα καθολικῶς κἀκείνων
ἐπιμνησθῆναι) λόγοι φέρονται τοιοῦτοι. Δάμων ὁ Κυρηναῖος γεγραφὼς

Περὶ τῶν
φιλοσόφων [FHG IV 277] πᾶσιν ἐγκαλεῖ, μάλιστα δὲ τοῖς ἑπτά.
Ἀναξιμένης δέ
φησι πάντας ἐπιθέσθαι ποιητικῆι· ὁ δὲ Δικαίαρχος [fr. 28 FHG II 243
vgl. Hermes
27 (1892) 120. 126] οὔτε σοφοὺς οὔτε φιλοσόφους φησὶν αὐτοὺς
γεγονέναι, συν-
ετοὺς δέ τινας καὶ νομοθετικούς. Ἀρχέτιμος δὲ ὁ Συρακούσιος [FHG IV
318] ὁμιλίαν
αὐτῶν ἀναγέγραφε παρὰ Κυψέλωι, ἧι καὶ αὐτός φησι παρατυχεῖν· Ἔφορος
[F GrHist. 70 F 181 II 95] δὲ παρὰ Κροίσωι πλὴν Θαλοῦ. φασὶ δέ τινες

καὶ ἐν
Πανιωνίωι καὶ ἐν Κορίνθωι καὶ ἐν Δελφοῖς συνελθεῖν αὐτούς. (41)
διαφωνοῦνται
δὲ καὶ αἱ ἀποφάσεις αὐτῶν καὶ ἄλλου ἄλλο φασίν, ὡς ἐκεῖνο [86 B 7]·
ἦν Λακεδαιμόνιος Χίλων σοφός, ὃς τάδ' ἔλεξε·
’μηδὲν ἄγαν· καιρῶι πάντα πρόσεστι καλά’.
στασιάζεται δὲ καὶ περὶ τοῦ ἀριθμοῦ αὐτῶν. Λεάνδριος [fr. 4 FHG II
336] μὲν
γὰρ ἀντὶ Κλεοβούλου καὶ Μύσωνος Λεώφαντον Γοργιάδα Λεβέδιον ἢ
Ἐφέσιον
Socrates Hist., Frag. Frag. 4, line 9

411
Plutarch. De mul. virt. c. 4: Οὐδενὸς δὲ ἧττον

ἔνδοξόν ἐστι τῶν κοινῇ διαπεπραγμένων γυναιξὶν ἔργων
ὁ πρὸς Κλεομένη περὶ Ἄργους ἀγὼν, ὃν ἠγωνίσαντο,
Τελεσίλλης τῆς ποιητρίας προτρεψαμένης. Ταύτην δέ
φασιν οἰκίας οὖσαν ἐνδόξου, τῷ δὲ σώματι νοσηματι-
κὴν, εἰς θεοὺς πέμψαι περὶ ὑγιείας, καὶ χρησθὲν αὐτῇ
Μούσας θεραπεύειν, πειθομένην τῇ θεῷ, καὶ ἐπιθεμέ-
νην ᾠδῇ καὶ ἁρμονίᾳ, τοῦ τε πάθους ἀπαλλαγῆναι
ταχὺ, καὶ θαυμάζεσθαι διὰ Ποιητικὴν ὑπὸ τῶν γυναι-
κῶν. Ἐπεὶ δὲ Κλεομένης ὁ βασιλεὺς τῶν Σπαρτιατῶν
πολλοὺς ἀποκτείνας (οὐ μὴν, ὡς ἔνιοι μυθολογοῦσιν,
ἑπτὰ καὶ ἑβδομήκοντα καὶ ἑπτακοσίους πρὸς ἑπτακις-
χιλίους), ἐβάδιζε πρὸς τὴν πόλιν, ὁρμὴ καὶ τόλμα
δαιμόνιος παρέστη ταῖς ἀκμαζούσαις τῶν γυναικῶν ἀμύ-
νεσθαι τοὺς πολεμίους ὑπὲρ τῆς πατρίδος. Ἡγουμένης
δὲ τῆς Τελεσίλλης, ὅπλα λαμβάνουσι, καὶ παρ' ἔπαλ-
ξιν ἱστάμεναι κύκλῳ τὰ τείχη περιέστεψαν, ὥστε θαυ-
μάζειν τοὺς πολεμίους. Τὸν μὲν οὖν Κλεομένη, πολ-
λῶν πεσόντων, ἀπεκρούσαντο· τὸν δὲ ἕτερον βασιλέα,
Speusippus Phil., Frag. Frag. 68c, line 2
Σπεύσιππον τοίνυν ἱστορεῖ Βόηθος τοιαύτην διαίρεσιν παραλαμβάνειν

τὰ ὀνόματα πάντα περιλαμβάνουσαν. τῶν γὰρ ὀνομάτων, φησί, τὰ μὲν
ταὐτώνυμά ἐστιν, τὰ δὲ ἑτερώνυμα· καὶ τῶν ταὐτωνύμων τὰ μὲν
ὁμώνυμά
ἐστιν, τὰ δὲ συνώνυμα (κατὰ τὴν τῶν παλαιῶν συνήθειαν ἀκουόντων
ἡμῶν τὰ συνώνυμα)· τῶν δὲ ἑτερωνύμων τὰ μὲν εἶναι ἰδίως ἑτερώνυμα,
τὰ δὲ πολυώνυμα, τὰ δὲ παρώνυμα.
Simplicius, In Categ., p. 29, 5
Σπεύσιππος δέ, ὥς φασιν, ἠρκεῖτο λέγειν ‘ὁ δὲ λόγος ἕτερος.’
Porphyry, Πρὸς Γεδάλειον, in Simplicius, In Categ., p. 36, 25 – 31
’Ἔνθα δὲ περὶ τὰς πλείους φωνὰς ἡ σπουδὴ καὶ τὴν πολυειδῆ ἑκάστου
ὀνομασίαν, ὥσπερ ἐν τῷ Περὶ ποιητικῆς καὶ τῷ τρίτῳ Περὶ ῥητορικῆς,
τοῦ ἑτέρου συνωνύμου δεόμεθα, ὅπερ πολυώνυμον ὁ Σπεύσιππος ἐκάλει.
καὶ οὐ καλῶς ὁ Βόηθος παραλελεῖφθαι τῷ Ἀριστοτέλει φησὶ τὰ παρὰ

τοῖς νεωτέροις καλούμενα συνώνυμα, ἅπερ Σπεύσιππος ἐκάλει πολυώ-
νυμα· οὐ γὰρ παραλέλειπται, ἀλλ' ἐν ἄλλαις πραγματείαις, ἐν αἷς ἦν
οἰκεῖος ὁ λόγος, παρείληπται.’
412
Timaeus Hist., Frag. Vol.-Jacobyʹ-F 3b,566,F, Frag. 137, line 2
ὑπηρέτην. ὡς δὲ παρεγένετο, ἐγενήθη συμποσίαρχος, τοῦ κεκληκότος

δηλονότι
καταστήσαντος, καὶ ὑπεγράφετο τυραννίδος ἀρχήν· ἐκέλευσε γὰρ ἢ
πίνειν ἢ
καταχεῖσθαι τῆς κεφαλῆς. τότε μὲν οὖν ὁ Ἐμπεδοκλῆς ἡσύχασε, τῆι δ'
ὑστεραίαι
εἰσαγαγὼν εἰς δικαστήριον, ἀπέκτεινε καταδικάσας ἀμφοτέρους, τόν τε
κλή-
τορα καὶ τὸν συμποσίαρχον. ἀρχὴ μὲν οὖν αὐτῶι τῆς πολιτείας ἥδε.
MARCELLIN. Vit. Thuc. 25: μὴ γὰρ δὴ πειθώμεθα Τιμαίωι
λέγοντι ὡς φυγὼν ὤικησεν ἐν Ἰταλίαι (scil. Θουκυδίδης.)
MARCELLIN. Vit. Thuc. 33: τὸ δ' ἐν Ἰταλίαι Τίμαιον αὐτὸν
(scil. Θουκυδίδην) καὶ ἄλλους λέγειν κεῖσθαι μὴ καὶ σφόδρα
καταγέλαστον ἦι.
DIONYS. HAL. Lysias 3: ἥψατο δὲ καὶ τῶν Ἀθήνησι
ῥητόρων ἡ ποιητική τε καὶ τροπικὴ φράσις, ὡς μὲν Τίμαιός
φησι, Γοργίου ἄρξαντος ἡνίκ' Ἀθήναζε πρεσβεύων κατεπλή-
ξατο τοὺς ἀκούοντας τῆι δημηγορίαι,ὡς δὲ τἀληθὲς ἔχει, τὸ καὶ
παλαιότερον αἰεί τι θαυμαζομένη· Θουκυδίδης γοῦν ... ἔν τε τῶι
ἐπιταφίωι
καὶ ἐν ταῖς δημηγορίαις ποιητικῆι κατασκευῆι χρησάμενος ...
CICERO Brutus 63: est enim Atticus (Lysias), quoniam certe
Athenis est et natus et mortuus et functus omni civium munere,
quamquam
Timaeus eum quasi Licinia et Mucia lege repetit Syracusas.

Timaeus Hist., Frag. Vol.-Jacobyʹ-F 3b,566,F, Frag. 137, line 6
.... ἀρχὴ μὲν οὖν αὐτῶι τῆς πολιτείας ἥδε.

MARCELLIN. Vit. Thuc. 25: μὴ γὰρ δὴ πειθώμεθα Τιμαίωι
λέγοντι ὡς φυγὼν ὤικησεν ἐν Ἰταλίαι (scil. Θουκυδίδης.)
MARCELLIN. Vit. Thuc. 33: τὸ δ' ἐν Ἰταλίαι Τίμαιον αὐτὸν
(scil. Θουκυδίδην) καὶ ἄλλους λέγειν κεῖσθαι μὴ καὶ σφόδρα
καταγέλαστον ἦι.
DIONYS. HAL. Lysias 3: ἥψατο δὲ καὶ τῶν Ἀθήνησι
ῥητόρων ἡ ποιητική τε καὶ τροπικὴ φράσις, ὡς μὲν Τίμαιός
φησι, Γοργίου ἄρξαντος ἡνίκ' Ἀθήναζε πρεσβεύων κατεπλή-
ξατο τοὺς ἀκούοντας τῆι δημηγορίαι,ὡς δὲ τἀληθὲς ἔχει, τὸ καὶ
παλαιότερον αἰεί τι θαυμαζομένη· Θουκυδίδης γοῦν ... ἔν τε τῶι
ἐπιταφίωι
413
καὶ ἐν ταῖς δημηγορίαις ποιητικῆι κατασκευῆι χρησάμενος ...

CICERO Brutus 63: est enim Atticus (Lysias), quoniam certe
Athenis est et natus et mortuus et functus omni civium munere,
quamquam
Timaeus eum quasi Licinia et Mucia lege repetit Syracusas.
ANON. Π. ὑψ. 4, 2: (T 23) ἐπαινῶν Ἀλέξανδρον τὸν μέγαν
«ὃς τὴν Ἀσίαν ὅλην»φησιν «ἐν ἐλάττοσι παρέλαβεν ἔτεσιν
ἢ ὅσοις τὸν ὑπὲρ τοῦ πρὸς Πέρσας πολέμου πανηγυρικὸν λόγον
Ἰσοκράτης ἔγραψεν».
Tatianus Apol., Oratio ad Graecos Cha. 1, sec. 3, line 11
οὐκ ἐχρῆν ἀπορῶ τίνα με δεῖ καλεῖν Ἕλληνα. καὶ γὰρ τὸ
πανατοπώτατον, τὰς μὴ συγ-γενεῖς ὑμῶν ἑρμηνείας τετιμήκατε,
βαρβαρικαῖς τε φωναῖς ἔσθ' ὅτε καταχρώμενοι συμφύρδην ὑμῶν
πεποιήκατε τὴν διάλεκτον.
τούτου χάριν ἀπεταξάμεθα τῇ παρ' ὑμῖν σοφίᾳ κἂν εἰ πάνυ
σεμνός τις ἦν ἐν αὐτῇ. κατὰ γὰρ τὸν κωμικὸν ταῦτά ἐστιν
ἐπιφυλλίδες καὶ στωμύλματα, χελιδόνων μουσεῖα, λωβηταὶ τέχνης,
λαρυγγιῶσί τε οἱ ταύτης ἐπιέμενοι καὶ κοράκων ἀφίενται φω-
νήν. ῥητορικὴν μὲν γὰρ ἐπ' ἀδικίᾳ καὶ συκοφαντίᾳ συνεστήσασθε,
μισθοῦ πιπράσκοντες τῶν λόγων ὑμῶν τὸ αὐτεξούσιον καὶ πολ-
λάκις τὸ νῦν δίκαιον αὖθις οὐκ ἀγαθὸν παριστῶντες· Ποιητικὴν
δέ, μάχας ἵνα συντάσσητε θεῶν καὶ ἔρωτας καὶ
ψυχῆς δια-φθοράν.
Βίος Ομήρου. Plutarchivita Part 1, line 25
αὐτῇ τὸν ἀδελφὸν Μαίονα· ὃς διακορεύσας τὴν προειρημένην

καὶ τὴν ἀπὸ τῶν πολιτῶν ἐπὶ τῷ γεγονότι δείσας κατάγνωσιν,
ἔδωκεν αὐτὴν πρὸς γάμον Φημίῳ τῷ Σμυρναίῳ, διδασκάλῳ
γραμμάτων. φοιτῶσα δὲ αὐτὴ ἐπὶ τοὺς πλύνους οἳ ἦσαν
παρὰ τῷ Μέλητι ἀπεκύησε τὸν Ὅμηρον ἐπὶ τῷ ποταμῷ,
καὶ διὰ τοῦτο Μελησιγένης ἐκλήθη· μετωνομάσθη δ'
Ὅμηρος ἐπειδὴ τὰς ὄψεις ἐπηρώθη· οὕτω δὲ ἐκάλουν οἵ τε
Κυμαῖοι καὶ οἱ Ἴωνες τοὺς τὰς ὄψεις πεπηρωμένους παρὰ
τὸ δεῖσθαι τῶν ὁμηρευόντων, ὅ ἐστι τῶν ἡγουμένων. καὶ
ταῦτα μὲν Ἔφορος.
Ἀριστοτέλης δὲ ἐν τῷ τρίτῳ Περὶ ποιητικῆς fr. 66 Ros.
ἐν Ἴῳ φησὶ τῇ νήσῳ, καθ' ὃν καιρὸν Νηλεὺς ὁ Κόδρου τῆς
Ἰωνικῆς ἀποικίας ἡγεῖτο, κόρην τινα τῶν ἐπιχωρίων γενο-
414
μένην ὑπό τινος δαίμονος τῶν συγχορευτῶν ταῖς Μούσαις

ἐγκύμονα, αἰδεσθεῖσαν τὸ συμβὰν διὰ τὸν ὄγκον τῆς γαστρός,
ἐλθεῖν εἴς τι χωρίον τὸ καλούμενον Αἴγιναν· εἰς ὃ καταδρα-
μόντας λῃστὰς ἀνδραποδίσαι τὴν προειρημένην καὶ ἀγαγόντας
εἰς Σμύρναν οὖσαν ὑπὸ Λυδοῖς τότε, τῷ βασιλεῖ τῶν
Λυδῶν ὄντι φίλῳ τοὔνομα Μαίονι χαρίσασθαι· τὸν δὲ
ἀγαπήσαντα τὴν κόρην διὰ τὸ κάλλος γῆμαι·
Βίος Ομήρου. Plutarchivita Part 1, line 45
βουσαν παρὰ τῷ Μέλητι καὶ συσχεθεῖσαν ὑπὸ τῆς ὠδῖνος

ἔτυχεν ἀποκυῆσαι τὸν Ὅμηρον ἐπὶ τῷ ποταμῷ. ὃν
ἀναλαβὼν ὁ Μαίων ὡς ἴδιον ἔτρεφε, τῆς Κριθηίδος μετὰ
τὴν κύησιν εὐθέως τελευτησάσης. χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ
διελθόντος καὶ αὐτὸς ἐτελεύτησε. τῶν δὲ Λυδῶν κατα-
πονουμένων ὑπὸ τῶν Αἰολέων καὶ κρινάντων καταλιπεῖν
τὴν Σμύρναν, κηρυξάντων τῶν ἡγεμόνων τὸν βουλόμενον
ἀκολουθεῖν ἐξιέναι τῆς πόλεως, ἔτι νήπιος ὢν Ὅμηρος ἔφη
καὶ αὐτὸς βούλεσθαι ὁμηρεῖν· ὅθεν ἀντὶ Μελησιγένους
Ὅμηρος προσηγορεύθη.
γενόμενος δὲ ἐν ἡλικίᾳ καὶ δόξαν ἐπὶ ποιητικῇ κεκτη-
μένος ἤδη ἐπηρώτα τὸν θεὸν τίνων τε εἴη γονέων καὶ
πόθεν· ὁ δ' ἀνεῖλεν οὕτως·
φέρεται δὲ καὶ ἕτερος χρησμὸς τοιοῦτος·
ὄλβιε καὶ δύσδαιμον· ἔφυς γὰρ ἐπ' ἀμφοτέροισι·
πατρίδα δίζηαι, μητρὸς δέ τοι οὐ πατρός ἐστι
μητρόπολις ἐν νήσῳ ὑπὸ Κρήτης εὐρείης,
Μίνωος γαίης οὔτε σχεδὸν οὔτ' ἀποτηλοῦ.
ἐν τῇ σὴ μοῖρ' ἐστὶ τελευτῆσαι βιότοιο
Βίος Ομήρου. Vita sexta Line 51
ἐκαλεῖτο δ' ἐκ γενετῆς Μελησιγένης ἢ Μελησαγόρας, αὖθις

δ' Ὅμηρος ἐλέχθη κατὰ τὴν Λεσβίων διάλεκτον, ἕνεκεν
τῆς περὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς συμφορᾶς, οὗτοι γὰρ τοὺς τυφλοὺς
ὁμήρους λέγουσιν, ἢ διότι παῖς ὢν ὅμηρον ἐδόθη βασιλεῖ,
ὅ ἐστιν ἐνέχυρον. τυφλωθῆναι δ' αὐτὸν οὕτω πως λέγου-
σιν· ἐλθόντα γὰρ ἐπὶ τὸν Ἀχιλλέως τάφον εὔξασθαι θεά-
415
σασθαι τὸν ἥρωα τοιοῦτον ὁποῖος προῆλθεν ἐπὶ τὴν μάχην

τοῖς δευτέροις ὅπλοις κεκοσμημένος· ὀφθέντος δ' αὐτῷ τοῦ
Ἀχιλλέως τυφλωθῆναι τὸν Ὅμηρον ὑπὸ τῆς τῶν ὅπλων
αὐγῆς, ἐλεηθέντα δ' ὑπὸ Θέτιδος καὶ Μουσῶν τιμηθῆναι
πρὸς αὐτῶν τῇ ποιητικῇ. ἄλλοι δέ φασι τοῦτο αὐτὸν
πεπονθέναι διὰ μῆνιν τῆς Ἑλένης ὀργισθείσης αὐτῷ διότι
εἶπεν αὐτὴν καταλελοιπέναι μὲν τὸν πρότερον ἄνδρα, ἠκολου-
θηκέναι δ' Ἀλεξάνδρῳ· οὕτως γοῦν ὅτι καὶ παρέστη αὐτῷ
φασὶν νυκτὸς ἡ ψυχὴ τῆς ἡρωίνης παραινοῦσα καῦσαι τὰς
ποιήσεις αὐτοῦ ... εἰ τοῦτο ποιήσοι πρόσχοι. τὸν δὲ μὴ
ἀνασχέσθαι ποιῆσαι τοῦτο. ἀποθανεῖν δ' αὐτὸν λέγουσιν
ἐν Ἴῳ τῇ νήσῳ ἀμηχανίᾳ περιπεσόντα ἐπειδήπερ τῶν
παίδων τῶν ἁλιέων οὐχ οἷός τ' ἐγένετο αἴνιγμα λῦσαι·
ἔστι δὲ τοῦτο·
Βίος Ομήρου. Plutarchi De Homero 1 Line 21
ἐγέννησεν Ἡσίοδον. Ἀπελλῆς δὲ τελευτήσας ἐν τῇ πατρίδι Κύμῃ κατ-

έλιπε θυγατέρα Κριθηίδα τοὔνομα, προστησάμενος αὐτῇ τὸν ἀδελφὸν
Μαίονα. ὃς διακορεύσας τὴν προειρημένην καὶ τὴν ἀπὸ τῶν πολιτῶν
ἐπὶ τῷ γεγονότι δείσας κατάγνωσιν, ἔδωκεν αὐτὴν πρὸς γάμον Φημίῳ
Σμυρναίῳ, διδασκάλῳ γραμμάτων. φοιτῶσα δὲ αὐτὴ ἐπὶ τοὺς πλυνούς,
οἳ ἦσαν παρὰ τῷ Μέλητι, ἀπεκύησε τὸν Ὅμηρον ἐπὶ τῷ ποταμῷ, καὶ
διὰ τοῦτο Μελησιγένης ἐκλήθη. μετωνομάσθη δὲ Ὅμηρος, ἐπειδὴ τὰς
ὄψεις ἐπηρώθη· οὕτω δὲ ἐκάλουν οἵ τε Κυμαῖοι καὶ οἱ Ἴωνες τοὺς
τὰς ὄψεις πεπηρωμένους παρὰ τὸ δεῖσθαι τῶν ὁμηρευόντων, ὅ ἐστι
τῶν ἡγουμένων. καὶ ταῦτα μὲν Ἔφορος.
Ἀριστοτέλης δὲ ἐν τῷ τρίτῳ Περὶ ποιητικῆς ἐν Ἴῳ φησὶ τῇ νήσῳ,
καθ' ὃν καιρὸν Νηλεὺς ὁ Κόδρου τῆς Ἰωνικῆς ἀποικίας ἡγεῖτο, κόρην
τινὰ τῶν ἐπιχωρίων γενομένην ὑπό τινος δαίμονος τῶν συγχορευτῶν
ταῖς Μούσαις ἐγκύμονα, αἰδεσθεῖσαν τὸ συμβὰν διὰ τὸν ὄγκον τῆς γα-
στρός, ἐλθεῖν εἴς τι χωρίον καλούμενον Αἴγιναν. εἰς ὃ καταδραμόντας
λῃστὰς ἀνδραποδίσαι τὴν προειρημένην καὶ ἀγαγόντας εἰς Σμύρναν,
οὖσαν ὑπὸ Λυδοῖς τότε, τῷ βασιλεῖ τῶν Λυδῶν ὄντι φίλῳ τοὔνομα
Μαίονι χαρίσασθαι· τὸν δὲ ἀγαπήσαντα τὴν κόρην διὰ τὸ κάλλος γῆ-
μαι. ἣν διατρίβουσαν παρὰ τῷ Μέλητι καὶ συσχεθεῖσαν ὑπὸ τῆς
ὠδῖνος ἔτυχεν ἀποκυῆσαι τὸν Ὅμηρον ἐπὶ τῷ ποταμῷ. ὃν ἀναλαβὼν ὁ
Μαίων ὡς ἴδιον ἔτρεφε, τῆς Κριθηίδος μετὰ τὴν κύησιν εὐθέως
Βίος Ομήρου. PlutarchiDe Homero 1 Line 37

416
οὖσαν ὑπὸ Λυδοῖς τότε, τῷ βασιλεῖ τῶν Λυδῶν ὄντι φίλῳ τοὔνομα
Μαίονι χαρίσασθαι· τὸν δὲ ἀγαπήσαντα τὴν κόρην διὰ τὸ κάλλος γῆ-
μαι. ἣν διατρίβουσαν παρὰ τῷ Μέλητι καὶ συσχεθεῖσαν ὑπὸ τῆς
ὠδῖνος ἔτυχεν ἀποκυῆσαι τὸν Ὅμηρον ἐπὶ τῷ ποταμῷ. ὃν ἀναλαβὼν ὁ
Μαίων ὡς ἴδιον ἔτρεφε, τῆς Κριθηίδος μετὰ τὴν κύησιν εὐθέως τελευ-
τησάσης. χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ διελθόντος καὶ αὐτὸς ἐτελεύτησε. τῶν
δὲ Λυδῶν καταπονουμένων ὑπὸ τῶν Αἰολέων καὶ κρινάντων καταλι-
πεῖν τὴν Σμύρναν, κηρυξάντων δὲ τῶν ἡγεμόνων τὸν βουλόμενον ἀκο-
λουθεῖν ἐξιέναι τῆς πόλεως, ἔτι νήπιος ὢν Ὅμηρος ἔφη καὶ αὐτὸς
βούλεσθαι ὁμηρεῖν· ὅθεν ἀντὶ Μελησιγένους Ὅμηρος προσηγορεύθη.
Γενόμενος δὲ ἐν ἡλικίᾳ καὶ δόξαν ἐπὶ ποιητικῇ κεκτημένος ἤδη
ἐπηρώτα τὸν θεόν, τίνων τε ἦν γονέων καὶ πόθεν. ὁ δὲ ἀνεῖλεν οὕτως·
φέρεται δὲ καὶ ἕτερος χρησμὸς τοιοῦτος·
ὄλβιε καὶ δύσδαιμον – ἔφυς γὰρ ἐπ' ἀμφοτέροισι – ,
πατρίδα δίζηαι· μητρὶς δέ τοι, οὐ πατρὶς ἔστι,
μητρόπολις ἐν νήσῳ ἀπὸ Κρήτης εὐρείης,
Μίνωος γαίης, οὔτε σχεδὸν οὔτ' ἀποτηλοῦ·
ἐν τῇ σοι μοῖρ' ἐστὶ τελευτῆσαι βιότοιο,
εὖτ' ἂν ἀπὸ γλώσσης παίδων μὴ γνῷς ἐπακούσας
Ὁ δὲ θεωρητικὸς λόγος ἐστὶν ὁ περιέχων τὰ καλούμενα θεωρήματα,

ἅπερ ἐστὶ γνῶσις τῆς ἀληθείας γινομένη μετὰ τέχνης. ἀφ' ὧν ἔστι τὴν
φύσιν τῶν ὄντων, θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων, κατανοεῖν,
καὶ τὰς περὶ τὸ ἦθος ἀρετὰς καὶ κακίας διαιρεῖν, καὶ εἴ τινι τέχνῃ
λογικῇ μετέρχεσθαι τὴν ἀλήθειαν προσήκει μανθάνειν. ταῦτα δὲ μετ-
εχειρίσαντο οἱ ἐν φιλοσοφίᾳ διατρίψαντες, ἧς ἐστι μέρη τὸ φυσικὸν
καὶ ἠθικὸν καὶ διαλεκτικόν. ἐν δὴ πᾶσι τούτοις τὰς ἀρχὰς καὶ τὰ
σπέρματα ἐνδιδόντα Ὅμηρον εἰ καταμάθοιμεν, πῶς οὐκ ἂν εἴη πρὸ
πάντων θαυμάζεσθαι ἄξιος; εἰ δὲ δι' αἰνιγμάτων καὶ μυθικῶν λόγων
τινῶν ἐμφαίνεται τὰ νοήματα, οὐ χρὴ παράδοξον ἡγεῖσθαι· τούτου
γὰρ αἴτιον ἡ ποιητικὴ καὶ τὸτῶν ἀρχαίων ἦθος, ὅπως οἱ μὲν
φιλομαθοῦντες μετά τινος εὐμουσίας ψυχαγωγούμενοι ῥᾷον ζητῶσί τε
καὶ εὑρίσκωσι τὴν ἀλήθειαν, οἱ δὲ ἀμαθεῖς μὴ καταφρονῶσι τούτων
ὧν οὐ δύνανται συνιέναι. καὶ γάρ ἐστί πως τὸ μὲν δι' ὑπονοίας ση-
μαινόμενον ἀγωγόν, τὸ δὲ φανερῶς λεγόμενον εὐτελές.
Ἀρξώμεθα τοίνυν ἀπὸ τῆς τοῦ παντὸς ἀρχῆς καὶ γενέσεως, ἣν Θα-
λῆς ὁ Μιλήσιος εἰς τὴν τοῦ ὕδατος οὐσίαν ἀναφέρει, καὶ θεασώμεθα
εἰ πρῶτος Ὅμηρος τοῦθ' ὑπέλαβεν, εἰπὼν
Ὠκεανός θ' ὅς περ γένεσις πάντεσσι τέτυκται.
417
Ἔστι δέ τι χαρίεν εἶδος λόγων καὶ τὸ τῶν ἐπιγραμμάτων, ὅπερ εὑ-

ρέθη ἐπὶ τῶν ἀγαλμάτων καὶ αὖ πάλιν ἐπὶ τῶν μνημάτων, σημαῖνον
συντόμως τὸν τούτων τινὶ τετιμημένον. ἀλλὰ καὶ τοῦτο Ὁμήρου, ὅπου
φησὶν
ἀνδρὸς μὲν τόδε σῆμα πάλαι κατατεθνειῶτος,
ὅν ποτ' ἀριστεύοντα κατέκτανε φαίδιμος Ἕκτωρ
καὶ πάλιν
Ἕκτορος ἥδε γυνή, ὃς ἀριστεύεσκε μάχεσθαι
Τρώων ἱπποδάμων, ὅτε Ἴλιον ἀμφεμάχοντο.
Εἰ δὲ καὶ ζῳγραφίας διδάσκαλον Ὅμηρον φαίη τις, οὐκ ἂν ἁμαρ-
τάνοι. καὶ γὰρ εἶπέ τις τῶν σοφῶν ὅτι ἐστὶν ἡ ποιητικὴ ζῳγραφία
λαλοῦσα, ἡ δὲ ζῳγραφία ποιητικὴ σιωπῶσα. τίς οὖν πρῶτος ἢ τίς
μᾶλλον Ὁμήρου τῇ φαντασίᾳ τῶν νοημάτων ἔδειξεν ἢ τῇ εὐφωνίᾳ τῶν
ἐπῶν ἐκόσμησε θεούς, ἀνθρώπους, τόπους, πράξεις ποικίλας; ἀν-
έπλασε δὲ τῇ ὕλῃ τῶν λόγων καὶ ζῷα παντοῖα, καὶ μάλιστα τὰ ἀλκι-
μώτατα, λέοντας, σύας, παρδάλεις. ὧν τὰς μορφὰς καὶ διαθέσεις ὑπο-
γράψας καὶ ἀνθρωπείοις πράγμασι παραβαλὼν ἔδειξεν ἑκατέρας τὰς
οἰκειότητας. ἐτόλμησε δὲ καὶ θεοῖς μορφὰς ἀνθρώπων εἰκάσαι. ὁ δὲ
τὴν ἀσπίδα τῷ Ἀχιλλεῖ κατασκευάσας Ἥφαιστος καὶ ἐντορεύσας τῷ
χρυσῷ γῆν, οὐρανόν, θάλασσαν, ἔτι δὲ μέγεθος ἡλίου καὶ κάλλος σε-
λήνης καὶ πλῆθος ἄστρων στεφανούντων τὸ πᾶν καὶ πόλεις ἐν
ρέθη ἐπὶ τῶν ἀγαλμάτων καὶ αὖ πάλιν ἐπὶ τῶν μνημάτων, σημαῖνον
συντόμως τὸν τούτων τινὶ τετιμημένον. ἀλλὰ καὶ τοῦτο Ὁμήρου, ὅπου
φησὶν ἀνδρὸς μὲν τόδε σῆμα πάλαι κατατεθνειῶτος,
ὅν ποτ' ἀριστεύοντα κατέκτανε φαίδιμος Ἕκτωρ
καὶ πάλιν Ἕκτορος ἥδε γυνή, ὃς ἀριστεύεσκε μάχεσθαι
Τρώων ἱπποδάμων, ὅτε Ἴλιον ἀμφεμάχοντο.
Εἰ δὲ καὶ ζῳγραφίας διδάσκαλον Ὅμηρον φαίη τις, οὐκ ἂν ἁμαρ-
τάνοι. καὶ γὰρ εἶπέ τις τῶν σοφῶν ὅτι ἐστὶν ἡ ποιητικὴ ζῳγραφία
λαλοῦσα, ἡ δὲ ζῳγραφία ποιητικὴ σιωπῶσα. τίς οὖν πρῶτος ἢ τίς
μᾶλλον Ὁμήρου τῇ φαντασίᾳ τῶν νοημάτων ἔδειξεν ἢ τῇ εὐφωνίᾳ τῶν
ἐπῶν ἐκόσμησε θεούς, ἀνθρώπους, τόπους, πράξεις ποικίλας; ἀν-
έπλασε δὲ τῇ ὕλῃ τῶν λόγων καὶ ζῷα παντοῖα, καὶ μάλιστα τὰ ἀλκι-
μώτατα, λέοντας, σύας, παρδάλεις. ὧν τὰς μορφὰς καὶ διαθέσεις ὑπο-
γράψας καὶ ἀνθρωπείοις πράγμασι παραβαλὼν ἔδειξεν ἑκατέρας τὰς
418
οἰκειότητας. ἐτόλμησε δὲ καὶ θεοῖς μορφὰς ἀνθρώπων εἰκάσαι. ὁ δὲ

τὴν ἀσπίδα τῷ Ἀχιλλεῖ κατασκευάσας Ἥφαιστος καὶ ἐντορεύσας τῷ
χρυσῷ γῆν, οὐρανόν, θάλασσαν, ἔτι δὲ μέγεθος ἡλίου καὶ κάλλος σε-
λήνης καὶ πλῆθος ἄστρων στεφανούντων τὸ πᾶν καὶ πόλεις ἐν διαφό-
ροις τρόποις καὶ τύχαις καθεστώσας καὶ ζῷα κινούμενα καὶ φθεγγό
Dionysius Scytobrachion Gramm., Frag. Vol.-Jacobyʹ-F 1a,32,F, Frag.

8, line 21
ξαμένωι τὰς παλαιὰς μυθοποιίας. (6) οὗτος γὰρ τά τε περὶ τὸν Διόνυσον
καὶ τὰς Ἀμαζόνας, ἔτι δὲ τοὺς Ἀργοναύτας καὶ τὰ κατὰ τὸν Ἰλιακὸν
πόλεμον πραχθέντα καὶ πόλλ' ἕτερα συντέτακται, παρατιθεὶς τὰ ποιήματα
τῶν ἀρχαίων, τῶν τε μυθολόγων καὶ τῶν ποιητῶν.

(67) Φησὶ τοίνυν παρ' Ἕλλησι πρῶτον εὑρετὴν γενέσθαι Λίνον ῥυθμῶν
καὶ μέλους, ἔτι δὲ Κάδμου κομίσαντος ἐκ Φοινίκης τὰ καλούμενα
γράμματα
πρῶτον εἰς τὴν Ἑλληνικὴν μεταθεῖναι διάλεκτον, καὶ τὰς προσηγορίας
ἑκάστωι τάξαι καὶ τοὺς χαρακτῆρας διατυπῶσαι. κοινῆι μὲν οὖν τὰ γράμ-
ματα Φοινικήια κληθῆναι διὰ τὸ παρὰ τοὺς Ἕλληνας ἐκ Φοινίκων
μετενε-
χθῆναι, ἰδίαι δὲ τῶν Πελασγῶν πρώτων χρησαμένων τοῖς μετατεθεῖσι
χαρακτῆρσι Πελασγικὰ προσαγορευθῆναι. (2) τὸν δὲ Λίνον ἐπὶ
ποιητικῆι καὶ
μελωιδίαι θαυμασθέντα μαθητὰς σχεῖν πολλούς, ἐπιφανεστάτους δὲ
τρεῖς, Ἡρακλέα
Θαμύραν Ὀρφέα. τούτων δὲ τὸν μὲν Ἡρακλέα κιθαρίζειν μανθάνοντα διὰ
τὴν τῆς
ψυχῆς βραδυτῆτα μὴ δύνασθαι δέξασθαι τὴν μάθησιν, ἔπειθ' ὑπὸ τοῦ
Λίνου πληγαῖς
ἐπιτιμηθέντα διοργισθῆναι καὶ τῆι κιθάραι τὸν διδάσκαλον πατάξαντα
ἀποκτεῖναι.
(3) Θαμύραν δὲ φύσει διαφόρωι κεχορηγημένον ἐκπονῆσαι τὰ περὶ τὴν
μουσικήν,
καὶ κατὰ τὴν ἐν τῶι μελωιδεῖν ὑπεροχὴν φάσκειν ἑαυτὸν τῶν Μουσῶν
ἐμμελέστερον
ἄιδειν· διὸ καὶ τὰς θεὰς αὐτῶι χολωθείσας τήν τε μουσικὴν ἀφελέσθαι
καὶ πηρῶσαι
Πλωτίνος. Enneades Ennead 2, cha. 3, sec. 13, line 22

419
συμπληροῦντα τῇ οἰκείᾳ ὅμως ὁρμῇ πρὸς τὸν ὅλον τοῦ

παντὸς βίον. Τὰ μὲν οὖν ἄψυχα τῶν ἐν αὐτῷ πάντη
ὄργανα καὶ οἷον ὠθούμενα ἔξω εἰς τὸ ποιεῖν· τὰ δὲ
ἔμψυχα, τὰ μὲν τὸ κινεῖσθαι ἀορίστως ἔχει, ὡς ὑφ' ἅρμασιν
ἵπποι πρὶν τὸν ἡνίοχον ἀφορίσαι αὐτοῖς τὸν δρόμον, ἅτε
δὴ πληγῇ νεμόμενα· λογικοῦ δὲ ζῴου φύσις ἔχει παρ'
ἑαυτῆς τὸν ἡνίοχον· καὶ ἐπιστήμονα μὲν ἔχουσα κατ' ἰθὺ
φέρεται, μὴ δέ, ὡς ἔτυχε πολλάκις. Ἄμφω δὲ εἴσω τοῦ
παντὸς καὶ συντελοῦντα πρὸς τὸ ὅλον· καὶ τὰ μὲν μείζω
αὐτῶν καὶ ἐν πλείονι τῇ ἀξίᾳ πολλὰ ποιεῖ καὶ μεγάλα καὶ
πρὸς τὴν τοῦ ὅλου ζωὴν συντελεῖ τάξιν Ποιητικὴν μᾶλλον
ἢ παθητικὴν ἔχοντα, τὰ δὲ πάσχοντα διατελεῖ μικρὰν
δύναμιν πρὸς τὸ ποιεῖν ἔχοντα· τὰ δὲ μεταξὺ τούτων,
πάσχοντα μὲν παρ' ἄλλων, ποιοῦντα δὲ πολλὰ καὶ ἐν
πολλοῖς ἀρχὴν παρ' αὐτῶν εἰς πράξεις καὶ ποιήσεις
ἔχοντα. Καὶ γίνεται τὸ πᾶν ζωὴ παντελὴς τῶν μὲν
ἀρίστων ἐνεργούντων τὰ ἄριστα, καθ' ὅσον τὸ ἄριστον ἐν
ἑκάστῳ· ὃ δὴ καὶ τῷ ἡγεμονοῦντι συντακτέον, ὥσπερ
στρατιώτας στρατηγῷ, οἳ δὴ λέγονται καὶ ἕπεσθαι Διὶ
ἐπὶ φύσιν τὴν νοητὴν ἱεμένῳ. Τὰ δὲ ἥττονι τῇ φύσει
κεχρημένα δεύτερα τοῦ παντός, οἷα καὶ τὰ ἐν ἡμῖν ψυχῆς
αὐτῆς καὶ τοῦτο δηλονότι χεῖρον· καὶ ζῷον μέν, ζῷον δὲ

ἀτελέστερον καὶ δυσχεραῖνον τὴν αὐτοῦ ζωήν, ἅτε χείρις-
τον καὶ δύσκολον δὴ καὶ ἄγριον καὶ ἐξ ὕλης χείρονος οἷον
ὑποστάθμης τῶν προηγουμένων πικρᾶς καὶ πικρὰ ποιούσης·
καὶ ταῦτα παρέξει καὶ αὐτὴ τῷ ὅλῳ.
Ἆρ' οὖν τὰ κακὰ τὰ ἐν τῷ παντὶ ἀναγκαῖα, ὅτι
ἕπεται τοῖς προηγουμένοις; Ἢ ὅτι, καὶ εἰ μὴ ταῦτα ἦν,
ἀτελὲς ἂν ἦν τὸ πᾶν. Καὶ γὰρ χρείαν τὰ πολλὰ αὐτῶν ἢ
καὶ πάντα παρέχεται τῷ ὅλῳ, οἷον τὰ τῶν ἰοβόλων,
λανθάνει δὲ τὰ πλεῖστα διὰ τί· ἐπεὶ καὶ τὴν κακίαν αὐ-
τὴν ἔχειν πολλὰ χρήσιμα καὶ πολλῶν Ποιητικὴν εἶναικαλῶν,
οἷον κάλλους τεχνητοῦ παντός, καὶ κινεῖν εἰς φρόνησιν
μὴ ἐῶσαν ἐπ' ἀδείας εὕδειν. Εἰ δὴ ταῦτα ὀρθῶς εἴρηται,
δεῖ τὴν τοῦ παντὸς ψυχὴν θεωρεῖν μὲν τὰ ἄριστα ἀεὶ
ἱεμένην πρὸς τὴν νοητὴν φύσιν καὶ τὸν θεόν, πληρουμένης
δὲ αὐτῆς καὶ πεπληρωμένης οἷον ἀπομεστουμένης αὐτῆς
τὸ ἐξ αὐτῆς ἴνδαλμα καὶ τὸ ἔσχατον αὐτῆς πρὸς τὸ κάτω
420
τὸ ποιοῦν τοῦτο εἶναι. ποιητὴς οὖν ἔσχατος οὗτος· ἐπὶ δ'

αὐτῷ τῆς ψυχῆς τὸ πρώτως πληρούμενον παρὰ νοῦ· ἐπὶ
πᾶσι δὲ νοῦς δημιουργός, ὃς καὶ τῇ ψυχῇ τῇ μετ' αὐτὸν
δίδωσιν ὧν ἴχνη ἐν τῇ τρίτῃ. Εἰκότως οὖν λέγεται οὗτος ὁ
μὲν τῷ ἀγαθῷ, ὁ δὲ τῷ κακῷ πρέπων. Ἑκάτερος οὖν κατὰ

φύσιν καὶ κατὰ λόγον εἰς ἑκάτερον καὶ τὸν πρέποντα
χωρεῖ τὸν τόπον ἔχων, ὃν εἵλετο. Εἶτα φθέγγεται καὶ ποιεῖ
ὁ μὲν ἀσεβεῖς λόγους καὶ ἔργα πονηρῶν, ὁ δὲ τὰ ἐναντία·
ἦσαν γὰρ καὶ πρὸ τοῦ δράματος οἱ τοιοῦτοι ὑποκριταὶ
διδόντες ἑαυτοὺς τῷ δράματι. Ἐν μὲν οὖν τοῖς ἀνθρω-
πίνοις δράμασιν ὁ μὲν ποιητὴς ἔδωκε τοὺς λόγους, οἱ δὲ
ἔχουσι παρ' αὐτῶν καὶ ἐξ αὐτῶν τό τε καλῶς καὶ τὸ κακῶς
ἕκαστος – ἔστι γὰρ καὶ ἔργον αὐτοῖς μετὰ τὰς ῥήσεις τοῦ
ποιητοῦ· ἐν δὲ τῷ ἀληθεστέρῳ ποιήματι, ὅ τι μιμοῦνται
κατὰ μέρος ἄνθρωποι Ποιητικὴν ἔχοντες φύσιν, ψυχὴ μὲν
ὑποκρίνεται, ἃ δ' ὑποκρίνεται λαβοῦσα παρὰ τοῦ ποιητοῦ,
ὥσπερ οἱ τῇδε ὑποκριταὶ τὰ προσωπεῖα, τὴν ἐσθῆτα, τοὺς
κροκωτοὺς καὶ τὰ ῥάκη, οὕτω καὶ ψυχὴ αὐτὴ τὰς τύχας οὐ
λαβοῦσα εἰκῇ· κατὰ λόγον δὲ καὶ αὗται· καὶ ἐναρμοσαμένη
ταύτας σύμφωνος γίνεται καὶ συνέταξεν ἑαυτὴν τῷ
δράματι καὶ τῷ λόγῳ παντί· εἶτα οἷον φθέγγεται τὰς
πράξεις καὶ τὰ ἄλλα, ὅσα ἂν ψυχὴ κατὰ τρόπον τὸν
ἑαυτῆς ποιήσειεν, ὥσπερ τινὰ ᾠδήν. Καὶ ὡς ὁ φθόγγος καὶ
τὸ σχῆμα παρ' αὐτοῦ καλὸν ἢ αἰσχρὸν καὶ ἢ κόσμον
προσέθηκεν, ὡς δόξειεν ἄν, εἰς τὸ ποίημα ἢ προσθεὶς τὴν
ὄντα· ἓν γάρ. Ὥσπερ οὐδ' ἐκεῖ γραμμὰς οὐδὲ κύκλον τὸ

κέντρον, κύκλου δὲ καὶ γραμμῶν πατέρα, ἴχνη αὐτοῦ
δόντα καὶ δυνάμει μενούσῃ γραμμὰς καὶ κύκλον οὐ
πάντη ἀπηρτημένα αὐτοῦ ῥώμῃ τινὶ γεγεννηκότα· οὕτω
τοι κἀκεῖνο, τῆς νοερᾶς περιθεούσης δυνάμεως, τὸ οἷον
ἰνδάλματος αὐτοῦ ἀρχέτυπον, ἐν ἑνὶ νοῦν, πολλοῖς καὶ εἰς
πολλὰ οἷον νενικημένου καὶ νοῦ διὰ ταῦτα γενομένου,
ἐκείνου πρὸ νοῦ μείναντος ἐκτῆς δυνάμεως αὐτοῦ νοῦν
γεννήσαντος – τίς ἂν συντυχία (ἢ τὸ αὐτόματον ἢ τὸ ὡς
συνέβη εἶναι) τῆς τοιαύτης δυνάμεως τῆς νοοποιοῦ καὶ
ὄντως ποιητικῆς πλησίον ἥκοι; Οἷον γὰρ τὸ ἐν νῷ,
421
πολλαχῇ μεῖζον ἢ τοιοῦτον τὸ ἐν ἑνὶ ἐκείνῳ, ὥσπερ φωτὸς

ἐπὶ πολὺ σκεδασθέντος ἐξ ἑνός τινος ἐν αὐτῷ ὄντος
διαφανοῦς· εἴδωλον μὲν τὸ σκεδασθέν, τὸ δ' ἀφ' οὗ τὸ
ἀληθές· οὐ μὴν ἀλλοειδὲς τὸ σκεδασθὲν εἴδωλον ὁ νοῦς,
ὃς οὐ τύχη, ἀλλὰ καθέκαστον αὐτοῦ λόγος καὶ αἰτία,
αἴτιον δὲ ἐκεῖνο τοῦ αἰτίου. Μειζόνως ἄρα οἷον αἰτιώ-
τατον καὶ ἀληθέστερον αἰτία, ὁμοῦ πάσας ἔχον τὰς
μελλούσας ἀπ' αὐτοῦ ἔσεσθαι νοερὰς αἰτίας καὶ γεννη-
τικὸν τοῦ οὐχ ὡς ἔτυχεν, ἀλλ' ὡς ἠθέλησεν αὐτός. Ἡ δὲ
Θεμίστιος. Δεκετηρικὸς ἢ περὶ τῶν πρεπόντων λόγων τῷ βασιλεῖ

Harduin p. 148, sec. a, line 4
κινύμενος,
καὶ οὐκ ἐλάνθανεν ἄρα αὐτὸν ἅτε σοφώτατον ὄντα ὡς ἄρα
ὁ ἀγαθὸς βασιλεὺς σύνοικός τέ ἐστι καὶ ὁμοδίαιτος τῷ
θεῷ, καὶ ὅσα ἐκείνῳ ἐνθύμια, ταῦτα ἐννοεῖ, καὶ ὅσα
ἐκείνῳ προακτά, ταῦτα ἐργάζεται, δίχα δὲ οὐ πορεύεται
οὐδὲ ἀποστατεῖ. διὰ τοῦτο οὖν φησιν ὁ αὐτὸς βασιλεὺς
τῷ αὐτῷ θεῷ ὅτι μοι
Ἐν πάντεσσι πόνοισι παρίστασο καί με φύλασσε.
ταῦτα οὖν Ὁμήρου πάλαι ἀκούοντες νῦν πειθόμεθα ἀληθῆ
εἶναι καὶ οὐ πλάσματα οὐδὲ κομψεύματα ἐξουσίας ποιη-
τικῆς. οὐ γὰρ ὁπωσοῦν κινούμενος λανθάνεις τὸν θεόν, ἀλλ'
οὐδὲ οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, ὅπως ἂν περὶ σὲ κινῶνται, ἀπο-
διδράσκουσιν αὐτὸν καὶ ἐκφεύγουσι. καὶ οὐδὲ τὰ βουλεύ-
ματα αὐτῶν, οὐδὲ τὰ ἐγχειρήματα, οὐδὲ ὅσα νοητά, οὐδὲ
ὅσα μειρακιώδη. ὥστε οὐδέν σου πραγματευομένου οὐδὲ
προορῶντος, ἅτε περιφέρων σου τὴν γνώμην τῇ παλάμῃ,
αἰσθάνεται ὀξὺ ὁ ἀκοίμητος τοῦ θεοῦ ὀφθαλμός, οὐ τῆς
διανοίας μόνον ἑκάστου, οὐδέν τι μεῖον καὶ τῆς ἀνοίας.
καὶ δῆτα ἐπ' ἄλλα μὲν ἡ ὁρμὴ τοῦ δικαστηρίου καὶ τῶν
ἐλέγχων· τὰ δὲ αὐτόματα ἀθρόα ἐξερράγη καὶ λίαν κατα-
γέλαστα. ἃ μὲν οὖν ἄνθρωποι ἐξευρίσκουσιν,
Θεμίστιος. In Aristotelis Φυσικά . paraphrasis

Vol. 5,2, p. 13, line 15
μένης, ἵνα μὴ πάντα γένηται ἕν, ἀλλ' ἐκεῖνο μόνον σημαινέτω τὸ ὂν τὸ

αὐτοὸν καὶ ὅπερ ὄν. ἀλλ' ὅμως οὐκ ἀποκεκλείσμεθα τοῦ πολλὰ λέγειν
τὰ ὄντα κατ' ἀριθμὸν ἢ κατ' εἶδος ὡς εἴρηται. πρὸς μὲν οὖν Παρμενί-
δην καὶ Μέλισσον ἀρκείτω τὰ εἰρημένα.
422
Οἱ δὲ τὸ ὂν ἀντὶ τῆς ἀρχῆς λαμβάνοντες οὓς καὶ φυσικοὺς εἰπεῖν

οὐκ ὀκνήσειεν ἄν τις, οὕτως λέγοντες τὸ ὂν ὡς μίαν ἀρχήν, εἰς δύο διῃρέ-
θησαν τρόπους· οἱ μὲν γὰρ ἕν τι τῶν στοιχείων τὴν ἀρχὴν ὑποτίθενται
κἄπειτα ἐκ τούτου τὰ λοιπὰ δημιουργοῦσι πυκνότητι καὶ μανότητι
χρώμε-
νοι, ὧν ἐναντία καθολικώτερα ἄν τις εἴποι τὴν ὑπεροχὴν καὶ τὴν
ἔλλειψιν,
ὑφ' ἃ καὶ τὸ μέγα καὶ τὸ μικρὸν αἱ Πλάτωνος ἀρχαί. ἀλλὰ Πλάτωνι
μὲν τὸ μέγα καὶ τὸ μικρὸν τὴν ὕλην σημαίνει, τὸ δὲ ἓν τὴν Ποιητικὴν
αἰτίαν, λέγω δὲ τὸ εἶδος· οἱ φυσικοὶ δὲ τὸ μὲν ἓν ποιοῦσιν ὑποκείμενον
καὶ ὕλην, τὰ ἐναντία δὲ διαφοράς τε καὶ εἴδη. ἕτεροι δὲ τῶν στοιχείων
μὲν οὐδέν, ἄλλο δὲ ὃ πυρὸς μὲν πυκνότερον ἀέρος δὲ λεπτότερον, ὡς
Ἀνα-
ξίμανδρος. οὗτος δὲ οὐκέτι ἀλλοιώσει χρῆται πρὸς τὴν γένεσιν τῶν
ἐφεξῆς,
ἀλλ' ἐκκρίνεσθαί φησιν ἐξ ἀπείρου τοῦ στοιχείου τὰς ἐναντιότητας ἐνυ-
παρχούσας, ὥσπερ γε καὶ οἱ πολλὰς ὑποθέμενοι τὰς ἀρχάς, ἓν δ' αἴτιον
τὸ ποιητικόν, Ἀναξαγόρας τε καὶ Ἐμπεδοκλῆς, ὁ μὲν τάς τε ὁμοιομερείας
καὶ τὸν νοῦν, ὁ δὲ τὰ στοιχεῖα τὰ τέσσαρα καὶ τὸν σφαῖρον· καὶ γὰρ οὗτοι
παραπλησίως Ἀναξιμάνδρῳ οὐ κέχρηνται πρὸς τὴν γένεσιν ἀλλοιώσει,

ἄλλ'
ἐκ τοῦ μίγματος ἐκκρίνουσιν ὡς ἐνυπάρχοντα ἤδη τὰ ἡμῖν γίνεσθαι δο
Θεμίστιος. In Aristotelis Φυσικά . paraphrasis Vol. 5,2, p. 22, line 3
οὐκ ἐν ὑποκειμένῳ θετέον· εἴη γὰρ ἂν οὕτως τῆς ἀρχῆς ἀρχή· τὸ γὰρ
ὑποκείμενον πρότερον καὶ ἡ οὐσία τῶν ἐν αὐτῇ, τὰ ἐναντία δὲ ἐν ὑποκει-
μένῳ πάντως· οὐκ ἄρα ἀρχαὶ τὰ ἐναντία. πάλιν οὐδενὶ τῶν ὄντων ὁρῶμεν
ὑποκείμενα τὰ ἐναντία, τὰς δὲ ἀρχὰς ὑποκεῖσθαι δεῖ πᾶσιν· οὐκ ἄρα

ἀρχαὶ
τὰ ἐναντία. πάλιν οὐκ εἶναί φαμεν οὐσίαν ἐναντίαν οὐσίᾳ, οὔκουν οὐσίαι
τὰ ἐναντία, εἰ δὲ μὴ οὐσίαι, δῆλον ὡς οὐδὲ ἀρχαί· οὐ γὰρ δήπου τὰς
ἀρχὰς τῶν οὐσιῶν οὐκ οὐσίας ποιήσομεν. εἰ τοίνυν ὁ μὲν πρότερος λόγος
ἐναντίωσιν εἶναι δεῖν ἐν ταῖς ἀρχαῖς ἀναγκάζει, ὁ δεύτερος δὲ οὔ φησιν

ἀρχὰς εἶναι τὰ ἐναντία, συνακτέον αὐτοὺς τὸ τρίτον προσθέντας, λέγω δὲ
τὴν ὕλην, ὃ καὶ μᾶλλον ἀρχή (πρότερον γάρ), ἀλλ' ὅμως δεῖται κἀκείνων·
καθ' ἑαυτὴν γὰρ οὐδενὸς αὐτὴ ποιητική. ἥπτοντο οὖν τῆς ἀληθείας καὶ
423
οἱ ἀρχαῖοι· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι μίαν τινὰ φύσιν ὑπετίθεσαν τοῖς ἐναντίοις, δι'
ἣν καὶ ἓν τὸ πᾶν ἐκάλουν οἷον ὕδωρ ἢ πῦρ ἢ τὸ μεταξύ. βέλτιον δὲ οἱ
τὸ μεταξύ· τὸ γὰρ πῦρ ἤδη φανερῶς συμπλέκεται τοῖς ἐναντίοις· θερμὸν
γὰρ καὶ ξηρὸν κατὰ τὴν οἰκείαν φύσιν τὸ πῦρ, δεῖ δὲ μηδὲν ἔχειν τῶν
ἐναντίων ἐν τῷ οἰκείῳ λόγῳ τὸ ὑποκείμενον· ἀνάγκη γὰρ ἢ μὴ δέχεσθαι
θάτερον τῶν ἐναντίων ἢ φθείρεσθαι· ἄμφω δὲ τῇ περὶ τῆς ἀρχῆς ἐννοίᾳ
διαμάχεται. διὸ οὐκ ἀλόγως ποιοῦσιν οἱ τὸ ὑποκείμενον ἕτερον τῶν
στοιχείων τούτων ποιοῦντες. τῶν δὲ ἄλλων οἱ ἀέρα· καὶ γὰρ ὁ ἀὴρ
ἥκιστα ἔχει τῶν ἄλλων αἰσθητὰς διαφοράς. τρίτοι δὲ οἱ τὸ ὕδωρ
ὑποτιθέντες· θερμαίνεται γὰρ καὶ ψύχεται καὶ χεῖται καὶ πήγνυται ὑπο

Vol. 5,2, p. 56, line 20
φέρε τὸ βληθῆναι ὑπό τινος, ὥστε τι πατάξαι· καὶ τὸ πεσεῖν οὐ τὸ πατάξαι
τέλος εἶχεν, ἀλλ' εἰς τὸν οἰκεῖον ἐνεχθῆναι τόπον, ἀλλήλων δὲ ἐγένετο
κατὰ συμβεβηκὸς τὸ μὲν αἴτιον, τὸ δὲ τέλος. ὁ δὲ προϊὼν μὲν ὑπὲρ τοῦ
πρᾶξαί τι, πληγεὶς δὲ καὶ ἀναστρέψας μάτην μὲν προῆλθεν, ἀπὸ
ταὐτομάτου
δὲ ἐπλήγη, τάχα δὲ οὗτος καὶ ἀπὸ τύχης· τὸ ἀπὸ ταὐτομάτου γὰρ ἐπὶ
πλέον. γνοίης δ' ἂν κἀκεῖθεν· ὅταν γάρ τι παρὰ φύσιν γένηται, οἷον
πολλὰ τέρατα τίκτεται, τότε οὐκ ἀπὸ τύχης, ἀλλ' ἐκ ταὐτομάτου φαμὲν
γεγονέναι, οἷον τὸν ἑξαδάκτυλον ἢ στρουθοκέφαλον· ἢ ταῦτα οὐκ ἔστιν
ἀπὸ
ταὐτομάτου; ἔχει γὰρ οἰκείαν αἰτίαν τὴν προϋπάρξασαν ἐν αὐτοῖς· ἢ γὰρ
ψύξιν ἢ ἔλλειψιν ἢ πλεονασμὸν τῆς ὕλης. ἀλλὰ φήσει τις ὅτι καὶ ὁ πεσὼν
λίθος ἔνδον εἶχε τὴν βαρύτητα. ἀλλὰ τοῦ πεσεῖν μὲν αὐτὴ ποιητική, τοῦ
πλῆξαι δὲ οὔ, ὃ ἔφαμεν ἐκ ταὐτομάτου. τί μὲν οὖν ἐστὶν ἡ τύχη καὶ τί
τὸ αὐτόματον, εἴρηται, καὶ τίς ἡ πρὸς ἄλληλα τούτων διαφορά. ἀνάγονται
δὲ εἰς τὸ ποιητικὸν εἶδος τῶν αἰτίων, ὅτι ποιητικοῖς αἰτίοις ἐπισυμβαίνει

ἢ φύσει ἢ διανοίᾳ, φύσει μὲν κατενεχθεὶς ὁ λίθος διὰ τὸ βάρος ἐπάταξε,
διανοίᾳ δὲ διορύττων θεμέλιον θησαυρὸν εὗρεν· ἔστι δὲ οὔτε τὸ
διορύττειν
τύχης καθ' ἑαυτό, οὔτε τοῦ θησαυροῦ ἡ εὕρεσις· ὀρύξειε γὰρ ἄν τις θη-
σαυρὸν εὑρήσειν ἐλπίζων, ἀλλ' ὅταν τοῦτο ἐκείνου μὴ γένηται χάριν,
ἀπαντήσῃ δὲ ἀλλήλοις καὶ οἷον συγκρούσῃ, ἡ τούτων συνδρομὴ τύχη
καλεῖται. ἐπειδὴ δὲ ἡ τύχη καὶ τὸ αὐτόματον ἐπ' ἐκείνων ἐπεδείχθησαν,
ἐφ' ὧν νοῦς ἢ φύσις γένοιτο ἂν αἴτια κατὰ συμβεβηκός,
424

Vol. 5,2, p. 59, line 11
λῆρος γὰρ εἴ τις ἐπιχειροίη δεικνύναι, ὅτι τῷ μὲν κύκλῳ βέλτιον ἦν τὸ

τὰς ἀπὸ κέντρου γραμμὰς ἴσας ἔχειν, τῷ τετραγώνῳ δὲ τὰς περιεχού-
σας αὐτό.
Ἀλλ' ἐπειδὴ τὴν φύσιν ἕνεκά του ποιεῖν πολλάκις ἡμῖν ἔμπροσθεν
εἴρηται, καὶ τοῦτο αὐτὸ δεικτέον· ἔχει γάρ τινας ἀμφισβητήσεις. ἀπο-
δεικτέον δέ, ὅπως ἔχει τὸ ἀναγκαῖον τὰ φυσικά, ἐπειδὴ πάντες σχεδὸν οἱ
περὶ φύσεως διαλεχθέντες εἰς τὴν ἀνάγκην ἀνάγουσι τὰς αἰτίας, οὐδὲν
ἄλλο τὴν ἀνάγκην ἢ τὴν ὕλην νομίζοντες εἶναι· ἐπεὶ γὰρ τὸ θερμὸν τοι-
ονδὶ καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ ἕκαστον τῶν ὑλικῶν, ὃ τίθεται ἀρχὴν ἕκαστος, ἐξ
ἀνάγκης τόδε ἐγένετο. καὶ γὰρ ὅσοι ποιητικῆς αἰτίας ἐμνημόνευσαν,
ὅσον
ἁψάμενοι χαίρειν ἐῶσιν ὡς Ἐμπεδοκλῆς τε καὶ Ἀναξαγόρας, καὶ εἰ δή τις
ἄλλος τῶν παλαιῶν. λέγουσι δέ τινες τὴν φύσιν οὐχ ἕνεκά του ποιεῖν,
οὐδὲ ὅτι βέλτιον οὕτως, ἀλλ' ὥσπερ ὕει φασὶν ὁ Ζεὺς οὐχ ἵνα τὸν τοῦ
δεῖνος σῖτον αὐξήσῃ, οὐδ' ἵνα διαφθείρῃ τὸν κείμενον ἐν τῇ ἅλῳ, ἀλλ'
ὕει μὲν διὰ τὴν ὑλικὴν ἀνάγκην· δεῖ γὰρ τὴν ἀναχθεῖσαν ἀτμίδα ψυχθῆναι
καὶ ὕδωρ γενομένην κατενεχθῆναι, κατενεχθείσης δὲ συμβαίνει τὸν μὲν

αὐξηθῆναι σῖτον, τὸν δὲ ἀπολέσθαι. οὕτω δὴ τί κωλύει καὶ τὰ μέρη τῶν
ζῴων γενέσθαι μὲν ἐξ ἀνάγκης τοιάδε, ἐπειδὴ ἐξ ὕλης τοιᾶσδε, ἀλλ' ὅταν
μὲν οὕτω συνδράμῃ ὥστε ἐπιτηδείως ἔχειν ἀλλήλοις καὶ πρὸς ἓν ἔργον
ἅπαντα συντελεῖν, ὥσπερ ἐγένετο ἄν, εἰ καὶ ἕνεκά του ἐγένετο, ταῦτα μὲν

Vol. 5,2, p. 81, line 21
πεπερασμένον. τούτοις μὲν οὖν ταῦτα ἀκολουθεῖ.

Εὐλόγως δὲ καὶ ἀρχὴν αὐτὸ τιθέασιν οἱ τιθέμενοι. εἰ γὰρ ἔστιν,
ὅλως οὐδὲν ἄλλο ἐστίν· οὔτε γὰρ ἐξ ἀρχῆς· ποίας γάρ; εἶδος μὲν γὰρ
ἄπειρον οὐκ ἔστιν, ὕλης δὲ οὐδέποτε πλέον τὸ ἐξ αὐτῆς. ἀλλ' οὐδὲ μάτην,
τί γὰρ ἄλλο ἕνεκά του λοιπόν, εἰ τοῦτο μάτην; εὐλόγως δὲ καὶ ἄφθαρτον
καὶ ἀγένητον. εἴτε γὰρ γέγονέ ποτε, ἀρχὴν ἔσχε τὴν κατὰ μέγεθος· οὐ
γὰρ δὴ ἀθρόον ἐφάνη, καθάπερ τὰ ἀλλοιούμενα· εἴτε φθαρήσεταί ποτε,
πέρας ἕξει τι κατὰ μέγεθος εἰς ὃ ἡ φθορὰ ἀπολήξει. διὰ τοῦτο ἀρχὴν
425
τὸ ἄπειρον καὶ ἀίδιον καὶ περιέχειν αὐτὸ πάντα φασὶ καὶ κυβερνᾶν καὶ
τοῦτό γε εἶναι τὸ θεῖον Ἀναξίμανδρός τε καὶ ἄλλοι τινὲς διατείνονται,
ὅσοι
μὴ νοῦν ἢ φιλίαν ἢ ἑτέραν τινὰ Ποιητικὴν αἰτίαν ἐφιστᾶσι τοῖς
γινομένοις.
ὅτι μὲν οὖν ἀναγκαῖος ὁ λόγος τῷ φυσικῷ, ταῦτα ἀποχρώντως διδάσκει.
Λέγομεν δὲ ἑξῆς εἰ ἔστι, καὶ πρῶτόν γε ἐκ πόσων ἂν δόξειεν εἶναι.
συμβαίνει δὲ ἐκ πέντε μάλιστα σκοποῦσι, πρῶτον μὲν ἐκ τοῦ χρόνου·
οὗτος
γὰρ ἄπειρος. δεύτερον δὲ ἐκ τῆς ἐν τοῖς μεγέθεσι διαιρέσεως· χρῶνται
γὰρ καὶ οἱ μαθηματικοὶ τῷ ἀπείρῳ ὡς ἀρχῇ καὶ ὑποθέσει. τρίτον ὅτι
οὕτως ἂν μόνως ἀνεπίλειπτος ἡ γένεσις εἴη, εἰ ἐξ ἀπείρου ποθὲν
χορηγοῖτο,
ὅθεν ἀφαιρεῖται τὸ γινόμενον. τέταρτον ᾧ καὶ τῶν ὑστέρων τινὲς κατε-
χρήσαντο, ὅτι τὸ πεπερασμένον πρός τι περαίνειν ἀνάγκη, ὥστε μηδὲν
εἶναι
τὸ πέρας, εἰ τὸ λαμβανόμενον ἀεὶ πρὸς ἕτερον περατοῦται. πέμπτον ὃ καὶ
τοῖς προειρημένοις παρέχει τὴν πιθανότητα τὸ τὴν νόησιν ἡμῶν μὴ

προσίεσθαι
Θεμίστιος. In Aristotelis libros de anima paraphrasis

Vol. 5,3, p. 12, line 19
ἓν καὶ ἡ ἐπιστήμη, ἀπὸ γὰρ τῶν προτάσεων ἐπὶ τὸ συμπέρασμα· τὴν

δόξαν δὲ ἐκ τῆς πρώτης τριάδος, ὅσος ἦν καὶ τοῦ ἐπιπέδου ἀριθμός· τῆς
γὰρ δόξης ἤδη καὶ τὸ ἀληθὲς καὶ τὸ ψεῦδος ἐκ τῶν προτάσεων· αἴσθησιν
δὲ ἀπὸ τῆς πρώτης τετράδος, ἐξ ἧς καὶ ἡ τοῦ στερεοῦ σώματος ἰδέα·
περὶ γὰρ τὸ τοιοῦτον σῶμα ἡ αἴσθησις. τῶν μὲν γὰρ ὄντων ἁπάντων
ἀρχὴ τὰ εἴδη καὶ ὁ εἰδητικὸς ἀριθμός, αὐτοῦ δὲ τοῦ ἀριθμοῦ στοιχεῖα τὸ
ἓν καὶ ἡ δυὰς ἡ ἀόριστος ἣν ὑπετίθεσαν τῷ ἐνὶ πρὸς γένεσιν τοῦ πλήθους
τῶν ἀριθμῶν· ἐξ αὐτοῦ μὲν γὰρ τοῦ ἑνός, εἴπερ ἓν εἴη τῷ ὄντι, οὐδὲν
ἂν ἕτερον παραχθείη, πλήθους δὲ ἐν τοῖς εἴδεσιν ὄντος δεῖ φύσεως ἑτέρας
ὑποκειμένης τῷ ἑνί, παρ' ἧς τὸ πλῆθος, ἣν ἀόριστον δυάδα ἐκάλουν·

δυάδα μὲν ὅτι μεριστὴ καὶ πλήθους ἤδη ποιητική, ἀόριστον δὲ ὅτι μὴ
εἶχεν οἰκεῖον ὅρον, ἀλλὰ παρὰ τοῦ ἑνὸς αὐτῇ ὁ ὅρος ἑκάστου εἴδους ἐχο-
ρηγεῖτο, καὶ ταύτης τῷ ἑνὶ παρυποστάσης τῆς φύσεως οὕτω πληθυνθῆναι
τὸν εἰδητικὸν ἀριθμόν, καὶ ταύτης εἶναι εἰκόνα τὴν ἐν τοῖς σώμασιν ὕλην,
ὥσπερ τοῦ ἑνὸς τὸ ἔνυλον εἶδος. τὴν οὖν ψυχὴν συγκειμένην ἐκ τῶν
αὐτῶν ἀρχῶν ἐξ ὧνπερ ὁ εἰδητικὸς ἀριθμός, συγκειμένην δὲ οὐ τῷ
426

Vol. 5,3, p. 26, line 33
φθαρτήν, φθαρτὴν δὲ οὐχ ἁπλῶς ἀλλ' ὥσπερ τὸ ἐν τῷ ὕδατι φῶς, καὶ

σὺ δὲ ὡς ἔοικε παραπλησίως· περὶ γὰρ τοῦ ὀνόματος ἀμφισβητῶν τὸ
πρᾶγμα
καὶ λίαν σαφῶς ὁμολογεῖς. ὅτι δὲ τὴν τοῦ παντὸς ψυχὴν εἰκὸς ἐλλάμπειν
τοῖς σώμασι τὴν εἴτε ψυχὴν εἴτε ἐμψυχίαν δύναμίν τινα ὑπάρχουσαν
ζωτι-
κὴν καὶ διὰ παντὸς τεταμένην, μάλιστα ἂν δόξειε δῆλον ποιεῖν τῶν ζώων
τὰ αὐτομάτως γινόμενα, ἃ τῇ τοιᾷδε κράσει τοῦ σώματος ἅμα εὐθὺς
ἐμπνεῖ
τε καὶ ζῇ καὶ κινεῖται ἐξ ἑαυτῶν, ὥσπερ τοὺς μῦς φασὶν ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ
παρ' ἡμῖν εὐλαὶ καὶ ἐμπίδες καὶ πολλὰ εἴδη ζώων τοιαῦτα. ἀλλὰ τί
τοῦτο πρὸς τὸ χωριστὰς εἶναι τὰς τοιαύτας ψυχάς; ἀλλ' ἴσως τοῦ μὲν
παραδείγματος ἀμελήσουσι, φήσουσι δὲ ἑκάστῳ παρεῖναι ψυχὴν ἰδίαν
τῆς
ἐμψυχίας τῆς ἑκάστου ποιητικήν. λεγέτωσαν οὖν ἡμῖν, ἆρ' ἐπὶ πάντων
τοῦτο τῶν ζώων ἢ ἐπὶ μόνων ἀνθρώπων; ἐπὶ πάντων μὲν γὰρ μὴ
γελοιότερον ᾖ τῶν μύθων ἐφεστάναι τινὰ ψύλλης ψυχὴν ἐλλάμπουσαν
τῇ ψύλλῃ τὴν ἐμψυχίαν· εἰ δὲ ἐπὶ μόνων τῶν ἀνθρώπων, τίς ἡ
ἀποκλήρωσις καὶ πόθεν ἡ διαφορὰ ταῖς ἀνθρωπίναις ταύταις ψυχαῖς,
λέγω δὲ ταῖς ἔξωθεν ἐφεστώσαις; ὁμοειδεῖς γὰρ πᾶσαι, τὸ δ' ὁμοειδὲς
ἅπαν τῷ τῆς ὕλης μερισμῷ τὰς διαφορὰς προσλαμβάνει. ὅλως τε ἡ τὴν
φυτικὴν ζωὴν χορηγοῦσα πῶς ἔξωθεν ἐφεστήξει τῷ σώματι, ἢ ἡ τὸν
θυμόν, ἢ ἡ τὴν ἐπιθυμίαν; ὁ νοῦς μὲν γὰρ ἴσως οἷός τε καὶ ἔξωθεν
ἐφεστὼς ἐλλάμπειν δύναμιν νοερὰν τῇ ψυχῇ, ταύτας δὲ ἀνάγκη τὰς
φύσεις

Vol. 5,3, p. 99, line 26
ξύλοις καὶ ὁ χαλκοτύπος τῷ χαλκῷ μὴ ἔξωθεν ἐπεστάτει, δι' ὅλου δὲ

αὐτοῦ φοιτᾶν οἷός τε ἦν. οὕτω γὰρ καὶ ὁ κατ' ἐνέργειαν νοῦς τῷ δυνάμει
νῷ προσγενόμενος εἷς τε γίνεται μετ' αὐτοῦ· ἓν γὰρ τὸ ἐξ ὕλης καὶ εἴδους·
καὶ αὖ ἔχει τοὺς δύο λόγους τόν τε τῆς ὕλης καὶ τὸν τῆς δημιουργίας πῇ
μὲν
ἅπαντα γινόμενος, πῇ δὲ ἅπαντα ποιῶν· γίνεται γάρ πως αὐτὰ τὰ
πράγματα
ἐνεργῶν κατὰ τὴν νόησιν, καὶ φαίνεται αὐτοῦ τὸ μέν τι ὡς ὕλη, ὅπου τὸ
πλῆθος
427
τῶν νοημάτων, τὸ δὲ ὡς τεχνίτης· ἐπ' αὐτῷ γὰρ ὅτε βούλεται νοήματα

περι-
λαβεῖν καὶ μορφῶσαι· ποιητικὸς γὰρ αὐτὸς καὶ ἀρχηγὸς τῶν νοημάτων.
διὸ
καὶ θεῷ μάλιστα ἔοικε· καὶ γὰρ ὁ θεὸς πὼς μὲν αὐτὰ τὰ ὄντα ἐστί, πὼς δὲ
ὁ τούτων χορηγός. τιμιώτερος δὲ ὁ νοῦς καθὸ δημιουργεῖ μᾶλλον ἢ
καθὸ πάσχει· πανταχοῦ γὰρ ἡ ποιητικὴ ἀρχὴ τῆς ὕλης τιμιωτέρα, καὶ
γίνεται μέν, ὥσπερ ἔφην πολλάκις, ὁ αὐτὸς νοῦς καὶ νοητός, ὥσπερ ἡ ἐπι-
στήμη ἡ κατ' ἐνέργειαν αὐτό ἐστι τὸ ἐπιστητόν, οὐ μὴν κατὰ ταὐτόν, ἀλλ'
ᾗ μὲν συνείληφε τὸν δυνάμει νοῦν, νοητός· ᾗ δέ ἐστιν αὐτὸς κατ'

ἐνέργειαν,
νοῦς. ἐν μὲν οὖν ἀνθρώπῳ πρότερος ὁ δυνάμει νοῦς τοῦ ἐνεργείᾳ,
προτέρα
γὰρ τῷ χρόνῳ πᾶσα εὐφυία τῆς ἐνεργείας· ἁπλῶς δὲ οὐ πρότερος, οὐδέ-
ποτε γὰρ πρότερον τὸ ἀτελὲς τοῦ τελείου, οὐδὲ δύναμις ἐνεργείας. ἡ δὲ
οὐσία τοῦ ποιητικοῦ νοῦ ταὐτόν ἐστι τῇ ἐνεργείᾳ, καὶ οὐκ ἐκ δυνάμεως
πρόεισιν, ἀλλ' ἡ αὐτοῦ φύσις ὁμογενὴς τῇ ἐνεργείᾳ, καὶ οὕτως ὁ νοῦς,
ὅπερ ἤδη καὶ πρότερον εἴρηται, χωριστὸς καὶ ἀπαθὴς καὶ ἀμιγὴς ὄντως,
Θεμίστιος. (Sophoniae) in parva naturalia commentarium

Vol. 5,6, p. 21, line 26
αἰσθητηρίῳ, τῇ καρδίᾳ, καὶ τῇ πρώτῃ αἰσθήσει καὶ διὰ τὴν ὑπερβολὴν

τοῦ ἐγρηγορέναι, τοῦτό ἐστιν ὁ ὕπνος. ὅταν μὲν γὰρ τοῦτο ἀδυνατήσῃ,
ἀνάγκη καὶ τοῖς αἰσθητηρίοις πᾶσιν ἀδυνατεῖν αἰσθέσθαι, ὅταν δὲ
ἐκείνων
τι, οὐκ ἀνάγκη τούτῳ.
Τούτων οὕτω διωρισμένων λεκτέον ἤδη καὶ δι' ἣν αἰτίαν τὸ καθεύδειν
συμβαίνει, καὶ ποῖόν τι τὸ πάθος ἐστίν. ἐπεὶ δὲ τρόποι πλείονες τῆς
αἰτίας (τέσσαρας γὰρ τοὺς κυριωτέρους ἐν τοῖς φυσικοῖς ἀποδεδώκαμεν·
καὶ γὰρ τὸ τίνος ἕνεκα τελικὸν αἴτιον ἐκεῖσε ἐλέγομεν, καὶ ποιητικὸν
ὅθεν
ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως, καὶ τὸν λόγον καθ' ὃν τὸ πρᾶγμα γίνεται εἰδικόν,
καὶ ἐπὶ πᾶσι τὴν ὕλην, ἐξ οὗ ἐνυπάρχοντος ἀποτελεῖταί τι), εἴη ἂν ὕπνου
μὲν αἰτία ὡς οὗ ἕνεκα ἡ σωτηρία τῶν ζῴων καὶ ἀνάπαυσις, ποιητικὴ δὲ
ἡ τοῦ καρδιακοῦ πνεύματος κίνησις, ὑλικὴ δὲ ἡ παλίρροια τῆς
ἀναχθείσης
ἀναθυμιάσεως πρὸς τὰ κάτω, καὶ εἰδικὸν ἡ τοιαύτη τῶν ἐκτὸς καὶ ἐντὸς
μελῶν καὶ μερῶν σύμπτωσις καὶ διάθεσις. ἔχει γὰρ ὧδε. πρῶτον μὲν
οὖν ἐπειδὴ λέγομεν τὴν φύσιν ἕνεκά του ποιεῖν, τοῦτο δ' ἀγαθόν τι, τὴν
428
δ' ἀνάπαυσιν ἀναγκαίαν εἶναι καὶ ὠφέλιμον τῷ πεφυκότι κινεῖσθαι, μὴ

δυναμένῳ δ' ἀεὶ καὶ συνεχῶς κινεῖσθαι μεθ' ἡδονῆς, δῆλον ὡς σωτηρίας
τῶν ζῴων ὁ ὕπνος ἕνεκα· ὅθεν καὶ δι' αὐτὴν τὴν ἀλήθειαν τῷ ὕπνῳ τὴν
μεταφορὰν ταύτην προσάπτουσιν, ἀνάπαυσιν μόνον τῶν ἄλλων έγοντες.
Θεμίστιος. Quae fertur in Aristotelis analyticorum priorum librum i

paraphrasis Vol. 23,3, p. 75, line 13
μενον, διὰ κατηγορικοῦ δειχθήσεται συλλογισμοῦ. οἷον οὐχὶ καὶ τὸ

ἡδέως
ζῆν τέλος καὶ ἡ ἀρετὴ δι' αὑτὴν αἱρετή· ἀλλὰ μὴν ἡ ἀρετὴ δι' αὑτὴν
αἱρετή·
οὐκ ἄρα τὸ ἡδέως ζῆν τέλος. τὸ γὰρ μεταληφθὲν τὸ ‘ἡ ἀρετὴ δι' αὑτὴν
αἱρετή’ διὰ κατηγορικοῦ δείκνυται συλλογισμοῦ· οἷον ἀφ' ἧς ἕξεως αὐτό
τε
τὸ ἔχον αὐτὴν ἄριστα ἔχει καὶ κάλλιστα τὸ ἴδιον ἔργον ἐπιτελεῖ, αὕτη δι'
αὑτήν ἐστιν αἱρετή· ἀπὸ δὲ τῆς ἀρετῆς ἕξεως οὔσης αὐτό τε τὸ ἔχον
αὐτὴν
ἄριστα ἔχει καὶ κάλλιστα τὸ ἴδιον ἔργον ἐπιτελεῖ· ἡ ἀρετὴ ἄρα δι' αὑτήν
ἐστιν αἱρετή. εἰ μέντοι εἴη ὑποθετικῶς τὸ αὐτὸ εἰλημμένον τόνδε τὸν
τρόπον
’εἰ ἡδονὴ τέλος, οὐκ ἔστιν [δὲ] ἀρετὴ δι' αὑτὴν αἱρετή’, δεικνύοιτο ἂν καὶ
ἡ
ἀκολουθία διὰ συλλογισμοῦ τοιούτου· πᾶν, ὃ ὡς ποιητικόν τινος αἱρετόν
ἐστιν,
οὐκ ἔστι δι' αὑτὸ αἱρετόν· ἡ δὲ ἀρετή, εἰ ἡδονὴ τέλος, ὡς ποιητικὴ τῆς
ἡδονῆς αἱρετὴ γίνεται· ἡ ἀρετὴ ἄρα, εἰ ἡδονὴ τέλος, οὐκ ἔστι δι' αὑτὴν
αἱρετή. πρὸς τὸ μεταλαμβανόμενον οὖν γίνεται ὁ συλλογισμός. οὐκ ἔστι
δὲ
καὶ τῆς ἀκολουθίας ἢ τῆς μάχης συλλογισμὸν γίνεσθαι, ὅτι ἡ ἐπ' ἐκείνων
δεῖξις πρὸς τὸ τεθῆναι τὴν ὑπόθεσιν χρήσιμος, ὁ δ' ἐξ ὑποθέσεως
συλλογι-
σμὸς ὑποκειμένου τινὸς γίνεται, ὥστε οὐ γίνεται ἡ δεῖξις τῆς ὑποθέσεως
ἐν
τοῖς ἐξ ὑποθέσεως συλλογισμοῖς. ἃ μὲν γὰρ λέγεται τροπικά, ἐν πᾶσι δι'
ὑποθέσεως καὶ ὁμολογίας ὡς φανερὰ παραλαμβάνεται ἐπὶ τὸ πλεῖστον·
δεῖται δὲ
δείξεως τὰ μεταλαμβανόμενα καὶ προσλαμβανόμενα, εἰ ὅλως εἶεν
χρειώδεις
429
οἱ τοιοῦτοι λόγοι, ὡς ὅπου γε μὴ δεῖται δείξεως τὸ μεταλαμβανόμενον,

οὐδὲ
συλλογισμὸς τὸ γινόμενόν ἐστι πάντων φανερῶν ὄντων.
Φλάβιος Κλαύδις Ιουλιανός. Ἐγκώμιον εἰς τὸν αὐτοκράτορα

Κωνστάντιον Sec. 7, line 46
ἔγγονοι γεγόνασιν. Ἀλλ' ἵνα μὴ μακρότερα περὶ αὐτῶν

λέγων τὸν ὀφειλόμενον τοῖς ἐπαίνοις τοῖς σοῖς καιρὸν
ἀναλώσω τοῦ λόγου, πειράσομαι λοιπὸν ὡς ἡμῖν ἄξιον,
μᾶλλον δέ, εἰ δεῖ μηδὲν ὑποστειλάμενον εἰπεῖν, μακρῷ τῶν
προγόνων ἐπιδείξω σεσεμνότερον. Φήμας μὲν δὴ καὶ
μαντείας καὶ ὄψεις τὰς ἐν τοῖς ὕπνοις καὶ ὅσα ἄλλα
θρυλλεῖν εἰώθασιν ἐπὶ τῶν οὕτω λαμπρὰ καὶ περιφανῆ
πραξάντων, Κύρου καὶ τοῦ τῆς ἡμετέρας οἰκιστοῦ πόλεως
καὶ Ἀλεξάνδρου τοῦ Φιλίππου, καὶ εἴ τις ἄλλος τοιοῦτος
γέγονεν, ἑκὼν ἀφίημι· δοκεῖ γὰρ οὐ πόρρω ταῦτα τῆς
ποιητικῆς ἐξουσίας εἶναι. Καὶ τὰ παρὰ τὴν πρώτην ὑπάρ-
ξαντά σοι γένεσιν ὡς λαμπρὰ καὶ βασιλικὰ τὸ λέγειν
εὔηθες. Ἀλλ' ἐπειδὴ τῆς ἐν τοῖς παισὶν ἀγωγῆς ὁ καιρὸς
ὑπομέμνηκεν, ἔδει σοι τῆς βασιλικῆς τροφῆς δήπουθεν, ἣ
τὸ μὲν σῶμα πρὸς ἰσχὺν καὶ ῥώμην καὶ εὐεξίαν καὶ κάλλος
ἀσκήσει, τὴν ψυχὴν δὲ πρὸς ἀνδρείαν καὶ δικαιοσύνην καὶ
σωφροσύνην καὶ φρόνησιν ἐμμελῶς παρασκευάσει. Ταῦτα
δὲ οὐ ῥᾴδιον διὰ τῆς ἀνειμένης ὑπάρχειν διαίτης, θρυπτού-
σης μέν, ὡς εἰκός, τὰς ψυχὰς καὶ τὰ σώματα, ἀσθενε-
στέρας δὲ ἀπεργαζομένης πρός τε τοὺς κινδύνους τὰς
γνώμας καὶ πρὸς τοὺς πόνους τὰ σώματα.
Φλάβιος Κλαύδις Ιουλιανός. Πρὸς Ἡράκλειον κυνικὸν περὶ τοῦ πῶς

κυνιστέον καὶ εἰ πρέπει τῷ κυνὶ μύθους πλάττειν
Sec. 3, line 15
καὶ παραίνεσιν ἔχειν τινά· βούλεται γὰρ ἐπικρυπτόμενος

παραινεῖν τε καὶ διδάσκειν, ὅταν ὁ λέγων τὸ φανερῶς
εἰπεῖν εὐλαβῆται, τὴν παρὰ τῶν ἀκουόντων ὑφορώμενος
ἀπέχθειαν. Οὕτω τοι καὶ Ἡσίοδος αὐτὸ φαίνεται
πεποιηκώς· ὁ δὲ μετὰ τοῦτον Ἀρχίλοχος ὥσπερ ἥδυσμά τι
περιτιθεὶς τῇ ποιήσει, μύθοις οὐκὀλιγάκις ἐχρήσατο
430
ὁρῶν, ὡς εἰκός, τὴν μὲν ὑπόθεσιν, ἣν μετῄει, τῆς τοιαύ-

της ψυχαγωγίας ἐνδεῶς ἔχουσαν, σαφῶς δὲ ἐγνωκὼς ὅτι
στερομένη μύθου ποίησις ἐποποιΐα μόνον ἐστίν, ἐστέρηται
δέ, ὡς ἂν εἴποι τις, ἑαυτῆς· οὐ γὰρ ἔτι λείπεται ποίησις·
ἡδύσματα ταῦτα παρὰ τῆς ποιητικῆς Μούσης ἐδρέψατο,
καὶ παρέθηκέ γε αὐτὸς τούτου χάριν, ὅπως μὴ σιλλογράφος
τις, ἀλλὰ ποιητὴς νομισθείη. Ὁ δὲ δὴ τῶν μύθων Ὅμηρος
ἢ Θουκυδίδης ἢ Πλάτων, ἢ ὅτι βούλει καλεῖν αὐτόν,
Αἴσωπος ἦν ὁ Σάμιος, δοῦλος οὐ τὴν τύχην μᾶλλον ἢ τὴν
προαίρεσιν, οὐκ ἄφρων μὴν οὐδὲ κατ' αὐτὸ τοῦτο ἀνήρ·
ᾧ γὰρ ὁ νόμος οὐ μετεδίδου παρρησίας, τούτῳ προσῆκον
ἦν ἐσκιαγραφημένας τὰς συμβουλὰς καὶ πεποικιλμένας
ἡδονῇ καὶ χάριτι παραφέρειν, ὥσπερ οἶμαι τῶν ἰατρῶν οἱ
μὲν ἐλεύθεροι τὸ δέον ἐπιτάττουσιν, ἐὰν δὲ ἅμα τις οἰκέτης
γένηται τὴν τύχην καὶ τὴν τέχνην ἰατρὸς, πράγματα ἔχει
Συνέσιος. ., Epistulae Epistle 1, line 3
Νικάνδρῳ.
Παῖδας ἐγὼ λόγους ἐγεννησάμην, τοὺς μὲν

ἀπὸ τῆς σεμνοτάτης φιλοσοφίας καὶ τῆς συννάου ταύτῃ
ποιητικῆς, τοὺς δὲ ἀπὸ τῆς πανδήμου ῥητορικῆς.
ἀλλ' ἐπιγνοίη τις ἂν ὅτι πατρός εἰσιν ἑνὸς ἅπαντες,
νῦν μὲν εἰς σπουδὴν νῦν δὲ εἰς ἡδονὴν ἀποκλίναντος.
ὁ δὴ παρὼν οὗτος λόγος ἧστινος μέν ἐστι μερίδος, ἀπὸ
τῆς ὑποσχέσεως αὑτοῦ κατερεῖ· παρ' ἐμοῦ δὲ οὕτως
ἠγαπήθη διαφερόντως, ὡς ἥδιστ' ἂν αὐτὸν εἰσποιήσαιμι
φιλοσοφίᾳ καὶ τοῖς γνησίοις ἐγκρίναιμι. ἀλλὰ τοῦτο μὲν
οὔ φασιν ἐπιτρέψειν οὐδὲ οἱ νόμοι τῆς πολιτείας, δει-
νοὶ γάρ εἰσιν εὐγενείας προστάται· ἔχει δὲ κέρ-
δος ὅ τι ἂν αὐτῷ λάθρᾳ χαρίσωμαι, καὶ πολλὰ τῆς σπου-
δαίας μερίδος εἰς αὐτὸν εἰσήνεγκα. ἂν μὲν οὖν καὶ
νον τὸν μέγαν Ἀνθέμιον· ἀνδρὶ γὰρ ἔχοντι δύναμιν

τί κτῆμα κάλλιον ἢ φίλος ἦθος ἀκαπήλευτον παρεχό-
431
μενος; οἷον ἐγὼ Θεότιμον οἶδα, τὴν πραοτάτην καὶ θεο-

φιλῆ κεφαλήν. ἀλλὰ τοῦτο μὲν σὺ Σιμωνίδου πλέον
ποιεῖς (Σιμωνίδης γὰρ αὐτὸς ὡμολόγει πρὸς ἀργύ-
ριον διαλέγεσθαι), ἐκεῖνο δὲ κοινόν, ὅτι καὶ Σιμωνίδης
Ἱέρωνα τῇ διαδοχῇ τοῦ χρόνου συνέστησε, καὶ διὰ
τὰς Θεοτίμου ποιήσεις ἔστ' ἂν Ἕλληνες ὦσι πολὺς
Ἀνθέμιος ἐν ταῖς τῶν λόγων διατριβαῖς. ἀλλὰ τὰ μὲν
Ῥωμαίων ἐκεῖνος αὔξοι, σὺ δὲ ἐκείνου τὸ ὄνομα·
ποιητικῇ γὰρ ἔδωκεν ὁ θεὸς ταμιεύειν τὴν εὔκλειαν,
ἧς τὸ καλὸν εἰς σὲ περιήκει.
Συνέσιος. ., Epistulae
Epistle 99, line 9
Τῷ αὐτῷ.
Καινὸς οὗτος τρόπος ἐπιτηδεύεται παρ' ἐμοῦ χρείας

ἐπιστολῶν. οὐ γὰρ ἵνα συστήσω τῇ φιλίᾳ τῇ σῇ τὸν
ἐπιδιδόντα τὴν ἐπιστολὴν γέγραφα, ἵνα δέ σοι τὸν
ἄνδρα χαρίσωμαι, κέρδος οὐ μικρὸν ἐσόμενον σοί τε
καὶ τῷ μεγάλῳ Διογένει τοῖς σοῖς παιδικοῖς. καὶ μὴ
χαλεπήνῃς εἰ κέρδος οὐχ ὑμᾶς Θεοτίμῳ, Θεότιμον δὲ
ὑμῖν εἶναι δοκιμάζω καὶ λέγω. ἀλλὰ τοῦτο, εἴ γε
ποιητὴς ἁνὴρ τῶν νῦν ἐνθεώτατος, δυνάμεως δὲ δεῖ-
ταί τις ποιητικῆς, ἵνα καὶ τοῖς μετέπειτα δόξῃ καὶ
μηδὲ τοὺς ἀπόντας λάθῃ. τὰ γὰρ μεγάλα τῶν ἔρ-
γων ἂν μὴ τύχῃ λόγων κηρύκων, ἀπορρεῖ τῆς
μνήμης καὶ λήθην ἀμπίσχεται, παρ' αὐτὸν μόνον τὸν
τοῦ πράττεσθαι καιρὸν ἐν τοῖς ὁρῶσιν ἀνθήσαντα.
ταύτῃ τε οὖν τιμητέον ὑμῖν τὸ ἕρμαιον καὶ ἀντὶ παν-
τὸς σπουδαστέον, καὶ δίχα τῆς χρείας· αἰδοῖ γὰρ
Μουσῶν τοὺς ἱερεῖς αὐτῶν ἄξιον περιέπειν καὶ μὴ
δευτέρους τίθεσθαι τῶν κολακεύειν τὰς θύρας εἰδό-
των. προσκείσθω καὶ τρίτη τις αἰτία τῆς παρ'
ὑμῶν εἰς τὸν ἄνδρα τιμῆς, Συνέσιος ἀγασθεὶς αὐτοῦ
ἑαυτὸν διαλεχθῇ, ταῦτα καὶ πρὸς τὴν τιμίαν σου ψυ-

432
χὴν διαλέγεται, τοῦ μόνου φίλου ἢ μετὰ δυοῖν

μάλιστα φίλου· ὡς ἐμοί γε ἐκτὸς τῆς τριττύος ὑμῶν
οὐδέν ἐστιν ἀνθρώπινον τίμιον. προσκείμενος δὲ καὶ
αὐτὸς τάχα συμπληρῶ τετρακτὺν ἱερᾶς φιλίας. ἀλλ'
εὐφημείσθω τῆς ἐν ἀρχαῖς ὁμωνύμου τετρακτύος ἡ
φύσις. ἐν τῷ τετραδίῳ τῶν ἰαμβείων εὗρον ἐπὶ τέ-
λους τοὺς δώδεκα στίχους γραφέντας ἅμα, ὡς ἓν ὂν
οὔτε ἕν εἰσιν οὔτε ἑνός, ἀλλ' οἱ μὲν ὀκτὼ πρῶτοι μετ'
ποιητικῆς εἰσὶ τρυφώσης μόνον. καὶ ἔστιν ἀρχαῖον·
πτειν ἢ θοιμάτια, ὃ καλεῖται τυμβωρυχεῖν. ἐρρω-
μένος διαβιῴης, εὐαγῶς καὶ εὐλαβῶς φιλοσοφίας ἀντι-
ποιούμενος. εἴκοσι τοῦ Μεσωρὶ ἡμέρας συντίθεμαί σοι
περιμένειν σε, μεθ' ἃς σὺν θεῷ τῆς ὁδοῦ ἕξομαι. τὸν
ἀγαθώτατον ἑταῖρον πλεῖστά μοι πρόσειπε· φιλῶ γὰρ
αὐτὸν διότι σε πάνυ φιλεῖ.
μάλιστα φίλου· ὡς ἐμοί γε ἐκτὸς τῆς τριττύος ὑμῶν

οὐδέν ἐστιν ἀνθρώπινον τίμιον. προσκείμενος δὲ καὶ
αὐτὸς τάχα συμπληρῶ τετρακτὺν ἱερᾶς φιλίας. ἀλλ'
εὐφημείσθω τῆς ἐν ἀρχαῖς ὁμωνύμου τετρακτύος ἡ
φύσις. ἐν τῷ τετραδίῳ τῶν ἰαμβείων εὗρον ἐπὶ τέ-
λους τοὺς δώδεκα στίχους γραφέντας ἅμα, ὡς ἓν ὂν
οὔτε ἕν εἰσιν οὔτε ἑνός, ἀλλ' οἱ μὲν ὀκτὼ πρῶτοι μετ'
ποιητικῆς εἰσὶ τρυφώσης μόνον. καὶ ἔστιν ἀρχαῖον·
πτειν ἢ θοιμάτια, ὃ καλεῖται τυμβωρυχεῖν. ἐρρω-
μένος διαβιῴης, εὐαγῶς καὶ εὐλαβῶς φιλοσοφίας ἀντι-
ποιούμενος. εἴκοσι τοῦ Μεσωρὶ ἡμέρας συντίθεμαί σοι
περιμένειν σε, μεθ' ἃς σὺν θεῷ τῆς ὁδοῦ ἕξομαι. τὸν
ἀγαθώτατον ἑταῖρον πλεῖστά μοι πρόσειπε· φιλῶ γὰρ
αὐτὸν διότι σε πάνυ φιλεῖ.

433
περὶ τῶν ἐν ταῖς ῥητορείαις σχημάτων, ὡς δὴ τὸν φιλό-

σοφον μισολόγον εἶναι προσῆκον καὶ μόνα περιεργάζε-
σθαι τὰ δαιμόνια πράγματα. καὶ αὐτοὶ μὲν θεωροὶ τοῦ
νοητοῦ γεγονότες· ἐμὲ δὲ οὐ θέμις, διότι νέμω τινὰ
σχολὴν ἐκ τοῦ βίου τῷ καὶ τὴν γλῶτταν καθήρασθαι καὶ
τὴν γνώμην ἡδίω γενέσθαι. ἐνῆγε δὲ αὐτοὺς εἰς τὸ
καταδικάσαι μου πρὸς μόνην παιδιὰν ἐπιτήδειον εἶναι τὸ
τὰς Κυνηγετικὰς ἐκ τῆς οἰκίας οὐκ οἶδ' ὅπως διαρρυεί-
σας σπουδασθῆναι διαφερόντως ὑπὸ νεανίσκων ἐνίων,
οἷς Ἑλληνισμοῦ τε καὶ χάριτος ἔμελε, καί τινα τῶν ἐκ
ποιητικῆς ἐπιμελῶς ἔχοντα καὶ παραδεικνύντα τι τῆς
ἀρχαίας χειρός, ὅπερ ἐπὶ τῶν ἀνδριάντων λέγειν εἰώ-
θαμεν. ἀλλ' ἐκείνων οἱ μὲν ἀμαθίας ἡγουμένης τοῦ
θράσους προχειρότατοι πάντων εἰσὶ περὶ τοῦ θεοῦ δια-
λέγεσθαι (οἷς ἂν ἐντύχῃς, εὐθὺς ἀκούσῃ τινὰ περὶ τῶν
ἀσυλλογίστων συλλογισμῶν), καὶ μὴ δεομένων ἐπαν-
τλοῦσι τῶν λόγων, ἰδίᾳ τι δοκῶ μοι διαφέρον αὐτοῖς.
ἀπὸ γὰρ τούτων ἐν ταῖς πόλεσιν οἱ δημοδιδάσκαλοι
γίγνονται, ὃ ταὐτόν ἐστι καὶ τὸ κέρας τῆς Ἀμαλθείας,
ᾧ οὗτοί γε δεῖν οἴονται χρῆσθαι. ἐπιγινώσκεις, οἶ-
μαι, τὸ φῦλον τοῦτο τὸ ῥᾴδιον, ὃ διαβάλλει γενναίαν
Συνέσιος. ., Oratio de regno Sec. 1, line 3
ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΠΕΡΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ
Ἆρα, εἰ μή τις ἐκ πόλεως ἥκοι μεγάλης τε καὶ

πλουτούσης, καὶ κομίζοι λόγους γαύρους τε καὶ χλιδῶν-
τας, οἵους ῥητορικὴ καὶ ποιητικὴ τίκτουσι, πάνδημοι τέχναι
πάνδημα ἔκγονα, τοῦτον, ὅταν ἐνθάδε γένηται, δεῖ κάτω
νεύειν, ὡς οὐκ οὔσης αὐτῷ παρρησίας ἐν βασιλείοις οὔτε
ἐρυγγάνειν, οὐκ ἔχοντι τῆς πατρίδος τὸν ὄγκον, οὔτε
παρασχεῖν ἀκροαμάτων χαριέντων τε καὶ συνήθων ἡδονὴν
καταδημαγωγησόντων βασιλέα τε καὶ τοὺς συνεδρεύον-
τας; ἢ καὶ φιλοσοφίαν ποτὲ ἐπιδημοῦσαν προσήσεσθε, καί
τις αὐτὴν οὐκ ἀμφιγνοήσει δεῦρο διὰ πλείστου φανεῖσαν,
ἀλλὰ ξεναγήσει καὶ κατερεῖ τι αὐτῆς ἀγαθόν, πρὸς οὓς
ἄξιον; δεῖται γάρ που τούτων οὐχ ἑαυτῆς,
434
Συνέσιος. ., Calvitii encomium Sec. 9, line 11
Πρὸς ταῦτα γραφέτω μὲν Ὅμηρος, πλαττέτω δέ,

εἰ βούλεται, καὶ Φειδίας ἀποδείξεις τῷ Δίωνι, χαίτην τῷ
Διὶ καθιέντες, καὶ ταύτην βαθείας τριχός, ἵν' ἔχῃ κινεῖν
δι' αὐτῶν ὁπότε θέλοι τὸν οὐρανόν. ὁ γὰρ ὁρώμενος ἐν
οὐρανῷ Ζεὺς ἅπαντες ἴσμεν οἷός ἐστιν· εἰ δέ τίς ἐστι καὶ
ἕτερος Ζεύς, οὐκ οἶδα μὲν εἴ τίς ἐστι μετὰ σώματος ἕτερος·
ἔστω δέ, εἴ τις οἴεται. πάντως οὖν ἢ πρῶτος ἢ μετὰ
τοῦτον· οὐκοῦν εἰκών ἐστι παραδείγματος τούτου. ὁπο-
τέρως δ' ἂν ἔχοι, τοιοῦτός ἐστιν, ὁποῖος ὁ πᾶσι φαινό-
μενος, ὡς ἂν ἡ τάξις τῆς φύσεως χωρήσῃ τὴν ὁμοιότητα.
ἀλλὰ γὰρ ἐοίκασι ποιητική τε καὶ πλαστική, καὶ τὸ μιμη-
τικὸν ἅπαν γένος ἥκιστα μὲν εἶναι φιλάληθες· δημαγωγικὸν
δὲ ὡς μάλιστα, καὶ ποιεῖν ἅττα ποιεῖ πρὸς δόξαν οὐ πρὸς
ἀλήθειαν. τίμιον δὲ ἀμαθέσιν ἡ κόμη, καὶ πᾶν τὸ περι-
κείμενον ἔξωθεν δήμου δόξα τεθαύμακεν, ἀγροὺς καὶ ἀπή-
νας καὶ οἰκίας καὶ συνοικίας, ὅσα μὴ τῆς φύσεώς ἐστι
τῶν ἐχόντων, ἀλλ', ὥσπερ αἱ τρίχες, ἀλλότριον· πόρρω
γάρ εἰσι νοῦ καὶ θεοῦ, καὶ ἀντὶ νοῦ καὶ θεοῦ φύσις αὐτοὺς
διοικεῖ καὶ τύχη. ἔτι τοῦτο ἀλλοτριώτερον. μακαρίζεται
δ' οὖν ὑπὸ τῶν ἀνοήτων ὅσα τύχης δῶρα καὶ φύσεως.
Συνέσιος. ., Dion Sec. 11, line 22
λίμοις ἐγκαταμιγνύντες ἡδύσματα. ἄκρατα γὰρ οὐδεὶς ἂν

ταῦτα παρεδέξατο διά τε στυφότητα καὶ τὴν τότε τῶν
αἰσθήσεων ἁπαλότητα· κᾆθ' οὕτω ῥώσαντες, καὶ παραπέμ-
ψαντες ἄλλος δι' ἄλλου, ταῖς ἐπιστήμαις παρέδοσαν· αἱ
δὲ παρεσκεύασαν οἵους εἶναι τῶν ἄκρων ἐπορέξασθαι· ἐκεῖ τε
γενομένων ὅταν αἴσθωνται τὰς ψυχὰς ῥαινομένας ἱδρῶτι
καὶ τὴν φύσιν ἡμῶν ἀπαγορεύουσαν, αὖθις ἀνεκαλέσαντο
πραέως, καὶ ἡ Καλλιόπη παραλαβοῦσα ἥκοντας αὐχμοῦ
πλέως, ἀνέπαυσέ τε εἰς ἀνθεινοὺς ἀγαγοῦσα λειμῶνας, ὡς
μὴ διακναισθῆναι τῷ πόνῳ, καὶ πανδαισίαν παρέθηκεν
Ἀττικῶν καταγλωττισμάτων, καὶ καρυκείας ποιητικῆς,
ὑφ' ὧν τὴν μὲν πρώτην διέχεεν, ἔπειτα ἐμυώπισε λαθοῦσα,
καὶ κατὰ μικρόν πως ἐπέστρεψε· τελευτῶσα δὲ ἐπὶ τὸν
αὖθις ἀγῶνα ἐγύμνασε. καὶ ὅστις δὲ οὐ προτέλειον ἡγεῖται
τὰς Μούσας, ἀλλὰ τὸ κράτος αὐτῷ τῆς σοφίας ἐν ταύταις ἐστί,
435
καὶ οὐδ' εἴ τι περιττὸν αἰνίττονταί ποτε καὶ παραδηλοῦσι,

συνιέναι βούλεται, τὸ δὲ ἐκκείμενον αὐτῶν κάλλος ἠγάσθη,
καὶ εἰς αὐτὸ κέχηνε, καὶ ὑπὸ τούτου κατέχεται· οὐδὲ οὗτος
μέντοι δεινὸν οὐδὲν εἴργασται, ἀλλὰ καὶ πολλὰ ἀγαθά γε
αὐτῷ γένοιτο, μουσικῷ τε ἀνδρὶ καὶ χαρίεντι. καὶ γὰρ εἰ
μὴ τεθήπαμεν τοὺς κύκνους, ὥσπερ τοὺς ἀετοὺς αἰρομένους
Συνέσιος. ., Dion Sec. 15, line 14
ἐπεί τοι καὶ αὐτὸν ἀμφότερα ἀγαθὸν γενέσθαι βούλομαι,

μύθων τε ῥητῆρ' ἔμεναι, γνωστῆρά τε ὄντων,
καὶ μὴ καταφρονεῖν τοῦ Σωκράτους, ὃς οὐκ ἀπηξίου καὶ
τοὺς δημοσίᾳ θαπτομένους δύνασθαι λόγῳ κοσμεῖν, καίτοι
καὶ τοῦτο μεῖζον ἢ καθ' ἑαυτὸν ᾤετο· προσένεμε γὰρ
Ἀσπασίᾳ τὴν δύναμιν ταύτην, ᾗ προσεφοίτα κατὰ χάριν
τοῦ τὰ ἐρωτικὰ παιδευθῆναι. εἰ δέ τινα τὰ κατὰ Ἀσπασίαν
τε καὶ Σωκράτην ἐρωτικὰ ἐννενόηκας, οὐκ ἀπιστήσεις ὅτι
φιλοσοφία τὰς τελεωτάτας ἐποπτεύσασα τελετάς, ἁπαν-
ταχοῦ τὸ καλὸν ἐπιγνώσεται καὶ ἀσπάσεται, καὶ ῥητορικὴν
ἐπαινέσεται, καὶ ἀσπασίως καὶ ποιητικῆς ἀνθέξεται· ταύ-
την μὲν γὰρ ἄντικρυς εἰργάσατο καὶ Σωκράτης, οὐχ ὁ
παῖς οὐδ' ὁ νέος Σωκράτης, ἀλλ' ὁ μετὰ τὴν ἡλιαίαν ἤδη
δίαιταν ἔχων ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, ὁπηνίκα παίζειν ἥκιστα
καιρὸς ἦν τηλικῷδε ὄντι καὶ ἐν τοιούτοις, οὔπω λέγω,
δεινοῖς· τί γὰρ ἂν καὶ δεινὸν Σωκράτει; ἀλλ' οὐδὲ μέντοι
παίζειν ἀξίοις· ὁ δὲ τῷ θεῷ φησι πείθεσθαι. καὶ μὴ ἀπι-
στῶμεν· ᾠκειοῦτο γὰρ αὐτὸν τῇ κοινωνίᾳ τοῦ ἔργου. ἢ
οὐ ποιητής ἐστιν ὁ τὸ χρηστήριον ἔχων τὸ Πυθοῖ, καὶ νὴ
Δία τὸ ἐν Βραγχίδαις; οὗτος μέντοι μετεποιήθη καὶ τῆς
Γρηγόριος Νϋσσης. ., Antirrheticus adversus Apollinarium

Vol. 3,1, p. 223, line 23
ὅτι τὴν θεότητα ἐν τῷ πάσχοντι εἶναι ὁμολογοῦμεν, οὐ μὴν

τὴν ἀπαθῆ φύσιν ἐμπαθῆ γενέσθαι. ὡς δ' ἂν σαφέστερον
γένοιτο τὸ λεγόμενον, ταύτην ἔχομεν τὴν διάνοιαν, ὅτι ἡ
ἀνθρωπίνη φύσις ἐκ νοερᾶς ψυχῆς σώματι συνδραμούσης τὴν
ὑπόστασιν ἔχει· φύεται δὲ τὸ συναμφότερον ἀφορμῆς τινος
ὑλικῆς προκαταβαλλομένης αὐτοῦ τῆς συστάσεως. ἡ δὲ
ὕλη ἐκείνη θείᾳ δυνάμει ζωοπλαστηθεῖσα ἄνθρωπος γίνεται,
ὡς εἴ γε δοίη τις καθ' ὑπόθεσιν μὴ συμπαρεῖναι τὴν δημιουρ-
436
γικὴν τοῦ θεοῦ δύναμιν πρὸς τὴν τοῦ πλασσομένου σύστασιν,

ἀργὴ πάντως μένει καὶ ἀκίνητος μὴ ζωογονουμένη διὰ τῆς
ποιητικῆς ἐνεργείας ἡ ὕλη. ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν ζωοποιός
τις δύναμις ἐνθεωρεῖται τῇ ὕλῃ, ἀφ' ἧς ὁ ἐκ ψυχῆς τε καὶ
σώματος συνεστὼς ἄνθρωπος διαπλάσσεται, οὕτως ἐπὶ τῆς
παρθενίας ἡ τοῦ ὑψίστου δύναμις, διὰ τοῦ ζωοποιοῦντος
πνεύματος ἀΰλως τῷ ἀμιάντῳ σώματι ἐμφυεῖσα καὶ ὕλην
τῆς σαρκὸς τὴν ἀφθορίαν τῆς παρθένου ποιησαμένη, τὴν ἐκ
τοῦ παρθενικοῦ σώματος πρὸς τὸ πλασσόμενον συνεισφορὰν
παρεδέξατο καὶ οὕτως ἐκτίσθη ὁ καινὸς ὡς ἀληθῶς ἄνθρωπος,
ὁ πρῶτος καὶ μόνος τὸν τοιοῦτον τρόπον τῆς ὑποστάσεως
ἐφ' ἑαυτοῦ καταδείξας, ὁ κατὰ θεὸν κτισθείς, οὐ κατὰ ἄν-
θρωπον, τῆς θείας δυνάμεως κατὰ τὸ ἴσον διὰ πάσης τῆς τοῦ
Γρηγόριος Νϋσσης. ., De beneficentia (vulgo De pauperibus amandis i)

Vol. 9, p. 102, line 3
καὶ ἀμφιεννὺς τὸν γυμνόν, ὡς προείρηται.

Εἰ δὲ θέλεις ἀκοῦσαι πῶς καὶ θεραπεύει τὸν κεκακωμένον,
μάνθανε· τίς ἐδίδαξε τὴν μέλισσαν ἐργάζεσθαι τὸν κηρὸν
καὶ σὺν ἐκείνῳ τὸ μέλι; τίς τὴν πίτυν καὶ τὴν τερέβινθον
καὶ τῆς μαστίχης τὸ δένδρον τὸν λιπαρὸν ἐκεῖνον χυμὸν
ἀποστάζειν ἐποίησεν; τίς τὴν Ἰνδῶν χώραν ἐδημιούργησε
ξηρῶν καρπῶν καὶ εὐωδῶν μητέρα; τίς τὴν ἐλαίαν ἔφυσε
πόνων σωματικῶν καὶ ἀλγηδόνων ἐπίκουρον; τίς ἔδωκεν
ἡμῖν ῥιζῶν καὶ βοτανῶν διάγνωσιν καὶ τῶν ἐν αὐταῖς
ποιοτήτων τὴν μάθησιν; τίς τὴν Ποιητικὴν ὑγιείας ἰατρικὴν
συνεστήσατο; τίς ἀνῆκεν ἐκ τῆς γῆς θερμῶν ὑδάτων πηγάς,
τὰς μὲν τὸ ψυχρὸν καὶ ὑγρὸν ἡμῶν ἰωμένας, τὰς δὲ τὸ ξηρὸν
ἢ πεπυκνωμένον λυούσας; καὶ προσῆκεν εὐκαίρως εἰπεῖν
κατὰ τὸν Βαρούχ· Οὗτος ἐξεῦρε πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης
καὶ ἔδωκεν αὐτὴν Ἰακὼβ τῷ παιδὶ αὐτοῦ. διὰ τοῦτο τέχναι
ἔμπυροι καὶ πυρὸς χωρὶς καὶ ἄλλαι ἔνυδροι καὶ μυρίαι τῶν
ἐπιτηδευμάτων εὑρέσεις, ἵνα ταῖς τοῦ βίου χρείαις ἀνενδεὴς
ἡ διακονία τελῆται· καὶ ὁ μὲν θεὸς οὕτως, ὁ πρῶτος τῆς
εὐποιίας εὑρετὴς καὶ τῶν ἡμῖν ἀναγκαίων πλούσιος ὁμοῦ
καὶ συμπαθὴς χορηγός.
Γρηγόριος Νϋσσης. ., In inscriptiones Psalmorum Vol. 5, p. 36, line 20
φάσματος ἓν ἴχνος καταλείπεται μετὰ τὴν ἀναχώρησιν, ἡ

αἰσχύνη, βαθύν τε καὶ δυσεξάλειπτον ἐνσημηναμένη τούτοις
437
τὸν τύπον τούτων, δι' ὧν ἂν παρέλθῃ, ὡς δυνατὸν εἶναι,

κατὰ τὴν τέχνην τῶν θηρευόντων τοῖς ἴχνεσι διαγινώσκειν
τοῦ θηρίου τὴν φύσιν. καὶ γὰρ ἐκεῖνοι, ὅταν ἀφανὲς ᾖ τὸ
θήραμα, διὰ τοῦ ἴχνους τὸ ζῷον γνωρίζουσιν. εἰ οὖν ὁ σῦς
ἢ ὁ λέων τοῖς ἴχνεσι τοῖς ἰδίοις καταμηνύονται, ἀκόλουθον
πάντως καὶ τῆς ἡδονῆς τὴν φύσιν ἐν τῷ ὑπολειφθέντι αὐτῆς
ἴχνει γνωρίζεσθαι. ἀλλὰ μὴν τὸ ἴχνος αὐτῆς αἰσχύνη ἐστίν.
ἄρα καὶ ἡ ἐνσημηναμένη τῇ ψυχῇ τὸν τοιοῦτον τύπον ἢ
αὐτὸ πάντως αἰσχύνη ἐστὶν ἢ ποιητικὴ τῆς αἰσχύνης. ἀλλὰ
τοῦτο μὲν ἡμῖν ἐν παρεξοδίῳ προεθεωρήθη τῷ τόπῳ· δεῖξαι
γὰρ κατὰ τὸ προηγούμενον ἔδει διὰ τῆς ψαλμῳδίας, οἷον
ἑκατέρου τῶν κατ' ἀρετήν τε καὶ κακίαν ἐπιτηδευμάτων
ἐστὶ τὸ πέρας. ἐν τοίνυν τῷ προειρημένῳ ψαλμῷ τὸ τῆς
ἀρετῆς εἰπὼν τέλος εἰρήνην εἶναι καὶ ἄνεσιν καὶ τὴν μονοειδῆ
τε καὶ ἀνεπίμικτον πρὸς τὰ πάθη κατοίκησιν τὴν ἐπ'
ἐλπίδι τῆς τοῦ θεοῦ μετουσίας κατορθουμένην τὸ ἀντικείμενον
τούτῳ ἐνταῦθα μὲν διὰ τῆς σιωπῆς ἐνεδείξατο, πολλαχῇ
δὲ διὰ τῆς ψαλμῳδίας βοᾷ λέγων Οἱ δὲ παράνομοι ἐξολοθρευ-
θήσονται, καὶ Σπέρμα ἀσεβῶν ἐξολοθρευθήσεται,
Γρηγόριος Νϋσσης. ., In Ecclesiasten (homiliae 8) Vol. 5, p. 355, line 9
ἐνυπόστατον, εἰς ἀεὶ παραμένον τοῖς μετιοῦσι, πάσης τῆς

κατὰ τὸ μάταιον ἐννοίας κεχωρισμένον.
Ἐπέβλεψα γὰρ ἐγώ, φησί, τοῦ ἰδεῖν σοφίαν. ὡς δ' ἂν
ἀκριβῶς ἴδοιμι τὸ ποθούμενον, εἶδον πρότερον καὶ τὴν
παραφορὰν καὶ τὴν ἀφροσύνην. ἐκ γὰρ τῆς πρὸς τὸ ἀντικεί-
μενον παραθέσεως ἀκριβεστέρα γίνεται τῶν σπουδαζομένων
ἡ θεωρία. τὴν δὲ σοφίαν καὶ βουλὴν ὀνομάζει λέγων· Ὅτι
τίς ἄνθρωπος, ὃς ἐπελεύσεται ὀπίσω τῆς βουλῆς, τὰ ὅσα
ἐποίησεν αὕτη; διδάσκει τοίνυν τίς ἐστιν ἡ ἀνθρωπίνη σοφία,
ὅτι τὸ ἐπακολουθῆσαι τῇ ὄντως σοφίᾳ, ἣν καὶ βουλὴν ὀνομάζει
Ποιητικὴν τῶν ἀληθῶς ὄντων τε καὶ ὑφεστώτων καὶ μὴ ἐν
ματαιότητι θεωρουμένων, τοῦτο τῆς ἀνθρωπίνης σοφίας
ἐστὶ τὸ κεφάλαιον· ἡ δὲ ὄντως σοφία καὶ ἡ βουλὴ οὐδὲν ἄλλο
κατά γε τὸν ἐμὸν λόγον ἐστὶ πλὴν τῆς τοῦ παντὸς προεπινοου-
μένης σοφίας. αὕτη δέ ἐστιν, ἐν ᾗ τὰ πάντα ἐποίησεν ὁ θεός,
καθώς φησιν ὁ προφήτης, ὅτι Πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας,
Χριστὸς δὲ θεοῦ δύναμις καὶ θεοῦ σοφία, ἐν ᾗ τὰ πάντα
ἐγένετο καὶ διεκοσμήθη. εἰ οὖν τοῦτό ἐστιν ἡ ἀνθρωπίνη
σοφία τὸ ἐν περινοίᾳ τῶν ἀληθινῶν ἔργων τῆς ὄντως σοφίας τε
438
καὶ βουλῆς γενέσθαι, ἔργον δὲ τῆς βουλῆς ἐκείνης ἤτοι τῆς

σοφίας κατά γε τὸν ἐμὸν λόγον ἡ ἀφθαρσία ἐστὶν ἥ τε τῆς
Γρηγόριος Νϋσσης. ., Contra Eunomium Book 1, cha. 1, sec. 271, line 7
φύσις γενικῶς ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου ὁρατὴ κατωνόμασται·

ἐπειδὴ γὰρ πᾶν σῶμα ἐν χρώματι, τούτου δὲ ἡ ὅρασις τὴν
ἀντίληψιν ἔχει, καταλιπὼν τὰς ὑπολοίπους ποιότητας, ὅσαι
οὐσιωδῶς συμπεφύκασιν, ἐκ τοῦ προχείρου κατὰ τὴν αἴσθησιν
ὁρατὴν προσηγόρευσε. τῆς δὲ νοητῆς φύσεως πάσης ὄνομα
μὲν κοινόν ἐστι, καθώς φησιν ὁ ἀπόστολος, τὸ ἀόρατον·
τῇ γὰρ ὑπεξαιρέσει τῆς αἰσθητικῆς καταλήψεως ἐπὶ τὸ
ἀσώματόν τε καὶ νοητὸν χειραγωγεῖ τὴν διάνοιαν. ὁ δὲ
λόγος εἰς δύο τέμνει καὶ ταύτης τὴν ἔννοιαν. ἡ μὲν γὰρ
ἄκτιστος ἡ δὲ κτιστὴ ὑπὸ τῆς ἀκολουθίας καταλαμβά-
νεται, ἄκτιστος μὲν ἡ ποιητικὴ τῆς κτίσεως, κτιστὴ δὲ ἡ
διὰ τῆς ἀκτίστου φύσεως τὴν αἰτίαν καὶ τὴν δύναμιν τοῦ
εἶναι ἔχουσα. ἐν μὲν οὖν τοῖς αἰσθητοῖς ἐστι πάντα, ὅσα
διὰ τῶν τοῦ σώματος αἰσθητηρίων καταλαμβάνομεν, ἐφ'
ὧν αἱ τῶν ποιοτήτων διαφοραὶ τὸν τοῦ μείζονός τε καὶ
ἐλάττονος ἐπιδέχονται λόγον, κατὰ τὸ ποσὸν καὶ τὸ ποιὸν
καὶ τὰς λοιπὰς ἰδιότητας τῆς διαφορᾶς ἐν τούτοις θεωρουμένης.
τὴν ἀκολουθίαν τῶν κατ' αὐτὴν σημειούμενον. ἡ δὲ ὑπερ-

κειμένη τε καὶ μακαρία ζωὴ ἅτε μηδενὸς συμπαροδεύοντος
αὐτῇ διαστήματος τὸ διαμετροῦν καὶ διαλαμβάνον οὐκ ἔχει.
τὰ μὲν γὰρ γεγονότα πάντα τοῖς ἰδίοις μέτροις ἐμπεριγε-
γραμμένα κατὰ τὸ ἀρέσαν τῇ σοφίᾳ τοῦ κτίσαντος οἷόν
τινι ὅρῳ τῷ προσήκοντι μέτρῳ ὡς πρὸς τὴν τοῦ παντὸς
εὐαρμοστίαν ἐμπεριείληπται. καὶ διὰ τοῦτο κἂν τῇ ἀσθενείᾳ
τῶν ἀνθρωπίνων λογισμῶν ἀνέφικτος ᾖἡ τῶν ἐν τῇ
κτίσει θεωρουμένων ἔφοδος, ἀλλ' οὖν τὸ πεπερατῶσθαι τὰ
πάντα τῇ τοῦ πεποιηκότος δυνάμει καὶ ἐντὸς εἶναι τῶν τῆς
κτίσεως ὅρων οὐκ ἀμφιβάλλεται· ἡ δὲ ποιητικὴ τῶν ὄντων
δύναμις τὴν τῶν γεγονότων ἐν ἑαυτῇ περιγράφουσα φύσιν
αὐτὴ τὸ περιέχον οὐκ ἔχει, πᾶν νόημα τὸ πρὸς τὴν ἀρχὴν
τῆς θείας ζωῆς ἀνελθεῖν ἐπειγόμενον ἐντὸς ἑαυτῆς κατα-
κλείουσα καὶ πάσης περιεργίας καὶ φιλοπραγμοσύνης τῆς
πρὸς τὸ πέρας τοῦ ἀορίστου φθάσαι φιλονεικούσης ὑπερ-
439
εκπίπτουσα. ἅπασα γὰρ ἡ μετὰ τοὺς αἰῶνας ἄνοδος καὶ

διάστασις τοῦ νοῦ τοσοῦτον ὑψωθήσεται μόνον, ὅσον κατι-
δεῖν τὸ τοῦ ζητουμένου ἀδιεξίτητον, καὶ ἔοικεν οἷόν τι μέ-
τρον καὶ ὅρος τῆς τῶν ἀνθρωπίνων λογισμῶν κινήσεως καὶ
ἐνεργείας ὁ αἰὼν καὶ τὰ ἐντὸς τούτων εἶναι,
δὲ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, καθὼς ἐν τοῖς προλαβοῦσιν ἀπο-

δέδεικται λόγοις.
Τούτων οὖν οὕτως ἔχειν ὑπειλημμένων παρὰ πᾶσι τοῖς
καταδεχομένοις τὸν ἰδιωτισμὸν τοῦ ἁπλουστέρου κηρύγματος,
τίνα καιρὸν ἔχει τὴν τοῦ υἱοῦ πρὸς τὸν πατέρα συνάφειαν
διὰ τῆς κτίσεως ἀναλύειν πειρᾶσθαι, ὡς ἐπάναγκες εἶναί
τι καὶ ταύτῃ συναΐδιον ἢ καὶ τὸν υἱὸν μεταγενέστερον
οἴεσθαι; οὔτε γὰρ ἡ γέννησις τοῦ μονογενοῦς ἐντὸς τῶν
αἰώνων οὔτε ἡ κτίσις πρὸ τῶν αἰώνων, ὥστε οὐδενὶ τρόπῳ
προσήκει τὴν ἀδιάστατον φύσιν καταμερίζεσθαι, καὶ μεταξὺ
τῆς πάντων ποιητικῆς αἰτίας διαστηματικήν τινα παρενείρειν
ὑπόνοιαν ἐν τῷ λέγειν ποτὲ μὴ εἶναι τὸν πᾶσι δεδωκότα τὸ
εἶναι. οὐκοῦν ἀληθὴς ὁ προαποδεδομένος λόγος, ὅτι τῇ
μὲν ἀγεννησίᾳ τοῦ πατρὸς ἡ τοῦ μονογενοῦς ἀϊδιότης γεν-
νητῶς συνεπινοεῖται· εἰ δέ τι διάστημα μεταξὺ νομισθείη,
ᾧ ἡ γέννησις τοῦ υἱοῦ τῆς τοῦ πατρὸς ζωῆς διατέμνεται,
τούτῳ καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς ζωῆς τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ ὁρισθή-
σεται, ὅπερ ἄτοπον. τὴν δὲ κτίσιν κωλύει οὐδέν, ἄλλο τι
οὖσαν κατὰ τὴν ἰδίαν φύσιν παρὰ τὸν κτίσαντα, ἀπό τινος
ἰδιαζούσης νοηθῆναι ἀρχῆς, καθὼς ἔφαμεν, κατ' οὐδὲν τῇ
ἀκηράτῳ καὶ προαιωνίῳ φύσει συμβαίνουσαν.
οὐσίας, διὰ τῆς παρεπομένης αὐτῷ ἐνεργείας καὶ τοῦ παρὰ

ταύτης ἀποτελεσθέντος ἔργου φανεροῦσθαι τὸ ζητούμενον
λέγει· πάλιν δὲ τῆς τοῦ μονογενοῦς οὐσίας ζητουμένης ἥτις
ἐστίν, ὃν εἴτε ἐνέργειαν εἴτε τι τῆς ἐνεργείας ἀποτέλεσμα
λέγει (κέχρηται γὰρ ἑκατέρῳ τῶν λόγων), ἐκ τῆς τοῦ πε-
ποιηκότος φησὶν οὐσίας εὔκολον εἶναι διαλύειν τὴν περὶ
τοῦ μονογενοῦς ἀμφισβήτησιν.
Ἡδέως δ' ἂν καὶ τοῦτο παρ' αὐτοῦ μάθοιμι. ἐπὶ
μόνης τῆς θείας φύσεως τὴν ἐπὶ ταῖς ἐνεργείαις ἀμφιβολίαν
440
ἐκ τῆς ἐργασαμένης οὐσίας διαλύεσθαι λέγει, ἢ καὶ ἐπὶ

παντὸς πράγματος, ᾧ τις δύναμις ποιητικὴ συνυπάρχει, διὰ
τῆς τοῦ ποιοῦντος οὐσίας καὶ τὴν τῶν γεγονότων φύσιν ἐπι-
γινώσκει; εἰ μὲν οὖν ἐπὶ μόνης τῆς θείας δυνάμεως τὸ
τοιοῦτον ἀποφαίνεται δόγμα, δειξάτω πῶς τὴν ἀμφισβή-
τησιντῶν τοῦ θεοῦ ἔργων διαλύειδιὰ τῆς τοῦ ἐνεργή-
σαντος φύσεως. ἰδοὺ γὰρ ἀναμφίβολον ἔργον θεοῦ οὐρανὸς
γῆ θάλασσα, ὅλος ὁ κόσμος. ζητείσθω δὲ καθ' ὑπόθεσιν
τούτων ἑνὸς ἡ οὐσία, καὶ ἔστω οὐρανὸς τῇ θεωρίᾳ τοῦ
λόγου προκείμενος. ἀμφιβαλλομένης τοίνυν τοῦ οὐρανοῦ τῆς
οὐσίας διὰ τὰς ποικίλας ἐπὶ τούτῳ δόξας τῶν διαφόρως
κατὰ τὸ φανὲν ἑκάστῳ περὶ αὐτοῦ φυσιολογούντων,
ποιότησιν, ἀλλὰ προαιρετικαῖς ὁρμαῖς διαμορφοῦντα τὸ ὑπο-

κείμενον, οὕτως ἐξ ἀνάγκης εἰ ἐνέργειάν τις ὁρίζοιτο τὴν
πατρότητα, οὐκ ἄλλως ἀποδείξει τοῦ υἱοῦ τὴν ὑπόστασιν,
μὴ κατά τινα παθητικὴν πάντως ἀπεργασθεῖσαν ὕλην. εἰ
γὰρ ἀπαθὴς νομισθείη, ἀντίτυπος πάντως ἡ ἀπάθεια τῷ
ἐνεργοῦντι γενήσεται, κωλυομένης δὲ τῆς ἐνεργείας οὐκ
ἔσται πάντως τὸ ἐνεργούμενον. ὡς δυοῖν θάτερον, ἢ παθη-
τὴν διὰ τούτων τοῦ μονογενοῦς τὴν οὐσίαν ποιήσουσιν, ἵνα
τὴν ἐνέργειαν δέξηται, ἢ τοῦτο διὰ τὸ προφανὲς τῆς ἀσε-
βείας ὀκνοῦντες τὸ μηδὲ ὅλως αὐτὴν εἶναι κατασκευάσουσιν.
ὃ γὰρ παθεῖν ἀποπέφυκεν, οὐδὲ τὴν Ποιητικὴν ἐνέργειαν
ὑφ' ἑαυτοῦ πάντως προσίεται. ὁ τοίνυν ἐνεργείας τινὸς
ἀποτέλεσμα τὸν υἱὸν ὀνομάζων ἕν τι καὶ τοῦτον τῶν παθη-
τῶν διορίζεται ὅσα δι' ἐνεργείας ἔσχε τὴν πρόοδον, ἢ εἴπερ
ἀρνοῖτο τὸ πάθος, καὶ τὴν ὑπόστασιν αὐτοῦ μετὰ τοῦ
πάθους ἀρνήσεται. ἀλλ' ἐπειδὴ καθ' ἑκάτερον τῶν κατὰ
τὸ διλήμματον προφαινομένων σαφὴς ἡ ἀσέβεια καὶ τὸ μὴ
εἶναι λέγειν καὶ τὸ παθητὸν αὐτὸν οἴεσθαι, πρόδηλος ἡ
ἀλήθεια διὰ τῆς τῶν ἀτόπων ἀναιρέσεως ἀναφαινομένη. εἰ
γὰρ καὶ ἀληθῶς ἔστι καὶ παθητὸς οὐκ ἔστι, δῆλον ὅτι
οὐκ ἐξ ἐνεργείας ἐστίν
καὶ στομφώδη τῶν ῥημάτων συνθήκην προνοίας νόμῳ

καὶ μέτρῳ τελείῳ συνάψαι τῇ γνώσει καὶ τῇ
441
χρήσει τῶν ἀναγκαίων τὴν μετάδοσιν τῶν ὀνο-

μάτων· καὶ πολλὰ τοιαῦτα ἐν βαθεῖ τῷ ὕπνῳ ληρήσας
ἐπὶ τὴν ἄμαχόν τε καὶ ἀνανταγώνιστον ἀνάγκην μεταβαίνει
τῷ λόγῳ. λέξω δὲ οὐκ ἐπὶ ῥημάτων, ἀλλ' ἐπὶ μόνης τῆς
διανοίας τὸν παρ' ἐκείνου λόγον ἐκθέμενος. οὐ ποιηταῖς,
φησίν, ἀναθετέον τὴν τῶν ῥημάτων εὕρεσιν τοῖς
διαψευσθεῖσιν ἐν ταῖς περὶ θεοῦ ὑπολήψεσιν.
οἷα χαρίζεται τῷ θεῷ ὁ γεννάδας τὰ τῆς ποιητικῆς ἐξου-
σίας εὑρήματα τῷ θεῷ προσάπτων, ὥστε διὰ τούτου σεμ-
νότερον τοῖς ἀνθρώποις καὶ ὑψηλότερον τὸν θεὸν δοκεῖν
εἶναι, ὅταν πιστεύωσιν οἱ Εὐνομίῳ μαθητευόμενοι τὸ λι-
κριφὶς καὶ τὸ κάρκαιρε καὶ τὸ εὐρὰξ καὶ τὸ κέραιρε καὶ
τὸ φῦ χειρὶ καὶ σίζε καὶ δούπησε καὶ ἀράβησε καὶ
κανάχιζε καὶ σμερδαλέον κονάβιζε καὶ λίγξε καὶ ἴαχε
καὶ μερμήριξε καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα ὅτι οὐ κατ' ἐξουσίαν
τινὰ πρὸς τὸ δοκοῦν οἱ ποιηταὶ διεξέρχονται, ἀλλὰ παρ'
αὐτοῦ τοῦ θεοῦ τὰ ῥήματα ταῦτα μυσταγωγούμενοι τοῖς
μέτροις ἐνείρουσι. παρείσθω καὶ ταῦτα καὶ τὸ σοφὸν
μάτων σκιαὶ τῇ αὐτομάτῳ μιμήσει πρὸς τὴν τοῦ προάγοντος

συμμετασχηματίζονται κίνησιν, ὅπῃπερ ἂν ἐθέλῃ, πρὸς τοῦτο
ῥέποντες, κἂν ἑαυτῷ μάχηται, καὶ τοῦτο καταδεχόμενοι.
ἄλλος τις οὗτος Ὁμηρικὸς κυκεών, οὐ τὰ σώματα τῶν φαρ-
μακευομένων ἀλλάσσων εἰς ἀλόγων μορφάς, ἀλλὰ κατὰ
τῶν ψυχῶν ἐνεργῶν τὴν ἐπὶ τὸ ἄλογον αὐτῶν μεταμόρφωσιν.
περὶ μὲν γὰρ ἐκείνων ὁ λόγος φησὶν ὅτι βέβαιος αὐτοῖς ὁ
νοῦς ἦν, ἀλλοιωθέντος πρὸς τὸ θηριῶδες τοῦ εἴδους· ἐν-
ταῦθα δὲ τῶν σωμάτων αὐτοῖς ἐν τῷ κατὰ φύσιν διαμενόν-
των πρὸς τὸ ἄλογον αἱ ψυχαὶ μεταπλάσσονται. καὶ ὥσπερ
ἐκεῖ φησιν ἡ ποιητικὴ τερατεία εἰς διαφόρων θηρίων εἴδη
τοὺς φαρμακευθέντας ἀλλάσσεσθαι κατὰ τὸ ἀρέσκον τῇ
παρασοφιζομένῃ τὴν φύσιν, τὰ αὐτὰ καὶ νῦν γίνεται παρὰ
τοῦ Κιρκαίου τούτου κρατῆρος. οἱ γὰρ ἐμπίνοντες τῆς
γεγοητευμένης ἀπάτης ἐκ τοῦ αὐτοῦ συγγράμματος εἰς δια-
φόρους δογμάτων μορφὰς ἀλλοιοῦνται, νῦν μὲν τούτῳ, πάλιν
δὲ τῷ ἑτέρῳ μορφούμενοι. καὶ ἐπὶ τούτοις οἱ
τὸ θεῖόν ἐστιν ὁ ὕψιστος; ἀλλὰ μὴν ὁ θεὸς ὑψωθῆναι οὐ

442
δέεται ὕψιστος ὤν. ἄρα τὸ ἀνθρώπινον ὁ ἀπόστολος ὑψῶ-

σθαι λέγει, ὑψώθη δὲ διὰ τοῦ κύριος καὶ Χριστὸς γενέσθαι.
διὰ τοῦτο δὲ μετὰ τὸ πάθος ἐγένετο. οὐκοῦν οὐ τὴν προ-
αιώνιον ὕπαρξιν τοῦ κυρίου διὰ τοῦ Ἐποίησε ῥήματος παρί-
στησιν ὁ ἀπόστολος, ἀλλὰ τὴν τοῦ ταπεινοῦ πρὸς τὸ ὑψηλὸν
μεταποίησιν τὴν διὰ τῆς δεξιᾶς τοῦ θεοῦ γεγενημένην,
σαφηνίζεται γὰρ καὶ διὰ τούτου τοῦ ῥήματος τὸ τῆς εὐσε-
βείας μυστήριον. ὁ γὰρ εἰπὼν ὅτι Τῇ δεξιᾷ τοῦ θεοῦ ὑψω-
θείς, φανερῶς ἐκκαλύπτει τὴν ἀπόρρητον τοῦ μυστηρίου
οἰκονομίαν, ὅτι ἡ δεξιὰ τοῦ θεοῦ ἡ ποιητικὴ πάντων τῶν
ὄντων, ἥτις ἐστὶν ὁ κύριος δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο καὶ οὗ
χωρὶς ὑπέστη τῶν ὄντων οὐδέν, αὕτη τὸν ἑνωθέντα πρὸς
αὐτὴν ἄνθρωπον εἰς τὸ ἴδιον ὕψος ἀνήγαγε, διὰ τῆς ἀνα-
κράσεως, ὅπερ ἐστὶν αὐτὴ κατὰ τὴν φύσιν, κἀκεῖνον ποιή-
σασα· ἔστι δὲ αὐτὴ κύριος καὶ βασιλεύς· Χριστὸς γὰρ ὁ
βασιλεὺς ὀνομάζεται· ταῦτα κἀκεῖνον ἐποίησεν. ὥσπερ
γὰρ ἐν τῷ ὑψίστῳ γενόμενος ὑπερυψώθη, οὕτω καὶ τὰ ἄλλα
πάντα ἐγένετο, ἐν τῷ ἀθανάτῳ ἀθάνατος, ἐν τῷ φωτὶ φῶς,
ἐν τῷ ἀφθάρτῳ ἄφθαρτος, ἐν τῷ ἀοράτῳ ἀόρατος, ἐν τῷ
Χριστῷ Χριστός, ἐν τῷ κυρίῳ κύριος.
τὴν ἄτρεπτον φύσιν ὁμολογῶν ὑποδῦναι τὴν κτιστὴν καὶ

ἐπίκηρον τὴν ἐκ τοῦ ὁμοίου πρὸς τὸ ὅμοιον μεταχώρησιν
λέγει, ἀλλ' ὁ μηδεμίαν μετάστασιν ἀπὸ τοῦ μεγαλείου τῆς
φύσεως ἐπὶ τὸ ταπεινότερον ἐννοῶν. εἰ γὰρ κτιστὸς μὲν
ἐκεῖνος κατὰ τὸν λόγον αὐτῶν, κτιστὸς δὲ ὁ ἄνθρωπος,
διεκλάπη πάντως τὸ θαῦμα τοῦ λόγου καὶ παράδοξον ἐν
τοῖς λεγομένοις ἔστιν οὐδέν, τῆς κτίσεως αὐτῆς ἐν ἑαυτῇ
γενομένης. ἀλλ' ἡμεῖς μεμαθηκότες παρὰ τῆς προφητείας
τὴν ἀλλοίωσιν τῆς δεξιᾶς τοῦ ὑψίστου – δεξιὰν δὲ τοῦ
πατρὸς τὴν τοῦ θεοῦ λέγομεν δύναμιν τὴν Ποιητικὴν τοῦ
παντός, ἥτις ἐστὶν ὁ κύριος, οὐχ ὡς μέρος ἐξηρτημένη τοῦ
ὅλου, ἀλλ' ὡς ἐξ ἐκείνου μὲν οὖσα, ἐφ' ἑαυτῆς δὲ κατ'
ἰδίαν ὑπόστασιν θεωρουμένη – τοῦτό φαμεν ὅτι οὔτε ἡ
δεξιὰ κατὰ τὸν λόγον τῆς φύσεως ἐκείνου παρήλλακται, οὗ
ἐστι δεξιά, οὔτε ἀλλοίωσις αὐτῆς ἄλλη τις παρὰ τὴν τῆς
σαρκὸς οἰκονομίαν λέγεσθαι δύναται. ἦν γὰρ ὡς ἀληθῶς
ἡ δεξιὰ τοῦ θεοῦ αὐτὸς ὁ ἐν σαρκὶ φανερωθεὶς θεός, δι'
αὐτῆς τῆς σαρκὸς τοῖς διορατικοῖς καθορώμενος, καθὸ
443
μὲν ἐποίει τὰ ἔργα τοῦ πατρός, δεξιὰ τοῦ θεοῦ καὶ ὢν

καὶ νοούμενος, ἐν ᾧ δὲ περιείχετο τῷ τῆς σαρκὸς
δὲ ἀπόστολος ἐκ τοῦ πατρὸς εἶναι τὰ πάντα καὶ διὰ τοῦ

υἱοῦ τὰ πάντα λέγει. συμβαίνει δέ πως τὸ προφητικὸν
πνεῦμα τῇ ἀποστολικῇ διδασκαλίᾳ καὶ ταύτῃ διὰ πνεύματος
γενομένῃ· ἐκεῖ τε γὰρ τὰ πάντα τῆς χειρὸς ἔργα τοῦ ἐπὶ
πάντων ὁ προφήτης εἰπὼν διαστέλλει τὴν τῶν γεγονότων
φύσιν πρὸς τὸν ποιήσαντα, ὁ δὲ ποιήσας ἐστὶ διὰ τῆς
ἰδίας χειρὸς τὰ πάντα ὁ ἐπὶ πάντων θεός, τὴν μὲν χεῖρα
ἔχων, τὰ δὲ πάντα δι' αὐτῆς ἐργαζόμενος. καὶ ἐνταῦθα
πάλιν ὁ ἀπόστολος τὴν αὐτὴν ποιεῖται τῶν ὄντων τομήν,
τὰ πάντα μὲν τῆς ποιητικῆς ἐξάπτων αἰτίας, οὐκ ἐν τοῖς
πᾶσι δὲ τὸ ποιοῦν ἐξαριθμήσας, ὡς σαφῶς διὰ τούτων τὸ
τῆς φύσεως διάφορον τοῦ κτιστοῦ πρὸς τὸ ἄκτιστον διδα-
χθῆναι, καὶ ἄλλο μὲν τὸ ποιοῦν κατὰ τὴν ἰδίαν φύσιν,
ἕτερον δὲ τὸ γινόμενον δείκνυσθαι. ἐπεὶ οὖν τὰ πάντα ἐκ
τοῦ θεοῦ, θεὸς δὲ ὁ υἱός, καλῶς ἡ κτίσις ἀντιδιαστέλλεται
τῇ θεότητι, τοῦ δὲ μονογενοῦς ἄλλο τι παρὰ τὴν τῶν πάν-
των ὄντος φύσιν καὶ οὐδὲ τῶν μαχομένων τῇ ἀληθείᾳ πρὸς
τοῦτο ἐνισταμένων, ἀνάγκη πᾶσα καὶ τῷ υἱῷ κατὰ τὸ ἴσον
ἀντιδιαιρεῖσθαι τὴν κτίσιν, εἴπερ μὴ ψεύδονται δι' αὐτοῦ
γεγενῆσθαι τὰ πάντα τῶν ἁγίων αἱ φωναὶ μαρτυρόμεναι.
Γρηγόριος Νϋσσης. ., In Canticum canticorum (homiliae 15)

Vol. 6, p. 174, line 2
τῇ αἰσθήσει καταλαμβάνεται, νοητὸν δὲ τὸ ὑπερπῖπτον τὴν

αἰσθητικὴν κατανόησιν. ἐκ τούτων τὸ μὲν νοητὸν ἄπειρόν
ἐστι καὶ ἀόριστον, τὸ δὲ ἕτερον πάντως τισὶ διαλαμβάνεται
πέρασιν. πάσης γὰρ ὕλης τῷ ποσῷ τε καὶ τῷ ποιῷ διειλημ-
μένης ἐν ὄγκῳ καὶ εἴδει καὶ ἐπιφανείᾳ καὶ σχήματι, πέρας
γίνεται τῆς περὶ αὐτὴν κατανοήσεως τὰ περὶ αὐτὴν θεωρού-
μενα, ὡς μηδὲν ἔχειν τὸν τὴν ὕλην διερευνώμενον ἔξω τι
τούτων ἐν φαντασίᾳ λαβεῖν· τὸ δὲ νοητόν τε καὶ ἄϋλον τῆς
444
τοιαύτης περιοχῆς καθαρεῦον ἐκφεύγει τὸν ὅρον ἐν οὐδενὶ

περατούμενον. πάλιν δὲ καὶ τῆς νοητῆς φύσεως διχῇ διῃρη-
μένης ἡ μὲν ἄκτιστός ἐστι καὶ ποιητικὴ τῶν ὄντων, ἀεὶ
οὖσα ὅπερ ἐστὶ καὶ πάντοτε ὡσαύτως ἔχουσα, κρείττων τε
προσθήκης ἁπάσης καὶ τῆς ἐλαττώσεως τῶν ἀγαθῶν
ἀνεπίδεκτος, ἡ δὲ διὰ κτίσεως παραχθεῖσα εἰς γένεσιν
πρὸς τὸ πρῶτον αἴτιον ἀεὶ βλέπει τῶν ὄντων καὶ τῇ μετουσίᾳ
τοῦ ὑπερέχοντος διὰ παντὸς ἐν τῷ ἀγαθῷ συντηρεῖται καὶ
τρόπον τινὰ πάντοτε κτίζεται διὰ τῆς ἐν τοῖς ἀγαθοῖς
ἐπαυξήσεως πρὸς τὸ μεῖζον ἀλλοιουμένη, ὡς μηδὲ ταύτῃ τι
πέρας ἐνθεωρεῖσθαι μηδὲ ὅρῳ τινὶ τὴν πρὸς τὸ κρεῖττον
αὔξησιν αὐτῆς περιγράφεσθαι ἀλλ' εἶναι πάντοτε τὸ ἀεὶ
παρὸν ἀγαθόν, κἂν ὅτι μάλιστα μέγα τε καὶ τέλειον εἶναι

Vol. 6, p. 337, line 14
σημαίνει καὶ ξενισμὸν ἐπὶ τῷ φανέντι θαύματι τὸ τῆς

θροήσεως ὄνομα· πᾶσα γὰρ αὐτῆς ἡ διανοητικὴ δύναμις
συνεκινήθη πρὸς τὸ θαῦμα τῶν διὰ τῆς θείας χειρὸς ἐνεργου-
μένων, ὧν ἡ κατανόησις ὑπερκειμένη τῆς ἀνθρωπίνης
δυνάμεως τὸ ἀκατάληπτόν τε καὶ ἀχώρητον τῆς τοῦ ἐνεργοῦν-
τος φύσεως δι' ἑαυτῆς ἑρμηνεύει. πᾶσα γὰρ ἡ τῶν ὄντων
κτίσις τῆς χειρὸς ἐκείνης τῆς διὰ τῆς ὀπῆς ἡμῖν φανερωθείσης
ἔργον ἐστίν, ὡς ὁ Ἰωάννης τε βοᾷ λέγων καὶ ὁ προφήτης
τῷ εὐαγγελίῳ συμφθέγγεται· ὁ μὲν γάρ φησιν ὅτι Πάντα
δι' αὐτοῦ ἐγένετο, ὁ δὲ προφήτης χεῖρα ὀνομάζει τὴν ποιητικὴν τῶν
ὄντων δύναμιν εἰπὼν ὅτι Ἡ χείρ μου ἐποίησε
ταῦτα πάντα. εἰ οὖν τῆς ἐνεργείας ἐκείνης ἔργα τά τε ἄλλα
πάντα καὶ τὰ οὐράνια κάλλη, οὔπω δὲ κατείληφεν ἡ ζητητικὴ
τοῦ ἀνθρώπου διάνοια, τί κατ' οὐσίαν ὁ οὐρανός ἐστιν ἢ ὁ
ἥλιος ἢ ἄλλο τι τῶν φαινομένων ἐν τῇ κτίσει θαυμάτων,
τούτου χάριν θροεῖται πρὸς τὴν θείαν ἐνέργειαν ἡ καρδία,
ὅτι εἰ ταῦτα καταλαβεῖν οὐ χωρεῖ, πῶς τὴν ὑπερκειμένην
τούτων καταλήψεται φύσιν;

Vol. 6, p. 338, line 4
ταῦτα πάντα. εἰ οὖν τῆς ἐνεργείας ἐκείνης ἔργα τά τε ἄλλα

πάντα καὶ τὰ οὐράνια κάλλη, οὔπω δὲ κατείληφεν ἡ ζητητικὴ
τοῦ ἀνθρώπου διάνοια, τί κατ' οὐσίαν ὁ οὐρανός ἐστιν ἢ ὁ
445
ἥλιος ἢ ἄλλο τι τῶν φαινομένων ἐν τῇ κτίσει θαυμάτων,

τούτου χάριν θροεῖται πρὸς τὴν θείαν ἐνέργειαν ἡ καρδία,
ὅτι εἰ ταῦτα καταλαβεῖν οὐ χωρεῖ, πῶς τὴν ὑπερκειμένην
τούτων καταλήψεται φύσιν;
Τάχα δέ τις καὶ ἄλλως μεταλαβὼν τὰ τῶν εἰρημένων
αἰνίγματα οὐκ ἔξω τοῦ εἰκότος προάξει τὴν θεωρίαν· οἶμαι
γὰρ οἶκον νοεῖσθαι τῆς νύμφης πᾶσαν τὴν ἀνθρωπίνην
ζωήν, ταύτῃ δὲ τὴν χεῖρα τὴν πάντων τῶν ὄντων Ποιητικὴν
ἐνδημήσασαν πρὸς τὸ βραχύ τε καὶ οὐτιδανὸν τοῦ ἀνθρωπίνου
βίου ἑαυτὴν συστεῖλαι διὰ τοῦ μετασχεῖν τῆς φύσεως ἡμῶν
Κατὰ πάντα καθ' ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας, ἐν ἡμῖν δὲ
γενομένην θρόησιν ἐμποιῆσαι καὶ ξενισμὸν ταῖς ψυχαῖς·
πῶς ὁ θεὸς ἐν σαρκὶ φανεροῦται; πῶς ὁ λόγος γίνεται σάρξ;
πῶς ἐν παρθενίᾳ τόκος καὶ ἐν μητρὶ παρθενία; πῶς τῷ
σκότει τὸ φῶς καταμίγνυται καὶ τῷ θανάτῳ ἡ ζωὴ κατακίρνα-
ται; πῶς χωρεῖ ἡ βραχεῖα τοῦ βίου τρυμαλιὰ τὴν περιεκτικὴν
πάντων τῶν ὄντων χεῖρα ἐν ἑαυτῇ δέξασθαι, ᾗ πᾶς ὁ οὐρανὸς
ἐκμετρεῖται καὶ ἡ γῆ πᾶσα καὶ τὸ ὕδωρ ἅπαν ἐμπεριέχεται;
Γρηγόριος Νϋσσης. ., Oratio catechetica magna

Sec. 5, line 20
πειθῶς ἔχουσι τὴν ὑπόληψιν. ἀλλ' εἰ μὴ δοῖεν λόγον

καθηγεῖσθαι καὶ σοφίαν τῆς τῶν ὄντων συστάσεως,
ἀλογίαν τε καὶ ἀτεχνίαν τῇ ἀρχῇ τοῦ παντὸς ἐπιστή-
σουσιν. εἰ δὲ τοῦτο ἄτοπόν τε καὶ ἀσεβές, ὁμολογεῖται
πάντως ὅτι λόγον τε καὶ σοφίαν ἡγεμονεύειν τῶν ὄντων
ὁμολογήσουσιν. ἀλλὰ μὴν ἐν τοῖς φθάσασιν ἀποδέδεικται
μὴ αὐτὸ τοῦτο ῥῆμα ὢν ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, ἢ ἕξις ἐπιστήμης
τινὸς ἢ σοφίας, ἀλλὰ κατ' οὐσίαν τις ὑφεστῶσα δύναμις,
προαιρετική τε παντὸς ἀγαθοῦ καὶ ἐν ἰσχύι πᾶν τὸ κατὰ
προαίρεσιν ἔχουσα· ἀγαθοῦ δὲ ὄντος τοῦ κόσμου τὴν τῶν
ἀγαθῶν προεκτικήν τε καὶ Ποιητικὴν δύναμιν αἰτίαν εἶναι.
πᾶσα καὶ τῶν τοῦ κόσμου μερῶν μὴ ἄλλην ἐπινοεῖν αἰτίαν
τινὰ τῆς συστάσεως, ἀλλ' ἢ τὸν λόγον αὐτόν, δι' οὗ τὰ
πάντα τὴν εἰς τὸ γενέσθαι πάροδον ἔσχε. τοῦτον δὲ εἴτε
λόγον, εἴτε σοφίαν, εἴτε δύναμιν, εἴτε θεόν, εἴτε ἄλλο τι
τῶν ὑψηλῶν τε καὶ τιμίων ὀνομάζειν τις ἐθέλοι, οὐ
446

σημαινόμενον, ἡ ἀίδιος τοῦ θεοῦ δύναμις, ἡ ποιητικὴ

Sec. 5, line 30
ἀγαθῶν προεκτικήν τε καὶ Ποιητικὴν δύναμιν αἰτίαν εἶναι.

πᾶσα καὶ τῶν τοῦ κόσμου μερῶν μὴ ἄλλην ἐπινοεῖν αἰτίαν
τινὰ τῆς συστάσεως, ἀλλ' ἢ τὸν λόγον αὐτόν, δι' οὗ τὰ
πάντα τὴν εἰς τὸ γενέσθαι πάροδον ἔσχε. τοῦτον δὲ εἴτε
λόγον, εἴτε σοφίαν, εἴτε δύναμιν, εἴτε θεόν, εἴτε ἄλλο τι
τῶν ὑψηλῶν τε καὶ τιμίων ὀνομάζειν τις ἐθέλοι, οὐ
σημαινόμενον, ἡ ἀίδιος τοῦ θεοῦ δύναμις, ἡ ποιητικὴ
τῶν ὄντων, ἡ εὑρετικὴ τῶν μὴ ὄντων, ἡ συνεκτικὴ τῶν
γεγονότων, ἡ προορατικὴ τῶν μελλόντων. οὗτος τοίνυν
ὁ θεὸς λόγος, ἡ σοφία, ἡ δύναμις, ἀπεδείχθη κατὰ τὸ
ἀκόλουθον τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως ποιητής, οὐκ ἀνάγκῃ
τινὶ πρὸς τὴν τοῦ ἀνθρώπου κατασκευὴν ἐναχθείς, ἀλλ'
ἀγάπης περιουσίᾳ τοῦ τοιούτου ζῴου δημιουργήσας τὴν
γένεσιν. ἔδει γὰρ μήτε τὸ φῶς ἀθέατον, μήτε τὴν δόξαν
ἀμάρτυρον, μήτε ἀναπόλαυστον εἶναι τὴν ἀγαθότητα,
μήτε τὰ ἄλλα πάντα, ὅσα περὶ τὴν θείαν καθορᾶται φύσιν,
ἀργὰ κεῖσθαι, μὴ ὄντος τοῦ μετέχοντός τε καὶ ἀπολαύοντος.

Sec. 8, line 155
ἐστιν, ἐφ' ὧν τοῦ ἀληθῶς καλοῦ ἡ κατανόησις διὰ τὸ μὴ

μετέχειν αὐτὰ νοῦ καὶ διανοίας χώραν οὐκ ἔχει. ἀλλ'
ὅτι μὲν θεοῦ ἔργον ὁ ἄνθρωπος, καλόν τε καὶ ἐπὶ καλ-
λίστοις γενόμενον, οὐ μόνον ἐκ τῶν εἰρημένων δῆλόν ἐστιν,
ἀλλὰ καὶ ἐκ μυρίων ἑτέρων, ὧν τὸ πλῆθος διὰ τὴν ἀμε-
τρίαν παραδραμούμεθα. θεὸν δὲ ἀνθρώπου ποιητὴν ὀνο-
μάσαντες οὐκ ἐπιλελήσμεθα τῶν ἐν τῷ προοιμίῳ πρὸς τοὺς
Ἕλληνας ἡμῖν διευκρινηθέντων, ἐν οἷς ἀπεδείκνυτο ὁ τοῦ
θεοῦ λόγος οὐσιώδης τις καὶ ἐνυπόστατος ὢν αὐτὸς εἶναι
καὶ θεὸς καὶ λόγος, πᾶσαν δύναμιν Ποιητικὴν ἐμπεριει-
447
ληφώς, μᾶλλον δὲ αὐτοδύναμις ὢν καὶ πρὸς πᾶν ἀγαθὸν

τὴν ὁρμὴν ἔχων καὶ πᾶν ὅ τι περ ἂν θελήσῃ κατεργαζό-
μενος τῷ σύνδρομον ἔχειν τῇ βουλήσει τὴν δύναμιν, οὗ καὶ
θέλημα καὶ ἔργον ἐστὶν ἡ τῶν ὄντων ζωή, παρ' οὗ καὶ ὁ
ἄνθρωπος εἰς τὸ ζῇν παρήχθη, πᾶσι τοῖς καλλίστοις θεο-
ειδῶς κεκοσμημένος. ἐπειδὴ δὲ μόνον ἀναλλοίωτόν ἐστι
κατὰ τὴν φύσιν τὸ μὴ διὰ κτίσεως ἔχον τὴν γένεσιν, τὰ
δ' ὅσα παρὰ τῆς ἀκτίστου φύσεως ἐκ τοῦ μὴ ὄντος ὑπέστη,
εὐθὺς ἀπὸ τροπῆς τοῦ εἶναι ἀρξάμενα, πάντοτε δι' ἀλ-
λοιώσεως πρόεισιν, εἰ μὲν κατὰ φύσιν πράττοι,

Sec. 12, line 8
Τοῦ δὲ θεὸν ἐν σαρκὶ πεφανερῶσθαι ἡμῖν ὁ τὰς

ἀποδείξεις ἐπιζητῶν πρὸς τὰς ἐνεργείας βλεπέτω. καὶ γὰρ
τοῦ ὅλως εἶναι θεὸν οὐκ ἄν τις ἑτέραν ἀπόδειξιν ἔχοι, πλὴν
τῆς δι' αὐτῶν τῶν ἐνεργειῶν μαρτυρίας. ὥσπερ τοίνυν
εἰς τὸ πᾶν ἀφορῶντες, καὶ τὰς κατὰ τὸν κόσμον οἰκονομίας
ἐπισκοποῦντες καὶ τὰς εὐεργεσίας τὰς θεόθεν κατὰ τὴν
ζωὴν ἡμῶν ἐνεργουμένας, ὑπερκεῖσθαί τινα δύναμιν ποιη-
τικὴν τῶν γιγνομένων καὶ συντηρητικὴν τῶν ὄντων
καταλαμβάνομεν, οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ διὰ σαρκὸς ἡμῖν
φανερωθέντος θεοῦ ἱκανὴν ἀπόδειξιν τῆς ἐπιφανείας τῆς
θεότητος τὰ κατὰ τὰς ἐνεργείας θαύματα πεποιήμεθα,
πάντα τοῖς ἱστορηθεῖσιν ἔργοις, δι' ὧν ἡ θεία χαρακτηρί-
ζεται φύσις, κατανοήσαντες. θεοῦ τὸ ζωοποιεῖν τοὺς ἀν-
θρώπους, θεοῦ τὸ συντηρεῖν διὰ προνοίας τὰ ὄντα, θεοῦ τὸ
βρῶσιν καὶ πόσιν τοῖς διὰ σαρκὸς τὴν ζωὴν εἰληχόσι
χαρίζεσθαι, θεοῦ τὸ εὐεργετεῖν τὸν δεόμενον, θεοῦ τὸ παρα-
τραπεῖσαν ἐξ ἀσθενείας τὴν φύσιν πάλιν δι' ὑγείας πρὸς
ἑαυτὴν ἐπανάγειν, θεοῦ τὸ πάσης ἐπιστατεῖν ὁμοιοτρόπως
Γρηγόριος Νϋσσης. ., In Basilium fratrem

Sec. 4, line 3
γὰρ τοιοῦτον, καθὼς ἔφαμεν, τῆς ὑπὲρ τῶν ἀνθρώπων τοῦ Θεοῦ
προμηθείας τὴν ἀπόδειξιν ἔχει. ὁ γὰρ εἰδὼς τὰ πάντα πρὶν
γενέσεως αὐτῶν, καθώς φησιν ὁ προφήτης, καὶ τὴν συνδιεξιοῦσαν
ταῖς ἀνθρωπίναις γενεαῖς τοῦ διαβόλου κακίαν κατανοῶν, πρός-
φορόν τε καὶ κατάλληλον τῷ καθ' ἑκάστην γενεὰν ἀρρωστήματι
τὸν ἰατρὸν ἑτοιμάζει, ὡς ἂν μὴ ἀθεράπευτον περιίδοι τῶν ἀνθρ-
448
ώπων τὴν νόσον δι' ἐρημίαν τῶν διορθουμένων κατακρατοῦσαν

τοῦ γένους.
Τούτου χάριν ἐπικρατούσης ποτὲ τῆς Χαλδαϊκῆς φιλοσοφίας
οἳ τὴν τῶν ὄντων αἰτίαν ἐν τῇ ποιᾷ κινήσει τῶν ἄστρων ὡρίζοντο,
ὑπερκεῖσθαι δέ τινα τῶν φαινομένων δύναμιν Ποιητικὴν τῶν
ὄντων οὐκ ᾤοντο· τότε τὸν Ἀβραὰμ ἀναδείκνυσιν, ὃς ἐπιβά-
θρᾳ τῇ τοιαύτῃ παιδεύσει χρησάμενος, ἀνεζήτησε τὸν διὰ τῶν
ὁρωμένων νοούμενον. καὶ ὁδὸς τοῖς ἐφεξῆς ἐγένετο πίστεως τῆς
εἰς τὸν ὄντως ὄντα Θεόν, αὐτὸς πρὸς ταύτην καθηγησάμενος
διὰ τοῦ καταλιπεῖν τὴν πατρῷαν ἀπάτην καὶ τὴν τῶν αἰσθ-
ητηρίων πρὸς τὴν φαινομένην κτίσιν συγγένειαν. εἶτα τῶν Αἰ-
γυπτίων δαιμονίαν τινὰ καὶ γοητικὴν σοφίαν ἐξευρηκότων ἐξ
ὑποθήκης, οἶμαι, τοῦ ποικίλως τὰς ψυχὰς δι' ἀπάτης καταβυ-
θίζοντος, ἀνέδειξε τὸν Μωϋσέα τῷ ὑπερβάλλοντι τῆς σοφίας
τὴν Αἰγυπτίαν ἀπάτην ἐξαφανίσοντα. ἐπιγινώσκει δὲ πάντως
Γρηγόριος Νϋσσης. ., Dialogus de anima et resurrectione

Vol. 46, p. 121, line 37
στολος, τὸ δὲ πῶς ἀφῆκεν ἀδιερεύνητον. Οὐδὲ γὰρ

ἐφικτὸν τὸ τοιοῦτον οἶμαι τοῖς ἀναζητοῦσιν εἶναι,
πολλὰς ἀμηχανίας τοῦ περὶ τούτων ζητήματος ἡμῖν
προδεικνύντος, πῶς ἐκ τῆς ἑστώσης φύσεως τὸ κι-
νούμενον ἐκ τῆς ἁπλῆς τε καὶ ἀδιαστάτου τὸ διαστη-
ματικόν τε καὶ σύνθετον; Ἄρα ἐξ αὐτῆς τῆς
ὑπερκειμένης οὐσίας; Ἀλλ' οὐχ ὁμολογεῖ τὸ ἑτερο-
γενὲς ἔχειν πρὸς ἐκείνην τὰ ὄντα, ἀλλ' ἑτέρωθεν
πόθεν. Καὶ μὴν οὐδὲν ἔξωθεν τῆς θείας φύσεως
ὁ λόγος βλέπει. Ἦ γὰρ ἂν διασχισθείη πρὸς δια-
φόρους ἀρχὰς ἡ ὑπόληψις, εἴ τι τῆς ποιητικῆς αἰτίας
ἔξω νομισθείη, παρ' οὗ ἡ τεχνικὴ σοφία, τὰς πρὸς
τὴν κτίσιν παρασκευὰς ἐρανίζεται. Ἐπεὶ οὖν ἓν μὲν
τῶν ὄντων τὸ αἴτιον, οὐχ ὁμογενῆ δὲ τῇ ὑπερκει-
μένῃ φύσει τὰ δι' ἐκείνης παραχθέντα εἰς γένεσιν·
ἴση δὲ καθ' ἑκάτερον ἐν τοῖς ὑπονοουμένοις ἡ
ἀτοπία, τό τε ἐκ τῆς φύσεως τοῦ Θεοῦ τὴν κτίσιν
οἴεσθαι, καὶ τὸ ἐξ ἑτέρας τινὸς οὐσίας ὑποστῆναι τὰ
πάντα· ἢ γὰρ καὶ τὸ Θεῖον ἐν τοῖς τῆς κτίσεως
ἰδιώμασιν εἶναι ὑπονοηθήσεται, εἴπερ ὁμογενῶς
πρὸς τὸν Θεὸν ἔχοι τὰ γεγονότα· ἤ τις ὑλικὴ
Γρηγόριος Νϋσσης. ., De vita Gregorii Thaumaturgi Vol. 46, p. 912, line

449
53
θεόσδοτον ἐκείνην διδασκαλίαν καταλιπεῖν· δι' ἧς

μυσταγωγεῖται μέχρι τοῦ νῦν ὁ ἐκείνης λαὸς, πάσης
αἱρετικῆς κακίας διαμείνας ἀπείρατος. Τὰ δὲ τῆς
μυσταγωγίας ῥήματα, ταῦτά ἐστιν·
Εἷς Θεὸς Πατὴρ Λόγου ζῶντος, σοφίας ὑφεστώ-
σης καὶ δυνάμεως, καὶ χαρακτῆρος ἀϊδίου, τέ-
λειος, τελείου γεννήτωρ· Πατὴρ Υἱοῦ μονογε-
νοῦς. Εἷς Κύριος, μόνος ἐκ μόνου, Θεὸς ἐκ Θεοῦ,
χαρακτὴρ καὶ εἰκὼν τῆς θεότητος, Λόγος ἐνεργὸς,
σοφία τῆς τῶν ὅλων συστάσεως περιεκτικὴ, καὶ
δύναμις τῆς ὅλης κτίσεως ποιητικὴ, Υἱὸς ἀληθι-
νὸς ἀληθινοῦ Πατρὸς, ἀόρατος ἀοράτου, καὶ
ἄφθαρτος ἀφθάρτου, καὶ ἀθάνατος ἀθανάτου, καὶ
ἀΐδιος ἀϊδίου. Καὶ ἓν Πνεῦμα ἅγιον, ἐκ Θεοῦ τὴν
ὕπαρξιν ἔχον· καὶ δι' Υἱοῦ πεφηνὸς, δηλαδὴ τοῖς
ἀνθρώποις, εἰκὼν τοῦ Υἱοῦ τελείου τελεία, ζωὴ
ζώντων αἰτία, πηγὴ ἁγία, ἁγιότης ἁγιασμοῦ χορ-
ηγός· ἐν ᾧ φανεροῦται Θεὸς ὁ Πατὴρ, ὁ ἐπὶ
πάντων καὶ ἐν πᾶσι· καὶ Θεὸς ὁ Υἱὸς,
Γρηγόριος Νϋσσης. ., De opificio hominis

P. 148, line 1
ουσίᾳ τοῦ Κυρίου φυλαχθῆναι, ἀντὶ τοῦ θρεπτικοῦ

μέρους τὸ σῶμα λέγων, τὸ δὲ αἰσθητικὸν τῇ ψυχῇ
διασημαίνων, τὸ νοερὸν δὲ τῷ πνεύματι. Ὡσαύτως
καὶ τὸν γραμματέα διὰ τοῦ Εὐαγγελίου παιδεύει ὁ Κύ-
ριος, πάσης ἐντολῆς προτιθέναι τὴν εἰς Θεὸν ἀγά-
πην, τὴν ἐξ ὅλης καρδίας καὶ ψυχῆς καὶ διανοίας ἐν-
εργουμένην. Καὶ γὰρ ἐνταῦθα τὴν αὐτὴν δοκεῖ μοι
διαφορὰν ἑρμηνεύειν ὁ λόγος, τὴν μὲν σωματι-
κωτέραν κατάστασιν καρδίαν εἰπὼν, ψυχὴν δὲ τὴν
μέσην, διάνοιαν δὲ τὴν ὑψηλοτέραν φύσιν, τὴν
νοεράν τε καὶ Ποιητικὴν δύναμιν, Ὅθεν καὶ τρεῖς
διαφορὰς προαιρέσεως ὁ Ἀπόστολος οἶδε, τὴν μὲν
σαρκικὴν κατονομάζων, ἣ περὶ γαστέρα καὶ τὰς περὶ
ταύτην ἡδυπαθείας ἠσχόληται· τὴν δὲ ψυχικὴν, ἢ
μέσως πρὸς ἀρετὴν καὶ κακίαν ἔχει, τῆς μὲν
ὑπερανεστῶσα, τῆς δὲ καθαρῶς οὐ μετέχουσα·
τὴν δὲ πνευματικὴν, ἣ τὸ τέλειον ἐνθεωρεῖ τῆς κατὰ
450
Θεὸν πολιτείας. Διό φησι πρὸς Κορινθίους, τὸ ἀπο-

λαυστικὸν αὐτῶν καὶ ἐμπαθὲς ὀνειδίζων, ὅτι Σάρκι-
νοί ἐστε, καὶ τῶν τελειοτέρων δογμάτων ἀχώρητοι·
ἑτέρωθι δὲ σύγκρισίν τινα τοῦ μέσου πρὸς τὸ τέλειον
Ευσέβιος.Praeparatio evangelica Book 3, cha. 11, sec. 39, line 2
ἥπερ ἐστὶ Δημήτηρ, δύναμιν ἐμποιοῦσαν αὐτῇ. καὶ ἔστι συνεκτικὴ τῆς
Κόρης
ἡ σελήνη. προσοικίζουσι δὲ καὶ τὸν Διόνυσον διά τε τὴν τῶν κεράτων
ἔκφυσιν
καὶ διὰ τὸν τῶν νεφῶν τόπον τὸν ὑποκείμενον τοῖς κάτω μέρεσιν. τὴν δὲ
τοῦ Κρόνου δύναμιν νωχελῆ καὶ βραδεῖαν καὶ ψυχρὰν κατεῖδον, διὸ τὴν
τοῦ
χρόνου δύναμιν αὐτῷ προσανέθεσαν· ἀποτυποῦσί τε αὐτὸν ἑστῶτα
πολιόν,
πρὸς ἔμφασιν τοῦ γηράσκειν τὸν χρόνον. τῶν δὲ καιρῶν σύμβολα οἱ
Κου-
ρῆτες, τὸν χρόνον βουκολοῦντες, ὅτι διὰ τῶν καιρῶν ὁ χρόνος παροδεύει.
τῶν
δὲ Ὡρῶν αἱ μὲν Ὀλυμπιάδες εἰσὶ τοῦ Ἡλίου, αἳ καὶ ἀνοίγουσι τὰς κατὰ
τὸν
ἀέρα πύλας, αἱ δὲ ἐπιχθόνιοι τῆς Δήμητρος· καὶ τὸν κάλαθον ἔχουσιν τὸν
μὲν
τῶν ἀνθῶν σύμβολον τοῦ ἔαρος, τὸν δὲ τῶν σταχύων τοῦ θέρους. τοῦ δὲ
Ἄρεως τὴν δύναμιν καταλαβόντες διάπυρον, πολέμων Ποιητικὴν καὶ
αἱμα-
τουργὸν βλάπτειν τε καὶ ὠφελεῖν δυναμένην ἐποίησαν. τὸν δὲ τῆς Ἀφρο-
δίτης ἀστέρα, τηρήσαντες γενεσιουργὸν ἐπιθυμίας τε καὶ γονῆς αἴτιον,
γυ-
ναῖκα μὲν ἀνέπλασαν διὰ τὴν γένεσιν, ὡραίαν δέ, ὅτι καὶ
Ἕσπερος, ὃς κάλλιστος ἐν οὐρανῷ ἵσταται ἀστήρ.
8καὶ Ἔρωτα μὲν παρέστησαν διὰ τὴν ἐπιθυμίαν. σκέπει δὲ μαστοὺς καὶ
τὸ μόριον, ὅτι γονῆς αἰτία ἡ δύναμις καὶ ἐκθρέψεως. ἔστι δὲ ἀπὸ
θαλάττης, στοι-χείου διύγρου καὶ θερμοῦ, πολλὰ κινουμένου καὶ διὰ τὴν
συγκίνησιν ἀφριῶν-τος,
δομήματα ἐνεπίμπρα ἐπακτῷ πυρί; οὐ γὰρ ἦν αὐτῷ κεραυνὸς τηνικαῦτα.

ἢ μή τι μᾶλλον ἡμεῖς τολμηροί τε ἐσμὲν καὶ ῥιψοκίνδυνοι, οὐκ
451
ἐπιτρέποντες
ὑμῖν οὕτω φληναφᾶν; πῶς δέ, ὦ μάντι, ὅτι μὲν ἡ θείη Σαλαμὶς ἀπολεῖ
τέκνα
γυναικῶν ᾔδεις, πότερα δὲ σκιδναμένης Δημήτερος ἢ συνιούσης οὐκέτ'
ᾔδεις;
πῶς δὲ οὐδὲ τοῦτο ᾔδεις, ὅτι τὰ τέκνα τῶν γυναικῶν εἴποι μὲν ἄν τις εἶναι
καὶ τὰ οἰκεῖα, εἴποι δ' ἂν καὶ τὰ πολέμια, αἰσθόμενος τοῦ

κακοτεχνήματος;
περιμένειν δὲ δεῖ τὸ ἀποβησόμενον· ἓν γὰρ δεῖ τι τούτων ἀποβήσεσθαι. ἡ
γάρ
τοι Σαλαμὶς ἡ θείη οὐδὲ ἡττωμένων ἀφήρμοσεν ἄν, ὡς εἰς οἶκτον οὕτως
ἐπι-
φωνουμένη· ἥ τε μέλλουσα τῶν νηῶν μάχη, ἤτοι που σκιδναμένης
Δημήτερος ἢ
συνιούσης, καταπέπλασται τῇ ποιητικῇ σεμνολογίᾳ, ἵνα γένηται
μάντευμα ἀφώ-
ρατον τῷ σοφισμῷ καὶ μὴ εὐθὺς καταφανὲς ᾖ, ὅτι ἐν χειμῶνι μάχη
ναυτικὴ
οὐ συνίσταται. ἤδη δὲ οὐδὲ ἡ τραγῳδία ἀφανὴς οὐδὲ οἱ θεοὶ
ἐπεισκυκλού-
μενοι, ὁ μὲν ἱκετεύων, ὁ δὲ οὐ κατακαμπτόμενος· χρήσιμοι τῷ μέλλοντι
καὶ
τῇ τοῦ πολέμου παραδόξῳ ῥοπῇ, ὁ μὲν σῳζομένοις, ὁ δ' ἀπολλυμένοις.
εἴτε γὰρ
σῴζοιντο, ἰδοὺ αἱ τῆς Παλλάδος λιταὶ προμεμήνυνται, ἱκαναὶ οὖσαι
κάμψαι
τὴν τοῦ Διὸς ὀργήν· εἴτε καὶ μή, οὐδὲ τοῦτο τῷ μάντει ἀκατάσκευον· οὐ
γὰρ
δύναται Παλλὰς τὸν Δία ἐξιλάσασθαι· πρός τε τὰς ἡμικάκους τύχας ὁ
ἄλλος, τὸν τῶν ὅλων θεόν, αὐτὸν δὴ τὸν ποιητὴν καὶ δημιουργὸν τοῦδε
τοῦ
παντός, εἰσάγων ἐπάναγκες ἐκβιαζόμενον τόνδε μὲν οὐκ ἐθέλοντα
ἀσεβεῖν
τοῦτο πράττειν καὶ ἄθεον εἶναι κατ' ἀνάγκην καὶ εἰς ἑαυτὸν βλάσφημον,
τόνδε δέ, ὃν αὐτὸς τὴν φύσιν ἄρρενα συνεστήσατο, πάσχειν παρὰ φύσιν
τὰ
θηλειῶν οὐ κατὰ προαίρεσιν, κατηναγκασμένον δὲ πρὸς αὐτοῦ, καὶ
ἄλλον
ἀνδροφόνον γίνεσθαι μὴ παρὰ τὴν οἰκείαν γνώμην, ὑπ' ἀνάγκης δὲ
452
ἐλαυνό-
μενον τοῦ θεοῦ, ὡς μηδ' εὐλόγως ἐπιμέμφεσθαι τοῖς πλημμελοῦσιν, ἀλλ'
ἤτοι μηδὲ ἁμαρτήματα ταῦτ' εἶναι ἡγεῖσθαι, ἢ τῶν κακῶν ἁπάντων
ποιητὴν
εἶναι τὸν θεὸν ἀποφαίνεσθαι; εἴτε γὰρ αὐτὸς τοῖς πᾶσιν ἐπιπαρὼν καὶ
τὰ πάντα ὁρῶν καὶ πάντων ἀκούων ταῦτα πράττειν ἀναγκάζοι εἴτε τὴν
τοῦ
παντὸς φορὰν καὶ τὴν τοιάνδε τῶν ἄστρων κίνησιν αὐτὸς τούτων
Ποιητικὴν
καὶ ἀναγκαστικὴν ὑπεστήσατο, ὁ τὸ τοιόνδε συστήσας ὄργανον καὶ τὴν
τῶν
θηρωμένων παγίδα μηχανησάμενος εἴη ἂν αὐτὸς ὁ καὶ τῶν ἁλισκομένων
αἴτιος. εἴτ' οὖν αὐτὸς καθ' ἑαυτὸν εἴτ' οὖν πάλιν αὐτὸς διά τινος ἄλλης
πρὸς αὐτοῦ μεμηχανημένης ἀνάγκης τοὺς οὐκ ἐθέλοντας τοῖσδε τοῖς
κακοῖς
περιβάλλοι, αὐτὸς ἂν εἴη, καὶ οὐκ ἄλλος, ὁ πάντων κακῶν ποιητικός, καὶ
οὐκέτ' ἂν ἐν δίκῃ ἁμαρτητικὸς λέγοιτ' ἂν ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ' ὁ τούτου
ποιητὴς
θεός. καὶ τίς ἂν τούτου γένοιτ' ἂν ἕτερος λόγων ἀσεβέστατος; ὁ δὴ
οὖν εἱμαρμένην εἰσάγων ἄντικρυς θεὸν καὶ θεοῦ πρόνοιαν ἐξωθεῖ, ὥσπερ
ὁ τὸν θεὸν ἐφιστὰς τοῖς πᾶσιν ἀνέλοι ἂν τὸν περὶ εἱμαρμένης λόγον. ἢ
μόνους παῖδας Ἑβραίων ἐν τοσούτοις τὴν ἐναντίαν ἀπιόντας. οἵδε γὰρ

πρῶτοι καὶ μόνοι πάντων ἀνθρώπων ἄνωθεν ἐκ πρώτης τοῦ βίου
καταβολῆς
λογικῇ θεωρίᾳ τὴν διάνοιαν ἀναθέντες καὶ τῇ περὶ τοῦ παντὸς
φυσιολογίᾳ
εὐσεβῶς ἐπιστήσαντες, πρῶτα μὲν τὰ τῶν σωμάτων στοιχεῖα, γῆν, ὕδωρ,
ἀέρα, πῦρ, ἐξ ὧν τόδε τὸ πᾶν συνεστὼς κατεμάνθανον, ἥλιόν τε καὶ
σελήνην
καὶ ἀστέρας οὐ θεούς, ἔργα δὲ εἶναι θεοῦ διελογίσαντο, τὴν φύσιν τῆς
σω-
ματικῆς οὐσίας οὐ μόνον ἄλογον, ἀλλὰ καὶ ἄψυχον εἶναι, καθ' ὅσον
ῥοώδης
καὶ φθαρτὴ οὖσα τυγχάνει, συννοήσαντες κἄπειτα λογισάμενοι ὡς οὐχ
οἷόν
τε τὴν τοῦ σύμπαντος κόσμου διάταξιν, εὖ καὶ σοφῶς ἡρμοσμένην
ἔμπλεών
τε ζῴων ἐμψύχων λογικῶν τε καὶ ἀλόγων ὑπάρχουσαν, αὐτόματον ἐπι-
453
γράφεσθαι τὴν αἰτίαν οὐδέ γε τῶν ἐμψύχων τὴν Ποιητικὴν ἀρχὴν

ἄψυχον
ὑπολαμβάνειν οὐδ' ἄλογον τὴν τῶν λογικῶν δημιουργόν· ἐπεὶ μηδὲ
ξύλων καὶ λίθων αὐτόματός ποτ' ἂν οἰκοδομία συσταίη οὐδέ γε ἐσθὴς
ὑφάντου δίχα συντελεσθείη οὐδὲ πόλεις καὶ πολιτεῖαι νόμων ἐκτὸς καὶ
ἀρχον-
τικῆς διατάξεως οὐδ' ἐκτὸς κυβερνήτου ναῦς οὐδὲ τὸ σμικρότατον τέχνης
ὄργανον ὑποσταίη ἂν μὴ διὰ τεχνίτου οὐδ' εὐόρμου ποτὲ ναῦς λιμένος

τύχοι
μὴ οὐχὶ σὺν ἀγαθῷ κυβερνήτῃ· οὐδ' ἡ τῶν καθόλου στοιχείων ἄρα φύσις,
ἄψυχος οὖσα καὶ ἄλογος, τῷ καθ' ἑαυτὴν λόγῳ δίχα τῆς ἀνωτάτω τοῦ
θεοῦ σοφίας λόγου ποτὲ καὶ ζωῆς ἀνθέξεται. ταῦτα δὴ καὶ τοιαῦτα
διανοηθέντες οἱ τῆς Ἑβραίων εὐσεβείας πατέρες,
παρὰ τῶν οἰκείων ἐμανθάνομεν, ὡς αὖ πάλιν τὰ Ἑλλήνων παρὰ τῶν ἐν

τούτοις διαφανῶν τά τε φιλοσόφων παρὰ τῶν φιλοσόφων, ἀλλ' οὐ παρὰ
τῶν
ἀπείρων φιλοσοφίας· πόθεν δὲ ἄλλοθεν προσήκοι ἂν καὶ τὰ ἰατρικῆς ἢ
παρὰ
τῶν ἐπιστημόνων πυνθάνεσθαι; οὕτω δὴ κατὰ τὸ ἀκόλουθον ἡγοῦμαι
δεῖν
καὶ τὰ Ἑβραίων ἐκ τῶν παρ' Ἑβραίοις λογίων, ἀλλὰ μὴ ἄλλοθέν ποθεν
ἀποδέχεσθαι)· ὥσπερ οὖν ὁ παρὰ τούτοις κατέχει λόγος, ἄνωθεν πρὸ
τοῦ κατακλυσμοῦ ἐκ πρώτης ἀνθρώπων γενέσεως καὶ εἰς τὰς ἑξῆς
διαδοχὰς
θεοφιλεῖς τινες ἄνδρες γεγόνασι καὶ δίκαιοι πλείους· ὧν ὁ μὲν 8“ἤλπισεν
ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα κυρίου τοῦ θεοῦ·” τοῦτο δὲ δηλοῖ τὸ μηδένα πλὴν
τῶν ἁπάντων τὸν δημιουργὸν δεσπότην ὁμοῦ καὶ θεὸν τῶν ὅλων ἐπιγρά-
ψασθαι. πεπεῖσθαι γὰρ αὐτὸν οὐ μόνον ποιητικῇ δυνάμει εὖ καὶ ἐν
κόσμῳ
τὸ πᾶν διατεθεικέναι, ἀλλὰ καὶ δεσπότου δίκην, ὡς ἂν μεγάλης πόλεως,
τοῦ σύμπαντος κυριεύειν οἰκονομεῖν τε καὶ οἰκοδεσποτεῖν ὁμοῦ καὶ
κύριον
ὄντα καὶ βασιλέα καὶ θεόν. οὗ τὴν ὡς κυρίου καὶ θεοῦ ἔννοιάν τε καὶ
προσηγορίαν πρῶτος ὁ δηλούμενος θεοφιλὴς ἐν νῷ βαλόμενος, ἀντὶ
πάσης
ὑπάρξεως καὶ προσηγορίας καὶ περιουσίας, μᾶλλον δὲ ἀντὶ παντὸς
454
ἀγαθοῦ
8“ἤλπισεν ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα κυρίου τοῦ θεοῦ,” τοῦτον ἑαυτῷ θη-
σαυρὸν ἀγαθῶν ψυχῆς τε ὁμοῦ καὶ σώματος πεπορισμένος. παρ' ὃ καὶ
πρῶτος ἀληθὴς ἄνθρωπος χρηματίσαι παρ' Ἑβραίοις ἀναγέγραπται. κέ-
κληται δ' οὖν Ἐνώς, ὅπερ ἐστὶν ἀληθὴς ἄνθρωπος, εὐθυβόλῳ
προσωνυμίᾳ.
φθόνῳ τῆς ἡμετέρας ἐνθέου ζωῆς ὑποσκελίζειν εἰσέτι καὶ νῦν καὶ ὑποσύ-
ρειν ἕκαστον τῶν τῷ θεῷ προσανεχόντων πειρᾶσθαι· τούτου δ' ἀπάτῃ καὶ
τοὺς προπάτορας ἡμῶν τοῦ γένους τῆς θειοτέρας λήξεως ἀποπεσεῖν, διὸ
καὶ
χρῆναι διὰ παντὸς ἐγρηγορέναι πρὸς τὰς τοῦ δηλωθέντος κακοτέχνους
ῥᾳδιουρ-
γίας. καὶ τί χρὴ ταῦτα προλαμβάνειν, δέον ἤδη ποτὲ καὶ ἐξ αὐτῶν τῶν
ἐγγράφων ἕκαστα διελθεῖν τῶν διηγορευμένων; ἀρξώμεθα δ' οὖν πάλιν
ἀπὸ
τοῦ θεοῦ, βοηθὸν ἐν πρώτοις αὐτὸν διὰ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἐπικαλεσά-
μενοι.
ιγʹ. ΕΒΡΑΙΩΝ ΔΟΞΑΙ ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΤΩΝ ΟΛΩΝ

ΑΙΤΙΟΥ
Τὴν μὲν δὴ τῆς θεολογίας ἀρχὴν ἀπὸ τῆς τῶν ὅλων ποιητικῆς τε καὶ
δημιουργικῆς δυνάμεως ἀρχόμενος ὁ κατ' αὐτοὺς λόγος παρίστησιν, οὐ
συλ-
λογισμοῖς οὐδὲ πιθανολογίαις, δογματικώτερον δὲ καὶ διδασκαλικώτερον
ἐπι-
θειάζων τῷ ἁγίῳ πνεύματι· ὑφ' οὗ θεοφορούμενος ὧδέ πως ὁ Μωσῆς
ἀπήρξατο
τῆς θεολογίας· 8“Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.”
εἶτά
φησιν· 8“Εἶπεν ὁ θεός· γενηθήτω φῶς, καὶ ἐγένετο φῶς.” καὶ πάλιν·
8“Εἶπεν
ὁ θεός· γενηθήτω στερέωμα, καὶ ἐγένετο.” καὶ πάλιν· 8“Εἶπεν ὁ θεός·
βλαστησάτω ἡ γῆ βοτάνην χόρτου, σπεῖρον σπέρμα κατὰ γένος καὶ καθ'
ὁμοιότητα καὶ ξύλον κάρπιμον ποιοῦν καρπόν, οὗ τὸ σπέρμα αὐτοῦ ἐν
αὐτῷ,
455
κατὰ γένος ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ἐγένετο.” καὶ αὖθις· 8“Εἶπεν ὁ θεός· γενη-
θήτωσαν φωστῆρες ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπὶ τῆς
γῆς,
πτερωτὰ φῦλα βλαστήσει πυρουμένη·

κἄπειτα σώσει πάνθ'ἃ πρόσθ[εν] ἀπώλεσε.
τὰ ὅμοια τούτοις κἀν τοῖς Ὀρφικοῖς εὑρήσομεν ὧδέ πως
γεγραμμένα·
πάντας γὰρ κρύψας αὖθις φάος ἐς πολυγηθὲς
ἐξ ἱερᾶς κραδίας ἀνενέγκατο, μέρμερα ῥέζων.
8ἢν δὲ ὁσίως καὶ δικαίως διαβιώσωμεν, μακάριοι μὲν ἐνταῦθα,
μακαριώτεροι
δὲ μετὰ τὴν ἐνθένδε ἀπαλλαγήν, οὐ χρόνῳ τινὶ τὴν εὐδαιμονίαν ἔχοντες,
ἀλλ'
ἐν αἰῶνι ἀναπαύσεσθαι δυνάμενοι,
ἀθανάτοις ἄλλοισιν ὁμέστιοι, αὐτοτράπεζοι ἐόντες, ἀνδρείων ἀχέων
ἀπόκληροι, ἀτειρεῖς, 8ἡ φιλόσοφος Ἐμπεδοκλέους λέγει ποιητική. οὐχ
οὕτως τις μέγας ἔσται καὶ καθ' Ἕλληνας ὡς ὑπερέχειν τὴν Δίκην, οὐδὲ
σμικρὸς ὡς λαθεῖν. ὁ δ'
αὐτὸς Ὀρφεὺς καὶ ταῦτα λέγει·
εἰς δὲ λόγον θεῖον βλέψας τούτῳ προσέδρευε,
ἰθύνων κραδίης νοερὸν κύτος· εὖ δ' ἐπίβαινε
ἀτραπιτοῦ, μοῦνον δ' ἐσόρα κόσμοιο ἄνακτα
ἀθάνατον.
8αὖθίς τε περὶ τοῦ θεοῦ, ἀόρατον αὐτὸν λέγων, μόνῳ γνωσθῆναι ἑνί τινί
φησι
τὸ γένος Χαλδαίῳ, εἴτε τὸν Ἁβραὰμ λέγων τοῦτον εἴτε καὶ τὸν υἱὸν τὸν
αὐτοῦ,
διὰ τούτων·
εἰ μὴ μουνογενής τις ἀπορρὼξ φύλου ἄνωθεν
μονίας τὴν ἀρετὴν ἀποφαινομένου, τὴν ἑτέραν ὁδεύσας ὁ Ἀριστοτέλης

οὐκ ἄλλως εὐδαίμονά τινά φησιν ἔσεσθαι ἢ καὶ διὰ τῆς τοῦ σώματος
εὐπαθείας καὶ τῆς τῶν ἐκτὸς περιουσίας, ὧν ἄνευ μηδὲ τὴν ἀρετὴν
ὠφελεῖν. πρὸς ὃν ὅπως ἔστησαν διεψευσμένην αὐτοῦ τὴν ὑπόληψιν
ἀπελέγχοντες οἱ Πλά-τωνος γνώριμοι, πάρεστι μαθεῖν διὰ τούτων·
456
δʹ. ΑΤΤΙΚΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΝ

ΔΙΕΝΕΧΘΕΝΤΑ ΜΩΣΕΙ ΚΑΙ ΠΛΑΤΩΝΙ ΕΝ ΤΩΙ ΠΕΡΙ ΤΟΥ
ΤΕΛΟΥΣ ΛΟΓΩΙ
“Τῆς γὰρ συμπάσης φιλοσοφίας κοινῇ γνώμῃ τῶν φιλοσοφησάντων

τὴν
ἀνθρωπίνην εὐδαιμονίαν ὑπισχνουμένης, τριχῆ δὲ διαιρουμένης κατὰ τὴν
τῶν ὅλων Ποιητικὴν διανέμησιν, τοσοῦτον ἀποδέων ἐν τούτοις τοῦ

διδάσκειν τι
τῶν Πλάτωνος ὁ Περιπατητικὸς ὀφθήσεται ὥστε, πλειόνων ὄντων οἳ
διαφέρον-
ται Πλάτωνι, μάλιστα ἐναντιούμενος αὐτὸς φανεῖται. καὶ πρῶτόν γε ἀπὸ
τοῦ κοινοῦ καὶ μεγίστου καὶ κυριωτάτου τὴν πρὸς Πλάτωνα παραλλαγὴν
ἐποιήσατο, μὴ τηρήσας τὸ μέτρον τῆς εὐδαιμονίας μηδὲ τὴν ἀρετὴν
αὐτάρκη
πρὸς τοῦτο συγχωρήσας, ἀλλ' ἀπολισθὼν τῆς δυνάμεως τῆς κατὰ τὴν
ἀρετὴν
καὶ ἡγησάμενος αὐτῇ προσδεῖν τῶν ἐκ τῆς τύχης, ἵνα μετὰ τούτων ἕλῃ
τὴν
εὐδαιμονίαν, εἰ δ' ἐφ' ἑαυτῆς ληφθείη, ὡς ἀδύνατον καὶ οὐκ ἐφικτὸν τῆς
Ευσέβιος.De ecclesiastica theologia Book 1, cha. 20, sec. 6, line 1
οὐ λόγον μόνον, ὡς ἐδόκει Μαρκέλλῳ, ἀλλὰ καὶ θεὸν καὶ φῶς αὐτὸν
ὠνόμασεν, προϋπάρχειν τε αὐτὸν ἐδίδαξεν καὶ τὸν κόσμον δι' αὐτοῦ
γεγονέναι. ὥσπερ γὰρ διὰ τοῦ θεοῦ λόγου γεγενῆσθαι τὰ πάντα καὶ
»χωρὶς αὐτοῦ» γενέσθαι οὐδὲν προειρήκει, οὕτως καὶ διὰ τοῦ φωτός·
»ὁ» γὰρ «κόσμος» φησὶν «δι' αὐτοῦ ἐγένετο». ὡς εἶναι ἓν καὶ ταὐτὸν
τὸ φῶς καὶ τὸν θεὸν λόγον. λέγων δὲ δι' αὐτοῦ γεγενῆσθαι ποτὲ
μὲν τὸν κόσμον ποτὲ δὲ τὰ πάντα τὸ ὑπηρετικὸν τοῦ θεοῦ παρίστη-
σιν. δυνάμενος γοῦν ὁ εὐαγγελιστὴς εἰπεῖν· πάντα ὑπ' αὐτοῦ ἐγέ-
νετο, καὶ αὖθις· καὶ ὁ κόσμος ὑπ' αὐτοῦ ἐγένετο, οὐχ ὑπ' αὐτοῦ
ἔφη ἀλλὰ «δι' αὐτοῦ» [ἦν], ἵν' ἡμᾶς ἀναπέμψῃ ἐπὶ τὴν τῶν ὅλων
Ποιητικὴν τοῦ πατρὸς αὐθεντίαν. ἀλλὰ καὶ «ὁ κόσμος» φησὶν «αὐτὸν
οὐκ ἔγνω». τὸν δὲ ἐπὶ πάντων θεὸν φυσικαῖς ἐννοίαις ἅπαντες
ὁμολογοῦσιν ἄνθρωποι, καὶ πρῶτοί γε Ἰουδαίων παῖδες ἐκ τῶν προ-
φητικῶν γραφῶν χειραγωγούμενοι, ὡς καὶ αὐτὸς παρίστη Μάρκελλος
ἐν τοῖς ἑξῆς προϊών. οὐκοῦν ἕτερος ἦν οὗτος, ὃν «ὁ κόσμος» «οὐκ
ἔγνω», θεὸς καὶ λόγος, φῶς ὑπάρχων τε καὶ ὠνομασμένος. φῶς δὲ
457
οὐκ αἰσθητὸν οὐδὲ σαρκῶν ὀφθαλμοὺς ὁμοίως ἡλίῳ φωτίζον. οὕτω

γὰρ ἂν καὶ ἡ τῶν ἀλόγων ζῴων φύσις μετεῖχεν αὐτοῦ. νυνὶ δὲ
διδάσκει ὁποῖον ἦν φῶς, λέγων «ἦν τὸ φῶς τὸ φωτίζον πάντα
ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον». μόνον ἄρα ἦν ἀνθρώπων τὸ
λογικὸν τοῦτο φῶς. διὸ δυνάμει νοερᾷ καὶ λογικῇ τὰς «κατ' εἰκόνα»
Ευσέβιος.Commentarius in Isaiam Book 2, sec. 56, line 44
ὁ ἐξ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ ἐπελευσόμενος ὑμῖν θάνατος χωρισμὸς ὢν οὐ ψυχῆς

ἀπὸ
σώματος, ἀλλὰ τῆς ἀθανάτου ζωῆς καὶ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ στέρησις. ταῦτα
μὲν
οὖν ὑμᾶς ἐκδέξεται, τοῖς δὲ δουλεύουσί μοιἐξ ὁποίου δ' ἂν γένοιντο
ἔθνους
τὰ ἐπηγγελμένα χαρισθήσεται. ⌈εἰ δὲ περιεργότερον ἐθέλοιτε μαθεῖν τίνες
εἶεν
οὗτοι οἱ μέλλοντές μοι δουλεύεινκαὶ τί αὐτοῖς ὄνομα, γινώσκετε ὅτι οὔπω
μὲν εἰς φανερὸν τοὔνομα αὐτῶν ὁ θεὸς βούλεται ἀγαγεῖν· τοσοῦτον δὲ

μόνον
σημαίνει ὡς οὔτε Ἰσραὴλ κληθήσονται οὔτε Ἰακὼβ οὔτε Ἰουδαῖοι οὔθ'
ὅλως τι
δὴ τῶν ἀνθρώποις ἤδη συνεγνωσμένων.
καινὸνγάρ τι καὶ νεώτερον αὐτοῖς ἐπιτεθήσεται ὄνομα ξένον καὶ μηδὲ
πώποτε ἀκουσθέν, ὃ εὐλογηθήσεται ἐπὶ τῆς γῆςαὐξανόμενον καὶ πληθυ-
νόμενον ὑπὲρ πᾶσαν σωματικὴν εὐλογίαν. εἰ γάρ τις καὶ ἄλλη πλήθους
ποιητικὴ
τυγχάνει εὐλογία παρὰ θεοῦ, ταύτης τεύξεται τὸ ὄνοματὸ ἐπιτεθησόμενον
τοῖς δουλεύουσί μοι.⌉ ὅθεν μηδεὶς πολυπραγμονείτω τέως πρὸ τῆς τῶν
πραγμάτων ἐκβάσεως, εὐλογηθέντεςδὲ οἱ εἰρημένοι διατελοῦσι καὶ αὐτοὶ
τὸν ἀληθινὸν θεὸν εὐλογοῦντες.
ἀντὶ δὲ τοῦ· τὸν θεὸν τὸν ἀληθινόν, ὁ μὲν 8Ἀκύλας· καὶ τοῖς δούλοις
αὐτοῦφησι καλέσει ὄνομα ἕτερον, ᾧ ὁεὐλογημένος ἐν τῇ γῇ
εὐλογηθήσεται πεπιστωμένως, ὁ δὲ 8Σύμμαχος· τοῖς δὲ δούλοις
αὐτοῦ καλέσει ὄνομα ἕτερον, ἐν ᾧ ὁ εὐλογημένος ἐπὶ τῆς γῆς
εὐλογηθήσεται ἐν τῷ θεῷ ἀμήν. ὥσπερ γάρ φησιν εὐλογήσουσιν
αὐτοὶ τὸν θεὸν τὸν ἀληθινόν, οὕτως εὐλογηθήσονται πεπιστωμένως,
458
Ευσέβιος.Constantini imperatoris oratio ad coetum sanctorum

Ανδρῶν εὐσεβέων ζωή, πρόσκομμά τε κόσμου,

Υδασι φωτίζον κλητοὺς ἐν δώδεκα πηγαῖς·
Ράβδος ποιμαίνουσα σιδηρείη γε κρατήσει.
Οὗτος ὁ νῦν προγραφεὶς ἐν ἀκροστιχίοις θεὸς ἡμῶν
Σωτὴρ ἀθάνατος βασιλεὺς ὁ παθὼν ἕνεχ' ἡμῶν.
Καὶ ταῦτα τῇ παρθένῳ δηλαδὴ θεόθεν ἐπέστη προκηρύξαι. μακα-
ρίαν δ' αὐτὴν ἔγωγε κρίνω, ἣν ὁ σωτὴρ ἐξελέξατο προφῆτιν τῆς
ἑαυτοῦ περὶ ἡμῶν προμηθείας.
Ἀλλ' οἱ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων ἀπιστοῦσιν, καὶ ταῦτα
ὁμολογοῦντες Ἐρυθραίαν γεγενῆσθαι Σίβυλλαν μάντιν, ὑποπτεύουσι
δέ τινα τῶν τῆς ἡμετέρας θρησκείας ποιητικῆς μούσης οὐκ ἄμοιρον
τὰ ἔπη ταῦτα πεποιηκέναι, νοθεύεσθαί τε αὐτὰ καὶ Σιβύλλης θεσπίς-
ματα εἶναι λέγεσθαι, ἔχοντα βιωφελεῖς γνώμας τὴν πολλὴν τῶν ἡδονῶν
περικοπτούσας. ἐξουσίαν καὶ ἐπὶ τὸν σώφρονά τε καὶ κόσμιον βίον
ὁδηγούσας.
ἐν προφανεῖ δ' ἀλήθεια, τῆς τῶν ἡμετέρων ἀνδρῶν ἐπι-
μελείας συλλεξάσης τοὺς χρόνους ἀκριβέστερον, ὡς πρὸς τὸ μηδένα
τοπάζειν μετὰ τὴν τοῦ Χριστοῦ κάθοδον καὶ κρίσιν γεγενῆσθαι τὸ
ποίημα καὶ ὡς πάλαι προλεχθέντων ὑπὸ Σιβύλλης τῶν ἐπῶν ψεῦδος
διαφημίζεσθαι.
Ευσέβιος.Constantini imperatoris oratio ad coetum sanctorum

Σκληρῶν δ' ἐκ πεύκης λαγόνων μέλιτος ῥέε νᾶμα·

τὴν ἠλιθιότητα τῶν τότε ἀνθρώπων καὶ τὸ κατεσκληκὸς ὑπογρά-
φων ἦθος· ἴσως δὲ καὶ τοὺς τὸν τοῦ θεοῦ πόνον ἀσκοῦντας τῆς
ἑαυτῶν καρτερίας γλυκύν τινα καρπὸν λήψεσθαι διδάσκων.
Παῦρα δ' ὅμως ἴχνη προτέρας περιλείπεται ἄτης·
Πόντον ἐπαΐξαι περί τ' ἄστεα τείχεσι κλεῖσαι,
Ῥῆξαί τ' εἰλιπόδων ἑλκύσμασι τέλσον ἀρούρης·
Ἄλλος ἔπειτ' ἔσται Τῖφυς, καὶ Θεσσαλὶς Ἀργώ,
Ἀνδράσιν ἡρώεσσιν ἀγαλλομένη, πολέμου δὲ
Τρώων καὶ Δαναῶν πειρήσεται αὖθις Ἀχιλλεύς.
εὖγ', ὦ σοφώτατε ποιητά· τὴν γὰρ Ποιητικὴν ἐξουσίαν μέχρι τοῦ
προσήκοντος ἐταμιεύσω. οὐ γὰρ ἦν σοὶ προκείμενον ἀποθεσπίσαι μὴ
ὄντι γε προφήτῃ, ἐκώλυεν δέ τις οἶμαι καὶ κίνδυνος τοῖς ἐλέγχουσι
τὰ ὑπὸ τῶν προγόνων νομισθέντα ἐπηρτημένος.
πεφραγμένως δὴ
καὶ ἀκινδύνως κατὰ τὸ δυνατὸν τοῖς συνιέναι δυναμένοις παραστήσας
459
τὴν ἀλήθειαν, πύργους καὶ πόλεμον αἰτιασάμενος, ἅπερ ἀληθῶς ἔτι

καὶ νῦν ἐξετάζεται κατὰ τὸν τῶν ἀνθρώπων βίον, τὸν μὲν Ἀχιλλέα
χαρακτηρίζει τὸν σωτῆρα ὁρμῶντα ἐπὶ τὸν Τρωικὸν πόλεμον, τὴν
δὲ Τροίαν τὴν οἰκουμένην πᾶσαν. ἐπολέμησε. γοῦν ἄντικρυς τῆς
ἀντικειμένης δυνάμεως πονηρᾶς, πεμφθεὶς ἐξ οἰκείας τε προνοίας
Ευσέβιος.Commentaria in Psalmos Vol. 23, p. 1340, line 25
Καὶ γνώτωσαν, ὅτι ἡ χείρ σου αὕτη, καὶ σὺ, Κύ-

ριε, ἐποίησας αὐτήν. Ἐν τῇ ἐκ νεκρῶν ἀναστάσει
γνωστὴ γέγονεν ἡ χεὶρ τοῦ Θεοῦ, τουτέστιν ὁ μονογε-
νὴς αὐτοῦ Λόγος, καὶ ὁ τέως τοὺς πολλοὺς λανθάνων,
ἐφανερώθη, ὡς αὐτὸς ἑκὼν ὑπέμεινε σταυρὸν, αἰ-
σχύνης καταφρονήσας, καὶ αὐτὸς τὸ ἑαυτοῦ ἀνέ-
στησε σῶμα, δεξιὰ καὶ δύναμις ὢν τοῦ Πατρός.
Γνώτωσαν τοίνυν, φησὶν, ὅτι ἡ χείρ σου αὕτη, ἣν
ὀνειδίζουσι καὶ χλευάζουσι, καὶ σὺ, Κύριε, ἐποίησας
αὐτὴν, τῷ εὐδοκῆσαι σῶμα αὐτὴν ἀναλαβεῖν. Χεὶρ
γὰρ τοῦ Θεοῦ ἡ ποιητικὴ ἁπάντων δύναμις αὐτοῦ, οὐχ
ἑτέρα οὖσα τοῦ δι' οὗ γέγονε τὰ πάντα τοῦ Θεοῦ Λόγου.
Καταράσονται αὐτοὶ, καὶ σὺ εὐλογήσεις. Οἱ ἐπ-
ανιστάμενοί μοι αἰσχυνθήτωσαν· ὁ δὲ δοῦλός σου
εὐφρανθήσεται. Μέχρι καὶ σήμερον διέμειναν οἱ
Ἰουδαῖοι ταῖς κατὰ τοῦ Σωτῆρος χρώμενοι βλασφη-
μίαις· ἀλλ' ἐκείνων βλασφημούντων, περιφανέστερον
ὁσημέραι τὸ κήρυγμα γίνεται. Ἐνδυσάσθωσαν
οἱ ἐνδιαβάλλοντές με ἐντροπὴν, καὶ περιβαλέσθω-
σαν ὡσεὶ διπλοΐδα τὴν αἰσχύνην αὐτῶν. Οἱ γὰρ
Ἰουδαῖοι μετὰ τὴν κατὰ Χριστοῦ ἐπιβουλὴν, ἔρημοι
Θεοδόσιος γραμματικός. ., Περὶ γραμματικῆς [Sp.] (fort. auctore

Theodoro Prodromo) P. 51, line 1
ἀλλὰ κακοτεχνία· ἡ τέχνη τοίνυν πρᾶγμά ἐστι χρειω-

δέστατον τῶν ἐν τῷ βίῳ ἀνθρώπων· ἀπαλλάττει γὰρ
ἡμᾶς πάσης ῥαθυμίας καὶ ἀργίας καὶ λογισμῶν ἐπι-
βλαβῶν καὶ ἐννοιῶν ἀτόπων καὶ τὸν βίον κοσμεῖ πᾶ-
σιν ἀγαθοῖς· διὰ γὰρ τῆς τέχνης ἐπενοήσαμεν οἴκους
εἰς ἀποφυγὴν ὄμβρων· δι' αὐτῆς ἐπενοήσαμεν κατα-
460
σκευάζειν τείχη πρὸς σωμάτων φυλακὴν καὶ ἀσφά-

λειαν καὶ πάντα τὰ ἀγαθὰ τῷ βίῳ ἡ τέχνη κατερ-
γάζεται.
Διαφοραὶ δὲ τῆς καθόλου τέχνης εἰσὶ τέσσαρες·
θεωρητική, πρακτική, ποιητικὴ καὶ μικτή. Καὶ θεω-
ρητικὴ μὲν λέγεται ἡ διὰ μόνου τοῦ λόγου παραδι-
δοῦσα τὰ πράγματα, ὥσπερ ἡ ἀστρονομία· ὁ γὰρ
ἀστρονόμος διὰ λόγου μόνου παραδίδωσι τὸν ἥλιον
εἶναι σήμερον, εἰ τύχοι ἐν τῷ λέοντι ἢ ἐν τῇ παρ-
θένῳ· πρακτικὴ δὲ λέγεται ἡ δι' ὀργάνων ἐνεργοῦσα
ὡς ἡ στρατηγική. Ἐν γὰρ ταῖς παρατάξεσι δέεται ἡ
στρατηγικὴ πολλῶν ὀργάνων, ἤγουν τόξων, βελῶν καὶ
τῶν τούτοις ὁμοίων· πρακτικὴ δὲ καλεῖται, ἣ ἐφ'
ὅσον καιρὸν ἐνεργεῖ, ἔστιν ὡς τέχνη· ὁποία ἡ αὐ-
λητικὴ καὶ ὀρχηστική· μετὰ δὲ τὸ παύσασθαι οὐδέν
Θεοδόσιος γραμματικός. ., Περὶ γραμματικῆς [Sp.] (fort. auctore

Theodoro Prodromo) P. 51, line 12
ρητικὴ μὲν λέγεται ἡ διὰ μόνου τοῦ λόγου παραδι-

δοῦσα τὰ πράγματα, ὥσπερ ἡ ἀστρονομία· ὁ γὰρ
ἀστρονόμος διὰ λόγου μόνου παραδίδωσι τὸν ἥλιον
εἶναι σήμερον, εἰ τύχοι ἐν τῷ λέοντι ἢ ἐν τῇ παρ-
θένῳ· πρακτικὴ δὲ λέγεται ἡ δι' ὀργάνων ἐνεργοῦσα
ὡς ἡ στρατηγική. Ἐν γὰρ ταῖς παρατάξεσι δέεται ἡ
στρατηγικὴ πολλῶν ὀργάνων, ἤγουν τόξων, βελῶν καὶ
τῶν τούτοις ὁμοίων· πρακτικὴ δὲ καλεῖται, ἣ ἐφ'
ὅσον καιρὸν ἐνεργεῖ, ἔστιν ὡς τέχνη· ὁποία ἡ αὐ-
λητικὴ καὶ ὀρχηστική· μετὰ δὲ τὸ παύσασθαι οὐδέν
ἐστιν· ποιητικὴ δὲ λέγεται ἡ λαβοῦσα ὕλην ἀδιατύ-
πωτον καὶ ποιοῦσά τι ὁμοίωμα ὡς ἡ τεκτονική, ἡ
σκυτοτομική, ἡ ἀνδρειαντοπλαστική· μικτὴ δὲ λέγεται
ἡ μετέχουσα θεωρητικοῦ καὶ πρακτικοῦ καὶ ποιητικοῦ
ὡς ἡ ἰατρική· κοινωνεῖ γὰρ τῷ θεωρητικῷ, ὅταν δια-
τάσσῃ τοῖς νοσοῦσί τινα δίαιταν, τῷ δὲ πρακτικῷ
κοινωνεῖ, ὅταν λαβοῦσά τι τῶν ἰατρικῶν ἐργαλείων
διορθοῖτό τι τῶν μελῶν τοῦ σώματος τῶν ἀσθενούντων·
τῷ δὲ ποιητικῷ ὅταν χρησαμένη τῇ ὕλῃ τῶν βοτανῶν
ἀποτελέσῃ φάρμακον. Ταύτης δὲ τῆς ἰατρικῆς ἐστιν
ἀδελφὴ ἡ γραμματικὴ κατὰ τὰς διαφοράς· ἐπεὶ καὶ
Θεοδόσιος γραμματικός. ., Περὶ κλίσεως τῶν εἰς ωνὀξυτόνων (e cod.

461
Haun. 1965) P. 24, line 2
Αἰθυμών ὡς ἐθνικὸν ἔτρεψε τὸ ωεἰς οἐν τῇ γενικῇ, ὡς τὸ Παφλαγών.

Τὰ εἰς νωνλήγοντα ὀξύτονα φυλάττουσι τὸ ωκαὶ ἐπὶ τῆς γενικῆς,
πλατανών πλατανῶ-
νος, ξενών ξενῶνος, πλυνών πλυνῶνος, δαφνών δαφνῶνος· σεσημείωται
τὸ κανών κανόνος μὴ
φυλάξαν τὸ ω.
Περὶ τῶν εἰς ωνθηλυκῶν. Τὰ εἰς δωνἐπὶ πόλεων τῷ ηπαραληγόμενα
τρέπουσι τὸ
ωεἰς οἐπὶ γενικῆς, Ἰσσηδών Ἰσσηδόνος, Καλχηδών Καλχηδόνος,
Ἀνθηδών Ἀνθηδόνος. Δεῖ προς-
θεῖναι χωρὶς τοῦ Ἰηνών Ἰηνῶνος καὶ τοῦ Ἑρμιών Ἑρμιῶνος· καὶ ταῦτα
ἐπὶ πόλεών εἰσι σεσημειω-
μένα· καὶ τὸ Ἰβιών Ἰβιῶνος (ἔστι δὲ ὄνομα νήσου). Ἐν τοῖς ὀξυτόνοις
τοῖς μὴ οὖσιν ἐπὶ πόλεων
σημειούμεθά τινα φυλάττοντα τὸ ωποιητικῶς, τυφεδών τυφεδῶνος
(σημαίνει δὲ τὴν καῦσιν)· ταῦτα
διὰ τοῦ ωδεῖ γράφειν· καθόλου γὰρ τὰ εἰς ωνὀξύτονα θηλυκὰ ἐπὶ πόλεων
διὰ τοῦ οκλινόμενα
Ποιητικὴν ἔχουσι συστολήν, χωρὶς τοῦ Ἀπειληδών, Ἀνθηδών,
Πεφρηδών, Χαλκηδών, Καρχηδών, Ἰσσηδών· ταῦτα γὰρ διὰ τὸν
χαρακτῆρα διὰ τοῦ οἐκλίθη, μόνου τοῦ Ὀλοσσών Ὀλοσσόνος, ὡς
πολλάκις εἴρηται, σεσημειωμένου. Καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου δὲ ὅσα τῶν εἰς
ωνὀξυτόνων μὴ ἐπὶ πόλεων ὄντα διὰ τοῦ ωἐκλίθησαν, Ποιητικὴν
ἔχουσιν ἔκτασιν.
Επιφάνιος. ., Panarion (= Adversus haereses) Vol. 1, p. 386, line 21
Ἀγάπη Ἀείνους Σύνεσις Θελητὸς (ὁ καὶ Φῶς) Μακαριότης Ἐκκλη-

σιαστικὸς Σοφία Βύθιος Μῖξις Ἀγήρατος Ἕνωσις Αὐτοφυὴς Σύγ-
κρασις Μονογενὴς Ἑνότης Ἀκίνητος Ἡδονή.
3. Καὶ αὕτη μὲν ἡ τῶν τριάκοντα Αἰώνων παρ' αὐτοῖς μυθο-
ποιουμένη τραγῳδία καὶ ἡ κατὰ συζυγίαν πνευματικοῦ δῆθεν Πληρώ-
ματος κενοφωνία· ἣν ἐάν τις συγκρίνων τῇ παρὰ Ἡσιόδῳ καὶ Στησι-
χόρῳ καὶ τοῖς ἄλλοις ποιηταῖς τῶν Ἑλλήνων παραθῆται, εὕροι ἂν
ἐκ παραλλήλου τὰ αὐτὰ ὄντα καὶ οὐδὲν ἕτερον, καὶ ἐκ τούτου γνώ-
σεται ὡς οὐδὲν θαυμαστὸν οἱ τῶν δογμάτων αἱρεσιάρχαι μυστηριω-
δῶς ἐπαγγέλλονται λέγειν. οὐδὲν γὰρ ἄλλο ἢ Ἑλλήνων ἀπεμάξαντο
τὴν ἐπίπλαστον Ποιητικὴν ἕξιν τῆς ἐθνομύθου πλάνης καὶ διδασκαλίας,
462
οὐδὲν ἀλλοιώσαντες πλὴν τῆς παρ' αὐτοῖς μεταπεποιημένης βαρβα-

ρικῆς ὀνοματοποιίας. οὕτω γάρ φασι καὶ οἱ περὶ Ἡσίοδον· πρῶτον
πάντων γίνεται Χάος, ἵνα εἴπωσι Βυθόν, εἶτα Νὺξ Ἔρεβος Γῆ Αἰθὴρ
Ἡμέρα Ἔρως Μῆτις Μόρος Ὀϊζὺς Πότμος Νέμεσις Μῶμος Φιλότης
Θάνατος Δυσνομία Γήρως Ἄτη Ἵμερος Λήθη Ὕπνος Ὑσμίνη Λυσιμελὴς
Ὕβρις Εὐφρόνιος Αἴγλη Παυσιμέριμνος Ἀπάτη Ἡδυμελὴς Ἔρις. καὶ

οὗτος μὲν ὁ ἀριθμὸς κατὰ ἀκολουθίαν ἀρρενοθήλεος οὕτως ἔχει τὴν
τριακοντάδα. εἰ δέ τις θελήσειεν ἰδεῖν πῶς πλαττόμενοι οὗτοι συνάπ-
τουσιν ἓν πρὸς τὸ ἕν, εὕροι ἂν οὕτως συναπτόμενα καὶ συζευγνύ-
μενα ἀλλήλοις ἃ τοῖς ποιηταῖς ἔδοξεν, ὡς τὸν μὲν Βυθὸν Νυκτί τε
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., De theologia (orat. 28) Sec. 6, line 1
πείσθητι τὰς σκιὰς ἔχειν μόνον, ὅταν ἀκούσῃς· Ὄψομαι τοὺς οὐρα-
νούς, ἔργα τῶν δακτύλων σου, σελήνην καὶ ἀστέρας, καὶ τὸν ἐν
αὐτοῖς πάγιον λόγον· ὡς οὐχὶ νῦν ὁρῶν, ὀψόμενος δὲ ἔστιν ὅτε· ἀλλὰ
πολὺ πρὸ τούτων ἡ ὑπὲρ ταῦτα, καὶ ἐξ ἧς ταῦτα, φύσις ἄληπτός
τε καὶ ἀπερίληπτος· λέγω δέ, οὐχ ὅτι ἔστιν, ἀλλ' ἥτις ἐστίν. οὐ
γὰρ κενὸν τὸ κήρυγμα ἡμῶν, οὐδὲ ματαία ἡ πίστις ἡμῶν, οὐδὲ
τοῦτό ἐστιν ὃ δογματίζομεν· μὴ πάλιν τὴν εὐγνωμοσύνην ἡμῶν
ἀθείας λάβῃς ἀρχὴν καὶ συκοφαντίας, καὶ κατεπαρθῇς ὡς ὁμολο-
γούντων τὴν ἄγνοιαν. πλεῖστον γὰρ διαφέρει τοῦ εἶναί τι πεπεῖσθαι
τὸ τί ποτέ ἐστι τοῦτο εἰδέναι.
Τοῦ μὲν γὰρ εἶναι θεόν, καὶ τὴν πάντων ποιητικήν τε καὶ
συνεκτικὴν αἰτίαν, καὶ ὄψις διδάσκαλος, καὶ ὁ φυσικὸς νόμος· ἡ
μὲν τοῖς ὁρωμένοις προσβάλλουσα, καὶ πεπηγόσι καλῶς καὶ ὁδεύουσι,
καὶ ἀκινήτως, ἵνα οὕτως εἴπω, κινουμένοις καὶ φερομένοις· ὁ δὲ
διὰ τῶν ὁρωμένων καὶ τεταγμένων τὸν ἀρχηγὸν τούτων συλλογι-
ζόμενος. πῶς γὰρ ἂν καὶ ὑπέστη τόδε τὸ πᾶν, ἢ συνέστη, μὴ θεοῦ
τὰ πάντα καὶ οὐσιώσαντος καὶ συνέχοντος; οὐδὲ γὰρ κιθάραν τις
ὁρῶν κάλλιστα ἠσκημένην καὶ τὴν ταύτης εὐαρμοστίαν καὶ εὐταξίαν,
ἢ τῆς κιθαρῳδίας αὐτῆς ἀκούων, ἄλλο τι ἢ τὸν τῆς κιθάρας δη-
μιουργὸν καὶ τὸν κιθαρῳδὸν ἐννοήσει, καὶ πρὸς αὐτὸν ἀναδραμεῖται
τῇ διανοίᾳ, κἂν ἀγνοῶν τύχῃ ταῖς ὄψεσιν. οὕτω καὶ ἡμῖν τὸ ποιη
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., In Aegyptiorum adventum (orat. 34)

Vol. 36, p. 248, line 50
τητα. Καὶ ἵνα γε εἰδῆτε, μὴ μάτην προσδραμόντες

ἡμῖν, μηδὲ ὡς ξένοις καὶ ἀλλοτρίοις, ἀλλ' ἐν ὑμετέ-
463
ροις καταχθέντες, καὶ καλῶς ὁδηγηθέντες ὑπὸ τοῦ

Πνεύματος, βραχέα περὶ Θεοῦ φιλοσοφήσομεν ὑμῖν.
Καὶ γνωρίσατε τὰ ὑμέτερα, ὥσπερ οἱ τοῖς ἐπισήμοις
τῶν ὅπλων τὸ οἰκεῖον διαγινώσκοντες.
Ηʹ. Δύο διαφορὰς ἐν τοῖς οὖσι γινώσκω τὰς ἀνω-
τάτω, δεσποτείαν τε καὶ δουλείαν· οὐχ ἃς παρ' ἡμῖν,
ἢ τύραννις ἔτεμεν, ἢ πενία διέστησεν, ἀλλ' ἃς φύσις
διώρισεν, εἴ τῳ φίλον οὕτω καλεῖν. Τὸ γὰρ πρῶτον,
καὶ ὑπὲρ τὴν φύσιν. Τούτων δὲ, ἡ μὲν ποιητική τέ
ἐστι, καὶ ἀρχικὴ, καὶ ἀκίνητος· ἡ δὲ πεποιημένη,
καὶ ὑπὸ χεῖρα, καὶ μεταπίπτουσα. Καὶ ἔτι συντομώ-
τερον εἰπεῖν, ἡ μὲν ὑπὲρ χρόνον, ἡ δὲ ὑπὸ χρόνον.
Καλεῖται δὲ ἡ μὲν, Θεὸς, καὶ ἐν τρισὶ τοῖς μεγίστοις
ἵσταται, αἰτίῳ, καὶ δημιουργῷ, καὶ τελειοποιῷ· τῷ
Πατρὶ λέγω, καὶ τῷ Υἱῷ, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι. Ἃ
μήτε οὕτως ἀλλήλων ἀπήρτηται, ὡς φύσει τέ-
μνεσθαι· μήτε οὕτως ἐστένωται, ὡς εἰς ἓν πρός-
ωπον περιγράφεσθαι· τὸ μὲν γὰρ τῆς Ἀρειανῆς
μανίας, τὸ δὲ τῆς Σαβελλιανικῆς ἀθεΐας ἐστίν·
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Carmina dogmatica P. 430, line 5
ϛʹ. Περὶ τῆς αὐτῆς.
Ἔῤῥοιεν οἱ τὸ Θεῖον ἐξηρνημένοι,

Καὶ μηδὲ τὴν ἄφραστον εὐαρμοστίαν
Τοῦ παντὸς εἴς τιν' ἀναφέροντες αἰτίαν
Ποιητικήν τε καὶ συνεκτικὴν ὅλων.
Ἔῤῥοιεν οἱ θεῶν τιν' ἐσμὸν εἰδότες,
Ἢ δαιμόνων καλῶν τε καὶ κακῶν κράτος.
Ἔῤῥοιεν οἱ Πρόνοιαν ἐξηρνηκότες,
Ὥσπερ τὸ σώζεσθ' ἐκ Θεοῦ δεδοικότες·
Ἀλλ' ἢ φορᾷ νέμοντες ἀστάτῳ τὸ πᾶν,
Ἢ καὶ διδόντες ἀστέρων κινήμασι,
Τοῖς πῶς, πόθεν τε, κἀκ τίνος, κινουμένοις·
Εἰ μὲν Θεοῦ, πῶς πρῶτον, ὃ στρέφει Θεός;
Τοῦ γὰρ πλέκοντός ἐστι καὶ μεταπλέκειν.
Εἰ δ' οὐ Θεοῦ, πῶς στήσετ' ἐξ ἀναρχίας,
464
Γρηγόριος Ναζιανζηνός. ., Carmina moralia P. 632, line 12
Γʹ. Πρὸς παρθένους παραινετικός.
Ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ τὸν Συρακούσιον μιμεῖται

οὗτος γὰρ μόνος ποιητῶν ῥυθμοῖς τε καὶ κώ-
λοις ἐχρήσατο, ποιητικῆς ἀναλογίας καταφρο- νήσας.
Παρθένε νύμφη Χριστοῦ, δόξαζέ σου τὸν νυμφίον
Ἀεί. Κάθαρε σαυτὴν ἐν λόγῳ καὶ σοφίᾳ,
Ἵνα λαμπρὰ τῷ λαμπρῷ πάντα ζήσῃς τὸν αἰῶνα
Κρείσσων γὰρ αὕτη πολὺ τῆς φθαρτῆς συζυγίας.
Ἐν σώματι τὰς νοερὰς δυνάμεις ἐμιμήσω
Ἀγγελικὴν ἐπὶ γῆς μετῆλθες πολιτείαν.
Δεσμὸς ἐνταῦθα, καὶ λύσις, καὶ σώματ' ἐκ σωμάτων·
Ἄνω δ' ἑκάστη μονὰς οὔποτε λυομένη·
Οἱ πρῶτοι φέρουσ' ἀκτῖνα τῆς καθαρᾶς Τριάδος,
Ιάμβλιχος. Προτρεπτικός. P. 21, line 9
ὅλου νοερᾶς φύσεως, ὁμοῦ δὲ καὶ ἡ προτροπὴ τελεω-

τέρα γέγονεν. οὐ γὰρ ἄλλως διαβιωσόμεθα κατὰ φύσιν,
οὗ πάντες διαφερόντως ἐφιέμεθα, ἐὰν μὴ κατὰ λόγον
ζῶμεν τὸν θεῖον καὶ τὸν ἀνθρώπινον, οὐδὲ ἄλλῃ πῃ
εὐδαιμονήσομεν, ἐὰν μὴ κτησώμεθα διὰ φιλοσοφίας
καὶ θεωρήσωμεν τὴν τῶν ὄντων φρόνησιν. ἄλλη
τοίνυν ἐν τούτοις τοιαύτη νοείσθω σύμμιξις· ἐν ταὐτῷ
γὰρ παρορμᾶν ἐπιχειρεῖ εἴς τε τὴν πρακτικὴν καὶ
θεωρητικὴν φιλοσοφίαν. τὸ μὲν γὰρ κτήσασθαι φρό-
νησιν ποιητικῆς τινός ἐστι καὶ πρακτικῆς ἀρετῆς
ἔργον, ἧς τέλος οὐ τὸ κατιδεῖν ἁπλῶς οὑτωσίν, ἀλλὰ
τὸ προσλαβεῖν αὐτὸ διὰ τῶν ἐνεργειῶν, τό γε μὴν
θεωρῆσαι τοῦ θεωρητικοῦ νοῦ ἐνέργημα ὑπῆρχε.
πρὸς ἀμφότερα τοίνυν ἡ προτροπὴ δεόντως γέγονεν.
Ἐπεὶ τοίνυν μᾶλλον τὸ κοινὸν καὶ διατεῖνον ἐπὶ
πάντα τῆς σοφίας ἀγαθὸν διαφαίνεται, καὶ ἡ προτροπὴ
τελεωτέρα πρὸς αὐτὸ γίγνεται διὰ τῶν τοιούτων· ‘ἁ
σοφία οὐ περί τι ἀφωρισμένον ἐντὶ τῶν ἐόντων,
ἀλλ' ἁπλῶς περὶ πάντα τὰ ἐόντα, καὶ δεῖ μὴ πρώ-
ταν αὐτὰν τὰς ἀρχὰς αὑτᾶς ἀνευρέσθαι, ἀλλὰ τὰς
465
κακόν. ἐπειδὴ τοίνυν εὐδαίμονες μὲν εἶναι προθυμού-

μεθα πάντες, ἐφάνημεν δὲ τοιοῦτοι γιγνόμενοι ἐκ τοῦ
χρῆσθαί τε τοῖς πράγμασι καὶ ὀρθῶς χρῆσθαι, τὴν δὲ
ὀρθότητα καὶ εὐτυχίαν ἐπιστήμη ἐστὶν ἡ παρέχουσα,
δεῖ δή, ὡς ἔοικεν, ἐκ παντὸς τρόπου πάντα ἄνδρα
παρασκευάζεσθαι, ὅπως ὡς σοφώτατος ἔσται· μόνον
γὰρ τοῦτο τῶν ὄντων εὐδαίμονα καὶ εὐτυχῆ ποιεῖ τὸν
ἄνθρωπον. ἀναγκαῖον οὖν φιλοσοφεῖν τοῖς βουλομέ-
νοις εὖ πράττειν· ἡ δὲ φιλοσοφία ὄρεξίς ἐστι καὶ κτῆ-
σις ἐπιστήμης, οὐχ ἥτις κτητικὴ μόνον ἐστὶ τῶν δο-
κούντων ἀγαθῶν, οὔθ' ἥτις ποιητικὴ αὐτῶν, χρηστικὴ
δὲ οὔ. τοιαύτης οὖν δεῖ ἐπιστήμης, ἐν ᾗ συμπέπτωκεν
ἅμα τό τε ποιεῖν καὶ τὸ ἐπίστασθαι καὶ χρῆσθαι τούτῳ
ὃ ἂν ποιήσῃ. εἰ τοίνυν αἱ μὲν ἄλλαι πᾶσαι ἐπιστῆμαι
θηρευτικαί τινές εἰσι καὶ παρασκευαστικαὶ τῶν ἀγαθῶν,
μόνη δὲ ἡ τελέα δικαιοσύνη καὶ φρόνησις τὴν κατ'
ἀξίαν χρῆσιν ποιοῦνται ἑκάστῳ καὶ ἀναφέρουσι ταύτην
πρὸς τὸν ἡγεμόνα νοῦν, αὕτη ἂν εἴη ἧς δεῖ ἀντι-
ποιεῖσθαι. καὶ γὰρ τὸ θεωρεῖν καὶ κρίνειν ἐν αὑτῇ
ἔχει καὶ τὰς ἀρχὰς ἔχει τῆς ὀρθῆς χρήσεως τῶν ἀγα-
θῶν, ἧς τυχόντες καλῶς ἂν τὸν ἐπίλοιπον βίον διεξέλ
τῶν ὑγιεινῶν· ταῦτα γὰρ ποιητικὰ λέγεται τούτων.

οὐκοῦν τῆς φρονήσεως, ἥν φαμεν δύναμιν εἶναι τοῦ
κυριωτάτου τῶν ἐν ἡμῖν, οὐκ ἔστιν αἱρετώτερον οὐδέν,
ὡς ἕξις πρὸς ἕξιν κρίνεσθαι· τὸ γὰρ γνωστικὸν μέρος
καὶ χωρὶς καὶ συγκείμενον βέλτιόν ἐστι πάσης τῆς
ψυχῆς, τούτου δὲ ἐπιστήμη ἀρετή. οὐκ ἄρα ἐστὶν
ἔργον αὐτῆς οὐδεμία τῶν κατὰ μέρος λεγομένων ἀρε-
τῶν· πασῶν γάρ ἐστι βελτίων, τὸ δὲ ποιούμενον τέλος
ἀεὶ κρεῖττόν ἐστι τῆς ποιούσης ἐπιστήμης· οὐδὲ μὴν
ἅπασα τῆς ψυχῆς ἀρετὴ οὕτως ἔργον οὐδ' ἡ εὐδαι-
μονία. εἰ γὰρ ἔσται ποιητική, ἑτέρα ἑτέρων ἔσται,
ὥσπερ οἰκοδομικὴ οἰκίας, ἥτις οὐκ ἔστι μέρος τῆς
οἰκίας, ἡ μέντοι φρόνησις μόριον τῆς ἀρετῆς ἐστι καὶ
τῆς εὐδαιμονίας· ἢ γὰρ ἐκ ταύτης ἢ ταύτην φαμὲν
εἶναι τὴν εὐδαιμονίαν. οὐκοῦν καὶ κατὰ τὸν λόγον
466
τοῦτον ἀδύνατον εἶναι τὴν ἐπιστήμην ποιητικήν· βέλ-

τιον γὰρ δεῖ τὸ τέλος εἶναι τοῦ γιγνομένου, οὐδὲν δὲ
βέλτιον εἶναι φρονήσεως, πλὴν εἴ τι τῶν εἰρημένων,
τούτων δὲ οὐδὲν ἕτερον αὐτῆς ἐστιν ἔργον. θεωρη-
τικήν τινα ἄρα φατέον εἶναι ταύτην τὴν ἐπιστήμην,
ἐπείπερ ἀδύνατον ποίησιν εἶναι τὸ τέλος. τὸ φρονεῖν
ψυχῆς, τούτου δὲ ἐπιστήμη ἀρετή. οὐκ ἄρα ἐστὶν

ἔργον αὐτῆς οὐδεμία τῶν κατὰ μέρος λεγομένων ἀρε-
τῶν· πασῶν γάρ ἐστι βελτίων, τὸ δὲ ποιούμενον τέλος
ἀεὶ κρεῖττόν ἐστι τῆς ποιούσης ἐπιστήμης· οὐδὲ μὴν
ἅπασα τῆς ψυχῆς ἀρετὴ οὕτως ἔργον οὐδ' ἡ εὐδαι-
μονία. εἰ γὰρ ἔσται ποιητική, ἑτέρα ἑτέρων ἔσται,
ὥσπερ οἰκοδομικὴ οἰκίας, ἥτις οὐκ ἔστι μέρος τῆς
οἰκίας, ἡ μέντοι φρόνησις μόριον τῆς ἀρετῆς ἐστι καὶ
τῆς εὐδαιμονίας· ἢ γὰρ ἐκ ταύτης ἢ ταύτην φαμὲν
εἶναι τὴν εὐδαιμονίαν. οὐκοῦν καὶ κατὰ τὸν λόγον
τοῦτον ἀδύνατον εἶναι τὴν ἐπιστήμην ποιητικήν· βέλ-
τιον γὰρ δεῖ τὸ τέλος εἶναι τοῦ γιγνομένου, οὐδὲν δὲ
βέλτιον εἶναι φρονήσεως, πλὴν εἴ τι τῶν εἰρημένων,
τούτων δὲ οὐδὲν ἕτερον αὐτῆς ἐστιν ἔργον. θεωρη-
τικήν τινα ἄρα φατέον εἶναι ταύτην τὴν ἐπιστήμην,
ἐπείπερ ἀδύνατον ποίησιν εἶναι τὸ τέλος. τὸ φρονεῖν
ἄρα καὶ τὸ θεωρεῖν ἔργον τῆς ἀρετῆς ἐστι καὶ τοῦτο
πάντων ἐστὶν αἱρετώτατον τοῖς ἀνθρώποις, ὥσπερ
οἶμαι καὶ τὸ τοῖς ὄμμασιν ὁρᾶν, ὃ καὶ ἕλοιτό τις ἂν
ἔχειν, εἰ καὶ μή τι μέλλοι γίγνεσθαι δι' αὐτὸ παρ'
αὐτὴν τὴν ὄψιν ἕτερον. ἔτι εἰ τὸ ὁρᾶν ἀγαπῶμεν δι'
τοιούτων, οὐκ ἀγαθὸς νομοθέτης οὐδὲ σπουδαῖος· οὐ

γὰρ ἐνδέχεται μὴ καλοῦ μίμημα καλὸν εἶναι, μηδὲ
θείου καὶ βεβαίου τὴν φύσιν ἀθάνατον καὶ βέβαιον,
ἀλλὰ μόνον ὅτι μόνου τῶν δημιουργῶν τοῦ φιλοσόφου
καὶ νόμοι βέβαιοι καὶ πράξεις εἰσὶν ὀρθαὶ καὶ καλαί.
μόνος γὰρ πρὸς τὴν φύσιν βλέπων ζῇ καὶ πρὸς τὸ
θεῖον, καὶ καθάπερ ἂν εἰ κυβερνήτης τις ἀγαθὸς ἐξ
ἀιδίων καὶ μονίμων ἀναψάμενος τοῦ βίου τὰς ἀρχὰς
467
ὁρμεῖ καὶ ζῇ καθ' ἑαυτόν. ἔστι μὲν οὖν θεωρητικὴ ἥδε

ἡ ἐπιστήμη, παρέχει δ' ἡμῖν τὸ δημιουργεῖν κατ' αὐτὴν
ἅπαντα. ὥσπερ γὰρ ἡ ὄψις ποιητικὴ μὲν καὶ δημιουργὸς
οὐδενός ἐστι (μόνον γὰρ αὐτῆς ἔργον ἐστὶ τὸ κρίνειν
καὶ δηλοῦν ἕκαστον τῶν ὁρατῶν), ἡμῖν δὲ παρέχει τὸ
πράττειν τι δι' αὐτὴν καὶ βοηθεῖ πρὸς τὰς πράξεις ἡμῖν
τὰ μέγιστα (σχεδὸν γὰρ ἀκίνητοι παντελῶς ἂν εἶμεν
στερηθέντες αὐτῆς), οὕτω δῆλον ὅτι καὶ τῆς ἐπιστήμης
θεωρητικῆς οὔσης μυρία πράττομεν κατ' αὐτὴν ὅμως
ἡμεῖς, καὶ τὰ μὲν λαμβάνομεν τὰ δὲ φεύγομεν τῶν πραγ-
μάτων, καὶ ὅλως πάντα τὰ ἀγαθὰ δι' αὐτὴν κτώμεθα.
Ὅτι τοίνυν τοῖς ἑλομένοις τὸν κατὰ νοῦν βίον
καὶ τὸ ζῆν ἡδέως μάλιστα ὑπάρχει, δῆλον ἂν γένοιτο ἐν
Ιάμβλιχος. De mysteriis Cha. 10, sec. 6, line 9
ἀγαθοῦ καὶ τῶν ἐναντίων πάντων ἀπαλλαγήν, μετὰ δὲ

ταῦτα πρὸς τοὺς τῶν ἀγαθῶν δοτῆρας θεοὺς ἕνωσιν.
Ἐπειδὰν δὲ κατ' ἰδίαν ταῖς μοίραις τοῦ παντὸς
συνάψῃ καὶ ταῖς διηκούσαις δι' αὐτῶν ὅλαις θείαις
δυνάμεσι, τότε τῷ ὅλῳ δημιουργῷ τὴν ψυχὴν προσάγει
καὶ παρακατατίθεται, καὶ ἐκτὸς πάσης ὕλης αὐτὴν
ποιεῖ μόνῳ τῷ ἀιδίῳ λόγῳ συνηνωμένην· οἷον, ὃ λέγω,
τῇ αὐτογόνῳ καὶ τῇ αὐτοκινήτῳ καὶ τῇ ἀνεχούσῃ πάντα
καὶ τῇ νοερᾷ καὶ τῇ διακοσμητικῇ τῶν ὅλων καὶ τῇ πρὸς
ἀλήθειαν τὴν νοητὴν ἀναγωγῷ καὶ τῇ αὐτοτελεῖ καὶ
τῇ ποιητικῇ καὶ ταῖς ἄλλαις δημιουργικαῖς δυνάμεσι
τοῦ θεοῦ κατ' ἰδίαν συνάπτει, ὡς ἐν ταῖς ἐνεργείαις αὐτῶν
καὶ ταῖς νοήσεσι καὶ ταῖς δημιουργίαις τελέως ἵστασθαι
τὴν θεουργικὴν ψυχήν. Καὶ τότε δὴ ἐν ὅλῳ τῷ δημιουρ-
γικῷ θεῷ τὴν ψυχὴν ἐντίθησιν. Καὶ τοῦτο τέλος ἐστὶ
τῆς παρ' Αἰγυπτίοις ἱερατικῆς ἀναγωγῆς.
Αὐτὸ δὲ τἀγαθὸν τὸ μὲν θεῖον ἡγοῦνται τὸν προεν-
νοούμενον θεόν, τὸ δὲ ἀνθρώπινον τὴν πρὸς αὐτὸν ἕνω-
σιν, ὅπερ Βίτυς ἐκ τῶν ἑρμαϊκῶν βίβλων μεθηρμήνευ-
σεν. Οὐκ ἄρα παρεῖται τοῦτο τὸ μέρος τοῖς Αἰγυπτίοις,
ὃ σὺ ὑπονοεῖς, ἀλλὰ θεοπρεπῶς παρεδόθη·
468
Σωπάτερ. Prolegomena in Aristidem Vol. 3, p. 748, line 21
Οὕτως ἀποδεδειγμένης τέταρτον μέρος κολακείας ῥη-

τορικῆς ἐπήνεγκε Πῶλος· καὶ οἱ ῥήτορες ἄρα κόλακες
ἦσαν. ὅθεν Σωκράτης καὶ τοῦτο δεῖξαι βουλόμενος ζητεῖ
πόρρωθεν ποῖος βίος ἐστὶ πρὸς ἡδονὴν καὶ ποῖος πρὸς τὸ
βέλτιστον. οἷον ὅτι πρὸς ἡδονήν ἐστι κιθαρῳδικὴ, αὐλη-
τικὴ, ποιητικὴ, διθύραμβος. εἶτα περὶ ῥητορικῆς ἐρωτῶν
φησιν ὁ Σωκράτης ὅτι ἐὰν περιέλῃ τις τῆς ποιητικῆς τὰ
μέτρα, δημηγορία ἐστὶ τὸ λειπόμενον. καὶ τοῦτο λαβὼν
ὁμολογούμενον δείκνυσιν ὅτι καὶ ἡ ῥητορικὴ πρὸς ἡδονὴν
ὁρᾷ, ὥσπερ ἡ ποιητική. εἶτα σαφέστερον ἑξῆς ἠρώτησεν ὁ
Σωκράτης πότερον οἱ δημηγοροῦντες Ἀθήνησι τοῦ βελτί-
στου ἀντιποιούμενοι τοῦτο ποιοῦσι ζητοῦντες ὅπως βέλτι-
στοι ἔσονται οἱ πολῖται, ἢ καὶ αὐτοὶ πρὸς ἡδονὴν ἀφο-
ρῶσιν, ἐνέστη φάσκων· τί δὲ Θεμιστοκλέα οὐκ ἀκούεις
καὶ Κίμωνα καὶ Μιλτιάδην καὶ Περικλέα; ὁ Σωκράτης
καταναγκάζων αὐτὸν ὁμολογῆσαι ὅτι οὐκ ἦσαν πολιτικοὶ,
τῆς φάσκουσ' εἶναι διδάσκαλος οὐδὲν ἀληθὲς τοιοῦτο τοῖς

συνοῦσι περιποιεῖ. καὶ πάλιν ὑπεισέρχεται τὴν δικαστικὴν
ἡ ῥητορική. ἡ μὲν γὰρ ὄντως τοῦ δικαίου ποιεῖται τὴν
πρόνοιαν, ἡ δὲ τῷ δοκεῖν.
469

ἀλλὰ κόλακες, πόρρωθεν πάλιν ὅπερ αὐτῷ σύνηθες τῶν

ἀλλὰ κόλακες, πόρρωθεν πάλιν ὅπερ αὐτῷ σύνηθες τῶν
προκειμένων ἁπτόμενος διαλαμβάνει περὶ τάξεως καὶ ἀτα-
ξίας, παραδειγματικῶς ἐρωτῶν τίνι βελτίων γίγνεται οἰκία,
τάξει ἢ ἀταξίᾳ. τί δὲ ναυπηγὸς, πῶς διατίθησι τὸ πλοῖον,
Πορφύριος. De antro nympharum Sec. 2, line 4
λάινοι· ἔνθα δ' ἔπειτα τιθαιβώσσουσι μέλισσαι.

ἐν δ' ἱστοὶ λίθεοι περιμήκεες, ἔνθα τε νύμφαι
φάρε' ὑφαίνουσιν ἁλιπόρφυρα, θαῦμα ἰδέσθαι·
ἐν δ' ὕδατ' ἀενάοντα. δύω δέ τέ οἱ θύραι εἰσίν,
αἱ μὲν πρὸς βορέαο καταβαταὶ ἀνθρώποισιν,
αἱ δ' αὖ πρὸς νότου εἰσὶ θεώτεραι· οὐδέ τι κείνῃ
ἄνδρες ἐσέρχονται, ἀλλ' ἀθανάτων ὁδός ἐστιν.’
Ὅτι μὲν οὐ καθ' ἱστορίαν παρειληφὼς μνήμην τῶν παραδο-
θέντων πεποίηται, δηλοῦσιν οἱ τὰς περιηγήσεις τῆς νήσου γράψαντες,
οὐδενὸς τοιούτου κατὰ τὴν νῆσον ἄντρου μνησθέντες, ὡς φησὶ
Κρόνιος· ὅτι δὲ κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν πλάσσων ἄντρον ἀπίθανος
ἦν, εἰ τὸ προστυχὸν καὶ ὡς ἔτυχε πλάσας πείσειν ἤλπισεν ὡς ἐν
470
τῇ Ἰθακησίᾳ γῇ ἀνήρ τις ἐτεχνήσατο ὁδοὺς τοῖς ἀνθρώποις καὶ

θεοῖς, ἢ εἰ μὴ ἄνθρωπος, ἀλλ' ἡ φύσις αὐτόθεν ἀπέδειξε κάθοδόν τε
ἀνθρώποις πᾶσι καὶ πάλιν ἄλλην ὁδὸν τοῖς πᾶσι θεοῖς, δῆλον.
ἀνθρώπων γὰρ καὶ θεῶν ὁ πᾶς μὲν πλήρης κόσμος, τὸ δὲ Ἰθακήσιον
ἄντρον πόρρω καθέστηκε τοῦ πείθειν ἐν αὐτῷ κατάβασιν εἶναι τῶν
ἀνθρώπων καὶ ἀνάβασιν τῶν θεῶν.
Πορφύριος. In Platonis Timaeum commentaria (Frag.a)

Book 2, Frag. 53, line 8
ἑνὸς κρατοῦντος εἴδους, ὃ καὶ ποιεῖ τὸν νοῦν τοιόνδε νοῦν καὶ τινὰ
νοῦν, ἄλλο τὸ ἄνευ μερικῆς ἰδιότητος εἶναι πάντα, καθὸ νοῦς ὢν τὰ
πάντα καὶ οὐ καθὸ τοιόσδε νοῦς.
Τῷ γὰρ τῶν νοουμένων καλλίστῳ καὶ
κατὰ πάντα τελέῳ μάλιστα αὐτὸν ὁ θεὸς ὁ-
μοιῶσαι βουληθεὶς ζῷον ἓν ὁρατόν, πάνθ' ὅσα
αὐτοῦ κατὰ φύσιν συγγενῆ ζῷα ἐντὸς ἔχον
ἑαυτοῦ, συνέστησε[30 D 2 – 31 A 1].
Τούτῳ (i. e. Attico; uide hic infra Procli explicationem) δὲ ἀπ'
ἐναντίας ὁ Πορφύριοςὑφειμένην τῷ δημιουργῷ δίδωσι τάξιν πα-
ρὰ τὸ νοητόν· ψυχὴν γὰρ ὑπερουράνιον θέμενος τῷ κόσμῳ Ποιητικὴν
ἐν τῷ νῷ τὸ παράδειγμα τίθεται τῶν γιγνομένων.
Πότερον οὖν ὀρθῶς ἕνα οὐρανὸν προσει-
ρήκαμεν, ἢ πολλοὺς καὶ ἀπείρους λέγειν ἦν
ὀρθότερον; [31 A 1 – 3].
Περὶ δὲ τῆς λέξεως ἀμφισβητοῦσιν οἱ ἐξηγηταί· τοῖς μὲν γὰρ
δοκεῖ δύο εἶναι τὰ διαιρούμενα νῦν ὑπὸ τοῦ Πλάτωνος, τό τε ἓν καὶ
τὸ πλῆθος πᾶν, καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς φαίνεται καὶ τὸ πότερον,
ἐπὶ δυοῖν πραγμάτων ταττόμενον ὑπὸ τῶν παλαιῶν. τοῖς δὲ τρία εἶναι
τὰ διαιρούμενα καταφαίνεται, τὸ ἕν, τὸ πεπερασμένον πλῆθος καὶ τὸ
ἄπειρον. καὶ εἰσὶ ταύτης προστάται τῆς ἐξηγήσεως Πορφύριός
Πορφύριος. Quaestionum Homericarum ad Iliadem pertinentium

reliquiae Iliad book 1, sec. 1, line 7
«τὸν θεῖον νοῦν ἐνοχλήσασιν. εἰ δ' οὐ παρεῖται μέν, οἱ δὲ συνόντες»

»περὶ μὲν τῶν ἄλλων τἀληθέστατα λέγουσιν, περὶ δὲ εὐδαιμονίας»
»οὐδὲν ἀσφαλὲς οὐδ' ἐχέγγυον, οὐκ ἦσαν ἄρα οὔτε θεοὶ οὔτε ἀγαθοὶ»
»δαίμονες, ἀλλ' ἢ ἐκεῖνος ὁ λεγόμενος πλάνος.»
Ζητεῖται διὰ τί ἀπὸ τῶν τελευταίων ἤρξατο καὶ μὴ ἀπὸ τῶν
πρώτων ὁ ποιητής. καί φαμεν ὡς σποράδην οἱ πρὶν ἐγίνοντο πόλεμοι
καὶ οὐδὲ περὶ πόλεων μεγίστων· οἱ γὰρ Τρῶες Ἀχιλλέως παρόντος
471
οὐδέποτε ἐξῄεσαν τῶν πυλῶν, καὶ σχεδὸν ἄπρακτοι τὴν ἐνναετίαν ἐτέ-
λεσαν τὰς ὁμορούσας πολίχνας οἱ Ἕλληνες διαστρέφοντες· περὶ ὧν
ἀναγκαῖον αὐτῷ γράφειν οὐκ ἦν μὴ παρούσης ὕλης τῷ λόγῳ. λέγουσι
δὲ καὶ ἀρετὴν εἶναι Ποιητικὴν τὸ τῶν τελευταίων ἐπιλαμβάνεσθαι καὶ
περὶ τῶν λοιπῶν ἀνέκαθεν διηγεῖσθαι.
ἔτι ζητεῖται διὰ τί ἀπὸ δυσφήμου ὀνόματος τῆς μήνιδος ἄρχεται.
ἐπιλύουσι δὲ αὐτὸ οἱ περὶ Ζηνόδοτονοὕτως, ὅτι πρέπον ἐστὶ τῇ
ποιήσει τὸ προοίμιον, τὸν νοῦν τῶν ἀκροατῶν διεγεῖρον καὶ προς-
εχεστέρους ποιοῦν, εἰ μέλλει πολέμους καὶ θανάτους διηγεῖσθαι ἡρώων.
πάλιν ζητεῖται, διὰ τί Ἀχιλλέως ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀριστεύοντος
οὐκ Ἀχίλλειαν ὡς Ὀδύσσειαν ἐπέγραψε τὸ σωμάτιον. φαμὲν δ' ὅτι
ἐκεῖ μέν, ἅτε μόνως ἐφ' ἑνὸς ἥρωος τοῦ λόγου πλακέντος, καλῶς καὶ
τοὔνομα τέθειται, ἐνταῦθα δέ, εἰ καὶ μᾶλλον τῶν ἄλλων Ἀχιλλεὺς
ἠρίστευεν, ἀλλά γε καὶ οἱ λοιποὶ ἀριστεύοντες φαίνονται. οὐ γὰρ μό
Πορφύριος. Zetemata codicis Vaticani P. 284, line 2
ὡς εἰ ἔφη· τοῖς σοῖς ὅπλοις ἢ τόξοις ἢ βέλεσι. λύσεις ἐντεῦθεν καὶ τὸ

ἡ δὲ Φερὰς ἐπέβαλλεν ἐπειγομένη Διὸς οὔρῳ(ο 296)·
μετῆκται γὰρ ἀπὸ τῶν πόρρω τὴν ἐπιβολὴν ποιουμένων ὥστε τυχεῖν·
ἡ ναῦς οὖν ἐπιβολὴν ἐποιεῖτο ὥστε τυχεῖν τῶν Φερῶν. οὕτω τῇ λέξει
καὶ οἱ μεθ' Ὅμηρον κέχρηνται· Σοφοκλῆς Ἀλκμαίωνι (fr. 95 D.)· “εἴθ'
εὖ φρονήσαντ' εἰσίδοιμί πως φρενῶν ἐπήβολον καλῶν σε”, Πλάτων
νόμων πρώτῳ (pot. II, p. 666 D)· “ἐπήβολοι γεγονότες τῆς καλλίστης
ᾠδῆς”, [καὶ τετάρτῳ (p. 724 B)· παιδείας γίνονται κατὰ δύναμιν ἐπή-
βολοι], Ὑπερίδης ἐν τῷ κατὰ Δημάδου (fr. 81 Bl.)· “μηδέποτε πολέμου
μήτε πολιτείας ἐπηβόλους γενέσθαι”, Ἄρχιππος Πλούτῳ (I, p. 687,
37 K.)· “νῦν ὡς ἐγενόμην χρημάτων ἐπήβολος”. ἔστι δὲ οὐ ποιητικὴ
λέξις ἀλλ' Ἀττική. τί οὖν αἱ λέξεις σημαίνουσι δεδήλωται, τὸ δὲ ὥς
νύ που ὔμμιν ἐείσατο κέρδιον εἶναισὺν βαρύτητι εἴρηται, λέγον-
τος Τηλεμάχου· ἐν ἀλλοτρίᾳ πλευσοῦμαι νηί· οὐ γάρ εἰμι ἐπιτυχὴς ἰδίας
νηός, οὐδὲ ἐρέτας κέκτημαι, τοῦτο γὰρ ὑμῖν ὠφελιμώτερον εἶναι ἐφάνη,
τοῦτ' ἔστι τὸ μὴ ἔχειν ἐμὲ ἰδίαν ναῦν ἀλλ' ἔμπορον πλεῖν· ἀναφέρει
δὲ εἰς ἐκεῖνο, ὅτι εἰς πενίαν αὐτὸν κατέστησαν. προεῖπε γάρ·
ἢ οὐχ ἅλις, ὡς τὸ πρόσθεν ἐκείρετε πολλὰ καὶ ἐσθλὰ κτήματ' ἐμά,
μνηστῆρες, ἐγὼ δ' ἔτι νήπιος ἦα (β 312. 13).
Πορφύριος. Quaestionum Homericarum liber i (recensio V) Sec. 7, line 5
... «εἴθ' εὖ φρονήσαντ' εἰσί-

472
δοιμί πως φρενῶν / ἐπήβολον καλῶν

σε», Πλάτων Νόμων πρώτῳ· «ἐπή-
βολοι γεγονότες τῆς καλλίστης ᾠ-
δῆς», Ὑπερίδης ἐν τῷ κατὰ Δημά-
δου· «μηδέποτε πολέμου μήτε πολι-
τείας ἐπηβόλους γενέσθαι», Ἄρχιπ-
πος Πλούτῳ· «νῦν ὡς ἐγενόμην χρη-
μάτων ἐπήβολος». ἔστι δὲ οὐ ποιη-
τικὴ λέξις ἀλλ' Ἀττική. τί οὖν αἱ
λέξεις σημαίνουσι δεδήλωται. τὸ δὲ
»ὥς νύ που ὔμμιν ἐείσατο κέρδιον
εἶναι» σὺν βαρύτητι εἴρηται, λέγον-
τος Τηλεμάχου· ἐν ἀλλοτρίᾳ πλευ-
σοῦμαι νηί· οὐ γάρ εἰμι ἐπιτυχὴς
ἰδίας νηὸς οὐδὲ ἐρέτας κέκτημαι·
τοῦτο γὰρ ὑμῖν ὠφελιμώτερον εἶναι
ἐφάνη, τουτέστι τὸ μὴ ἔχειν ἐμὲ
ἰδίαν ναῦν ἀλλ' ἔμπορον πλεῖν·
Πορφύριος. Εἰς τὰ ἁρμονικὰ Πτολεμαίου ὑπόμνημα P. 5, line 23

αʹ.
Ἁρμονική ἐστι δύναμις καταληπτικὴ τῶν ἐν τοῖς ψόφοις περὶ τὸ ὀξὺ

καὶ τὸ βαρὺ διαφορῶν.
Τὴν μουσικὴν σύμπασαν διαιρεῖν εἰώθασιν εἴς τε τὴν ἁρμονικὴν καλου-

μένην πραγματείαν, εἴς τε τὴν ῥυθμικὴν καὶ τὴν μετρικήν, εἴς τε τὴν
ὀργανικὴν καὶ τὴν ἰδίως κατ' ἐξοχὴν Ποιητικὴν καλουμένην καὶ τὴν
ταύτης ὑποκριτικήν. μουσικοὶ γὰρ λέγονται πάντες οἱ περὶ ταῦτα τεχνῖ-
ται. τὰ μὲν οὖν ἄλλα μέρη τῆς μουσικῆς τὰ νῦν παρείσθω, περὶ δὲ τῆς
ἁρμονικῆς σκεπτέον, ἣ τάξει μὲν ὑπάρχει πρώτη, δύναμιν δὲ στοιχειώδη
κέκτηται, θεωρητικὴν τῶν πρώτων οὖσαν ἐν μουσικῇ. ταῦτα δ' ἐστὶ
φθόγγοι τε καὶ διαστήματα καὶ τὰ ἐκ τούτων συστήματα τά τε τούτοις
ἐπιφαινόμενα γένη καὶ πάντα, ὅσα συνεργεῖ πρὸς τὴν τῶν τελείων λεγο-
μένων συστημάτων ἐπίγνωσιν.
473
Πορφύριος. Εἰς τὰ ἁρμονικὰ Πτολεμαίου ὑπόμνημα P. 41, line 22
»Τρίτον δὲ γένος ποιότητος παθητικαὶ ποιότητες καὶ πάθη. ἔστι δὲ

τὰ τοιάδε, οἷον γλυκύτης καὶ στρυφνότης καὶ πάντα τὰ τούτοις συγ-
γενῆ, ἔτι δὲ θερμότης καὶ ψυχρότης καὶ λευκότης καὶ μελανότης.» εἶτά
φησι· «παθητικαὶ δὲ ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα τὰς
ποιότητας πεπονθέναι τι. οὔτε γὰρ τὸ μέλι τῷ πεπονθέναι τι λέγεται
γλυκύ, οὔτε τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων οὐδέν. ὁμοίως δὲ τούτοις καὶ ἡ
θερμότης καὶ ἡ ψυχρότης παθητικαὶ ποιότητεςλέγονται οὐ τῷ αὐτὰ
τὰ δεδεγμένα πεπονθέναι τι, τῷ δὲ κατὰ τὰς αἰσθήσεις ἑκάστην τῶν
εἰρημένων ποιοτήτων πάθους εἶναι Ποιητικὴν παθητικαὶ ποιότητες
λέγον-
ται. ἥ τε γὰρ γλυκύτης πάθος τι κατὰ τὴν γεῦσιν ἐμποιεῖ καὶ ἡ θερμό-
της κατὰ τὴν ἁφήν, ὁμοίως δὲ καὶ αἱ ἄλλαι. λευκότητες δὲ καὶ μελανίαι
καὶ αἱ ἄλλαι δὲ χροιαὶ οὐ τὸν αὐτὸν τρόπον τοῖς εἰρημένοις παθητικαὶ
ποιότητες λέγονται, ἀλλὰ τῷ αὐταὶ ἀπὸ πάθους γεγενῆσθαι· γίνονται
γὰρ διὰ πάθους πολλαὶ μεταβολαὶ χρωμάτων.»
Παθητικαὶ μὲν οὖν ποιότητες αἱ τοιαῦται καὶ ἔτι αἱ κατὰ τὰς εὐωδίας
καὶ δυσωδίας τεταγμέναι. συλλαβὼν δὲ πάσας ὁ Πτολεμαῖος ἀτμοὺς
μὲν ἔφη τὰς κατὰ τὰς δυσωδίας καὶ εὐωδίας καὶ ὅλως τὰς κατὰ τὴν
ὄσφρησιν ποιούσας πάθη, χυμοὺς δὲ τὰς κατὰ τὴν γεῦσιν, χρώματα δὲ
τὰς κατὰ τὴν ὅρασιν. αὗται γὰρ πᾶσαι αἱ διαφοραὶ ἴδιοι οὖσαι
Αθανάσιος θεολόγος. Quaestiones ad Antiochum ducem [Sp.]

Vol. 28, p. 676, line 45
ἄκρας θέρμης μέλανα γινόμενα. Ὁ Θεὸς γὰρ ἀπ'

ἀρχῆς ἄνδρα μέλανα οὐκ ἐποίησε. Διὸ καὶ τὰ νεκρὰ
σώματα, ἐν τῷ ἡλίῳ γενόμενα, μελανοῦνται καὶ καί-
ονται. Ὅθεν ἐκ τῆς πολλῆς καὶ ἄκρας θερμότητος
πολὺν οἶνον οἱ Αἰθίοπες πιεῖν οὐχ ὑποφέρουσιν· ὑπὸ
δὲ τῆς ἄκρας ζέσεως καὶ θυμώδεις εἰσὶ λίαν, καὶ κα-
τάπικροι, ἀλλὰ καὶ πρὸς πορνείαν θερμοτέρως κινού-
μενοι. Ὥσπερ δὲ ἐπὶ τῆς ἀνατολῆς τοῦ ἡλίου ταῦτα
εἰρήκαμεν, οὕτω πάλιν τὰ ἐναντία ἐροῦμεν ἐπὶ τῆς
δύσεως. Ψυχρὰ γὰρ αὕτη ὑπάρχει, καὶ τοῦ ψυχροῦ
στοιχείου καὶ τῆς νυκτὸς γεννητικὴ καὶ ποιητική·
διὸ καὶ λευκότερα πάσης τῆς γῆς τὰ τῆς δύσεως
ὑπάρχουσι σώματα, καὶ οἶνον πολὺν πίνειν ὑπομένοντα.
474
Λείπει λοιπὸν ἡμᾶς λέγειν τὴν ἐρημικὴν μεσημβρίαν

μητέρα εἶναι τοῦ ξηροῦ στοιχείου, ὡς καὶ τὰ ἐν αὐτῇ
τῶν Ἀράβων σώματα ξηρότερα τυγχάνοντα, πλὴν
καὶ θερμότερα, ὡς ἐν γῇ ἀνύδρῳ γενόμενα. Ὁ δὲ
βοῤῥᾶς, εὔδηλον ὅτι ψυχροτέρας ἐστὶ κράσεως. Αἱ
γὰρ θάλασσαι καὶ οἱ ποταμοὶ καὶ τὰ πλήθη τῶν ὑδά-
των τοῦ ὑγροῦ ἐκείνου στοιχείου εἰσὶ ποιητικά. Ταῦτα
δὲ εἴπαμεν, οὐκ ἀφορίζοντες τὰ στοιχεῖα ἀπ' ἀλλή
Αθανάσιος θεολόγος. Oratio quarta contra Arianos [Sp.]
Sec. 13, line 13
κτίσεως καὶ ἀπείρως παύεσθαι. Τὸ γὰρ πλατυνόμενον ἀπὸ στενό-

τητος πλατύνεται, καὶ τὸ ἐκτεινόμενον συνεσταλμένον ἐκτείνεται·
καὶ αὐτὸ μὲν ἔστιν, πλέον δὲ οὐδὲν ἢ πάθος ὑπομένει. Εἰ τοίνυν
ἡ μονὰς πλατυνθεῖσα γέγονε τριάς, ἡ δὲ μονάς ἐστιν ὁ πατήρ,
τριὰς δὲ πατήρ, υἱός, ἅγιον πνεῦμα, πρῶτον μὲν πλατυνθεῖσα ἡ
μονὰς πάθος ὑπέμεινε καὶ γέγονεν, ὅπερ οὐκ ἦν (ἐπλατύνθη γὰρ
οὐκ οὖσα πλατεῖα), ἔπειτα εἰ αὐτὴ ἡ μονὰς ἐπλατύνθη εἰς τριάδα,
τριὰς δέ ἐστι πατὴρ καὶ υἱὸς καὶ ἅγιον πνεῦμα, ὁ αὐτὸς ἄρα πα-
τὴρ γέγονε καὶ υἱὸς καὶ πνεῦμα κατὰ Σαβέλλιον, ἐκτὸς εἰ μὴ λε-
γομένη παρ' αὐτῷ μονὰς ἄλλο τί ἐστι παρὰ τὸν πατέρα. Οὐκ ἔτι
οὖν πλατύνεσθαι ἔδει λέγειν, ἀλλ' ἡ μονὰς τριῶν ποιητική, ὥστε
εἶναι μονάδα, εἶτα καὶ πατέρα καὶ υἱὸν καὶ πνεῦμα. Εἰ γὰρ ἐπλα-
τύνθη αὕτη καὶ ἐξέτεινεν ἑαυτήν, αὐτὴ ἂν εἴη, ὅπερ ἐξετάθη. Καὶ
τριὰς μὲν πλατυνθεῖσα οὐκ ἔτι μονάς ἐστιν· μονὰς δὲ οὖσα οὔπω
ἦν τριάς. Καὶ ὁ πατὴρ ἄρα ὢν οὔπω ἦν υἱὸς καὶ πνεῦμα· γενό-
μενος δὲ ταῦτα, οὐκ ἔτι πατὴρ μόνον ἐστίν. Ταῦτα δὲ καταψευδό-
μενος ἄν τις εἴποι τοῦ θεοῦ σῶμα καὶ παθητὸν αὐτὸν εἰσάγων· τί
γάρ ἐστι πλατύνεσθαι ἢ πάθος τοῦ πλατυνομένου; Ἢ τί ἐστι τὸ
πλατυνόμενον ἢ τὸ πρότερον μὴ τοιοῦτον, ἀλλὰ στενὸν τυγχάνον;
ταὐτὸν γάρ ἐστι χρόνῳ μόνον διαφέρον ἑαυτοῦ.
Τοῦτο καὶ ὁ θεῖος γινώσκει ἀπόστολος πρὸς Κορινθίους
Dexippus Phil., In Aristotelis categorias commentarium P. 12, line 9
ἕτερον ἀνωτέρω. κατὰ δὴ τοῦτον τὸν διορισμὸν δεῖ τοὺς ὀρθῶς θηρεύον-
τας τὰς κατηγορίας μήτε τὸ ὂν ὡς κοινὸν καθ' ὅλων ἀποδεικνύναι (εἰ δὲ
μή, οὕτω οὐκέτι ἔσονται δέκα, ἀλλ' εἰς ἓν γένος συναχθήσονται), μήτε
τὴν
κίνησιν κατὰ τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν ὡς κοινὸν κατηγορεῖν· οὐ γὰρ ἔτ'
ἔσται δύο γένη ταῦτα, ἀλλ' ἓν τὸ συναμφότερον ἡ κίνησις. καὶ τὸ ἁπλοῦν
καὶ ἀσύνθετον, ἐάν τέ τις ἐν τοῖς τῶν ὄντων γένεσιν αὐτὸ ἐπισκοπῇ, ἄν
475
τ' ἐπὶ τῶν γενικωτάτων σημαντικῶν λέξεων, ἐάν τε καὶ συναμφοτέρως,

πανταχῇ οὑτωσὶ τὸν χαρακτῆρα ἀφορίζει τῶν κατηγοριῶν· οὔτε οὖν τὰ
σύνθετα οἷον Δίων περιπατεῖ οὔτε τὰ ὑποσύνθετα οἷον ξυστρόπων οὔτε
τὰ κατὰ συγκοπὴν ἢ ἀποκοπὴν λεγόμενα οὔτε τὰ πεποιημένα ὀνόματα
οὔτε
τὰ παρεσχηματισμένα οὔτε τὰ ἐπίθετα οὔθ' ὅσα ποιητικῆς ἢ ῥητορικῆς
ἴδια θεωρεῖν, οὐδαμοῦ προσήκει τι ταῖς κατηγορίαις· ἄλλης γὰρ θεωρίας
τῆς περὶ τὴν λέξιν καὶ δευτέρας τὰ τοιαῦτα γινώσκειν. ἡ δὲ κατηγορία
τὴν προηγουμένην σημασίαν βούλεται θηρεύειν τῶν λέξεων καὶ τὰς
προη-
γουμένας οὐσιώδεις κοινότητας τῶν ὄντων, αἵτινες ἐν τοῖς ἀνωτάτω
γένεσι θεωροῦνται, ἀλλ' οὐχὶ τὰς κατὰ συμβεβηκὸς ἄλλως θεωρουμένας
δευτέρας κοινὰς ἐπινοίας. οἱ μὲν σχηματισμοὶ καὶ αἱ ἐπίνοιαι ἐπ' ἄπειρον
δυνάμεναι προϊέναι ἄχρηστοί εἰσι πρὸς ἐπιστήμην, αἱ δὲ γενικαὶ
σημαντικαὶ λέξεις ἢ αἱ τῶν πρώτων γενῶν περιλήψεις ἐν ἀπείρῳ τὸ
πεπερασμένον παραδιδοῦσαι ἐμποιοῦσιν εἴδησιν ἀκριβῆ τοῦ τε λόγου ἐν
ταὐτῷ καὶ τῶν ὄντων.
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Anthologium Book 1, cha. 1, sec. 38, line

2
οὐ μόνον ὧν δεόμεθα πολλὰ καὶ παντοῖα παρασκευάζου-

σιν, ἀλλὰ καὶ οἷς εὐφραινόμεθα; { – }Πάνυ, ἔφη, καὶ ταῦτα
φιλάνθρωπα. { – }Τὸ δὲ καὶ ὕδωρ ἡμῖν παρέχειν οὕτω
πολλοῦ ἄξιον, ὥστε συμφύειν τε καὶ συναύξειν τῇ γῇ καὶ
ταῖς ὥραις πάντα τὰ χρήσιμα ἡμῖν, συντρέφειν δὲ καὶ
αὐτοὺς ἡμᾶς καὶ μιγνύμενον τοῖς τρέφουσιν ἡμᾶς εὐκατερ-
γαστότερά τε καὶ ὠφελιμώτερα καὶ ἡδίω ποιεῖν αὐτά, καὶ
ἐπειδὴ πλείστου δεόμεθα τούτου, ἀφθονέστατον αὐτὸ παρ-
έχειν ἡμῖν; { – }Καὶ τοῦτο, ἔφη, προνοητικόν.
Πλάτωνος ἐκ τοῦ Σοφιστοῦ(p. 265B – E).
Ποιητικῆς δὴ πρῶτον ἔστω δύο μέρη. { – }Ποίω; { – }
Τὸ μὲν θεῖον, τὸ δ' ἀνθρώπινον. { – }Οὔπω μεμάθηκα. { – }
Ποιητικήν, εἴπερ μεμνήμεθα τὰ κατ' ἀρχὰς λεχθέντα, πᾶ-
σαν ἔφαμεν εἶναι δύναμιν, ἥτις ἂν αἰτία γίγνηται τοῖς μὴ
πρότερον οὖσιν ὕστερον γίγνεσθαι. { – }Μεμάθηκα. { – }Ζῷα
δὴ πάντα θνητὰ καὶ δὴ καὶ φυτά, ὅσα τ' ἐπὶ γῆς ἐκ
σπερμάτων καὶ ῥιζῶν φύεται καὶ ὅσα ἄψυχα ἐκ γῆς ἐν
γῇ ξυνίσταται σώματα τηκτὰ καὶ ἄτηκτα, μῶν ἄλλου τι-
νὸς ἢ θεοῦ δημιουργοῦντος φήσομεν ὕστερον γίγνεσθαι
πρότερον οὐκ ὄντα; ἢ τῷτῶν πολλῶν δόγματι
476

4
φιλάνθρωπα. { – }Τὸ δὲ καὶ ὕδωρ ἡμῖν παρέχειν οὕτω

πολλοῦ ἄξιον, ὥστε συμφύειν τε καὶ συναύξειν τῇ γῇ καὶ
ταῖς ὥραις πάντα τὰ χρήσιμα ἡμῖν, συντρέφειν δὲ καὶ
αὐτοὺς ἡμᾶς καὶ μιγνύμενον τοῖς τρέφουσιν ἡμᾶς εὐκατερ-
γαστότερά τε καὶ ὠφελιμώτερα καὶ ἡδίω ποιεῖν αὐτά, καὶ
ἐπειδὴ πλείστου δεόμεθα τούτου, ἀφθονέστατον αὐτὸ παρ-
έχειν ἡμῖν; { – }Καὶ τοῦτο, ἔφη, προνοητικόν.
Πλάτωνος ἐκ τοῦ Σοφιστοῦ(p. 265B – E).
Ποιητικῆς δὴ πρῶτον ἔστω δύο μέρη. { – }Ποίω; { – }
Τὸ μὲν θεῖον, τὸ δ' ἀνθρώπινον. { – }Οὔπω μεμάθηκα. { – }
Ποιητικήν, εἴπερ μεμνήμεθα τὰ κατ' ἀρχὰς λεχθέντα, πᾶ-
σαν ἔφαμεν εἶναι δύναμιν, ἥτις ἂν αἰτία γίγνηται τοῖς μὴ
πρότερον οὖσιν ὕστερον γίγνεσθαι. { – }Μεμάθηκα. { – }Ζῷα
δὴ πάντα θνητὰ καὶ δὴ καὶ φυτά, ὅσα τ' ἐπὶ γῆς ἐκ
σπερμάτων καὶ ῥιζῶν φύεται καὶ ὅσα ἄψυχα ἐκ γῆς ἐν
γῇ ξυνίσταται σώματα τηκτὰ καὶ ἄτηκτα, μῶν ἄλλου τι-
νὸς ἢ θεοῦ δημιουργοῦντος φήσομεν ὕστερον γίγνεσθαι
πρότερον οὐκ ὄντα; ἢ τῷτῶν πολλῶν δόγματι χρώ-
μενοι. { – }Ποίῳ τῳ; { – }Τὴν φύσιν αὐτὰ γεννᾶν ἀπό τινος
αἰτίας αὐτομάτης καὶ ἄνευ διανοίας φυούσης, ἢ μετὰ λό
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Anthologium

ταδοξάζω· νῦν μὲν βλέπων εἰς σὲ καὶ ὑπολαμβάνων οἴε-

σθαί σεκατὰ θεὸν αὐτὰ γίγνεσθαι, ταύτῃ καὶ αὐτὸς νενό-
μικα. { – }Καλῶς γε, ὦ Θεαίτητε, καὶ εἰ μέν σε ἡγούμεθα τῶν
εἰς τὸν ἔπειτα χρόνον ἄλλως πως δοξαζόντων εἶναι, νῦν
ἂν τῷ λόγῳ μετὰ πειθοῦς ἀναγκαίας ἐπεχειροῦμεν ποιεῖν
ὁμολογεῖν· ἐπειδὴ δέ σου καταμανθάνω τὴν φύσιν, ὅτι
καὶ ἄνευ τῶν παρ' ἡμῶν λόγων αὐτῇ πρόσεισιν ἐφ' ἃ νῦν
ἕλκεσθαι φῄς, ἐάσω· χρόνος γὰρ ἐκ περιττοῦ γίγνοιτ' ἄν·
τὰ δ' ἐκ τούτων ὑπ' ἀνθρώπων ξυνιστάμενα ἀνθρωπίνη.
καὶ κατὰ τοῦτον δὴ τὸν λόγον δύο ποιητικῆς γένη, τὸ μὲν
ἀνθρώπινον εἶναι, τὸ δὲ θεῖον. { – }Ὀρθῶς.
Ὀνάτου ἐκ τοῦ περὶ θεοῦ καὶ θείου.
Ὁ μὲν θεὸς τὰ τῶν ἄλλων ζῴων ἐπαΐει, οὔτε νοητῶς
477
οὔτε ἐπαϊστῶς, εἰ μή τισι πάγχυ ὀλίγοις τῶν ἀνθρώπων.

καὶ δυνάμιες δ' αὐτῶ ἀλήθεια· ὧν οἶμαι νομεὺς εἰ ἐναρ-
γέα τε καὶ ἐπαϊστά. αὐτὸς μὲν γὰρ ὁ θεός ἐστιν νόος καὶ
ψυχὰ καὶ τὸ ἁγεμονικὸν τῶ σύμπαντος κόσμω· τᾶ δὲ δυ-
νάμιες αὐτῶ τἀλήθεια, ὧν οἶμαι νομεῖς, τά τ' ἔργα καὶ
τᾶ πράξεες καὶ τᾶ κατὰ τὸν σύμπαντα κόσμον ἐπιστρω-
φώσιες. Ὁ μὲν ὦν θεὸς αὐτὸς οὔτε ὁρατὸς οὔτε αἰσθη

ἀρχῆς δόξαντος μηδέποτε ἐξίστασθαι. Μία γάρ τις ἦν

τῶν ἀρετῶν καὶ ἡ ἀμεταπτωσία καὶ βεβαιότης, ἣν εἰκὸς
οὐχ ἥκιστα κἀν θεοῖς εἶναι παρέχουσαν τὸ ἱδρυμένον καὶ
ἔμπεδον τῶν ἅπαξ αὐτοῖς δοξάντων. Ἐξ οὗ δῆλον, ὡς
οὐδὲ τὰς κολάσεις, ἃς ἔκρινέ τισιν ἐπιθεῖναι τὸ δαιμόνιον,
πιθανὸν παρίεσθαι. Καὶ γὰρ αὖ λογίσασθαι ῥᾴδιον, ὡς
εἰ μεταβάλλουσιν οἱ θεοὶ τὰς αὑτῶν κρίσεις καὶ ὃν ἔγνω-
σαν κολάσαι παριᾶσιν ἀκόλαστον, οὔτε καλῶς καὶ δικαίως
ἂνδιοικοῖεν τὰ κατὰ τὸν κόσμον, οὔτε ἀπολογισμὸν εἰκότα
φέρειν ἂν δύναιντο μετανοίας. Καὶ τὰ τοιαῦτα ἔοικεν αὐτοσχεδίως καὶ
κατ' οὐδενὸς λέγειν ἡ ποιητική (Hom. Ι 499 – 501)·
Καὶ μὲν τοὺςθυσίαισι καὶ εὐχωλῇς ἀγανῇσι,
λοιβῇ τε κνίσῃ τε παρατρωπῶσ' ἄνθρωποι
λισσόμενοι, ὅτε κέν τις ὑπερβαίῃ καὶ ἁμάρτῃ,
καὶ τὸ (id. Ι 497)·
στρεπτοὶ δέ τε καὶ θεοὶ αὐτοί,
συνόλως τε πᾶν εἴ τι τούτοις εἴρηται παραπλησίως.
Ἐν ταὐτῷ.
Ἀλλ' οὐ μὴν οὐδὲ ἐκεῖνο παρετέον, ὡς, εἰ καὶ μὴ κα-
κῶν αἴτιοι τυγχάνουσιν οἱ θεοί, τῶν γε τοιούτων ἔνια
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Anthologium Book 1, cha. 9, sec. 9, line 8
Ἡμῖν δὲ ἀποδεικτέον αὖ τοὐναντίον, ὡς ἐπ' εὐτυχίᾳ παρὰ

θεῶν ἡ τοιαύτη μανία δίδοται. ἡ δὲ δὴ ἀπόδειξις ἔσται
δεινοῖς μὲν ἄπιστος, σοφοῖς δὲ πιστή.
Ἐν ταὐτῷ(p. 265A. B).
Ὃ μέντοι ἐζήτουν, ἔστιν αὐτὸ τοῦτο· μανίαν γάρ τινα
ἐφήσαμεν εἶναι τὸν ἔρωτα. ἦ γάρ; { – }Ναί. { – }Μανίας
δὲ εἴδη δύο· τὴν μὲν ὑπὸ νοσημάτων ἀνθρωπίνων, τὴν
478
δὲ ὑπὸ θείας ἐξαλλαγῆς τῶν εἰωθότων νομίμων γιγνο-

μένην. { – }Πάνυ γε. { – }Τῆς δὲ θείας τεττάρων θεῶν τέτ-
ταρα μέρη διελόμενοι, μαντικὴν μὲν ἐπίπνοιαν Ἀπόλλωνος
θέντες, Διονύσου δὲ τελεστικήν, Μουσῶν δ' αὖ ποιητικήν,
τετάρτην δὲ Ἀφροδίτης καὶ Ἔρωτος, ἐρωτικὴν μανίαν ἐφή-
σαμεν ἀρίστην εἶναι.
Ἐν ταὐτῷ(p. 249D. E).
Ἔστι δὴ οὖν δεῦρο ὁ πᾶς ἥκων λόγος περὶ τῆς τε-
τάρτης μανίας, ἣν ὅταν τὸ τῇδέ τις ὁρῶν κάλλος, τοῦ ἀλη-
θοῦς ἀναμιμνησκόμενος πτεροῦταί τε καὶ ἀναπτερούμενος
προθυμούμενος ἀναπτέσθαι, ἀδυνατῶν δὲ ὄρνιθος δίκην
βλέπων ἄνω, τῶν κάτω δὲ ἀμελῶν, αἰτίαν ἔχει ὡς μανι-
κῶς διακείμενος· ὡς ἄρα αὕτη πασῶν τῶν ἐνθουσιάσεων
ἀρίστη τε καὶ ἐξ ἀρίστων τῷ τε ἔχοντι καὶ τῷ κοινωνοῦντι
42
οὕτω καὶ τὸ ἡγεμονικὸν ἐν ταὐτῷ φαντασίαν, συγκατά-

θεσιν, ὁρμήν, λόγον συνείληφε. Κατὰ δὲ τοὺς Ἀριστο-
τελικοὺςκαὶ πάντας ὅσοι ἀμέριστον τὴν ψυχὴν δια-
νοοῦνται κατὰ μὲν τὴν οὐσίαν αἱ δυνάμεις, κατὰ δὲ εἴδη
ὧν δύνανται ποιεῖν. Κατὰ δὲ Πλάτωναἄλλως μὲν
λέγεται ἡ ψυχὴ τριμερής, ὡς ἐν ἑτέραις οὐσίαις τριπλῇ
ζωῆς παραλλάττουσα, ἄλλως δὲ πολυδύναμος, οὐκέτι κατ'
οὐσίαν ζωῆς διαφέρουσα, ἐν ταὐτῷ δὲ πολλαῖς ἰδιότησι
διακρινομένη. Καὶ ὅλως μέρος δυνάμεως ταύτῃ διενή-
νοχεν, ᾗ τὸ μὲν μέρος οὐσίας ἑτερότητα, ἡ δὲ δύναμις
ἐν ταὐτῷ γεννητικὴν ἢ Ποιητικὴν διάκρισιν παρίστησιν.
Ἐν ταὐτῷ· περὶ πλήθους δυνάμεων.
Οἱ ἀπὸ Ζήνωνοςὀκταμερῆ τὴν ψυχὴν διαδοξάζουσι,
περὶ ἣντὰς δυνάμεις εἶναι πλείονας, ὥσπερ ἐν τῷ ἡγε-
μονικῷ ἐνυπαρχουσῶν φαντασίας, συγκαταθέσεως, ὁρμῆς,
λόγου. Οἱ δὲ περὶ Πλάτωνακαὶ Ἀρχύταςκαὶ οἱ
λοιποὶ Πυθαγόρειοιτὴν ψυχὴν τριμερῆ ἀποφαίνονται,
διαιροῦντες εἰς λογισμὸν καὶ θυμὸν καὶ ἐπιθυμίαν· ταῦτα
γὰρ εἶναι χρήσιμα πρὸς τὴν τῶν ἀρετῶν σύστασιν. Δυνά-
μεις δὲ τῆς ψυχῆς ἀναλογίζονται φύσιν καὶ φαντασίαν
καὶ αἴσθησιν καὶ δόξαν καὶ κινητικὴν σωμάτων διάνοιαν

479
ὁμοιοπαθοῦς βασιλικῆς τύχης. Πολλαὶ γάρ εἰσι βασιλεῖαι·

αἳ μὲν γάρ εἰσι ψυχῶν, αἳ δὲ σωμάτων, αἳ δὲ τέχνης,
αἳ δὲ ἐπιστήμης, αἳ δὲ αὖ τῶν καὶ τῶν’.
“Πῶς πάλιν;” εἶπεν Ὧρος.
’Οἷον, ὦ τέκνον Ὧρε, ἀπογεγονότων ἤδη ψυχῶν μὲν
Ὄσιρις, ὁ πατήρ σου· σωμάτων δὲ ὁ ἑκάστου ἔθνους
ἡγεμών· βουλῆς δὲ ὁ πατὴρ πάντων καὶ καθηγητὴς ὁ
τρισμέγιστος Ἑρμῆς· ἰατρικῆς δὲ ὁ Ἀσκληπιὸς ὁ Ἡφαί-
στου· ἰσχύος δὲ καὶ ῥώμης πάλιν Ὄσιρις, μεθ' ὅν, ὦ
τέκνον, αὐτὸς σύ· φιλοσοφίας δὲ Ἀρνεβεσχῆνις, ποιητι-
κῆς δὲ πάλιν ὁ Ἀσκληπιὸς ὁἸμούθης. Καθόλου γάρ,
ὦ τέκνον, εὑρήσεις, ἐὰν ἐξετάζῃς, πολλοὺς καὶ πολλῶν
ἄρχοντας καὶ πολλοὺς πολλῶν βασιλεύοντας. Ἀλλ' ὁ
μὲν πάντων κρατῶν, τέκνον, ἐκ τῆς ὑπεράνω χώρας ἐστίν,
ὁ δὲ τῶν κατὰ μέρος ἐκείνην ἔσχε τάξιν, ἀφ' οὗ τόπου
ἐστίν· βασιλικωτέραν μὲν ...... τοῦ βασιλικοῦδια-
ζώματος τετευχότες· οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ πυρώδουςπυρὸς ἐρ-
γάται γίγνονται καὶ τροφεῖς· οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ ὑγροῦ ἐν
ὑγροῖς διαζῶσιν· οἱ δὲ ἀπὸ τοῦἐπιστημονικοῦ καὶ τεχνι-
τικοῦ περὶ ἐπιστήμας καταγίγνονται καὶ τέχνας· οἱ δὲ
ἀπὸ τοῦἀργοῦ ἀργῶς καὶ ἐπιρρεμβῶς διαζῶσι.
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Anthologium Book 2, cha. 5, sec. t, line 1
περὶ ὧν ἂν ᾖ τὰ γεγραμμένα. { – }Ὀρθότατα.

Τοῦ αὐτοῦ ἐκ τοῦ Φαίδρου(p. 275DE).
Δεινὸν γάρ που, ὦ Φαῖδρε, τοῦτ' ἔχει γραφὴ καὶ
ὡς ἀληθῶς ὅμοιον ζωγραφίᾳ. Καὶ γὰρ τὰ ἐκείνης ἔκγονα
ἕστηκεν μὲν ὡς ζῶντα· ἐὰν δὲ ἔρῃ τι, σεμνῶς πάνυ σιγᾷ.
Ταὐτὸν δὲ καὶ οἱ λόγοι· δόξαις μὲν ἂν ὥς τι φρονοῦντας
αὐτοὺς λέγειν· ἐὰν δέ τι ἔρῃ τῶν λεγομένων βουλόμενος
μαθεῖν, ἕν τι σημαίνει μόνον ταὐτὸν ἀεί. Ὅταν δὲ ἅπαξ
γραφῇ, κυλινδεῖται μὲν πανταχοῦ πᾶς λόγος ὁμοίως παρὰ
τοῖς ἐπαΐουσιν.
Περὶ ποιητικῆς.
Πλάτωνος Νόμωνδʹ (p. 719C).

Παλαιὸς μῦθος, ὦ νομοθέτα, ὑπό τε αὐτῶν ἡμῶν
480
ἀεὶ λεγόμενός ἐστι καὶ τοῖς ἄλλοις πᾶσιν ξυνδεδογμένος,

ὅτι ποιητὴς ὁπόταν ἐν τῷ τρίποδι τῆς Μούσης καθίζηται,
τότε οὐκ ἔμφρων ἐστίν, οἷον δὲ κρήνη τις τὸ ἐπιὸν ῥεῖν
ἑτοίμως ἐᾷ· καὶ τῆς τέχνης οὔσης μιμήσεως ἀναγκάζεται,
ἐναντίως ἀλλήλοις ἀνθρώπους ποιῶν διατιθεμένους, ἐναν-
τία λέγειν αὑτῷ πολλάκις· οἶδε δὲ οὔτ' εἰ ταῦτα οὔτ' εἰ
θάτερα ἀληθῆ τῶν λεγομένων.
Ιωάννης Στοβαίος ανθολόγος. Anthologium Book 2, cha. 7, sec. 5b2, line

38
εὐλαβητικὴν ὀρθοῦ ψόγου· ἐγκράτειανδὲ ἐπιστήμην

ἀνυπέρβατον τῶν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον φανέντων· καρ-
τερίανδὲ ἐπιστήμην ἐμμενητικὴν τοῖς ὀρθῶς κριθεῖσι·
θαρραλεότηταδὲ ἐπιστήμην καθ' ἣν οἴδαμεν ὅτι
οὐδενὶ δεινῷ μὴ περιπέσωμεν· μεγαλοψυχίανδὲ
ἐπιστήμην ὑπεράνω ποιοῦσαν τῶν πεφυκότων ἐν σπου-
δαίοις τε γίνεσθαι καὶ φαύλοις· εὐψυχίανδὲ ἐπιστή-
μην ψυχῆς παρεχομένης ἑαυτὴν ἀήττητον· φιλοπονίαν
δὲ ἐπιστήμην ἐξεργαστικὴν τοῦ προκειμένου, οὐ κωλυο-
μένην διὰ πόνον· εὐσέβειανδὲ ἐπιστήμην θεῶν θερα-
πείας· χρηστότηταδὲ ἐπιστήμην εὐΠοιητικήν· εὐκοι-
νωνησίανδὲ ἐπιστήμην ἰσότητος ἐν κοινωνίᾳ· εὐσυν-
αλλαξίανδὲ ἐπιστήμην τοῦ συναλλάττειν ἀμέμπτως τοῖς
πλησίον.
Πασῶν δὲ τούτων τῶν ἀρετῶν τὸ τέλοςεἶναι
τὸ ἀκολούθως τῇ φύσει ζῆν· ἑκάστηνδὲ τούτου διὰ
τῶν ἰδίων παρέχεσθαι τυγχάνοντα τὸν ἄνθρωπον. Ἔχειν
γὰρ ἀφορμὰς παρὰ τῆς φύσεως καὶ πρὸς τὴν τοῦ καθή-
κοντος εὕρεσιν καὶ πρὸς τὴν τῶν ὁρμῶν εὐστάθειαν καὶ
πρὸς τὰς ὑπομονὰς καὶ πρὸς τὰς ἀπονεμήσεις.

Book 4, cha. 18a, sec. 6, line 11
Πλάτωνος ἐκ τοῦ Σοφιστοῦ (p. 219 A – 221 C).

Ἀλλὰ μὴν τῶν γε τεχνῶν σχεδὸν πασῶν εἴδη δύο. –
Πῶς; { – }Γεωργία μὲν καὶ ὅση περὶ τὸ θνητὸν πᾶν σῶ-
μα θεραπεία, τό τ' αὖ περὶ τὸ σύνθετον καὶ πλαστόν,
ὃ δὴ σκεῦος ὠνομάκαμεν, ἥ τε μιμητική, ξύμπαντα ταῦτα
481
δικαιότατα ἑνὶ προσαγορεύοιτο ἂν ὀνόματι. { – }Πῶς καὶ

τίνι; { – }Πᾶν ὅπερ ἂν μὴ πρότερόν τις ὂν ὕστερονεἰς
οὐσίαν ἄγῃ, τὸν μὲν ἄγοντα ποιεῖν, τὸ δὲ ἀγόμενον ποιεῖ-
σθαί πού φαμεν. { – }Ὀρθῶς. { – }Τὰ δέ γε νυνδὴ ἃ
διήλθομεν ἅπαντα εἶχεν εἰς τοῦτο τὴν αὑτῶν δύναμιν. { – }
Εἶχε γὰρ οὖν. { – }Ποιητικὴν τοίνυν αὐτὰ συγκεφαλαιω-
σάμενοι προσείπωμεν. { – }Ἔστω. { – }Τὸ δὴ μαθηματικὸν
αὖ μετὰ τοῦτο εἶδος ὅλον καὶ τὸ τῆς γνωρίσεως τό τε
χρηματιστικὸν καὶ ἀγωνιστικὸν καὶ θηρευτικόν, ἐπειδὴ
δημιουργεῖ μὲν οὐδὲν τούτων, τὰ δὲ ὄντα καὶ γεγονότα
τὰ μὲν χειροῦται λόγοις καὶ πράξεσι, τὰ δὲ τοῖς χει-
ρουμένοις οὐκ ἐπιτρέπει, μάλιστ' ἄν που διὰ ταῦτα
ξυνάπαντα τὰ μέρη τέχνη τις κτητικὴ λεχθεῖσα ἂν
πρέψειεν. { – }Ναί· πρέποι γὰρ ἄν. { – }Κτητικῆς δὴ καὶ
ποιητικῆς ξυμπασῶν οὐσῶν τῶν τεχνῶν ἐν ποτέρᾳ τὴν
ἀσπαλιευτικήν, ὦ Θεαίτητε, τιθῶμεν; { – }Ἐν κτητικῇ δή

Book 4, cha. 18a, sec. 6, line 20
διήλθομεν ἅπαντα εἶχεν εἰς τοῦτο τὴν αὑτῶν δύναμιν. { – }

Εἶχε γὰρ οὖν. { – }Ποιητικὴν τοίνυν αὐτὰ συγκεφαλαιω-
σάμενοι προσείπωμεν. { – }Ἔστω. { – }Τὸ δὴ μαθηματικὸν
αὖ μετὰ τοῦτο εἶδος ὅλον καὶ τὸ τῆς γνωρίσεως τό τε
χρηματιστικὸν καὶ ἀγωνιστικὸν καὶ θηρευτικόν, ἐπειδὴ
δημιουργεῖ μὲν οὐδὲν τούτων, τὰ δὲ ὄντα καὶ γεγονότα
τὰ μὲν χειροῦται λόγοις καὶ πράξεσι, τὰ δὲ τοῖς χει-
ρουμένοις οὐκ ἐπιτρέπει, μάλιστ' ἄν που διὰ ταῦτα
ξυνάπαντα τὰ μέρη τέχνη τις κτητικὴ λεχθεῖσα ἂν
πρέψειεν. { – }Ναί· πρέποι γὰρ ἄν. { – }Κτητικῆς δὴ καὶ
ποιητικῆς ξυμπασῶν οὐσῶν τῶν τεχνῶν ἐν ποτέρᾳ τὴν
ἀσπαλιευτικήν, ὦ Θεαίτητε, τιθῶμεν; { – }Ἐν κτητικῇ δή-
που δῆλον. { – }Κτητικῆς δὲ ἆρ' οὐ δύο εἴδη; τὸ μὲν ἑκόν-
των πρὸς ἑκόντας μεταβλητικὸν ὂν διά τε δωρεῶν καὶ
μισθώσεων, τὸ δὲ λοιπόν, ἢ κατ' ἔργα ἢ κατὰ λόγους χει-
ρούμενον ξύμπαν, χειρωτικὸν ἂν εἴη; { – }Φαίνεται γοῦν ἐκ
τῶν εἰρημένων. { – }Τί δέ; τὴν χειρωτικὴν ἆρ' οὐ διχῇ
τμητέον; { – }Πῇ; { – }Τὸ μὲν ἀμφαδὸν ὅλον ἀγωνιστικὸν
τιθέντας, τὸ δὲ κρυφαῖον αὐτῆς πᾶν θηρευτικόν. { – }Ναί.
{ – }Τήν γε μὴν θηρευτικὴν ἄλογον τὸ μὴ οὐ τέμνειν διχῇ. { – }
Λέγε ὅπῃ. { – }Τὸ μὲν ἀψύχου γένους διελομένους, τὸ δὲ
482
Βασίλειος θεολόγος. Homiliae in hexaemeron Homily 1, sec. 2, line 36
αὐτοῖς ἀθεότητος ἠπατήθησαν. Ὅπερ ἵνα μὴ πάθωμεν

ἡμεῖς, ὁ τὴν κοσμοποιίαν συγγράφων εὐθὺς ἐν τοῖς πρώτοις
ῥήμασι τῷ ὀνόματι τοῦ Θεοῦ τὴν διάνοιαν ἡμῶν κατεφώ-
τισεν, εἰπὼν, Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεός. Τί καλὴ ἡ τάξις;
Ἀρχὴν πρῶτον ἐπέθηκεν, ἵνα μὴ ἄναρχον αὐτὸν οἰηθῶσί
τινες. Εἶτα ἐπήγαγε τὸ, Ἐποίησεν, ἵνα δειχθῇ, ὅτι ἐλάχιστον
μέρος τῆς τοῦ δημιουργοῦ δυνάμεώς ἐστι τὸ ποιηθέν.
Ὡς γὰρ ὁ κεραμεὺς ἀπὸ τῆς αὐτῆς τέχνης μυρία διαπλάσας
σκεύη, οὔτε τὴν τέχνην οὔτε δύναμιν ἐξανάλωσεν· οὕτω
καὶ ὁ τοῦ παντὸς τούτου δημιουργὸς, οὐχ ἑνὶ κόσμῳ σύμμε-
τρον τὴν Ποιητικὴν ἔχων δύναμιν, ἀλλ' εἰς τὸ ἀπειροπλάσιον
ὑπερβαίνουσαν, τῇ ῥοπῇ τοῦ θελήματος μόνῃ εἰς τὸ εἶναι
παρήγαγε τὰ μεγέθη τῶν ὁρωμένων. Εἰ οὖν καὶ ἀρχὴν ἔχει
ὁ κόσμος, καὶ πεποίηται, ζήτει, τίς ὁ τὴν ἀρχὴν αὐτῷ
δοὺς, καὶ τίς ὁ ποιητής; Μᾶλλον δὲ, ἵνα μὴ ἀνθρωπίνοις
λογισμοῖς ἐκζητῶν παρατραπῇς που τῆς ἀληθείας, προέφθασε
τῇ διδασκαλίᾳ, οἱονεὶ σφραγῖδα καὶ φυλακτήριον ταῖς
ψυχαῖς ἡμῶν ἐμβαλὼν τὸ πολυτίμητον ὄνομα τοῦ Θεοῦ,
εἰπὼν, Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεός.
ἐπιτρέπειν ἡμῶν τῷ νῷ πέρα τῶν συγκεχωρημένων φαντα-

σιοῦσθαι. Μὴ παραδράμῃ δὲ ἡμᾶς μηδὲ ἐκεῖνο ἀπαρασή-
μαντον, ὅτι μετὰ τὸ προστάξαι τὸν Θεὸν, Γενηθήτω στε-
ρέωμα, οὐκ εἴρηται ἁπλῶς, καὶ ἐγένετο στερέωμα· ἀλλὰ,
Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα· καὶ πάλιν, Διεχώρισεν
ὁ Θεός. Οἱ κωφοὶ ἀκούσατε, καὶ οἱ τυφλοὶ ἀναβλέψατε.
Καὶ τίς κωφὸς, ἀλλ' ἢ ὁ μὴ ἀκούων οὕτω μεγαλοφώνως
ἐμβοῶντος τοῦ Πνεύματος; Καὶ τίς τυφλός; Ὁ μὴ
ἐνορῶν ταῖς οὕτως ἐναργέσι περὶ τοῦ Μονογενοῦς ἀποδείξεσι.
Γενηθήτω στερέωμα. Αὕτη ἡ φωνὴ τῆς προκαταρκτικῆς
αἰτίας. Ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα. Αὕτη τῆς ποιητικῆς
καὶ δημιουργικῆς δυνάμεως μαρτυρία.
Ἀλλ' ἐπὶ τὰ συνεχῆ τῆς ἐξηγήσεως τὸν λόγον ἐπανα-
γάγωμεν. Ἔστω διαχωρίζον, φησὶν, ἀνὰ μέσον ὕδατος καὶ
ὕδατος. Ἄπειρος μὲν ἦν, ὡς ἔοικε, τῶν ὑδάτων ἡ χύσις,
483
πανταχόθεν ἐπικυμαινόντων τῇ γῇ καὶ ἀπαιωρουμένων

αὐτῆς· ὡς καὶ τὴν πρὸς τὰ ἄλλα στοιχεῖα δοκεῖν ἀναλογίαν
ἐκβαίνειν. Διὰ τοῦτο γὰρ ἐν τοῖς κατόπιν ἐλέγετο ἄβυσσος
πανταχόθεν περιβεβλῆσθαι τῇ γῇ. Τὴν δὲ αἰτίαν τοῦ πλήθους
ἐν τοῖς ἑξῆς ἀποδώσομεν. Πάντως δὲ οὐδεὶς ὑμῶν οὐδὲ
τῶν πάνυ κατησκημένων τὸν νοῦν, καὶ περὶ τὴν φθειρομένην
Ἔπειτα πῶς, φησὶν, εἰς συναγωγὴν μίαν ἐκελεύσθη τὰ

ὕδατα συνδραμεῖν, ὅπουγε φαίνονται πολλαὶ οὖσαι θάλασσαι,
καὶ πλεῖστον ἀλλήλων τῇ θέσει διωρισμέναι; Πρὸς μὲν οὖν
τὸ πρότερον τῶν ἐπιζητηθέντων ἐκεῖνό φαμεν· ὅτι μάλιστα
μὲν σὺ μετὰ τὸ πρόσταγμα τὸ δεσποτικὸν ἐπέγνως τοῦ
ὕδατος τὰς κινήσεις, ὅτι τε περιρρεπές ἐστι καὶ ἀστή-
ρικτον, καὶ πρὸς τὰ πρανῆ καὶ κοῖλα φέρεται κατὰ φύσιν·
πρὸ τούτου δὲ, πῶς εἶχε δυνάμεως πρὶν αὐτῷ τὸν ἐκ τοῦ
προστάγματος τούτου ἐγγενέσθαι δρόμον, οὔτε εἶδες αὐτὸς,
οὔτε ἰδόντος ἤκουσας. Νόησον γὰρ ὅτι Θεοῦ φωνὴ φύσεώς
ἐστι ποιητικὴ, καὶ τὸ γενόμενον τότε τῇ κτίσει πρόσταγμα
τὴν πρὸς τὸ ἐφεξῆς ἀκολουθίαν τοῖς κτιζομένοις παρέσχετο.
Ἡμέρα καὶ νὺξ ἅπαξ ἐδημιουργήθη, καὶ ἐξ ἐκείνου καὶ νῦν
ἀλλήλας διαδεχόμεναι, καὶ κατ' ἰσομοιρίαν διαιρούμεναι τὸν
χρόνον οὐκ ἀπολήγουσι.
Συναχθήτω τὰ ὕδατα. Ἐκελεύσθη τρέχειν τῶν ὑδάτων
ἡ φύσις, καὶ οὐδέποτε κάμνει τῷ προστάγματι ἐκείνῳ
κατασπευδομένη διηνεκῶς. Τοῦτο δὲ λέγω, πρὸς τὴν ῥυτὴν
ἀφορῶν τῶν ὑδάτων μοῖραν.
Βασίλειος θεολόγος. Homiliae in hexaemeron

Homily 5, sec. 2, line 25
ἄλλα μυρία γένη φυτῶν σπερματίζοντα φαίνεται; Πρὸς δὴ

τοῦτό φαμεν, ὅτι πολλὰ τῶν φυομένων ἐκ τῆς γῆς ἐπὶ τοῦ
πυθμένος καὶ τῆς ῥίζης ἔχει τὴν δύναμιν τῶν σπερμάτων.
Ὥσπερ ὁ κάλαμος, μετὰ τὴν ἐπέτειον αὔξησιν, ἀπὸ τῆς
ῥίζης ἀφίησί τινα προβολὴν, σπέρματος λόγον ἔχουσαν,
πρὸς τὸ μέλλον. Τοῦτο δὲ ποιεῖ καὶ ἄλλα μυρία, ὅσα διὰ γῆς
νεμόμενα ἐν ταῖς ῥίζαις τὴν διαδοχὴν κέκτηται. Ὥστε
παντός ἐστιν ἀληθέστερον τὸ, ἑκάστῳ τῶν φυομένων ἢ
σπέρμα εἶναι, ἢ δύναμίν τινα σπερματικὴν ἐνυπάρχειν.
Καὶ τοῦτό ἐστι τὸ, Κατὰ γένος. Οὐ γὰρ ἡ προβολὴ τοῦ καλά-
484
μου ἐλαίας ἐστὶ ποιητικὴ, ἀλλὰ ἐκ καλάμου μὲν ἕτερος

κάλαμος, ἐκ δὲ τῶν σπερμάτων τὰ συγγενῆ τοῖς καταβληθεῖσιν
ἀποβλαστάνει. Καὶ οὕτω τὸ ἐν τῇ πρώτῃ γενέσει προβληθὲν
παρὰ τῆς γῆς, μέχρι νῦν διασώζεται, τῇ ἀκολουθίᾳ τῆς
διαδοχῆς φυλασσομένου τοῦ γένους. Βλαστησάτω ἡ γῆ.
Νόησόν μοι ἐκ μικρᾶς φωνῆς, καὶ προστάγματος οὕτω
βραχέος, τὴν κατεψυγμένην καὶ ἄγονον ὠδίνουσαν ἀθρόως
καὶ πρὸς καρπογονίαν συγκινουμένην, ὥσπερ τινὰ σκυθρωπὴν
καὶ πενθήρη ἀπορρίψασαν περιβολὴν, μεταμφιεννυμένην τὴν
φαιδροτέραν καὶ τοῖς οἰκείοις κόσμοις ἀγαλλομένην,
Βασίλειος θεολόγος. Homiliae in hexaemeron

ἐξουσίαν τῆς ἡμέρας, σελήνην καὶ ἀστέρας εἰς ἐξουσίαν τῆς

νυκτός. Πῶς οὖν ἔχει τὴν ἐξουσίαν τῆς ἡμέρας ὁ ἥλιος;
Ὅτι τὸ φῶς ἐν ἑαυτῷ περιφέρων, ἐπειδάν ποτε τὸν καθ'
ἡμᾶς ὁρίζοντα ὑπεράρῃ, ἡμέραν παρέχει διαλύσας τὸ σκότος.
Ὥστε οὐκ ἄν τις ἁμάρτοι, ἡμέραν ὁρισάμενος εἶναι τὸν ὑπὸ
τοῦ ἡλίου πεφωτισμένον ἀέρα· ἢ, ἡμέραν εἶναι χρόνου
μέτρον ἐν ᾧ ἐν τῷ ὑπὲρ γῆν ἡμισφαιρίῳ ὁ ἥλιος διατρίβει.
Ἀλλὰ καὶ εἰς ἐνιαυτοὺς ἐτάχθησαν ἥλιος καὶ σελήνη. Σελήνη
μὲν ἐπειδὰν δωδεκάκις τὸν ἑαυτῆς ἐκτελέσῃ δρόμον, ἐνιαυτοῦ
ἐστι ποιητική· πλὴν ὅτι μηνὸς ἐμβολίμου δεῖται πολλάκις
πρὸς τὴν ἀκριβῆ τῶν ὡρῶν συνδρομήν, ὡς Ἑβραῖοι τὸ
παλαιὸν τὸν ἐνιαυτὸν ἦγον καὶ τῶν Ἑλλήνων οἱ ἀρχαιότατοι.
Ἡλιακὸς δέ ἐστιν ἐνιαυτὸς ἡ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ σημείου ἐπὶ
τὸ αὐτὸ σημεῖον κατὰ τὴν οἰκείαν κίνησιν τοῦ ἡλίου ἀποκα-
τάστασις.
Βασίλειος θεολόγος. Homilia dicta tempore famis et siccitatis

Vol. 31, p. 305, line 44
Γῆ δὲ καταξηρανθεῖσα εἰς ἄκρον ἀηδὴς μέν ἐστιν

ὀφθῆναι, στείρα δὲ πρὸς γεωργίαν καὶ ἄγονος, εἰς
σχίσματα διαῤῥαγεῖσα, καὶ εἰς τὸ βάθος δεχο-
μένη καταλάμπουσαν τὴν ἀκτῖνα. Πηγαὶ δὲ ἡμᾶς
ἐπέλιπον πλούσιαί τε καὶ ἀένναοι, καὶ ποταμῶν με-
γάλων ἐδαπανήθη τὰ ῥεύματα, παῖδες δὲ αὐτὰ σμι-
κρότατοι καταπεζεύουσι, καὶ γυναῖκες περαιοῦνται
μετὰ φορτίων· τοὺς δὲ πολλοὺς ἡμῶν καὶ τὸ ποτὸν
485
ἐπέλειψε, καὶ ἐν ἀπορίᾳ τοῦ ζῇν καθεστήκα-

μεν. Ἰσραηλῖται νέοι, Μωϋσῆν ζητοῦντες νέον, καὶ
ῥάβδον θαυμασίων Ποιητικὴν , ἵνα πάλιν πέτραι πλη-
γεῖσαι τὴν χρείαν τοῦ διψῶντος λαοῦ θεραπεύσωσι,
νεφέλαι δὲ παράδοξοι τροφὴν ἀσυνήθη τὸ μάννα τοῖς
ἀνθρώποις καταψεκάσωσιν. Εὐλαβηθῶμεν μὴ
γενώμεθα τοῖς ὀψιγόνοις καινὸν ἐπὶ λιμοῦ καὶ τιμω-
ρίας διήγημα. Εἶδον τὰς ἀρούρας, καὶ πολλὰ κατ-
εδάκρυσα τῆς ἀκαρπίας αὐτῶν· καὶ ἐξέχεα θρῆνον,
ἐπειδὴ μὴ ὑετὸς ἐφ' ἡμᾶς ἐξεχύθη. Τὰ μὲν τῶν
σπερμάτων πρὸ τῆς ἐκβολῆς ἐξηράνθη, ταῖς βώλοις
τοιαῦτα μείναντα οἷα τὸ ἄροτρον ἔκρυψε· τὰ δὲ μι-
κρὸν προκύψαντα καὶ βλαστήσαντα ἐλεεινῶς
Βασίλειος θεολόγος. Homilia in principium proverbiorum

Vol. 31, p. 397, line 23
Ἐπειδὴ δὲ καὶ ἡ τῶν μαθημάτων ἀνάληψις παιδεία

λέγεται, κατὰ τὸ γεγραμμένον περὶ τοῦ Μωϋσέως,
ὅτι Ἐπαιδεύθη ἐν πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων, τὸ μὴ
τοῖς τυχοῦσιν ἑαυτὸν μαθήμασιν ἐπιβάλλειν, ἀλλὰ
γνῶναι τὴν χρησιμωτάτην παιδείαν, οὐ μικρὸν πρὸς
σωτηρίαν. Ἤδη γάρ τινες, ἢ γεωμετρίᾳ σχολάζον-
τες, ἣν ἐξεῦρον Αἰγύπτιοι, ἢ ἀστρολογίᾳ τῇ παρὰ
τῶν Χαλδαίων τετιμημένῃ, ἢ ὅλως περὶ σχήματα
καὶ σκιὰς τὴν μετεωρολογίαν ἔχοντες, τῆς ἐκ τῶν
θείων λογίων παιδεύσεως ὑπερεῖδον. Ἀλλὰ καὶ ποιη-
τικὴ, καὶ ῥητορικὴ, καὶ ἡ τῶν σοφισμάτων εὕρεσις
πολλοὺς ἀπησχόλησεν· ὧν ὕλη τὸ ψεῦδός ἐστιν. Οὔτε
γὰρ ποιητικὴ συστῆναι δύναται ἄνευ τοῦ μύθου· οὔτε
ῥητορικὴ ἄνευ τῆς ἐν τῷ λέγειν τέχνης· οὔτε σοφι-
στικὴ ἄνευ τῶν παραλογισμῶν. Ἐπεὶ οὖν πολλοὶ τῇ
περὶ ταῦτα σπουδῇ τῆς περὶ Θεοῦ γνώσεως κατημέ-
λησαν, ἐν τῇ τῶν ματαίων ἐρεύνῃ καταγηράσαντες,
ἀναγκαία ἡ τῆς παιδείας ἐπίγνωσις, πρός τε τὴν αἵ-
ρεσιν τῆς ὠφελίμου παιδείας, καὶ πρὸς τὴν ἀπο-
φυγὴν τῆς ἀνονήτου καὶ βλαβερᾶς. Ἔστι καὶ
νοῆσαι λόγους φρονήσεως τῷ προσέχοντι ταῖς Παροι
Βασίλειος θεολόγος. Homilia in principium proverbiorum

Vol. 31, p. 397, line 25
486
ὅτι Ἐπαιδεύθη ἐν πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων, τὸ μὴ

τοῖς τυχοῦσιν ἑαυτὸν μαθήμασιν ἐπιβάλλειν, ἀλλὰ
γνῶναι τὴν χρησιμωτάτην παιδείαν, οὐ μικρὸν πρὸς
σωτηρίαν. Ἤδη γάρ τινες, ἢ γεωμετρίᾳ σχολάζον-
τες, ἣν ἐξεῦρον Αἰγύπτιοι, ἢ ἀστρολογίᾳ τῇ παρὰ
τῶν Χαλδαίων τετιμημένῃ, ἢ ὅλως περὶ σχήματα
καὶ σκιὰς τὴν μετεωρολογίαν ἔχοντες, τῆς ἐκ τῶν
θείων λογίων παιδεύσεως ὑπερεῖδον. Ἀλλὰ καὶ ποιη-
τικὴ, καὶ ῥητορικὴ, καὶ ἡ τῶν σοφισμάτων εὕρεσις
πολλοὺς ἀπησχόλησεν· ὧν ὕλη τὸ ψεῦδός ἐστιν. Οὔτε
γὰρ ποιητικὴ συστῆναι δύναται ἄνευ τοῦ μύθου· οὔτε
ῥητορικὴ ἄνευ τῆς ἐν τῷ λέγειν τέχνης· οὔτε σοφι-
στικὴ ἄνευ τῶν παραλογισμῶν. Ἐπεὶ οὖν πολλοὶ τῇ
περὶ ταῦτα σπουδῇ τῆς περὶ Θεοῦ γνώσεως κατημέ-
λησαν, ἐν τῇ τῶν ματαίων ἐρεύνῃ καταγηράσαντες,
ἀναγκαία ἡ τῆς παιδείας ἐπίγνωσις, πρός τε τὴν αἵ-
ρεσιν τῆς ὠφελίμου παιδείας, καὶ πρὸς τὴν ἀπο-
φυγὴν τῆς ἀνονήτου καὶ βλαβερᾶς. Ἔστι καὶ
νοῆσαι λόγους φρονήσεως τῷ προσέχοντι ταῖς Παροι-
μίαις, καὶ τὸ ἀπ' αὐτῶν ὠφέλιμον μὴ ἀργῶς δεχο-
μένῳ.
Βασίλειος θεολόγος. Asceticon magnum sive Quaestiones (regulae

brevius tractatae) Vol. 31, p. 1221, line 37
οἰκοδομὴν τῆς πίστεως· ἀναγκαία ἡ τελεία σιωπὴ,

ἕως ἂν ἐν ταύτῃ τό τε πάθος τῆς ἐν λόγοις προ-
πετείας θεραπευθῶσι, καὶ δυνηθῶσι μαθεῖν ἐπὶ σχο-
λῆς, πότε, καὶ τί, καὶ πῶς λαλεῖν δεῖ, ἵνα, καθὼς
γέγραπται, Δῷ χάριν τοῖς ἀκούουσιν.
ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΣΘʹ.
Πῶς δυνηθῶμεν φοβηθῆναι τὰ κρίματα τοῦ Θεοῦ.
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ.
487
Κατὰ φύσιν ἡ προσδοκία παντὸς δεινοῦ φόβου ἐστὶ

ποιητική. Οὕτω γὰρ καὶ τὰ θηρία φοβούμεθα, καὶ
τοὺς ἄρχοντας, κακοῦ τινος πεῖραν ἐξ αὐτῶν προς-
δοκῶντες. Ἐὰν οὖν τις πιστεύσῃ, ὅτι ἀληθεῖς εἰσιν
αἱ ἀπειλαὶ τοῦ Κυρίου, καὶ προσδοκήσῃ τὴν φρικώδη
καὶ δεινοτάτην αὐτῶν πεῖραν φοβεῖται τὰ κρί-
ματα τοῦ Θεοῦ.
Ωριγένης θεολόγος. Contra Celsum Book 1, sec. 31, line 42
περὶ τοῦ τινας ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ τεθνηκέναι καθαιρετικῶς τῶν

προκαταλαβόντων τὰς πόλεις καὶ τὰ ἔθνη κακῶν· ἢ ἐκεῖνα
μὲν γεγένηται οὐδὲν δὲ πιθανὸν ἔχει ὁ νομιζόμενος ἄνθρωπος
πρὸς τὸ ἀποθανεῖν ἐπὶ καθαιρέσει μεγάλου δαίμονος καὶ
δαιμόνων ἄρχοντος, ὑποτάξαντος ὅλας τὰς ἐπὶ γῆν ἐληλυθυίας
ἀνθρώπων ψυχάς; Ὁρῶντες δὲ ταῦτα οἱ τοῦ Ἰησοῦ μαθηταὶ
καὶ ἄλλα τούτων πλείονα, ἃ εἰκὸς αὐτοὺς ἐν ἀπορρήτῳ ἀπὸ
τοῦ Ἰησοῦ μεμαθηκέναι, ἔτι δὲ καὶ δυνάμεώς τινος πληρω-
θέντες, ἐπεὶ ἔδωκεν αὐτοῖς
μένος καὶ θάρσος οὐ ποιητική τις παρθένος ἀλλ' ἡ ἀληθῶς φρόνησις
καὶ σοφία τοῦ θεοῦ, ἵν' ἔκδηλοι μετὰ πᾶσιν
οὐ μόνοις Ἀργείοις γένοιντο ἀλλὰ καὶ πᾶσιν Ἕλλησιν ὁμοῦ
καὶ βαρβάροις, καὶ κλέος ἐσθλὸν ἄροιντο.
Ἀλλὰ γὰρ ἐπανέλθωμεν εἰς τὴν τοῦ Ἰουδαίου
προσωποποιΐαν, ἐν ᾗ ἀναγέγραπται ἡ τοῦ Ἰησοῦ μήτηρ ὡς
ἐξωσθεῖσα ἀπὸ τοῦ μνηστευσαμένου αὐτὴν τέκτονος,
ἐλεγχθεῖσα ἐπὶ μοιχείᾳ καὶ κύουσα ἀπό τινος στρατιώτου
Πανθήρα τοὔνομα· καὶ ἴδωμεν εἰ μὴ τυφλῶς οἱ
Ωριγένης θεολόγος. Contra Celsum Book 3, sec. 25, line 22
καὶ ἀναξίων τοῦ ζῆν θεραπεύεσθαι λεγομένων, οὓς οὐκ ἂν

οὐδ' ὁ σοφὸς ἰατρὸς ὢν θεραπεῦσαι ἠθέλησεν ἀκαθηκόντως
ζῶντας.
Καὶ ἐν τοῖς χρησμοῖς δὲ τοῦ Πυθίου εὕροις ἂν προστας-
σόμενά τινα οὐκ εὔλογα. Ὧν δύο ἐπὶ τοῦ παρόντος παραθή-
σομαι, ὅτι Κλεομήδην μέν, οἶμαι τὸν πύκτην, ἰσοθέοις
τιμαῖς ἐκέλευε τιμᾶσθαι, οὐκ οἶδ' ὅ τι ποτὲ σεμνὸν ἰδὼν
488
ἐν τῇ πυκτικῇ αὐτοῦ, οὔτε δὲ Πυθαγόραν οὔτε Σωκράτην

ἐτίμησε ταῖς τιμαῖς τοῦ πύκτου. Ἀλλὰ καὶ «Μουσῶν
θεράποντα» εἰπὼν τὸν Ἀρχίλοχον, ἄνδρα ἐν κακίστῃ καὶ
ἀσελγεστάτῃ ὑποθέσει ἐπιδειξάμενον τὴν ἑαυτοῦ Ποιητικὴν
καὶ ἦθος ἀσελγὲς καὶ ἀκάθαρτον παραστήσαντα, ὅσον ἐπὶ
τῷ «θεράποντα» εἶναι «Μουσῶν», νομιζομένων εἶναι
θεῶν, εὐσεβῆ τινα ἀνηγόρευσεν. Οὐκ οἶδα δὲ εἰ καὶ ὁ τυχὼν
τὸν εὐσεβῆ φήσει μὴ πάσῃ κεκοσμῆσθαι μετριότητι καὶ
ἀρετῇ, καὶ κόσμιος τοιαῦτα λέγοι ἄν, ὁποῖα περιέχουσιν οἱ
μὴ σεμνοὶ τοῦ Ἀρχιλόχου ἴαμβοι. Εἰ δὲ μηδὲν θεῖον αὐτόθεν
ἐμφαίνεται ἀπὸ τῆς Ἀσκληπιοῦ ἰατρικῆς καὶ Ἀπόλλωνος
μαντικῆς, πῶς εὐλόγως ἄν τις, ἵνα καὶ δῶ ταῦθ' οὕτως
ἔχειν, ὡς θεοὺς αὐτοὺς σέβοι ἂν καθαρούς τινας;
Ωριγένης θεολόγος. Frag. in evangelium Joannis (in catenis)

Frag. 1, line 5
μαθηταῖς· ἕκτον ἐν τῇ Σαμαρείᾳ παρὰ τῇ πηγῇ τοῦ Ἰακὼβ

ἐδίδαξεν, ἃ κατὰ δύναμιν ἐξητάσαμεν· καὶ ἕβδομον ἐν Κανᾷ
τῆς Γαλιλαίας δεύτερον γίνεται.
Ἐν δὲ τῷ ἑξῆς, θεοῦ διδόντος, διαληψόμεθα περὶ τῶν ἐν τῇ
ἑορτῇ τῶν Ἰουδαίων ἐν Ἱεροσολύμοις πεπραγμένων αὐτῷ
καὶ εἰρημένων.
Δημιουργὸν τῶν πάντων τιθέμενος αὐτὸν τὸ τοῦ Λόγου ὄνομα
κατηγορεῖ αὐτοῦ. ἐπεὶ γὰρ ὡς ἐπίπαν πᾶσα δημιουργία ἤρτηται
λόγου, οὐκ ἄλλως ἔδει αὐτὸν τῶν πάντων δηλῶσαι ὄντα ποιητὴν
ἢ οὕτως. οἱ μὲν γὰρ παρ' ἡμῖν δημιουργοί, ἄνθρωποι ὄντες, τέχνην
ἔχουσιν (αὕτη δέ ἐστιν ἕξις μετὰ ἀδόλου λόγου ποιητική), ὁ δὲ τοῦ
θεοῦ υἱός, οὐκ ἄλλος ὢν ἢσοφίας καὶ τέχνης δημιουργός, εἰκότως
»λόγος» ὀνομάζεται. οὐ γὰρ ἄλλη τις ὢν οὐσία παρὰ τὸν λόγον δι'
αὐτοῦ ποιεῖ τὰ ὄντα, ἀλλ' αὐτός ἐστιν ὁ ποιῶν, θεὸς ὢν λόγος.
εἶτ' ἐπεὶ ὁ λόγος οὗτος, θεὸς ὢν κατ' οὐσίαν καὶ αὐτὸ τοῦτο θεοῦ
υἱὸς ὑπάρχων, τῆς τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας χάριν ἄνθρωπος γε-
γένηται, «Σὰρξ» ὁ λόγος ὠνομάσθη. καὶ ἐπεί τινες τῆς ὀρθῆς πίστεως
ἐκπεσόντες οἴονται ἀπὸ τότε αὐτὸν μόνον εἶναι, ἀφ' οὗ ἐκ τῆς παρ-
θένου ἄνθρωπος γεγονὼς προῆλθεν, ὀρθότατα πρὸς τοὺς τοιούτους
ὁ θεολόγος γράφει τὸ «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος» καὶ καταλλήλως τοῖς
ῥήμασι χρησάμενος, τῷ μὲν «Ἐγένετο» ἐπὶ τῆς σαρκὸς, τῷ δὲ «Ἦν»

Ωριγένης θεολόγος. Frag.um in Lamentationes (in catenis)

Line 19
489
ἡ σαφήνειά ἐστι τοιαύτη, ἐπὰν τὸ καθῆκον μέν τις ἐπιτελῇ, προ-

θέσει δὲ μοχθηρᾷ, ὡς εἴ τις δόξαν τὴν παρ' ἀνθρώποις θηρώμενος
κοινωνήσαι τῶν ὑπαρχόντων πένησιν, ὅπερ ἀπαγορεύων ὁ σωτήρ
φησιν· «ἐὰν ποιῇς ἐλεημοσύνην, μὴ σαλπίσῃς ἔμπροσθέν σου, ὥσπερ
οἱ ὑποκριταὶ ποιοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς ῥύμαις, ὅπως
δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων». τὸ δὲ δικαίως τὸ ἄδικον ποιεῖν
νοηθείη ἄν, ὅταν προθέσει τὰ κρείττονα ποιεῖν τις προελόμενος παρ'
ἄγνοιαν τοῦ καλοῦ πράττῃ τὰ χείρονα· ὁποῖός ποτε γέγονε Παῦλος
προδιδοὺς τὰς ἐκκλησίας κατὰ ζῆλον θεοσεβείας. ἀδίκως δὲ τὸ ἄδι-
κον, ὅταν καὶ τὸ πραττόμενον ἄδικον ᾖ καὶ ἡ προαίρεσις κακο-
ποιητική.
Ὠριγένους εἰς τὴν τῶν Βασιλειῶν αʹ.
Τὰ ἀναγνωσθέντα πλείονά ἐστιν, καὶ ἐπεὶ χρὴ ἐπιτεμνόμενον

εἰπεῖν, δʹ εἰσὶν περικοπαί. ἀνεγνώσθη τὰ ἑξῆς τῶν περὶ Νάβαλ τὸν
Καρμήλιον. εἶτα μετὰ τοῦτο ἡ ἱστορία ἡ περὶ τοῦ κεκρύφθαι τὸν
Δαβὶδ παρὰ τοῖς Ζιφαίοις καὶ διαβεβλῆσθαι αὐτὸν ὑπ' αὐτῶν, ἐλη-
λυθέναι δὲ τὸν Σαοὺλ βουλόμενον λαβεῖν τὸν Δαβὶδ καὶ ἐληλυθότα
ἐπιτηρῆσαι καιρόν, ἐπεληλυθέναι τε τῷ Σαοὺλ τὸν Δαβὶδ καὶ εἰλη-
φέναι, κοιμωμένου αὐτοῦ καὶ τῶν φρουρούντων αὐτόν, «τὸ δόρυ
καὶ τὸν φακὸν τοῦ ὕδατος» καὶ μετὰ τοῦτο ἔλεγχον προσενηνοχέναι
τοῖς πεπιστευμένοις μὲν φυλάττειν αὐτόν, ἀποκοιμηθεῖσιν δέ.
Ωριγένης θεολόγος. Frag. ex commentariis in epistulam i ad Corinthios

(in catenis) Sec. 9, line 15
καὶ λέγει Σοφίαν δὲ λαλοῦμεν ἐν τοῖς τελείοις, σοφίαν δὲ οὐ τοῦ

αἰῶνος τούτου
οὐδὲ τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου τῶν καταργουμένων. ἄλλο γάρ
ἐστιν
εἰσαγαγεῖν τινὰς εἰς τὴν πίστιν, ἄλλο τὴν σοφίαν τοῦ θεοῦ ἀποκαλύπτειν.
ἀναπτύσσομεν οὖν τὴν σοφίαν τοῦ θεοῦ οὐ τοῖς εἰσαγομένοις οὐδὲ τοῖς
ἀρχομένοις οὐδὲ τοῖς μηδέπω ἀπόδειξιν τοῦ ὑγιοῦς βίου δεδωκόσιν· ἀλλ'
ὅτ' ἂν 8γυμνασάμενος ὃν δεῖ τρόπον 8τὰ αἰσθητήρια πρὸς διάκρισιν
καλοῦ τε καὶ κακοῦ
ἐπιτήδειος γένηται καὶ πρὸς τὸ ἀκοῦσαι σοφίαν, τότε λαλοῦμεν σοφίαν
ἐν τοῖς
490
τελείοις· σοφίαν δὲ λέγω οὐ τοῦ αἰῶνος τούτου οὐδὲ παραπλησίαν τῆς

σοφίας τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου. ἅμα δὲ δεδήλωκεν ὅτι τὰ
φερό-
μενα παρὰ τοῖς ἄλλοις μαθήματα οὐκ ἐστὶν ἀνθρώπων κατὰ τὴν ἀρχὴν
ἀλλὰ
δυνάμεων ἀοράτων τῶν καταργουμένων. καὶ εἴποιμι δ' ἂν ὅτι ποιητικὴ
σοφία
ἐστὶ τοῦ αἰῶνος τούτου, τάχα δὲ καὶ ἡ ῥητορική· σοφία δὲ καὶ ἡ
ἐπαγγελλομένη
λέγειν περὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς καὶ περὶ διοικήσεως τῶν ὅλων. ἡμεῖς οὖν εἰ
σοφίαν λαλοῦμεν καὶ λέγομεν αὐτὴν ἐν τοῖς τελείοις, οὐ τὴν τοῦ
αἰῶνος
τούτου λέγομεν· οὔτε γὰρ διὰ ποιημάτων ἢ διά τινος τοιαύτης τέχνης.

Hephaestion Astrol., Apotelesmatica P. 47, line 17
Περὶ πόστον δὲ μέρος τοῦ ὑποκειμένου γένους ἡ

διάθεσις ἐπελεύσεται, τό τε τῆς ἐπισκοτήσεως τῶν
ἐκλείψεων μέγεθος ὑποβάλλει καὶ αἱ τῶν τὸ αἴτιον
ἐμποιούντων ἀστέρων πρὸς τὸν ἐκλειπτικὸν τόπον σχέ-
σεις· ἑσπέριοι μὲν γὰρ πρὸς τὰς ἡλιακάς, ἑῷοι δὲ πρὸς
τὰς σεληνιακὰς συσχηματισθέντες ἐπ' ἔλαττον διατι-
θέασιν· διαμετροῦντες δὲ περὶ τὸ ἥμισυ, ἑῷοι δὲ πρὸς τὰς
ἡλιακὰς καὶ ἑσπέριοι πρὸς τὰς σεληνιακὰς ἐπὶ τὸ πλέον.
Αὐτὸ δὲ τὸ ἀποτέλεσμα πότερον ἀγαθῶν ἐστιν ἢ τῶν
ἐναντίων ποιητικὸν ἀπὸ τῆς τῶν οἰκοδεσποτησάντων
ποιητικῆς φύσεώς τε καὶ συγκράσεως τῆς πρὸς ἀλλήλους
καὶ τῶν τόπων καθ' ὧν ἂν ὦσι τετυχηκότες καταλαμ-
βάνομεν. ἀρξόμεθα δὲ τῆς καθ' ἕνα ἕκαστον τῶν πλανω-
μένων ποιητικῆς ἰδιοτροπίας, ἐκεῖνο κοινῶς ἐπισημαινό-
μενοι ὅτι ἐν ταῖς συγκράσεσιν οὐ μόνον τὴν πρὸς ἀλλήλους
τῶν πλανωμένων μίξιν δεῖ σκοπεῖν, ἀλλὰ καὶ τὴν πρὸς
τοὺς τῆς αὐτῆς φύσεως κεκοινωνηκότας ἤτοι ἀπλανεῖς
ἀστέρας ἢ τόπους ζῳδιακοὺς κατὰ τὰς ἀποδεδειγμένας
αὐτῶν πρὸς τοὺς πλανῆτας συνοικειώσεις. ὁ μὲν Ἥλιος
καὶ ἡ Σελήνη διατάκται καὶ ὥσπερ ἡγεμόνες εἰσὶ τῶν
ἄλλων αἴτιοι γινόμενοι τῆς κατὰ τὴν ἐνέργειαν αὐτῶν
Hephaestion Astrol., Apotelesmatica P. 47, line 20

491
ἐμποιούντων ἀστέρων πρὸς τὸν ἐκλειπτικὸν τόπον σχέ-

σεις· ἑσπέριοι μὲν γὰρ πρὸς τὰς ἡλιακάς, ἑῷοι δὲ πρὸς
τὰς σεληνιακὰς συσχηματισθέντες ἐπ' ἔλαττον διατι-
θέασιν· διαμετροῦντες δὲ περὶ τὸ ἥμισυ, ἑῷοι δὲ πρὸς τὰς
ἡλιακὰς καὶ ἑσπέριοι πρὸς τὰς σεληνιακὰς ἐπὶ τὸ πλέον.
Αὐτὸ δὲ τὸ ἀποτέλεσμα πότερον ἀγαθῶν ἐστιν ἢ τῶν
ἐναντίων ποιητικὸν ἀπὸ τῆς τῶν οἰκοδεσποτησάντων
ποιητικῆς φύσεώς τε καὶ συγκράσεως τῆς πρὸς ἀλλήλους
καὶ τῶν τόπων καθ' ὧν ἂν ὦσι τετυχηκότες καταλαμ-
βάνομεν. ἀρξόμεθα δὲ τῆς καθ' ἕνα ἕκαστον τῶν πλανω-
μένων ποιητικῆς ἰδιοτροπίας, ἐκεῖνο κοινῶς ἐπισημαινό-
μενοι ὅτι ἐν ταῖς συγκράσεσιν οὐ μόνον τὴν πρὸς ἀλλήλους
τῶν πλανωμένων μίξιν δεῖ σκοπεῖν, ἀλλὰ καὶ τὴν πρὸς
τοὺς τῆς αὐτῆς φύσεως κεκοινωνηκότας ἤτοι ἀπλανεῖς
ἀστέρας ἢ τόπους ζῳδιακοὺς κατὰ τὰς ἀποδεδειγμένας
αὐτῶν πρὸς τοὺς πλανῆτας συνοικειώσεις. ὁ μὲν Ἥλιος
καὶ ἡ Σελήνη διατάκται καὶ ὥσπερ ἡγεμόνες εἰσὶ τῶν
ἄλλων αἴτιοι γινόμενοι τῆς κατὰ τὴν ἐνέργειαν αὐτῶν
ἰσχύος τε καὶ ἀδρανίας, διόπερ ἀφήσθωσαν.
Περὶ δὲ τῶν πέντε πλανωμένων ἐκθησόμεθα. ὁ μὲν οὖν
τοῦ Κρόνου ἀστὴρ μόνος τὴν οἰκοδεσποτείαν λαβὼν
Hephaestion Astrol., Apotelesmatica (epitomae quattuor)

P. 165, line 8
Περὶ πόστον δὲ μέρος τοῦ ὑποκειμένου γένους ἡ διά-

θεσις ἐπελεύσεται, τό τε τῆς ἐπισκοτήσεως τῶν ἐκλεί-
ψεων μέγεθος ὑποβάλλει καὶ ἡ τῶν τὸ αἴτιον ἐμποιούν-
των ἀστέρων πρὸς τὸν ἐκλειπτικὸν τόπον σχέσις· ἑσπέ-
ριοι μὲν γὰρ πρὸς τὰς ἡλιακάς, ἑῷοι δὲ πρὸς τὰς σελη-
νιακὰς συσχηματισθέντες ἐπ' ἔλαττον διατιθέασιν, δια-
μετροῦντες δὲ περὶ τὸ ἥμισυ, ἑῷοι δὲ πρὸς τὰς ἡλιακὰς
καὶ ἑσπέριοι πρὸς τὰς σεληνιακὰς ἐπὶ τὸ πλέον.
Αὐτὸ δὲ τὸ ἀποτέλεσμα πότερον ἀγαθόν ἐστιν ἢ ἐναν-
τίον ἀπὸ τῆς τῶν οἰκοδεσποτησάντων ποιητικῆς φύσεώς
τε καὶ συγκράσεως τῆς πρὸς ἀλλήλους καὶ τῶν τόπων
καθ' ὧν ἂν ὦσι τετυχηκότες καταμανθάνομεν. ἀρξόμεθα
δὲ τῆς καθ' ἕνα ἕκαστον τῶν πλανωμένων ποιητικῆς ἰδιο-
τροπίας, ἐκεῖνο κοινῶς ἐπισημηνάμενοι ὅτι οὐ μόνον ἐν
ταῖς συγκράσεσι τὴν πρὸς ἀλλήλους τῶν πλανωμένων
μίξιν δεῖ σκοπεῖν, ἀλλὰ καὶ τὴν πρὸς τοὺς τῆς αὐτῆς [αὐ-
492
τοῖς] φύσεως κεκοινωνηκότας ἤτοι ἀπλανεῖς ἀστέρας ἢ

τύπους ζῳδιακοὺς κατὰ τὰς ἀποδεδειγμένας αὐτῶν πρὸς
τοὺς πλανήτας συνοικειώσεις. ὁ μὲν οὖν Ἥλιος καὶ ἡ
Σελήνη διατέτακται καὶ ὥσπερ ἡγεμόνες εἰσὶ τῶν ἄλλων,
Hephaestion Astrol., Apotelesmatica (epitomae quattuor)

P. 165, line 11
ψεων μέγεθος ὑποβάλλει καὶ ἡ τῶν τὸ αἴτιον ἐμποιούν-

των ἀστέρων πρὸς τὸν ἐκλειπτικὸν τόπον σχέσις· ἑσπέ-
ριοι μὲν γὰρ πρὸς τὰς ἡλιακάς, ἑῷοι δὲ πρὸς τὰς σελη-
νιακὰς συσχηματισθέντες ἐπ' ἔλαττον διατιθέασιν, δια-
μετροῦντες δὲ περὶ τὸ ἥμισυ, ἑῷοι δὲ πρὸς τὰς ἡλιακὰς
καὶ ἑσπέριοι πρὸς τὰς σεληνιακὰς ἐπὶ τὸ πλέον.
Αὐτὸ δὲ τὸ ἀποτέλεσμα πότερον ἀγαθόν ἐστιν ἢ ἐναν-
τίον ἀπὸ τῆς τῶν οἰκοδεσποτησάντων ποιητικῆς φύσεώς
τε καὶ συγκράσεως τῆς πρὸς ἀλλήλους καὶ τῶν τόπων
καθ' ὧν ἂν ὦσι τετυχηκότες καταμανθάνομεν. ἀρξόμεθα
δὲ τῆς καθ' ἕνα ἕκαστον τῶν πλανωμένων ποιητικῆς ἰδιο-
τροπίας, ἐκεῖνο κοινῶς ἐπισημηνάμενοι ὅτι οὐ μόνον ἐν
ταῖς συγκράσεσι τὴν πρὸς ἀλλήλους τῶν πλανωμένων
μίξιν δεῖ σκοπεῖν, ἀλλὰ καὶ τὴν πρὸς τοὺς τῆς αὐτῆς [αὐ-
τοῖς] φύσεως κεκοινωνηκότας ἤτοι ἀπλανεῖς ἀστέρας ἢ
τύπους ζῳδιακοὺς κατὰ τὰς ἀποδεδειγμένας αὐτῶν πρὸς
τοὺς πλανήτας συνοικειώσεις. ὁ μὲν οὖν Ἥλιος καὶ ἡ
Σελήνη διατέτακται καὶ ὥσπερ ἡγεμόνες εἰσὶ τῶν ἄλλων,
γιγνόμενοι τῆς κατὰ τὴν ἐνέργειαν αὐτῶν ἰσχύος τε καὶ
δυνάμεως καὶ ἀδρανείας, διόπερ ἀφείσθωσαν.
Περὶ δὲ τῶν επλανωμένων ἐκθησόμεθα.
Eunapius Hist., Soph., Vitae Σοφιστής. rum Book 10, cha. 7, sec. 12,
line 1
λεῖν λογισμῶν τὸν Προαιρέσιον. ἀλλὰ πρὸς τοῦτο μὲν ἤρκε-

σεν ἡ Μιλησίου μοῦσα, τὰς ἁρμονικὰς ἀναψαμένη χάριτας,
καὶ πολλὰ παραπεσοῦσα μετ' ἀφροδίτης, καὶ τὸν λογισμὸν
ἀνακαλουμένη. τοῖς δὲ Ῥωμαίοις ἀξιοῦσιν ὁμιλητὴν ἴδιον
ἀποπέμπειν, ὁ Προαιρέσιος τὸν Εὐσέβιον ἐξέπεμψεν, ὃς ἦν
μὲν ἐξ Ἀλεξανδρείας, – ἐναρμόσειν ἄλλως ἐδόκει τῇ πόλει,
493
κολακεύειν τε εἰδὼς καὶ σαίνειν τὸ ὑπερέχον – στασιώδης

δὲ κατὰ τὰς Ἀθήνας ἐφαίνετο. καὶ ἅμα ἐβούλετο μεῖζον τὸ
καθ' ἑαυτὸν ποιεῖν, ἄνδρα πέμπων πολιτικῆς κακοτεχνίας
οὐκ ἀμύητον· ἐπεὶ τά γε κατὰ ῥητορικὴν ἐξαρκεῖ τοσοῦτον
εἰπεῖν ὅτι ἦν Αἰγύπτιος. τὸ δὲ ἔθνος ἐπὶ ποιητικῇ μὲν σφόδρα
μαίνονται, ὁ δὲ σπουδαῖος Ἑρμῆς αὐτῶν ἀποκεχώρηκεν.
ἐπανέστη δὲ αὐτῷ ὁ Μουσώνιος, εἰς σοφιστικὴν ὁμιλητὴς
ὢν αὐτοῦ (περὶ οὗ πολλὰ διὰ τὰς ἄλλας πράξειςἐν τοῖς
διεξοδικοῖς γέγραπται), καὶ ὅτε γε ἀντῆρε, καταμαθὼν
πρὸς τίνα ἔχει τὸν ἀγῶνα, ταχὺ μάλα ἐπὶ τὴν πολιτικὴν
κατεπήδησεν.
Himerius Soph., Declamationes et orationes Oration 9, line 5
γὰρ εἰκὸς ἦν τοσαύτην ψυχὴν κάτω που δῦναι μᾶλλον ἢ

μετὰ θεῶν πολιτεύεσθαι. κοσμήσω σε καὶ ἐπιταφίοις ἀγῶσι,
καὶ παραδώσω τῷ χρόνῳ τὸ σὸν ὄνομα, καὶ γενήσομαι
τοῦ δαίμονος κατὰ τοῦτο γοῦν τὸ μέρος φιλονεικότερος,
ἵνα ἔχῃ μὲν ἐκεῖνος τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν ὁ οὐρανός, τὴν
δὲ δόξαν ἅπαντες ἄνθρωποι.
Ἐπιθαλάμιος εἰς Σεβῆρον.
Προθεωρία.
Ἴσως μὲν ἄν τῳ περίεργον εἶναι δόξειε τὸ περὶ τῶν

ἐπιθαλαμίων τεχνολογεῖν· ὅπου γὰρ Ὑμέναιος καὶ χοροὶ
καὶ ποιητικῆς αὐτονομίας ἄδεια, τίς ἐνταῦθα τέχνης και-
ρός; ἐπεὶ δὲ χρὴ τὸν ἐπιστήμονα καὶ ἐν τοῖς τοιούτοις
μηδὲν δίχα τέχνης ποιεῖν, βραχέα καὶ περὶ τούτων εἰπεῖν
ἄξιον. ἔστω τοίνυν ὁ ἄριστος ἐπιθαλαμίων κανὼν τὸ τὴν
μὲν λέξιν πρὸς τοὺς ποιητὰς ὁρᾶν, τὰ πράγματα δὲ πρὸς
τὴν χρείαν, τὸ δὲ μέτρον πρὸς τὴν ὑπόθεσιν. ὧν εἰ πάν-
των ὁ λόγος ἐστόχασται, σαφέστερον δείξει τὸ σύγγραμμα.
τετραμεροῦς δὲ ὄντος αὐτοῦ, τὸ μὲν πρῶτον μέρος τὸν
πρῶτον ἔχει λόγον, διὰ γλαφυρῶν ἐπιχειρημάτων τὴν
γνώμην ἐμφανίζον, ἀφ' ἧς τὴν ἐπίδειξιν ὁ λέγων ᾕρηται·
τὸ δὲ δεύτερον τὴν ἐπὶ τῷ γάμῳ θέσιν, ἣν κοινωνοῦσαν

494
τετραμεροῦς δὲ ὄντος αὐτοῦ, τὸ μὲν πρῶτον μέρος τὸν

πρῶτον ἔχει λόγον, διὰ γλαφυρῶν ἐπιχειρημάτων τὴν
γνώμην ἐμφανίζον, ἀφ' ἧς τὴν ἐπίδειξιν ὁ λέγων ᾕρηται·
τὸ δὲ δεύτερον τὴν ἐπὶ τῷ γάμῳ θέσιν, ἣν κοινωνοῦσαν
τῇ φύσει, τῇ καινότητι τῶν ἐπιχειρημάτων καὶ τῇ μεθόδῳ
τῶν νοημάτων ἡδεῖαν ἀπειργασάμεθα, καί τι καὶ φιλομα-
θὲς ἡδὺ προσμίξαντες, ὃ τοὺς ταῦτα δεινοὺς οὐ παρελεύ-
σεται. τὸ δὲ τρίτος ἐγκώμιον τῶν γαμούντων ἔχει, ὃ κατὰ
τὴν ἐξέτασιν τῶν ἐπαινουμένων προαχθὲν εἰς τάχος ἁρμότ-
τει τῇ χρείᾳ. ἐτελεύτησε δὲ ὁ λόγος εἰς ἔκφρασιν τῆς
νύμφης, ἔνθα καὶ Ποιητικὴν ὥραν ὁ λόγος παρίστησιν,
ἐκ τῆς ὑποθέσεως τὸν μέτρον λαμβάνων.
ἐκ προαστείων τῆς Σμύρνης, τίκτουσι δ' αὐτὸν μυρίαι πηγαὶ

καὶ πλησίον ἀλλήλων βλαστάνουσαι· ἀφ' ὧν πλημμύρων ὁ
ποταμὸς πελαγίζει τε εὐθὺς ἐκ πηγῶν, ἔκπλωτος καὶ ὁλκάσι
καὶ κώπῃ γίνεται. παραμείψας δὲ τὰς ἑκατέρωθεν ὄχθας κυπα-
ρίττῳ κομώσας καὶ δόνακι, τῇ πλησίον θαλάττῃ κοινοῦται
τὸ ῥεῦμα, εἰ ῥεῦμα θέμις ἐκεῖνο καλεῖν· οὐ γὰρ ἠχοῦντος
ἀκούσῃ, οὐδὲ δόξειεν ἄν σοι τὸ ὕδωρ φέρεσθαι, ἀλλ' ὥσπερ
τις ἐραστὴς παιδικῶν συνουσίαν κλέψαι βουλόμενος, λάθρᾳ
τῇ θαλάττῃ κιρνᾶται, λεαίνων τὸ κῦμα τῷ ῥεύματι ...
Νῦν γὰρ ποιητικῶς ἐθέλων καλέσαι τὸν ἄνεμον, εἶτα
οὐκ ἔχων Ποιητικὴν ἀφεῖναι φωνήν, ἐκ τῆς Κείας μούσης
προσειπεῖν ἐθέλω τὸν ἄνεμον ...
Ἁπαλὸς δ' ὑπὲρ κυμάτων χεόμενος πορφυρᾶ σχίζει περὶ
τὴν πρῴραν τὰ κύματα ... οὐ γὰρ ἀτασθάλους μαστεύων
ἔρωτας τὴν σὴν πλεῦσαι σπουδάζει θάλασσαν, ἀλλὰ τελέσαι
θέλων πάντας τοὺς Ἴωνας τὰ σεμνὰ σωφροσύνης μυστήρια ...
Ῥοδίους μὴν δὴ λόγος ὑσθῆναι χρυσῷ, χρυσῆν ἐπ' αὐ-
τοὺς τοῦ Διὸς νεφέλην ῥήξαντος· τὴν δ' ὑμετέραν τύχην, ἣν
διὰ τοῦδε καρπώσασθε, οὐ μῦθος ἐρεῖ τις ἀμφίβολος, ἀλλ' ἐν
ὀφθαλμοῖς ἔσται τὰ θαύματα ...
ὅτι ποικίλη κατὰ τὴν τράπεζαν. ἀμείβει τὴν φύσιν εἰς πολ-
λὰς ἰδέας καὶ θάλασσα· πορφύρει μὲν ὅταν εἰς γαλήν[ην στο-
ρέσῃ τὰ κύματα, ζο|φῶδες δὲ ἔχει τὸ πρόσωπον, ὅταν ἀγριαίνῃ
495
ταρασσομένη τοῖς πνεύμασι· καὶ νῦν μὲν ἀφρῷ λευκῷ [... 13 ...
πορ|φύρεται. τὰ δὲ Ἀλκινόου βασίλεια καὶ τοὺς Φαιακίους
κήπους οὐ διὰ τοῦτο θαυμάζομεν, ὅτι πανδο[κεῖα ... 13 ... |
Ὁμήρου διὰ μιᾶς ὥρας τὰ πασῶν ἔχειν χαρίζεται ποικίλοις
ἀγαθοῖς καὶ τὸ τῆς Ἀμαλθείας κ[έρας ... 13 ...|νουσι τάχα
που κἀκεῖνα λόγων εἰκόνα τετίμηται. τί γὰρ ἂν κάλλιον λόγων
τοῖς ἀνθρώποις ἡ τύχη δ[έδωκε; ... 11 ... | Σωκράτους φωνή,
τοῦτο Ὁμήρου ποιητική, τοῦτο Πυθαγόρου μουσική, τοῦτο
Ἡροδότου συγγραφή, τοῦτο ἑλ[... 15 ... | ὀργάνων φύσεις αἱ
Μοῦσαι πανταχόθεν κομίσασαι τὴν πάντων ἠχὼ τῆς νάπης
λύραν εἰργάσαντο ἐ[... 15 ... | διὰ Σωκράτους τὴν τελετὴν
ἐμιμήσαντο. ἡμῖν δὲ ὥρα τὸν πυρσὸν ἀνάπτειν, ὡς εἴρηται.
Εἰς Φλαβιανὸν προπεμπτικός.
Κρείττονά με λύραν, ὦ φίλε, κάμνοντα, ἵνα σὲ μετὰ

Λιβύην ἀσπάσωμαι, φεύγων ἐξαίφνης εἰς στυγνὸν μέλος
ἀπέρριψας. οὔπω τὸ ἔαρ ὤφθη, καὶ χειμὼν Ἑλλησπόντιος
προσβαλὼν τὴν ψυχὴν πήγνυσιν· οὔπω τὸν ἥλιον εἴδο-
μεν, καὶ τὰς ἀκτῖνας ἑτέρωσε κλίνων ἀπειλεῖ
Aristides Quintilianus Mus., De musica Book 1, sec. 12, line 28
τείνουσα, κατὰ διεζευγμένων δ' ἀνιεῖσα, ἢ ἐναντίως· αὕτη

δὲ κἀν ταῖς μεταβολαῖς θεωρεῖται. πλοκὴ δέ ἐστιν ἡ διὰ
τῶν ὑπερβατῶν διαστημάτων ἢ φθόγγων δύο ἢ καὶ
πλειόνων ἕνα προϊεμένη τόνον, ἤτοι τὰ βαρέα τούτων ἢ
τὰ ὀξύτερα προτάττουσα καὶ τὸ μέλος ἀπεργαζομένη.
πεττεία δέ, ᾗ γινώσκομεν τίνας μὲν τῶν φθόγγων ἀφε-
τέον, τίνας δὲ παραληπτέον καὶ ὁσάκις ἕκαστον αὐτῶν,
ἀπὸ τίνος τε ἀρκτέον καὶ εἰς ὃν καταληκτέον· αὕτη δὲ
καὶ τοῦ ἤθους γίνεται παραστατική. διαφέρει δὲ μελοποιία
μελῳδίας· ἡ μὲν γὰρ ἀπαγγελία μέλους ἐστίν, ἡ δὲ ἕξις
ποιητική. τρόποι δὲ μελοποιίας γένει μὲν γ· διθυραμ-
βικὸς νομικὸς τραγικός. ὁ μὲν οὖν νομικὸς τρόπος ἐστὶ
νητοειδής, ὁ δὲ διθυραμβικὸς μεσοειδής, ὁ δὲ τραγικὸς
ὑπατοειδής· εἴδει δὲ εὑρίσκονται πλείους, οὓς δυνατὸν
δι' ὁμοιότητα τοῖς γενικοῖς ὑποβάλλειν· ἐρωτικοί τε γὰρ
καλοῦνταί τινες, ὧν ἴδιοι ἐπιθαλάμιοι, καὶ κωμικοὶ καὶ
ἐγκωμιαστικοί. τρόποι δὲ λέγονται διὰ τὸ συνεμφαίνειν
πως τὸ ἦθος κατὰ τὰ μέλη τῆς διανοίας. διαφέρουσι δ'
496
ἀλλήλων αἱ μελοποιίαι· γένει, ὡς ἐναρμόνιος χρωματικὴ

διάτονος· συστήματι, ὡς ὑπατοειδὴς μεσοειδὴς νητοειδής·
τόνῳ, ὡς δώριος φρύγιος· τρόπῳ νομικῷ διθυραμβικῷ·
πρὸς τὰς ἄρσεις διαφόρως ἑκάστου χρόνου τὰ μεγέθη

προφερώμεθα. ἀρίστη δὲ ἀγωγῆς ῥυθμικῆς ἔμφασις ἡ
κατὰ μέσον τῶν θέσεων καὶ τῶν ἄρσεων ποσὴ διάστασις.
Μεταβολὴ δέ ἐστι ῥυθμικὴ ῥυθμῶν ἀλλοίωσις ἢ ἀγω-
γῆς. γίνονται δὲ μεταβολαὶ κατὰ τρόπους δώδεκα· κατ'
ἀγωγήν· κατὰ λόγον ποδικόν, ὅταν ἐξ ἑνὸς εἰς ἕνα μετα-
βαίνῃ λόγον ἢ ὅταν ἐξ ἑνὸς εἰς πλείους ἢ ὅταν ἐξ ἀσυνθέτου
εἰς μικτὸν ἢ ἐκ ῥητοῦ εἰς ἄλογον ἢ ἐξ ἀλόγου εἰς ἄλογον
ἢ ἐκ τῶν ἀντιθέσει διαφερόντων εἰς ἀλλήλους ἢ ἐκ μικ-
τοῦ εἰς μικτόν.
Ῥυθμοποιία δέ ἐστι δύναμις ποιητικὴ ῥυθμοῦ· τελεία
δὲ ῥυθμοποιία ἐν ᾗ πάντα τὰῥυθμικὰ περιέχεται σχή-
ματα. διαιρεῖται δὲ εἰς ταὐτὰ τῇ μελοποιίᾳ· λήψει, δι' ἧς
ἐπιστάμεθα ποίῳ τινὶ ῥυθμῷ χρηστέον· χρήσει, δι' ἧς
τὰς ἄρσεις ταῖς θέσεσι πρεπόντως ἀποδίδομεν· μίξει,
καθ' ἣν τοὺς ῥυθμοὺς ἀλλήλοις συμπλέκομεν, εἴ που
δέοι. τρόποι δέ, ὥσπερ ἁρμονίας, καὶ ῥυθμοποιίας
τῷ γένει τρεῖς, συσταλτικὸς διαστατικὸς ἡσυχαστικός.
τούτων ἕκαστον εἰς εἴδη διαιροῦμεν κατὰ ταὐτὰ τοῖς
ἐπὶ τῆς μελοποιίας εἰρημένοις. ἀρίστη δὲ ῥυθμοποιία ἡ
τῆςἀρετῆς ἀποτελεστική, κακίστη δὲ ἡ τῆς κακίας.
ἡ ὑπόκρισις ταῦτα δηλῶσαι. καὶ γὰρ τούτων ἕκαστον ἢ

συστέλλει πως, ὡς αἱ παραιτήσεις, ἢ ἀνίησιν, ὡς αἱ συγ-
χωρήσεις, τὴν διάνοιαν, καὶ ἤτοι μικροπρεπεῖς, ὡς αἱ
προδιορθώσεις, ἢ μεγαλείους, ὡς αἱ γνωμολογίαι καὶ
ἀφηγήσεις, ἀπεργάζονται. ὧν ἑκάστου τὴν ἐνέργειαν ἐκ
τῶν τύπων ἄριστ' ἂν διαγνοίημεν ὧν ἕκαστον κατὰ τὸν
τῆς ὑποκρίσεως καιρὸν τοῖς σώμασιν ἐντίθησι· παρ' ἃ
καὶ σχήμασιν αὐτοῖς συνέβη κληθῆναι.
Περί γε μὴν τῶν ὑποθέσεων καὶ τῶν κεφαλαίων οἷς τὰς
μιμήσεις καὶ ἀφηγήσεις τεταγμένως ποιησόμεθα ἐν τῷ
Περὶ ποιητικῆς ἡμῖν ἀκριβῶς εἴρηται· ἧς μέρη μὲν μίμησις
497
καὶ διήγησις, τούτων δὲ ἑκατέρας μόρια ἠθοποιίαι τε καὶ

διηγήματα, ἃ πολλαχοῦ καθ' ἑαυτὰ μόνα γινόμενα εἴδη
τε καὶ ποιήματα προσαγορεύεται. ὅτι γὰρ καὶ ἡ διὰ τούτων
ἐν μουσικῇ χρησιμεύει παίδευσις, Ὅμηρος ἡμῖν ἱκανὸς
μάρτυς. ὁ μὲν γὰρ Ἀχιλλεὺς ἐν Ἰλιάδι πόρρω καθίστα-
σθαι τοῦ διὰ τὴν Βρισηίδα πάθους βουλόμενος, οὐδ' ὁτι-
οῦν ἐρωτικὸν ᾄδων εἰσάγεται ἀλλ' ἐς τὸ ἀνδρίζεσθαι τὴν
ψυχὴν ἐκκαλεῖται τὰς τῶν παλαιοτέρων εὐοπλίας πρὸς κι-
θάραν ἀναπεμπαζόμενος· τῶν δὲ ἐν Ὀδυσσείᾳ διὰ μου-
σικῆς παιδευόντων ὁ μὲν ἀνακρούων τοὺς μνηστῆρας τῆς
Aristides Quintilianus Mus., De musica

ήσεις ἀναλογίαν [καὶ] ἐπίπεδον οἷον δύο τρία τέσσαρα ἓξ

ὀκτώ. πάλιν δὲ ἔστω τις ἀναλογία κατὰ τὸ τριπλάσιον·
τρία ἐννέα εἰκοσιεπτά. ταύτης τῶν λόγων εἰ παραβάλλοις
ἑκατέρῳ μεσότητας δύο, μεταξὺ μὲν τοῦ τρία καὶ ἐννέα
τέσσαρα καὶ ἕξ, μεταξὺ δὲ τοῦ ἐννέακαὶ εἰκοσιεπτὰ δώ-
δεκα καὶ δεκαοκτώ, μουσικὴν στερεὰν ἀποτελεῖς ἀναλογίαν.
Ἐπειδὴ δὲ ἀριθμῶν ἀναγκαίως ἐπεμνήσθημεν, οὐκ
ἀηδὲς περὶ τούτων ἐπὶ πλέον εἰπεῖν· ποικιλωτέρα γὰρ ἡ
ἐξέτασις καὶ ἅμα πλείστη τοῖς κατὰ μουσικὴν ἐπιδειχθή-
σεται συμφωνία. τὴν μέν γε μονάδα ὡς ἀρχὴν τῆς τῶν ὅλων
συμφωνίας καὶ Ποιητικὴν αἰτίαν ἐλογίζοντο οἱ παλαιοί·
πάντα γὰρ γίνεσθαι διὰ τῆς εἰς ἓν ἁρμονίας συνεχό-
μενα· τὴν δὲ δυάδα κατὰ τὴν ὕλην ἔταττον ἐναντιότητος
οὖσαν πρώτην ἐμφαντικήν. τριάδα δὲ τὸ σύμπαν ἐκά-
λουν ἐναντιότητι καὶ μεσότητι πεπληρωμένον. τετράδα
δὲ στερεὸν προσεῖπον· ἀρξαμένοις γὰρ ἀπὸ σημείου καὶ
κατὰ τὸ ἑξῆς αὔξουσι τὰ διαστήματα τέταρτον τὸ στερεὸν
εὑρίσκεται, ἐξ ἀριθμοῦ πρώτου τριῶν δεκτικοῦ διαστη-
μάτων ἐπιφαινόμενον. τὴν δὲ πεντάδα αἴσθησιν ἔφασαν
(φανερὰ δὲ ἡ αἰτία),
Asterius Scr. Eccl., Homiliae 1-14 Homily 14, cha. 11, sec. 1, line 5
Ἐγκράτεια γὰρ αὐτεξουσίου καὶ ἐλευθέρου

φρονήματός ἐστιν ἀγώνισμα, μὴ γὰρ δουλότροπος σκευωρία ζητοῦσα τὸ
προκείμενον οὐ καθὼς προσῆκεν ἐξεργάσασθαι, ἀλλὰ δουλοπρεπῶς
σκευωρῆσαι. Μισθὸν ἀπαιτεῖς ἐφ' οἷς ζῇς κατὰ νόμον τῆς ἀρετῆς.
498
Μισθὸς δὲ καὶ ἐπίχειρα τοῖς ἀδόλοις ἐργάταις, οὐ τοῖς κακούργοις

ἐπήγγελται.
Μὴ νόθευε τὴν νηστείαν, ἵνα μὴ πάθῃς τὰ τῶν καπήλων. Εἰ γὰρ
ἐκεῖνοι τῷ οἴνῳ ὕδωρ παραμιγνύντες κολάζονται, σὺ τῷ αὐστηρῷ τῆς
νηστείας τὰς σεσοφισμένας ἀπολαύσεις ἐπεισάγων πῶς ἀτιμώρητος
παρελεύσῃ; Μὴ μιμοῦ τὰς πεπλασμένας ἀσθενείας, μὴ καταψεύδου τῆς
τεσσαρακοστῆς ὡς νοσοποιοῦ, τοὐναντίον γὰρ ὑγιείας ἐστὶ ποιητική.
Μὴ
προφασίζου προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις σὺν ἀνθρώποις ἐργαζομένοις φιλη-
δονίαν.
Διὰ συνήθειαν σοι κακὴν πολέμιος νομίζεται ἡ ἐγκράτεια· οὐ
μὴν φυσικῶς ἐστιν ἐπαχθής. Τεκμήριον δὲ τοῦ λόγου πάντες βάρβαροι,
ὅσοι οὔτε ἀμπέλους φυτεύουσιν οὔτε πίνουσιν οἶνον, ἀλλὰ τὸ αὐτόματον
ἐπισπῶνται καὶ ἀγεώργητον πόμα, τὸ ὕδωρ, καὶ γνωρίζονται γενναῖοι
καὶ ἀριστεῖς ἐν πολέμοις καὶ κρατοῦσι τῶν πολυοίνων, ὡς εἰκός, μεθυόν-
των οἱ νήφοντες.
Asterius Σοφιστής. Scr. Eccl., Commentarii in Psalmos (homiliae 31)

Καὶ ἐμοίχευσαν τὸν λίθον καὶ τὸ ξύλονδιὰ τὰ ἐν αὐτοῖς

ὀρχούμενα πνεύματα, καὶ πνεῦμα φιλαργυρίας τὸ λέγον· Ταῦτα
πάντα σοι δώσω, ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃς μοι– ἕκαστον
τῶν πονηρῶν πνευμάτων ἀεὶ ἐπιτηροῦσι τὴν ἑκάστου ὁδόν, καὶ
ἐφ' οἵαν τις ὁδὸν ἁμαρτίας νεύσει, τὸ πνεῦμα τῆς ἁμαρτίας ἐκείνης
διώκει καὶ συντρέχει τῷ ἁμαρτάνοντι. Ὁ Ἰούδας ἐπὶ φιλαρ-
γυρίαν ὥδευσε καὶ ὁ διάβολος αὐτῷ διὰ φιλαργυρίας τὴν προ-
δοσίαν ἐνέβαλε· Τοῦ διαβόλου ἤδη ἐμβεβληκότος εἰς τὴν
καρδίαν Ἰούδα Σίμωνος Ἰσκαριώτου, ἵνα αὐτὸν πα-
ραδῷ.Ὡς γὰρ ἐὰν περὶ φιλοσοφίαν ἀσχοληθῇς, ὁ φιλό-
σοφος συμπράττει σοι, καὶ ἐὰν περὶ ποιητικήν, ὁ ποιητής, καὶ ἐὰν
περὶ τεκτονικήν, ὁ τέκτων, οὕτως, ἐὰν περὶ πορνείαν νεύσῃς, τὸ
πνεῦμα τῆς πορνείας συντρέχει σοι, ἐὰν περὶ ζηλοτυπίαν, τὸ
πνεῦμα τῆς ζηλοτυπίας ἀνάπτει σε. Ἐάν,φησί, γένηται γυνὴ
ζηλοτυπουμένη, καὶ ἔλθῃ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς πνεῦμα
ζηλώσεως.Ἐὰν δὲ περὶ φιλοσοφίαν οὐράνιον ἀνανεύσῃς, τὸ
πνεῦμα τῆς σοφίας σοι ἐπαναπαύεται· ἐὰν περὶ σύνεσιν, τὸ
πνεῦμα τῆς συνέσεως. Καὶ ἐπαναπαύσεται,φησίν, ἐπ' αὐτὸν
πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καὶ
ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· πνεῦμα φόβου
θεοῦ ἐμπλήσει αὐτόν. Μήποτε ἁρπάσῃ ὡς λέων
499
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De virginitate Sect 70, ln 3
Ὅτι χρησιμώτερον καὶ ἥδιον τὸ μὴ τρυφᾶν τοῦ τρυφᾶν.
Ἀλλ' οὐχ ἡ εὐτέλεια τοιαύτη, ἀλλὰ πόρρω τούτων

ἀφέστηκε τῶν δυσχερῶν ὑγιείας καὶ εὐεξίας ποιητική, ἣν
μείζονα οὖσαν εὑρήσεις τῆς τρυφῆς. Καὶ πρῶτον μὲν ἀπὸ τοῦ
ἐρρῶσθαι καὶ μηδενὶ τῶν κακῶν ἐνοχλεῖσθαι ἐκείνων ὧν
ἕκαστον καὶ καθ' ἑαυτὸ πᾶσαν ἱκανὸν σβέσαι καὶ ἀνατρέψαι ἐκ
βάθρων ἡδονήν. Δεύτερον δὲ καὶ ἀπὸ τῶν σιτίων αὐτῶν. Πῶς;
Ὅτι ἡδονῆς ποιητικὸν ἐπιθυμία, ἐπιθυμίαν δὲ οὐχ ὁ κόρος
οὐδὲ ἡ πλησμονὴ ἀλλ' ἡ ἔνδεια καὶ ἡ σπάνις ποιεῖ. Αὕτη
δὲ οὐκ ἐν ἐκείνοις τοῖς συμποσίοις τοῖς τῶν πλουτούντων
ἀλλ' ἐν τοῖς τῶν πενομένων ἀεὶ πάρεστι, παντὸς τραπε-
ζοποιοῦ καὶ μαγείρου μᾶλλον ἐπιστάζουσα πολὺ τοῖς προκει-
μένοις τὸ μέλι. Οἱ μὲν γὰρ πλουτοῦντες οὔτε πεινῶντες
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In illud: Habentes eundem spiritum (homiliae

1-3) Vol 51, pg 275, ln 60
μεταβήσεται. Καὶ πάλιν, ὅτε τὸν σεληνιαζόμενον οὐκ

ἴσχυσαν ἀπαλλάξαι τοῦ δαίμονος οἱ μαθηταὶ, καὶ τὴν
αἰτίαν ἐβούλοντο μαθεῖν, ταύτην αὐτοῖς ᾐνίξατο τὴν
ἔλλειψιν τῆς πίστεως, λέγων· Διὰ τὴν ἀπιστίαν
ὑμῶν. Καὶ ὁ Παῦλος δὲ περὶ αὐτῆς ἔλεγεν· Ἐὰν
ἔχω πίστιν, ὥστε ὄρη μεθιστάνειν. Καὶ ὅτε δὲ
καταποντίζεσθαι ἔμελλε πεζῇ βαδίζων ἐπὶ τῆς θαλάς-
σης ὁ Πέτρος, αὐτὸ τοῦτο πάλιν ἐνεκάλεσεν ὁ Χρι-
στὸς, εἰπών· Εἰς τί ἐδίστασας, ὀλιγόπιστε; Λέγεται
τοίνυν πίστις ἡ τῶν σημείων καὶ τῶν θαυμάτων ποιη-
τική· λέγεται δὲ πίστις καὶ ἡ τῆς εἰς τὸν Θεὸν γνώ-
σεως παρασκευαστικὴ, καθ' ἣν ἕκαστος ἡμῶν ἐστι
πιστός· ὡς ὅταν λέγῃ γράφων Ῥωμαίοις· Εὐχα-
ριστῶ τῷ Θεῷ μου διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅτι ἡ
πίστις ὑμῶν ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ καταγγέλλεται·
καὶ Θεσσαλονικεῦσι πάλιν· Ἀφ' ὑμῶν γὰρ ἐξήχηται
ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, οὐ μόνον ἐν τῇ Μακεδονίᾳ,
ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ Ἀχαΐᾳ, καὶ ἐν παντὶ τόπῳ ἡ πί-
στις ὑμῶν ἡ πρὸς τὸν Θεὸν ἐξελήλυθε.
500
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In illud: Habentes eundem spiritum (homiliae

1-3) Vol 51, pg 281, ln 44
δυνατώτεραι. Τίς οὖν ἡ τράπεζα ἦν, ἧς τὰ λείψανα

διετηρήσαμεν ὑμῖν; Ῥῆσις ἦν ἀποστολικὴ, πολλὴν
ἡμῖν τότε παρασχοῦσα τροφὴν πνευματικὴν, ἧς μέρος
μὲν ἐνεθήκαμεν ὑμῶν τῇ διανοίᾳ, μέρος δὲ εἰς τὴν
παροῦσαν ἡμέραν ἀνεβαλλόμεθα, ὥστε μὴ τῷ πλή-
θει τῶν λεγομένων καταχῶσαι τῆς μνήμης τῆς ὑμε-
τέρας τὴν δύναμιν. Τίς οὖν ἐστιν ἡ ῥῆσις; Ἔχοντες
δὲ τὸ αὐτὸ Πνεῦμα τῆς πίστεως, κατὰ τὸ γεγραμμέ-
νον· Ἐπίστευσα, διὸ ἐλάλησα· καὶ ἡμεῖς πιστεύο-
μεν, διὸ καὶ λαλοῦμεν. Περὶ ποίας μὲν οὖν πίστεως
εἴρηται, πότερον τῆς τῶν σημείων ποιητικῆς, περὶ
ἦς ὁ Χριστός φησιν· Ἐὰν ἔχετε πίστιν, ὡς κόκ-
κον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, Μετάβηθι,
καὶ μεταβήσεται· ἢ τῆς τὴν γνῶσιν ἐμποιούσης
ἡμῖν, καθ' ἣν πάντες ἐσμὲν πιστοί· καὶ τίνος ἕνεκα
Πνεῦμα πίστεως εἴρηται, καὶ τί ποτέ ἐστιν ἡ πίστις
αὕτη, καὶ πάντα δὴ ταῦτα κατὰ δύναμιν τότε πρὸς
τὴν ὑμετέραν διελέχθημεν ἀγάπην, ὅτε καὶ τοὺς περὶ
ἐλεημοσύνης ἐκινήσαμεν λόγους. Ἐπειδὴ δὲ ἐλείπετο
εἰπεῖν καὶ τίνος ἕνεκεν εἴρηται, Πνεῦμα πίστεως τὸ
αὐτὸ, καὶ τὸ πλῆθος τῶν τότε λεχθέντων οὐκ
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Quod nemo laeditur nisi a se ipso

Sect 13, ln 14
διαγωγῆς βίου τρόπος; Οὐδὲ γὰρ εἰς ἀγορὰν ἐνέβαλλον

καὶ οὕτω τῶν ὠνίων ἀπήλαυον, ἀργύριον μὴ κατατιθέντες,
οὐδὲ αὔλακας ἔτεμνον, οὐδὲ ἄροτρον εἷλκον, οὐδὲ γῆν ἐσπα-
ράττον, οὐδὲ σπέρματα κατέβαλλον, οὐδὲ ὑετῶν ἐδέοντο
καὶ τῶν τοῦ ἔτους ὡρῶν, οὐχ ἡλιακῆς ἀκτῖνος, οὐ σεληνιαίου
δρόμου, οὐ φύσεως ἀέρος, οὐκ ἄλλου τῶν τοιούτων οὐδενός·
οὐχ ἅλωνα παρεσκεύαζον, οὐ καρπὸν ἔτριβον, οὐ πνευμάτων
ἔχρῃζον πρὸς τὸ διακρῖναι τοὺς πυροὺς τῶν ἀχύρων, οὐ
μύλην ἔστρεφον, οὐ κλίβανον ᾠκοδόμουν, οὐ ξύλα καὶ πῦρ
εἰς τὴν οἰκίαν εἰσῆγον, οὐκ ἀρτοποιητικῆς ἐδέοντο τέχνης,
οὐ μάκελλαν μετεχείριζον, οὐ δρεπάνην ἠκόνων· οὐκ
ἄλλης τινὸς ἐδέοντο τέχνης, ὑφαντικῆς καὶ οἰκοδομικῆς καὶ
τῆς τὰ ὑποδήματα παρεχούσης, ἀλλὰ πάντα ἦν αὐτοῖς ὁ τοῦ
θεοῦ λόγος καὶ ἐσχεδιασμένην εἶχον τράπεζαν, καὶ ἱδρώτων
501
καὶ πόνων ἀπηλλαγμένην. Τοιαύτη γὰρ ἡ τοῦ μάννα φύσις·

νεαρά τε καὶ πρόσφατος καὶ οὐδαμοῦ παρέχουσα αὐτοῖς
πράγματα, οὐδὲ κατατείνουσα πόνῳ· καὶ τὰ ἱμάτια δὲ
αὐτοῖς καὶ τὰ ὑποδήματα, καὶ αὐτὴ ἡ τοῦ σώματος φύσις
τῆς οἰκείας ἐπελανθάνετο ἀσθενίας. Ἐν γὰρ χρόνῳ οὕτω
μακρῷ, οὔτε ἐκεῖνα ἐτρίβετο, οὔτε οἱ πόδες αὐτῶν καίτοι
Ιωάννης Χρυσόστομος. , De sancta trinitate [Sp.]

Vol 48, pg 1093, ln 20
λον καὶ ἀρχιερέα τῆς ὁμολογίας ἡμῶν Χριστὸν

Ἰησοῦν, πιστὸν ὄντα τῷ ποιήσαντι αὐτόν· καὶ
ἀλλαχοῦ· Κύριον καὶ Χριστὸν ὁ Θεὸς αὐτὸν ἐποί-
ησε· καὶ Σολομών· Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν
αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ. Ὁρᾷς πῶς κτίσμα καὶ
ποίημα ἡ Γραφὴ αὐτὸν σημαίνει; Ἀλλ' ἐλέγξει σε ἡ
ἀκολουθία, ὦ θεομάχε· Πᾶς γὰρ, φησὶν, ἱερεὺς ἐξ
ἀνθρώπων λαμβανόμενος, ὑπὲρ ἀνθρώπων καθ-
ίσταται, εἰς τὸ προσφέρειν δῶρά τε καὶ θυσίας.
Ἔλαβε γὰρ ἐξ ἡμῶν τὴν Ποιητικὴν σάρκα ἀναμαρ-
τήτως, ἣν ὑπὲρ ἡμῶν τῷ Πατρὶ προσήνεγκε θυσίαν.
Κατὰ σάρκα οὖν, τῷ ποιήσαντι αὐτὸν, νόει, καὶ μὴ
κατὰ τὴν θεότητα. Οὕτω καὶ, Κύριον καὶ Χριστὸν αὐ-
τὸν ὁ Θεὸς ἐποίησε. Πρὸ γὰρ οἰκονομίας ἁπανταχῆ
Θεὸς κηρύσσεται, καθὼς προδέδεικται, καὶ οὐδαμοῦ
τις ποίημα αὐτὸν λέγει· ἀλλὰ διὰ τὴν ἕνωσιν τῆς
κτιστῆς σαρκὸς λέγει, Κύριον καὶ Χριστὸν ὁ Θεὸς
αὐτὸν ἐποίησε· πρὸς τὴν παχύτητα τῶν ἀκροατῶν·
Κύριος ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ ἔκτισέ με, φησίν. Ὁρᾷς
ὅτι κτίσμα λέγει; Ἀλλ' ἐπὶ τὴν ἀκολουθίαν τῶν ἑξῆς
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam ad Romanos (homiliae 1-32)

Vol 60, pg 618, ln 43
τυπωθεὶς τὴν οἰκείαν ἰσχὺν ἔχῃ. Καὶ γὰρ ὅταν ὁ

μηδὲν ἑαυτῷ συνειδὼς πονηρὸν, μετὰ φόβου
παρεστήκῃ τῷ δικάζοντι, πολλῷ μᾶλλον ὁ τὰ πονηρὰ
πράττων φοβηθήσεται. Καὶ σὺ δὲ ταύτῃ λαμπρότε-
ρος ἔσῃ· οὐδὲ γὰρ ἐκ τοῦ τιμᾷν τὸ ἐξευτελίζεσθαι
γίνεται, ἀλλ' ἐκ τοῦ ἀτιμάζειν· καὶ ὁ ἄρχων δέ σε
θαυμάσεται μειζόνως, καὶ δοξάσει σου τὸν Δεσπότην
502
ἐντεῦθεν, κἂν ἄπιστος ᾖ. Μηδενὶ μηδὲν ὀφείλετε,

εἰ μὴ τὸ ἀλλήλους ἀγαπᾷν. Πάλιν ἐπὶ τὴν μητέρα
τῶν ἀγαθῶν καταφεύγει, καὶ τὴν διδάσκαλον τῶν εἰ-
ρημένων καὶ Ποιητικὴν ἀρετῆς ἁπάσης, καί φησι καὶ
αὐτὴν ὀφείλημα εἶναι, οὐ μὴν τοιοῦτον, οἷον τὸ φόρον,
οἷον τὸ τέλος, ἀλλὰ διηνεκές. Οὐδέποτε γὰρ αὐτὴν
ἀποδίδοσθαι βούλεται· μᾶλλον δὲ ἀποδίδοσθαι μὲν ἀεὶ
βούλεται, οὐ μὴν πληροῦσθαι, ἀλλ' ἀεὶ ὀφείλεσθαι.
Τοιοῦτον γάρ ἐστι τὸ χρέος, ὡς καὶ διδόναι καὶ ὀφεί-
λειν ἀεί. Εἰπὼν τοίνυν πῶς ἀγαπᾷν δεῖ, καὶ τὸ κέρ-
δος αὐτοῦ δηλοῖ λέγων·
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam i ad Corinthios (homiliae 1-44)

Vol 61, pg 161, ln 41
πης ᾖ, καὶ εἰς ἀπόνοιαν αἴρει. Ἀλλ' οὐδὲ ἡ ἀγάπη,

φησὶ, χωρὶς γνώσεως κέρδος ἔχει τι. Ἀλλ' οὐκ εἶπε
τοῦτο· ἀλλ' ὡς ὡμολογημένον ἀφεὶς, δείκνυσιν ὅτι
σφόδρα δεῖται ἐκείνου τοῦτο. Ὁ μὲν γὰρ ἀγαπῶν,
ἅτε ἐντολὴν πληρῶν τὴν πασῶν κυριωτέραν, κἂν ἐλ-
λείποντά τινα ἔχῃ, ταχέως ἀπολαύσεται τῆς
γνώσεως διὰ τὴν ἀγάπην, ὥσπερ ὁ Κορνήλιος καὶ
ἕτεροι πολλοί· ὁ δὲ γνῶσιν μὲν ἔχων, ἀγάπην δὲ μὴ
ἔχων, οὐ μόνον οὐδὲν προσλήψεται, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς
ἐκπεσεῖται ἧς ἔχει, πολλάκις εἰς ἀπόνοιαν ἐμπεσών.
Ὥστε ἡ μὲν γνῶσις ἀγάπης οὐκ ἔστι ποιητικὴ, ἀλλὰ
καὶ τοὐναντίον ἀποσχίζει τὸν μὴ προσέχοντα, φυσῶσα
καὶ ἐπαίρουσα. Καὶ γὰρ διαιρεῖν εἴωθεν ἡ ἀλαζονεία·
ἡ δὲ ἀγάπη καὶ συνάγειν καὶ πρὸς γνῶσιν ἄγειν.
Ὅπερ οὖν καὶ δηλῶν ἔλεγεν· Εἰ δέ τις ἀγαπᾷ τὸν
Θεὸν, οὗτος ἔγνωσται ὑπ' αὐτοῦ. Ὥστε οὐ τοῦτο
κωλύω, φησὶ, τὸ τελείαν γνῶσιν ἔχειν, ἀλλὰ τὸ μετὰ
ἀγάπης ταύτην ἔχειν, τοῦτο κελεύω· ἐπεὶ κέρδος οὐ-
δὲν, ἀλλὰ καὶ βλάβος.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam ii ad Corinthios (homiliae 1-30)

Vol 61, pg 442, ln 29
γὰρ οὐκ εἶχεν αὐτὴν δεῖξαι τοῖς ὀφθαλμοῖς τοῖς σω-

ματικοῖς, τῷ συλλογισμῷ παρέστησεν αὐτῆς τὸ
ὑπερέχον, λέγων· Εἰ δὲ ἡ διακονία τοῦ θανάτου
503
ἐγενήθη ἐν δόξῃ, πῶς οὐχὶ μᾶλλον ἡ διακονία

τοῦ πνεύματος ἔσται ἐν δόξῃ; Διακονίαν δὲ θανά-
του τὸν νόμον λέγει. Καὶ σκόπει πῶς καὶ ἐν τῇ συγ-
κρίσει πολλὴν ποιεῖται τὴν ἀσφάλειαν, ὥστε μη-
δεμίαν δοῦναι τοῖς αἱρετικοῖς λαβήν. Οὐ γὰρ εἶπεν,
Ὁ ποιητικὸς τοῦ θανάτου, ἀλλ', Ἡ διακονία τοῦ
θανάτου· διακονεῖ γὰρ εἰς θάνατον, οὐκ ἔτικτε
θάνατον. Ἡ γὰρ τοῦ θανάτου ποιητικὴ, ἡ ἁμαρτία
ἦν· οὗτος δὲ τὴν κόλασιν ἐπῆγε, καὶ τῆς ἁμαρτίας
δεικτικὸς ἦν, οὐ ποιητικός· ἀπεκάλυπτε γὰρ σαφέ-
στερον τὸ κακὸν καὶ ἐκόλαζεν, οὐκ ὤθει εἰς τὸ κακόν·
καὶ διηκόνει, οὐ πρὸς τὸ γενέσθαι ἁμαρτίαν ἢ θάνα-
τον, ἀλλὰ πρὸς τὸ δοῦναι δίκην τὸν ἁμαρτόντα·
ὥστε καὶ ἀναιρετικὸς ἦν ταύτῃ τῆς ἁμαρτίας.
Ὁ γὰρ οὕτω φοβερὰν αὐτὴν δεικνὺς, εὔδηλον ὅτι
καὶ φευκτὴν ποιεῖ.
Ιωάννης Χρυσόστομος. , In epistulam ii ad Corinthios (homiliae 1-30)

Vol 61, pg 518, ln 16
ὑφ' ἑτέρων. Εἶτα λοιπὸν ἐπὶ τὸ κεφάλαιον καὶ τὴν

κορωνίδα τῆς συμβουλῆς ἵεται· Γινώσκετε γὰρ τὴν
χάριν τοῦ Κυρίου ἡμῶν, ὅτι δι' ἡμᾶς ἐπτώχευσε,
πλούσιος ὢν, ἵνα ἡμεῖς τῇ ἐκείνου πτωχείᾳ
πλουτήσωμεν. Ἐννοήσατε γὰρ, φησὶν, ἐνθυμήθητε
καὶ λογίσασθε τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, καὶ μὴ ἁπλῶς
αὐτὴν παραδράμητε, ἀλλὰ στοχάσασθε αὐτῆς τὸ μέ-
γεθος, ὅση ἐστὶ καὶ ἡλίκη, καὶ οὐδενὸς φείσεσθε τῶν
ὑμετέρων. Ἐκεῖνος δόξαν ἐκένωσεν, οὐχ ἵνα ὑμεῖς
τῷ πλούτῳ αὐτοῦ, ἀλλὰ τῇ πτωχείᾳ πλουτήσητε. Εἰ
μὴ πιστεύεις, ὅτι ἡ πτωχεία πλούτου ἐστὶ ποιητικὴ,
ἐννόησόν σου τὸν Δεσπότην, καὶ οὐκέτι ἀμφι-
βάλῃς. Εἰ μὴ γὰρ ἐκεῖνος ἐγένετο πτωχὸς, οὐκ ἂν
ἐγένου σὺ πλούσιος. Τὸ γὰρ θαυμαστὸν τοῦτο ὅτι
πτωχεία ἐπλούτησε πλοῦτον. Πλοῦτον δὲ ἐνταῦθά φησι
τὴν γνῶσιν τῆς εὐσεβείας, τὸν τῶν ἁμαρτημάτων
καθαρισμὸν, τὴν δικαιοσύνην, τὸν ἁγιασμὸν, τὰ μυ-
ρία ἅπερ παρέσχεν ἡμῖν ἀγαθὰ, καὶ μέλλει παρέχειν.
Καὶ ταῦτα ἅπαντα διὰ τῆς πτωχείας γέγονεν ἡμῖν.
Ποίας πτωχείας; Διὰ τοῦ σάρκα ἀναλαβεῖν καὶ γε-
νέσθαι ἄνθρωπον, καὶ παθεῖν ἅπερ ἔπαθε.
504
Ιωάννης Χρυσόστομος. , Frag. in Proverbia (in catenis) Vol 64, pg 693,

ln 9
επτοῆσθαι. Τί γὰρ, φησὶν, εἰ ἀργὸς μὲν ἦς, τὰ δὲ

καλῶς συλλεγόμενα κακῶς ἐκφορεῖς, μεθύων ἢ γα-
στριζόμενος; Οὐκ εἶπεν, Ἐργάζου καὶ πλεονέκτει·
καλὸν ἡ ἐργασία ἡ μετὰ δικαιοσύνης.
Ἀπὸ καρποῦ στόματος ψυχὴ ἀνδρὸς πλησθή-
σεται ἀγαθῶν.
[Cod. f. 58 a.] Μὴ νομίσῃς ἐν τοῖς ἔργοις εἶναι
μόνον τὴν ἀρετὴν, καὶ ἐν λόγοις τὸ πλέον ἐστίν· ἀπὸ
γὰρ καρποῦ διανοίας ἀγαθῆς, λόγος ἀγαθός· λόγου
δὲ ἀγαθοῦ καρπὸς, πρᾶξις ἀρετῆς, ἀγαθῶν ἐμποιη-
τική· ὁ λόγος τῆς ἀνδρείας ψυχῆς εἰς ἀρετὴν ἄγων
ἀγαθὸς, καὶ ἀγαθῶν ἐμποιητικός. Ὁδοὶ ἀφρόνων
ὀρθαὶ ἐνώπιον αὐτῶν. Ὃ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν·
ὅτι ὁ μωρὸς νομίζεται ἄληπτος εἶναι· δύο κακὰ, καὶ
τὸ μωρὸς εἶναι, καὶ τὸ ἁμαρτάνοντα μὴ νομίζειν
ἁμαρτάνειν· ὥσπερ γὰρ ὁ διεστραμμένος νομίζει
ὀρθὰ βλέπειν, καὶ ὁ τὰς αἰσθήσεις βλαβεὶς νομίζει
σωφρονεῖν· οὕτω τοῦτο πρῶτον τιμωρίας τεκμήριον,
τὸ καὶ τὴν αἴσθησιν ἀνῃρῆσθαι· διὰ τοῦτο οὐδὲ συμ-
βουλίας δέχεται.
Gregorius Thaumaturgus Scr. Eccl., Sententiae (ap. Antonium

Melissam) Frag. 2, line 1
γάλῳ κήτει πρὸς τὴν ἡμέραν ἐκείνην, ἤ-

τοι ποιεῖν νῦν παραληφθὲν τὸ κῆτος· τότε
γὰρ πρῶτον μεταχειρίζεται ἄνθρωπον, ὁπό-
ταν εἰς γένεσιν ἐλθοῦσα ἡ ψυχὴ τὰ πάντα
ὑποχείριον γένηται τῷ λεγομένῳ τοῦ κός-
μου πνεύματι· οὐ χαίρει δὲ καὶ οὗτος καὶ πᾶς
ἅγιος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ᾗ τὸ κῆτος χαίρει.
Εὐσεβείας ἐπὶ πᾶσι φροντιστέον, ἣν μητέρα φασὶ τῶν ἀρε-
τῶν, ὀρθῶς λέγοντες· αὕτη γάρ ἐστιν ἀρχὴ καὶ τελευτὴ τῶν ἀρετῶν
Τὸ εἰδέναι θεὸν καὶ τὴν πάντων συνεκτικήν τε καὶ Ποιητικὴν
αἰτίαν καὶ ὄψις διδάσκαλος καὶ ὁ φυσικὸς νόμος· ἡ μὲν τοῖς ὁρω-
μένοις προσβάλλουσα καὶ πεπηγόσιν, ὁ δὲ δι' αὐτῶν τῶν ὁρωμένων
καὶ τεταγμένων τὸν ἀρχηγὸν τούτων συλλογιζόμενος
505
Κρεῖσσον [so zu lesen statt κρεῖστον] ὑπαίθριος πίστις πο-

λυτελοῦς εὐσεβείας, καὶ τρεῖς συνηγμένοι ἐν ὀνόματι κυρίου πολλῶν
ἀρνουμένων θεότητα
Apollinaris Theol., Frag. in Psalmos (in catenis) Frag. 174, line 9
Ps 103,4a
Δῆλον δὲ ὅτι τὸ Ἐκτείνων καὶ Στεγάζων καὶ Ποιῶν ἀντὶ τοῦ ἐκτείνας
ἐστὶ καὶ στεγάσας καὶ ποιήσας. οὕτω δ' ἔχει καὶ τὸ Πλάσσων πνεῦμα
ἀνθρώπου ἐν αὐτῷ· τῆς πλάσεως ὑπὸ θεοῦ γεγονυίας εἰς ἅπαξ γῆ καὶ τὰ
ἐξ
αὐτῆς ἀποτελέσματα διὰ παντὸς γίνεται, καθὸ λέγεται καὶ τὸ Ὁ πατήρ
μου
ἕως ἄρτι ἐργάζεται, κἀγὼ ἐργάζομαι. συντείνοι δ' ἂν εἰς τοῦτο καὶ τὸ
Ἐγώ
εἰμι ὁ ὤν, ὡς τῶν ποιημάτων οὐκ ὄντων ἀλλὰ γινομένων τῶν γενητὴν
ἐχόντων φύσιν καὶ διὰ τοῦτο τῆς οὐσίας αὐτῶν ἐν τῷ γίνεσθαι νοουμένης
καὶ
οὐκ ὄντως οὔσης καθάπερ ὁ ποιῶν. τοῦτο δὲ διήκει διὰ τῆς ἁγίας τριάδος
ποιητικῆς οὔσης.
Δίδυμος Καίκος Commentarii in Psalmos 20-21

Codex p. 48, line 6
αὐτήν, τότε συνήσεις φόβον κυρίου”. ὅρα, μετὰ πολ̣λ̣ὰ κατ-

ορθ̣ώματα καὶ τελείας ἀρετάς. | πώς ποτε δὲ ἡμεῖς ἁπλῶς
λέγομεν. ἐὰν [δ]ὲ̣ εἰδῇς τὰ ἀνδραγαθήματα καὶ τὰς ἀριστεί-
ας καὶ τὰ κατορθώ|ματα τοῦ Ἐλισαίου, ὄψει τίνα τρόπον
ὁ φ[ο]β̣ούμενος τὸν κύριον οὐχ ὁ τυχών ἐστιν.
25 {ἅπαν τὸ σπέρμα | Ἰακώβ, δοξάσατε αὐτόν} ὅτι οὐκ
ἐξουδένωσεν οὐδὲ προσώχθισεν τῇ δεήσει τοῦ πτωχοῦ.
πτωχὸν | ἐνταῦθα λέγει τὸν ἐπιδημήσαντα σω[τ]ῆρα τὸν
ἡμῶν ἕνεκα πτωχεύσαντα. καὶ ὥσπερ κατάρα γέγονεν | οὐχ
ἁπλῶς, ἀλλ' “ἵνα εἰς τὰ ἔθνη ἡ εὐλογία τοῦ Ἀβραὰμ γένη-
ται” – ποιητικὴ δὲ εὐλογίας κατάρα οὔ|κ ἐστιν κατάρα τῷ
ὄντι. τὰ δὲ ποιητικὰ τῶν καλῶν καλά ἐστιν. τὰ ποιητικὰ
506
τῶν θεῷ ἀρεσκόντων | καὶ αὐτὰ θεῷ ἀρέσκει. σημαίνει δὲ τὸ

ὄνομα τῆς κατάρας τὸν σταυρόν, ὡς αὐτὸς ὁ ἀπόστολος ὁ τὴν |
φωνὴν ταύτην γράψας ἀπέδειξεν. εἶπεν· “ὅτι γέγραπται· ἐπι-
κατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου” – , | καὶ ὥσπερ νε-
κρὸς γέγονεν, ἵνα τοὺς νεκροὺς ζῶντας ἀποδείξῃ καὶ ποιή-
σῃ, καὶ γέγονεν ἐν | θανάτῳ, ἵνα τὸν θάνατον καταλύσῃ καὶ
τοὺς κατεχομένους ὑπ' αὐτοῦ ἐλευθερώσῃ, οὕτω καὶ πτω|χὸς γέγο-
νεν, ἵνα τῇ αὐτοῦ πτωχείᾳ πλούσιοι γένωνται ὑπὲρ ὧν πτωχὸς γέ-
γονεν.
Δίδυμος Καίκος Commentarii in Psalmos 29-34 Codex p. 194, line 3
δεικτικῶς λέγει· | “οὗτος ὁ πτωχός”· ἄξιος γέγονεν τοῦ δείκ-

ν̣[υσθαι ὑφ' ἁγίω]ν̣ ἀνδρῶν καὶ ὑπ' αὐτοῦ τοῦ ἁγίου πνεύμα-
τος.
δυνατὸν δὲ | καὶ καθόλου περὶ πάντων τοῦτο λέγ̣[εσθαι· ὡς
πρὸς τὸν] πλουτοδότην θεὸν τὸν μεγάλα χαριζόμενον | πάντες
πτωχοί ἐσμεν.
ἐπερ( )· οὐκ “ἐπτώχευσεν” Ἰησοῦς “δι' ἡμᾶς”; – θεώρει
γὰρ τὴν ἀποστολικὴν ἀκρίβειαν· “ὅτι πλούσιος | ὢν δι' ἡμᾶς
ἐπτώχευσεν”. οὐκ ἐπ[λ]ο̣υ̣τίσθη. “ὢν πλούσιος δι' ἡμᾶς ἐπτώ-
χευσεν”, ἵνα τί γένηται; “ἵνα τῇ ἐκείνου | πτωχείᾳ πλουτή-
[σω]μ̣εν”· ποιητικ̣[ὴ γ]ὰρ πλούτου πτωχεία οὐχ ἡ ἀληθῶς πτω-
χεία ἐστίν. καὶ ὥσπερ γίνεται | “κατάρα ὑπὲρ ἡμ[ῶν”, ἵ]ν'
εὐλογίαν [λά]βωμεν, κατάρα δὲ ποιητικὴ εὐλογίας οὐχ ἁπλῶς
ἐστιν κατάρα, ἀλλ' αὐτὸ | τοῦτο κατάρ[α εὐλογία]σ̣ ποιητι-
κ[ή], οὕτω καὶ πτωχός· “ὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρ-
παγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ, | ἀλλ' ἑαυτὸν ἐκέν[ωσεν]
μορφὴν [δο]ύλου λαβών”. ἰδοὺ ἡ πτωχεία ἣν ἐπτώχευσεν· πλού-
σιος ὢν ἀληθῶς ἀεὶ ἐν | μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων καὶ ὢ̣ν “χαρα[κτὴ]ρ
τῆς θεοῦ ὑποστάσεως”, “τὴν τοῦ δούλου λαβὼν μορφὴν” πάντα
ὑπέστη τὰ τῆς | πτωχείας. “ἁμαρτία” γέγονεν “ὑπὲρ [ἡμῶ]ν,
ἵνα δικαιοσύνη θεοῦ γενώμεθα”, κατάρα, ἵνα εὐλογίαν κληρονο
... ἔδοξεν πίπτειν, ἀλλ' οὐ κατερράγη· ὅταν γὰρ εἴξῃ ἀκο-

λουθῆσαι τῷ λογισμῷ | καὶ νικήσῃ αὐτὸν τοῦ κάλλους ἡ ἐπι-
θυμ[ία], κατερράγη, κατέπεσεν. οἷοί εἰσιν οἱ πρεσβύτεροι
οἱ μανέντες κατὰ Σωσάν|νης.
507
24 ὅτι κύριος ἀντιστηρίζει χεῖρα [αὐτοῦ].

“χεὶρ” πολλάκις ἡ πρᾶξις λέγεται, ἡ ἐνεργητικὴ δύναμις.
ἀντιστηρί|ζων τὴν ἐνεργητικὴν αὐτοῦ δύναμιν ο[ὐκ ἐ]ᾷ̣ αὐτὸν
τέλεον καταπεσεῖν. εὑρίσκει ποῦ τὴν χεῖρα ἐρείσῃ. καὶ γί-
νεται αὐτοῦ ὁ κύριος | ἀντιστήριγμα κατὰ τὰ λεχθέντα πρὸ
τούτου· “καὶ ἐγένετο κύριος ἀντιστήριγμά μου”. τὴν ποιητι-
κὴν αὐτοῦ δύναμιν | κρατεῖ ὥστ' ἀνειπεῖν· “ἐκράτησας [τῆς]
χειρὸς τῆς δεξιᾶς μου, καὶ ἐν τῇ βουλήσει σου ὡδήγησάς με”.
ἰδοὺ τὴν κράτησιν
28 καὶ σπέρμα ἀσεβῶν ἐξολεθρευθήσεται.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
ἐστὶν ἡ ἀσέβεια. εἰς θεὸν δέ ἐστιν γινομένη.
τὸ “σπέρμα” ἀντὶ το[ῦ “τὰ γεννή]ματα τῶν ἀσεβῶν”. δύνα-
ται δὲ καὶ τὸ “σπέρμα” οἷον | ἡ διάθεσις τῶν ἀσεβῶν. ἐξο-
λεθρεύεται δὲ συμφερόντως. ἵνα μή̣ [τινα προε]ν̣έγκῃ ἔτι μένον-
τα, σπέρμα ἐξολεθρεύεται. |
ἐπειδὴ δὲ ταῦτα μετὰ ὀργῆς | καὶ θυμοῦ ὠνομάσθησαν, ο[ὔκ

εἰς]ιν εἰς ἔρωτα καὶ ἀγάπην τιτρώς[κο]ντα, ἀλλ' αἴσθησιν
ποιοῦντα, οἷ κακῶν τίς ἐστιν. |
3 καὶ ἐπεστήρισας ἐπ' [ἐμὲ τ]ὴν χεῖρά σου.
πολλαχοῦ πάλ[ι]ν ἡ τιμωρὸς δύναμις τῷ ὀνόματι τῆς |
χειρὸς τοῦ θεοῦ σημαίνεται· ὡς ἐὰν λέγῃ πρὸς τὸν Φαραώθ·
“νῦν ἀποστείλας τὴν χεῖρα πατάξω σε”. καί· “ἰδοὺ χεὶρ κυ-
ρίου | ἐπέσται ἐν τοῖς κτήνεσίν σου τοῖς ἐν τοῖς πεδίοις”·
οὕτω γὰρ ὀλέθρῳ ὑπεβλήθη ἐκεῖνα τὰ κτήνη. καὶ πάλιν λέγε-
ται· | “ἡ χείρ σου ἔθνη ἐξωλέθρευσεν”. ὅτε ἡ δραστήριος
καὶ ποιητικὴ καὶ σκεπαστικὴ χεὶρ τοῦ θεοῦ ὀνομάζεται, “δε-
ξιὰ” προσαγορεύ|εται. αὕτη γοῦν εἰς σωτηρίαν ξεναγεῖ. λέγει
γοῦν ὁ πεῖραν τοῦ χειραγωγεῖσθαι ὑπ' αὐτῆς εἰληφώς· “ἐκρά-
τησας τῆς χειρὸς τῆς | δεξιᾶς μου”, τῆς πρακτικῆς δυνάμεως
τῶν καλῶν.
4 καὶ οὐκ ἔστιν ἴασις τῇ σαρκί μου ἀπὸ προσώπου τῆς ὀρ|-
γῆς σου.
τὸ τῆς σαρκὸς ὄνομα ὁμώνυμον ὂν κατὰ τὴν γραφὴν διάφορα
σημαίνει. λέγεταί ποτε ἡ σὰρξ σημ[αίνο]υ̣σα | τὴν αἰσθητικὴν
ἡμῶν προαίρεσιν· ὅταν γὰρ λέγηται ὅτι· “ἐκσπάσω ἀπ' αὐτῶν
τὴν λιθίνην αὐτῶν καρδίαν καὶ ἐνθήσω | σαρκίνην”, “λιθίνην
508
10 – 11 κύριε, σὺ ἔγνως τὴν δικαιοσύνην μου. |

ἐπεὶ πολλὰ τὸ δὴ λεγόμενον ἐμαρτύρησεν ἑαυτῷ – τὸ γὰρ
“εὐαγγελίσασθαι δικαιοσύνην ἐν ἐκκληςίᾳ μεγάλῃ” | μέγα
ἐστὶν καί, ἵν' οὕτως εἴπω, ὑπὲρ ἄνθρωπον – , λέγει τῷ θεῷ·
“σὺ ἔγνως τὴν δικαιοσύνην μου”. τα[ύτ]η̣ν, ἣν ἀπαγ|γέλλω,
ἔχω καὶ πεποίωμαι κατ' αὐτήν.
εἰ δὲ καὶ περὶ τοῦ ἀνθρώπου τοῦ σωτῆρος λέγ[οι]το ὁ ψαλ-
μό[ς, ὅτι]· ἐπεὶ οὐκ ἔ|γνω ἁμαρτίαν, ἀλλὰ ἡ ἁμαρτία ἣν γέ-
γονεν, δικαιοσύνης ἐστὶν ποιητ̣ική.
δύνα̣[ται δὲ] καὶ τ[οῦτο]· κἂν ἀ|γνοοῦντές τινες βλάς-
φημα περὶ ἐμοῦ λέγουσιν, ἀλλὰ σὺ ἐπίστασαι τὴν δικαιο[σύ-
νην μου. ὡς καὶ ἡ Σω]σ̣ά̣[ν]|να εἶπεν· “σὺ ἐπίστασαι ὅτι ψευ-
δῆ μου καταμαρτυροῦσιν”.
11 οὐκ ἔκρυψα ἐν τῇ [καρδίᾳ μου τὴν ἀλήθειάν] | σου.
ὁ γνοὺς τὴν τοῦ θεοῦ δικαιοσύνην οὐ κρύπτει τὴν σύνζυγον
αὐτῇ ἀλήθεια[ν ἐν τῇ καρδίᾳ. σύνζυγος τῇ] | δικαιοσύνῃ ἡ
ἀλήθεια ὀνομάζεται ὅταν λέγῃ· “ἀλήθεια ἐκ τῆς [γ]ῆς ἀνέτει-
λεν, [καὶ δικαιοσύνη ἐκ τοῦ] | οὐρανοῦ διέκυψεν”. τὸν σω-
τῆρα λέγει δικαιοσύνην ἐκ τοῦ [οὐρα]ν̣οῦ διακεκ̣[υφυῖαν·
Δίδυμος Καίκος Commentarii in Psalmos 40-44.4 Codex p. 290, line 29
ἡμᾶ̣[ς”, ἵ]ν̣α ἀπὸ πτ[ω]χείας ἡμᾶς ἐλευθερώσῃ, ἵνα ἀπὸ πενί-

ας ἡμᾶς ἀποστήσῃ. “τὸν μὴ γνόν|τα”, φησίν, “ἁμ[αρτία]ν̣ ὑ-
πὲρ ἡμ[ῶν] ἁμαρτίαν ἐπ[οί]ησεν” – ἥδε ἡ πτωχεία αὐτοῦ – ,
“ἵν' ἡμεῖς γενώμεθα δικαιοσύνη θεοῦ ἐν αὐτῷ”. | ἐρύσθη
[..... ..... ..... . οὐ]κ̣ ἐκρατήθη. εἰ κ[αὶ] γέγονεν ἁμαρ-
τία, ἀλλ' οὐχ ἵνα μείνῃ ἁμαρτία, ἀλλ' ἵν' ἐλευθερώσῃ τοὺς |
[..... ..... ....]π[..... ...] “γιγνώσκετε τὴν χάριν τοῦ
κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅτι πλούσιος ὢν δι' ἡμᾶς ἐπτώ-
χευσεν”. | [κα]ὶ τό γε παράδοξον· “πλούσι[ος ὢν”] π̣τωχός
ἐστιν, καὶ ἡ πτωχεία αὕτη ἡμᾶς πλουσίους κατασκευάζει ἢ
ποιητικὴ | [π]λουσίων ἐστίν. οὐ καθάπαξ [ἐστ]ὶν πτωχός,
ἀλλ[ὰ π]ρὸς τὸν πλοῦτον αὐτοῦ.
2 ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν κύριος. |
ἐρύσατο τὸν Ἰησοῦν “ἐν ἡμέρᾳ πονη̣[ρ]ᾷ̣”, ὅτε περιστοι-
509
χ̣[ίζον]τ̣ες αὐτὸν ἔλεγον· “σταύρου, σταύρου αὐτόν· οὐκ ἔχο-

μεν βασιλέα εἰ μὴ | Καίσαρα”.
ἐρύσθη δὲ καὶ ἀπὸ [τ]ῆ̣ς ἡ̣[μ]έρ̣ας τῆς πονη[ρᾶς, ὅ]τι γε-
νόμενος ἁμαρτία δικαιοσύνης γέγονεν ποιητικός. |
τὸ τῆς συνέσεως ὄνομα ἐπ̣[ὶ τοῦ εὖ π]οιεῖν τοὺς [ἀδελ]-
φοὺς δεομένους λαμβάνεται· καὶ γὰρ ὁ ἀπόστολος περὶ προς|-
φορᾶς λέγει· “νόει ἃ λέγω· δ[ώῃ γάρ σοι] ὁ θεὸς σύν[εσιν ἐ]ν
τῷ Ἰακὼβ τῷ πτερνίζοντι τὴν κακίαν τὰς σωτηρίας ἐντέλ-

λῃ βασιλεὺς καὶ θεὸς ὤν. σωτηρίας δ[ὲ] | ἐντέλλεται τοῖς
πνεύμασιν τοῖς διακονοῦσιν τὰς σωτηρίας, περὶ ὧν ὁ ἀπόστολος·
“οὐχ[ὶ] | πάντες εἰσὶν λειτουργικὰ πνεύματα εἰς διακονίαν ἀ-
ποστελλόμενα διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν”;
οὐχ ἵνα βεβαιώ̣[σωσιν] | καὶ δῶσιν αὐτήν, ἀλλ' ἵνα προανα-
φωνήσωσιν αὐτὴν ἀκούσαντες· “εἴπατε τῇ θ[υ]γατ[ρὶ Σιὼν] |
Ἰδοὺ σωτὴρ παραγίνεταί σοι”.
“σωτηρίαι” δὲ τοῦ “Ἰακὼβ” δύνανται εἶναι αἱ κατ' εἶδος
ἀρετ̣[αὶ] | ἢ αἱ δύο ἀρεταί, ἡ πρακτικὴ καὶ διανοητική, ἡ
θεωρία τῆς ἀληθείας καὶ ἡ ποιητικὴ τῶν ἔρ̣[γων] | τῶν ἐπαι-
νετῶν.
6 ἐν σοὶ τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν κερατιοῦμεν.
θεωρεῖς, οὐχ ἱδίο̣[ις] | κέρασιν χρώμενοι ἀνατρέπομεν
τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶ[ν]. σὺ δὲ κέρας ἡμῶν [εἶ κ]αὶ ἀμυν|τή-
ριον. ἔχεις οὖν λεγόμενον ἐν ἑνὶ τῶν ψαλμῶν ὑπὸ [τῶ]ν ἁγί-
ων π[άντων· “καὶ ἐν τ]ῇ εὐδοκί|ᾳ σου ὑψωθήσεται τὸ κέρας
ἡμῶν”. οὐ τὸ αἰσθητόν· πάλ[ιν γ]ὰρ ἀμυντή̣[ριόν ἐστι]ν̣ τὸ
κέρας | τῶν ἐχόντων. δι' αὐτοῦ ἀπαλεξήσουσιν τὰ ἐπερχόμεν[α
ἐπι]βλαβῆ.
“εἶπα” οὖν “Νῦν ἠρξάμην”. λέγει· “αὕτη ἡ ἀλλοίωσις”, |

[ἣ]ν ὑπέμεινα ἐγώ, “τῆς δεξιᾶς τοῦ ὑψίστου” ἐστίν. αὕτη με
ἠλλοίωσεν. οὐδεὶς ἠδύνατο τῶν | [γ]ε̣νητῶν ἀλλοιῶσαί με οὕ-
τως· πάντες γὰρ δέονται τοῦ εἰς προκοπὴν ἄγοντος, τοῦ τελει-
οῦντος. |
δημωδέστερον δὲ καὶ κατὰ τοὺς εἰς μέσον λέγοντας
ἐροῦμεν ὅτι ἡ ἀλλοίωσις τοῦ ὑψίστου | αὕτη ἐστίν· εὐλογία
ὢν γέγονε κατάρα, ἵν' ἀπολύσῃ κατάραςκαὶ εὐλογουμένους
510
ἀποδείξῃ. | δικαιοσύνη ὢ̣[ν] γέγονεν οὖν ἁμαρτία, ἁμαρτία δὲ

τοιαύτη δικαιοσύνης ποιητική. “ἐν αὐτῷ” δὲ | γινόμεθα “δικ̣[αι-
οσύν]η {ς ποιητική} θεοῦ”. [ο]ὐκ ἁπλῶς οὖν δικαιοσύνη, ἀλ-
λὰ θεοῦ.
εἰρήκαμεν πολλάκις, | ὅτι τὰ ὀνόμα[τ]α τῶν ἕξε̣[ω]ν ἔχου-
σιν οἱ παρονομαζόμενοι, ὅταν τελειωθῶσιν κατ' αὐτά. | οὕτω
γοῦν καὶ τὸν ἐν ἀγάπῃ τελειωθέντα, ὡς ἐνδέχεται ἐν τῷ βίῳ,
ἀγάπην ὀνομάζει Παῦλος· | τὸ γάρ· “ἡ ἀγάπη οὐ φυσιοῦται,
[ο]ὐ̣κ ἀσχημονεῖ, οὐ περπερεύεται”, οὐ περὶ τῆς ἀγάπης τῆς
ἀρετῆς λέγετ[α]ι, | τῆς ἐντολῆς τῆς πασῶν μείζονος, [ἀ]λ-
λὰ περὶ τοῦ ἔχοντος, περὶ τοῦ ποιοῦ.
Δίδυμος Καίκος Frag. in Psalmos (e commentario altero) Frag. 887, line

1
Πᾶς δὲ ὁ τυγχάνων ἐκλογῆς θείας καὶ ὑπὸ φωτὸς μετεωριζόμενος τῷ

πεφωτικέναι ἑαυτῷ φῶς γνώσεως ἀγαλλιᾶται τῷ ὀνόματι τοῦ θεοῦ. ὡς
ἐκτὸς μὲν τὸ Θαβώρ, φωτὸς δὲ μετεωρισμὸς τὸ Ἑρμωνιείμ· εἰς ταῦτα γὰρ
μεταλαμβάνονται αἱ Ἑβραϊκαὶ τῶν ὀρέων προσηγορίαι. εἰ δὲ καὶ λάκκος

ἑρμηνεύεται τὸ Θαβώρ (καὶ οὕτω γὰρ φέρεται), νοήσεις πῶς εἴρηται
ἐπαινετὸς λάκκος, ἐπιστήσας ὡς δίδωσι θεός τισιν εὐλογίας τρόπῳ
λάκκους
λελατομημένους οὓς οὐκ ἐξελατόμησαν οἱ εἰληφότες. εἰ δὲ καὶ ἐπὶ ψόγου
λέγοιτο ἡ λάκκος φωνὴ μεταβαλὼν οὕτως ὠνομασμένος ὡς οὐ

χρηματίσαι
φρέαρ, ἡ πηγὴ ἀγαλλιάσεται ἐπὶ τῷ ὀνόματι κυρίου.
Ps 88,14.15
Ἡ ποιητικὴ τοῦ θεοῦ δύναμις (αὕτη δ' ἐστὶν ὁ δημιουργικὸς αὐτοῦ ὢν
αὐτοῦ μονογενὴς υἱός) ἅπασι τοῖς ἐγκειμένοις ὀνόμασι σημαίνεται.
βραχίων
γὰρ εἴρηται ἐν τῷ Καὶ ὁ βραχίων κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη; καὶ Ὑψηλός
σου
ὁ βραχίων, καὶ οὐκ ᾔδειμεν. ἀλλὰ καὶ χεὶρ κυρίου ὁμολογεῖται ἐν τῷ Ἡ
χείρ
μου ἡ ὑψηλὴ ἐποίησε ταῦτα πάντα· καὶ δεξιὰ ἐν τῷ Δεξιὰ κυρίου ὕψωσέ
με.
Λέγει γοῦν ὁ ἅγιος τῷ θεῷ· Σὸς ὁ βραχίων μετὰ δυναστείας, βασιλεύων
καὶ κρατῶν ἁπάντων. φάσκει δὲ καὶ τὸ Κραταιωθήτω ἡ χείρ σου, παρα-
δοξοποιοῦσα καὶ δυνάμεις τεραστίους ἐπιτελοῦσα. φησὶ γὰρ ὁ Πέτρος
πρὸς
511
τὸν θεὸν Δὸς τοῖς δούλοις σου ἀφόβως μετὰ παρρησίας λαλεῖν τὸν λόγον
σου ἐν τῷ ἐκτείνειν τὴν χεῖρά σου εἰς ἴασιν καὶ σημεῖα καὶ τέρατα.
Κατ' ἐπίνοιαν οὖν διάφορον ἡ τοῦ πατρὸς δύναμις ὁ Χριστὸς ταῦτα
καλεῖται.
Hippolytus Scr. Eccl., Contra Beronem et Heliconem [Sp.]

P. 323, line 22
ἀνομοίων μὴ τραπέντα. οὐ γὰρ γλώσσης καὶ γραμμάτων ὁ φυσικός

μου λόγος ἐστί, κἂν δι' αὐτῶν αὐτοῦ ποιοῦμαι τὴν προφοράν, ἀλλ'
ἐμοῦ τοῦ κατὰ φύσιν λαλοῦντος καὶ δι' ἀμφοῖν αὐτὸν ὡς ἐμὸν
ἐκφωνοῦντος, τῆς μὲν νοερᾶς μου ψυχῆς φυσικῶς ἀεὶ πηγαζόμενον,
διὰ δὲ τῆς σωματικῆς μου γλώσσης ὀργανικῶς, ὡς ἔφην, ὅτε χρή,
προφερόμενον. ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς
ἀνείκαστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ κατὰ
φύσιν τῆς ψυχῆς λογικὴ προσφέρεται δύναμις, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς
ὑπερφυοῦς τοῦ θεοῦ σωματώσεως διὰ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκός,
ἐν οἷς ἂν θεϊκῶς ἐνήργησε, δίχα τροπῆς ἡ παντοκρατορικὴ καὶ τῶν
ὅλων ποιητικὴ τῆς ὅλων θεότητος ἐνέργεια διεδείκνυτο, πάσης ἐκτὸς
κατὰ φύσιν περιγραφῆς διαμένουσα, κἂν διὰ σαρκὸς διέλαμπε φύσει
πεπερασμένης. οὐ γὰρ πέφυκε περιγράφεσθαι γεννητῇ φύσει τὸ κατὰ
φύσιν ἀγέννητον, κἂν συνέφυ αὐτῷ κατὰ σύλληψιν πάντα περιγρά-
φουσαν νοῦν, οὔτε μὴν εἰς αὐτὸν αὐτῷ φέρεσθαι φύσεώς ποτε καὶ
φυσικῆς ἐνεργείας, ἕως ἂν ἑκάτερον τῆς ἰδίας ἐντὸς μένει φυσικῆς
ἀτρεψίας. ὁμοφυῶν γὰρ μόνων ἡ ταυτουργός ἐστι κίνησις σημαίνουσα
τὴν οὐσίαν, ἧς φυσικὴ καθέστηκε δύναμις, ἑτεροφυοῦς ἰδιότητος οὐσίας
εἶναι κατ' οὐδένα λόγον ἢ γενέσθαι δίχα τροπῆς δυναμένην.
Arcadius Gramm., De accentibus [Sp.] P. 105, line 20
Τὰ εἰς ΥΣ θηλυκὰ συνεσταλμένον ἔχοντα τὸ Υ καὶ

διὰ τοῦ ΔΟΣ κλινόμενα ὀξύνεται· χλαμύς πηλαμύς.
τὰ μέντοι μὴ διὰ τοῦ ΔΟΣ κλινόμενα βαρύνεται· γέ-
νυς πίτυς χέλυς γῆρυς ἀτράφαξυς(εἶδος λα-
χάνου).
Τὰ εἰς ΥΣ πάντα σύνθετα συνεσταλμένον ἔχοντα
τὸ Υ προπαροξύνεται· σύνοφρυς λεύκοφρυς κάλ-
λιχθυς δίβραχυς.
Τὰ εἰς ΥΣ θηλυκὰ ἐκτείνοντα τὸ Υ ὀξύνεται·
πληθύς ἐδητύς ὀϊζύς ἐριν[ν]ύς ἰξύς[ἡ ῥάχις].
τὸ δὲ νηδύς ποιητικῇ ἀδείᾳ συστέλλεται. σεσημείω-
ται ἐν τοῖς θηλυκοῖς τὸ ὀφρῦςκαὶ ἡ ὀσφῦς(ἡ ῥά-
512
χις) περισπώμενα.
Τὰ εἰς ΥΣ ὑποκοριστικὰ περισπῶνται· καμμῦς
κλαυσῦς λαρδῦς Διονῦς ἀπφῦς. τὸ δὲ ἰξῦς
ποτὲ μὲν ὀξύνει ὁ Ἡρωδιανὸς, ποτὲ δὲ περισπᾷ. [τὸ
δρῦς καὶ μῦς καὶ σῦς περισπῶνται.]
Τὰ εἰς ΑΙΣ πολυσύλλαβα αἰολικῶς ὀξύνεται· Ἀτρεί-
δαιςἀντὶ τοῦ Ἀτρείδης Ὀρέσταις, καὶ τὰ σύνθετα·
ἄπαις εὔπαις ἀνδρόπαις. [τὸ δὲ παῖς περισπᾶται,
καὶ τὸ σταῖς. τὸ δὲ δαὶς ὀξύνεται].
Troilus Soph., Prolegomena in Hermogenis artem Ρητορική. m

P. 45, line 4
τὸ συμβαίνειν αὐτήν ποτε ἁμαρτάνειν διά τινος τῶν

ἔξωθεν προσπιπτόντων, τούτου χάριν δευτέραν αὐτὴν
προτετάχαμεν, τρίτην δὲ τὴν ἐμπειρίαν, ὡς ἄλογον οὖ-
σαν τριβὴν καὶ ἁμαρτάνουσαν. Γνόντες οὖν λοιπὸν,
τί ἐστιν ἐπιστήμη, καὶ τί τέχνη καὶ τί ἐμπειρία, μά-
θωμεν καὶ πόσαι διαφοραὶ τεχνῶν· καί φαμεν, ὡς
τῶν τεχνῶν διαφοραί εἰσι τρεῖς· αἱ μὲν γάρ εἰσι λογι-
καὶ αἵτινες θεωρητικαὶ λέγονται, αἱ δὲ πραγματικαὶ,
αἱ δὲ μικταί· καὶ τῶν μικτῶν αἱ μὲν ἐπίσης δέονται
λόγου καὶ πράξεως, αἱ δὲ πλείονος πράξεως, ἧττον δὲ
λόγου, οἷον ἡ λογικὴ τέχνη ἐστὶ ποιητική· ὁ γὰρ ποιη-
τὴς σκεπτόμενος μηδεμιᾶς παρεπομένης πράξεως τὴν οἰ-
κείαν κατέστησε τέχνην· πρακτικαὶ δέ εἰσιν, ὡς ἡ οἰκο-
δομικὴ καὶ ἡ τεκτονική· ὁ γὰρ οἰκοδόμος καὶ ὁ τέκτων
ἐν τῷ κατασκευάζειν τι τῶν οἰκείων ἐγχειρημάτων οὐ
φθέγγονται· καὶ μήτις εἴποι, τί οὖν οὐ μετὰ λόγου πάν-
τα ποιοῦσι; καί φαμεν, ὅτι ναί· ὁ γὰρ λόγος λέγεται
καὶ ἐπ' αἰτίας, λέγεται καὶ ἐπὶ τοῦ προφορητικοῦ κατὰ
τὸν κοινωνοῦντα τῆς αἰτίας τὸν τρόπον· αἱ δὲ πρακτι-
καὶ πάντα κατασκευάζουσι· μικτὴ δέ ἐστιν αἴσθησις με-
τὰ λόγου καὶ πράξεως καὶ ἡ κιθαρῳδία·
Cassius Longinus Phil., Rhet., Frag. Treatise 1, sec. 10, line 5
γίας· καὶ γὰρ ἐν τοῖς τεχνικοῖς ἔλεγχον ἔσχεν ὁ ὅρος,

ὅτι ἡ συλλαβὴ παρὰ τοῦτο ὠνόμασται, παρὰ τὸ πο-
σότητα στοιχείων εἰς ταὐτὸν συλλαμβάνειν ὧν ἔξεστιν
ὑφ' ἕνα φθόγγον παραλαβεῖν· οὐχ γὰρἂν εἴποι
τις τὰς μονογραμμάτους. ἀλλὰ ταῦτα μὲν ζητείτωσαν
513
οἱ τεχνικοί. –
Ἐν δὲ τοῖς μετρικοῖς εἰδέναι δεῖ, ὅτι πᾶσα
βραχεῖα ἴση καὶ πᾶσα μακρὰ ἴση· καθόλου γὰρ αἱ μέν
εἰσι δίχρονοι, αἱ δὲ μονόχρονοι. ἐντεῦθεν τὸν μὲν
δάκτυλον καλοῦμεν τετράχρονον, τὸν δὲ πυρρίχιον δί-
χρονον, οὐ πολυπραγμονοῦντες τῆς ποιητικῆς λέξεως
ἢ συλλαβῆς τὰ στοιχεῖα οὐδὲ ἐν ποσότητι καταμετροῦν-
τες τοὺς χρόνους ἀλλ' ἐν δυνάμει [τῆς ποσότητος].
Ερμίας. , In Platonis Phaedrum scholia P. 4, line 28
τέρων εἶναι αὐτὸς, Ὁμήρου μὲν ὅτι οὐδὲ τὴν ἀρχὴν ᾔσθετο, Στησιχόρου
δὲ ὅτι οὐπρὶν παθεῖνᾔσθετο. Λέγει οὖν τὸν ἕτερον λόγον, τὴν
παλινῳδίαν, περὶ τοῦ ἔρωτος, γυμνῇλοιπὸν τῇ κεφαλῇ, ὅσων ἐστὶν
ἡμῖν ἀγαθῶν αἴτιος. Καὶ πρῶτον μὲν καθολικώτατον καὶ ἀληθέστατον
λόγον εἰπὼν ὅτι «περὶ παντὸς, ὦ παῖ, μία ἀρχὴεἰδέναι περὶ οὗ ὁ
λόγος, ἢ παντὸς ἁμαρτάνειν ἀνάγκη»τουτέστιν εἰδέναι τὴν οὐσίαν
περὶ οὗ ὁ λόγος, τὸ δὴ δοκοῦν ἰσχυρότατον εἶναι ἐπιχείρημα ἐν τῷ
προτέρῳ
ὅτι ἡ μανία οὐχ ἁπλοῦν ἐστιν, ἀλλ' ἔστι τις καὶ θείαμανία, καὶ διελὼν
ἐρωτικὴν, ἐφόρουςἑκάστῃ δίδωσι θεοὺς Ἀπόλλωνα, Διόνυσον, Μούσας,
Ἔρωτα, καταλέγων ὁπόσα ἀγαθὰ ἐκ τούτων δίδοται, τῆς μαντικῆς τε καὶ
τελεστικῆς καὶ ποιητικῆς ... διὸ καὶ τὸ τπαρεμβεβλῆσθαι· μανικὴνγὰρ
λεγομένην τὸ πρῶτον, μαντικὴνὕστερον προσηγόρευσαν. Καὶ ταῦτα
μὲν πρὸς τὸ μὴ φαῦλον εἶναι τὸ τῆς μανίας ὄνομα. Εἶτα μέλλων λέγειν
πόσα ἀγαθὰἐκ τοῦ ἔρωτος ἡμῖν ἐπιπέμπεται, πρῶτον ὁρίζεται τὸν
ἔρωτα, ἵνα εἰδείημεν κατὰ ποίου σημαινομένου ταῦτα λέγει, ὡς καὶ ἐν τῷ
προτέρῳ λόγῳ πεποίηκε. Καὶ ἐπειδὴ μαίνεται ὁ ἐρῶν, ὁρίζεται τὸν ἔρωτα
θείαν μανίαν εἶναι κατὰ ἀνάμνησιν τοῦ αὐτοκάλλους. Ἐπεὶ οὖν
ἀνάμνησις
οὐκ ἂν γένοιτο τούτου, μὴ ἀθανάτου οὔσης τῆς ψυχῆς, διὰ βραχέων περὶ
παλινῳδίαν, περὶ τοῦ ἔρωτος, γυμνῇλοιπὸν τῇ κεφαλῇ, ὅσων ἐστὶν

ἡμῖν ἀγαθῶν αἴτιος. Καὶ πρῶτον μὲν καθολικώτατον καὶ ἀληθέστατον
λόγον εἰπὼν ὅτι «περὶ παντὸς, ὦ παῖ, μία ἀρχὴεἰδέναι περὶ οὗ ὁ
514
λόγος, ἢ παντὸς ἁμαρτάνειν ἀνάγκη»τουτέστιν εἰδέναι τὴν οὐσίαν

περὶ οὗ ὁ λόγος, τὸ δὴ δοκοῦν ἰσχυρότατον εἶναι ἐπιχείρημα ἐν τῷ
προτέρῳ
ὅτι ἡ μανία οὐχ ἁπλοῦν ἐστιν, ἀλλ' ἔστι τις καὶ θείαμανία, καὶ διελὼν
ἐρωτικὴν, ἐφόρουςἑκάστῃ δίδωσι θεοὺς Ἀπόλλωνα, Διόνυσον, Μούσας,
Ἔρωτα, καταλέγων ὁπόσα ἀγαθὰ ἐκ τούτων δίδοται, τῆς μαντικῆς τε καὶ
τελεστικῆς καὶ ποιητικῆς ... διὸ καὶ τὸ τπαρεμβεβλῆσθαι· μανικὴνγὰρ
λεγομένην τὸ πρῶτον, μαντικὴνὕστερον προσηγόρευσαν. Καὶ ταῦτα
μὲν πρὸς τὸ μὴ φαῦλον εἶναι τὸ τῆς μανίας ὄνομα. Εἶτα μέλλων λέγειν
πόσα ἀγαθὰἐκ τοῦ ἔρωτος ἡμῖν ἐπιπέμπεται, πρῶτον ὁρίζεται τὸν
ἔρωτα, ἵνα εἰδείημεν κατὰ ποίου σημαινομένου ταῦτα λέγει, ὡς καὶ ἐν τῷ
προτέρῳ λόγῳ πεποίηκε. Καὶ ἐπειδὴ μαίνεται ὁ ἐρῶν, ὁρίζεται τὸν ἔρωτα
θείαν μανίαν εἶναι κατὰ ἀνάμνησιν τοῦ αὐτοκάλλους.
εἶναι τὸν σκοπὸν καὶ αὐτοῦ ἕνεκα πάνταπαρειλῆφθαι, ἵνα ὡς ἐν

ζῴῳ πάντα τῷ ἑνὶ συντάττηται. Διὸ περὶ τοῦ παντοδαποῦ καλοῦ φησιν ὁ
Ἰάμβλιχος εἶναι τὸν σκοπὸν, ὡς ἐφεξῆς ἐροῦμεν.
Τὰ δὲ ἐγκλήματα νῦν λέγωμεν ἅ τινες κατηγοροῦσι Πλάτωνος ἐπὶ
τούτῳ τῷ συγγράμματι, ἵνα καὶ τούτων προδιευκρινημένων ἡ ἀνάγνωσις
λοιπὸν ἡμῖν ἀπερίσπαστος ᾖ. Φασὶ γὰρ πρῶτον μὲν οὐ δεόντως κατ'
ἔρωτος καὶ ὑπὲρ ἔρωτος πεποιῆσθαι αὐτὸν τὸν λόγον, ὥσπερ μειράκιον
φιλοτιμούμενον εἰς ἑκάτερον· ἔπειτα τὸ ἀντιγράφειν τῷ Λυσίου λόγῳ καὶ
ἁμιλλᾶσθαι βασκάνου τινὸς καὶ φιλονείκου νέου ἔοικεν εἶναι,

κωμῳδοῦντος
τὸν ῥήτορα καὶ εἰς ἀτεχνίαν αὐτὸν διαβάλλοντος· ἔπειτα δὲ καὶ τῇ λέξει
κεχρῆσθαι ἀπειροκάλῳ καὶ ἐξωγκωμένῃ καὶ στομφώδει καὶ ποιητικῇ
μᾶλλον, ὡς καὶ αὐτὸς ἐπεσημήνατο. Πρὸς μὲν τὸ πρῶτον λεκτέον ὅτι
εἴωθε Πλάτων τῶν ἀντικειμένων λόγων ἐξέτασιν ποιεῖσθαι πρὸς εὕρεσιν
καὶ βάσανον τῆς ἀληθείας· οὕτως καὶ ἐν Πολιτείᾳκατὰ δικαιοσύνης καὶ
ὑπὲρ δικαιοσύνης, καὶἐν Σοφιστῇπερὶ τοῦ ὄντος καὶ τοῦ μὴ ὄντος·
καὶ νῦν οὖν κατ' ἔρωτος εἶπε πρὸς τὸ ὄνομα τὸ τῶν πολλῶν ἀπομαχό-
μενος, δεικνὺς ὅτι οὗτος οὐκ ἔστιν ἔρως ἀλλ' ὕβρις καὶ πάθος τι ψυχῆς·
ἄλλος γάρ ἐστιν ὁ ὡς θεὸς Ἔρως, πολλῶν ἀγαθῶν τοῖς ἀνθρώποις ὢν
χορηγὸς καὶ ἀναγωγεὺς τῶν ψυχῶν· ἀναγκαῖον οὖν ἦν ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν
ἀνθρώπων ἐπ' ἄμφω γυμνάσαι τοὺς περὶ ἔρωτος λόγους, ἐλέγχοντος τὴν
δόξαν τῶν πολλῶν, διὰ τὸ ἡγεῖσθαι αὐτοὺς ἐπ' ἄμφω ῥέπειν τὸν ἔρωτα.
515
νδʹ Τῷ δὴ ὑπὸ ἐπιθυμίας ἀρχομένῳ 238e Ἐντεῦθεν δείκνυσι διὰ τούτων

τῶν ῥητῶν ὅτι αἰσχρός ἐστιν ὁ τοιοῦτος ἐραστής. Καὶ ὁ λόγος τοιοῦτος· ὁ
τοιοῦτος ἐραστὴς νοσεῖ, ὁ νοσῶν αἰσχρός ἐστιν· ὁ τοιοῦτος ἄρα ἐραστὴς
αἰσχρός ἐστιν. Ὅτι μὲν οὖν ὁ ἐραστὴς οὗτος νοσεῖ, ἐκ τοῦ ὁρισμοῦ
δῆλον· στασιάζει γὰρ ἡ ἐν αὐτῷ ἐπιθυμία πρὸς τὸν
λόγον, ἐρρωμένως ἐπὶ σωμάτων κάλλοςὁρμῶσα· πᾶσα δὲ στάσις
νόσος ἐστὶν, ὡς καὶ ἐν Σοφιστῇεἴρηται· ὅταν δὲ μὴ μόνον στασιάζῃ τὸ
χεῖρον, ἀλλὰ καὶ κρατῇ τοῦ κρείττονος, τότε ἀνατέτραπται πᾶσα καὶ
πόλις
καὶ οἶκος καὶ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου. Ὅτι δὲ καὶ ἡ νόσος αἶσχός ἐστι, καὶ αὐ-
τόθεν δῆλον· ἀσυμμετρία γάρ τίς ἐστιν ἐν αὐτῷ (διὸ καὶ νοσεῖ), πᾶσα δὲ
ἀσυμμετρία αἴσχους ποιητική. Ἐν Σοφιστῇμὲν οὖν ἀντιδιεῖλε νόσον καὶ
αἶσχος· νόσον μὲν τὴν στάσιν λέγων τῆς ἀλογίας πρὸς τὸν λόγον, αἶσχος
δὲ τὴν αὐτῆς τῆς λογικῆς ψυχῆς ἄγνοιαν τῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶν· νῦν δὲ
κοινῶς καὶ τὴν νόσον αἶσχός φησι κατὰ τὸ ἀτελὲς καὶ ἀσύμμετρον καὶ
παρὰ φύσιν διακείμενον· τοιοῦτος γὰρ ὁ ἀκόλαστος ἐραστὴς νοσῶν καὶ
παρὰ
φύσιν διακείμενος καὶ μὴ βουλόμενος εἰς μηδὲν ἀντιτείνειν αὐτῷ τὸν
ἐρώ-
μενον· ὁ γὰρ σπουδαῖος καὶ κατὰ φύσιν ἔχων τοῦ καλοῦ χάριν ἕλοιτο ἂν
ἑαυτῷ τινα καὶ ἐναντιοῦσθαι.
κατέχεται θεῶν παρὰ τὰς ἐπιτηδειότητας ἑαυτοῦ, μᾶλλον δὲ καὶ ἔλαττον

κατέχεται ὅταν ὁ νοῦς ᾖ ὁ κινούμενος ἢ ἡδιάνοια. Ὥσπερ οὖν ὅταν
φιλοσοφίαν τίς ἐστι ζητῶμεν, μὴ ἀκριβολογούμενοι δὲ ἀλλὰ
καταχρώμενοι
πολλάκις, καὶ τὴν μαθηματικὴν ἢ τὴν φυσικὴν ἢ τὴν ἠθικὴν φιλοσοφίαν
τε καὶ ἐπιστήμην καλοῦμεν, οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τοῦ ἐνθουσιασμοῦ. Ἐνθου-
σιασμὸν γὰρ εἰώθαμεν λέγειν κἂν ἡ φαντασία ᾖ ἡ κινουμένη. Οἱ μέντοι
τὸν ἐνθουσιασμὸν κράσεσι σωμάτων ἀνατιθέντες ἢ ἀέρος εὐκρασίαις
ἢ ἀναθυμιάσεων διαφοραῖς ἢ καὶ καιρῶν ἢ τόπων ἐπιτηδειότησιν ἢ
καὶ τῇ τῶν κατ' οὐρανὸν περιιόντων ποιήσει, τὰ συναίτια μᾶλλον καὶ
ὑλικὰ τοῦ πράγματος ἤπερ τὰ αἴτια τὰ κυρίως λέγουσιν. Ἔχεις οὖν
Ποιητικὴν μὲν αἰτίαν τοῦ ἐνθουσιασμοῦ τοὺς θεοὺς, ὑλικὴν δὲ αὐτὴν
τὴν
516
ἐνθουσιῶσαν ψυχὴν ἢ καὶ τὰ ἔξωθεν σύμβολα, εἰδικὴν δὲ τὴν ἐκ θεῶν

ἐπίπνοιαν περὶ τὸ ἓν τὸ τῆς ψυχῆς, τελικὴν δὲ τὸ ἀγαθόν. Ἀλλ' εἰ ἀεὶ
βούλονται τὰ ἀγαθὰ τῇ ψυχῇ οἱ θεοὶ, διὰ τί μὴ ἀεὶ ἐνθουσιᾷ; Ἢ
βούλονται
μὲν αὐτῇ τὰ ἀγαθὰ, βούλονται δὲ καὶ τὴν τοῦ παντὸς τάξιν κρατεῖν· καὶ
αὐτὴ δὲ οὐκ ἀεὶ ἐπιτηδεία ἐστὶ διὰ πολλὰς αἰτίας· διόπερ οὐκ ἀεὶ
ἐνθουσιᾷ.
Τινὲς δὲ λέγουσι τὴν τελεστικὴν ἄχρι τοῦ ὑπὸ σελήνην φθάνειν· εἰ μὲν
οὖν
οὕτω λέγουσιν ὅτι οὐδὲν τῶν ὑπὲρ σελήνην καὶ οὐρανίων εἰς τὸν ὑποσέ-
ληνον τόπον ἐνεργεῖ, ἐναργῶς ἄτοπα λέγουσιν· εἰ δὲ ὅτι οἱ τελεσταὶ οὐ
δύνανται ὑπὲρ τὴν σεληνιακὴν σφαῖραν ἐνεργῆσαι, ἐροῦμεν ὅτι, εἰ μὲν αἱ
λήξεις τῶν ψυχῶν πᾶσαι ὑποσέληνοί εἰσιν,
γενέσθαι, ἀλλ' ἥ γε κατὰ βαθμὸν αὐτοῦ ἄνοδος ἀπὸ τοῦ τυραννικοῦ ἐστιν
εἰς δημοκρατικὸν, καὶ ἀπὸ τούτου εἰς ὀλιγαρχικὸν, εἶτα εἰς τιμοκρατικὸν,
καὶ τελευταῖον εἰς ἀριστοκρατικὸν, ἀνάπαλιν δὲ ἡ κάθοδος καὶ

ἀπόπτωσις,
οὕτω δὴ καὶ ἐνταῦθα μέλλουσα ἀνιέναι καὶ ἀποκαταστῆναι ἡ ψυχὴ
πρῶτον
μὲν τῇ μουσικῇ μανίᾳ κατέχεται, εἶτα τῇ τελεστικῇ, εἶτα τῇ μαντικῇ, καὶ
τελευταῖον τῇ ἐρωτικῇ, ὡς προιόντες γνωσόμεθα. Συμπνέουσι δὲ
ἀλλήλαις
καὶ δέονται ἀλλήλων αὗται αἱ τέσσαρες κατοκωχαὶ, καὶοὕτω πολλή
τίς ἐστιν αὐτῶν ἡ κοινωνία· ἡ μὲν γὰρ τελεστικὴ δεῖται τῆς μουσικῆς, τὰ
πολλὰ γὰρ τῶν κατὰ τὴν τελεστικὴν μαντικὴν ὑπαγορεύει· καὶ πάλιν αὖ ἡ
μαντικὴ τῆς τελεστικῆς προσδεῖται, ἡ γὰρ τελεστικὴ τελεῖ καὶ καθιδρύει

τὰ μαντεῖα· ἥ τε αὖ μαντικὴ τῇ ποιητικῇ καὶ μουσικῇ προσχρῆται,
ἔμμετρα γὰρ ὡς ἔπος εἰπεῖν ἀεὶ φθέγγονται οἱ μάντεις· ἥ τε μουσικὴ
πάλιν προς-χρῆται τῇ μαντικῇ αὐτοφυῶς ὡς αὐτός φησι. Θεῖον γὰρ οὖν
καὶ τὸ ποιητικὸν ἐνθεαστικὸν ὂν γένος χρησμῳδοῦν πολλῶν τῶν κατ'
ἀλήθειαν σύν τισι Μούσαις καὶ Χάρισιν ἐφάπτεται ἑκάστοτε. Περὶ δὲ τῆς
ἐρωτικῆς καὶ μου-σικῆς τί δεῖ καὶ λέγειν; σχεδὸν γὰρ οἱ αὐτοὶ τήν τε
μουσικὴν καὶ τὴν ἐρωτικὴν ἤσκησαν, ὡς ἄνευ ἀλλήλων εἶναι μὴ
δυναμένων, ὥσπερ δὴ Σαπφώ τε καὶ Ἀνακρέων καὶ οἱ ὅμοιοι.
517
ἀπελθὼν ᾤκησε, καὶ ἐπαύσατο ποινηλατούμενος. Καλῶς δὲ προέταξε

τοὺς
καθαρμοὺς τῶν τελετῶν· οἳ μὲν γὰρ ἀπαλλάττουσιν ἡμᾶς τῶν ἀλλοτρίων,
αἱ δὲ τελεταὶ λοιπὸν ἐνιδρύουσι, καὶ θεοῖς. Ἐξάντηδὲ λέγει ἀντὶ τοῦ

καθαρὸν καὶ ἐξ ἐναντίας, ᾗ διέκειτο πάλαι ποινηλατούμενος, ἀντὶ τοῦ
ὑγιῆ
καὶ ἔξω ἄτης· τὸ δὲ νἔγκειται δι' εὐστομίαν.
δʹ Τρίτη δὲ ἀπὸ Μουσῶν 245a
Τρίτην ταύτην τὴν μουσικὴν μανίαν παραδίδωσιν, ἥτις τὰ τῶν παλαιῶν
παιδεύει
τικὴν, ἀλλαχοῦ αὐτὴν ἐκβάλλων· τὴν μὲν γὰρ ἔνθουν Ποιητικὴν
προσίεται,
Ἁπαλὴνδὲ λέγει τὴν εὔπλαστον καὶ εὐπαθῶς ἔχουσαν πρὸς ὑποδοχὴν τοῦ
θείου· ἄβατονδὲ τὴν μὴ διαστραφεῖσαν ἀπὸ ἀλλοτρίων δοξασμάτων καὶ

ἀναπλησθεῖσαν ἀνθρωπικῆς φλυαρίας. – Ἐγείρουσαδὲ ἀντὶ τοῦ ἀπὸ τοῦ
σώματος κουφίζουσα καὶ τῷ θείῳ προσάγουσα. – Τὸ δὲ ἐκβακχεύουσα
μὴ ταράξῃ ἡμᾶς ὡς Διονυσιακὸν ὄνομα·
ἐνθουσιασμοί· εἴποις δ' ἂν καὶ τοῦτο ὅτι ἐξηρτῆσθαι ἀλλήλων βούλεται

τοὺς ἐνθουσιασμοὺς, τὸν μὲν τελεστικὸν τοῦ μαντικοῦ, τὸν δὲ μουσικὸν
τοῦ
τελεστικοῦ· διὸ καὶ τοῖς οἰκείοις τῶν ἐπαναβεβηκότων ὀνόμασι χρῆται
ἐπὶ
τῶν ἐφεξῆς· διὸ ἐπὶ τῆς τελεστικῆς εἶπεν. – Ἡ μανία ἐγγενομένη καὶ
προφητεύσασα· τὸ γὰρ προφητεύσασαὄνομα οἰκεῖον τῆς μαντικῆς·
πάλιν δ' αὖ ἐπὶ τῆς μουσικῆς εἶπε τὸ ἐκβακχεύουσα, ὅ ἐστιν ἴδιον τῆς
τελεστικῆς, οὕτως ἔχεσθαι ἀλλήλων βούλεται τοὺς ἐνθουσιασμούς.
Ἐρεῖ δὲ ἐν τοῖς ἑξῆς φανερῶς ὅτι ἡ τελεστικὴ παρὰ Διονύσου δέδοται.
– Ὠιδὰςδὲ λέγει τὰ τῶν λυρικῶν συγγράμματα· τὴνδὲ ἄλλην ποίησιν
ἐποποιίαν καὶ ἰαμβοποιίαν καὶ τἄλλα εἴδη τῆς ποιήσεως, ᾗ καὶ [ὡς]
518

εʹ Μυρία τῶν παλαιῶν ἔργα κοσμοῦσα 245a
καὶ
τάξεως· ἡ δὲ ἔξω ἔνθους ποιητικὴ τάτε τῶν παλαιῶν ἔργαὑμνεῖ τούς
τε ἐφ' ἑαυτῆς καὶ μεταγενεστέρους παιδεύει, πανταχῇ ἑαυτῆς ἐκτείνουσα
τὰς ἐνεργείας. Καὶ ταῦτα μὲν οἱ ἔνθοι ποιηταί· ὃς δ' ἂν ἄνευ, φησὶν,
ἐνθέου μανίαςτῶν Μουσῶνἐκ τέχνηςἐλπίσῃ γενέσθαι ἔνθους ποιη-
τὴς, ἀτελὴς αὐτός τεἔσται τοῦτο οἰόμενος καὶ ἡ ποίησιςαὐτοῦ
κατακρατεῖται καὶ καλύπτεται ὑπὸ τῆς τῶν μαινομένωνποιήσεως. Τί
γὰρ ὅμοιον ἡ Χοιρίλου καὶ Καλλιμάχου ποίησις πρὸς τὴν Ὁμήρου
οὐδὲ πελάζουσι ταῖς τῶν Μουσῶν θύραις· οἱ μέντοι ἔνθοι ποιηταὶ

μονονουχὶ
τὰς θύρας τῶν Μουσῶν ἀράττουσι καὶ οὕτως ἐκεῖθεν πληροῦνται,
ἕσπετε νῦν μοι Μοῦσαι
βοῶντες, καὶ
μῆνιν ἄειδε θεὰ
καὶ
ἄνδρα μοι ἔννεπε Μοῦσα·
ἀεὶ γὰρ εἰς αὐτὰς ἀνατεινόμενοι τὸν ἑξῆς λόγον ὡς ἐκεῖθεν ἀπ' αὐτῶν τῶν
Μουσῶν πληρωθέντες διατιθέασιν. – Ἐπισημαντέον δὲ τοῦτο καὶ ζητη-

τέον πῶς εἰπὼν ἔνθουν μαντείαν καὶ ἀντεξετάσας αὐτῇ τὴν ἀνθρωπικὴν
,
τελεστικήν. Καίτοι καὶ ἐκεῖ ἔστιν ἡ ὑποδυομένη ταύτην ἀνθρωπικὴ καὶ
τεχνικὴ τελεστικὴ, οἵᾳ χρῶνται καὶ οἱ ἱερεῖς περὶ τὰς θεραπείας τῶν
ἀγαλμάτων νόμῳ πόλεως καὶ κατὰ τὰ οἰκεῖα πάτρια· καὶ αἱ ἐπῳδαὶ δὲ
καὶ αἱ διὰ βοτανῶν ἢ λίθων θεραπεῖαι εἴησαν ἂν τῆς τεχνικῆς τελεστικῆς.
Ἢ οὖν ὡς σαφὲς παρῆκε· πολὺ γὰρ τοῦτο ἐν ταῖς πόλεσιν, ἢ ὡς μηδὲν

μέγα ἀνύουσαν, ἢ εἰ καὶ ἀνύει κατὰ τὸν ἐξ ἀρχῆς ἐνθουσιασμὸν ἀνύει·
εἰκόνας γὰρ φέρουσιν αἱ ὑποδυόμεναι τῶν ἀληθινῶν αἰτιῶν.
ςʹ Τοσαῦτα μέν σοι 245b
519
μεταξὺ τὸ αὐτοκίνητον παραλαβόντας ὥσπερ ἄλογον ἀπὸ τοῦ γινομένου

καί
ποτε ὄντος ἐπὶ τὸ μὴ ὂν τὸ ὑπερούσιον ἐλθεῖν, μὴ μεταξὺ τὸ ὂν παραλα-
βόντας· ἄδηλον γὰρ ἔσται ποῖον μὴ ὂν παραλαμβάνομεν, πότερον τὸ
χεῖρον
τοῦ γινομένου ἢ τὸ κρεῖττον, τοῦ μεταξὺ μὴ παραληφθέντος, ὅπερ ἐστὶ τὸ
ἀεὶ ὄν· οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ κινήσεως ἄδηλον ἔσται ποῖον ἀκίνητον παραλαμ-
βάνομεν, πότερον τὸ καταδεέστερον τοῦ ἑτεροκινήτου ἢ τὸ ὑπέρτερον,
μὴ
μεταξὺ τοῦ αὐτοκινήτου παραληφθέντος· ὁμοίως δὴ καὶ ἐπὶ ζωῆς καὶ νοῦ
καὶ τῶν ἄλλων.

Αὕτη γοῦν ἡ αὐτοκίνητος κίνησις καὶ ἐν τοῖς Νόμοιςὑπὸ τοῦ φιλο-
σόφου πρώτη πασῶν καὶ ἀρχὴ τῶν ἄλλων κινήσεων ἀποδέδεικται, καὶ
αἰτία
κατὰ πάντα τὰ σημαινόμενα τῆς αἰτίας. Καὶ γὰρ ποιητικὴ καὶ
παραδειγμα-
τικὴ καὶ τελικὴ αὐτῶν αἰτία (αἳ καὶ μόναι κυρίως εἰσὶν αἰτίαι· τὸ γὰρ
δὲ
ὑλικὸν ἔτι πλέον πόρρω ἐστὶ τοῦ κυρίως αἰτία εἶναι· τῶν γὰρ ὧν οὐκ ἄνευ
λόγον ἐπέχει). Ὅτι μὲν οὖν ποιητικὴ αἰτία ἐστὶ τῶν ἄλλων κινήσεων τὸ
αὐτοκίνητον δῆλον, ὡς αὐτὸς ἐν Νόμοιςἀποδείκνυσιν· εἰγὰρ σταίη,
φησὶ, τὰ πάντα, ποῖον πρῶτον κινηθήσεται; ἦ δῆλον ὅτι τὸ αὐτοκίνητον·
εἰ γὰρ τὸ πλησιάζον τῷ κινητικῷ αἰτίῳ κινεῖται, δηλονότι πάντων τῶν
ὄντων ἑτεροκινήτων ὄντων, τοῦ δὲ αὐτοκινήτου ἐν ἑαυτῷ ἔχοντος τὸ
κινη-τικὸν καὶ οὐχ ἁπλῶς πλησιάζοντος πρὸς αὐτὸ, ἀλλ' ἡνωμένου,
μᾶλλον δὲ οὐσίαν ἔχοντος τὴν κίνησιν, δῆλον ὡς αὐτὸ πρῶτον κινηθὲν
τἄλλα
τὸν τελευταῖον μοναχῶς διεῖλε· καὶ εἰς πέντε καὶ τέσσαρα, καθὸ τοὺς μὲν
πρώτους πέντε τῇ αὐτῇ πτώσει προηνέγκατο εἰπών «πρώτην, δευτέραν,
τρίτην, τετάρτην, πέμπτην,»ἐν δὲ τοῖς ἐφεξῆς ἐνήλλαξε τὴν
πτῶσιν, κατὰ δοτικὴν εἰπών «ἕκτῃ»καὶ «ἑβδόμῃ»καὶ ἐφεξῆς· καὶ
εἰς ὀκτὼ καὶ ἓν, καθὸ τοὺς μὲν ἄλλους πάντας διὰ πλειόνων ἐξέθετο, τὸν
δὲ τελευταῖον δι' ἑνός. Ἐὰν δὲ καὶ τρεῖς τριάδας ποιήσωμεν τὴν μὲν
520
πρώτην δίιον εὑρήσομεν· φιλόσοφοςγὰρ καὶ βασιλεὺς ὁΖεὺς καὶ δὴ

καὶ ἄριστος πολιτικὸςτοῦ κόσμου· εὑρεθεῖεν δ' ἂν καὶ ἄλλοι θεοὶ ὑπὸ
ταύτην τελοῦντες τὴν τριάδα, οἷον καὶ Ἀθηνᾶ διὰ τὸ φιλόσοφον καὶ πολε-
μικὸν καὶ Ἄρης καὶ Ἥρα διὰ τὸ βασιλικόν. Τὴν δὲ δευτέραν τριάδα
ἀπολλωνιακὴν ἂν εἴποιμεν καὶ μαντικῆςκαὶ ποιητικῆς· μουσηγέτης γοῦν
λέγεται, πάλιν καὶ Ἑρμοῦ δυναμένου ἐνταῦθα ὑπάγεσθαι διὰ τὸ ἀγω-
νιστικόν. Τὴν δὲ τρίτην τριάδα Ἡφαιστιακὴν ἂν εἴποιμεν· ὁ γὰρ περὶ
τὸ φαινόμενον καὶ τὴν δημιουργίαν ἀναστρεφόμενος ὁ δεσπότης ἐστὶν
Ἥφαιστος, τὰς ἐγκοσμίους ἕδρας τοῖς θεοῖς προευτρεπίζων. Ταῦτα μὲν
οὖν
οὕτως ἡμεῖς διεταξάμεθα· εἰ δέ τινες ἢ τὸν ἡνίοχον καὶ τοὺς δύο ἵππους
τρεῖς ὄντας τριπλασιάζωσιν, ἢ καὶ τὰς τρεῖς ὁλότητας τριπλασιάζωσι, τὴν
πρὸ τῶν μερῶν, τὴν ἐν τῷ μέρει, τὴν ἐκ τῶν μερῶνκαὶ οὕτως οἴον-
ται ποιεῖν ἐννέα τοὺς βίους, οὐχ ὁρῶ πῶς ἂν ἑαυτοῖς ἢ τῷ Πλάτωνι συμ-
φωνήσαιεν.
ὁ καθαρμός; Ἡ παλινῳδία δηλονότι. Καὶ ἐπειδὴ διὰ παντὸς τοῦ λόγου ὅ

τε Λυσίας καὶ Σωκράτης λέγοντες περὶ τοῦ μὴ δεῖν χαρίζεσθαι τῷ
ἐρῶντιτὴν μανίαν ἐπεδείκνυον, τούτου χάριν ἐν τῇ παλινῳδίᾳ ἔδειξεν ὅτι
τὸ τῆς μανίας ὄνομα οὐκ ἔστιν ἁπλοῦν, ἀλλὰ πολλὰ σημαίνει, καὶ ἔστι
μανία κρείττων σωφροσύνης. Καὶ διεῖλε ταύτην τὴν μανίαν εἰς τέσσαρα·
εἰς μαντικὴνκαὶ μουσικὴνκαὶ τελεστικὴνκαὶ ἐρωτικὴν, τέσσαρας
θεοὺς αὐταῖς ἐπιστήσας, Ἀπόλλωνα, Μούσας, Διόνυσον, Ἔρωτα, καὶ
εἰπὼν
πόσα ἀγαθὰ ἑκάστη τῶν τριῶν μανιῶν τοῖς ἀνθρώποις παρέχει, ὅτι οἷον ἡ
μαντικὴ προμήνυσιν τοῦ μέλλοντος χρόνου παρέχει πῶς ἂν εὐοδήσωμεν

κατὰ τὸν βίον, ἡ ποιητικὴ ᾄδει κλέα ἀνδρῶνκαὶ διὰ τούτου παιδεύει
τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος, ἡ τελεστικὴ παλαιῶν μηνιμάτωνκαθαίρει,
μέλλων περὶ τῆς τετάρτης μανίας εἰπεῖν περὶ ἧς καὶ ὁ πᾶς αὐτῷ λόγος,
πρὶν εἰπεῖν περὶ αὐτῆς εἰπὼν περὶ ἀθανασίας ψυχῆς, περὶ ἰδέας αὐτῆς,
περὶ τῶν βίων, περὶ καθόδου καὶ ἀνόδου καὶ πάντων τῶν ἀνωτέρω ὀλίγον
εἰρημένων, οὕτως λέγει περὶ τῆς ἐρωτικῆς μανίας πόσα ἀγαθὰ παρέχει.
Ἐχρήσατο δὲ, ὥσπερ ἂν εἴποι τις, τῷ κατὰ ἀνάλυσιν λόγῳ· οἷον τὸ πέρας
τῶν ἀνθρώπων οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ εὐδαιμονία, τουτέστιν ἡ συναφὴ ἡ
πρὸς τοὺς θεούς· οὐ τίθεται γὰρ ὁ Πλάτων ἐν τοῖς ἐκτὸς τὴν εὐδαιμονίαν·
521
συνάπτεται δὲ θεοῖς ἡ ψυχὴ ὅταν ἐνταῦθα οὖσα καὶ θεωροῦσα τὸ πᾶν

αἰσθητὸν καὶ οὐράνιον κάλλος ἀναμνησθῇ τοῦ νοητοῦ κάλλους· ἀναμιμ
ἢ ἤκουσε γίνεται· ποτὲ δὲ ἐθεάσατο ἡ συμπεριπολήσασα τοῖς οἰκείοις

θεοῖς·
συνεπόλησε δὲ εἰ ἀθάνατος εἴη· εἰ γὰρ μὴ εἴη ἀθάνατος, δηλονότι οὔτε
περιεπόλησεν οὔτε ἀνεμνήσθη· διὰ τοῦτο εἶπε πρῶτον περὶ ἀθανασίας
τῆς
ψυχῆς καὶ τῆς ἰδέας καὶ τῶν ἑξῆς, καὶ μετὰ τοῦτο εἰς ἃ μέλλει ἡμᾶς
ἄγειν ὁ ἔρως, λέγω δὴ εἰς τὴν νοητὴν οὐσίαν καὶ τὸ θεῖον κάλλος καὶ
ἁπλοῦν καὶ ἀτρεμές· «ὥσπερ γὰρ, φησὶν, ἐκεῖναι αἱ μανίαι, οὕτω καὶ
αὕτη τὸ κάλλος τὸ νοητὸν τῇ ψυχῇ περιποιεῖ καὶ ἐνιδρύει αὐτὴν τοῖς
θεοῖς» διὸ καὶ ἀρίστηντῶν μανιῶν αὐτὴν λέγει. Συνοψίζει δὲ πάντα
τὰ εἰρημένα ἀνωτέρω ἐν τούτοις τοῖς ῥητοῖς. Ἰστέον δὲ καὶ τοῦτο, ὅτι οὐ
δεῖ ἀπομερίζειν τὰς μανίας· ἐπιπλέκονται γὰρ ἀλλήλαις· οὔτε γὰρ ἡ τε-
λεστικὴ οὔτε ἡ ποιητικὴ οὔτε ἡ μαντικὴ ἄνευ ἐρωτικῆς δύνανται εἶναι·
ἴσως οὖν καὶ διὰ τοῦτο θειοτέρα ἡ ἐρωτική. – Τὸ δ' ὑπερβατὸν τοῦτο
ἔστιν· «ἔστι δὴ οὖν δεῦρο ὁ πᾶς ἥκων λόγος περὶ τῆς τετάρτης
μανίας, ὡς ἄρα αὕτη πασῶν τῶν ἐνθουσιάσεων ἀρίστη»καὶ
τὰ ἑξῆς. Τὸ λεγόμενον οὖν τοιοῦτόν τί ἐστιν· ἐπειδὴ περὶ ἐκείνων τῶν
μανιῶν εἰρήκαμεν πόσα ἀγαθὰ παρέχουσι, περὶ δὲ ταύτης οὐδὲν
εἰρήκαμεν, ἰστέον ὅτι πάντα τὰ εἰρημένα ἀνωτέρω δι' αὐτὴν ἐξεθέμεθα·
καὶ λέγει
παλαισμάτωνδύναται μέν τις καὶ ὡς ἐπὶ τῶν ἀγώνων ἐκλαμβάνειν,

ἄμεινον δὲ κατὰ τὰ ἀνωτέρω εἰρημένα θεωρητικώτερον ἐκδέχεσθαι τὸ
λεγό-
μενον, ἵνα εἴπῃ τὸν τρίτον ἐλθόντα εἰς γένεσιν καὶ φιλοσοφήσαντα ἀνά-
γεσθαι. – Τὸ δὲ οὖ μεῖζον ἀγαθὸν, τουτέστι τῆς εὐδαιμονίας ἧς περι-
ποιεῖ ὁ ἔρως, ὃ οὔτε σωφροσύνηοὔτε ἄλλη ἀρετὴ περιποιεῖ. Ἐπίτηδες
δὲ λέγει τοῦτο ὡς πρὸς τὸν τοῦ Λυσίου λόγον ἐπειδὴ ἔλεγεν ἐκεῖνος τοὺς
ἐραστὰς φθονεῖν τοῖς παιδικοῖς καὶ βούλεσθαι αὐτοὺς ἀεὶ ἐν ἐνδείᾳ εἶναι.
Πρὸς τὸν λόγον οὖν Λυσίου αἰνιττόμενος ταῦτα λέγει καὶ ὅτι αἱ περὶ τὸν
θνητὸν βίον ἀρεταὶ οὐ περιποιοῦσι τοιοῦτον ἀγαθὸν τῇ ψυχῇ οἷον αἱ
νοεραὶ
καὶ θεῖαι ἀρεταί. – Θείαδὲ μανίαὡς πρὸς τὰς ἄλλας μανίας εἶπε,
μαντικὴν, τελεστικὴν, ποιητικήν.
πγʹ Ἐὰν δὲ δὴ διαίτῃ 256b
Ὡς ἂν εἴποις, αὕτη μὲν οὖν ἡ φιλόσοφος δίαιτα, ἡ δὲ ἀφιλόσοφος
522
ἀκρατῆ
ποιεῖ· οὐ δεῖ δὲ οὕτως ἀκούειν τῶν ῥητῶν, ἀλλὰ ὅτι διὰ τῶν σωμάτων καὶ
αἰσθητῶν προσδοκῶσιν ἀνάγεσθαι.

πδʹ Τάχ' ἄν που ἐν μέθαις 256c
Ὥσπερ ἐκεῖ ὁ ἡνίοχος ἀνήγαγε τὸ ἐπιθυμητικὸν, οὕτως ἐνταῦθα τὸ
ἐπιθυμητικὸν κατασπᾷ τὴν ψυχήν· ἄντικρυς οὖν τὰ λεγόμενα περὶ τοῦ
ἀκρατοῦς ἐστι· τοῖς δὲ πόρρω αἰσχρᾶς ἐπιθυμίας δεχομένοις τὰ λεγόμενα
εἴη ἂν περὶ τῶν διὰ τῶν αἰσθητῶν ἀνάγεσθαι προσδοκώντων.
πεʹ Τὰς ψυχὰς ἀφρούρους 256c
Οἱ γὰρ θεοί εἰσιν οἱ καὶ τὴν χάριν ἐπιλάμποντες παντὶ τῷ κόσμῳ, καὶ
διὰ χάριτος καὶ ὁμονοίας συναπτόμεθα τοῖς θεοῖς. – Χάρινδὲ εἶπεν οὐχ
ὅτι οἱ θεοὶ χάριν παρ' ἡμῶν δέχονται, ἀλλὰ ὅτι διὰ τοῦ θεραπεύειν τοὺς
θεοὺς αὐτοῖς χαριζόμενοι ἁρμοζόμεθα καὶ οἰκειούμεθα τοῖς θεοῖς. Τὸ
γοῦν
τῶνδε χάριν ἔχωνεἴη ἂν ἀντὶ τοῦ ἀποδεχόμενος τὸν λόγον. – Τὸ δὲ
εὐμενὴς καὶ ἵλεωςκατὰ τὴν συνάφειαν λέγει τὴν πρὸς αὐτὸν καὶ τὸ
ἀγαθὸν τὸ τῶν θεῶν. – Πῶς δὲ νῦν τέχνηνλέγει τὴν ἐρωτικὴν, ἣν
πάλαι ἐνθουσιαστικὴν εἶπεν; Ἢ δῆλον ὅτι τοῦτο λέγει ὅτι δεῖ μὲν τὰ παρ'
ἡμῶν τεχνικὰ θεωρήματα κινεῖν, εἶθ' οὕτως ὕστερον τὴν παρὰ τῶν θεῶν
ἔλλαμψιν δέχεσθαι, ὡς καὶ ἐπὶ τῆς ποιητικῆς δεῖ τὸ ἐν ἡμῖν εὑρετικὸν
καὶ
ποιητικὸν κινεῖν, εἶθ' οὕτως ἐκδέχεσθαι τὴν παρὰ τῶν θεῶν ἔλλαμψιν· ὁ
γὰρ κάτοχος γινόμενος ταῖς Μούσαις θεῖος ποιητὴς γίνεται. Ποία δέ
ἐστιν ἡ ἐρωτικὴ τέχνη; ἣν αὐτὸς ἐν Ἀλκιβιάδῃἐδήλωσε καὶ ἐδίδαξεν
ὅτι πρῶτον μὲν δεῖ τὸν ἀξιέραστον ζητεῖν καὶ διακρῖναι τίνος δεῖ ἐρᾶν· οὐ
γὰρ πάντων δεῖ, ἀλλὰ τοῦ μεγαλόφρονος τοῦ καταφρονητικοῦ τῶν

δευτέρων·
δήμου τοῦδε τὸ καὶ τὸ ποιῆσαι,» καὶ ἑαυτοὺς ἐγγράφονται καὶ πρὸς οὓς
ποιοῦνται τοὺς λόγους.
ρηʹ Τὸν ἑαυτὸν δή 258a
Τὸ τὸνπροσέθηκε διὰ τὸ μέγα φρονεῖν αὐτούς. – Τὸ δὲ ἐμμένῃτουτ-
έστι δεχθῇ καὶ μὴ ἐκβληθῇ ὁ λόγος.
ρθʹ Τί δ' ὅταν ἱκανός 258b
523
Ἐπειδὴ ἐκεῖνος εἶπεν ἐν τῇ πόλει μέγα δυνηθέντας τινὰς εἶναιοἵ-

τινες ἔφευγον τὸ λογογραφεῖν, διὰ τοῦτο καὶ οὗτος ἀντιπαρατίθησι
δυνατούς
τινας βασιλεῖς νομοθέτας συγγράμματα ἑαυτῶνκαταλιπόντας. – Τὸ
δὲ τῶν τοιούτων· τὸ λοιδορούντων τὸ λογογραφεῖν. – Τίς οὖν ὁ τρό-
πος... τὸ περὶ τῆς ῥητορικῆς διαλέγεσθαι ἀλλὰ καὶ Περὶ ποιητικῆς καὶ
ἁπλῶς περὶ τοῦ λέγειν· καὶ ἀνάγει τὸν λόγον ἐπὶ τὰς ἀρχὰς, φιλόσοφον
ποιούμενος τὸ σκέμμα καὶ ἐπιστημονικόν· ἡ γὰρ ἐπιστήμη τῶν καθόλου
οὖσα καὶ τὰ κατὰ μέρος περιλαμβάνει. Εἰς ἀρχὴν οὖν καὶ αἰτίαν ἀνάγει
πάντα τὸν λόγον πότε ἐστι καλῶς λογογραφεῖν καὶ λέγειν. Ὃ λέγει οὖν
τοῦτο ἔστιν, ὅτι ἐπιστήμην ὀφείλει ἔχειν τῶν πραγμάτων ὁ μέλλων
γράφειν·
τὰ γὰρ γράμματα εἰκόνες εἰσὶ τῶν λεγομένων, οὐ δυνατὸν δὲ εἰδέναι τὰς
εἰκόνας μὴ εἰδότας τὰ ἀρχέτυπα. Ἐντεῦθεν οὖν ἀφορμὴν λαμβάνει τοῦ
ἵνα δύνηται διὰ τῶν πιθανῶν πείθειν· ἔπειτα ὀφείλει χρῆσθαι τῇ

διαιρετικῇ
καὶ ὁριστικῇ, ἵνα δύνηται τοὺς περὶ τῶν ἐναντίων λόγους λέγειν, καὶ
μετα-
βαίνειν ἀπὸ τῶν ἐναντίων ἐπὶ τὰ ἐναντία, εἰδὼς τὰς διαφορὰς αὐτῶν καὶ
τὰς ἑτερότητας· ὀφείλει δὲ καὶ τὰς κοινωνίας εἰδέναι ἵνα δύνηται καὶ ὁρί-
ζεσθαι. Ταῦτα εἰπὼν, ἐρωτᾷ τὸν Φαῖδρον εἰ τοῦτο ἔστιν ἡ ῥητορική. Ὃ
δέ
φησιν οὐκ ἀκηκοέναι ταύτην εἶναι ῥητορικὴν ἀλλὰ ἥν φασιν οἱ
τεχνογράφοι
τὴν ἔχουσαν προοίμιον, διήγησιν, καὶ ὅσα κατηριθμήσατο· ἅπερ ἀκούσας
ὁ φιλόσοφός φησιν «ἴδωμεν εἰ καὶ σοὶ φαίνεται διεστηκὸς αὐτῶν

τὸ ἠτρίον ὥσπερ ἐμοὶ, τουτέστι πότερον τἀληθῆ τῶν πραγμάτων εἰρή-
κασιν ἢ φαινομένην ἔχουσιν ἀκολουθίαν.» Εἶτα διὰ τριῶν
παραδειγμάτων,
ἰατρικῆς, ποιητικῆς, ἁρμονικῆς, βούλεται ἀναιρεῖν τὰ λεγόμενα καὶ
δεῖξαι
ὅτι τὰ προοίμια καὶ αἱ διηγήσεις καὶ πάντα ἃ κατηριθμήσατο τὰ πρὸ τῆς
τέχνης ἐστὶν ἀναγκαῖα μαθήματα, αὐτὴ δὲ ἡ ῥητορικὴ τέχνη οὐκ ἔστιν.
σγʹ Καὶ ἄλλον ποιεῖν ἰατρόν 268b
Ἰατρὸν, ἐπειδὴ διττόν ἐστι τὸ τέλος ἑκάστης τέχνης, τὸ μὲν ἀποτέλεσμα
τὸ ὑγείαν περιποιῆσαι, τὸ δὲ καὶ ἄλλον διδάξαι καὶ ποιῆσαι ἰατρὸν, ὅπερ
κυριώτερόν ἐστι τῆς τέχνης, ἐπειδὴ ὑγείαν μὲν καὶ ἰδιώτης δύναται περι-
524
ποιῆσαι, διδάξαι δὲ ὁ ἰατρὸς μόνος δύναται. Διὰ τοῦτο τὰ δύο τέλη εἶπε
τῆς τέχνης.
φικὴν μὴ εἰδέναι· οὐ γὰρ τὸ κάλλιστον τῶν χρωμάτων δεῖ προσάπτειν τῷ

ὀφθαλμῷ, ἀλλὰ τὸ ἁρμόζον.»
σςʹ Ἀλλ' οὐκ ἂν ἀγροίκως 268d
Τουτέστι δικαίως. – Λοιδορήσειαν ἀλλ' ὥσπερ ἂν μουσικός· τὸ
τρίτον ὑπόδειγμα λέγει, ὅτι οὐκ ἔστι τοῦτο ἁρμονία τὸ ἐπιτείνειν καὶ
ἀνιέναι
τὰς χορδὰς, ἀλλὰ τὸ δύνασθαι ταῖς ἁρμονίαις χρῆσθαι προσφόρως καὶ
δύνασθαι ὅπου μὲν καταστέλλειν τὰ πάθη, ὅπου δὲ διεγείρειν. Ἡ γὰρ
μου-
σικὴ χρῆσίς ἐστι τοιάδε· ἐπιστήμη θεωρητικὴ καὶ πρακτικὴ τῆς τοῦ
ἡρμοσμένου φύσεως προσθήκῃ κόσμου.
σζʹ Τί δὲ τὸν μελίγηρυν Ἄδραστον 269a
Ὥσπερ ἀνωτέρω ἐπέστησεν εἰς τὰ πρὸ τῆς ἰατρικῆς καὶ ποιητικῆς καὶ
ἁρμονικῆς τέχνης τοὺς ἀκριβεῖς τεχνίτας, οὕτως καὶ ἐνταῦθα τοῖς ἁπλοῖς
λεγομένοις ῥήτορσιν ἐπιστᾷ τὸν Ἄδραστον καὶ τὸν Περικλέα· οὗτοι γὰρ
ἐγένοντο ῥήτορες, οὐκ ὀρθοὶ μὲν οἵους λέγει Πλάτων, ἀλλὰ τῆς μέσης
ῥητορικῆς, οἱ μήτε τὰ πάθη θεραπεύοντες τοῦ δήμου μήτε τοιοῦτοι οἵους
φησὶν ὁ Πλάτων πρὸς ἀλήθειαν ποιούμενοι τοὺς λόγους καὶ ἀγαθοὺς καὶ
καλοὺς τοὺς πολίτας ...
πουσι τοῖς μαθηταῖς. – Τὸ δὲ πιθανῶς λέγεινἄνευ τοῦ ἀληθοῦς οὐκ

ἐνδέχεται.
σιʹ Ἀλλὰ μὴν ὦ Σώκρατες 269c
Ἐπειδὴ οὐ μόνον δεῖ τὰ τῶν ἄλλων ἀναιρεῖν, ἀλλὰ καὶ τὰ ἴδια κατα-
σκευάζειν, τούτου χάριν ἐν τοῖς εἰρημένοις ἐπιδείξας ὅτι οὐκ ἔστι τέχνης
ῥητορικῆς τὸ προοίμια καὶ διηγήσεις καὶ πίστεις καὶ τὰ τοιαῦτα λέγειν
(ταῦτα γὰρ πρὸ τῆς τέχνης ἐστίν), ἀλλὰ τὸ ἐν τάξει καὶ ὡς δεῖ χρῆσθαι
τοῖς εἰρημένοις, λαβὼν καὶ τρία παραδείγματα εἰς τὴν ἀπόδειξιν τούτου,
καὶ πρῶτον τὸ τοῦ ἰατροῦ, ἔνθα ἔφη ὅτι οὐκ ἔστιν ἰατροῦ τὸ ἁπλῶς χρώ-
μενον τοῖς φαρμάκοις καθαίρειν εἰ μὴ ἂν ὅτε δεῖ καὶ ὅσον δεῖ καὶ οἷς δεῖ
καὶ τὰ ὅμοια, ἔπειτα δὲ χρησάμενος τῷ παραδείγματι καὶ τῆς ποιητικῆς
καὶ ἁρμονικῆς, νῦν ὑφηγεῖται ὁποῖόν ποτ' ἐστὶ τὸ εἶδος τῆς ῥητορικῆς·
διό φησιν ὁ Φαῖδρος· «κινδυνεύει τὸ τῆς ῥητορικῆς εἶδος τοιοῦτον εἶναι
525
παρὰ
τοῖς νῦν ῥήτορσιν οἷον ὑφήγησιν· ἐπειδὴ οὖν ἀληθῆλέγεις, ὅτι τὰ πρὸ
τῆς τέχνης παραδεδώκασι θεωρήματα, τὴν δὲ τέχνην ἥτις ποτ' ἐστὶν οὐ
παραδεδώκασιν, εἰπὲ ἥτις ποτέ ἐστιν ἡ τοῦ ῥητορικοῦτέχνη.»
σιαʹ Τὸ μὲν δύνασθαι ὦ Φαῖδρε 269d
Ἐπειδὴ ὁ Φαῖδρος τὴν τοῦ ῥητορικοῦ τέχνην τοῦτο ἔλεγε τὸ ῥητορεύειν,
διὰ τοῦτο ἐπάγει ὁ φιλόσοφος ὅτι· «τὸ ῥητορεύειν δύνασθαίσε ποιεῖν
φύσεώς ἐστι δεξιᾶς καὶ οὐχὶ ἐπιστήμονος τοσοῦτον,» καὶ λαμβάνει τρία
τινὰ, ἅπερ ἐφ' ἑκάστης τέχνης καὶ ἐπιστήμης ἄραρε, φύσιν, ἐπιστήμην,
Hierocles Phil., In aureum carmen Cha. p, sec. 3, line 9
Τίμαιος, τῶν Πυθαγορείων δογμάτων ὁ ἀκριβὴς διδάσκαλος,

ὑγιής τε καὶ ὁλόκληρος γενόμενος εἰς τὸ τῆς προτέρας
ἀφίκοιτο εἶδος ἕξεως. καὶ πρῶτά γε τὰ τῆς πρακτικῆς
ἀρετῆς παρατίθεται παραγγέλματα. πρῶτον γὰρ δεῖ τάξαι
τὴν ἐν ἡμῖν ἀλογίαν τε καὶ ῥᾳθυμίαν, ἔπειτα οὕτως ἐπιβα-
λεῖν τῇ τῶν θειοτέρων γνώσει. ὥσπερ γὰρ ὀφθαλμῷ
λημῶντι καὶ οὐ κεκαθαρμένῳ τὰ σφόδρα φωτεινὰ ἰδεῖν
οὐχ οἷόν τε, οὕτω καὶ ψυχῇ μὴ ἀρετὴν κεκτημένῃ τὸ τῆς
ἀληθείας ἐνοπτρίσασθαι κάλλος ἀμήχανον· μὴ καθαρῷ γὰρ
καθαροῦ ἐφάπτεσθαι μὴ οὐ θεμιτὸν ᾖ. ἔστι δὲ ἡ μὲν
πρακτικὴ φιλοσοφία ἀρετῆς ποιητική, ἡ δὲ θεωρητικὴ
ἀληθείας, ὡς καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς ἔπεσι τὴν μὲν πρακτικὴν
φιλοσοφίαν ἀνθρωπίνην ἀρετὴν εὑρίσκομεν λεγομένην, τὴν
δὲ θεωρητικὴν θείαν ἀρετὴν ὑμνουμένην, ἐν οἷς συμπεράνας
ὁ λόγος τὰ τῆς πολιτικῆς ἀγωγῆς παραγγέλματα,
ταῦτα πόνει, φησί, ταῦτ' ἐκμελέτα. τούτων χρὴ ἐρᾶν σε.
ταῦτά σε τῆς θείης ἀρετῆς εἰς ἴχνια θήσει.
πρῶτον οὖν ἄνθρωπον δεῖ γενέσθαι καὶ τότε θεόν. ἄνθρωπον
δὲ ποιοῦσιν ἀγαθὸν αἱ πολιτικαὶ ἀρεταί, θεοποιοῦσι δὲ αἱ
πρὸς τὴν θείαν ἀρετὴν ἀνάγουσαι ἐπιστῆμαι. τὰ δὲ μικρὰ
πρὸ τῶν μεγάλων ἐστὶν ἐν τάξει τοῖς ἀνιοῦσιν.
Joannes Laurentius Lydus Hist., De magistratibus populi Romani

P. 102, line 7
περί τε τοὺς ἐξ αὐτῆς ἄρχοντας, ὡς ἔφην, καὶ περὶ ἐκείνους

γε μήν, ὧναὐτοὶ ἄρχειν ἐτάχθησαν.
12Εἰ δέ τις καὶ τοὺς ἐκ τῶν προρρήσεων στοχασμούς,
οὔς τινες καλοῦσι χρησμούς, ἐν ἀριθμῷ λόγων παραλαβεῖν ὑπο-
526
μένοι, πέρας ἔλαβε τὰΦοντηΐῳ τῷ Ῥωμαίῳ ῥηθέντα ποτέ·

ἐκεῖνος γὰρ στίχους τινας δοθέντας δῆθεν Ῥωμύλῳ ποτὲ πα-
τρίοις ῥήμασιν ἀναφέρει τοὺς ἀναφανδὸν προλέγοντας, τότε
Ῥωμαίους τὴν Τύχην ἀπολείψειν ὅταν αὐτοὶ τῆς πατρίου φωνῆς
ἐπιλάθωνται. καὶ τὸν μὲν λεγόμενον χρησμὸν τοῖς Περὶ Μηνῶν
γραφεῖσιν ἐντεθείκαμεν, πέρας δὲ μᾶλλον ἔσχε τὰ τοιαῦτα
μαντεύματα. Κύρου γάρ τινος Αἰγυπτίου, ἐπὶ ποιητικῇ καὶ νῦν
θαυμαζομένου, ἅμα τὴν πολίαρχον ἅμα τὴν τῶν πραιτωρίων
ἐπαρχότητα διέποντος, καὶ μηδὲν παρὰ τὴν ποίησιν ἐπισταμένου,
εἶτα παραβῆναι θαρρήσαντος τὴν παλαιὰν συνήθειαν καὶ τὰς
ψήφους Ἑλλάδι φωνῇ προενεγκόντος, σὺν τῇ Ῥωμαίων φωνῇ
καὶ τὴν Τύχην ἀπέβαλεν ἡ ἀρχή.
Joannes Laurentius Lydus Hist., De magistratibus populi Romani

P. 198, line 9
παραφυομένους ἄρχοντας καὶ περὶ ἐκείνους γε μήν, ὧν αὐτοὶ

δῆθεν ἐτάχθησαν ἄρχειν.
42Εἰ δέ τις καὶ τοὺς ἐκ τῶν προρρήσεων στοχασμούς,
οὕς τινες καλοῦσι χρησμούς, ἐν ἀριθμῷ λόγων παραλαβεῖν ὑπο-
μένοι, πέρας ἔλαβε τὰ Φοντηΐῳ τῷ Ῥωμαίῳ ῥηθέντα ποτέ· φησὶ
γὰρ ἐκεῖνος καὶ στίχους τινὰς δοθέντας δῆθεν Ῥωμύλῳ ποτὲ
πατρίοις ῥήμασιν ἀναφέρει τοὺς ἀναφανδὸν προλέγοντας, τότε
Ῥωμαίους τὴν Τύχην ἀπολείψειν ὅτε αὐτοὶ τῆς πατρίου φωνῆς
ἐπιλάθωνται. καὶ τὸν μὲν λεγόμενον χρησμὸν τοῖς Περὶ Μηνῶν
γραφεῖσιν ἡμῖν ἐντεθείκαμεν, πέρας δὲ μᾶλλον ἔσχε τὰ τοιαῦτα
μαντεύματα. Κύρου γάρ τινος Αἰγυπτίου, ἐπὶ ποιητικῇ ἔτι καὶ
νῦν θαυμαζομένου, ἅμα τὴν πολίαρχον ἅματὴν τῶν πραιτω-
ρίων ἐπαρχότητα διέποντος, καὶ μηδὲν παρὰ τὴν ποίησιν ἐπιστα-
μένου, εἶτα παραβῆναι θαρρήσαντος τὴν παλαιὰν συνήθειαν καὶ
τὰς ψήφους Ἑλλάδι φωνῇ προενεγκόντος, σὺν τῇ Ῥωμαίων
φωνῇ καὶ τὴν Τύχην ἀπέβαλενἡ ἀρχή. νόμον γὰρ ἀντιγρά-
φειν ὁ βασιλεὺς ἀνεπείσθη πάσης ἀφαιρούμενον ἐξουσίας τὴν
ἐπαρχότητα. ἡ γὰρ ἄρτι καὶ κουφίσαι φόρους καὶ σιτήσεις καὶ
φῶτα καὶ θέας καὶ ἀνανεώσεις ἔργων αὐθεντοῦσα ταῖς πόλεσιν
ἐπιδοῦναι οὐκ ἤρκεσε τὸ λοιπὸν οὐδὲ ἐτόλμησε μικρᾶς γ' οὖν
τινος παραψυχῆς ἐκ τῶν δημοσίων μεταδοῦναί τινι.
Marcellinus Biogr., Vita Thucydidis Sec. 41, line 5
ἄλλους ἐζήλωσε τὸν ὑψηλὸν ὡς ὄντα τῇ φύσει πρόσφορον τῇ οἰκείᾳ

καὶ τῷ μεγέθει πρέποντα τοῦ τοσούτου πολέμου· ὧν γὰρ αἱ πράξεις
527
μεγάλαι, καὶ τὸν περὶ αὐτῶν ἔπρεπε λόγον ἐοικέναι ταῖς πράξεσιν.
ἵνα
δὲ μηδὲ τοὺς ἄλλους ἀγνοῇς χαρακτῆρας, ἴσθι ὅτι μέσῳ μὲν Ἡρόδοτος
ἐχρήσατο, ὃς οὔτε ὑψηλός ἐστιν οὔτε ἰσχνός, ἰσχνῷ δὲ ὁ Ξενοφῶν.
διά
γ' οὖν τὸ ὑψηλὸν ὁ Θουκυδίδης καὶ ποιητικαῖς πολλάκις ἐχρήσατο λέξεσι
καὶ μεταφοραῖς τισίν. περὶ δὲ πάσης τῆς συγγραφῆς ἐτόλμησάν τινες

ἀποφήνασθαι ὅτι αὐτὸ τὸ εἶδος τῆς συγγραφῆς οὐκ ἔστι ῥητορικῆς ἀλλὰ
ποιητικῆς. καὶ ὅτι μὲν οὐκ ἔστι ποιητικῆς, δῆλον ἐξ ὧν οὐχ ὑποπίπτει
μέτρῳ τινί. εἰ δέ τις ἡμῖν ἀντείποι ὅτι οὐ πάντως ὁ πεζὸς λόγος
ῥητορικῆς ἐστίν, ὥσπερ οὐδὲ τὰ Πλάτωνος συγγράμματα οὐδὲ τὰ
ἰατρικά, λέγομεν ὅτι ἀλλ' ἡ συγγραφὴ κεφαλαίοις διαιρεῖται καὶ ἐπὶ
εἶδος ἀνάγεται ῥητορικῆς, κοινῶς μὲν πᾶσα συγγραφὴ ἐπὶ τὸ συμβουλευ-
τικόν (ἄλλοι δὲ καὶ ὑπὸ τὸ πανηγυρικὸν ἀνάγουσι, φάσκοντες ὅτι ἐγκω-
μιάζει τοὺς ἀρίστους ἐν τοῖς πολέμοις γενομένους), ἐξαιρέτως δὲ ἡ
Θουκυδίδου [ἐν] τοῖς τρισὶν εἴδεσιν ὑποπίπτει, τῷ μὲν συμβουλευτικῷ
διὰ τῶν ὅλων δημηγοριῶν πλὴν τῆς Πλαταιέων καὶ Θηβαίων ἐν τῇ τρίτῃ,
τῷ δὲ πανηγυρικῷ διὰ τοῦ ἐπιταφίου, τῷ δὲ δικανικῷ διὰ τῆς δημηγορίας
Πλαταιέων καὶ Θηβαίων, ἃς ἀνωτέρω τῶν ἄλλων ὑπεξειλόμεθα.
Menander Rhet., Διαίρεσις τῶν ἐπιδεικτικῶν (olim sub auctore

Genethlio) Spengel p. 343, line 31
διοικήσεις, εἴτε θεῖαι. καὶ συνορᾷς δὴ τοῦτο τὸ εἶδος

ὅ φημι πᾶν, ἀλλὰ τὸν τοιοῦτον ὕμνον τῷ μὲν σχήματι
διαφέρειν φημί, τῇ δὲ φύσει τὸν αὐτὸν εἶναι ἐκείνων
ἑκάστῳ, ὥσπερ καὶ τὴν Τύχην Σοφοκλῆς ὕμνησε δια-
πορῶν [ὑμνεῖ].
Ἔφην δὲ γενέσθαι τινὰς ὕμνους καὶ ἐξ ὁμοίου τού-
των ἁπάντων ἢ τῶν πλείστων συντεθέντων, οἵπερ εἰσὶ
καὶ τελειότατοι ἔπαινοι καὶ μάλιστα τοῖς συγγραφεῦσι
πρέποντες· τῷ μὲν γὰρποιητῇ ἐξαρκεῖ καὶ μέρος τι
ἀπολαβόντι καὶ κατακοσμήσαντι τῇ ποιητικῇ κατασκευῇ
πεπαῦσθαι, ὁ δὲ συγγραφεὺς πειράσεται διὰ πάντων
ἐλθεῖν. χαριέστατον δὲ τὸ τοιοῦτον μέρος παρέσχη-
ται ἐν τοῖς Μαντευτοῖς Ἀριστείδης. οὗτος γὰρ τὸν
Ἀσκληπιὸν καὶ τὴν Ὑγίειαν συγγέγραφεν οὐκέτι μοι ὡς
ἐπαίνων ἀνθρωπίνην περιέργειαν ἔχοντας.
Τὸ μὲν δὴ περὶ τῶν εἰς τοὺς θεοὺς βιβλίον τέλος
εἴληφεν ἡμῖν, ἐξ ὧν ἡγούμεθα καὶ ποιητὰς καὶ συγ-
γραφέας καὶ ῥήτορας πάντας ἀνυμνεῖν θεοὺς ἐντέχνως,
528
καὶ ὅπως καὶ ἐν ὁποίοις καιροῖς. ἐφεξῆς δ' ἂν εἴη περὶ

χώρας καὶπόλεως ἐπαίνων εἰπεῖν·
Προκόπιος. Catena in Canticum canticorum P. 1616, line 29
ἐκράτησα αὐτὸν, καὶ οὐκ ἀφῆκα αὐτὸν, ἕως οὗ

εἰσήγαγον αὐτὸν εἰς οἶκον μητρός μου καὶ εἰς τὸ
ταμιεῖον τῆς συλλαβούσης με.
{Γρηγορίου.} Τὸ τῆς Νύμφης διήγημα, φιλοσο-
φίας ἐστί· δι' ὧν τὰ περὶ αὐτὴν διεξέρχεται· ὅπως
δεῖ περὶ τὸ Θεῖον ἔχειν τοὺς ἐραστὰς τοῦ ὑπερκειμέ-
νου κάλλους δογματιζούσης. Διχῆ γὰρ τέτρηται κατὰ
τὴν ἀνωτάτω διαίρεσιν ἡ τῶν ὄντων φύσις· τὸ μὲν
γάρ ἐστιν αἰσθητὸν καὶ ὑλῶδες, τὸ δὲ νοητὸν καὶ
ἄϋλον. Πάλιν δὲ τῆς νοητῆς φύσεως διχῆ διῃρημέ-
νης, ἡ μὲν ἄκτιστός ἐστι καὶ ποιητικὴ, πάντοτε
ὡσαύτως ἔχουσα· ἡ δὲ κτιστὴ, καὶ τῇ μετουσίᾳ τοῦ
ὑπερέχοντος ἐν τῷ ἀγαθῷ διὰ παντὸς συντηρεῖται·
καὶ πρὸς αὐτὸ αὔξεται καὶ πρὸς τὸ μεῖζον ἀλλοιοῦ-
ται· ἀεὶ πρὸς τὸ κρεῖττον ἐπεκτεινομένη, καὶ μηδέ-
ποτε τῆς ἐφέσεως λήγουσα· ἐπεὶ οὖν καὶ ἡ Νύμφη
τοσαύταις ἀνόδοις ὑψωθεῖσα, καὶ ἐκ δυνάμεως εἰς
δύναμιν πορευομένη, τοῦ ἀκροτάτου τῶν ἀγαθῶν ἐλ-
πίδος τετυχηκέναι ἐδόκει, ἐνδεᾶ δὲ ἑαυτὴν τοῦ ἀγα-
θοῦ καθεώρα, εἰκότως ἀποδύρεται· καὶ ὡς μήπω
σχοῦσα τὸ τῆς προθυμίας προκείμενον ἀμηχανεῖται
Προκόπιος. Catena in Canticum canticorum P. 1681, line 47
δὲ αὐτῆς ἡ διανοητικὴ δύναμις, ἥτις ἐστὶ κοιλία,

ἐθροήθη συγκινηθεῖσα πρὸς τὸ θαῦμα τῶν διὰ τῆς
θείας χειρὸς ἐνεργουμένων· ὧν ἡ κατανόησις ὑπερ-
κειμένη τῆς ἀνθρωπίνης δυνάμεως, τὸ ἀκατάληπτον
τῆς τοῦ ἐνεργοῦντος φύσεως δι' ἑαυτῆς ἑρμηνεύει·
πᾶσα γὰρ ἡ τῶν ὄντων κτῆσις τῆς χειρὸς ἐκείνης
ἔργον ἐστὶ, κατὰ τὸ, «Ἡ χείρ μου ἐποίησε ταῦτα πάν-
τα.» Εἰ οὖν τὰ τῆς ἐνεργείας ἐκείνης καταλαβεῖν ἔργα
οὐ χωρεῖ, πῶς τὴν ὑπερκειμένην τούτων καταλήψε-
ται φύσιν; Τάχα δὲ καὶ τοῦτο δηλοῖ, ὅτι ἡ τῶν πάν-
των ποιητικὴ χεὶρ διὰ σαρκὸς ἡμῖν ἐπιφανεῖσα,
θρόησιν ἐποίησε καὶ ξενισμὸν ταῖς ψυχαῖς· πῶς Θεὸς
529
ἐν σαρκί; πῶς λόγος σάρξ; πῶς ἐν παρθενίᾳ τόκος;

καὶ τὰ λοιπά. Ὅτε γὰρ ἐπὶ γῆς ὤφθη ὁ Κύριος καὶ
τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, τότε καθαρόν τε καὶ
ἄϋλον τοῦ Νυμφίου κάλλος, διὰ τῆς τῶν ἐνεργειῶν
χειρὸς, ἤγουν τῆς τῶν θαυμάτων δυνάμεως ἐγνωρί-
σαμεν.
Προκόπιος. Commentarii in Isaiam P. 2420, line 27
Τὴν δὲ μέλλουσαν ἐπάν-

οδον προθεσπίσας ὁ λόγος ὡς, ἐπ' εὐαγγελίοις χαί-
ρειν αὖθις ἐντέλλεται ταῖς οὐρανίαις δυνάμεσιν,
καὶ ταῖς νεφέλαις ταῖς λογικαῖς, ἃς ἐνετείλατο πρό-
τερον ὑετὸν εἰς τὸν ἀμπελῶνα μὴ βρέξαι, δικαιοσύ-
νην χορηγῆσαι τοῖς οἰκοῦσι τὴν γῆν. Καὶ ἡ γῆ δὲ,
φησὶ (λέγων τοὺς κατοικοῦντας τὴν γῆν), ἡ πρὶν
ἔρημος, ἀνανεούσθω φέρουσα θεοσεβείας καρποὺς
ἔλεος καὶ δικαιοσύνην. Ταῦτα δὲ ἔσται τοῦ σοῦ
κτίστου προστάξαντος. Τῷ γὰρ ἐξ οὐκ ὄντων παρ-
αγαγόντι σε δυνάμει ποιητικῇ ῥᾷστον ἀνανεῶσαι
τὸ δημιούργημα. Τινὲς δέ φασιν ὡς δὴ συνήθως ἡ
Γραφὴ ἐκ τῶν κατὰ μέρος εἰς τὸ καθόλου τὸν λόγον
ἀνήγαγεν. Εἰπὼν γὰρ τὰ κατὰ Κῦρον, καὶ Βαβυ-
λῶνα, καὶ τὴν ἐπάνοδον, ἐπὶ Χριστὸν μετάγει τῶν
εἰρημένων τὴν ἔννοιαν, ὃς ἀπεστάλη παρὰ τοῦ Πα-
τέρος κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν, καὶ νεκροῖς
ἀνάβλεψιν, καὶ τοὺς σειραῖς ἁμαρτημάτων κατ-
εσφιγμένους ἐξελέσθαι τῆς τοῦ Σατανᾶ τυραννίδος,
παλινδρομεῖν τε παρασκευάσαι πρὸς ἑαυτὸν, ὃς τὸν
ἑαυτοῦ ναὸν, τὴν Ἐκκλησίαν ἀνήγειρεν,
Vitae Aristotelis, Vita Marciana (post epit.n Ptolemaeeae vitae) (cod.

Marc. gr. 257) Sec. 4, line 4
Νικομάχεια Ἠθικὰ ἔγραψε. πατρόθεν ἄρα τῷ Ἀριστοτέλει καὶ ἐκ τῆς

ἀνέκαθεν γενεᾶς ἡ περὶ φυσιολογίαν καὶ ἰατρικὴν ἕξις.
ὀρφανὸς
δὲ γενόμενος ἀνάγεται παρὰ Προξένῳ τῷ Ἀταρνεῖ, οὗ τῆς μνήμης καὶ
τροφῆς μνημονεύων τὸν αὐτοῦ υἱὸν Νικάνορα ἔτρεψε καὶ ἐπαίδευσε καὶ
υἱὸν ἐποιήσατο καὶ τελευτῶν ἐκέλευσεν ἐν διαθήκαις τὴν ἑαυτοῦ
θυγατέρα
530
Πυθιάδα γενομένην αὐτῷ ἀπὸ Πυθιάδος δοῦναι αὐτῷ πρὸς γάμον.

Ἕως μὲν οὖν ἔτι νέος ἦν, τὴν τῶν ἐλευθέρων ἐπαιδεύετο παιδείαν,
ὡς δηλοῖ τὰ γεγραμμένα αὐτῷ Ὁμηρικὰ ζητήματα καὶ ἡ τῆς Ἰλιάδος
ἔκδοσις ἣν δέδωκε τῷ Ἀλεξάνδρῳ, καὶ ὁ Περὶ ποιητῶν διάλογος καὶ
τὸ Περὶ ποιητικῆς σύγγραμμα καὶ αἱ Ῥητορικαὶ τέχναι καὶ τὰ Ἰατρικὰ
προβλήματα καὶ τὰ Φυσικὰ προβλήματα ἐν ἑβδομήκοντα βιβλίοις ὄντα
καὶ τὰ Ὀπτικὰ προβλήματα καὶ τὰ Μηχανικὰ προβλήματα καὶ τὰ
γεγραμμένα αὐτῷ Δικαιώματα Ἑλληνίδων πόλεων ἐξ ὧν Φίλιππος τὰς
φιλονεικίας τῶν Ἑλλήνων διέλυσεν, ὡς μεγαλορημονῆσαί ποτε καὶ
εἰπεῖν, Ὥρισα γῆν Πέλοπος. γέγραπται δ' αὐτῷ καὶ ἡ τῶν πολιτειῶν
ἱστορία ὕστερον.
Μιχαήλ Ψελλος. Chronographia Cha. 6, sec. 126, line 2
συμμέτρως ἔχοντες, παρὰ τὴν συμμετρίαν τὴν ῥώμην ἐσχή-

κασι, καὶ οὐδὲν ἦν τι σῶμα τῶν ἁδροτέρων καὶ στεγανῶν, ὃ
μὴ ῥᾷστα ταῖς ἐκείνου χερσὶ συσφιγγόμενον διεθρύπτετο· εἰ
δ' ἀποθλῖψαι πῆχύν τινος αἱροῖτο, πολλῶν ἐκεῖνος ἡμερῶν
ἐδεῖτο πρὸς ἴασιν· φασὶ γοῦν αὐτὸν καὶ ἱππάσασθαι κάλ-
λιστα, καὶ δρομικώτατον ἀνθρώπων γενέσθαι, εὔστροφόν τε
καὶ κοῦφον καὶ ὅλως πρὸς τὸ πένταθλον ἀπαράμιλλον·
ἰσχύος μὲν δὴ οὕτως εἶχε καὶ σώματος εὐκινησίας καὶ
ποδῶν ὠκύτητος.
Τὸ δὲ κάλλος αὐτῷ ὁποῖον τοῦ Ἀχιλλέως ἢ
τοῦ Νιρέως ἀκούομεν· ἀλλ' ἐκείνους μὲν ἡ ποιητικὴ γλῶσσα
ἐκ πάσης ὥρας τὸ σῶμα ἐπ' ἐξουσίας συμπλάσασα μόλις
ἐξήρκεσε, τοῦτον δὲ ἡ φύσις ὡς ἀληθῶς πλάσασά τε καὶ
ἀποξέσασα, καὶ ὥσπερ εὐτέχνως τορεύσασα καὶ καλλύνασα
τῇ καθ' ἑαυτὴν εὐτεχνίᾳ τὴν μαγικὴν ἀγωνίαν ὑπερεβάλ-
λετο· ἐπεὶ δὲ ἕκαστα τῶν ἐκείνου μελῶν ἀνάλογα πρὸς τὸ
ὅλον σῶμα πεποίηκε, κεφαλὴν καὶ ὅσα μετ' ἐκείνην εὐθὺς,
χεῖράς τε καὶ ὅσα δὴ μετὰ ταύτας, μηρούς τε καὶ πόδας,
ἑκάστοις ἢ ἑκάστῳ τὰ προσήκοντα καταχεαμένη χρώματα,
τὴν μὲν κεφαλὴν ἡλιῶσαν ἀπέδειξε καὶ πυρσὴν, τὸ δ' ὅσον
Μιχαήλ Ψελλος. Chronographia Cha. 6, sec. 175, line 4
τῶν καρπῶν ἀπεκομίζοντό τε καὶ κατεριζοῦντο τῇ γῇ, βῶλοί

τε χλοηφόροι ἐξ ἀλσῶν καὶ ὀρέων ἀναχωννύμενοι τὸ ὑποκεί-
μενον κατεπλήρουν πεδίον· ὁ δὲ, εἰ μὴ καὶ τέττιγες αὐτίκα
ἐπὶ τοῖς αὐτοματισθεῖσι τερετιοῦσι δένδροις, ἢ ἀηδόνες τὸ
531
ἄλσος περιλαλήσουσι, δεινὸν ἐποιεῖτο, καὶ ἐν σπουδῇ τὸ πρᾶ-

γμα τιθέμενος, αὐτίκα τῆς παντοδαπῆς ἠχοῦς καταπήλαυε.
Ταῦτα τοιγαροῦν καὶ ὅσα τούτοις ἕπεται ἐμοὶ
μὲν ἴσως οὐ «βουληφόρῳ ἀνδρὶ» προσήκοντα φαίνεται, «ᾧ
λαοί τ' ἐπιτετράφαται καὶ τόσσα μέμηλε», κατὰ τὴν ποιη-
τικὴν Καλλιόπην· ἕτερος δὲ καὶ τὸ φαινόμενον κάλλος θαυ-
μάζων θαυμάσει τῆς μεγαλουργίας τὸν αὐτοκράτορα καὶ
ἐρεῖ ὁπόσα τὸν ἀκροατὴν πείθειν οἰηθείη, ὅτι τοσοῦτον ἦν
αὐτῷ τὸ περιὸν τῆς συνέσεως, ὡς καταμερίζειν τὸν βίον
σπουδῇ τε καὶ παιδιᾷ, καὶ μὴ θατέρῳ μέρει πρὸς θάτερον
ἐμποδίζεσθαι· ἀλλὰ τῇ μὲν σπουδῇ οὐδὲν ᾤετο προστιθέναι,
οἰκείῳ γὰρ κάλλει κατακεκόσμηται, τὴν δέ γε παιδιὰν κατ-
εχρώννυεν ἀνθηρῷ βάμματι, μᾶλλον δὲ σεμνῷ κατεποίκιλλε
σχήματι, καὶ ἐξήρκει τοῦτο εἰς σύνεσιν, ἄλλ' ἐπ' ἄλλοις
ἐπιτιθέναι, καὶ τῇ φρονήσει τὴν φιλεργίαν νικᾶν, ἀκάματά
τε καὶ ἀνήροτα ποιεῖν τὰ γεώργια, καὶ ὥσπερ ἐξ οὐκ ὄντων
Μιχαήλ Ψελλος. Chronographia Cha. 7 Mich, sec. 4, line 5
οὔτε γαστρὸς ἥττητο, οὔτε κωμάζειν ἀπαρακαλύπτως

εἵλετο· ἐρώτων δὲ τοσοῦτον ἀπέσχετο, ὥστε μηδὲ εἰδέναι
τοὺς πλείους καὶ ὅσοι πόρρω τοῦ νομίμου τυγχάνουσι·
τοσοῦτον δὲ αὐτῷ τὸ περιὸν τῆς αἰδοῦς, ὡς καὶ εἴ τις
ἐξενέγκοι ῥῆμα φαῦλον τοῦ στόματος ἢ γυμνὸν ἔρωτος
ὄνομα, ἐρυθήματος εὐθὺς γέμον δεικνύειν τὸ πρόσωπον.
Ἀλλ' ἔροιτό τις τίνα τῷ βασιλεῖ παιδικὰ καὶ οἷς
ἂν ἀγλαΐζοιτο; βιβλία σοφίας παντοδαποῦς, λόγων χαρα-
κτῆρες σοφῶν, ἀποφθέγματα λακωνικὰ, γνωμολογίαι, καλλιρ-
ρημοσύνη συνθήκης, ὁ ποικίλος τῶν λόγων σχηματισμὸς, ἡ
τῶν ἰδεῶν ἐξαλλαγὴ, ἡ καινολογία, ἡ ποιητικὴ τοῦ λόγου
κατασκευὴ, πρὸ δὲ τούτων ἁπάντων ὁ πρὸς φιλοσοφίαν
ἔρως, τὸ τῆς ἀναγωγῆς ὕψος, ἡ τῆς ἀλληγορίας μεταβολή·
οὐ γὰρ οἶδα εἴ τις βαθυγνωμονέστερος ἐγεγόνει τῶν βασι-
λέων, ἢ πρὸς ἕκαστον τῶν ζητουμένων εὐθυβολώτερος.
Εἰπεῖν δὲ δεῖ διελόντα, ὡς τὰ μὲν βασιλέως ἔργα καὶ λόγοι,
τὰ δὲ φιλοσόφῳ προσήκοντα, τὰ δὲ ῥήτορι, τὰ δὲ ἐς μουσι-
κοὺς πίπτει, καὶ περὶ μὲντὴν σφαῖραν οἱ ἀστρολογοῦντες,
περὶ δὲ τὰς τῶν σχημάτων ἀποδείξεις οἱ γεωμετροῦντες,
καὶ συλλογισμὸς μὲν φιλοσόφοις ἀνεῖται, φυσικοῖς δὲ τὰ
ἀπόρρητα ἔργα τῆς φύσεως, καὶ ἄλλο τι ἄλλῳ τῷ καὶ περὶ
Μιχαήλ Ψελλος. Orationes panegyricae Oration 2, line 50

532
πολυειδὲς τοῦ μέτρου καὶ τοῦ ῥυθμοῦ οἷς Ὅμηρος τὴν

Ἰλιάδα συγγράφων ἐχρήσατο, εὑρήσει τὸ ὅλον Ἀλέξανδρον
κόρην ἁρπάσαντα, καὶ μάχην ἐπὶ τούτῳ συγκροτηθεῖσαν,
τὰ δ' ἄλλα, μύθους τινὰς καὶ σοφιστικὰ πλάσματα, ἔριν
θεῶν ἑτερόδοξον, Κρόνου ῥίψιν καὶ σύντριψιν, Δῖα πα-
τροφόνον καὶ τύραννον, Τιτᾶνας αὖθις γῆς παῖδας τῷ με-
γίστῳ τούτῳ ἐπανισταμένους θεῷ, κεραυνοὺς οὐκ ἐκ νε-
φῶν ῥηγνυμένους ἀλλ' ἐκ τῆς αἰγίδος, ἴσως ἀφ' ἧς καὶ αἱ
βρονταί, καὶ τὸν ἄλλον λῆρον ὃν ὁ τῆς ματαιότητος ἀνέ-
πλασε λογισμός. ἐν στενῷ γὰρ κομιδῇ τῶν πραγμάτων κα-
θεστηκότων καὶ τὴν Ποιητικὴν οὐχ ὁρώντων μοῦσαν, πα-
ραδοξολογίαι τινὲς ἀνεπλάσθησαν, καὶ Καλλιόπη τις
ἐσχεδιάσθη τῷ λόγῳ καλλιόπην διδοῦσα τῷ ποιητῇ.
Εἰ δὲ παρῆν Ὅμηρος νῦν, καὶ εἴ τις ἄλλος τῶν κατ'
ἐκεῖνον, οὐδὲ πᾶσαι ἂν ἤρκεσαν μοῦσαι ἐμπνέουσαι τῷ
συγγραφεῖ τὴν σοφίαν αὐτόματον καὶ χάριν τῆς συγγρα-
φῆς ἐνσταλάζουσαι· οὕτως καινὰ τὰ παρόντα καὶ πρὸς τὰ
παρῳχηκότα τὸ ἀσύγκριτον ἔχοντα· καὶ οἶμαι μήδ' ἂν ἔτι
τὸν χρόνον τοιαῦτα δυνηθῆναι τεκεῖν, κατὰ τοὺς ἅπαξ
ἑαυτοὺς τῶν δρομικῶν ἐπιτείναντας καὶ τὸν τόνον τοῦ σώ-
ματος παραλύσαντας ὡς πρὸς δευτέρους ἀγῶνας
Μιχαήλ Ψελλος. Orationes forenses et acta oration 3, line 111
ἀμφότερα γάρ μοι ἀμφιδεξίως περίεστι, τὸ μὲν διὰ τὴν

τοῦ γεγραφότος ἄνοιαν, τὸ δὲ διὰ τὴν περὶ αὐτὸν αἰδῶ
καὶ ψυχικὴν πάλαι ἀνάκρισιν· ὃν ᾤμην μόνον ἐγὼ τὰς λα-
βὰς ἐκπεφευγέναι τῶν ὑβριστῶν, καὶ ἀνάλωτον εὑρεθῆναι
καὶ αὐτοῖς τοῖς βασκαίνουσι, τὸ μὲν λόγῳ νικῶντα, τὸ δὲ
αἰδοῖ χειρούμενον καὶ τῇ περὶ αὐτὸν κοσμιότητι. ὃν τί σὺ
παθών, ἢ μᾶλλον ποίῳ συνελαθεὶς δαίμονι, κακῶς ἐπήρ-
θης εἰπεῖν καὶ ἀλογίαν τῷ λόγῳ προστρίψασθαι, καὶ τῷ
Ἑρμῇ μὲν τὸ ἀνόητον, τῇ δὲ μούσῃ τὴν ἀμουσίαν προσε-
νεγκεῖν, ὃς γραμματικῆς μὲν πᾶσαν ἐξεπαιδεύθη φωνήν,
ποιητικῆς δὲ τὸ ὑποκριτικὸν εἰς ἄκρον ἐξήσκησεν,
ὀρθογραφίας δὲ οὐδενὶ παρεχώρησεν, ὁποτέρας βούλει εἴτε
τῆς ἐν συλλήψει καὶ διαστάσεσι συλλαβῶν, εἴτε τῆς ἄλλης,
ἢ νῦν μᾶλλον σπουδάζεται; ῥητορικῇ δὲ οὕτω τὴν γλῶτταν
ἐνίσχυσεν, ἢ ῥητορικὴν τῇ γλώττῃ ἐκράτυνεν, ὡς μέχρι
μόνου τοῦ βήματος ἁμιλλᾶσθαι τῷ ῥήτορι, τὰ δ' ἄλλα μη-
δὲν Φωκίωνος ἔχειν τὸ ἔλαττον, ὃς κἀκείνου κόπις ὠνομά-
533
ζετο; εἰ δὲ καὶ τόνῳ δεῖ δοῦναι φωνῆς, οὐδὲ γὰρ τοῦτο

ἀπαξιοῦται τῇ τέχνῃ, καὶ στροφῇ γλώττης εὐρύθμῳ, σὺ
τάχα μόνον αὐτῷ πλησιάσειας, ὃς γε ἀργότερον μὲν ἢ τὸ
θαλάσσιον κῆτος ἀνέχαινες, θέρους δὲ τὸ πνεῦμα κινήσας,
Μιχαήλ Ψελλος. Oratoria minora Oration 25, line 165
ἄλλον ἄλλο τι περὶ τὸ ἦθος διενεργοῦντας· καὶ οἷς μὲν εὐφυῶς πλάττεται
ἀπὸ τῶν ῥητορικῆς θαλάμων προέρχεται, οἷς δὲ ἤθη καὶ φύσεις διερευνᾷ
τῇ φιλοσόφῳ μερίδι προστίθεται, οἷς δὲ τὰ διάφορα τῆς γῆς ἐρευνᾷ

κλίματα τῇ γεωγραφίᾳ σεμνύνεται, ἀγάλλεται δὲ καὶ μουσικῆς ἐν ἀώτῳ,
ὅ φησι Πίνδαρος, σύντονα πολυπραγμονῶν μέλη καὶ ἐναρμόνια, οἷς δὲ
τὰς
ἀράχνας συντίθησι τῶν τῆς γεωμετρίας ὅρων προκύπτειν ἐοικέναι δοκεῖ,
οἷς δὲ τοῖς διαφόροις μερίζεται ἔθνεσιν οὐδὲ τῆς ἱστορικῆς πραγματείας
ἀπήλλακται. πῶς οὖν οὐκ ἄν τις τὸν μῦθον ἕλοιτό τε καὶ ἐνστερνίσαιτο
τὰ
τῶν ἐπιστημῶν καὶ τεχνῶν κράτιστα ἑαυτῷ συμπηξάμενον; ἔγωγ' οὖν
ἑλοίμην μᾶλλον παρὰ ῥητορικῆς τὸν μῦθόν μοι προσαγόμενον ἢ παρὰ
Μουσῶν τὸ βρῶμα τῆς γνώσεως, ἀφ' οὗ δὴ ὁ Ἀσκραῖος τὴν Ποιητικὴν
ἀνάδοσιν ἐποιήσατο· ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἴσως καὶ πέπλασται καὶ θαυμάζω
τὸν
ποιητὴν ὃς ἐξαπατήσειν ἡμᾶς ᾤετο, τὸ δὲ τοῦ μύθου ἐπ' αὐτῶν τῶν
πραγμάτων ἀληθῶς ἔχον ἐλέγχεται.
Τὸ δὲ ὄνομα τίς ἂν τῶν ἁπάντων ἀπαξιώσειε; Σωκράτης μουσικὴν
ποιεῖν καὶ ἐργάζεσθαι παρὰ τοῦ ἐνυπνίου κελευόμενος τῇ φιλοσοφίᾳ
ἐπέτεινεν ἑαυτόν, ὡς δὲ πολλάκις τὸ αὐτὸ ἐφοίτᾳ ἐνύπνιον, ἔγνω ὃ
βούλεται καὶ τοὺς τοῦ Αἰσώπου μύθους ἐντείνας ἀφωσιώσατο· οὕτω
μουσικὴ ὁ μῦθος αὐτόχρημα καὶ κρείττω[ν] φιλοσοφίας [π]αρὰ τοῖς
κρείττοσι. Πλάτων δὲ περὶ τῶν ἐν ᾅδου φιλοσοφῶν μύθῳ τὴν ἱστορίαν
ἐσέμνυνεν οὐ ψευσόμενος, ὥς γέ μοι δοκεῖ (ἢ γὰρ ἂν ἀπατᾶν ἐβούλετο
Μιχαήλ Ψελλος. Opuscula logica, Φυσικά . , allegorica, alia Opusculum

7, line 87
τοὺς λόγους πρὸς τὴν τῶν ἀκουόντων ἀσθένειαν· ‘ἐγὼ’ γάρ ‘εἰμι’ φησίν
’ἡ ζωὴ καὶ τὸ φῶς’. καὶ τῷ Μωυσῇ δὲ ἐντελλόμενος τὴν τοῦ Ἰσραὴλ
δημαγωγίαν ‘ἐρεῖς’, φησί, ‘ὅτι ἀπέσταλκέ με ὁ ὤν’. ἀλλ' ὢν ὁ θεός;
ἄπαγε τοῦ λόγου· ὑπερβέβηκε γὰρ τοῦτο. ἐκεῖνος δὲ ἕν ἐστι μόνος, ἓν
δὲ οὐχ ὡς ἄτομον οὐδὲ ὡς εἶδος ἢ γένος, ἀλλ' ὡς πάντα ἓν καὶ πρὸ
534
πάντων ἓν καί, ὥς πού τις ἔφησε τῶν φιλοσόφων τολμηρῶς ἴσως

φθεγξάμενος, ‘αὐτός ἐστιν ἡ καταπιοῦσα τὰ πάντα ἁπλότης’. ἀφ' οὗ
δὴ πρόεισι πρώτως τὸ ὄν, ὃ δὴ ἀμέσως ἐντυγχάνον τῷ ἑνὶ ὂν μέν ἐστι
κατὰ οὐσίαν, ἓν δὲ κατὰ μετοχήν. τοῦτο δὲ καὶ αὐθυπόστατόν ἐστιν,
ὅτι μὴ δεῖται διηνεκῶς τῆς ὑφιστώσης αὐτὸ χειρός· ἐκορέσθη δὲ ἅπαξ
τῆς ποιητικῆς αἰτίας καὶ ὅλης αὐτῆς καταπολαῦσαν ἀρκεῖ ἑαυτῷ πρὸς
τὴν ὕπαρξιν. διὸ καὶ ἀκίνητόν ἐστιν, ὅτι πρώτως τοῦ ἀκινήτου μετ-
έσχεν.
Ὁ μὲν οὖν θεὸς ἤτοι τὸ ἓν οὐκ αὐθυπόστατον· οὐ γάρ φαμεν τὸν
θεὸν ἀρκεῖν ἑαυτῷ πρὸς ὑπόστασιν· τὸ γὰρ ἀρκοῦν ἑαυτῷ αὔταρκες
μόνον· τὸ δὲ αὔταρκες ἐλλεῖπον πρὸς τὴν μετάδοσιν· ὁ δὲ θεὸς οὐκ
αὐτάρκης οὐδὲ πλήρης, ἀλλ' ὑπερπλήρης, καὶ ἀπορρέουσιν ἐξ αὐτοῦ
ὥσπερ ἀπὸ κρατῆρος πλησθέντος οἱ τῆς ἀγαθότητος ὀχετοί. οἷς οὖν
ὑπερβαίνει τὸ αὔταρκες, ὑπερεκπίπτει καὶ τὸ αὐθύπαρκτον. ἓν οὖν
πρῶτον, εἶτα ὄν, ὃ δὴ καὶ αὐθύπαρκτον ὁ λόγος ἐγνώρισε, μεθ' ἃ
τρίτον τὸ αὐτοκίνητον. ὅρα μοι δὲ τὴν ὑπόβασιν καὶ θαυμάσεις τοὺς
Μιχαήλ Ψελλος. Opuscula logica, Φυσικά . , allegorica, alia

Opusculum 22, line 46
σιαζομένης καὶ ἑλιττομένης πολυειδῶς, ἐξαίφνης ῥήγνυται τὸ νέφος

διὰ τὴν βίαν τῆς ἔνδον ἑλιττομένης καπνώδους ἀναθυμιάσεως καὶ φυ-
λάττει κἀν τῇ προόδῳ τὸ ἐκπυρηνισθὲν πνεῦμα τὸ σχῆμα τῆς ἕλικος.
καὶ ὁ ἐκνεφίας δὲ οὐ τὸν εἰρημένον πρότερον τρόπον, ἀλλὰ καὶ τὸν
ὅμοιον τῷ τυφῶνι τὴν γένεσιν ἔχει· καὶ κατὰ μὲν τὸ εἶδος οὐ διαλ-
λάττουσιν ἐκνεφίας καὶ τυφών, παρὰ δὲ τὴν ἐπίτασιν καὶ τὴν ἄνεσιν
διαφέρουσιν. ὁ γὰρ τυφὼν οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ ἐκνεφίας ἐπιτεταμένος.
καὶ ὁ μὲν ἐκνεφίας οὐχ ὁρᾶται, ὁ δὲ τυφὼν ὁρᾶται διὰ τὸ παχυμερε-
στέραν οὐσίαν συνεφέλκεσθαι ἐκ τοῦ νέφους ἐκκρινομένην τὴν κα-
πνώδη ἀναθυμίασιν. καὶ τὸν μὲν ἐκνεφίαν παύει ὑετός· κατασβέννυσι
γὰρ τὴν καπνώδη ἀναθυμίασιν ὁ ὑετὸς τὴν Ποιητικὴν τοῦ ἐκνεφίου,
ψυχρὸς ὑπάρχων· τὸν δὲ τυφῶνα οὐχ ἱκανός ἐστιν ὁ ὑετὸς παῦσαι,
ἀλλὰ δεῖται ἄλλου τινὸς ψυχροτέρου, καὶ διὰ τοῦτο ὑπὸ τοῦ βορρᾶ
κατασβέννυται.
Ὁ δὲ βορρᾶς ἀεὶ ἀποσοβεῖ τὰ νέφη καὶ αἰθρίαν ποιεῖ, μάλιστα ὅταν
μὴ ψυχρὸς πνεῖ· εἰ γὰρ εἴη ψυχρός, παχύνει τὴν ἀτμίδα πρὶν ἢ ἀπο-
σοβῆσαι καὶ εἰς ὕδωρ μεταβάλλει.
Εἰ δὲ πολλάκις ὁ φιλόσοφος Ἀριστοτέλης νῦν μὲν ψυχρόν, νῦν δὲ
θερμὸν λέγει τὸν ζέφυρον, ῥητέον ὅτι ψυχρὸς μέν ἐστι κατ' οὐσίαν,
θερμὸς δὲ γίνεται ἐν ὥρᾳ θερμῇ.
535

ται.’ καὶ Πλάτων δὲ ἐν τῷ Θεαιτήτῳ ἀρχὴν φιλοσοφίας τὸ θαυμάζειν

αἰνίττεται· οὐ γὰρ ἄν τις ζητήσειεν ὃ μὴ τεθαύμακε. διὰ τοῦτο γὰρ
κἀν τῷ θέρει πολλὴν ὁρῶντες καταφερομένην τὴν χάλαζαν, τὴν αἰτίαν
τῆς γενέσεως ἐζητήσαμεν· θαυμαστὸν γὰρ ὅπως τὸ τῷ πλείονι ψύχει
πηγνύμενον ἐν τῇ θερμοτέρᾳ ὥρᾳ συσφίγγεταί τε ὁμοῦ καὶ στρογγύλ-
λεται. ἀλλὰ καὶ τὴν ἶριν Θαύμαντος ἔκγονον ποιητής τις ᾐνίξατο·
θαυμάσαντες γὰρ τὸ ἀπηκριβωμένον τοῦ σχήματος καὶ τοῖς μαθηματι-
κοῖς κύκλοις προσόμοιον τάς τε τῶν χρωμάτων διαφοράς, εἶτα ταῦτά
τε εὑρηκότες ὅτι ἐμφαντικὰ καὶ οὐκ ἐνυπόστατα καὶ ὅτι ἄγγελος τὸ
ἐμφαινόμενον τοῦ ὑετοῦ, ἶριν τὸ σχῆμα κεκλήκαμεν ἀπὸ τῆς ποιητικῆς
Ἴριδος, ἣν δὴ θεῶν ἄγγελον ὁ μῦθος πεποίηκε.
Τὸ δὲ ἦτα περιττότερόν μοι ἐκκεῖσθαι δοκεῖ, τοῦ ταῦ παρέργως τὰς
ἑκατέρωθεν συλλαβὰς διασχίσαντος. ἡνία γάρ ἐστι τὸ ἀπέριττον, τὴν
πρὸς τὰ θαυμαζόμενα ἐμφαῖνον κίνησιν τοῦ θαυμάζοντος. πρὸς ἐκεῖνα
γὰρ εἴωθέ τις χωρεῖν, ὧν δὴ τὰς αἰτίας θαυμάζων μαθεῖν ἐπείγεται,
ἐπεὶ καὶ Πλάτων τοῦ Αἰτναίου πυρὸς ἕνεκεν τρὶς τὴν ὀλοὴν ἀνε-
μέτρησε Χάρυβδιν, καὶ Εὐριπίδης ὁ τραγῳδὸς πολλάκις ἐπὶ τὰς τοῦ Εὐ-
ρίπου μεταβολὰς παρεγένετο, Δημόκριτός τε ὁ φιλόσοφος οὐκ ἐπαύ-
σατο ἐπὶ τὸ τοῦ Σαράπιδος βαδίζων τέμενος, ἐν ᾧ δὴ μέσος αὐτὸς ὁ
Σάραπις ἀπῃώρητο βαρύ τι σιδήρου χρῆμα, ἄχρις οὗ τοῦ λαξευθέντος

ἀλλὰ καὶ τὴν πέτραν ὀρύττωμεν καὶ τὴν θάμνον ἀνακαθαίρωμεν, μι-
μούμενοι τοὺς ἐν μεσογείᾳ καθιδρυμένους, παρ' οἷς ψαφαραί τινες πέ-
τραι καὶ εὔθρυπτοι ὑποτύφουσιν ἅλας θαυμάσιον, ὃ δὴ βραχεῖα οἷον
ἐφολκὶς κατακαλύπτει, καὶ ταύτην παραξύσαντες ἀροῦσι τὸ βάθος καὶ
ἀνορύττουσι, κἀντεῦθεν οὐκ ἀνάλατα αὐτοῖς τὰ πέμματα γίνεται. ἀλλ'
ἐκεῖνοι μὲν Ἄμμωνι τοὺς ἅλας δὴ τούτους ἀνατιθέασιν, ἡμεῖς δὲ τὸ ἐκ
τῆς πέτρας ἀναχωσθὲν θεῷ ἀναθήσομεν, παρ' οὗ πᾶν δώρημα τέλειον
καταβαίνειν εἰς ἡμᾶς εἴωθεν.
Τοῦ αὐτοῦ ἐξήγησις εἰς τὸ ‘λίγξε βιός, νευρὴ δὲ μεγάλ' ἴαχεν’
Ἔστι μὲν οὐδ' ὅπερ εἰρήκειν εὐθὺς ἐρωτηθεὶς ὑφ' ὑμῶν περὶ τοῦ
Πανδαρικοῦ τόξου πόρρω τῆς ποιητικῆς ἀκριβείας καὶ τῆς τοῦ λόγου
διασκευῆς, ἀλλ' ἔστι νῦν ἀκριβοῦν τι καὶ καλοῦ κάλλιον. πρὸ δὲ τῆς
τῶν καθ' ἕκαστα ἐπιλύσεως, ὅπερ ἐπεπόνθειν ὕστερον τὰ ἔπη ἀναγι-
536
νώσκων, ἐρῶ δὴ καὶ πρὸς φίλους ἄνδρας· τὸ γοῦν φαινόμενον καὶ

κατὰ τὰς πρώτας ἐπιβολάς, τὸ μὴ ἐν τῷ τείνεσθαι τὸ τόξον λίγξαι μὲν
τὸν βιόν, ἠχῆσαι δὲ τὴν νευρὰν μέγα, πηδῆσαι δὲ τὸ βέλος, ἀλλὰ μετὰ
τὸ τετάσθαι τὸ κυκλοτερὲς τόξον καὶ τὴν νευρὰν καὶ τὸν βιὸν τὰς
πεποιημένας ἐπιγενέσθαι φωνάς· κινουμένης γὰρ τῆς θαλάσσης καὶ ὁ
φλοῖσβος καὶ ὁ ὀρυγμαδός, οὐ μὴν καὶ κινηθείσης ἤδη καὶ παυσαμέ-
νης. ἀλλὰ τοὐναντίον Ὅμηρος ποιεῖ ἐν τοῖς ἔπεσιν·

κείμενον, ἔχει καὶ τέλος, καὶ ὑποκείμενον μὲν περὶ ὃ καταγίνεται,

τέλος δὲ ὃ ποιῆσαι προτίθεται. τῇ μὲν γὰρ ἰατρικῇ ὑπόκειται τὰ ἀν-
θρώπινα σώματα, τέλος δ' ἔχει τὴν ὑγείαν, τῇ δὲ ῥητορικῇ ὑπόκειται
τὰ ἰδιωτικὰ καὶ πολιτικὰ προβλήματα, τέλος δὲ ταύτης τὸ πεῖσαι, τῇ
δὲ γραμματικῇ ὑπόκεινται πᾶσαι αἱ Ἑλληνίδες φωναί, τέλος δὲ αὐτῆς
τὸ μηδέποτε ἁμαρτάνειν περὶ αὐτάς. εἰ οὖν πᾶσα τέχνη καὶ ἐπιστήμη
καὶ ὑποκείμενον ἔχει καὶ τέλος, εἰκότως καὶ οἱ ὁρισμοὶ ἢ ἐξ ἑνὸς τῶν
δύο ἢ ἐκ τοῦ συναμφοτέρου λαμβάνονται· ἐκ τοῦ ὑποκειμένου μέν, ὡς
ὅταν εἴπω ‘ἰατρική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπινα σώματα καταγινο-
μένη’, ἐκ τοῦ τέλους δέ, ὡς ὅταν εἴπω ‘ἰατρική ἐστι τέχνη ὑγείας περι-
ποιητική’.
Δείκνυται οὖν ὅτι οἱ ὁρισμοὶ ἐκ τριῶν συλλαμβάνονται, ἐκ τοῦ ὑπο-
κειμένου, ἐκ τοῦ τέλους καὶ ἐκ τῶν συναμφοτέρων. φέρε οὖν μάθωμεν
τί ὑπόκειται τῇ φιλοσοφίᾳ καὶ τί τὸ τέλος αὐτῆς καὶ πῶς ἐκ τούτων
γνωρίζεται. δεῖ οὖν εἰδέναι ὅτι πάντα τὰ ὄντα ὑπόκειται τῇ φιλο-
σοφίᾳ, διὸ καὶ γνῶσίς ἐστιν, ὡς μόνη πάντα γινώσκουσα· αἱ μὲν γὰρ
ἄλλαι τέχναι καὶ ἐπιστῆμαι περὶ ἓν καταγινόμεναι ἓν μέν τι γινώ-
σκουσι, πολλὰ δὲ ἀγνοοῦσι, καὶ μᾶλλον ἄγνοιαί εἰσιν παρὸ γνώσεις· ἡ
δὲ φιλοσοφία μᾶλλον γνῶσίς ἐστιν ὡς πάντα τὰ ὄντα ἐπαγγελλομένη
εἰδέναι. τέλος δὲ τῆς φιλοσοφίας τὸ διὰ τῆς γνώσεως τῶν ὄντων θεὸν
ἐπὶ γῆς δεῖξαι τὸν ἄνθρωπον καὶ τοιοῦτον οἷον τὸν Λυκοῦργον ἡ Πυ

ἁπλᾶ κἄν τε σύνθετα εἴη, οὔτε ἀλήθειαν οὔτε ψεῦδος σημαίνουσι,

συμπλεκόμενα δὲ μετ' ἀλλήλων ἀλήθειαν ἢ ψεῦδος σημαίνουσι.
κεχωρισμένα δὲ ταῦτα λαμβανόμενα καλοῦνται ὅροι καὶ φάσεις καὶ
537
ὀνόματα καὶ ῥήματα. συμπλεκόμενα δὲ ἀποτελοῦσι τὴν πρότασιν·

πᾶσα γὰρ πρότασις ἐξ ὀνόματος καὶ ῥήματος σύγκειται.
Περὶ λόγου τμῆμα πρῶτον
’Λόγος ἐστὶ φωνὴ σημαντική, ἧς τῶν μερῶν τισημαντικόν ἐστι

κεχωρισμένονὡς φάσις, ἀλλ' οὐχ ὡς κατάφασις.’ ἔχει δὲ ὁ λόγος
εἴδη πέντε, εὐκτικόν, κλητικόν, ἐρωτηματικόν, προστακτικὸν καὶ ἀπο-
φαντικόν. πέντε οὖν εἰδῶν τοῦ λόγου ὄντων ὁ ἀποφαντικός ἐστι χρήσι-
μος τῇ φιλοσοφίᾳ, οἱ δ' ἄλλοι ῥητορικῇ μᾶλλον καὶ ποιητικῇ ἁρμόζου-
σιν. ἐκεῖνος δέ ἐστι λόγος ἀποφαντικός, ἐν ᾧ τὸ ἀληθὲς καὶ τὸ
ψεῦδος ὑπάρχει. κέκληται δὲ ἀποφαντικὸς ὡς ἐκφαίνων καὶ ἀνακα-
λύπτων τὰ ἐν τῇ ψυχῇ κεκρυμμένα νοήματα. ἔχει δὲ ὁ ἀποφαντικὸς
λόγος εἴδη δύο, κατάφασιν καὶ ἀπόφασιν. καὶ κατάφασις μέν ἐστιν
ἀπόφανσίς τινος κατά τινος, οἷον ‘ἄνθρωπος περιπατεῖ’, ἀπόφασις δέ
ἐστιν ἀπόφανσίς τινος ἀπό τινος, οἷον ‘ἄνθρωπος οὐ περιπατεῖ’.
ῥητέον δὲ καὶ τί ἐστιν ‘εἷς λόγος’· ἢ ὁ ἓν πρᾶγμα δηλῶν κυρίως, ὡς ὁ
λόγος ὁ λέγων ‘ὁ ἄνθρωπος ζῷόν ἐστιν’ – ἓν γὰρ δηλοῖ οὗτος ὁ λό-
γος – , ἢ ἓν δηλῶν διὰ τοῦ συνδέσμου, ὡς οἱ ὑποθετικοὶ συλλογισμοί,
οἷον ὡς τὸ ‘ἡμέρα ἐστίν, ὅτι ὑπὲρ γῆν ἐστιν ὁ ἥλιος’,

κτύπος εἰσιὼν πρὸς τὸν ἐγκέφαλον παχύνει καὶ συστέλλει τὸ ψυχικὸν

πνεῦμα καὶ ἀνόμοιον τῇ ψυχῇ ποιεῖ πρὸς ἐνέργειαν. εἰ δ' ἀμέτρως
παχυνθείη, καὶ χωρισμόν.
Τοῦ ᾠοῦ τὸ λεκιθῶδες εὔπεπτον ὡς θερμόν, τὸ δὲ λευκὸν δύσπεπ-
τονὡς ψυχρόν. ἰστέον ὡς τὸ ὀστρακῶδες τοῦ ᾠοῦ ἔοικε τῇ γῇ, τὸ
πνεῦμα τῷ ἀέρι, τὸ ὑγρὸν τῷ ὕδατι, ἡ λέκιθος τῷ πυρί· ἔστι καὶ
σφαιροειδὲς μετέχον καὶ δυνάμεως ζωτικῆς καὶ μιμεῖται τὸν κόσμον.
Τῶν κωλικῶν ἡ κόπρος βολβιθώδης, ὅτι ἐκ φλέγματός ἐστι τὸ
πάθος καὶ σηπόμενον πνεύματα τίκτει, ἃ τὴν κόπρον ὑπενδυόμενα ὡς
τὴν τῶν βοῶν ποιεῖ. τῶν δὲ βοῶν τοιαύτη διὰ τὸ πολλῇ τροφῇ
κεχρῆσθαι ἀχυρώδει πνευμάτων ποιητικῇ.
Ἐπὶ τῶν τὴν μήνιγγα τοῦ ἐγκεφάλου τὴν παχεῖαν τετρωμένων
ἐξίασι μύκτηες, ὅτι τοῦ ἐγκεφάλου ἀτμοὺς διαφοροῦντος διὰ τῶν
ῥαφῶν, ἐπειδὴ διαίρεσις τῆς τομῆς γίνεται, ἐξίασιν οἱ ἀτμοὶ ἀθρόως
καὶ ψυχρῷ τῷ ὀστέῳ ὁμιλοῦντες πήγνυνται καὶ ἐξαπλοῦνται ὡς
μύκητες. οὕτω γὰρ καὶ καπνὸς ῥᾷον ἐξέρχεται διὰ τῆς θυρίδος ἢ διὰ
τῶν ὀπῶν.
538
Τὸ φλέγμα ὡς παχὺ κατωφερὲς ὂν πῶς ἀνέρχεται ἐπὶ κεφαλήν; οὐ

καθ' αὑτὸ ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀποκριτικὴν δύναμιν,
σμός τις γίνεται τῶν πασχόντων μορίων.

Ἐν τοῖς παροξυσμοῖς τὰ ἄκρα περιψύχεται, ὅτι ὅπου ἡ ἀρχὴ τῆς κι-
νήσεως, ἐκεῖ καὶ ἡ ὕλη· ἡ δὲ ἀρχὴ ἐν τῷ βάθει, ἐν τούτῳ καὶ ἡ ὕλη·
καὶ διὰ τοῦτο τὰ ἄκρα ψυχρά.
Ἡ δίψα κατὰ ξηρότητα γίνεται, ἥτις πύκνωσιν ποιεῖ. διψῶντες οὖν
εἰ προσενέγκοιμεν ὕδωρ ψυχρόν, ἡδόμεθα, καίτοι τῆς πυκνότητος ἐπι-
τεινομένης τῷ ψυχρῷ. καὶ ὥσπερ τὸν ὕπνον οὐ λέγομεν χαλαστικὸν ἐν
τοῖς σώμασιν, οὕτως οὐδὲ τὸ ὕδωρ, ἐπειδὴ ἡδονῆς παρεκτικόν ἐστιν. ἡ
διὰ τοῦ σκάφους αἰώρα διαφορητικὴ τῶν παχυμερῶν σωμάτων, τοῦ δὲ
αἰσθητικοῦ πνεύματος πυκνωτικὴ καὶ διὰ τοῦτο ὕπνου ποιητική.
Ἐπὶ τὴν μήνιγγα εἰ γένηται ἕλκος, θανάσιμον διὰ τὸ τὴν συλλεχθεῖ-
σαν ἐκ τῆς ἑλκώσεως ὕλην ἐπὶ τὰ κύρια μέρη τοῦ ἐγκεφάλου θλῖψιν
ἀπεργάζεσθαι καὶ σπασμόν, μὴ δυνηθεισῶν τῶν ὑλῶν διαπνεῦσαι.
Ἰστέον ὅτι κυριώτατα τὰ περὶ τὸ βρέγμα μέρη ὄντα λεπτὴν ἔχει τὴν
ὑποκειμένην μήνιγγα καὶ διὰ τοῦτο ἐπικίνδυνον. πρὸς δὲ τὴν συνούλω-
σιν ἐλθόντα εὐιατότερα, ὅτι σφοδροτέρα γίνεται ἡ συνέργεια τῶν κυ-
ριωτέρων μερῶν. τὰ περὶ τὸ ἰνίον ἀκινδυνωδέστερα διὰ τὸ τὴν μή-
νιγγα αὐτῶν σαρκώδη εἶναι, δυσιατότερα διὰ τὸ μὴ ἔχειν συνέργειαν
πολλήν.
Μιχαήλ Ψελλος. Opuscula psychologica, theologica, daemonologica

P. 108, line 27
[De voluntario et involuntario]
Ἠρώτησας καὶ περὶ ἑκουσίου καὶ ἀκουσίου. καὶ ἴσθι ὅτι τοῦ ἀκουσίου
τὸ μὲν κατὰ βίαν, τὸ δὲ δι' ἄγνοιάν ἐστι· καὶ τῶν κατὰ βίαν ἀκουσίων ἡ
ποιητικὴ ἀρχὴ ἔξωθέν ἐστι. τὸ δὲ ἑκούσιον ἀμφοτέροις ἀντίκειται· ἔστι
γὰρ τὸ μήτε βίᾳ μήτε δι' ἄγνοιαν γινόμενον. καὶ πᾶσα μὲν προαίρεσις
ἑκούσιος, οὐ πᾶν δὲ τὸ ἑκούσιον ἐκ προαιρέσεως· καὶ γὰρ τὰ παιδία καὶ
τὰ ἄλογα ζῷα ἑκουσίως μὲν ποιεῖ, οὐ μὴν προαιρούμενα. ἔστι δὲ ἡ προ-
αίρεσις μικτόν τι χρῆμα ἐκ βουλῆς καὶ κρίσεως καὶ ὀρέξεως. βουλόμεθα
δὲ περὶ τῶν ἐφ' ἡμῖν καὶ ἄδηλον ἐχόντων τὸ τέλος.
Περὶ ἀρετῶν
539
Τὴν πρὸς Ἑρκουλιανὸν ἀνεγνωκὼς ἐπιστολὴν Συνεσίου ἐπιζητεῖς τί

ποτέ ἐστι τὸ ἐν ταύτῃ κείμενον ῥησίδιον τὸ βούλεσθαι αὐτὸν ‘μεταθεῖναι
τὴν τοῦ σώματος ἰσχὺν ἐπὶ τὴν τῆς ψυχῆς ἀνδρείαν, οὐ τὴν ἐκ τῆς πρώτης
καὶ περιγείου τετρακτύος τῶν ἀρετῶν’. ἐν ταύτῃ μὲν τῇ τετρακτύι,
Μιχαήλ Ψελλος. Theologica Opusculum 20, line 8
λθʹ. Ἐκ τοῦ Περὶ υἱοῦ
Οὐκ ἀποκρύψομαι πρὸς ὑμᾶς, ὦ φίλτατοι παῖδες, οὓς διὰ τῆς φιλοσο-
φίας ὠδίνησα, ὅ τι ποτὲ πέπονθα τῷ πατρὶ περὶ τουτὶ τὸ ῥητὸν τὸ ‘διὰ
τοῦτο μονὰς ἀπ' ἀρχῆς εἰς δυάδα κινηθεῖσα μέχρι τριάδος ἔστη’. οὐκ
ἐπῄνεσα τοῦτον ἐν ἀρχῇ τῆς ἐνταῦθα θεολογίας, οὐδὲ συνᾷδον ἐφάνη μοι
τὸ δόγμα τοῖς ἀληθέσι περὶ θεοῦ δόγμασι. πρῶτα μὲν γὰρ ἡ αἰτιολογία
ἐπὶ τῆς τριαδικῆς κειμένη ὑπάρξεως ἄτοπός μοι ἔδοξεν εἶναι· εἰ μὲν γὰρ
ποιητική, καὶ προκείσεται τῆς ὁλοτελοῦς θεότητος, εἰ δὲ τελική, διὰ
ταύτην εἴη ὑποστᾶσα ἡ τριαδικὴ φύσις. ἀλλ' οὐδὲ τὸ ‘ἀπ' ἀρχῆς’ ἀρέσκον
μοι λίαν ἐφαίνετο, χρονικὴν εἰσάγον τὴν ἔμφασιν καὶ πρὸς ἄλλο
λεγόμενον·
ἡ γὰρ ἀρχὴ οὐκ ἀπόλυτον ὄνομα, ἀλλὰ τῶν πρὸς ἄλλο πως ἐχόντων ἐστί,
τοῦτο δ' ἔστι τὸ ἀρχόμενον· τὰ δὲ πρός τι ἅμα τῇ φύσει, ὥσθ' ἅμα ἀρχή
τε καὶ τὰ ἀρχόμενα, ὡς ἐντεῦθεν συλλογίσαιτ' ἄν τις συναΐδια τῷ θεῷ
τὰ ποιήματα. τὸ δὲ ‘κινηθεῖσα’ καὶ τὸ ‘εἰς δυάδα’, εἶτα ‘εἰς τριάδα’ καὶ
τὸ ‘ἔστη’ κατὰ πάντα μοι ἐφάνη τῇ θείᾳ φύσει ἐναντιούμενα. τὸ γὰρ
κινηθὲν πάντως δήπου καὶ κεκίνηται, τὸ δὲ κινούμενον ἀτελές· πᾶσα γὰρ
κίνησις ἀτελής, ὣς δὲ καὶ τὸ κατὰ ταύτην κινούμενον· τό τε γὰρ γεννώ-
μενον ἀτελές, ὅτι μὴ καὶ γεγέννηται, καὶ τὸ φθειρόμενον, ὅτι μὴ
ἔφθαρται,
Μιχαήλ Ψελλος. Theologica pusculum 110, line 23
Τῶν δὲ ἑορτῶν ἡ μὲν πρώτη, ἤτοι ἡ τοῦ ‘πάσχα’, πρακτικῆς ἐστι

φιλοσοφίας σύμβολον, πρὸς ἀρετὴν ὡς ἀπ' Αἰγύπτου τῆς ἁμαρτίας τοὺς
ὑπ' αὐτῆς κρατουμένους διαβιβάζουσα· ἡ δὲ δευτέρα, ἤτοι ἡ
‘πεντηκοστή’,
ἡ καλουμένη ‘τῶν νέων’, τύπος ὑπάρχει τῆς ἐν πνεύματι φυσικῆς
θεωρίας,
τὴν περὶ τῶν ὄντων ἀψευδῆ δόξαν ὡς ‘ἀπαρχὴν θέρους’ τῷ θεῷ προσκο-
540
μίζουσα· ἡ δὲ τρίτη, ἡ ‘τοῦ ἱλασμοῦ’, ἥτις ἐν τῷ ἑβδόμῳ μηνὶ τελεῖται

τῷ Ἰσραήλ, θεολογίας ἐστὶ μυστήριον, τὴν πάντων τῶν ἐν τοῖς γεγονόσι
πνευματικῶν λόγων γνωστικὴν ἕξιν καὶ τὴν κατ' οἰκονομίαν τοῦ σαρκω-
θέντος λόγου παντελῆ διὰ τῆς χάριτος ἀναμαρτησίαν καὶ τὴν ἐπ' αὐταῖς
ἐν τῷ ἀγαθῷ τελείαν καὶ ἀθάνατον ἀτρεψίαν περιέχουσα, ὡς ‘σαλπίγγων’
καὶ ‘ἱλασμοῦ’ καὶ ‘σκηνοπηγίας’ ποιητική. ἐπὶ πᾶσι δὲ αὐτός ἐστιν ὁ

θεὸς ταῦτα πάντα, σάββατον μὲν ὡς τῶν ἐν σαρκὶ τῆς ψυχῆς μόχθων
ἀνάπαυσις καὶ τῶν κατὰ δικαιοσύνην πόνων κατάπαυσις, πάσχα δὲ ὡς
ἐλευθερωτὴς τῶν τῇ πικρᾷ δουλείᾳ κεκρατημένων τῆς ἁμαρτίας, πεντη-
κοστὴ δὲ ὡς ἀπαρχὴ καὶ τέλος τῶν ὄντων καὶ λόγος ᾧ τὰ πάντα φύσει
συνέστηκεν. εἰ γὰρ μετὰ τὴν εἰς ἑαυτὴν ἑβδοματικὴν τῆς ἑβδομάδος
περίοδόν ἐστιν ἡ πεντηκοστή, πενταδικὴ δὲ σαφῶς ὑπάρχει δεκὰς αὕτη,
προδήλως ἄρα τῶν ὄντων ἡ φύσις, κατὰ τὸν ἑαυτῆς λόγον ὑπάρχουσα
πενταδικὴ διὰ τὰς αἰσθήσεις, μετὰ τὴν φυσικὴν τοῦ χρόνου καὶ τῶν
αἰώνων διάβασιν ἐν τῷ θεῷ ἔσται, τῷ κατὰ φύσιν ἑνί, μὴ δεχομένη πέρας,
ἐν ᾧ παντελῶς οὐκ ἔστι διάστασις. πεντηκοστῆς οὖν ἐστι τὸ μυστήριον
Μιχαήλ Ψελλος. Theologica Opusculum 113, line 89
τούτων διατυπώσεσιν· ἡμῖν δὲ δεικτέον, ὅπως ἐφ' ἑνὸς προσώπου αἱ

διῃρημέναι συνῆλθον προθέσεις. ‘ἐξ αὐτοῦ’ γάρ φησιν ὁ ἀπόστολος ‘καὶ
δι' αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα’· πῶς γὰρ τὸ αὐτὸ πρόσωπον καὶ
ποιητικὸν δύναται εἶναι κατὰ Πλάτωνα διὰ τὴν ‘ἐξ’ πρόθεσιν ἢ καὶ
ὑλικὸν κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην, καὶ ὀργανικὸν διὰ τὴν ‘διά’, καὶ τελικὸν
διὰ τὴν ‘εἰς ὅ’; ἀλλὰ τοῦτο μᾶλλον ἐνδεικτικόν ἐστι τοῦ ἀπὸ τοῦ θεοῦ
τὰ πάντα παρῆχθαι καὶ πρὸς τὸν θεὸν ἔχειν τὴν ἐπιστροφήν· πᾶν γὰρ τὸ
γεννώμενον, ὡς ἡ πρεσβυτέρα θεολογία φησίν, ἐκεῖθεν ἐπιστρέφει ὅθεν
τὴν γένεσιν ἔσχηκε. τὸ μὲν οὖν ‘ἐξ αὐτοῦ’ τὴν ἐκ τοῦ θεοῦ σημαίνει τῶν
ὅλων ἀπογέννησιν, τὸ δὲ ‘εἰς αὐτὸν’ τὴν τῶν γεννηθέντων ἐπιστροφήν,
τὸ δὲ ‘δι' αὐτοῦ’, μέσον κείμενον, τὴν Ποιητικὴν τῶν ὄντων δηλοῖ ἐνέρ-
γειαν. ἵνα γὰρ μὴ τὴν ὕλην νοήσωμεν διὰ τῆς ‘ἐξ’ προθέσεως, ἥτις ἀπο-
γεννᾷ μέν, οὐδὲν δὲ παρὰ τὴν γέννησιν ἐνεργεῖ, διὰ τοῦτό φησιν ὁ
ἀπόστο-
λος, ‘ἐξ αὐτοῦ καὶ δι' αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτόν’, ὅτι τε, φησίν, ἐξ αὐτοῦ τὸ
πᾶν προελήλυθε καὶ διὰ τῆς ἐνεργοῦς αὐτοῦ ποιήσεως ἀποτετέλεσται καὶ
εἰς αὐτὸν αὖθις ἐπέστραπται. ‘αὐτῷ ἡ δόξα’, κατ' αὐτὸν φάναι τὸν θεῖον
ἀπόστολον, ‘εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν’.
541
Θεόδωρος Στουδίτης. Epistulae Epistle 427, line 25
Βασιλείου εἰρημένων, δῆλον ὅτι ἐν τῇ χρήσει κειμένων τῶν προθέ-

σεων τῆς εἰκόνος, οὐχ ὑπὸ τοῦ ἁγίου δοκεῖ μοι ἐκφωνηθῆναι καὶ
οὕτως καὶ οὕτως, ἀλλ' ἐκ μεταγραφῆς τὸ σφάλμα· πλὴν εἰς ταὐτὸν
φέρει τὸν νοῦν ἀμφότερα. οἷον· ἡ τῆς εἰκόνος τιμὴ ἐπὶ τὸ πρωτότυπον
ἀναβαίνει. καὶ ἀληθὲς τοῦτο καὶ ἐπὶ φυσικῆς εἰκόνος, τοῦτο καὶ ἐπὶ
τεχνητῆς, τῆς ἀναβάσεως οὐδὲν ἄλλο δηλούσης ἢ ὅτι ἡ αὐτή ἐστι
τιμὴ παρὰ τὸ τῆς οὐσίας διάφορον ἐπὶ τῶν τεχνητῶν, ἐπὶ δὲ τῶν
φυσικῶν καὶ κατὰ τὸ τῆς οὐσίας ταὐτὸν ἀμφοῖν. καὶ γοῦν αὐτὴ ἡ
ἀλήθεια εἴρηκεν· ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς ἐμὲ ἀθετεῖ, καὶ ὁ ἐμὲ ἀθετῶν ἀθετεῖ
τὸν πέμψαντά με. φυσικὴ οὖν τοῦ θεοῦ καὶ πατρὸς εἰκὼν ὁ υἱός,
τεχνητὴ δὲ τοῦ υἱοῦ ὥσπερ καὶ τοῦ πατρὸς ἡμεῖς, ἤγουν ποιητική·
καὶ ποιητὴς γὰρ καὶ τεχνίτης τῶν ἁπάντων λέγοιτο θεός. εἴληπται
δὲ τῷ Ἁγίῳ Βασιλείῳ τὸ τεχνητὸν ἐπὶ τῶν ἐν πίναξιν εἰκόνων, καὶ
ταὐτὸν ἡμᾶς λαβεῖν τοὺς κατ' εἰκόνα θεοῦ γεγονότας καὶ τὴν ἐν
πίνακι ὑφ' ἡμῶν τεχνουργουμένην εἰκόνα ἐπὶ τοῦ τεχνητοῦ. καὶ
μᾶλλον ἔγγυος ταυτισμὸς ἐπὶ τοῦ καθ' ὁμοίωσιν ὁ ἡμέτερος χα-
ρακτὴρ πρὸς ἡμᾶς, ὥσπερ καὶ ὁ Χριστοῦ πρὸς αὐτόν, ἢ ὁ ἡμέτερος
πρὸς θεόν, ἐπειδὴ θεοῦ καὶ ἀνθρώπων τὸ μέσον ἄπειρον· ὅτι ὁ μὲν
ἄκτιστος, ἀπερίληπτος, ἀπερίγραπτος καὶ ὅσα τῆς αὐτῆς συστοιχίας
ἄνθρωποι δὲ κτίσμα, σῶμα, περιγραμμὸς καὶ ὅσα ὁμόστοιχα τούτων
ἄνθρωπος δὲ καὶ εἰκὼν ἀνθρώπου ἑκάτερα κτίσμα, κἂν διαφορότης
Theodorus Prodromus Poeta, Polyhist., Epithalamium fortunatissimis

caesaris filiis P. 349, line 4
ναιότερόν τε ὁμοῦ φρονήσασα καὶ βασιλικώτερον καὶ κόσμον οἰηθεῖσα

ὥσπερ βασιλικοῦ σώματος τὴν πορφύραν, οὕτω καὶ ψυχῆς βασιλικῆς
τὴν ἐπιστήμην τῶν ὄντων, τὴν γνῶσιν αὐτῶν ἐτελέσθη καὶ τὴν ἐν τού-
τοις ἀλήθειαν ἐθηράσατο καὶ προαιρέσεως οὐ γένους ἔδειξεν εἶναι κτῆμα
τὴν ἀρετήν, καὶ πᾶσι πάσας ὑπεράρασα τοῖς καλοῖς, αὐτὴ ἑαυτὴν ὑπερ-
ήλασε τῇ κατὰ τὴν συζυγίαν εὐδαιμονίᾳ, τοιούτῳ τοῦ λέχους ἀνδρὶ
κοινωνήσασα, τῷ ἐμῷ δεσπότῃ καὶ καίσαρι, οἷον οὔτε ὄψις ἕτερον
ἡμῖν παρεστήσατο, οὔτε ἱστορίαι παλαιῶν ἐδιδάξαντο. Ἄλλοι μὲν
γὰρ Ἑλλήνων τε καὶ Ῥωμαίων ἄλλα τυχὸν κατωρθώκεσαν, καὶ οἱ
μὲν ἐδημαγώγησαν, οἱ δὲ ἐστρατήγησαν, οἱ δ' εὐδοκίμησαν περὶ λόγους
καὶ τούτων ὁ μὲν φιλοσοφίαν, ὁ δὲ Ποιητικὴν ἐκμεμελετήκει· τὸ δὲ
τὸν αὐτὸν καὶ στρατηγεῖν ἅμα καὶ ἐπιστατεῖν ποιήμασι καὶ φιλοσο-
φεῖν καὶ ψηφηφορεῖν καὶ ῥήτορσι διαιτᾶν καὶ τῆς ἐν πᾶσι μὴ καθυστε-
542
ρεῖν ἀκρότητος, ἀλλ' ἑκάστῳ τοὺς περὶ ἕκαστον εὐδοκίμους φερωνύ-

μως νικᾶν, οὐδὲν ἂν εἴη τῶν ἁπάντων ἢ μόνου καίσαρος.
Ὑπὸ τοιούτοις ἄρα ταττομένους πατράσι τοὺς καλοὺς τούτους νυμ-
φίους ἅμα καὶ ἀδελφοὺς καὶ πρὸς τηλικαῦτα ὁρῶντας παραδείγματα,
πῶς, εἰπέ μοι, ἔδει τὰς ψυχὰς ἀσκηθῆναι; Οὐκ ἄλλως, οἶμαι, ἢ ὡς ἠσκή-
θησαν, ἠσκήθησαν δὲ οὕτως ὥσπερ ἀμέλει καὶ Πλάτων τὸν τῆς ἑαυτοῦ
προστησόμενον πολιτείας ἀσκηθῆναι νομοθετεῖ.
Pseudo-Dionysius Areopagita Scr. Eccl., Theol., De divinis nominibus

P. 155, line 2
ὁλοτήτων, τὸ ποιόν, τὸ ποσόν, τὸ πηλίκον, τὸ ἄπειρον, αἱ συγκρίσεις,

αἱ διακρίσεις, πᾶσα ἀπειρία, πᾶν πέρας, οἱ ὅροι πάντες, αἱ τάξεις, αἱ
ὑπεροχαί, τὰ στοιχεῖα, τὰ εἴδη, πᾶσα οὐσία, πᾶσα δύναμις, πᾶσα
ἐνέργεια, πᾶσα ἕξις, πᾶσα αἴσθησις, πᾶς λόγος, πᾶσα νόησις, πᾶσα
ἐπαφή, πᾶσα ἐπιστήμη, πᾶσα ἕνωσις. Καὶ ἁπλῶς πᾶν ὂν ἐκ τοῦ καλοῦ
καὶ ἀγαθοῦ καὶ ἐν τῷ καλῷ καὶ ἀγαθῷ ἔστι καὶ εἰς τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν
ἐπιστρέφεται.
Καὶ πάντα, ὅσα ἔστι καὶ γίνεται, διὰ τὸ καλὸν καὶ ἀγαθὸν ἔστι καὶ
γίνεται. Καὶ πρὸς αὐτὸ πάντα ὁρᾷ καὶ ὑπ' αὐτοῦ κινεῖται καὶ συνέχεται.
Καὶ αὐτοῦ ἕνεκα καὶ δι' αὐτὸ καὶ ἐν αὐτῷ πᾶσα ἀρχὴ παραδειγματική,
τελική, ποιητική, εἰδική, στοιχειώδης καὶ ἁπλῶς πᾶσα ἀρχή, πᾶσα
συνοχή, πᾶν πέρας. Ἢ ἵνα συλλαβὼν εἴπω· Πάντα τὰ ὄντα ἐκ τοῦ καλοῦ
καὶ ἀγαθοῦ, καὶ πάντα τὰ οὐκ ὄντα ὑπερουσίως ἐν τῷ καλῷ καὶ ἀγαθῷ,
καὶ ἔστι πάντων ἀρχὴ καὶ πέρας ὑπεράρχιον καὶ ὑπερτελές, ὅτι «Ἐξ
αὐτοῦ καὶ δι' αὐτοῦ» καὶ ἐν αὐτῷ «καὶ εἰς αὐτὸ τὰ πάντα», ὥς φησιν
ὁ ἱερὸς λόγος.


P. 190, line 10
VI.
1Νῦν δὲ ὑμνητέον ἡμῖν τὴν «ζωὴν τὴν αἰώνιον», ἐξ ἧς ἡ αὐτοζωὴ

καὶ πᾶσα ζωὴ καὶ ὑφ' ἧς εἰς πάντα τὰ ὁπωσοῦν ζωῆς μετέχοντα τὸ ζῆν
οἰκείως ἑκάστῳ διασπείρεται. Καὶ γοῦν ἡ τῶν ἀθανάτων ἀγγέλων ζωὴ
καὶ ἀθανασία καὶ τὸ ἀνώλεθρον αὐτὸ τῆς ἀγγελικῆς ἀεικινησίας ἐξ αὐτῆς
καὶ δι' αὐτὴν καὶ ἔστι καὶ ὑφέστηκε, δι' ἣν καὶ ζῶντες ἀεὶ καὶ ἀθάνατοι
543
λέγονται καὶ οὐκ ἀθάνατοι πάλιν, ὅτι μὴ παρ' ἑαυτῶν ἔχουσι τὸ ἀθα-
νάτως εἶναι καὶ αἰωνίως ζῆν, ἀλλ' ἐκ τῆς ζωοποιοῦ καὶ πάσης ζωῆς
ποιητικῆς καὶ συνοχικῆς αἰτίας.
Καὶ ὥσπερ ἐπὶ τοῦ ὄντος ἐλέγομεν, ὅτι καὶ τοῦ αὐτοεῖναί ἐστιν αἰών,
οὕτω καὶ ἐνθάδε πάλιν, ὅτι καὶ τῆς αὐτοζωῆς ἐστιν ἡ θεία ζωὴ ζωτικὴ
καὶ ὑποστατικὴ καὶ πᾶσα ζωὴ καὶ ζωτικὴ κίνησις ἐκ τῆς ζωῆς τῆς ὑπὲρ
πᾶσαν ζωὴν καὶ πᾶσαν ἀρχὴν πάσης ζωῆς. Ἐξ αὐτῆς καὶ αἱ ψυχαὶ τὸ
ἀνώλεθρον ἔχουσι, καὶ ζῷα πάντα καὶ φυτὰ κατ' ἔσχατον ἀπήχημα τῆς
ζωῆς ἔχουσι τὸ ζῆν. Ἧς ἀνταναιρουμένης κατὰ τὸ λόγιον ἐκλείπει πᾶσα
ζωή, καὶ πρὸς ἣν καὶ τὰ ἐκλελοιπότα τῇ πρὸς τὸ μετέχειν αὐτῆς ἀσθενείᾳ
πάλιν ἐπιστρεφόμενα πάλιν ζῷα γίγνεται.

P. 198, line 17
οὔτε ὀνομάζεται. Καὶ οὐκ ἔστι τι τῶν ὄντων, οὐδὲ ἔν τινι τῶν ὄντων
γινώσκεται. Καὶ «ἐν πᾶσι πάντα» ἐστὶ καὶ ἐν οὐδενὶ οὐδὲν καὶ ἐκ πάντων
πᾶσι γινώσκεται καὶ ἐξ οὐδενὸς οὐδενί. Καὶ γὰρ καὶ ταῦτα ὀρθῶς περὶ
θεοῦ λέγομεν, καὶ ἐκ τῶν ὄντων ἁπάντων ὑμνεῖται κατὰ τὴν πάντων
ἀναλογίαν, ὧν ἐστιν αἴτιος.
Καὶ ἔστιν αὖθις ἡ θειοτάτη θεοῦ γνῶσις ἡ δι' ἀγνωσίας γινωσκομένη
κατὰ τὴν ὑπὲρ νοῦν ἕνωσιν, ὅταν ὁ νοῦς τῶν ὄντων πάντων ἀποστάς,
ἔπειτα καὶ ἑαυτὸν ἀφεὶς ἑνωθῇ ταῖς ὑπερφαέσιν ἀκτῖσιν ἐκεῖθεν καὶ ἐκεῖ
τῷ ἀνεξερευνήτῳ βάθει τῆς σοφίας καταλαμπόμενος. Καίτοι καὶ ἐκ
πάντων, ὅπερ ἔφην, αὐτὴν γνωστέον· αὕτη γάρ ἐστι κατὰ τὸ λόγιον ἡ
πάντων ποιητικὴ καὶ ἀεὶ πάντα ἁρμόζουσα καὶ τῆς ἀλύτου τῶν πάντων
ἐφαρμογῆς καὶ τάξεως αἰτία καὶ ἀεὶ τὰ τέλη τῶν προτέρων συνάπτουσα
ταῖς ἀρχαῖς τῶν δευτέρων καὶ τὴν μίαν τοῦ παντὸς σύμπνοιαν καὶ
ἁρμονίαν καλλιεργοῦσα.
4«Λόγος» δὲ ὁ θεὸς ὑμνεῖται πρὸς τῶν ἱερῶν λογίων οὐ μόνον,
ὅτι καὶ λόγου καὶ νοῦ καὶ σοφίας ἐστὶ χορηγός, ἀλλ' ὅτι καὶ τὰς πάντων
αἰτίας ἐν ἑαυτῷ μονοειδῶς προείληφε καὶ ὅτι «διὰ πάντων χωρεῖ»
διικνούμενος, ὡς τὰ λόγιά φησιν, ἄχρι τοῦ πάντων τέλους, καὶ πρό γε
τούτων, ὅτι πάσης ἁπλότητος ὁ θεῖος ὑπερήπλωται λόγος καὶ πάντων
ἐστὶν ὑπὲρ πάντα κατὰ τὸ ὑπερούσιον ἀπολελυμένος.

P. 214, line 8
συνέχειν καὶ τὴν εἰς αὐτὸν τῶν ἀπ' αὐτοῦ προεληλυθότων ἐπιστροφήν.
544
10Εἰ δέ τις τὴν ταὐτοῦ τῶν λογίων ἢ τὴν τῆς δικαιοσύνης θεωνυ-
μίαν ἐπὶ τοῦ ἴσου λαμβάνοι, ῥητέον ἴσον τὸν θεὸν οὐ μόνον ὡς ἀμερῆ
καὶ ἀπαρέγκλιτον, ἀλλὰ καὶ ὡς ἐπὶ πάντα καὶ διὰ πάντων ἐπ' ἴσης
διαφοιτῶντα καὶ ὡς τῆς αὐτοϊσότητος ὑποστάτην, καθ' ἣν ἰσουργεῖ τὴν
δι' ἀλλήλων ἁπάντων ὁμοίαν χώρησιν καὶ τὴν τῶν μεταλαμβανόντων
ἐπ' ἴσης μετοχὴν κατὰ τὴν ἑκάστων ἐπιτηδειότητα καὶ τὴν ἴσην κατ'
ἀξίαν ἐπὶ πάντα νενεμημένην δόσιν καὶ κατὰ τὸ πᾶσαν ἰσότητα νοητήν,
νοεράν, λογικήν, αἰσθητικήν, οὐσιώδη, φυσικήν, θελητὴν ἐξῃρημένως
καὶ ἑνιαίως ἐν ἑαυτῷ προειληφέναι κατὰ τὴν ὑπὲρ πάντα πάσης ἰσότητος
Ποιητικὴν δύναμιν.
Joannes Gramm., Theol., Disputatio cum Manichaeo Line 294
φύσιν διέμεινε, προδοθέντος τοῦ μέρους, οὔτε ἡ ἐλευθερία·

ἐδούλευσε γὰρ τῇ γενέσει τοῦ κόσμου, ἐξ ἑαυτοῦ μέρος τοῖς
δημιουργηθεῖσιν ἐνθείς. Οὔτε δὲ ἐν τῷ οἰκείῳ διέμεινε τόπῳ,
μεταστάντος τοῦ μέρους ἐπὶ τὴν ὕλην. Οὔτε δὲ ἡ φύσις τῆς ὕλης
ἀνῃρέθη ἢ μετεβλήθη· ἔμεινε γὰρ ὃ ἦν ἐξ ἀρχῆς ἀμετάτρεπτος,
ὥστε πανταχόθεν ἕωλον καὶ μωρὰν δείκνυσθαι τὴν ὑπόθεσιν ἣν
μυθολογοῦντες συνεθήκατε.
62. Ἔστι δὲ καὶ ἐκ τῶν ἐνεργειῶν καὶ τῆς αἰτίας κἀκ τῶν τόπων,
ὧν ὑποτίθεσθε, τῆς ἀσεβείας ὑμῶν ἐλέγξαι τὴν ἀτοπίαν. Ἐκ μὲν
οὖν τῆς ἐνεργείας ἀνατρεπτέον οὕτως· εἰ ἐναντίαι αἱ φύσεις,
ἐναντίαι καὶ αἱ ἐνέργειαι. Εἰ οὖν ἡ τοῦ θεοῦ ἐνέργεια ποιητικὴ
ὁμολογεῖται, ἡ τῆς ὕλης παθητικὴ ἔσται. Εἰ δὲ τοῦτο, ὑπόκειται
ἄρα τῷ θεῷ καὶ δουλεύει ἡ ὕλη· εἰ δὲ ὑπόκειται καὶ δουλεύει, οὐκ
ἄρα ἀγένητός ἐστιν. Ἄλλως τε ἢ αἱ δύο ποιοῦσιν, ἢ αἱ δύο
πάσχουσιν, ἢ ἡ μὲν ποιεῖ, ἡ δὲ πάσχει, ἢ αὐταὶ καὶ ποιοῦσι καὶ
πάσχουσιν. Ἀλλ' εἰ μὲν αἱ δύο ποιοῦσιν, θεοὶ ἔσονται, εἴ γε τὸ
ποιεῖν θεοῦ μετὰ τοῦ καὶ ὕλας ἐπινοεῖν. Εἰ δὲ πάσχουσιν ἀμφότε-
ραι, ὗλαι ἔσονται αἱ δύο, καὶ ἕτερος ὁ ποιητὴς ζητηθήσεται. Εἰ δὲ ἡ
μὲν πάσχει, ἡ δὲ ποιεῖ, ἡ μὲν πάσχουσα γενητή, ἡ δὲ ποιοῦσα
ἀγένητος. Εἰ δὲ αἱ δύο πάσχουσι καὶ ποιοῦσι, καθὸ μὲν ποιοῦσι,
θεοὶ ἔσονται, καθὸ δὲ πάσχουσιν, ὗλαι. Αἱ αὐταὶ οὖν ἔσονται θεοὶ
Olympiodorus Diaconus Scr. Eccl., Commentarii in Job P. 120, line 24
οὐρανοῦ, ἐάν σοι ἀναγγείλωσιν, ἐκδιήγησαι δὲ γῇ, ἐάν σοι φράσῃ,

καὶ ἐξηγήσονταί σοι οἱ ἰχθύες τῆς θαλάσσης.
εἰ δὲ οὐκ ἀρκεῖ, φησίν, ἀκούειν ἀνθρώπου, ἐπερώτησον τὰ ἄλογα
545
καὶ τὰ ἄψυχα. τοῦτο δὲ λέγει πρὸς ἐντροπὴν τοῦ Σωφάρ, ὅτι ταῦτα
ἀναντίρρητά ἐστι καὶ πᾶς ἄνθρωπος αὐτὰ ἐπίσταται. τάχα δὲ καὶ τοῦ-
τό φησιν, ὅτι καὶ τὰ ἄψυχα καὶ τὰ ἄλογα, κἂν μὴ λαλῶσιν, τῆς τοῦ
θεοῦ δυνάμεως συναισθάνονται.
12, 9 – 10 τίς οὐκ ἔγνω ἐν πᾶσι τούτοις, ὅτι χεὶρ κυρίου ἐποίησεν
αὐτά; εἰ μὴ ἐν χειρὶ αὐτοῦ ψυχὴ πάντων τῶν ζώντων καὶ πνεῦμα παν-
τὸς ἀνθρώπου;
πᾶσιν οὖν, φησίν, ἐστὶν ὡμολογημένον, ὅτι τῇ ποιητικῇ καὶ δρα-
στηρίῳ τοῦ θεοῦ δυνάμει τὰ πάντα συνέστησαν καὶ αὐτὸς τὴν πάντων
συνέχει ζωήν.
εἰ δὲ μὴ τὸ αὐτὸ ψυχὴν καὶ πνεῦμα ἐνταῦθα λέγει, τὸ ψυχὴμὲν
ἐπὶ τῶν ἀλόγων νοητέον, πνεῦμαδὲ ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου διὰ τὸ δεδο-
μένον τῷ ἀνθρώπῳ κατὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς πλάσιν πνευματικὸν χάρισμα.
12, 11 – 12 οὖς μὲν γὰρ ῥήματα διακρίνει, λάρυγξ δὲ σῖτα γεύεται. ἐν
πολλῷ χρόνῳ σοφία, ἐν δὲ πολλῷ βίῳ ἐπιστήμη.
Joannes Malalas Chronogr., Chronographia P. 120, line 5
τὸν προσμεῖναι τῇ νήσῳ, ἄχρις οὗ διέλθῃ ὁ τοῦ χειμῶνος καιρός,

δεδωκυῖα αὐτῷ ἐν τῷ ἱερῷ ὅρκους μηδὲν ποιεῖν εἰς βλάβην αὐτοῦ
ἤ τινος τῶν ἅμα αὐτῷ. καὶ πεισθεὶς ὁ Ὀδυσσεὺς διέτριψε μετ'
αὐτῆς ὀλίγον καιρόν, συμμιγεὶς αὐτῇ πρὸς γάμον, ἐκείνης βου-
ληθείσης· περὶ ἧς Κίρκης ἐξέθεντο ταῦτα οἱ σοφώτατοι Σίσυφος
Κῷος καὶ Δίκτυς ἐκ τῆς Κρήτης. ὁ δὲ σοφώτατος Ὅμηρος ποιη-
τικῶς ἔφρασεν ὅτι διὰ πόματος μαγικοῦ τοὺς συλλαμβανομένους
πρὸς αὐτὴν ἄνδρας μετεμόρφου, ποιοῦσα τοὺς μὲν λεοντομόρ-
φους, τοὺς δὲ κυνοκεφάλους, ἄλλους δὲ συομόρφους, ἑτέρους
δὲ ἀρκομόρφους καὶ χοιροκεφάλους. ὁ δὲ προγεγραμμένος σοφὸς
Φειδαλίος ὁ Κορίνθιος ἐξέθετο τὴν Ποιητικὴν ταύτην σύνταξιν
ἑρμηνεύσας οὕτως. ὅτι τῇ Κίρκῃ οὐδὲν ἥρμοζε πρὸς ἣν ἠβού-
λετο ἐπιθυμίαν πολυοχλίαν ποιεῖν τοὺς ἀνθρώπους θηριομόρ-
φους, ἀλλὰ τρόπον σημαίνων ὁ ποιητὴς τῶν ἀντερώντων ἀν-
δρῶν, ὅτι ὡς θηρία ἐποίει αὐτοὺς ἐκεῖ ἡ Κίρκη βρύχειν καὶ μαί-
νεσθαι καὶ λυσσᾶν ἐκ πόθου, καθὼς ἐκέλευσεν ἡ Κίρκη. φυ-
σικὸν γὰρ τῶν ἐρώντων ἀντέχεσθαι τῆς ἐρωμένης καὶ ὑπεραπο-
θνήσκειν· τοιοῦτοι γὰρ ὑπάρχουσιν οἱ ἐρῶντες. ἐκ γὰρ τῆς ἐπι-
θυμίας ἀποθηριοῦνται, μηδὲν ἔμφρενον λογιζόμενοι, ἀλλὰ ἀλ-
λοιούμενοι τὰς μορφὰς καὶ τῷ σώματι ὡς θηριόμορφοι γίνονται
Μάξιμος θεολόγος. Quaestiones ad Thalassium Sec. epist, line 329

546
λατρεύειν τῇ κτίσει, μὴ τὸ σῶμα περιποιούμενος, ὥσπερ

οὔτε τῷ θεῷ τις λατρεύειν, μὴ τὴν ψυχὴν ἀρεταῖς ἐκκα-
θαίρων· καθ' ὃ σῶμα τὴν φθοροποιὸν ἐπιτελῶν λατρείαν ὁ
ἄνθρωπος καὶ κατ' αὐτὸ γενόμενος φίλαυτος ἡδονὴν εἶχεν
ἀπαύστως καὶ ὀδύνην ἐνεργουμένην, ἐσθίων ἀεὶ τὸ ξύλον
τῆς παρακοῆς, τὸ καλοῦ τε καὶ κακοῦ κατὰ ταὐτὸν
μεμιγμένην κατὰ τὴν αἴσθησιν διὰ τῆς πείρας ἔχον τὴν
γνῶσιν.
Καὶ τάχα ξύλον εἶναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ τὴν
φαινομένην κτίσιν εἰπών τις οὐχ ἁμαρτήσει τῆς ἀληθείας·
ἡδονῆς γὰρ καὶ ὀδύνης Ποιητικὴν ἔχει φυσικῶς τὴν
μετάληψιν.
Ἢ πάλιν· ἐπειδὴ καὶ λόγους ἔχει πνευματικοὺς τῶν
ὁρωμένων ἡ κτίσις καὶ νοῦν διατρέφοντας, καὶ δύναμιν
πάλιν φυσικήν, τὴν μὲν αἴσθησιν τέρπουσαν, τὸν δὲ νοῦν
διαστρέφουσαν, ξύλον γνωστὸν καλοῦ τε καὶ κακοῦ προση-
γορεύθη, τοῦ καλοῦ μὲν ἔχουσα γνῶσιν, θεωρουμένη
πνευματικῶς, κακοῦ δὲ γνῶσιν, λαμβανομένη σωματικῶς.
Παθῶν γὰρ γίνεται διδάσκαλος τοῖς σωματικῶς αὐτῆς
μεταλαμβάνουσιν, τῶν θείων αὐτοῖς λήθην ἐπάγουσα. Διὸ
τῷ ἀνθρώπῳ τυχὸν καὶ ἀπηγόρευσεν ἀναβαλόμενος αὐτῆς
Μάξιμος θεολόγος. Quaestiones ad Thalassium

Sec. 22, line 83
εἶναι τοῦ πνεύματος μετὰ τὴν παροῦσαν ζωὴν τῆς τοῦ

πάσχειν εἰσὶν μεταποιήσεως. Ἐνταῦθα τοίνυν ὄντες, ὡς
ποιοῦντες εἰς αἰώνων τέλη καταντῶμεν, πέρας λαμβα-
νούσης ἡμῶν κατὰ τὸ ποιεῖν τῆς δυνάμεώς τε καὶ τῆς
ἐνεργείας. Ἐν δὲ τοῖς αἰῶσι τοῖς ἐπερχομένοις, πάσχοντες
τὴν πρὸς τὸ θεοῦσθαι χάριτι μεταποίησιν, οὐ ποιοῦμεν
ἀλλὰ πάσχομεν, καὶ διὰ τοῦτο οὐ λήγομεν θεουργούμε-
νοι. Ὑπὲρ φύσιν γὰρ τότε τὸ πάθος ἐστὶ καὶ μηδένα λόγον
ἔχον ὁριστικὸν τῆς ἐπ' ἄπειρον τῶν τοῦτο πασχόντων
θεουργίας. Ποιοῦμεν γὰρ ἡμεῖς, ἐφ' ὅσον τήν τε τῶν
ἀρετῶν Ποιητικὴν φύσει λογικὴν ἔχομεν δύναμιν ἐνεργου-
μένην καὶ τὴν πάσης γνώσεως δεκτικὴν νοερὰν ἀσχέτως
δυνάμει πᾶσαν τῶν ὄντων καὶ γινωσκομένων φύσιν διαβαί-
νουσαν καὶ πάντας κατόπιν ἑαυτῆς τοὺς αἰῶνας ποιου-
μένην· καὶ πάσχομεν ἡνίκα, τῶν ἐξ οὐκ ὄντων τελείως
τοὺς λόγους περάσαντες, εἰς τὴν τῶν ὄντων ἀγνώστως
547
ἔλθωμεν αἰτίαν καὶ συγκαταπαύσομεν τοῖς φύσει πεπερα-

σμένοις τὰς οἰκείας δυνάμεις, ἐκεῖνο γινόμενοι ὅπερ τῆς
κατὰ φύσιν δυνάμεως οὐδαμῶς ὑπάρχει κατόρθωμα,

Sec. 40, line 6
ΕΡΩΤΗΣΙΣ Μʹ
Τί σημαίνει ὁ ἀριθμὸς τῶν ἓξ ὑδριῶν τῶν ἐν τῷ γάμῳ

τῷ ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας;
Ἀπόκρισις. Ὁ τὴν φύσιν τῶν ἀνθρώπων δημιουργήσας
θεός, ἅμα βουλήσει τὸ εἶναι αὐτῇ δέδωκεν, συνήρμοσεν
αὐτῇ καὶ δύναμιν τῶν καθηκόντων ποιητικήν. Αἱ τοίνυν
ἓξ ὑδρίαι ἡ κατὰ φύσιν ποιητικὴ τῶν θείων ἐντολῶν ἐστι
δύναμις· ἧς κενώσαντες τὴν γνῶσιν οἱ ἄνθρωποι περὶ τὴν
ματαίαν τῶν ὑλικῶν πραγμάτων σπουδήν, κενὴν τὴν τοι-
αύτην δύναμιν εἶχον καὶ ἄνυδρον, καὶ διὰ τοῦτο πῶς
τῆς κακίας καθᾶραι τὸν ῥύπον οὐκ ᾔδεισαν. Ὁ γὰρ
γνώσεως ἄμοιρος τὸν κατ' ἀρετὴν ῥυπτικὸν τῆς κακίας
οὐδαμῶς ἐπίσταται τρόπον, ἕως ἐλθὼν ὁ τῆς φύσεως
δημιουργὸς λόγος ἐπλήρωσε πρότερον τὴν προειρημένην
Ποιητικὴν τῶν καθηκόντων δύναμιν τῆς κατὰ φύσιν γνώ-
σεως καὶ οὕτως μετέβαλεν εἰς οἶνον, φημὶ δὲ τὸν ὑπὲρ

Sec. 40, line 25
σεως καὶ οὕτως μετέβαλεν εἰς οἶνον, φημὶ δὲ τὸν ὑπὲρ

φύσιν τῆς γνώσεως λόγον, τόν τε νόμον καὶ λόγον τῆς
φύσεως· ὃν οἱ πίνοντες τῆς τῶν ὄντων ἁπάντων ἐξίστανται
φύσεως καὶ εἰς τὸν κρύφιον τῆς θείας ἐνδότητος ἀφίπταν-
ται τόπον· καθ' ὃν τὴν πασῶν ὑπερκειμένην τῶν γνώσεων
εὐφροσύνην δέχονται καὶ ἀγαλλίασιν, τὸν καλὸν οἶνον,
τουτέστι τὸν ποιητικὸν τῆς θεώσεως, πάντων ὕστερον τῶν
κατὰ πρόνοιαν περὶ τὸ ἀνθρώπινον οἰκονομιῶν πίνοντες
ἀπόρρητον λόγον.
Εἰς δὲ τὸν ἓξ ἀριθμὸν ἡ ποιητικὴ τῆς φύσεως λαμβάνεται
548
δύναμις, οὐ μόνον ὅτι ἐν ἓξ ἡμέραις ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν

οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, ἀλλ' ὅτι καὶ μόνος τῶν ἐντὸς
δεκάδος ἀριθμῶν ἐστι τελειότατος καὶ ἐκ τῶν ἰδίων
συνιστάμενος μερῶν οὗτος ὁ ἀριθμός. Χωρούσας δὲ τὰς
ὑδρίας φησὶν ὁ λόγος ἀνὰ μετρητὰς δύο ἢ τρεῖς, ὡς τῆς
κατὰ φύσιν πρακτικῆς δυνάμεως χωρούσας κατὰ μὲν τὴν
φυσικὴν θεωρίαν, ὥσπερ δύο μετρητάς, τὴν ὅλην τῶν
γεγονότων γνῶσιν, τῶν τε ἐξ ὕλης καὶ εἴδους σωματι-
κῶν φύσεων, τῶν τε ἐξ οὐσίας καὶ συμβεβηκότος νοητῶν
οὐσιῶν, ἤγουν τὴν τῶν σωμάτων καὶ ἀσωμάτων

Sec. 40, line 41
κατὰ φύσιν πρακτικῆς δυνάμεως χωρούσας κατὰ μὲν τὴν

φυσικὴν θεωρίαν, ὥσπερ δύο μετρητάς, τὴν ὅλην τῶν
γεγονότων γνῶσιν, τῶν τε ἐξ ὕλης καὶ εἴδους σωματι-
κῶν φύσεων, τῶν τε ἐξ οὐσίας καὶ συμβεβηκότος νοητῶν
οὐσιῶν, ἤγουν τὴν τῶν σωμάτων καὶ ἀσωμάτων περιλη-
πτικὴν γνῶσιν, κατὰ δὲ τὴν ἐφικτὴν τῇ φύσει θεολο-
γικὴν μυσταγωγίαν, ὡς μετρητὰς τρεῖς, τὴν περὶ τῆς ἁγίας
τριάδος, ἤγουν πατρὸς καὶ υἱοῦ καὶ ἁγίου πνεύματος,
γνῶσιν καὶ φωταγωγίαν.
Ὑμεῖς οὖν, ὡς γνωστικοί, τὸ λειπόμενον θεωρήσατε πῶς
ἡ ποιητικὴ τῶν κρειττόνων γενικὴ τῆς φύσεως δύναμις εἰς
ἓξ διαιρεῖται, καὶ αὐτοὺς γενικούς, τῶν ἀρετῶν τρόπους,
καὶ τίς ἡ πρὸς τὴν καθόλου Ποιητικὴν τῶν ἀρετῶν τῆς
φύσεως δύναμίς ἐστιν ἡ καθόλου καὶ γενικωτέρα τῶν
ἄλλων ἀρετή, καὶ εἰς ἓξ εἴδη, καὶ αὐτὰ γενικά, διαιρουμένη,
ἵνα, τῇ δυνάμει τῆς φύσεως ἁρμοσθεῖσα, χωρηθῇ διὰ τῶν
ἐκείνης τρόπων ἑξαχῶς εἰδοποιουμένη, τίνες δὲ πρὸς
τούτοις οἱ τὸ ὕδωρ ἠντληκότες ὑπηρέται, τίς ὁ νυμφίος,
τίς ἡ νύμφη, τίς ὁ ἀρχιτρίκλινος, τίς ἡ τῷ λόγῳ παρρη-
σιαστικῶς ἀπαγγείλασα μήτηρ ὅτι οἶνον οὐκ ἔχουσιν.

Sec. 40, line 62
μυσταγωγῷ τῶν θείων καὶ λόγων καὶ νοημάτων, εἴπερ

πάντως τῷ τῆς ἀναγωγῆς κατὰ νοῦν ἥδεται τρόπῳ. Πλὴν
549
ἵνα μὴ παντελῶς ἐπὶ τοῦ παρόντος ἄφωνος καταλειφθεὶς

ἡμῖν ὁ περὶ τούτων οἰχήσεται λόγος, μὴ διδοὺς τοῖς καλῶς
πεινῶσι κἂν ἀπὸ μέρους τὴν πνευματικὴν πανδαισίαν, ἐρῶ
κατὰ δύναμιν, οὐχ ὅλην ἀποκαλύπτειν ἐπαγγελλόμενος τὴν
ἐν τοῖς εἰρημένοις διάνοιαν – ἀσθενὴς γὰρ πρὸς περίληψιν
τῶν ἐν τούτοις νοητῶν θεαμάτων ὁ ἐμὸς καθέστηκε νοῦς –
ἀλλ' ὅσην ἡ τῆς ἐμῆς διανοίας χωρεῖν πέφυκε δύναμις.
Γενικωτάτην οὖν τῶν ἀρετῶν φασιν εἶναι τὴν ἀγάπην,
τὴν δὲ ταύτης Ποιητικὴν γενικωτάτην τῆς φύσεως δύναμίν
φασιν εἶναι τὸν λόγον· ὅς, τῆς οἰκείας ἀπρὶξ ἐπιλαβόμενος
αἰτίας, ἐνεργούμενος εἰς ἓξ διακρίνεται γενικωτέρους
τρόπους περιληπτικοὺς τῶν οἷς ὁ τῆς ἀγάπης διακρίνεσθαι
πέφυκε λόγος εἰδῶν, πεινῶντας καὶ διψῶντας καὶ ξένους
καὶ γυμνοὺς ἀσθενοῦντάς τε καὶ τοὺς ἐν φυλακῇ περι-
ποιούμενος σωματικῶς τε καὶ πνευματικῶς. Οὐ γὰρ μόνοις
τοῖς σώμασιν ὁ τῆς ἀρετῆς περιγράφεται λόγος, οὐδὲ περὶ
μόνην τὴν αἴσθησιν ἡ τῆς φύσεως καταγίνεται δύναμις.
Εἰδοποιὸς οὖν τῆς γενικωτάτης καθέστηκεν ἀρετῆς ἡ
γενικωτάτη τῆς φύσεως δύναμις, τοῖς οἰκείοις ἓξ τρόποις

Sec. 49, line 134
φυσικὰς κινήσεις, κατὰ τὸν Ἐζεκίαν ἐνέφραξε τὰ ὕδατα

τῶν πηγῶν, ἅ ἐστιν ἔξω τῆς πόλεως, καὶ τὸν διορίζοντα
διὰ μέσου τῆς πόλεως ποταμὸν διέκοψεν, συνεπισχυσασῶν
αὐτῷ τῶν εἰρημένων δυνάμεων καὶ τοῦ συναχθέντος πολ-
λοῦ λαοῦ, φημὶ δὲ τῶν καθ' ἑκάστην δύναμιν εὐσεβῶν
λογισμῶν, καὶ κατῄσχυνε, νικήσας διὰ τῆς θείας χειρός,
τὴν ἐπαναστᾶσαν αὐτῷ πονηρὰν καὶ τυραννικὴν δυναστείαν,
καὶ διὰ τοῦ θείου προστάγματος, ὡς δι' ἀγγέλου τινός, τοῦ
διαφθείρειν τὰ πάθη πεφυκότος λόγου, ἀποκτείνας τὰς
ἑκατὸν καὶ ὀγδοήκοντα καὶ πέντε χιλιάδας, τουτέστι τὴν
Ποιητικὴν τῆς κακίας ἕξιν, τὴν παραλόγως ταῖς τρισὶ
τῆς ψυχῆς διὰ τῶν αἰσθητῶν ἐπιφυομένην δυνάμεσι, καὶ
τὴν ἐπ' αὐταῖς ἐνέργειαν τῶν αἰσθήσεων.
Χρὴ τοιγαροῦν μήτε φυσικὴν μετιέναι θεωρίαν τὸν γνω-
στικῶς τὰς ἀοράτους συμπλοκὰς ὑπαλύσκειν ἐπιστάμενον
νοῦν μὴδ' ἄλλό τι ποιεῖν ἐν τῷ καιρῷ τῆς τῶν πονηρῶν
δαιμόνων προσβολῆς ἢ μόνον προσεύχεσθαι καὶ τὸ σῶμα
πόνοις καταδαμάζειν καὶ τὴν τοῦ χοϊκοῦ φρονήματος διὰ
πάσης σπουδῆς ποιεῖσθαι καθαίρεσιν καὶ φυλάττειν τὰ τείχη
550
τῆς πόλεως – λέγω δὲ τὰς φρουρητικὰς τῆς ψυχῆς ἀρετὰς

ἢ τὰς τῶν ἀρετῶν φυλακτικὰς μεθόδους, ἐγκράτειαν λέγω
Sec. 49, line 229
κατ' εἶδος τυπουμένη τοῖς σχήμασι τῶν αἰσθητῶν, κατὰ δὲ

τὸν νοῦν εἰς λόγους τῶν σχημάτων τοὺς τύπους μεταβιβά-
ζουσα. Διὸ ποταμὸς διορίζων διὰ μέσης τῆς πόλεως
εἰκότως προσηγορεύθη τῶν ὁρωμένων ἡ γνῶσις, ὡς τῶν
ἄκρων, λέγω δὲ νοῦ καὶ αἰσθήσεως, οὖσα μεταίχμιος.
Ταύτην ἐμφράττων ἐν καιρῷ τῆς τῶν παθῶν διοχλήσεως
διὰ τὴν ἐπήρειαν τῆς πρὸς τὸν νοῦν τῶν ὑλικῶν σχημάτων
ἐμπτώσεως, ὁ μετὰ γνώσεως τὰς ἀφανεῖς τῶν πονηρῶν
δαιμόνων συμπλοκὰς διαλύων ἀποκτείνει τὰς ἑκατὸν καὶ
ὀγδοήκοντα καὶ πέντε χιλιάδας, λέγω δὲ τὴν Ποιητικὴν τῆς
κακίας ἕξιν, τὴν παραλόγως, ὡς ἔφην, ταῖς τρισὶ τῆς
ψυχῆς διὰ τῶν αἰσθητῶν ἐπιφυομένην δυνάμεσι, καὶ τὴν
ἐπ' αὐταῖς ἐνέργειαν τῶν αἰσθήσεων, ἤτοι τὴν τῶν φυσικῶν
δυνάμεων ἐπ' αἰσθήσεσι παράλογον ἐνέργειαν. Ὁ γὰρ ἑ-
ξαδικὸς ἀριθμός, εἴτε ἐκ μονάδων ἔχει τὴν σύνθεσιν εἴτε
ἐκ δεκάδων εἴτε ἐξ ἑκατοντάδων εἴτε ἐξ ἑτέρου τινὸς
ἀριθμοῦ, τὴν Ποιητικὴν ἕξιν δηλοῖ τῆς ἀρετῆς ἢ τῆς κακίας
κατὰ τὴν ἀναλογίαν τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τῆς συνθέσεως,
τὴν ἀπαρτίζουσαν τήνδε ἢ τήνδε τὴν ἕξιν διάθεσιν τοῖς μετ' ἐ-
πιστήμης τοῖς ἀριθμοῖς ἐπιβάλλουσι παριστῶν·

Sec. 49, line 236
ἐμπτώσεως, ὁ μετὰ γνώσεως τὰς ἀφανεῖς τῶν πονηρῶν

δαιμόνων συμπλοκὰς διαλύων ἀποκτείνει τὰς ἑκατὸν καὶ
ὀγδοήκοντα καὶ πέντε χιλιάδας, λέγω δὲ τὴν Ποιητικὴν τῆς
κακίας ἕξιν, τὴν παραλόγως, ὡς ἔφην, ταῖς τρισὶ τῆς
ψυχῆς διὰ τῶν αἰσθητῶν ἐπιφυομένην δυνάμεσι, καὶ τὴν
ἐπ' αὐταῖς ἐνέργειαν τῶν αἰσθήσεων, ἤτοι τὴν τῶν φυσικῶν
δυνάμεων ἐπ' αἰσθήσεσι παράλογον ἐνέργειαν. Ὁ γὰρ ἑ-
ξαδικὸς ἀριθμός, εἴτε ἐκ μονάδων ἔχει τὴν σύνθεσιν εἴτε
ἐκ δεκάδων εἴτε ἐξ ἑκατοντάδων εἴτε ἐξ ἑτέρου τινὸς
ἀριθμοῦ, τὴν Ποιητικὴν ἕξιν δηλοῖ τῆς ἀρετῆς ἢ τῆς κακίας
κατὰ τὴν ἀναλογίαν τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τῆς συνθέσεως,
τὴν ἀπαρτίζουσαν τήνδε ἢ τήνδε τὴν ἕξιν διάθεσιν τοῖς μετ' ἐ-
551
πιστήμης τοῖς ἀριθμοῖς ἐπιβάλλουσι παριστῶν· ᾧτινι ἑξα-

δικῷ ἀριθμῷ συναφθεὶς ἢ προστεθεὶς ἢ συντεθεὶς ὁ πέντε
ἀριθμὸς παραδηλοῖ τὰς αἰσθήσεις, ἤγουν τὴν τῶν αἰσθητῶν
δύναμιν ἢ ἕξιν ἢ ἐνέργειαν, παρακειμένην ἢ ἐπικειμένην
ἢ συγκειμένην ταῖς κατὰ φύσιν τῆς ψυχῆς δυνάμεσιν. Οἷον,
εἰ μὲν συνῆπται κατὰ τὰς μονάδας, ὡς ἁπλοῦς ἁπλῷ, ὁ
πέντε ἀριθμὸς τῷ ἕξ, τὴν ἐπ' αἰσθήσεσι μόνῃ δυνάμει
Ποιητικὴν ἐπιτηδειότητα παρίστησιν· εἰ δὲ προστέθειται
Μάξιμος θεολόγος. Quaestiones ad Thalassium Sec. 49, line 272
κεῖται κατὰ τοῦτον τῆς ἁγίας γραφῆς τὸν τόπον οὗτος ὁ

ἀριθμός, ἣν ἀποκτείνει, ὡς δι' ἀγγέλου τινὸς τοῦ θείου
λόγου τῆς γνώσεως, ὁ τῆς οἰκείας δυνάμεως τῇ προσευχῇ
πλέον ἐπερειδόμενος νοῦς καὶ παντὸς κατορθώματος καὶ
πάσης κατὰ δαιμόνων νίκης αἴτιον τὸν θεὸν μόνον ἐπιγρα-
φόμενος. Ὁ τοίνυν κατὰ τὸν καιρὸν τῆς τῶν πειρασμῶν
ἐπαναστάσεως τῆς μὲν φυσικῆς ἀπεχόμενος θεωρίας, τῆς
δὲ προσευχῆς κατὰ τὴν ἐκ πάντων πρὸς ἑαυτόν τε καὶ τὸν
θεὸν τοῦ νοῦ συστολὴν ἀντεχόμενος, ἀποκτείνει τὴν
ἐπ' αἰσθήσεσι τῶν φυσικῶν τῆς ψυχῆς δυνάμεων παρὰ
φύσιν κινουμένων Ποιητικὴν τῆς κακίας ἕξιν καὶ ἀποστρέ-
φει μετ' αἰσχύνης τὸν διάβολον ἀποβαλόμενον τὴν εἰρημένην
ἕξιν, ἐφ' ᾗ πεποιθὼς μετὰ τῆς οἰκείας ἀλαζονείας ἦλθε
πρὸς τὴν ψυχήν, διὰ τῶν ὑπερηφάνων λογισμῶν τῆς ἀλη-
θείας κατεπαιρόμενος.
ποικίλως τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις προφέρομεν, ἀπὸ μὲν τῶν

ἐκ θεοῦ τελευταίων, ἡμῖν δὲ προσεχῶν, ἐπὶ τὰ πρῶτα, καὶ
ἡμῶν μὲν πόρρω, τῷ δὲ θεῷ προσεχῆ, καθ' ὁδὸν καὶ τάξιν
ἀναβαίνοντες.
Ἀπὸ γὰρ τῆς ἀργίας τῶν κακῶν διὰ φόβου ἐπὶ τὴν
τῶν ἀρετῶν δι' ἰσχύος ἐρχόμεθα πρᾶξιν, ἀπὸ δὲ τῆς τῶν
ἀρετῶν πράξεως ἐπὶ τὴν διάκρισιν τῆς βουλῆς, ἀπὸ δὲ τῆς
διακρίσεως ἐπὶ τὴν ἕξιν τῶν ἀρετῶν ἤγουν ἐπιστήμην, ἀπὸ
δὲ τῆς ἕξεως τῶν ἀρετῶν ἐπὶ τὴν γνῶσιν τῶν ἐν αὐταῖς
ταῖς ἀρεταῖς λόγων, ἀπὸ δὲ ταύτης εἰς τὴν πρὸς τοὺς
ἐγνωσμένους λόγους τῶν ἀρετῶν μεταΠοιητικὴν ἕξιν, φημὶ
δὲ τὴν σύνεσιν, καὶ ἀπὸ ταύτης εἰς τὴν ἁπλῆν τῆς ἐν ὅλοις
ἀληθείας ἀκριβῆ θεωρίαν· ἀφ' ἧς ὁρμώμενοι, πολλοὺς καὶ
552
ποικίλους ἐκ τῆς τῶν ὄντων αἰσθητῶν τε καὶ νοητῶν

οὐσιῶν σοφῆς θεωρίας εὐσεβεῖς λόγους περὶ τῆς ἀληθείας
ἀποδώσομεν. Διὰ τούτων οὖν ἀναβαίνοντες τῶν ὀφθαλμῶν
τῆς πίστεως, ἤγουν φωτισμῶν, πρὸς τὴν θείαν τῆς σο-
φίας συναγόμεθα μονάδα, τὴν γεγενημένην
συνθεὶς τὸν τεσσαράκοντα ἢ τετράκις τὸν πεντήκοντα ποιεῖς

τὸν διακόσια. Ὁ δὲ ἑκατὸν ἀριθμὸς τὴν τελείαν ἀρετὴν
σημαίνει, ὡς ἔχων δεκαπλουμένην τὴν θείαν δεκάδα τῶν
ἐντολῶν· εἰς ἣν φθάσας ὁ Ἀβραὰμ πατὴρ γίνεται τοῦ
μεγάλου Ἰσαάκ, νεκρὸς κατὰ φύσιν, ζωῆς καὶ χαρᾶς
γεννήτωρ κατὰ πνεῦμα γενόμενος. Συνθεὶς οὖν τοῖς διακο-
σίοις τὰ ἑκατόν, τὸν τριακόσια πληρώσαις ἂν ἀριθμόν,
δηλοῦντα τὴν πρόνοιαν, κατὰ τὸν τοῦ εὖ εἶναι λόγον τὴν
φύσιν συνέχουσαν.
Ὁ δὲ ἑξήκοντα τὴν κατὰ φύσιν Ποιητικὴν τῶν ἐντολῶν
σημαίνει δύναμιν τετελειωμένην τοῖς λόγοις τῶν ἀρετῶν. Εἰ
γὰρ ὁ ἓξ τὴν Ποιητικὴν σημαίνει τῆς φύσεως δύναμιν, ὡς
τέλειος καὶ ἐκ τῶν ἰδίων μερῶν συνιστάμενος – διὸ καὶ
ἐν ἓξ ἡμέραις πεποιηκέναι τὸν θεὸν τὸν κόσμον γέγραπται
– , ὁ δὲ δέκα τὸ τέλειον τῆς ἐν ταῖς ἐντολαῖς ἀρετῆς
δηλοῖ, ἄρα ὁ ἑξήκοντα τὴν κατὰ φύσιν δεκτικὴν τῶν ἐν
ταῖς ἐντολαῖς θείων λόγων σαφῶς παραδηλοῖ δύναμιν.
τὸν διακόσια. Ὁ δὲ ἑκατὸν ἀριθμὸς τὴν τελείαν ἀρετὴν

σημαίνει, ὡς ἔχων δεκαπλουμένην τὴν θείαν δεκάδα τῶν
ἐντολῶν· εἰς ἣν φθάσας ὁ Ἀβραὰμ πατὴρ γίνεται τοῦ
μεγάλου Ἰσαάκ, νεκρὸς κατὰ φύσιν, ζωῆς καὶ χαρᾶς
γεννήτωρ κατὰ πνεῦμα γενόμενος. Συνθεὶς οὖν τοῖς διακο-
σίοις τὰ ἑκατόν, τὸν τριακόσια πληρώσαις ἂν ἀριθμόν,
δηλοῦντα τὴν πρόνοιαν, κατὰ τὸν τοῦ εὖ εἶναι λόγον τὴν
φύσιν συνέχουσαν.
Ὁ δὲ ἑξήκοντα τὴν κατὰ φύσιν Ποιητικὴν τῶν ἐντολῶν
σημαίνει δύναμιν τετελειωμένην τοῖς λόγοις τῶν ἀρετῶν. Εἰ
γὰρ ὁ ἓξ τὴν Ποιητικὴν σημαίνει τῆς φύσεως δύναμιν, ὡς
τέλειος καὶ ἐκ τῶν ἰδίων μερῶν συνιστάμενος – διὸ καὶ
553
ἐν ἓξ ἡμέραις πεποιηκέναι τὸν θεὸν τὸν κόσμον γέγραπται

– , ὁ δὲ δέκα τὸ τέλειον τῆς ἐν ταῖς ἐντολαῖς ἀρετῆς
δηλοῖ, ἄρα ὁ ἑξήκοντα τὴν κατὰ φύσιν δεκτικὴν τῶν ἐν
ταῖς ἐντολαῖς θείων λόγων σαφῶς παραδηλοῖ δύναμιν.
Οὐκοῦν αἱ τέσσαρες μυριάδες πρὸς τοῖς τρισχιλίοις
τριακοσίοις καὶ ἑξήκοντα δηλοῦσι τὸν τέλειον περὶ ἀρετῆς
λόγον καὶ τὸ σεπτὸν τῆς θεολογίας μυστήριον καὶ τὸν
ἀληθῆ τῆς προνοίας σκοπὸν καὶ τὴν ἀρεταῖς ποιωθεῖσαν
πρακτικὴν τῆς φύσεως δύναμιν·
Μάξιμος θεολόγος. Quaestiones ad Thalassium ec. 63, line 308
Καὶ μία, φησίν, ἐκ δεξιῶν τοῦ λαμπαδίου αὐτῆς καὶ μία

ἐξ εὐωνύμων. Δεξιὰν οἶμαι λέγειν τὸν προφήτην τὸ πνευ-
ματικώτερον τοῦ λόγου μέρος, εὐώνυμον δὲ τὸ σωμα-
τικώτερον. Εἰ δὲ τὸ σωματικώτερον μέρος τοῦ λόγου δηλοῖ
τὸ ἀριστερόν, τὸ δὲ πνευματικώτερον μέρος σημαίνει τὸ
δεξιόν, τὴν παλαιὰν διαθήκην τὴν ἐξ εὐωνύμων ἐλαίαν
ὑπολαμβάνω σημαίνειν, ὡς τῆς πρακτικῆς μᾶλλον προνοου-
μένην φιλοσοφίας, τὴν ἐκ δεξιῶν δὲ τὴν νέαν διαθήκην, ὡς
καινοῦ μυστηρίου διδάσκαλον καὶ τῆς ἐν ἑκάστῳ τῶν
πιστῶν θεωρητικῆς ἕξεως ποιητικήν· ἡ μὲν γὰρ ἀρετῆς
τρόπους, ἡ δὲ γνώσεως λόγους παρέχεται τοῖς τὰ θεῖα
φιλοσοφοῦσιν· καὶ ἡ μέν, τῆς τῶν ὁρωμένων ὁμίχλης
ὑφαρπάζουσα, πρὸς τὸ συγγενὲς ἀνάγει τὸν νοῦν, πάσης
καθαρὸν ὑλικῆς φαντασίας γεγενημένον, ἡ δὲ τῆς ὑλικῆς
προσπαθείας αὐτὸν ἀποκαθαίρει, τῷ τῆς ἀνδρείας τόνῳ,
καθάπερ σφύρᾳ τινί, τοὺς πρὸς τὸ σῶμα τῆς γνώμης κα-
τὰ τὴν σχέσιν ἐκκρουόμενον ἥλους· καὶ ἡ μὲν παλαιὰ
σῶμα, πρὸς ψυχὴν λογισθέν, διὰ μέσων ἀναβιβάζει τῶν
ἀρετῶν, κωλύουσα τοῦ πρὸς σῶμα τὸν νοῦν καταβιβάζε-
σθαι, ἡ δὲ νέα τὸν νοῦν πρὸς τὸν θεὸν ἀναβιβάζει,
Nicolaus Rhet., Soph., Progymnasmata P. 52, line 11
Ἀγαρίστης, ᾗ δι' ἐνυπνίου προεῖπεν ὁ θεός, ὅτι λέοντα

τέξεται, ἢ ἐπὶ τῆς Κύρου μητρὸς τὸ ἐπὶ τῇ ἀμπέλῳ τε
καὶ τῇ ἐπικλύσει τῇ ἐκ τοῦ ὀνείρου θρυλούμενον· πολλὰ
554
δ' ἡμῖν καὶ ἄλλα τοιαῦτα παραδέδοται, οἷον ἐπὶ Εὐαγό-

ρου τοῦ Κυπρίων βασιλέως καὶ ἐπὶ ἑτέρων. εἶτα μετὰ
τὸταῦτα εἰπεῖν παραληψόμεθα τὰ ἐκ τῆς ἀνατροφῆς,
ἂν ἔχωμέν τι περὶ αὐτῆς εἰπεῖν ἐξαίρετον καὶ οἷον μὴ
ἑτέροις γέγονεν, ὡς ἐπὶ τοῦ Ἀχιλλέως, ὅτι μυελοῖς ἐτράφη
ἐλάφων καὶ ὅτι ὑπὸ τοῦ Χείρωνος καὶ τὰ κατὰ μέρος ἐπ'
αὐτῷ λεγόμενα. μετὰ ταῦτα, ἅπερ ἐν τῇ νέᾳ ἡλικίᾳ ἐπε-
τήδευσεν, οἷον εἰ ῥητορικὴν ἤσκησεν ἢ Ποιητικὴν ἢ
ἄλλο τι τοιοῦτον. εἶτα ἐπὶ τούτοις τὰ ὑπ' αὐτοῦ πεπραγ-
μένα. κἀνταῦθα, μᾶλλον δὲ ἐν πᾶσι τοῖς μέρεσιν, ἵνα
μὴ ὕπτιος ὁ λόγος γίγνηται, εἰ καὶ ἁρμόζειν πως τοῖς
πανηγυρικοῖς ἡ ὑπτιότης δοκεῖ, ὅμως, ἵνα μὴ πάντῃ ἐκ-
λύηται μόνην μνήμην ποιουμένων ἡμῶν ψιλὴν καὶ ἀνεξέρ-
γαστον, πειρασόμεθα εἰς ἀρετὰς ἀναφέρειν τὰς πράξεις
καὶ ἐπάγειν κατὰ μέρος τὰς συγκρίσεις· οὕτω γὰρ ἥ τε
ὑπτιότης διαλύεται καὶ ἐναγώνιος ὁ λόγος κατασκευάζεται.
καὶ εἴ πού τι ἐλάττωμα ἔχοι, καὶ τοῦτο πειρασόμεθα
περιστέλλειν εὐφημοτέροις λόγοις, τὴν δειλίαν εὐλάβειαν
Leontius Scr. Eccl., In mesopentecosten (homilia 10) Line 243
Μὴ τραχώματος ξέσιν εἰργάσατο;

Μὴ νεφελοχυσίαν παρεκέντησεν;
Οὐχὶ ξένῃ καὶ ἐπιβλαβεῖ καὶ ἐναντίᾳ περιόδῳ ὅσον τὸ
ἐπ' ἀνθρώποις τοῦτον ὠμμάτωσεν· πηλὸν γὰρ μόνον τοὺς
ὀφθαλμοὺς ἔχρισεν. Πηλὸς δὲ καὶ τοὺς βλέποντας τυφλοῖ,
οὐχὶ δὲ τοὺς μὴ βλέποντας ὀμματοῖ.
Ὥσπερ τοίνυν, ὦ Ἰουδαῖοι, τὸν ἐκ γεννητῆς τυφλὸν ἄνευ
τέχνης ἰατρικῆς θεραπεύσας τῆς θεϊκῆς δυνάμεως αὐτοῦ
ἐνεφάνισε τὸ αὐτεξούσιον, οὕτως καὶ ἐνταῦθα ἄνευ μυθολο-
γίας ῥητορικῆς καὶ πλεκτάνης σοφιστικῆς καὶ ματαιοπονίας
ποιητικῆς καὶ περιεργίας γραμματικῆς καὶ βαττολογίας
ἀστρονομικῆς ἐδίδασκε τοὺς παρόντας, ἵνα καὶ ἐπὶ τοῦ
τυφλοῦ μάθωσιν οἱ παρόντες, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ χοῦν
λαβὼν ἀπὸ τῆς γῆς καὶ τὸν Ἀδὰμ πηλοπλαστήσας, καὶ ὧδε
μάθωσιν ἀριδήλως μετὰ τὴν τοσαύτην παίδευσιν, ὅτι αὐτός
ἐστιν ὁ εἰρηκὼς διὰ τοῦ προφήτου· «Ἄνοιξον τὸ στόμα
σου καὶ πληρώσω αὐτό.»
555
Ιωάννης Δαμασκηνός ., Dialectica sive Capita philosophica (recensio

fusior) Sec. 53, line 2
Περὶ τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν.
Χρὴ γινώσκειν, ὅτι ἡ ποίησις καὶ ἡ πάθησις ἤγουν ἡ ποιητικὴ δύναμις

καὶ ἡ παθητικὴ ὑπὸ τὴν ποιότητά εἰσι, τὸ δὲ ποιεῖν καὶ τὸ πάσχειν
οὐσία τίς ἐστι τοιῶσδε ἐνεργοῦσα ἢ πάσχουσα. Ποιεῖν οὖν ἐστι τὸ ἐν
ἑαυτῷ ἔχειν τὴν αἰτίαν τῆς ἐνεργείας, πάσχειν δὲ τὸ ἐν ἑαυτῷ καὶ ἐν
ἄλλῳ ἔχειν τὴν αἰτίαν τοῦ πάσχειν ὡς ὁ δημιουργὸς καὶ τὸ δημιουργού-
μενον· ὁ μὲν γὰρ δημιουργὸς ἐν ἑαυτῷ ἔχει τὴν αἰτίαν τῆς δημιουργίας,
τὸ δὲ δημιουργούμενον ἐν μὲν τῷ δημιουργῷ τὴν ἀρχὴν τῆς δημιουργίας,
ἐν ἑαυτῷ δὲ τὴν ἐπιτηδειότητα τῆς παθήσεως. Δημιουργὸν δὲ ἐνταῦθα

τὸν τεχνίτην λέγομεν οἷον τέκτονα, δημιουργούμενον δὲ τὴν ὕλην τὴν
ὑποκειμένην τῷ τεχνίτῃ οἷον τὴν ξυλήν· αὕτη γὰρ ὑπόκειται τῷ τέκτονι.
Ιωάννης Δαμασκηνός ., Dialectica sive Capita philosophica (recensio

fusior) Sec. 59, line 24
νομένῳ τῆς ἕξεως ἡ στέρησις τοῦ ὅπλου ἤγουν τοῦ ἐνδύματος, – τῷ δὲ

δευτέρῳ ἡ ἀποβολὴ τῶν ἐπεισάκτων ἕξεων, ὅτε τὸ θερμανθὲν
ψυχρανθῇ· –
τῷ τρίτῳ, ὅπερ οὐδὲ ὅλως πέφυκεν ἔχειν τὸ γένος, ὡς λέγομεν ἔχειν ἐπι-
τηδειότητα τὸ βρέφος πρὸς μουσικήν, τὴν δὲ συκῆν οὐδαμῶς. Ἐστέρηται
οὖν ἡ συκῆ, ἐπειδὴ τὸ γένος τῶν φυτῶν οὐκ ἔχει ἐπιτηδειότητα δέ-
ξασθαι μουσικήν. Καὶ ὅπερ τὸ μὲν γένος ἔχει ἐπιτηδειότητα, τὶ δὲ τῶν
εἰδῶν οὐκ ἔχει· τὸ γὰρ ζῷον ἔχει ἐπιτηδειότητα ὁρᾶν, ὁ δὲ ἀσπάλαξ
εἶδος ὢν τοῦ ζῴου οὐκ ἔχει ἐπιτηδειότητα τοῦ ὁρᾶν· – τῷ δὲ τετάρτῳ
ἡ ἀποβολὴ τῆς δυνάμεως τῆς καθ' ἕξιν· – τῷ δὲ πέμπτῳ ἡ ἀποβολὴ
τῆς τελικῆς ἐνεργείας, ὅπερ ἀνωτέρω εἴρηκε τὴν κατὰ στέρησιν καὶ ἕξιν
τῶν ἀντικειμένων ἀντίθεσιν ἤγουν τῆς δυνάμεως εἴτε τῆς ποιητικῆς εἴτε
τῆς παθητικῆς· αὕτη δὲ χαρακτηρίζεται τοῖς τρισὶ τούτοις, ὅπερ
πέφυκεν ἔχειν οὐδὲ ὅλως δὲ ἔχει, ἀλλὰ τελείως ἐστέρηται, καὶ ὅτε
πέφυκεν ἔχειν, καὶ ἔνθα πέφυκεν ἔχειν. Οἷον τὸν λίθον οὐ λέγομεν
εἶναι τυφλόν, οὐ πέφυκε γὰρ ἔχειν ἕξιν ὁράσεως· οὐδὲ τὸν ἀρτιγέννη-
τον κύνα λέγομεν εἶναι τυφλὸν οὐδὲ τὸ ἀρτιγέννητον βρέφος νωδόν,
ἐπειδὴ οὐ πεφύκασι κατ' ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἔχειν· οὐδὲ τὸν πόδα
λέγομεν τυφλόν, οὐ γὰρ πέφυκε τὸ ζῷον ἐν τῷ ποδὶ ἔχειν τὴν ἕξιν
τῆς ὁράσεως.
556
Ιωάννης Δαμασκηνός ., Expositio fidei Sec. 8, line 8
Περὶ τῆς ἁγίας τριάδος
Πιστεύομεν τοιγαροῦν εἰς ἕνα θεόν, μίαν ἀρχὴν ἄναρχον, ἄκτιστον,

ἀγέννητον ἀνόλεθρόν τε καὶ ἀθάνατον, αἰώνιον, ἄπειρον, ἀπερίγραπτον,
ἀπεριόριστον, ἀπειροδύναμον, ἁπλῆν, ἀσύνθετον, ἀσώματον, ἄρρευστον,
ἀπαθῆ, ἄτρεπτον, ἀναλλοίωτον, ἀόρατον, πηγὴν ἀγαθότητος καὶ δι-

καιοσύνης, φῶς νοερόν, ἀπρόσιτον, δύναμιν οὐδενὶ μέτρῳ γνωριζομένην,
μόνῳ δὲ τῷ οἰκείῳ βουλήματι μετρουμένην – πάντα γάρ, ὅσα θέλει,

δύναται – , πάντων κτισμάτων ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων ποιητικήν, πάν-
των συνεκτικὴν καὶ συντηρητικήν, πάντων προνοητικήν, πάντων κρα-
τοῦσαν καὶ ἄρχουσαν καὶ βασιλεύουσαν ἀτελευτήτῳ καὶ ἀθανάτῳ βασι-
λείᾳ, μηδὲν ἐναντίον ἔχουσαν, πάντα πληροῦσαν, ὑπ' οὐδενὸς περιεχομέ-
νην, αὐτὴν δὲ μᾶλλον περιέχουσαν τὰ σύμπαντα καὶ συνέχουσαν καὶ
προέχουσαν, ἀχράντως ταῖς ὅλαις οὐσίαις ἐπιβατεύουσαν καὶ πάντων
ἐπέκεινα καὶ πάσης οὐσίας ἐξῃρημένην ὡς ὑπερούσιον καὶ ὑπὲρ τὰ ὄντα
οὖσαν, ὑπέρθεον, ὑπεράγαθον, ὑπερπλήρη, τὰς ὅλας ἀρχὰς καὶ τάξεις
ἀφορίζουσαν καὶ πάσης ἀρχῆς καὶ τάξεως ὑπεριδρυμένην ὑπὲρ οὐσίαν
αὐτῶν μεθ' ἡδονῆς, αἱ δὲ μετὰ λύπης πράττονται, καὶ αἱ μὲν αὐτῶν εἰσιν
αἱρεταὶ τῷ πράττοντι, αἱ δὲ φευκταί, καὶ τῶν αἱρετῶν αἱ μὲν ἀεὶ αἱρεταί,
αἱ δὲ κατά τινα χρόνον, ὁμοίως καὶ τῶν φευκτῶν. Καὶ πάλιν αἱ μὲν τῶν
πράξεων ἐλεοῦνται, αἱ δὲ συγγνώμης ἀξιοῦνται, αἱ δὲ μισοῦνται καὶ
κολά-
ζονται. Τῷ μὲν οὖν ἑκουσίῳ πάντως ἐπακολουθεῖ ἔπαινος ἢ ψόγος καὶ τὸ
μεθ' ἡδονῆς πράττεσθαι καὶ τὸ αἱρετὰς εἶναι τὰς πράξεις τοῖς πράττουσιν
ἢ
ἀεὶ ἢ τότε, ὅτε πράττονται, τῷ δὲ ἀκουσίῳ τὸ συγγνώμης ἢ ἐλέους ἀξιοῦ-
σθαι καὶ τὸ μετὰ λύπης πράττεσθαι καὶ τὸ μὴ εἶναι αἱρετὰς μηδὲ δι'
ἑαυτοῦ
τελεῖν τὸ πραττόμενον, εἰ καὶ βιάζοιτο.
557
Τοῦ δὲ ἀκουσίου τὸ μέν ἐστι κατὰ βίαν, τὸ δὲ δι' ἄγνοιαν· κατὰ βίαν
μέν, ὅταν ἡ ποιητικὴ ἀρχὴ ἤγουν αἰτία ἔξωθέν ἐστιν ἤγουν ὅταν ὑφ'
ἑτέρου βιαζώμεθα, μηδ' ὅλως πειθόμενοι μηδὲ συμβαλλώμεθα κατ'
οἰκείαν
ὁρμὴν μηδὲ ὅλως συμπράττωμεν ἢ δι' ἑαυτῶν τὸ βιασθὲν ποιῶμεν, ὃ καὶ
ὁριζόμενοί φαμεν· Οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξωθεν μηδὲν συμβαλλομένου κατ' οἰκείαν
ὁρμὴν τοῦ βιασθέντος. Ἀρχὴν δέ φαμεν τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν. Τὸ δὲ δι'

ἄγνοιαν ἀκούσιόν ἐστιν, ὅταν μὴ αὐτοὶ παρέχωμεν αἰτίαν τῆς ἀγνοίας,
ἀλλ' οὕτω συμβῇ. Εἰ γὰρ μεθύων τις φόνον ποιήσει, ἀγνοῶν ἐφόνευσεν,
οὐ μὴν ἀκουσίως· τὴν γὰρ αἰτίαν τῆς ἀγνοίας ἤγουν τὴν μέθην αὐτὸς
ἔπραξεν. Εἰ δέ τις ἐν τῷ συνήθει τόπῳ τοξεύων τὸν πατέρα παριόντα ἀπ-
έκτεινε, δι' ἄγνοιαν λέγεται ἀκουσίως τοῦτο πεποιηκέναι.
ζονται. Τῷ μὲν οὖν ἑκουσίῳ πάντως ἐπακολουθεῖ ἔπαινος ἢ ψόγος καὶ τὸ

μεθ' ἡδονῆς πράττεσθαι καὶ τὸ αἱρετὰς εἶναι τὰς πράξεις τοῖς πράττουσιν
ἢ
ἀεὶ ἢ τότε, ὅτε πράττονται, τῷ δὲ ἀκουσίῳ τὸ συγγνώμης ἢ ἐλέους ἀξιοῦ-
σθαι καὶ τὸ μετὰ λύπης πράττεσθαι καὶ τὸ μὴ εἶναι αἱρετὰς μηδὲ δι'
ἑαυτοῦ
τελεῖν τὸ πραττόμενον, εἰ καὶ βιάζοιτο.
Τοῦ δὲ ἀκουσίου τὸ μέν ἐστι κατὰ βίαν, τὸ δὲ δι' ἄγνοιαν· κατὰ βίαν
μέν, ὅταν ἡ ποιητικὴ ἀρχὴ ἤγουν αἰτία ἔξωθέν ἐστιν ἤγουν ὅταν ὑφ'
ἑτέρου βιαζώμεθα, μηδ' ὅλως πειθόμενοι μηδὲ συμβαλλώμεθα κατ'
οἰκείαν
ὁρμὴν μηδὲ ὅλως συμπράττωμεν ἢ δι' ἑαυτῶν τὸ βιασθὲν ποιῶμεν, ὃ καὶ
ὁριζόμενοί φαμεν· Οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξωθεν μηδὲν συμβαλλομένου κατ' οἰκείαν
ὁρμὴν τοῦ βιασθέντος. Ἀρχὴν δέ φαμεν τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν. Τὸ δὲ δι'

ἄγνοιαν ἀκούσιόν ἐστιν, ὅταν μὴ αὐτοὶ παρέχωμεν αἰτίαν τῆς ἀγνοίας,
ἀλλ' οὕτω συμβῇ. Εἰ γὰρ μεθύων τις φόνον ποιήσει, ἀγνοῶν ἐφόνευσεν,
οὐ μὴν ἀκουσίως· τὴν γὰρ αἰτίαν τῆς ἀγνοίας ἤγουν τὴν μέθην αὐτὸς
ἔπραξεν. Εἰ δέ τις ἐν τῷ συνήθει τόπῳ τοξεύων τὸν πατέρα παριόντα ἀπ-
έκτεινε, δι' ἄγνοιαν λέγεται ἀκουσίως τοῦτο πεποιηκέναι.
Τοῦ οὖν ἀκουσίου διττοῦ ὄντος, τοῦ μὲν κατὰ βίαν, τοῦ δὲ δι' ἄγνοιαν,
τὸ ἑκούσιον ἀμφοτέροις ἀντίκειται· ἔστι γὰρ ἑκούσιον τὸ μήτε κατὰ βίαν
μήτε δι' ἄγνοιαν γινόμενον.
558
Περὶ προνοίας
Πρόνοια τοίνυν ἐστὶν ἐκ θεοῦ εἰς τὰ ὄντα γινομένη ἐπιμέλεια. Καὶ πάλιν·
Πρόνοιά ἐστι βούλησις θεοῦ, δι' ἣν πάντα τὰ ὄντα τὴν πρόσφορον διεξα-
γωγὴν λαμβάνει. Εἰ δὲ θεοῦ βούλησίς ἐστιν ἡ πρόνοια, πᾶσα ἀνάγκη
πάντα τὰ τῇ προνοίᾳ γινόμενα κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον κάλλιστά τε καὶ
θεοπρεπέστατα γίνεσθαι καὶ ὡς οὐκ ἔνι κρείττω γενέσθαι. Ἀνάγκη γὰρ
τὸν αὐτὸν εἶναι ποιητὴν τῶν ὄντων καὶ προνοητήν· οὔτε γὰρ πρέπον
οὔτε ἀκόλουθον ἄλλον μὲν ποιητὴν εἶναι τῶν ὄντων, ἄλλον δὲ
προνοητήν·
οὕτω γὰρ ἐν ἀσθενείᾳ πάντως εἰσὶν ἀμφότεροι, ὁ μὲν τοῦ ποιεῖν, ὁ δὲ τοῦ
προνοεῖν. Ὁ θεὸς τοίνυν ἐστὶν ὅ τε ποιητὴς καὶ προνοητής, καὶ ἡ
ποιητικὴ δὲ αὐτοῦ δύναμις καὶ ἡ συνεκτικὴ καὶ ἡ προνοητικὴ ἡ ἀγαθὴ
αὐτοῦ
θέλησίς ἐστι· «πάντα γάρ, ὅσα ἠθέλησεν, ὁ κύριος ἐποίησεν», καὶ τῷ
θελήματι αὐτοῦ οὐδεὶς ἀνθέστηκεν. Ἠθέλησε γενέσθαι τὰ πάντα, καὶ
γέγονε· θέλει συνίστασθαι τὸν κόσμον, καὶ συνίσταται, καὶ πάντα, ὅσα
θέλει, γίνεται.
Ὅτι δὲ προνοεῖ καὶ ὅτι καλῶς προνοεῖ, ὀρθότατα σκοπήσειεν ἄν τις
οὕτως· Μόνος ὁ θεός ἐστι φύσει ἀγαθὸς καὶ σοφός· ὡς οὖν ἀγαθὸς
προνοεῖ
(ὁ γὰρ μὴ προνοῶν οὐκ ἀγαθός· καὶ γὰρ καὶ οἱ ἄνθρωποι καὶ τὰ ἄλογα
τῶν οἰκείων τέκνων προνοοῦνται φυσικῶς, καὶ ὁ μὴ προνοῶν ψέγεται),
ὡς δὲ σοφὸς ἄριστα τῶν ὄντων ἐπιμελεῖται.
Ιωάννης Δαμασκηνός ., Sacra parallela (recensiones secundum

Vol. 96, p. 341, line 21
ἀλλ' ἐπίγειος, ψυχικὴ, καὶ δαιμονιώδης. Ὅπου γὰρ

ζῆλος καὶ ἐρίθεια, ἐκεῖ ἀκαταστασία καὶ πᾶν φαῦ-
λον πρᾶγμα. Ἡ δὲ ἄνωθεν σοφία πρῶτον μὲν ἁγνή
ἐστιν, ἔπειτα εἰρηνικὴ, ἐπιεικὴς, εὐπειθὴς, μεστὴ
ἐλέους καὶ καρπῶν ἀγαθῶν, ἀδιάκριτος, ἀνυπόκρι-
τος· καρπὸς δὲ δικαιοσύνης ἐν εἰρήνῃ σπείρεται τοῖς
ποιοῦσιν εἰρήνην.»
εὕρεσις, πολλοὺς ἀπεσχόλησεν, ὧν ὕλη τὸ ψεῦδός
559

τοῦ μύθου, οὔτε ῥητορικὴ ἄνευ τῆς ἐν τῷ λέγειν
τέχνης, οὔτε σοφιστικὴ ἄνευ τῶν παραλογισμῶν.
Ἡ περιουσία τῆς τοῦ κόσμου σοφίας προσθήκην
αὐτοῖς οἴσει τῆς χαλεπῆς κατακρίσεως· ὅτι οὕτως
ὀξὺ περὶ τὰ μάταια βλέποντες, ἑκόντες περὶ τὴν
σύνεσιν τῆς ἀληθείας ἀπετυφλώθησαν.
Ιωάννης Δαμασκηνός ., De sancta trinitate (Frag.um) [Dub.]

Vol. 95, p. 12, line 27
γένηται, μὴ ἐλαττουμένου ἑτέρου, μηδὲ φθειρομένου,

ἀλλὰ μένοντος ἐν ᾧ ἐστιν· ὡς ἡ ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα·
οὕτω καὶ ὁ Χριστὸς, ὁ Θεὸς Λόγος τέλειος, καὶ ἄν-
θρωπος τέλειος, ἥνωται μὲν, οὐ συγκέχυται δέ. Εἷς
Θεὸς, Πατὴρ Λόγου ζῶντος, σοφίας ὑφεστώσης καὶ
δυνάμεως καὶ χαρακτῆρος ἀϊδίου, τέλειος τελείου
γεννήτωρ, Πατὴρ Υἱοῦ μονογενοῦς, καὶ εἷς Κύριος,
μόνος ἐκ μόνου, Θεὸς ἐκ Θεοῦ, χαρακτὴρ καὶ εἰκὼν
τῆς θεότητος, Λόγος ἐνεργὸς, σοφία τῆς τῶν ὅλων
στάσεως περιεκτικὴ, καὶ δύναμις τῆς ὅλης κτίσεως
ποιητικὴ, Υἱὸς ἀληθινὸς ἀληθινοῦ Πατρὸς, ἀόρατος
ἀοράτου, καὶ ἄφθαρτος ἀφθάρτου, καὶ ἀθάνατος
ἀθανάτου, καὶ ἀΐδιος ἀϊδίου· καὶ ἓν Πνεῦμα ἅγιον,
ἐκ Θεοῦ τὴν ὕπαρξιν ἔχον, καὶ διὰ Υἱοῦ πεφηνὸς,
δηλαδὴ τοῖς ἀνθρώποις. Εἰκὼν τοῦ Υἱοῦ τελεία καὶ
ζωὴ, ζώντων αἰτία, πηγὴ ἁγία, ἁγιότης, ἁγιασμοῦ
χορηγὸς, ἐν ᾧ φανεροῦται Θεὸς ὁ Πατὴρ, ὁ ἐπὶ
πάντων καὶ ἐν πᾶσι· καὶ Θεὸς ὁ Υἱὸς, ὁ διὰ πάντων·
Τριὰς τελεία, δόξῃ καὶ ἀϊδιότητι καὶ βασιλείᾳ, μὴ
μεριζομένη, μηδὲ ἀπαλλοτριουμένη. Οὔτε οὖν κτι-
στόν τι, ἢ δοῦλον ἐν Τριάδι, οὔτε ἐπείσακτον, ὡς
Ιωάννης Δαμασκηνός ., Commentarii in epistulas Pauli [Dub.]

Vol. 95, p. 548, line 24
τοῖς κελεύων τελεῖν, ἀλλὰ καὶ τιμὴν καὶ φόβον.

Εἰ δέ τίς φησιν, ὅτι ἀνωτέρω εἶπεν, Θέλεις μὴ
φοβεῖσθαι τὴν ἐξουσίαν; γνώτω, ὡς ἕτερον λέ-
γει φόβον, τὸν ἐκ τοῦ πονηροῦ συνειδότος. Εὖ δὲ
καὶ τὸ, ἀπόδοτε, ἵνα τὸ ὀφειλόμενον δηλώσῃ. Οὐδὲ
γὰρ χαρίζει, φησὶ, τοῦτο ποιῶν· ὀφειλὴ γάρ ἐστι
560
τὸ πρᾶγμα.
»Μηδενὶ μηδὲν ὀφείλετε, εἰ μὴ τὸ ἀλλήλους ἀγα-
πᾷν.»
Πάλιν ἐπὶ τὴν μητέρα τῶν ἀγαθῶν καταφεύγει,
καὶ τὴν διδάσκαλον καὶ Ποιητικὴν ἀρετῆς ἁπάσης,
τὴν ἀγάπην φημί.
»Ὁ γὰρ ἀγαπῶν τὸν ἕτεραν, νόμον πεπλήρωκεν.
Τὸ γὰρ οὐ μοιχεύσεις, οὐ φονεύσεις, οὐ κλέψεις, οὐ
ψευδομαρτυρήσεις, οὐκ ἐπιθυμήσεις, καὶ εἴ τις
ἑτέρα ἐστὶν ἐντολή.»
Μηγάρτοι τοῦτο χάριν εἶναι νομίσῃς, φησίν. Καὶ
γὰρ αὐτὸ ὀφειλὴ ἐστίν.
Prolegomena De Comoedia, De Ποιητική. e generibus (fort. auctore

Joanne Tzetza) Line 1
DE ΠΟΙΗΤΙΚΉ. E GENERIBUS
διαιρεῖται ἡ ποιητικὴ εἰς δʹ· εἰς τραγῳδίαν, κωμῳδίαν, ἐποποιίαν καὶ

ἱστορίαν. διαφέρει δὲ ἡ κωμῳδία τῆς τραγῳδίας, ὅτι ἡ μὲν κωμῳδία ἀπὸ
γέλωτος εἰς γέλωτα καταλήγει, ἡ δὲ τραγῳδία ἀπὸ θρήνου εἰς θρῆνον. ἡ
δὲ
ἐποποιία διαφέρει τῆς τε κωμῳδίας καὶ τῆς τραγῳδίας, καθὸ ὁ μὲν
ἐποποιὸς
ἤτοι ὁ Ὅμηρος δείκνυσι τὸ οἰκεῖον πρόσωπον σὺν τῷ καὶ ἕτερον
παρεισάγειν
πρόσωπον, ὁ δὲ τραγῳδὸς καὶ ὁ κωμῳδὸς οὐ παριστᾷ τὸ οἰκεῖον
πρόσωπον
λέγον· ὁ δέ γε ἱστορικὸς “ἀπ' ἀρχῆς ἄκρας” τὸ οἰκεῖον παριστᾷ
πρόσωπον, καὶ οὐχ ἕτερον.
Georgius Cedrenus Chronogr., Compendium historiarum Vol. 1, p. 508,

line 10
ρον τὸν συναΐδιον λόγον τῷ πατρὶ καὶ ἀριθμοῦ καὶ χρόνων ἀνώτε-
ρον ὄντα καλεῖ, τῆς ἀληθείας μὴ ἐφικνούμενος; ὅμως ἔννοιαν
ἔσχε καὶ ἑτέρου προσώπου. οὐκ ἐνταῦθα δὴ μόνον ἔπαθε τοῦτο,
ἀλλὰ καὶ τὸ θεὸς καὶ τὸ κύριος ἑρμηνεῦσαι πειρώμενος τῆς βασι-
λικωτάτης τριάδος ἔννοιαν ἔσχε. φάσκων γὰρ ὅτι εἷς ἐστὶν ὁ θεός,
561
οὐ πρὸς τὸν ἀριθμὸν κατέδραμε τῆς μονάδος, ἀλλὰ πρὸς τὸ μυ-

στήριον τῆς ἁγίας τριάδος τὸ τῶν μὲν πάντῃ διαιρετῶν ἑνικώτε-
ρον, τῶν δὲ ὄντως μοναδικῶν ἀφθονώτερον. καὶ οὕτω κατὰ
κράτος εἷλεν αὐτοῦ τὴν ψυχὴν ὡς ἀναγκασθῆναι διαρρήδην τοῦτο
φάναι καὶ ἐν γράμμασι καταλεῖψαι. δύο μὲν γὰρ εἶπε τὰς τοῦ
ὄντος δυνάμεις, ὧν ἡ μὲν ποιητικὴ καὶ εὐεργετικὴ φύσει καλεῖται
θεός, ἡ δὲ βασιλικὴ καὶ τιμωρητικὴ κύριος. οὐ πόρρω βαίνων
τοῦ φήσαντος, Χριστὸς θεοῦ δύναμις καὶ θεοῦ σοφία, δύναμις
οὐκ ἀνυπόστατος ἀλλ' ἐνυπόστατος, καὶ παντοδύναμος, καὶ ὑπο-
στάσεως δημιουργός, καὶ ἰσοσθενὴς ἐκείνου οὗ δύναμις ἐστί. καὶ
πάλιν ὁ αὐτὸς Φίλων περὶ θεοῦ θεάματος, οὗ εἶδε Μωϋσῆς ἐν
τῇ βάτῳ, ἐκφράζων ἔφη· θέαμα ἐκπληκτικώτατον. εἶτα ὁρᾷ
μετ' ὀλίγον κατὰ μέσον τῆς φλογὸς μορφήν τινα περικαλλεστάτην,
ἐμφερῆ οὐδενὶ τῶν ὁρατῶν, θεοειδέστατον ἄγαλμα, φῶς αὐγοει-
δέστερον τοῦ πυρὸς ἀπαστράπτουσαν· ἣν ἐάν τις ὑπετόπησεν εἰ-
κόνα τοῦ ὄντος εἶναι, καλῶς ὑπείληφεν.
Georgius Cedrenus Chronogr., Compendium historiarum

Vol. 2, p. 240, line 17
λάου τοῦ περιωνύμου ἐν ἱεράρχαις τὸν περικαλλῆ τουτονὶ ναόν, ὃν

νέαν ἐκκλησίαν κατονομάζουσιν, εἰς εὐπρέπειαν καὶ κάλλος καὶ
ὡραιότητα μηδενὶ ἑτέρῳ ὑπερβολὴν ἢ σύγκρισιν καταλιμπάνοντα,
προσόδους τε ἔταξεν ἱκανὰς εἴς τε φωταγωγίαν καὶ χρείαν τῶν
δοξολογούντων. καὶ τί δεῖ διεξιόντα ἐπὶ πλέον μηκύνειν; αὐτὸ
τὸ ἔργον τοῖς θεωμένοις παρίστησι τὴν οἰκείαν καλλονὴν καὶ πολυ-
τέλειαν. καὶ ἄλλους δὲ πολλοὺς θείους ναοὺς ἐντὸς τοῦ παλατίου
ἐδομήσατο, εἰς ὄνομα Ἠλίου τοῦ προφήτου καὶ τοῦ μάρτυρος
Κλήμεντος καὶ τοῦ σωτῆρος Χριστοῦ καὶ τοῦ ἀποστόλου Πέτρου
καὶ τοῦ ἀρχιστρατήγου, ὧν τὴν ὡραιότητα παραστήσασθαι ποιη-
τικὴ ἂν ἠτόνησε μεγαληγορία. Πολλὰ δὲ κἀν τοῖς βασιλείοις ἀνέστησεν,
ὡς ἄν τις εἴποι,
βασιλείων βασίλεια· ταῦτα δὲ ἀριθμεῖσθαι οὐκ ἀναγκαῖον. ἔργον
δὲ τούτου τοῦ βασιλέως καὶ ὁ λεγόμενος οἶκος τὰ Μάγγανα καὶ ὁ
ἕτερος ὁ νέος καλούμενος· οὓς ἀπὸ τοιαύτης κατεσκεύασε προαι-
ρέσεως. μὴ βουλόμενος γὰρ τὰ δημόσια πράγματα εἰς οἰκείας
καταναλίσκειν χρείας τοὺς τοιούτους ἀνῳκοδόμησεν οἴκους, καὶ
προσόδους ἐκ γεωργίας ἀπέταξεν αὐτοῖς ἱκανάς, ἀφ' ὧν ἡ βασι-
λικὴ πανδαισία αὐτοῦ τε καὶ τῶν ἀνὰ πᾶν ἔτος ὑπ' αὐτοῦ κεκλη-
μένων ἄφθονον καὶ δικαίαν τὴν χορηγίαν ἔμελλεν ἔχειν ἀεί. ἐδο-
μήσατο δὲ καὶ τὰ ἐν Πηγαῖς παλάτια, καὶ τὰ ἐν τοῖς Ἠρίοις
562
Constantinus VII Porphyrogenitus Imperator Hist., De virtutibus et

vitiis Vol. 1, p. 223, line 14
σιν ἐκκαλεσάμενοι τὰς τραπέζας ἐκέλευον αἴρειν τοὺς παῖδας καὶ

παραχρῆμα ἄγευστοι τῶν παρατεθέντων ἐχωρίζοντο.
66. (10, 9, 2). Ὅτι Πυθαγόρας παρήγγελλε τοῖς μανθάνουσι
σπανίως μὲν ὀμνύναι, χρησαμένους δὲ τοῖς ὅρκοις πάντως ἐμ-
μένειν.
67. (10, 9, 3). Ὅτι ὁ αὐτὸς Πυθαγόρας καὶ περὶ τῶν ἀφρο-
δισίων ἐκλογιζόμενος τὸ συμφέρον παρήγγελλε κατὰ μὲν τὸ θέρος
μὴ πλησιάζειν γυναιξί, κατὰ δὲ τὸν χειμῶνα προσιέναι τεταμιευ-
μένως. καθόλου γὰρ τὸ γένος τῶν ἀφροδισίων ὑπελάμβανεν εἶναι
βλαβερόν, τὴν δὲσυνέχειαν αὐτῶν τελέως ἀσθενείας καὶ ὀλέθρου
Ποιητικὴν ἐνόμιζε.
68. (10, 9, 6). Ὅτι ὁ αὐτὸς Πυθαγόρας παρήγγελλε πρὸς τοὺς
θεοὺς προσιέναι τοὺς θύοντας μὴ πολυτελεῖς, ἀλλὰ λαμπρὰς καὶ
καθαρὰς ἔχοντας ἐσθῆτας, ὁμοίως δὲ μὴ μόνον τὸ σῶμα καθαρὸν
παρεχομένους πάσης ἀδίκου πράξεως, ἀλλὰ καὶ τὴν ψυχὴν ἁγ-
νεύουσαν.
Joannes Doxapatres Rhet., Prolegomena in Aphthonii progymnasmata

Vol. 14, p. 90, line 17
καὶ τὸν δίκην ὕλης τὸν λόγον αὐτὸν κοσμοῦντα λόγον

τέχνην εἶναι νομίσομεν; Τούτοις ἅπασι κἀκεῖνο προς-
επιφέρουσιν· ἦν, φασί, πάντως ἐξ ἀρχῆς τὸ εὖ λέ-
γειν· εἰ γὰρ εἴποιμεν ὡς οὐκ ἦν, σαφὴς δήπουθέν ἐστι
τοῦτο πάντως κατηγορία τοῦ τὸν λόγον ἡμῖν χαρισα-
μένου θεοῦ, τὸ μὲν λέγειν δόντος, τὸ δὲ εὖ μὴ προσθέν-
τος· εἰ δὲ ἦν λόγος, ἄρα περὶ τὸ λέγειν ἦν· ὁ δὲ λόγος
τί ἄλλο ἢ τέχνη, χρόνῳ συγγυμναζόμενος καὶ θεωρή-
μασι πληθυνόμενος ἅμα καὶ ἐξασκούμενος;
Τινὲς μέντοι καὶ ἀπὸ μυθικῆς τινος ἐξετάσεως καὶ
ἀπὸ ποιητικῆς μαρτυρίας καὶ ἀπὸ ἱστορίας τὴν ῥητορι-
κὴν τῶν ὑφεστώτων ἀποδεικνύουσιν· ἀπὸ μὲν μυθικῆς
ἀποδείξεως λέγοντες, ὡς ἄρτι βουληθεὶς ὁ θεὸς τόνδε
τὸν κόσμον διακοσμῆσαι προσέταξε ταῖς περὶ αὐτὸν
θείαις δυνάμεσιν, ὡς ἂν ἕκαστος κατὰ τὸ ἐπιβάλλον
αὐτῷ μέρος εἰς τὴν τοῦδε τοῦ παντὸς γένεσιν προσα-
γάγῃ· καὶ ἄλλος μέν, φησίν, ἄλλο προσέφερεν, Ἑρμῆς
563
δὲ τὴν ῥητορικὴν ἐχαρίσατο, καὶ ἵνα τὰ μὲν ἀγαθὰ

ἐπαινῶσιν οἱ ἄνθρωποι, τὰ δὲ κακὰ διαβάλλωσι, τὸ
πανηγυρικὸν παραδέδωκεν, ἵνα δὲ πάλιν τοῖς μὲν λυ-
σιτελοῦσι χρῶνται, τῶν δ' ἀλυσιτελεστέρων ἀπέχωνται,

Vol. 14, p. 99, line 14
καὶ τῶν τελῶν δὲ τὰ μέν εἰσι προσεχῆ, οἷον τῆς ναυ-

πηγικῆς τέλος προσεχὲς τὸ ἁπλῶς ναῦν ποιῆσαι καὶ
τῆς ἰατρικῆς τὸ ἁπλῶς ὑγείαν, τὰ δὲ πόρρω, οἷον τῆς
ἰατρικῆς πόρρω τέλος τὸ τοιῶσδε ὑγιάσαι καὶ τῆς ναυ-
πηγικῆς τὸ τοιάνδε ναῦν ποιῆσαι οἷον ἀκάτιον ἢ δρό-
μωνα. Γίνονται οὖν οἱ ὁρισμοὶ ἐκ μὲν τοῦ πόρρω ὑπο-
κειμένου, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ εἰς κατα-
σκευὴν πλοίων ἁρμόζοντα ξύλα καταγινομένη, ἐκ δὲ τοῦ
προσεχοῦς, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ξύλα
καταγινομένη· ἐκ δὲ τοῦ πόρρω τέλους, οἷον ναυπηγική
ἐστι τέχνη ἀκατίων ποιητική, ἐκ δὲ τοῦ προσεχοῦς, οἷον
ναυπηγική ἐστι τέχνη πλοίων ποιητική. καὶ τοιοῦτοι μὲν
οἱ ἐξ ὑποκειμένων καὶ τελῶν προσεχῶν καὶ πόρρω
γινόμενοι ὁρισμοί. Γίνονται δὲ καὶ ἐξ ἀμφοτέρων ὁμοῦ,
ἐξ ὑποκειμένου δηλονότι καὶ τέλους ἢ ἀμφοτέρων προσε-
χῶν ἢ ἀμφοτέρων πόρρω, ἢ τοῦ μὲν ἑνὸς προσεχοῦς,
τοῦ ὑποκειμένου, τοῦ δὲ τέλους πόρρω, ἢ τοὐναντίον
ἐκ μὲν τοῦ ὑποκειμένου πόρρω, τέλους δὲ προσεχοῦς.
ἔστωσαν δὲ παραδείγματα τούτων ταῦτα· τοῦ μὲν ἐξ
ὑποκειμένου πόρρω καὶ τέλους πόρρω, οἷον ναυπηγική
ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἁρμόδια εἰς ἐργασίαν

Vol. 14, p. 99, line 15
πηγικῆς τέλος προσεχὲς τὸ ἁπλῶς ναῦν ποιῆσαι καὶ

τῆς ἰατρικῆς τὸ ἁπλῶς ὑγείαν, τὰ δὲ πόρρω, οἷον τῆς
ἰατρικῆς πόρρω τέλος τὸ τοιῶσδε ὑγιάσαι καὶ τῆς ναυ-
πηγικῆς τὸ τοιάνδε ναῦν ποιῆσαι οἷον ἀκάτιον ἢ δρό-
μωνα. Γίνονται οὖν οἱ ὁρισμοὶ ἐκ μὲν τοῦ πόρρω ὑπο-
κειμένου, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ εἰς κατα-
σκευὴν πλοίων ἁρμόζοντα ξύλα καταγινομένη, ἐκ δὲ τοῦ
564
προσεχοῦς, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ξύλα

καταγινομένη· ἐκ δὲ τοῦ πόρρω τέλους, οἷον ναυπηγική
ἐστι τέχνη ἀκατίων ποιητική, ἐκ δὲ τοῦ προσεχοῦς, οἷον
ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἁρμόδια εἰς ἐργασίαν πλοίων ξύλα
καταγινομένη ἀκατίων ποιητική·

Vol. 14, p. 99, line 25

καταγινομένη ἀκατίων ποιητική· τοῦ δὲ ἐξ ἀμφοτέρων
προσεχῶν, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ξύλα
καταγινομένη πλοίων ποιητική· τοῦ δὲ ἐξ ὑποκειμένου
προσεχοῦς καὶ τέλους πόρρω, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη
περὶ τὰ ξύλα καταγινομένη ἀκατίων ποιητική· τοῦ δὲ
ἐξ ὑποκειμένου πόρρω καὶ τέλους προσεχοῦς, οἷον ναυ-
πηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ εἰς ἐργασίαν πλοίων ἐπιτή-
δεια ξύλα καταγινομένη πλοίων ποιητική.
Δεῖ δὲ γινώσκειν, ὅτι τῶν ὑποκειμένων τὰ μὲν μιᾷ
μόνῃ τέχνῃ ὑπόκειται, ὥσπερ τῇ ὑαλοψικῇ μόνῃ ὁ ὕα-
λος, τὰ δὲ πλείοσιν, οἷον τὰ ξύλα καὶ τῇ ναυπηγικῇ

565
Vol. 14, p. 100, line 2

καταγινομένη ἀκατίων ποιητική· τοῦ δὲ ἐξ ἀμφοτέρων
προσεχῶν, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ξύλα
καταγινομένη πλοίων ποιητική· τοῦ δὲ ἐξ ὑποκειμένου
προσεχοῦς καὶ τέλους πόρρω, οἷον ναυπηγική ἐστι τέχνη
περὶ τὰ ξύλα καταγινομένη ἀκατίων ποιητική· τοῦ δὲ
ἐξ ὑποκειμένου πόρρω καὶ τέλους προσεχοῦς, οἷον ναυ-
πηγική ἐστι τέχνη περὶ τὰ εἰς ἐργασίαν πλοίων ἐπιτή-
δεια ξύλα καταγινομένη πλοίων ποιητική.
Δεῖ δὲ γινώσκειν, ὅτι τῶν ὑποκειμένων τὰ μὲν μιᾷ
μόνῃ τέχνῃ ὑπόκειται, ὥσπερ τῇ ὑαλοψικῇ μόνῃ ὁ ὕα-
λος, τὰ δὲ πλείοσιν, οἷον τὰ ξύλα καὶ τῇ ναυπηγικῇ
καὶ τῇ τεκτονικῇ· καὶ τῶν τελῶν πάλιν τὰ μὲν μιᾶς
μόνης εἰσὶ τέχνης, οἷον τῆς ναυπηγικῆς μόνης
Ιωάννης Γαληνός γραμματικός. Εἰς τὴν Ἡσιόδου Θεογονία αν

ἀλληγορίαι, σχετικά με τον ποιητή του 7ου αιώνα π.Χ. Ησίοδο και το
έργο του την Θεογονία P. 303, line 19
Κλειώ τ', Εὐτέρπη τε, Θάλειά τε, Μελπομένη τε,

Τερψιχόρη τ', Ἐρατώ τε, Πολύμνιά τ', Οὐρανίη τε,
Καλλιόπη θ'· ἣ καὶ προφερεστάτη ἐστὶν ἁπασέων.
ὅτι μὲν Μούσας τὰς ἐπιστημονικὰς γνώσεις ὁ λόγος
προσαγορεύει, παντί, φασί, δῆλόν ἐστι· διαφόρων δὲ οὐ-
σῶν τῶν τοιούτων γνώσεων, ποῖον εἴληχεν ἑκάστη ὄνομα
μουσικόν, τοῦτο νῦν ἡμῖν εἰς ἐξέτασιν προκείσθω. φαμὲν
δή, ὅτι ἐννέα εἰσὶ καὶ αἱ ἀπὸ τῶν μαθημάτων τῇ ψυχῇ
ἐγγινόμεναι μέθοδοι γνώσεων· γραμματική, ποιητική, με-
τρική, ῥητορική, φυσική, φιλοσοφία, γεωμετρική, ἀστρονο-
μική, ἀριθμητικὴ καὶ μουσική· ἡ γὰρ ἠθικὴ καὶ ἡ θεο-
λογικὴ ὡς ἀπὸ τούτων ἐγγινόμεναι συνεπινοείσθωσαν αὐ-
566
ταῖς· ῥυθμίζει γάρ τις τὸ οἰκεῖον ἦθος ταύταις προσομι-

λήσας ταῖς ἐπιστήμαις τελεώτερον. ἀλλὰ μέντοι καὶ διὰ
τούτων προελθὼν περὶ θειοτέρας φιλοσοφεῖ λήξεως ὕστε-
ρον. Πολύμνια γοῦν λέγοιτ' ἂν ἡ γραμματική, ὡς πολ-
λοὺς ὑμνοῦσα καὶ δοξάζουσα. τοὺς γὰρ πολλοὺς ἤτοι
τοὺς ἀγελαίους καὶ πρότερον ἰδιωτικὸν βίον ζῶντας πρὸς
ἑαυτὴν ἑλκυσαμένη, ὑμνεῖ τε καὶ ἀνυψοῖ ἐκ τότε καὶ τὴν
Ιωάννης Γαληνός γραμματικός. Εἰς τὴν ἩσιόδουΘεογονία αν

έργο του τηνΘεογονία
P. 304, line 7
καὶ οἷον πτερύσσει καὶ λεπτοτέρους ἐργάζεται πρὸς τὰς

ἑξῆς μαθήσεις καὶ γνώσεις, παιδαγωγός τις οὖσα καὶ καλ-
λίστη μαιεύτρια, διαπλάττουσα μὲν καὶ διαρθροῦσα τὴν
ἄναρθρον γλῶτταν καὶ ἐξελληνίζουσα, τῷ ἀποδιώκειν
μακρὰν πᾶν βαρβαρῶδες καὶ ἄλογον· μορφοῦσα δὲ πρόσω-
πον καὶ παρρησιάζεσθαι ποιοῦσα τοὺς πρὶν ἀφανεῖς, χεῖ-
ρας δὲ ὀξύνουσα πρὸς ὀρθογραφίαν καὶ ἑτοιμάζουσα, καὶ
οὐδέν τι κατὰ τοῦτο τάχα λειπομένη ἐστὶ τῆς ἄρκτου·
ἀδιάρθρωτα γὰρ καὶ βάρβαρα καὶ ἄσημα παραλαβοῦσα
μειράκια, διαρθροῖ τε καὶ περίβλεπτα ποιεῖ. Θάλεια δὲ εἴη
ἂν καὶ Εὐτέρπη ἥ τε μετρικὴ καὶ ἡ ποιητικὴ διὰ τὸ τοῖς
μέτροις χρῆσθαι τοὺς παλαιοὺς ἐν ταῖς ἑορταῖς καὶ ταῖς
εὐωχίαις· καὶ διὰ τὸ θάλλειν τὰς εὐνομουμένας τῶν πό-
λεων, ἐν αἷς κολάζεται μὲν τὸ κακόν, τιμᾶται δὲ τὸ κα-
λόν, ὁποῖον τὸ χρήσιμον ἡ ποιητικὴ παρεισάγει ταῖς πό-
λεσι, καὶ διὰ τὸ εὐτέρπεσθαι τοὺς τερπομένους ἐν ταῖς
τῶν ποιημάτων ἀναγνώσεσιν ἢ ὑποκρίσεσιν. οὐ γὰρ ἐπὶ
βλάβῃ, ἀλλ' ἐπὶ σωτηρίᾳ χαίρουσιν ἑαυτῶν τε καὶ τῇ τῶν
πόλεων συστάσει. Μελπομένην δὲ καὶ Τερψιχόρην ἀκουστέον
τήν τε μουσικὴν καὶ τὴν ἀριθμητικήν· τοὺς γὰρ λόγους
τῶν ἁρμονιῶν ἡ ἀριθμητικὴ δίδωσιν· οἷον τὸν ἡμιόλιον

567
έργο του τηνΘεογονία

P. 304, line 11
μακρὰν πᾶν βαρβαρῶδες καὶ ἄλογον· μορφοῦσα δὲ πρόσω-

πον καὶ παρρησιάζεσθαι ποιοῦσα τοὺς πρὶν ἀφανεῖς, χεῖ-
ρας δὲ ὀξύνουσα πρὸς ὀρθογραφίαν καὶ ἑτοιμάζουσα, καὶ
οὐδέν τι κατὰ τοῦτο τάχα λειπομένη ἐστὶ τῆς ἄρκτου·
ἀδιάρθρωτα γὰρ καὶ βάρβαρα καὶ ἄσημα παραλαβοῦσα
μειράκια, διαρθροῖ τε καὶ περίβλεπτα ποιεῖ. Θάλεια δὲ εἴη
ἂν καὶ Εὐτέρπη ἥ τε μετρικὴ καὶ ἡ ποιητικὴ διὰ τὸ τοῖς
μέτροις χρῆσθαι τοὺς παλαιοὺς ἐν ταῖς ἑορταῖς καὶ ταῖς
εὐωχίαις· καὶ διὰ τὸ θάλλειν τὰς εὐνομουμένας τῶν πό-
λεων, ἐν αἷς κολάζεται μὲν τὸ κακόν, τιμᾶται δὲ τὸ κα-
λόν, ὁποῖον τὸ χρήσιμον ἡ ποιητικὴ παρεισάγει ταῖς πό-
λεσι, καὶ διὰ τὸ εὐτέρπεσθαι τοὺς τερπομένους ἐν ταῖς
τῶν ποιημάτων ἀναγνώσεσιν ἢ ὑποκρίσεσιν. οὐ γὰρ ἐπὶ
βλάβῃ, ἀλλ' ἐπὶ σωτηρίᾳ χαίρουσιν ἑαυτῶν τε καὶ τῇ τῶν
πόλεων συστάσει. Μελπομένην δὲ καὶ Τερψιχόρην ἀκουστέον
τήν τε μουσικὴν καὶ τὴν ἀριθμητικήν· τοὺς γὰρ λόγους
τῶν ἁρμονιῶν ἡ ἀριθμητικὴ δίδωσιν· οἷον τὸν ἡμιόλιον
ἢ τὸν ἐπίτριτον καὶ τὰς συμφωνίας αὕτη ἁρμόζεται, τήν
τε διὰ τεσσάρων, καὶ τὰς λοιπὰς τῷ καρκίνῳ καὶ ταῖς
καταμετρήσεσι συνταξαμένη. ἀλλὰ μέν τοι καὶ ταῖς ψήφοις
τοὺς ψόφους καταστησαμένη τὸ ἑξῆς ἐπιτρέπει τῇ

έργο του τηνΘεογονία α P. 346, line 27
ἄχρι τοῦ ἡμισφαιρίου ἐκείνου ἐπήνεγκε·

χάσμα μέγ', οὐδέ κε πάντα τελεσφόρον εἰς ἐνιαυτὸν
οὖδας ἵκοιτο.
ἀλλὰ ταῦτα μὲν ᾧδέ πη ἐχέτω. περὶ δὲ τοῦ νυχθημέρου
ἑξῆς ἔοικε φιλοσοφεῖν, κἂν οὐ πάνυ ἀκριβέστατα καὶ ὡς
οἱ περὶ ταῦτα δεινοὶ διϊσχυρίζονται. ἔστι δὲ ὅμως ἐκ τῆς
περὶ τὴν σφαῖραν τοῦ παντὸς καταγραφῆς τούς τε τρο-
πικοὺς κατιδεῖν κύκλους καὶ τὸν μεσημβρινὸν καὶ τὸν
ἰσημερινόν, ἔτι δὲ τὸν ζωδιακὸν καὶ τὴν τούτου λόξωσιν.
εὐφυέστατα δὲ καὶ περὶ τῆς ἡμέρας καὶ τῆς νυκτὸς ὑπο-
κεκαλυμμένα διέξεισι, καὶ ὡς προσῆκε ποιητικῇ χάριτι. τὸ
γὰρ παρεισάγειν δώματα τῆς νυκτὸς νεφέλαις ὑποκεκα-
λυμμένα καὶ ἔμπροσθεν αὐτῶν ἵστασθαι τὸν Ἄτλαντα βαστά-
568
ζοντα τὸν οὐρανὸν καὶ ἀλλήλαις ἐντεῦθεν συναντᾶν τὴν

ἡμέραν καὶ τὴν νύκτα, καὶ ἀμείβεσθαι ἑτέραν ὑφ' ἑτέρας,
χαριέντως πάντως τήν τε τῆς νυκτὸς φύσιν δηλοῖ, ὅτι
στέρησις φωτός ἐστι τοῦ ἡλιακοῦ, καὶ ὅτι τῇ περὶ τὸν
ἄξονα περιφορᾷ τοῦ παντὸς ἐπιγίνεται, τοῦ μὲν ἄνω ἡμέ-
ρας οὔσης ἡμισφαιρίου, ἐν ᾧ ὁ ἥλιος, κατιόντος κάτω,
κἀκείνου τοῦ ὑπὸ γῆν ἀνιόντος· οὐδέποτε γὰρ εἰς ταὐτὸ
συντρέχουσιν ἅμα ἥ τε στέρησις, καὶ τὸ οὗ ἐστιν ἡ

έργο του τηνΘεογονία P. 353, line 32
φὼν οὖν τοῦ εἶναι ἐφίεται καὶ ἡ χάλαζα καὶ ἡ ὀμίχλη,

καὶ πάντα τὰ ὑπὸ φύσεως ἢ φυσικῶς γινόμενα. δράκοντι
δὲ αὐτὸν παρείκασε διὰ τὸ ἀηδῆ εἶναι καὶ πικρὸν τοῖς
ἀνθρώποις καὶ θανάσιμον, ἢ διὰ τὸν συριγμόν· λέοντι δὲ
καὶ ταύρῳ διά τε τὸ ἰσχυρὸν καὶ τὸ θορυβῶδες· κυνὶ δὲ
διὰ τὸ ἀηδὲς καὶ ἔστιν ὅτε λιγύφωνον.
869. ἐκ δὲ Τυφωέως. τάχα ἐκ τοῦ Τυφωέως οἴεται
τοὺς ἀνέμους εἶναι, εἰ μὴ καὶ πάντας διὰ τὸ διαλυθέντος
τοῦ παχέος ἐκείνου συνίστασθαι τοὺς βλαπτικοὺς τῶν
ἀνέμων. πιθανῶς δὲ τὰ τοιαῦτα λέγει, καὶ τοῦτο δὴ
κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν· οὐ γάρ εἰσιν ἐκ τοῦ Τυφωέως οἱ
ἄνεμοι, ἀλλ' ἐξ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς· ξηρᾶς γὰρ ἐκ γῆς
ἀναθυμιάσεως πλῆθος περὶ γῆν κινούμενον τῆς μὲν κινή-
σεως ἀρχὴν ἔχει ἄνωθεν ἀπὸ τοῦ ἡλίου, τῆς δὲ ὕλης καὶ
τῆς γενέσεως κάτωθεν. καλῶς δὲ παρ' Ἡσιόδῳ εἴρηται
τὸ ὑγρὸν ἀέντων· εἰ γὰρ καὶ ἀπὸ ξηρᾶς ἀναθυμιάσεως
τὴν σύστασιν οἱ ἄνεμοι ἔχουσι, καὶ διὰ τοῦτο ὤφειλον
ψυχροὶ μὴ δοκεῖν ἡμῖν, ἀλλ' οὖν ἐπειδήπερ ὁ ἀὴρ πλήρης
ἐστὶν ὑγρᾶς καὶ ψυχρᾶς ἀτμίδος ὁ ὑπ' αὐτῶν μεταρρι-
πιζόμενος, καὶ εἰς ἡμᾶς μεταφερόμενος, διὰ τοῦτο κἀκεῖνοι
ψυχροὶ καὶ ὑγροί πως δοκοῦσιν εἶναι.
Γεώργιος Μοναχός. , Chronicon (lib. 1-4) P. 90, line 8
νιγμάτων, ἵν' ἀντὶ δέλτου ἢ πόντου ἢ γῆς ἐν πτύχαις

πάθῃ, ὁ ἀναγνοὺς μὴ γνῷ. ὧδε γὰρ ἔχει περὶ τοῦ πάντων
βασιλέως ὅτι πάντα ἐστὶ καὶ ἐκείνου γε εἵνεκα πάντα καὶ
ἐκεῖνό γε πάντων καλῶν αἴτιον, δεύτερον δὲ περὶ τὰ δεύτερα
569
καὶ τρίτον περὶ τὰ τρίτα.

Καὶ ἁπλῶς ἵνα συλλήβδην περὶ τῶν αὐτῶν αὖθις κεφα-
λαιωδῶς εἴπω καὶ περιληπτικῶς δι' ἐπιτομῆς, πολλὰ μὲν
οὖν καὶ παντοδαπὰ τῶν δυσσεβεῖν αἱρουμένων τὰ στίφη καὶ
διάφορα τῆς βλασφημίας τὰ βέλη, πολυσχεδὲς δὲ καὶ ποικί-
λον τὸ ψεῦδος, ἁπλῆ δὲ τῆς ἀληθείας ἡ χάρις. ἡ μὲν γὰρ
ποιητικὴ φάλαγξ εἰς πολλὰ τὸ θεῖον τῷ λόγῳ καταμερίσασα
καὶ τὸ ψεῦδος τῷ τερπνῷ τοῦ μυθώδους κεράσασα καὶ οἷόν
τινα κυκεῶνα κατασκευάσασα τῆς πολυθέου πλάνης τοῖς
ἀνθρώποις τὴν μέθην προσήνεγκεν. ἡ δὲ σοφιστικὴ ἐν τρί-
βωνι λευκῷ καὶ πώγωνι μακρῷ καὶ κόμῃ κεφαλῆς τὴν φιλο-
σοφίαν ὁριζομένη τῆς ποιητικῆς θεολογίας τὸ καταγέλαστον
ὁρῶσα ἑτέρας πλάνης ἐπενόησεν ἀτραποὺς εἰς αὐτὸ τὸ ποιη-
τικὸν ἐκεῖνο βάραθρον ἀπαγούσας. οἱ μὲν γὰρ τῇ κομψείᾳ
τοῦ λόγου καὶ τῇ τῶν ἐνθυμημάτων δεινότητι τῇ ποιητικῇ
τὴν περὶ τῶν θεῶν αἰσχρουργίαν καὶ αἰσχρολογίαν ἐκάλυψαν.
οἱ δὲ τοῖς πάθεσι τὴν θείαν προσηγορίαν ἀνέθεσαν καὶ τὴν
Καὶ ἁπλῶς ἵνα συλλήβδην περὶ τῶν αὐτῶν αὖθις κεφα-

λαιωδῶς εἴπω καὶ περιληπτικῶς δι' ἐπιτομῆς, πολλὰ μὲν
οὖν καὶ παντοδαπὰ τῶν δυσσεβεῖν αἱρουμένων τὰ στίφη καὶ
μὲν ἡδονήν, ὡς ἔφην, Ἀφροδίτην ὠνόμασαν, Ἄρεα δὲ τὸν
θυμόν, τὴν δὲ μέθην Διόνυσον, Ἑρμῆν δὲ τὴν κλοπήν,
τὴν δὲ φρόνησιν Ἀθηνᾶν καὶ τοιαῦτά τινα μετὰ ἀλαζονικῆς
ὀφρύος καὶ τῆς Ἀττικῆς στωμυλίας τερατευόμενοι τοὺς
πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων εἰς ἑτέραν εἴδους ἀπάτην μετήγαγον.
570

μὲν ἡδονήν, ὡς ἔφην, Ἀφροδίτην ὠνόμασαν, Ἄρεα δὲ τὸν
θυμόν, τὴν δὲ μέθην Διόνυσον, Ἑρμῆν δὲ τὴν κλοπήν,
τὴν δὲ φρόνησιν Ἀθηνᾶν καὶ τοιαῦτά τινα μετὰ ἀλαζονικῆς
ὀφρύος καὶ τῆς Ἀττικῆς στωμυλίας τερατευόμενοι τοὺς
πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων εἰς ἑτέραν εἴδους ἀπάτην μετήγαγον.
καὶ οἱ φιλοσοφεῖν ὑπισχνούμενοι καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ σχήμα-
τος τιμὴν παρὰ πάντων δρεπόμενοι καὶ τῶν παθῶν κρα-
τεῖν ἐπαγγελλόμενοι προσκυνεῖν τὰ πάθη τοὺς ἀνθρώπους
καλεῖ τῆς ἀληθείας μὴ ἐφικνούμενος, ὅμως ἔννοιαν ἔσχε καὶ

ἑτέρου προσώπου. οὐκ ἐνταῦθα δὲ μόνον ἔπαθε τοῦτο,
ἀλλὰ καὶ τὸ θεὸς καὶ τὸ κύριος ἑρμηνεῦσαι πειρώμενος τῆς
βασιλικωτάτης τριάδος ἔννοιαν ἔσχεν. φάσκων γὰρ ὅτι εἷς
ἐστιν ὁ θεὸς οὐ πρὸς τὸν ἀριθμὸν κατέδραμε τῆς μονάδος,
ἀλλὰ πρὸς τὸ μυστήριον τῆς ἁγίας τριάδος, τὸ τῶν μὲν
πάντη διαιρετῶν ἑνικώτερον, τῶν δὲ ὄντως μοναδικῶν ἀφθο-
νώτερον. καὶ οὕτω κατὰ κράτος εἶδεν αὐτοῦ τὴν ψυχήν,
ὡς ἀναγκασθῆναι διαρρήδην τοῦτο καὶ φάναι καὶ ἐν γράμ-
μασι καταλεῖψαι. δύο μὲν γὰρ εἶπεν εἶναι τὰς τοῦ ὄντος
δυνάμεις, ὧν ἡ μὲν ποιητικὴ καὶ εὐεργετική φησι καλεῖται
θεός, ἡ δὲ βασιλικὴ καὶ τιμωρητικὴ κύριος, οὐ πόρρω βαί-
νων τοῦ φήσαντος· Χριστὸς θεοῦ δύναμις καὶ θεοῦ σοφία,
δύναμις οὐκ ἀνυπόστατος, ἀλλ' ἐνυπόστατος καὶ παντοδύνα-
571
μος καὶ ὑποστάσεως δημιουργὸς καὶ ἰσοσθενὴς ἐκείνου, οὗ

δύναμίς ἐστιν. καὶ πάλιν ὁ Φίλων περὶ τοῦ θεάματος οὗ
εἶδε Μωϋσῆς ἐκφράζων ἔφη· θέαμα πληκτικώτατον. εἶτα
ὁρᾷ μετ' ὀλίγα κατὰ μέσην τὴν φλόγα μορφήν τινα περι-
καλλεστάτην ἐμφερῆ οὐδὲν τῶν ὁρατῶν, θεοειδέστατον ἄγαλμα,
φῶς αὐγοειδέστερον τοῦ πυρὸς ἀπαστράπτουσαν, ἣν ἐάν τις
ὑπετόπησεν εἰκόνα τοῦ ὄντος εἶναι καλῶς ὑπείληφεν.
Γεώργιος Μοναχός. , Chronicon breve (lib. 1-6) (redactio recentior)

Vol. 110, p. 136, line 11
περὶ τὰ τρίτα.» (10) Καὶ ἁπλῶς, ἵνα συλλήβδην

περὶ τῶν αὐτῶν αὖθις κεφαλαιωδῶς εἴπω καὶ περι-
ληπτικῶς, πολλὰ μὲν οὖν καὶ παντοδαπὰ 63 τῶν
δυσσεβῶν αἱρουμένων τὰ στίφη καὶ διαφόρα τῆς
βλασφημίας τὰ βέλη, πολυσχιδὲς δὲ καὶ ποικίλον τὸ
ψεῦδος τῷ τερπνῷ τοῦ μυθώδους κεράσασα καὶ
οἷον κυκεῶνα κατασκευάσασα, τῆς πολυθέου πλάνης
τὴν μέθην τοῖς ἀνθρώποις προσήνεγκεν· ἡ δὲ σο-
κόμῃ κεφαλῆς τὴν φιλοσοφίαν ὁριζομένη, τῆς ποιητικῆς θεολογίας τὸ
καταγέλαστον ὁρῶσα, ἑτέρας
τῇ ποιητικῇ τὴν περὶ τῶν θεῶν αἰσχρουργίαν καὶ
αἰσχρολογίαν ἐκάλυψαν· οἱ δὲ τοῖς πάθεσι τὴν
ἔφην, Ἀφροδίτην ὠνόμασαν, Ἄρεα δὲ τὸν θυμὸν, τὴν
δὲ μέθην Διόνυσον, Ἑρμῆν δὲ τὴν κλοπὴν, τὴν δὲ
φρόνησιν Ἀθηνᾶν, καὶ τοιαῦτά τινα μετὰ ἀλαζονι-
κῆς ὀφρύος καὶ τῆς Ἀττικῆς στωμυλίας
Vol. 110, p. 136, line 15
βλασφημίας τὰ βέλη, πολυσχιδὲς δὲ καὶ ποικίλον τὸ

ψεῦδος τῷ τερπνῷ τοῦ μυθώδους κεράσασα καὶ
οἷον κυκεῶνα κατασκευάσασα, τῆς πολυθέου πλάνης
τὴν μέθην τοῖς ἀνθρώποις προσήνεγκεν· ἡ δὲ σο-
κόμῃ κεφαλῆς τὴν φιλοσοφίαν ὁριζομένη, τῆς ποιη-
572
τικῆς θεολογίας τὸ καταγέλαστον ὁρῶσα, ἑτέρας

τῇ ποιητικῇ τὴν περὶ τῶν θεῶν αἰσχρουργίαν καὶ
αἰσχρολογίαν ἐκάλυψαν· οἱ δὲ τοῖς πάθεσι τὴν
ἔφην, Ἀφροδίτην ὠνόμασαν, Ἄρεα δὲ τὸν θυμὸν, τὴν
δὲ μέθην Διόνυσον, Ἑρμῆν δὲ τὴν κλοπὴν, τὴν δὲ
φρόνησιν Ἀθηνᾶν, καὶ τοιαῦτά τινα μετὰ ἀλαζονι-
κῆς ὀφρύος καὶ τῆς Ἀττικῆς στωμυλίας τερατευόμε-
νοι, τοὺς πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων εἰς ἑτέραν εἴδους
ἀπάτην μετήγαγον· καὶ οἱ φιλοσοφεῖν ὑπισχνούμενοι
καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ σχήματος τιμὴν παρὰ πάντων δρε-
πόμενοι (8a) καὶ τῶν παθῶν κρατεῖν ἐπαγγελλόμε

Vol. 110, p. 648, line 14
καὶ τό· «Θεὸς» καὶ τό· «Κύριος,» ἑρμηνεῦσαι

πειρώμενος, τῆς βασιλικωτάτης Τριάδος ἔννοιαν
ἔσχε. Φάσκων γὰρ, ὅτι εἷς ἐστιν ὁ Θεὸς, οὐ πρὸς
τὸν ἀριθμὸν κατέδραμε τῆς μονάδος, ἀλλὰ πρὸς τὸ
μυστήριον τῆς ἁγίας Τριάδος, τὸ τῶν μὲν πάντη
διαιρετῶν ἑνικώτερον, τῶν δὲ ὄντως μοναδικῶν
ἀφθονώτερον· καὶ οὕτω κατὰ κράτος εἷλεν αὐτοῦ
τὴν ψυχὴν, ὡς ἀναγκασθῆναι διαῤῥήδην τοῦτο (καὶ)
φάναι καὶ ἐν γράμμασι 431 καταλεῖψαι. Δύο μὲν
γὰρ (εἶπεν) εἶναι τὰς τοῦ ὄντως ὄντος δυνάμεις,
ὧν ἡ μὲν ποιητικὴ καὶ τιμωρητικὴ Κύριος, οὐ
Θεὸς, ἡ δὲ βασιλικὴ καὶ τιμωρητικὴ Κύριος, οὐ
πόῤῥω βαίνων τοῦ φήσαντος· «Χριστὸς Θεοῦ δύναμις
καὶ Θεοῦ σοφία, δύναμις οὐκ ἀνυπόστατος, ἀλλ'
ἐνυπόστατος, καὶ παντοδύναμος, καὶ ὑποστάσεως
δημιουργὸς, καὶ ἰσοσθενὴς ἐκείνου, οὗ δύναμίς ἐστι.
Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς Φίλων περὶ τοῦ θεάματος, οὗ
εἶδε Μωϋσῆς, ἐκράζων ἔφη·
Ιωάννης Σκυλίτζης Synopsis historiarum Emperor life Mich3, sec. 15,

line 99
573
αὐτῷ σοφίαν καὶ τὴν περὶ πάντα τὰ μαθήματα ἀκρίβειαν, ἐξαιρέτως

δ' ἐθαύμασαν ἀπὸ τῆσδε τῆς αἰτίας. ἄγονος ἦν ἡ γῆ καὶ ἄκαρπος κατ'
ἐκεῖνο καιροῦ καὶ λιμὸς ἦγχε τοὺς ἐνοικοῦντας Θεσσαλονίκην τε καὶ τὰ
πέριξ αὐτῆς, καὶ πάντες ἢ μετανάσται γενέσθαι τῆς πατρίδος, ἢ λιμῷ
καὶ ἐνδείᾳ τῶν ἀναγκαίων διαφθαρήσεσθαι ἤλπιζον. ὁ δὲ Λέων τὴν
ἀπορίαν τούτοις παραμυθούμενος καιρόν τινα, ὃν ἡ τῶν ἄστρων ὑπε-
τίθει τούτῳ ἐπιτολή τε καὶ φάσις, παραδηλώσας αὐτοῖς, καὶ κατὰ
τοῦτον τῇ γῇ καταβαλεῖν ἐπιτρέψας τὰ σπέρματα, τοσαύτης γέγονεν
εὐφορίας αἴτιος, ὡς ἐπὶ πολλοὺς ἐπαρκέσαι χρόνους τοῖς ἐγχωρίοις
τοὺς δρεφθέντας καρπούς. τὴν μὲν οὖν γραμματικὴν ἔλεγεν ὁ Λέων καὶ
Ποιητικὴν μυηθῆναι κατὰ τὴν βασιλίδα, ῥητορικὴν δὲ καὶ φιλοσοφίαν
καὶ ἀριθμῶν ἀναλήψεις καὶ τὰς τῶν λοιπῶν ἐπιστημῶν ἐφόδους κατὰ
τὴν νῆσον Ἄνδρον γενόμενος. ἐκεῖσε γὰρ σπουδαίῳ τινὶ ἐντυχὼν ἀνδρὶ
Μιχαὴλ τῷ Ψελλῷ καὶ τὰς ἀρχὰς μόνον καί τινας λόγους καὶ ἀφορμὰς
Ιωάννης Σκυλίτζης Synopsis historiarum Emperor life Bas1, sec. 41,

line 75
Χριστοῦ καὶ τοῦ πρώτου τῶν ἀγγέλων Μιχαὴλ καὶ Ἠλιοῦ τοῦ προφή-
του. ἔτι δὲ καὶ τῆς θεομήτορος καὶ Νικολάου τοῦ περιωνύμου ἐν
ἱεράρχαις
τὸν περικαλλῆ τουτονὶ ναόν, ὃν Νέαν ἐκκλησίαν κατονομάζουσιν, εἰς
εὐπρέπειαν καὶ κάλλος καὶ ὡραιότητα μηδενὶ ἑτέρῳ ὑπερβολὴν ἢ
σύγκρισιν
καταλιμπάνοντα, προσόδους τε ἔταξεν ἱκανὰς εἴς τε φωταγωγίαν καὶ
χρείαν τῶν δοξολογούντων. καὶ τί δεῖ διεξιόντα ἐπὶ πλέον μηκύνειν;
αὐτὸ τὸ ἔργον τοῖς θεωμένοις παρίστησι τὴν οἰκείαν καλλονὴν καὶ
πολυτέ-
λειαν. καὶ ἄλλους δὲ πολλοὺς θείους ναοὺς ἐντὸς τοῦ παλατίου
ἐδομήσατο,
εἰς ὄνομα Ἠλιοῦ τοῦ προφήτου καὶ τοῦ μάρτυρος Κλήμεντος καὶ τοῦ
σωτῆρος Χριστοῦ καὶ τοῦ ἀποστόλου Πέτρου καὶ τοῦ ἀρχιστρατήγου,
ὧν τὴν ὡραιότητα παραστήσασθαι ποιητικὴ ἂν ἠτόνησε μεγαληγορία.
πολλὰ δὲ κἀν τοῖς βασιλείοις ἀνέστησεν, ὡς ἄν τις εἴποι, βασιλείων
βασίλεια. ταῦτα δὲ ἀριθμεῖσθαι οὐκ ἀναγκαῖον. ἔργον δὲ τούτου τοῦ
βασιλέως καὶ ὁ λεγόμενος οἶκος τὰ Μάγγανα καὶ ὁ ἕτερος ὁ Νέος καλού-
μενος. οὓς ἀπὸ τοιαύτης κατεσκεύασε προαιρέσεως. μὴ βουλόμενος γὰρ
τὰ δημόσια πράγματα εἰς οἰκείας καταναλίσκειν χρείας τοὺς τοιούτους
ἀνῳκοδόμησεν οἴκους, καὶ προσόδους ἐκ γεωργίας ἀπέταξεν αὐτοῖς
ἱκανάς, ἀφ' ὧν ἡ βασιλικὴ πανδαισία αὐτοῦ τε καὶ τῶν ἀνὰ πᾶν ἔτος
ὑπ' αὐτοῦ κεκλημένων ἄφθονον καὶ δικαίαν τὴν χορηγίαν ἔμελλεν ἔχειν
574
ἀεί. ἐδομήσατο δὲ καὶ τὰ ἐν Πηγαῖς παλάτια καὶ τὰ ἐν τοῖς Ἱερείοις

ἐκαλλωπίσατο, ἀνακαθάρας καὶ τὴν ἀπογαιωθεῖσαν κινστέρναν,
Leo Diaconus Hist., Historia P. 5, line 13
δεόντως ἐπεξηγήσασθαι. ἡ μὲν οὖν ἱστορία κατὰ τὸ ἐνὸν ἐμοὶ

λεχθήσεται κατὰ μέρος· ὁ δὲ ταῦτα συντάξας Λέων εἰμὶ Βασι-
λείου υἱός· πατρὶς δέ μοι Καλόη, χωρίον τῆς Ἀσίας τὸ κάλλι-
στον, παρὰ τὰς κλιτῦς τοῦ Τμώλου ἀνῳκισμένον, ἀμφὶ τὰς
πηγὰς τοῦ Καϋστρίου ποταμοῦ, ὃς δὴ, τὸ Κελβιανὸν παραῤ-
ῥέων καὶ ἥδιστον θαῦμα τοῖς ὁρῶσι προκείμενος, ἐς τὸν τῆς κλει-
νῆς καὶ περιπύστου Ἐφέσου κόλπον πελαγίζων ἐσβάλλει. ἀλλ'
ἐπὶ τὴν τῶν κοινῶν πραγμάτων ἰτέον διήγησιν, περὶ πλείστου τὸ
ἀληθίζειν ποιουμένοις ὡς μάλιστα, ὅτι καὶ τοῦτο τῇ ἱστορίᾳ τῶν
ἄλλων μᾶλλον ἁρμόττει. φασὶ γὰρ καὶ οἱ τὸν λόγον σοφοὶ, ῥη-
τορικῇ μὲν προσήκειν δεινότητα, ποιητικῇ δὲ μυθοποιΐαν, τῇ δὲ
ἱστορίᾳ ἀλήθειαν. ὅσα μὲν οὖν ἐπὶ τὸν χρόνον τοῦ αὐτοκρά-
τορος Κωνσταντίνου υἱοῦ Λέοντος, ᾧ Πορφυρογέννητος ἡ ἐπί-
κλησις, ἐπισυμβέβηκε πράγματα (οὗ καὶ γεννωμένου καὶ τελευ-
τῶντος κομήτην λέγεται φανῆναι κατ' οὐρανὸν, τὴν ἐκείνου καὶ
γέννησιν προδηλοῦντα καὶ ἀποβίωσιν), παρήσειν μοι δοκῶ· ἀπο-
χρώντως γὰρ ἄλλοις ἱστόρηται. τὰ δὲ τούτων ἐχόμενα, καὶ ὅσα
ὀφθαλμοῖς καὶ αὐτὸς τεθέαμαι (εἴπερ ὀφθαλμοὶ ὤτων πιστότεροι,
καθ' Ἡρόδοτον), τὰ δὲ καὶ πρὸς τῶν ἰδόντων ἠκρίβωσα, ταῦ-
τα καὶ δώσω γραφῇ.
Nicephorus I Scr. Eccl., Hist., Theol., Refutatio et eversio definitionis

synodalis anni 815 Cha. 14, line 53
εὖ καθεστηκυίας μάλιστα, αἱρέσεων δὲ πονηρῶν παρεμφυει-

σῶν τῇ ἐκκλησίᾳ χεῖρα ὀρέγειν, καὶ ταῖς σπουδαῖς χρωμένους
τῷ τῆς ὀρθοδοξίας λόγῳ συναίρεσθαι, ψήφῳ δὲ καὶ ἐπικρίσει
τῶν πεπιστευμένων τῆς ἐκκλησίας τοὺς οἴακας ἕπεσθαι καὶ τὰ
δοκιμασθέντα ἐκθύμως ἐπιτελεῖν καὶ ἐξανύειν ὡς ἄριστα· οἷς
γὰρ ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἄνωθεν ἐπιτέτραπται, οὐκ ἀσυμφα-
νές. ἐμβοάτω Παῦλος μεγαλόφωνόν τι καὶ ἔκπυστον, ὡς ἀπό-
στολοί τε εἶεν, προφῆται αὖ καὶ μὴν καὶ διδάσκαλοι.
καὶ ταῦτα μὲν ὧδέ πῃ ἐχέτω· ἡμεῖς δέ, οἷς τὸ διάφορον τῆς
προσκυνήσεως ἔγνωσται, ἐπεὶ διδακτοὶ θεοῦ ἐσμὲν καὶ θεὸν
ἔγνωμεν τὴν πάντων Ποιητικὴν καὶ συνεκτικὴν αἰτίαν, ἐν
πατρὶ καὶ υἱῷ καὶ ἁγίῳ πνεύματι γνωριζόμενόν τε καὶ προς-
575
κυνούμενον, αὐτῷ μόνῳ πιστεύομεν καὶ λατρεύομεν καὶ τὴν

πάντων ἐπέκεινα καὶ ἐξῃρημένην δόξαν προσφέρομεν καὶ προς-
κύνησιν, τὴν ἐν πνεύματι λογικὴν καὶ ἀληθινὴν λατρείαν. καὶ
ἡμεῖς ἐσμὲν οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ οἱ τῇ χάριτι αὐτοῦ καὶ
φιλανθρωπίᾳ τὴν εἰς αὐτὸν γνῶσιν πεπλουτηκότες, ἐπειδὴ
πνεῦμα ὁ θεὸς καὶ πάσης ἀσωματίας καὶ ἀϋλίας ἐστὶν ὑπερέ-
κεινα καὶ τῶν ὄντων πάντων ἐξῃρημένως ὑπεραναβέβηκεν· καὶ
τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ προσκυ-
νεῖν δεῖ, φησὶν ἡ ἀλήθεια Χριστός·
Nicephorus I Scr. Eccl., Hist., Theol., Refutatio et eversio definitionis

synodalis anni 815 Cha. 58, line 19
λόγος, ἐνεργήσας τε καὶ παθὼν ἀνθρωπίνως ὅσα τῆς φύ-

σεώς ἐστιν ἀναμάρτητα καὶ φυσικῆς σαρκὸς περιγραφῆς
ἀνασχόμενος δι' ἡμᾶς, τροπὴν οὐχ' ὑπέμεινεν, μηδενὶ παν-
τελῶς, ᾧ ταυτόν ἐστιν τῷ πατρί, γενόμενος ταυτὸν τῇ
σαρκὶ διὰ τὴν ἕνωσιν. καὶ αὖθις κατὰ τὸν αὐτὸν εἰρήσεται
λόγον· Ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς ἀνεί-
καστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ κατὰ
φύσιν τῆς ψυχῆς λογικὴ προφέρεται δύναμις, οὕτως καὶ ἐπὶ
τῆς ὑπερφυοῦς τοῦ θεοῦ λόγου σωματώσεως διὰ τῆς αὐτοῦ
παναγίας σαρκός, ἐν οἷς ἂν θεϊκῶς ἐνήργησεν, δίχα τροπῆς ἡ
παντοκρατορικὴ καὶ τῶν ὅλων ποιητικὴ τῆς ὅλης θεότητος
ἐνέργεια ἐδείκνυτο, πάσης ἐκτὸς κατὰ φύσιν περιγραφῆς
διαμένουσα, κἂν διὰ σαρκὸς διέλαμπε φύσει πεπερασμένης.
ἐπιστατέον δὲ ὅτι τὸ πεπερασμένης ταυτόν ἐστιν τῷ ‘περιγε-
γραμμένης’.
μετὰ δὴ τούτους ὁ θεοφόρος διανιστάσθω Ἀναστάσιος,
ὁ τῆς Ἀντιοχέων μεγαλοπόλεως ἐγχειρισθεὶς τὰ πηδάλια, καὶ
καθαιρείτω τοὺς ἀνιδρύτους καὶ κατασεσεισμένους καὶ γνώμην
καὶ δόγματα καὶ δὴ καὶ ὁριζέσθω· Ἰδιότης ἐστὶν τὸ κυρίως ἔν
τινι φύσει ἰδικῶς γνωριζόμενον, ἐν ἑτέρᾳ δὲ μὴ εὑρισκόμενον.
Nicetas Choniates Hist., Scr. Eccl., Rhet., Historia (= Χρονικὴ διήγησις)

Reign pro, p. 3, line of p. 17
ἀποδιειλημμένον λέξεσιν ὡς ἐπίπαν ἀσπασαμένων, εἰ καὶ χαίνοντές εἰσιν

εἰς τοῦτο πολλοὶ εἴτ' οὖν, ἀληθέστερον εἰπεῖν, ἐκλείποντες τῶν πάλαι καὶ
σήμερον καὶ ὅσα τι καὶ ἐπιτήδευμα προυργιαίτατον ἐξησκηκότες διὰ μα-
κροῦ, ἐκ τοῦ πλείονος δὲ κἀν τούτῳ δρᾶν τῇ ἱστορίᾳ προθεμένων τὰ
πρός-
576
φορα, μηδ' ὑπερβάθμιον πόδα τείνειν ἠγαπηκότων ἢ ὅλως τοὺς ἄξονας

αὐτῆς ὑπεράλλεσθαι.
Ὑπὲρ γὰρ ἅπαν ἕτερον τὸ μὴ τὴν φράσιν ἁπλοῦν, ὡς ἔχω εἰπών, καὶ
πρόχειρον εἰς κατάληψιν αὐτῇ διαβέβληται καὶ ἠγαπήθη ἕως σφόδρα τὸ
ἄκομψον καὶ ὡς ἔχον φύσεως διηγούμενον καὶ δαιμονίως τὸ εὔληπτον
περιπτύσσεται. τέλος γὰρ σκοπιμώτατον τὴν ἀλήθειαν ἔχουσα καὶ τῆς
τε ῥητορικῆς δεινότητος καὶ τῆς ποιητικῆς λογοποιΐας ἀφεστῶσα κατὰ
διάμετρον καὶ τὰ τούτων ἔτι διωθεῖται χαρακτηριστικά. καὶ ἄλλως δὲ κἂν
οὐ βραχὺ τὸ σεμνὸν ἡ ἱστορία καὶ τὸ αἰδέσιμον ἐπισύρηται, ἐρῶσα δ'

ὅμως προκεῖσθαι σκαπανεῦσί τε καὶ σιδηρεῦσι καὶ πολλῆς γέμουσι τῆς
ἀσβόλης καὶ συνήθης εἶναι τοῖς πρὸς ὅπλα καὶ Ἄρεα βλέπουσι, μηδὲ
γυναιξὶ χερνήτισι δυσκολαίνουσα μεταλλευούσαις τὰ καθ' αὑτήν, ταῖς
χαριεστέραις χαίρει τῶν φράσεων καὶ τὸ φάρος τῶν ὀνομάτων εἰλικρινὲς
καὶ ἀπέριττον περικεῖσθαι φιλεῖ, μήτε μὴν κεκομψευμένον καὶ ἔξαλλον.
Καὶ ἡ μὲν ἱστορία, ὡς ἔνι μάλιστα, μετὰ τοῦ σαφοῦς καὶ εἰς ἐπίτομον
ἐπιτροχασθήσεται· ὁ δὲ λόγος εὐγνωμονῶν συγγνώμην αἰτεῖται παρ'
οἷς εἰς χεῖρας πεσεῖται, εἰ μὴ φιλοτίμως δι' ἃ εἴρηται καὶ ἁβρῶς
Theognostus Gramm., Canones sive De orthographia Sec. 785, line 2
τοιοῦτο κατὰ τὴν γραφὴν οὐ κατὰ τὸν τόνον, τὸ πλοῖον· οὕτω

δὴ καὶ εἴτι ἐξ αὐτῶν σύγκειται· οἷον, εἰκοσάβοιον· πεντη-
κοντάβοιον· ἐννεάβοιον.
Τὰ διὰ τοῦ ωον δισύλλαβα σπάνια, διὰ τῆς ωι διφθόγ-
γου γραφόμενα, ἅπερ εἴωθε πολλάκις καὶ διαίρεσιν πάσχειν
τοῦ ι· οἷον, ζῷον, ζώϊον· Πτῷον, Πτώϊον, τὸ ὄρος· τὸ Κῶον· λῶον
οὐ μονογενῆ· τὸ ᾠὸν περὶ τόνον διαλλάξαν τὴν γραφὴν ἐφύ-
λαξεν· λέγεται δὲ καὶ ἐν διαλύσει ὤϊον καὶ ὤεον ἐν πλε-
ονασμῷ τοῦ ε.
Τὰ διὰ τοῦ ωον ὑπὲρ δύο συλλαβὰς μονογενῆ τῇ ωι
διφθόγγῳ παραλήγεται· ἐνίοτε δὲ καὶ αὐτὰ διὰ Ποιητικὴν
χρεῖαν ἀναλύονται· ὑπερῷον, ὑπερώϊον· περιστῷον, περιστώϊον·
μηνῷον, μηνώϊον.
Τὰ διὰ τοῦ υλον δισύλλαβα οὐδέτερα μονογενῆ διὰ τοῦ
υ ψιλοῦ γράφονται· οἷον, κῦλον διὰ μακροῦ τοῦ υ· τὸ κοῖλον
διὰ τῆς οι διφθόγγου γραφόμενον οὐκ ἀντίκειται, οὐ γὰρ μο-
νογενές.
Theophylactus Simocatta Epist., Hist., Historiae Book-dialogue-index

3, cha. 2, sec. 10, line 3
577
ἀφανίζουσι δὲ καὶ τὰ διὰ τῆς γραφῆς ἀναθήματα, ἅπερ

σανίσι καὶ πίναξιν εἰς βασιλέως τιμὴν χρωματουργίᾳ συνε-
τάττοντο τεχνικῇ· μηδὲ γὰρ ἀνέχεσθαι ἔφασκον ὑπὸ βασιλέα
παλιγκάπηλον εἶναι. ὁ δὲ πρόεδρος τῆς Κωνσταντίνης κατά-
δηλα ταῦτα ἐποιήσατο Πρίσκῳ. τοίνυν ὁ Πρίσκος καὶ τὸν
τῆς Ἐδέσης τοῦ ἱερατικοῦ ἐξηγούμενον πρεσβευτὴν ἀπέστελλε
τοῖς στρατεύμασιν. ἀτὰρ ὁ ἱερεὺς γενόμενος πρὸς τὸ στρά-
τευμα καὶ πολλοὺς λόγους καταβαλόμενος ἀνεπιτεύκτως τὴν
ἐπανάζευξιν ἐποιήσατο. τὰ δ' ἐκ τῆς ἀταξίας δεινὰ τῇ
ἀνατολῇ ἐπεκύμαινεν, καὶ πάντῃ κακὸν κακῷ ἐπεστήρικτο,
ἵνα καὶ ποιητικῆς συμφορᾶς μνήμην ποιήσωμαι, τῶν μὲν
τὰς περιουσίας ἀποβαλλομένων, ἄλλων περὶ τὰς ὁδοὺς
λῃστρικώτερον βιαζομένων, ἑτέρων ἐν τοῖς ἀγροῖς ληϊζομένων,
τῆς τυραννίδος κομώσης καὶ παρεχομένης τοῖς ἀδικήμασι τὸ
ἀνέγκλητον. ὁ μὲν οὖν Πρίσκος γράμμασι ταῦτα κατάδηλα
Μαυρικίῳ ἐποιήσατο τῷ αὐτοκράτορι, ὁ δὲ βασιλεὺς τὸν
Φιλιππικὸν αὖθις ἐπιβαίνειν τῆς ἀνατολῆς ἐγκελεύεται.
Joannes Zonaras Gramm., Hist., Epit. historiarum (lib. 1-12)

Vol. 2, p. 101, line 3
προσέχοντας τὴν διάνοιαν ὡς πράξει μεγίστῃ τῇ περὶ

τὴν εὐσέβειαν. ἐκ δὲ τούτων καὶ ἄλλων πλειόνων,
ἃ διὰ τὸ πλῆθος παρήκαμεν, διάθεσιν πρὸς τὸ θεῖον
τοῖς τότε ἀνθρώποις ἐξ ἐθισμοῦ ὁ Νόμας ἐνεποίησεν.
αὐτὸν δὲ οὕτω φασὶν εἰς τὸ θεῖον ἀνηρτῆσθαι ταῖς
ἐλπίσιν ὥστε προσαγγελίας αὐτῷ θύοντί ποτε γινο-
μένης ὡς ἐπέρχονται πολέμιοι μειδιᾶσαι καὶ εἰπεῖν
“ἐγὼ δὲ θύω.” καὶ τὴν χώραν δὲ ἣν αἰχμῇ Ῥωμύλος
ἐκτήσατο διένειμεν οὗτος τοῖς ἀπόροις τῶν πολιτῶν,
ἀφαιρῶν ἐξ αὐτῶν τὴν ἀπορίαν, ὡς ἀνάγκην τῆς
ἀδικίας ποιητικήν, καὶ τρέπων εἰς γεωργίαν, ὡς ταύ-
της ἐξημερούσης τὸν δῆμον καὶ δριμὺν εἰρήνης δυ-
ναμένης ἐμποιεῖν ἔρωτα.
Λέγεται δὲ καὶ τὸν Ἰανουάριον καὶ τὸν Φεβρου-
άριον παρ' αὐτοῦ τοῖς μησὶ προστεθῆναι, δωδεκά-
μηνον κατὰ τὸν τῆς σελήνης δρόμον νομοθετήσαντος
λογίζεσθαι τὸν ἐνιαυτόν, δεκάμηνον πρόσθεν ὄντα,
ὡς ἐνίοις τῶν βαρβάρων τρίμηνον, καὶ τῶν Ἑλλή-
νων Ἀρκάσι μὲν τετράμηνον, τοῖς δὲ Ἀκαρνᾶσιν
578
ἑξάμηνον. Αἰγυπτίοις δὲ μηνιαῖος ἦν ὁ ἐνιαυτός,

εἶτα τετράμηνος· διὸ καὶ ἀρχαιότατοι δοκοῦσιν εἶναι,
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter alpha, p. 313, line 21
Ἄστεκτος. ἀνυπομόνητος.
Ἀστράγαλος, ὃν ἐθεάσατο Βαλτάσαρ, ὃς ἦν
χεὶρ θεοῦ ζῶντος. ἀστράγαλος κυρίως τὸ σύνη-
θες λεγόμενον· καὶ ὁ σπόνδυλος τοῦ τραχήλου·
καὶ βοτάνη οὕτως καλουμένη. ἀστράγαλος δὲ
εἴρηται ἀπὸ τοῦ ἀστραβῆ καὶ ὀρθῶς φυλάττειν
τὴν βάσιν. [ἐπὶ τοῦ ποδὸς καὶ τοῦτο. ἐπὶ δὲ
τῶν ἄλλων ὀστέων παρὰ τὸ ἐμπεπάρθαι καὶ μὴ
στρέφεσθαι μήτε κινεῖσθαι, στερήσει τοῦ α.]
Ἀστισμὸς καὶ ἀστεϊμός. πιθανολογία. ἀπο-
στῆναι ῥητορικῆς καὶ ποιητικῆς καὶ ἀστισμῶν.
Ἀστρόβακος. ὁ ἀστρονόμος.
Ἀστυβοώτης. ὁ κήρυξ ἐπιθετικῶς. ἀπὸ τοῦ ἐν
ἄστει βοᾷν.
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter gamma, p. 439, line 16
(Θηλυκόν.)
Γλάξ. βοτάνη γάλακτος ποιητική. παρὰ τὸ γά-

λακτος εἶναι αὐξητικὴ ταῖς ἐσθιούσαις. γάλαξ
καὶ γλάξ.
Γλαῦξ. πετεινὸν τὴν νύκτα πετώμενον. οἶμαι δὲ
τὴν κακοβάϊαν λέγουσι. παρὰ τὸ γλαύσω τὸ
λάμπω, γλαύξω καὶ κατὰ ἀφαίρεσιν τοῦ ω
γλαῦξ. [ὡς θήσω θὴς, ἀΐσσω αἶξ. Δημόκρι-
τος ἱστορεῖ, ὅτι μόνον τῶν γαμψωνύχων καὶ
σαρκοφάγων μὴ τυφλὰ τίκτειν, ὅτι πολὺ πυρῶ-
δες καὶ θερμὸν περὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔχει. ὃ
σφοδρῶς ὀξὺ καὶ τμητικὸν ὑπάρχον διαιρεῖ καὶ
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter delta, p. 479, line 16
τῶν φαράγγων.
Δείλη. καὶ κλίνεται τῆς δείλης. παρὰ τὸ ἐνδεῖν
καὶ ἐλλείπειν τῇ ἕλῃ ἤτοι τῇ θερμασίᾳ, δεέλη
579
καὶ δείλη κατὰ κρᾶσιν τῶν δύο εεεἰς τὴν ει

δίφθογγον. μετάγεται καὶ ἐπιῤῥηματικῶς,
οἷον·
δείλης ἦλθον.
Δειλία. συστολὴ τόλμης, καὶ προσδοκία τινὸς
πράγματος οὐκ ἀγαπωμένου.
Δειδία. ἡ σκοτεινὴ νύξ. παρὰ τὸ δέος. ἡ φόβου
ποιητική.
Δειπνολόχου. κλεπτοτρόφου, τῆς λαθραίως ἐσθι-
ούσης καὶ μὴ φανερῶς. [Ἡσίοδος·
Οὐ μὲν γάρ τι γυναικὸς ἀνὴρ λογίζετ' ἄμεινον
Τῆς ἀγαθῆς· τῆς δ' αὖτε κακῆς οὐ ῥίγιον ἄλλο
Δειπνολόχου – .]
Δειλία. νηπιῶδες ἦθος. ἐκτροπὴ πίστεως.
Δεβελτός. πόλις Θρᾳκική.
Δέησις. αἴτησις ἐνδεῶν. ἢ ἐπίπονος αἴτησις ἔκ τι-
νος γινομένη. ἢ ὁμιλία νοῦ πρὸς θεὸν μεθ'
ἱκεσίας [βοήθειαν ἢ αἴτησιν ἀγαθῶν περιέχου
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter epsilon, p. 600, line 11
Ἔγκλητος. ἡ ἐπὶ σύνοδον παραίτησις.

Ἔγκλισιν. Ἀναξαγόρας φησίν· ὥστε κατὰ κο-
ρυφὸν τῆς γῆς τὸν ἀεὶ φαινόμενον εἶναι πόλον,
ὕστερον δὲ τὴν ἔγκλισιν λαβεῖν· τουτέστι τὴν
τροπήν.
Ἔγκλισις. βούλημα ψυχῆς διὰ φωνῆς σημαι-
νόμενον. οἷον· ὁριστικόν· προστακτικόν· ὑποτα-
κτικόν· εὐκτικόν. ἡ γὰρ ἀπαρέμφατος οὐκ ἔστι
κυρίως ἔγκλισις, ἀλλὰ καταχρηστικῶς διὰ τὸ
μὴ ἔχειν πρόσωπα.
Ἐγκύκλιος. ἡ γραμματική· ἡ ποιητική· ἡ ῥητο-
ρική· ἡ φιλοσοφία· ἡ μαθηματική· καὶ ἁπλῶς
πᾶσα τέχνη καὶ ἐπιστήμη, διὰ τὸ περιϊέναι
ταῦτα τοὺς σοφοὺς ὡς διά τινος κύκλου. [λέ-
γεται δὲ καὶ ἡ ἐτήσιος χρημάτων δόσις. καὶ
ἐγκυκλίας λειτουργίας, τὰ καθ' ἕκαστον ἐνι-
αυτόν.] κύκλος γὰρ ὁ ἐνιαυτός· ἀπὸ τοῦ εἰς-
κυκλεῖσθαι τῇ τῶν ἡμερῶν περιόδῳ.
Ἐγκράτεια. ἡ τῶν κακῶν ἀποχή.
580
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter epsilon, p. 724, line 3
ἐστι τὸ δύναμιν ἔχον ἐκπληρῶσαι τὸ πρᾶγμα.

ἐνέργειαι πάλιν ἐπείσακτοι αἱ μόνιμοι οὖσαι, εἴτε
φυσικαὶ εἴτε ψυχικαὶ ὦσι. φυσικὴ μὲν, ὡς ἡ
θερμότης ἐν τοῖς θερμαινομένοις σώμασι· ψυ-
χικὴ δὲ, ὡς ἡ ἐπιστήμη. κατὰ τὸν τρίτον τρό-
πον, ὅνπερ οὔπω μὲν ἐπιτηδειότητι πρὸς τὸ
δέξασθαι, ὅπερ ἦν τὸ πρῶτον τοῦ σημαινομέ-
νου τῇ δυνάμει. κατὰ τὸν τέταρτον δὲ τρόπον
ἡ φυσικὴ ποιότης ἤγουν φυσικὴ ἕξις, τῶν ἀν-
τικειμένων ἀντίθεσις ἤγουν τῆς δυνάμεως, εἴτε
τῆς ποιητικῆς ἢ τῆς παθητικῆς. διάθεσις δέ
ἐστιν ἡ κατὰ συμβεβηκὸς τοιάδε ἑκάστου ποιό-
της. ἐνέργεια ἰδιώματος ἐστὶν ὁ τοῦ γράμμα-
τος σχηματισμός. ὃ οὐκ ἐνέργεια καθαρῶς, ἀλλ'
ἐνέργημα καὶ ἐστὶ καὶ γνωρίζεται.
Ἐνεργείαςθεοῦ ἴδιον τὸ μὴ μόνον ἐπέκεινα παν-
τὸς εἶναι νοῦ τε καὶ λόγου καὶ χρόνου καὶ τό-
που καὶ παντὸς αἰῶνος, ἀλλὰ καὶ πάσης οὐσίας
καὶ κτήσεως.
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter theta, p. 1026, line 32
Θεόςἐστιν ἀΐδιος οὐσία, μία καὶ ἀπαράλληκτος,

δημιουργικὴ τῶν ὄντων, εὐσεβεῖ συνειδήσει προς-
κυνουμένη καὶ ἐν τρισὶν ὑποστάσεσι δοξαζομένη.
θεὸς καὶ πατὴρ, ὁ ὢν ἀεὶ, γένεσιν μὴ ἔχων·
θεὸς καὶ υἱὸς, ὁ ὢν ἀεὶ, γεννηθεὶς δὲ ἀῤῥήτως
παρὰ τοῦ πατρός· θεὸς καὶ τὸ ἅγιον πνεῦμα,
δύναμις ἁγιαστικὴ, ὁμοούσιος πατρὶ καὶ υἱῷ.
Θεόςἐστιν οὐσία ἀναίτιος, αἰτία παναλκὴς, [πά-
σης οὐσίας ὑπερούσιος αἰτία, ἢ ἀνώνυμος καὶ
ἀσήμαντος παρ' ἀνθρώποις ὕπαρξις,] πάσης
ὑπάρξεως ποιητική. ἀκοινώνητον γὰρ ὄνομα εἶ-
πεν ὁ Σολομῶν τὸν θεόν. ἀκοινώνητον δὲ ὄνο-
μα ἐστὶ τὸ μήτε ἀγγέλοις μήτε ἀνθρώποις
ἀκουσθὲν ἢ ἐννοηθέν.
Θεολόγος. μυστηρίων θησαυρός.
Θεοδμήτων. ἐκ θεοῦ οἰκοδομηθέντων.
Θεοστυγής. ὁ παρὰ τῷ θεῷ μισητός.
Θεόσεπτος. ὁ θεοσεβής.
581
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter kappa, p. 1157, line 3
Γεργήθιος. οὕτως Ὦρος ὁ Μιλήσιος.

Κάρα. ἡ κεφαλή. ἀπὸ τοῦ κέρας, κέρα καὶ κά-
ρα. ἀπὸ τοῦ τετριχῶσθαι κάρα εἴρηται. κέρας
γὰρ ἡ θρίξ.
Καρίς. παρὰ τὸ σκαίρω σκαρίς. ἢ παρὰ τὸ κάρα
καρίς. καὶ γὰρ ὅλη ἡ καρὶς σχεδὸν κεφαλή ἐστι.
Καρός. σημαίνει τὴν θανατηφόρον μοῖραν. ἀπὸ
τοῦ κὴρ κηρός· συστολῇ τοῦ ηκαρός. διὰ τοῦ
κῆρ τὸ ηεἰς αἐτράπη καὶ οὐκ εἰς ε, ὥσπερ
φρὴν, φρενὸς, ὅτι οὐκ ἔστι τὸ καρὸς κατὰ ἀνά-
λογον κλίσιν, ἀλλὰ συστολῇ ποιητικῇ. καὶ τού-
του χάριν οὐκ ἐφύλαξε τὴν ἀκολουθίαν τοῦ
φρὴν, φρενός.
Καστανία. πόλις Μαγνησίας.
Κασσαβάς. ἡ πόρνη. παρὰ τὸ καλεῖν καὶ σοβεῖν.
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter omicron, p. 1440, line 2
(Θηλυκόν.)
[Ὀκλαδία. τὸ σελλίον. καὶ ὀκλαδίας ἀρσενι-

κόν.]
Ὄκλασις. ἡ λύπη. ἀπὸ τοῦ ὀκλάζω.
Ὀκλίς. κύριον.
Ὀκρισία. κύριον.
Ὄκρα. τόπος.
Ὀκρυόεσσα. φρικτὴ, μισητὴ, χαλεπὴ, ἢ ποιητικὴ φόβου.
Ὁκοῖον. ἀντὶ τοῦ ὁποῖον.
Ὀκτάκνημα. τὰ ὀκτάραβδα. κνῆμαι γὰρ αἱ
ἐντὸς τῶν τροχῶν ῥάβδοι, αἱ πρὸς τῇ χοινικίδι.
Ὀκείλει. προσπελάζει.
Ὀκλαδιᾷ καὶ ὀκλάζει. χωλεύει. εἰς γόνυ
κάμπτεται. παρὰ τὸ ἐγκλᾷν καὶ ἐγκάμπτειν
582
τὰ γόνατα ἐν τῷ καθέζεσθαι. ἐκ δὲ τοῦ κλῶ

κλάσω γίνεται ῥῆμα ὄνομα κλὰς καὶ δωρικῶς
κλὰξ, [ὡς δὰξ] καὶ ὀδάξ.
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter pi, p. 1564, line 29
ποίησις· εἰς διηγηματικόν· εἰς μιμητικὸν, καὶ

μικτόν. καὶ διηγηματικόν ἐστιν, ἡνίκα ὅλος ὁ
λόγος ἐκ ποιητικοῦ μόνου προσώπου λέγεται. μι-
μητικὸν δὲ αἱ τραγῳδίαι καὶ κωμῳδίαι. ποίημα
καὶ ποίησις διαφέρει. ποίησις μὲν γάρ ἐστιν, ὡς
εἴρηται, τὸ ὅλον βιβλίον· ποίημα δὲ ἡ ῥαψῳ-
δία. εἴρηται δὲ ῥαψῳδία ἀπὸ τοῦ δαφνίνῃ ῥάβδῳ
περιερχομένους ᾄδειν τὰ Ὁμήρου ποιήματα. καὶ
διατί δαφνίνην ῥάβδον κρατοῦντες ᾖδον τὰ Ὁμή-
ρου ποιήματα; διὰ τὸ ἀειθαλὲς τοῦ φυτοῦ, ἢ
ὅτι μαντικὴ ἡ δάφνη, μαντικὴ δὲ ἡ ποιητική·
οὐδὲ γὰρ εἴη τὶς τέλειος ποιητὴς, εἰ μὴ ἱστο-
ρήσει καὶ μαντεύσεται καὶ διηγήσεται.
Ποίμνη. γέγονε παρὰ τὸ ποιμὴν, ποιμένη καὶ
κατὰ συγκοπὴν ποίμνη.
Ποινίδες. βάκχαι.
Πόλις. σύστημα ἱδρυμένον, κατὰ νόμον διοικού-
μενον.
Πολιτεία. πρᾶξις ἢ βίος κατὰ νόμον φύσεως διεξαγόμενος.
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter pi, p. 1602, line 17
αναστρέφομαι· ἐπειδὴ ὁ πωλῶν περὶ τὸν αὐτὸν

τόπον ἀναστρέφεται, ἵνα θεωρῆται ὑπὸ πάν-
των. πολῶ τὸ ἀναστρέφομαι, μικρόν. ὁμοίως
καὶ πολεῖται. πωλεῖται δὲ εἰς τὸν Ὅμηρον μέγα.
πωλεῖταί τις δεῦρο γέρων ἅλιος νημερτής.
Πωλέσκετο. συνανεστρέφετο· διῆγεν. ἔστι πο-
λῶ τὸ ἀναστρέφομαι, ὁ μέλλων πολέσω, πλεο-
νασμῷ τοῦ κ πολέσκω, ὡς ἀρῶ, ἀρέσκω· ὁ πα-
θητικὸς πολέσκομαι, ἐπολεσκόμην, ἐπολέσκεο,
ἐπολέσκετο καὶ πολέσκετο, καὶ ἐκτάσει ποιητι-
κῇ τοῦ ο εἰς ω μέγα πωλέσκετο. ὡς τό·
583
ἐπεπωλεῖτο στίχας ἀνδρῶν.

Πωρωθείς. ἀπολιθωθείς. ἢ ἀναισθητήσας.
(Ἐπίῤῥημα.)
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter tau, p. 1737, line 25
(Θηλυκόν.)
Τοιᾶσδε. τοιαύτης. Τοκάς. ἡ γεννῶσα.

Τολύπη. εἶδος βοτάνης. ἢ ἐργασία, μηχανή.
ἢ ἄμπελος ἀγρία καὶ βοτάνη δηλητήριος.
Τορώνη. πόλις.
(Οὐδέτερον.)
Τό. Ποιητικὴν σχέσιν σημαίνει. – τόδ' ἱκάνω.

καὶ ἔστι αἰτιατικὴ πτῶσις ἰσοδυναμοῦσα τῇ εἰς
προθέσει.
Τόδε μοι. ἀντὶ τοῦ τοῦτο δή.
Τοδί. τοῦτο.
Τολύπευμα. τὸ κατασκευαστὸν καὶ πεφιλοτιμη-
μένον ἔριον.
Ζωναράς. Lexicon Alphabetic letter tau, p. 1738, line 20
ἐπὶ τοῦ ὄφεως, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τοῦ ὅπλου, ὅ ἐστι

σκουτάριον.
Τοπάζιον. λίθος διαυγέστατος καὶ ὑποχλωρίζων,
ἐν Τοπάζῳ, πόλει Ἰνδικῇ, εὑρισκόμενος· ὃς
τριβόμενος ἐν ἰατρικῇ ἀκόνῃ οὐκ ἐρυθρὸν ἀπο-
δίδωσι κατὰ τὸ χρῶμα χυμὸν, ἀλλὰ γαλακτώ-
δη· ἐμπίπλησι δὲ κρατῆρας, ὅσους ἂν ἐθέλῃ ὁ
ὑποτρίβων, καὶ οὔτε τῷ σταθμῷ, οὔτε τῇ πε-
ριφερείᾳ ἐλαττοῦται, ὃ καὶ παράδοξον.
Τοὔλαιον. τὸ ἔλαιον.
Τό. Ποιητικὴν σχέσιν σημαίνει. τόδ' ἱκάνω.
καὶ ἔστιν αἰτιατικὴ πτῶσις ἰσοδυναμοῦσα τῇ εἰς
προθέσει.
584
Τὸ λοιπόν. ἀντὶ τοῦ ἐπίλοιπον. καὶ παρὰ τῷ

Ἀποστόλῳ τὸ λοιπὸν ἀντὶ τοῦ ἀποχρώντως·
τὸ λοιπὸν οὖν, ἀδελφοὶ, ἐρωτῶμεν ὑμᾶς καὶ
παρακαλοῦμεν ἐν κυρίῳ Ἰησοῦ. τὸ ἐρωτῶμεν
ἀντὶ τοῦ παρακαλοῦμεν.
Τονόω, τονῶ. τὸ ἐνδυναμῶ.
Τονθορύζω. ὑπόπτως λαλῶ. ὑποψιθυρίζω, ἠρέ-
μα γογγύζω. παρὰ τὸ θροῦς, ὁ θόρυβος, γί
(Οὐδέτερον.)
Τυλόν. τὸ αἰδοῖον.
Τύμμα. ἡ τύψις.
Τύμπανον. ἐκ δερμάτων ἐστὶ γινόμενον. παρὰ
τὸ τύπτω τύπανον καὶ πλεονασμῷ τοῦ μ τύμπα-
νον. ἢ τύμπανον ἐστὶ τὸ τοῦ δημίου ξύλον, ᾧ
τοὺς παραδιδομένους διεχειρίζετο. ὅθεν καὶ τυμ-
πανίζεται, ὅ ἐστι ξύλῳ πλήσσεται, ἐκδείρεται,
κρέμαται.
Τύμπανον νοητόν. νέκρωσις ἑκούσιος σώματος,
καὶ σωφροσύνης ποιητική.
(Ῥῆμα.)
Τυγχάνω. τεύχω, τυγχάνω, ὡς φεύγω, φυγ-

γάνω, ἐρεύγω, ἐρυγγάνω. παραγωγή ἐστιν ἄρα,
οὐ πλεονασμός. ὡς ἥδω, ἁνδάνω.
Τυμβοχοῆσαι. χωστοῦ τάφου ἀξιῶσαι. Ἀρί-
σταρχος· τὸ γὰρ πλῆρες τυμβοχοῆσαι.
Τυμπανίζεται. ξύλῳ πλήσσεται. ἢ ἀποδέρε-
ται τὴν κεφαλήν. ἢ ἀποκεφαλίζεται.
Τυντλάζειν. εἰς πηλὸν ἐμβαίνειν. ἢ αὐτὸ καὶ
αὐτὸ λέγειν. ἢ ἐπιῤῥαίνειν.
Michael Critobulus Hist., Historiae

585
δίδωσιν αὐτῷ καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ χώραν ἱκανὴν ἐς διατροφὴν περί που
τὸν Στρυμόνα ποταμὸν ὥστε ἀποφέρεσθαι δασμὸν ἐκεῖθεν ἐτήσιον
ἀργυρίου κέρμα νενομισμένον μυριάδας τριάκοντα.
σημείωσαι περὶ τοῦ φιλοσόφου Γεωργίου τοῦ Ἀμηρούκη

ὅπως ἐδέξατο τοῦτον ὁ βασιλεὺς καὶ εἶχε διὰ τιμῆς
ἦν δὲ καί τις ἀνὴρ τῶν μετὰ βασιλέως, Γεώργιος Ἀμηρούκης

τοὔνομα, φιλοσοφίαν ἄκρος, ὅση περί τε τὸ φυσικὸν ἔχει καὶ δογματι-
κὸν τό τε μαθηματικόν τε καὶ γεωμετρικὸν καὶ τὰς ἀναλογίας τῶν
ἀριθμῶν καὶ ὅση τῶν ἀπὸ τοῦ Περιπάτου καὶ τῆς Στοᾶς, προσέτι δὲ
καὶ πλήρης πάσης ἐγκυκλίου παιδείας, ῥητορικῆς τέ φημι καὶ ποιητι-
κῆς.
περὶ τούτου μαθὼν ὁ βασιλεὺς μετακαλεῖται τὸν ἄνδρα καὶ
πεῖραν ἱκανὴν ἔκ τε τῆς συντυχίας καὶ ὁμιλίας λαβὼν τῆς τε παιδείας
καὶ σοφίας αὐτοῦ θαυμάζει τε τοῦτον διαφερόντως καὶ χώρας τῆς
προσηκούσης ἀξιοῖ παρ' αὐτῷ καὶ συχναῖς ὡς αὐτὸν εἰσόδοις καὶ
ὁμιλίαις τιμᾷ δόγματα τῶν παλαιῶν αὐτῷ προτιθεὶς καὶ φιλοσόφους
ἀπορίας καὶ συζητήσεις καὶ λύσεις· ἔστι γὰρ τῶν ἄκρως φιλοσόφων
ὁ βασιλεύς.
Aeneas Phil., Rhet., Epistulae Epistle 9, line 6
Σωπάτρῳ σοφιστῇ.
Ἐπῄνεσα τοῦ καλοῦ Κωνσταντίνου τὸν τρόπον, τὴν τύχην μεμ-

ψάμενος· ἔδει γάρ, εἰ μακάριος ἦν, μιᾶς ἀπολαύειν πόλεως τῆς πα-
τρίδος. νῦν δέ – οὐ γὰρ ἐδόκει τῇ τύχῃ – πολλῶν ἀνθρώπων·
ἴδεν ἄστεα, πλανᾶται δὲ κατὰ ζήτησιν βίου, καὶ τὴν ἀπορίαν
ἀποσεμνύνειν ἀναγκάζεται, Ποιητικὴν ἐπαγγελλόμενος οὐκ ἐκ τῆς
Ἑλλάδος ἀλλ' ἐξ Ἰταλίας πεποιημένην. ψοφεῖ γοῦν βαρύ τι καὶ
ὑπέρογκον. μετὰ ταύτης προσελθὼν ἐδεῖτό μου συμμαχεῖν, ἐγὼ δὲ σοῦ.
πάντως δὲ καὶ σὺ διασώσεις πρὸς ἕτερον.
Ζωσίμῳ σοφιστῇ.
Εἰ μὲν νέος ἦν ὁ χρηστὸς Παῦλος, ποιητὴς δέ, τιμῆς ἄξιος ἦν· νῦν δὲ
ποιητὴς καὶ γέρων, ἀμφότερα δὲ ταῦτα τοὺς θεραπεύειν εἰδότας ἐπιζητεῖ.
τούτων ἐθέλεις εἶναι καὶ πρῶτος καλῶς γε ποιῶν. ἔχεις
οὖν ὃν εὖ ποιήσεις.
586
Συμπλίκιος. In Aristotelis quattuor libros de caelo commentaria

Vol. 7, p. 235, line 37
τως ἐπήγαγε τὸ ἐν οὐδενὶ ἄρα χρόνῳ δυνατὸν πεπερασμένῳ ἄπει-

ρον ὑπὸ ἀπείρου κινηθῆναι. ἀλλὰ μήποτε ἐν ἀπείρῳ χρόνῳ τὸ ἄπει-
ρον ὑπὸ τοῦ ἀπείρου κινηθῆναι δυνατόν; ἀλλ' ὅτι καὶ τοῦτο ἀδύνατον,
συν-
τόμως ὑπέμνησεν εἰπών· ἀλλ' ὁ μὲν ἄπειρος χρόνος οὐκ ἔχει τέλος,
τὸ δὲ κεκινημένον ἔχει· τὸ μὲν γὰρ ἐν ἀπείρῳ χρόνῳ πάσχον ἢ ποι-
οῦν ἐπ' ἄπειρον προϊὸν οὐκ ἔρχεται εἰς τέλος οὐδὲ ῥηθείη ἂν πεποιηκέναι
ἢ πεπονθέναι· τὸ δὲ μὴ εἰς τέλος ἰέναι πεφυκός, εἰ μηδὲν κωλύει, οὐδ'

ἂν τὴν ἀρχὴν ποιεῖν ἢ πάσχειν δύναιτο, ὡς εἴρηται πρότερον· ὃ γὰρ μὴ
ἐνδέχεται γενέσθαι, οὐδὲ γίνεσθαι ἐνδέχεται. ὥστε εἰκότως τούτοις ῥη-
θεῖσιν ἐπήγαγε τοῦ ὅλου λόγου τὴν συναγωγὴν ἐν δευτέρῳ σχήματι
συλλο-
γιζόμενος οὕτως· πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἔχει δύναμιν Ποιητικὴν ἢ
παθητικὴν
ἢ ἄμφω· οὐδὲν ἄπειρον σῶμα ἔχει δύναμιν Ποιητικὴν ἢ παθητικὴν ἢ
ἄμφω· οὐδὲν ἄρα σῶμα ἄπειρον αἰσθητόν ἐστιν, καὶ ἀντιστρέψαντι,
οὐδὲν
ἄρα σῶμα αἰσθητὸν ἄπειρόν ἐστι. τὸ δὲ αἰσθητὸνπρὸς ἀντιδιαστολὴν
τοῦ μαθηματικοῦ προστέθεικεν ἀπείρου πολλάκις ὑποτιθεμένου τοῦ
μαθη-ματικοῦ.


Vol. 7, p. 235, line 38
ρον ὑπὸ ἀπείρου κινηθῆναι. ἀλλὰ μήποτε ἐν ἀπείρῳ χρόνῳ τὸ ἄπει-

ρον ὑπὸ τοῦ ἀπείρου κινηθῆναι δυνατόν; ἀλλ' ὅτι καὶ τοῦτο ἀδύνατον,
συν-
τόμως ὑπέμνησεν εἰπών· ἀλλ' ὁ μὲν ἄπειρος χρόνος οὐκ ἔχει τέλος,
τὸ δὲ κεκινημένον ἔχει· τὸ μὲν γὰρ ἐν ἀπείρῳ χρόνῳ πάσχον ἢ ποι-
οῦν ἐπ' ἄπειρον προϊὸν οὐκ ἔρχεται εἰς τέλος οὐδὲ ῥηθείη ἂν πεποιηκέναι
ἢ πεπονθέναι· τὸ δὲ μὴ εἰς τέλος ἰέναι πεφυκός, εἰ μηδὲν κωλύει, οὐδ'

ἂν τὴν ἀρχὴν ποιεῖν ἢ πάσχειν δύναιτο, ὡς εἴρηται πρότερον· ὃ γὰρ μὴ
ἐνδέχεται γενέσθαι, οὐδὲ γίνεσθαι ἐνδέχεται. ὥστε εἰκότως τούτοις ῥη-
θεῖσιν ἐπήγαγε τοῦ ὅλου λόγου τὴν συναγωγὴν ἐν δευτέρῳ σχήματι
587
συλλο-
γιζόμενος οὕτως· πᾶν σῶμα αἰσθητὸν ἔχει δύναμιν Ποιητικὴν ἢ
παθητικὴν
ἢ ἄμφω· οὐδὲν ἄπειρον σῶμα ἔχει δύναμιν Ποιητικὴν ἢ παθητικὴν ἢ
ἄμφω· οὐδὲν ἄρα σῶμα ἄπειρον αἰσθητόν ἐστιν, καὶ ἀντιστρέψαντι,
οὐδὲν
ἄρα σῶμα αἰσθητὸν ἄπειρόν ἐστι. τὸ δὲ αἰσθητὸνπρὸς ἀντιδιαστολὴν
τοῦ μαθηματικοῦ προστέθεικεν ἀπείρου πολλάκις ὑποτιθεμένου τοῦ
μαθη-
ματικοῦ.


Vol. 7, p. 294, line 8
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν' εἰς ἓν ἅπαντα,

ἄλλοτε δ' αὖ δίχ' ἕκαστα φορούμενα Νείκεος ἔχθει,
ἠδὲ πάλιν διαφύντος ἑνὸς πλέον' ἐκτελέθουσι,
τῇ μὲν γίγνονταί τε καὶ οὔ σφισιν ἔμπεδος αἰών·
ᾗ δὲ διαλλάσσοντα διαμπερὲς οὐδαμὰ λήγει,
ταύτῃ δ' αἰὲν ἔασιν ἀκίνητοι κατὰ κύκλον.
καὶ Ἡράκλειτος δὲ ποτὲ μὲν ἐκπυροῦσθαι λέγει τὸν κόσμον, ποτὲ δὲ ἐκ
τοῦ πυρὸς συνίστασθαι πάλιν αὐτὸν κατά τινας χρόνων περιόδους, ἐν οἷς
φησι· “μέτρα ἁπτόμενος καὶ μέτρα σβεννύμενος”. ταύτης δὲ τῆς δόξης
ὕστερον ἐγένοντο καὶ οἱ Στωικοί. ἀλλ' οὗτοι μὲν ἐάσθωσαν· ὅτι δὲ οἱ
θεολόγοι οὐχ ὡς ἀπὸ χρονικῆς ἀρχῆς, ἀλλ' ὡς ἀπὸ αἰτίας ποιητικῆς λέ-
γουσι τὴν γένεσιν τοῦ κόσμου καὶ ταύτην μυθικῶς ὥσπερ καὶ τὰ ἄλλα,
πρό-
δηλον. Ἐμπεδοκλῆς δὲ ὅτι δύο κόσμους ἐνδείκνυται, τὸν μὲν ἡνωμένον
καὶ νοητόν, τὸν δὲ διακεκριμένον καὶ αἰσθητόν, καὶ ὅτι καὶ ἐν τούτῳ τῷ
κόσμῳ τὴν ἕνωσιν ὁρᾷ καὶ τὴν διάκρισιν, ἐν ἄλλοις οἶμαι μετρίως ἐκ τῶν
αὐτοῦ δεδειχέναι ῥημάτων. καὶ Ἡράκλειτος δὲ δι' αἰνιγμῶν τὴν ἑαυτοῦ
σοφίαν ἐκφέρων οὐ ταῦτα, ἅπερ δοκεῖ τοῖς πολλοῖς, σημαίνει· ὁ γοῦν
ἐκεῖνα

Vol. 7, p. 299, line 23
εἰ τοίνυν τὸ ἀπὸ χρόνου τινὸς ἀρχόμενον πάντως ἔχει προϋπάρχοντα χρό-

νον, διότι τὸ νῦν, καθ' ὃ ἤρξατο κατὰ τὸν ἐνεστῶτα χρόνον ὑπάρχον, ἔχει
προϋπάρχοντα τὸν παρεληλυθότα ὥσπερ ἑπόμενον τὸν μέλλοντα, ὁ δὲ
588
Πλά-
των μετ' οὐρανοῦ γεγονέναι τὸν χρόνον φησί, δῆλον, ὅτι οὔτε προϋπάρχει
τοῦ οὐρανοῦ χρόνος οὔτε ἀπὸ χρόνου τινὸς τὴν ἀρχὴν οὗτος ἔχει τῆς γε-
νέσεως. ἔπειτα ἐφιστάνειν ἐχρῆν, τίνα τὴν ἀρχὴν εἶπε ταύτην ὁ Πλάτων
καὶ ὅτι τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν· μετὰ γοῦν τὸ ὁρίσασθαι τὸ γινόμενον ἐπά-
γει· “πᾶν δὲ αὖ τὸ γινόμενον ὑπ' αἰτίου τινὸς ἀνάγκη γίνεσθαι”· καὶ
πάλιν εἰπών, ὅτι γέγονεν ὁ κόσμος καὶ γινόμενος καὶ γενητός ἐστιν,
ἐπάγει·
“τῷ δ' αὖ γενομένῳ φαμὲν ὑπ' αἰτίου τινὸς ἀνάγκην εἶναι γενέσθαι”.
καὶ ἡ ἐρώτησις δὲ τῷ ἐπιβλέποντι σαφής· “πότερον ἦν ἀεὶ γενέσεως
ἀρχὴν
ἔχων οὐδεμίαν ἢ γέγονεν ἀπ' ἀρχῆς τινος”· τὸ μὲν γὰρ ὄντως ὄν ἐστιν,
ὅπερ ἐστί, καὶ ποιητικοῦ αἰτίου οὐ δεῖται, τὸ δὲ γινόμενον πρὸς τὸ ποιοῦν
λέγεται. εἰ δὲ χρονικὴν τὴν ἀρχὴν καὶ αἰτίαν ἔλεγε ταύτην, πῶς διὰ τὸ
σωματικὸν εἶναι ταύτην ὑπάρχειν αὐτῷ φησιν ὡς ἀξίωμα προλαμβάνων
αὐτό; καίτοι καὶ αὐτὸς Ἀλέξανδρος καὶ Ἀριστοτέλης πρὸ αὐτοῦ
σωματικὸν
τὸν οὐρανὸν λέγοντες οὐ νομίζουσι χρονικὴν ἀρχὴν ἔχειν.

Vol. 7, p. 443, line 9
φησί, ῥητέον ἁπτὸν μὲν αὐτὸ εἶναι καὶ εἰδοποιεῖσθαι καὶ αὐτὸ κατὰ ἁπτὴν
ποιότητα, οὐ μὴν κατὰ ἐναντίωσιν. τὰ μὲν γὰρ ἐν γενέσει καὶ φθορᾷ

κατὰ ἁπτὰς ἐναντιώσεις, ὅτι ἔνυλά τε καὶ μεταβαλεῖν αὐτὰ εἰς ἄλληλα
ἀνάγκη, τοῦτο δὲ οὐ τοιοῦτον, εἰδοποιεῖται δὲ ποιότητι ἁπτῇ τῇ
κυκλοφορίᾳ,
ᾗ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον. εἰ γὰρ ἡ βαρύτης καὶ ἡ κουφότης ἁπταί εἰσι
ποιότητες, ὡς εἶπεν ἐξαριθμούμενος τὰς ἁπτὰς ἐναντιώσεις, εἴη ἂν καὶ ἡ
κυκλοφορία ἁπτή, ἥ ἐστιν εἶδος ἐκείνου τοῦ σώματος. ἡ μὲν οὖν βαρύτης
καὶ ἡ κουφότης οὐκ ἦν εἴδη τῶν ἐν γενέσει σωμάτων, ὅτι μήτε ποιητικὰ
μήτε παθητικὰ ταῦτα· οὐ γὰρ τῷ ποιεῖν ἢ πάσχειν ὑφ' ἑτέρου λέγονται,
ὡς εἶπε· τὰ δὲ ἐν γενέσει σώματα ποιητικὰ καὶ παθητικὰ ὑπ' ἀλλήλων·
ἡ δὲ κυκλοφορία ποιητικὴ μὲν οὖσα, οὐκέτι δὲ καὶ παθητικὴ τῷ μὴ
ἔχειν τι ἐναντίον, ὑφ' οὗ πείσεται· οὐδὲ γὰρ τὰ πάσχοντα ὑπ' αὐτῆς ὡς
ἐναντία πάσχει· εἰκότως εἶδός ἐστιν ἐκείνου τοῦ σώματος. εἴη δ' ἂν καὶ
μανὸν τοῦτο ὡς ἀραιὸν λεγόμενον, ᾧ ἐναντίον τὸ πυκνὸν ἦν, καὶ ἧττον
καὶ μᾶλλον ἂν ἔχοι τοῦτο, μᾶλλον μὲν αἱ σφαῖραι, ἧττον δὲ τὰ ἄστρα·
δοκεῖ γὰρ ταῦτα πεπιλῆσθαι μᾶλλον, ἥτις πίλησις οὐδὲ ἐξίστησιν αὐτὰ
589

Vol. 7, p. 643, line 7
τῶν ἀρχῶν λέγει τῶν μαθηματικῶν· δηλοῖ δὲ ἐφεξῆς εἰπών, ὅτι διὰ τὴν
τούτων φιλίαν– τὴν τῶν μαθημάτων λέγων – ἐοίκασι τοῖς τὰς
θέσεις ἐν τοῖς λόγοις διαφυλάττουσι. θέσις δέ ἐστι παράδοξος καὶ
ἀναπόδεικτος ὑπόληψις, ὡς τὸ πάντας ἀληθεύειν τοὺς ὁτιοῦν λέγοντας·
οὗτοι δέ, φησίν, πᾶν τὸ συμβαῖνον ἄτοπον τῷ λόγῳ ὑπομένουσι καὶ
δέχονται,
ὥσπερ καὶ τὸ τοὺς λέγοντας αὐτοὺς ψεύδεσθαι ἀληθεύειν, διὰ τὸ πάνυ
θαρρεῖν ὡς ἀληθέσι ταῖς ἑαυτῶν ἀρχαῖς καὶ παντὸς ἀτόπου νομίζειν ἀτο-
πώτερον τὸ μὴ φυλάττειν ταύτας. καίτοι ἔδει, φησί, τινὰς τῶν ὑποτι-
θεμένων ἀρχῶν, τὰς μὴ ἐναργεῖς δηλονότι, ἐκ τῶν ἀποβαινόντων κρίνειν,
μάλιστα δὲ ἐκ τοῦ τέλους, εἰς ὃ βλέπουσιν αἱ ἀρχαί· τέλος δὲ τῆς μὲν

ποιητικῆς ἐπιστήμης τὸ ἔργον, τουτέστι τὸ ἀποτέλεσμα, οἷον ὑφαν-
τικῆς τὸ ἱμάτιον. εἰ γὰρ λέγοι τις ὑποκείμενον καὶ ὕλην καὶ ἀρχὴν ὡς
ὑλικὴν τῆς ὑφαντικῆς εἶναι τὸν χαλκόν, ἐλεγχθήσεται τοῦ ἱματίου
δειχθέντος
οὐκ ἐκ χαλκοῦ ἀλλ' ἐξ ἐρίου γεγονότος. ὥσπερ δὲ τῆς ποιητικῆς τέλος τὸ
ἔργον, οὕτω τῆς θεωρητικῆς μὲν ἁπλῶς ἡ ἁπλῶς ἀλήθεια, τῆς δὲ φυσικῆς
ἡ
ἐν τοῖς φαινομένοις κατὰ τὴν αἴσθησιν τὴν κυρίως καὶ κατωρθωμένην
ἀλήθεια.
Πρὸς ταύτην τοίνυν τὴν ἔνστασιν ὁ Πρόκλος φησίν, ὅτι ἡμῖν αὐτὸ
τοὐναντίον λεκτέον, ὡς οἱ μεταβάλλοντες τὴν γῆν καὶ τὰ ἀκίνητα
κινοῦντες
οὐχ ἕπονται τοῖς φαινομένοις· οὐδαμοῦ γὰρ ἔστιν ἰδεῖν γῆν εἰς τὰ ἄλλα
μεταβάλλουσαν, ἀλλὰ τὰ μὲν γήινα μεταβάλλει, καθ' ὅσον ἀέρος ἢ
ὕδατος
ἀναπέπλησται, γῆ δὲ πᾶσα ἀμετάβλητός ἐστιν, ὅταν ᾖ γῆ μόνον, οἷον
τέφρα

Vol. 7, p. 643, line 10
ἀναπόδεικτος ὑπόληψις, ὡς τὸ πάντας ἀληθεύειν τοὺς ὁτιοῦν λέγοντας·

οὗτοι δέ, φησίν, πᾶν τὸ συμβαῖνον ἄτοπον τῷ λόγῳ ὑπομένουσι καὶ
δέχονται,
ὥσπερ καὶ τὸ τοὺς λέγοντας αὐτοὺς ψεύδεσθαι ἀληθεύειν, διὰ τὸ πάνυ
590
θαρρεῖν ὡς ἀληθέσι ταῖς ἑαυτῶν ἀρχαῖς καὶ παντὸς ἀτόπου νομίζειν ἀτο-
πώτερον τὸ μὴ φυλάττειν ταύτας. καίτοι ἔδει, φησί, τινὰς τῶν ὑποτι-
θεμένων ἀρχῶν, τὰς μὴ ἐναργεῖς δηλονότι, ἐκ τῶν ἀποβαινόντων κρίνειν,
μάλιστα δὲ ἐκ τοῦ τέλους, εἰς ὃ βλέπουσιν αἱ ἀρχαί· τέλος δὲ τῆς μὲν

ποιητικῆς ἐπιστήμης τὸ ἔργον, τουτέστι τὸ ἀποτέλεσμα, οἷον ὑφαν-
τικῆς τὸ ἱμάτιον. εἰ γὰρ λέγοι τις ὑποκείμενον καὶ ὕλην καὶ ἀρχὴν ὡς
ὑλικὴν τῆς ὑφαντικῆς εἶναι τὸν χαλκόν, ἐλεγχθήσεται τοῦ ἱματίου
δειχθέντος
οὐκ ἐκ χαλκοῦ ἀλλ' ἐξ ἐρίου γεγονότος. ὥσπερ δὲ τῆς ποιητικῆς τέλος τὸ
ἔργον, οὕτω τῆς θεωρητικῆς μὲν ἁπλῶς ἡ ἁπλῶς ἀλήθεια, τῆς δὲ φυσικῆς
ἡ
ἐν τοῖς φαινομένοις κατὰ τὴν αἴσθησιν τὴν κυρίως καὶ κατωρθωμένην
ἀλήθεια.
Πρὸς ταύτην τοίνυν τὴν ἔνστασιν ὁ Πρόκλος φησίν, ὅτι ἡμῖν αὐτὸ
τοὐναντίον λεκτέον, ὡς οἱ μεταβάλλοντες τὴν γῆν καὶ τὰ ἀκίνητα
κινοῦντες
οὐχ ἕπονται τοῖς φαινομένοις· οὐδαμοῦ γὰρ ἔστιν ἰδεῖν γῆν εἰς τὰ ἄλλα
μεταβάλλουσαν, ἀλλὰ τὰ μὲν γήινα μεταβάλλει, καθ' ὅσον ἀέρος ἢ
ὕδατος
ἀναπέπλησται, γῆ δὲ πᾶσα ἀμετάβλητός ἐστιν, ὅταν ᾖ γῆ μόνον, οἷον
Συμπλίκιος. In Aristotelis categorias commentarium

Vol. 8, p. 36, line 14
τε κυρίῳ καὶ τῷ κατὰ τὴν χρόαν. τὸ δὲ ὑπόδειγμα τὸ ἀποδοθέν, τὸ οἷον

τὸ ζῷον, οὐ πρὸς τὰ συνώνυμα πράγματα ἀπεδόθη, ἀλλὰ πρὸς τὸ ὄνομα
τοῦ συνωνύμου· ὁ γὰρ ἄνθρωπος, φησίν, καὶ ὁ βοῦς κοινῷ ὀνόματι
προσαγορεύεται ζῷον.
Οἰκειότερον δὲ Ἀριστοτέλης συνώνυμα κέκληκεν τὰ σὺν τῷ ὀνόματι
καὶ τὸν ὁρισμὸν ἔχοντα τὸν αὐτὸν ἤπερ οἱ Στωικοὶ τὰ πολλὰ ἅμα ἔχοντα
ὀνόματα, ὡς Πάρις καὶ Ἀλέξανδρος ὁ αὐτός, καὶ ἁπλῶς τὰ πολυώνυμα
λεγόμενα· τούτοις γὰρ ἡ συνπρόθεσις οὐχ ἁρμόττει, τοῦ αὐτοῦ κοινωνίαν
σημαίνουσα, ὡς τὸ συμπεριπατεῖν καὶ συστρατεύεσθαι. ἀπεῖδον δὲ ἴσως

εἰς
τὸ τοῦ αὐτοῦ ὀνόματα εἶναι· καὶ γὰρ καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ἐν τῷ Περὶ
ποιητικῆς συνώνυμα εἶπεν εἶναι ὧν πλείω μὲν τὰ ὀνόματα, λόγος δὲ ὁ
αὐτός, οἷα δή ἐστιν τὰ πολυώνυμα, τό τε λώπιον καὶ ἱμάτιον καὶ φάρος.
“ἀλλ' οὐδὲν ἄτοπον, φησὶν ὁ Πορφύριος, τῆς χρήσεως τὸ διττὸν ἐχούσης
χρήσασθαι μὲν ἑκατέρῳ τὸν Ἀριστοτέλη, ἐπειδὴ καὶ ἔχει τινὰ λόγον
591
ἑκάτερον.
καὶ γὰρ τὰ πλείω ὀνόματα τὰ πρὸς ἓν φερόμενα, ὡς ὁ κίων καὶ ὁ στῦλος,
τὸν αὐτὸν ἔχοντα λόγον, συνώνυμα ἂν κληθείη· καὶ μέντοι ὅπου ὁ λόγος
ὁ αὐτὸς καὶ τοὔνομα συνονομάζεται, ἔτι κυριώτερον ἂν κληθείη
συνώνυμα,
ὥστε τὸ μέν ἐστιν συνώνυμον, ἐπεὶ πολλὰ ὀνόματα ἕν τι πρᾶγμα συνονο-
μάζει, τὸ δέ, ἐπεὶ τὸν λόγον συνονομάζει καὶ τοὔνομα. καὶ διὰ τοῦτο,
Συμπλίκιος. In Aristotelis categorias commentarium Vol. 8, p. 36, line

26
“ἀλλ' οὐδὲν ἄτοπον, φησὶν ὁ Πορφύριος, τῆς χρήσεως τὸ διττὸν ἐχούσης

χρήσασθαι μὲν ἑκατέρῳ τὸν Ἀριστοτέλη, ἐπειδὴ καὶ ἔχει τινὰ λόγον
ἑκάτερον.
καὶ γὰρ τὰ πλείω ὀνόματα τὰ πρὸς ἓν φερόμενα, ὡς ὁ κίων καὶ ὁ στῦλος,
τὸν αὐτὸν ἔχοντα λόγον, συνώνυμα ἂν κληθείη· καὶ μέντοι ὅπου ὁ λόγος
ὁ αὐτὸς καὶ τοὔνομα συνονομάζεται, ἔτι κυριώτερον ἂν κληθείη
συνώνυμα,
ὥστε τὸ μέν ἐστιν συνώνυμον, ἐπεὶ πολλὰ ὀνόματα ἕν τι πρᾶγμα συνονο-
μάζει, τὸ δέ, ἐπεὶ τὸν λόγον συνονομάζει καὶ τοὔνομα. καὶ διὰ τοῦτο,
ὅπου
μὲν περὶ γενῶν ἤτοι τῶν τὰ γένη σημαινουσῶν φωνῶν ἡ σπουδή, χρεία
τοῦ δευτέρου σημαινομένου, διότι τὰ γένη κατὰ τοῦτο τὸ σημαινόμενον
συνωνύμως τῶν εἰδῶν κατηγορεῖται· ἔνθα δὲ περὶ τὰς πλείους φωνὰς ἡ
σπουδὴ καὶ τὴν πολυειδῆ ἑκάστου ὀνομασίαν, ὥσπερ ἐν τῷ Περὶ
ποιητικῆς
καὶ τῷ τρίτῳ Περὶ ῥητορικῆς, τοῦ ἑτέρου συνωνύμου δεόμεθα, ὅπερ
πολυώνυμον
ὁ Σπεύσιππος ἐκάλει. καὶ οὐ καλῶς ὁ Βόηθος παραλελεῖφθαι τῷ
Ἀριστοτέλει
φησὶ τὰ παρὰ τοῖς νεωτέροις καλούμενα συνώνυμα, ἅπερ Σπεύσιππος
ἐκάλει
πολυώνυμα· οὐ γὰρ παραλέλειπται, ἀλλ' ἐν ἄλλαις πραγματείαις, ἐν αἷς
ἦν οἰκεῖος ὁ λόγος, παρείληπται”.

Vol. 8, p. 38, line 16
ἑαυτοῦ, καὶ τοῦ βίῃ καὶ τοῦ πασσάλου”. τοιαῦτα μὲν οὖν ἐστι τὰ
παρώνυμα.
592
χρήσιμος δὲ αὐτῶν ἐστιν ἡ διδασκαλία, ἵνα γνῶμεν ὅτι τὰ παρώνυμα ὡς

ἐπὶ τὸ πλεῖστον ὑπὸ τὴν αὐτὴν πίπτει κατηγορίαν τοῖς προηγουμένοις,
οἷον
τὸ ποιὸν ὑπὸ τὴν ποιότητα καὶ τό τε ἑστάναι καὶ κεκλίσθαι ὑπὸ τὴν
στάσιν
καὶ τὴν κλίσιν, ἅπερ ἐστὶν ὑπὸ τὸ κεῖσθαι.
Εἰρηκὼς τοίνυν ὁ Ἀριστοτέλης περὶ ὁμωνύμων καὶ συνωνύμων καὶ
παρωνύμων παρῆκεν τά τε ἑτερώνυμα καὶ τὰ πολυώνυμα, τὰ μὲν
πολυώνυμα,
διότι οὐ παρίστησιν διαφορὰν ἢ κοινωνίαν τινὰ κατὰ τὰ πράγματα, μόνως
δὲ τὰς λέξεις πληθύει, τὰ δὲ ἑτερώνυμα, διότι οὐ τὰς κατ' ἀριθμὸν

ἀπείρους,
ἀλλὰ τὰς κατὰ γένος σημαινούσας τι λέξεις διαιρεῖται τὰ νῦν. καὶ μέντοι
ἄμφω ταῦτα παρῆκεν, ὡς εἴρηται, διότι ῥητορικῆς μᾶλλον καὶ ποιητικῆς
ἐστι περιεργίας, ἀλλ' οὐ φιλοσόφου θεωρίας, ὡς εἴρηται. πλὴν καλῶς
ἔχει καὶ ἐκεῖνα τοῖς παραληφθεῖσιν εἰς μίαν διαίρεσιν συμπεριλαβεῖν.
Σπεύσιππον τοίνυν ἱστορεῖ Βόηθος τοιαύτην διαίρεσιν παραλαμβάνειν τὰ
ὀνόματα πάντα περιλαμβάνουσαν. τῶν γὰρ ὀνομάτων, φησί, τὰ μὲν

ταὐτώνυμά
ἐστιν, τὰ δὲ ἑτερώνυμα· καὶ τῶν ταὐτωνύμων τὰ μὲν ὁμώνυμά ἐστιν, τὰ
δὲ συνώνυμα, κατὰ τὴν τῶν παλαιῶν συνήθειαν ἀκουόντων ἡμῶν τὰ
συνώ-
νυμα· τῶν δὲ ἑτερωνύμων τὰ μὲν εἶναι ἰδίως ἑτερώνυμα, τὰ δὲ
πολυώνυμα,

7
πίπτουσαι τοῦ βεβαίως ἐνεργεῖν ὅμως τοιαῦταί εἰσιν, ἀφ' ὧν τὸ ἔχον

δύναται
ἃ δύναται, ὥστε αἱ τοιαῦται ἀδυναμίαι περιέχονται ἐν τῇ κατὰ τὴν
ποιότητα
δυνάμει. εἰ δὲ καὶ κατὰ Ἀριστοτέλη τὸ πολλαχῶς τῆς δυνάμεως διελώ-
μεθα, καὶ οὕτως ὁ τοῦ Πλωτίνου λόγος καὶ ἐπὶ τῆς δυνάμεως σωθήσεται
καὶ ἐπὶ τῆς ἀδυναμίας. ἑξαχῶς τοίνυν λεγομένης παρ' αὐτῷ τῆς δυνάμεως
ἄλλη μέν ἐστιν ἡ ἀπὸ τοῦ δυνάμει, καθ' ἣν οἷόν τε ἐν ἐπιτηδειότητι εἶναι,
ὡς δυνατὸς ὁ παῖς ἀναγνῶναι ὡς ἐπιτηδειότητα ἔχων, καὶ ἄλλη ἡ τῆς ἐπι-
593
τηδειότητος τελειότης ἀρχὴ οὖσα κινήσεως, ὡς δυνατὸς ἀναγνῶναι ὁ

γράμ-
ματα εἰδώς· αὕτη δὲ ἡ δύναμις καὶ ἐντελέχεια λέγεται, καὶ πρὸς ταύτην
ἀτελὴς ἡ πρώτη δύναμις καὶ ἀδυναμία ἔσται ὑπὸ τῆς ἀτελοῦς δυνάμεως
περιεχομένη. ἄλλως δὲ λέγονται παρ' αὐτῷ δυνάμεις ἥ τε ποιητικὴ καὶ
ἡ παθητική, ἡ μὲν ὅτι ἀπ' αὐτοῦ εἰς ἕτερον, ἡ δὲ ὅτι ἀφ' ἑτέρου εἰς
αὐτό· καὶ πάλιν ἡ ἐν τῷ πάσχειν δύναμις ἀδυναμία ἔσται τοῦ ποιεῖν ἐν
ἑτέρᾳ δυνάμει οὖσα τῇ κατὰ τὸ πάσχειν. ἄλλως δὲ πάλιν δύναμιν λέγει,
καθ' ἣν μόνος τις ἢ κάλλιον τῶν ἄλλων ποιεῖ, ὡς ὁ βαδίζων ὅσον οὐκ
ἄλλος καὶ ὁ διανηξάμενος πέλαγος ὅσον οὐχ ἕτερος, καὶ πάλιν ἡ
ἀντίθετος
πρὸς ταύτην· τὸ γὰρ δυνάμενόν τι χεῖρον παθεῖν λέγομεν ἔχειν τούτου
δύναμιν, ὡς τῷ ἀνθρώπῳ τοῦ φθαρῆναι. καὶ δῆλον ὅτι στέρησίς ἐστιν ἡ
δύναμις αὕτη, καὶ οὕτως ἡ ἀδυναμία τῶν βελτιόνων δύναμις ἔσται πρὸς
τὰ
χείρονα καὶ καθόλου ἡ ἑτέρων ἀδυναμία ἄλλων ἔσται δύναμις καὶ οὐκ
ἐξίσταται παντάπασιν ἡ ἀδυναμία τοῦ λόγου τῆς δυνάμεως, ἀλλ' ὑπ'
αὐτοῦ

12
εἰς δύναμιν συναρμοσθὲν καὶ πάλιν αὖ μὴ συναρμοσθὲν ὠφελείας πολλῆς
καὶ βλάβης αἴτιον γίνεται, δηλοῖ τῶν Ἀσκληπιαδῶν ἡ τέχνη καὶ τὰ ὑπ'
αὐτῶν περὶ τῆς τοῦ ποσοῦ συμμετρίας παραγγελλόμενα. πρὸς δὲ τούτοις,
εἰ μὲν ἐνήργουν αἱ ποιότητες καὶ κατ' ἐνέργειαν παρείχοντο τὰ ποιά, ἐνῆν
λέγειν ὡς ὠφελοῦσιν αὗται ἢ βλάπτουσιν· εἰ δὲ τῷ ἔχεσθαι ποιοῦσιν,

οὐδε-
μίαν βλάβην ἢ ὠφέλειαν ἀφ' ἑαυτῶν ἐμποιοῦσιν, καθ' ὅσον εἰσὶ
ποιότητες.
καθόλου δὲ πᾶσαι αἱ τοιαῦται διαιρέσεις ἀνοίκειοί εἰσιν ὡς κατὰ τὸ πρός
τι μᾶλλον, ἀλλ' οὐ καθὸ ποιότητες διαιρούμεναι.
Μετὰ δὲ τὸν μέγαν Πλωτῖνον σκεπτέον καὶ ἣν Ἀριστοτέλης ἐν ἄλλοις
ἐκτίθεται διαίρεσιν. δύο γὰρ δυνάμεις καὶ οἱονεὶ ἀρχὰς θείς, τὴν μὲν
Ποιητικήν, τὴν δὲ παθητικήν, τούτων τὰς μὲν ἐν ἀλόγοις ἀλόγους
τίθησιν,
τὰς δὲ ἐν λογικοῖς λογικάς, οἷον τὴν ἐν τῷ θερμῷ τοῦ θερμᾶναι ἄλογον,
λογικὴν δὲ τὴν ἐν τῇ ἰατρικῇ. διὸ καὶ τὴν μὲν ἑνὸς εἶναι μόνου
ποιητικήν,
τὴν ἄλογον· οὐκέτι γὰρ καὶ τοῦ ψῦξαι ἔχει ἡ θερμότης τὴν δύναμιν· αἱ
594
δὲ λογικαὶ τῶν ἐναντίων εἰσὶν παρεκτικαί τε καὶ γνωστικαί. αἴτιον δέ, ὅτι
πᾶς λόγος δηλοῖ τό τε πρᾶγμα καὶ τὴν στέρησιν αὐτοῦ, πλὴν οὐχ ὁμοίως
οὐδὲ ἀμφοτέρων ἐφιέμενος, ἀλλὰ τοῦ μὲν καθ' ἑαυτό, τοῦ κρείττονος,

14
αὐτῶν περὶ τῆς τοῦ ποσοῦ συμμετρίας παραγγελλόμενα. πρὸς δὲ τούτοις,

εἰ μὲν ἐνήργουν αἱ ποιότητες καὶ κατ' ἐνέργειαν παρείχοντο τὰ ποιά, ἐνῆν
λέγειν ὡς ὠφελοῦσιν αὗται ἢ βλάπτουσιν· εἰ δὲ τῷ ἔχεσθαι ποιοῦσιν,

οὐδε-
μίαν βλάβην ἢ ὠφέλειαν ἀφ' ἑαυτῶν ἐμποιοῦσιν, καθ' ὅσον εἰσὶ
ποιότητες.
καθόλου δὲ πᾶσαι αἱ τοιαῦται διαιρέσεις ἀνοίκειοί εἰσιν ὡς κατὰ τὸ πρός
τι μᾶλλον, ἀλλ' οὐ καθὸ ποιότητες διαιρούμεναι.
Μετὰ δὲ τὸν μέγαν Πλωτῖνον σκεπτέον καὶ ἣν Ἀριστοτέλης ἐν ἄλλοις
ἐκτίθεται διαίρεσιν. δύο γὰρ δυνάμεις καὶ οἱονεὶ ἀρχὰς θείς, τὴν μὲν
Ποιητικήν, τὴν δὲ παθητικήν, τούτων τὰς μὲν ἐν ἀλόγοις ἀλόγους
τίθησιν,
τὰς δὲ ἐν λογικοῖς λογικάς, οἷον τὴν ἐν τῷ θερμῷ τοῦ θερμᾶναι ἄλογον,
λογικὴν δὲ τὴν ἐν τῇ ἰατρικῇ. διὸ καὶ τὴν μὲν ἑνὸς εἶναι μόνου
ποιητικήν,
τὴν ἄλογον· οὐκέτι γὰρ καὶ τοῦ ψῦξαι ἔχει ἡ θερμότης τὴν δύναμιν· αἱ
δὲ λογικαὶ τῶν ἐναντίων εἰσὶν παρεκτικαί τε καὶ γνωστικαί. αἴτιον δέ, ὅτι
πᾶς λόγος δηλοῖ τό τε πρᾶγμα καὶ τὴν στέρησιν αὐτοῦ, πλὴν οὐχ ὁμοίως
οὐδὲ ἀμφοτέρων ἐφιέμενος, ἀλλὰ τοῦ μὲν καθ' ἑαυτό, τοῦ κρείττονος,
τοῦ
δὲ κατὰ συμβεβηκός, τοῦ χείρονος, ὥσπερ ὑγείας καὶ νόσου ἡ ἰατρική. ἡ
δὲ διαίρεσις αὕτη συνομολογεῖται μὲν Ἀριστοτέλους εἶναι,

13
δὴ τὰς μὲν σωματικὰς εἶναι, τὰς δὲ ψυχικὰς κινήσεις, καὶ τῶν ψυχικῶν
τὰς μὲν λογικάς, τὰς δὲ ἀλόγους. καὶ δῆλον ὅτι παρὰ τὰ μετέχοντα, ἐν
οἷς ἐγγίνονται, ἐστὶν ἡ τοιαύτη διαφορὰ κατὰ συμβεβηκὸς ἑπομένη, ἀλλ'
οὐ κατὰ τὴν τοῦ γένους οἰκείαν διαφορὰν γενομένη. εἰσὶν δὲ σωματικαὶ
μὲν κινήσεις ἐν τῷ ποιεῖν αἵ τε ὀργάνῳ τῷ σώματι χρώμεναι, ὡς ἐν τῷ
τύπτειν, καὶ ὅσαι τοῦ σώματός εἰσιν ἴδιαι, ὥσπερ τὸ βαρεῖν· ἐπὶ ψυχῆς
δὲ ἐν τῷ ποιεῖν κίνησις διὰ ψυχῆς μὲν τὸ γεωμετρεῖν, ψυχῆς δὲ οἰκεία
595
ἐνέργεια ἡ ζωή. δύναται δέ τις καὶ τὰ μὲν ἐν ψυχῇ, τὰ δὲ ἐν σώματι

τιθέναι, κατὰ τοὺς τιθεμένους καὶ περὶ ψυχὴν γίνεσθαι πάθη. πάλιν δὲ
τὰς μὲν παρ' ἑαυτῶν εἰς ἄλλα φησὶ κινήσεις, τὰς δὲ ὑπ' ἄλλων εἰς αὐτά.
καὶ δῆλον ὅτι τὴν Ποιητικὴν καὶ παθητικὴν κίνησιν διορίζει ταῦτα ἀπ'
ἀλλήλων, καθ' ὅσον ἡ μὲν παρ' ἑαυτῶν ἔχει τὸ ἐνεργεῖν ἐπ' ἄλλα (τοῦτο
γάρ ἐστι ποίησις), ἡ δὲ ὑπ' ἄλλων ἢ ἐξ ἄλλων εἰς ἑαυτὴν (αὕτη δέ ἐστιν
ἡ παθητική). ἀλλὰ τὸ μὲν εἱλικρινὲς καὶ καθαρὸν ἰδίωμα τοῦ ποιεῖν ἐστιν
ἐν τῷ ἐξ ἑαυτοῦ, τοῦ δὲ πάσχειν τὸ ἐν ἄλλῳ ἔχειν τὴν αἰτίαν· ὁ δὲ οὐ
τηρεῖ τὸ καθαρὸν αὐτῶν, προστιθεὶς τῷ μὲν ἐξ ἑαυτοῦ τὸ εἰς ἄλλα
ἐνεργεῖν
(διὰ γὰρ τὴν σύμμιξιν καὶ τὴν εἰς ἄλλο ῥοπὴν οὐ διασῴζει τὴν καθαρὰν
ἐνέργειαν), τῷ δὲ ἐξ ἄλλου τὸ εἰς αὐτά, σύνθεσίν τινα ἐργαζόμενος. πολὺ
γὰρ διαφέρει ἢ ἐν ἄλλῳ ἔχειν τὴν αἰτίαν τοῦ πάθους κεχωρισμένῳ ἢ
συνῆφθαι πρὸς τὴν αἰτίαν τοῦ πάθους· τρόπον γάρ τινα ἐπὶ τούτων αἱ
δύο ἀρχαὶ εἰς ταὐτὸ συγχέονται. αἰτία δὲ τούτου γέγονεν ἡ τῆς

Vol. 8, p. 323, line 10
τῷ ποιεῖν ἐστιν, τὰ δὲ παρὰ φύσιν ἐν τῷ πάσχειν. ἴσως οὖν σαφέστερόν

ἐστι λέγειν ὅτι τοῦ πυρὸς ἡ ἐπὶ τὸ κάτω κίνησις καὶ τῆς γῆς ἡ ἐπὶ τὸ
ἄνω πάθη ἐστὶν ἀπὸ τῆς δημιουργικῆς ποιήσεως ἐγγινόμενα, ἀλλὰ
τελειω-
τικὰ καὶ εἰδοποιὰ τοῦ συνθέτου. παθητὴν δὲ ποίησιν αὐτῶν τῶν
στοιχείων
εἴ τις ἐπιζητεῖ, τὴν κατὰ τὸ εἶδος καὶ τὴν ἐν αὐτοῖς αἰτίαν ἐνεργοῦσαν,
ταύτην ἀφοριζέσθω, διὸ κατὰ μὲν τὰς ἐνεργείας καὶ ἔρρωται καὶ αὔξεται,
κατὰ δὲ τὰ πάθη, κἂν ἀπὸ δημιουργικῶν ᾖ λόγων ἐγγινόμενα, τοῖς μὲν
συνθέτοις εἰς τὴν σύστασιν τοῦ εἴδους συντελεῖ, εἰς ἣν καὶ ὁ δημιουργὸς
βλέπει, αὐτὰ δὲ βιαζόμενα φθίνει τε καὶ ἀμυδροῦται. ‘καὶ ἐπὶ τῶν ζῴων
δὲ αἱ ἀνοικείως, φασίν, τῷ εἴδει γινόμεναι ὁρμαὶ καὶ κινήσεις
ἀφιστάμεναι
τῆς ποιητικῆς αὐτῶν ἀρχῆς παρὰ φύσιν τε ἔχουσιν καὶ εἰς τὴν ἐναντίαν
τῇ τοῦ ποιεῖν αἰτίᾳ περιίστανται· διὸ ἐν τῷ πάσχειν αὐτὰς ῥητέον, τά
τε ἄλλα καὶ ὅτι ἡ μὲν τοῦ ποιεῖν ἀρχὴ εἰς τὸ εἶναι αὐτὰς συνέχει, ταῦτα
δὲ εἰς φθορὰν ἀποκλίνει’. ἀλλ' εἰ τοῦτο, ἔσονται καὶ τούτων αἱ ἀρχαὶ οὐκ
ἐν αὐταῖς ἀλλ' ἔξωθεν, εἴπερ εἰσὶν ἐν τῷ πάσχειν· εἰ μέντοι ἔνδοθεν αἱ
ἀρχαί, ποιήσεις καὶ ταύτας ῥητέον, κἂν ἀφιστῶνται τοῦ κατὰ φύσιν. εἰσὶν
γὰρ καὶ φθαρτικαὶ ποιήσεις, ὥσπερ καὶ πείσεις τελειωτικαί, καὶ οὐ πᾶν
τὸ ποιεῖν εἰς τὸ εἶναι ἄγει, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ μὴ εἶναι, εἴτε εἰς ἑαυτό τι
ἐνεργεῖ εἴτε εἰς ἄλλο· καὶ γὰρ τὸ παρὰ φύσιν ἔχον ἀπὸ τῆς παρὰ φύσιν
596
ταύτης διαθέσεως ἐνεργεῖ τινας ἐνεργείας, εἰ καὶ μὴ καθαράς, διότι πάθει

συμμιγεῖς εἰσιν, εἴγε καὶ ἀπὸ πεπονθυίας διαθέσεως προαγόμεναι.

Vol. 8, p. 323, line 22
τε ἄλλα καὶ ὅτι ἡ μὲν τοῦ ποιεῖν ἀρχὴ εἰς τὸ εἶναι αὐτὰς συνέχει, ταῦτα
δὲ εἰς φθορὰν ἀποκλίνει’. ἀλλ' εἰ τοῦτο, ἔσονται καὶ τούτων αἱ ἀρχαὶ οὐκ
ἐν αὐταῖς ἀλλ' ἔξωθεν, εἴπερ εἰσὶν ἐν τῷ πάσχειν· εἰ μέντοι ἔνδοθεν αἱ
ἀρχαί, ποιήσεις καὶ ταύτας ῥητέον, κἂν ἀφιστῶνται τοῦ κατὰ φύσιν. εἰσὶν
γὰρ καὶ φθαρτικαὶ ποιήσεις, ὥσπερ καὶ πείσεις τελειωτικαί, καὶ οὐ πᾶν
τὸ ποιεῖν εἰς τὸ εἶναι ἄγει, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ μὴ εἶναι, εἴτε εἰς ἑαυτό τι
ἐνεργεῖ εἴτε εἰς ἄλλο· καὶ γὰρ τὸ παρὰ φύσιν ἔχον ἀπὸ τῆς παρὰ φύσιν
ταύτης διαθέσεως ἐνεργεῖ τινας ἐνεργείας, εἰ καὶ μὴ καθαράς, διότι πάθει
συμμιγεῖς εἰσιν, εἴγε καὶ ἀπὸ πεπονθυίας διαθέσεως προαγόμεναι. καὶ
ἐπὶ τῶν ἔξωθεν δὲ κινούντων, ὅταν εἰς τὴν φύσιν κινῶσιν ὥσπερ οἱ
γεωργοὶ
καὶ οἱ διδάσκαλοι, ἐπειδὴ ἡ ποιητικὴ ἀρχὴ τῆς φύσεως καὶ ἡ τῆς τέχνης
εἰς ταὐτὸ συμπίπτουσιν καὶ δύο ἐνέργειαι συνέρχονται, αἱ μὲν τῆς τέχνης
ὡς τέχνης ἔξωθεν ἔχουσαι τὴν ἀρχὴν πάθη γίνονται ἐν τῷ κατὰ φύσιν
ἔχοντι, αἱ δὲ σωστικαὶ τῆς φύσεως ἔνδοθεν ἔχουσαι τὴν ἀρχὴν μένουσιν
ἐν τῷ τῆς ἐνεργείας εἴδει. καὶ ὅταν δὲ ἡ τοῦ διδάσκοντος φωνὴ εἰσίῃ εἰς
τὸν μανθάνοντα, ἡ μὲν ἀπὸ τῆς φωνῆς ἐνέργεια τὸ διὰ τῆς ἀκοῆς πάθος
σύζυγον ἔχει, καὶ οὕτως ἐπὶ τούτων τὸ ποιεῖν τῷ πάσχειν συνέζευκται,
ἄλλης μὲν οὔσης τῆς κατὰ τὴν φωνὴν ἐνεργείας, ἄλλου δὲ τοῦ κατὰ τὴν
ἀκοὴν πάθους· ὅταν δὲ τὸ ὑπὸ τῆς φωνῆς παθὸν μηκέτι ἱστῆται ἐν τῷ
πάθει, ἀλλὰ προβάλλει ἀφ' ἑαυτοῦ ἄλλην ἐνέργειαν τὴν ἀντίληψιν, τότε
ἄλλη ἀρχὴ γίνεται τῆς ἐξ ἑαυτοῦ ἐνεργείας, ἡ γνώρισις τοῦ ῥηθέντος.

9
καὶ γινόμενον καὶ ὡς ἐν ἀποτελέσματος τάξει θεωρούμενον. εἰ τοίνυν

τὸ δι' ὅλων τούτων διῆκον γένος ἐν παντὶ τῷ κόσμῳ καὶ καθ' ὅλας τὰς
κινήσεις τῷ λογισμῷ περιλάβοιμεν, εὕροιμεν ἂν τὸ πάσχειν ὅσον τέ ἐστιν
καὶ ὁπόσην ἔχει τὴν δύναμιν. ὅλως δὲ τὸ ἐπίκτητον πᾶν καὶ παρ' ἄλλου
ἐπεισιὸν καὶ μηδαμῶς ἑαυτοῦ ὂν ἀλλ' ἄλλου καὶ συνακολουθοῦν ταῖς τοῦ
προηγουμένου ἐνεργείαις καὶ ὑπ' ἐκείνων τρεπόμενον εἰκότως ἂν ἐν τῷ

πάσχειν τεθείη. ἔτι δὲ τὸ ἀντικείμενον τῷ εἴδει καὶ τὸ ὡς ὑλικὸν ὑπο-
κείμενον μορφῆς τε μεταλαμβάνον καὶ δύναμιν ἔχον τοῦ τελειοῦσθαι καὶ
597
τὸ ὑποδεχόμενον πάντα ἐν ἑαυτῷ, καὶ τοῦτο ἂν κοινόν τι τοῦ πάθους εἴη

γνώρισμα. εἰ δὲ καὶ τὴν ὑπὸ σελήνην τις τῶν ὑλικῶν στοιχείων σύστασιν
ὡς παθητὴν ὑποτιθείη πρὸς τὴν Ποιητικὴν τοῦ οὐρανοῦ αἰτίαν, καὶ
οὕτως
ἂν ἔχοι τι δεικνύναι κοινὸν ἐν τῷ παντί. καὶ ἐν ἑνὶ δὲ τῷ ποιοῦντι καὶ
τὸ πάσχειν δυνατὸν θεωρεῖν. καὶ γὰρ ἡ φύσις ποιοῦσα εἰς ἑαυτὴν καὶ
ὑφ' ἑαυτῆς πάσχει, καὶ καθὸ μὲν τοὺς λόγους ἐπιτίθησι τοῖς γινομένοις,
Ποιητικὴν αὐτὴν ἀφοριζόμεθα, καθὸ δὲ τὴν διακόσμησιν τῶν λόγων
τούτων
αὐτὴ παρ' ἑαυτῆς ὑποδέχεται, πάσχειν εἰκότως λέγεται. καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς
δὲ κἂν μὴ οὕτως, ἀλλ' ὅμως καὶ ἐπὶ ταύτης διῄρηται πολὺ τὸ παθητικόν.
καθ' ἑτέραν δὲ αὖθις ἀναλογίαν καὶ ἐπὶ τοῦ λόγου καὶ ἐπὶ τοῦ τῆς ψυχῆς
νοῦ θεωρεῖταί τις [ἡ] κατὰ πάθος ὑποδοχὴ τῶν τελειοτέρων νοήσεων. καὶ
ὅλως ἐν πᾶσιν ἐν οἷς τὸ μέν ἐστι τελειότερον, τὸ δὲ ἀτελέστερον, καὶ τὸ

μὲν ἐναπεργάζεται τὴν τελείωσιν, τὸ δὲ ὑποδέχεται ταύτην,

13
ἐπεισιὸν καὶ μηδαμῶς ἑαυτοῦ ὂν ἀλλ' ἄλλου καὶ συνακολουθοῦν ταῖς τοῦ
προηγουμένου ἐνεργείαις καὶ ὑπ' ἐκείνων τρεπόμενον εἰκότως ἂν ἐν τῷ

πάσχειν τεθείη. ἔτι δὲ τὸ ἀντικείμενον τῷ εἴδει καὶ τὸ ὡς ὑλικὸν ὑπο-
κείμενον μορφῆς τε μεταλαμβάνον καὶ δύναμιν ἔχον τοῦ τελειοῦσθαι καὶ
τὸ ὑποδεχόμενον πάντα ἐν ἑαυτῷ, καὶ τοῦτο ἂν κοινόν τι τοῦ πάθους εἴη
γνώρισμα. εἰ δὲ καὶ τὴν ὑπὸ σελήνην τις τῶν ὑλικῶν στοιχείων σύστασιν
ὡς παθητὴν ὑποτιθείη πρὸς τὴν Ποιητικὴν τοῦ οὐρανοῦ αἰτίαν, καὶ
οὕτως
ἂν ἔχοι τι δεικνύναι κοινὸν ἐν τῷ παντί. καὶ ἐν ἑνὶ δὲ τῷ ποιοῦντι καὶ
τὸ πάσχειν δυνατὸν θεωρεῖν. καὶ γὰρ ἡ φύσις ποιοῦσα εἰς ἑαυτὴν καὶ
ὑφ' ἑαυτῆς πάσχει, καὶ καθὸ μὲν τοὺς λόγους ἐπιτίθησι τοῖς γινομένοις,
Ποιητικὴν αὐτὴν ἀφοριζόμεθα, καθὸ δὲ τὴν διακόσμησιν τῶν λόγων
τούτων
αὐτὴ παρ' ἑαυτῆς ὑποδέχεται, πάσχειν εἰκότως λέγεται. καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς
δὲ κἂν μὴ οὕτως, ἀλλ' ὅμως καὶ ἐπὶ ταύτης διῄρηται πολὺ τὸ παθητικόν.
καθ' ἑτέραν δὲ αὖθις ἀναλογίαν καὶ ἐπὶ τοῦ λόγου καὶ ἐπὶ τοῦ τῆς ψυχῆς
νοῦ θεωρεῖταί τις [ἡ] κατὰ πάθος ὑποδοχὴ τῶν τελειοτέρων νοήσεων. καὶ
ὅλως ἐν πᾶσιν ἐν οἷς τὸ μέν ἐστι τελειότερον, τὸ δὲ ἀτελέστερον, καὶ τὸ

598
μὲν ἐναπεργάζεται τὴν τελείωσιν, τὸ δὲ ὑποδέχεται ταύτην, θεωρεῖταί τις

ἀναλογία πάθους, καθ' ἣν τὸ μὲν ἐμποιεῖ τὸ τέλειον εἶδος, τὸ δὲ εἰς-
δέχεται τοῦτο ἐν ἑαυτῷ, ἀεὶ μέντοι ἀπ' ἄλλου ἐνδίδοται ἡ τοιαύτη

4
τίθεται δὲ τοῦτο τὸ γένος πρὸς τὰς τῶν ἀψύχων ποιήσεις. τὸ δὲ ποίημα

τοῦ πάθους διαφέρειν φησὶν οὐχ ᾗ τινες οἴονται, τῷ τὸ μὲν ἀπ' ἄλλου
ἐνεργήσαντος γίνεσθαι, τὸ δὲ οὐδαμῶς (οὐ γὰρ ἔστιν τι ὅλως πάθος ἀφ'
ἑαυτοῦ), ἀλλ' ἐπεὶ τὰ ποιήματα εἰς οὐσίαν συντελεῖ, τὰ τούτοις ἀντιδια-
στελλόμενα παθήματα εἰς οὐδὲν ἀποτέλεσμα ἀποτελευτῶντα ἐξίστησιν
ἀπὸ
τοῦ εἶναι. διττῆς δὲ οὔσης οὐσίας, τῆς μὲν κατὰ τὸ εἶδος, τῆς δὲ κατὰ
τὸ ὑλικὸν καὶ ὑποκείμενον, διτταὶ καὶ αἱ φθοραὶ λέγονται· ἡ μὲν κατὰ
στέρησιν ἀπουσίαν οὖσαν τοῦ εἴδους καὶ ἔκστασιν τοῦ κατὰ ταῦτα εἶναι
παρεχομένην, ἡ δὲ κατ' ἔνδειαν τῆς ἐπιρρεούσης τοῖς ὑλικοῖς
ἀποπληρώσεως
καὶ κατ' ἀνάλωσιν τῆς ἐν αὐτοῖς ὕλης. ἀλλ' εἰ ἡ στέρησις πάθος,
πῶς ἐν τοῖς Φυσικοῖς ποιητικὴ λέγεται αἰτία; “ἀλλὰ καὶ ἡ στέρησις,
φησὶν
Ἰάμβλιχος, αἰτία γίνεται ποιητική, ὥσπερ καὶ ἡ τοῦ εἴδους παρουσία· καὶ
γίνεται ἄλλο μὲν αὐτὴ ἡ στέρησις, ἄλλο δὲ τὸ ἐστερημένον, ὥστε καὶ ἐπὶ
ταύτης ὑπ' ἄλλου γίνεται καὶ ἐν τῷ ἐστερημένῳ πεῖσις, τοῦ προηγησα-
μένου ποιητικοῦ τῆς στερήσεως αἰτίου. καὶ ἐπὶ τῆς ἐνδείας δὲ καὶ ἀπο-
πληρώσεως ὁ αὐτός ἐστιν λόγος· ἐν ἄλλῳ μὲν γάρ ἐστιν τὸ ἀποπληροῦν,
ἐν ἄλλῳ δὲ τὸ ἀποπληροῦσθαι, καὶ ἐν ἄλλῳ μὲν τὸ ἐνδεῶς ἔχειν, ἐν ἄλλῳ
δὲ τὸ τὴν αἰτίαν τῆς ἐνδείας ἐναπεργάζεσθαι”. πρὸς δὲ ταῦτα οἶμαι ζητεῖν
ἄξιον, τίς ἂν εἴη ποιητικὴ στερήσεως αἰτία ἄλλη παρὰ τὴν ἐν τῷ ἐστερη-
μένῳ. ἆρα τὸ ἐναντίον ἐστὶν αἴτιον τὸ φθεῖρον τὸ ἑαυτῷ ἐναντίον; ἢ

5
τοῦ πάθους διαφέρειν φησὶν οὐχ ᾗ τινες οἴονται, τῷ τὸ μὲν ἀπ' ἄλλου
ἐνεργήσαντος γίνεσθαι, τὸ δὲ οὐδαμῶς (οὐ γὰρ ἔστιν τι ὅλως πάθος ἀφ'
ἑαυτοῦ), ἀλλ' ἐπεὶ τὰ ποιήματα εἰς οὐσίαν συντελεῖ, τὰ τούτοις ἀντιδια-
στελλόμενα παθήματα εἰς οὐδὲν ἀποτέλεσμα ἀποτελευτῶντα ἐξίστησιν
ἀπὸ
599
τοῦ εἶναι. διττῆς δὲ οὔσης οὐσίας, τῆς μὲν κατὰ τὸ εἶδος, τῆς δὲ κατὰ
τὸ ὑλικὸν καὶ ὑποκείμενον, διτταὶ καὶ αἱ φθοραὶ λέγονται· ἡ μὲν κατὰ
στέρησιν ἀπουσίαν οὖσαν τοῦ εἴδους καὶ ἔκστασιν τοῦ κατὰ ταῦτα εἶναι
παρεχομένην, ἡ δὲ κατ' ἔνδειαν τῆς ἐπιρρεούσης τοῖς ὑλικοῖς
ἀποπληρώσεως
καὶ κατ' ἀνάλωσιν τῆς ἐν αὐτοῖς ὕλης. ἀλλ' εἰ ἡ στέρησις πάθος,
πῶς ἐν τοῖς Φυσικοῖς ποιητικὴ λέγεται αἰτία; “ἀλλὰ καὶ ἡ στέρησις,
φησὶν
Ἰάμβλιχος, αἰτία γίνεται ποιητική, ὥσπερ καὶ ἡ τοῦ εἴδους παρουσία· καὶ
γίνεται ἄλλο μὲν αὐτὴ ἡ στέρησις, ἄλλο δὲ τὸ ἐστερημένον, ὥστε καὶ ἐπὶ
ταύτης ὑπ' ἄλλου γίνεται καὶ ἐν τῷ ἐστερημένῳ πεῖσις, τοῦ προηγησα-
μένου ποιητικοῦ τῆς στερήσεως αἰτίου. καὶ ἐπὶ τῆς ἐνδείας δὲ καὶ ἀπο-
πληρώσεως ὁ αὐτός ἐστιν λόγος· ἐν ἄλλῳ μὲν γάρ ἐστιν τὸ ἀποπληροῦν,
ἐν ἄλλῳ δὲ τὸ ἀποπληροῦσθαι, καὶ ἐν ἄλλῳ μὲν τὸ ἐνδεῶς ἔχειν, ἐν ἄλλῳ
δὲ τὸ τὴν αἰτίαν τῆς ἐνδείας ἐναπεργάζεσθαι”. πρὸς δὲ ταῦτα οἶμαι ζητεῖν
ἄξιον, τίς ἂν εἴη ποιητικὴ στερήσεως αἰτία ἄλλη παρὰ τὴν ἐν τῷ ἐστερη-
μένῳ. ἆρα τὸ ἐναντίον ἐστὶν αἴτιον τὸ φθεῖρον τὸ ἑαυτῷ ἐναντίον; ἢ

Vol. 8, p. 377, line 3
δὲ καὶ ὁ οὐρανὸς τὰς ἐν ἑαυτῷ σφαίρας ἔχει, εἰ μὴ ὡς μέρη; συμφυεῖς

γὰρ αὗται καὶ οὐκ ἐπίκτητοι. πῶς δὲ τὸ κοινὸν ζῷον μικρότερα [τὰ] ζῷα
ἐν ἑαυτῷ περιείληφεν, εἰ μὴ ὡς μέρη ἢ ὡς γεννήματα; ταῦτα μὲν οὖν
ἄν τις ἐπιστήσοι καὶ ἄλλα τοιαῦτα προχείρως. δυνατὸν δὲ οἶμαι λέγειν
ὅτι ἐπίκτητον μὲν εἶναι δεῖ καὶ κεχωρισμένον τῆς οὐσίας τὸ ἐχόμενον, οὐ
πάντως δὲ σῶμα, ἀλλὰ σωματοειδές· καὶ γὰρ καὶ Ἀρχύτας οὐ σῶμα εἶπεν,
ἀλλὰ σωματῶδες, διότι τοῦτό ἐστιν τὸ ἐπίκτητον καὶ κεχωρισμένον· τὰ

γὰρ ἀσώματα τελέως συμφύεται. καὶ ἡ ζωὴ οὖν ἡ σωματοειδής, κεχω-
ρισμένη τῆς ψυχικῆς οὐσίας καὶ ἐπίκτητος αὐτῇ γενομένη οὕτως ὡς μὴ
ἀλλοιοῦν αὐτὴν μηδὲ ἕν τι σὺν αὐτῇ ποιεῖν, ἔχεσθαι ἂν ὑπ' αὐτῆς λέγοιτο·
εἰ μέντοι ἀλλοιωτική τίς ἐστιν ἡ ζωὴ καὶ ἡ ποιητικὴ τῆς ὅλης οὐσίας οὐκ
ἂν ἔχεσθαι λέγοιτο. τὰ δὲ μέρη τῶν ὅλων καὶ τὰ γεννήματα οὐκ ἂν

ἔχοιτο, ὡς δὲ ἐπίκτητα καὶ κεχωρισμένα καὶ προσηρτημένα τῷ ὅλῳ ἔχε-
σθαι ἂν λέγοιτο καὶ αὐτὰ δικαίως· οὔτε γὰρ τὰ μέρη ἐκείνων οὕτως ἀτό-
μως συμπέφυκεν ὡς ἐφ' ἡμῶν οὔτε τὰ γεννήματα ἀπέσπασται οὕτως ὡς
τὰ ἡμέτερα. ἀλλὰ ταῦτα μὲν καὶ ἐπὶ πλέον ζητητέον.
600
Συμπληρωθέντος δὲ τοῦ περὶ τῶν δέκα κατηγοριῶν λόγου ὁ Ἀρχύτας

προστίθησιν ὅτι ἡ τῶν ἄλλων κατηγοριῶν ὑπόστασις πλὴν τῆς οὐσίας
περὶ
τὸ ἄτομον θεωρεῖται καὶ αἰσθητὸν καὶ οὐ περὶ τὸ καθόλου καὶ νοητόν·
γράφει δὲ οὕτως· “ἐπεὶ δὲ τέλος ἔχοντι τὰ σημαίνοντα καὶ τὰ σημαινό-
μενα, οἷς ποτε χρεόμενος ἄνθρωπος ἐκπληροῖ τὸ τέλεον τῶν λόγων
σύσταμα,
Συμπλίκιος. In Aristotelis physicorum libros commentaria

Vol. 9, p. 5, line 6
τοῖς συναλλάγμασι περιγίνεται. ἀνδρεῖος δὲ τίς ἂν οὕτως εἴη ὡς ὁ ἀπὸ

φυσιολογίας ἐγνωκὼς ὡς οὐδὲν αἰσθητὸν τοῦ παντός ἐστι μέρος τὸ
ἡμέτερον
ζῷον οὐδὲ τοῦ χρόνου τοῦ παντὸς τῆς ἡμετέρας ζωῆς τὸ μέτρον καὶ ὅτι
τῷ γινομένῳ παντὶ φθορὰν ἀκολουθεῖν ἀναγκαῖον διάλυσιν οὖσαν εἰς τὰ
ἁπλᾶ
καὶ ἀπόδοσιν τῶν μερῶν εἰς τὰς οἰκείας ὁλότητας καὶ ἐκνεασμὸν τῶν γε-
γηρακότων καὶ ἀνάρρωσιν τῶν κεκμηκότων; τὸ δὲ νῦν ἢ μετ' ὀλίγα ἔτη

φθείρεσθαι ἐν οὐδενὶ ἂν εἴη λόγῳ πρὸς τὸν τὴν ἀπειρίαν τοῦ χρόνου διε-
γνωκότα· εἰ δὲ καὶ τὴν χωριστὴν ὑπεροχὴν τῆς ψυχῆς ἐννοῶν πρὸς τὰς
ἀπὸ
τοῦ σώματος προσγινομένας ἀσχολίας αὐτὴν παραβάλλοι, τότε ἂν τελέως
ἀγαπήσοι τὸν θάνατον· ὁ δὲ πρὸς θάνατον οὕτως ἔχων τί ἂν ἄλλο τῶν δο-
κούντων δεινῶν καταπτήξειε; φρονήσεως δὲ αὐτόθεν ἐστὶ ποιητικὴ πολὺ
τὸ
συγγενὲς ἐχούσης πρὸς τὸ γνωστικὸν τῆς ψυχῆς. μεγαλοψύχους δὲ καὶ
με-
γαλόφρονας ποιεῖ πείθουσα μηδὲν τῶν ἀνθρωπίνων ἡγεῖσθαι μέγα·
ὀλίγοις
τε ἀρκουμένους καὶ διὰ τοῦτο ὧν τε ἔχουσι κοινωνοῦντας ἑτοίμως καὶ
λαμ-
βάνειν παρ' ἄλλων οὐδὲν δεομένους ἐλευθερίους ἀποτελεῖ. τὸ δὲ
μέγιστον
αὐτῆς ἀγαθόν, ὅτι καὶ πρὸς τὴν τῆς ψυχικῆς οὐσίας γνῶσιν καὶ πρὸς τὴν
τῶν χωριστῶν καὶ θείων εἰδῶν θεωρίαν ὁδός ἐστι καλλίστη, ὡς καὶ
Πλάτων
δηλοῖ ἀπὸ τῶν φυσικῶν κινήσεων ὁρμηθεὶς ἐπὶ τὴν εὕρεσιν τῆς τε αὐτο-
κινήτου οὐσίας καὶ τῆς νοερᾶς καὶ θείας ὑποστάσεως, καὶ Ἀριστοτέλης
δὲ
601
ἐν αὐτῇ ταύτῃ τῇ πραγματείᾳ ἀπὸ τοῦ ἀιδίου τῆς κυκλικῆς κινήσεως τὸ

ἀκίνητον καὶ πάσης κινήσεως αἴτιον ἀνερευνῶν. ἔτι δὲ τὸ πρὸς τὴν θείαν

Vol. 9, p. 8, line 7
αὐτός τε ὁ Πλάτων καὶ τῶν πρὸ αὐτοῦ τινες, ὁ Ἀριστοτέλης καὶ τὰ φυ-
σικὰ διέκρινεν ἥντινα ἐν τοῖς οὖσιν ἔχει τάξιν καὶ ὡς εἰ μηδὲ ἦν κόσμος,
περὶ αὐτοῦ καθ' αὑτὸ διδάσκει τοῦ φυσικοῦ σώματος· κἀν τοῖς στοιχείοις
δὲ τὴν στέρησιν ὡς ἄλλο τι τῆς ὕλης οὖσαν αὐτὸς ἀπέδειξε, τοῦ
Πλάτωνος
τῆς ὕλης ἢ κατὰ τὴν ὕλην ἀφορισαμένου τὴν στέρησιν. καὶ τὸ ποιητικὸν
δὲ αἴτιον τῶν μὲν ἄλλων παραλιμπανόντων, τοῦ δὲ Ἀναξαγόρου καὶ τοῦ
Πλάτωνος, ταὐτὸν δὲ εἰπεῖν τῶν Πυθαγορείων, τὸν θεῖον νοῦν τιθέντων,
αὐτὸς τὸ προσεχὲς ζητῶν τῶν φύσει γινομένων ποιητικὸν αἴτιον τὴν
φύσιν
εἶναί φησιν, ἣν ὁ Πλάτων ἐν τῷ ὀργανικῷ τέθεικε κινουμένην μὲν ὑφ'
ἑτέρου, κινοῦσαν δὲ ἕτερα. οὐ μέντοι οὐδὲ Ἀριστοτέλης ἐπὶ τῆς φύσεως
ἔμεινεν ὡς ἐπὶ πρώτης ἢ κυρίως ποιητικῆς, ἀλλ' αὐτὸς ἐπὶ τὸ ἀκίνητον
καὶ πάντων κινητικὸν αἴτιον ἀνῆλθε καὶ πάντα τούτου ἐξῆψεν ἐπὶ τέλει
τῆς-
δε τῆς πραγματείας τὰ κινούμενα. καὶ τὸ εἶδος δὲ τῆς τοῦ ἀνδρὸς τούτου
φυσιολογίας διήνεγκε τῶν μὲν παλαιοτέρων, καθ' ὅσον τὸ αἰνιγματῶδες
ἐκείνων εἰς τὸ σαφέστερον μετέβαλε καὶ ἀκρίβειαν ταῖς ἀποδείξεσι
προσέθηκε,
τοῦ δὲ Πλάτωνος, καθ' ὅσον προφανεστέρας τίθησι τὰς τῶν ἀποδείξεων
ἀνάγκας καὶ τὰς ἀρχὰς αὐτῶν ἀπό τε τῆς αἰσθήσεως καὶ ἀπὸ τῶν προ-
χείρων δοξῶν σπουδάζει λαμβάνειν, πάντων δὲ ὁμοῦ τῷ πάντα τὰ τῆς φυ-
σιολογίας μέρη μέχρι τῶν μερικωτάτων ἀπεξεργάσασθαι.
Διχῇ δὲ διῃρημένων αὐτοῦ τῶν συγγραμμάτων εἴς τε τὰ ἐξωτερικὰ
οἷα τὰ ἱστορικὰ καὶ τὰ διαλογικὰ καὶ ὅλως τὰ μὴ ἄκρας ἀκριβείας φροντί

Vol. 9, p. 25, line 27
Στωικοὶ θεὸν καὶ ὕλην, οὐχ ὡς στοιχεῖον δηλονότι τὸν θεὸν λέγοντες,
ἀλλ'
ὡς τὸ μὲν ποιοῦν τὸ δὲ πάσχον· οἱ δὲ τρεῖς, ὡς ὕλην καὶ τὰ ἐναντία
Ἀριστοτέλης· οἱ δὲ τέτταρας, ὡς Ἐμπεδοκλῆς ὁ Ἀκραγαντῖνος, οὐ πολὺ
κατόπιν τοῦ Ἀναξαγόρου γεγονώς, Παρμενίδου δὲ ζηλωτὴς καὶ
πλησιαστὴς
602
καὶ ἔτι μᾶλλον τῶν Πυθαγορείων. οὗτος δὲ τὰ μὲν σωματικὰ στοιχεῖα

ποιεῖ
τέτταρα, πῦρ καὶ ἀέρα καὶ ὕδωρ καὶ γῆν, ἀίδια μὲν ὄντα πλήθει καὶ
ὀλιγότητι, μεταβάλλοντα δὲ κατὰ τὴν σύγκρισιν καὶ διάκρισιν, τὰς δὲ
κυρίως
ἀρχάς, ὑφ' ὧν κινεῖται ταῦτα, φιλίαν καὶ νεῖκος. δεῖ γὰρ διατελεῖν
ἐναλλὰξ
κινούμενα τὰ στοιχεῖα, ποτὲ μὲν ὑπὸ τῆς φιλίας συγκρινόμενα, ποτὲ δὲ
ὑπὸ τοῦ νείκους διακρινόμενα· ὥστε καὶ ἓξ εἶναι κατ' αὐτὸν τὰς ἀρχάς.
καὶ γὰρ ὅπου μὲν Ποιητικὴν δίδωσι δύναμιν τῷ νείκει καὶ τῇ φιλίᾳ,
ὅταν λέγῃ
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν' εἰς ἓν ἅπαντα
ἄλλοτε δ' αὖ δίχα πάντα φορεύμενα Νείκεος ἔχθει,
ποτὲ δὲ τοῖς τέτταρσιν ὡς ἰσόστοιχα συντάττει καὶ ταῦτα, ὅταν λέγῃ
τοτὲ δ' αὖ διέφυ πλέον' ἐξ ἑνὸς εἶναι
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γαῖα καὶ ἠέρος ἄπλετον ὕψος

Vol. 9, p. 177, line 13
καὶ τῆς περιχωρήσιος τῆς συμπάσης νοῦς ἐκράτησε. καὶ τὰ

συμμισγόμενά
τε καὶ διακρινόμενα καὶ ἀποκρινόμενα, πάντα ἔγνω νοῦς. καὶ ὁποῖα
ἔμελλον
ἔσεσθαι καὶ ὁποῖα ἦν, ἅσσα νῦν μὴ ἔστι, καὶ ὁποῖα ἔσται, πάντα
διεκόσμησε
νοῦς”. ὥστε οὐκ ἐβουλήθη τὰ ἀδύνατα κατὰ Ἀναξαγόραν ὁ νοῦς, ἀλλὰ
καὶ αὐτὸς τῇ νοερᾷ διακρίσει διέκρινε τὰ εἴδη τὰ ἐν τῷ κόσμῳ χωριστὸς
ὢν ἀπ' αὐτῶν. καὶ τὰ ἐν τῷ κόσμῳ εἴδη διά τε τὴν ἀρχέγονον ἑαυτῶν
νοερὰν φύσιν καὶ διὰ τὴν ἐν τῇ γενέσει σύγχυσιν μέμικται ἀλλήλοις. καὶ
ὅπερ δὲ ὁ ἐν Φαίδωνι Σωκράτης ἐγκαλεῖ τῷ Ἀναξαγόρᾳ, τὸ ἐν ταῖς τῶν
κατὰ μέρος αἰτιολογίαις μὴ τῷ νῷ κεχρῆσθαι ἀλλὰ ταῖς ὑλικαῖς ἀποδό-
σεσιν, οἰκεῖον ἦν φυσιολογίᾳ. τοιγαροῦν καὶ αὐτὸς ὁ Πλάτων ἐν Τιμαίῳ
τὴν Ποιητικὴν πάντων αἰτίαν ὁλικῶς παραδοὺς ἐν τοῖς κατὰ μέρος
διαφορὰς
ὄγκων καὶ σχημάτων αἰτιᾶται τῆς τε θερμότητος καὶ ψυχρότητος καὶ ἐπὶ
τῶν ἄλλων ὡσαύτως. ὁ μέντοι Σωκράτης τὴν ἀπὸ τοῦ τελικοῦ ἀπόδοσιν
ὑποδεῖξαι βουλόμενος ἐμνημόνευσεν Ἀναξαγόρου ὡς τῇ ὑλικῇ μᾶλλον
ἀλλ'
οὐ τελικῇ αἰτίᾳ χρωμένου. ἀλλ' ἐπὶ τὰ ἑξῆς ἰτέον.

603

Vol. 9, p. 234, line 23
Πλάτων, οὔτε αὐτὴ ἔκ του οὔτε ἄλλο ἐξ ἐκείνης γενήσεται”“. λύει δὲ τὴν
ἀπορίαν ὁ Ἀλέξανδρος λέγων ὅτι “οὐ πᾶσα ἀρχὴ τῶν ἐν γενέσει καὶ
φθορᾷ
ἄφθαρτος εἶναι δύναται· οὐ γὰρ δὴ καὶ ἡ στοιχειώδης· οὐ γὰρ ἂν ἔτι
γένεσις εἴη καὶ φθορά. ἀλλ' εἶναι μέν τινα καὶ ἄφθαρτον δεῖ, οὐ μὴν
οἷόν τε πᾶσαν. καὶ τὸ εἶδος δέ, φησί, κἂν τῷ ἀριθμῷ φθαρτόν ἐστιν,
ἀλλὰ τῷ γε εἴδει ἄφθαρτον. ἀεὶ γάρ ἐστι θερμὸν καὶ ψυχρόν, οὐκ ἀεὶ
δὲ ταὐτὸν κατ' ἀριθμόν· οὐ γὰρ ἂν ἦν γένεσις ἐν τοῖς οὖσιν.” ἀλλὰ
ταῦτα μὲν εἴρηται μετρίως. ὁ δὲ Πλάτων οὐ τὴν στοιχειώδη τῶν σωμά-
των ἀρχὴν τὴν κατὰ τὸ εἶδος ἀγένητον εἶπεν ἐν Φαίδρῳ, ἀλλὰ τὴν ‘ἀρχὴν
καὶ πηγὴν τῆς κινήσεως’, ἥτις ἦν τὸ αὐτοκίνητον, καὶ ὅλως τὴν πρωτουρ-
γὸν ἐν πᾶσιν ἰδιότητα Ποιητικὴν οὖσαν ἀρχὴν ἀλλ' οὐ στοιχειώδη.
ἐπάγει
δὲ ὁ Ἀλέξανδρος καὶ ταῦτα· “ἢ οὐδὲ τὸ εἶδος φθείρεται· φθείρεται γὰρ
τὸ γινόμενον· γίνεται δὲ οὔτε ἡ ὕλη οὔτε τὸ εἶδος, ἀλλὰ τὸ συναμφότε-
ρον· καὶ φθείρεται ἄρα τοῦτο. ὥστε αἱ ἀρχαὶ ἄφθαρτοι. ἀλλ' οὐκ εἰ
ἄφθαρτον, ἤδη καὶ ἀίδιον τὸ κατ' ἀριθμὸν εἶδος· φθείρεται μὲν γὰρ τὸ
συναμφότερον, ἡ δὲ φθορὰ αὐτοῦ κατὰ τὸ ἀποβάλλειν τὸ εἶδος.” ταῦτα
δὲ δοκεῖ μὲν εἰρῆσθαι φυσικῶς ὑπὸ τοῦ Ἀλεξάνδρου. ἀπορίαν δὲ παρέχει,
πῶς ὃ πρότερον μὴ ὂν ὕστερον ἔστιν, οὐκ ἂν λέγοιτο γίνεσθαι, καὶ ὃ πρό-

τερον ὂν ὕστερον οὐκ ἔστιν, οὐκ ἂν λέγοιτο φθείρεσθαι. πῶς δὲ τὸ μὲν
σύνθετον φθείρεσθαι λέγομεν, διότι ἀποβάλλει τὸ εἶδος οὐχὶ σῳζόμενον
οὐδὲ ὑφιστάμενον μετὰ τὴν ἀποβολήν, ἀλλ' εἰς τὸ μὴ ὂν ἀπιόν,

Vol. 9, p. 256, line 26
ἂν ἀγένητος ἦν. ἀλλ' ὅτι μὲν ὁ Ἀριστοτέλης ἀγένητον οὐχὶ τὸ μὴ ἀπ'

αἰτίας ἠρτημένον λέγει, ἀλλὰ τὸ μὴ ἀπ' ἀρχῆς χρόνου γενόμενον, δηλοῖ
καὶ τὴν κίνησιν ἐν τοῖς τέλεσι ταύτης τῆς πραγματείας, ἀγένητον καὶ
ἄφθαρτον δεικνύς, καίτοι πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος κινεῖσθαι φήσας.
ἔτι δὲ ὁμοίως ἂν ἀγενήτους λέγοι καὶ τὰς τῶν εἰδῶν κοινότητας, ὥστε
πολλὰς ἂν ἀρχὰς λέγοι πρώτας. καίτοι γε αὐτός ἐστιν ὁ βοῶν “οὐκ
ἀγαθὸν
πολυκοιρανίη”. ὅλως δὲ ὁ μὲν Ἀριστοτέλης ὡς στοιχειώδη ἀρχὴν ὑπο-
604
τίθεται τὴν ὕλην, ἥτις οὐκ ἂν ἀντίξους εἴη πρὸς τὸ ποιητικὸν ἢ τελικὸν
αἴτιον, εἴπερ καὶ ἐφίεται τοῦ ἐκεῖθεν κόσμου “ὡς θῆλυ ἄρρενος, καὶ ὡς
αἰσχρὸν καλοῦ”. οἱ δὲ ἑτερόδοξοι τὴν ὕλην εἶναι τὸ κακὸν λέγοντες καὶ
ἀντίξουν αὐτὴν ἀρχὴν τῷ ἀγαθῷ τιθέντες ὡς Ποιητικὴν ἀρχὴν
ἀντιτιθέασι.
τοιγαροῦν γενέσεις ἀπ' αὐτῆς παραδιδόασι καὶ στρατηγίας αὐτῆς καὶ
βουλάς,
καὶ θριάμβους κατὰ τοῦ ἀγαθοῦ ληρῳδοῦσιν. ὁ μέντοι Πλάτων ἐν Τιμαίῳ
μὲν τά τε κυρίως αἴτια καὶ τὰ συναίτια τῆς τοῦ κόσμου ὑποστάσεως

παρα-
διδοὺς τὴν ὕλην τοῖς συναιτίοις συντάττει καὶ ἄφθαρτον αὐτὴν ὥσπερ καὶ
τὸν ὅλον κόσμον φησίν. ὅτι δὲ ὡς πρώτην αὐτὴν ἀρχὴν οὐκ ἀξιοῖ λέγειν,
ἐδήλωσεν Ἑρμόδωρος ὁ τοῦ Πλάτωνος ἑταῖρος ἐν τῷ περὶ Πλάτωνος
βιβλίῳ
τὰ δοκοῦντα τῷ Πλάτωνι ἔν τε τοῖς ἄλλοις καὶ περὶ τῆς ὕλης γράφων, ὡς
ὁ Δερκυλλίδης ἱστόρησε. τὸ δὲ συμπέρασμα ἐγὼ τῶν εἰρημένων παραθή-
σομαι· “ὥστε ἄστατον καὶ ἄμορφον καὶ ἄπειρον καὶ οὐκ ὂν τὸ τοιοῦτον
λέγεσθαι κατὰ ἀπόφασιν τοῦ ὄντος. τῷ τοιούτῳ δὲ οὐ προσήκει οὔτε

Vol. 9, p. 264, line 10
αἰτίου ὄντος ἀλλ' ἐν αὐτοῖς, ἆρα οὖν τὴν τοιαύτην ἀρχὴν τῆς κινήσεως
φατέον τὴν φύσιν εἶναι, ἐπειδὴ πᾶσι τοῖς κατὰ φύσιν ὑπάρχουσα
τυγχάνει;
εἰ δὲ οὕτως, ἡ φύσις γίνεται ἀρχὴ κινήσεως ἐν αὐτοῖς καὶ καθ' αὑτά.

p. 192b12 Πάντα δὲ ταῦτα φαίνεται διαφέροντα πρὸς τὰ μὴ φύσει

συνεστῶταἕως τοῦ τὰ δὲ κατ' ἀλλοίωσιν.
Προθέμενος εὑρεῖν, τί ποτέ ἐστιν ἡ φύσις, πάνυ ἐμμεθόδως τὴν δια-

φορὰν εὑρὼν τῶν φύσει ὄντων πρὸς τὰ μὴ φύσει ἀλλὰ διά τινας ἄλλας
αἰτίας, ταύτην εἶναι τὴν φύσιν συλλογίζεται. διαφέρει δὲ τὰ φύσει τῶν μὴ
φύσει οὐδενὶ ἄλλῳ ἢ τῷ ἐξ αὐτῶν ἀρχὴνἔχειν κινήσεως καὶ στάσεως.

ἀρχὴν δὲ τὴν ὡς Ποιητικὴν αἰτίαν λέγει. ὥσπερ δὲ ἔνδοθεν ἐξ ἑαυτῶν
κινούμενα φαίνεται τὰ φυσικὰ τὰ μὲν κατὰ τόπον(οἷον ἡ γῆ ἐπὶ τὸ κάτω
καὶ ἐπὶ τὸ ἄνω τὸ πῦρ) τὰ δὲ κατὰ αὔξησιν καὶ φθίσιν(ὡς αὐτὸ τὸ
605
πῦρ καὶ εἴ τινες πέτραι ἱστοροῦνται καθ' ὅλον τὸν ὄγκον ἐπιδιδοῦσαι ἢ
μειούμεναι, τοῦτο γάρ ἐστιν αὔξησις καὶ φθίσις), τὰ δὲ κατὰ ἀλλοίωσιν
(ὡς τὸ θερμαινόμενον καὶ λεπτυνόμενον ὕδωρ), οὕτως δὲ καὶ στάσιν τῆς
τοιαύτης κινήσεως ἔνδοθεν ἔχουσιν. οὔτε γὰρ ἔξωθεν οὔτ' ἐπ' ἄπειρον ἡ
κίνησις ἢ ἡ στάσις, ἀλλὰ πρὸς τὸ μέτρον τοῦ οἰκείου εἴδους προελθόντα
ἵσταται. ἐφιστάνει δὲ ὁ Ἀλέξανδρος, ὅτι “τούτων ἕκαστονεἶπεν ἐν ἑαυ-
τῷ ἔχειν ἀρχὴν κινήσεως καὶ στάσεως, ἃ προείρηκε, τουτέστι τὰ
ζῷα καὶ τὰ φυτὰ καὶ τὰ ἁπλᾶ τῶν σωμάτων, ἀλλ' οὐχὶ πάντα τὰ φυσικά·

Vol. 9, p. 269, line 6
κἂν ὁ Ἀλέξανδρος μὴ περὶ τοῦ ψυχικοῦ νοῦ ἀλλὰ περὶ τοῦ θείου βούλη-
ται ἀκούειν, πάνυ ἀπιθάνως ἐκείνους τοὺς λόγους τῇ ἑαυτοῦ περὶ ψυχῆς
δόξῃ συναρμόττει φιλονεικῶν. ἀλλ' ὅτι μὲν ἀρχὴ κινήσεως καὶ ἡ ψυχὴ
καὶ κυριωτέρα τῆς φύσεως ἀρχὴ καὶ οὐκ ἀρχὴ μόνον ἀλλὰ καὶ πηγή, καὶ
ἡμεῖς φαμεν, οὐ μέντοι ὡς ἐν ὑποκειμένῳ οὖσα τῷ κινουμένῳ. τὸ δὲ ἐν
ὑποκειμένῳ τῇ φύσει προσεῖναι βούλεται λέγων “ὑποκείμενον γάρ τι καὶ
ἐν ὑποκειμένῳ ἡ φύσις”. δηλοῖ δὲ τοῦτο τὸ χωριστὰς ἔχειν τὴν ψυχὴν
τοῦ σώματος ἐνεργείας, ὡς καὶ Ἀριστοτέλης ἐχρήσατο ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς,
χωριστὴν αὐτὴν τοῦ σώματος καὶ τὴν οὐσίαν ἔχειν ἀποδεικνύς.
Ποιούμεναδὲ εἶπε τὰ κατὰ τέχνην γινόμενα, διότι ἡ τέχνη “ἕξις
ἐστὶ μετὰ ἀληθοῦς λόγου ποιητική”, ὡς ὡρίσατο αὐτὸς ἐν τοῖς Ἠθικοῖς.
καὶ ἐν τῷ Ζ δὲ τῆς Μετὰ τὰ φυσικὰ λέγει τὸ μὲν γίνεσθαι κυρίως ἐπὶ
τῶν φύσει γινομένων λέγεσθαι, τὰς δὲ ἄλλας ποιήσεις λέγεσθαι. πάντα
οὖν τὰ κατὰ τέχνην γινόμενά τε καὶ ποιούμενα ἢ ἔξωθεν τὸ κινοῦν ἔχει ἢ
εἰ ἐν αὑτοῖς κατὰ συμβεβηκός. ἐφιστάνει δὲ ὁ μέγας Συριανὸς ὅτι “ὁ ἀπο-
δοθεὶς οὗτος τῆς φύσεως ὁρισμὸς πᾶσι σχεδὸν ἁρμόσει τοῖς τῆς φύσεως
σημαινομένοις οἰκείως ἐφ' ἑκάστῳ λαμβανόμενος. ὥσπερ γὰρ τὸ ὄνομα ἡ
φύσις ὁμωνύμως κατηγορεῖται ὕλης τε καὶ εἴδους καὶ τῆς οἷον ἐκ φύσεως
κατὰ τῆς οἷον αἰτίας ἐπὶ τῶν φυσικῶν σωμάτων κυρίως ταττόμενον,
οὕτως
καὶ ὁ ὁρισμὸς ἐπὶ μὲν τῆς κυρίως καλουμένης φύσεως αὐτόθεν ἀκούεται,
κατὰ ἀναλογίαν δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἀρχῶν· ἀρχαὶ γὰρ κινήσεων καὶ

Vol. 9, p. 279, line 16
ἀέρα μεταβάλλῃ, οὐχ ὕδωρ λέγομεν γίνεσθαι ἀλλ' ἀέρα), οὕτως οὖν καὶ
τὸ
φυόμενον ἐπειδὴ εἰς φύσιν ἔρχεται, λέγεται φύεσθαι, ἀλλ' οὐχ ὅτι ἀπὸ
606
φύσεως. ἔρχεται δὲ ἐπὶ τὸ εἶδος· τὸ εἶδος ἄρα ἡ φύσις· καὶ ἔστιν ἡ συν-
αγωγὴ τοῦ λόγου τοιαύτη· φύσις ἐστὶν ἐφ' ὃ τὸ φυόμενόν τε καὶ
γινόμενον
σπεύδει. τὸ δὲ φυόμενον καὶ γινόμενον ἐπὶ τὸ εἶδος σπεύδει καὶ οὐκ ἐπὶ
τὴν ὕλην. ἡ φύσις ἄρα τὸ εἶδός ἐστιν. ἐπειδὴ δέ τινα τῶν γινομένων
οὐκ ἀπὸ τούτων ὀνομάζεται ἐφ' ἃ σπεύδει, ἀλλ' ἀπὸ τῶν ἐμποιούντων τὸ
εἶδος, ἐφ' ὃ ἡ πρόοδος τῷ γινομένῳ ὡς ἡ ἰάτρευσις (αὕτη γὰρ ὁμοίως
μὲν λέγεται κατὰ τὸ σχῆμα τῆς λέξεως τῇ φύσει τῇ ὡς γενέσει, οὐ μὴν
ὡς ἡ φύσις ἐπὶ φύσιν ἐστὶν ὁδός, οὕτως καὶ ἡ ἰάτρευσις ἐπὶ ἰατρικὴν, ἀλλ'
ἐπὶ ὑγίειαν, ἧς ποιητικὴ ἡ ἰάτρευσις· τὸ γὰρ ἰατρευόμενον ὑγιάζεται), διὰ
τοῦτο διεστείλατο τὰ τοιαῦτα δεικνύς, ὅτι ἡ φύσις πρὸς τὴν φύσιν ἡ ὡς

ὁδὸς πρὸς τὴν ὡς τέλος οὐχ οὕτως ἔχει ὡς ἡ ἰάτρευσις πρὸς τὴν ὑγίειαν.
αἴτιον δὲ τῆς τοιαύτης τῶν ὀνομάτων διαφορᾶς τὸ ἐν μὲν τοῖς πλείστοις
ὁμώνυμον εἶναι τῷ ποιοῦντι τὸ γινόμενον· τὸ γὰρ θερμὸν θερμὸν ποιεῖ
καὶ ἡ μεταξὺ ὁδὸς θέρμανσις. ἐν δέ τισιν ἑτερώνυμον, ὡς ἰατρικὴ ὑγίειαν.
μήποτε δὲ εἴ τις ἀντὶ τῆς ἰατρεύσεως τὴν ὑγίανσιν λάβοι, καὶ ἐπὶ τούτων
ὁμοίως ἕξει. ὡς γὰρ ἡ φύσις ἡ ὡς γένεσις ὁδός ἐστιν εἰς τὴν φύσιν τὴν
ὡς τέλος (φύσις γάρ ἐστιν ἐφ' ὃ τελευτᾷ τὰ φυόμενα), οὕτως καὶ ἡ ὑγίαν-
σις εἰς ὑγίειαν. καὶ ἔστι φυόμενον ἡ ὕλη. ὃ δὲ φύεται τὸ εἶδος καὶ τὸ
εἰς ὅ, ἀλλ' οὐχὶ τὸ ἐξ οὗ. εἰ οὖν τὸ φυόμενον εἶδος λαμβάνει,

Vol. 9, p. 284, line 16
ἐπὶ ἱματίου τό τε ὑφαῖνόν ἐστιν ὁ ὑφάντης καὶ τὸ ὑφαινόμενον τὸ ἱμάτιον

καὶ τρίτον ἡ ὕφανσις κίνησίς τις οὖσα ἀπὸ τοῦ ποιοῦντος ἐπὶ τὸ
γινόμενον,
οὕτως καὶ ἐπὶ τοῦ φυσικοῦ τό τε φυόμενόν ἐστι καὶ τὸ φύον καὶ μεταξὺ
ἀμφοῖν ἡ φύσις ἡ τοιαύτη ἡ ὡς κίνησις τῆς ποιούσης φύσεως, ὡς ἡ
ἰάτρευσις τῆς ἰατρικῆς.
Κατὰ πέμπτον δὲ σημαινόμενον τὸ κυριώτατον φύσις ἐστὶ τὸ τοῦ
κινεῖσθαι τοῖς φυσικοῖς αἴτιον. ὥσπερ τέχνη τὸ ποιητικὸν τῶν τεχνητῶν
καὶ ἡ ταύτης κίνησις, φύσις λεγομένη ἄρχεται μὲν ἀπὸ τῆς κατὰ τὴν ὕλην
φύσεως, λήγει δὲ εἰς τὴν κατὰ τὸ εἶδος φύσιν ἀποδιδοῦσα τὴν κατὰ τὸ
συναμφότερον φύσιν. καὶ ταύτῃ μὲν κοινωνεῖ τῇ τέχνῃ ἡ ποιητικὴ φύσις,
διαφέρει δὲ αὐτῆς τῷ τὴν μὲν τέχνην ἐκτὸς οὖσαν ἄρχεσθαι μὲν ἐκ τῶν
οἰκείων θεωρημάτων, τελευτᾶν δὲ εἰς ἄλλο τι παρ' αὐτὴν οὖσαν τὸ ἀπο-
τέλεσμα. οὕτως γὰρ ἡ ἰατρικὴ εἰς ὑγίειαν τελευτᾷ, ἡ μέντοι φύσις ἐν-
607
υπάρχουσα τῷ φυομένῳ διὰ τῆς οἷον ἐκφύσεως ἐπὶ τὴν τοῦ ἀποτελουμέ-
νου φύσιν τελευτᾷ φύσις εἰς φύσιν διὰ φύσεως. εἰ μὴ ἄρα καὶ ἡ τέχνη
διὰ τῆς τεχνικῆς κινήσεως εἰς τὸ τεχνητὸν τὸ ὁμοειδὲς τελευτῶσα σῴζει
κατὰ τοῦτο τὴν πρὸς φύσιν ὁμοιότητα, ἀλλὰ κατά γε τὸ ἐνυπάρχειν καὶ
ἔνδοθεν εἶναι τὴν ἐνέργειαν τῆς φύσεως διαφέρει τῆς τέχνης ἡ φύσις.
Πολλῶν δὲ ὄντων τῶν σημαινομένων τῆς φύσεως τὸ μὲν ὄνομα κυριώ-
τερον τῇ φύσει τῇ ὡς κινήσει καὶ ἐκφύσει προσήκει (τῇ γὰρ ἰατρεύσει

Vol. 9, p. 284, line 28
οἰκείων θεωρημάτων, τελευτᾶν δὲ εἰς ἄλλο τι παρ' αὐτὴν οὖσαν τὸ ἀπο-

τέλεσμα. οὕτως γὰρ ἡ ἰατρικὴ εἰς ὑγίειαν τελευτᾷ, ἡ μέντοι φύσις ἐν-
υπάρχουσα τῷ φυομένῳ διὰ τῆς οἷον ἐκφύσεως ἐπὶ τὴν τοῦ ἀποτελουμέ-
καὶ ὑφάνσει καὶ ὅλως κινήσει ἀναλογεῖ), ἡ δὲ ἔννοια τοῦ ὀνόματος τῇ
κυρίως
φύσει μᾶλλον προσήκει τῇ ὡς ποιητικῇ τῶν φυσικῶν. ὁ μέντοι ὁρισμὸς
πᾶσι τοῖς σημαινομένοις ἐφαρμόσει οἰκείως ἐφ' ἑκάτερα λαμβανόμενος·
καὶ
γὰρ ἡ μὲν κυρίως φύσις ἀρχὴ καὶ αἰτία κινήσεώς ἐστι καὶ ἠρεμίας, ἡ δὲ
ὡς κίνησις φύσις ὡς ὀργανική· διὰ γὰρ ταύτης ἡ ποιητικὴ φύσις τὴν ἐν
τοῖς φυσικοῖς κίνησιν καὶ ἠρεμίαν ἀποτελεῖ, ὡς ὁ ἰατρὸς διὰ τῆς ἰατρεύ-
σεως τὴν ὑγίειαν. ἡ δὲ ὕλη καὶ τὸ εἶδος ἀρχαὶ τῆς κατὰ φύσιν ἀποδι-
δομένης ἐνεργείας εἰσὶν ὡς στοιχειώδεις. καὶ λέγει ὁ Εὔδημος ὅτι ἐπιδέ-
χεται καὶ ταῦτα τὸν λόγον τὸν τῆς φύσεως· ἀρχὴ γὰρ δοκεῖ κινήσεως
εἶναι καὶ ἡ ὕλη καὶ τὸ οὗ ἕνεκα. τοῦ γὰρ ἵεσθαι κάτω τὸν μόλυβδον τὴν
ὑποκειμένην ὕλην αἰτιώμεθα· ὅτι γὰρ ἐκ τοιαύτης ἐστὶ κάτω φέρεται. ἔχει
δὴ κινήσεως ἀρχὴν ἐν ἑαυτῷ καὶ καθ' ἑαυτόν, ᾗ γὰρ μόλυβδός ἐστι.

Vol. 9, p. 284, line 31
608
καὶ ὑφάνσει καὶ ὅλως κινήσει ἀναλογεῖ), ἡ δὲ ἔννοια τοῦ ὀνόματος τῇ
κυρίως
φύσει μᾶλλον προσήκει τῇ ὡς ποιητικῇ τῶν φυσικῶν. ὁ μέντοι ὁρισμὸς
πᾶσι τοῖς σημαινομένοις ἐφαρμόσει οἰκείως ἐφ' ἑκάτερα λαμβανόμενος·
καὶ
γὰρ ἡ μὲν κυρίως φύσις ἀρχὴ καὶ αἰτία κινήσεώς ἐστι καὶ ἠρεμίας, ἡ δὲ
ὡς κίνησις φύσις ὡς ὀργανική· διὰ γὰρ ταύτης ἡ ποιητικὴ φύσις τὴν ἐν
τοῖς φυσικοῖς κίνησιν καὶ ἠρεμίαν ἀποτελεῖ, ὡς ὁ ἰατρὸς διὰ τῆς ἰατρεύ-
δὴ κινήσεως ἀρχὴν ἐν ἑαυτῷ καὶ καθ' ἑαυτόν, ᾗ γὰρ μόλυβδός ἐστι. τὸ

δὲ εἶδος ἀρχὴ ἂν εἴη καὶ ὡς τέλος· εἰς τοῦτο γὰρ βλέπουσα ἡ φύσις
πάντα πραγματεύεται τὰ ἐν τοῖς φυσικοῖς. ἀλλὰ πῶς τὸ σύνθετον ἀρχὴ ἂν
εἴη καὶ αἰτία ἀποτέλεσμα μόνον ὑπάρχον; ἢ καὶ τοῦτο ὡς τέλος

Vol. 9, p. 285, line 8
δὴ κινήσεως ἀρχὴν ἐν ἑαυτῷ καὶ καθ' ἑαυτόν, ᾗ γὰρ μόλυβδός ἐστι. τὸ

εἴη καὶ αἰτία ἀποτέλεσμα μόνον ὑπάρχον; ἢ καὶ τοῦτο ὡς τέλος ἂν εἴη
ἀρχή. εἴτε γὰρ εἶδος ἐν ὕλῃ τὸ σύνθετον εἴτε ἐξ ὕλης καὶ εἴδους, τούτου
ποιητική ἐστιν ἡ φύσις καὶ οὐχ ὡς καθ' ἑαυτὸ ὄντος τοῦ εἴδους. μήποτε
δὲ τὸ σύνθετον καὶ ὡς ποιητικὸν αἴτιόν ἐστιν ἀρχὴ κινήσεως καὶ ἠρεμίας.
609
εἴπερ αἱ ἐνέργειαι κινήσεις οὖσαι κατὰ τὸ σύνθετον ἀποδίδονται καὶ αἱ

τῶν
ἐνεργειῶν παῦλαι. ἡ γὰρ τοῦ πυρὸς οὐσία ἀρχὴ ἂν εἴη καὶ αἰτία θερ-
μάνσεως καὶ τῆς ἐπὶ τὸ ἄνω φορᾶς. ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὕτως.
Ἄξιον δέ μοι δοκεῖ ζητεῖν, πῶς ἐν τῇ ἀπαριθμήσει τῶν τῆς φύσεως
σημαινομένων τὸ κυριώτατον τῆς φύσεως σημαινόμενον τὴν Ποιητικὴν
τῶν
φυσικῶν αἰτίαν ὁ Ἀριστοτέλης παραλέλοιπε τὴν ὕλην εἰπὼν καλεῖσθαι
φύσιν καὶ τὸ εἶδος, καὶ εἴπερ ἄρα, καὶ τὸ σύνθετον καὶ τὴν οἷον ἔκφυσιν
καὶ κίνησιν τὴν ἐπὶ τὸ εἶδος, τῆς δὲ ὡς ποιητικῆς αἰτίας μὴ μνημονεύσας.
καὶ λεκτέον οἶμαι πρὸς τοῦτο, ὅτι εὐθὺς ἀρξάμενος τοῦ περὶ τῆς φύσεως

Vol. 9, p. 285, line 14
εἴη καὶ αἰτία ἀποτέλεσμα μόνον ὑπάρχον; ἢ καὶ τοῦτο ὡς τέλος ἂν εἴη

τῶν
τῶν
λόγου τὴν κυρίως φύσιν τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν παραδέδωκεν καὶ ταύτην
ὡρίσατο. διὸ καὶ τὸ κατὰ συμβεβηκὸς ἐξηγούμενος ἰατρὸν ἔλαβεν ἑαυτὸν
ἰατρεύοντα ὡς δὴ καὶ τὸ καθ' αὑτὸ αἴτιον ποιητικὸν ζητῶν τὸ ἀνάλογον

τῷ οἰκίαν ποιοῦντι καὶ τὰ ἄλλα τὰ χειρόκμητα. ἐκεῖ οὖν τὴν κυρίως
610
φύσιν ἀποδοὺς ἐνταῦθα λοιπὸν τὰ ἄλλα σημαινόμενα τοῦ τῆς φύσεως

ὀνό-
ματος παραδίδωσι. μήποτε δὲ τὴν κυρίως φύσιν οὐδὲ ἐνταῦθα παρῆκεν,

Vol. 9, p. 285, line 17

τῶν
τῶν

ὀνό-
ἀλλ' ἐνεδείξατο εἰπὼν ἀπὸ ἰατρικῆς μὲν οὐκ εἰς ἰατρικὴν εἶναι ὁδὸν τὴν
ἰάτρευσιν, ἀλλ' εἰς ὑγίειαν, τὴν δὲ φύσιν τὴν ὡς κίνησιν ἀπὸ φύσεως εἰς
φύσιν. ἡ δὲ ἀναλογοῦσα τῇ ἰατρικῇ φύσις ἡ ποιητική ἐστι καὶ οὐδεμία
Συμπλίκιος. In Aristotelis physicorum libros commentaria Vol. 9, p. 285,

line 19

611

τῶν
τῶν

ὀνό-
ἄλλη τῶν κατὰ τὰ τέτταρα σημαινόμενα. ἐρεῖ δέ τι οἶμαι περὶ τῆς ποιη-
τικῆς φύσεως καὶ μετ' ὀλίγον, ὅταν τὰ αἴτια διορίζηται.

Vol. 9, p. 285, line 27

ὀνό-
612
Ἀλλ' ἐπειδὴ τὰ περὶ τῆς φύσεως εἰρημένα τέλος ἔχειν δοκεῖ, καλῶς
ἂν ἔχοι τὸν λόγον ἀναλαβεῖν καὶ ζητῆσαι, τίς ἡ κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην
φύσις καὶ τίνα ἔχουσα δύναμιν ἐν τοῖς οὖσι. καλῶς μὲν γὰρ ἀπὸ τῆς
διαφορᾶς τῶν φύσει πρὸς τὰ μὴ φύσει τὴν εὕρεσιν αὐτῆς ἐποιήσατο. καὶ
γὰρ τὴν ψυχὴν οὕτω καὶ αὐτὸς καὶ ὁ Πλάτων ἀνεῦρεν ἀπὸ τῆς τῶν
ἀψύχων πρὸς τὰ ἔμψυχα διαφορᾶς, ἐν οἷς ἔλεγεν ἐν Φαίδρῳ “πᾶν γὰρ
σῶμα, ᾧ μὲν ἔξωθεν τὸ κινεῖσθαι, ἄψυχον, ᾧ δὲ ἔνδοθεν αὐτῷ ἐξ ἑαυτοῦ
ἔμψυχον, ὡς ταύτης οὔσης φύσεως ψυχῆς. καὶ ἐν τοῖς Νόμοις δὲ τὸ ἔν

Vol. 9, p. 285, line 29

ὀνό-
Ἀλλ' ἐπειδὴ τὰ περὶ τῆς φύσεως εἰρημένα τέλος ἔχειν δοκεῖ, καλῶς
ἂν ἔχοι τὸν λόγον ἀναλαβεῖν καὶ ζητῆσαι, τίς ἡ κατὰ τὸν Ἀριστοτέλην
φύσις καὶ τίνα ἔχουσα δύναμιν ἐν τοῖς οὖσι. καλῶς μὲν γὰρ ἀπὸ τῆς
διαφορᾶς τῶν φύσει πρὸς τὰ μὴ φύσει τὴν εὕρεσιν αὐτῆς ἐποιήσατο. καὶ
γὰρ τὴν ψυχὴν οὕτω καὶ αὐτὸς καὶ ὁ Πλάτων ἀνεῦρεν ἀπὸ τῆς τῶν
ἀψύχων πρὸς τὰ ἔμψυχα διαφορᾶς, ἐν οἷς ἔλεγεν ἐν Φαίδρῳ “πᾶν γὰρ
σῶμα, ᾧ μὲν ἔξωθεν τὸ κινεῖσθαι, ἄψυχον, ᾧ δὲ ἔνδοθεν αὐτῷ ἐξ ἑαυτοῦ
ἔμψυχον, ὡς ταύτης οὔσης φύσεως ψυχῆς. καὶ ἐν τοῖς Νόμοις δὲ τὸ ἔν-
δοθεν κινούμενον, φησί, ζῆν λέγομεν. καὶ τούτῳ διαφέρει τὸ ἔμψυχον

613
line 11
ρίζεται. καὶ πρὸ ταύτης δὲ τῆς ῥήσεως “καὶ κινητὸν δέ, φησίν, ὡσαύτως
φύσει τὸ δυνάμει ποιὸν ἢ ποσὸν ἢ ποῦ, ὅταν ἔχῃ τὴν ἀρχὴν τὴν τοιαύτην
ἐν αὑτῷ” τὴν φύσιν δηλονότι λέγων. ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ τῆς Περὶ οὐρα-
νοῦ τάδε γέγραφε· “τῶν γὰρ ἀψύχων ἐν οὐδενὶ ὁρῶμεν ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς
κινήσεως. τὰ μὲν γὰρ ὅλως οὐ κινεῖται, τὰ δὲ κινεῖται μὲν ἀλλ' οὐ παν-
ταχόθεν ὁμοίως, οἷον τὸ πῦρ ἄνω μόνον καὶ ἡ γῆ ἐπὶ τὸ μέσον”. εἰ οὖν
φυσικὰ τὰ τέτταρα στοιχεῖα καὶ μὴ ἔχει ἐν ἑαυτοῖς τὸ ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς
κινήσεως, τουτέστι τὸ κινοῦν αἴτιον, δῆλον ὅτι οὐχ οὕτως ἀρχὴ κινήσεως
λέγεται ἡ φύσις ὡς κινητική, ἀλλ' ὡς τοῦ κινεῖσθαι ἀρχή. εἰ δὴ τοιαύτη

τίς ἐστιν ἡ φύσις ὡς τὸ δυνάμει καὶ ἡ ἐπιτηδειότης ἡ πρὸς τὸ κινεῖσθαι,
πῶς Ποιητικὴν πολλαχοῦ τὴν φύσιν λέγομεν; καὶ αὐτὸς ὁ Ἀριστοτέλης
ἀνά-
λογον αὐτὴν εἶναι τῇ τέχνῃ φησὶν ἐν τούτῳ τῷ βιβλίῳ καὶ πρὸς τῷ τέλει
ἕνεκά του ποιεῖν τὴν φύσιν ἀποδείκνυσιν. καὶ συμπεραινόμενος ἐκεῖνον
τὸν
λόγον “ὅτι μὲν οὖν, φησίν, αἰτία ἡ φύσις οὕτως ὡς ἕνεκά του, φανερόν.
ἐν δὲ τῷ πρώτῳ τῆς Περὶ οὐρανοῦ σαφῶς τῇ θείᾳ ποιήσει τὴν ποίησιν
αὐτῆς συντάττων “ὁ θεός, φησί, καὶ ἡ φύσις οὐδὲν μάτην ποιοῦσι.”
Καὶ πρὸς τοῦτο δὲ οἶμαι ῥητέον, ὅτι τὸ γινόμενον πᾶν ἐξ ὑποκειμέ-
νου τε γίνεται τινὸς δυνάμει ὄντος τοῦτο ὅπερ μέλλει γίνεσθαι καὶ ὑπὸ
τοῦ
ποιοῦντος ἐνεργείᾳ ὄντος. καὶ χρεία ἀμφοῖν πρὸς τὸ ἀποτέλεσμα. καὶ
διὰ τοῦτο ἡ φύσις, κἂν ἐπιτηδειότης ἐστὶ τοῦ ὑποκειμένου, λέγεται ποιεῖν
ὡς συντελοῦσα πρὸς τὸ ἀποτέλεσμα, καὶ ὅταν λέγῃ αὐτὴν ἕνεκά του

ποιεῖν,

Vol. 9, p. 292, line 10
τητος. ὅθεν ἐπειδὴ τῆς περὶ ποσὸν καὶ πηλίκον καὶ ποιὸν κατὰ σχῆμα
θεωρίας ἐφάπτεται, εἰκότως ἀριθμητικῆς τε καὶ γεωμετρίας ἐδεήθη
ταύτῃ.
καὶ περὶ τούτων, ὧν ὑπισχνεῖτο μόνων λόγον ἀποδώσειν, δι' ἀριθμητικῆς
τε καὶ γεωμετρίας συμβιβάζειν ἰσχύει. πολλαχοῦ τοίνυν ταὐτὸν
κεφάλαιον
614
ἀποδεῖξαι προθήσεται ὅ τε ἀστρολόγος καὶ ὁ φυσικός, οἷον ὅτι μέγας ὁ

ἥλιος, ὅτι σφαιροειδὴς ἡ γῆ, οὐ μὴν κατὰ τὰς αὐτὰς ὁδοὺς βαδιοῦνται.
ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ τῆς οὐσίας ἢ τῆς δυνάμεως ἢ τοῦ ἄμεινον οὕτως ἔχειν ἢ
ἀπὸ τῆς γενέσεως καὶ μεταβολῆς ἕκαστα ἀποδείξει, ὁ δὲ ἀπὸ τῶν συμβε-
βηκότων τοῖς σχήμασιν ἢ μεγέθεσιν ἢ ἀπὸ τῆς ποσότητος τῆς κινήσεως
καὶ τοῦ ἐφαρμόττοντος αὐτῇ χρόνου. καὶ ὁ μὲν φυσικὸς τῆς αἰτίας πολ-
λαχοῦ ἅψεται εἰς τὴν Ποιητικὴν δύναμιν ἀποβλέπων, ὁ δὲ ἀστρολόγος
ὅταν
ἀπὸ τῶν ἔξωθεν συμβεβηκότων ἀποδεικνύῃ, οὐχ ἱκανὸς θεατὴς γίνεται
τῆς
αἰτίας, οἷον ὅτε σφαιροειδῆ τὴν γῆν ἢ τὰ ἄστρα ἀποδίδωσιν, ἐνιαχοῦ δὲ
οὐδὲ τὴν αἰτίαν λαβεῖν ἐφίεται, ὡς ὅταν περὶ ἐκλείψεως διαλέγηται·
ἄλλο-
τε δὲ καθ' ὑπόθεσιν εὑρίσκει τρόπους τινὰς ἀποδιδούς, ὧν ὑπαρχόντων
σωθήσεται τὰ φαινόμενα. οἷον διὰ τί ἀνωμάλως ἥλιος καὶ σελήνη καὶ οἱ
πλάνητες φαίνονται κινούμενοι; ὅτι εἰ ὑποθώμεθα ἐκκέντρους αὐτῶν

line 24
τοὺς λόγους τῶν γινομένων καὶ τὰς αἰτίας προείληφε. καὶ πρὸς ἐκείνους
τοὺς λόγους ἐξομοιοῖ τὰ γινόμενα. ταῦτα μὲν οὖν καὶ ἄλλα πλείω λέγειν
δυνατὸν καὶ κατὰ τὰς Ἀριστοτέλους ὑποθέσεις δεικνύντα τῶν γινομένων
προϋπάρχουσαν τὴν παραδειγματικὴν αἰτίαν.
Ἄλλοι δέ τινές εἰσι πολλοὶ καὶ καλοὶ λόγοι δεικνύντες ὅτι πᾶν εἶδος
διακεκριμένην ἔχον ὑπόστασιν ἀρχή τίς ἐστιν ἀγένητος καὶ ἀκίνητος. καὶ
οὔτε τὸ ἐν τῇ ὕλῃ πρῶτον ἂν εἴη μέθεξις ὂν καὶ πάθος τῆς ὕλης οὔτε
τὸ ἐν τῇ φύσει ἐν ὑποκειμένῳ καὶ τοῦτο ὑφεστὼς οὔτε τὸ ἐν τῇ ψυχῇ.
κἂν γὰρ χωριστὸν τοῦτο, ἀλλ' αὐτοκίνητον ὑπάρχον διπλόην ἔχει τινά,
καὶ
οὐδὲν μᾶλλον κινεῖ ἢ κινεῖται, οὐδὲ ἀρχὴ μᾶλλον ἢ ἀπ' ἀρχῆς. δεῖ οὖν
εἶναι τὴν ἀρχὴν ἀκίνητον καὶ ἀγένητον καὶ Ποιητικὴν μόνως, ἀλλ' οὐχὶ
καὶ γινομένην. τοιαῦτα δὲ τὰ ἐν τῷ νῷ εἴδη πρώτως διακεκριμένα καὶ
ἀκίνητα καὶ ἀγένητα καὶ κυρίως ὄντα, ἅπερ λέγεται καὶ αἴτια τῶν γινομέ-
νων, πρὸς ἃ ἀφωμοίωται τὰ γινόμενα. εἰ μέντοι τινά ἐστιν ὀνόματα μὴ
τῶν εἰδῶν ὄντα τῶν ἐνταῦθα ἀλλὰ τῶν συνθέτων, οὐ χρὴ τούτων
ἐπέκεινα
μεταφέρειν τὴν ὁμοιότητα, διότι αἱ μὲν ἰδιότητες ἄνωθεν ἄχρι τῶν ἐσχά-
των αἱ αὐταὶ προέρχονται κατὰ ὕφεσιν. οἱ δὲ τρόποι τῶν ὑποστάσεων
οἷον ὁ ἀκίνητος ἢ ὁ αὐτοκίνητος ἢ ἔνυλος ἐν τοῖς οἰκείοις μένουσι τόποις
οὐ μεταδιδόμενοι. εἰ οὖν εἴη τι ὄνομα εἴδους ὂν μετὰ τῆς ὕλης, οὐ χρὴ
τούτου παράδειγμα ζητεῖν. εἰδῶν γὰρ ἀλλ' οὐχ ὕλης ἐστὶ τὰ
615
παραδείγματα.

Vol. 9, p. 313, line 2
ὄντος τοῦ εἴδους ἔδει καὶ ἓν αἴτιον εἶναι πρὸ τῶν κατὰ μέρος. ὅλως δὲ
εἰ ἀλλοιουμένων τῶν προτέρων γίνεται τὰ ἐφεξῆς, ὑλικὰ ἂν εἴη μᾶλλον
τὰ
πρότερα καὶ οὐ ποιητικά· οὐδέποτε γὰρ τὸ ποιητικὸν αἴτιον
ἀλλοιούμενον
γίνεται τὸ ἀποτέλεσμα. ἔτι δὲ εἰ μὴ τὸ τυχὸν ἐκ τοῦ τυχόντος γίνεται,
ἀλλ' ἐκ τοῦ δυναμένου, δῆλον ὅτι ἡ βοτάνη δυνάμει καλάμη ἐστί· πᾶν δὲ
τὸ δυνάμει ὑλικόν ἐστιν ἀλλ' οὐ ποιητικόν· ὥστε ὕλη μὲν τῆς καλάμης
εἰκότως ἂν λέγοιτο ἡ βοτάνη, ποιητικὸν δὲ αἴτιον οὐδαμῶς. ἔπειτα πᾶν
τὸ ἐκ τοῦ δυνάμει γενόμενον ἐνεργείᾳ ὑπὸ τοῦ ἐνεργείᾳ προάγεται εἰς τὸ
ἐνεργείᾳ. εἰ οὖν ἡ βοτάνη ἐνεργείᾳ καλάμη οὐκ ἔστιν, οὐκ ἂν ποιήσοι
τὴν ἐνεργείᾳ καλάμην. ὅλως δὲ εἰ ἡ ἑκάστου φύσις ἀρχὴ οὖσα καὶ αἰτία
κινήσεως ποιητική ἐστι τοῦ ἑαυτῇ ὑποκειμένου καὶ οὐκ ἄλλου, δῆλον
ὅτι
ἡ μὲν τοῦ σπέρματος φύσις τὸ σπέρμα ποιήσει, ἡ δὲ τοῦ ἀνθρώπου τὸν
ἄνθρωπον. πῶς δὲ ἂν ποιήσοι κυρίως ἄνθρωπον ἡ ἐν τῷ σπέρματι ἡ
μήπω οὖσα ἀνθρώπου φύσις πρὶν γενέσθαι τὸν ἄνθρωπον; ἤ, ὡς εἴρηται
πρότερον, ἅμα τῷ καὶ αὐτὴ γίνεσθαι ποιεῖ διὰ τὸ εὐφυέστερον καὶ διὰ τὸ
ζωή τις εἶναι ἐξανισταμένη καὶ διανισταμένη εἰς εἶδος, ἐπεὶ τὸ τοῦ

Vol. 9, p. 313, line 14
ἄνθρωπον. πῶς δὲ ἂν ποιήσοι κυρίως ἄνθρωπον ἡ ἐν τῷ σπέρματι ἡ

ἄρρενος
σπέρμα καὶ τὸ τῆς θηλείας φύσιν ἔχει τὴν τοῦ σπέρματος μεταβολὴν καὶ
τελειοῦσθαι πεφυκυῖαν εἰς ζῷον. τὸ δὲ ποιητικὸν κυρίως καὶ προσεχῶς
αἴτιον ἐπὶ μὲν τῶν ζῴων ἡ μητρικὴ φύσις ἐστὶ καὶ ἡ πατρική, ἐπὶ δὲ τῶν
φυτῶν ἡ τοῦ πυροῦ καὶ τῆς γῆς, τοῦ εἴδους ἐνεργείᾳ προϋπάρχοντος ἔν τε
τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ καὶ ἐν τοῖς τῆς γῆς κατ' ἐνέργειαν ἑστῶσι λόγοις,
καθ' οὓς τὰ δυνάμει εἰς ἐνέργειαν ἄγεται. καὶ οὕτως ἡ μὲν τοῦ γινομέ-
616
νου φύσις, εἰ ποιητικὴ λέγοιτο, οὕτως ἂν εἴη ποιητικὴ ὡς καὶ αὐτὴ γινο-
μένη. ἡ δὲ κυρίως ποιητικὴ ἡ τοῦ ἐνεργείᾳ τοιούτου ἐστί· τοῦ γὰρ
ὁμοίου
ἐστὶν ἡ φύσις γεννητικὴ καὶ τὰ μεταξὺ πάντα ἐκείνου ἕνεκα προλαμβάνει
καί, κἂν ἀλλοιῶται ἐν τῷ μεταξὺ ἡ φύσις τελειουμένη καὶ γινομένη ἅμα

καὶ ποιοῦσα, ἀλλὰ καὶ ἕνα εἱρμὸν ἀποσῴζει μέχρι τοῦ τέλους, εἰς ὃ καὶ
ἐλθοῦσα παύεται τῆς ποιήσεως. λέγει δὲ καὶ ὁ Ἀριστοτέλης, ὅτι φύσει
ἐστὶν ὅσα ἀπό τινος ἐν αὐτοῖς ἀρχῆς συνεχῶς κινούμενα ἀφικνεῖται εἴς
τι τέλος, ἐν ᾧ καὶ παύεται τῆς κινήσεως. ὥστε ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ὁ τοῦ
γεννωμένου λόγος προείληπται καὶ κατ' ἐκεῖνον γίνεται τὸ γινόμενον, τοῦ
μὲν πατρὸς ἐνδόντος τὴν ἀρχὴν καὶ τὴν μέχρι τέλους κίνησιν διὰ τοῦ
σπέρματος (ὡς ἐπὶ τῶν νευροσπαστουμένων ὁ τεχνίτης ἐνδίδωσι τὴν
ἀρχὴν

Vol. 9, p. 313, line 15

ἄρρενος
σπέρμα καὶ τὸ τῆς θηλείας φύσιν ἔχει τὴν τοῦ σπέρματος μεταβολὴν καὶ
τελειοῦσθαι πεφυκυῖαν εἰς ζῷον. τὸ δὲ ποιητικὸν κυρίως καὶ προσεχῶς
αἴτιον ἐπὶ μὲν τῶν ζῴων ἡ μητρικὴ φύσις ἐστὶ καὶ ἡ πατρική, ἐπὶ δὲ τῶν
φυτῶν ἡ τοῦ πυροῦ καὶ τῆς γῆς, τοῦ εἴδους ἐνεργείᾳ προϋπάρχοντος ἔν τε
τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ καὶ ἐν τοῖς τῆς γῆς κατ' ἐνέργειαν ἑστῶσι λόγοις,
καθ' οὓς τὰ δυνάμει εἰς ἐνέργειαν ἄγεται. καὶ οὕτως ἡ μὲν τοῦ γινομέ-
νου φύσις, εἰ ποιητικὴ λέγοιτο, οὕτως ἂν εἴη ποιητικὴ ὡς καὶ αὐτὴ
γινομένη. ἡ δὲ κυρίως ποιητικὴ ἡ τοῦ ἐνεργείᾳ τοιούτου ἐστί· τοῦ γὰρ
ὁμοίου ἐστὶν ἡ φύσις γεννητικὴ καὶ τὰ μεταξὺ πάντα ἐκείνου ἕνεκα
προλαμβάνει καί, κἂν ἀλλοιῶται ἐν τῷ μεταξὺ ἡ φύσις τελειουμένη καὶ
γινομένη ἅμα καὶ ποιοῦσα, ἀλλὰ καὶ ἕνα εἱρμὸν ἀποσῴζει μέχρι τοῦ
τέλους, εἰς ὃ καὶ ἐλθοῦσα παύεται τῆς ποιήσεως. λέγει δὲ καὶ ὁ
Ἀριστοτέλης, ὅτι φύσει
ἐστὶν ὅσα ἀπό τινος ἐν αὐτοῖς ἀρχῆς συνεχῶς κινούμενα ἀφικνεῖται εἴς
τι τέλος, ἐν ᾧ καὶ παύεται τῆς κινήσεως. ὥστε ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ὁ τοῦ
γεννωμένου λόγος προείληπται καὶ κατ' ἐκεῖνον γίνεται τὸ γινόμενον, τοῦ
μὲν πατρὸς ἐνδόντος τὴν ἀρχὴν καὶ τὴν μέχρι τέλους κίνησιν διὰ τοῦ
617
σπέρματος (ὡς ἐπὶ τῶν νευροσπαστουμένων ὁ τεχνίτης ἐνδίδωσι τὴν

Vol. 9, p. 339, line 4
ὅταν γὰρ ἀπαντήσῃ τῇ πράξει τῇ κατὰ προαίρεσιν γινομένῃ τέλος τοιοῦ-

τον, δι' ὃ κἂν προηγουμένως ἐπράχθη ἡ πρᾶξις, δῆλον ὡς βουλητὸν καὶ
προαιρετόν ἐστι τὸ ἀπαντῆσαν. ἔστι δὲ ὅτε καὶ φαῦλόν τι καὶ ἀβούλητον
ἀπαντᾷ μὴ τούτου ἕνεκα πραττόντων ἢ πραξάντων ἄν, καὶ ἔστι καὶ τοῦτο
ἀπὸ τύχης οὐδὲν ἔλαττον ἐκείνου καὶ τύχη τὸ αἴτιον, ἀλλὰ κακή. ἀπροαί-
ρετον γὰρ καὶ φευκτὸν τὸ τέλος. “καὶ εἴη ἄν, φησὶν Ἀλέξανδρος, τύχης
ὑπογραφὴ τὸ τῷ κατὰ προαίρεσιν καὶ ἕνεκά του πραττομένῳ ἀπαντῆσαν
ἄλλο ὂν ἐκείνου, οὗ χάριν ἐπράττετο προηγουμένως κατὰ προαίρεσιν.”

τοῦτο
δὲ οὐκ ἔστι τύχη, ἀλλ' ἀπὸ τύχης. ἡ δὲ τύχη, ὡς αὐτὸς Ἀριστοτέλης
ὁρίζεται, αἰτία κατὰ συμβεβηκόςἐστιν ἐν τοῖς κατὰ προαίρεσιν.
καὶ δῆλον ὅτι ποιητικὴ αἰτία ἐστὶν ἡ τύχη, ὡς ῥηθήσεται, ἀλλὰ κατὰ
συμ-
βεβηκὸς ποιητική, ὥσπερ καὶ τὸ ἀπὸ τύχης τέλος κατὰ συμβεβηκός. δεῖ
δέ, φησί, τοῦτο τὸ κατὰ συμβεβηκὸς αἴτιον γινόμενον τοῦ ἀπὸ τύχης οἷον
τὸ εἰς ἀγορὰν ἐλθεῖν μήτε τῶν ἐξ ἀνάγκηςεἶναι μήτε τῶν ὡς ἐπὶ τὸ

πολύ. τῷ γὰρ ἐξ ἀνάγκης ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καθ' ἡμέραν εἰς ἀγορὰν
φοιτῶντι τὸ ἀπαντῆσαί ποτε τὸν χρεώστην οὐκ ἀπὸ τύχης ἐστίν· ἔδει
γάρ ποτε καὶ τοῦτο ἀπαντῆσαι καὶ ἦν εὔλογον. ἀλλ' εἰ σπανίως καὶ ἅπαξ
που ἐπί τι ἄλλο προελθόντι ἀπήντησε, τότε ἀπὸ τύχης. καὶ εἰκότως
τοῦτο προσέθηκε τῇ τοῦ ὁρισμοῦ συναγωγῇ, ἐπειδὴ ἐν τοῖς ἐπ' ἔλαττον
ἔκειτο ἡ τύχη.
Τὸδὲ τέλος, φησίν, ὅπερ ἐστὶ τὸ ἀπὸ τύχης, οἷον ἡ κομιδὴτοῦ

Vol. 9, p. 339, line 5
τον, δι' ὃ κἂν προηγουμένως ἐπράχθη ἡ πρᾶξις, δῆλον ὡς βουλητὸν καὶ

προαιρετόν ἐστι τὸ ἀπαντῆσαν. ἔστι δὲ ὅτε καὶ φαῦλόν τι καὶ ἀβούλητον
ἀπαντᾷ μὴ τούτου ἕνεκα πραττόντων ἢ πραξάντων ἄν, καὶ ἔστι καὶ τοῦτο
ἀπὸ τύχης οὐδὲν ἔλαττον ἐκείνου καὶ τύχη τὸ αἴτιον, ἀλλὰ κακή. ἀπροαί-
ρετον γὰρ καὶ φευκτὸν τὸ τέλος. “καὶ εἴη ἄν, φησὶν Ἀλέξανδρος, τύχης
ὑπογραφὴ τὸ τῷ κατὰ προαίρεσιν καὶ ἕνεκά του πραττομένῳ ἀπαντῆσαν
ἄλλο ὂν ἐκείνου, οὗ χάριν ἐπράττετο προηγουμένως κατὰ προαίρεσιν.”

τοῦτο
618
δὲ οὐκ ἔστι τύχη, ἀλλ' ἀπὸ τύχης. ἡ δὲ τύχη, ὡς αὐτὸς Ἀριστοτέλης

ὁρίζεται, αἰτία κατὰ συμβεβηκόςἐστιν ἐν τοῖς κατὰ προαίρεσιν.
καὶ δῆλον ὅτι ποιητικὴ αἰτία ἐστὶν ἡ τύχη, ὡς ῥηθήσεται, ἀλλὰ κατὰ
συμ-
βεβηκὸς ποιητική, ὥσπερ καὶ τὸ ἀπὸ τύχης τέλος κατὰ συμβεβηκός. δεῖ
δέ, φησί, τοῦτο τὸ κατὰ συμβεβηκὸς αἴτιον γινόμενον τοῦ ἀπὸ τύχης οἷον
τὸ εἰς ἀγορὰν ἐλθεῖν μήτε τῶν ἐξ ἀνάγκηςεἶναι μήτε τῶν ὡς ἐπὶ τὸ

πολύ. τῷ γὰρ ἐξ ἀνάγκης ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καθ' ἡμέραν εἰς ἀγορὰν
φοιτῶντι τὸ ἀπαντῆσαί ποτε τὸν χρεώστην οὐκ ἀπὸ τύχης ἐστίν· ἔδει
γάρ ποτε καὶ τοῦτο ἀπαντῆσαι καὶ ἦν εὔλογον. ἀλλ' εἰ σπανίως καὶ ἅπαξ
που ἐπί τι ἄλλο προελθόντι ἀπήντησε, τότε ἀπὸ τύχης. καὶ εἰκότως
τοῦτο προσέθηκε τῇ τοῦ ὁρισμοῦ συναγωγῇ, ἐπειδὴ ἐν τοῖς ἐπ' ἔλαττον
ἔκειτο ἡ τύχη.

Vol. 9, p. 353, line 6
ὅλως φανερὸν εἶναι τὸ αἴτιον χρὴ ἐπὶ τῶν ἀπὸ τύχης καὶ ἐκ ταὐτομάτου.
ἐπὶ μέντοι τῶν παρὰ φύσιν γινομένων ἐντός τί ἐστι τὸ αἴτιον τοῦ τοιόνδε
γίνεσθαι τὸ γινόμενον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν κατὰ φύσιν. ἔστι γάρ τι ὃ καθ'
αὑτὸ αἴτιόν ἐστι τοῦ παρὰ φύσιν· ἢ γὰρ θλῖψις ἢ δυσκρασία ἢ πλεονα-
σμὸς ὕλης ἢ ἔνδεια ἤ τι ἄλλο τῶν τοιούτων αἴτιον καθ' αὑτὸ τοῦ παρὰ
φύσιν γίνεται. ἢ ἔξω τὸ αἴτιον ἐν τοῖς αὐτομάτως γινομένοις λέγει τὸ ὡς
τέλος, ὡς καὶ πρότερον εἶπεν, οὐ τὸ ὡς ποιητικόν. τὸ γὰρ πατάξαι
ἔξωθέν ἐστιν ἐπιγινόμενον καὶ τὸ σωθῆναι τὸν ἵππον. ἐπὶ δὲ τῶν παρὰ
φύσιν τὸ τέλος ἐν αὐτοῖς ἐστι καὶ οὐκ ἔξωθεν, ὥστε ταῦτα μὲν οὐκ ἂν
εἴη ἀπὸ ταὐτομάτου. τῶν δὲ φύσει καὶ οὐ κατὰ προαίρεσιν τὰ ἔξωθεν
ἔχοντα τὴν αἰτίαν τήν τε Ποιητικὴν καὶ τὴν τελικὴν ταῦτα ἂν εἴη οὐκ
ἀπὸ τύχης μέν, ἐκ ταὐτομάτου δέ, διότι κοινῶς μὲν ἐκ ταὐτομάτου πάντα,
ὅσα μὴ τοῖς προηγησαμένοις αἰτίοις ἀκολουθεῖ, τούτων δὲ ἀπὸ τύχης μὲν

τὰ τοῖς κατὰ προαίρεσιν ἐπισυμβαίνοντα, ἐκ ταὐτομάτου δὲ εἰδικώτερον
τὰ
τῇ φύσει συνεπακολουθοῦντα, φύσιν δὲ τὴν ἄλογον πᾶσαν ἀκουστέον
ζωήν.
ἐπὶ δὴ τούτοις συμπεραινόμενος τὰ εἰρημένα καὶ τίἐστιν ἡ τύχη, φησί,
καὶ τὸ αὐτόματον εἴρηται καὶ τίνι διαφέρουσιν ἀλλήλων.


619
line 11
κῶν οὐδὲν ζητεῖται τοιοῦτον· λῆρος γὰρ δοκεῖ, εἴ τις ἐπιχειροίη

δεικνύναι,
ὅτι τῷ μὲν κύκλῳ βέλτιον ἦν τὸ τὰς ἐκ τοῦ κέντρου γραμμὰς ἴσας ἔχειν,
τῷ δὲ τετραγώνῳ τὰς περιεχούσας αὐτό.” μήποτε δὲ εἴ τις τὸν ὁρισμὸν
τοῦ κύκλου καὶ τοῦ τετραγώνου λάβοι οὕτως ὡς καὶ τὸν τοῦ ἀνθρώπου
μὴ κατὰ τὴν μορφὴν ἀλλὰ κατὰ τὴν δύναμιν, εὑρήσει καὶ τὴν μορφὴν οἰ-
κείαν τῷ τοιούτῳ λόγῳ, ὡς ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου τὸ ὄρθιον.

p. 198b4 Ὥστε ἐπεὶ ἡ φύσις ἕνεκά τουἕως τοῦ ἀλλὰ τὸ πρὸς

τὴν ἑκάστου οὐσίαν.
Ἐπειδὴ τὸ φυσικὸν εἶδος τέλος ἐστὶ καὶ οὗ ἕνεκα, δῆλον ὅτι ἡ φύσις
ἡ ποιητικὴ τοῦ εἴδους ἕνεκα τοῦ εἴδους πάντα ποιεῖ. εἰ οὖν ἕνεκά του
καὶ μὴ μάτην ποιεῖ ἡ φύσις, δεῖ τὸν φυσικὸν καὶ τὴν φύσιν εἰδέναι φυσι-
κὸν ὄντα καὶ τὰς αἰτίας τῶν γινομένων ἀποδιδόναι πάντως. οὕτως μὲν
οὖν
ἐὰν εἰς τὸ ἕνεκά τουὑποστίξωμεν, καὶ τῷ πάντωςπρόσκειται ὁ καὶ
σύνδεσμος. εἰ μέντοι μὴ πρόσκειται οὗτος, ὡς ἔν τισιν ἀντιγράφοις φέρε-
ται, εἰς τὸ καὶ ταύτην εἰδέναι δεῖὑποστικτέον, ἵνα λέγῃ αἴτιον τοῦ τὸ
διὰ τί ἀποδιδόναι τὸ τὴν φύσιν δεῖν εἰδέναι ἕνεκά του ποιοῦσαν. τὰς δὲ
αἰτίας ἀποδοτέον τήν τε ποιητικήν καὶ τὴν ὑλικήν. ταύτην γὰρ σημαί-
νει διὰ τοῦ ὅτι ἐκ τοῦδε ἀνάγκη τόδε· τὸ δὲ ἐκ τοῦδε ἢ ἁπλῶς
ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ. καὶ γὰρ ἐν μὲν τοῖς ἀιδίοις καὶ θείοις ἁπλῶς ποιεῖ

Vol. 9, p. 368, line 18
p. 198b4 Ὥστε ἐπεὶ ἡ φύσις ἕνεκά τουἕως τοῦ ἀλλὰ τὸ πρὸς

τὴν ἑκάστου οὐσίαν.
Ἐπειδὴ τὸ φυσικὸν εἶδος τέλος ἐστὶ καὶ οὗ ἕνεκα, δῆλον ὅτι ἡ φύσις
ἡ ποιητικὴ τοῦ εἴδους ἕνεκα τοῦ εἴδους πάντα ποιεῖ. εἰ οὖν ἕνεκά του
καὶ μὴ μάτην ποιεῖ ἡ φύσις, δεῖ τὸν φυσικὸν καὶ τὴν φύσιν εἰδέναι φυσι-
κὸν ὄντα καὶ τὰς αἰτίας τῶν γινομένων ἀποδιδόναι πάντως. οὕτως μὲν
οὖν
ἐὰν εἰς τὸ ἕνεκά τουὑποστίξωμεν, καὶ τῷ πάντωςπρόσκειται ὁ καὶ
σύνδεσμος. εἰ μέντοι μὴ πρόσκειται οὗτος, ὡς ἔν τισιν ἀντιγράφοις φέρε-
ται, εἰς τὸ καὶ ταύτην εἰδέναι δεῖὑποστικτέον, ἵνα λέγῃ αἴτιον τοῦ τὸ
620
διὰ τί ἀποδιδόναι τὸ τὴν φύσιν δεῖν εἰδέναι ἕνεκά του ποιοῦσαν. τὰς δὲ
αἰτίας ἀποδοτέον τήν τε ποιητικήν καὶ τὴν ὑλικήν. ταύτην γὰρ σημαί-
νει διὰ τοῦ ὅτι ἐκ τοῦδε ἀνάγκη τόδε· τὸ δὲ ἐκ τοῦδε ἢ ἁπλῶς
ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ. καὶ γὰρ ἐν μὲν τοῖς ἀιδίοις καὶ θείοις ἁπλῶς ποιεῖ
τὸ ποιοῦν· ὁ γὰρ τοιόσδε τῆς σελήνης σχηματισμὸς τοιόνδε πάντως ποιεῖ
τὸν φωτισμὸν αὐτῆς. ἐν δὲ τοῖς ἐν γενέσει ὡς ἐπὶ τὸ πολύ· ὁ γὰρ ὕπνος
ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον θρέψιν ποιεῖ σχολαζούσης τότε τῆς φύσεως. διὰ δὲ
τοῦ εἰ μέλλει τόδε ἔσεσθαι ὥσπερ ἐκ τῶν προτάσεων τὸ συμπέ-
ρασματοῦ ὑλικοῦ μέμνηται, ὅπερ καὶ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν τῶν ὧνοὐκ
ἄνευ λόγον ἐπέχον. εἰ γὰρ δεῖ τοιόνδε ἀκολουθῆσαι συμπέρασμα,

Vol. 9, p. 369, line 26
Δύο προτίθεται προβλήματα ἐν τούτοις, ἓν μὲν ὅτι τῶν ἕνεκά του

ποιούντων αἰτίων ἡ φύσις ἐστὶν ἀποδεῖξαι, διότι πολλάκις ἐχρήσατο
τούτῳ
ἀντιλογίαν ἔχοντι· δεύτερον δὲ περὶ τοῦ ἀναγκαίου, πῶς ἔχει ἐν τοῖς
φυσικοῖς, ἐπειδὴ πάντες οἱ φυσιολόγοι εἰς τὸ ἀναγκαῖον ἀνάγουσι τὰς
αἰτίας, ἐξ ἀνάγκης τόδε τοιῶσδε λέγοντες γίνεσθαι. ἀνάγουσι δὲ εἰς τὴν
ὕλην ὡς ταύτην οὖσαν τὴν ἀνάγκην, ἐκ τῆς τοιᾶσδε τῶν ὑποκειμένων
ποιότητος τοιόνδε γίνεσθαι ἐξ ἀνάγκης λέγοντες. οἷον ἐπειδὴ τὸ θερμὸν
κοῦφον καὶ ἀνωφερές ἐστι, τὸ δὲ ψυχρὸν βαρὺ καὶ κατωφερές, διὰ τοῦτο
ὁ κόσμος οὕτω συνέστη τῆς μὲν γῆς κάτω γενομένης, τοῦ δὲ οὐρανοῦ
ἄνω.
κἂν γὰρ ἄλλην αἰτίαν εἴπωσιν, ὡς Ἐμπεδοκλῆς Ποιητικὴν φιλίαν καὶ
νεῖκος
καὶ Ἀναξαγόρας τὸν νοῦν, ὅσον ἐφάψασθαι μόνον αὐτῆς λέγουσιν ἐν ταῖς
τῶν αἰτίων ἀποδόσεσιν οὐ προσχρώμενοι. τοῦτο δὲ καὶ ὁ ἐν τῷ Φαίδωνι

Σωκράτης ἐγκαλεῖν τῷ Ἀναξαγόρᾳ δοκεῖ. διὰ τοῦτο οὖν περὶ τοῦκατὰ
τὴν ὕλην ἀναγκαίουχρὴ διορίσασθαι, πῶς ἔχει ἐν τοῖς φυσικοῖς,
τουτέστι τίς ὁ τρόπος τῆς τοιαύτης αἰτίας. ἆρα διὰ ταύτην γίνεται τὸ
γινόμενον; ἢ οὐκ ἄνευ μὲν ταύτης, οὐ μὴν διὰ ταύτην ἁπλῶς, καὶ διὰ
τοῦτο ἀναγκαία καὶ ὄντως ἀναγκαία. ταῦτα γὰρ μετ' ὀλίγον ἡμᾶς περὶ
αὐτῆς διδάξει.

Vol. 9, p. 404, line 6
621
τῷ διωρισμένῳ θεωρούμενον, ἅπερ ἄμφω ὑπὸ τὸ ποσόν, τί κωλύει συνώ-

νυμον εἶναι; πῶς δὲ ἡ κίνησις, διότι ἐν πλείοσίν ἐστι γένεσιν, ὁμώνυμός
ἐστιν; οὕτως γὰρ καὶ τὸ πρός τι ἐπειδὴ καὶ ἐν οὐσίᾳ καὶ ἐν ποσῷ καὶ
ἐν ποιῷ θεωρεῖται, φωνὴ ἂν εἴη ὁμώνυμος καὶ οὐχὶ γένος.
Εἰπὼν δὲ ὅτι κοινὸν οὐδὲν ἔστι λαβεῖντῶν διαφόρων κινήσεων,
ὁποῖόν ἐστι τὸ κοινὸν ὃ ἀποφάσκει, ἐδήλωσεν εἰς τὰς κατηγορίας ἐν αἷς
ἡ κίνησις τὸν λόγον μεταγαγὼν εἰπών· ὃ οὔτε τόδεἐστὶν οὔτε ποσὸν
οὔτε ποιόν. τοιοῦτον δέ ἐστι κοινὸν τὸ γένος καὶ τὸ εἶδος. οὐ γὰρ τῷ
περιέχειν πάντα τὰ ὑφ' ἑαυτὰ λέγεται ταῦτα κοινά, ἀλλὰ τῷ μηδὲν εἶναι
τῶν κατὰ μέρος, ἐμφαίνεσθαι δὲ πᾶσι τοῖς κατὰ μέρος, οἷον ἡ τέχνη οὐ
τῷ θεωρητικὴ εἶναι καὶ πρακτικὴ καὶ ποιητικὴ ταύτῃ γένος ἐστὶ τῶν
κατὰ
μέρος, ἀλλὰ τῷ μηδὲν εἶναι τῶν κατὰ μέρος, ἐμφαίνεσθαι δὲ πᾶσι τοῖς
κατὰ μέρος. ἀλλ' εἰ ὁμώνυμος ἡ κίνησις, πῶς ὁρίζεται αὐτήν; τῶν γὰρ
ὁμωνύμων οὐκ εἰσὶν ὁρισμοί, ἢ καὶ ὁ ὅρος ὁμώνυμος γίνεται τῶν ὁμωνύ-
μων. καὶ γὰρ τῆς ἀρχῆς ὁμωνύμου οὔσης ὁμώνυμος ὁ ὅρος ἀρχὴν λέγων
εἶναι τὸ ἑκάστου πρῶτον. καὶ ἡ ἐντελέχεια τοίνυν τοῦ κινητοῦ ᾗ κινητὸν
ὁμώνυμος ἔσται. δι' ὁμωνύμων γὰρ τὸ ὁμώνυμον ἀποδοθείη ἄν. ἀναγ-
καίως οὖν καὶ τοῦτο προσέλαβε τὸ λῆμμα, ἵνα μή τις οἰηθείη τὸν ὁρισμὸν
τῆς κινήσεως ἀκούων, ὅτι ὡς γένους αὐτῆς ὁ ὁρισμὸς ἀποδίδοται, ἀλλ' ᾖ

δῆλον ὅτι ὡς ὁμωνύμου φωνῆς δι' ὁμωνύμων ἡ ἀπόδοσις γίνεται.
Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἐκ τῆς Λυκίας φιλόσοφος ἓν τοῦτο καὶ μόνον διάφωνόν

Vol. 9, p. 463, line 32
τινος τῆς κατὰ τὸ μέγεθος ἀρχῆς, ὡς τὰ ζῷα ὡς τὰ φυτὰ ὡς τὰ τεχνητὰ

πάντα ὁρᾶται γινόμενα. ἔχον δὲ τὴν κατὰ τὸ μέγεθος ἀρχήν, καὶ πέρας
ἂν αὐτὴν ἔχοι. ἀλλὰ καὶ εἰ ὡς στοιχειώδη ἀρχὴν ἔχοι, καὶ ἐξ ἐκείνης
εἴη τῆς ἀρχῆς, οἷον ἐκ τῆς ὕλης, εἰ μὲν πεπερασμένην ἀρχὴν ἐν ἑαυτῷ
τὴν ὕλην ἔχει τὸ ἄπειρον, ἔσται καὶ αὐτὸ πεπερασμένον. εἰ δὲ ἄπειρον,
τὸ ἄπειρον ἀρχὴ γίνοιτο. ὁμοίως δὲ καὶ εἰ τὴν κατὰ τὸ εἶδος ἀρχὴν ἔχοι
τὸ ἄπειρον. εἰ γὰρ τοῦ συνθέτου ἀρχὴ τὸ εἶδος, εἰ μὲν ἄπειρον τὸ εἶδος,
ἀρχὴ τὸ ἄπειρον, εἰ δὲ πεπερασμένον, κατὰ τὴν ὕλην ἂν εἴη τὸ ἄπειρον
ἐν τῷ συνθέτῳ· ἀρχὴ δὲ καὶ ἡ ὕλη. ἀρχὴ ἄρα τὸ ἄπειρον καὶ κατὰ
τοῦτο. τὸ γὰρ σύνθετον, οὗ ἀρχὴ τὸ εἶδος, οὐδὲν ἄλλο ἐστὶ πλὴν ὕλης καὶ
622
εἴδους. κἂν τὴν Ποιητικὴν δὲ ἀρχὴν ἔχῃ τὸ ἄπειρον, σῶμα πάντως, ὅτι
καὶ τὴν κατὰ τὸ πρᾶγμα ἀρχὴν ἔχει, ὅθεν ἤρξατο τῆς γενέσεως, ἥτις
καὶ πέρας ἂν εἴη. καὶ ἄλλως δὲ εἴη ἂν γεγονὸς καὶ πέρας ἂν ἔχοι, εἰς
ὃ ἡ γένεσις ἐπαύσατο. εἰ δὲ ἀρχὴν ἔχοι τὴν ὡς τέλος καὶ τὸ οὗ ἕνεκα
τὸ ἄπειρον μέγεθος, πρῶτον μὲν οὐδὲν κωλύει τοιαύτην ἀρχὴν ἔχον καὶ
αὐτὸ ἀρχὴν εἶναι. τὸ γὰρ ὡς τέλος ἀρχὴ καὶ τοῦ ποιοῦντός ἐστι καὶ τῶν
στοιχείων. καὶ γὰρ καὶ ὁ Πλάτων τελικὴν ἀρχὴν τῆς ποιήσεως τοῦ κό-
σμου ζητῶν τὴν ἀγαθότητα τοῦ ποιοῦντος εὑρίσκει, ἐν οἷς φησι “λέγωμεν
δὴ δι' ἥν τινά ποτε αἰτίαν γένεσιν καὶ τὸ πᾶν τόδε ὁ ξυνιστὰς συνέστησεν·
ἀγαθὸς ἦν.” ἔπειτα τὸ ἄπειρον μέγεθος ἀόριστον ὂν πῶς ἂν εἰς ὡρισμέ-

νον τι τέλος ἀναφέροιτο; ἀλλ' εἴπερ ἔχοι τι τέλος ὡρισμένον μέγεθος ὄν,

Vol. 9, p. 464, line 11
τὸ ἄπειρον μέγεθος, πρῶτον μὲν οὐδὲν κωλύει τοιαύτην ἀρχὴν ἔχον καὶ
αὐτὸ ἀρχὴν εἶναι. τὸ γὰρ ὡς τέλος ἀρχὴ καὶ τοῦ ποιοῦντός ἐστι καὶ τῶν
στοιχείων. καὶ γὰρ καὶ ὁ Πλάτων τελικὴν ἀρχὴν τῆς ποιήσεως τοῦ κό-

δεῖ καὶ αὐτὸ ὡρισμένον εἶναι ὡς μέγεθος. μεγέθους δὲ ὅρος ἡ περιγραφὴ
καὶ τὸ σχῆμα. ὅτι δὲ ὁ Ἀριστοτέλης ὡς ἀκόλουθον συνάγει τῷ εἶναι τὸ
ἄπειρον μέγεθος τὸ μὴ ἔχειν αὐτὸ ἀρχὴν οὐ μόνον τὴν στοιχειώδη, ἀλλ'
οὐδὲ τὴν Ποιητικὴν ἢ τελικήν, δῆλόν ἐστιν ἐξ ὧν φησι τοὺς μὴ
ποιοῦντας
παρὰ τὸ ἄπειρον ἄλλας αἰτίας οἷον νοῦν ἢ νεῖκος καὶ φιλίαν ἤ τι τοιοῦτον
αὐτὸ λέγειν τὸ ἄπειρον “περιέχειν πάντα καὶ πάντα κυβερνᾶν”, ὡς εἴπερ

εἴη ἄπειρον, μὴ ἔχειν Ποιητικὴν ἢ τελικὴν αἰτίαν. δῆλον ἄρα γέγονε τὸ
ῥηθέν, ὡς εἴπερ εἴη ἀρχὴ τοῦ ἀπείρου μεγέθους ἡ οἱαδήποτε, εἴη ἂν
αὐτοῦ καὶ πέρας ὡς μεγέθους.

623
p. 203b7 Ἔτι δὲ καὶ ἀγένητον καὶ ἄφθαρτονἕως τοῦ ὥσπερ

φησὶν Ἀναξίμανδρος καὶ οἱ πλεῖστοι τῶν φυσιολόγων.
Εἰπὼν ὅτι οἱ τὸ ἄπειρον τιθέντες εὐλόγως ἀρχὴν αὐτό φασιν (ἢ γὰρ

μάτην ἐστὶν ἢ ἀπ' ἀρχῆς ἢ ἀρχή, ἀναιρεθέντων δὲ τῶν λοιπῶν περιλείπε

Vol. 9, p. 464, line 14

δεῖ καὶ αὐτὸ ὡρισμένον εἶναι ὡς μέγεθος. μεγέθους δὲ ὅρος ἡ περιγραφὴ
καὶ τὸ σχῆμα. ὅτι δὲ ὁ Ἀριστοτέλης ὡς ἀκόλουθον συνάγει τῷ εἶναι τὸ
ἄπειρον μέγεθος τὸ μὴ ἔχειν αὐτὸ ἀρχὴν οὐ μόνον τὴν στοιχειώδη, ἀλλ'
οὐδὲ τὴν Ποιητικὴν ἢ τελικήν, δῆλόν ἐστιν ἐξ ὧν φησι τοὺς μὴ
ποιοῦντας
παρὰ τὸ ἄπειρον ἄλλας αἰτίας οἷον νοῦν ἢ νεῖκος καὶ φιλίαν ἤ τι τοιοῦτον
αὐτὸ λέγειν τὸ ἄπειρον “περιέχειν πάντα καὶ πάντα κυβερνᾶν”, ὡς εἴπερ

εἴη ἄπειρον, μὴ ἔχειν Ποιητικὴν ἢ τελικὴν αἰτίαν. δῆλον ἄρα γέγονε τὸ
ῥηθέν, ὡς εἴπερ εἴη ἀρχὴ τοῦ ἀπείρου μεγέθους ἡ οἱαδήποτε, εἴη ἂν
αὐτοῦ καὶ πέρας ὡς μεγέθους.


Vol. 9, p. 465, line 11
οὐκέτι γίνεται, ἀλλὰ γέγονε. κἂν φθείρηται δέ ποτε τὸ μέγεθος, ἔσται

ποτὲ καὶ ἐφθαρμένον. ὥστε ἔσται τι πέρας αὐτοῦ, οὗ ἐσχάτου φθαρέντος
ἐφθαρμένον ἔσται τὸ ὅλον. ὥστε εἴπερ ἔστι τὸ ἄπειρον, ἀνάγκη ἀγένητον
αὐτὸ καὶ ἄφθαρτον εἶναι, ὅπερ τῆς ἀρχῆς, ἀλλ' οὐ τοῦ ἀπ' ἀρχῆς ἐστιν
ἴδιον. διὸ οἱ τὸ ἄπειρον μόνον τιθέντες ὡς ἀρχὴν καὶ μὴ προσλογιζόμενοί
τινας ἄλλας αἰτίας, ὥσπερ Ἀναξαγόρας μὲν τὸν νοῦν, Ἐμπεδοκλῆς δὲ
φιλίαν
καὶ νεῖκος, ἠρκέσθησαν πρὸς τὴν πάντων γένεσιν τῇ τοῦ ἀπείρου φύσει
καὶ τῇ ὑλικῇ ταύτῃ ἀρχῇ, ὡς διὰ τὴν ἀνεπίλειπτον τούτου χορηγίαν ἀεὶ
γενέσεως ἐσομένης καὶ περιεχομένων πάντων ὑπὸ τούτου καὶ
624
κυβερνωμέ-
νων. ὡς γὰρ ἀρχὴ τοῦτο μόνον ὑποτεθὲν τὴν τῆς ἀρχῆς αὐτοῖς παρέχε-
ται χρείαν οὐ τῆς ὑλικῆς μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆς ποιητικῆς τε καὶ τελικῆς.
ἣν Ἀναξαγόρας μὲν τῷ νῷ, Ἐμπεδοκλῆς δὲ τῇ φιλίᾳ καὶ τῷ νείκει καὶ
τῇ ἀνάγκῃ ἀνατίθησι. θεῖονδὲ τὸ αἴτιον καὶ ὡς ἀρχὴν λέγουσι καὶ ὡς
ἀγένητόν τε καὶ ἄφθαρτον· τοιοῦτον Ἀναξίμανδρος τὸ μεταξὺ πυρὸς καὶ
ἀέρος ἄπειρον ἀρχὴν ἐτίθει. καὶ οὐδὲν ἄτοπον εἰ θεῖον ἐκάλει, μᾶλλον
δὲ καὶ ἀναγκαῖον. ἐκ τούτου γὰρ ἐδείκνυτο τὸν θεὸν ὑπὲρ αὐτὸ εἶναι·
θεῖον
γὰρ τὸ τοῦ θεοῦ μετέχον ἐστίν. ὁ δὲ λόγος τοῖς τοιούτοις περὶ τῶν φυσι-
κῶν ἀρχῶν ἐγίνετο, ὥσπερ καὶ τῷ Ἀριστοτέλει ἐν ταύτῃ τῇ πραγματείᾳ,
ἀλλ' οὐχὶ περὶ τῶν ὑπὲρ φύσιν. εἰ δὲ καὶ περιέχεινἔλεγον καὶ κυβερ-
νᾶν, οὐδὲν θαυμαστόν· τὸ μὲν γὰρ περιέχειν ὑπάρχει τῷ ὑλικῷ αἰτίῳ
ὡς διὰ πάντων χωροῦντι, τὸ δὲ κυβερνᾶν ὡς κατὰ τὴν ἐπιτηδειότητα
αὐτοῦ

Vol. 9, p. 755, line 5
ἔξωθεν αἰτία μηδεμία προσγίνηται, ὥσπερ τοῖς ἐν χρόνῳ τηκομένοις τε

καὶ σηπομένοις· περὶ ὧν καὶ λέγειν εἰώθαμεν, ὅτι ὑπὸ χρόνου ταῦτα
πεπόν-θασι. καὶ αὕτη ἐστὶν ἡ ὑπὸ τοῦ χρόνου γινομένη φθορά.
Ταῦτα δὲ εἰπὼν ἐπήνεγκεν, οὗ ἕνεκεν ἀνέλαβε τὰ πρότερον εἰρημένα,
ὅτι οὐδὲ τὴν φθορὰν ὁ χρόνος καθ' αὑτὸ ποιεῖ, ἀλλὰ συμβαίνει ἐν
χρόνῳ γίνεσθαι καὶ ταύτην τὴν μεταβολήν. τί οὖν τὸ τῆς φθορᾶς
αἴτιον; ἡ ἑκάστου φύσις, φασὶν οἱ ἐξηγηταί, καὶ ἡ ὑποκειμένη ὕλη. μέτρα
γὰρ ἑκάστου τῶν ἐν γενέσει ὑπὸ τῆς φύσεώς ἐστιν ὡρισμένα καὶ
αὐξήσεως
καὶ ἀκμῆς καὶ παρακμῆς. καὶ τὸ μὲν αὐξήσεως εἶναι καὶ ἀκμῆς αἰτίαν
τὴν φύσιν ὁμολογούμενον εἴρηται. τίς δὲ ἡ φθορᾶς αἰτία; λέγομεν γὰρ
ὄντως φύσιν ἔχειν φθαρτήν. ἢ ἡ μὲν κυρίως λεγομένη φύσις ποιητική τις
καὶ κινητικὴ τῶν σωμάτων ἀρχὴ γενέσεώς ἐστι καὶ τοῦ εἶναι προηγου-
μένως αἰτία. διὸ καὶ τὸν ποιητὴν ἐν τῷ δευτέρῳ βιβλίῳ τῆσδε τῆς
πραγματείας γελοίως ἐκεῖνό φησιν εἰπεῖν·
ἔχει τελευτὴν ἧσπερ οὕνεκ' ἐγένετο·
οὐ γὰρ ἀφορᾶν τὴν φύσιν εἰς τέλος τὴν φθοράν, ἀλλὰ τὴν γένεσιν καὶ τὸ
εἶναι. τοιαύτης δὲ οὔσης τῆς τῶν ἐπικήρων γενέσεως, ὡς ἄλλου
γινομένου
πάντως ἄλλο φθείρεσθαι, παρυφίστανται ταῖς γενέσεσι αἱ φθοραὶ καὶ αἱ
κατ'
625

Vol. 10, p. 846, line 10
φή· ἐπὶ γὰρ τῆς κινήσεως ἡ ἀπειρία μόνον δείκνυται κατὰ τὸν αὐτὸν
τρόπον, εἰ ἔστι κινήσεως κίνησις.” ταῦτα μὲν οὖν ἐν τούτοις τὰ τοῦ Ἀρι-
στοτέλους καὶ τῶν τοῦ Ἀριστοτέλους ἐξηγητῶν.
Ἐφιστάνειν δὲ ἄξιον, ὡς οἶμαι, πῶς ἐπὶ τῶν ἀπείρων, εἰ μὴ ἔστι
τὸ πρῶτον οὐδὲ τὸ ἐχόμενόνἐστιν, ὡς εἶπεν ὁ Ἀριστοτέλης. καὶ διὰ
τοῦτο εἰ ἐπ' ἄπειρόν ἐστι γένεσις προγενέσεως καὶ μεταβολὴ πρὸ μετα-
βολῆς, οὐκ ἔστι γένεσις οὐδὲ μεταβολή. οὗτος γὰρ ὁ λόγος ἀναιρεῖν
δοκεῖ
τὴν ἐπ' ἄπειρον πρόοδον τῶν γινομένων καὶ φθειρομένων, ἣν φαίνεται
μά-
λιστα βεβαιῶν ὁ Ἀριστοτέλης. καὶ γὰρ ὅτι ἔστι δείκνυσι καὶ τὰς αἰτίας
αὐτῆς ἀνευρίσκει πάσας ἐν τῇ Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς τήν τε ὑλικὴν
καὶ Ποιητικὴν καὶ τελικήν. καὶ αὐτός ἐστιν ὁ λέγων ἐν τῷ δευτέρῳ τῆς
πραγματείας ἐκείνης ὅτι “τῷ λειπομένῳ τρόπῳ συνεπλήρωσε τὸ ὅλον ὁ
θεὸς ἐνδελεχῆ ποιήσας τὴν γένεσιν,” τοῦ ἐνδελεχοῦς τὸ ἐπ' ἄπειρον δη-
λοῦντος. καὶ ἐν τῷ τρίτῳ δὲ ταύτης τῆς πραγματείας ἀναιρῶν τὸ κατ'
ἐνέργειαν ἄπειρον, καὶ τῷ μεγέθει καὶ τῷ ἀριθμῷ τὸ ἐπ' ἄπειρον εἶναι
συγχωρεῖ, ὅπερ ἐν τούτοις ἀναιρεῖν δοκεῖ. εἰ δὲ ὅπερ ἐπὶ τῆς γενέσεως
αὐτὸς ἐρωτᾷ, ἐπί τινος ἐρωτήσω τῶν ἀτόμων, οἷον εἰ τοῦδε τοῦ πατρὸς
ἢ τοῦ ἀνθρώπου ἀνάγκη πατέρα εἶναι καὶ ἐκείνου πατέρα καὶ τοῦτο εἰς
ἄπειρον, καὶ ἐπειδὴ τῶν ἀπείρων οὐκ ἔστι πρῶτον, εἰ δὲ μὴ πρῶτον,
ὥς φησιν, οὐδὲ τὸ ἐχόμενον ἔσται, οὐδὲ οὗτος ὁ πατὴρ ἢ ὁ ἄνθρωπος
οὐδὲ ὅλως ἔσται πατὴρ ἢ ἄνθρωπος κατὰ ταύτην τὴν ἐρώτησιν,

Vol. 10, p. 1361, line 27
μένου.” τί οὖν ἦν τούτων σαφέστερον εἰπεῖν πρὸς τὸ δηλῶσαι, ὅτι τὸ

πρώτως κινοῦν ποιητικόν ἐστιν αἴτιον; καὶ ἐν τῷ πρώτῳ δὲ τῆς Περὶ οὐ-
ρανοῦ σαφῶς εἶπεν, ὅτι οὐδὲν μάτην ποιεῖ οὔτε ὁ θεὸς οὔτε ἡ φύσις, ἐν
αὐτῷ δὲ τῷ βιβλίῳ εἰπών, ὅτι ὁ αἰὼν “ἀπὸ τοῦ ἀεὶ εἶναι τὴν ἐπωνυ-
μίαν εἴληφεν, ἀθάνατος καὶ θεῖος, ὅθεν καὶ τοῖς ἄλλοις ἐξήρτηται τοῖς
μὲν ἀκριβέστερον, τοῖς δὲ ἀμαυρότερον, τὸ εἶναί τε καὶ ζῆν.” δῆλον δὲ
ὅτι ὥσπερ ἀγαθύνεται πάντα διὰ τὸ τελικὸν αἴτιον, οὕτως ἔστι τε καὶ ζῇ
διὰ τὸ δημιουργικόν. καὶ ἐν τῷ πρώτῳ δὲ τῆς Περὶ γενέσεως, ὅτι καὶ
ποιητικόν ἐστιν αἴτιον τὸ πρώτως κινοῦν, ἐδήλωσε περὶ τῶν αἰτίων τῆς
ἀειγενεσίας ζητῶν καὶ τάδε γράφων· “οὔσης αἰτίας μιᾶςμέν, ὅθεν τὴν
ἀρχήν φαμεν τῆς κινήσεως” τὴν Ποιητικὴν δηλονότι λέγων οὕτως,
626
“μιᾶς
δὲ τῆς ὕλης, τὴν τοιαύτην αἰτίαν λεκτέον. περὶ μὲν γὰρ ἐκείνης εἴρηται
πρότερον ἐν τοῖς Περὶ κινήσεως λόγοις, ὅτι ἔστι τὸ μὲν ἀκίνητον ἅπαντα
χρόνον, τὸ δὲ κινούμενον ἀεί.” διττὸν οὖν καὶ αὐτὸς τὸ ποιητικόν φησι
τὸ μὲν ἀκίνητον πάντων, τὰ δὲ οὐράνια τῶν ὑπὸ σελήνην. καὶ ὁ Ἀλέ-
ξανδρος ταῦτα τὰ ῥήματα ἐξηγούμενος “τὸ γοῦν πρῶτον κινοῦν, φησί,
τῆς
τοῦ θείου σώματος κινήσεως αἴτιόν ἐστι ποιητικὸν ὄντος ἀγενήτου”. ἐν
δὲ τῷ μείζονι Ἄλφα τῆς Μετὰ τὰ φυσικὰ πραγματείας ἐπαινῶν τὸν
Ἀναξα-
γόραν καὶ πρὸ αὐτοῦ τὸν Ἑρμότιμον, ὡς μὴ μόνον ὑλικὰς αἰτίας τοῦ
Συμπλίκιος. In Aristotelis libros de anima commentaria [Sp.?] (fort.

auctore Prisciano Lydo) Vol. 11, p. 27, line 11
κινοῦσαν λέγοντος, ἐπάγει οὐ μὴν παντελῶς γε ὥσπερ Δημόκριτος.

τοῦτον μὲν γὰρ ὡς μὴ διορίζοντα τὴν ἀεὶ ἀληθῆ γνωστικὴν δύναμιν, ἣν
νοῦν φαμεν, ἀπὸ τῆς ψευδομένης ποτέ, ὁποία ἥ τε αἰσθητικὴ καὶ ἡ
φαντα-
στικὴ καὶ ἡ δοξαστικὴ ἐν ἡμῖν ζωή, διὰ τὸ πᾶν τὸ φαινόμενον ἀληθὲς τί-
θεσθαι, εἰς ταὐτόν φησιν ἄγειν νοῦν τε καὶ ψυχήν, τὴν ὅση δηλαδὴ γνω-
στική· ἐπαινεῖσθαι γοῦν καὶ τὸν Ὅμηρον ὑπὸ Δημοκρίτου ἱστορεῖ
ποιήσαντα
ὡς ὁ Ἕκτωρ κεῖτ' ἀλλοφρονέων ὑπὸ τῆς πληγῆς, καίτοι τῆς τοῦ συνθέτου
βεβλαμμένης κριτικῆς ζωῆς διὰ τὴν σωματικὴν πληγήν, ἀλλ' οὐ τῆς σώ-
ματος χωριστῆς, ἣν δύναμιν τῆς ψυχῆς καλεῖ τῆς ἀληθείας ἀντιληπτικὴν
καὶ τὸν κατὰ φρόνησιν νοῦν ἐπιστημονικὸν ὄντα δηλαδή. τὸν μὲν οὖν
Ὅμηρον κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν ἀδιαφόρως χρῆσθαι τοῖς ῥήμασιν
οὐδὲν
θαυμαστόν. ὁ δὲ Δημόκριτος καὶ τῷ τοῦτον ἐπαινεῖν δῆλός ἐστι καὶ ἐπὶ
τῆς ὁποιασοῦν γνώσεως τὸν κατὰ φρόνησιν φέρων νοῦν. τὸν δὲ
Ἀναξαγόραν
φησὶ μὴ παντελῶς εἰς ταὐτὸν ψυχήν τε καὶ νοῦν ἄγειν, ὅτι τε μὴ σαφῶς
καὶ ὅτι τὰ ἀντικείμενα φαίνεται λέγων, ἐνίοτε μὲν μόνης τῆς ὀρθῆς γνώ-
σεως τὸν νοῦν αἰτιώμενος καὶ διὰ τοῦτο χωρίζων πως αὐτὸν τῆς ψυχῆς,
ὡς μὴ πάσης τῆς ἀληθείας οὔσης ἀντιληπτικῆς, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἀρίστην
δύναμιν· ποτὲ δὲ ἐν ἅπασιν αὐτὸν ὑπάρχειν τοῖς ζῴοις ἀποφαινόμενος

627

p. 415b21 Ἀλλὰ μὴν καὶ ὅθεν πρῶτον ἡ κατὰ τόπον κίνησις, ἡ

ψυχή.
Ἔστι μὲν τὸ ποιητικὸν τὸ διὰ γενέσεως ὑποστατικόν, ὡς τὸ ἄνευ γε-

νέσεως οὐ ποιητικὸν ἀλλὰ τὸ τελικὸν ὁ Ἀριστοτέλης προσαγορεύει.
ζητήσας
δὲ ἐν τῷ Θ τῆς Φυσικῆς ἀκροάσεως, τί τὸ τὰ στοιχεῖα τὴν κατὰ φύσιν
κινοῦν κίνησιν, τὸ ὑποστῆσαν εἶναι ἀποφαίνεται. ᾧ ἀκολουθεῖ τὸ
ἀνάπαλιν
τὴν ψυχὴν κατὰ φύσιν κινοῦσαν τὰ ζῷα ἔνδοθεν καὶ μόνῃ ὁρμῇ ὑποστα-
τικὴν αὐτῶν τυγχάνειν οὖσαν· οὐ γὰρ ἂν αὐτοφυῶς αὐτὰ καὶ μόνῃ ἐκίνει
ὁρμῇ μὴ καὶ ὑποστατικὴ αὐτῶν ὑπάρχουσα. μὴ ἀιδίων δὲ τῶν θνητῶν
ὄντων σωμάτων δῆλον ὡς διὰ γενέσεώς ἐστιν ὑποστατική. καὶ
Ποιητικὴν
οὖν τῶν ζώντων αἰτίαν δείκνυσι τὴν ψυχὴν ἐκ τοῦ κατὰ φύσιν αὐτὰ ὡς
ζῶντα κινεῖν, πάντα μὲν ὡς αὐξόμενά τε καὶ μειούμενα καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν
τρεφόμενα, ἃ καὶ κατὰ ποσὸν [καὶ ποιὸν] κινεῖται, τὰ δὲ ζῷα πάντα καὶ
κατὰ τὸ ποιόν (αἰσθητικὰ γὰρ ἅπαντα καὶ ἀλλοιοῦται ἐν τῷ αἰσθάνεσθαι),
τὰ δὲ πλεῖστα καὶ τὴν κατὰ τόπον ἔνδοθεν κίνησιν. ἀλλ' ὅτι μὲν ἥ τε
ἔνδοθεν τοπικὴ κίνησις καὶ ἡ αἰσθητικὴ ἀλλοίωσις ὑπὸ ψυχῆς ἐναργές.
ἡ δὲ τροφὴ δόξειεν ἂν οὐχ ὑπὸ ψυχῆς, διὰ τὸ δοκεῖν καὶ ἄψυχα ἔνια τρέ-
φεσθαι, ἐπειδὴ καὶ αὔξεσθαι καὶ μειοῦσθαι, καὶ διὰ τὸ ἐνίους τοῖς στοι-
χείοις τὴν τῆς τροφῆς ἀποδιδόναι αἰτίαν. ἃ συναίτια μὲν θετέον, οὐ μὴν
κινητικά, ἀλλὰ τὴν ψυχήν. ὡς γὰρ καὶ ἤδη εἴρηται,

νεῖσθαι καὶ τῷ πάσχειν καὶ τῷ ἐνεργεῖν χρησάμενος, αὐτό τε τοῦτο ἐπι-

σημαίνεται καὶ ἀπολογεῖται ὑπὲρ τῆς ἐνεργείας, ὡς καλῶς αὐτῇ τρόπον
τινὰ καὶ ἐπὶ τῆς κινήσεως χρώμενος, διὰ τὸ καθάπερ ἐν τῇ Φυσικῇ
ἀκροάσει
εἴρηται τὴν κίνησιν ἀτελῆ εἶναι ἐνέργειαν (ἡ γὰρ τελεία καὶ ἀμέριστος
δῆλον ὅτι οὐ κίνησις), οὐκέτι δὲ περὶ τοῦ πάσχειν καὶ κινεῖσθαι ὅπῃ
ἀλλήλων
διαφέρετον διορισάμενος. εἰ μὲν οὖν ἰδίως ἐπὶ τῆς κατὰ τὴν παθητικὴν
ποιότητα λέγοι τὸ πάσχειν, δῆλον ὡς ἡ κίνησις ἔσται ἐπὶ πλέον· εἰ δὲ
628
κατὰ
τὴν ἁπλῶς τροπὴν ὑφ' ἑτέρου πάντως ἐγγινομένην, εἰς ταὐτὸν ἂν δόξειεν
ἄγεσθαι τὸ πάσχειν τῷ μεταβάλλειν· καὶ γὰρ ὑφ' ἑτέρου καὶ ἐν τροπῇ
ἅπασα μεταβολή. μήποτε δὲ ἡ μὲν κατ' οὐσίαν καὶ ποιὸν καὶ ποσὸν ἐν
τροπῇ πάντως, καὶ ὅση γε ποιητικὴ ἢ ἐκ τοῦ παρὰ φύσιν εἰς τὸ κατὰ
φύσιν ἢ ἀνάπαλιν γίνεται· ἐν τροπῇ γὰρ ἡ καθ' ὅλον μεταβαλλομένου
τινὸς
διὰ τὸ ἄλλοτε ἄλλοις συντάττεσθαι· ὅση δὲ καὶ τὴν αὐτὴν φυλάττει πρὸς
τὰ ἄλλα σύνταξιν, καὶ ἐν τῷ κατὰ φύσιν μένει, οὐ πάσχοντος ἀλλ' ἐνερ-
γοῦντος τὴν διάφορον τῶν τόπων μετάστασιν τοῦ κινουμένου, ὡς ἐν τοῖς
εἰς τὸ τέταρτον τῆς Φυσικῆς ἀκροάσεως ἡμῖν εἴρηται, οὐκ ἂν ἐν τῷ
πάσχειν
εἴη, ὅτι μηδὲ ἐν τροπῇ. ἀλλὰ τοῖς Ἀριστοτέλους προσεκτέον.



p. 418b9 Φῶς δέ ἐστιν ἡ τούτου ἐνέργεια τοῦ διαφανοῦς, ᾗ δια-

φανές.
p. 418b10 Δυνάμει δὲ ἐν ᾧ ἐστι, καὶ τὸ σκότος.
Ἐν ᾧ τῶν διαφανῶν τὸ δυνάμει, ἐκεῖ καὶ τὸ σκότος, ἐπειδὴ καὶ

τὸ οὐράνιον σῶμα διαφανὲς εἴρηταί τε καὶ ἔστιν, ὃ ἀεὶ ἐνεργείᾳ ἐστίν,
ὡς ἐν αὑτῷ καὶ τὴν φωτὸς Ποιητικὴν ἔχον αἰτίαν· ἅμα γὰρ φωτι-
στικόν τε καὶ διαφανὲς τὸ οὐράνιον. διὸ καὶ εἰ ὑπὸ τοῦ κώνου τῆς
γῆς παραποδίζεταί τι μόριον αὐτοῦ τῷ ἡλιακῷ καταλάμπεσθαι φωτί, ἀλλ'
οὔ τι γε ἐν σκότει διὰ τὸ οἰκεῖον φῶς. ἐν ᾧ δὲ τὸ δυνάμει ὡς ἐν ἀέρι,
ἐν τούτῳ οὐ τὸ φῶς μόνον ἀλλὰ καὶ τὸ σκότος. εἰ μὲν οὖν στέρησις
φωτὸς τὸ σκότος, οὐ κατὰ δύο δυνάμεις τὸ διαφανὲς ὁτὲ μὲν τῷ φωτὶ
ὁτὲ δὲ τῷ σκότει ὑπέστρωται, ἀλλὰ κατὰ τὴν αὐτὴν τῷ μὲν τελειοῦσθαι
τῷ φωτί, τῷ δὲ μὴ τῷ σκότει· εἰ δὲ μὴ στέρησις, ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ἐνέργεια
τῆς γῆς, οὐ τῷ ἀντιφράττειν ποιούσης τὸ σκότος, ἀλλὰ τῷ τινὰ ἰδιότητα
ἐνδιδόναι ἐναντίαν τῷ φωτί, καθάπερ ἔχει τὸ ψυχρὸν πρὸς τὸ θερμὸν καὶ

629
γουσα τὸ πέρας εἶναι καὶ ἀρχή, ποτὲ μὲν ἄλλης οὖσα πέρας ἄλλης δὲ
ἀρχή,
πολλάκις δὲ δύο ἢ καὶ πλειόνων οὖσα ἀρχή τε καὶ πέρας, ὡς τὸ τοῦ
κύκλου
κέντρον πασῶν τῶν πρὸς τὴν περιφέρειαν ἐξ αὐτοῦ γραφομένων. στιγμῇ
τοίνυν ἡ αἰσθητικὴ ἀπείκασται ψυχὴ ὡς ἀσώματος μὲν καὶ ἀμέριστος
οὐσία,
χρωμένη δὲ μεριστῷ ὄντι τῷ αἰσθητηρίῳ καὶ σὺν ἐκείνῳ πάσχοντί τε καὶ
κινουμένῳ ὑπὸ τῶν αἰσθητῶν ἐνεργοῦσα, διαφόροις τοῦ ὑποκειμένου
σώ-
ματος μορίοις τῶν διαφόρων προσπιπτόντων παθῶν, καὶ αὐτὴ καθ' αὑτὴν
ἐν τῇ ἐνεργείᾳ τῇ κριτικῇ, οὐκ οὔσῃ πάντῃ σωμάτων χωριστῇ, ἐπειδὴ καὶ

εἰς ταύτην διὰ τῆς τοῦ ὀργάνου πείσεως τελευτᾷ, οὐ πάθην οὖσαν οὐδὲ
κίνησιν οὐδὲ τῶν ἔξωθεν εἰσδοχήν, ἀλλ' ἐνέργειαν ἀμέριστον ἔνδοθεν
προϊ-
οῦσαν, οὐ Ποιητικὴν ἀλλὰ γνωριστικὴν τῶν αἰσθητῶν κατὰ τοὺς
προειλημ-
μένους αὐτῶν ἐν ἑαυτῇ λόγους, ποτὲ μὲν καθ' ἕνα τινὰ ποτὲ δὲ κατὰ
πλείους, ὅτε καὶ τὴν πρὸς ἄλληλα αὐτῶν γνωρίζει ἑτερότητα. δῆλον γὰρ
ὡς οἱ λόγοι τῶν αἰσθητῶν ἐν αὐτῇ, εἴ γε ἀφ' ἑαυτῆς ἐνεργοῦσα κατὰ τὰ
ἄνευ ὕλης τῶν αἰσθητῶν ἵσταται εἴδη. ἐπεὶ οὖν πάσχειν μὲν καὶ κινεῖσθαι
ἀντικειμένως καὶ εἰσδέχεσθαι τὰ ἐναντία ἅμα ἐντελεχείᾳ ἀμήχανον,


p. 429a8 Περὶ μὲν οὖν φαντασίας, τί ἐστι καὶ διὰ τί ἐστιν, εἰρήσθω
ἐπὶ τοσοῦτον.
Καὶ γὰρ ὡρίσατο αὐτήν (τοῦ δὲ τί ἐστι δηλωτικὸς ὁ ὅρος) ἄλλα τε

καὶ ὅτι γνωστικὴ δύναμις, ποτὲ μὲν ἀληθεύουσα ποτὲ δὲ ψευδομένη, καὶ
τὰς
αἰτίας δὲ αὐτῆς, ὧν τὸ διὰ τί ἐστι δηλωτικόν, παραδέδωκε, τὴν μὲν ὡς
Ποιητικὴν τὴν κατ' ἐνέργειαν αἴσθησιν, τὴν δὲ ὡς τελικήν, ἵνα κατ'
αὐτὴν
πολλὰ ποιῇ τε καὶ πάσχῃ τὰ ζῷα.

630
Ιωάννης Φιλόπονος. In Aristotelis categorias commentarium

Vol. 13,1, p. 5, line 12
τεταγμένα, ἅπερ οὕτω Μετὰ τὰ φυσικὰ προσηγόρευσε (τὰ γὰρ ὑπὲρ τὴν
φύσιν πάντα διδάσκειν θεολογίας ἴδιον), φυσικὰ δὲ ὡς αὐταὶ αἱ Φυσικαὶ
καλούμεναι, τὰ Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς καὶ τὰ παραπλήσια, μαθη-
ματικὰ δὲ τὰ μέσα τούτων ὄντα καὶ κατά τι μὲν χωριστὰ τῆς ὕλης κατά
τι δὲ ἀχώριστα· ἔγραψε γὰρ καὶ γραμμάς τινας. τὰ δὲ πρακτικὰ εἴς τε
τὰ ἠθικὰ (ἔχει γὰρ Ἠθικὴν πραγματείαν) καὶ εἰς τὰ οἰκονομικὰ καὶ
πολιτικά.
τῶν δὲ ὀργανικῶν τὰ μέν εἰσι περὶ τῶν ἀρχῶν τῆς μεθόδου, ὡς αἱ Κατη-
γορίαι καὶ τὸ Περὶ ἑρμηνείας καὶ οἱ δύο λόγοι τῶν Πρώτων ἀναλυτικῶν,
τὰ δὲ περὶ αὐτῆς τῆς μεθόδου, ὡς τὰ Ὕστερα ἀναλυτικά, ἐν οἷς περὶ ἀπο-
δείξεως διδάσκει. οἱ δὲ Τόποι καὶ οἱ Σοφιστικοὶ ἔλεγχοι καὶ αἱ Ῥητορι-
καὶ τέχναι, καὶ ὥς τινές φασιτὰ Περὶ ποιητικῆς, αὐτόθεν μὲν εἰς τὴν
μέθοδον οὐ συμβάλλονται, ἄλλως δὲ καὶ αὐτὰ συνεργοῦσι πρὸς τὴν
ἀπόδειξιν
τὰς μεθόδους ἡμᾶς, καθ' ἃς οἱ παραλογισμοὶ γίνονται, διδάσκοντα.
Τρίτον ἦν ἐφεξῆς κεφάλαιον τὸ πόθεν δεῖ ἄρχεσθαι τῶν Ἀριστοτελι-
κῶν συγγραμμάτων. Βόηθος μὲν οὖν φησιν ὁ Σιδώνιος δεῖν ἀπὸ τῆς
φυσικῆς ἄρχεσθαι πραγματείας ἅτε ἡμῖν συνηθεστέρας καὶ γνωρίμου,
δεῖν
δὲ ἀεὶ ἀπὸ τῶν σαφεστέρων ἄρχεσθαι καὶ γνωρίμων. ὁ δὲ τούτου δι-
δάσκαλος Ἀνδρόνικος ὁ Ῥόδιος ἀκριβέστερον ἐξετάζων ἔλεγε χρῆναι
πρό-
τερον ἀπὸ τῆς λογικῆς ἄρχεσθαι, ἥτις περὶ τὴν ἀπόδειξιν καταγίνεται.
ἐπειδὴ οὖν ἐν πάσαις αὐτοῦ ταῖς πραγματείαις ὁ φιλόσοφος κέχρηται τῇ
ἀποδεικτικῆ μεθόδῳ, δέον ἡμᾶς πρότερον ταύτην κατορθῶσαι, ἵνα
Ιωάννης Φιλόπονος. In Aristotelis meteorologicorum librum primum

commentarium Vol. 14,1, p. 92, line 24
την ποιεῖ, περὶ ὧν ἤδη γέγραφεν ὅμοιον ὡς εἰ μεγίστη φλὸξ εἰς κλημα-
τίδας ὀλίγας ἢ λεπτὸν ἐμπέσῃ στυπεῖον· θᾶττον γὰρ ἐκδαπανήσει ταῦτα·
εἴτε ἀσθενὴς ἡ πυρώδης ἀρχὴ εἴη, τοὔμπαλιν ὑπὸ τῆς ὕλης αὕτη πνιγο-
μένη σβέννυται πάσχουσα μᾶλλον ὑπὸ τῆς ὕλης καὶ οὐκ εἰς αὐτὴν δυνα-
μένη μέγα τι δρᾶν, ὡς εἰ μικρὰ φλὸξ εἰς ἔλαιον ἐμπέσοι πολὺ ἢ πλῆθος
ξύλων ἢ μέγεθος ἢ πυκνότητα· δυσκατέργαστα γάρ ἐστι τὰ τοιαῦτα. δεῖ
οὖν καὶ αὐτὴν ἐκφεύγουσαν τῶν ἀμετριῶν τούτων ἑκατέραν μέσην πως
εἶναι, μήτε νικωμένην ὑπὸ τῆς ὕλης μήτε λίαν αὐτὴν ὑπερβάλλουσαν·
οὕτω γὰρ ἔχουσα τὸν κομήτην ποιήσει. δεῖ δέ, φησί, καὶ κάτωθεν ἄλλην
631
ὕλην ἐπαναβαίνειν εὔκρατον, τουτέστιν ἐπιτηδείαν εἰς ἔξαψιν, ὡς

ἀναπληροῦν
τὴν δαπανωμένην τοῦ κομήτου ὕλην καὶ τῇ ποιητικῇ δυνάμει χορηγίαν
παρέχειν εἰς ἐργασίαν, ἵν' οὕτω πλείονα χρόνον διαμείνῃ τὸ πάθος. τοι-
αύτη τις ἡ τῶν κομητῶν ὑπάρχει σύστασις. κοινότερον μὲν οὖν ὅλον τὸ
τοιοῦτον γένος κομήτας ἐπονομάζουσιν· ἀρχόμενος γοῦν ὁ Ἀριστοτέλης
τοῦ
λόγου περὶ αὐτῶν οὕτως εἴρηκεν “περὶ δὲ τῶν κομητῶν καὶ τοῦ καλου-
μένου γάλακτος”· εἰδικώτερον δὲ καὶ τούτων ἕκαστος τῷ σχήματι τῆς
ἀνα-
θυμιάσεως πρέπον εἴληφεν ὄνομα. εἰ μὲν γὰρ σφαιροειδὴς ἡ ἀναθυμίασις
οὖσα τύχῃ μικρῶν αὐτῇ παρηρτημένων ἔξωθεν τοιούτων συστάσεων, εἰ-

δικώτερον τὸ σχῆμα τοῦτο καλεῖται κομήτης, ἐπειδὴ κόμῃ προσέοικεν, ἐξ
οὗ πλεονάζοντος καὶ πάντας οὕτω καλοῦσιν· ἐὰν δὲ ἐπιμήκης εἴη καὶ

μόνον, δοκίας καλεῖται, τριγωνίζουσα δὲ πωγωνίας ὠνόμασται, πιθίας δέ

p. 346b20 Ἡ μὲν οὖν ὡς κινοῦσα καὶ κυρία καὶ πρώτη τῶν ἀρχῶν
ὁ κύκλος ἐστίν, ἐν ᾧ φανερῶς ἡ τοῦ ἡλίου φορὰ διακρίνουσα
καὶ συγκρίνουσα τῷ γίνεσθαι πλησίον ἢ πορρώτερον αἰτία τῆς
γενέσεως καὶ τῆς φθορᾶς ἐστι.
Κινοῦσαν αἰτίαν καὶ ἀρχὴν εἴωθε λέγειν τὴν ποιητικήν· ταύτην δὲ

εἶναι τὸν κύκλον. καὶ κύκλον δὲ λέγοι ἂν ἢ καθόλου τὴν τῶν οὐρανίων
κυκλοφορίαν ἢ κύκλον τὸν ζῳδιακόν, ὡς καὶ τὸ ἐπαγόμενον ἐδήλωσεν·
ἐν
ᾧ, φησί, φανερῶς ἐστιν ἡ τοῦ ἡλίου φορὰ διακρίνουσα τὰ ὑπὸ σελήνην
σώματα καὶ συγκρίνουσα. πλησιάζων μὲν γὰρ θερμαίνει τὰ οἷς
ἐπλησίασε,
καὶ τῇ θερμότητι διακρίνει πάντως ἐκ παχυτέρων λεπτύνουσα, οὐ τὰ ὑγρὰ
μόνον εἰς ἀτμούς, ὡς καὶ ἐπὶ τῶν ἑψομένων ὑγρῶν ὁρῶμεν γινόμενον,
ἀλλὰ καὶ τὰ ξηρά, λέγω τὴν γῆν, ἀναθυμιῶσα· καὶ τοῦτο πάλιν ἐπὶ τῶν
θυμιωμένων ἁπάντων φαίνεται συμβαῖνον· ἀφιστάμενος δὲ τοὐναντίον

632
μόνον εἰς ἀτμούς, ὡς καὶ ἐπὶ τῶν ἑψομένων ὑγρῶν ὁρῶμεν γινόμενον,
ἀλλὰ καὶ τὰ ξηρά, λέγω τὴν γῆν, ἀναθυμιῶσα· καὶ τοῦτο πάλιν ἐπὶ τῶν
θυμιωμένων ἁπάντων φαίνεται συμβαῖνον· ἀφιστάμενος δὲ τοὐναντίον
ψύχει
καὶ συγκρίνει τὰ διακεκριμένα καὶ εἰς παχύτερα μεταβάλλει,
παλινδρομούσης
αὐτῶν τῆς μεταβολῆς ὁμοίως τῇ κινήσει τοῦ μεταβάλλοντος. καλῶς δὲ
κυρίαν καὶ πρώτην εἶπεν ἐκείνην· προσεχὴς γὰρ καὶ δευτέρα τῶν μὲν ἐν
τῷ ἀέρι θερμότης ἐκ τοῦ πλησιάζειν τὸν ἥλιον γινομένη, τῶν δὲ ἡ ψῦξις
ἐκ τοῦ πάλιν αὐτὸν διεστάναι τούτων καὶ ἣν ἔδωκε παρὼν ἀφαιρεῖσθαι
θερμότητα. ἐπεὶ οὖν καὶ τῶν προσεχεστέρων αἰτιῶν ἡ κυκλοφορία ἐστὶν
αἴτιον, εἰκότως πρώτην αὐτὴν τῶν ἀρχῶν εἴρηκεν. ἢ πρώτην ἁπλῶς
ἀκουστέον ὡς ποιητικήν, ἐπεὶ καὶ ἡ ὕλη αἰτία ἐστὶ καὶ ἀρχή, ἀλλ' οὐ
πρώτη ἀλλὰ δευτέρα ὡς συναιτία. καὶ γὰρ τῆς γενέσεως τοῦ οἴκου φέρε
καὶ ἡ ὕλη αἰτία, λίθοι καὶ ξύλα καὶ τὰ σὺν αὐτοῖς, καὶ ὁ οἰκοδόμος, ἀλλὰ
πρώτη ὁ οἰκοδόμος, ἐκεῖνα δ' ὡς συναίτια δεύτερα. καὶ αὐτὴν γὰρ τὴν
ὕλην τὸ ποιητικὸν αἴτιον προπαρασκευάζει· οὐ γὰρ ἁπλῶς λίθοι καὶ ξύλα
τῆς οἰκίας εἰσὶν ὕλη, ἀλλὰ τὰ τοιῶσδε παρασκευασθέντα. οὕτως οὖν καὶ
τῶν ἐν τῷ μετεώρῳ γινομένων οὐχ ὕλη προσεχὴς τὰ ὑγρὰ καὶ ξηρὰ σώ-
ματα, ἀλλὰ τὰ τοιῶσδε συγκρινόμενα τούτων ἢ διακρινόμενα.
συγκρίσεως
δὲ καὶ διακρίσεως θερμότης αἴτιον καὶ ψῦξις, τούτων δὲ πλησιάζων ὁ
ἥλιος
καὶ ἀφιστάμενος, τοῦ δὲ πλησιάζειν τὸν ἥλιον καὶ ἀφίστασθαι καὶ ἡ ἐπὶ
τοῦ
ζῳδιακοῦ φορὰ τούτου καὶ κίνησις. πρῶτον οὖν αἴτιον ὁ κύκλος, πρῶτον
Ιωάννης Φιλόπονος. In Aristotelis libros de generatione et corruptione

commentaria Vol. 14,2, p. 140, line 21
τὸ δὲ προκείμενον οὐ διακρῖναι τὸ ποιεῖν καὶ πάσχειν τῆς ἁφῆς (ἤδη γὰρ

διέκρινεν), ἀλλὰ δεῖξαι πῶς γίνεται τὸ ποιεῖν καὶ πάσχειν. ὡς ἔθος δέ,
καὶ νῦν τὰς τῶν παλαιοτέρων περὶ τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν πρότερον ἐκτί-
θεται δόξας, καὶ ταύτας διελέγξας οὕτω τὴν οἰκείαν εἰσάγει. τῶν οὖν περὶ
τοῦ ποιεῖν καὶ πάσχειν εἰρηκότων, φησίν, οἱ μὲν πλείους τὸ ἐναντίον εἰς
τὸ ἐναντίον ποιεῖν ἔφασαν· τὸ γὰρ ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου ἀπαθὲς εἶναι.
εἰ γὰρ πάσχει τὸ ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου, κἂν αὐτὸ ὑφ' αὑτοῦ πάθοι. εἰ
633
δὲ τοῦτο, οὐδὲν ἂν εἴη τῶν ὄντων ἄφθαρτον οὐδὲ ἀίδιον. ἀδύνατον ἄρα
τὸ ὅμοιον εἰς τὸ ὅμοιον ποιεῖν. τί γὰρ μᾶλλον δράσει ἢ πείσεται, τῆς
αὐτῆς οὔσης ἔν τε τῷ ποιοῦντι καὶ τῷ πάσχοντι δυνάμεως; νῦν δὲ ὁρῶμεν
τὰ μὲν ποιητικήν τε καὶ δραστήριον, τὰ δὲ παθητικὴν μᾶλλον ἔχοντα

δύναμιν. τὸ ἐναντίον ἄρα ὑπὸ τοῦ ἐναντίου πείσεται, καὶ οὐ τὸ ὅμοιον
ὑπὸ τοῦ ὁμοίου. κἂν γάρ τι δοκῇ τὸ ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου πάσχειν,
οἷον τὸ πολὺ πῦρ ὑπὸ τοῦ ὀλίγου (ἐὰν γὰρ εἰς πυρκαϊὰν προσενέγκῃς
λύχνον, σβέννυται), οὐχ ᾗ ὅμοιον ἀλλ' ᾗ ἐναντίον πάσχει (ἐναντίον γὰρ
τὸ πολὺ τῷ ὀλίγῳ), ἐκδαπανωμένης τῆς ὕλης τοῦ ἐλάττονος πυρὸς ὑπὸ
τοῦ
μείζονος. οἱ μὲν οὖν πλείους, ὡς ἔφθην εἰπών, τὸ ἐναντίον ὑπὸ τοῦ ἐναν-
τίου πάσχειν φασίν, ἰδίως δὲ παρὰ τοὺς ἄλλους ὁ Δημόκριτος τὸ ὅμοιον
ὑπὸ τοῦ ὁμοίου πάσχειν φησί. τὰ γὰρ πάντῃ, φησίν, ἀνόμοια καὶ ἕτερα
οὐδὲν ποιεῖν εἰς ἄλληλα πέφυκεν οὐδὲ πάσχειν ὑπ' ἀλλήλων. διὰ τοῦτο
γοῦν γλυκύτης οὐδὲν ἂν ποιήσει εἰς μελανίαν οὐδὲ βαρύτης εἰς
γλυκύτητα,
Ιωάννης Φιλόπονος. In Aristotelis libros de generatione et corruptione

commentaria Vol. 14,2, p. 141, line 33
p. 323b4 Διὰ τὸ μηδὲν μᾶλλον ποιητικὸν ἢ παθητικὸν εἶναι

θάτερον θατέρου.
Δεῖ γὰρ τὸ μὲν ποιοῦν τὴν δραστήριον ἔχειν δύναμιν, τὸ δὲ

πάσχον τὴν παθητικήν. τὰ δὲ ὅμοια ἴσην ἔχοντα καὶ τὴν αὐτὴν
δύναμιν, τί μᾶλλον ἑκάτερον αὐτῶν ποιητικὸν ἔσται ἢ παθητικόν;
ὥστε οὔτε ποιήσει οὔτε πείσεται ὑπ' ἀλλήλων, ὁμοίαν γε ἔχοντα
καὶ τὴν αὐτὴν ποιητικήν τε καὶ παθητικὴν δύναμιν. εἰ δέ τις
εἴποι ὅτι οὐδὲν ἄτοπον τὸ ποιοῦντα καὶ ἀντιπάσχειν (τοιαῦτα γὰρ τὰ
ὁμόυλα), φημὶ ὅτι τὸ μὲν ἀντιπάσχειν οὐκ ἄτοπον, τὸ δὲ μηδὲ μᾶλλον
ἄτοπον. τὸ γὰρ ποιοῦν εἰ καὶ ἀντιπάσχει, ἀλλὰ μᾶλλον δρᾷ ἢ πάσχει,
καὶ τὸ πάσχον εἰ καὶ ποιεῖ, ἀλλὰ μᾶλλον πάσχει ἢ ποιεῖ. ἐπὶ δὲ τῶν
ὁμοίων οὐδὲν μᾶλλον ἐν ἑκατέρῳ ἐστὶν ἢ ποιητικὴ ἢ παθητικὴ δύναμις.
ὥστε οὐ πείσεται τὸ ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου. καὶ εἰ τὸ ποιοῦν εἰς ἑαυτὸ
βούλεται μεταβάλλειν τὸ πάσχον, τὸ δὲ ὅμοιον οὐκ ἂν εἰς τὸ ὅμοιον
τραπείη (ἔστι γὰρ ἤδη καὶ πρὸ τῆς τροπῆς ἐκεῖνο εἰς ὃ καὶ μεταβάλλει),
δῆλον ἄρα ὅτι τὸ ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου οὐ πείσεται.
634
Ιωάννης Φιλόπονος. In Aristotelis libros de generatione et

corruptione commentaria Vol. 14,2, p. 142, line 5
θάτερον θατέρου.
Δεῖ γὰρ τὸ μὲν ποιοῦν τὴν δραστήριον ἔχειν δύναμιν, τὸ δὲ

πάσχον τὴν παθητικήν. τὰ δὲ ὅμοια ἴσην ἔχοντα καὶ τὴν αὐτὴν
δύναμιν, τί μᾶλλον ἑκάτερον αὐτῶν ποιητικὸν ἔσται ἢ παθητικόν;
ὥστε οὔτε ποιήσει οὔτε πείσεται ὑπ' ἀλλήλων, ὁμοίαν γε ἔχοντα
καὶ τὴν αὐτὴν ποιητικήν τε καὶ παθητικὴν δύναμιν. εἰ δέ τις
εἴποι ὅτι οὐδὲν ἄτοπον τὸ ποιοῦντα καὶ ἀντιπάσχειν (τοιαῦτα γὰρ τὰ
ὁμόυλα), φημὶ ὅτι τὸ μὲν ἀντιπάσχειν οὐκ ἄτοπον, τὸ δὲ μηδὲ μᾶλλον
ἄτοπον. τὸ γὰρ ποιοῦν εἰ καὶ ἀντιπάσχει, ἀλλὰ μᾶλλον δρᾷ ἢ πάσχει,
καὶ τὸ πάσχον εἰ καὶ ποιεῖ, ἀλλὰ μᾶλλον πάσχει ἢ ποιεῖ. ἐπὶ δὲ τῶν
ὁμοίων οὐδὲν μᾶλλον ἐν ἑκατέρῳ ἐστὶν ἢ ποιητικὴ ἢ παθητικὴ δύναμις.
ὥστε οὐ πείσεται τὸ ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου. καὶ εἰ τὸ ποιοῦν εἰς ἑαυτὸ
βούλεται μεταβάλλειν τὸ πάσχον, τὸ δὲ ὅμοιον οὐκ ἂν εἰς τὸ ὅμοιον
τραπείη (ἔστι γὰρ ἤδη καὶ πρὸ τῆς τροπῆς ἐκεῖνο εἰς ὃ καὶ μεταβάλλει),
δῆλον ἄρα ὅτι τὸ ὅμοιον ὑπὸ τοῦ ὁμοίου οὐ πείσεται.
p. 323b22 Οὐδὲν ἂν εἴη οὔτε ἄφθαρτον οὔτε ἀκίνητον.
Καὶ γὰρ τὸ κινεῖν ποιεῖν τί ἐστιν. ὥστε εἰ αὐτό τι ὑφ' ἑαυτοῦ

πάσχει, αὐτό τι πάντως ὑφ' ἑαυτοῦ πᾶν κινηθήσεται καὶ αὐτὸ ὑφ' ἑαυτοῦ
πᾶν φθαρήσεται. ὥστε οὐδὲν ἔσται ἄφθαρτον οὐδ' ἀκίνητον, ὅπερ ἀδύνα-
τον. δέδεικται γὰρ ἐν τῇ Φυσικῇ, ὅτι τε πᾶν τὸ κινούμενον ὑπό τινος
κινεῖται καὶ ὅτι αὐτὸ ἑαυτὸ οὐδὲν κινεῖ, εἰ μὴ κατ' ἄλλο μόριον καὶ ἄλλο,
Ιωάννης Φιλόπονος. In libros de generatione animalium commentaria

Vol. 14,3, p. 3, line 3
σχεδὸν ὑπολαβεῖν δεῖ, τρίτη δὲ καὶ τετάρτη ἡ ὕλη καὶ τὸ ποιητικόν) ἐπεὶ
οὖν τέτταρα τὰ αἴτια, περὶ μὲν οὖν τῶν ἄλλων, τοῦ τε εἴδους καὶ τοῦ
τέλους καὶ τῆς ὕλης εἴρηται. τὸ γὰρ τέλος καὶ τὸ εἶδος ταὐτόν, ὥστε τὸ
τέλος ἀποδιδόντες ἐν ἐκείνοις καὶ τὸ εἶδος ἀπεδίδομεν καὶ τὸ ἀνάπαλιν.
ἀλλὰ μὴν καὶ τὰ μέρη ὕλη εἰσὶ τοῖς ζῴοις· τὰ μὲν ἀνομοιομερῆ ὕλη εἰσὶ
παντὶ τῷ ὅλῳ, οἷον τῷ Σωκράτει, τοῖς δ' ἀνομοιομερέσιν εἰσὶν ὕλη τὰ
ὁμοιομερῆ καὶ τοῖς ὁμοιομερέσι τὰ στοιχεῖα· ὥστε καὶ περὶ τῶν μερῶν
λέγοντες περὶ τῆς ὕλης ἐλέγομεν. ἐπεὶ οὖν περὶ τούτων πάντων ἐκεῖσε
635
εἴρηται, λοιπόν ἐστι περί τε τῶν μορίων τῶν πρὸς τὴν γένεσιν συντελούν-
των εἰπεῖν (οὐδὲν γὰρ περὶ τούτων ἐν ἐκείνοις διώρισται) καὶ περὶ τῆς κι-
νούσης αἰτίας, τίς αὕτη. τὸ δὲ περὶ τῆς κινούσης καὶ ποιητικῆς αἰτίας
λέγειν ταὐτόν ἐστι τρόπον τινὰ τῷ σκοπεῖν καὶ περὶ τῆς ἑκάστου
γενέσεως.
διὰ δὲ τὸ εἶναι τὴν παροῦσαν πραγματείαν συνεχῆ κατὰ φύσιν τῇ Περὶ
ζῴων μορίων, εἰς ἓν ταύτας ὁ λόγος συνήγαγε, τελευταῖα μὲν καὶ δεύτερα
τῶν Περὶ ζῴων μορίων ταῦτα τὰ προκείμενα πέντε βιβλία τάξας, πρῶτα
δ' ἐκεῖνα. ἀλλ' εἰ καὶ τελευταῖα τῶν Περὶ ζῴων μορίων ἐτάχθησαν, ὅμως
ἐχόμενα τούτων εἰσίν· ἔχεται γάρ, ὡς εἴρηται, καὶ συνήνωται κατὰ φύσιν
τὰ Περὶ ζῴων γενέσεως τοῖς Περὶ ζῴων μορίων. ταῦτα εἰπὼν εἰσβάλλει
πρὸς τὰ προκείμενα αὐτῷ.

Vol. 14,3, p. 46, line 28
δυνάμει τὸ παιδίον. εἰπὼν δὲ καὶ οἷον ἐκείνων ἕκαστον ἐνεργείᾳ,

τοιοῦτον τὸ σπέρμα δυνάμειἐπήγαγεν ἢ κατὰ τὸν ὄγκον τὸν
ἑαυτοῦ ἢ ἔχει τινὰ δυνάμιν ἐν ἑαυτῷ. ἔστι δὲ καὶ κατὰ τὸν ἑαυτοῦ
ὄγκον ὁ χαλκὸς δυνάμει ἀνδριάς· ὅσος γάρ ἐστιν ὁ τοῦ χαλκοῦ ὄγκος,
τοσοῦτός ἐστι καὶ ὁ ἐξ αὐτοῦ γεγονὼς ἀνδριάς· τὸ δὲ σπέρμα τῷ μὲν
ὄγκῳ
βραχύτατον ὂν πῶς ἂν εἴη τῷ ὄγκῳ δυνάμει τὸ ζῷον; λείπεται ἄρα τῇ
ἑαυτοῦ δυνάμει. ὥσπερ γὰρ καὶ τῆς κεγχραμίδος, ἀφ' ἧς ἡ συκῆ, ὁ μὲν
ὄγκος πάνυ σμικρός, ἡ δὲ δύναμις ἀφ' ἧς τὸ τηλικοῦτον δένδρον γέγονε
πολλή, οὕτως καὶ ἐπὶ τῆς γονῆς τῶν ζῴων. ἔστιν οὖν καὶ ἡ γονὴ καὶ
ἡ κεγχραμὶς τὸ ζῷον καὶ ἡ συκῆ δυνάμει, ἀλλ' οὐ τῷ ὄγκῳ, τῇ δὲ ἐν
αὐτοῖς κινητικῇ καὶ ποιητικῇ αἰτίᾳ. εἰπὼν δὲ ὅτι τοιοῦτόν ἐστι τὸ σπέρμα
δυνάμει ἢ κατὰ τὸν ὄγκον τὸν ἑαυτοῦ ἢ ἔχει τινὰ δύναμιν ἐν

ἑαυτῷ, τὴν αἰτίαν ταύτης τῆς προσθήκης ἐπήγαγεν εἰπὼν τοῦτο γὰρ οὔπω
δῆλον ἡμῖν, πότερον τὸ σῶμακαὶ ὁ ὄγκος τοῦ σπέρματός ἐστιν

αἴτιον τῆς γενέσεως ἢ ἔχει τινὰ ἕξιν. δείξει δὲ καὶ τοῦτο, λέγω δὴ ὅτι
οὐ τὸ σῶμα τοῦ σπέρματος ἀλλ' ἡ ἐν αὐτῷ ἕξις ἐστὶν αἰτία τῆς γενέσεως,
ἐν τῷ ἐφεξῆς βιβλίῳ. ἰστέον δὲ ὅτι εἰ κατὰ τὸν ὄγκον ἦν δύναμις, ὑλικὸν
ἦν καὶ οὐ ποιητικόν. ὥσπερ δέ, φησίν, ἡ λιθίνη χεὶρ ὁμωνύμως ἐστὶ χείρ,

636
Vol. 14,3, p. 58, line 23
ἐρωτᾷ, πότερον τὸ σπέρμα μιγνύμενον τῇ ὕλῃ τῇ παρὰ τοῦ θήλεος

ἐνυπάρ-
χει καὶ μόριον εὐθὺς γίνεται τοῦ γινομένου, τουτέστιν ὕλη καὶ αὐτὸ γίνε-
ται τοῦ γινομένου, ὥσπερ καὶ τὸ καταμήνιον. καὶ ἐρωτήσας ἀποκρίνεται
λύων τὴν ἀπορίαν καί φησιν ἢ τὸ μὲν σῶμα τοῦ σπέρματοςἤτοι ἢ
τὸ μὲν σπέρμα οὐδὲν κοινωνεῖοὐδὲ μέρος γίνεται καὶ ὕλη, ἀλλ' ἢ
ἔξεισιν ἢ ἀπατμίζει, ὡς ἐρεῖ ἐν τῷ ἐφεξῆς βιβλίῳ, ἡ δ' ἐν αὐτῷ δύνα-
μις· αὕτη γάρ ἐστιν ἡ κινοῦσα καὶ εἰδοποιοῦσα, τὸ δὲ λοιπὸν τὸ
εἰδοποιού-
μενον καὶ λαμβάνον τὴν μορφήν ἐστι τὸ τοῦ θήλεος περίττωμα. ἰστέον
δέ, ὡς καὶ αὐτὸς ἐρεῖ ἐν τῷ δευτέρῳ βιβλίῳ, ὅτι τὸ σπέρμα εἰσελθὸν ἐν
τῇ ὑστέρᾳ καὶ ἀναμιχθὲν μετὰ τοῦ καταμηνίου ἑπτὰ ποιεῖ ἡμέρας, ἕως
ἂν ἡ ἐν αὐτῷ ποιητικὴ δύναμις χωρισθεῖσα ἀπ' αὐτοῦ ἐμμιχθείη τῷ
καταμηνίῳ, εἶθ' οὕτως μετὰ τὴν ἑβδόμην ἢ ἔξεισιν ἢ διαλύεται εἰς
πνεῦμα.
ὅτι δὲ διὰ τοῦ αἰδοίου μετὰ τὴν ἑβδόμην ἔξεισι θύραζε, ὦπται ἱκανῶς.
ἐπειδὴ γὰρ ποιότης τις καὶ ἕξις ἐστὶν ἡ ἐν τῷ σπέρματι ποιητικὴ δύναμις,
οὐδὲν δὲ ποιὸν οὐδὲ ἕξις καθ' αὑτὸ εἶναι δύναται χωρὶς ὑποκειμένου
τινός,
ἐναποτίθησιν ἡ φύσις τὴν τοιαύτην δύναμιν ἐν τῷ τοῦ σπέρματος σώματι
ὥσπερ ἐν ὀχήματι, καὶ διὰ τούτου ὡς δι' ὀργάνου τινὸς καὶ ὀχήματος
ἐναφίησι τὴν τοιαύτην δύναμιν εἰς τὸ θῆλυ· ἐν τούτῳ δὲ εἰσελθὸν καὶ
ἀπορρυὲν εἰς τὸ καταμήνιον αὐτὸ ἢ ἔξεισι θύραζε ἢ διαλύεται εἰς πνεῦμα.
ὥστε τῷ μὲν σπέρματι χρῆται ἡ φύσις ὡς ὀργάνῳ, ἣν δὲ ἐν αὐτῷ ἀποτί-

θησι δύναμιν ὡς ποιητικῷ. εἰ δὴ πᾶν ὑλικὸν αἴτιον ὑπομένει καὶ μόριον
Ιωάννης Φιλόπονος. In Aristotelis physicorum libros commentaria

Vol. 16, p. 323, line 25

p. 199b17 Ἀφ' ἑκάστης δὲ οὐ τὸ αὐτὸ ἑκάστοις οὐδὲ τὸ τυχόν,

ἀεὶ μέντοι ἐπὶ τὸ αὐτό, ἂν μή τι ἐμποδίσῃ.
Ὅτι οὔτε ἡ αὐτὴ φύσις πλειόνων τελῶν ἐστι ποιητική, οὔτε πλείους
637
φύσεις ἓν καὶ τὸ αὐτὸ ἀπεργάζονται εἶδος, ἀλλ' ἐφ' ἑκάστης ὡρισμένον

ἐστὶ τὸ εἶδος, εἰ μή τι τῶν ἔξωθεν ἐμποδίσῃ. συνάγομεν γὰρ πολλάκις
διάφορα ζῷα εἰς συνουσίαν, ὡς ἵππον καὶ ὄνον εἰς ἡμιόνου γέννησιν, καὶ
ποιοῦμεν ἐκ δύο εἰδῶν ἕν, ἀλλ' οὖν καὶ ἐνταῦθα θαυμαστὴ τῆς φύσεως
ἡ πρόνοια τὰ τοιαῦτα ἄγονα ποιήσασα, ἵνα μάθῃς ὡς ὅσα μὲν ὑπ' αὐτῆς
γίνεται μηδενὸς τῶν ἔξωθεν βιαζομένου ἢ διακόπτοντος, ταῦτα τοῦ σκο-
πιμωτάτου τέλους τυγχάνει, τοῦτο δ' ἐστὶν ἡ διαδοχὴ τῶν εἰδῶν, ὅσα δὲ
μὴ οὕτως γίνεται, πηρώματά ἐστι καὶ οὐδ' ὅλως διαμένει, ἢ διαμένοντα
τοῦ φυσικωτάτου τέλους οὐ τυγχάνει. κἀνταῦθα δὲ ἡ σύνοδος τῶν σύνεγ-
γυς, οὐ τῶν πόρρω.

Vol. 16, p. 397, line 30
p. 203a28 Ἐπεὶ γὰρ τὸ γινόμενον ἐκ τοῦ τοιούτου γίνεται σώ-

ματος, πάντων δέ ἐστι γένεσις.
Βούλεται κατασκευάσαι ὅτι καὶ ἀρχὴ τῆς διακρίσεως ἔστι πάντων,

καὶ πρὶν διακριθῇ, πάντα ἦν ἐν πᾶσι. λαμβάνει οὖν ὅτι πᾶν τὸ γινόμενον
ἐκ τοῦ ὁμοίου γίνεται (τοῦτο γάρ ἐστι τὸ ἐκ τοῦ τοιούτου) καὶ ὅτι πάν-
των ἐστὶ γένεσις, οὐχ ἅμα δέ, ἀλλὰ τοῦδε πρὸ τοῦδε, ὅπερ ἂν ἐπιτη-
δειότερον ἦν πρὸς ἔκκρισιν. δεῖ δέ, φησί, καὶ ἀρχήν τινα τῆς γενέσεως
Ποιητικὴν εἶναι, αὕτη δέ ἐστι κατ' Ἀναξαγόραν ὁ νοῦς· εἰ οὖν μηδέν
ἐστιν
ἀγένητον, τὸ δὲ τῆς γενέσεως αἴτιον ὁ νοῦς ἀπό τινος ἀρχῆς ἤρξατο δια-
κρίνειν τὰ πράγματα, ἀρχὴ ἄρα ἔστι τῆς διακρίσεως ἁπάντων. ἀλλὰ μὴν
καὶ πᾶν ἐκ παντὸς γίνεται, ἀδύνατον δὲ τὸ γινόμενον μὴ ἐκ τοῦ ὁμοίου
γενέσθαι, ἀνάγκη ἄρα πᾶν ἐν παντὶ εἶναι, ἵνα οὕτως τὸ πᾶν ἐκ παντὸς
ἐκκρίνηται. πρὶν δὲ ὁ νοῦς ἄρξηται διακρίνειν, οὐδὲν ἦν διακεκριμένον·
οὐδὲν γὰρ ἄλλο τι διακρίσεως αἴτιον ἢ ὁ νοῦς· ἀνάγκη ἄρα ὁμοῦ πάντα
εἶναι. εἰ γὰρ ὁ νοῦς μὲν τῆς διακρίσεως τῶν πραγμάτων αἴτιος, μὴ πᾶν
δὲ ἐκ παντὸς ἐπεφύκει γίνεσθαι, οὐκ ἦν ποτε ὁμοῦ πάντα, εἴτε ἐπεφύκει
μὲν πᾶν ἐκ παντὸς γίνεσθαι, μὴ ὁ νοῦς δὲ μόνος αἴτιος ἦν τῆς διακρίσεως,
οὐδὲ οὕτως ἦν ἀνάγκη πάντα ἐν πᾶσιν εἶναι, δυνατὸν δὲ καὶ ἄλλως κατὰ

Vol. 16, p. 400, line 11
ζῴου ὕλη ἐστίν, εἶτα ἐκ τούτου σὰρξ καὶ ἐφεξῆς ἄλλο πρὸ ἄλλου· καὶ
δεῖ γε κατεργασθῆναι τὴν ὕλην πρότερον καὶ εὐεργὸν καὶ ἐπιτηδείαν
638
γενέ-
σθαι. ὥστε καλῶς εἴρηται τὰ κατ' οὐσίαν γινόμενα, εἰ κατὰ χρόνον γί-
νοιντο, πάντως ἔχειν καὶ τὴν πραγματειώδη ἀρχήν, οὔτε δὲ εἰ τὴν πραγ-
ματειώδη ἔχει, ἕπεται τὸ καὶ τὴν κατὰ χρόνον ἔχειν, ὡς δηλοῖ τὰ οὐράνια,
εἴ γέ ἐστιν ἀίδια· οὕτως εἰ μὴ ἔχοι τὴν κατὰ χρόνον, τὸ μηδὲ τὴν

πραγματειώδη ἔχειν ἀκολουθεῖ. πόθεν οὖν ὅτι οὐκ ἔχει τὴν πραγματειώδη
ἀρχὴν τὸ ἄπειρον; τούτου γὰρ δεδειγμένου ἔχομεν ὅτι οὐδὲ τὴν χρονικὴν
ἔχει· τεσσάρων γὰρ οὐσῶν ἀρχῶν, ἐὰν δείξω ὅτι ἀδύνατον τὴν ὑλικὴν
καὶ τὴν εἰδικὴν ἀρχὴν ἔχειν τὸ ἄπειρον, ἔχομεν συναποδεδειγμένον ὅτι
οὐδὲ τὴν τελικὴν οὐδὲ τὴν ποιητικήν. ὅτι μὲν οὖν οὐκ ἔχει τὴν ὑλικὴν
ἀρχὴν τὸ ἄπειρον, δείξωμεν οὕτως. εἰ ἕξει ὕλην τὸ ἄπειρον, ἢ πεπερα-
σμένη ἐξ ἀνάγκης ἔσται ἢ ἄπειρος· εἰ μὲν οὖν πεπερασμένη, καὶ τὰ ἐξ
αὐτῆς συγκείμενα πεπερασμένα ἔσται (οὐδὲν γὰρ πεπερασμένην ἔχον
ὕλην
ἄπειρόν ἐστιν), εἰ δὲ ἄπειρος ἡ ὕλη, ἔχομεν ὅτι ἀρχὴ τὸ ἄπειρον καὶ ἐξ
αὐτοῦ τὰ ἄλλα, οὐκ αὐτὸ ἐκ τῶν ἄλλων. κἂν ἔχοι δέ τι τὸ ἄπειρον, οὐ
δι' αὑτὸ ἕξει, ἀλλὰ τῷ τὴν ἀρχὴν αὐτοῦ ἐξ ἧς συνέστηκεν ἄπειρον εἶναι.
οὐκ ἄρα δυνατὸν ὑλικὴν ἔχειν ἀρχὴν τὸ ἄπειρον· εἴτε γὰρ ἄπειρος εἴη,
τὸ ζητούμενον ἔχομεν ὅτι ἀρχὴ τὸ ἄπειρον, εἴτε πεπερασμένη, καὶ τὸ ἐξ
αὐτῆς πεπερασμένον ἔσται. ἀλλ' οὐδὲ εἰδικὴν ἀρχὴν ἔχειν δύναται· πρῶ-
τον γὰρ ἀεὶ τὸ εἶδος περατωτικὸν καὶ ὁριστικὸν τῶν πραγμάτων ἀόριστον
Αμμώνιος. In Aristotelis librum de interpretatione commentarius

P. 13, line 1
ἐν μηδετέρᾳ τούτων χώρᾳ παραλαμβανόμενα, κἂν ἄλλως προσκέωνται

ταῖς προτάσεσι, τὸ ὑπάρχειν ἢ μὴ ὑπάρχειν ἢ πότε ἢ πῶς ἢ ποσάκις
ὑπάρχει τὸ κατηγορούμενον τῷ ὑποκειμένῳ σημαίνοντα ἤ τινα ἄλλην αὐ-
τῶν πρὸς ἄλληλα σχέσιν, οὐδὲ κυρίως ἀξιοῖ μέρη τοῦ λόγου καλεῖν·
ὥσπερ γὰρ τῆς νεὼς αἱ μὲν σανίδες εἰσὶ τὰ κυρίως μέρη, γόμφοι δὲ καὶ
λίνον καὶ πίττα συνδέσεως αὐτῶν καὶ τῆς τοῦ ὅλου ἑνώσεως ἕνεκα παρα-
λαμβάνονται, τὸν αὐτὸν τρόπον κἀν τῷ λόγῳ σύνδεσμοι καὶ ἄρθρα καὶ
προθέσεις καὶ αὐτὰ τὰ ἐπιρρήματα γόμφων τινῶν χρείαν ἀποπληροῦσι,
μέρη δὲ οὐκ ἂν λέγοιντο δικαίως, ἅ γε μὴ δύνανται συντεθέντα καθ'
ἑαυτὰ τέλειον ἐργάσασθαι λόγον. λόγου μὲν οὖν ταῦτα οὐ μέρη, λέξεως
δὲ μέρη, ἧς καὶ ὁ λόγος αὐτὸς μέρος, καθάπερ ἐν τοῖς Περὶ ποιητικῆς
εἴρηται, καὶ εἰσὶ χρήσιμα πρὸς τὴν παρ' ἄλληλα ποιὰν σύνθεσίν τε καὶ
σύνταξιν τῶν τοῦ λόγου μερῶν, ὥσπερ καὶ ὁ δεσμὸς πρὸς τὴν ἐπίκτητον
ἕνωσιν τῶν δεδεμένων καὶ ἡ κόλλα τῶν δι' αὐτῆς συνεχομένων, ἀλλ' οὔτε
639
ἐκεῖνα μέρη τῶν δεδεμένων ἢ κεκολλημένων οὔτε σύνδεσμοι ἢ ἄρθρα ἢ

προθέσεις ἢ ἐπιρρήματα τοῦ λόγου μόρια.
Διαφέρει δὲ ὁ λόγος τῆς λέξεως, ὅτι ὁ μέν ἐστι πλήρωμα προηγου-
μένως τῶν σημαινουσῶν τὰ πράγματα φωνῶν, ἡ δὲ πασῶν ἁπλῶς τῶν
παραλαμβανομένων πρὸς τὴν διάλεκτον. ἔχεις δὲ τοῦ λόγου τὴν πρὸς
τὴν λέξιν διαφορὰν καὶ ὑπὸ Πλάτωνος ἐν τῷ τρίτῳ τῆς Πολιτείας

P. 25, line 27
ἑκάστοτε αὐτοῖς ὑπάρχοντα πάθη. τὸ μέντοι καὶ ταύτας ὑπολαμβάνειν

σημαίνεσθαι διὰ γραμμάτων, ὅπερ ἤδη τῶν προσποιουμένων εἶναι
γραμμα-
τικῶν τινες πεπόνθασι, γελοῖον ἂν εἴη· μιμοῦνται μὲν γὰρ οἱ
κωμῳδοποιοὶ
τοὺς βατράχους διὰ τοῦ “βρεκεκεκὲξ κοὰξ κοάξ” καὶ τοὺς χοίρους διὰ
τοῦ “κοῒ κοΐ” καὶ ἄλλα καὶ ἄλλα τῶν ὀρνέων δι' ἄλλων καὶ ἄλλων
ἐγγραμμάτων φωνῶν, οὐ μὴν αὐτὰς ταύτας ἡγητέον εἶναι τὰς ἐκείνων
φωνάς, ἐπεὶ καὶ τὸν τῆς θαλάσσης ἀπήχησιν καὶ τῶν τροχιλίων καὶ
πολλῶν ἄλλων ἀψύχων τοὺς ψόφους ἐνάρθρους εἶναι ὁμολογήσομεν,
διότι
καὶ τούτων ἕκαστα μιμεῖσθαι τολμῶσαν τὴν κωμῳδίαν ὁρῶμεν. εἰ δέ
τινα χρὴ καὶ ἐπὶ τῶν στοιχείων ἀνάλογον ταύταις αἰτίαν θεωρεῖν, ὡς μὲν
Ποιητικὴν οὐδεμίαν αἰτιασόμεθα πλὴν τῆς μερικῆς ψυχῆς, ἧς ἡ ἐπίνοια
δίδωσιν αὐτοῖς τὴν γένεσιν, παράδειγμα δὲ αὐτῶν οὐδὲν κωλύει λέγειν
τὴν
φυσικὴν αὐτῆς ποίησιν ὄγκους καὶ διαστήματα περιτιθεῖσαν ἑκάστῳ τῶν
δι' αὐτῆς ἀποτελουμένων, καθ' ἃ καὶ τὰ γράμματα τῶν φωνῶν ἐπλεόνασε.
Περὶ δὲ τούτων εἰρῆσθαί φησιν ἐν τοῖς Περὶ ψυχῆς, ἐν οἷς τε ἔλεγε

“τὰ δὲ πρῶτα νοήματα τί διοίσει τοῦ μὴ φαντάσματα εἶναι; ἢ οὐδὲ τὰ
ἄλλα φαντάσματα, ἀλλ' οὐκ ἄνευ φαντασμάτων” καὶ ἐν οἷς ἠξίου τὴν
φαντασίαν παθητικὸν νοῦν ὀνομάζειν.

P. 62, line 19n
τῆς ἐν τοῖς ὀνόμασι παραλήψεως οὐδενὸς φαίνεται σημαντικὰ ὄντα;

ταῦτα
μὲν οὖν δῆλα. δεῖ δὲ ἀπὸ τῶν ἐν τούτοις εἰρημένων τῷ Ἀριστοτέλει
640
συλλογίζεσθαι ὅτι λόγονοὐ μόνον ἀξιοῖ καλεῖν τὸν αὐτοτελῆ διάνοιαν

ἀπαρτίζοντα καὶ τέλειον, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐλλιπῆ· πάντα γὰρ ἐφαρμόττει
κἀκείνῳ τὰ περὶ τοῦ λόγου ῥηθέντα.
Ἔστι δὲ λόγος ἅπας μὲν σημαντικός, οὐχ ὡς ὄργανον

δέ, ἀλλ' ὥσπερ εἴρηται, κατὰ συνθήκην. ἀποφαντικὸς δὲ οὐ
πᾶς, ἀλλ' ἐν ᾧ τὸ ἀληθεύειν ἢ ψεύδεσθαι ὑπάρχει. οὐκ ἐν
ἅπασι δὲ ὑπάρχει, οἷον ἡ εὐχὴ λόγος μέν, ἀλλ' οὔτε ἀληθὴς
οὔτε ψευδής. οἱ μὲν οὖν ἄλλοι ἀφείσθωσαν· ῥητορικῆς γὰρ ἢ
ποιητικῆς οἰκειοτέρα ἡ σκέψις· ὁ δὲ ἀποφαντικὸς τῆς νῦν
θεωρίας.
Συλλογισμὸν ἐλέγχει τινὰ διὰ τούτων ὁ Ἀριστοτέλης δεικνύναι δοκοῦντα
ὡς ὁ λόγος οὐ θέσει ἐστίν, ἀλλὰ φύσει. τίς οὖν ὁ συλλογισμός; ὁ λόγος,

φησίν, ὄργανόν ἐστι τῆς φωνητικῆς ἐν ἡμῖν δυνάμεως φύσει οὔσης· δι'
αὐτοῦ γοῦν σημαίνομεν ἀλλήλοις ὅσα βουλόμεθα ὡς ὄντος ὀργάνου. πᾶν
ὄργανον φυσικῆς δυνάμεως καὶ αὐτὸ φύσει, καθάπερ ὀφθαλμοὶ μὲν τῆς
ὀπτικῆς ἐν ἡμῖν δυνάμεως ὄργανα ὄντες φύσεώς εἰσι καὶ οὐ τέχνης
ἔργον, ὦτα δὲ τῆς ἀκουστικῆς, καὶ ἄλλο τι μόριον ἄλλης. ὁ λόγος ἄρα
φύσει ἐστίν, οὐδὲν ἐκ τῆς ἡμετέρας ἔχων ἐπινοίας. δύο τοίνυν οὐσῶν τῶν
ἐν τῷ συλλογισμῷ παραληφθεισῶν προτάσεων ὁ Ἀριστοτέλης

P. 65, line 4
Ἄχρι τούτων ὁ Ἀριστοτέλης παραστήσας ἡμῖν τά τε στοιχεῖα τοῦ λόγου,

τὸ ὄνομά φημι καὶ τὸ ῥῆμα, καὶ τὸν ἐξ αὐτῶν συγκείμενον καὶ κοινῶς
λεγόμενον λόγον, ἐξ ὧν πᾶσα διάλεκτος ἔχει τὴν γένεσιν, ἑξῆς κατὰ τὰ ἐξ
ἀρχῆς διωρισμένα μεταβαίνει ἐπὶ τὴν τοῦ ἀποφαντικοῦ λόγου θεωρίαν,

ὃν
ἐλέγομεν ἕν τι εἶδος εἶναι τοῦ ἁπλοῦ λόγου, καθάπερ τὸν κλητικὸν τὸν
εὐκτι-
κὸν τὸν ἐρωτηματικὸν τὸν προστακτικόν, ὧν ἕκαστον αὐτοτελές ἐστι καὶ
καθ'
ἑαυτὸ σημαντικὸν ἀπηρτισμένης διανοίας· καθάπερ γὰρ τὸ ‘ἡ ψυχὴ
ἀθάνατός
ἐστιν’ ἐδήλωσέ τι, οὕτω καὶ τὸ ‘ἄνδρες δικασταί’ καὶ τὸ ‘αἴθε φιλοσοφή-
641
σαιμι’ καὶ τὸ ‘πότε ἦλθες;’ καὶ τὸ ‘ἄπελθε πρὸς τόνδε’. καὶ τοὺς μὲν
ἄλλους οὐδὲν προσήκειν φησὶ τῇ προκειμένῃ πραγματείᾳ φιλοσόφῳ τε
οὔσῃ
καὶ διαλεκτικῇ, ῥητορικῆς δὲ ἢ ποιητικῆς οἰκείαν εἶναι τὴν περὶ τούτων
θεωρίαν, διότι οἱ τούτων ἑκατέραν ἐπιτηδεύοντες περί τε τοὺς λόγους
αὐτοὺς καθ' αὑτοὺς ἔχουσι, ῥήτορες μὲν τοὺς ῥυθμοὺς αὐτῶν καὶ τὰς
περιόδους καὶ τὰ σχήματα πολυπραγμονοῦντες, γραμματικοὶ δὲ τά τε
μέτρα
καὶ τῶν πρώτων λέξεων τοὺς σχηματισμοὺς ἢ συσχηματισμοὺς ἢ παρα-
σχηματισμοὺς καὶ κλίσεις καὶ ὅσα τοιαῦτα, καὶ ἔτι μιμεῖσθαί τινας
εἰώθασι
καλοῦντας ἑτέρους ἢ προστάσσοντας ἢ ἐρωτῶντας ἢ εὐχομένους περί
τινων,

P. 65, line 21
πολλάκις δὲ καὶ αὐτοπροσώπως κατά τινας τῶν ἐνεργειῶν τούτων

ἐνεργοῦ-
σι “πρῶτον μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῖς θεοῖς εὔχομαι πᾶσι καὶ πάσαις”
λέγοντες ἢ “ἀπόκριναι γὰρ δεῦρό μοι ἀναστάς”. οἱ οὖν περὶ τῶν τεχνῶν
τούτων πραγματευόμενοι καὶ τοὺς λόγους εἰς θεωρίαν ὑποκείμενον
ἔχοντες
σκοπούντων εἴτε μόνα ταῦτα παρὰ τὸ ἀποφαντικὸν τοῦ λόγου τὰ εἴδη
εἴτε καὶ ἄλλο τι, καὶ εἴτε εἰς πεπερασμένα εἴτε εἰς ἄπειρα τούτων
ἕκαστον διαιρεῖται, μᾶλλον δὲ διὰ ποίων πεπερασμένων ἀριθμῶν καθ'
ἕκαστον αὐτῶν ἡ ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ἐπὶ τὸ ἄπειρον γίνεται πρόοδος· τοῦτο γὰρ
προσήκει τῷ καθ' ἕκαστα τεχνίτῃ περὶ τῶν ὑποβεβλημένων αὐτῷ πραγ-

μάτων θεωρεῖν, ὡς διώρισεν ὁ ἐν τῷ Φιλήβῳ Σωκράτης. δοκεῖ δὲ τοῦτο
ἔργον εἶναι ῥητορικῆς μὲν ἢ ποιητικῆς οὐκ αὐτόθεν, τῆς δὲ κοινῶς λεγο-
μένης τῶν λόγων τέχνης, περὶ ἧς ὁ θειότατος Πλάτων μετὰ τὴν ἐν τῷ
Φαίδρῳ παλινῳδίαν ἡμᾶς ἐδίδαξεν, ἧς ἐστιν ἔργον καὶ ποιητικῆς καὶ
ῥητορικῆς τὰς ἀρχὰς ἐπισκέψασθαι.

P. 65, line 23
λέγοντες ἢ “ἀπόκριναι γὰρ δεῦρό μοι ἀναστάς”. οἱ οὖν περὶ τῶν τεχνῶν
τούτων πραγματευόμενοι καὶ τοὺς λόγους εἰς θεωρίαν ὑποκείμενον
ἔχοντες
642
σκοπούντων εἴτε μόνα ταῦτα παρὰ τὸ ἀποφαντικὸν τοῦ λόγου τὰ εἴδη

εἴτε καὶ ἄλλο τι, καὶ εἴτε εἰς πεπερασμένα εἴτε εἰς ἄπειρα τούτων
ἕκαστον διαιρεῖται, μᾶλλον δὲ διὰ ποίων πεπερασμένων ἀριθμῶν καθ'
ἕκαστον αὐτῶν ἡ ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ἐπὶ τὸ ἄπειρον γίνεται πρόοδος· τοῦτο γὰρ
προσήκει τῷ καθ' ἕκαστα τεχνίτῃ περὶ τῶν ὑποβεβλημένων αὐτῷ πραγ-

μάτων θεωρεῖν, ὡς διώρισεν ὁ ἐν τῷ Φιλήβῳ Σωκράτης. δοκεῖ δὲ τοῦτο
ἔργον εἶναι ῥητορικῆς μὲν ἢ ποιητικῆς οὐκ αὐτόθεν, τῆς δὲ κοινῶς λεγο-
μένης τῶν λόγων τέχνης, περὶ ἧς ὁ θειότατος Πλάτων μετὰ τὴν ἐν τῷ
Φαίδρῳ παλινῳδίαν ἡμᾶς ἐδίδαξεν, ἧς ἐστιν ἔργον καὶ ποιητικῆς καὶ
ῥητο-
ρικῆς τὰς ἀρχὰς ἐπισκέψασθαι. τῇ δὲ προκειμένῃ πραγματείᾳ προσήκειν
φησὶ μόνην τὴν τοῦ ἀποφαντικοῦ λόγου θεωρίαν, διότι προῃρήμεθα μὲν
παραδοῦναι τὰς ἀρχὰς τῆς ἀποδεικτικῆς ἐπιστήμης, τὸν δὲ περὶ τούτων
πραγματευόμενον οὐδὲν ἄλλο εἶδος τοῦ λόγου πολυπραγμονεῖν χρὴ παρὰ
τὸ ἀποφαντικόν, ὃ μόνον προσήκει τῷ φιλοσόφῳ θεωρεῖν ὡς τὴν

ἀπόδειξιν
περιειληφὸς καὶ πρὸς τὴν κατάληψιν αὐτῆς ἀναγκαῖον, δι' ἧς μόνης γινώ-
σκειν δυνατὸν ἀκριβῶς τῶν ὄντων τὴν φύσιν.
Διττῆς γὰρ οὔσης τῆς τοῦ λόγου σχέσεως, καθὰ διώρισεν ὁ φιλόσοφος
Θεόφραστος, τῆς τε πρὸς τοὺς ἀκροωμένους, οἷς καὶ σημαίνει τι, καὶ τῆς
πρὸς
τὰ πράγματα, ὑπὲρ ὧν ὁ λέγων πεῖσαι προτίθεται τοὺς ἀκροωμένους, περὶ

P. 66, line 1
ρικῆς τὰς ἀρχὰς ἐπισκέψασθαι. τῇ δὲ προκειμένῃ πραγματείᾳ προσήκειν

φησὶ μόνην τὴν τοῦ ἀποφαντικοῦ λόγου θεωρίαν, διότι προῃρήμεθα μὲν
παραδοῦναι τὰς ἀρχὰς τῆς ἀποδεικτικῆς ἐπιστήμης, τὸν δὲ περὶ τούτων
πραγματευόμενον οὐδὲν ἄλλο εἶδος τοῦ λόγου πολυπραγμονεῖν χρὴ παρὰ
τὸ ἀποφαντικόν, ὃ μόνον προσήκει τῷ φιλοσόφῳ θεωρεῖν ὡς τὴν

ἀπόδειξιν
περιειληφὸς καὶ πρὸς τὴν κατάληψιν αὐτῆς ἀναγκαῖον, δι' ἧς μόνης γινώ-
σκειν δυνατὸν ἀκριβῶς τῶν ὄντων τὴν φύσιν.
Διττῆς γὰρ οὔσης τῆς τοῦ λόγου σχέσεως, καθὰ διώρισεν ὁ φιλόσοφος
Θεόφραστος, τῆς τε πρὸς τοὺς ἀκροωμένους, οἷς καὶ σημαίνει τι, καὶ τῆς
πρὸς
τὰ πράγματα, ὑπὲρ ὧν ὁ λέγων πεῖσαι προτίθεται τοὺς ἀκροωμένους, περὶ
643
μὲν τὴν σχέσιν αὐτοῦ τὴν πρὸς τοὺς ἀκροατὰς καταγίνονται ποιητικὴ
καὶ
ῥητορική, διόπερ ἔργον αὐταῖς ἐκλέγεσθαί τε τὰ σεμνότερα τῶν
ὀνομάτων,
ἀλλὰ μὴ τὰ κοινὰ καὶ δεδημευμένα, καὶ ταῦτα ἐναρμονίως συμπλέκειν
ἀλλήλοις, ὥστε διὰ τούτων καὶ τῶν τούτοις ἑπομένων, οἷον σαφηνείας
γλυκύτητος καὶ τῶν ἄλλων ἰδεῶν ἔτι τε μακρολογίας καὶ βραχυλογίας,
κατὰ
καιρὸν πάντων παραλαμβανομένων, ἧσαί τε τὸν ἀκροατὴν καὶ ἐκπλῆξαι
καὶ
πρὸς τὴν πειθὼ χειρωθέντα ἔχειν. τῆς δέ γε πρὸς τὰ πράγματα τοῦ λόγου
σχέσεως ὁ φιλόσοφος προηγουμένως ἐπιμελήσεται τό τε ψεῦδος
διελέγχων
καὶ τὸ ἀληθὲς ἀποδεικνύς, ὧν ἑκάτερον ἀπόφανσίν τινα

P. 97, line 33
ἀπόφασιν τῇ μερικῇ καταφάσει ποιοῦντες, τὸ οὐδείς ἢ οὔτις λέγομεν,

ἀλλ'
ὅταν μὲν τὸ οὐδείς λέγωμεν, οὐχ ὡς πρὸς τὸ τίς ἀλλ' ὡς πρὸς τὸ εἷς
ἀπαντῶμεν καὶ τὸ μὲν οὐχ εἷς ὡς ἀμφίβολον παραιτησάμενοι τὸ δὲ οὐ
εἷς ὡς πρὸς τῷ ἀμφιβόλῳ καὶ κακόφωνον τὸ οὐδείς ἢ οὐθείς λέγομεν.
πρὸς δέ γε τὸ τίς ἐοίκαμεν τότε κυρίως ἀπαντᾶν, ὅταν τὸ οὔτις λέγωμεν,
οὐκ ἐπὶ τοῦ ‘τις’ τιθεμένης τῆς ὀξείας (οὐ γὰρ οἶδε τὴν τοιαύτην
προφορὰν
ἡ Ἑλληνικὴ χρῆσις) ἀλλ' ἐπὶ τοῦ οὔ, καθάπερ ἔχει τὸ
οὔτις ἐμεῦ ζῶντος
καὶ
μήτις νῦν ἐνάρων.
ἀλλὰ τοῦτο μὲν τῇ ποιητικῇ τὸ δὲ οὐδείς τῇ κοινῇ χρήσει μᾶλλον
σύνηθες.
Τοσαῦτα μὲν περὶ τῶν προσδιωρισμένων προτάσεων εἴχομεν λέγειν·
αἱ δὲ ἀπροσδιόριστοι πῶς ἔχουσι πρὸς τὸ ἀντιφάσκειν ἢ μή, τοῦτο δέ
ἐστιν
εἴ τισι τῶν προσδιωρισμένων τὸ αὐτὸ δύνανται, διὰ τῶν ἑξῆς τῷ Ἀριστο-
τέλει συνοδεύοντες ζητήσωμεν.
Ἐπὶ τούτοις οὖν τὴν ῥῆσιν αὐτὴν ἐπισκεψώμεθα, δι' ἧς παραδιδοὺς
ἡμῖν τὴν εἰρημένην ἀπὸ τοῦ ὑποκειμένου τῶν προτάσεων διαίρεσιν καὶ
διακρίνας τὰ καθ' ἕκαστα τῶν καθόλου τοῦτό φησιν εἶναι καθόλου ὃ ἐπὶ
πλειόνων πέφυκε κατηγορεῖσθαι,τῶν ὁμωνύμως κατὰ πλειόνων
κατηγορουμένων τὰ καθόλου διακρίνων τῷ πεφυκέναι κατὰ πολλῶν
644
Αμμώνιος. In Aristotelis analyticorum priorum librum i commentarium

P. 11, line 26
αῦτα· οἷον πῆχυς καλεῖται καὶ τὸ μέτρον καὶ τὸ μετρηθὲν τὸ πηχυαῖον

ἢ ξύλον ἢ ἄλλο ὁτιοῦν [πῆχυν καλοῦμεν καὶ τὸ μέτρον καὶ τὸ μετρηθέν],
εἴτε ὑγρόν τι εἴη εἴτε ξηρόν. οὕτω καὶ τὴν λογικὴν πραγματείαν
μετὰ μὲν πραγμάτων ὑποκειμένων σκοπῶν λέγε μέρος φιλοσοφίας, ἄνευ
δὲ πραγμάτων ψιλοὺς τοὺς κανόνας λέγε ὄργανον. ταῦτα καὶ περὶ
τούτου.
Ἐπειδὴ δὲ εἴρηται ὅτι τρία ἐστὶν εἴδη συλλογισμοῦ, ἀποδεικτικόν,
διαλεκτι-
κόν, σοφιστικόν, καὶ περὶ μὲν τοῦ ἀποδεικτικοῦ διδάσκει ἐν τοῖς
Ὑστέροις
ἀναλυτικοῖς, περὶ δὲ διαλεκτικοῦ ἐν τοῖς Τόποις, περὶ δὲ τοῦ σοφιστικοῦ
ἐν τοῖς Σοφιστικοῖς ἐλέγχοις, τὰς Ῥητορικὰς τέχνας καὶ τὰ Περὶ τῆς
ποιητικῆς ποῦ χοροῦ τάξομεν; βούλεται γὰρ αὐτὰ τῆς λογικῆς εἶναι
πραγματείας.
ἢ λεκτέον τοῦτο, ὅπερ καὶ ἀληθέστατόν ἐστιν, ὅτι ἄλλο ἐστὶν ἡ συλλο-
γιστικὴ πραγματεία καὶ ἄλλο λογική. εἰ μὲν οὖν τῆς συλλογιστικῆς
τὴν διαίρεσιν ποιοῖμεν, διαιροῦμεν, ὡς εἴρηται, εἰς τρία εἴδη τοῦ συλλο-
γισμοῦ· ὁ γὰρ πειραστικὸς ὁ αὐτός πώς ἐστιν τῷ σοφιστικῷ· ἀμφότεροι
γὰρ ψευδῆ συλλογίζονται, ἀλλ' ὁ μὲν μοχθηρᾷ συμποδίζων προαιρέσει, ὁ
δὲ βελτίστῃ ὠφελῶν, ὡς ὁ Εὐκλείδης διὰ τῶν ψευδαρίων πειρᾶται καὶ
γυμνάζει· καὶ οὐ παραληψόμεθα τὰς Ῥητορικὰς τέχνας οὐδὲ τὸ Περὶ
ποιητικῆς· ἀσυλλόγιστα γὰρ ἐκεῖνα. εἰ δὲ τῆς λογικῆς τὴν διαίρεσιν
ποιοῦμεν, διαιροῦμεν οὕτως· τῆς λογικῆς τὸ μέν ἐστιν συλλογιστικόν, τὸ
δὲ
Συριανός. In Aristotelis Μετά τα Φυσικά. commentaria

P. 7, line 18
ἀρχὰς ὁ λόγος ἐπιζητεῖ νῦν· εἰ μὲν γὰρ τὰς ὑλικὰς ἢ τὰς τοῦ εἴδους, τὰ
ἐνυπάρχοντα τοῖς πράγμασιν ἀρχαί· εἰ δὲ τὰς ποιητικὰς ἢ τελικάς, τὰ
γένη
ἀρχαί· οὐ μὴν ταῦτα (τὰ γὰρ ἐκ τῶν ἀρχῶν ἐστι ταῦτα) ὅσα ἐστὶν ὑστε-
ρογενῆ· ταῦτα γὰρ ἐπὶ τοῖς ἀποτελέσμασιν· οὐθ' ὅσα εἰς αὐτὰ τὰ αἰσθητὰ
κατατέτακται· ἔστι γὰρ ἐν Καλλίᾳ καὶ ἄνθρωπος καὶ ζῷον, ἃ πῶς ἂν
εἶεν αἱ ποιητικαὶ αὐτοῦ ἢ τελικαὶ ἀρχαί, μέρη ὄντα τῆς φαινομένης
οὐσίας;
645
εἰ δέ τινά ἐστι γένη πρὸ τῶν καθ' ἕκαστα τῶν αἰσθητῶν αἴτια, ἔν τε τοῖς
λόγοις τῆς τῶν ὅλων φύσεως ἐνορώμενα καὶ ἔτι πολὺ πρότερον ἐν τοῖς
τῆς κοσμικῆς ψυχῆς εἴδεσι διαλάμποντα, ταῦτα φαίημεν ἂν δικαίως αἴτια
τῶν τῇδε πραγμάτων καὶ πρὸ τούτων ἔτι τῶν καθόλου λόγων ὑπερ-
ήπλωνται. ταύταις δὲ πρὸς τῇ ποιητικῇ καὶ τὴν τελικὴν αἰτίαν ἀποδο-
τέον, οὐχ ὅτι καὶ παρὰ ταῖς ὑφειμέναις ἀρχαῖς οὐκ ἦν τὸ τέλος, ἀλλ' ὅτι
σαφέστερον ἐπὶ τούτων ἀναφαίνεται ἅτε λοιπὸν ἐν προθύροις ἱδρυμένων
τἀγαθοῦ. πρὸς δὲ τὸ δεύτερον τούτων ἤδη ἐκ τῶνπροειρημένων σαφὴς
ἡ ἀπάντησις. ἐὰν μὲν γὰρ τὰ κατ' ἐπίνοιαν ὑστερογενῆ λαμβάνωμεν γένη,
τὰ μὲν προσεχέστερα ταῖς πρώταις λεγομέναις οὐσίαις ἔσονται μᾶλλον

οὐσίαι
καὶ διὰ τοῦτο μᾶλλον ἀρχαί, τὰ δὲ ἀπωτέρω ἧττον οὐσίωται τῶν περὶ
αὐτὰς ἀσάφειαν ἐξιτηλοτέραν τῇ τῶν αἰσθητῶν ἀποστάσει δεχόμενα· ἐὰν
δὲ τὰ κυρίως καθόλου γένη καὶ τοὺς ποιητικοὺς τῶν καθ' ἕκαστα λόγους
φυσικούς

P. 8, line 3
Μάλιστα ... ἀριθμόν.
Τῶν φυσικῶν τὴν ὕλην μόνην ὁρώντων καὶ ταύτην ὕδωρ ἢ ἀέρα ἢ
πῦρ εἶναι λεγόντων, ἄλλων δὲ καὶ Ποιητικὴν μὲν αἰτίαν ἀπολειπόντων,
ἀχώριστον δὲ ταύτην τῆς ὕλης, καθάπερ οἱ Στωϊκοὶ μὲν ὕστερον, ἄλλοι
δέ
τινες πρὸ αὐτῶν, τῶν δὲ χωριστὸν αἴτιον τῆς ὕλης ἀπολειπόντων, ὡς
αὐτός
τε καὶ Πλάτων, εἰ καὶ αὐτὸς μὲν ὡς ὀρεκτὸν τῶν πάντων αὐτὸ αἴτιον
ὑποτίθεται, Πλάτων δὲ καὶ ὡς γεννητικὸν τῶν ὅλων, εἰκότως τούτοις
προ-
τείνει, ποία τῶν ὑπολήψεων ἀληθεστέρα. καὶ δῆλον ὅτι ἡ αὐτοῦ καὶ ἡ
Πλάτωνος. ὅταν δὲ προσεπιζητῇ πότερον ἓν τὸ χωριστὸν αἴτιον ἢ πολλά,
καὶ ἓν φήσομεν καὶ πολλά, συντεταγμένου τοῦ πλήθους πρὸς τὸ ἓν καὶ ὡς
πρὸς ἐφετὸν οἰκεῖον ἀνατεινομένου, καθὰ καὶ αὐτὸς ἐν τῷ Λ

παραδέδωκεν.
Καὶ πότερον ἔστι ... ὄντων.

646

P. 10, line 25
Καὶ πότερον ... φθαρταί.
Ὡς δύο μὲν προβλήματα ταῦτα προτείνεσθαι δοκεῖ, εἰαἱ αὐταὶ

ἀρχαὶ φθαρτῶν καὶ ἀφθάρτων· εἰ μὲν γὰρ αἱ αὐταί, πῶς τὰ μὲν ἄφθαρτα
ποιοῦσι τὰ δὲ φθαρτά; εἰ δὲ ἕτεραι, πότερον πᾶσαι ἄφθαρτοι, ἢ αἱ μὲν
ἄφθαρτοι αἱ δὲ φθαρταί; ὅπως δ' ἂν ἐθέλῃ τις διαιρεῖν, ἀποκρινούμεθα
πρὸς αὐτόν, ὅτι αἱ μὲν τῶν ἀφθάρτων ἀρχαὶ πάντων εἰσὶν ἀρχαὶ τῶν ὅπως
ποτὲ ὄντων· οὐδαμοῦ γὰρ αὐτῶν ἡ γονίμη περιορίζεται καὶ

ἀπειροδύναμος
ἐνέργεια· αἱ δὲ τῶν φθαρτῶν οὐ πᾶσαι καὶ τῶν ἀφθάρτων. ἀμέλει αἱ
προσεχεῖς ἀρχαὶ τῶν φθαρτῶν αὐτῶν εἰσι μόνων ἀρχαί, οὐ μὴν οὐδ' αὐταὶ
πᾶσαι φθαρταί· ἡ γὰρ κυκλοφορία τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν ἀποφέρεται

κατ'
αὐτόν, οὐ μέντοι φθαρτή ἐστι· καὶ ἄλλα δέ ἐστιν ἄφθαρτα τῶν ἐν γενέσει
αἴτια, ὥσπερ οὖν καὶ φθαρτά· ὅλως γὰρ εἰ ἄνθρωπος ἄνθρωπον γεννᾷ
καὶ ἥλιος, πρόδηλόν ἐστιν ὅτι καὶ φθαρτὸν αἴτιον ἔχει καὶ ἄφθαρτον ὁ
ἄν-
θρωπος. τὸ δὲ αὐτὸ καὶ ἐπὶ ἵππου καὶ κυνὸς καὶ οὑτινοσοῦν τῶν τῇδε·
ἕκαστον γὰρ αὐτῶν καὶ μερικὸν αἴτιον ἔχει καὶ ὁλικόν· ἀρχὴν δὲ ὁλικω-
τέραν φθαρῆναι πάντων ἀδυνατώτατον· οὔτε γὰρ ἂν αὐτή ποτε ἔκ του
οὔτε ἄλλα ἔξω αὐτῆς γενήσεται. ταῦτα δὲ οὐ τῷ θείῳ Πλάτωνι μόνῳ,
ἀλλὰ καὶ Ἀριστοτέλει καλῶς δέδοκται· τάς τε γὰρ τῶν ἀιδίων ἀρχὰς οἷον
τὰ χωριστὰ καὶ ἄυλα εἴδη πᾶσιν εἶναι ἐφετὰ καὶ τῶν φθαρτῶν ἐνίας

P. 10, line 38
καὶ ἥλιος, πρόδηλόν ἐστιν ὅτι καὶ φθαρτὸν αἴτιον ἔχει καὶ ἄφθαρτον ὁ
ἄν-
θρωπος. τὸ δὲ αὐτὸ καὶ ἐπὶ ἵππου καὶ κυνὸς καὶ οὑτινοσοῦν τῶν τῇδε·
ἕκαστον γὰρ αὐτῶν καὶ μερικὸν αἴτιον ἔχει καὶ ὁλικόν· ἀρχὴν δὲ ὁλικω-
τέραν φθαρῆναι πάντων ἀδυνατώτατον· οὔτε γὰρ ἂν αὐτή ποτε ἔκ του
οὔτε ἄλλα ἔξω αὐτῆς γενήσεται. ταῦτα δὲ οὐ τῷ θείῳ Πλάτωνι μόνῳ,
ἀλλὰ καὶ Ἀριστοτέλει καλῶς δέδοκται· τάς τε γὰρ τῶν ἀιδίων ἀρχὰς οἷον
τὰ χωριστὰ καὶ ἄυλα εἴδη πᾶσιν εἶναι ἐφετὰ καὶ τῶν φθαρτῶν ἐνίας
ἀρχὰς
647
εἶναι ἀιδίους φησίν. ἀμέλει πολλαχοῦ μὲν καὶ ἐν τοῖς ἑπομένοις δὲ

γενναίως κατασκευάσει, ὅτι οὐκ ἂν εἴη γένεσις μὴ ἀιδίου τινὸς αἰτίου
αὐτῆς
ὄντος· πλὴν τοσοῦτον ἀπολείπεται τῆς πατρίου φιλοσοφίας, ὅτι τοῖς
ἀύλοις
εἴδεσι Ποιητικὴν μὲν αἰτίαν ἢ παραδειγματικὴν οὐ δίδωσι, τελικὴν δὲ
καὶ
ὀρεκτικήν· ἐφετὰ γὰρ καὶ κατ' αὐτόν ἐστι προσεχῶς μὲν ταῖς κινουμέναις
περὶ αὐτὰ σφαίραις, διὰ τούτων δὲ καὶ πᾶσι τοῖς ἐγκοσμίοις· τοῦ γὰρ
ἀγαθοῦ καὶ κατ' αὐτὸν πάντα ἐφίεται· εἰ δὲ καὶ πολλὰ τἀγαθά, ἀλλ' οὖν
πάντα πρὸς τὰ κυριώτερα προστέτακται καὶ ταῦτα πρὸς ἓν τὸ ὑπέρτατον
καὶ
τελικώτατον τῶν ἁπάντων, ὡς ἐν τῷ Λ σαφῶς ἔστιν αὐτοῦ λέγοντος
ἀκούειν.

P. 14, line 7
τὰ ἀκίνητα ἔχουσιν· αἱ περὶ τὰ ἀκίνητα ἔχουσαι πάντα τὰ αἴτια οὐ γιγνώ-

σκουσιν, ἐπεὶ μηδ' ἔστιν ἐν τοῖς ἀκινήτοις ποιητικὸν ἢ τελικὸν αἴτιον· αἱ
πρῶται καὶ κάλλισται τῶν ἐπιστημῶν οὐ πάντα τὰ αἴτια γιγνώσκουσιν.
ἐν τούτοις πάλιν ἡ μείζων ψευδής· ἔστωσαν μὲν γὰρ αἱ θεωρητικαὶ τῶν
ἐπιστημῶν αἱ πρῶται καὶ κάλλισται, τούτων δὲ αὐτῶν ἡ μὲν φυσικὴ περὶ
τὰκινούμενα ἔχουσα μὴ προταττέσθω, αἱ δὲ μαθηματικώτεραι καὶ ἡ
πρώτη
φιλοσοφία καλλίους αὐτῆς ἔστωσαν· ἀλλὰ διὰ τί μὴ πάντα θεωροῦσι τὰ
τῶν ἐπιστητῶν αἴτια; ὅτι, φαῖεν ἄν, οὐδὲ ἔχει τὰ ἀκίνητα ποιητικὸν αἴτιον
ἢ τελικόν. ἀλλὰ μάλιστα μὲν ἔχει, εἴ γε ἐξ ἀρχῆς καὶ ταῦτα καὶ μὴ ἐκ τοῦ
αὐτομάτου παρῆλθεν εἰς τὰ ὄντα· πᾶν γὰρ τὸ ὅπως ποτὲ ὂν ἢ ἀρχὴ ἢ
ἐξ ἀρχῆς· πλῆθος δὲ ἀρχὴ εἶναι οὐ δύναται· ὥστε ἔχοι ἂν καὶ Ποιητικὴν
αἰτίαν καὶ τελικήν· τοῦ γὰρ ἀγαθοῦ χάριν καὶ ἔστι τὰ ἀκίνητα καὶ
γιγνώσκει
καὶ γιγνώσκεται. ἔπειτα δὲ ἕτερον ἦν τὸ ἐξ ἀρχῆς προκείμενον· οὐ γὰρ
εἰ ἐκλείποντος αἰτίου δυνατὸν ἐπιστήμην τοῦ πράγματος γενέσθαι,
προὔκειτο
σκοπεῖν, ἀλλ' εἰ ὄντων αἰτίων διαφόρων μὴ μία ἐπιστήμη, πολλαὶ δὲ
ταὐτὰ
ἐπισκέψονται· ὃ νῦν οὐ κατεσκεύασται. μᾶλλον δ' ἄν τις εἰς τὸ
ἀντικείμενον
ἐκ τούτων ὁρμηθεὶς ἐπιχειρήσειεν· εἰ γὰρ πᾶσαι αἱ περὶ τὰ ἀκίνητα
διατρί-
βουσαι πάντα τὰ ὑπάρχοντα τοῖς ὑποκειμένοις αἴτια γιγνώσκουσι καὶ
648

P. 15, line 6
Ἀλλὰ ... ὑπάρχειν.
Τὸ ἀντικείμενον κατασκευάζει, ὃ καὶ ἀληθές ἐστι, τὸ μίαν ἐπιστήμην

τὰς αἰτίας πάσας εἰδέναι τοῦ ἐπιστητοῦ, καὶ ἀρεστὸν αὐτῷ. ἔστι δὲ ἡ
μὲν τοῦ ὅλου δόγματος ἀπόδειξις σφόδρα καὶ σύντομος καὶ σαφής· ἔνια
δὲ
τῶν διὰ μέσου δεῖται βραχείας ἐξετάσεως. φησὶ δὲ ὅτι εἰ ἄλλη μὲν τὴν
Ποιητικὴν αἰτίαν εἰδείη, ἄλλη δὲ τὴν τελικήν (ἐνδέχεται γὰρ τὸ πρᾶγμα
πάσας ἔχειν), πολλαί τε σοφίαι ἔσονται καὶ ἀμφισβητήσουσι περὶ
πρωτείων
καὶ οὐδεμία κατὰ τὸ ἀληθὲς αὐτῶν ἔσται σοφία. ἅπασαι γὰρ ἀτελεῖς ἅτε
τὴν
τῶν αἰτίων γνῶσιν κατανειμάμεναι· γελοία μὲν γὰρ ἡ τὸ ποιητικὸν αἴτιον
εἰδέναι προσποιουμένη, ὅταν μήτε τί ἐστι τὸ πρᾶγμα γιγνώσκῃ, μήτε ἐφ'
ᾧ γέγονεν ἢ ἔστιν. ἀτελὴς δὲ καὶ ἡ τὸ τί ἐστιν ἐπεσκέφθαι λέγουσα,
ὅταν μήτε τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως ἐπίστηται μήτε τὸ οὗ ἕνεκα γιγνώσκῃ·
ἡ δὲ τὸ τέλος μὲν ὡς οἴεται προειληφυῖα, μήτε δὲ οὗ τέλος ἐστὶ μήθ'

ὅθεν ὑπέστη τὸ πρᾶγμα γιγνώσκουσα, πῶς οὐκ εὐκαταφρόνητος; ὥστε

P. 15, line 30
Ἐκ ... προσαγορεύειν.
Εἴρητο περὶ σοφίας ἐν τῷ μείζονι Α, ὅτι ἡ ἀρχιτεκτονικωτέρα τῶν

ἄλλων καὶ διδασκαλικωτέρα καὶ πλεῖστα εἰδυῖα καὶ ἀκριβέστατα. φησὶν
οὖν
ὅτι κατὰ τούτους τοὺς προσδιορισμούς, εἰ μὴ μία τὰ αἴτια πάντα εἰδείη
ἀλλ' ἑκάστη ἕν, ἀμφισβητήσουσιν ἀλλήλαις αἱ ἐπιστῆμαι· βελτίστη μὲν
γὰρ
καὶ ἀρχικωτάτη ἡ τὸ τέλος καὶ τἀγαθὸν ἐπεσκεμμένη, ἀποδεικτικωτάτη
δὲ καὶ
ὁριστικωτάτη ἡ περὶ τὸ εἶδος ἀναστρεφομένη. ἐν δὲ ταῖς πράξεσι καὶ
πᾶσι
τοῖς κινουμένοις ἐὰν μὴ τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως ἐγνωκώς τις ὑπάρχῃ,
σχεδὸν οὐδενὶ τοῦ πράγματος παρακολουθεῖ. τὴν δὲ Ποιητικὴν αἰτίαν
ἀντί-
649
θετον εἶναί φησι τῇ τελικῇ, ὅτι ἡ μὲν ἀρχὴ κινήσεώς ἐστιν ἡ δὲ τέλος.
προσεκτέον δὲ πάλιν τῷ ἰδιώματι τῆς φιλοσοφίας αὐτοῦ, ὅτι τῶν
κινουμένων
μόνων ἀρχὴν εἶναι Ποιητικὴν ὑπείληφε, τῶν δὲ ἀκινήτων οὐκέτι. ἀλλὰ
ταῦτα μὲν ἐκ πλειόνων ἀθροιστέον· ὅπως δὲ παρίστησι τὸ βασιλικὸν τῆς
τὸ
τέλος θεωρούσης ἐπιστήμης, ἀκούσωμεν αὐτοῦ λέγοντος· ᾗ μὲν .. τἆλλα.
καθὸ μὲν γὰρ ἡ σοφία τὸ ἀρχικὸν ἔχει καὶ δεσποτικὸν τῶν ἄλλων ἐπιστη-
μῶν, οὐκ ἂν ἄλλη τις εἴη ἢ ἡ περὶ τοῦ τέλους, οὗ χάριν τἆλλα· καὶ γὰρ
αὐτὸ τὸ τέλος ἡγεμονικὴν ἀξίαν ἔχει πρὸς τὰ ἄλλα αἴτια· οὗ γὰρ ἕνεκα
πάντα γίγνεται, ἐκείνῳ δουλεύει τὰ πάντα καὶ ἐν κόσμῳ καὶ ἐν πολιτείᾳ
Συριανός. In Aristotelis Μετά τα Φυσικά. commentaria P. 15, line 33
Εἴρητο περὶ σοφίας ἐν τῷ μείζονι Α, ὅτι ἡ ἀρχιτεκτονικωτέρα τῶν

ἄλλων καὶ διδασκαλικωτέρα καὶ πλεῖστα εἰδυῖα καὶ ἀκριβέστατα. φησὶν
οὖν
ὅτι κατὰ τούτους τοὺς προσδιορισμούς, εἰ μὴ μία τὰ αἴτια πάντα εἰδείη
ἀλλ' ἑκάστη ἕν, ἀμφισβητήσουσιν ἀλλήλαις αἱ ἐπιστῆμαι· βελτίστη μὲν
γὰρ
καὶ ἀρχικωτάτη ἡ τὸ τέλος καὶ τἀγαθὸν ἐπεσκεμμένη, ἀποδεικτικωτάτη
δὲ καὶ
ὁριστικωτάτη ἡ περὶ τὸ εἶδος ἀναστρεφομένη. ἐν δὲ ταῖς πράξεσι καὶ
πᾶσι
τοῖς κινουμένοις ἐὰν μὴ τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως ἐγνωκώς τις ὑπάρχῃ,
σχεδὸν οὐδενὶ τοῦ πράγματος παρακολουθεῖ. τὴν δὲ Ποιητικὴν αἰτίαν
ἀντί-
θετον εἶναί φησι τῇ τελικῇ, ὅτι ἡ μὲν ἀρχὴ κινήσεώς ἐστιν ἡ δὲ τέλος.
προσεκτέον δὲ πάλιν τῷ ἰδιώματι τῆς φιλοσοφίας αὐτοῦ, ὅτι τῶν
κινουμένων
μόνων ἀρχὴν εἶναι Ποιητικὴν ὑπείληφε, τῶν δὲ ἀκινήτων οὐκέτι. ἀλλὰ
ταῦτα μὲν ἐκ πλειόνων ἀθροιστέον· ὅπως δὲ παρίστησι τὸ βασιλικὸν τῆς
τὸ
τέλος θεωρούσης ἐπιστήμης, ἀκούσωμεν αὐτοῦ λέγοντος· ᾗ μὲν .. τἆλλα.
καθὸ μὲν γὰρ ἡ σοφία τὸ ἀρχικὸν ἔχει καὶ δεσποτικὸν τῶν ἄλλων ἐπιστη-
μῶν, οὐκ ἂν ἄλλη τις εἴη ἢ ἡ περὶ τοῦ τέλους, οὗ χάριν τἆλλα· καὶ γὰρ
αὐτὸ τὸ τέλος ἡγεμονικὴν ἀξίαν ἔχει πρὸς τὰ ἄλλα αἴτια· οὗ γὰρ ἕνεκα
πάντα γίγνεται, ἐκείνῳ δουλεύει τὰ πάντα καὶ ἐν κόσμῳ καὶ ἐν πολιτείᾳ
650
καὶ ἐν στρατοπέδῳ καὶ ἐν οἴκῳ καὶ ἐν ἑκάστῳ ἡμῶν· τοῦ δὲ ἀγαθοῦ καὶ
τοῦ τέλους ἕνεκα πάντα γίγνεται.

P. 17, line 20
Περὶ ... τῷ τέλει.
Ἀναγκαιοτάτη διὰ τούτων ἡ τῆς ποιητικῆς αἰτίας γνῶσις ἐν τοῖς πρα-

κτοῖς καὶ ὅλως τοῖς κινητοῖς ἀποδείκνυται· ὁ γὰρ τὴν ἀρχὴν ἀγνοῶν τὴν
κινήσασαν οὐδ' ἂν τὸ εἶδος οὐδ' ἂν τὸ τέλος εἰδείη τοῦ πράγματος. ἀμέλει
πολλάκις ἤρκεσεν ἡμῖν γνῶναι ὅτι Σωκράτους πρᾶξις ἢ Πυθαγόρου, πρὸς
τὸ πεισθῆναι ὅτι καλὴ καὶ ἔμφρων καὶ λυσιτελής.
τῷ σκέμματι ὡς ἑαυτοῦ κατά γε τοσοῦτον μὴ διαφερόμενον, ὅτι τὰς

αὐτὰς
τῶν ὅλων ἀρχὰς ὑποστησάμενος πάντα φθαρτὰ ποιεῖ καὶ οὐ τὰ μὲν ἀίδια
τὰ δὲ φθαρτά, πάλιν αὐτὸν αἰτιᾶται ὡς ταῖς ἑαυτοῦ διαμαχόμενον ὑπο-
θέσεσιν· αἰτίοις γὰρ δύο, φησί, χρώμενος ἑνὶ μὲν ποιητικῷ τῇ φιλίᾳ, τῷ
λοιπῷ δὲ φθαρτικῷ τῷ νείκει, πολλὰ μὲν φθείρει διὰ τῆς φιλίας, πολλὰ
δὲ γεννᾷ διὰ τοῦ νείκους· ἔτι δὲ κρατεῖν αὐτὰ παρὰ μέρος λέγων τὴν
αἰτίαν
οὐ λέγει τῆς μεταβολῆς τῶν ἀρχῶν. ἀλλ' οὔτε πάντα φθείρειν φήσομεν
Ἐμπεδοκλέα (οὐ γὰρ δεῖται τῆς τοιαύτης πρὸς ἑαυτὸν συμφωνίας), ἀλλ'
ὥσπερ τοὺς ἄλλους Πυθαγορείους οὕτω καὶ αὐτὸν εἰδέναι τὰς μὲν νοητὰς
οὐσίας τὰς δὲ αἰσθητάς, οὔτε φθαρτικὴν μὲν ὑποτίθεσθαι τὸ νεῖκος

ἀρχήν,
μόνην δὲ τὴν φιλίαν ποιητικήν, οὔτε τὴν αἰτίαν τῆς δοκούσης αὐτῶν
εἶναι
παρὰ μέρος ἐπικρατείας ἀποσεσιωπηκέναι, ἀλλὰ γὰρ Πυθαγόρειον ὄντα
καὶ
Ὀρφικὸν ὑποθέσθαι μὲν μετὰ τὴν μίαν τῶν ὅλων ἀρχήν, περὶ ἧς οὔτ'
αὐτὸς οὔτε Παρμενίδης οὔτε Πυθαγόρας ἐπέτρεπον ἑαυτοῖς λόγους κατα-
651
βάλλεσθαι πλείονας, τὰς δύο ταύτας ἀρχάς, φιλίαν καὶ νεῖκος, ἃς οἱ

Πυθα-
γόρειοι μονάδα καὶ δυάδα κατωνόμαζον, ἀόριστον αὐτὴν καλοῦντες διὰ
τὴν
ἐπὶ πᾶν ὑποφθάνουσαν δύναμιν· ἐκ δὲ τούτων τῶν ἀρχῶν τόν τε νοητὸν
κόσμον ἀναφαίνεσθαι καὶ τὸν αἰσθητόν· ἐν μὲν οὖν τῷ νοητῷ, σφαίρῳ
προσαγορευομένῳ κατὰ τὴν ποίησιν, ἐπικρατεῖν τὴν φιλίαν διὰ τὴν
ἕνωσιν
τῶν ἀύλων καὶ θείων οὐσιῶν, ὡς αὐτῆς εἶναι δοκεῖν τὸ πᾶν γέννημα, ἐν
δὲ τῷ αἰσθητῷ τὸ νεῖκος. τοῦ δὲ κρατεῖν ἑκατέραν τῶν ἀρχῶν ἐν
ἑκατέρῳ,

P. 45, line 15
Συμβαίνει .... καθ' ἕκαστα.
Ἔχει μὲν ὁ λόγος πολλὴν ἀνάγκην καὶ κατὰ τὸ φαινόμενον· εἰ γὰρ

ἔστι τὰ καθόλου, πολλῷ πλέον ἔστι τὰ καθολικώτατα· καὶ εἰ ἔστι τὰ
καθο-
λικώτατα, ἔστι τὸ ὂν καὶ τὸ ἓν ἐξῃρημένα τῶν ὅλων· ταῦτα γάρ ἐστι τὰ
καθολικώτατα. εἰ δὲ ταῦτα μὴ ἔστιν, οἴχεται τὰ καθόλου· ᾧ ἕπεται τὸ
μήτε ἐπιστήμην εἶναι μήτε κατὰ φύσιν ἀλλήλοις ὁμοειδῆ τὰ πράγματα
εἶναι, κατὰ συντυχίαν δὲ καὶ κατὰ τὸ ἀστάθμητον καὶ εἰκῇ τάδε τοῖσδε
μὲν εἶναι ὁμοειδῆ, τῶνδε δὲ ἀνομοειδῆ. μὴ γὰρ προϋπάρχοντος ἑνὸς
εἴδους,
οὗ τὰ μὲν μετέχοντα ὁμοειδῆ, τὰ δὲ μὴ μετέχοντα μὴἔστιν ὁμοειδῆ,
οὐχ ὁρῶ τίς ἔσται τούτων αἰτία ποιητικὴ καὶ φρουρητικὴ καὶ
ἀναπόδραστος.
οὐ μὴν ἀλλ' εἴ τις ἐνατενίσειε τῷ λόγῳ, προσεχῶς μὲν ὄψεται τά τε εἴδη
καὶ τὰ καθόλου συναναιρούμενα τῇ ὑποθέσει, οὐδὲν δὲ ἧττον καὶ τὰ
αἰσθητὰ
τῶν ὄντων περιγραφόμενα. εἰ μὴ γὰρ εἴη αὐτοὲν τῶν ἁπάντων
ἐξῃρημένον,
οὔτε τῶν καθόλου δύναταί τι εἶναι οὔτε τῶν ἀτόμων· τὸ μέν, ὅτι ἓν καὶ
πλῆθος ἡ φύσις, δεῖ δὲ προτάττειν τὸ μόνως ἕν· τὸ δέ, ὅτι πολλὰ ἓν ἡ
σύστασις, καὶ ἅμα ὅτι τῶν ἐν μεθέξει ἑνῶν, εἰ μὴ προθείη τις τὸ ἀμέ-
θεκτον ἕν, οὐκ ἔσται τὸ αἴτιον τῆς ἐν τοῖς οὖσιν ἑνώσεως, ὥσπερ οὐδὲ
τοῦ
εἶναι τοῖς ὁπωσποτοῦν οὖσιν αἰτίαν καταλιμπάνουσιν οἱ μὴ τὸ ὂν ἀρχὴν
ἁπάντων εἶναι λέγοντες. ὥσπερ γὰρ τῶν ἀγαθῶν τοῖς πᾶσιν ἀρχὴ μία τὸ
ἀγαθόν, ὃ οὔτε τινός ἐστιν ἀγαθὸν οὔτ' ἄλλο τι παρὰ τἀγαθόν, καὶ ὥσπερ
652
λογεῖν ἀναγκασθῇ, οὐ περὶ αἰσθητά φησι διατρίβειν αὐτὴν ἀλλ' ἢ κατὰ

συμβεβηκός· ὥσπερ οὐδὲ τὸν ἰατρὸν περὶ τὰ λευκά, κἂν πάντα τὰ ὑγιεινὰ
λευκὰ ᾖ, ἀλλὰ περὶ τὰ ὑγιεινά, οὕτω καὶ τὴν γεωμετρίαν περὶ τὰ μεγέθη
καὶ σχήματα, κἂν μηδὲν ἔξω τῶν αἰσθητῶν μέγεθος ἢ σχῆμα τὴν ὑπό-
στασιν ἔχῃ. ἀλλὰ πρῶτον μὲν οὐδ' ἂν περὶ τὰ ὑγιεινὰ διέτρεχεν ἰατρικὴ
μὴ προσποιουμένη τὰ ἐν οἷς ἔστιν, εἰ μὴ ἑκάστου εἴδους λόγον εἶχεν ἡ
ψυχή, ὃν ἀνελίττουσα ὑφίστη τὴν περὶ αὐτὸ ἐκεῖνο ἐπιστήμην· πόθεν γὰρ
οἱ καθόλου λόγοι καὶ παρὰ τοῖς ἰατροῖς καὶ παρὰ τοῖς ἄλλοις
ἐπιστήμοσιν,
εἰ μὴ ἐκ τῆς τοῦ θεωρητοῦ αὐτοῖς εἴδους ἀνελίξεως; ἔπειτα δὲ οὐδὲ
ὅμοιόν
ἐστι πάντῃ τὸ παράδειγμα. ἡ μὲν γὰρ ἰατρικὴ ποιητική τις οὖσα τέχνη
καὶ αἰσθητὸν ἔχουσα τέλος ἀναγκαίως περὶ αἰσθητὰ τετεύτακεν, ἡ δὲ
γεω-
μετρία θεωρητική τις οὖσα φιλοσοφία καὶ κατ' αὐτόν, εἰ μὴ περὶ ὄντα
στρέφεται καὶ κρειττόνως ὄντα ἢ κατὰ τὰ αἰσθητά, οὐδὲν ἂν σπουδαῖον
διαπράττοιτο. ἐπὶ τούτοις ἡ μὲν τῶν ὑγιεινῶν ἐπιστήμη οὐδὲν ἔχει περὶ
τῶν λευκῶν ὅσον ἐπὶ τοῖς ἑαυτῆς θεωρήμασι διισχυρίσασθαι, γεωμετρία
δὲ
δὲ περὶ τῶν κατ' οὐρανὸν ἀποδείκνυσιν – οὐκ ἄν, εἴ γε μὴ περὶ τοὺς
τελειοτέρους λόγους καὶ περιληπτικωτέρους αὐτῶν ἀνεστρέφετο· πόθεν
γὰρ
διὰ τοῦ καθόλου τὸ ἐν οὐρανῷ μερικὸν ἀποδείκνυται, εἰ μή τι τῶν
καθόλου
τῶν ἐν οὐρανῷ τὴν αἰτίαν εἶχεν, ἣ ἔστι μὲν καὶ ἐν ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς
θεωρητικῶς, ἐν δὲ ταῖς οὐρανίαις καὶ δημιουργικῶς. καὶ τοσαῦτα μὲν καὶ
συνηθέστερον εἰπεῖν, νοῦς αὐτάρκης καὶ παντελὴς αἴτιος τῶν ὅλων

προτε-
τάχθω· τούτου δὲ τὸ θειότατον καὶ ἄχραντον τῶν ἐνεργειῶν ἀκήρατον
φυλαττέσθω πρός τε δημιουργίαν καὶ τὴν ἀγαθουργὸν πρόνοιαν τῶν
ἐγκο-
σμίων πραγμάτων. οὗτος οὖν κατὰ τὰς νοήσεις πλήρης ὢν τοῖς εἴδεσιν
653
ἐξορίζει μὲν τὸ ἀναίτιον καὶ τὸ αὐτόματον τῆς ἑαυτοῦ ποιήσεως, πάντων

δὲ ἀγαθῶν καὶ καλῶν τοῖς δημιουργήμασι μεταδιδοὺς πρὸς ἑαυτὸν
ἐπιστρέφει
τὸ πᾶν καὶ ἑαυτῷ συνεξομοιοῖ καὶ τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα δημιουργεῖ, οἷα
καὶ ὅσα νοεῖ· νοεῖ δὲ πάντα παντελὴς ὤν. οὐδὲν ἄρα τῶν ὄντως ὄντων
ἀπολείπεται τῆς οὐσίας τοῦ νοῦ, ἀλλ' ἱδρύει ἀεὶ τὰ εἴδη ἐν αὑτῷ οὐχ
ἕτερα ὄντα παρ' αὐτὸν καὶ τὴν οὐσίαν αὐτοῦ, ἀλλὰ συμπληροῦντα αὐτοῦ
τὸ εἶναι καὶ τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν ὁμοῦ καὶ παραδειγματικὴν καὶ
τελικὴν
τοῖς πᾶσιν ἐπιφέροντα· καὶ γὰρ ποιεῖ ὡς νοῦς, καὶ παραδείγματά ἐστιν ὡς
εἴδη, καὶ δι' ἑαυτὰ ποιεῖ καὶ τὴν ἑαυτῶν ἀγαθότητα. πρὸς οὖν τὰ τοιαῦτα
χρὴ διαμάχεσθαι τὸν ἀληθῶς ἀντιλέγοντα τοῖς τῶν εἰδῶν ἐρασταῖς, ἀλλὰ
μὴ κενὰς αἰτίας καὶ ὑποθέσεις ἀναπλάττοντα πρὸς ταύτας σκιαμαχεῖν.
ἐστι τὰ οὐράνια σώματα διὰ τὴν ἐκείνων ἔφεσιν, ἤτοι ἀφ' ἑαυτῶν ἔχει τὴν
ἔφεσιν καὶ τὴν δύναμιν τὴν ἄπειρον ἢ ἀπ' ἐκείνων ἄμφω ἢ τό γε δεύτερον
χορηγεῖται. ἀλλ' ἑαυτοῖς μὲν ἀπείρου δυνάμεως οὐκ ἂν εἴη αἴτια· παντὸς
γὰρ πεπερασμένου καὶ ἡ δύναμις πεπέρανται. εἴτε δὲ ἄμφω εἴτε τὸ
δεύτερον
μόνον ἐκεῖθεν, δυνάμεως ὄντα τῆς κατὰ φύσιν καὶ τῆς ἀιδίου χορηγὰ καὶ
τοῦ εἶναι [καὶ] τοῖς δυναμουμένοις αἴτια, οἷς ὑπῆρξεν ἂν καὶ μηκέτ' εἶναι,
εἰ μὴ τὴν δύναμιν ἐκεῖθεν ὑπεδέχετο. διὸ καὶ ὁ Πλάτων πάντα τε οὐρανὸν
πᾶσάν τε γένεσιν ἔφη συμπεσοῦσαν στήσεσθαι, εἰ μὴ εἴη τὸ ἀσώματον

εἶδος
τὸ εἰς ἑαυτὸ συννεῦον, καὶ πρώτως μὲν εἰς ἑαυτὸ ἐνεργοῦν, δευτέρως δὲ
καὶ τὰ ἐξηρτημένα τῆς αὐτοῦ καλλονῆς διεγεῖρον καὶ κινοῦν. οὕτω μὲν
οὖν καὶ τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν ἔχοντα φανεῖται τὰ παρ' αὐτῷ χωριστὰ
εἴδη,
κἄν τε ὀμολογῆται τοῦτο παρ' αὐτοῦ κἄν τε ἀπαγορεύηται. ἔστ' ἂν γὰρ
ἢ καὶ ἐφέσεως καὶ δυνάμεως αὐτόθεν ὑπάρχῃ χορηγὰ ἢ δι' ἐφέσεως δυνά-
μεως ἢ δυνάμεως μόνης, ὑπάρχῃ δὲ πρὸς τούτῳ καὶ τοῦ εὖ καὶ τῆς
τάξεως
καὶ τῆς ἀιδιότητος αἴτια, πῶς οὐχὶ καὶ τοῦ εἶναι τὴν πρωτουργὸν αἰτίαν
εἴη ἂν προειληφότα; ὅτι δὲ καὶ παραδείγματα ἔσται τῶν τῇδε κατὰ τὰς
αὐτοῦ ὑποθέσεις, φανερὸν ἐντεῦθεν· ἀρέσκει αὐτῷ τὰ χωριστὰ εἴδη
654
τοῦτον
ἔχειν διαιωνίως τὸν λόγον πρὸς ἄλληλα, ὃν καὶ τοῦ αἰθέρος αἱ ἐμφανεῖς
σφαῖραι· οὐκοῦν ἤτοι ἀπὸ τύχης ἡ ὁμοιότης ἢ ἕν τι πρὸ τούτων ἀμφοῖν
αἴτιον τῆς μιᾶς τάξεως ἢ τὰ ἕτερα τοῖς ἑτέροις τῆς ἑαυτῶν μεταδίδωσι
τάξεως. ἀλλ' οὔτε εἰκαῖον οὐδὲν ἐν τοῖς ἀρχηγικοῖς αἰτίοις οὔθ' ὑπέρτερόν
ἴσως δι' αὐτὸ τοῦτο καὶ ἠπατήθησαν οἱ πολλοί, μηδὲν εἶναι νομίσαντες τὰ
ἑπτὰ παρὰ τὰς τοσάσδε μονάδας· ἡ γὰρ τῶν ἰδιωτῶν φαντασία ἐὰν μὴ
πρότερον ἴδῃ τὸ ἀκόσμητον, εἶτα τὴν εἰς αὐτὸ παρατεταμένην τοῦ
κοσμοῦντος
ἐνέργειαν, εἶτα ἐπὶ πᾶσι τὸ πρᾶγμα ὅ τι ποτ' ἂν ᾖ τελειωθὲν καὶ
εἰδοπεποιη-
μένον, οὐ πείθεται δύο φύσεις ὁρᾶν, τὴν μὲν ἀνείδεον τὴν δὲ εἰδητικήν,
καὶ ἔτι τούτων ἔξωθεν τὴν τὸ εἶδος ἐπιφέρουσαν, ἀλλ' ἕν τε τὸ
ὑποκείμενον
λέγει καὶ ἀγένητον, αἰτίαν δὲ αὐτοῦ οὐδαμῶς ἐπινοεῖ. διό μοι δοκοῦσιν
οἵ τε θεολόγοι καὶ ὁ Πλάτων τῶν τε ἀγενήτων ἀπὸ χρόνου γενέσεις παρα-
διδόναι τῶν τε ἀεὶ κεκοσμημένων τὴν ἀρχαίαν ἕξιν ἄτακτον εἶναι καὶ
πλημμελῆ καὶ ἀόριστον ἀποφαίνεσθαι, ἵνα τῆς τε εἰδητικῆς αἰτίας καὶ τῆς
ποιητικῆς εἰς ἔννοιαν τοὺς ἀνθρώπους ἀναπέμψωσι. θαυμαστὸν οὖν

οὐδέν,
εἰ καὶ μηδέποτε αἱ ἑπτὰ μονάδες ἄνευ τῆς ἑπτάδος εἰσίν, ὅμως τόν γε
ἑπτὰ σύνθετόν τε ὑπὸ τῆς ταῦτα διαρθρούσης ἐπιστήμης ἀποπεφάνθαι
καὶ
ἔχειν τὸ μέν τι ὕλῃ καὶ ὑποκειμένῳ ἀναλογοῦν, τὸ δὲ εἴδει καὶ μορφῇ.
Ἐξέθεσαν μὲν εἶπεν οἷον μερικὰς ἐποίησαν· τοιαύτη γὰρ ἡ ἔκθεσις.

ὅτι δὲ καίπερ πλουτοῦντες νοήμασιν οἱ περὶ Πλάτωνα ὅμως διὰ τὸ τὴν
τῶν
ὄντων πρόοδον εἰκόνας ἔχειν ἐν ταῖς τελευταίαις τάξεσι τῶν πρώτων
ἦλθον
ἐπὶ τὸ κυρίως μὲν τοῖς θείοις ἐφαρμόζειν ταῦτα τὰ ὀνόματα, δευτέρως δὲ
καὶ πολλοστῶς τοῖς αἰσθητοῖς, δῆλόν ἐστι τοῖς συνετωτέροις. ὥστε συμ-
βαίνειν ... τῶν εἰρημένων.οὔτε γὰρ πάντα ὅσα ἐστὶν ἐν νῷ δεδύνηται
τὸ αἰσθητὸν ἔχειν, καὶ ἔνια ἐκτῶν τῇδε συνεισῆλθε τῇ τῶν πραγμάτων
προόδῳ, ὥσπερ διάστημα καὶ τόπος προαίρεσίς τε ἡ ἀμφίβολος περὶ τὴν
ἡμετέραν οὐσίαν. διό μοι δοκεῖ καὶ αὐτὸς τὸ σχεδὸνπροσθεῖναι. ῥητέον
655
δὲ ὅτι οὐδ' ὧν εἰκόνας ἔχει νοητῶν τὸ αἰσθητόν, οὐδὲ τούτοις εἰς ταὐτὸν
ἔρχεται· ἄλλο γὰρ αἰτία ποιητική τε καὶ παραδειγματική, καὶ ἄλλο τὸ ὑπ'
αὐτῆς καὶ κατ' αὐτὴν ἀποτελούμενον· εἰ δὲ ὡμοίωται τὰ τελευταῖα τοῖς

μέσοις καὶ τοῖς πρώτοις, τί ἂν ἄτοπον εἴη τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασιν ἐπὶ
πάντων
κεχρῆσθαι; καὶ γὰρ σὺ ζῷον εἶναι φὴς τόν τε πρῶτον θεὸν τό τε αἰσθητὸν
καὶ τὸ γεγραμμένον, καὶ οὐδεὶς ἐπ' αὐτῷ τούτῳ δυσχεραίνει.
Ὃ δὲ καὶ τοῖς λέγουσι ... ἔστι δ' ὡς οὔ.
Ἐπὶ ... μία.
Ἐπὶ τῶν συμβεβηκότων, φησί, καὶ τοῦτο ἄν τις ἀπορήσειε, πῶς οὐκ
ὄντα τῶν ὑποκειμένων χωριστὰ πολλά ἐστιν ὅμως· ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν
οὐσιῶν
συγκεχωρήσθω τὸ πλῆθος ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἶναι· πῶς δὲ τὸ χρῶμα ἐκ
μὴ χρώματος; εἶτα ἐφιστὰς λέγει ὅτι ‘ἀνάγκη μὲν γὰρ καὶ τὰ
συμβεβηκότα
ὕλην ἔχειν, ἀλλ' οὐ χωριστήν’ φησί ‘τῶν σωμάτων’. μάλιστα δέ φησιν
ἐκεῖνο εἶναι ἄπορον, πῶς πολλαὶ οὐσίαι ἐνεργείᾳ εἰσίν. οὐκοῦν ἵνα καὶ
ἡμεῖς ἀπὸ τῶν τελευταίων ἀρξώμεθα, ταὐτὰ φαίνεται ζητῶν ἐκείνοις
ἄντικρυς·
καὶ γὰρ αὐτοὶ περὶ τοῦ πλήθους ἠπόρουν τῶν νοητῶν, ἐν οἷς τὸ δυνάμει
καὶ τέλεον ἐξῄρηται. καὶ οὗτος μὲν ἐπὶ τῆς ἀπορίας μένει, μήτε τὰ εἴδη
δεχόμενος μήτε τὰς ἀρχηγικὰς αἰτίας μήθ' ὅλως Ποιητικὴν ἀρχὴν ἐπὶ
τῶν
ἀιδίων προσιέμενος (διὰ τί γὰρ τοσοίδε παρ' αὐτῷ οἱ νοῖ καὶ οὔτε πλείους
οὔτε
ἐλάττους, εἰπεῖν οὐκ ἔχομεν· οὐ γὰρ δὴ διὰ τὰς σφαίρας τὰς ὑπ' αὐτῶν
κινου-
μένας τοσοίδε οἱ νοῖ, ἀλλ' εἰ ἄρα, ἀνάπαλιν. ἔπειτα κἂν οὕτω τις ἐξ ὑπτίας
ἐπιχειρῇ λέγειν, ἀπορήσομεν πάλιν περὶ τοῦ πλήθους τῶν σφαιρῶν πόθεν
καὶ πῶς τοσαῦται)· οἱ δὲ πάντων τῶν ἐγκοσμίων μέτρον ἀποθέμενοι παρὰ

656
τῷ δημιουργῷ νῷ καὶ εἰς ταῦτα καὶ εἰς τἆλλα πάντα προβλήματα μετὰ
πολλῆς ῥᾳστώνης καὶ ἀληθείας ἀναστρέφονται. ἀλλὰ μὴν καὶ τὸ μέσον
παρ' αὐτῷ θεώρημα, τὸ τὰς αἰσθητὰς οὐσίας ἐκ μὴ τοιούτων γίγνεσθαι,
προσίεται μὲν ὁμοίως ἐκείνοις τὸ ὑλικὸν αἴτιον, παραλιμπάνει δὲ τὸ
ποιητικὸν
καὶ τὸ παραδειγματικόν. ἡ δὲ περὶ τῶν συμβεβηκότων ἐπίστασις λύεται
Ταῦτα τοὺς παρὰ τοῖς ῥήτορσιν ἐπιλόγους μιμεῖται, οὐκ ἀπήλλακται

δὲ οὐδὲ κωμικῆς βωμολοχίας· διὸ τὰ πλεῖστα αὐτῶν ὅσα μὴ ἔστι πρα-
γματειώδη χρὴ καὶ ὑπερβαίνειν ἢ ἄλλως συνείρειν. Σιμωνίδου δὲ
μνημονεύει
τῶν Ἀτάκτων οὕτως ἐπιγραφομένων· εἰρόμενα γὰρ ταῦτα καὶ ἥκιστα δια-
νοίας πληρωτικά. φαίνεται ... διπλασιαζόμενον.ἐπειδὴ δυάς ἐστι τὸ
μέγα καὶ τὸ μικρόν, ἡ δὲ δυὰς τὸν ἄρτιον μόνον, μάλιστα δὲ τὸν ἀρτιάκις
ἄρτιον ὑφίστησι, τοὺς ἄλλους οὔ φησιν ἐκ τοῦ μεγάλου καὶ μικροῦ
δύνασθαι
γεννηθῆναι. εἴρηται δὲ πολλάκις ποίαν δυάδα μέγα καὶ σμικρὸν ἐκάλουν,
καὶ ὅτι τὴν παντὸς πλήθους γεννητικήν. ἄτοπον δὲ ... τῶν ἀδυνάτων.
εἰ καθ' ὑπόθεσιν ποιοῖεν διδασκαλίας ἕνεκα, τί πλημμελοῦσιν; εἰ μὴ ἄρα
κατὰ σὲ τὸν Ποιητικὴν αἰτίαν ἐπὶ τῶν ἀιδίων μὴ προσιέμενον· τοῖς δὲ
ἀρέσκει πάντα ἐκ τῶν ἀρχῶν ἔχειν τὴν ὑπόστασιν.

P. 188, line 29
Οὔτε οὖν ... ἕνεκα.
Τεττάρων ὄντων αἰτίων οὐδὲν τούτων εἶναί φησι τὸν ἀριθμόν· οὔτε
γὰρ ὡς τὸ σπέρμα Ποιητικὴν ἔχει δύναμιν οὔθ' ὡς εἶδός ἐστιν ἐν τοῖς
αἰσθητοῖς οὔθ' ὡς ὕλη οὔθ' ὡς τελικὸν αἴτιον. λέγεις δὲ ὅτι πάντα τὰ
αἴτια ἀριθμοὶ πλὴν τῆς ὕλης, ἣ οὐδ' αἴτιόν ἐστι κυρίως, ἀλλ' εἰς γένεσιν
δουλεύει τοῖς αἰτίοις· καὶ γὰρ δημιουργοῦσι καὶ ἀριθμοὺς ἄλλους, τὰ
ἔνυλα
εἴδη, τοῖς ὑποκειμένοις ἐνδιδόασι καὶ ἑαυτῶν ἕνεκα ποιοῦσιν οἱ θεῖοι τῶν
ἀριθμῶν καὶ οἱ δαιμόνιοι.

657
Ασκληπιός. In Aristotelis metaphysicorum libros A-Z commentaria

P. 18, line 17n
Ὅτι δὲ οὐ ποιητική, δῆλον καὶ ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφησάντων.
Ὅτι, φησίν, ἡ σοφία οὐκ ἔστι ποιητικὴ τῶν ὄντων, ἀλλὰ γνωστική,
φανερόν
ἐστι καὶ ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφησάντων· διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄν-
θρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν. ἐξ ἀρχῆς μὲν
τὰ πρόχειρα τῶν ἀπόρων θαυμάσαντες, οἷον διὰ τί μὴ αὔξεται ἡ θά-
λασσα τοσούτων ποταμῶν εἰσερχομένων εἰς αὐτήν, εἶτα κατὰ μικρὸν
προερχόμενοι καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περὶ τῆς
σελήνης, δι' ἣν αἰτίαν ἐκλιμπάνει καὶ αὔξει, ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ἥλιος διὰ τί
ἔστιν
ὅτε ἐκλιμπάνει, καὶ διὰ τί ποτὲ μὲν θέρος ποτὲ δὲ χειμών, ποτὲ δὲ ὄμβρος,
ποτὲ δὲ οὔ, ποτὲ ἀνατέλλουσι τάδε τὰ ἄστρα καὶ ποτὲ δύνουσιν, ἄλλα δὲ
οὐ

P. 18, line 19
Ὅτι δὲ οὐ ποιητική, δῆλον καὶ ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφησάντων.
Ὅτι, φησίν, ἡ σοφία οὐκ ἔστι ποιητικὴ τῶν ὄντων, ἀλλὰ γνωστική,
φανερόν
ἐστι καὶ ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφησάντων· διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄν-
θρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν. ἐξ ἀρχῆς μὲν
τὰ πρόχειρα τῶν ἀπόρων θαυμάσαντες, οἷον διὰ τί μὴ αὔξεται ἡ θά-
λασσα τοσούτων ποταμῶν εἰσερχομένων εἰς αὐτήν, εἶτα κατὰ μικρὸν
προερχόμενοι καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περὶ τῆς
σελήνης, δι' ἣν αἰτίαν ἐκλιμπάνει καὶ αὔξει, ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ἥλιος διὰ τί
ἔστιν
ὅτε ἐκλιμπάνει, καὶ διὰ τί ποτὲ μὲν θέρος ποτὲ δὲ χειμών, ποτὲ δὲ ὄμβρος,
ποτὲ δὲ οὔ, ποτὲ ἀνατέλλουσι τάδε τὰ ἄστρα καὶ ποτὲ δύνουσιν, ἄλλα δὲ
οὐ-δέποτε δύνουσι, καὶ περὶ τὴν τοῦ παντὸς γένεσιν, πῶς ἐγένετο ὁ
κόσμος ἐκ τίνος, καὶ εἰ ἔσχεν ἀρχὴν χρονικήν, καὶ περὶ ψυχῆς. ὁ δὲ
ἀπορῶν καὶ
658

P. 19, line 10
οἱ Πυθαγόρειοι, ἢ ὅτι τὸ φιλόμυθον ἀνακαλύπτεται, ἐπεὶ ἔχει τοὺς λόγους
πάντων ἐν ἑαυτῇ ἡ ψυχή. ἐκ τῆς φιλοσοφίας οὖν ἐκδιώκεται ἡ τέφρα

καὶ ἀναφαίνεται ὁ σπινθήρ. καὶ ὁ τοιοῦτος φιλόμυθος, ὥστε καὶ ὁ τὸ κα-
θόλου ἔχων ἐπαίνου ἄξιος· οὕτως γὰρ καὶ ὁ Πλάτων τὴν φιλοσοφίαν
ἐκάλεσεν.
ὁ δὲ φιλόμυθος ὁ ἐπὶ τῶν καθ' ἕκαστα οὐκ ἐπαινετός, διότι ἄπειρα
ὑπάρχουσιν.
ὁ γὰρ μῦθος σύγκειται ἐκ θαυμάτων, ὁ τοῦ φιλοσόφου. ὥστε εἰδιὰ
τοῦτο ἐφιλοσόφησε, διὰ τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν, φανερὸν ὅτι διὰ
τὸ εἰδέναι ἐδίωκε τὸ ἐπίστασθαικαὶ οὐ δι' ἄλλην χρῆσιν· ὥστε δι'
ἑαυτὸ αἱρετόν ἐστι τὸ ἐπίστασθαι καὶ οὐ δι' ἄλλο, διότι ἡ φιλοσοφία
γνωστική
ἐστιν, οὐ ποιητική. ἦλθον γὰρ οἱ πρῶτοι φιλοσοφήσαντες εἰς ζήτησιν καὶ
οἱ νῦν διὰ τὸ θαυμάσαι ἕκαστον αὐτῶν, πῶς ἔχει. τὸ δὲ θαυμάζειν ἀγνο-

ούντων. οὐκοῦν διὰ μὲν τὸ ἀγνοεῖν ἐθαύμαζον, διὰ δὲ τὸ θαυμάζειν ἐπὶ
τὸ φιλοσοφεῖν ἦλθον· διὰ τὸ ἀγνοεῖν ἄρα ἦλθον ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν. ὃ δὴ
ἔμελλε τῆς ἀγνοίας παύσειν αὐτούς, τούτου χάριν ἦλθον ἐπὶ τὸ φιλοσο-
φεῖν. γνῶσις δὲ ἔμελλεν ἀλλ' οὐ πρᾶξις τῆς ἀγνωσίας παύσειν αὐτούς·
γνώσεως ἄρα ἀλλ' οὐ πράξεως χάριν ἦλθον ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν. εἰ γὰρ
δι' ἄγνοιαν ἦλθον ἐπὶ ζήτησιν αὐτῶν, φανερὸν ὡς γνώσεως ἐφέσει· τῆς
γὰρ ἀγνοίας οὐχ ἡ ποίησις, ἀλλ' ἡ γνῶσις ἴασις. λέγει δὲ ὅτι τὴν μὲν
ἀρχὴν ἦλθον ἐπὶ τὸ ζητεῖν τε καὶ φιλοσοφεῖν τὰ πρόχειρα καὶ ἐν ποσί,
διὰ τὴν ἀγνωσίαν τε καὶ ἀτοπίαν θαυμάσαντες αὐτά, οἷον, εἰ οὕτως τύχοι,

P. 27, line 32
ὅτι διὰ τοῦ ἑνὸς [φησὶν] αἰτίου τὴν τῶν πάντων μίαν ἀρχὴν ἔλεγεν· διὸ
καὶ ἀκίνητον αὐτὴν ὑπετίθετο. φυσιολογῶν δὲ ἔλεγε τὸ πῦρ, καὶ διὰ τοῦ
πυρὸς ἐδήλου τὸν ἀέρα συγγενῆ ὄντα, διὰ δὲ τῆς γῆς τὸ ὕδωρ. τοῖς δὲ
πλείω ποιοῦσι τὰ στοιχεῖα μᾶλλον ἐνδέχεται λέγειν τὸ ποιητικὸν αἴτιον,
οἷον τὸ θερμὸν καὶ ψυχρὸν ἢ πῦρ καὶ γῆν· χρῶνται γὰρ ὡς κινητικὴν
ἔχοντι τῷ πυρὶ τὴν φύσιν, ὕδατι δὲ καὶ γῇ καὶ τοῖς τοιούτοις
τοὐναντίονὑλικῇ. μετὰ δὲ τούτους καὶ τὰς τοιαύτας ἀρχάς, ὡς
οὐχ ἱκανῶν οὐσῶν τῶν τοιούτων ἀρχῶν μόνων γεννῆσαι τὴν τῶν
659
ὄντων φύσιν πάλιν ὑπ' αὐτῆς τῆς ἀληθείας, ὥσπερ εἴπομεν,

ἀναγκαζόμενοι τὴν ἐχομένην ἑτέραν ἐζήτησαν ἀρχήν, τουτέστι
τὴν Ποιητικὴν τοῦ εὖ ἔχειν καὶ καλῶς τὰ μὲν ἔχειν τὰ γινόμενα
τῶν ὄντων οὐ θέμις οὔτε πῦρ αἰτιᾶσθαι οὔτε γῆν, ἀλλ' ἐξῃρημένον αἴτιον·
οὔτε ἐκείνους τοὺς πρώτους εἰκὸς τοῦτο ὑπολαβεῖν. οἷον καλῶς ἔχει ὁ
οὐρανὸς ἀεὶ ὤν· εἰ δὲ καλῶς, διὰ τί, φησί, λύεται; πάλιν καλῶς ἔχει τὰ
ἐν γενέσει διὰ τὸ δεῖν εἶναι καὶ τρύγα διὰ τὴν τοῦ κόσμου, φησί, τελειό-
τητα. οὔτε δὲ δίκαιόν ἐστιν αὐτομάτῳ καὶ τύχῃ τοσοῦτον ἐπιτρέψαι
πρᾶγμα, ἀλλὰ θεῷ μόνῳ τῷ διὰ τὴν αὑτοῦ ἀγαθότητα πάντα
παραγαγόντι.

P. 28, line 32
τέλης· καὶ τελικὸν γὰρ αἴτιον ὑποτίθεται εἶναι τὸ αὐτὸ καὶ ποιητικόν, ὥς
φησι καὶ Ἀλέξανδρος. τελικὸν μὲν οὖν αἴτιον ὑποτίθενται οἱ λέγοντες εὖ
τετάχθαι τὸ ὄν· ἕκαστον γὰρ τῶν ὄντων τοῦ οἰκείου ἀγαθοῦ ἐφιέμενον
καὶ τοῦ οἰκείου τέλους σπεύδει ἐξομοιωθῆναι ὡς δυνατὸν τῷ
παραγαγόντι·
καὶ διὰ τοῦτό φασι τὸ πᾶν καλῶς τετάχθαι. διό φησι “τἀγαθὸν οὗ πάντα
ἐφίεται.” πάλιν δὲ οἱ ὑποτιθέμενοι εἶναι πρόοδον ἐν τοῖς οὖσι λέγουσιν
εἶναι ποιητικὸν αἴτιον. ἡ γὰρ τάξις τῆς προόδου οὐκ ἀπὸ ταὐτομάτου, ὡς
προϊὼν ἐρεῖ, ὅτι καθάπερ ἡ τάξις ἡ ἐν τῷ στρατοπέδῳ οὐκ ἀπὸ ταὐτο-
μάτου παραγίνεται, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ στρατηγοῦ, οὕτω καὶ ἡ πρόοδος καὶ ἡ
τάξις τῶν ὄντων οὐκ ἀπὸ ταὐτομάτου παραγέγονεν, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ πρώτου
αἰτίου. οὗτοι οὖν ἅμα τῇ ποιητικῇ αἰτίᾳ τήν τε τοῦ καλῶς καὶ τεταγμέ-
νως γίνεσθαι τὰ γινόμενα ἀρχὴν καὶ αἰτίαν ἔθεντο (τοιοῦτος γὰρ ὁ νοῦς),
καὶ τὴν τοιαύτην κίνησιν τὴν εὔτακτον ἐνυπάρχειν τοῖς οὖσι, τὴν ἐπὶ τὸ
εὖ ἄγουσαν, ἐκ τῆς αἰτίας δηλόνοτι τῆς ποιητικῆς. τὴν γὰρ τοῦ καλῶς
κινεῖσθαί τε καὶ γίνεσθαι, οὐ τὴν τοῦ μόνον γίνεσθαί τε καὶ κινεῖσθαι
αἰτίαν ἀρχὴν ἔθεντο· τοιοῦτος γὰρ ὁ νοῦς.
Οἱ μὲν οὖν.
Φησίν, ὅτι οἱ οὕτως ὑπολαμβάνοντες καὶ καλῶς τετάχθαι καὶ πρόοδον

εἶναι ἐν τοῖς οὖσιν, ἅμα τοῦ καλῶς τὴν αἰτίαν καὶ ἀρχὴν εἶναι τῶν
ὄντων, δῆλον ὅτι καὶ τὴν τοιαύτην ἀρχὴν οὐ μόνον τελικὴν ὑπέθεντο,
ἀλλὰ
καὶ ποιητικήν. καὶ τελικὴ μέν ἐστιν ὡς καλῶς παράγουσα· ἕκαστον γὰρ
660

P. 28, line 35
καὶ τοῦ οἰκείου τέλους σπεύδει ἐξομοιωθῆναι ὡς δυνατὸν τῷ

παραγαγόντι·
καὶ διὰ τοῦτό φασι τὸ πᾶν καλῶς τετάχθαι. διό φησι “τἀγαθὸν οὗ πάντα
ἐφίεται.” πάλιν δὲ οἱ ὑποτιθέμενοι εἶναι πρόοδον ἐν τοῖς οὖσι λέγουσιν
εἶναι ποιητικὸν αἴτιον. ἡ γὰρ τάξις τῆς προόδου οὐκ ἀπὸ ταὐτομάτου, ὡς
προϊὼν ἐρεῖ, ὅτι καθάπερ ἡ τάξις ἡ ἐν τῷ στρατοπέδῳ οὐκ ἀπὸ ταὐτο-
μάτου παραγίνεται, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ στρατηγοῦ, οὕτω καὶ ἡ πρόοδος καὶ ἡ
τάξις τῶν ὄντων οὐκ ἀπὸ ταὐτομάτου παραγέγονεν, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ πρώτου

ἀλλὰ
ἐξομοιοῦται τῷ παράγοντι· ποιητικὴ δὲ ὡς ἀρχὴ καὶ πρόοδον ἔχουσα.

P. 29, line 7
661

ἀλλὰ

P. 29, line 8

ἀλλὰ

P. 31, line 1
Ἐπειδὴ καὶ τὰ ἐναντία τοῖς ἀγαθοῖς ἐνόντα ἐφαίνετο.
Ἐπειδὴ ἑώρα καὶ τὰ ἐναντία τῇ φύσει τῶν ἀγαθῶν ἐνόντα, καὶ οὐ μόνον
τάξις καὶ τὸ καλόν, ἀλλὰ καὶ ἀταξία καὶ τὸ αἰσχρόν, καὶ πλείονα
τὰ κακὰ τῶν ἀγαθῶν καὶ τὰ φαῦλα τῶν καλῶν, ὁ Ἐμπεδοκλῆς ἐν ταῖς
ποιητικαῖς ἀρχαῖς καὶ τὴν τῶν κακῶν Ποιητικὴν ἀρχὴν ἔθετο. ἐπεὶ οὖν
ἐν τοῖς οὖσίν ἐστι καὶ τὰ κακά, Ἐμπεδοκλῆς ἐν τοῖς αἰτίοις ἔθετο οὐ μό-
νον τὴν τῶν ἀγαθῶν ἀρχήν, ἥτις ἐστὶν ἡ φιλία, ἀλλὰ καὶ τὴν τῶν κακῶν,
ὅ ἐστι τὸ νεῖκος. εἰ γάρ τις ἐξ ὧν φησι τὴν διάνοιαν αὐτοῦ ἐκλαμβάνοι
662
καὶ
μὴ πρὸς ἃ ψελλίζεται λέγωνἘμπεδοκλῆς, εὑρήσει τὴν μὲν φιλίαν
αἰτίαν οὖσαν τῶν ἀγαθῶνκατ' αὐτόν, τὸ δὲ νεῖκος τῶν κακῶν·
ὥστε εἴ τις φαίη τὸν Ἐμπεδοκλέα καὶ τὸ κακὸν καὶ τὸ ἀγαθὸν ἀρχὰς
λέγειν,
τάχα ἂν καλῶς λέγοι, εἴπερ τὸ τῶν ἀγαθῶν ἁπάντων αἴτιον αὐτὸ τὸ
ἀγαθόν ἐστι καὶ τῶν κακῶν τὸ κακόν. εἰπὼν δὲ αὐτὸς περὶ τοῦ ἀγαθοῦ,
περὶ τοῦ κακοῦ ἡμῖν προσθεῖναι κατέλιπε λέγειν τὸ αἴτιον κατ'
Ἐμπεδοκλέα·
ἐπὶ μὲν γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ εἶπεν αἴτιον, ἐπὶ δὲ τοῦ κακοῦ οὐκέτι. ψελλί

P. 33, line 1
ὑπὸ τοῦ νείκους ἐκ τοῦ ἑνὸς εἰς τὰ στοιχεῖα διίστηται καὶ διαιρῆται καὶ
χωρίζηται, τότε τὰ τέως τῶν στοιχείων μόρια ἀνακεκραμένα ἀλλήλοις
(οὕτως γὰρ ἦν ἓν τὰ πάντα) συγκρίνεται καὶ συνάγεται εἰς ταὐτόν, τὰ
μόρια
τὰ τοῦ πυρὸς ὡς εἶναι μετ' ἀλλήλων, καὶ τὰ τοῦ ἀέρος ὡσαύτως, ὁμοίως
καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἑκάστων· οὕτως γὰρ ἡ εἰς τὰ στοιχεῖα τοῦ ἑνὸς διαί-
ρεσις. καὶ οὕτως μὲν αὐτῷ τὸ νεῖκος οὐ διακρίσεως μᾶλλον ἀλλὰ συγκρί-
σεως αἴτιον. πάλιν ἡ φιλία ταῦτα τὰ σώματα πρῶτον αὐτὴ διαιρεῖ καὶ
κατακερματίζει καὶ διακρίνει. οὐ γὰρ δή γε ὁλόκληρα ὄντα φυλάττει, ἐπεὶ
τὰ αὐτὰ ἔμενον· οὕτως δὲ οὐκ ἦν μεταβολή. Ἐμπεδοκλῆς οὖν παρὰ τοὺς

πρότερον πρῶτος ταύτην τὴν αἰτίαν τῶν κακῶν διελὼν εἰσήγαγεν, οὐ
μίαν
ποιήσας τὴν Ποιητικὴν ἀρχήν, ἀλλὰ δύο ἐναντίας ἀλλήλαις, τὴν τῶν
ἀγα-
θῶν καὶ τὴν τῶν κακῶν, τῶν πρὸ αὐτοῦ μηδὲν τοιοῦτον ποιησάντων.
πάλιν δὲ τὰ ὑλικὰ στοιχεῖα τέσσαρα πρῶτος εἰσηγήσατο, οὐ μὴν κέχρηται
αὐτοῖς ὡς τέτρασιν, ἀλλ' ὡς δυσίν· τὸ γὰρ πῦρ λέγει θερμόν, τὰ δὲ ἄλλα

ψυχρά, ὡς εἴρηται ἡμῖν ἐν τῇ Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς. καὶ τοῦτο
ἔστιν εὑρεῖν κείμενον ἐν τοῖς ἔπεσιν αὐτοῦ.

P. 37, line 23
Ἀλλ' οὗ δὴ χάριν ἐπερχόμεθα.

663
Ὁ σκοπὸς τῶν νῦν λεγομένων προφανὴς ὑπάρχει διὰ τῶν λεχθέντων·

βούλεται γὰρ ὁ Ἀριστοτέλης ἐκθέσθαι τὰς τῶν παλαιοτέρων δόξας
φυσικῶν
τε καὶ Πυθαγορείων, ἵνα γνῶμεν δι' αὐτῶν, ποίας ἀρχὰς ὑπετίθεντο τῶν
ὄντων, πότερον ὑλικὴν μόνην ἢ καὶ Ποιητικὴν ἢ καὶ τὰς ἄλλας ἀρχάς.
τοῦτο οὖν ἐστιν ὃ λέγει, ὅτι τούτου χάριν ἐπερχόμεθα τὰς τῶν παλαιοτέ-
ρων δόξας, ὅπως λάβωμεν καὶ παρὰ τούτων, τίνας ὑποτίθενται ἀρχὰς τῶν
ὄντων, καὶ πῶς ἐμπίπτουσιν εἰς τὰς εἰρημένας αἰτίας, τουτέστιν ὑλικὴν ἢ
Ποιητικὴν ἤ τινα ἄλλην τοιαύτην.

P. 37, line 27
Ἀλλ' οὗ δὴ χάριν ἐπερχόμεθα.
Ὁ σκοπὸς τῶν νῦν λεγομένων προφανὴς ὑπάρχει διὰ τῶν λεχθέντων·

βούλεται γὰρ ὁ Ἀριστοτέλης ἐκθέσθαι τὰς τῶν παλαιοτέρων δόξας
φυσικῶν
τε καὶ Πυθαγορείων, ἵνα γνῶμεν δι' αὐτῶν, ποίας ἀρχὰς ὑπετίθεντο τῶν
ὄντων, πότερον ὑλικὴν μόνην ἢ καὶ Ποιητικὴν ἢ καὶ τὰς ἄλλας ἀρχάς.
τοῦτο οὖν ἐστιν ὃ λέγει, ὅτι τούτου χάριν ἐπερχόμεθα τὰς τῶν παλαιοτέ-
ρων δόξας, ὅπως λάβωμεν καὶ παρὰ τούτων, τίνας ὑποτίθενται ἀρχὰς τῶν
ὄντων, καὶ πῶς ἐμπίπτουσιν εἰς τὰς εἰρημένας αἰτίας, τουτέστιν ὑλικὴν ἢ
Ποιητικὴν ἤ τινα ἄλλην τοιαύτην.
Φαίνονται δὲ καὶ οὗτοι τὸν ἀριθμὸν νομίζοντες ἀρχὴν

εἶναι.
Ἐντεῦθεν ἐπὶ τοὺς Πυθαγορείους ἔρχεται καί φησιν ὅτι ἐξ ὧν εἰρή-

κασιν οἱ Πυθαγόρειοι, φαίνονται τοὺς ἀριθμοὺς ἀρχὰς τῶν ὄντων

P. 43, line 3
Παρὰ μὲν τῶν πρώτων σωματικὴν τὴν ἀρχήν.

664
Οἱ πρῶτοι φυσιολόγοι σωματικὴν τὴν ἀρχὴν ὑπέθεντο· οἱ μὲν γὰρ

ὕδωρ ὥσπερ Θαλῆς, οἱ δὲ πῦρ, ὡς Ἡράκλειτος, καὶ οἱ μὲν μίαν ὑπετί-
θεντο, οἱ δὲ πλείους, οἷον πῦρ καὶ γῆν, ὥσπερ Παρμενίδης· ἀμφοτέρας δὲ
ὑλικὰς ὑπετίθεντο τὰς ἀρχάς. ἄλλοι δέ τινες καὶ πρὸς τῇ ὑλικῇ αἰτίᾳ καὶ
Ποιητικὴν εἰρήκασιν, καθάπερ Ἐμπεδοκλῆς καὶ Ἑρμότιμος καὶ
Ἀναξαγό-
ρας· οἱ μὲν τὸν νοῦν, οἱ δὲ νεῖκος καὶ φιλίαν. καὶ ὁ μὲν Ἐμπεδοκλῆς
δύο ὑπετίθετο εἶναι τὰ ποιητικά, καὶ τὸ νεῖκος καὶ τὴν φιλίαν, οἱ δὲ περὶ
Ἑρμότιμον μίαν, τὸν νοῦν. ἤρξαντο οὖν οἱ παλαιοὶ φυσικοὶ πρὸ τῶν
Ἰταλι-
κῶν, φημὶ δὲ τῶν Πυθαγορείων· καὶ συνήκμασαν γὰρ καὶ
συνεπεξετάθησαν
τοῖς Πυθαγορείοις· μέχρις οὖν τῶν Ἰταλικῶνἐγένοντο. καὶ πάλιν χωρὶς
ἐκείνων μονιμώτερον εἰρήκασι, τουτέστι μετριώτερον, ἤγουν σκοτεινό-
τερον ἢ μαλακώτερον· οὐ γὰρ διηρθρωμένως εἰρήκασιν οἱ Πυθαγόρειοι
περὶ
τῶν ἀρχῶν· πλὴν οἱ μὲν αὐτῶν μίαν ποιοῦσι τὴν ἀρχὴν τὴν ὑλικήν, οἱ δὲ
δύο· πρὸς γὰρ τῇ ὑλικῇ ὑπετίθεντο καὶ ποιητικήν, ὥσπερ οἱ περὶ Ἀνα-
ξαγόραν.

P. 43, line 12
ὑλικὰς ὑπετίθεντο τὰς ἀρχάς. ἄλλοι δέ τινες καὶ πρὸς τῇ ὑλικῇ αἰτίᾳ καὶ
Ποιητικὴν εἰρήκασιν, καθάπερ Ἐμπεδοκλῆς καὶ Ἑρμότιμος καὶ
Ἀναξαγό-
ρας· οἱ μὲν τὸν νοῦν, οἱ δὲ νεῖκος καὶ φιλίαν. καὶ ὁ μὲν Ἐμπεδοκλῆς
δύο ὑπετίθετο εἶναι τὰ ποιητικά, καὶ τὸ νεῖκος καὶ τὴν φιλίαν, οἱ δὲ περὶ
Ἑρμότιμον μίαν, τὸν νοῦν. ἤρξαντο οὖν οἱ παλαιοὶ φυσικοὶ πρὸ τῶν
Ἰταλι-
περὶ
ξαγόραν.
665
Οἱ δὲ Πυθαγόρειοι δύο μὲν τὰς ἀρχὰς κατὰ τὸν αὐτὸν

εἰρήκασι τρόπον.
Φησὶν ὅτι καὶ οἱ Πυθαγόρειοι δύο ἀρχὰς ὑπετίθεντο, ὁμοίως ὑλικὴν

καὶ ποιητικήν, διαφέρουσι δὲ ἐκείνων, ὅτι οἱ μὲν ἓν τῶν στοιχείων εἰρή-
κασι τὴν ἀρχήν, οἷον πῦρ ἢ ὕδωρ ἤ τι τοιοῦτον λέγοντες τὸ
πεπερασμένον
καὶ τὸ ἄπειρον, αὐτοὶ δὲ οἱ Πυθαγόρειοι ἑτέρας φύσεις ὑπετίθεντο αὐτὸ
καθ' αὑτὸ εἶναι τὸ ἄπειρον, καὶ ἐξ αὐτοῦ γίνεσθαι τὴν ἀπειρίαν, καὶ πάλιν
αὐτὸ καθ' αὑτὸ τὸπεπερασμένον, καὶ ἐξ αὐτοῦ γίνεσθαι τὴν πρόοδον τῶν
πεπερασμένων, τουτέστι τοὺς λόγους τῶν εἰδῶν καὶ τῆς ὕλης. καὶ ἀληθῶς

P. 43, line 17

περὶ
ξαγόραν.
Οἱ δὲ Πυθαγόρειοι δύο μὲν τὰς ἀρχὰς κατὰ τὸν αὐτὸν

εἰρήκασι τρόπον.
Φησὶν ὅτι καὶ οἱ Πυθαγόρειοι δύο ἀρχὰς ὑπετίθεντο, ὁμοίως ὑλικὴν

καὶ ποιητικήν, διαφέρουσι δὲ ἐκείνων, ὅτι οἱ μὲν ἓν τῶν στοιχείων εἰρή-
κασι τὴν ἀρχήν, οἷον πῦρ ἢ ὕδωρ ἤ τι τοιοῦτον λέγοντες τὸ
πεπερασμένον
καὶ τὸ ἄπειρον, αὐτοὶ δὲ οἱ Πυθαγόρειοι ἑτέρας φύσεις ὑπετίθεντο αὐτὸ
καθ' αὑτὸ εἶναι τὸ ἄπειρον, καὶ ἐξ αὐτοῦ γίνεσθαι τὴν ἀπειρίαν, καὶ πάλιν
αὐτὸ καθ' αὑτὸ τὸπεπερασμένον, καὶ ἐξ αὐτοῦ γίνεσθαι τὴν πρόοδον τῶν
πεπερασμένων, τουτέστι τοὺς λόγους τῶν εἰδῶν καὶ τῆς ὕλης. καὶ ἀληθῶς
λέγει ὁ Ἀριστοτέλης αὐτὸ οὖν τὸ ἓν οὐσίαν εἶναι τούτων ἔλεγον

666
ὧν κατηγοροῦνται. διὸ καὶ τὸν ἀριθμὸν εἶναι τὴν οὐσίαν πάντων ἔλε-
γον, ἐπειδὴ καὶ τὰ πάντα ἐξ ἀριθμῶν συνίστασθαι ἔλεγον. περὶ τούτων
οὖν τοῦτον τὸν τρόπον ἀπεφήναντο· ἤρξαντο δὲ λέγειν καὶ περὶ τοῦ τί
ἐστιν,
φημὶ δὴ περὶ τῶν ὁρισμῶν. ἔλεγον γὰρ ὅτι τὸ πρώτως τινὶ ὑπάρχον τοῦτό

P. 360, line 21
γένος τι τοῦ ὄντος.
Ἐντεῦθεν ἀποδείκνυσιν ὅτι οὐ δυνατὸν εἶναι τὴν φυσιολογίαν καὶ

πρακτι-
κὴν οὔτε δὲ ποιητικήν, ἀλλὰ μόνον θεωρητικήν· καί φησιν ὅτι ἐπὶ τῶν
ποιη-
τικῶν καὶ πρακτικῶν τὰ ποιητικὰ αἴτια ἔξωθεν ὑπάρχουσιν, οἷον
ποιητικὸν
αἴτιον τῆς οἰκίας ὁ οἰκοδόμος, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ τῷ οἴκῳ ἀλλ'
ἔξωθεν·
ὁμοίως ὁ στρατηγὸς ποιητικός ἐστι τῆσδε τῆς μάχης, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν
αὐτῇ τῇ
πράξει ἀλλ' ἔξωθεν. εἰ οὖν ἡ φύσις ἐν αὐτῷ ἐστι τῷ ἔργῳ ἐν ᾧ καὶ ποιεῖ
(περὶ γὰρ τὴν τοιαύτην ἐστὶν οὐσίαν, ἐν ᾗ ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως καὶ
στάσεως ἐν αὐτῇ), δῆλον ὅτι οὔτε πρακτική ἐστιν οὔτε δὲ ποιη-
τική. τῶν μὲν γὰρ ποιητικῶν ἐν τῷ ποιοῦντί ἐστιν ἡ ἀρχὴ ἢ νοῦς
ἢ τέχνη ἢ δύναμιςἑτέρα· τῶν δὲ πρακτικῶν ἡ προαίρεσις ἐν
τῷ πράττοντι. εἰ οὖν πᾶσα διάνοια ἢ πρακτική ἐστιν ἢ ποιη-
τική, δῆλον ὅτι ἡ φύσις θεωρητική τις ἂν εἴη, ἀλλὰ θεωρητικὴ
περὶ τοιοῦτον ὂν ὅ ἐστι δυνατὸν κινεῖσθαι(περὶ γὰρ τῶν ἀκινήτων
ἡ πρώτη φιλοσοφία διαλέξεται), καὶ περὶ οὐσίας διαλέξεται κυρίως τῆς
κατὰ τὸ εἶδος, ἥτις ἐστὶν ἀχώριστος· τὰ γὰρ φυσικὰ εἴδη ἔνυλα
ὑπάρχουσι.
διαλέγεται δὲ καὶ περὶ τῆς ὕλης ἔστιν ὅτε διὰ τὸ εἶδος αὐτό.

P. 360, line 24
667
τικῶν καὶ πρακτικῶν τὰ ποιητικὰ αἴτια ἔξωθεν ὑπάρχουσιν, οἷον

ποιητικὸν
αἴτιον τῆς οἰκίας ὁ οἰκοδόμος, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ τῷ οἴκῳ ἀλλ'
ἔξωθεν·
ὁμοίως ὁ στρατηγὸς ποιητικός ἐστι τῆσδε τῆς μάχης, καὶ οὐκ ἔστιν ἐν
αὐτῇ τῇ
πράξει ἀλλ' ἔξωθεν. εἰ οὖν ἡ φύσις ἐν αὐτῷ ἐστι τῷ ἔργῳ ἐν ᾧ καὶ ποιεῖ
(περὶ γὰρ τὴν τοιαύτην ἐστὶν οὐσίαν, ἐν ᾗ ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως καὶ
στάσεως ἐν αὐτῇ), δῆλον ὅτι οὔτε πρακτική ἐστιν οὔτε δὲ ποιη-
τική. τῶν μὲν γὰρ ποιητικῶν ἐν τῷ ποιοῦντί ἐστιν ἡ ἀρχὴ ἢ νοῦς
ἢ τέχνη ἢ δύναμιςἑτέρα· τῶν δὲ πρακτικῶν ἡ προαίρεσις ἐν
τῷ πράττοντι. εἰ οὖν πᾶσα διάνοια ἢ πρακτική ἐστιν ἢ ποιη-
τική, δῆλον ὅτι ἡ φύσις θεωρητική τις ἂν εἴη, ἀλλὰ θεωρητικὴ
περὶ τοιοῦτον ὂν ὅ ἐστι δυνατὸν κινεῖσθαι(περὶ γὰρ τῶν ἀκινήτων
ἡ πρώτη φιλοσοφία διαλέξεται), καὶ περὶ οὐσίας διαλέξεται κυρίως τῆς
κατὰ τὸ εἶδος, ἥτις ἐστὶν ἀχώριστος· τὰ γὰρ φυσικὰ εἴδη ἔνυλα
ὑπάρχουσι.
διαλέγεται δὲ καὶ περὶ τῆς ὕλης ἔστιν ὅτε διὰ τὸ εἶδος αὐτό.

P. 362, line 32
οὐ δυνατόν), ὥστε ἐντεῦθεν μεμαθήκαμεν πῶς δεῖ ὁρίζεσθαι τὰ φυσικὰ

πράγματα, ὅτι μετὰ τοῦ σχήματος, μνημονεύειν δὲ καὶ τῆς ἐνεργείας αὐ-
τῶν. διὸ καὶ ἐνίας τῶν ψυχῶν οὕτω δεῖ ὁρίζεσθαι, ὅσαι μὴ δύνανται ἄνευ
ὕλης εἶναι, ὥσπερ τὴν φυσικήν. ἀνακηρύττει τοίνυν τὴν ἑαυτοῦ διάνοιαν
καὶ ἐντεῦθεν ὁ Ἀριστοτέλης περὶ τῆς ἀθανασίας τῆς λογικῆς ψυχῆς, ὅτι
οἶδε ψυχὴν καὶ χωριστὴν ὕλης, εἴ γε φησὶν ἐνταῦθα ὅτι ὅση μὴ ἄνευ
τῆς ὕλης ἐστὶνὡς οὐσία καὶ χωριστὴ ψυχή.
Ὅτι μὲν οὖν ἡ φυσικὴ θεωρητική ἐστι, δῆλον ἐν τούτων.
Ἐντεῦθεν συνάγει τὰ εἰρημένα καί φησιν ὅτι φανερὸν ἡμῖν γέγονεν

ὅτι ἡ φυσικὴ θεωρητικὴ ἐπιστήμη ἐστίν· οὔτε γὰρ πρακτικὴ δύναται εἶναι
οὔτε ποιητική, ὡς καὶ τῇ προτεραίᾳ εἴρηται· ἡ μὲν γὰρ ἔξωθεν ἔχει τὰ

ποιητικὰ αἴτια, ἡ μέντοι γε φυσικὴ ἐν ἑαυτῇ, ἀρχὴ κινήσεως καὶ ἠρεμίας
ὑπάρχουσα. δῆλον δ' ὅτι καὶ ἡ μαθηματικὴ θεωρητικήἐστιν ἡ κυρίως·
οὐδὲν γὰρ πράττει, εἰ μήτι γε αἱ ὑποβεβηκυῖαι αὐτήν, οἷον μηχανικὴ καὶ
ὅσαι τοιαῦται ὑπάρχουσιν. ἡ μέντοι γε μαθηματικὴ εἰ περὶ χωριστὰ εἴδη
καταγίνεται καὶ κατ' οὐσίαν ἀκίνητα, οὔπω δῆλον, ἐπειδὴ μέλλει προϊὼν
668
διελέγξαι ταύτην τὴν δόξαν. ἐνίσταται δὲ πρὸς Πλάτωνα λέγοντα εἶναι

αὐτογραμμὴν ἐν ὑποστάσει καὶ κύκλον καὶ αὐτοζῷον αὐτὰ καθ' αὑτὰ
ὑπάρχοντα, πρὸς ἃ ἀφορῶν ὁ δημιουργὸς παράγει ἃ παράγει· εἰ μήτι γε
διὰ τούτων λόγον τινὰ ἐδήλου καὶ οὐκ οὐσίας αὐτὰς καθ' αὑτὰς ὑπαρ
Ολυμπιόδωρος. Prolegomena P. 8, line 21
Ἀλλ' εἰ βούλεσθε, καὶ τὴν τάξιν μάθωμεν τῶν συμβαλλομένων εἰς

τὴν ἀρχὴν τῆς μεθόδου. ἰστέον τοίνυν ὅτι σκοπὸν ἔχομεν ἐν τῇ λογικῇ
τὰς ἀποδείξεις μαθεῖν. διὰ συλλογισμῶν δὲ ταύτας μανθάνομεν. ὁ δὲ
συλλογισμὸς αὐτός, ὡς καὶ τὸ ὄνομα δηλοῖ, συλλογή τίς ἐστι λόγων. [ἃ]
δεῖ οὖν πρὸ τῆς συλλογῆς μαθεῖν τὰ ἁπλᾶ, τοῦτ' ἔστι τὰς προτάσεις, πρὸ
δὲ τῶν προτάσεων τὰ ὀνόματα καὶ τὰ ῥήματα, ἐξ ὧν αἱ προτάσεις
ἵστανται.
μανθάνομεν οὖν ἐκ μὲν τῶν Κατηγοριῶν τὰ ὀνόματα καὶ τὰ ῥήματα, ἐκ
δὲ τοῦ Περὶ ἑρμηνείας τὰς προτάσεις, ἐν δὲ τοῖς Ἀναλυτικοῖς τέλειον
εἰσό-
μεθα τὸν συλλογισμόν. ἐζήτησαν δέ τινες πρὸς τί συμβάλλονται οἱ Σοφι-
στικοὶ ἔλεγχοι καὶ οἱ Τόποι καὶ αἱ Ῥητορικαὶ τέχναι καὶ τὸ Περὶ ποιη-
τικῆς, καὶ διὰ τί ταῦτα ἐξέθετο ὁ φιλόσοφος. πρὸς οὕς φαμεν ὅτι
καθάπερ
οἱ τῶν Ἀσκληπιαδῶν παῖδες οὐ μόνον τὴν τῶν ὑγιεινῶν ἀλλὰ καὶ τὴν τῶν
νοσερῶν παιδεύονται γνῶσιν ὑπὲρ τοῦ τὰ μὲν ἑλεῖν τὰ δὲ φυγεῖν, οὕτω

καὶ ὁ φιλόσοφος γιγνώσκων ὅτι πεφύκασί τινες σοφιστικοὶ συλλογισμοὶ
πειρώμενοι τὴν ἀλήθειαν περιτρέπειν καὶ ταύτην ἀφανίσαι, δεῖν ᾠήθη
τού-
τους περιθέσθαι, οὐχ ἵνα χρησώμεθα τούτοις, ἀλλ' ἵνα γιγνώσκοντες μὴ
περιπέσωμεν τοῖς αὐτοῖς. καὶ ἐν τούτοις καὶ τὸ δεύτερον κεφάλαιόν
ἐστιν,
βαλλόμενον ὑπό τινος μέρος ἐστὶ τοῦ προβάλλοντος· ἡ λογικὴ ἄρα ὡς

προ-
βληθεῖσα ὑπὸ τῆς φιλοσοφίας μέρος αὐτῆς ἐστι. ψευδὴς δὲ καὶ οὗτος ὁ
λόγος καθέστηκεν· αὐτίκα γοῦν ὁ μὲν χαλκεὺς ἑαυτῷ
ἄκμοναπροβάλλεται
καὶ ὁ τέκτων, εἰ τύχοι, σφῦραν, καὶ οὐδέτερον οὐδετέρου μέρος ἐστί. καὶ
οἱ μὲν τῶν Στωϊκῶν λόγοι τοιαύτην ἔχουσι τὴν ἀγωγήν, δεικνύναι ἐπειγό-
669
μενοι τὴν λογικὴν μέρος οὖσαν τῆς φιλοσοφίας.

Οἱ δὲ τῶν Περιπατητικῶν λόγοι, τρεῖς ὄντες τὸν ἀριθμόν, τοιαύτην
ἔχουσι τὴν ἀγωγήν, οἱ πρεσβεύοντες εἶναι ὄργανον τὴν λογικήν. καὶ ὁ
μὲν
πρῶτος αὐτῶν τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον· ἐὰν ὦσι, φασί, δύο τέχναι καὶ
κέχρηται
ἡ ἑτέρα τῷ ἀποτελέσματι τῆς ἑτέρας, ἡ κεχρημένη κρείττων ἐστὶ τῆς
ἀποτε-
λεσάσης· οἷον ὡς ἔχει ἐπὶ χαλινοποιητικῆς καὶ ἱππικῆς· ἡ μὲν γὰρ
χαλινο-
ποιητικὴ χαλινὸν ἐποίησεν, ἡ δὲ ἱππικὴ τούτῳ ἐχρήσατο· οὐκοῦν ἄρα ἡ
ἱππικὴ ὡς κεχρημένη τῷ ἀποτελέσματι τῆς χαλινοποιητικῆς κρείττων
αὐτῆς
ὑπάρχει. οὕτω καὶ ἡ κυβερνητικὴ ναυπηγικῆς ἐστι τιμιωτέρα, διότι τῷ
πλοίῳ κέχρηται ἡ κυβερνητικὴ ἀποτελέσματι ὄντι τῆς ναυπηγικῆς. εἰ δὲ
τοῦτο, ἐπειδὴ ἡ μὲν φιλοσοφία ποιεῖ τὴν λογικήν, κέχρηνται δὲ αἱ ἄλλαι
πᾶσαι τέχναι τῷ ἀποτελέσματι τῆς λογικῆς, οἷον ἰατρική, γραμματική,
ῥητορική, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν αἱ παραπλήσιοι τέχναι, εὑρεθήσεται ἄρα ἡ
φιλοσοφία τῶν ἄλλων τεχνῶν τῶν κεχρημένων τῷ ταύτης προβλήματι,
βληθεῖσα ὑπὸ τῆς φιλοσοφίας μέρος αὐτῆς ἐστι. ψευδὴς δὲ καὶ οὗτος ὁ
λόγος καθέστηκεν· αὐτίκα γοῦν ὁ μὲν χαλκεὺς ἑαυτῷ
ἄκμοναπροβάλλεται
καὶ ὁ τέκτων, εἰ τύχοι, σφῦραν, καὶ οὐδέτερον οὐδετέρου μέρος ἐστί. καὶ
οἱ μὲν τῶν Στωϊκῶν λόγοι τοιαύτην ἔχουσι τὴν ἀγωγήν, δεικνύναι ἐπειγό-
μενοι τὴν λογικὴν μέρος οὖσαν τῆς φιλοσοφίας.
Οἱ δὲ τῶν Περιπατητικῶν λόγοι, τρεῖς ὄντες τὸν ἀριθμόν, τοιαύτην
ἔχουσι τὴν ἀγωγήν, οἱ πρεσβεύοντες εἶναι ὄργανον τὴν λογικήν. καὶ ὁ
μὲν
πρῶτος αὐτῶν τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον· ἐὰν ὦσι, φασί, δύο τέχναι καὶ
κέχρηται
ἡ ἑτέρα τῷ ἀποτελέσματι τῆς ἑτέρας, ἡ κεχρημένη κρείττων ἐστὶ τῆς
ἀποτε-
λεσάσης· οἷον ὡς ἔχει ἐπὶ χαλινοποιητικῆς καὶ ἱππικῆς· ἡ μὲν γὰρ
χαλινο-
ποιητικὴ χαλινὸν ἐποίησεν, ἡ δὲ ἱππικὴ τούτῳ ἐχρήσατο· οὐκοῦν ἄρα ἡ
ἱππικὴ ὡς κεχρημένη τῷ ἀποτελέσματι τῆς χαλινοποιητικῆς κρείττων
αὐτῆς
ὑπάρχει. οὕτω καὶ ἡ κυβερνητικὴ ναυπηγικῆς ἐστι τιμιωτέρα, διότι τῷ
πλοίῳ κέχρηται ἡ κυβερνητικὴ ἀποτελέσματι ὄντι τῆς ναυπηγικῆς. εἰ δὲ
τοῦτο, ἐπειδὴ ἡ μὲν φιλοσοφία ποιεῖ τὴν λογικήν, κέχρηνται δὲ αἱ ἄλλαι
670
πᾶσαι τέχναι τῷ ἀποτελέσματι τῆς λογικῆς, οἷον ἰατρική, γραμματική,

ῥητορική, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν αἱ παραπλήσιοι τέχναι, εὑρεθήσεται ἄρα ἡ
φιλοσοφία τῶν ἄλλων τεχνῶν τῶν κεχρημένων τῷ ταύτης προβλήματι,
Ολυμπιόδωρος. In Aristotelis meteora commentaria P. 178, line 26
Ἧι μὲν γὰρ ῥευσεῖται τὸ ἀνιόν, ἐκεῖθεν τὸ αἴτιον· ἡ

γὰρ φορὰ τῶν πόρρω κυρία τῆς γῆς.
Ὅπου γὰρ ἀπέρχεται ἡ καπνώδης ἀναθυμίασις ῥεύσασα ἀπὸ τῆς γῆς

καὶ τῇ οἰκείᾳ φορᾷ ἐπὶ τὰ ἄνω φερομένη, ἐκεῖνό ἐστι τὸ ποιητικὸν αἴτιον
τοῦ ἀνέμου· ποῦ δὲ ἀπέρχεται; ἐπὶ τὸν κυκλοφορούμενον ἀέρα· οὐκοῦν
ἐξ
αὐτοῦ ἐστι τὸ αἴτιον τῆς λοξῆς αὐτῶν κινήσεως. καὶ διὰ τί ποιητικὸν λέ-
γεται αἴτιον τῶν ἀνέμων αὐτὸς ὁ ἀήρ; ἐπειδὴ ἡ φορὰ τῶν πόρρω τῆς γῆς
ὄν-
των, τουτέστι τοῦ οὐρανίου σώματος, αὕτη κυρία ἐστί, τουτέστι τὸ κῦρος
ἔχουσα
ἐν τοῖς γινομένοις· ποιητικὴ γὰρ αἰτία ἐστὶ τῶν γινομένων, οὐχὶ ὑλική.
ἀλλὰ μὴν συμπεριφέρεται τούτοις ὁ ἀὴρ ὁ ὑπὲρ τὰς ἀκρωρείας· καὶ οὗτος
ἄρα τὸ κῦρος ἔχει τῆς τῶν ἀνέμων γενέσεως.
Ολυμπιόδωρος. In Aristotelis meteora commentaria

P. 201, line 31
καὶ τυφῶνος. ἡ γὰρ κοινωνία κατάδηλος· οὐδὲν γὰρ ἕτερόν ἐστιν

ἐκνεφίας
ἢ τυφὼν ἀνήνεμος, καὶ τυφὼν οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ ἐκνεφίας ἐπιτεταμένος.
ᾧ δῆλον, ὅτι ταὐτόν ἐστιν ἐκνεφίας καὶ τυφὼν ὅσον κατὰ τὸ εἶδος. ἀλλὰ
παρὰ τὴν ἐπίτασιν καὶ ἄνεσιν διαλλάττουσιν, οὐ τῷ εἴδει. διαφέρουσι
γὰρ τριχῶς· πρῶτον μέν, ὅτι ὁ ἐκνεφίας οὐχ ὁρᾶται, ὁ δὲ τυφὼν ὁρᾶται
διὰ τὸ παχυμερεστέραν οὐσίαν συνεφέλκεσθαι ἐκ τοῦ νέφους τὴν
καπνώδη
ἀναθυμίασιν ἐκκρινομένην. δεύτερον, ὅτι ὁ μὲν ἐκνεφίας συνεφέλκεται
περὶ αὐτὸν ἐκ τοῦ περιέχοντος αὐτὸν νέφους, ὁ δὲ τυφὼν συνεφέλκεται
μεθ' ἑαυτοῦ καὶ τὸ περιέχον νέφος, ὡς εἰς αὐτὸν ἀναλίσκεσθαι τὸ νέφος.
τρίτον, ὅτι τὸν μὲν ἐκνεφίαν παύει ὁ ὑετός (κατασβέννυσι γὰρ τὴν
καπνώδη
ἀναθυμίασιν ὁ ὑετὸς τὴν Ποιητικὴν τοῦ ἐκνεφίου, ἅτε ψυχρὸς
671
ὑπάρχων),
τὸν δὲ τυφῶνα οὐχ ἱκανός ἐστιν ὁ ὑετὸς παῦσαι, ἀλλὰ δεῖται ἄλλου τινὸς
ψυχροτέρου, καὶ διὰ τοῦτο ὑπὸ τοῦ βορρᾶ κατασβέννυται· ὁ γὰρ βορρᾶς
ψυχρότερός ἐστι τοῦ ὕδατος τοῦ εἰδοποιουμένου τὴν ψύξιν. ἢ ῥητέον,
ὅτι ποτὲ τὰ αἰτιατὰ δραστικώτερα γίνονται τῶν αἰτίων. ἰδοὺ γοῦν ὁ πε-
πυρακτωμένος σίδηρος δραστικώτερός ἐστι τοῦ θερμαίνοντος αὐτὸν
πυρός·
οὕτως οὖν καὶ ὁ ἀὴρ ψυχόμενος αὐτὸς ὑπὸ τοῦ ὕδατος ψύχεται τοῦ ψύ-
ξαντος· ψυχρότατος δὲ ὢν ψύχει τὸν βορρᾶν. ἀλλὰ τοῦτο σημειωτέον,
ὅτι ἐπὶ μὲν τῶν θερμῶν λεπτομερέστερά εἰσι τὰ αἴτια τῶν αἰτιατῶν,
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Gorgiam commentaria Cha. 33, sec. 1, line

18
οὔσης τοῦ λόγου. πόρρω δὲ λόγου καλοῦμεν τὴν αὐλητι-

κήν, ἐπειδὴ πρῶτον μὲν οὐ κέχρηται λόγῳ ὥσπερ ἡ κιθαρ-
ῳδία· ἐκείνη μὲν γὰρ δύναται καὶ κρούειν ταῖς χερσὶ
τὰς χορδὰς καὶ ᾄδειν μέλος, αὕτη δὲ τὸ στόμα κατὰ τοῦ
αὐλοῦ βαλοῦσα λόγον οὐ προφέρεται· ἄλλως τε δὲ καλεῖ-
ται πόρρω λόγου ὅτι ἡ μὲν αὐλητικὴ δύναται καὶ ἄλογα
ζῷα κινῆσαι, ἡ δὲ κιθαριστικὴ οὔ, ἀλλὰ μόνα τὰ λογικά.
λέγει τοίνυν ὅτι αὕτη πρὸς ἡδονὴν ὁρᾷ, ὡσαύτως καὶ ἡ
κιθαριστικὴ καὶ ἡ ποιητική. δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι ἡ ποιητικὴ
γίνεται δημηγορία· ὅπερ γὰρ λέγει καὶ ὁ Ἰσοκράτης,
λάβε τῆς ποιητικῆς τὰ μέτρα καὶ τὸν ῥυθμὸν καὶ μένει
δημηγορία, ᾗ κέχρηνται οἱ δημαγωγοί· δημαγωγοὺς
δὲ καλῶ τοὺς ῥήτορας, ἐπειδὴ αὐτοὶ τὸν δῆμον ἄγουσιν
ὅπῃ βούλονται. τῆς δὲ ῥητορικῆς ἡ μέν ἐστι διδασκαλική,
καθ' ἣν οὗτοι οἱ σοφισταὶ διδάσκουσιν, ἡ δὲ ἐργαζομένη,
ὡς ἡ τῶν δικολόγων.
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Phaedonem commentaria

ἑτερότητι τὸ ἀεὶ ψεύδεσθαι· ὅπου γε οὐδὲ τῆς ἀκριβείας τῶν αἰσθητῶν

ἀνέχεται,
οἷον τοῦ ἄγαν λευκοῦ, αἱ γὰρ ὑπερβολαὶ τῶν αἰσθητῶν φθείρουσι τὰς
αἰσθήσεις.
καὶ διὰ τοῦτο ἡ αἴσθησις λέγεται ἀεὶ ψεύδεσθαι· ἐπεὶ εἴποις ἂν αὐτὴν καὶ
ἀεὶ
ἀληθεύειν καὶ ἀκριβῆ, παραβάλλων αὐτὴν ὡς πρὸς τὴν εἰκασίαν, οἷον
672
τὴν
γνῶσιν τῶν ἐν τοῖς ἐνόπτροις εἰδώλων.
Πρὸς δὲ τὸ δεύτερόν φαμεν ὅτι οὐ πεισόμεθα τῷ Περιπάτῳ λέγοντι
ἀρχὴν ἐπιστήμης τὴν αἴσθησιν· οὐδέποτε γὰρ τὰ χείρω καὶ δεύτερα ἀρχαὶ
ἢ
αἴτιά εἰσι τῶν κρειττόνων. εἰ δὲ δεῖ καὶ ταῖς ἐγκυκλίοις ἐξηγήσεσι
πείθεσθαι
καὶ ἀρχὴν εἰπεῖν τὴν αἴσθησιν τῆς ἐπιστήμης, λέξομεν αὐτὴν ἀρχὴν οὐχ
ὡς
Ποιητικήν, ἀλλ' ὡς ἐρεθίζουσαν τὴν ἡμετέραν ψυχὴν εἰς ἀνάμνησιν τῶν
καθόλου
καὶ τὰ ἀγγέλου καὶ κήρυκος ποιοῦσαν, κινοῦσαν τὴν ἡμετέραν ψυχὴν εἰς
προβολὴν
τῶν ἐπιστημῶν, κατὰ ταύτην δὲ τὴν ἔννοιαν εἴρηται καὶ τὸ ἐν Τιμαίῳ
[47b1],
ὅτι δι' ὄψεως καὶ ἀκοῆς ‘τὸ τῆς φιλοσοφίας ἐπορισάμεθα γένος’, διότι ἐκ
τῶν
αἰσθητῶν εἰς ἀνάμνησιν ἀφικνούμεθα.
Καὶ ὁ μὲν Πρόκλος βούλεται τὰ οὐράνια ὄψιν μόνην καὶ ἀκοὴν ἔχειν,
καθάπερ
καὶ Ἀριστοτέλης· μόνας γὰρ τῶν αἰσθήσεων ἐκείνας ἔχει τὰς πρὸς τὸ εὖ
εἶναι
συμβαλλομένας, οὐ μὴν τὰς πρὸς τὸ εἶναι, αἱ δὲ ἄλλαι αἰσθήσεις πρὸς τὸ
εἶναι
συμβάλλονται. καὶ ὁ ποιητὴς δὲ μαρτυρεῖ τούτοις λέγων [Γ 277]
Elias Phil., In Porphyrii isagogen P. 6, line 1
ματα (ἰδιωτικὰ δὲ λέγω τοὺς ἐπιτροπικοὺς Δημοσθένους λόγους ἢ ὅταν

ἑνί τινι συνηγορῇ, πολιτικὰ δὲ τὰ δημόσια πάντα, ὅταν συμβουλεύῃ τῇ
πόλει
Φιλίππῳ πολεμῆσαι), τέλος δὲ ταύτης τὸ πεῖσαι, τῇ γραμματικῇ
ὑπόκεινται
πᾶσαι αἱ Ἑλληνίδες φωναί, τέλος δὲ αὐτῆς μηδέποτε ἁμαρτεῖν περὶ αὐτὰς
μήτε περὶ μίαν μήτε περὶ πολλάς· ἡ μὲν γὰρ περὶ μίαν ἁμαρτὰς βαρβα-
ρισμὸς εἴρηται ἡ δὲ περὶ πλείονας σολοικισμός· σολοικισμὸς δὲ εἴρηται
ὡς
σώου λόγου αἰκισμός.
Εἰ οὖν πᾶσα τέχνη καὶ ὑποκείμενον ἔχει καὶ τέλος, εἰκότως οἱ ὁρι-
σμοὶ ἢ ἐξ ἑνὸς τῶν δύο ἢ ἐκ τοῦ συναμφοτέρου λαμβάνονται. ἐκ τοῦ ὑπο-
673
κειμένου μέν, ὡς ἵνα εἴπω ‘ἰατρική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα
καταγινομένη’, ἐκ τοῦ τέλους δὲ ‘ὑγείας περιποιητική’, ἐκ δὲ τοῦ συναμ-

φοτέρου ‘τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα καταγινομένη ὑγείας περι-
ποιητική’. δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι ἐπὶ πασῶν τῶν ἄλλων τεχνῶν καὶ ἐπιστη-
μῶν μόνος ὁ ἐκ τοῦ συναμφοτέρου τέλειος ὁρισμός, ἐπειδὴ τὰ
ὑποκείμενα
αὐταῖς καὶ ἄλλαις ὑπόκεινται τέχναις, οἷον τὰ ἀνθρώπεια σώματα
ὑπόκειν-
ται κουρεῖ, παιδοτρίβῃ. ἀλλὰ καὶ τὰ πολιτικὰ ὑπόκεινται καὶ ἄλλαις
ὁμοίως. καὶ τὰ τέλη οὐχ ὑπὸ μόνων τῶν εἰρημένων γίνονται, ἀλλὰ καὶ
ὑπὸ τύχης καὶ ὑπὸ ἄλλων τινῶν· τὴν γὰρ ὑγείαν οὐ μόνος ἰατρὸς ποιεῖ,
ἀλλὰ καὶ ἐκ τύχης γίνεται, ὡς εἴρηται ἐν τῷ Περὶ αἱρέσεων. καὶ γραῦς
ἐπᾴδουσα ὑγείαν ποιεῖ καὶ περίαπτον ὁμοίως. καὶ ἡ πειθὼ οὐχ ὑπὸ μόνης
ῥητορικῆς γίνεται, ἀλλὰ καὶ χρυσὸς πείθει καὶ κάλλος πείθει καὶ ἕτερα
Elias Phil., In Porphyrii isagogen P. 6, line 3
Φιλίππῳ πολεμῆσαι), τέλος δὲ ταύτης τὸ πεῖσαι, τῇ γραμματικῇ

ὑπόκεινται
πᾶσαι αἱ Ἑλληνίδες φωναί, τέλος δὲ αὐτῆς μηδέποτε ἁμαρτεῖν περὶ αὐτὰς
μήτε περὶ μίαν μήτε περὶ πολλάς· ἡ μὲν γὰρ περὶ μίαν ἁμαρτὰς βαρβα-
ρισμὸς εἴρηται ἡ δὲ περὶ πλείονας σολοικισμός· σολοικισμὸς δὲ εἴρηται
ὡς
σώου λόγου αἰκισμός.
Εἰ οὖν πᾶσα τέχνη καὶ ὑποκείμενον ἔχει καὶ τέλος, εἰκότως οἱ ὁρι-
σμοὶ ἢ ἐξ ἑνὸς τῶν δύο ἢ ἐκ τοῦ συναμφοτέρου λαμβάνονται. ἐκ τοῦ ὑπο-
κειμένου μέν, ὡς ἵνα εἴπω ‘ἰατρική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα
καταγινομένη’, ἐκ τοῦ τέλους δὲ ‘ὑγείας περιποιητική’, ἐκ δὲ τοῦ συναμ-

φοτέρου ‘τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα καταγινομένη ὑγείας περι-
ποιητική’. δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι ἐπὶ πασῶν τῶν ἄλλων τεχνῶν καὶ ἐπιστη-
μῶν μόνος ὁ ἐκ τοῦ συναμφοτέρου τέλειος ὁρισμός, ἐπειδὴ τὰ
ὑποκείμενα
αὐταῖς καὶ ἄλλαις ὑπόκεινται τέχναις, οἷον τὰ ἀνθρώπεια σώματα
Elias Phil., Eliae (olim Davidis) in Aristotelis categorias commentarium

P. 116, line 35
λέγει ἐκ τεσσάρων σχέσεων συγκεκροτῆσθαι τὸν εὖ ἔχοντα οἶκον, πατρὸς

674
πρὸς τέκνα, ἀνδρὸς πρὸς γυναῖκα, δεσπότου πρὸς δούλους, εἰσιόντων

πρὸς
ἐξιόντα καὶ ὡς εἴρηται ἡμῖν ἐν τοῖς τῆς Πορφυρίου Εἰσαγωγῆς προλεγο-
μένοις. αὕτη καὶ ἡ τοῦ πρακτικοῦ διαίρεσις.
Τὸ δὲ λογικὸν καὶ αὐτὸ εἰς τρία διαιρεῖται, εἰς τὰ πρὸ τῆς ἀποδεί-
ξεως ἤγουν μεθόδου καὶ εἰς αὐτὴν τὴν ἀπόδειξιν καὶ εἰς τὰ ὑποδυόμενα
τὴν
ἀπόδειξιν. καὶ τὰ μὲν πρὸ τῆς μεθόδου καὶ τῆς ἀποδείξεώς εἰσιν αἵ τε
Κατηγορίαι καὶ τὸ Περὶ ἑρμηνείας καὶ τὰ Πρότερα ἀναλυτικά, τὰ δὲ
αὐτὴν
τὴν μέθοδον τῆς ἀποδείξεως διδάσκοντά εἰσι τὰ Δεύτερα ἀναλυτικά, τὰ
δὲ
ὑποδυόμενα αὐτὴν τὴν ἀπόδειξίν εἰσι τὰ Τοπικά, αἱ Ῥητορικαὶ τέχναι, οἱ
Σοφιστικοὶ ἔλεγχοι καὶ τὸ Περὶ ποιητικῆς· πέντε γάρ εἰσιν εἴδη τῶν συλ-
λογισμῶν, ἀποδεικτικὸς διαλεκτικὸς ῥητορικὸς σοφιστικὸς ποιητικός. καὶ
εἰκότως, ἐπειδὴ καὶ αἱ προτάσεις ὅθεν λαμβάνονται πέντε εἰσίν· ἢ γὰρ

πάντῃ ἀληθεῖς εἰσιν αἱ προτάσεις καὶ ποιοῦσι τὸν ἀποδεικτικόν, ἢ πάντῃ
ψευδεῖς καὶ ποιοῦσι τὸν ποιητικὸν τὸν μυθώδη, ἢ πῇ μὲν ἀληθεῖς πῇ δὲ
ψευδεῖς, καὶ τοῦτο τριχῶς· ἢ γὰρ μᾶλλον ἀληθεύει ἧττον δὲ ψεύδεται καὶ
ποιεῖ τὸν διαλεκτικὸν συλλογισμόν, ἢ πλέον ἔχει τὸ ψεῦδος τοῦ ἀληθοῦς
καὶ ποιεῖ τὸν σοφιστικόν, ἢ ἐπίσης ἔχει τὸ ἀληθὲς τῷ ψεύδει καὶ ποιεῖ
τὸν ῥητορικόν. ὅθεν καὶ στάσεις παρὰ μόνοις τοῖς ῥήτορσι διὰ τὸ
Elias Phil., Eliae (olim Davidis) in Aristotelis categorias commentarium

P. 120, line 16
ἑαυτῶν ἐτάχθησαν ἢ ἔξωθεν ὑπό τινος αἰτίας· ἀλλ' εἰ μὲν ὑφ' ἑαυτῶν,
ἔχουσί τι κοινὸν τὸ συνάπτον αὐτὰς κἀκεῖνο ἡ ἀρχή, εἰ δὲ ὑπ' ἔξωθέν
τινος αἰτίας, πάλιν ἢ μιᾶς ἢ πλειόνων. καὶ εἰ μὲν μιᾶς, ἐντεῦθεν μία
ἐστὶν ἡ ἀρχή, εἰ δὲ πλειόνων, ἢ τεταγμένων ἢ ἀτάκτων. οὐ παύσομαι
τὰ αὐτὰ πολλάκις ἀνακυκλῶν καὶ ἐφ' ἀπείρῳ, τοῦ ἀπείρου δὲ μὴ ὄντος,
μία ἄρα τοῦ παντὸς ἡ ἀρχή. ἢ καὶ ἄλλως· ὅτι ἡ ἀρχὴ ἢ μία ἢ
πολλαί. καὶ εἰ μὲν πολλαί, ἢ τὰ αὐτὰ παράγουσιν ἢ ἕτερα. καὶ εἰ μὲν τὰ
αὐτά, περίεργος ἡ μία τῆς ἄλλης πάντα παραγούσης καὶ περιττὴ ἡ μία, εἰ
δὲ ἕτερα, ἀτελὴς ἑκατέρα· λείπει γὰρ τῇδε τὰ παραγόμενα ὑπὸ τῆσδε.
οὐδὲν δὲ τὸ θεῖον ἀτελὲς οὐδέποτε· μία ἄρα τοῦ παντὸς ἀρχή. καὶ ταύτην
βούλεται Ποιητικὴν εἶναι οὐρανίων καὶ τῶν ὑπὸ τὴν σελήνην· εἰ γὰρ
καὶ
ἅμα θεὸς ἅμα κόσμος, ἀλλ' οὖν κατ' αἰτίαν προϋπάρχει ὁ θεὸς τοῦ
675
κόσμου,
καὶ οὐκ ἐν τοῦ αὐτομάτου ὁ κόσμος ἀλλὰ τὸν θεὸν ἔχει αἴτιον, ὥσπερ καὶ
ὁ ἥλιος τοῦ οἰκείου φωτὸς προϋπάρχει κατ' αἰτίαν. εἰ δέ τις ἐρεῖ ὅτι
πολλαὶ ἀρχαὶ κατὰ Ἀριστοτέλην (ὅσα γὰρ τὰ κύκλῳ κινούμενα, τοσαῦτα
καὶ ἀκίνητα· λέγει γὰρ ταῖς ἑπτὰ σφαίραις ἑπτὰ νοῦς ἐφεστάναι καὶ
κινεῖν,
αὐτοὺς δὲ ἀκινήτους εἶναι), ἀλλὰ καὶ οὕτως μία ἀρχή· ἐξηρτημένοι γάρ
εἰσι
πάντες οἱ ὑποβεβηκότες νόες τοῦ ἑνὸς τοῦ κινοῦντος τὴν ἀπλανῆ. εἰ δὲ
ἐρεῖς ‘καὶ διὰ τί τὸν νοῦν λέγει τὴν πρωτίστην ἀρχὴν καὶ μὴ τὸ ἀγαθόν,
ὡς ὁ Πλάτων;’, ἐπίστασο ὅτι καὶ μετὰ τὰ φυσιολογικὰ θεολογῶν εὐθὺς ἐν
David Phil., Prolegomena philosophiae P. 19, line 1
περὶ καρδίαν αἵματος πρὸς ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως. καὶ ἰδοὺ ἡ μὲν ζέσις τοῦ
περὶ τὴν καρδίαν αἵματος ἀπὸ τοῦ ὑποκειμένου ἐστί (καὶ γὰρ τῷ θυμῷ
τὸ περὶ τὴν καρδίαν αἷμα ὑπόκειται), τὸ δὲ ‘πρὸς ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως’
ἀπὸ
τοῦ τέλους· τέλος γὰρ τοῦ θυμοῦ τὸ ὀρέγεσθαι τοῦ λυπῆσαι τὸν
ἀντιλυπή-
σαντα. ταῦτα μὲν ἐν τούτοις. ἔστι δὲ εἰπεῖν ὅτι καλῶς λέγομεν πάντας
τοὺς ὅρους ἀπὸ γένους καὶ συστατικῶν διαφορῶν λαμβάνεσθαι· καὶ γὰρ
οἱ
ἐκ τοῦ τέλους λαμβανόμενοι καὶ οἱ ἐκ τοῦ ὑποκειμένου καὶ οἱ ἐκ τοῦ
συναμφοτέρου ἔχουσι καὶ γένος καὶ συστατικὰς διαφοράς, οἷον ἰατρική
ἐστι
τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα καταγινομένη· ἰδοὺ ἐνταῦθα ἀντὶ
γένους μὲν εἴληπται τὸ τέχνη, ἀντὶ δὲ συστατικῶν διαφορῶν αἱ λοιπαὶ
λέξεις. καὶ πάλιν ἰατρική ἐστι τέχνη ὑγείας περιποιητική· ἰδοὺ ἐνταῦθα
τὸ μὲν τέχνη ἀντὶ γένους εἴληπται, αἱ δὲ λοιπαὶ λέξεις ἀντὶ συστατικῶν
διαφορῶν. καὶ πάλιν ἰατρική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα κατα-
γινομένη ὑγείας περιποιητική· ἰδοὺ ἀντὶ μὲν γένους εἴληπται τὸ τέχνη,
ἀντὶ
δὲ συστατικῶν διαφορῶν αἱ λοιπαὶ λέξεις. καὶ πάλιν φιλοσοφία ἐστὶ
γνῶσις
θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων· ἰδοὺ ἐνταῦθα ἀντὶ μὲν γένους
εἴληπται
David Phil., Prolegomena philosophiae P. 19, line 4

676
τοῦ τέλους· τέλος γὰρ τοῦ θυμοῦ τὸ ὀρέγεσθαι τοῦ λυπῆσαι τὸν
ἀντιλυπή-
σαντα. ταῦτα μὲν ἐν τούτοις. ἔστι δὲ εἰπεῖν ὅτι καλῶς λέγομεν πάντας
τοὺς ὅρους ἀπὸ γένους καὶ συστατικῶν διαφορῶν λαμβάνεσθαι· καὶ γὰρ
οἱ
ἐκ τοῦ τέλους λαμβανόμενοι καὶ οἱ ἐκ τοῦ ὑποκειμένου καὶ οἱ ἐκ τοῦ
συναμφοτέρου ἔχουσι καὶ γένος καὶ συστατικὰς διαφοράς, οἷον ἰατρική
ἐστι
τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα καταγινομένη· ἰδοὺ ἐνταῦθα ἀντὶ
γένους μὲν εἴληπται τὸ τέχνη, ἀντὶ δὲ συστατικῶν διαφορῶν αἱ λοιπαὶ
λέξεις. καὶ πάλιν ἰατρική ἐστι τέχνη ὑγείας περιποιητική· ἰδοὺ ἐνταῦθα
τὸ μὲν τέχνη ἀντὶ γένους εἴληπται, αἱ δὲ λοιπαὶ λέξεις ἀντὶ συστατικῶν
διαφορῶν. καὶ πάλιν ἰατρική ἐστι τέχνη περὶ τὰ ἀνθρώπεια σώματα κατα-
γινομένη ὑγείας περιποιητική· ἰδοὺ ἀντὶ μὲν γένους εἴληπται τὸ τέχνη,
ἀντὶ
δὲ συστατικῶν διαφορῶν αἱ λοιπαὶ λέξεις. καὶ πάλιν φιλοσοφία ἐστὶ
γνῶσις
θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων· ἰδοὺ ἐνταῦθα ἀντὶ μὲν γένους
εἴληπται
τὸ γνῶσις, ἀντὶ δὲ συστατικῶν διαφορῶν αἱ λοιπαὶ λέξεις. ταῦτα μὲν ἔχει
καὶ τὸ τέταρτον κεφάλαιον.
Πέμπτον δὲ ὑπάρχει κεφάλαιον, ἐν ᾧ ζητοῦμεν ποῖος τέλειος ὁρισμὸς
καὶ ποῖος ἀτελής. ἰστέον ὅτι τέλειος ὁρισμός ἐστιν ὁ ἀντιστρέφων πρὸς
τὸ ὁριστόν, οἷον ὡς ὅταν εἴπωμεν ὅτι εἴ τι ἄνθρωπος, τοῦτο καὶ ζῷον
λογικὸν θνητὸν νοῦ καὶ ἐπιστήμης δεκτικόν, καὶ εἴ τι ζῷον λογικὸν
θνητὸν
David Phil., In Porphyrii isagogen commentarium

P. 159, line 12
δὲ οὐ δύναται συνώνυμος εἶναι, ἐπειδὴ ἐξ ἴσου οὐ μεταδίδωσι τοῦ πράγ-

ματος· τὸ δὲ μεταδιδοῦν ὀνόματος καὶ πράγματος ἐπίσης πᾶσι
μεταδίδωσιν,
ὥσπερ τὸ ζῷον τῷ ἀνθρώπῳ καὶ ἵππῳ ἐπίσης μεταδίδωσιν ὀνόματος καὶ
πράγματος. διὰ ταύτας οὖν τὰς ὑπονοίας εἰρήκασιν αὐτὸ οἱ φιλόσοφοι
ὁμωνύμως καὶ συνωνύμως κατηγορεῖσθαι τὸ μέσον διὰ τῶν ἄκρων
συμπερι-
λαμβάνοντες, λέγω δὲ τὸ ἀφ' ἑνὸς καὶ πρὸς ἕν. καὶ πῶς ὡς ἀφ' ἑνὸς καὶ
πρὸς ἓν διαιρεῖται, εἴρηται ἐντελῶς ἐν ταῖς Κατηγορίαις περὶ τῆς τοιαύτης
677
διαιρέσεως καὶ νῦν διὰ βραχέων αὐτὴν σαφηνίσωμεν.

Ἀφ' ἑνὸς λέγομεν διαιρεῖσθαι, ὅταν τὰ διαιρούμενα ἀφ' ἑνὸς ποιητικοῦ
ἔχῃ τὸ εἶναι, διαφέρῃ δὲ κατὰ τὴν ἐνέργειαν, οἷον τὸ ἰατρικὸν σμιλίον καὶ
ἰατρικὸν βιβλίον ἀφ' ἑνός φαμεν εἶναι (τὴν γὰρ ἰατρικὴν Ποιητικὴν
αὐτῶν λέγο-
μεν), οὐ ταὐτὸν δὲ τὸ σμιλίον καὶ τὸ βιβλίον ἐστίν· ἡ γὰρ ἐνέργεια
τούτων διά-
φορος· τὰ μέντοι δύο τὴν ἰατρικὴν Ποιητικὴν ἔχει. καὶ πρὸς ἓν δέ
φαμεν,
ὅταν πρὸς ἕν τι τέλος ἀφορᾷ τὸ λεγόμενον, οἷον τὸ ὑγιεινὸν σμιλίον, τὸ
ὑγιει-
νὸν βιβλίον· τὸ γὰρ σμιλίον τοῦτο οὔ φαμεν ἀπὸ τῆς ὑγείας γεγονέναι,
ἀλλὰ
τὸ ποιοῦν τὴν ὑγείαν, ὁμοίως καὶ τὸ βιβλίον οὐκ ἀπὸ τῆς ὑγείας φαμὲν
ὑγιεινόν, ἀλλὰ τὸ ἔχον τὸ τέλος πρὸς ὑγίειαν ἀφορῶν. οὕτως οὖν καὶ τὸ
ὂν διαιρεῖται εἰς τὰ δέκα γένη ὡς τὰ ἀφ' ἑνὸς καὶ πρὸς ἕν· ἀφ' ἑνὸς μὲν
ὅτι ὥσπερ τὸ ἰατρικὸν σμιλίον καὶ τὸ ἰατρικὸν βιβλίον μίαν Ποιητικὴν
ἔχει
τὴν ἰατρικήν, οὕτω καὶ τὰ δέκα γένη ποιητικὸν ἔχει τὸ ὄν· πρὸς ἓν δὲ ὅτι
ὥσπερ τὸ ὑγιεινὸν σμιλίον ἐφίεται ποιεῖν τὴν ὑγίειαν (τέλος γὰρ ἔχει ταύ
David Phil., In Porphyrii isagogen commentarium P. 159, line 14
ὥσπερ τὸ ζῷον τῷ ἀνθρώπῳ καὶ ἵππῳ ἐπίσης μεταδίδωσιν ὀνόματος καὶ

πράγματος. διὰ ταύτας οὖν τὰς ὑπονοίας εἰρήκασιν αὐτὸ οἱ φιλόσοφοι
ὁμωνύμως καὶ συνωνύμως κατηγορεῖσθαι τὸ μέσον διὰ τῶν ἄκρων
συμπερι-
λαμβάνοντες, λέγω δὲ τὸ ἀφ' ἑνὸς καὶ πρὸς ἕν. καὶ πῶς ὡς ἀφ' ἑνὸς καὶ
πρὸς ἓν διαιρεῖται, εἴρηται ἐντελῶς ἐν ταῖς Κατηγορίαις περὶ τῆς τοιαύτης
διαιρέσεως καὶ νῦν διὰ βραχέων αὐτὴν σαφηνίσωμεν.

Ἀφ' ἑνὸς λέγομεν διαιρεῖσθαι, ὅταν τὰ διαιρούμενα ἀφ' ἑνὸς ποιητικοῦ
ἔχῃ τὸ εἶναι, διαφέρῃ δὲ κατὰ τὴν ἐνέργειαν, οἷον τὸ ἰατρικὸν σμιλίον καὶ
ἰατρικὸν βιβλίον ἀφ' ἑνός φαμεν εἶναι (τὴν γὰρ ἰατρικὴν Ποιητικὴν
αὐτῶν λέγο-
μεν), οὐ ταὐτὸν δὲ τὸ σμιλίον καὶ τὸ βιβλίον ἐστίν· ἡ γὰρ ἐνέργεια
τούτων διά-
φορος· τὰ μέντοι δύο τὴν ἰατρικὴν Ποιητικὴν ἔχει. καὶ πρὸς ἓν δέ
φαμεν,
ὅταν πρὸς ἕν τι τέλος ἀφορᾷ τὸ λεγόμενον, οἷον τὸ ὑγιεινὸν σμιλίον, τὸ
678
ὑγιει-
νὸν βιβλίον· τὸ γὰρ σμιλίον τοῦτο οὔ φαμεν ἀπὸ τῆς ὑγείας γεγονέναι,
ἀλλὰ
τὸ ποιοῦν τὴν ὑγείαν, ὁμοίως καὶ τὸ βιβλίον οὐκ ἀπὸ τῆς ὑγείας φαμὲν
ὑγιεινόν, ἀλλὰ τὸ ἔχον τὸ τέλος πρὸς ὑγίειαν ἀφορῶν. οὕτως οὖν καὶ τὸ
ὂν διαιρεῖται εἰς τὰ δέκα γένη ὡς τὰ ἀφ' ἑνὸς καὶ πρὸς ἕν· ἀφ' ἑνὸς μὲν
ὅτι ὥσπερ τὸ ἰατρικὸν σμιλίον καὶ τὸ ἰατρικὸν βιβλίον μίαν Ποιητικὴν
ἔχει
τὴν ἰατρικήν, οὕτω καὶ τὰ δέκα γένη ποιητικὸν ἔχει τὸ ὄν· πρὸς ἓν δὲ ὅτι
ὥσπερ τὸ ὑγιεινὸν σμιλίον ἐφίεται ποιεῖν τὴν ὑγίειαν (τέλος γὰρ ἔχει ταύ-
την), οὕτω καὶ τὰ δέκα γένη τέλος ἔχουσι τὸ ὄν· ἐφίεται γὰρ τοῦ εἶναι.
Διαιτήσαντες οὖν τοὺς φιλοσόφους φέρε εἴπωμεν ποσαχῶς λαμβάνεται
Agathias Scholasticus Epigr., Hist., Historiae P. 4, line 21
οἷον καρυκεύουσα τὰς ἀπαγγελίας τῇ ποικιλίᾳ τῶν παραδειγμάτων καὶ

παριστῶσα τῷ λόγῳ, ἐν οἷς τε εὐδοκιμήκασιν ἄνθρωποι εὐβουλίᾳ χρη-
σάμενοι καὶ δικαιοσύνῃ, καὶ ἔνθα διήμαρτον τοῦ προσήκοντος, ἢ γνώμης
τινὸς ἐναντίας ἢ τύχης ἡγησαμένης, λανθάνει ταῖς ψυχαῖς ἠρέμα τὰς

ἀρετὰς
εἰσοικίζουσα. τὸ γὰρ προσηνὲς αὐταῖς καὶ αὐθαίρετον μᾶλλόν τι
ἐμφύεται
καὶ προσιζάνει. 6 ἐγὼ μὲν οὖν ταῦτα ἐκ πλείστου σκοπῶν τε καὶ δια-
λογιζόμενος, ὑπεράγασθαι μὲν χρῆναι ἡγούμην καὶ κοινοὺς ἀνυμνεῖν
εὐεργέτας τοὺς ὁπόσοις ἤδη αἱ τοιαίδε πραγματεῖαι διαπεπόνηνται, οὐ
μὴν ἐγχειρητέα γ' ἐμοὶ τῷδε τῷ πόνῳ ἐδόκει οὐδὲ τὴν ἀρχὴν ἀποπειρα-
τέα. 7 ἐτύγχανον γὰρ μᾶλλον δή τι ἐκ παίδων τῷ ἡρώῳ ῥυθμῷ
ἀνειμένος, καί με ἤρεσκε τὰ ἡδύσματα τῶν τῆς ποιητικῆς κομψευμάτων.
καὶ τοίνυν πεποίηταί μοι ἐν ἑξαμέτροις βραχέα ἄττα ποιήματα, ἃ δὴ

Δαφνιακὰ ἐπωνόμασται, μύθοις τισὶ πεποικιλμένα ἐρωτικοῖς καὶ τῶν
τοιούτων ἀνάπλεα γοητευμάτων. 8 ἔδοξε δέ μοι πρότερον κἀκεῖνο
ἀξιέπαινόν τι εἶναι καὶ οὐκ ἄχαρι, εἴ γε τῶν ἐπιγραμμάτων τὰ ἀρτιγενῆ
καὶ νεώτερα, διαλανθάνοντα ἔτι καὶ χύδην οὑτωσὶ παρ' ἐνίοις ὑποψιθυ-
ριζόμενα, ἀγείραιμί τε ὡς οἷόν τε εἰς ταὐτὸ καὶ ἀναγράψαιμι ἕκαστα ἐν
κόσμῳ ἀποκεκριμένα. καὶ οὖν δὴ καὶ τόδε μοι ἐκτετέλεσται ἕτερά τε πολ-
λὰ ἀγωνίσματα, τοῦ μὲν ἀναγκαίου χάριν οὐ μάλα πεποιημένα, ἄλλως
δὲ ἴσως προσαγωγὰ καὶ θελκτήρια. 9 καὶ γὰρ δῆτα ἡ ποίησις ἱερόν τι
χρῆμα καὶ θεσπέσιον. ἐνθουσιῶσι γοῦν ἐν αὐτῇ αἱ ψυχαί, εἴποι ἂν ὁ
679
ἐξηρέθισαν τὴν ὁρμὴν καὶ ἐπέρρωσαν· ἐν τοῖς Εὐτυχιανὸς ὁ νέος

ἀρχηγός
γε ἦν τῆς παραινέσεως, ἀνὴρ τὰ πρῶτα τελῶν ἐν τοῖς τῶν βασιλέων
ὑπογραφεῦσι καὶ τὰ ἄλλα ἀγαθὸς καὶ ἀγχινούστατος παιδείας τε
ἀποχρώντως ἔχων καὶ τοῦ τῶν Φλωριδῶν γένους ἄριστον ἐγκαλλώπισμα
γεγενημένος. 12 οὗτος δὴ οὖν ὁ ἀνήρ, περὶ πλείστου γὰρ τἀμὰ ἐποι-
εῖτο καὶ ὡς ἄν μοι ἄμεινόν τι ἔσται εὐκλείας τε πέρι καὶ τῆς ἄλλης ὠφε-
λείας σφόδρα οἱ ἐπεφρόντιστο, οὐκ ἀνίει ἐπείγων καὶ χρηστὰς ὑποφαίνων
ἐλπίδας. δεῖν γὰρ οὐκ ἔφασκεν οὕτω χαλεπὸν ἡγεῖσθαί μοι καὶ ἀνήνυτον
τὸ ἐγχείρημα οὐδὲ τῷ μήπω ἐς πεῖραν ἐλθεῖν, ὥσπερ ναυτιλίαν οἱ ἀθα-
λάττωτοι, καταπεπλῆχθαι· οἴεσθαι δὲ μᾶλλον οὐ πόρρω τετάχθαι
ἱστορίαν ποιητικῆς, ἀλλὰ ἄμφω ταῦτα εἶναι ἀδελφὰ καὶ ὁμόφυλα καὶ
μόνῳ ἴσως τῷ μέτρῳ ἔστιν ᾗ ἀλλήλων ἀποκεκριμένα. ὡς δὴ οὖν οἴκοθεν
οἴκαδε οὔσης τῆς μεταστάσεως θαρροῦντά τε ἰέναι ἐκέλευε καὶ σθένει
παντὶ ἔχεσθαι ἔργου. 13 ἀλλὰ γὰρ τοιαῦτα ἐπᾴδων ἤδη μοι καὶ αὐτῷ
βουλομένῳ κατεκήλησέ γε ῥᾳδίως καὶ ἔπεισεν. καὶ τοίνυν ἐς τάδε
ἀφῖγμαι.
ἀλλά μοι εἴη ἄξιόν τι δρᾶσαι τῆς προθυμίας καὶ τοῦ μεγέθους τῶν ἔργων
ὡς ἐγγυτάτω ἱκέσθαι. 14 Δηλωτέον δὲ πρότερον ὅστις τέ εἰμι καὶ ὅθεν,
τοῦτο δὴ τὸ τοῖς ξυγγραφεῦσιν εἰθισμένον. ἐμοὶ Ἀγαθίας μὲν ὄνομα,
Μύρινα δὲ πατρίς, Μεμνόνιος δὲ πατήρ, τέχνη δὲ τὰ Ῥωμαίων νόμιμα
καὶ οἱ τῶν δικαστηρίων ἀγῶνες. Μύριναν δέ φημι οὐ τὸ Θρᾴκιον
πόλισμα

αὐτὸν ἐκ τοῦ μετεώρου φαινόμενον τῆς ἀπανθρωπίας τὸ κατηγόρημα;
5 ταῦτα γὰρ οἵ τε πρότερον ποιηταὶ ᾄδουσι καὶ οἱ νέοι παραλαβόντες
συνᾴδουσιν. ὧν δὴ καὶ Νόννος, ὁ ἐκ τῆς Πανὸς τῆς Αἰγυπτίας γεγενη-
μένος, ἔν τινι τῶν οἰκείων ποιημάτων, ἅπερ αὐτῷ Διονυσιακὰ ἐπωνό-
μασται, οὐκ οἶδα ἐφ' ὅτῳ ὀλίγα ἄττα τοῦ Ἀπόλλωνος πέρι ἀφηγησά-
μενος (οὐ γὰρ δὴ τῶν προηγουμένων ἐπῶν ἐπιμέμνημαι) εἶτα ἐπάγει·
Ἐξότε Μαρσύαο θεημάχον αὐλὸν ἐλέγξας
Δέρμα παρῃώρησε φυτῷ κολπούμενον αὔραις.
6 ὡς μὲν οὖν ἐξ ἐκείνου τὸ μίασμα τοῦτο οὔπω τῷ ἀνθρωπείῳ γένει
διέγνωστο, σαφῆ τὰ τεκμήρια καὶ ἀποχρῶντα παρὰ τοῖς ὀρθῶς ἀναθεω-
ρεῖν καὶ τεκμαίρεσθαι τὰ παλαίτατα πεφυκόσιν, ἀλλὰ μὴ ποιητικῇ
680
θεολογίᾳ παρακρουομένοις. 7 ὁ δὲ Σαπώρης ἄδικός τε ὢν ἐς τὰ μάλιστα

καὶ μιαιφόνος καὶ ὀξὺς μὲν εἰς ὀργὴν καὶ ὠμότητα, βραδὺς δὲ πρὸς φειδὼ
καὶ συγγνώμην, εἰ μὲν καὶ ἐφ' ἑτέροις αὐτῷ πρότερον τόδε τὸ ἄγος
ἐξείργασται, οὐκ ἔχω σαφῶς ἀπισχυρίσασθαι· ὅτι δὲ Βαλεριανὸν τὸν
Ῥωμαίων ἐν τῷ τότε βασιλέα προσπολεμήσαντά οἱ καὶ εἶτα νενικημένον,
ὁ δὲ ζωγρίᾳ ἑλὼν τόνδε τὸν τρόπον ἐτιμωρήσατο, πολλὴ μαρτυροῦσα
ἡ ἱστορία. 8 καὶ τάχα οἱ πρώτιστοι τῶν μετὰ τὴν Παρθυαίων κατά-
λυσιν τῆς Περσικῆς βασιλείας ἐπιλαβομένων, Ἀρταξάρης, φημί, καὶ
Σαπώρης, μιαρώ γε ἤστην ἄμφω καὶ ἀδικωτάτω, εἴ γε ὁ μὲν τὸν οἰκεῖον
δεσπότην ἀπεκτονὼς τυραννικήν τε καὶ βίαιον τὴν ἀρχὴν κατεκτήσατο,
Anonymi In Aristotelis Artem Ρητορική. m Rhet., In Aristotelis artem

Ρητορική. m commentarium P. 8, line 11
ματα λανθάνουσί τε τοὺς ἀκροατὰςοἰομένους εἶναι πάντα ῥητορικῆς,

πλὴν εὐδοκιμοῦσιν οἱ μᾶλλον ἐνθυμημάτων μὲν ἁπτόμενοι ἠθικῶν καὶ
φυσικῶν, κατὰ τρόπονδὲ καὶ δεόντωςμεταβαίνοντες ἐξ αὐτῶν καὶ
οἰκεῖα τῇ ῥητορικῇ ταῦτα ποιοῦντες καὶ προσφυῶς συναρμόζοντες. [a9]
σαφὲς δ' ἔσται τὸ λεγόμενονπερὶ τῶν ἐνθυμημάτων διὰ πλειόνων
ἐπεξεργασθέν. [a10] λέγω γὰροὐ μόνον εἶναι ἐπὶ τῆς διαλεκτικῆς καὶ
ῥητορικῆς ἄλλον μὲν συλλογισμὸν γεωμετρικὸν καὶ ἕτερον φυσικόν, καὶ
ἄλλο μὲν ἐνθύμημα ἠθικὸν καὶ ἑτεροῖον φυσικόν, ἀλλὰ πρὸς τούτοις
λέγω
καὶ κοινοὺς εἶναι τόπους πᾶσιν ἁρμόττοντας καὶ εἶναι τὸν αὐτὸν καὶ ἕνα
τόπον φυσικῆς πραγματείας καὶ ἠθικῆς καὶ ῥητορικῆς καὶ διαλεκτικῆς
καὶ
ποιητικῆς καὶ [a13] πολλῶν διαφερόντων τῷ εἴδει, οἷον ὁ τοῦ
μᾶλλον καὶ ἧττον τόποςκαὶ τοῖς φυσικοῖς ἁρμόττει· τὸ μᾶλλον γὰρ
κοῦφον ἄνω φέρεται μᾶλλον, τὸ δ' ἧττον φέρεται μὲν ἄνω, ἧττον δέ, καὶ
τὸ μᾶλλον βαρὺ μᾶλλον κάτω φέρεται. ἐπὶ δὲ ἰατρικῆς μᾶλλον ἡ θριδα-
κίνη ψύχει, ἧττον δὲ ἥδε ἡ πόα. ἐπὶ δὲ τῶν ἠθικῶν μᾶλλον μὲν ἡ
μεγαλοπρέπεια, ἧττον δὲ ἡ ἐλευθεριότης ἀγαθόν· ὑπερέχει γὰρ ἡ μεγαλο-
πρέπεια τῆς ἐλευθεριότητος, ἀρεταὶ δὲ ἄμφω· ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν κακιῶν
μᾶλλον μὲν κακὸν ἡ ἀκολασία, ἧττον δὲ ἡ ἀναισθησία. ἐπὶ δὲ τῆς δια-
λεκτικῆς μᾶλλον μὲν δοκεῖ τοῖς σοφοῖς τὴν ὑγείαν καὶ τὴν ἀρετὴν εἶναι
ἀγαθόν, ἧττον δὲ τὸν πλοῦτον. ἐπὶ δὲ τῆς ῥητορικῆς μᾶλλον μὲν κακὸν
ἡ ἱεροσυλία, ἧττον δὲ κακὸν ἡ κλοπή, καὶ μᾶλλον μὲν ὁ φόνος,

681
ἀρετῆς καὶ τῶν ἀγαθῶν πραγμάτων· ἐν τοῖς τοιούτοις προκινδυνεύσει ὁ

ἀν-
δρεῖος. [b13] ἀνδρεῖοι δὲ καὶ οἱ ὑπηρετικοὶ τῷ νόμῳ·εἶπε γὰρ καὶ
ἐν τοῖς Ἠθικοῖς εἶδος ἀνδρίας εἶναι τὸ προκινδυνεύειν ὑπὲρ τοῦ νόμου
καὶ
τῶν συμφερόντων τῇ πόλει· ἀνδρεῖοι οὖν οἱ πεπαιδευμένοι πολῖται καὶ τὰ
τοῦ νόμου φυλάττοντες καὶ προκινδυνεύειν ἐθέλοντες ὑπὲρ τῶν

πραγμάτων
τῆς πόλεως διὰ τιμήν. [b13] ἡ δὲ δειλίατἀναντία τούτων ἔχει. τὰ
δὲ περὶ σωφροσύνης καὶ ἀκρασίας καὶ ἐλευθεριότητος καὶ
ἀνελευθεριότητος
προχειρότατα, ὡς καὶ τὰ ἀνωτέρω δηλωθέντα· κατὰ σπουδὴν γὰρ τάχα τὰ
καιριώτερα παρασημειούμεθα. [b17] μεγαλοψυχία δέἐστιν ἀρετὴ ἐν

ποιήσει μᾶλλον ἢ δόσει φαινομένη μεσότης· ἔστι γὰρ μεγάλων εὐεργετη-
μάτων ποιητική, νίκης, λυτρώσεως αἰχμαλώτων, οἰκισμοῦ πόλεως, τιμῆς
καὶ μόνης ἀξίως ὀρεγομένη, ναῶν, θεάτρων, οἰκιῶν, ἀγαλμάτων καὶ

ἄλλων.
[b18] μικροψυχία δὲ τοὐναντίον. μεγαλοπρέπεια δὲ ἀρετὴ ἐν
δόσει καὶ δαπανήμασιμᾶλλον· ἐν γὰρ ἑορταῖς καὶ συνεισφοραῖς καὶ
στρατ-
αρχίαις καὶ τριηραρχίαις καὶ θεάτροις καὶ ταῖς ἄλλαις δόσεσίν ἐστι μεγέ-
θους ποιητική. ὡς δὲ συγγενῶν οὐσῶν τῶν δύο τούτων ἀρετῶν καὶ σχε-
δὸν ὁμοίων ἐπιφέρει [b19] μικροψυχία δὲ καὶ σμικροπρέπειατοὐν-
αντίον· ὡς ἂν εἰ ἔλεγεν, ὅτι οὐδὲν διαφέρει, εἴτε ἡ σμικροψυχία ἀντί-
κειται τῇ μεγαλοπρεπείᾳ εἴτε ἡ σμικροπρέπεια· εἰ γὰρ ταὐτὰ σχεδὸν
παρὰ μικρόν τι ἡ μεγαλοψυχία καὶ ἡ μεγαλοπρέπεια, καὶ τὰ ἐναντία αὐ-
ταῖς ἔσται ταὐτὰ σχεδόν, καὶ οὐδὲν τὸ διάφορον, εἴτε ἡ σμικροψυχία ἀντί

τῆς πόλεως διὰ τιμήν. [b13] ἡ δὲ δειλίατἀναντία τούτων ἔχει. τὰ

δὲ περὶ σωφροσύνης καὶ ἀκρασίας καὶ ἐλευθεριότητος καὶ
ἀνελευθεριότητος
προχειρότατα, ὡς καὶ τὰ ἀνωτέρω δηλωθέντα· κατὰ σπουδὴν γὰρ τάχα τὰ
καιριώτερα παρασημειούμεθα. [b17] μεγαλοψυχία δέἐστιν ἀρετὴ ἐν

ποιήσει μᾶλλον ἢ δόσει φαινομένη μεσότης· ἔστι γὰρ μεγάλων εὐεργετη-
682
μάτων ποιητική, νίκης, λυτρώσεως αἰχμαλώτων, οἰκισμοῦ πόλεως, τιμῆς
καὶ μόνης ἀξίως ὀρεγομένη, ναῶν, θεάτρων, οἰκιῶν, ἀγαλμάτων καὶ

ἄλλων.
[b18] μικροψυχία δὲ τοὐναντίον. μεγαλοπρέπεια δὲ ἀρετὴ ἐν
δόσει καὶ δαπανήμασιμᾶλλον· ἐν γὰρ ἑορταῖς καὶ συνεισφοραῖς καὶ
στρατ-
αρχίαις καὶ τριηραρχίαις καὶ θεάτροις καὶ ταῖς ἄλλαις δόσεσίν ἐστι μεγέ-
θους ποιητική. ὡς δὲ συγγενῶν οὐσῶν τῶν δύο τούτων ἀρετῶν καὶ σχε-
δὸν ὁμοίων ἐπιφέρει [b19] μικροψυχία δὲ καὶ σμικροπρέπειατοὐν-
αντίον· ὡς ἂν εἰ ἔλεγεν, ὅτι οὐδὲν διαφέρει, εἴτε ἡ σμικροψυχία ἀντί-
κειται τῇ μεγαλοπρεπείᾳ εἴτε ἡ σμικροπρέπεια· εἰ γὰρ ταὐτὰ σχεδὸν
παρὰ μικρόν τι ἡ μεγαλοψυχία καὶ ἡ μεγαλοπρέπεια, καὶ τὰ ἐναντία αὐ-
ταῖς ἔσται ταὐτὰ σχεδόν, καὶ οὐδὲν τὸ διάφορον, εἴτε ἡ σμικροψυχία
ἀντί-
κειται τῇ μεγαλοπρεπείᾳ εἴτε ἡ σμικροπρέπεια. [b20] φρόνησις δέ
ἐστιν ἀρετὴ διανοίας, καθ' ἣν εὖ βουλεύεσθαι δύνανταίτινες
περὶ ἀγαθῶντῶν κυρίως ἢ κακῶνφαινομένων δὲ ἀγαθῶν ἢ κακῶν
ὄντων καὶ φαινομένων κακῶν, ἐκείνῳ δὲ ὡς ἀγαθῶν διωκομένων ὡς τάχα
λυσιτελούντων εἰςτὴν εὐδαιμονίαν.ὡς ἐν κεφαλαίῳ μὲν οὖν περὶ

ἔστι δὲ καὶ ἡ φωνὴἡμῶν μιμητικωτέρα· καὶ διὰ τὸ τὴν φωνὴν ἡμῶν

ἀπομιμεῖσθαι πάντα διὰ τοῦτο καὶ ἡ ῥαψῳδίασυνέστηκε καὶ ἡ ὑπο-
κριτικὴἤτοι ἡ τραγικὴ καὶ αἱ ἄλλαιἤτοι ἡ κωμῳδία. τινὰ ἔχουσιν
[a24] ἀήθηἤτοι λέξεις ἀήθεις καὶ παραξένους· διὰ γοῦν τὸ λέγειν λέξεις
ἀήθεις τοῖς πολλοῖς διὰ τοῦτο ἐκτήσαντο δόξαν παρὰ τῶν ἀνθρώπων.
τινὰ
δὲ τῶν βιβλίων ἔχουσιν εὐήθη·νοεῖται δὲ οὕτως, ὅτι οἱ ποιηταί, εἰ καὶ
εὐήθη καὶ μωρὰ καὶ μυθώδη εἶπον, ἀλλ' οὖν διὰ τὸ χρᾶσθαι λέξεσιν
ἀήθεσιν ἐδοξάσθησαν. Γοργίαν ἐνταῦθα μὴ τὸν ῥήτορα νοητέον ἀλλὰ
ποιητήν τινα πρὸ αὐτοῦ. [a27] τοὺς τοιούτους οἴονται κάλλιστα
διαλέγεσθαιτοὺς χρωμένους ἀήθεσι λέξεσι καὶ ποιητικαῖς. νοεῖται καὶ
οὕτως· [a25] διὰ τοῦτοκαὶ ἡ ποιητικὴλέξις πρώτηἤτοι προτιμοτέρα
τῶν ἄλλων ἐνομίσθη παρὰ τοῖς ῥήτορσιν, ὡς ἂν δόξαν κτῶνται. [a19] ἤρ-
ξαντο μὲν κινῆσαι.νοεῖται τοῦτο καὶ οὕτως· ἤρξαντο οἱ ποιηταὶ κινῆσαι
καὶ μεταβαλεῖν καὶ ἐκστῆσαι τὸ ἀρχαῖον ἔθος, ὥσπερ κατὰ φύσιν ἤτοι
τοῦ
683
κατὰ φύσιν. [a27] οὐκ ἔστιδὲ ἐπαινετὸν τοῦτο ἤτοι τὸ ποιητικαῖς λέξεσι
χρᾶσθαι ἐν τῷ πεζῷ λόγῳ· ἑτέρα γάρ ἐστιν ἡ λέξις τοῦ λόγου τοῦ πεζοῦ
καὶ ἑτέρα ἡ τῆς ποιήσεως. δηλοῖ δὲ τὸ συμβαῖνον,ἤτοι εἰ δὲ καὶ οἱ
παλαιοὶ ῥήτορες ἐχρῶντο ποιητικαῖς λέξεσιν, ἀλλ' οὖν νῦν μετέπεσον καὶ
ἐξέστησαν τοῦ ταύταις χρῆσθαι διὰ τὸ συνιέναι ἄλλην εἶναι τὴν
Ποιητικὴν
λέξιν παρὰ τὴν τοῦ πεζοῦ λόγου. καὶ δῆλόν ἐστι τὸ ἐκστῆναι αὐτοὺς ἀπὸ
τοῦ συμβάντος· [a30] ὥσπερ καὶ οἱ τραγῳδοὶ τετραμέτροις στίχοις χρώ

ποιητήν τινα πρὸ αὐτοῦ. [a27] τοὺς τοιούτους οἴονται κάλλιστα

διαλέγεσθαιτοὺς χρωμένους ἀήθεσι λέξεσι καὶ ποιητικαῖς. νοεῖται καὶ
οὕτως· [a25] διὰ τοῦτοκαὶ ἡ ποιητικὴ λέξις πρώτη ἤτοι προτιμοτέρα
τῶν ἄλλων ἐνομίσθη παρὰ τοῖς ῥήτορσιν, ὡς ἂν δόξαν κτῶνται. [a19] ἤρ-
ξαντο μὲν κινῆσαι.νοεῖται τοῦτο καὶ οὕτως· ἤρξαντο οἱ ποιηταὶ κινῆσαι
καὶ μεταβαλεῖν καὶ ἐκστῆσαι τὸ ἀρχαῖον ἔθος, ὥσπερ κατὰ φύσιν ἤτοι
τοῦ
Ποιητικὴν
τοῦ συμβάντος· [a30] ὥσπερ καὶ οἱ τραγῳδοὶ τετραμέτροις στίχοις χρώ-
μενοι κατέλειψαν τὸ τετράμετρον καὶ χρῶνται τῷ ἰαμβείῳ διὰ τὸ μόνον
τὸν ἴαμβον ἀπὸ πάντων τῶν ἄλλων μέτρων ἐγγίζειν τῷ λόγῳ τῷ πεζῷ,
οὕτω καὶ οἱ ῥήτορες ἀφήκασι τὸ χρᾶσθαι λέξεσιν, ὅσαι εἰσὶ παρὰ τὴν
διάλεκτον,ἤτοι τῆς ποιητικῆς διαλέκτου. [a31] τετράμετρον λέγει τὸ
ἀναπαιστικόν· ἴσως γὰρ ἐχρῶντο ὀκτὼ ἀναπαίστοις· ἐπεὶ δὲ κατὰ
διποδίαν
ἐμετροῦντο οἱ στίχοι, λοιπὸν κατὰ διποδίαν μετρησάντων καὶ τὸ
ἀναπαιστι-
κὸν τετράμετρον γίνεται. ἀφήκασι δὲ οἱ νῦν τραγῳδοὶ τά, οἷς πρότερον
τραγῳδοὶ ἐκόσμουν τὴν οἰκείαν ποίησιν καὶ ἔτι καὶ νῦν κοσμοῦσιν οἱ τὰ

684
Ποιητικὴν
τοῦ συμβάντος· [a30] ὥσπερ καὶ οἱ τραγῳδοὶ τετραμέτροις στίχοις χρώ-
μενοι κατέλειψαν τὸ τετράμετρον καὶ χρῶνται τῷ ἰαμβείῳ διὰ τὸ μόνον
τὸν ἴαμβον ἀπὸ πάντων τῶν ἄλλων μέτρων ἐγγίζειν τῷ λόγῳ τῷ πεζῷ,
οὕτω καὶ οἱ ῥήτορες ἀφήκασι τὸ χρᾶσθαι λέξεσιν, ὅσαι εἰσὶ παρὰ τὴν
διάλεκτον,ἤτοι τῆς ποιητικῆς διαλέκτου. [a31] τετράμετρον λέγει τὸ
ἀναπαιστικόν· ἴσως γὰρ ἐχρῶντο ὀκτὼ ἀναπαίστοις· ἐπεὶ δὲ κατὰ
διποδίαν
ἐμετροῦντο οἱ στίχοι, λοιπὸν κατὰ διποδίαν μετρησάντων καὶ τὸ
ἀναπαιστι-
κὸν τετράμετρον γίνεται. ἀφήκασι δὲ οἱ νῦν τραγῳδοὶ τά, οἷς πρότερον
τραγῳδοὶ ἐκόσμουν τὴν οἰκείαν ποίησιν καὶ ἔτι καὶ νῦν κοσμοῦσιν οἱ τὰ
ἑξάμετραἤτοι τὰ ἡρωικὰ ποιοῦντες.[a35] διὸ γελοῖόνἐστι
μιμεῖσθαι τούτουςἤτοι ἢ τοὺς ῥήτορας τοὺς παλαιοὺς τοὺς χρωμένους
λέξεσι ποιητικαῖς διὰ τὸ πάλαι τοῦτο καταργηθῆναι ἢ τούτους τοὺς
τραγῳ-
δούς. διὸ οὐκ ἀκριβολογητέονπερὶ λέξεως εἰπεῖν ἢ ἁπλῶς περὶ πάσης
λέξεως, ἀλλ' ἀκριβολογητέον περὶτῆς τοιαύτηςλέξεως, οἵας λέγομεν,
ἤτοι ἀνηκούσης τῷ ῥήτορι. [a38] περὶ δὲ ἐκείνηςτῆς ποιητικῆς
Anonymi In Aristotelis Categorias Phil., Paraphrasis categoriarum

P. 46, line 19
Τρίτον δὲ εἶδος ποιότητος παθητικαὶ ποιότητες καὶ πάθη. ἔστι δὲ τὰ

τοιάδε
οἷον γλυκύτης καὶ πικρότης καὶ στρυφνότης καὶ πάντα τὰ τούτοις
συγγενῆ,
ἔτι δὲ καὶ θερμότης καὶ ψυχρότης καὶ λευκότης καὶ μελανία. ὅτι μὲν οὖν
αὗται παθητικαὶ ποιότητές εἰσι, φανερόν· τὰ γὰρ δεδεγμένα αὐτὰ ποιὰ
λέγονται
κατὰ ταύτας, οἷον τὸ μέλι τῷ γλυκύτητα δεδέχθαι λέγεται γλυκὺ καὶ τὸ
σῶμα
λευκὸν τῷ λευκότητα δεδέχθαι· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.
παθητικαὶ
685
δὲ ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα τὰς ποιότητας

πεπονθέναι τι·
οὔτε γὰρ τὸ μέλι τῷ πεπονθέναι τι λέγεται γλυκύ, οὔτε τῶν ἄλλων τῶν
τοι-
ούτων οὐδέν. ὁμοίως δὲ τούτοις καὶ ἡ θερμότης καὶ ἡ ψυχρότης
παθητικαὶ
ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγμένα πεπονθέναι τι, τῷ δὲ κατὰ
τὰς
αἰσθήσεις ἑκάστην τῶν εἰρημένων ποιοτήτων πάθους εἶναι Ποιητικὴν
παθητικαὶ
ποιότητες λέγονται· ἡ γὰρ γλυκύτης πάθος τι κατὰ τὴν γεῦσιν ἐμποιεῖ καὶ
ἡ
θερμότης κατὰ τὴν ἁφήν, ὁμοίως δὲ καὶ αἱ ἄλλαι. λευκότης δὲ καὶ
μελανία
καὶ αἱ ἄλλαι χροιαὶ οὐ τὸν αὐτὸν τρόποντοῖς προειρημένοις παθητικαὶ
ποιό-
τητες λέγονται, ἀλλὰ τῷ αὐτὰς ἀπὸ πάθους γεγενῆσθαι. ὅτι μὲν οὖν
γίνονται
διὰ πάθος πολλαὶ μεταβολαὶ χρωμάτων, δῆλον· αἰσχυνθεὶς γάρ τις
Anonymi In Aristotelis Categorias Phil., Paraphrasis categoriarum

P. 63, line 27
τότε αἱ κινήσεις αὗται τὸ κοινὸν τοῦ πάθους χαρακτηρίζουσι γένος. κατ'

ἄλλην
δὲ ἀγωγήν, ἐπειδὴ πᾶσα κίνησις καὶ γένεσις ἡ ἐν τῷ παντὶ τὸ μὲν ἔχει
κινητικὸν καὶ γενεσιουργόν, τὸ δὲ κινούμενον καὶ γινόμενον, εἴη ἂν
πάσχον τὸ
ὡς ἐν ἀποτελέσματος τάξει θεωρούμενον, αὐτὸ δηλαδὴ τὸ κινούμενον
καὶ
τρεπόμενον. καὶ ὅλως δὲ τὸ δεκτικὸν ἐπικτήτου παντὸς καὶ τοῦ παρ'
ἄλλου
ἐπεισιόντος καὶ μηδαμῶς ἑαυτοῦ ὄν, ταῖς δὲ ῥοπαῖς τοῦ ἡγουμένου
ἑπόμενον τῆς
τοῦ πάσχειν κατηγορίας ἐστί. τοιοῦτον δὲ πρώτως ἐστὶ τὸ κοινὸν
ὑποκείμενον
τὸ πάσης μορφῆς δεκτικὸν καὶ παντὸς εἴδους μεταλαμβάνον καὶ δύναμιν
ἔχον
τοῦ τελειοῦσθαι· τοῦτο δὲ ἡ ὕλη. εἰ δέ τις καὶ τὴν ὑπὸ σελήνην τῶν
ὑλικῶν
στοιχείων σύστασιν ὡς παθητικὴν ὑποθείη πρὸς Ποιητικὴν αἰτίαν τῶν
οὐρανίων,
686
καὶ οὗτος ἂν ἔχοι τι δεικνύναι κοινὸν ἐν τῷ παντὶ πάθους γνώρισμα.

δυνατὸν
δὲ καὶ ἐν ἑνὶ τῷ ποιοῦντι καὶ τὸ πάσχειν θεωρεῖν· καὶ γὰρ ἡ φύσις
ποιοῦσα
εἰς ἑαυτὴν καὶ πάσχει ὑφ' ἑαυτῆς. καθὸ μὲν γὰρ τοὺς λόγους ἐπιτίθησι
τοῖς
γινομένοις, Ποιητικὴν αὐτὴν ἀφοριζόμεθα, καθὸ δὲ τὴν διακόσμησιν
τῶν λόγων
τούτων αὐτὴ παρ' ἑαυτῆς ὑποδέχεται, πάσχουσαν. καὶ ἐπὶ τῆς ψυχῆς δὲ
κἂν
μὴ οὕτως, ὅμως πολὺ διῄρηται τοῦ ποιητικοῦ τὸ παθητικόν. καθ' ἑτέραν
δὲ
αὖθις ἀναλογίαν καὶ ἐπὶ τοῦ λόγου καὶ τοῦ ψυχικοῦ νοῦ θεωρεῖταί πως ἡ
κατὰ
Στέφανος γραμματικός. Εθνικά. (epit.) P. 30, line 3
Ἄδροττα,οὐδετέρως, χωρίον ἐν Λυδίᾳ παραθαλάττιον

καὶ κατάκρημνον. οἱ οἰκήτορες Ἀδροττεῖς. τῶν γὰρ εἰς α
οὐδετέρων παρά τε τοῖς Λυδοῖς καὶ τὴν Καρίαν οἰκοῦσι
χαίρει τῇ εἰς ευςἐπὶ τῶν ἐθνικῶν. δύναται καὶ Ἀδροττηνός,
καὶ γὰρ ὁ τύπος τῶν Ἀσιανῶν. καὶ οὕτως οἱ ἐπιχώριοι
λέγουσιν.
Ἀδρύμης,Ἀδρύμητος, Λιβύης πόλις. λέγεται καὶ
ἀρσενικῶς καὶ θηλυκῶς καὶ οὐδετέρως. κέκληται ἀπό τινος
Ἀδρύμητος, τῆς γενικῆς παραχθείσης εἰς εὐθεῖαν, καὶ τὸ
ἐθνικὸν Ἀδρυμήτιος, ὡς Βηρύτιος. ἄμεινον τὸ Ἀδρύμης καὶ
Ἀδρυμήσιος. αἱ γὰρ ἀπὸ γενικῆς εὐθεῖαι δίχα ποιητικῆς
φράσεως σπανιώταται.
Ἄδρυξ,ὡς Ἔρυξ, ἀρσενικῶς, πόλις Συρακουσίων. τὸ
ἐθνικὸν Ἀδρυκῖνος, ὡς Ἐρυκῖνος τῆς Ἔρυκος γενικῆς, καὶ
Ἀδρυκίνη, ὡς Ἐρυκίνη Ἀφροδίτη.
Ἀδυρμαχίδαι,Λιβυκὸν ἔθνος, ὡς Ἡρόδοτος.
Ἀερία,ἡ Αἴγυπτος, παρὰ τὸν ἀέρα. καὶ γὰρ ἠερόεσσαν
αὐτήν φασιν. οἱ ἄνθρωποι Ἀέριοι, καὶ Ἀερίτης, ἐκ τῆς ἀέρος
γενικῆς. ἔστι καὶ Κελτικὴ πόλις Ἀερία, ὡς Ἀπολλόδωρος
ἐν χρονικῶν τετάρτῳ. ἔστι καὶ ἄλλη Κρήτης οὐκ ἄσημος, ἣ
ἐλέγετο νῆσος Ἀερία καὶ Ἰδαία καὶ Δολίχη διὰ τὸ μῆκος.
687
Στέφανος γραμματικός. Εθνικά. (epit.) P. 237, line 11
λιχίου τοῦ Τριπτολέμου. ὁ πολίτης Δουλιχιεύς καὶ Δουλι-

χιώτης ἀπὸ τοῦ Δουλιχίη κατὰ τροπὴν καὶ Δουλιχιήτης. καὶ
Δουλιχίς. ἐλέγοντο καὶ οἱ ἐν τῷ Δουλιχίῳ Ἐπειοί, ὡς Ἐπα-
φρόδιτος παρατιθεὶς τὸν Ἀρίσταρχον ἐκδεχόμενον οὕτως.
Δούλων πόλις,πόλις Λιβύης, Ἑκαταῖος ἐν περιηγή-
σει. “καὶ ἐὰν δοῦλος εἰς τὴν πόλιν ταύτην λίθον προσενέγκῃ,
ἐλεύθερος γίνεται κἂν ξένος ᾖ”. ἔστι καὶ ἑτέρα Ἱεροδούλων,
ἐν ᾗ εἷς μόνος ἐλεύθερός ἐστι. φασὶ καὶ κατὰ Κρήτην Δου-
λόπολινεἶναι χιλίανδρον. σημειωτέον δ' ὅτι Κρατῖνος ἐν
Σεριφίοις πόλιν δούλων φησίν, Ἀπολλωνίου φήσαντος “μὴ
δεῖ ταύτας τὰς παραθέσεις ἐναλλάσσειν δίχα ποιητικῆς ἀνάγ-
κης, ὥς φησι Κρατῖνος
εἶτα Σάκας ἀφικνῇ καὶ Σιδονίους καὶ Ἐρεμβούς,
ἔς τε πόλιν δούλων ἀνδρῶν νεοπλουτοπονήρων”.
ἔστι καὶ χωρίον ἐν Αἰγύπτῳ Δουλόπολις,ὥς φησιν Ὀλυμ-
πιανός. τὸ ἐθνικὸν Δουλοπολίτης.
Δούμαθα,πόλις Ἀραβίας. ὁ πολίτης Δουμαθηνός, ὡς
Γλαῦκος ἐν βʹ Ἀραβικῆς ἀρχαιολογίας.
Δοῦρα,πόλις Μεσοποταμίας, ὡς Πολύβιος πέμπτῃ.
τὸ ἐθνικὸν Δουρηνός.
Δουρίοπος,πόλις Μακεδονίας. Στράβων ἑβδόμῃ.
Procopius Hist., De bellis Book 1, cha. 1, sec. 4, line 2
τοῖς τε γὰρ πολεμησείουσι καὶ ἄλλως ἀγωνιουμένοις

ὄνησίν τινα ἐκπορίζεσθαι οἵα τέ ἐστιν ἡ τῆς ἐμφε-
ροῦς ἱστορίας ἐπίδειξις, ἀποκαλύπτουσα μὲν ὅποι ποτὲ
τοῖς προγεγενημένοις τὰ τῆς ὁμοίας ἀγωνίας ἐχώρησεν,
αἰνισσομένη δὲ ὁποίαν τινὰ τελευτὴν τοῖς γε ὡς ἄριστα
βουλευομένοις τὰ παρόντα, ὡς τὸ εἰκὸς, ἕξει. καί οἱ
αὐτῷ ξυνηπίστατο πάντων μάλιστα δυνατὸς ὢν τάδε
ξυγγράψαι κατ' ἄλλο μὲν οὐδὲν, ὅτι δὲ αὐτῷ ξυμβούλῳ
ᾑρημένῳ Βελισαρίῳ τῷ στρατηγῷ σχεδόν τι ἅπασι
παραγενέσθαι τοῖς πεπραγμένοις ξυνέπεσε. πρέπειν
τε ἡγεῖτο ῥητορικῇ μὲν δεινότητα, ποιητικῇ δὲ μυθο-
ποιΐαν, ξυγγραφῇ δὲ ἀλήθειαν. ταῦτά τοι οὐδέ του
τῶν οἱ ἐς ἄγαν ἐπιτηδείων τὰ μοχθηρὰ ἀπεκρύψατο,
ἀλλὰ τὰ πᾶσι ξυνενεχθέντα ἕκαστα ἀκριβολογούμενος
ξυνεγράψατο, εἴτε εὖ εἴτε πη ἄλλῃ αὐτοῖς εἰργάσθαι
ξυνέβη.
688
Κρεῖσσον δὲ οὐδὲν ἢ ἰσχυρότερον τῶν ἐν τοῖσδε

τοῖς πολέμοις τετυχηκότων τῷ γε ὡς ἀληθῶς τεκμη-
ριοῦσθαι βουλομένῳ φανήσεται. πέπρακται γὰρ ἐν
τούτοις μάλιστα πάντων ὧν ἀκοῇ ἴσμεν θαυμαστὰ οἷα,
ἢν μή τις τῶν τάδε ἀναλεγομένων τῷ παλαιῷ χρόνῳ
Σωφονίας. In Aristotelis libros de anima paraphrasis P. 4, line 9
καὶ τὰ φυσικὰ σώματα. ἔστι γὰρ οἷον ἀρχὴ τῶν ζώων καὶ αἰτία, καὶ τὸ τε-
λέως φιλοσοφῆσαι ταύτῃ κατορθοῦται μόνῃ. τριττῆς γὰρ οὔσης τῆς
φιλοσο-
φίας, θεολογικῆς, ἠθικῆς καὶ φυσικῆς, ἐν μὲν τῇ θεολογικῇ καὶ ἠθικῇ
αὐτόθεν
τοῦ προκειμένου ἐστὶ θεωρία ἡ περὶ ψυχῆς θεωρία· ζητοῦσα γὰρ περὶ τοῦ
οἰκείου νοῦ εἰ χωριστός, εἰ ἀθάνατος, εὐθὺς ἐπιστρέφει καὶ πρὸς τὰ

νοητὰ
καὶ θεῖα εἴδη (πρός τι γὰρ νοῦς καὶ νοητόν) καὶ ζητεῖ τὰς ἐκεῖ τάξεις
θεολογοῦσα· τῷ τε περὶ τῶν οἰκείων διεσκέφθαι δυνάμεων, ὁπόσαι τε καὶ
ποῖαι, περὶ τῆς ἠθικῆς ἀρετῆς ἐστι πραγματεύεσθαι, εἴπερ ἀρετὴ κόσμος
ψυχῆς, τοῦτο δ' εὐταξία τῶν ταύτης δυνάμεων, εὖ δὲ τάξαι ταύτας ἀδύνα-
τον τὸν μὴ τὴν φύσιν ἐπεσκεμμένον αὐτῶν. πρὸς δὲ τὴν φυσικήν, ὅτιπερ
ἀρχὴ τοῖς ζώοις καὶ ὡς ποιητική (κινεῖ γὰρ ταῦτα μόνῃ βουλήσει καὶ οὐ
διὰ
μοχλείας τινός) καὶ ὡς εἰδική (κατὰ ψυχὴν γὰρ εἰδοπεποίηνται καὶ τοῦθ'
ὅπερ εἰσὶν ἔμψυχα λέγονται) καὶ ὡς τέλος· ἕνεκα γὰρ τῆς ψυχῆς τὸ σῶμα·
ταύτῃ τοι καὶ ὀργανικὸν πρὸς τὰς ἐκείνης ἐνεργείας ἀπετελέσθη.

ἐπιζητοῦ-
μεν οὖν θεωρῆσαι καὶ γνῶναι τήν τε φύσιν αὐτῆς καὶ τὴν οὐσίαν,
εἶθ' ὅσα συμβέβηκεν ἐξ ἀνάγκης περὶ αὐτήν· ὧν τὰ μὲν ἴδια πάθη
τῆς ψυχῆς εἶναι δοκεῖ, τὰ δὲ δι' ἐκείνην καὶ τοῖς ζώοις ὑπάρχειν, οἷον
θυμός, θάρρος, αἴσθησις, νόησις καὶ τὰ ὅμοια. ἀναγκαία γὰρ ἡ περὶ αὐ-
τῶν ἐνταῦθα σκέψις πρὸς τὴν λῆψιν τοῦ ὁρισμοῦ. ἐπεὶ δ' ἅπαξ ὅρῳ περι-
λαβεῖν τὴν τῆς ψυχῆς οὐσίαν προτεθυμήμεθα, δεῖ πρότερον ἀμηγέπη κα-
θόλου περὶ ὁρισμῶν ἐπισκέψασθαι· ἧττον γὰρ ἂν παρέλκον δόξοι καὶ
περιττόν,
κατὰ φύσιν, ὡς δέδεικται, κινεῖσθαι δὲ λέγεται, οὐκ εὐμαρῶς ἀναφέρει

τοῖς
689
παρὰ φύσιν τρυχόμενος. ὥστε ἐπίπονον αὐτῷ καὶ τὸ μεμῖχθαι τῷ σώματι,

εἴπερ μὴ ἀπολυθῆναι δύναται, καὶ προσέτι φευκτέον, ἐπείπερ τῷ νῷ
βέλτιον
μὴ μετὰ σώματος εἶναι, καθάπερ εἴωθέ τε λέγεσθαι καὶ πολλοῖς συνδοκεῖ.
ἔτι καὶ ἐν χείρονι μοίρᾳ τὸν ἀεὶ χρόνον ἡ τοῦ παντὸς ἔσται ψυχὴ μηδὲ τὸ
ἴσον ἔχουσα ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς, αἵ τινές ποτε τοῦ σώματος
ἀπολύονται·
ἀίδιον γὰρ αὐτῇ τὸ συνεῖναι σώματι, εἴπερ ὁ κόσμος ἀνώλεθρος. ἀλλ' οὐχ
οὕτω ταῦτα ἔχει. ἄδηλος δὲ καὶ τοῦ κύκλῳ φέρεσθαι τὸν οὐρανὸν ἡ αἰτία.
οὔτε γὰρ τῆς ψυχῆς ἡ οὐσία αἰτία τοῦ κύκλῳ φέρεσθαι (ἀκίνητος γὰρ
ταύτην,
ὡς δέδεικται, πλὴν ἢ κατὰ συμβεβηκός) οὔτε τὸ σῶμα αἴτιον τῆς ἑαυτοῦ
κινήσεως, ἀλλὰ ψυχὴ μᾶλλον ἐκείνῳ. οὐ μόνον δὲ τὴν Ποιητικὴν αἰτίαν
τῆς
οὐρανίου περιαγωγῆς τὴν προσεχῆ ὁ Τίμαιος ἐσιώπησεν, ἀλλ' οὐδὲ τῆς
τελι-
κῆς ἐμνημόνευσεν, οὐδ' ὅτι βέλτιον λέγεται. καίτοι ἐχρῆν εἰπεῖν διὰ
τοῦτο
τὸν θεὸν κύκλῳ ποιεῖν φέρεσθαι τὴν ψυχήν, ὅτι βέλτιον αὐτῇ τὸ
κινεῖσθαι
τοῦ μένειν, καὶ κινεῖσθαι δὲ οὕτως καὶ οὐκ ἄλλως. ἐπεὶ δὲ ἡ τοιαύτη
σκέψις
ἑτέρων λόγων οἰκειοτέρα τῶν περὶ οὐρανοῦ καὶ κινήσεως, ταύτην
ἀφίεμεν νῦν.
ἐκεῖνο δὲ ἄτοπον συμβαίνει καὶ τούτῳ τῷ λόγῳ καὶ τοῖς πλείστοις τοῖς
περὶ
ψυχῆς· συνάπτουσι γὰρ καὶ τιθέασιν εἰς σῶμα τὴν ψυχήν, οὐθὲν
προσδιορί-
σαντες διὰ τίνα αἰτίαν καὶ πῶς ἔχοντος τοῦ σώματος. καίτοι δόξειεν ἂν
σοῦτος, ᾗ μὲν εἶδος, σώζει τὸ εἶδος προστιθεμένη ᾧ προστίθεται, ᾗ δὲ

ποσόν,
τὴν κατὰ μέγεθος τοῦ τρεφομένου ποιεῖται ἐπίδοσιν· καὶ ὅταν μὲν εἴη τὸ
εἰσαγόμενον πλέον τοῦ ἀπορρέοντος, πρὸς οἷς τρέφεται καὶ αὔξεται, ὅταν
δὲ
ἔλαττον, φθίνει· στάσις δὲ τοῦ ὄγκου καὶ σωτηρία μόνη τοῦ εἴδους, ὅταν
ἴσον.
690
ἔστι δ' ὅτε καὶ πλείονος τῆς τροφῆς οὔσης οὐκ αὔξεται τὸ σῶμα ὡς ἤδη
ἀποκαμόντων τῷ χρόνῳ τῶν μορίων καὶ σκληροτέρων ἢ ὅσον τροφῇ
ἐπεκτεί-
νεσθαι γεγονότων· ὅθεν παισὶ μὲν ὑγροτέροις οὖσιν εὐεκτότερα τὰ ὀστᾶ
καὶ
τάχιστα αὔξεται, πρεσβυτέροις δὲ τοὐναντίον. ὥσπερ δὲ ἡ θρεπτικὴ
δύναμις
καὶ τρέφει καὶ αὔξει κατ' ἄλλο καὶ ἄλλο, οὕτω καὶ γεννήσεως ἡ αὐτὴ
ποιητικὴ οὐ τοῦ τρεφομένου καὶ παρόντος (ἤδη γάρ ἐστιν αὐτοῦ ἡ
οὐσία), ἀλλ' οἷον τὸ τρεφόμενον· γεννᾷ δ' οὐθὲν αὐτὸ ἑαυτό, ἀλλὰ σώζει
μόνον. πρός τε
δὲ τῆς τροφῆς τὴν ποσότητα καὶ ποιότητα καὶ τὸ σπέρμα περίττωμα
τροφῆς
ὂν ἢ μειοῦται ἢ αὔξεται· ὥστε ἡ μὲν τοιαύτη τῆς ψυχῆς ἀρχή, τὴν θρεπτι-
κὴν λέγω, δύναμίς ἐστιν οἵα σώζειν τὸ ἔχον αὐτὴν ᾗ τοιοῦτον, ἡ δὲ τροφὴ
παρασκευάζειν ταύτῃ ἐνεργεῖν τὰ οἰκεῖα. διὸ τὸ στερηθὲν τροφῆς οὐ

δύναται
εἶναι. ἀλλὰ θρεπτικὸν τοῦτο· τἄλλα δέ, εἴπερ δεῖ καὶ ταῦτα ὁρίσασθαι,
ἔστιν
αὐξητικὸν δύναμις ψυχῆς ἄγουσα εἰς τελείωσιν εἴδους τοῦ ἔχοντος
αὐτήν, εἰς
ὃ γεγονὸς δύναται ἐκτελεῖν πάσας τὰς ἐνεργείας τὰς φυσικάς· γεννητικὸν
δὲ
δύναμις καὶ αὐτὸ ψυχῆς οἵα τε οὖσα παρασκευάζειν τὸ ἔχον αὐτὴν ποιεῖν
ἕτερον οἷον αὐτὸ κατ' ἔφεσιν τῆς ἐν τῷ πρώτῳ ἀιδιότητος. ἐπεὶ δ' ἐστὶ
τρία
οὐκ ἐπ' αὐτοῖς· δεῖ γὰρ τῆς ὕλης καὶ τῶν ὀργάνων. ἀλλὰ περὶ μὲν τούτων
διασαφῆσαι καιρὸς γένοιτ' ἂν καὶ εἰσαῦθις· ἐν τῷ τρίτῳ γὰρ περὶ τοῦ
πρακτι-
κοῦ νοῦ καὶ ὅπως ἐκεῖνος ἴσχει τὰς ἐνεργείας διαληφθήσεται. οὐκ ἂν δὲ
παρέλθοιμι καὶ ἃ περὶ τῆς λογικῆς ψυχῆς ἐν τούτοις φιλοσοφοῦσιν
Ἕλληνες, ὡς
διττὸν καὶ ἐπὶ ταύτῃ τὸ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ. προστιθέασι δὲ καὶ τὸ τῆς
μεταβολῆς αἴτιον· ἔξω μὲν γάρ φασιν οὖσαν σώματος κεχωρίσθαι πάντη
τοῦ
πρώτου δυνάμει, νοῦν οὖσαν καθαρῶς καὶ πάντα τὰ νοητὰ καθ' ἕξιν
ἔχουσαν·
ἐλθοῦσαν δὲ εἰς γένεσιν κατὰ τὰ αὐτὰ τῷ ἐπιστήμονι πάσχειν, εἴπερ ὑπὸ
νόσου ἢ χρόνου οὗτος ἢ λήρου φθαρείη τὴν ἐπιστήμην, καὶ γίνεσθαι
691
κατὰ τὸ
πρῶτον δυνάμει, ἄγεσθαι δὲ εἰς ἕξιν ὑπὸ τοῦ διδασκάλου ἢ ὑπὸ τῶν
αἰσθη-
τῶν αὐτὴν ζητοῦσαν καὶ εὑρίσκουσαν, εἶτα εἰς ἐνέργειαν, Ποιητικὴν
αἰτίαν καὶ
παρ' αὑτῇ τὴν βούλησιν ἔχουσαν. καὶ ταῦτα μὲν ἐκεῖνοι· νῦν δὲ διωρίσθω
τοσοῦτον, ὅτι οὐχ ἁπλοῦ ὄντος τοῦ δυνάμει λεγομένου, ὡς πολλάκις

εἴρηται,
ἀλλὰ τοῦ μὲν ὥσπερ ἂν εἴποιμεν τὸν παῖδα δύνασθαι στρατηγεῖν, τοῦ δὲ
ὡς
τὸν ἐν ἡλικίᾳ ὄντα, οὕτως ἔχει τὸ αἰσθητικόν. ἐπεὶ δ' ἀνώνυμος αὐτῶν ἡ
διαφορά (οὐ γὰρ ἰδίων εὐποροῦμεν ὀνομάτων ἐπί τε τοῦ πρώτου καὶ
δευτέ-
ρου, ἀλλ' ἄμφω δυνάμει λέγομεν), διώρισται δὲ περὶ αὐτῶν, ὅτι ἕτερα καὶ
πῶς ἕτερα, χρῆσθαι ἀναγκαῖον τῷ πάσχειν καὶ ἀλλοιοῦσθαι ὥσπερ ἂν εἰ

καὶ
κυρίοις ὀνόμασι. τὸ δὲ αἰσθητικὸν δυνάμει ἐστὶν οἷον τὸ αἰσθητὸνἤδη
ἐντελεχείᾳ, καθάπερ εἴρηται· πάσχει μὲν οὖν οὐχ ὅμοιον ὄν, πεπονθὸς δὲ
ὡμοίωται καὶ ἔστιν οἷον ἐκεῖνο.
Ευστράτιος. In Aristotelis analyticorum posteriorum librum secundum

σεως καὶ φθορᾶς, ἐν τῇ Περὶ ζῴων μορίων καὶ ἀλλαχοῦ. ἐκεῖ μὲν γὰρ εἰ
τὸ
εἶδος ἔσται, φησίν, ἀνάγκη τὴν ὕλην εἶναι ἢ ἔσεσθαι, οἷον εἰ ὑγεία ἢ
ἄνθρω-
πος, τὰ ἐξ ὧν ταῦτα ἢ ἐν οἷς· ἐνταῦθα δὲ τὴν ὕλην δηλῶσαι βουλόμενος
τίνων
ὄντων ἀνάγκη τοῦτ' εἶναί φησιν, ὡς τῇ ὕλῃ ἐξ ἀνάγκης τοῦ εἴδους
ἑπομένου,
ὅπερ οὔτε ἐπὶ τῶν φυσικῶν ἰδεῖν ἔστιν οὔτε μὴν ἐπὶ τῶν τεχναστῶν, ἀλλ'
ἀνάπαλιν ἡ ἀνάγκη ἀπὸ τοῦ εἴδους πρὸς τὴν ὕλην. εἰ γὰρ οἰκία, καὶ λίθοι
ἐξ
ἀνάγκης καὶ ξύλα καὶ ὅσα πρὸς τὸ εἶδός ἐστιν, οὐ μὴν καὶ ἀνάπαλιν, καὶ
ἐπὶ
τῆς ὑγείας καὶ τοῦ ἀνθρώπου ὡσαύτως. ἢ ἐνταῦθα κατὰ τὸν προκείμενον
σκοπὸν οὕτως εἴρηκεν, ὡς ἔχει ἐπὶ τῆς ἀποδείξεως· τῶν γὰρ προτάσεων
οὐσῶν ἀνάγκη εἶναι καὶ τὸ συμπέρασμα, οὐ μὴν καὶ ἀνάπαλιν, ὡς καὶ
πρότερον εἴρηται. καὶ τὴν Ποιητικὴν δὲ αἰτίαν οὐχ ἁπλῶς εἶπε τί
692
ἐκίνησεν
ἀλλὰ τί πρῶτον ἐκίνησε· τὸ γὰρ καταρξάμενον τῆς κινήσεως ἐκεῖνο τὸ
ποιητικόν ἐστιν, ὥσπερ ἐφ' οὗ τε αὐτός φησι παραδείγματος καὶ ἐπὶ
πολλῶν
ἄλλων εὑρεῖν ἔστιν, ἵνα μὴ ἐπὶ πάντων λέγω. τοῦ γὰρ Μηδικοῦ κατ'
Ἀθηναίων πολέμου πολλὰ ἴσως τὰ κινητικά, ἀλλ' ἐκεῖνο τὸ ποιητικὸν
αὐτοῦ,
ὃ καὶ προκατῆρξεν ἐξ ἀρχῆς τῆς κινήσεως· τοῦτο δέ ἐστι τὸ εἰς Σάρδεις
Ἀθηναίους μετ' Ἐρετριέων ἐμβαλεῖν. καὶ ὁ πατὴρ καταβαλὼν ἐξ ἑαυτοῦ
τὴν γονὴν πρῶτος κεκίνηκε καὶ ἀπηλλάγη τοῦ κινουμένου· τὰ δὲ μετ'
ἐκεῖνον
κινοῦντα ἕτερα, ἀλλ' οὐ ταῦτα ποιητικὰ τοῦ τικτομένου, ἀλλ' ὁ πρῶτος
κινήσας πατήρ, καὶ οὕτως ἐπὶ πάντων. διὰ τοῦτο καὶ ἐν ἄλλοις ὅθεν ἡ
ἀρχὴ τῆς κινήσεως τὸ ποιητικὸν εἴρηκεν, ὃ ἴσον ἐστὶ τῷ τί πρῶτον
ἐκίνησε.
Ευστράτιος. In Aristotelis Ηθικά Νικομάχεια. i commentaria

P. 88, line 28
Εἰ δ' ἔστιν οὕτω βέλτιον ἢ διὰ τύχην.
Ἀποβάλλεται τὸ αἴτιον τοῦ κατ' ἄνθρωπον εὖ τὴν τύχην ἐπιγράφεσθαι.

εἰ γὰρ ἔστι, φησίν, οὕτω βέλτιον εὐδαιμονεῖν, ἤγουν δι' ἀρετὴν ἢ μάθησιν
ἢ ἄσκησιν ἤπερ διὰ τύχην, εὔλογον οὕτως ἔχειν, ὅτι καὶ πανταχῇ τὰ
κατὰ φύσιν οὕτως ἔχειν πεφύκασιν, ὡς οἷόν τε κάλλιστα ἔχειν. ὧν γὰρ
ἡ φύσις αἰτία ποιητική, οὕτω ταῦτα ποιεῖ ὡς δυνατὸν ἀποβαίνειν αὐτὰ
ἔχοντα καλῶς. οὐ μόνον δ' ἐπὶ τῶν φυσικῶν τοῦτο ἀλλὰ καὶ τῶν κατὰ
τέχνην ἔστιν ἰδεῖν καὶ πᾶσαν αἰτίαν, ὡς πάσης αἰτίας ποιητικῆς
ἐφιεμένης
τοῦ ἀγαθοῦ, ἐν οἷς ἀπεργάζεται καὶ κατὰ τὸ ἐγχωροῦν κάλλιστα
κατασκευα-
ζούσης αὐτά, καὶ μάλιστα εἰ κατὰ τὴν ἀρίστην αἰτίαν γίνοιτο. ἀρίστη δ'
αἰτία τῶν ἐν ἀνθρώποις ἐργαζομένων ἀρετή, ὡς κρείττων καὶ τέχνης καὶ
φύσεως. εἰ δ' ἐξ αὐτῆς ἡ εὐδαιμονία κατ' αὐτὴν οὖσα ἐνέργεια ψυχῆς,
εἴη ἂν αὐτή τε ἀρίστη ὡς τέχνη τις, καὶ τὸ ἔργον αὐτῆς ἄριστον, εἰ δὲ
693
καὶ τὴν λογικὴν ψυχὴν ἀρίστην αἰτίαν ἐρεῖ τις, οὐδὲ τοῦτο ἀσύμβατον.
καὶ αὕτη γὰρ κρείττων φύσεως καὶ τέχνης. ἐν πᾶσι δὲ τούτοις οἷς ἐν-
ταυθοῖ συμπεραίνεται οὐ τὸ ἀναγκαῖον ἀλλὰ τὸ εὔλογον τίθησιν,
Ευστράτιος. In Aristotelis Ηθικά Νικομάχεια. i commentaria P. 88, line

30
καὶ τοῦ διὰ τί ὑπάρχει. ὑπάρχει γὰρ αὐτῇ καὶ τὸ θεόσδοτον εἶναι
καὶ τὸ κτᾶσθαι δι' ἀρετῆς καὶ μαθήσεως καὶ ἐπιμελείας καὶ τὸ εἶναι
αὐτὴν πολύκοινον.
Εἰ δ' ἔστιν οὕτω βέλτιον ἢ διὰ τύχην.
Ἀποβάλλεται τὸ αἴτιον τοῦ κατ' ἄνθρωπον εὖ τὴν τύχην ἐπιγράφεσθαι.

εἰ γὰρ ἔστι, φησίν, οὕτω βέλτιον εὐδαιμονεῖν, ἤγουν δι' ἀρετὴν ἢ μάθησιν
ἢ ἄσκησιν ἤπερ διὰ τύχην, εὔλογον οὕτως ἔχειν, ὅτι καὶ πανταχῇ τὰ
κατὰ φύσιν οὕτως ἔχειν πεφύκασιν, ὡς οἷόν τε κάλλιστα ἔχειν. ὧν γὰρ
ἡ φύσις αἰτία ποιητική, οὕτω ταῦτα ποιεῖ ὡς δυνατὸν ἀποβαίνειν αὐτὰ
ἔχοντα καλῶς. οὐ μόνον δ' ἐπὶ τῶν φυσικῶν τοῦτο ἀλλὰ καὶ τῶν κατὰ
τέχνην ἔστιν ἰδεῖν καὶ πᾶσαν αἰτίαν, ὡς πάσης αἰτίας ποιητικῆς
ἐφιεμένης
τοῦ ἀγαθοῦ, ἐν οἷς ἀπεργάζεται καὶ κατὰ τὸ ἐγχωροῦν κάλλιστα
κατασκευα-
ζούσης αὐτά, καὶ μάλιστα εἰ κατὰ τὴν ἀρίστην αἰτίαν γίνοιτο. ἀρίστη δ'
αἰτία τῶν ἐν ἀνθρώποις ἐργαζομένων ἀρετή, ὡς κρείττων καὶ τέχνης καὶ
φύσεως. εἰ δ' ἐξ αὐτῆς ἡ εὐδαιμονία κατ' αὐτὴν οὖσα ἐνέργεια ψυχῆς,
εἴη ἂν αὐτή τε ἀρίστη ὡς τέχνη τις, καὶ τὸ ἔργον αὐτῆς ἄριστον, εἰ δὲ
καὶ τὴν λογικὴν ψυχὴν ἀρίστην αἰτίαν ἐρεῖ τις, οὐδὲ τοῦτο ἀσύμβατον.
καὶ αὕτη γὰρ κρείττων φύσεως καὶ τέχνης. ἐν πᾶσι δὲ τούτοις οἷς ἐν-
ταυθοῖ συμπεραίνεται οὐ τὸ ἀναγκαῖον ἀλλὰ τὸ εὔλογον τίθησιν, ὡς τῆς
ὑποκειμένης ὕλης τὸ ἀναγκαῖον μὴ ἐπιδεχομένης ἀλλὰ τὸ εὔλογον. καὶ
ἱκανὸν τοῦτο δόξειεν ἂν τοῖς μετὰ παιδεύσεως τὰ λεγόμενα κρίνουσι κἀπὶ
Ευστράτιος. In Aristotelis Ηθικά Νικομάχεια. i commentaria

P. 113, line 17
κἂν γὰρ τοῖς ζῴοις ὑπάρχῃ, τοῖς τε ἀλόγοις ὁμοῦ καὶ τοῖς λογικοῖς, ἀλλ'
οὐχ ᾗ ζῷα ἁπλῶς ἐκείνοις ἐστίν, ἀλλ' ᾗ τοῖς φυτοῖς κεκοινώνηκε. ἀναγ-
καῖον γὰρ ταῖς κρείττοσι τῶν ψυχικῶν δυνάμεων προσυπεῖναι καὶ τὰς
694
ἐλάττονας ἐν τοῖς τῶν ζῴων σώμασιν, ἐπιτηδειότητα παρεχούσας αὐτοῖς

εἰς τὴν τῶν κρειττόνων παραδοχὴν μὴ δυναμένοις ἀμέσως τὰς κρείττονας
δέχεσθαι, εἰ μὴ φύσει προϋπεῖεν αἱ χείρονες. αἴτιονδὲ λέγεται τοῦ τρέ-

φεσθαι καὶ αὔξεσθαι,ὡς ἄμφω ταῦτα ἐνεργοῦν ἐν τοῖς σώμασι τῶν τε
ζῴων καὶ τῶν φυτῶν, εἰ καὶ ἄλλως μὲν ἐν φυτοῖς, ἑτέρως δὲ ἐν τοῖς
ζῴοις, ἅτε καὶ ἄλλων ὀργάνων ὄντων ἐνταῦθα κᾀκεῖσε τῶν
ὑπουργούντων
τῇ ποιητικῇ δυνάμει τῆς θρέψεως καὶ αὐξήσεως, ὕλην ἐχούσῃ τὰς
προσφυεῖς ἑκάστου τῶν τρεφομένων καὶ αὐξομένων τροφάς. εἰπὼν δὲ ἐν
πᾶσι
τοῖς τρεφομένοις τὴν τοιαύτην ὑπάρχειν δύναμιν προσέθηκε τὸ καὶ ἐν
τοῖς ἐμβρύοις.ἔμβρυα δέ εἰσι τὰ κατὰ γαστρὸς εἰσέτι κυοφορούμενα.
προσέθηκε δὲ τοῦτο διὰ τὸ δοκεῖν φυτικῶς ἔτι ἔχειν τὸ εἶναι τὰ ἔμβρυα,
μηδεμίαν ἄλλην δύναμιν ἢ ταύτην ἐνεργοῦσαν ἐν αὐτοῖς κεκτημένα, ἐφ'
ὅσον εἰσὶν ὡς ἔμβρυα. τὴν αὐτὴν δὲ ταύτηνεἶναι καὶ ἐν τοῖς
τελείοιςφησί, τελείοις δὲ τοῖς ὡς πρὸς τὰ ἔμβρυα, ἃ καὶ τὸν λόγον
τῆς οὐσίας πέφυκεν ἤδη δέχεσθαι. ἐπεὶ καὶ γεννωμένοις εὐθὺς ἔστιν ἔτι
πολὺ τὸ δυνάμει, οὗ καὶ προβάντος εἰς ἐνέργειαν, τότε κυρίως τέλεια
λέγονται. ὧν οὐδὲ αὐτῶν τὸ φυτικὸν ἀπολείπεται, ἐξ ἀνάγκης πρὸς τὸ
Ευστράτιος. In Aristotelis Ηθικά Νικομάχεια. vi commentaria

P. 280, line 9n
ναντίον ὁρμᾷ. πολλάκις γὰρ ἐπὶ τῶν ἐμπαθῶν τοῦτο γίνεται, οἷον δὴ
καὶ ἡ Μήδεια, εἰδυῖα μὲν ἐκ τοῦ λόγου, ὅτι φαῦλα ἦν ἅπερ ἔμελλε δρᾶν,
ὑπὸ δὲ τῆς κατὰ θυμὸν νικωμένη ὀρέξεως, ἔδρασεν ἐκεῖνα, ἃ ὁ λόγος

εἶναι φαῦλα ἀπέδειξε. πῶς δ' ἂν εἴη ἡ ὄρεξις ὀρθή; εἰ ἡ προαίρεσις
σπουδαία ἐστί, τουτέστιν ἀρετῆς ἐχομένη, καὶ προτιθεῖσα τὸ κρεῖττον τοῦ
χείρονος· ὄρεξις γὰρ οὖσα βουλευτική, ὥσπερ εἴρηται, ἐὰν σπουδαῖος ἦ,

ἐκείνου ὀρέξεται ὅπερ ὡς ἀληθῶς ἀγαθὸν ἡ βούλευσις συνεπέρανεν,
ὥστε
ὅπερ ὁ λόγος κατέφη ἀγαθὸν εἶναι, τοῦτο διώκει σπουδαία οὖσα ἡ βου-
λευτικὴ ὄρεξις.
Αὕτη μὲν οὖν ἡ διάνοια καὶ ἡ ἀλήθεια πρακτική, τῆς

δὲ θεωρητικῆς διανοίας καὶ μὴ πρακτικῆς μηδὲ ποιητικῆς
τὸ εὖ καὶ κακῶς τἀληθές ἐστι καὶ ψεῦδος· τοῦτο γάρ ἐστι
παντὸς διανοητικοῦ ἔργον.
695
Ἐπεὶ εἰς δύο διῄρηκε τὴν διάνοιαν καὶ τὸ μὲν αὐτῆς εἶπε περὶ τὰ ἐνδεχό-
μενα καταγίνεσθαι, τὸ δὲ περὶ τὰ ἀναγκαῖα, καὶ τὸ μὲν ὠνόμασε
λογιστικόν,
τὸ δ' ἐπιστημονικόν, εἰπὼν τὴν ἰδιότητα τοῦ λογιστικοῦ, λέγει νῦν καὶ τὴν
τοῦ ἐπιστημονικοῦ. ἐν ἐκείνῳ μὲν γὰρ οὐ μέχρι θεωρίας ἦν τὸ τέλος,

ὥσθ' ἱκανὸν εἶναι τοῦ εὑρεῖν τὴν ἀλήθειαν, ἀλλ' ἔδει καὶ ὄρεξιν
ἐπακολου-
θῆσαι διώκουσαν τὸ συμπερανθὲν καὶ πρᾶξιν κατορθοῦσαν τὸ ἀγαθόν,
ὅτι
γε καὶ ἐφ' ἡμῖν ἡ κτῆσις ἐκείνων. ἐνδεχομένου γὰρ ὄντος καὶ τῆς ἡμε

P. 280, line 22
μενα καταγίνεσθαι, τὸ δὲ περὶ τὰ ἀναγκαῖα, καὶ τὸ μὲν ὠνόμασε

λογιστικόν,
τὸ δ' ἐπιστημονικόν, εἰπὼν τὴν ἰδιότητα τοῦ λογιστικοῦ, λέγει νῦν καὶ τὴν
τοῦ ἐπιστημονικοῦ. ἐν ἐκείνῳ μὲν γὰρ οὐ μέχρι θεωρίας ἦν τὸ τέλος,

ὥσθ' ἱκανὸν εἶναι τοῦ εὑρεῖν τὴν ἀλήθειαν, ἀλλ' ἔδει καὶ ὄρεξιν
ἐπακολου-
ὅτι
γε καὶ ἐφ' ἡμῖν ἡ κτῆσις ἐκείνων. ἐνδεχομένου γὰρ ὄντος καὶ τῆς ἡμε-
τέρας δεομένου σπουδῆς εἰς τὴν αὐτοῦ ἀποτέλεσιν (τοιαῦτα γὰρ τὰ
σωφρο-
νικά), διὰ τοῦτο καὶ πρακτικὸν τὸ εἶδος τῆς διανοίας ἐκεῖνο καὶ τῆς ἀλη-
θείας ὠνόμασται. τὸ δὲ τῆς θεωρητικῆς μηδὲ πρακτικῆς μηδὲ
ποιητικῆς.τὸ εὖ καὶ κακῶς μέχρι τοῦ θεωρεῖν ἔχει, τὸ μὲν εὖ, ὅταν
εὑρίσκῃ τὸ ἀληθές, τὸ δὲ κακῶς, ὅταν πλανᾶται καὶ ψεύδηται, οἷον εἴ τις
περὶ τοῦ σχήματος ζητοίη τῆς γῆς, εἴτε σφαιρικὴ εἴτε τυμπανοειδὴς εἴτε
φακοειδής. ἐν τούτῳ γὰρ εὑρών τις τὸ ἀληθὲς ὅτι σφαιροειδὴς ἀρκεῖται,
ἀλλ' οὐ δεήσει αὐτῷ σφαῖραν ποιῆσαι ἢ γῆν ἢ ἄλλο τι ἐπὶ τῇ τῆς ἀλη-
θείας εὑρέσει ἐργάσασθαι. συνῆψε δὲ τῇ πρακτικῇ τὴν ποιητικήν, ὡς
καὶ αὐτὴν ἐνεργοῦσαν περὶ τὰ ἐνδεχόμενα καὶ περὶ τὰ ἐφ' ἡμῖν ἔχουσαν
τὸ ποιούμενον, οὗ ἕνεκα καὶ ἡ κατὰ τὸν λόγον σκέψις αὐτῇ γεγένηται, ὡς
ἐπὶ τῆς τεκτονικῆς καὶ χαλκευτικῆς καὶ τῶν τοιούτων. εἰπὼν δὲ περὶ
696
τῆς θεωρητικῆς ὅτι τὸ εὖαὐτῇ καὶ κακῶς,τὸ ἀληθὲς αὐτῇ καὶ τὸ

ψεῦδος ἐπήνεγκε. τοῦτο γάρ ἐστι παντὸς διανοητικοῦ ἔργον ὡς κοινῆς οὔ

P. 280, line 27

ὅτι
γε καὶ ἐφ' ἡμῖν ἡ κτῆσις ἐκείνων. ἐνδεχομένου γὰρ ὄντος καὶ τῆς ἡμε-
τέρας δεομένου σπουδῆς εἰς τὴν αὐτοῦ ἀποτέλεσιν (τοιαῦτα γὰρ τὰ
σωφρο-
νικά), διὰ τοῦτο καὶ πρακτικὸν τὸ εἶδος τῆς διανοίας ἐκεῖνο καὶ τῆς ἀλη-
θείας ὠνόμασται. τὸ δὲ τῆς θεωρητικῆς μηδὲ πρακτικῆς μηδὲ
ποιητικῆς.τὸ εὖ καὶ κακῶς μέχρι τοῦ θεωρεῖν ἔχει, τὸ μὲν εὖ, ὅταν
εὑρίσκῃ τὸ ἀληθές, τὸ δὲ κακῶς, ὅταν πλανᾶται καὶ ψεύδηται, οἷον εἴ τις
περὶ τοῦ σχήματος ζητοίη τῆς γῆς, εἴτε σφαιρικὴ εἴτε τυμπανοειδὴς εἴτε
φακοειδής. ἐν τούτῳ γὰρ εὑρών τις τὸ ἀληθὲς ὅτι σφαιροειδὴς ἀρκεῖται,
ἀλλ' οὐ δεήσει αὐτῷ σφαῖραν ποιῆσαι ἢ γῆν ἢ ἄλλο τι ἐπὶ τῇ τῆς ἀλη-
θείας εὑρέσει ἐργάσασθαι. συνῆψε δὲ τῇ πρακτικῇ τὴν ποιητικήν, ὡς
καὶ αὐτὴν ἐνεργοῦσαν περὶ τὰ ἐνδεχόμενα καὶ περὶ τὰ ἐφ' ἡμῖν ἔχουσαν
τὸ ποιούμενον, οὗ ἕνεκα καὶ ἡ κατὰ τὸν λόγον σκέψις αὐτῇ γεγένηται, ὡς
ἐπὶ τῆς τεκτονικῆς καὶ χαλκευτικῆς καὶ τῶν τοιούτων. εἰπὼν δὲ περὶ
τῆς θεωρητικῆς ὅτι τὸ εὖαὐτῇ καὶ κακῶς,τὸ ἀληθὲς αὐτῇ καὶ τὸ
ψεῦδος ἐπήνεγκε. τοῦτο γάρ ἐστι παντὸς διανοητικοῦ ἔργον ὡς κοινῆς

P. 281, line 16
Πράξεως μὲν οὖν ἀρχὴ προαίρεσις, ὅθεν ἡ κίνησις

ἀλλ' οὐχ οὗ ἕνεκα, προαιρέσεως δὲ ὄρεξις καὶ λόγος ὁ ἕνεκά
τινος.
Ἐπὶ τῶν πρακτικῶν ἀρετῶν καὶ τῶν κατ' αὐτὰς ἐνεργειῶν, αἳ καὶ
πράξεις ἰδίως λέγονται, τρία ταῦτα θεωρεῖται, διάνοια, ἣ καὶ λογισμὸς εἰ-
δικῶς ὀνομάζεται, προαίρεσις, ὄρεξις. λέγει οὖν τίνα τὰ τρία ταῦτα λόγον
ἔχει πρὸς ἄλληλα, καὶ τὴν μὲν προαίρεσίν φησιν αἰτίαν τῆς πράξεως καὶ
αἰτίαν οὐ τελικήν (αὕτη γάρ ἐστι τὸ οὗ ἕνεκα), ἀλλὰ ποιητικήν. ὅθεν
γὰρ ἡ κίνησις τὸ ποιητικόν ἐστιν αἴτιον· ἐκ γὰρ τῆς προαιρέσεως ἡ πρᾶ-
ξις ἀπογεννᾶται. προαιρούμενοι γὰρ τὸ ἀπὸ τῆς διανοίας ἀποδειχθὲν ἀγα-
θὸν τοῦ ἀντικειμένου αὐτοῦ ἐνεργοῦμεν καὶ πράττομεν ὥστ' ἐφικέσθαι
697
αὐτοῦ. τῆς δὲ προαιρέσεως αὖθις αἴτιον ὄρεξίν φησι καὶ λόγον τὸν ἕνεκά
του, καίτοι πρότερον τὴν ὄρεξιν ἁπλῶς ὡς γένος τῆς προαιρέσεως εἴ-
ληφε καὶ τὸν λόγον ὡς διαφορὰν συστατικήν, ὅτε τὴν προαίρεσιν ὡρίζετο
εἶναι ὄρεξιν βουλευτικήν. πῶς οὖν νῦν αἴτια ποιητικά φησι τῆς ὀρέξεως;
μᾶλλον γὰρ ἂν φαίη τις ταῦτα ἢ ἄμφω ὑλικὰ ὡς μέρη ὄντα τοῦ ἐξ αὐτῶν
ὅλου (τὸ γὰρ ὡς ἐκ μερῶν ὅλον εἶδός ἐστιν ὡς ἐν ὕλῃ ἐνθεωρούμενον
τοῖς ἐξ ὧν συντέθειται μέρεσιν) ἢ τὸ μὲν ὕλη, τὸ δὲ εἶδος. ἐν γὰρ τοῖς

P. 281, line 31
του, καίτοι πρότερον τὴν ὄρεξιν ἁπλῶς ὡς γένος τῆς προαιρέσεως εἴ-
ληφε καὶ τὸν λόγον ὡς διαφορὰν συστατικήν, ὅτε τὴν προαίρεσιν ὡρίζετο
εἶναι ὄρεξιν βουλευτικήν. πῶς οὖν νῦν αἴτια ποιητικά φησι τῆς ὀρέξεως;
μᾶλλον γὰρ ἂν φαίη τις ταῦτα ἢ ἄμφω ὑλικὰ ὡς μέρη ὄντα τοῦ ἐξ αὐτῶν
ὅλου (τὸ γὰρ ὡς ἐκ μερῶν ὅλον εἶδός ἐστιν ὡς ἐν ὕλῃ ἐνθεωρούμενον
τοῖς ἐξ ὧν συντέθειται μέρεσιν) ἢ τὸ μὲν ὕλη, τὸ δὲ εἶδος. ἐν γὰρ τοῖς
ὁρισμοῖς ὕλῃ μὲν τὸ γένος ἀναλογεῖ, εἴδει δὲ αἱ διαφοραί. δόξειε δ' ἂν
ἐν τούτοις μὴ ἀκολουθεῖν ἑαυτῷ ὁ Ἀριστοτέλης. ἢ ἐκεῖ μὲν τὴν ἁπλῶς
ὄρεξιν τῆς προαιρέσεως γένος εἴληφεν ὡς κοινὴν οὖσαν ἀλόγοις καὶ
λογικοῖς
καὶ εἶδος αὐτῆς τὴν προαίρεσιν ἔταξεν ὡς μόνων οὖσαν τῶν λογικῶν, διὸ
καὶ βουλευτική ἐστιν, ἐνταῦθα δὲ Ποιητικὴν αἰτίαν τῆς προαιρέσεώς

φησι
τὴν ὄρεξιν, ὅτι προκειμένου τινὸς ὀρεκτοῦ, δεῖ προηγήσασθαι τὴν ὄρεξιν
ἔφεσιν οὖσαν τοῦ ὀρεκτοῦ ἁπλῶς καὶ λόγου χωρίς, εἶτα τὸν λόγον
ἐπισχεῖν
τὴν ταύτης ὁρμήν, ὥστε συλλογίσασθαι αὐτὸν καὶ δεῖξαι, εἰ ἀξίως αὕτη
ὠρέξατο, καὶ οὕτω τὴν προαίρεσιν ἐπακολουθῆσαι, τὴν ἀρχὴν λαβοῦσαν
ἀπὸ τῆς ὀρέξεως, καὶ τοῦ λόγου τοῦτο ἀληθὲς περὶ τὸ ὀρεκτὸν
ἀποδείξαν-
τος. καὶ οὕτως ἕξει παρ' ἑαυτὴν ἡ προαίρεσις τὴν μὲν ὄρεξιν ὡς γένος,
τὸν δὲ λόγον ὡς διαφοράν, οὐκέτι ζητοῦντα καὶ συλλογιζόμενον ὁποῖον

P. 282, line 34
698
κρίσεως καὶ τοῦ ἀποδεῖξαι, εἰ ἄξιον τοῦ ὀρεχθῆναι τὸ προκείμενον, ἣ καὶ

οὔπω λογικὴ λέγεται ὄρεξις, δευτέρα δὲ ὄρεξις ἡ μετὰ λόγου, ἣ καὶ προ-
αίρεσις ὀνομάζεται καὶ μετὰ τὴν ἀπόδειξιν τοῦ ἄξιον εἶναιὀρέξεως τὸ
προκείμενον ἐπιγίνεται. λόγος δὲ πρῶτος μὲν ὁ ἀγαθὸν εἶναι συλλογιζό-
μενος τὸ κατ' ὄρεξιν γεγονός, ὃς καὶ προηγεῖται τῆς προαιρέσεως, δεύ-
τερος δέ, ὃς τὸν τρόπον εὑρίσκει δι' οὗ τοῦ ἐν προαιρέσει γεγονότος ἐπι-
τυγχάνει ὁ προαιρούμενος.
Διὸ οὔτ' ἄνευ νοῦ καὶ διανοίας οὔτ' ἄνευ ἠθικῆς

ἕξεως ἡ προαίρεσις· εὐπραξία γὰρ καὶ τὸ ἐναντίον ἐν πράξει
ἄνευ νοῦ καὶ διανοίας καὶ ἤθους οὐκ ἔστι.
Πιστοῦται διὰ τούτων τὸ εἰρημένον, ὅτι ἀρχὴ ποιητικὴ τῆς προαιρέ-

σεώς ἐστιν ὄρεξις καὶ λόγος ὁ τὸ ἀφορᾶν πρὸς πρᾶξιν ὡς τέλος συλλογι-
ζόμενος. δείκνυσι δὲ ἐκ τοῦ ὑστέρου τὸ πρότερον, τεκμηριώδη τὸν λόγον
ποιούμενος. ὅτι γάρ, φησίν, ὄρεξις καὶ λόγος αἴτια ποιητικὰ

προαιρέσεως,
δῆλον ἐκ τοῦ ἄνευ νοῦ καὶ διανοίας καὶ ἠθικῆς ἕξεως μὴ εἶναι προαίρε-
σιν. εἰ μὴ γὰρ ἥ τε ὄρεξις κινηθῇ πρὸς τὸ ὀρεκτὸν καὶ ὁ νοῦς ὁ πρακτι-
κὸς συμπεράνῃ περὶ αὐτοῦ ὡς ἄξιον ἑλέσθαι αὐτό, ἡ προαίρεσις ἑτέρως
οὔτ' ἐνεργεῖ οὔτε γίνεται. νοῦν γὰρ καὶ διάνοιαν τὸν περὶ τοῦ ὀρεκτοῦ
συμπεραίνοντα λόγον ὠνόμασεν. ὀνομάζεται γὰρ καὶ ἡ διάνοια νοῦς ὡς
νοῦ μίμημα. ὃ γὰρ κυρίως νοῦς ἁπλαῖς ἐπιβολαῖς γινώσκειν πέφυκε, τού

P. 283, line 16n
νοῦ μίμημα. ὃ γὰρ κυρίως νοῦς ἁπλαῖς ἐπιβολαῖς γινώσκειν πέφυκε, τού-
τῳ μέσῳ χρωμένη ἡ διάνοια οἰκείῳ τοῦ πράγματος ἀνειλιγμένως
καταλαμ-
βάνει. τὸ δὲ ἄνευ ἠθικῆς ἕξεωςπερὶ τῆς ὀρέξεως εἴρηται, ὅτι τῇ
ὀρέξει τὸ ὀρθῶς ἐνεργεῖν ἢ μὴ ἐκ τοῦ ἤθους περιγίνεται, ὡς ἀγαθοῦ ὄν-
τος αὐτοῦ ὀρθὴν εἶναι καὶ τὴν ὄρεξιν, πονηροῦ δὲ διάστροφον. ὥστε δεῖ
συντρέχειν ἀλλήλοις ἐν τῇ προαιρέσει τὴν διάνοιαν καὶ τὴν ὄρεξιν, τὴν
μὲν ὀρθῶς ὀρεγομένην, τὴν δ' ἀληθῶς συλλογιζομένην καὶ συμπεραίνου-
σαν. τὸ γὰρ εὖ καὶ τὸ μὴ ἐν ταῖς πράξεσιν ἄνευ τούτων ἀμφοῖν οὐ γί-
νεται, τὸ μὲν εὖ ἐχόντων ὀρθῶς, τὸ δ' ἐναντίον τοῦ εὖ διεστραμμένως.
699
Διάνοια δ' αὐτὴ οὐθὲν κινεῖ, ἀλλ' ἡ ἕνεκά τινος καὶ

πρακτική· αὕτη γὰρ καὶ τῆς ποιητικῆς ἄρχει· ἕνεκα γάρ του
ποιεῖ πᾶς ὁ ποιῶν, καὶ οὐ τέλος ἁπλῶς ἀλλὰ πρός τι. καὶ τινὸς
τὸ ποιητὸν ἀλλ' οὐ τὸ πρακτόν. ἡ γὰρ εὐπραξία τέλος, ἡ δ'
ὄρεξις τούτου· διὸ ἢ ὀρεκτικὸς νοῦς ἡ προαίρεσις ἢ ὄρεξις
διανοητική, καὶ ἡ τοιαύτη ἀρχὴ ἄνθρωπος.
Εἴρηκε μὲν καὶ προλαβὼν ἤδη διαφορὰς τῶν δύο τῆς διανοίας εἰδῶν,
παραδίδωσι δὲ εἰσέτι καὶ νῦν. ποιεῖται δὲ καὶ ὑποδιαίρεσιν τῆς περὶ τὰ
ἐνδεχόμενα διανοητικῆς, διαιρῶν αὐτὴν εἰς πρακτικὴν καὶ ποιητικήν, καί
φησι ταύτας διαφέρειν πρὸς ἀλλήλας τῷ τὴν μὲν μέχρι τοῦ πρακτικοῦ
τέλους ἵστασθαι τὴν δέ, τὴν ποιητικήν, ἔχειν τι τέλος τῆς κατ' αὐτὴν
ἐνεργείας, ἐπέκεινα δὲ ὡς ἕνεκά του ἐνεργοῦσαν καὶ τὸ τέλος αὐτῆς

P. 283, line 23
σαν. τὸ γὰρ εὖ καὶ τὸ μὴ ἐν ταῖς πράξεσιν ἄνευ τούτων ἀμφοῖν οὐ γί-

νεται, τὸ μὲν εὖ ἐχόντων ὀρθῶς, τὸ δ' ἐναντίον τοῦ εὖ διεστραμμένως.
Διάνοια δ' αὐτὴ οὐθὲν κινεῖ, ἀλλ' ἡ ἕνεκά τινος καὶ

πρακτική· αὕτη γὰρ καὶ τῆς ποιητικῆς ἄρχει· ἕνεκα γάρ του
ποιεῖ πᾶς ὁ ποιῶν, καὶ οὐ τέλος ἁπλῶς ἀλλὰ πρός τι. καὶ τινὸς
τὸ ποιητὸν ἀλλ' οὐ τὸ πρακτόν. ἡ γὰρ εὐπραξία τέλος, ἡ δ'
ὄρεξις τούτου· διὸ ἢ ὀρεκτικὸς νοῦς ἡ προαίρεσις ἢ ὄρεξις
διανοητική, καὶ ἡ τοιαύτη ἀρχὴ ἄνθρωπος.
Εἴρηκε μὲν καὶ προλαβὼν ἤδη διαφορὰς τῶν δύο τῆς διανοίας εἰδῶν,
παραδίδωσι δὲ εἰσέτι καὶ νῦν. ποιεῖται δὲ καὶ ὑποδιαίρεσιν τῆς περὶ τὰ
ἐνδεχόμενα διανοητικῆς, διαιρῶν αὐτὴν εἰς πρακτικὴν καὶ ποιητικήν, καί
φησι ταύτας διαφέρειν πρὸς ἀλλήλας τῷ τὴν μὲν μέχρι τοῦ πρακτικοῦ
τέλους ἵστασθαι τὴν δέ, τὴν ποιητικήν, ἔχειν τι τέλος τῆς κατ' αὐτὴν
ἐνεργείας, ἐπέκεινα δὲ ὡς ἕνεκά του ἐνεργοῦσαν καὶ τὸ τέλος αὐτῆς
πρὸς ἕτερον ἀναφερόμενον ἔχουσαν, ὡς ὃν λόγον ἔχει ἡ πρακτικὴ πρὸς
τὴν ἐπιστήμην, τὸν αὐτὸν ἔχειν τὴν Ποιητικὴν πρὸς τὴν πρακτικήν. ὡς
γὰρ ἐν ἐκείναις ἡ μὲν ἐπιστημονικὴ διάνοια τέλος ἔχει τὸ εὑρεῖν τὴν ἀλή-
θειαν καὶ περαιτέρω οὐδὲν προστίθησιν, ἡ δὲ πρακτικὴ εὑρίσκει μὲν
καὶ αὐτὴ τἀληθές, οὐ μέχρι δὲ τούτου ἵσταται ἀλλὰ δεῖ καὶ πράξεως, ἵν'
ἐφίκηται τοῦ ὀρεκτοῦ περὶ οὗ καὶ συνελογίσατο, οὕτως ἡ ποιητικὴ τέλος
700
τῆς οἰκείας ἐνεργείας ὃ ἀπετέλεσεν ἔχουσα οὐ μέχρι τούτου ἵσταται, ἀλλ'

P. 285, line 6
ἡ διάνοια ἁπλῶς αὐτὴ καθ' αὑτὴν οὐκ ἔχει τι τέλος τῆς ἀληθείας σκοπι-
μώτερον, ἵνα τι πρὸς ἐκεῖνο κινῇ καὶ ἀρχὴ αὐτὸ τῆς πρὸς ἐκεῖνο εἴη
κινήσεως, ἀλλὰ προσλαβοῦσα τὸ πρακτικεύεσθαι πρακτικὴ διάνοια
γίνεται
καὶ τότε κινεῖ τὴν προαίρεσιν ὥστε πρᾶξαι καὶ ἐφικέσθαι τοῦ ὀρεκτοῦ,
περὶ οὗ καὶ τὴν ἀλήθειαν συνεπέρανε. διὰ τοῦτό φησιν, ὅτι οὐχ ἡ ἁπλῶς
διάνοια κινητική ἐστιν, ἀλλ' ἡ ἕνεκά του καὶ πρακτική, ἤτοι ἡ τὸ παρ'
ἑαυτῇ ἀληθὲς διά τι τέλος παρ' ἑαυτὸ ἕτερον συμπεραίνουσα, ἣ καὶ πρα-
κτικὴ λέγεται διὰ τὸ μετὰ τὴν τοῦ ἀληθοῦς εὕρεσιν πρᾶξιν ἀπαιτεῖν καὶ
κινεῖν πρὸς αὐτὴν τὴν προαίρεσιν, ἵνα τινὸς ἐφίκηται τέλους, ὅπερ ἐστὶ
παρὰ τὸ συμπέρασμα, ὃ λαβοῦσα συνεπεράνατο. αὕτη γάρ,φησί, καὶ τῆς
ποιητικῆς ἄρχει.ἡ πρακτικὴ διάνοια, ἣ καὶ λογισμὸς καὶ λογιστικὴ
διάνοια λέγεται, ἀρχή ἐστι καὶ τῆς ποιητικῆς διανοίας, ποιητικὴ δέ ἐστιν
ἡ ἔργον ὡς τέλος ἕτερον παρὰ τὴν ἐνέργειαν ἔχουσα, οἷαι πᾶσαι αἱ ποιη-
τικαὶ ὀνομαζόμεναι τέχναι, ὧν ἀνδριαντοποιητικὴ οἰκοδομικὴ τεκτονικὴ
καὶ
αἱ τοιαῦται, ὧν ἑκάστῃ τέλος ἐστὶ παρὰ τὴν ἐνέργειαν ἕτερον, τῇ μὲν
ἀνδριάς, τῇ δὲ οἰκία, τῇ δὲ κλίνη ἢ θρόνος ἢ τράπεζα ἤ τι τοιοῦτον
ἕτερον.
ἕνεκα γάρ του ποιεῖ πᾶς ὁ ποιῶν καὶ οὐ τέλος ἁπλῶς ἀλλὰ πρός τι. καὶ τι-
νὸς τὸ ποιητὸν ἀλλ' οὐ τὸ πρακτόν. ἡ γὰρ εὐπραξία τέλος, ἡ δ'
ὄρεξις τούτου.τὸ τέλος φησὶ τῆς ποιητικῆς, ἤγουν τὸ ἔργον καὶ ἀποτέ-
λεσμα, δι' ὃ ἡ ἐνέργεια οὐκ ἔστιν ἁπλῶς, ἤγουν οὐκ ἔστιν ἑαυτοῦ καὶ
μέχρις ἑαυτοῦ ἱστάμενον, ἀλλ' ἐν σχέσει θεωρεῖται καὶ πρὸς ἕτερον ἀνα

P. 296, line 4
γωγῆς ἐνεργείας τὸ καθόλου πιστοῦσθαι. ἄξιον δὲ ἀπορῆσαι πῶς οὐκ

ἔσται κρείττων τῆς ἐπιστημονικῆς ἡ αἰσθητικὴ γνῶσις, εἰ ἐκ τῆς αἰσθήσε-
ως αἱ ἀρχαὶ τῆς ἐπιστήμης τὴν σύστασιν ἔχουσιν. εἰ γὰρ ἐκ τῶν καθ'
701
ἕκαστα ἡ ἐπαγωγή, αὕτη δὲ τῶν ἀρχῶν ὑπάρχει βεβαίωσις, ἐκ τῆς αἰσθή-

σεως ἄρα τῶν ἀρχῶν ἡ βεβαίωσις, αἱ δὲ ἀρχαὶ τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς
ἀποδείξεως αἴτιαι· ὥστε καὶ ἡ αἴσθησις τῆς ἀποδείξεως καὶ τῆς ἐπιστή-
μης αἰτία, τὸ δὲ αἴτιον κρεῖττον τοῦ οὗ αἴτιον, κρείττων ἄρα τῆς ἐπιστή-
μης ἡ αἴσθησις καὶ τοῖς ἀλόγοις οὖσα ὡς καὶ τοῖς λογικοῖς κοινή. ἔστι
δὲ ἄτοπον τῶν λογικῶν κρείττω τὰ ἄλογα ἀναφαίνεσθαι, ἀλλ' εἰ μὲν ὡς
ποιητικὴ καὶ γενητικὴ τῆς ἐπιστήμης αἰτία ταύτης ἐλέγετο, εἶχεν ἂν
λόγον
καὶ κρείττω τῆς ἐπιστήμης τὴν αἴσθησιν λέγεσθαι. εἰ δ' ὡς ὑπουργὸς αὐ-
τῆς καὶ λάτρις καὶ ὑπηρέτης αὕτη λυσιτελεῖ πρὸς τὴν σύστασιν, πῶς ἂν
κρεῖττον ῥηθείη τὸ ὃ λατρεύει τοῦ ᾧ λατρεύειν καὶ ὑπηρετεῖν πέφυκεν.
ἐπεὶ καὶ ἡ πριστικὴ τέχνη, λάτρις οὖσα τεκτονικῆς ὅτι αὐτὴ τὴν ὕλην εὐ-
εργὸν τίθησιν οὐκ ἂν ῥηθείη ποτὲ κρείττων τεκτονικῆς, ὥσπερ οὐδὲ
μεταλ-
λικὴ χαλκευτικῆς ἢ ἀργυρευτικῆς ἢ χρυσευτικῆς, ὅτι ὕλην αὐταῖς ὑποτί-
θησιν. ἐπεὶ τοίνυν ἡ αἴσθησις ἐκ τῶν ἑαυτῇ γνωστῶν ὡς ὕλην τὰς προ-
τάσεις τῇ ἀποδεικτικῇ καὶ ἐπιστημονικῇ ὑποτίθησι τὴν ἐνέργειαν ἔχουσα
συνεργὸν εἰς τὴν σύστασιν τοῦ καθόλου, ὑπουργὸς ἂν ῥηθείη, οὐκ αἰτία
γε-
νητικὴ ἐπιστήμης καὶ ἀποδείξεως. ἴδε δ' ὅτι καὶ ὕλη ἐστὶν ἐν τῇ ἀπο

P. 298, line 33
δῆλον γένοιτο, ποῖα τούτων τῇ πράξει καὶ ποῖα τῇ τέχνῃ ὑπόκειται, καὶ
οὕτως ὁρίζεται τὴν τέχνην. ἕτερον δ' ἐστὶ ποίησις καὶ πρᾶξις·
πιστεύομεν δὲ περὶ αὐτῶν καὶ τοῖς ἐξωτερικοῖς λόγοις.λαβὼν
ὡς ὁμολογούμενον τὸ ἕτερα εἶναι ἀλλήλων τὴν ποίησιν καὶ πρᾶξιν,
βεβαι-
οῦται τοῦτο ἐκ τῆς κοινῆς ὑπολήψεως καὶ λέγει πιστὴν εἶναι τὴν τούτων
διαφοράν, ἐξ ὧν ἅπαντες περὶ αὐτῶν κοινῶς ὑπολαμβάνουσιν ἄνθρωποι.
ἐξωτερικοὺς δ' ὀνομάζει λόγους, οὓς ἔξω τῆς λογικῆς παραδόσεως
κοινῶς
τὰ πλήθη φασί, διὸ καὶ προστίθησι τοῖς κοινοῖς λόγοις ἀρκούμενος ὥσπερ
συμπεραίνων ὥστε καὶ ἡ μετὰ λόγου πρακτικὴ ἕτερόν ἐστι τῆς

μετὰ λόγου ποιητικῆς ἕξεως.ἄλλο πρακτικὴ καὶ ἄλλο πρᾶξις καὶ
ἄλλο ποιητικὴ καὶ ἄλλο ποίησις. πρακτικὴ γὰρ καὶ ποιητικὴ ἕξεων ὀνό-
ματα, πρᾶξις δὲ καὶ ποίησις προχειρίσεων. ἐπεὶ οὖν αἱ προχειρίσεις τῶν
702
ἕξεων προχειρότεραί τε καὶ προδηλότεραι, διὰ τοῦτο ἐκ τῆς τῶν

προχειρί-
σεων ἑτερότητος ἑτέρας εἶναι καὶ τὰς ἕξεις γνωρίζομεν. τὰς μὲν γὰρ προ-
χειρίσεις ἐναργεῖς οὔσας καὶ τὰ πλήθη καταλαμβάνουσι, καὶ ἄλλο
λέγουσιν
εἶναι πρᾶξιν καὶ ἄλλο ποίησιν, καὶ οὔτε τὸ ποιηθὲν πραχθὲν ὀνομάζουσιν
οὔτε τὸ πραχθὲν ποιηθέν. ἀλλὰ ποίημα καὶ ποιηθὲν τὸ πεποιημένον καὶ
πρᾶξινκαὶ πραχθὲν τὸ πεπραγμένον. ἐκ δὲ τούτων καὶ τὰς ἕξεις, ὅθεν
αἱ προχειρίσεις προβαίνουσιν, ἑτέρας εἶναι ἀλλήλων εὑρίσκομεν. διὰ

P. 299, line 6
ἄλλο ποιητικὴ καὶ ἄλλο ποίησις. πρακτικὴ γὰρ καὶ ποιητικὴ ἕξεων ὀνό-
ματα, πρᾶξις δὲ καὶ ποίησις προχειρίσεων. ἐπεὶ οὖν αἱ προχειρίσεις τῶν
ἕξεων προχειρότεραί τε καὶ προδηλότεραι, διὰ τοῦτο ἐκ τῆς τῶν
προχειρί-
σεων ἑτερότητος ἑτέρας εἶναι καὶ τὰς ἕξεις γνωρίζομεν. τὰς μὲν γὰρ προ-
λέγουσιν
τοῦ-
το καὶ ὡς συμπεραίνων ἐπήγαγεν, ὡς ἐπεὶ ἡ πρᾶξις καὶ ἡ ποίησις ἕτερα,
δηλονότι καὶ ἡ μετὰ λόγου πρακτικὴ ἕτερον τῆς μετὰ λόγου ποιητικῆς
ἕξεως. δεῖ δὲ ἐξακούειν τὴν ἕξιν ἐπ' ἀμφοτέρων, ἔλαβε δὲ τὸ μετὰ λό-
γουκαὶ ἐπ'ἀμφοῖν, ὡς τῆς ἀπαριθμήσεως τὰς μετὰ λόγου παραλαμβα-
νούσης ἕξεις ἢ καὶ δυνάμεις. οὐ γὰρ τὴν τυχοῦσαν πρακτικὴν καὶ ποιη-
τικὴν δεῖ νοεῖν ἐνταυθοῖ ἀλλὰ τὰς μετὰ λόγου. αὗται γὰρ καὶ ἀληθεύ-
ειν πεφύκασι. καὶ οὐ περιέχεται ὑπ' ἀλλήλων πρᾶξις καὶ ποίησις.
οὔτε γὰρ ἡ πρᾶξις ποίησις οὔτε ἡ ποίησις πρᾶξίς ἐστιν.καὶ
μήτις οἰέσθω, φησίν, ὡς οὕτως ἀλλήλων εἰσὶν ἕτεραι,

P. 299, line 10

703
λέγουσιν
τοῦ-
το καὶ ὡς συμπεραίνων ἐπήγαγεν, ὡς ἐπεὶ ἡ πρᾶξις καὶ ἡ ποίησις ἕτερα,
δηλονότι καὶ ἡ μετὰ λόγου πρακτικὴ ἕτερον τῆς μετὰ λόγου ποιητικῆς
ἕξεως. δεῖ δὲ ἐξακούειν τὴν ἕξιν ἐπ' ἀμφοτέρων, ἔλαβε δὲ τὸ μετὰ λό-
γουκαὶ ἐπ'ἀμφοῖν, ὡς τῆς ἀπαριθμήσεως τὰς μετὰ λόγου παραλαμβα-
νούσης ἕξεις ἢ καὶ δυνάμεις. οὐ γὰρ τὴν τυχοῦσαν πρακτικὴν καὶ ποιη-
τικὴν δεῖ νοεῖν ἐνταυθοῖ ἀλλὰ τὰς μετὰ λόγου. αὗται γὰρ καὶ ἀληθεύ-
ειν πεφύκασι. καὶ οὐ περιέχεται ὑπ' ἀλλήλων πρᾶξις καὶ ποίησις.
οὔτε γὰρ ἡ πρᾶξις ποίησις οὔτε ἡ ποίησις πρᾶξίς ἐστιν.καὶ
μήτις οἰέσθω, φησίν, ὡς οὕτως ἀλλήλων εἰσὶν ἕτεραι, ὡς τὴν μὲν περι-
έχειν τὴν δὲ περιέχεσθαι, οἷον ὡς ἐπὶ τῶν γενῶν ἔχει καὶ τῶν εἰδῶν.
ἕτερα γὰρ πρὸς ἄλληλα καὶ τὰ εἴδη καὶ τὰ γένη. οὐ γὰρ ἂν ἐπερίς-
σευσε τῶν γενῶν τὰ εἴδη τῷ ἔχειν πλείους τῶν γενῶν τὰς οὐσιώδεις δια-
φοράς, ἀλλ' ἡ πρᾶξις καὶ ἡ ποίησις οὐχ οὕτως ἀλλήλων ἕτερα. οὔτε γὰρ
ἡ πρᾶξις περιέχει τὴν ποίησιν οὔτε ἡ ποίησις τὴν πρᾶξιν.
Ἐπεὶ δ' ἡ οἰκοδομικὴ τέχνη τίς ἐστι καὶ ὅπερ ἕξις

τις μετὰ λόγου ποιητική, καὶ οὐδεμία οὔτε τέχνη ἐστὶν

P. 299, line 32
τὸν ἂν εἴη τέχνη καὶ ἕξις μετὰ λόγου ἀληθοῦς ποιητική.
Μετὰ τὸ παραθέσθαι πρὸς ἀλλήλας τὴν πρακτικὴν καὶ τὴν Ποιητικὴν

καὶ δεῖξαι ταύτας ἑτέρας ἀλλήλων καὶ τοσοῦτον ὡς μὴ ὑποκεῖσθαι
θατέραν
τῇ ἑτέρᾳ, βούλεται νοῦν ὁρίσασθαι τὴν τέχνην. παραλαμβάνει δὲ διὰ τὴν
σαφήνειαν τὴν οἰκοδομικήν, μίαν καὶ αὐτὴν τῶν τεχνῶν, καὶ δείκνυσι δι'
αὐτῆς οἰκειότατον τῇ τέχνῃ τὸν ἀποδιδόμενον ὁρισμόν, ὡς καὶ ἀντιστρέ-
φοντα πρὸς αὐτόν. φησὶ γὰρ ἐπεί δ' ἡ οἰκοδομικὴ τέχνηἐστίν, ἤτοι
εἶδος τῆς ἁπλῶς τέχνης, καὶ διὰ τοῦτο ἕξις τις μετὰ λόγου ποιητική,
704
ἤγουν
τὸν ὁρισμὸν τὸν οὕτω λέγοντα δεχομένη ᾗ τέχνη ἐστὶ καὶ εἶδος τέχνης
(οὐ γὰρ ἁπλῶς τέχνη ἡ οἰκοδομικὴ ἀλλά τις τέχνη ὡς εἶδος τῆς ἁπλῶς
τέχνης) καὶ διὰ τοῦτο ἕξις τις μετὰ λόγου ποιητική, ὡς καὶ μερικῶς τὸν
ὅρον τῆς τέχνης δεχομένης διὰ τὸ εἶδος εἶναι αὐτῆς. τὸ δὲ ὅπερδηλοῦν
κεῖται τὸ οὐσιωδῶς κατηγορεῖσθαι τῆς οἰκοδομικῆς τὴν τέχνην καὶ τὸν
ὁρισμὸν αὐτῆς, ὡς εἴ τις λέγει τὸν ἄνθρωπον τὶ ζῷον εἶναι, καὶ ὅπερ
οὐσία
τις ἔμψυχος αἰσθητική, διὰ τὸ καὶ μέρος εἶναι τοῦ ζῴου τὸν ἄνθρωπον
ὡς εἶδος εἰς γένος τὸ ζῷον ἀναφερόμενον. ἕκαστον γὰρ τῶν εἰδῶν ὅπερ
τί ἐστι τὸ γένος αὐτοῦ, τοῦ ὅπερ δηλοῦντος τὴν οὐσιώδη κατηγορίαν τοῦ
γέ-
νους κατὰ τοῦ εἴδους, καὶ ὡς ταὐτὸν ἔστιν εἰπεῖν ὅπερ τὶ ζῷον εἶναι τὸν
ἄνθρωπον καὶ ὅπερ τινὰ οὐσίαν ἔμψυχον αἰσθητικήν, οὕτω καὶ τὴν οἰκο-
δομικὴν ταὐτὸν εἰπεῖν εἶναι τέχνην τινὰ καὶ ὅπερ ἕξιν τινὰ μετὰ λόγου
Ποιητικήν· ὡς τοῦ ὅρου τούτου ἐξισάζοντος πρὸς τὴν τέχνην

P. 300, line 6
τέχνης) καὶ διὰ τοῦτο ἕξις τις μετὰ λόγου ποιητική, ὡς καὶ μερικῶς τὸν
ὅρον τῆς τέχνης δεχομένης διὰ τὸ εἶδος εἶναι αὐτῆς. τὸ δὲ ὅπερδηλοῦν
κεῖται τὸ οὐσιωδῶς κατηγορεῖσθαι τῆς οἰκοδομικῆς τὴν τέχνην καὶ τὸν
ὁρισμὸν αὐτῆς, ὡς εἴ τις λέγει τὸν ἄνθρωπον τὶ ζῷον εἶναι, καὶ ὅπερ
οὐσία
τις ἔμψυχος αἰσθητική, διὰ τὸ καὶ μέρος εἶναι τοῦ ζῴου τὸν ἄνθρωπον
ὡς εἶδος εἰς γένος τὸ ζῷον ἀναφερόμενον. ἕκαστον γὰρ τῶν εἰδῶν ὅπερ
τί ἐστι τὸ γένος αὐτοῦ, τοῦ ὅπερ δηλοῦντος τὴν οὐσιώδη κατηγορίαν τοῦ
γέ-
νους κατὰ τοῦ εἴδους, καὶ ὡς ταὐτὸν ἔστιν εἰπεῖν ὅπερ τὶ ζῷον εἶναι τὸν
ἄνθρωπον καὶ ὅπερ τινὰ οὐσίαν ἔμψυχον αἰσθητικήν, οὕτω καὶ τὴν οἰκο-
δομικὴν ταὐτὸν εἰπεῖν εἶναι τέχνην τινὰ καὶ ὅπερ ἕξιν τινὰ μετὰ λόγου
Ποιητικήν· ὡς τοῦ ὅρου τούτου ἐξισάζοντος πρὸς τὴν τέχνην καὶ ἀντι-
στρέφοντος. ταῦτα περὶ τῆς οἰκοδομικῆς εἰπὼν μεταβαίνει ἐπὶ τὸ
καθόλου,
καί φησι καὶ οὐδεμία οὔτε τέχνη ἐστὶν ἥτις οὐ μετὰ λόγου ποι-
ητικὴ ἕξις ἐστὶν οὔτε τοιαύτη ἣ οὐ τέχνη,ὥστε ταὐτὸν ἂν εἴη
τέχνη καὶ ἕξις μετὰ λόγου ἀληθοῦς ποιητική. καὶ ἔστι τὸ ὅλον τοιοῦτον,
ὅτι ἐπεὶ οὐ μόνον ἡ οἰκοδομικὴ ἐπιδέχεται τοῦτον τὸν ὁρισμὸν ἀλλὰ καὶ
πᾶσα τέχνη, καὶ οὐδενὶ ἑτέρῳ προσαρμόζει οὗτος ὁ λόγος, ὃ μὴ τέχνη
ἐστίν, εἴη ἂν μόνης τῆς τέχνης καὶ πάσης καὶ ἀντιστρέφοι ἂν πρὸς αὐτήν,
ὃ καὶ ἴδιον ὁρισμοῦ, λέγω δὴ τὸ μήτε τοῦ ὁριστοῦ παραλιμπάνειν ἔξω-
θεν μήτε περιέχειν τῶν φύσει ἀλλοτρίων αὐτοῦ. τὸ γὰρ εἰπεῖν οὐδεμία
705
τέχνη ἐστὶν ἥτις οὐ μετὰ λόγου ποιητικὴ ἕξις ἐστὶν ταὐτόν ἐστι

P. 302, line 21n
περιτυγχάνει τῷ ἀπὸ τύχης, οἷον εἴ τις εἰς βαλανεῖον ἀπιὼν ὥστε λούσα-
σθαι βιβλίῳ περιτύχῃ τῶν ζητουμένων, ἢ ἐν ἀμπέλῳ σκάπτων εὕρῃ θη-
σαυρὸν ἢ βαδίζων οἴκαδε λίθῳ προσκόψας τὸν πόδα βλαβῇ. τούτων οὖν
πάντων ὁ ἐνεργῶν ἔξωθεν καὶ τὸ κατὰ συμβεβηκὸς ἐκτὸς ἐνέργειαν
ἀποτελούμενον ἔστι μὲν παρὰ τὸν τοῦ ἐνεργοῦντος σκοπόν, ἔστι δὲ καὶ
ἀποτέλεσμα ἕτερον παρὰ τὴν αὐτοῦ ἐνέργειαν· καὶ κατὰ ταῦτα τύχη καὶ
τέχνη ἀλλήλοις ἐοίκατον, διαφέρουσι δέ, ὅτι τῇ μὲν τέχνῃ κατὰ τὸν σκο-
πὸν τοῦ τεχνίτου τὸ τέλος ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, τῇ δὲ τύχῃ παρὰ τὸν σκοπὸν
τοῦ ἐνεργοῦντος τὸ τέλος καὶ ὡς ἐπ' ἔλαττον.
Ἡ μὲν οὖν τέχνη, ὥσπερ εἴρηται, ἕξις τις μετὰ λό-γου ἀληθοῦς
ποιητική ἐστιν, ἡ δ' ἀτεχνία τοὐναντίον μετὰ λόγου ψευδοῦς ποιητικὴ
ἕξις, περὶ τὸ ἐνδεχόμενον ἄλλως ἔχειν.
Εἰπὼν ἱκανῶς ὅσα ἔδει περὶ τῆς τέχνης περὶ τὴν προκειμένην
πραγματείαν ἀποδίδωσι καὶ τὸ ἐναντίον αὐτῷ, ὃ ἡ ἀτεχνία ἐστί. διὸ καὶ
παρεισάγει πάλιν τὸν ὅρον τῆς τέχνης, ἵν' ὡς ἐκ παραθέσεως δείξῃ τὴν
ἀτεχνίαν τί ἐστιν. εἰ γὰρ ἡ τέχνη ἕξις μετὰ λόγου ἀληθοῦς ποιητική,
ἔσται ἡ ἀτεχνία τοὐναντίον ποιητικὴ ἕξις μετὰ λόγου ψευδοῦς. τὰ μὲν
γὰρ ἄλλα κατὰ τὰ αὐτὰ ἡ τέχνη καὶ ἡ ἀτεχνία, διαφέρουσι δὲ κατὰ τὸ
ὀρθὸν καὶ διάστροφον καὶ τὸ ἀληθὲς καὶ τὸ ψεῦδος. εἰσὶ δὲ ἄμφω καὶ
περὶ τὰ ἐνδεχόμενα ἄλλως ἔχειν. οὐ γὰρ ἂν εἰς πλάνην καὶ εἰς ψεῦδος

P. 302, line 22n
... βιβλίῳ περιτύχῃ τῶν ζητουμένων, ἢ ἐν ἀμπέλῳ σκάπτων εὕρῃ θη-

σαυρὸν ἢ βαδίζων οἴκαδε λίθῳ προσκόψας τὸν πόδα βλαβῇ. τούτων οὖν
πάντων ὁ ἐνεργῶν ἔξωθεν καὶ τὸ κατὰ συμβεβηκὸς ἐκτὸς ἐνέργειαν
ἀποτελούμενον ἔστι μὲν παρὰ τὸν τοῦ ἐνεργοῦντος σκοπόν, ἔστι δὲ καὶ
ἀποτέλεσμα ἕτερον παρὰ τὴν αὐτοῦ ἐνέργειαν· καὶ κατὰ ταῦτα τύχη καὶ
τέχνη ἀλλήλοις ἐοίκατον, διαφέρουσι δέ, ὅτι τῇ μὲν τέχνῃ κατὰ τὸν σκο-
706
πὸν τοῦ τεχνίτου τὸ τέλος ὡς ἐπὶ τὸ πολύ, τῇ δὲ τύχῃ παρὰ τὸν σκοπὸν
τοῦ ἐνεργοῦντος τὸ τέλος καὶ ὡς ἐπ' ἔλαττον.
Ἡ μὲν οὖν τέχνη, ὥσπερ εἴρηται, ἕξις τις μετὰ λό-

γου ἀληθοῦς ποιητική ἐστιν, ἡ δ' ἀτεχνία τοὐναντίον μετὰ
λόγου ψευδοῦς ποιητικὴ ἕξις, περὶ τὸ ἐνδεχόμενον ἄλλως
ἔχειν.
Εἰπὼν ἱκανῶς ὅσα ἔδει περὶ τῆς τέχνης περὶ τὴν προκειμένην
πραγματείαν ἀποδίδωσι καὶ τὸ ἐναντίον αὐτῷ, ὃ ἡ ἀτεχνία ἐστί. διὸ καὶ
παρεισάγει πάλιν τὸν ὅρον τῆς τέχνης, ἵν' ὡς ἐκ παραθέσεως δείξῃ τὴν
ἀτεχνίαν τί ἐστιν. εἰ γὰρ ἡ τέχνη ἕξις μετὰ λόγου ἀληθοῦς ποιητική,
ἔσται ἡ ἀτεχνία τοὐναντίον ποιητικὴ ἕξις μετὰ λόγου ψευδοῦς. τὰ μὲν
γὰρ ἄλλα κατὰ τὰ αὐτὰ ἡ τέχνη καὶ ἡ ἀτεχνία, διαφέρουσι δὲ κατὰ τὸ
ὀρθὸν καὶ διάστροφον καὶ τὸ ἀληθὲς καὶ τὸ ψεῦδος. εἰσὶ δὲ ἄμφω καὶ
περὶ τὰ ἐνδεχόμενα ἄλλως ἔχειν. οὐ γὰρ ἂν εἰς πλάνην καὶ εἰς ψεῦδος
ἡ τέχνη ἐξέπιπτε καὶ ἀτεχνίαν εἶχεν ἐνεργοῦσαν περὶ τὰ αὐτῇ ὑποκεί

P. 320, line 39
λων καὶ αἰσθητῶν καὶ καθ' ἕκαστα, κἂν ἐξ ἀρχῆς ἀγνοοῦσα τούτους διὰ
τὸν δεσμὸν τῆς γενέσεως χρῆται τῇ αἰσθήσει καὶ τοῖς ἀφαιρουμένοις ἐκ
τῆς ὕλης εἴδεσι καὶ λόγοις, ὅπως ἀναφθῇ ἐξ αὐτῶν ἐν αὐτῇ τὸ τῆς γνώ-
σεως ζώπυρον, ὃ ἐκ τῆς οἰκείας φύσεως καὶ τοῦ δημιουργήσαντος ὑπάρ-
χον αὐτῇ συγκέχυται τοῖς ἐκ τῆς γενέσεως πάθεσι, καὶ δεῖται ἀνακα-
θάρσεως εἰς φανέρωσιν, ὡς ἐν αἰθάλῃ κεκρυμμένον ἐμπύρευμα, ὃ δὴ
σκεδαννυμένης τῆς αἰθάλης ἐκφαίνεται καὶ δραττόμενον ὕλης εἰς πυρσὸν
πολλάκις ἀνάπτεται. παράγει δ' εἰς μαρτυρίαν τοῦ εἶναι τὸν ὅλως σοφὸν
ἕτερον παρὰ τόν τινα σοφὸν καί τινα ποίησιν Μαργίτην ὀνομαζομένην
Ὁμήρου. μνημονεύει δ' αὐτῆς οὐ μόνον αὐτὸς Ἀριστοτέλης ἐν τῷ πρώ-
τῳ Περὶ ποιητικῆς ἀλλὰ καὶ Ἀρχίλοχος καὶ Κρατῖνος καὶ Καλλίμαχος
ἐν τῷ ἐπιγράμματι καὶ μαρτυροῦσιν εἶναι Ὁμήρου τὸ ποίημα. εἰπὼν οὖν
ὁ Ἀριστοτέλης ὅτι τῶν κατὰ τέχνας σοφῶν λεγομένων ἕκαστος λέγεται
σοφός, ὡς ἀρετὴν ἔχων ἐν τῇ τέχνῃ αὐτοῦ κατορθωτικὴν τοῦ κατ' αὐτὴν
εὖκαὶ λέγεται οὗτος κατά τι σοφός, ἵνα δείξῃ, ὅτι οὐ τοιαύτη ἐστὶν ἡ
σοφία ἡ νῦν παρ' αὐτοῦ λεγομένη, ἐπάγει, ὅτι οἰόμεθά τινας σοφοὺς
ὅλως,
οὐ κατὰ μέρος, οὐδὲ ἄλλο τι σοφούς,ἤτοι κυρίως, καὶ οὐ πῇ καὶ κατά
τι σοφούς. τί δὲ δηλοῖ αὐτῷ ἐνταῦθα τὸ ὅλως καὶ κατὰ μέρος, εἰρήκαμεν
ἤδη ἱκανῶς ὡς ἐνῆν. ὁ δὲ Ὅμηρος λέγων ἐν τῷ Μαργίτῃ “τὸν δ' οὔτ'
707
ἂρ σκαπτῆρα θεοὶ θέσαν οὔτ' ἀροτῆρα οὔτ' ἄλλως τι σοφόν”

περὶ σοφοῦ λέγει ὅλως ὄντος καὶ κυρίως σοφοῦ, καὶ οὐ κατά τι σοφοῦ,

P. 381, line 22
Διὸ καὶ ἀρχὴ καὶ τέλος νοῦς. ἐκ τούτων γὰρ αἱ ἀπο-

δείξεις καὶ περὶ τούτων.
Διότι, φησί, νοῦ ἡμῖν δεῖ ἑκατέρωθεν καὶ θεωροῦσι καὶ πράττουσι,
καὶ θεωροῦσι μὲν τὸ καθόλου νοοῦντος καὶ τῶν πρώτων καὶ ἀμέσων ἀρ-
χῶν ὥσπερ θιγγάνοντος, πράττουσι δὲ τὰ καθ' ἕκαστα καταλαμβάνοντος
διὰ τῆς αἰσθήσεως καὶ τῇ νοερᾷ γνώσει ἑαυτοῦ περιγράφοντος, διὰ τοῦ-
το ἀρχὴ καὶ τέλος νοῦς, ἐκεῖ μὲν θεωρητικός, διότι καὶ τὸ τέλος ἐκεῖ
γνῶσις οὐ πρᾶξις, ἐνταῦθα δὲ πρακτικός, ὅτι τὸ τέλος πρᾶξις, ἀρχὴ δ' ὁ
νοῦς, ὡς ποιητικὴ δηλονότι τῶν ἀποδείξεων καὶ ἀποτελεστική· ἐκεῖ μέν,
ἵνα μόνον τὸ ἀληθὲς θεωρήσωμεν, ἐνταῦθα δέ, ἵνα καὶ τὸ πρακτέον ἑλώ-
μεθα καὶ ἐνεργήσωμεν κατορθοῦντες ἐν πράξεσιν. ἢ ἀρχὴ καὶ τέλος ὡς
πρῶτον καὶ ἔσχατον· ἀρχὴ μὲν ὡς πρῶτος ὁ θεωρητικὸς νοῦς, ὅτι τῶν
καθόλου ἐστί, τέλος δὲ ὡς ἔσχατον ὁ πρακτικός, ὅτι τῶν καθ' ἕκαστα.
ἐκ τούτων γὰρ αἱ ἀποδείξεις καὶ περὶ τούτων·ἐκ τούτων μὲν
τῆς ἀρχῆς καὶ τοῦ τέλους, ἤτοι τοῦ θεωρητικοῦ νοῦ καὶ πρακτικοῦ. ἐκ
γὰρ τοῦ νοῦ· ἐκεῖ μὲν γὰρ ἀρχόμενοι καὶ τοὺς ὅρους καὶ τὰ ἀξιώματα
προτιθέντες συνάγομεν τὰ ἐπιφερόμενα. ἐν δὲ ταῖς πράξεσιν οὐ μόνον
τὸ ἀληθὲς συμπεραίνομεν ἀπὸ τοῦ πρακτικοῦ ἀρχόμενοι νοῦ ἀλλὰ καὶ
Ευστράτιος. In Aristotelis Ηθικά Νικομάχεια. vi commentaria P. 397,

line 7
τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασι διὰ τὸ μὴ ἔχειν ἐπὶ τῶν ἀλόγων ὀνόματα ἕτερα, ἔχει
δὲ μόνον διάφορον τὸ ἐξ ἑτέρας εἶναι καὶ ἑτέρας ἀρχῆς, τὰς μὲν ἐκ φύ-
σεως, τὰς δὲ ἐξ ἔθους. ἀλλ' ἐπεὶ τὸ ἦθος φυσικὸν ἐν τοῖς ἀλόγοις τε καὶ
λογικοῖς, πῶς οὐ λέγονται καὶ αἱ φυσικαὶ ἠθικαὶ ἀπὸ τοῦ ἤθους τοῦ φυ-
σικοῦ, ἵν' εἶεν ἠθικαὶ ὁμωνύμως πᾶσαι καλούμεναι, ἀλλ' ἐκεῖναι μὲν λέ-
γονται ἠθικαί, αὗται δὲ φυσικαί; ἢ οὐκ ἀπὸ τοῦ ἤθους αἱ ἠθικαὶ ἀλλ'
ἀπὸ τοῦ ἔθους κατὰ τροπὴν τοῦ βραχέος εἰς μακρόν, ἐθισμῷ καὶ ἀσκή-
σει καὶ μετὰ λόγου περιγινόμεναι. ἐκεῖναι δὲ φυσικαί, διότι οὐκ ἐκ γενε-
τῆς ὑπάρχουσιν οἷς ὑπάρχουσιν. ἐπεὶ οὖν αἱ μὲν τὴν φύσιν, αἱ δὲ τὸ
ἦθος ποιητικὸν αἴτιον ἔχουσι, κυριώτερον ἡ κλῆσις, ἥτις ἑκατέρῳ τῷ γέ-
νει ἐκ τῆς αἰτίας τῆς ποιητικῆς ἐπιτέθειται. τὸ γὰρ ἦθος οὐκ αἰτία ἀλλ'
708
ἐξ αἰτίας τῆς φύσεως. ὅτι δὲ ἐκ τοῦ ἤθους αἱ ἠθικαὶ ὀνομάζονται, μάρ-

τυς Ἀριστοτέλης αὐτός, τὸ τῆς ἠθικῆς φάσκων ὅλως πραγματείας ὄνομα
εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἐκ τοῦ ἔθους οὑτωσὶ λέγεσθαι μικρὸν παρεκκλῖνον. οὐ
γὰρ φυσικὸν καὶ τὸ ἔθος ὥσπερ τὸ ἦθος, ἀλλ' ἐκ γυμνασίας καὶ ἀσκήσεως
προσγινόμενον καὶ δι' ἐθισμοῦ εἰς ἕξιν ἐρχόμενον. ὑπάρχουσι μὲν οὖν
ἐκ γενετῆς ἐπιτηδειότητες πρὸς ἑκάστην τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν ταῖς ψυχαῖς.
ἀλλ' ὅμως οὐκ ἀρκούμεθα λέγειν ἐκείνας τὰς κυρίως ἀρετάς, ἀλλὰ ζητοῦ-
μεν ἕτερόν τι τὸ κυρίως ἀγαθόν,τουτέστιν τὴν κυρίως ἀρετήν, κἂν
ὁμωνύμως καὶ ἐπὶ τῶν φυσικῶν τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασι χρώμεθα. καὶ τὰ
τοιαῦτα ἄλλον τρόπον ὑπάρχειν,ἤγουν τὰ κυρίως ἀγαθὰ καὶ τὰς
Anonymi In Aristotelis Ηθικά Νικομάχεια. Phil., In Ηθικά Νικομάχεια.

ii-v commentaria
P. 147, line 10
καὶ αὐτὸ ἀκούσιον. ἢ ἐν ἀρχῇ μὲν κοινότερον εἶπεν ἀκούσια εἶναι τὰ βίᾳ
ἢ δι' ἄγνοιαν. διὸ καὶ ἐπὶ πλέον προσέθηκε τὸ δοκεῖν ὕστερον, καὶ
προσδιωρίσατο. οὐ γὰρ τὰ δι' ἄγνοιαν ἁπλῶς ἀκούσια, ἀλλὰ τὰ πρὸς τῷ
δι' ἄγνοιαν γεγονέναι καὶ ἐν μεταμελείᾳ ὄντα. χωρὶς δὲ τούτων οὐχ
ἑκούσια μέν, οὐ μὴν ἤδη καὶ ἀκούσια.
Ὄντος δ' ἀκουσίου τοῦ βιαίου.
Οὗ ἡ ἀρχὴ ἐν αὐτῷ εἰδότι τὰ καθ' ἕκαστα,τοῦτο ἑκούσιον

καὶ ἀντίκειται τοῖς βίᾳ γινομένοις. ἐκείνων γὰρ ἡ ἀρχὴ ἔξωθεν, μηδὲν
συμβαλλομένων τοῦ πάσχοντος ἢ πράττοντος, ὧν ἀμφοτέρων
ἀναιρετικὸν
τὸ οὗ ἡ ἀρχὴ ἐν αὐτῷ.ἧς γὰρ πράξεως ἢ οὗ πάθους ἡ ἀρχὴ ἡ
ποιητικὴ ἐν αὐτῷ, αὕτη οὐ βίᾳ. οὗ γάρ τις αὐτὸς κύριος, οὗτος οὐκ ἔχει
τὴν ἀρχὴν ἔξωθεν. τὸ δὲ εἰδότι τὰ καθ' ἕκαστατοῖς δι' ἄγνοιαν
ἀντίκειται. ἐν γὰρ ἐκείνοις ἡ διαμαρτία περὶ τὴν τῶν καθ' ἕκαστά τινος
ἢ τινῶν ἐν οἷς ἡ πρᾶξις ἄγνοιαν. ἀμφοτέρων δὲ ἅμα χρεία πρὸς τὸ
ἑκούσιον· ὅτι μήτε τὴν ἀρχὴν ἐν αὐτῷ εἶναι αὔταρκες πρὸς αὐτό. καὶ
γὰρ οἱ δι' ἄγνοιάν τι ποιοῦντες ἐν αὑτοῖς ἔχοντες τῶν γινομένων τὴν
ἀρχὴν οὐχ ἑκουσίως ποιοῦσι. πάλιν τε δύνανταί τινες εἰδότες τὰ καθ'
ἕκαστα ἐν οἷς ἡ πρᾶξιςἢ τὸ πάθος αἰτίαν ἔχειν τὴν βίαν. πρόσκειται
δὲ τὸ ἴσως,οἷον ἴσως γὰρ οὐ καλῶς λέγεται ἀκούσια εἶναι.τὸ γὰρ
709
ἑκούσιον ἀποδοὺς τί ποτέ ἐστι διὰ τοῦ προσθεῖναι ἴσως γὰρ οὐ καλῶς
λέγεταιτὰ διὰ θυμὸν ἢ ἐπιθυμίαν ἀκούσια εἶναι, ἐνεδείξατο ὅτι τὰ

ii-v commentaria P. 173, line 18
Οὐχ ὥσπερ ἐπὶ τῆς ἀνδρείας ὁ ἀνδρεῖος ἦν ἐν τῷ τὰ λυπηρὰ καὶ

φοβερὰ καὶ ἐπίπονα ὑπομένειν τὰ ἔξωθεν προσπίπτοντα καὶ διὰ τοῦτο
περὶ φόβους ἦν ἥ τε δειλία καὶ ἡ ἀνδρεία, οὐχ οὕτω καὶ ὁ ἀκόλαστος. ὁ
γὰρ ἀκόλαστος ἔστι μὲν καὶ αὐτὸς περὶ λύπας, ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ
σώφρων,
ἀλλ' οὐχ ὁμοίως ἐκείνοις οὗτοι. οὐ γὰρ σώφρων λέγεται κατὰ τὸ ὑπο-
μένειν τὰ λυπηρά, ὥσπερ ὁ ἀνδρεῖος ἐλέγετο ἐν τῇ τῶν φοβερῶν καὶ
λυπηρῶν ὑπομονῇ, οὐδὲ ὁ ἀκόλαστος τῷ μὴ ὑπομένειν ὡς καὶ ὁ δειλός
(τῷ γὰρ μὴ ὑπομένειν τὰ προσπίπτοντα φοβερὰ ὁ δειλός), ἀλλ' ὁ
ἀκόλαστος
λέγεται κατὰ τοῦτο εἶναι περὶ τὰ λυπηρά, καθ' ὅσον λυπεῖται ἐπὶ τῷ μὴ
γίνεσθαί τι αὐτῷ, διότι γὰρ οὐ τυγχάνει τῶν ἡδέων. καὶ ἔστιν αὐτῶν ἡ
ἡδονὴ τῆς λύπης ποιητική. οὐ γὰρ τῷ παθεῖν τι ἐκκλίνει καὶ οὐχ ὑπο-
μένει ὡς ὁ δειλός, ἀλλ' ἐπὶ τῷ μὴ πάσχειν· ἄχθεται γάρ· ὁμοίως καὶ ὁ
σώφρων οὐ τῷ φέρειν τὰ φοβερὰ ὡς ὁ ἀνδρεῖος. οὗτος γὰρ ἐπὶ τῇ πα-
ρουσίᾳ τῶν λυπηρῶν οὐ λυπεῖται, ὁ δὲ σώφρων τῷ μὴ λυπεῖσθαιἐπὶ
τῇ ἀπουσίᾳ τῶν ἡδέων σώφρων. ἔστι δὴ ὁ μὲν δειλὸς ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ
τινῶν λυπούμενος, ἀνδρεῖος δὲ ὁ μὴ λυπούμενος ἐπὶ τῇ τῶν αὐτῶν
τούτων
παρουσίᾳ, ἀκόλαστος δὲ ὁ ἐπὶ ἀπουσίᾳ τινῶν λυπούμενος, σώφρων δὲ ὁ
ἐπὶ τῇ τούτων ἀπουσίᾳ μὴ λυπούμενος.

vii commentaria P. 451, line 24
θεώρημά τι ὑψηλόν, μᾶλλον ποιοῦσι προθυμότερον πρὸς τὸ μανθάνειν

καὶ
οὐκ ἐμποδίζουσιν ἢ ἀνακόπτουσιν αὐτὸν τῆς προθυμίας. εἰ δὲ ὁ μανθά-
νων χαίρει ἀλλοτρίᾳ ἡδονῇ, ἤτοι σωματικῇ, τῇ ἐκ τῶν ἀφροδισίων, ἐμπο-
δίζεται καὶ οὐκέτι δύναται νοῆσαί τι.
Πάλιν ἐδόξαζόν τινες, ὅτι ἐπεὶ τῆς ἡδονῆς τέχνη οὐκ ἔστιν, λοιπὸν
οὐκ ἔστιν ἡδονὴ ἀγαθόν. λύει καὶ ταύτην τὴν δόξαν πρῶτον μὲν κατὰ
ἔνστασιν, εἶτα κατὰ ἀντιπαράστασιν. εὐλόγως οὐδεμιᾶς ἡδονῆς τέχνη
ἐστίν,
710
ἡ γὰρ ἡδονὴ ἐνέργειά ἐστιν, ὡς δέδεικται, οὐδεμιᾶς δὲ ἐνεργείας ἐστὶν

τέχνη.
αἱ γὰρ τέχναι τῶν δυνάμεων, ἤτοι τῶν ἕξεών εἰσιν, οὐ τῶν ἐνεργειῶν, αἱ
δὲ ἐνέργειαί εἰσι τῶν ἕξεων. εἶτα καὶ κατὰ ἔνστασιν λύει καὶ φησίν, ὅτι
καὶ τῆς ἡδονῆς τέχνη ἐστίν· ἡ γὰρ μυρεψικὴ καὶ ἡ ὀψοποιητικὴ τέχναι
εἰσὶ τῆς ἡδονῆς καὶ ποιητικαὶ ταύτης. καὶ ἐπεί ἐστι τέχνη αὐτῆς, λοιπὸν
ἡ ἡδονὴ ἀγαθόν ἐστιν. πάλιν ἐδόξαζόν τινες, ὅτι ἐπεὶ τὸ ἡδὺ μισεῖ ὁ
σώφρων καὶ ἐπεὶ ὁ φρόνιμος τὸ ἄλυπον διώκει, ἤτοι ζητεῖ, καὶ ἐπεὶ τὰ
θηρία καὶ τὰ παιδία τὴν ἡδονὴν ζητοῦσι, λοιπὸν ἡ ἡδονὴ οὐκ ἔστιν ἀγα-
θόν. πειρᾶται λῦσαι καὶ τὰς τοιαύτας πάσας δόξας ἐν τῷ αὐτῷ,ἤτοι δι'
ἑνὸς ἐπιχειρήματος, καί φησιν, ὅτι ἐπεὶ εἴπομεν, ὅτι πᾶσαι αἱ ἡδοναὶ αἱ
ἐκ τῶν ἐνεργειῶν, αἱ μέν εἰσι τῶν ἀρετῶν ἡδοναὶ πῶς ἀγαθαί, ἤτοι ἁπλῶς
καὶ κυρίως, αἱ δέ εἰσι πῶς οὐκ ἀγαθαί, ἤτοι ἁπλῶς μὲν καὶ κυρίως ἀγα-
θαὶ οὔκ εἰσιν, οἷον αἱ σωματικαί, ἀλλὰ τισίν εἰσιν ἀγαθαὶ καὶ φαινόμεναι

paraphrasis (pseudepigraphum olim a Constantino Palaeocappa
confectum et olim sub auctore He
P. 90, line 12
ἁρπαγὴ πήρωσις κακηγορία προπηλακισμός. συναλλάγματα δὲ καὶ

τὰ τοιαῦτα λέγονται, ὅτι ὁ περὶ ταῦτα ἀδικῶν λαμβάνει μὲν λάθρα καὶ
βιαίως ἢ χρήματα ἢ ἡδονήν· ἀποδίδωσι δὲ ἐν τῷ δικαστηρίῳ ἢ ζημίαν
ἢ θάνατον ἢ τὸ αἰκισθῆναι ἢ τὸ ἀτιμασθῆναι. εἰσὶ τοίνυν δικαιοσύνης
εἴδη δύο, τό τε περὶ τὴν διανομὴν καὶ τὸ περὶ τὰ συναλλάγματα· τοῦ δὲ
περὶ τὰ συναλλάγματατὸ μὲν περὶ τὰ ἑκούσιά ἐστι συναλλάγματα, τὸ δὲ
περὶ τὰ ἀκούσια. ἐροῦμεν δὲ ἀκριβέστερον περὶ ἑκάστου.
Περὶ τῆς ἐν δικαιοσύνῃ ἰσότητος καὶ ἀναλογίας καὶ περὶ τοῦ

διανεμητικοῦ εἴδους τοῦ δικαίου. κεφ. δʹ.
Ἔστι τοίνυν τὸ δίκαιον καὶ μέσον καὶ ἴσον καὶ ἀνάλογον καὶ ἡ δι-
καιοσύνη μεσότητος καὶ ἰσότητος καὶ ἀναλογίας ποιητική. καὶ μέσον
μέν
ἐστι τὸ δίκαιον, ὅτι μεταξύ ἐστι τοῦ τε πλείονος καὶ ἐλάττονος καὶ τοῦ
ὑπὲρ τὸ δέον καὶ παρὰ τὸ δέον, ὥσπερ καὶ πᾶσαι αἱ ἀρεταί. καὶ τοῦτο
711
κοινόν ἐστι τῇ δικαιοσύνῃ πρὸς τὰς ἄλλας ἀρετάς· τὸ δὲ ἴσον ἴδιόν ἐστι
τῆς δικαιοσύνης, ὅτι ἑκάστῳ τὸ ἁρμόζον καὶ τὸ προσῆκον ἀποδίδωσι· καὶ
ὃ δίδωσι τῷ λαμβάνοντι ἴσον ἐστί· τὰ γὰρ ἐφαρμόζοντα ἴσα. τὸ δὲ προ-

σῆκον τρόπον τινὰ ἐφαρμόζει. ἄλλως τε ἐπεὶ ἡ ἀδικία ἀνισότης ἐστὶ καὶ
τὸ ἄδικον ἄνισον, εἰκὸς ἂν εἴη τὴν δικαιοσύνην ἰσότητα εἶναι καὶ τὸ δί-
καιον ἴσον· μέσον γάρ ἐστι τοῦ πλείονος καὶ τοῦ ἐλάττονος· ἐν ὁποίᾳ
γὰρ πράξει τὸ πλέον ἐστὶ καὶ τὸ ἔλαττον, ἀνάγκη καὶ τὸ ἴσον εἶναι·

confectum et olim sub auctore He . 9, line 11
ἔλαττον· τὸ μὲν γὰρ ἀδικεῖν οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ τὸ πλέον ἔχειν, ὅπου τὸ
ἴσον ἔδει· τὸ δὲ ἀδικεῖσθαι, τὸ ἔλαττον ἔχειν. καὶ ἡ δικαιοσύνη μεσό-
της ἐστὶν οὐ τὸν αὐτὸν τρόπον ταῖςπροτέραις ἀρεταῖς· τῶν μὲν γὰρ
ἄλλων ἀρετῶν ἑκάστη μέση ἐστὶ δύο κακιῶν, τὴν μὲν ὑπερβάλλουσα τῆς
δὲ ἐλλείπουσα· ἡ μὲν γὰρ σωφροσύνη μεταξὺ τῆς ἠλιθιότητος καὶ τῆς
ἀκολασίας ἐστίν, ἡ δὲ ἀνδρεία μεταξὺ τῆς δειλίας καὶ τῆς θρασύτητος,
καὶ
αἱ ἄλλαι ὁμοίως· ἡ δὲ δικαιοσύνη οὐκ ἔχει παρ' ἑκάτερα δύο κακίας, αἷς
ἀντίκειται, ἀλλὰ μόνῃ τῇ ἀδικίᾳ ἀντίκειται· μέση δέ ἐστιν, ὅτι τῆς ἀδι-
κίας τὴν ἀνισότητα εἰσαγούσης, τὸ ἴσον αὐτὴ ζητεῖ, καὶ τούτου ἐστὶ
ποιητική. ὃ δὴ ἴσον μέσον ἐστὶ τοῦ μείζονος καὶ τοῦ ἐλάττονος, καὶ διὰ
τοῦτο αὐτὴ μὲν μεσότης ἐστίν, ἡ δὲ ἀδικία ἀκρότης, ὅτι τῶν ἄκρων ἐστί.
καὶ ἡ μὲν δικαιοσύνη ἐστὶν ἕξις, καθ' ἣν ὁ δίκαιος κατὰ προαίρεσιν πρα-
κτικός ἐστι τοῦ δικαίου καὶ διανεμητικός, ὥστε καὶ ἑαυτῷ νομοθετεῖν
προσηκόντως διανέμειν πρὸς ἄλλους καὶ πρὸς ἑαυτὸν εἰ δεήσει, καὶ τοῖς
ἄλλοις παρέχειν κανόνα διανομῆς, οὐχ ἑαυτῷ μὲν πλέον τοῦ ἀγαθοῦ παρ-
έχων ἐν τῇ διανομῇ, ἔλαττον δὲ τῷ πλησίον, ἢ τοῦ βλαβεροῦ ἑαυτῷ μὲν
ἔλαττον, πλέον δὲ τῷ πλησίον, ἀλλὰ τὸ ἴσον τοῦ κατὰ ἀναλογίαν· ὁμοίως
δὲ καὶ ἄλλῳ νομοθετῶν τὰ ἴσα ποιεῖν ἐν ταῖς διανομαῖς. τοιαύτη μὲν ἡ
δικαιοσύνη. ἡ δὲ ἀδικία πᾶν τοὐναντίον· ὑπερβολὴ γὰρ καὶ ἔλλειψίς ἐστι
τοῦ ὠφελίμου καὶ βλαβεροῦ παρὰ τὸ ἀνάλογον.

confectum et olim sub auctore He P. 115, line 30
ἡ κατ' αὐτὴν ἀλήθεια πρακτικὴ καλεῖται, διότι τέλος ἔχει τὴν πρᾶξιν
τοῦ ἀγαθοῦ· καὶ ἔστιν αὐτῆς ἔργον ἡ εἰρημένη ἀλήθεια, ἥτις ἐστὶ περὶ τὸ
712
ἀγαθὸν καὶ κακόν· τῆς δὲ θεωρητικῆς διανοίας καὶ μὴ πρακτικῆς ἔργον

ἐστὶν ἡ ἀλήθεια καὶ τὸ ψεῦδος. καὶ τέλος ἔχει τὴν γνῶσιν τοῦ ἀληθοῦς·
τοῦτο γάρ ἐστιν ἔργον παντὸς διανοητικοῦ, καθόσον ἐστὶ διανοητικός. ὃς
δὲ διανοητικὸς καὶ πρακτικός ἐστιν, ἐκείνην τὴν ἀλήθειαν ἔργον ἔχει,

ἥτις
σύμφωνός ἐστι τῇ σπουδαίᾳ πράξει καὶ τῇ ὀρθῶς ἐχούσῃ καὶ σπουδαίως
ὀρέξει.
Ὅτι ἡ πρακτικὴ διάνοια ἀρχή ἐστι τῆς προαιρέσεως. κεφ. γʹ.
Ἡ μὲν οὖν προαίρεσις αἰτία καὶ ἀρχὴ πράξεως· αἰτία δὲ οὐ τελική

(οὐ γὰρ ἕνεκα τῆς προαιρέσεως πράττομεν), ἀλλὰ ποιητικὴ μᾶλλον· πρὶν
γὰρ πρᾶξαι προαιρούμεθα, τὸ δὲ τέλος μετὰ τὴν πρᾶξιν· προαιρέσεως δὲ

ἀρχὴ ὄρεξις καὶ λόγος, ἥτις ἐστὶν ἡ βούλευσις. τὸ ἕτερον τοῦ λογικοῦ
μέρος τὸ λογιστικὸν καὶ βουλευτικόν, ὃ τὴν ἀλήθειαν ζητεῖ μέν, οὐ δι'
ἑαυτὴν δέ, ἀλλὰ τῆς πράξεως τοῦ ἀγαθοῦ χάριν· διὰ τοῦτο δέ, ὅτι ὁ
λόγος καὶ ἡ ὄρεξις τῆς προαιρέσεώς εἰσιν ἀρχαί, οὐδὲ δυνατὸν
προαίρεσιν
εἶναι ἄνευ διανοίας καὶ ἠθικῆς ἕξεως· ἀπὸ γὰρ τῆς ἠθικῆς ἕξεως ἡ
ὄρεξις γίνεται τοῦ ἀγαθοῦ ἢ τοῦ κακοῦ. καθὸ δὲ θεωρητικὴ ἡ διάνοια,
οὐδενός ἐστιν ἀρχή, οὐδὲν γὰρ κινεῖ, ἀλλὰ μόνον καθὸ πρακτικὴ τῶν
εἰρη-
μένων ἐστὶν ἀρχὴ τῆς τε ὀρέξεως καὶ τῆς προαιρέσεως καὶ τῆς πράξεως·
ἔτι δὲ καὶ τῆς ποιητικῆς ἀρχή ἐστιν ἡ πρακτικὴ αὕτη διάνοια. διαφέρει

confectum et olim sub auctore He
P. 115, line 40
(οὐ γὰρ ἕνεκα τῆς προαιρέσεως πράττομεν), ἀλλὰ ποιητικὴ μᾶλλον· πρὶν
γὰρ πρᾶξαι προαιρούμεθα, τὸ δὲ τέλος μετὰ τὴν πρᾶξιν· προαιρέσεως δὲ

ἀρχὴ ὄρεξις καὶ λόγος, ἥτις ἐστὶν ἡ βούλευσις. τὸ ἕτερον τοῦ λογικοῦ
μέρος τὸ λογιστικὸν καὶ βουλευτικόν, ὃ τὴν ἀλήθειαν ζητεῖ μέν, οὐ δι'
ἑαυτὴν δέ, ἀλλὰ τῆς πράξεως τοῦ ἀγαθοῦ χάριν· διὰ τοῦτο δέ, ὅτι ὁ
λόγος καὶ ἡ ὄρεξις τῆς προαιρέσεώς εἰσιν ἀρχαί, οὐδὲ δυνατὸν
προαίρεσιν
εἶναι ἄνευ διανοίας καὶ ἠθικῆς ἕξεως· ἀπὸ γὰρ τῆς ἠθικῆς ἕξεως ἡ
713
ὄρεξις γίνεται τοῦ ἀγαθοῦ ἢ τοῦ κακοῦ. καθὸ δὲ θεωρητικὴ ἡ διάνοια,

οὐδενός ἐστιν ἀρχή, οὐδὲν γὰρ κινεῖ, ἀλλὰ μόνον καθὸ πρακτικὴ τῶν
εἰρη-
μένων ἐστὶν ἀρχὴ τῆς τε ὀρέξεως καὶ τῆς προαιρέσεως καὶ τῆς πράξεως·
ἔτι δὲ καὶ τῆς ποιητικῆς ἀρχή ἐστιν ἡ πρακτικὴ αὕτη διάνοια. διαφέρει
γὰρ ποιητικὴ πρακτικῆς· ἡ μὲν γὰρ πρακτικὴ τοῦ ἀγαθοῦ τέλος ἔχει αὐτὸ
τὸ εὖ πράττειν τὸ ἀγαθόν, καὶ μέχρι τούτου σκοπεῖ, ὅπως εὖ πράξει τὰ

τῇ ὀρέξει δοκοῦντα, ἡ δὲ ποιητικὴ αὐτό ἐστι τὸ πράττειν εὖ τὸ ἀγαθὸν
καὶ τέλος ἔχει τὴν ἀνθρωπίνην εὐδαιμονίαν. καὶ τὸ μὲν τέλος τῆς πρακτι-
κῆς καθ' αὑτό ἐστι, τὸ δὲ τέλος τῆς ποιητικῆς πρός τι· καὶ γὰρ πρὸς
τὸν ἄνθρωπον ἀναφέρεται· τὴν γὰρ ὠφέλειαν τοῦ ἀνθρώπου ζητεῖ. ἐπεὶ
τοίνυν ὅπερ ἔχει τέλος ἡ πρακτικὴ διάνοια καὶ οὗ ἐστιν ἀρχὴ καὶ αἰτία,
τὴν πρᾶξιν τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦτο ἀρχὴν ἔχει τοῦ ἰδίου τέλους ἡ ποιητική
(ἀπὸ γὰρ τῆς ἀγαθῆς πράξεως ἡ ἀνθρωπίνη εὐδαιμονία), διὰ τοῦτο καὶ
αὐτῆς ἀρχὴ λέγεται. ἐπεὶ δὲ ἀρχή ἐστιν ἡ διάνοια τῆς ὀρέξεως,

Περὶ τέχνης. κεφ. εʹ
.
Ῥητέον δὲ περὶ τῆς τέχνης. τῶν ἐνδεχομένων γὰρ καὶ ἄλλοτε ἄλλως
ἐχόντων τὰ μέν εἰσι ποιητά, τὰ δὲ πρακτά· καὶ ποιητὰ μέν, περὶ ἃ ἡ
ποίησις, πρακτὰ δέ, περὶ ἃ ἡ πρᾶξίς ἐστι· καὶ ποίησις μέν ἐστιν, ἧς τὸ
ἐπεὶ δὲ ἕτερόν ἐστι ποίησις τῆς πράξεως, ἕτερον ἂν εἴη ἡ μετὰ
λόγου ἕξις πρακτικὴ τῆς μετὰ λόγου ποιητικῆς ἕξεως. ἕτερα δέ εἰσιν οὐχ
οὕτως, ὥστε περιέχεσθαι ὑπ' ἀλλήλων, ὡς τὸ μερικὸν καὶ τὸ καθόλου,

ἀλλ' ὥσπερ ἵππος καὶ βοῦς· οὔτε γὰρ ἡ πρᾶξις ὑπὸ τὴν ποίησιν ἀνάγεται
(οὐ γάρ ἐστι ποίησις), οὔτε ἡ ποίησις ὑπὸ τὴν πρᾶξιν (οὐ γάρ ἐστι
πρᾶξις).
δῆλον δὲ ἀπὸ τῶν ὁρισμῶν ἑκατέρας· ἄλλος γὰρ πράξεως ὁρισμὸς καὶ
ἄλλος ποιήσεως. ἔστι δὲ τέχνη μὲν ἕξις μετὰ λόγου ποιητική, ὥσπερ ἡ
οἰκοδομική· φρόνησις δὲ ἕξις μετὰ λόγου πρακτική, ὡς μετὰ ταῦτα ῥηθή-
σεται· ἡ ἄρα τέχνη καὶ τῆς ἐπιστήμης διαφέρει (καὶ γὰρ περὶ ἐνδεχόμενα
καταγίνεται), καὶ τῆς φρονήσεως, ὅτι ποιητική ἐστιν οὐ πρακτική· ἡ γὰρ
τέχνη πᾶσα ἕξις ἐστὶ μετὰ λόγου ἀληθοῦς ποιητική· καὶ ἥ ἐστι τοιαύτη
714
ἕξις, τέχνη ἐστίν· ἀντιστρέφει γάρ. πᾶσα δὲ τέχνη περὶ γένεσίν ἐστιν
ἐκείνων, ἃ ἐνδέχεται γενέσθαι καὶ μὴ γενέσθαι, οἷον ἡ οἰκοδομικὴ περὶ
τὸ γενέσθαι οἰκίαν καὶ ἡ ναυπηγικὴ περὶ τὸ γενέσθαι πλοῖον, ἃ ἐνδέχεται
γενέσθαι καὶ μὴ γενέσθαι. πλὴν οὐκ ἔστι περὶ πάντα τὰ ἐνδεχόμενα
γενέσθαι, ἀλλὰ περὶ ἐκεῖνα μόνον, ὧν ἡ ἀρχὴ τῆς γενέσεως ἐν τῷ

σκάπτειν τοῦ πλουτεῖν (ᾖ γὰρ ἂν πάντες ἐπλούτουν οἱ σκάπτοντες), ἀλλὰ

κατὰ συμβεβηκός· τὰ γὰρ κατὰ συμβεβηκὸς αἴτια, ὧν εἰσιν αἴτια, οὐ
προσε-
δοκῶντο γενέσθαι· ἐκεῖνα γάρ τις περὶ τοῦ πράγματος προσδοκᾷ, ὅσα ἐν
τῷ αὐτοῦ περιέχονται λόγῳ, ἢ δυνάμει ἢ ἐνεργείᾳ· τὰ δὲ κατὰ
συμβεβηκὸς
οὐ τοιαῦτα. ἔστι τοίνυν τέχνη καὶ τύχη τρόπον τινὰ περὶ τὰ αὐτά. τρό-
πον τινὰ δὲ λέγω, ὅτι τῶν ἐνδεχομένων μέν ἐστι καὶ ἄλλοτε ἄλλως ἐχόν-
των· οὐκ ἔστι δὲ καθ' αὑτὸ τούτων αἰτία ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός, ἡ δὲ
τέχνη καθ' αὑτό ἐστιν αἰτία τῶν τεχνητῶν. ἡ μὲν οὖν τέχνη, ὡς
εἴρηται, ἕξις ἐστὶ μετὰ λόγου ἀληθοῦςποιητικὴπερὶ τὰ ἐνδεχόμενα,
ὧν ἡ αἰτία ἐν τῷ ποιοῦντι· ἀτεχνία δὲ τοὐναντίον μετὰ λόγου ψευ-
δοῦς ποιητικὴ ἕξις περὶ τὸ ἐνδεχόμενον ἄλλως ἔχειν.
Περὶ φρονήσεως. κεφ. ϛʹ.
Νῦν δὲ λέγομεν περὶ φρονήσεως. γένοιτο δ' ἂν σαφὴς ὁ περὶ τῆς

φρονήσεως λόγος, εἰ θεωρήσομεν, τίνας λέγομεν εἶναι φρονίμους. δοκεῖ
δὴ φρόνιμος εἶναι, ὃς δύναται καλῶς βουλεύεσθαι περὶ τὰ αὑτῷ ἀγαθὰ
καὶ συμφέροντα, οὐ περὶ τῶν μερικῶν ἀγαθῶν σκοπούμενος, οἷον περὶ
ὑγιείας ἢ ἰσχύος ἢ ἄλλου τινὸς καὶ τῶν πρὸς ταῦτα φερόντων, ἀλλὰ περὶ
τοῦ εὖ ζῆν ἁπλῶς καὶ ὅσα συντελεῖ πρὸς εὐδαιμονίαν, ὅ ἐστι τὸ ἀνθρώ-
πινον τέλος. ὅτι δὲ οὕτως ἔχει, δῆλον·
Michael Phil., In Ηθικά Νικομάχεια. ix-x commentaria P. 488, line 4
Ἔοικε δ' ἀρχὴ φιλίας εἶναι, ὥσπερ τοῦ ἐρᾶν ἡ διὰ

τῆς ὄψεως ἡδονή.
Εἰπὼν τί οὐκ ἔστιν εὔνοια, εἰπὼν ὅτι οὔτε φιλία οὔτε φίλησις, νῦν
λέγει τί ἐστιν, ὅτι ἀρχὴ καὶ αἰτία φιλίας ἐστίν. ἀρχὴ δὲ ποιητικὴ ἀλλ'
οὐ τελικὴ ἢ ὑλική, οὔτε μὴν εἰδική. ἔστιν οὖν ἀρχή, ὥσπερ καὶ ἡ τοῦ
κάλλους θέα μεθ' ἡδονῆς ἀρχὴ ἔρωτος. ὡς γὰρ οὐδεὶς ἐρᾷ μήτε ἰδὼν
715
καὶ ἡσθείς, οὕτως οὐδὲ φίλοι γίνονται μὴ γεγονότες εὖνοι. εἰπὼν δὲ ὅτι
μὴ προησθεὶς τῇ ἰδέᾳκαὶ τῷ κάλλει, ἐπήγαγεν ὁ δὲ χαίρων τῷ
εἴδει οὐθὲν μᾶλλον ἐρᾷ.ὃ δὲ λέγει τοιοῦτον ἂν εἴη. ὥσπερ οὐκ ἔστιν
ἐραστὴς οὐδὲ ἐρᾶν λέγεται ὁ τῷ εἴδει παρόντι χαίρων ἀλλ' ὁ ποθῶν καὶ
παρὸν καὶ ἀπὸν τὸ κάλλος καὶ ἀεὶ παρεῖναι θέλων καὶ τῆς παρουσίας
αὐτοῦ γλιχόμενος, οὕτω καὶ φίλοι καὶ λέγονται καὶ εἰσὶν οὐχ οἱ
Michael Phil., In Ηθικά Νικομάχεια. ix-x commentaria P. 597, line 27
εὐδαιμόνως ζῆν ἐστι (τοῦτο δὲ ἐν θεωρίᾳ ὂν δέδεικται καὶ διὰ τῶν προ-
κειμένων λέξεων δειχθήσεται), ἡ τελεία εὐδαιμονία ἐν γνώσει καὶ θεωρίᾳ
τῶν ἀρίστων εἴη ἄν, ἀλλ' οὐκ ἐν πράξει καὶ ποιήσει ὡς ἡ πολιτική.
δείκνυσι δὲ τοῦτο τὸν τρόπον τοῦτον· ἐν ᾧ τῷ θείῳ τὸ εὐδαιμονεῖν καὶ ἡ
μακαριότης ἐστίν, ἐν τούτῳ καὶ ἡμῖν, ὡς δυνατὸν τοῦτο. τῷ δὲ θεῷ τὸ
εὐδαιμονεῖν καὶ ἡ μακαριότης ἐν θεωρίᾳ, καὶ ἡμῖν ἄρα τὸ κυρίως εὐδαι-
μονεῖν ἐν θεωρίᾳ. ὅτι δὲ ἐνέργεια θεοῦ καὶ μακαριότης ἐν θεωρίᾳ καὶ
οὐ πράξει ἢ ποιήσει, δέδεικται μὲν φιλοσόφως ἐν τῷ Λ τῶν Μετὰ τὰ
φυσικά, δείκνυσι δὲ καὶ νῦν ἐνδόξως λέγων ‘πάντες ὑπειλήφαμεν καὶ
πιστεύομεν τὸ θεῖον ζῆν καὶ ἐνεργεῖν’. πᾶσα δὲ ἐνέργεια ἢ πρακτικὴ ἢ
ποιητικὴ ἢ θεωρητική. εἰ οὖν μήτε πράττει μήτε ποιεῖ τὸ θεῖον ἐνερ-
γοῦν, λείπεται τὸ τρίτον ἡ θεωρία. ἀλλὰ μὴν κρατίστη καὶ ἀρίστη καὶ
ἀκροτάτη ἡ τοῦ θεοῦ ἐνέργεια καὶ ἡ συγγενὴς ἄρα ἡμῶν ἐνέργεια τῇ τοῦ
θεοῦ ἐνεργείᾳ ἀρίστη καὶ ἀκροτάτη καὶ τελεία ἡ θεωρία ἐστίν. ὅτι δὲ ἡ
τοῦ θεοῦ ἐνέργεια οὐκ ἐν πράξει οὐδὲ ἐν ποιήσει ἢ ἐν πολιτικῇ εὐδαιμο-
νίᾳ ἀλλὰ θεωρίᾳ ἐστί, δείκνυσι λέγων· αἱ ἠθικαὶ ἀρεταὶ πᾶσαι τῶν πα-
θῶν εἰσιν, ὡς δέδεικται, μετρηταί· τὰ δὲ πάθη οὔκ εἰσιν ἐν θεῷ, ὥστε
οὐδὲ αἱ ἠθικαὶ ἀρεταί· οὐδὲ δεῖται αὐτῶν, ὥστε οὐδὲ κατὰ τὴν πολιτικὴν
εὐδαιμονίαν εὐδαίμων ἐστί. τί γὰρ ἂν δέοιτο τὸ θεῖον δικαιοσύνης; εἰ γὰρ
δικαιοσύνη ἐστὶ τὸ κατὰ ἀναλογίαν ἀνταλλάττεσθαι καὶ ἀμοιβὰς

ποιεῖσθαι
τάς τε παρακαταθήκας ἀποδιδόναι, γελοῖον ἂν φανείημεν ἡμεῖς τε καὶ
ἐκεῖ
Michael Phil., In Aristotelis sophisticos elenchos commentarius (=

Pseudo-Alexander 1) (olim sub auctore Alexandro Aphrodisiens
P. 17, line 9
716
συνέστηκε τὸ σοφιστεύειν. τὸ δὲ πόσα ἐστὶν εἴδη τῶν λόγωνκαὶ ἐκ

πόσων τὸν ἀριθμὸνἢ ἐκ παραλλήλου κεῖται, ἢ τὸ μὲν πόσαἀντὶ
τοῦ ‘τίνα εἰσὶ τὰ εἴδη τῶν σοφιστικῶν ἐλέγχων’, ἅπερ εἰσὶ δύο, τὰ παρὰ
τὴν λέξιν καὶ τὰ ἔξω τῆς λέξεως, τὸ ἐκ πόσων δὲἀντὶ τοῦ ‘πόσα μέρη
ἑνὸς ἑκάστου τῶν τοιούτων εἰδῶν’· μέρη γὰρ τῶν εἰδῶν τὰς
ὑποδιαιρέσεις
τῶν εἰδῶν λέγει. δύναται τὸ καὶ πόσα μέρη τῆς πραγματείας
τυγχάνειλέγειν ὡς ἴσον τῷ ‘καὶ πόσων οἱ σοφισταὶ στοχάζονται’· οὐ
γὰρ μόνον τοῦ ἐλέγχειν δοκεῖν ἀλλὰ καὶ ἄλλων τινῶν, ἃ μετ' ὀλίγον ἐρεῖ.
δύναμιν δὲ λέγει τὴν σοφιστικήν, ἤτοι ὅτι μὴ τέχνη μηδ' ἐπιστήμη· περὶ
τἀληθῆ γὰρ ἐκείνων ἑκατέρα, ἥ τε τέχνη “ἕξις οὖσα μετὰ λόγου ἀληθοῦς
ποιητική” καὶ ἡ ἐπιστήμη ἕξις ἀποδεικτικὴ περὶ τὸ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχον· ἢ
τέχνην εἶπε τὴν σοφιστικὴν κοινῶς καὶ γενικῶς, ἤτοι δυνάμει· λέγει γὰρ
αὐτὴν καὶ τέχνην κοινότερον χρώμενος τῷ τῆς τέχνης ὀνόματι.
p. 165a38
Ἔστι δὴ τῶν ἐν τῷ διαλέγεσθαι λόγων τέσσαρα γένη.
Κοινοποιεῖται πρότερον πάντα τὰ τῶν συλλογισμῶν εἴδη καὶ ἀπα-

ριθμεῖται αὐτά, καὶ τότε τὸ περὶ οὗ ὁ λόγος ἐστὶν αὐτῷ εἶδος τοῦ συλλο-
γισμοῦ ἀναλεξάμενος τὴν περὶ αὐτοῦ ποιεῖται διδασκαλίαν. ἀπορῆσαι δὲ
ἄξιον, πῶς εἰπὼν τῶν ἐν τῷ διαλέγεσθαι λόγωνεἶναι τέτταρα γένη
ἐπήνεγκε τοὺς διδασκαλικοὺς λόγους προηγουμένως, οἵτινές εἰσιν ἀπο-
δεικτικοί. οὐ γὰρ οἱ ἀποδεικτικοὶ λόγοι ἐξ ἐνδόξων εἰσίν, οὔτε ἐκ τῶν
πᾶσι δοκούντων οὔτε ἐκ τῶν τοῖς πλείστοις οὔτε ἐκ τῶν τοῖς σοφοῖς,
Michael Phil., In Aristotelis sophisticos elenchos commentarius (=

Pseudo-Alexander 1) (olim sub auctore Alexandro Aphrodisiens
P. 33, line 26
λᾶε δὲ τοῦ ἑκάτερθεν ἐρηρέδαται δύο λευκὼ

ἐν ξυνοχῇσιν ὁδοῦ, λεῖος δ' ἱππόδρομος ἀμφίς.
Τινὲς οὖν ἐκάκιζον τὸν Ὅμηρον περισπωμένως τὸ ουἀναγινώσκοντες
καὶ λέγοντες ἄτοπόν τι αὐτὸν εἰρηκέναι διὰ τούτου, ὡς λέγοντα δῆθεν ὅτι
τοῦ ξύλου ἐκείνου τοῦ ἐξανέχοντος, ὃ δρύινον ἢ πεύκινον ὀνομάζει, τὶ

μὲν
κατασήπεται, τὶ δὲ οὐ κατασήπεται· εἰ γὰρ μὴ καὶ τοῦτο ἐδήλωσεν
ἐναργῶς, τὸ ‘τὶ δὲ οὐ κατασήπεται’ λέγουσιν ἄντικρυς δηλοῦσθαι διὰ
τοῦ εἰρημένου τοῦ “οὗ τὸ μὲν καταπύθεται”, ὡς τινὸς μὲν ἐκ τῆς
717
πεύκης τοῦ δένδρου σηπομένου τοῖς ὀμβρίοις ὕδασι τινὸς δὲ μὴ

σηπομένου.
τινὲς μὲν οὖν ἐκάκιζον τὸν Ὅμηρον, ὡς εἶπον, ἀτόπως τόδε εἰρηκότα.
ἐπιδιορθοῦται δὲ τούτους [ἐν τῷ Περὶ ποιητικῆς], ὡς αὐτὸς Ἀριστοτέλης
ἐν τῇ Ῥητορικῇ φησιν, Ἱππίας ὁ Θάσιος μὴ περισπωμένως ἀναγινώσκων

τὸ ουἀλλ' ἀποφατικῶς, ὅπερ αὐτὸς ὀξύτερονεἴρηκεν, ἵνα ᾖ τὸ λεγό-
μενον ὡς ἡ πεύκη τὸ δένδρον οὐ καταπύθεται ὄμβρῳ. λέγει δὲ Θεόφρα-
στος τὸ φυτὸν τῆς πεύκης ὀμβρίοις ὕδασι καὶ πηγαίοις μὴ σήπεσθαι,
θαλαττίοις δὲ μάλιστα. ἀλλὰ τοιοῦτον μὲν τὸ ἓν παράδειγμα. τὸ δὲ
ἕτερον τὸ ἐπαγόμενον τὸ περὶ τὸ ἐνύπνιον τοῦ Ἀγαμέμνονος, ὅ φησι τὸν
Δία εἰπεῖν, τὸ δίδομεν δέ οἱ εὖχος ἀρέσθαι,οὐδαμοῦ κεῖται ἐν τῇ
Ἰλιάδι· τὰ μὲν γὰρ περὶ τοῦ ὀνείρου ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ βῆτά ἐστιν, οὐδ'
ὅλως δ' εὑρήσει τις τοῦτο πρὸς ἔπος ἐκεῖ κείμενον. καὶ ἔοικε τὸν μὲν
Πρόκλος. In Platonis rem publicam commentarii Vol. 1, p. 1, line 14
Τὰ τῆς βίβλου κεφάλαια.
Περὶ τοῦ τίνα χρὴ καὶ πόσα πρὸ τῆς συναναγνώσεως

τῆς Πολιτείας Πλάτωνος κεφάλαια διαρθρῶσαι τοὺς ὀρθῶς
ἐξηγουμένους αὐτήν.
Περὶ τῶν πρὸς τὸν ὅρον τῆς δικαιοσύνης τὸν τοῦ Πολε-
μάρχου ῥηθέντων ὑπὸ τοῦ Σωκράτους συλλογισμῶν.
Περὶ τῶν ὑπὲρ δικαιοσύνης τεττάρων λόγων ἐν Πολι-
τείᾳ πρὸς τὰ Θρασυμάχου τέτταρα δόγματα περὶ αὐτῆς.
Περὶ τῶν ἐν τῷ δευτέρῳ τῆς Πολιτείας εἰρημένων θεο-
λογικῶν τύπων.
Περὶ ποιητικῆς καὶ τῶν ὑπ' αὐτὴν εἰδῶν καὶ τῆς ἀρί-
στης ἁρμονίας καὶ ῥυθμοῦ τὰ Πλάτωνι δοκοῦντα.
Αʹ. Περὶ τῶν ἐν Πολιτείᾳ πρὸς Ὅμηρον καὶ ποιη-
τικὴν Πλάτωνι ῥηθέντων.
Βʹ. Περὶ τοῦ τρόπου τῆς τῶν θείων μύθων διασκευῆς
παρὰ τοῖς θεολόγοις αἰτίων ἀποδόσεις καὶ λύσεις τῶν πρὸς
αὐτοὺς ἐπιστάσεων.
Γʹ. Τίνες οἱ παρὰ τοῖς θεολόγοις θεομαχίας διάφοροι
τρόποι, τὴν ἐν αὐτῇ ἀπόρρητον ἀλήθειαν εἰς φῶς ἄγοντες.
Δʹ. Πῶς ἄν τις ὑπὲρ τῶν θείων ἀπολογήσαιτο μύθων
τῶν δοκούντων τοὺς θεοὺς αἰτιᾶσθαι τῶν κακῶν.
718
Πρόκλος. In Platonis rem publicam commentarii

Vol. 1, p. 3, line 25
ὡς ἀνεπιτήδειον ἀκούειν τοῖς νέοις ἀπεδοκίμασεν.

Γʹ. Ὅτι διὰ πάσης τῆς ἑαυτοῦ συγγραφῆς Ὁμήρου
ζηλωτής ἐστιν ὁ Πλάτων ταῖς τε λεκτικαῖς ἀρεταῖς καὶ ταῖς
πραγματικαῖς.
Δʹ. Πῶς ἄν τις ἀπολογήσαιτο πρὸς τὰ ἐν Φαίδρῳ ῥη-
θέντα περὶ Ὁμήρου, ἐν οἷς δοκεῖ τὸν Στησίχορον ὡς μου-
σικώτερον προκρίνειν.
Εʹ. Τίνες εἰσὶν αἱ τρεῖς ἕξεις τῶν ψυχῶν, καὶ πῶς τὴν
Ποιητικὴν τριττὴν ἀποδείξομεν κατὰ ταύτας συνδιαιρουμένην
τὰς τρεῖς ἕξεις ἐν ἡμῖν.
ϛʹ. Ὅτι κατὰ Πλάτωνα τὰς τρεῖς ἰδέας τῆς ποιητικῆς
ἀποδείξομεν τοιαύτας οὔσας καὶ τοσαύτας.
Ζʹ. Ὅτι καὶ ἡ Ὁμήρου ποίησις ἐπιδείκνυσιν τὰς τρεῖς
ἰδέας ἐν ἑαυτῇ τῆς ποιητικῆς.
Ηʹ. Τί ἐστιν ὅπερ ὁ Σωκράτης ἐν τῷ δεκάτῳ τῆς Πολι-
τείας ἐκβάλλει τῆς Ὁμήρου ποιητικῆς, καὶ διὰ τίνας αἰτίας,
καὶ ὅτι οὐχ ὅλην αὐτήν, ἀλλ' ὅτι τὸ ἔσχατον αὐτῆς ἀπο-
δοκιμάζει μόνον.
Θʹ. Τίνα ἄν τις ἀπολογήσαιτο πρὸς τοὺς ἐλέγχοντας
λόγους, ὡς οὐκ ὄντα τὸν Ὅμηρον ἀνθρώπων παιδευτικὸν
οὐδὲ ὅλως πολιτικόν.
Πρόκλος. In Platonis rem publicam commentarii Vol. 1, p. 42, line 1t
πᾶν τὸ δαιμόνιον καὶ θεῖον, ἀλλ' ὅτι ἀψευδὲς πᾶν· ἄδεκτον

γὰρ πᾶν ψεύδους· ἀλλὰ τὸ μὲν ὡς πεφυκὸς ἀληθεύειν μόνως,
τὸ δὲ ὡς μήτ' ἀληθεῦον μήτε ψευδόμενον. ὅσον οὖν ἀπα-
τητικὸν γένος, ὃ ἱστορεῖται ἢ τὰς χρησμῳδίας ὑποδυόμενον
ἢ ταῖς κλήσεσιν ὑπακοῦον ἢ καὶ ἐκ ταὐτομάτου τισὶν συγ-
γινόμενον, τῶν κατὰ σχέσιν ἐστὶ δαιμόνων· εἰ δέ τινες ὑπὸ
δαιμόνων ἀπατῶνται τῶν ὄντως δαιμόνων, δι' ἑαυτοὺς ἀπα-
τῶνται καὶ οὐ δι' ἐκείνους, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν θεῶν ἐλέγο-
μεν. κοινὸς γὰρ εἴρηται λόγος ἐπί τε θεῶν τῷ Πλάτωνι
καὶ δαιμόνων τῆς ἀψευδείας.
719
Περὶ ποιητικῆς καὶ τῶν ὑπ' αὐτὴν εἰδῶν καὶ τῆς

ἀρίστης ἁρμονίας καὶ ῥυθμοῦ τὰ Πλάτωνι δοκοῦντα.
Πρῶτον εἰπεῖν χρὴ καὶ διαπορῆσαι περὶ τῆς αἰτίας, δι'

ἣν οὐκ ἀποδέχεται τὴν Ποιητικὴν ὁ Πλάτων, ἀλλὰ ἐξοικίζει
τῆς ὀρθῆς πολιτείας, εἰ καὶ μύρον αὐτῆς καταχέας, ὡς τῶν
ἐν τοῖς ἁγιωτάτοις ἱεροῖς ἀγαλμάτων θέμις, καὶ ὡς ἱερὰν
στέψας αὐτήν, ὥσπερ καὶ ἐκεῖνα στέφειν ἦν νόμος [p. 398a].
καὶ γὰρ αὐτὸ τοῦτο ζητήσεως ἄξιον, εἰ μέν τι θεῖον ἔχει
κατ' αὐτόν, πῶς ἐκβάλλεται τῆς θείας πολιτείας, εἰ δὲ μη-
δέν, πῶς τιμᾶται ταῖς τῶν θεῶν τιμαῖς. δεύτερον, τί δή-
ποτε μάλιστα τὴν τραγῳδίαν καὶ τὴν

Vol. 1, p. 43, line 2
οὐσῶν, οὐδέ γε ὑποκριτὴν ἀμφοτέρων, οὐχ ὅτι μιμητὴν τὸν

αὐτόν [p. 395a]. τέταρτον, τί δήποτε τὰς ἁρμονίας οὔ
φησιν [p. 398e ss.] εἰδέναι τὰς συμποτικὰς αἵτινές εἰσιν
καὶ τὰς θρηνώδεις, οὐδὲ ἃς ὁ προσδιαλεγόμενος ὡς ἀμεί-
νους τῶν ἄλλων προτείνει καὶ πρὸς παιδείαν ἀξιοχρεωτέρας,
καίτοι περί γε τῶν ῥυθμῶν εἰδέναι τι προσποιούμενος ἀπὸ
τῆς Δάμωνος ὑφηγήσεως ὁ Σωκράτης, καὶ ὀνομάζων οὓς
ἐκεῖνος παρεδίδου ῥυθμούς [p. 400b]. πέμπτον τίς ἡ ὄν-
τως κατ' αὐτὸν μουσική, καὶ τίνες αἱ δεύτεραι καὶ τρίται
μουσικαί· δοκεῖ γοῦν ἄλλα ἀλλαχοῦ περὶ τούτων λέγειν, καὶ
δὴ καὶ τὴν Ποιητικὴν τότε μὲν μουσικήν τινα τίθεσθαι,
τότε δὲ διοικίζειν ἀπὸ τῆς μουσικῆς. ἕκτον, ποῖον ἐγκρίνει
τῶν ἁρμονιῶν γένος ὡς παιδείᾳ χρήσιμον, ὃ δεῖ μεταχειρί-
ζεσθαι τοὺς παρ' αὐτῷ ποιητάς, καὶ τί τῶν ῥυθμικῶν εἰ-
δῶν ἐκλέγεται· δοκεῖ γὰρ ἀδιόριστα ταῦτα ἀφεῖσθαι, καίτοι
δεόμενα διορισμοῦ μάλιστα τοῖς περὶ παιδείας διαλεγο-
μένοις. ἕβδομον, τίνα ἁμαρτήματα εἶναι τῶν κατ' αὐτόν
φησιν ποιητῶν, καὶ διὰ ποίας αἰτίας μήποτε ἂν τὰς
Μούσας αὐτὰς ἁμαρτεῖν [legg. II 669c]. διὰ γὰρ τούτων
γνωσθέντων εὑρήσομεν, ὅπως ἄριστος ἦν κριτὴς ποιητικῆς,
ἀλλ' οὐχ ὥς τινες ᾠήθησαν τῶν ἔμπροσθεν φαῦλος διὰ
720
κήν. ἔνατον, τί τέλος ἐστὶ κατ' αὐτὸν τῆς ὀρθῆς ποιητικῆς·

δεῖ γὰρ τὴν ὀρθότητα παντὸς εἴς τι τέλος ἀναφέρεσθαι,
καὶ δι' ἐκεῖνο ἢ ἁμαρτανόμενον ἢ κατορθούμενον ποιεῖν τὸ
ὀρθὸν καὶ διάστροφον ἑκάστου τῶν ἐπιτηδευμάτων. δέκατον,
τίς ὁ ἐν τῷ παντὶ ποιητής, εἰς ὃν βλέπων καὶ ὁ τῇδε ποιη-
τὴς τεύξεται τοῦ οἰκείου τέλους. οὐ γάρ ἐστιν οὐδὲν τῶν
ὡς ἀληθῶς ἀγαθῶν, ὃ μὴ πολλῷ πρότερόν ἐστιν ἐν τοῖς
ὅλοις ἢ τοῖς μέρεσιν.
Ἄνωθεν οὖν ἀρξάμενοι λέγωμεν, δι' ἣν αἰτίαν τὴν
Ποιητικὴν καὶ ταῦτα εὐδοκιμοῦσαν ὡς παιδευτικὴν ἐν ἐκεί-
νοις τοῖς χρόνοις οὐκ ἀποδέχεται, τῆς παιδείας τοὺς τύπους
αὐτὸς παραδιδούς. ἔοικεν γὰρ μιμητικῆς ἁπάσης οὔσης τῆς
τῶν ποιητῶν πραγματείας συνιδεῖν, ὅτι δύο ταῦτα πλημμε-
λοῦσιν ἐν ταῖς μιμήσεσιν, τότε μὲν ἀνομοίως μιμούμενοι τὰ
πράγματα, περὶ ὧν ποιοῦνται τοὺς λόγους, τότε δὲ ὁμοίως
μὲν ποικίλων δὲ ὄντες μιμηταὶ ποικίλας παρεχόμενοι τὰς
μιμήσεις εἰκότως. ὅταν μὲν οὖν τὰ τῶν θεῶν ἢ τὰ τῶν
ἡρώων μιμῶνται, λανθάνειν αὐτοὺς ἀνομοίως μιμουμένους,
δι' ἐμπαθῶν ὀνομάτων καὶ ἤτοι παρὰ φύσιν ὄντων ἢ παρὰ
θεσμὸν ἐπιχειροῦντάς τι λέγειν περὶ αὐτῶν εἴτε ἐν μύθων
ἀκολάστους ἀνοήτους ὡς ἀνδρείους σώφρονας ἔμφρονας.

ταύτην γὰρ τὴν ποικιλίαν παντάπασιν ἀνεπιτήδειον εἶναι
πρὸς τὴν παιδείαν, τυποῦν τὰ ἤθη τῶν παιδευομένων ἐν
μόνοις τοῖς ἀγαθοῖς ἔργοις τε καὶ λόγοις σπουδάζουσαν.
φύσει γὰρ τὴν ψυχὴν ἡμῶν χαίρειν τοῖς μιμήμασιν, διὸ
καὶ φιλόμυθοι πάντες ἐσμέν, καὶ παῖδες ὄντες, ἐὰν συνεθι-
ζώμεθα συζῆν μιμήμασι παντοδαποῖς, ἐξομοιούμεθα μὲν
αὐτοῖς διὰ τὸ προσπάσχειν, γιγνόμεθα δὲ καὶ ἡμεῖς τοιοῦτοί
τινες καὶ ἀποβαίνομεν τὰ ἤθη ποικίλοι διὰ τὸ χαίρειν τοῖς
ποικίλοις ὑπὸ τῶν ποικίλων πλαττόμενοι μιμημάτων. αἴτιον
δὲ πάλιν τοῦ τὴν Ποιητικὴν τῶν ποικίλων ἠθῶν μᾶλλον
εἶναι Ποιητικὴν ἢ τῶν ἁπλῶν ταὐτόν, ὃ καὶ ἔμπροσθεν
εἴπομεν ἐν Τιμαίῳγεγραμμένον, τὸ μιμητικὸν ἔθνος ταῦτα
μιμεῖσθαι ῥᾷον, οἷς ἂν ἐντραφῇ. τοὺς οὖν ποιητὰς
τοιούτοις συντρόφους ὄντας ἀνθρώποις ποικίλοις καὶ παν-
721
τοδαποῖς ἀπάδειν τῆς τῶν ἁπλῶν καὶ ἀπλάστων μιμήσεως

καὶ τὰ ποιήματα παρέχεσθαι τοιαῦτα, τοιούτους ἄλλους
δυνάμενα ποιεῖν τοὺς σπουδάζοντας περὶ αὐτά. τοιγαροῦν
εὑρήσομεν καὶ τῶν νῦν ἀνθρώπων τοὺς μάλιστα ζηλωτὰς
αὐτῶν μάλιστα τὸ ἦθος ποικίλους· ἔχει γοῦν λόγον παν-
ταχοῦ τὸ θαυμάζον ὁμοιοῦσθαι πρὸς τὸ θαυμαζόμενον, καὶ

Vol. 1, p. 46, line 21
ταύτην γὰρ τὴν ποικιλίαν παντάπασιν ἀνεπιτήδειον εἶναι

πρὸς τὴν παιδείαν, τυποῦν τὰ ἤθη τῶν παιδευομένων ἐν
μόνοις τοῖς ἀγαθοῖς ἔργοις τε καὶ λόγοις σπουδάζουσαν.
φύσει γὰρ τὴν ψυχὴν ἡμῶν χαίρειν τοῖς μιμήμασιν, διὸ
καὶ φιλόμυθοι πάντες ἐσμέν, καὶ παῖδες ὄντες, ἐὰν συνεθι-
ζώμεθα συζῆν μιμήμασι παντοδαποῖς, ἐξομοιούμεθα μὲν
αὐτοῖς διὰ τὸ προσπάσχειν, γιγνόμεθα δὲ καὶ ἡμεῖς τοιοῦτοί
τινες καὶ ἀποβαίνομεν τὰ ἤθη ποικίλοι διὰ τὸ χαίρειν τοῖς
ποικίλοις ὑπὸ τῶν ποικίλων πλαττόμενοι μιμημάτων. αἴτιον
δὲ πάλιν τοῦ τὴν Ποιητικὴν τῶν ποικίλων ἠθῶν μᾶλλον
εἶναι Ποιητικὴν ἢ τῶν ἁπλῶν ταὐτόν, ὃ καὶ ἔμπροσθεν
εἴπομεν ἐν Τιμαίῳγεγραμμένον, τὸ μιμητικὸν ἔθνος ταῦτα
πᾶν τὸ ἡδόμενον συμφύεσθαι πρὸς τὸ ἧδον.

πᾶν τὸ ἡδόμενον συμφύεσθαι πρὸς τὸ ἧδον. τοῖς τοίνυν
722
παιδευτικοῖς τῶν νέων μάλιστα νόμοις φυλακτέον τὴν τοι-

αύτην ποιητικήν, ὡς ἡδεῖαν μὲν οὖσαν παισίν, οὐ μέντοι
καὶ πρὸς ἀρετὴν ὠφέλιμον, ἀλλ' ὅσῳπερ ἡδεῖα μᾶλλον,
τοσούτῳ βλαβερὰν οὖσαν μᾶλλον· καὶ Μοῦσαν ἐκλεκτέον
τὴν αὐστηροτάτην μέν, εὐθὺ δὲ τῆς ἀρετῆς ἄγουσαν. οὐδὲ
γὰρ ἰατρικὴν θαυμάζομεν τὴν ἥδουσαν, ἀλλὰ τὴν ὑγιάζου-
σαν· ἔστι δὲ καὶ ἡ παιδεία τῶν ψυχῶν ἰατρική, τὴν ἀνω-
μαλίαν ἐξορθοῦσα καὶ τὴν διαστροφὴν τῶν ἐν αὐταῖς πα-
θῶν, ὥστε καὶ ταύτην ἐκλέγεσθαι δεῖ καὶ ποιήματα καὶ
ἐπιτηδεύματα πάντα πρὸς τὴν τῶν νέων ἀγωγήν, οὐχ ὅσα
τέρπει τὴν νεότητα βλάπτοντα, ἀλλ' ὅσα κοσμεῖ, κἂν ᾖ
δυσκολώτερα. –
καὶ πρὸς ἀρετὴν ὠφέλιμον, ἀλλ' ὅσῳπερ ἡδεῖα μᾶλλον,

τοσούτῳ βλαβερὰν οὖσαν μᾶλλον· καὶ Μοῦσαν ἐκλεκτέον
τὴν αὐστηροτάτην μέν, εὐθὺ δὲ τῆς ἀρετῆς ἄγουσαν. οὐδὲ
γὰρ ἰατρικὴν θαυμάζομεν τὴν ἥδουσαν, ἀλλὰ τὴν ὑγιάζου-
σαν· ἔστι δὲ καὶ ἡ παιδεία τῶν ψυχῶν ἰατρική, τὴν ἀνω-
μαλίαν ἐξορθοῦσα καὶ τὴν διαστροφὴν τῶν ἐν αὐταῖς πα-
θῶν, ὥστε καὶ ταύτην ἐκλέγεσθαι δεῖ καὶ ποιήματα καὶ
ἐπιτηδεύματα πάντα πρὸς τὴν τῶν νέων ἀγωγήν, οὐχ ὅσα
τέρπει τὴν νεότητα βλάπτοντα, ἀλλ' ὅσα κοσμεῖ, κἂν ᾖ
δυσκολώτερα. – Δύο τοίνυν, ἵνα συλλαβόντες εἴπωμεν, αἴτια
τοῦ μὴ εἶναι παραδεκτέαν τὴν Ποιητικὴν εἰς παιδείαν ὀρ-
θήν, ἐνοἷς μὲν ἀληθῶς μιμεῖται (ταῦτα δ' ἐστὶν τὰ ἀν-
θρωπικά), τὸ ποικίλον τῆς μιμήσεως, ἐν οἷς δὲ ψευδῶς
μιμεῖται, τὸ ἀπᾷδον τῆς μιμήσεως, καὶ τοῦτο διττόν, ἢ ἐν
τοῖς ὀνόμασιν μόνοις ἢ καὶ τοῖς πράγμασιν, ὡς ἐδείκνυμεν.
ἐπειδὴ δὲ ὅλως τὴν Ποιητικὴν ἱερὰν εἶναι τῶν Μουσῶν
ἅπαντες ὑπειλήφαμεν καὶ τὴν ἀρχὴν εἰς ἀνθρώπους παρελ-
θεῖν κατὰ τὴν ἐκείνων ἐπίπνοιαν, εἰκότως δήπου καὶ τῆς
ἑαυτοῦ πολιτείας ἐκπέμπων αὐτὴν διὰ τὰς εἰρημένας αἰτίας
οὐκ οἴεται δεῖν ἀτιμάσας ἐκπέμπειν, ἀλλ' ὡς ἱερὰν Μουσῶν
ταῖς ὁμοίαις τιμαῖς τῶν ἀγαλμάτων τιμήσας, μύρῳ καὶ
Πρόκλος. Institutio theologica Sec. 80, line 11
Πᾶν σῶμα πάσχειν καθ' αὑτὸ πέφυκε, πᾶν δὲ ἀσώματον

ποιεῖν, τὸ μὲν ἀδρανὲς ὂν καθ' αὑτό, τὸ δὲ ἀπαθές· πάσχει δὲ
καὶ τὸ ἀσώματον διὰ τὴν πρὸς τὸ σῶμα κοινωνίαν, ὡς δύναται
ποιεῖν καὶ τὰ σώματα διὰ τὴν τῶν ἀσωμάτων μετουσίαν.
723
τὸ μὲν γὰρ σῶμα, ᾗ σῶμα, διαιρετόν ἐστι μόνον, καὶ ταύτῃ
παθητόν, πάντῃ ὂν μεριστόν, καὶ πάντῃ εἰς ἄπειρον. τὸ δὲ
ἀσώματον, ἁπλοῦν ὄν, ἀπαθές ἐστιν· οὔτε γὰρ διαιρεῖσθαι
δύναται τὸ ἀμερὲς οὔτε ἀλλοιοῦσθαι τὸ μὴ σύνθετον. ἢ οὖν οὐδὲν
ἔσται ποιητικὸν ἢ τὸ ἀσώματον, εἴπερ τὸ σῶμα, καθὸ σῶμα,
οὐ ποιεῖ, πρὸς τὸ διαιρεῖσθαι μόνον καὶ πάσχειν ἐκκείμενον.
ἐπεὶ καὶ πᾶν τὸ ποιοῦν δύναμιν ἔχει ποιητικήν· ἄποιον δὲ
καὶ ἀδύναμον τὸ σῶμα καθ' αὑτό· ὥστε οὐ καθὸ σῶμα ποιήσει,
ἀλλὰ κατὰ τὴν τοῦ ποιεῖν ἐν αὐτῷ δύναμιν· μεθέξει ἄρα
δυνάμεως ποιεῖ, ὅταν ποιῇ. καὶ μὴν καὶ τὰ ἀσώματα παθῶν
μετέχει ἐν σώματι γενόμενα, συνδιαιρούμενα σώμασι καὶ ἀπο-
λαύοντα τῆς μεριστῆς ἐκείνων φύσεως, ἀμερῆ ὄντα κατὰ τὴν
ἑαυτῶν οὐσίαν.
Πᾶν τὸ χωριστῶς μετεχόμενον διά τινος ἀχωρίστου
δυνάμεως, ἣν ἐνδίδωσι, τῷ μετέχοντι πάρεστιν.
εἰ γὰρ [καὶ] αὐτὸ χωριστὸν ὑπάρχει τοῦ μετέχοντος καὶ οὐκ
ἔστιν ἐν ἐκείνῳ, ὡς τὴν ὑπόστασιν ἐν ἑαυτῷ κεκτημένον,
Πρόκλος. Institutio Φυσικά . Book 2, sec. 15, line 29
πεπερασμένων καὶ πλήθει καὶ μεγέθει, καὶ αὐτὸ πεπέρανται·

εἰ δ' ἐξ ἀπείρων, ἢ πλήθει ἀπείρων ἢ μεγέθει ἢ ἀμφοτέροις.
ἀλλὰ μὴν πλήθει οὐκ ἔστιν ἄπειρα τὰ εἴδη τῶν ἁπλῶν σω-
μάτων, ὡς δέδεικται· λείπεται ἄρα μεγέθει εἶναι ἄπειρα.
ἀλλ' εἰ μὲν τῶν κύκλῳ κινουμένων εἴη τὸ ἁπλοῦν, δέδεικται
ὅτι πεπέρανται· εἰ δὲ τῶν ἐπ' εὐθείας, καὶ αὐτὰ δέδεικται ὅτι
πεπέρανται. τὸ Α ἄρα σῶμα οὐδαμῶς ἐστιν ἄπειρον οὔτε
ἁπλοῦν [ἄρα] οὔτε σύνθετον.
Ἄλλως. Ἔστω σῶμα ἄπειρον τὸ Α αἰσθητὸν ὄν. εἰ οὖν
ἐστιν ἄπειρον, δύναμιν ἄπειρον ἔχει· δέδεικται γάρ. ἀλλ' εἰ
ἄπειρον ἔχει δύναμιν, ἢ Ποιητικὴν ἕξει δύναμιν ἢ παθητικήν.
ἀλλ' εἰ ποιητικήν, ἢ εἰς πεπερασμένον ποιήσει ἢ εἰς ἄπειρον·
καὶ εἰ παθητικήν, ἢ ὑπὸ πεπερασμένου πάσχει ἢ ὑπ' ἀπείρου.
δέδεικται δ' ὅτι τὸ ἄπειρον οὔτε ποιεῖν δύναται εἰς ἄπειρον
ἢ πεπερασμένον, οὔτε πάσχειν ὑπ' αὐτῶν. οὐκ ἄρα ἐστὶ τὸ Α
σῶμα ἄπειρον φυσικὸν ὄν. πᾶν γὰρ σῶμα φυσικὸν ἔχει δύνα-
μιν ἢ Ποιητικὴν ἢ παθητικὴν ἢ καὶ ἀμφοτέρας.
Ἄλλως. Ἔστω σῶμα ἄπειρον τὸ Α. εἰ οὖν τὸ Α φυσικόν
ἐστι σῶμα, κινητόν ἐστι κατὰ τόπον. πᾶν δὲ τὸ κατὰ τόπον
κινητὸν ἢ ἄλλον ἀπ' ἄλλου καταλαμβάνει τόπον ἢ ἐν τῷ
αὐτῷ κινεῖται. εἰ μὲν οὖν τὸ Α ἐν τῷ αὐτῷ κινοῖτο, περὶ τὸ
724
Φώτιος Βιβλιοθήκη. odex 242, Bekker p. 337b, line 10
νετο. Τὸ ὑψηλόνουν καὶ τελεσιουργὸν εἶχεν οὐ περὶ

τὰ κάτω στρεφόμενον, ἀλλ' εὐθὺς ἀναθρῷσκον ἀπὸ
μικρᾶς ἀφορμῆς ἐπὶ τὰ πρεσβύτατα τῶν θεαμάτων· αὐ-
ταῖς γε ταῖς Πλάτωνος ἀκηράτοις ἐννοίαις οὐ κατὰ τὰς
συνήθεις τῶν πολλῶν φιλοσόφων ἐπιβολὰς ἐνεφύετο,
μετὰ δέ γε Πλάτωνα καὶ ταῖς θαυμασταῖς Ἰαμβλίχου
περινοίαις. Ὅτι οὐκ ὀλίγους τῶν φιλοσοφούντων ὁρῶ-
μεν καὶ ἀκούομεν τοὺς μὲν ἄβατον εἶναι τὸν Ἰάμβλιχον
οἰομένους, τοὺς δὲ αὐθάδει μεγαληγορίᾳ λόγων τὸ πλέον
ἢ ἀληθείᾳ πραγμάτων ἐπαιρόμενον. Ῥητορικῆς καὶ
ποιητικῆς πολυμαθίας μικρὰ ἥψατο, εἰς δὲ τὴν θειο-
τέραν φιλοσοφίαν ἐξώρμησε τὴν Ἀριστοτέλους. Ὁρῶν δὲ
ταύτην τῷ ἀναγκαίῳ μᾶλλον ἢ τῷ οἰκείῳ νῷ πιστεύου-
σαν, καὶ τεχνικὴν μὲν ἱκανῶς εἶναι σπουδάζουσαν, τὸ
δὲ ἔνθεον ἢ νοερὸν οὐ πάνυ προβαλλομένην, ὀλίγον καὶ
ταύτης ὁ Ἰσίδωρος ἐποιήσατο λόγον. Ὡς δὲ τῶν Πλά-
τωνος ἐγεύσατο νοημάτων, οὐκέτι παπταίνειν ἠξίου πόρ-
σιον, ὡς ἔφη Πίνδαρος, ἀλλὰ τέλος ἔχειν ἤλπιζεν, εἰ
τῆς Πλάτωνος διανοίας εἴσω τῶν ἀδύτων δυνηθείη
διαβαλεῖν, καὶ πρὸς τοῦτο ὁ πᾶς αὐτῷ δρόμος ἐτέτατο
τῆς σπουδῆς.
Φώτιος Βιβλιοθήκη. Codex 242, Bekker p. 339a, line 37
ἀεὶ τῆς σώφρονος οἰκουρίας, εἰ μὲν οὖν δυνήσῃ τε καὶ

θελήσεις ἐμοὶ συμβιῶναι τὸν καθαρώτερον τρόπον· εἰ
δὲ μή, ἔξεστιν ἀπαλλάττεσθαι πρὸς ἕτερον εὐμενῶς καὶ
πρᾴως ἐκδιδομένην παρὰ φίλου φίλην». Ἡ δὲ ἠσμένι-
σεν. Ὁ δὲ Ἀμμωνιανὸς ἠγάπα τὴν ἐπὶ ποιητῶν
ἐξηγήσει καὶ διορθώσει τῆς Ἑλληνικῆς λέξεως καθη-
μένην τέχνην. Οὗτος ἦν Ἀμμωνιανὸς ᾧ συνέβη κεκτῆσθαι
ὄνον, ὅν φασιν ἀκροώμενον τῶν ποιητικῶν μαθημά-
των πολλάκις τροφῆς ἀμελεῖν, καίτοι καὶ ἐκ παρασκευῆς
καὶ λιμώττειν ἠναγκασμένον· οὕτως ὤφθη φιλομαθίας
ποιητικῆς ἁλοὺς ὁ ὄνος. Ὅτι φησὶ μετρίως μετέσχε
τῶν ποιητικῶν ὁ Ἰσίδωρος, οὐ λίαν σπουδάσας περὶ
αὐτά, ἅτε οὐχ ἁπτόμενα τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ μέχρι
725
φαντασίας καὶ γλώσσης ἱστάμενα, τὰ δὲ αὐτῶν καὶ μαχό-

μενα ταῖς ὁμολογουμέναις ἐννοίαις· διὸ καὶ ἐνδεέστερος
ἦν ἐν τούτοις. Ὅθεν καὶ ὕμνους ὅσους ἔγραψεν, εὕροι τις
ἂν τὸ μὲν ὑψηλόνουν καὶ τελεσιουργὸν ἐπιφαίνοντας,
τοῖς δ' ἔπεσιν οὐ πάνυ συνηρμοσμένους. Ἦν δὲ ὁ
Θέων οὐ μάλα ἀγχίνους οὐδὲ ὀξύς, φιλομαθὴς δὲ καὶ
φιλόπονος, εἴ τις ἄλλος. Διὸ καὶ ποιητῶν καὶ ῥητόρων
ἐμπειρότατός τε καὶ μνημονικώτατος γέγονε καὶ τε
Φώτιος Βιβλιοθήκη. Codex 242, Bekker p. 346b, line 26
τὸ ἦθος ὁ Σεβηριανὸς ὤν, καὶ ἅπερ ἂν διανοηθείη,

ταῦτα πράττειν ἐσπουδακώς, ἔφθανε τῷ πρακτικῷ τὸ
βουλευτικόν, καὶ διὰ τοῦτο ὁ βίος αὐτῷ πολλαχῇ διε-
σφάλη. Οὐ γὰρ ἐπιδιδόναι ῥᾳδίως, οὐδὲ ἦν αὔξεσθαι
κατὰ πῆχυν, ὥσπερ Θεόδωρος ὁ Ἀσιναῖος ηὐξήθη
ὑπὸ τῷ Πορφυρίῳ. Ὥστε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς τὰ ἀναγ-
καῖα μόνα προσφέρειν τῷ σώματι, ἀφροδισίων δὲ
ἄχραντον εἶναι διὰ βίου παντός. Ὁ Παμπρέπιος ἐν
ὀλίγῳ χρόνῳ λογιμώτατος εἶναι ἔδοξε καὶ πολυμαθέ-
στατος· οὕτω διεπονεῖτο περὶ τὴν ἄλλην προπαιδείαν,
ὅσην ποιητική τε καὶ γραμματικὴ σοφίζει παιδεύουσα.
Αἰγύπτιος δ' ἦν, καὶ τὴν Ποιητικὴν ἐν τῇ πατρίδι
ἀσκήσας εἶτα Ἀθήναζε παρεγένετο. Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι
γραμματικὸν αὐτὸν ἐποιήσαντο, καὶ ἐπὶ νέοις διδά-
σκαλον ἔστησαν. Δειλὸς δὲ ὢν ὁ Ζήνων φύσει καὶ
τὸν Ἴλλουν ὁρῶν ἐν δίκῃ ἀγαπώμενον καὶ μέγα ἤδη
δυνάμενον, εὐλαβεῖτο περὶ αὐτῷ, καὶ δι' ἀπιστίαν οὐχ
οἷός τε ἦν ἠρεμεῖν, ἀλλὰ πάσας ὁδοὺς διεξῄει καὶ πάσας
ἔπλεκε μηχανὰς ὅπως ἂν ἐκποδὼν ποιήσοιτο τὸν Ἴλ-
λουν ὁ Ζήνων. Ὁ δὲ τῶν κρατούντων τῆς πολιτείας
ἡγεμὼν τὴν δόξαν ἐπισκοπεῖν εἰληχώς, ὄνομα Πέτρος,
ταῦτα πράττειν ἐσπουδακώς, ἔφθανε τῷ πρακτικῷ τὸ

βουλευτικόν, καὶ διὰ τοῦτο ὁ βίος αὐτῷ πολλαχῇ διε-
σφάλη. Οὐ γὰρ ἐπιδιδόναι ῥᾳδίως, οὐδὲ ἦν αὔξεσθαι
κατὰ πῆχυν, ὥσπερ Θεόδωρος ὁ Ἀσιναῖος ηὐξήθη
ὑπὸ τῷ Πορφυρίῳ. Ὥστε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς τὰ ἀναγ-
καῖα μόνα προσφέρειν τῷ σώματι, ἀφροδισίων δὲ
726
ἄχραντον εἶναι διὰ βίου παντός. Ὁ Παμπρέπιος ἐν

ὀλίγῳ χρόνῳ λογιμώτατος εἶναι ἔδοξε καὶ πολυμαθέ-
στατος· οὕτω διεπονεῖτο περὶ τὴν ἄλλην προπαιδείαν,
ὅσην ποιητική τε καὶ γραμματικὴ σοφίζει παιδεύουσα.
Αἰγύπτιος δ' ἦν, καὶ τὴν Ποιητικὴν ἐν τῇ πατρίδι
ἀσκήσας εἶτα Ἀθήναζε παρεγένετο. Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι
γραμματικὸν αὐτὸν ἐποιήσαντο, καὶ ἐπὶ νέοις διδά-
σκαλον ἔστησαν. Δειλὸς δὲ ὢν ὁ Ζήνων φύσει καὶ
τὸν Ἴλλουν ὁρῶν ἐν δίκῃ ἀγαπώμενον καὶ μέγα ἤδη
δυνάμενον, εὐλαβεῖτο περὶ αὐτῷ, καὶ δι' ἀπιστίαν οὐχ
οἷός τε ἦν ἠρεμεῖν, ἀλλὰ πάσας ὁδοὺς διεξῄει καὶ πάσας
ἔπλεκε μηχανὰς ὅπως ἂν ἐκποδὼν ποιήσοιτο τὸν Ἴλ-
λουν ὁ Ζήνων. Ὁ δὲ τῶν κρατούντων τῆς πολιτείας
ἡγεμὼν τὴν δόξαν ἐπισκοπεῖν εἰληχώς, ὄνομα Πέτρος,
ἀνὴρ ἰταμὸς ὢν καὶ περιπόνηρος.

Ἐκ τοῦ εἰς Σεβῆρον ἐπιθαλαμίου· ἐκ τῆς προθεωρίας.

Ἴσως μὲν ἄν τῳ περίεργον εἶναι δόξειε τὸ πρὸ τῶν
ἐπιθαλαμίων τεχνολογεῖν· ὅπου γὰρ Ὑμέναιος καὶ χοροὶ
καὶ ποιητικῆς αὐτονομίας ἄδεια, τίς ἐνταῦθα τέχνης
καιρός; Ἐπεὶ δὲ χρὴ τὸν ἐπιστήμονα καὶ ἐν τοῖς τοιούτοις
μηδὲν ἄνευ τέχνης ποιεῖν, βραχέα καὶ περὶ τούτων εἰ-
πεῖν ἄξιον. Ἔστω τοίνυν ὁ ἄριστος ἐπιθαλαμίων κανὼν
τὸ τὴν μὲν λέξιν πρὸς τοὺς ποιητὰς ὁρᾶν, τὰ πράγματα
δὲ πρὸς τὴν χρείαν, τὸ δὲ μέτρον πρὸς τὴν ὑπόθεσιν.
Ὧν εἰ πάντων ὁ λόγος ἐστόχασται, σαφέστερον δείξει τὸ
σύγγραμμα.

μυρίαι πηγαὶ καὶ πλησίον ἀλλήλων βλαστάνουσαι, ἀφ'

ὧν πλημμύρων ὁ ποταμὸς πελαγίζει τε εὐθύς, ἐκ
πηγῶν ἔκπλωτος καὶ ὁλκάσι καὶ κώπῃ γίνεται. Παρα-
μείψας δὲ τὰς ἑκατέρωθεν ὄχθας κυπαρίττῳ κομώσας
καὶ δόνακι, τῇ πλησίον θαλάττῃ κοινοῦται τὸ ῥεῦμα, εἰ
727
ῥεῦμα θέμις ἐκεῖνο καλεῖν· οὐ γὰρ ἠχοῦντος ἀκούσῃ, οὐδὲ

δόξειεν ἄν σοι τὸ ὕδωρ φέρεσθαι, ἀλλ' ὥσπερ τις ἐραστής,
παιδικῶν συνουσίαν κλέψαι βουλόμενος λάθρᾳ τῇ θα-
λάττῃ κιρνᾶται, λεαίνων τὸ κῦμα τῷ ῥεύματι. Νῦν
γὰρ ποιητικῶς ἐθέλων καλέσαι τὸν ἄνεμον, εἶτα οὐκ ἔχων
Ποιητικὴν ἀφεῖναι φωνήν, ἐκ τῆς Κείας Μούσης προς-
ειπεῖν ἐθέλω τὸν ἄνεμον. Ἁπαλὸς δ' ὑπὲρ κυμά-
των χεόμενος πορφυρᾶ σχίζει περὶ τὴν πρώραν τὰ κύ-
ματα. Οὐ γὰρ ἀτασθάλους μαστεύων ἔρωτας τὴν σὴν πλεῦ-
σαι σπουδάζει θάλασσαν, ἀλλὰ τελέσαι θέλων πάντας
τοὺς Ἴωνας τὰ σεμνὰ σωφροσύνης μυστήρια. Ῥοδίους
μὲν δὴ λόγος ὑσθῆναι χρυσῷ, χρυσῆν ἐπ' αὐτοὺς τοῦ
Διὸς νεφέλην ῥήξαντος· τὴν δ' ὑμετέραν τύχην, ἣν
διὰ τοῦδε καρπώσεσθε, οὐ μῦθος ἐρεῖ τις ἀμφίβολος,
ἀλλ' ἐν ὀφθαλμοῖς ἔσται τὰ θαύματα.
Τοῦτο δὲ ἀδύνατον ἄνευ τοῦ φιλοσοφεῖν· ὅπερ ἡμῖν ὁ

θεὸς παραινεῖ.
Ὅτι γνώσεως ὀκτώ φασιν ὄργανα,
αἴσθησιν, φαντασίαν, τέχνην, δόξαν, φρόνησιν, ἐπιστή-
μην, σοφίαν, νοῦν. Τούτων κοινὰ μέν ἐστιν ἡμῖν πρὸς τὰ
θεῖα τέχνη καὶ φρόνησις καὶ ἐπιστήμη καὶ νοῦς, πρὸς
δὲ τὰ ἄλογα αἴσθησις καὶ φαντασία· ἴδιον δὲ ἡμῶν
μόνον ἡ δόξα. Ἔστι δὲ αἴσθησις μὲν γνῶσις ψευδὴς διὰ
σώματος, φαντασία δὲ κίνησις ἐν ψυχῇ, τέχνη δὲ ἕξις
ποιητικὴ μετὰ λόγου (τὸ δὲ μετὰ λόγου πρόσκειται, ὅτι
καὶ ὁ ἀράχνης ποιεῖ, ἀλλ' οὐ μετὰ λόγου), φρόνησις δὲ
ἕξις προαιρετικὴ τῆς ἐν τοῖς πρακτοῖς ὀρθότητος, ἐπι-
στήμη δὲ ἕξις τῶν ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἐχόν-
των, σοφία δὲ ἐπιστήμη τῶν πρώτων αἰτιῶν, νοῦς δὲ
ἀρχὴ καὶ πηγὴ πάντων τῶν καλῶν.
Οὕτω μὲν οὖν ὁ πρῶτος εἰ καὶ μὴ ἀληθὴς τῆς αἰτίας λόγος.
Δεύτερος δέ, ὁμοίως ἔχων, τὸν ἥλιον ἐκεῖσέ φησιν ἐπι-

τέλλοντα οὐχ ὡς παρ' ἡμῖν λαμπραῖς ταῖς ἀκτῖσιν εἰς
728
τὸν πόρον βάλλειν, ἀλλὰ παρομοίαις αἵματι, ἐξ ὧν

τοῖς ὁρῶσιν ὕφαιμον παρασκευάζειν τὸ πάθος τὴν τῆς
θαλάττης ἔμφασιν, κἀκεῖθεν ἐρυθρὰν κατονομάζεσθαι.
Τρίτος δέ ἐστιν ὁ Ἀργολικὸς λόγος, ὅς ἐστί, φησι, τῇ
μὲν τόλμῃ μέγας, τῇ δὲ δόξῃ κενός. Οἱ γὰρ περὶ
Δεινίαν ἱστορικοί φασιν, ἀπὸ τῆς ποιητικῆς ἐξουσίας
καὶ αὐτοὶ ἄδειαν λαβόντες, ἐξ Ἄργους εἰς Αἰθιοπίαν
(ἐκαλεῖτο δὲ τότε Κηφηνία) παραγεγονότα ἐπὶ λύσει
τῆς Κηφέως θυγατρὸς τὸν Περσέα, ἐκεῖθεν δὲ εἰς
Πέρσας μεταστάντα, Πέρσαις μὲν ἀπό τινος τῶν ἐγ-
γόνων τῆς κλήσεως μεταδοῦναι, Ἐρύθραν δὲ γεννῆσαι
υἱόν, καὶ ἐξ ἐκείνου τῇ θαλάττῃ τὴν κλῆσιν παρασχεῖν.
Τοιοῦτος μὲν καὶ ὁ Ἀργολικὸς περὶ τῆς ἐρυθρᾶς θα-
λάσσης σχεδιασμός.
Φώτιος Λεξικόν. Lexicon (Α – Δ) Alphabetic letter ltr, entry 1, line 21
λογογράφων ἀττικίζουσι γλῶσσαν καὶ ἁπλῶς εἰς τὸν οὐκ ἐθέλοντα

λόγον ἐποχεῖσθαι μέτρῳ συντελεῖν εἰσιν εὖ πεφυκυῖαι, ναὶ δὴ καὶ τῆς
καθ' ἡμᾶς θεοσοφίας ὅσαι δέονται σαφηνείας, ταύτας δὲ ἄρα εἰ καὶ μὴ
πάσας – οὔτε γὰρ ῥάδιον οὔτε ἀλαζονείας ἡ ὑπόσχεσις πόρρω, ἅμα δὲ
καὶ μείζονος ἢ καθ' ἡμᾶς σχολῆς – ἀλλ' οὖν ἃς μάλιστά γε εἰδέναι
προσήκει καὶ ἀναγκαῖον κεχρῆσθαι συναγαγὼν τὴν ἀναγραφήν σοι
κατὰ στοιχεῖον ἐποιησάμην, οὐδὲ τῶν ποιητικῶν παντελῶς ἀποστάς·
ἐπεὶ μηδ' ὅσοι ταύτας συνειλόχασι τῶν ἁρμοζόντων τῇ χωρὶς μέτρου
φράσει παντελῶς ἀπέσχοντο. ταύτην δέ σοι ἄρα τὴν ὑπόθεσιν συνετα-
ξάμην μνήμης τε ἅμα καὶ φιλίας ἀφοσίωσιν. διὸ εἰ καί τινας τῶν λέξεων
περιέχει τὸ σύνταγμα, ἐν αἷς ἡ ποιητικὴ διατρίβει μοῦσα, περιττὸν
οὐδὲν οὐδὲ φιλότιμον οὐδὲ νοθεῦον τὴν πρόθεσιν· ἐφ' ὧν τε γὰρ οὐκ
ἔστι πολιτικὴν φωνὴν εὑρεῖν δηλοῦσαν καθαρῶς τὸ ὑποκείμενον, οὐ
Ποιητικὴν μόνον ἀνάγκη λαβεῖν, ἀλλὰ καὶ εἰ γλῶτταν ἀπομάττοιτο· τὸ
γὰρ ἔχειν ὁτιοῦν ὀνόματι εἰπεῖν τοῦ μὴ ἔχειν χρειωδέστερον. ναὶ δὴ καὶ
ὁ λίαν σεμνὸς καὶ τὸν ὄγκον πεποιημένος κόσμον λόγος πολλάς, αἷς τὸ
ποιητῶν ἐντείνεται μέτρον, τῇ οἰκείᾳ σπουδῇ φιλεῖ ὑποβάλλεσθαι. καὶ
μέντοι καὶ ὅσαι σαφέστεραι μέν εἰσι τῶν λέξεων, δοκοῦσι δέ πως
μνήμης δεῖσθαι τῆς ἀναγούσης αὐτὰς εἰς τοὺς γεγεννηκότας, οὐδὲ
τούτων κατὰ τὸ δυνατὸν τοὺς πατέρας ἀπεσιωπήσαμεν. ἀλλὰ καὶ εἴ
πού τις ἐν τοῖς ἀρχαίοις ἀσάφεια τῇ τῶν λέξεων παραπλεκομένη ἑρμη
729
Φώτιος Λεξικόν. Lexicon (Α – Δ) Alphabetic letter ltr, entry 1, line 24
πάσας – οὔτε γὰρ ῥάδιον οὔτε ἀλαζονείας ἡ ὑπόσχεσις πόρρω, ἅμα δὲ

καὶ μείζονος ἢ καθ' ἡμᾶς σχολῆς – ἀλλ' οὖν ἃς μάλιστά γε εἰδέναι
προσήκει καὶ ἀναγκαῖον κεχρῆσθαι συναγαγὼν τὴν ἀναγραφήν σοι
κατὰ στοιχεῖον ἐποιησάμην, οὐδὲ τῶν ποιητικῶν παντελῶς ἀποστάς·
ἐπεὶ μηδ' ὅσοι ταύτας συνειλόχασι τῶν ἁρμοζόντων τῇ χωρὶς μέτρου
φράσει παντελῶς ἀπέσχοντο. ταύτην δέ σοι ἄρα τὴν ὑπόθεσιν συνετα-
ξάμην μνήμης τε ἅμα καὶ φιλίας ἀφοσίωσιν. διὸ εἰ καί τινας τῶν λέξεων
περιέχει τὸ σύνταγμα, ἐν αἷς ἡ ποιητικὴ διατρίβει μοῦσα, περιττὸν
οὐδὲν οὐδὲ φιλότιμον οὐδὲ νοθεῦον τὴν πρόθεσιν· ἐφ' ὧν τε γὰρ οὐκ
ἔστι πολιτικὴν φωνὴν εὑρεῖν δηλοῦσαν καθαρῶς τὸ ὑποκείμενον, οὐ
Ποιητικὴν μόνον ἀνάγκη λαβεῖν, ἀλλὰ καὶ εἰ γλῶτταν ἀπομάττοιτο· τὸ
γὰρ ἔχειν ὁτιοῦν ὀνόματι εἰπεῖν τοῦ μὴ ἔχειν χρειωδέστερον. ναὶ δὴ καὶ
ὁ λίαν σεμνὸς καὶ τὸν ὄγκον πεποιημένος κόσμον λόγος πολλάς, αἷς τὸ
ποιητῶν ἐντείνεται μέτρον, τῇ οἰκείᾳ σπουδῇ φιλεῖ ὑποβάλλεσθαι. καὶ
μέντοι καὶ ὅσαι σαφέστεραι μέν εἰσι τῶν λέξεων, δοκοῦσι δέ πως
μνήμης δεῖσθαι τῆς ἀναγούσης αὐτὰς εἰς τοὺς γεγεννηκότας, οὐδὲ
τούτων κατὰ τὸ δυνατὸν τοὺς πατέρας ἀπεσιωπήσαμεν. ἀλλὰ καὶ εἴ
πού τις ἐν τοῖς ἀρχαίοις ἀσάφεια τῇ τῶν λέξεων παραπλεκομένη ἑρμη-
νείᾳ τὸ τοῦ λόγου διέφθειρε χρήσιμον, οὐδὲ ταύτην λελυμασμένην
ἐγκατελίπομεν, ἀλλ' εἰς τὸ σαφέστερον καὶ συνοπτικώτερον ἡρμοσά-
μεθα. σὺ δὲ κατὰ μέρος ἀναγινώσκων τὴν παροῦσαν τῶν λέξεων συν
Φώτιος Λεξικόν. Lexicon (Ε – Ω) Alphabetic letter mu, P. 277, line 21
Μουσαῖος: Λυσίας πρὸς τὴν Μιξιδήμου γραφήν· εἰ

γνήσιος· καὶ δύο παῖδας αὐτωῖ ἀκολούθους εἶναι·
ὧν οὗτος τὸν μὲν Μουσαῖον καλεῖ, τὸν δὲ Ἡσίοδον·
ὅτι ὁ μὲν ὁ κρινόμενος ἐπετήδευε τοὺς οἰκέτας τοῦτο
καλεῖν, δῆλον· περὶ δὲ Μουσαίου, οἱ μὲν ἐκ Θράκης
εἰρήκασι τὸν ἄνδρα εἶναι· οἱ δὲ αὐτόχθονα ἐξ
Ἐλευσῖνος.
Μουσικά: τερπνὰ τὰ δι' αὐλῶν καὶ κινύρας καὶ τὰ
ὅμοια.
Μουσικήν: καὶ τὴν μαντείαν οἱ παλαιοὶ καὶ τὴν
ποιητικήν· λέγεται δὲ καὶ τὸ εὐπαίδευτον καὶ ἐπι-
δέξιον μουσικόν· καὶ τὸ ἐμμελές.
Μοχθεῖ: κακοπαθεῖ.
Μοχθηρός: ἐπίπονος ἢ πονηρός· ἢ κακός· καὶ μοχ-
θηρία ἐπὶ τῆς κακίας τέτακται· οὕτω Δείναρχος·
730
Ἀντιφῶν δὲ ὁ παλαιότατος τῶν ῥητόρων τωῖ μὲν

μοχθηρωῖ ἐχρήσατο οὐκ ἐπὶ τοῦ κακοῦ ἀνδρὸς καὶ
εἰσαγομένου εἰς δικαστήριον ἵνα κατηγορηθῆ, ἀλλ'
ἐπὶ πατρὸς δίκην λαχόντος ὑπὲρ ἀπεσφαγμένου
παιδὸς τὸν μοχθηρὸν ἔταξεν· καὶ φησὶν οὗτος ἐν
προοιμίοις καὶ ἐπιλόγοις· καγὼ μὲν ὁ μοχθηρὸς, ὅν
Δαμάσκιος. Vita Isidori (ap. Sudam, Hesychium, Photium et e cod. Vat.

1950) Frag. 278, line 5
καὶ διὰ προθυμίας τῆς ἴσης), ἕνα δὲ τούτων οὔ φημι τὸν Ἰσίδωρον, ἀλλὰ
καὶ
πολλῷ ἐλαττοῦσθαι τῶν τριῶν. οἱ δὲ κριταὶ Ἀγάπιος, Σεβηριανός, Νόμος.
ἡμέτερος δὲ ἡλικιώτης ὁ Νόμος.

Suda I 20, 16 s. v. Ἀγάπιος
Ἀγάπιος· Ἀθηναῖος φιλόσοφος, μετὰ Πρόκλον ἀποιχόμενον, ὑπὸ
Μαρίνῳ.
ὃς ἐθαυμάζετο ἐπὶ φιλομαθείᾳ καὶ ἀποριῶν προβολῇ δυσεπιβόλων.
Suda IV 332, 27; II 392, 42 s. vv. Σεβηριανός et ἐπίφορος
Σεβηριανός· φησὶ Δαμάσκιος. ἀπὸ Δαμασκοῦ τῶν εἰς τὰ πρῶτα γένους
ἀνηκόντων, Αὐξεντίου τοῦ Καλλινίκου υἱός, εἰς Ῥωμαίους ἀναγόμενος
προ-
γόνους, ἐπῳκηκότας πατρίδα τὴν Ἀλεξάνδρειαν, παιδείας τε τυχών, πρὸς
τῇ ὀξύτητι τῆς φύσεως, ποιητικῆς τε καὶ ῥητορικῆς, ἔτι δὲ καὶ τῆς περὶ
νόμους τοὺς Ῥωμαίων διατριβούσης, διαφέρων ἔδοξεν εἶναι τῶν
ἡλικιωτῶν.
στερρὸς δὲ τὸ ἦθος ὢν καὶ ἅπερ ἂν διανοηθείη ταῦτα πράττειν
ἐσπουδακὼς
ἔφθανε τῷ πρακτικῷ τὸ βουλευτικόν. καὶ διὰ τοῦτο ὁ βίος αὐτῷ πολλαχῇ
διεσφάλη.
προὐθυμήθη μὲν γὰρ ἐξ ἀρχῆς ἐπὶ φιλοσοφίαν τραπῆναι καὶ τῷ Πρόκλῳ
φέρων ἑαυτὸν ἐπιδοῦναι· ἤκμαζε δὲ τότε καὶ ἤνθει ὁ Πρόκλος Ἀθήνησιν.
ἐγένετο δὲ αὐτῷ ὁ πατὴρ ἐμποδών· ἠβούλετο γὰρ αὐτὸν δίκας λέγειν καὶ
χρηματίζεσθαι τὸν ἐπιμίσθιον τοῦτον χρηματισμόν. ὁ μὲν δὴ πατὴρ αὐτῷ
ὡς τάχιστα τελευτᾷ τὸν βίον, αὐτὸς δὲ ἐπὶ τὰς Ἀθήνας ὁρμήσας ὄνειρον
ἐθεάσατο τοιόνδε·

731
1950) Frag. 290, line 3
ὁ δὲ φιλότιμος ὢν καὶ οὐδενὸς ἐθέλων φαίνεσθαι δεύτερος ἁμιλλώμενος

ἦν πρὸς ἅπαντας, πλὴν μόνου Πρόκλου καὶ τῶν ἄλλων φιλοσόφων. τοῦ
δὲ
οὐχ οἷός τε ἦν οὐδὲ ἅπτεσθαι τῆς σοφίας. περὶ δ' οὖν τὴν ἄλλην
προπαιδείαν
οὕτω διεπονεῖτο καὶ ἐς τοσοῦτον διεγυμνάζετο ὁ Παμπρέπιος, ὥστε ἐν
ὀλίγῳ
χρόνῳ λογιμώτατος εἶναι ἔδοξε καὶ πολυμαθέστατος τῶν αὐτόθι παιδείας
μετειληχότων, Ἱερίου τε τοῦ Πλουτάρχου, ἀνδρὸς Ἀθηναίου, καὶ Ἀλε-

ξανδρέως Ἑρμείου τοῦ ῥήτορος, ὧν τὸ κλέος ὑπερβαλεῖν ἐσπουδάκει τῆς
πολυμαθίας.
Suda IV 15, 12 s. v. Παμπρέπιος
ἦν δὲ ὁ Παμπρέπιος Αἰγύπτιος. ποιητικὸς δὲ ὢν καὶ πρὸς ποίησιν εὐφυὴς
ἀφίκετο καὶ Ἀθήναζε, κατὰ τὴν Ποιητικὴν ἐπιτήδευσιν τὰ ἀναγκαῖα τῷ

βίῳ προσποριούμενος.
οἱ δὲ Ἀθηναῖοι
γραμματικὸν αὐτὸν ἐποιήσαντο καὶ
ἐπὶ νέοις διδάσκαλον ἔστησαν.
τέως μὲν τοίνυν ἐτιμᾶτο πρὸς τῶν Ἀθηναίων, οἷα διδάσκαλος οὐκ
ἀγεννής·
μετὰ δὲ ταῦτα ἀρχὴ ἑτέρων πραγμάτων αὐτὸν διαδέχεται μεγίστων τε καὶ
κακίστων, ἵνα μάθωμεν τὰς τῆς τύχης μεταβολὰς ἐλεγχούσας ἑκάστοτε

τῶν ψυχῶν τὰς παντοίας προαιρέσεις οὐδὲ μιᾶς ἧττον μέθης συμποτικῆς.
Suda II 227, 7 s. v. ἐκ περιουσίας

1950) Frag. 325, line 2
αὐτῆς ὑγιές τε καὶ ὁλόκληρον, ὅσον δὲ κίβδηλον καὶ ἐπίπλαστον

ἐμφωλεύει
ταῖς ἀνθρωπίναις ζωαῖς, τοῦτο πᾶν διελέγχεται καὶ ἑτοιμότερον
καθίσταται
πρὸς διόρθωσιν. τὸ δὲ ἀγαθοεργόν τε καὶ ὠφελητικὸν ὅσον ἐστὶν ἐν τοῖς
πολιτεύμασιν; τὸ δὲ θαρραλέον καὶ βέβαιον ἡλίκον; τοιγαροῦν οἱ ἐν
γωνίᾳ
καθήμενοι λόγιοι καὶ πολλὰ φιλοσοφοῦντες εὖ μάλα σεμνῶς περὶ
δικαιοσύνης
732
καὶ σωφροσύνης, ἐκβαίνειν ἐπὶ τὰς πράξεις ἀναγκαζόμενοι δεινὰ

ἀσχημονοῦσιν.
ὡς ἅπας λόγος, ἂν ἀπῇ τὰ ἔργα, μάταιόν τι φαίνεται καὶ κενόν.
τοιοῦτος ὁ Οὐλπιανὸς γενόμενος ἔτι νέος ὢν ἄγαμος ἐτελεύτα τὸν βίον,
πολὺν
ἔπαινον ἑαυτοῦ τῆς ἐπιεικείας ἀπολιπών.
Suda I 391, 24 s. v. ἀστισμός
ἀποστῆναι ῥητορικῆς καὶ ποιητικῆς
καὶ ἀστεϊσμῶν.
Suda II 276, 16 s. v. ἐνέβη
ἐνέβη δὲ ναῦν ἀποχρῶσαν τοῖς ἑταίροις.
Epitoma Photiana 297
εἰς Ἀθήνας καὶ Πρόκλον ἀπαίρει ἔτι διακρατούμενον ἐν τῷ σώματι.
Suda I 521, 6 s. v. Γέσιος
ὁ δὲ ἀποσταλεὶς βασιλικὸς Ἀγάπιον καὶ τοὺς ἄλλους φιλοσόφους
κατασχὼν εἰς τὸ ἀρχεῖον ἀπήγαγε.
Δαμάσκιος. De principiis Vol. 1, p. 190, line 17
. Εἰ δ' οὖν τι καὶ τοιοῦτον ἐνείη τῷ νῷ, κατὰ τοῦτο γνώσεται καὶ
ἐκεῖνο ὁ νοῦς· μιᾶς γάρ πως οὔσης τῆς φύσεως, μία πως καὶ ἡ γνῶσις
αὐτῆς γενήσεται. Ταῦτα μὲν δὴ καὶ ἐν τοῖς περὶ νοῦ τοῦ ὡς ἀληθῶς νοῦ
μετ-
ιέναι ἐλπίζομεν ἀκριβέστερον, ἅτε καὶ τὸν περὶ μεθέξεως προσθέντες
λόγον.
Ἀλλὰ δὴ τὸ ἕκτον ἐπὶ τούτοις ἐκεῖνο ἡμῖν περιεβέβλητο πῶς ἑαυτὸν μὲν
ὑφίστησι κατὰ τὴν οὐσιώδη ἐπιστροφὴν πρὸς ἑαυτόν. Οὐ μὴν ἔτι καὶ τὸ
πρὸ
ἑαυτοῦ κατὰ τὴν πρὸς ἐκεῖνο τοιαύτην· τὰ δὲ αὐτὰ καὶ περὶ τῆς ζωτικῆς
ἠπορεῖτο· τὴν γάρ τοι γνωστικὴν ὁρῶμεν ὁμοίως ἔχουσαν κατά τε τὸ
πρὸς
ἑαυτὸν καὶ κατὰ τὸ πρὸς ἐκεῖνο· δρᾷ γὰρ οὐδὲν οὐδετέρωθι, καθὸ
γιγνώσκει.
Εἰ γὰρ καὶ δραστήριος εἴη ἡ γνῶσις, ἀλλὰ καθὸ δρᾷ τι, καὶ ὑφίστησιν,
οὐκέτι
γνῶσις ὡς γνωστοῦ, ἀλλὰ ποιητική τις αἰτία τινὸς ποιήματος. Οὐ γάρ
ἐστι
ποιεῖν ἴδιον τοῦ γιγνώσκοντος, ἀλλὰ μόνον γιγνώσκειν ἤδη τι ὄν, τῆς δὲ
οὐσίας καὶ τῆς ζωῆς τὸ ὑφιστάνειν, μᾶλλον δὲ τῆς μὲν οὐσίας τὸ οὐσιοῦν
καὶ
ὑπόστασίν τινα παρέχεσθαι πρώτην, τῆς δὲ ζωῆς οἷον παρακινεῖν ἐκείνην
733
καὶ παρεγείρειν εἴς τινα πρόοδον, ἢ τὴν τούτου Ποιητικὴν ἐνδιδόναι

φύσιν.
Διὰ τί οὖν ἡ μὲν εἰς ἑαυτὸν οὐσιώδης ἐπιστροφὴ ὑφίστησιν τὸν νοῦν
αὐτὸν
ἀφ' ἑαυτοῦ, ἡ δὲ εἰς τὸ πρὸ αὐτοῦ οὐκέτι ἐκεῖνο ὑφίστησι; Καὶ πῶς γὰρ
Ἀλλὰ δὴ τὸ ἕκτον ἐπὶ τούτοις ἐκεῖνο ἡμῖν περιεβέβλητο πῶς ἑαυτὸν μὲν
ὑφίστησι κατὰ τὴν οὐσιώδη ἐπιστροφὴν πρὸς ἑαυτόν. Οὐ μὴν ἔτι καὶ τὸ
πρὸ
ἑαυτοῦ κατὰ τὴν πρὸς ἐκεῖνο τοιαύτην· τὰ δὲ αὐτὰ καὶ περὶ τῆς ζωτικῆς
ἠπορεῖτο· τὴν γάρ τοι γνωστικὴν ὁρῶμεν ὁμοίως ἔχουσαν κατά τε τὸ
πρὸς
ἑαυτὸν καὶ κατὰ τὸ πρὸς ἐκεῖνο· δρᾷ γὰρ οὐδὲν οὐδετέρωθι, καθὸ
γιγνώσκει.
Εἰ γὰρ καὶ δραστήριος εἴη ἡ γνῶσις, ἀλλὰ καθὸ δρᾷ τι, καὶ ὑφίστησιν,
οὐκέτι
γνῶσις ὡς γνωστοῦ, ἀλλὰ ποιητική τις αἰτία τινὸς ποιήματος. Οὐ γάρ
ἐστι
ποιεῖν ἴδιον τοῦ γιγνώσκοντος, ἀλλὰ μόνον γιγνώσκειν ἤδη τι ὄν, τῆς δὲ
οὐσίας καὶ τῆς ζωῆς τὸ ὑφιστάνειν, μᾶλλον δὲ τῆς μὲν οὐσίας τὸ οὐσιοῦν
καὶ
ὑπόστασίν τινα παρέχεσθαι πρώτην, τῆς δὲ ζωῆς οἷον παρακινεῖν ἐκείνην
καὶ παρεγείρειν εἴς τινα πρόοδον, ἢ τὴν τούτου Ποιητικὴν ἐνδιδόναι

φύσιν.
Διὰ τί οὖν ἡ μὲν εἰς ἑαυτὸν οὐσιώδης ἐπιστροφὴ ὑφίστησιν τὸν νοῦν
αὐτὸν
ἀφ' ἑαυτοῦ, ἡ δὲ εἰς τὸ πρὸ αὐτοῦ οὐκέτι ἐκεῖνο ὑφίστησι; Καὶ πῶς γὰρ
οἷόν
τε ἦν τὸ αἴτιον ὑπὸ τοῦ αἰτιατοῦ ὑφίστασθαι; Οὐκ ἄρα οὐσιώδης ἡ
τοιαύτη
ἐπιστροφή, εἴπερ μὴ οὐσιοποιός, ἢ οὐσιοποιὸς τῆς τοῦ νοῦ οὐσίας, ἀλλ'
ὡς
ἀπὸ τοῦ πρὸ αὐτοῦ γεννωμένης· κατὰ γὰρ τὴν οὐσιώδη εἰς ἐκεῖνο
οὐσιώδη
ἐπιστροφήν, ὡς ἀπ' ἐκείνου προϊόντα ὁ νοῦς ἑαυτὸν περιέγραψεν τῇ πρὸς
ἐκεῖνο στροφῇ, τὸ ἀπ' ἐκείνου εἶναι δεχόμενος· οὕτω γὰρ καὶ τὴν πρὸς
ἑαυτὸν
οὐσιώδη ἐπιστροφὴν νοητέον, ὡς ἀφ' ἑαυτοῦ προϊόντα αὐτὸν ὑφιστᾶσαν·
734
ἀδιάκριτον. Καὶ γὰρ αὐτοὶ πάντες οἱ ταῦτα λέγοντες ἐν τῇ πάντων

ἀδιακρίτῳ
ἑνώσει τὸν νοητὸν ὑπέθεντο, καὶ οὐδεὶς ἀμφισβητεῖ περὶ τούτου, καὶ
μάρτυς
ὁ Ἰάμβλιχοςδευτέραν τῷ νοητῷ μετὰ τὴν μίαν τῶν ὅλων ἀρχὴν
παρεχόμενος
ἕνωσιν, καὶ περὶ τὸ ἓν ὑφεστάναι αὐτὸ πανταχοῦ διατεινόμενος, καὶ
ἀναπό-
σπαστον εἶναι πάντη τοῦ ἑνὸς καὶ πᾶσαν ἐπ' αὐτοῦ διαίρεσιν ἢ διπλόην
ἢ διάστασιν παραιτούμενος, καὶ πρὸς τὸν Πρεσβύτηνπολλὰς τοιαύτας
ἀντιρρήσεις ποιούμενος. Εἰ δὴ τὸ νοητὸν ὡς ἀληθῶς ἡνωμένον ἐστί, τίς
μηχανὴ
τὴν διωρισμένην οὐσίαν ἀπὸ τοῦ ἑνὸς καὶ ἑτερότητι συνοῦσαν καὶ
στοιχείων
διορισμὸν ὁπωσοῦν πεπονθυῖαν τῷ νοητῷ διακόσμῳ συνάπτειν; οὐ λίνον
λίνῳ
τὸ λεγόμενον, ἀλλά τινα Ποιητικὴν μισγάγκειαν τῷ λόγῳ συνάγοντας
ἐπὶ τῶν
ἁγιωτάτων ἀτεχνῶς θεαμάτων. Τὸ μὲν δὴ νοητὸν ἐκεῖνο ἡμῖν ὑποκείσθω
καὶ
νῦν ὥσπερ καὶ ἐξ ἀρχῆς ἐν τῷ ἀδιακρίτῳ πάντη καὶ πάντως, ἐν δὲ τῷ δια-
κρινομένῳ τὸ νοητὸν ἔστω καὶ νοερόν, ὡς τότε ἐλέγετο, καὶ νῦν ὁμοίως·
ἄρχεται δὲ ἐν αὐτῷ ἡ ἑτερότης, καὶ πρώτην ποιεῖται διάστασιν ὄντος τε
καὶ
ἑνός, τούτου μὲν κατὰ τὴν ἁπλότητα στάντος, ἥ τις ἦν καὶ ἄνω, ἐκείνου
δὲ
κατὰ τὴν περιοχὴν πάντων ἐρημωθεῖσαν τῆς ἁπλότητος, κατά γε τὸ μὴ
μεῖναι
ἁπλότης, μετέχειν δὲ ὅμως αὐτῆς. Ὅθεν καὶ τὸ πρῶτον στοιχειωτὸν ἡ
οὐσία
ἐκείνη, καὶ ἐν αὐτῇ τὰ πρῶτα στοιχεῖα, καὶ ὁ πρῶτος ἀριθμὸς ἐκεῖ, ὅτι καὶ
ὁ πρῶτος διορισμός.
Ταῦτα δὲ καὶ ὑφ' ἡμῶν εἰρημένα πολλάκις καὶ ὑπὸ τοῦ Πλάτωνος
Δαμάσκιος. In Parmenidem P. 312, line 15
ὄν, καθόσον οὐ πάντη ἄρρητον, ὅπερ ἄτοπον. Ὅλως δὲ μερικὴ μὲν

735
στέρησίς
ἐστιν, ἀφ' ἧς καὶ τὴν κοινὴν πάντων φανταζόμεθα. Οὐ μήν ἐστίν τι
ὁπωσοῦν
κοινὴ πάντων στέρησις ὅτι οὐδέποτε φθείρεται πάντα. Εἰ δὲ αὐτὸς κατὰ
ἀνα-
λογίαν ἢ μεταφορὰν βούλοιτο τι ἐνδείξασθαι περὶ οὗ λέγειν
ἐπιχειροῦμεν,
τί θαυμαστόν; Πῶς οὖν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γίγνεταί τι καὶ εἰ τὸ μὴ ὂν ἀπόλ-
λυται; ἢ ἀπόλλυται μὲν οὐχ ὡς εἰς ὑποδοχὴν ἀπιόν, οὐδὲ ὡς εἴς τι κενὸν
οἷον
χάσμα, ἀλλ' εἰς τὸ μηδὲ εἰς χάσμα τι χωρεῖν, μηδὲ εἰς κενὸν ἀναλύεσθαι,
ἀλλ' εἰς τὸ πάντη πάντων ἐκπεπτωκέναι, γίγνεται δὲ ὅτι τότε παρήχθη εἰς
τὸ εἶναι. Πρότερον δὲ ἦν τὸ μηδέν, πλὴν ἴσως δυνάμει ἐν τῇ ὕλῃ μὲν τὸ
ποιοῦν
τι, ὅτι ἠδύνατο καὶ τοῦτο ποιῆσαι ὃ νῦν γίγνεται, καθόλου ἔχον τὴν τῶν
τοιούτων Ποιητικὴν δύναμιν.

Πρὸς τοίνυν τὸ τέταρτον ἀπαντῶμεν λέγοντες ἓν μὲν ὅ φησιν, ὅτι
τὸ μὲν πρῶτον εἰ τὰ πρῶτα οὐκ ἦν, πολλῷ μᾶλλον οὐδὲ τὰ δεύτερα· καὶ
οὕτω
διὰ τῶν προτέρων ἀπεφάσκετο τὰ δεύτερα· τὸ δὲ μηδὲν ὄν, εἰ μὴ τὰ
δεύτερα
δύναται εἶναι, πολλῷ μᾶλλον οὐδὲ τὰ πρότερα ἔσται. Ἕτερον δὲ ὅτι
ἐκεῖνο
μὲν ἀεὶ πρὸ τῶν δευτέρων ἐγέννα τὰ πρότερα, τοῦτο δὲ ἀποστερούμενον
ἀεὶ
τῶν προσεχεστέρων ἀπέπιπτεν ἀεὶ τῶν προτέρων, ἅτε ἐπιπλέον ἀεὶ
τούτων
ἐκτεινομένων. Καὶ γὰρ ἡ ὕλη ζωῆς ἀποπεσοῦσα μετέχει τοῦ εἴδους. Καὶ
αὖ
ἕτερον μέν, ᾗ τοῦ εἴδους ἔχει τὸ πλημμελὲς ἴχνος, εἶτα καὶ τούτου
ἀποτυχοῦσα
τὸ δυνάμει ἔχει καὶ τὴν στέρησιν ἀπὸ τῶν πρώτων ἀρχῶν·
Δαμάσκιος. In Phaedonem (versio 1) Sec. 415, line 2
διακριθεὶς ἀπ' αὐτοῦ, καὶ ὡς τῶν διακριθέντων ἐγγυτάτω καὶ ‘γενούστης’,

ὡς
ἐν Φιλήβῳ εἴρηται [30e1], καὶ ὡς ὄμμα ἐρωτικὸν τοῦ ἀγαθοῦ
προβαλλόμενος
πρῶτος τῶν χωρισθέντων καὶ διὰ τοῦτο δεηθέντων ὄμματος τοιούτου.
εἰκότως
736
ἄρα ὁ Σωκράτης τὸ ποιητικὸν αἴτιον, τὸν νοῦν, εὐθὺς τῷ τελικῷ συνάπτει

αἰτίῳ
καὶ οὐ δύναται νοῦν ὁρᾶν ἄνευ τοῦ τέλους.
ρξβʹ. – [98c2 – 99b2] Ὅτι ἐναργῶς ἀπέδειξε δι' ἑαυτοῦ καὶ τοῦ
ἀνθρωπίνου
νοῦ ὅτι τὰ μὲν συναίτια ἐπὶ τἀναντία φέρεται καὶ ταῖς ἐναντίαις δόξαις
ὑπηρετεῖ
τυφλοῦ δίκην, ὁ δὲ νοῦς πρὸς μόνον ὁρῶν τὸ ἀγαθὸν ὑπερέχει τούτων· εἰ
γὰρ
ὁ ἀνθρώπινος, πολλῷ μᾶλλον ὁ θεῖος.
ρξγʹ. – [99c6 – 100a3] Ὅτι πρότερον ἐξηγεῖται τῶν αἰσθητῶν ἀληθεῖς
αἰτίας
τήν τε Ποιητικὴν καὶ τὴν τελικήν. τῶν δὲ αἰσθητῶν ἀορίστων ὄντων καὶ
ἀντὶ
καθαροῦ τοῦ νοῦ ταῖς αἰσθήσεσι χρωμένων καὶ ταῖς δόξαις, ἀνέφυγεν ἐπὶ
τοὺς
’λόγους’ καὶ τὰ καθόλου εἴδη, ἅπερ ‘λόγους’ ὀνομάζων καὶ κρείττονα
τῶν
αἰσθητῶν εἶναι λέγων δῆλός ἐστιν ἐν τῇ λογικῇ ψυχῇ αὐτὰ τιθέμενος, ὡς
ἐν
τούτῳ ῥᾷον εὑρήσων ὃ βούλεται. ‘δεύτερος’ οὖν ‘πλοῦς’ μετὰ τὸ τελικὸν
τὸ
παραδειγματικόν, ἢ μετὰ τὰ νοερὰ τὰ διανοητά, ἢ κάτωθεν μετὰ τὴν ἐν
τοῖς
αἰσθητοῖς ζήτησιν ἡ ἐν τοῖς διανοητοῖς.
ρξδʹ. – Ὅτι ῥᾷον καὶ ἁπλούστερον ὑποθέσθαι καὶ θέσθαι τὰ
παραδείγματα
ὡς αἴτια τῶν αἰσθητῶν καὶ τίνα ταῦτα ἐννοῆσαι ἀπὸ τῶν εἰκόνων, ὅτι
τοιαῦτα
ἕτερα ἀληθῆ καὶ μονοειδῆ καὶ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχοντα ἅτε
προϋπάρχοντα τῶν εἰκόνων, ἤπερ τὸ τελικόν. τοῦτο γὰρ καὶ ⟦ὡς⟧
ἄρρητον ὡς
Δαμάσκιος. In Philebum Sec. 128, line 4
ποιοῦντος, ἡ δὲ γνῶσις μᾶλλον ποιητικόν, κρίσις γὰρ ἐπιτακτική. διὸ

βασιλεύει τοῦ παντὸς ἡ τοῦ Διὸς κρίσις· ἐπειδὴ δὲ τὸ ἀληθέστερον
μέτρον ἐστὶ τὸ ἀγαθόν (τούτῳ γοῦν καὶ ἡ γνῶσις ὁρίζεται), διὰ τοῦτο
’προφήτην’ εἶναι λέγει τὸν νοῦν. ὥστε κρυφίως μὲν τὸ ἀγαθόν, ἐν δέ γε
τῷ φανερῷ ὁ νοῦς βασιλεύει· διὸ καὶ Ὀρφεὺς φησὶ ‘νοῦς δέ οἱ ἀψευδὴς
βασιλήϊος’.
ρκϛʹ. Ὅτι τὸ πρῶτον ἐπιχείρημα τοῦ πάντα ὑπὸ νοῦ διοικεῖσθαι
737
πρόεισι τῷ Σωκράτει κατὰ διαίρεσιν· ἢ γὰρ ὑπὸ νοῦ ἢ ὑπὸ ἀνοίας ἢ

ὑπ' οὐδενός, ἀλλὰ αὐτομάτως. ἀλλ' οὔτε αὐτομάτως, οὐδὲν γὰρ εἰκῇ·
οὔτε ὑπὸ ἀνοίας, πόθεν γὰρ ἡ τοῦ παντὸς τάξις, εἰ ἄνοια ποιητική;
πόθεν ἡ τῶν ἡγουμένων καὶ ἑπομένων ἀκολουθία συνεχὴς καὶ ἡ τῶν
παντοίων ἀγαθῶν αἴσθησίς τε καὶ ἔφεσις; νοῦς ἄρα τὸ διοικοῦν.
ρκζʹ. Ὅτι τὸ δεύτερον ἐπιχείρημα κατὰ ἀναλογίαν· εἰ γὰρ ἐν ἡμῖν
σῶμα καὶ ψυχή, τιμιώτερον δὲ ψυχὴ σώματος, εἰ τὸ σῶμα ἀπὸ τοῦ
παντὸς ἔχομεν, πολλῷ ἄρα μειζόνως τὴν ψυχήν. ὡς οὖν αἱ ὁλότητες τῶν
ἐν ἡμῖν στοιχείων ἐν τῷ παντί, οὕτω καὶ αἱ ὁλότητες τῶν ἡμετέρων
ψυχῶν. καὶ εἰ αἱ ἡμέτεραι ψυχαὶ ποτὲ ἀτελεῖς, ἐκεῖναί γε ἀεὶ τέλειαι·
καὶ γὰρ αἱ τῶν σωμάτων ὁλότητες τὸ τέλειον ἔχουσι διὰ παντός· ἔμ-
φρονες ἄρα καὶ νοεραὶ αἱ τὸ πᾶν διοικοῦσαι ψυχαί.
Δαμάσκιος. Vita Isidori (ap. Photium, Bibl. codd. 181, 242)

Frag. 35, line 1
ταύτην ἐκεῖνος ὠνόμαζε, καὶ ὡς οὐδὲν γένοιτ' ἂν ὄφελος ἄνευ εὐμοιρίας,

ὡς οὐδὲ ὀφθαλμῶν ὑγιαινόντων ὄφελος ἄνευ τοῦ οὐρανίου φωτός,
διετείνετο.
τὸ ὑψηλόνουν καὶ τελεσιουργὸν εἶχεν οὐ περὶ τὰ κάτω στρεφόμενον,
ἀλλ' εὐθὺς ἀναθρῶσκον ἀπὸ μικρᾶς ἀφορμῆς ἐπὶ τὰ πρεσβύτατα τῶν
θεαμά-
των. αὐταῖς γε ταῖς Πλάτωνος ἀκηράτοις ἐννοίαις οὐ κατὰ τὰς συνήθεις
τῶν πολλῶν φιλοσόφων ἐπιβολὰς ἐνεφύετο, μετὰ δέ γε Πλάτωνα καὶ ταῖς
θαυμασταῖς Ἰαμβλίχου περινοίαις.

ὅτι οὐκ ὀλίγους τῶν φιλοσοφούντων ὁρῶμεν καὶ ἀκούομεν τοὺς μὲν
ἄβατον εἶναι τὸν Ἰάμβλιχον οἰομένους, τοὺς δὲ αὐθάδει μεγαληγορίᾳ
λόγων
τὸ πλέον ἢ ἀληθείᾳ πραγμάτων ἐπαιρόμενον.
ῥητορικῆς καὶ ποιητικῆς πολυμαθίας μικρὰ ἥψατο, εἰς δὲ τὴν θειο-
τέραν φιλοσοφίαν ἐξώρμησε τὴν Ἀριστοτέλους. ὁρῶν δὲ ταύτην τῷ
ἀναγκαίῳ
μᾶλλον ἢ τῷ οἰκείῳ νῷ πιστεύουσαν, καὶ τεχνικὴν μὲν ἱκανῶς εἶναι
σπουδά-
ζουσαν, τὸ δὲ ἔνθεον ἢ νοερὸν οὐ πάνυ προβαλλομένην, ὀλίγον καὶ
ταύτης
ὁ Ἰσίδωρος ἐποιήσατο λόγον. ὡς δὲ τῶν Πλάτωνος ἐγεύσατο νοημάτων,
οὐκέτι παπταίνειν ἠξίου πόρσιον, ὡς ἔφη Πίνδαρος (Olymp. 1, 114),
ἀλλὰ
τέλος ἔχειν ἤλπιζεν, εἰ τῆς Πλάτωνος διανοίας εἴσω τῶν ἀδύτων δυνηθείη
738
διαβαλεῖν, καὶ πρὸς τοῦτο ὁ πᾶς αὐτῷ δρόμος ἐτέτατο τῆς σπουδῆς.
ὅτι τῶν μὲν παλαίτατα φιλοσοφησάντων Πυθαγόραν καὶ Πλάτωνα
θειάζει,

Frag. 60, line 5
“πάλαι μέν σοι ἐπιδέδωκα δακτύλιον ἁρμοστὴν παιδουργοῦ συμβιώσεως·

τὰ
νῦν δὲ τοῦτον ἐπιδίδωμί σοι σωφρονιστήν, ἐπίκουρόν σοι παρεσόμενον
ἀεὶ τῆς
σώφρονος οἰκουρίας, εἰ μὲν οὖν δυνήσῃ τε καὶ θελήσεις ἐμοὶ συμβιῶναι
τὸν καθαρώτερον τρόπον· εἰ δὲ μή, ἔξεστιν ἀπαλάττεσθαι πρὸς ἕτερον,
εὐμενῶς καὶ πράως ἐκδιδομένην παρὰ φίλου φίλην.”
ἡ δὲ ἠσμένισεν.
ὁ δὲ Ἀμμωνιανὸς ἠγάπα τὴν ἐπὶ ποιητῶν ἐξηγήσει καὶ διορθώσει τῆς
Ἑλληνικῆς λέξεως καθημένην τέχνην. οὗτος ἦν Ἀμμωνιανός, ᾧ συνέβη
κεκτῆσθαι ὄνον, ὅν φασιν ἀκροώμενον τῶν ποιητικῶν μαθημάτων
πολλάκις
τροφῆς ἀμελεῖν, καίτοι καὶ ἐκ παρασκευῆς καὶ λιμώττειν ἠναγκασμένον·
οὕτως ὤφθη φιλομαθίας ποιητικῆς ἁλοὺς ὁ ὄνος.
ὅτι φησὶ μετρίως μετέσχε τῶν ποιητικῶν ὁ Ἰσίδωρος, οὐ λίαν σπου-
δάσας περὶ αὐτά, ἅτε οὐχ ἁπτόμενα τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ μέχρι φαντασίας καὶ
γλώσσης ἱστάμενα, τὰ δὲ αὐτῶν καὶ μαχόμενα ταῖς ὁμολογουμέναις

ἐννοίαις.

Frag. 168, line 2
ὁ Ἰσίδωρος πολὺ διαφέρων ἦν τῆς Ὑπατίας, οὐ μόνον οἷα γυναικὸς

ἀνήρ, ἀλλὰ καὶ οἷα γεωμετρικῆς τῷ ὄντι φιλόσοφος.
στερρὸς δὲ τὸ ἦθος ὁ Σεβηριανὸς ὢν καὶ ἅπερ ἂν διανοηθείη ταῦτα
πράττειν ἐσπουδακὼς ἔφθανε τῷ πρακτικῷ τὸ βουλευτικόν. καὶ διὰ τοῦτο
ὁ
βίος αὐτῷ πολλαχῇ διεσφάλη.
οὐ γὰρ ἐπιδιδόναι ῥᾳδίως, οὐδὲ ἦν αὔξεσθαι κατὰ πῆχυν, ὥσπερ
Θεόδωρος ὁ Ἀσιναῖος ηὐξήθη ὑπὸ τῷ Πορφυρίῳ.
ὥστε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς τὰ ἀναγκαῖα μόνα προσφέρειν τῷ σώματι,
ἀφροδισίων δὲ ἄχραντον εἶναι διὰ βίου παντός.
ὁ Παμπρέπιος ἐν ὀλίγω χρόνῳ λογιμώτατος εἶναι ἔδοξε καὶ πολυμα-
739
θέστατος· οὕτω διεπονεῖτο περὶ τὴν ἄλλην προπαιδείαν, ὅσην ποιητική

τε
καὶ γραμματικὴ σοφίζει παιδεύουσα.
Αἰγύπτιος δ' ἦν, καὶ τὴν Ποιητικὴν ἐν τῇ πατρίδι ἀσκήσας εἶτα
Ἀθήναζε παρεγένετο.

Frag. 168, line 4
στερρὸς δὲ τὸ ἦθος ὁ Σεβηριανὸς ὢν καὶ ἅπερ ἂν διανοηθείη ταῦτα

πράττειν ἐσπουδακὼς ἔφθανε τῷ πρακτικῷ τὸ βουλευτικόν. καὶ διὰ τοῦτο
ὁ
βίος αὐτῷ πολλαχῇ διεσφάλη.
οὐ γὰρ ἐπιδιδόναι ῥᾳδίως, οὐδὲ ἦν αὔξεσθαι κατὰ πῆχυν, ὥσπερ
Θεόδωρος ὁ Ἀσιναῖος ηὐξήθη ὑπὸ τῷ Πορφυρίῳ.
ὥστε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς τὰ ἀναγκαῖα μόνα προσφέρειν τῷ σώματι,
ἀφροδισίων δὲ ἄχραντον εἶναι διὰ βίου παντός.
ὁ Παμπρέπιος ἐν ὀλίγω χρόνῳ λογιμώτατος εἶναι ἔδοξε καὶ πολυμα-
θέστατος· οὕτω διεπονεῖτο περὶ τὴν ἄλλην προπαιδείαν, ὅσην ποιητική
τε
καὶ γραμματικὴ σοφίζει παιδεύουσα.
Αἰγύπτιος δ' ἦν, καὶ τὴν Ποιητικὴν ἐν τῇ πατρίδι ἀσκήσας εἶτα
Ἀθήναζε παρεγένετο.
Δαμάσκιος. In Phaedonem (versio 2) Sec. 117, line 5
αὐτῆς (εἰ ἐν μέσῳ), περὶ σχήματος (εἰ σφαιροειδής), περὶ τῆς μονῆς, περὶ
μεγέθους. ὧν δύο μὲν τὰ πρῶτα προείληφεν ὁ Σωκράτης, ὅτι τε ἐν μέσῳ
καὶ ὅτι
σφαιροειδής, τὰ δὲ ἄλλα δύο ἀπ' αὐτῶν τούτων δείκνυσιν. εἰ γὰρ ἐν μέσῳ
ἐστί,
τῷ κέντρῳ ὡμοίωται, ὥστε μένει, οἷα κέντρον τι ὁρατόν· καὶ εἰ
σφαιροειδής,
ὡμοίωται τῷ παντί, ὥστε ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ ὥσπερ τὸ πᾶν καὶ ὡς ὄγκος
μένει,
ἀλλ' οὐχ ὡς κέντρον ἀμερές.
ριζʹ. – Ὅτι σφαιρικὸν τὸ πᾶν, δείξειεν ἄν τις ἀπὸ τῆς τελικῆς αἰτίας·
μιμεῖται
γὰρ ἡ σφαῖρα τὸ ἕν, ὅτι μάλιστα κράτιστον οὖσα τῶν σχημάτων καὶ
ἀδιάλυτον ὡς
γωνιῶν ἀπηλλαγμένη, καὶ μάλιστα πάντων χωρητικὴ διὰ τὴν αὐτὴν
740
αἰτίαν. ἔτι
ἀπὸ τῆς παραδειγματικῆς, ὅτι ‘παντελὲς’ τὸ ζῷον εἰς ὃ βλέπων ὁ θεὸς
ἐδημιούργει
[Tim. 31b1], ὥστε τελειότατον σχημάτων ἡ σφαῖρα. ἔτι ἀπὸ τῆς
ποιητικῆς
αἰτίας· ἀίδιον γὰρ αὐτὸ καὶ ἀδιάλυτον ὁ δημιουργὸς ποιεῖ, τοιοῦτον δὲ
σχῆμα
ὅ τε κύκλος καὶ ἡ σφαῖρα.
ριηʹ. – Ὅτι πᾶν μέρος τοῦ ὅλου ὅπερ καὶ αὐτὸ ὅλον μεμίμηται τὸ πᾶν,
ὥσπερ τῷ ὅλῳ καὶ τῷ παντί, οὕτω καὶ τῷ σχήματι· σφαιρικὸν ἄρα
ἕκαστον,
ὥστε καὶ ἡ γῆ.
ριθʹ. – Ὅτι ἐν μέσῳ ἡ γῆ· εἰ γὰρ σφαῖρα τὸ πᾶν, περὶ ⟦τὸ⟧ κέντρον ἄρα,
ὥστε καὶ τὰ ὅλα μέρη περὶ κέντρα, ὥστε καὶ ἡ γῆ. ἀλλ' ἔστω περὶ κέντρον
οἰκεῖον· πόθεν ὅτι περὶ τὸ τοῦ παντός; ἢ εἰ πάντων παχυμερεστάτη,
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα.

Vol. 1, p. 39, line 31
τοὺς βασιλεῖς ὁ Ἀπόλλων τῇ ἔριδι ξυνέβαλε. διὰ ποίαν αἰτίαν; «ὃ γὰρ

βασιλῆϊ
χολωθείς» νόσον ἐπήγειρε τοῖς Ἕλλησι. τίνος ἕνεκεν; «οὕνεκα τὸν
Χρύσην
ἠτίμησεν ὁ βασιλεύς». διὰ τί δέ; «ὃ γὰρ ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν» καὶ
τὰ
ἑξῆς. καὶ ἔστι τὸ σχῆμα ἐμπερίβολον. τοιοῦτον δέ τι ποιήσει καὶ ἀλλαχοῦ
πολλαχοῦ καὶ ἐν τῷ λόγῳ δὲ τοῦ βασιλέως τῷ περὶ Χρυσηΐδος. Ὅρα δὲ
ὅτι οὐ
λέγει κατὰ τοὺς ὕστερον ἀτιμῶ ἀτιμώσω ἐν τρίτῃ συζυγίᾳ, ἀλλὰ ἀτιμήσω
κατὰ δευτέραν συζυγίαν, ὡς καὶ ἀλλαχοῦ φανήσεται. Τὸ δὲ οὕνεκα

σύνδεσμός
ἐστιν αἰτιολογικός. γέγονε δὲ ἀπὸ τοῦ οὗ ἕνεκα. διὸ καὶ δασύνεται παθὸν
ἔκθλιψιν τοῦ μετὰ τὴν καταρχὴν δευτέρου φωνήεντος, ὡς καὶ τὸ ὦ ἐτάν,
ὦ
'τάν, καὶ μὴ ἔστι, μή 'στι, καὶ ἄλλα πολλά. [(v. 12) Τὸ δέ «ὃ γὰρ ἦλθεν»
ἐπαναφορὰν ποιεῖ μετὰ τοῦ «ὃ γὰρ βασιλῆϊ χολωθείς», Ποιητικὴν
μέντοι καὶ οὐ
πεζῷ λόγῳ πρέπουσαν. Θοαὶ δὲ νῆες ἢ ταχεῖαι ἤ, ὥσπερ θοὸν βέλος τὸ
ὀξύ,
οὕτω θοαὶ καὶ αὐταί, ὡς ὀξεῖαι τὰ περὶ πρῷραν, ἵνα ταχὺ οὕτω πλέοιεν
741
τέμνουσαι ῥᾷον τὸ ὕδωρ.] (v. 13) Ὅτι ἐπὶ αἰχμαλώτων ἐξωνήσεως

οἰκεῖον τὸ
λύεσθαι. ὅθεν καὶ λύτρα τὰ δῶρα λέγονται τὰ εἰς τοῦτο διδόμενα. τὰ δ'
αὐτὰ καὶ
ἄποινα, ὡς ἄν τις εἴποι ἄφοινα, δι' ὧν τις φόνου λύεται. ὁ μέντοι μὴ
ἐξωνησά-
μενος, ἀλλὰ τρόπον ἄλλον ἐκ τῶν πολεμίων τινὰ ἐξαγαγών, ῥύεσθαι
λέγει, οὐ
μὴν λύεσθαι, καὶ τὰ ὑπὲρ τούτου διδόμενα οὐ λύτρα, ἀλλὰ σῶστρα, ποτὲ
δὲ καὶ
ζῳάγρια. τὸ γὰρ λύεσθαι καὶ τὸ λύτρον κυρίως ἐπὶ ἐξωνήσεως
αἰχμαλώτου ἢ
ζῶντος ἢ καὶ τεθνεῶτος, ὁποῖος ὁ Ἕκτωρ ἐν τῇ ωʹ ῥαψῳδίᾳ. διὸ καὶ
Ὅμηρος
ἐπιμένει τῇ λέξει ταύτῃ διὰ τὸ καίριον καὶ ὧδε καὶ ἐκεῖ. λέγεται δὲ καὶ
παθητικῶς
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα.

Vol. 1, p. 51, line 2
δέ τις Αἰγυπτία γυνὴ καθεζομένη ὕφανεν, ἀφ' ἧς καὶ Αἰγύπτιοι Ἀθηνᾶς

ἄγαλμα
καθημένης ἱδρύσαντο. καὶ ἄλλως δέ «ἱστὸν ἐποιχομένην» ἀντὶ τοῦ
ἐπιστατοῦσαν
ταῖς ὑφαινούσαις καὶ περιϊοῦσαν καὶ ἐπισκεπτομένην αὐτάς [τε καὶ ὅσα
ἔργα
χρήσιμα ταῖς ἱστουργούσαις. γυναικεῖον δὲ τὸ ἱστουργεῖν παρ' Ὁμήρῳ
καὶ οὐκ
ἂν παρ' αὐτῷ ὑφάνῃ ἀνήρ, εἰ μὴ ἄρα βουλάς· εἰ καὶ τοῖς ὕστερον
μοχθηρῶς
παρατολμᾶται κατά τι Αἰγύπτιον ἔθος, ὃ καὶ Σοφοκλῆς παρεσημήνατο ἐν
Οἰδί-
ποδι τῷ ἐπὶ Κολωνῷ. τοῦ δὲ ἀντιᾶν ἀρχή ἐστιν ἡ ἀντί μόνη πρόθεσις, ἀφ'
ἧς καὶ
ὄνομα ὁ ἀντίος, καὶ τὸ ἐξ αὐτοῦ ἐναντίον. Σημείωσαι δὲ ὡς ἐν τῷ τόπῳ
τούτῳ
σφοδρὰς ἐννοίας ἐπιεικῶς ὁ βασιλεὺς μεθώδευσεν· ἀντὶ γὰρ τοῦ εἰπεῖν
«μή σε
οὐδὲ ὁ θεὸς ὠφελήσῃ» καὶ «μή σε βλάψω δεινῶς» ἄλλα εἶπεν, ὡς δηλοῖ ἡ
ποιητικὴ φραστική.] (v. 32) Ὅτι ὁ μὴ ἀνεχόμενος ἀκούειν τινὸς

λαλοῦντος,
ἃ κινήσῃ ἄν τινα εἰς θυμόν, καλῶς ἂν εἴπῃ τὸ «ἀλλ' ἴθι, μή μ' ἐρέθιζε».
742
πρὸς δὲ
γέροντα ὑποπτήξαντα ἐπὶ ἀπειλαῖς καὶ πεισθέντα εὖ ἔχει ῥηθῆναι τὸ
«ἔδδεισε
δ' ὁ γέρων καὶ ἐπείθετο μύθῳ». Σημείωσαι δὲ ὅτι Ὅμηρος οὐ μάτην
ἐνταῦθα
προσέθηκε τὸ γέρων, ἀλλ' ἢ φιλοσοφῶν ἑτοίμους φυσικῶς εἰς δέος τοὺς
γέρον-
τας εἶναι· τὸ γὰρ θαρρεῖν αὐτοὺς ἐπιλέλοιπεν· ἢ καὶ οἰκτιζόμενος τὸν
Χρύσην
ὡς παθόντα οὐκ ἄξια τῆς πολιᾶς καὶ οὐ δεόντως ἀπ' ἐλπίδος γενόμενον.
Ἰστέον
δὲ [ὅτι τε τοῦ ἔδδεισεν, ὅ ἐστιν ἐδειλίασε, πρωτότυπον τὸ δείω καὶ
πλεονασμῷ
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. Vol. 1, p. 53, line 19
ποιεῖν, ὅ ἐστιν ὑγιεῖς. οὐκ ἔστι δὲ ὁ Ἀπόλλων μετοχικόν· ἐκλίνετο γὰρ ἂν

Ἀπόλλοντος ὡς λέοντος· ἀλλὰ μάλιστα ῥηματικὸν ὡς τὸ Ἀγάλλωνος καὶ
εἴ τι τοιοῦτον. φυλάσσει δὲ τὸ ωἐν τῇ γενικῇ ὡς καὶ πάντα τὰ εἰς
λωνὀνόματα
λήγοντα. [Ὅτι δὲ ἐν τῷ ἄναξ ἄνακτος ἄνακτι ἐκ πλεονασμοῦ κεῖται τὸ τ,
ὡς
καὶ ἀλλαχοῦ φαίνεται, Ἡρακλείδης δηλοῖ εἰπὼν ὅτι Κύπριοι καὶ Ἀττικοὶ
παρεντιθέασι ῥήμασι καὶ ὀνόμασι τὸ ταῦ, τὴν πόλιν πτόλιν λέγοντες καὶ
τὸν
πόλεμον πτόλεμον. τὸ δ' αὐτὸ καὶ ἐν τῷ ἄνακτος καὶ νυκτός καὶ ἐν τῷ
ἀνύω
ἀνύτω, ὅθεν ὁ Ἄνυτος κύριον, καὶ ἐν τῷ ἀρύω ἀρύτω, ὅθεν ἡ ἀρύταινα,
πλεονασμῷ τοῦ σίγμα, καὶ ὁ ἀρύστιχος.] (v. 37) Ὅτι τὸ ἐμοῦ καὶ σοῦ καὶ
οὗ
πενταχῶς κινεῖται. τὰ μὲν γὰρ πρωτότυπα ἐμοῦ σοῦ οὗ· ἡ δὲ διάλυσις
ποιεῖ
αὐτὰ ἐμέο σέο ἕο. ταῦτα δὲ συναίρεσις μὲν ποιητικὴ συναλείφει εἰς τὸ
ἐμεῦ σεῦ
εὗ· ἐπένθεσις δὲ τοῦ ιμετάγει εἰς τὸ ἐμεῖο σεῖο εἷο· παραγωγὴ δὲ
μετασύρει
αὐτὰ εἰς τὸ ἐμέθεν σέθεν ἕθεν. καί εἰσι τούτων πάντων αἱ χρήσεις παρὰ
τῷ ποιη-
τῇ. τὸ δὲ ἐμεῦ ἀποβαλὸν τὴν ἄρχουσαν ἐγκλίνεται ἤγουν τὸν οἰκεῖον
τόνον
ἀναπέμπει τῇ ὄπισθεν συλλαβῇ, οἷον «κλῦθί μευ, ἀργυρότοξε» τουτέστι
λαμπρότοξε. οὐ γάρ ἐστι πλάσαι τόξον ὅλον ἀργύρεον. εἰ δὲ καὶ
743
ἀνάκειται, ὥσπερ
τῷ ἡλίῳ ὁ χρυσός, οὕτω τῇ σελήνῃ ὁ ἄργυρος, ὅμως οἰκειοῦται ὁ
Ἀπόλλων
ἥλιος καὶ τὸ τῆς σελήνης, ἐπεὶ καὶ ἐξ αὐτοῦ ἐκείνη ἔχει τὸ φῶς. [δῆλον δ'
ὅτι καὶ χρυσότοξος ὁ αὐτός. διὸ καὶ Σοφοκλῆς «ἀγκύλα χρυσόστροφα»
τὰ τοῦ Φοίβου τόξα λέγει.]
περὶ Κάρπαθον οἶδε παροιμία ἡ λέγουσα ὁ Καρπάθιος τὸν λαγῳόν, περὶ

ἧς καὶ ἐν τοῖς τοῦ Περιηγητοῦ κεῖται. εἰ δὲ καὶ ἀκρίδες ἢ ὄφεις ἢ λαγιδεῖς
τόπους
τινὰς ἠρήμωσαν, ἔστιν ἐξ ἱστοριῶν ἀναλέγεσθαι.] Ὅτι ἐν οἷς Ὅμηρος
ποιεῖ τὸν
Χρύσην ἀναμιμνῄσκοντα, ὡς τόν τε ναὸν ἤρεψέ ποτε τῷ Ἀπόλλωνι καὶ
πίονα
μηρία ταύρων καὶ αἰγῶν ἔκηε, καὶ αὐτὸν μὲν ἀντὶ τούτων ζητοῦντα
χάριν,
τὸν δὲ Ἀπόλλωνα ὑπακούοντα καὶ χαριζόμενον καὶ τιμωρίαν ἐκ τῶν
Ἑλλήνων
ὑπὲρ αὐτοῦ λαμβάνοντα, παιδεύει τοὺς ἀκροατὰς μεμνῆσθαι χαρίτων, εἴ
γε καὶ
ὁ Ἀπόλλων εὖ παθὼν ἀντευποιεῖ. οὕτω καὶ ἐν τοῖς μυθώδεσι παιδευτικὸς
Ὅμηρος καὶ διὰ τοῦτο φιλοσοφία τις πρώτη ἐδόκει τοῖς πάλαι ἡ ποίησις
εἰσάγουσα, φασίν, εἰς τὸν βίον ἐκ νέων καὶ διδάσκουσα ἤθη καὶ πάθη καὶ
πράξεις μεθ' ἡδονῆς. καὶ διὰ τοῦτο τοὺς παῖδας διὰ ποιητικῆς ἐπαίδευον
σωφρο-
νιστὰς τοὺς ἀοιδοὺς οἰόμενοι, ὡς καὶ τὸν τῆς Κλυταιμνήστρας φύλακα,
καὶ τὸν
Ἵππαρχον παρατρέχοντες, ὃς ᾐτιᾶτο τοὺς φιλοτιμουμένους Ὁμήρῳ
περιποιεῖν
πᾶν μάθημα καὶ πᾶσαν τέχνην ὡς ἐὰν καί τις κατηγοροίη, φησί, τῆς
Ἀττικῆς
εἰρεσιώνης καὶ ἃ μὴ δύναται φέρειν μῆλα καὶ ὄγχνας, ποιητὴν ἔλεγον
εἶναι τὸν
σοφόν. τοῦτο δὲ πάντως διὰ τὸ τῇ ποιήσει πᾶν μάθημα καὶ τέχνην
ἅπασαν
ἐμφαντάζεσθαι. Σημείωσαι δὲ ὅτι τὸ τοιοῦτον τοῦ Ὁμήρου πλάσμα
πιθανὰ καὶ
τὰ κατὰ τὸν Ἀχιλλέα ποιεῖ. εἰ γὰρ ἐνταῦθα ὁ Χρύσης διὰ τὴν θυγατέρα
λιταζόμενος τὸν Ἀπόλλωνα ἀνύει τὴν τῶν Ἑλλήνων κάκωσιν, πολλῷ
744
νοῆσαι, ὅτι Ἀχιλλεὺς μὲν τοιαύτην εἶπε τιμὴν τῷ βασιλεῖ ἄρνυσθαι, αὐτὸς
δὲ
ἄλλως λέγει ἔχειν τὸ τιμᾶσθαι καὶ ἄλλοθεν. Σκοπητέον δὲ εἴπερ τὸ
τιμωρεῖν
ἤτοι βοηθεῖν ἐκ τοῦ «τιμὴν ἀρνύμενοι» ἐπινενόηται συντεθῆναι. ἔστι γὰρ
τιμωρεῖν τὸ τιμὴν αἴρειν ποθὲν ὑπέρ τινος ἢ ἀείρειν, ὅθεν καὶ ὁ τιμάορος,
ὅ ἐστι
τιμωρός. ἐκ δὲ τοῦ ἄρνυσθαι καὶ τὸ μισθαρνεῖν, τὸ μισθὸν δηλαδὴ
ἄρνυσθαι.
[Ὅτι Ὅμηρος μὲν εἰπών «Μενελάῳ σοί τε, κυνῶπα», εὐθεῖαν οἶδε τὴν ὁ
κυνώ-
πης, ὡς καὶ προείρηται. ὁ μέντοι εἰπὼν τραγικός «κελαινῶπα θυμόν» τὴν
βαθεῖαν ψυχὴν ἑτεροίαν οἶδεν εὐθεῖαν καὶ οὐδὲ βαρύτονον κατὰ τὸ
Κύκλωψ,
ἀλλὰ ὀξύτονον. (v. 160) Ὅτι ὅπερ ἐν Ὀδυσσείᾳ εἶπεν ἐντρέπεσθαι ἤγουν
ἐπιστρέφεσθαι, τοῦτο ἐνταῦθα μετατρέπεσθαι λέγει, οὗ ἑρμηνεία
ποιητικὴ τὸ
ἀλεγίζειν, οἷον «τῶν» ἤγουν ὧν «οὔ τι μετατρέπῃ οὐδ' ἀλεγίζεις», ὅ ἐστι
λόγον
ἔχεις. παράγωγον δὲ τὸ ἀλεγίζειν ἐκ τοῦ ἀλέγειν.] Ὅτι πολύνους καὶ
πυκνὴ καὶ
γοργὴ ἡ τοῦ Ἀχιλλέως ἐνταῦθα δημηγορία, ἔχει δέ τι καὶ καταφορικόν.
δυσχε-
ραίνει μὲν γὰρ ἐπὶ τῇ βασιλικῇ ἀπειλῇ, λέγει δὲ καὶ χάριτας αὐτῷ
ἐποφείλεσθαι,
εἴγε μὴ διὰ τοὺς Τρῶας ὡς βλάψαντας, ἀλλὰ διὰ τοὺς Ἀτρείδας ὡς
ἀδικηθέντας
ὑπὸ Τρώων ἦλθεν εἰς Τροίαν. βαρὺ δὲ ἡγεῖται καὶ ὅτι ἀφαιρεῖται ἀπ'
αὐτοῦ ὁ
βασιλεύς, ὃ μὴ δέδωκεν αὐτὸς ἀλλ' οἱ Ἀχαιοί. φησὶ δὲ καὶ ὅτι οὔτε μὴ
πονοῦντι
αὐτῷ ἐδόθη τὸ γέρας, καθὰ καὶ τῷ Ἀγαμέμνονι, ἀλλὰ πολλὰ μογήσαντι
καὶ ὅτι οὐδέποτε ἶσον αὐτῷ ἔχει γέρας.
Τὸ δὲ ἱκάνω ἀεὶ παρὰ τῷ ποιητῇ ἐκτείνει τὴν παραλήγουσαν. Τὸ δέ γε

ἱκανώτατος ἀπὸ τοῦ ἱκάνω γενόμενον ἀμφιβόλως ἔσχεν, εἴτε διὰ τοῦ
ωμεγάλου
745
γραφήσεται, ὅπερ καὶ μάλιστα τοῖς πλείοσιν ἔδοξεν, εἴτε καὶ διὰ τοῦ
ομικροῦ.
ἐζυγομάχησαν γὰρ καὶ εἰς τοῦτό τινες. Ὅρα δὲ τὸ «ἦ μέγα πένθος» τὴν
ἁπλότητα
τοῦ συνθέτου Μεγαπένθους, ὃς τῷ Μενελάῳ υἱὸς ἐτέχθη μετὰ τὴν
Ἑλένης
ἁρπαγὴν ἐξ ἑτέρας ἐν καιρῷ μεγάλου πένθους, οὐ τοῦ νῦν μέντοι
λεγομένου ὑπὸ
Νέστορος, ἀλλὰ τοῦ κοινοῦ. τὸ δέ «ἦ μέγα πένθος» παραφράζων ἑτέρωθί
φησιν «ἦ κε μέγ' οἰμώξειε γέρων» καὶ ἑξῆς. (v. 258) Ὅτι τελείων
ἀνθρώπων
ἔπαινος τὸ «οἳ περὶ μὲν βουλῇ Δαναῶν, περὶ δ' ἐστὲ μάχεσθαι». αὐξάνων
δέ τις
που τὸ ἐγκώμιον ἀντὶ τοῦ Δαναῶν πάντων ἐρεῖ ἢ ἄλλο τι τοιοῦτον·
παραφράσας
δὲ αὐτό, εἰ βούλεται, μεταγάγῃ ἐκ τῆς ποιητικῆς στρυφνότητος εἰς
τοιαύτην τινὰ
σαφήνειαν· οἳ περίεστε μὲν πάντων τῇ βουλῇ περίεστε δὲ καὶ τῇ κατὰ
πόλεμον
δεξιότητι. οἰκεῖος δὲ ὁ λόγος ἐπὶ ἀνδρῶν ἀνδρείων τε καὶ συνετῶν·
ἁρμόσει δέ
ποτε καὶ ἐπὶ ἑνὸς διὰ παραφράσεως, οἷον, ὡς βουλῇ τε καὶ μάχῃ πάντων
περίεστιν. ὧν μάλιστα χρεία τοῖς ἐν πολέμῳ. διὸ καὶ ἐν τοῖς ἑξῆς Ἄρην
καὶ
Ἀθηνᾶν ὁ ποιητὴς ἐρεῖ τῇ μάχῃ ἐνδημεῖν, ὧν Ἄρης μὲν μάχης, Ἀθηνᾶ δὲ
βου-
λῆς ἐπιστατεῖ. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ περιεῖναι ποτὲ μὲν τὸ ὑπερέχειν δηλοῖ καὶ
περιττότερον εἶναι, ὡς ὅτε τις εἴποι, ὅτι ὁ δεῖνα περίεστι τοῦ δεῖνος· –
ὥσπερ
καὶ ἐνταῦθα ὁ Ἀχιλλεὺς καὶ ὁ Ἀγαμέμνων περιεῖναι λέγονται πάντων ἔν
πρόσω» τουτέστι τὰ παρελθόντα καὶ «τὰ ὀπίσω» τουτέστι τὰ μέλλοντα

καὶ ἐκ
τῶν παρεληλυθότων στοχάζεσθαι, οἷα καὶ τὰ μέλλοντα ἔσται. διόπερ
Ἀχιλλεὺς
αἰτιᾶται τὸν Ἀγαμέμνονα, ἐπεί «οὐκ οἶδε νοῆσαι ἅμα πρόσω καὶ ὀπίσω»
τουτέστιν ἐπεὶ οὐκ οἶδεν ὅτι, ὥσπερ τὰ πρὸ τούτου δι' ἐμοῦ
πολεμαρχοῦντος
ἠνύετο, οὕτω καὶ τὰ ἐς ὕστερον, καὶ οὔτε ἐκεῖνα ἐμοῦ δίχα, [δι' ὧν σόοι
ἐμάχοντο,]
746
οὔτε τὰ μετὰ ταῦτα. οὔκουν ἐκ τῶν γενομένων ἀριστευμάτων ἅμα

καταστοχά-
ζεται καὶ οἷα ἔσται τὰ τοῦ μέλλοντος χρόνου. καὶ νῦν μὲν οὕτω ψέγει τὸν
μὴ
ἅμα τουτέστιν ὁμοῦ ἐν ἀμερεῖ χρόνῳ τά τε πρόσω καὶ τὰ ὀπίσω
βλέποντα, ἀλλὰ
ἀναμένοντα τὸν ἐπιόντα χρόνον εἰς διδασκαλίαν τῶν ἀποβησομένων. ἐν
δὲ τοῖς
ἑξῆς ἐπαινέσει γέροντα, ὃς ἅμα πρόσω καὶ ὀπίσω λεύσσει. Ἰστέον δὲ ὅτι
ἀστεῖον τὸ νόημα καὶ ποιητικήν τινα ἔχον ὑπερβολήν. τὸν γὰρ πάνυ
προσεκτι-
κὸν καὶ ἀγχίνουν καὶ μὴ μόνα τὰ ἐν ποσὶν ὁρῶντα μηδὲ τοῖς πρὸ
ὀφθαλμῶν
μόνοις ἀρκούμενον, ἅπερ εἰκότως ἂν ἔμπροσθεν λέγοιντο, ἀλλά τι
ἐπιστρεπτικῶς
προβλέποντα καὶ τῶν ὀπίσω ἤτοι τῶν μὴ προόπτων μηδ' ἐν ὀφθαλμοῖς
κειμένων,
ἐκεῖνον βλέπειν τά τε ἔμπροσθεν ἡ ποίησις λέγει καὶ τὰ ὄπισθεν, ὡς
ἀγχίστροφον
καὶ ζῴοις ἐοικότα, ὅσα ὑγρότερα ὄντα καὶ συχνάκις ῥᾷον ὧδε καὶ ἐκεῖ
τὸν
τράχηλον στρέφοντα τά τε ἔμπροσθεν ὁρῶσι καὶ τὰ ὀπίσω· ὅπερ οὐ
δύναται
ποιῆσαι ἄνθρωπος διὰ τὸ τῶν ὀμμάτων ἔμπροσθεν κειμένων μὴ
εὐλύγιστον
καὶ εὔστροφον ἔχειν τὸν τράχηλον. [(v. 348) Ὅτι τῆς Βρισηΐδος
ἀπαγομένης
ἔχων ὁ ποιητὴς εἰπεῖν τι πλατύτερον περὶ ἐκείνης, ὡς ἐπαθήνατο, οἷα
εἰκός, ὤκνησεν ἀκαίρως διασκευάσαι· ἠρκέσθη δ' ἐμφῆναι μόνον τὰ
εἰκότα λέξει μιᾷ
καὶ νῦν λέγει τὸ καθήμενόν τινα εἶτα εἰς τιμήν τινος ἀναστῆναι, οἷον «οἳ
δ'
ἐπανέστησαν πείθοντό τε ποιμένι λαῶν». τινὲς μέντοι πανέστησαν
γράφουσιν
ἤτοι πάντες ὀρθοὶ ἔστησαν, ὡς καὶ πρὸ τούτου «πάντες ἀνέσταν» καὶ
«ἀντίοι
ἔσταν ἅπαντες». δῆλον δὲ ὅτι, καθὰ καὶ Ἡρόδοτος δηλοῖ, τιμὴ τοῖς
ἀγαθοῖς ἦν
τὸ ἐπιοῦσιν ἐκ τῆς ἕδρης τοὺς καθημένους ἀνίστασθαι (v. 87 – 90). Ὅτι
747
πολλοῖς
ἡδύσμασι παραρτύων ὁ ποιητὴς τὴν ἑαυτοῦ ποίησιν ἕν τι τῶν τοιούτων
ἀγαθῶν
ἔχει καὶ τὴν παραβολήν, δι' ἧς πολλά τινα ἐξανύει καλά. δι' αὐτῆς γὰρ
πολλαχοῦ
καὶ ζῴων ἰδιότητας καὶ φυσικὴν ἱστορίαν ποικίλην ἐκτίθεται, ὡς ἐν τοῖς
ἑξῆς
δηλωθήσεται. καὶ ὅλως οὐ μόνον φιλόσοφόν τι πρᾶγμα ἡ παραβολὴ παρὰ
τῷ
ποιητῇ, ἀλλὰ καὶ πραγμάτων τῶν ὁσημέραι γινομένων διδασκαλία καὶ
ἐναργείας
ποιητικὴ καὶ πολυπειρίας περιποιητική. ἔργον δὲ αὐτῆς καὶ τὸ διδάσκειν
ἀριδήλως τὰ ὑποκείμενα πράγματα, ὧν χάριν παρείληπται. ὁ γὰρ ἀκούων

ὅτι ὁ
Ἕκτωρ μάλα προθύμως εἶχεν ἀντιστῆναι τῷ Ἀχιλλεῖ, εἶτα τοῦ ποιητοῦ
εἰπόντος ἀκούσας, ὅτι ὥσπερ δράκων ὀρέστερος βεβρωκὼς κακὰ
φάρμακα
μένει ἄνδρα, ἔδυ δέ μιν χόλος αἰνός, οὕτως ὁ Ἕκτωρ ἄσβεστον ἔχων
μένος
οὐχ' ὑπεχώρει, ἐδιδάχθη πάντως σὺν τῇ περὶ τοῦ δράκοντος ἱστορίᾳ καὶ
τὴν
πολλὴν προθυμίαν τοῦ Ἕκτορος. Ἔστιν οὖν παραβολὴ νόημα
πιστούμενον ἐκ
τῶν καθεκάστην γινομένων τὰ λεγόμενα ἢ λόγος διδάσκων καὶ
πιστούμενος τὸ
ὑποκείμενον ἐκ τῶν εἰωθότων ἀεὶ γίνεσθαι. λέγεται δὲ παραβολή, διότι
ὁμοίως χηνῶν καὶ γεράνων καὶ κύκνων ἔθνεα καὶ μυιάων ἔθνεα
παραχρώμενος
τῇ λέξει καὶ ἐκεῖ καὶ μὴ θέλων ἀγέλην εἰπεῖν. κἂν γὰρ οἱ νεώτεροι ἀγέλας
ἐπὶ
ὀρνέων τιθῶσι, ἀλλ' Ὅμηρος τὴν τοιαύτην λέξιν τῷ τῶν βοῶν πλήθει
προς-
ήρμοσε. βούλονται δὲ οἱ νεώτεροι ἐπὶ μελισσῶν οὐκ ἔθνος λέγειν, ἀλλὰ
σμῆνος·
μάλιστα δὲ ἑσμὸν μετὰ δασέος πνεύματος, ὡς δηλοῖ παρὰ Ἀριστοτέλει ὁ
ἀφεσμός. τὸ γὰρ σμῆνος οὐ μόνον ἐπὶ πλήθους λέγεται μελισσῶν, ἀλλὰ
καὶ
τὸ σίμβλον ἤτοι τὸ ἀγγεῖον, ἐν ᾧ τὸ μέλι ἀποτιθέασιν αἱ μέλισσαι,
748
σμῆνος
καλεῖται. Τὸ δὲ μελισσάων καὶ τὸ ἀδινάων καὶ τὸ ἐρχομενάων καὶ τὸ
κλισιάων
σχῆμα μὲν ποιοῦσι καλὸν ἐπὶ κόσμῳ τῆς παραβολῆς, τὸ λεγόμενον
ὁμοιοκατά-
ληκτον καὶ πάρισον· εἰσὶ δὲ Αἰολικὰ πλεονασμὸν ἔχοντα τοῦ αμακροῦ·
ὄγκον
δὲ ποιοῦσι φωνῆς πρεπούσης μεγαλοφωνίᾳ ποιητικῇ διὰ τὴν χασμῳδίαν
τὴν ἐκ
τοῦ ακαὶ ω. Ἀδιναὶ δὲ μέλισσαι αἱ πυκναὶ παρὰ τὸ ἄδην, ὃ δηλοῖ τὸ
δαψιλῶς.
διὸ καὶ δασύνεσθαι αὐτό τινες βούλονται, καθὰ ἐν τοῖς Ἀπίωνος καὶ
Ἡροδώρου
δηλοῦται, ὡς τοῦ ἅδην δασυνομένου παρὰ τοῖς Ἀττικοῖς. ἔνθα καὶ
σημείωσαι
τὴν διὰ ἑνὸς δγραφὴν τοῦ ἄδην καὶ τὴν τοῦ ασυστολήν. [Ἰστέον δὲ ὅτι
κατὰ
τοὺς παλαιοὺς πολλαχῶς τὸ ἀδινόν ἤγουν τὸ ἀθρόον, ὡς ἐνταῦθα, καὶ τὸ
οἰκτρόν, ὡς ἐν τῷ «ἀδινὸν στοναχῆσαι», καὶ τὸ ἁδὺ ἤγουν ἡδύ, οἷον
«Σειρήνων ἀδινάων», καὶ τὸ πυκνὸν καὶ ἰσχνόν, οἷον «ἀμφ' ἀδινὸν
κῆρ». κατὰ δέ
τοιαύτη μέν, ὡς ἐν ὀλίγῳ εἰπεῖν, ἡ τοῦ Νέστορος δημηγορία ἐκ τῶν

αὐτῶν μὲν
ὁρμηθεῖσα τῷ Ὀδυσσεῖ, ἑτέρως δὲ διασκευάσασα τὰ ἐκείνου νοήματα,
ἔχουσα
δέ τι καὶ ὧν παρέδραμεν ὁ Ὀδυσσεύς. [(v. 338) Τὸ δὲ πολεμήϊα δῆλον,
ὡς
πλεονασμὸν ἔχει τοῦ ηἐκ τοῦ πολέμια, καὶ οὐκ ἀμφισβητεῖται, ὡς ἐπὶ τοῦ
ξυνήϊα. ἐκεῖνο γὰρ δοκεῖ τισιν εἶναι ἀπὸ τοῦ ξυνός ξύνειος, ὡς ἡμέτερος
ἡμετέρειος, ὁ τοῦ ἡμετέρου δηλαδὴ κατὰ τοὺς παλαιούς.] (v. 339) Τὸ δέ
»συνθεσίαι τε καὶ ὅρκια», ὅμοιόν ἐστι τῷ ἐν τῇ αʹ ῥαψῳδίᾳ τῷ «σύνθεο
καί μοι
ὄμοσσον». Σημείωσαι δὲ ὅτι αἱ συνθεσίαι διακείμενα παρὰ Ἡροδότῳ
λέγεται
διὰ τὸ ταὐτὸν τοῦ κεῖσθαι καὶ τίθεσθαι· ὅθεν ταὐτὸν τὸ ἐπὶ διακειμένοις
μάχεσθαι καὶ τὸ ἐπὶ συνθεσίαις ἤτοι ὡρισμέναις συμφωνίαις. Εὐριπίδης
δὲ
ἐπὶ ῥητοῖς εἵλετο τοῦτο εἰπεῖν, ὃ ταὐτόν ἐστι τῇ ἀλλαχοῦ κειμένῃ
ποιητικῇ
749
ῥήτρῃ. Οὐχ' ὑποκοριστικὸν δὲ παρ' Ὁμήρῳ οὐδὲ τὸ ὅρκιον, καθὰ οὐδὲ τὸ

ἴχνιον. Ὥσπερ δὲ τὰ ὅρκια παρωνόμασται ἐκ τοῦ ὅρκου, οὕτω καὶ ἐκ τοῦ
λόγου
τὰ λόγια ἤγουν οἱ χρησμοί. [Γίνεται δὲ ὁ ὅρκος ὅθεν καὶ τὸ ἕρκος· ἐκ τοῦ
εἵργω
γάρ, τὸ ἐγκλείω· καθείργνυται γάρ πως ὁ ὀμνύων, οἷς ὁμολογεῖ· Κατὰ δὲ
τοὺς
παλαιοὺς παρὰ τὸ ὅρος ἀρσενικόν. ὁρίζονται γάρ τι ὁμολογητικῶς οἱ
ὀμνύοντες.
συντελεῖ δὲ εἰς τὴν πρώτην ἐτυμολογίαν καὶ ἡ ὁρκάνη ἕρκος τι οὖσα, ὡς
ἀκανθῶδες περίφραγμα. Προπαροξύνεται δὲ τὸ ὅρκιον ὡς οἷα κτητικὸν
ταὐτόσημον, κατὰ τὸ κάπριος, αἰζήϊος καὶ τὰ ὅμοια· ἄλλως μέντοι ὤφειλε
παροξύνεσθαι κανόνι, φασί, τοιούτῳ. Τὰ διὰ τοῦ ιοντρισύλλαβα

προσηγορικά,
ἔχοντα πρὸ τοῦ ιδύο σύμφωνα παροξύνονται, οἷον· κυμβίον, ἱστίον,
ἰσχίον,
ἔκ τινος παρατηρήσεως, ἀλλὰ κατὰ ἐπιφοράν, ἤτοι κατά τινα φορὰν καὶ
τύχην
καὶ κατὰ τὸ ἁπλῶς ἐπιτυχόν. εἰ δὲ καὶ ἀπὸ ἄλλου ἔθνους ἤρξατο,
ἐζητοῦμεν ἄν,
φησί, τὴν αἰτίαν· περὶ δὲ Βοιωτῶν ζητητέον καὶ ἐν τοῖς τοῦ Περιηγητοῦ.
Ἰστέον δὲ ὅτι ἡ Βοιωτία καὶ Ἀονία ἐκλήθη ποτὲ ἀπὸ τῶν κατοικούντων
Ἀόνων. ἔθνος δὲ Βοιώτιον οἱ Ἄονες, ὅθεν καὶ σίδηρος Ἀόνιος ὁ
Βοιώτιος,
ὡς ἐν τοῖς τοῦ Περιηγητοῦ δηλοῦται. οἱ δὲ παλαιοὶ λέγουσι καὶ ταῦτα
ἐνταῦθα,
ὡς θαυμάσιος ὁ ποιητὴς μηδ' ὁτιοῦν μὲν παραλείπων τῆς ὑποθέσεως,
πάντα δ'
ἐξ ἀναστροφῆς κατὰ τὸν ἐπιβάλλοντα καιρὸν διηγούμενος, οἷον θεῶν
ἔριν,
Ἑλένης ἁρπαγήν, Ἀχιλλέως θάνατον· ἡ γὰρ κατὰ τάξιν, φασί, διήγησις
νεωτε-
ρικὸν καὶ συγγραφικὸν καὶ ποιητικῆς ἄπο σεμνότητος. εὔκαιρον οὖν,
φασίν,
ἐπιθεὶς Ὅμηρος τῷ Νέστορι ῥητορείαν τὸν Κατάλογον τοῦτον
ἐμνηστεύσατο,
ἵνα ἐντεῦθεν γνωρισθῶσιν αἱ ἡρωϊκαὶ φρῆτραι καὶ τὰ φῦλα καὶ μὴ
750
ἐπιταράσσοιτο
ἐν τοῖς ἑξῆς ἡ ἀκοὴ παρεισκρινομένων τῶν τῆς Βοιωτίας διηγημάτων. ἔτι
καὶ
ταῦτα τῶν παλαιῶν. Εἰσὶ τρεῖς ἰδέαι λόγων κατὰ Πλάτωνα, ἡ μιμητικὴ
καὶ
δραματική, καθ' ἣν ὁ ποιητὴς συνεχῶς εὐδοκιμεῖ τοῖς ἤθεσι τῶν εἰς
μίμησιν
ὑποκειμένων προσώπων· δευτέρα ἰδέα ἡ ἀμίμητος, ὡς ἡ Φωκυλίδου καὶ
Θεόγνιδος· καὶ τρίτη ἡ μικτή, ὡς ἡ τοῦ Ἡσιόδου. ἐν γοῦν τοῖς ἀμιμήτοις
καὶ
ψιλοῖς ἀνάγκη τὸν ποιητὴν ἐπαγωνίζεσθαι πολυτρόπως ἐπικαλλύνοντα
τὴν
φράσιν σχήμασι καὶ λοιπαῖς παντοίαις ἐξαλλαγαῖς, ὅπερ ἐνταῦθα
τεχνησάμενος
Ὅμηρος τοῖς τε τῶν πόλεων ἐπιθέτοις ἐγκροαίνει καὶ τούτοις
ἠκριβωμένοις·
Ἡροδότῳ ἐν τῷ «καὶ τοῦ κουλεοῦ τοῦ ξίφους ὁ μύκης ἀποπίπτει».

Πολυσήμαν-
τος δὲ ἡ τοῦ μύκητος λέξις, λεγομένη οὐ μόνον ἐπὶ τοῦ ἐκ γῆς φυομένου
ἐδωδίμου
περιττώματος, ὃ δὴ ἀμανίτην φαμὲν κοινότερον, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῆς μύξης,
ἥτις
ἀνθρακοειδὴς τῶν ἀναπτομένων ἐλλυχνίων προβέβληται, δηλοῦσα δέ, ὡς
εἴρηται, καὶ τὴν τοῦ ξίφους λαβήν, ἧς αἱ Μυκῆναι παρώνυμοι. κατὰ δέ

τινας
Μυκήνη ἀπὸ τοῦ μυκήσασθαι τὴν Ἰῶ, βοῦν ἐκεῖ γενομένην. Λέγεται δὲ
καὶ
ἑνικῶς Μυκήνη καὶ πληθυντικῶς. ὁ δὲ πολίτης αὐτῆς οὐ μόνον
Μυκηναῖος ἀλλὰ
καὶ Μυκηνεὺς κατὰ τὸν τὰ Ἐθνικὰ γράψαντα. Ἐταπεινώθησαν δέ, φησί,
μετὰ
τὰ Τρωϊκὰ αἱ Μυκῆναι. καὶ οἱ τὸ Ἄργος ἔχοντες εἶχον καὶ Μυκήνας
συντελούσας
εἰς ἕν. χρόνοις δ' ὕστερον κατεσκάφησαν ὑπ' Ἀργείων, ὡς μηδ' ἴχνος
εὑρίσκε-
σθαι τῆς Μυκηναίων πόλεως. καί πως ἔοικεν ἡ ποιητικὴ μαντικὴ τοῦτο
προειπεῖν διὰ τῆς Ἥρας, ἥτις φιλτάτην, ὥς πού φησι παρ' Ὁμήρῳ, τὴν
751
Μυκήνην ἔχουσα, ὅμως ἀφίησι πορθηθῆναι τῷ Διΐ, ὅτε ἐκεῖνος βούλοιτο.
οὔκουν ζητητέον ἄρτι τὰς Μυκήνας· ὁ χρόνος γὰρ κατὰ τὸν Γεωγράφον
τῶν
Ὁμήρου ἠμαύρωκε τὰ πολλά, λέγοντος οὐ τὰ νῦν ἀλλὰ τὰ ἀρχαῖα.
Φέρεται δὲ
ἱστορία καί, ὅτι Μυκήνας Περσεὺς μὲν ἔκτισε, διεδέξατο δὲ Σθένελος,
εἶτα Εὐρυσθεὺς Περσείδης καὶ αὐτὸς ὤν. ἐπεὶ δὲ συμβαλὼν Ἀθηναίοις
τελευτᾷ,
προϊστῶσι κατά τι λόγιον Ἀτρέα, αὐτόθι διάγοντα μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ
Θυέστου
ἐπὶ τῷ φόνῳ Χρυσίππου. εὐδαιμονήσασα δὲ τὸ παλαιὸν ὕστερον
ἐδυσπράγησε.
ἡρωΐδα μετὰ Πολύβοιαν τὴν πρώτην γυναῖκα, ἐξ ἧς εἶχε Μενοίτιον καὶ

ἑτέρους,
οὓς εὑρὼν ἐπιβουλεύοντας καὶ ἐξελάσας τῷ Πηλεῖ τὴν θυγατέρα
Πολυμήλαν
δίδωσι καὶ τὴν βασιλείαν, ᾧ καὶ γίνεται θυγάτηρ μὲν Πολυδώρα, υἱὸς δὲ
Ἀχιλ-
λεύς, ὁ καὶ ἄρχων ἄρτι τῶν Θετταλῶν. Ἕλληνας δὲ ὁ ποιητής, ὥς φασιν
οἱ
παλαιοί, τοὺς ὑπὸ τῷ Ἀχιλλεῖ καλεῖ μόνους, ἐπειδὴ καὶ Ἕλλην ὁ τοῦ Διὸς
περὶ τὴν ἐκεῖσε ἦρχεν Ἑλλάδα. οὕτω δὲ καὶ Ἀχαιοὶ ἐλέγοντο διά τινα
τοιαύτην
ὁμοιότητα, οἵγε καὶ αὐτοὶ ὁμοφώνως τῷ κυρίῳ καλοῦνται καθὰ καὶ οἱ
Ἕλληνες. Φασὶ δὲ οἱ παλαιοί, ὅτι σεσημείωται τὸ Ἀχαιοί ὀξυνόμενον.
οὕτω δὲ οἱ Ἀχαιοὶ περίκλυτοι, ὥστε Ἀχαία κατὰ τὸν Γεωγράφον καὶ ἐν
Ἀραχώταις ἦν, ὥσπερ καὶ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ. λέγει δὲ αὐτὸς καί, ὅτι Ἀχαιοὶ
ἐκα-
λοῦντο οἱ Φθιῶται πάντες. Σημείωσαι δὲ τριωνυμίαν ταύτην Ποιητικὴν
ἐν τῷ
»Μυρμιδόνες δὲ καλεῦντο καὶ Ἕλληνες καὶ Ἀχαιοί». τρισὶ γὰρ τούτοις
ὀνόμασιν ἐκαλοῦντο οἱ τῷ Ἀχιλλεῖ ὑποτεταγμένοι· Ἔνθα ὅρα καὶ ὅτι
δυνάμενος
ὁ ποιητὴς εἰπεῖν κοινῶς καὶ σαφέστερον «ἐκαλοῦντο», ἐπετηδεύσατο
ἐκφυγεῖν
χάριν ὄγκου τὸ τῆς διαλέκτου κοινόν «καλεῦντο» εἰπὼν ποιητικώτερον.
Σημει-
752
οῦνται δὲ οἱ παλαιοί, ὅτι ὁ ποιητὴς καὶ τοὺς ὑπὸ τῷ Φοίνικι ὄντας

Δόλοπας,
οἷς ἡ κλῆσις αὕτη ἐστὶν ἔκ τινος Δόλοπος ἥρωος, ὧν ὁ ποιητὴς ἐν τοῖς
ἑξῆς που
μέμνηται, συζεύγνυσι τοῖς ὑπακούουσι τῷ Ἀχιλλεῖ. Συνυπακουστέον γάρ
φασι
καὶ τούτους κατὰ τὸ σιωπώμενον. γελοῖον γάρ, φασί, τὸν μὲν βασιλέα
Φοίνικα
μετέχειν τῆς στρατείας, ὃς Δολόπεσσιν ἄνασσε, τοὺς δ' ὑπηκόους
Δόλοπας μὴ παρεῖναι.
δηλῶν δαιμόνιον ἢ ὁρμὴν πρὸς πόλεμον, κατὰ τὸ «δῦ δέ μιν Ἄρης», ἢ

τραῦμα
ἢ πολέμου ἐνέργειαν. Ἐνταῦθα δὲ ξίφος ἐστομωμένον καὶ οὕτως ἀτειρές,
ὅπερ ἐστὶ δυσδάμαστον καὶ ὡς εἰπεῖν ἀδαμάντινον.] Διὸ καὶ εἰκότως
μάλιστα
λέγοιτο ἂν ταλαύρινος διὰ τὸ οὕτως ἀτειρές. Ἔστιν οὖν ἐκ τοῦ τάλας καὶ
τοῦ
ῥινός ταλάρινος, καὶ πλεονασμῷ Αἰολικῷ τοῦ υταλαύρινος ὡς ἄρρηκτος
αὔρηκτος. Διὸ καὶ τῶν παλαιῶν οἱ μὲν Αἰολικῶς ἐψίλουν τὸ ρτοῦ
ταλαύρινος,
ὡς καὶ Ἀρίσταρχος, οἱ δὲ ἐδάσυνον, ὡς ἁπλῶς ἀπὸ τοῦ ῥινός γενόμενον,
καθὰ
προερρέθη. Ἔστι δὲ τὸ ταλαύρινος κατὰ τοὺς παλαιοὺς ἀντὶ τοῦ
εὔτολμος,
ἰσχυρός. (v. 294 s.) Ὅτι τοῦ Πανδάρου πεσόντος, ἀράβησε τεύχεα ἐπ'
αὐτῷ
αἰόλα, παμφανόωντα, παρέτρεσσαν δέ οἱ ἵπποι. καὶ ἦν μὲν οὐκ ἀναγκαῖον
προς-
τεθῆναι καὶ τοῦτο, ἡ δὲ ποιητικὴ φιλοτιμία οὐδὲ τῶν τοιούτων ἀπέχεται.
(v.
296) Ὅτι καὶ θανάτου καὶ λειποθυμίας φραστικὸν τὸ «τοῦ δ' αὖθι λύθη
ψυχή τε
μένος τε». Ἰστέον δὲ ὅτι ἐξ Ὁμήρου λαβόντες οἱ ὕστερον καὶ αὐτὸ δὴ
μόνον τὸ
λυθῆναι ἀντὶ τοῦ θανεῖν ἔφρασαν, ὡς δηλοῖ καὶ Σοφοκλῆς ἐν τῷ «ἔθανες,
ἀπελύθης», καὶ ἐν τῷ «ποίῳ ἀπελύσατο τρόπῳ». (v. 299) Ὅτι σύντομος

καὶ
ἐνταῦθα παραβολὴ τὸ «ἀμφὶ δ' ἄρ' αὐτῷ βαῖνε λέων ὣς ἀλκὶ πεποιθώς».
753
λέγει
δὲ καὶ νῦν ἀμφιβαίνειν τὸ ὑπερμαχεῖν τοῦ κειμένου. Τὸ δὲ ἀλκί
μεταπλασμὸν
ἔπαθεν ἀπὸ τῆς ἀλκῇ δοτικῆς. Τρύφων δέ φησι λέγειν τὸν Ἀρίσταρχον
ὅτι
ἔθος ἐστὶ τοῖς Αἰολεῦσι λέγειν τὴν ἰωκὴν ἰῶκα καὶ τὴν κρόκην κρόκα καὶ
τὴν
ἀλκὴν ἄλκα ὡς σάρκα, ὅθεν καὶ τὴν αὐτῆς δοτικὴν ἀλκί ὡς σαρκί. ὁ δὲ
Ἀσκαλωνίτης,
σκᾶνος Δωρικῶς, οὕτω καὶ μῆκος μᾶκος, ἐξ οὗ μακερόν καὶ ἐν συγκοπῇ

μακρόν. ἐκ τοῦ τοιούτου δὲ μάκους καὶ ἡ μακεδνὴ αἴγειρος.] (v. 302 –
10) Ὅτι
Διομήδης «χερμάδιον λάβε χειρὶ μέγα ἔργον, ὃ οὐ δύο γ' ἄνδρες φέροιεν,
οἷοι
νῦν βροτοί εἰσιν. ὃ δέ μιν ῥέα πάλλε καὶ οἶος», ἃ δὴ καὶ ἐν τοῖς ἑξῆς που
ἀπαρα-
ποίητα οὕτω κεῖται, «τῷ βάλεν Αἰνείαο κατ' ἰσχίον, ἔνθα τε μηρὸς ἰσχίῳ
ἐνστρέφεται, κοτύλην δέ τέ μιν καλέουσι. θλάσσε δέ οἱ κοτύλην, πρὸς δ'
ἄμφω
ῥῆξε τένοντε. ὦσε δ' ἀπὸ ῥινὸν τρηχὺς λίθος» καὶ τὰ ἑξῆς. καὶ ταῦτα μὲν
ἐνταῦθα. Προϊὼν δὲ λέγει, ὅτι βραχύ τι διαλιπὼν ὁ Αἰνείας οὐ μόνον
ἐξῆλθεν
εἰς μάχην, ἀλλὰ καὶ ἠρίστευσεν, ὡς εἴπερ μηδέν τι μέγα ἐπεπόνθει κακόν.
καὶ
ἔστιν ὁ μῦθος ἀναλληγόρητος μὲν καὶ εἰς τὸ παντελὲς ἀθεράπευτος,
οἰκεῖος
δὲ ὅμως τερατείᾳ ποιητικῇ. (v. 302) Ἰστέον δὲ ὅτι χερμάδιον μὲν λίθος
χειροπληθής, οὗ χεὶρ ἂν μάσηται, ὅ ἐστιν ἐφάψηται. διὸ καὶ ὁ ποιητὴς
«χειρὶ
λάβεν» ἔφη. [Οὐ πάντῃ δὲ δῆλον εἴτε τὸ χερμάδιον ῥητέον εἴτε κατ'
ἔλλειψιν
τὸν χερμάδιον λίθον. δοκεῖ δὲ τοῦτο κρεῖττον εἶναι.] (v. 303) Τὸ δὲ «μέγα
ἔργον»
ταὐτόν ἐστι τῷ μέγα βάρος, ἀπὸ τοῦ ἔρα καὶ γῆ τάχα γεγονός, ὡς τῆς γῆς
βαρυτάτης οὔσης ἐν στοιχείοις. [Μάλιστα δὲ ἔργον λέγοι ἂν τὸ παρὰ τοῖς
ὕστερον
δύσεργον, ἐξ οὗ καὶ ἐργῶδες τὸ δυσχερὲς καὶ δυσμεταχείριστον.] Ὅρα δὲ
καὶ τὸ
754
φέρειν ταὐτὸν ὂν τῷ βαστάζειν, ὃ καὶ ἐπὶ ἐμψύχου τίθεται μετὰ

προθέσεως. Ἔφη
γοῦν «οὐδ' ἐθέλητον ἐκφέρειν πολέμοιο». καὶ μετ' ὀλίγα δὲ ἡ Ἀφροδίτη
τὸν υἱὸν
ὑπεκφέρει τοῦ πολέμου. Δῆλον δὲ ὡς καὶ ἄλλα σημαινόμενα τὸ φέρειν
καὶ τὰ ἐξ
αὐτοῦ ἔχει λόγῳ τε τροπῆς καὶ ἑτέρως, ὡς δῆλον ἐκ του φέρειν, ὅ ἐστιν
γένους ἀρσενικοῦ, θηλυκοῦ δὲ τὸ «ἔξω δ' ὡς ὅτε τις στερεὴ λίθος».] (v.
309)
Ὅτι τὸ «ἔστη γνὺξ ἐριπὼν καὶ ἐρείσατο χειρὶ παχείῃ» δηλοῖ μὴ πεσεῖν
τινα εἰς
γῆν ὅλῳ τῷ σώματι, ἀλλὰ μετεωρίζεσθαι γόνασι καὶ χερσίν. ἐκ τοῦ γόνυ
δὲ
κατὰ συγκοπὴν γίνεται τὸ γνύξ. (v. 310) Ὅτι ἐν τῷ «ἀμφὶ δέ οἱ ὄσσε
κελαινὴ
νὺξ ἐκάλυψε» νύκτα τολμηρῶς λέγει τὴν τῶν ὀφθαλμῶν σκότωσιν.
Ἀλλαχοῦ
δὲ καὶ τὴν ἐν ἀέρι παχεῖαν ζόφωσιν οὕτω καλεῖ, οἷον «ὀρώρει δ'
οὐρανόθεν νύξ».
(v. 311 – 7) Ὅτι ἐὰν ὑπὸ ἱστορίας ἐβοηθεῖτο, εἶχεν ἂν ὁ ποιητὴς ἐνταῦθα
τὸν
Αἰνείαν ὑπὸ τῷ Διομήδῃ ἀνελεῖν. διό φησι «καὶ νύ κεν ἔνθ' ἀπόλοιτο»
καὶ ἑξῆς.
ἐπεὶ δὲ οὐκ ἔχει τοῦτο ἱστορούμενον – καὶ γὰρ καθ' ἱστορίαν καὶ μετὰ τὴν
ἅλωσιν τῆς Τροίας περίεστιν ὁ Αἰνείας – ῥίπτει μὲν αὐτὸν ἐνταῦθα εἰς
κίνδυνον, ἐξαιρεῖται δὲ αὖθις μεθόδῳ ποιητικῇ δι' ἐπεισοδίου θείων
προσώπων,
τοῦ τε Ἀπόλλωνος καὶ τῆς Ἀφροδίτης, περὶ ἧς καὶ τερατεύεται ὅσα
βούλεται.
Ἡ δὲ θεραπεία τοῦ μύθου ἐν τούτοις βούλεται νέους τινὰς ἡλικιώτας,
ὀλίγην
ἑταιρίαν, οὐ πάνυ μαχίμους, ἀλλά, ὡς ἄν τις εἴπῃ, ἐπαφροδίτους καὶ
ἀβληχροὺς
καὶ ἁπαλοὺς καί, ὡς εἰπεῖν, θηλύχειρας, ἐπαρῆξαι κειμένῳ τῷ Αἰνείᾳ καὶ
κατά τι πεπρωμένον εὐτυχῶς ἀφαρπάσαι ἐκεῖνον, ὁποῖόν τι καὶ πρὸ
τούτου
ἐπὶ τῆς μονομαχίας τοῦ Ἀλεξάνδρου ἐγένετο. ἀλλ' ἐκεῖνοι μὲν οὔπω
ἔπαθον
755
οὐδὲν οἱ τὸν Πάριν ὑποκλέψαντες, τούτους δὲ βλάψας ὁ Διομήδης

λέγεται τὴν
τῆς Ἀφροδίτης χεῖρα βαλεῖν τὴν τὸν Αἰνείαν σκέπουσαν. Ὅτι δὲ
πεπρωμένη
τις ὁ Ἀπόλλων εἶναι ἀλληγορεῖται, ὡς ἥλιος, δῆλόν ἐστιν. (v. 313) Ὅτι
καὶ
τὸ «ὑπὸ Ἀγχίσῃ βουκολέοντι ἔτεκε» καινόν ἐστι τῇ μετὰ δοτικῆς
συντάξει
ὢν ὁ Νέστωρ ὅμως ἄριστα ὥπλιστο, ἀσπίδα ἔχων οὕτως ἐπίσημον. (v.

192)
Τὸ δὲ «κλέος οὐρανὸν ἵκει» ὠφέλησε τὸν Ἡρόδοτον εἰπεῖν τῷ τοῦ Διὸς
αἰθέρι
ὁμορέουσαν. (v. 193) Κανόνας δὲ λέγει, ὥς φασιν οἱ παλαιοί, ῥάβδους
τινάς,
ἀναφορέας τῆς ἀσπίδος, τορευτοὺς ἴσως ὄντας καί, ὡς εἰπεῖν,
κανονωτούς.
Οὔπω γὰρ ἐπενοήθησαν οἱ νῦν ἐξ ἱμάντων πόρπακες, ἤγουν τὰ ὄχανα, δι'
ὧν αἱ ἀσπίδες ἔχονται καὶ ἀναβαστάζονται. Φασὶ γὰρ αὐτοὺς Καρῶν ἐπι-
νοήματα εἶναι, ὡς Ἀνακρέων «Καριοεργέος ὀχάνοιο». Σημείωσαι δὲ ὅτι
τὸ
τῆς ῥηθείσης χρυσονώτου ἀσπίδος παράσημον εἰς τὴν τοῦ γέροντος
ἀλληγο-
ροῦσί τινες πολυτίμητον φρόνησιν καὶ εἰς τοὺς παρ' ἐκείνῳ μεθοδικοὺς
κανόνας,
ὧν εἰ στερηθῶσιν Ἀχαιοί, μεγάλα βλαβήσονται. (v. 195) Σημείωσαι δὲ
καὶ
τὴν ἐπὶ τῷ θώρακι τοῦ Νέστορος Ποιητικὴν μέθοδον. Πάνυ γὰρ
σεμνύνας
Ὅμηρος τὴν αὐτοῦ ἀσπίδα τὸν θώρακα ἠρκέσθη πρὸς ἑτεροῖον σέμνωμα
Ἡφαίστου ἔργον εἰπεῖν, καὶ οὕτως ὑποκρουσάμενος δύνασθαι καὶ αὐτὸν

εἰς πλάτος σεμνολογῆσαι, ὅμως ἀφῆκε πλεῖον εἰπεῖν τι ὡς μὴ ἔχων
καιρόν.
(v. 197) Τὸ δὲ «αὐτονυχεί» ἐν τοῖς Ἀπίωνος μὲν καὶ Ἡροδώρου διὰ τοῦ ι
γράφεται, ἄλλοι δὲ διὰ διφθόγγου αὐτὸ ἔγραψαν. Τὸ δὲ «νηῶν
ἐπιβησέμεν»

756
δὲ καὶ ἐνδιαθέτως ταὐτολογεῖ ὁ ποιητὴς φιλῶν τὸν ἥρωα. ταὐτὸν γάρ

πως τὸ
»οὔ τις πρότερος Διομήδους», καὶ τὸ «ἀλλὰ πολὺ πρῶτος αὐτός». (v.
261)
Κατὰ τοιαύτην δὲ φιλίαν καὶ Ἀτρεῖδαι εἰπὼν οὐκ ἠρκέσθη, ἀλλὰ καὶ νῦν
πρὸς
ὄνομα ἐξεφώνησε τοὺς φίλους αὐτῷ κοσμήτορας εἰπὼν «Ἀγαμέμνων καὶ
Μενέλαος». (v. 262 s. et 265) Τὸ δὲ «τοῖσι» τρὶς τεθὲν ἐν καταρχῇ στίχων
μετὰ τῆς ἐπιπροθέσεως καὶ τοῦ δεσυνδέσμου κάλλος καὶ αὐτὸ ποιεῖ τὸ
κατ'
ἐπαναφοράν, ἁβρύνοντος οὕτω τοῦ ποιητοῦ τὴν φράσιν διὰ τοὺς καλοὺς
ἥρωας.
(v. 262) Ἐπιειμένοι δὲ ἀλκὴν ἀντὶ τοῦ προβεβλημένοι, ὡς πολλαχοῦ
κεῖται,
καὶ φανερὰν ἀνδρίαν ἔχοντες, ἢ οὐχ' ὅπλοις ἀλλ' αὐτόχρημα τῇ ἀνδρίᾳ
σκεπό-
μενοι, ὃν τρόπον καὶ ὁ βασιλεὺς ἀναιδείην που ἐπιειμένος εἴρηται. (v.
266) Τὸ
δὲ «εἴνατος», καθὰ καὶ ἀλλαχόθι δηλοῦται, Ποιητικὴν ἐπένθεσιν ἔχει
τοῦ
ἰῶτα, ὡς ἀπὸ τοῦ ἔνατος, ὅπερ οἱ μὲν λόγιοι δι' ἑνὸς νῦ γράφουσιν ὡς ἀπὸ
τοῦ νέατος, ὃ δηλοῖ τὸν ἔσχατον. παρέσχατος γὰρ ὁ ἐννέα ἐν μοναδικοῖς

ἀριθμοῖς.
ἢ καὶ ἄλλως, διὰ παραγωγῆς ἀλλοίωσιν. Ὡς γὰρ τέτταρα μὲν ἐν δυσὶ ταῦ,
τέταρτος δὲ ἐν ἑνί, ἐξ οὗ ὁ τέτρατος, οὕτω καὶ ἐννέα ἔνατος. Οἱ δὲ χύδην
βάζοντες διπλασιάζουσι καὶ ἐν τῷ ἔννατος δι' ἀναλογίαν τὸ ἀμετάβολον,
οἷς δοκεῖ καὶ τροπῇ τοῦ ἑνὸς νεἰς ιγενέσθαι ἀπὸ τοῦ ἔννατος τὸ εἴνατος,
ὡς καὶ αἰεί αἰέν, καὶ ἐνείκω ἐνέγκω. ὅτι δὲ ταῦτα ἀντιλέγονται, δῆλον.
Ὅρα
δὲ καὶ τὸ «Τεῦκρος ἦλθε». Διομήδης μὲν γὰρ εἷλεν ἄνδρα, ὁμοίως δὲ καὶ
ἕκαστος τῶν μετ' αὐτόν. Τεῦκρος δὲ οὐχ' εἷλεν οὐδένα, ἀλλ' ἦλθε
τοξεύσων.
Παλίντονα δὲ δοκεῖ μὲν ἅπαντα εἶναι τὰ τόξα. Ἡρόδοτος δὲ ἐπιστήσας
τινὶ

757
μένου τῷ θυμουμένῳ, ἀλλ' οὐκ ἂν ῥηθείη συνθέτως μελιηδής, ὅτι μηδ'

ἁρμόττει
κακῷ τούτῳ πικροποιῷ τοιοῦτον ἐπίθετον. τὸ δὲ «ἐπέστη τὴν νύκτα»,
ἤγουν
νύκτωρ, κοινῶς τέτριπται εἰς ὁμιλίαν. Ἀττικοὶ δὲ νυκτός φασι. (v. 498 s.)
Ὅτι ἐν τῷ «τόφρα δ' ἂρ ὁ τλήμων Ὀδυσεὺς λύε μώνυχας ἵππους, σὺν δ'
ἤειρεν ἱμᾶσι» τὸ τλήμων, περὶ οὗ καὶ προείρηται, οὐ μόνον ἐπαινῶν ὁ
ποιητὴς
λέγει, ἀλλὰ καὶ συμπαθῶν τῷ ἥρωϊ ὡς τλησιπόνῳ. κοινὸν δὲ πάντως καὶ
τῷ Διομήδει τὸ τοιοῦτον καλόν. ἐξὸν γὰρ ἀμφοτέροις ἑλοῦσι τὸν Δόλωνα
ἐπανελθεῖν ἀκινδύνως, ἵνα τοῖς Ἀχαιοῖς ἐκεῖνος ἐξείπῃ ἄσσα οἱ Τρῶες

μητιόω-
σιν, οἱ δὲ πάνυ μεγάλου ἑτέρου ἔργου ἐγένοντο. Δηλοῖ δὲ τὸ μεγαλεῖον
τῆς
ἐνταῦθα πράξεως καὶ ἡ ἐφεξῆς ποιητικὴ πλάσις. ποιεῖ γὰρ τὸν Νέστορα
οὐκ
ἐρωτῶντα τοὺς κατασκόπους τί ἔχουσι μαθόντες, ἀλλὰ ὅπως τοὺς ἵππους
ἔλαβον καὶ τὰ ἑξῆς. (v. 499) Τὸ δὲ «ἤειρεν» ἀντὶ τοῦ συνέπλεκεν εἴρηται.
Ἀείρειν γὰρ νῦν τὸ ὁμοῦ εἴρειν καὶ συμπλέκειν, ἐξ οὗ καὶ τὸ τέτρωρον

καὶ ἡ
ξυνωρὶς καὶ ὄαρ ἡ γυνή, ὡς ἐν ἄλλοις ἐρρέθη. Σημείωσαι οὖν ὅτι τῶν
ἵππων
τοῦ Ῥήσου συναερθέντων ὡς εἰς σχῆμα ξυνωρίδος προνοητικῶς διὰ τὸ
μὴ
ἂν ἴσως κατ' ἰδίαν εἰθίσθαι θέειν, ἄμφω ἐπέβησαν ὅ τε Διομήδης καὶ
Ὀδυσσεὺς κελητίζοντες. καὶ δῆλον ἐκ τοῦ εἰκότος. εἰ γὰρ μόνος ὁ
Διομήδης ἵππων ἐπεβή-σατο κατὰ τὴν Ὁμηρικὴν φράσιν, πῶς εἶχεν
Ὀδυσσεὺς ὁδεύων πεζῇ εἰς
ἡ δὲ ἔμμετρος αὐτοῦ ἐπιγραφὴ αὕτη· λάμβδα δ' ἐνὶ προμάχοισι μίγη

βασιλεὺς
Ἀγαμέμνων. Τὰ μέντοι πρὸ τούτου ὁ τοιοῦτος βασιλεὺς ἀσφαλέστερον
μᾶλλον
διὰ τὴν ἡγεμονίαν ἢ φιλοκινδυνώτερον ἠγωνίζετο, θαρρῶν ἔτι τοῖς
πράγμασι
καὶ διὰ τοῦτο μὴ προπετῶς ἐπὶ κινδύνους φερόμενος. Καὶ σημειοῦνται οἱ
παλαιοὶ ἐνταῦθα πραγμάτων ἀντιστροφήν. Διομήδης τε γὰρ ὀνειδισθεὶς
ὑπὸ
τοῦ βασιλέως ἠρίστευσε, καὶ ὁ βασιλεὺς αὖθις ὑπὸ Διομήδους ἔναγχος τὰ
758
ὅμοια
παθὼν ἀριστεύσει τὰ μέγιστα, καὶ οὕτως ἀνταπεδόθη τὸ ἶσον τοῖς
ἥρωσιν.
εἰς τοσοῦτον δὲ ὁ βασιλεὺς εὐδοκιμήσει, ὡς κινδυνεῦσαι τοὺς Τρῶας
«ὑπὸ
πτόλιν αἰπύ τε τεῖχος ἵξεσθαι», εἰ μὴ ὁ Ζεὺς ἐκώλυσε. τύχαις γάρ, οὐ
γνώμαις,
ἐλείποντο τῶν Τρώων οἱ Ἕλληνες. τρίτην δὲ τοῦ πολέμου ἡμέραν ταύτην
σημειοῦνται οἱ παλαιοί. (v. 1 s.) Ὅτι περίφρασις ποιητικὴ τὸ «Ἠὼς δ' ἐκ

λεχέων παρ' ἀγαυοῦ Τιθωνοῖο ὤρνυτο, ἵνα ἀθανάτοισι φόως φέρῃ ἠδὲ
βροτοῖσιν». ἔστι δὲ ὁ νοῦς τῆς περιφράσεως, ὡς ἡμέρα ὑπὸ ἡλίου γέγονε.
τὸν
δὲ μῦθον τοῦτον καὶ ὁ Λυκόφρων ἐν καταρχῇ τῆς αὐτοῦ ποιήσεως
ἐκτίθεται.
Δῆλον δὲ ὅτι μίαν ὑπόνοιαν ἀλληγορικὴν ἔχουσιν ὁ Τιτὰν Ἀπόλλων καὶ ὁ
Τιθωνός, ὃς καὶ αὐτὸς ἀλληγορεῖται εἰς ἥλιον. ἄμφω γὰρ ἐκ τοῦ τιταίνω,
ἵνα καὶ ὁ Τιθωνὸς εἴη Τιτωνὸς διὰ τὸ πανταχοῦ τὸ αὐτοῦ φῶς ἐν ἡμέρᾳ
τιταίνεσθαι. ἀὴρ γὰρ ὑπὸ ἡλίου πεφωτισμένος ἡ ἡμέρα ἐστί. Φασὶ δὲ
Ἱερώνυ-
μόν τινα ἱστορεῖν, ὅτι Τιθωνὸς ἀδελφὸς Πριάμου ἐς βαθὺ γῆρας ἐλάσας
σεμνότερόν ἐστι κατ' ἔννοιαν τοῦ «τίς δὴ πρῶτος Ἀγαμέμνονος ἀντίον

ἦλθεν».
(v. 305 – 9) Ὅτι ἡγεμόνας μὲν Δαναῶν ἠριθμημένους τινὰς εἷλεν, ὅ ἐστιν
ἀνεῖλεν, ὁ Ἕκτωρ, ἐννέα γάρ, ὡς προσεχῶς δεδήλωται, «αὐτὰρ ἔπειτα

πληθύν,
ὡς ὁπότε νέφεα Ζέφυρος στυφελίξει, ἀργεστᾶο Νότοιο βαθείῃ λαίλαπι
τύπτων, πολλὸν δὲ τρόφι κῦμα κυλίνδεται, ὑψόσε δ' ἄχνη σκίδναται ἐξ
ἀνέμοιο
πολυπλάγκτοιο ἰωῆς. ὣς ἄρα πυκνὰ καρήατα ὑφ' Ἕκτορι δάμνατο λαῶν».
Καὶ ὅρα ὅπως τε τὸ δεινὸν τῆς παραβολικῆς ἐννοίας τραχείαις διόλου ὁ

ποιητὴς
ἔφρασε λέξεσι, καὶ ὅτι, καθάπερ εἰ ἐκ θαλάσσης ἦν ἡ παραβολή, κύμασιν
ἂν
ἐμέτρει τὸ τῆς πληθύος πυκνόν, οὕτως ἄνωθεν λαβὼν παραβολήν,
759
ἐκεῖθεν
καὶ τὸ πλῆθος ἐμέτρησε, παραβαλὼν αὐτὸ νεφῶν πυκνότητι. (v. 305)
Ἰστέον
δὲ ὅτι τὸ «στυφελίξει» ποιητικὴ μὲν λέξις ἐστίν, ἐκ τῶν κάτω δὲ ἄνω
μετῆκται.
δηλοῖ δὲ τὸ στρυφνῶς ἢ ἐστυμμένως, ὅ ἐστι στυφέως, ἑλίσσειν. (v. 306)
Τὸ δὲ «ἀργέσταο», εἰ μέν ἐστι κύριον ἀνέμου, προπαροξύνεται, ὡς τὸ
Ἀτρείδαο,
Αἰήταο, ἀπὸ εὐθείας τῆς, ὁ Ἀργέστης, εἰ δὲ ἐπίθετον Νότου ἐστί,
προπερισπᾶ-
ται ὡς ἀπὸ τοῦ ἀργεστής. καὶ δηλοῖ τὸν ταχὺν ἢ τὸν λευκὸν Νότον, ὃν
καὶ
συνθέτως οἱ σοφοὶ Λευκόνοτόν φασι. Παρασημειοῦνται δὲ οἱ παλαιοί, ὡς
οὐ
δύναται παρ' Ὁμήρῳ τὸ ἀργέστης ἀνέμου κύριον εἶναι, οὐ μόνον διὰ τὸ
κακο-
σύντακτον, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ τέσσαρας ἀνέμους εἰδέναι μόνους τὸν
Ὅμηρον,
Νότον, Εὖρον, Βορέαν καὶ Ζέφυρον. Ὁ δὲ Γεωγράφος φανερῶς ἄνεμον
καὶ
τὸν Ἀργέστην οἶδεν, ὡς καὶ ἀλλαχοῦ ἐδηλώθη. φησὶ γοῦν ὅτι ἐναντίος ὁ
Ἀργέστης τῷ Εὔρῳ ἀπὸ χειμερινῶν ὄντι ἀνατολῶν.
ποιεῖ. Ἀνάπαλιν δὲ ἡ παραβολὴ αὕτη πέφρασται τῇ πρὸ ὀλίγων ῥηθείσῃ.

ἐκεῖ μὲν γὰρ οἱ Τρῶες ὡς κύνες ἐπὶ συῒ καπρίῳ, ἐνταῦθα δὲ οἱ ἥρωες ὡς
κάπροι
ἐν κυσί. Καὶ ἄλλως δὲ εἰπεῖν, διαφορὰ τῆς παραβολῆς ταύτης πρὸς
ἐκείνην, ὡς
ἐκεῖ μὲν θηρητὴρ κύνας ἐποτρύνει τῷ ζῴῳ, ἐνταῦθα δὲ κάπροι
διωκόμενοι
κυσὶν ἐμπίπτουσι, καὶ ἐκεῖ μὲν κάπρος καὶ λέων, ἐνταῦθα δὲ δύο μόνοι
κάπροι.
ἔχει δέ τι καὶ σαφέστερον τῶν ἐκεῖ τὸ θηρευτὰς κύνας εἰπεῖν. τοιοῦτοι
γὰρ
κάπρους διώκουσιν, ὅπερ ἐκεῖ ἀξυμφανῶς διὰ τοῦ θηρητῆρος ἐσήμαινεν,
ὡς
τοῦ τοιούτου τοιούτους κύνας ἄγοντος. (v. 324) Ἐκεῖ δὲ σαφέστερον τὸ
»συῒ ἀγροτέρῳ καπρίῳ» ἤπερ ἐνταῦθα τὸ ἁπλῶς κάπρους εἰπεῖν. Ὅρα δὲ
καὶ ὡς κάπριον ἐκεῖ τρισυλλάβως εἰπὼν δισυλλάβως ἐνταῦθα τὴν λέξιν
προή-
760
γαγε, καὶ ὅτι τὸ κυδοίμεον ὡς ἀπὸ θέματος τοῦ κυδοιμῶ. ποιητικὴ λέξις
αὕτη
οὐ πάνυ ἑλκυστέα εἰς λόγον πεζόν. (v. 325) Καὶ ὅτι τὸ μέγα φρονεῖν, ὡς
καὶ
προεσημειώθη, ἐπὶ ἀλόγων ἄρτι ζῴων ἔθετο κατὰ ἰδέαν γλυκύτητος, εἰ
μή
τις αὐτὸ ἴσως πρὸς τὸν Ὀδυσσέα καὶ τὸν Διομήδην συμβιβάσει ἐν
ὑπερβατῷ
σχήματι. (v. 327) Ὅτι Ὀδυσσέως καὶ Διομήδους ὑπομεινάντων τὴν
μάχην,
ἥτις αὐτοῖς ἄρτι ἐγκέκλιται μόνοις, «Ἀχαιοὶ ἀσπασίως φεύγοντες
ἀνέπνεον
Ἕκτορα δῖον». Τὸ δὲ ἀσπασίως προσφυῶς ἔχει καὶ πρὸς τὸ ἀνέπνεον καὶ
πρὸς τὸ φεύγοντες τὸν Ἕκτορα. τὸ δὲ ἀνέπνεον ἐπιλιπούσης πνοῆς
ἀνάληψιν
δηλοῖ, ὡς καὶ ἡ ἀναψυχὴ ψυχῆς ἀνάκτησιν ἐκ λειποθυμίας. οὕτω καὶ
Ἕκτωρ
μετ' ὀλίγα ἐκφυγὼν καιρίαν πληγὴν ἄμπνυτο, τοιοῦτον καὶ τὸ «Τρῶες
ἀνέπνευ
ἐπίσχες ὦ οὗτος, ἀντὶ τοῦ σίγησον, ᾧ σύστοιχον καὶ τὸ ἐπέχω καὶ

διασκέπτομαι.
ἀντίκειται δὲ τῷ, ὡς ἐρρέθη, Ὁμηρικῷ ἐπισχεῖν τὸ ὑποσχεῖν, οἷον· ὑπέσχε
κεφαλὴν ἢ χεῖρα ἀντὶ τοῦ ὑπέθετο.] (v. 242) Κεῖται δὲ ἐνταῦθα καὶ
Ὕπνος
νήδυμος, αὐτὸς δὴ ὁ κατὰ μῦθον σωματικός, ὡς ἡδὺς δηλαδή, οὐ μὴν ὡς
βαθύς. βαθὺς γὰρ ὕπνος ὁ τῶν ἤδη κοιμωμένων, οὐ μὴν ὁ σωματοειδής,
ὃς
λέγει λέξαι Διὸς νόον νήδυμος ἀμφιχυθείς. ὥστε διττός ὁ ὕπνος, ὁ μὲν ὡς
κύριον ὄνομα καὶ ὡς ποιοῦν, ὁ δὲ ὡς ἐνέργημα ὑπ' αὐτοῦ ποιούμενον. (v.

245)
Τὸ δὲ «κατευνήσαιμι» λεχθείη ἂν καὶ κοιμήσαιμι κατὰ τὸ «κοίμησόν μοι
Ζηνὸς ὄσσε», ἔτι δὲ καὶ λέξαιμι κατὰ τὸ «ἔλεξα Διὸς νόον». ἐπίχυσις γὰρ
κἀν-
ταῦθα λέξεων ταὐτοδυνάμων τούτων πεφιλοτίμηται. Τὸ δὲ «ποταμοῖο
ῥέεθρα
Ὠκεανοῦ» ποιητικῆς ἀδείας λόγος. ἡ γὰρ ἀλήθεια Ὠκεανὸν οἶδε τὴν ἔξω
761
θάλασσαν. διὸ καὶ ὁ ποιητὴς λίμνην που ἔφη αὐτόν. οὐ γὰρ ἠγνόει τὸ
ἀληθές,
εἰ καὶ ἄλλως ποιητικῶς τὰ πλείω λαλεῖ. Ὅτι δὲ καὶ ἰδίως ἦν ἐκεῖ που
ἐμβάλλων
ποταμὸς εἰς τὸν κυκλοῦντα τὴν γῆν θαλάττιον Ὠκεανὸν ὁμώνυμος
ἐκείνῳ,
παρασημειούνται ἐν τῇ Ὀδυσσείᾳ τινές. ὅπως δὲ γένεσις πάντεσσιν ὁ
Ὠκεανός,
πρὸ ὀλίγων ἠλληγόρηται. μνηστέον δὲ μόνον, ὡς πρὸ βραχέων μὲν θεῶν
εἶπε
γένεσιν τὸν Ὠκεανόν, ἐνταῦθα δὲ ἐκεῖνο σαφέστερον ἔφρασεν. (v. 247)
Ἐν δὲ τῷ «Κρονίονος ἆσσον» ὑπερτεθέντος τοῦ χρόνου καὶ τῆς μακρᾶς
ἀναπεμφθείσης εἰς τὸ δίχρονον συστέλλεται, καθὰ καὶ ἀλλαχοῦ, ἡ
παραλήγουσα
τοῦ Κρονίονος. (v. 248) Τὸ δὲ «ὅτε μὴ αὐτός γε κελεύει» νηφάλιον
καὶ μὴ ὑποτάξῃ θνηταῖς γυναιξὶ τὴν ἀθάνατον, ἢ καὶ ἄλλως, ἀπὸ τῶν
μικροτέ-
ρων ἐρωμένων ἐπὶ τὰς μείζους προϊών. Οἱ δὲ παλαιοὶ λέγουσιν, ὡς τοῦτο
ποιεῖ ἀπὸ τοῦ δριμυτέρου καὶ μείζονος ἀρξάμενος ἔρωτος, τοῦ τῶν
θνητῶν
δηλαδή, καὶ κατασκευάζουσι πιθανῶς ἐκεῖνοι τὸν λόγον ὡς αὐτοῖς
βουλητόν.
οἷς εἰς κατασκευὴν συμβάλλεται καὶ ἡ ἐνάργεια. πολλοὶ γὰρ ὑπαχθέντες
ἔρωτι
δουλίδας προτιμῶνται τῶν εὐγενῶν. Ἰστέον δὲ καὶ ὅτι κατάλογόν τινα
ἡρωΐδων
ἐνταῦθα, ὡς καὶ ἐν τῇ Ὀδυσσείᾳ, ποιεῖ Ὅμηρος, καὶ ταῖς περὶ αὐτῶν
ἱστορίαις
συντομώτατα ἐπιτρέχει, ὃ δὴ ὁ Λυκόφρων ἐκ τούτου ἐκέρδανε. ποιεῖ δὲ
τὸ
τοιοῦτον ἐπίτροχον Ὅμηρος τόν τε ἀκροατὴν πολυμαθῆ ποιῶν καὶ οὐδὲ
πέρα
τοῦ μετρίου τοῖς παρέργοις ἐμφιλοχωρῶν. Σημείωσαι δὲ καί, ὅτι τῶν
παλαιῶν
εἰπόντων ὡς ἡ ποιητικὴ ἕξις ἢ καὶ οὐσία συνέστηκεν ἐξ ἱστορίας καὶ
διαθέ-
σεως καὶ ἡδονῆς, καὶ ὡς τῆς ἱστορίας μέν ἐστιν ἡ ἀλήθεια, ὡς ἐν νεῶν
762
Κατα-
λόγῳ ποιεῖ Ὅμηρος, τῆς δὲ διαθέσεως ἐνέργεια, ὡς ὅταν μαχομένους
εἰσάγῃ,
μύθου δὲ ἡδονὴ καὶ ἔκπληξις, τὰ μὲν προσεχῶς πρὸ τοῦ χωρίου τούτου
ἐν τῇ
ῥαψῳδίᾳ ταύτῃ ἀκράτως ἦσαν μῦθοι, τὰ δὲ ἐφεξῆς μετὰ τὸν τοῦ Διὸς
ὕπνον
διάθεσιν δραστηρίου μάχης ἔχουσι, τὰ δὲ μεταξὺ ταῦτα ἱστορίαις καὶ
μύθοις
κέκραται. (v. 314) Ἰστέον δὲ καὶ ὅτι τὸ «τραπείομεν εὐνηθέντε» δύναται
μὴ μόνον δηλοῦν τὸ τερφθῶμεν κοινότερον, ἀλλὰ καὶ ἄλλως
φιλοσοφώτερον
αὐτὸ δὴ τὸ τραπῶμεν, ὡς ἀπὸ τοῦ τρέπω, οἷα τῶν κατ' ἔρωτα παθῶν
τρέπειν
ὅθεν ὁ μῦθος ὁρμηθεὶς χρυσῆν πλάττει νεφέλην ἐκ Διὸς τοῖς Ῥοδίοις

πλοῦτον
ἐπιβρέξασαν ἐν ταῖς γοναῖς τῆς Ἀθηνᾶς. Γίνεται δὲ ὁ στιλπνὸς ἀπὸ τοῦ
στίλπω,
ὡς θάλπω θαλπνός, καὶ τέρπω τερπνός. [Ἐκ δὲ τοῦ στίλπω καὶ ὄνομα
κύριον
ὁ Στίλπων. ἄρρητον δὲ τὸ στίλπω, ῥητὸν δὲ ἀντ' αὐτοῦ τὸ στίλβω, ἐξ οὗ
καὶ
ἡ στιλβηδών. οὕτω διφορεῖται καὶ τὸ καλύπτω. φαίνεται γὰρ καὶ καλύβω
εἶναι, ὡς δῆλον ἐκ τοῦ καλύβη πλὴν ὅσον τοῦ μὲν στίλπω κοινότερον τὸ
στίλβω,
τοῦ μέντοι καλύβω συνηθέστερον τὸ καλύπτω. αὐτὸ δὲ ὑπονοεῖται καὶ
καλύσσω
καλύξω λέγεσθαι, ἀφ' οὗ τὸ κάλυξ κάλυκος. ἔχει δὲ διφόρησιν ὁμοίαν καὶ
τὸ βλάπτω, καθὰ παρεσημάνθη καὶ ἀλλαχοῦ. λέγεται γὰρ αὐτὸ καὶ

βλάβω,
ὡς τὸ «βλάβεται δέ τε γούνατ' ἰόντι». Πολλὴ δὲ καὶ ἄλλη χρῆσις τοῦ
βλάβεσθαι
ποιητικὴ μᾶλλον, ἔσθ' ὅτε δὲ καὶ κοινή. ἐβλάβη γάρ φαμεν, καὶ βλαβείς
βλα-
βέντος, οἷς συμφωνεῖ καὶ ἡ βλάβη.] Οὕτω δὲ ἀνθηρογραφήσας, φασί, τὴν
τοῦ
Διὸς εὐνὴν Ὅμηρος, ἵνα πρὸς τούτοις τὸν νοῦν ἔχων ὁ ἀκροατὴς μηδέν
763
τι
τῶν περιέργων φαντάζηται, ῥόδον οὐκ εἶπεν, ἐπεὶ διὰ τὸ ἀκανθῶδες οὐκ
εὔθετόν
ἐστιν ὑπεστρῶσθαι εἰς εὐνὴν κατὰ τὰς εἰρημένας πόας. ἴσως δὲ οὐδὲ
καιρὸς
ἦν βλάστης ῥόδου. καὶ γὰρ οὐδὲ σύγχρονος ἡ τοῦ ῥόδου ἄνθη τῇ τοῦ
κρόκου
καὶ τοῦ ὑακίνθου ἐστί. (v. 347) Τὸ δὲ «ὑπὸ χθὼν φύε ποίην» δηλοῖ καθ'
ὑπέρβασιν τὸ ὑπέφυε πόαν ὡς ὑπεστρῶσθαι. τῇ δὲ πόᾳ συννοητέον καὶ
τὰ
κατ' αὐτὴν ἄνθη, ὡς ἂν καθὰ ἡ νεφέλη στίλβει πρὸς κάλλος, οὕτω καὶ
αὐτὴ
ἔχῃ κολακεύειν τῇ εὐοδμίᾳ ἐπέκεινα τοῦ εἶναι στρωμνή [καί πως
ἀντισηκοῖ
τὴν κοινὴν ἡδονὴν πρὸς τὰ κατ' ἰδίαν τῆς Ἥρας εὐώδη χρίσματα.] (v.
348)
πρὸ ταύτης ῥαψῳδίᾳ ἐπὶ Εὐφόρβῳ πλατέως ἔφρασεν ὁ ποιητής. ἐρρέθη

δὲ οὕτω
συντομώτατα διὰ τὸ τοῦ προσώπου ποιόν. οὐ γὰρ εἶχεν ἡ Θέτις ἐν
τοιούτῳ πέν-
θει καλλιλογεῖν. διὸ καὶ τὸ «ὡς φυτὸν γουνῷ ἀλωῆς» ὁμοίως ἔφρασε. τίς
δὲ ὁ
γουνός, καὶ περὶ ἁλωῆς δέ, ἀλλαχοῦ ῥηθέντα κεῖται. (v. 57) Τὸ δὲ
«ἀνέδραμε»
τὸ ταχὺ καὶ μέγα δηλοῖ τῆς αὐξήσεως. (v. 64) Τὸ δὲ «ἄπο πολέμοιο
μένοντα»
ὑπολαλεῖ ἀφελῶς κατὰ γυναικεῖον ἦθος τὸ μὴ χρῆναι πενθεῖν τὸν υἱὸν
οὕτως
ἠρεμοῦντα καὶ μὴ δεδυκότα πολύδακρυν πόλεμον. Ἰστέον δὲ καὶ ὅτι
Ὅμηρος
μὲν ἐπίστροφον τοῦ υἱοῦ πλάττει τὴν Θέτιν καὶ οὐδαμοῦ ἑτεροίαν, οἱ δὲ
νεώτεροι
τῶν ποιητῶν φασιν, ὅτι δωδεκαταῖον ὑπὸ Θέτιδος καταλειφθέντα τὸν
Ἀχιλλέα
Χείρωνι παρέδωκεν ὁ Πηλεὺς τραφῆναι. (v. 76) Τοῦ δὲ «ἀλῆναι»
προϋπόκειται
μετοχὴ ποιητικὴ ὁ ἀλείς καὶ δύσχρηστον ῥῆμα τὸ ἤλη, ὃ διαλυθὲν ἐάλη
γίνεται
παρὰ τῷ ποιητῇ ὁμοίως τῷ ἐάγη. (v. 77) Ἀεκήλια δὲ ἔργα ἢ τὰ μὴ
ἡσυχαστικὰ
764
κατὰ στερητικὴν σύνθεσιν καὶ παραγωγὴν ἐκ τοῦ ἕκηλος, ἢ τὰ μὴ

ἑκούσια, καὶ
ὡς εἰπεῖν, ἃ ἔπασχον «πόλλ' ἀεκαζόμενοι». καὶ ταῦτα μὲν οὕτω. Ἰστέον
δὲ ὡς
ὀνόματα ταῖς ἀνωτέρω μνημονευθείσαις Νηρηΐσιν Ὅμηρος πλάττει,
καθά που
καὶ Ἡσίοδος, ἀπὸ τῶν συμβεβηκότων ἢ ἄλλως ἐνθεωρουμένων τῇ τε
θαλάσσῃ
καὶ τῷ στοιχείῳ τοῦ ὕδατος. (v. 39) Οἷον Γλαύκη μέν τις αὐτῶν καλεῖται
διὰ τὸ τῆς θαλάσσης ἔστιν ὅπου γλαυκόν, γλαυκὴ μέν τις οὖσα,
βαρυνθεῖσα δὲ πρὸς
φησιν Ὅμηρος, οἷον «ὄρσεο, Πηλείδη, πάντων ἐκπαγλότατ' ἀνδρῶν,

Πατρόκλῳ ἐπάμυνον, οὗ εἵνεκα φύλοπις αἰνὴ ἕστηκε πρὸ νηῶν· οἳ δ'
ἀλλήλους
ὀλέκουσι», καὶ ἑξῆς. (v. 174 – 7) Καὶ ὅτι ἐρύσασθαι Τρώων ἐθελόντων,
μάλιστα
Ἕκτωρ ἑλκέμεναι μέμονε τὸν νέκυν, «κεφαλὴν δέ ἑ θυμὸς ἀνώγει» ἢ
ἄνωγε,
»πῆξαι ἀνὰ σκολόπεσσι ταμόντα ἁπαλῆς ὑπὸ δειρῆς». (v. 178 – 80) Καὶ
ἐπὶ πᾶσι
τὸ «ἀλλ' ἄνα μήδ' ἔτι κεῖσο, σέβας δέ σε θυμὸν ἱκέσθω, Πάτροκλον
Τρῳῇσι κυσὶ
μέλπηθρα γενέσθαι», τὰ καὶ προδεδηλωμένα, «σοὶ λώβη, αἴ κέν τι νέκυς
ᾐσχυμμένος ἔλθοι». Καὶ ἐπὶ τοιούτοις λόγοις ἢ λογισμοῖς καὶ τοιαύτῃ
ἀγγέλῳ
Ἴριδι τοῦ καθῆσθαι καὶ πενθεῖν ἐξανίσταται ὁ Ἀχιλλεύς. ὡς εἰ μὴ ταῦτ' ἢ
ἐλαλήθη ποθὲν ἢ ἄλλως εἰς νοῦν ἐρρητορεύθη τῷ Ἀχιλλεῖ, οὐκ ἦν ἄλλως
ἀξίως
τῆς ποιητικῆς πιθανότητος ἐκδραμεῖν αὐτὸν εἰς ἄμυναν. (v. 165 – 8) Ὅτι
δὲ πρὸς
αὐτῇ τῇ ἀκμῇ τῆς ἁρπαγῆς ὁ Ἀχιλλεὺς ἐξεπήδησε, δηλοῖ τὸ «καὶ δὴ ἂν
εἴρυσέ τε
καὶ ἄσπετον ᾔρατο κῦδος», ὁ Ἕκτωρ, «εἰ μὴ τῷ Ἀχιλλεῖ Ἶρις ἄγγελος
ἦλθε
θέουσα, κρύβδα Διός», ὡς εἴρηται, «πρὸ γὰρ ἧκε μιν Ἥρη», καὶ ἑξῆς. (v.
170)
Ὅρα δὲ καὶ ἐνταῦθα τὸ «ἐκπαγλότατε ἀνδρῶν» τῷ Ἀχιλλεῖ προσφωνηθὲν
ὀνειδιστικῶς, ὡς ἐκπλήξεως καὶ τοῦτο ἄξιον ὄν, εἰ οὕτω τοῦ φίλου

765
πάσχοντος
αὐτὸς κεῖται ἡσυχάζων. δύναται δὲ καὶ ἐπαινετικῶς ῥηθῆναι ὡς ἐπὶ
φοβεροῦ
καὶ φρικτοῦ, καὶ δηλώσει Ὅμηρος ἑξῆς ἐτυμολογῶν, ὅπου ἐρεῖ ὅτι
φανέντος
Ἀχιλλέως ἡνίοχοι ἔκπληγεν, ἐξ οὗ ἐκπλαγώτατος, καὶ μεταθέσει
ἐκπαγλότα-
τος. (v. 175 – 7) Σημείωσαι δὲ καὶ ὅτι λύσιν κἀνταῦθά τινα προβάλλεται
ὁ ποιη-
τὴς τῆς ὕστερον ἐξ Ἀχιλλέως εἰς τὸν Ἕκτορα ὠμότητος, εἴγε καὶ πάντων
ἔχουσαν, καθὰ στεῦτο, παρ' Ἡφαίστου «ἔντεα καλά. ἄλλου δ' οὔ τευ
οἶδα, τεῦ
ἂν κλυτὰ τεύχεα δύω, εἰ μὴ Αἴαντός γε σάκος Τελαμωνιάδαο. ἀλλὰ καὶ
αὐτὸς
ὅ γ' ἔλπομ' ἐνὶ Τρώεσσιν» ἢ μάλιστα «ἔλπομ' ἐνὶ πρώτοισιν», «ὁμιλεῖ
ἔγχεϊ
δηϊόων περὶ Πατρόκλοιο θανόντος». Καὶ οὕτω μὲν ὁ ποιητικὸς Ἀχιλλεύς,
ἀληθῶς δὲ αὐτὸς Ὅμηρος ἀνακινεῖ τὸ οἰκεῖον μεθοδικὸν καὶ σκέπτεται

πῶς ἂν
οὕτω συμπεσόντων ἄρτι τῶν πραγμάτων πιθανῶς ἐξαγάγοι τὸν Ἀχιλλέα
εἰς τὴν
ὑπὲρ τοῦ φίλου ἄμυναν. (v. 197 – 200) Καὶ ἀκούει ἐκ τῆς Ἴριδος, ἥτις
ποτ' ἂν
καὶ εἴη, ὅτι «εὖ δὴ καὶ ἡμεῖς ἴδμεν ὅτι», ἢ «ὅ τοι», «κλυτὰ τεύχε' ἔχονται,
ἀλλ' αὕτως ἐπὶ τάφρον ἰὼν Τρώεσσι φάνηθι, αἴ κέ σ' ὑποδδείσαντες
ἀπόσχων-
ται πολέμοιο Τρῶες, ἀναπνεύσωσι δ' ἀρήϊοι υἷες Ἀχαιῶν». ἅπερ οὐδέν
ἐστιν
ἄλλο ἢ ποιητικὴ ὑπόσχεσις, ὡς κρίνει δέον ὁ ποιητὴς ἄοπλον γοῦν
οὕτως
ἐξαγαγεῖν τῷ τέως εἰς μάχην τὸν Ἀχιλλέα, ἵνα φόβον τινὰ ἐμποιήσῃ τοῖς
Τρωσίν, ἀναπνεύσωσι δὲ Ἀχαιοὶ τειρόμενοι. (v. 201) «Ὀλίγη δέ», ὡς καὶ
ἀλλαχοῦ ἔφη, «ἀνάπνευσις πολέμοιο». Ὅρα δ' ἐν τούτοις ὅτι τε θαρρεῖ
πάνυ τῇ
τοῦ Αἴαντος φιλίᾳ ὁ Ἀχιλλεὺς καὶ τῇ ἀνδρίᾳ, ὃς καὶ παραμένειν αὐτὸν
λέγει
τῷ Πατρόκλῳ καὶ κατακόπτειν τοὺς ἐχθρούς, καὶ ὅτι καλῶς μέμνηται ὁ
Ἀχιλλεὺς τῆς μητρικῆς ὑποθημοσύνης, ὥς φησι προϊὼν Ὅμηρος
766
σαφέστερον,
μὴ καὶ λάθοι ὅμοια παθὼν τῷ Πατρόκλῳ ἀμελήσας ἀγαθῆς συμβουλῆς.
διὸ
τρέχει τὴν μέσην, φανεὶς μὲν ἐν πολέμῳ, οὐκ εἰς μέσον δὲ παραρρίψας
ἑαυτὸν διὰ
τὸ ἄοπλον. καὶ ὅτι οὐχ' οὕτως δοκεῖ εὐμεγέθης εἶναι Ἀχιλλεὺς ὡς ὁ Αἴας.
μόνον
ἐν παραβολαῖς Ὁμηρικὸν ἔθος. (v. 211) Ὅρα δὲ ὡς, εἰ καὶ ἐκ τοῦ πῦρ
πυρός
γίγνεται καὶ ὁ πυρρός, τὸ ἐπίθετον, διὰ δύο ρκαὶ ὁ ἐκ τούτου πυρσός,
κατὰ τὸ
ταρρός ταρσός, ἀλλ' ἐκ μὲν τοῦ πυρροῦ ἑτεροῖόν ἐστι ῥῆμα, οἷον
ὑπερεπυρρίασε
παρὰ τῷ Κωμικῷ, ἐκ δὲ τοῦ πυρσοῦ ἀλλοῖον, πυρσεύειν γάρ, ὡς ἐκ τοῦ
πῦρ
πυρὸς τὸ ἐμπυρεύειν. [Ὅτι δὲ οἱ πυρσοὶ καὶ φανοὶ λέγονται, καὶ πανοὶ δὲ
διὰ
τοῦ πῖ, καὶ ὅτι τοῦ φανοῦ παράγωγον τὸ φανίον, ἀλλαχοῦ δηλοῦται.] (v.
215 – 7)
Ὅτι Ἀχιλλεὺς «στῆ ἐπὶ τάφρον ἰὼν ἀπὸ τείχεος, οὐδ' ἐπ' Ἀχαιούς», ἢ ἐς
Ἀχαιούς, «μίσγετο. μητρὸς γὰρ πυκινὴν ὠπίζετ' ἐφετμήν», ὡς καὶ πρὸ
βραχέων ἐδηλώθη, ὅπερ, εἰ καὶ Πάτροκλος ἐξ Ἀχιλλέως ἐφυλάξατο, ἔζη
ἄν.
»ἔνθα», φησί, «στὰς ἤϋσεν», ὅ ἐστιν ἐβόησεν. (v. 218) Ὡς δ' οὐκ ἦν
πιθανὸν
ἁπλῶς οὕτω τοὺς Τρῶας τρέσαι, πλάττει σεμνῶς ὡς ἐν τερατείᾳ
ποιητικῇ ὅτι
συνεβόησε καὶ ἡ Ἀθηνᾶ, καὶ οὕτως ἐκυδοίμησε τοὺς Τρῶας. (v. 217 – 8)
Φησὶ
γὰρ «ἀπάτερθε δὲ Παλλὰς Ἀθήνη φθέγξατο», κατά τινα δηλαδὴ
συμφωνίαν,
»ἀτὰρ Τρώεσσιν ἐν ἄσπετον ὦρσε κυδοιμόν». (v. 219 – 21) Σεμνύνων δὲ
καὶ ἄλλως αὐτὴν καθ' αὑτὴν τὴν τοῦ Ἀχιλλέως κατὰ μόνας φωνήν, ἥν, ὡς
εἰκός, Ἀθηνᾶς λόγῳ, τουτέστι φρονήσεως, εἰς ὅσον ἐξῆν καὶ ὕψωσε καὶ
ἠγρίανεν,
ἐν ἀμφιβόλῳ τίθησιν, εἰπὼν «ἢ φέροι ἂν μέγα κράτος, ἢ φεροίμην». (v.

309) Τὸ
767
δὲ «ξυνὸς Ἐνυάλιος» ἀντὶ τοῦ κοινὴ ἡ τοῦ πολέμου τύχη καὶ ὁ κατ' αὐτὸν
κίνδυ-
νος, καὶ οὐ μᾶλλον τούτου ἢ ἐκείνου. ὃ ἐφερμηνεύων φησὶ «τὸν
κτανέοντα», ἤτοι
τὸν ἐλπίζοντα ἢ εὔελπιν ὄντα κτεῖναι «κατέκτεινε». καὶ τοῦτό ἐστιν, ὡς
καὶ
ἀλλαχοῦ ἐρρέθη, ὁ ἀλλοπρόσαλλος. καὶ πρὸ ὀλίγων δέ, ὅτε Τρῶες καὶ
Ἀχαιοὶ
δατεῖσθαι τὸν Ἄρην ἐλέγοντο, τοιοῦτόν τι ὁ ποιητὴς ἐρρέθη δηλοῦν, ὡς
τοῦ
πολέμου μὴ τούτοις μόνοις χαριζομένου ἢ ἐκείνοις, ἀλλὰ μεριζομένου εἰς
ἀμφοτέρους. νίκης γάρ ἐστι τὸ ἑτεραλκές. (v. 311) Ὅρα δὲ καὶ τὸ «ἐκ γὰρ
φρένας εἵλετο Ἀθήνη» οὐδ' ἐνταῦθα δηλοῦν φρόνημά τι ἐξαίρετον, ὥς

που ἐπὶ
Γλαύκου, ἀλλὰ φρενῶν ἐξαίρεσιν, καθὰ καὶ προεγράφη. (v. 312) Τοῦ δὲ
ἐπαινῆσαι ἡ χρῆσις καὶ παρ' Ἡσιόδῳ. ποιητικὴ δὲ ἡ λέξις. τὸ δέ γε

κοινὸν
ἐπαινέσαι. (v. 314 s.) Ὅτι ἐν τῷ «Ἀχαιοὶ παννύχιοι Πάτροκλον
ἀνεστενάχοντο γοῶντες» Ἀχαιοὺς ἢ τοὺς ὅλους λέγει, ἢ μάλιστα τοὺς
Μυρμιδόνας. ἐρεῖ γοῦν προϊὼν «παννύχιοι Μυρμιδόνες Πάτροκλον
ἀνεστενάχοντο». (v. 316 – 8) Ὅτι Ἀχιλλεὺς ἤδη κλαύσας, ὅτε Πάτροκλος
ἐφέρετο ἐκ τῆς μάχης, νῦν ἀδινοῦ καὶ αὐτὸς «ἐξῆρχε γόοιο» τοῖς Ἀχαιοῖς,
»χεῖρας ἐπ' ἀνδροφόνους θέμενος στήθεσιν ἑταίρου, πυκνὰ μάλα

στενάχων».
μὲν οὔ τι θαμίζεις· ἀλλ' ἕπεο προτέρω», ἤγουν προσωτέρω, «ἵνα τοι πὰρ
ξείνια
θείω». τούτων δὲ τῶν τριῶν στίχων τοὺς ἐξ ἀρχῆς δύο καὶ μετ' ὀλίγα ἐρεῖ
ἀπαραποιήτως ὁ μυθικὸς Ἥφαιστος σὺν καὶ ἑτέροις δυσὶ στίχοις
προγεγραμμένοις ἀλλαχοῦ. (v. 384) Φιλικὸν δὲ καὶ τὸ ἐμφῦναι χειρί, ὅ
ἐστι
δεξιώσασθαι, περὶ οὗ ἀλλαχοῦ ἐδηλώθη. (v. 389 – 90) Εἰς ἔπαινον δὲ
θρόνου
χρήσιμον τὸ «καθεῖσεν ἐπὶ θρόνου ἀργυροήλου, καλοῦ, δαιδαλέου»,
φαεινοῦ,
768
»ὑπὸ δὲ θρῆνυς ποσὶν ἦεν» (v. 392) Τὸ δὲ ἐφεξῆς ἤγουν τὸ «Ἥφαιστε

πρόμολ' ὧδε, Θέτις νύ τοι σεῖο χατίζει», ὅτι παρῳδήθη ποτὲ ὑπό τινος
σοφοῦ
καύσαντος οἰκεῖα πονήματα, δεδήλωται μὲν ἤδη οὐ πρὸ πολλῶν.
[Ἐνταῦθα δὲ
πάλιν μνηστέον τῆς ἱστορίας ἐκείνης ἐπί τι πλέον διὰ τὸ ἐντελέστερον. ὁ
σοφὸς
ἐκεῖνος, ἦν δὲ ὁ μέγας Πλάτων, εἰς ποιητικήν, φασίν, ὁρμήσας καὶ
ἡρωΐζων,
κατέπρησεν ἃ ἔγραψεν ὡς Ὁμήρου ἡττώμενα κατὰ πολύ. εἶτα ἐπιθέμενος
τραγῳδίᾳ καὶ μέλλων ἀγωνιεῖσθαι καὶ ἀκούσας Σωκράτους καὶ καθάπαξ

αἱρεθεὶς ὑπὸ τῆς ἐκείνου σειρῆνος, ἀπεδύσατο ἐπὶ φιλοσοφίαν, ἐφ' ᾗ καὶ
εὐδοκίμησε πάνυ.] Κεῖται δὲ καὶ ἐνταῦθα τὸ «ὧδε» ἀντὶ τοῦ οὕτως, ὡς
ἔχεις
δηλαδὴ ἄρτι, γέμων ἀσβόλης, ἱδρῶν, ἡμίγυμνος, ἵνα εἴπῃ ὅτι πρόμολε
τάχιστα.
(v. 394 s.) Εὐεργεσίας δὲ ὁμολογία καθ' Ἥφαιστον ἐπὶ Θέτιδι τὸ «ἦ δή
μοι
δεινή τε καὶ αἰδοίη θεὸς ἔνδον, ἥ μ' ἐσάωσεν, ὅτε με ἄλγος ἀφίκετο».
παρῳδηθήσεται δέ ποτε δεξιῶς καὶ εἰς ἄνδρα εὐεργετήσαντα. Λέγοι δ' ἂν
Ἥφαιστος ἀλληγορικῶς τὴν θαλαττίαν Θέτιν δεινὴν μὲν αὐτῷ ὡς πυρὶ
διὰ τὸ
κατ' αὐτὴν δραστικὸν καὶ οἷον φοβερόν, σβεστικὸν γὰρ πυρὸς τὸ καθ'
ὕδωρ
ἀπὸ τῆς τοῦ οὐρανοῦ, φασίν, ἀκαμάτου φύσεως, αἰνιττομένων τῶν

θεολόγων τὸ
ἄκμητον αὐτοῦ τῆς περιφορᾶς. Ἄκμων δέ, φασί, καὶ ὁ Ὠκεανός, ἐπεὶ καὶ
οἱ
ποταμοὶ ἀκάματοι. Τὸ δὲ «πέλωρ» οὐδέτερον ἐνταῦθα ὂν κατὰ τὸ ὕδωρ
ἔχει καὶ
ἀρσενικόν, ὡς τὸ «πέλωρ ἀθεμίστια εἰδώς», ὅπερ ἢ πρωτότυπόν ἐστι τοῦ
πελώριος, ἢ ἀπὸ τοῦ πελώριος ἀποκέκοπται. «Αἴητον» δέ, φασί, τὸ μέγα,
παρὰ
τὴν αστέρησιν καὶ τὸ ἔω τὸ εἰμί, ἀφ' ὧν ἄητον, ὁποῖον ἄλλο οὐκ ἔστι, καὶ
πλεο-
νασμῷ αἴητον, ἢ παρὰ τὴν αἶαν, τὴν γῆν, ἵνα δηλοῖ τὸ βαρὺ καὶ μέγα καὶ
δυσκίν-
ητον, ὥς που καὶ τὸ βουγάϊος ἐπὶ μεγέθους λαμβανόμενον ἀπὸ τῆς γῆς
παράγουσί τινες. ἄλλοι δὲ αἴητον τὸ ἐοικὸς αἰετῷ κατὰ τὴν ἐν τῷ
769
κινεῖσθαι
χωλείαν. καὶ γὰρ καὶ ἀετός, ὡς καὶ τὰ λοιπὰ τῶν ὁμοίων, διὰ τὸ
γαμψώνυχον
χωλεύει πεζεύοντα. διὸ καὶ εἰπὼν «αἴητον» εὐθὺς ἐπάγει «χωλεύων».
ποιητικὴ
δὲ λέξις τὸ αἴητον καὶ λογογράφοις οὐκ εὔχρηστος. (v. 411) Κνῆμαι δὲ
ἀραιαὶ αἱ
ἀσθενεῖς καὶ βεβλαμμέναι. ὡς γὰρ γῆρας γηραιός πλεονασμῷ τοῦ ι,
οὕτως ἀρά
ἀραιός. [Ἡ δὲ ἱστορία οἶδε καί τινας νήσους ἐπονομαζομένας Ἀραιάς.]
Τὸ δὲ
»ῥώοντο» ἀντὶ τοῦ ἐρρωμένως ἐκινοῦντο, ἵνα λέγῃ κατά τι ἀντίθετον ὡς
αἱ μὲν
κνῆμαι ἀσθενεῖς, ἡ δὲ κίνησις αὐτῶν ῥωμαλέα. οὕτω δὲ κατωτέρω καὶ οἱ
τοῦ
Ἡφαίστου ἀμφίπολοι ῥώονται. (v. 412) Τὰς δὲ φύσας τὰ παλαιὰ τῶν
ἀντιγράφων δι' ἑνὸς σίγμα γράφουσιν εὐλόγως. ἀπὸ τοῦ φῦ γὰρ μόνου
διγραμμάτου ἐπιρρήματος ὠνοματοπεποιημένου ἡ λέξις παρῆκται. διὸ
οὐκ
ἀνάγκη διπλασιάσεσθαι τὸ σίγμα. ἐκτείνει δὲ τὴν ἄρχουσαν δὶς ἐνταῦθα
κείμε-
νον. [Ἰστέον δὲ ὡς ἡ χαλκευτικὴ φῦσα τραπεῖσα μεταφορικῶς τὴν
ἀλαζονείαν
ὅτε ἔλεγε «δαιμόνιε, φθίσει σε τὸ σὸν μένος». Ἰστέον δὲ καὶ ὅτι ἡ

ἀγηνορία καὶ
ἄλλως ἐτυμολογουμένη δύναται καὶ οὕτω καθίστασθαι. λέγοιτο γὰρ ἂν
ἀγήνωρ
καὶ ὁ τῶν ἄλλων προάγων ἀνέρων ἤτοι ἀνδρῶν. (v. 458 s.) Διὸ καὶ ὁ
ποιητὴς
ἐνταῦθα εἰπὼν ἀγηνορίαν ἐπάγει «ἐπεὶ οὔ ποτε ἐν πληθυῖ μένεν ἀνδρῶν,
ἀλλὰ
πολὺ προθέεσκεν». ὁ δὲ προθέων ἤτοι προάγων τῶν ἀνδρῶν καλῶς ἂν
ἀγήνωρ
λέγοιτο. Ὅρα δὲ τὸ «ἐν πληθυῖ», πρὸς ὃ ἀντιδιαστέλλεται τὸ «μοῦνον
ἀποτμήξας». ὁ γὰρ μόνος πρὸς πλῆθος λέγεται. Ὅρα δὲ καὶ τὸ «ἥ μιν
ἔχεσκε»,
ἀντὶ τοῦ ἥτις αὐτὸν εἶχεν. οὐ γὰρ αὐτός, φησίν, εἶχεν ἀγηνορίαν, ἀλλ'
ἐκείνη
αὐτὸν εἶχεν ὡς οἷα δεσπόζουσα, ὃ δὴ πάνυ ἀγήνορα δηλοῖ τὸν Ἕκτορα.
770
(v. 459) Τὸ δὲ «προθέεσκεν ἀνδρῶν» τὸν Προθοήνορα ποιεῖ κύριον

φερώνυμον
ὄνομα ὁ δὲ τοιοῦτος τόπος ἐγκώμιόν ἐστι θαρραλέου ἀνδρός. [Ποιητικὴ
δὲ
πάντως παρίσωσις τὸ «ἔχεσκε» καὶ «προθέεσκεν».] (v. 461) Ὅτι ἡ
Ἀνδρομάχη διὰ λύπην τὴν ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ παλλομένη κραδίην «μεγάροιο
διέσσυτο
μαινάδι ἴση», τουτέστι βακχικῶς, μανικῶς, οὐ κατὰ κόσμον. σὺν οὐδενὶ
γὰρ
κόσμῳ ἐκινοῦντο αἱ Βάκχαι, ὀπαδοὶ οὖσαι Διονύσῳ πρέπουσαι τῷ
μαινόλῃ. διὸ
καὶ αὐταὶ Μαινάδες, αἳ καὶ τιθῆναι Διονύσου προερρέθησαν. Ὅρα δὲ ὅτι
τὸ
»ἴση» ἀντὶ τοῦ ὁμοία εἶπεν, οὐκ ἐπὶ ποσοῦ λαβὼν ἀλλὰ ποιότητος, καὶ ὅτι
οὐκ
ἠθέλησε πλατῦναι τὴν παραβολήν, ἵνα μὴ τὰ περὶ τὰς Μαινάδας
ἐκθέμενος
δόξῃ λέγειν οὐ σεμνά, ἔτι δὲ καὶ ἐκφαίνειν μυστήρια. (v. 462 – 72) Ὅτι
Ἀνδρομάχη,
(v. 23 s.) Ὅτι ἐνδεικνύμενος Ὅμηρος δυνατῶς ἔχειν ὥσπερ λύσασθαι

δώρων
τὸν Ἕκτορα, οὕτω καὶ διὰ κλοπῆς ὑφελέσθαι, πλάττει τοὺς μάκαρας
ἐλεαίροντας αἰκιζόμενον Ἕκτορα καὶ ὀτρύνοντας τὸν Ἑρμῆν εἰς κλοπήν.
»κλέψαι» γάρ, φησίν, «ὠτρύνεσκον ἐΰσκοπον Ἀργεϊφόντην». καὶ τοῖς
μὲν
ἄλλοις ἤρεσκεν, τρισὶ δέ τισιν οὔ. διὸ κεκώλυτο ἡ κλοπή. (v. 25 – 30)
Φησὶ
γάρ «ἔνθ' ἄλλοις μὲν πᾶσιν ἑήνδανεν, οὐδέ ποθ' Ἥρῃ οὐδὲ Ποσειδῶνι»,
οὐδὲ
Ἀθηνᾷ, «ἀλλ' ἔχον, ὥς σφιν πρῶτον ἀπήχθετο Ἴλιος ἱρὴ καὶ Πρίαμος καὶ
λαὸς Ἀλεξάνδρου ἕνεκ' ἄτης, ὃς νείκεσσε θεάς, ὅτε οἱ», καὶ ἑξῆς. Πλάττει
δὲ
τὴν ῥηθεῖσαν κωλύμην ὁ ποιητὴς διὰ τὸ τὴν μὲν κλοπὴν οὐ πάνυ
πιθανῶς ἔχειν
ἂν πλασθῆναι, τὴν δὲ λύτρωσιν καὶ εὐπλαστοτέραν ἔσεσθαι, καὶ πρὸς
τιμῆς δὲ
τῷ Ἀχιλλεῖ, καὶ ἔτι γλυκυτέραν διὰ τὸ τῆς ποιητικῆς ἐνταῦθα ῥητορείας
πολυειδές, ὡς φανήσεται. Δῆλον δὲ ὅτι κλοπῆς ἐπεστάτει Ἑρμῆς, ὃς καὶ
βρέφος
771
ἔτι ὤν, λουομένων τῆς τε μητρὸς καὶ τῶν ἀδελφῶν, τὰς ἐσθῆτας ὑφείλετο
καὶ
γέλωτα ποιήσας ἀπέδωκεν. ὁ δ' αὐτὸς καὶ τὰς Ἀπόλλωνος ἔκλεψε βοῦς,
ἀνθ'
ὧν καὶ τὴν χέλυν, ὅ ἐστι τὴν ἐξ ὀστράκου χελώνης γενομένην κατ' ἀρχὰς
λύραν,
ἀντέδωκεν. ἐπιστατεῖ δὲ κλοπῆς, ὥσπερ καὶ λόγου καὶ κερδῶν, καὶ ἀστὴρ
Ἑρμῆς κατὰ τοὺς οὐρανογνώμονας. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ «κλέψαι δ'

ὠτρύνεσκον»
καὶ ἑξῆς τοὺς πέντε στίχους, ἀθετοῦσιν οἱ παλαιοὶ διά τε ἄλλα, καὶ ὅτι
ἀπρεπὲς
τοὺς ἀμφὶ τὴν Ἀθηνᾶν θυμὸν ἔχειν τὸν αὐτὸν τῷ Ἀχιλλεῖ, καὶ ὅτι θεοῖς οὐ
πρέπον τὸ κλέπτειν. (v. 24) Ἐΰσκοπος δὲ Ἑρμῆς μυθικῶς μὲν ὁ δεξιὸς

σκοπεῦσαι, ὃ δὴ καὶ αὐτὸ ἀγαθοῦ ἀγγέλου ἔργον ἐστίν,
ἡ Ἶρις ἄγγελος τῇ Θέτιδι πέμπεται. συνεστηκυίαις γὰρ ἀτμίσι καὶ ἤδη

πεπυκνωμέναις εἰς σταγόνας, ἡ κατὰ οὐρανὸν Ἶρις ἐμφαίνεται ἀγγέλλου-
σα ὑετόν. (v. 60) Τὸ δὲ «θρέψα τε καὶ ἀτίτηλα καὶ πόρον παράκοιτιν»
συχνὴν
ἔχει χάριν. πολλοὶ γὰρ τρέφουσι μὲν θρεπτοὺς ἢ θρεπτάς τινας, οὐκ
ἀτιτάλλουσι
δέ, ἀλλὰ βίῳ τρύχουσι τάλανι, ἢ καὶ ἄμφω ταῦτα ποιοῦντες, οὐ τελοῦσι
καὶ
γάμους αὐτοῖς, ἀλλ' ἀφιᾶσιν ἀσπέρμους οἴχεσθαι. [Τὸ δὲ «ἀνδρὶ πόρον»
Ὁμήρῳ σύνηθες λέγειν. οὐ γὰρ ἀνὴρ γυναικί, ἀλλὰ γυνὴ ἀνδρὶ ὀρθῶς
λέγεται
δίδοσθαι, ὡς μὴ ἄρξουσα τοῦ ἀνδρὸς ἀλλ' ἀνάπαλιν πεισομένη. ἔχει δέ τι
καὶ
ἀστειότητος τὸ «πόρον παράκοιτιν Πηλεῖ», ὡς οἷά τι δηλαδὴ δῶρον, κατὰ
τὸ
»ἀτὰρ δόρυ Μηριόνῃ πόρωμεν». δῶρον γὰρ καὶ ἐκεῖνο τὸ δόρυ. ὅτι δὲ
τοιούτου
δώρου, ἀγαθῆς δηλονότι γυναικός, οὐκ ἔστι ληΐσασθαί τι ἄμεινον,
ποιητικὴ
γνώμη μαρτυρεῖ.] (v. 62) Τὸ δὲ «πάντες ἀντιάασθε θεοὶ γάμου», καὶ ἑξῆς,
χρησιμεύσει μέν πως καὶ εἰς λόγον γαμήλιον παρῳδηθέν,

παραποιηθήσεται δὲ ἐν
772
μέρει καὶ εἰς ὄνειδος ἀνδρὸς βλάπτοντος τοὺς συμποσιάσαντας. Ὅρα δ'
ἐνταῦθα
καὶ ὅτι τὸ «ἐν δὲ σύ» τούτοις, ἐκ περισσοῦ κεῖται. ἐν γὰρ τῷ «πάντες
ἀντιάασθε»
νοεῖται πάντως τὸ σύ. θυμοῦ δὲ ὅμως ταράττοντος καὶ οἷον λήθης
γενομένης
ἰδίᾳ τὸ σύ κατὰ τὸ πλεονάζον ἐκπεφώνηται. (v. 63) Κακῶν δὲ ἕταρον τὸν
Ἀπόλλωνα λέγει, οἷον Ἀλεξάνδρου, ὡς ἐρρέθη, καὶ Ἕκτορος, καὶ ὅλως
τῶν
ὑπερφιάλων Τρώων. μέγα δὲ πάντως εἰς ὕβριν τὸ τοὺς κακοὺς
ἑταιρίζεσθαι. διὸ
καὶ Ἡσίοδος παραινεῖ μὴ κακῶν ἕταρον εἶναι. [Τὸ δὲ «αἰὲν ἄπιστε» οὐ
μακράν
ἐστι τοῦ ἀλλοπρόσαλλον σκῶψαι καὶ τὸν Ἀπόλλωνα.] (v. 65 – 8) Ὅτι
Ἀχιλλεῖ διὰ τῆς μητρὸς Θέτιδος, ὡς μαινόμενος τὸν Ἕκτορα ἔχει παρὰ
νηυσὶν
οὐδ' ἀπέλυσεν. (v. 116) Ἐπεὶ δὲ ἀλόγιστον δοκεῖ τὸ λεχθέν. πῶς γὰρ ἂν
ἀπέλυσεν Ἀχιλλεὺς τὸν μή ποθεν αἰτηθέντα; – ἦν δὲ καὶ σφοδρὰ ἡ λέξις
τοῦ
μαίνεσθαι – φησὶν «αἴ κέν πως ἐμέ τε δείσῃ» καὶ ἑξῆς, διδάσκων ἐν
τούτοις ὡς
ἔστιν οὗ ὁ ἐνδόξως μηνύων τῷ πάνυ ἐλάττονι αὐστηρότερον τοὺς λόγους
με-
ταχειρίσεται καὶ βαρύτερον ἐνσκήψει. οὕτω γὰρ καὶ ἐνταῦθα οὐ μόνον
σφοδρὸν
τὸ μαίνεσθαι τὸν Ἀχιλλέα φρεσίν, ἀλλὰ καὶ ἀχθεινὸν τὸ «οὐδ' ἀπέλυσε».
μονο-
νουχὶ γὰρ ἀπαιτεῖ τὸν Ἀχιλλέα, ἐκεῖνον φθάσαι ποτνιάσασθαι πρὸς τῶν
Τρώων
τὴν λύσιν τοῦ Ἕκτορος. ὅτι δὲ ἄλλως ὁ Ὁμηρικὸς Ζεύς, ἤτοι νοῦς, οὐ
φύσει
μαινόμενον φρεσὶν οἶδε τὸν Ἀχιλλέα, δηλοῖ ἐν οἷς ἐρεῖ ὅτι οὔτε ἄφρων
ἐστὶ καὶ
ἑξῆς. (v. 112 – 6) Ἡ δὲ ποιητικὴ ἐνταῦθα φράσις τοιαύτη «αἶψα μάλ' ἐς
στρατὸν
ἐλθὲ καὶ υἱέϊ σῷ ἐπίτειλον· σκύζεσθαί οἱ εἰπὲ θεούς, ἐμὲ δ' ἔξοχα πάντων
ἀθανάτων κεχολῶσθαι, ὅτι φρεσὶ μαινομένῃσιν Ἕκτορ' ἔχει παρὰ νηυσὶν
οὐδ'
ἀπέλυσεν, αἴ κέν πως ἐμέ τε δείσῃ ἀπό θ' Ἕκτορα λύσῃ». (v. 117 – 9)
Εἶτα καὶ
773
προέκθεσιν γράφων τῶν ἐφεξῆς ἱστορηθησομένων ἐπιφέρει «αὐτὰρ ἐγὼ

Πριάμῳ
μεγαλήτορι Ἶριν ἐφήσω λύσασθαι φίλον υἱόν, ἰόντ' ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν,
δῶρα δ'
Ἀχιλλῆϊ φερέμεν, τά κε θυμὸν ἰήνῃ», τουτέστιν εὐφράνῃ, διαχέῃ. οὓς δὴ
δύο
στίχους καὶ μετ' ὀλίγα ἐν τοῖς κατὰ τὴν Ἶριν θήσει ὁ ποιητής. (v. 112)
Ἰστέον δὲ ὅτι τε πάνυ πιθανολογεῖ τὴν τοῦ Ἕκτορος λύσιν ἡ τοῦ Διὸς
ἀπειλὴ
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια.

Vol. 1, p. 1, line 21
πάντῃ πρὸς πλάσμα διασκευάζει καὶ μύθους, ἀλλὰ κατ' αὐτὸν φάναι,
πολλὰ ψεύδεα λέγει ἐτύμοις
ὁμοῖα, ὅθεν ἄν τις οὐδὲ ἴδοιτο. πολλὰ μέντοι καὶ οὐ πάντα ψεύδεται. οὐ
γὰρ ἂν ἔτι ἐτύμως ὁμοῖα ἡ
ποίησις φθέγγοιτο ἐὰν ψευδῆ πάντα εἴη συνείρουσα. αὐτίκα τῆς
Ὀδυσσέως πλάνης τὸ πολὺ, περὶ Σι-
κελίαν γενέσθαι καὶ Ἰταλίαν καὶ ἐπέκεινα τεθρύλληται συμφώνως τῷ
ποιητῇ. καὶ τοῦτο δηλοῖ δίχα
πολλῶν ἄλλων, καὶ ὁ τῆς ἱστορίας Λατῖνος, καὶ ὁ Αὔσων, οἱ ἐξ
Ὀδυσσέως καὶ Κίρκης κατά τινας.
οἳ καὶ τῆς ὁμωνύμου αὐτοῖς χώρας ἐκράτησαν, καὶ ἀφ' ἑαυτῶν τὰ ἔθνη
ἐκάλεσαν. ὁμολογεῖ δὲ τούτοις
καὶ ἡ ἐν Ἰβηρίᾳ πόλις Ὀδύσσεια. καὶ ὁ ἐν παροιμίαις Τεμέσιος ἥρως ὁ
βαρύμηνις, εἷς τῶν Ὀδυσσεῖ
συμπλευσάντων ἑταίρων, ἐν Τεμέσῃ τῇ Ἰταλικῇ τιμώμενος. καὶ οὕτω μὲν
οὐκ ἔστιν ἀμφιβαλεῖν ὅτι
ἐκεῖ τὰ πλείω πεπλάνηται Ὀδυσσεύς. ὁ δέ γε ποιητὴς, ἔστιν ἃ τῆς τοῦ
Ὀδυσσέως πλάνης καὶ ἐξωκεα-
νίζων φαίνεται, ὡς ἐν τοῖς ἑξῆς φανερῶς δειχθήσεται. φυλάττων μὲν καὶ
τὰ τῆς ἱστορίας, προστιθεὶς
δὲ καὶ τερατολογίαν ποιητικήν. καὶ ποιήσεως νόμῳ, τὸ ψεῦδος τῇ
ἀληθείᾳ παραμιγνύς. καὶ τὰ μὲν
διδάσκων, τὰ δὲ ἐκπλήττων ἢ καὶ ψυχαγωγῶν. οὕτω δὲ καὶ τὸν Αἰόλον
καὶ τοὺς Κιμμερίους καὶ τὰ
κατὰ τὴν Καλυψὼ ἐξ ἱστοριῶν ἀληθῶν ἐρανισάμενος ὡς δειχθήσεται,
προσεπιτίθησί τι καὶ τερατολο-
γίας. πῇ μὲν, ἐκτοπίζων τὰ ἱστορούμενα καὶ μετακινῶν αὐτὰ ἐξ ἄλλων
τόπων εἰς ἄλλους. πῇ δὲ,
τὰς ἰδιότητας τῶν ἱστορουμένων προσαύξων καὶ μετάγων εἰς τὸ
774
παραδοξότερον. ἐκτοπίζων μὲν, ὡς

ὅτε τοὺς Κιμμερίους τὸ ἀληθῶς βόρειον ἔθνος, εἰς τοὺς ἑσπερίους τόπους
τοὺς πρὸς τῷ Αἵδῃ μετάγει
ψευδῶς. καὶ τὴν τῆς Καλυψοῦς δὲ νῆσον, εἰς Ὠκεανὸν μετατίθησι. τὰς δὲ
ἰδιότητας ἐπαυξάνων, ὡς
ὅτε τοὺς Λαιστρυγόνας ἀγρίους ἄλλως ὄντας, αὐτὸς καὶ
ἀνθρωποφαγοῦντας ποιεῖ. καὶ τὸν Αἰόλον
δὲ τεχνίτην ὄντα τοῦ πλέειν, ἐγκατακλείειν τοὺς ἀνέμους φησίν. οὐ
ψευδόμενος πάντῃ, ἀλλ' ὑπερβάλ-
λων τὸ ἱστορούμενον. ψεῦδος γὰρ ἁπλῶς διόλου τῆς Ὁμήρου καταγνῶναι
ποιήσεως, πάντῃ ψευδές.
ψεῦδος γὰρ τοιοῦτον, οὐδ' αὐτὸς ἐρεῖ, εἴποι ἂν αὐτός. μάλα γὰρ
πεπνυμένος ἐστίν. ἀκούσοι γὰρ ἂν,
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. Vol. 1, p. 15, line 17
ὑποβάλλει, μὴ μόνον φυσικὸν λόγον ἀλλὰ καὶ προφορικὸν ὑπονοεῖν τὸν

Ἑρμῆν. ἦν δὲ τοιοῦτος λόγος,
ὁ τοῦ ἀοιδοῦ. ὃν Ὅμηρος ἐν τῇ γῥαψῳδίᾳ ἐρεῖ. ὃς φύλαξ ὢν τῇ
Κλυταιμνήστρᾳ, κατεπῇδε τοῦ Αἰγί-
σθου ὡς εἰκὸς, ἃ λέγει ἐνταῦθα ὁ Ζεύς. (Vers. 39.) Ἄκοιτις δὲ ἣν καὶ
ἄλοχον ἀνωτέρω ἔφη, οὐ μόνον
ἡ ὁμόκοιτις, ἀλλὰ καὶ ἡ μὴ κοιτασθεῖσα σὺν ἑτέρῳ ἀλλ' ἐκ παρθενίας
ληφθεῖσα. (Vers. 38.) Ὅρα δὲ
καὶ ὅτι θαυμασίως ἐνταῦθα κεῖται τὸ ἐΰσκοπος καὶ τὸ ἀργειφόντης, περὶ
οὗ ἐν Ἰλιάδι εἴρηται. οὐ γὰρ
ὁ δόλιος Ἑρμῆς ἢ ὁ χθόνιος ἢ ὁ στρόφις ἢ ὁ ἐμπολαῖος ἤτις τοιοῦτος
ἐπαίδευε τὸν Αἴγισθον, ἀλλ'
ἐΰσκοπος, δι' οὗ προσκοπεῖσθαι εἶχε τὰ μέλλοντα, καὶ ὁ ἀργειφόντης, ὃς
ἀργὸν φόνου ὑπετίθει εἶναι
τὸν Αἴγισθον καὶ μὴ κτείνειν τὸν Ἀγαμέμνονα. (Vers. 40.) Ὅτι ἐν τῷ, ἐκ
γὰρ Ὀρέσταο τίσις ἔσσεται
Ἀτρείδαο ὁππότ' ἄρ' ἡβήσει τε καὶ ἧς ἱμείρεται αἴης, ὑποδηλοῖ ὁ ποιητὴς
τὸν τῆς ἥβης καιρὸν ἀρχὴν
εἶναι τοῦ φρονεῖν τὰ βελτίω. τίς δὲ ἡ ἥβη καὶ πόθεν γίνεται, ἐν τοῖς τῆς
Ἰλιάδος γέγραπται. ἐν τού-
τοις δὲ, καὶ ποιητική ἐστι παρίσωσις. πάρισα γὰρ τὸ, Ὀρέσταο Ἀτρείδαο.
ἤγουν ὁμοιοκατάληκτα.
ἢ ὁμοιοτέλευτα. Αἰολέων δέ εἰσιν αἱ τοιαῦται γενικαὶ ὡς καὶ ἐν τῇ Ἰλιάδι
γέγραπται. Φασὶ δὲ οἱ πα-
λαιοὶ, μὴ δεῖν ἐνταῦθα λέγειν ἐκ γὰρ Ὀρέσταο Ἀτρείδαο, ἤτοι τοῦ
ἐγγόνου τοῦ Ἀτρέως. ἀλλὰ μᾶλλον,
775
ὅτι ἐξ Ὀρέστου, τίσις τουτέστιν ἐκδίκησις ἔσται τοῦ Ἀτρείδου

Ἀγαμέμνονος. λέγουσι γὰρ, τὸν Ὅμηρον
μὴ σχηματίζειν ἀπὸ πάππου πατρωνυμίαν, εἰ μὴ ὁ πάππος εὐθὺς εἴη Διὸς
υἱός. καὶ ὁ λόγος, εὔλογος.
ἀπὸ γὰρ προσεχοῦς καὶ ἐγγυτάτω αἰτίου χρὴ γενεαλογεῖν, ὁποῖόν τι ὁ
πατήρ. ὁ δὲ πάππος, πόῤῥω αἴτιον.
εἰ μέντοι πάνυ ἔνδοξος ὁ πάππος ὡς οἱ ἐκ τοῦ Διὸς, τότε δὴ
χαρακτηριστέον καὶ ἐξ αὐτοῦ τὸν ἀπόγονον,
οὐχ' ὡς προσεχοῦς αἰτίου ἀλλ' ὡς ἐπιφανεστάτου. ἐνταῦθα δὲ ὁ τοῦ
Ὀρέστου πάππος Ἀτρεὺς, οὐκ
εὐθὺς ἐκ Διός.
φρεσὶ θείω. (Vers. 88.) Ὅτι τὸ τὴν Ἀθηνᾶν εἰς Τηλέμαχον κατελθεῖν ἐν
Ἰθάκῃ καὶ ὑποβαλεῖν τὰ ποιη-
τέα, τὴν τῆς φυσικῆς φρονήσεως ἐπιδημίαν δηλοῖ. ἥτις ὡς μετὰ ταῦτα
ἐρεῖ ὁ ποιητὴς, μένος τῷ Τηλε-
μάχῳ ἐνῆκε καὶ θάρσος. καὶ νῦν μᾶλλον ἤ περ πρῴην ὡς εἰκὸς ὑπέμνησε
τοῦ πατρός. καὶ ὀψέ ποτε
ἀναφρονήσαντα, κατὰ τῶν μνηστήρων ἠρέθισε. καὶ εἰς ἀποδημίαν
δέουσαν ἔστειλεν. ὀσσόμενον μὲν
ἀεὶ ἐν φρεσὶ τὸν πατέρα εἴ ποθεν ἐλθὼν σκεδάσει τοὺς μνηστῆρας. ἄρτι
δὲ κατὰ τὸν τῆς Ἀθηνᾶς λόγον,
μᾶλλον ἐποτρυνθέντα. καὶ ἀπὸ τοῦ βουλεύεσθαι, εἰς πρᾶξιν
παρακινηθέντα. δι' ἧς καὶ περὶ τοῦ πατρὸς
ἐνόμισέ τι μαθεῖν. καὶ κλέος ἐσθλὸν σχεῖν ὡς φιλοπάτωρ. ἤδη γὰρ ὁ
Τηλέμαχος ἡλικίας ἐπέβη τελειοτέ-
ρας, καὶ φρονεῖν ἐχούσης, καὶ οἵα συνιέναι οἷα ὑπὸ τῶν μνηστήρων
ἔπασχεν. ἡ δὲ εἰς Σπάρτην καὶ εἰς
Πύλον ἀπέλευσις αὐτοῦ, καὶ ἄλλως ἐπιτετήδευται τῷ ποιητῇ εὐμεθόδως,
εἰς πλατυσμὸν τῆς τε ποιή-
σεως, καὶ εἰς διασκευὴν καὶ διατριβὴν λόγου χαρίεσσαν. καὶ εἰς πορισμὸν
συχνῆς ἱστορίας ὡς μετὰ
ταῦτα φανήσεται. ἔτι δὲ καὶ εἰς πολλὴν Ποιητικὴν πιθανότητα.
νησιώτης γὰρ ὢν ὁ παῖς καὶ μηδὲν
εἰδὼς ἢ φρονῶν ἄξιον τοῦ πατρὸς, μανθάνει ἐν τῇ τοιαύτῃ ἀποδημίᾳ πρὸς
τῶν εὖ εἰδότων, πολλὰ καὶ
καλὰ τῶν τοῦ Ὀδυσσέως. καὶ ὅτι λόγου μεγάλου ἄξιος ὁ πατὴρ τά τε εἰς
φρόνησιν τά τε εἰς πόλεμον. καὶ
οὕτως ἐν καιρῷ τῷ πατρὶ πείθεται, εἰς τὴν ἐπικίνδυνον μνηστηροκτονίαν
παρακαλοῦντι αὐτόν. Ἰστέον
γὰρ ὅτι ἐντεῦθεν ὁ ποιητὴς ἄρχεται τὰ κατὰ τὴν μνηστηροφονίαν
776
τεκταίνεσθαι, καὶ τῆς ἐπ' αὐτῇ πιθα-

νολογίας θεμελίους ἐκ μακροῦ προκαταβάλλεσθαι. αὐτὴ γάρ ἐστι τὸ
σκοπιμώτατον τέλος τῆς ποιήσεως
ταύτης. καὶ τὸ τῶν πράξεων τοῦ βιβλίου τούτου ἀνδρῶδες καὶ ἡρωϊκὸν,
αὐτόθι κεῖται τῷ ποιητῇ. καὶ
τρόπον τινὰ, τὰ ἄλλα πάντα δι' αὐτὴν πέπλασται. διὸ καὶ αὐτὴν ἀνύσας ὁ
ποιητὴς, συγκαταπαύει καὶ
τὸ βιβλίον. ἐπεὶ δὲ ἀπίθανον ἂν ἴσως τισὶ τὸ πρᾶγμα δόξειε πῶς γὰρ
Ὀδυσσεὺς ὁ ἄοπλος, ὁ εἷς, τῶν
τοσούτων καὶ τοιούτων μνηστήρων περιγενήσεται, πολλαχοῦ τὸ πιθανὸν
ἐγκατατίθεται. καὶ οὕτω
τῷ ὑπὸ ποσὶν ἐδήσατο πέδιλα, τὸ ῥῆμα κεῖται, ἀφ' οὗ τὸ ὑπόδημα γίνεται.

ἐκ γὰρ τοῦ ὑποδεῖσθαι τὸ
ὑπόδημα. ὥσπερ ἐκ τοῦ ἀναδεῖσθαι καὶ διαδεῖσθαι, τὸ ἀνάδημα καὶ τὸ
διάδημα. δῆλον δὲ ὡς ἐπὶ
ποδῶν μὲν τὸ ὑποδεῖσθαι. ἀναδεῖσθαι δὲ καὶ ἀναδέσμη, ἐπὶ κεφαλῆς. τὸ
μέντοι διὰ τοῦ σώματος,
διάδημα. Τὰ δὲ ῥηθέντα πέδιλα, καλά φησιν. ἀμβρόσια. χρύσεια. λέγων,
καὶ ὅτι αὐτὰ ἔφερον αὐτὴν
ἐπί τε ὑγρὴν ἐπί τε ἀπείρονα γαῖαν ἅμα πνοιαῖς ἀνέμου, (Vers. 98.) ἤτοι
ὁμοίως ἀνέμοις. δηλοῖ δὲ
διὰ τούτων ὁ ποιητὴς, τὸ θεῖον καὶ λαμπρὸν καὶ ὀξυκίνητον τῆς
φρονήσεως. τὸ θεῖον μὲν, διὰ τοῦ
ἀμβρόσια. θεῖον γάρ τι ἀμβροσία ὡς πολλαχοῦ ἐφάνη. διὰ δὲ τοῦ
χρύσεια, τὸ λαμπρόν. τὸ δὲ ὀξυ-
κίνητον, διὰ τῆς κατ' ἄνεμον φορᾶς. προϊὼν δὲ καὶ ὡς ὄρνιν αὐτὴν ἐρεῖ
διΐπτασθαι. Τὸ δέ γε ὑποδε-
δέσθαι τὴν Ἀθηνᾶν, τὸ τῆς φρονήσεως εὔοδον καὶ ἀπρόσκοπον ἐν τοῖς
πρακτέοις ὑποδηλοῖ. Ὅρα δὲ
ὅτι οὐ φέρεσθαι τὰ πέδιλα λέγει, ἀλλ' αὐτὰ φέρειν καὶ κουφίζειν τὴν
Ἀθηνᾶν ὡς οἷον πτερόεντα. καὶ
ἔστι τοῦτο, τερατολογία τις ποιητική. ποδήνεμον οἷον ποιοῦσα καὶ τὴν
Ἀθηνᾶν. οὕτω δὲ καὶ τὸν
Ἀχιλλέα ἐν Ἰλιάδι τεραστείως ἐκούφιζον τὰ ὅπλα φορούμενα. (Vers. 97.)
Ὅρα δὲ καὶ ὅτι τὸ ἐφ'
ὑγρὴν ὅ ἐστιν ἐπὶ θάλασσαν, ἔπεισε τοὺς μεθ' Ὅμηρον, ξηρὰν ὀνομάσαι
τὴν γῆν. καὶ τοῦτο μὲν τοιοῦ-
τον. (Vers. 97.) Τὸ δὲ τῆς Ἀθηνᾶς ἔγχος ἐγκωμιάζων, ἄλκιμον λέγει
ἀκαχμένον ὀξέϊ χαλκῷ. βριθύ.
777
μέγα. στιβαρόν. ᾧ δάμνησι στίχας ἀνδρῶν ἡρώων, τοῖσι τε κοτέσσεται

ὀβριμοπάτρη. δηλοῖ δὲ ταῦτα,
τὸ ἐνεργὸν καὶ ἀνδρῶδες τῆς Ἀθηνᾶς καὶ δραστήριον. ἔστι δὲ τὸ μὲν
ἄλκιμον, μετηγμένον ἀπὸ τοῦ
χρωμένου ἀλκίμου προσώπου, εἰς τὸ σκεῦος. ἢ τὸ ἀλκιμοποιόν. ὡς καὶ
νωθρὸς νότος, ὁ νωθροποιὸς
καὶ καρηβαρικός. καὶ δέος χλωρὸν, τὸ χλωροποιόν. Τὸ δὲ ἀκαχμένον ὀξέϊ
χαλκῷ, τὸ λυποῦν τῇ ὀξύ-
τητι τοῦ σιδήρου. ἀκαχεῖν γὰρ τὸ λυπεῖν. ἢ τὸ ἔχον ἀκὴν ἤγουν ἀκωκὴν
δι' ὀξέος σιδήρου, ἐντεῦθεν
δὲ τὸ ἐστομωμένον νοεῖται. (Vers. 100.) Τὸ δὲ βριθὺ καὶ τὸ μέγα καὶ τὸ
στιβαρὸν, συγκροτοῦσιν ἄλληλα
εἰς θείου ἔγχους σεμνότητα. τούτων δὲ, στιβαρὸν μὲν, τὸ πυκνὸν καὶ
στερεὸν, μετενεχθὲν ἀπὸ τῆς
ἱσταμένη, ἀλλ' ὡς γράφει Ἀθήναιος ἡ κατὰ τεσσάρων, δηλοῖ καὶ τὸ τῆς

λέξεως ἔτυμον. τετράπεζα γὰρ,
καὶ συγκοπῇ δι' εὐφωνίαν, τράπεζα. ὥσπερ καὶ τετράδραχμον τέτραχμον
κατὰ τοὺς παλαιούς. καὶ φύσησις,
φύσις διὰ τὸ ζωτικῷ πνεύματι διαφυσᾶσθαι τὰ ζῶντα. εἰς δὲ τὴν τρίποδα,
πέπαικταί τι τοῖς πάλαι.
Ἀριστοφάνους γοῦν φαμένου τράπεζαν ἡμῖν φέρε τρεῖς πόδας ἔχουσαν
τέτταρας δὲ μὴ ἐχέτω, λέγει ὁ
ἐπιταχθεὶς, καὶ πόθεν ἐγὼ τρίπουν τράπεζαν λήψομαι; λέγει δέ φασι καὶ
Ἐπίχαρμος, οὕτω. τί δὲ ταδ'
ἐστί; δηλαδὴ τρίπους. τί μὰν ἔχει πόδας τέτταρας; οὐκ ἔστι τρίπους ἀλλ'
οἶμαι τετράπους, ἔστι
δ' ὄνομ' αὐτῇ τρίπους. Κρατῖνος δέ φασι, τρισκελῆ λέγει τὴν τρίπουν.
εἰπών. τράπεζαι τρισκελεῖς σφεν-
δάμνιναι. Ἐν τούτοις δὲ ὅρα τὸ τέττορας Δωρικῶς λεχθὲν, οὗ εὐθεῖα
κεῖται παρ' Ἡσιόδῳ. καὶ τὸ
σφενδάμνιναι. οὗ ἀρσενικὸν, παρὰ τῷ κωμικῷ ἐν τῷ, ἄνδρες
μαραθωνομάχοι σφενδάμνινοι. τουτέστι,
στερεοὶ κατὰ τὸ ἐκ τῆς σφενδάμνου ξύλον. (Vers. 114.) Ὅτι τὸ
τετιημένος ἦτορ ἤγουν τετιμωρημένος,
λέξις ἐστὶ ποιητικὴ, ἀπὸ ἀῤῥήτου ἐνεστῶτος τοῦ τιῶ τιήσω. τοιοῦτον δὲ
καὶ τὸ βεβιημένος. καὶ τὸ λελιη-
μένος ἀντὶ τοῦ ἐπιθυμῶν. Τετιημένος δὲ ἦτορ, ὁ κατὰ ψυχὴν πάσχων.
πρὸς διαστολὴν τοῦ κατὰ
σῶμα. Ὅτι ἁπλῶς μὲν ὀσσόμενος, ὁ βλέπων, ὀσσόμενος δὲ φρεσὶν ὁ
778
φανταζόμενος τὸ μὴ παρὸν, καὶ

κατὰ νοῦν αὐτὸ βλέπων καὶ ἀνειδωλοποιούμενος. ὡς ὁ Τηλέμαχος
κάθηται ὀσσόμενος φρεσὶ πατέρα
ἐσθλὸν, ἤγουν ὀνειροπολῶν ὡς ὁ παραφραστὴς Δημοσθένης ἡρμήνευσε.
καὶ τοῦτο ἦν ἡ εἰς αὐτὸν οὐρα-
νόθεν ἔλευσις τῆς Ἀθηνᾶς. ἐνθουσιάσας γὰρ οἷον, καὶ εἰς προθυμίαν
ἔννουν ἀναβακχευθεὶς, ποιήσει
τὰ ἐφεξῆς δηλωθησόμενα. Ἰστέον δὲ ὅτι καὶ μαντικὴ λέξις ἔστιν ὅτε τὸ
ὄσσεσθαι, ὡς ἐν τῷ κάκ' ὀσσό-
μενος εἶπον τινές. μάλιστα δὲ τοιαύτη λέξις, τὸ ὀττεύεσθαι. ἐπεὶ καὶ ὄσσα
καὶ ὄττα, οἰωνοσκοπία
φασὶν ἢ κληδών. Αἰολικῶς δὲ κατὰ Ἡρακλείδην ἔχει τὸ ὄσσεσθαι. τὰ γὰρ
εἰς πτωφησὶ βαρύτονα, οἱ
Αἰολεῖς εἰς δύο σίγμα μετατιθέασιν. οἷον. πέπτω πέσσω. ὡς καὶ ἐν τοῖς εἰς
τὴν Ἰλιάδα ἐῤῥέθη. ὄπτω
ὄσσω. ἐνταῦθα δὲ σημείωσαι ὡς εἰ καὶ ἐκ τοῦ ὄπτω γίνεται τὸ ὄσσω,
κατὰ πολλὰ μέρη τῆς πόλεως μονοχίτωνες, ῥυτὸν κρατοῦντες ἐν ταῖς

χερσίν. ἔστι δὲ ποτηρίου εἶδος τὸ
ῥυτὸν ὡς ἐν ἄλλοις δηλοῦται σαφῶς. Χρὴ δὲ μὴ δούλους νοεῖν τοὺς
Ὁμηρικοὺς οἰνοχόους. δοῦλος γάρ
φασιν οὐδεὶς ἦν ἐν τοῖς τοιούτοις διακονῶν. ἀλλ' οἱ ἐλεύθεροί φασι τῶν
νέων, ᾠνοχόουν. ὡς καὶ ὁ τοῦ
Μενελάου υἱὸς καί τοι νυμφίος ὢν, ἐν αὐτοῖς τοῖς γάμοις. Ὅτι δὲ τὸ τὰς
χεῖρας νίπτεσθαι, κατὰ χει-
ρὸς καὶ κατὰ χειρῶν ὕδωρ λαμβάνειν ἢ διδόναι ἢ δίδοσθαι ἢ χεῖσθαι
ἐλέγετο, παραδιδόασιν οἱ πάλαι
ῥήτορες. παρ' οἷς ᾄδεταί τις παράσιτος ἐγκωμαζόντων τινῶν μὲν, τὸ ἀπὸ
λέρνης ὕδωρ κρήνης Ἀργείας.
τινῶν δὲ, τὸ ἀπὸ πειρήνης τῆς κατὰ Κόρινθον, αὐτὸς εἰπεῖν, ἄριστον εἶναι
τὸ κατὰ χειρῶν. ἤγουν τὸ
ἐν συσσιτίοις διδόμενον. Κερᾶν δὲ ἀφ' οὗ καὶ ὁ κρατὴρ καὶ τὸ κιρνᾶν καὶ
ὅσα τοιαῦτα, οὐ μόνον οἴνῳ
προσαρμόττει, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις ὑγροῖς. ὡς δῆλον καὶ ἐκ τοῦ μελικρήτου.
καὶ ἐκ τοῦ, θυμῆρες κερά-
σασα κατὰ κρατός τε καὶ ὤμων. καὶ ἐξ ἄλλων δὲ διαφόρων. (Vers. 147.)
Τὸ δὲ παρενήνεον, λέξις
μέν ἐστι ποιητικὴ, καὶ τοῖς πεζολεκτοῦσιν ἀσυντελής. δηλοῖ δὲ τὸ
σωρεύειν, καὶ ἐμφαίνει τὸν πληθυσμὸν
τοῦ σίτου, ἀπὸ τοῦ νῶ τὸ σωρεύω. ἵνα ᾖ κατὰ ἀναδιπλασιασμὸν, νανῶ.
779
καὶ ἐκτάσει, νηνῶ. ὅμοιον καὶ

τῶ, τητῶ. ἤτοι στερίσκω. τοιοῦτον καὶ τὸ ἀνακηκίειν ἐν Ἰλιάδι. ὅμοιον δὲ
καὶ τὸ κηκάζειν. ὅθεν ἐπι-
κήκαστον τὸ ἐπονείδιστον καὶ καταγέλαστον. ὅτι δὲ καὶ τὸ κακάζειν ἐν
χρήσει ἐστί, δῆλον. ἐπὶ ὀρνίθων
ὀνοματοποιηθέν. (Vers. 149.) Οἱ δὲ δηλωθέντες κοῦροι, δῆλον ὡς καὶ
τρυφερῶς εἶχον καὶ πρεπόντως
τοῖς ὑπερφιάλοις μνηστῆρσιν, ὥς που καὶ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα
δηλωθήσεται. καὶ οἱ μεθ' Ὅμηρον δὲ
οἰνοχόοι τῶν μεγάλων προσώπων, οὐκ ἄλλως διέκειντο. εἴγε καὶ
καθαρείως ἐνέχεον ὥς φησιν ὁ Ξενο-
φῶν. καὶ ἐν τοῖς τρισὶ δακτύλοις ὀχοῦντες τὸ ποτήριον προσέφερον. ἦν δὲ
πάντως τοῖς τοιούτοις ἀνάγκη,
καὶ τὸν οἶνον ἐπιμελῶς χέειν ἐς τοὺς κρατῆρας. διὸ τῶν τις κούρων,
φαύλως οἰνοχοῶν, ἐπετιμήθη,
ἀκούσας μὴ δεῖν τὸν οἰνέα πηλέα ποιεῖν. ὅπερ ἦν ἐξ ἡρωϊκῶν προσώπων
ἀστεῖον αἴνιγμα, τοῦ μὴ χρῆ-ναι ὑπόπηλον οἶνον κιρνᾶν.
κατά τινας. ὅτι δὲ ἡ γραφὴ τῆς ἴλης ἐδιφορεῖτο παρὰ τοῖς παλαιοῖς,
δηλοῦσι καὶ οἱ ἐν ῥητορικοῖς
λεξικοῖς παραδόντες, ὡς καὶ τὸ ἰστέον ἀντὶ τοῦ γνωστέον, διὰ διφθόγγου
εἶχε ποτὲ τὴν γραφὴν ἀπὸ
τοῦ εἴδω. καὶ τὸ ἴλη ἐπὶ τάγματος καὶ πλήθους, παρὰ τὸ εἰλῶ. καὶ τὸ
ἰλυσπᾶσθαι, ὅ ἐστιν ὁμοίως
ὄφει καὶ σκώληκι εἰλεῖσθαι καὶ σπᾶσθαι ἤγουν κινεῖσθαι. ὅθεν καὶ
εἰλύσπωμα ἡ τοιαύτη κίνησις. καὶ
ἡ κλεισία δὲ καὶ τὸ κλείσιον καὶ τὸ πέδειλον, διφορεῖται τοῖς παλαιοῖς.
καὶ ἄλλα, ἐν οἷς καὶ ὁ χιλός.
Αἴλιος δὲ Διονύσιος, καὶ τοῦ ἰθύφαλλος τὴν ἀρχήν, διὰ διφθόγγου
γράφει. ὃ δηλοῖ φησιν, αἰδοῖον
ἐντεταμένον, καὶ ᾆσμα Διονυσιακὸν Ἀθήνῃσι, καὶ ἑταιρικὸν δέ. τουτέστι
φίλον ταῖς ἑταίρισιν. αἳ
καὶ ἀνασεισίφαλλοι φερωνύμως λέγονται παρὰ τῇ κωμῳδία, ὡς
ἀνασείουσαι φησὶ τὸν φάλητα ὅς ἐστιν
αἰδοῖον ἀνδρός. Παυσανίας δὲ διὰ διφθόγγου γράφων καὶ αὐτὸς, φησὶν
ὅτι εἰθύφαλλος, αἰδοῖον.
καὶ ὁ πρόχειρος εἰς συνουσίαν. καὶ ᾠδὴ ὑπόκενος. Σημείωσαι δὲ ὅτι
γενικώτερον τῆς δαιτὸς ὁ ὅμιλος,
εἰ καὶ κατὰ τρόπον ὑστερολογίας ἡ ποιητικὴ φράσις προτίθησι τὴν δαῖτα
ἐν τῷ, τίς δαὶς τίς δὲ ὅμιλος.
χρὴ γὰρ πρῶτον ὁμιλαδὸν γενέσθαι τινὰς, εἶτα ἢ μάχην τυχὸν ἢ ἑορτὴν
780
θέσθαι. ἢ πανήγυριν. ἢ
καὶ δαῖτα. καὶ ταύτην, ἢν ἐν γάμῳ ἢ ἐν εἰλαπίνῃ ὡς ἐῤῥέθη ἢ ἐν ἐράνῳ.
(Vers. 227.) Τὸ δὲ ὑβρίζον-
τες, πάνυ κυριολεκτικῶς εἶπεν. ὕβρις γὰρ οὐ μόνον ἡ ἐν λόγοις ἀλλὰ καὶ
ἡ κατὰ πᾶν ἔργον αἰσχρόν.
ὑβρισταὶ γοῦν καὶ οἱ κακολογοῦντες. ὑβρισταὶ δὲ ὡς μάλιστα, καὶ οἱ
αἰσχρουργοῦντες, ὁποῖοι καὶ οἱ
μνηστῆρες. οἷς δίχα τῶν ἄλλων ἤρκει πρὸς ὕβριν, καὶ τὸ ἄμετρον τῆς
τρυφῆς. τὸ γάρ τοι μέτρον
καὶ τὸ παρώνυμον αὐτῷ μέτριον τὸ καὶ ἄρκιον οὗπερ στοχάζεται
σώφρων ἄνθρωπος, καὶ ἐν αὐταῖς
τραπέζαις ἀγαθόν ἐστιν. ὡς δηλοῖ ὁ γράψας τὸ, τοῖς ὑπερβάλλουσι,
δαπάνη πρόσεστιν ἡδονὴ δ' οὐδ'
ἡτισοῦν. καὶ πάλιν. ὡς ἡδὺ πᾶν τὸ μέτριον. οὔθ' ὑπεργέμων ἀπέρχομαι
νῦν, οὔτε κενὸς, ἀλλ' ἡδέως
ἔχων ἐμαυτοῦ. καὶ πάλιν. δεῖ φεύγειν ἁπάντων τὰς ὑπερβολάς. λέγεται δὲ
καὶ Γοργίας ὁ Λεοντῖνος ἐν
βαθεῖ γήρᾳ ζήσας μετ' αἰσθήσεως ἤγουν ἐν τῷ καὶ τῶν αἰσθήσεων ὑγιῶς
ἔχειν. καὶ ἐρωτηθεὶς τίνι
μὲν ἐν τῇ αῥαψῳδίᾳ. ἔστι δὲ καὶ νῦν εἰπεῖν ὡς οὐκ εὐλόγως παροξυνθὲν

ἐν τῇ ἁπλότητι, ὤφειλε γὰρ
ὡς ἄλλως σύνθετον παροξύνεσθαι, εἰκότως μετὰ τὴν κράσιν βαρύνεται
ὡς τὸ χειμάῤῥους, ἵνα ᾖ ὡς
χειμάῤῥοος χειμάῤῥους, οὕτως ἀθρόος ἄθρους. καὶ ἀπολάβῃ ἐν γοῦν τῇ
συναιρέσει, τὴν ὀφειλομέ-
νην ὀξεῖαν τῇ ἀρχούσῃ πρὸ συναιρέσεως. τὸν δὲ παραλόγως ὀξύνεσθαι
δοκοῦντα Ἀσκληπιὸν, ὁ Δημο-
σθένης ἐθεράπευσεν, Ἀσκλήπιον προπαροξυτόνως τολμήσας προφέρειν
αὐτὸν ὡς καὶ Πλούταρχος
ἱστορεῖ. καὶ οὕτω μὲν ταῦτα. τὸ δὲ λογεμπόρος διατί παροξύνεται καὶ μὴ
πρὸ δύο συλλαβῶν ἔχει τὴν
ὀξεῖαν κατὰ τὸ συνέμπορος καὶ μεγαλέμπορος, λύσῃ ἂν ἕτερός τις εὖ
εἰδὼς ἢ κατὰ Δημοσθένην ἢ καί
πως ἑτέρως. τοῦ δὲ κοινότερον λεγομένου ἐμπόρου, χρῆσις καὶ παρὰ τῷ
δειπνοσοφιστῇ ἐν τῷ, στώακας
ἐμπόρους λήρου λόγων καὶ παιδοπίπας. ἔνθα στώακες μὲν
ὑποκοριστικῶς, οἱ στωϊκοί. παιδοπίπαι δὲ,
οὓς ἀγρίους ἔφη σεμνότερον ὁ κωμικός. σύγκειται δὲ ἡ λέξις, πρὸς
ὁμοιότητα τοῦ παρθενοπίπα, ὃ κεῖ-
781
ται ἐν τῇ Ἰλιάδι. Ἐπήβολος δὲ, οὐ ποιητικὴ λέξις, ἀλλὰ Ἀττικὴ κατὰ

τοὺς παλαιούς. οἳ καὶ προφέ-
ρουσι. Σοφοκλῆς. εἴθ' εὖ φρονήσαντ' ἐσίδοιμι φρενῶν ἐπήβολον καλῶν
σε. Πλάτων ἐν πρώτῳ νόμων.
ἐπήβολον γεγονότα ὥστε τυχεῖν τῆς καλλίστης παιδείας. Ξενοφῶν ἐν
τετάρτῳ Παιδείας. γίνονται κατὰ
νόμον ἐπήβολοι. Ὑπερίδης κατὰ Δημάδου. μή τε πόλεως μήτε πολιτείας
ἐπηβόλους γενέσθαι. Ἄρχιππος.
ἐγενόμην χρημάτων ἐπήβολος. καὶ οὕτω μὲν οἱ παλαιοί. παρὰ δὲ τοῖς
ὕστερον, ἡ λέξις ἠμέληται. γίνε-
ται δὲ παρὰ τὸ βάλλειν τὸ τυγχάνειν σκοποῦ, βόλος, ἤβολος, καὶ
ἐπήβολος ὁ ἐπιτυχής. ὡς καὶ ἀλλα-
χοῦ ἐδηλώθη οὐ πρὸ πολλῶν. ἕτεροι δέ φασιν οὕτως. ἐπήβολος, ἐπιτυχής.
ἐγκρατής. ἀπὸ τῆς βουλῆς
ἢ βολῆς καὶ τοῦ βάλλειν. Πορφύριος δὲ μάλιστα τὴν ἐτυμότητα
παρέδειξε τοῦ τοιούτου ὀνόματος.
δοκεῖ δὲ ἀπὸ τοῦ ἐπιτυχῶς βάλλειν, οὐ μόνον ὁ ἐπήβολος παρῆχθαι, ἀλλὰ
καὶ ὁ βελτίων, ἔτι δὲ καὶ
ἀβέλτερος ὁ ἀνόητος φασὶ καὶ εὐήθης μετὰ χαυνότητος. (Vers. 321.) Ὅτι
σχῆμα ἀμφιβολίας τὸ, ἐκ χει
σεμνῶς τὰ τῆς μοιχείας φράζουσι. (Vers. 298.) Τὸ δὲ οὐδέ τι κινῆσαι

μελέων ἦν παραλύτου ὂν, ἔστι
προσρηθῆναι καὶ τοῖς ἄγαν μεθύουσιν, οὓς καὶ ἐξοίνους φαμέν. καλῶς
οὖν ἔγραψέ τις τὸ, οἶνος πόδας
δεῖ γλῶσσαν τε νόον τε δεσμοῖσιν ἀφράστοισι τοῖς Ὁμήρου φρασθεῖσι.
πάσχει δέ τις δεσμοὺς τοιούτους,
ὅτε κατὰ τὸν εἰπόντα, πίνει οἶνον ὑπερβολάδην. ὁπηνίκα καί τι
σπουδαῖον εἰ γίνοιτο, σκώπτεται.
Αἰσχύλος οὖν ἐν τῷ μεθύειν γράφων ἐπαινετὰς τραγῳδίας ἤκουσε παρὰ
Σοφοκλέους τὸ, ὦ Αἰσχύλε, εἰ
καὶ τὰ δέοντα ποιεῖς, ὅμως οὐκ εἰδώς γε ποιεῖς. (Vers. 299.) Τὸ δὲ οὐκέτι
φυκτὰ πέλονται, καὶ ὡς
παροιμιῶδες ἐστὶν ἐπὶ ἀφύκτων κακῶν. (Vers. 302.) Πιθανῶς δὲ ὁ Ἥλιος
ἑταῖρος πλάττεται τῷ
Ἡφαίστῳ, διὰ τὸ ἐν ἀμφοῖν φωσφόρον. εἰ δὲ καὶ ὁ Ἄρης τὸν ἀλεκτρυόνα
ἐν ἀνθρώποις ὄντα τότε
κατάσκοπον εἶχε ταχθέντα μηνύσειν τὴν Ἡφαίστου ἔφοδον, ὁ δὲ,
ὑπνώσας, προὔδωκε τὰς τοῦ Ἄρεος
ἐλπίδας, ὅ δ' ὕστερον εἰς πτηνὸν αὐτὸν ἀπεμόρφωσε, καὶ δηλοῦσιν ἔτι
τὴν ἐκείνου στρατιωτικὴν, ὁ λόφος
782
ὁ θυμὸς τὰ κέντρα κατὰ τὸν γράψαντα ῥήτορα, ἀλλὰ τοῦτο τῆς ὕστερον
μυθοποιητικῆς οὐ σεμνόν ἐστι
λάλημα. ἧς πλάσμα, καὶ ὁ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα δηλωθησόμενός που
Γιγγρών, δαίμων φησὶ διακο-
νήσαν τῇ τῆς Ἀφροδίτης μοιχείᾳ. (Vers. 305.) Τὸ δὲ γέγωνε θεοῖσιν, ἀντὶ
τοῦ ἐγνώσθη ἐφ' οἷς ἐβόησε.
(Vers. 307.) Τὸ δὲ ἔργα γελαστὰ, γράφεται καὶ ἔργ' ἀγέλαστα, ἤγουν οὐκ
ἄξια γέλωτος. τοῦτο δὲ
πρός γε τὸν χολούμενον Ἥφαιστον, οἱ γὰρ ἄλλοι γελάσουσιν. Ἰστέον δὲ
ὅτι τὸ γελαστὰ καθὰ καὶ τὸ
ἀγέλαστα εἰκὸς γενέσθαι ἀπὸ τοῦ γελῶ γελάζω ἀῤῥήτου θέματος ὁμοίως
τῷ, ἀγῶ ἀγάζω ὅθεν τὸ ἀγα-
στόν. καὶ ἀποβολῇ τοῦ σίγμα καὶ τροπῇ τοῦ ψιλοῦ εἰς δασὺ, ἀγαθόν. ἔτι
δὲ καὶ ὡς ἀπὸ τοῦ ἐρῶ διάζω
ἐραστὸν καὶ ἐπέραστον, οὗ παθητικὸς ἀόριστος ἠράσθην. κατὰ τὸ, πειρῶ
πειράζω ἐπειράσθην.
ἄλλως μέντοι, ἐκ τοῦ ἐράω ἐρῶ, τὰ ὀνόματα Ἐρατὼ Μούσης ὄνομα καὶ
ἐρατὸν καὶ ἐρατεινὸν
εἶναι ὧν ἐν τοῖς μάλιστα καὶ Ὅμηρος ἐδήλωσε μὲν καὶ ὁ τῆς

Κλυταιμνήστρας φύλαξ ἀοιδός. δηλοποιήσει
δέ που ἐν τοῖς ἑξῆς καὶ ὁ Φήμιος. (Vers. 480.) Τὸ δὲ ἔμμοροι ἀντίκειται
τῷ ἄμμοροι. ἑτεροιοῦνται δὲ
πρὸς αὐτὰ οἱ κάμμοροι. Τὴν δὲ αἰδῶ εὐφυῶς τις ἐτυμολογήσας ἔφη ὅτι
αἰδὼς ἡ μὲν καλὴ, παρὰ τὸ ἀεὶ
τὸ δέον ἔχειν. ἡ δὲ κακὴ, παρὰ τὸ ἀεὶ ἐνδείας αἰτία εἶναι. καθ' ὃ καὶ
εἴρηται τὸ, αἰδώς τοι πρὸς ἀνολβίῃ.
ὁ δὲ τοῦτο καινότερον γράψας ἐπέβαλεν ὁμοίως καὶ τῇ τοῦ πατρὸς
ἐτυμολογίᾳ, οὕτω. πατὴρ θεὸς μὲν,
ὡς τὸ πᾶν τηρῶν ἄνθρωπος δὲ, ὡς τοὺς παῖδας τηρῶν. (Vers. 481.) Οἴμας
δὲ καὶ νῦν τὰς ᾠδὰς
λέγει. ὡς καὶ πρὸ ὀλίγων. Τὸ δὲ ἐφίλησε φῦλον ἀοιδῶν ὡς ἔχει τι
παρηχήσεως, οὐκ ἄδηλόν ἐστιν. ὥσπερ
καὶ μετ' ὀλίγα τὸ, Ἐποιὸς ἐποίησε σὺν Ἀθήνῃ. (Vers. 474.) Σημείωσαι δὲ
ὅτι δεξίωσίς τις ἐνταῦθα
πρὸς τὸν Δημόδοκον ἡ δόσις τοῦ κρέατος, ὡς ἐν τοῖς ἑξῆς πρὸς Ἀρήτην ἡ
δόσις τοῦ ποτηρίου.
(Vers. 487.) Τὸ δὲ αἰνίζομαι καὶ ὁ ἥμισυς τῶν ἐνταῦθα στίχος οὗτος
κεῖται καὶ ἐν Ἰλιάδι. (Vers. 488.)
Τὸ δὲ ἢ Μοῦσα ἐδίδαξεν ἢ Ἀπόλλων, οὐ διὰ μόνην Ποιητικὴν ἄλλως
783
σοφίαν ἐῤῥέθη, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ

κατ' Ἀπόλλωνα μαντικόν. τοιοῦτοι γὰρ οἱ ποιηταὶ ὡς ἐδηλώθη πολλαχοῦ,
οἳ καὶ τοῖς μέλλουσι μαντικῶς
ἐπιβάλλουσι. καὶ τὰ πρὸ αὐτῶν δὲ καὶ τὰ κατ' αὐτοὺς οἴδασι μήτε
παρόντες αὐτοὶ μήτε ἀκούσαντες.
καὶ οἴκοθεν εἰδότες ᾄδουσι, θεόθεν μαθόντες. ὡς δηλοῖ καὶ τὸ, ὅ δ'
ὁρμηθεὶς θεοῦ, ἤρχετο. ἤγουν
ὑπὸ θεοῦ κινηθείς. θυμόσοφος γὰρ καὶ αὐτοδίδακτος, ἢ θεόσοφος κατὰ
τοὺς τοιούτους καὶ ὁ Δημό-
δοκος πλάττεται. ἃ δὴ πᾶσιν ἐνθεωρεῖσθαι τοῖς σοφοῖς ἀοιδοῖς ἀριδήλως
ἐν τοῖς ἑξῆς που καὶ πάνυ
σαφῶς ἅμα καὶ σεμνῶς δηλώσει ὁ Ἰθακήσιος Φήμιος. Καὶ σημείωσαι
κἀνταῦθα τὸν τερατευόμενον
ἐκτοπισμὸν τῆς τῶν Φαιάκων γῆς. αὐτοῦ γὰρ προσυποκειμένου, καλῶς
ἂν νομίζοιτο Δημόδοκος πρὸς
μηδενὸς μαθεῖν ἢ ἀκοῦσαι τὰ κατὰ τὸν Ὀδυσσέα. ὡς εἴγε μὴ
ἐκτετόπισται κατὰ τὸ πλάσμα τῆς ποιή-
σεως ἡ τῶν Φαιάκων νῆσος ἀλλὰ πρὸς τῇ Ἠπείρῳ ἐστὶ καὶ αὐτὴ κατὰ τὴν
ἄρτι φαινομένην Κέρκυραν,
πῶς ἂν πιθανῶς ἔχοι νομίσαι τὸν σοφὸν Ὀδυσσέα ὡς ἀδίδακτος ὁ
Δημόδοκος καὶ οὐδ' ἐξ ἀκοῆς ποθὲν
κατὰ τὸν Κύκλωπα διηγήσασθαι ἐφ' οἷς ὁ Ποσειδῶν ἐχολώσατο. καὶ

τοιάδε μὲν ταῦτα. (Vers. 555.)
Ἐν δὲ τῷ, γαῖάν τε δῆμόν τε πόλιν τε, γαῖαν μὲν τὴν χώραν λέγει, πόλιν
δὲ τὴν πατρίδα, δῆμον δὲ,
ὡς εἰκὸς, μέρος τι τῆς πατρίδος εἴτι που ἔχει τμῆμα ὀνομαστὸν, κατὰ τοὺς
παρὰ πολλοῖς ῥεγεῶνας.
ἢ τὰς Κρητικὰς τόρμας. ἢ καὶ κατὰ τοὺς Ἀττικοὺς δήμους, οὕτω γὰρ
Δημοσθένης Ἕλλην ὢν κατὰ
γαῖαν Ἀθηναῖος δὲ κατὰ πόλιν Παιανιεὺς ἦν ἐκ τῶν δήμων. ὥσπερ ἕτερός
τις Αἰξωνεύς. ἄλλος δὲ
Μυῤῥινούσιος. τοιούτῳ δέ τινι λόγῳ καὶ μέρος τι τῆς Ἰθάκης δῆμος
ἐλέγετο. εἰκὸς δὲ καὶ ἄλλως ἑτε-
ρώνυμα εἶναι τὸν ἐν τῇ πόλει δῆμον καὶ αὐτὴν τὴν πόλιν, ὥς που καὶ ἐν
τῇ Ἰλιάδι ἐφάνη. οὕτω γὰρ
πόλις μὲν Εὔβοια, δῆμος δὲ αὐτῆς ἑτερωνύμως Ἄβαντες παρ' Ὁμήρῳ οὐ
μὴν Εὐβοεῖς. εἰπεῖν δὲ καὶ
ἄλλως ἁπλούστερον, δῆμον τοὺς πολίτας λέγοι ἄν. ἐπεὶ καὶ περιέχει γαῖα
μὲν πόλιν, πόλις δὲ δῆμον.
784
(Vers. 556.) Τὸ δὲ τιτύσκεσθαι φρεσὶ πρὸς διαστολὴν ἐῤῥέθη τοῦ, τόξῳ

τιτύσκεσθαι, ἢ σφενδόνῃ.
λέγεται γὰρ ἐπὶ τοιούτων μάλιστα τὸ τιτύσκεσθαι, λέξις ὂν ποιητικὴ
ἀχρεία λόγῳ πεζῷ, εἰ μὴ ἄρα
παραπλέκοιτο. (Vers. 563.) Τὸ δὲ οὔτ' ἀπολέσθαι διαφορὰν ἔχει πρὸς τὸ
μὴ πημανθῆναι, τοῦτο μὲν
γὰρ οὐ παντελῆ δηλοῖ φθορὰν, τὸ δὲ ἀπολεσθὲν εἰς τὸ μὴ εἶναι ἦλθε.
(Vers. 566.) Τὸ δὲ οὕνεκα
πομποὶ ἀπήμονες ἐσμὲν ἁπάντων διδάσκει καὶ αὐτὸ, μὴ ἀδιάκριτον τὴν
ξενίαν εἶναι ἁπλῶς πρὸς τυχόν-
τας. ὃ καὶ ἐν Ἰλιάδι ἐλέχθη ἐν τῷ, πάντας γὰρ φιλέεσκεν ὁδῷ ἔπι οἰκία
ναίων. καὶ γὰρ ὁ ἐκεῖσε τοιοῦ-
τος πανδοκεὺς ἔπαθέ τι κακόν. (Vers. 567.) Τὸ δὲ εὐεργέα νῆα, πρὸς
ἔκπληξιν κεῖται. οὐ γὰρ
ἁπλῶς ναῦς ῥαισθήσεται σαθρὰ τυχὸν ἢ εἰκῇ νεναυπηγημένη, ἀλλ'
εὐεργής. (Vers. 563.) Ἀνιοῦσαν
δὲ τὴν ἐπανερχομένην λέγει. (Vers. 569.) Ἐν δὲ τῷ, μέγα δ' ἧμιν ὄρος
πόλει ἀμφικαλύψειν, σημείω-
σαι ὅτι τὸ ἡμῖν ἐγκλιθὲν συνέστειλεν ἀσυνήθως τὴν λήγουσαν καὶ
διατοῦτο προπεριεσπάσθη. Τὸ δὲ
ἀμφικαλύψειν εἴρηται μὲν πρὸς ὁμοιότητα τοῦ, κεκαλυμμένοι ἵππῳ. καὶ
τῶν ὁμοίων, δηλοῖ δὲ ἀφανι-
σμὸν πόλεως ὑπὸ ὄρους ὡς καὶ πρὸ ὀλίγων ἐῤῥέθη. (Vers. 573.)
τεῖς Κρῆτες θηλίας καλοῦσιν, οὓς καὶ ἐν θυσίαις τισὶν ἦσαν ἐναγίζοντες
ὥς φησιν Ἀθήναιος. ἔνθα τῶν
ἀντιγράφων διὰ μόνου τοῦ ἰῶτα ἐχόντων τὴν παραλήγουσαν τῆς θηλίας
δοκεῖ ἑνικὴ αὐτῶν εὐθεῖα
εἶναι ὁ θηλίας. ὡς δὲ τηροῦ σύνθετον ὁ κατάτυρος, δηλοῖ ὁ γράψας τὸ,
γλοιῶν καταχύσματα κατά-
τυρα παρὰ τῷ αὐτῷ ῥήτορι. Τοῦ δὲ αἰνύμενοι ἡ σκευωρία, τοιαύτη τις
εἶναι δοκεῖ. ἔστι ῥῆμα μονο-
σύλλαβον δασυνόμενον, ὧ τὸ πληρῶ. ἐξ οὗ, ἕω καὶ ἕημι. ἀφ' ὧν καὶ ὁ
ὅλος. καὶ τὸ, ἐξ ἔρον ἕντο ὡς
ἐν Ἰλιάδι ἐῤῥέθη. τούτου τοῦ ὧ παράγωγον, αἴω. ὡς κλῶ κλαίω. κῶ καίω.
καὶ προσλήψει τοῦ ν, αἴνω.
ὅθεν αἰνύω αἴνυμι. εἰ δὲ τοῦ πρωτοτύπου θέματος δασυνομένου ψιλοῦται
τὸ αἴνυσθαι, ὁ κοινὸς κανὼν
τῆς αιδιφθόγγου αἴτιος. ἥτις ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν οὖσα καὶ προκαθημένη
λέξεως ψιλοῦται. Ἰστέον
785
δὲ ὅτι τὸ τυρῶν αἰνυμένους γράφεται καὶ ἀχθομένους, ἵνα δηλοῖ τοὺς

φόρτιον τυρῶν αἴροντας. εἰ δὲ
καὶ ἀπὸ τοῦ αἴρω γίνεται αἰρύω αἴρυμι ὅθεν κατὰ τροπὴν ἀμεταβόλου εἰς
ἀμετάβολον τὸ αἴνυσθαι, οὐκ
ἂν εἴη ἔχον ἀντιλογίαν. ποιητικὴ δὲ πάντως λέξις καὶ τὸ αἴνυσθαι καὶ εἰς
μέτρον χρησίμη μόνον ἢ καὶ
εἰς μετρικήν τινα παραπλοκήν. διόπερ Ὅμηρος διὰ τὸ ἐν ποιήσει καίριον
δὶς φράζει εἰπών. (Vers. 232.)
τυρῶν αἰνυμένους. καὶ, τυρῶν αἰνύμενοι φάγομεν. λέγει δὲ καὶ προϊών.
ὄφρα οἱ εἴη πίνειν αἰνυμένῳ.
(Vers. 231.) Ὅτι δαπανήσας Ὀδυσσεὺς οὐ πολλὰ τῶν τοῦ Κύκλωπος οὐ
τὴν ἴσην ἔτισεν. ἔθυσαν μὲν
γὰρ οἱ αὐτοῦ πῦρ κείαντες καὶ τῶν τυρῶν ἔφαγον. ἐζημιώθησαν δὲ φίλοις
ἓξ ὡς ἐν τοῖς ἐφεξῆς φανεῖ-
ται. Τὸ δὲ κείαντες, διὰ διφθόγγου γράφουσι τὰ πολλὰ καὶ κρείττω τῶν
ἀντιγράφων, ὡς ἀπὸ τοῦ
κέω κείω. Ἰστέον δὲ ὅτι ὥσπερ θέω θῶ, οὕτω καὶ κέω κῶ. ἐξ αὐτοῦ δὲ
παράγωγον καίω ὡς λῶ λαίω.
ῥῶ ῥαίω τὸ φθείρω. καὶ ἀπὸ μὲν τοῦ ψιλοῦ κέω δοκεῖ καὶ ὁ θυοσκόος
γίνεσθαι. καὶ τὸ, πῦρ κείαντες ἐθύ-
σαμεν. ἐκ δὲ τοῦ γραφομένου διὰ διφθόγγου τὸ καῦσαί τε γίνεται καὶ τὸ
κάειν καὶ τὸ ἔκηε καὶ ὅσα τοιαῦτα.
(Vers. 233.) Ὅτι ὅτε νέμων ἐπῆλθεν ὁ Κύκλωψ ἔφερεν ὄβριμον ἄχθος
ὕλης ἀζαλέης ἵνα οἱ ποτιδόρπιον εἴη. (Vers. 235.) ἔντοσθε δ' ἄντροιο
βαλὼν τουτέστι ῥίψας ὀρυμαγδὸν ἔθηκεν,
τῶν τε ἄλλων καὶ ὅσοι φιλοσόφως ἀνάγονται, τοῖς τοιούτοις, δώσει τὰς
ἀκοὰς ἐν καιρῷ καὶ φιλόσο-
φος. καὶ τὰ μὲν ἡσθεὶς ἐμφρόνως, τὰ δὲ καὶ τὸ χρήσιμον ἐρανισάμενος,
ἐγκαταμίξει τὸ ἐκεῖθεν καλὸν
καὶ οἰκείοις συγγράμμασι καὶ γενήσεται θεσπεσία Σειρὴν οἷά τις καὶ
αὐτός. ἦ γὰρ οἱ μεγάλοι σοφοὶ
οὐκ ἀπὸ τοιούτων ὁρμώμενοι πολιτείας τε συγγεγράφασι, καὶ
οἰκονομικοὺς λόγους ἐξέθεντο, καὶ ἠθικὰ
ἐκδεδώκασιν. ἤδη δὲ καὶ τοὺς φυσικοὺς αὐτῶν λόγους τοιοῖσδε πολλοῖς
ἡδύσμασι παραρτύουσιν; ὡς δὲ
τοιαῦταί τινες αἱ Σειρῆνες, δηλοῖ καὶ ἡ ἀοιδὴ ἣν λιγυρὰν ἐντύνουσιν, ὡς
καὶ πρὸ ὀλίγων γέγραπται,
ἡ τὸν Ὀδυσσέα θέλξασα. (Vers. 184.) τὸ, δεῦρ' ἄγε πολύαιν' Ὀδυσσεῦ
μέγα κῦδος Ἀχαιῶν, τοῦτο
786
ἐγκώμιον εἰς αὐτὸν Ὀδυσσέα φύσει γλυκύ. χαίρομεν γὰρ, ὡς ταπολλὰ,

ἐπαινούμενοι ἄνθρωποι, καθὰ
καὶ οἱ παλαιοὶ τεχνικοὶ παρετήρησαν. εἶτα μετ' ὀλίγα ἐπάγει τὰ ἐξ ὧν καὶ
τερπόμεθα καὶ πλείονα
οἴδαμεν. (Vers. 189.) ἴσμεν γάρ φησι πάντα ὅσα ἐν Τροίᾳ Ἀργεῖοί τε
Τρῶές τε μόγησαν. ταῦτα ὁ ἐξ
ἱστοριῶν γάργαλος τῆς ἀκοῆς καὶ ὁ ἐκ μυθικῶν καὶ λοιπῆς ποιητικῆς
διοικήσεως. (Vers. 191.) ἴσμεν
δ' ὅσσα γένηται ἐπὶ χθονὶ πολυβοτείρῃ. ταῦτα ἡ περὶ φύσεως θεωρία, καὶ
ἱστορία ζώων τε καὶ φυτῶν
καὶ ὅσα τοιαῦτα, ἴσως δὲ καὶ αἱ τοῦ μέλλοντος σκέψεις αἱ κατὰ λόγον· οὐ
γὰρ εἶπεν ὅσσα γίνεται, ἀλλ'
ὅσσα γένηται ἤγουν ἔσται. Ὅρα δ' ἐν τούτοις τοῖς Ὁμηρικοῖς ὀκτὼ
στίχοις, ὡς ἐτόλμησεν ὁ γλυκὺς καὶ
μελίγηρυς ἀοιδὸς Ὅμηρος ὑποκρίνεσθαι τὰς Σειρῆνας ὡς ἐν ἠθοποιΐᾳ,
οἷα εἰδὼς τὴν ποίησιν καὶ
μάλιστα τὴν αὐτοῦ Σειρήνων οὖσαν ἀοιδήν. ἔοικε γὰρ ἐν οἷς εἶπε τὰ καθ'
ἑαυτὸν ὑπαινίττεσθαι ὁ ποιη-
τὴς, καὶ ὅλως εἰπεῖν, τὰ τῆς ποιήσεως. ἧς ὁ ἀκούσας τερψάμενός τε
ἄπεισι καὶ πλείονα εἰδὼς, ὡς εἰ καὶ
Σειρήνων ἤκουσε. (Vers. 192.) διὸ καὶ ἐπήγαγεν οἷς ἠθοποίησε τὸ, οὕτως
αἱ Σειρῆνες εἶπον ὡς ἐγὼ
νῦν ἀείδω, ἀφιεῖσαι ὄπα κάλλιμον, οὐχ' ἁπλῶς οὕτω τὴν ἐκείνων ὄπα
ἐπαινῶν, ἀλλ' ὅτι καὶ κάλλιμος
ἦν. (Vers. 193.) ἧς Ὀδυσσεὺς μὲν ἤθελεν ἀκούειν τῷ προοιμίῳ καὶ τῷ
σκοπῷ τοῦ μέλους δελεασθεὶς,
μώωσα, δελφῖνάς τε, κύνας τε καὶ εἴ ποθι μεῖζον ἕλῃσι κῆτος, ἁ μυρία
βόσκει ἀγάστονος Ἀμφιτρίτη.
τῇ δ' οὐ πώ ποτε ναῦται ἀκήριοι εὐχετόωνται παρφυγέειν σὺν νηΐ. φέρει
δέ τε κρατὶ ἑκάστῳ φῶτ'
ἐξαρπάσασα νεὼς κυανοπρώροιο. τὸν δ' ἕτερον σκόπελον χθαμαλώτερον
ὄψει, Ὀδυσσεῦ, πλησίον
ἀλλήλων, καί κεν διοϊστεύσειας. τῷ δ' ἐν ἐρινεός ἐστι μέγας φύλλοισι
τεθηλώς. τῷ δ' ὕπο δῖα Χά-
ρυβδις ἀναῤῥοιβδεῖ μέλαν ὕδωρ. τρὶς μὲν γάρ τ' ἀνίησιν ἐπ' ἤματι, τρὶς δ'
ἀναῤῥοιβδεῖ δεινόν.
(Vers. 106.) εἶτα ἑρμηνεύων τὸ τοιοῦτον δεινὸν φησί· μὴ σύ γε κεῖθι
τύχῃς ὅτε ῥοιβδήσειεν. οὐ γάρ
κεν ῥύσαιτό σ' ὑπ' ἐκ κακοῦ οὐδ' Ἐνοσίχθων. ἀλλὰ μάλα Σκύλλης
787
σκοπέλῳ πεπλημένος, ὦκα νῆα παρὲξ

ἐλάαν. (Vers. 110.) ἐπεὶ πολὺ φέρτερόν ἐστιν ἓξ ἑτάρους ἐν νηῒ
ποθήμεναι ἢ ἅμα πάντας. ὧν τοὺς ἓξ
μὲν ἡ Σκύλλα λήψεται πλεούσης τῆς νηὸς διὰ τοῦ δηλωθέντος στενοῦ
πορθμοῦ, τὴν δὲ ὅλην πληθὺν
ἡ Χάρυβδις ἐξολεῖ ἀναῤῥοιβδήσασα, εἴ περ εἰς αὐτὴν ἡ ναῦς ἐμπεσεῖται.
καὶ οὕτω μὲν διὰ τούτων τοὺς
ῥηθέντας τρεῖς ἔφρασε τόπους ἡ ποιητικὴ Κίρκη, καὶ ὃ ἔδει ποιήσειν τὸν
Ὀδυσσέα ἐδίδαξε. πολλὴ δὲ
καὶ ἐνταῦθα ἡ ποιητικὴ ἀρετή. πρός τε γὰρ ἦθος πολλὰ διδάσκει. καὶ
μάλιστα ὅτι περιπίπτειν εἰκὸς
μυρίοις δεινοῖς τὸν τῇ κατὰ βίον θαλάσσῃ ἐμπλέοντα. καὶ ὅτι χρὴ τὸν
φιλοσόφως βιοῦντα σκέπτεσθαι
τὰ πρακτέα κατὰ πολλὴν ἀκρίβειαν. καὶ ὡς χρεὼν τῶν φίλων
ὑπερπονεῖσθαι, καὶ τοῖς δυστυχῶς παρα-
πίπτουσιν ἀντιβαίνειν ὡς δυνατὸν κραταιῶς, καὶ μὴ δὲ ἀπεσχῆσθαι τῶν
σκοπιμωτάτων διὰ τὰ ἐφεπό-
μενα δυσχερῇ. ἔχει δὲ καὶ ἱστορίαν τὸ χωρίον συχνὴν, τοπικήν τε καὶ
ἑτεροίαν, τὴν μὲν αὐτόθεν, τὴν
δὲ καὶ μετὰ πλασμάτων τινῶν. ἔγκεινται δὲ αὐτῷ καὶ μῦθοι, ὧν εἰσὶν οἳ
καὶ ἀλληγοροῦνται. καὶ φρά-
σις δὲ αὐτῷ θαυμασία ἐπανθεῖ συνεκτραχυνομένη που κατὰ τὸ δέον, καὶ
φοβερῶς τῇ τῶν πραγμάτων
συνδεινουμένῃ σκυθρωπότητι. πολὺ δὲ ἔχει καὶ τὸ τῆς πλάσεως πιθανὸν
ὡς τὰ κατὰ μέρος δείξει ὄντα
ἐν τοιοῖσδε. (Vers. 60.) Τὸ μὲν ῥοχθεῖν ὡς τραχὺν ἦχον δηλοῖ κατ'
ὀνοματοποιΐαν, ἱκανῶς δεδή-
λωται. Πλαγκταὶ δὲ πέτραι ἢ διότι προσπλάζονται ἀλλήλαις
συμπίπτουσαι καὶ συγκρούονται
τῇ δ' οὐ πώ ποτε ναῦται ἀκήριοι εὐχετόωνται παρφυγέειν σὺν νηΐ. φέρει

δέ τε κρατὶ ἑκάστῳ φῶτ'
ἐξαρπάσασα νεὼς κυανοπρώροιο. τὸν δ' ἕτερον σκόπελον χθαμαλώτερον
ὄψει, Ὀδυσσεῦ, πλησίον
ἀλλήλων, καί κεν διοϊστεύσειας. τῷ δ' ἐν ἐρινεός ἐστι μέγας φύλλοισι
τεθηλώς. τῷ δ' ὕπο δῖα Χά-
ρυβδις ἀναῤῥοιβδεῖ μέλαν ὕδωρ. τρὶς μὲν γάρ τ' ἀνίησιν ἐπ' ἤματι, τρὶς δ'
ἀναῤῥοιβδεῖ δεινόν.
(Vers. 106.) εἶτα ἑρμηνεύων τὸ τοιοῦτον δεινὸν φησί· μὴ σύ γε κεῖθι
τύχῃς ὅτε ῥοιβδήσειεν. οὐ γάρ
788
κεν ῥύσαιτό σ' ὑπ' ἐκ κακοῦ οὐδ' Ἐνοσίχθων. ἀλλὰ μάλα Σκύλλης
σκοπέλῳ πεπλημένος, ὦκα νῆα παρὲξ
ἐλάαν. (Vers. 110.) ἐπεὶ πολὺ φέρτερόν ἐστιν ἓξ ἑτάρους ἐν νηῒ
ποθήμεναι ἢ ἅμα πάντας. ὧν τοὺς ἓξ
μὲν ἡ Σκύλλα λήψεται πλεούσης τῆς νηὸς διὰ τοῦ δηλωθέντος στενοῦ
πορθμοῦ, τὴν δὲ ὅλην πληθὺν
ἡ Χάρυβδις ἐξολεῖ ἀναῤῥοιβδήσασα, εἴ περ εἰς αὐτὴν ἡ ναῦς ἐμπεσεῖται.
καὶ οὕτω μὲν διὰ τούτων τοὺς
ῥηθέντας τρεῖς ἔφρασε τόπους ἡ ποιητικὴ Κίρκη, καὶ ὃ ἔδει ποιήσειν τὸν
Ὀδυσσέα ἐδίδαξε. πολλὴ δὲ
καὶ ἐνταῦθα ἡ ποιητικὴ ἀρετή. πρός τε γὰρ ἦθος πολλὰ διδάσκει. καὶ
μάλιστα ὅτι περιπίπτειν εἰκὸς
μυρίοις δεινοῖς τὸν τῇ κατὰ βίον θαλάσσῃ ἐμπλέοντα. καὶ ὅτι χρὴ τὸν
φιλοσόφως βιοῦντα σκέπτεσθαι
τὰ πρακτέα κατὰ πολλὴν ἀκρίβειαν. καὶ ὡς χρεὼν τῶν φίλων
ὑπερπονεῖσθαι, καὶ τοῖς δυστυχῶς παρα-
πίπτουσιν ἀντιβαίνειν ὡς δυνατὸν κραταιῶς, καὶ μὴ δὲ ἀπεσχῆσθαι τῶν
σκοπιμωτάτων διὰ τὰ ἐφεπό-
μενα δυσχερῇ. ἔχει δὲ καὶ ἱστορίαν τὸ χωρίον συχνὴν, τοπικήν τε καὶ
ἑτεροίαν, τὴν μὲν αὐτόθεν, τὴν
δὲ καὶ μετὰ πλασμάτων τινῶν. ἔγκεινται δὲ αὐτῷ καὶ μῦθοι, ὧν εἰσὶν οἳ
καὶ ἀλληγοροῦνται. καὶ φρά-
σις δὲ αὐτῷ θαυμασία ἐπανθεῖ συνεκτραχυνομένη που κατὰ τὸ δέον, καὶ
φοβερῶς τῇ τῶν πραγμάτων
συνδεινουμένῃ σκυθρωπότητι. πολὺ δὲ ἔχει καὶ τὸ τῆς πλάσεως πιθανὸν
ὡς τὰ κατὰ μέρος δείξει ὄντα
ἐν τοιοῖσδε. (Vers. 60.) Τὸ μὲν ῥοχθεῖν ὡς τραχὺν ἦχον δηλοῖ κατ'
ὀνοματοποιΐαν, ἱκανῶς δεδή-
λωται. Πλαγκταὶ δὲ πέτραι ἢ διότι προσπλάζονται ἀλλήλαις
συμπίπτουσαι καὶ συγκρούονται πελάζου-
σαι, ὅθεν καὶ πυρεκβολοῦσιν, ὡς ῥηθήσεται, ἢ διότι κῦμα φασὶ συνεχῶς
ἐκεῖ προσπλάζεται.
τάχος τῆς Ἀργοῦς. εἰπόντος δὲ ἐκείνου, ὅσον πελειάδος, ἐκέλευσεν

ἀφεῖναι περιστερὰν μέσον τῶν πετρῶν.
κἂν μὲν αὐτὴ μεσολαβηθῇ, μηδὲ τούτους πλέειν, ἐὰν δὲ περισωθῇ, τότε
περαίνειν ἀφόβως τὸν πλοῦν.
ἀπολυθείσης οὖν τῆς περιστερᾶς καὶ συσχεθείσης οὐ πάσης ἀλλὰ κατὰ τὸ
οὐραῖον, εἰσβάλλουσι τοῦ λοι-
ποῦ διὰ τῶν Συμπληγάδων αὐτοί. αἱ δὲ συμβύσασαι τὴν ἄκραν πρώραν
789
τῆς Ἀργοῦς ἔκλασαν κατὰ

τὸ ἐν τῇ περιστερᾷ σύμβολον. οἱ δὲ Βορεάδαι Ζήτης καὶ Κάλαϊς, οὓς ὁ
μῦθος πτερωτοὺς πλάττει, καθά
που καὶ Περσέα τὸν ποιητικῶς ἀρβυλόπτερον, ἤγουν πτερόπουν κατὰ τὸν
μῦθον· ταῖς γὰρ ἀρβυλαῖς
αἵ πέρ εἰσιν εἶδος ὑποδήματος οἱ πόδες δηλοῦνται· οἱ τοίνυν Βορεάδαι
συμπλέοντες τοῖς Ἀργοναύταις
τὰς Ἁρπυίας, ἃς ἡ τοῦ μύθου ἱστορικὴ θεραπεία ἀσώτους δαπάνους οἶδε
γυναῖκας, ἀπελαύνουσιν,
ἀέριοι ἀρθέντες καὶ ἐκδιώξαντες, καὶ οὕτως ἐλευθεροῦσι τὸν γέροντα, ὃ
δὴ προϋπέσχητο. καὶ τὸ ἐντεῦ-
θεν οἱ Ἀργοναῦται εἰς Κόλχους περισώζονται. τοῦ λοιποῦ δὲ ἐν τῇ τῶν
Ἀργοναυτῶν ἐπανελεύσει μετεκ-
δέχεται ἡ ποιητικὴ διασκευὴ τὴν καὶ διὰ τῶν Πλαγκτῶν διέκδυσιν τῆς
Ἀργοῦς. καὶ τοῦτο μὲν τοιοῦτον.
(Vers. 61.) παρὰ δὲ τοῖς παλαιοῖς φέρεται καὶ ταῦτα ῥητῶς. αἱ Πλαγκταὶ
οὕτω καλούμεναι κατέχουσι
τὸν περὶ Σικελίαν πορθμὸν, συντρέχειν μεμυθευμέναι κατὰ αἰτίαν
τοιαύτην· στενοῦ τοῦ πορθμοῦ ὄντος
καὶ πολλοὺς ἀγκωνισμοὺς ἔχοντος, ὁτὲ μὲν συμπίπτειν δοκεῖ τοῖς πλέουσι
τὰ προκείμενα, ὁτὲ δὲ ἀνοί-
γεσθαι, πλανωμένης τῆς ὄψεως διὰ τὸ τάχος τοῦ πλοῦ. Πλαγκτὰς οὖν
λέγειν τὸν ποιητὴν, οἷα πλα-
ζομένας καὶ κυλιομένας, ὡς ἐκ τῆς συγκρούσεως καὶ πῦρ ἀποτελεῖν. εἰ δ'
ἴσως ἐκ τοῦ πλήσσειν εἴποι
τις παρῆχθαι τὰς Πλαγκτὰς, δύναιντ' ἂν οὕτω Συμπληγάδες λέγεσθαι καὶ
αὐταί. (Vers. 62.) Πο-
τητὰ δὲ γενικῶς τὰ πτηνὰ λέγει, ἃ ὥς περ πτηνὰ ἐκ τοῦ πτῶ πτήσω, οὕτω
καὶ ποτητὰ ἐκ τοῦ ποτῶ
ποτήσω. Τὸ δὲ, οὐδὲ πέλειαι, κατ' ἐξαίρετον ἤτοι κατ' ἐξοχήν τινα κεῖται,
οὐ μόνον διὰ τὸ ἐν τῇ πτήσει
ὠκὺ τοῦ ζῴου, ἀλλὰ καὶ, ἵνα δηλοῖ ἀναιδεῖς τὰς πέτρας, εἰ μηδὲ
πελειάδων φείδεσθαι οἴδασιν, αἳ Διῒ
ἀμβροσίαν φέρουσιν. Ἀθήναιος δὲ γράφει, ὅτι ἐπεὶ Διῒ τὴν ἀμβροσίαν
φέρουσι πελειάδες,
δὲ καὶ ὡς πάντ' ἐφορᾷ καὶ πάντ' ἐπακούει ὁ Ἥλιος, πλὴν εἰ καὶ τοιοῦτος
ἐστὶν ἀλλ' ὅμως ἡ Λαμπετία
μετ' ὀλίγα τῆς τῶν βοῶν ἀπωλείας ἄγγελος ἥκει αὐτῷ εὖ εἰδότι, ποιοῦσα
τὸ καθῆκον αὐτὴ παιδευτι-
790
κῶς. ἔδει γὰρ ὡς ποιμαίνουσαν ἀγγεῖλαι τὸ ὀφειλόμενον. (Vers. 325.)

Ὅτι διασκευάζων ὁ ποιητὴς
τὴν τοῦ λιμοῦ βίαν, δι' ἣν εἰς ἐπιορκίαν κατώλισθον οἱ περὶ τὸν Ὀδυσσέα
παριδόντες τὰ ὀμωμοσμένα,
φησί· μῆνα δὲ πάντα ἄληκτος ἄη Νότος, οὐδέ τις ἄλλος γίνετ' ἔπειτ'
ἀνέμων εἰ μὴ Εὖρός τε Νότος τε.
οἱ δ' ἕως μὲν σῖτον ἔχον καὶ οἶνον ἐρυθρὸν, τόφρα βοῶν ἀπέχοντο
λιλαιόμενοι βιότοιο. (Vers. 329.)
ἀλλ' ὅτε δὴ νηὸς ἐξέφθιτο ἤϊα πάντα, τουτέστι τὰ εἰς ὁδὸν βρώματα, καὶ
δὴ (Vers. 330.) ἄγρην
ἐφέπεσκον, τουτέστι θήραν ἐνήργουν ἀλητεύοντες ἀνάγκῃ, ἰχθῦς ὄρνιθάς
τε φίλας ὅ, τι χεῖρας ἵκοιτο,
γναμπτοῖς ἀγκίστροισιν, ἔτειρε δὲ γαστέρα λιμός· (Vers. 333.) ἐπὶ τούτοις
οὖν Ὀδυσσεὺς βαλόμενος
ἐπὶ νοῦν τὸ τῆς ἀμηχανίας φάρμακον τὴν εὐχὴν ἀνὰ νῆσον ἀπέστιχεν
εὐξόμενος εἴ που ὁδὸν θεὸς φήνειε
νέεσθαι. τοῦτο δὲ (Vers. 338.) δεινότης ἐστὶ ποιητικὴ, οἰκονομοῦντος
Ὁμήρου πιθανῶς οὕτω φο-
νευθῆναι τοὺς βόας διὰ τὸ ἄγαν πολὺ καὶ ἀπαραίτητον τῆς τοῦ λιμοῦ
βίας, καὶ μάλιστα εἰ καὶ κοι-
μηθῇ Ὀδυσσεύς. παρόντος γὰρ καὶ ἐγρηγορότος οὐκ ἂν δεόντως
ἐπιθανολογήθη τὰ τοῦ πλάσματος. εἰς
ὃ συμβάλλεται πιθανῶς καὶ τὸ ἐγγὺς νηῶν τὰς βόας νέμεσθαι καὶ μηδὲ
ἀπηγριῶσθαι. καὶ διατοῦτο
μὲν Ὀδυσσεὺς ἄπεισι κατὰ λόγον εὐχῆς. ἀλλ' ὅτε δή, φησι, διὰ νήσου ἰὼν
ἤλυξα ἑταίρους, χεῖρας νιψά-
μενος ὅθ' ἐπὶ σκέπας ἦν ἀνέμοιο, ἠρώμην θεοῖς, οἱ δ' ἄραμοι γλυκὺν
ὕπνον ἐπὶ βλεφάροισιν ἔχευαν.
καὶ τότε δὴ ἐγένετο τὸ εἰς τοὺς βόας κακὸν κατὰ πᾶσαν ἄδειαν. (Vers.
325.) Τὸ δὲ μῆνα πάντα ἀντὶ
τοῦ ὅλον. καὶ ἔστιν ἔθος Ὁμήρῳ οὕτω γράφειν μυριαχοῦ, ἤγουν τιθέναι
τὸ πᾶν ἐπὶ ὁλότητος. Τὸ δὲ
ἄη Νότος, ἤτοι ἔπνεε, πολλὰ μὲν τῶν ἀντιγράφων ἐν τῷ ηἔχει ἀκολούθως
τῷ πρώτῳ προσώπῳ τῷ
ἄην, οὐκ ὀλίγα δὲ καὶ διὰ διφθόγγου ὁμοίως τῷ· ἀνέμων διάει μένος, ὡς
ἐν τῇ εῥαψῳδίᾳ ἐγράφη.
δόξοι δ' ἂν μαρτυρεῖν τῇ διὰ τοῦ ηγραφῇ καὶ τὸ Θρῄκηθεν ἄητον, ἤγουν
ἐκ Θρᾴκης πνέουσι.
εἰ δὲ μεταταῦτα ὁ Ὀδυσσεὺς ἄκων μὲν ἑαυτὸν ἀνακαλύψει τῇ μαίᾳ

Εὐρυκλείᾳ, ἑκὼν δὲ τῷ Τηλεμάχῳ
791
καὶ τῷ Εὐμαίῳ καὶ ἑτέροις τισὶν, ἔκδηλον ὅτι πλεῖόν τι τῆς Ἀθηνᾶς αὐτὸς
ἐκεῖ νοεῖ, τουτέστι τῆς κατὰ
πρώτην ἐπιβολὴν παρ' αὐτῷ συνέσεως. (Vers. 286.) ἐπεὶ κατὰ παροιμίαν,
αἱ δεύτεραί πως φροντίδες
σοφώτεραι. Ἰστέον δὲ ὡς ἡ ῥηθεῖσα μεθομοίωσις τῆς Ἀθηνᾶς ἡ ἐκ
παναπάλου νεανίου εἰς καλήν τε
μεγάλην τε γυναῖκα ῥηθείη ἂν σκοπτικώτερον μὴ πάνυ ἀπεοικέναι τῶν
κατὰ Πρωτέα ἢ τῶν κατὰ Τει-
ρεσίαν μεταβολῶν. συντελεῖ δὲ εἰς τοιοῦτον νοῦν καὶ τὸ, σὲ γὰρ αὐτὴν
παντὶ ἐΐσκεις, ὃ μετ' ὀλίγα
εἰρήσεται. οὗ λόγου παράδειγμα καὶ ἡ ἐν τῇ Φαιακίᾳ παρθενικὴ νεᾶνις, ᾗ
ὡμοιώθη Ἀθηνᾶ.
(Vers. 291.) Τὸ δὲ κερδαλέος ἂν εἴη καὶ ἐπίκλοπος ὅς σε παρέλθῃ ἐν
πάντεσσι δόλοισι, πανούργῳ
ἀνθρώπῳ ἐπιλεχθήσεται. Ἔνθα τὸ, ὅς σε παρέλθῃ, ὅμοιόν ἐστι τῷ, ἐπεὶ
οὐ παρελεύσεαι. ὅ περ ἐν
Ἰλιάδι κεῖται. ἐντελέστερον δὲ τοῦτο ἐκείνου καὶ σαφέστερον. (Vers.
292.) Τὸ δὲ καὶ εἰ θεὸς ἀντιάσειε,
ποιητική ἐστι συνήθης ὑπερβολή. Σχέτλιος δὲ οὐδ' ἐνταῦθα κατὰ ὕβριν
ὅλως εἴρηται, ἀλλὰ δηλοῖ καὶ
νῦν τὸν ἐπισχετικὸν καὶ τλήμονα. (Vers. 294.) Τὸ δὲ οὐδ' ἐν σῇ περ ἐὼν
γαίῃ, καλῶς καὶ αὐτὸ
ἐῤῥέθη. ξένος μὲν γάρ τις διὰ τὸ εὐεπηρέαστον παραλογίσεταί που καὶ
ψεύσεται, ὡς καὶ ὁ ψευδοπλα-
νήτης Ὀδυσσεὺς ἐν τοῖς κατ' οἶκον ποιεῖ. (Vers. 295.) αὐτόχθων δὲ, τί ἂν
ψεύδοιτο; Μῦθοι δὲ πλό-
κιοι, οἱ πεπλεγμένοι καὶ σκολιοί. δῆλον γὰρ ὅτι σκολιοῦται πᾶν τὸ
πλεκόμενον καὶ οὐκ ἔχει τὴν προτέ-
ραν εὐθύτητα. τινὲς δὲ κλοπίων γράφουσιν ἀντὶ τοῦ, δολίων. Τὸ δὲ
πεδόθεν, ἀντὶ τοῦ ἐκ γενετῆς,
καὶ ὡς οἷον ἐκ πέδου, τουτέστι γῆς, καὶ ὡς εἰπεῖν, ἐκ ῥίζης αὐτῆς. ἡ δὲ
μεταφορά, φασιν, ἐκ τῶν
φυτῶν ἢ ἀντὶ τοῦ, βρεφόθεν, καὶ ἐξ αὐτοῦ πέδου, εἰς ὃ καὶ πίπτουσι καὶ
ἕρπουσιν οἱ ἀρτιγενεῖς, ἵνα
λέγῃ ὅτι συνανετράφης τοῖς ψεύδεσι. (Vers. 296.) Τὸ δὲ ἀλλ' ἄγε μηκέτι
ταῦτα λεγώμεθα εἰδότες
ἄμφω κέρδεα καὶ ἑξῆς, παρῳδηθείη ἂν ἐπί τε συστάσει φρονήσεως καὶ
εἰς δήλωσιν τοῦ μὴ ἂν
ἐῤῥέθη. ξένος μὲν γάρ τις διὰ τὸ εὐεπηρέαστον παραλογίσεταί που καὶ
792
ψεύσεται, ὡς καὶ ὁ ψευδοπλα-

νήτης Ὀδυσσεὺς ἐν τοῖς κατ' οἶκον ποιεῖ. (Vers. 295.) αὐτόχθων δὲ, τί ἂν
ψεύδοιτο; Μῦθοι δὲ πλό-
κιοι, οἱ πεπλεγμένοι καὶ σκολιοί. δῆλον γὰρ ὅτι σκολιοῦται πᾶν τὸ
πλεκόμενον καὶ οὐκ ἔχει τὴν προτέ-
ραν εὐθύτητα. τινὲς δὲ κλοπίων γράφουσιν ἀντὶ τοῦ, δολίων. Τὸ δὲ
πεδόθεν, ἀντὶ τοῦ ἐκ γενετῆς,
καὶ ὡς οἷον ἐκ πέδου, τουτέστι γῆς, καὶ ὡς εἰπεῖν, ἐκ ῥίζης αὐτῆς. ἡ δὲ
μεταφορά, φασιν, ἐκ τῶν
φυτῶν ἢ ἀντὶ τοῦ, βρεφόθεν, καὶ ἐξ αὐτοῦ πέδου, εἰς ὃ καὶ πίπτουσι καὶ
ἕρπουσιν οἱ ἀρτιγενεῖς, ἵνα
λέγῃ ὅτι συνανετράφης τοῖς ψεύδεσι. (Vers. 296.) Τὸ δὲ ἀλλ' ἄγε μηκέτι
ταῦτα λεγώμεθα εἰδότες
ἄμφω κέρδεα καὶ ἑξῆς, παρῳδηθείη ἂν ἐπί τε συστάσει φρονήσεως καὶ
εἰς δήλωσιν τοῦ μὴ ἂν ἐξαπατη-
θῆναι. Ἔνθα ὅρα καὶ τὸ εἰδότες ἀπὸ ἀρσενικοῦ τοῦ Ὀδυσσέως
διαβεβηκὸς καὶ εἰς τὴν Ἀθηνᾶν. ἐκνικᾷ
γὰρ πανταχοῦ ἡ ἀρσενικὴ σύνταξις. (Vers. 297.) ἐνταῦθα δὲ καὶ ἐπίκρισίς
ἐστι ποιητικὴ, ὡς Ἀθηνᾶ
μὲν ἐν θεοῖς κερδίστη ἐστὶν, ἐν ἀνθρώποις δὲ Ὀδυσσεύς. (Vers. 299.) ἐν
τούτοις δὲ σημείωσαι ὡς εἰ
καὶ κέρδεα ὡς μάλιστα ἡ Ἀθηνᾶ οἶδεν, ἀλλ' οὐκ ἤδη καὶ κερδῴα λέγεται
κατὰ τὸν κερδῷον Ἑρμῆν,
ἐκεῖνο γὰρ ἑτεροίου λόγου ἐστὶ δεδηλωμένου ἐν ἄλλοις. σημεῖον δὲ τοῦ
κέρδεσιν ἐμπρέπειν αὐτὴν καὶ τὸ,
οὐδὲ σύ γ' ἔγνως Παλλάδα, ἓν γάρ τι καὶ τοῦτο τῶν κερδέων αὐτῆς. Τὸ δὲ
μήτι κλέομαι, ἀντὶ τοῦ,
τῇ βουλῇ εὐκλεής εἰμι, παραγώγως δὲ εἰπεῖν, κλεΐζομαι. καὶ ἐκτείνεται τὸ
μήτι, καθὰ καὶ ἐν Ἰλιάδι
ἐν τῷ, μήτι δ' ἡνίοχος περιγίνεται ἡνιόχοιο. (Vers. 300.) Ἐν δὲ τῷ,
Παλλάδ' Ἀθηναίην ἐπαγάλλεται
αὐτὴ τῷ τῆς Παλλάδος ἐπιθέτῳ, γινομένῳ, καθὰ καὶ ἀλλαχοῦ δεδήλωται,
ἢ παρὰ τὸ πάλλω, ἢ παρά
τινα Πάλλαντα, ἢ καὶ διὰ τὸ νεάζον καὶ εὐειδές. λέγουσι γὰρ οἱ παλαιοὶ,
τὰς εὐειδεστάτας καὶ εὐγε-
νεῖς παρθένους ἱερῶσθαι καὶ καλεῖσθαι παρ' Ἕλλησι Παλλάδας, οἳ καὶ
τὸν νέον οὐ μόνον πάλλαντα
καλοῦσιν, ἀλλὰ καὶ πάλλακα. καὶ τὴν παλλακὴν δὲ, ὡς προεῤῥέθη,
ἐντεῦθεν

793
γενέσθαι τὸν οὕτω παθόντα, εἴτε ἑλώριον. Ἰστέον δὲ ὅτι τῷ ὀνόματι τῶν
ἰχθύων ἐνταῦθα καὶ τὰ κήτη
συμπεριείληπται. Καὶ ὅτι τοῦ ἐπ' ἠπείρου ψαμάθῳ κεκαλύφθαι τὰ ὀστᾶ,
προηγεῖται τὸ, εἰν ἁλὶ
κῦμα κυλίνδει. (Vers. 137.) Ὅτι δοῦλος ἀγαθὸν ἐπ' ἀλλοδαπῆς ἀπολέσας
δεσπότην ἢ καί τις ξένος
ὑπουργικὸς ἀνὴρ ὁμοίως τοιούτου οἰκοδεσπότου διεκπεσὼν εἴποι ἂν ὡς
ἐν ἠθοποιΐᾳ τοιάδε· ὣς ὁ μὲν ἔνθ'
ἀπόλωλε. φίλοισι δὲ κήδε' ὀπίσσω πᾶσιν, ἐμοὶ δὲ μάλιστα, τετεύχαται. οὐ
γὰρ ἔτ' ἄλλον ἤπιον ὧδ' ἄνακτα
κιχήσομαι ὁππόσ' ἐπέλθω οὐδ' εἴ κεν πατρὸς καὶ μητρὸς αὖτις ἵκωμαι
οἶκον, ὅθι πρῶτον γενόμην καί
μ' ἔτρεφον οὗτοι. οὐδέ τι τῶν ἔτι τόσσον ὀδύρομαι ἀχνύμενός περ
ὀφθαλμοῖσιν ἰδέσθαι, ἀλλά με τοῦ
δεῖνος πόθος αἴνυται οἰχομένοιο. τὸν μὲν ἐγὼν, ὦ ξεῖνε, καὶ οὐ παρεόντα
ὀνομάζειν αἰδέομαι. περὶ γάρ
με φίλει καὶ κήδετο θυμῷ. ἀλλά μιν ἠθεῖον καλέω καὶ νόσφιν ἐόντα. ἔστι
δὲ ἠθεῖος ὁ πρεσβύτερος
ἀδελφὸς, ὡς ἡ Ἰλιὰς μάλιστα ἐδήλωσε. (Vers. 144.) Τὸ δὲ αἴνυται ὅτι τὸ
λαμβάνειν δηλοῖ καὶ πό-
θεν γίνεται, προδεδήλωται. ποιητικὴ δὲ αὕτη λέξις καὶ τοῖς κατὰ
λογάδην γράφουσιν ἀῤῥητόρευτος.
(Vers. 145.) Τὸ δὲ καὶ οὐ παρεόντα παιδευτικόν ἐστι τοῦ μὴ χρῆναι
ἀπόντας τοὺς φίλους περιφρονεῖν
καὶ ἔξω τιμῆς βάλλειν, μὴ καί τις τῷ τοιούτῳ προσονειδίσῃ τὸ, αἰδὼς ἐν
ὀφθαλμοῖς, ὃ παροιμία μέν
ἐστι χρηστὴ τοῖς μεμφομένοις τὸ ἀλλοπρόσαλλον καὶ ἀχάριστον καὶ
κολακικόν. εἴληπται δὲ, ὡς καὶ
ἀλλαχοῦ ἐῤῥέθη, ἐξ Ἀριστοτέλους, φαμένου τὴν αἰδῶ ἐν ὀφθαλμοῖς εἶναι
οὐ γνωμικῶς, ὡς ἡ παροι-
μία βούλεται, ἀλλὰ φυσικῶς ἄλλως καὶ ἀστείως, οἷα τῶν αἰδημόνων καὶ
ἐξ αὐτῆς ὄψεως χαρακτηριζο-
μένων, οἳ ἐφ' οἷς αἰδεῖσθαι χρὴ χαλῶσι τὰ βλέφαρα καὶ βλέπειν ἀτενὲς
ὀκνοῦσιν. οὐ μὴν κατὰ τοὺς
θρασυτέρους ἀσκαρδαμύκτως βλέπουσιν, ὡς ὁ κωμικὸς γράφει. διὸ καὶ
προσφυῶς ἐτυμολογοῦσι τὴν
αἰδῶ οἱ φάμενοι γενέσθαι αὐτὴν παρὰ τὸ αστερητικὸν μόριον καὶ τὸ
ἰδεῖν, ἵνα ᾖ οὕτω δυσωπία τις
καὶ ἡ αἰδώς. καλῶς ἄρα ἡ αἰδὼς ἐν ὀφθαλμοῖς εἶναι λέγεται ὡς οἷα τινὶ
τόπῳ καὶ δόμῳ αἰσθητῷ,
οὖσα μὲν ἐν ψυχῇ, ἀναλάμπουσα δὲ δι' ὄψεως. ἧς ὅσα καὶ κορίσκη
εὐγενὴς διεκκύπτουσα φαίνεται,
794
φθάσασα καὶ προλαβοῦσα διὰ ὀξύτητα φύσεως καὶ ἀγχίνοιαν, εὐφυὴς

γὰρ καὶ ἐν τοῖς φθάσασι δέδει-
κται, λύει τὸ ἄπορον πρὸ τοῦ ἀνδρὸς, εἰποῦσα· κέκλυτέ μευ, αὐτὰρ ἐγὼ
μαντεύσομαι, ὡς ἐνὶ θυμῷ
ἀθάνατοι βάλλουσι καὶ ὡς τελέεσθαι ὀΐω. ἃ δὴ καὶ ἀλλαχοῦ κεῖνται.
(Vers. 174.) ὡς ὅδε χῆν' ἥρ-
παξεν ἀτιταλλομένην ἐνὶ οἴκῳ ἐλθὼν ἐξ ὄρεος ὅθι οἱ γενεή τε τόκος τε,
ὣς Ὀδυσσεὺς κακὰ πολλὰ παθὼν
καὶ πόλλ' ἐπαληθεὶς οἴκαδε νοστήσει καὶ τίσεται, (Vers. 177.) ἠὲ καὶ ἤδη
οἴκοι ἐστὶ μνηστῆρσι κακὸν
πάντεσσι φυτεύων, νοήσασα, ὡς εἰκὸς, ἡ Ἑλένη τοῦτο ἐκ τοῦ ἅμα τῇ
εὐχῇ τὸν ῥηθέντα φανῆναι
χηνοφόρον ἀετὸν, ἢ καὶ ἐκ τοῦ ἐγγύθεν ἐλθεῖν δεξιόν. καὶ ὁ Τηλέμαχος
τὴν τοῦ τέρατος λύσιν μαθὼν
καὶ εὐξάμενος οὕτω γενέσθαι καὶ εἰπὼν, ὡς εἰ τοῦτο γένηται, καὶ κεῖθι,
τουτέστιν ἐν τῇ Ἰθάκῃ θεῷ
ὣς εὐχετοῴμην, ἤγουν εὐχοίμην ἄν σοι δίκην θεοῦ, ἐφ' ἵπποιϊν μάστιν
βάλε καὶ ἤρξατο ἀπέρχεσθαι,
ἡνιοχῶν αὐτὸς ἐνταῦθα οἷα ἐκ τοῦ Πεισιστράτου ἤδη μαθών. ταπρῶτα
γὰρ ἐκ Πύλου εἰς τὴν Σπάρτην
ἐκεῖνος ἡνιόχευεν. (Vers. 150.) ἐν τούτοις δὲ καὶ λέξις κεῖται ποιητικὴ
τὸ, δέπαϊ δεδισκόμενος, ὅ ἐστι
δεξιούμενος, ὃ ἐν ἄλλοις δειδισκόμενος ἔφη ὡς ἀπὸ τοῦ δέχω, δέκω,
δίσκω, δεδίσκω, καὶ δειδίσκω κατὰ
διχρόνου ἐπένθεσιν. (Vers. 155.) Ἔτι καὶ λόγος ἐνταῦθα κεῖται ἀνδρὸς
ἀγγελιαφόρου τὸ, καὶ λίην
κείνῳ γε ὡς ἀγορεύεις πάντα τάδ' ἐλθόντες καταλέξομεν. (Vers. 160.)
Ἰστέον δὲ καὶ ὅτι ἐν τοῖς περὶ
τοῦ ῥηθέντος τέρατος τὸ μὲν ὄρνις γενικὸν, εἶδος δὲ ὁ αἰετὸς, ἢ καὶ
ἄλλως ὄρνις συνήθως ὁ σημαντι-
κὸς τοῦ μέλλοντος οἰωνὸς, ὃς δεξιὸς ἐνταῦθα ἐπιπετασθεὶς ἀγαθὰ
οἰωνίζεται. (Vers. 161.) Ἀργὴν
δὲ χῆνα λέγει μὲν τὴν οἰκουρὸν καὶ, ὡς αὐτός φησιν, ἥμερον καὶ
ἀτιταλλομένην ἐν οἴκῳ. δηλοῖ δὲ καὶ
διὰ τῆς κατοικιδίου ταύτης χηνὸς τοὺς μνηστῆρας. οἰκουρὸς γὰρ καὶ αὐτὴ
καὶ κατ' ἐκείνους πολύφαγος
καὶ ἀπὸ τοῦ χαίνειν καὶ χανδὸν ἐσθίειν καλουμένη. καὶ ἐν τοῖς ἑξῆς δὲ
χῆνες καθ' ὕπνον διὰ ταῦτα ἐν
ὀνείρῳ οἱ μνηστῆρες ὀπτάνονται τῇ Πηνελόπῃ. καὶ τοῦτο μὲν διὰ τὸ
795
βορὸν καὶ οἰκουρὸν, ἐν δὲ τοῖς

ἑξῆς καὶ κίρκος Ἀπόλλωνος ταχὺς ἄγγελος ἐν ποσὶ τίλλει ἔχων πέλειαν,
παρὰ δὲ καταχέει ἔραζε, τὸν
(Vers. 343.) εἶτα ὁ τοῦτο εἰπὼν Ὀδυσσεὺς ἐπιπλέκων καὶ γνωμικὸν κατὰ
τῆς πλάνης φησί· πλαγκτο-
σύνης δ' οὐκ ἔστι κακώτερον ἄλλο βροτοῖσιν. ἀλλ' ἕνεκα οὐλομένης
γαστρὸς κακὰ κήδε' ἔχουσιν ἀνέρες,
ὅν κεν ἵκηται ἄλη καὶ πῆμα καὶ ἄλγος, τὰ οἱονεὶ σύστοιχα καὶ τῇ ἄλῃ
παρεπόμενα. (Vers. 345.)
Ὅρα δὲ καὶ νῦν τὸ, ὅν κεν ἵκηται, ἀντὶ τοῦ, εἰς ὃν ἂν παραγένηται. ἀπὸ
γὰρ πληθυντικοῦ τοῦ ἀνέρες,
εἰς ἑνικὸν κατέβη συνήθως. αἴτιον δὲ τούτου, ὅτι οὐ πάντες βλάπτονται
διὰ τῆς γαστρὸς, ἀλλ' ὃν ἂν
ἵκηται ἡ πλάνη. ἐκεῖνος γὰρ μάλιστα διὰ τὴν γαστέρα μυρία πάσχει κακά.
ἀπὸ δὲ τῆς ἄλης ὅτι καὶ
ὁ ἀλήτης καὶ ὁ ἀλαζὼν, δῆλον. κεῖται γὰρ ἐν ῥητορικῷ λεξικῷ, ὅτι
ἀλαζὼν κυρίως ὁ ἀπὸ ἄλης ζῶν καὶ
ἀγύρτης, ἁπλῶς δὲ ὁ φέναξ. (Vers. 347.) Ὅτι ἐρώτησις περὶ φίλων
ἀποδήμων τὸ, εἰπὲ ἄγε μοι
περὶ τῶν δεῖνα εἴ που ἔτι ζώουσιν ὑπ' αὐγὰς ἠελίοιο ἢ ἤδη τεθνᾶσι καὶ εἰν
Ἀΐδαο δόμοισιν, εἰσὶ δηλαδή.
(Vers. 351.) Ὅτι ἐρωτηθεὶς ὁ συβώτης περὶ Ὀδυσσέως εἰ ζῶσιν οἱ
δεσποτικοὶ γονεῖς, λαβὼν ἐντεῦθεν
ἀφορμὴν, οὐ μόνον πρὸς τὸ ἐρωτηθὲν λαλεῖ, ἀλλὰ καὶ ἄλλα τινὰ κατὰ
ποικιλίαν Ποιητικὴν προσε-
πιτίθησιν. ἐν οἷς καὶ περὶ ἑαυτοῦ λαλεῖ τι. καὶ τῆς δεσποίνης δὲ δεινότητα
κατειπὼν, εἶτα καὶ ὑπερα-
πολογεῖται εὐνοϊκῶς. φησὶ γοῦν ὡς Λαέρτης μὲν ἔτι ζώει. εὔχεται δὲ
θυμὸν ἀπὸ μελέων φθίσθαι,
(Vers. 355.) ἐκπάγλως γὰρ παιδὸς ὀδύρεται οἰχομένοιο, τοῦ Ὀδυσσέως
δηλαδὴ, (Vers. 356.) κου-
ριδίης τ' ἀλόχου δαΐφρονος, τῆς Ἀντικλείας δηλονότι, ἣ αὐτὸν μάλιστα
ἤκαχεν ἀποφθιμένη, καὶ ὠμῷ
γήραϊ δῶκεν. αὐτὴ δέ, φησιν, ἄχεϊ οὗ παιδὸς ἀπέφθιτο κυδαλίμοιο
λευγαλέῳ θανάτῳ. (Vers. 359.)
ὣς μὴ θάνοι ὅς τις ἔμοιγε ἐνθάδε ναιετάων φίλος εἴη καὶ φίλα ἔρδοι,
περιπαθῶς τοῦτο εἰπὼν ἐν μέσῳ
κατὰ λόγον ἐπεμβολῆς διὰ τὸ τοῦ θανάτου δεινόν. λύπῃ γὰρ τακεῖσα
διεφθάρη κατά τινας, ἕτεροι δὲ
796
ὡς καὶ προεῤῥέθη, ἀγχόνῃ φασὶν αὐτὴν μεταλλάξαι τὸν βίον. διὸ καὶ τὸν
Εὔμαιον ἀπεύξασθαι τὸν
τοιοῦτον θάνατον, διὰ τὸ μὴ καθαρὸν εἶναι, ὡς ἐν τοῖς μεταταῦτα
δηλώσει καὶ ὁ ποιητής.
(Vers. 361.) Εἶτα ὁ Εὔμαιος εὐγνωμόνως ἐπαινῶν τὴν θανοῦσαν
τουτέστιν ὑποπόδια ἀμφικαρῆ, τὰ ἀμφικέφαλα, ὡς οἷον κεφαλὰς

ἀμφοτέρωθεν ἔχοντα τὰς ἐν αὐτοῖς
ἐξοχὰς καὶ λαβάς. οἱ δ' αὐτοὶ γράφουσι καὶ (Vers. 232.) πλευρὰς
ἀποτρίψουσι, σαφέστερον μὲν οὕτω
ποιοῦντες κατὰ πᾶσαν σύνταξιν, πλὴν ταπεινότερον καὶ μὴ ἐμφαντικῶς,
ἵνα νοῇ ἡ τοιαύτη γραφὴ,
ὅτι πολλὰ σφέλα ἀμφικαρῆ τρίψουσι τὰς τοῦ πτωχοῦ πλευράς. Ἰστέον δὲ
ὅτι σφέλας καὶ ἐπὶ νηὸς λέγε-
ται. φησὶ γοῦν Παυσανίας, ὅτι ἐπισφελίτης ὁ θρανίτης. σφέλας γὰρ τὸ
ὑποπόδιον. ἔχει δέ, φησιν
οὗτος, τὴν ἄνω ἕδραν, τὴν δευτέραν ζύγιος, τὴν τρίτην θαλάμιος, ὃ καὶ
θαλάμαξ παρὰ τῷ κωμικῷ.
Τὸ δὲ βαλλομένοιο ἀντὶ δοτικῆς κεῖται, ὀρθότερον βαλλομένῳ εἶναι πρὸς
τὸ, πολλά οἱ σφέλα πλευρὰς
ἀποτρίψουσι. πέφρασται δὲ οὕτως διά τε τὴν τῆς γενικῆς καὶ δοτικῆς
συγγένειαν, καὶ διότι, ὡς καὶ ἐν
ἄλλοις φαίνεται, οὐκ οἶδε σολοικισμὸν ποιεῖν γενική. (Vers. 233.) Τὸ δὲ
λὰξ ἔνθορεν ἰσχίῳ, ἀντὶ
τοῦ τῷ λήγοντι τοῦ ποδὸς μέρει τῷ πρὸς τοῖς δακτύλοις ἔκρουσε τὸ
ἰσχίον πρὸς τῷ γλουτῷ, ἵνα ἡ ποιητικὴ πλάσις ἄκραν ἀπαιδευσίαν οὕτω
καὶ ὡς αὐτή φησιν ἀφραδίαν κατηγορήσῃ τοῦ Μελανθέως. τὸ δὲ
τοιοῦτον καὶ ῥαθαπυγίζειν λέγεται παρὰ τῷ κωμικῷ. ἔστι γάρ, φασι,
ῥαθαπυγίζειν τὸ πλατεῖ ποδὶ εἰς
τὴν ἰσχία ῥαπίζειν, ἴσως δὲ καὶ τὸ, ποτὶ πυγὰν ἅλλεσθαι, τοιοῦτόν τι
δηλοῖ, κείμενον παρὰ τῷ
κωμικῷ· εἰ καὶ ἄλλως ὡς γυμνάσματος εἶδός τι ἐκεῖνο αὐτὸ παραλαλεῖ.
(Vers. 236.) Τὸ δὲ ἐκ θυμὸν
ἕλοιτο, περίφρασίς ἐστι τοῦ φονεύσοι. Τὸ δὲ ἀμφουδὶς, οὐδὲν διαφέρει
τοῦ, ἄμφ' οὖδας, πλὴν ὡς αὐτὸ
ἐπίῤῥημά ἐστιν ἐκεῖθεν παραχθέν. λέγει δὲ ἀμφουδὶς ἐρεῖσαι τὸ πρὸς τῇ
γῇ ῥῖψαι, καὶ ἔστι ταυτὸν
τῷ πρὸς γῆν ἐλάσαι. εἰ δὲ γράφεται ἀείρας, εἴη ἂν ὁ νοῦς τοιοῦτος, ὡς
ἐβουλεύσατο Ὀδυσσεὺς ἢ ἀνέ-
λοι τὸν κακὸν, ἢ ἀείρας ἀμφουδὶς, τουτέστιν ἐκ γῆς, πρὸς γῆν αὖθις
ἐλάσειε τὴν ἐκείνου κεφαλὴν, ἢ καὶ
797
ἄλλως· ἀείρας βάλῃ τὴν κεφαλὴν πρὸς γῆν ἀμφουδὶς, κατὰ μίαν ἀμφοῖν
τῶν λέξεων ἐκ παραλλήλου
δεσπόταις ἐνδείκνυσθαι. (Vers. 330.) Ὅτι τὸ, νεῦσεν ἐπὶ οἷ καλέσας, ἀντὶ
τοῦ προσεκαλέσατο νεύ-
ματι· μετ' ὀλίγα δὲ τὸ, ἐπὶ οἷ καλέσας προσέειπεν, ἑτεροῖον ἐστίν. Ὅτι
δίφρος ἐνταῦθα εὐτελὴς, περὶ
ὃν δηλαδὴ δαιτρὸς ἐφίζεσκε κρέα πολλὰ δαιόμενος· ὅ περ ἐτυμολογία
ἐστὶ τοῦ δαιτροῦ. (Vers. 332.)
Τὸ δὲ ἐφεξῆς, ἤγουν τὸ, μνηστῆρσι δαινυμένοις, παρήχησίν τινα ἔχει τὸ
δαίεσθαι καὶ τὸ δαιτρός.
(Vers. 333.) Ὅτι, καθάπερ ὁ προῤῥηθεὶς δοῦλος Μελάνθιος καθῖζεν
ἀντίος Εὐρυμάχῳ, τὸν γὰρ
φιλέεσκε μάλιστα, οὕτω καὶ νῦν Εὔμαιος τὸν προσεχῶς δηλωθέντα
δίφρον τοῦ δαιτροῦ κατέθηκε
φέρων πρὸς Τηλεμάχοιο τράπεζαν ἀντίον, νεύσαντος καὶ καλέσαντος
Τηλεμάχου, ἔνθα ἐφέζετο Εὔ-
μαιος. (Vers. 334.) τῷ δὲ καὶ αὐτῷ κῆρυξ μοῖραν ἑλὼν ἐτίθει, κανέου τ'
ἐκ σῖτον ἀείρας· καθὰ καὶ
τῷ Μελανθίῳ κρειῶν μὲν μοῖραν ἔθεσαν οἳ πονέοντο, σῖτον δὲ ἡ ταμία
παρέθηκεν. ἐνδοξότερον οὖν
τὸ τοῦ Εὐμαίου, ὃς ὑπουργεῖτο κήρυκι. ζηλοῖ γὰρ ἴσως ὁ Τηλέμαχος, εἰ
δευτερεῖα τοῦ Μελανθίου Εὔ-
μαιος φέρει, ὃν αὐτὸς φιλέεσκε μάλιστα. (Vers. 339.) Ὅτι ἐνδεικνυμένη ἡ
ποιητικὴ Μοῦσα πιθανό-
τητα μέχρι καὶ τῶν σμικροτάτων καὶ ἀκριβῶς ἐμφαίνουσα εἰδέναι περὶ
ὧν λέγει, μέλινον οὐδὸν λέγει,
ἐν ᾧ ἷζεν Ὀδυσσεύς· τὸν δὲ σταθμὸν εἴτουν τὴν παραστάδα τῶν θυρῶν, ᾧ
ἐκλίνατο, κυπαρίσσινον
ἱστορεῖ. φησὶ γάρ· ἷζε δ' ἐπὶ μελίνου οὐδοῦ κλινάμενος σταθμῷ
κυπαρισσίνῳ, ὅν ποτε τέκτων ξέσσεν
ἐπισταμένως καὶ ἐπὶ στάθμην ἴθυνε, περὶ ἧς προγέγραπται. Μελία δὲ
εἶδος δένδρου, ἐξ οὗ νῦν μὲν
οὐδὸς μέλινος ἀπαθῶς, ἀλλαχοῦ δὲ κατὰ πάθος ἐπενθέσεως μείλινον
δόρυ. (Vers. 341.) Ὁ δὲ σταθ-
μὸς μετὰ τῆς στάθμης παρηχοῦσι, καθὰ καὶ τὸ ἐπισταμένως καὶ ἐπὶ
στάθμην. ἀφελείας δὲ ἡρωϊκῆς
ὁ ἐκ μελίας οὐδὸς καὶ ὁ κυπαρίσσινος σταθμός. τὰ δέ γε τοῦ Μενελάου
διὰ τὴν Ἑλένην ὄζει Φρυγίας
τρυφῆς. καὶ οἰκονομικῶς δὲ παραῤῥιπτεῖ Ὅμηρος, οἵας ὕλης εἶναι χρὴ
798
οὐδὸν οἴκου καὶ σταθμόν. ἐπι-

στῆσαι δὲ χρὴ, ὡς ἀπὸ τῆς ἄρτι ὁ ξένος φλιαῖς θλίβεται ὤμους, φλιῶν
δηλαδὴ νοουμένων τῶν κατὰ
τὰς παραστάδας. (Vers. 343.) Ὅτι φιλόφρονος ξενοδόχου κέλευσμα τὸ,
ἄρτον οὖλον ἑλεῖν περικαλ
ἐν Γερήνοις τότε τρεφομένου, Ὀδυσσεὺς οὗτος ὁ ἤδη καὶ πρεσβεύειν, ὡς

ἐῤῥέθη, δυνάμενος, καὶ διὰ
τὸ ἱστορηθὲν χρέος ἐξεσίην πολλὴν ὁδὸν ἐλθών. ἀλλ' ἴσως οὐκ οἶδεν ὁ
ποιητὴς οὔτε αἰτίαν ταύτην τοῦ
ἁλῶναι τὴν Πύλον, οὔτε τὴν ἐν Γερήνοις ἀνατροφὴν τοῦ Νέστορος. οὕτω
γὰρ καλῶς ἡ τοιαύτη ἀπο-
ρία λυθήσεται. (Vers. 28.) Τὸ δὲ, ἔκτανε σχέτλιος, δοκεῖ μὲν ἐνταῦθα τὸν
ἄδικον λέγειν διὰ τὸ τὸν
Ἡρακλέα τοιοῦτον ἐνταῦθα φανῆναι. δύναται δὲ καὶ νῦν τὸν σφοδρὸν ὡς
καὶ ἐν ἄλλοις δηλοῦν καὶ
ἄξιον σχέσθαι καὶ τλῆναι. ἐφάνη δὲ τοιοῦτος καὶ ἐπ' ἄλλοις ὁ Ἡρακλῆς.
Λίνον τε γοῦν τὸν διδάσκα-
λον, ἐφ' οἷς ἐχρῆν καὶ εὖ ἐκεῖνον θέσθαι, ἀνεῖλε, καὶ Ἀρχίαν ἢ Χαιρίαν
παῖδα κονδυλίσας ἔῤῥιψεν εἰς
ἀνέγερτον, δόντα αὐτῷ κατὰ χειρὸς ὕδωρ καὶ τῷ χερνιβίῳ ῥάναντι· ἔτι δὲ
καὶ Κάλχαντα τὸν μάντιν
ἐπὶ τῷ μετρήματι τῶν ὀλύνθων, ὡς ἱστορεῖ καὶ Λυκόφρων καί τινα δέ,
φασι, Κύανθον ἄκων ἀνεῖ-
λεν οἰνοχοοῦντα αὐτῷ, ᾧ καὶ τέμενος ἀνῆκεν οἰνοχόου λεγόμενον. (Vers.
31.) Τὸ δὲ ἐρέων ἔστι μὲν
ποιητικὴ λέξις. ἀπ' αὐτοῦ δὲ γίνεται τὸ ἐρευνᾶν ἐπενθέσει τοῦ υκαὶ τοῦ
ν, ὁποίῳ τρόπῳ καὶ τὸ ἐλαύ-
νειν ἀπὸ τοῦ ἐλάειν γίνεται. (Vers. 32.) Τὸ δὲ, μέγας Εὔρυτος, τὸ τοῦ
Ὀδυσσέως τόξον συνιστᾷ, ὡς
ἀνάλογον ὂν ἐκείνῳ τῷ μεγάλῳ, ἐξ οὗ διὰ μέσου τοῦ Ἰφίτου εἰς τοῦτον
ἦλθε. διὸ οὐδὲ ἐφικνοῦνται
αὐτοῖ οἱ μνηστῆρες. (Vers. 33.) Τὸ δὲ, θνήσκων ἐν δώμασι, δηλοῖ μὴ
πάνυ ἀναμφίβολον εἶναι
ὑπὸ Ἡράκλεος θανεῖν τὸν Εὔρυτον. (Vers. 34.) Ἄλκιμον δὲ ἔγχος καὶ ἐν
ἄλλοις τὸ ἀλκιμοποιόν.
(Vers. 35.) Τὸ δὲ, ἀρχὴν ξεινοσύνης, τουτέστι ξενίας, δηλοῖ καὶ τέλος
εἶναι αὐτῆς, ὃ καὶ παραδεικνὺς
ἐπάγει τὸ, οὐδὲ τραπέζῃ γνώτην ἀλλήλω ἤγουν ἀλλήλους. τελεία γὰρ
799
ἔκτοτε ἡ ξενία διὰ τὸν κοινὸν ἁγνί-

την ἅλα καὶ τὸ ὁμοτράπεζον καὶ ὁμοέστιον καὶ ὁμωρόφιον. Τὸ δὲ
προσκηδέος ἀντὶ τοῦ κηδεμονικῆς,
φροντιστικῆς, ἐμφρόντιδος. ἐναντίον δὲ τῷ προσκηδέος τὸ δυσκηδέος καὶ
ἀκηδέος. (Vers. 36.)
Θεοδώρετος. Graecarum affectionum curatio Book 3, sec. 98, line 4
νόμῳ τινὶ παλαιῷ μυσαρωτάτῳ πειθόμενοι καὶ παρανομεῖν οὐχ

ἡγούμενοι. Οὑτοσὶ δέ, ὃν θεῶν τε καὶ ἀνδρῶν πατέρα ὠνόμασεν
Ὅμηρος, τὴν μὲν Ἥραν, ἀδελφὴν οὖσαν, ὁμόζυγον ἐποιήσατο,
τῇ δὲ Ῥέᾳ, ἣν καὶ Δηὼ καὶ Δήμητρα ὀνομάζουσι, μητρί γε
οὔσῃ, μανικῶς ἐπεμίγη, καὶ τὴν Φερέφατταν ἐξ αὐτῆς παιδο-
ποιησάμενος ξύνευνον ἔσχε καὶ γαμέτης ἐγένετο τῆς παιδός. Τὰ
δὲ Γανυμήδους πέρι καὶ Λήδας καὶ Δανάης καὶ Σεμέλης καὶ
Ἀλκμήνης καὶ τῶν ἄλλων τῶν παμπόλλων μυθολογούμενα καὶ
λέγειν αἰσχύνομαι, καὶ περιττὸν οἶμαι ποιεῖν πρὸς εἰδότας τούσδε
τοὺς μύθους διεξιὼν καὶ τὴν Ποιητικὴν δυσοσμίαν ἀνακινῶν, ὧν
τὴν μυθολογίαν αἰσχυνόμενοι μὲν ἀποκαλεῖτε ψευδῆ, πάλιν δ' αὖ
ὡς ἀληθῆ θεολογίαν ἀσπάζεσθε.
Παράθετε τοιγαροῦν τὰ παρ' ὑμῶν περὶ τῶν ἀσωμάτων μέν,
γενητῶν δὲ φύσεων μυθολογούμενα τοῖς παρ' ἡμῶν περὶ τῶν ἐπου-
ρανίων δυνάμεων λεγομένοις, καὶ ἀθρήσατε τὸ διάφορον· καὶ
λογισμῷ γε σώφρονι διακρίνατε, πότερα τούτοιν ταῖς ἀοράτοις
οὐσίαις ἁρμοδιώτερα. Εὑρήσετε γάρ, ὀρθῇ γε ψήφῳ διαγινώσκειν
ἐθέλοντες, οὐχ ἁγίοις ἀγγέλοις, ἀλλὰ δαίμοσι πρόσφορα παμπο-
νήροις τὰ παρ' ὑμῶν θρησκευόμενα.
Θεοδώρετος. Graecarum affectionum curatio Book 4, sec. 4, line 5
τῶν ὀλίγων, οὓς αὐτὸς μετερύθμισεν, ἀθρόως μετέβαλε καὶ τὴν

πάλαι τοῖς ἐξεστηκόσι καὶ παραπαίουσιν ἐοικυῖαν σωφρονοῦσαν
ἀπέφηνεν. Τοῦτο σαφῶς εἰδότες ἡμεῖς τὴν σωτήριον ὑμῖν διδα-
σκαλίαν προσφέρομεν· καὶ διαμαχομένους ὁρῶντες καὶ ἀντιλέ-
γοντας καὶ τὴν θεραπείαν ἀπωθουμένους οὐκ ἀπαυδῶμεν, ἀλλὰ
τῇ σπογγιᾷ τοῦ λόγου καταιονῶμεν τῆς ἀπιστίας τὸ πάθος.
Τρὶς δὲ ἤδη τοῦτο δεδράκαμεν, καὶ ὅπως ἀναγκαῖον καὶ χρήσι-
μον τὸ τῆς πίστεως ἐπεδείξαμεν φάρμακον· τίνα τε χρὴ δοξάζειν
τῆς οὐσίας πέρι τῆς θείας, καὶ ὁποῖα προσήκει φρονεῖν περὶ τῶν
ἀοράτων μέν, γενητῶν δὲ φύσεων, ἐπεδείξαμεν, καὶ τὸ τῆς
ποιητικῆς μυθολογίας ἀπογυμνώσαντες αἶσχος καὶ τὴν τερατώδη
τῶν φιλοσόφων ἀλληγορίαν ἐλέγξαντες. Ἐπειδὴ δὲ καὶ τῆς
800
ὁρατῆς πέρι κτίσεως οὔτε ἀληθῆ οὔτε μὴν ξυνῳδά γε ἀλλήλοις

ἐδόξασαν, ἀλλ' εἰς πολλὰς καθάπερ ἐν νυκτομαχίᾳ διεκρίθησαν
μοίρας, ἀλλήλοις ὡς πολεμίοις ἀνέδην κεχρημένοι, προύργου
οἶμαι καὶ τὰς τούτων ἐν μέσῳ προθεῖναι δόξας καὶ τῆς θείας
γραφῆς παραθεῖναι τὰ δόγματα καὶ δεῖξαί γε ἄντικρυς, ὡς
»λογισμοὶ ἀνθρώπων δειλοί, καὶ ἐπισφαλεῖς αἱ ἐπίνοιαι αὐτῶν»,
ᾗ σοφός τις ἡμέτερος εἴρηκεν.
Θεοδώρετος. Eranistes P. 170, line 12
“Τῇ δεξιᾷ οὖν τοῦ θεοῦ ὑψωθείς.” Τίς οὖν ὑψώθη; ὁ ταπεινὸς ἢ ὁ
ὕψιστος; τί δὲ τὸ ταπεινόν, εἰ μὴ τὸ ἀνθρώπινον; Τί δὲ ἄλλο παρὰ τὸ
θεῖόν ἐστιν ὁ ὕψιστος; Ἀλλὰ μὴν ὁ θεὸς ὑψωθῆναι οὐ δεῖται, ὕψιστος
ὤν· τὸ ἀνθρώπινον ἄρα ὁ ἀπόστολος ὑψωθῆναι λέγει. Ὑψωθῆναι δὲ
διὰ τοῦ κύριος καὶ Χριστὸς γενέσθαι. Οὐκοῦν οὐ τὴν προαιώνιον
ὕπαρξιν τοῦ κυρίου διὰ τοῦ ἐποίησε ῥήματος παρίστησιν ὁ ἀπόστολος,
ἀλλὰ τὴν τοῦ ταπεινοῦ πρὸς τὸ ὑψηλὸν μεταποίησιν, τὴν ἐκ δεξιῶν
τοῦ θεοῦ γεγενημένην. Σαφηνίζεται γὰρ διὰ τούτου τοῦ ῥήματος τὸ
τῆς εὐσεβείας μυστήριον. Ὁ γὰρ εἰπών, “Τῇ δεξιᾷ τοῦ θεοῦ ὑψω-
θείς,” φανερῶς ἐκκαλύπτει τὴν ἀπόρρητον τοῦ μυστηρίου οἰκονομίαν,
ὅτι ἡ δεξιὰ τοῦ θεοῦ, ἡ ποιητικὴ τῶν ὄντων πάντων, ἥτις ἐστὶν ὁ
κύριος, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, καὶ οὗ χωρὶς ὑπέστη τῶν γεγονότων
οὐδέν, αὕτη τὸν ἑνωθέντα πρὸς αὐτὴν ἄνθρωπον εἰς τὸ ἴδιον ἀνήγαγεν
ὕψος διὰ τῆς ἑνώσεως.
Θεοδώρετος. Epistulae: Collectio Sirmondiana (epistulae 1-95)

Epistle 30, line 15
γους ὑμῖν γίνεσθαι περί τε ἀρετῆς καὶ ἀθανασίας ψυχῆς,

καὶ τῶν ἄλλων ὅσα τούτοις συμβαίνει. Δείξατε τοιγαροῦν
ἡμῖν εἰς καιρὸν τῆς ψυχῆς τὴν εὐγένειαν, καὶ τῆς ἀρετῆς
τὸν ἀξιόκτητον πλοῦτον, καὶ δέξασθε τὸν θαυμασιώτατον καὶ
μεγαλοπρεπέστατον Κελεστιακόν, ὡς τῆς ἀνθρωπείας εὐημε-
ρίας δεδιδαγμένοι τὰς ἀγχιστρόφους μεταβολάς. Καὶ γὰρ
αὐτὸς ἐκόσμει μὲν πάλαι τὴν Καρχηδονίων μητρόπολιν· πολ-
λοῖς δὲ ξένοις ἀνεπέτασε τὰς θύρας τῆς οἰκίας, τῆς ἑτέρων
δὲ φιλανθρωπίας οὐκ ἤλπισεν ἐπιδεήσεσθαι. Γενοῦ τοίνυν
αὐτῷ γλῶττα, καὶ συνηγόρησον, ὦ φίλη κεφαλή, τῆς σῆς δεο-
μένῳ φωνῆς· τῆς γὰρ ποιητικῆς οὐκ ἀνέχεται παραινέσεως,
ἣ κελεύει τὸν δεόμενον, καὶ ῥῆμ' ἄν τι διδῷ· καὶ πεῖσον τοῦ
801
συλλόγου τοὺς δυναμένους τὴν Ἀλκινόου ζηλῶσαι φιλοξενίαν,

καὶ τὴν ἀδόκητον αὐτῷ προσπεσοῦσαν ἐξελάσαι πενίαν, καὶ
τὴν δυσκληρίαν εἰς εὐκληρίαν μεταβαλεῖν· καὶ τὸν φιλάνθρω-
πον ὑμνῆσαι Δεσπότην, ὅτι τοῖς ἀλλοτρίοις ἡμᾶς σωφρονίζει
παθήμασι, καὶ οὐχ ἡμᾶς εἰς ἑτέρων παρέπεμψεν οἰκιάς, ἀλλ'
εἰς τὰς ἡμετέρας ἄλλους ἤγαγε θύρας· καὶ φιλανθρωπίᾳ χρω-
μένοις ὑπισχνεῖται δώσειν ἃ μήτε λόγος εἰπεῖν, μήτε νοῦς
ἰσχύει λογίσασθαι.
Θεοδώρετος. Quaestiones et responsiones ad orthodoxos [Dub.]

P. 120, line 8
ἰσοδύναμα τὴν αὐτὴν ἔχει πίστιν συγχωρουμένων αὐτῶν, καὶ τὴν

αὐτὴν ἔχει ἀπιστίαν ἀναιρουμένων αὐτῶν – ἰσοδυναμεῖ δὲ τὸ πε-
ριπατεῖν ἐπὶ τὴν θάλασσαν ἐν ἀτρέπτῳ σώματι τῷ εἰσελθεῖν πρὸς
τοὺς ἀποστόλους ἐν ἀτρέπτῳ σώματι τῶν θυρῶν κεκλεισμένων –
καὶ ὅτι τὰ ὑπὲρ φύσιν μὲν τῇ φύσει γινόμενα κατὰ τὴν θείαν δύ-
ναμιν, τούτων ἀδύνατον κατὰ τὸν λόγον τῆς φύσεως ποιήσασθαι
τὴν παράστασιν. διὸ πτοηθέντων τῶν μαθητῶν ἐν τῇ τοιαύτῃ
εἰσόδῳ ἐπέτρεψεν αὐτοὺς ψηλαφᾶν τοὺς πεπονθότας τόπους τοῦ
σώματος αὑτοῦ, ὅτι οὐ κατὰ τρόπον τοῦ σώματος εἰς τὸ πνεῦμα
ἐποίησε πρὸς αὐτοὺς τὴν εἴσοδον, ἀλλ' ἐν παχυμερεῖ σώματι τῇ
θείᾳ αὑτοῦ δυνάμει ποιητικῇ τῶν ὑπὲρ φύσιν.
ΡΚΘʹ.
Ἐρώτησις.Εἰ πάντα ὁ θεὸς ποιήσας τὸν κύκλον τῆς σώ-
ματος κτίσεως, τοῦ παντὸς δεσπότης καθέστηκε – διὸ καὶ Δαυὶδ
ἐν παντὶ τόπῳ τῆς τοῦ κυρίου δεσποτείας εὐλογεῖν ἡμῖν τὸν κύ-
ριον ἐγκελεύεται, ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ ἀπόστολος ἐν παντὶ τόπῳ
ἐπαίρειν ἡμᾶς ὁσίους χεῖρας πρὸς τὸν θεὸν ἐντέλλεται – , διατί ὡς
μόνον ἔργον τε καὶ οἰκητήριον θεῖον τὸ ἀνατολικὸν κλῖμα νομί-
ζοντες, ἐν αὐτῷ ἀφορῶντες τοὺς ὕμνους καὶ τὰς προσευχὰς θεῷ
ἀναπέμπομεν; τίνες δὲ καὶ οἱ ταύτην τὴν συνήθειαν τοὺς χρι-
στιανοὺς ἐκδιδάξαντες;
Θεοδώρετος. Interpretatio in Ezechielem Vol. 81, p. 957, line 13
λεῦσιν ἡμῶν, καὶ τοῖς ἄρχουσιν ἡμῶν, καὶ τοῖς

πατράσιν ἡμῶν.» Καὶ τὴν αἰτίαν δεικνύντες ἐπ-
ήγαγον εἰκότως· «Διότι ἡμάρτομέν σοι.» Πέρας
τοίνυν καὶ αὕτη εἴληφεν ἡ προφητεία· ἀψευδὴς γὰρ
ὁ τοῖς προφήταις ἐμπνέων. Δεῖ τοίνυν καὶ ἡμᾶς τὰ
802
καθ' ἡμᾶς αὐτοὺς ἐξετάζοντας, καὶ βάσανον ἀκριβῆ

ποιουμένους τῶν πεπολιτευμένων, παρεξετάζοντας
δὲ ταῖς ἡμετέραις πλημμελείαις τὰς θείας εὐεργε-
σίας, τούτοις κεχρῆσθαι προσευχομένους τοῖς λόγοις,
καὶ τῇ αἰσχύνῃ τῶν προειργασμένων ἁμαρτημάτων
φεύγειν τὴν τῆς αἰσχύνης Ποιητικὴν ἐργασίαν, καὶ
τῇ θείᾳ μνήμῃ τὴν ψυχὴν καταυγάζειν. Οὕτω γὰρ
δυνησόμεθα πόῤῥω μὲν τῶν τῆς ἁμαρτίας γενέσθαι
μηχανημάτων, τῷ δὲ Θεῷ προσεδρεύειν, καὶ τῆς παρ'
αὐτοῦ χάριτος ἀπολαύειν, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυ-
ρίῳ ἡμῶν, μεθ' οὗ τῷ Πατρὶ ἡ δόξα πρέπει, σὺν
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Ἀμήν.
Θεοδώρετος. Interpretatio in xiv epistulas sancti Pauli

Vol. 82, p. 861, line 23
ἐξαπατηθεῖσιν ἐπιφέρει τὴν ἐπιτίμησιν. Ἐθνικοὶ δὲ

ἦσαν οὗτοι, οὐκ Ἰουδαῖοι· καὶ τοῦτο σαφῶς διδά-
σκει τὰ ἐπαγόμενα.
ιβʹ, ιγʹ. «Εἶπέ τις ἐξ αὐτῶν, ἴδιος αὐτῶν προφή-
της· Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται, κακὰ θηρία, γαστέρες
ἀργαί. Ἡ μαρτυρία αὕτη ἐστὶν ἀληθής.» Οὐ γὰρ
Ἰουδαίων προφήτης Καλλίμαχος ἦν (αὐτοῦ γὰρ ἡ
τοῦ ἔπους ἀρχὴ), ἀλλ' Ἑλλήνων ἦν ποιητής. Ἀλλ' ὁ
μὲν ποιητὴς διὰ τὸν τοῦ Διὸς τάφον τοὺς Κρῆτας
ὠνόμασε ψεύστας. Ὁ δὲ θεῖος Ἀπόστολος ἀληθῆ τὴν
μαρτυρίαν ἐκάλεσεν, οὐ τὴν Ποιητικὴν βεβαιῶν μυ-
θολογίαν, ἀλλὰ τῶν Κρητῶν διελέγχων τὸ τῆς γνώ-
μης ἀβέβαιον· ἀντὶ τοῦ, Καλῶς ὑμᾶς προσηγόρευσε
ψεύστας· τοιοῦτοι γὰρ καθεστήκατε. Εἰκὸς δὲ καὶ
ἑτέρωθι τὸν καλούμενον Δία τεθνᾶναι, καὶ τούτους
μάτην οἰκοδομῆσαι τὸν τάφον.
»Δι' ἣν αἰτίαν ἔλεγχε αὐτοὺς ἀποτόμως, ἵνα
ὑγιαίνωσιν ἐν τῇ πίστει (ιδʹ.), μὴ προσέχοντες Ἰου-
δαϊκοῖς μύθοις, καὶ ἐντάλμασιν ἀνθρώπων ἀποστρε-
φομένων τὴν ἀλήθειαν.» Μύθους Ἰουδαϊκοὺς, οὐ
τὸν νόμον κέκληκεν, ἀλλὰ τὴν παρὰ Ἰουδαίων προς
Θεοδώρετος. Haereticarum fabularum compendium

Vol. 83, p. 464, line 38
803
τὴν γοῦν τῶν φιλοσόφων τούτων κρατῦναι δόξαν,

ἐπειδὴ τὰς ἀκοὰς ἔβυσαν, καὶ τῶν τοῦ θείου
Πνεύματος ἐπακοῦσαι λογίων οὐκ ἠβουλήθησαν, καὶ
τὴν μὲν ὕλην εἰσαγαγεῖν, μὴ πονηρὰν δὲ καλέσαι.
Καὶ τοῦτο δὲ τῆς τῶν ἀνθρωπίνων λογισμῶν ἀσθενείας
τεκμήριον. Ἐπειδὴ γὰρ πᾶσα τέχνη παρὰ ἀνθρώποις
ὕλης ὑποκειμένης προσδεῖται, καὶ κεραμευτικὴ μὲν
πηλοῦ, οἰκοδομικὴ δὲ λίθων καὶ πλίνθων, ξύλων δὲ
ἡ τεκτονικὴ καὶ ναυπηγικὴ, καὶ ἐρίων ἡ ὑφαντικὴ,
καὶ ἡ σκυτοτομικὴ δὲ δερμάτων, καὶ ζωγραφία καὶ
γυψοποιητικὴ χρωμάτων, καὶ συλλήβδην εἰπεῖν
ἑκάστη τέχνη τῶν προσφόρων ὑλῶν, ὑπέλαβον οἱ
ἀνόητοι καὶ τὸν Θεὸν μὴ δύνασθαι ὕλης δίχα δημιουρ-
γεῖν, καὶ οὐ συνεῖδον ὅσον ἀνθρώπου καὶ Θεοῦ τὸ
διάφορον, καὶ ὡς οὐχ οἷόν τε τὴν εἰκόνα πάντα ἔχειν
ὅσα τὸ ἀρχέτυπον, καὶ ὅτι ἄνθρωπος μὲν, ὡς εἰκὼν
ἐξ ὄντων δημιουργεῖ, Θεὸς δὲ καὶ ἐξ ὄντων καὶ ἐκ
μὴ ὄντων. Καὶ τοῦτο σαφῶς ἡμᾶς ἐδίδαξεν ἡ θεία
Γραφή. Ὁ μὲν γὰρ Ἀπόστολος φησί· «Πίστει νοοῦ-
μεν κατηρτίσθαι τοὺς αἰῶνας ῥήματι Θεοῦ, εἰς τὸ
μὴ ἐκ φαινομένων τὰ βλεπόμενα γεγονέναι.»
Θεοδώρετος. De providentia orationes decem Vol. 83, p. 557, line 48
ἁπάντων ποιητὴς, καὶ πηλίνης γλώττης εἰς ἐπικου-

ρίαν οὐ δεῖται, ὑμνοῦσαν δὲ ἀποδέχεται, καὶ ὑπερμα-
χοῦσαν ἀμείβεται, καὶ τὸ ψεῦδος ἐλέγχουσαν στε-
φανοῖ· ἀλλ' ἵνα καὶ τὴν περὶ αὐτὸν εὔνοιαν δείξωμεν,
καὶ τῶν ὁμοδούλων τὸ θράσος, εἰ μὲν δυνατὸν,
καταλύσωμεν· εἰ δὲ μὴ, διελέγξωμεν γοῦν, καὶ
δῆλον τοῖς ἀγνοοῦσι ποιήσωμεν.
Πολλὰ μὲν οὖν καὶ παντοδαπὰ τῶν δυσσεβεῖν
τὰ βέλη· πολυσχιδὲς γὰρ καὶ ποικίλον τὸ ψεῦδος,
σασα, καὶ τὸ ψεῦδος τῷ τερπνῷ τοῦ μυθώδους κε-
ράσασα, καὶ οἷόν τινα κυκεῶνα κατασκευάσασα, τῆς
πολυθέου πλάνης τὴν μέθην τοῖς ἀνθρώποις
τῆς ποιητικῆς θεολογίας τὸ καταγέλαστον ὁρῶσα, ἑτέ-
804

ἐκεῖνο βάραθρον ἀπαγούσας. Οἱ μὲν γὰρ, τῇ κομψείᾳ
Πολλὰ μὲν οὖν καὶ παντοδαπὰ τῶν δυσσεβεῖν

τὰ βέλη· πολυσχιδὲς γὰρ καὶ ποικίλον τὸ ψεῦδος,
έθεσαν, καὶ τὴν μὲν ἡδονὴν, Ἀφροδίτην ὠνόμασαν·
Ἄρεα δὲ, τὸν θυμόν· τὴν δὲ μέθην, Διόνυσον· Ἑρ-
μῆν δὲ, τὴν κλοπήν· τὴν δὲ φρόνησιν, Ἀθηνᾶν· καὶ
τοιαῦτά τινα μετὰ ἀλαζονικῆς ὀφρύος, καὶ τῆς Ἀτ-
τικῆς στωμυλίας τερατευόμενοι, τοὺς πολλοὺς τῶν

805

έθεσαν, καὶ τὴν μὲν ἡδονὴν, Ἀφροδίτην ὠνόμασαν·
Ἄρεα δὲ, τὸν θυμόν· τὴν δὲ μέθην, Διόνυσον· Ἑρ-
μῆν δὲ, τὴν κλοπήν· τὴν δὲ φρόνησιν, Ἀθηνᾶν· καὶ
τοιαῦτά τινα μετὰ ἀλαζονικῆς ὀφρύος, καὶ τῆς Ἀτ-
τικῆς στωμυλίας τερατευόμενοι, τοὺς πολλοὺς τῶν
ἀνθρώπων εἰς ἑτέραν εἴδους ἀπάτην μετήγαγον. Καὶ
οἱ τὸ φιλοσοφεῖν ὑπισχνούμενοι, καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ σχή-
ματος τιμὴν παρὰ πάντων δρεπόμενοι,
Θεοδώρετος. Ad eos qui in Euphratesia et Osrhoena regione, Syria,

Phoenicia et Cilicia vitam monasticam degunt (ex epistula 1
Vol. 83, p. 1425, line 49
ταύτην αὐτὸς δώσειν διὰ τῶν προφητῶν ἐπηγγείλατο.

Ἐβαπτίσθη ὑπὸ Ἰωάννου· τοῦτο δείκνυσι τὸ ἡμέτε-
ρον. Μαρτυρεῖται ἄνωθεν ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, καὶ ὑπὸ
τοῦ Πνεύματος δείκνυται· τοῦτο κηρύττει τὸν προαιώ-
νιον. Ἐπείνησεν, ἀλλὰ καὶ πολλὰς χιλιάδας ἐκ
πέντε ἄρτων ἐκόρεσε· τοῦτο θεῖον, ἐκεῖνο ἀνθρώπι-
νον. Ἐδίψησε καὶ ᾔτησεν ὕδωρ, ἀλλὰ πηγὴ ἦν ζωῆς·
καὶ τὸ μὲν ἦν τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθενείας, τὸ δὲ τῆς
θείας δυνάμεως. Ἐκαθεύδησεν ἐν τῷ πλοίῳ, ἀλλὰ
καὶ τῆς θαλάττης τὴν ζάλην ἐκοίμησε· τοῦτο τῆς
παθητῆς φύσεως, ἐκεῖνο τῆς ποιητικῆς καὶ δημι-
ουργικῆς καὶ τῆς τοῖς πᾶσι τὸ εἶναι δωρησαμένης.
Ἐκοπίασε βαδίσας, ἀλλὰ καὶ χωλοὺς ἀρτίποδας εἰρ-
γάσατο, καὶ νεκροὺς ἐκ τῶν τάφων ἀνέστησε· καὶ τὸ
μὲν ἦν τῆς ὑπερκοσμίου δυνάμεως, τὸ δὲ τῆς ἡμετέ-
ρας ἀσθενείας. Ἐδειλίασε θάνατον, καὶ ἔλυσε
θάνατον· καὶ τὸ μὲν τοῦ θνητοῦ δηλωτικὸν, τὸ δὲ τοῦ
ἀθανάτου, μᾶλλον δὲ ζωοποιοῦ τυγχάνει σημαντικόν.
Ἐσταυρώθη, κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, ἐξ ἀσθε-
νείας· ἀλλὰ ζῇ ἐκ δυνάμεως Θεοῦ, κατὰ τὸν αὐτόν.
Τὸ τῆς ἀσθενείας ὄνομα διδασκέτω
Κύριλλος. Glaphyra in Pentateuchum Vol. 69, p. 241, line 1
μὴ γίνεσθε ἑτεροζυγοῦντες ἀπίστοις. Τίς γὰρ μετ-

806
οχὴ δικαιοσύνῃ καὶ ἀνομίᾳ; καὶ τίς κοινωνία φωτὶ

πρὸς σκότος; τίς δὲ συμφώνησις Χριστῷ πρὸς Βε-
λίαλ;» Καὶ μὴν ὁ Ψαλμῳδὸς πρὸς αὐτὸν ἐν πνεύματί
πού φησι τὸν Ἐμμανουὴλ, τὴν τοῦ νόμου στενότητα
διασύρων· «Πλατεῖα ἡ ἐντολή σου σφόδρα.» Καὶ
πάλιν· «Ὁδὸν ἐντολῶν σου ἔδραμον, ὅταν ἐπλάτυνας
τὴν καρδίαν μου.» Πρὸς τούτῳ ἔτι· «Καὶ ἐπορευό-
μην ἐν πλατυσμῷ, ὅτι τὰ δικαιώματά σου ἐξεζή-
τησα.» Ὅτι δὲ καὶ ἡ ῥάβδος ἡ καρυΐνη, καθάπερ
ἔναγχος ἔφην, ἀϋπνίας ἐστὶν ἐμποιητικὴ φύσις, λέ-
γοντος Θεοῦ πρὸς τὸν προφήτην Ἱερεμίαν· «Τί σὺ
ὁρᾷς, Ἱερεμία; Καὶ εἶπα, φησὶ, Βακτηρίαν καρυΐ-
νην. Καὶ εἶπεν Κύριος πρός με· Καλῶς ἑώρακας,
διότι ἐγρήγορα ἐγὼ ἐπὶ τοὺς λόγους μου τοῦ ποιῆσαι
αὐτούς·» Οὐκοῦν ὡς ἐν εἴδει τῆς ῥάβδου νοούμενος
ἑαυτὸν ἡμῖν ὥσπερ παρατίθησιν ὁ Χριστὸς, ὡς τε-
θνεῶτα, καὶ ἐγηγερμένον, καὶ εἰς οὐρανοὺς ὑψούμε-
νον, κατευρύνοντά τε διὰ τοῦ Πνεύματος νοητῶς τὰς
τῶν δεχομένων αὐτὸν καρδίας. Ἀλλὰ ποῦ τὰς ῥάβδους
τέθεικεν ὁ Ἰακώβ; Ἐν ταῖς ληνοῖς τῶν ποτιστηρίων.
Κύριλλος. Expositio in Psalmos Vol. 69, p. 821, line 20
σωτηρίας διὰ τοῦ σταυροῦ ἐγένετο· οὐδὲν γὰρ τοῖς

δαίμοσιν τοῦ σταυροῦ φοβερώτερον.
Ἀνέβη καπνὸς ἐν ὀργῇ αὐτοῦ, καὶ πῦρ ἀπὸ προς-
ώπου αὐτοῦ.
(A f. 100, Κυρίλλου καὶ Ὑπατίου.) Ὥσπερ γὰρ
καπνὸς προηγεῖται πυρὸς, ἀνακαιομένου δὲ πυρὸς
καὶ ξυλικὴν δαπανῶντος ὕλην, ἄνθρακας γίνεσθαι
συμβαίνει, οὕτω καὶ ἡ τοῦ Θεοῦ ὀργὴ, ἤρξατο μὲν
ὡς διὰ καπνοῦ, ηὔξησε δὲ ὡς πῦρ, καὶ τέλος ἀπην-
θράκωσε τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Δαβίδ. Εἰκότως δὲ κα-
πνὸς καὶ τιμωρία λέγεται, ὡς δακρύων ἐμποιητική·
ἐξέλκει γάρ πως ἀεὶ τῶν ὀμμάτων τὸ δάκρυον ὁ
καπνὸς ἐμπίπτων τοῖς ὀφθαλμοῖς. Ὀργισθέντος δὲ
τοῦ Δημιουργοῦ καὶ κατὰ δαιμονίων διὰ τὴν τοῦ
πλάσματος ἀπώλειαν, προηγήσατο τῆς ἐκδικήσεως ὁ
καπνὸς, ἡ μετρία τοῦ τυραννήσαντος ἐποχή· ἠκολού-
θησε δὲ καὶ πῦρ, ἡ παντελὴς πάντως τοῦ πολεμίου
φθορὰ γενομένη ἀπὸ προσώπου τοῦ Θεοῦ, τουτέστιν
807
ἀπὸ Χριστοῦ, ὅς ἐστι τοῦ Θεοῦ πρόσωπον καὶ χα-

ρακτὴρ τῆς αὐτοῦ ὑποστάσεως. Ἐνανθρωπήσαντος
Κύριλλος. Commentarius in Isaiam prophetam Vol. 70, p. 312, line 31
Ἰσραὴλ, καὶ ἀκρατῶς ἀπονενευκότος εἰς ἀπείθειαν·

»Ποιμανεῖς αὐτοὺς ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ, καὶ ὡς σκεύη
κεραμέως συντρίψεις αὐτούς.» Οὕτως ἡμῖν αὐτὸν
καὶ ὁ τοῦ πανσόφου Μωσέως κατασημαίνει νόμος·
παραλαμβάνεται γὰρ εἰς τύπον Χριστοῦ καὶ ἡ
ῥάβδος Ἀαρὼν ἡ βλαστήσασα, καὶ εἰς τὰ Ἅγια τῶν
ἁγίων εἰσκεκομισμένη. Ἐξήνθησε γὰρ κάρυα, καὶ
τί δὴ τὸ χρῆμα τῶν ἐν σκιαῖς ἐννοιῶν, εἰπεῖν ἀναγ-
καῖον. Ἅπτονται μὲν γὰρ φυσιολογίας τινὲς, καὶ δὴ
καί φησι τὴν καρυΐνην ῥάβδον, εἰ πρὸς τῇ κεφαλῇ
κέοιτό τινων, ἀνυπνίας εἶναι φυσικῶς ἐμΠοιητικήν.
Οὐκοῦν ἐπειδήπερ ἔμελλεν ὁ Χριστὸς, χάριτι μὲν
Θεοῦ, καθά φησιν ὁ μακάριος Παῦλος, ὑπὲρ παντὸς
γεύσασθαι θανάτου, βραχὺ δὲ ὥσπερ ἀπονυστάξας,
καθάπερ ἐξ ὕπνου διεγερθῆναι πάλιν, ἀναβιῶναί τε
θεοπρεπῶς, πεπατημένου θανάτου. Ταύτῃ τοι ῥάβδῳ
καρυΐνῃ παρεικάζεται. Διὰ ταύτης τε τῆς θείας τε
καὶ νοητῆς ῥάβδου τεθαυματούργηκεν ὁ Μωσῆς, τῆς
ἐν Αἰγύπτῳ δουλείας ἀπαλλάττων τὸν Ἰσραήλ.
Ῥάβδον γοῦν αὐτὴν ὠνόμαζε Θεοῦ. Γέγονε γὰρ αὐτῷ
ῥάβδος δυνάμεως, κατὰ τὸ γεγραμμένον.
Κύριλλος. Commentarius in Isaiam prophetam Vol. 70, p. 396, line 4
καὶ ταῖς ὅσον οὐδέπω παρεσομέναις συμφοραῖς οὐ

μετρίως ἐπιστυγναζούσας. Ἀνθ' ὅτου γὰρ δὴ προς-
τέταχα, φησὶν, ἀνοιμώζειν τὰς πόλεις, ὅτι καπνὸς
ἀπὸ βοῤῥᾶ ἔρχεται, καὶ οὐκ ἔστι τοῦ εἶναι. Καπνὸν
ἐν τούτοις τὸν ἀπὸ βοῤῥᾶ, τὸν ἐκ τῆς Ἀσσυρίων γῆς
ὁρμώμενον ὀνομάζει, ἢ αὐτὸν τὸν Σαλαμανασὰρ, ἢ
τὴν συνοῦσαν αὐτῷ στρατιάν. Νοτιωτάτη μὲν γάρ
ἐστιν ἡ τῶν Ἰουδαίων χώρα, βορειωτέρα δέ πως ἡ
τῶν Ἀσσυρίων. Καπνῷ γε μὴν τὴν φιλοπόλεμον
παρεικάζει στρατιὰν, ὡς δακρύων τοῖς ἁλοῦσιν ἐμ-
Ποιητικήν. Ἐξέλκει γὰρ ἀεί πως τῶν ὀμμάτων τὸ
δάκρυον ὁ καπνός. Οὐκ ἀπίθανον δὲ καὶ ἑτέρως κα-
808
πνῷ παρεικάζεσθαι τοὺς πολέμους. Ὥσπερ γὰρ ὁ

καπνὸς τοῖς τοῦ σώματος ἐμπίπτων ὀφθαλμοῖς παρ-
αιρεῖται πάντως αὐτοὺς τὸ τῆς ὄψεως ἀκριβὲς, οὕτω
καὶ θανάτου φόβος μονονουχὶ καταμεθύσκει τὸν
νοῦν, καὶ καταθολοῖ τὴν καρδίαν, δεινοῖς τε καὶ
ἀφορήτοις δείμασιν μονονουχὶ καταμελαίνων αὐτήν.
Κύριλλος. Thesaurus de sancta consubstantiali trinitate

Vol. 75, p. 300, line 24
Ὡς ἐξ ἀντιθέσεως τῶν αἱρετικῶν.
Οὐκ ἔστι, φασὶν, ὁ Χριστὸς ἡ ἔμφυτος καὶ ἐνυπ-

άρχουσα τῷ Θεῷ δύναμις καὶ σοφία, ἀλλ' ἑτέρα μὲν
ἐκείνη περὶ ἧς καὶ ὁ Παῦλός φησιν, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ
δύναμις καὶ θεότης· ἕτερος δὲ παρ' ἐκείνην ὁ Χρι-
στὸς, καὶ ἕτεραι πολλαὶ σὺν αὐτῷ δυνάμεις τε καὶ
σοφίαι καλούμεναι. Καὶ ἡ μὲν ἔμφυτος ὄντως καὶ
ἀληθὴς τοῦ Θεοῦ δύναμις, ποιητικὴ τῶν ὅλων ἐστίν·
αἱ δὲ γεγόνασι παρ' αὐτῆς, εἰ καί τις ἐξαίρετος τοῦ
Θεοῦ δύναμις παρὰ τὰς ἄλλας ὑπάρχει Χριστὸς, εἰς
τοῦτο γενομένη, ἵνα δυναμώσῃ τὰ δυνάμεως χρῄζοντα·
ἵνα σοφώσῃ τὰ δεόμενα σοφισμοῦ, ἵνα δικαιώσῃ τὰ
δικαιοσύνην οὐκ ἔχοντα. Ἔστιν οὖν, φησὶν, ἡ μὲν
ἔμφυτος τοῦ Θεοῦ δύναμις ἄναρχός τε καὶ ἀγένητος,
ἀϊδίως ἐν Πατρί. Γέγονε δὲ ὁ Χριστὸς ἐπὶ ταῖς εἰρη-
μέναις αἰτίαις. Εἰ δὲ νομίζουσί τινες αὐτὸν εἶναι τὸν
Χριστὸν τὴν ἔμφυτον τοῦ Θεοῦ δύναμιν διὰ τὸ γε-
γράφθαι παρὰ Παύλῳ· «Χριστὸς Θεοῦ δύναμις καὶ
Κύριλλος. Thesaurus de sancta consubstantiali trinitate

Vol. 75, p. 360, line 15
γινόμενον, ὅτε τίκτει τὸ φῶς; Ποῖος συμβαίνει περὶ

τὸ πῦρ μερισμὸς, ὅταν ἐκπέμπῃ τὸν ἐξ ἑαυτοῦ φω-
τισμόν; Εἰ δὲ ταῦτα γεννᾷ μὲν ἀμερίστως, ἐκπέμπει
δὲ τὰ ἐξ ἑαυτῶν ἀπαθῶς, πῶς οὐ πολλῷ μᾶλλον ὁ
τούτων ποιητὴς τῆς ἑαυτοῦ φύσεως ἐκπέμψει τὸ
ἀπαύγασμα; Πότε χαρακτὴρ εἰκόνος χωρίζεται; Ἀεὶ
γὰρ αὐτῇ συμπέφυκέ τε καὶ ἐνυπάρχει. Εἰ δὲ κατ'
ἐκείνους ξηρὰ καὶ ἄκαρπός ἐστιν ἡ τοῦ Θεοῦ φύσις,
809
τίς ἡ ἐξ αὐτοῦ προελθοῦσα βούλησις ἐνεργὴς, ἣ καὶ

τὸν Υἱὸν κατ' ἐκείνους ὑπέστησε, δημιουργική τις
οὖσα καὶ τῶν οὐκ ὄντων ποιητική; Φεύγοντες γὰρ
τὸ ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρὸς γεγεννῆσθαι λέγειν τὸν
δημιουργὸν αὐτοῦ Λόγον, ἐκ τῆς ἀληθείας εἰς αὐτὸ
συνελαύνονται. Ἔστι γὰρ Υἱὸς ἡ ζῶσα καὶ ἐνούσιος
τοῦ Πατρὸς βούλησις, καὶ ὁ Λόγος αὐτοῦ, δι' οὖ τὰ
πάντα ἐργάζεται.
Κύριλλος. De sancta trinitate [Sp.] Vol. 77, p. 1132, line 9
ΚΕΦΑΛ. Ζʹ.
Πιστεύομεν τοιγαροῦν εἰς ἕνα Θεὸν, μίαν ἀρχὴν

ἄναρχον, ἄκτιστον, ἀγένητον, ἀνώλεθρόν τε καὶ
ἀθάνατον, αἰώνιον, ἄπειρον, ἀπερίγραπτον, ἀπερι-
όριστον ἀπειροδύναμον, ἁπλῆν, ἀσύνθετον, ἀσώμα-
τον, ἄῤῥευστον, ἀπαθῆ, ἄτρεπτον, ἀναλλοίωτον,
ἀόρατον, πηγὴν ἀγαθότητος καὶ δικαιοσύνης· φῶς
νοερὸν, ἀπρόσιτον· δύναμιν οὐδενὶ μέτρῳ γνωριζο-
μένην, μόνῳ δὲ τῷ οἰκείῳ βουλήματι μετρουμένην
(πάντα γὰρ, ὅσα θέλει, δύναται), πάντων κτισμάτων
ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων Ποιητικὴν , πάντων συνεκτι-
κὴν καὶ συντηρητικὴν, πάντων προνοητικὴν, πάντων
κρατοῦσαν, καὶ ἄρχουσαν, καὶ βασιλεύουσαν ἀτε-
λευτήτῳ καὶ ἀθανάτῳ βασιλείᾳ· μηδὲν ἐναντίον
ἔχουσαν, πάντα πληροῦσαν, ὑπ' οὐδενὸς περιεχομέ-
νην, αὐτὴν δὲ μᾶλλον περιέχουσαν τὰ σύμπαντα, καὶ
συνέχουσαν καὶ προέχουσαν, ἀχράντως ταῖς ὅλαις οὐ-
σίαις ἐπιβατεύουσαν, καὶ πάντων ἐπέκεινα, καὶ πάσης
οὐσίας ἐξῃρημένην, ὡς ὑπερούσιον καὶ ὑπὲρ τὰ ὄντα
οὖσαν· ὑπέρθεον, ὑπεράγαθον, ὑπερπλήρη· τὰς ὅλας
Κύριλλος. Collectio dictorum veteris testamenti [Sp.]

Vol. 77, p. 1285, line 51
ὑποσημαίνουσι. Τῶν τριακοσίων γὰρ ἐπινοίᾳ διαι-

ρουμένων εἰς ἑκατόν τε καὶ διακόσια· ὁ μὲν ρʹ ἀριθ-
810
μὸς μηνύσει τὴν τελείαν ἀρετὴν δεκαπλασιάζουσαν

τὴν δεκάδα τῶν θεογράφων ἐντολῶν. Ὁ διακόσια δὲ,
τὴν φύσιν ἐξ ὕλης καὶ εἴδους συνεστηκυῖαν. Ἐπεὶ
γὰρ τετραδικὴ μὴν ἡ ὕλη, διὰ τὴν τετρακτὺν τῶν
στοιχείων αὐτῆς, πενταδικὸν δὲ τὸ εἶδος διὰ τὸ πεν-
ταπλοῦν τῆς αἰσθήσεως, τῆς τὰ ὑλικὰ σχηματιζού-
σης, τετράκις τὸν νʹ συνθεὶς, ποιήσεις ςʹ ὃν τῷ ρʹ
πάλιν συνάψας διὰ τῆς ἀρετῆς τὸ εὖ εἶναι. Οἱ δὲ
ἑξήκοντα τὴν Ποιητικὴν τῶν θείων ἐντολῶν ὑποφαί-
νουσι δύναμιν· ἐν ἓξ μὲν γὰρ ἡμέραις ἐποίησεν ὁ
Θεὸς τὸν κόσμον τοῦτον. Δέκα δὲ αἱ θεοδώρητοι ἐν-
τολαί· ἑξάκις δὲ τὰ δέκα ἑξήκοντα, μεθ' ὧν ὁμοῦ
πάντων ἐξέρχεται ὁ ἀνωτέρω διερμηνευθεὶς Σῦτ.
Ἐπεὶ δὲ συνεξῆλθον αὐτοῖς καὶ παῖδες, καὶ παιδί-
σκαι, καὶ ψάλται, καὶ ψαλτῳδοὶ, καὶ κάμηλοι, καὶ
ἵπποι, καὶ ἡμίονοι, καὶ ὑποζύγια, εἶεν ταῦτα τύποι
τῶν διαφόρων βαθμῶν τῆς Ἐκκλησίας, δι' ὧν προ-
ετυποῦντο αἱ διαθέσεις τῶν πιστευόντων.
Γεώργιος Χοιροβοσκός. Γραμματικός. Prolegomena et scholia in

Theodosii Alexandrini canones isagogicos de flexione nominum P. 123,
line 27
ας· εἰ ς ηςγὰρ ἦσαν, Κλεύης γὰρ καὶ Κέης εἰσίν, καὶ κατὰ τροπὴν Δω-
ρικὴν τοῦ ηεἰς αμακρὸν ἐγένετο Κλεύας καὶ Κέας, καὶ ἐφύλαξε τὴν
ἰσοσύλλαβον κλίσιν. Ὅτι γὰρ ταῦτα ἰσοσυλλάβως κλίνονται δηλοῦσι τὰ
πατρωνυμικὰ αὐτῶν, Κλευάδης καὶ Κεάδης ὄντα, ὥσπερ Αἰνειάδης· εἰ
γὰρ ἐκλίνοντο διὰ τοῦ ντ, ἤμελλον εἶναι τὰ πατρωνυμικὰ αὐτῶν Κλευ-
αντίδης καὶ Κεαντίδης, ὥσπερ Θοαντίδης. Ἔτι δεῖ παραφυλάξασθαί
τινα παρὰ τοῖς ποιηταῖς πάντα ἔχοντα τοῦ κανόνος καὶ ἰσοσυλλάβως
κλιθέντα, οἷον ὁ Βίας τοῦ Βία, ὁ Δρύας τοῦ Δρύα, ὁ Θόας τοῦ Θόα,
ὡς παρ' Ἡσιόδῳ fragm. 139 K.ἡ δὲ Θόαν τέκεν υἱόν, ὁ Αἴας
τοῦ Αἴα, ὡς παρὰ Ἀλκαίῳ, Αἴαν τὸν ἄριστον· ταῦτα πάντα κατὰ
Ποιητικὴν ἄδειαν διὰ τὴν ἀνάγκην τοῦ μέτρου ἰσοσυλλάβως ἐκλίθησαν·
ὅθεν μέμφομαι τοὺς πεζολόγους, ὅσοι τὰ τοιαῦτα ἰσοσυλλάβως ἔκλιναν·

διὰ τοῦτο γὰρ ἁμαρτάνουσιν οἱ πεζολόγοι· ἐκεῖνοι γὰρ μὴ δουλεύοντες
μέτρῳ οὐκ εἶχον ἀνάγκην ἰσοσυλλάβως κλῖναι αὐτά. Ταῦτα μὲν ἐν
τούτοις.
Ἀποροῦσι δέ τινες λέγοντες, διὰ ποίαν αἰτίαν τὴν Θόαν καὶ τὴν
Αἴαν αἰτιατικὴν μὴ λέγομεν ἀπὸ τῶν Θόαντα καὶ Αἴαντα αἰτιατικῶν γε-
811
γενῆσθαι κατὰ ἀποκοπὴν τῆς τασυλλαβῆς, καὶ μὴ ἀπὸ ἰσοσυλλάβου

κλίσεως. Καὶ ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι οὐδέποτε γενικὴ διὰ τοῦ ντκλινομένη
πάσχει ἀποκοπὴν κατὰ τὴν αἰτιατικήν, οἷον Ξενοφῶν Ξενοφῶντος Ξε-
νοφῶντα, Κτησιφῶν Κτησιφῶντος Κτησιφῶντα· ἀμέλει τὸ Ποσειδῶν

line 13
κλίσεως. Καὶ ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι οὐδέποτε γενικὴ διὰ τοῦ ντκλινομένη
πάσχει ἀποκοπὴν κατὰ τὴν αἰτιατικήν, οἷον Ξενοφῶν Ξενοφῶντος Ξε-
νοφῶντα, Κτησιφῶν Κτησιφῶντος Κτησιφῶντα· ἀμέλει τὸ Ποσειδῶν
Ποσειδῶνος μὴ κλινόμενον διὰ τοῦ ντπάσχει ἀποκοπὴν κατὰ τὴν αἰτια-
τικήν, οἷον τὸν Ποσειδῶνα τὸν Ποσειδῶ, Aristoph. Nub. 83νὴ· τὸν
Ποσειδῶ τουτονὶ τὸν ἵππιον· ὥστε οὖν ἀπὸ ἰσοσυλλάβου κλίσεως
ταῦτα.
Τούτων οὕτως ἐχόντων δεῖ προσθεῖναί τινα ἐν τῷ κανόνι τοῦ τε-
χνικοῦ καὶ εἰπεῖν οὕτως· τὰ εἰς αςκαθαρὸν ὀνόματα δισύλλαβα βαρύ-
τονα μακροκατάληκταμὴ ἀπὸ Δωρίδος διαλέκτου μηδὲ κατὰ ποιητι-
κὴν ὄντα ἄδειαν διὰ τοῦ ντκλίνονται· οὕτω γὰρ λεγόντων ἡμῶν οὐδὲν
εὑρίσκεται ἀντικείμενον τῷ κανόνι τοῦ τεχνικοῦ· διὰ μὲν γὰρ τοῦ εἰπεῖν
»μὴ ἀπὸ Δωρίδος διαλέκτου» ἀντιδιαστέλλομεν τὸ Κλεύας καὶ τὸ Κέας
καὶ τὸ Λάας τὸ κύριον· τὸ μὲν γὰρ Κλεύας καὶ Κέας, ὡς εἴρηται, Δω-
ρικὴν τροπὴν πεπόνθασιν, τὸ δὲ Λάας τὸ κύριον Δωρικὴν κρᾶσιν· διὰ
δὲ τοῦ εἰπεῖν «μὴ κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν ὄντα» ἀντιδιαστέλλομεν ὅσα
οἱ ποιηταὶ διὰ τὴν ἀνάγκην τοῦ μέτρου ἰσοσυλλάβως ἔκλιναν. Ταῦτα
μὲν ἐν τούτοις.

line 18
Ποσειδῶ τουτονὶ τὸν ἵππιον· ὥστε οὖν ἀπὸ ἰσοσυλλάβου κλίσεως

ταῦτα.
Τούτων οὕτως ἐχόντων δεῖ προσθεῖναί τινα ἐν τῷ κανόνι τοῦ τε-
χνικοῦ καὶ εἰπεῖν οὕτως· τὰ εἰς αςκαθαρὸν ὀνόματα δισύλλαβα βαρύ-
τονα μακροκατάληκταμὴ ἀπὸ Δωρίδος διαλέκτου μηδὲ κατὰ ποιητι-
κὴν ὄντα ἄδειαν διὰ τοῦ ντκλίνονται· οὕτω γὰρ λεγόντων ἡμῶν οὐδὲν
εὑρίσκεται ἀντικείμενον τῷ κανόνι τοῦ τεχνικοῦ· διὰ μὲν γὰρ τοῦ εἰπεῖν
»μὴ ἀπὸ Δωρίδος διαλέκτου» ἀντιδιαστέλλομεν τὸ Κλεύας καὶ τὸ Κέας
καὶ τὸ Λάας τὸ κύριον· τὸ μὲν γὰρ Κλεύας καὶ Κέας, ὡς εἴρηται, Δω-
812
ρικὴν τροπὴν πεπόνθασιν, τὸ δὲ Λάας τὸ κύριον Δωρικὴν κρᾶσιν· διὰ

δὲ τοῦ εἰπεῖν «μὴ κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν ὄντα» ἀντιδιαστέλλομεν ὅσα
οἱ ποιηταὶ διὰ τὴν ἀνάγκην τοῦ μέτρου ἰσοσυλλάβως ἔκλιναν. Ταῦτα
μὲν ἐν τούτοις.
Δεῖ δὲ γινώσκειν ὅτι εἰπὼν ὁ τεχνικός «διὰ τοῦ ντκλίνονται»
ἐδήλωσεν, ὅτι καὶ διὰ τοῦ οςἐκφέρονται· ὥσπερ γὰρ λαμβάνει ὁμολο-
γούμενα τελικὰ τῆς εὐθείας τῶν ἑνικῶν πέντε εἶναι στοιχεῖα, νξρςψ,
οἷον Δίων Φοῖνιξ Νέστωρ Πάρις Πέλοψ, οὕτω λαμβάνει ὁμολογούμενα
τελικὰ τῆς μὲν περιττοσυλλάβου γενικῆς τὸ ος, οἷον Λάχης Λάχητος,
τῆς δὲ ἰσοσυλλάβου τὸ υκαὶ τὸ α, οἷον κοχλίας κοχλίου, Μηνᾶς Μηνᾶ.
Καὶ ἀποροῦσί τινες λέγοντες, διατί τὸ Ὀρόντης Ὀρόντου διὰ τοῦ ντ
κλινόμενον οὐκ ἐκφέρεται διὰ τοῦ οςκατὰ τὴν γενικὴν καὶ περιττο

Theodosii Alexandrini canones isagogicos de flexione nominum
P. 164, line 7
Πέρση, σὺ δὲ ταῦτα τεῷ ἐνικάτθεο θυμῷ· σημειούμεθα παρ'

Ἡρακλείδῃ ἐν τοῖς Περὶ χρησμῶν, ὅτιπερ καὶ λέγουσί τινες πεπλασμένον
εἶναι, τὸ ὦ Πέρση ποικιλόδιφρε, ἰδὼν ἀπὸ χεῖρας ἔχεσθαι·
ἔστι γὰρ ἐνταῦθα ἐθνικόν, καὶ εἰς ηκαταλήγει ἡ κλητική σύνθετα δὲ
ἀπὸ ῥήματος, οἷον μετρῶ γεωμέτρης γεωμέτρου ὦ γεωμέτρα, πωλῶ
παντοπώλης παντοπώλου ὦ παντοπῶλα, τρίβω παιδοτρίβης παιδοτρί-
βου ὦ παιδοτρίβα· ἰδοὺ γὰρ ταῦτα ἀπὸ ῥήματός εἰσι σύνθετα καὶ εἰς α
ἔχουσι τὴν κλητικήν· εἰς πηςδέ, οἷον κυνώπης κυνώπου ὦ κυνῶπα,
Α 159τιμὴν ἀρνύμενοι Μενελάῳ σοί τε κυνῶπα· τινὲςδὲ
θέλουσι ταῦτα τὰ ἔχοντα τὸ πκαὶ γινόμενα εἰς αἐν τῇ κλητικῇ ποιη-
τικὰ καλεῖν, ὡς κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν γινόμενα.
Τοῦ δὲ δευτέρου κανόνος, τουτέστι τῶν ἀποβολῇ τοῦ ςποιούν-
των τὴν κλητικήν, παραδείγματα ταῦτα· Εὐριπίδης Εὐριπίδου ὦ Εὐρι-
πίδη, μισογύνης μισογύνου ὦ μισογύνη, Ἀτρείδης Ἀτρείδου ὦ Ἀτρείδη,
Μηριόνης Μηριόνου ὦ Μηριόνη, Ν 249Μηριόνη Μόλου υἱέ,
Χρύσης Χρύσου ὦ Χρύση, Α 442ὦ Χρύση, πρό μ' ἔπεμψεν ἄναξ
ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων, Ξέρξης Ξέρξου ὦ Ξέρξη, Τέννης Τέννου ὦ
Τέννη. Σημειούμεθα ἐν τούτῳ τῷ κανόνι τὸ λάγνης λάγνου ὦ λάγνα
παρ' Εὐβούλῳ ἐν Κορυδαλλῷ, ἔχει δὲ οὕτως fragm. 55 K· ἴθι
δεῦρ' ἀφελοῦ τ' ὦ λάγνα ταχὺ τὰ ποικίλα· καὶ τὸ πυραίχμης
πυραίχμου ὦ πυραῖχμα καὶ τὸ μεναίχμης μεναίχμου ὦ μεναῖχμα·
813

line 27
λέγεται καὶ καρός ἐν συστολῇ τοῦ ηεἰς τὸ α, οἷον Ι 378τίω δέ

μιν ἐν καρὸς αἴση· ἐπειδὴ γὰρ μόνου θηλυκοῦ γένους εὑρέθη ἐν τοῖς
εἰς ηρμονοσυλλάβοις, τούτου χάριν ἔτρεψε τὸ φωνῆεν τῆς εὐθείας ἐν
τῇ γενικῇ· οὕτω γὰρ καὶ τὸ φρήν, ὡς μόνον μόνου θηλυκοῦ γένους
εὑρεθὲν ἐν τοῖς εἰς ηνμονοσυλλάβοις, ἔτρεψε τὸ φωνῆεν τῆς εὐθείας
ἐν τῇ γενικῇ, οἷον φρενός· ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ χθών, ὡς μόνου θηλυ-
κοῦ γένους εὑρεθὲν ἐν τοῖς εἰς ωνμονοσυλλάβοις, ἔτρεψε τὸ ωεἰς τὸ
οἐν τῇ γενικῇ, οἷον χθονός. Εἰ δέ τις εἴποι, καὶ διατί τὸ κήρ οὐκ
ἐξηνέχθη διὰ τοῦ εκατὰ τὴν γενικήν, ὥσπερ τὸ φρήν φρενός, ἀλλὰ
διὰ τοῦ α, οἷον καρός, λέγομεν ὅτι οὐκ ἐγένετο κατὰ ἀκόλουθον κλί-
σιν ἀλλὰ κατὰ Ποιητικὴν συστολὴν διὰ τοῦ α, οἷον Ι 378τίω δέ
μιν ἐν καρὸς αἴσῃ, ὅπερ καὶ διὰ τοῦ ηεὑρίσκεται κλινόμενον, οἷον
Β 302μάρτυροι, οὓς μὴ κῆρες ἔβαν θανάτοιο φέρουσαι.
Ταῦτα μὲν περὶ τῶν εἰς ηρμονοσυλλάβων.
Τὰ δὲ ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν εἰς ηρλήγοντα ὀξύτονα εἰ μὲν ἔχουσι
τὸ τ, φυλάττουσι τὸ ηἐν τῇ γενικῇ, οἷον λουτήρ λουτῆρος, σωτήρ σω-
τῆρος, καμπτήρ καμπτῆρος, ὀλετήρ ὀλετῆρος, ξυστήρ ξυστῆρος, γενετήρ
γενετῆρος, ἐλατήρ ἐλατῆρος (ἔστι δὲ εἶδος πλακοῦντος· σημαίνει δὲ καὶ
τὸν ἡνίοχον παρὰ τὸ ἐλαύνειν)· δεῖ προσθεῖναι «χωρὶς τοῦ πατήρ πα-
τέρος καὶ ἀστήρ ἀστέρος»· ταῦτα γὰρ ἔχοντα τὸ ττρέπουσι τὸ ηεἰς
τὸ εἐν τῇ γενικῇ· τὰ δὲ μὴ ἔχοντα τὸ ττρέπουσι τὸ ηεἰς τὸ εἐν

P. 300, line 34
Κανὼν λδʹ. Ὁ Νέστωρ τοῦ Νέστορος, ὁ κέλωρ τοῦ κέλωρος.
Ἰστέον ὅτι τὰ εἰς ωρλήγοντα εἰ μὲν ὀξύνονται τὸ ωφυλάττουσι

καὶ ἐν τῇ γενικῇ, οἷον φώρ φωρός (ὁ κλέπτης), ἰχώρ ἰχῶρος (σημαίνει
δὲ τὸ αἷμα τὸ μεταβληθὲν εἰς ἔμπυον)· τὰ δὲ βαρύτονα εἰ μὲν ἔχουσι
τὸ λ, φυλάττουσι τὸ ωἐν τῇ γενικῇ, οἷον κέλωρ κέλωρος (σημαίνει δὲ
τὸν υἱὸν παρὰ τὸ κελεύεσθαι), πέλωρ πέλωρος (ὁ μέγας, ἐξ οὗ καὶ τὸ
πελώριος)· εἰ δὲ μὴ ἔχουσι τὸ λ, τρέπουσι τὸ ωεἰς τὸ οἐν τῇ γενικῇ,
οἷον Νέστωρ Νέστορος, Μέντωρ Μέντορος, Ἕκτωρ Ἕκτορος, κτήτωρ
814
κτήτορος, οἰκήτωρ οἰκήτορος. Δεῖ προσθεῖναι «χωρὶς εἰ μὴ κατὰ ποι-

ητικὴν ἄδειαν φυλάξωσι τὸ ωἐν τῇ γενικῇ», οἷον ὡς ἐπὶ τοῦ Μήστωρ·
τοῦτο γὰρ παρὰ τῷ ποιητῇ ἐπὶ μὲν τοῦ κυρίου ὀνόματος τρέπει τὸ ω
εἰς τὸ οἐν τῇ γενικῇ, οἷον Ω 257Μήστορά τ' ἀντίθεον, ἐπὶ δὲ
τοῦ ἐπιθέτου ἀεὶ παρὰ τῷ ποιητῇ φυλάττει τὸ ωἐν τῇ γενικῇ, οἷον
Ν 93μήστωρας ἀϋτῆς, Ε 272μήστωρε φόβοιο· τοιαῦτα δὲ
εὑρίσκομεν καὶ ἄλλα παρὰ τοῖς Ἀθηναίοις φυλάττοντα τὸ ωκατὰ τὴν
γενικήν, οἷον ἠλέκτωρ ἠλέκτωρος (ὁ ἥλιος), ταλάωρ ταλάωρος (τὸ τό-
ξον), προπάτωρ προπάτωρος. Ταῦτα δὲ πάντα ποιητικά εἰσιν.

P. 304, line 26
Σκύλλα, πλὴν τοῦ Ἕλλη καὶ Πέλλη· ἰδοὺ γὰρ ταῦτα δύο λλἔχοντα εἰς
ηκαταλήγουσιν· ἔστι δὲ τὸ μὲν Ἕλλη ὄνομα κύριον γυναικός, τὸ δὲ
Πέλλη ὄνομα πόλεως· ἐὰν δὲ εὑρεθῇ ἓν λμὴ ἔχον προηγούμενον σύμ-
φωνον τῷ ηχαίρει, οἷον Ἐριφύλη Σεμέλη πύλη αὐλή φυλή χολή χηλή
(ὁ ὄνυξ), πλὴν τοῦ παῦλα καὶ τοῦ ἀνάπαυλα, ταῦτα γὰρ ἓν λἔχοντα
διὰ τοῦ αἐγένοντο (σημαίνουσι δὲ τὴν ἀνάπαυσιν)· τὸ γὰρ Φιλομήλα
δωρικῶς ἔτρεψε τὸ ηεἰς τὸ αμακρόν, Φιλομήλη γὰρ ἦν. Ὁμοίως δὲ
καὶ τὰ ἔχοντα τὸ λἐν ἐπιπλοκῇ συμφώνου τῷ ηχαίρουσιν, οἷον ζεύγλη
(σημαίνει δὲ τὸν λῶρον τὸν συνέχοντα τὸν ζυγὸν πρὸς τὸ ζῷον) τρίγλη
κίχλη ὁμίχλη· τὸ γὰρ ζεῦγλα καὶ τρίγλα καὶ κίχλα εὑρεθέντα παρὰ τοῖς
ἀρχαίοις κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν συνέστειλαν τὸ ηεἰς τὸ α· τὸ οὖν
Θέκλα Θέκλη ὤφειλεν εἶναι ὡς ἔχον τὸ λμετ' ἐπιπλοκῆς συμφώνου,
ἀλλ' ἔτρεψε τὸ ηεἰς τὸ α. Καί τινες μὲν λέγουσιν, ὅτι ἰταλικῶς ἔτρεψε
τὸ ηεἰς α· οἱ γὰρ Ἰταλοὶ ἄποικοί εἰσι τῶν Αἰολέων, οἱ δὲ Αἰολεῖς τὸ
ηεἰς αβραχὺ τρέπουσιν, οἷον Ἀφροδίτη Ἀφροδίτα, νύμφη νύμφα, ὡς
παρὰ τῷ ποιητῇ Γ 130νύμφα φίλη· οὐκοῦν συνεσταλμένον ἔχει
τὸ ατὸ Θέκλα· καὶ δῆλον ὅτι ὡς ἔχον συνεσταλμένον τὸ αὀφείλει
τρέψαι αὐτὸ εἰς τὸ ηἐν τῇ γενικῇ, ὥσπερ Μοῦσα Μούσης, ἅμαξα ἁμά-
ξης, καὶ λοιπὸν κατὰ τοῦτον τὸν λόγον ἀξιοῦσι Θέκλης αὐτὸ κλίνεσθαι.
Καὶ ταῦτα μὲν οὗτοι· οἱ δὲ ἀκριβέστερον δοξάσαντες λέγουσιν εἶναι
τροπὴν Δωρικὴν τοῦ ηεἰς αμακρόν· οἱ γὰρ Δωριεῖς τὸ ηεἰς

P. 321, line 4
ὀάρων· ἕτεροι δὲ λέγουσιν, ὅτι ἀπὸ τοῦ ὄαρος ἐγένετο ὄαροι ἡ εὐθεῖα
815
τῶν πληθυντικῶν, καὶ ἐκ τούτου ἡ γενικὴ τῶν πληθυντικῶν ὀάρων·

εἰ δέ που, φασίν, εὑρεθῇ ὄαρες ἡ εὐθεῖα τῶν πληθυντικῶν, ἀπὸ τοῦ
ὄαροι γέγονε κατὰ μεταπλασμόν.
Εἰς ηρδὲ διὰ τοῦ ηθηλυκὸν μονοσύλλαβον ἔχομεν τὸ κήρ, ὅπερ
κλίνεται προσθέσει τοῦ ος, οἷον κηρός, ἐξ οὗ τὸ Β 302μάρτυροι,
οὓς μὴ κῆρες ἔβαν θανάτοιο φέρουσαι· τοῦτο δὲ εὑρίσκεται καὶ
κατὰ συστολὴν τοῦ ηεἰς α, οἷον Ι 378τίω δέ μιν ἐν καρὸς αἴσῃ.
Καὶ ἀποροῦσί τινες λέγοντες, διὰ ποίαν αἰτίαν εἰς αἐτράπη ἐνταῦθα
τὸ ηκαὶ μὴ εἰς ε, ὡς ἐπὶ τοῦ φρήν φρενός. Ἔστιν οὖν εἰπεῖν, ὅτι
οὐκ ἔστι τὸ καρός κατὰ ἀνάλογον κλίσιν ἀλλὰ κατὰ συστολὴν
ποιητικήν,
καὶ τούτου χάριν οὐκ ἐφύλαξεν ἀκολουθίαν πρὸς τὸ φρήν φρενός.
Εἰς ειρδιὰ τῆς ειδιφθόγγου ἔχομεν μονοσύλλαβα ἐν μὲν τοῖς θη-
λυκοῖς τὸ χείρ, ἐν δὲ τοῖς ἀρσενικοῖς τὸ φθείρ καὶ τὸ Εἴρ (Εἴρ δέ ἐστιν
ὄνομα ποταμοῦ)· ὑπὲρ μίαν δὲ συλλαβὴν εὑρίσκομεν τὸ ἀντίχειρ καὶ τὸ
Βέχειρ (ἔστι δὲ ἔθνος) καὶ τὸ Σάπειρ (ὁμοίως ἔθνος)· ταῦτα δὲ πάντα
προσθέσει τοῦ οςποιοῦσι τὴν γενικήν, οἷον ἀντίχειρος, Βέχειρος, ὡς
τὸ Apoll. Rh. 2,396μετὰ δ' αὖ περιώσιαφῦλα Βεχείρων,
Σάπειρος, Apoll. Rh. 2,397ἑξείης δὲ Σάπειρες(εἰσὶ δὲ οἱ νῦν
λεγόμενοι Σάβειρες διὰ τοῦ β), Εἴρ Εἰρός, φθείρ φθειρός· τοῦτο δὲ
ἀρσενικῶς λέγεται, οὐδὲ γάρ, ὡς λέγουσί τινες, τὰς φθεῖρας θηλυκῶς ἐν

P. 322, line 11
Καὶ τὸ γαστήρ δὲ γαστέρος γίνεται κατὰ συγκοπὴν γαστρός· τοῦτο δὲ

μόνον, φημὶ δὴ τὸ γαστήρ, ὀξύνεται ἐν τῇ εὐθείᾳ, τῶν ἄλλων τῶν
εἰς ηρθηλυκῶν ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν βαρυνομένων, οἷον Δημήτηρ θυ-
γάτηρ εἰνάτηρ μήτηρ· πρόσκειται «θηλυκῶν» διὰ τὸ ἀστήρ ἀρσενικὸν
ὀξυνόμενον· πρόσκειται «ὑπὲρ μίαν συλλαβήν» διὰ τὸ κήρ θηλυκὸν
μονοσύλλαβον ὀξυνόμενον. Τὸ ῥαιστήρ σωτήρ ἀήρ καὶ ὅσα τοιαῦτα
ἀρσενικὰ ὄντα πολλάκις οἱ ποιηταὶ μεταφέρουσιν εἰς θηλυκὸν γένος,
οἷον τὸν ῥαιστῆρα τὴν ῥαιστῆρα, οἷον Σ 477ῥαιστῆρα κραταιήν
(ἀντὶ τοῦ σφύραν, καὶ ἔστι παρὰ τὸ ῥαίω τὸ φθείρω), τὸν ἀέρα τὴν
ἀέρα, τὸν σωτῆρα τὴν σωτῆρα· ταῦτα δὲ οὐκ ἀντίκεινται ἡμῖν οὔτε
κατὰ τὸν τόνον οὔτε κατὰ τὴν κλίσιν, ἐπειδὴ κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν
ἀπὸ τοῦ ἀρσενικοῦ γένους μετηνέχθησαν εἰς θηλυκὸν γένος, καὶ λοιπὸν
τὴν κλίσιν καὶ τὸν τόνον τοῦ ἀρσενικοῦ γένους ἐφύλαξαν. Ταῦτα περὶ
τῶν εἰς ηρ.
Εἰς ωρδὲ διὰ τοῦ ωοὐκ ἔχομεν θηλυκόν. Βούλονται δέ τινες
ἀναπλάττειν ἀπὸ τοῦ Ε 486ἀμυνέμεναι ὤρεσσιν(ἀντὶ τοῦ ταῖς
γυναιξίν) εὐθεῖαν τῶν ἑνικῶν ὦρ ἀπὸ τοῦ ὄαρ γενομένην κατὰ κρᾶσιν
816
τοῦ οκαὶ αεἰς ω, ὥσπερ κρείττονα κρείττοα κρείττω, ὧν ἔστι καὶ

Ἡρωδιανὸςἑαυτῷ ἐναντιούμενος· αὐτὸς γὰρ λέγει ἐν ἄλλῳ τόπῳ,
ὅτι ὥσπερ τὰ εἰς ηρμονοσύλλαβα μόνου μὲν ἀρσενικοῦ γένους ὄντα
φυλάττουσι τὸ ηἐν τῇ γενικῇ, οἷον θήρ θηρός, φήρ φηρός, ὡς τὸ

P. 330, line 11
βὰς ὄντα» διὰ τὸ ὁ Σκύθης καὶ ἡ Σκυθίς, ὁ Πέρσης καὶ ἡ Περσὶς γυνή·
ταῦτα γὰρ οὐκ ἔχουσιν ἐν τοῖς θηλυκοῖς πρὸ μιᾶς τὸν τόνον, ἀλλ' οὐκ
εἰσὶν ὑπὲρ δύο συλλαβάς.
Τῇ μήνιδι, τῇ ἔριδι, τῇ τοξότιδι· τὴν μήνιδα, τὴν ἔριδα,
τὴν τοξότιδακαὶ μῆνινκαὶ ἔρινκαὶ τοξότιν. Περὶ τῆς αἰτιατικῆς
τοῦτο θέλουσι λέγειν τινές, ὅτι ἐπὶ τῶν εἰς ιςβαρυτόνων τῶν διὰ τοῦ
δοςκλινομένων εἰς νθέλομεν ποιεῖν τὴν αἰτιατικήν, οἷον μῆνις μήνι-
δος μῆνιν, ἔρις ἔριδος ἔριν, τοξότις τοξότιδος τοξότιν, κοσκινόμαντις
κοσκινομάντιδος κοσκινόμαντιν, Χρυσόθεμις Χρυσοθέμιδος
Χρυσόθεμιν·
ἐὰν δέ, φασίν, εὑρεθῇ ἐπὶ τούτων εἰς αἡ αἰτιατική, λέγομεν ὅτι κατὰ
Ποιητικὴν ἐξουσίαν ἐγένετο ἢ κατὰ διάλεκτον, οἷον Λ 3Ζεὺς δ'
Ἔριδα προΐαλλε, καὶ πάλιν Β 615Ἤλιδα δῖαν. Λέγει δὲ ὁ
Ἡρωδιανὸςμὴ εἶναι τὴν χρῆσιν τοῦ μήνιδα (ὁ δὲ Θεοδόσιος
παρέθετο μήνιδα καὶ μῆνιν)· ἀεὶ γὰρ ἡ εἰς ναἰτιατικὴ εὕρηται παρὰ τοῖς
ἀρχαίοις καὶ οὐδέποτε ἡ εἰς α, οἷον Α 1μῆνιν ἄειδε, θεά, καὶ
πάλιν Α 75μῆνιν Ἀπόλλωνος.

P. 332, line 6
ὀξύτονα ὦσιν εἴτε περισπώμενα, οἷον ὀϊζύς ὀϊζύος, Ἐριννύς Ἐριννύος,

πληθύς πληθύος, ἰξύς ἰξύος (σημαίνει δὲ τὴν ῥάχιν), ἰλύς ἰλύος, ἐδητύς
ἐδητύος (σημαίνει δὲ τὴν βρῶσιν, οἷον e. g. Λ 780ἐδητύος ἠδὲ
ποτῆτος), δρῦς δρυός (τοῦτο δὲ περισπᾶται), ὀφρῦς ὀφρύος, ὀσφῦς
ὀσφύος (σημαίνει δὲ καὶ αὐτὸ τὴν ῥάχιν· καὶ ταῦτα δὲ περισπῶνται).
Ἰστέον δὲ ὅτι τὰ διὰ καθαροῦ τοῦ οςκλινόμενα εἰς νμόνως ἔχουσι
τὴν αἰτιατικήν, οἷον πίτυος πίτυν, γένυος γένυν, δρυός δρῦν, ὀσφύος
ὀσφῦν, ὀφρύος ὀφρῦν· εὑρίσκομεν δέ τινα ἐν αὐτοῖς σπανίως διφορού-
μενα, οἷον νηδύα νηδύν, ὀφρύα ὀφρῦν, δρύα δρῦν. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ
νηδύς κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν συστέλλει τὸ υ, ὡς παρὰ Καλλιμάχῳ h.
817
in Dian. 160ἔτι οἱ πάρα νηδὺς ἐκείνη, καὶ παρ' Εὐριπίδῃ ἐν

Ἀνδρομάχῃ 356καὶ νηδὺν ἐξαμβλοῦμεν, ὡς αὐτὴ λέγει.
Ὑπονοοῦσι δέ τινες, ὅτι αὗται μόναι εἰσὶν αἱ δύο χρήσεις εὐθείας καὶ
αἰτιατικῆς αἱ ἔχουσαι τὸ υσυνεσταλμένον· εὑρίσκομεν δὲ τὴν χρῆσιν
πλατεῖαν πάνυ καὶ ἐν τῇ εὐθείᾳ καὶ ἐν τῇ αἰτιατικῇ διφορουμένου τοῦ
διχρόνου, τουτέστι καὶ ἐκτεταμένου τοῦ υκαὶ συνεσταλμένου ἡ δὲ κλί-
σις τοῦ νηδύς ὡς ἀπὸ τῆς εὐθείας τῆς ἐχούσης τὸ υἐκτεταμένον ἐγέ-
νετο διὰ καθαροῦ τοῦ ος, οἷον νηδύος. Τινὲς δὲ θέλουσι λέγειν ἀπο-
λογίαν τοιαύτην, ὅτι διὰ τοῦτο τὸ νηδύς οὐκ ἐκλίθη διὰ τοῦ δος, ὡς
ἀπὸ τῆς εὐθείας τῆς ἐχούσης τὸ υσυνεσταλμένον,

Theodosii Alexandrini canones isagogicos de flexione verborum
P. 80, line 27
ἀνεδιπλασιάσθησαν, ἄφωνον γὰρ ἔχουσι πρὸ ἀμεταβόλου· ἐπειδὴ οὖν

ὅταν ὁ μέλλων ἀπὸ τοῦ ρἄρχηται, ὁ παρατατικὸς μακρὰν ἔχει τὴν
ἄρχουσαν θέσει – διὰ γὰρ τῶν δύο ρργράφεται, οἷον ἔρραπτον ἐρρά-
πιζον ἐρρύπουν – ἀναγκάζεται ὁ παρακείμενος συνάρχεσθαι τῷ παρα-
τατικῷ καὶ γενέσθαι ἐρρύπωκα καὶ ἔρραφα καὶ ἐρράπικα, καὶ τούτου
χάριν οὐκ ἀναδιπλασιάζεται· εἰ γὰρ ἀνεδιπλασιάζετο, οὐκέτι συνήρχετο
τῷ παρατατικῷ, ὅπερ ἐστὶν ἄτοπον. Σημειούμεθα παρὰ τῷ ποιητῇ τὸ
ζ 59τά μοι ῥερυπωμένα κεῖται, καὶ τὸ ῥερῖφθαι ἔποςπαρὰ
τῷ Πινδάρῳ fragm. 318 B4, καὶ τὸ ῥεραπισμένῳ νώτῳπαρὰ τῷ
Ἀνακρέοντι fragm. 166 B4, ὅτι ταῦτα διὰ τοῦ ρἀνεδιπλασιάσθησαν·
περὶ ὧν ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι κατὰ τὴν Ποιητικὴν ἐξουσίαν οὕτω γεγόνασιν·
πρὸς οἷς εἰ ἐγένετο παρὰ τῷ ποιητῇ «τά μοι ἐρρυπωμένα κεῖται»,
χωλὸς ηὑρίσκετο ὁ στίχος· ἤμελλε γὰρ εἶναι παλιμβάκχειος ἀκάθαρτος·
ἡ γὰρ δευτέρα μακρὰ οὔτε εἰς μέρος λόγου ἀπαρτίζει, οὔτε εἰς φωνῆεν
λήγει, οὔτε τὴν ἑξῆς ἔχει ἀπὸ φωνήεντος ἀρχομένην, ὡς τὸ α 2
πλάγχθη ἐπεὶ Τροίης. Ὅταν δὲ ὁ μέλλων ἄρχηται ἀπὸ διπλοῦ
ἢ ἀπὸ δύο συμφώνων, μὴ ὄντος ἀφώνου πρὸ ἀμεταβόλου, οὐκ ἀναδι-
πλασιάζεται ὁ παρακείμενος, ἀλλὰ προσόδῳ τοῦ εαὔξεται ἡ ἄρχουσα
αὐτοῦ, οἷον ζητήσω ἐζήτηκα, ζωγραφήσω ἐζωγράφηκα, ξέσω ἔξεκα,
ξηρανῶ ἐξήραγκα, ψηλαφήσω ἐψηλάφηκα, ψηφώσω ἐψήφωκα, στεφα-
νώσω ἐστεφάνωκα, στελῶ ἔσταλκα, φθονήσω ἐφθόνηκα, φθερῶ
ἔφθαρκα,

P. 125, line 1
818
εἰς ωτὸ εἶπα καὶ τὸ ἤνεγκα, ἀπὸ δὲ τῶν εἰς μι τὸ ἔδωκα καὶ ἔθηκα
καὶ ἧκα (ἧκα δέ ἐστι τὸ ἔπεμψα, ἐξ οὗ τὸ ἀφῆκα). Ταῦτα δὲ σημειού-
μεθα, ὅτι οὐκ ἐφύλαξαν τὸ σύμφωνον τοῦ μέλλοντος, ὁ γὰρ μέλλων
τούτων δώσω θήσω ἥσω ἐστίν (ἐξ οὗ τὸ ἀφήσω) καὶ ἐνέγξω καὶ ἔψω,
καὶ ὅτι δι' ἀφώνων ἐξηνέχθησαν, τὸ γὰρ κκαὶ πἄφωνά εἰσιν· οὐδέ-
ποτε δὲ ἀόριστος δι' ἀφώνου ἐκφέρεται, ἀλλ', ὡς εἴρηται, δι' ἑνὸς τῶν
ἑπτὰ ἡμιφώνων, οἷον ἔγραψα ἔλεξα ἐποίησα ἔκειρα ἔνειμα ἔμεινα
ἔτιλα. Εἰ δέ τις εἴποι, ὅτι τὸ ἔδωκα μάτην σημειούμεθα, εὑρέθη γὰρ
παρὰ τῷ ποιητῇ τρίτον πρόσωπον τῶν πληθυντικῶν διὰ τοῦ ςἐκφερό-
μενον, οἷον Α 162δόσαν δέ μοι υἷες Ἀχαιῶν, ἀπὸ τοῦ ἔδωσαν
κατὰ συστολὴν Ποιητικὴν τοῦ ωεἰς ο, λέγομεν, ὅτι οὐκ ἔστι τοῦτο
πρώτου ἀορίστου· ὁ γὰρ πρῶτος ἀόριστος διὰ τοῦ ωγράφεται, ὡς
πρὸς τὸν δώσω μέλλοντα, τοῦτο δὲ διὰ τοῦ ο ἐστίν· ἀλλ' ἔστι δευτέ-
ρου ἀορίστου, τοῦ γὰρ ἔδων δευτέρου ἀορίστου τὰ πληθυντικά εἰσιν
ἔδομεν ἔδοτε ἔδοσαν, ὥσπερ ἔθην ἔθεμεν ἔθετε ἔθεσαν καὶ ἧν ἕμεν ἕτε
ἕσαν διὰ τοῦ ε(τὸ δὲ ἕσαν σημαίνει τὸ ἔπεμψαν, ἐξ οὗ πρόεσαν ἀντὶ
τοῦ προέπεμψαν), καὶ λοιπὸν ποιητικῶς ἢ ἰωνικῶς ἀπὸ τοῦ ἔδοσαν
γίνεται δόσαν, ὥσπερ καὶ ἀπὸ τοῦ ἔτυπτε γέγονε ποιητικῶς ἢ ἰωνικῶς
Φ 20τύπτε δ' ἐπιστροφάδην. Ταῦτα μὲν ἐν τούτοις.
Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ μὲν εἶπα καὶ ἤνεγκα κλίνονται καὶ εἰς τὰς μετο-
χὰς καὶ εἰς τὰς λοιπὰς ἐγκλίσεις· εἶπαι γὰρ καὶ ἐνέγκαι τὸ ἀπαρέμφα

P. 243, line 17
οἷον χ 481οἶσε θέειον, γρηΰ, ἀντὶ τοῦ κόμισον θεῖον (ὅ ἐστι

θεάφιον). Καὶ ἐπιλύεται ὁ γραμματικὸς Ἰωάννης ὁ Χάραξλέγων,
ὅτι ἐπειδὴ τούτου ὁ ἀόριστος ὁ ὁριστικὸς οὐχ εὕρηται ἐν χρήσει ἀλλὰ
μόνος ὁ μέλλων – οἴσω γάρ φαμεν ὡς ἀπὸ τοῦ οἴω ἐνεστῶτος, οὐ
μὴν ὡς ἀπὸ τοῦ ὁριστικοῦ ἀορίστου – τούτου χάριν τοῦ ὁριστικοῦ
ἀορίστου μὴ εὑρισκομένου ἐν χρήσει, ἐξ οὗ ὤφειλε κανονισθῆναι τὸ
προστακτικόν, ὡς ἔτυχε καὶ οὐ κατὰ ἀκολουθίαν προηνέχθη. Ὁ δὲ
Ἡρωδιανὸςοὐ δοξάζει τὸ οἶσε θέειον, γρηΰ, προστακτικὸν ἀορί-
στου καὶ μέλλοντος, ἀλλὰ προστακτικὸν ἐνεστῶτος καὶ παρατατικοῦ,
τοῦ μέλλοντος εἰς ἐνεστῶτα μετενεχθέντος· λέγει γάρ, ὅτι ὁ οἴσω
μέλλων μετάγεται κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν εἰς ἐνεστῶτα καὶ κλίνεται
λοιπὸν εἰς παρατατικόν, οἷον ᾦσον ᾦσες ᾦσε· καὶ λοιπὸν ἐκεῖθεν τὸ
προστακτικὸν οἶσε σύ, ὥσπερ ἔτυπτον ἔτυπτες ἔτυπτε καὶ τύπτε σύ,
819
ὅθεν καὶ τὸ πληθυντικὸν εἶπεν Ο 718οἴσετε πῦρδιὰ τοῦ ε, ὥσπερ

τὸ τύπτετε.
Τυψάτω. Ἐμάθομεν ὅτι ἀπὸ τοῦ τρίτου προσώπου τοῦ ὁριστικοῦ
ἀορίστου ὤφειλε γενέσθαι τὸ δεύτερον προστακτικὸν κατὰ ἀποβολὴν
τῆς ἐν ἀρχῇ κλιτικῆς ἐκτάσεως, οἷον ἔτυψε τύψε, ἔγραψε γράψε, ὥσπερ
ἔτυπτε τύπτε καὶ ἔγραφε γράφε, ἀλλ' ἐγένετο εἰς ον, ὡς εἴρηται, Συρ-
ρακουσίῳ ἔθει, οἷον τύψον καὶ γράψον. Τὸ οὖν τρίτον πρόσωπον διὰ
τοῦ εὤφειλεν εἶναι, οἷον τυψέτω καὶ γραψέτω,

P. 244, line 12
τακτικὸν τρίτον πρόσωπον ἀνεδέξατο· ⟦ἐκεῖ μὲν γάρ, φημὶ δὴ ἐν τῷ

ὁριστικῷ, διὰ τὴν συνέμπτωσιν τὴν⟧ πρὸς τὸ πρῶτον πρόσωπον τροπὴ
παρηκολούθησε τοῦ αεἰς ⟦ε⟧, ἐν δὲ τῷ προστακτικῷ ἀποστάσης τῆς
συνεμπτώσεως τὸ κεχρεωστημένον απροσῆλθεν. Τούτων οὕτως ἐχόν-
των δεῖ γινώσκειν, ὅτι εὑρίσκονται παρὰ τῷ ποιητῇ τινες κινήσεις ὡς
ἀπὸ τῆς διὰ τοῦ ετωκλίσεως· τὸ γὰρ Γ 105ἄξετε δὲ Πριάμοιο
βίηνκαὶ Ο 718οἴσετε πῦρ, ὡς ἀπὸ τοῦ ἀξέτω καὶ οἰσέτω ⟦ἐστίν⟧·
ἀπὸ γὰρ τοῦ ἀξάτω ἄξατε εἶχεν εἶναι καὶ ἀπὸ τοῦ οἰσάτω οἴσατε.
Ταῦτα ὁ Ἡρωδιανὸςπάντα οὐ λέγει εἶναι προστακτικὰ πρώτου
ἀορίστου καὶ μέλλοντος, ἀλλ' ἐνεστῶτος καὶ παρατατικοῦ, τοῦ μέλλον-
τος κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν μετενεχθέντος εἰς ἐνεστῶτα, καὶ λοιπὸν
τοῦ ἐνεστῶτος κλιθέντος εἰς παρατατικόν, καὶ ἀπὸ τοῦ παρατατικοῦ
ἀκολούθως προενεχθέντος τοῦ προστακτικοῦ.
Δυϊκά· τύψατον, τυψάτων. Πληθυντικά· τύψατε, τυψάτωσαν.
Ἀορίστου δευτέρου καὶ μέλλοντος.
Τύπε. Ἐνταῦθα περὶ τοῦ προστακτικοῦ τοῦ δευτέρου ἀορίστου

καὶ τοῦ δευτέρου μέλλοντος διαλαμβάνει, καὶ κανονίζει αὐτὸ τοῦτον
τὸν τρόπον· τὸ ⟦τρίτον⟧ πρόσωπον ἑνικὸν τοῦ ὁριστικοῦ τοῦ δευτέρου
ἐνεργητικοῦ ἀορίστου τὴν ἐν ἀρχαῖς κλιτικὴν ἔκτασιν ἀποβαλὸν τὸ
προστακτικὸν ποιεῖ τοῦ δευτέρου ἀορίστου καὶ τοῦ δευτέρου μέλλοντος,
τῆς βαρείας τάσεως φυλαττομένης, οἷον ἔτυπε τύπε, ἔλαβε λάβε,
Γεώργιος Χοιροβοσκός. Γραμματικός. Scholia in Hephaestionem

P. 243, line 28
820
μέτρα, μὴ ἔχοντα τὴν ⌊σύνθεσιν ἐκ μετρικῶν ποδῶν,

ὡς προείπομεν, ἐδεήθησαν τῶν διτροχαίων πρὸς⌋ σύ-
στασιν· τούτων δ' ἐδεήθησαν, ἐπεὶ χαῦνά εἰσι τὰ
ἰωνικά, τὰ δὲ τροχαϊκὰ σύντονα· ὅπως οὖν κρᾶσίς τις
γένηται, συνῆλθον τοῖς ἰωνικοῖς τὰ τροχαϊκά. ἅπαξ
δὲ τῶν διτροχαίων ἐμπεσόντων εἰς τὰ ἰωνικά, τοῖς
ἀντιπαθέσι τῶν ἰωνικῶν συνῆλθον αἱ ἰαμβικαὶ διπο-
δίαι, φημὶ δὴ τῷ ἀντισπαστικῷ καὶ χοριαμβικῷ.
(35, 12) Τὸ καλούμενον Κλεομάχειον. – ὁ Κλεό-
μαχος δ' οὗτος πύκτης ἦν, ἐρασθεὶς δέ ποτε νέου
μετῆλθεν εἰς ποιητικήν.
Εἶτα ἐπιφέρει ἄλλων τινῶν παραδείγματα, λέγων
καὶ τὸ πόθεν σύγκειται, ἐν οἷς παραφέρει τοῦτο τὸ
Σαπφοῦς (36, 17)
ἀσαροτέρας οὐδαμά πὤρανα σέθεν τυχοῖσαν.
ὃ δὲ θέλει εἰπεῖν, τοιοῦτόν ἐστι· βλαβερωτέρας οὐδα-
μῶς πού ποτε, Εἰρήνη, σοῦ ἐπιτυχοῦσαν. ὁ πρῶτος
πούς ἐστι παίων δεύτερος ἀσαροτέ· συστέλλουσι γὰρ
οἱ Αἰολεῖς τὸ α[τοῦ ἄσαισιν] ὡς ἐν τῷ
μή μ' ἄσαισι μήδ' ὀνίαισιν (Sapph. 1, 3).
Γεώργιος Χοιροβοσκός. Γραμματικός. Epimerismi in Psalmos

P. 8, line 14
τοῦ Ρ ἀρχομένη θέλει ἔχειν τὴν πρὸ αὐτῆς εἰς Ρ λήγουσαν

ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, οἷον ἄρρεν, μυρρίνη, ἄρρωστος· διὰ
τοῦτο πλεονάζει τὸ Δ, καὶ γίνεται ἀνδρός.
Καὶ διατί οὐκ ἐπλεόνασεν ἄλλο σύμφωνον, ἀλλὰ τὸ Δ;
Ἐπειδὴ αἱ συγκοπτόμεναι γενικαὶ μιμεῖσθαι θέλουσι τὰς
ὀξυτόνους εὐθείας· ἡ ἀνδρὸς, τὴν ἀμυδρὸς, ἡ πατρὸς καὶ θυγα-
τρὸς, τὴν ἰατρός.
Καὶ κατὰ πόσους τρόπους πλεονάζει τὸ Δ; Κατὰ τές-
σαρας. Κατὰ τὶ καὶ τί; Κατὰ κλίσιν, ὡς τὸ ἀνὴρ, ἀνέρος,
καὶ ἐν συγκοπῇ ἀνδρός· κατὰ γραφὴν, ὡς τὸ ὕω τὸ βρέχω,
ὕωρ, καὶ πλεονασμῷ τοῦ Δ ὕδωρ· κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν, ὡς
τὸ [Il. αʹ. 33.]
ἔδδεισε δ' ὁ γέρων καὶ ἐπείθετο μύθῳ.
κατὰ ἀναγκαίαν σύνταξιν, ὡς τὸ χεὶρ, χειρὸς, ἄχερος, καὶ
πλεονασμῷ τοῦ Δ ἄχερδος· ἔστι δὲ βοτάνη ἀκανθώδης, μὴ
δυναμένης χειρὸς ψαῦσαι ταύτης. Καὶ αἰτιατικὴ, τὸν ἄνδρα.
Ὁ τόνος; Αἱ μέντοι εἰς Α αἰτιατικαὶ δισύλλαβοι μόνως
βαρύνονται, χῆνα, παῖδα, ἄνδρα. Ἡ κλητικὴ, ὦ ἄνερ. Ὁ
821
κανών· τὰ εἰς ἀμετάβολα λήγοντα μακροκατάληκτα, ἀπο-

βάλλοντα τῆς γενικῆς τὴν ἐσχάτην τὸ ΟΣ, ποιεῖ τὴν κλητικήν.
Ὅτι ἡμάρτηται καὶ κατὰ τὸν τόνον καὶ κατὰ τὴν κλίσιν.
Choricius Rhet., Soph., Opera Oration-declamation-dialexis 1, sec. 2,

paragraph 6, line 1
μην εὐφημίαν ἐκτίνειν. καὶ ταῦτα συνεθέμην οὐ δυοῖν ἢ

τριῶν ἀνδρῶν ἐναντίον οὐδὲ κατὰ τὸν Εὔπολιν ἐξ ὁδοῦ
τινας ἀγείρας εἰς θέατρον, ἀλλὰ τῶν ἀστῶν τὰ πρῶτα
συλλέξας, οὓς παραβαίνειν αἰσχρὸν τοιαύτης λαβόμενον
εἰς ἐπίδειξιν ἀφορμῆς.
Πατρίδα μέντοι καὶ γένος, τὰς συνήθεις τῶν ἐγκω-
μιαζόντων ἀρχάς, οὐ σχολὴν ἄγουσιν οἱ λόγοι διεξ-
ιέναι τοῦ τεμένους αὐτοῖς εἰς ὅλην ἀρκοῦντος ὑπόθεσιν,
τοῦ δὲ μὴ πάντη δοκεῖν τὴν ὑπόσχεσιν παραβαίνειν βραχέα
τῶν ὑμετέρων εἰπόντες ὑπογράψουσι τὸ χωρίον.
Νέος μὲν ὢν ἐκ ποιητικῆς ἐδρέψω τὰ κάλλιστα συλλέ-
γων μὲν ὅ τι χρήσιμον ἔφυ, προσμειδιῶν δὲ τοῖς μύθοις
εἰς ἀνόνητον εὐφροσύνην ὑπολαβὼν πεποιῆσθαι τοῖς Ὁμη-
ρίδαις, ὥσπερ ἐν ἄλσει ποικίλῳ καὶ τὰς ὄψεις κηλοῦντι
τῶν εἰσιόντων ἔστι μὲν τὰ συντελοῦντα τὴν χρείαν, εἰσὶ
δὲ κυπάριττοι κύκλῳ καὶ πλάτανοι καλὸν ὑπηχοῦσαι καὶ
ἄκαρπον εὐθυμίαν εἰσάγουσαι τῷ κεκτημένῳ τὸν χῶρον.
εἶτα τὴν ἑκάστης ἡλικίας συνέριθον παίδευσιν προς-
λαβὼν καὶ συγγράμμασι τοῖς ὁσίοις πρὸ τῆς ἱερωσύνης
ἐγγυμνασάμενος ἀνέβης ἐνταῦθα τῆς εὐσεβείας. αὕτη τῆς
ἡμετέρας εὐπραγίας πρόφασις πρώτη.

paragraph 2, line 2
ρος, εἴ τις αὐτὸν παραβάλλοι τῷ στρατηγῷ· οὐ μὴν ἀπεικότως

παρρησιάζεται τῇ τῶν προτρεψαμένων εὐνοίᾳ θαρρῶν.
Ἄτοπον μὲν ἴσως ἐγχείρημα δόξει καὶ θράσους
μεστόν, εἰ νῦν, ὅτε κρείττους ἔδει μοι γενέσθαι τοὺς
λόγους οἷα δὴ μείζω τολμῶντας ἡγεμόνα κοσμεῖν, ἐλάττονα
γλῶτταν ἥκω σοι φέρων ὀλίγου καιροῦ τὴν εὐφημίαν ἐργα-
σαμένην, πλὴν ἐπειδή, κἂν βραδέως ἐκτίσω τὸν ἔπαινον,
νικῶμαι τῷ μεγέθει τῶν ἀρετῶν, ἄσμενος εἶξα τῇ συντο-
μίᾳ τοῦ χρόνου τὴν ἐκ τοῦ τάχους θηρεύων συγγνώμην.
822
ἤδη μὲν οὖν τις εὖ μάλα τὰ Μουσῶν ἐργαζόμενος

ποιητικῇ σειρῆνι τὸ θέατρον ἔθελξεν ἔνιά σου τῶν γνωρις-
μάτων ὑποτάξας τῷ μέτρῳ, οὐ μὴν ἐντεῦθεν ἡμῖν οἱ
λόγοι στενοχωροῦνται· ὥσπερ γὰρ μέγα πλέουσι πέλαγος
ὁλκάδες πανταχόθεν πολλαὶ καὶ φόβος οὐδεὶς μὴ λάθωσί
πού τινες ἀλλήλας πιέζουσαι, οὕτως ἡ τῶν σῶν ἔργων
εὐρυχωρία παντὶ δίδωσιν ἐπαινέτῃ τόπον ἀρκοῦντα.
Δεῖγμα δέ σου πρῶτον ἀρχικῆς ἐπιστήμης τὸ δὶς
τὴν αὐτὴν λαχεῖν ἐξουσίαν. οἱ γὰρ τοιαύτης ἀπαίδευτοι
τέχνης ἢ τὸν ἅπαντα χρόνον εἰς ἰδιώτας τελοῦσιν ἢ μιᾶς
ἀπολαύουσι δυναστείας ἐλεγχομένης αὐτῶν τῆς ἀμαθίας
τῇ πείρᾳ. σοὶ δὲ τοῦ καλῶς ἄρξαι τὴν πρώτην ἡ δευτέρα

paragraph 90, line 1
οὐκ-οῦν φθέγγεται μὲν ἵππος ἀνθρωπείᾳ φωνῇ, φθέγγονται

δὲ ποταμοί, ταραχὴ δὲ καὶ στάσις ἔχει τὸν οὐρανὸν ὑπὲρ
τῶν Τρώων καὶ Ἀχαιῶν, καὶ φοιτῶσί τινες ἄνωθεν ἐπὶ
γῆν καὶ γίνονται τραυματίαι καὶ χειρὸς ἀνθρωπίνης ἔργον
εἰσὶν αἱ πληγαί; ἢ οὐχὶ καὶ ταῦτα ποιητῶν ᾄδουσι παῖδες;
πλὴν εἴ τις φιλόμυθος ὑπολάβοι θεοὺς ἀνθρώποις ἐοι-
κέναι πολλάκις, τὸ σὸν ὁμοίως ἁμάρτημα σώζεται. εἰ γὰρ
καὶ γυναιξὶν εἰκάζουσι τὰς θεάς, οὐ τῇ Φρύνῃ παρομοίαις
τὸν βίον. οὕτω θρασύτερος ὤφθη τῶν μύθων ὁ Πραξιτέλης.
ἐπεὶ δὲ ποιητικῆς αὐθαδείας ἐπιθυμεῖ, παρασύρωμέν
πως τὴν ἡμετέραν διάνοιαν καὶ ποιητὴν αὐτὸν ὑπολά-
βωμεν γεγενῆσθαι. εἰ τοίνυν ἔπη μὲν οὗτος ἐποίει, ὁ δὲ
Πύθιος ἔχρησε τὴν θεὸν ὕμνῳ πρὸς εὔνοιαν ἕλκεσθαι,
ἡμεῖς δὲ τὸν ὕμνον αὐτῷ προσετάξαμεν ᾄδειν, ἆρα ἂν
ἐδόκει διαπράξασθαί τι ποιητικόν, εἰ τὴν Ἀφροδίτην
ἀφεὶς ὕμνησε τὴν Φρύνην Ἀφροδίτης ὕμνοςἐπιγράψας
τοῖς ἔπεσιν;

paragraph 43, line 1
νέοις μίμους θεωμένοις μεμψόμεθα;

καὶ μὴν ἡ τοῖς
τοιούτοις συγγράμμασιν ὁμιλοῦσα νεότης αὐτὸ τῆς ἡλικίας
ἐστὶ τὸ σφαλερώτατον καὶ μάλιστα πρὸς ἐπιθυμίαν εὐ-
823
άγωγον, ἀλλ' ἴσμεν ὅτι παίγνια ταῦτα.

ἀλλ' ἀκοῆς
ὀφθαλμοὶ δρῶσί τι πλέον.ἀλλὰ τὰ μὲν θεωρήσαντες
μόνον ἀπέρχονται καί τις μικρὸν ὕστερον γίνεται λήθη·
ἀπαγγελία δὲ μέτρον ἔχουσα καὶ ῥυθμὸν βεβαίαν ἐντίθησι
μνήμην.
οὐκοῦν ἀνάγκη πᾶσαν διαγράψαι ποιητικήν,
εἰ τοῖς τῶν ἐντυγχανόντων λυμαίνεται τρόποις; ἀλλὰ μὴ
ῥᾳδίως οὕτως ἐξολισθαίνειν ἡγοῦ σώφρονα φύσιν, ὡς ὑπὸ
μίμων ἢ δραμάτων ἢ μύθων ἐπὶ πορνείαν αὐτομολεῖν.
Σάτυρον δή, οἶμαι, τὸν κωμικὸν ἀκούεις ὑποκριτήν,
τοὺς δὲ κωμικοὺς ὑποκριτὰς οὐκ ἂν ἁμάρτοις μίμους
καλῶν Ἀττικούς. ἐπεὶ οὖν εἷλεν Ὄλυνθον Φίλιππος,
ἑορτὴν ἦγεν Ὀλύμπια καὶ πάντας μὲν τοὺς τεχνίτας
εἱστία, στεφάνοις δὲ τοὺς νενικηκότας ἐτίμα. ἧκεν οὗ-
τος ὁ Σάτυρος καὶ ἦν τῶν ἑστιωμένων· εἰ δὲ τῶν νε-
νικηκότων, οὐ τοῦτό με Δημοσθένης ἐδίδαξε.
Etymologicum Genuinum, Etymologicum genuinum (α – ἁμωσγέπως)

Alphabetic letter alpha, entry 747, line 20
τὸ Ἄμφιος ἀπὸ τοῦ Ἀμφίων ἐγένετο, ὤφειλεν καὶ ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ
σημαινομένου τὰ δύο ὀνόματα ληφθῆναι. ἀλλὰ μὴν οὐ λαμβάνεται
ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ σημαινομένου τὰ δύο ὀνόματα· Ἀμφίων μὲν γάρ
ἐστιν ὁ ἀδελφὸς τοῦ Ζήθου ὁ κτίσας τὰς Θήβας, ὁ υἱὸς τοῦ Διὸς
καὶ τῆς Ἀντιόπης, Ἄμφιος δὲ ὁ τοῦ Σελάγου υἱός. ὥστε δῆλον,
ὅτι οὐ γέγονεν ἀπὸ τοῦ Ἀμφίων τὸ Ἄμφιος, ἀλλ' ἔστιν εἰπεῖν, ὅτι
ὥσπερ παρὰ τὴν ὑπό πρόθεσιν γίνεται Ὕπιος, οἷον Ὕπιος Ζεύς,
ἔστι δὲ καὶ ὄνομα ποταμοῦ, ὡς παρὰ Ἀπολλωνίῳ οἷον (2, 795)·
παρ' εἱαμεναῖς Ὑπίοιο,
εἱαμεναὶ δέ εἰσιν οἱ δίυγροι τόποι, οὕτως καὶ παρὰ τὴν ἀμφί πρό-
θεσιν γέγονεν Ἄμφιος, ἐκτάσεως γενομένης τοῦ ιποιητικῆς. οὕτως
ὁ Χοιροβοσκός (Orth. 168, 14) AB, Sym. 836, EM 1205. Choe-
rob. l. c.
Etymologicum Genuinum, Etymologicum genuinum (ἀνάβλησις –

βώτορες) Alphabetic letter beta, entry 31, line 3
φάσω καὶ πλεονασμῷ τοῦ κφάσκω, οὕτως καὶ παρὰ τὸ βῶ βάζω,

824
ὁ μέλλων βάξω. ἐκ δὲ τοῦ βάζω γίνεται καὶ βράζω πλεονασμῷ τοῦ

ρ. δύναται δὲ εἶναι καὶ παρὰ τὴν βοὴν βοάζω καὶ κατὰ συγκοπὴν
βάζω. Ὠρίων (37, 1; 38, 5) AB, Sym. 24, EM 8. Orio l. c.
Βαλανάγρα(Hdt. 3, 155, 6)· ἡ κλείς· παρὰ τὸ ἀγρεύειν
τὴν βάλανον. βάλανος δέ ἐστι τὸ εἰς τὸν μοχλὸν σιδήριον, ὃ καλοῦ-
μεν μάγγανον. αὕτη ἐκ τῶν Ῥητορικῶν AB, Sym. 25, EM 22.
Lex. rhet.
Βαμβαίνει· διστάζει, τρέμει τοῖς ποσὶ καὶ ὑπὸ τρόμου
ἠχεῖ τοὺς ὀδόντας καὶ τῇ γλώσσῃ ἀσήμως φθέγγεται. ἔστι δὲ ῥητο-
ρικὴ ἡ λέξις ἀλλὰ καὶ ποιητική (Κ 374 – 375)·
τάρβησέν τε
βαμβαίνων, ἄραβος δὲ διὰ στόμα γίνεται ὀδόντων.
εἴρηται ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν ποδῶν ἐπὶ τῶν μὴ ἑδραίαν τὴν φωνὴν
ἐχόντων· οἱ γὰρ κατάσχετοι ὑπὸ φόβου οὐχ οἷοί τε ἑδραῖοι ἀμφο-
τέραις ταῖς βάσεσιν εἶναι, ὥς φησιν ὁ ποιητής (Ν 281)·
ἀλλὰ μετοκλάζει καὶ ἐπ' ἀμφοτέρους πόδας ἵζῃ.
ἔστιν οὖν βαίνω καὶ κατὰ ἀναδιπλασιασμὸν βαβαίνω καὶ πλεονασμῷ
τοῦ μβαμβαίνω, τὸ ὑπὸ τρόμου ἠχεῖν τοὺς ὀδόντας καὶ ἀνάρθρως
λέγειν AB, Sym. 26, EM 42. Lex. rhet. + Orio 36, 18.
Βαθυλήϊος(Ap. Rh. 1, 830)· ἀντὶ τοῦ πολυλήϊος,
Etymologicum Gudianum, Etymologicum Gudianum (ἀάλιον – ζειαί)

Alphabetic entry alpha, p. 26, line 16
πρὸ τέλους εἰς φωνῆεν λήγουσαν περισπᾶται, εἰ μὴ τύχοι ἡ ειδίφθογγος·

ὀπηδῶ, ἀοιδῶ, τραγῳδῶ, ληρωδῶ, ὁμαδῶ (ἀφ' οὗ τὸ α 365“ὁμά-
δησαν”· ἐκ τοῦ ὅμαδος· τοῦτο παρὰ τὸ ὁμοῦ αὐδᾶν) καὶ κελαδῶ· τὸ
γὰρ κελάδων κελάδοντος ἑτέρῳ λόγῳ κατώρθωται. ⌊ἐξ⌋έφυγεν δὲ τὸ
ἀείδω καὶ ἐρείδω.
⌊Ἀεί⌋δελος· ⟦ὁ⟧ ἀόρατος· ἀπὸ τοῦ εἴδω εἴδελος καὶ ἐν συνθέσει
ἀείδελος, ἤγουν ὁ μὴ θεωρού⌊μενος· ἢ⌋ ἀπὸ τοῦ ἀεί γέγονεν ἀείδελος,
τὸ οὐδέτερον ἀείδελον. ‖ παρὰ τὸ εἴδω εἴδελον καὶ ἐπιτατικὸν ⌊ἀεί-
δελο⌋ν.
Ἀειδέμεναιθ 73· παραγωγὴ ποιητική, οὐ Δωρικὴ διάλεκτος.
τὸ ατοῦτο ⌊συνεστα⌋λμένον ἐστὶ παρὰ τῷ ποιητῇ, ἅπαξ δὲ ἐκτεταμένον
ἐν τῷ ρ 519“ἀείδει δεδαώς”. ⌊κανών· τὰ εἰς δω⌋ ὑπὲρ δύο συλ-
λαβὰς περισπώμενα ὀνόματα ἔχει προκατάρχοντα· ὅμαδος ὁμαδῶ,
κέλαδος κελαδῶ· τὸ δὲ ἀείδω καὶ ἐρείδω οὐκ ἔχει.
Ἀείδω· εἰς τὸ Ὠιδή.
Ἀεικέλιος· ἀπὸ τοῦ εἴκω γέγονε τοῦ σημαίνοντος τὸ ὁμοιῶ·
εἴκελος καὶ ἐν συνθέσει ἀείκελος καὶ ἀεικέλιος ὁ ἀνόμοιος.
ἈεικέσσιΒ 264· ἀπρεπέσι· δύο σςποιητικῶς. ἀεικής, ὁ σκληρός·
825
ἐκ τοῦ εἴκω, τὸ ὑποχωρῶ, γίνεται εἰκής καὶ μετὰ τοῦ στερητικοῦ α

ἀεικής. ἔστι δὲ τριγενές, ὥσπερ ὁ εὐφυής, ἡ εὐφυής, τὸ εὐφυές.
Etymologicum Gudianum, Etymologicum Gudianum (ἀάλιον – ζειαί)

Alphabetic entry epsilon, p. 389, line 5
μιν εἰς ἓἕκαστος”.

Ἐά· εἰς τὸ Ἑορτή.
ἙάλωProcop. De bell. 7, 35, 2· ἐλήφθη, αἰχμαλωτίσθη· ἔστι
ῥῆμα ἁλῶ, ὃ σημαίνει τὸ πορθῶ, ἐξ αὐτοῦ παράγωγον εἰς μιἅλωμι,
ὁ μέλλων ἁλώσω, ὁ δεύτερος ἀόριστος ἥλων, τὸ τρίτον ἥλω καὶ δια-
λύσει τοῦ ηεἰς εκαὶ αἑάλω.
Ἐάλη· ἐπλανήθη· παρὰ τὸ στέρησιν ἔχειν τοῦ λῶ· οἱ γὰρ πλανώ-
μενοι οὐχ ὧν θέλουσι τυγχάνουσι.
Ἑανόν· τὸνἐνδυτήριον πέπλον· παρὰ τὸ ἕσσασθαι.
{Ὁμήρου} ἙανοῦΓ 385· λεπτοῦ ἱματίου· ἔστιν ἕω, τὸ ἐνδύομαι,
ἑανός. τὸ αμακρὸν καὶ βραχὺ κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν. ἔστι γένους
ἀρσενικοῦ.
{Σελεύκου} Ἔαρ· ἀπὸ τοῦ τὰ συνεχόμενα τῷ χειμῶνι καὶ μεμυκότα
τότε προϊέναι καὶ αὔξεσθαι· ἐτυμολογεῖται δὲ παρὰ τὸ τὰ ἐὰ ὀρούειν.
καὶ εἰς τὸ Εἶαρ.
ἜασινΒ 131· ... ῥῆμα τῶν εἰς μι· Ἰωνικῶς. ὁ κανών Theod.
Canon. 84, 1 Hilgard· “ταῦτα δὲ τὰ τρίτα – ”. ἔστι δὲ ἐκ τοῦ εἰμί
εἶς ἐστί, τὸ πληθυντικὸν εἰμέν ἐςτέ εἰσί, τὸ Ἰωνικὸν ἔασιν.
ἝαταιΓ 134· ... ῥῆμα τῶν εἰς μιπαθητικοῦ ἐνεστῶτος.
εἰώθασιν οἱ ποιηταὶ ἐπὶ τοῦ κεῖνται καὶ ἧνται ποιεῖν ὡς ἀπὸ περισπω-
μένου τὸ Ἰωνικόν· ἕεμαι γάρ ἐστι καὶ κράσει ἧμαι ἧται καὶ ἧνται καὶ
Etymologicum Gudianum, Etymologicum Gudianum (ζείδωρος – ὦμαι)
Alphabetic entry kappa, p. 300, line 34
κίνος. καρκίνος δὲ λέγεται καὶ ζῴδιον ἐν τῷ οὐρα-

νῷ, καὶ νόσος οὕτω καλουμένη, καὶ μέλος ἀνθρώ-
826
που.
Καρκίνος, παρὰ τὸ κάρα κινεῖν πυκνῶς, ἢ καράκινός
τις ὢν, οἷον κάραβος, ἀπὸ τοῦ τὸ κινούμενον αὐτοῦ
κάρα εἶναι.
Κάρος, σημαίνει τὴν θανατηφόρον Μοῖραν, ἀπὸ τοῦ
Κὴρ Κηρὸς, συστολῇ τοῦ η κάρος. διάτι τοῦ κὴρ τὸ
η εἰς α ἐτράπη, καὶ οὐκ εἰς ε, ὥσπερ φρὴν, φρενός;
ὅτι οὐκ ἔστι τὸ κάρος κατὰ ἀνάλογον κλίσιν, ἀλλὰ
συστολὴ ποιητική· καὶ τούτου χάριν οὐκ ἐφύλαξε τὴν
ἀκολουθείαν τοῦ φρὴν φρενός.
Καῤῥόον, κατὰ τὸ ῥεῦμα.
Καρπαλίμως, ἀντὶ τοῦ ταχέως, ὡς παρὰ τὸ γονὸς
γίνεται γόνιμος, καὶ πόμπος πόμπιμος, οὕτω καὶ παρὰ
τὸ κάπτω τὸ πνέω, ἐξ οὗ καὶ τὸ καπύω, οἷον, ἀπὸ
δὲ ψυχὴν ἐκάπυσσε, γίνεται κάπος, καὶ πλεονασμῷ
τοῦ ν καπνός. εἶτα κατὰ πρόθεσιν τοῦ ρ πάλιν γίνε-
ται κάρπνος καὶ κάρπνιμος, ἀποβολῇ τοῦ ν, καὶ προς-
θέσει τῆς αλ συλλαβῆς καρπάλιμος, καὶ τὸ ἐπίῤῥημα
καρπαλίμως.
Alphabetic entry mu, p. 393, line 32
εἶδος βοτάνης ἔστιν, ἥτις λέγεται καὶ ἡ μίλος· ἐξ οὗ

καὶ μίλιον χρῶμα διὰ τοῦ ι γράφεται.
Μητίετα Ζεὺς, τὸ μῆτις γέγονεν ἐκ τοῦ μήδω, τὸ
σημαῖνον τὸ βουλεύομαι, ὅθεν καὶ μέδοντες οἱ βασι-
λεῖς λέγονται, οὓς εὐβουλίας δεῖ, ὅθεν καὶ βουληφό-
ροι λέγονται· οὗ ὁ μέλλων μήσω ῥῆμα, καὶ ὄνομα
μῆσις, καὶ μεταθέσει τοῦ σ εἰς τ μῆτις, καὶ ἐν συν-
θέσει ἀγκυλομήτις· ἀπὸ δὲ τοῦ μήδω ἐγένετο τὸ μῆδος
ὄνομα, ὅθεν καὶ μήδεα πυκνά· καὶ ἀπὸ τούτου ἐγέ-
νετο μητιόεις, ὄνομα ἀρσενικὸν, οὐδέτερον μητιόεν μη-
τιόεντος· ἰστέον ὅτι ταῦτα κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν λέ-
γονται, ὡς ἱππότα Νέστωρ καὶ μητίετα Ζεὺς, καὶ
αὐτὰρ ὦ Θύεστα καὶ τὰ τούτοις ὅμοια· ταῦτα γὰρ καὶ
μηνόπτωτά εἰσι, καὶ μετὰ ποιητικῷ μεταπλασιασμῷ
λέγουσιν εἶναι αὐτὰ, διὸ καὶ ἄκλιτα ἔμειναν· καὶ ἄλ-
λως· παρὰ τὸ μήδω τὸ βουλεύομαι γίνεται μητίτης καὶ
κατὰ πλεονασμὸν τοῦ ε. καὶ συστολῇ τοῦ ι, γίνεται
μητιέτης· ἔστι Βοιωτῶν καὶ Αἰολέων ὁ τοιοῦτος τῶν
827
ὀνομάτων μετασχηματισμός· παρ' ἡμῖν οὔδε ἀρσενικὸν

ὄνομα ἐπ' εὐθείας εἰς α λήγει.
Μιαιφόνος, οἷον βιαιφόνος, καὶ τροπῇ τοῦ β εἰς μ.
Alphabetic entry sigma, p. 501, line 26
ἀπήχησιν ὁμοίαν τῆ ἐκφωνήσει τοῦ γράμματος δηλοῖ·

ὁ δὲ τοῦ στοιχείου φθόγγος τοιοῦτόν ἐστι· λέγουσι γὰρ
κατ' εἰκόνα τῆς σελήνης· σιγματοειδὴς γὰρ ἡ σελήνη.
Σιτοδεία, σημαίνει τὴν λίμον, παρὰ τὸ σίτος καὶ τὸ
ἔνδεια, ὃ σημαίνει τὴν λεῖψιν, σιτοένδεια καὶ σιτο-
δεία, ἡ τοῦ σίτου ἔνδεια, κατὰ συγκοπὴν σιτοδεία.
Σῖτος, εἶδος τῶν παραγώγων ῥηματικῶν, παρὰ γὰρ τὸ
σείω γίνεται σειστὸς καὶ σῖτος, ἡ γὰρ ἀποβολὴ τοῦ σ
ἀναπέμπει τὸν τόνον· τὸ σι ἰῶτα διάτι; τὰ διὰ τοῦ
ιω ῥήματα, μὴ παρ' ἐνεστώτων· τὸ σι μακρὸν διάτι;
κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν· σῖτος διάτι βαρύνεται; ἐπειδὴ
τὰ εἰς τος δισύλλαβα μονογενῆ, παραληγόμενα τῷ
ἰῶτα ἐκτεταμένῳ βαρύνεται, οἷον κρῖτος, μῖτος, τρῖτος·
οὕτως οὖν καὶ σῖτος· τὸ μέντοι λιτὸς τριγενὲς ὂν ὀξύ-
νεται.
Σιτώνης, ὁ ἀγοράζων τὸν σῖτον, κλίνεται σιτώνου· ὁ
κανὼν· τὰ διὰ τοῦ ωνης ὀνόματα καὶ ωλης μονογενῆ
εἰς ου ἔχουσι τὴν γενικὴν πανώλης, σιτώνης· μονο-
γενῆ εἶπε, διὰ τὰ ἔχοντα οὐδέτερον παρασχημα-
τισμόν.
Alphabetic entry sigma, p. 516, line 22
Συνοχεὺς, ὁ συνέχων τὸν κόσμον· ἢ ὁ τὸν οἶκον ἐπι-

κρατῶν, φύλαξ, δεσπότης.
Συνοχωκότες, συμπεπακότες, μετοχὴ πρώτης συζυ-
γίας τῶν περισπωμένων· καὶ τὸ πρῶτον ο μικρὸν,
ποιητικῶς· ἔστι γὰρ συνόχωκα, καί ἐστι παρασύνθε-
τον· τὸ σύνθετον σύνοχος, τοῦτο ἐκ τοῦ συνέχω·
828
συνεχέω, συνεχῶ ῥῆμα, ὁ μέλλων συνοχήσω, ὁ παρα-

κείμενος συνώχηκα· τὸ νω μέγα διάτι; τὸ δὲ ο εἰς ω,
καὶ τροπῇ τοῦ μακροῦ εἰς μακρὸν γίνεται συνώχωκα,
καὶ ἡ μετοχὴ συνωχωκὼς, καὶ ἡ εὐθεῖα τῶν δυϊκῶν
συνωχωκότε, καὶ συστολῇ ποιητικῇ τοῦ πρώτου ω εἰς
ο, ὡς εἴρηται συνοχωκότες.
Συνομορία, παρὰ τὸ ὅρος, ὃ σημαίνει τὸν ὁρισμόν.
Σύνταξις, εἰς τὸ ἅπτω καὶ σύγγραμμα καὶ σύνθετον.
Συνώνυμον, παρὰ τὴν σὺν πρόθεσιν καὶ τὸ ὄνομα, γί-
νεται συνώνυμον· ἔστι δὲ ὄνομα τὸ ἐν διαφόροις πράγ-
μασι τὸ αὐτὸ δηλοῦν· οἷον, ξίφος, μάχαιρα.
Συνωρὶς, τὸ συνεζευγμένον τῶν ἵππων ὄχημα.
Σύριγξ, σημαίνει τὴν ὀπὴν τῶν μουσικῶν αὐλῶν, καὶ
τὸ πάθος, καὶ τὴν δορατοθήκην· ἐκ δ' ἄρα σύριγγος.
Σύρος, σύλος, σύρων συριεῖ· ὅ, τε μὲν τῷ ἤθει τοῦ
Alphabetic entry tau, p. 535, line 59
φεται, καὶ βαρύνεται καὶ ὀξύνεται, οἷον, ποία, ὡς

παρὰ τῷ ποιητῇ, ποίη δὲ παρείη· κοία σημαίνει
τὴν σφαῖραν, χρῆσις παρὰ Ἀντιμάχῳ, κοίας ἐκ χει-
ρῶν εἰς σκόπελον μεταριπτάζουσι· Τροῖαν πόλιν· ἐπὶ
δὲ ὀξυτόνων, ποιὰ, ῥοιά· τὰ δὲ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς
ἅπαντα διὰ τοῦ υ ψιλοῦ γράφεται, οἷον, σικυΐα, κω-
δυΐα, ὀξυΐα, ἀφυΐα.
Τρωΐην, κτητικόν· ἔστι Τρὼς, Τρωὸς, Τρωϊκὸς, καὶ
ἀποβολῇ τοῦ κ, Τρώϊος, τοῦ τόνου ἀναδιδομένου, καὶ
Ὀλυμπικὸς, Ὀλύμπιος, Τρώϊος Τρωΐα, Ἰωνικῶς,
τρωΐη, καὶ συστολῇ ποιητικῇ τοῦ ω εἰς ο, διὰ τὸ μέ-
τρον, καὶ ἐν συναιρέσει, Τροίη καὶ Τροία· καὶ ἄλλως.
τρωΐην, κτητικὸν, ἔστι γὰρ Τροία, καὶ κατὰ διάλυσιν
τροΐα, καὶ ἐκεῖθεν Τροΐην, καὶ κατὰ τροπὴν τοῦ ο
εἰς ω, Τρωΐην, ἤγουν τὴν Τροίαν.
Τροπολόγιον, διὰ τὸ τρέπειν τοὺς λόγους, οἷον, ὁ
τοῦ φωτὸς χορηγὸς, ἥρμοζε γὰρ ὁ χορηγὸς τοῦ φωτός.
Τρόπος, ἦθος, γένος, ὑπόθεσις, πρόφασις, ἔργον,
λόγος, νίκη καὶ ὁμοίωσις· τρέπω τρέπος καὶ τρόπος.
Τρόπις, τὸ κατώτατον μέρος τῆς νηὸς, περὶ ὃ σχίζε-
ται τὸ κῦμα.
829
Alphabetic entry upsilon, p. 541, line 50
νάζεται, ἵνα μὴ εὑρεθῇ τρισύλλαβος ἡ πρόθεσις. διάτι

ἀναβιβάζει τὸν τόνον; πᾶς παρωχημένος χρόνος, τὸν
προσγινόμενον αὐτῷ χρόνον ἀποβάλλων ἐν τῇ συνθέσει
προπαροξύνεται, οἷον, εἶχον κάτεχον.
Ὑπεμνήμυκε, ἔστι ῥῆμα ἠμύω, ὅ ἐστι τὸ ἐπικλίνω
καὶ καταπίπτω, ὁ παρακείμενος ἤμυκα, ὁ Ἀττικὸς
ὤφειλεν εἶναι ἠμήμυκα, ἀλλ' ἐπειδὴ ὁ Ἀττικὸς παρα-
κείμενος, ἀπὸ βραχείας ἄρχεται, τούτου χάριν συν-
εστάλη τὸ η εἰς ε, καὶ ἐγένετο ἐμήμυκα, καὶ πλεο-
νασμῷ τοῦ ν, διὰ χρεῖαν Ποιητικὴν ὑπεμνήμυκα, καὶ
τὸ τρίτον ὑπεμνήμυκε.
Ὑπενόστησαν, ὑπεχάλασαν.
Ὑπεμφήνειε, δηλώσειε, τὸ θέμα ἐμφαίνω, ὁ μέλλων
ἐμφανῶ, ὁ ἀόριστος ἐνέφανα, καὶ κατὰ Ἀττικὴν τρο-
πὴν τοῦ α εἰς η, ἐνέφηνα, καὶ τὸ εὐκτικὸν αὐτοῦ ἐμ-
φήναιμι· καὶ οἱ Αἰολεῖς τὰ εὐκτικὰ τοῦ ἀορίστου διὰ
τοῦ εια προσφέρουσι, τύψαιμι, τύψειας, τύψειε,
ἐμφήνειας ἐμφήνειε, καὶ μετὰ τῆς ὑπὸ προθέσεως,
ὑπεμφήνειε καὶ τὰ λοιπὰ δῆλα.
Etymologicum Gudianum, Additamenta in Etymologicum Gudianum

(ἀάλιον – ζειαί) (e codd. Vat. Barber. gr. 70 [olim Barber. I 70] + Pari
Alphabetic entry alpha, p. 246, line 24
Ἀφράστως· ἐπίρρημα ἐκ τοῦ ἄφραστος.

⟦{Ὁμήρου}⟧Ἀφρήτωρ καὶ ἀφήτρωρ· ὁ φρατρίαν καὶ συγγένειαν μὴ
ἔχων. φρατρία δὲ κυρίως ἐστὶ τὸ τρίτον μέρος φυλῆς.
ἈφρογένειανHesiod. Theog. 196· ἢ παρὰ τὸν ἀφρόν· ἢ παρὰτὸ
ἀφραίνειν, καὶ Εὐριπίδης Troad. 989“τὰ μῶρα γὰρ πάντ' ἐστὶν [γίνεται]
Ἀφρο-δίτη βροτοῖς[ιν].”
Ἀφροδίτη· ἀφροδύτις τις οὖσα.
Ἀφροδίτη· ἤτοι παρὰ τὸν ἀφρόν· ἢ παρὰ τὸ ἀφραίνειν, καὶ Εὐριπίδης
Troad. 989“τὰ μῶρα γὰρ πάντ' ἐστὶν [γίνεται] Ἀφροδίτη βροτοῖς[ιν].”
Ἀφροδίτης· τῆς ἐρωτικῆς συνηθείας· καὶ ἀφροδίσιον ἔργον, Ἀφροδίτης.
Ἀφρός· πρόδηλον τὸ σημαινόμενον καὶ ἡ χρῆσις κοινὴ καὶ ποιητική·
εἴρηται
830
παρὰ τὴν ἁφὴν ἀφρός, ὡς παρὰ τὴν ⟦σάθ⟧ην σαθρός, ⟦ὁ⟧ εὐαφὴς καὶ
ἁπαλώτατος.
Ἀφρός· φρῶ ἐστι ῥῆμα ἀπὸ τοῦ προϊῶ, ἀφ' οὗ τὸ εἰσφρῶ· ὅπερ ἐγένετο
ἀπὸ τοῦ προϊῶ συγκοπέν. παρὰ δὲ τὸ φρῶ τὸ μονοσύλλαβον ὄνομα φρός
καὶ
ἀφρός κατ' ἐπίτασιν τοῦ α, παρὰ τὸ μετὰ φορᾶς προΐεσθαι.
Ἀφωσιωμένος· ὁ ἀποκεκληρωμένος καὶ τετιμημένος. παρὰ δὲ Ἡσιόδῳ
ὁ ἄφρων.
Ἀχαιά· ἡ Δημήτηρ παρὰ Ἀττικοῖς, εἴρηται παρὰ τὸ ἄχος τῆς Κόρης.
οὕτω
Δίδυμος p. 80, 49 Schmidt. καὶ ὅτι μετὰ κυμβάλων ἠχοῦσα τὴν Κόρην
ἐζήτει. ἤ, ὡς Φιλητᾶς fr. 37 Bach, τὰς ἐρίθους ἀχαιὰς ἐκάλουν. ἔνιοι δέ,
ἐκτείναντες τὸ α, ἀπὸ τοῦ συμβάντος Γεφυραίοις. ‖ καὶ πάλιν Ἀχαιά, ἡ
Δημήτηρ.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum Kallierges p. 21, line

17
ἀπαθῆ οὐ λέγεται, οἷον τὸ πατέρος καὶ μητέρος καὶ

ἀνέρος, ἀλλὰ τὰ πεπονθότα, οἷον τὸ πατρός. Οὕτω
καὶ τὸ ἀείδω ᾄδω, εἰς α μακρὸν, κράσει τοῦ ε α, καὶ
συναιρέσει τοῦ αϊ εἰς τὴν ΑΙ δίφθογγον. Διατί
βαρύνεται; Τὰ εἰς ΔΩ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς, ἔχοντα
τὴν πρὸ τέλους συλλαβὴν εἰς φωνῆεν λήγουσαν,
περισπᾶται· εἰ μὴ τύχοι ἡ ΕΙ δίφθογγος· ὀπηδῶ,
ἀοιδῶ, ληρωδῶ, καὶ τὰ ὅμοια. Ἐξέφυγεν ἄρα τὸ
ἀείδω καὶ ἐρείδω.
Ἀειδέμεναι: Παραγωγὴ ποιητικὴ, οὐ Δωρικὴ
διάλεκτος. Τὸ α τοῦτο συνεσταλμένον ἐστὶ παρὰ
τῷ ποιητῇ· ἅπαξ δὲ ἐκτεταμένον, ἐν τῷ,
Ἀείδει δεδαώς.
ἀείδελονσημαίνει τὸν ἀόρατον. Ἔστιν εἴδω
τὸ γινώσκω· ᾧ ἀντιπαράκειται τὸ οἶδα. Γίνεται εἴ-
δελος, ὡς πέμπω πέμπελος· καὶ συνθέσει ἀείδελος, ὁ
μὴ θεωρούμενος. Παρὰ δὲ Νικάνδρῳ ἐπὶ τοῦ ἀεὶ
φανεροῦ κεῖται. Περὶ οὗ ἐστὶν εἰπεῖν, ὅτι ἀπὸ τοῦ
ἀείδηλον γέγονε κατὰ συστολὴν τοῦ η εἰς ε·
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum Kallierges p. 47, line

831
47
Ἀπολλώνιος δὲ ὁ τὰ Ἀργοναυτικὰ, τὸ ΔΕΙ δίφθογγον

[γράφει·] οἷον,
Μὴ δέ μ' ἀκηδείῃσιν ἀφορμήθητε λιπόντες.
Ἀκήματα:
Ἐπὶ δ' ἕλκεϊ λυγρῷ
φάρμακ' ἀκήματ' ἔπασσε.
Παρὰ τὸ ἀκῶ, ἀκέσω, ὡς νεμῶ νεμέσω, καὶ τελῶ
τελέσω. Ἐντεῦθεν καὶ ἀκεστὴς, καὶ ἀκέστρια,
ἀντὶ τοῦ θεράπαινα.
Ἀκήρατος: Παρὰ τὸ κηραίνω, ὤφειλεν εἶναι
ἀκήραντος· ἀλλὰ ποιητικὴ ἡ λέξις. Ἢ παρὰ τὸ
γῆρας γήρατος, καὶ μετὰ τοῦ στερητικοῦ α, ἀγήρα-
τος, καὶ ἀκήρατος, ὁ ἄφθαρτος καὶ μὴ γηρῶν.
Ἀκήριον: Ἀσθενὲς, ἀδύνατον, ἀψυχοποιὸν, νε-
κροποιόν· οἷον,
Ὀρθωθεὶς δ' εὐνῆθεν ἀκήριον ἠΰτ' ὄνειρον.
Οὐδετέρως δὲ νῦν τὸ ὄνειρον εἶπεν. Ὅτιὄνειρος τὸ
ὄνειρον, καὶ ὄνειραρ ὀνείρατος, ὡς ἧπαρ ἥπατος.
Οὕτως Ἀπολλώνιος.
Ἀκηδία: Ἡ ἀηδῶς διακεῖσθαι καταναγκάζουσα,
ἢ ἡ μηδὲν ἡμᾶς φροντίζειν ποιοῦσα.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum Kallierges p. 107,

line 52
Ὦ φίλοι, ἀνέρες ἐστέ.

Καὶ τὸν ἀνδρὸς ἡλικίαν ἔχοντα, ὡς τὸ,
Ὅς που νῦν γε μετ' ἀνδρῶν ἵζει ἀριθμῷ.
Ἀνὴρ ἀνέρος, τῶν εἰς ΗΡ ὀξυνομένων· καὶ ἐν συγκοπῇ
ἀνδρὸς, πλεονασμῷ τοῦ δ. Αἱ συγκοπτόμεναι γενι-
καὶ μιμεῖσθαι θέλουσι τὰς ὀξυτονουμένας εὐθείας· ἡ
ἀνδρὸς, τὴν ἀμυδρός· ἡ πατρὸς καὶ μητρὸς, τὴν ἰα-
τρός. Κατὰ δ' τρόπους πλεονάζει τὸ δ· κατὰ
κλίσιν, ὡς τὸ ἀνέρος, συγκοπῇ ἀνρὸς, καὶ πλεονασμῷ
τοῦ δ, ἀνδρός· κατὰ γραφὴν, ὡς τὸ ὕω, τὸ βρέχω,
ὕωρ, καὶ πλεονασμῷ [τοῦ δ,] ὕδωρ· κατὰ Ποιητικὴν
ἄδειαν, ὡς τὸ,
Ἔδδεισεν δ' ὁ γέρων, καὶ ἐπείθετο μύθῳ.
Καὶ κατὰ ἀναγκαίαν σύνταξιν, ὡς τὸ χεὶρ χειρὸς, ἄχε-
ρος, καὶ ἄχερδος· ἔστι δὲ εἶδος βοτάνης ἀκανθώδους.
832
Ἀνηρείψαντο:
Τὸν καὶ ἀνηρείψαντο θεοί.
Ἀπὸ τῆς γῆς ἀνήρπασαν. Ἔστιν ἔρα ἡ γῆ. Ἐκ
τούτου γίνεται ἐρέπτω, τὸ εἰς γῆν καταβάλλω· καὶ
ἀνερέπτω· καὶ πλεονασμῷ τοῦ ι, ἀνερείπτω· καὶ ἐξ
αὐτοῦ ἀνηρείψαντο.
Etymologicum Magnum, Etymologicum magnum

Kallierges p. 187, line 30
φοντος τοῦ κανόνος. Οὐ γὰρ πάντα τὰ τρισύλλαβα

διὰ τοῦ ι. Ἰδοὺ γὰρ τὸ πτωχεῖον, πορνεῖον, πρω-
τεῖον, καὶ δευτερεῖον, διὰ τῆς ΕΙ διφθόγγου γρά-
φονται· ἀπὸ γὰρ τῶν διὰ τοῦ ΕΥΩ εἰσί.
Βάμμα κυζικηνόν: Τὴν ἀκάθαρτον ἀσχημο-
σύνην Ἀττικοὶ λέγουσι. Διογενιανὸς, τὸ τίλημα.
Ἐσκώπτοντο γὰρ ἐπὶ μαλακίᾳ.
Βαμβαίνει: Διστάζει, τρέμει τοῖς ποσὶ, καὶ
ὑπὸ τρόμου ἠχεῖ τοὺς ὀδόντας, καὶ τῇ γλώσσῃ ἀσή-
μως φθέγγεται. Ἔστι δὲ καὶ ῥητορικὴ ἡ λέξις καὶ
ποιητική·
τάρβησέν τε
βαμβαίνων· ἄραβος δὲ διὰ στόμα γίνετ' ὀδόντων.
Εἴρηται ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν ποδῶν, ἐπὶ τῶν μὴ
ἑδραίαν τὴν φωνὴν ἐχόντων. Οἱ γὰρ κατάσχετοι
ὑπὸ φόβου οὐχ οἷοί τε ἑδραῖοι ἀμφοτέραις ταῖς
βάσεσιν εἶναι, ὥς φησιν ὁ ποιητὴς,
ἀλλὰ μετοκλάζει καὶ ἐπ' ἀμφοτέρους πόδας ἵζει.
Ἔστιν οὖν βαίνω, καὶ κατὰ ἀναδιπλασιασμὸν, βα-
βαίνω, καὶ πλεονασμῷ τοῦ μ, βαμβαίνω. Τὸ ὑπὸ
τρόμου ἠχεῖν τοὺς ὀδόντας, καὶ ἀνάρθρως λέγειν.

Βέβουλα:
Καὶ γάρ ῥα Κλυταιμνήστρας προβέβουλα.
Προκέκρικα, προτετίμηκα. Ἀπὸ τοῦ βούλω βαρυ-
τόνου, ὁ μέλλων, βουλήσω, ὡς μέλω, μελήσω· θέλω,
833
θελήσω· ὁ παρακείμενος, βεβούληκα· ὁ μέσος, βέ-

βουλα.
Βεβολήατο: Ἰλιάδος ιʹ,
Πένθεϊ δ' ἀτλήτῳ βεβολήατο.
Τὴν ψυχὴν τετρωμένοι ἦσαν, ἐλυποῦντο. Ἐπὶ μὲν
σώματος, βεβλήατο· ἐπὶ δὲ ψυχῆς, βεβολήατο.
(Ἔκτασιν δὲ ἔχει Ποιητικὴν τοῦ ε εἰς τὸ η, διὰ τὴν
ἐπαλληλίαν τῶν βραχέων.) Τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ
πεφοβήατο, καὶ τὸ δεδμήατο. ... Ἀπὸ τοῦ βάλλω,
ῥηματικὸν ὄνομα, βολή· ἀπὸ τοῦ βολὴ, ῥῆμα βολῶ,
βολήσω, βεβόληκα, βεβόλημαι· ὁ ὑπερσυντέλικος
ἐβεβολήμην, ἐβεβόλησο, ἐβεβόλητο, [ἐβεβόληντο,]
καὶ Ἰωνικῶς, ἐβεβολήατο. Λέγει γὰρ ὁ τεχνικός·
οἱ μέντοι ἀπὸ περισπωμένων, ταυτοσυλλαβοῦντες,
πρὸ τοῦ α ἔχουσι τὸ ε· οἷον, πεποίηνται, πεποιέαται.

καὶ ἐγενάμην· ἀλλὰ πρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ γείνεται

τοῦ ἐπὶ τὸ γεννᾶται. Τὸ δὲ γίνεται ἐπὶ τοῦ τελει-
οῦται ἀπὸ τοῦ γίγνεται γέγονε κατὰ ἀποβολὴν τοῦ γ.
Τὸ δὲ γίγνεται διὰ τοῦ ι γράφεται· ἐπειδὴ ἀπὸ τοῦ
γένομαι γίνεται ἐν πλεονασμῷ συμφώνου γίγνεται.
Τὸ ε γὰρ ἐν πλεονασμῷ συμφώνου γενόμενον τρέπε-
ται εἰς τὸ ι· οἷον, μένω, μίμνω· τέκω, τίκτω. Οὕτως
οὖν καὶ γένεται, γίγνεται.
Γλάγος: Τὸ γάλα. Ἐκ τῆς γάλακτος γενικῆς
γίνεται γλάκος καὶ γλάγος.
Γλάξ: Βοτάνης εἶδος γαλακτοποιητικῆς. Παρὰ
τὸ γάλακτος εἶναι αὐξητικὴν ταῖς ἐσθιούσαις, γάλαξ,
καὶ γλάξ.
Γλαΐνους: Τὰ λαμπρύσματα τῶν περικεφα-
λαίων, οἷον ἀστέρας.
Γλάμυξα: Ὄμματα ὧν οἱ κανθοὶ ψωρώδεις. Καὶ
γλαμυξιᾶν, τὸ γλαμᾶν, ὅπέρ ἐστι λημᾶν.
Γλαμυρὸνκαὶ Γλαμῶδες: Ὑγρὸν καὶ καιόμενον
δακρύοις ὄμμα· καὶ γλαμυροὺς, ἐνυγροβίους.
Γλακτοφάγος: Ἰλιάδος νʹ,
καὶ ἀγαυῶν Ἱππημολγῶν,
834

τῶν πωλουμένων. Ἔστι δὲ καὶ τόπος τὶς ἐν τῷ

Ἀθήνῃσιν ἐμπορίῳ, εἰς ὃν τὰ δείγματα ἐκομίζετο,
καλούμενος οὕτως. Ἀττικὸν δέ ἐστιν ἔθος, τὸ καλεῖν
ἀπὸ τῶν ἐν τῷ τόπῳ καὶ αὐτοὺς τοὺς τόπους. Οὕτως
εὗρον εἰς τὸ Ῥητορικὸν Λεξικόν.
Δειδήμων: Παρὰ τὸ δειδῶ δειδήσω, δειδήμων,
ὡς φιλῶ φιλήσω, φιλήμων.
Ἀλλὰ μάλα Τρῶες δειδήμονες.
Εὐλαβεῖς, φοβεροὶ, αἰσχυντηροί.
Δειδία: Σημαίνει τὴν ἀσέληνον νύκτα· παρὰ τὸ
δέος γίνεται· ἡ φόβου ἐμποιητική.
Δείδω: Ἀπὸ τοῦ δέους, δέω καὶ δείω· καὶ κατ'
ἐπένθεσιν τοῦ δ, δείδω. Ὅθεν καὶ δεισιδαίμων, ὁ
εὐλαβὴς καὶ δειλὸς περὶ θεούς.
Δείδια: Ἐκ τοῦ δείδω, ὃ σημαίνει φοβοῦμαι,
γίνεται παράγωγον δεδίω· ὁ μέσος παρακείμενος,
δέδια· καὶ πλεονάζει τὸ ι, διὰ τὸ μέτρον, καὶ γίνεται
δείδια· τὸ τρίτον, δείδιε·

η κιρνᾶται· ἐπὶ δὲ τοῦ κεῖμαι, τὰ δύο ΕΕ εἰς τὴν ΕΙ

δίφθογγον, κέεμαι κεῖμαι. Διατί; Ἐπειδὴ ἡ ἀρχὴ
αὐτῶν ἐστιν ἡ αἰτία· ὅτι τὸ μὲν ἀπὸ φωνήεντος
ἄρχεται· τὸ δὲ, ἀπὸ συμφώνου.
Ἔασκεν: Ἐάω ἐῶ, ἐάσω· πλεονασμῷ τοῦ κ,
ἐάσκω. Τὸ α, κατὰ συστολήν· τὰ γὰρ διὰ τοῦ ΣΚΩ
παρηγμένα Ἰωνικὰ βραχεῖαν ἔχει τὴν παραλή-
γουσαν.
Ἑανός: Τὸ ἱμάτιον·
Χειρὶ δὲ νεκταρέου ἑανοῦ.
Τὸ α μακρὸν καὶ βραχὺ κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν.
Γένους ἐστὶν ἀρσενικοῦ. Ἀπὸ τοῦ ἕω, τὸ ἐνδύομαι·
ὁ μέλλων, ἕσω· ἐξ αὐτοῦ παράγωγον ἑννύω, πλεο-
νασμῷ ἑτέρου ν. Ἐξ αὐτοῦ ἑανὸν, τὸ ἐνδυόμενον.
Ὁ δὲ Θρᾷξ ἐξηγεῖται ἑανὸν τὸ λεπτόν· παρὰ τὸ ἕω,
τὸ ἀφίημι, ὡς καὶ τὸ, ἑανοῦ κασσιτέροιο.
835

πόρρωθεν ἐπιβολὴν ποιουμένων, ὥστε τυχεῖν. Οὕτω

τῇ λέξει καὶ οἱ μεθ' Ὅμηρον κέχρηνται. Πλάτων,
Νόμων πρώτῳ,
Ἐπήβολοι γεγόνατε τῆς καλλίστης ὠδῆς.
[Ξενοφῶν] τετάρτῳ
Παιδείας γίγνονται κατὰ δύναμιν ἐπήβολοι.
Ὑπερίδης ἐν τῷ κατὰ Δημάδου,
Μήτε πόλιν μήτε πολιτείας ἐπήβολον γενέσθαι.
Ἄρχιππος Πλούτῳ
νῦν ὡς ἐγενόμην χρημάτων ἐπήβολος.
Ἔστι δὲ οὐ ποιητικὴ ἡ λέξις, ἀλλ' Ἀττική.
ἐπηβολίακαὶ συνηβολίαδιὰ τοῦ η. Ἀπολ-
λώνιος,
ἀριστῆες δὲ συνηβολίῃ κεχάροντο.
Ἀντὶ τοῦ συντυχίᾳ, ὑπαντήσει.
Ἐπί: Πρόθεσις ἐστὶ παραλαμβανομένου ἢ ση-
μαινομένου ῥήματος. Ἔστιν ἰδίωμα τοῦ ποιητοῦ.
Λέγει ὅτι ὥσπερ τὰ ῥήματα πολλάκις ἐλλειπτικά
εἰσι τῶν προθέσεων, ὡς τὸ,

κατὰ συναίρεσιν τοῦ ω καὶ ι εἰς τὴν ΩΙ δίφθογγον,

ἡρῴδης. Καὶ ἄλλως· τὰ εἰς ΔΗΣ πατρωνυμικὰ ἢ
τύπου πατρωνυμικοῦ θέλει ἔχειν πρὸ τοῦ δ ἢ τὸ ι ἢ
τὸ α· οἷον Πηλείδης, Πυλάδης, Μινῴδης.
Ἡρωιδιανός: Ἀπὸ τοῦ Ἡρῴδης γίνεται Ἡρῴ-
διος, καὶ Ἡρῳδιανὸς, ὡς ἀπὸ τοῦ εὐτυχὴς, Εὐτύχιος,
Εὐτυχιανός. Τὸ α μακρόν. Διατί; Τὰ διὰ τοῦ
ΑΝΟΣ ὑπὲρ τρεῖς συλλαβὰς ἐπεκτεταμένον ἔχει τὸ α,
Μαρκιανὸς, Σεβαστιανὸς, Ἰουλιανός· (τὸ ἑανὸς οὐκ
ἔστιν ὑπὲρ τρεῖς συλλαβάς·) χωρὶς εἰ μὴ κατὰ ποιη-
τικὴν ἄδειαν συσταλῇ· ἐπειδὴ παρὰ τοῖς νεωτέροις
ποιηταῖς τὸ Ἰουλιανὸς συστέλλει τὸ α. Χωρὶς τοῦ
ὠκεανὸς, ὅτι συνεσταλμένον ἔχει τὸ α.
Ἡρῷον: Τὸ καλούμενον ἔπος, ὅτι δι' αὐτοῦ τὰς
ἡρωϊκὰς πράξεις ὕμνησεν Ὅμηρος· ἢ παρὰ τὴν ἔραν,
τὴν γῆν· ἥτις ἀρχαιοτέρα ἐστὶ τῶν στοιχείων. Ἀπὸ
836
γοῦν τῆς ἀρχαιότητος ἐρῷον καὶ ἡρῷον.

Σὺ δ' αὐτόχρημα ὁ ἐκ Τροιζῆνος Ἱππόλυτος συνελκύσας
τὰς ὀφρῦς, καὶ τὸ χεῖλος δακὼν, καὶ κάτω κύψας, ὡς ἡρῷον
ἡμᾶς ἄφθογγος παρατρέχεις.

κυρίου ὀνόματος εἰς η ἐστὶ, πρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ

ἐθνικοῦ· τὰ γὰρ εἰς ΗΣ, ἰσοσυλλάβως κλινόμενα,
καὶ ἑξῆς. Δεῖ προσθεῖναι, “χωρὶς τοῦ Αἰήτη παρὰ
Ἀπολλωνίῳ·” καὶ ὦ Καλλιλαμπέτη, καὶ ὦ αἰνα-
ρέτη. Σημειοῦνται τὸ λάγνης λάγνου, ὦ λάγνα·
Πυραίχμης πυραίχμου, ὦ πυραίχμα· καὶ Μενέχθης,
ὦ μενέχθα. Πρόσκειται ἐν τῷ κανόνι, “ἐθνικὰ,”
διὰ τὸ Σκύθα καὶ Καππαδόκα. Παράκειται ῥημα-
τικὰ, διὰ τὸ ἀρτοπώλης ἀρτοπώλα. Ἢ εἰς ΠΗΣ
ὦσι, διὰ τὸ κυνώπης κυνῶπα. Ταῦτα δὲ τὰ εἰς ΠΗΣ
ποιητικὰ λέγονται εἶναι· διὸ καὶ κατὰ Ποιητικὴν
ἐξουσίαν εἰς α ἔχει τὴν κλητικήν. Χοιροβοσκὸς εἰς
τὸν τέταρτον κανόνα τῶν ἀρσενικῶν.
Ἐκ τοῦ Πηλείδης, διαλύσει καὶ τροπῇ καὶ πλεο-
νασμῷ τοῦ α, διὰ τὴν κακοφωνίαν ἢ διὰ τὴν συνέμ-
πτωσιν, γίνεται Πηληϊάδης. Ἔχει δὲ τεχνολογίαν
τῶν πατρωνυμικῶν τὸ ἄλλο ἐτυμολογικὸν, ὧδε.
Πήληξ: Ἡ περικεφαλαία ἀπὸ τοῦ πάλλεσθαι
καὶ σείεσθαι τὰς περικεφαλαίας ἐν τῷ κλήρῳ, ὡς
Ὅμηρος,

line 39
ἀπὸ τοῦ πωλῶ, τὸ πιπράσκω, διὰ τοῦ ο μικροῦ γρά-

φεται· τὸ δὲ, ἀπὸ τοῦ πολῶ, τὸ συναναστρέφομαι,
διὰ τοῦ ω μεγάλου. Τούτου δὲ τὴν ἐτυμολογίαν
οὐχ εὗρον· ὡς οἶμαι δὲ, παρὰ τὸ πέλω ἐστὶ τὸ
ὑπάρχω· οἱ γὰρ συναναστρεφόμενοι περὶ τὸν
αὐτὸν ὑπάρχουσι τόπον. Καὶ, πωλέσκετο, Ἰλι-
άδος αʹ, τὸ συνανεστρέφετο, διῆγεν· ἐκ τοῦ πολῶ· ὁ
μέλλων, πολέσω· πλεονασμῷ τοῦ κ, πολέσκω, ὡς
ἀρῶ ἀρέσω ἀρέσκω· καὶ γίνεται ἀπὸ μέλλοντος
ἐνεστὼς, πολέσκω· ὁ παθητικὸς, πολέσκομαι, ἐπο-
837
λεσκόμην· καὶ τὸ τρίτον, κατ' ἔκτασιν Ποιητικὴν

τοῦ ο εἰς ω, πωλέσκετο.
Πώκαὶ Πώμαλα: Τὰ τῷ ο παραληγόμενα ἐπιρ-
ρήματα ἀποκοπῇ τοῦ ΘΕΝ καὶ ἐκτάσει τοῦ ο εἰς ω
γίνεται παρὰ Δωριεῦσι· οἷον, αὐτόθεν, αὐτῶ· τουτό-
θεν, τούτω. Οὕτως καὶ πόθεν, πώ· καὶ παρὰ Σώ-
φρονι,
Πώ τις ὄνον ὠνάσηται;
ἀντὶ τοῦ πόθεν. Τὸ δὲ πώμαλα παρὰ Ἀττικοῖς
ἐν παρολκῇ τοῦ μάλα γίνεται· καθάπερ,
Ἦ μάλα δὴ τέθνηκε [Μενοιτίου ἄλκιμος υἱός·]

ἐργάζομαι γίνεται ἐργαστὴς, καὶ ἀποβολῇ τοῦ σ

ἐργάτης, βαρυνόμενον· καὶ ἀπὸ τοῦ δεσποστὴς δε-
σπότης, οἰστὸς οἶτος· οὕτω καὶ παρὰ τὸ σέσεισται,
σειστός· ἀποβολῇ τοῦ σ καὶ τοῦ ε, σῖτος. Λέγει
δὲ ὁ Ὦρος, ὅτι κρεῖττόν ἐστιν ἀπὸ τοῦ σίω τοῦ διὰ
τοῦ ι γραφομένου γεγονέναι. Ἔστι γὰρ καὶ σίω
διὰ τοῦ ι, ᾧ χρῆται Ἀνακρέων· οἷον,
Θρηϊκίην σίοντα χαίτην.
Ἢ ὅτι πολλά εἰσιν ὀνόματα ἀπὸ ῥημάτων γινόμενα
γραφομένων. Ἢ τὰ διὰ τοῦ ΙΤΟΣ ἀποστρέφεται
τὴν ΕΙ δίφθογγον. Τὸ ΣΙ μακρὸν κατὰ Ποιητικὴν
ἄδειαν. Βαρύνεται· τὰ εἰς ΤΟΣ δισύλλαβα μονογενῆ
παραληγόμενα τῷ ι ἐκτεινομένῳ βαρύνεται, κρῖτος,
μῖτος, Τρῖτος ὄνομα ποταμοῦ· ἐπὶ γὰρ τοῦ ἀριθμοῦ,
βραχύνεται τὸ ι· οὕτω καὶ σῖτος. Τὸ λιτὸς, οὐ
κατὰ τὴν γραφὴν, οὐδὲ κατὰ τὸν χρόνον, εἰ μὴ μόνον
περὶ τὸν τόνον διήλλαξε· τὸ μέντοι λιτὸς, τριγενὲς
ὂν, ὀξύνεται.

line 52
Συνίστωρ: Εἰς τὸ ἴστωρ.

Συνοίμιον ὕμνον ἄειδον: Ἀπολλώνιος· σύμ-
φωνον καὶ συνῳδόν· οἴμη γὰρ ἡ ᾠδή.
838
Συνοχωκότε: Συμπεπτωκότε, συνηγμένω, Ἰλιά-

δος βʹ. Ἔστι δὲ μετοχὴ πρώτης συζυγίας τῶν
περισπωμένων. Ἐκ τοῦ συνέχω, σύνοχος· ῥῆμα
συνοχῶ, συνοχήσω· ὁ παρακείμενος, συνώχηκα. Τὸ
ΝΩ, μέγα· τὸ δὲ ο εἰς ω, καὶ τὸ η τὸ μακρὸν εἰς
μακρὸν, γίνεται συνώχωκα. Ἡ μετοχὴ, συνωχω-
κὼς συνωχωκότος· καὶ συστολῇ Ἰωνικῇ ἢ ποιητικῇ
γίνεται ἡ εὐθεῖα τῶν δυϊκῶν, συνοχωκότε.
Συνώμεθα:
Ἀλλ' ἕπευ, ὄφρ' ἐπὶ νηυσὶ συνώμεθα.
Ἀντὶ τοῦ, συνθήκας ποιησώμεθα.
Σύνταξις: Δύο πραγμάτων ἕνωσις, καὶ τὸ λαμ-
βάνειν καὶ ποιεῖν τὰ δέοντα· ἢ ἀντὶ τοῦ συντετα-
γμένη οἴκησις. Δημοσθένης Φιλιππικῶν,
Καὶ μίαν σύνταξιν εἶναι τὴν αὐτὴν τοῦ τε λαμβάνειν καὶ
τοῦ ποιεῖν τὰ δέοντα.
Ἔλεγον δὲ ἑκάστους φόρους συντάξεις, ἐπειδὴ χα

αἴρειν τί. Αἴρω οὖν, ὁ μέλλων, ἀρῶ· ἐξ αὐτοῦ,

ἄρη· καὶ πλεονασμῷ τοῦ π, ἄρπη καὶ τάρπη.
Ταρροὶκαὶ ταρσοί: Τάλαροι, καὶ τὰ πλατύ-
σματα τῶν καρπῶν· αὐτὸ τὸ πτέρωμα· καὶ Θουκυ-
δίδης οὕτως. Ῥητορική. Καὶ τάρρωμα, τὴν κωπη-
λασίαν. Οὕτως Ἀριστοφάνης. Ῥητορική.
Ταρσοί: Τὰ ἀγγεῖα τῶν τυρῶν, καὶ τὰ ἔξω τῶν
καρπῶν· καὶ ταρσοῖς, πτεροῖς ἄκροις.
Ταρσός: Ἐκ μέρους ἢ τὸ πλάτος τοῦ ποδὸς, ἢ
τὸ ἄκρον τῆς χειρός. Ῥητορική. Ἔστι δὲ καὶ
ποιητική· οἷον,
Νῦν δέ μ' ἐπιγράψας ταρσὸν ποδός·
παρὰ τὸ τερσαίνεσθαι, ἤγουν ξηραίνεσθαι· ἄσαρκον
γὰρ τὸ πρὸς τοὺς δακτύλους μέρος. Ὦρος. Σημαίνει
τρία· τὸ ἀγγεῖον, ὡς τὸ,
Ταρσοὶ μὲν τυρῶν βρίθον·
καὶ τὸ ἄκρον τοῦ ποδὸς,
Ταρσὸν δεξιτεροῖο ποδός·

839
Σεσημείωται τὸ δισθανέες.
Τριτογένεια: Ἡ Ἀθηνᾶ· ἤτοι ὅτι ἐκ τῆς μή-
τρας καὶ τῆς κεφαλῆς τοῦ Διὸς ἐξῆλθεν, ἢ ὅτι παρὰ
τῷ Τρίτωνι ποταμῷ ἐγεννήθη· ἢ ὅτι τρίτη μετὰ τὴν
Ἄρτεμιν καὶ Ἀπόλλωνα ἐγένετο. Ἢ ἐπειδὴ τριτώ
ἐστιν· ὅπερ κατὰ Ἀθαμᾶνας σημαίνει τὴν κεφαλήν.
Ἢ ἐπειδὴ τριταία γέγονεν, οἱονεὶ ἡ φαινομένη τρι-
ταία· καὶ γὰρ τὴν αὐτὴν εἶναι τῇ σελήνῃ. Καὶ
τὴν τρίτην τοῦ μηνὸς τριτομηνίδαἐκάλουν· δοκεῖ
δὲ γεγεννῆσθαι τότε ἡ Ἀθηνᾶ. Τινὲς δὲ λέγουσι
παρὰ τὸ τρεῖν, τὸ φοβεῖν, ἡ φόβου ἐμποιητική· οἷς
ἀντίκειται καὶ ἡ γραφὴ, ὅτι ὤφειλε γράφεσθαι
διφθόγγῳ· καὶ ὁ σχηματισμὸς, ἐπειδὴ οὐ δύναται
ἐκ τοῦ τρεῖν γεννᾶσθαι, ἐπειδὴ οὐ γεννᾶται ἐκ τοῦ
φόβου. Ἢ παρὰ τὸ τρεῖν γεννᾶν· ἐπειδὴ (ὥς φησιν
ὁ τεχνικὸς) τὰ τοιαῦτα εἰς πάθη ἀναλύονται, καὶ
οὐκ εἰς ἐνέργειαν· οἷον, Λυκηγενὴς, ὁ ἐν Λυκίᾳ γε-
γεννημένος· Κυπρογενὴς, ὁ ἐν Κύπρῳ γεγεννημένος·
ἠριγενὴς, ὁ ἐν τῷ ἔαρι γεννηθείς. Οὕτως οὖν καὶ
τριτογένεια, ἡ ἐκ τοῦ τρεῖν γεννωμένη, οὐ μὴν ἡ τὸ
τρεῖν γεννῶσα. Χοιροβοσκός.

Τροία: Τὰ διὰ τοῦ ΟΙΑ θηλυκὰ δισύλλαβα

μακροκατάληκτα διὰ τῆς ΟΙ διφθόγγου γράφεται
καὶ ἐπὶ βαρυτόνων καὶ ὀξυτόνων· οἷον, ποία, κοία·
(σημαίνει τὴν σφαῖραν· ἡ χρῆσις παρὰ Ἀντιμάχῳ,
Κοίας ἐκ χειρῶν εἰς σκόπελον μεταριπτάζουσι)
ποιὰ, ῥοιὰ, χροιά. Τὰ δὲ ὑπὲρ δύο συλλαβὰς,
ἅπαντα διὰ τοῦ υ ψιλοῦ γράφεται· οἷον, σικύα,
κωδύα, ἱξύα, σηπύα, καρύα, ἀφύα. Ἔστιν οὖν τὸ
Τροία ἡ πόλις, ὄνομα Βοιώτιον· Τρὼς Τρωὸς Τρωϊκὸς
Τρώϊος, ὡς Ὀλύμπιος· Τρωΐα· Ἰωνικῶς, Τρωΐη·
συστολῇ ποιητικῇ, Τρωΐη· καὶ συναιρέσει, Τροίη
καὶ Τροία. Ἢ ἐκ τοῦ Τρωΐα Τροία, ὡς τὸ Ἀχε-
λώϊος, Ἀχελοῖος λέγεται.
Τρώς: Ὀξύνεται. Τὰ εἰς ΩΣ λήγοντα μονο-
σύλλαβα ἀρσενικὰ ὀξύνεται, εἰ μὴ ἐκ συναλοιφῆς
εἴη, ὡς σόος, σῶς· ἢ ἐκ μεταθέσεως· ἢ ὅτι οἱ Δω-
840
ριεῖς καὶ οἱ Ἴωνες τὸ οἷς, ὣς λέγουσι. Σημαίνει δὲ δύο,

κύριον ὄνομα, καὶ ἐθνικόν. Καὶ διαφέρει· ὅτι τὸ μὲν
κύριον ὄνομα οὐδέποτε παρὰ τῷ ποιητῇ λαμβάνεται
ἐν πληθυντικοῖς· τὸ δὲ ἐθνικὸν, πάντοτε ἐν πληθυντι-
κοῖς. Κλίνεται Τρωός· ὁ κανών· τὰ εἰς ΩΣ ὀξύτονα

line 52
γιον ἐξέκλινεν, ἢ εἰς τοὔμπροσθεν.

Ὑπαίθριον: Ὑπὸ τὸν ἀέρα· καὶ ὕπαιθρον,
ὁμοίως.
Ὑπεμνήμυκε:
Πάντα δ' ὑπεμνήμυκεν,
Ἰλιάδος χʹ. Ἔστιν ἠμύω, τὸ ἐπικλίνω καὶ κατα-
πίπτω· ὁ παρακείμενος, ἤμυκα· καὶ ὁ Ἀττικὸς
ὤφειλεν ἠμήμυκα εἶναι· ἀλλ' ἐπειδὴ ὁ Ἀττικὸς
παρακείμενος ἀεὶ ἀπὸ βραχείας ἄρχεται, συνεστάλη
τὸ η εἰς ε, καὶ ἐγένετο ἐμήμυκα· καὶ πλεονασμῷ
τοῦ ν διὰ χρείαν Ποιητικὴν , γίνεται ἐμνήμυκε καὶ
ὑπεμνήμυκε.
Ὑπεξαιρῆσαν: Ἀντὶ τοῦ ὑπεξελόν· ἀνελλή-
νιστόν ἐστι· τοῦ γὰρ ἀορίστου μὴ ὄντος, λέγω δὴ
τοῦ ᾕρησα, οὐδὲ ἡ μετοχὴ αἱρήσας, οὐδὲ οὐδέτερον τὸ
αἱρῆσαν. Καθόλου γὰρ τὰ διὰ τοῦ ΑΙΡΩ περι-
σπᾶται· οἷον διαιρῶ· καὶ τῶν ὁμοίων ἐκλέλοιπεν ὁ αʹ
ἀόριστος καὶ τὰ τούτου κινήματα.
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e

cod. Monac. gr. 412) P. 456, line 25
{Ἰσιδώρου.} Ἁπλῶς δὲ εἰπεῖν τὸ θαυμασθὲν ὑπὸ σοῦ, “ἐὰν πεινᾷ

“ὁ ἐχθρός σου, ψώμιζε αὐτόν· ἐὰν διψᾷ, πότιζε αὐτὸν,” οὐ λίαν
μέγα καὶ νεανικὸν, ἀλλ' εὐχῆς ἔργον ἐστί. τὸ γὰρ εἰς τοσαύτην
ἐμπεσεῖν ἐκεῖνον ἀνάγκην, ὡς τῶν ἀναγκαίων δεηθῆναι, καὶ παρὰ
τοῦ ἐχθροῦ ἐλεηθῆναι, πάσης συμφορᾶς ἔγωγε εἶναι ὁρίζομαι, καὶ
πάσης τιμωρίας χαλεπώτερον. οὕτω γοῦν οἱ πολλοὶ τοῦθ' ὅρκον
μέγιστον νενομίκασι, λέγοντες, μὴ λάβω παρὰ ἐχθρῶν μου ἔρα-
νον. εἰ τοίνυν τοῖς μὲν ποιοῦσι κατ' εὐχὴν, τοῖς δὲ πάσχουσι
κατὰ τιμωρίαν γίνεται, τί θαυμάζεις; καὶ μάλιστα ὅταν μήδ'
841
ἁπλῆ εἴη ἡ εὐεργεσία, ἀλλὰ τιμωρίας μείζονος ποιητική; “τοῦτο

“γὰρ ποιῶν,” φησὶν, “ἄνθρακας πυρὸς σωρεύσεις ἐπὶ τὴν κεφα-
“λὴν αὐτοῦ.” εἰ τοίνυν αὐτὸ καθ' αὑτὸ τὸ πρᾶγμα ἐν τιμωρίας
γίνεται μέρει, καὶ ἡ αἰτία δι' ἣν γίνεται, διὰ κόλασιν ἄλλην
γίνεται.
Τοῖς γὰρ λέγουσιν, ὅτι θερμανεῖς αὐτοῦ τὸ ἡγεμονικὸν καὶ
ἀνανῆψαι ποιήσεις, οὐ πάνυ προσεκτέον. ἢ γὰρ ἂν οὐ τὴν ἀνάγκην
τοῦ λιμοῦ προσέθηκεν, ἀλλ' ἐν παντὶ καιρῷ καλῶς χρῆσθαι προς-
έταξεν. οὐ θαυμάζω οὖν ἔγωγε τοὺς τοῦτο ποιοῦντας, ἀλλὰ τοὺς
ἐν εὐημερίᾳ ὁρῶντας τοὺς ἐχθροὺς, καὶ μὴ μόνον μὴ δυσχεραίνον-
τας, ἀλλὰ καὶ ἐπαινοῦντας, καὶ εὐχομένους ὑπὲρ αὐτῶν.
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e

cod. Monac. gr. 412) P. 464, line 30
ταῦτα, ἀλλὰ καὶ τὸν φόβον καὶ τὴν τιμὴν ὀνομάζει. ταῦτα γὰρ
τοῖς ἄρχουσι παρὰ τῶν ἀρχομένων ὀφείλεται.
{Ἰσιδώρου.} Ἀποδοτέον οὖν, ὦ ἐλλογιμώτατε, καὶ τῷ τῆς τιμῆς
ἀξίῳ, τὴν τιμήν. οὐ θωπείαν δουλοπρεπῇ ἐπιδεικνύμενον, οὐδὲ τὴν
ἐκείνων εὐμένειαν θηρώμενον· δέος γὰρ εἰς εὐτέλειαν διὰ ταῦτα
ἐκπεσεῖν, καί τινα κολακείαν βωμολόχον ἐξασκήσαντα καταισχύ-
νειν ἑαυτόν. ἀλλὰ σὺν κόσμῳ προσήκοντι τὸ πρέπον ἀπονεμητέον.
οἷόν τε γὰρ μετὰ τοῦ προσήκοντος τὸ χρέος ἀποδοθῆναι.
Μηδενὶ μηδὲν ὀφείλετε, εἰ μὴ τὸ ἀγαπᾶν ἀλλήλους.
{Τοῦ Χρυσολόγου.} Πάλιν ἐπὶ τὴν μητέρα τῶν ἀγαθῶν κατα-
φεύγει, τὸν διδάσκαλον τῶν εἰρημένων, καὶ Ποιητικὴν ἀρετῆς ἁπά-
σης. καὶ φησὶν, καὶ αὐτὴν ὄφλημα εἶναι. οὐ μὴν τοιοῦτον, οἷον τὸν
φόρον, οἷον τὸ τέλος, ἀλλὰ διηνεκές. οὐδέ ποτε γὰρ αὐτὴν βού-
λεται ἀποδίδοσθαι· μᾶλλον δὲ ἀποδίδοσθαι μὲν ἀεὶ βούλεται, οὐ
μὴν πληροῦσθαι, ἀλλ' ἀεὶ ὀφείλεσθαι.
{Θεοδωρήτου.} Προσήκει μὲν γὰρ πρὸ τῶν ἄλλων ἀποδιδόναι
τῆς ἀγάπης τὸ χρέος. αὔξειν δὲ αὐτὸ τῇ ἐκτίσει. ἡ γὰρ ἀπόδοσις
πολυπλασιάζει τὸ χρέος· θερμοτέραν τὴν ἀγάπην ποιοῦσα.
Ὁ γὰρ ἀγαπῶν τὸν ἕτερον νόμον πεπλήρωκε. τὸ γὰρ,
οὐ φονεύσεις, οὐ μοιχεύσεις, οὐ κλέψεις, οὐ ψευδομαρ-
τυρήσεις, καὶ εἴ τις ἑτέρα ἐντολὴ, ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam i ad Corinthios (typus Vaticanus) (e

cod. Paris. gr. 227) P. 38, line 6
ἄλλο τὴν σοφίαν τοῦ Θεοῦ ἀποκαλύπτειν· ἀναπτύσσομεν οὖν τὴν

842
σοφίαν τοῦ Θεοῦ, οὐ τοῖς εἰσαγομένοις, οὐδὲ τοῖς ἀρχομένοις· οὐδὲ

τοῖς μηδέπω ἀπόδειξιν τοῦ ὑγιοῦς βίου δεδωκόσιν· ἀλλ' ὅτ' ἂν
γυμνασάμενος ὃν δεῖ τρόπον τὰ αἰσθητήρια, πρὸς διάκρισιν καλοῦ
τε καὶ κακοῦ ἐπιτήδειος γένηται, καὶ πρὸς τὸ ἀκοῦσαι σοφίαν·
τότε “λαλοῦμεν σοφίαν ἐν τοῖς τελείοις· σοφίαν δὲ” λέγω “οὐ
“τοῦ αἰῶνος τούτου.” οὐδὲ παραπλησίαν τῆς σοφίας τῶν ἀρχόν-
των τοῦ αἰῶνος τούτου. ἅμα δεδήλωκεν ὅτι τὰ φερόμενα παρὰ
τοῖς ἄλλοις μαθήματα, οὐκ ἔστιν ἀνθρώπων κατὰ τὴν ἀρχήν·
ἀλλὰ δυνάμεων ἀοράτων τῶν καταργουμένων· καὶ εἴποιμι δ' ἂν
ὅτι ποιητικὴ σοφία ἐστὶ τοῦ αἰῶνος τούτου· τάχα δὲ καὶ ἡ ῥητο-
ρική· σοφία δὲ καὶ ἡ ἐπαγγελλομένη λέγειν περὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς
καὶ περὶ διοικήσεως τῶν ὅλων. ἡμεῖς οὖν εἰ σοφίαν λαλοῦμεν καὶ
λέγομεν αὐτὴν ἐν τοῖς τελείοις· οὐ τὴν τοῦ αἰῶνος τούτου λέγο-
μεν· οὔτε γὰρ διὰ ποιημάτων ἢ διά τινος τοιαύτης τέχνης.
{Ἰωάννου.} Προτέραν ἐλέγξας τὴν νομιζομένην σοφίαν διὰ τῶν
πραγμάτων, τότε αὐτὴν ἐκάλεσεν μωρίαν· καὶ πρότερον καλέσας
μωρίαν τὴν τοῦ Θεοῦ σοφίαν κατὰ τὴν ἐκείνων ψῆφον, τότε
δείκνυσιν αὐτὴν σοφίαν οὖσαν· μετὰ γὰρ τὰς ἀποδείξεις δυνατὸν
μάλιστα τοὺς ἀντιλέγοντας ἐντρέπειν· διὸ φησὶ “σοφίαν δὲ
“λαλοῦμεν ἐν τοῖς τελείοις·”
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Hebraeos (e cod. Paris. Coislin.

204) P. 117, line 7
ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ.
αʹ. Θεολογία Χριστοῦ ἐν δόξῃ Πατρὸς, καὶ ἐξουσίᾳ τῶν πάντων,

μετὰ τῆς καθάρσεως τῶν ἐπὶ γῆς, ἀφ' ἧς ἀνέβη εἰς τὴν ἐπου-
ράνιον δόξαν.
βʹ. Ὅτι οὐ λειτουργικὴ ἡ δόξα Χριστοῦ, ἀλλὰ θεϊκὴ καὶ ποιητική.
διὸ οὐκ ἐπὶ τοῦ παρόντος αἰῶνος, ἐν ᾧ οἱ λειτουργοὶ, ἀλλ'
ἐπὶ τῆς μελλούσης οἰκουμένης.
Καινή Διαθήκη. Catena in epistulam ad Hebraeos (e cod. Paris. Coislin.

204) P. 129, line 16t
εἰ μὴ γνήσιος ἦν υἱὸς, γνήσιος δὲ οὐδὲν ἕτερον, ἀλλ' ἢ ἐξ αὐτοῦ·

πῶς ἀπὸ τούτου διϊσχυρίζεται; εἰ γὰρ χάριτι ἔστιν υἱὸς, οὐ μόνον
διαφορώτερος, ἀλλὰ καὶ ἐλάττων ἐστὶν Ἀγγέλων. πῶς; ὅτι καὶ
ἄνθρωποι δίκαιοι ἐκλήθησαν υἱοί· καὶ τὸ υἱὸς ὄνομα ἂν μὴ γνήσιον
843
ᾖ, οὐκ ἰσχύει δεῖξαι τὸ διάφορον, καὶ δηλῶν ὅτι καὶ διαφορά τίς
ἐστι κτισμάτων καὶ δημιουργοῦ, ἄκουσον τί φησι, “τίνι γὰρ εἶπε
ποτὲ τῶν ἀγγέλων, Υἱός μου εἶ σὺ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε;
καὶ πάλιν, ἐγὼ ἔσομαι αὐτῷ εἰς πατέρα, καὶ αὐτὸς ἔσται μοι
εἰς υἱόν.”
ΚΕΦ. Β. Ὅτι οὐ λειτουργικὴ ἡ δόξα Χριστοῦ ἀλλὰ θεϊκὴ καὶ

ποιητική. διὸ οὐκ ἐπὶ τοῦ παρόντος αἰῶνος ἐν ᾧ οἱ λειτουργοὶ, ἀλλ'
ἐπὶ τῆς μελλούσης οἰκουμένης.
{Χρυσοστόμου.} Καὶ ταῦτα εἴρηται μὲν καὶ εἰς τὴν σάρκα, τὸ

“ἔσομαι αὐτῷ εἰς πατέρα, καὶ αὐτὸς ἔσται μοι εἰς υἱόν·” τὸ δὲ
“Υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε,” οὐδὲν ἕτερον δηλοῖ,
ἢ ὅτι ἐξ οὗ ἐστιν ὁ Θεός· ὥσπερ γὰρ ὢν λέγεται ἀπὸ τοῦ ἐνεστῶ-
τος χρόνου· οὗτος γὰρ μάλιστα ἁρμόζει αὐτῷ, οὕτω καὶ τὸ σήμε-
ρον· ἐνταῦθα δέ μοι δοκεῖ εἰς τὴν σάρκα εἰρῆσθαι· ὅταν γὰρ
αὐτῆς ἐπιλάβηται, πάντα λοιπὸν ἀδεῶς φθέγγεται· καὶ γὰρ ἡ
σὰρξ κοινωνεῖ τῶν ὑψηλῶν, ὥσπερ καὶ ἡ θεότης τῶν ταπεινῶν· ὁ
γὰρ ἄνθρωπος γενέσθαι μὴ ἀπαξιώσας καὶ τὸ πρᾶγμα
Ευστάθιος. De engastrimytho contra Origenem Cha. 27, sec. 7, line 5
ἀνθηρὰς ἀναλεγόμενοι λέξεις αὐτουργοῦσι ποικίλα

χρωμάτων εἴδη καὶ τῇ προσωποποιίᾳ συμπλέκουσιν· εἶτα
λόγοις ἐπιχρώσαντες ἡδέσι, πᾶσαν μὲν ἐπισυνάγουσι τὴν
τοῦ μύθου διήγησιν, ὥσπερ δὲ ζῳδιογράφοι τὴν τῆς ὄψεως
εἰκονίζουσιν ὥραν, ἐρυθροῖς ἠδ' ἀνθινοῖς χρώμασι
κηρογραφοῦντες·
ῥήμασι δὲ καὶ σχήμασι μελοποιεῖν
ἐπειγόμενοι χαρακτῆρας ὑλικούς, ἔργῳ τῆς ἀληθείας
αὐτῆς ἀποδέουσιν. ἀλλ' οὖτοι μὲν τοιούτῳ ποικίλλουσι
τρόπῳ τὰς τῶν μύθων εἰκόνας· ἐντεῦθεν δὲ μουσική τις
ἁρμονία συνίσταται καὶ ποιητικῆς οἰησικοπίας εὕρεσις.
Ἀμέλει γοῦν ἐρόμενος ὁ Πλάτων μουσικῆς μὲν
εἶναι λόγους ὁρίζεται [λόγων]· «λόγων δὲ διττὸν εἶδος»
ἔφη «τὸ μὲν ἀληθές, ψεῦδος δὲ θάτερον· παιδευτέον δὲ
ἐν ἀμφοτέροις, ἀλλά γε πρότερον ἐν τοῖς ψευδέσι».
προηγουμένως γὰρ εἶπε τὰ παιδία καταθέλγεσθαι μύθων
ἐπαοιδῇ. «τοῦτο δέ που ὡς τὸ ὅλον εἰπεῖν ψεῦδος, ἔνι
δὲ καὶ ἀληθές.
844
οιησικοπία — οἰησικοπία, ἡ (Μ) η μεγάλη ιδέα που έχει κανείς για τον εαυτό του, έπαρση,
αλαζονεία. [ΕΤΥΜΟΛ. < οἴησις + κοπία (< κόπος < κόπτω), πρβλ. λιθο κοπία] …
Ευστάθιος. Commentarius in hexaemeron [Sp.] P. 721, line 35
Οὐ ποιεῖ δὲ τὴν ἡμέραν ὁ ἥλιος· μηδεὶς οὕτως

ὑπολάβῃ· πρεσβυτερεῖ γὰρ τούτου ἡ ἡμέρα καὶ νύξ·
ἀλλὰ κατάρχει μόνον τῆς ἡμέρας, καθὼς καὶ ὁ ψαλ-
μῳδὸς διαγορεύει ἡμῖν· Ἔθετο, λέγων, τὸν ἥλιον
εἰς ἐξουσίαν τῆς ἡμέρας, τὴν σελήνην, καὶ τοὺς
ἀστέρας εἰς ἐξουσίαν τῆς νυκτός. Ἔχει δὲ οὗτος
τὴν ἐξουσίαν τὸ φῶς περιφέρων ἐν ἑαυτῷ· ἐπειδάν
ποτε τὸν καθ' ἡμᾶς ὁρίζοντα ὑπεράρῃ, ἡμέραν πα-
ρέχει διασκεδάσας τὸ σκότος.
Ἡ δὲ σελήνη, ἐπειδὰν δωδεκάκις τὸν ἑαυτῆς ἐκτε-
λέσῃ δρόμον, ἐνιαυτοῦ τυγχάνει ποιητικὴ, πλὴν ὅτι
μηνὸς ἐμβολίμου δεῖται πρὸς τὴν ἀκριβῆ τῶν ὡρῶν
συνδρομήν. Ὁ γὰρ ἡλιακὸς ἐνιαυτὸς ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ
σημείου ἐπὶ τὸ αὐτὸ σημεῖον κατὰ τὴν οἰκείαν κίνη-
σιν τοῦ ἡλίου ἐστὶν ἀποκατάστασις. Τῆς δὲ σελήνης
ληγούσης, ἀραιοῦται τῶν ζώων τὰ σώματα, καὶ ὑπό-
κενα γίνεται· αὐξομένης δὲ, ἀναπληροῦται. Διότι
ὑγρότητα μετὰ θερμότητος κεκραμμένην λεληθότως
ἐνίησιν· οἱ γὰρ καθεύδοντες ὑπὸ σελήνην ὑγρότητος
περισσῆς πληροῦνται τὰς κεφαλὰς, καὶ τὰ νεοσφαγῆ
δὲ τῶν κρεῶν, καὶ πᾶν εἴ τι τοιοῦτον, τῇ προσβολῇ τῆς
Severianus Scr. Eccl., Frag. in epistulam ad Romanos (in catenis)

P. 217, line 14
ἐπειδὴ δὲ ἠνέσχετο καὶ προστιθεμένων τῶν ἁμαρτημάτων, ἔδειξεν ὅτι

βουλόμενος οὐκ ἀπαλλάξαι μόνον τῶν ἁμαρτημάτων, ἀλλὰ καὶ
δικαιῶσαι
τὸ πρότερον ἠνέσχετο. συγχωρήσας τοίνυν ἁμαρτάνειν ἀθρόαν τὴν
ἄφεσιν
ἐχαρίσατο. δίκαιον δὲ τὸν θεὸν λέγομεν ἤτοι ἀνταποδιδόντα ἢ τὴν
δικαιοσύνην χαριζόμενον. ᾧ οὖν ἐγὼ δικαιοῦμαι, θεοῦ δικαιοσύνη,
ἐπειδὴ οὐκ ἐξ ἐμῶν ἔργων, ἀλλ' ἐκ τῆς τοῦ δικαιοῦντος χάριτος.
Röm 4,11
Ἡ περιτομὴἐδόθη διὰ τρεῖς αἰτίας ταύτας, ὥστε σημεῖον εἷναι
πίστεως καὶ τοῦ Ἀβραμιαίου γένους δηλωτικὸν καὶ σύμβολον καὶ
845
αἴνιγμα πολιτείας καθαρᾶς καὶ σώφρονος· ὥστε οὐχ ὡς δικαιοσύνης

ποιητικὴ ἐδόθη, ἀλλὰ σφραγὶς καὶ σημεῖον τῆς ἐκ πίστεως
δικαιοσύνηςτοῦ Ἀβραάμ.
Röm 4,13
Κληρονόμους τοῦ κόσμουτοὺς δικαίους ἔσεσθαί φησιν,
ὅτι τῶν ἀσεβῶν ἐκ μέσου γενομένων καὶ παραδοθέντων κολάσει ἐν τῇ
τῆς κρίσεως ἡμέρᾳ, τὸν σύμπαντα λοιπὸν κόσμον ἕξουσιν οἱ δίκαιοι
ἀνακαινισθέντα, καὶ αὐτῶν ἔσται τὰ οὐράνια ἀγαθὰ καὶ τὰ ἐπίγεια.
Röm 4,17 Κατέναντι οὗ ἐπίστευσεν·ἀντὶ τοῦ ἐνώπιον προσώπου οὗ
ἐπίστευσε θεοῦ. Röm 4,18
Νικηφόρος Γρηγοράς. Ρωμαϊκή ιστορία. Vol. 2, p. 961, line 7
δεῖ (φησὶν) ὅτι ἔστι θεὸς, καὶ μὴ ζητῆσαι μηδὲ ζυγομαχῆσαι τί

ἐστιν.” ὁρᾷς καὶ τὸν μέγαν τοῦτον διδάσκαλον, ὅσην τοῖς τοιού-
τοις ἀποδίδωσι τὴν αἰδὼ, καὶ αὐτός τε ὁμολογεῖ μὴ τολμᾷν μήτε
τὰ θεῖα περιεργάζεσθαι, μήθ' ἕτερόν τι νεώτερον δέχεσθαι,
μήτ' αὐτοὺς παρεισάγειν· ἀλλ' ἐμμένειν ἁπλῶς τοῖς δοθεῖσι
περὶ πίστεώς τε καὶ θεολογίας δόγμασι τῶν πρὸ αὐτοῦ διδασκά-
λων τῆς ἐκκλησίας αὐτός τε ἐπαγγέλλεται καὶ ἡμῖν ἐγκελεύεται;
τίς οὖν οὕτως ἀνόητος ἔσται, ὡς τοιοῦτον κανόνα καὶ στάθμην
τῆς ἐκκλησίας ταπεινώσει τοσαύτῃ χρώμενον βλέπων, ἔπειτα
παρὰ φαῦλον θέμενος, εἰς ἀνδραποδώδη θελήσειεν ἀποτρέχειν
ἤθη, καὶ πλὴν τῆς ὀψοποιητικῆς τε καὶ κραιπαλώσης ὀφρύος, καὶ
τοῦ πρὸς ἀργύριον ὅλον ἀπασχολεῖν τὸ τοῦ νοῦ φανταζόμενον,
πλέον εἰδότας ἀνθρώπους οὐδὲν, καὶ τῆς εὐνομίας τὴν ἀνομίαν
ποιεῖσθαι κανόνα; Ἀλλ' ἵνα καὶ τὰ πλεῖστα τούτου παραδραμὼν
ἐφ' ἑτέραν ἔλθω μεγάλην τῆς ἐκκλησίας σάλπιγγα, φησὶ καὶ ὁ
θεῖος ἐν ταπεινώσει καρδίας Χρυσόστομος· “τὰ γεγραμμένα δέ-
χομαι· τὰ μὴ γεγραμμένα οὐκ ἐπιζητῶ. τὰ παραδεδομένα ἀσπά-
ζομαι· τὰ μὴ παραδεδομένα οὐ πολυπραγμονῶ.” καὶ πάλιν· “σο-
φός τις”, φησὶ, “παραινεῖ λόγος, χαλεπώτερά σου μὴ ἐπιζήτει,
καὶ ἰσχυρότερά σου μὴ ἐξέταζε. ἃ προσετάγη σοι, ταῦτα διανοοῦ.”
καὶ πάλιν· “ἀρκεῖ πρὸς εὐσέβειαν εἰδέναι ὅτι ἔστι θεὸς, καὶ μη
σιν, ἀριθμῷ περιγράφεται· ὁ δὲ αἰὼν, συνεπινοουμένην ἔχων

τῇ ὑπάρξει τὴν πότε κατηγορίαν, πάσχει διάστασιν, ὡς ἀρ-
846
χὴν τοῦ εἶναι λαβών. εἰ δὲ χρόνος καὶ αἰὼν οὐκ ἄναρχα, πολλῷ
μᾶλλον τὰ ἐν τούτοις περιεχόμενα. ὁ θεὸς τοίνυν, οὔτε οὐσία
ὢν, ἵνα μὴ ἀρχὴ νομισθείη· οὔτε δύναμις, ἵνα μὴ μεσότης·
οὔτε ἐνέργεια, ἵνα μὴ τέλος· ἔστιν οὐσιοποιὸς καὶ ὑπερούσιος ὀν-
τότης, καὶ δυναμοποιὸς καὶ ὑπερδύναμος πανσθένεια, καὶ πάσης
ἐνεργείας δραστικὴ καὶ ἀτελεύτητος ἕξις καὶ, συντόμως εἰπεῖν, πά-
σης οὐσίας καὶ δυνάμεως καὶ ἐνεργείας ἀρχῆς τε καὶ μεσότητος
καὶ τέλους ποιητική.” ὁρᾷς ὅπως οὔτε κατ' οὐσίαν διάφορον,
οὔτε καθ' οἷον δή τινα τρόπον, ποιότητα συγχωροῦσιν οἱ θεῖοι
πατέρες ἐπὶ τῆς θείας δογματίζειν ἐκείνης οὐσίας; “ὥσπερ γὰρ ἡ
μονὰς οὐκ ἂν,” φησὶ, “τμηθείη εἰς μονάδας δύο (ἡ γὰρ εἰς ταῦτα
διαιρουμένη οὐκ ἂν εἴη μονὰς, ἀλλὰ δυάς), οὕτω ἡ ἑνὰς, κατὰ
τὴν ἄκραν ἕνωσιν, οὐκ ἂν εἰς δύο διαιρεθείη φύσεις. οὐ γὰρ
ἁπλοῦς ἔσται, φησὶν, ὁ τῶν ὅλων θεὸς ἔτι τὴν φύσιν, εἴπερ
ἐστὶν ἑτέρα παρ' αὐτὸν ἡ ἐν αὐτῷ ζωή. εἴη δ' ἂν καὶ μείζων αὐ-
τοῦ, καὶ ἐν ἀμείνοσιν ἀσυγκρίτως, ὁ ὡς οὐκ ἔχοντι δοὺς τὴν
ζωὴν, εἴπερ ὅλως ἁλοίη λαβών.” Ἀλλ' ὁ ὑμέτερος διδάσκαλος
Παλαμᾶς (δεῖ γὰρ ἐκείνῳ περιγράφειν τὰς τῶν τοιούτων αἰτίας
ἔγγιστα ὀκτώ. τούτων δ' οὕτως καθάπερ στοιχείων δοθέν-

των ἔξεστιν ἐντεῦθεν, ὁπόσοι χαριέστεροι τῶν ζωγράφων,
καὶ τὴν τῶν ἄλλων μελῶν καὶ μερῶν καὶ ἅμα τῆς τοῦ
παντὸς σώματος διαπλάσεως τῆς θείας ἐκείνης τοῦ σωτῆ-
ρος εἰκόνος κατὰ τὸ τῆς συμμετρίας ἀνάλογον ὅση τίς ἐστιν
εὐθὺς συλλογίζεσθαι μῆκος καὶ πλάτος. καὶ ταῦτα διῆλθον
ἐμπειρίας ἕνεκα τῶν ἐντυγχανόντων, κράτιστον εἰδὼς ἐφόδιον
εἴς γε τὴν τῶν ὄντων ἐπιστήμην καὶ εἴ τινες εἶεν αὐτοῖς ἐν-
θεωρούμενοι λόγοι σοφοὶ τῆς προνοίας, καθὰ καὶ Ἀριστοτέ-
λει δοκεῖ. φησὶ γὰρ ἐκεῖνος αἴσθησιν μὲν ἐμπειρίας εἶναι
Ποιητικήν, τὴν δ' ἐμπειρίαν τῶν πρὸς ἐπιστήμην ἀρχῶν πα-
ρεκτικὴν ἐκ διαδοχῆς καὶ συλλήπτριαν γίνεσθαι. ἐντεῦθεν
γὰρ αἵ τε πολυειδεῖς ἐρρύησαν τῆς σοφίας πηγαί, καὶ οἱ πά-
λαι τῆς ἐπιστήμης ἐφευρεταὶ τῶν τε αἰθερίων καὶ περιγείων
τὴν γνῶσιν ἠρύσαντο, καὶ τῆς γε τῶν ποικίλων καὶ παντοδα-
πῶν πραγμάτων τε καὶ λόγων διδασκαλίας, ὅσον ἐφικτόν, τὰς
ἀφορμὰς ἀνειλήφεσαν. εἶεν. ἐγὼ δ' εἰς τὸν εἱρμὸν ἐπάνειμι
τοῦ λόγου.
Νικηφόρος Γρηγοράς. Ρωμαϊκή ιστορία.Vol. 3, p. 334, line 15

847
τῇ σοφίᾳ καθάπερ συμβεβηκότι, καὶ μὴ εἶναι μᾶλλον τὴν

σοφίαν οὐσίαν, μηδὲ τὸν θεὸν εἶναι, ὥσπερ τὴν οὐσίαν αὐ-
τοῦ, οὕτω καὶ τὴν σοφίαν αὐτοῦ, ἀλλ' ἐν αὐτῷ ὡς ἐν ὑπο-
κειμένῳ, καθάπερ τὴν τεχνικὴν ταυτηνὶ σοφίαν ἐν ἀνθρωπίνῃ
ψυχῇ. τοῦτο γὰρ καὶ ὁ μέγας Ἀθανάσιος, κανόσι καὶ νό-
μοις ἐπιστημονικοῖς ἀληθείας ἑπόμενος, λίαν ἀπαγορεύει καὶ
ἀσεβείας ἀποκληροῖ θιασώταις, περὶ τὸν θεὸν εἶναι φάσκουσι
τὴν σοφίαν ὡς ἕξιν συμβαίνουσαν καὶ ἀποσυμβαίνουσαν, καὶ
οὐδαμῇ γε σοφίαν αὐτόν. διπλῆς ἐνταῦθα τοιγαροῦν τῆς
σοφίας οὔσης, τῆς μὲν δημιουργικῆς τε καὶ ἀρχικῆς καὶ
ποιητικῆς τῆς δὲ δημιουργουμένης, καὶ τῆς μὲν σοφιζούσης
τῆς δὲ σοφιζομένης, καὶ τῆς μὲν γεννωμένης τῆς δὲ ποιουμέ-
νης, ἕπεται τῆς μὲν εἶναι γεννήτορα τὸν θεὸν καὶ πατέρα,
τῆς δὲ ποιητὴν καὶ δημιουργόν, καὶ εἶναι διὰ ταῦτα καὶ
τούτων τὴν μὲν οὐσίαν ἀίδιόν τε καὶ ἄτρεπτον καὶ ἀκίνητον
(δεῖν γὰρ εἶναι παντάπασι τὴν τὰ πάντα πρώτως κινοῦσαν
οὐσίαν ἀκίνητον καθ' αὑτό τε ἅμα καὶ κατὰ συμβεβηκός),
τὴν δ' ἀεὶ τρεπτὴν καὶ ἀλλοιωτὴν καὶ ἀεὶ κινουμένην κατὰ
τὰς εἰς γένεσιν καὶ οὐσίωσιν καὶ τάξιν ἀναλόγους προόδους
τῶν καθ' ἡμᾶς, καὶ νῦν μὲν ἐξ ὡρισμένης μονάδος εἰς πλή
τὸν υἱὸν καὶ λόγον τοῦ θεοῦ, καὶ θεὸν ὑφειμένον· οὐ μὴν
εἰς τοσαύτην ἧκεν ἀναισχυντίαν καὶ νηπιῶδες ψέλλισμα ὥστε
ἀνούσιον ὁρατὴν ὀνομάσαι θεότητα· μηδὲ γὰρ εἶναι κατ'
ἐπιστήμην μήτε θείαν μήτ' ἀνθρωπίνην, μήτε λόγον ἔχειν
οὐδένα λέγειν τι τῶν ὄντων ἀνούσιον ὁρατόν. καίτοι ἐκεῖνος
μὲν κτιστὸν λέγων θεὸν ὅμως ὁρατὸν οὐκ ἐδυνήθη προσει-
πεῖν· ὑπέρτερον γὰρ τῶν ἀγγελικῶν οὐσιῶν ἀποφηναμένῳ
οὐ μέντ' ἂν αὐτῷ δυνατὸν ἔπειτα ἦν, ἀοράτων ἐκείνων οὐ-
σῶν, ὁρατὸν αὐτὸν δογματίσαι· Παλαμᾶς δὲ καὶ συλλογί-
σασθαι τετόλμηκε τὰ ἀσυλλόγιστα, καὶ ἐξηρεύξατο τὰ ἀσύμ-
βλητά τε καὶ ὡς ἐπίπαν ἀσύμφωνα, οὐ κατὰ ποιητικήν τινα
τῶν θύραθεν ἄδειαν, ἀλλὰ κατὰ ἀνεπιστήμονα Παλαμικὴν
αὐθάδειαν· οὔτε γὰρ οὐδενὶ τῶν θύραθεν σοφῶν πώποτ' εἰς
νοῦν τοιαύτη τις ἠνέχθη τερατεία, οὔτε μὴν βαρβάρων ἔψαυ-
σέ τινος λογισμοῦ τηλικαύτη μωρία μέχρι καὶ τήμερον. λεί-
πεται οὖν ἐνταυθοῖ γενομένοις καὶ ἡμῖν, σιωπῇ τὰ τοιαῦτα
βδελυξαμένοις, ἀκοὴν παραδραμεῖν μανιώδη καὶ δυσσεβείας
μεστήν.
848
Περὶ μὲν οὖν τοῦ ὅτι φῶς ἓν ἄκτιστόν ἐστιν ἡ μία καὶ μα-
καρία καὶ ποιητικὴ τῶν μετ' αὐτὴν ἁπάντων θεότης ἡ τρισυπό-
στατος, ἣν οὐδεὶς οὔτ' εἶδεν οὔτ' ἰδεῖν δύναται,
Sophronius Gramm., Excerpta ex Joannis Characis commentariis in

Theodosii Alexandrini canones P. 401, line 36
Κανὼν λδʹ.
Ὁ Νέστωρ τοῦ Νέστορος. Τὰ εἰς ωρὀξύτονα, εἴτε μονοσύλ-

λαβα εἴτε ὑπὲρ μίαν συλλαβήν, διὰ τοῦ ωκλίνεται, φώρ φωρός, ἰχώρ
ἰχῶρος. Τῶν δὲ βαρυτόνων σαφὴς ὁ κανών· σημειωτέον τὸ ταλάωρ·
μὴ ἔχον τὸ λδιὰ τοῦ ωκλίνεται· τὸ δὲ μήστωρος ποιητικὴ ἔκτασις·
τὸ δὲ πέλωρ οὐδέτερον ὁμοφωνοῦν τῷ ἀρσενικῷ οὐκ ἀπὸ παρασχη-
ματισμοῦ, ἀλλ' ἀπὸ τῶν ἐντελῶν, κατὰ ἀποκοπὴν τοῦ οςτοῦπέλωρος
ὁ πέλωρ, καὶ ἀπὸ τοῦ πέλωρον τὸ πέλωρ οὐδέποτε γὰρ οὐδέτερον
ἐν παρασχηματισμῷ ὁμοφωνεῖ τῷ ἀρσενικῷ. Ἔστι δὲ ἃ ποιητικῶς
ἐξετάθη, ὡς προπάτωρος καὶ ἠλέκτωρος, οἷς οὐ χρηστέον.
Theophanes Continuatus, Chronographia (lib. 1-6) P. 192, line 3
ταύτης ἐδίδου, ὧν τοσαύτην γενέσθαι συνέβη εὐφορίαν τε καὶ εὐ-

καρπίαν, ἐπεὶ τὸ ἔαρ ἀνέτελλεν καὶ ὁ τοῦ θέρους ἐφεστήκει και-
ρός, ὡς πολλοὺς ἐπαρκέσαι χρόνους αὐτοῖς καὶ εἰς τὸ ἑξῆς, πάν-
τως οὕτω τοῦ θεοῦ τὸν ἄμητον πολύχουν ἐνεγκαμένου ταῖς τῶν
ἀναγκαζομένων λιτανείαις ἐπιδόντος καὶ ἱκετείαις, ἀλλ' οὐ τῇ
ἐκείνου περὶ τὰ τοιαῦτα ματαιοπονίᾳ. τοῦτο γοῦν τὴν ἐπὶ πλέον
τῶν Θεσσαλονικέων ηὔξησε πρὸς τὸν ἄνδρα στοργὴν καὶ τὸ φίλ-
τρον αὐτῶν διήγειρεν, ὡς εἰκός. (29) θαυμαζόντων δὲ πολλῶν
περὶ τῆς αὐτοῦ σοφίας, καὶ ὅπως εἰς ἄκρον ἔφθασε πασῶν τῶν
ἐπιστημῶν, λέγεται πρός τινα τῶν ἑαυτοῦ συνήθων φάναι “ὡς
τὴν μὲν γραμματικὴν καὶ Ποιητικὴν κατὰ τὴν Κωνσταντινούπολιν
διατρίβων κατώρθωσεν, ῥητορικὴν δὲ καὶ φιλοσοφίαν καὶ ἀριθμῶν
ἀναλήψεις κατὰ τὴν νῆσον Ἄνδρον γενόμενος· ἐκεῖσε γάρ τινι
σοφῷ ἀνδρὶ ἐντυχὼν καὶ τὰς ἀρχὰς μόνον καί τινας λόγους παρ'
αὐτοῦ λαβών, ἐπεὶ μὴ ὅσον ἐβούλετο εὕρισκεν, τῇ χέρσῳ ταύτης
περινοστῶν καὶ μοναστήρια καταλαμβάνων καὶ τὰς ἀποκειμένας
βίβλους ἀνερευνῶν τε καὶ ποριζόμενος, καὶ πρὸς τὰς κορυφὰς
849
τῶν ὀρέων σπουδαιότερον ταύτας ἐμμελετῶν, πρὸς τὸ τῆς γνώ-

σεως οὕτως ὕψος ἀνεβιβάζετο, ὅτε δὴ καὶ κόρον σχὼν τῶν μαθη-
μάτων πρὸς τὴν βασιλεύουσαν αὖθις ὑπέστρεψεν, τὰ σπέρματα
τῶν ἐπιστημῶν ταῖς τῶν βουλομένων διανοίαις καταβαλλόμενος.”
Vitae Arati Et Varia De Arato, Vita Arati (= Vita 1) (olim sub auctore
Achille Tatio) (e cod. Vat. gr. 191) P. 8, line 1
τοῦ ἀνδρὸς Σόλους ὠνόμασεν ἀμοιβὴν ταύτην νέμων τῆς

συμβουλῆς αὐτῷ. λέγει δὲ ὁ Σόλων οὕτως (fr. 7 Diehl)·
νῦν δὲ σὺ μὲν Σολίοισι πολὺν χρόνον ἐνθάδ' ἀνάσσων
τήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτερον·
αὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσου
ἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανος.
γέγονε δὲ ὁ Ἄρατος κατὰ Ἀντίγονον τὸν τῆς Μα-
κεδονίας βασιλέα, ὃς ἐπεκαλεῖτο Γονατᾶς. ἦν δὲ υἱὸς
Δημητρίου τοῦ Πολιορκητοῦ καὶ γυναῖκα εἶχε Φίλαν
τὴν Σελεύκου καὶ Στρατονίκης θυγατέρα. ἦν δὲ φιλόλο-
γος γενόμενος, καὶ περὶ Ποιητικὴν ἐσπουδακὼς περὶ
πολλοῦ ἐποιήσατο πολλοὺς μὲν καὶ ἄλλους τῶν πεπαιδευ-
μένων ἔχειν παρ' αὑτῷ καὶ δὴ καὶ τὸν Ἄρατον. ὃς παρὰ
τῷ βασιλεῖ γενόμενος καὶ εὐδοκιμήσας ἔν τε τῇ ἄλλῃ
πολυμαθείᾳ καὶ τῇ ποιητικῇ προετράπη ὑπ' αὐτοῦ
τὰ Φαινόμενα γράψαι, τοῦ βασιλέως Εὐδόξου ἐπιγραφό-
μενον βιβλίον Κάτοπτρον δόντος αὐτῷ καὶ ἀξιώσαντος
τὰ ἐν αὐτῷ καταλογάδην λεχθέντα περὶ τῶν φαινομένων
μέτρῳ ἐντεῖναι καὶ ἅμα εἰπόντος ὡς “εὐδοξότερον
ποιεῖς τὸν Εὔδοξον ἐντείνας τὰ παρ' αὐτῷ κείμενα μέτρῳ.”
Vitae Arati Et Varia De Arato, Ἐξ ἑτέρων σχολίων εἰσαγωγή (=

Anonymus I) (e cod. Vat. gr. 191) Sec. 5, line 21
χειμερινὸς τροπικὸς ἀνταρκτικός. οὗτοι οἱ πέντε καλοῦνται παράλ-

ληλοι διὰ τὴν τάξιν τῆς θέσεως· κεῖνται γὰρ παραλλήλως ἐφεξῆς.
ὁ μὲν οὖν ἀρκτικός, ὁ ἄνω πρὸς τῶι ἄκρωι τοῦ ἄξονος τῶι
ὑψηλῶι, καλεῖται κατά τινας, ὅτι πρῶτος ἄρχεται, τὸ δ' ἀληθές,
ὅτι ἐν αὑτῶι τὰς καλουμένας Ἄρκτους ἔχει. ἐντεῦθεν μανθάνομεν
τὸ παρὰ τῶι ποιητῆι (Il XVIII 487 – 9, Od V 273 – 5)·
Ἄρκτον θ', ἣν καὶ Ἅμαξαν ἐπίκλησιν καλέουσιν,
850
ἥ τ' αὐτοῦ στρέφεται καί τ' Ὠρίωνα δοκεύει,

οἴη δ' ἄμμορός ἐστι λοετρῶν Ὠκεανοῖο.
οὖσα γὰρ ἐν τῶι ἀρκτικῶι, ὡς ὁρῶμεν, οὐ καταδύεται, ὡς δὲ ἡ
χάρις φησὶν ἡ ποιητική, ἐν Ὠκεανῶι οὐ λούεται. ζητοῦμεν οὖν,
πῶς μόνην αὐτὴν εἶπε μὴ λούεσθαι, τουτέστι καταδύεσθαι, καὶ
τοῦ Δράκοντος καὶ μέρους τοῦ Κηφέως μὴ καταδυομένου. λυθή-
σεται οὖν τὸ ζητούμενον ἐν τῶι περὶ ἀρκτικοῦ λόγωι (in scholiis?).
εὐθὺς μετὰ τοῦτον καταβαίνοντί ἐστιν ὁ καλούμενος θερι-
νὸς τροπικός, ὅτι γενόμενος ἥλιος ἐν Καρκίνωι, ὃς κεῖται ἐν
αὐτῶι, θερινὰς τροπὰς ποιεῖται, κατὰ Μακεδόνας μὲν Πανήμου
εἰκάδι τετάρτηι, κατὰ δὲ Ἀλεξανδρέας Ἐπιφὶ τετάρτηι εἰκάδι.
περὶ τούτου φησὶν Ἄρατος (v. 497 – 9, Aratea p. 94)·
τοῦ μὲν – τε – δι' ὀκτὼ μετρηθέντος
πέντε μὲν ἔνδια στρέφεται καθ' ὑπέρτερα γαίης,
Anonymi In Aristotelis Librum De Interpretatione Phil.,

Commentarium in librum de interpretatione (e cod. Paris. gr. 2064) (fort.
auctore quodam Alexandrino vel Constant P. 17, line 6
οὕτως ἡ φωνὴ ὀργάνοις χρωμένη φωνητικοῖς τε καὶ διαλεκτικοῖς

ὀργάνοις ἀποτελεῖ τοιόνδε λόγον κατὰ συνθήκην. εἰ δέ τις βού-
λοιτο καλεῖν τὸν λόγον ὄργανον, ψυχῆς ἂν εἴη ὄργανον ὑπὲρ φύ-
σιν οὔσης· τούτῳ γὰρ χρωμένη ἡ ψυχὴ τὰ νοήματα ἐκφαίνει.
Ἀποφαντικὸς δὲ οὐ πᾶς, ἀλλ' ἐν ᾧ τὸ ἀληθεύειν ἢ ψεύδεσθαι ὑπάρχει.
πληρώσας τὴν περὶ τοῦ ἁπλοῦ λόγου διδασκαλίαν, νῦν περὶ τοῦ
εἴδους αὐτοῦ διαλαμβάνει τοῦ ἀποφαντικοῦ· ἓν γὰρ τῶν εἰδῶν αὐ-
τοῦ ἐστὶν ὁ ἀποφαντικός. καὶ ἐντεῦθέν ἐστι λαβεῖν τὸν ὅρον τοῦ
ἀποφαντικοῦ· τοῦτον γάρ φησιν εἶναι ἀποφαντικὸν ἐν ᾧ θεωρεῖται
ἀλήθεια ἢ ψεῦδος.
Ῥητορικῆς γὰρ ἢ ποιητικῆς οἰκειοτέρα ἡ σκέψις. οὐ γὰρ περὶ
λόγους ἡ φιλοσοφία οὐδὲ περὶ τὴν τούτων θεωρίαν καταγίνεται,
ἀλλὰ περὶ τὴν τῶν πραγμάτων σκέψιν, καὶ ἠγάπα ἄν, εἰ δυνα-
τὸν ἦν αὐτῇ δακτύλῳ ἑρμηνεύειν. ἐπειδὴ δὲ ἐδεήθη λόγων, τοὺς
μὲν χρησίμους αὑτῇ αἱρεῖται τοὺς λοιποὺς παρίησιν γραμματικοῖς
ἢ ῥήτορσιν. ἐκεῖνοι γὰρ περὶ τούτους καταγίνονται καὶ ῥυθμοὺς
αὐτῶν καὶ σχήματα καὶ περιόδους καὶ ἀποδόσεις καὶ ὅσα τοιαῦτα
ζητεῖν εἰώθασιν.
Ὁ δὲ ἀποφαντικὸς τῆς νῦν θεωρίας. ἐντεῦθεν σαφές ἐστι κατα-
λαβεῖν τὸν σκοπὸν τοῦ προκειμένου βιβλίου· αὐτὸς γὰρ ἀποφαίνε-
ται περὶ ἀποφαντικοῦ λόγου εἶναι τὴν θεωρίαν, τοῦτ' ἔστι τὴν
851
Vitae Pindari Et Varia De Pindaro, Vitae Pindari et varia de Pindaro

P. 1, line 11
Πίνδαρος ὁ ποιητὴς Θηβαῖος ἦν ἐκ Κυνοκεφάλων· κώμη

δέ ἐστι Θηβαϊκή· υἱὸς δὲ Δαϊφάντου, κατὰ δ' ἐνίους Παγώνδα.
ἔνιοι δὲ Σκοπελίνου αὐτὸν γενεαλογοῦσι, τινὲς δὲ τὸν Σκο-
πελῖνον πατρωὸν αὐτοῦ γενέσθαι καὶ αὐλητὴν ὄντα τὴν τέχνην
διδάξαι. μητρὸς δὲ Κλεοδίκης· οἱ δὲ Κληδίκης γράφουσι.
παῖς δὲ ὢν ὁ Πίνδαρος, ὡς Χαμαιλέων καὶ Ἴστρος φασὶ,
περὶ τὸν Ἑλικῶνα θηρῶντα αὐτὸν ὑπὸ πολλοῦ καμάτου εἰς
ὕπνον κατενεχθῆναι, κοιμωμένου δὲ αὐτοῦ μέλισσαν τῷ στό-
ματι προσκαθίσασαν κηρία ποιῆσαι. οἱ δέ φασιν ὅτι ὄναρ
εἶδεν ὡς μέλιτος καὶ κηροῦ πλῆρες εἶναι αὐτοῦ τὸ στόμα, καὶ
ἐπὶ Ποιητικὴν ἐτράπη. διδάσκαλον δὲ αὐτοῦ Ἀθήνησιν οἱ
μὲν Ἀγαθοκλέα, οἱ δὲ Ἀπολλόδωρον λέγουσιν, ὃν καὶ προϊ-
στάμενον κυκλίων χορῶν ἀποδημοῦντα πιστεῦσαι τὴν διδα-
σκαλίαν τῷ Πινδάρῳ παιδὶ ὄντι, τὸν δὲ εὖ διακοσμήσαντα
διαβόητον γενέσθαι. ἔρεισμα δὲ τῆς Ἑλλάδος εἰπὼν Ἀθή-
νας (fr. 76) ἐζημιώθη ὑπὸ Θηβαίων χιλίαις δραχμαῖς ἃς
ἐξέτισαν ὑπὲρ αὐτοῦ Ἀθηναῖοι. ἦν δὲ οὐ μόνον εὐφυὴς
ποιητὴς, ἀλλὰ καὶ ἄνθρωπος θεοφιλής. ὁ γοῦν Πὰν ὁ θεὸς
ὤφθη μεταξὺ τοῦ Κιθαιρῶνος καὶ τοῦ Ἑλικῶνος ᾄδων παιᾶνα
Πινδάρου· διὸ καὶ ᾆσμα ἐποίησεν εἰς τὸν θεὸν ἐν ᾧ χάριν
ὁμολογεῖ τῆς τιμῆς αὐτῷ, οὗ ἡ ἀρχή (fr. 95)·
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Γραμματικόν. , Prolegomena Vossiana

P. 1, line 20
τον Ἅπασιν ἀνθρώποισιν εἰς τὸ ζῆν τέχνη.

Εἴρηται δὲ τέχνη παρὰ τὸ τεύχω ῥῆμα, παρ' ὃ ῥηματικὸν ὄνομα
τευχάνη, συγκοπῆς δὲ γενομένης καὶ ὑφέσεως τέχνη· ἢ παρὰ τὸ τεχνῶ
τέχνη· εἰ καὶ δοκεῖ τὸ ὄνομα σεσημειῶσθαι κατὰ τὴν παραλήγουσαν·
οὐδὲν γὰρ τῶν εἰς χνηληγόντων ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν τῷ επαραλήγε-
ται, εἰ μὴ μόνον τὸ τέχνη, οἷον εἰπεῖν ἐστι λάχνη πάχνη ἄχνη· καὶ ἤτοι
κατὰ τοῦτο σεσημειώσθω τὸ τέχνη τῷ επαραληγόμενον. Ἔστιν οὖν
ἀπὸ τοῦ τεχνῶ ῥήματος περισπωμένου· οὕτω γὰρ ἄμεινον λέγειν· ὥσπερ
γὰρ παρὰ τὸ παχνῶ πάχνη, οὕτως παρὰ τὸ τεχνῶ τέχνη.
Τῆς δὲ καθόλου τέχνης διαφοραί εἰσι τέσσαρες, θεωρητική, πρα-
κτική, ποιητική, μικτή. Καὶ θεωρητικαὶ μὲν λέγονται τέχναι ὅσαι λόγῳ
μόνῳ παραδίδονται, καθάπερ ἡἀστρονομία· ὁ γὰρ ἀστρονόμος λόγῳ
852
μόνῳ παραδίδωσι τὸν ἥλιον εἶναι σήμερον, εἰ τύχοι, ἐν τῷὑδροχόῳ.

Πρακτικαὶ δὲ ὅσαι δι' ὀργάνων ἐνεργοῦσιν, ὡς ἡ στρατηγική· ἐν γὰρ
ταῖς παρατάξεσι δέονται κριῶν καὶ ἄλλων τῶν πρὸς τειχομαχίαν πεποιη-
μένων· ἢ ὅσαι μέχρι τοῦ γενέσθαι ὁρῶνται τέχναι, ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ
ἡ ὀρχηστική· ἐφ' ὅσον γὰρ οὗτοι ἐνεργοῦσιν, ὁρῶνται καὶ γνωρίζονται
ὄντες αὐληταὶ καὶ ὀρχησταί. Ποιητικαὶ δὲ τέχναι λέγονται, ὅσαι ὕλην
λαβοῦσαι ἀδιατύπωτον ἐποίησάν τι πρὸς μνήμην τοῦ δημιουργήσαντος,
οἷον ἡἀνδριαντοπλαστική· χαλκὸν γὰρ καὶ ὕλην ἀδιατύπωτον λαβοῦσα
ὁμοίωμά τι ἀπετέλεσεν· καὶ ἡ σκυτοτομική· σκῦτος γὰρ λαβοῦσα ἀδια

P. 2, line 23
Περὶ ὅρου.
Ὅρος ἐστὶ λόγος καθολικὸς περιέχων τὰ περιεχόμενα· ἢ οὕτως·

ὅρος ἐστὶν ὁ τὸ τί ἐστιν ἑκάστῳ δηλῶν. Τὴν μὲν οὖν καθόλου τέχνην
ἔστι διαφόρως ὁρίσασθαι· οἱ μὲν γὰρ ὁρίζονται οὕτως· τέχνη ἐστὶν ἕξις
ὁδοποιητικὴ τοῦ κοινοῦ συμφέροντος· ἄλλοι δὲ οὕτως· τέχνη ἐστὶ μέ-
θοδος ἐνεργοῦσα τῷ βίῳ τὸ συμφέρον· οἱ δὲ Στωϊκοὶ φιλόσοφοι, ὧν καὶ
ὁ ὅρος ἀποδεκτέος, οὕτως; τέχνη ἐστὶ σύστημα ἐκ καταλήψεων συγγε-
γυμνασμένων πρός τι τέλος εὔχρηστον τῷ βίῳ. Καὶ ἄξιον δὲ ἡμᾶς μὴ
ἀγνοεῖν τὰς ἐγκειμένας τῷ ὅρῳ λέξεις. «Σύστημα» γάρ ἐστι τὸ πλῆθος·
πλήθους γὰρ θεωρημάτων καὶ οὐχ ἑνὸς μόνου θεωρήματος δεῖται ἡ
τέχνη· «ἐκ καταλήψεων» τουτέστι γνώσεων, καταλαβεῖν γὰρ τὸ γνῶναι·
»συγγεγυμνασμένων» τουτέστι συνεζητημένων καὶ φανερῶν·

P. 7, line 6
ὦ τέκνον, οὐχ ἅπαντα τῷ γήρᾳ κακά, Ἐτεόκλεες, πρόσεστιν, ἀλλ'

ἡμπειρία ἔχει τι λέξαι τῶν νέων σοφώτερον,
τουτέστιν ἡ γνῶσις καὶ ἡ εἴδησις. Ἔνθεν τινὲς ἐκφεύγοντες τὸν τοιοῦ-

τον ὅρον ἕτερον ὅρον ἀποφαίνονται τῆς γραμματικῆς, λέγοντες· γραμ-
ματική ἐστι τέχνη ποιητική τε καὶ θεωρητικὴ τῶν παρὰ ποιηταῖς τε
καὶ συγγραφεῦσιν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ λεγομένων, ἐξ ἧς ἑκάστῳ τὸ οἰκεῖον
853
ἀποδιδόντες ἐξ ἀπείρου καταληπτὸν ποιούμεθα. Τῶν γὰρ τεχνῶν αἱ

μέν εἰσι ποιητικαί, αἱ δὲ πρακτικαί, αἱ δὲ θεωρητικαί, αἱ δὲ μικταί· καὶ
ποιητικαὶ μὲν οὖν εἰσιν ὅσαι ὕλην τινὰ λαβοῦσαι κατασκευάζουσιν, ὃ καὶ
μετὰ ταῦτα ὁρᾶται, οἷον ἡ ἀνδριαντοπλαστική, ἡ τεκτονική, ἡ λαοξοϊκή·

πρακτικαὶ δέ εἰσιν ὅσαι ἅμα τῷ γενέσθαι ἀπόλλυνται, οὐδὲν ἴχνος ἑαυ-
τῶν καταλιμπάνουσαι, ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ τῶν ὀρχηστῶν· θεωρητικαὶ
δέ εἰσινὅσαι τῇ διανοίᾳ θεωροῦνται, οἷον ἡἀστρονομία· μικταὶ δέ
εἰσιν ὅσαι ἀμφοτέρων μετέχουσιν, οἷον ἡἰατρική·

P. 7, line 22
τῶν καταλιμπάνουσαι, ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ τῶν ὀρχηστῶν· θεωρητικαὶ

δέ εἰσινὅσαι τῇ διανοίᾳ θεωροῦνται, οἷον ἡἀστρονομία· μικταὶ δέ
εἰσιν ὅσαι ἀμφοτέρων μετέχουσιν, οἷον ἡἰατρική· αὕτη γὰρ μετέχει
καὶ τοῦ ποιητικοῦ καὶ τοῦ θεωρητικοῦ· καὶ ποιητικὸν μὲν αὐτῆς ἐστι
τὸ χειρουργικόν, θεωρητικὸν δὲ αὐτῆς τὸ διαγινώσκειν τὰ πάθη διὰ τῶν
σφυγμῶν καὶ τῶν ἄλλων. Σκοπήσωμεν οὖν τὴν γραμματικὴν ὑπὸ ποῖον
τούτων ἀνάγεται. Φαμὲν καὶ αὐτὴν εἶναι μικτήν· ἐν μὲν γὰρ τῷ στί-
ζειν ἀποτελῶ τι καὶ πράττω, τὸ δὲ τεχνολογεῖν θεωρητικὸν καὶ τὸ τῆς
μεθόδου τῶν κανόνων· καὶ διὰ τοῦτο αὐτὴν ἀπεφήναντο τέχνην ποιη-
τικήν τε καὶ θεωρητικήν.
Γινώσκειν δὲ χρὴ ὅτι τὸ παλαιὸν ἡ γραμματικὴ κριτικὴ ἐκαλεῖτο
παρὰ τὸ κρίνειν τὰ ποιήματα· Ἀντίδωρος δέ τις γραμματικὸς γραμμα-
τικὴν αὐτὴν ὠνόμασε παρὰ τὴν γνῶσιν τῶν γραμμάτων. Γράμματα δὲ
καλοῦνται καὶ τὰ συγγράμματα καὶ τὰ ἀπομνημονεύματα καὶ πάντα τὰ
λογικὰ ἐπιτηδεύματα. Ἐπεὶ τοίνυν δεῖ τὸν γραμματικὸν παντὸς ἅπτε-
σθαι λογικοῦ ἐπιτηδεύματος καὶ πάντα ἐξηγεῖσθαι τῇ συντάξει, οὐ μὴν
τῇ θεωρίᾳ, τούτου ἕνεκεν γραμματικὴν αὐτὴν ἐκάλεσεν.
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Γραμματικόν. , Scholia Vaticana (partim

excerpta ex Georgio Choerobosco, Georgio quodam, Porphyrio,
Melampode, Stephano, Diomede P. 108, line 30
αὐτοῦ· ἐκ τοῦ εἵρω δὲ καὶ ὅρμος, τὸ σημαῖνον τὸν περιτραχήλιον κός-

μον, καὶ γὰρ ὁ περιτραχήλιος κόσμος συμπεριέχει κόσμιόν τι· καὶ ἐκ
τούτου καὶ ὅρμος ὁ λιμήν, περιεκτικὸς γάρ ἐστιν ὁ λιμὴν πλήθους νεῶν.
Ἡρωδιανὸςδὲ λέγει, ὅτι ἀπὸ τοῦ ὁρῶ (τὸ βλέπω) γέγονεν ὅρος· καὶ
γὰρ ὁ ὅρος εὐόρατα καὶ εὔοπτα ποιεῖ ἡμῖν τὰ ὁριζόμενα. Εὐλόγως δὲ
854
δασύνεται τὸ ὅρος· εἴτε γὰρ ἀπὸ τοῦ εἵρω γινόμενον (τὸ συμπλέκω)
δασύνεται, ἐπειδὴ καὶ τὸ εἵρω δασύνεται, εἴτε ἀπὸ τοῦ ὁρῶ, ὡσαύτως.
Εἴπωμεν δὲ τὸν ὅρον τῆς τέχνης. Οἱ μὲν Ἐπικούρειοιοὕτως
ὁρίζονται τὴν τέχνην· «τέχνη ἐστὶ μέθοδος ἐνεργοῦσα τῷ βίῳ τὸ συμ-
φέρον»· ἐνεργοῦς δὲ οἱονεὶ ἐργαζομένη. Ὁ δὲ Ἀριστοτέληςοὕτως·
»τέχνη ἐστὶν ἕξις ὁδοῦ τοῦ συμφέροντος ποιητική»· ἕξις δέ ἐστι πρᾶγμα
μόνιμον καὶ δυσκατάληπτον. Οἱ δὲ Στωϊκοὶ λέγουσι· «τέχνη ἐστὶ σύ-
στημα ἐκ καταλήψεων ἐμπειρίᾳ ἐγγεγυμνασμένων πρός τι τέλος εὔ-
χρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ». «Σύστημα» δὲ οἱονεὶ συνάθροισμα· οὕτω γὰρ
εἰώθαμεν λέγειν σύστημα στρατιωτῶν, τουτέστι [τὸ] συνάθροισμα·

καὶ τῷ πτερῷ τῆς μυίας καλυπτόμενον. Ψευδοτεχνία δέ ἐστι βραχεῖα

τέχνη, μείζονος ὑποδυομένη τέχνης ἔργον, ὥσπερ οἱ φαρμακοπῶλαι
ἤγουν οἱ μυρεψοί· οὗτοι γὰρ λέγουσιν ἑαυτοὺς ἰατρούς. Κακοτεχνία δέ
ἐστιν ἕξις εὑρημένη ἐπὶ κακῷ τῷ βίῳ, ὥσπερ ἡ τῶν δηλητήρων καὶ ἡ
τῶν τυμβωρύχων. Ματαιοτεχνία δέ ἐστιν ἡ μηδὲν συντελοῦσα τῷ βίῳ
τέχνη, ὥσπερ ἡ σχοινοβατική, ἤγουν ὁ ἐν τῇ σχοίνῳ περιπατῶν, καὶ
ὥσπερ ὁ κοντοπαίκτης. Ἀτεχνία δέ ἐστιν ἁμάρτημα τῷ τεχνίτῃ γενό-
μενον.
Φασὶ δὲ τῶν τεχνῶν διαφορὰς τέσσαρας εἶναι· λέγουσι γὰρ ὅτι τῶν
τεχνῶν αἱ μέν εἰσι ποιητικαί, αἱ δὲ θεωρητικαί, αἱ δὲ πρακτικαί, αἱ δὲ
μικταί. Καὶ ποιητικὴ μέν ἐστιν ἣ ὕλην τινὰ λαβοῦσα κατασκευάζει τι
ἐντέχνως, ὥσπερ ἡ χαλκευτικὴ καὶ ἡ σκυτοτομικὴ καὶ ἡ τεκτονική.
Πρακτικὴ δέ ἐστιν ἡ δι' ὀργάνων καταπραττομένη τινά, ὥσπερ ἡ στρα-
τηγική, ἥτις μηχαναῖς τε καὶ ὀργάνοις τοὺς ἐναντίους καταγωνίζεται.
Θεωρητικὴ δέ ἐστιν ἡ τὰ πράγματα θεωροῦσα διὰ λιτῆς θεωρίας, ὥσπερ
ἡ ἀστρονομία καὶ ἡ φιλοσοφία· ἰστέον δὲ ὅτι θεωρία ἐστίν, ἡνίκα τις
θεωρεῖ μόνον καὶ οὐδὲν λέγει, ὡς ὅταν ὁ ἀστρονόμος θεωρῇ μόνον τὰ
ἄστρα. Μικτὴ δέ ἐστιν ἡ ἐκ τούτων τῶν προειρημένων συγκειμένη, ὡς
ἡ ἰατρική· τὸ μὲν γὰρ αὐτῆς περὶ τοὺς λόγους ἐστὶ καταγινόμενον ἐν
θεωρίᾳ καὶ θεωρητικόν, τὸ δὲ χειρουργικόν ἐστι καὶ πρακτικόν.

αὔνω· ἐκ τούτου αὐνός καὶ βαυνός, ὅπερ κοινῶς μὲν ὀξύνεται, ἀττικῶς
855
δὲ βαρύνεται· σημαίνει δὲ τὴν κάμινον, ὡς παρὰ τῷ Ἐρατοσθένει

p. 99 Hμέσον δ' ἐξαύσατο βαυνόν, ἤγουν ὑφηῦσε· καὶ ὡς παρὰ
τὸ ἵππος ἵππασος καὶ παρὰ τὸ χόρτος χόρτασος, οὕτως καὶ παρὰ τὸ
βαυνός βαύνασος, καὶ καθ' ὑπερβιβασμὸν βάναυσος. Ἐγκύκλιοι δέ εἰσιν,
ἃς ἔνιοι λογικὰς καλοῦσιν, οἷον ἀστρονομία, γεωμετρία, μουσική, φιλο-
σοφία, ἰατρική, γραμματική, ῥητορική· ἐγκυκλίους δὲ αὐτὰς καλοῦσιν,
ὅτι
τὸν τεχνίτην δεῖδιὰ πασῶν αὐτῶν ὁδεύσαντα τὸ χρειῶδες ἀφ' ἑκά-
στης εἰς τὴν ἑαυτοῦ εἰσάγειν.
Ἄλλοι δὲ ἄλλας παραδιδόασι διαφορὰς [τέσσαρας] τῆς τέχνης. Ἔστι
δὲ θεωρητικὴ καὶ πρακτικὴ καὶ ποιητικὴ καὶ ἐκ τούτων μικτή. Καὶ
θεωρητικὴ μέν ἐστιν ἡ τῇ θέᾳ παραδιδομένη μόνῃ, ὥσπερ ἡ ἀστρονομία.
Πρακτικὴ δέ ἐστιν, ἥτις ὀργάνων ἐν τῇ πράξει δεῖται, οἷον κριῶν καὶ
τῶν τοιούτων μηχανημάτων, ὥσπερ ἡ στρατηγική· ἢπρακτικαί εἰσιν,
ὅσαι μέχρι τοῦ γίνεσθαι ὁρῶνται, ὥσπερ ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική·
αὗται γὰρ ἐφ' ὅσον χρόνον πράττονται, ἐπὶ τοσοῦτον καὶ ὁρῶνται, μετὰ
γὰρ τὴν πρᾶξιν οὐχ ὑπάρχουσιν. Ποιητικαὶ δέ εἰσιν, ὅσαι ὕλην ἀδια-
τύπωτον λαμβάνουσαι ποιοῦσί τι πρὸς μνήμην τοῦ δημιουργήσαντος,
ὥσπερ ἡ χαλκευτική· αὕτη γὰρ λαβοῦσα χαλκὸν ἀποτελεῖ εἶδος πρὸς
μνήμην τοῦ δημιουργήσαντος. Μικτὴ δέ ἐστιν, ὥσπερ ἡ ἰατρική· αὕτη
γὰρ καὶ λόγῳ κέχρηται, ἡνίκα εἴπῃ «ῥαφήτω τόδε τι», καὶ πράξει, ἡνίκα

μένου πράγματος· ἐὰν γὰρ εἴπω ἄνθρωπος, ἐδήλωσα τὴν φύσιν τοῦ
ὑποκειμένου πράγματος· ἀλλ' οὐκ ἔστι λόγος· «σύντομος» δὲ πρός-
κειται, ἐπειδὴ εἰσὶ λόγοι διηγηματικοί, ἤγουν ἐν πλάτει θεωρούμενοι, ὡς
ὁ κατὰ Μειδίου λόγος Δημοσθένους· ὁ δὲ ὅρος σύντομος θέλει εἶναι
πρόσκειται δὲ«δηλωτικὸς τῆς φύσεως τοῦ ὑποκειμένου πράγματος» διὰ
τὰ ἀποφθέγματα, τὸ «μηδὲν ἄγαν», τὸ «γνῶθι σαυτόν»· οὗτοι γὰρ καὶ
λόγοι εἰσὶ καὶ σύντομοι, ἀλλ' οὐκ εἰσὶν ὅροι, ἐπειδὴ οὐκ εἰσὶ δηλωτικοὶ
τῆς φύσεως τοῦ ὑποκειμένου πράγματος. Ταῦτα μὲν ἐν τούτοις.
Ἰστέον δὲ ὅτι τὴν τέχνην τινὲς μὲν οὕτως ὡρίσαντο, «μέθοδος
ἐνεργοῦσα τῷ βίῳ τὸ συμφέρον»· ὁ δὲ Ἀριστοτέλης, «ἕξις ὁδοῦ τοῦ
συμφέροντος ποιητική»· ἕξις δέ ἐστι πρᾶγμα μόνιμον καὶ
δυσκατάληπτον.
Ὁ δὲ τεχνικὸς οὕτως· «τέχνη ἐστὶ σύστημα ἐκ καταλήψεων ἐγγεγυμνα-
σμένων πρός τι τέλος εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ»· καὶ ἔστι τὸ μὲν «σύ-
στημα» ἀντὶ γένους· καὶ γὰρ ἐπὶ δήμου λαμβάνεται, καὶ σημαίνει τὸ
ἄθροισμα, καὶ ἐπὶ ἄλλων πολλῶν· τὰ δὲ λοιπὰ συστατικαὶ διαφοραί· τὸ
856
δὲ «[ἐγ]καταλήψεων» ἀντὶ τοῦ ἐνθυμημάτων καὶ ἐφευρημάτων τέθειται.

Ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ πεῖραν ἔχων πλῆθος μὲν ἔχει ἐφευρημάτων, οὐ μὴν
ἠκριβωμένων καὶ δεδοκιμασμένων πολλάκις, διὰ τοῦτο τέθειται τὸ «ἐγγε-
γυμνασμένων», ἵνα διαστέλληται ἡ τέχνη ἀπὸ τῆς πείρας.

στημα» ἀντὶ γένους· καὶ γὰρ ἐπὶ δήμου λαμβάνεται, καὶ σημαίνει τὸ
ἄθροισμα, καὶ ἐπὶ ἄλλων πολλῶν· τὰ δὲ λοιπὰ συστατικαὶ διαφοραί· τὸ
δὲ «[ἐγ]καταλήψεων» ἀντὶ τοῦ ἐνθυμημάτων καὶ ἐφευρημάτων τέθειται.
Ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ πεῖραν ἔχων πλῆθος μὲν ἔχει ἐφευρημάτων, οὐ μὴν
ἠκριβωμένων καὶ δεδοκιμασμένων πολλάκις, διὰ τοῦτο τέθειται τὸ «ἐγγε-
γυμνασμένων», ἵνα διαστέλληται ἡ τέχνη ἀπὸ τῆς πείρας. Τὸ δὲ «πρός
τι τέλος εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ» εἴρηται διὰ τὴν ματαιοτεχνίαν καὶ
κακοτεχνίαν, περὶ ὧν ἐν τῇ προθεωρίᾳ εἰρήκαμεν.
Τῆς δὲ καθόλου τέχνης διαφοραί εἰσι τέσσαρες, θεωρητική, πρακτική,
ποιητική, μικτή, ἵνα καὶ πάλιν περὶ αὐτῶν εἴπωμεν. Καὶ θεωρητικαὶ
μέν, ὅσαι λόγῳ μόνῳ παραδίδονται, καθάπερ ἡἀστρονομία· ὁ γὰρ
ἀστρονόμος λόγῳ μόνῳ παραδίδωσι τὸν ἥλιον εἶναι σήμερον, εἰ τύχοι,
ἐν τῷ ὑδροχόῳ. Πρακτικαὶ δέ, ὅσαι δι' ὀργάνων ἐνεργοῦσιν, ὡς ἡ
στρατηγική· ἐν γὰρ ταῖς παρατάξεσι δέονται κριῶν καὶ ἄλλων τῶν πρὸς
τειχομαχίαν πεποιημένων· ἢ ὅσαι μέχρι τοῦ γενέσθαι ὁρῶνται τέχναι,
ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική· ἐφ' ὅσον γὰρ οὗτοι ἐνεργοῦσιν, ὁρῶν-
ται καὶ γνωρίζονται ὄντες αὐληταὶ καὶ ὀρχησταί· Ποιητικαὶ δὲ τέχναι
λέγονται, ὅσαι ὕλην λαβοῦσαι ἀδιατύπωτον ἐποίησάν τι εἰς μνήμην
τοῦ δημιουργήσαντος, οἷον ἡἀνδριαντοπλαστική· χαλκὸν γὰρ καὶ
ὕλην λαβοῦσα ἀδιατύπωτον ὁμοίωμά τι ἀπετέλεσε· καὶ ἡ σκυτομική

τῆς τέχνης, τῆς ἐπιστήμης, τῆς ἐμπειρίας καὶτῆς πείρας, σκεψώμεθα

ποίᾳ μᾶλλον οἰκειώσωμεν τὴν γραμματικήν. Καὶ ὅτι μὲν οὐκ ἔστιν ἐπι-
στήμη, ἔστι δῆλον· οὐ γὰρ ἄπταιστος, ἀλλ' ἐν πολλοῖς ἀτελὴς εὑρίσκεται
ἐκ τοῦ πολλὰ μὴ κατορθοῦν, ἀλλ' ἐν τοῖς σεσημειωμένοις ἐᾶν· ὅτι δὲ
οὐδὲ ἐμπειρία κατὰ Διονύσιον, φανερόν· οὐ γὰρ ἀμοιρεῖ λόγου τοῦ
κυροῦντος αὐτήν· εἰ δ' οὐκ ἐμπειρία, πολλῷ μᾶλλον οὐδὲ πεῖρα. Τέχνην
τοίνυν αὐτὴν ὑποληπτέον· συνέστηκε γὰρ ἐκ διαφόρων μεθόδων καὶ
857
καταλήψεων ἠκριβωμένων ἐν τέχνῃ καὶ ἱστορίᾳ· τὸ δὲ τέλος ἔχει βιω-

φελές· ποιημάτων γὰρ μήτηρ ἐστίν, ἐξ ὧν μεγίστη τῷ βίῳ συμβουλὴ
καὶ ἀσφάλεια καὶ τῶν δικαίων ἀπόλαυσις. Ὅτι γὰρ συμβουλεύειν οἶδε
τὸ χρειῶδες ἡ ποιητική, ἄκουε καὶ Ὁμήρου λέγοντος γ 267 – 272·
πὰρ γὰρ ἔην καὶ ἀοιδὸς ἀνήρ, ᾧ πόλλ' ἐπέτελλεν
Ἀτρείδης, Τροίηνδε κιών, εἴρυσθαι ἄκοιτιν·
ἀλλ' ὅτε δή μιν μοῖρα θεῶν ἐπέδησε δαμῆναι,
δὴ τότε τὸν μὲν ἀοιδὸν ἄγων ἐς νῆσον ἐρήμην
κάλλιπεν οἰωνοῖσιν ἕλωρ καὶ κύρμα γενέσθαι·
τὴν δ' ἐθέλων ἐθέλουσαν ἀνήγαγεν ὅνδε δόμονδε.
Τοῦτο δὲ καὶ Σόλων εἰδώς, ὡς ἐμψυχότεραί εἰσι μᾶλλον αἱ ἔμμε-
τροι τῶν παραινέσεων καὶ τῇ χάριτι τοῦ ῥυθμοῦ ψυχαγωγοῦσι τὸν
ἀκροατήν, ἐμμέτρως παρῄνεσεν· ὁμοίως καὶ ὁ Ἡσίοδος καὶ ἄλλοι πολλοὶ
τῶν σοφῶν.

ται, ἐπί τε τοῦ λογικοῦ καὶ τοῦ πρακτικοῦ· λέγουσι γάρ, ὅτι ἐμπειρία
ἐστὶν ἡ ἄλογος τριβὴ καὶ ἡ λογικὴ γνῶσις, ἀγνοοῦντες ὅτι τὸ προκα-
τάρχον αἴτιον τῆς λέξεως, τὸ πεῖρα, οὐδὲν ἄλλο δηλοῖ ἀλλ' ἢ τὴν ἅπαξ
δοκιμασίαν ἀλόγου τριβῆς, ὡς εἴπομεν· παρὰ γὰρ τὸ πείρα ἐν μετα-
σχηματισμῷ καὶ συνθέσει τῆς ἔν προθέσεως τροπῇ τε τοῦ νεἰς μἐγέ-
νετο ἔμπειρος, καὶ τὸ θηλυκὸν ἐμπειρία παρενθέσει τοῦ ι.
Τῶν παρὰ ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσιν.] Οὐκ ἔστι μόνον
παρὰ τοῖς ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσι χρειώδης ἡ γραμματική, ἀλλὰ
καὶ παρὰ τοῖς ῥήτορσι καὶ ἱστοριογράφοις. Τέσσαρα γάρ εἰσι ταῦτα
ἀλλήλοις ἀντιπαρακείμενα, ἐξ ἑκατέρας δὲ ἀντιθέσεως ἓν εἰπὼν καὶ τὸ
ἕτερον παρεδήλωσεν. Ἀντίκειται δὲ τῇ μὲν ποιητικῇ ἡ ἱστοριογραφική·
ἡ μὲν γὰρ ποιητικὴ τέχνη, ἡ δὲ ἱστοριογραφικὴ οὐ τέχνη, τὸ δὲ τέχνη
καὶ οὐ τέχνη ἀντίθεσις· ὡσαύτως καὶ ἡ ῥητορικὴ ἀντίκειται τῇ συγγρα-
φικῇ· ἡ μὲν γὰρ ῥητορικὴ τέχνη ἐστίν, ἡ δὲ συγγραφικὴ οὐ τέχνη ἐστίν.
Συγγραφεὺς δὲ καὶ ῥήτωρ καὶ ἱστοριογράφος καὶ ποιητὴς ταύτῃ διαφέ-
ρουσι· συγγραφεὺς μὲν γὰρ ὁ τὰ ἐφ' ἑαυτοῦ γενόμενα συγγραψάμενος,
ὡς Θουκυδίδης ὁ Ἀθηναῖος τὸν Πελοποννησιακὸν πόλεμον συνέγραψεν
ἐπὶ αὑτοῦ γεγονότα· ἱστοριογράφος δὲ ὁ τὰ πρὸ αὑτοῦ ἅπαντα συγγρά-
φων, ὡς Ἡρόδοτος· ῥήτωρ δὲ ὁ περὶ τὰ πολιτικὰ ζητήματα ἠσχολη-
μένος, ὡς Δημοσθένης καὶ οἱ κατ' αὐτόν. ποιητὴς δὲ κεκόσμηται τοῖς
τέσσαρσι τούτοις, μέτρῳ, μύθῳ, ἱστορίᾳ καὶ ποιᾷ λέξει, καὶ πᾶν ποίημα

858

ἐστὶν ἡ ἄλογος τριβὴ καὶ ἡ λογικὴ γνῶσις, ἀγνοοῦντες ὅτι τὸ προκα-

τάρχον αἴτιον τῆς λέξεως, τὸ πεῖρα, οὐδὲν ἄλλο δηλοῖ ἀλλ' ἢ τὴν ἅπαξ
δοκιμασίαν ἀλόγου τριβῆς, ὡς εἴπομεν· παρὰ γὰρ τὸ πείρα ἐν μετα-
σχηματισμῷ καὶ συνθέσει τῆς ἔν προθέσεως τροπῇ τε τοῦ νεἰς μἐγέ-
νετο ἔμπειρος, καὶ τὸ θηλυκὸν ἐμπειρία παρενθέσει τοῦ ι.
Τῶν παρὰ ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσιν.] Οὐκ ἔστι μόνον
παρὰ τοῖς ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσι χρειώδης ἡ γραμματική, ἀλλὰ
καὶ παρὰ τοῖς ῥήτορσι καὶ ἱστοριογράφοις. Τέσσαρα γάρ εἰσι ταῦτα
ἀλλήλοις ἀντιπαρακείμενα, ἐξ ἑκατέρας δὲ ἀντιθέσεως ἓν εἰπὼν καὶ τὸ
ἕτερον παρεδήλωσεν. Ἀντίκειται δὲ τῇ μὲν ποιητικῇ ἡ ἱστοριογραφική·
ἡ μὲν γὰρ ποιητικὴ τέχνη, ἡ δὲ ἱστοριογραφικὴ οὐ τέχνη, τὸ δὲ τέχνη
καὶ οὐ τέχνη ἀντίθεσις· ὡσαύτως καὶ ἡ ῥητορικὴ ἀντίκειται τῇ συγγρα-
φικῇ· ἡ μὲν γὰρ ῥητορικὴ τέχνη ἐστίν, ἡ δὲ συγγραφικὴ οὐ τέχνη ἐστίν.
Συγγραφεὺς δὲ καὶ ῥήτωρ καὶ ἱστοριογράφος καὶ ποιητὴς ταύτῃ διαφέ-
ρουσι· συγγραφεὺς μὲν γὰρ ὁ τὰ ἐφ' ἑαυτοῦ γενόμενα συγγραψάμενος,
ὡς Θουκυδίδης ὁ Ἀθηναῖος τὸν Πελοποννησιακὸν πόλεμον συνέγραψεν
ἐπὶ αὑτοῦ γεγονότα· ἱστοριογράφος δὲ ὁ τὰ πρὸ αὑτοῦ ἅπαντα συγγρά-
φων, ὡς Ἡρόδοτος· ῥήτωρ δὲ ὁ περὶ τὰ πολιτικὰ ζητήματα ἠσχολη-
μένος, ὡς Δημοσθένης καὶ οἱ κατ' αὐτόν. ποιητὴς δὲ κεκόσμηται τοῖς
τέσσαρσι τούτοις, μέτρῳ, μύθῳ, ἱστορίᾳ καὶ ποιᾷ λέξει, καὶ πᾶν ποίημα
μὴ μετέχον τῶν τεσσάρων τούτων οὐκ ἔστι ποίημα· ἀμέλει τὸν

λόν, συνήγαγεν ὁλοσχερεῖς τὰς λέξεις καὶ παρέδωκεν ἀνθρώποις σοφοῖς

καὶ ἐπιστήμοσιν, ὡς καὶ τὸ ἐπίγραμμα αὐτοῦ δηλοῖ Anthol. XI 442:
Τρίς με τυραννήσαντα τοσαυτάκις ἐξετίναξε
δῆμος Ἀθηναίων, καὶ τρὶς ἐπηγάγετο,
τὸν μέγαν ἐν βουλῇ Πεισίστρατον, ὃς τὸν Ὅμηρον
ἤθροισα, σποράδην τὸ πρὶν ἀειδόμενον.
Ἡμέτερος γὰρ κεῖνος ὁ χρύσεος ἦν πολιήτης,
εἴπερ Ἀθηναῖοι Σμύρναν ἀπῳκίσαμεν.
Ῥαψῳδία ἐστὶ μέρος ποιήματος.] Ποιήσεως ἐχρῆν εἰπεῖν, οὐ
ποιήματος· ποίησις γὰρ ἡ πᾶσα Ἰλιάς, ποίημα δὲ ἑκάστη ῥαψῳδία. Δια-
φέρει δὲ ποίημα καὶ ποίησις καὶ ποιητικὴ καὶ ποιητής· ποιητικὴ μὲν
γάρ ἐστιν ἡ ἕξις, ποιητὴς δὲ ὁ μετέχων ποιητικῆς, ποίημα δὲ ὁ στίχος
καὶ τὸ σύνταγμα τὸ ἐν ταὐτῷ ἀρχὴν καὶ τέλος ἔχον, ὁποῖόν ἐστι τὸ Κ
τῆς Ἰλιάδος ἡ νυκτεγερσία καλουμένη· ποίησις δέ ἐστιν ἥτις ἀρχὴν μὲν
859
οὐκ ἔχει ἐν τοῖς προτέροις, τὸ δὲ νόημα ἐν τοῖς ἐχομένοις ἀποτελεῖ·

ἢ ποίημά ἐστι φράσις ἔμμετρος καὶ εὔρυθμος, ἀρχαιοτέρα καὶ σεμνοτέρα
τῆς λογικῆς συντάξεως, κατὰ τῶν ὑποκειμένων πραγμάτων ἢ ὡς ὑπο-
κειμένων τιθεμένη, ὑποκειμένων μὲν θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων, ὡς ὑπο-
κειμένων δέ, οἷον Σκύλλης, Χιμαίρας καὶ τῶν ὁμοίων.

καὶ ἐπιστήμοσιν, ὡς καὶ τὸ ἐπίγραμμα αὐτοῦ δηλοῖ Anthol. XI 442:

Τρίς με τυραννήσαντα τοσαυτάκις ἐξετίναξε
δῆμος Ἀθηναίων, καὶ τρὶς ἐπηγάγετο,
τὸν μέγαν ἐν βουλῇ Πεισίστρατον, ὃς τὸν Ὅμηρον
ἤθροισα, σποράδην τὸ πρὶν ἀειδόμενον.
Ἡμέτερος γὰρ κεῖνος ὁ χρύσεος ἦν πολιήτης,
εἴπερ Ἀθηναῖοι Σμύρναν ἀπῳκίσαμεν.
Ῥαψῳδία ἐστὶ μέρος ποιήματος.] Ποιήσεως ἐχρῆν εἰπεῖν, οὐ
ποιήματος· ποίησις γὰρ ἡ πᾶσα Ἰλιάς, ποίημα δὲ ἑκάστη ῥαψῳδία. Δια-
φέρει δὲ ποίημα καὶ ποίησις καὶ ποιητικὴ καὶ ποιητής· ποιητικὴ μὲν
γάρ ἐστιν ἡ ἕξις, ποιητὴς δὲ ὁ μετέχων ποιητικῆς, ποίημα δὲ ὁ στίχος
καὶ τὸ σύνταγμα τὸ ἐν ταὐτῷ ἀρχὴν καὶ τέλος ἔχον, ὁποῖόν ἐστι τὸ Κ
τῆς Ἰλιάδος ἡ νυκτεγερσία καλουμένη· ποίησις δέ ἐστιν ἥτις ἀρχὴν μὲν
οὐκ ἔχει ἐν τοῖς προτέροις, τὸ δὲ νόημα ἐν τοῖς ἐχομένοις ἀποτελεῖ·
ἢ ποίημά ἐστι φράσις ἔμμετρος καὶ εὔρυθμος, ἀρχαιοτέρα καὶ σεμνοτέρα
τῆς λογικῆς συντάξεως, κατὰ τῶν ὑποκειμένων πραγμάτων ἢ ὡς ὑπο-
κειμένων τιθεμένη, ὑποκειμένων μὲν θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων, ὡς ὑπο-
κειμένων δέ, οἷον Σκύλλης, Χιμαίρας καὶ τῶν ὁμοίων.

τὸεἰκῇ, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ σημαίνοντος τὸ σημαινόμενον· ἴδιον γὰρ λέξεως

σημαινόμενον ἔχειν, συλλαβῆς δὲ ἴδιον τὸ μηδὲν σημαίνειν. Τὸ δὲ
λέγω σημαίνει ἐνταῦθα τρία, τὸ ἀπαγγέλλω, τὸ ἀριθμῶ, τὸ ἐκλέγομαι·
λέξις οὖν ἐστιν ἡ σημασίας ἀπαγγελτική, ἢ ἡ πρὸς σύνταξιν λόγου κατα-
ριθμουμένη, ἢ ἣν πᾶς ὁστισοῦν ἐκλέγεται μᾶλλον τῆς ἀσήμου φωνῆς.
Διαφέρει δὲ σύνταξις συνθέσεως· καὶ σύνταξις μέν ἐστι λέξεων
860
παράθεσις μὴ ὁμοῦ μὲν γεγραμμένων, ὁμοῦ δὲ νοουμένων, σύνθεσις δὲ

[μιᾶς ἢ] δύο ἢ καὶ τριῶν λέξεων ἕνωσις ὑφ' ἕνα τόνον καὶ ἓν πνεῦμα.
Τὴν δὲ σύνθεσιν ἐνταῦθα τὴν πεζὴν εἶπε φράσιν, ἥτις πεζὴ λέγεται, ὅτι
δι' αὐτῆς, ὡς δημοσίας ὁδοῦ, πάντες ὁδεύουσι καὶ ποιηταὶ καὶ πεζολό-
γοι· πεζὴν γὰρ λέγει τὴν κοινήν· τῇ μέντοι ποιητικῇ μόνοι χρῶνται,
ὅσοι μετὰ τέχνης αὐτὴν ἐπιτηδεύουσιν. Εἴρηκε δὲ τὸν λόγον πεζῆς
λέξεως σύνθεσιν, ὡς ἂν εἴποι τις τὴν κοινωνίαν καὶ τῶν νοημάτων τῶν
ἐντελῶν ἄκραν ἕνωσιν.
Προσθετέον οὖν τὸ «αὐτοτελές»· ἢ ὁριστέον οὕτω· «λέξις ἐστὶ φωνὴ
ἐγγράμματος νοητόν τι ἀποτελοῦσα»· ἐγγράμματος δὲ φωνή ἐστιν ἀπο-
τέλεσμα τοῦ ἐν ἡμῖν ἐντεθησαυρισμένου πνεύματος. Εἰ δὲ λέγοις, ὡς
οἱ παραπληρωματικοὶ σύνδεσμοι λέξεις εἰσὶ καὶ οὐκ ἔχουσι νοητόν,

Τὰ δὲ ἀριθμοῦ δηλωτικά, οἷον δίς τρίς τετράκις.] Ταῦτα

ἀριθμὸν ἐμφαίνει μὴ ὄντα ἀριθμητικά· τὸ δὲ δίς καὶ τρίς πέπονθε, τὸ
γὰρ δυάκις καὶ τριάκις παρὰ Ἀριστοφάνει fr. 769 K.
Τὰ δὲ τοπικά, οἷον ἄνω κάτω· ὧν σχέσεις εἰσὶ τρεῖς, ἡ ἐν
τόπῳ, ἡ εἰς τόπον, ἡ ἐκ τόπου, οἷον οἴκοι οἴκαδε οἴκοθεν.] Τὰ
εἰς ωπαράγωγα κοινὰ βαρύνεται, ἄνω κάτω· πρόσκειται «κοινά» διὰ
τὰ Δωρικά, οἷον τουτῶ αὐτῶ τηνῶ· σεσημείωται τὸ ἰώ ἐπισχερώ· καὶ
πάντα φεύγει τὴν πρὸ τοῦ τέλους μακρὰν ἔχειν· τὸ εἴσω ἐκ πάθους,
ἀναλογώτερον τὸ ἔσω· τὸ ἔξω τῆς ἔξ ἔχει τὴν ἀναλογίαν· τὸ πόρρω
ἀττικῶς ἐκτέταται καὶ διπλασιασμὸν ἔχει τοῦ ρ· τὸ οὕτω παραφθορὰ τοῦ
οὕτως· τὸ δεύρω Γ 240ἔκτασις ποιητικὴ ἐκ τοῦ δεῦρο.
Εἰς τὸ αὐτὸ καὶ ἄλλως. – Στεφάνου. – Τοπικὰ etc. = Σd
60, 6 – 10.
Εἰς τὸ αὐτὸ καὶ ἄλλως. – Σχέσις ἐστὶν ἡ πρός τινα οἰκείωσις.
Κατὰ πέντε δὲ τρόπους γίνεται ἡ σχέσις· ἢ γὰρ φύσει, ὡς ἀδελφοῦ
πρὸς ἀδελφὸν ἢ υἱοῦ πρὸς πατέρα· ἢ τύχῃ, ὡς δούλου πρὸς δεσπότην·
ἢ τέχνῃ, ὡς μαθητοῦ πρὸς διδάσκαλον· ἢ προαιρέσει, ὡς φίλου πρὸς
φίλον· ἢ τόπῳ, ὡς τὰ τοπικὰ τῶν ἐπιρρημάτων.

ραλαμβάνονται· εἰσὶ δὲ οἵδε, ἵνα ὄφρα ὅπως ἕνεκα οὕνεκα δι' ὅ

861
δι' ὅτι καθ' ὅ καθ' ὅτι καθ' ὅσον.] – Διομήδους. Καλῶς etc. =
Σd 64, 20 – 65, 12.
Stephani. – Εἰς τὸ αὐτὸ καὶ ἄλλως. – Αἰτιολογικοὶ σύνδεσμοι
λέγονται ὅσοι αἰτίας ἕνεκα παραλαμβάνονται ἐν τῇ φράσει· εἴ που γάρ
τις ἐρωτήσειε «τίνος ἕνεκα πεποίηκας τόδε τὸ πρᾶγμα»; ἀκούσεται πάν-
τως «διότι τόδε». Εἰσὶ δὲ καὶ ἐνταῦθα φωναὶ ποιητικαί, εἰσὶ καὶ μέσαι·
ταῖς μὲν οὖν ποιητικαῖς μόνοι ποιηταὶ χρῶνται, ταῖς δὲ μέσαις καὶ πε-
ζολόγοι καὶ ποιηταί. Εὐθὺς οὖν παρὰ τῷ ποιητῇ Α 11οὕνεκα τὸν
Χρύσην· πάλιν τῇ μέσῃ ἐν προσθήκῃ στοιχείου ἐχρήσατο ὁ ποιητής,
μετάγων εἰς ποιητικήν· τὸ γὰρ ἕνεκα λέγουσι καὶ πεζολόγοι, ἀλλὰ καὶ
ὁποιητής· ἐπειδὴ δὲ μακρᾶς ἐδεῖτο, προσέθηκε τὸ ιἐνταῦθα Ζ 356
εἵνεκ' ἐμεῖο κυνός· τὸ δὲ δι' ὃ καὶ δι' ὅτι πεζολόγοι.
Ἀπορηματικοὶ δέ εἰσιν ὅσοι ἐπαποροῦντες εἰώθασι συν-
δεῖν· εἰσὶ δὲ οἵδε, ἆρα κᾶτα μῶν.] Ὁ ἆραἐρωτηματικὸς ὢν μη-
κύνει τὸ α, συλλογιστικὸς δὲ βραχύνει· τρέπεται δὲ ἑκατέρου τὸ αεἰς
η, τὸ μὲν μακρὸν παρ' Αἰολεῦσιν οὕτως, Sappho fr. 102 B4ἦρ' ἔτι
παρθενικὰς ἐπιβάλλομαι; Σαπφώ· ἦρ' ἔσθ' ὕδωρ σῶφρον; παρὰ
Δωριεῦσι, καὶ παρ' Ἴωσιν ubi?ἦρά τοι ὧδ' αἰεὶ ταχινοὶ πό-
δες; τὸ δὲ βραχὺ οὕτως, Κ 401ἦρά νύ τοι μεγάλων δώρων,
ἀντὶ τοῦ «μεγάλων ἄρα δώρων ἡ ψυχή σου ἐπιθυμεῖ». –
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Γραμματικόν. , Scholia Marciana

(partim excerpta ex Heliodoro, Tryphone, Diomede, Stephano, Georgio
Choerobosco, Gregorio Corint P. 298, line 2
τέχνη; Ἡ διὰ τοῦ νοὸς μόνου παραλαμβανομένη, ὡς ἡ γραμματική]. Τί τὸ

ἴδιον
τῆς λογικῆς τέχνης; Τὸ πάντα μετὰ λόγου ποιεῖν καὶ λόγον ὑπὲρ ὧν ποιεῖ
ἀποδι-
δόναι. Ποία λέγεται λογικὴ τέχνη; Ἡ διὰ τοῦ νοὸς μόνου
παραλαμβανομένη, ὡς
ἡ γραμματική, ῥητορική, ἰατρική. Ποία λέγεται πρακτικὴ τέχνη; Ἡ δι'
ὀργάνου
ἐνεργουμένη, ὡς ἡ τεκτονική, χαλκευτικὴ καὶ πᾶσαι αἱ χειρωνακτικαὶ καὶ
βάναυσοι.
Τί διαφέρει ἡ λογικὴ τῆς πρακτικῆς; Ὅτι τὴν μὲν λογικὴν μόνος ὁ
ἄνθρωπος ἐπί-
σταται, τὴν δὲ πρακτικὴν καί τινα τῶν ἀλόγων ζῴων. Τίς καλεῖται
λογικός; Ὅστις
μετὰ λόγου πράττει, οἷον γραμματικός, ῥητορικός. Τίς καλεῖται
πρακτικός; Ὅστις
μετὰ τῶν λοιπῶν ὀργάνων τοῦ σώματος καὶ τῆς χειρὸς πράττει, οἷον
862
χαλκεύς,
τέκτων. – Πόσαι διαφοραὶ τῆς καθόλου τέχνης; Τέσσαρες· θεωρητική,
πρακτική, ποιη-
τικὴ καὶ μικτή. Τί ἐστι θεωρητική; Ὁποία διανοίᾳ θεωρεῖται καὶ λόγῳ
μόνῳ κατορ-
θοῦται, ὡς ἡ ἀστρονομία καὶ ἡ γεωμετρία. Τί ἐστι πρακτική; Ὅση δι'
ὀργάνου ἐνερ-
γεῖται, ὡς ἡ κιθαριστική, ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική. Ποῖαι λέγονται
πρακτικαί; Ὅσαι
μέχρι τοῦ γεγονέναι ὁρῶνται καὶ μετὰ ταῦτα ἀπόλλυνται οὐδὲν ἴχνος
ἑαυτῶν καταλιμ-
πάνουσαι, ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική. Τί ἐστι ποιητική; Ἡ τῷ
συμβουλεύειν διδά-
σκουσα εἰδέναι τὸ χρειῶδες. Ποῖαι λέγονται ποιητικαί; Ὅσαι ὕλην
ἀδιατύπωτον λα-
βοῦσαι ἐποίησάν τι, ὃ καὶ μετὰ ταῦτα ὁρᾶται πρὸς μνήμην τοῦ
δημιουργήσαντος, ὡς
ἡ τεκτονική, ἡ ἀνδριαντοπλαστική, ἡ λαξευτική. – Αἱ δὲ ἐκ τούτων
μικταί, αἳ θεω-
ρητικῆς καὶ πρακτικῆς καὶ ποιητικῆς μετέχουσιν, ὡς ἡ ἰατρική,
γραμματικὴ καὶ αἱ
λοιπαί· αὕτη γὰρ ἡ ἰατρικὴ μετέχει τοῦ ποιητικοῦ καὶ τοῦ θεωρητικοῦ·

ἐνεργουμένη, ὡς ἡ τεκτονική, χαλκευτικὴ καὶ πᾶσαι αἱ χειρωνακτικαὶ καὶ

βάναυσοι.
Τί διαφέρει ἡ λογικὴ τῆς πρακτικῆς; Ὅτι τὴν μὲν λογικὴν μόνος ὁ
ἄνθρωπος ἐπί-
σταται, τὴν δὲ πρακτικὴν καί τινα τῶν ἀλόγων ζῴων. Τίς καλεῖται
λογικός; Ὅστις
μετὰ λόγου πράττει, οἷον γραμματικός, ῥητορικός. Τίς καλεῖται
πρακτικός; Ὅστις
χαλκεύς,
πρακτική, ποιητικὴ καὶ μικτή. Τί ἐστι θεωρητική; Ὁποία διανοίᾳ
θεωρεῖται καὶ λόγῳ μόνῳ κατορθοῦται, ὡς ἡ ἀστρονομία καὶ ἡ
γεωμετρία. Τί ἐστι πρακτική; Ὅση δι' ὀργάνου ἐνεργεῖται, ὡς ἡ
κιθαριστική, ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική. Ποῖαι λέγονται πρακτικαί;
863
Ὅσαι μέχρι τοῦ γεγονέναι ὁρῶνται καὶ μετὰ ταῦτα ἀπόλλυνται οὐδὲν
ἴχνος ἑαυτῶν καταλιμπάνουσαι, ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική. Τί ἐστι
ποιητική; Ἡ τῷ συμβουλεύειν διδά-
καὶ
ποιητικὸν μὲν τὸ χειρουργικόν, θεωρητικὸν δὲ αὐτῆς τὸ διαγινώσκειν τὰ
πάθη διὰ
τῶν σφυγμῶν καὶ τῶν ἄλλων. – Σκοπήσωμεν οὖν τὴν γραμματικὴν ὑπὸ
ποῖον
τούτων ἀνάγεται. Φαμὲν καὶ αὐτὴν εἶναι μικτήν· ἐν μὲν γὰρ τῷ στίζειν
ἀποτελῶ τι
καὶ πράττω, τὸ δὲ τεχνολογεῖν θεωρητικὸν καὶ τὸτῆς μεθόδου τῶν
κανόνων·
διὰ τοῦτο αὐτὴν ἀπεφήναντο τέχνην θεωρητικήν τε καὶ ποιητικήν. –

χαλκεύς,
πρακτική, ποιη-
τικὴ καὶ μικτή. Τί ἐστι θεωρητική; Ὁποία διανοίᾳ θεωρεῖται καὶ λόγῳ
μόνῳ κατορ-
θοῦται, ὡς ἡ ἀστρονομία καὶ ἡ γεωμετρία. Τί ἐστι πρακτική; Ὅση δι'
ὀργάνου ἐνερ-
γεῖται, ὡς ἡ κιθαριστική, ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική. Ποῖαι λέγονται
πρακτικαί; Ὅσαι
μέχρι τοῦ γεγονέναι ὁρῶνται καὶ μετὰ ταῦτα ἀπόλλυνται οὐδὲν ἴχνος
ἑαυτῶν καταλιμ-
864
καὶ
πάθη διὰ
ποῖον
κανόνων·
διὰ τοῦτο αὐτὴν ἀπεφήναντο τέχνην θεωρητικήν τε καὶ ποιητικήν. – Τί
ἐστι
μικτή; Ἡ ἐκ θεωρητικοῦ καὶ πρακτικοῦ συγκειμένη, καθὰ προέφημεν.
Πόσα παρέπεται τῇ τέχνῃ; Ἑπτά· τεχνοειδές, ἡμιτέχνιον, μικροτεχνία,


καὶ
πάθη διὰ
ποῖον
865
κανόνων·
διὰ τοῦτο αὐτὴν ἀπεφήναντο τέχνην θεωρητικήν τε καὶ ποιητικήν. – Τί
ἐστι
μικτή; Ἡ ἐκ θεωρητικοῦ καὶ πρακτικοῦ συγκειμένη, καθὰ προέφημεν.
Πόσα παρέπεται τῇ τέχνῃ; Ἑπτά· τεχνοειδές, ἡμιτέχνιον, μικροτεχνία,
κακο-
τεχνία, ματαιοτεχνία, ψευδοτεχνία καὶ ἀτεχνία. Τί ἐστι τεχνοειδές;
Ἀλόγου ζῴου τέχνη
μιμουμένη φύσει τεχνικὰς ἐργασίας, ὡς ἡ τῶν ἀραχνῶν ὑφαντικὴ καὶ τῶν
μελισσῶν ἡ
κηροπλαστική. Τί ἐστιν ἡμιτέχνιον; Τὸ δι' ὀλίγου συνιστάμενον
τεχνίδιον, ὡς ἡ κου-
ρευτικὴ καὶ ἐξονυχιστική.

Ἕκτον κρίσις ποιημάτων.] Τὸ ἕκτον μέρος τῆς γραμματικῆς

ἐστιν ἡ κρίσις, τουτέστιν ἡ βάσανος καὶ ἐξέτασις τῶν ποιημάτων. Δια-
φέρει δὲ κρίσις συγκρίσεως· καὶ πρῶτον μὲν κρίσις, δεύτερον δὲ σύγ-
κρισις· κρίνει μὲν γάρ τις ἕκαστον ἐκ τῶν ἰδίων, συγκρίνει δὲ ἕτερον
ἐφ' ἑτέρῳ· ὥστε ἡ σύγκρισις ἐν αὑτῇ προτέραν τὴν κρίσιν ἔχει. Ζητη-
τέον δὲ εἰἄρα ὁ γραμματικὸς καλλίων ὢν τῶν ποιητῶν κρίνει αὐτῶν
τὰ ποιήματα, ἢ ἥττων· καὶ εἰ μὲν καλλίων, δῶμεν καὶ αὐτὸν εἶναι ποι-
ητήν, ὅπερ ἀλλότριον γραμματικῆς· οὔτε γὰρ μέρος οὔτε ὄργανον τῆς
γραμματικῆς τὸ ποιητικόν· εἰ δὲ ἥττων ὤν, κρίνει οὐχ ὡς ποιητὴς ἀλλ' ὡς
τεχνίτης τῆς ἐκείνων ὕλης ὁ γραμματικός· ὕλη γὰρ ποιητικῆς μῦθος,

μέτρον, λέξις, ἱστορία, γλῶσσα, καὶ τούτων τεχνίτης ὁ γραμματικός.
Κρίνει δὲ [ὡς] οὐ, πότερον αὐτοῖς καλῶς γέγραπται ἢ οὔ, ἀλλὰ ποῖα
ἀνόμοια καὶ ποῖα ὅμοια, καὶ ποῖα νόθα τῶν ποιημάτων καὶ ποῖα γνήσια.
Κρίνεται δὲ ἡ ποίησις χρόνῳ, λέξει, ἱστορίᾳ, πλάσματι, συνθέσει, κυριο-
λογίᾳ, οἰκονομίᾳ, τάξει, ἤθει, προσώπῳ.
Ὃ δὴ κάλλιστόν ἐστι.] Κάλλιστον τοῦτο τὸ μέρος εἶπε, παρόσον

866
Ἡλιοδώρουεἰς τὸ αὐτό. – Ποίαν ἄρα στιγμὴν τῆς ὑποστιγμῆς

φησι διαφέρειν ὁ τεχνικός; Δῆλον ὅτι τὴν μέσην· ἡ γὰρ τελεία ἤδη
τελεία εἴρηται. Ζητητέον δὲ κατὰ τί διαφέρει ἡ μέση στιγμὴ τῆς ὑπο-
στιγμῆς, ἐπειδὴ ταὐτὸν νομίζεται εἶναι. Χρόνῳ, φησί. Χρόνῳ δὲ ἐν-
ταῦθα τῷ διαστήματι τῆς φωνῆς φησιν, ἤγουν καιρῷ, ὥρᾳ· ἡ γὰρ τελεία
τέσσαρας ἔχει χρόνους σιωπῆς, ἡ δὲ μέση ἕνα, ἡ δὲ ὑποστιγμὴ ἥμισυν.
§ 5 (6b).
Περὶ ῥαψῳδίας.
Erotemata amplissima eademque admodum confusa.

Heliodori. – Οὐ προσηκόντως ἐνταῦθα κεῖται ὁ περὶ ῥαψῳδίας
λόγος· εἰ δ' ἄρα ἔδει περὶ αὐτῆς διαλαμβάνειν, ἐν τῷ Περὶ ποιητικῆς
ἐχρῆν λόγῳ διαλήψεσθαι. Εἰ γὰρ ἡ ῥαψῳδία μέρος ἐστὶ ποιήματος,
ἤγουν ποιήσεως, ὁ δὲ περὶ ποιήματος λόγος προσήκει τῷ περὶ ποιητι-
κῆς λέγοντι, ἐν ἐκείνῳ ἔδει περὶ ῥαψῳδίας λέγειν· ἐνταῦθα δὲ οὐκ
εὔκαιρον· ἡ γὰρ προκειμένη τέχνη τῶν μερῶν τοῦ λόγου ἐστί, τὰ δὲ
μέρη τοῦ λόγου οὐκ ἔστιν ὅπερ ἡ ῥαψῳδία· εἰκότως οὖν ἄκαιροί μοι
δοκοῦσιν εἶναι οἱ ἐνταῦθα περὶ ῥαψῳδίας διαλαμβάνοντες. Τὸ μὲν γὰρ
διαλαμβάνειν περὶ στιγμῆς ἢ προσῳδίας ἢ ἀναγνώσεως οὐκ ἄτοπον·
ταῦτα γὰρ μέρη καὶ μόρια τῆς γραμματικῆς εἴποι τις ἄν. Ἀλλ' ἐπειδὴ
τὴν ἀνάγνωσιν ἔφασκεν εἶναι ποιημάτων ἢ συγγραμμάτων ἀδιάπτωτον

στιγμῆς, ἐπειδὴ ταὐτὸν νομίζεται εἶναι. Χρόνῳ, φησί. Χρόνῳ δὲ ἐν-

ταῦθα τῷ διαστήματι τῆς φωνῆς φησιν, ἤγουν καιρῷ, ὥρᾳ· ἡ γὰρ τελεία
τέσσαρας ἔχει χρόνους σιωπῆς, ἡ δὲ μέση ἕνα, ἡ δὲ ὑποστιγμὴ ἥμισυν.
§ 5 (6b). Περὶ ῥαψῳδίας.
Erotemata amplissima eademque admodum confusa.

Heliodori. – Οὐ προσηκόντως ἐνταῦθα κεῖται ὁ περὶ ῥαψῳδίας
λόγος· εἰ δ' ἄρα ἔδει περὶ αὐτῆς διαλαμβάνειν, ἐν τῷ Περὶ ποιητικῆς
ἐχρῆν λόγῳ διαλήψεσθαι. Εἰ γὰρ ἡ ῥαψῳδία μέρος ἐστὶ ποιήματος,
ἤγουν ποιήσεως, ὁ δὲ περὶ ποιήματος λόγος προσήκει τῷ περὶ ποιητι-
867
κῆς λέγοντι, ἐν ἐκείνῳ ἔδει περὶ ῥαψῳδίας λέγειν· ἐνταῦθα δὲ οὐκ

εὔκαιρον· ἡ γὰρ προκειμένη τέχνη τῶν μερῶν τοῦ λόγου ἐστί, τὰ δὲ
μέρη τοῦ λόγου οὐκ ἔστιν ὅπερ ἡ ῥαψῳδία· εἰκότως οὖν ἄκαιροί μοι
δοκοῦσιν εἶναι οἱ ἐνταῦθα περὶ ῥαψῳδίας διαλαμβάνοντες. Τὸ μὲν γὰρ
διαλαμβάνειν περὶ στιγμῆς ἢ προσῳδίας ἢ ἀναγνώσεως οὐκ ἄτοπον·
ταῦτα γὰρ μέρη καὶ μόρια τῆς γραμματικῆς εἴποι τις ἄν. Ἀλλ' ἐπειδὴ
τὴν ἀνάγνωσιν ἔφασκεν εἶναι ποιημάτων ἢ συγγραμμάτων ἀδιάπτωτον
προφοράν, μέρος δὲ ποιήματός ἐστιν ἡ ῥαψῳδία καὶ μάλιστα νέοις ἐγνω-
σμένον, τούτου χάριν περὶ ῥαψῳδίας διέλαβε. Ῥαψῳδίας δὲ ἐκάλουν οἱ
παλαιοὶ τὰ Ὁμηρικὰ ἔπη, παρόσον ἅμα ῥάβδῳ περιιόντες ἐμελῴδουν
αὐτά.

ξεων καὶ νοημάτων, καὶ οὕτως ἐξυφαίνεται τὰ τῆς ὑποθέσεως. Ῥα-

βδῳδία δὲ εἴρηται ἡ ἐπὶ ῥάβδῳ ᾠδή· οἱ γὰρ μεθ' Ὅμηρον τὰ αὐτοῦ
ποιήματα περιερχόμενοι ᾖδον, ῥάβδον δαφνίνην κατέχοντες, σύμβολον
Ἀπολλωνιακόν, ἤγουν ἀπό τε τῆς ῥάβδου καὶ τῆς ᾠδῆς ἐτυμολογεῖται
ἡ ῥαψῳδία. Ἦν δέ, ὥς φασιν etc. = Σv 179, 11 – 19.
Στεφάνου. – Ποιήσεως ἐρχῆν εἰπεῖν etc. = Σv 179, 26 – 180, 7.
Τοῦ αὐτοῦ. – Ὁ ἐμπεριεχόμενος νοῦς etc. = Σv 180, 9 – 17.
Διομήδους. – Βούλεται ἐτυμολογῆσαι etc. = Σd 28, 24 – 29, 15.
Heliodori. – Ἢ διὰ τὸ ἀειθαλὲς τοῦ φυτοῦ καὶ τὸ ἀειθαλὲς
τῆς Ὁμήρου ποιήσεως· ἢ ὅτι μαντικὴ ἡ δάφνη, οἱ γὰρ μαντευόμενοι
ἐδαφνηφάγουν, μαντικὴ δὲ καὶ ἡ ποιητική· οὐκ ἂν γὰρ εἴη τις τέλειος
ποιητής, εἰ μὴ ἱστορήσει καὶ διηγήσεται καὶ μαντεύσεται· ὡς καὶ ὁ ποιη-
τὴς φαίνεται μαντευσάμενος, ἐν οἷς φησιν ἐκ προσώπου τοῦ Ποσειδῶνος
Υ 307 seq..
ὅτι δὲ ἀληθῆ ἐμαντεύσατο, δηλοῦσι καὶ μαρτυροῦσι τὰ Ῥωμαϊκὰ πράγ-

ματα, ἐξ Αἰνείου τοῦ Ἀγχίσου τὴν βασιλείαν διαδεξάμενα καὶ ἕως τοῦ
νῦν τῶν ἔτι οἰκούντων τὴν Τροίαν βασιλεύοντα. Ἢ ὅτι ἐνθουσιαστικὸν
τὸ φυτόν, ἐνθουσιαστικὴ δὲ καὶ ἡ ποιητικὴ κατὰ τὸν Πλάτωνα· φησὶ
γὰρ ὁ φιλόσοφος cfr Phaedr. 245 A«ὅστις δὲ ἄνευ μανίας

868
κατ' εὐθεῖαν [καὶ ἑνικὴν] πτῶσιν στοιχεῖά εἰσι πέντε». Καὶ «ἀρσενικῶν»
μὲν
πρόσκειται διὰ τὰ ἄλλα γένη, «ἑνικῶν» δὲ διὰ τὰ δυϊκὰ καὶ πληθυντικά,
»κατ' εὐθεῖαν πτῶσιν» διὰ τὰς πλαγίους, «ἀνεπεκτάτων» δὲ διὰ τὸ
τοσόσδε
καὶ τοιόσδε καὶ τὰ ὅμοια, «κοινῶν» δέ, ὅπως μὴ τὰς παρὰ βαρβάροις
κατα-
λήξεις ἐπιφέρωμεν, ὁ Φλέγρα λέγοντες καὶ ὁ Ἀνδρούβαλ καὶ τὰ λοιπά.
Πέντε δὲ εἶπε μόνον εἶναι τελικὰ ἀρσενικῶν ὀνομάτων στοιχεῖα, ἐπεὶ
οὔτε τὸ απροσαπτέον διὰ τὸ ἱππότα καὶ μητίετα· οὐδὲν γὰρ τῶν τῆς
πρώτης δυοδεκάδος στοιχείων τελικὸν ἀρσενικῶν ὀνομάτων ὑπάρχει·
ὅθεν καὶ τὰ παρὰ τῷ ποιητῇ ex. gr. Β 336ἱππότα Νέστωρκαὶ
ex. gr. Α 511νεφεληγερέτα Ζεύςφαμὲν καταλήξεις ἔχειν ποιητι-
κῆς ἐξουσίας· οὔτε πάλιν τὸ λδιὰ τὸ Βάκαλ· τὰ γὰρ φθάσαντα τελικὰ
ὀνομάτων τελικὰκαὶ ἑτέρων γίνεται μερῶν λόγου· οὔτε γοῦν τὸ ε
διὰ τὸ τοιόσδε, ἐπέκτασις γάρ ἐστι. Τελικὰ δέ ἐστι τὰ τοῦ τέλους χα-
ρακτηριστικά· φαμὲν γὰρ ἐν τῷ Δίων χαρακτηριστικὸν εἶναι τοῦ τέ-
λους τὸ ν, καὶ ἐν τῷ Φοῖνιξ τὸ ξ, καὶ ἐν τῷ Νέστωρ τὸ ρ, καὶ ἐν τῷ
Πέλοψ τὸ ψ.
Πόσα τελικὰ τῶν θηλυκῶν ὀνομάτων; Ὀκτώ· φωνηέντων μὲν τρία, αηω,
τῶν δὲ συμφώνων πέντε, νξρςψ, οἷον Μοῦσα Ἑλένη Κλειώ χελιδών ἕλιξ
μήτηρ
Θέτις λαῖλαψ. – Πόσα τελικὰ τῶν οὐδετέρων ὀνομάτων; Ἕξ· τρία μὲν
τῶν φω-
νηέντων, αιυ, τρία δὲ τῶν ἡμιφώνων, νρς, οἷον ἅρμα μέλι δόρυ ξύλον
ὕδωρ

δὲ ωοὕτω· πᾶσα δοτικὴ ἑνικῶν εἰς ῳλήγουσα ἐκβολῇ τοῦ ἀνεκφωνή-

του ιτὴν εὐθεῖαν τῶν δυϊκῶν ποιεῖ.
Πληθυντικῶν δὲ τέσσαρα, ιςαη.] Τεσσάρων ὄντων τῶν τελι-
κῶν ἐν τοῖς πληθυντικοῖς τὸ μὲν ικαὶ ςἐκ τῆς εὐθείας τῶν δυϊκῶν
γίνεται, τὰ Μούσα αἱ Μοῦσαι, τὼ ἀνθρώπω οἱ ἄνθρωποι, τὼ ἔρωτε οἱ
ἔρωτες· τὸ δὲ αφυσικῶς προέρχεται, τὰ παιδία, τὰ βιβλία· τὸ δὲ η
κατὰ συναίρεσιν, τὰ βέλεα, τὰ βέλη.
Διὰ τί μετὰ τὰς διαιρέσεις τῶν στοιχείων περὶ τελικῶν ὁ τεχνικὸς
διαλαμβάνει;
Ὅπως γνῶμεν τὴν τῶν τελικῶν τῶνὀνομάτων χρῆσιν· ὅσα γὰρ μὴ
φαίνονται
τὴν τούτων κατάληξιν ἔχοντα, πάντα βάρβαρα δείκνυται, ὡς τὰ ὀνόματα
869
τῶν παρ' Αἰ-

γυπτίοις μηνῶν· πλὴν τοῦ νεφεληγερέτα· τοῦτο γὰρ κατὰ Ποιητικὴν
ἐξουσίαν
ἐγένετο. – Ποῖα στοιχεῖα ποίων προηγοῦνται; Ψιλὰ ψιλῶν ἡγοῦνται καὶ
δασέα δα-
σέων καὶ μέσα μέσων· ψιλὰ μὲν ψιλῶν, οἷον κτύπος, δασέα δὲ δασέων,
οἷον ἰχθύς,
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Γραμματικόν. , Scholia Londinensia

(partim excerpta ex Heliodoro) P. 449, line 16
καὶ ποσὴ λέξεων ἀπηρτισμένων σύνθεσις, κατά τε μέγεθος ἀπηρτισμένη

καὶ
τάξιν συλλαβῶν, ἐν ἰσότητι ἢ ὁμοιότητι ἢ οἰκειότητι ἤτοι τῶν μερῶν
πρὸς
ἄλληλα ἢ τοῦ ὅλου πρὸς τὰ μέρη. Ποιὰ δὲ λέξις ἡ ὀνοματοπεποιη-
μένη· [πλάσμα δὲ τὸ μὴ ἀληθῶς πεποιημένον, ἀλλ' ὑπό τινος ἐσκευασμέ-
νον·] ἱστορία δὲ πραγμάτων γεγονότων ἢ ὄντων ἐν δυνατῷ σαφὴς
ἀπαγγελία· μῦθος δὲ ξένων πραγμάτων ἀπηρχαιωμένων διήγησις, ἢ ἀδυ-
νάτων πραγμάτων παρεισαγωγή· πλάσμα δὲτὸ δυνάμενον μὲν γενέ-
σθαι, μὴ γενόμενον δέ. Ἱκανὸς δὲ ὁ μῦθος δυσωπῆσαι δι' ἡδονῆς· ἡ γὰρ
μετὰ συλλογισμῶν ἀκρόασις πολλάκις τὸν ἀκούοντα πρὸς ἀντίρρησιν
κινεῖ· ἡ δὲ ποιητικὴ ἔχει μὲν τὸ προσαγωγὸν ἐκ τῆς ἡδονῆς, δυσωπεῖ δὲ
οὐκ ἐξ ἀγῶνος, ἀλλ' ὥσπερ φυσικῶς ἐναντιουμένη. Τοῦτον οὖν τὸν τρό-
πον φαίνεται καὶ Ὅμηρος πεποιηκέναι· ἐν ὅσῳ γὰρ ὁἀοιδὸς παρῆν
τῇ Κλυταιμνήστρᾳ, ἀπῆγεν αὐτὴν τοῦ περὶ πορνείαν ἔχειν, καὶ τοῦτο
ὁρῶντα Αἴγισθον πρότερον ἐκβαλόντα τὸν ἀοιδὸν οὕτως ἀναπεῖσαι.
Ἔστι δὲ ποιητικὴ ἀπαγγελία πραγμάτων διὰ μέτρων καὶ ῥυθμῶν
μετά τινος κατασκευῆς τὸ μυθῶδες, μετὰ καὶ τοῦ ἀληθοῦς ἐνίοτε συμ-
πεπλεγμένον, μετὰ καὶ ἱστορίας ἐν ποιᾷ λέξει περιέχουσα· ποιητὴς δὲ
ὁ κατὰ μετουσίαν τῆς ποιητικῆς τὸὄνομα ἐσχηκὼς τεχνίτης· ποίησις
δὲ κυρίως ἡ διὰ μέτρων ἐντελὴς ὑπόθεσις ἔχουσα ἀρχὰς καὶ μέσα καὶ
πέρατα· ποίημα δὲ μέρος ποιήσεως. Ποιήματος πλάσματα ἁδρόν,

(partim excerpta ex Heliodoro) P. 457, line 5
ἐν μουσικῇ Λύδιος καὶ Φρύγιος· καὶ ἡ ἐπὶ πολλὰ τῆς διανοίας τροπή,
καθ' ὃ [τὸ] σημαινόμενον καὶ ὁ ποιητὴς τὸν Ὀδυσσέα πολύτροπον εἴρη-
870
κεν, οἷον α 1ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπονκαὶ ἡ

αἰτία, ὅτε φαμέν· «τίνα τρόπον ὕπνος [γὰρ] καὶ τίνα τρόπον ἀναπνοή;»
καὶ ὁ ἐν φράσει, εἰς ὃν ἐμπίπτει ἥ τε μεταφορὰ καὶ τὰ λοιπὰ τῶν
τροπικῶν ὀνομάτων.
Τρόποι δέ εἰσι πλείονες, γενικώτατοι μέντοι καὶ τάξιν ἔχοντες ιεʹ
μεταφορά, κατάχρησις, συνεκδοχή, μετωνυμία, ἀλληγορία, ὑπερβολή,
εἰρω-
νεία, αἴνιγμα, ὑπερβατόν, ἀντονομασία, ἀντίφρασις, μετάληψις, πεποι-
ημένον, ὀνοματοποιία, σύλληψις. Εἰσὶν οὗτοι κοινοὶ μὲν καὶ τῆς ἡμε-
τέρας συνηθείας, ἐπιπολάζουσι δὲ ἐν ποιητικῇ, διὸ καὶ ποιητικοὶ κέκλην-
ται παρελήφθησαν δὲ αὐτῶν οἱ μὲν κόσμου χάριν, ὡς ἡ μεταφορά, οἱ
δὲ τοῦ ἀναγκαίου, ὡς ἡ κατάχρησις.
Ἅπαντες δὲ οἱ ποιητικοὶ τρόποι σὺν τοῖς ἀπαριθμηθεῖσίν εἰσιν κζʹ
ἀλληγορία, μεταφορά, κατάχρησις, μετάληψις, ὑπερβατόν, ἀναστροφή,
συνεκδοχή, ὀνοματοποιία, μετωνυμία, περίφρασις, πλεονασμός,
παραπλή-
ρωμα, ἔλλειψις, ὑπερβολή, εἰρωνεία, σαρκασμὸς ἤγουν χλεύη,
ἀστεϊσμός,
ἀντίφρασις, ἐναντίωσις, ἀντονομασία, ἀμφιβολία, σύλληψις, αἴνιγμα,
ἐπαύ-
ξησις, ἐξοχή, ὑστερολογία καὶ σχῆμα.
Ἀλληγορία ἐστὶ φράσις ἕτερον μέν τι δηλοῦσα, ἑτέρου δὲ ἔννοιαν
παριστῶσα· τότε δὲ καταχρῶνται δεόντως τῇ ἀλληγορίᾳ, ὅταν ἢ δι' εὐλά

(partim excerpta ex Heliodoro)
P. 481, line 12
ποίησιν ποίημα ἂν εἴη πᾶσα ἡ Ἰλιάς, μέρος δὲ ποιήματος ἡ ῥαψῳδία.

Καὶ ἔστιν ὁ νοῦς οὕτως· ῥαψῳδία ἐστὶν ἀπόκομμα ποιήματος περιλαβὸν
καὶ ἐν ἑαυτῷ ἔχον ὀλίγην τινὰ καὶ μικρὰν περιπέτειαν, ὡς ἡ Α ἔχει
ὀργὴν Ἀχιλλέως, ἡ Β ἀπάτην ὀνείρου, ἡ δὲ Γ Ἀλεξάνδρου καὶ Μενε-
λάου μονομαχίαν. Καλῶς δὲ ἔφη τὴν ῥαψῳδίαν μέρος ποιήματος· ποίημα
γὰρ ἡ Ἰλιάς, καὶ ποίημα ἕτερον ἡ Ὀδύσσεια, τὸ δὲ συναμφότερον ποί-

ησις, ἡ δὲ ῥαψῳδία μέρος ποιήματος. Ἔστι δὲ ποίημα φράσις ἔμμετρος
καὶ ἔρρυθμος, ἀρχαιοτέρα καὶ σεμνοτέρα τῆς λογικῆς συντάξεως, κατὰ
τῶν ὑποκειμένων πραγμάτων ἢ ὡς ὑποκειμένων τιθεμένη, ὑποκειμένων
871
μὲνθείων τε καὶ ἀνθρωπίνων, ὡς ὑποκειμένων δέ, οἷον Σκύλλης,

Χιμαίρας καὶ τῶν ὁμοίων. Ποιητικὴ μὲν λέγεται ἡ ἕξις, ποιητὴς δὲ ὁ
μετέχων ποιητικῆς, ποίημα δὲὁ στίχος καὶ τὸ σύνταγμα τὸ ἐν τῷ
αὐτῷ ἀρχὴν καὶ τέλος ἔχον, ὁποῖόν ἐστι τὸ Κ τῆς Ἰλιάδος, ἡ νυκτε-
γερσία· ποίησις δὲ ἥτις ἀρχὴν μὲν οὐκ ἔχει ἐν τοῖς προτέροις, τὸ δὲ
νόημα ἐν τοῖς ἐχομένοις ἀποτελεῖ.
Φασὶ δὲ ὡς ἀπώλοντο τὰ τοῦ Ὁμήρου· τότε γὰρ οὐ γραφῇ παρε-
δίδοτο, ἀλλὰ μόνῃ διδασκαλίᾳ καὶ ὡς ἂν μνήμῃ μόνῃ ἐφυλάττετο· καὶ
ᾔδει ὁ μὲν τυχὸν ἑκατὸν στίχους, ὁ δὲ πεντήκοντα, ἄλλος δὲ ὅσους ἂν
ἔτυχε· καὶ ἤμελλε λήθῃ παραδίδοσθαι ἡ τοιαύτη ποίησις. Ἀλλὰ Πεισί-
στρατος θέλων καὶ ἑαυτῷ δόξαν περιποιήσασθαι etc. = Σd 29, 23
– 30, 24.

P. 481, line 13
Καὶ ἔστιν ὁ νοῦς οὕτως· ῥαψῳδία ἐστὶν ἀπόκομμα ποιήματος περιλαβὸν

καὶ ἐν ἑαυτῷ ἔχον ὀλίγην τινὰ καὶ μικρὰν περιπέτειαν, ὡς ἡ Α ἔχει
ὀργὴν Ἀχιλλέως, ἡ Β ἀπάτην ὀνείρου, ἡ δὲ Γ Ἀλεξάνδρου καὶ Μενε-
λάου μονομαχίαν. Καλῶς δὲ ἔφη τὴν ῥαψῳδίαν μέρος ποιήματος· ποίημα
γὰρ ἡ Ἰλιάς, καὶ ποίημα ἕτερον ἡ Ὀδύσσεια, τὸ δὲ συναμφότερον ποί-

ησις, ἡ δὲ ῥαψῳδία μέρος ποιήματος. Ἔστι δὲ ποίημα φράσις ἔμμετρος
καὶ ἔρρυθμος, ἀρχαιοτέρα καὶ σεμνοτέρα τῆς λογικῆς συντάξεως, κατὰ
τῶν ὑποκειμένων πραγμάτων ἢ ὡς ὑποκειμένων τιθεμένη, ὑποκειμένων
μὲνθείων τε καὶ ἀνθρωπίνων, ὡς ὑποκειμένων δέ, οἷον Σκύλλης,
Χιμαίρας καὶ τῶν ὁμοίων. Ποιητικὴ μὲν λέγεται ἡ ἕξις, ποιητὴς δὲ ὁ
μετέχων ποιητικῆς, ποίημα δὲὁ στίχος καὶ τὸ σύνταγμα τὸ ἐν τῷ
αὐτῷ ἀρχὴν καὶ τέλος ἔχον, ὁποῖόν ἐστι τὸ Κ τῆς Ἰλιάδος, ἡ νυκτε-
γερσία· ποίησις δὲ ἥτις ἀρχὴν μὲν οὐκ ἔχει ἐν τοῖς προτέροις, τὸ δὲ
νόημα ἐν τοῖς ἐχομένοις ἀποτελεῖ.
Φασὶ δὲ ὡς ἀπώλοντο τὰ τοῦ Ὁμήρου· τότε γὰρ οὐ γραφῇ παρε-
δίδοτο, ἀλλὰ μόνῃ διδασκαλίᾳ καὶ ὡς ἂν μνήμῃ μόνῃ ἐφυλάττετο· καὶ
ᾔδει ὁ μὲν τυχὸν ἑκατὸν στίχους, ὁ δὲ πεντήκοντα, ἄλλος δὲ ὅσους ἂν
ἔτυχε· καὶ ἤμελλε λήθῃ παραδίδοσθαι ἡ τοιαύτη ποίησις. Ἀλλὰ Πεισί-
στρατος θέλων καὶ ἑαυτῷ δόξαν περιποιήσασθαι etc. = Σd 29, 23
872
– 30, 24.
Εἴρηται δὲ ῥαψῳδία οἱονεὶ ῥαβδῳδία τις οὖσα.] Ῥαβδῳδία

P. 506, line 38
μηνῶν.
Ἀναγκαῖον δὲ προσθεῖναι τῷ λόγῳ «ἑνικῶνἀνεπεκτάτων [καὶ]
κοινῶν κατ' εὐθεῖαν πτῶσιν», ἵν' ᾗ ὁ λόγος οὕτως· «τελικὰ ἀρσενικῶν
ὀνομάτων ἑνικῶν ἀνεπεκτάτων κοινῶνκατ' εὐθεῖαν πτῶσιν στοιχεῖά
ἐστι πέντε». Καὶ «ἀρσενικῶν» μὲν «ὀνομάτων» προσέθηκε διὰ τὰ ἄλλα
γένη· «ἑνικῶν» δὲ διὰ τὰ δυϊκὰ καὶ πληθυντικά· «κατ' εὐθεῖαν» δὲ «πτῶ-
σιν» διὰ τὰς πλαγίους· «ἀνεπεκτάτων» δὲ διὰ τὸ τοιόσδε καὶ τοιουτοσί·
»κοινῶν» δέ, ὅπως μὴ τὰς παρὰ βαρβάροις καταλήξεις ἐπεισφέρωμεν·
ὅθεν καὶ τὰ παρὰ τῷ ποιητῇ ἱππότα καὶ νεφεληγερέτα φαμὲν καταλή-
ξεις ἔχειν ποιητικῆς ἐξουσίας. [Τελικὰ δέ ἐστι τὰ τοῦ τέλους χαρακτη-
ριστικά· τὸ δὲ ex. gr. Α 175μητίετα Ζεύςκαὶ τὰ ὅμοια κλητική
ἐστιν ἀντὶ εὐθείας.] Τὰ δὲ πέντε σύμφωνα ταῦτα κοινά ἐστιν ἀρσενικῶν
καὶ θηλυκῶν, τὰ δὲ τρία φωνήεντα, τὸ αηω, θηλυκῶν· τούτων δὲ
πάλιν τὸ μὲν ακοινόν ἐστι τῶν θηλυκῶν καὶ οὐδετέρων, τὸ δὲ ηκαὶ
ωθηλυκῶν μόνων. Πάλιν τῶν φωνηέντων τὸ ικαὶ υ τελικά ἐστι μό-
νον οὐδετέρων· πάλιν τῶν συμφώνων τὸ μὲν νρςκοινὰ τῶν τριῶν
γενῶν, τὸ δὲ ξκαὶ ψἀρσενικῶν καὶ θηλυκῶν μόνων.
Τινὲς δὲ βούλονται ἐπὶ τῶν τελικῶν εἶναι καὶτὸ ο, ἄλλο τοι-
οῦτο· ἐλέγχεται δὲ ὑπὸ τῆς χρήσεως τῶν Ἀττικῶν οὐκ ὂν τελικόν·
τοιοῦτον γὰρ λέγουσι μετὰ τοῦ ν, τὸ ἄλλο δὲ σύνθετον γινόμενον τὸ ν
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Γραμματικόν. , Commentariolus

Byzantinus P. 570, line 32
§ 8. Περὶ μακρᾶς συλλαβῆς.
»Μακρὰ συλλαβὴ γίνεται κατὰ τρόπους ὀκτώ, φύσει μὲν τρεῖς, θέσει δὲ
πέντε·
καὶ φύσει μὲν ἤτοι ὅταν διὰ τῶν μακρῶν στοιχείων ἐκφέρηται, οἷον
873
ἥρως». Προ-
έμαθες ὅτι μακρὰ στοιχεῖα δύο εἰσίν, ηκαὶ ω. Φύσει μακρὰ λέγονται, ὅτι
φυσικῶς
ἐν αὑτοῖς τὸ μέγεθος ἔχουσιν καὶ οὐκ ἔξωθεν ἐπείσακτον· τὰ δὲ βραχέα
καὶ τὰ
δίχρονα ἐπείσακτον τὸ μέγεθος ἔχουσιν, ὡς λέξων ἔρχομαι. – »Ἢ ὅταν
ἔχῃ ἕν τι
τῶν διχρόνων κατ' ἔκτασιν παραλαμβανόμενον, οἷον Ἄρης». Ἰδοὺ
ἐνταῦθα τὸ α
ἐκτείνεται ποιητικῇ μὲν ἐξουσίᾳ, εὐλόγως δέ· οἱ γὰρ ποιηταὶ τὰ δίχρονα
ἢ διὰ μέ-
τρον ἢ δι' ἄλλην τινὰ αἰτίαν εὔλογον πῇ μὲν ἐκτείνουσι πῇ δὲ
συστέλλουσιν. Ἡ δὲ
ρηςσυλλαβὴ χωρὶς πάσης ἀντιλογίας μακρά ἐστιν, ἐπειδὴ τὸ ηἔχει· τὸ γὰρ
ηκαὶ τὸ ω
καὶ μόνα καὶ μετ' ἄλλων φύσει μακρά εἰσιν. – »Ἢ ὅταν ἔχῃ μίαν τῶν
διφθόγγων, οἷον
Αἴας». Ἰδοὺ ἐνταῦθα τὸ αμὴ δυνάμενον εἶναι μόνον μακρὸν προσέλαβεν
τὸ ι, καὶ οὕτως
ἐμεγεθύνθη· ἡ δὲ αςσυλλαβὴ καθαρὰ οὖσα μακρά ἐστιν· καθαρὰν δὲ
λέγομεν πᾶσαν
συλλαβὴν τὴν πρὸ ἑαυτῆς φωνῆεν ἔχουσαν. Γίνωσκε δὲ ὅτι ὁ τεχνικὸς
τὴν προ-
ηγουμένην συλλαβὴν διδάσκει ἐνταῦθα, οὐχὶ δὲ τὴν ἐπὶ τέλους. – »Θέσει
δὲ ἤτοι
ὅταν εἰς δύο σύμφωνα λήγῃ, οἷον ἅλς». Ἰδοὺ καὶ ἐνταῦθα τὸ
απροσέλαβεν τὰ δύο
σύμφωνα, λέγω δὴ τὸ λκαὶ τὸ ς, καὶ οὕτως ἐμεγεθύνθη.
Σχόλια στον Διονύσιο Θράκα. Γραμματικόν. , Commentariolus

Byzantinus P. 571, line 19
μενος σκοπὸς διδάσκει. – »Ἢ ὅταν διπλοῦν σύμφωνον ἐπιφέρηται, οἷον

ἔξω».
Ἰδοὺ πάλιν ἐνταῦθα τὸ εδιὰ τὴν ἐπιφορὰν τοῦ ξἐμεγεθύνθη· οὕτω γὰρ
πάντα
τὰ βραχέα καὶ τὰ δίχρονα τῇ ἐπιφορᾷ τῶν διπλῶν συμφώνων
ἐκτείνονται. – »Ἢ
ὅταν εἰς διπλοῦν σύμφωνον λήγῃ, οἷον Ἄραψ». Ἰδοὺ καὶ ἐνταῦθα τὸ α,
ἤγουν ἡ
πρώτη συλλαβή, μακρά ἐστιν, διότι λήγει ἡ δευτέρα συλλαβὴ εἰς διπλοῦν
874
σύμφωνον
τὸ ψ, βραχεῖα δέ ἐστιν ἡ δευτέρα συλλαβὴ ἡ ραψ(sic).
§ 9. Περὶ βραχείας συλλαβῆς.
»Βραχεῖα συλλαβὴ γίνεται κατὰ τρόπους δύο, ἤτοι ὅταν ἔχῃ ἕν τι τῶν
διχρό-
νων κατὰ συστολὴν παραλαμβανόμενον, οἷον Ἄρης». Προείπομεν ὅτι οἱ
ποιηταὶ
ποιητικῇ ἐξουσίᾳ τὰ δίχρονα πῇ μὲν ἐκτείνουσιν πῇ δὲ συστέλλουσιν. –
»Ἢ ὅταν
ἔχῃ ἕν τι τῶν φύσει βραχέων, οἷον βρέφος». Ἰδοὺ ἡ βρεκαὶ ἡ φοςσυλλαβὴ
βρα-
χεῖαί εἰσιν, ὅτι βραχέα φωνήεντα ἔχουσιν· εἰ γὰρ καὶ ἄρχεται ἡ
φοςσυλλαβὴ ἀπὸ
συμφώνου τοῦ φ, ἀλλ' ἡ βρεοὐ λήγει εἰς σύμφωνον, ἀλλ' εἰς φωνῆεν.
§ 10. Περὶ κοινῆς συλλαβῆς.
»Κοινὴ συλλαβὴ γίνεται κατὰ τρόπους τρεῖς, ἤτοι ὅταν εἰς μακρὸν
φωνῆεν
λήγῃ καὶ τὴν ἑξῆς ἔχῃ ἀπὸ φωνήεντος ἀρχομένην, οἷον Γ 164οὔ τί μοι
αἰτίη
ἐσσί, θεοί νύ μοι αἴτιοί εἰσιν». Ἰδοὺ ἐνταῦθα ἡ οιδίφθογγος εἰς μακρὸν
φω-νῆεν λήγει τὸ ι, καὶ ἡ ἑξῆς ἄρχεται ἀπὸ τῆς αιδιφθόγγου, καὶ διὰ
τοῦτο λέγεται κοινή.
Anonymi In Aristotelis Sophisticos Elenchos Phil., Scholia in

sophisticos elenchos (= commentarium 2) Bekker pagëline 174b27, line
of scholion 3
σῶμα ὄν.’ καὶ πάλιν· ‘οὐχὶ ὁ λίθος σῶμα;’ ‘ναί.’

’τὸ δὲ ζῷον οὐ σῶμα;’ ‘ναί.’ ‘σὺ δὲ ζῷον;’ ‘ναί.’ ‘σὺ
ἄρα λίθος εἶ σῶμα ὤν.’ ἀσυλλόγιστα γὰρ ταῦτα
πάντα. καὶ πάλιν· ‘τὸ παρὰ τὸ ὂν οὐκ ὄν, τὸ οὐκ
ὂν οὐδέν· ἒν ἄρα τὸ ὂν καὶ οὐ πολλά· οὐκ ἄρα
πολλὰ τὰ ὄντα.’
οἷον ὁ Κλεοφῶν ποιεῖ ἐν
τῷ Μανδροβούλῳ
Οἷον Κλεοφῶν ποιεῖ ἐν τῷ Μανδροβούλῳ· ὁ Κλεοφῶν
875
οὗτος τραγικὸς ἦν, ὡς Ἀριστοτέλης ἐν τοῖς Περὶ

Ποιητικῆς ἱστορεῖ· δρᾶμα δὲ τοῦ Κλεοφῶντος ὁ
Μανδρόβουλος, ὡς τοῦ Εὐριπίδου ἡ Ἑκάβη. ηὔξατο
δὲ οὗτος ὁ Μανδρόβουλος ὡς εἰ πλουτήσειεν ἐφ'
ἑκάστῳ χρόνῳ χρυσοῦν ἀνατιθέναι κριὸν τῷ Ἀπόλλωνι.
καὶ πλουτήσας πρῶτον μὲν χρυσοῦν ἀνέθηκε κριόν, εἶτα
χαλκοῦν, καὶ τέλος ἔθυσε ζῷον, ἀφ' οὗ καὶ παροιμία
γέγονε κατὰ τῶν ἐπὶ τὰ χείρω ἀπὸ τῶν κρειττόνων μετα-
βαινόντων, ἡ ‘ἐπὶ τὰ Μανδροβούλου χωρεῖς’ λέγουσα.
οὗτος οὖν ὁ Μανδρόβουλος πάλιν πτωχεύσας πεποίηται τῷ
Anonymi In Aristotelis Sophisticos Elenchos Phil., Scholia in

sophisticos elenchos (excerpta e codd. Hierosol. S. Sepulchri 150, Paris.
Coislin. 327, Vat. Reg. gr. Scholion 180a9, line 40
εἶναι οὐχὶ ἁπλῶς, ἤτοι καθόλου καὶ κατὰ πᾶν,

ἤγουν καὶ ὡς τέκνον καὶ ὡς πατὴρ καὶ ὡς δοῦλος (οὐ γὰρ
πολύσημόν ἐστι τὸ ‘τόδε τοῦδε’, ὡς εἴπομεν), ἀλλὰ πῂ
λέγεται εἶναι τοῦδε, ἢ ὡς δοῦλος ἣ ὡς τέκνον καὶ
καθ' ἓν σημαινόμενον. ἐγένετο δὲ ἡ ἀπάτη καθόσον τὸ
πῂ λεγόμενον, οἷον ἐπὶ τοῦ δούλου μόνου, ἔλαβεν ὁ σο-
φιστὴς ὡς ἁπλῶς λεγόμενον, ἤγουν καὶ ἐπὶ τέκνου καὶ
πατρὸς καὶ τῶν λοιπῶν. καίτοι ἐγχωρεῖ ἴσως ἀγαθόν τι
λέγεσθαι εἶναι τῶν κακῶν διττῶς, ὡς ἡ ἀνδρεία· ᾗ μὲν
γὰρ ἀρετὴ λέγεται εἶναι τῶν ἀγαθῶν, ᾗ δὲ τραυμάτων
[περι]ποιητικὴ λέγεται εἶναι τῶν κακῶν. ἀλλ' ἐπὶ τοῦ
λόγου τούτου, τοῦ ὅτι ἡ φρόνησις τῶν κακῶν, οὐκ ἐγχωρεῖ
λέγεσθαι εἶναι κακὸν κατά τινα ἄλλον λόγον καὶ ταῦτα
οὖσαν ἀγαθόν, ἀλλὰ μόνον λέγεται εἶναι ἀγαθόν. πρόσκει-
ται δὲ τὸ ‘ἴσως’ διότι καθ' αὑτὸ καὶ κυρίως μὲν ἡ
ἀνδρεία ἐστὶν ἀγαθόν, κατὰ δόξαν δὲ καὶ ὡς δοκεῖ
τισιν, ἔστι καὶ τῶν κακῶν διὰ τὰ ἐν πολέμῳ τραύματα.
καὶ ταῦτα μὲν οὕτως ἐξεβλήθησάν τε παρ' ἡμῶν καὶ
ἡρμηνεύθησαν· ὁ δέ γε Ἐφέσιος οὕτως τοῦτο ἐνόησεν
ὅτι “ὁ λόγος ὁ λέγων ἡ ἀνδρεία τῶν κακῶν διττός ἐστιν·
ἢ γὰρ ὅτι κακόν τί ἐστιν ἡ ἀνδρεία, ἢ ὅτι ἐπίσταται
Anonymi In Aristotelis Sophisticos Elenchos Phil., In Aristotelis

sophisticos elenchos paraphrasis Sec. 117, line 12
876
λέγεσθαι θείη, ὅτι καὶ ὁ λόγος ὁ τὸν ἄνθρωπον εἶναι τῶν ζώων λέγων
ἕν τι δηλοῖ, ὅτι ζῶον ἀλλ' οὐ κτῆμα, ὅ τε τὸν Πειραιᾶ τυχὸν ἢ Τάναγραν
τῶν Ἀθηναίων λέγων οὐ πολλὰ σημαίνει, ἀλλ' ὅτι κτῆμα. οὕτως οὐδ' ὃς
τὴν φρόνησιν τῶν κακῶν εἴποι, πολλὰ σημαίνει ἀλλ' ὅτι ἐπιστήμη. ἐπεὶ
δὲ μεγάλην διαφορὰν πρὸς τὰ σημαινόμενα κἀν ταῖς συντάξεσιν αἱ
ἀποδόσεις
τῶν πτώσεων φέρουσι, φθάνομεν δὲ πρὸς γενικὴν ἀποδεδωκέναι τὴν
φρό-
νησιν τῶν κακῶν αὐτὴν φάμενοι, ὁ παρὰ τὸ πῆ καὶ ἁπλῶς ἀνέκυψε παρα-
λογισμός· πῆ γὰρ δεδωκότων καὶ ὡς ἐπιστήμην ἁπλῶς τοῖς κακοῖς
συνέταξαν.
καὶ ἐνταῦθα μὲν πάνυ ἐξίτηλον τὸ τοῦ παραλογισμοῦ φάντασμα, ἐν
ἑτέροις
δὲ ἴσως ἐνδέχεταί τι ἀγαθὸν τῶν κακῶν εἶναι. ἡ γὰρ ἀνδρεία καλὸν μὲν
ὡς εὐκλείας ποιητική, δοκεῖ δέ τισι κακὸν διὰ τὰς ἐν πολέμῳ πληγάς. καὶ
ἔτι μᾶλλον ἡ τῆς διττότητος ἐμφάνισις ἐπ' ἐκείνου τοῦ ἀμφιβόλου τοῦ
δοῦλον ἀγαθὸν μοχθηροῦ. τὸ γὰρ ἀγαθὸν ἢ ὡς ὄνομα ἐκλήψῃ κύριον ἢ
ἐπὶ τρόπου θείης, καὶ τὸ μοχθηροῦ ὡσαύτως ἢ δεσπότου μοχθηροῦ ἢ
τρόπου. ἴσως δέ σοι ἀκριβῶς σκεπτομένῳ οὐδ' ἐνταῦθα ἡ διπλόη φανήσε-
ται· οὐ γὰρ εἰ ἀγαθὸν καὶ τούτου, ἀγαθὸν τούτου ἅμα· δοῦλος γὰρ ὢν
ἀγαθὸς μοχθηροῦ δεσπότου δηλαδή, ἀλλ' οὐ τρόπου πονηροῦ· πρὸς γὰρ
τὸν δεσπότην ὁ δοῦλος λέγεται. τὸ δὲ ἀγαθὸς ἀποκοπὲν καθ' αὑτὸ πρὸς
οὐδὲν ἀλλ' | ἢ ὡς ποιὸν νοεῖται. ὥστ' οὐδὲ τὸ τὸν ἄνθρωπον φάναι τῶν
ζώων εἶναι λέγεται πολλαχῶς, ἢ τὴν φρόνησιν τῶν κακῶν, ἢ κοινότερον
εἰπεῖν τὸ τοῦτο τούτων· οὐ γὰρ εἴ ποτέ τι σημαίνομεν ἀφελόντες, τοῦτο
Anonymus De Philosophia Platonica Phil., Prolegomena philosophiae

Platonicae (fort. auctore Elia, olim sub auctore Olympiodoro)
Sec. 7, line 5
’ἤματι τῷδε Πλάτωνα θεοὶ δόσαν ἀνθρώποισιν’.

ὅρα δὲ καὶ τὴν ὑπεροχὴν ἣν ἔσχεν πρὸς Πυθαγόραν· αὐτὸς μὲν γὰρ
ἀπῆλθεν εἰς Περσίδα τὴν τῶν μάγων ὠφεληθῆναι θέλων σοφίαν, οἱ δὲ
μάγοι διὰ τὸν Πλάτωνα Ἀθήναζε παρεγένοντο τῆς ἐξ αὐτοῦ μετασχεῖν
φιλοσοφίας γλιχόμενοι.
Ἐπειδὴ τὴν ἱστορίαν τοῦ Πλάτωνος μεμαθήκαμεν, φέρε καὶ τὸ εἶδος
τῆς αὐτοῦ φιλοσοφίας διηγησώμεθα. πολλαὶ τοίνυν γεγόνασι πρὸ Πλά-
τωνός τε καὶ μετὰ Πλάτωνα φιλοσόφων αἱρέσεις, καὶ πάντας ὑπερη-
κόντισεν ἐν τοῖς δόγμασι καὶ τῇ διανοίᾳ καὶ πᾶσιν ἅπαξ ἁπλῶς. ἦσαν
δὲ πρὸ αὐτοῦ μὲν αἱρέσεις αὗται· ἥ τε ποιητική, ἧς καθηγεμόνες γεγό-
νασιν Ὀρφεύς, Ὅμηρος, Μουσαῖός τε καὶ Ἡσίοδος· γέγονεν δὲ καὶ ἡ
877
ἀπὸ τοῦ Ἰωνικοῦ διδασκαλείου, ἧς προκατήρξατο Ἡράκλειτος καὶ

Θαλῆς καὶ Ἀναξαγόρας· γέγονεν δὲ καὶ ἡ Πυθαγόρου καὶ Παρμενίδου.
μετὰ Πλάτωνα δὲ γέγονεν ἡ Στωϊκὴ καὶ ἡ Ἐπικούρειος καὶ ἡ Περι-
πατητικὴ καὶ ἡ τῆς νέας Ἀκαδημίας. διαφέρουσι δ' οἱ τῆς νέας Ἀκαδη-
μίας τῶν ἐφεκτικῶν τῷ τοὺς μὲν ἐφεκτικοὺς ὁμοίως λέγειν διὰ πάντων
τῶν ὄντων πεφοιτηκέναι τὴν ἀκαταληψίαν, τοὺς δὲ τῆς νέας Ἀκαδη-
μίας οὐχ ἁπάντων ὁμοίως, ἀλλ' εἶναί τινα τῶν πραγμάτων ἃ σαίνουσι
τὴν ἡμετέραν ψυχὴν πρὸς συγκατάθεσιν μετρίαν.
Joannes Rhet., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

6, P. 102, line 14
κδʹ. Τοτὲ δὲ οὐ ποιητικός· οὐ ποιητικὸς δέ·

Ὁ ἔχων τὰ μὴ ἐμφαίνοντα Ποιητικὴν τομὴν καὶ ῥυθμὸν,
ὡς τά τε προῤῥηθέντα καὶ ἔτι ὡς τὰ τοιαῦτα, ὁ ἀόρι-
στος, ὁ ἀπερίληπτος καὶ ἑξῆς, καὶ τὰ κατὰ ἀκμὴν καὶ
καταφορὰν πνευματικὰ, ὅτι λύχνον ἧψε τὴν ἑαυτοῦ σάρ-
κα καὶ τὴν οἰκίαν ἐσάρωσε καὶ τὰ ὅμοια, οὔτε γὰρ οἱ
πόδες ἐν τοῖς τοιούτοις ποιητικοὶ, ὅτι ἑτερογενεῖς τε καὶ
ἀσυνάρτητοι καὶ οὐχ ὁμοταγεῖς τὰς σημασίας, οὔτε ἡ ἔμ-
φασις οὐκ ἐμφαίνουσα· ἐπεὶ δὲ τὰ πλείονα ἀντίγραφα
ποιητικὸν ἔχουσι καὶ ὡς ποιητικὸν, ἀλλ' οὐ ποιητικὸν,
οὕτως νοητέον· τὸν μὲν ἐπιτηδευόμενον εἰς Ποιητικὴν ἔμ-
φασιν ποιητικὸν εἶναι κριτέον, ὡς ποιητικὸν δὲ τὸν μὴ
τοιοῦτον· τὸν μὲν γὰρ ἡ τροπικὴ φράσις καὶ μεταφορι-
κὴ καὶ διθυραμβώδης, τουτέστιν ἰαμβικὴ συνθήκη, ποιεῖ,
ὁποία ἡ τοῦ Γοργίου, ὃν πρῶτόν φασιν εἰς τοὺς ποιη-
τικοὺς μετενεγκεῖν τὰ τοιαῦτα λόγους· ὡς ποιητικὸν δὲ
τὸν εὐρυθμίας καὶ ἁρμονίας μὲν ὁμαλῆς εἰληχότα καὶ
ἠκριβωμένης συνθέσεως, τὴν δὲ διθυραμβώδη καὶ ποιητικὴν σύνθεσιν
ἥκιστα ζηλώσαντα, ὁποῖα τὰ Ἰσοκρά-
τους, τὸν τὰς παραλλήλους θέσεις τῶν φωνηέντων καὶ

6, P. 102, line 22
ποιητικὸν ἔχουσι καὶ ὡς ποιητικὸν, ἀλλ' οὐ ποιητικὸν,

οὕτως νοητέον· τὸν μὲν ἐπιτηδευόμενον εἰς Ποιητικὴν ἔμ-
φασιν ποιητικὸν εἶναι κριτέον, ὡς ποιητικὸν δὲ τὸν μὴ
τοιοῦτον· τὸν μὲν γὰρ ἡ τροπικὴ φράσις καὶ μεταφορι-
κὴ καὶ διθυραμβώδης, τουτέστιν ἰαμβικὴ συνθήκη, ποιεῖ,
ὁποία ἡ τοῦ Γοργίου, ὃν πρῶτόν φασιν εἰς τοὺς ποιη-
878
τικοὺς μετενεγκεῖν τὰ τοιαῦτα λόγους· ὡς ποιητικὸν δὲ

τὸν εὐρυθμίας καὶ ἁρμονίας μὲν ὁμαλῆς εἰληχότα καὶ
ἠκριβωμένης συνθέσεως, τὴν δὲ διθυραμβώδη καὶ ποιη-
τικὴν σύνθεσιν ἥκιστα ζηλώσαντα, ὁποῖα τὰ Ἰσοκρά-
τους, τὸν τὰς παραλλήλους θέσεις τῶν φωνηέντων καὶ
τὰ σκληρὰ τῶν συμφώνων, ὡς τὸ σκῆπτρον κρούει καὶ
τὸ κράτος καὶ τὰ ὅμοια, ἐκκρούοντα, ὡς τὴν ἁρμονίαν
τῶν ἤχων καὶ τὴν τελειότητα τῶν φθόγγων λυμαινομέ-
νας, περιόδῳ τε καὶ κύκλῳ πειρώμενον τὰ νοήματα πε-
ριλαμβάνειν, ῥυθμοειδῆ πάνυ καὶ οὐ πολὺ ἀπέχοντα
τοῦ ποιητικοῦ τύπου, ὅθεν καὶ πλείστους ἰάμβους παρ'
αὐτῷ καὶ Δημοσθένει ἐστὶν εὑρεῖν· οὕτως γὰρ ἂν ποιη-
τικὴ μὲν ἡ φράσις, οὐ μὴν ποίημα, καὶ ἐμμελὴς μὲν, οὐ
μὴν μέλος κατὰ τὸν Διονύσιον· ἀλλὰ τὴν μὲν Γορ

6, P. 103, line 11
τικὴ μὲν ἡ φράσις, οὐ μὴν ποίημα, καὶ ἐμμελὴς μὲν, οὐ

μὴν μέλος κατὰ τὸν Διονύσιον· ἀλλὰ τὴν μὲν Γορ-
γίου εὐρυθμίαν δεκτέον, καὶ πειστέον τῷ Διονυσίῳ,
τὸ δὲ διθυραμβῶδες οὔ· ὑπόψυχρον γάρ· τί δέ ἐστι τοῦ-
το, προϊόντες εἰσόμεθα, Πλάτωνος διὰ τὰ ὑπερκορῆ πά-
ρισα τούτῳ ἐπιτιμῶντος· ὁμοίως δὲ τὰ τοιαῦτα καὶ Ἰσο-
κράτους ἀποῤῥιπτέον τῷ αὐτῷ λόγῳ· ἄμετρα γὰρ καὶ
ταῦτα, τὰ δ' ἄλλα κατὰ τὸ ἐγχωροῦν μιμητέον. Δη-
μοσθένους δὲ πέρι οὐκ ἀποφηνάμενος, ἀλλ' εἰκάσας ὁ
Διονύσιος· φησὶ γὰρ οἰόμενος Δημοσθένην ἐν τοῖς μά-
λιστα Ποιητικὴν ἐκμεμάχθαι φράσιν, καὶ τάχ' ἂν ὕπο-
πτος δόξει μακροϊαμβεῖα διεξελθών· πλὴν οὕτως ἔχει·
ἀληθῶς μὲν γὰρ ποιητικῇ συνθήκῃ καὶ ἁρμονίᾳ κέχρη-
ται κατὰ τοὺς ῥυθμοὺς, διὸ καὶ Διονύσιος τὸ κατὰ Ἀρι-
στοκράτους προοίμιον παραθεὶς καὶ τὸ ὑπὲρ τοῦ στε-
φάνου, ἐκ ποιητικῶν αὐτὰ ῥυθμῶν συνεστάναι φησί· καὶ
οὐχ ἑτέρως ἔχει· ὥστε καὶ ἡμεῖς καλῶς ἔφημεν τὰ περὶ
τοῦ θεολόγου διεξιόντες, ὅτι ποιητικὸς μέν ἐστιν ὁ λό-
γος, ὅταν ἐναρμόνιος ᾖ τῇ συνθέσει, καὶ τοὺς εὐγενεῖς
καὶ εὐμεγέθεις πόδας λαμβάνων· οἱ δέ εἰσι σπονδειοδά-
κτυλοι· ἀνάπαιστος, παίων ἐπίτριτος,
879

6, P. 103, line 13
γίου εὐρυθμίαν δεκτέον, καὶ πειστέον τῷ Διονυσίῳ,

τὸ δὲ διθυραμβῶδες οὔ· ὑπόψυχρον γάρ· τί δέ ἐστι τοῦ-
το, προϊόντες εἰσόμεθα, Πλάτωνος διὰ τὰ ὑπερκορῆ πά-
ρισα τούτῳ ἐπιτιμῶντος· ὁμοίως δὲ τὰ τοιαῦτα καὶ Ἰσο-
κράτους ἀποῤῥιπτέον τῷ αὐτῷ λόγῳ· ἄμετρα γὰρ καὶ
ταῦτα, τὰ δ' ἄλλα κατὰ τὸ ἐγχωροῦν μιμητέον. Δη-
μοσθένους δὲ πέρι οὐκ ἀποφηνάμενος, ἀλλ' εἰκάσας ὁ
Διονύσιος· φησὶ γὰρ οἰόμενος Δημοσθένην ἐν τοῖς μά-
λιστα Ποιητικὴν ἐκμεμάχθαι φράσιν, καὶ τάχ' ἂν ὕπο-
πτος δόξει μακροϊαμβεῖα διεξελθών· πλὴν οὕτως ἔχει·
ἀληθῶς μὲν γὰρ ποιητικῇ συνθήκῃ καὶ ἁρμονίᾳ κέχρη-
ται κατὰ τοὺς ῥυθμοὺς, διὸ καὶ Διονύσιος τὸ κατὰ Ἀρι-
στοκράτους προοίμιον παραθεὶς καὶ τὸ ὑπὲρ τοῦ στε-
φάνου, ἐκ ποιητικῶν αὐτὰ ῥυθμῶν συνεστάναι φησί· καὶ
οὐχ ἑτέρως ἔχει· ὥστε καὶ ἡμεῖς καλῶς ἔφημεν τὰ περὶ
τοῦ θεολόγου διεξιόντες, ὅτι ποιητικὸς μέν ἐστιν ὁ λό-
γος, ὅταν ἐναρμόνιος ᾖ τῇ συνθέσει, καὶ τοὺς εὐγενεῖς
καὶ εὐμεγέθεις πόδας λαμβάνων· οἱ δέ εἰσι σπονδειοδά-
κτυλοι· ἀνάπαιστος, παίων ἐπίτριτος, καὶ οὕτως ἂν ἔχοι
καλῶς, ὡς ἡμεῖς λέγομεν· ἀπό τε τοῦ τεχνικοῦ, ἀπό τε
τῆς τῶν ῥητόρων ἐπιστασίας,

6, P. 126, line 1
κλήθησαν ἐδυσχέραινον· τοῦτο γὰρ ἐπ' ἀνθρώπων ἐφ'

ἕτερον τραπομένων κυρίως· δριμεῖα γὰρ λέξις ἐστὶν ἡ κυ-
ρίως μὲν ἄλλου τινὸς οὖσα, οὐ κυρίως δὲ μετατιθεμένη
καὶ ἐπ' ἄλλου· γίνεται δὲ ἡ μετάθεσις καὶ κατὰ μετά-
ληψιν, ὡς τὸ ὑπὲρ ὧν καὶ ὑφ' ὧν πολεμούμεθα, τὸ
γὰρ πολεμούμεθα ἀντὶ τοῦ φθονούμεθα εἴρηται· δριμὺ
δὲ ὂν ἥττονα ἢ οὐδὲν ἔχει τὴν ἡδονὴν, καὶ ἔστιν εἶδος
σεμνοῦ λόγου τὸ φορτικὸν ἀποκρουομένου. Ταῦτα οὖν
καὶ τὰ τοιαῦτα μεταφορικὰ ὄντα λεῖά εἰσιν ἀλλ' οὐ
τραχέα.
νθʹ. Καὶ τῆς ποιητικῆς ἡ μὴ διῃρημένη.
Διχῶς ἡ γραφὴ διηρμένη καὶ διῃρημένη· διῃρημένη μὲν
880
κατὰ μῆρ' ἐκάη, καὶ διά τε σκόλοπας καὶ τάφρον ἔβησαν,

καὶ ὁ γάρ μοι μακαριώτατος· ὅμοια καὶ τὰ τοιαῦτα·
βοόωσα, θεάων, Πηληϊάδεω, ἃ καὶ μᾶλλον γλυκύτητα
ποιοῦσι· καὶ μήποτε ἄρα διὰ τοῦτο διῃρημένη θέλει εἶ-
ναι ἡ γραφὴ, ὅτι καὶ τὰ δύο τὰ προτεθέντα ἤδη γλυ-
κύτητα ποιοῦσιν· αἱ δὲ διηρμέναι οὒ, καὶ τοῦτο δῆλον ἐκ
τῶν Ἰώνων, οἳ πάνυ ἡδεῖς εἰσι διῃρημέναις χρώμενοι λέ-
ξεσιν, ὡς καὶ Ἡρόδοτος Γωβρύεω, Ἀστυάγεω, ὃν προ-
ϊὼν σημειοῦται· διηρμέναι δέ εἰσιν αἱ ἔχουσαι μέγεθος,

6, P. 165, line 29
νην τὴν δύναμιν· ποιεῖ οὖν καθαρὰν συνθήκην πλεονά-

ζων ὁ ἴαμβος καὶ τροχαῖος μᾶλλον· διό φησι καὶ ὁ τε-
χνικὸς, καὶ γὰρ ὅλως δεῖ μεμίχθαι τινὰς αὐτοῖς ἑτέρους
πόδας, ἵνα μὴ ἔμμετρος ὁ λόγος γένηται, ἀλλ' ἔχοι μέν
τι καὶ μέτρον, λέγω δὴ τοῦ φυσικοῦ, μὴ μέντοι παντά-
πασι μέτρον ᾖ· τὴν ἐξ αὐτοφυοῦς σύνθεσιν φυσικῶς λέ-
γων τῷ λόγῳ συνισταμένην καὶ μὴ ἐπιτηδευομένην, ὡς
παρὰ τοῖς ποιηταῖς· “ἀπόχρη γὰρ,” φησὶ, “τὴν πολιτι-
κὴν φράσιν εὔρυθμον εἶναι καὶ εὔμετρον, οὕτω γὰρ
ἂν εἴη ποιητικὴ μὲν, οὐ μὴν ποίημα, καὶ ἐμμελὴς μὲν,
οὐ μέλος δέ·” ὡς καὶ Ἰσοκράτης· “ὅλως δὲ ὁ λόγος μὴ
λόγος ἔστω, ξηρὸν γὰρ, μηδὲ ἔμμετρος, καταφανὲς γὰρ,
ἀλλὰ μεμίχθω παντὶ ῥυθμῷ, ἰαμβικῷ μάλιστα ἢ τρο-
χαϊκῷ·” τούτοις ἑπόμενος ὁ τεχνικὸς τὴν ποιὰν συνθή-
κην τροχαϊκὴν ἢ δακτυλικὴν ἤ τι τῶν τοιούτων εἶναι
ἀξιοῖ.
κθʹ. Μετὰ τῆς ἀναπαύσεως οὐδὲν ἀλλ' ἢ μέ-
τρον τε καὶ μὴ μέτρον εἶναι δεῖ·μέτρον μὲν, ὡς
ἔχουσαν τοὺς οἰκείους πόδας, οὐ μέτρον δὲ, ὡς τὸ
ἀκριβὲς οὐ σώζουσα, ὡς ἡ ποίησις.

6, P. 171, line 22
ὑπὸ τῆς φύσεως ἐκφερομένους ῥυθμοὺς, ἢ καὶ μέτρα κα-

τὰ τύχην, καὶ ὡς ἂν αὐτὸν ἡ διάνοια δίδωσιν, οὐ φύσει
881
δὲ, ἀλλὰ τέχνῃ δηλονότι τὰ ὑφ' ἡμῶν αὐτῶν εὑρισκόμενα

καὶ συντιθέμενα εὐρύθμως, ὡς εἶναι μέτρα δοκεῖν, οὐ μέν-
τοι μέτρα πάντως ἄντικρυς, οὔτε κατὰ τὰς τομὰς, οὔτε κατὰ
τὰς ἀποθέσεις, οὔτε κατὰ τὴν μὴ χωλαίνουσαν συνθή-
κην· ἤδη γὰρ εἴρηται, ὅτι πρὸς τῷ εἶναι ἄκαιρον καὶ
ἀπειρόκαλον τοῦτο καὶ ἀδύνατον· ποῦ γὰρ τοσαύτη σχο-
λὴ καὶ μάλιστα τοῖς μεμετρημέναις ἡμέραις σκεπτομέ-
νοις καὶ πρὸς ὕδωρ λέγουσιν· ἄλλως τε καὶ τίσι πολι-
τικὴ διοίσει ποιητικῆς, εἰ περὶ τὰ ἐκεῖνα· ἀρκούντως τοι-
γαροῦν δείξει τὸν ῥητορικὸν λόγον τὸ μήτε τὸ ἀκριβὲς
τῶν ποιημάτων διώκειν μήτε τοῦ μετρίου ὑπερεκπίπτειν,
καὶ τοῦτο δείκνυσιν ἐκ τοῦ ἑξῆς· εἰπὼν γὰρ μὴ μέτρα ἐξ-
έβαλε τὸ ἀκριβές· ἡ γὰρ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος τοῦ κώλου
προσφαίνεται εἶναι μέτρον ἱκανόν· οὐ γὰρ ἥγε ἑτέρα,
οὐχ ἡ πεζὴ καὶ ὡς ἔτυχε προϊοῦσα, κατὰ συγκειμένους
ῥυθμοὺς ἀσυμφώνους πρὸς καθαρότητα, αὕτη γὰρ μά-
λιστα ἁρμοδία κοιναῖς ἀκοαῖς, ὥσπερ ἡ καθαρὰ ἔννοια
καὶ τὰ σχήματα, ἀλλ' ἡ περὶ τὴν τάξιν τῶν ποδῶν
ἀκριβολογουμένη, καὶ ὁ ἐκ τούτων ἀπηχούμενος τῆς

6, P. 397, line 24
τίθεμαι, οἶμαι δὲ καὶ εἴ τις φρονεῖ· ἐξεστηκότος γὰρ

ὡς ἀληθῶς τὸ τοιαῦτα ποιεῖν· καὶ λέγειν καὶ πείθειν
οἴεσθαι· ὁ δὲ θεολόγος τὸ αὐτοῦ ἀξίωμα πανταχοῦ φυ-
λάσσων, ὅρα πῶς διὰ προσωποποιΐας γλυκύς ἐστι μά-
λιστα· ποῦ σου, θάνατε, τὸ κέντρον; ποῦ σου, Ἅιδη,
τὸ νεῖκος; ἄπνους νεκρὸς ἀκίνητος καὶ εἰ τὸ σχῆμα σώ-
ζειν ὄφεως ἐν ὕψει στηλιτευόμενος.
Ἀμφισβητήσειε δ' ἄν τις. Συριανοῦ καὶ τῶν ἑτέ-
ρων.
ιεʹ. Κατὰ δίκην ἀντὶ τοῦ δικαίως, δικαίῳ λόγῳ.
ιϛʹ. Ἐξουσία ποιητικὴ, ἀντὶ τοῦ ἐξουσίαν αὐτοῖς
καὶ νόμον ἡ ποίησις δίδωσι τοιαῦτα λέγειν· ῥήτορι δὲ
οὐδ' ὅλως, ὅτι βίαιά εἰσι, καὶ εἰς ψυχρότητα καὶ ἀη-
δίαν πολλὴν ἄγουσι τὸν λόγον· τὸ γὰρ τοῖς ἀψύχοις
φρόνησιν τιθέναι κακόζηλον, ἔχειν δὲ ἔφησεν ὅμως τὰ
τοιαῦτα γλυκύτητα, ἐλάττονα δὲ, οὐκ ἐν τοῖς πεζοῖς λό-
γοις, ἀλλ' ἐν τοῖς ποιητικοῖς.

882
6, P. 398, line 29
Περὶ λέξεως.
ιθʹ. Λέξις δὲ γλυκεῖα ἥτε τῆς ἀφελείας·

ἰδία δὲ περὶ τὴν καθαράν· ἴδιαι ἦσαν τῆς ἀφελείας ὥ-
σπερ τὸ πατρώζειν τὸ ἀδελφίζειν καὶ ὁ κλαυσίγελως·
καὶ ἔτι ἡ ποιητικὴ ἡ κατὰ ἐντέλειαν λεγομένη, οἷον αὐ-
τέων, κινέονται, καὶ αἱ ὅμοιαι· ἐχρήσατο μὲν καὶ με-
θόδοις καὶ ἐννοίαις μὲν τὴν τρίτην τάξιν ἐχούσαις· οἷον
τοῖς διηγήμασι τοῖς ἀπ' ὀλίγου τοῦ μυθικοῦ κοινωνοῦ-
σι, μεθόδοις ταῖς καθαραῖς· ἀπ' αὐτοῦ γὰρ ψιλοῦ τοῦ
πράγματος ἄρχεται καθαρὰ καὶ ἡ καθαρότης.
κʹ. Ταύτην τὴν διάλεκτον·ποιητικὴ γὰρ ἡ Ἰὰς
καὶ ἡδεῖα· ὡς τῶν ἄλλων οὐδεμία, διὸ καὶ τὰ Ἰωνικὰ
ποιήματα ἐξαίρουσι ταῖς ἡδοναῖς, ὥσπερ τὰ Σιμωνίδου
καὶ Μενελάου· καί τινα τῶν Ὁμήρου, Στησιχόρου τε
καὶ ἄλλων πολλῶν

6, P. 399, line 4
Περὶ λέξεως.
ιθʹ. Λέξις δὲ γλυκεῖα ἥτε τῆς ἀφελείας·

ἰδία δὲ περὶ τὴν καθαράν· ἴδιαι ἦσαν τῆς ἀφελείας ὥ-
σπερ τὸ πατρώζειν τὸ ἀδελφίζειν καὶ ὁ κλαυσίγελως·
καὶ ἔτι ἡ ποιητικὴ ἡ κατὰ ἐντέλειαν λεγομένη, οἷον αὐ-
τέων, κινέονται, καὶ αἱ ὅμοιαι· ἐχρήσατο μὲν καὶ με-
θόδοις καὶ ἐννοίαις μὲν τὴν τρίτην τάξιν ἐχούσαις· οἷον
τοῖς διηγήμασι τοῖς ἀπ' ὀλίγου τοῦ μυθικοῦ κοινωνοῦ-
σι, μεθόδοις ταῖς καθαραῖς· ἀπ' αὐτοῦ γὰρ ψιλοῦ τοῦ
πράγματος ἄρχεται καθαρὰ καὶ ἡ καθαρότης.
κʹ. Ταύτην τὴν διάλεκτον·ποιητικὴ γὰρ ἡ Ἰὰς
καὶ ἡδεῖα· ὡς τῶν ἄλλων οὐδεμία, διὸ καὶ τὰ Ἰωνικὰ
ποιήματα ἐξαίρουσι ταῖς ἡδοναῖς, ὥσπερ τὰ Σιμωνίδου
καὶ Μενελάου· καί τινα τῶν Ὁμήρου, Στησιχόρου τε
καὶ ἄλλων πολλῶν· εἰ δὲ καὶ ἄλλων ἔχει καὶ ἄλλων δια-
λέκτων, ἀλλ' ἐπ' ὀλίγον, καὶ γὰρ Ἀττικαῖς χρῆται, ὡς
τὸ ὀῤῥωδῶ· ἐν τῇ πρώτῃ· ἀπεμάχοντο ὀῤῥωδέοντες·
883
ἀλλὰ τῷ διελεῖν αὐτὰς ἰδέας καὶ Ἰωνικάς· μή τι οἱ ἐξ

αὐτέων κακὸν γένηται· καὶ Δωρίδος, ὡς τὸ μώσας, καὶ
Αἰολικῶς, ὡς τὸ βασιλῆες.

6, P. 400, line 24
ὕδασι θείοις ὑπερῶά τινα στεγάζεται, δι' ὧν ὑμνεῖται

θεός· κατὰ παρῳδίαν γὰρ τοῦτο ὂν καὶ οὐ κατὰ κόλλη-
σιν ὅμως γλυκύ ἐστι, παρὰ τῷ θεολόγῳ· παρῳδία
γάρ ἐστιν, ὅταν τὸ ἀλλότριον εἰς τὴν οἰκείαν σύνταξιν
μεταποιήσῃ τις οὕτως, ὡς μὴ λανθάνειν· τινὲς δὲ ταὐ-
τὸν λέγουσιν εἶναι, ἀλλ' ἡμῖν τό γε δοκοῦν ἀπεφάνθη.
Σημείωσαι, ὅτι διαφωνεῖ τὰ ἐν τῷ παρόντι τῷ τεχνικῷ
περὶ τῆς γλυκύτητος λεγόμενα πρὸς τὰ ἐν τῷ προοιμίῳ
τοῦ παρόντος βιβλίου περὶ τούτων αὐτῶν εἰρημένα αὐτῷ·
ὅρα γὰρ, τί φησιν ἐκεῖσε· γλυκεῖα δὲ λέξις ἥ τε δι' ἐπι-
θέτου καὶ ὅση δριμεῖα καὶ τῆς ποιητικῆς ἡ μὴ διῃρημένη,
μηδὲ πλατεῖα φύσει· αἵ τε τῆς καθαρότητος ἅπασαι·
ἐκεῖ μὲν γὰρ τὰς τῆς καθαρότητος ἁπάσας ἁρμόζειν εἴ-
ρηται τῇ γλυκύτητι· ἐνταῦθα δὲ τῇ ἀφελείᾳ προσήκουσαι
τῶν τε καθαρῶν λέξεων καὶ ἑτέρων τινῶν ἔφη τῇ γλυκύ-
τητι μὴ πάσας τὰς ἀφελεῖς λέξεις ἁρμόζειν, ἀλλὰ μόνας
τὰς ἰδίας αὐτῇ τῇ ἀφελείᾳ προσηκούσας, τουτέστι καθ'
ἃς οὐ κοινωνεῖ τῇ καθαρότητι, καὶ ἐκεῖ μὲν οὐ πάσας
τὰς ποιητικὰς λέξεις εἶπεν ἁρμόζειν τῇ γλυκύτητι, ἀλλὰ
τῶν ποιητικῶν τὰς μὴ διῃρημένας, μηδὲ πλατείας φύσει
μόνας· ἐνταῦθα δὲ ἁπλῶς οὕτως εἶπε τῇ ποιητικῇ λέξει

6, P. 402, line 10
Σύνοψις τῶν περὶ Γλυκύτητος.
αʹ. Ἔννοιαι αἱ μυθικαί· δεύτεραι αἱ διηγηματικαὶ

καὶ μύθων οὖσαι ἐγγὺς, τρίταις αἱ ὀλίγον τοῦ μυθικοῦ
κοινωνοῦσαι, ἐπὶ τούτοις ὅσαι ταῖς αἰσθήσεσιν ἡμῶν
εἰσιν ἡδεῖαι· ποιεῖ γλυκύτητα καὶ τὸ τοῖς ἀπροαιρέ-
τοις προαιρετικόν τι ἐπιτιθέναι.
βʹ. Μέθοδοι αἱ τῆς καθαρότητος, αἵπερ εἰσὶ καὶ
τῆς ἀφελείας.
γʹ. Λέξις ἡ τῆς ἀφελείας ἰδία παρὰ τὴν καθαρὰν,
884
καὶ ἔτι ἡ ποιητικὴ καὶ μάλιστα ἡ δι' ἐπιθέτου καὶ δρι-

μεῖα.
δʹ. Σχήματα τῆς καθαρότητος καὶ ἀφελείας καὶ
τοῦ κάλλους.
εʹ. Συνθήκη ἡ τοῦ κάλλους ἡ ἄνευ συγκρούσεως φω-
νηέντων καὶ ἡ ἐγγίζουσα μέτρῳ, καὶ ἡ διὰ τῶν τῆς σεμ-
νότητος ποδῶν.
Lexica Segueriana, Anonymus antatticista (e cod. Coislin. 345)

Alphabetic entry kappa, p. 101, line 32
Κρούειν: κατὰ τοῦ ῥαπίσαι ἠρέμα μόνον οἴονται τί-

θεσθαι αὐτό, ὡς ὅταν εἴπῃ Ὑπερείδης Καὶ τῷ σκέ-
λει με ἠρέμα ἔκρουσεν. ἐπὶ δὲ τῆς συνηθείας
κατὰ τοῦ κόψαι τὴν θύραν τάσσεται. καὶ κατὰ τοῦ
κακεμφάτου ἐν τῇ συνηθείᾳ τὸ κροῦσαι κεῖται, ἀντὶ
τοῦ συγγενέσθαι.
Κεντρίζειν: Ξενοφῶν Συμποσίῳ.
Κλεῖνἀξιοῦσι λέγειν, οὐ κλεῖδα. Δίφιλος Εὐνούχῳ.
Κυντερώτερονκαὶ κυντατώτατον: Εὔβουλος
Παρμενίσκῳ.
Κυντότατον: Ἀριστοτέλης Περὶ ποιητικῆς Τὸ δὲ πάντων κυντότατον.
Κόφινοςοὐ ῥητέον φασίν, ἀλλὰ ἄῤῥιχος. Πλάτων Ἑορταῖς.
Καυχᾶσθαι: ἀντὶ τοῦ αὐχεῖν. Πίνδαρος Ὀλυμπιονίκαις.
οροκόσμιακυρίως μέν ἐστι τὰ ἐπὶ τῶν τριοδίων
πρόσωπα ξύλινα, ἃ δὴ οἱ Ἀττικοὶ κόρας καλοῦσι· τέ-
τραπται δὲ ἐκεῖθεν κἀπὶ τοὺς κόσμους τῶν παρθέ-
νων. ὅλως δ' ἡγοῦνται τὴν λέξιν βάρβαρον.
Κεράμινον: ἀντὶ τοῦ κεραμεοῦν. Ἡρόδοτος πρώτῳ.
Etymologicum Symeonis, Etymologicum Symeonis (α – ἁμωσγέπως)

Vol. 1, p. 454, line 12
τὸ ωἐν τῇ γενικῇ, ἀλλ' οὐκ ἀντίκεινται· τὸ μὲν γὰρ Ἀτρείων

πατρωνυμικόν ἐστι, ὡσαύτως καὶ τὸ Πηλείων,τὸ δὲ Καδμείων
ἐθνικόν. πρόσκειται «βαρύτονα» διὰ τὸ Καρνειών Καρνειῶνος· τοῦτο
γὰρ κύριόν ἐστιν ὄνομα πόλεως καὶ φυλάττει τὸ ωἐν τῇ παραλη-
γούσῃ, ἀλλ' οὐκ ἀντίκειται, ὅτι οὐκ ἔστι βαρύτονον. τὸ Ὠρίων
ἀπὸ τῆςφύσει μακρᾶς ἀρχόμενον συλλαβῆςἔχει καὶ τὴν
παραλήγουσαν ποιητικῶς ἐκτεινομένην Et. magn. codd. LM. Et.
gen. 746 + Choerob. Orth. 168, 6.
885
ἄμφιος(Ε 612)· οὐ γέγονεν ἀπὸ τοῦ Ἀμφίων τὸ

Ἄμφιος, ἀλλὰ παρὰ τὴν ἀμφί πρόθεσιν Ἄμφιος ἐκτάσεως γινο-
μένης ποιητικῆς, ὥσπερ παρὰ τὴν ὑπό πρόθεσιν γίνεται Ὕπιος
ὁ Ζεύς – ἔστι δὲ ὄνομα ποταμοῦ καὶ πόλεως – καὶ παρὰ τὴν ἀνά
Ἄνιος καὶ παρὰ τὴν ἀντί Ἄντιος. καὶ ὤφειλε προπαροξύνεσθαι,
ὡς τὸ Ἄνιος καὶ τὰ λοιπά, ἀλλ' ἐπεκράτησε παροξύνεσθαι. τὰ δὲ
διὰ τοῦ φιοςκαθαρὰ προπαροξύνονται ἀπὸ ἀπτώτων, μὴ ἀπὸ τῶν
εἰς ευωῥημάτων ὄντα, οἷονἶφι ἴφιος, ὅθεν καὶ (Ε 556)
ἴφια μῆλα,
γνάμπτω γνάμφιος καὶ γόμφιος, δι' οὗ γνάμπτεται καὶ κάμπτεται
ἡ τροφή. πρόσκειται «μὴ ἀπὸ τῶν εἰς ευωῥημάτων» διὰ τὸ
νυμφεύω νυμφίος. Et. gen. 747.
ἀμφίπολος(Γ 143 ...)· θεραπαινίς· παρὰ τὴν ἀμφί
Etymologicum Symeonis, Etymologicum Symeonis (ἀνακωχῆς –

βώτορες) Vol. 1, p. 96, line 29
ἐκεῖνο μὲν γὰρ ἐπιθετικόν, τοῦτο δὲ ἐπὶ πράγματος. ἐπεὶ δ' ἅπαξ
πέπονθε συναλοιφὴν τὸ ἀείδω γενόμενον ᾄδω, οὕτως καὶ τὸ ἀοιδός
ᾠδός καὶ ἀοιδή ᾠδή. ἀπὸ τούτου τὸ ἀοιδῶ, εἶτα ὡς τὸ κνήθω κνηθιῶ,
ἀτῶ ἀτιῶ, μείδω μειδιῶ, οὕτως ἀείδω ἀοιδῶ ἀοιδιῶ· Ὅμηρος
(ε 61 – 62)·
ἡ δ' ἔνδον ἀοιδιάουσ' ὀπὶ καλῇ
ἱστὸν ἐποιχομένη χρυσείῃ κερκίδ' ὕφαινε,
καὶ (κ 227)
καλὸν ἀοιδιάει.
πεποίηκε καὶ ἄλλο παράγωγον διὰ τοῦ ιμοςτὸ ἀοίδιμος (Ζ 358).
τὸ δὲ ἀειδέμεναι ποιητικὴ παραγωγή, οὐ Δωρικὴ διάλεκτος· τὸ γὰρ
Λακωνικόν ἐστιν ἀείδην ἢ ἀείδεν (Alcm. Fr. dub. 171)·
μηδέ μ' ἀείδην ἀπέρυκε·
κατὰ δὲ τὸν ἐνεστῶτα τὰ εἰς νλήγοντα οὐ ποιοῦσι παραγωγὴν οἱ
Δωριεῖς Z231. Fons ignotus.
Ἄορνος· ἢ λιμὴν περὶ τὴν Τυρσηνίαν. φασὶ δὲ καὶ ἐν
Κύμῃ τῇ Χαλκιδικῇ Ἄορνον λίμνην εἶναι, περιπεφυκότων πολλῶν
δένδρων μηδὲν τῶν ἀποπιπτόντων φύλλων ἐμπίπτειν εἰς αὐτήν. εἶναι
δὲ καὶ νεκυομαντεῖον Z230, Et. magn. 1496. Lex. rhet.
Anonymi De Astrologia Dialogus Astrol., De astrologia dialogus (=

Hermippus) (fort. auctore Joanne Catrario) P. 20, line 21
886
ἀστέρων συντέλεια, οἷον χορηγούντων καὶ ποικιλλόντων

τὸ παντοδαπὸν τῶν γενέσεων· ὥσπερ δὲ ἐν τοῖς γένεσιν
ἄμφω ταῦτα ἄρρεν καὶ θῆλυ νενόμισται, οὕτω κἀν τοῖς
ἐγκοσμίοις δι' ἀμφοτέρων τούτων καὶ πρυτανεύεται καὶ
συνίσταται. ἐφ' ᾧ δὴ καὶ κασιγνήτους ἄμφω σοφοί
τινες εὖ μάλα παραδεδώκασιν, ὡς σαφῶς δὴ τὴν μὲν
τῶν ἀρρένων φύσιν τῇ τοῦ ἡλίου ἀναλογεῖν, τῇ δὲ
τῆς σελήνης τὴντῶν θηλειῶν· ᾗ δὴ καὶ τὸ μὲν ἐκείνων
σπέρμα τὴν ζῳογόνον παρέχεται δύναμιν, τὸ δὲ τῶν
θηλειῶν οἱονεί τις ὕλη καὶ τροφὴ ἐκείνῳ ὑπόκειται.
τὸ γὰρ δὴ καὶ βραχύ τι τοῦτο πρὸς Ποιητικὴν αἰτίαν
συμβάλλεσθαι παρείσθω τὰ νῦν.
Τίς μὲν οὖν οὐσία ψυχῆς καὶ ὅπῃ καὶ ὅθεν ἥκει,
τῶν εὐαριθμήτων σχεδὸν ἰδεῖν· πλήν γε ὅτι κατ' εἰκόνα
θεοῦ γεγενημένη καὶ τὴν ἀπορροὴν ἄνωθεν ἔχουσα,
λόγῳ μὲν ἁλωτὸς οὐκ ἂν εἴη, νῷ γε μὴν περιείληπται,
καὶ οὕτως οὐχ ἡ οὐσία ταύτης, ἀλλ' ἡ ἐνέργεια. καὶ
μὴν περὶτῆς ἀρχετύπου πηγῆς, ἀφ' ἧς ἐρρύη,
φαντάζεσθαι δίδωσιν, ὅτι γε καὶ τῶν καθόλου τὰ μερι-
κώτερα εἰκόνας αὕτη καὶ τύπους ἐστήσατο κἀκ τῶν
ἐμφανῶν τἀφανῆ παρέσχε στοχάζεσθαι. καὶ τὰ μὲν
Concilia Oecumenica (ACO), Synodus Constantinopolitana et

Hierosolymitana anno 536 Tome 3, p. 3, line 5
ἁγίαν καὶ ὀρθόδοξον πίστιν καὶ ἡ ἐν Χαλκηδόνι ἔναγχος οἰκουμενικὴ

συγκροτηθεῖσα
σύνοδος ἐβεβαίωσεν μηδεμίαν προσθήκην ἢ μείωσιν ἐν τῶι ἐκτεθέντι
ἁγίωι συμβόλωι
παρὰ τῶν τριακοσίων δεκαοκτὼ ἁγίων πατέρων ποιήσασα, τὴν Εὐτυχοῦς
μόνου κακο-
δοξίαν συμφώνωι τοῖς ἁγίοις πατράσι ψήφωι καταδικάσασα. μαθοῦσα
τοίνυν ἡ σὴ
εὐλάβεια τὴν τῆς ἡμετέρας γαληνότητος ἀληθῆ καὶ ὀρθόδοξον πίστιν
εὔχεσθαι ὑπὲρ ἡμῶν καὶ τῆς ἡμετέρας βασιλείας ἐκτενέστερον
σπουδαζέτω.
Ἔκθεσις πίστεως κατὰ ἀποκάλυψιν Γρηγορίου ἐπισκόπου

Νεοκαισαρείας
Εἷς θεὸς πατὴρ λόγου ζῶντος, σοφίας ὑφεστώσης καὶ δυνάμεως καὶ
887
χαρακτῆρος
ἀιδίου, τέλειος τελείου γεννήτωρ, πατὴρ υἱοῦ μονογενοῦς· εἷς κύριος,
μόνος ἐκ μόνου,
θεὸς ἐκ θεοῦ, χαρακτὴρ καὶ εἰκὼν θεότητος, λόγος ἐνεργός, σοφία τῆς
τῶν ὅλων συστάσεως
περιεκτικὴ καὶ δύναμις τῆς ὅλης κτίσεως ποιητική, υἱὸς ἀληθινὸς
ἀληθινοῦ πατρός,
ἀόρατος ἀοράτου καὶ ἄφθαρτος ἀφθάρτου καὶ ἀθάνατος ἀθανάτου καὶ
ἀίδιος ἀιδίου·
ἓν πνεῦμα ἅγιον, ἐκ θεοῦ τὴν ὕπαρξιν ἔχον καὶ δι' υἱοῦ πεφηνός, δηλαδὴ
τοῖς ἀνθρώποις,
εἰκὼν τοῦ υἱοῦ τελείου τελεία, ζωὴ ζώντων αἰτία, ἁγιότης ἁγιασμοῦ
χορηγός, ἐν ὧι
φανεροῦται θεὸς ὁ πατὴρ ὁ ἐπὶ πάντων καὶ ἐν πᾶσιν καὶ θεὸς ὁ υἱὸς ὁ διὰ
πάντων·
τριὰς τελεία δόξηι καὶ ἀιδιότητι καὶ βασιλείαι, μὴ μεριζομένη μηδὲ
ἀπαλλοτριουμένη
οὔτε οὖν κτιστόν τι ἢ δοῦλον ἐν τῆι τριάδι οὔτε ἐπείσακτον, ὡς πρότερον
μὲν οὐχ ὑπάρχον,
ὕστερον δὲ ἐπεισελθόν, οὔτε οὖν ἐνέλιπέν ποτε υἱὸς πατρὶ οὔτε υἱῶι
πνεῦμα, ἀλλὰ ἄτρεπτος
καὶ ἀναλλοίωτος ἡ αὐτὴ τριὰς ἀεί.
Epimerismi, Epimerismi Homerici Line of Iliad 1+source of gloss 1,a1,

line of gloss 56
ληκτοῦντα διὰ τοῦ οςἐκλίθη. ἡμάρτηται τὸ ὄρνις ἢ ὅτι εὕρηται καὶ

ἀρσενικῶς
ὁ ὄρνις (Θ 251 alibi) ἢ ὅτι τὰ εἰς ιςλήγοντα ἔχοντα πρὸ τοῦ ιδύο
ἀμετάβολα
διὰ τοῦ θοςκλίνεται· δέλλις δέλλιθος (ἔστι δὲ ζῷον ὅμοιον μελίσσῃ),
μέρμις
μέρμιθος (cf. κ 23), τὸ λεπτὸν σχοινίον, ὁμοίως καὶ ὄρνις ὄρνιθος, πλὴν
τοῦ
Τράλλις Τράλλεως. Ps Oa
Ὡσαύτως καὶ τὰ εἰς ριςδιὰ τοῦ δος· ἔρις, θοῦρις, χάρις χάριδος (τὸ δὲ
χάριτος Δωρικόν), πλὴν τοῦ ὕβρις καὶ ἄγυρις καὶ ὅσα παρὰ τὸ ἄγυρις (τὸ
δὲ κίσηρις καὶ κάππαρις διφορεῖται), πλὴν τοῦ ἄκρις ἄκριος (ἔστι δὲ ἡ
τοῦ
ὄρους ἐξοχή). Ps
Τοῦτο δὲ ἰστέον ὅτι ἐπὶ τῶν εἰς ιςβαρυτόνων τῶν διὰ τοῦ δοςκλινομένων,
εἰς νμόνως ὀφείλει γίνεσθαι ἡ αἰτιατική, εἰ μὴ κατὰ Ποιητικὴν ἐξουσίαν

888
ἢ διάλεκτον·
Ζεὺς δ' Ἔριδα προΐαλλε (Λ 3). Ps Oa
Τὸ δὲ νιςι· τὰ εἰς ις, εἴτε ἀρσενικά, εἴτε θηλυκά, εἴτε δικατάληκτα,
εἴτε καὶ ἄλλως, εἴτε βαρύτονα, εἴτε μή, κοινολεκτούμενα ἀποστρέφονται
τὴν
Epimerismi, Epimerismi Homerici Line of Iliad 1+source of gloss 55,a2,

line of gloss 6
ἐκ τοῦ ἀγορή, ἀγορῶ, δευτέρας συζυγίας, ἐξ οὗ τὸ ἀγοράασθε (Β 337)·

ἐκ δὲ τοῦ ἀγορῶ, ἀγοράζω, τὸ εἰς ἀγορὰν ἐμβάλλω. Ps
φρήν: παρὰ τὸ φρῶ ῥῆμα κατὰ συγκοπὴν γινόμενον ἐκ τοῦ προϊῶ,
τοῦ σημαίνοντος τὸ πέμπω, γίνεται πρῶ καὶ κατὰ μετάθεσιν τοῦ πεἰς φ
φρῶ καὶ ἐντεῦθεν φρήν, ἐφ' ἧς προΐεται τὰ βουλεύματα. Ps
φρήν: φρενός κέκλιται. τὰ γὰρ εἰς ηνλήγοντα διὰ τοῦ ηὀξύτονα
μονοσύλλαβα μόνως ἀρσενικὰ καὶ μὴ μόνως θηλυκὰ προσθέσει τοῦ
οςκλί-
νονται καὶ φυλάττουσι τὸ ηἐν τῇ γενικῇ, οἷον σπλήν σπληνός, σφήν
σφηνός,
μήν μηνός, χήν χηνός Ps Os (ὁ γὰρ ποιητής, εἰπὼν
ἀργὴν χῆνα ᾖρεν αἰετός [cf. ο 161],
θηλυκὸν εἰπών, ποιητικῇ ἐξουσίᾳ ἐχρήσατο), Ζήν Ζηνός. Ps τὸ δὲ φρήν
φρενός, ἐπειδὴ θηλυκοῦ μόνου γένους ἐστί, τρέπει τὸ ηεἰς εἐν τῇ γενικῇ.
τῷ αὐτῷ λόγῳ καὶ ἐπὶ τῶν εἰς ωνμονοσυλλάβων, οἷον ὁ κλών τοῦ
κλωνός·
τὰ εἰς ωνλήγοντα ὀξύτονα μονοσύλλαβα, μόνως ἀρσενικὰ καὶ μὴ μόνως
θη-
λυκά, προσθέσει τοῦ οςκλίνεται καὶ φυλάττει τὸ ωἐν τῇ γενικῇ, οἷον
πρών
πρωνός, σημαίνει δὲ τὴν ἐξοχὴν τοῦ ὄρους. τὸ δὲ χθών, ἐπειδὴ μόνου
θηλυ-
κοῦ γένους ἐστίν, ἔτρεψε τὸ ωεἰς οἐν τῇ γενικῇ, οἷον χθών χθονός. Ps Os
Φρήν δὲ γέγονε παρὰ τὸ φρῶ ῥῆμα κατὰ συγκοπὴνἈττικὴν γενόμενον
ἀπὸ τοῦ προΐω, τοῦ σημαίνοντος τὸ πέμπω, πρῶ καὶ κατὰ μετάθεσιν τοῦ
π
εἰς φγέγονε φρῶ καὶ ἐντεῦθεν φρήν, ἀφ' ἧς προΐεται τὰ βουλεύματα.
οὕτω
889
Epimerismi, Epimerismi Homerici Line of Iliad 1+source of gloss

129,b2, line of gloss 3
ἀόριστος ἧν, τὸ προστακτικὸν ἕς καὶ ἐν συνθέσει πρόες καὶ ἄφες. Ps Os

G Oa
δῷσι: ὑποτακτικοῦ μέσου ἀορίστου δευτέρου, τρίτουπροσώπου·
ἐὰν δῶ, δῷς, δῷ, καὶ κατ' ἐπέκτασιν τῆς σισυλλαβῆς δῷσι. Ps Os Oa
δῷσι: δίδωμι, δώσω, ὁ δεύτερος ἀόριστος ἔδων, τὸ ὑποτακτικὸν
ἐὰν δῶ δῷς δῷ, πλεονασμῷ τῆς σισυλλαβῆς ἐὰν δῷσι, ὥσπερ ἐὰνἔχῃ
ἔχῃσι, ἐὰν {δὲ} εἴπῃ εἴπῃσι· τρίτου προσώπου εἰσίν. Et.Gud.
Τρωΐην: παρὰ τὸ Τροῖα καὶ κατὰ διάλυσιν Τρόϊα καὶ ἐκεῖθεν
Τρωΐη τὸ κτητικὸν κατ' ἐπέκτασιν τοῦ οεἰς ω. Ps Os
Τροΐην: κτητικόν· ἔστι Τρώς Τρωός Τρωϊκός, ἀποβολῇ τοῦ κ
Τρώϊος, τοῦ τόνου ἀναδιδομένου, ὡς Ὀλυμπικός Ὀλύμπιος. Τρώϊος
Τρώϊα,
Ἰωνικῶς Τρωΐη καὶ συστολῇ ποιητικῇ τοῦ ωεἰς οδιὰ τὸ μέτρον καὶ ἐν
συναιρέσει Τροίη καὶ Τροῖα.
Καὶ ἄλλως· Τρωΐην κτητικόν. ἔστι γὰρ Τροῖα καὶ κατὰ διάλυσιν Τρόϊα
καὶ ἐκεῖθεν Τροΐην καὶ κατ' ἐπέκτασιν τοῦ οεἰς ωΤρωΐην, ἤγουν Τροῖαν.
G et Oa extr. ord.
ἐξαλαπάξαι: παρὰ τὸ λάπαθον γέγονε τὴν βοτάνην· ἔστι γὰρ
βοτάνη καθαρτικὴ ὀνομαζομένη λάπαθος. γίνεται οὖν ὁ ἐνεστὼς λαπάζω
καὶ
κατὰ πλεονασμὸν τοῦ αἀλαπάζω Ps Os καὶ ὁ μέλλων ἀλαπάξω· σημαίνει
δὲ κυρίως τὸ ἐκκενῶσαι. Ps
ἐών: ἔστι μετοχῆς ἐνεργητικῆς καὶ δοκεῖ παραλόγως ὀξύνεσθαι, οὐ
μόνον δὲ αὕτη ἀλλὰ καὶ ἡ κιών καὶ ἡ ἑκών. δεῖ δὲ γινώσκειν ὅτι τὸ ἐών
Epimerismi, Epimerismi Homerici Line of Iliad 1+source of gloss 175,

line of gloss 8
μακρόν, τὸ δὲ ἕτερον βραχύ, οἷον Ἀτρείδεω, Πηλείδεω, Ὠκεανοῖο,

ποταμοῖο,
ἐπλεόνασε τὸ ιποιητικῶς καὶ ἐγένετο ἐμεῖο, σεῖο, εἷο. Ps Os Oa Et.Gud.
d2a et b
μητίετα Ζεύς: παρὰ τὸ μῆτις, τοῦτο παρὰ τὸ μήδω, τὸ βουλεύομαι,
ὅθεν καὶ μέδοντες οἱ βασιλεῖς λέγονται (Λ 276 alibi), οἷς εὐβουλίας δεῖ,
διὸ
καὶ βουληφόροι (cf. Β 24 alibi) λέγονται· οὗ ὁ μέλλων μήσω καὶ
ῥηματικὸν
890
ὄνομα μῆσις καὶ τροπῇ τοῦ σεἰς τμῆτις καὶ ἐν συνθέσει ἀγκυλομήτης (cf.
Β 205 alibi). ἀπὸ δὲ τοῦ μήδω ἐγένετο μῆδος, ὄνομα οὐδέτερον, ὅθεν καὶ
τὸ
μήδεα πυκνά (Γ 202 alibi).
ἀπὸ τούτου ἐγένετο μητιόεις καὶ ὄνομα οὐδέτερον μητιόεν μητιόεντος. |
ἰστέον
δὲ ὅτι ταῦτα κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν λέγονται, ὡς
ἱππότα Νέστωρ (Β 336)
Scholia In Aelium Aristidem, Scholia in Aelium Aristidem .Treatise

Rhet, Jebb pagëline-Hypothesis-Epigram 12,13, line 7
εἰ δὲ μὴ πολλοὶ, καὶ τοῦτ' ἐστὶν ὑπὲρ τοῦ

λόγου] ἄλλου εἰπεῖν, διὰ τοῦτο οὕτως εἶπεν, ὅτι εἰ μὴ
καὶ πολλοὺς ἔχομεν εἰπεῖν, τοῦτο ὑπὲρ ἡμῶν ἐστι· τὰ
καλὰ γὰρ ἐν λόγοις εὑρίσκεται. B.
τίς οὕτω τεχνίτης τοῦ κακῶς λέγειν ἐστὶν,
ὅστις καὶ τούτους κακίσειεν ἂν] ἐπειδὴ Πλάτων διαβάλ-
λων ῥητορικὴν ἔξω τέχνης εἶπεν αὐτὴν, καλῶς ἐνταῦθα τὰ
θεῖα διαβάλλοντας τεχνίτας καλεῖ, ἀντιδιαβάλλων καὶ αὐ-
τὸς τὸ τέχνῃ πραττόμενον. B.
ὅταν δ' εἰς ποιητὰς ἴδω, τοὺς κοινοὺς] ἐπειδὴ μέλλει
τὴν ῥητορικὴν τῇ ποιητικῇ παραθεῖναι, διὰ τοῦτο ὡς ἀπο-
δείξας τὴν Ποιητικὴν ὁμοίαν οὖσαν τῇ μαντικῇ. B.
τοὺς κοινοὺς τῶν Ἑλλήνων τροφέας καὶ δι-
δασκάλους] τοὺς ὄντας. A.
μᾶλλόν μοι δοκεῖ προσήκειν τὸ μὴ σὺν
τέχνῃ κοσμεῖν ἐνίοτε] καλῶς τὸ ἐνίοτε, ἐπειδὴ οὐκ ἀεὶ τὸ
ἐκτὸς τέχνης ἐπαινεῖται, ὥσπερ ἐμπειρία. B.
ἐπιστήμῃ] σὺν ἐπιστήμῃ. A.
τοῦ μηδενὸς ἀξίαν τὴν τῶν Μουσῶν ἡγεῖ-
σθαι] δωρεὰν] ἐπειδὴ τὰ μὲν ἀπὸ τῆς τέχνης ἄριστα
κατὰ τὴν τοῦ λόγου ἀκολουθίαν, ἡ δ' ἐκ τῶν

λόγου] ἄλλου εἰπεῖν, διὰ τοῦτο οὕτως εἶπεν, ὅτι εἰ μὴ

891
καὶ πολλοὺς ἔχομεν εἰπεῖν, τοῦτο ὑπὲρ ἡμῶν ἐστι· τὰ

καλὰ γὰρ ἐν λόγοις εὑρίσκεται. B.
τίς οὕτω τεχνίτης τοῦ κακῶς λέγειν ἐστὶν,
ὅστις καὶ τούτους κακίσειεν ἂν] ἐπειδὴ Πλάτων διαβάλ-
λων ῥητορικὴν ἔξω τέχνης εἶπεν αὐτὴν, καλῶς ἐνταῦθα τὰ
θεῖα διαβάλλοντας τεχνίτας καλεῖ, ἀντιδιαβάλλων καὶ αὐ-
τὸς τὸ τέχνῃ πραττόμενον. B.
ὅταν δ' εἰς ποιητὰς ἴδω, τοὺς κοινοὺς] ἐπειδὴ μέλλει
τὴν ῥητορικὴν τῇ ποιητικῇ παραθεῖναι, διὰ τοῦτο ὡς ἀπο-
δείξας τὴν Ποιητικὴν ὁμοίαν οὖσαν τῇ μαντικῇ. B.
τοὺς κοινοὺς τῶν Ἑλλήνων τροφέας καὶ δι-
δασκάλους] τοὺς ὄντας. A.
μᾶλλόν μοι δοκεῖ προσήκειν τὸ μὴ σὺν
τέχνῃ κοσμεῖν ἐνίοτε] καλῶς τὸ ἐνίοτε, ἐπειδὴ οὐκ ἀεὶ τὸ
ἐκτὸς τέχνης ἐπαινεῖται, ὥσπερ ἐμπειρία. B.
ἐπιστήμῃ] σὺν ἐπιστήμῃ. A.
τοῦ μηδενὸς ἀξίαν τὴν τῶν Μουσῶν ἡγεῖ-
σθαι] δωρεὰν] ἐπειδὴ τὰ μὲν ἀπὸ τῆς τέχνης ἄριστα
κατὰ τὴν τοῦ λόγου ἀκολουθίαν, ἡ δ' ἐκ τῶν Μου-
σῶν δωρεὰ οὐκ ἐκ τέχνης. A Oxon. ὅτι εὐτελὴς ἡ τῶν
Scholia In Aelium Aristidem, Scholia in Aelium Aristidem .

Treatise Rhet, Jebb pagëline-Hypothesis-Epigram 13,2, line 3
κατὰ τὴν τοῦ λόγου ἀκολουθίαν, ἡ δ' ἐκ τῶν Μου-

σῶν δωρεὰ οὐκ ἐκ τέχνης. A Oxon. ὅτι εὐτελὴς ἡ τῶν
Μουσῶν δωρεά· ἄνευ γὰρ τέχνης γίνεται. B.
ὦ πρὸς Διὸς] ἐπίτηδες κατὰ τοῦ ὑβριζομένου αὐτὸν
ἐξορκοῖ θεοῦ. B.
ἐν μέτρῳ μὲν εἰπεῖν ἄνευ τέχνης οὐ δεινὸν] ἀνάγκη,
φησὶ, λέγει ὅτι οἱ ποιηταὶ μετὰ τέχνης ἐγκωμιάζουσι. B.
οὑτωσὶ] ἤγουν ἄνευ μέτρου. A.
τὴν ἀνάγκην] τὴν ἀπόδειξιν. B.
ὁ μὲν ποιητὴς ἄνευ τέχνης ποιῶν ὀρθῶς τὸν ῥήτορα
μιμήσεται] ἐπειδὴ τῆς ποιητικῆς εἴ τις ἀφέλοιτο τὸ μέ-
τρον, ὁμοία τοῖς τῶν ῥητόρων ἔσται. A Oxon. ὡς Ἡσίο-
δος τὸ “Διὸς μεγάλοιο ἕκητι.” A.
ἐὰν μὴ τέχνῃ] σὺν τέχνῃ. A.
μετὰ τέχνης λέγῃ. B.
φιλόδωρον] τὸν φιλότητα δωρεῖσθαι καὶ ὠφελεῖν. A.
τούτων ἄνευ ψυχρὰ τὰ τῆς τέχνης] εἰσί. A.
μέχρι μέντοι τῶν νῦν τούτων ὑπ' αὐτῶν]
ἐντεῦθεν τὸ μαχόμενον.
892

ὑπὸ τῶν μαινομένων. B.

μανίας] μαντίας. A.
εἰ τοίνυν – μανία τίς ἐστιν] τὸ τίς ἐνταῦθα
πάλιν τὴν ἐκ τῶν θεῶν σημαίνει. B.
πῶς ἄξιον πᾶν γε τὸ μὴ τέχνῃ γιγνόμενον
ψέγειν;] καλῶς εἶπε τὸ πᾶν διὰ τὴν ἐμπειρίαν· αὕτη γὰρ
ἐκτὸς οὖσα τέχνης ψέγεται. B.
μανικὴν] μαντικήν. A.
εἰπὼν] ὁ Πλάτων. A.
ἐξ ἀμφοῖν] ἤγουν μαντικῆς καὶ ποιητι-
κῆς. AB.
σαφῶς γὰρ οὑτωσὶ Πλάτων ἤδη διορίζεται]
ἐπειδὴ οἱ διάλογοι ὡς ἐπὶ πλεῖστον κατὰ ἀλληγορίαν
νοοῦνται, ἀσαφεῖς ὄντες, διὰ τοῦτο ἐνταῦθα πάνυ σα-
φῶς εἰρηκέναι. AB Oxon.
τὸ τοῦ Εὐριπίδου] ῥητόν. A.
τῶν αὐτοῦ] τοῦ Πλάτωνος. .
ὦ τοσοῦτον ἐνθυμηθεὶς] σύ.

πτόντων τοὺς λόγους οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ τῶν μὲν οἰκείων

τοῦ προκειμένου πράγματος ἔλαβε τοὺς λόγους, ἅμα δὲ καὶ
διὰ τὸ μιμήσασθαι τὸν Πλάτωνα· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος τὴν
ὀψοποιίαν ἔλεγεν ὁμοίαν εἶναι τῇ ῥητορικῇ, οὕτω καὶ οὗ-
τος ἀνθορίζεται, καὶ δείκνυσι τὴν τέχνην τοῖς κλέπταις
εἶναι ὁμοίαν. B.
πάσης ἀλογίας μεστὸν] τοῦτο λέγει, ἐπειδὴ
ἄνω καὶ κάτω ὁ Πλάτων ῥητόρων ἀλογίαν τούτοις εἰδὼς,
ἐφ' οἷς ἄλλων κατηγορεῖς. B.
καίτοι εἰ ποιηταὶ μὲν οὐ τέχνη] καὶ τὴν
Ποιητικὴν δὲ Πλάτων διέβαλλεν ὡς οὐκ οὖσαν τέχνην. ἔλε-
γε δὲ αὐτὸς ὡς ἡ τέχνη χρηστὸν ἔχει τὸ πέρας. ὅρα οὖν
πῶς αὐτὸν ἐλέγχει, καὶ δείκνυσιν αὐτὴν τὴν Ποιητικὴν χρη-
893
στὸν ἔχουσαν πέρας ἐκ τοῦ παιδεύειν καὶ γνώμας λέγειν·

οὐκοῦν δικαίως ἂν εἴη τέχνη διὰ τοῦτο. τὸ δὲ ὥς φησι
Πλάτων κατ' εἰρωνείαν λέγει, ἀντὶ τοῦ διὰ τῶν οἰκείων
ἐλεγχόμενος λόγων· ὡς καὶ ἐπιφέρει τοὺς ἐπιγινομένους·
τοῦτο πρὸς αὔξησιν εἴρηται, ὡς τῆς τέχνης μὴ δυναμένης
τοῦτο ποιῆσαι.

διὰ τὸ μιμήσασθαι τὸν Πλάτωνα· ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος τὴν

ὀψοποιίαν ἔλεγεν ὁμοίαν εἶναι τῇ ῥητορικῇ, οὕτω καὶ οὗ-
τος ἀνθορίζεται, καὶ δείκνυσι τὴν τέχνην τοῖς κλέπταις
εἶναι ὁμοίαν. B.
πάσης ἀλογίας μεστὸν] τοῦτο λέγει, ἐπειδὴ
ἄνω καὶ κάτω ὁ Πλάτων ῥητόρων ἀλογίαν τούτοις εἰδὼς,
ἐφ' οἷς ἄλλων κατηγορεῖς. B.
καίτοι εἰ ποιηταὶ μὲν οὐ τέχνη] καὶ τὴν
Ποιητικὴν δὲ Πλάτων διέβαλλεν ὡς οὐκ οὖσαν τέχνην. ἔλε-
γε δὲ αὐτὸς ὡς ἡ τέχνη χρηστὸν ἔχει τὸ πέρας. ὅρα οὖν
πῶς αὐτὸν ἐλέγχει, καὶ δείκνυσιν αὐτὴν τὴν Ποιητικὴν χρη-
στὸν ἔχουσαν πέρας ἐκ τοῦ παιδεύειν καὶ γνώμας λέγειν·
οὐκοῦν δικαίως ἂν εἴη τέχνη διὰ τοῦτο. τὸ δὲ ὥς φησι
Πλάτων κατ' εἰρωνείαν λέγει, ἀντὶ τοῦ διὰ τῶν οἰκείων
ἐλεγχόμενος λόγων· ὡς καὶ ἐπιφέρει τοὺς ἐπιγινομένους·
τοῦτο πρὸς αὔξησιν εἴρηται, ὡς τῆς τέχνης μὴ δυναμένης
τοῦτο ποιῆσαι.

ἐπειδήπερ καὶ λόγων καὶ πραγμάτων ἁπάντων, καὶ

θεῶν καὶ ἀνθρώπων ἐστὶ φύσις, οὐ τέχνη] ἀκολούθως ὁ
Ἀριστείδης προέταξε λόγους τῶν πραγμάτων καὶ θεοὺς ἀν-
θρώπων, διὰ τὸ τὴν διαφορὰν ἀμφοτέρων ἐνδείξασθαι. ὃ
δὲ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν, ὡς ἔχει φύσεως ὁ λίθος γίνεσθαι
ἀναίσθητος. B.
πρεσβεύων τὴν τέχνην] ὑπὲρ τὴν φύσιν. A.
ἀτιμάσει τοὺς πατέρας τῶν τεχνῶν] ταύτας γὰρ ἀπὸ
φύσεως εὗρον. A.
894
ὡς θεοὶ μὲν εὗρον καὶ κατέδειξαν ἕκαστα]

Μοῦσαι καὶ Ἀπόλλων Ποιητικὴν εὗρον, Ἑρμῆς ῥητορικὴν,
Ἥφαιστος χαλκευτικὴν, καὶ ἄλλοι ἄλλας τέχνας. A. Ἀπόλ-
λων Ποιητικὴν εὗρεν, Ἑρμῆς ῥητορικὴν, Ἥφαιστος χαλ-
κευτικήν. B.
σημαίνειν] προστάττειν. A.
οὔτε γὰρ δήπου θεῶν ἅπανθ' εὑρόντων, αἰ-
σχρὸν] κατ' ἄμφω τοὺς θεοὺς ἄρχοντας δείκνυσι, καὶ ὅτι
τὸ εὑρεῖν ἀρχῆς παραστατικὸν, ἐπειδὴ τὸ εὑρεθὲν οὔπω
πρότερον ὂν ἀρχὴν ἔλαβεν εὑρεθέν· ἅπαντα δὲ οἱ θεοὶ
εὗρον· καὶ ὅτι ὁ ἄρχων οὐχ ἕτερός ἐστιν ἀλλ' ἢ ὁ προς-
τάττειν ἄξιος· τοιοῦτοι δὲ οἱ θεοί· ὥστε ἐξ ἀμφοτέρων τὸ

Ἀριστείδης προέταξε λόγους τῶν πραγμάτων καὶ θεοὺς ἀν-

θρώπων, διὰ τὸ τὴν διαφορὰν ἀμφοτέρων ἐνδείξασθαι. ὃ
δὲ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν, ὡς ἔχει φύσεως ὁ λίθος γίνεσθαι
ἀναίσθητος. B.
πρεσβεύων τὴν τέχνην] ὑπὲρ τὴν φύσιν. A.
ἀτιμάσει τοὺς πατέρας τῶν τεχνῶν] ταύτας γὰρ ἀπὸ
φύσεως εὗρον. A.
ὡς θεοὶ μὲν εὗρον καὶ κατέδειξαν ἕκαστα]
Μοῦσαι καὶ Ἀπόλλων Ποιητικὴν εὗρον, Ἑρμῆς ῥητορικὴν,
Ἥφαιστος χαλκευτικὴν, καὶ ἄλλοι ἄλλας τέχνας. A. Ἀπόλ-
λων Ποιητικὴν εὗρεν, Ἑρμῆς ῥητορικὴν, Ἥφαιστος χαλ-
κευτικήν. B.
σημαίνειν] προστάττειν. A.
οὔτε γὰρ δήπου θεῶν ἅπανθ' εὑρόντων, αἰ-
σχρὸν] κατ' ἄμφω τοὺς θεοὺς ἄρχοντας δείκνυσι, καὶ ὅτι
τὸ εὑρεῖν ἀρχῆς παραστατικὸν, ἐπειδὴ τὸ εὑρεθὲν οὔπω
πρότερον ὂν ἀρχὴν ἔλαβεν εὑρεθέν· ἅπαντα δὲ οἱ θεοὶ
εὗρον· καὶ ὅτι ὁ ἄρχων οὐχ ἕτερός ἐστιν ἀλλ' ἢ ὁ προς-
τάττειν ἄξιος· τοιοῦτοι δὲ οἱ θεοί· ὥστε ἐξ ἀμφοτέρων τὸ
τῆς ἀρχῆς ὄνομα ἔχουσιν. A Oxon.
ὁ τῶν παρθένων ἐπαινέτης τε – ποιητὴς]

Tett, Jebb pagëline-Hypothesis-Epigram 144,7, line 3
895
κατὰ οὖν τὸν Σωκράτην διαφέρει σοφία φιλοσοφίας. BD.

μηδ' ἐπὶ τοῖς βουλομένοις ὠνεῖσθαι ποιεῖν
ἑαυτὸν] ἐμπορίαν καλεῖ τὸ δέχεσθαι μισθόν. BD.
ὥστε δουλείαν αὑτοῦ καταψηφίζεσθαι] ὁ γὰρ ἐλλό-
γιμος ἔχων πρὸς πολλοὺς μαθητὰς δοκεῖ δουλεύειν αὐ-
τοῖς. BD.
ἐγὼ μὲν οὖν, ὅπερ λέγω, περὶ τούτων] ἀντὶ
τοῦ ὃ λέγω καὶ ἔχω. τοῦτο εἶπε, δεικνὺς ὅτι ἀληθεύει. BD.
τῇ μεγαλοπρεπείᾳ] μεγαλοπρέπειά ἐστιν, ὡς
Ἀριστοτέλης ὁρίζεται, ἀρετὴ ἐν δαπανήμασι μεγέθους ποιη-
τική. κυρίως δὲ εἶπε τὴν λέξιν· ἐπὶ γὰρ χρημάτων δεῖ λέ-
γειν μεγαλοπρέπειαν. BD.
ὁρῶ δὲ ὅτι πολλὰ τῶν πόλεών ἐστιν] σημείωσαι·
ὡραῖα ταῦτα ὅρα. A. συγγνωμονικῶς λύει τὴν ἀντίθεσιν.
BD Oxon. ἐφολκίοις δὲ λέγει, τοῖς ἁμαρτήμασι. φησὶ δὲ,
ὥσπερ ἀνάγκῃ τὰ μικρὰ πλοῖα ἕπονται τοῖς μεγάλοις,
οὕτω καὶ τὰ ἁμαρτήματα ἀκολουθεῖ ταῖς πόλεσιν. BD.
ὥσπερ ἐφόλκια] ἀκόλουθα.

Tett, Jebb pagëline-Hypothesis-Epigram 278,16, line 3
γοροῦντες αὐτῶν, ὅτι καὶ ὁ Νικίας ἦν τις τῶν ἐφ' ἑαυ-

τοῦ. Oxon.
δι' ὧν δ' ἐλεγχόμεθα ἑκόντες παραλείψο-
μεν] τῇ σιωπῇ. B.
καὶ Νικίαν εἶναί τε] ἀγαθόν. B.
ἐπ' ἐκείνου] τῶν χρόνων τοῦ Πλάτωνος. B.
περιγραπτοὺς] ὡρισμένους. B
καίτοι τί φησι Πλάτων] ἀνθυποφορά. B.
σὺ τοίνυν αὐτὸς φὴς ὅτι, εἴ τις τῆς ποιή-
σεως] βουλόμενος διαβάλλειν τὴν ῥητορικὴν, ὡς καὶ αὐτὴν
τρόπῳ τινὶ Ποιητικὴν οὖσαν διὰ τὸ ἡδὺ Πλάτων εἶπεν. B.
εἰ καὶ μηδεπώποτ' ἐφθέγξατο ἐπὶ τοῦ
βήματος] τὸ βῆμα τῶν ῥητόρων μόνον ἐστί. B.
καίτοι Σόλων τὰ μὲν εἰς Μεγαρέας ἔχοντα
ᾆσαι λέγεται] ἐπὶ γὰρ ποιητῶν μόνον τὸ ᾆσαι λέγεται. B.
καὶ σοφὸς] καὶ γὰρ εἷς ἐγένετο τῶν ἑπτὰ σοφῶν.
896
Scholia In Aeschylum, Scholia in Aeschylum (scholia recentiora

Demetrii Triclinii) Play Ag, hypothesis-scholion 153c, line 1
ἐχενηίδας] ἐχούσας καὶ κωλυούσας τὰς ναῦς.

ἀπλοΐδας] μὴ ἐώσας πλεῖν.
τεύξηι] ποιήσηι ἡ Ἄρτεμις.
σπευδομένα] μετ' ἐπιτάσεως ζητοῦσα.
θυσίαν] τὴν τῆς Ἰφιγενείας.
ἑτέραν] ἀντὶ τοῦ λαγωοῦ.
ἄνομον] παράνομον.
ἄδαιτον] ἣν οὐδεὶς ἔδαισεν, ἤγουν ἔθυσεν ἢ ἔσφαγεν.
νεικέων] φιλονεικῶν.
νεικέων] συνίζησις.
τέκτονα] Ποιητικὴν διὰ τὸν φόνον ὃν ἐποίησε Κλυταιμνήστρα.
σύμφυτον] συγγενικήν.
ἡμέτερα + δέον μετὰ τοῦ δὲ εἰπεῖν μίμνει δέ, ὁ δὲ ἀσυνδέτως
ἐξήνεγκεν εἰπὼν μίμνειἐπὶ τὴν οὐ δεισήνορα καὶ τὴν οὐ φοβηθεῖσαν
τὸν ἄνδρα αὐτῆς, ἀλλ' ἀνηλεῶς φονεύσασαν Κλυταιμνήστραν μῆνις καὶ
μνησικακία μνήμων, φοβερὰ καὶ ξένη, ὡς μὴ ὑπ' ἄλλης τολμηθεῖσα,
παλίνορτος καὶ ὕστερον ὁρμωμένη, οἰκονομοῦσα καὶ κατασκευάζουσα
δολίως τὸν τοῦ ἀνδρὸς θάνατον τεκνόποινος, ἤτοι ποινὴν καὶ τιμω-
ρίαν εἰσπράττουσα τοῦ τέκνου αὐτῆς, τουτέστι τῆς Ἰφιγενείας.
οὐ δεισήνορα] ἐπὶ τὴν οὐ φοβηθεῖσαν τὸν ἄνδρα αὐτῆς Κλυ-
ταιμνήστραν.
Scholia In Aeschylum, Scholia in Prometheum vinctum (scholia

recentiora Thomae Magistri et Demetrii Triclinii) (e cod. Neapol. II.F.31)
Hypothesis-verse of play 144, line 8
ἐκείνων μὲν ἡφρουρὰ ζηλωτή ἐστι διὰ τοὺς μισθοὺς καὶ τὴν ἐκ τῶν
ἀγρῶν
ἀπόλαυσιν· τὴν δὲ τούτου φρουρὰν ... τις νοῦν ἔχων ζηλωσ... ἐκ
μεταφορᾶς ... ἐπιβαίνοντας
Ante vers. ἀντιστροφὴ κώλων ιβʹ
λεύσσω Προμηθεῦ: ἡ ἀντιστροφὴ αὕτη. τῆς ἄνω ἐστὶ στροφῆς, ἦς ἡ
ἀρχὴ μηδὲν φοβηθείς (sic). καὶ αὕτη γὰρ κώλων ἐστὶν ἰσομέτρων ἐκείνῃ
ιβʹ. ἐπὶ τῷ τέλει παράγραφος μόνη. ὁ μέντοι τελευταῖος ποῦς τοῦ δου
κώλου σπονδεῖος ὤφειλεν εἶναι ὡς καὶ τοῦ τῆς στροφῆς. διὰ τοῦτο χρὴ
γράφειν εἰσιδούσῃτὸ ςηη· ἐπειδὴκαὶ διὰ τοῦ ιεὕρηται, οὐδὲν τῷ
μέτρῳ λυμαίνεται· αἱτῶν κώλων γὰρ καταλήξεις ἀδιάφοροί εἰσιν
897
λεύσσω] βλέπω Προμηθεῦ] ὦ φοβερὰ] φόβου ποιητική ὄσσοις]

ὀφθαλμοῖς
ὀμίχλα] νέφος λύπης, ἀορασία, οἱ γὰρ δακρύοντες οὐχ ὁρῶσι
καθαρῶς προσῇξε] ἑαυτήν· ἤγουν προσῆλθεν πλήρης] πεπληρωμένη
δέμας] τὸ σῶμα εἰσιδούσῃ] θεασαμένῃ ἐμοί
... καὶ εἰσιδούσῃτὸ ςηη, καὶ εἰςιδοῦσι τὸ ςιἰῶτα· καὶ τὸ
μέν ἐστι πρὸς τὸὀφθαλμοῖς· τὸ δὲ εἰσιδούσῃ πρὸς τὸ σημαινόμενον· τὸ
γὰρ προσῆλθε τοῖςἐμοῖς ὄσσοις οὐκ ἔστιν ἕτερον ἢ ἐμοί
πέτραις] πρὸς ταῖς πέτραις προσαυαινόμενον] ξηραινόμενον καὶ
προσταλαιπωροῦν ταῖς τοῦ ἡλίου καύσεσιν
ἀδαμαντοδέτοις] ἰσχυραῖς, σιδηραῖς λύμαισιν] βλάβαις
Scholia In Aeschylum, Scholia in Prometheum vinctum (scholia

recentiora Thomae Magistri et Demetrii Triclinii) (e cod. Neapol. II.F.31)
Hypothesis-verse of play 428, line 2
γραφος· ταῦτα γάρ εἰσι σημεῖα τοῦ τέλους τῆς ἐπῳδοῦ

μόνον] ὃν (or οἶον?) πρόσθεν] πρότερον ἄλλων] θεῶν δηλονότι
δαμέντ'] κολασθέντα ἀκαμαντοδέτοις] μεγάλαις, ἰσχυραῖς
οὐ χρὴ λέγειν ἐνταῦθα μόνον θεὸν Τιτᾶνα τὸν Τυφῶνα, ὥς τινες οἴον-
ται· οὐ γὰρ περὶ Τυφῶνός ἐστι τῷ χορῷ νῦν λόγος, ἀλλὰ περὶ Προμηθέως
καὶ Ἄτλαντος. οὕτω δὲ λέγε· μόνον σὲ θεὸν Τιτᾶνα εἰσιδόμαν δαμένταἐν

πόνοις ἀκαμαντοδέτοις ἐν λύμαις λέγω, πρόσθεν τῶν ἄλλων θεῶν
δηλονότι,
καὶ τὸν Ἄτλαντα καὶ τὰ ἑξῆς
Τιτᾶνα] Τυφῶνα?λύμαις] βλάβαις εἰσιδόμαν] εἶδον
Οὐ μόνον Ἄτλας Ἄτλαντος ἀλλὰ καὶ Ἄτλας Ἄτλα· καὶ μαρτυρεῖ
τὸ Ἀτλαγενέων. ἔστιν οὖν ἐνταῦθα Ἄτλαν κατὰ Ποιητικὴν κλίσιν. τὸ
γὰρ
θ, τέ ἐστιν· ἢ τὸ Τιτᾶνα μὴ ἐκληπτέον εἰς τὸν Τυφῶνα, ἀλλὰ συναπτέον
πρὸς τὸ Ἄτλαντα. καὶ οὕτως οὐκ ἂν τὸ θἀντὶ τοῦ τεεἴποις, ἀλλὰ Ἄτλαντα.
τὸ δὲ μέγα σθένος καὶ τὸ κραταιὸν οὐράνιον πόλον, ἐκ παραλλήλου·

ἐνέβαλε
δὲ διαμέσου τὴν τοῦ Ἄτλαντος ἱστορίαν
Ἄτλας ἀλληγορικῶς ὁ ἄξων ἐστίν, ὁ διακρίνων τὸ ὑπὲρ γῆς καὶ ὑπὸ γῆν
ἡμισφαίριον· Ἰαπετοῦ δὲ ἤγουν τῆς κινήσεως τοῦ οὐρανοῦ παῖς ἦν. κατ'
ἀρ-
χὰς γὰρ συγκεχυμένου τοῦδε τοῦ παντὸς κοσμικοῦ σώματος συνέβη καθ'
Ἕλληνας τὸν ἀέρα ἤγουν τὸν Δία σφοδροτέρας κινήσεως τετυχηκέναι
898
καὶ
οὕτω διορίσαι τὸ ἄνω καὶ κάτω ἡμισφαίριον καὶ διαρθρῶσαι τὸ πᾶν,
ὥστε
νοηθῆναι καὶ τὸν ἄξονα· κίονες δέ, οὓς ὁ ἄξων οὗτος κατέχει, ὁ βόρειος
πόλος
Σχόλια στον Απολλώνιο Ρόδιο. Αργοναυτικά. .P. 70, line 9
801 – 03a ἐκ νηῶν: ἀντὶ τοῦ διὰ τῶν νηῶν. LgP

b αὐτῇσι δ' ἀπείρονα:θαυμαστικῶς, οἷον· ληιάδας αὐτὰς
καὶ δεσποίνας ἡμῶν ἔφερον ἄγοντες. ἐν δὲ τῇ προεκδόσει·
’ἐκ νηῶν, ἄμυδις δὲ βόας καὶ μῆλα κόμιζον
αὐτῇσιν κούρῃσιν ἀπείρονα ληίδα δεῦρο.
καὶ τότ' ἔπειτ' ἀνὰ δῆμον ἀάατος ἔμπεσε λύσσα,
οὐκ οἶδ' ἢ θεόθεν ἢ αὐτῶν ἀφροσύνῃσι.’
c οὐλομένης: ἀντὶ τοῦ τῆς δεινῆς ἤ, ἀπὸ τοῦ συμβαίνοντος, ὀλέ-
θρου ποιητικῆς, ὡς τὸ ‘πολύδακρυν Ἄρηα’ (Hom.) τὸν δακρύων
ποιητικόν.
d πορσύνετο: κατεσκευάζετο. Lg P e θυμοφθόρον ἄτην: τὸν ἔρωτα λέγει.
Lg(P)
805a ᾗ ματίῃ: τῇ ἑαυτῶν ματαιότητι καὶ μωρίᾳ καὶ φρενο-
βλαβείᾳ νικηθέντες.
b ἀπεσσεύοντο: ἀντὶ τοῦ ἐδίωκον. LgP
807 – 08 εἴ κέ ποτ' αὖτις: περιττὸς ὁ κὲ σύνδεσμος. ὁ γὰρ
λόγος· πολὺν χρόνον ὑπεμείναμεν, εἴ ποτε μεταμεληθῶσιν. ἵνα δὲ μὴ
ὥσπερ ζηλοτυπίαν καὶ ἀκρασίαν κατηγορήσῃ τῶν γυναικῶν, ἐπὶ πολὺ
αὐτάς φησιν ἐνηνοχέναι τὸ πάθος. L
810 σκοτίη: ἡ ἐκ τῶν αἰχμαλώτων. Lg P
Σχόλια στον Άρατον. .Scholion 5, line 7
Ζεὺς καὶ ξένιος καὶ ἑταίρειος, φίλιος, φυτάλμιος, ἐπι-

κάρπιος.
Vat. 191 – μεστὴ δὲ θάλασσα καὶ λιμένες:
ἐμπόριος καὶ λιμένιος καὶ κερδῷος τοῖς ἐμπόροις.
MDΔVAS – τοῦ γὰρ καὶ γένος εἰμέν:τοῦτο
ἐνδεικτικὸν τῆς προνοίας, δι' ἣν ἡ ζωή τε ἡμῖν καὶ ἡ
εὐζωία ἀπαντᾷ. τουτὶ γὰρ τὰ δύο ὀνόματα συντεθέντα
δηλοῖ, τό τε τοῦ Διὸς καὶ τοῦ Ζηνός.
S οἳ μὲν πρὸς τὸ πάντα ὑπ' αὐτοῦ ζῳογονεῖσθαι, οἳ
δὲ παρὰ τοῦ δημιουργοῦ ὑπεδέξαντο.
S ἴσως μὲν ἐκ ποιητικῆς ταύτης ἀδείας τοὺς προγόνους
899
καὶ προπάτορας ἡμῶν θεῶν παῖδας, ὡς τὸ “πατὴρ

ἀνδρῶν τε θεῶν τε”. δύναιτο δ' ἂν νοεῖν ὁ Ἄρατος τὸ
δημιουργεῖσθαι ἡμᾶς ὑπό τε φύσεως καὶ θεῶν διὰ τὴν
πρόνοιαν.
Σχόλια στον Άρατον. .Scholion 96-97, line 14
S ἡ δὲ Παρθένος τὸ ἑαυτῆς δωδεκατημόριον πληροῖ,

καὶ προσέτι τοὺς πόδας ἔχει ἐν τῷ τῶν Χηλῶν οἴκῳ.
MKVUAS διὰ τί στάχυν φέρει; ἐπεὶ εὐσεβεστάτη ἐστὶν ἡ γεωρ-
γία.
Q ὑπ' ἀμφοτέροις δὲ τοῖς ποσὶ τοῦ Βοώτου σκέπτου
τὴν Παρθένον, ἥτις ἐστὶ Δίκη· στάχυν δὲ φέρει ἐπεὶ
ἡ γεωργία εὐσεβεστάτη ἐστίν.
MQDΔKVUA περὶ τῆς Παρθένου. Παρθένον:
πάντες μὲν ὅσοιπερ κατέλεξαν περὶ τῆς Παρθένου
ληροῦσι. πεποίηται δὲ τὸ πᾶν ποιητικῇ αἰνιγματώδει
ἐξουσίᾳ κεχρημένου τοῦ ποιητοῦ, τὴν Δίκην ὡς ἀδιά-
φθαρτον ὑποτιθεμένου, καὶ καταλιποῦσαν μὲν τὸν περί-
γειον κόσμον διὰ τὴν τῆς πονηρίας αὔξησιν, καταλα-
βοῦσαν δὲ τὸν οὐρανόν. ὅπερ που καὶ Ἡσίοδος (Opp.
197) ἐπὶ τῆς Αἰδοῦς καὶ Νεμέσεως εἶπε· “καὶ τότε
δὴ πρὸς Ὄλυμπον ἀπὸ χθονός”, καὶ τὰ ἑξῆς, οἷον διὰ
τοῦ ὀνείδους πειρώμενος πρὸς δικαιοσύνην ἐπιστρέφειν.
Σχόλια στον Άρατον. .Scholion 941, line 6
νέφος συστῇ [συνεστὼς] κατὰ ῥανίδα, ἐγγίνεσθαι τὴν

ὄψιν καθ' ἑκάστην ῥανίδα, καὶ τὴν ἐπὶ τὸν ἥλιον ἀνά-
κλασιν ἴσχειν, δόξαν δ' ἐμποιεῖν τοῦ συνεχεῖς εἶναι
τὰς ἐμφάσεις καὶ [τὸ] πόσην ἐχούσας διάστασιν, διὰ
τὸ ἀφ' ἡμῶν ἐπ' ἐκείνους τοὺς τόπους διάστημα.
MKA – ἢ καί πού τις ἅλωα:οἱ λαμπροὶ
τῶν ἀστέρων ὡς πῦρ εἰσι καὶ ἀμαρυγὰς ἔχουσι καὶ
παρέχουσιν, ὥσπερ ἡ σελήνη καὶ ὁ ἥλιος ἐκ τῆς τοῦ
ἀέρος παχύτητος καὶ αὐτοὶ ἅλωας ἔξωθεν ἑαυτῶν
ἔχουσι. δῆλον οὖν ὅτι ἡ μέλαινα ἅλως ὕδατός ἐστι ποιητι-
κὴ καὶ σημαντική.
MΔKUAS – πολλάκι λιμναῖαι:ὅταν γὰρ αἴσθη-
ται ἐσομένου χειμῶνος τὰ ὄρνεα τὰ φιληδοῦντα τοῖς
900
ὕδασιν, ἐπειδὴ μετ' οὐ πολὺ ἔσται χειμὼν καὶ μέλ-

λουσιν ἀφίστασθαι τῶν ὑδάτων, πρὶν ἐλθεῖν τὸν χει-
μῶνα, ἀπολαύουσι τῶν ὑδάτων, ὡς μέλλοντα αὐτῶν
ἀποσχοινίζεσθαι. ἐνιέμεναιδέ, τουτέστιν ἐγκα-
θιεῖσαι ἑαυτὰς τοῖς ὕδασιν.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Scholia in equites (scholia vetera et

recentiora Triclinii) Argumentum-dramatis personae-scholion sch eq,
sec.-verse 1185a, line 10
vet (I) ἐντερόνειαν:τὰ ἐγκοίλια, τὰ ἀπὸ τῆς τρόπιδος ἀνερχόμενα

ξύλα, ἐντερόνεια καλεῖται. VEΓΘM
(II) ἄλλως:οἱ μὲν τὸ τῶν νεῶν ἔδαφος. οἱ δὲ τὰ ἐγκοίλια. βέλτιον δὲ τὴν
τῶν ἐγκοιλίων ὕλην λέγειν. ταῦτα δὲ Ἡρωδιανὸς ἐν τῇ καθόλου
προπαροξύνει.
“καὶ ἡ ἐντερόνεια δὲ τούτῳ τῷ λόγῳ ὤφειλε συστέλλειν τὸ α καὶ
προπαροξύνειν.
οὕτω γὰρ τὴν ἐντεριώνην Ἀριστοφάνης ἐν τοῖς Ἱππεῦσιν εἶπεν, ὅπερ ἐστὶ
τὸ μεσαίτατον τῆς νεώς, ὅ ἐστι συνεκτικώτατον, ἥτις ἐστὶ τρόπις, ὑπὸ δὲ
τῶν ἄλλων μήτρα καλεῖται. φησὶ δὲ ὁ κωμικὸς
εἰς τὰς τριήρεις ἐντερόνειαν ἡ θεός
εἰ μὴ ἄρα ποιητική ἐστιν ἡ ἔκτασις.” VΓΘM
Tr τὰ ἐγκοίλια τῆς νεὼς ξύλα τὰ εἰς τὴν τρόπιν προσηλωμένα “ἐντε-
ρόνεια” καλεῖται. νῦν δὲ ὅλην τὴν τρόπιν ἐντερόνειαν καλεῖ, ἥτις ὑπὸ τῶν
ἑτέρων μήτρα καλεῖται. ἔστι δὲ τὸ μεσαίτατον τῆς νεώς. Lh

vet Tr τρία καὶ δύο:τρία μέρη ὕδατος ἐπιδεχόμενον, οἴνου δὲ δύο.
ἀρίστη δὲ κρᾶσις οἴνου δύο μέρη καὶ ὕδατος τρία. VEΓΘMLh
vet ἔχε] λάμβανε.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Scholia in nubes .Argumentum-dramatis

personae-scholion sch nub, verse 641a, line 2
λέγει· ὅτι ἐγὼ χθὲς V ὑπὸ μετρητοῦ VE ἐζημιώθην VENMRs δύο

χοίνικας. V
παρεκόπην διχοινίκῳE: ἀντὶ τοῦ “ἐπλάνησέ με EM ὁ μετρητὴς
M μετρῶν τῇ ποσότητι δύο χοίνικας”. EM
οὐ τοῦτ' ἐρωτῶ:δια-
βάλλει Σωκράτην. οὐ γὰρ Ποιητικὴν
ἢ μουσικὴν ἐπηγγέλλετο διδάσκειν.
901
ὁ δὲ τὰ προσόντα μὴ λέγων, χαριζό-

μενος δὲ τὰ μὴ προσόντα, ἀμφοτέρων
ἐκεῖνος ἀπεστέρηται ὁ τοὺς λόγους
ἀμφοτέρων ἀποφαίνων ἀλλότριον καὶ
ἄπειρον. E
διαβολή, ὅτι τὰ μὴ οἰκεῖα τῇ
τέχνῃ ἐπαγγέλλεται διδάσκειν. οὔτε
γὰρ ποιητής ἐστιν οὔτε μουσικός.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Scholia in nubes (scholia recentiora

Eustathii, Thomae Magistri et Triclinii) Argumentum-dramatis personae-
scholion sch th-tr nub, verse 1238c, line 4
ἐνταῦθα δὲ χοᾶς, εἰ μὲν περισπᾶται, ἐκ τούτου τοῦ χοεύς ἐστι, κατὰ

Ποιητικὴν ἄδειαν. χοεῖς γὰρ ὤφειλεν εἶναι ὡς Πηλεῖς. εἰ δὲ βαρύνεται,
ἐξ ἑτέρας ἐστὶν εὐθείας, ἥτις ἐστὶν ἡ χοὴ θηλυκῶς, καὶ κλίνεται τῆς χοῆς.
Th1/2Tr1/2 τὸ “κατα-”πρὸς τὸ “ἐμοῦ”ἔχει τὴν δύναμιν· ἡ γὰρ τοῦ Στρεψιά-
δου φυγὴ κατὰ Πασίου ἔμελλεν ἔσεσθαι.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Scholia in nubes (scholia anonyma

recentiora) Play sch recent nub, verse 638f, line 3
καταφρονητικῶς ἔχοντας τῶν μέτρων. ὁ μέντοι Στρεψιάδης μὴ

δυνάμενος
συνιδεῖν τὸ λεγόμενον “περὶ μέτρων”φησὶ νομίζων, ὅτι, εἰ μετρεῖν μαθή-
σεται, καὶ διὰ τούτου τοὺς δανειστὰς ἀποκρούσεται.
ἐμπαίζει τοὺς φιλοσόφους περὶ τῶν μέτρων βούλεσθαι μαθεῖν λέγων,
καθ-
όσον ἐκεῖνοι οὐκ οἴδασι ταῦτα καταφρονητικῶς αὐτῶν ἔχοντες.
ῥυθμός· τάξις ... σύγκρισις. πατὴρ ... διδασκαλία.
μέτρων] ἀριθμῶν Par, μέτρου ἡρωϊκοῦ Cr, λόγων ἐμμέτρων Chalcb
ἢ συνθηκῶν λόγων εὐαρμόστων b (συνθήκη ἡ σύνθεσις Ba(m3) c.m.),
στίχων Ho.
ῥυθμῶν] τάξεων ἐμμελῶν F(m2) (cf. 638d cum app.), τὴν εὐτα-
ξίαν τοῦ λόγου Cr (= περὶ ῥυθμῶν), ἐμμέτρων καὶ ἐρρυθμισμένων λόγων
Lb
(varians 638c, l. 1 sq., et 650b), τάξεων τῆς ποιητικῆς Chalc.
ἔναγχος] πρὸ μικροῦ Chis (cf. sch.vet. 639c et Tz 639a, l. 10),
902
πρὸ ὀλίγου ParCant.2lChalcb, νεωστί Pa(m. rec.).

ἀλφιταμοιβοῦ] μάγγιπος Cant.2Ho, μάγκιπος (Ca2), ψωμοπωλί-
δος M9(m2), ἀρτοποιοῦ lb, ἀλφιτομέτρου Lb.
ἀλφιταμοιβὸς ὁ τὰ ἄλφιτα τῇ διαπράσει εἰς ἀργύριον ἀνταλλάσσων.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Scholia in Thesmophoriazusas .

Scholion sch thesm, verse 177, line 2
Φρύνιχος ὁ τραγικὸς, ἐπεὶ Ἀθηναῖος ἦν.

ἐκ τούτου .... καὶ ἐν τοῖς Ὄρνισιν [1295]
οὐκ ἄλλοθεν κορυδὸν αὐτὸν ὠνόμασεν ἀλλ' ἢ ὅτι μικρὸς
καὶ αἰσχρός. καὶ Τηλεκλείδης Ἡσιόδοις «ἀλλ' ἡ τάλαινα
»Φιλοκλέα οὖν, εἰ δ' ἐστὶν Αἰσχύλου φρόνημ'
»ἔχων.»
τραγῳδίας ποιητὴς αἰσχρὸς τὸ πρόσωπον καὶ σιμὸς καὶ μικρὸς τὸ σῶμα.
κακὸς ἤμην.
σοφοὺς μᾶλλον ἔλεγον καὶ σοφιστὰς τοὺς περὶ
μουσικὴν καὶ ποιητικήν. μεγάλῃ καὶ θαυμαστῇ.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Commentarium in nubes (scholia recentiora

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-scholion sch nub, verse-column
255, line 7
τουτονὶ τοίνυν λαβέ:“λαβέ” ἀντὶ τοῦ “λάβε” ἀττικῶς. παρεπιγρα-

φὴν δὲ τοῦτο κακῶς οἱ πρὸ ἡμῶν λέγουσιν. καὶ πῶς γὰρ οὐ κακῶς τοῦ
Σωκράτους λέγοντος περὶ τοῦ στεφάνου· λαβὲ τουτονὶ τὸν στέφανον, οὐ
μὴν δ' ἐκ
τῶν κάτωθεν λεγομένων νοουμένου καὶ τοῦ στεφάνου, ὥσπερ ἐν τῷ
λέξω τὰ πάντα νητρεκῶς, ἅ μ' ἱστορεῖς.
ἐκεῖ γὰρ μηδὲν ἐρωτῶν ὁ Πρίαμος ἐκ τοῦ “ἅ μ' ἱστορεῖς” φαίνεται, ὅτι
προη-
ρώτησε, καὶ ἔστιν ἐκεῖνο ποιητικὴ παρεπιγραφή. τοῦτο δὲ παραγραφὴ
καὶ
ὀβέλισμα γραμματικῶν, τουτέστιν ἀνθρώπων κριτικωτάτων κρίνειν
εἰδότων
γράμματα, τουτέστι συγγράμματα γραμματικῶν, ῥητόρων, ἰατρῶν,
φιλοσόφων,
μηχανικῶν, ἀστρολόγων, γεομετρῶν καὶ πάντων ἁπλῶς τῶν ὅσοι λογικὰ
συγ-
γράμματα συνετάξαντο. τοιοῦτον γάρ, εἰ παράγει πῇ καὶ ἐτράφη,
903
γραμματικὸν
Τζέτζης φησίν. ὃς τοιοῦτος γραμματικὸς πολλῷ φιλοσόφων ὑπέρτερος· οἱ
μὲν γὰρ ἐπικαλοῦνται φιλόσοφοι ὡς φιλοῦντες σοφίαν, οὐχ ὡς εἰδότες· ὁ
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Commentarium in ranas (scholia recentiora

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-scholion sch ran, verse 94a,
line 1
στωμύλματα] φλυαρήματα.
χελιδόνων μουσεῖα:βάρβαρα καὶ στωμύλα, ὀχλώδη, πολύγλωσσα,
ἀτερπῆ Μοῦσαν ἔχοντα καὶ συγγραφὰς λόγων, ὡς ἀτερπεῖς καὶ
θορυβώδεις
εἰσὶν αἱ τῶν χελιδόνων φωναί, οὐ κατὰ κύκνον δὲ ἢ ἀηδόνα φθεγγόμεναι
τερπνὰ
μέλη καὶ γλυκύτατα ἢ λιγυρώτατα.
λωβηταὶ τέχνης:διαφθορεῖς καὶ ἀφανισταὶ τῶν τεχνῶν· λέγει δὲ
τῆς τραγῳδίας καὶ κωμικῆς.
μουσεῖα] ὀχλήσεις.
λωβηταὶ] ἀφανισταί, φθο-
ρεῖς. ἃ φροῦδα θᾶττον: ἃ μειρακύλλια νῦν τὴν Ποιητικὴν μετιόντα
φροῦδα καὶ ἀφανῆ θᾶττον – λείπει τὸ “γίνεται” – ἅπαξ προσουρήσαντα
καὶ εὐθυδρομήσαντα τῇ τραγῳδίᾳ.

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-scholion sch ran, verse 105,
line 5
σὲ δὲ ταῦτ' ἀρέσκει:σοὶ δὲ ταῦτα ἀρέσκει ἀττικῶς. καὶ μάλα,

φησί, πλεῖν καὶ πλέον με ἀρέσκει ἤτοι ὑπεραρέσκει μοι.
μαίνομαι] ὑπεραρέσκει μοι.
κόβαλα:πανοῦργα, μιμηλότατα· ἀπὸ τῶν σατυροπιθήκων ἤτοι
ἀρκοϊζιανῶν, οἳ πάνυ μιμηλότατοί εἰσιν.
μὴ τὸν ἐμὸν οἴκει νοῦν:εἰπόντος Ἡρακλέους·Ἡρακλέος·ὡς καὶ σοὶ δοκεῖ,
φησὶ Διόνυσος· μὴ τὸν ἐμὸν οἴκει νοῦν, ἤτοι οὐκ εἶ ἐν τῷ ἐμῷ λογισμῷ,
ὥστε
νοεῖν σε καὶ ἃ ἐγὼ βούλομαί τε καὶ νοῶ. πάλιν δὲ εἰπόντος τοῦ
Ἡρακλέους· καὶ
(106) μὴν ἀτεχνῶς καὶ παντελῶς καὶ καθάπαξ παμπόνηρα φαίνεται, ὁ
Διόνυσος,
ὡσανεὶ διασύρει τὸν Ἡρακλέα ὡς ἀνεπιστήμονα μὲν ποιητικῆς τέχνης,
904
κωμῳδίας
φημί τε καὶ τραγῳδίας καὶ τῆς ἄλλης ποιητικῆς, στρατιωτικῶν δὲ
ἀγώνων καὶ
πόνων εἰδὼς ἐμπειρότατον καὶ βουθοίνανβορὸνἱκανῶς – ἅπαξ γὰρ καὶ δὶς
ὁλοκλή-
ρους βόας κατεθοινήσατο – , φησὶ πρὸς αὐτόν· περὶ μὲν ποιητῶν, ὦ
ἄριστε Ἥρακλες, ἐμοὶ λέγειν τι πάρες, ἀρίστῳ κριτῇ τῶν τοιούτων
τελοῦντι καὶ (107) ἐπιγνώμονι, δειπνεῖν δέ με δίδασκε· τῶν τοιούτων γὰρ
πάνυ ἐμπείρως ἔχεις αὐτός.

line 6
σὲ δὲ ταῦτ' ἀρέσκει:σοὶ δὲ ταῦτα ἀρέσκει ἀττικῶς. καὶ μάλα,

φησί, πλεῖν καὶ πλέον με ἀρέσκει ἤτοι ὑπεραρέσκει μοι.
μαίνομαι] ὑπεραρέσκει μοι.
κόβαλα:πανοῦργα, μιμηλότατα· ἀπὸ τῶν σατυροπιθήκων ἤτοι
ἀρκοϊζιανῶν, οἳ πάνυ μιμηλότατοί εἰσιν.
μὴ τὸν ἐμὸν οἴκει νοῦν:εἰπόντος Ἡρακλέους·Ἡρακλέος·ὡς καὶ σοὶ δοκεῖ,
φησὶ Διόνυσος· μὴ τὸν ἐμὸν οἴκει νοῦν, ἤτοι οὐκ εἶ ἐν τῷ ἐμῷ λογισμῷ,
ὥστε
νοεῖν σε καὶ ἃ ἐγὼ βούλομαί τε καὶ νοῶ. πάλιν δὲ εἰπόντος τοῦ
Ἡρακλέους· καὶ
(106) μὴν ἀτεχνῶς καὶ παντελῶς καὶ καθάπαξ παμπόνηρα φαίνεται, ὁ
Διόνυσος,
ὡσανεὶ διασύρει τὸν Ἡρακλέα ὡς ἀνεπιστήμονα μὲν ποιητικῆς τέχνης,
κωμῳδίας
φημί τε καὶ τραγῳδίας καὶ τῆς ἄλλης ποιητικῆς, στρατιωτικῶν δὲ
ἀγώνων καὶ
πόνων εἰδὼς ἐμπειρότατον καὶ βουθοίνανβορὸνἱκανῶς – ἅπαξ γὰρ καὶ δὶς
ὁλοκλή-
ρους βόας κατεθοινήσατο – , φησὶ πρὸς αὐτόν· περὶ μὲν ποιητῶν, ὦ
ἄριστε Ἥρακλες, ἐμοὶ λέγειν τι πάρες, ἀρίστῳ κριτῇ τῶν τοιούτων
τελοῦντι καὶ (107) ἐπιγνώμονι, δειπνεῖν δέ με δίδασκε· τῶν τοιούτων γὰρ
πάνυ ἐμπείρως ἔχεις αὐτός.

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-scholion sch ran, verse 354b,
905
line 6
ἀναπαιστικὰ τετράμετρα
καταληκτικά. παράβασις.
εὐφημεῖν χρὴ:εὐφημίαν γενέσθαι χρεών, φησὶν ὁ χορὸς τῶν
μυστῶν, ἤτοι δέον κατάρχεσθαι περὶ θεῶν λόγων εὐφήμων καὶ ἱερῶν,
ἐξίστασθαι
δὲ καὶ ὑποχωρεῖν τοῖς ἡμετέροις χοροῖς ἤτοι ἀπὸ τῶν ἡμετέρων χορῶν
ἐκεῖνον,
(355) ὃς ἄπειρος τοιῶνδε λόγων μυστηριωδῶν, ἢ μὴ καθαρός ἐστι τῇ
γνώμῃ
(356) καὶ διανοίᾳ, ἢ γενναίων ὄργια Μουσῶν καὶ μυστήρια οὐκ ἴδε καὶ
ἐθεάσατο·
ἰωνικῶς ι. ὁ δὲ νοῦς· ὃς οὐδὲ ποιητικῆς καὶ σοφίας βάθους μετέσχηκεν
ἤτοι
σοφὸς καὶ ἔμπειρός ἐστι ποιητικῆς παντοίας καὶ ἑτέρας σοφίας.
εὐφημεῖν ... ἐξίστασθαι]
εὐφημίαν χρὴ γενέσθαι περὶ θεῶν
καὶ ὑποχωρεῖν ἐκεῖνον.
τοιῶνδε] μυστηριωδῶν. γνώμῃ] διανοίᾳ.
εὐγενῶν. ὃς οὐδὲ ποιητικῆς καὶ σοφίας βάθους μετέσχηκεν ἤτοι
σοφὸς καὶ ἔμπειρός ἐστι ποιητικῆς

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-scholion sch ran, verse 354b,
line 7
εὐφημεῖν χρὴ:εὐφημίαν γενέσθαι χρεών, φησὶν ὁ χορὸς τῶν

μυστῶν, ἤτοι δέον κατάρχεσθαι περὶ θεῶν λόγων εὐφήμων καὶ ἱερῶν,
ἐξίστασθαι
δὲ καὶ ὑποχωρεῖν τοῖς ἡμετέροις χοροῖς ἤτοι ἀπὸ τῶν ἡμετέρων χορῶν
ἐκεῖνον,
(355) ὃς ἄπειρος τοιῶνδε λόγων μυστηριωδῶν, ἢ μὴ καθαρός ἐστι τῇ
γνώμῃ
(356) καὶ διανοίᾳ, ἢ γενναίων ὄργια Μουσῶν καὶ μυστήρια οὐκ ἴδε καὶ
ἐθεάσατο·
ἰωνικῶς ι. ὁ δὲ νοῦς· ὃς οὐδὲ ποιητικῆς καὶ σοφίας βάθους μετέσχηκεν
ἤτοι
σοφὸς καὶ ἔμπειρός ἐστι ποιητικῆς παντοίας καὶ ἑτέρας σοφίας.
εὐφημεῖν ... ἐξίστασθαι]
εὐφημίαν χρὴ γενέσθαι περὶ θεῶν
καὶ ὑποχωρεῖν ἐκεῖνον.
906
τοιῶνδε] μυστηριωδῶν.
γνώμῃ] διανοίᾳ. εὐγενῶν.
ὃς οὐδὲ ποιητικῆς καὶ σοφίας βάθους μετέσχηκεν ἤτοι σοφὸς καὶ
ἔμπειρός ἐστι ποιητικῆς παντοίας καὶ ἑτέρας σοφίας.

Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-scholion sch ran, verse 795a,
line 5
τί χρῆμ' ἄρ' ἔσται;:τί χρῆμα καὶ πρᾶγμα μέλλει γενέσθαι, διερωτᾷ

ὁ Ξανθίας· ὁ δὲ τοῦ Πλούτωνος οἰκέτης φησί· νὴ τὸν Δία, μετὰ βραχεῖαν
πάνυ χρόνου ῥοπὴν κἀνταῦθα ἤτοι καὶ ἐν τῷ Ἅιδῃ τὰ δεινὰ κινηθήσεται
ἤτοι δεινὰ (797) καὶ χαλεπὰ πράγματα γενήσεται. καὶ γὰρ ἡ μουσικὴ καὶ
λογικὴ καὶ ποιητικὴ τέχνη ταλάντῳ καὶ ζυγῷ σταθμήσεται ἤτοι
ζυγοσταθμήσεταιζυγοσταθμηθήσεταιτὰ ἔπη τῶν ποιητῶν, ὡς ἐν τῷ βίῳ
ταῖς ἀγοραῖς τὰ κρέα σταθμᾶται καὶ ὁ τυρός.
νὴ ... ὕστερον] μετὰ βρα-
χεῖαν χρόνου παραδρομήν.

line 3
ποιηταί. εἰ δὲ μαθεῖν ἐθέλεις κομψοπρεπές τι καὶ ἥδυσμα λόγου,

Τζέτζην παρεικὼς μὴ γράφοντα προσφόρως
ἀρχῆς ἀπ' ἄκρης μέχρι τέρματος βίβλου
τὰ τῶν παλαιῶν ἠκριβωμένως σκόπει.
λῆρον] φλυαρίαν.
τἆλλ'] πάντα τὰ ἄλλα.
ἡγεῖτο] ἐν παρέργῳ ἐτίθετο.
πέρι] περι.
εἶτα τῷ σῷ δεσπότῃ:ἤτοι τῷ Διονύσῳ ἐπέτρεψαν καὶ ἀνέθεντο
δηλονότι τὴν κρίσιν Εὐριπίδου τε καὶ Αἰσχύλου, ὅτι τῆς τέχνης ἔμπειρος
ἦν καὶ
ἔστιν. ἔμπειρον δὲ τὸν Διόνυσον τῆς ποιητικῆς εἶναί φησιν, ὅτι καθ'
ἕκαστον
ἔτος ἐν τοῖς Διονυσίοις, ἃ ἐτελεῖτο ἔαρος ἀρχομένου, παυομένου δὲ τοῦ
χειμῶνος,
907
οἱ τραγικοί τε καὶ κωμικοὶ ποιηταὶ ἠγωνίζοντο.

ἐπέτρεψαν] ἀνέθεντο τὴν
κρίσιν.
ἄλλ' εἰσίωμεν:ὅτι, ὅταν οἱ δεσπόται ἐσπουδάκωσιν ἤτοι φροντίδα
σπουδαίων καὶ ἀναγκαίων ἔχωσιν ἔργων, κλαύματα ἡμῖν γίνεται, ἤτοι

line 2
μουσικὴν] ἤγουν τὴν ποιητικὴν καὶ λογικὴν τέχνην.

δ'] γάρ.
σεμνοῖσι] ἐπηρμένοις.
λόγοισι] φιλοσόφοις.
σκάριφος δὲ τὸ κονδύλιον.
σκαριφισμοῖσι] ζωγραφί-
αις, ταῖς διατυπώσεσιν.
ἀναπαιστικὰ δίμετρα ἀκατά-
ληκτα.
τουτὶ] ἢ σχοινίον ἢ σημεῖόν
τι.
Σχόλια στον Αριστοφάνη. , Commentarium in plutum (recensio 2)

(scholia recentiora Tzetzae) Argumentum-dramatis personae-scholion sch
plut, verse 11, line 4
μέμψιν δικαίαν:νέμεσις καὶ μέμψις διαφέρει· νέμεσις ((γὰρ)) ἡ

δικαία αἰτίασις, μέμψις δέ ποτε καὶ ἡ ἄδικος. διὰ τοῦτο προσέθετο τὸ
“δικαίαν”.
ἰατρὸς καὶ μάντις,ὅτι
τέσσαρες τέχναι ἀνάκεινται τῷ
Ἀπόλλωνι, τοξικὴ μουσικὴ ἰατρικὴ
μαντική· τῇ μουσικῇ δὲ ἥ τε ποιητικὴ
καὶ πᾶσαι λογικαὶ καὶ θυμελικαὶ
περιέχονται τέχναι. πρὸς δὲ τὸ νῦν
χρήσιμον τῇ κωμῳδίᾳ καὶ τὸ γε-
λοῖον ἰατρικὴν καὶ μαντικὴν παρέ-
λαβεν, ἵνα διαβάλῃ δῆθε τὸν Ἀπόλ-
λωνα ἐναντίως ἐπὶ Χρεμύλῳ χρησά-
μενον τῇ μαντικῇ τε καὶ ((τῇ))
908
ἰατρικῇ, διὰ μὲν τοῦ μαντεύματος

ποιήσας Χρεμύλον μὴ μόνον οὐκ

Tzetzae) (cod. Ambrosianus gr. C 222 inf.) Dramatis personae-scholion
sch ran, verse 1170a, line 11
Εὐριπίδης πέραινε
τοίνυν ἕτερον:λέγων τι ἕτερον,
Αἰσχύλε, εἰς πέρας τοῦτο ἄγε καὶ
τελείου. καὶ ὁ Διόνυσος· ἀνύσας,
φησί, καὶ σπεύσας, Αἰσχύλε, πέραινε
τι λέγων· σὺ δ', Εὐριπίδη, ἐς τὸ
κακὸν ἀπόβλεπε. τὸ μὲν φαινόμενον·
σὺ δὲ τὸ αἰτίαμα τῶν λεγομένων
βλέπε, τὸ δ' ἐν σχήματι· σὺ δ',
Εὐριπίδη, ἐς τὸ κακὸν βλέπε, ἤτοι
ὅλος ἔσο κακία καὶ ἀτεχνία ποιητική.
πέραινε] λέγων τι τελείου.
ὄχθῳ:τῷ τάφῳ, τῷ τύμ-
βῳ, τῷ ἀναχώματι.
σφοδροῖς ἀνέμοις πλεόν-
των, ἤτοι ὑποταγῆναί μοι καὶ ὑπο-
πεσεῖν δοκεῖς τῷ Αἰσχύλῳ. τὸ
ληκύθιον γὰρ τοῦτο λιβὸς δίκην
ἀνέμου πνευσεῖται πολὺ παρ' Αἰσχύ-
λῳ, ἤτοι, δοκεῖ μοι, οὐκ ἐάσει τοῦτο
Αἰσχύλος προφέρων.
Σχόλια στον Αριστοτέλη. Στα Ηθικά Νικομάχεια. . (scholia vetera et

recentiora) (e cod. Paris. gr. 1854)
Bekker p. 1139A,17, line 2
ὁριζόμενος, ἔφη ταύτην εἶναι ἕξιν προαιρετικὴν, ἐν μεσότητι τῇ

πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένην λόγῳ, καὶ ὡς ἂν ὁρίσειεν ὁ ὀρθὸς λόγος,
ζητεῖ πρότερον τίς ἐστιν ὁ ὀρθὸς λόγος, ὥστε ἀκολούθως μετάγει
τὸν λόγον καὶ ἐπὶ τὰς διανοητικὰς ἀρετὰς, καὶ διδάσκει καὶ περὶ
τούτων.
Ὅτι ὅταν ἐπὶ τῇ τοῦ λόγου
909
κρίσει καὶ καταφάσει ἢ ἀποφάσει γίνηται, προαίρεσις γίνεται,

ἥτις ἐστὶν ἀρχὴ τῶν πράξεων, καὶ ὅτι ἀρχὴ πράξεως νοῦς καὶ
ὄρεξις· ὅτι εἰ θέλει, φησὶν, εἶναι ἡ ἀρετὴ σπουδαία, οὕτω ποιητέον.
Οὕτω συντακτέον· τῆς δὲ
θεωρητικῆς διανοίας, καὶ μὴ πρακτικῆς μηδὲ ποιητικῆς, ἡ ἀλήθεια
καὶ τὸ ψεῦδος ἐστὶ, τὸ εὖ καὶ κακῶς, ἤγουν ἀρετή ἐστι τῆς δια-
νοητικῆς ἀρετῆς ἡ ἀλήθεια, κακία δὲ τὸ ψεῦδος.
Ὅτι οἰκείως ἔχει ὁ νοῦς,
ἤγουν τὸ ἐπιστημονικὸν τῆς ψυχῆς μέρος πρὸς τὰ ἀναγκαῖα ὡς
ἄϋλος· καὶ αὖ τὸ λογιστικὸν πρὸς τὰ ἐνδεχόμενα καὶ μὴ ὡσαύτως
ἔχοντα.

recentiora) (e cod. Paris. gr. 1854) Bekker p. 1139A,28, line 1
ἄϋλος· καὶ αὖ τὸ λογιστικὸν πρὸς τὰ ἐνδεχόμενα καὶ μὴ ὡσαύτως

ἔχοντα. Καθ' ὁμοιότητα καὶ οἰκειό-
τητα φησὶ, τῶν πραγμάτων γίνεσθαι τὴν γνῶσιν. εἰ μὴ γὰρ ὁ
νοῦς ὁμοιωθῇ, καὶ ὅλως γένηται ἐκεῖνα ἃ ἐπιχειρεῖ καταλαμβάνειν
καὶ νοεῖν, οὐ γνώσεται ταῦτα.
Ὅ ἐστι τὸ ἑκάστου εὖ καὶ
ἀκρότης, ὅτι ἡ αἴσθησις κυρία ἐστὶ πράξεως, μετὰ τοῦ νοῦ καὶ
τῆς ὀρέξεως ἐνεργοῦσα, μόνη δὲ οὐχὶ, ἀλλ' ἐν τοῖς ἀλόγοις ἐνεργεῖ
οὕτως, ἤγουν χωρὶς λόγου καὶ διανοίας.
Διαφέρει ποιητικὴ πρακτικῆς· ἡ μὲν γὰρ ποιητικὴ ἐπ' ἐκείνων λέγεται
τῶν πραγμάτων, ἐφ' ὧν μὴ παραλαμβάνεται ἡ προαίρεσις· οὐδεῖς γὰρ
βουλεύεται καὶ προαιρεῖται οἰκίαν ποιῶν, τὴν ὀροφὴν θεῖναι πρότερον,
καὶ
ἀπαρτίσαι αὐτήν· (ἡ γὰρ προαίρεσις οὐκ ἔστι τοῦ τέλους, ἀλλὰ
τῶν πρὸς τὸ τέλος,) ἀλλὰ τῇ τέχνῃ ἀκολουθεῖ· κατασκευάζει
αὐτὴν, ὡς ἡ τέχνη δίδωσιν· ἡ δὲ πρακτικὴ ἐπ' ἐκείνων ἐστὶ καὶ
λέγεται, ἐφ' ὧν παραλαμβάνεται ἡ προαίρεσις· οἷον ἐπὶ τοῦ
βαδίσαι. καὶ οὕτω συντακτέον· προαίρεσις μὲν οὖν ἐστι πράξεως
ἀρχὴ, ὅθεν ἡ κίνησις· ἐπεὶ δὲ ἡ ἀρχὴ τετραχῶς, ἢ γὰρ ὑλικὴ,
ἢ εἰδικὴ πάντως, ἢ ποιητικὴ, ἢ τελική· λέγεται καὶ ποταπὴ ἡ

recentiora) (e cod. Paris. gr. 1854) Bekker p. 1139A,28 bis, line 12
ἀρετῆς εἶναι τὴν προαίρεσιν τὴν ὀρθήν. πῶς γὰρ ἂν προαιρήσαιτό

910
τις ἡδονῆς ἀπέχεσθαι, εἰ μὴ τὴν ἠθικὴν ἀρωτὴν, φημὶ δὴ τὴν

σωφροσύνην, σύνοικον κέκτηται. ἀλλὰ μὴν οὐδ' ἡ ἐναντία προαί-
ρεσις ἄνευ τῆς τοιαύτης ἐστὶν ἕξεως· πῶς γὰρ ἂν ἕλοιτό τις πόρ-
ναις συνομιλεῖν, μὴ τὴν ἀκολασίαν ἔχων συγκάτοικον;
Οὐκ ἐνεργεῖ μετὰ προαιρέσεως, ἄρχει δὲ πῶς, ὡς μετὰ προαι-
ρέσεως ἐνεργοῦσα.
Τὸ πρακτικὸν εἶναί φησι κυρίως τέλος, οὐ τὸ ποιητόν· ἡ γὰρ
οἰκία τοῦ ποιητοῦ μέν ἐστι τέλος, οὐχ ἁπλῶς δὲ τέλος· ἕνεκα γὰρ
ἀνθρώπου κατοικήσεως ᾠκοδόμηται.
Ὅτι ποιητικὴ καὶ ποίησις λέγεται ἐνέργεια ἄνευ προαιρέσεως,
πρακτικὴ δὲ καὶ πρᾶξις, ἐνέργεια μετὰ προαιρέσεως.
Ἄνθρωπος, φησίν, ἐστιν ἡ τοιαύτη ἀρχὴ, ὡς τῶν κατὰ προαίρεσιν
πράξεων τυγχάνων ἄρχων, ὅθεν καὶ αἴτιος, καὶ πρῶτον αἴτιον τῶν
πράξεών ἐστιν ὁ ἄνθρωπος.
Τουτέστιν ἰδεῖν τὸν ἀκριβῆ λόγον περὶ ταύτης ἐπιτείνων, καὶ μὴ
ἀκολουθεῖν ταῖς ὁμοιότησι, καὶ φάσκειν καὶ τὰς τέχνας ἐπιστήμας, διὰ τὸ
ἔχειν τινὰ πρὸς αὐτὰς ὁμοιότητα.
Ἡ ἄμεσος πρότασις, οἷον
ὡς ὅταν βουληθῶμεν ἀποδεῖξαι, ὅτι πᾶν ζῶον τὴν κάτω γένυν κινεῖ,
Scholia In Demosthenem, Scholia in Demosthenem .(fort. auctore

Ulpiano) Oration 24, sec. 207a, line 3
ἀλλὰ λέγει ὅτι ‘Σόλων τὸ καὶ τὸ λέγει ὡς τὸ συμφέρον βλέπων, ὁ δὲ οὐ

μιμεῖται αὐτόν, ἀλλ' ἀσυμφόρως γέγραφε τὸν νόμον’. ἀπολογίαν δὲ
ποιεῖται καὶ ὑπὲρ αὐτοῦ τοῦ Διοδώρου, ὅτι, δι' ὧν βούλεται ἰσχυροὺς
εἶναι τοὺς κατὰ πατραλοιῶν νόμους, δῆλός ἐστι παρεσκευασμένος τοὺς
γονέας τιμᾶν· ὥστε μάτην αὐτὸν σεσυκοφαντῆσθαι ὑπὸ Ἀνδροτίωνος ὡς
τὸν πατέρα ἀνῃρηκότα. gTBc
καὶ γὰρ εἰ φορτικώτερον] σημείωσαι, ὁμολογία τοῦ τολμήματος.
F2YL
ἵνα ἐν Ἅιδου τοῖς ἀσεβέσι] οἷον τοῖς περὶ τὸν Τάνταλον καὶ τὸν
Τιτυὸν καὶ τὸν Ἰξίονα. ἐπειδὴ οὖν ᾔσθετο ὡς ὅτι τὰ τοιαῦτα τολμηρὰ
ποιητικῆς μᾶλλόν ἐστιν, ἀλλ' οὐ ῥητορικῆς, ὥσπερ συγγνώμην ᾔτησεν
εἰπὼν ‘καὶ γὰρ εἰ φορτικώτερον’, ὅἐστιν ‘ἀνόητον’, ὥς φησιν Ἀθανά-
σιος. A
ἵνα ... ἀσεβέσι] ὀφείλει, φησί, μάλιστα διὰ τοῦτο
ἀποθανεῖν, ἵνα ἐκεῖ θεὶς τοῦτον τὸν νόμον τοὺς κακούργους τιμωρίας
λύσῃ, ἡμᾶς δὲ ἐάτω ζῆν ὡς πολιτευόμεθα. ἐπειδὴ δὲ φορτικὸν δοκεῖ
λέγειν τὸ ἐν Ἅιδου κολάζεσθαί τινας, διὰ τοῦτο ‘ἐκόλασεν’ εἰπών, εἰ
δοκεῖ εἶναι φορτικόν, ἔξω τοῦ πολιτικοῦ καὶ οἱονεὶ ποιητικὸν δοκεῖ
πως. gTBc
911
ποδοκάκκῃ] βασανιστήριόν τί ἐστιν ὄργανον, εἰς ὃ στρεβλοῦταί τις

δεσμούμενος τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας. τοῦτο καλεῖται καὶ ποδοστράβη.
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-scholion sch Ph, sec. 283,

line 5
μεθῶ ξίφος: εἰς τὸν κουλεόν. ἢ ὑπὸ τὴν χλαῖναν, ὃ καὶ

ἄμεινον, ἵνα κεκαλυμμένον τὸ ξίφος ἔχῃ καὶ πρὸς ἄμυναν ἕτοιμον: – MB
προσεγγίζετε: – Mg
τὸ ἑξῆς· δορὸς ἀκροθίνιον: – Mg
ἀπαρχήν: – MgBi
μέλλων δὲ πέμπειν μ': σολοικοφανὲς τοῦτό ἐστιν· ἤτοι
μέλλοντος πέμπειν με ἐν τῷδ' ἐπεστράτευσαν Ἀργεῖοι, ἢ οὕτως· μέλ-
λων δὲ πέμπειν με εἶδεν τοὺς Ἀργείους ἐπιστρατεύσαντας: – MTB
ἀντὶ τοῦ μέλλοντος, εὐθεῖα ἀντὶ γενικῆς: – Mg
ἀντὶ τοῦ Οἰδίποδος· ποιητικὴ δὲ ἡ κλίσις: – Mg
ἀντὶ τοῦ τίμια: –
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-scholion sch Ph, sec. 370,

line 1
ταςἀπολογούμενος ὑπὲρ τῆς ἀφίξεως: – B

εἰ καὶ ἥμαρτον προπετευσάμενος, ὅμως συγγινώσκει μοι ὁ
τῆς πατρίδος ἔρως: – B
φλυαρεῖ: – Mg
ἀντὶ τοῦ εἰς τοσοῦτον τάρβους, ἢ ταραχῆς: – Mi
περισσὸς ὁ τέ: – MgBi
ξίφος βαστάζων: – MgB
ὑποστικτέον ἐν τῷ ἔχων: – MgBi
θαρρεῖν ποιεῖ, παρηγορεῖ: – MiBi
διὰ χρόνου: – Mg
δι' ὄσσων ὄμμ' ἔχων: ποιητικὴ ἡ περίφρασις. ἐκ
παραλλήλου τὸ αὐτὸ [γὰρ] σημαίνει ὡς τὸ [τ 343] ‘ποδάνιπτρα ποδῶν’.
[ἐκ παραλλήλου δὲ τὸ αὐτὸ σημαίνει] τουτέστι· τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔχων
δακρύοντας: – MTAB
ἄλλως: ὄσσος λέγεται ἡ κόρη τοῦ ὀφθαλμοῦ, ὄμμα δὲ τὸ ἔξωθεν
δέρμα τοῦ ὀφθαλμοῦ: – A1
912
ἀλλ' ἐκ γὰρ ἄλγους: ἀλλὰ γὰρ ἐκ τῆς παλαιᾶς δυστυχίας

τῆς κατεχούσης με ἕτερον ἄλγος ὁρῶ σε ἔχουσαν. τὸ δὲ ξυρηκές
ὡς ἀπηνές τῷ τόνῳ· παραγώγως γὰρ ἐξηνέχθη καὶ οὐκ ἔχει τὴν ἀκὴν
ἐγκειμένην ὡς τὸ ἄμφηκες: –
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-scholion sch Hipp, sec. 78,

line 20
τῶν κηπευμάτων ἐκδέχεσθαι τὸν λόγον. ἀλληγορεῖται οὖν τὰ προκεί-

μενα. οἱ γὰρ ποιηταὶ ἐπιεικῶς τὰς ἰδίας φύσεις μελίσσαις καὶ ποταμοῖς
καὶ λειμῶσι προσομοιοῦσιν, αὐτὴν δὲ τὴν ποίησιν στεφάνοις, διὰ μὲν
τῶν ἀνθέων τὸ ποικίλον καὶ τὸ κάλλος αὐτῆς παριστάντες, διὰ δὲ τῶν
ποταμῶν τὸ πλῆθος καὶ τὴν ἐπὶ τὸ ποιεῖν ὁρμὴν, διὰ δὲ τῶν μελισσῶν
τὸ ἐπιμελὲς καὶ τὸ συντεταγμένον, ἅμα καὶ τὸ τῶν ποιημάτων μελιχρὸν,
τοὺς στεφάνους ἕνεκα τοῦ λαμπρύνεσθαι δι' αὐτῶν τοὺς ἐπαινουμένους.
ταῦτα δὲ πάντα συλλαβὼν ὁ Εὐριπίδης ἐφαίδρυνε τὴν ἀλληγορίαν, δι'
ἧς τὸν εἰς τὴν Ἄρτεμιν ὕμνον ἠβουλήθη παραστῆσαι, τῶν ἄλλων ποιη-
τῶν σποράδην τοῖς τρόποις χρησαμένων. τὸ δὲ ἐξ ἀκηράτων λειμώνων
δρέπεσθαι διὰ τὸ δεῖν τὴν Ποιητικὴν ψυχὴν καθαράν τε καὶ ἀκήρατον
εἶναι καὶ παντὸς κακοῦ ἄχραντον. δεῖ γὰρ τοῖς Ποιητικὴν μετιοῦσιν
αἰδοῦς μεμοιρᾶσθαι πάντως· διὸ καὶ τὰς Μούσας παρθένους εἶπον
ἔνιοι: – NAB
ἀνατρέφει: – Mg
ὅσοις διδακτόν: διδακτόν ἐστιν τὸ μὴ ἐκ φύσεως πλεονέκτημα,
ἀλλ' ἐκ συνεχοῦς μελέτης ἀνυόμενον· καὶ οἱ φιλόσοφοι διδακτὰ μὲν τὰ
πονηρὰ καλοῦσιν, φυσικὰ δὲ τὰ καλά. διδακτὸν οὖν τὸ ἐκ βίας φύσεως
μάθημα ἢ συνεχεῖ ἐγνωσμένον μελέτῃ. τὰ γοῦν ἐξ ἐπινοίας καλὰ καὶ
παλίμβολά εἰσιν: –
Σχόλια στον Ευρυπίδη. .Vita-argumentum-scholion sch Hipp, sec. 78,

line 21
μενα. οἱ γὰρ ποιηταὶ ἐπιεικῶς τὰς ἰδίας φύσεις μελίσσαις καὶ ποταμοῖς
καὶ λειμῶσι προσομοιοῦσιν, αὐτὴν δὲ τὴν ποίησιν στεφάνοις, διὰ μὲν
τῶν ἀνθέων τὸ ποικίλον καὶ τὸ κάλλος αὐτῆς παριστάντες, διὰ δὲ τῶν
ποταμῶν τὸ πλῆθος καὶ τὴν ἐπὶ τὸ ποιεῖν ὁρμὴν, διὰ δὲ τῶν μελισσῶν
τὸ ἐπιμελὲς καὶ τὸ συντεταγμένον, ἅμα καὶ τὸ τῶν ποιημάτων μελιχρὸν,
τοὺς στεφάνους ἕνεκα τοῦ λαμπρύνεσθαι δι' αὐτῶν τοὺς ἐπαινουμένους.
ταῦτα δὲ πάντα συλλαβὼν ὁ Εὐριπίδης ἐφαίδρυνε τὴν ἀλληγορίαν, δι'
ἧς τὸν εἰς τὴν Ἄρτεμιν ὕμνον ἠβουλήθη παραστῆσαι, τῶν ἄλλων ποιη-
913
τῶν σποράδην τοῖς τρόποις χρησαμένων. τὸ δὲ ἐξ ἀκηράτων λειμώνων

δρέπεσθαι διὰ τὸ δεῖν τὴν Ποιητικὴν ψυχὴν καθαράν τε καὶ ἀκήρατον
εἶναι καὶ παντὸς κακοῦ ἄχραντον. δεῖ γὰρ τοῖς Ποιητικὴν μετιοῦσιν
αἰδοῦς μεμοιρᾶσθαι πάντως· διὸ καὶ τὰς Μούσας παρθένους εἶπον
ἔνιοι: –
Anonymi In Hermogenem Rhet., Introductio in prolegomena

Hermogenis artis Ρητορική. e (fort. auctore Marcellino Gramm. et Rhet.)
Vol. 14, p. 264, line 17
κἀκεῖνος μὲν κατὰ τὴν οἰκείαν τέχνην ἄπταιστον τὴν

ἰατρείαν προσφέροι τῷ κάμνοντι, ὁ δὲ κάμνων ἢ ἀπὸ
ἀέρος ἢ ἀπὸ ἄλλου τινὸς βλαβεὶς πταιστὴν ἔδειξε τὴν
τέχνην. οὐ γὰρ αἱ τέχναι περὶ τῶν καθόλου διαλαμβά-
νουσιν οὐδὲ περὶ τῶν ἀεὶὡσαύτως ἐχόντων, ἀλλὰ
περὶ τῶν μερικωτέρων, τῶν ὄντων ἐν ῥοῇ καὶ ἀπορροῇ.
Πλατύτερον δὲ τὰ περὶ τῆς τέχνης διεξέλθωμεν καὶ
εἴπωμέν τινα διαίρεσιν τῶν τεχνῶν· ἔστι δὲ αὕτη. τῶν
τεχνῶν αἳ μὲν εἰσάπαξ εἰσὶ λογικαί, πράξεως κατὰ τὸ
ἀναγκαῖον μὴ δεόμεναι, ὡς ἐπὶ τῆς ῥητορικῆς καὶ ποιη-
τικῆς· θεωροῦμεν γὰρ πολλοὺς τῶν σκεπτομένων εἴτε
ῥητορικὰ εἴτε ποιητικὰ μὴ γραφῇ τὰ ἑαυτῶν σκέμματα
παραδόντας, εἰ καὶ τῷ Πλάτωνι οὐ δοκεῖ, τῷ τῆς διαι-
ρέσεως πατρί· ὁ γὰρ Πλάτων καὶ πράξεως λέγει δεῖ-
σθαι τὸν ῥήτορα, εἴ γε τῇ ὑποκρίσει κέχρηται· ἡ γὰρ
ὑπόκρισις τὴν τῆς πράξεως ἀνεπλήρωσε χρείαν. αἳ δὲ τῶν
τεχνῶν εἰσι πρακτικαί, λόγου κατὰ τὸ ἀναγκαῖον μὴ
δεόμεναι, ὡς ἐπὶ τῶν βαναύσων τεχνῶν· αὗται γὰρ
μᾶλλον πράξει ἤπερ λόγῳ κέχρηνται, ἐπεὶ δὲ ὁ λόγος
σημαίνει τὴν αἰτίαν καὶ τὸν προφορικὸν καὶ ἕτερα, ἐνταῦ-
θα λέγομεν λόγον οὐ τὸν σημαίνοντα τὴν αἰτίαν ἀλλὰ
Anonymi In Hermogenem Rhet., Commentarium in librum περὶ

στάσεων Vol. 7, p. 696, line 4
Γνώσεως ὄργανα ὀκτώ.

914
Αἴσθησις, φαντασία, τέχνη, δόξα, φρόνησις, ἐπι-

στήμη, σοφία, νοῦς. Τούτων κοινὰ μέν ἐστιν πρὸς τὰ
θεῖα ἡμῖν τέχνη καὶ φρόνησις, καὶ ἐπιστήμη καὶ νοῦς·
πρὸς δὲ τὰ ἄλογα, αἴσθησις καὶ φαντασία· ἴδιον δὲ ἡ-
μῶν μόνον η δόξα. ἔστι καὶ αἴσθησις μὲν γνῶσις ψευ-
δὴς διὰ σώματος· φαντασία δὲ κίνησις ἐν ψυχῇ· τέχνη
δὲ ἕξις ποιητικὴ μετὰ λόγου· τὸ δὲ μετὰ λόγου πρόσκει-
ται, ὅτι καὶ ὁ ἀράχνης ποιεῖ, ἀλλ' οὐ μετὰ λόγου. φρό-
νησις δὲ ἕξις προαιρετικὴ τῆς ἐν τοῖς πρακτοῖς ὀρθότητος·
ἐπιστήμη δὲ ἕξις τῶν ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἐχόν-
των, σοφία δὲ ἐπιστήμη τῶν πρώτων αἰτίων, νοῦς δὲ ἀρ-
χὴ καὶ πηγὴ πάντων τῶν καλῶν.
Τέλος τῶν στάσεων.
Anonymi In Hermogenem Rhet., Commentarium in librum περὶ ἰδεῶν

Vol. 7, p. 872, line 4
καʹ. Πῶς, φησὶν, ἃ νῦν ἀπηγόρευσε, περὶ τούτων

μικρὸν ὕστερον ἐπαγγέλλεται λέγειν· καὶ τοῦτο δοκεῖ πως
εἶναι τῶν ἀλύτων· εἰ μή τις πρὸς τὸν τρόπον ἀποβλέψει
τῆς διδασκαλίας· ὁ μὲν γὰρ σκοπὸς αὐτῷ περὶ τῆς ἁπλῶς
σεμνότητος εἰπεῖν, ὁ δὲ τῆς διδασκαλίας καταναγκάζει
τρόπος εἰς τύπον ἀρχαῖον κατενεχθῆναι· οὐ γὰρ ἂν οὕ-
τως ὁ περὶ τῆς σεμνότητος σταίη λόγος διὰ κενῆς, διὸ καὶ
περὶ τούτων διδάσκειν ἐπαγγέλλεται· καὶ τοῦτο μὲν ἐν-
τεῦθεν ἀπελυσάμεθα.
κβʹ. Ὁποῖον μὲν, ὅτι μεγέθους τῷ λόγῳ περι-
ποιητικὴ, ὅπως δὲ γίνεται, διὰ ποίων ἐννοιῶν, μεθό-
δων, λέξεων, σχημάτων καὶ τῶν λοιπῶν. Ἰστέον δὲ, ὅτι
ἄλλο μὲν εἶδος, καὶ ἄλλο ἰδέα, ὡς ἄνω ἔφαμεν· τοῖς δὲ
ὀνόμασι διαφόρως κέχρηται, ποτὲ μὲν εἴδη τὰς ἰδέας κα-
λῶν, ποτὲ δὲ ἰδέας τὰ εἴδη· ἰδέαι δὲ λόγων αἱ γενικώτα-
ταί εἰσιν ἑπτά· σαφήνεια, μέγεθος, κάλλος, γοργότης,
ἦθος, ἀλήθεια, δεινότης· αἱ δὲ τρεῖς διαιροῦνται εἰς
ἑτέρας δώδεκα, ὡς εἶναι τὰς πάσας ἑκκαίδεκα· ἑκάστη δὲ
τούτων εἰς ὀκτὼ διαιρεῖται, ἔννοιαν, μέθοδον, λέξιν,
σχῆμα, κῶλον, συνθήκην, ἀνάπαυσιν, ῥυθμόν.
915

Vol. 7, p. 887, line 9
οὐκ οἶδα, πῶ ἂν καλέσοιμεν παράδειγμα τὸ μήτε ὅμοιον

ὁμοίῳ μήτε γνώριμον γνωρίμῳ ἢ ἀγνοουμένῳ· καὶ
γὰρ καὶ μερικὸν ὂν ἐκ τοῦ ζητουμένου ληφθὲν ἐτέθη
πρὸς ἀπόδειξιν, καὶ αὐτὸ τὴν ἀρχὴν ἀμφισβητούμενον
ὂν, οὐκοῦν δεῖγμα μᾶλλον καὶ οὐ παράδειγμα τὸ τοιοῦ-
τον, ἅ τε ἐξ αὐτοῦ τοῦ ὑποκειμένου ληφθέν· ἀλλὰ νῦν
ἢ καταχρηστικῶς οὕτως ἐκάλεσεν, ἢ κατὰ ἕτερον ἴσως
λόγον· εἰδὼς γὰρ μάλιστα περὶ τοῦτο καταφερομένους
ἡμᾶς, ἐχρήσατο τῷ ὀνόματι τοῦ παραδείγματος· ἐπεί
τοι καὶ τὴν γλυκύτητα διὰ μόνον τοῦτο τέθεικε· μυθι-
κὴ γὰρ οὖσα μᾶλλον καὶ συγγενὴς κατά τι τῇ ποιητικῇ
προκαλεῖται τοὺς ἐντυγχάνοντας, προθυμότερον αὐτῆς
ἀντιλαμβάνεσθαι διὰ τὸ ἡδὺ καὶ τὸ ἀνειμένον τῆς συν-
θήκης· φιλεῖ γὰρ ἔχειν μάλιστα τάς τε ἐννοίας μυ-
θικὰς καὶ ἀφελεῖς, ὡς ἐν τῷ περὶ αὐτῆς δειχθήσεται λόγῳ.

Vol. 7, p. 890, line 6
τάφρον ἔβησαν· πλατεῖα δὲ, ὡς τὸ, βοόωσι, Πηληϊάδεω.

ιβʹ. Διαίρεσίς ἐστιν, ὅταν λέξις περισπωμένη εἰς δύο
διαιρῆται, πυλῶν πυλέων· ἐν δὲ τῷ περὶ σεμνότητος πλα-
τεῖαν εἶναι λέγει λέξιν ὁ τεχνικὸς τὴν διὰ τοῦ ακαὶ η
καὶ ω. διανοίγει γὰρ τὸ στόμα ἡ ταῦτα ἔχουσα λέξις
καὶ ὄγκον ποιεῖ καὶ πλείονα χρόνον ἐπέχει· οὐ βούλεται
οὖν τὴν ἐκ τούτων συνισταμένην ἁρμόττειν γλυκύτητα,
ἀλλὰ τὴν διὰ μακρῶν μὲν συλλαβῶν, οὐ μέντοι φύσει,
ἀλλὰ θέσει, ὡς ἔχει τὸ Πάτροκλε, τὸ γὰρ αμακρὸν γί-
νεται διὰ τοῦ τκαὶ ρ. τὸ δὲ οδιὰ τοῦ κκαὶ λ.
ιγʹ. Ἁρμόττει, φησὶ, ταύτῃ καὶ ἡ ποιητικὴ λέξις πλὴν
τῆς διῃρημένης, τῆς βοόωσι καὶ τῆς φύσει πλατείας, ὡς
ἔχει τὸ Πηληϊάδεω.
ιδʹ. Χωρὶς ἐπεμβολῆς,ἤγουν μεταξυλογίας·
916

Vol. 7, p. 933, line 15
Αἰσχίνη, καὶ σὺ προὐξένεις αὐτῶν,” καὶ τὴν ἐν σφοδρό-

τητι κατ' ὄνομα τὸν λόγον ἀναπαύουσαν, “οὗτος οὖν
αὐτὸν ἐξαιτήσεται, ὁ φαρμακὸς, ὁ λοιμός.” ταύτῃ οὖν
τῇ φράσει εἰκότως ἐναντία ἐστὶν ἡ λογοειδεστέρα, ὡς διὰ
μακροτέρων συγκειμένη κώλων· εἰ δὲ διῇρται ἔχει, ση-
μαίνει τὸ τὴν ἰαμβικὴν καὶ τροχαϊκὴν συνθήκην ἥττο-
νος ὕψους καὶ μεγέθους μετέχειν, ἤπερ τὴν δακτυλικήν
τε καὶ σπονδειακήν.
ναʹ Διῇρται ἀντὶ τοῦ ἐπῇρται, πρὸς ὄγκον· ἡ γὰρ
δακτυλικὴ ὕψος ἔχει καὶ μέγεθος· διὸ καὶ τῶν ἡρωϊκῶν
ἀπενεμήθη, καί ἐστι ποιητικῇ πρέπουσα.
νβʹ. Τὸ ἀκριβὲς, φησὶν, οὐ δεῖ ζητεῖν· οὐ γὰρ δυ-
νατὸν, πλὴν παραφυλλάττεσθαι ἀεὶ τοὺς πόδας τοὺς
κατὰ τὴν ὅλην τοῦ λόγου συνθήκην, ὡς πλείους ὦσιν
ἴαμβοι καὶ οἱ τροχαῖοι τῶν δακτύλων τε καὶ ἀναπαίστων.
ὁ δὲ Διονύσιος κ. τ. λ.
ἔτι δὲ καὶ Ἰσοκράτης ἐν τῇ τέχνῃ φησίν· ὅλος δὲ ὁ λό-
γος μὴ λόγος ἔστω, ξηρὸν γὰρ, μηδὲ ἔμμετρος, κα-
ταφανὲς γὰρ, ἀλλὰ μεμίχθω παντὶ ῥυθμῷ, μάλιστα
ἰαμβικῷ ἢ τροχαϊκῷ. τὸ μὲν οὖν ἰαμβικὸν μέτρον
καλεῖται καὶ τρίμετρον, διὰ τὸ κατὰ συζυγίαν ποδῶν με

Vol. 7, p. 938, line 25
ἐμνήσθη, τούτων ἐπανάληψιν ποιούμενος ἦλθεν εἰς λή-

θην.
ξϛʹ. Τὴν μεγίστην, φησὶ, δύναμιν ἔχουσιν αἵ τε ἔν-
νοιαι καὶ αἱ λέξεις, μέθοδός τε καὶ κῶλα καὶ σχήματα·
πλὴν δύναταί τι συμβάλλεσθαι ἥ τε συνθήκη καὶ ἡ ἀνά-
παυσις καὶ ὁ ῥυθμὸς, οὐ τοσοῦτον μέντοι ἐν τῇ καθα-
ρότητι, καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις τῶν ἰδεῶν, εἰ καὶ ἐν τῷ κεκαλ-
λωπισμένῳ πολὺ δύναται ταῦτα· τὴν δὲ αἰτίαν δείξομεν
σαφῶς ἐκεῖσε γενόμενοι, δι' ἣν ἐν τῷ κεκαλλωπισμένῳ
λόγῳ μᾶλλον ἰσχύουσιν.
ξζʹ. Διὰ ποίαν αἰτίαν ἐν τῇ ποιητικῇ πολὺ ἰσχύει
ταῦτα, ἐπειδὴ ὡς αὐτὸς ὑποκατιὼν φησὶν ἐν τῷ περὶ
σεμνότητος πάνυ ἡδονῆς ἡ ποίησις στοχάζεται· ὁ γὰρ
ποιητὴς πρὸς ἡδονὴν τῶν ἀκροατῶν γράφων τούτων
ἐπιμελεῖται, δι' ὧν θέλξει.
917

Vol. 7, p. 976, line 1
καθὸ δὲ οὐκ ἐπὶ προσώπου κεῖται τὸ ἀλόγιστος καὶ φι-

λέταιρος, ἀλλ' ἐπὶ τῆς τόλμης καὶ τῆς ἀνδρείας, τέτρα-
πται, καὶ ἔστι τραχέα, καὶ τὸ προμηθὲς σκληρὸν ἅμα
ἀφ' ἑαυτοῦ καὶ τροπικόν.
μαʹ. Ὀνοματικῇ τῇ λέξει κεχρημένος· φησὶ γὰρ ὁ
ῥήτωρ ἐν τῷ περὶ στεφάνου περὶ Αἰσχίνου λέγων. “καὶ
ἀκούσεσθε” κ. τ. λ. ἀντὶ μὲν οὖν
τοῦ τάδε Φίλιππον εἰπεῖν τὰ ῥήματα ἔφη, ἀντὶ δὲ
τοῦ οἰκείως ἔχειν πρὸς ὑμᾶς, τὰς οἰκειότητας εἶπε, καὶ
διὰ τῆς ἐπικρίσεως αὐτὸς ὁ ῥήτωρ ἐπεσημήνατο, ὅτι ἡ
ὀνομαστικὴ τάξις ἀεὶ σεμνότητός ἐστι ποιητική· ἐπί-
κρισις δέ ἐστιν τὸ “μάλα σεμνῶς ὀνομάζων.”
μβʹ. Ὅρα πῶς ὁ ῥήτωρ δαιμονίως τὸ παρ' Αἰ-
σχίνου ῥηθὲν θεωρήσας διέβαλεν, ὡς διὰ τῶν ὀνο-
μάτων τὴν σεμνότητα ποιησάμενος, εἰπὼν γὰρ, οὐ
γὰρ τὰ ῥήματα τὰς οἰκειότητας ἔφη βεβαιοῦν, εὐ-
θὺς τὴν δωρεὰν θαυμασίαν ἐπήνεγκεν “τὸ μάλα σεμνῶς
ὀνομάζων.”

Vol. 7, p. 1084, line 6
σεως διὰ τὴν ἀπειρίαν τῆς τάξεως ἔβλαψε μᾶλλον, ἤ-

περ ὠφέλησε τοὺς ῥητορεύοντας· τὸ δὲ μέχρι πόσου, πό-
τερον ἐπὶ πολὺ ἢ πρὸς ὀλίγον· τὸ δὲ πρὸς ὅντινα, ὅπως
ἂν καὶ τῆς τοῦ προσώπου ποιότητος ἐστοχασμένως ποι-
ώμεθα τοὺς λόγους· τὸ δὲ πῶς, διὰ ποίων ἐπιχειρημά-
των· τὸ δὲ διότι, τίνες αἱ αἰτίαι τῆς τοιᾶσδε τοῦ λόγου
μεταχειρίσεως.
εʹ. Ἰστέον, ὅτι ἐν τοῖς νῦν φαινομένοις Θεοκριτεί-
οις, εἰ μὴ θεῖος ἀοιδὸς γέγραπται, πολὺ δὲ καὶ
τὸ δεινὸς οἰκειότατον· πάσης γὰρ ἐπιστήμων ὁ ἀνὴρ
ποιητικῆς τε καὶ μουσικῆς ὑπῆρχεν κ. τ. λ.
ϛʹ. Ἀλλ' ὥσπερ ἐγὼ εἶπον, ὅτι δεινὸς ὁ ῥήτωρ ὁ εἰ-
δὼς καὶ δυνάμενος πᾶσι λόγων εἴδεσι χρῆσθαι δεόντως
καὶ κατὰ καιρόν· ὁ γὰρ βαθείαις κ. τ. λ.
ζʹ. Τοῦ ἐν τῇ πρεσβείᾳ ῥηθέντος αὐτῷ, ἡνίκα σὺν
Μενελάῳ πρὸς τοὺς Τρῶας ἐπρέσβευεν Ἑλένην ἀπαιτῶν.
918
θʹ. Δημοσίους ἐκάλεσε τοὺς Φιλιππικοὺς, ἐπειδὴ συμ-

βουλευτικοί εἰσι πρὸς τὴν πόλιν· πλὴν ἕπεται ταῖς ἐπιγρα-
φαῖς τῶν λόγων, καὶ τοὺς μὲν συμβουλευτικοὺς, τοὺς δὲ
Φιλιππικοὺς ἐκάλεσε τοῦ αὐτοῦ εἴδους ὄντας.
Σχόλια στον Ησίοδο. , Scholia in opera et dies .

Prolegomenon-scholion prol, sec.-verse a,b, line 5
ἐντευξομένων, ἀλλὰ ταύτην μὲν πάρεργον θέμενος, τὴν δὲ

ὠφέλειαν τὴν εἰς τὸ ἦθος προηγούμενον σκοπὸν ποιησάμε-
νος, ἵνα τὸν ἴδιον βίον κοσμήσαντες οὕτω καὶ τῆς περὶ
τῶν θείων γνώσεως ἐπήβολοι γενώμεθα. διὸ καὶ ἀπὸ τού-
του προσήκει τοῦ συγγράμματος ἄρχεσθαι· τοὺς γὰρ τὸ
ἦθος ἀκοσμήτους τὸν κόσμον γνῶναι παντελῶς ἀδύνατον.
Ὁ μὲν οὖν σκοπὸς τοῦ βιβλίου παιδευτικός· τὸ δὲ
μέτρον ὥσπερ ἥδυσμά τι τῷ σκοπῷ τούτῳ τῆς ἑρμηνείας
ἐπιβέβληται θέλγον τὰς ψυχὰς καὶ κατέχον εἰς τὴν πρὸς
αὐτὸ φιλίαν. διὸ καὶ ἀρχαιότροπός ἐστιν ἡ ἐν αὐτῷ τῆς
ποιητικῆς ἰδέα· τῶν γὰρ καλλωπισμῶν καὶ τῶν ἐπιθέτων
κόσμων καὶ μεταφορῶν ὡς τὰ πολλὰ καθαρεύει· τὸ γὰρ
ἁπλοῦν καὶ τὸ αὐτοφυὲς πρέπει τοῖς ἠθικοῖς λόγοις· καὶ
τοῦτο μὲν δῆλον.
Ὅτι δὲ τὸ προοίμιόν τινες διέγραψαν ὥσπερ ἄλλοι
τε καὶ Ἀρίσταρχος (frg. 5 Waeschke) ὀβελίζων τοὺς στί-
χους καὶ Πραξιφάνης (frg. 5 Brink, Class. Quart. 1946), ὁ
τοῦ Θεοφράστου μαθητής, μηδὲ τοῦτο ἀγνοοῦμεν· οὗτος
μέντοι καὶ ἐντυχεῖν φησιν ἀπροοιμιάστῳ τῷ βιβλίῳ καὶ
ἀρχομένῳ χωρὶς τῆς ἐπικλήσεως τῶν Μουσῶν, ἐντεῦθεν (v. 11)·
Σχόλια στον Ησίοδο. , Scholia in opera et dies .

Prolegomenon-scholion prol, sec.-verse a,c, line 10
Ὅτι δὲ τὸ προοίμιόν τινες διέγραψαν ὥσπερ ἄλλοι

τε καὶ Ἀρίσταρχος (frg. 5 Waeschke) ὀβελίζων τοὺς στί-
χους καὶ Πραξιφάνης (frg. 5 Brink, Class. Quart. 1946), ὁ
τοῦ Θεοφράστου μαθητής, μηδὲ τοῦτο ἀγνοοῦμεν· οὗτος
μέντοι καὶ ἐντυχεῖν φησιν ἀπροοιμιάστῳ τῷ βιβλίῳ καὶ
ἀρχομένῳ χωρὶς τῆς ἐπικλήσεως τῶν Μουσῶν, ἐντεῦθεν
(v. 11)·
οὐκ ἄρα μοῦνον ἔην ἐρίδων γένος·
919
καὶ γὰρ τοῦτο πρέπον ἦν, ὡς ἔοικεν, ἀνδρὶ γράφειν ἄνευ

σκηνῆς ποιητικῆς ἐγχειροῦντι καὶ πρὸ θυρῶν ὄγκον ἐπι-
δεικνυμένῳ περιττόν. ἐπάγεται δέ τινας καὶ τὸ μὴ ἀπὸ
τοῦ Ἑλικῶνος λαβεῖν, Βοιωτὸν ὄντα, τὰς Μούσας, ὥσπερ ἐν
τῇ Θεογονία ᾳ (v. 1) πεποίηκεν, ἀλλ' ἀπὸ τῆς Πιερίας, εἰς τὸ
μὴ προσίεσθαι τὸ προοίμιον· τάχα δ' ἂν εἴη καὶ τοῦτο
παιδευτικὸν εἰς τὸ μὴ πάντα τὰ οἰκεῖα σεμνύνειν, ἀλλὰ
καὶ τὰ παρ' ἄλλοις ὄντα μειζόνως ἀγαθὰ προτιμότερα τῶν
οἰκείων τίθεσθαι· καὶ γὰρ τὰς Μούσας τετάχθαι μὲν ἐν
τῇ Πιερίᾳ φασίν, ἐν δὲ τῷ Ἑλικῶνι χορεύειν, οἱ περὶ
αὐτῶν μῦθοι, τῆς μὲν Πιερίας τὴν ὑπὲρ τὸν κόσμον αὐτῶν
τάξιν δηλούσης, ἀφ' ἧς εἰς τὸν κόσμον προῆλθον,
Σχόλια στον Ησίοδο. , Scholia in opera et dies (scholia vetera partim

Procli et recentiora partim Moschopuli, Tzetzae et Joannis Galeni
Prolegomenon-scholion prol proc, p.-verse 3, line 17
νὴν ἀποβλέπων τῶν ἐντευξομένων, ἀλλὰ ταύτην μὲν πάρ-

εργον θέμενος, τὴν δὲ ὠφέλειαν τὴν εἰς τὸ ἦθος προηγούμενον
σκοπὸν ποιησάμενος, ἵνα τὸν ἴδιον βίον κοσμήσαντες, οὕτω
καὶ τῆς περὶ τὸ θεῖον γνώσεως ἐπήβολοι γενώμεθα. Διὸ καὶ
ἀπὸ τούτου προσήκει τοῦ συγγράμματος ἄρχεσθαι· τοὺς γὰρ
τὸ ἦθος ἀκοσμήτους τὸν κόσμον γνῶναι παντελῶς ἀδύνατον.
Ὁ μὲν οὖν σκοπὸς τοῦ βιβλίου παιδευτικός· τὸ δὲ μέτρον
ὥσπερ ἥδυσμά τι τῷ σκοπῷ τούτῳ τῆς ἑρμηνείας ἐπιβέβληται,
θέλγον τὰς ψυχὰς καὶ κατέχον εἰς τὴν πρὸς αὐτὸ φιλίαν. Διὸ
καὶ ἀρχαιότροπός ἐστιν ἡ ἐν αὐτῷ τῆς ποιητικῆς ἰδέα· τῶν γὰρ
καλλωπισμῶν καὶ τῶν ἐπιθέτων κόσμων καὶ μεταφορῶν ὡς
τὰ πολλὰ καθαρεύει· τὸ γὰρ ἁπλοῦν καὶ τὸ αὐτοφυὲς πρέπει
τοῖς ἠθικοῖς λόγοις. Καὶ τοῦτο μὲν δῆλον· ὅτι δὲ τὸ προοί-
μιόν τινες διέγραψαν, ὥσπερ ἄλλοι τε καὶ Ἀρίσταρχος ὀβε-
λίζων τοὺς στίχους, καὶ Πραξιφάνης ὁ τοῦ Θεοφράστου μα-
θητὴς, μηδὲ τοῦτο ἀγνοῶμεν. Οὗτος μέντοι καὶ ἐντυχεῖν φησὶν
ἀπροοιμιάστῳ τῷ βιβλίῳ καὶ ἀρχομένῳ χωρὶς τῆς ἐπικλήσεως
τῶν Μουσῶν ἐντεῦθεν, Οὐκ ἄρα μοῦνον ἔην ἐρίδων γένος.
Καὶ γὰρ τοῦτο πρέπον ἦν, ὡς ἔοικεν, ἀνδρὶ γράφειν ἄνευ
σκηνῆς ποιητικῆς ἐγχειροῦντι καὶ πρὸ θύρων ὄγκον

920
καὶ ἀρχαιότροπός ἐστιν ἡ ἐν αὐτῷ τῆς ποιητικῆς ἰδέα· τῶν γὰρ

καλλωπισμῶν καὶ τῶν ἐπιθέτων κόσμων καὶ μεταφορῶν ὡς
τὰ πολλὰ καθαρεύει· τὸ γὰρ ἁπλοῦν καὶ τὸ αὐτοφυὲς πρέπει
τοῖς ἠθικοῖς λόγοις. Καὶ τοῦτο μὲν δῆλον· ὅτι δὲ τὸ προοί-
μιόν τινες διέγραψαν, ὥσπερ ἄλλοι τε καὶ Ἀρίσταρχος ὀβε-
λίζων τοὺς στίχους, καὶ Πραξιφάνης ὁ τοῦ Θεοφράστου μα-
θητὴς, μηδὲ τοῦτο ἀγνοῶμεν. Οὗτος μέντοι καὶ ἐντυχεῖν φησὶν
ἀπροοιμιάστῳ τῷ βιβλίῳ καὶ ἀρχομένῳ χωρὶς τῆς ἐπικλήσεως
τῶν Μουσῶν ἐντεῦθεν, Οὐκ ἄρα μοῦνον ἔην ἐρίδων γένος.
Καὶ γὰρ τοῦτο πρέπον ἦν, ὡς ἔοικεν, ἀνδρὶ γράφειν ἄνευ
σκηνῆς ποιητικῆς ἐγχειροῦντι καὶ πρὸ θύρων ὄγκον ἐπιδεικνυ-
μένῳ περιττόν. Ἐπάγεται δέ τινας τὸ μὴ ἀπὸ τοῦ Ἑλικῶνος
καλεῖν, Βοιωτὸν ὄντα, τὰς Μούσας, ὥσπερ ἐν τῇΘεογονία ᾳ
πεποίηκεν, ἀλλ' ἀπὸ τῆς Πιερίας, εἰς τὸ μὴ προσίεσθαι τὸ
προοίμιον· τάχα δ' ἂν εἴη καὶ τοῦτο παιδευτικὸν, εἰς τὸ μὴ
πάντα τὰ οἰκεῖα σεμνύνειν, ἀλλὰ καὶ τὰ παρ' ἄλλοις ὄντα
μειζόνως ἀγαθὰ, προτιμότερα τῶν οἰκείων τίθεσθαι· καὶ γὰρ
τὰς Μούσας τετέχθαι μὲν ἐν τῇ Πιερίᾳ φασὶν, ἐν δὲ τῷ Ἑλι-
κῶνι χορεύειν, τῆς μὲν Πιερίας τὴν ὑπὲρ τὸν κόσμον τάξιν
δηλούσης, ἀφ' ἧς εἰς τὸν κόσμον προῆλθε, τοῦ δὲ Ἑλικῶνος
τὴν ἐγκόσμιον, ἐν γὰρ τούτῳ χορεύουσιν ταῖς σφαίραις ἐννέα

ΓΕΝΟΣ ΗΣΙΟΔΟΥ.
Οὗτος οὖν ὁ Ἡσίοδος σὺν τῷ ἀδελφῷ Πέρσῃ παῖς ἐγεγόνει

Δίου καὶ Πυκιμήδης, Κυμαίων Αἰολέων πενήτων ἀνθρώπων,
οἳ διὰ τὸ ἄπορον καὶ τὰ χρέα τὴν ἑαυτῶν πατρίδα Κύμην ἀφέν-
τες, μεταναστεύουσιν ἐπὶ τὴν Ἄσκρην, χωρίον τῶν Βοιωτῶν,
δυσχείμερον καὶ κακοθέρειον, παρὰ τοὺς πόδας κειμένην τοῦ
Ἑλικῶνος, κἀκεῖ κατοικοῦσι. Τοιαύτῃ δὲ πενίᾳ τῶν ἀνθρώ-
πων συνεσχημένων, συνέβη τὸν Ἡσίοδον τοῦτον πρόβατα ἐν
τῷ Ἑλικῶνι ποιμαίνειν. Φασὶ δὲ, ὡς ἐννέα τινὲς ἐλθοῦσαι
γυναῖκες, καὶ δρεψάμεναι κλῶνας ἐκ δάφνης Ἑλικωνίτιδος,
αὐτὸν ἐπεσίτισαν, καὶ οὕτω σοφίας καὶ ποιητικῆς ἐμπεφόρητο.
Ἀλλὰ τὰ μέχρι μὲν τούτων νητρεκῆ καὶ ἀληθέστατα, ὅτι παῖς
Ἡσίοδος Δίου καὶ Πυκιμήδης, καὶ ὡς κατὰ τὸν Ἑλικῶνα
921
ἐποίμαινε· τὰ δ' ἐντεῦθεν μεμυθηγόρηται, καὶ ἀλληγορικώτε-

ρον λέλεκται. Ἢ γὰρ ἐν τῷ ποιμαίνειν περὶ τὸν Ἑλικῶνα ἐνό-
μευε, καὶ καθευδήσας ὁ Ἡσίοδος ὄναρ εἶδεν, ἐννέα γυναῖκας
δάφνας αὐτὸν ψωμιζούσας· ἐδήλου δὲ τὸ ὄναρ πάντως ὡς πι-
κρίας καὶ πόνων μετεσχηκὼς, τῆς παιδεύσεως ἀειθαλῆ γεννήσει
ποιήματα· ταῦτα τοίνυν ὁ Ἡσίοδος ἢ ὄψει ὀνείρων τεθεαμένος,
καὶ διυπνισθεὶς, καὶ τὸ ποιμαίνειν ἀφεὶς, καὶ πόνοις ἑαυτὸν
ἐνδοὺς καὶ μαθήμασι, τὴν τῶν ὀνείρων ἐπίλυσιν ἐξεπέρανεν,

Prolegomenon-scholion prol tzet, p.-verse 12, line 20
γνώμονες, καλῶς δοκιμάσατε. Καὶ δὴ ἐντεῦθεν τῆς ὑποθέ-

σεως καταρκτέον μοι.
Περὶ μὲν τῆς τῶν ποιητῶν διαιρέσεως, καὶ πρώην μοι
ἐπεξείργασται μικρὸν συγγραμμάτιον αὐτοσχεδίοις συντιθέ-
μενον ἰάμβοις, καὶ τῷ ἐμῷ δὲ ἀδελφῷ ἐκπεπόνηται λίαν
κάλλιστα καὶ φιλοτιμότατα περὶ τούτου ἐν τῇ τοῦ Λυκόφρονος
ἐξηγήσει· ὅμως καὶ πάλιν τὰ καιριώτερα τούτων ἀναληπτέον,
καὶ διὰ βραχέων λεκτέον μοι. Ὁ δὲ λεπτομερέστερον εἰδέ-
ναι ταῦτα βουλόμενος ἐντυγχανέτω αὐτοῖς, καὶ μὴ κατοκνείτω
ταῦτα πρὸ πάσης πυκτίδος ποιητικῆς προτιθέναι. Καὶ δὴ
ἀκροατέον τῆς διαιρέσεως.
Τῶν ποιητῶν οἱ μέν εἰσι λυρικοὶ, οἱ δὲ μονῳδοὶ, οἱ
δὲ κωμικοὶ, καὶ ἕτεροι τραγικοὶ, καὶ ἕτερα μυρία ὀνόματα·
κατ' ἐξαίρετον δὲ, οἱ ἐκ περιουσίας καὶ ἀνωνύμως καλούμε-
νοι ποιηταί. Καὶ γνώρισμα μέν ἐστι λυρικῶν ποιητῶν, τὸ
πρὸς λύραν τὰ τούτων ᾄδεσθαι μέλη, ὡς τὰ Πινδάρου, καὶ
Στησιχόρου, καὶ Ἀνακρέοντος. Μονῳδῶν δὲ γνώρισμα τὸ
μονοπροσώπως ὑπόθεσιν ἀφηγεῖσθαι τὴν οἱανδήποτε, οἷός
ἐστιν ἐν τῇ Ἀλεξάνδρᾳ Λυκόφρων. Κωμικῶν δὲ ὁ γέλως
μετὰ χορευτῶν καὶ προσώπων, οἷος Ἀριστοφάνης, Εὔπολις,

Prolegomenon-scholion prol tzet, p.-verse 14, line 16
τὴν Μιτυλήνην ἐστίν· καλεῖται δὲ νῦν Φρικωνίς. Ἡ δὲ ἑτέρα

Κύμη, ὅθεν ἦν Αἰόλος καὶ ἡ Σίβυλλα τῆς Ἰταλίας, Κυμαίων
Αἰολέων πενήτων ἀνθρώπων, οἳ διὰ τὸ ἄπορον καὶ τὰ χρέα
τὴν ἑαυτῶν πατρίδα Κύμην φυγόντες, μεταναστεύουσι περὶ
922
τὴν Ἄσκρην χωρίον τῶν Βοιωτῶν, δυσχείμερόν τε καὶ κακοθέ-

ρειον, περὶ δὲ τοὺς πρόποδας κειμένην τοῦ ὄρους τοῦ Ἑλικῶ-
νος, κἀκεῖ κατοικοῦσι. Τοιαύτῃ δὲ τῶν ἀνθρώπων πενίᾳ συν-
εσχημένων, συνέβαινε τὸν Ἡσίοδον τοῦτον ἄρνας ἐν τῷ Ἑλι-
κῶνι ποιμαίνειν. Φασὶ δὲ, ὡς ἐννέα τινὲς ἐλθοῦσαι γυναῖκες,
καὶ δρεψάμεναι κλῶνας δάφνης Ἑλικωνίτιδος, αὐτὸν ἐπεσίτι-
σαν, καὶ οὕτω σοφίας ποιητικῆς ἐπεμφόρητο. Ἀλλὰ τὰ μέχρι
μὲν τούτου ἀληθῆ τε καὶ ἀτρεκέστατα, ὅτι παῖς ὁ Ἡσίοδος
πενήτων ἀνθρώπων, Δίου καὶ Πυκιμήδης, καὶ ὡς περὶ τὸν
Ἑλικῶνα ἐνόμευε· τὰ δ' ἐντεῦθεν μεμυθηγόρηται, καὶ ἀλλη-
γορικώτερον λέλεκται. Καὶ γὰρ ἐν τῷ ποιμαίνειν περὶ τὸν
Ἑλικῶνα καθευδήσας ὁ Ἡσίοδος ὄναρ εἶδεν, ἐννέα γυναῖκας
δάφνας αὐτῷ ψωμιζούσας· ἐδήλου γὰρ πάντως τὸ ὄναρ, ὡς
πικρίας καὶ πόνων μετεσχηκὼς τῆς παιδεύσεως ἀειθαλῆ γεν-
νήσει ποιήματα. Ταῦτα τοίνυν Ἡσίοδος ἢ ὄψει ὀνείρων
τεθεαμένος καὶ διυπνισθεὶς, καὶ τὸ ποιμαίνειν ἀφεὶς, καὶ πό-
νοις ἐκδοὺς ἑαυτὸν καὶ μαθήμασι, τὴν τῶν ὀνείρων ἐπίλυσιν

Prolegomenon-scholion sch, p.-verse 1, line 169
μοις παρίστησιν Ὅμηρος, λέγων,

Ἅρμα δέ οἱ χρυσῷ τε καὶ ἀργύρῳ εὖ ἤσκηται.
καὶ τὰ λοιπὰ, ἵνα μὴ μακρολογῶ. Θαλείας δὲ παῖς ὁ Παλαί-
φατος λέγεται, ὡς τὰ περὶ φυτουργίας συγγεγραφώς. Λῖνος
δὲ Οὐρανίας, ὡς τὰ περὶ οὐρανοῦ καὶ κόσμου παντὸς συντα-
ξάμενος. Σειρῆνες δὲ καὶ Μέλπος τῆς Τερψιχόρης καὶ
Μελπομένης, ὡς χορείας καὶ μολπῶν εὑρεταί. Ἐρατοῦς
δὲ Θάμυρις, ὡς πρῶτος ἐρωτικὰ συνταξάμενος. Πολυμνίας δὲ
ὁ Τριπτόλεμος, ὡς γεωργίαν εὑρὼν τὴν πολλοῖς ὑμνουμένην,
ἤτοι τὴν ποθητέαν καὶ πολυμνήμονα. Καλλιόπης δὲ Ὀρφεὺς,
ὡς καλλιεπείας ποιητικῆς εὑρετὴς, καὶ ὕμνων τῶν εἰς τοὺς
θεούς. Ἀλλὰ καὶ τοῦτο πάλιν τὸ μακρολόγημα σόν ἐστιν·
ἄνωθι γὰρ παρὰ σοῦ προτραπεὶς ἁπάσας τὰς μούσας εἰπεῖν,
ἐπεὶ καὶ τούτων παῖδας κατέλεξα, πρέπον ἐδόκει μοι, καὶ περὶ
τούτων ἀλληγορεῖν. Ἐπεὶ δὲ καὶ περὶ τούτων ἠλληγορήσα-
μεν, φέρε καὶ τοῦτο ζητήσωμεν, διὰ τί ἀπὸ τῆς Πιερίας ἐν-
ταῦθα τὰς Μούσας καλεῖ· οὐ μέν τοι γε ἀπὸ τοῦ Ἑλικῶνος, ὡς
ἐν τῇΘεογονία ᾳ ποιεῖ, καί τοι γε ὁ ποιητὴς ὢν Ἑλικώνιος, ὡς
παρὰ τὴν Ἄσκρην οἰκῶν. Καὶ ὁ μὲν φιλοσοφώτατος Πρό-
923
κλος παιδευτικῷ τρόπῳ τοῦτό φησι ποιῆσαι τὸν ποιητὴν,

ὑπογραμμὴν τοῖς παιδευομένοις τιθέντα, τοῦ μὴ τὰ οἰκεῖα

νῃ προσέχειν τὸν νοῦν, ἵνα μὴ τῆς τοῦ Διὸς ὀργῆς πειραθῇ,

τὴν πλεονεξίαν ὁρῶντος αὐτοῦ.
ΑΕΙΔΩ ποιητικόν· ΑιΔΩ κοινόν· ἀφ' ὧν ὀνόματα ΑΟΙ-
ΔΗ παρὰ ποιηταῖς, καὶ ΩΔΗ τὸ αὐτὸ παρὰ τοῖς κοινοῖς, Λέ-
γεται δὲ ταῦτα κυρίως μὲν ἐπὶ μέλους, ἀπὸ τούτου δὲ καὶ ἐπὶ
ποιήσεως καὶ ἐμμέτρων λόγων, ὡς ἐνταῦθα. ΚΛΕΙΩ τὸ δο-
ξάζω παρὰ ποιηταῖς, ἀπὸ τοῦ κλέος, κλείω καὶ τὸ ἀσφαλίζω
παρὰ τοῖς κοινοῖς. ΔΕΥΤΕ, ἐπίῤῥημα παρακελευσματικὸν
ἀντὶ τοῦ ἄγετε. ΕΝΝΕΠΕΤΕ, ἀντὶ τοῦ εἴπατε· ἐνεστὼς
ἀντὶ ἀορίστον. Σύνηθες δὲ τοῖς ποιηταῖς, τοῖς ἐνεστῶσιν
ἀντὶ τῶν ἀορίστων χρῆσθαι, καὶ ἡ λέξις δὲ ἄλλως ποιητική.
Τὸ δὲ ἕτερον νʹ προστίθεται ἐνταῦθα διὰ τὸ μέτρον· ἓν γὰρ
ἔχειν ὀφείλει, ἀπὸ τῆς ἐν προθέσεως συντιθεμένη καὶ τοῦ
ἔπω· ὡς συλλαβὴ δὲ κεῖται ἐν αὐτῇ ἡ πρόθεσις, οὐδὲν πλέον
δηλοῦσα· ὅθεν καὶ κατὰ ταύτην ἡ αὔξησις ἐπὶ τοῦ παρατατικοῦ
γίνεται, ἐνέπω γὰρ ἤνεπον. ΣΦΕΤΕΡΟΝ, ἀντὶ τοῦ ὑμέ-
τερον, κτητικὴ ἀντωνυμία τρίτου προσώπου, ἀντὶ κτητικῆς
δευτέρου. ὙΜΝΕΙΟΥΣΑΙ, ἀπὸ τοῦ ὑμνέουσαι κατὰ πλεονα-
σμὸν τοῦ ιʹ, ὑμνείουσαι. ὉΝΤΕ ΔΙΑ. Παρὰ μὲν τοῖς κοι-
νοῖς καὶ τοῖς τραγικοῖς ποιηταῖς καὶ τοῖς κωμικοῖς οὔποτ' ἂν
ὁ τεσύνδεσμος περιττὸς τεθείη, παρὰ δὲ τούτοις τοῖς τῷ ἡ

ΜΙΝΥΘΕΙ. Φθείρει, σμικρύνει. ἀπὸ τοῦ μινϋὸς, ὁ

μικρός· ὅθεν καὶ μινυώριον, τὸ βραχυχρόνιον. Ὁ δὲ νοῦς
τοῦ ῬΕΙΑ ΜΕΝ ΒΡΙΑΕΙ δῆλος καὶ ἰδιώταις· ὅτι ἡ εἱμαρ-
μένη εὐκόλως αὐξάνει καὶ τοὺς ἀφανεῖς, καὶ τοὺς περιβλέ-
πτους καταβάλλει, κἂν ὁ Πρόκλος μᾶλλον ἐν τούτοις μακρη-
γορῇ. TZETZES.
924
ΑΡΙΖΗΛΟΝ. Τὸν διάδηλον καὶ περιφανῆ, ᾧ ἐναντίον

ὁ ἄδηλος. Ποιητικὴ ἡ λέξις, ἤγουν τὸ ἀρίζηλον. MOSCHOP.
ΙΘΥΝΕΙ ΣΚΟΛΙΟΝ. Τὸν ποικίλον τὸ ἦθος διὰ παν-
ουργίαν, σκολιὸν ὀνομάζει. Τοῦτον οὖν ἰθύνειν λέγει τὸν
Δία, πάλιν εἰς τὸ ἁπλοῦν ἐπανάγοντα ἦθος, διὰ τὸ κολάζειν
αὐτὸν ἐν τῇ πανουργίᾳ. PROCLUS.
ΙΘΥΝΕΙ. Ἤγουν ὀρθοῖ· παιδαγωγῶν δηλονότι αὐτόν.
ΣΚΟΛΙΟΝ. Τὸν οὐκ ὀρθὸν τὴν γνώμην, ἤγουν τὸν ἄδικον.
ΑΓΗΝΟΡΑ, τὸν ὑπερήφανον. ὙΨΙΒΡΕΜΕΤΗΝ λέγει τὸν
Δία, καὶ ΒΑΡΥΚΤΥΠΟΝ δὲ ἐν ἄλλοις τὸν αὐτὸν λέγει, καὶ
ΕΥΡΥΟΠΑ, ὡς τῶν βροντῶν αἴτιον, αἳ ταῦτα ἔχουσι, τὸ ἐν
ὕψει δηλονότι ἠχεῖν τὸν βαρὺν κτύπον, καὶ τὴν εὐρεῖαν βοήν.

Prolegomenon-scholion sch, p.-verse 9ter, line 4
πρόσωπον ὁ ποιητής· καὶ φησὶ πρὸς τὸν Δία, ἤγουν τὴν εἱ-
μαρμένην· κλῦθι καὶ ἄκουσον, τύνη καὶ σὺ, ἰδὼν τὰ παρόν-
τα, ἀΐων τε καὶ ἀκουστικῶς ἔχων, δικαίως δὲ κρίνων τὰς θέ-
μιστας καὶ δίκας· ἐγὼ δὲ τῷ ἀδελφῷ Πέρσῃ ἐρῶ τἀληθῆ.
Ἀλλὰ τί κατὰ Πρόκλον τὰ μηδενὸς λόγου ἄξια γράφομεν; Τὸ
ΔΙΚΗ ὄνομα, τρία σημαίνει· δικαστήριον, δικαιοσύνην, καὶ
καταδίκην. TZETZES.
ΚΛΥΘΙ. Κλύω ποιητικόν· ἀκούω κοινόν· κλύω
ἐνεστώς· ἔκλυον παρατατικός· μέλλων ἀπὸ τούτου οὐκ ἔστι,
λέγεται δὲ ὁ τοῦ κοινοῦ ἀκούσω· ἐπὶ τῇ κοινῇ γὰρ καὶ ἡ ποιη-
τικὴ ἐρείδει καὶ ἡ Ἀττικὴ γλῶττα, καὶ αἱ ἄλλαι, αἷς μάλιστα
χρῶνται οἱ ποιηταί. Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ κοινὴ λέγεται ὅτι με-
τέχουσιν αἱ ἄλλαι αὐτῆς· κοινὸν γὰρ οὗ μετέχουσι τοὐλάχι-
στον δύο. Καὶ προηριθμημέναι πᾶσαι χρῶνται αὐτῇ, καὶ
αὕτη πάσαις αὐταῖς ἑαυτὴν χρῆσθαι παρέχει. Ἀόριστος δεύτε-
ρος ἔκλυον, ἔκλυες, ἔκλυεν· ἀφ' οὗ προστακτικὸν κλύε· καὶ
κατὰ μεταπλασμὸν, κλῦθι, Μεταπλασμὸς δέ ἐστιν, ὅταν τέλος
ὀνόματος τινος ἢ ῥήματος ἐφ' ἕτερον τέλος τραπῇ οἰκεῖον τῷ
τρεπομένῳ. Οἰκεῖον δέ ἐστιν, ᾧ δηλονότι ἡ αὐτὴ πτῶσις τοῦ
ὀνόματος ἐπ' ἄλλοις χρήσαιτο ἂν, ἢ ὁ αὐτὸς χρόνος τοῦ ῥή-
ματος· ὡς ἐνταῦθα τοῦ ἀορίστου τὸ τέλος τὸ εʹ ἐτράπη εἰς θι,

925
καὶ Ἡφαίστῳ λέγει πλασθῆναι, Ἐν τῇ λεπτολογίᾳ δὲ τῶν ἐπῶν

σαφέστερον εἴποιμι, Νῦν δὲ καὶ τὰ ἔπη συντακτέον. Ἀλλὰ
Ζεὺς καὶ ἡ Εἱμαρμένη ἔκρυψε, χολωσαμένη, ὅτι μιν καὶ αὐτὸν
ἐξηπάτησεν ὁ Προμηθεύς. Ἔκρυψε δὲ τὸ πῦρ ὁ αὐτὸς Προ-
μηθεὺς ὁ ἀγκυλομήτης, τὸ μὲν καὶ ὅπερ πῦρ αὖθις, καὶ δὴ
ὁ ἐῢς πάϊς τοῦ Ἰαπετοῖο, ἤγουν ὁ αὐτὸς Προμηθεὺς ἔκλεψε,
καὶ κλέψας κατήγαγε τοῖς ἀνθρώποις ἐν κοίλῳ νάρθηκι.
TZETZES.
ΑΛΛΑ ΖΕΥΣ ΕΚΡΥΨΕ. Ἀλλὰ ὁ Ζεὺς ἔκρυψε
τὸν τῶν ἀνθρώπων βίον δηλονότι, χολωσάμενος κατὰ τὸν ἑαυ-
τοῦ λογισμὸν, ἤγουν ἀγανακτήσας. Ποιητικὴ δὲ ἡ λέξις, διότι
ἐξηπάτησεν αὐτὸν ἐν τῇ τοῦ βοὸς δηλονότι διανομῇ ὁ Προμη-
θεὺς ὁ ἀγκυλόμητις, ἤγουν ὁ ἑαυτὸν νοῶν καὶ εἰς ἑαυτὸν ἐπε-
στραμμένος· δηλοῖ δὲ τοὔνομα ἐνίοτε μὲν τὸν σοφὸν καὶ τὸν
ἑαυτὸν νοοῦντα, ὡς ἐνταῦθα, ἐνίοτε δὲ τὸν πανοῦργον.
Ἰστέον, ὅτι τὸ ἀγκυλόμητις, τὸ ποικιλόμητις, τὸ δολόμητις,
καὶ ὅσα ἀπὸ τοῦ μῆτις σύγκειται, προπαροξύνεται, καὶ διὰ
τοῦ ιγράφεται. Κλίσιν δὲ οὐκ ἰδίαν ποιεῖται, ἀλλ' ἀγκυλο-
μήτου, καὶ ποικιλομήτου, καὶ δολομήτου, κλίνεται ἑτεροκλίτως· ὡς
πρέσβυς πρεσβύτον, καὶ πολὺς πολλοῦ, καὶ πολλὰ ἕτερα.

Prolegomenon-scholion sch, p.-verse 200bis, line 2
ήσασθαι καὶ μεθεῖναι, καθάπερ ἐπὶ τῷ ἱέρακι τὴν ἀηδόνα.

Καὶ τέλος ἐπήγαγεν, ὅτι ἄφρονος ἔργον ἐστὶν ἀντιβαίνειν
τοῖς ἰσχυροτέροις, ὡς ἂν οὐδὲ αὐτὸς ἐναντιωθησόμενος τοῖς
ἄρχουσι βιαζομένοις. Διπλοῦν γὰρ εἶναι τὸ ἐκ τῆς πρὸς
τοὺς δυνατωτέρους ἀντιβάσεως κακόν· τό τε ἐκ τῆς ἥττης
ὄνειδος, ὅ περ ἐκάλεσεν αἶσχος, καὶ τὴν ἐπὶ τῷ κρατηθῆναι
λύπην, ἣν εἶπε πάθος ἀλγεινόν. Τούτων δὲ τῶν στίχων ὁ
Ἀρίσταρχος ὀβελίζει τοὺς τελευταίους, ὡς ἀλόγῳ γνωμολο-
γεῖν οὐκ ἂν προσῆκον. PROCLUS.
ΝΥΝ Δ' ΑΙΝΟΝ. Μυθικὴν παραίνεσιν. Εἰ-
κάζει δὲ ὁ ποιητὴς ἑαυτὸν ἀηδόνι, διὰ τὸ τῆς ποιητικῆς ᾠδι-
κόν· τοὺς δὲ κριτὰς ἱέρακι, διὰ τὸ ἁρπακτικόν. Γνωστὸν δὲ
τοῦτο πᾶσι, καὶ οὐ δεῖ ἐνταῦθα Προκλικῶν ματαίων πλας-
μάτων· ἐν γὰρ τοῖς σπουδαίοις ὁ Πρόκλος οὐδὲν γράφων, ἐν
τοῖς τοιούτοις μεγαλήγορος, καὶ μακρότερα γράφειν τῆς Ἰλιά-
δος οὐκ ἀπαναίνεται. Ἡμεῖς δὲ ταῦτα παρέντες τὰ δεόμενα
926
ἐξηγήσεως λέξομεν· καὶ πρῶτα ταύτην τὴν σύνταξιν καίπερ

κακῶς ἔχουσαν.

Prolegomenon-scholion sch, p.-verse 274bis, line 8
Τοῦτο σημείωσαι ὅτι οὐδέποτε Ὅμηρος νόμον εἶπε. Τὸ

δὲ ΓΗΡΥΕΤΑΙ, γίνεται ἀπὸ τοῦ γῆρυς, ὃ σημαίνει τὴν φω-
νὴν, ἢ ἀπὸ τοῦ γέρας. PROCLUS.
ΤΟΝ ΔΕ ΓΑΡ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣΙ ΝΟΜΟΝ. Καὶ
τοῦτο ἄξιον ποιητοῦ νικήσαντος Ὅμηρον. Ὅμως οὐδὲν ἀπει-
κὸς εἰ συμμορίαν μεθύσων καὶ ἀγοραίων τινῶν περὶ αὑτὸν
ἔχων Ἡσίοδος ὑπ' αὐτῶν ἐκηρύχθη νενικηκέναι τὸν Ὅμηρον, καί-
περ μακροῖς τισι καὶ κατ' ἐμὲ χρόνοις ἐκείνου τυγχάνων μετα-
γενέστερος. Καὶ νῦν γὰρ οἱ ἀγοραῖοι καὶ σύρφακες πολλοὺς
ποιητὰς μὴ δ' ἀκριβῶς τὰ μέτρα εἰδότας, ὡς τῆς αὐτῶν συμμο-
ρίας ἀνακηρύττουσι ποιητικῆς ἀκροθίνια. Ἀλλὰ ταυτὶ, πα-
ρέντες τὸν νικητὴν Ὁμήρου, καθάπερ καὶ τὰ ἔπη κιβδήλως
ἐξέθετο, ἐπεξεργασαίμεθα. TZETZES.
ΤΟΝ ΔΕ ΓΑΡ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣΙ ΝΟΜΟΝ. Τὸ
κατὰ μερισμὸν σχῆμα, ὁ σοφὸς οὑτοσὶ ποιητὴς, ἢ κατὰ ἄ-
θροισιν καὶ μερισμὸν ἅμα ἐνταῦθα, οὕτως ἔμελλεν ἐξαγαγεῖν
χωρὶς τοῦ ἀνθρώποισι. Τὸν δὲ γὰρ νόμον διέταξε Κρονίων,
ἰχθύσι μὲν καὶ θηρσὶ καὶ οἰωνοῖσι πετεηνοῖς ἔσθειν ἀλλήλους.
Καὶ τοῦτο τὸ κατὰ μερισμόν ἐστι σχῆμα, ἢ κατὰ ἄθροισιν καὶ
μερισμὸν οὕτω·

μασιν, εἶτα ταῖς συλλαβαῖς, καὶ τῇ λοιπῇ παιδείᾳ, ἔπειτα

τῇ Διονυσίου βίβλῳ προσέχων, καὶ τοῖς Θεοδοσίου κανόσι
καὶ ποιηταῖς· εἶτα σχεδογραφίας ἀπάρχεται· καὶ πολλὰ πολ-
λοῖς μογήσας τοῖς χρόνοις, μόγις τὴν ἀρετὴν ἐπικτᾶται. TZE-
TZES.
ΤΗΝ ΜΕΝ ΤΟΙ ΚΑΚΟΤΗΤΑ. Τὴν μὲν κακίαν.
ΚΑΙ ΙΛΑΔΟΝ ΕΣΤΙΝ ἙΛΕΣΘΑΙ. Ἀντὶ τοῦ ἀθρόως ἑκά-
στην ἑλεῖν, ἤγουν λαβεῖν ῥᾳδίως. Ὀλίγη μέν ἐστιν ἡ ὁδὸς ἡ
927
ἐπ' αὐτὴν δηλονότι, λίαν δὲ ἐγγὺς, ἤγουν πλησίον οἰκεῖ. Κα-

κότης ἡ κάκωσις καὶ ἡ κακία· ἔστι δὲ ἡ λέξις ποιητική· ἐγγύ-
θι ποιητικῶς, ἐγγὺς κοινῶς. MOSCHOP.
ΟΛΙΓΗ ΜΕΝ ὉΔΟΣ, ΜΑΛΑ Δ' ΕΓΓΥΘΙ ΝΑΙ-
ΕΙ. Προσωποποιεῖ τὴν κακίαν καὶ ἀρετὴν, καὶ οἰκίας αὐ-
τῶν ὑποδείκνυσι καὶ ὁδούς· τῆς μὲν κακίας ὀλίγην, διὰ τὸ,
ὅπερ ἔφην, εὐπόριστον· τῆς δ' ἀρετῆς μακρὰν καὶ ὀρθίαν,
διὰ τὸ πόνου καὶ χρόνου προσδεῖσθαι, ἣν ὕστερον καὶ ῥᾳδίαν
εἶναί φησι, διὰ τὸ γλυκεῖαν καὶ εὔκολον εἶναι αὐτὴν μετὰ τὴν
ἐπίκτησιν.
Σχόλια στον Ησίοδο. , Scholia in theogoniam .Verse 1, line 19
ὁ δὲ Ἑλικὼν ὄρος τῆς Θεσπιέων χώρας ἐν τῇ Βοιωτίᾳ, ἀφ' ἧς καὶ ὁ

ποιητής.
εἰς ὃ καὶ ἱερὸν Μουσῶν· ἔνθα χορεύουσιν, ἐν δὲ τῇ Πιερίᾳ ἐγεννήθησαν,
ἥτις
καὶ αὐτὴ Βοιωτίας ἐστὶν ὄρος. ἐν Ἑλικῶνι δὲ καὶ ἱερὸν ἐστὶ Διὸς
Ἑλικωνίου.
διὰ τί δὲ αὐτὰς οὐκ Ὀλυμπιάδας ἐκάλεσεν, ἀλλὰ Μουσάων ἑλι-
κωνιάδωνεἶπεν; βούλεται, ὡς φιλόπατρις, ἀποχαρίσασθαι τὰ ἄριστα τῇ
ἑαυτοῦ πατρίδι καὶ παιδείας αὐτὴν οἶκον ἀποδεῖξαι. ἐπειδὴ γὰρ οἱ
Βοιωτοὶ
ἰδιῶται ὄντες διεβάλλοντο, ἐβουλήθη εἰπεῖν Ἡσίοδος Ἑλικωνιάδων,
καὶ δεῖξαι ὅτι καὶ αὐτοὶ οἱ Βοιωτοὶ ἔχουσι μέρος τι φρονήσεως καὶ περὶ
πάντα
τὰ μαθήματα ἐσπουδάκασι, καὶ ὅτι πάντῃ φοιτῶσιν αἱ Μοῦσαι ἔνθα βού-
λονται καὶ τοὺς ἰδιώτας καὶ ἀμαθεῖς σοφίζουσιν, ἢ ὅτι αὐτῷ
παρακείμεναι
καὶ συνοικοῦσαι δεδώκασιν αὐτῷ τὴν ποιητικήν, ὅθεν διασαφεῖ (Opp. v.
659)·
ἔνθα με ⌊τὸ⌋ πρῶτον λιγυρῆς ἐπέβησαν ἀοιδῆς. T
αἵ θ' Ἑλικῶνος:αἵτινες Μοῦσαι, δηλαδὴ ὁ λόγος καὶ
ἡ σοφία, Ἑλικῶνος ἔχουσιν ὄρος, ἀντὶ τοῦ αὐτὸν Ἑλικῶνα οἰκοῦσι
περιφραστικῶς, δηλονότι τὴν κεφαλὴν περιπολεύουσι καὶ εἰς τὸν
νοῦν τὸν καθαρὸν καὶ ἄρρυπον ἐπιπολοῦσι. R2WLZVB
καί τε περὶ κρήνην:ἐν τῷ αὐτῷ γὰρ ὄρει ἦν καὶ
κρήνη καὶ βωμός.
Σχόλια στον Ησίοδο. , Scholia in theogoniam .Verse 76, line 6

928
τικοῦ μετέβη εἰς τὸ πρόσωπον μιμητικῶς, ὡς καὶ Ὅμηρος (Δ 310)·

ὣς ὁ γέρων ὤτρυνε πάλαι πολέμων εὖ εἰδώς.
οὕτως καὶ Ἡσίοδος· ταῦτ' ἄρα Μοῦσαι ἄειδον. R2WLZT
ἐννέα θυγατέρες:εἰσὶ δὲ τὰ τῶν Μουσῶν εὑρήματα
ταῦτα. Κλειὼ ῥητορικήν, Εὐτέρπη αὐλητικήν, Θάλεια κωμῳδίαν,
Μελπομένη τραγῳδίαν, Τερψιχόρη κιθαρῳδίαν, Ἐρατὼ ποίησιν,
Πολύμνια γεωμετρίαν, Οὐρανία ἀστρονομίαν, Καλλιόπη ἔπη, ἣν
καὶ προφερεστάτην εἶπε πασῶν, R2WLZ ὅτι πάσης ἐπιστήμης
ὁ λόγος ἀνώτερος, ἢ διὰ τὸ τὴν Ποιητικὴν ἀνωτέραν εἶναι. Ἀρί-
σταρχος (frg. I Waeschke) τὸ προφερεστάτηἀντὶ τοῦ πρε-
σβυτάτη ἤκουσεν. ὥστε ἄδηλον πότερον τῇ τιμῇ ἢ τῷ χρόνῳ
προφερεστάτη·οἱ δὲ ἐντιμοτάτη. R2WLZT
ἅμ' αἰδοίοισιν ὀπηδεῖ:ὅτι οὐ πᾶσιν ὀπηδεῖ, ἀλ-
λὰ τοῖς αἰδοίοις. τοῦτο δὲ οὐκ ἤρτηται ἐκ τῆς προτέρας διανοίας,
ἀλλ' ἀπ' ἄλλης ἀρχῆς.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 1, verse 1b, line of scholion
7
κον ἰσχάς, οὕτω πρῶτον ὀργή, θυμὸς χόλος κότος μῆνις. ὅμως ὁ
ποιητὴς ὡς συνωνύμοις ὀνόμασιν ἐπὶ Ἀχιλλέως χρῆται· “ἠὲ χόλον
παύσειεν ἐρητύσειέ τε θυμόν” (Α 192)· “οὐδ' ὄθομαι κοτέοντος” (Α
181)· “αὐτὰρ ὁ μήνιε νηυσὶ παρήμενος” (Α 488). AT
ex. | ex. | ex. ζητεῖται, διὰ τί ἀπὸ τῶν τελευταίων ἤρξατο καὶ μὴ ἀπὸ τῶν
πρώτων ὁ ποιητής. καί φαμεν ὡς σποράδην οἱ πρὶν ἐγίνοντο πόλεμοι,
καὶ οὐδὲ περὶ πόλεων μεγίστων· οἱ γὰρ Τρῶες Ἀχιλλέως παρόντος
οὐδέποτε ἐξῄεσαν τῶν πυλῶν, καὶ σχεδὸν ἄπρακτοι τὴν ἐνναετίαν
ἐτέλεσαν τὰς ὁμορούσας πολίχνας οἱ Ἕλληνες διαστρέφοντες· περὶ ὧν
ἀναγκαῖον αὐτῷ γράφειν οὐκ ἦν, μὴ παρούσης ὕλης τῷ λόγῳ. λέ-
γουσι δὲ καὶ ἀρετὴν εἶναι Ποιητικὴν τὸ τῶν τελευταίων ἐπιλαμ-
βάνεσθαι καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ἀνέκαθεν διηγεῖσθαι. | ἔτι ζητεῖται, διὰ
τί ἀπὸ δυσφήμου ὀνόματος τῆς μήνιδος ἄρχεται. ἐπιλύουσι δὲ αὐτὸ οἱ
περὶ Ζηνόδοτον οὕτως ὅτι πρέπον ἐστὶ τῇ ποιήσει τὸ προοίμιον, τὸν
νοῦν τῶν ἀκροατῶν διεγεῖρον καὶ προσεχεστέρους ποιοῦν, εἰ μέλλοι
πολέμους καὶ θανάτους διηγεῖσθαι ἡρώων. b (BC) T | πάλιν ζητεῖται,
διὰ τί Ἀχιλλέως ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀριστεύοντος οὐκ Ἀχίλλειαν ὡς
Ὀδύσσειαν ἐπέγραψε τὸ σωμάτιον. φαμὲν δ' ὅτι ἐκεῖ μέν, ἅτε μόνως
ἐφ' ἑνὸς ἥρωος τοῦ λόγου πλακέντος, καλῶς καὶ τοὔνομα τέθειται,
ἐνταῦθα δέ, εἰ καὶ μᾶλλον τῶν ἄλλων Ἀχιλλεὺς ἠρίστευεν, ἀλλά γε καὶ
οἱ λοιποὶ ἀριστεύοντες φαίνονται· οὐ γὰρ μόνον τοῦτον οἷος ἦν
929
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 1, verse 1d, line of scholion
1
διὰ τί Ἀχιλλέως ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀριστεύοντος οὐκ Ἀχίλλειαν ὡς

Ὀδύσσειαν ἐπέγραψε τὸ σωμάτιον. φαμὲν δ' ὅτι ἐκεῖ μέν, ἅτε μόνως
ἐφ' ἑνὸς ἥρωος τοῦ λόγου πλακέντος, καλῶς καὶ τοὔνομα τέθειται,
ἐνταῦθα δέ, εἰ καὶ μᾶλλον τῶν ἄλλων Ἀχιλλεὺς ἠρίστευεν, ἀλλά γε καὶ
οἱ λοιποὶ ἀριστεύοντες φαίνονται· οὐ γὰρ μόνον τοῦτον οἷος ἦν
δηλῶσαι βούλεται, ἀλλὰ σχεδὸν ἅπαντας, ὅπου γε καὶ ἐξισοῖ τινας
αὐτῷ. ἔκ τινος οὖν ὀνομάσαι μὴ ἔχων αὐτό, ἀπὸ τῆς πόλεως ὀνομάζει
καὶ τὸ αὐτοῦ καλῶς ὑποφαίνει ὄνομα. b (BCE4) T
ex. μῆνις παρὰ τὸ μένω μῆνις ὡς ἔνος ἦνις. A b (BCE4) T οἱ
δὲ περὶ Γλαύκωνα τὸν Ταρσέα ἠξίουν ὀξύνειν τὸ ὄνομα, οὐκ ὀρθῶς. AT
ex. ἄειδε:ὅτι κατὰ τὴν Ποιητικὴν ἤτοι ἄδειαν ἢ συνήθειαν λαμ-

βάνει τὰ προστακτικὰ ἀντὶ εὐκτικῶν· καὶ γὰρ Ἡσίοδός φησι (opp. 2)·
“δεῦτε δὴ ἐννέπετε,” καὶ Πίνδαρος (fr. 150 Sn.)· “μαντεύεο Μοῦσα”,
AT καὶ Ἀντίμαχος ὁ Κολοφώνιος (fr. 1 W.)· “ἐννέπετε Κρονίδαο
Διὸς μεγάλοιο θύγατρες”. A δεύτερον δέ, ὅτι οὐ κατὰ ἀλήθειαν
ταῖς Μούσαις ἐπιτάσσουσιν, ἀλλ' ἑαυτοῖς. AT
ex. [ἄειδε:] ᾄδειν ποίει, [μετ]ωνυμικῶς [ὡς “πάντας μέν ῥ'
ἔλπει” (β 91)· ἡδονῇ γὰρ αὐτὰ καλύπτειν θέ]λει δυσχερῆ [ὄντα.
π]ερὶ δὲ τοῦ ῥή[τορος λέγων] “ἔννεπε” [φησίν] (α 1).T
ἄειδε:μετωνυμικῶς, ποίει τὸ ἀείδειν· βούλεται γὰρ τὰ
λυπηρὰ μᾶλλον ᾄδειν, ἤτοι τῇ ἡδονῇ συγκαλύπτειν καὶ σκέπειν.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .

Book of Iliad 2, verse 45a, line of scholion 5
ex. φᾶρος:παρὰ τὸ φέρεσθαι, A b (BCE3) ἢ τῇ ὑφῇ ἀρη-

ρέναι. b(BCE3) καὶ ἐπὶ γυναικὸς δὲ τάσσεται αὐτό· “αὐτὴ δ'
ἀργύφεον φᾶρος” (ε 230). καὶ τὸ ἔσθος δὲ καὶ ἡ λώπη ἐν διαφόροις
εἰσὶ γλώσσαις. A b (BCE3)
D | ex. πέδιλα:παρὰ τὸ – περιτίθεσθαι. ἢ A | παρὰ τὴν
ἕλην, τὰ τοὺς πόδας θερμαίνοντα. A b (BCE3E4)
Ariston. ξίφος ἀργυρόηλον:ὅτι τὸ Ἀγαμέμνονος ξίφοςνῦν
μὲν ἀργυρόηλον,ἐν ἄλλοις δὲ (cf. Λ 29 – 30) χρυσόηλον. καὶ
Εὐριπίδης “σφυρῶν σιδηρᾶ κέντρα” εἰπὼν (Phoen. 26) ἐν ἄλλοις
φησί (ib. 805)· “χρυσοδέτοις περόναις”. τὰ τοιαῦτα δὲ κυρίως οὐ
λέγεται, ἀλλὰ κατ' ἐπιφοράν ἐστι ποιητικῆς ἀρεσκείας. ὥσπερ δὲ τὰ
περὶ τὸν θώρακα καὶ τὴν ἀσπίδα διαφορώτερον φράζει (sc. Λ 19 – 28
930
et 32 – 40), οὕτω καὶ τὸ ξίφος κοσμεῖ (sc. Λ 29 – 31). A

ex. ἀργυρόηλον:ἢ παρέλκει τὸ ἐπίθετον, ἢ μεμιγμένους ἔχον
χρυσοῦς ἥλους. T
ex. ἄφθιτον αἰεί:τὸ μηδέπω φθαρέν· οὔπω γὰρ ἦν ὑπὸ
τῶν Ἡρακλειδῶν ᾑρημένον. ἢ ὅτι Ἡφαιστότευκτον. οὐκ ἀκριβολο-
γεῖται δὲ νῦν περὶ αὐτοῦ, ἀλλ' ἑξῆς (sc. Β 101 – 8). A b (BCE3)T
Did.(?) κατὰ νῆας:ἀντὶ τοῦ ἐπὶ νῆας. Til
Ariston. ἠὼς μέν ῥα θεὰ προσεβήσετο μακρὸν Ὄλυμ-
πον:πρὸς τὸντῶν ἡμερῶν ἀριθμόν, ὅτι τρίτη καὶ εἰκοστή·

δὲ τὸν Ἀγαμέμνονα. b(BCE3E4)

ex. σκηπτοῦχοι βασιλῆες:καὶ γέροντες γὰρ καὶ ἱερεῖς
ἐσκηπτροφόρουν. b(BCE3)T
ex. ἐπεσσεύοντο δὲ λαοί:ὁρῶντες ἤδη συνιόντας τοὺς
ἐν τέλει b(BCE3E4)T καὶ αὐτοὶ ἠκολούθουν ἅμα. b(BCE3E4)
Nic. ἐπεσσεύοντο δὲ λαοί· / ἠΰτε – αἱ δέ τε
ἔνθα:στικτέον κατὰ τὸ λαοί(86), ἵνα ἀπ' ἄλλης ἀρχῆς ἡ παραβολὴ
γενομένη ὑποστίζηται μέχρι τοῦ αἱ δέ τε ἔνθα(90)· οὕτως γὰρ
βέλτιον. Aim
Ariston. | ex. ἔθνεα:πρὸς τοὺς εἰκαζομένους Ἕλληνας, ἐπεὶ σμήνεα
ἔδει. | πρώτη δὲ αὕτη παραβολὴ τῷ ποιητῇ. συγγενὲς δὲ ποιητικῇ
τὸ ζῷον διὰ τὸν μόχθον καὶ τὸ γλυκὺ καὶ τὴν σύνθεσιν τοῦ κηρίου.
ἡ μὲν οὖν φαλαγγηδὸν γινομένη πρόοδος εὖ ἔχει· ὡπλισμέναι τε
κέντροις εἰσίν, ὑπήκοοι τε καὶ αὐταί εἰσι καὶ ἐπ' ἔργον ἐξίασιν, οὐχ
ὡς αἱ γέρανοι (cf. Γ 3 – 7), φιλάλληλοί τέ εἰσι μεταβαίνουσαί τε
πολλὰς ἀρχὰς πτήσεως ποιοῦνται. A b (BCE3E4)T
ex. ἔθνεα εἶσι:τὸ εἰσι καὶ ἑνικὸν δύναται εἶναι ὡς “δοῦρα
σέσηπε” (Β 135), καὶ πληθυντικόν, ὡς “σπάρτα λέλυνται” (ib.).

Book of Iliad 2, verse 494-877, line of scholion 6
“οὐδ' εἴ οἱ χεῖρές τε ἐείκοσι καὶ πόδες εἶεν” (μ 78). ἡ δὲ ἀναφορὰ πρὸς

τοὺς περιγράφοντας τούτους τοὺς στίχους. A
D φωνὴ δ' ἄρρηκτος:διὰ {δὲ} τοῦ εἰπεῖν φωνὴ δ' ἄρρηκ-
τοςδηλοῖ ὅτι σῶμα ἡ φωνή. ATil
Ariston. προπάσας:ὅτι περισσὴ ἡ πρό πρόθεσις. Aim
ex. Βοιωτῶν μὲν – Ξάνθου ἄπο δινήεντος:
931
θαυμάσιος ὁ ποιητὴς μηδ' ὁτιοῦν παραλιμπάνων τῆς ὑποθέσεως, πάν-

τα δ' ἐξ ἀναστροφῆς κατὰ τὸν ἐπιβάλλοντα καιρὸν διηγούμενος, τὴν
τῶν θεῶν ἔριν, τὴν τῆς Ἑλένης ἁρπαγήν, τὸν Ἀχιλλέως θάνατον· ἡ
γὰρ κατὰ τάξιν διήγησις νεωτερικὸν καὶ συγγραφικὸν καὶ τῆς ποιητι-
κῆς ἄπο σεμνότητος. εὔκαιρον τοίνυν ἐπιθεὶς Νέστορι ῥητορείαν (cf. Β
362 – 8) τὸν
Κατάλογον ἐμνηστεύσατο, ὅπως μὴ ἐν τῷ αὐτῷ λόγῳ λέγων τὰ πρα-
κτικὰ καὶ γενεαλογικὰ τὴν ἀκοὴν ἐπιταράσσοι· τὸ γὰρ μὴ γνωρίζεσθαι
τοὺς ἥρωας ζήτησιν ἐποίει. τρεῖς δέ φησιν ὁ Πλάτων (cf. rep. 393 d
– 394d) λόγων ἰδέας, δραματικήν, ἔνθα ὁ ποιητὴς συνεχῶς εὐδοκι-
μεῖ τοῖς ἤθεσι τῶν ὑποκειμένων προσώπων, ἀμίμητον, ὡς τὴν Φωκυλί-
δου, μιμητικήν, ὡς τὴν Ἡσιόδου. ἐν τῇ οὖν ἀμιμήτῳ καὶ ψιλῇ τοῖς
κεφαλαίοις ἀνάγκη τὸν ποιητὴν ἐπαγωνίζεσθαι, τοῖς σχήμασι καὶ ταῖς
ἐναλλαγαῖς ἐπικαλλύνοντα τὴν φράσιν, ὅπερ ἐποίησε πρῶτα μὲν ἐν
τοῖς τῶν πόλεων ἐπιθέτοις καὶ τούτοις ἠκριβωμένοις·
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 2, verse 557a1, line of

scholion 3
κεφαλαιωδῶς συνίστησιν, αὐτὰ τὰ ἔργα παραλιπών, ὡς τὴν Μαχάο-

νος ἀριστείαν· “παῦσεν ἀριστεύοντα μάχας” (Λ 506). A
ex. τῷ δ' οὔ πώ τις ὁμοῖος:τοῦτο χαρίζεται αὐτῷ, ἐπεὶ
μὴ εὐδοκιμήσει ἐν ταῖς μάχαις. b(BCE3)
ex. κοσμῆσαι:πρῶτος κόσμον πολέμου τὴν παράταξιν ὠνό-
μασεν. b(BCE3)
ex. ὁ γὰρ προγενέστερος ἦεν:καὶ οὗτος, φησίν, οὐκ ἐκ
πείρας, ἀλλ' ἐξ ἡλικίας. b(BCE3E4)
Hrd. {αἴας δ' ἐκ σαλαμῖνος ἄγεν} δυοκαίδεκα: Πάμφιλος τρία
ποιεῖ καὶ κατὰ παράθεσιν ἀναγινώσκει. ἀφορμὴν δὲ ἔχει ἡ κατὰ σύν-
θεσιν ἀνάγνωσις τὴν Ποιητικὴν χρῆσιν, ἥτις τὰ κατὰ παράθεσιν πολ-
λάκις ἑνοῖ, ὡς τὸ “πασιμέλουσα” (μ 70) καὶ τὰ τοιαῦτα. A
τὸ δυοκαίδεκαὑφ' ἓν ἀναγνωστέον. καὶ ἔστι ποιητικὴ ἡ
χρῆσις. b(BCE3)
ex. (Did. ?) στῆσε δ' ἄγων, ἵν' Ἀθηναίων ἵσταντο φάλαγγες:
γράφει δὲ καὶ τὸν Σόλωνος λόγον, ὥς τινες, παραλόγως, τὸ ἵν' Ἀθη-
ναίων ἵσταντο· ἐν γὰρ τῇ πρώτῃ οὐκ εἶχε ποιήσει τοῦτο, ἀλλ'
ἡ ἀκολουθία οὕτως, “οἳ δ' Ἄργος τ'εἶχον” (Β 559). b(BCE3)
ex. οἳ δ' Ἄργος τ' εἶχον:ἀπὸ Ἄργου τοῦ Διὸς καὶ Νιόβης
τῆς Φορωνέως. διὰ δὲ τὸ πρῶτον ᾠκίσθαι πρότερον ἐτάχθη τῶν ὑπὸ
Ἀγαμέμνονα. ἀφ' οὗ καὶ πάντας Ἕλληνας Ἀργείους καλεῖ.
932

Book of Iliad 2, verse 557a2, line of scholion 1
ex. τῷ δ' οὔ πώ τις ὁμοῖος:τοῦτο χαρίζεται αὐτῷ, ἐπεὶ

μὴ εὐδοκιμήσει ἐν ταῖς μάχαις. b(BCE3)
ex. κοσμῆσαι:πρῶτος κόσμον πολέμου τὴν παράταξιν ὠνό-
μασεν. b(BCE3)
ex. ὁ γὰρ προγενέστερος ἦεν:καὶ οὗτος, φησίν, οὐκ ἐκ
πείρας, ἀλλ' ἐξ ἡλικίας. b(BCE3E4)
Hrd. {αἴας δ' ἐκ σαλαμῖνος ἄγεν} δυοκαίδεκα: Πάμφιλος τρία
ποιεῖ καὶ κατὰ παράθεσιν ἀναγινώσκει. ἀφορμὴν δὲ ἔχει ἡ κατὰ σύν-
θεσιν ἀνάγνωσις τὴν Ποιητικὴν χρῆσιν, ἥτις τὰ κατὰ παράθεσιν πολ-
λάκις ἑνοῖ, ὡς τὸ “πασιμέλουσα” (μ 70) καὶ τὰ τοιαῦτα. A
τὸ δυοκαίδεκαὑφ' ἓν ἀναγνωστέον. καὶ ἔστι ποιητικὴ ἡ
χρῆσις. b(BCE3)
ex. (Did. ?) στῆσε δ' ἄγων, ἵν' Ἀθηναίων ἵσταντο φάλαγγες:
γράφει δὲ καὶ τὸν Σόλωνος λόγον, ὥς τινες, παραλόγως, τὸ ἵν' Ἀθη-
ναίων ἵσταντο· ἐν γὰρ τῇ πρώτῃ οὐκ εἶχε ποιήσει τοῦτο, ἀλλ'
ἡ ἀκολουθία οὕτως, “οἳ δ' Ἄργος τ'εἶχον” (Β 559). b(BCE3)
ex. οἳ δ' Ἄργος τ' εἶχον:ἀπὸ Ἄργου τοῦ Διὸς καὶ Νιόβης
τῆς Φορωνέως. διὰ δὲ τὸ πρῶτον ᾠκίσθαι πρότερον ἐτάχθη τῶν ὑπὸ
Ἀγαμέμνονα. ἀφ' οὗ καὶ πάντας Ἕλληνας Ἀργείους καλεῖ. b(BCE3)
D Τροιζῆν':ἀπὸ Τροιζῆνος τοῦ Πέλοπος.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. Book of Iliad 3, verse 183b, line of

scholion 2
δὲ συνθέτων τὸ αὐτό, λέγω δὲ τὸ “Αὐτόμεδον” (Ρ 469) καὶ “Ἀγά-

μεμνον” (Β 362 al.)· ταῦτα γὰρ πάλιν τὸν τόνον ἀνεβίβασε κατὰ κλη-
τικήν, ἐπεὶ σύνθετα ἦν. τὰ μέντοι παρὰ τὸ φρήν συντιθέμενα ἐφύλαξε
τὸν τόνον, Λυκόφρον (cf. Ο 430) “δαΐφρον” (Δ 93). ὅθεν σημειῶδες
ἐκεῖνο κατὰ κλητικὴν “ἰὼ Λακεδαῖμον” Ἀριστοφάνης Ὁλκάσι (fr.
401 K. = 420 K. – A.), καὶ εἰ σύνθετον τὸ “ψευδόμεναί σε Παλαῖμον”
(Call. fr. 787).
A
ex. ἦ ῥά νύ τοι πολλοὶ δεδμήατο:λείπει τὸ δικαίως, ὡσεὶ
λέγοι· δικαίως αὐτῷ πολλοὶ ὑπείκουσι τοιούτῳ ὄντι. T
D | Ep. Hom. (?) δεδμήατο:ἡ μεταφορὰ ἀπὸ τῶν ἀλόγων ζῴων· δαμάζον-
ται γὰρ κυρίως ταῦτα. | τοῦτο δὲ ἔκτασιν ἔχει Ποιητικὴν τοῦ εεἰς τὸ
ηδιὰ τὴν ἐπαλληλίαν τῶν βραχέων. τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ “πεφο-
βήατο” (Φ 206). ἔστι δὲ συγκεκομμένον· παρὰ γὰρ τὸ δαμῶ δεδαμέατο
933
ἦν τὸ ἐντελές. δύο οὖν πάθη ὑπέμεινε, συγκοπὴν τοῦ ακαὶ ἔκτασιν τοῦ
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 4, verse 482, line of scholion
3
δάσκει μὴ καραδοκεῖν τὴν ἀπὸ παίδων γηρωκομίαν. b(BCE3E4)Til

Ariston. θρέπτρα{φίλοις}: ὅτι Ζηνόδοτος γράφει χωρὶς τοῦ ρ.
λέγεται δὲ θρεπτὰ τὰ τεθραμμένα, θρέπτραδὲ σὺν τῷ ρτὰ θρεπτή-
ρια, ὥσπερ λύτρα τὰ λυτήρια. A
ex. πρῶτον:ἐν τοῖς προμάχοις δηλονότι. b(BCE3E4)Til
ex. βάλε στῆθος παρὰ μαζὸν – χαμαὶ πέσεν:
καίριος ὁ τόπος· διελθὸν γὰρ τὸν πνεύμονα περὶ τὸν ὦμον ἀνέσχεν.
b(BCE3E4)
ex. πέσεν αἴγειρος ὥς:μέχρι τούτου τὰ τῆς ὁμοιώσεως.
τὰ δὲ λοιπὰ ἐκ περιουσίας ἐναβρυνόμενός φησι καὶ διώκων ἡδονήν.
b(BCE3)T ποιητικὴ δὲ ἡ ἀναστροφή, οὐ μετρική. b(BE3E4)T
Hrd. ἐν εἱαμενῇ:τὸ εἱαμενή δασυντέον ἀπὸ τῆς ἕσεως. Aim
ex. | Hrd. ἥ ῥά τ' ἐν εἱαμενῇ:καὶ ἀλλαχοῦ “αἰγείρων ὑδατο-
τρεφέων” (ρ 208). εἱαμενὴ δὲ ἡ συνεστηκυῖα τῶν ὑδάτων συμβολή·
εἱμένη εἱαμένη εἱαμενή, ὡς δεξαμενή. | δασυντέον δὲ τὸ εἱαμενῇ
παρὰ τὴν ἕσιν. T
D | D | Or. ἐν εἱαμενῇ:ἐν καθύδρῳ καὶ βοτανώδει τόπῳ. | ὠνο-
μάσθη δὲ ἀπὸ τῆς ἐγέρσεως αὐτῶν καὶ ἀναδόσεως. | παρὰ τὴν ἕσιν
(ἕσιν δὲ λέγει τὴν ἀνάδοσιν τῶν φυτῶν). ἢ ῥειαμενή τις οὖσα, ὁ
καταρρεόμενος τόπος, κατὰ ἀφαίρεσιν τοῦ ρ. ἢ γέγονεν ἀπὸ τοῦ
ἡμένη, ὁ ὁμαλὸς τόπος, ὡς δεξάμενος δεξαμενή, ἀκεσσάμενος ἀκεσσα

Book of Iliad 8, verse 1b, line of scholion 2
Ἡρωδιανοῦ καὶ ἐκτῶν Νικάνορος Περὶ στιγμῆς. A

ex. Τὴν ῥαψῳδίαν κῶλον μάχην καλοῦσι· συντέμνει γὰρ τὴν
διήγησιν συναχθόμενος τοῖς Ἀχαιοῖς. A b (BCE3E4)T
D ἠώς:σημαίνει πολλά. ὁτὲ μὲν – ἐς Ἴλιον εἰλήλουθα (Φ
80 – 1). A
Ariston. ἠὼς μὲν κροκόπεπλος ἐκίδνατο πᾶσαν ἐπ' αἶαν:
ὅτι Ζηνόδοτος μετατίθησι τὴν ἀνατολὴν κάτω πρὸς τὸ “οἱ δ' ἄρα
δεῖπνον ἕλοντο” (Θ 53), ὥστε τὴν τῶν θεῶν ἀγορὰν ὀψὲ γίνεσθαι
ἀπρεπῶς. A
ex. κροκόπεπλος:ὅταν πολὺ σκότους ἔχῃ, ὀλίγον δὲ φωτός.
934
τὸ δὲ “ῥοδοδάκτυλος” (Α 477 al.) ἐναντίον. ποιητικὴ δέ ἐστι περί-

φρασις, A b (BCE3E4)T ὡσεὶ εἶπεν ‘ἡμέρα μὲν γέγονεν’.
2
ἐπείσθη διὰ τὸν καιρόν· φεύγει γὰρ σὺν Αἴαντι καὶ θεομαχεῖν οὐ θέλει·
b(BCE3E4)T “ἐν γὰρ δαιμονίοιςιφόβοις / φεύγοντι καὶ παῖ-
δες θεῶν” (Pind. N. 9, 27). T πῶς δὲ δειλὸς ὁ μετὰ πάντας φεύ-
γων· οὐ γὰρ ἂν Διομήδης τοῦτον μόνον ἐκάλει. b(BCE3E4)T δει-
λὸν δὲ αὐτόν φασι καὶ ἀπὸ τοῦ ἔσχατον ἀναστῆναι (cf. Η 168) καὶ
Δόλωνα ἰδεῖν (cf. Κ 339 – 48) καὶ Ῥῆσον μὴ φονεῦσαι (cf. Κ 481) καὶ
τὴν μάστιγα μὴ ἑλέσθαι (cf. Κ 500 – 1). T
Ariston. αὐτός:ὅτι ἐν ἴσῳ τῷ μόνος. Aim
ex. ἔπεα πτερόεντα προσηύδα:τὰ μὲν πράγματα τάχι-
στα γέγονεν, ἡ δὲ τῶν λόγων σχολὴ ποιητική. b(BCE3)Til
ex. νέοι τείρουσι:ἀλλ' οὐ νῦν δι' ἐμέ. Tt
ex. λέλυται:πέπηγε γὰρ ἐν τῇ νεότητι. τέλος δὲ λύσεως
θάνατος. b(BCE3)Til
Did. ὀπάζει:οὕτως Ἀρίσταρχος ὀπάζει.ὁ δὲ Ἰξίων (fr.
9 St.) “ἐπείγει”. Aim
ἐν ἄλλῳ “{γῆρας} ἱκάνει”. Aint
D ἠπεδανός:ὁ μὴ δυνάμενος ἐν τῷ πεδίῳ στῆναι διὰ τὸ
ἀσθενές. b(BCE3E4)T
D ἠπεδανός:ἀσθενὴς ἢ – ἑστώς. A
ex. ἠπεδανὸς δέ νύ τοιθεράπων, βραδέες δέ τοι ἵπ
3
ἡ καὶ τῆς συμβουλῆς προκατάρξασα. b(BCE3E4)

Ariston. νῶϊ:ὅτι τινὲς γράφουσι σὺν τῷ ν, κακῶς. Aint
Did. νῶϊ:οὕτως νῶϊχωρὶς τοῦ ν. Aim
διχῶς τοῦ ντὸ νῶϊ.Til
ex. Διὸς ἄντα βροτῶν ἕνεκα:τὸν ἐναντιούμενον ηὔξησε
καὶ τὴν αἰτίαν ἐμείωσεν, ἕνεκεν ἀνθρώπων λέγουσα μὴ δεῖν διαφέρεσθαι
τῷ Διΐ, b(BCE3E4)T ὡς ἐκεῖ “εἰ δὴ σφὼ ἕνεκα θνητῶν ἐριδαίνε-
τον” (Α 574). T
ex. τῶν ἄλλος μὲν ἀποφθίσθω:ὅταν εἰς τὴν ἀξίαν ἀτενίσῃ
τῶν θεῶν, τότε φησὶν αὐτοὺς μὴ κινεῖσθαι περὶ θνητῶν ὡς οὐδὲ ἂν
ἡμεῖς περὶ μυρμήκων. ὅταν δὲ ἐπιλογίσηται τὴν ποιητικήν, ἕπεται τοῖς
μύθοις καὶ τὴν ὑπόθεσιν ἐκτραγῳδεῖ, b(BCE3E4)T συμμαχίας καὶ
935
θεομαχίας παράγων. A b (BE3E4)T

ex. τῇσιν δ' Ὧραι μὲν λῦσαν:ὅτι οὐκέτι μέλλουσιν ἐναν-
τιοῦσθαι τῷ Διΐ, αἱ Ὧραι ὑπηρετοῦσιν αὐταῖς. T
διὰ τοῦτο αὐταῖς αἱ Ὧραι ὑπηρετοῦσιν, ὅτι οὐκέτι τῷ
Διῒ μέλλουσιν ἐναντιοῦσθαι. b(BCE3E4)
D κάπῃσιν:φάτναις – ὅ ἐστιν ἐσθίειν. A
Ariston. ἅρματα:ὅτι τὰ ὀχήματα ἅρματαλέγουσι. Aint
Nic. | Ariston. ἅρματα δ' ἔκλινανπρὸς ἐνώπια παμφανόωντα:
βραχὺ διασταλτέον ἐπὶ τὸ πρὸς ἐνώπια,ἵνα ᾖ ἅρματα

Book of Iliad 9, verse 3c, line of scholion 4
ex. | x (Ariston.?) πένθεϊ δ' ἀτλήτῳ βεβολήατο πάντες ἄριστοι:οἱ μὲν

ἄλλοι περὶ φυγήν, οἱ δὲ ἄριστοι ἐν πένθει· ἀνάξιον γὰρ Ἑλληνικῶν
ἀρχηγῶν ἡ φυγή. μάλιστα δὲ αὐτῶν ἅπτονται αἱ συμφοραί, ἐπεὶ καὶ
τὴν αἰτίαν τῶν κατορθωμάτων ἐπὶ τούτους ἀνάγομεν. b(BCE3E4)T |
τὸ μὲν οὖν βεβολήατοἐπὶ ψυχῆς, τὸ δὲ “βεβλήατο” (Ξ 28) ἐπὶ σώ-
ματος. b(BCE3E4)
D ἀτλήτῳ:ἀνυπομονήτῳ, ἀφορήτῳ. Til
Ariston. | Ep. Hom. {πένθεϊ δ' ἀτλήτῳ} βεβολήατο:ὅτιἔνιοι “βεβλήατο”,
καὶ Ζηνόδοτος οὕτως. ἐπὶ δὲ τῆς κατὰ ψυχὴν τρώσεως καὶ ἀλγηδόνος
ἀεὶ τοῦτο τάττει, ἐπὶ δὲ τῆς κατὰ σῶμα πληγῆς οὐκέτι οὕτως. | τὸ βε-
βολήατοἔκτασιν ἔχει Ποιητικὴν τοῦ εεἰς τὸ ηδιὰ τὴν ἐπαλληλίαν
τῶν βραχέων. τοιοῦτόν ἐστι καὶ τὸ “πεφοβήατο δινήεντα” (Φ 206)
καὶ τὸ “ἦ ῥά νύ τοι πολλοὶ δεδμήατο κοῦροι Ἀχαιῶν” (Γ 183). A
ex. ὡς δ' ἄνεμοι δύο:διττὰ γὰρ αὐτοὺς ἐλύπει, ἔκπληξις τῶν
παρόντων καὶ δέος τῶν μελλόντων. οἱ δὲ “Ζηνός τε νόος καὶ Τρῶες
ἀγαυοί” (Π 103). T
καὶ γὰρ καὶ τὰ τούτους λυποῦντα διττά, ἡ τῶν παρελθόν-
των ἔκπληξις καὶ δέος τῶν μελλόντων. b(BCE3E4)
D ὡς δ' ἄνεμοι δύο:καλῶς δύο ἀνέμους παρέλαβεν – λύ-
πης τε καὶ φόβου.

τοῦτο νομιστέον ὅτι ἀπὸ τοῦ ἡλίου ἡμέρα γέγονεν. Τιθωνοῖο(1)

δὲ ὡσεὶ ἔλεγε τιθωνοῖο· Τιτὰν γὰρ ὁ Ἀπόλλων, ὅτι ἀπὸ Λητοῦς.
τοῦτον δὲ καὶ ἥλιον νενομίκαμεν. ἐκ λεχέων(1) δέ, ὅτι σὺν αὐτῷ
936
ἀεὶ θεωρεῖται· ἡμέρα γάρ ἐστι πεφωτισμένος ἀὴρ ἡλίου ὑπὲρ γῆν ὄν-
τος. A b (BCE3E4)T | Ἱερώνυμος (fr. 15 We.) φησὶ τὸν Τιθωνὸν
αἰτήσασθαι ἀθανασίαν παρὰ τῆς Ἠοῦς, οὐ μέντοι καὶ ἀγηρασίαν· ὡς
δὲ πολλῷ τῷ γήρᾳ χρώμενος ἐδυσφόρει, αἰτήσασθαι θάνατον· ἡ δὲ
ἀδυνατοῦσα εἰς τέττιγα αὐτὸν μεταβάλλει, ὅπως ἥδοιτο διηνεκῶς τῆς
φωνῆς αὐτοῦ ἀκούουσα. b(BCE3E4)T | ἀγαυοῦ(1) δὲ ἤτοι ἀγαστοῦ
ἐπὶ τῷ κάλλει. b(BCE3E4) τινὲς δὲ παρειλῆφθαί φασι τὸν Τιθωνὸν
διὰ τὸ εὐημερεῖν Τρῶας. ἔστιν οὖν ἡ περίφρασις ποιητική· τοῦτο γὰρ
διαλλάττει τῆς ῥητορικῆς, ᾗ ἡ μὲν τὸ πεζὸν οἶδεν, ἡ δὲ φεύγει αὐτό.
b(BE3E4)
ex. παρ' ἀγαυοῦ Τιθωνοῖο:φαίνεται ὅλη ἡ Τροία καλῶν
ἀνδρῶν, Τιθωνοῦ, Γανυμήδους (cf. Υ 232 – 3), Ἀγχίσου (cf. Ε 247),
Βουκολίωνος (cf. Ζ 22 – 5). Ἀλέξανδρον δὲ καὶ Δηΐφοβον θεοειδεῖς
καλεῖ (cf. Γ 16 al. et Μ 94), καὶ Πρίαμον “εἰσορόων ὄψιν τ' ἀγαθήν”
(Ω 632). καὶ περὶ Ἕκτορος “οἳ καὶ θηήσαντο φυὴν καὶ εἶδος” (Χ
370).

πεμπόμενον μετὰ βίας ἔχει {τὸ} πολὺν ἐφελκόμενον τὸν ἀέρα. T

ex. ἦ τ' ἄλλως ὑπ' ἐμεῖο:ἄλλως δὴ τὸ ἐμόν, οὐχ ὡς
τὸ σόν. Til
D ἦ τ' ἄλλως ὑπ' ἐμεῖο:ἀντὶ τοῦ ἄλλως ὑπ' ἐμεῖο
πέμπεται. Aint
ex. | Did. εἴ κ' ὀλίγον περ ἐπαύρῃ:ἐλλείπει τὸ πρόσθεν· |
οὕτως καὶ διὰ τῶν ὑπομνημάτων. ἔν τισι δὲ γράφεται “ἐπαύρω”. A
ex.(?) ἐπαύρῃ:προσθίγῃ. Til
Did. αἶψα τίθησιν:Ἀρίσταρχος “ἄνδρα τίθησιν”. Aim Til
ex. τοῦ δὲ γυναικὸς – ἠὲ γυναῖκες:ἐπεξερ-
γασία ποιητική. Til
ex. οἰωνοὶ δὲ περιπλέες ἠὲ γυναῖκες:οὐκ ἔστιν ὅμοι-
ον τῷ “γύπεςςινπολὺ φίλτεροι ἢ {τὸ} ἀλόχοισιν” (Λ 162)·
τὸ γὰρ ἠὲ γυναῖκεςτὴν ἀκολασίαν ἐλέγχει Πάριδος, ὡς πλείοσι
γυναιξὶ χρωμένου. T
Hrd. {οἰωνοὶ δὲ} περὶ πλέες:Τυραννίων (fr. 22 P.) “περί-
πλεες” συνθέτως ἀνέγνω, τὴν ρισυλλαβὴν ὀξύνων. ὁ δὲ Ἀσκαλωνί-
της (p. 51 B.) κατὰ παράθεσιν, λέγων λείπειν τὴν αὐτόν, ἵνα ᾖ
’περὶ αὐτὸν πλέες’. οὕτως δὲ καὶ Ἀλεξίων (fr. 43 B.), λόγῳ τούτῳ
ὅτι καὶ κατ' ἰδίαν ἄνευ τῆς προθέσεως εὑρέθη τὸ πλέες καὶ τὰ ἀπ'
αὐτοῦ κινήματα· “τόσσον ἐγώ φημι πλέας ἔμμεναι” (Β 129)·
937

παιδί· μέλλοντος δὲ καταπίνειν ἐπιγνοὺς τό τε ξίφος καὶ τὰ ὑποδήματα

(ταῦτα γὰρ ἐν Τροιζῆνι γνωρίσματα κατέλιπεν) τὸ μὲν φάρμακον
ἀφείλετο, τὴν δὲ Μήδειαν ἐξέβαλε τῆς Ἀττικῆς. οἰκήσασα δὲ αὕτη τὴν
πλησίον Ἤλιδος Ἔφυραν πολυφάρμακον ἐποίησεν αὐτὴν ἐπονομα-
σθῆναι. ἱστόρηται παρὰ Κράτητι (fr. 84 M.). AT
ex. Ἐπειοί / ἔτρεσαν:τὸ αὐτὸ τῷ “λαοὶ δὲ περίτρεσαν”
(Λ 676). T
Nic. ἡγεμόν' ἱππήων, ὃς ἀριστεύεσκε μάχεσθαι:τὸ
ἱππήωνἑκατέροις δύναται προσδίδοσθαι· βέλτιον δὲ τοῖς ἐπάνω. A
Ariston. αὐτὰρ ἐγὼν ἐπόρουσα κελαινῇ λαίλαπι ἶσος:
ὅτι ἐκπέπτωκεν εἰς Ποιητικὴν κατασκευὴν τὸ παρηγμένον ἡρωϊκὸν
πρόσωπον κατὰ τὴν ποίησιν. A
ex. αὐτὰρ ἐγὼν ἐνόρουσα:πρὸς ἐρεθισμὸν Πατρόκλου
ταῦτά φησιν. T
ex. πεντήκοντα δ' ἕλον δίφρους:τῷ ἀπαρτίζοντι ἀριθμῷ
χρῆται καὶ ἔμπροσθεν (sc. Λ 678). T
ex. ἀμφίς:ἀντὶ τοῦ περί. Til
Ariston. καί νύ κεν Ἀκτορίωνε Μολίονε παῖδ' ἀλάπαξα:
ὅτι ἐντεῦθεν Ἡσίοδος (fr. 17 b M. – W.) Ἄκτορος κατ' ἐπίκλησιν καὶ
Μολιόνης αὐτοὺς γεγενεαλόγηκεν, γόνῳ δὲ Ποσειδῶνος. οὐδέποτε δὲ
Ὅμηρος ἀπὸ μητρὸς σχηματίζει. A

ex. ἀκροτάτας κορυφάς:λείπει ἡ πρός, πρὸς τὰς κορυ-

φάς, ἢ ἐπί. Til
ex. οὐδὲ χθόνα μάρπτε ποδοῖϊν:οἷον τὰ ἴχνη κόνιν
τῆς γῆς οὐ συνελάμβανον. Til
ex. | ex.(?) ἐξ Ἀθόω δ' ἐπὶ πόντον ἐβήσατο κυμαίνοντα:
Ἀρίσταρχος “ἐς πόντον”. Πτολεμαῖος (p. 53 B.) δὲ κατάδυσιν, φησίν,
δηλοῖ τὸ“ἐς πόντον”. ἀγνοεῖ δὲ τὸ “ἐς πόντον ἐπηρεφέας φύγε
πέτρας” (κ 131). ἄφεσιν οὖν δηλοῖ, οὐ δύσιν. τὸ δὲ “ἐλάαν ἐπὶ κύματα”
(Ν 27) ἐπάνω τῶν κυμάτων. καὶ “σεύατ' ἐφ' ἱπποπόλων” (Ξ 227)
938
θερμαὶ γὰρ ἐπεὶ τί πορεύεται δὲ εἰς τὸ Ἴλιον (cf. Ξ 283 – 5). τὸ δὲ

ἈθόωT ἐπέκτασις ποιητική. εἴρηται δὲ ἀπὸ τοῦ γίγαντος
Ἄθω, b(BCE3)T ᾧΠοσειδῶν τὸ ὄρος ἐπέθηκεν. T τοῦτο
δὲ ὤρυξε Ξέρξης, καταπλῆξαι τοὺς Ἕλληνας θέλων. b(BCE3)T
Δημήτριος δὲ ὁ Σκήψιος (fr. 46 G.) ψευδὲς εἶναι τοῦτό φησιν. τιμᾶται
δὲ ὁ Ζεὺς ἐν αὐτῷ· Αἰσχύλος Ἀγαμέμνονι (285)· “Ἀθῷον αἶπος Ζη-
νὸς ἐξεδέξατο”. T τριακόσια δὲ στάδια ἀπέχον Λήμνου σκιάζει
αὐτήν· b(BCE3)T καὶ ἡ παροιμία “Ἄθως σκιάζει νῶτα Λημνίας
βοός” (Soph. fr. 708 N.2 = 776 P. = 776 R.). Διοκλῆ δέ φασι, τὸν ῥήγιον
ἀρχιτέκτονα, Ἀλεξάνδρῳ ἐπαγγέλλεσθαι τὸν Ἄθω ἀνδριάντα αὐτοῦ
κατασκευάσαι, θατέρᾳ μὲν χειρὶ μυρίανδρον πόλινκατέχοντα, θα-
τέρᾳ δὲ ποταμοὺς προϊέμενον ὡς τοῖς παραπλέουσιν δοκεῖν σπένδειν.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 16, verse 518-9, line of
scholion 3
“πεύθετο γὰρ Κύπρον δέ” (Λ 21)· ὅταν ἐκ τόπου εἰς τόπον ἀφικνου-
μένης φωνῆς ἢ φήμης ἄφιξιν δηλοῖ, τῷ εἰς τόπον χρῆται. T
Ἀρίσταρχος τὸ πλῆρες ἀντὶ τοῦ παντός, Ζηνόδοτος
δὲ ἀντὶ τοῦ παντί. ἄμεινον δὲ τὸ τοπικόν, ὡς Ἡρωδιανός. b(BCE3)
ex. ἀνέρι{κηδομένῳ}: ἀντὶ τοῦ ἀνέρος· “Ἀχιλλῆος ὀλοὸν
κῆρ / γηθεῖ – /δερκομένῳ” (Ξ 139 – 41), “τῆς δ' αὐτοῦ
λύτο γούνατα – /σήματ' ἀναγνούσῃ” (ψ 205 – 6). T
ἡ δὲ δοτικὴ ἀντὶ γενικῆς. b(BCE3)
ex. οὐδέ μοι αἷμα / τερσῆναι δύναται:οὐ δύναται
ξηρανθῆναι τὸ αἷμα. ἀλλαχοῦ δὲ τὴν ξηρασίαν φησὶν ὀδύνης ποιητι-
κήν· b(BCE3E4)T “τέρσετο δ' αἷμα, / ὀξεῖαι δ' ὀδύναι δῦνον
μένος” (Λ 267 – 8). T
Ariston. ὁ δ' οὐδ' οὗ παιδὸς ἀμύνει:ἡ διπλῆ, ὅτι ἐλλείπει
ἡ περί· ἔστι γάρ, οὐδὲ περὶ τοῦ οὗ παιδὸς ἀμύνει. οἱ δὲ ἀγνοήσαντες
γράφουσιν “ὁ δ' οὐδ' ᾧ παιδὶ ἀμύνει”.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .Book of Iliad 17, verse 218a1, line of
scholion 3
ex.(?) | ex. ὤτρυνεν δὲ ἕκαστονἐποιχόμενος ἐπέεσσι:ἀκό-

λουθον ἦν ὡπλισμένον πολεμεῖν. | καὶ τοῦτο δὴ ἀκόλουθον τῇ τοῦ
Ἕκτορος ἀλαζονείᾳ πρότερον περιελθόντα ἕκαστον ἐνδείξασθαι τὴν
κτῆσιν τῶν ὅπλων καὶ φανῆναι ὅμοιον τῷ Ἀχιλλεῖ. A
Did. ὤτρυνεν:Ζηνόδοτος “ὄτρυνεν”. Ail
ex. Μέσθλην τε – Χρομίον τε:ἡδέως πάνυ καὶ
939
ἀρχαιοπρεπῶς τῇ ἐπαλληλίᾳ τοῦ συνδέσμου ἐχρήσατο. b(BCE3E4)

Til
Hrd. Φόρκυν:ὡς βότρυν, ἀπ' εὐθείας τῆς εἰς ςληγούσης.
ἡ μέντοι “Φόρκυνα” (Ρ 312) αἰτιατικὴ ἀπ' εὐθείας τῆς εἰς ν. τὸ δὲ
τοιοῦτον ἴδιον ποιητικῆς. οὐχ ὑγιῶς δὲ ὁ Τυραννίων (fr. 42 P.)
ἐκτείνει τὸ υ, ἐπεὶ εὑρέθη, φησί, καὶ ἡ εὐθεῖα ἐκτεινομένη, ἡ “Φόρκυς
αὖ Φρύγας ἦγε” (Β 862)· ἐκεῖ γὰρ τὸ μέτρον κατήπειγεν, ἐνθάδε δὲ
οὐδὲν κατεπείγει.

Book of Iliad 20, verse 213b, line of scholion 1
ρὶ τοῦ γένους παλιλλογούμενοι. T

ex. ἕτεροί γεφίλον παῖδα κλαύσονται:διὰ τὸ κατὰ
δύο εἶναι τοὺς γονέας ἑκατέρου. b(BCE3E4)T δῆλον δὲ διὰ
τούτου ὅτι ἔτι ζῇ Ἀγχίσης. b(BCE3)T
Nic. σήμερον:ἑκατέροις δύναται προσδίδοσθαι τὸ σήμερον,
πρὸς διάφορον στιγμήν. b(BCE3E4)T
καὶ τὸ σήμερονὁμοίως τοῖς προκειμένοις. Aint
ex. εἰ δ' ἐθέλεις καὶ ταῦτα δαήμεναι:ἔοικε λέγειν ὡς
τὸ κατὰ μητέρα μὲν γένος τοιοῦτον· εἰ δὲ καὶ τὸ κατὰ πατέρα θέλεις,
πολλοῖς ὂν γνώριμον, ἄκουε. b(BCE3E4)T
ex. ἄλλως· καὶ ταῦτα:παρῆκται ἡ ὁμιλία κατὰ Ποιητικὴν
αἵρεσιν πρὸς ὠφέλειαν τῶν ἀκροατῶν, ἵνα τὴν Τρωϊκὴν γενεαλογίαν
μάθωμεν. ἢ ὅτι τοῖς πολεμίοις ἐξεταζόμενα γένη λαμπρότητα φέρει
μεγίστην· τοὺς γὰρ εὐγενεῖς καὶ εὐψύχους νομίζουσιν. ἀεὶ δὲ σπεύδει
ὁ ποιητὴς παραπλέκειν τὰ ἀρχαῖα γένη, ὥσπερ ἐν τῇ Γλαύκου καὶ
Διομήδους συστάσει ὅλον τὸ Αἰόλου γένος εἶπεν (sc. Ζ 152 – 210),
b(BCE3E4)T ἀλλὰ καὶ τὸτῶν Μελαμποδιδῶν ἐπὶ τοῦ Θεο-
κλυμένου (sc. ο 225 – 56) καὶ ἐν τῇ Νεκυίᾳ (sc. λ 235 – 329) μυρία
ὅσα, καίπερ οὐχ ὑποσχόμενος γενεαλογίας γράφειν.

Ariston. ἐπεσσύμενον πεδίοιο:πάλιν διὰ πεδίου. b(BCE3)Til

ex. ὅς ῥά τ' ὀπώρης εἶσιν:ἐξέρχεται καὶ b(BCE3) ἄν-
εισιν. b(BCE3)T ἔδει δὲ πρὸ ὀπώρας εἰπεῖν· τότε γὰρ ἡ τοῦ
Κυνὸς ἐπιτολή. b(BCE3E4)T
Ariston. ἀρίζηλοι:ὅτι ἀντὶ τοῦ ἀρίδηλοι· οὐ γὰρ ὁ ζῆλος
ἔγκειται. Aint
Hrd. {πολλοῖσι μετ'} ἄστρασιν:Ἀρίσταρχος ὡς πατράσιν.
940
ἄμεινον δὲ προπαροξύνειν, ὥσπερ καὶ τοῖς πλείοσιν ἔδοξε καὶ Φιλο-

ξένῳ (fr. 410 Th.), ἵν' αὐτῆς τῆς πτώσεως, λέγω δὲ τῆς δοτικῆς, μετα-
πλασμὸν λάβωμεν· ὅτι γὰρ κατὰ πτῶσιν γίνονται μεταπλασμοὶ
ἐξουσίᾳ ποιητικῇ, δεδήλωταί μοι ἐν ἑτέροις (sc. ad Ε 299 β). ὃν οὖν
τρόπον ἡ ἐγκάτοις ἔγκασιν ἐγένετο, “ἔγκασι φωτός” (Λ 438), καὶ οὐκ
ἀναγκαζόμεθα ἑνικὴν εὐθεῖαν ἀκόλουθον ἐπιζητεῖν, ἥ τε προβάτοις
πρόβασιν ἥ τε “πετάλοις” (Β 312, cf. τ 520) πέταλσιν, οὕτως
ἄστροις ἄστρασιν,ἐπεισελθόντος τοῦ α, ἵνα συστῇ ἡ λέξις. A
ex. | ex. ἄστρασιν:οἱ μὲν ὡς “δέρμασιν” (β 291), οἱ δὲ ὡς κεμάσιν.
(Hrd.) | οἱ μὲν T κατὰ μεταπλασμὸν ὡς “ἔγκασι” (Λ 438), πρόβασιν,
b(BCE3)T οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ ἀστήρ, ὡς πατράσιν. T
Ariston. ὅν τε κύν' Ὠρίωνος:ὅτι περισσὸς ὁ τέ σύνδεσμος.
Aim Hrd. (?) ΚΥΝΩΡΙΩΝΟΣ:ὁ Σιδώνιος ὑφ' ἓν ἀναγινώσκει.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. (scholia vetera et recentiora e cod.

Genevensi gr. 44) Book of Iliad 3, verse 183, line of scholion 1
μὲν αἰδεῖσθαι, τὰ δὲ φοβεῖσθαι – φόβῳ κεῖται.

[ἑκυρὲ] ἑκυρὸς ἐκαλεῖτο παρὰ τοῖς ἀρχαίοις ὁ τοῦ ἀνδρὸς πατήρ.
[παῖδά τε τηλυγέτην] τὴν Ἑρμιόνην λέγει. ὁ δὲ Πορφύριος
– καὶ Αἰδιόλας.
[τηλυγέτην] κυρίως τηλυγέτη λέγεται ἡ ἐν γήρᾳ γεννηθεῖσα καὶ
σπαρεῖσα, οἷον ἡ τηλοῦ τῆς γονῆς οὖσα, ἡ ἐκ γερόντων γονέων γεννη-
θεῖσα, ἣ καὶ μᾶλλον ἀγαπᾶται.
[δαὴρ αὖτ' ἐμὸς ἔσκε] ἐμὸς ἦν δαήρ.
[ὦ μάκαρ] ἱκανὸς πρὸς πίστιν ὁ παρὰ τῶν ἐχθρῶν ἔπαινος.
σημείωσαι δὲ ὡς κατὰ πρόοδον συλλαβῆς ηὔξηται ὁ στίχος κλιμακηδόν.
[δεδμήατο] τὸ δεδμήατο ἔκτασιν ἔχει Ποιητικὴν –
ἔκτασιν τοῦ ε. ἡ δὲ μεταφορὰ ἀπὸ τῶν ἀλόγων ζῴων· δαμάζονται γὰρ
κυρίως ταῦτα.
[αἰολοπώλους] παρὰ τὸ παύω παῦλος, Ἰωνικῶς πῶλος, ὡς
θαῦμα θῶμα.
[Ὀτρῆος καὶ Μυγδόνος] Ὀτρεὺς καὶ Μύγδων παραδίδονται
ἡμῖν παῖδες τοῦ Δύμαντος, ἀδελφοὶ τῆς Ἑκάβης, βασιλεῖς Φρυγίας.
[ἐπίκουροι] σημείωσαι· ἐπίκουροι μέν εἰσιν οἱ τοῖς πολεμουμέ-
νοις βοηθοῦντες, σύμμαχοι δὲ, οἱ τοῖς πολεμοῦσιν.
ἐπιπωλεῖται] μὴ δόλος τις εἴη – ὅ ἐστι σμʹ ἀνδρῶν.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. (scholia recentiora Theodori Meliteniotis)

(e cod. Genevensi gr. 44) Book of Iliad 1, verse ante 1-2, line of scholion
941
[εἰλάτινος] ἐλάτη εἶδος δένδρου.

ἀθετεῖται· φασὶ γὰρ παρὰ τοῖς παλαιοῖς μὴ ὅλως αἴρεσθαι
τὴν τράπεζαν. εἰ μὴ διὰ τὴν Πατρόκλου λύπην.
Σίπυλος ὄρος τῆς ἐν Λυδίᾳ Μαγνησίας.
[αἵ τ' ἀμφ' Ἀχελώϊον] αἵτινες – εἰς τὴν τῶν Σμυρ-
ναίων γῆν.
τὰς ἐκ τῶν θεῶν αὐτῇ ἐπιφερομένας συμφορὰς ἐν ἑαυτῷ ἐφύ-
λασσεν.
ἐζήτηται πῶς ὁ Ἀχιλλεὺς – συμβολῶν.
ἐδεξιώσατο τὸν γέροντα.
ἄειδε] κατὰ Ποιητικὴν ἄδειαν ἢ συνήθειαν – Κρονίωνος
Διός.
ἄειδε] κανόνισον· ἔστι ῥῆμα εἴδω τὸ γινώσκω, καὶ μετὰ τοῦ ἐπιτατι-
κοῦ αἀείδω, τὸ πάνυ γινώσκω. γράφεται δὲ διὰ διφθόγγου, ὅτι ἀντι-
παράκειται αὐτῷ τὸ ἀοιδή· ὁ παρατατικὸς ἄειδον ἄειδες ἄειδε. ἐξ αὐ-
τοῦ δὲ γέγονε καὶ τὸ ᾄδω, κατὰ κρᾶσιν τοῦ ακαὶ εεἰς αμακρὸν, καὶ
μένει τὸ ιπροσγεγραμμένον. Jusqu' à πάνυ γινώσκω
[θεὰ] ὁ ποιητὴς προσωποποιεῖται τὴν Μοῦσαν.
[θεὰ] λέγει τὴν Καλλιόπην.
[Πηληιάδεω] παρὰ τὸ Πηλεύς, τοῦτο δὲπαρὰ τὸ πηλός·

(e cod. Genevensi gr. 44) Book of Iliad 1, verse 129, line of scholion 4
κὴν ξυνήϊον. ξυνὸν δὲ τὸ κοινόν. Ἀττικὴ τοῦτο φράσις.

[πολίων] κοινῶς ε, Ἀττικῶς ι.
παλίλλογα] παρὰ τὸ λέγω τὸ συλλέγω.
ἄλλως· οὐ δίκαιόν ἐστιν εἰς τὸ αὐτὸ – διαμερισθῆναι
χρήματα.
ἀποτίσομεν] πιστοῦται – χρέει.
αἴ κέ ποθι Ζεὺς] ὅτι μεθ' ὑπεξαιρέσεως – τῆς τύχης.
[δῶσι] τὸ σιἐπέκτασις.
Τροίην] κτητικὸν, ἐκ τοῦ Τρῶς Τρῶος Τρωϊκός, καὶ ἀποβολῇ τοῦ
κΤρώϊος, τοῦ τόνου ἀναδιδομένου, ὡς τὸ Ὀλυμπικός Ὀλύμπιος,
καὶ Τρώϊος Τρωΐα, Ἰωνικῶς Τρωΐη, καὶσυστολῇ ποιητικῇ τοῦ ω
εἰς οδιὰ τὸ μέτρονκαὶ ἐν συναιρέσει Τροία καὶ Τροίη.
ἄλλως· τὸομικρὸν διὰ τί; κατὰ διάλυσιν Ἰωνικήν. Τροΐην δὲ
τὴν Τροίην· οὐ γὰρ Τρωϊκὴν ἑτέραν πόλιν λέγει, ἀλλ' αὐτὴν τὴν
942
Τροίαν· οὕτως ὁ Τζέτζης.

εὐτείχεον] ταύτην λέγει «εὐτείχεον» διὰ τὸὑπὸ θεῶν τετειχίσθαι
καθ' Ὅμηρον Ποσειδῶνος καὶ Ἀπόλλωνος.
ἐξαλαπάξαι] λάπαθος εἶδος βοτάνης, ἥτις ἐστὶ φάρμακον κενωτι-
κὸν τῶν παθῶν. ἐκ μεταφορᾶς.
[ἐξαλαπάξαι] ἐκτῆς λαπάθης τὸ ἀλαπάξαι.
ἀγαθός περ ἐὼν] εἰρωνεία· ὡσαύτως τὸ κύδιςτε.

(e cod. Genevensi gr. 44) Book of Iliad 5, verse 599, line of scholion 1
διδυμάονε] δίδυμοι. τὰ μὴ συμφυῆ δίδυμα λέγει ὁ ποιητὴς, ὡς

Ἀρίσταρχός φησιν.
εὔπωλον] καλοὺς ἵππους ἔχουσαν, εὔιππον, ἢἐν ᾗ ἔστι καλῶς
ἀναστραφῆναι.
ἴφια μῆλα] ἤτοι εὐτραφῆ, ἢ κατ' εὐφημισμὸν ἀντὶ τοῦ ἀσθενῆ,
ἢ ἰσχυροποιὰ τῶν ἐσθιόντων.
ἀποσφήλειε πόνοιο] ἀποσφαλῆναι καὶ ἀποτυχεῖν ποιήσει τοῦ ἔρ-
γου.
δειλώ] δειλαίους, ταλαιπώρους. σημαίνει δὲ ὁ δειλός καὶ τὸν
κακὸν καὶ τὸν ἄνανδρον.
μορμύροντα] ὀνοματοποιητικὴ λέξις ἀπὸ τοῦ ψόφου τοῦ ἐν
τοῖς ὕδασι γινομένου.
Παισῷ] Παισὸς πόλις Τροίας, ἣν ἐν ἄλλοις Ἀπαισὸν μετὰ τοῦ
απροσηγόρευσεν. (Il. II, 828.)
ἄλλως· πολυλήϊος] πολλὰ λήϊα ἔχων – ἀπὸ λῃστείας.
ἔχευαν] δαψιλῶς ἔπεμψαν, ἐπέχεαν ἀθρόως
Σχόλια στον Όμηρο. Οδύσσεια. Book 4, hypothesis-verse 708, line 4
ἐς Λακεδαίμονα] οὐδὲ ἐνταῦθα ἡ Κρήτη, οὐδὲ Ἰδομενεὺς ὀνομάζε-

ται. H.P.
ἀμφασίη] ἀφασία, ἀφωνία. H. ἀφασίη. τὸ δὲ μ περις-
σόν. B.
ἔσχετο] αἱ Ἀριστάρχου “ἔσκετο” ἀντὶ τοῦ ἐγένετο· γέλοιοι
γάρ εἰσιν οἱ γράφοντες ἔσχετο. H.P.Q.
οὐδέ τί μιν χρεώ] οὐδεμία ἀνάγκη αὐτὸν ἐπιβαίνειν νηῶν. H.
αἵθ' ἁλὸς ἵπποι] λείπει τὸ ὡς, ὡς κἀν τῷ “Τηλεμάχου
ἑτάρω τε κασιγνήτω τε” (Od. φ, 216.). ἡμάρτηται, διότι ἐν τῷ
παθητικῷ οὐ κρατεῖ τοῦ λόγου. ἀλλ' ἔοικεν ὁ ποιητὴς κεχρῆσθαι
ποιητικῇ ὁρμῇ, οὐ λογιζόμενος τὸ πρέπον τοῦ προσώπου. P.Q.
943
περόωσι δὲ πουλὺν ἐφ' ὑγρὴν] οἱ ἀρχαῖοι ὁ πολύς καὶ ἡ πολύς

ἔγραφον, ὡς ὁ ἠμαθόεις καὶ ἡ ἠμαθόεις καὶ τὰ ἄλλα. E. ἐν σχή-
ματι εἴρηται, ὡς “θερμὸς ἀϋτμή.” P.
οὐκ οἶδ' εἴ τίς μιν] ἤ τις μιν Ἀρίσταρχος διὰ τοῦ η. καὶ
γίνεται ἡ στιγμὴ ἀμφίβολος. εἰ μὲν γὰρ διαζευκτικὸς εἴη, στικτέον
πρὸ αὐτοῦ καὶ βαρυντέον τὸν ἑπόμενον, εἰ δὲ ἀντὶ τοῦ συναπτικοῦ
κέοιτο τοῦ εἰ, βραχὺ διασταλτέον πρὸ αὐτοῦ.
γέγονεν οὕτως, ὦ ᾖς ᾖ καὶ κατ' ἐπέκτασιν ᾖσιν. H.Q.

οὐκ ἔστι μεῖζον κλέος ἀνέρος ὅσος ἐστί. Q. οὐκ ἔστι μεῖζον
κλέος ἀνδρὸς ἕως ἂν ζῇ πλὴν ἡ διὰ τῶν χειρῶν καὶ ποδῶν ἀρίστη
πρᾶξις. T.
σοὶ δ' ὁδὸς] χρησίμως, ἵνα καὶ αὐτὸς προθυμότερος γένηται·
τὸ δὲ ἐπαρτέες ἀντὶ τοῦ ἑτοῖμοι, κατηρτισμένοι. T.
ἐπαρτέες] ἀπηρτισμένοι, εὐτρεπισμένοι, εὐτρεπεῖς, ἕτοιμοι,
ἐπηρτισμένοι. B.E.
τί με ταῦτα κελεύετε] ὡς δὴ μείνας παρ' αὐτοῖς ἡμέρας δύο
καὶ τὰς προσηγορίας αὐτῶν ἐπίσταται. ἀπὸ ἑνικοῦ δὲ εἰς πληθυντι-
κὸν μετέβη πάλιν τὸ ποικίλον τῆς ποιητικῆς ἐνδεικνύμενος. ὁ δὲ
νοῦς, τί κελεύετε με ταῦτα; E.
καὶ μᾶλλον] περιττὸς ὁ καί. H.
νείκεσέ τ' ἄντην] γρ. φώνησέν τε.
ἀστάχυϊ ἐκτὸς ἐκφύονται καὶ προΐασι πορρωτέρω, οὕτω πως καὶ ὁ

πόρρω τινὸς ἀφιστάμενος ἀθερίζεσθαι τοῦ τοιούτου λέγεται. E.Q.
ἀντὶ τοῦ οὐκ ἀποσκυβαλίζω· οἱ γὰρ λικμῶντες συνεκβάλλουσι τοὺς
ἀθέρας. T. ἀποδοκιμάζω, ἀποβάλλω. P.V. γρ. οὐδ' εὐθερίζω. H.
ἀλλ' ἐθέλω ἴδμεν] τὸ ἴδμεν ἐπὶ ἀπαρεμφάτου σπανίως. B.
πάντα γὰρ οὐ κακός εἰμι] οὐ κακός εἰμι ἐν τοῖς ἄθλοις
ἐκείνοις, ὅσοι ἄεθλοί εἰσιν ἐν τοῖς ἀνθρώποις. ἢ οὕτως, πανταχοῦ γὰρ
τῶν ἄθλων οὐ κακός εἰμι ὅσοι ἆθλοι ὑπάρχουσιν ἐν ἀνθρώποις. B.
εἰς πάντα γὰρ ἆθλα οὐ κακός εἰμι. ποῖα δὲ ἆθλα; ὅσα εἰσὶν ἐν τοῖς
ἀνδράσιν. σημειωτέον δὲ ὅτι τῷ ἆθλα οὐδετέρῳ ἀρσενικὸν ἐπήγαγε
τὸ ὅσσοι, πάλιν τὸ ποικίλον τῆς ποιητικῆς δεικνύων. H.Q.
εὖ μὲν τόξον οἶδα ἐΰξοον ἀμφαφάασθαι] μεταχειρίζεσθαι. Q.
προοικονομεῖ τὴν μνηστηροκτονίαν. Q.T.
944
οἶος δή με Φιλοκτήτης] ἀξιοπίστως ἑνὶ παραχωρήσας βε-

βαίαν αὐτῷ τὴν κατὰ τῶν πολλῶν ὑπεροχὴν ἐποιήσατο. H.T.
δήμῳ ἐνὶ Τρώων] ἤδη τι τῶν ἑξῆς ὑποβάλλει, τίνων ἐστὶ καὶ
ὁποίας στρατείας μετεσχηκώς. εἰκότως οὖν ἔμελλεν ἐπισπᾶσθαι
πρὸς τὴν ἑαυτοῦ γνώμην τοὺς παρόντας. φαίνεται δὲ διὰ τούτων ὁ
ποιητὴς εἰδὼς τὴν ἐκ τῆς Λήμνου ἀνακομιδὴν τοῦ Φιλοκτήτου. E.
ζόμενος κλέπτει. σημαίνει δὲ καὶ τὸν ἐπιθυμητήν. καὶ γὰρ ὁ

κλέπτης ἐπιθυμίᾳ τῶν ἀλλοτρίων τοῦτο ποιεῖ. B.H.Q.V.
οἷά τε πολλοὺς] οὕτως Ζηνόδοτος· ὁ δὲ Ἀρίσταρχος πολλούς. H.
πολυσπερέας] πολυέθνους. B.V.
ἐκεῖθεν ψεύδεα ἀρτύνοντας ὅθεν τις οὐκ ἂν διασκοπήσειεν
οὐδὲ προΐδοιτο ὅτι ψεύδεται. B.T. ὅθεν τις οὐκ ἂν διασκοπήσειεν. Q.
ἀναστρεπτέον τὴν ἔπι καὶ τὴν ἔνι. H.
μορφὴ] εὐμορφία, ὡς ξεστὴν τράπεζα (Od. η, 174.), εὖ ἐξεσμένην. Q.
μῦθον δ', ὡς ὅτ' ἀοιδὸς, ἐπισταμένως] ὁ νοῦς· ἐπιστημόνως
κατέλεξας πάντων Ἀργείων σέο τ' αὐτοῦ κήδεα λυγρὰ, ὡς μῦθον
ἀοιδός. Καὶ ἄλλως. οὐ γὰρ ἄνευ μύθων οἴονται εἶναι ποιητικήν· διὸ
ὁ Πύθιος οὐκ ἂν λεχθείη ποιητής. H.T.
νὺξ – μακρὴ] καὶ ἐντεῦθεν ἡ ὥρα φαίνεται φθινοπωρινὴ οὖσα.
H.T.
ὁ νοῦς, ὥρα μὲν λόγων, ὥρα δὲ καὶ ὕπνου· εἰ δὲ ἀκοῦσαι
θέλεις, οὐκ ἂν φθονήσαιμι.
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα. .(= D scholia) Book of Iliad 5, verse 385,
line of scholion 11
Τλῆ μὲν Ἄρης, ὅτε

μιν Ὦτος κρατερός τ' Ἐφιάλτης.Ἐ-
καρτέρησε μὲν ὁ Ἄρης, καὶ ὑπέμεινεν.
Ὦτος δὲ καὶ Ἐφιάλτης, Ἀλωέως παῖ-
δες, καὶ Ἰφιμεδείας, κατ' ἐπίκλησιν δὲ
Ποσειδῶνος, μέγιστοι καὶ ἰσχυροὶ γενό-
μενοι, ἔπαυσαν τοὺς πολέμους. Διὸ ἐμυ-
θεύθη, ὅτι ἔδησαν τὸν Ἄρην. Τλῆ μὲν
Ἄρης.Ἀρίσταρχος ἀξιοῖ τὰ φραζόμενα
ὑπὸ τοῦ Ποιητοῦ μυθικώτερον ἐκδέχεσθαι,
κατὰ τὴν Ποιητικὴν ἐξουσίαν, μηδὲν ἔξω
945
τῶν φραζομένων ὑπὸ τοῦ Ποιητοῦ περι-

εργαζομένους. Ὦτος οὖν καὶ Ἐφιάλτης
γόνῳ μὲν ἦσαν Ποσειδῶνος, ἐπίκλησιν δὲ
Ἀλωέως. Οὗτοι, ὑπερφυεῖς κατὰ μέγεθος
γενόμενοι, τὸν Ἄρην παρ' αὑτοῖς ἔδησαν.
Χρόνου δὲ διελθόντος, ἡ Ἐρίβοια, μη-
τρυιὰ μὲν τούτων, γυνὴ δὲ Ἀλωέως,
ἔπεισε τὸν Ἑρμῆν, ὅπως κλέψῃ τὸν
Ἄρην, κἀκείνους αὐτοὺς, ἀντὶ τῶν δε-
σμῶν, εἰσπράξηται τιμωρίαν.
Scholia In Lucianum, Scholia in Lucianum (scholia vetera et recentiora

Arethae) Lucianic work 31, sec. 3, line 15
– ] ὅτι Λιβανῖτις ἡ Ἀφροδίτη λέγεται· Λίβανος γὰρ τὸ

ὄρος, ἐν ᾧ τὸ Ἀσσύριον μειράκιον ἐθήρα καὶ σὺν αὐτῷ
ἡ Ἀφροδίτη διέτριβεν. ~ Vat. 942
Ὀλμιόν] ποταμός ἐστιν οὗτος. ~ Γ
– ] ποταμοί εἰσιν οὗτοι πρὸς αὐτῇ τῇ κορυφῇ τοῦ Ἑλι-
κῶνος. ὁ δὲ Ἑλικὼν ὄρος ἐστὶ Βοιώτιον, οὗ πρὸς τοὺς
πρόποδας Θεσπιαὶ πόλις κατῴκηται, ἐν ᾗ ὁ Ἔρως, ὃν
Ἀλκαμένης ἐξείργασται, θαυμάσιόν τι ἔργον ἰδεῖν· περὶ
τὸν Ἑλικῶνα δὲ καὶ Ἡσίοδός [Theog. 22] φησι νέμων
τὰς Μούσας ἰδεῖν καὶ τὴν Ποιητικὴν σοφίαν λαβεῖν. ~
Σχόλια στον Λυκόφρονα. (scholia vetera et recentiora partim Isaac et

Joannis Tzetzae) Scholion 44, line 14
καταδύσεις καὶ σκολιότητας τῶν λιμένων. s Αὔσονες δὲ οἱ

Ἰταλοὶ s Αὐσονῖτις ἡ Ἰταλικὴ T ἀπὸ Αὔσονος τοῦ παιδὸς
Ὀδυσσέως καὶ Κίρκης. ss4 cf. EM 17115 sch. DP 78 ἄλλοι δὲ
ἀφ' ἑτέρου Αὔσονος εἶπον (702). s4 Αὔσων ὁ Ἰταλὸς ἀπὸ
Αὔσονος, ὃς ἐκ Καλυψοῦς ἐγεννήθη τῷ Ἄτλαντι.×Steph.
Αὐσονία δὲ κυρίως, ὡς Δίων γράφει ὁ Κοκκειανός (I p. 356
Boiss.), ἡ τῶν Αὐρούγκων γῆ μόνη λέγεται μέσον Καμπανῶν
καὶ Οὐολκῶν παρὰ θάλασσαν κειμένη, συχνοὶ δὲ μέχρι τοῦ
Λατίου Αὐσονίαν εἶναι ἐνόμισαν ὥστε καὶ πᾶσαν Ἰταλίαν
ἀπ' αὐτῆς. οἱ δὲ καὶ ἡμᾶς τοὺς Γραικοὺς Ἕλληνας Αὔσονας
λέγοντες αὐθεντικῇ ἀδείᾳ καὶ οὐ ποιητικῇ τοῦτο ποιοῦσιν.
μυχοὺςπαρὰ τὸ μύω τὸ κρύπτω.
946
ὀπιπεύουσανἐπιτηροῦσαν βλέπουσαν, ἐκ τοῦ

ὄπτω τὸ βλέπω παραγωγῇ ὀπτεύω καὶ ἀττικῇ αὐξήσει ὀπι-
πτεύω. ἀγρίαν κύνατὴν Σκύλλαν φησὶ θυγατέρα Φόρ-
κυνος θηριομιγῆ κατεσθίουσάν τινας τῶν παραπλεόντων
τὸ Σικελικὸν πέλαγος.

τὸ ἑξῆς· οἱ δὲ Ἕλληνες χερνίψαντεςἤτοι τὴν Ἰφιγένειαν

σφαγιάσαντες στερρὰνεἰρεσίαν ἐνοπλίσουσιν(205).
ss3s5 χερνίψουσισφαγιάσουσι· ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν χερ-
νίβων, οἷς καθαίρομεν τὰς χεῖρας, τὴν θυσίαν χερνίβα
εἶπεν ὡς καθαίρουσαν (196 p 209 P 325 P). T ὠμησταὶ
κυρίως οἱ ὠμὰ ἐσθίοντες. πόρρινδάμαλιν· λέγει
δὲ τὴν Ἰφιγένειαν. τὸ δὲ πόρριν διὰ δύο ρρδεῖ γρά-
φειν· πόρτις γὰρ ἦν καὶ τροπῇ τοῦ τεἰς ρπόρρις. οὗτος
δὲ ὁ Λυκόφρων οὐ ποιητικῇ ἀδείᾳ, ἀλλὰ μυρίᾳ τοιαῦτα ποιεῖ.
καίτοι γε καὶ μετὰ βραχέος ἄπταιστος ἦν ὁ στίχος· τοῦ
γὰρ ἰαμβικοῦ ἐστι καὶ τὸ πάθος τὸ λεγόμενον χωλίαμβον,
ὁποῖον μετὰ τῶν δύο ρρκαὶ τοῦτό ἐστιν.
Σκυρίου δράκοντοςτοῦ Νεοπτολέμου διὰ τὸ
φονικὸν καὶ αἱμοχαρές· ἐν γὰρ Σκύρῳ κατά τινας μόνον
ἀνετράφη ὁ Νεοπτόλεμος (9013) κατ' ἐμὲ δὲ καὶ ἐγεννήθη ἐκ
Δηιδαμείας τοῦ Λυκομήδους θυγατρός. ἡ δὲ Σκῦρος νῆσός
ἐστι μία τῶν Κυκλάδων.

στόχαλκος, περὶ ἧς φησιν Ὅμη-

ρος ἐς Τεμέσην – σιδήρῳ. Ταμάσιονδὲ κρατῆρα
χαλκοῦν ἀπό τινος τόπου ... ὡς καὶ Ὅμηρος εἰς Τεμέσην
μετὰ χαλκόν(α 184) ἔνθα ἄριστος χαλκὸς γίνεται. βοάγριονδὲ τὴν
ἀσπίδα αὐτοῦ. ss3 ταύτην δὲ καὶ οἱ βάρβαροι Καλαυροί τε καὶ ἕτεροι
Τέμψαν ἔτι καλοῦσιν ὥσπερ αἰδούμενοι μεταποιῆσαι καθ'
ὁλοκληρίαν τὴν τοῦ Ὁμήρου φωνήν. ὁ δὲ Λυκόφρων οὐκ
αἰδεσθεὶς τὴν Ποιητικὴν ἐκείνου φωνὴν οὐδὲ τὴν περὶ τὸν
947
ποιητὴν τῶν βαρβάρων αἰδῶ λογισάμενος βαρβαρικώτερος

ἐκείνων φανεὶς καὶ κατὰ τὴν παροιμίαν κριὸς περὶ τὰ
τροφεῖα διδοὺς(Zen. IV 63) Τάμασαν τὴν Τέμεσαν ἐκά-
λεσε. βοάγριονἀσπίδα ἐκ δέρματος βοὸς ἀγρίου γεγονυῖαν.
Σχόλια στον Νίκανδρο. Scholia et glossae in Nicandri theriaca (scholia

vetera et recentiora) Vita-scholion 372b, line 2
ὄφις ἐστὶν μικρὰ καὶ νωχελής, ἐξ ἑκατέρου μέρους ἔχουσα κε-

φαλάς, ἀμβλυωποῦσα δὲ διὰ τὴν παχύτητα τῶν γενείων· κατὰ
δὲ τὴν χροιὰν γεώδης ἐστί, μικραῖς ποικιλλομένη στιγμαῖς.
τοῦτον δὲ τὸν ὄφιν οἱ περιτυχόντες ὑλοτόμοι ἐπὰν κτείνωσι,
τὴν δορὰν περιτιθέντες βακτηρίᾳ ξηραίνουσι καὶ πρός γε
τοὺς κόπους καὶ τὰς ἐκ ψύχους νάρκας ἔχουσι βοήθημα.
μινύθουσαν· ἐλαττουμένην GK2d σμικρυνομέ-
νην· ποιητικὴ λέξις f
δήεις· μάθοις K2 μάθε d
ἀμφικάρηνονδὲ τὴν ἀμφοτέρωθεν κεφαλὰς
ἔχουσαν, καὶ ὀλίζωναἀντὶ τοῦ μικροφυῆ, μικράν,
βραδεῖαν.
Σχόλια στον Νίκανδρο. Scholia et glossae in Nicandri alexipharmaca

(scholia vetera et recentiora) Scholion 125b, line 1
κύτος] τὸ βάθος f αὐτοί] οἱ πιόντες m

ἀσχαλόωσιν] λυποῦνται f
ἄλη δέ φιν· τό φιν παρέλκει G1X
ἄλη δέ σφιν] ἅπτεται δέ φησι καὶ τῆς διανοίας
αὐτῆς, εἶτεν καὶ παρεῖσθαι τὸ σῶμα m
περιφραστικῶς δὲ τὸ Bἤθεα φωτὸςἀντὶ
τοῦ τὸν G2Xφῶτα, ὅ ἐστι τὸν ἄνδρα G1X
ἤθεα φωτός] κατὰ τὰ ἀνθρώπινα ἤθη m
ψῦχος] τὸ ῥῖγος f
ἄψυχος] ἀψυχίας ποιητική m
πεδάει] κωλύει f
ἀελπέα] ἀντὶ τοῦ ἀνελπίστως G1
ἀελπέα] ἀνωϊστί f
δάμναται] δαμάζεται, φθείρεται f
948
ἄταις] βλάβαις, κακοῖς f

(scholia vetera et recentiora) Scholion 475e, line 1
περιστολάδην] περισταλτικῶς G2
περιστολάδην] κατὰ μικρόν m
μινύθουσι] φθείρονται· μινύθω ποιητικὴ λέξις
τηκόμεναι] ἀναλισκόμεναι f
δόρπα] τὰς τροφάς f
κατέστυγεν] ἐμίσησεν f
ἄλλοτε ῥινός· ἀρσενικῶς εἶπεν ὁ G2Xῥινός,
τουτέστι τὸ δέρμα, καὶ τοῦ δέρματος κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν
γίνεται ἔπαρμα, μάλιστα δὲ περὶ G1Cτὰ σφυρά. περὶ δὲ
τὰ τοῦ προσώπου μῆλα γίνεται οἴδημα ἐν G2Xἐρυθήματι

(scholia vetera et recentiora) Scholion 517a, line 1
ρήν f
θαλερήν] χλιαράν, οὐ πολλὰ ζέουσαν m
μενοεικέα] καὶ σύμμετρον f
τεύξαις] ποίησον f
ἢ αὐτὴν ἅλα βάπτε· ἢ αὐτήν φησι τὴν θάλας-
σαν, τουτέστι τὸ θαλάσσιον ὕδωρ, διδόναι πιεῖν, ποτὲ μὲν
ἡλίῳ θερμαίνοντα κατὰ τὸ θέρος G2, ποτὲ δὲ καὶ C
πυρὶ θάλψας G2. βάπτε γὰρ ἀντὶ τοῦ ἄντλει, γέμιζε G2X
καὶ ἠελίοις ὀπωρινοῖς, τουτέστι Xταῖς
Xfἡμέραις G1Xf
εἶθαρ] εὐθύς· ποιητικὴ λέξις ffm
ὀπωρινοῖσι] θερινοῖς, καυστικοῖς f
καὶ τὸ ἠνεκές, ἀντὶ τοῦ ἐπὶ πολὺ τῷ πυρὶ θάλ-
ψας X
θάλψας] θερμήνας f
ἅλαδὲ πηκτόν· τὸν ὀρυκτόν, τὸν ἐκ μετάλλου X
πηκτόν] τὸν ὀρυκτόν, πεπηγμένον f
ὁμιλαδόν] ὁμοῦ ὡς μέταλλον f
949
Scholia In Oppianum, Scholia et glossae in halieutica (scholia vetera et

recentiora) Hypothesis-book 3, scholion 47, line 2
τούτου ἐπίῤῥημα ἀνωϊστί τὸ ἀνελπίστως καὶ ὡς οὐκ ἄν

τις οἴηται.
Τολμήεις· τολμηρός· γράφεται ἄλκιμος. ἄλκιμος·
ἰσχυρός. ἄτρομος· ἄφοβος. ἠδὲ σαόφρων· καὶ φρόνιμος,
νοήμων.
Ὕπνων· ὕπνου. φιλέει· φιλείτω. κόρον· πλησμο-
νήν. ὀξύ· γρήγορον. λεύσσοι· βλεπέτω.
Ἐγρήσσων· γρηγορῶν, ἐγρηγορῶν. πεπταμένοι-
σιν· ἠνεῳγμένοις, διεγηγερμένοις, ἐγρηγορῶσιν.
Εὖ· εὐκόλως. φέροι· φερέτω. διός· ἀέρος. δίψιον·
καυσώδη, τὴν θερινὴν, ὡς δίψης ποιητικήν.
Σειρίου· ἡλίου, ἢ τοῦ κυνάστρου· σείριος οὐ
μόνον ὁ ἥλιος κατὰ τὴν κοινὴν χρῆσιν, ἀλλὰ καὶ τὸ
ἄστρον τῆς κυνὸς, οὗ ἐπιτέλλοντος καυσοῦται ὁ ἀὴρ,
ἐτυμολογεῖται δὲ παρὰ τὸ σειράειν ἤτοι λάμπειν, ὥς
φασιν οἱ πολλοί. ἄλλως· σείριόν τινες μὲν τὸν ἥλιόν
φασι (cod. φησι), τινὲς δὲ τὸν περὶ τὴν γένυν τοῦ κυ-
νὸς ἀστέρα. Ἀστὴρ μὲν καὶ ἄστρον διαφέρει· ἀστὴρ
μὲν λέγεται ὁ μονοειδὴς, οἷον ὁ Ζεὺς, ὁ κύων, ἡ Ἀφρο-
δίτη, ἄστρον δὲ τὸ ἐκ πολλῶν ἀστέρων συγκείμενον, ὡς
ὁ κύων ἄστρον, ταῦρος ἄστρον, καὶ ἕτερα, ἃ καὶ ζώδια
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode O 1, scholion 48a, line 1
ἔνιοι δὲ φάτιν, ἀντὶ τοῦ τὰς φρένας τῶν ἀν-

θρώπων ἀπατῶσιν οἱ ψευδεῖς λόγοι. 43AC 58B 48aDQ
Agl γράφεται καὶ φασί. ἐν τῷ συντάγματι συντάσσεται
γὰρ καὶ τὰς φάτις· συντάσσεται δὲ καὶ φασὶν ἀντὶ τοῦ λέγουσιν.
DQ ἄλλως· οἱ μῦθοι ὑπὲρ τὸν ἀληθῆ λόγον ἰσχύουσι
καὶ ἐξαπατῶσι τοῖς δεδαιδαλμένοις ψεύδεσι καὶ ποικίλοις·
πολλὰ γὰρ ἀληθῆ νομίζεται ἐκ τῆς φήμης, ὅτε τὸ ψεῦδος
προσλάβῃ. 48b
Bgl (ἐξαπατῶντι:) ἀντὶ τοῦ ἐξαπατῶσι.
AB(C)DEQ ἡ τῆς ποιητικῆς, φησι, χάρις καὶ τὰ ἄπιστα ποιεῖ
πιστά. 50A 44dDQ
ABCDEQ Χάρις δ' ἅπερ ἅπαντα τεύχει:ἡ δὲ χάρις
τῆς ποιητικῆς γραφῆς καὶ τῆς κατὰ τὸν μῦθον ποικιλίας
τε καὶ ψυχαγωγίας, ἥτις καὶ τοῖς ἀνθρώποις ἅπαντα εἶναι
τὰ πράγματα ἡδέα παρασκευάζει, τὴν παρ' ἑαυτῆς τιμὴν
950
καὶ χάριν ἐπιφέρουσα, πολλάκις καὶ τὸ ἄπιστον πιστὸν νο-

μισθῆναι παρεσκεύασεν.
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode O 1, scholion 48b, line 2
Agl γράφεται καὶ φασί. ἐν τῷ συντάγματι συντάσσεται

γὰρ καὶ τὰς φάτις· συντάσσεται δὲ καὶ φασὶν ἀντὶ τοῦ λέγουσιν.
DQ ἄλλως· οἱ μῦθοι ὑπὲρ τὸν ἀληθῆ λόγον ἰσχύουσι
καὶ ἐξαπατῶσι τοῖς δεδαιδαλμένοις ψεύδεσι καὶ ποικίλοις·
πολλὰ γὰρ ἀληθῆ νομίζεται ἐκ τῆς φήμης, ὅτε τὸ ψεῦδος
προσλάβῃ. 48b
Bgl (ἐξαπατῶντι:) ἀντὶ τοῦ ἐξαπατῶσι.
AB(C)DEQ ἡ τῆς ποιητικῆς, φησι, χάρις καὶ τὰ ἄπιστα ποιεῖ
πιστά. 50A 44dDQ
ABCDEQ Χάρις δ' ἅπερ ἅπαντα τεύχει:ἡ δὲ χάρις
τῆς ποιητικῆς γραφῆς καὶ τῆς κατὰ τὸν μῦθον ποικιλίας
τε καὶ ψυχαγωγίας, ἥτις καὶ τοῖς ἀνθρώποις ἅπαντα εἶναι
τὰ πράγματα ἡδέα παρασκευάζει, τὴν παρ' ἑαυτῆς τιμὴν
καὶ χάριν ἐπιφέρουσα, πολλάκις καὶ τὸ ἄπιστον πιστὸν νο-
μισθῆναι παρεσκεύασεν. 53A
DHQ ἄλλως· τὸ ποίημα τὸ πεπλασμένον διαδεχθὲν ὑπὸ
πολλῶν πιστὸν ἐγένετο.
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode O 4, scholion 14c, line 5
δοτος (III, 5), οἱ δὲ ἐν τῷ ὄρει τῷ κατὰ Βοιωτίαν.

A δέξαι:τοῦτον τὸν κῶμον καὶ ὕμνον δέξαι ὄντα
Ὀλυμπιονίκην· ἐπειδὴ εἰς τὸν νικήσαντα λέγεται. δέξαι δὲ
ἡδέως καὶ κεχαρμένως.
BCDEQ δέξαι Χαρίτων θ' ἕκατι τόνδε κῶμον:ἀντὶ
τοῦ κεχαριτωμένον.
ὁ δὲ τέ σύνδεσμος περισσός· ἔστι
γὰρ τὸ ἑξῆς· ἀλλὰ Κρόνου παῖ, δέξαι Χαρίτων ἕκατι τόνδε
κῶμον ἐπὶ τῇ Ὀλυμπικῇ νίκῃ γεγραμμένον, ὅστις ἐστὶ τῆς
τῶν νικησάντων ἀρετῆς χρονιώτατον φάος· σβέννυται γὰρ
BCEQ τὰ καλὰ ἔργα, μὴ ἔχοντα Ποιητικὴν φωνὴν μάρτυρα.
τὸ δ' ἑξῆς· Χαρίτων τ' εὐρυσθενέων ἕκατι.
CEQ ἄλλως· τόνδε κῶμον:τοῦτον τὸν κῶμον δέξαι
καὶ ὕμνον ὄνταὈλυμπιόνικον, ἐπειδὴ εἰς τὸν νικήσαντα
CDEQ λέγεται· δέξαι δὲ ἡδέως καὶκεχαρισμένως ὡς ἐσόμενον
951
φῶς πολυχρόνιον τῶν εὐρυσθενῶν, οἱονεὶ τῶν νικησάντων

μετὰ ἀνδρείας καὶ ἐναρέτων γενομένων. ἐκ γὰρ τῶν ὀχη-
μάτων τοῦ Ψαύμιδος ἦλθεν ὁ ὕμνος, ὅστις Ψαῦμις τῷ
κοτίνῳ τῷ ἐν τῇ Πίσῃ στεφθεὶς δόξαν τῇ ἑαυτοῦ πατρίδι
σπεύδει περιθεῖναι.
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode O 4, scholion 16b, line 3
φῶς πολυχρόνιον τῶν εὐρυσθενῶν, οἱονεὶ τῶν νικησάντων

μετὰ ἀνδρείας καὶ ἐναρέτων γενομένων. ἐκ γὰρ τῶν ὀχη-
μάτων τοῦ Ψαύμιδος ἦλθεν ὁ ὕμνος, ὅστις Ψαῦμις τῷ
κοτίνῳ τῷ ἐν τῇ Πίσῃ στεφθεὶς δόξαν τῇ ἑαυτοῦ πατρίδι
σπεύδει περιθεῖναι.
A χρονιώτατον:τὸν ὕμνον, ὃς φωστὴρ ἀρετῆς ἐστι,
δέξαι τὸν ἐπὶ χρόνον μένοντα. ἀθάνατος γάρ ἐστιν ὁ ὕμνος
καὶ ἡ ἀρετή.
φάος:τὸν ὕμνον, ὃς φωστὴρ ἀρετῆς ἐστι]· σβέννυται γὰρ τὰ καλὰ
ἔργα, μὴ ἔχοντα τὴν ποιητικὴν φωνὴν μάρτυρα.
A Ψαύμιος γάρ:ἀντὶ τοῦ ἥκει γὰρ ἐπὶ τῶν ὀχέων
ὁ Ψαύμιος ὕμνος· ὃν δέξαι, ὦ Ζεῦ.
ἢ οὕτως· ὁ τοῦ
Ψαύμιος ὕμνος .... ὃςἐλαίᾳ στεφανωθεὶς παραγίνεται,
τῇ πατρίδι δόξαν περιποιῶν τῇ Καμαρίνῃ· ἔστι δὲ πόλις
καὶ λίμνη τῆς Σικελίας.
BCDEQ Ψαύμιος γὰρ ἵκει:ἥκει γὰρ ἐπὶ τῶν ὀχέων
τοῦ Ψαύμιδος· τίς; ὁ ὕμνος· ὃς ἐλαίᾳ στεφανωθεὶς παρα-
γίνεται τῇ ἑαυτοῦ πατρίδι Καμαρίνῃ στέφανον καὶ δόξαν
φέρων.
γελίαν δὲ τὴν περὶ τῆς νίκης.

A εἰ σύν τινι μοιριδίῳ:εἰ σύν τινι μηχανῇ παρὰ
Μοιρῶν δεδομένῃ μοι τῶν Χαρίτων ἐπινέμομαι κῆπον καὶ
μὴ παρὰ φύσιν βιάζομαι.
ἄλλως· εἴπέρ τινι θείᾳ μοίρᾳ
τὸν ἐξαίρετον τῶν Χαρίτων κῆπον (τὸν ποιητικὸν λέγει)
καρποῦμαι τοῦτον. οἶδε γὰρ αὑτὸν εὐφυῶς μὲν γράφοντα,
εἰ δὲ χάρις τοῖς ποιήμασιν ἐπακολουθήσει, ἀγνοεῖ.
BCEQ μοιριδίῳ παλάμᾳ:δαιμονίᾳ μηχανῇ καὶ
τέχνῃ.
952
CDEQ Χαρίτων κᾶπον:τὴν Ποιητικὴν λέγει, δι' ἧς

ἔστι χαρίσασθαι.
BEQ ἄλλως: κᾶπον:τὸν ποιητικόν.
BCDEQ ὅτι δὲ πάροικοι ταῖς Μούσαις αἱ Χάριτες, καὶ Ἡσίοδος
μαρτυρεῖ (th. 64)·
πὰρ δ' αὐταῖς Χάριτές τε καὶ Ἵμερος οἰκί' ἔχουσιν.
BDEQ κεῖναι γὰρ ὤπασαν:αἱ Χάριτες τὰ ἐν τῷ βίῳ
BCDEQ τερπνὰ τοῖς ἀνθρώποις παρέσχον· ἀγαθοὶ δὲ καὶ σοφοὶ
καὶ ἀνδρεῖοι ἄνθρωποι κατὰ βούλησιν τοῦ δαιμονίου καὶ
θεῶν γίνονται. Χαρίτων μὲν γὰρ ἔργον οἶδε τὸ τὰ πράγ-
ματα χαριέντως ἀποτερματίζειν, Μοιρῶν δὲ καὶ εἱμαρμένης
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode O 9, scholion 119c, line 3
AB ταξιοῦσθαι:παρατάττεσθαι.
A Ὅμηρος (Π 89)·
MH\ SÚ G' A)/NEUQEN E)MEÎO LILAÍESQAI POLEMÍZEIN.
A εἴην εὑρεσιεπής:τοῦτό φησιν ὅτι ἔπλασε τὰ
περὶ Πατρόκλου εἰρημένα εἰς ἔπαινον τοῦ Ἐφαρμόστου
Ὀπουντίου ὄντος.
γενοίμην, φησὶ, διαπαντὸς εὑρίσκειν
δυνάμενος τρόπους καὶ διηγεῖσθαι τὰς πράξεις τῶν ἀρχαίων.
BCDEQ εἴην εὑρεσιεπής:ὡς σεμνυνόμενος τοῖς διηγή-
μασί φησιν· εἴην δὲ λόγων καινοπρεπῶν εὑρετὴς ἐπὶ τῷ
διηγεῖσθαι καὶ πρόσφορος ποιητικῇ μούσῃ καὶ τρόπῳ Μου-
σῶν ἁρμόδιος.
ἄλλως· γενοίμην, φησὶ, διὰ παντὸς δυνά-
μενος εὑρίσκειν λόγους καὶ διηγεῖσθαι πράξεις. 122bB
ταῦτα δὲ λέγει διὰ τὸ πλάσασθαι αὐτὸν τὸ ἐπὶ Πατρό-
κλου προειρημένον ἐπαινεῖν βουλόμενος τὸν Ἐφάρμοστον
Ὀπούντιον ὄντα Πατρόκλου πολίτην. 122cB
BEQ εὑρεσιεπής:καινολόγος.
B ἀναγεῖσθαι:διηγεῖσθαι.
A πρόσφορος:κατάλληλος ἐν ποιητικῇ. ἐπιτήδειος. αἴτιος.
μασί φησιν· εἴην δὲ λόγων καινοπρεπῶν εὑρετὴς ἐπὶ τῷ

διηγεῖσθαι καὶ πρόσφορος ποιητικῇ μούσῃ καὶ τρόπῳ Μου-
σῶν ἁρμόδιος.
ἄλλως· γενοίμην, φησὶ, διὰ παντὸς δυνά-
953
μενος εὑρίσκειν λόγους καὶ διηγεῖσθαι πράξεις. 122bB

ταῦτα δὲ λέγει διὰ τὸ πλάσασθαι αὐτὸν τὸ ἐπὶ Πατρό-
κλου προειρημένον ἐπαινεῖν βουλόμενος τὸν Ἐφάρμοστον
Ὀπούντιον ὄντα Πατρόκλου πολίτην. 122cB
BEQ εὑρεσιεπής:καινολόγος.
B ἀναγεῖσθαι:διηγεῖσθαι.
A πρόσφορος:κατάλληλος ἐν ποιητικῇ. ἐπιτή-
δειος. αἴτιος.
EQ πρόσφορος:μέγας. διαφέρων.
BEQ πρόσφορος:εὐεπίφορος ἐν ποιήμασιν. ἐπιτήδειος.
ἱκανός.
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode P 6, scholion 1c, line 2
BDEGQ Ἀκούσατ'· ἦ γὰρ ἑλικώπιδος Ἀφροδίτας:ὁ

λόγος ἤτοι ἀπὸ τοῦ χοροῦ ἐστιν ὡς ἐγκωμιάζοντος τὴν πόλιν
ὡς εὔφορον, ἤτοι παρὰ τοῦ Πινδάρου πρὸς τοὺς μέλλοντας
διακομίζειν τὸν ὕμνον. 1dB
ὁ δὲ νοῦς· ἀκούσατε· ναὶ γὰρ
δὴ τῆς εὐοφθάλμου Ἀφροδίτης καὶ αὐτῶν τῶν Χαρίτων ὑπὸ
τὸ χωρίον ἀναστρεφόμεθα, ἀντὶ τοῦ ἀνυμνοῦμεν τὴν Ἀκρά-
γαντα εἰς τὸν ναὸν παραγινόμενοι τὸν τῆς ἐριβρόμου γῆς
ὄντα ὀμφαλὸν, τουτέστιν εἰς τὴν Πυθῶνα. 5B ἔνιοι δὲ
ἄρουραν Χαρίτων καὶ Ἀφροδίτης τὴν Ποιητικὴν ἤκουσαν,
ἀφ' ἧς δρέπεται τὰ μέλη ὁ Πίνδαρος. inscr.
ἀμφιβάλλει δὲ τὰ τῆς φράσεως, καὶ οἱ μὲν Χαρίτων καὶ Ἀφρο-
δίτας ἄρουραν τὴν Ἀκράγαντα ἀκούουσι διὰ τὸ ἐπιτερπῆ τὴν
πόλιν εἶναι καὶ ἐράσμιον· οἱ δὲ τὸν Πύθιον ναόν. δύναται
δὲ καὶ ἀλληγορῶν ὁ Πίνδαρος τὴν ἑαυτοῦ ποίησιν λέγειν,
ὅτι ἐξ αὐτῆς ἐκαρποῦτο τὰ μέλη.
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode P 6, scholion 5a, line 3
ὁ δὲ ἦ σύνδεσμος ἀντὶ τοῦ δή

κεῖται.
ὃ δὲ βούλεται λέγειν, τοιοῦτόν ἐστιν· ἀκούσαθ',
ἑλικώπιδος γὰρ δὴ Ἀφροδίτης ἄρουραν ἢ Χαρίτων ἄρουραν
ἀναπολοῦμεν εἰς τὴν Πυθὼ παριόντες, ἥ ἐστιν ὀμφαλὸς
τῆς γῆς. 1bB
DGQ Πυθιόνικος θησαυρὸς ὁὕμνος· θησαυρίζεται γὰρ
954
παντὶ τῷ χρόνῳ.
BDEGQ ἔνθ' ὀλβίοισιν Ἐμμενίδαις:οὐκ ἀπὸ φυλῆς, ὁ
Ἀρίσταρχος· τοῦ κυρίου γὰρ ὄντος Ἐμμενίδου οὐκ ἂν γένοιτο
Ἐμμενίδας· ἡ δὲ ποιητικὴ παρέκτασις καὶ σχηματισμοὶ ἐπὶ
τῶν κυρίων πατρωνυμικῶν ἐπὶ τὰ αὐτῶν τρεπόμενα ὀνόματα,
οἷον Ἡρακλείδης καὶ Ἀσκληπιάδης ἔστι μὲν σχήματι πατρω-
νυμικὰ, κύρια δέ τινων. εἴ τις οὖν τὸν τοῦ Ἡρακλείδου BEGQ
υἱὸν πατρωνυμικῶς βούλοιτο σημῆναι, ὁμωνύμως ἂν πάλιν
BDEGQ [πατρὸς] Ἡρακλείδην καλοίη. Ἱππόστρατος δὲ (FHG IV p. 433)
ὁ
τὰ περὶ Σικελίας γενεαλογῶν φησιν, ὅτι Ἐμμενίδης καὶ Ξενό-
δικος Τηλεμάχου υἱοὶ, καὶ Ἐμμενίδου μὲν οἱ περὶ Θήρωνα
καὶ Ξενοκράτην, Ξενοδίκου δὲ Ἱπποκράτης καὶ Κάπυς, οἳ
φυγαδευθέντες ὑπὸ Θήρωνος ὕστερον Καμίκου κατέσχον τῆς
Σικελικῆς πόλεως, καθ' ἣν καὶ ὁ Μίνως ὑπὸ ταῖς Κωκάλου
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode N 4, scholion 66b, line 2
ἄλλως. εἴτις φθονεῖ ἡμῖν, φησί, τὴν ἑαυτοῦ γνώμην ἐν σκότει
κυλίσει· τουτέστιν οὐδὲν ἀνύσει φθονῶν ἐμοί, ἀλλ' ἐναποκρυ-
βήσεται τῷ σκότῳ καὶ ζόφῳ, κυλισθήσεται αὐτὸς ἐν σκοτίᾳ
φθονῶν ἐμοί.
BDP ἐμοὶ δ' ὁποίαν ἀρετὰν ἔδωκε πότμος ἄναξ:
ἐμοὶ δέ, φησίν, ἣν ἔδωκε τάξιν ὁ θεὸς καὶ ἡ εἱμαρμένη, ταύ-
την πεπίστευκα ὅτι καὶ ὁ μακρὸς διαθέων χρόνος πληρώσει
εὔμοιρον καὶ καλήν.
ἢ οὕτως· ἣν δὲ ἔχω παρὰ θεοῦ
δύναμιν Ποιητικὴν , εὖ οἶδ' ὅτι κατὰ τὴν πεπρωμένην ὁ χρό-
νος τελειώσει καὶ ἐκλάμψει.
BDP ἐξύφαινε γλυκεῖα καὶ τόδ' αὐτίκα φόρμιγξ:
ἐργάζου δὲ οὖν καὶ πλήρου τοῦτο τὸ ποικίλον μέλος, ὦ γλυ-
κυτάτη φόρμιγξ, σὺν τῇ Λυδίων ἁρμονίᾳ, ὅπερ ἐστὶ προσφιλέ-
στατον τῇ τε Αἰγίνῃ καὶ τῇ Κύπρῳ. Οἰνώνη δὲ τὸ πρότερον
ἐκαλεῖτο ἡ Αἴγινα ἀπὸ Οἰνώνης τινός.
BDP ἔνθα Τεῦκρος ὑπάρχει:ὁ νοῦς· ἔνθα δὴ καὶ ἐν
ᾗ Κύπρῳ ὁ τοῦ Τελαμῶνος παῖς ἡγεμονεύει. 77BD ὁ γὰρ
Τεῦκρος ἐλθὼν μετὰ τὴν ἅλωσιν τῆς Ἰλίου ἐν Σαλαμῖνι, καὶ
ὑπονοηθεὶς ὑπὸ τοῦ Τελαμῶνος ὡς αἴτιος γεγονὼς τοῦ φόνου
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode N 9, scholion 20, line 3

955
κιθαρισμόν, ἢ βρομίαν τὴν συναναστρεφομένην τῷ Διονύσῳ.

Ὅμηρος (ρ 271)·
φόρμιγγός θ' ἣν δαιτὶ θεοὶ ποίησαν ἑταίρην.
ὁ δὲ νοῦς· διὰ τοῦτο δὴ σὺν πᾶσιν ὀργάνοις μουσικοῖς,
τοῦτο μὲν κιθάρᾳ, τοῦτο δὲ αὐλῷ, ὁρμήσωμεν ἐπὶ τὴν κο-
ρυφὴν τῶν ἱππικῶν ἄθλων, ἐπὶ τὸ ἐξαίρετον, τουτέστι τὴν
νίκην.
ἅ τε Φοίβῳ θῆκεν Ἄδραστος:ἅτινα, τὰ Πύθιά
φησι· κατ' αὐτὸν τὸν Πίνδαρον· ἀνατίθησι γὰρ τὴν τῶν Πυ-
θίων θέσιν ἐν Σικυῶνι Ἀδράστῳ, Ποιητικὴν ἄγων ἄδειαν,
Κλεισθένους αὐτὰ διαθέντος, καθὰ δεδήλωται (sch. inscr.). ἵν'
οὖν ἐνδοξότερον ἀποφήνῃ τὸν ἀγῶνα, ὧνπερ, φησίν, ἄθλων
μνημονεύσας ἐγὼ καὶ τῶν ἐνδόξων μνησθήσομαι τιμῶν τοῦ
ἥρωος Ἀδράστου.
ὃς τότε μὲν βασιλεύων:ὅστις Ἄδραστος τὸ τηνι-
καῦτα λοιπὸν ἐκεῖ βασιλεύων ἐν τῇ Σικυῶνι, οὐκέτι ἐν Ἄργει,
παντοίαις ἀρεταῖς, τοῦτο μὲν ἀγωνίσμασιν ἀνδρῶν τοῖς ἐκ δυ-
νάμεως, τοῦτο δὲ φιλοκαλίαις ἁρμάτων γλαφυρῶν καὶ ὡραίων
καὶ καινοτέραις εὐωχίαις, ἐμφανεστάτην καὶ ἀοίδιμον ἐποίει
τὴν πόλιν.
Σχόλια στον Πίνδαρο. .Ode I 1, scholion 11c, line 9
ἄλλως. ἤτοι ἀριθμητικῶς ἓξ ἢ καταχρηστικώτερον

ἐπὶ πολλῶν. ἐπεὶ στεφάνους ἓξ ὤπασε Κάδμου στρατῷ:
διαπορεῖται τίς ἐνεχείρισε τῷ Κάδμου στρατῷ, τουτέστι ταῖς
Θήβαις, τοὺς στεφάνους. ἔνιοι μὲν οὖν τὸν Ἰσθμὸν ἀκούου-
σιν, ὡς ἑξάκις νενικηκότων τῶν Θηβαίων τὰ Ἴσθμια· ἔνιοι
δὲ αὐτὸν τὸν Ἡρόδοτον· τοῦτον γὰρ ἑξάκις Ἴσθμια νενικη-
κέναι Θηβαῖον ὄντα. τούτων δὲ οὐδέτερον ἐν ταῖς Ἰσθμιακαῖς
ἀναγραφαῖς ὡμολόγηται· δι' ἣν αἰτίαν οἱ Ἀριστάρχειοι ψι-
λοῦντες καὶ ἐπὶ τοῦ νικηφόρου ἐκλαμβάνοντες τὸν λόγον,
περισσὴν εἶναί φασι τὴν ἔξ πρόθεσιν ποιητικῇ συνηθείᾳ· τὸ
γὰρ ὅλον εἶναι· ἐπεὶ ὤπασεν, ὅ ἐστι περιεποίησεν· ἄλλως τε
οὐκ ἀναγκαῖον ἀριθμὸν κεῖσθαι· πολλῷ γὰρ μᾶλλον κυδαί-
νεσθαι τὸν νενικηκότα. Ἀριστόδημος δὲ ὁ Ἀλεξανδρεὺς δασύ-
νων καὶ διαιρῶν τὸ μὲν ἕξ ἐπὶ τοῦ Ἡροδότου ἀκούει, τὸ δὲ
ὤπασεν ἐπὶ τοῦ Ἀπόλλωνος· προστάτης γὰρ τῶν ἀγώνων ὁ
θεός. ἓξ οὖν προνοίᾳ φησὶ τοῦ θεοῦ νενικηκέναι τὸν Ἡρόδο-
τον, οὐκ Ἰσθμικοὺς ἀγῶνας, ἀλλὰ συμμίκτους, οὓς καὶ αὐτὸν
ἐπιλέγειν Πίνδαρον (55), ἐν μὲν Θήβαις Ἰόλεια ἢ Ἡράκλεια,
956
ἐν δὲ Ὀρχομενῷ Μινύεια, ἐν δὲ Εὐβοίᾳ Βασίλεια, ἐν δὲ

Θεσσαλίᾳ Πρωτεσίλεια, καὶ ἐν Ἰσθμῷ νῦν,
Σχόλια στον Πίνδαρο. , Scholia et glossae in Olympia et Pythia (scholia

recentiora Triclinii, Thomae Magistri, Moschopuli, Germani) (col
Ode-treatise O 1, scholion-sec. 48, line 1
σταται, διὰ τοῦτο φάτιςεἰπὼν εἶτα πρὸς τὸ ταύτης σημαινόμε-

νον τὸ μῦθοιἐπήγαγε. μὴ συνάψῃς δὲ τὸ θνατοῖςπρὸς τὸ
τεύχει,ὥς τινες οἴονται, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἐπιφέρουσα,οὕτως·
ἐπὶ τοῖς θνατοῖς φέρουσα τιμήν, ἤτοι παρ' αὐτῶν τιμωμένη. τὸ
γὰρ ἐν ἀνθρώποις φέρειν τιμήν, τιμᾶσθαί ἐστι.
ἡ φήμη.
πεποικιλμένοι, ἐκ μεταφορᾶς τοῦ μηχανικωτάτου Δαιδάλου.
ἐξαπατῶσι τοὺς ἀκούοντας καὶ πρὸς πίστιν ἄγουσιν.
Germ. Ἡ χάρις, ἡ ποιητικὴ δύναμις· τὸ αἰτιατὸν ἀντὶ τοῦ
αἰτίου· τῇ ποιητικῇ γὰρ δυνάμει ἐνυπάρχει τὸ ἐνήδονα λέγειν· ἢ τὰ
πράγματα δι' ὀνομάτων ἢ δι' ὁρισμῶν ἀποδεικνύονται· ἐνταῦθα
δὲ ὁρισμῷ τὴν Ποιητικὴν ἐδήλωσεν· ποιητικὴ γὰρ χάρις ἅπαντα
τεύχει τὰ μείλιχα θνατοῖς κατὰ Πίνδαρον. τὸ δὲ ἐξαπατῶντι
ἀντὶ τοῦ ἐξαπατῶσι. τὸ δὲ ψεύδεσιδοτικὴ ἀντὶ εὐθείας καὶ
τὸ μῦθοιεὐθεῖα ἀντὶ δοτικῆς. τὸ δὲ ἐπιφέροισα τιμάν,
τοῦτο ἀξίωμα τοῦ λόγου, ἐπιδεικνύουσα τὴν ἑαυτῆς δόξαν,
τουτέστιν ἰσχύν· ἑκάστου γὰρ δόξα ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ.
ἡ ποιητικὴ καλλιέπεια· – ἤτοι δύναμις, ποιητικῶν λόγων δηλονότι
ἐπαγωγός.

Ode-treatise O 1, scholion-sec. 26-57, line 27
τῇ καλῶς ἐχούσῃ ἕνεκα γενναιότητος ἀνδρῶν. οὗτινος, τοῦ Πέ-

λοπος δηλονότι, ἔρωτα ἔσχεν ὁ Ποσειδῶν, ὁ μεγάλην ἔχων ἰσχύν,
ὁ τὴν γῆν συνέχων· ἐπεὶ γὰρ ἐπ' αὐτῷ ἐστι τὸ κινεῖν αὐτήν, ἐπ'
αὐτῷ δηλονότι ἐστὶ καὶ τὸ μὴ κινεῖν· διὸ οὐ μόνον Ἐνοσίχθων,
ἀλλὰ καὶ Ἀσφάλειος ὁ αὐτὸς καὶ Γαιήοχος. ἠράσθη δὲ αὐτοῦ,
ἀφ' οὗ (40) ἐξήνεγκεν αὐτὸν τοῦ ἱεροῦ διὰ τὴν θυσίαν λέβητος
ἡ Κλωθώ, ἐλεφαντίνῳ ὀστῷ λαμπρὸν ἔχοντα τὸν ὦμον. ὄντως
(43) ἔκπληξις τὰ πλείω τῶν πραγμάτων, καί που κατά τι παρα-
957
σύρουσιν ἔξω τοῦ ἀληθοῦς λόγου τὰς φρένας τῶν ἀνθρώπων καὶ
λόγοι ψεύδεσι ποικίλοις πεποικιλμένοι· ἡ ἐπαγωγὸς δὲ δύναμις
(48) ἐστι τῶν ποιητικῶν δηλονότι λόγων· τῇ ποιητικῇ γὰρ ἐφεῖ-
ται τὰ τοιαῦτα· ἥτις ἅπαντα πρὸς τοὺς ἀνθρώπους κατασκευ-
άζει τὰ μείλιχα, ἤγουν τὰ εὐπαράδεκτα, τὰ ἡδέα, ἐπιτιθεῖσα
αὐτοῖς τιμήν, ἀντὶ τοῦ δύναμιν αἰδοῦς καὶ τιμῆς ἀξίαν· ἢ ἐπιφέ-
ρουσα τιμὴν ἑαυτῇ δηλονότι καὶ τὸ ἄπιστον ἀπὸ τῆς ἑαυτῆς
φύσεως ἐμηχανήσατο πολλάκις πιστὸν τοῦτο εἶναι, ἀντὶ τοῦ
δοκεῖν, αἱ ἡμέραι δὲ (53) αἱ ἔμπροσθεν γίνονται ἔλεγχοι σοφώ-
τατοι τοῦ ἀληθοῦς καὶ τοῦ ψεύδους. ἔστι δὲ πρέπον τῷ ἀν-
θρώπῳ εἰπεῖν περὶ τῶν θεῶν καλά, τουτέστι λόγους ἀγαθὴν
δόξαν ἔχοντας. ἐλάττων γὰρ οὕτω μέμψις, ἀντὶ τοῦ οὐδεμία,
ἀλλὰ καὶ ἔπαινος μᾶλλον.

Ode-treatise O 3, scholion-sec. 7g, line 1
ὡς ἐν Ὀλυμπίᾳ οἱ αὐτοῦ ἵπποι ἐνίκησαν. διὰ τοῦτο οὖν ὁ ποιη-

τὴς εὔχεται τοῖς Διοσκούροις καὶ τῇ αὐτῶν ἀδελφῇ Ἑλένῃ ὡς
καταστήσασι πρώτοις τὴν τῶν Θεοξενίων ἑορτήν. λέγει οὖν·
γεραίρων καὶ τιμῶν τὴν κλεινὴν Ἀκράγαντα, ὀρθώσας καὶ ἐγεί-
ρας καὶ ἀνυψώσας ὕμνον τοῦ Θήρωνος Ὀλυμπιονίκην καὶ ἐκ τῆς
Ὀλυμπίας αὐτῷ καταστάντα, ἄωτον καὶ ἀπάνθισμα καὶ καρπὸν
τῶν ἵππων αὐτοῦ τῶν ἀκαμαντοπόδων, εὔχομαι ἁδεῖν καὶ ἀρέ-
σκειν τοῖς υἱοῖς τοῦ Τυνδάρεω Διοσκούροις, τοῖς φιλοξένοις καὶ
τοῖς φιλοῦσι τοὺς ξένους, καὶ τῇ αὐτῶν ἀδελφῇ τῇ καλλιπλο-
κάμῳ Ἑλένῃ.
ἡ ποιητικὴ γνῶσις. – τὸ οὕτωδιὰ τὸ ἁρμόσαι λέγει. – ἐπῆλθε.
ξένον καὶ παράδοξον· ἐπειδὴ
τοιοῦτον καὶ τὸ εἰς Θήρωνα νῦν συμβάν, θύοντα Θεοξένια ἐν
Ὀλυμπίᾳ διὰ τῶν ἵππων νικῆσαι.
Pal. Τρεῖς ἁρμονίαι· Δωρία, Φρυγία, Λυδία.
Tr. Δωρίῳ πεδίλῳ]ὥσπερ ὁ ποὺς τῷ πεδίλῳ ἁρμό-
ζεται, οὕτω φησὶ καὶ τὸν ὕμνον τοῦ Θήρωνος ἁρμόσαι Δωρικῇ
ἁρμονίᾳ. τρεῖς δὲ ἁρμονίαι· Δώριος, Λύδιος, Φρύγιος· ποικιλω-
τέρα δὲ τῶν δύο ἡ Δώριος.
Δωρικῇ. – τὸν ὕμνον τὸν πρὸς αὐτόν. – συνθεῖναι.

958
Ode-treatise O 3, scholion-sec. 14g, line 1
κιθάραν. – ποικίλα μέλη ἔχουσαν.

μέλος. – Ποιητικὴν συνθήκην καὶ ῥυθμόν.
οὗτος πατὴρ ἦν Θήρωνος ὁ Αἰνησίδαμος.
τῷ Θήρωνι. – προσαγαγεῖν. – ἁρμοδίως.
Germ. Ὁ νοῦς· ὥστε συμμίξαι τῷ παιδὶ τοῦ
Αἰνεσιδάμου πρεπόντως τὴν φόρμιγγά τε τὴν ποικιλόγαρυν
καὶ τὴν βοὴν τῶν αὐλῶν τὴν θέσιν τε τῶν ἐπέων, ἤγουν συμ-
βαλεῖν αὐτῷ τῷ Θήρωνι τοῖς ὕμνοις. τὸ δὲ πράσσοντιἀντὶ
τοῦ ἀπαιτοῦντι· πράσσω γὰρ σημαίνει καὶ τὸ ἀπαιτῶ, ἐξ
οὗ καὶ πράκτωρ· ἢ εἰσπράσσουσι, καὶ δι' ἐμοῦ ἀντιπτωτικῶς.
ὁ Ὀλυμπιακὸς ἀγὼν πράσσει ἀπὸ κοινοῦ. –

δῆμον τῶν Ὑπερβορέων, τουτέστι τὸν ἐν τοῖς Ὑπερβορέοις,

ἔνθα ἦσαν αἱ ἐλαῖαι, τὸν θεράποντα τοῦ Ἀπόλλωνος. ὅστις,
ἤγουν ὁ Ἡρακλῆς, πιστά, τουτέστι φιλικὰ φρονῶν αὐτοῖς, ᾔτησε
χάριν τοῦ ἄλσους (31) τοῦ Διός, ἤγουν τοῦ ἀνατεθειμένου τόπου
τῷ Διῒ τοῦ παντοδαποὺς ἀνθρώπους ὑποδεχομένου, φύτευμά τε
σκιᾶς ποιητικὸν κοινὸν τοῖς ἀνθρώποις καὶ στέφανον τῆς ἀρετῆς
τῶν νικώντων ἐν τῷ ἀγῶνι. φύτευμα δὲ λέγει καὶ στέφανον
τὴν ἐλαίαν ὡς φυτευθησομένην καὶ εἰς στεφάνους συντελέσου-
σαν, ταὐτὸ λέγων ὥσπερ εἰ ἔλεγεν· ᾔτησε τὴν ἐλαίαν χάριν τοῦ
ἄλσους τοῦ Διός, ἵνα ποιήσῃ αὐτοῖς ἐν αὐτῷ φυτείαν σκιᾶς
Ποιητικὴν κοινὴν τοῖς ἀνθρώποις, καὶ χρήσηται αὐτῇ καὶ εἰς
στεφάνους τῆς ἀρετῆς τῶν νικώντων ἐν τῷ ἀγῶνι.
Th. Τὸ αὐτῷμὴ μόνον πρὸς τὸ ἁγισθέντων,ἀλλὰ
καὶ πρὸς τὸ πατρὶσυναπτέον, ἵν' ᾖ τῷ πατρὶ αὐτῷ καὶ αὐτοῦ.
τότε. – τῷ Ἡρακλεῖ.

τοῦ Τυφῶνος ἶπον, τουτέστι τιμωρίαν καὶ κόλασιν· ἴπω γὰρ καὶ
ἴπτω τὸ βλάπτω, ἐξ οὗ καὶ ἴψ, εἶδος σκώληκος.
959
ἰσχυροτάτου· – ἰσχυροῦ. τὸν ἐμὸν

ὕμνον, ὃν ἐν Ὀλυμπίᾳ νικήσαντι Ψαύμιϊ ποιῶ.
Th. Τοῦ Χαρίτων θ' ἕκατιτὸ τεπρὸς τὸ κῶμονσυν-
απτέον, ἵν' ᾖ τὸ Ὀλυμπιονίκανκαὶ τὸ κῶμονταὐτόν, οὕτω·
δέξαι εὐμενῶς τὸν Ὀλυμπιονίκαν καὶ τὸν κῶμον, χρονιώτατον
καὶ διηνεκὲς φάος καὶ ἀπόδειξιν τῶν εὐρυσθενέων καὶ ἐκ μεγά-
λης ἰσχύος γινομένων ἀρετῶν τοῦ νικητοῦ, ἕκατι καὶ χάριν τῶν
χαρίτων τῶν ἐκ ποιητικῆς, τουτέστι τὴν εὐφημίαν τοῦ Ψαύμιος,
ἥτις ἐκ τοῦ ποιητικῶς λέγεσθαι καὶ συντίθεσθαι ἀπόδειξις εἰς
τὸν λοιπὸν χρόνον ἔσται τῆς τῶν πεποιηκότων ἀρετῆς.
εὐμενῶς. – τῶν ἐκ ποιητικῆς. – χάριν.
ὕμνον.
Germ. Ἀλλὰ Κρόνου παῖ]ἀλλ' ὦ Ζεῦ, ὅστις
τὴν Αἴτνην κατέχεις, τὴν ἀνεμόεσσαν, τὴν οὖσαν ἶπον καὶ πίεσμα
καὶ βάρος τοῦ ἑκατοντακεφάλου Τυφῶνος τοῦ ὀμβρίμου, δέξαι
τόνδε τὸν κῶμον τὸν Ὀλυμπιονίκην, ἕκατι τῶν Χαρίτων τοῦ
Τυφῶνος.
διηνεκές. – δεῖξιν καὶ φανέρωσιν· – φῶς ὄντα,

φρονίμῳ μαθεῖν τὸν νοῦν τοῦ Πατρόκλου, ἀντὶ τοῦ τὸν ἑαυτοῦ,
τὸν βιατήν, ἤγουν τὸν γενναῖον, τὸν ἀνδρεῖον (ἀπὸ τοῦ βία, ἡ
ἰσχύς) ἀφ' οὗ χρόνου παρηγορεῖτο (117), ἀντὶ τοῦ παρῄνει,
ἔλεγεν αὐτῷ ὁ υἱὸς τῆς Θέτιδος ὁ Ἀχιλλεύς, μηδέποτε ταξιοῦ-
σθαι, τουτέστι παρατάττεσθαι αὐτὸν ἐν τῷ πολέμῳ τῷ ὀλε-
θρίῳ χωρὶς τῆς αἰχμῆς τῆς σφετέρας, ἀντὶ τοῦ τῆς ἑᾶς, τουτέ-
στι τῆς ἑαυτοῦ, τῆς δαμασιμβρότου, ἤγουν τῆς τοὺς ἄνδρας
κτεινούσης.
Th. Εἴην εὑρεσιεπής]ἤγουν εἴθε τοιαύτας ἱστο-
ρίας εὑρίσκοιμι, ἵνα ἐποχούμενος τῷ παρὰ τῶν Μουσῶν δοθέν-
τι μοι δίφρῳ, λέγω δὴ τῇ ποιητικῇ, ἁρμοδίως τῇ παρούσῃ ὑπο-
θέσει ποιῶμαι τοὺς λόγους. τοῦτο δὲ λέγει, ἐπειδὴ καὶ ὁ
Πάτροκλος Ὀπούντιος ἦν ὥσπερ καὶ Ἐφάρμοστος. τοῦ δὲ
ἐναγεῖσθαιτὸ ἐν πρὸς τὸ δίφρῳσυναπτέον, οὕτως· ἐν τῷ
δίφρῳ τῶν Μουσῶν ἡγεῖσθαι καὶ προέρχεσθαι.
Pal. Ὡς πρὸς τοὺς παρεστῶτας λέγει.
ἐφευρετικὸς τοιούτων ἱστοριῶν. – ἐποχεῖσθαι,
960
προέρχεσθαι εἰς τὸν τοῦ Ἐφαρμόστου ἔπαινον.

ἀφανίσει καὶ πόῤῥω θήσει. – φωνὴν καὶ ὕμνον.

ἀποδώσομεν Ἀγησιδάμῳ.
Th. Εἰ μὲν εἴποις νέμει γὰρ ἀτρέκεια πόλιν
Λοκρῶν,τὸ νέμειἀντὶ τοῦ διοικεῖ καὶ διεξάγει νοήσεις· εἰ
δὲ ἀτρέκειαν πόλις,τὸ νέμειἀντὶ τοῦ τρέφει ἐρεῖς.
Th. Λοκροὶ Ἐπιζεφύριοι, Λοκροὶ Ἐπικνημίδιοι, Λοκροὶ
Ὀπούντιοι, Λοκροὶ Ὀζόλαι. τέσσαρα γὰρ γένη Λοκρῶν.
διοικεῖ· – διεξάγει. – ἀλήθεια· διὸ καὶ
ἡμᾶς δεῖ τὴν πρὸς αὐτὴν ὑπόσχεσιν ἐκτελέσαι.
Th. Τὸ Καλλιόπηλέγει, ἢ ὅτι καὶ παρ' αὐτοῖς ἡ
ποιητικὴ χάρις ἐσπουδάζετο, ἢ ὅτι νίκας ποιοῦντες τοὺς ποιητὰς
εἰς ὕμνον ἐγείρουσιν.
διὰ φροντίδος ἐστί. – τοῖς Λοκροῖς.
σιδηροφόρος.
M. Νῦν σκοπήσωμεν δηλονότι, ὅπως τὸ κῦμα τὸ
ῥέον κατακλύσει, ἤγουν καλύψει, τὴν κυλιομένην παρὰ τῷ
αἰγιαλῷ ψῆφον· συμβολικὸς ὁ λόγος, ἀντὶ τοῦ νῦν σκοπήσωμεν,
ὅπως ἡ δύναμις τῶν ἡμετέρων λόγων ἀποκρύψει τὴν φερομένην
καθ' ἡμῶν τῶν ἀνθρώπων μέμψιν, ὅπως τε κοινὸν ὕμνον πάσῃ
τῇ πόλει δηλονότι ἀποδώσομεν εἰς χάριν ἀφορῶντα, ἤγουν δύ-
ναμιν ἐπαγωγόν, φίλην, τουτέστι φιλουμένην.

Ξενοφῶντος τὸν τρὶς ἐν Ὀλυμπίᾳ νενικηκότα, τὸν πρᾷον τοῖς

πολίταις, τοῖς ξένοις δὲ θεράποντα, ἀντὶ τοῦ θεραπευτήν, γνώ-
σομαι, ἀντὶ τοῦ εἰς ἀνάμνησιν ἄξω τὴν Κόρινθον τὴν πατρίδα
τοῦ Ξενοφῶντος τὴν μακαρίαν, τὸ πρόθυρον (5) τῆς Πελοπον-
νήσου δηλονότι, τὸ λαμπροὺς ἔχον νέους, τὸ τοῦ Ἰσθμίου Ποσει-
δῶνος, τουτέστιν ὃ ὁ Ποσειδῶν ὁ ἐν τῷ Ἰσθμῷ τιμώμενος ἔχει
961
κατοικητήριον δηλονότι. ἐν τᾷ γάρ, ἤγουν ἐν ταύτῃ, ἤτοι τῇ

Κορίνθῳ οἰκεῖ ἡ Εὐνομία, ἤγουν ἡ κατὰ νόμους καλῶς ἐνεργου-
μένη διοίκησις, καὶ αἱ κασίγνηται, ἤτοι αἱ ἀδελφαὶ αὐτῆς τῆς
Εὐνομίας δηλονότι, ἡ Δίκη (8) ἡ ἀσφαλής, ἀντὶ τοῦ ἡ ἀσφαλείας·
ποιητική, τὸ βάθρον, ἤγουν ἡ ἀσφάλεια τῶν πόλεων, καὶ ἡ
Εἰρήνη ἡ ὁμότροπος, τουτέστιν ἡ τὴν αὐτὴν αὐτῇ γνώμην ἔχουσα,
ταμίαι οὖσαι, ἤγουν πάροχοι πλούτου τοῖς ἀνθρώποις, αἱ χρυσαῖ
λέγω, ἀντὶ τοῦ αἱ κάλλισται θυγατέρες τῆς Θέμιδος τῆς εὐβού-
λου, τουτέστι τῆς δίκαια βουλευομένης.

Διονύσου, ἤγουν αἱ ἑορταὶ αἱ τὸ ἐπαγωγὸν ἔχουσαι, αἱ παρὰ

τοῖς Κορινθίοις ὑμῖν τελούμεναι δηλονότι, σὺν ὕμνῳ διθυράμβῳ
βοηλάτῃ, τουτέστι χάριν βοὸς ᾀδομένῳ, πόθεν ἄλλοθεν, ἢ παρ'
ὑμῶν δηλονότι, ἐξέφανεν, ἤγουν ἐλαμπρύνθησαν; τίς δὲ ἄλλος
ἔθηκεν, ἀντὶ τοῦ ἐπενόησε συμμετρίας ἐν κατασκευάσμασιν
ἱππείοις, ἀντὶ τοῦ πολεμικοῖς· ἤγουν τίς δὲ ἄλλος ἐπενόησε τὴν
ἐν τοῖς ὅπλοις συμμετρίαν; ἢ (29) τίς ἄλλος ἐπενόησεν ἐν τοῖς
ναοῖς τῶν θεῶν τὸν βασιλέα τῶν ὀρνέων τὸν διπλοῦν, ἤγουν τὸν
διπλοῦν ἀετόν, τουτέστι τὸ λεγόμενον ἀέτωμα; ἐν τούτοις δέ,
τουτέστι τοῖς Κορινθίοις ἀνθεῖ, ἀντὶ τοῦ ἀκμάζει, περιφανής
ἐστι, δύναμις ποιητικὴ ἡδύπνους, ἤγουν ἡδυμελής, τερπνὰ προ-
τείνουσα μέλη· ἐν τούτοις δὲ ἀνθεῖ Ἄρης, τουτέστι πολε-
μικὴ ἐμπειρία νέων ἀνδρῶν, ἐν αἰχμαῖς, ἀντὶ τοῦ ἐν μάχαις ὀλεθρίαις.
Σχόλια στον Πίνδαρο. (scholia vetera et recentiora partim Thomae

Magistri et Alexandri Phortii) (e cod. Patm.) Ode P 9, scholion 134, line 5
λέγει τιμήν· πάντες γὰρ ἐπεθύμουν νικηταὶ ἐν τοῖς ἀγῶσι τού-

τοις γενέσθαι καὶ στεφανωθῆναι· τὸν γὰρ ἐκ σελίνων ἢ ἐλαιῶν
στέφανον μυρίων χρυσίων καὶ λίθων τιμιώτερον ἦγον (ἴσ. γρ.
ἡγοῦντο), καὶ σπουδὴ πᾶσιν ἦν γυμνάζεσθαι ὥστ' ἀρίστους
γεγονότας μὴ διαμαρτεῖν τῆς νίκης καὶ τῶν ἐπὶ ταύτῃ λαμ-
πρῶν στεφάνων.
Βαιὰ δ' ἐν μακροῖσι] Τουτέστι τὰ μικρὰ μεγάλα
ποιεῖν ἀκοὴν ἔχουσιν οἱ ποιηταί· σοφοὺς γὰρ ἐνταῦθα τοὺς ποιη-
τάς φησι καὶ τοὺς ἐν τῷ λέγειν δεινούς. Λύει δὲ τὴν αἰτίαν
962
τοῖς ἐπιφερομένοις καί φησιν ὅτι τῇ εὐκαιρίᾳ ἑπόμενοι πολλά-

κις μακρηγοροῦσι καὶ οὐ τῇ ποιητικῇ αὑτῶν ἀδείᾳ τὰ βαιὰ
μεγαλύνουσιν.
Ἀλεξάνδρου Φορτίου.
Ἔγνων ποτὲ καὶ Ἰόλαον] Τὴν ἐν Δελφοῖς τοῦ
Τελεσικράτους νίκην ἐγκωμιάσας καὶ μέλλων καὶ τὰς ἄλλας
αὐτοῦ νικηφορίας εἰς ἀνάμνησιν ἄγειν κἀν τούτῳ ἐμβραδύναντι,
προὐθεράπευσε τὰ ῥηθησόμενα τῷ· ἀρεταὶ δ' ἀεὶ μεγάλαι πολύ-
μυθοι. Ταῦτα δὲ μέχρι τοῦ· παντὸς ἔχει κορυφὰν διὰ μέσου
κεῖται· εἶτα ὁ κατάλογος ἕπεται τῶν ἀγώνων, ὧν Τελεσικράτης
νενίκηκε. Φησὶ γοῦν, αἱ ἑπτάπυλοι Θῆβαι, τουτέστιν οἱ Θηβαῖοι,
εἶδον τὸν Ἰόλαον οὐκ ἀτιμάσαντα καὶ ἄτιμον ἀποδείξαντα
Σχόλια στον Πίνδαρο. , Scholia in Nemea et Isthmia (scholia vetera et

recentiora partim Thomae Magistri et Triclinii) Ode N 9, schol 20, line 1
κῶν, ἀλλ' οὐδὲ τὰ ἐπιφερόμενα. ἔστι δὲ ἀπὸ τοῦ χοροῦ

ὁ λόγος, ἢ ἀπὸ τοῦ ποιητοῦ. φησὶ δέ· κωμάσομεν ἐκ
σικυῶνος καὶ παρὰ τοῦ ἐκεῖ ἀπόλλωνος εἰς τὴν αἴτνην, εἰς
τὸ δῶμα τοῦ χρομίου τοῦ φιλοξένου, ἀλλ' ἀντὶ τῆς διαθέ-
σεως ταύτης τῆς φιλοξένου τὸν τῶν ἐπῶν γλυκὺν ὕμνον
τελεῖτε, ὦ μοῦσαι:
Αὐδὰν μηνύει.οἱ μέν, τὸν ὕμνον, φασίν, ἀνα-
τίθησιν· οἱ δέ, τὴν αὐτοῦ βοὴν τοῖς θεοῖς καταμηνύει,
ἤγουν δείκνυσιν ἃ διὰ τὴν αὐτοῦ φιλοξενίαν αὐτῷ
ᾄδουσιν:
Ἅτε φοίβῳ.ποιητικῇ ἀδείᾳ τὰ ἐν σικυῶνι πύ-
θια τὸν ἄδραστον τεθεικέναι φησίν:
Αἰσιᾶν οὐ κατ' ὀρνίχων ὁδόν.ἐὰν μὲν πε-
ρισπωμένως τὸ αἰσιᾶν ἐκφέρῃς, ἐπὶ τῶν ὀρνίθων ἀκουστέον·
ἐὰν δὲ βαρυτόνως, ἐπὶ τῆς ὁδοῦ: –
Σχόλια στον Πλάτωνα. .Dialogue Sph, Stephanus p. 219a, line 3
τὸν Ὁμήρου λόγον. τὸ μὲν Ὁμηρικὸν ἔχει (ρ 485) “καί τε θεοὶ ξείνοισιν
ἐοικότες” καὶ τὰ ἑξῆς. ὁ δὲ Σωκράτης νῦν, συμφωνῶν ἑαυτῷ ἐν τῇ
Πολιτείᾳ, πραότερον ἐπιρραπίζει τὸν τοῦ Ὁμήρου λόγον διὰ τοῦ
“συνοπαδὸν γινόμενον.” τὸ γὰρ μεταμορφοῦσθαι θεὸν ὡς ἀπατηλὸν
ἐκβάλλει τῆς ἑαυτοῦ πολιτείας Πλάτων.
τοῦ μηδενός.
963
παροιμία ἐπὶ τῶν μηδενὸς ἀξίων. (T: non habet W.)

ἀλλὰ μὴν κτλ. ἡ καθόλου τέχνη ποιητικὴ διὰ τὴν τοῦ νοῦ πρόοδον
κτητικὴ διὰ τὴν τοῦ νοῦ ἐπιστροφήν τὸ κτητικόν
Σχόλια στον Πλάτωνα. .Dialogue Grg, Stephanus p. 447c, line 3
ἡ ἀνάγκη διττή, ἡ μὲν πρὸς βίαν, ἡ δὲ κατὰ φύσιν. κατὰ ταύτην

οὖν ἠναγκάσθη Σωκράτης ἐν ἀγορᾷ διατρίβειν, ὅπως πολλοὺς ὠφελοῖ.
τοῦτο γὰρ σπουδαίων ἀνδρῶν ἴδιον, καὶ πρὸ τούτων θεοῦ.
οὐδὲν πρᾶγμα.
οὐδὲν ἐργῶδες ἢ δυσχερές.
καὶ ἰάσομαι.
παροιμία καὶ τοῦτο, ἀπὸ Τηλέφου καὶ τοῦ τρώσαντος Ἀχιλλέως
καὶ τοῦ χρηστηρίου ἀνελόντος ὅτι ὁ τρώσας καὶ ἰάσεται.
βούλομαι γὰρ πυθέσθαι.
ἀρχή τις αὕτη τῶν ἐν τῷ διαλόγῳ προκειμένων τοῦ πρώτου μέρους,
ὅ ἐστι τὸ περὶ τῆς ποιητικῆς αἰτίας τῶν ἠθικῶν ἀρχῶν.
ὅστις ἐστίν.
ταῦτα διελέγοντο εἰς τὸν τοῦ Καλλικλέους εἰσιόντες οἶκον· εἶτα
ἔσωθεν αὐτοῦ Γοργίᾳ ἐντυγχάνουσιν.
οὐδείς ... πω.
ἀντὶ τοῦ οὐ πώποτε. Θουκυδίδης “καὶ οὐδείς πω καταγνούς”
Σχόλια στον Πλάτωνα. .Dialogue Grg, Stephanus p. 487e,bis, line 3
τὸ μὲν ποῖον τὴν εἰδικὴν σημαίνει ἀρχήν, τουτέστι δίκαιον ἢ ἄδικον,

τὸ δὲ τί ἐπιτηδεύειν τὴν ποιητικήν, ἀντὶ τοῦ δημαγωγίαν τε καὶ
ῥητορικὴν ἢ φιλοσοφίαν· τὸ δὲ καὶ μέχρι τοῦ, ὅσον παιδείας χάριν ἢ
περαιτέρω μέχρι τοῦ ἀκριβοῦς.
οὐχ ἑκών.
ἰδοὺ ἀκούσια τὰ ἁμαρτήματά φησιν· ἀκούσιον γὰρ τὸ ψεῦδος· παρα-
ὡς Γοργίου καὶ Πώλου τὰ αὐτὰ ἤδη συγχωρησάντων.

οὐκ ἔγωγε.
ἔμφασιν ἔχει τοῦ μὴ ἀρέσκεσθαι αὐτὸν οἷς ὁμολογεῖν ἀναγκάζεται.
ἡ ἐν τοῖς ἀγῶσιν.
964
αὐλητικὴν μὲν πᾶσαν ἐκβάλλει τῶν ὀρθῶν πολιτειῶν, κιθαριστικὴν

δ' οὐ πᾶσαν, ἀλλὰ τὴν ἐν τοῖς ἀγῶσι μόνην. οἶδεν γὰρ ἄλλην, ἣν
σῴζειν τὰς πολιτείας νενόμικεν.
ἡ σεμνή.
ὡς εὐδοκιμοῦσα μᾶλλον τῶν ἄλλων τῆς μουσικῆς εἰδῶν κατ' ἐκείνους
τοὺς χρόνους. ἡ ποιητική.
ἰστέον ὅτι ἡ τραγῳδία, κολακεία τις οὖσα, ὑπὸ τὸ σοφιστικὸν
ταύτης εἶδος τέτακται, ἅτε δὴ γνώμας ἀποφαινομένη καὶ περὶ δικαίων
καλῶν τε καὶ ἀγαθῶν ὑψηλολογουμένη· ἢ καὶ κατὰ τὸ δημηγορικόν,
καθ' ὅσον καὶ αὐτός φησιν, εἴ τις αὐτῆς τὰ μέτρα περιέλοι, μηδὲν
ἕτερον αὐτὴν φανῆναι ἢ δημηγορίαν, ἐπειδὴ καὶ παθῶν ὑπερβαλλόντων
κινητικαὶ ἀμφότεραι.
ἰδίῳ δράματι δύο διαλεγομένους πρὸς ἀλλήλους, καὶ ὕστερον ἕνα τῶν
δύο πάλιν τὰ τῶν δύο διαλεγόμενον.
ἕως αὐτῷ κτλ.
τὸν ὑπὲρ φιλοσοφίας λόγον βουληθῆναι ἄν φησιν ἀποδοῦναι Καλ-
λικλεῖ, ὥσπερ ὁ Ἀμφίων τῷ Ζήθῳ τὸν ὑπὲρ μουσικῆς παρὰ τῷ
Εὐριπίδῃ.
ἐξ ἀρχῆς.
ἐξ ἀρχῆς, οὐ τοῦ διαλόγου φησί, τοῦ δὲ τελικοῦ αἰτίου τῶν ἠθικῶν
ἀρχῶν. εἰ δὲ περὶ τοῦ τέλους μάλιστα προκειμένης τῆς ζητήσεως, περὶ
τῆς ποιητικῆς αἰτίας καὶ τοῦ εἴδους ἐνδιέτριψεν, θαυμάζειν οὐ χρή. τὸ
γὰρ ἀγαθόν, ὅπερ τὸ τέλος ἐστίν, ἄρρητον καθ' αὑτό. διόπερ ἐνταῦθα
μὲν διὰ τῆς ἀποφάσεως, ὧν δοκεῖ εἶναι, ὅτι οὐκ ἔστιν ἡδονή, δηλοῦται·
ἐν Παρμενίδῃ δὲ τελεώτερον οὐ περὶ ἀγαθοῦ τινος ἀλλ' ἁπλῶς περὶ
τἀγαθοῦ ποιεῖται τὸν λόγον, ἐν Πολιτείᾳ δὲ δι' ἀναλογίας τινός. νυνὶ
δ' ἐνταῦθα διὰ τῆς ἐπιστήμης καὶ τοῦ εἴδους, ὃ μόνως καὶ ἐξ ἀνάγκης
παραγίνεται. τοιοῦτον δέ τινα τρόπον καὶ ἐν Φιλήβῳ· διὰ νοῦ γὰρ καὶ τῆς
ἀληθοῦς ἡδονῆς. Ποιητικὴν δέ φαμεν αἰτίαν τὴν ἐπιστήμην τῶν καλῶν
καὶ ἀγαθῶν καὶ δικαίων, εἰδικὴν δὲ αὐτὰ ταῦτα, τελικὴν δὲ τἀγαθόν.
ἆρα τὸ ἡδὺ κτλ.
ἐξ ἀρχῆς, οὐ τοῦ διαλόγου φησί, τοῦ δὲ τελικοῦ αἰτίου τῶν ἠθικῶν

ἀρχῶν. εἰ δὲ περὶ τοῦ τέλους μάλιστα προκειμένης τῆς ζητήσεως, περὶ
τῆς ποιητικῆς αἰτίας καὶ τοῦ εἴδους ἐνδιέτριψεν, θαυμάζειν οὐ χρή. τὸ
γὰρ ἀγαθόν, ὅπερ τὸ τέλος ἐστίν, ἄρρητον καθ' αὑτό. διόπερ ἐνταῦθα
965
μὲν διὰ τῆς ἀποφάσεως, ὧν δοκεῖ εἶναι, ὅτι οὐκ ἔστιν ἡδονή, δηλοῦται·
ἐν Παρμενίδῃ δὲ τελεώτερον οὐ περὶ ἀγαθοῦ τινος ἀλλ' ἁπλῶς περὶ
τἀγαθοῦ ποιεῖται τὸν λόγον, ἐν Πολιτείᾳ δὲ δι' ἀναλογίας τινός. νυνὶ
δ' ἐνταῦθα διὰ τῆς ἐπιστήμης καὶ τοῦ εἴδους, ὃ μόνως καὶ ἐξ ἀνάγκης
παραγίνεται. τοιοῦτον δέ τινα τρόπον καὶ ἐν Φιλήβῳ· διὰ νοῦ γὰρ καὶ τῆς
ἀληθοῦς ἡδονῆς. Ποιητικὴν δέ φαμεν αἰτίαν τὴν ἐπιστήμην τῶν καλῶν
καὶ ἀγαθῶν καὶ δικαίων, εἰδικὴν δὲ αὐτὰ ταῦτα, τελικὴν δὲ τἀγαθόν.
ἆρα τὸ ἡδὺ κτλ.
τὸ ἀγαθὸν διὰ τῆς οἰκείας ἕκαστον ψυχή
ἀρετῆς παραγίγνεται
κόσμος καὶ τάξις πρᾶγμα ψυχή
Σχόλια στον Πλάτωνα. .Dialogue R, Stephanus p. 614b, line 3
ἐπευχόμενοι ἀπαλλαγὴν ὧν προαγορεύει. ὁ δὲ προσνηξάμενος τῇ

πέτρᾳ ὀλοφύρεται τὴν ἀθανασίαν Ἑλλάδι φωνῇ αἰολιζούσῃ καὶ προ-
λέγει ζῴων καὶ καρπῶν φθοράν. οἱ δ' ἀπεύχονται ἀπόσιτοι καὶ ἄποτοι
διατελοῦντες.
Ἄιδος κυνῆν.
νέφος τὴν ἄϊδος κυνέην φασὶν ἀθάνατον καὶ ἀφανές, ἤτοι ἀορασίαν,
ὃ περιβάλλονται οἱ θεοὶ ὅτ' ἂν ἐθέλωσιν ἀλλήλοις μὴ γιγνώσκεσθαι.
εἴληπται δὲ εἰς παροιμίαν ἐπὶ τῶν ἀφανῶς τι ποιούντων.
ἀλλ' οὐ μέντοι κτλ.
(1) ἀρχὴ τοῦ μύθου. (2) Ἦρ μέν ἐστιν ὁ τοῦ μύθου πατήρ, Ἀρμενίου
τοὔνομα υἱός, Πάμφυλος γένος. τοῖς δὲ μυθικοῖς πλάσμασι ποιητικῆς
χάριτος δεῖ καὶ τῶν τοῦ κάλλους σχημάτων, ὧν ἡ ποίησις διακορής.
καὶ τούτῳ τὸν Ἀλκίνου ἀπόλογον ἐνταῦθα παρειλεῖφθαί (sic: l.
παρειλῆφθαί) φαμεν, ἥ ἐστι τοῦ Ὀδυσσέως νέκυια, καὶ τὰ ἐν Ἅιδου
θεάματα, τῷ ψυχούλκῳ τῶν σφαγίων χρησαμένου αἵματι. ὅθεν καὶ εἰς
παροιμίαν παρελήφθη τὸ τὸν περὶ τῶν ἐν Ἅιδου τί λέγοντα λέγεσθαι
Ἀλκίνου λέγειν ἀπόλογον. ἀντιπαρατείνεται οὖν τῷ Ἀλκινόου λόγῳ
ὑπὸ τοῦ Ὀδυσσέως ῥηθέντι ὁ ὑπὸ τοῦ Ἠρός. πλὴν ἐκεῖ μὲν ὁ Ἀλκίνους
πρὸς εἰρήνην ὑπόκειται βλέπων καὶ τρυφήν· ἐνταῦθα δὲ γεννάδας τις
ὁ Ἦρ ἱστόρηται καὶ πολεμικός, καὶ μετὰ τὸ κατὰ τὸν πόλεμον ἀπο-
θανεῖν ἃ χωρισθείσης αὐτῷ τῆς ψυχῆς ἴδοι ἐν Ἅιδου ἀπαγγέλλων
Σχόλια στον Πλάτωνα. .Dialogue Def, Stephanus p. 411d, line 1
ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΟΡΟΥΣ

966
ἄστρον ἡμεροφανές· ζῷον ἀίδιον ἔμψυχον τὸ μέγιστον (ἔμψυχον τὸ μέγιστον]

ἡμεροφανὲς δὲ ἄστρον A O).
ἔμψυχον· ἄστρον ἡμεροφανὲς τὸ μέγιστον (A3 O3).
τὸ αὑτὸ κινοῦν (ἑαυτὸ O2 s.v.).
τοῦ πατριάρχου τὸ βιβλίον· τὸ αὑτὸ κινοῦν (O4).
κοινωνία νόμων δικαία· διάθεσις ... ποιητικὴ εὐνομίας (διάθεσις ... εὐνο-
μίας om. A O).
νόμων ... εὐνομίας omiss. in textu suppl. in marg. A3 O3.
νόμων.
ὀρθῶν ante νόμων suppl. in marg. A3 O3.
αὐτοπραγία κατὰ φύσιν ... 412 a ὧν χρή.
omiss. in textu suppl. in marg. A3 O3.
ἠρεμία ψυχῆς ... ἐμμενητικὴ νόμου.
Σχόλια στον Πλάτωνα. (scholia recentiora Arethae) Dialogue Grg,

Stephanus p. 452d, line 3
ἠλέγχοντο οἱ μὴ ᾄδοντες ὡς ἄμουσοι. σκόλιον μὲν οὖν ἤτοι σχόλιον

τοῦτο. τὸ δὲ παρὸν Σιμωνίδου ἐστὶ τοιοῦτο ὄν (scol. anon. 7 Diehl) –
ὑγιαίνειν μὲν ἄριστον ἀνδρὶ θνητῷ,
δεύτερον δὲ φυὰν καλὸν γενέσθαι,
τὸ δὲ τρίτον πλουτεῖν ἀδόλως,
τέταρτον δὲ ἡβᾶν μετὰ τῶν φίλων.
τινὲς δὲ οὐ Σιμωνίδου ἀλλ' Ἐπιχάρμου (fr. 262 Kaibel) φασὶν αὐτὸ
εἶναι. μέγιστον ἀγαθὸν εἶναι. διὰ τούτων ὁ Πλάτων ἐναργῶς ἡμῖν
ἀπεκάλυψεν ὅτι περὶ τῆς ποιητικῆς αἰτίας ἀνθρωπίνων καὶ τῆς
εὐδαιμονίας ποιεῖται τὸν λόγον ἐν τῇ πρὸς Γοργίαν συνουσίᾳ.
τὸ πείθειν. ἰστέον ὅτι τῆς εἰδωλικῆς ῥητορικῆς ἐστὶν ὁ ἀποδοθεὶς ὅρος·
δημοκο-πικὴν γάρ τινα λέγει ταύτην, πείθειν ἐπιχειροῦσαν τὸν
πλημμελῶς κινούμενον ὄχλον.
πειθοῦς δημιουργός.
ἡ ἐνέργεια καὶ τὸ τῆς ἐνεργείας τέλος· οὐ γὰρ ἐξ ἀνάγκης πείθει ὁ
ῥήτωρ. ἐμαυτὸν πείθω.
Σχόλια στον Πλάτωνα. (scholia recentiora Arethae) Dialogue Grg,

Stephanus p. 470b, line 3
σημαινόμενον ὑπάρχον, ἀμφοτέρως ἐχρήσαντο, ἑνικῶς φημὶ καὶ πληθυν-

τικῶς, καὶ ἀεὶ μετὰ τῆς προθέσεως, οἷον ὑπὸ κόλπον καὶ ὑπὸ κόλπους.
τεθνήξει.
967
ἀντὶ τοῦ τεθνήξεται, ἐνέργεια ἀντὶ πάθους, Ἀττικῶς.

τῆς κεφαλῆς.
καὶ τοῦτο Ἀττικόν· τὸ γὰρ κοινὸν τὴν κεφαλὴν κατεαγῆναι· τὸ γὰρ
ἐπὶ μέρους λέγειν Ἀττικόν, οἷον ἔφαγον τοῦ ἄρτου. οὕτως οὖν καὶ
κατεάγην τῆς κεφαλῆς.
σκεψώμεθα κτλ.
(1) ἀρχή. (2) μέχρι τούτων δέδεικται ἡ ῥητορικὴ εἴδωλον τοῦ τῆς
πολιτικῆς μορίου, καὶ ὅτι ἡ ποιητικὴ τῆς εὐδαιμονίας ἐπιστήμη ἐστίν,
καὶ ὅτι ἡ δύναμις τέλος ἔχει τὸ ἀγαθόν, καὶ ὅτι ἡ βούλησις ἀεὶ τῶν
ἀγαθῶν ἐστιν, καὶ ὅτι οὐδεῖς κακὸς ἢ μέγα δύναται ἢ ποιεῖ ἃ βούλεται,
ἀλλὰ μόνος ὁ ἐπιστήμων καὶ δύναται ὅσα βούλεται καὶ ζῇ κατὰ νοῦν
ἐνεργῶν.
Σχόλια στον Πλάτωνα. (scholia recentiora Arethae)

Dialogue Grg, Stephanus p. 502c, line 6
κολακεία τίς ῥητορικήπᾶν πᾶν ποιητική

τί δέ; Θεμιστοκλέα κτλ.
περὶ τῶν τεσσάρων ῥητόρων· Θεμιστοκλέους, Κίμωνος, Μιλτιάδου,
Περικλέους.
δικαιοσύνη τε καὶ σωφροσύνη.
ὅτι ἡ κοσμιότης σωφροσύνη.
ἐγὼ μὲν οὖν κτλ.
εὐδαίμων εὖ πράττων ἀγαθός σώφρων
πᾶς πᾶς πᾶς
πᾶς
ὁ ὅμοιος τῷ ὁμοίῳ.
Σχόλια στον Σοφοκλή. .Play OC, verse 174, line 1
φώνειεἰ θέλεις μέ τι ἐρωτῆσαι πρῶτον

ἀποστὰς τῶν ἀβάτων καὶ ἐπιβὰς τοῖς βατοῖς τόποις
οὕτως ἐρώτα με.
πρόσθεν δ' ἀπερύκουπρότερον δὲ μὴ διαλέγου.
λογισώμεθα τί ποιήσομεν.
ἀστοῖς ἴσα χρὴ μελετᾶνἃ ἐκεῖνοι ἀσκοῦσι
τούτων καὶ σὲ δεῖ ἐπιμέλειαν ἔχειν.
εἴκονταςπρὸς τὸ
968
χρὴ δὲ ξένον μὲν κάρτα προσχωρεῖν πόλει.

σοὶ | πιστεύσαςκατά τινα συνήθειαν Ποιητικὴν
πληθυντικὸν προειπὼν ἑνικὸν ἐπέζευξεν.
ἀίειςοἷον αἰσθάνῃ ποῦ ἐσμεν.
ἕσπεο μ' ἂνἕπεό μοι.
τόλμα ξεῖνος ἐπὶ ξείνηςξένος ὢν ἐπὶ ξένης
τόλμα, ὦ τλᾶμον, ταῦτα φιλεῖν ἃ καὶ ἡ πόλις φιλεῖ,
ἐκεῖνα δὲ μισεῖν ἃ καὶ ἡ πόλις μισεῖ.
τέτροφενἔχει. ἵν' ἂν εὐσεβίας ἐπιβαίνοντεςὅπου ἂν εὐσεβῶς πατοῦντες.
ἀντὶ τοῦ βατῶν τόπων.
Σχόλια στον Σοφοκλή. .Play OC, verse 712, line 6
ὃν καὶ μόριον καλοῦσι τῶν ἐκεῖ μορίων παρὰ τὸ τῆς

Ἀθηνᾶς ἱερὸν ἱδρυμένων.
ὄνομα τόπου.
εὔιππον, εὔπωλονπαρ' ὅσον ὁ Κολωνὸς Ἱπ-
πεὺς ἐλέγετο καὶ Ποσειδῶν καὶ Ἀθηνᾶ αὐτόθι Ἵππιοι.
ὦ παῖ Κρόνουαὐτόθι φασὶ Ποσειδῶνα
πρῶτον ἵππους ζεῦξαι καὶ χαλινῶσαι· καὶ ταῦτα δὲ
ἐπὶ θεραπείᾳ φησὶ τῆς οἰκείας ὁ Σοφοκλῆς· ὁ γὰρ
Κολωνὸς Ἱππεὺς ὠνομάσθη παρ' ἃς ἐξεθέμην αἰτίας
διὰ τὸν Ἄδραστον· ὁ δὲ ἐπὶ τὸ σεμνότατον ἄγει τὸ
πρᾶγμα τῇ ποιητικῇ καταχρώμενος ἀδείᾳ.
περὶ τὰ τρία ταῦτα κεφάλαια μάλιστα δια-
τρίβουσι τοῦ ἐγκωμίου, ὅτι εὔφορος ἡ χώρα καὶ ὅτι
ἱππικοὶ Ἀθηναῖοι καὶ ὅτι ναυτικοί. πλάτακώπη.
Σχόλια στον Σοφοκλή. Scholia in Sophoclis Oedipum tyrannum

(scholia recentiora) Source of scholion sch mos, scholion 519, line 4
εἰ ἐν ταῖς δυστυχίαις ταῖς νῦν νομίζει πεπονθέναι

τι παρ' ἐμοῦ εἰς βλάβην φέρον, ἤγουν ἀφορῶν, διὰ λόγων
εἴτε δι' ἔργων, οὐδαμῶς ἐστιν ἐμοὶ ἐπιθυμία τῆς ἐπὶ πο-
λὺν χρόνον παρατεινομένης ζωῆς, φέροντι τήνδε τὴν κατη-
γορίαν.
τ'] τι.
τὸ ἁπλοῦνἐνίοτε μὲν δηλοῖ τὸ ἀποίκιλον, οἷον
969
’ἁπλοῦν ἦθος’ καὶ ‘ἁπλοῦς λόγος’, ὅτε ἔχει ἐναντίον τὸ ποι-

κίλον· ἐνίοτε δὲ τὸ ἀσύνθετον, ὅτε ἔχει ἐναντίον τὸ σύνθε-
τον. ἐνταῦθα δὲ τὸ ἁπλοῦν τὸ ἓν δηλοῖ, κατὰ Ποιητικὴν
ἐξουσίαν.
ἡ ζημία] ἡ βλάβη. φέρει] ἀφορᾷ.
’ἀλλ' εἰς πολλὰ’ ὀφείλων εἰπεῖν πρὸς τὸ ‘οὐ γὰρ εἰς
ἁπλοῦν ἡ ζημία μοι τοῦ λόγου τούτου φέρει’, ὁ δὲ εἰς
μέγιστονἀποδίδωσιν, συνάγων τὰ πολλὰ μετὰ ἐπιτά-
σεως εἰς τὴν τοῦ μεγίστου ὑπέρθεσιν.
φίλων] παρὰ τῶν ἄλλων φίλων.
καὶ μὴν ἐκινήθη αὕτη ἡ κατηγορία ἴσως ἂν ὑπ'
ὀργῆς βιασθεῖσα μᾶλλον ἢ ὑπὸ διαγνώσεως λογισμῶν.
πρὸς τοῦ] παρὰ τίνος πράγματος.
Σχόλια στον Σοφοκλή. Scholia in Sophoclis Oedipum Coloneum .

Hypothesis-scholion 174, line 1
καὶ ἵσταται ὥσπερ ἐν τῷ οὐδῷ τοῦ χωρίου. LRM

ἔχεις] οἴσεις. L
φώνει: εἰ θέλεις μέ τι ἐρωτῆσαι, πρῶτον ἀποστὰς τῶν ἀβάτων καὶ ἐπιβὰς
τοῖς βατοῖς τόποις, οὕτως ἐρώτα με. LR
πρόσθεν δ' ἀπερύκου] πρότερον δὲ μὴ διαλέγου. L
ποῖ τις φροντίδος ἔλθῃ;] λογισώμεθα τί ποιήσομεν. L
ἀστοῖς ἴσα χρὴ μελετᾶν: ἃ ἐκεῖνοι ἀσκοῦσι, τούτων καὶ σὲ δεῖ ἐπιμέλειαν
ἔχειν. L
εἴκοντας] πρὸς τὸ [EUR. Med. 222]
χρὴ δὲ ξένον μὲν κάρτα προσχωρεῖν πόλει. L
σοὶ πιστεύσας: κατά τινα συνήθειαν ποιητικήν, πληθυντικὸν προειπών,
ἑνικὸν ἐπέζευξεν. LRM
ἀίεις] οἷον αἰσθάνῃ ποῦ ἐσμεν. L
ἕπεο μ' ἄν] ἕπεο μοι. LM
τόλμα ξεῖνος ἐπὶ ξείνης: ξένος ὢν ἐπὶ ξένης, τολμᾶν, ὦ τλᾶμον, ταῦτά σε
χρὴ φιλεῖν ἃ καὶ ἡ πόλις φιλεῖ, ἐκεῖνα δὲ μισεῖν, ἃ καὶ ἡ πόλις μισεῖ. LRM
τέτροφεν] ἔχει. L
ἵν' ἂν εὐσεβίας ἐπιβαίνοντες] ὅπου ἂν εὐσεβῶς πατοῦντες. LR
ἀντὶ τοῦ βατῶν τόπων. LR
καὶ μὴ χρείᾳ πολεμῶμεν] καὶ μὴ τῇ αὐτῶν ἐνδείᾳ ἐναντιώμεθα. L
ἀντιπέτρου: τοῦ ἰσοπέτρου βήματος,
Σχόλια στον Σοφοκλή. Scholia in Sophoclis Oedipum Coloneum .

Hypothesis-scholion 712, line 4
970
ἔστιν ὁ λεγόμενος Μόριος Ζεὺς, ὥς φησι Ἀπολλόδωρος, [F Gr Hist

CCXLIV 120] περὶ Ἀκαδήμειαν· “Περὶ Ἀκαδήμειάν ἐστιν ὅ τε
τοῦ Καταιβάτου Διὸς βωμός, ὃν καὶ Μόριον καλοῦσι, τῶν ἐκεῖ μοριῶν
παρὰ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς ἱερὸν ἱδρυμένων ἐπόπτην”. LRM
Μορίου] ὄνομα τόπου. L
εὔιππον εὔπωλον: παρ' ὅσον ὁ Κολωνὸς Ἱππεὺς ἐλέγετο. καὶ Ποσειδῶν
καὶ Ἀθηνᾶ αὐτόθι Ἵππιοι. LRM
ὦ παῖ Κρόνου: αὐτόθι φασὶ Ποσειδῶνα πρῶτον ἵππους ζεῦξαι καὶ χα-
λινῶσαι· καὶ ταῦτα δὲ ἐπὶ θεραπείᾳ φησὶ τῆς οἰκείας ὁ Σοφοκλῆς· ὁ γὰρ
Κολωνὸς Ἱππεὺς ὠνομάσθη παρ' ἃς ἐξεθέμην αἰτίας διὰ τὸν Ἄδραστον·
ὁ δὲ ἐπὶ τὸ σεμνότερον ἄγει τὸ πρᾶγμα, τῇ ποιητικῇ καταχρώμενος
ἀδείᾳ. LRM
περὶ τὰ τρία ταῦτα κεφάλαια μάλιστα διατρίβουσι τοῦ ἐγκωμίου, ὅτι
εὔφορος ἡ χώρα καὶ ὅτι ἱππικοὶ οἱἈθηναῖοι καὶ ὅτι ναυτικοί. LRM
πλάτα] κώπη.
Σχόλια στον θεοκριτο. .Prolegomenon-anecdote-poem Anec Est, sec.-

verse 7, line 14
καὶ τῷ ω– μέγα τὰ πολλά, ἃ δὴ παχεῖαν ἀπεργάζεται τὴν

φωνὴν ἅτε προφερόμενα τοῦ στόματος ὅτι μάλιστα ἠνεῳγμένου,
τοιαύτη δὲ καὶ ἡ τῶν ἀγροίκων φωνή – , ἀλλ' ὅτι [καὶ delevi]
ᾗ ἂν ἄλλῃ παρὰ ταύτην καὶ τὴν Αἰολίδα ἐχρήσατο, ἢ λέξεσιν
(ἢλσέεσιν cod., corr. Marx) ὑψηλαῖς ἂν ἐχρήσατο ταῖς ἐν-
νοίαις οὐ προσηκούσαις, ὅπερ τῶν ἀτόπων ἐστίν, ἢ πάντῃ
ἀφελέστατον ἂν ἐπεποιήκει τὸν λόγον καὶ ἀγροῖκον αὐτόχρημα.
ἡ δὲ Δωρὶς διάλεκτος τῷ μὴ κατημαξευμένας ἔχειν τὰς λέξεις
ὁμοῦ τε μιμεῖται εἰς ἄκρον ἀγροίκων ὁμιλίας addidi e § 1
ἐννοίαις χρωμένη χθαμαλαῖς καὶ ἡδονὴν οὐκ ὀλίγην καὶ τέρψιν
ἀγροικίας ὁμοῦ καὶ ποιητικῆς ἐμμελείας μεστὴν παρέχει τοῖς
ἀκροαταῖς. χρῆται δ' ἔσθ' ὅτε καὶ Αἰολίδι, σπανίως γε μὴν
διὰ τὸ Δωριέα εἶναι, οὐκ Αἰολέα. καὶ Ἰάδι χρῆται, καὶ ταύτῃ
σπανίως, ἐπειδὰν ἀνεγεῖραι βούληται τὸν νοῦν τῶν ἀκροατῶν.
διπλῆς δὲ οὔσης [καὶ delevi] τῆς Δωρίδος, καὶ τῆς μὲν πα-
λαιοτέρας οὔσης καὶ τραχείας ὁμοῦ καὶ δυσνοήτου, ᾗ ἐχρήσατο
Σώφρων καὶ Ἐπίχαρμος, θατέρας δὲ εὐκολωτέρας καὶ μαλθα-
κωτέρας, ἀνειμένης τε καὶ χθαμαλῆς μᾶλλον, αὐτὸς τὴν προ-
τέραν ὡς δυσχερεστέραν καταλιπὼν τὴν δευτέραν ἀσπάζεται.
Ed ὅτι εἰδύλλια,ἀλλ' οὐ διαλόγους καλοῦσι (καλοῦνται
cod., corr. Kayser) τὰ βουκολικὰ ποιήματα· καίτοι διαλέγεται
971
Σχόλια στον θεοκριτο. .Prolegomenon-anecdote-poem 1, sec.-verse 95-

98a, line 3
ἐκεῖνοι γὰρ τὰς παρ' ἡμῖν ἐκ-

φερομένας εὐθείας τῶν πληθυντικῶν διὰ τῆς αιδιφθόγγου
διὰ τοῦ εςἐκφέρουσιν.
KGEAT Μοῖσαι πάλιν:τὸ πάλιν ἐξ ὑποστροφῆς ἀρχὴν
ᾠδῆς ποιούμενός φησιν, αἱ δὲ παράγραφοι διαστέλλουσι τὰς
KGEAPT1 – 2 ᾠδάς.
τὸ δὲ ἄρχετεκαὶ λήγετεἐπῳδοῦ τάξιν
ἐπέχει.
KGEAT ἁδεῖα καὶ ἁ Κύπρις γελάοισα:τὸ ἡδεῖα
ἡδέα ποιητικῶς, ἵν'ᾖ οὕτως· ἡδέα καὶ ἡ Κύπρις γελῶσα.
τινὲς ἡ δεῖα, ἡ δέους ποιητική. ἐὰν δὲ γράφεται διὰ τοῦ ι,
ἡ Διὸς θυγάτηρ.
λάθρη μὲν γελάοισα:ἐναντίως εἶπε. θέλει γὰρ
εἰπεῖν· φανερῶς μὲν γελῶσα, λανθάνει δὲ βαρυνομένη ἐπὶ τῷ
Δάφνιδι.
Σχόλια στον θεοκριτο. .Prolegomenon-anecdote-poem 1, sec.-verse

123a, line 1
KGEAT Θύβριςποταμὸς Σικελίας, ἐφ' ᾧ μυθεύονται Ἡρα-

κλῆν ... ὅτετὰς ἐκ τῆς Ἐρυθείας βοῦς ἐλαύνων ἐνταῦθα
ἀφίκετο· γενομένου δὲ χειμῶνος ἀνυπερβλήτου χῶσαι τὸν ποτα-
μὸν καὶ ἐπίπεδον ποιῆσαι, ἐφ' οὗ οἱ Κεφαλοίδιοι δείκνυνται
κατοικοῦντες.
Θεαίτητος δέ φησι Συρακοσίους ἀπὸ τῆς GEAT
ὕβρεως ὀνομάσαι προσθέσει τοῦ Θ. Ἀσκληπιάδης δὲ ὁ Μυρ-
λεανὸς διὰ τοῦ δγράφει καί φησι ‘δύβριςκατὰ γλῶσσαν ἡ
θάλασσα.’ γράφουσι δέ τινες κατὰ Θύμβριδος·ἔστι δὲ καὶ
οὗτος ποταμὸς Σικελίας.
ὦ Πὰν Πάν:ποιητικὴ ἐπανάληψις· εἰ μή τις πιθανεύοιτο λέγων, ὡς ὁ νοῦς
ἐστι τοιοῦτος· ὦ τὸ πᾶν σύ, ὦ Πάν, ἵνα τὸ μὲν πρῶτον περισπασθῇ, τὸ δὲ
δεύτερον ὀξυτονηθῇ.
τὸν δὲ Πᾶνα οἱ μὲν Πηνελόπης καὶ Ὀδυσσέως ἢ KGEAT
Ἑρμοῦ, ἄλλοι δὲ Διὸς καὶ Καλλιστοῦς, ἕτεροι δὲ Αἰθέρος καὶ
Οἰνηΐδος, ἔνιοι δ' Οὐρανοῦ καὶ Γῆς.
972
KEgA Λυκαίου:Λύκαιον ὄρος Ἀρκαδίας κληθὲν ἀπὸ Λυ-

κάονος τοῦ Πελασγοῦ, ἐν ᾧ καὶ μαντεῖον Πανός·
Σχόλια στον Μάξιμο. , Scholia

Sec. 25, line 68
φητείαν δὲ τὴν ταύτης κατὰ τὴν ἀληθῆ διδασκαλίαν εἰς

ἄλλους μετάδοσιν· τοῦ δὲ θεολογικοῦ προσευχὴν εἶναι
λέγει τὴν ἀπόρρητον σιγήν, καθ' ἣν ὁ νοῦς ὑπεροχικῶς τῇ
στερήσει τῶν ὄντων ἄξιος γίνεται τῆς ὑπὲρ νόησιν καὶ
γνῶσιν ἑνώσεως, προφητείαν δὲ τὴν ἄλλων περὶ ταύτην
μυσταγωγίαν. Ἡ γὰρ προσευχὴ πρὸς θεὸν ποιεῖται τοῦ
προσευχομένου τὴν ἕνωσιν, ἡ δὲ προφητεία διὰ θεὸν τοῖς
ἀνθρώποις κοινωνῆσαι τῶν δοθέντων καλῶν πείθει τὸν
προφητεύοντα.
14. Ὅταν τὸ θεῖον καταφάσκωμεν, φησίν, συνεπινοοῦμεν
μὲν αὐτὸ τοῖς οὖσιν, ἀλλ' ὡς αἰτίαν ποιητικήν· ὅταν δὲ
τῶν ὄντων αὐτὸ παντελῶς ἀποφάσκωμεν, οὔτε κατ' αἰτίαν
αὐτὸ συνεπινοοῦμεν τοῖς οὖσιν, ὅτι μηδεμίαν, ἀληθῶς
εἰπεῖν, ἔχει πρὸς τὰ ὄντα σχέσιν, καθ' ἣν τὴν ἐπ' ἀμφοῖν
ὧν ἐστι σχέσις ἔννοιαν ἅμα συναναφέρειν πεφύκαμεν.
Οὐκοῦν ὁ καλὸς θεολόγος τὴν καθ' ὑπεροχὴν ἀγνωσίαν
θέσιν γνώσεως ἀληθοῦς ποιεῖται τοῦ θεοῦ τὸ παντελῶς
ἀνεννόητον.
Σχόλια στον Μάξιμο. , Scholia Sec. 49, line 57
11. Ὅταν ἄνους ὁ λόγος γένηται καὶ προπετὴς ὁ θυμὸς καὶ

ἄλογος ἡ ἐπιθυμία, ἄγνοια καὶ τυραννὶς καὶ ἀκολασία
κρατοῦσι τῆς ψυχῆς· ἐξ ὧν ἡ τῆς κακίας ἕξις γίνεσθαι
πέφυκεν ἔμπρακτος, συμπλακεῖσα τῇ διαφόρῳ τῶν αἰσθή-
σεων ἡδονῇ. Ταύτην γὰρ ὁ ἀριθμὸς δηλοῖ τῶν ἑκατὸν
ὀγδοήκοντα πέντε χιλιάδων· τρὶς γὰρ ἑξήκοντα συνθεὶς διὰ
τὴν ἑκάστης δυνάμεως ἐν τῷ κακῷ τελείαν κίνησιν, καὶ
προσεπάγων καὶ πέντε διὰ τὴν ἐπ' αἰσθήσεσι κατ' ἐνέργειαν
ἡδονήν, τοῦτον πληροῖς δηλονότι τὸν ἀριθμὸν τὴν ποιη-
τικὴν τῆς κακίας ἕξιν σημαίνοντα· ἣν ἔχων ἐπιφύεται τῇ
ψυχῇ τυραννικῶς ὁ διάβολος· ἣν ὁ θεός, ὡς δι' ἀγγέλου
τοῦ κατὰ τὴν γνωστικὴν σοφίαν λόγου, καταφονεύει καὶ
σῴζει τὴν ψυχήν, τὴν ἀληθῶς Ἱερουσαλήμ, καὶ τὸν ἐν τῇ
ψυχῇ νοῦν πρὸς τὴν κακίαν ἀδούλωτον.
973
12. Ἐμφύτους λογισμοὺς λέγει τὸν ἐπὶ τὰ τείχη λαόν.

13. Ἐνταῦθα φίλος ἐστὶν ὁ κύριος, τραύματα δὲ τούτου
τυγχάνουσι τὰ εἴδη τῆς ἐπαγομένης ἑκάστῳ πρὸς σωτηρίαν
παιδείας εἰς κόλασιν τῆς σαρκός, ἤγουν τοῦ σαρκικοῦ
φρονήματος, ἵνα τὸ πνεῦμα σωθῇ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ κυρίου.
Ἐχθρὸς δέ ἐστιν ὁ διάβολος, φιλήματα δὲ τούτου καθέστη
18. Παράκειται τῇ γνώμῃ φυσικῶς ἡ κατ' ἐπιτηδειότητα

δύναμις, ἐπίκειται δὲ ἡ ἕξις – τῇ γὰρ ἐπιτηδειότητι
ἐπιγίνεται – , σύγκειται δὲ ἡ ἐνέργεια διαπαντὸς τῇ ἕξει.
κἂν προχείρως ἀεὶ μὴ δείκνυται διὰ τὴν τῶν ὑλῶν
πολλάκις ἀπορίαν.
19. Ἀριθμοῦ συνάφειαν λέγει τὴν τῶν ἁπλῶν ἀριθμῶν τῶν
ἐντὸς δεκάδος ἐκφώνησιν τῷ «καί» συνδέσμῳ διακρινο-
μένην, οἷον ἓξ καὶ πέντε, καὶ δηλοῖ, εἴτ' ἐπὶ κακῷ κεῖται τῇ
γραφῇ εἴτ' ἐπὶ καλῷ, τὴν δυνάμει Ποιητικὴν ἐπιτηδειότητα
τῆς ἀρετῆς ἢ τῆς κακίας.
Ἀριθμοῦ δὲ πρόσθεσιν λέγει τὴν τῷ πολυπλασιασθέντι
εἰς ἑαυτὸν ἀριθμῷ γενομένην τοῦ ἐκ μονάδων ἁπλοῦ
ἀριθμοῦ προσθήκην τῷ «καί» συνδέσμῳ διακρινομένην,
οἷον ἑξήκοντα καὶ πέντε ἢ ἑκατὸν εἴκοσι καὶ πέντε ἢ
ἑκατὸν ὀγδοήκοντα καὶ πέντε, καθὼς ὁ παρὼν ἔχει ἀρι-
θμός, καὶ δηλοῖ οὐ μόνον τὴν ἐπ' αἰσθήσεσιν ἐπιτηδειότητι
ποίησιν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπ' αἰσθήσεσι Ποιητικὴν ἕξιν τῆς
ἀρετῆς ἢ τῆς κακίας.
ἐντὸς δεκάδος ἐκφώνησιν τῷ «καί» συνδέσμῳ διακρινο-

μένην, οἷον ἓξ καὶ πέντε, καὶ δηλοῖ, εἴτ' ἐπὶ κακῷ κεῖται τῇ
γραφῇ εἴτ' ἐπὶ καλῷ, τὴν δυνάμει Ποιητικὴν ἐπιτηδειότητα
τῆς ἀρετῆς ἢ τῆς κακίας.
Ἀριθμοῦ δὲ πρόσθεσιν λέγει τὴν τῷ πολυπλασιασθέντι
εἰς ἑαυτὸν ἀριθμῷ γενομένην τοῦ ἐκ μονάδων ἁπλοῦ
ἀριθμοῦ προσθήκην τῷ «καί» συνδέσμῳ διακρινομένην,
οἷον ἑξήκοντα καὶ πέντε ἢ ἑκατὸν εἴκοσι καὶ πέντε ἢ
ἑκατὸν ὀγδοήκοντα καὶ πέντε, καθὼς ὁ παρὼν ἔχει ἀρι-
θμός, καὶ δηλοῖ οὐ μόνον τὴν ἐπ' αἰσθήσεσιν ἐπιτηδειότητι
974
ποίησιν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπ' αἰσθήσεσι Ποιητικὴν ἕξιν τῆς

ἀρετῆς ἢ τῆς κακίας.
Ἀριθμοῦ δὲ σύνθεσιν λέγει τὴν τῶν ἐξ ἑαυτῶν εἰς
ἑαυτοὺς πολυπλασιασθέντων ἀριθμῶν εἰς ἀλλήλους σύνο-
δον, τῷ «καί» συνδέσμῳ διακρινομένην, οἷον ἑξήκοντα καὶ
πεντήκοντα ἢ ἑξακόσιοι καὶ πεντακόσιοι καὶ τοὺς τοιού-
τους, καὶ δηλοῖ οὐ μόνον τὴν κατ' ἐπιτηδειότητα δυνάμει
ποίησιν καὶ τὴν ἕξιν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπ' αἰσθήσεσι κατὰ τὴν
ἕξιν ἐνέργειαν τῆς ἀρετῆς ἢ τῆς κακίας.
17. Τρίτην ἀπάθειαν λέγει τὴν περὶ τὰ πάθη τελείαν τῆς

ἐπιθυμίας ἀκινησίαν· δι' ἣν καὶ ἡ δευτέρα γίνεσθαι πέφυκεν,
τῇ τῶν λογισμῶν καθαρότητι συνισταμένη.
18. Τετάρτην ἀπάθειαν λέγει τὴν κατὰ διάνοιαν πασῶν τῶν
αἰσθητῶν φαντασιῶν τελείαν ἀπόθεσιν· καθ' ἣν ἡ τρίτη τὴν
γένεσιν εἴληφεν, οὐκ ἔχουσα τὰς φαντασίας τῶν αἰσθητῶν
εἰδοποιούσας αὐτῇ τῶν παθῶν τὰς εἰκόνας.
19. Ἡ χιλιὰς ἀπροσδεὴς τελειότητος ὑπάρχει μονάς· πασῶν
γὰρ τῶν πρὸ αὐτῆς μονάδων καὶ ἑαυτῆς τὸν λόγον ἔχει
πληρέστατον. Διὸ καὶ συντιθεμένη μονάδος πάλιν, ἀλλ' οὐ
δεκάδος ἐστὶ ποιητική· μονὰς γὰρ τὴν τῆς χιλιάδος δια-
δέχεται σύνθεσιν, ὥς φασιν οἱ τῶν ἀριθμῶν ἠκριβωκότες
τὴν δύναμιν. Εἰκότως οὖν τὸν κατὰ τὴν θεολογίαν τριαδι-
κὸν σημαίνει λόγον ἡ τῶν χιλίων τριάς· ὃν μετὰ τῆς
τελείας ἀρετῆς ὁ τὴν νοουμένην Βαβυλωνίαν ἀφεὶς ἔχων
ἐξέρχεται.
20. Τὸ ταῦ γράμμα σταυροῦ τύπος ἐστίν, ἐν τῷ σχήματι
σῴζων τοῦ σταυροῦ τὴν ἐκτύπωσιν· τὸ δὲ ἰῶτα, ὡς
ἀκροστίχιον τοῦ Ἰησοῦ, τὸ φοβερὸν ὄνομα σημαίνει· τὸ δὲ
ἦτα, ὡς ἀκροστίχιον καὶ αὐτό, ἀρετῆς ἦθος παραδηλοῖ
παγιώτατον· ἅπερ πρὸς ἀριθμὸν μυστικῶς μετεγκλώσας,
4. Τὴν πρακτικήν, φησίν, φιλοσοφίαν φόβος εὐσέβειά τε καὶ

γνῶσις ἐργάζονται, τὴν δὲ φυσικὴν ἐν πνεύματι θεωρίαν
ἰσχὺς καὶ βουλὴ καὶ σύνεσις κατορθοῦσιν, τὴν δὲ μυστικὴν
θεολογίαν σοφία θεία μόνη χαρίζεται.
5. Μέσα καλεῖ τὴν τῶν αἰσθητῶν καὶ τῶν νοητῶν οὐσίαν,
δι' ὧν πρὸς τὸν θεόν, ὡς αἰτίαν τῶν ὄντων, ὁ ἀνθρώπινος
νοῦς ἀνάγεσθαι πέφυκεν.
975
6. Ἡ παλαιά, φησίν, διαθήκη, πράξεως καὶ ἀρετῆς ὑπάρχου-

σα σύμβολον, συμφωνεῖν τὸ σῶμα τῷ νοῒ παρασκευάζει
κατὰ τὴν κίνησιν· ἡ δὲ νέα, θεωρίας καὶ γνώσεως οὖσα
ποιητική, τὸν μυστικῶς αὐτῆς ἀντεχόμενον νοῦν τοῖς θείοις
καταφαιδρύνει γνωρίσμασιν.
7. Ἐκείνων ὁ θεός, φησίν, λέγεταί τε καὶ γίνεται κατὰ τὴν
χάριν πατήρ, τῶν μόνην ἐχόντων κατ' ἀρετὴν γνωμικὴν ἐν
πνεύματι γέννησιν· καθ' ἥν, ὥσπερ ψυχῆς πρόσωπον, τὸν
ἐν ἀρεταῖς τοῦ γεννήσαντος θεοῦ χαρακτῆρα φαινόμενον
ἔχοντες κατὰ τὸν βίον, τοὺς θεωμένους τῇ μεταβολῇ τῶν
τρόπων δοξάζειν τὸν θεὸν παρασκευάζουσιν, τὸν οἰκεῖον
βίον πρὸς μίμησιν παρέχοντες αὐτοῖς ἐξαίρετον ἀρετῆς
ἐξεμπλάριον. Οὐ γὰρ λόγῳ ψιλῷ θεὸς δοξάζεσθαι πέφυκεν,
ἀλλ' ἔργοις δικαιοσύνης πολλῷ πλείονα λόγου βοῶσι τὴν
Doctrina Patrum, Doctrina patrum (fort. auctore Anastasio Sinaïta vel

Anastasio Apocrisiario) P. 259, line 26
σώμασι, ψυχικαὶ δέ, ὡς ἐπιστήμη. κατὰ τρίτον

τρόπον ὅπερ οὔπω μὲν ἔχει, ἐπιτηδειότητα δὲ ἔχει
πρὸς τὸ δέξασθαι, ὅπερ ἦν τὸ πρῶτον σημαινό-
μενον τοῦ δυνάμει. κατὰ τέταρτον δὲ τρόπον ἡ
φυσικὴ ποιότης ἤγουν ἡ φυσικὴ ἕξις, ὡς ἡ θερ-
μότης τοῦ πυρὸς καὶ τοῦ καθεύδοντος ἡ ὄψις καὶ
τῆς χιόνος ἡ ψύξις. καὶ ἡ πέμπτη δὲ ἡ τελικὴ
ἐνέργεια, ὡς ἡ ὅρασις καὶ ἡ θερμότης. κατὰ οὖν
τὸ τέταρτον σημαινόμενον ἔλαβεν ὁ Ἀριστοτέλης
τὴν ὡς κατὰ στέρησιν καὶ ἕξιν τῶν ἀντικειμένων
ἀντίθεσιν ἤγουν τῆς δυνάμεως, εἴτε τῆς ποιητικῆς
ἢ τῆς παθητικῆς. διάθεσιςδέ ἐστιν ἡ κατὰ
συμβεβηκὸς τοιάδε ἑκάστου ποιότης.
Ἐπίθετονὄνομά ἐστι τὸ ἐπὶ κυρίων ἢ προσηγορικῶν
ὁμωνύμως τιθέμενον καὶ δηλοῦν ἔπαινον ἢ ψόγον.
λαμβάνεται δὲ τριχῶς, ἀπὸ ψυχῆς, ἀπὸ σώματος,
ἀπὸ τῶν ἐκτός. ἀπὸ μὲν ψυχῆς, ὡς σώφρων, ἀκό-
λαστος, ἀπὸ δὲ σώματος, ὡς ταχύς, βραδύς, ἀπὸ
δὲ τῶν ἐκτός, ὡς πλούσιος, πένης. Ἐπουσιώδηδὲ καλοῦσιν οἱ φιλόσοφοι
τὰ ἀχώριστα συμβεβηκότα.

976
ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. ἀμήν.

Ἀποκάλυψις ὀφθεῖσα τῷ ἁγίῳ Γρηγορίῳ, δι' ἧς ἐδιδάχθη παρὰ
τῆς ἀχράντου θεοτόκου διὰ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ θεολόγου
τὴν πίστιν τὴν ὀρθόδοξον.
Εἷς θεὸς ἀρχὴ καὶ πατὴρ λόγου ζῶντος, σοφίας ὑφε-
στώσης καὶ δυνάμεως καὶ χαρακτῆρος ἰδίου, τέλειος τελείου
γεννήτωρ, πατὴρ υἱοῦ μονογενοῦς. καὶ εἷς κύριος, μόνος
ἐκ μόνου, θεὸς ἐκ θεοῦ, χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως τοῦ
πατρός, εἰκὼν θεοῦ θεός, λόγος ἐνεργὸς καὶ τῆς πάντων
ὑποστάσεως αὐτουργός, σοφία τῆς τῶν ὅλων ὑποστάσεως
περιεκτικὴ καὶ δύναμις τῆς ὅλης κτίσεως ποιητική, υἱὸς
ἀληθινὸς ἐξ ἀληθινοῦ πατρός, ἀόρατος ἀοράτου, ἄφθαρτος
ἀφθάρτου καὶ ἀθάνατος ἀθανάτου καὶ ἀΐδιος ἀϊδίου. καὶ ἓν
πνεῦμα ἅγιον ἐκ θεοῦ τὴν ὕπαρξιν ἔχον καὶ δι' υἱοῦ πεφηνὸς
τοῖς ἀνθρώποις, εἰκὼν τοῦ υἱοῦ τελείου τελεία, ζωὴ ζώντων,
ἁγιότης καὶ πηγὴ ἁγιωσύνης, ἁγιασμοῦ χορηγόν, δι' οὗ θεὸς
ἐν τοῖς πιστεύουσιν ἅπασιν ὁ ἐπὶ πάντων καὶ υἱὸς ὁ διὰ
πάντων. τριὰς τελεία, δόξῃ καὶ ἀϊδιότητι καὶ βασιλείᾳ μὴ
μεριζομένη μηδ' ἀπαλλοτριουμένη. οὔτε οὖν κτιστόν τι καὶ
δοῦλον ἐν τῇ τριάδι οὔτε ἐπείσακτον, ὡς πρότερον μὲν οὐχ
ὑπάρχον, ὕστερον δὲ ἐπεισελθόν, οὐδὲ ἐνέλιπέ ποτε υἱὸς πατρὶ

ἀνομοίων μὴ τραπέντα. οὐ γὰρ γλώσσης καὶ γραμμάτων ὁ φυσικός

μου λόγος ἐστί, κἂν δι' αὐτῶν αὐτοῦ ποιοῦμαι τὴν προφοράν, ἀλλ'
ἐμοῦ τοῦ κατὰ φύσιν λαλοῦντος καὶ δι' ἀμφοῖν αὐτὸν ὡς ἐμὸν
ἐκφωνοῦντος, τῆς μὲν νοερᾶς μου ψυχῆς φυσικῶς ἀεὶ πηγαζόμενον,
διὰ δὲ τῆς σωματικῆς μου γλώσσης ὀργανικῶς, ὡς ἔφην, ὅτε χρή,
προφερόμενον. ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς
ἀνείκαστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ κατὰ
φύσιν τῆς ψυχῆς λογικὴ προσφέρεται δύναμις, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς
ὑπερφυοῦς τοῦ θεοῦ σωματώσεως διὰ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκός,
ἐν οἷς ἂν θεϊκῶς ἐνήργησε, δίχα τροπῆς ἡ παντοκρατορικὴ καὶ τῶν
ὅλων ποιητικὴ τῆς ὅλων θεότητος ἐνέργεια διεδείκνυτο, πάσης ἐκτὸς
κατὰ φύσιν περιγραφῆς διαμένουσα, κἂν διὰ σαρκὸς διέλαμπε φύσει
πεπερασμένης. οὐ γὰρ πέφυκε περιγράφεσθαι γεννητῇ φύσει τὸ κατὰ
φύσιν ἀγέννητον, κἂν συνέφυ αὐτῷ κατὰ σύλληψιν πάντα περιγρά-
977
φουσαν νοῦν, οὔτε μὴν εἰς αὐτὸν αὐτῷ φέρεσθαι φύσεώς ποτε καὶ
φυσικῆς ἐνεργείας, ἕως ἂν ἑκάτερον τῆς ἰδίας ἐντὸς μένει φυσικῆς
ἀτρεψίας. ὁμοφυῶν γὰρ μόνων ἡ ταυτουργός ἐστι κίνησις σημαίνουσα
τὴν οὐσίαν, ἧς φυσικὴ καθέστηκε δύναμις, ἑτεροφυοῦς ἰδιότητος οὐσίας
εἶναι κατ' οὐδένα λόγον ἢ γενέσθαι δίχα τροπῆς δυναμένην.
Σούδα λεξικόν. alpha, entry 4093, line 1
ὀρνέοις· ἡ δὲ χειροτονητὴ, ὡς ἐπὶ βασιλέως ἀνθρώπων. Μαρῖνός

φησι· γέγονε δὲ ἡμῖν ἡ ἀρχὴ οὐκ ἀρχὴ μόνον, οὐδὲ κατὰ τὴν παροι-
μίαν ἥμισυ τοῦ παντός. αὐτὸ δὲ ὅλον τὸ πᾶν.
Ἀρχή.ἀρχαὶ τῶν ὅλων δύο
τὸ ποιοῦνκαὶ τὸ πάσχον,
τὸ ποιοῦν δὲ τὸν ἐντὸ μὲν οὖν πάσχον εἶναι
αὐτῇ λόγον, τὸν θεόν.τὴν ἄποιον οὐσίαν, τὴν ὕλην.
διαφέρει δὲ ἀρχαὶ καὶ στοιχεῖα· τὰς μὲν γὰρ εἶναι ἀγενήτους καὶ
ἀφθάρτους, τὰ δὲ στοιχεῖα κατὰ τὴν ἐκπύρωσιν φθείρεσθαι. ἀλλὰ καὶ
ἀσωμάτους εἶναι τὰς ἀρχὰς καὶ ἀμόρφους, τὰ δὲ μεμορφῶσθαι.
Ἀρχή·ποιητική· εἰδική· τελική. ὁ δὲ Ἀριστοτέλης φησὶν, ὅτι
ἡ ψυχὴ οἷον ἀρχὴ τῶν ζῴων ἐστὶν, ὡς ποιητικὴ, εἰδικὴ, τελική· αὗται
γάρ εἰσιν αἱ κυρίως ἀρχαί. ὡς μὲν οὖν ποιητικὴ, ὅτι αὕτη κινεῖ τὸ
ζῷον μόνῃ τῇ βουλήσει καὶ οὐ δεῖται μοχλείας τινός· ὡς εἰδικὴ δὲ,
ὅτι αὐτή ἐστιν ἡ εἰδοποιοῦσα τὸ ζῷον καὶ ἁπλῶς τὰ ἔμψυχα. λέγεται
γὰρ τὰ ἔμψυχα εἴδη αὐτὸ τοῦτο εἶναι κατὰ τὴν ψυχήν· τὸ γὰρ
κρεῖττον ἐν ἑκάστῳ τῶν φυσικῶν εἶδός ἐστιν ἑκάστου· κρεῖττον δὲ ἐν
τοῖς ἐμψύχοις ἡ ψυχή. ὡς τελικὸν δὲ, ὅτι αὐτῆς ἕνεκα τὸ σῶμα·
ἔστι γὰρ τὸ μὲν σῶμα ἕνεκά του, αὐτὴ δὲ οὗ ἕνεκα. ὅθεν καὶ ἡ
διοργάνωσις τῶν ζῴων ἄλλη καὶ ἄλλη πρὸς τὴν ἰδιότητα τῆς ἐν
ἑκάστῳ ψυχής. ἀλλ' ἡ μὲν ψυχὴ τῶν ζῴων πορρωτέρω ἀρχή,
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter alpha, entry 4243, line 1
σεται. ὁ Αἴας φησὶν, ἵνα μή τις αὐτῷ ἀκολουθήσῃ. καὶ Ἀστιβῆ,

ἄβατον ποσί. καὶ Ἀστιβής,ὁ ἄβατος ἢ ἀσφαλής. καὶ Εὐστι-
βής,ὁ καλὴν βάσιν ἔχων. εὐστιβὲς αἰθυίαις ἰχθυβόλοισι λέπας. ἐν
Ἐπιγράμμασι. καὶ Ἀστείβητος,ἀδιόδευτος τρίβος.
Ἀστικῶς:εὐσυνέτως, ἐμφρόνως. ὁ δὲ πάντων ἀστικῶς τὴν
πρόθεσιν κατανοήσας διχῇ διεῖλε τοὺς προσχωρήσαντας. λέγεται δὲ
Ἀστικὸςκαὶ ὁ πολιτικός. καὶ τοὺς ἀστικοὺς ὁ ἄγροικος, ὁ Θεο-
λόγος φησί.
Ἄστιπτος:ἄβατος, ἀδιόδευτος. Σοφοκλῆς· ἀκτὴ μὲν ἥδε τῆς
978
περιρρύτου χθονὸς Λήμνου, βροτοῖς ἄστιπτος, οὐδ' οἰκουμένη.

Ἀστισμός:πιθανολογία. ἀποστῆναι ῥητορικῆς καὶ ποιητικῆς
καὶ ἀστισμῶν.
Ἄστομοι ἵπποι:σκληρόστομοι. ἄστομοι πῶλοι βίᾳ φέρουσιν.
Ἀστόργους:τοὺς ἀπηνεῖς καὶ ἀφίλους, ἀσπόνδους δὲ τοὺς
ἀδιαλλάκτους καὶ μνησικάκους, ἀνελεήμονας δὲ τοὺς ἀκαμπεῖς καὶ
ἀνενδότους πρὸς ἔλεον.
Ἀστός:πολίτης.
Ἀστοχῶ·γενικῇ.
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter delta, entry 1146, line 2
λογισμοῖς. ἢν δ' ἐφ' ἡσυχίην ἔλθῃς, λήθην τάχος ἕξει φίλτρον καὶ
νήψας αἰσχρᾶς καταπαύσεται ὁρμῆς. ἀκούσας τοίνυν ὁ Διογένης ταῦτα
τὸν μὲν θυμὸν κατεστόρεσεν, ἐλπίδος δὲ ὑπεπλήσθη χρηστῆς, ἔχων
τῆς τοῦ παιδὸς σωφροσύνης ἐγγυητὰς ἀξιόχρεως· καὶ ἐν ταὐτῷ βελτίων
ἐγένετο ὁ πατὴρ ἡμερωθείς τε καὶ πραϋνθεὶς τὸν τρόπον. τοῦτό τοι
καὶ ὁ τραγικὸς Αἵμων, ὁ τοῦ Σοφοκλέους, ἀπεδείξατο, τῆς Ἀντιγόνης
ἐρῶν καὶ πικρῷ ζυγομαχῶν πατρὶ τῷ Κρέοντι· καὶ γάρ τοι καὶ
ἐκεῖνος ὁμοίως ἐλαυνόμενος ξίφει πρὸς τὸν ἔρωτα καὶ τὸν πατέρα
τὴν νόσον διελύσατο.
Διογένης ἢ Διογενειανός,Κυζικηνός, γραμματικός. ἔγραψε
Πάτρια Κυζίκου, Περὶ τῶν ἐν τοῖς βιβλίοις σημείων, Περὶ ποιητικῆς,
Περὶ στοιχείων.
Διόγνητος:ὄνομα κύριον.
Διοδεία:ἡ διέλευσις.
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter epsilon, entry 960, line 2
μηδὲν αὐτὸν λαθεῖν δύναται ἔμβραχυ.

Ἔμβραχυ:συντόμως, καὶ οἷον ἐν βραχεῖ.
Ἐμβριθές:στερρόν, στιβαρόν. τὴν περὶ βασιλέως Ἰουστίνου
κρατήσασαν δόξαν, ὥς ἐστι μάλα ἐμβριθής τε καὶ κατηκριβωμένος.
καὶ Πέτρος ὁ ῥήτωρ καὶ μάγιστρος ἐμβριθής τε ἦν καὶ ἀνάλωτος ἐν
τῷ ῥητορεύειν καταμαλάξαι φρονήματα βαρβαρικά.
Ἐμβριθεστάτη:στερροτάτη. εἷλε δὲ πόλιν Ὀρτόβριγα, δο-
κοῦσαν κατὰ τὸ μέγεθος καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀνθρώπων ἐμβρι-
θεστάτη εἶναι.
Ἐμβριθέστατος.καὶ γὰρ ἐν τοῖς λόγοις ἐμβριθέστατος καὶ
φιλογράμματος ἱκανῶς γενόμενος ἥπτετο καὶ ποιητικῆς.
Ἐμβρίθεια.
Ἐμβριθῆ νοῦν:στερεὸν καὶ ἔμφρονα λογισμόν. Πισίδης·
979
ἔσω τῶν ἀσπίδων ἦλθες ἐμβριθεῖ τάχει. Μένανδρος· ὁ δὲ Ταν-

χοσδρώ, ὁ τοῦ Χοσρόου στρατηγός, οὐχὶ ἐλέφαντάς τε καὶ ἀγροίκων
ὅμιλον καὶ ἕτερα ἄττα φόβητρα κόμπῳ μὲν ἁρμόδια, ἐνεργὰ δὲ καὶ
ἐμβριθῆ οὐδαμῶς, ἀλλὰ τοὺς μαχιμωτάτους τε καὶ εὐοπλοτάτους ἀγείρας
πλήθους τε ἀγεννοῦς ἀντάλλαγμα, τοὺς τὰ πολέμια δεινοὺς ἀπο-
κρίνας. καὶ αὖθις· ἑστάναι τε ἐμβριθέστατα καὶ ἐπαμύνειν τῇ πόλει.
Ἐμβριμᾶται:μετὰ αὐστηρότητος ἐπιτιμᾷ. καὶ ἅμα γινόμενοι
μανιώδεις καὶ ἐμβριμούμενοι τὰ πονηρὰ ἀπελαύνειν ἐδόκουν.
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter theta, entry 178, line 7
Θεοπρόπος:μάντις, ἢ θεοῦ προφήτης.

Θεοπτία:ἡ θεία ὀπτασία. Ὀπτείαδὲ καὶ Ἐποπτεία.
Θεορρημοσύνην:τὴν θείαν διδασκαλίαν, τὴν κατήχησιν.
Θεόρρυτον:ἐκ θεοῦ προϊὸν ἢ προχεόμενον.
Θεός·ὅτι Φίλων τοῦ θεὸς καὶ κύριος τὴν σημασίαν ἑρμηνεῦσαι
πειρώμενος τῆς βασιλικωτάτης τριάδος ἔννοιαν ἔσχεν. φάσκων γὰρ
ὅτι εἷς ἐστι ὁ θεὸς οὐ πρὸς τὸν ἀριθμὸν κατέδραμε τῆς μονάδος,
ἀλλὰ πρὸς τὸ μυστήριον τῆς ἁγίας τριάδος, τὸ τῶν μὲν πάντῃ διαι-
ρετῶν ἑνικώτερον, τῶν δὲ ὄντως μοναδικῶν ἀφθονώτερον. καὶ οὕτω
κατακράτος εἷλεν αὐτοῦ τὴν ψυχήν, ὡς εἰπεῖν, δύο μὲν εἶναι τὰς τοῦ
ὄντος δυνάμεις, ὧν ἡ μὲν ποιητικὴ καὶ ἐνεργητική, φησί, καλεῖται
θεός, ἡ δὲ βασιλικὴ καὶ τιμωρητικὴ κύριος. θεὸν δὲ εἶναι δοξά-
ζουσιν Ἕλληνες ζῷον ἀθάνατον, λογικόν, τέλειον, νοερόν, ἐν εὐδαι-
μονίᾳ, κακοῦ παντὸς ἀνεπίδεκτον, προνοητικὸν κόσμου τε καὶ τῶν ἐν
κόσμῳ· μὴ εἶναι μέντοι ἀνθρωπόμορφον· εἶναι δὲ τὸν μὲν δημιουργὸν
τῶν ὅλων καὶ ὥσπερ πατέρα πάντων, κοινῶς δὲ καὶ τὸ μέρος αὐτοῦ
τὸ διῆκον διὰ πάντων, ὃ πολλαῖς προσηγορίαις προσονομάζεται κατὰ
τὰς δυνάμεις.
Θεός·Δαβίδ φησι· πρὸς τὸν θεὸν τὸν ἰσχυρόν, τὸν ζῶντα.
ἔνθεν καὶ τὸ τρισάγιον ἡμῖν ἐξύμνηται.
Θεός·Ἀριστοφάνης· ὅταν τις θεῶν βλάπτῃ, δύναιτ' ἂν οὐδ' ἂν
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter mu, entry 94, line 5
λακίζεσθαι, τοὺς δὲ ἄνδρας ἀσθενεῖν.

Μαλακία:ἡ ἐπὶ τῆς σαρκὸς ἀσέλγεια.
Μαλακίων:ὁ μαλακός.
Μαλακόν:ἁπαλόν, ἢ καὶ ἀσελγές. ὁ δὲ οὐ πάνυ δεξιῶς
ὑπεξῆλθεν ἀθυμίᾳ καὶ πληγῶν πλειόνων γενομένων, διὰ τὸ μαλακῶς
τὸν τράχηλον παρασχεῖν.
Μαλακός·ὅτι πάντων φρονιμώτερον ζῷον ὁ ἄνθρωπος καὶ τὴν
γεῦσιν, ἁφὴν οὖσαν, ἀκριβεστέραν ἔχει, διότι μαλακώτερος καὶ τὴν
980
ἁφὴν αἰσθητικώτερος· θᾶττον γὰρ διαφορεῖται τὰ περιττώματα, καὶ

οὐκ ἐπιθολοῦται αὐτοῦ τὸ φανταστικὸν καὶ λογιστικόν. ἐπιστῆσαι δὲ
χρή, μήποτε ὡς ὑλικὸν αἴτιον αἰτιᾶται τὴν σάρκα· οὐ γὰρ ποιητική
ἐστι φρονήσεως, ὡς συναίτιον. διὰ γὰρ τὸν σύνδεσμον συνδιατίθεται
τὰ ψυχικὰ κινήματα ταῖς τοῦ σώματος κράσεσιν, οὐ γεννώμενα ὑπὸ
τῆς κράσεως, ἀλλ' οὐκ ἄνευ τῆς τοιᾶσδε κράσεως τοιῶσδε ἢ τοιῶσδε
ἐνεργοῦντα. εἰ δέ τινα εἴη ἄλλα τοῦ ἀνθρώπου μαλακωτέραν ἔχοντα
σάρκα, οἱ σκώληκες, τοῖς ἄλλοις δηλονότι ἐλλείπουσιν· οὐ γὰρ ἔχουσι
τέλειον τὸ φανταστικόν· ἀλλὰ νῦν περὶ τῶν τελείων ζῴων ὁ λόγος.
τάχα δὲ οὐδὲ σὰρξ ἡ τῶν σκωλήκων, ὡς οὐδὲ τῶν μυιῶν. ὅτι δὲ τῷ
μαλακωτέραν ἔχειν τὴν σάρκα ὁ ἄνθρωπος φρονιμώτερος, σημεῖόν ἐστι
τὸ τοὺς μαλακωτέρους τῶν ἀνθρώπων φρονιμωτέρους καὶ εὐφυεστέ-
ρους εἶναι, τῶν ἄλλων ἁπάντων διαθέσεων καὶ φυσικῶν ἰδιωμάτων
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter nu, entry 393, line 14
ἐκείνου πεμπομένους πλακοῦντας τῷ Καίσαρι, ἤγουν μελιττούτας, Νικο-

λάους αὐτὸν καλεῖν. καὶ διαμένει τοῦτο ἄχρι τῆς σήμερον. ἔγραψε
καὶ περὶ τοῦ ἰδίου βίου καὶ τῆς ἑαυτοῦ ἀγωγῆς. οὗτος ὁ Δα-
μασκηνὸς ἐν τῇ ἄλλῃ παιδείᾳ τεθραμμένος διὰ τὸ καὶ τὸν πατέρα
αὐτοῦ περὶ ταῦτα μάλιστα σπουδάσαι, ἐπειδὴ ἀπ' αὐτῆς αὐτῷ ὅ τε
πλοῦτος καὶ ἡ δόξα ὑπεγένετο, ἔτι μᾶλλον ηὔξησε ταύτην ἔρωτά τινα
ἀδιήγητον αὐτῆς σχών, ἄλλως τε καὶ φύσεως οὐ φαύλης λαβόμενος,
ὥστε πρὶν γενειᾶν, εὐδόκιμος εἶναι ἐν τῇ πατρίδι καὶ τῶν ἡλίκων
διαφέρειν· γραμματικῆς τε γὰρ οὐδενὸς χεῖρον ἐπεμεμέλητο καὶ δι'
αὐτὴν ποιητικῆς πάσης, αὐτός τε τραγῳδίας ἐποίει καὶ κωμῳδίας
εὐδοκίμους· ἔτι μᾶλλον ὕστερον αὐξηθείς, ὥστε καὶ τὴν δύναμιν συν-
αυξῆσαι ῥητορικῆς τε καὶ μουσικῆς καὶ τῆς περὶ τὰ μαθήματα θεωρίας
καὶ φιλοσοφίας πάσης. ζηλωτὴς γὰρ Ἀριστοτέλους γενόμενος καὶ τὸ
ποικίλον τῆς περὶ τὸν ἄνδρα παιδείας ἀγαπήσας χάριν εἰδέναι πᾶσιν
ἔλεγεν ἀεὶ τοῖς μαθήμασι πολὺ μὲν ἔχουσι τὸ ἐλευθέριον, πολὺ δὲ τὸ
χρήσιμον εἰς τὸν βίον, πάντων δὲ μάλιστα τὸ εὐδιάγωγον πρός τε
νεότητα καὶ γῆρας. ἔλεγε δὲ καὶ τὰς Μούσας ἄρα διὰ τοῦτο πολλὰς
ὑπὸ τῶν θεολόγων παραδεδόσθαι, ὅτι πολὺ τὸ ποικίλον ἔχει τὰ παι-
δεύματα καὶ πρὸς πᾶσαν βίου χρῆσιν οἰκεῖον· καὶ οὔτε τὴν ἐμπειρίαν
αὐτῶν οὔτε τὴν ἀπόλειψιν ὁμοίως ὑπελάμβανεν
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter pi, entry 44, line 3
καὶ αὖθις· ὁποῖα παλαμᾶται. ἀντὶ τοῦ τεχνάζεται. καὶ Ἀπά-

λαμνοςπαρ' Ὁμήρῳ, ὁ ἄτεχνος.
Παλάμη:τέχνη. Ἡρόδοτος· ἔλεγέ σφιν ὡς δοκέοι ἔχειν πα-
981
λάμην, τῇ ἐλπίζοι τῶν βασιλέως συμμάχων ἀποστήσειν τοὺς ἀρίστους.

Παλάμῃ οὖν τῇ ἀρχῇ.
Παλαμήδειος λόγος:τοῦ Παλαμήδους.
Παλαμήδης,Ἐλεατικός, γραμματικός. Κωμικὴν καὶ τραγικὴν
λέξιν, Ὀνοματολόγον, ὑπόμνημα εἰς Πίνδαρον τὸν ποιητήν.
Παλαμήδης,Ναυπλίου καὶ Κλυμένης, Ἀργεῖος, ἐποποιός. ἦν
δὲ οὗτος ἀνεψιὸς τοῦ βασιλέως Ἀγαμέμνονος πρὸς μητρός. ἔσχε δὲ
εὐφυῶς πρός τε φιλοσοφίαν καὶ Ποιητικὴν καὶ εὑρετὴς γέγονε τοῦ ζ
στοιχείου καὶ τοῦ π καὶ τοῦ φ καὶ τοῦ χ, ψήφων τε καὶ πεσσῶν καὶ
κύβων καὶ μέτρων καὶ σταθμῶν. τὰ δὲ ποιήματα αὐτοῦ ἠφανίσθη
ὑπὸ τῶν Ἀγαμέμνονος ἀπογόνων διὰ βασκανίαν. ὑπολαμβάνω δὲ καὶ
τὸν ποιητὴν Ὅμηρον αὐτὸ τοῦτο πεπονθέναι καὶ μηδεμίαν τοῦ ἀν-
δρὸς τούτου μνήμην ποιήσασθαι. ὅτι ἠφανίσθη τὰ Παλαμήδους ποιή-
ματα διὰ βασκανίαν ὑπὸ Ὁμήρου. ἅπτεται δὲ καὶ τῶν μεγίστων ἀν-
δρῶν ὁ φθόνος· ὡς εἴθε μὴ παρεισέδυ τῷ βίῳ, ἢ παρεισδὺς μή μου
περιέσοιτο· ἐρρέσθω δὲ καὶ ἀπέστω. ὅσα γὰρ δέδηγμαι τὴν καρδίαν, καὶ
οἷα δέδορκα τῷ μακρῷ χρόνῳ. ἀλλ' εἴη μοι βίος πανεπάρκιος. ὄμμα
βάλοι δὲ μήποτ' ἐφ' ἡμετέραις ἐλπίσι βασκανίη· φησί τις τῶν παλαιῶν.
πολὺν χρόνον κατ' ἐπιγαμίαν διατρίψας ἐν Ἑλλάδι. ἀχθεὶς οὖν παρὰ

Μάρσου πρὸς Ἴλλουν καὶ διελθὼν λόγον περὶ ψυχῆς ἐκ χρόνου κομ-
ψῶς πεφροντισμένον, ἐπεὶ ὁ οὐκ εἰδὼς τοῦ εἰδότος ἐν οὐκ εἰδόσιν,
ὡς εἶπε Πλάτων, πιθανώτερος ὑπάρχει, φενακισθεὶς Ἴλλους μεμερι-
μνημένῃ στωμυλίᾳ, λογιώτερον αὐτὸν πάντων ἔκρινε τῶν παιδευτῶν
τῆς Κωνσταντίνου. διὸ καὶ πολλὴν δοὺς αὐτῷ ἐκ δημοσίων παρα-
μυθίαν, τοὺς φοιτῶντας ἐς μουσεῖα κατ' ἐκλογὴν ἐκέλευσε παιδεύειν.
ἡ μὲν οὖν εὐδαιμονία τούτου τοιαύτην ἀφορμὴν λαβοῦσα πολλῶν
αἰτία ἀτυχημάτων γέγονε τῇ πολιτείᾳ. ἦν δὲ ὁ Παμπρέπιος Αἰγύπ-
τιος. ποιητικὸς δὲ ὢν καὶ πρὸς ποίησιν εὐφυὴς ἀφίκετο καὶ Ἀθήναζε,
κατὰ τὴν Ποιητικὴν ἐπιτήδευσιν τὰ ἀναγκαῖα τῷ βίῳ προσποριούμενος.
οἱ δὲ Ἀθηναῖοι γραμματικὸν αὐτὸν ἐποιήσαντο καὶ ἐπὶ νέοις διδά-
σκαλον ἔστησαν. ὁ δὲ φιλότιμος ὢν καὶ οὐδενὸς ἐθέλων φαίνεσθαι
δεύτερος, ἁμιλλώμενος ἦν πρὸς ἅπαντας, πλὴν μόνου Πρόκλου καὶ
τῶν ἄλλων φιλοσόφων. τῆς δὲ οὐχ οἷός τε ἦν οὐδὲ ἅπτεσθαι τῆς
σοφίας. περὶ δ' οὖν τὴν ἄλλην προπαιδείαν οὕτω διεπονεῖτο καὶ ἐς
τοσοῦτον διεγυμνάζετο ὁ Παμπρέπιος, ὥστε ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ λογιμώ-
τατος εἶναι ἔδοξε καὶ πολυμαθέστατος τῶν αὐτόθι παιδείας μετειλη-
χότων, Πλουτάρχου τε τοῦ Ἱερίου, ἀνδρὸς Ἀθηναίου, καὶ Ἀλεξαν-
982
δρέως Ἑρμείου τοῦ ῥήτορος, ὧν τὸ κλέος ὑπερβαλεῖν ἐσπουδάκει τῆς

πολυμαθίας. τέως μὲν τοίνυν ἐτιμᾶτο πρὸς τῶν Ἀθηναίων,
Πάντοσε:πανταχοῦ.
Παντουργῷ:πάντα πράττοντι καὶ μηδὲν ὑποστελλομένῳ· ἢ
πανούργῳ καὶ ἀναιδεῖ. Σοφοκλῆς· φωτὶ παντουργῷ φρένας ἔπραξαν
ἀνδρὸς τοῦδ' ἀπώσαντες κράτη.
Πάντως:παντελῶς. οὐδὲ μνήμας σύγε πάντως νικήσεις.
Παντοίας ἤδη μούσης πειραθέντες καθ' ἑαυτούς:τουτ-
έστι ποικίλης καὶ παντοδαπῆς.
Πανοικί:ὅλῳ οἴκῳ.
Πάνυ:λίαν.
Πανύασις,Πολυάρχου, Ἁλικαρνασσεύς, τερατοσκόπος καὶ ποι-
ητὴς ἐπῶν· ὃς σβεσθεῖσαν τὴν Ποιητικὴν ἐπανήγαγε. Δοῦρις δὲ Διο-
κλέους τε παῖδα ἀνέγραψε καὶ Σάμιον, ὁμοίως δὲ καὶ Ἡρόδοτος Θού-
ριον. ἱστόρηται δὲ Πανύασις Ἡροδότου τοῦ ἱστορικοῦ ἐξάδελφος·
γέγονε γὰρ Πανύασις Πολυάρχου, ὁ δὲ Ἡρόδοτος Λύξου τοῦ Πολυ-
άρχου ἀδελφοῦ. τινὲς δὲ οὐ Λύξην, ἀλλὰ Ῥοιὼ τὴν μητέρα Ἡροδό-
του, Πανυάσιδος ἀδελφήν, ἱστόρησαν. ὁ δὲ Πανύασις γέγονε κατὰ
τὴν οηʹ ὀλυμπιάδα, κατὰ δέ τινας πολλῷ πρεσβύτερος· καὶ γὰρ ἦν
ἐπὶ τῶν Περσικῶν. ἀνῃρέθη δὲ ὑπὸ Λυγδάμιδος τοῦ τρίτου τυραν-
νήσαντος Ἁλικαρνασσοῦ. ἐν δὲ ποιηταῖς τάττεται μεθ' Ὅμηρον, κατὰ
δέ τινας καὶ μετὰ Ἡσίοδον καὶ Ἀντίμαχον. ἔγραψε δὲ καὶ Ἡρακλει-
άδα ἐν βιβλίοις ιδʹ, εἰς ἔπη ͵θʹ, Ἰωνικὰ ἐν πενταμέτρῳ, ἔστι δὲ τὰ
Περιτέμνω·αἰτιατικῇ.
Περιτεύξεται:συντύχῃ, περιπεσεῖται.
Περιτεχνᾶσθαι:δολιεύεσθαι, κακὰ μηχανᾶσθαι. τὴν γὰρ διά-
νοιαν αὐτοῦ σαφῶς εἰδότες καὶ περιτεχνᾶσθαί τι τοιοῦτον νομίσαντες
οὐχ οἷς ἐκεῖνος εἶπε προσέσχον, ἀλλ' οἷς αὐτοὶ ὑπώπτευον.
Περιτιθῶ·αἰτιατικῇ.
Περίτιος:μήν, ὁ Φεβρουάριος κατὰ Μακεδόνας.
Περιτομή·ἡ περιτομὴ τοῖς Ἰουδαίοις διὰ τρεῖς αἰτίας ἐδόθη.
ὥστε σημεῖον εἶναι πίστεως, καὶ τοῦ Ἀβραμιαίου γένους δηλωτικὸν
καὶ σύμβολον, καὶ αἴνιγμα πολιτείας καθαρᾶς καὶ σώφρονος. ὥστε οὐχ
ὡς δικαιοσύνης ποιητικὴ ἐδόθη, ἀλλὰ σφραγὶς καὶ σημεῖον τῆς ἐκ πί-
στεως δικαιοσύνης τοῦ Ἀβραάμ.
Περιττός:ἀντὶ τοῦ πολύς. Σαλούστιος, ὁ τῆς αὐλῆς ἔπαρ-
χος, ἀνὴρ ἦν διαφερόντως περιττὸς εἰς φιλανθρωπίαν.
983
Περιττότερα:μείζονα. τὰ δὲ λεγόμενα χρυσᾶ μῆλα τῶν

Ἑσπερίδων οὐ χρυσᾶ ἦσαν, ἀλλὰ περιττότερα τῶν ἄλλων.
Περιτράγῃ:περικόψει, περιφάγῃ. ἀντὶ τοῦ κλέψει. Ἀριστο-
φάνης· κἀν τὤχλῳ φυλάττεσθαι σφόδρα, μή τις λαθών σου περιτράγῃ
τὰ χρυσία.
πατὴρ ἐκ τοῦ Κόδρου γένους κατήγετο, τοῦ Μελάνθου υἱοῦ. ἱστόρηται

δέ, ὡς ἔκ τινος θείας ὄψεως ἡ μήτηρ Πλάτωνος ἔγκυος ἐγένετο, ἐπι-
φανέντος αὐτῇ τοῦ Ἀπόλλωνος. καὶ ἡνίκα ἔτεκε τὸν Πλάτωνα, τότε
αὐτῇ ὁ ἀνὴρ συνεγένετο. ἐτέχθη δ' ἐν Αἰγίνῃ ἐν τῇ πηʹ ὀλυμπιάδι
μετὰ τὰ προοίμια τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου, καὶ ἐβίω ἔτη βʹ
καὶ πʹ. τελευτᾷ δὲ ἐπὶ τῆς ρηʹ ὀλυμπιάδος, οὐδὲ γάμον τινὰ οὐδὲ
ὁμιλίαν καθάπαξ σώματος εἰς πεῖραν δεξάμενος· εὐωχήθη δ' ἐν ἑορτῇ
καὶ ὑπνῶν ἀπεβίω. καὶ ἕτεροι δὲ ἐγένοντο μετ' αὐτὸν υἱοὶ τῷ Ἀρί-
στωνι Ἀδείμαντος καὶ Γλαύκων καὶ Ποτώνη θυγάτηρ. καὶ τὰ μὲν
πρῶτα γράμματα διδάσκεται παρά τινι Διονυσίῳ, ἐγυμνάσθη δὲ τὰ εἰς
παλαίστραν παρ' Ἀρίστωνι τῷ Ἀργείῳ· εἶτα μαθὼν Ποιητικὴν γράφει
διθυράμβους καὶ τραγῳδίας· ἀπογνοὺς δὲ τούτων ἐφιλοσόφησε παρὰ
Σωκράτει ἐπὶ ἔτη κʹ. καὶ λόγος, ἰδεῖν Σωκράτην, καθ' ἣν ἡμέραν
αὐτῷ παρεδόθη Πλάτων, κύκνον αὐτοῦ τοῖς γόνασιν ἐπικαθήμενον.
προσηγορεύετο δὲ Ἀριστοκλῆς, διὰ δὲ τὸ πλατὺς εἶναι τὸ στέρνον
Πλάτων ἐπωνομάσθη, ἄλλοι δὲ ὡς πλατὺν ἐν λόγοις Πλάτωνα κλη-
θῆναι. τρὶς δὲ ἐν Σικελίᾳ Πλάτων ἦλθε πρὸς τοὺς τυράννους Διονυ-
σίους· καὶ ἐπράθη ὑπὸ τοῦ τυράννου. ἐπρίατο δὲ αὐτὸν Ἀννίκερίς
τις Λίβυς καὶ ἀφῆκε. διέτριβε δὲ ἐν τῇ Ἀκαδημίᾳ παιδεύων·
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter pi, entry 3077b, line 1
Ποιά:ἡ πεποιημένη φωνή.

Ποιάντειον πεδίον.
Ποιεῦμεν:ποιοῦμεν.
Ποίη:ὁ ἐνιαυτὸς παρὰ Καλλιμάχῳ· παρὰ τὸ ἅπαξ καὶ μόνον
ἐν τῷ ἐνιαυτῷ τὴν βοτάνην φύεσθαι. μῆλον ἐγὼ στρούθιον ἀπὸ προ-
τέρης ἔτι ποίης.
Ποιήεσαν:σιτοφόρον. βοτανώδη.
Ποίην:πόαν, βοτάνην. καὶ Ποιηφάγον,τὴν σταφυλο-
λόγον· ἢ τὴν τοὺς ἀστάχυας ὄπισθεν τῶν θεριζόντων σωρεύουσαν.
Ποιητέον:ἀντὶ τοῦ ἃ δεῖ ποιεῖν.
Ποιητική·ζήτει ἐν τῷ ἀρχή.
Ποίθιοι:τέσσαρες ἄνδρες αἱρετοὶ παρὰ Λάκωσι, δύο καθ'
ἕκαστον βασιλέα σύσσιτοι.
984
Ποικίλη:στοὰ ἐν Ἀθήναις, ἔνθα ἐγράφησαν οἱ ἐν Μαραθῶνι

πολεμήσαντες· εἰς οὕς ἐστιν ἐπίγραμμα τόδε· Ἑλλήνων προμαχοῦντες
Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι ἔκτειναν Μήδων εἴκοσι μυριάδας.
Σούδα λεξικόν. Alphabetic letter sigma, entry 180, line 4
γνώμης ὀρθότητα τοῖς κατακοιμισταῖς εὐνούχοις τῶν βασιλέων, εὔκολος

ὢν διὰ πενίαν καὶ κοῦφος ἐς μετανάστασιν διεδέχθη τῆς στρατηγίας.
Σεβαστός:προσκυνητός. καὶ Σεβίζει,σέβεται. καὶ Σεβί-
σαι,ἀντὶ τοῦ εὐλογῆσαι. Ἀριστοφάνης· εὐπίστως τοὐμὸν δαίμονας ἔχει
σεβίσαι. τουτέστιν εὐπίστως ἔχω πρὸς τὸ τὸν θεὸν ὑμνῆσαι καὶ
εὐλογῆσαι.
Σεβαστοφόροι·ζήτει ἐν τῷ Αὐγουστεῖον.
Σεβηριανός·φησὶ Δαμάσκιος. ἀπὸ Δαμασκοῦ, τῶν εἰς τὰ πρῶτα
γένους ἀνηκόντων, Αὐξεντίου τοῦ Καλλινίκου υἱός, εἰς Ῥωμαίους ἀναγό-
μενος προγόνους, ἐπῳκηκότας πατρίδα τὴν Ἀλεξάνδρειαν, παιδείας τε

τυχὼν πρὸς τῇ ὀξύτητι τῆς φύσεως, ποιητικῆς τε καὶ ῥητορικῆς, ἔτι
δὲ καὶ τῆς περὶ νόμους τοὺς Ῥωμαίων διατριβούσης, διαφέρων ἔδοξεν
εἶναι τῶν ἡλικιωτῶν. στερρὸς δὲ τὸ ἦθος ὤν, καὶ ἅπερ ἂν διανοηθείη,
ταῦτα πράττειν ἐσπουδακὼς ἔφθανε τῷ πρακτικῷ τὸ βουλευτικόν.
καὶ διὰ τοῦτο ὁ βίος αὐτῷ πολλαχῇ διεσφάλη. προὐθυμήθη μὲν γὰρ
ἐξ ἀρχῆς ἐπὶ φιλοσοφίαν τραπῆναι καὶ τῷ Πρόκλῳ φέρων ἑαυτὸν
ἐπιδοῦναι· ἤκμαζε δὲ τότε καὶ ἤνθει ὁ Πρόκλος Ἀθήνησιν. ἐγένετο
δὲ αὐτῷ ὁ πατὴρ ἐμποδών· ἠβούλετο γὰρ αὐτὸν δίκας λέγειν καὶ
χρηματίζεσθαι τὸν ἐπιμίσθιον τοῦτον χρηματισμόν. ὁ μὲν δὴ πατὴρ
αὐτῷ ὡς τάχιστα τελευτᾷ τὸν βίον, αὐτὸς δὲ ἐπὶ τὰς Ἀθήνας ὁρμή-
σας ὄνειρον ἐθεάσατο τοιόνδε· ἐδόκει ἐπὶ ῥάχει τινὸς ὄρους ἐπι
Σούδα λεξικόν.
Alphabetic letter upsilon, entry 23, line 2
Ὑβριστάς:τοὺς θρασεῖς, καὶ λοιδόρους.

Ὕβριστις:ἡ ὕβρις, καὶ ἡ ἀτιμία.
Ὑβριστότερος.Ξενοφῶν· οἱ ἀμελεῖσθαι δοκοῦντες στρατιῶται,
οἱ μὲν ἀγαθοὶ πολὺ ἀθυμότεροι γίνονται, οἱ δὲ πονηροὶ πολὺ ὑβριστό-
τεροι. καὶ αὖθις· οὐδὲν ὑβριστικώτερον ὄχλου πρὸς ὀργὴν καὶ
παρανομίαν ὁρμήσαντος.
985
Ὑγεία:οἰωνιζόμενοι εἰώθασι λέγειν πρὸς τό, τὶς ὁ ζητῶν, ὄνομα

ἢ ὑγείαν ἤ τι τοιοῦτον. καὶ ὁ ἔποψ ἔφη· τίνες οἱ ζητοῦντες. οἱ δὲ
ἔφασαν, οἱ δώδεκα θεοὶ εἴξασιν ἐπιτρῖψαί σε.
Ὑγεία:διττή ἐστιν, ἡ μὲν ἐν τῷ ἰατρῷ, ἡ δὲ ἐν τῷ ὑγιαζομένῳ
σώματι. καὶ ἡ ἐν τῷ ἰατρῷ ποιητική ἐστι τῆς ἐν τῷ σώματι· οὕτω
καὶ ἡ ἐν τῷ κόσμῳ τάξις ἐκ τῆς ἐν τῷ δημιουργῷ τάξεως γέγονε.
τὸ δὲ ὑγιεινὸν τῶν πολλαχῶς λεγομένων ἐστίν· ὑγιεινὸν γὰρ τὸ
ποιητικὸν ὑγείας, ὡς τὸ φάρμακον· τὸ δὲ φυλακτικόν, ὡς ἡ δίαιτα·
τὸ δὲ σημαντικόν, ὡς χρῶμα, σφυγμός, εὔπνοια, οὖρα.
Ὑγεία Ἀθηνᾶ:ἐπώνυμόν ἐστιν Ἀθηνᾶς. καὶ γὰρ Ὑγεία καλεῖται
καὶ Νίκη καὶ Ἱππία καὶ Ἐργάνη.
Ὑγιασθείς·ὁ δὲ ὑγιασθεὶς τοῦ τραύματος.
Ὑγιαίνω·αἰτιατικῇ.
Ὑγιές:λυσιτελές, ὠφέλιμον. τῆς πόλεως ἐπ' οὐδὲν ὑγιές.
Φιλοκτήτης· ὦ μηδὲν ὑγιὲς μήδ' ἐλεύθερον φρονῶν· οἷά μ' ὑπῆλθες,
Σούδα λεξικόν.
Alphabetic letter chi, entry 595, line 6
Χοιράδες:πέτραι λεῖαι ἐν θαλάσσῃ· ἢ ἐξοχαί· ἢ ὄχθοι πετρῶν.

Χοιρίλη:ἡ Ἑκάβη.
Χοιρίλος,Ἀθηναῖος, τραγικός, ξδʹ ὀλυμπιάδι καθεὶς εἰς ἀγῶνας·
καὶ ἐδίδαξε μὲν δράματα ἑξήκοντα καὶ ἑκατόν, ἐνίκησε δὲ ιγʹ. οὗτος
κατά τινας τοῖς προσωπείοις καὶ τῇ σκηνῇ τῶν στολῶν ἐπεχείρησεν.
Χοιρίλος,Σάμιος, τινὲς δὲ Ἰασέα, ἄλλοι δὲ Ἁλικαρνασέα ἱστο-
ροῦσι. γενέσθαι δὲ κατὰ Πανύασιν τοῖς χρόνοις, ἐπὶ δὲ τῶν Περσικῶν,
ὀλυμπιάδι οεʹ, νεανίσκον ἤδη εἶναι· δοῦλόν τε Σαμίου τινὸς αὐτὸν
γενέσθαι, εὐειδῆ πάνυ τὴν ὥραν· φυγεῖν τε ἐκ Σάμου καὶ Ἡροδότῳ
τῷ ἱστορικῷ παρεδρεύσαντα λόγων ἐρασθῆναι· οὗτινος αὐτὸν καὶ
παιδικὰ γεγονέναι φασίν. ἐπιθέσθαι δὲ ποιητικῇ καὶ τελευτῆσαι ἐν
Μακεδονίᾳ παρὰ Ἀρχελάῳ, τῷ τότε αὐτῆς βασιλεῖ. ἔγραψε δὲ ταῦτα·
τὴν Ἀθηναίων νίκην κατὰ Ξέρξου· ἐφ' οὗ ποιήματος κατὰ στίχον
στατῆρα χρυσοῦν ἔλαβε καὶ σὺν τοῖς Ὁμήρου ἀναγινώσκεσθαι ἐψη-
φίσθη· Λαμιακά· καὶ ἄλλα τινὰ ποιήματα αὐτοῦ φέρεται.
Χοιρῖναι:κόγχαι θαλάσσιαι, αἷς καὶ ἐν τοῖς δικαστηρίοις ἐχρῶντο
Ἀθήνησι. καὶ ἡ θρὶξ τοῦ χοίρου. οὕτω κιττῶμαι διὰ τῶν σανί-
δων μετὰ χοιρίνης περιελθεῖν.
986
Stephanus Phil., In Aristotelis librum de interpretatione commentarium

P. 18, line 37
δεσθαι ὑπάρχει. εἴτε τοῦτον ὑπολάβοι τις ὁρισμόν, εἴτε ὃν παρακατιὼν

παραδίδωσιν, οὐκ ἔστιν ὁρισμός· ἀδύνατον γὰρ ἐν ὁρισμῷ διαζευκτικὸν
σύνδεσμον εἶναι, ἀλλ' εἰ ἔστιν διαζευκτικός, πάντως ὑπογραφὴ γίνεται.
οὕτως
τοίνυν καὶ ἐνταῦθα, εἰ εἶπεν ἀλλ' ἐν ᾧ τὸ ἀληθεύειν ἢ ψεύδεσθαι
ὑπάρχει, οὐκ ἔστιν ὁρισμός. κατάφασιν δὲ δῆλον ὅτι εἶπεν καὶ τὴν ἀπό-
φασιν· πῶς γὰρ ἐνδέχεται τὴν αὐτὴν κατάφασιν ἀριθμῷ μίαν οὖσαν [καὶ]
ἀληθῆ εἶναι ἢ ψευδῆ; ὥστε καὶ ἐνταῦθα ἐκ τῶν ὑφ' αὑτὴν ὡρίσατο τὴν
ἀπόφανσιν, καὶ ἔχομεν καὶ ἐκ τούτου ὅτι ὑπογραφή ἐστιν ὁ ἀποδοθεὶς
λόγος ἀλλ' οὐχ ὁρισμός.
Οἱ μὲν οὖν ἄλλοι ἀφείσθωσαν· ῥητορικῆς γὰρ ἢ ποιητι-
κῆς οἰκειοτέρα ἡ σκέψις. Ποιητικὴν δὲ λέγει τὴν γραμματικήν. ῥήτορες
δὲ καὶ γραμματικοὶ ἐπεὶ τῶν ἄλλων μερῶν τοῦ λόγου φροντίδα τίθενται,
τοῦ δὲ ἀποφαντικοῦ λόγου ἧττον μεταποιοῦνται, διὰ τοῦτο εἶπεν ὁ φιλό-

σοφος ὅτι τοῖς ῥητορικοῖς καὶ τοῖς γραμματικοῖς ἁρμόδιος ἡ περὶ τῶν
ἄλλων
μερῶν τοῦ λόγου θεωρία. ῥήτορες μὲν γὰρ φροντίζουσι περὶ τῆς τοῦ
λόγου
ἰδέας, ἵνα εἴη ἡ φράσις σύντονος, εὐσύνθετος, γοργότητα ἔχουσα· οἱ δὲ
γραμματικοὶ τόνους καὶ πνεύματα καὶ πτώσεις καὶ πρόσωπα
πολυπραγμονεῖν
μᾶλλον εἰώθασιν.
Ἔστιν δὲ εἷς πρῶτος λόγος ἀποφαντικός. ἐντεῦθεν κατὰ
τὴν θεωρίαν τὴν ἡμῖν ῥηθεῖσαν διαίρεσιν τοῦ ἀποφαντικοῦ λόγου
προβάλλεται.
Stephanus Gramm., In artem Ρητορική. m commentaria

P. 310, line 26
ὑμεῖς δέ μου ἀκούσεσθε πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν, οὐ μέντοι, μὰ Δί', ὦ ἄν-

δρες Ἀθηναῖοι, κεκαλλιεπημένους λόγους, ὥσπερ οἱ τούτων, ῥήμασί τε
καὶ
ὀνόμασιν οὐδὲ κεκοσμημένους, ἀλλ' ἀκούσεσθε εἰκῇ λεγόμενα τοῖς
ἐπιτυ-
χοῦσιν ὀνόμασι· πιστεύω γὰρ δίκαια εἶναι ἃ λέγω”. καὶ μετ' ὀλίγα “τοῦτο
ὑμῶν, ὦ ἄνδρες, δέομαι, ἐὰν διὰ τῶν αὐτῶν λόγων ἀκούητέ μου ἀπολο-
γουμένου, δι' ὧνπερ εἴωθα λέγειν καὶ ἐν ἀγορᾷ ἐπὶ τῶν τραπεζῶν, ἵνα
987
ὑμῶν οἱ πολλοὶ ἀκηκόασι, καὶ ἄλλοθι, μήτε θαυμάζειν μήτε θορυβεῖν

τούτου ἕνεκα”. καὶ πάλιν μετὰ μικρὸν ‘δικαστοῦ μὲν γὰρ ἀρετὴ προσέ-
χειν, εἰ δίκαια λέγω ἢ μή, ῥήτορος δὲ τἀληθῆ λέγειν’.
[1404 a 12] Ἐκείνη μὲν οὖν ὅταν ἔλθῃ, ἡ τοιάδε λέξις καὶ
ποιητική, ἐν τῷ πεζῷ ταὐτὸνδύναται τῇ ὑποκριτικῇ· ἀμφότερα γὰρ
παρὰ τοῖς μοχθηροῖς ἀκροαταῖς εὐδοκιμοῦσιν. ἢ οὕτως· ἡ ἔντεχνος ὑπο-
κριτική, ὅταν ἔλθῃ εἰς γνῶσιν ἡμῶν καὶ τεχνωθῇ, ταὐτὸν ποιήσει τῇ
ἀτέχνῳ.
[1404 a 19] Ἤρξαντο μὲν οὖν. οὕτω σύνταξον ‘ἤρξαντο οἱ ποιη-
ταὶ μετακινῆσαι καὶ μεταβαλεῖν τὸ πρῶτον, ὡς πέφυκε’· συνάμα τοῦτο
ἀναγνωστέον ἤγουν τὸ πρῶτον πεφυκὸς καὶ παρὰ τοῖς πράγμασιν αὐ-
τοῖς ὄν· τὸ γὰρ φλοῖσβος καὶ τὸ δοῦπος παρὰ τοῖς πράγμασι μόνοις
πρῶτον ἐπεφύκει, ὕστερον δὲ ἐμιμήσαντο ταῦτα καὶ οἱ ποιηταὶ διὰ
τῆς γλώττης· μιμητικωτάτη γὰρ ἡ γλῶττα μιμουμένη καὶ μουσικὴν καὶ
σάλπιγγα καὶ κώδωνα Λατινικὸν καὶ ἀηδόνας καὶ βατράχους,
Stephanus Gramm., In artem Ρητορική. m commentaria P. 311, line 28
ἀρχαῖα ὀνόματα κατέλειψαν οὗτοι, ὅσα ἦσαν παρὰ τὴν διάλεκτον,

δηλαδὴ
τήν, ᾗ χρῶνται σήμερον. ἐὰν δὲ τὴν παρά πρόθεσιν ἀντὶ τῆς διά προ-
θέσεως εἴπῃς, ἔσται καὶ οὕτως· ἀφῆκαν λοιπὸν οὗτοι καὶ τὰ ὀνόματα,
ἀρχαῖα ὅσα ἦσαν διὰ τὴν διάλεκτον, τὴν ἀρχαίαν δηλαδή.
[1404 a 31. 34] Τετράμετροί εἰσιν οἱ ἔχοντες ὀκτὼ πόδας, τρίμετροι
δὲ οἱ ἔχοντες ἕξ, ἑξάμετροι οἱ ἔχοντες δώδεκα.
[1404 a 35] Διὸ γελοῖον μιμεῖσθαιἡμᾶς τοὺς λογογράφους ἐκεί-
νους τοὺς καὶ τὰ οἰκεῖα καταργήσαντας. ἐμφαντικὸν δὲ τὸ οἳ αὐτοί,
ἤτοι αὐτοὶ αὐτότατοι.
[1404 b 3] Εἶπεν ἄν τις ὡς ‘ἐπεὶ οὐ ταπεινὴνδεῖ λέξιν ἐντί-
θεσθαι τῷ πεζῷ, οὐ ταπεινὴ δὲ ἡ ποιητική, πῶς αὐτὴν διώκεις;’ λύων
οὖν τὴν ἔνστασίν φησιν, ὅτι ταῦτα ὀφείλει ἔχειν ἡ πεζὴ λέξις καὶ
τοσαῦτα·
τὸ σαφές, τὸ οὐ ταπεινόν, τὸ μὴ ὑπὲρ τὸ ἀξίωμα καὶ τὸ πρέπον· ὥστε
λοιπὸν ἡ ποιητικὴ οὐ πρέπουσά ἐστι τῷ πεζῷ.
[1404 b 8] Τὸ ἐξαλαπάξαιἐτυμολογεῖται ἀπὸ τῆς λαπάθου· κενω-
τικὴ δὲ αὕτη βοτάνη χυμῶν.
[1404 b 9] Ὥσπερ τοὺς ξένουςτῶν ἀνθρώπων περιεργότερον ὁρῶ-
μεν παρὰ τοὺς ἐθάδας πολίτας, οὕτω καὶ τὴν Ποιητικὴν ὡς ξενίζουσαν
λέξιν μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι ἀποδέχονται καὶ ἐκπλήττονται· καὶ ἐνταῦθα

συλλογισμὸς πλέκεται
ἡδὺ καὶ θαυμαστόνἀπόνξενίζουσα λέξιςἡ ποιητικὴ λέξις.
988
Stephanus Alchem., De magna et sacra arte (sub nomine Stephani

Alexandrini philosophi) Vol. 2, p. 243, line 17
κράτωρ, ὁ δημιουργὸς πάσης τῆς κτίσεως, ὁ ἐκ τοῦ μὴ

ὄντος εἰς τὸ εἶναι παραγαγὼν τὰ πάντα, ὁ τῇ ἰδίᾳ δόξῃ
καὶ βουλήσει καὶ δυνάμει καὶ σοφίᾳ κτίσας τὰ σύμπαντα,
καὶ καθ' ὁμοίωσιν καὶ κατ' εἰκόνα πλάσας τὸν ἄνθρωπον
λογικόν τε καὶ νοερὸν καὶ αὐτεξούσιον, καὶ ποιήσας αὐ-
τὸν βασιλέα πάσης τῆς αὐτοῦ κτίσεως, αὐτός σε ὁ παν-
τοκράτωρ καὶ βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων οἰκουμενικὸν καὶ
αὐτοκράτορα βασιλέα κατέστησεν ἐπὶ πάσης τῆς γῆς. καὶ
ἄρχειν πάσης τῆς αὐτοῦ κτίσεως μετ' εὐμενείας καὶ συν-
ειδήσεως ἀνέδειξεν, καὶ ὑπὸ τῆς αὐτοῦ συνεκτικῆς τε καὶ
ποιητικῆς δεξιᾶς τὸ νεῦμα ἐχαρίσατο, καὶ ἐκ τῆς ἀεννάου
αὐτοῦ πηγῆς πᾶσα εὐφροσύνη καὶ δώρημα ἀγαθὸν ἔν σοι
ἐβλάστησεν, καὶ τὰς πολυμερεῖς ἰδέας τῶν ἀγαθοεργιῶν
τῆς θεοστέφου σου γαλήνης καὶ πολυτρόπου εὐσεβείας ὑπέ-
δειξεν καὶ λάτρην καὶ ὁμολογητὴν τὸν μόνον ἀληθινὸν
θεόν, καὶ ὃν ἀπέστειλεν Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ
θεοῦ τοῦ ζῶντος ἀνέδειξεν. δίκαιον οὖν λοιπόν σοί ἐστιν,
ὡς ἀληθῶς, ὦ θεόστεπτε βασιλεῖ, προσδραμεῖν μετ' εὐ-
μενείας καὶ φόβῳ θεοῦ καὶ ἀνυποκρίτῳ ἀγάπῃ,
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΝ
Anonymi In Aristotelis, 670, 671, 672, Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς, 325, 326,
673, 674, 675, 698, 699, 700, 701, 702, 327, 328, 329, 330, 331, 333, 334, 335,
703, 838, 862, 863, 864 336, 337, 338, 339, 340, 341, 342, 343,
Αθηναίος Δειπνοσοφιστές, 98, 99, 100, 344, 345, 346, 347, 348, 349, 350, 351,
101, 102 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358, 359,
Αίλιος Ηρωδιανός, 203, 204, 205, 206, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 366, 367,
207, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 368
215, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222 Ἀλκαῖος οὖν ὁ ποιητὴς, 100, 101, 102
Αισχύλος, 162, 163, 164 Αμμώνιος, 630, 631, 632, 633, 634, 635
Αἰσχύλος, 99, 101, 102, 162, 163, 164, Ἀναξιμένης, 67, 260, 261, 333, 334, 361,
270, 770, 896, 925 406
989
Ἀπόλλων μουσηγέτης καὶ ἡ ποιητικὴ Ερμίας, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 508,
πᾶσα ὑμνητική, 234 509, 510, 511, 512, 513, 514, 515, 516,
Απολλώνιος Δύσκολος., 36, 37, 38 517, 518, 519
Αριστόνικος γραμματικός, 381 Ερμογένης, 286, 287, 288, 289, 290, 291,
Αριστόξενος μουσικός, 223 292
Αριστοτέλης, 9, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, εὐδαιμονίας ποιητική, 357, 365, 366
31, 32, 33, 34, 35, 36, 164, 165, 167, Ευσέβιος, 46, 47, 445, 446, 447, 448, 449,
168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 450, 451, 452, 453, 454
176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου
184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 191, Ιλιάδα, 729, 730, 732, 734, 735, 736,
192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 737, 738, 739, 741, 742, 743, 744, 745,
200, 201, 202 747, 748, 749, 750, 751, 752, 753, 754,
Ἀριστοτέλης, 56, 65, 66, 67, 71, 110, 147, 755, 757, 758, 759, 760
153, 224, 249, 250, 268, 274, 302, 303, Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου
304, 308, 309, 310, 320, 348, 357, 380, Οδύσσεια, 761, 762, 764, 765, 766,
392, 409, 411, 451, 513, 529, 582, 584, 767, 768, 769, 770, 771, 773, 774, 775,
586, 587, 588, 594, 595, 597, 598, 602, 776, 777, 778, 779, 780, 781, 782, 783,
603, 604, 606, 608, 609, 610, 615, 617, 784, 785, 786
619, 623, 632, 654, 656,658, 663, 687, Ευστράτιος, 681, 682, 683, 684, 685, 686,
696, 697, 706, 844, 863, 872, 883, 963, 687, 688, 689, 690, 691, 692, 693, 694,
965 695, 696, 697
Ασκληπιός, 648, 649, 650, 651, 652, 653, Εὐτέρπη, 127, 560, 561, 916
654, 655, 656, 657, 658 ζῳγραφία ποιητικὴ σιωπῶσα., 413
Ασπάσιος, 302, 303, 304 Ζωναράς, 572, 573, 574, 576, 577
Βασίλειος θεολόγος, 477, 478, 479, 480, Ἡσίοδος, 40, 88, 127, 134, 264, 280, 283,
481, 482 289, 290, 382, 425, 573, 752, 760, 845,
Βίος Ομήρου, 409, 410, 412, 413 865, 887, 908, 910, 914, 915, 925, 939
Γαληνός ιατρός, 108, 109, 110, 111, 112, Θάλεια, 560, 561, 916
113, 114, 243 Θεοδόσιος γραμματικός, 455, 456
Γεώργιος Μοναχός, 64, 65, 563, 564, Θουκυδίδης, 85, 140, 156, 408, 425, 521,
565, 566 846, 951
Γοργίας, 36, 76, 139, 140, 155, 195, 292, Ιάμβλιχος, 459, 460, 461, 462
293, 294, 295, 402, 768 Ιστορία Μεγάλου Αλεξάνδρου, 395
Γρηγόριος Ναζιανζηνός., 47, 457, 458, Ιωάννης Γαληνός γραμματικός, 560, 561,
459 562
Δαμάσκιος., 719, 720, 721, 724, 725, 726, Ιωάννης Δαμασκηνός, 63, 64, 549, 550,
727, 728, 972 551, 552, 553, 554
διάλεκτον·ποιητικὴ, 870 Ιωάννης Στοβαίος, 470, 471, 472, 473,
διθύραμβος, 463, 464 474, 475, 476
Διογένης Λαέρτιος, 67, 69, 70, 71, 72 Ιωάννης Φιλόπονος, 622, 623, 624, 625,
Διόδωρος Σικελός, 125, 126, 127, 128 626, 628, 629
Διονύσιος Αλικαρνασσέας, 138, 139, Ιωάννης Χρυσόστομος, 50, 51, 494, 495,
140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 496, 497, 498, 499
148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155 Κάσσιος ιατρός., 43, 369
Δίων Χρυσόστομος, 298, 299 Κλαύδιος Αιλιανός, 258, 259
Δουρίς ιστορικός, 390, 391 Κλήμης Αλεξανδρινός, 41, 42, 262, 263,
δύναμις, ποιητικῶν λόγων, 944 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 271,
Ἐμπεδοκλῆς, 71, 199, 200, 224, 249, 250, 272, 273
262, 328, 329, 330, 331, 334, 382, 392, Κύριλλος, 53, 54
408, 418, 420, 581, 595, 613, 616, 653, λόγου ἀληθοῦς ποιητική, 26, 168, 169,
655 694, 703
λόγου ποιητικῆς ἕξεως, 167, 691, 703
990
Λουκιανός, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 237, 238, 249, 250, 259, 267, 271, 272,
135, 136, 137 279, 281, 300, 310, 312, 335, 337, 375,
Μάξιμος Διαλέξεις, 276, 277, 278, 279, 383, 391, 398, 401, 425, 466, 467, 510,
280, 281, 282, 283, 284 515, 519, 528, 529, 536, 582, 594, 596,
Μάξιμος θεολόγος, 540, 541, 542, 543, 597, 605, 614, 633, 637, 645, 649, 665,
544, 545, 546, 547 707, 708, 756, 769, 823, 832, 872, 878,
Μάξιμος. Διαλέξεις, 38, 39, 40, 41 879, 880, 881, 883, 901, 919, 950, 954,
μετὰ λόγου ποιητική, 693 969, 971
Μετά τα Φυσικά, 27, 28, 29, 173, 174, Πλούταρχος, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78,
175, 176, 177, 325, 326, 327, 328, 329, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89,
330, 331, 333, 334, 335, 336, 337, 338, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 769
339, 340, 341, 342, 343, 344, 345, 346, Πλωτίνος, 415, 416
347, 348, 349, 350, 351, 352, 353, 354, ποίημά, 142, 152, 154, 847
355, 636, 637, 638, 640, 641, 642, 643, ποιημάτων, 53, 81, 104, 105, 129, 135,
644, 645, 646, 647 290, 389, 398, 485, 500, 561, 670, 830,
μίμησις, 9, 10, 21, 23, 24, 80, 116, 122, 845, 853, 854, 855, 869, 900
492 Ποίησις, 9
μίμησις πράξεως, 9, 10 ποίησίς, 21, 116
Μιχαήλ Ψελλος, 525, 526, 527, 528, 529, ποιηταῖς ἐξουσίᾳ λέγεται, 289
530, 531, 532, 533, 534, 535 ποιητὴς, 49, 51, 59, 66, 74, 86, 99, 101,
μουσικήν, 126, 223, 256, 284, 414, 550, 102, 104, 108, 122, 134, 178, 179, 182,
709 185, 202, 212, 222, 228, 229, 233, 235,
μουσικῆς, 43, 72, 103, 104, 143, 226, 284, 262, 264, 272, 279, 298, 314, 416, 425,
285, 314, 315, 374, 375, 376, 389, 397, 427, 447, 475, 517, 535, 539, 540, 552,
468, 511, 513, 528, 709, 832, 905, 951, 576, 580, 663, 734, 736, 738, 740, 742,
968 743, 744, 746, 747, 749, 754, 755, 758,
Μουσῶν δ' αὖ ποιητικήν, 23, 120, 473 759, 762, 763, 765, 778, 786, 791, 792,
Νεμέσιος, 369, 370 797, 820, 839, 846, 847, 854, 858, 859,
Νικηφόρος Γρηγοράς., 833, 834, 835 879, 882, 890, 904, 910, 913, 914, 916,
Νϋσσης, 44, 45, 46, 431, 432, 433, 434, 918, 927, 929, 930, 932
435, 436, 437, 438, 439, 440, 441, 442, Ποιητικαὶ δὲ τέχναι, 840, 844
443, 444, 445 ποιητική, 9, 23, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 34,
Ολυμπιόδωρος, 659, 661, 662 39, 43, 44, 46, 47, 48, 53, 55, 66, 105,
Ὅμηρος, 31, 40, 43, 85, 95, 127, 131, 183, 109, 112, 121, 139, 140, 164, 168, 169,
201, 202, 205, 213, 224, 228, 229, 232, 170, 171, 173, 175, 176, 177, 178, 179,
271, 280, 282, 289, 290, 314, 382, 398, 180, 184, 190, 191, 231, 232, 235, 239,
409, 410, 411, 412, 413, 425, 429, 492, 246, 249, 254, 257, 270, 272, 278, 289,
526, 530, 540, 555, 696, 730, 731, 732, 290, 291, 293, 301, 302, 303, 304, 326,
733, 736, 739, 744, 750, 751, 752, 753, 327, 335, 337, 338, 339, 340, 341, 342,
754, 759, 762, 770,773, 774, 786, 787, 344, 345, 348, 349, 350, 351, 352, 353,
824, 857, 865, 873, 910, 914, 915, 925, 354, 361, 362, 364, 365, 366, 368, 369,
934, 940, 942 372, 373, 382, 384, 385, 393, 401, 402,
Ὁμήρου ποίησις, 283, 707 408, 418, 419, 421, 429, 450, 458, 461,
ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ, 30 463, 464, 469, 473, 480, 482, 484, 490,
περὶ ποιητικῆς, 70 491, 493, 494, 505, 507, 510, 520, 531,
Πίνδαρος, 86, 88, 89, 260, 528, 713, 727, 533, 534, 535, 537, 557, 558, 559, 560,
839, 872, 917, 941 572, 573, 574, 575, 576, 578, 592, 599,
Πλάτων, 20, 21, 22, 23, 24, 36, 40, 55, 66, 602, 603, 604, 605, 608, 610, 617, 628,
68, 73, 74, 76, 86, 114, 115, 116, 117, 643, 646, 648, 649, 658, 662, 663, 664,
118, 119, 120, 122, 123, 124, 150, 151, 672, 678, 682, 683, 693, 694, 695, 696,
153, 156, 163, 176, 177, 202, 234, 236, 699, 700, 701, 702, 703, 705, 714, 715,
991
722, 726, 728, 763, 765, 779, 797, 812, 249, 250, 276, 279, 280, 286, 289, 292,
813, 814, 818, 820, 827, 829, 831, 834, 296, 299, 309, 316, 327, 363, 372, 373,
838, 840, 841, 842, 844, 845, 850, 851, 391, 395, 404, 405, 410, 411, 412, 426,
852, 855, 864, 865, 875, 885, 888, 896, 446, 449, 463, 488, 510, 511, 520, 521,
905, 911, 914, 922, 924, 925, 935, 948, 522, 524, 532, 539, 562, 563, 564, 566,
951, 955, 959, 962, 964, 965, 967, 972, 568, 575, 600, 601, 623, 627, 635, 636,
974, 975 650, 651, 670, 678, 684, 737, 738, 742,
ποιητικὴ, 22, 23, 24, 26, 27, 29, 33, 34, 743, 755, 789, 810, 816, 817, 826, 828,
35, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 44, 45, 46, 47, 845, 846, 848, 858, 861, 862, 866, 867,
48, 51, 52, 53, 56, 57, 58, 62, 64, 65, 80, 871, 876, 877, 878, 879, 887, 903, 904,
81, 85, 86, 88, 90, 107, 117, 120, 121, 918, 927, 929, 930, 933, 934, 940, 943,
122, 123, 124, 125, 133, 134, 136, 142, 944, 947, 949, 950, 956, 958, 973
150, 151, 152, 154, 156, 157, 160, 161, ποιητικῇ ἀδείᾳ, 48, 209, 218, 934, 950
162, 168, 169,170, 172, 175, 179, 187, ποιητικὴ αἰτία, 44, 57, 370, 514, 610
190, 192, 193, 194, 197, 225, 226, 231, ποιητικὴ ἀρετή, 775, 776
233, 236, 245, 247, 252, 255, 256, 257, ποιητική ἐστι, 348, 349, 350, 352, 353,
262, 264, 265, 266, 268, 269, 271, 278, 603, 604, 605, 608, 763, 779, 972
279, 280, 281, 287, 288, 289, 290, 293, ποιητικὴ καλλιέπεια, 944
294, 297, 300, 305, 311, 314, 332, 336, Ποιητικὴ μὲν λέγεται ἡ ἕξις, 859
340, 341, 342, 344, 348, 349, 350, 356, ποιητικὴ’ δείκνυσιν, 348, 349, 350
358, 364, 367, 369, 370, 371, 375, 377, ποιητικῆι, 260, 261, 262, 378, 406, 408,
387, 395, 396, 413, 422, 423, 424, 429, 414
432, 434, 435, 437, 439, 441, 442, 444, ποιητικῆι τῶν ἀρίστων, 378
453, 454, 455, 456, 460, 462, 463, 464, ποιητικήν, 21, 30, 35, 41, 42, 58, 74, 82,
467, 478, 479, 481, 485, 491, 498, 499, 116, 127, 145, 180, 181, 192, 227, 228,
501, 503, 504, 506, 513, 514, 515, 516, 229, 230, 243, 247, 257, 263, 264, 267,
523, 525, 526, 533, 538, 539, 542, 543, 284, 302, 303, 304, 310, 321, 326, 329,
549, 551, 552, 553, 554, 555, 560, 561, 331, 333, 334, 345, 346, 347, 368, 386,
563, 564, 565, 567, 568, 569, 583, 587, 422, 457, 461, 494, 516, 542, 548, 550,
590, 592, 593, 594, 599, 600, 601, 608, 572, 587, 588, 612, 623, 624, 625, 626,
609, 610, 611, 612, 613, 620, 625, 626, 630, 642, 651, 652, 655, 656, 657, 685,
628, 634, 643, 648, 651, 652, 660, 661, 686, 689, 711, 712, 713, 719, 735, 756,
662, 688, 689, 690, 691, 692, 694, 695, 762, 803, 808, 811, 836, 849, 851, 852,
696, 697, 698, 701, 702, 704, 705, 717, 853, 890, 915, 922, 932, 937, 951, 957,
718, 731, 733, 736, 740, 741, 746, 747, 960
748, 750, 751, 752, 754, 755, 757, 760, Ποιητικὴν, 20, 21, 22, 24, 25, 27, 29, 31,
761, 766, 767, 768, 769, 772, 773, 775, 33, 38, 41, 45, 46, 47, 50, 51, 52, 53, 54,
776, 777, 778, 780, 781, 783, 786, 787, 55, 56, 57, 60, 61, 62, 63, 64, 68, 71, 74,
788, 792, 796, 819, 823, 830, 832, 833, 76, 77, 83, 84, 87, 89, 90, 93, 94, 97, 98,
836, 842, 843, 846, 847, 848, 856, 857, 99, 100, 101, 102, 103, 106, 108, 109,
863, 868, 869, 870, 872, 873, 890, 894, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117,
895, 897, 898, 899, 902, 903, 919, 920, 126, 130, 139, 140, 141, 146, 149, 150,
921, 935, 936, 941, 944, 945, 948, 949, 151, 153, 154, 155, 158, 165, 166, 174,
950, 953, 954, 959, 964, 965, 967, 970, 178, 182, 184, 188, 196, 198, 199, 200,
975 202, 205, 206, 207, 210, 212, 214, 215,
ποιητικῇ, 23, 24, 28, 31, 36, 38, 39, 40, 216, 217, 220, 221, 222, 224, 230, 236,
48, 49, 54, 55, 62, 63, 65, 67, 69, 73, 75, 237, 244, 248, 249, 250, 253, 259, 267,
79, 81, 91, 95, 96, 101, 102, 104, 122, 270, 273, 276, 278, 283, 284, 285, 294,
123, 126, 133, 140, 144, 146, 147, 148, 295, 298, 306, 311, 316, 317, 318, 322,
149, 153, 161, 176, 183, 201, 208, 209, 323, 324, 325, 330, 334, 335, 345, 346,
210, 211, 213, 218, 227, 231, 234, 246, 348, 354, 355, 358, 359, 361, 362, 374,
992
376, 382, 383, 384, 387, 392, 393, 398, 256, 257, 258, 260, 272, 274, 275, 277,
399, 400, 406, 407, 409, 415, 416, 418, 278, 282, 285, 287, 288, 297, 298, 299,
420, 432, 433, 436, 438, 440, 441, 442, 302, 303, 307, 308, 309, 312, 313, 314,
443, 445, 446, 447, 448, 451, 452, 454, 315, 320, 328, 329, 333, 335, 338, 341,
456, 457, 465, 466, 468, 474, 476, 477, 342, 343, 352, 353, 374, 376, 380, 381,
480, 483, 489, 490, 492, 496, 497, 500, 386, 388, 389, 391, 397, 400, 402, 404,
508, 509, 511, 512, 513, 527, 528, 529, 407, 409, 411, 417, 420, 425, 426, 427,
535, 536, 538, 540, 541, 542, 543, 544, 428, 430, 431, 435, 436, 438, 444, 450,
545, 546, 547, 548, 551, 552, 554, 556, 453, 459, 460, 463, 464, 470, 472, 475,
563, 567, 569, 571, 577, 578, 580, 581, 476, 477, 478, 486, 487, 489, 492, 495,
582, 589, 590, 591, 595, 596, 597, 598, 500, 508, 509, 513, 515, 517, 518, 519,
602, 603, 604, 605, 606, 607, 611, 613, 522, 524, 527, 528, 530, 537, 549, 550,
614, 615, 617, 618, 619, 620, 621, 622, 557, 563, 564, 570, 571, 572, 574, 581,
629, 631, 637, 638, 639, 640, 641, 644, 583, 584, 585, 586, 589, 595, 602, 603,
645, 647, 650, 653, 654, 655, 661, 665, 604, 616, 622, 627, 630, 632, 633, 641,
667, 668, 673, 674, 675, 676, 679, 681, 645, 650, 651, 652, 662, 665, 669, 671,
682, 687, 689, 693, 707, 708, 709, 710, 674, 677, 682, 683, 684, 685, 686, 688,
712, 713, 714, 715, 716, 718, 720, 722, 689, 690, 691, 692, 696, 697, 702, 703,
723, 724, 725, 728, 730, 740, 744, 745, 706, 707, 708, 709, 713, 714, 716, 717,
764, 771, 784, 787, 790, 791, 792, 793, 720, 721, 727, 729, 732, 734, 738, 749,
798, 799, 800, 801, 803, 804, 805, 806, 753, 759, 774, 788, 789, 792, 793, 794,
807, 809, 813, 815, 817, 820, 821, 823, 809, 811, 832, 835, 839, 847, 850, 851,
824, 825, 828, 829, 837, 839, 857, 865, 852, 853, 854, 855, 858, 859, 860, 868,
866, 867, 874, 876, 878, 879, 881, 882, 869, 871, 872, 873, 879, 886, 887, 889,
883, 884, 885, 888, 889, 891, 900, 901, 891, 892, 893, 894, 897, 898, 905, 906,
916, 917, 919, 920, 923, 925, 927, 928, 907, 908, 909, 910, 913, 914, 917, 926,
929, 932, 933, 934, 938, 939, 941, 942, 931, 937, 938, 946, 951, 952, 953, 954,
943, 944, 945, 946, 952, 955, 956, 961, 958, 963, 965, 966, 968, 972, 976
968, 969, 970, 971, 974, 975 Ποιητικῆς δὴ πρῶτον ἔστω δύο μέρη, 471
Ποιητικὴν αἰτίαν, 113, 267, 317, 322, ποιητικῆς θεολογίας, 52, 563, 564, 565,
324, 330, 348, 420, 492, 551, 582, 598, 792, 793
602, 603, 604, 605, 637, 639, 640, 641, ποιητικῆς καὶ σοφίας, 893
644, 645, 647, 676, 679, 681, 687, 874 Ποισειδώνιος, 372, 373, 374
Ποιητικὴν σημαίνει τῆς φύσεως δύναμιν, Πολιτεία, 23, 24, 33, 121, 122, 123, 186,
547 187, 188, 576
ποιητικὴν ἄδειαν, 207 Πολύανος, 305, 306
ποιητικὴν σύνθεσιν, 865 Πορφύριος, 465, 466, 467, 468, 585, 769,
ποιητικὴν φωνὴν, 939 928
ποιητικῆς, 11, 20, 21, 22, 24, 25, 28, 29, Πρόκλος., 706, 707, 708, 709, 710, 712
30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 43, Ῥητορικὰς τέχνας, 636
45, 48, 49, 50, 52, 54, 56, 58, 59, 60, 61, Ρητορική, 34, 35, 36, 155, 189, 190, 191,
63, 65, 66, 67, 69, 70, 72, 73, 75, 77, 78, 192, 193, 194, 195, 199, 296, 297, 507,
82, 86, 87, 92, 93, 95, 96, 98, 100, 104, 670, 671, 672, 673, 674, 901, 974, 975
106, 107, 110, 115, 117, 118, 119, 129, ῥητορικῆς γὰρ ἢ ποιητικῆς οἰκειοτέρα,
130, 131, 132, 134, 135, 136, 137, 138, 170
139, 141, 143, 144, 147, 152, 155, 156, Σέξτος Εμπειρικός, 248, 249, 250, 251,
158, 159, 160, 162, 163, 165, 167, 178, 252, 253, 254, 255, 256, 257
179, 182, 185, 186, 188, 191, 193, 194, Σούδα λεξικόν, 964, 965, 967, 968, 969,
195, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 211, 970, 972, 973
212, 223, 224, 226, 228, 229, 230, 232, Στα Ηθικά Νικομάχεια, 896, 897
233, 237, 238, 241, 242, 253, 254, 255, Στέφανος γραμματικός, 676, 677
993
Στράβων, 204, 228, 229, 230, 231, 232, Σχόλια στον Πίνδαρο, 937, 939, 940,
233, 234, 677 941, 942, 943, 944, 945, 946, 947, 948,
Συμπλίκιος, 580, 581, 582, 583, 584, 585, 949, 950
586, 587, 588, 589, 590, 591, 592, 593, Σχόλια στον Πλάτωνα, 950, 951, 953,
594, 595, 596, 597, 598, 599, 600, 601, 954
602, 603, 604, 605, 606, 607, 608, 609, Σχόλια στον Φαίδρο του Πλάτωνα, 54,
610, 611, 612, 614, 615, 616, 617, 618, 55, 56, 57, 58, 59, 60
619, 620, 621 σῶμα ἔχει δύναμιν Ποιητικὴν ἢ
Συνέσιος, 48, 49, 426, 427, 428, 429, 430 παθητικὴν, 580, 581
Συριανός, 636, 637, 638, 640, 641, 642, Σωπάτερ, 463, 464
643, 644, 645, 646, 647 Σωφονίας, 678, 679, 680
Σχόλια στον Άρατον, 886, 887 τῶν ἐπῶν σύνθεσιν τὴν
Σχόλια στον Αριστοτέλη, 896, 897 προσαγορευομένην Ποιητικήν., 128
Σχόλια στον Αριστοφάνη, 888, 889, 891, φιλοσοφίαν τινὰ λέγουσι πρώτην τὴν
892, 893, 894, 895, 896 ποιητικήν,, 229
Σχόλια στον Ευρυπίδη, 899, 900 Φίλων Ιουδαίος, 102, 103, 104, 105, 106,
Σχόλια στον Ησίοδο, 906, 907, 908, 909, 107
910, 911, 912, 913, 914, 915 Φλάβιος Φιλόστρατος, 42, 43, 310, 311,
Σχόλια στον θεοκριτο, 958 312, 313, 314, 315
Σχόλια στον Μάξιμο, 959, 960, 961, 962 Φρόνησις δύναμις ποιητικὴ, 123, 124
Σχόλια στον Νίκανδρο, 935, 936 Φυσικά, 29, 43, 178, 179, 332, 369, 383,
Σχόλια στον Όμηρο. Ιλιάδα, 916, 917, 417, 418, 419, 420, 528, 529, 530, 531,
918, 919, 921, 922, 923, 924, 925, 926, 532, 639, 712
927, 928, 929, 930, 932 Φώτιος Βιβλιοθήκη, 713, 714, 715, 716
Σχόλια στον Παρμενίδη του Πλάτωνα, Φώτιος Λεξικόν, 717, 718, 719
60, 61 Χρύσιππος, 383, 384, 385, 405
Ωριγένης, 482, 483, 485
TLG Texts doing_search π οιητικη tlg Go
UTF-8 search TLG Texts

Οδυσσέας Γκιλής. ΠΟΙΗΤΙΚΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίη. 2020

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Οδυσσέας Γκιλής. ΠΟΙΗΤΙΚΗ. Αποσπάσματα Από Αρχαία Κείμενα. Θεσσαλονίη. 2020

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Αποσπάσματα από αρχαία, Βυζαντινά και θεολογικά

Φρόνησις δύναμις ποιητικὴ καθ ̓ αὑτὴν τῆς ἀνθρώπου

Εξώφυλλα βιβλίων για την ποιητική

Εξώφυλλα βιβλίων για την ποιητική........................................................................................2

Από πηγές του Ίντερνετ και από λεξικά εντόπισα και

Άλλες σχετικές εργασίες μου. Ποίησις, ποιητική, Ποίημα.

Από τη Βικιπαίδεια, Η τραγωδία είναι δραματικό είδος ποιητικού

Μνημοσύνη. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο, ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι

 ΑΡΙΣΤ Ποιητ 1449b-1450b ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Ποιητική (1449b-

ἔχουσα δὲ μῦθον καὶ σύστασιν πραγμάτων. πρὸς δὲ τούτοις τὰ μέγιστα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ ΠΑΥΛΟΥ

ποιητικός: -ή, -όν, (ποιέω) ὁ δυνάμενος νὰ ποιήσῃ, δημιουργικός,

Λεξικόν Δημητράκου. Τόμος ΙΑ. Σελ. 5917.

Oxford English Dictionary.

[a. F. poétique (a 1400 in Godef. Compl.), ad. L. poētic-us, a. Gr.

1.A.1 Belonging or proper to poets or poetry. In quot. 1610, Fictitious,

poetic justice, licence: see the ns.

1530 Palsgr. 321/1 Poeticke in maners, poetique. 1585 James I Ess.

2. a.A.2.a That is a poet.

a 1640 Day Peregr. Schol. (1881) 37 What Perseus‥spoke of the

b.A.2.b Of a poet or poets.

3. a.A.3.a Of the nature of poetry; consisting of or written in verse; =

b.A.3.b Having the style or character proper to poetry as a fine art;

4.A.4 Relating to or dealing with poetry. (= poetical 4.) Also, fond of

5.A.5 Celebrated in poetry; affording a subject for poetry. (Cf. historic a.

6.A.6 In etymological sense of Gr. ποιητικός: Making, creative; relating

1872 Morris tr. Ueberweg's Hist. Philos. I. (Cent.), Poetic philosophy is

1.B.1 A writer of poetry, a poet. Obs.

1727–41 Chambers Cycl. s.v., Aristotle's poetics is a work infinitely

July 10/3 So autonomous are the poetics of Krzysztof Penderecki's

3.B.3 pl. Poetic composition; the writing of poems.

Χρονολογική κατάταξη αποσπασμάτων

1. Πλάτων Σοφιστής. (5-4 B.C.) Stephanus p. 219 sec. b line 11

τοῖς ἐγγυτάτω γένει τῆς τοιαύτης μεθόδου πεφυκόσιν.

ΞΕ. Τέμνε δὴ δυοῖν οὔσαιν δίχα ἑκατέραν αὖθις.

ΣΩ. Μεθιῶ δὴ τὰς συμπάσας ῥεῖν εἰς τὴν τῆς Ὁμήρου

ΣΩ. Μεθεῖνται· καὶ πάλιν ἐπὶ τὴν τῶν ἡδονῶν πηγὴν

πωμεν δὲ αὐτῇ, μὴ καί τινα σκληρότητα ἡμῶν καὶ ἀγροικίαν

22. Αριστοτέλης . Categoriae {0086.006} (4 B.C.) Bekker p. 9b line 6

Περὶ δὲ φρονήσεως οὕτως ἂν λάβοιμεν, θεωρήσαντες

36. Αριστοτέλης . Μετά τα Φυσικά. {0086.025} (4 B.C.) Bekker p.

καὶ πρακτικῆς ἑτέρα καὶ ποιητικῆς ἔσται. ποιητικῆς μὲν γὰρ

τοῦ βίου τὰς ἀρχὰς ὁρμεῖ καὶ ζῇ καθ’ ἑαυτόν.

Περὶ ποιητικῆς αὐτῆς τε καὶ τῶν εἰδῶν αὐτῆς, ἥν τινα (8)

Περὶ ποιητικῆς αὐτῆς τε καὶ τῶν εἰδῶν αὐτῆς, ἥν τινα (8)

50. Αριστοτέλης . Ποιητική. {0086.034} (4 B.C.) Bekker p. 1448b line

ήγησις καὶ ἀπειλὴ καὶ ἐρώτησις καὶ ἀπόκρισις καὶ εἴ τι

προείλετο μιμήσασθαι ἀδυναμίαν, αὐτῆς ἡ ἁμαρτία· εἰ

πρὸς ἄνεσίν τε καὶ πρὸς τὴν τῆς συντονίας ἀνάπαυσιν),

ὁ γέλως τῶν ἡδέων, ἀνάγκη καὶ τὰ γελοῖα ἡδέα εἶναι, καὶ

πεινή, ἀλλ’ οὐ πρέπουσα λόγῳ. τῶν δ’ ὀνομάτων καὶ ῥη- (5)

μενος τὴν ἄγνοιαν, ὥσπερ τὴν τυφλότητα τοῖς μὴ (5)

82. Απολλώνιος Δύσκολος. De constructione {0082.004} (A.D. 2) Part 2

φέρον τὸ αὐτοῦ, οἷον εἴ τις ἢ τὴν ἡμέραν ἄλλό τι

(g) ἀγαθός. Ἐπεὶ καὶ ὁ Μενέλαος βασιλεὺς μὲν ἦν, οὐχ

101. Κλήμης Αλεξανδρινός. Προτρεπτικός. (A.D. 2-3) Cha. 2 sec. 27

105. Φλάβιος Φιλόστρατος. Heroicus {0638.004} (A.D. 2-3) Olearius

δρεύοντος, εὐΐατα γίνεται.

θυμόν. εἰ γὰρ καὶ τὴν ἀρχὴν ἔξωθεν ἔχουσιν, ἀλλ’ αὐτοὶ

118. Γρηγόριος Νϋσσης. . Dialogus de anima et resurrectione

ἑαυτῆς ἐκτελέσῃ δρόμον, ἐνιαυτοῦ ἐστι ποιητική·

Ἐξαπόστειλον, φησὶν ὁ ψαλμὸς, τὴν Ποιητικὴν καὶ