ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΥΧΑΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΑΣ. ΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ

ΟΝΟΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΜΙΧΑΗΛ ΑΝΟΥΣΗΣ

ΠΑΤΡΑ
ΜΑΙΟΣ 2012
Η ενασχόληση με το μαθηματικό αντικείμενο είναι μια πορεία μοναχική στη διάρκεια
της οποίας ο υπόλογος πρέπει να συνειδητοποιήσει έννοιες και να ενσωματώσει 1 κατά
την έννοια των Lakoff και Núñez2, το πολιτιστικό αγαθό με το οποίο καταγίνεται.

Στην πορεία αυτή, αναδεικνύεται η ποιότητα της «χημείας» μεταξύ του φοιτούντος
και του καθηγητή-συμβούλου. Αν μια πτυχιακή πετυχαίνει το σκοπό της αυτό
σημαίνει κατά κύριο λόγο καλή και γόνιμη συνεργασία με τον επιβλέποντα
καθηγητή.

Γι αυτό ακριβώς θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή-σύμβουλο μου κ. Μιχ.

Ανούση και τον καθηγητή κ. Α. Αρβανιτογεώργο, μέλος της επιτροπής κρίσης για το
ενδιαφέρον και την αμέριστη συμπαράσταση τους.

Αθήνα , Μάιος 2012

Κων. Ιάσ. Ακριβόπουλος

1
«Embody»
2
. Rafael E.Núñez and George Lakoff, The Cognitive Foundations of Mathematics: The Role of
Conceptual Metaphor, Handbook of Mathematical Cognition New York : Psychology Press J. Campbell.

1
 ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα διπλωματική εργασία παρουσιάζεται η βασική θεωρία γραφημάτων:

μονοπάτια Euler, μονοπάτια Hamilton, η έννοια της συνεκτικότητας, οι αριθμοί
Ramsey, οι χρωματισμοί γραφημάτων.

Επίσης εκτίθενται τα βασικά μοντέλα τυχαίων γραφημάτων και αποδεικνύονται

σχετικά θεωρήματα με χρήση της πιθανοθεωρητικής μεθόδου.

Τέλος μελετώνται "ιδιότητες σχεδόν όλων των γραφημάτων".

ABSTRACT

We present the basic points on graph theory: Euler paths, Hamilton paths, the notion
of connectivity, Ramsey numbers, graph colourings.

We present the basic models of random graphs and prove relevant theorems with the
use of the probabilistic method.

“Properties of almost all graphs” are also studied

2
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ορισμοί και βασικές έννοιες στους γράφους σελ. 5

Μονοπατια, κύκλοι, δέντρα σελ. 13

Κύκλοι Hamilton, διαδρομές Euler σελ. 15

Θεωρία Ramsey σελ. 19

Χρωματισμοί σελ. 23

Χρωματισμοί χαρτών σελ. 24

Τυχαία γραφήματα σελ. 25

Τα δύο βασικά μοντέλα σελ. 26

Πλήρεις υπογράφοι & αριθμοί Ramsey σελ. 34

Η πιθανοθεωρητική μέθοδος σελ. 41

Ιδιότητες σχεδόν όλων των γραφημάτων σελ. 44

3
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η θεωρία γραφημάτων είναι ένας σχετικά νέος κλάδος των μαθηματικών. Ιστορικά
αναφέρεται ότι ο Euler χρησιμοποίησε τα γραφήματα το 1735 όταν έδειξε πως δεν
είναι δυνατόν κανείς σε έναν περίπατο να διασχίσει τις γέφυρες της πόλης
Königsberg ακριβώς από μία φορά.

Η επίλυση προβλημάτων στα γραφήματα έως και το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα
απαιτούσε εξαιρετικές ικανότητες στη συνδυαστική ανάλυση και την απαρίθμηση. Τα
γραφήματα απέκτησαν ένα ισχυρό εργαλείο όταν οι Erdős και Renyi δημοσίευσαν το
1959 την εργασία τους πάνω στους τυχαίους γράφους, η εισαγωγή δε πιθανοτήτων
στην επίλυση προβλημάτων και η πιθανοθεωρητική μέθοδος αποδείχτηκαν
ισχυρότερα της απαριθμητικής μεθόδου όταν η λύση πρέπει να είναι ασυμπτωτική,
δηλαδή όταν το πλήθος των κορυφών του γραφήματος τείνει στο άπειρο.

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να φέρει σε επαφή τον αναγνώστη με τα βασικά της
πιθανοθεωρητικής μεθόδου και των τυχαίων γραφημάτων. Δεν μπορούμε βέβαια να
αποφύγουμε μια εκτενή, αν και όχι πλήρη, εισαγωγή προκειμένου να εξοικειωθεί ο
αναγνώστης με τις θεμελιώδεις έννοιες της θεωρίας γραφημάτων.

4
 ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΓΡΑΦΟΥΣ

Γράφημα ή Γράφος είναι ένα διατεταγμένο ζεύγος συνόλων με να είναι

ένα υποσύνολο του συνόλου των μη διατεταγμένων ζευγών με στοιχεία από το .
Γράφουμε συμβολικά

Στο πόνημα αυτό θα ασχοληθούμε με πεπερασμένα σύνολα και , εκτός αν αλλιώς

δηλωθεί.

Παράδειγμα

Για = και το ζεύγος

= αποτελεί ένα γράφημα.

Ακολουθώντας την παραπάνω συμβολιστική γραμμή το θα λέγεται σύνολο

κορυφών και το θα λέγεται σύνολο ακμών του .

Για να τονίσουμε τη σύνδεση των και με το πολλές φορές γράφουμε αντί

και (G) αντί .

Κορυφές που βρίσκονται στα άκρα της ίδιας ακμής λέγονται γειτονικές.

Ομοίως γειτονικές ή προσκείμενες λέγονται ακμές που μοιράζονται την ίδια

κορυφή.

Για συντομία το ζεύγος θα το συμβολίζουμε με . Ακριβώς επειδή τα ζεύγη

που αποτελούν το είναι μη διατεταγμένα, μια ακμή π.χ. η μπορεί να γραφεί και
ως .

Πολλές φορές τα γραφήματα τα απεικονίζουμε γραφικά. Η γεωμετρική τους εικόνα

διευκολύνει στην κατανόηση της δομής τους αλλά και στην απόδειξη προτάσεων
σχετικά με αυτά.

Να η γεωμετρική απεικόνιση του προηγούμενου

παραδείγματος.

Ένα γράφημα θα λέγεται υπογράφημα του αν ⊂ και

΄ ⊂ .Τότε γράφουμε ⊂ . Αν το περιέχει όλες τις ακμές του που ενώνουν

5
δύο κορυφές του τότε το ονομάζεται υπογράφημα που επάγεται από το και
το συμβολίζουμε με

Παραδείγματος χάριν:

Στο σχήμα 2 δίνονται οι γράφοι και . Τότε ο είναι επαγόμενος υπογράφος

στον και στον . Ο είναι επαγόμενος στον αλλά όχι στον , τέλος ο είναι
υπογράφος στους και αλλά όχι επαγόμενος σε κάποιον από αυτούς.

Θα χρειαστεί κάποιες φορές να προσθαφαιρέσουμε κορυφές και ακμές σε ένα

γράφημα με αποτέλεσμα τότε να πάρουμε ένα νέο γράφημα.

Αν με συμβολίσουμε ένα υποσύνολο του συνόλου των κορυφών του δηλαδή

αν ⊂ τότε μπορούμε να ορίσουμε: συμβολίζει το
υπογράφημα του που προκύπτει αν αφαιρέσουμε,από το G, τις κορυφές που
ανήκουν στο W και όλες τις ακμές που προσπίπτουν σ’ αυτές.

Αντίστοιχα αν ⊂ . Αν και
τότε ο παραπάνω συμβολισμός απλοποιείται σε και .
Επιπροσθέτως αν οι κορυφές x και y είναι μη γειτονικές τότε το γράφημα
προκύπτει από το αν ενώσουμε τις κορυφές και .

Για απλότητα αν x μια ακμή του G τότε μπορούμε να δηλώσουμε ∈

(αντί ∈

Τάξη ενός γραφήματος ονομάζουμε τον αριθμό των κορυφών του και
συμβολίζεται με . Δεδομένου δε ότι το ίδιο σύμβολο χρησιμοποιείται για τον
πληθικό αριθμό συνόλου, δηλ. για το πλήθος των στοιχείων ενός συνόλου, τότε
   .

Μέγεθος ενός γραφήματος ονομάζεται το πλήθος των ακμών του. Το συμβολίζουμε

με . Κάποιοι συγγραφείς χρησιμοποιούν το σύμβολο αντί του .

6
Αν μεταξύ δύο γραφημάτων υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ των συνόλων των κορυφών
τους που να διατηρεί την γειτνίαση τότε τα γραφήματα λέγονται ισομορφικά.

Ένας αυθαίρετος γράφος με τάξη συμβολίζεται με . Αντίστοιχα ένας αυθαίρετος

γράφος με τάξη και μέγεθος συμβολίζεται με

Στο σχήμα 3 δείχνουμε 4 γραφήματα τέτοια ώστε κάθε άλλο γράφημα με τάξη το
πολύ 4 και μέγεθος 3 να είναι ισομορφικό με ακριβώς ένα από αυτά.

Με συμβολισμούς: και και υπάρχει μια 1-1 και «επί»

απεικόνιση ΄ τέτοια ώστε για στο θα είναι στο αν και μόνο αν
στο τότε οι και ονομάζονται ισομορφικοί γράφοι και έχουν
την ίδια τάξη και μέγεθος.

Αν και ισομορφικοί τότε γράφουμε

Μπορούμε στο σημείο αυτό να κάνουμε μια πρώτη εκτίμηση του μεγέθους ενός
γραφήματος . Ισχύει πως .3

Ένα γράφημα τάξης n και μεγέθους ονομάζεται πλήρες n-γράφημα και

συμβολίζεται με .

Ισοδύναμα μπορούμε να ονομάσουμε πλήρη το γράφο που κάθε ζεύγος κορυφών

του ενώνεται με μια ακμή του.

3
Αυτή η σχέση δικαιολογείται εύκολα αφού οι γραμμές που ενώνουν n σημεία δεν μπορεί να
υπερβαίνουν τους συνδυασμούς των n ανά 2. Μην ξεχνούμε πως οι συνδυασμοί λειτουργούν όπως
οι χειραψίες. Τα στοιχεία xy και yx είναι ταυτόσημα.
Εννοείται βεβαίως πως δεν μετρούμε τις παράλληλες ακμές, δηλ. ακμές που έχουν ίδια άκρα ούτε
τους βρόγχους δηλ. ακμές με άκρα την ίδια κορυφή.

7
 Στο σχήμα 4 παρουσιάζεται ο πλήρης γράφος με 6 κορυφές.

Συμπλήρωμα ενός γράφου ονομάζεται ο γράφος που έχει το ίδιο σύνολο

κορυφών με τον και ακμές εκείνες τις ακμές που λείπουν ώστε ο να καταστεί
πλήρης γράφος.

Στο παραπάνω σχήμα βλέπουμε ένα γράφο και το συμπλήρωμα του.

Κενό λέγεται το γράφημα που έχει μόνο κορυφές. Με συμβολίζεται ένα κενό
γράφημα με κορυφές. 4

Στο σχήμα 5 δείχνουμε το κενό γράφημα .

Τα γραφήματα και ονομάζονται τετριμμένα και ισχύει = .

Ας ασχοληθούμε τώρα με αριθμητικά μεγέθη που αφορούν μεμονωμένα μια ακμή ή μια
κορυφή ενός γραφήματος.

Επιλέγουμε μια κορυφή, έστω κάποιου γραφήματος , τότε το σύνολο των

γειτονικών της κορυφών συμβολίζεται με .

4
Στο πλήρες γράφημα δύο οποιεσδήποτε κορυφές γειτνιάζουν ενώ στο κενό δεν υπάρχει
ούτε ένα ζεύγος κορυφών που να είναι γειτονικές.

8
Βαθμό d(x) της κορυφής x ονομάζουμε το πλήθος των στοιχείων του . Άρα
  Αν θέλουμε να τονίσουμε το όνομα του γράφου γράφουμε τα
παραπάνω σύμβολα και σαν και .

Την ίδια γραμμή τηρούμε όταν έχουμε συναρτήσεις που αφορούν υπογραφήματα:

Αν κορυφή του και είναι ] 5 τότε γράφουμε:

Ο ελάχιστος βαθμός των κορυφών ενός γράφου θα συμβολίζεται με και ο

μέγιστος βαθμός αντίστοιχα θα συμβολίζεται με .

Μια κορυφή μηδενικού βαθμού θα λέγεται μεμονωμένη.

Σύνολο Ανεξαρτησίας ή σταθερότητας σε ένα γράφο είναι ένα υποσύνολο του

συνόλου των κορυφών, του οποίου οι κορυφές δεν συνδέονται μεταξύ τους με ακμές.

Αν , τότε ο G ονομάζεται -κανονικός ή κανονικό γράφημα

βαθμού . Η ισότητα πιο πάνω δηλώνει ότι κάθε κορυφή είναι βαθμού .
Ένας 3-κανονικός γράφος λέγεται και κυβικός.

Στο σχήμα 6 δείχνουμε ένα κυβικό γράφημα.

Αν ένα γράφημα έχει n κορυφές: τότε ορίζουμε την

ακολουθία των βαθμών των κορυφών: . Φροντίζουμε μάλιστα να
διατάσσουμε τις κορυφές κατά τρόπο ώστε η ακολουθία των βαθμών τους να είναι
αύξουσα ή φθίνουσα, παράδειγμα: ... )= .

Ένα πρώτο συμπέρασμα

Το άθροισμα των βαθμών των κορυφών ενός γραφήματος είναι

α) άρτιος αριθμός: και μάλιστα

β) =

Αποδεικνύεται εύκολα, αφού κάθε ακμή εμφανίζεται δύο φορές στο άθροισμα των
βαθμών δεδομένου ότι ανήκει σε δύο κορυφές.
5
Υπενθυμίζουμε πως G[W] είναι το υπογράφημα του G που παράγεται από το σύνολο W που είναι
υποσύνολο του G[V] του συνόλου των κορυφών.

9
Θέτουμε στη συνέχεια ένα ερώτημα και θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε:

Πόσα διαφορετικά γραφήματα δεδομένης τάξης, έστω υπάρχουν; 6

Όπως προείπαμε δεν μπορεί το μέγεθος ενός γραφήματος να ξεπεράσει τον αριθμό
, όπου η τάξη του γραφήματος. Επομένως το ερώτημα ζητά να υπολογίσουμε το
άθροισμα .
Το παραπάνω ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί στο σημείο αυτό. Ας το
μετατρέψουμε σε ένα κάπως πιο εύκολο κάνοντας μια παραδοχή.
Θεωρούμε ότι οι κορυφές του γραφήματος έχουν κάθε μία τη δική της ετικέτα,δηλαδή
δεν ταυτίζουμε τα ισομορφικά γραφήματα (labeled graph). Είναι δηλαδή
μονοσήμαντα ορισμένες. Τότε εύκολα βγαίνει πως και
Προκειμένου να βρούμε τώρα τον σκεπτόμαστε πως ο αριθμός αυτός δηλώνει
το πλήθος των γραφημάτων με κορυφές και ακμές. Αυτόν τον δίνουν οι
συνδυασμοί όλων των δυνατών θέσεων μιας ακμής ανά . Επομένως είναι ίσος με
. Γενικεύοντας έχουμε:

.
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε αν μπορούμε να συμπτύξουμε την παραπάνω έκφραση.
Ορίζουμε το πολυώνυμο με συντελεστές όπου η τάξη του αντίστοιχου όρου

του πολυωνύμου. Αυτό γράφεται: . Τότε το

άθροισμα που θέλουμε να υπολογίσουμε δίνεται από το για και
επομένως .
Η συνάρτηση που μας βοήθησε να βρούμε κλειστό τύπο για το πλήθος των labeled
graphs τάξεως λέγεται συνήθης γεννήτρια συνάρτηση.

Μετά την απαριθμητικού περιεχομένου παρεμβολή αυτή που είχε και το σκοπό να
διακόψει τη μονότονη ροή ορισμών και συμβολισμών της θεωρίας γράφων
συνεχίζουμε δίνοντας τις έννοιες του μονοπατιού, του περιπάτου κλπ

Μονοπάτι Ρ ονομάζουμε το γράφημα της μορφής: V(Ρ)= { },

E(P)={ . Πιο απλά συμβολίζουμε το Ρ : .

Οι κορυφές και λέγονται άκρα του μονοπατιού και ο αριθμός l=e(P) λέγεται
μήκος του Ρ. Αν θεωρήσουμε ότι η κορυφή είναι η πρώτη προκειμένου να
διασχίσουμε το Ρ τότε το Ρ ονομάζεται ένα -μονοπάτι.

Ο όρος ανεξάρτητος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κορυφές, ακμές και μονοπάτια

ενός γραφήματος και συγκεκριμένα: ένα σύνολο κορυφών θα λέγεται ανεξάρτητο αν
οι κορυφές του δεν είναι ανά δύο γειτονικές. Όμοια και για ένα σύνολο ακμών.

6
Redfield J.H, The theory of group-reduced distributions Amer. J. Math.49, 433-455 (1927).

10
 Ένα σύνολο μονοπατιών θα λέγεται ανεξάρτητο αν σε κάθε ζεύγος μονοπατιών
κάθε κοινή τους κορυφή είναι άκρο και των δύο.

Αν ένα γράφημα τότε μια ακολουθία στην οποία εναλλάσσονται κορυφές και
ακμές, για παράδειγμα , ,… όπου , , θα
λέγεται περίπατος ή διαδρομή στο . Ακριβέστερα ο λέγεται
περίπατος, συμβολίζεται με και θεωρούμε πως έχει μήκος . Οι κορυφές
και ονομάζονται τερματικά σημεία του περιπάτου (διαδρομής).

Ένας περίπατος W= με , και με διακριτές αλλήλων τις

κορυφές , θα λέγεται κύκλος. Πιο σύντομα ο κύκλος αυτός
συμβολίζεται με .7

Το σύμβολο συμβολίζει μονοπάτι μήκους , και με συμβολίζεται ο κύκλος

μήκους . Τα , , και συμβολίζουν το τρίγωνο, το τετράπλευρο και το
πεντάγωνο αντίστοιχα. Ένας κύκλος με μήκος περιττό αριθμό λέγεται περιττός.

Στο σχήμα 7 δείχνουμε το μονοπάτι .

Στο σχήμα 8 φαίνεται ο κύκλος .

Το μήκος του κύκλου με το μικρότερο αριθμό ακμών σε ένα γράφημα λέγεται

άνοιγμα 8 του γραφήματος.

Αν το γράφημα είναι ακυκλικό τότε το άνοιγμα του καθορίζεται να είναι το .

7
Προσοχή στο ότι η αποτελεί ακμή για τον κύκλο (και είναι η ουσιαστική διαφορά με το
μονοπάτι).
Να σημειωθεί επί πλέον πως και οι , κλπ συμβολίζουν τον ίδιο κύκλο.
8
Girth

11
Αν και δύο κορυφές τότε απόσταση των και λέγεται το ελάχιστο
μήκος ενός - μονοπατιού. Αν δεν πάρχει τέτοιο μονοπάτι τότε

Ένα γράφημα λέγεται συνεκτικό αν για κάθε ζεύγος διακριτών μεταξύ τους
κορυφών υπάρχει μονοπάτι από την κορυφή στην .

Μια έννοια που θα χρησιμοποιήσουμε παρακάτω στα τυχαία γραφήματα είναι αυτή
του -συνεκτικού γράφου.

Ένα γράφημα λέγεται -συνεκτικό (για ) αν και το γράφημα

είναι συνεκτικό για κάθε σύνολο με . Ο μεγαλύτερος ακέραιος για
τον οποίο το γράφημα είναι -συνεκτικό λέγεται συνεκτικότητα του .

Ισοδύναμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι -συνεκτικό είναι το γράφημα στο οποίο

δεν υπάρχει σύνολο από - κορυφές που αν αφαιρεθεί από το γράφημα θα το
καθιστούσε μη συνεκτικό.

Δηλαδή κάθε ζεύγος κορυφών του συνδέεται με ακμές μέσω τουλάχιστον τον
αριθμό άλλων κορυφών.

Σαν εφαρμογή των παραπάνω σχεδιάσαμε στο σχήμα που ακολουθεί όλους τους
συνεκτικούς γράφους με 4 κορυφές ( μη χαρακτηρισμένες με ετικέτα, για οικονομία
χώρου ) και παρατηρούμε ότι οι και δεν είναι -συνεκτικοί, δηλαδή με
αφαίρεση μίας κορυφής γίνονται μη συνεκτικοί. Αντίστοιχα οι και
δεν είναι 3-συνεκτικοί αφού με αφαίρεση δύο κορυφών τους γίνονται μη συνεκτικοί.

Ένα γράφημα χωρίς κύκλους λέγεται δάσος.

Ένα συνεκτικό δάσος λέγεται δένδρο. Μας διευκολύνει στην κατανόηση αν

σκεφτούμε πως δάσος είναι μια ένωση δένδρων ξένων μεταξύ τους.

Δάσος αποτελούμενο από 3 δένδρα.

12
Ένα γράφημα που το σύνολο των κορυφών του μπορεί να διαμεριστεί σε δύο κλάσεις
και ώστε και και κάθε ακμή έχει ένα άκρο στο
και το άλλο άκρο στο λέγεται διμερές. 9

Στο σχήμα 6 δείχνουμε έναν πλήρη διμερή γράφο.

Μερικές προτάσεις που αφορούν

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ, ΚΥΚΛΟΥΣ και ΔΕΝΔΡΑ

Ένα γράφημα είναι διμερές αν και μόνον αν δεν περιέχει κάποιο περιττό κύκλο

Απόδειξη Ας ξεκινήσουμε με την υπόθεση ότι το γράφημα είναι διμερές και το

σύνολο των κορυφών του διαμερίζεται κατά τα γνωστά σε δύο κλάσεις και . Ας
θεωρήσουμε ένα κύκλο του γραφήματος και ας αποδώσουμε την κορυφή
στην , την στην κλπ. Τότε αν ο δείκτης της κορυφής είναι άρτιος,
αυτή θα περιέχεται στη ενώ οι κορυφές με περιττό δείκτη θα περιέχονται στη .
Ερχόμαστε τώρα στην κορυφή . Αυτή θα είναι άκρο της ακμής που κλείνει τον
κύκλο. Επομένως δεν μπορεί να ανήκει στην ίδια κλάση με την δηλαδή στην ,
αναγκαστικά λοιπόν θα ανήκει στην , με συνέπεια ο δείκτης της, ο , να δεσμεύεται
σαν άρτιος. Καταλήγουμε συνεπώς ότι ο τυχαίος κύκλος ενός διμερούς γράφου δεν
μπορεί να είναι περιττός.

Αντιστρόφως τώρα ας υποθέσουμε ότι ένας γράφος δεν περιέχει κύκλο περιττού
μήκους. Θα δείξουμε ότι είναι διμερής. Έστω μια κορυφή του γράφου.
Διαμερίζουμε το σύνολο των κορυφών του γράφου με το εξής κριτήριο:
είναι περιττός , . Θα δείξουμε με ένα απλό σκεπτικό ότι δεν
μπορεί δύο κορυφές της ίδιας κλάσης να συνδέονται με μια ακμή.
Έστω δύο κορυφές του που είναι άκρα της ίδιας ακμής. Το ότι ανήκουν
στην σημαίνει ότι κάθε μια τους απέχει από την κορυφή περιττή απόσταση.
Έστω και . Τότε ο κύκλος που περιέχει τις

9
Αντίστοιχα ορίζεται το 3-μερές, το 4-μερές γράφημα κλπ. με κλάσεις κορυφών ανά δύο ξένες
μεταξύ τους και οι ακμές με άκρα από διαφορετικές κλάσεις κάθε μία.

13
κορυφές θα έχει μήκος , η μονάδα εκπροσωπεί το μήκος
της ακμής άρα ο γράφος περιέχει κύκλο περιττού μήκους, άτοπο.
Με αντίστοιχα επιχειρήματα αποδεικνύουμε ότι δεν μπορεί να συνδέονται μεταξύ
τους κορυφές της κλάσης και κατά συνέπεια ο γράφος είναι διμερής.

Οι παρακάτω προτάσεις είναι ισοδύναμες:

1) Ο είναι ένα δέντρο.

2) Ο είναι ένας ελαχιστικός (minimal) συνεκτικός γράφος, δηλαδή ο
είναι ένας συνεκτικός γράφος για τον οποίο αν μια ακμή ανήκει στο
τότε ο γράφος γίνεται μη συνεκτικός .
10

3) Ο είναι ένας μεγιστικός (maximal) ακυκλικός γράφος, δηλαδή ο

11

είναι ακυκλικός και αν και είναι μη γειτονικές του κορυφές τότε ο

γράφος περιέχει ένα κύκλο.

Απόδειξη 1) 2). Αν από το δένδρο αφαιρέσουμε μια ακμή π.χ. τη τότε ο

γράφος δεν θα είναι δυνατόν να περιέχει μονοπάτι της μορφής , δηλαδή
της μορφής διότι τότε το μονοπάτι θα ήταν κύκλος.
Αφού δεν μπορεί να υπάρχει μονοπάτι με άκρα τότε ο δεν είναι συνεκτικός.
Συνέπεια αυτού είναι πως ο γράφος είναι μη συνεκτικός άρα ο είναι ένας
ελαχιστικός συνεκτικός γράφος.

2) 1) Υποθέτουμε πως ο είναι ένας ελαχιστικός συνεκτικός γράφος. Θα δείξουμε

πως είναι δέντρο. Αρκεί να δείξουμε πως δεν περιέχει κύκλους.
Έστω ότι ο περιέχει τον κύκλο . Τότε ο γράφος διατηρεί τη
συνεκτικότητα του αφού σε κάθε περίπατο της μορφής η απουσία της ακμής
μπορεί να αναπληρωθεί από τον . Αυτό αντίκειται στην
ελαχιστικότητα του που απαιτεί τον να είναι μη συνεκτικός.

3) 1) Ο είναι ένας μεγιστικός ακυκλικός γράφος, θα δείξουμε πως είναι δέντρο.

Αφού έχουμε εξασφαλίσει την απουσία κύκλων θα δείξουμε μόνο τη συνεκτικότητα.
Πράγματι αν θεωρήσουμε δύο κορυφές και που να ανήκουν σε διαφορετικές
συνεκτικές συνιστώσες του (αν δεν υπάρχουν τέτοιες συνιστώσες τότε ο θα ήταν
συνεκτικός εξ’αρχής) τότε δεν μπορεί να υπάρχει μονοπάτι της μορφής στον .
Αυτό όμως αντιβαίνει στην ιδιότητα της μεγιστικότητας που επιβάλλει η πρόσθεση
της ακμής να κλείσει κύκλο στο . Άρα ο είναι δέντρο.

10
Γέφυρα ονομάζεται η ακμή που μετά την αφαίρεση της καθιστά ένα γράφο μη συνεκτικό.
Επομένως στην περίπτωση της πρότασης ο και όλες οι ακμές του θα είναι γέφυρες.
11
Γενικά, μεγιστική είναι η δομή που δεν μπορεί να επεκταθεί σε μια μεγαλύτερη αντίστοιχη.

14
 ΚΥΚΛΟΙ HAMILTON και ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ EULER

Η διαδρομή ενός αλόγου πάνω στη σκακιέρα . 12

Ένα κλασσικό πρόβλημα που αντιμετωπίζεται με τα μαθηματικά εργαλεία της

θεωρίας των γραφημάτων είναι γνωστό σαν «το πρόβλημα του περιοδεύοντος
πωλητή». Οι εκδοχές του προβλήματος είναι ποικίλες, να αναφέρουμε πχ. τη
διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσει ένας πωλητής ο οποίος καλείται να περάσει
από πόλεις, λαμβανομένου υπ’ όψιν πως η -στή πόλη είναι η έδρα του
γραφείου του και η οποία (διαδρομή) θα πρέπει να είναι η οικονομικότερη για τον
ίδιο. 13
Λύση αυτού του προβλήματος μπορεί να προκύψει με τη δημιουργία ενός
«αποτελεσματικού» αλγόριθμου, δηλ. μιας επαναληπτικής διαδικασίας που να
επιλύει το πρόβλημα σε πεπερασμένα διακριτά βήματα.
Μια άλλη έκδοση του ίδιου προβλήματος απαιτεί η διαδρομή να είναι κύκλος, αυτό
σημαίνει πως ο πωλητής απαγορεύεται να περάσει από την ίδια πόλη δύο φορές,
εκτός από την πόλη αφετηρίας όπου βρίσκεται το γραφείο του και στην οποία και θα
επιστρέψει.
Σε μαθηματική γλώσσα ο εν λόγω κύκλος θα περιέχει όλες τις κορυφές του
γραφήματος. Ένας τέτοιος κύκλος λέγεται κύκλος Hamilton 14. Mονοπάτι
Hamilton είναι το μονοπάτι που διασχίζει όλες τις κορυφές ενός γράφου. Ένας
γράφος που περιέχει ένα κύκλο Hamilton λέγεται Χαμιλτονιανός γράφος. Πριν τον
Hamilton ανάλογα προβλήματα αναλύθηκαν από άλλους, όπως οι κινήσεις του
αλόγου σε μια σκακιέρα (παραπάνω σχήμα), πρόβλημα που ανέλυσε διεξοδικά ο
Euler το 1759.

Για να κάνουμε τα πράγματα πιο απλά ας δεχθούμε πως το κόστος του ταξιδιού
παίρνει δύο μόνο τιμές. Την τιμή σε περίπτωση που το ταξίδι είναι δυνατό να
πραγματοποιηθεί και αν είναι απραγματοποίητο. Παρά όμως την απλούστευση
αυτή ο αλγόριθμος που θα έλυνε το πρόβλημα αποδεικνύεται πολύ δύσκολος.
Ένα άλλο σενάριο του ίδιου προβλήματος είναι να δεχθούμε ότι το κόστος
μετάβασης μεταξύ δύο οποιωνδήποτε πόλεων είναι το ίδιο. Τότε η λύση είναι μια
μετάθεση των πόλεων. Αυτό εξουδετέρωσε την αρχική πολυπλοκότητα του
12
Εικόνα παρμένη από τον ιστότοπο:
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Knight%27s_tour_anim_2.gif
13
Θεωρείται γνωστή η δαπάνη μετάβασης από τη μία πόλη στην άλλη.
14
William Rowan Hamilton (1805-1865), Ιρλανδός φυσικός, αστρονόμος και μαθηματικός.

15
προβλήματος και μας δίνει τη δυνατότητα να εξετάσουμε έναν άλλο περιορισμό :
μπορεί στον ίδιο γράφο να υπάρξουν διαδρομές που να περνούν από όλες τις
κορυφές και να μην μοιράζονται μεταξύ τους την ίδια ακμή; 15
Πιο δόκιμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι θα αποσυνθέσουμε τον πλήρη γράφο σε
μια ένωση ξένων μεταξύ τους διαδρομών Hamilton. Είναι δυνατή αυτή η
αποσύνθεση; Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να γίνει αυτό και –κυρίως– για ποιες
τιμές του ; Στα παρακάτω σχήματα βλέπουμε την αποσύνθεση του σε τρεις
διαδρομές Hamilton

Κάθε διαδρομή περνά από όλες τις κορυφές του γραφήματος και δεν έχει κοινές
ακμές με τις άλλες διαδρομές. Η ένωση των τριών διαδρομών Hamilton είναι ο .
Μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτό για κάθε ; Βλέπουμε τι συμβαίνει με τον στα
επόμενα σχήματα:

Στον βρήκαμε δύο μονοπάτια Hamilton αλλά η ένωση τους δεν δίνει τον .

Επίσης παρατηρούμε ότι δεν είναι δυνατόν να βρεθεί άλλο μονοπάτι Hamilton, να
διέρχεται δηλαδή από όλες τις κορυφές του γραφήματος και να είναι ξένο προς τα
προηγούμενα.
Έγινε μέχρι στιγμής η προεργασία για να προσδιορίσουμε τις γενικότερες
συνθήκες ώστε να είναι δυνατή η αποσύνθεση ενός γραφήματος σε ξένες
μεταξύ τους, ως προς τις ακμές, διαδρομές και σε κύκλους Hamilton.

Ας ξεκινήσουμε εξετάζοντας την αποσύνθεση του σε κύκλους Hamilton.

Κάθε γράφημα είναι -κανονικό. Κάθε κύκλος Hamilton είναι -

κανονικός . Αφού η ένωση των κύκλων Hamilton θα δώσει τον επομένως οι
ακμές κάθε κορυφής του θα προέρχονται από την υπέρθεση των ακμών
Hamilton ανά δύο, άρα ο αριθμός θα πρέπει να είναι άρτιος και συνεπώς ο
θα είναι περιττός.
Yποθέτουμε τώρα πως ο είναι άρτιος. Μπορεί ο να αποσυντεθεί σε μονοπάτια
Hamilton;
Ας παραθέσουμε τα ποσοτικά δεδομένα του . Το πλήθος των ακμών του είναι
Κάθε κορυφή του έχει βαθμό . Επίσης τα μονοπάτια Hamilton

15
Κάθε ακμή να ανήκει σε μία και μόνο διαδρομή.

16
έχουν ακμές και οι κορυφές τους έχουν βαθμό 2, πλην της πρώτης και της
τελευταίας που έχουν βαθμό 1. Συγκρίνοντας το πλήθος των ακμών του με το
πλήθος των ακμών Hamilton βγαίνει πως θα πρέπει να έχουμε μονοπάτια
προκειμένου να αποσυνθέσουμε τον .

Ισχύει και το αντίστροφο.

Συγκεφαλαιώνοντας τα παραπάνω καταλήγουμε στην πρόταση:

Για ο πλήρης γράφος είναι αποσυνθέσιμος σε ξένους μεταξύ τους, ως
προς τις ακμές, κύκλους Hamilton αν και μόνο αν ο είναι περιττός. Για
ο πλήρης γράφος είναι αποσυνθέσιμος σε ξένα μεταξύ τους, ως προς τις
ακμές, μονοπάτια Hamilton αν και μόνο αν ο είναι άρτιος.

Αν ο κύκλος Hamilton έχει να κάνει με τις κορυφές ενός γραφήματος, ο κύκλος Euler
αναφέρεται στις ακμές του.

Κύκλος ή κύκλωμα Euler 16είναι ο κύκλος που περιέχει όλες τις ακμές του
γραφήματος.

Αντίστοιχα μονοπάτι Euler είναι το μονοπάτι που περιέχει όλες τις ακμές του
γραφήματος.
Ένα γράφημα που περιέχει ένα κύκλωμα Euler ονομάζεται γράφημα Euler.

Στο σημείο αυτό παρεμβάλουμε στη ροή το εξής Λήμμα:

Ένα δέντρο τάξης τουλάχιστον 2 περιέχει το ελάχιστο δύο κορυφές βαθμού 1.

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Έστω η ακολουθία των βαθμών των κορυφών ενός δέντρου με

τάξη . Αφού το είναι συνεκτικό ο ελάχιστος βαθμός οποιασδήποτε κορυφής
του θα είναι . Επομένως αν το είχε το πολύ μία κορυφή βαθμού
τότε θα είχαμε: , άτοπο.

Ακολουθεί μια πρόταση που χαρακτηρίζει τα γραφήματα Euler.

Ένα μη τετριμμένο συνεκτικό γράφημα περιέχει κύκλωμα Euler αν και μόνο αν

κάθε κορυφή του είναι άρτιου βαθμού.
Ένα συνεκτικό γράφημα περιέχει ένα μονοπάτι Euler , από την κορυφή έως
την με αν και μόνο αν οι κορυφές και είναι οι μόνες κορυφές
περιττού βαθμού.

16
Προσδιορίστηκαν από τον L. Euler το 1736

17
ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Οι συνθήκες είναι αναγκαίες. Αν η κορυφή εμφανίζεται φορές στον κύκλο

τότε ο βαθμός της είναι .

Θα δείξουμε τώρα και το ικανό των συνθηκών. Αυτό θα γίνει με επαγωγή στον
αριθμό των ακμών. Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν ακμές δεν υπάρχει κάτι να
αποδείξουμε.

Αν ο γράφος δεν είναι τετριμμένος συνεκτικός και κάθε κορυφή είναι άρτιου βαθμού
τότε με την υπόθεση ότι θα είναι . Σύμφωνα τότε με το Λήμμα
που προηγήθηκε ο γράφος δεν μπορεί να είναι δέντρο άρα περιέχει κάποιον κύκλο.
Έστω ο κύκλος με το μέγιστο αριθμό ακμών στο γράφο .

Ας υποθέσουμε ότι ο δεν είναι κύκλος Euler. Δεδομένου πως ο γράφος είναι
συνεκτικός, υπάρχει μια ακμή που ξεκινά από μία κορυφή του και το άλλο άκρο
της δεν ανήκει στο άρα η ανήκει σε μια μη τετριμμένη συνεκτική συνιστώσα 17
του , έστω . Σύμφωνα με την παραδοχή μας κάθε κορυφή του έχει
άρτιο βαθμό στο έτσι από την υπόθεση της επαγωγής το περιέχει ένα κύκλο
Euler έστω . Τα κυκλώματα και είναι ξένα μεταξύ τους ως προς τις ακμές και
μπορούν να τοποθετηθούν μαζί ώστε να σχηματίσουν ένα κύκλο με ακμές
περισσότερες του το οποίο αντιβαίνει στην υπόθεση της μεγιστικότητας του ,
άρα ο κύκλος είναι κύκλος Euler.

Αν τώρα υποθέσουμε πως ο γράφος είναι συνεκτικός και οι και είναι οι μόνες
κορυφές περιττού βαθμού. Αν ο γράφος που προκύπτει από τον με πρόσθεση
μιας κορυφής μαζί και των ακμών και τότε το πρώτο τμήμα έχει ένα
κύκλο Euler . Πράγματι το είναι ένας κύκλος Euler από το στο .

17
Ένα μεγιστικό συνεκτικό υπογράφημα ενός γράφου λέγεται συνεκτική συνιστώσα του γράφου.

18
 ΘΕΩΡΙΑ RAMSEY

Ας κάνουμε μερικές δοκιμές.

Ας πάρουμε τον πλήρη γράφο των 6 κορυφών. Για τις ανάγκες της ενότητας θα
έχουμε δύο ειδών ακμές: με συνεχείς και με διακεκομμένες γραμμές. Συνεχίζοντας
την εισαγωγή μας θα αναφέρουμε ότι μέσα στον πλήρη γράφο μπορούμε να
βρούμε άλλους πλήρεις γράφους μικρότερης τάξης όπως για παράδειγμα τον . Ας
αρχίσουμε τώρα να αντικαθιστούμε μία προς μία τις ακμές με διακεκομμένες.
Θέλουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα:

Όσο αντικαθιστούμε τις συνεχείς γραμμές με διακεκομμένες θα έχουμε πάντα

τουλάχιστον ένα τρίγωνο με αμιγές είδος γραμμών, δηλαδή μόνο με συνεχείς ή
μόνο με διακεκομμένες γραμμές;

Και για να επεκτείνουμε το ερώτημα: μήπως σε κάποια φάση της διαδικασίας αυτής
θα υπάρξει γράφος που δεν θα περιέχει τρίγωνο μόνο με συνεχείς ή μόνο με
διακεκομμένες γραμμές;

Αρχικά βεβαίως θα πούμε ότι αν οποιοδήποτε είδος γραμμής έχει λιγότερες από
τρεις, το ερώτημα δεν έχει αξία αφού το συγκεκριμένο είδος δεν μπορεί να
σχηματίσει τρίγωνο.

Αρχίζουμε λοιπόν με το πλήρη και μονοχρωματικό (κάθε είδος γραμμής θα μπορούσε

να είναι ένα χρώμα) που τον σημειώσαμε σαν .

Στη συνέχεια στον αντικαταστήσαμε τις ακμές και (τρεις μαζί και όχι
μία μία προς το παρόν για οικονομία χώρου) με διακεκομμένες και φροντίσαμε να
μην σχηματιστεί διακεκομμένο τρίγωνο δηλαδή ο πλήρης αλλά έχουμε πληθώρα
τριγώνων με συνεχή γραμμή.

Πιο κάτω στον αντικαταστήσαμε την ακμή με μια διακεκομμένη και πάλι δεν
έχουμε διακεκομμένο τρίγωνο αλλά έχουμε πάντοτε κάποιο συνεχές π.χ. το .

19
Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση του γραφήματος όπου η αντικατάσταση της
ακμής με μια διακεκομμένη δεν έφερε κάποιο τρίγωνο με αμιγώς διακεκομμένες
γραμμές αλλά και δεν εξαφάνισε τα τρίγωνα με συνεχείς γραμμές πχ. το .

Φτάσαμε όμως σε ένα σημείο που η αντικατάσταση ακμών δεν μπορεί να συνεχιστεί
χωρίς την εμφάνιση κάποιου τριγώνου δηλαδή του πλήρους γράφου υπογράφου
μέσα στον . Έτσι για παράδειγμα αν αντικαταστήσουμε την ακμή όπως στο

τότε έχουμε τρίγωνα και με τα δύο είδη γραμμών πχ. και .

Το ίδιο πρόβλημα θα το θέσουμε πιο γενικά και στο φως του θεωρήματος Ramsey.
Ποιος είναι ο μικρότερος αριθμός κορυφών ενός πλήρους γραφήματος ώστε αν
χρωματίσουμε όλες τις ακμές του χρησιμοποιώντας δύο χρώματα το γράφημα
να περιέχει τρίγωνο με πλευρές από το ένα χρώμα ή από το άλλο.

Πολύ πιο διαδεδομένη είναι η διατύπωση του ίδιου ως προβλήματος του πάρτυ:
δείξτε ότι μεταξύ έξι ατόμων προσκεκλημένων σε μια γιορτή τρία από αυτά είτε θα
γνωρίζονται μεταξύ τους είτε τρία από αυτά δεν θα γνωρίζονται μεταξύ τους.

Θα συμπληρώσουμε ότι η διαδικασία που ακολουθήσαμε δεν έχει κανένα απολύτως

αποδεικτικό χαρακτήρα αλλά ούτε είναι και πειραματικά άψογη. Θέλουμε πάντως να
πιστεύουμε ότι θα βοηθήσει στην κατανόηση της θεωρίας που διατύπωσε ο Frank
Ramsey.

20
O Frank Plumton Ramsey ήταν ένα πολυσχιδές ταλέντο με ενδιαφέροντα όχι μόνο
στα μαθηματικά αλλά και στην οικονομία, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, την πολιτική
και πιθανώς και σε άλλα πεδία αν είχε μεγαλύτερο χρόνο ζωής, πέθανε το 1930 σε
ηλικία μόλις 27 ετών.

Εισαγωγικά στο θεώρημα Ramsey θα αναφέρουμε την αρχική του μορφή:

Δοθέντος ενός ακεραίου κάθε αρκετά μεγάλος γράφος θα περιέχει είτε τον
είτε τον .

Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ας θεωρήσουμε διαμερίσεις των ακμών
των γραφημάτων σε κλάσεις που θα ονομάζουμε «χρωματισμό». Η ονομασία
χρωματισμός είναι δάνεια και δεν έχει σχέση με πραγματικά χρώματα. Εδώ θα
ασχοληθούμε με χρωματισμούς δύο χρωμάτων και ένας υπογράφος θα ονομάζεται
μπλε εφόσον όλες οι ακμές του είναι μπλε ή κόκκινος αν είναι κόκκινες.

Δοθέντος ενός φυσικού αριθμού , υπάρχει ένας ώστε για κάθε

χρωματισμός των ακμών του γραφήματος να συνεπάγεται την ύπαρξη είτε ενός
κόκκινου είτε ενός μπλε . Ανεβάζοντας τη γενικότητα της παραπάνω πρότασης
κατά ένα ακόμη επίπεδο υιοθετούμε τον παρακάτω συμβολισμό:

Ονομάζουμε αριθμό Ramsey και συμβολίζουμε τον ελάχιστο από τους

για τον οποίον για κάθε κόκκινο-μπλε χρωματισμό των ακμών του υπάρχει
ένας κόκκινος υπογράφος ή ένας μπλε .
Υποθέτουμε πως αφού θεωρούμε προφανές ότι ο είναι και κόκκινος και
μπλε δεδομένου ότι δεν έχει ακμές. Ο παραπάνω ορισμός δεν εξασφαλίζει ότι ο
αριθμός Ramsey είναι πεπερασμένος για κάθε τιμή των και . Υπάρχει
αντιμεταθετικότητα: για κάθε και ,
μια και σε ένα κόκκινο-μπλε χρωματισμό ακμών είτε θα υπάρχει μια μπλε ακμή είτε
όλες οι ακμές θα είναι κόκκινες.
Το αποτέλεσμα παρακάτω δείχνει ότι ο είναι πεπερασμένος για κάθε και ,
και δίνει επιπλέον ένα φράγμα για τον .

ΘΕΩΡΗΜΑ Αν και τότε

(1)

και

(2)

21
ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Προκειμένου να αποδείξουμε την (1) υποθέτουμε ότι οι αριθμοί και

είναι πεπερασμένοι. Έστω και ας
θεωρήσουμε έναν κόκκινο-μπλε χρωματισμό των ακμών του . Θα δείξουμε ότι ο
περιέχει είτε ένα κόκκινο υπογράφο είτε ένα μπλε . Έστω x μια κορυφή του
. Αυτή «βλέπει» μέσω των ακμών που της προσπίπτουν
κορυφές, οπότε έχει είτε κόκκινες
προσπίπτουσες ακμές είτε μπλε προσπίπτουσες ακμές.
Χωρίς βλάβη της γενικότητας ας υποθέσουμε πως συμβαίνει το πρώτο, ότι δηλαδή η
κορυφή x έχει κόκκινες προσπίπτουσες ακμές. Θεωρούμε έναν
υπογράφο του επαγόμενο από κορυφές που συνδέονται με την κορυφή x
με τις προσπίπτουσες σ’ αυτή κόκκινες ακμές. Αν ο περιέχει έναν μπλε το
θεώρημα αποδείχτηκε. Σε διαφορετική περίπτωση ο περιέχει έναν κόκκινο
ο οποίος σχηματίζει έναν κόκκινο μαζί με την κορυφή x.

Η (2) ισχύει σαν ισότητα στην περίπτωση που ή , αφού όπως αναφέραμε
παραπάνω ισχύει πως: .
Ας υποθέσουμε τώρα πως και και πως η (2) ισχύει για κάθε ζεύγος
με και . Τότε από την (1) έχουμε:

Τα αποτελέσματα που εκθέσαμε μπορούν να επεκταθούν για αυθαίρετο αλλά

πεπερασμένο πλήθος χρωμάτων.

To παράδειγμα που εξετάσαμε στην αρχή του κεφαλαίου για τη θεωρία Ramsey
αφορά τον αριθμό R(3,3) o οποίος είναι ο 6. Πολύ λίγοι μη τετριμμένοι αριθμοί
Ramsey είναι γνωστοί, πχ. R(3,4)=9, R(3,5)=14, R(3,6)=18, R(3,7)=23, R(4,4)=18.

22
 ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΙ

Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να προγραμματίσουμε τις ομιλίες ενός συνεδρίου κατά

τέτοιον τρόπο ώστε καθένας από τους συμμετέχοντες να μπορεί να παρακολουθήσει
εκείνες τις ομιλίες που τον ενδιαφέρουν. Αν επιπλέον έχουμε επάρκεια χώρων για
διαλέξεις ώστε να μπορούν να γίνονται εκ του παραλλήλου όσες ομιλίες επιθυμούμε
τότε πόσο μπορεί να διαρκέσει το πρόγραμμα του συνεδρίου;

Το ίδιο πρόβλημα μπορούμε να το εκφράσουμε σε όρους θεωρίας γραφημάτων.

Έστω το γράφημα του οποίου οι κορυφές είναι οι ομιλίες στο συνέδριο και
συμφωνούμε να συνδέονται δύο κορυφές με μια ακμή όταν υπάρχει τουλάχιστον ένας
σύνεδρος που να θέλει να παρακολουθήσει και τις δύο. Ποια είναι η ελάχιστη τιμή
του για την οποία το σύνολο των ακμών του μπορεί να διαμεριστεί σε κλάσεις
έστω , έτσι ώστε να μην υπάρχει ακμή που να ενώνει δύο κορυφές που να
ανήκουν στην ίδια κλάση;

Την ελάχιστη αυτή τιμή του θα τη συμβολίσουμε με και θα την ονομάσουμε

χρωματικό αριθμό (των κορυφών) του .

Καταλήγοντας και συνοψίζοντας θα πούμε ότι ένας χρωματισμός των κορυφών του
γραφήματος είναι η προσθήκη χρωμάτων στις κορυφές του κατά τρόπον ώστε
δύο γειτονικές κορυφές να μην έχουν το ίδιο χρώμα. Ο είναι τότε ο ελάχιστος
αριθμός χρωμάτων σε έναν χρωματισμό (κορυφών) του .

Από τη μαθηματική σκοπιά δεν είναι αναγκαία η χρήση των πραγματικών ονομάτων
των χρωμάτων όπως πράσινο, κόκκινο, μαύρο κλπ. Ιδίως δε στην περίπτωση που τα
χρώματα είναι πολλά αυτό δεν είναι και πρακτικό, έτσι ένας χρωματισμός είναι μια
συνάρτηση: έτσι ώστε κάθε σύνολο να είναι
ανεξάρτητο.

Στην περίπτωση που το γράφημα λέγεται -χρωματικό.

Εάν δε το γράφημα λέγεται -χρωματιζόμενο.

Άλλο και ίσως το πιο κλασσικό πρόβλημα χρωματισμού είναι αυτό του χάρτη:
ποιος είναι ο ελάχιστος αριθμός χρωμάτων που απαιτούνται ώστε να χρωματίσουμε
τις χώρες ενός χάρτη και να μην υπάρχουν δύο γειτονικές χώρες χρωματισμένες με το
ίδιο χρώμα.

Ας αναφέρουμε και ένα ακόμη: έστω ότι επιχειρηματίες θέλουν να έχουν

εμπιστευτικού χαρακτήρα συναντήσεις μεταξύ τους. Αν υποθέσουμε ότι κάθε
συνάντηση διαρκεί μία ημέρα και κατά τη διάρκεια της μόνο δύο επιχειρηματίες
μπορούν να πάρουν μέρος, σε πόσες μέρες θα τελειώσουν οι συναντήσεις;

23
Προκειμένου να αναλύσουμε το παραπάνω πρόβλημα θεωρούμε ένα γράφημα έστω
του οποίου οι κορυφές αντιστοιχούν στους επιχειρηματίες και μεταξύ δύο κορυφών
θα υπάρχει ακμή αν οι επιχειρηματίες αυτοί επιθυμούν να συναντηθούν.

Εδώ το πρόβλημα συνίσταται στο να εξευρεθεί ο ελάχιστος αριθμός χρωμάτων σε ένα

χρωματισμό ακμών του . Να χρωματισθεί δηλαδή κάθε ακμή κατά τέτοιον τρόπο
ώστε να μην υπάρχουν δύο γειτονικές ακμές με το ίδιο χρώμα.

ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΟΙ ΧΑΡΤΩΝ

Το 1852 o Francis Guthrie διατύπωσε ένα ερώτημα στον αδερφό του Frederick που
ήταν τότε προπτυχιακός φοιτητής στο Cambridge. Το ερώτημα ήταν αν μπορεί κάθε
χάρτης να χρωματισθεί με τέσσερα χρώματα ώστε δύο γειτονικές χώρες να μην έχουν
το ίδιο χρώμα (πρόβλημα των τεσσάρων χρωμάτων).

Το πρόβλημα αυτό ήρθε στην επικαιρότητα από τον Cayley όταν ο τελευταίος το
παρουσίασε στη London Mathematical Society το 1878. Ένα χρόνο αργότερα, ο
Kempe δημοσίευσε μια απόδειξη που αποδείχτηκε πως δεν ήταν ορθή και το 1890 ο
Heawood μετέτρεψε την απόδειξη σε απόδειξη για το αντίστοιχο πρόβλημα των πέντε
χρωμάτων.

Η πρώτη απόδειξη που έγινε αποδεκτή για το πρόβλημα των τεσσάρων χρωμάτων
ήταν των Appel και Haken και δημοσιεύτηκε το 1977. Πέρα από τις ιδέες στις οποίες
στηρίχθηκε και οι οποίες έφθαναν στο αρχικό paper του Kempe, οι Appel και Haken
χρησιμοποίησαν η/υ προκειμένου να εξετάσουν 1482 περιπτώσεις διαμορφώσεων 18.
H διαδικασία αυτή αποτέλεσε αντικείμενο αρνητικής κριτικής. Οι Appel και Haken
απάντησαν με μια πολυσέλιδη έκδοση 19 στην οποία έδιναν μια αλγοριθμική εικόνα
της απόδειξης τους και έκαναν κάποιες απαραίτητες διορθώσεις της αρχικής έκδοσης.

Μια πιο σύντομη απόδειξη παρουσίασαν οι Robertson, Sanders, Seymour και Thomas
το 1977, χωρίς πάντως να αποφύγουν την περιπτωσιολογία με τη χρήση υπολογιστή.

Στην ιστορική επισκόπηση που προηγήθηκε είχαμε την ευκαιρία να δούμε πώς
διατυπώθηκε το πρόβλημα των τεσσάρων χρωμάτων. Αντίστοιχη είναι και η
διατύπωση του προβλήματος των πέντε χρωμάτων:

18
configurations
19
K. Appel & W. Haken, Every Planar Map is Four Colourable, American Mathematical Society 1989.

24
 ΤΥΧΑΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Τον όρο «τυχαία γραφήματα» τον καθιέρωσε πρώτος ο P. Erdős σε μια ερευνητική
του “εργασία του 1947 που θεωρείται από κάποιους μαθηματικούς σαν η πρώτη
ενσυνείδητη προσπάθεια για την εφαρμογή της πιθανοθεωρητικής μεθόδου.
Συγκεκριμένα η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε για την απόδειξη ύπαρξης ενός γράφου με
ορισμένη ιδιότητα Ramsey.

Η ιδέα του μοντέλου που εισήγαγε ο Erdős είναι πολύ απλή και γίνεται εύκολα
αποδεκτή για τη φυσική προέλευση της. Μπορεί να περιγραφεί σαν η επιλογή ενός
γραφήματος, με ίσες πιθανότητες, από το σύνολο όλων των γραφημάτων των
οποίων το σύνολο κορυφών είναι το .

Με άλλα λόγια μπορεί να περιγραφεί σαν ο χώρος πιθανότητας , όπου

είναι το σύνολο όλων των γραφημάτων με σύνολο κορυφών το , είναι η
οικογένεια όλων των υποσυνόλων του και για κάθε ισχύει η σχέση:
.

Αυτός ο χώρος πιθανότητας μπορεί να ιδωθεί κάτω από το πρίσμα ενός γινομένου
δυαδικών χώρων. Απλούστερα είναι το αποτέλεσμα των ανεξάρτητων ρίψεων
ενός αμερόληπτου νομίσματος, όπου αν έρθει π.χ. «κεφαλή» για ένα ζεύγος κορυφών
σημαίνει τη χάραξη μιας ακμής μεταξύ των κορυφών αυτών.

Ένα τυχαίο γράφημα λοιπόν είναι ένα γράφημα που παράγεται από μια τυχαία
διαδικασία, είτε αυτή περιλαμβάνει τη ρίψη κάποιου νομίσματος, είτε τη ρίψη ενός
ζαριού, είτε κάποια άλλη διαδικασία που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τυχαία. Σε
πιο μαθηματική γλώσσα και σε συμφωνία με τους κανόνες των πιθανοτήτων η
«τυχαία διαδικασία» αντιπροσωπεύεται από ένα χώρο πιθανότητας , και οι
κανόνες «κατασκευής» του γραφήματος από μια συνάρτηση από τον χώρο
πιθανότητας στο χώρο των γραφημάτων.
Ένα τυχαίο γράφημα είναι αποτελεσματικό εργαλείο για την εξέταση ιδιοτήτων που
αφορούν τα γραφήματα γενικότερα. Θα μπορούσαμε να το δούμε και σαν ένα
οργανισμό που αναπτύσσεται ενσωματώνοντας όλο και περισσότερες ακμές όσο
αυξάνει το μέγεθος του ή η πιθανότητα (καλλίτερα να την ορίσουμε παρακάτω)
που αφορά τη δημιουργία ή όχι μιας ακμής μεταξύ δύο συγκεκριμένων κορυφών με
τη βοήθεια μιας τυχαίας διαδικασίας.

Κατανομή ενός τυχαίου γραφήματος είναι η κατανομή πιθανότητας που επάγεται

επί της οικογενείας των γραφημάτων και αυτό είναι το μόνο χαρακτηριστικό που
«κληρονομείται» από τους κανόνες κατασκευής.
Συνήθως δεν κάνουμε διάκριση μεταξύ διαφορετικών τυχαίων γράφων που έχουν την
ίδια κατανομή.
Είναι πολλές φορές βολικό να ορίζουμε ένα τυχαίο γράφο καθορίζοντας την
κατανομή του, δηλαδή ορίζουμε μια οικογένεια γράφων και μια κατανομή
πιθανοτήτων πάνω σ’ αυτή.

25
 ΤΑ ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ

Θα ασχοληθούμε με δύο από τα υπάρχοντα μοντέλα γράφων, και τα δύο προέρχονται

από αρχικό απλό μοντέλο που εισήχθη από τον Erdős το 1947. Αυτά είναι: το
διωνυμικό και το ομοιόμορφο μοντέλο.

Αν πραγματικός αριθμός με , ο διωνυμικός τυχαίος γράφος θα

συμβολίζεται με . Μπορούμε να προσδιορίσουμε το διωνυμικό τυχαίο γράφο
παίρνοντας σαν το σύνολο όλων των γράφων πάνω στο σύνολο κορυφών και
θέτοντας :
, να θυμίσουμε πως είναι το πλήθος των ακμών
του . Το μοντέλο της γέννησης των ακμών του γράφου είναι αυτό με τη βοήθεια πχ.
ενός νομίσματος που ρίχνουμε φορές , μία για κάθε ζεύγος διακριτών κορυφών
με πιθανότητα επιτυχίας (να γράψουμε ακμή μεταξύ δύο συγκεκριμένων
κορυφών). Όταν το τότε έχουμε το γράφο του μοντέλου του Erdős (1947).
Γενικά στη βιβλιογραφία οι περισσότεροι τυχαίοι γράφοι ανήκουν στην περίπτωση
που για .

Παίρνοντας , τον πλήρη γράφο με κορυφές, δημιουργούμε το μοντέλο

.

Το πλεονέκτημα του διωνυμικού γράφου είναι η ανεξαρτησία του από την ύπαρξη
ακμών αλλά και το μειονέκτημα του είναι ακριβώς το μη σταθερό πλήθος των ακμών
του. Ποικίλει ακολουθώντας τη διωνυμική κατανομή με μέση τιμή .
Πως όμως θα μπορέσουμε να ορίσουμε τον ομοιόμορφο τυχαίο γράφο;

Δοθέντος ενός αριθμού , ο ομοιόμορφος τυχαίος γράφος,

συμβολίζεται με , ορίζεται παίρνοντας σαν την οικογένεια όλων των
γραφημάτων πάνω στο σύνολο κορυφών με ακριβώς ακμές και την
ομοιόμορφη πιθανότητα επί του , ώστε:

Αυτό ήταν το βασικό μοντέλο των Erdős και Rényi που στο διάστημα από το 1959
έως το 1968 έβαλαν τις βάσεις της θεωρίας των τυχαίων γραφημάτων.
Κατά τα άλλα όταν αποδεικνύουμε προτάσεις που αφορούν τον τυχαίο γράφο
οι τεχνικές των αποδείξεων «χτίζονται» περισσότερο πάνω στις ακμές.
Για παράδειγμα αν θέλουμε να υπολογίσουμε την πιθανότητα ύπαρξης μιας
συγκεκριμένης ακμής τότε ακολουθούμε το σκεπτικό:

.
To διωνυμικό μοντέλο του τυχαίου γράφου προσφέρει τη δυνατότητα χρήσης των
εργαλείων της πιθανοθεωρίας περισσότερο από το μοντέλο του ομοιόμορφου τυχαίου
γράφου και δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο προκύπτει σαν ειδική
περίπτωση του για

26
 ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Για να έχουμε μια καλλίτερη εποπτεία των όσων έχουμε αναφέρει έως τώρα θα
εκμεταλλευτούμε την ιδιότητα των γραφημάτων να παριστάνονται γεωμετρικά
σχετικά εύκολα, στις χαμηλές διαστάσεις.
Θα κάνουμε λοιπόν τη γραφική αναπαράσταση του δηλαδή του γραφήματος
με 4 κορυφές και 2 ακμές για όλες τις δυνατές περιπτώσεις.

27
Ο αριθμητικός υπολογισμός δίνει τα εξής αποτελέσματα:

Άρα

που δηλώνει ότι η πιθανότητα κάθε γραφήματος είναι πράγμα που είναι
σύμφωνο με τα γραφικά αποτελέσματα αφού έχουμε 15 ισοπίθανους γράφους.

Ας παρακολουθήσουμε τώρα μερικούς υπολογισμούς στο μοντέλο ,

για .

Ισχύει ότι .

Ας σχολιάσουμε τον παραπάνω τύπο. Ο τύπος αυτός δίνει την πιθανότητα ενός
ενδεχομένου του δειγματικού χώρου, ενός τυχαίου γράφου εν προκειμένω. Το
ενδεχόμενο αυτό αποτελείται από ανεξάρτητα στοιχειώδη ενδεχόμενα, τα οποία είναι

28
η ύπαρξη ή μη μιας ακμής μεταξύ δύο κορυφών. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό
σημαίνει ότι το σύνθετο ενδεχόμενο, δηλαδή ο γράφος έχει πιθανότητα ίση με το
γινόμενο των πιθανοτήτων των στοιχειωδών ενδεχομένων που τον σχηματίζουν.

Αν μεταξύ δύο κορυφών υπάρχει ακμή τότε η πιθανότητα του ζεύγους των κορυφών
είναι . Αν δεν υπάρχει ακμή τότε η αντίστοιχη πιθανότητα του ζεύγους των
κορυφών είναι . Να υπενθυμίσουμε ότι το μέγιστο πλήθος των ζευγών ενός
γράφου είναι . Ας
υπολογίσουμε τις πιθανότητες ορισμένων από τους γράφους g1 έως g8.

.
Το παραπάνω αποτέλεσμα δικαιολογείται διότι ο γράφος g1 είναι ο δηλαδή ο
κενός ακμών γράφος τριών κορυφών. Έχομε λοιπόν ζεύγη κορυφών με
πιθανότητα καθένα δεδομένου ότι δεν σημειώνεται καμία ακμή μεταξύ των
ζευγών.

.
O g1 έχει ένα ζεύγος με πιθανότητα και δύο με πιθανότητα .
Όμοια υπολογίζουμε τις πιθανότητες των υπόλοιπων γράφων.

Παίρνουμε το άθροισμα .

Ας θυμηθούμε το διώνυμο του Newton:

.
Εφαρμοζόμενο στην περίπτωση του έχουμε:

. Αυτό είναι αναμενόμενο δεδομένου ότι πρόκειται για

άθροισμα πιθανοτήτων όλων των ενδεχομένων δειγματικού χώρου.

Αφού στα προηγούμενα δώσαμε το περίγραμμα των δύο βασικών μοντέλων

τυχαίων γράφων είναι να παρουσιάσουμε μερικά εργαλεία που θα
διευκολύνουν μια περαιτέρω εμβάθυνση.

Πώς θα μπορούσαμε να συνδέσουμε τα παραπάνω με τα αξιώματα της πιθανοθεωρίας;

29
Ορίζουμε σαν χώρο πιθανότητας την τριάδα ,
όπου το είναι ένα σύνολο, το είναι μια οικογένεια υποσυνόλων του και το
είναι μια συνάρτηση από το στο με τις παρακάτω ιδιότητες:

αν τότε και και επίσης αν ,

ενώ η συνάρτηση πιθανότητας έχει τις ιδιότητες ότι:
, και για κάθε αριθμήσιμη 20 οικογένεια ξένων
μεταξύ τους υποσυνόλων του ισχύει .

Αν τώρα έχουμε δύο χώρους πιθανότητας τότε το καρτεσιανό γινόμενο τους

είναι ένας νέος χώρος πιθανότητας με συνάρτηση πιθανότητας
. Πράγματι

Για να αντιληφθούμε καλλίτερα το αντικείμενο της συζήτησης ας θεωρήσουμε ένα

γράφο τριών κορυφών, τις οποίες απαριθμούμε . Τούτο σημαίνει πως εν
δυνάμει όλες οι μεταξύ των κορυφών ακμές είναι . Μπορούμε να τις
ονομάσουμε από τις κορυφές που συνδέουν.

Για κάθε μια από τις ακμές ορίζουμε το δικό της «μικρό» χώρο πιθανότητας.

Αν για παράδειγμα είναι μια ακμή τότε ο αντίστοιχος χώρος πιθανότητας της είναι
ο με πιθανότητες και .

Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε το δειγματικό χώρο, ήτοι το σύνολο των δυνατών

γραφημάτων με 3 κορυφές;

Ας φανταστούμε αριθμούς και τοποθετημένους σε μια γραμμή. Καθένας

από αυτούς σημαίνει την ύπαρξη ή μη της αντίστοιχης ακμής μεταξύ των κορυφών
που δηλώνουν οι δείκτες κάθε στοιχείου.

0 0 0
1 0 0
0 1 0
0 0 1
1 1 0
1 0 1
0 1 1
1 1 1

20
Στην εργασία αυτή επιμένουμε στην αριθμησιμότητα των οικογενειών υποσυνόλων.

30
Η τελευταία γραμμή προφανώς συμβολίζει τον πλήρη γράφο τριών κορυφών.

Πώς θα μπορούσαμε τώρα να ορίσουμε ένα ενδεχόμενο στο δειγματικό χώρο;

Κατ’ αρχήν κάθε σύνολο γραφημάτων πάνω στο είναι ήδη ένα ενδεχόμενο.

Για παράδειγμα ορίζουμε σαν δηλαδή στο ενδεχόμενο

περιλαμβάνονται όλοι οι γράφοι που στη θέση της ακμής έχουν την τιμή .

Ο τρόπος που εκθέσαμε το γράφο παραπάνω δίνεται από την ιδέα του χώρου
γινόμενο:

όπου είναι το σύνολο των μη διατεταγμένων ζευγών.

Ένα τυπικό στοιχείο του είναι μια απεικόνιση που προσαρτά σε κάθε ακμή

είναι το μέτρο γινόμενο όλων των μέτρων .

Στην ουσία ένας γράφος ταυτίζεται με μια συνάρτηση που παίρνει την τιμή 0 όταν
μεταξύ δύο κορυφών δεν υπάρχει ακμή και την τιμή 1 όταν υπάρχει.

Πρακτικά το ταυτίζεται με τον γράφο πάνω στο με σύνολο ακμών

και καλούμε τον τυχαίο γράφο στο με πιθανότητα εμφάνισης ακμής .

Γενικεύοντας το παράδειγμα σε γράφο με τυχαίο αριθμό κορυφών θα ονομάζουμε

ενδεχόμενο στον κάθε σύνολο γραφημάτων επί του συνόλου των κορυφών .

Για κάθε ακμή το σύνολο

αποτελεί ένα ενδεχόμενο.

Ας δούμε ένα πλήρη γράφο 4 κορυφών και επομένως 6 ακμών με βεβαιωμένη την
ύπαρξη μιας συγκεκριμένης ακμής, έστω αυτής που συνδέει την κορυφή 0 με την 1.
Όλες οι δυνατές περιπτώσεις είναι :

31
 1 0 0 0 0 0
1 1 0 0 0 0
1 0 1 0 0 0
1 0 0 1 0 0
1 0 0 0 1 0
1 0 0 0 0 1
1 1 1 0 0 0
1 1 0 1 0 0
1 1 0 0 1 0
1 1 0 0 0 1
1 0 1 1 0 0
1 0 1 0 1 0
1 0 1 0 0 1
1 0 0 1 1 0
1 0 0 1 0 1
1 0 0 0 1 1
1 1 1 1 0 0
1 1 1 0 1 0
1 1 1 0 0 1
1 1 0 1 1 0
1 1 0 1 0 1
1 1 0 0 1 1
1 0 1 1 1 0
1 0 1 1 0 1
1 0 1 0 1 1
1 0 0 1 1 1
1 1 1 1 1 0
1 1 1 1 0 1
1 1 1 0 1 1
1 1 0 1 1 1
1 0 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1

Αποδεικνύουμε την παρακάτω πρόταση:

ΠΡΟΤΑΣΗ :Τα ενδεχόμενα είναι ανεξάρτητα και επισυμβαίνουν με πιθανότητα .

ΑΠΟΔΕΙΞΗ : Εξ ορισμού τα ενδεχόμενα

Το είναι το μέτρο γινόμενο όλων των μέτρων επομένως

32
Αντίστοιχα, αν είναι οποιοδήποτε υποσύνολο του , τότε

H τελευταία ισότητα δείχνει ότι τα ενδεχόμενα είναι πράγματι ανεξάρτητα και

επισυμβαίνουν με πιθανότητα .

Η λοιπόν ορίζεται κατά μοναδικό τρόπο από την και το γεγονός ότι τα
ενδεχόμενα είναι ανεξάρτητα.

Αυτές οι δύο υποθέσεις επαρκούν γενικά για να κάνουμε τους υπολογισμούς των
πιθανοτήτων στο μοντέλο . Ας δούμε ένα απλό παράδειγμα.

Ας θεωρήσουμε το ενδεχόμενο ότι ένας γράφος περιέχει κάποιον σταθερό γράφο

πάνω σε ένα υποσύνολο του επομένως ο γράφος είναι ένας υπογράφος του .
Έστω και . 21 H πιθανότητα του ενδεχομένου είναι το
γινόμενο των πιθανοτήτων πάνω σε όλες τις ακμές , έτσι .
Αντίθετα, η πιθανότητα ότι ο είναι ένας επαγόμενος υπογράφος του είναι
. Οι ακμές που λείπουν από τον , οι ίδιες πρέπει και να λείπουν από τον
και αυτό συμβαίνει κατά τρόπο ανεξάρτητο και με πιθανότητα .

Δεν είναι το ίδιο εύκολο να υπολογίσουμε την πιθανότητα ότι ο περιέχει έναν
επαγόμενο υπογράφο ισομορφικό του διότι θα έχουμε αλληλοεπικάλυψη
ενδεχομένων.

21
Το να υπενθυμίσουμε πως συμβολίζει τον αριθμό των κορυφών του γραφήματος και το συμβολίζει το πλήθος
των ακμών του.

33
 ΠΛΗΡΕΙΣ ΥΠΟΓΡΑΦΟΙ και ΑΡΙΘΜΟΙ RAMSEY

Όταν αναφερθήκαμε στη θεωρία Ramsey είχαμε δώσει ένα άνω φράγμα για τους
αριθμούς Ramsey. Συγκεκριμένα είχαμε αναφέρει το αποτέλεσμα ότι:
για ισχύει: .

ΘΕΩΡΗΜΑ 1

Ο αναμενόμενος αριθμός των υπογράφων που περιέχονται σε ένα γράφο με

είναι:

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Αφού ορίσαμε τον δηλαδή ο χώρος πιθανότητας αποτελείται από όλα

τα γραφήματα με ακμές το καθένα, πάνω στο σύνολο των κορυφών.
Επομένως .
Προκειμένου τώρα να υπολογίσουμε τον αναμενόμενο αριθμό των γραφημάτων
, πρώτα υπολογίζουμε το πλήθος των γράφων που περιέχουν ένα
συγκεκριμένο πλήρη υπογράφο τάξης . Αν ο τότε από τις ακμές του
δεσμεύονται στον και οι υπόλοιπες ακμές του γραφήματος θα
επιλεγούν ανάμεσα στις ακμές.
Επομένως ο αριθμός των γραφημάτων που περιέχουν τον είναι:

Καθώς δε υπάρχουν δυνατότητες επιλογής για τον , ο αναμενόμενος αριθμός

των υπογράφων θα δίνεται από τον τύπο:

αφού ο υπολογισμός της μέσης τιμής επιβάλει να διαιρέσουμε διά του πλήθους των
στοιχείων του που είναι .

Στα επόμενα θα δώσουμε ένα κάτω φράγμα για τους αριθμούς Ramsey με τη βοήθεια
της αναμενόμενης (μέσης) τιμής.

34
ΤΥΠΟΣ ΤΟΥ STIRLING

(1)

Όπου το α εξαρτάται από το αλλά κυμαίνεται μεταξύ 0 και 1.

Οι παρακάτω εκτιμήσεις στις οποίες ισχύει πως:

και προκύπτουν αναπτύσσοντας το διωνυμικό
συντελεστή και εφαρμόζοντας τον τύπο (1) του Stirling.

(2)

και

(3)

Το θεώρημα 2 που ακολουθεί δίνει ένα κάτω φράγμα για τους αριθμούς του
Ramsey.

Θα θέλαμε πάντως να τονίσουμε πως το αποτέλεσμα του θεωρήματος 2 δεν είναι το

μοναδικό κάτω φράγμα για τον . Βελτιωμένο αποτέλεσμα δίνει ο Bollobas στο Graph
Theory, An Introductory Course, chVII - th.6.

Στο ίδιο σύγγραμμα, που είναι και η πρώτη μας βιβλιογραφική αναφορά μπορεί ο
ενδιαφερόμενος μελετητής να βρει μια απόδειξη του θεωρήματος 2 στη σελίδα 125.

35
ΘΕΩΡΗΜΑ 2

Αν τότε

και ειδικότερα

Πριν προχωρήσουμε ας δώσουμε κάποιους απαραίτητους ορισμούς.

Ένα σύνολο κορυφών του γραφήματος είναι ανεξάρτητο ή σταθερό αν δεν

περιέχει καθόλου ακμές του .
Το μέγεθος του μεγαλύτερου από τα σύνολα αυτά συμβολίζεται με και
ονομάζεται αριθμός ανεξαρτησίας ή σταθερότητας του .
Επίσης ορίζουμε τον αριθμό κλίκας ενός γραφήματος σαν τον μέγιστο
ακέραιο r τέτοιο ώστε το γράφημα . Αντίστοιχα θα μπορούσαμε να
ορίσουμε τον αριθμό ανεξαρτησίας σαν το μεγαλύτερο ακέραιο r ώστε
(επαγόμενος υπογράφος)

Μια πρόταση ποσοτικής αντίληψης . Ας εξετάσουμε ένα άνω φράγμα για την
πιθανότητα ο αριθμός ανεξαρτησίας του να είναι μεγαλύτερος κάποιου αριθμού .
Ας υποθέσουμε ότι ένας γράφος ανήκει στον . Ποια η πιθανότητα να
περιέχει σύνολο ανεξαρτησίας με πληθικό αριθμό μεγαλύτερο του ;

ΛΗΜΜΑ 1. Για όλους τους ακέραιους με η πιθανότητα ότι ο

γράφος έχει σύνολο ανεξαρτησίας από ανεξάρτητες κορυφές φτάνει το
πολύ:

ΑΠΟΔΕΙΞΗ Θέλουμε να υπολογίσουμε την πιθανότητα ότι ένα σύνολο από

κορυφές δεν περιέχει καμία ακμή. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε τόσες αποτυχίες να
φέρουμε ακμές μεταξύ των κορυφών όσες είναι οι δυνατές ακμές μεταξύ των
κορυφών αυτών, δηλαδή άρα η ζητούμενη πιθανότητα είναι αν λάβουμε υπ’
όψιν μας πως είναι η πιθανότητα να μην υπάρχει ακμή μεταξύ δύο κορυφών.
Απομένει να δηλώσουμε ότι υπάρχουν δυνατά -σύνολα μέσα στον , επομένως

η πιθανότητα που θέλουμε να υπολογίσουμε είναι μικρότερη ή ίση του .

Κατά τρόπο ανάλογο η πιθανότητα ότι ο γράφος περιέχει ένα σύνολο

είναι το πολύ :

36
 .

Στην περίπτωση που το είναι σταθερό και το είναι αρκετά μικρό ώστε αυτά τα
φράγματα των πιθανοτήτων και δίνουν άθροισμα
μικρότερο του τότε ο περιέχει γραφήματα που δεν έχουν καμία από τις ιδιότητες
που περιγράφονται στις δύο πιθανότητες: γραφήματα που δεν περιέχουν ούτε το
ούτε το . Τότε κάθε τέτοιος αριθμός είναι ένα κάτω φράγμα για τον αριθμό
Ramsey του

Ακολουθεί ένα θεώρημα που αναφέρεται σε ένα κάτω φράγμα του αριθμού Ramsey.
Πρόκειται για μια πρόταση που διατύπωσε ο Erdős το 1947.

ΘΕΩΡΗΜΑ Για κάθε ακέραιο , ο αριθμός Ramsey ικανοποιεί την ανίσωση

ΑΠΟΔΕΙΞΗ Αρχικά και για ισχύει ως τετριμμένο πως ,

έτσι προχωρούμε στην απόδειξη για .
Θα δείξουμε πως για κάθε και για γράφο , οι πιθανότητες
και είναι και οι δύο μικρότερες του .
Αφού τότε οι τιμές και είναι ίσες, κατά συνέπεια
από το λήμμα που προηγήθηκε έπεται πως

άρα

Θα χρησιμοποιήσουμε την ανίσωση όταν . Τότε :

Άρα οι αρχικές ανισότητες διαμορφώνονται ως εξής:

37
 ή

Άρα υπάρχει ένα γράφημα έτσι ώστε και και άρα

.

Στα πλαίσια μιας μελέτης πάνω στους τυχαίους γράφους οι γνωστές παράμετροι όπως
χρωματικός αριθμός, συνεκτικότητα, μέσος βαθμός κλπ μπορούν να ερμηνευθούν
σαν μη αρνητικές τυχαίες μεταβλητές πάνω στον .

Κατά τα γνωστά η μέση τιμή ή η αναμενόμενη τιμή της είναι ο αριθμός:

Η αναμενόμενη τιμή είναι ένας γραμμικός τελεστής ως προς την πρόσθεση των
μεταβλητών και τον εξωτερικό πολλαπλασιασμό τους επί του σώματος των
πραγματικών αριθμών.
ενώ τυχαίες μεταβλητές.

Έχοντας τη δυνατότητα να υπολογίσουμε τη μέση τιμή μιας τυχαίας μεταβλητής

έχουμε στη διάθεσή μας ένα απλό και αποτελεσματικό εργαλείο προκειμένου να
εξασφαλίσουμε την ύπαρξη ενός γράφου τέτοιου ώστε για κάποιο
σταθερό αριθμό και επιπλέον ο να έχει κάποια ιδιότητα, την οποία ας τη
συμβολίσουμε με το γράμμα
Πρακτικά ερμηνεύοντας τα παραπάνω αν υποθέσουμε ότι η μέση τιμή είναι «μικρή»
τότε το δεν μπορεί να είναι μεγάλο παρά για πολύ μικρό αριθμό γραφημάτων
στον δεδομένου πως για κάθε .
Με αυτά τα δεδομένα και με μικρό το για «μεγάλο» πλήθος γραφημάτων στο
εύλογα περιμένουμε μέσα στο μεγάλο αυτό πλήθος να βρούμε και κάποιο
εφοδιασμένο με την ιδιότητα
Αυτή η απλή ιδέα βρίσκεται στον πυρήνα πάρα πολλών μη κατασκευαστικών
αποδείξεων που χρησιμοποιούν πιθανοθεωρητικές μεθόδους. Μια τέτοια απόδειξη
αφορά και το θεώρημα Erdős.
Ποσοτικά παίρνει τη μορφή του παρακάτω Λήμματος:

38
ΛΗΜΜΑ 2. (Ανισότητα Markov)

Έστω πως είναι μια τυχαία μεταβλητή στον και . Τότε

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Έχουμε πως

επομένως

άρα

Αν για παράδειγμα το είναι μια τυχαία μεταβλητή στον και μετράει το

πλήθος των υπογραφημάτων του που ανήκουν σε κάποιο σταθερό σύνολο
γραφημάτων πάνω στο τότε η εξ ορισμού μετράει το πλήθος των ζευγών
τέτοιων ώστε , καθένα να είναι σταθμισμένο επί την αντίστοιχή του
πιθανότητα .
Αλγοριθμικά υπολογίζουμε την διατρέχοντας τους γράφους σε ένα
«εξωτερικό βρόγχο» και για κάθε εμφανίζουμε ένα «εσωτερικό βρόγχο» που
διατρέχει όλους τους γράφους και μετρά τις με την προϋπόθεση πως
.
Εναλλακτικά μπορούμε να απαριθμήσουμε το ίδιο σταθμισμένο ζεύγος με τον
στον εξωτερικό βρόγχο και τον στον εσωτερικό. Τοιουτοτρόπως αθροίζουμε για
κάθε τις πιθανότητες .
Κατ’ εφαρμογήν των ανωτέρω ας υπολογίσουμε τον αναμενόμενο αριθμό των
κύκλων μήκους σε ένα τυχαίο γράφο .
Ας είναι λοιπόν η μια τυχαία μεταβλητή που μετρά για κάθε γράφο
τον αριθμό των -κύκλων του, ή διαφορετικά τον αριθμό των υπογραφημάτων που
είναι ισομορφικά προς το .
Γράφουμε δε κατά τα γνωστά :

39
 για τον αριθμό των ακολουθιών με
διακριτά μεταξύ τους στοιχεία ενός δεδομένου συνόλου στοιχείων.

ΛΗΜΜΑ 3. Ο αναμενόμενος αριθμός των -κύκλων δίνεται από τον

τύπο .

ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Δημιουργούμε αρχικά μια δείκτρια συνάρτηση (συνηθισμένη ενέργεια στην
Εκτιμητική Στατιστική).

Έστω ένας κύκλος μήκους στο με να είναι το σύνολο

των κορυφών του και

Ποια είναι η αναμενόμενη τιμή της ;

Η παίρνει μοναδική θετική τιμή το ενώ η άλλη τιμή της είναι το .
Η εκφράζει το μέτρο της πιθανότητας του συνόλου όλων των
γραφημάτων στον που περιέχουν τον κύκλο . Είναι με άλλα λόγια η
πιθανότητα του ενδεχομένου .

Επομένως .
Τίθεται το ερώτημα, πόσοι τέτοιοι κύκλοι υπάρχουν;
Από τη συνδυαστική παίρνουμε την απάντηση πως υπάρχουν ακολουθίες της
μορφής από διακριτές κορυφές στο και κάθε κύκλος προσδιορίζεται από
τέτοιες ακολουθίες, έτσι υπάρχουν τόσοι κύκλοι όσοι το πηλίκο και όλοι είναι
μήκους με κορυφές στο .
Μετά τον ορισμό της είναι απλό να εκφράσουμε τη .
Πράγματι

Τότε και με χρήση της γραμμικότητας της μέσης τιμής (οπότε έχουμε εναλλαγή των
συμβόλων του αθροίσματος και της μέσης τιμής) και είναι:

40
 Η ΠΙΘΑΝΟΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

Σε πολύ αδρές γραμμές θα αναφέρουμε ότι στα διακριτά μαθηματικά έχει αναπτυχθεί
η λεγόμενη πιθανοθεωρητική μέθοδος22 στη βάση της ακόλουθης ιδέας.
Προκειμένου να αποδείξουμε την ύπαρξη ενός αντικειμένου 23 που είναι εφοδιασμένο
με κάποια ιδιότητα ορίζουμε ένα χώρο πιθανότητας επί κάποιας ευρύτερης, μη κενής
κλάσης αντικειμένων και στη συνέχεια δείχνουμε ότι ένα στοιχείο αυτού του χώρου
έχει την επιζητούμενη ιδιότητα με μια θετική πιθανότητα.

Το θεώρημα Erdős αποδεικνύει ότι δοθέντος ενός τυχαίου ακέραιου , υπάρχει ένα
γράφημα με άνοιγμα και χρωματικό αριθμό . Ας ονομάσουμε
τους κύκλους με μήκος το πολύ «μικρούς» και σύνολα κορυφών με πλήθος το
λιγότερο «μεγάλα» .

Για να αποδείξουμε το θεώρημα Erdős αρκεί να βρούμε ένα γράφημα χωρίς

«μικρούς» κύκλους και χωρίς «μεγάλα» ανεξάρτητα σύνολα κορυφών τότε οι
χρωματικές κλάσεις κάθε χρωματισμού κορυφών του είναι μικρές (με την έννοια
της άρνησης του «μεγάλες») και επομένως χρειαζόμαστε περισσότερες από για να
χρωματίσουμε το γράφημα .
Πως όμως θα μπορέσουμε να βρούμε το γράφημα ; Αν επιλέξουμε αρκετά μικρό
τότε δεν φαίνεται βέβαιο ότι ένα τυχαίο γράφημα θα περιέχει κάποιο (μικρό)
κύκλο. Αν από την άλλη πλευρά επιλέξουμε αρκετά μεγάλο τότε δεν φαίνεται
πιθανό ότι το θα περιέχει μεγάλα ανεξάρτητα σύνολα κορυφών. Τίθεται λοιπόν το
ερώτημα:
Μήπως τα δύο αυτά πεδία για το επικαλύπτονται; δηλαδή μήπως μπορούμε να
διαλέξουμε κατάλληλη τιμή του ώστε να είναι αρκετά μικρή για να δώσει
και αρκετά μεγάλη ώστε ;.
Αν μπορέσουμε να το κάνουμε αυτό τότε ο θα περιέχει τουλάχιστον ένα
γράφημα χωρίς «μικρούς» κύκλους και χωρίς «μεγάλα» ανεξάρτητα σύνολα
κορυφών.
Δυστυχώς αυτό δεν είναι εφικτό αφού δεν υπάρχει επικάλυψη μεταξύ των δύο πεδίων
τιμών του . Συγκεκριμένα και προκειμένου να αποτρέψουμε την εμφάνιση
«μικρών» κύκλων στο αποδεικνύεται ότι πρέπει να επιλέξουμε τιμές για το που
να είναι μικρότερες του , έτσι όμως δεν εμφανίζονται καθόλου κύκλοι στο
πράγμα που οδηγεί στο να είναι διμερής και άρα να έχει τουλάχιστον
ανεξάρτητες κορυφές.

Προκειμένου να άρουμε το κώλυμα αυτό και να αποτρέψουμε την πιθανότητα

ύπαρξης μεγάλων ανεξαρτήτων συνόλων επιλέγουμε το να παίρνει τιμή μεταξύ
και για κάποιο . Σαν πρώτη παρατήρηση έχουμε ότι αν το είναι
«αρκετά» μικρό τότε μπορούν να υπάρχουν μόνο μερικοί «μικροί» κύκλοι στο .
Τότε διαγράφοντας από μία κορυφή καθενός από αυτούς τους κύκλους, το γράφημα
που προκύπτει δεν θα έχει πλέον «μικρούς» κύκλους και ο αριθμός ανεξαρτησίας
του ο θα είναι το πολύ αυτός του . Με δεδομένο δε πως το γράφημα δεν
είναι σημαντικά μικρότερο του , ο χρωματικός του αριθμός αναμένεται να είναι

22
Καταληκτική πρόταση για το δικό μας πόνημα θα αποτελέσει το θεώρημα Erdős
23
Τα «αντικείμενα» που εγκαταβιούν στο χώρο πιθανότητας μπορεί να είναι οποιουδήποτε είδους:
διαμερίσεις ή διατάξεις των κορυφών κάποιου σταθερού γραφήματος, τα ίδια τα γραφήματα κλπ

41
μεγάλος και έτσι μπορούμε να πούμε πως βρήκαμε ένα γράφημα με μεγάλα και το
άνοιγμα και το χρωματικό αριθμό.

Έχοντας σκοπό να προετοιμάσουμε μια τυπική απόδειξη του θεωρήματος του Erdős
αποδεικνύουμε πρώτα ότι η πιθανότητα μιας ακμής του είναι αρκετά
μεγάλη ώστε να είναι βέβαιο πως ο γράφος «σχεδόν βέβαια» δεν έχει
«μεγάλα» ανεξάρτητα σύνολα κορυφών. Αποδεικνύουμε γιαυτό το ακόλουθο:

ΛΗΜΜΑ4. Έστω κάποιος ακέραιος και έστω μια συνάρτηση του

τέτοια ώστε για μεγάλα να ισχύει ότι Τότε

ΑΠΟΔΕΙΞΗ Για όλους τους ακέραιους με και για όλα τα γραφήματα

το ΛΗΜΜΑ 1 δίνει:

Φτάσαμε στην τελευταία ανισότητα χρησιμοποιώντας την για κάθε .

Για και τότε ο όρος κάτω από το εκθετικό ικανοποιεί τα
παρακάτω:

Δεδομένου πως και για μεγάλες τιμές του και για 24

Οπότε παίρνουμε
που είναι και το ζητούμενο.

ΘΕΩΡΗΜΑ (Erdős 1959)

24
To συμβολίζει τον ελάχιστο ακέραιο που είναι

42
Για κάθε ακέραιο υπάρχει ένα γράφημα με άνοιγμα και χρωματικό
αριθμό .

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Υποθέτουμε πως και επιλέγουμε σταθερό τέτοιο ώστε και

έστω ότι .
Έστω ότι το συμβολίζει τον αριθμό των «μικρών» κύκλων σε ένα τυχαίο
γράφημα , δηλαδή το πλήθος των κύκλων με μήκος το πολύ .
Από το Λήμμα 3 έχουμε:

να σημειωθεί ότι , διότι .

Από το Λήμμα 2 (αναφέρεται στην ανισότητα Markov) έχουμε:

Αφού δε λόγω της επιλογής μας για το είναι τότε:

Αν δε το είναι αρκετά μεγάλο ώστε και , το

τελευταίο είναι πιθανό λόγω της επιλογής που κάναμε για το και του Λήμματος 4
Τότε υπάρχει γράφημα με λιγότερους από «μικρούς» κύκλους και
αριθμό ανεξαρτησίας .
Από κάθε ένα από τους προαναφερθέντες κύκλους διαγράφουμε μία ακμή και
συμβολίσουμε με το νέο γράφημα που θα προκύψει από τη διαδικασία.
Τότε και το δεν έχει «μικρούς» κύκλους, έτσι ώστε 25

Από τον ορισμό του έχουμε το εξής που αφορά τον χρωματικό του αριθμό:

Συμπερασματικά από τα παραπάνω προκύπτει ότι υπάρχουν γραφήματα με αυθαίρετα

μεγάλο άνοιγμα και αυθαίρετα μεγάλες τιμές των αναλλοίωτων και .

25
ο συμβολισμός αναφέρεται στο «άνοιγμα», girth του γραφήματος

43
 ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΣΧΕΔΟΝ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ

Τι είναι ιδιότητα ενός γραφήματος;

Ιδιότητα ενός γραφήματος είναι μια κλάση γραφημάτων που είναι κλειστή ως προς
τους ισομορφισμούς. Μια κλάση που για κάθε γράφημα που περιέχει, επίσης
περιέχει και κάθε άλλο γράφημα ισομορφικό προς το αρχικό.

Τι σημαίνει “ιδιότητα σχεδόν όλων των γραφημάτων”;

Αν είναι μια συγκεκριμένη συνάρτηση, χωρίς να αποκλείεται και η

σταθερή, αν με το συμβολίσουμε μια ιδιότητα των γραφημάτων και εξετάσουμε τη
συμπεριφορά της πιθανότητας για καθώς το .
Τότε αν αυτή η πιθανότητα συγκλίνει στο θα λέμε ότι σχεδόν για κάθε
ή εναλλακτικά σχεδόν βέβαια.
Αν από την άλλη πλευρά η εν λόγω πιθανότητα τείνει στο 0 θα λέμε ότι σχεδόν
κανένα (γράφημα) δεν έχει την ιδιότητα .
Για παράδειγμα στο Λήμμα 4 δείξαμε πως για μια συγκεκριμένη τιμή του , σχεδόν
κανένα γράφημα δεν έχει ένα σύνολο με περισσότερες από
ανεξάρτητες κορυφές.

Για να δώσουμε μια καλλίτερη εικόνα αυτής της νέας έννοιας «σχεδόν κάθε»
αποδεικνύουμε την επόμενη πρόταση.
Στην πρόταση 1 αποδεικνύουμε ότι κάθε αφηρημένο 26 γράφημα είναι ένα
επαγόμενο υπογράφημα σχεδόν όλων των γραφημάτων.

ΠΡΟΤΑΣΗ1.
Για κάθε σταθερό και κάθε γράφημα , σχεδόν κάθε γράφημα
περιέχει ένα επαγόμενο αντίγραφο του .

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Ας θεωρήσουμε ένα γράφημα και έστω .

Αν το και είναι ένα σταθερό, για τις ανάγκες της
απόδειξης, σύνολο κορυφών του , τότε ο είναι ισομορφικός με το με
κάποια πιθανότητα που εξαρτάται από το . Το γράφημα περιέχει συνολικά
ξένα μεταξύ τους τέτοια σύνολα 27.
H πιθανότητα κανένα από τα αντίστοιχα γραφήματα να είναι είναι ισομορφικό
προς το είναι , μια και τα ενδεχόμενα αυτά είναι ανεξάρτητα και αυτό
πηγάζει από το ότι τα σύνολα κορυφών είναι ξένα μεταξύ τους. Επομένως:

ο.ε.δ.

26
Με τη λέξη αφηρημένο δηλώνουμε ότι μας ενδιαφέρει μόνο ο τύπος του ισομορφισμού του
γραφήματος και όχι το συγκεκριμένο σύνολο των κορυφών ή των ακμών του. Επίσης η λέξη
«υπογράφημα» χρησιμοποιείται με την έννοια του «ισομορφικού προς ένα υπογράφημα»
27
Το συμβολίζει το μεγαλύτερο ακέραιο που είναι .

44
Θα αναφέρουμε τώρα ένα σχετικά απλό μηχανισμό με τη βοήθεια του οποίου
μπορούμε να αποφανθούμε ότι ένας ικανός αριθμός ιδιοτήτων των γραφημάτων μαζί
και με αυτά της πρότασης 1 μπορούν να χαρακτηριστούν ως ιδιότητες όλων σχεδόν
των γραφημάτων.

Δοθέντων των , έστω συμβολίζει την ιδιότητα ότι ο υπό εξέταση γράφος
περιέχει, για κάθε δύο ξένα μεταξύ τους σύνολα κορυφών με και
, μια κορυφή που να μην ανήκει στην ένωση και η οποία να είναι
γειτονική προς όλες τις κορυφές του αλλά να μην είναι γειτονική με κάποια
κορυφή του .

ΛΗΜΜΑ 5.
Για κάθε σταθερά και , σχεδόν κάθε γράφημα έχει την
ιδιότητα .

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Για σταθερά σύνολα κορυφών και την κορυφή ,η

πιθανότητα η να είναι γειτονική προς όλες τις κορυφές του αλλά προς καμία του
είναι:
(Π)

Ο παραπάνω ισχυρισμός είναι δικαιολογημένος δεδομένου πως αφού η δεν ανήκει

στο σύνολο κορυφών προκειμένου να είναι γειτονική με κάθε κορυφή του θα είναι
προσκείμενη σε ακμές με πιθανότητα επομένως και λόγω ανεξαρτησίας η
συνολική πιθανότητα γειτνίασης με τις ακμές του συνόλου είναι .
Όμοια σκεπτόμενοι για τη μη γειτνίαση της κορυφής με οποιαδήποτε κορυφή του
συνόλου , που αφορά ανεξάρτητα ενδεχόμενα με πιθανότητα το καθένα και
επομένως η συνολική πιθανότητα του ενδεχομένου είναι .
Συνδυασμένα όλα τα παραπάνω και παίρνοντας υπ’ όψη την ανεξαρτησία μεταξύ
τους κινητοποιούν την πολλαπλασιαστική αρχή και παίρνουμε το πρώτο μέλος της
πιο πάνω ανίσωσης.
Το δεύτερο μέλος προκύπτει εύκολα από τα αριθμητικά δεδομένα όπου οι μεν βάσεις
των δυνάμεων είναι θετικοί αριθμοί μικρότεροι του 1 οι δε εκθέτες του δεύτερου
μέλους είναι μεγαλύτεροι από τους αντίστοιχους του πρώτου μέλους.
Η πιθανότητα ότι δεν υπάρχει τέτοια κατάλληλη κορυφή για τα συγκεκριμένα
σύνολα κορυφών και είναι:

Σχολιάζοντας την παραπάνω ανίσωση έχουμε να παρατηρήσουμε ότι η βάση

του πρώτου μέλους είναι δικαιολογημένη δεδομένου ότι εκφράζει το
συμπληρωματικό του ενδεχομένου η κορυφή να γειτνιάζει με όλες τις κορυφές του
αλλά με καμία κορυφή του . Να αναφέρουμε επίσης ότι αυτό αφορά όλες τις
κορυφές του πλην αυτών που ανήκουν στα σύνολα που είναι και
| τον αριθμό και επομένως είναι .

45
Το δεύτερο μέλος της ανίσωσης προκύπτει από τα αριθμητικά δεδομένα της
υπόθεσης με την προϋπόθεση πως .

Πόσα ζεύγη συνόλων σαν τα και υπάρχουν;

Αν σκεφτούμε ότι υπάρχουν -αδες κορυφών που κάθε μία θα μπορούσε να είναι
και ένα εν δυνάμει σύνολο με το όνομα και ομοίως -αδες κορυφών άρα τόσα
σύνολα , τότε λόγω της ανεξαρτησίας στην επιλογή των ζευγών και ισχύει η
πολλαπλασιαστική αρχή και έχουμε τέτοια ζεύγη.

Ποια η μεγαλύτερη τιμή της πιθανότητας κανένα ζευγάρι των και να μην έχει
κατάλληλη κορυφή με την προαναφερθείσα ιδιότητα;
Από τα δεδομένα βγαίνει πως:

Είναι η μεγαλύτερη τιμή της πιθανότητας (Π) και τείνει στο 0 καθώς αφού η
ποσότητα είναι μικρότερη του 1.

ΛΗΜΜΑ 6. Για κάθε σταθερά και , σχεδόν κάθε γράφημα στο

είναι -συνεκτικό.

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Αρκεί να δείξουμε ότι κάθε γράφημα με την ιδιότητα είναι -συνεκτικό.

Ακολουθούμε το εξής σκεπτικό: κάθε γράφημα με την ιδιότητα έχει

τουλάχιστον κορυφές, αυτό δικαιολογείται αν προσθέσουμε τις κορυφές των
δύο συνόλων και τότε .
Στις κορυφές αυτές τώρα πρέπει να προσθέσουμε τουλάχιστον μία για να
συμπληρώσουμε τον ελάχιστο αριθμό για την τάξη του , δεδομένου ότι πρέπει να
υπάρχει τουλάχιστον μία κορυφή που να μην ανήκει στα σύνολα και : η .

Αν το σύνολο έχει λιγότερες από κορυφές τότε από τον ορισμό της
κάθε δύο κορυφές έχουν μια κοινή γειτονική έστω την . To κατά ταύτα
δεν διαχωρίζει την κορυφή από την .

Στην απόδειξη του παραπάνω Λήμματος αντί να δείξουμε ότι για κάθε ζεύγος
κορυφών υπάρχει μονοπάτι έξω από το , δείξαμε πως κάθε δύο
κορυφές και έχουν μια κοινή γειτονική κορυφή έξω από το σύνολο .
Επομένως όλα τα μονοπάτια που απαιτούνται για να την απόδειξη της
-συνεκτικότητας θα μπορούσαν να είναι μήκους 2.

Αυτό είναι ενδεικτικό της ύπαρξης ενός βαθύτερου φαινομένου με τη βοήθεια του
οποίου εξετάζονται σταθερές πιθανότητες των ακμών: με απλά αποτελέσματα από το
χώρο της λογικής κάθε πρόταση σχετική με τα γραφήματα που μπορεί να εκφραστεί
μέσα από την ποσοτικοποίηση πάνω στις κορυφές είναι είτε σχεδόν βέβαια αληθής είτε
σχεδόν βέβαια ψευδής.

46
Όλες αυτές οι προτάσεις, ή οι αρνήσεις τους είναι κατ’ ουσίαν άμεσες συνέπειες της
υπόθεσης ότι για κατάλληλες τιμές των ένας γράφος έχει την ιδιότητα .

Ένα άλλο παράδειγμα που αφορά ένα «σχεδόν κάθε» αποτέλεσμα είναι να δείξουμε
ότι κάθε γράφημα έχει ασυνήθιστα μεγάλο χρωματικό αριθμό.

ΠΡΟΤΑΣΗ 2. Για κάθε σταθερά και κάθε σχεδόν κάθε γράφος

έχει χρωματικό αριθμό:

ΑΠΟΔΕΙΞΗ

Για οποιεσδήποτε τιμές των σταθερών με , το Λήμμα 1 δίνει :

επιλέγοντας για

O εκθέτης στην παραπάνω έκφραση τείνει στο και η βάση είναι θετικός αριθμός
μικρότερος του 1 επομένως ολόκληρη η έκφραση τείνει προς το 0.
Επομένως, σχεδόν κάθε γράφημα είναι τέτοιο ώστε σε κάθε χρωματισμό
των κορυφών του δεν μπορεί κορυφές του να έχουν τον ίδιο χρωματισμό, έτσι κάθε
χρωματισμός χρησιμοποιεί περισσότερα από

το πλήθος χρώματα.

Μια παρατήρηση που θα μπορούσαμε να κάνουμε στο σημείο αυτό είναι οι τιμές του
δεν παίζουν κανένα ιδιαίτερο ρόλο. Αν δηλαδή μια ιδιότητα εμφανίζεται σε σχεδόν
όλους τους γράφους , τότε η ίδια θα εμφανίζεται και σε σχεδόν όλους

47
τους γράφους .
Φτάνουμε λοιπόν να έχουμε ένα τυχαίο μοντέλο που δεν έχει ευαισθησία στις
μεταβολές του . Αποδεικνύεται τελικά πως η κρίσιμη τιμή του γύρω από την
οποία εμφανίζεται ή δεν εμφανίζεται μια ιδιότητα δεν είναι σταθερή αλλά είναι
συνάρτηση του , μια συνάρτηση μάλιστα που έχει όριο το μηδέν καθώς το τείνει
προς το άπειρο.

Ας δούμε τι συμβαίνει αν επιτρέψουμε στο να μεταβάλλεται με το .

Σχεδόν αμέσως έχουμε την εξής ενδιαφέρουσα εικόνα.
Για εκείνες τις πιθανότητες των ακμών που η τάξη μεγέθους τους είναι κάτω από
, ένας τυχαίος γράφος από το μοντέλο δεν έχει καθόλου ακμές,
σχεδόν βέβαια. Καθώς το μεγαλώνει, ο αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη δομή.
Από περίπου και πάνω τουλάχιστον ένα συστατικό τμήμα του έχει πάνω
από δύο ακμές, στη συνέχεια τα τμήματα αυτά εξελίσσονται σε δέντρα και κοντά
στην τιμή κάνουν την εμφάνιση τους οι πρώτοι κύκλοι.
Με την αύξηση της πιθανότητας εμφανίζονται ακμές-χορδές που καθιστούν το
γράφημα μη επίπεδο.
Στη συνέχεια κάποιο συστατικό τμήμα του γραφήματος αυξανόμενο ξεπερνά τα
άλλα αντίστοιχα του και τα απορροφά όταν η πιθανότητα προσεγγίσει την τιμή
, καθιστώντας το γράφημα συνεκτικό.
Τέλος για , το γράφημα, σχεδόν βέβαια, αποκτά ένα κύκλο
Hamilton.
Η εξέλιξη ενός τυχαίου γραφήματος επισυμβαίνει όχι με συνεχή τρόπο αλλά με
άλματα των τιμών της πιθανότητας . Οι κρίσιμες τιμές των πιθανοτήτων των ακμών
που αναφέραμε πιο πάνω είναι κατώφλια που πιο χαμηλά από αυτά σχεδόν κανένας
γράφος και πιο ψηλά από αυτά σχεδόν κάθε γράφος έχει την αντίστοιχη ιδιότητα.
Ακριβέστερα θεωρούμε την πραγματική συνάρτηση με για κάθε
και θα την ονομάζουμε συνάρτηση κατωφλίου για την ιδιότητα των
γραφημάτων αν τα παρακάτω ισχύουν για κάθε και :

Το κατώφλι μιας ιδιότητας δεν είναι μονοσήμαντα ορισμένο δεδομένου πως για
μια συνάρτηση κατωφλίου που αντιστοιχεί στην και η είναι επίσης
συνάρτηση κατωφλίου της για θετική σταθερά.

48
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Bela Bollobas. Graph Theory. An Introductory Course. Springer-Verlag.

2. Reinhard Diestel. Graph Theory. Springer-Verlag

3. Svante Janson, Tomasz Luczak, Andrzej Rucinski. Random Graphs. John

Wiley

4. NILS-ERIC SAHLIN. The philosophy of F. P. Ramsey. CAMBRIDGE

49