 Βασικές γνώσεις για τα σύνολα

Στα μαθηματικά η έννοια του συνόλου είναι μια αρχική έννοια , δηλαδή δεν
ορίζεται . Από την εμπειρία μας μπορούμε να πούμε ότι :
Σύνολο είναι κάθε συλλογή αντικειμένων , οποιασδήποτε φύσης , σε
πεπερασμένο ή άπειρο πλήθος , τα οποία είναι διακεκριμένα και καλά ορισμένα

 Για να συμβολίσουμε ένα σύνολο χρησιμοποιούμε κάποιο κεφαλαίο γράμμα

, ενώ τα στοιχεία του συνόλου τα συμβολίζουμε με μικρά γράμματα .
Για να δηλώσουμε ότι ένα στοιχείο χ ανήκει σε ένα σύνολο Α γράφουμε :   
Για να δηλώσουμε ότι ένα στοιχείο χ δεν ανήκει σε ένα σύνολο Α γράφουμε :   
 Για να παραστήσουμε ένα σύνολο έχουμε δύο τρόπους :
Α) Παράσταση συνόλου με αναγραφή όπου γράφουμε τα στοιχεία του
συνόλου εάν είναι λίγα ή γράφουμε κάποια από αυτά δηλώνοντας με σαφή
τρόπο να εννοηθούν τα υπόλοιπα .
Π.χ.   1, 2,3, 4,5 ,   2, 4, 6,8,......., ,   1,3,5,......., 99

Β) Παράσταση συνόλου με περιγραφή όπου δηλώνουμε την ιδιότητα που

χαρακτηρίζουν τα στοιχεία του συνόλου αυτού .
Π.χ.       /          /   5
 Δεχόμαστε την ύπαρξη ενός συνόλου που περιέχει όλα τα στοιχεία του
οποίου και μόνο αποτελούνται τα διάφορα σύνολα τα οποία χρησιμοποιούμε
, το οποίο το συμβολίζουμε  και το λέμε βασικό σύνολο .
 Δεχόμαστε την ύπαρξη ενός συνόλου που δεν περιέχει κανένα στοιχείο το
οποίο το συμβολίζουμε  και το λέμε κενό σύνολο .
 Ένα σύνολο Α λέγεται υποσύνολο ενός συνόλου Β και γράφουμε    ,
αν και μόνο αν κάθε στοιχείο του Α είναι και του Β .
 Δύο σύνολα Α και Β είναι ίσα και γράφουμε Α=Β αν και μόνο αν κάθε
στοιχείο του Α είναι και του Β και αντίστροφα .
 Πράξεις με σύνολα
Έστω το βασικό σύνολο  και δύο σύνολα Α και Β που αποτελούνται από
στοιχεία του  .

Α) Ορίζουμε ένωση των Α και Β και συμβολίζουμε    ένα νέο σύνολο

που αποτελείται από τα κοινά και μη κοινά στοιχεία των Α και Β
       /    
Β) Ορίζουμε τομή των Α και Β και συμβολίζουμε    ένα νέο σύνολο
που αποτελείται μόνο από τα κοινά στοιχεία των Α και Β
        /   
Γ) Ορίζουμε συμπλήρωμα του συνόλου Α και συμβολίζουμε  ένα νέο
σύνολο που αποτελείται από τα στοιχεία του Ω που δεν ανήκουν στο Α

      /   

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

  Διαγράμματα Venn

Οι αριθμοί 0,1,2,3,... λέγονται φυσικοί και το σύνολό τους συμβολίζεται Ν

Ν=0,1,2,3,.......
Οι αριθμοί ...-3,-2,-1,0,1,2,3,... λέγονται ακέραιοι και το σύνολό τους συμβολίζεται
Ζ
Ζ=......-3,-2,-1,0,1,2,3,.......

Κάθε αριθμός που μπορεί να πάρει τη μορφή ,όπου μ, ν ακέραιοι και ν  0

λέγεται ρητός. Το σύνολο των ρητών συμβολίζεται Q.

Q= / μ, ν  Ζ , ν  0 

Κάθε αριθμός που δεν είναι ρητός λέγεται άρρητος. Το σύνολο των άρρητων
συμβολίζεται Q΄.

Οι ρητοί και οι άρρητοι αποτελούν το σύνολο των πραγματικών αριθμών το οποίο
τα συμβολίζουμε R.

 Τα παραπάνω σύμβολα με * δηλώνουν ότι εξαιρούμε το 0.

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 Στοιχεία Μαθηματικής Λογικής

 Το ή συνδέει δύο ισχυρισμούς μόνο στην περίπτωση που ένας από τους δύο
συμβαίνει.

 Το και συνδέει δύο ισχυρισμούς μόνο στην περίπτωση που και οι δύο
συμβαίνουν.

 Το σύμβολο  διαβάζεται ‘ συνεπάγεται’ λέγεται ‘απλή συνεπαγωγή’

και όταν γράφουμε ΑΒ σημαίνει ότι όταν αληθεύει η πρόταση Α τότε
αληθεύει και η πρόταση Β.

 Το σύμβολο  λέγεται ‘ισοδυναμία’ ή ‘διπλή συνεπαγωγή’ και όταν

γράφουμε ΑΒ σημαίνει ότι όταν αληθεύει η πρόταση Α αληθεύει και η Β
και αντιστρόφως όταν αληθεύει η Β θα αληθεύει και η Α.

 Επίσης όταν διατυπώνουμε μια πρόταση υπάρχει μια υπόθεση και ένα
συμπέρασμα . Το αντίστροφο της πρότασης δεν ισχύει απαραίτητα .
Δηλαδή αν ισχύει το συμπέρασμα , δεν είναι απαραίτητο να ισχύει και η
υπόθεση . Αν όμως δεν ισχύει το συμπέρασμα , τότε αποκλείεται να ισχύει
και η υπόθεση .

Π.χ. Αν μία συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη τότε είναι και συνεχής .

Αν μία συνάρτηση είναι συνεχής τότε δεν είναι σίγουρο ότι είναι και
παραγωγίσιμη .
Αν όμως μια συνάρτηση δεν είναι συνεχής , τότε αποκλείεται να είναι
και παραγωγίσιμη
( διότι αν ήταν παραγωγίσιμη βάση της 1ης πρότασης , όφειλε να είναι και
συνεχής , πράγμα άτοπο.)

π.χ. Κάθε τετράπλευρο που είναι ρόμβος είναι και παραλληλόγραμμο .

Κάθε τετράπλευρο όμως που είναι παραλληλόγραμμο δεν είναι απαραίτητα
και ρόμβος .
Αν όμως ένα τετράπλευρο δεν είναι παραλληλόγραμμο , τότε αποκλείεται
να είναι και ρόμβος
( διότι αν ήταν ρόμβος βάση της 1ης πρότασης , όφειλε να είναι και
παραλληλόγραμμο , πράγμα άτοπο.)

π.χ. Αν μία συνάρτηση είναι γνησίως μονότονη είναι και 1 -1 .

Αν μία συνάρτηση είναι 1-1 τότε δεν είναι απαραίτητα και γνησίως
μονότονη
Αν όμως μία συνάρτηση δεν είναι 1-1 τότε αποκλείεται να είναι και
γνησίως μονότονη
( διότι αν ήταν γνησίως μονότονη βάση της 1ης πρότασης , όφειλε να
είναι και 1-1 , πράγμα άτοπο.)

 Όταν θέλουμε να αποδείξουμε έναν ισχυρισμό για κάθε x  

( και γενικά για κάθε x   ) , τότε επειδή είναι αδύνατο να αποδείξουμε τον
ισχυρισμό για κάθε χ ξεχωριστά ( αφού αυτά είναι άπειρα ) , τον

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 αποδεικνύουμε για ένα τυχαίο xo   (αντίστοιχα για ένα τυχαίο xo   )
και αφού το αποδείξαμε για το τυχαίο ( δηλαδή για κάποιο xo που δεν
ισχύει για αυτό κάτι ιδιαίτερο που να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ) , θα
ισχύει και για όλα τα υπόλοιπα .

 Σε περιπτώσεις όμως που θέλουμε να αποδείξουμε ότι ένας ισχυρισμός δεν

ισχύει για κάθε x   ( και γενικά για κάθε x   ) , τότε αρκεί να βρούμε
ένα συγκεκριμένο xo   (αντίστοιχα για ένα τυχαίο xo   ) , για τον οποίο
δεν ισχύει ο ισχυρισμός ( συγκεκριμένο xo σημαίνει ένα xo που το
επιλέξαμε όπως μας βολεύει - αντιπαράδειγμα )

 Πολλές φορές είναι αναγκαίο να μπορούμε να διατυπώνουμε με μαθηματικό

τρόπο την άρνηση μιας πρότασης ( π.χ. για να εφαρμόσουμε την απαγωγή
σε άτοπο) . Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται πως μετατρέπεται μια λέξη ,
προκείμενου να διατυπώσουμε την άρνηση μιας πρότασης

Πρόταση Αντίθετη πρόταση

ή και
και ή

για κάθε υπάρχει

υπάρχει για κάθε

τουλάχιστον το πολύ

το πολύ τουλάχιστον

= 

< 

> 

 <

 >

 

Αν α β= 0 τότε α = 0 ή β = 0 Αν αβ  0 τότε α  0 και β  0

Αν  2   2  0 τότε α = 0 και β = 0 Αν  2   2  0 τότε α  0 ή β  0

Η εξίσωση f ( x )  0 έχει Η εξίσωση f ( x )  0 έχει το πολύ 2 λύσεις
τουλάχιστον 3 λύσεις

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 Για κάθε x1 , x2   με Υπάρχουν x1 , x2   με f ( x1 )  f ( x2 ) και
f ( x1 )  f ( x2 ) είναι x1  x2 x1  x2

Για κάθε x1 , x2   με x1  x2 είναι Υπάρχουν x1 , x2   με x1  x2 και

f ( x1 )  f ( x2 ) f ( x1 )  f ( x2 )

Υπάρχει x   με f ( x)  0 Για κάθε x   είναι f ( x )  0

Αν μια εξίσωση 2ου βαθμού δεν έχει Αν μια εξίσωση 2ου βαθμού έχει
πραγματικές ρίζες τότε Δ < 0 πραγματικές ρίζες τότε Δ  0

Παραγοντοποίηση τριωνύμου

Έστω f (  )   2     ,   0 . Υπολογίζουμε τη    2  4 .

 Αν Δ>0 τότε το τριώνυμο έχει δύο ρίζες , τις
     
1  , 2  και το τριώνυμο παραγοντοποιείται σύμφωνα με
2 2
τον τύπο f (  )   (   1 )(   2 )

 Αν Δ=0 τότε το τριώνυμο έχει μία ρίζα , τη 1   και το τριώνυμο
2
παραγοντοποιείται σύμφωνα με τον τύπο f (  )   (   1 )2
 Αν Δ<0 τότε το τριώνυμο δεν έχει ρίζες στο  και δεν παραγοντοποιείται .

Παραγοντοποίηση πολυωνύμου

1ο βήμα : Εξαγωγή κοινού παράγοντα από όλους τους όρους ( αν είναι εφικτό)
σύμφωνα με την επιμεριστική ιδιότητα :
     (    ) ,        (      )

2ο βήμα : Κοιτάμε πόσους όρους έχουμε μέσα στην παρένθεση μετά την
εξαγωγή του κοινού παράγοντα ( αν δεν έχει βγει κοινός παράγοντας πόσους
έχουμε εξ αρχής )
και ανάλογα με το πλήθος τους έχουμε :

 2 όροι
α) Διαφορά τετραγώνων :  2   2  (   )(   )
β) Διαφορά κύβων :  3   3  (   )( 2     2 )
γ) Άθροισμα κύβων :  3   3  (   )( 2     2 )

 3 όροι
α) Ανάπτυγμα τετραγώνου :  2  2   2  (   )2

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

  (   1 )(    2 ) ,  0
β) Τριώνυμο :  2       2
 (   1 ) ,  0
γ) Μέθοδος συμπλήρωσης τετραγώνου
δ) Σπάμε έναν όρο σε δύο και κάνουμε ομαδοποίηση

 4 όροι

α) Ομαδοποίηση :          (   )   (   )  (   )(   )
β) Συνδυασμός αναπτύγματος και διαφοράς τετραγώνων :
 2  2   2   2  (   )2   2  (     )(     )

Παρατήρηση

Η παραγοντοποίηση ενός πολυωνύμου είναι εφικτή και με τη χρήση του

σχήματος Horner εφόσον βέβαια πρώτα έχουμε εντοπίσει μια ρίζα του .
Πρόσημο της παράστασης αχ+β

Έστω f (  )     ,   0 . Η παράσταση αυτή έχει πάντα μία ρίζα τη


1  

και το πρόσημό της φαίνεται στον παρακάτω πίνακα

Πρόσημο τριωνύμου

Έστω f (  )   2     ,   0 . Υπολογίζουμε τη    2  4 .

 Αν Δ>0 τότε το τριώνυμο έχει δύο ρίζες , τις
     
1  , 2  και το πρόσημο του τριωνύμου για τις διάφορες
2 2
τιμές του χ φαίνεται στον παρακάτω πίνακα


 Αν Δ=0 τότε το τριώνυμο έχει μία ρίζα , τη 1   και το πρόσημο του
2
τριωνύμου για τις διάφορες τιμές του χ φαίνεται στον παρακάτω πίνακα

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 Αν Δ<0 τότε το τριώνυμο δεν έχει ρίζες στο  και το πρόσημο του
τριωνύμου για τις διάφορες τιμές του χ φαίνεται στον παρακάτω πίνακα

Τριώνυμο

Είναι κάθε παράσταση της μορφής f (  )   2        0 .

 Το πλήθος των ριζών του καθορίζεται από το πλήθος της διακρίνουσας

   2  4

 Αν Δ>0 τότε το τριώνυμο έχει δύο ρίζες άνισες , τις

     
1  , 2 
2 2

 Αν Δ=0 τότε το τριώνυμο έχει μία διπλή ρίζα , τη 1  
2

 Αν Δ<0 τότε το τριώνυμο δεν έχει ρίζες στο  .


 Άθροισμα ριζών S  1   2  



 Γινόμενο ριζών   1  2 



Τονίζουμε ότι αν   0   0    0  4  0   2  4  0    0


 Το είδος τω ν ριζών φαίνεται παρακάτω

Απαίτηση Συνθήκη

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

Ρίζες ετερόσημες Ρ<0

Ρίζες ομόσημες 0 , 0

Ρίζες θετικές 0 , 0 , S 0

Ρίζες αρνητικές 0 , 0 , S 0

Ρίζες αντίθετες 0 , S 0

Ρίζες αντίστροφες   0 ,  1

Έστω f (  )   2        0 .

Απαίτηση Συνθήκη

Το f ( x ) έχει πραγματικές ρίζες 0

Το f ( x ) έχει 2 ρίζες άνισες Δ>0

Το f ( x ) έχει 1 διπλή ρίζα Δ=0

Το f ( x ) δεν έχει πραγματικές ρίζες Δ<0

Το f ( x ) διατηρεί πρόσημο 0

f ( x )  0 για κάθε     0 και α>0

f ( x)  0 για κάθε     0 και α<0

Διαίρεση πολυωνύμων

Αν Δ(χ) , δ(χ) δύο πολυώνυμα με δ(χ)  0 τότε υπάρχουν μοναδικά πολυώνυμα

π(χ) και υ(χ) τέτοια ώστε Δ(χ) = δ(χ) π(χ) + υ(χ) όπου υ(χ) ή το μηδενικό
πολυώνυμο ή πολυώνυμο με βαθμό μικρότερο του υ(χ) .
Το Δ(χ) λέγεται διαιρετέος , το δ(χ) διαιρέτης , το π(χ) πηλίκο και το υ(χ)
υπόλοιπο .

Αν υ(χ) = 0 τότε η διαίρεση λέγεται τέλεια και λέμε ότι το δ(χ) διαιρεί το
Δ(χ) ή ότι το δ(χ) είναι διαιρέτης του Δ(χ) ή ότι Δ(χ) διαιρείται με το δ(χ) ή
ότι το Δ(χ) έχει παράγοντα το δ(χ) .

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

Το υπόλοιπο της διαίρεσης ενός πολυωνύμου Ρ(χ) με το χ – ρ είναι ο αριθμός
Ρ(ρ) .

Το πολυώνυμο Ρ(χ) έχει παράγοντα το χ – ρ αν και μόνο αν Ρ(ρ) = 0

Το πολυώνυμο Ρ(χ) έχει παράγοντα το (    ) 2 αν και μόνο αν το χ – ρ είναι

παράγοντας του Ρ(χ) και του Π(χ) ( δηλαδή αν και μόνο αν Ρ(ρ) = 0 και Π(ρ)
= 0 ) όπου Π(χ) το πηλίκο της διαίρεσης Ρ(χ) : (χ-ρ) .

Μια ρίζα ρ του Ρ(χ) ( ή της Ρ(χ) = 0 ) λέγεται απλή ρίζα του Ρ(χ) όταν
ισχύει
Ρ(χ) = (χ-ρ) Π(χ) και Π(ρ)  0 .

Μια ρίζα ρ του Ρ(χ) ( ή της Ρ(χ) = 0 ) λέγεται ρίζα πολλαπλότητας κ του
Ρ(χ) όταν ισχύει Ρ(χ) = (χ-ρ)κ Π(χ) και Π(ρ)  0 .

Πολυωνυμικές εξισώσεις

Λύνονται ανάλογα με το βαθμό τους . Κάθε τέτοια εξίσωση έχει τόσες το πολύ
ρίζες όσες είναι ο βαθμός της .

1ου βαθμού

Αφού κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών , απαλοιφή παρενθέσεων , χωρίσουμε

γνωστούς από αγνώστους και κάνουμε πράξεις , έχουμε καταλήξει σε μια
εξίσωση της μορφής
   . Διακρίνουμε περιπτώσεις

 Αν   0 τότε έχει μοναδική λύση τη  

 Αν   0    0 είναι αδύνατη
 Αν   0    0 είναι αόριστη ( αληθεύει για κάθε   )

2ου βαθμού

Αφού κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών , απαλοιφή παρενθέσεων , μαζέψουμε

όλους τους όρους στο 1ο μέλος και κάνουμε πράξεις , έχουμε καταλήξει σε
μια εξίσωση της μορφής  2      0    0 . Υπολογίζουμε τη
   2  4 .
     
 Αν Δ>0 τότε έχει δύο ρίζες άνισες , τις 1  , 2 
2 2

 Αν Δ=0 τότε έχει μία διπλή ρίζα , τη 1  
2
 Αν Δ<0 τότε δεν έχει ρίζες στο  .

Ανωτέρου του 2ου βαθμού

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

Αφού κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών , απαλοιφή παρενθέσεων , μαζέψουμε
όλους τους όρους στο 1ο μέλος και κάνουμε πράξεις , προσπαθούμε να
παραγοντοποιήσουμε το 1ο μέλος σε γινόμενο πρωτοβαθμίων και
δευτεροβαθμίων παραγόντων. Έτσι θα έχουμε ένα γινόμενο ίσο με το 0 , όπου
θα πρέπει κάποιος από τους παράγοντες να είναι 0 και λύνουμε τις εξισώσεις
1ου ή 2ου βαθμού που προκύπτουν .

Διώνυμη εξίσωση

Είναι κάθε εξίσωση της μορφής          1 . Διακρίνουμε

περιπτώσεις

 Αν ν άρτιος και α > 0 τότε     

 Αν ν άρτιος και α < 0 τότε είναι αδύνατη στο 
 Αν ν περιττός και α > 0 τότε  
 Αν ν περιττός και α<0 τότε     

Πολυωνυμικές ανισώσεις

1ου βαθμού

Αφού κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών , απαλοιφή παρενθέσεων , χωρίσουμε

γνωστούς από αγνώστους και κάνουμε πράξεις , έχουμε καταλήξει σε μια
ανίσωση της μορφής
   ΄    ΄    ΄    . Διακρίνουμε περιπτώσεις

Πίνακας λύσεων της αχ+β>0 Πίνακας λύσεων της αχ+β  0

α>0  
Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ >- Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ  -
 

α<0  
Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ <- Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ  -
 

β>0 η ανίσωση αληθεύει για β  0 η ανίσωση αληθεύει για

α=0 κάθε τιμή του χ κάθε τιμή του χ

β  0 η ανίσωση είναι αδύνατη β<0 η ανίσωση είναι αδύνατη

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 Πίνακας λύσεων της αχ+β<0 Πίνακας λύσεων της αχ+β  0

α>0  
Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ <- Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ  -
 

α<0  
Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ >- Η ανίσωση έχει τις λύσεις χ  -
 

β<0 η ανίσωση αληθεύει για β  0 η ανίσωση αληθεύει για

α=0 κάθε τιμή του χ κάθε τιμή του χ

β0 η ανίσωση είναι αδύνατη β>0 η ανίσωση είναι αδύνατη

2ου βαθμού

Αφού κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών , απαλοιφή παρενθέσεων , μαζέψουμε

όλους τους όρους στο 1ο μέλος και κάνουμε πράξεις , έχουμε καταλήξει σε
μια ανίσωση της μορφής  2      0    0 ( αντίστοιχα >0 ,<0 ,  0) .
Βρίσκουμε το πρόσημο του τριώνυμου στο 1ο μέλος και ανάλογα με τη μορφή
της ανίσωσης επιλέγουμε το αντίστοιχο διάστημα τιμών για το χ .

Ανωτέρου του 2ου βαθμού

Αφού κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών , απαλοιφή παρενθέσεων , μαζέψουμε

όλους τους όρους στο 1ο μέλος και κάνουμε πράξεις , προσπαθούμε να
παραγοντοποιήσουμε το 1ο μέλος σε γινόμενο πρωτοβαθμίων και
δευτεροβαθμίων παραγόντων.
Έχουμε έτσι καταλήξει σε μια ανίσωση της μορφής Α(χ)Β(χ)Γ(χ)….Φ(χ) > 0 (<0,
 0,  0 )
Κατασκευάζουμε έναν πίνακα με 2 παραπάνω γραμμές από το πλήθος των
ορών του γινομένου και το συμπληρώνουμε ως εξής :
Στην 1η γραμμή βάζουμε όλες τις κρίσιμες τιμές ( αυτές που μηδενίζουν τους
όρους του γινομένου ) από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη
Στις επόμενες γραμμές τοποθετούμε τους όρους του γινομένου και
συμπληρώνουμε τα κουτάκια με το αντίστοιχο πρόσημο
Βρίσκουμε το πρόσημο του γινομένου στην τελευταία γραμμή πολ/ντας τα
πρόσημα που είναι στα αντίστοιχα κουτάκια και ανάλογα με τη μορφή της
ανίσωσης επιλέγουμε το αντίστοιχο διάστημα τιμών για το χ .

Κλασματικές εξισώσεις

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

Πρόκειται για εξισώσεις που έχουν άγνωστο στον παρονομαστή
 Παραγοντοποιούμε τους παρονομαστές
 Βρίσκουμε το Ε.Κ.Π. και παίρνουμε περιορισμούς ώστε κανείς παρονομαστής
να μην είναι 0
 Κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών
 Λύνουμε την εξίσωση που προκύπτει
 Ελέγχουμε αν οι λύσεις που βρήκαμε πληρούν τους περιορισμούς

Κλασματικές ανισώσεις
 Μαζεύουμε όλους τους όρους στο 1ο μέλος
 Παραγοντοποιούμε τους παρονομαστές και βρίσκουμε το Ε.Κ.Π.
 Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα ( με καπελάκια )
 Προσθέτουμε τα κλάσματα και έχουμε μια ανίσωση της μορφής
(  )(  )...(  )
0
(  ) (  )...(  )
 Λύνουμε την ανίσωση όπως την Α(χ)Β(χ)Γ(χ)….Φ(χ) > 0 εξαιρώντας τις ρίζες
του παρονομαστή .
Προσοχή : Δεν κάνουμε απαλοιφή (ούτε χιαστί ) εκτός αν ξέρουμε το πρόσημο του
Ε.Κ.Π.
Απόλυτη τιμή

  ,    0
  
 ,    0

 α  0 ,για κάθε α

 α=0  α=0

 α>0  α  0

 α  0  α=0

 α=-α

 α  α και α  -α

 |    | =|  | |  | και γενικά  1 2 .... = 1   2 ..  

 | |
 | |= , β 0
 | |

 α+β  α+β και γενικά

 1   2  ...      1 +  2 ..+  

 α=θ με θ>0  α = θ ή α = -θ

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

  α=θ με θ<0 αδύνατο

α=β  α = β ή α = -β

 αν θ>0 τότε α<θ-θ<α<θ

 αν θ>0 τότε α  θ-θ  α  θ

 αν θ>0 τότε α>θ  α>θ ή α<-θ

 αν θ>0 τότε α  θ  α  θ ή α  -θ

 αν θ<0 τότε α<θ αδύνατο

 αν θ<0 τότε α>θ αληθεύει για κάθε  

Διάταξη πραγματικών αριθμών

Ορισμοί
 Λέμε ότι ο αριθμός α είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό β και γράφουμε αβ,
όταν η διαφορά α-β είναι θετικός αριθμός. Δηλαδή α  β  α-β  0
 Λέμε ότι ο αριθμός α είναι μικρότερος από τον αριθμό β και γράφουμε αβ,
όταν η διαφορά α-β είναι αρνητικός αριθμός. Δηλαδή α  β  α-β  0
 Αν για τους αριθμούς α,β ισχύει ότι αβ ή α=β τότε γράφουμε α  β
 Αν για τους αριθμούς α,β ισχύει ότι α<β ή α=β τότε γράφουμε α  β

Παρατηρήσεις
 από δύο αριθμούς πάνω στον άξονα μεγαλύτερος είναι αυτός που βρίσκεται
δεξιότερα
 κάθε θετικός αριθμός είναι μεγαλύτερος από τον 0
 κάθε αρνητικός αριθμός είναι μικρότερος από τον 0
 κάθε αρνητικός αριθμός είναι μικρότερος από κάθε θετικό
 από δύο θετικούς αριθμούς μεγαλύτερος είναι αυτός που έχει τη μεγαλύτερη
απόλυτη τιμή, ενώ από δύο αρνητικούς αυτός που έχει τη μικρότερη απόλυτη τιμή
 αν α>0 και β >0 τότε α+β>0
 αν α<0 και β<0 τότε α+β<0
 αν α<0 και β>0 τότε αν α<β θα είναι και α+β>0 , ενώ αν α>β θα
είναι και α+β <0
 
 αν οι αριθμοί α,β είναι ομόσημοι δηλαδή αν αβ>0 τότε και >0 και >0
 
 
 αν οι αριθμοί α,β είναι ετερόσημοι δηλαδή αν αβ<0 τότε και <0 και <0
 
2
 για κάθε πραγματικό αριθμό α ισχύει   0 ( το = ισχύει όταν α=0)
 γενικότερα για τη δύναμη   ( ν θετικός ακέραιος ) έχουμε

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 - αν ο ν είναι άρτιος τότε    0
- αν ο ν είναι περιττός τότε ο   έχει το ίδιο πρόσημο με τον α
 ισχύει ότι         
Ιδιότητες
1. αν α>β και β>γ τότε α>γ ( μεταβατική )
2. αν α>β  α+γ>β+γ ( ακόμα και αν γ < 0 )
3. αν γ>0 τότε α>β  αγ>βγ
4. αν γ<0 τότε α>β  αγ<βγ
5. αν α>β και γ>δ τότε α+γ>β+δ ( αν α>β και γ<δ τότε είναι δ>γ και α+δ > β+γ )
6. αν α,β,γ,δ θετικοί αριθμοί τότε αν α>β και γ>δ θα είναι και αγ>βδ
7. αν α,β,γ,δ αρνητικοί αριθμοί τότε αν α>β και γ>δ θα είναι και αγ<βδ
8. αν α>β τότε-α<-β
9. αν α>0 , β>0 και ν θετικός ακέραιος τότε ισχύει α>β   >   ,
α=β      
10. αν α,β ομόσημοι δηλαδή αν αβ>0 τότε     1  1
 
11. αν α,β ετερόσημοι δηλαδή αν αβ<0 τότε     1  1
 
Παρατηρήσεις

1) Δύο ανισότητες δεν αφαιρούνται ποτέ κατά μέλη

2) Δύο ανισότητες δεν διαιρούνται ποτέ κατά μέλη

3) Αν τα μέλη μιας ανισότητας είναι τυχαίοι πραγματικοί αριθμοί τότε δεν μπορούμε
να υψώσουμε σε άρτια δύναμη τα δύο της μέλη. Σε περιττή όμως δύναμη μπορούμε.
Όμως αν α,β θετικοί τότε      2   2    2   2
και αν α,β αρνητικοί τότε      2   2    2   2

4) Δεν μπορούμε να πολ/με τα μέλη μιας ανισότητας με τον ίδιο αριθμό αν δεν
ξέρουμε το πρόσημό του

5) Δεν μπορούμε να πολ/με ανισότητες κατά μέλη αν δεν ξέρουμε τα πρόσημα όλων
των όρων των ανισοτήτων

6) Διαπιστώστε την αλήθεια των παρακάτω ισοδυναμιών

 2  0   0
 2   2  0     0
 2  0   0
 2   2  0   0 ή   0

 αν α<β τότε   
2
7) Όπου παραπάνω λέμε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι, εννοούμε ότι δεν
είμαστε σίγουροι τι φορά (< ή >) θα έχει η ανισότητα που θα προκύψει.

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

8) Όταν θέλω να συγκρίνω δύο ποσότητες Α,Β τότε ελέγχω το πρόσημο της

διαφοράς Α-Β (συνήθως) ή συγκρίνω τη ποσότητα με το 1 (σε πιο ειδικές

περιπτώσεις και φυσικά αν Β  0).

Έτσι αν Α-Β>0 τότε Α>Β και αν Α-Β<0 τότε Α<Β

 
Έτσι αν > 1 και Β>0 τότε Α>Β ενώ αν > 1 και Β<0 τότε Α<Β
 

9) Αν θέλουμε να αποδείξουμε ότι μια ποσότητα είναι πάντα μη αρνητική

προσπαθούμε να τη γράψουμε σαν μια άλλη ποσότητα υψωμένη σε άρτια δύναμη ή
σαν γινόμενο ομοσήμων ποσοτήτων ή σαν άθροισμα τετραγώνων.

10) Για να αποδείξουμε μια ανισότητα συνήθως θεωρούμε ότι ισχύει και
προσπαθούμε με ισοδυναμίες να φτάσουμε σε μια άλλη ανισότητα που ισχύει πάντα.

Τριγωνομετρία

 Οι παραστάσεις ημχ και συνχ ορίζονται για κάθε χ  και είναι

1    1 και 1    1

 Η παράσταση εφχ ορίζεται για κάθε     ,  
2
 Η παράσταση σφχ ορίζεται για κάθε    ,   

Πρόσημο τριγωνονομετρικών αριθμών

Τεταρτημόριο
Τριγ. Αριθ.
1ο 2ο 3ο 4ο

ημω + + - -

συνω + - - +

εφω + - + -

σφω + - + -

Τριγωνομετρικοί αριθμοί βασικών γωνιών

Γωνία Γωνία
σε σε ημ συν εφ σφ
μοίρες rad

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 0ή 0 0 1 0 -
360
 1 3 3
30 6 2 3
2 3
 2 2
45 4 1 1
2 2
 3 1 3
60 3 2 3
2 3

90 2 1 0 - 0

180 π 0 -1 0 -

3
270 2 -1 0 - 0
Βασικές τριγωνομετρικές ταυτότητες

 2    2   1
 
  ,   ,    1
 
 2  1
 2   2
,  2  
1    1   2 
 (   )     ,  (   )    
 (   )     ,  (   )    
     
 (   )  ,  (   ) 
1   1  
  1   1
 (   )  ,  (   ) 
     
2
 2  2 
1   2
2 2 2 1   2
2
 2        2   1  1  2  
1   2
2
 2 
1   2
1   2 1   2 1   2
 2  ,  2  ,  2 
2 2 1   2

Τριγωνομετρικές εξισώσεις

Η εξίσωση ημχ = α

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 Αν α > 1 ή α < -1 τότε είναι αδύνατη


 Αν α = 1 τότε χ = 2κπ + ,  
2

 Αν α = -1 τότε χ = 2κπ - ,  
2

 Αν -1 < α < 1 τότε αναζητούμε γωνία θ  (0,  ) ώστε ημθ = α και τότε η
 2  

εξίσωση γίνεται ημα = ημθ από όπου έχουμε ότι :    ΄  
2    


Η εξίσωση συνχ = α

 Αν α > 1 ή α < -1 τότε είναι αδύνατη

 Αν α = 1 τότε χ = 2κπ ,   
 Αν α = -1 τότε χ = 2κπ +π ,   
 
 Αν -1 < α < 1 τότε αναζητούμε γωνία θ  (, ) ώστε συνθ = α και τότε η
2 2
2  

εξίσωση γίνεται συνα = συνθ από όπου έχουμε ότι :    ΄  
2  


Η εξίσωση εφχ = α ή σφχ = α

Έχει λύση για κάθε τιμή του α . Αναζητούμε γωνία θ  (0,  ) ώστε εφθ = α ή
αντίστοιχα σφθ = α οπότε η εξίσωση γίνεται εφχ = εφθ ή σφχ = σφθ από
όπου έχουμε ότι : χ = κπ + θ ,    .

Αναγωγή στο 1ο τεταρτημόριο

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

 (   )   ,  (   )   ,  (   )   ,  (   )  

 (   )   ,  (   )   ,  (   )   ,  (   )  

 (2   )   ,  (2   )   ,  (2   )   ,  (2   )  

 (2   )   ,  (2   )   ,  (2   )   ,  (2   )  

   
 (   )   ,  (   )   ,  (   )   ,  (   )  
2 2 2 2

   
 (   )   ,  (   )   ,  (   )   ,  (   )  
2 2 2 2

3 3 3 3
 (   )   ,  (   )   ,  (   )   ,  (   )  
2 2 2 2

3 3 3 3
 (   )   ,  (   )   ,  (   )   ,  (   )  
2 2 2 2

Εκθετική συνάρτηση

Η συνάρτηση f (  )    με α>0 και α  1 λέγεται εκθετική συνάρτηση με

βάση α .

Έχει πεδίο ορισμού όλο το  και σύνολο τιμών το (0, ) .

Αν α>1 είναι γνησίως αύξουσα ενώ αν 0 < α < 1 είναι γνησίως φθίνουσα .

Αν  1   2 τότε 1   2

 1   2 ,    1
Αν  1   2 τότε 
 1   2 ,  0    1

Αν α = e ( e  2, 711828 ) τότε έχουμε τη συνάρτηση f (  )  e  που λέγεται

απλά εκθετική και ισχύουν ό,τι για την προηγούμενη με α>1

Λογάριθμοι

Έστω α>0 και α  1 .

Ονομάζουμε λογάριθμο του θ με βάση α και συμβολίζουμε log  τον
εκθέτη στον οποίο πρέπει να υψώσουμε τον α ώστε να βρούμε θ .

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

        log 
Ο log  ορίζεται μόνο όταν θ>0 και α>0 και α  1 .

Αν α =10 τότε log10   log  , δηλαδή 10       log  με θ > 0

Αν α = e τότε log e   ln  , δηλαδή e       ln  με θ > 0

Συνέπειες ορισμού : log     , log 1  0 , log   1 ,  log   

Αντίστοιχα : ln e x  x , ln1  0 , ln e  1 , eln   

Ιδιότητες

log (1 2 )  log 1  log  2


log ( 1 )  log 1  log  2
2
για α,β > 0 , α,β  1 ,  ,1 , 2 > 0 ,    .
log     log 
log  log  ln
log     
log  log  ln 
Λογαριθμική συνάρτηση

Η συνάρτηση f ( x)  log x με α > 0 και α  1 , λέγεται λογαρμική

συνάρτηση με βάση α .

Έχει πεδίο ορισμού το (0, ) και σύνολο τιμών όλο το  .

Αν α>1 είναι γνησίως αύξουσα ενώ αν 0 < α < 1 είναι γνησίως φθίνουσα .

Αν log 1  log  2 τότε 1   2

 1   2 ,    1
Αν log 1  log  2 τότε 
 1   2 ,  0    1

Αν α = e τότε έχουμε τη συνάρτηση f (  )  ln  και ισχύουν ό,τι για την

προηγούμενη με α>1 .

Πρόσημο λογαρίθμου

Το πρόσημο ενός λογαρίθμου , ανάλογα με τη βάση του , για τις διάφορες τιμές
του χ φαίνεται στα παρακάτω πινακάκια .

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

Αριθμητική πρόοδος

Μια ακολουθία λέγεται αριθμητική πρόοδος αν κάθε όρος της προκύπτει από
τον προηγούμενο με πρόσθεση του ίδιου πάντοτε αριθμού .
Τον αριθμό αυτό τον συμβολίζουμε με ω και τον λέμε διαφορά της προόδου.

Αν η ακολουθία  είναι αριθμητική πρόοδος με διαφορά ω τότε

   1    1  (  1)

Το άθροισμα S των πρώτων ν όρων της προόδου είναι

(1   )  21  (  1) 

S  
2 2

Τρεις αριθμοί α,β,γ είναι διαδοχικοί όροι μιας αριθμητικής προόδου αν και
 
μόνο αν ισχύει   . Ο αριθμός β λέγεται αριθμητικός μέσος των α και
2
γ.

Γεωμετρική πρόοδος

Μια ακολουθία λέγεται γεωμετρική πρόοδος αν κάθε όρος της προκύπτει από
τον προηγούμενο με πολλαπλασιασμό του ίδιου πάντοτε μη μηδενικού αριθμού .

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης

Τον αριθμό αυτό τον συμβολίζουμε με λ και τον λέμε λόγο της προόδου.
Σε μια γεωμετρική πρόοδο υποθέτουμε ότι 1  0 οπότε αφού   0 είναι και
  0
Αν η ακολουθία  είναι αριθμητική πρόοδος με λόγο λ τότε

   1    1   1

Το άθροισμα S των πρώτων ν όρων της προόδου είναι

  1
S  1    1  S   1   1
 1

Τρεις αριθμοί α,β,γ είναι διαδοχικοί όροι μιας γεωμετρικής προόδου αν και
μόνο αν ισχύει  2   . Ο θετικός αριθμός  λέγεται γεωμετρικός μέσος
των α και γ .

Επιμέλεια : Άρης Αεράκης