Sanat Tarihi 1 PDF

T.C.
0ú//Î(øú7ú0%$.$1/,ø,
+$<$7%2<8gø5(10(*(1(/0h'h5/høh
$d,.gø5(7ú0'$ú5(%$û.$1/,ø,
SANAT TARİHİ
1
Yazar
Nihan KÜÇÜKYILDIZ
ANKARA-2020
MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI
AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI
Dil Uzmanı
Bülent Kenan Erkan
Görsel Tasarım Uzmanı
YÜMER
Yayın Üretim Merkezi
Grafik Tasarım Uzmanı

YÜMER
Yayın Üretim Merkezi
Copyright c MEB
Her hakkı saklıdır. MillÎ Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin
alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
ø67ø./Æ/0$5ù,
.RUNPDV|QPH]EXúDIDNODUGD\]HQDOVDQFDN %DVWÕ÷ÕQ\HUOHULWRSUDNGL\HUHNJHoPHWDQÕ
6|QPHGHQ\XUGXPXQVWQGHWWHQHQVRQRFDN 'úQDOWÕQGDNLELQOHUFHNHIHQVL]\DWDQÕ
2EHQLPPLOOHWLPLQ\ÕOGÕ]ÕGÕUSDUOD\DFDN 6HQúHKLWR÷OXVXQLQFLWPH\D]ÕNWÕUDWDQÕ
2EHQLPGLUREHQLPPLOOHWLPLQGLUDQFDN 9HUPHGQ\DODUÕDOVDQGDEXFHQQHWYDWDQÕ
dDWPDNXUEDQROD\ÕPoHKUHQLH\QD]OÕKLOkO .LPEXFHQQHWYDWDQÕQX÷UXQDROPD]NLIHGD"
.DKUDPDQÕUNÕPDELUJO1HEXúLGGHWEXFHOkO" ùKHGDIÕúNÕUDFDNWRSUD÷ÕVÕNVDQúKHGD
6DQDROPD]G|NOHQNDQODUÕPÕ]VRQUDKHOkO &kQÕFkQkQÕEWQYDUÕPÕDOVÕQGD+XGD
+DNNÕGÕU+DNN¶DWDSDQPLOOHWLPLQLVWLNOkO (WPHVLQWHNYDWDQÕPGDQEHQLGQ\DGDFGD
%HQH]HOGHQEHULGLUKU\DúDGÕPKU\DúDUÕP 5XKXPXQVHQGHQøOkKvúXGXUDQFDNHPHOL
+DQJLoÕOJÕQEDQD]LQFLUYXUDFDNPÕú"ùDúDUÕP 'H÷PHVLQPDEHGLPLQJ|÷VQHQkPDKUHPHOL
.NUHPLúVHOJLEL\LPEHQGLPLoL÷QHUDúDUÕP %XH]DQODUNLúHKDGHWOHULGLQLQWHPHOL
<ÕUWDUÕPGD÷ODUÕHQJLQOHUHVÕ÷PDPWDúDUÕP (EHGv\XUGXPXQVWQGHEHQLPLQOHPHOL
*DUEÕQkIkNÕQÕVDUPÕúVDoHOLN]ÕUKOÕGXYDU 2]DPDQYHFGLOHELQVHFGHHGHUYDUVDWDúÕP
%HQLPLPDQGROXJ|÷VPJLELVHUKDGGLPYDU +HUFHUvKDPGDQøOkKvERúDQÕSNDQOÕ\DúÕP
8OXVXQNRUNPD1DVÕOE|\OHELULPDQÕER÷DU )ÕúNÕUÕUUXKÕPFHUUHWJLEL\HUGHQQD¶úÕP
0HGHQL\\HWGHGL÷LQWHNGLúLNDOPÕúFDQDYDU" 2]DPDQ\NVHOHUHNDUúDGH÷HUEHONLEDúÕP
$UNDGDú\XUGXPDDOoDNODUÕX÷UDWPDVDNÕQ 'DOJDODQVHQGHúDIDNODUJLELH\úDQOÕKLOkO
6LSHUHWJ|YGHQLGXUVXQEXKD\kVÕ]FDDNÕQ 2OVXQDUWÕNG|NOHQNDQODUÕPÕQKHSVLKHOkO
'R÷DFDNWÕUVDQDYD¶GHWWL÷LJQOHU+DNN¶ÕQ (EHGL\\HQVDQD\RNÕUNÕPD\RNL]PLKOkO
.LPELOLUEHONL\DUÕQEHONL\DUÕQGDQGD\DNÕQ +DNNÕGÕUKU\DúDPÕúED\UD÷ÕPÕQKUUL\HW
+DNNÕGÕU+DNN¶DWDSDQPLOOHWLPLQLVWLNOkO
0HKPHWÆNLI(UVR\
*(1d/øö(+ø7$%(
(\7UNJHQoOL÷L%LULQFLYD]LIHQ7UNLVWLNOkOLQL7UN&XPKXUL\HWLQL
LOHOHEHWPXKDID]DYHPGDIDDHWPHNWLU
0HYFXGL\HWLQLQYHLVWLNEDOLQLQ\HJkQHWHPHOLEXGXU%XWHPHOVHQLQ
HQ NÕ\PHWOL KD]LQHQGLU øVWLNEDOGH GDKL VHQL EX KD]LQHGHQ PDKUXP
HWPHN LVWH\HFHN GkKLOv YH KkULFv EHGKDKODUÕQ RODFDNWÕU %LU JQ LVWLNOkO
YHFXPKXUL\HWLPGDIDDPHFEXUL\HWLQHGúHUVHQYD]LIH\HDWÕOPDNLoLQ
LoLQGH EXOXQDFD÷ÕQ YD]L\HWLQ LPNkQ YH úHUDLWLQL GúQPH\HFHNVLQ %X
LPNkQ YH úHUDLW oRN QDPVDLW ELU PDKL\HWWH WH]DKU HGHELOLU øVWLNOkO
YH FXPKXUL\HWLQH NDVWHGHFHN GúPDQODU EWQ GQ\DGD HPVDOL
J|UOPHPLú ELU JDOLEL\HWLQ PPHVVLOL RODELOLUOHU &HEUHQ YH KLOH LOH D]L]
YDWDQÕQ EWQ NDOHOHUL ]DSW HGLOPLú EWQ WHUVDQHOHULQH JLULOPLú EWQ
RUGXODUÕGD÷ÕWÕOPÕúYHPHPOHNHWLQKHUN|úHVLELO¿LOLúJDOHGLOPLúRODELOLU
%WQEXúHUDLWWHQGDKDHOvPYHGDKDYDKLPROPDN]HUHPHPOHNHWLQ
GkKLOLQGHLNWLGDUDVDKLSRODQODUJDÀHWYHGDOkOHWYHKDWWkKÕ\DQHWLoLQGH
EXOXQDELOLUOHU+DWWkEXLNWLGDUVDKLSOHULúDKVvPHQIDDWOHULQLPVWHYOvOHULQ
VL\DVvHPHOOHUL\OHWHYKLWHGHELOLUOHU0LOOHWIDNUX]DUXUHWLoLQGHKDUDSYH
EvWDSGúPúRODELOLU
(\7UNLVWLNEDOLQLQHYOkGÕøúWHEXDKYDOYHúHUDLWLoLQGHGDKLYD]LIHQ
7UN LVWLNOkO YH FXPKXUL\HWLQL NXUWDUPDNWÕU 0XKWDo ROGX÷XQ NXGUHW
GDPDUODUÕQGDNLDVLONDQGDPHYFXWWXU
0XVWDID.HPDO$WDWUN
0XVWDID.HPDO$7$7h5.
İÇİNDEKİLER
1.ÜNİTE
Sanat Tarihine Giriş........................................................................................................ 9
1. Sanat Ve Sanat Türleri ................................................................................................ 11
2. Sanat Tarihinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi ....................................................... 15
3. Sanat Eserlerinin Korunmasının Önemi................................................................. 16
Okuma Parçası (Dünyanın Yedi Harikası) .................................................................. 16
Özet .................................................................................................................................. 18
1. Ünite Ölçme Değerlendirme Soruları ..................................................................... 20
2. ÜNİTE
Tarih Öncesi Çağlarda Anadolu
1. Prehistorya (Tarih Öncesi Çağlar) .......................................................................... 25
- Paleolitik Çağ................................................................................................................ 26
- Mezolitik Çağ ............................................................................................................... 28
- Neolitik Çağ .................................................................................................................. 28
- Kalkolitik Çağ ............................................................................................................... 31
- Maden Çağları .............................................................................................................. 32
Okuma Parçası (Trua).................................................................................................... 33
Özet .................................................................................................................................. 34
2. Ünite Ölçme Ve Değerlendirme Soruları ................................................................ 36

3. ÜNİTE
İlk Çağ’da Doğu Akdeniz Havzası Uygarlıkları Ve Bizans
1. Anadolu Uygarlıkları ve Sanatı................................................................................. 41
Hitit Sanatı....................................................................................................................... 42
- Frigya Sanatı ................................................................................................................. 45
- Lidya Sanatı .................................................................................................................. 47
- Urartu Sanatı ................................................................................................................ 48
2. Mezopotamya Sanatı .................................................................................................. 49
3. Mısır Sanatı ................................................................................................................. 53
4. Yunan Sanatı ............................................................................................................... 58
5. Roma Sanatı ................................................................................................................ 66
6. Erken Hristiyan Sanatı ............................................................................................... 73
7. Bizans Uygarlığı Ve Sanatı......................................................................................... 75
Okuma Parçası (Ana Hatlarıyla Hitit Dini) ................................................................ 81
Özet .................................................................................................................................. 81
3. Ünite Ölçme Ve Değerlendirme Soruları ................................................................ 86
4. ÜNİTE
Avrupa Sanatı
1. Roman Sanatı. ............................................................................................................. 91
2. Gotik Sanat .................................................................................................................. 93
3. Rönesans Sanatı .......................................................................................................... 95
4. Barok Sanat ............................................................................................................... 101
5. Xvııı. Yüzyıl Ve Sonrası Sanat Akımları ................................................................ 104
Okuma Parçası (Atatürk Ve Sanat) ............................................................................ 113
Özet ................................................................................................................................ 114
4. Ünite Ölçme Ve Değerlendirme Soruları .............................................................. 118
Cevap Anahtarı ............................................................................................................. 121
Sözlük ............................................................................................................................. 122
Kaynakça........................................................................................................................ 130
1. Ünite
SANAT TARİHİNE GİRİŞ
TÜRK VE İSLAM ESERLERİ MÜZESİ

İSTANBUL
1. Ünite Sanat Tarihine Giriş
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
1. Sanat ve kültür kavramlarının tanımını yapabilecek,
2. Sanat Tarihi’nin diğer bilim dallarıyla ilişkisini öğrenecek,
3. Sanatın çeşitlerini, malzeme ve konu yönüyle ayırt edebilecek,
4. Sanat Tarihi’ne yardımcı bilim dallarını ve bu dalların çalışma alanlarını öğ-
renecek,
5. Sanat eserlerini korumanın önemini kavrayabileceğiz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Sanat Tarihi
Sanat
Kültür
Arkeoloji
10 Sanat Tarihi 1
Hazırlık Çalışmaları
1. Sanat Tarihi niçin önemlidir? Düşünüp, araştırınız.
2. Olanaklar ölçüsünde, çevrenizde bulunan müzeleri gezip, ne tür eserler sergilendi-
ğini not ediniz.
3. Yakın çevrenizde bulunan tarihî eserleri ve ören yerlerini (yıkıntı hâlinde tarihî
kalıntılar) araştırıp, imkân varsa geziniz.
SANAT VE SANAT TÜRLERİ

SANAT NEDİR?
İnsanlık tarihinin her döneminde
karşılaştığımız sanat, insanın kendini
ifade etme yollarından biridir. Başka bir
deyişle, bir duygunun, düşüncenin veya
güzelliğin ifade edilme yöntemidir.
Doğa, sanatçının yorumuyla güzelleşir.
Sanat; tarih öncesi dönemlerden başla-
yarak günümüze kadar sürüp gelmiş ve
zaman içinde sayısız değişiklikler gös-
termiştir Resim 01.01 Adıyaman Nemrut
İlk sanat eserlerinin ortaya çıkışı, ihtiyaçları karşılamak amacıyladır. Biz; ihtiyacı
karşılamak amacıyla yapılmış nesneleri, objeleri bugün o dönemin sanat eseri olarak
değerlendiriyoruz.
Kısacası sanat; bir duygunun, düşüncenin, izlenimin çeşitli yöntemler ve malzeme-
lerle üretilip, aktarılmasıdır.
SANAT TARİHİ NEDİR?
Sanat Tarihi, sanatın tarihsel gelişimini inceleyen bilim dalıdır. Diğer bir anlatımla;
insanlığın varoluşundan itibaren günümüze kadar insanlığın elinden çıkmış her türlü
nesneyi, objeyi inceleyen araştıran ve insanlığın bilgisine sunan bilim dalıdır.
Sanat eserinin; en önemli özelliği bir tane olmasıdır, taklit ve kopyalar sanat eseri
olarak kabul edilemez.
Zanaat; ise insanların ihtiyaçlarını karşılayıp, para kazanmak amacıyla yapılan aş-
çılık, marangozluk, dokumacılık, duvarcılık gibi çalışmalardır. Bunlara pratik sanat-
lar da denir.
Sanat Tarihi 1 11
Sanatçı: Güzel sanatların herhangi bir dalında yaratıcılık becerisi olan ve yeteneğini
yaptığı eserlerle ortaya koyan kişidir.
SANAT TÜRLERİ
Sanatın birçok türü vardır. Bunların açıklanabilmesi için malzeme ve teknik özel-
likleri göz önüne alınarak sınıflandırılması gerekir.
SANAT TÜRLERİ
1. PLASTİK SANATLAR 2. FONETİK SANATLAR 3. DRAMATİK VE
(GÖRSEL-BİÇİMSEL) (SESSEL) RİTMİK SANATLAR
a. Resim a. Müzik (SAHNE SANATLARI)
b. Heykel b. Edebiyat a. Dans
c. Mimari b. Tiyatro
c. Opera
d. Bale
1. PLASTİK SANATLAR
Çamur, kil, alçı, taş, mermer vs. gibi
biçimlendirilebilen ve kalıplandırılabilen
her tür malzemeden yapılan sanatların
tümüne plastik sanatlar denir. Heykel, ka-
bartma, çizim, resim bu gruba girer.
Resim: Yüzey üzerine çizgilerle, renk-
lerle bir düşüncenin, duygunun estetik
Resim 01.02 Mağara Duvarında El İzleri anlayışla ifade edilmesidir.İlk resimler
mağara duvarlarına çizilmiş hayvan ve av
resimleridir. El izleri de çoktur. Bunların büyük bir kısmının haberleşme amaçlı oldu-
ğu da düşünülmektedir.
Teknoloji ilerledikçe resim yapmada kullanılan malzeme değişmiş, gelişmiş; sulu
boya, guvaş boya, akrilik boya (sanayi tipi boya) kullanılmıştır.
Heykel: Taş, tunç, bakır, kil, alçı gibi malzemelerden yontularak veya kalıba dökü-
lüp biçimlendirilerek yapılan dört boyutlu eserlerdir. Bu eserlerin üç boyutlu olanları-
na ise kabartma (rölyef) adı verilir.
12 Sanat Tarihi 1
Resim 01.04 Kabartma örneği Resim 01.03 Heykel örneği
Mimari: İnsanların kişisel, toplum-

sal, kültürel, ekonomik ihtiyaçlarına
karşılık verecek nitelikte ortamlar, me-
kanlar yaratma sanatı ve tekniğidir.Ev,
saray, camii, köprü, kale gibi yapılar;
geçmişten günümüze başlıca mimarlık
ürünleridir.
Resim 01.05 Bir Mimari Örneği (Ev)
2. FONETİK SANATLAR
İşitme duyusuna ve duygusuna seslenen müzik, edebiyat gibi sanatlar fonetik sa-
natlar adını alır.
Müzik: Duygu ve düşünceleri ifade eden seslerin düzenlenmesi sanatıdır. İlk ürün-
ler; ilkel insanın doğadaki sesleri taklit etmeye başlamasıyla gerçekleşmiş, zamanla
günümüzdeki formunu almıştır. Kültürlere göre değişiklikler gösteren müzik, bütün
dünyada evrensel bir dil olarak benimsenmiştir.
Edebiyat: Olay, düşünce, duygu ve hayallerin sözlü veya yazılı olarak anlatılması
sanatıdır. Şiir, deneme, roman, öykü gibi türleri vardır.
3. RİTMİK VE DRAMATİK SANATLAR

İnsanın kendini veya bir olayı anlattığı sanatlardır. Geleneksel sanatımız olan gölge
oyunu (Karagöz – Hacivat gibi) dramatik sanatlar koluna girer.
Dans: En eski sanatlardandır. Müziğin temposuna uyarak yapılan, estetik değer ta-
şıyan vücut hareketleridir.
Sanat Tarihi 1 13
Bale: Dansa ve müziğe dayalı sahne

gösterisidir.
Opera: Genellikle tarihî veya mitolo-
jik konulu, sözlerinin çoğunluğu şarkılı
olarak söylenen müzikli tiyatro sanatı-
dır.
Operet: Eğlenceli ve hafif konular
üzerine bestelenmiştir,müzikal bir sahne
Resim 01.06
oyınudur. Olaylar gülünç ve toplumsal
Çocuk Danslarından Bir Sahne
yergi (eleştiri) öğeleri içerir.
Tiyatro: Bir sahne-
de, seyirciler önünde
oyuncuların sergilemesi
amacıyla yazılmış edebî
türdür. Tiyatro kavramı
içinde oyunculuk, ışık-
landırma, dekor, kostüm
ve müzik gibi öğeler söz
konusudur. Edebî türler
Resim 01.07
içinde yaşama en yakın
Bir Bale Gösterisi
olanı tiyatrodur.
Resim 01.08 Resim 01.09

Bir Operet Sahnesi Bir Tiyatro Salonunun Temsilî Resmi
KÜLTÜR - SANAT İLİŞKİSİ
Kültür, bir toplumun sahip olduğu maddi ve manevi birikimlerin tümüdür. Toplu-
mun uygarlığı, eğitimi, dili, sanatı o toplumun kültürüdür. Kültür, hayatın akışı ile ilgi-
lidir. Bu nedenle sanat ve kültürü birbirinden ayıramayız. İnsan, kendi kültürel mirası-
14 Sanat Tarihi 1
nı, birikimini yaşar, yaşatır ve kendinden sonraki kuşaklara aktarır. Böylece kültür ve
kültürün içinde yer alan sanat, geçmiş kuşaklarla gelecek arasında bir köprü oluşturur.
SANAT - TOPLUM İLİŞKİSİ

Sanatçı içinde yaşadığı toplumdan etkilenir ve ürettiği eserlerle de toplumun aynası
olur. Sanatçı toplumdan beslenir, bu nedenle sanatçı ile toplum arasında sürekli ve
karşılıklı bir ilişki söz konusudur. Yenilikler, gelişmeler, yeni buluşlar daima sanat-
ta yeni ufuklar açar.Dünyamızda insanları başka ülkeleri gezmeye, görmeye yönelten
faktörlerin başında, diğer toplumların kültürünü tanıma ve eserlerini görme tutkusu
önemli bir yer tutar.
SANAT TARİHİNİN DİĞER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİSİ
"Sanat Tarihi"nin tarih, coğrafya, arkeoloji, arkeometri, antropoloji, paleografya,
epigrafi, nümizmatik, kronoloji, etnografya, filoloji bilim dallarıyla ilişkisi vardır ve
onlardan bilimsel olarak faydalanır.
Tarih: İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, kültür ve uygarlıklarını, sos-
yo-ekonomik yapılarını, neden-sonuç ilişkisi içinde yer ve zaman göstererek incele-
yen, yorumlayan; tüm bu bulguları objektif bir şekilde açıklayan sosyal bir bilim dalı-
dır. Sanat; insanlığın tarihi kadar eskidir. Sanatın geçmişini inceleyen sanat tarihi bu
çalışmalarını yaparken tarih bilimiyle ayrılmaz bir bütündür.
Coğrafya: Bu bilim dalı insanın yaşadığı doğal çevreyi ve çevreyle insan ilişkilerini
inceler.
İnsanoğlunun yaptığı eserler, objeler, yapılar, yaşadığı doğal çevreyle ilgilidir. Örne-
ğin: Soğuk bölgelerde yapıların camlarının çok küçük yapılması gibi.
Arkeoloji: Kazı bilimidir. Toprak veya su altında kalmış, geçmiş uygarlıklara ait
tarihî kalıntıların ve eserlerin yerlerini belirleyip, ortaya çıkarıp değerlendirilmesiyle
ilgili bilim dalıdır.
Kronoloji: Zaman bilimidir. Olayların tarihlerini saptayarak, oluşum sıralarını düzenler.
Arkeometri: Kronolojik araştırmaların uygulamasını yapan yeni bir bilim dalıdır.
Bunu yaparken fen bilimleri ve matematikten faydalanır.
Antropoloji: İnsanın fiziki yapısını sistemli ve karşılaştırmalı olarak inceleyip, in-
san ırkını sınıflandıran bilim dalıdır. Antropolojinin içinde yer alan paleoantropoloji
ise insan türlerinin fosilleşmiş kalıntılarına yönelik dalıdır.
Sanat Tarihi 1 15
Paleografya (paleografi): Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır. Yazıla-

rın tür ve şekillerini inceler.
Epigrafi: Kitabeleri (taşlar üzerine yazılan yazılar) okuyup araştıran ve yorumlayan
bilim dalıdır.
Nümizmatik: Sikke (madeni para) bilimidir. Geçmişte basılmış olan sikkeleri in-
celer, üzerlerindeki yazı ve tasvirler o dönem hakkında bilgi vermeleri açısından çok
önemli yazılı kaynaklardır.
Etnoğrafya (Etnoloji): Halk bilimidir. Toplumların öz kültürlerini inceler.
Filoloji: Dil bilimidir. Dünya üzerinde var olan dilleri inceler.
SANAT ESERLERİNİN KORUNMASININ ÖNEMİ
Sanat eserleri geçmiş uygarlıkların, toplumsal, siyasal ve diğer konularda tüm özel-
liklerini yansıtan belgelerdir. Bu nedenle tüm eserlerin ayırım yapılmaksızın korun-
ması gerekir çünkü toplumlar her konuda birbirinden etkilenmiştir. Bizden önceki
tüm kültürlerin bize de aktarıldığını unutmamalıyız. Bu eserler bizi etkilemiş olan ön-
ceki kültürlerin günümüzdeki izleridir. Eserlerin korunması sadece devletin güvenlik
güçleri ile sağlanmaz. Her yerleşim birimindeki insanların kendi toprakları içinde bu-
lunan eserleri koruması önce vatandaşlık, sonra da insanlık görevidir. Sanat eserlerini
koruyabildiğimiz oranda geçmişle, geleceğin bağlantısını kurabiliriz. Böylece geçmiş-
teki ve günümüzdeki kültürel, sosyal, ekonomik olaylardaki değişimi, gelişimi izleye-
biliriz. Gelecek kuşaklara yaşanabilir bir çevre bırakmak ancak tarihi ve doğal çevreyi
korumakla mümkündür.
Unutulmamalıdır ki “bacasız sanayi” olarak kabul edilen turizm sektörünün en bü-
yük kaynağı, o ülkede bulunan sanat eserleridir.
OKUMA PARÇASI
DÜNYA’NIN YEDİ HARİKASI
Eski Yunanlı yazarlardan Makedonyalı Antipatros, MÖ II. yüzyılda dünyada bulu-
nan olağanüstü nitelikteki yedi yapıtı sıralamıştı. Bu yapıtlara Dünyanın Yedi Harikası
adı verilmişti. Bunlardan piramitlerin dışında hepsi yıkılmıştır.
1. PİRAMİTLER: Gize’de Keops, Kefren ve Mikerinos için yapılan bu piramitler
bugün de görülebilmektedir.
2. BABİL’İN ASMA BAHÇELERİ: MÖ 600 yıllarında Babil Kralı Nabukadnezar’ın
yaptırdığı bahçelerdir. Söylenceye göre kral bu bahçeleri, kraliçelerden birini sevindir-
16 Sanat Tarihi 1
mek için yaptırmıştır. Bahçeler, bir piramit oluşturabilecek biçimde taraçalar hâlinde
yükselmekteydi ve her taraçaya dünyanın dört bir tarafından getirilen ağaç ve çiçek-
ler dikilmişti. Bu bitkiler, asıl yapıyı gözden saklıyor ve sadece havada asılı gibi du-
ran bahçeler görülüyordu. Bazılarına göre Asma Bahçeleri yerine büyük Babil Kulesi
dünyanın ikinci harikasıdır. Kral Nabukadnezar’ın Asma bahçeleri ile aynı tarihlerde
yaptırdığı bu surların 100 metre yüksekliğinde olduğu ileri sürülmüştür. Eski Babil
kentini koruyan bu surların yerinde bugün yalnızca bir yıkıntı vardır.
3. ZEUS HEYKELİ: Ünlü Yunanlı heykelci Phidias (Fidyas)’ın; Yunanistan’ da Ol-
ympia’daki Zeus Tapınağı için yaptığı 12 metre yüksekliğinde, görkemli bir heykeldi.
Dev bir sandalyeye oturmuş olan Zeus heykelinin başı, tapınağın tavanına erişiyordu.
Giysileri altın, bedeni fil dişi ve gözleri değerli taşlardandı. Söylenceye göre Zeus, bu
yapıtı beğendiğini göstermek için gökten yıldırımlar yağdırmıştı.
4. ARTEMİS TAPINAĞI: Tanrıça Artemis adına Efes’te yaptırılan tapınaklardan
beşincisidir. MÖ II. yüzyılda yapılan bu tapınağın çatısı 18 metre yüksekliğinde büyük
taş sütunların üzerine oturtulmuştu. Tapınağın içinde, heykeltıraş Phidias ve Praksi-
teles de aralarında olmak üzere, birçok Yunanlı sanatçının en yetkin yapıtları vardı.
Tapınak 262’de Gotların saldırısı sonucu yağmalanıp yıkıldı. Sütunlarından kalan bazı
parçalar Londra’daki British Museum (Britiş Müzyum)’dadır.
5. MAUSOLEİON (Mavzolyon): Bodrum’da MÖ 353’te ölen Karya Kralı Mausolos
için eşi Kraliçe Artemisia’nın yüklü bir para ödeyerek yaptırdığı anıt mezardır. XV.
yüzyıldan önce bir deprem sonucu çökmüştür. Bugün anıt mezarlar için kullanılan
“mozole” sözcüğü bu yapıttan gelmektedir.
6. RODOS HEYKELİ: Güneş Tanrısı Helios (Helyos)’un tunçtan yapılma dev bir
heykeliydi ve Rodos Limanı’nın ağzında bulunmaktaydı ancak sanıldığı gibi heykelin
bacakları arasından gemiler geçmiyordu. Heykel, yaklaşık 32 metre yüksekliğindeydi
ve MÖ 304’deki başarısız Rodos kuşatmasından kalma tunç gereç ve silahların eritil-
mesiyle yapılmıştı. Rodos heykeli, MÖ 280’den 225’e değin, gemicilere karayı gösteren
bir işaret görevini gördü ve daha sonra adayı sarsan bir deprem sonucu yıkıldı.
7. İSKENDERİYE FENERİ: Bu büyük deniz feneri, daha sonra ana kara ile bir-
leşen Pharos (Paros) Adası’nda MÖ 280 yıllarında yapılmıştı. Yüksekliği konusunda
anlatılanlar değişiktir. Bazılarına göre 180 metreydi. Tepesinde İskenderiye Limanı’na
giren gemilere yol gösteren bir ışık yanmaktaydı. Bu fener de 1375’te bir deprem so-
nucu yıkılmıştır.
Temel Brittannica
Sanat Tarihi 1 17
ÖZET
Sanat Tarihi Nedir?
İnsanlık tarihinin her döneminde karşılaştığımız sanat, insanın kendini ifade etme
yollarından biridir. İlk sanat eserlerinin ortaya çıkışı, ihtiyaçları karşılamak amacıyla-
dır. Biz; ihtiyaç için yapılmış nesneleri, objeleri, o dönemin sanat eseri olarak yorum-
luyoruz.
Sanat: Bir duygunun, düşüncenin, değişik malzemelerle, çeşitli yöntemlerle ifade
edilmesidir.
Sanat Tarihi: Geçmişten günümüze insan elinden çıkmış her türlü nesneyi, objeyi
inceleyip ,araştıran bilim dalıdır.
Zanaat: İnsanların ihtiyaçlarını karşılayıp, karşılığında para kazanmak amacıyla
yapılan aşçılık, dokumacılık, duvarcılık gibi çalışmalardır. Bunlara pratik sanatlar da
denir.
Sanatçı: Güzel sanatların herhangi bir dalında yaratıcılık becerisi olan ve yeteneğini
yaptığı eserlerle ortaya koyan kişidir.
SANAT TÜRLERİ
1. PLASTİK SANATLAR 2. FONETİK SANATLAR 3. DRAMATİK VE
(GÖRSEL-BİÇİMSEL) (SESSEL) RİTMİK SANATLAR
a. Resim a. Müzik (SAHNE SANATLARI)
b. Heykel b. Edebiyat a. Dans
c. Mimari b. Tiyatro
c. Opera
d. Bale
Kültür-Sanat İlişkisi: Kültür bir toplumun sahip olduğu maddi ve manevi birikim-
lerin tümüdür. Kültür tamamen hayatın akışı ile ilgilidir. Bu nedenle sanat ve kültürü
birbirinden ayıramayız. Kültürün içinde yer alan sanat, geçmişle gelecek arasında bir
köprüdür.
Sanat/Toplum İlişkisi: Sanatçı içinde yaşadığı toplumdan etkilenir. Ürettiği eser-
lerle toplumun aynası olur. Yenilikler, gelişmeler, buluşlar daima sanatta yeni ufuklar açar.
18 Sanat Tarihi 1
İnsanları başka ülkelere, şehirlere götüren en önemli nedenlerden biri diğer top-
lumların kültürlerini tanımaktır.
Sanat Tarihinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi
Tarih: İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, kültür ve uygarlıklarını, sos-
yo-ekonomik yapılarını, neden-sonuç ilişkisi içinde yer ve zaman göstererek incele-
yen, yorumlayan, objektif bir şekilde açıklayan sosyal bir bilimdir.
Coğrafya: İnsanın yaşadığı doğal çevreyi ve çevreyle insan ilişkilerini inceler. Her
toplum eserlerini bulunduğu coğrafi şartlara uygun olarak inşa eder, yapar.
Arkeoloji: Kazı bilimidir.
Kronoloji: Zaman bilimidir. Olayların tarihlerini saptayarak, oluşum sıralarını düzenler.
Arkeometri: Kronolojik araştırmaların uygulamasını yapan bir bilim dalıdır. Bunu
yaparken fen bilimleri ve matematikten faydalanır.
Antropoloji: İnsan ırklarını çeşitli araştırmalar sonucu belirleyip, sınıflandıran bi-
lim dalıdır. Paleoantropoji: İnsan türlerinin fosilleşmiş kalıntılarını inceler. Antropo-
lojinin bir koludur.
Paleografya (paleografi): Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır.
Epigrafi: Kitabeleri (taşlar üzerine yazılan yazılar) okuyup araştıran ve yorumlayan
bilim dalıdır.
Filoloji: Dil bilimidir. Dünya üzerinde var olan dilleri inceler.
Nümizmatik: Sikke (madeni para) bilimidir. Eski sikkeler üzerindeki yazı ve resim-
leri inceler. Önemli bir yazılı kaynaktır.
Etnoğrafya (Etnoloji): Halk bilimidir. Toplumların öz kültürlerini inceler.
SANAT ESERLERİNİN KORUNMASININ ÖNEMİ

Sanat eserleri geçmiş uygarlıkların, toplumsal, siyasal ve diğer konularda tüm özel-
liklerini yansıtan birer belgedir. Bu nedenle tüm eserlerin ayrım yapılmaksızın korun-
ması gerekir. Bu eserlerin hepsi toplumdan topluma aktarılan birer kültür mirasıdır.
Eserlerin korunması yalnızca devletin güvenlik güçleriyle olmaz. Bu bilinç herkese
aşılanmalıdır. Bu hem insanî hem de toplumsal bir görevdir.
Unutulmamalıdır ki; “bacasız sanayi” olarak kabul edilen turizmin en önemli kay-
nağı tarihî eserlerdir.
Sanat Tarihi 1 19
1. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdaki sanat türlerinden hangisi güzel sanatlar içinde yer alır?

A) Dokumacılık
B) Tiyatro
C) Kuyumculuk
D) Kunduracılık
2. Aşağıdaki sanat türlerinden hangisi zanaat (pratik sanat) tır?
A) Opera
B) Operet
C) Bale
D) Kunduracılık
3. İnsanlık tarihindeki olayları tarihlendirip, oluş sırasına koyan bilim dalı hangisi-
dir?
A) Epigrafi
B) Arkeoloji
C) Tarih
D) Kronoloji
4. Aşağıdakilerden hangisi dramatik sanatlar içinde yer alır?
A) Opera
B) Müzik
C) Edebiyat
D) Heykel
5. Aşağıdakilerden hangisi toprak ve su altında kalmış geçmiş uygarlıklara ait
kalıntıları ve eserleri tespit ederek ortaya çıkan bilim dalıdır?
A) Arkeometri
B) Arkeoloji
C) Etnoğrafya
D) Nümizmatik
20 Sanat Tarihi 1
6. İnsan fosilleri, fosil kalıntılarını inceleyen bilim dalı hangisidir?

A) Paleoantropoloji
B) Arkeoloji
C) Kronoloji
D) Etnografya
7. Aşağıdakilerden hangisi Dünyanın Yedi Harikası olarak bilinen eserlerden de-
ğildir?
A) Coloseum
B) Halikarnas Mouseleum
C) Efes Artemis Tapınağı
D) Mısır Piramitleri
8. Aşağıdakilerden hangisi Dünyanın Yedi Harikası’ndan biri olup,Anadolu’da
bulunmaktadır?
A) İskenderiye Feneri
B) Babil’in Asma Bahçeleri
C) Efes Artemis Tapınağı
D) Rodos Heykeli
9. Kitabeleri okuyup, inceleyen bilim dalı hangisidir?
A) Paleografi
B) Epigrafi
C) Kronoloji
D) Nümizmatik
10. Dünyadaki dilleri inceleyen bilim dalı (dil bilimi) hangisidir?
A) Paleografi
B) Epigrafi
C) Filoloji
D) Kronoloji
Sanat Tarihi 1 21
11. Üç boyutlu kabartma eserlere ne ad verilir?

A) Heykel
B) Resim
C) Grafik
D) Rölyef
12. Kronolojik araştırmaların uygulanmasını yaparken fen bilimleri ve matema-
tikten de faydalanan bilim dalı hangisidir?
A) Kronoloji
B) Arkeometri
C) Epigrafi
D) Paleografi
13. Taş, tunç, bakır, kil, alçı gibi maddelerden yontularak ya da kalıba dökülerek
yapılan dört boyutlu eserlere ne ad verilir?
A) Rölyef
B) Kabartma
C) Heykel
D) Resim
14. Aşağıdakilerden hangisi plastik (görsel-biçimsel) sanatlara örnektir?
A) Bale
B) Operet
C) Opera
D) Mimari
15. “Bir duygunun, düşüncenin, olayın estetik anlayışla ifade edilme yöntemidir.” Bu
tanım aşağıdaki kavramlardan hangisine aittir?
A) Edebiyat
B) Sanat
C) Sanat Tarihi
D) Roman
22 Sanat Tarihi 1
2. Ünite
TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARDA ANADOLU
STİLİZE BİR ESKİ ÇAĞ GÖRSELİ

2. Ünite Tarih enDeTi baÕMarEa "naEPMV
/&-&3 eØ3&/&$&ØÙ;
1. Tarih öncesi çağları (prehistorya) ve İlk Çağ'da Anadolu’da kurulan uygarlık-
ları,
2. İlk Çağ Anadolu uygarlıklarının yerleşim merkezlerini ve ürettikleri nesne ve
objeleri,
3. Çağlara göre (Paleolitik, mezolitik, neolitik, kalkolitik ve maden çağında)
Anadolu’daki önemli yerleşim merkezlerini öğreneceğiz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Höyük Stratigrafi
Ana Tanrıça
“Kybele”
Mikrolit Megaron
24 Sanat Tarihi 1
1. Tarih öncesi çağlarda Anadolu’da hangi yerleşim merkezleri kurulmuştur? Araştı-
rınız.
2. Höyük, megaron, idol ne demektir?
3. Anadolu haritasını inceleyip, ilkçağ yerleşim merkezlerini (X) koyarak işaretleyi-
niz.
PREHİSTORYA: Yazının bulunup kullanılmasından önceki devirlere PREHİS-

TORYA (TARİH ÖNCESİ DEVİRLER) denir. İnsanlığın yeryüzünde görülmesiyle
başlar. Yaklaşık (~= yaklaşık işareti) MÖ 2.000.000 (iki milyon) lara dayanır. Yazı ol-
madığı için bu dönem ilkel insanların bıraktıkları kalıntı ve izlerden anlaşılır. Fosiller,
kemik kalıntıları önemli ip uçlarıdır.
Tarih Öncesi Devirler
Paleolitik ÇağMezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ Maden Çağı

(MÖ~2.000.000) (MÖ 10.000 - (MÖ 8000 - (MÖ 5500 - (MÖ2500 -
(MÖ 10.000) MÖ 8000) MÖ 5500) MÖ 2500) MÖ 1200)
Bakır Tunç Demir

Çağı Çağı Çağı
MÖ 2750’de yazı Anadolu’da öğ-
renilmiş ve Anadolu’da yazılı tarih
devirleri başlamıştır. Bu nedenle
Kalkolitik Çağ'ın son dönemleri
yazılı tarih devirlerine girer.
TARİH ÖNCESİ YAZILI TARİH

DEVİRLER DEVİRLERİ
(PREHİSTORYA)
Sanat Tarihi 1 25
Harita 1 Tarih Öncesi Çağlarda Anadolu’da Yerleşim Merkezleri
1. Paleolitik Çağ (~ MÖ 2.000.000 –MÖ 10000)

Tarih çağları içinde en uzun süre devam eden çağdır. Bazı kaynaklarda Buzul
Çağı olarak da adlandırılır. İnsanın gelişimi ve değişimi çok yavaş olduğu için, çağı
değiştirecek nitelikteki gelişmelerin çok geç meydana gelmesi nedeniyle bu çağ uzun
sürmüştür. Bunun yanı sıra iklim değişiklikleri de yaklaşık 100.000 yılda bir gerçek-
leşmiştir. Homoneanderthalensis, ilk insan (ilkel insan) dünya üzerinde görüldüğü
andan itibaren hayvanları yakalayıp öldürerek ve bitki toplayarak yaşamlarını devam
ettirmişlerdir. Bu çağın sonlarına doğru ateş bulunmuştur.
Çağın çok ilerleyen zamanlarında taştan birbirine sürterek sivri aletler yapmış ve
avlanmaya başlamışlardır. Bu arada mağara kovuklarını keşfedip, orada daha güvenli
yaşama geçmişlerdir. Mağara duvarlarına çizdikleri resimler o dönemin en önemli ka-
lıntıların başında gelir. Bu dönemde taştan ve kemikten aletler yapmışlardır ki ilk taş
balta, bunun örneklerinden biridir. Ankara, Çubuk; Antalya ,Karain, Beldibi, Belbaşı,
Öküzini Mağaraları, Paleolitik Çağ'ın en bilinen yerleşimleridir.
26 Sanat Tarihi 1
Resim 02.01 Karain Mağarası
Resim 02.02 Beldibi Mağarası
Sanat Tarihi 1 27
2. Mezolitik Çağ (MÖ 10.000-MÖ 8000)

Yaşam biçimi olarak Paleolitik Çağ’a oranla büyük değişiklik göstermez. Çağın en
özgün buluntuları arasında mikrolit adı verilen çakmak taşından yapılan küçük alet-
ler çoğunlukla boynuz, kemik gibi saplara takılarak kullanılmıştır.
Mağaralarda yaşam Mezolitik Çağ’da da devam etmiştir. Duvarlara çoğunlukla hay-
van figürleri ve av resimleri yapılmıştır. Geyik (dağ keçisi) resmi en ilginçlerinden
biridir.
Samsun, Tekkeköy; Antalya Karain, Beldibi, Belbaşı Mağaraları, Mezolitik Çağ’ın
en önemli yerleşimleridir.
Resim 02.03 Mezolitik Çağ’a ait bir mağara duvar resmi
İdol adı verilen küçük heykelciklere de bu çağda rastlanmıştır. Bu daha sonra Neo-
litik Çağ’da göreceğimiz Anatanrıça inanışının temelidir.
3. Neolitik Çağ (MÖ 8000-MÖ 5500)

İnsanın üretici yaşama geçtiği dönemdir. Bitki ve hayvan türleri evcilleştirilmiş,
yerleşik yaşam başlamış, ilk köyler ve kentler kurulmuştur. Anadolu’da en önemli yer-
leşimler Konya-Çatalhöyük, Burdur-Hacılar, Diyarbakır-Çayönü höyükleridir.
Höyük: Tarihte ilk çağdan itibaren medeniyetlerin kurulup yıkılmasıyla oluşan do-
ğal tepelerdir. Höyüklerde en alttaki tabaka en eski tarihi ve medeniyeti ifade eder.
Üste çıkıldıkça tarih yeniye gider. En üstteki tabaka zamanımıza en yakın tarihtir. Hö-
yüklerdeki bu tabakalaşmaya stratigrafi denir.
28 Sanat Tarihi 1
6
STRATİGRAFİ
• Konya-Çatalhöyük yapı türleri ve diğer buluntular açısından diğer yerleşimler-

den farklılık gösterir. İlk köy ve kent oluşumu (yerleşik hayat) Çatalhöyük’tedir ve bu
medeniyet tarihi açısından çok önemlidir. Konya Ovası’nın tarıma elverişli olması ve
çevredeki ormanlar tarım toplumunun oluşmasına yardımcı olmuştur.
• Megaron adı verilen taş temelli, kerpiç duvarlı, düz damlı evler ilk kez Çatal-
höyük’te görülür. Bu evlere giriş çatıdandır. Duvar nişi şeklinde ocak bulunur. Ayrıca
odanın belli bir bölümünde Ana Tanrıça Kybele heykelcikleri bulunmuştur. Bu bize
inanç sisteminin gelişmeye başladığının göstergesidir ki insanın gelişimi açısından çok
önemlidir.
• Takas yoluyla ticaret ilk kez bu çağda görülür. Takas ticaretinde karşılıklı mal
değişimi söz konusudur. Değişim elemanı olarak opsidien taşı da kullanılmıştır. Üretip
satılan zahirenin (buğday, arpa) fazlası büyük pişmiş toprak küplerde saklanmıştır. İlk
değirmen taşı da bu çağda görülür. Buğdayın öğütüldüğünün göstergesidir.
• Çatalhöyük buluntularının büyük bir kısmı Ankara Anadolu Medeniyetleri Müze-
si’nde bulunmaktadır.
• Çatalhöyük’te Ana Tanrıça Kybele heykelciklerine de rastlanmıştır.
Sanat Tarihi 1 29
Resim 02.04 Bir Höyük Resmi
Resim 02.05 Değirmen Taşı
Resim 02.06 Konya Çatalhöyük
30 Sanat Tarihi 1
4. Kalkolitik Çağ (Taş-Bakır Çağı MÖ 5500-MÖ 3000)

Çağın en büyük özelliği hem tarih öncesi dönem hem de yazılı tarih devirlerini ba-
rındırmasıdır. MÖ 2750’de Asur ticaret kolonileri, Mezopotamya’dan Kayseri civarına
Kaniş Karum (Kültepe) denilen bölgeye yerleşip yazıyı öğretmişler, böylece Anado-
lu’da yazılı tarih devirleri başlamıştır. Bu çağda tarımsal üretim iyice hız kazanmış,
ticaret gelişmiş, yapılan kap kacağın üzeri boya ile süslenmiştir. Süsleme ve estetik
duygunun gelişmeye başladığının bir göstergesidir.
• Ana Tanrıça Kybele inanışı devam etmiş, madenden yapılmış küpe, yüzük, iğne
gibi takılar ele geçirilmiştir.
• Kültepe’de yapılan kazılarda 40.000 civarında çivi yazılı tablet ele geçirilmiştir.
Asurca olan bu tabletlerin yaklaşık 25.000 tanesi dilimize çevrilmiş olup, çağın
sosyal ve kültürel hayatı ile alakalı çok önemli bilgiler içerir.
• Kalkolitik Çağ’ın en önemli yerleşimleri arasında Karaman, Canhasan; Burdur,
Hacılar; İstanbul, Fikirtepe ve Beycesultan; Denizli, Çivril sayılabilir.
Resim 02.07 Çivi Yazılı Tablet (Asurca)
Resim 02.08 Asurca Tablet
Sanat Tarihi 1 31
5. Maden Çağları (MÖ 3000-MÖ 1200)

a.Bakır Çağı
b.Tunç Çağı
c.Demir Çağı
• Kalkolitik Çağ’ın devamı niteliğindedir. Kalkolitik Çağ’ın son dönemleri Maden
Çağları içine girer.
• İlk devre olan Bakır Çağı döneminde takı, bakır kap kacak gibi işlenmesi kolay
eşyalar yapılmıştır.
• Daha sonra bakır, çinko ve kalay karışımı olan tunç (bronz) elde edilmiş, silah ve
av aletleri yapılmıştır.
• Çağın sonuna doğru sert ve işlenmesi zor bir maden olan demir çıkarılabilmiş ve
işlenmiştir.
• Bu çağda Ana Tanrıça Kybele inanışı devam etmiş, ölü gömme geleneği ve mezar
yapımı başlamıştır. Bunlar çukur mezarlar ve oda mezarlar şeklindedir. Pişmiş
topraktan keramik (topraktan kap kacak) yapılmış, çömlekçi çarkı ilk kez bu dö-
nemde kullanılmıştır. Bu ince kenarlı keramiklerin yüzeyleri cila gibi parlatılmış-
tır.
• Maden Çağlarına ait Anadolu’da çok önemli höyükler vardır. Bunlardan bir tanesi
1938 yılında Atatürk’ün emriyle kazısına başlanan Çorum yakınlarındaki Ala-
cahöyük’tür.
• Maden Çağı’na ait olup, Arkeoloji açısından (büyüklük ve buluntuları göz önüne
alındığında) en önemli höyük Çanakkale’deki Truva’dır. 9 kültür katı vardır. Ana-
dolu ve dünyanın en zengin höyüğüdür. Bu yerleşim Homeros Destanı’na da konu
olmuştur.
Resim 02.09Truva Atı

32 Sanat Tarihi 1
Resim 02.10 Truva harabelerinden bir görünüm
OKUMA PARÇASI
TRUVA
Çanakkale yakınlarındaki Hisarlıtepe’de 1870 yılında yapılan kazılar sonucu Ho-
meros’un destanlarında adı geçen Truva şehri ortaya çıkarılmıştır. Truva’ da yapılan
araştırmalar sonucunda üst üste dokuz şehrin kurulduğu görülmüştür.
Truva’da yapılan araştırmalar sonucunda, MÖ 3000’lerde buralarda yaşayanların

çiftçilik, hayvancılık ve balıkçılıkla uğraştıkları ortaya çıkarılmıştır.
M.Ö. 3000’lerde Mezopotamya’da yazı kullanılmasına rağmen Çanakkale çevre-

sinde yazı kullanılmamıştır. Bu da tarih öncesi devirlerin dünyanın her yerinde aynı
dönemlerde yaşanmadığını göstermektedir. Ayrıca Truva’da Ege bölgesinin en eski ev
tipi olan megaronlar ortaya çıkarılmıştır. MÖ 2000 yıllarına ait dönemle ilgili olarak
vazolar, altın ve gümüş küpe ve bilezikler bulunmuştur.
tarihportali.net
Sanat Tarihi 1 33
ÖZET
Prehistorya; yazının bulunup kullanılmasından önceki devirlere denir. “Tarih ön-
cesi devirler” olarak da bilinir. Yazı olmadığı için ilk insanın bıraktığı kalıntılardan, fo-
sillerden, kemiklerden dönemle ilgili bilinmeyenler çözülmeye çalışılmaktadır. Kendi
içinde 5 döneme ayrılır.
1. Paleolitik Çağ (~ MÖ 2.000.000 -MÖ 10000)

En uzun devam eden çağdır. Mağara kovuklarını keşfedince, buralarda yaşamaya
başlamışlar, mağara duvarlarındaki resimler bizler için önemlidir. Taş ve kemikten
aletler de yapmışlardır. Bu çağda ateş bulunmuştur. Ankara,Çubuk; Antalya,Beldibi,
Belbaşı ve Karain ile Öküzini Mağarası en önemli Paleolitik yerleşimlerdir.
2. Mezolitik Çağ (MÖ 10.000-MÖ 8000)

Yaşam biçimi olarak çok büyük bir değişiklik göstermez. Mikrolit adı verilen çak-
mak taşından yapılmış küçük kesici aletler yapmışlardır. Mağara yaşamı devam etmiş-
tir. Samsun,Tekkeköy; Antalya,Karain, Beldibi ve Belbaşı Mağaraları en önemli yerle-
şimlerdir. İdol adı verilen küçük heykelcikler de yapmışlardır. Bu da inanç olgusunun
ilk işaretidir.
3. Neolitik Çağ (MÖ 8000-MÖ 5500)

İnsanın yerleşik yaşama geçtiği dönemdir. Hayvanlar evcilleştirilmiştir. İlk köy ve
kentler oluşturulmuştur. Konya-Çatalhöyük en önemli yerleşimdir. Megaron adı veri-
len taş temelli, kerpiç duvarlı, düz çatılı evler yapılmıştır.
Höyük: Tarihte ilk çağdan itibaren medeniyetlerin kurulup yıkılmasıyla oluşan do-
ğal tepelerdir. En alttaki katman en eski, en üstteki katman en yeni medeniyeti gösterir.
Bu tabakalaşmaya Stratigrafi denir. Tarım yapılmaktadır. Takas ticareti gelişmiştir.
Üretim fazlası zahire pişmiş toprak küplerde saklanmıştır.
Ana Tanrıça Kybele heykelcikleri megaronlarda bulunmuştur. Bu da inanç olgusu-
nun başladığını gösterir.
34 Sanat Tarihi 1
4. Kalkolitik Çağ (Taş-Bakır Çağı MÖ 5500-MÖ 3000) (Taş-Bakır Çağı)

Çağın en büyük özelliği hem tarih öncesi devirleri hem de tarih devirlerini kapsa-
masıdır. MÖ 2750’de Asur Ticaret Kolonileri Mezopotamya’dan Anadolu’ya göç et-
mişler, Kaniş Karum (Kayseri-Kültepe) da ticaret yapmaya başlamışlar ve Anadolu’da
yazıyı öğretmişlerdir. Böylelikle Anadolu’da yazılı tarih devirleri başlamıştır.
Kültepe’de yapılan kazılarda yaklaşık 40.000 yazılı tablet bulunmuş ve Asurca bu
tabletler dilimize çevrilmiştir.
Bu çağın en önemli yerleşimleri Karaman, Canhasan; Burdur, Hacılar; İstanbul-Fi-
kirtepe; Gördes, Beycesultan’dır.
5. Maden Çağları (MÖ 3000-MÖ 1200)

a. Bakır Çağı
b. Tunç Çağı
c. Demir Çağı
Kalkolitik Çağ’ın devamı niteliğindedir. Bu çağda önce bakırdan takılar, kaplar ve
işlenmesi kolay eşyalar yapılmıştır, daha sonra tunçtan silah ve av aletleri yapılmış,
çağın sonuna doğru ise demir çıkarılarak işlenmiştir. Maden Çağı’na ait Anadolu’daki
en büyük yerleşim ise Truva Höyüğü’dür. 9 kültür katıyla çok zengin buluntular ver-
miştir. Maden çağlarına ait en önemli arkeolojik kalıntılardan biri de Alacahöyük’tür.
Bu çağda Ana Tanrıça Kybele inanışı devam etmiş, ayrıca mezar geleneği de
başlamıştır.
Sanat Tarihi 1 35

1. Yazının kullanılmadığı döneme ne ad verilir?
A) Neolitik Çağ
B) Tarih çağları
C) Tarih öncesi çağlar
D) Kalkolitik Çağ
2. Taş -Bakır Çağı olarak bilinen çağ aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mezolitik Çağ
B) Maden Çağları
C) Paleolitik Çağ
D) Kalkolitik Çağ
3. Karaman, Canhasan; Burdur, Hacılar; İstanbul, Fikirtepe höyükleri aşağıdaki
çağlardan hangisine ait yerleşimlerdir?
A) Mezolitik Çağ
B) Maden Çağları
C) Paleolitik Çağ
D) Kalkolitik Çağ
4. Homeros Destanı’nda konusu işlenen Batı Anadolu’da Maden Çağı’nın Tunç
Çağı aşamasına giren en önemli yerleşim yeri hangisidir?
A) Çatalhöyük
B) Truva
C) Alacahöyük
D) Göbeklitepe
5. Mikrolit adı verilen çakmak taşından yapılmış küçük aletler ilk kez hangi çağ-
da görülür?
A) Mezolitik
B) Neolitik
C) Kalkolitik
D) Prehistorya
36 Sanat Tarihi 1
6. Truva Höyüğü ’nün en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anadolu’da olması
B) İçinde tabletler bulunması
C) Buluntular bakımından dünyanın en zengin höyüğü olması (9 kültür katı)
D) Kalkolitik Çağ'a ait olması
7. İlk alet (yontulmuş taş balta) hangi döneme aittir?
A) Kalkolitik Çağ
B) Paleotik Çağ
C) Mezolitik Çağ
D) Neolitik Çağ
8. İlk Çağ’da (ilk olarak Neolitik Çağ) Anadolu uygarlıklarında görülen taş te-
melli, kerpiç duvarlı, düz çatılı evlere ne ad verilir?
A) Megaron
B) İdol
C) Mimari
D) Sfenks
9. Höyüklerde medeniyet sıralamasını gösteren tabakalaşmaya ne ad verilir?
A) Dehliz
B) Potern
C) Tümülüs
D) Stratigrafi
10. Yazının Anadolu’ya ilk gelişi yeni Anadolu’da Yazılı Tarih Devirlerine geçiş
hangi çağda, hangi tarihte olmuştur?
A) Neolitik Çağ - MÖ 2750
B) Maden Çağ'ı - MÖ 1200
C) Paleolitik Çağ - MÖ 11250
D) Kalkolitik Çağ - MÖ 2750
Sanat Tarihi 1 37
11. Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de aşağıdaki çağların hangisine ait buluntular

ele geçirilmiştir?
A) Mezolitik Çağ
B) Kalkolitik Çağ
C) Neolitik Çağ
D) Maden Çağı
12. Uygarlık tarihinin çok önemli aşamalarından biri olan ateşin bulunması hangi
çağa denk gelir?
A) Paleolitik Çağ
B) Neolitik Çağ
C) Kalkolitik Çağ
D) Mezolitik Çağ
13. Ana Tanrıça Kybele heykelciklerinin bulunduğu, insanoğlunda inanç olgusu-
nun gelişmeye başladığının göstergesi olan çağ aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mezolitik Çağ
B) Kalkolitik Çağ
C) Maden Çağı
D) Neolitik Çağ
14. Karain, Öküzini, Beldibi, Belbaşı Mağaraları aşağıdaki şehirlerimizden hangi-
sindedir?
A) Konya
B) Çorum
C) Antalya
D) Adana
15. Neolitik Çağ’a ait buluntular vardır. Anadolu’da ilk köy ve kent oluşumu bura-
dadır. Bu höyük ve bulunduğu il hangisidir?
A) Alişar - Çorum
B) Alacahöyük - Yozgat
C) Çatalhöyük - Konya
D) Truva Höyüğü - Çanakkale
38 Sanat Tarihi 1
3. Ünite
İLK ÇAĞ’DA DOĞU AKDENİZ HAVZASI
UYGARLIKLARI VE BİZANS
HİTİT GÜNEŞ KURSU

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT
/&-&3 eØ3&/&$&ØÙ;
1. Anadolu’da İlk Çağ’da kurulan uygarlıkların adlarını, merkezlerini, tarihlerini
söyleyebilecek ve eserlerini tanıyabileceğiz.
2. Mezopotamya’nın yerini, burada hangi uygarlıkların hüküm sürdüğünü, ya-
şayışlarını, eserlerini,
3. Yunan, Roma ve Bizans medeniyetlerinin yaşadıkları bölgeyi, ürettikleri sanat
eserlerini,
4. İlk Hristiyanların Anadolu’daki yaşayışlarını,
5. Bizans Dönemi’nin Anadolu’daki önemli eserlerini öğreneceğiz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Kabartma
Mikrolit Potern Orthostat
Sfenks Piramit Mastaba
Obelisk Ziggurat Korinth
İon Dor Portik
Sella Fibula
Tapates Fresk
40 Sanat Tarihi 1
Sanat Tarihine (iri×
1. İlkçağ ’da Anadolu’da hangi devletler kurulmuştur? Araştırınız.
2. Hitit, Frig, Lidya, Urartu Devletleri’nin kuruldukları alanları ve önemli yerleşim
merkezlerini Anadolu haritası üzerinde gösteriniz.
3. Haritada Mezopotamya’yı gösteriniz.
4. Haritada Mısır uygarlığının ve Sümer ülkesinin yayıldığı alanları gösteriniz.
5. Anadolu’da Yunan ve Roma uygarlıklarının yaşadığı bölgeyi araştırınız.
6. Bizans Devleti’nin yerini ve önemini araştırınız.
ANADOLU UYGARLIKLARI VE SANATI
Harita 1
İlk Çağ Anadolu uygarlıklarının yerleştiği bölgeler
Sanat Tarihi 1 41
HİTİT SANATI (MÖ 1800 – MÖ 700)

Anadolu Yarımadası’nın bilinen ilk adı Hatti Ülkesi’dir. Hititlerin izlerine ilk kez
Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de rastlanmaktadır. Daha sonra Alişar, Alacahöyük,
Konya,Karahöyük; Acemhöyük ve Eskiyapar’da Hitit kültürüne ait buluntulara rast-
lanmıştır.
Başkentleri Hattuşaş (Boğazköy) tır. Bazı kaynaklarda Eti Medeniyeti olarak da geçer.
Gelişen Hitit Devleti MÖ 1200’den itibaren Geç Hitit Devletçikleri olarak Güney-
doğu Anadolu ve Suriye’nin kuzeyinde varlığını devam ettirdi.
Mimari
Hititler şehirlerinin etrafını sağlam surlarla çevirmişlerdir. Bu surlarda şehirlere gi-
riş çıkışı sağlayan Potern adı verilen yer altı geçitleri (tünelleri) yapmışlardır.
Resim 03.01 Hattuşaş (Boğazköy)
Resim 03.02 Hattuşaş (Boğazköy)
42 Sanat Tarihi 1
Boğazköy surları üzerindeki kapılar çok önemlidir. Yanlarında kulelerin yeraldığı

bu kapılar Arslanlı Kapı, Sfenksli Kapı, Kral Kapısı olup şehre giriş çıkışı sağlamaktadır.
Resim 03.03 Hattuşaş Arslanlı Kapı
Hitit tapınakları mimaride önemli bir yer tutar. Hattuşaş’ta irili ufaklı yaklaşık 24
tane tapınak vardır. Hititlerin çok tanrılı olmasının bunda etkisi büyüktür. Bu nedenle
Hitit Dönemi’nde Anadolu’ya bin tanrı ili denmiştir. Tapınaklarda dış yüzeyler Ort-
hostat adı verilen kabartmalı taşlarla kaplanmıştır.
Resim 03.04 Hitit Arslanı
Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi
Sanat Tarihi 1 43
Resim 03.05 Potern (Yer altı Tüneli)

Alacahöyük
Hitit saraylarının kapılarında koruyuculuğuna inanılan arslan heykelleri vardır.

Bunlar genellikle avlu ve avluya açılan odalardan oluşur.
Resim 03.06 Bir Hitit Sarayı çizimi

Heykel ve Kabartma
Anadolu’da anıtsal heykel sanatı Hititlerle başlar. Boğazköy ve Alacahöyük’teki
sfenks heykelleri günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Sfenks: İnsan başlı, arslan gövdeli heykellere Sfenks denir.
Hititlerin Boğazköy yakınlarındaki Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı çok önemli-
dir.
44 Sanat Tarihi 1
Üzerinde 71 Tanrı kabartması yer alır. Bunlar Hitit tanrılarıdır. Ayrıca Konya
Ereğli yakınlarındaki İvriz Kabartmaları’nı Geç Hitit dönemine tarihlendirebiliriz.
Bunun yanı sıra Malatya-Aslantepe ve Kargamış’ta da Geç Hitit dönemi eserleriyle
karşılaşıyoruz.
Resim 03.07 Yazlıkaya Kabartmaları
FRİGYA SANATI (MÖ 750 – MÖ 300)

Frigler; Balkan kökenli bir kavimdir. Anadolu’ya gelişleri yaklaşık MÖ 1900 yıl-
larıdır ancak siyasi topluluk olarak ortaya çıkışları MÖ 750'lere rastlar. Başkentleri
bugünkü Polatlı yakınlarındaki Gordion’dur. Kurucu kralları Gordias olup, en parlak
dönemlerini Kral Midas zamanında yaşamışlardır. Maden, ağaç işçiliği ve dokumacı-
lıkta üstün eserler yaratmışlardır.
Mimari
Evleri genellikle ağaçtandır ve megaron şeklindedir. Afyon ve Eskişehir civarında
kayalara oyarak yaptıkları ibadethane ve mezarları bulunmuştur. En önemli yerleşim
yerleri; Gordion (Yassıhöyük), Dorilayon (Eskişehir), Pesinus (Ballıhisar) ve Midas
(Yazılıkaya) tır.
Frigler ölülerini ya kayalara oyulmuş mezarlara ya da Tümülüs adı verilen üzeri
toprak yığınıyla örtülü, yer altında mezar odası bulunan yığma mezarlara gömüyorlar-
dı. Bu tümülüslerin en büyüğü ve önemlisi Kral Midas’a ait olan Gordion’daki Büyük
Tümülüs’tür.
Sanat Tarihi 1 45
Resim 03.08 Midas Tümülüsü Resim 03.09 Gordion'dan görünüm
03.10 Afyon Yazılıkaya Mezar Anıtı
Heykel
Frigler, heykel sanatında çok ileri gidememekle beraber o döneme ait Ana Tanrıça
Kybele heykelcikleri ve sfenks (insan başlı, arslan gövdeli heykeller) ler yapmışlardır.
Resim 03.11 Sfenks örneği
46 Sanat Tarihi 1
Küçük Sanat Eserleri

Friglerin üzeri süslemeli vazoları ve uzun kulplu kandil kapları ünlüdür. Ayrıca Tü-
mülüslerde ele geçen mobilya parçaları (masa, sandalye) Friglerin bu alanda çok başa-
rılı olduklarını bize gösterir.
Friglerin tapates adı verilen kilim dokumaları Anadolu halıcılığına temel oluşturur.
Bunların yanı sıra maden işçiliğinde çok başarılı olan Frigler fibula adı verilen ilk
çengelli iğneleri de yapmışlardır.
Resim 03.12
Frigya Dönemine ait kazan
LİDYA SANATI (MÖ 687-MÖ 546)

Lidya; günümüzde Manisa, Denizli, İzmir başta olmak üzere Ege bölgesi olarak ta-
nımlayacağımız coğrafyada, Batı Anadolu’da, kurulmuştur. Başkenti Sardes (Salihli)
dir. Lidya tümülüsleriyle ünlüdür.
Lidya bölgesinde çok fazla sayıda tümülüs olduğu için bu bölgeye Bintepeler adı
verilmiştir. Bu tümülüslerin en büyüğü Kral Alyattes’e ait olandır. Lidya bölgesi çok
önemli bir ticaret yolunun başlangıcıdır.

Lidyalıların küçük fildişi heykelcikleri ve keramikleri önemlidir.
#Ù-(Ù ,6T6S6
Lidyalıların insanlık tarihine en büyük armağanı paradır. Parayı ilk icat eden
ve kullanan toplumdur. İlk paraya elektron adı verilir. Ayrıca altın ve gümüş
yataklarının çok olduğu Lidya bölgesinde mücevher yapımı ileri düzeydedir.
Bunlar Karun Hazineleri olarak da bilinir ve Uşak Müzesi’nde sergilenmektedir.
Sanat Tarihi 1 47
Resim 03.13 Sardes'ten görünüm
Resim 03.14 Lidya alfabesi
URARTU SANATI (MÖ 900 – MÖ 600)

Urartu; Doğu Anadolu’da hüküm sürmüş bir uygarlıktır. Tuşpa (Van) başkentidir.
Doğuda İran, güneyde Suriye’ye kadar yayılmışlardır.
Mimari
Urartu mimarisi anıtsaldır, gelişmiş bir mimaridir. Saraylarında apadana adı veri-
len çok sütunlu salonları vardır.
Çavuştepe Kalesi, Urartu mimarisinin en önemli örneklerinden biridir. Kalenin
içinde tapınak ve atölye gibi hem dinî hem de dünyevî amaçlara hizmet eden bölümler
vardır.
Urartu tapınaklarının en önemlisi Patnos-Aznavurtepe Tapınağı'dır. (Ağrı il sınır-
ları içinde)
Resim 03.15 Urartu Kalesi Resim 03.16 Urartu yazısı
48 Sanat Tarihi 1

Kaya kabartmaları, duvar freskleri, mühür, tunçtan yapılan madeni eşya ve kazanlar
önemlidir. Dinî karakterli olan Urartu sanatında Urartu tanrılarının figürleri sıklıkla
kullanılmıştır. Özellikle maden işçiliğinde çok ileri düzeydedirler.
Resim 03.17 Urartu Aslanı
#Ù-(Ù ,6T6S6
Urartu sanatı için Oriantalizan (Doğu etkili) sanat tanımı da yapılır.
MEZOPOTAMYA SANATI
Harita 2: Mezopotamya uygarlığının başlıca merkezleri
Sanat Tarihi 1 49
Avrupa’da Neolitik Çağ’ın yaşandığı dönemde, Mezopotamya’da şehir devletleri ku-

rulmaya başlamıştır. Bu tarih MÖ 5000’lere isabet eder ve MÖ 330’a kadar devam eder.
MEZOPOTAMYA: Güneydoğu Anadolu bölgesinden başlayarak Basra Körfezi’ne
kadar uzanan Dicle ve Fırat Nehirleri arasında kalan bölgeye denir.
SURİYE
K
İ Y E
R
Y
S U
L Ü
Ç Ö
Resim 03.18 Mezopotamya Haritası
Harita 2 de de gördüğünüz gibi bu bölgede Babil, Akad ve Sümer Devletleri hüküm

sürmüştür. Biz konumuz kapsamında Sümer Uygarlığı’nı işleyeceğiz.
Sümer Mimarisi
Sümerler Asya kökenli bir kavimdir. Büyük ihtimalle Hazar Denizi’nin bulunduğu
bölgeden (İran ve çevresi) Mezopotamya’ya göç etmişlerdir. Tarımı geliştirmişler ve
madenleri işlemişlerdir. Büyük şehirleri vardır. Ayrıca çivi yazısını da bulmuşlardır.
Resim 03.19 Sümer çivi yazısı
50 Sanat Tarihi 1
Mezopotamya’da taş zor bulunduğu için çoğunlukla kerpiç kullanmışlar ve yapıla-

rını sel baskınlarından korumak için yüksek taraçalar (basamak) üzerine inşa etmiş-
lerdir.
Sümer tapınaklarına ziggurat adı verilir. Ziggurat; üst üste oturmuş taraçalardan
oluşan kule tapınaklardır. Bu tapınakların zemini tahıl ambarı olarak kullanılır. En üst
katında ise tanrıya ait sunak (adak yeri) bulunur.
Resim 03.20 Resim 03.21 Sümer Zigguratı (Ur Şehri)

Sümerlerden kalma çivi yazılı tablet
Sümerlerde saraylar bir avlu etrafına dizilmiş odalar ve bunları birbirine bağlayan
koridorlardan oluşur. Evler, sarayların küçültülmüşüdür. Tüm yapılar kerpiç ve kalın
duvarlıdır. Pencere yoktur. Aydınlatma ve havalandırma kapı boşluklarından sağlanır.
Mezar yapımı fazla önemsenmemiştir. Kral mezarları bile dikdörtgen odalar ve bu
odalara giden geçitlerden oluşur.
Resim 03.22 Babil'in asma bahçeleri temsilî resmi
Sanat Tarihi 1 51
Heykel ve Kabartma Sanatı

Sümer heykeltraşlığı daha çok dinî niteliklidir. Heykeller hareketsizdir. Tanrıların,
kralların ve önemli devlet adamlarının heykelleri yapılmıştır. Kabartmalarda da kralın
günlük hayatı, mücadeleleri ve başarıları konu edilmiştir. En önemli kabartmalardan
biri Akbabalar Steli’dir.
Resim 03.24 Sümer kabartması
Resim 03.23
Sümer kabartması
Küçük El Sanatları
Mühürlere çok sık rastlanır. Ayrıca altın, gümüş, bakır eserler; müzik aletleri, miğ-
ferler, silahlar önemli parçalardır.
Resim 03.25 Sümer alfabesi
52 Sanat Tarihi 1
Sanat Tarihine Giriş
3. Ünite İlkçağ'da Doğu Akdeniz Havzası Uygarlıkları ve Bizans
MISIR SANATI
Harita 3: Eski Mısır Uygarlığı’nın başlıca yerleşim merkezleri
Mısır’da Tarih öncesi çağlardan başlayarak Nil Vadisi’nde gelişen bazı kültürler var-
dır. Yaşamlarında sanatın önemli yer tuttuğu Mısırlılar çok verimli bir coğrafyada ya-
şıyorlardı.
İlk uygarlık izlerine MÖ 4500’ lerde rastlanan Mısır tarihi eski, orta ve yeni krallık
olmak üzere üç kısma ayrılır.
MİMARİ
Mısır mimarisinde ayakta kalabilen yapıların büyük kısmı dinî yapılardır. Mısırlılar
öldükten sonra dirilişe ve asıl yaşamın ölümden sonra başladığına inandıkları için ce-
setlerini iyi korumuşlar, tapınak ve mezarlarını taştan ve sağlam yapmışlardır.
Tapınaklar: İlk tapınaklar güneş tanrısı Ra için yapılmıştır. Bunlar yüksek bir ba-
samaklı kaide üzerindeki obelisk (dikilitaş) ve önünde tanrılara hediye koymak ama-
cıyla yapılan sunak’tan oluşur.
Sanat Tarihi 1 53
Resim 03.26 Luksor'da bir obelisk
İmparatorluğun güçlenmesiyle, kayalıklar oyularak büyük tapınaklar inşa edilmiş-

tir. Bunların en önemlisi Kraliçe Haçepsut’ un Deyr-el Bahri’ de yaptırdığı Kaya Tapı-
nağı’dır.
Resim 03.27 Kraliçe Haçepsut’ un Resim 03.28 Luxor Amon Tapınağı
Deyr-el Bahri’ de
yaptırdığı Kaya Tapınağı
54 Sanat Tarihi 1
Mezarlar: Mısır’da ilk mezarlar çukur şeklindedir. Daha sonra mastaba adı verilen
tek bir basamaktan oluşan mezarlar yapılmıştır ki bunlar asillere ve yüksek memurlara
aittir.
Mastabalardan sonra piramitler mezar anıtı olarak karşımıza çıkar. İlk piramitler
basamaklıdır. Sakkara’ daki Coser (Soser) piramidi en eski olandır.
Resim 03.29 Coser Piramidi
Dünyanın 7 harikasından biri olarak nitelenen Gize’ deki Keops, Kefren ve Mikeri-
nos Piramitleri ise dünya sanatı ve tarihi açısından çok önemlidir.
Resim 03.30 Gize’ deki Keops, Kefren ve Mikerinos Piramitleri
Sanat Tarihi 1 55
Sfenks: İnsan başlı, aslan gövdeli koruyuculuğuna inanılan heykeller.
Resim 03.31 Gize'deki sfenks
Bunlardan başka kayalara oyularak yapılan ön cephesi sütunlu kaya mezarları da

vardır.
Saraylar: Mısır saraylarının çoğunluğu günümüze gelememiştir. Sadece Tel-El
Amarna’daki IV. Amenofis’e ait olan saraydır ve saraylar hakkında fikir verir.
Heykel ve Resim Sanatı: Mısır heykelleri taş, ahşap, kemik ve madenden yapıl-
mıştır. Genellikle firavun ve ailesine ait kişilerle, yüksek sosyal sınıftan insanların hey-
kelleri yapılmıştır. Bu heykeller oturur ve ayakta vaziyettedir. Ayakta olan heykellerde
çoğunlukla frontal duruş vardır.
Frontal Duruş: Mısır heykel sanatında, ağırlığın iki ayağa eşit olarak dağıldığı dik
duruşa denir.
Mısır’da heykellerin ölüyle beraber mezara konması geleneği, heykellerin ait oldu-
ğu kişiye benzemesini gerektirmiş, bu da portreciliğin çok erken gelişmesine neden
olmuştur.
#Ù-(Ù ,6T6S6
Mısır tarihi bilimsel ve kültürel anlamda pek çok ilke sahne olmuş, hiyeroglif
(resim yazısı) yazının yanı sıra matematik, geometrinin temel kuralları, prizma-
lar bu dönemde geliştirilmiştir. Mısır’da mumyalama geleneği de vardır. Mısırlı-
lar ölülerinin ruhlarının, öteki dünyada yeniden dirilip kendi bedenlerine döne-
ceğine inandıklarından, bedenin sağlam kalması amacıyla mumyalama yaparlar.
Bu nedenle tıp ve eczacılık (ilaç) bilimi de gelişmiştir.
56 Sanat Tarihi 1

Karnak Tapınağı'ndan heykel örneği Luxor Tapınağı Kabartmaları
Resim 03.34 Kraliçe Nefertiti büstü
Resim Sanatı: Mısır sanatında; tapınakların koridorlarında, tapınma odalarında,

piramitlerin mezar odalarında duvar freskleri görülür. Bu fresklerde konular çoğun-
lukla firavun ve ailesinin yaşantısıdır. Resim aralarında hiyeroglif yazıyla anlatılmak
istenen konunun hikâyesi yazılıdır. Bu resimlerde baş kısmı koyu, vücut ise açık renk-
tedir. Ayrıca sadece Mısır resimlerinde görülen bir özellik vardır ki baş ve ayak profil-
den (yandan), vücut ise cepheden gösterilir.
Resim 03.35 Mısır resim sanatı örneği
Sanat Tarihi 1 57
#Ù-(Ù ,6T6S6
Mısır resim sanatında kitap veya pa-
pirüsler üzerine çizilen resimler de çok
önemlidir.
Papirüs: Eski çağlarda otsu bir bitki-
nin gövdesinden hazırlanan yazı kâğıdı.
Resim 03.36 Mısır resim sanatı örneği
YUNAN SANATI
MS. 117 ROMA İMPARATORLUĞU’NUN

YAYILDIĞI EN GENİŞ ALAN
KARADE
NİZ
AKDENİ
Z KIBRIS
Harita 4: Anadolu’da Yunan, Roma ve Bizans yerleşim bölge ve merkezleri
Yunan sanatı, Girit’teki Minos, Yunanistan’daki Miken ve Anadolu’daki İyon uygar-

lıklarının etkisiyle ortaya çıkmıştır. Batı Anadolu’da kurulan ve polis olarak da adlan-
dırılan şehir devletlerinin yarattığı kültür M Ö 5.yy a kadar Yunan sanatına öncülük
etmiştir.
58 Sanat Tarihi 1
A-Mimarlık: Yunan sanatının en önemli yapı tipi tapınaklardır. Bu tapınaklarda

dış görünüm ve süsleme çok önemlidir. İçerde sella (naos) adı verilen ve tanrının hey-
kelinin yer aldığı bir oda bulunur. Yunan tapınakları 3 nizamda karşımıza çıkar. Bu
nizamlar Dor, İon ve Korinth’dir.
#Ù-(Ù ,6T6S6
Nizam düzen anlamına gelir.
Resim 03.37 Dor nizamı Dor nizamı çizimi
Resim 03.38 İon nizamı İon nizamı çizimi
Resim 03.39 Korinth nizamı Korinth nizamı çizimi
Sanat Tarihi 1 59
#Ù-(Ù ,6T6S6
Yunan tapınak nizamlarında en belirleyici unsur başlıktır. Dor nizamında
başlık düz, ion nizamında volüt adı verilen helezon kıvrımlı, korinth nizamında
ise yapraklıdır. Başlıklar sütunun üzerinde yer alır.
• Dor Nizamı: En önemli örneği Yunanistan’da Atina Akropol’ (kentin en yüksek

kesimi) ünde yer alan Parthenon’ dur.
Anadolu’da ise bugün Çanakkale ili Ayvacık ilçesi sınırları içinde yer alan Assos
Athena Tapınağı’dır.
Resim 03.40 Atina'daki Parthenon
#Ù-(Ù ,6T6S6
Bazı Yunan topraklarında sütun olarak insan heykeli kullanılmıştır. Bu hey-
kellere karyedit adı verilir.
Resim 03.41 Karyedit'li bir Yunan Tapınağı

60 Sanat Tarihi 1
• İon Nizamı: Anadolu’nun batısında ortaya çıkmıştır. Kıvrımlı başlığıyla dikkati çe-
ker. Anadolu’da pek çok örneği vardır ancak en önemlileri arasında; Dünyanın 7
Harikası'ndan biri olarak kabul edilen İzmir’in Selçuk ilçesi sınırları içindeki Efes
Artemis Tapınağı, Aydın ili Didim ilçesi sınırları içindeki Didim Apollon Tapına-
ğı’dır. Yunanistan’da ise Athena Nike Tapınağı dikkat çekici bir eserdir.
Resim 03.42 Efes Artemis Tapınağı Resim 03.43 Didim Apollon Tapınağı
Resim 03.44 Athena Nike Tapınağı
• Korinth Nizamı : Başlığı dışında İon nizamıyla aynı özellikleri gösterir. Başlığı
kenger yapraklarından oluşur.
Atina’daki Zeus (Olympos) Tapınağı ve Türkiye'de Mersin Uzuncaburç'taki Zeus
Tapınağı önemli örnekler arasında sayılabilir.
Sanat Tarihi 1 61
Resim 03.45 Atina Zeus Tapınağı Resim 03.46

Silifke Uzuncaburç Zeus Tapınağı
Sivil Mimari: Eski Yunan’ da şehirlerin etrafı surlarla çevrilidir. Genellikle arka
planda akropol adı verilen yüksek bir tepe ve tepede tapınak yer alır. Anadolu’daki en
düzenli şehirler Ege Bölgesi’nde Miletos ve Priene’ dir.
Resim 03.47 Miletos şehrinden bir görüntü
Sivil mimariye ait diğer yapı tiplerini şöyle sıralayabiliriz:

Evler: Atrium adı verilen bir avlu etrafında yer alan odalardan oluşur. Saraylar bu
ev planının daha büyük ve çok katlı olanıdır.
Tiyatro: Yunan mimarisinin en önemli yapı tiplerinden biridir. Küçük veya büyük
bütün yerleşim yerlerinde mutlaka tiyatro bulunur. Ortada bir sahne binası etrafındaki
yarım daire şeklinde oturma basamaklarından oluşur. İzmir Selçuk’ta bulunan Efes
Antik Tiyatrosu önemli bir örnektir.
62 Sanat Tarihi 1
Resim 03.48 Efes Antik Tiyatrosu
#Ù-(Ù ,6T6S6
Antik; İlk Çağ Yunan ve Roma dönemine verilen addır. Bazı kaynaklarda “an-
tikite” olarak da geçer.
Agora: Eski Yunan’da şehirlerin merkezlerinde yer alan pazar yeri olarak da bilinen
geniş alanlardır.
Odeon: Konser binalarıdır. Tiyatrolara benzer.
Bleuoterion: Şehir meclisi binasıdır.
Gymnasium: Gençlerin hem spor yapıp hem de eğitim gördükleri yapılardır.
Stadium: Spor alanlarıdır. Bugünkü stadyumların da başlangıcını oluşturur. Ço-
ğunlukla atletizm yarışları yapılır.
B-Heykel ve Kabartma: Eski Yunan’da heykeller başlangıçta kemik, kil, fildişi ve
tunç gibi malzemelerden yapılmış; daha sonra mermerden yapılmaya başlanmıştır.
İnsan vücudu gerçek anatomiye (vücut yapısı) uygun olarak yapılmıştır çünkü eski
Yunan felsefesine göre “insan her şeyin ölçüsüdür.”
Heykel sanatını 3 evrede ele almak gerekir:
• Arkaik Dönem (MÖ 650 – MÖ 490)
• Klasik Dönem (MÖ 490 – MÖ 330)
• Hellenistik Dönem (MÖ 330 – MÖ 30)
Sanat Tarihi 1 63
• Arkaik Dönem heykellerinde frontal duruş görülür. Mısır heykellerinin etkisi ol-
duğu söylenir. Bunlar çoğunlukla detaylı işlemeden uzak sade eserlerdir. Dönemin
en önemli örneklerinden biri Atina Akropolis Müzesinde sergilenen Kore heykeli-
dir.
#Ù-(Ù ,6T6S6
Kore; kadın heykeli,Kuros ise erkek heykelidir.
Resim 03.49 Kore Heykeli
• Klasik Dönem heykelleri serbest duruşludur. Heykellerin vücudu ideal ölçülerde-

dir. Çoğunlukla atlet ve tanrı heykelleri yapmışlardır. Heykeller vücut anatomisine
uygundur.
Myron: Disk Atan Atlet
Polycletos: Mızaklı Atlet
Scopas: Tegea Tapınağı Alınlık Heykelleri
#Ù-(Ù ,6T6S6
Klasik Dönem heykellerinin çok önemli bir örneği de adaleti temsil eden
Themis heykelidir.
64 Sanat Tarihi 1
Resim 03.50 Themis Heykeli Resim 03.51 Apollon Heykeli
• Hellenistik Dönem’de ise gerçekçi (realist) örnekleri görürüz. Portrecilik (baş hey-
keli) ön plandadır. Makedonyalı komutan Büyük İskender’in portresi en önemli
örnek olarak kabul edilir ki; dönemin ünlü heykeltıraşı Lissippos’a aittir. Ayrıca
İzmir’in Bergama ilçesindeki Zeus Sunağı heykelleri de bu döneme aittir.
Sunak: Eski Yunan’da üzerinde kurban kesilen, tanrıya hediye konulan masa şek-
lindeki adak taşı.
Kabartma Sanatı: Yunan sanatında kabartmalar önemli bir yere sahiptir. Tapınak-
ların alınlıklarında; lahitlerin dış yüzeylerinde kabartmaların en önemlileri bulunur.
Bergama dönemin en önemli heykeltıraşlık merkezidir. İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde
sergilenen Ağlayan Kadınlar Lahdi ve İskender Lahdi dönemin en önemli kabartma
örnekleridir.
Lahit: İçine ölülerin konulduğu, sanduka şeklindeki mezarlar.
Resim 03.52 Kabartmalı Lahitler

İstanbul Arkeoloji Müzesi
Sanat Tarihi 1 65
#Ù-(Ù ,6T6S6
Bergama Zeus Sunağı kabartmalarıyla beraber dönemin en dikkati çeken ya-
pısıdır ancak bu eser parçalar hâlinde Almanya’ya taşınmış olup, Berlin Müze-
si’nde sergilenmektedir.
ROMA SANATI
Bugünkü İtalya’nın kuzeyinde Latium bölgesinde birkaç köyden oluşarak kurulan
eski Roma, daha sonra bütün Akdeniz ülkelerine hâkim olan bir İlk Çağ devleti ve
imparatorluk hâline gelmiştir. Romalılar tarihte pek çok ülkenin dilini, edebiyatını,
yasalarını, yönetim biçimini ve mimarlığını etkilemiş, MS 375 yılında Kavimler Göçü
neticesinde büyük bir sarsıntı yaşamış ve MS 395’te Batı ve Doğu Roma olmak üzere
ikiye ayrılmıştır. Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu 1453’ te Fatih Sultan Mehmet’
in İstanbul’ u fethetmesiyle yıkılmıştır (Batı Roma İmparatorluğu ise Bizans’ tan önce
MS 476’ da Germen saldırılarıyla yıkılmıştır).
Romalılar kendileri gittikleri bölgeleri kültürel olarak etkilemişler ancak kendileri
de fethettikleri Avrupa, Afrika, Asya kıtalarındaki kültürlerden etkilenmişlerdir.
A-Mimarlık: Roma sanatında en başarılı alan mimarlıktır. Bunda kireç harcının
kullanılmasının etkisi büyüktür. Ayrıca kemer ve kubbe gibi mimari elemanların kul-
lanılması, daha geniş alanların örtülebilmesini sağlamıştır.
Kubbe: Yarım küre şeklinde kavisli örtü sistemidir.
kubbe
Kemer: Üzerine binen ağırlığı taşıyıcı sütunlara aktaran kavisli, bağlayıcı mimari
eleman.
66 Sanat Tarihi 1
Kemer
Sütun
Resim 03.53 Roma Dönemi'nden kalma kemerli bir yapı
Yapı çeşitlerini şöyle sıralayabiliriz:

Tapınaklar: İlk kez yuvarlak planlı tapınak-
lar yapılmıştır. Roma şehrindeki Pantheon en
önemli örnektir. Fransa’ da Nimes Tapınağı, An-
kara Augustus Tapınağı (Ankara Kalesine çıkar-
ken), Kütahya Çavdarhisar’ daki Zeus Tapınağı
önemli örneklerdir.
Tiyatrolar: Roma tiyatroları çoğunlukla sü-
Resim 03.54 Roma PANTHEON
tun ve kemerler üzerine inşa edilmiştir. Anado-
(Giriş Kısmı) lu’ da Roma tiyatrolarına verebilecek çok güzel
örnekler vardır ki Antalya Aspendos Tiyatrosu
bunların başında gelir.
Resim 03.55
Ankara Augustus Tapınağı
Resim 03.56
Antalya Aspendos Tiyatrosu
Sanat Tarihi 1 67
Resim 03.57
Antalya Aspendos Tiyatrosu
Amfitiyatrolar: Gladyatör ve vahşi hayvan mücadelelerinin yapıldığı Roma mima-

risine özgü yapılardır. Roma’ daki Coloseum dünyaca ünlüdür.
Resim 03.58 Roma Coloseum Resim 03.59 Roma Coloseum

(dıştan görünüş) (içerden görünüş)
Forumlar: Roma İmparatorluğu’nda halkın toplandığı, çeşitli sorunların görüşül-
düğü açık meydanlardır. Forum Romanum en önemli örnektir.
Resim 03.60 Forum Romanum

Bazilikalar: Genellikle içinde mahkemelerin ve resmî ofislerin bulunduğu, halkın
68 Sanat Tarihi 1
alışveriş de yapabildiği üzeri kapalı yapılardır. Anadolu’da Aspendos ve Bergama’da

da bazilikalar vardır.
Resim 03.61 Traianus Bazilikası
Hamamlar: Roma hamamları inşaat tekniği açısından çok önemlidir. Suyun uzak-
lardan getirilebilmesi için su kemerleri, biriktirilebilmesi için sarnıçlar da yapılmıştır.
Hamamlarda ayrıca duvarların içine künkler yerleştirilerek sıcak suyun geçişi sağlan-
mış ve böylece Hypocaust adı verilen bir ısıtma sistemi geliştirilmiştir. Kirli sular
kanalizasyon sistemiyle dışarıya atılmıştır.
Roma’daki Ceracalla ve Anadolu’daki Roma Hamamı çok önemli örneklerdir.
Resim 03.62 Ankara Roma Hamamı kalıntısı
Sanat Tarihi 1 69
Su kemerleri: Roma’da su çok önemlidir. Bu nedenle su kemerleri önemli yapılardır.

Roma şehirlerinde mutlaka bulunan su yapılarının Anadolu’daki en önemli örneği
İstanbul’daki Valens (Bozdoğan) su kemeridir.
Resim 03.63 İstanbul Bozdoğan Su Kemeri
Zafer Takları ve Şehir Kapıları: Roma mimarisinin geliştirdiği yapı tiplerindendir.

İmparatorların kazandığı zaferlerin anısına yapılan zafer takları (şenlik kemeri) nın
çok güzel örnekleri vardır.
Örneğin; Roma’daki Titus Zafer Takı
Resim 03.64 Fransa Paris'te bir Zafer Takı
Şehir Kapıları: Yapı tipi olarak zafer taklarına benzer, Antalya ,Side’deki şehir kapısı
güzel ve önemli bir örnektir.
70 Sanat Tarihi 1
Resim 03.65 Side Şehir Kapısı

Evler : Roma evleri atrium adı verilen bir avluya açılan odalardan oluşur. Atrium
(avlu) un ortasında bir havuz yer alır. Arka taraftaysa bahçe vardır.
Saraylar: Evlerin daha büyüğüdür. Zeminleri mozaik döşemeli, duvarları ise fresk-
lerle süslüdür.
#Ù-(Ù ,6T6S6
Mozaik: Renkli, küçük cam ve taş parçalarının bir araya getirilmesiyle oluştu-
rulan süsleme sanatı.
Fresk: Duvarlara yapılan renkli resimlere verilen isim.
Resim 03.66 Roma Platini İmparator Sarayı
Sanat Tarihi 1 71
B-Heykel ve Kabartma Sanatı: Romalılar, Yunan heykellerinin kopyalarını yap-

mışlardır. Bunlar başarılı kopyalardır ve bahçeleri, meydanları süslemek amacıyla ya-
pılmışlardır.
Roma portrelerine ise ayrı bir başlık gerekir. Ölü kültürüne bağlı olarak gelişmiştir.
Kişi öldükten sonra balmumundan maskesi hazırlanır. Bu, cenazede taşındıktan sonra
evin atrium (avlu) unda bir köşede korunur. Özellikle imparatorların portreleri bu
dönemin en önemli örnekleridir.
Roma Dönemi tarihî kabartmalarında ise, kazanılan bir zafer sonrası taşınan ka-
bartmalı taş levhalar dikkate değer. Ayrıca Roma sütunlarında (dikilitaş-obelisk), zafer
taklarında, şehir kapılarında tarihî kabartmaların en güzel örnekleri görülür. Bu ka-
bartmalarda çoğunlukla imparatorun kazandığı zafer ve Roma tarihi anlatılır.

Roma Dönemi portre örneği İmparator Marcus Aurelius Heykeli
Resim 03.69 Roma Trevi Çeşmesi Heykelleri
72 Sanat Tarihi 1
ERKEN HRİSTİYAN DÖNEMİ: Hz. İsa’nın doğumundan (milat) başlayıp,

MS 4.yy.da Roma İmparatoru Justinyanus’un Hristiyanlığı devletin resmi dini olarak
kabul etmesine kadar geçen sürece Erken Hristiyan Dönemi denir. Bu dönemin sana-
tına da Erken Hristiyan Sanatı denir.
İmp.Justinyanus Hristiyanlığı
devletin resmî dini olarak kabul etti.
Milat 0 1. yy 2. yy 3. yy 4. yy
Hz. İsa’nın doğumu-Kudüs
¸ Erken Hristiyan Dönemi
¸ Erken Hristiyan Sanatı
¸ Sembolik Sanat
Roma İmparatorluğu’nun benimsediği din putperestliktir. Hz. İsa’nın doğumu (sı-

fır-milat) olarak kabul edilir ki Hristiyan dininin doğuşu şeklinde benimsenmiştir. MS
3. yy. dan itibaren Doğu Roma halkı Hristiyanlığı yavaş yavaş benimsemeye başlamış
ancak devletin baskısı nedeniyle ibadetlerini gizli yapmışlardır. Yer altına cenaze tö-
renleri ve dinî ayinlerini yapmak amacıyla yaptıkları gizli tünel ve dehlizlere Kata-
komb adı verilir. Bu katakombların duvarlarına Hristiyanlığı temsil eden semboller
fresk tekniğiyle yapılmıştır. Bunlar balık, kuzu, çoban, üzüm salkımı, vazoda çiçek vs.
gibi sembollerdir. Bu nedenle Erken Hristiyan Sanatı’ na Sembolik Sanat da denir.
#Ù-(Ù ,6T6S6
İsa’ nın doğumuyla başlayıp, İmparator Justinyanus’ un MS 4.yy. da Hristiyan-
lığı resmî devlet dini olarak kabul edişine kadar geçen süreye Erken Hristiyan
Dönemi, bu dönemdeki sembolik sanata da Erken Hristiyan Sanatı denir.
Anadolu’ da Kapadokya bölgesi olarak bildiğimiz Ihlara Vadisi, Ürgüp, Göreme,

Avanos, Zelve’ de Erken Hristiyan Dönemi’ne ait katakomblar, fresk ve mozaikler vardır.
Örneğin; günümüzde turizme açık olan Kaymaklı ve Derinkuyu yer altı şehirleri
gibi.
Sanat Tarihi 1 73
Resim 03.70 Ihlara Vadisi Resim 03.71 Kapadokya

Kapadokya Uçhisar
Resim 03.72 Derinkuyu Yer altı Şehri Resim 03.73 Kaymaklı Yer altı Şehri
Resim 03.74 Katakomb duvarında Hristiyan dinini

semsolize eden resimler
74 Sanat Tarihi 1
BİZANS UYGARLIĞI VE SANATI
(MS 395 - 1453)
Mimarlık Resim
Dinî mimari Askerî mimari

* kiliseler * surlar ve kaleler
* camiler ¸İstanbul ve İznik şehir surları
* manastırlar Sivil mimari
¸Efes Meryem Ana Kilisesi ¸İst. Tekfur Sarayı
(İzmir-Selçuk) ¸İst. Bozdoğan (Valens) Su Kemeri
¸İst. Yerebatan Sarnıcı
¸Ayasofya Camii ¸İst. Binbirdirek Sarnıcı
(İstanbul, cumhuriyetin ilanın- ¸İst. Çukurbostan Sarnıcı
dan sonra Bizans eserleri müzesi ¸İst. Şehir Surları
olmuştur.)
¸Küçük Ayasofya (İstanbul)

¸İstanbul Kalenderhane Camii Fatih’ in İstanbul’ u fethinden
¸İstanbul Kariye Camii sonra cami hâline getirilmiştir.
* Fresk ve Mozaik
¸ Erken Bizans Dönemi
İstanbul Ayasofya mozaikleri
¸ İkonoklast Dönem
Sanat yıkıcıları dönemidir. Resimlerin tahrip edilmesi sebebiyle örnek yoktur.
¸ Orta Bizans Dönemi
Kapadokya Bölgesindeki Tokalı Kilise, Elmalı Kilise, Yılanlı Kilise fresk ve
mozaikleri
¸ Geç Bizans Dönemi
* ikonalar, minyatürler
* küçük el sanatları
* altın ve gümüş kabartma levhalar
* Bizans el yazmaları, Bizans kumaşları
Sanat Tarihi 1 75
#Ù-(Ù ,6T6S6
İkona: Dinî niteliği olan küçük heykelcik ve resimler.
Minyatür: Stilize (benzetilmiş) resimler, kitap resimleri.
Mimari: Bizans dinî mimarisi dendiği zaman yapı zenginliğinin çok olduğunu gö-
rürüz ancak İstanbul’ daki Ayasofya Camiine ayrı bir başlık açmak gerekir.
Resim 03.75 İstanbul Ayasofya Müzesi Resim 03.76 İstanbul Ayasofya

Müzesi içerden görünüm
Ayasofya: Dünya mimarlık tarihinin ayakta kalmış en önemli anıtları arasında yer
alır. Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’ nun İstanbul’ da yaptığı en büyük kilisedir ve
aynı yerde üç kez inşa edilmiştir. 5. yy. dan itibaren Ayasofya (Kutsal Bilgelik) olarak
tanımlanmıştır.
Günümüz Ayasofya’ sı İmparator Justinianus tarafından Miletoslu İsidoros ve Tral-
les (Aydın) li Anthemios’ a yaptırılmıştır. 532 yılında yapımına başlanmış ve 537 de
ibadete açılmıştır. Fatih Sultan Mehmet’ in İstanbul’ u fethiyle camiye çevrilmiş. 1935’
te Bizans Eserleri Müzesi olarak Mustafa Kemal Atatürk’ ün emri ve Bakanlar Kurulu
kararıyla ziyarete açılmıştır.
Resim 03.77 İstanbul Kariye camii Resim 03.78

mozaiklerinden bir örnek Ayasofya fresklerinden bir örnek
76 Sanat Tarihi 1
Resim 03.79 Sümela Manastırı

Trabzon
Bizans sivil mimarisinde ise İstanbul (Bizans İmparatorluğunun başkenti Konstan-

tinopolis) en güzel örnekleri barındırır. Meydanların en önemlisi günümüzdeki adıyla
Sultan Ahmet Meydanıdır ki I. Theodosius Obeliski çok önemlidir.
Obelisk: Dikilitaş anlamına gelir.
Resim 03.80 Sultan Ahmet Meydanı ve Theodosius

Obeliski
Bizans saray mimarisinin İstanbul’daki en önemli örneği ise Tekfur Sarayı’dır. İstan-
bul’daki Büyük Saray ise zamanımıza gelememiştir. Sadece bir duvar kalıntısı vardır.
Sanat Tarihi 1 77
3. Ünite İlkçağ'da Doğu Akdeniz Havzası Uygarlıkları ve Bizans
Doğu Roma İmparatorluğu’nda (Bizans) su yapıları da önemlidir. Bozdoğan (Va-

lens) su kemeri çok önemlidir. Şehre gelen sular sarnıç adı verilen su yapılarında de-
polanmıştır. Yerebatan ve Binbirdirek Sarnıçları ile Sultan Selim Camii yanındaki Çu-
kurbostan Sarnıcı çok önemli örneklerdir.
Resim 03.81 Yerebatan Sarayı (su sarnıcı) Resim 03.82 Yerebatan Sarnıcı
İstanbul İstanbul
Bizans’ta askerî mimarinin en önemli yapıları surlar ve kalelerdir. İstanbul ve İznik
surları örnektir. İstanbul surları Marmara ve Karadeniz arasını tümüyle keser, şehrin
güvenliğini sağlar. MS 5. yy.a aittir. Deniz kıyısı ve kara surları olmak üzere iki kısım-
dır. Üzerinde şehir kapıları vardır. Altın Kapı olarak bilineni en önemlisidir.
Resim 03.83 İstanbul Surları Resim 03.84 İznik Surları

Topkapı
Resim Sanatı (Fresk-Mozaik): Bizans resim sanatında fresk ve mozaiklerin yanı

sıra, ikonalar ve minyatürler (stilize kitap resimleri) küçük el sanatları olarak nitelen-
dirilir
78 Sanat Tarihi 1
¸Erken Bizans döneminde İskenderiye ve Antakya gibi bazı okullar vardır. Fresk ve
mozaiklerden Hristiyan diniyle ilgili konuların yanı sıra, imparator ve ailesi de iş-
lenmiştir. İstanbul Kalenderhane Camii mozaikleri önemli örneklerdendir.
¸İkonoklast Dönem fresk ve mozaiklerin tahrip edildiği dönemdir. Her tür dinî tas-
vir yasaktır. Sadece haç resimleri yapılmıştır. Ayasofya’daki haç resimleri bu dönem
hakkında fikir verir.
¸Orta Bizans Çağı’nda dinî tasvirler yeniden canlanmıştır. Ayasofya mozaikleri çok
önemlidir ki bunlar Sultan Abdülmecid zamanında yapılan onarım sırasında bu-
lunmuştur.

Ayasofya'dan bir mozaik Ayasofya'dan Deisis mozaiği
Ayrıca Kapadokya Bölgesi freskleri de bu dönem için önemli örneklerdir.
Resim 03.87 Kapadokya Elmalı Kilise Freskleri
Sanat Tarihi 1 79
¸ Son dönem ise Paleologoslar Devri olarak bili-

nir. Bu dönem fresklerinin en önemli örnekleri Trab-
zon’daki Sümela Manastırı’ndadır.
Resim 03.88 Sümela Manastırı Freskleri
Küçük El Sanatları: Altın taç, altın ve gümüş süra-

hiler, kadehler, fildişi kabartmalar, Bizans el yazmaları
ve kumaşları küçük sanat eserleri arasında sayılabilir.
El yazmaları çok önemlidir. Bunlar konuyla ilgili min-
yatür resimlerle süslüdür.
Heykeltıraşlık yoktur. Bunun yerine fildişinden ya-
pılmış kabartmalar (rölyef) önemli örneklerdir.
Resim 03.89
Bizans Kumaş Deseni (çizim)
Bütün bu örneklerden başka ülkemizin Hatay ili sınırları içindeki Antakya Mozaik
Müzesi dünyanın en ünlü müzeleri arasında yer alır ve Anadolu’da yapılmış mozaik
eserlerin en önemli örneklerini barındırır.
Resim 03.90
Zeugma Mozaiği
Nizip-Gaziantep
80 Sanat Tarihi 1
OKUMA PARÇASI
ANA HATLARIYLA HİTİT DİNİ

MÖ 2000 yıllarında Anadolu’ya gelen Hint-Avrupa kökenli Hititler MÖ 1650’de
Kızılırmak Havzası’nda yer alan Hattuşa (Boğazköy) merkezli bir devlet kurmuşlardır.
Orta Anadolu’da kurulan bu devlet ilerleyen süreçte büyük bir imparatorluk hâline
gelmiştir. Farklı etnik kökenlere sahip toplulukları bünyesinde barındıran Hititler ken-
dilerini “Bin Tanrılı Halk” olarak adlandırmışlardır. Fethettikleri bölgelerin tanrılarını
kendi tanrılarının arasına dâhil eden Hititler geniş bir tanrılar topluluğuna sahip ol-
muştur. Bu tanrıların arasında Hatti, Luvi, Pala, Sümer, Hurri, Asur, Babil ve Eski Hint
kökenli tanrılar yer almaktadır. Boğazköy’de gerçekleştirilen kazılarda pek çok tapınak
yapısının ortaya çıkarılması Hititlerin tanrılarına verdikleri önemi göstermektedir. Bu
makalede kendisine kaynaklık eden arkeolojik ve filolojik verilerden yola çıkılarak bir
devlet dini olan Hitit dini, Hitit dininin genel özellikleri, Hitit panteonunda yer alan
tanrılar, bu tanrılar için yapılmış olan tapınaklar, tanrılar adına yapılan bayram tö-
renleri, tanrıların ve insanların konumu, büyü ritüelleri, fal ve kehanet uygulamaları,
dualar ve mitolojik hikâyeler çerçevesinde ele alınmıştır.
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi
ÖZET
İLK ÇAĞ’DA ANADOLU’DA KURULAN DEVLETLER VE SANATLARI

Hitit Sanatı: (MÖ 1800 - MÖ 700) Anadolu yarımadasının ilk adı Hatti ülkesidir.
Hititlerin izlerine ilk kez Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de rastlanmaktadır. Başkenti
Hattuşaş (Boğazköy) tır. Bazı kaynaklarda “Eti Medeniyeti” olarak da geçer. Hititlerde
çok tanrılı din anlayışı vardır. 71 adet tanrısı olan Hitit döneminde Anadolu’ya Bin
Tanrı İli denmektedir. Hititlerin Boğazköy yakınlarındaki Yazılıkaya Açık Hava Tapı-
nağı üzerindeki 71 tanrı kabartmasıyla çok önemli bir örnektir. Ayrıca Konya Ereğli
yakınlarındaki İvriz Kabartmalarını geç Hitit dönemine tarihlendirebiliriz.
Frigya Sanatı: (MÖ 750 – MÖ 300) Frigler balkan kökenli bir kavimdir. Anado-
lu’ya gelişleri yaklaşık MÖ 1900 yıllarıdır. Başkenti bugün Ankara Polatlı yakınların-
daki Gordion’dur. Devletin en parlak dönemi Kral Midas zamanıdır. Evleri genellikle
ağaçtan ve megaron şeklindedir. Frigler’de tümülüsler önemli bir mezar tipidir. Bu
tümülüslerin en önemlisi Kral Midas’a ait olan Büyük Tümülüs’tür ve Gordion’dadır.
Heykeltıraşlıkta çok ileri olmamakla beraber Ana Tanrıça Kybele ve sfenks heykelleri
Sanat Tarihi 1 81
vardır. Ayrıca tapates adlı kilimleri ve fibula adı verilen çengelli iğneleri de önem-
lidir.
Lidya Sanatı: (MÖ 687) – (MÖ 546) Ege bölgesinde kurulan Lidya devletinin baş-
kenti Sardes (Salihli) tir. Lidya, tümülüsleriyle ünlüdür. Bu nedenle bu bölgeye Bin-
tepeler adı verilmiştir. Lidyalıların insanlık tarihine en büyük armağanı paradır. İlk
paraya elektron adı verilir. Mücevher yapımı da ileri düzeydedir. Karun Hazineleri
olarak bilinen bu eserler Uşak Müzesi’nde sergilenmektedir.
Urartu Sanatı: (MÖ 900 – MÖ 600) Doğu Anadolu’da hüküm sürmüş bir uygarlık-
tır. Başkenti Tuşpa (Van) dır. Kaleleri ve sarayları ünlüdür. Çavuştepe Kalesi, Urartu
mimarisinin en önemli örneklerindendir. Maden işçiliğinde de ileri olan Urartu sanatı
için uzmanlar Oriantalizan(Doğu Etkili) sanat tanımı da yapmaktadır.
MEZOPOTAMYA SANATI
Bu bölge; Güneydoğu Anadolu bölgesinden başlayarak Basra Körfezi’ne kadar uza-
nan Dicle ve Fırat Nehirleri arasında kalan alandır. Bu bölgede Babil, Akad ve Sümer
Uygarlıklarını görüyoruz.
Sümerler: Asya kökenli bir kavimdir. Sümerlerin üst üste oturmuş taraçalardan
oluşan kule şeklindeki tapınaklarına ziggurat adı verilir. Zigguratlar hem tahıl am-
barıdır hem de en üst katı tapınaktır ve burada sunak (adak taşı) yer alır. Evler, avlu
etrafına dizilmiş odalardan oluşur, saraylar bu planın büyütülmüşüdür. Mezar yapımı
fazla önemsenmemiştir. Sümer heykeltıraşlığı dinî niteliklidir. Tanrıların, kralların ve
önemli devlet adamlarının heykelleri yapılmıştır. Kabartmalarında da kral ve günlük
hayatı, başarıları konu olarak işlenmiştir. Akbabalar Steli çok önemli bir örnektir.
Stel: Üzerinde kabartma ve yazılar bulunan taş. Küçük el sanatları olarak ise, en
dikkat çeken örnekler mühürlerdir.
Mısır Sanatı: Mısır’da ilk uygarlık izlerine MÖ 4500’lerden itibaren rastlanır. Nil
Vadisi’nde gelişen bu medeniyet dünya sanat tarihi bakımından çok önemlidir.
Mısır mimarisinde ayakta kalabilen yapıların büyük bir kısmı dinî yapılardır. Asıl
yaşamın öldükten sonra başladığına inandıkları için mezar yapımına önem vermişler-
dir. Cesetlerini korumak amacıyla mumyacılığı geliştirmişlerdir.
İlk tapınak güneş tanrısı Ra için yapılmıştır. Bu tapınaklar yüksekçe bir kaide üze-
rine dikilen obelisk ve önündeki sunaktan oluşur.
82 Sanat Tarihi 1
Kaya tapınaklarının en önemlisi kraliçe Hacepsut’un Deyr-el Bahri’de yaptırdığı ta-

pınaktır.
Mısır’da ilk mezarlar basit bir çukur şeklindedir. Daha sonra tek basamaktan oluşan
Mastaba adı verilen mezarlar yapmışlardır ki bunlar piramitlerin başlangıcını oluştu-
rur. En eski piramitler basamaklıdır. Örnek: Coser Piramidi
Mısır piramitlerinin en önemlileri Gize’deki Keops, Kofren ve Mikerinos’tur (Dün-
yanın 7 harikasından biri olarak kabul edilirler). Bu piramitlerin önünde koruyucu-
luğuna inanılan büyük sfenks heykeli vardır ki Mısır heykel sanatının çok önemli ör-
neklerinden biridir.
Mısır saraylarının çoğu günümüze kadar gelememiştir. Sadece Tel-el Amarna’daki
IV. Amenofis’e ait saray bize fikir verir. Mısır heykellerinde frontal duruş vardır. Fron-
tal duruş; ağırlığın iki ayağa eşit olarak dağıldığı dik duruştur. Heykellerin ait olduğu
kişiye benzemesini gerektirmiş ve portrecilik gelişmiştir.
Mısır tarihi, bilimsel ve kültürel anlamda pek çok ilke sahne olmuş, hiyeroglif (re-
sim yazısı) yazının yanı sıra matematik ve geometrinin temel kurallarıyla prizmalar bu
dönemde geliştirilmiştir.
Mumyalama geleneği vardır. Ruhların öteki dünyada dirilip kendi bedenlerine dö-
neceğine inandıkları için cesetlerini mumyalamışlardır. Bu da tıp ve eczacılık bilimine
öncülük etmiştir.
Eski Mısır’da tapınaklarda ve piramitlerin mezar odalarında duvar freskleri görülür.
Bunlarda firavun ve ailesinin yaşantısı işlenir. Resimlerde baş, koyu renk; vücut ,daha
açık renklerle işlenir. Ayrıca baş ve ayaklar, profilden; vücut ise cepheden gösterilir ki
bu sadece Mısır resim sanatına özgüdür. Resim aralarında hiyeroglif yazıyla hikâyeler
anlatılır.
Yunan Sanatı: Batı Anadolu’da kurulan ve polis olarak adlandırılan şehir devletle-
rin yarattığı kültür Yunan sanatına öncülük etmiştir. Yunan mimarisinde tapınaklar
önemlidir. Bu tapınaklar Dor, İon ve Korinth nizamlarıdır. Efes Artemis Tapınağı, İon
nizamında olup, Dünyanın 7 Harikası’ndan biri olarak kabul edilir. Sivil mimaride ise
şehirler ve içlerindeki yapılar önemlidir. Akropol şehrin en yüksek yeridir. Tapınak
burada bulunur. Tiyatrolar çok önemli kültür yapılarıdır. Bütün Yunan şehirlerinde
mutlaka tiyatro bulunur. İzmir Selçuk’ta bulunan Efes Antik Tiyatrosu önemli bir ör-
nektir. Diğer önemli yapılar Agora, Odeon, Bleuoterion, Gymnasium, Stadium ‘dur.
Heykel sanatı 3 evreye ayrılır:
Sanat Tarihi 1 83
- Arkaik Dönem (MÖ 650 – MÖ 490)

- Klasik Dönem (MÖ 490 – MÖ 330)
- Hellenistik Dönem (MÖ 330 – MÖ 30)
Kore ve Kuros heykelleri yapılmıştır. Ayrıca Themis (Adalet Heykeli) klasik döne-
min çok önemli bir örneğidir. Yunan kabartmaları (rölyef) tapınakların alınlıkları ve
lahitlerde bulunur. Ağlayan Kadınlar lahdi ve İskender lahdi en önemli örneklerdir.
Roma Sanatı: Bugünkü İtalya’nın kuzeyindeki Latium bölgesinde kurulan eski
Roma daha sonra büyük bir imparatorluk hâline gelmiştir. MS 395’te Batı ve Doğu
Roma olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Doğu Roma (Bizans)’nın başkenti İstanbul (Kons-
tantinapolis) dur. Fatih Sultan Mehmet’in 1453’te İstanbul’u fethiyle yıkılmıştır.
Roma mimarisi önemlidir. Harç, kubbe, kemer gibi mimari yenilikler bu dönemde
görülür. Roma tapınakları önemlidir. İlk yuvarlak planlı tapınaklar yapılmıştır. Örne-
ğin Roma şehrinde bulunan Pantheon.
Roma tiyatrolarının en önemlilerinden biri Antalya Aspendos Tiyatrosu’dur. Am-
fitiyatrolar Roma’ya özgü yapılardır. Vahşi hayvan ve gladyatörlerin dövüştüğü arena-
lardır. Roma’daki Coleseum çok önemli bir örnektir. Diğer yapılar; forumlar, bazilika-
lar, hamamlar olarak sıralanabilir. Hamamlarda Hypocaust sistemi uygulanmıştır ki
bu ilk kalorifer teşkilatıdır. Ayrıca su kemerleri, sarnıçlar, zafer takları, şehir kapıları,
evler, saraylar Roma mimarisinin önemli yapılarıdır.
Roma heykelleri eski Yunan heykellerinin âdeta kopyası gibidir ancak Roma port-
releri dikkat çekicidir. Cenazelerde taşınan bu baş heykelleri kişiye birebir benzemesi
için yüzünün bal mumundan maskı çıkarılarak yapılmıştır. Örnek: İmparator portre-
leri
Zafer takları ve şehir kapılarındaki kabartmalar ise Roma dönemi kabartma sana-
tının özgün örnekleridir.
ERKEN HRİSTİYAN VE BİZANS SANATI

Erken Hristiyan Sanatı: Roma İmparatorluğu’nda MS 4.yy.da Hristiyanlık resmî
din olarak kabul edilene kadar halk putperestti ancak ilk Hristiyanlar ibadetlerini giz-
lice yapmak zorunda kalmışlar, bunun için de Katakomb adı verilen yeraltı dehlizleri
yapmışlardır. Örnek: Nevşehir Ürgüp’teki Derinkuyu ve Kaymaklı Yer altı Şehirleri.
Bu katakombların duvarlarına da Hristiyanlığı sembolize eden resimler yapmışlardır.
Bu nedenle Erken Hristiyan Sanatı ,Sembolik Sanat olarak kabul edilir.
84 Sanat Tarihi 1
Bizans Sanatı: Yapı zenginliği çok fazladır, mimari gelişmiştir. İstanbul’daki Aya-
sofya Camii Bizans mimarisinin ve dünya sanat tarihinin en önemli örnekleri arasında
sayılabilir. MS 532-537’de İmparator Justinyanus tarafından yaptırılmış, 1453’ te Fatih
Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethiyle camiye çevrilmiş, 1935’te Bakanlar Kurulu kararı
ile Bizans Eserleri Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.
Sivil mimaride; saraylar, su kemerleri, sarnıçlar önemlidir. Askerî mimaride; surlar
dikkate değerdir.
Resim santında; Bizans Dönemi fresk ve mozaikleri çok önemlidir. Ayasofya’da ve
Kapadokya bölgesindeki kiliselerde bu fresk ve mozaiklerin en güzel örneklerini gö-
rürüz.
Küçük el sanatlarında; fildişi kabartmalar, el yazmaları, minyatürler, altın ve gümüş
sürahiler, taçlar dönemin önemli örnekleridir.
Antakya Mozaik Müzesi dünyanın en ünlü müzeleri arasında yer alır ve Anadolu’da
yapılmış Bizans mozaiklerinin güzel örneklerini burada görmek mümkündür.
Sanat Tarihi 1 85
1. Hititler hangi zaman aralığında uygarlıklarını devam ettirmişlerdir?

A) MÖ 2500-1200
B) MÖ 1800-700
C) MÖ 960-300
D) MÖ 3500-2000
2. Hitit döneminde Anadolu’ya niçin Bin Tanrı İli denilmiştir?
A) 71 adet tanrıya inandıkları için
B) Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı Hititlere ait olduğu için
C) Başkentleri Hattuşaş olduğu için
D) Diğer adı Eti Medeniyeti olduğu için
3. Konya Ereğli yakınlarındaki İvriz Kabartmaları Anadolu’daki hangi uygarlığa
aittir?
A) Frigya
B) Hitit
C) Lidya
D) Asur
4. Tapates (kilim), fibula (çengelli iğne) Anadolu’daki hangi uygarlığın önemli
ürünleridir?
A) Asur
B) Frigya
C) Hitit
D) Lidya
5. Parayı ilk bulup kullanan Anadolu uygarlığı hangisidir?
A) Asur
B) Frigya
C) Lidya
D) Urartu
86 Sanat Tarihi 1
6. Lidya bölgesine niçin "Bintepeler" adı verilmiştir?

A) Para burada bulunduğu için
B) Ticaret yolu
C) Altın ve gümüş mücevher yapımı olduğu için
D) Çok sayıda Tümülüs olduğu için
7. MÖ 900-600 yılları arasında Doğu Anadolu’da hüküm sürmüş uygarlık hangi-

sidir?
A) Asur
B) Urartu
C ) Lidya
D) Frigya
8. Urartu Uygarlığı'nın başkenti neresidir?

A) Tuşpa (Van)
B) Sardes (Salihli)
C) Gordion (Polatlı)
D) Kültepe (Kayseri)
9. Sümerler Dönemi'nde görülen kule tapınaklara ne ad verilir?

A) Potern
B) Orthostat
C) Ziggurat
D) Sunak
10. İlk basamaklı piramit hangisidir ve hangi uygarlığa aittir?

A) Coser-Mısır
B) Kefren-Mısır
C) Keops-Mısır
D) Coser-Asur
Sanat Tarihi 1 87
11. Eski Mısır’da inançları gereği mumyacılığın olması hangi bilim dallarının ge-
lişmesine neden olmuştur?
A) Tıp, eczacılık
B) Matematik, geometri
C) Astronomi, geometri
D) Mimarlık, resim
12. Türkiye’de bulunan Efes Artemis Tapınağı Dünyanın 7 Harikası’ndan birisidir. Bu

tapınak hangi uygarlık döneminde yapılmıştır?
A) Roma
B) Bizans
C) Lidya
D)Eski Yunan
13. Antalya Aspendos Tiyatrosu hangi dönem eseridir?

A) Bizans
B) Eski Yunan
C) Roma
D) Erken Hristiyan
14. Katakomb erken Hristiyan döneminde, ilk Hristiyanların gizlice ibadet etmek için
yaptıkları yer altı dehlizleridir. Aşağıdakilerden hangisi bir katakomb örneği-
dir?
A) Ereğli-İvriz Açık Hava Tapınağı
B) Kral Midas Tümülüsü
C) Nevşehir-Ürgüp Kaymaklı Yer altı Şehri
D) İstanbul Yerebatan Sarnıcı
15. İstanbul Ayasofya Camii günümüzde "Bizans Eserleri Müzesi" olarak kullanılmak-
tadır ve dünyaca ünlüdür. Bu eser hangi döneme aittir?
A) Batı Roma
B) Bizans (Doğu Roma)
C) Selçuklu
D) Osmanlı
88 Sanat Tarihi 1
4. Ünite
AVRUPA SANATI
ALCAZAR KALESİ (ORTA ÇAĞ)

SEGOVİA/İSPANYA
4.4.Ünite
Ünite "WrVQa SanatÊ
/&-&3 eØ3&/&$&ØÙ;
Bu ünitenin sonunda;
1. Orta Çağ Avrupa’sında hangi dönemlerin yaşandığını,
2. Roman ve Gotik sanatının ortaya çıkardığı dönemin genel özellikleri ile “sko-
lastik felsefe” arasındaki ilişkiyi,
3. Roman ve Gotik sanatının genel özelliklerini,
4. Rönesans’ın doğmasını hazırlayan sebepleri,
5. Avrupa’da Rönesans Dönemi sanatçılarını ve eserlerini,
6. Barok Sanatı’nın genel özelliklerini,
7. 18.yüzyıl sanat akımlarının genel özelliklerini belirleyip, bu akınların temsil-
cileri ve eserlerini öğreneceğiz.
ANAHTAR KAVRAMLAR
Skolastik
Roman
Mikrolit Portal
Felsefe
Paye Gül Pencere Vitray
Transept Rokoko Barok
Rönesans Gotik
90 Sanat Tarihi 1
4. Ünite "WrVQa SanatÊ
1. Skolastik felsefe nedir? Araştırınız.
2. Katedral, kilise, şapel terimlerini araştırınız.
3. İtalya’nın Avrupa haritasındaki yerine bakınız.
4. Rönesans nedir? Araştırınız.
5. Maniyerizm ve barok kavramlarını araştırınız.
6. 18. yy.dan sonra sanatın tüm alanlarını etkilemiş olan akımların neler olduğu hak-
kında küçük bir araştırma yapınız.
ROMAN SANATI
Resim 04.01 Önemli Orta Çağ şehirlerinden
Polonya’nın Krakov şehri (Bugünkü görünüm)
Kilisenin ve din adamlarının çok etkili olduğu bir dönemdir Orta Çağ. Bu dönem-
de kilise yapımı kesinlikle birinci sıradadır. Hristiyanlığın Avrupa’da tamamen yayıl-
masıyla kilise ve din adamları devlet yönetiminde, sosyal hayatta tamamen egemen
olmuş; bilimi, sanatı ve insanlığı aydınlığa götürecek her türlü atılımı reddetmişlerdir.
Orta Çağ Avrupa’sında yaşanan bu karanlık dönem skolastik düşüncenin egemen ol-
duğu bir süreçtir.
SKOLASTİK DÜŞÜNCE (SKOLASTİK FELSEFE): İnanç ve bilgiyi, bilimi kilisey-
le dinle uyumlu hâle getirmeye çalışan Orta Çağ felsefesi.
Sanat Tarihi 1 91
Bu düşünce doğrultusunda Roman üslubunun ilk örnekleri Fransa ve Almanya’da

görülür. Daha sonra bütün Avrupa’yı etkisi altına almış, pek çok kilise, katedral ve
şapel yapılmıştır.
ŞAPEL: Küçük kilise
KİLİSE: Hristiyan ibadethanesi
KATEDRAL: Büyük ve gösterişli kilise
Fransa’da Notre Dame Kilisesi (küçük), Almanya’da Spayer Katedrali ve İtalya’daki
ünlü Pisa Katedrali, Kulesi ve Vaftizhanesi en önemli örneklerdir. Özellikle Pisa Kated-
rali ve Kulesi akılda kalması gereken çok önemli bir eserdir.
Resim 04.02
Worms Katedrali Almanya
(dış görünüm)
Resim 04.03
Worms Katedrali (iç görünüm)
92 Sanat Tarihi 1
4. Ünite Avrupa Sanatı
Resim 04.04
Pisa Katedrali ve Kulesi (İtalya)
BİLGİ KUTUSU
Pisa Katedrali, vaftizhanesi ve kulesi İtalya’nın
Toscana bölgesinde (1153-1278) yapılmıştır. Kule-
deki eğrilik inşaatın ileri bir döneminde zemindeki
bir çökmeden kaynaklanmıştır.
Resim 04.05

Pisa Kulesi (İtalya)
GOTİK SANAT
Yaklaşık 1150-1550 yılları arasında devam etmiş bir üsluptur.
ÜSLUP: Tarz, yöntem anlamına gelir.
Roman sanatının sonlarına doğru Orta Çağ’ın düşünce sistemi olan skolastik felse-
feden kopuş başlamış bu da Gotik sanatı hazırlayan temel unsur olmuştur. Öncü ülke
Fransa’dır.
Yapılarda yükseklik ve ferahlık vardır. Daha çok aydınlanma penceresi kullanılmış-
tır. Özellikle Gotik mimaride karşımıza çıkacak başlıca elemanları aşağıdaki gibi açık-
layabiliriz.
Sanat Tarihi 1 93
Paye: Duvar destek elemanı. Payanda olarak da geçer.

Vitray örneği Gül Pencere – Fransa Notre Dome Katedrali
Kemer: Üzerine binen örtü sisteminin ağırlığını taşıyıcılara aktaran kavisli, bağla-
yıcı mimari eleman.
Vitray: Renkli camlarla yapılan bezeme, süsleme. (Renkli cam işçiliği).
Portal: Ana kapı (Taç kapı).
Gül Pencere: Roman ve Gotik mimaride katedrallerin ön cephelerinde girişin üs-
tünde yer alan daire biçiminde vitraylı pencere. (Rozet pencere de denir).
Fransa gotik sanatın öncüsüdür. Notre Dome Katedrali de bu üslubun en önemli
örneklerinden biridir.
Resim 04.08
Fransa/Paris Notre Dome Katedrali
Resim 04.09Ulm Katedrali – Almanya
94 Sanat Tarihi 1
Almanya’daki Ulm Katedrali ve İtalya’daki Milano Katedrali de hem Gotik üslubun

hem de dünyanın en güzel mimari eserlerinin arasında sayılabilir.

Milano Katedrali-İtalya Milano Katedrali (iç görünüm)
#Ù-(Ù ,6T6S6
Gotik üslubun son dö-
nemlerinde sivil yapılarında
(günlük hayatın geçtiği yapı-
lar) inşa edildiği görülür. Bu
yapıların en önemlisi Venedik
Dojlar Sarayı’dır.Gotik üslupta
taş dantel gibi işlenmiş, bu da
Resim 04.12 Dojlar Sarayı İtalya-Venedik yapılarda çok güzel bir süsle-
me ve estetik görünüm oluş-
turmuştur.
RÖNESANS SANATI
Rönesans Nedir?
Sözlük anlamı "yeniden doğuş" tur. 15. yüzyılın ba-
şında İtalya’da ortaya çıkıp, bütün Avrupa ülkelerini
etkilemiştir. Hümanizm (insan sevgisi) temel felsefe
olmuş, insan, bilim, sanat, sanatçı önem kazanmıştır.
Floransalı Medici ailesi sanata ve sanatçıya önem ver-
miş ve bu tutumlarıyla Rönesans hareketinin öncüsü
olmuşlardır.
Resim 04.13
İtalya Stilize Haritası Rönesans sanatçıları, eserlerini yaparken Antik Çağ
Yunan ve Roma sanat eserlerinden esinlenmişlerdir.
Sanat Tarihi 1 95
#Ù-(Ù ,6T6S6
Rönesans; bilimde, sanatta, edebiyatta, sosyal hayatta; kısacası hayatın her ala-
nında yaşanan aydınlanma ve köklü değişikliklerdir.
Rönesans’ı Hazırlayan Nedenler:

- Sanat hareketlerinin 15. yy dan itibaren çok üst düzeye ulaşması,
- Düşünürlerin, bilim adamlarının rahatça fikirlerini ortaya koymaya başlamaları,
- Matbaanın bulunmasıyla, yeni buluşların ve fikirlerin her tarafa daha çabuk
yayılması, böylelikle toplumun bilinçlenmesi,
- Coğrafi keşifler sonucu Avrupa’nın sömürgelerinin artmasıyla zenginliğin de
artması ve sanattan zevk alan zengin bir sınıfın (burjuva sınıfı) ortaya çıkması,
- Fikir ve sanat insanlarını destekleyen ailelerin artması,
- İstanbul’un Türkler tarafından fethedilmesiyle, İtalya’ya göç eden bilim adam-
larının Müslüman toplumdan edindikleri bilgileri kullanmaları,
Mimarlık: Mimaride özellikle Antik Çağ (eski Yunan ve Roma) incelenmiş ve mi-
mari elemanlarından yararlanılmıştır. Yapılarda oran- orantıya çok önem verilmiş
(altın oran), boyutların birbirine uyumuna dikkat edilmiştir. Saray ve şato mimarisi
önem kazanmıştır. Halkın ihtiyacını karşılayacak sosyal yapılar inşa edilmiştir. Yapıla-
rın cepheleri bol sütunludur.
Mimarlar ve Eserleri
BRUNELLESCHİ (BRUNELLESKİ)
• Floransa Katedrali’nin Kubbesi • Pitti Sarayı
• Pazzi Kilisesi • Öksüzler Yurdu

Floransa Katedrali Kubbesi Pazzi Şapeli
96 Sanat Tarihi 1
LEONE BATTİSTA ALBERTİ

• Rucellai Sarayı
• San Francesco Kilisesi
DONATO BRAMANTE
• Mabetcik (Tempietto)
MİCHELANGELO (Ressam, hey-
keltraş ve mimardır)
Resim 04.16
• Roma St. Peter Kilisesi Öksüzler Yurdu’ndan detay
• Kapitol Meydanı
• Pieta (Michelangelo’nun imzaladığı tek eseridir)
ve Musa Heykeli
Pieta: Ölü İsa’nın annesi Meryem’in kucağındaki
tasviridir.
Madonna: Bebek İsa’nın annesi Meryem’in kucağın-
daki tasviridir.
Resim 04.17
Mabetcik (Tempietto)
Resim 04.18
St. Peter Kilisesi (Roma)

Pieta Kapitol Meydanı (Fransa)
Sanat Tarihi 1 97
Heykel: Rönesans Dönemi’nde heykeltıraşlık mimarlıktan daha hızlı gelişmiştir. İn-

san heykelleri ön plandadır. Tevrat ve İncil’den alınan dinî konuların yanı sıra, önemli
kahramanlarda heykel ve kabartmalara (rölyef) konu olmuştur. Heykel mimariden ay-
rılmıştır yani bağımsızdır. Tunç ve mermer malzeme kullanılmıştır.
Heykeltıraşlar ve Eserleri
LORENZO GHİBERTİ
• Floransa Vaftizhanesi’nin
bronz kabartmaları
Resim 04.21
Floransa Vaftizhanesi’nin
bronz kabartmaları
DONATELLO
• Gattamelata Atlı Heykeli
Resim 04.22
Gattamelata Atlı Heykeli
LEONARDO DA VİNCİ
• Milano’da bir heykel çalışması
MİCHELANGELO
• Musa Heykeli Resim 04.23 Musa Heykeli
#Ù-(Ù ,6T6S6 #Ù-(Ù ,6T6S6

Atlı heykel özellikle Rönesans’la bir- Leonardo Da Vinci, mimar, heykeltı-
likte önem kazanmıştır. raş ve ressamdır.
Resim: Rönesans resminde perspektif (derinlik) önemli bir özelliktir. Olayın geçtiği
mekân önemlidir. Koyu renklerin yanında canlı renkler de kullanılmıştır. Yağlı boya
tekniği geliştirilmiştir.
98 Sanat Tarihi 1
Ressamlar ve Eserleri
GHİOTTO
• Altın Kapıda Karşılama
LEONARDO DA VİNCİ
• Mona Lisa
• Son Akşam Yemeği
#Ù-(Ù ,6T6S6
Leonardo Da Vinci tüm zamanların en iyi ressamlarından biridir. Mona Lisa
ise çok ünlü bir eseridir.
Resim 04.24 Son Akşam Yemeği
Resim 04.25 Mona Lisa

Sanat Tarihi 1 99
TİZİANO PİETER BRUEGEL

• Lavinya • Yaşlı Köylü Kadın
• Vergi Parası • Körler
• Bir Lady Portresi
ALBRECHT DÜRER
• Kendi portresi
• Tavşan
Resim 04.26 Bir Lady Portresi
#Ù-(Ù ,6T6S6
Köy ve köylü hayatını, toplumdaki aciz ve sıkıntılı insanların resmini yapmış-
tır. “Köylü ressamı” olarak da bilinir.
#Ù-(Ù ,6T6S6
Rönesans resim sanatı için Sistine Şapeli’nin duvar ve tavan freskleri çok
önemlidir. Bunlar Michelangelo tarafından yapılmıştır. Bu resimlerde (freskler-
de) alınma sahneler konu olarak işlenmiştir.
Fresk ya da fresko: Renkli duvar resmi
Resim 04.27 Sistine şapeli Freskleri
100 Sanat Tarihi 1

BAROK SANAT
16. yy. ın sonunda İtalya’da doğmuştur ancak barok sanata geçmeden önce, 1520-
1580 yılları arasını kapsayan Rönesans’tan barok sanata geçiş dönemi vardır ki bu dö-
neme Maniyerizm denir. Bu dönemde Rönesans’ın katı kuralları yavaş yavaş redde-
dilmeye başlanmıştır. Natürmort (ölü doğa) ve manzara resmi ilk kez bu dönemde
görülür.
Barok Sanat: 16. yy. ın sonuna doğru İtalya’da doğmuş 18. yy.da tüm Avrupa’yı et-
kisi altına almıştır. Eserlerde anlatım oldukça abartılıdır. Çok yoğun süslemeli mimari
yapıların bol olduğu bir sanat dönemidir.
Resim: Barok dönem resimlerinde çoğunlukla din adamlarının hayatı, mitolojik
konular, kahramanlık öyküleri ve ünlü ailelerin tarihi işlenmiştir. Ayrıca manzara, na-
türmort (ölü doğa) ve grup resimleri de önem kazanmıştır. Çok kuvvetli ışık kullanıl-
mıştır.
#Ù-(Ù ,6T6S6
NATÜRMORT; vazo içinde çiçek, eşya, meyve resimleridir. Ölü doğa olarak
da tanımlanır.
CARAVACCİO
• Meryem, çocuk İsa ve Azize Anna
RUBENS
• İsabella Brant’ın Portresi
• İsabella Clara’nın Portresi
REMBRANDT
• Anatomi Dersi
• Gece Nöbeti
Resim 04.28
İsabella Clara’nın Portresi
Resim 04.29 Gece Nöbeti
Sanat Tarihi 1 101

Heykel: Barok heykelleri hareketli yani dinamiktir. Çoğunlukla mermer malzeme

kullanılmış ve üzeri cilalanmıştır.
Heykeltıraşlar ve Eserleri
BERNİNİ
• Apollon ve Daphne (Defne)
• Roma’da Dört Irmak Çeşmesi
Resim 04.30 Roma Dört Irmak Çeşmesi
Resim 04.31 Apollon ve Daphne

Mimari: Bu dönem sarayın merkezî yönetiminin etkili olduğu bir süreçtir. Kralın
Fransa’daki Versailles (Versay) sarayı bu gücün sembolüdür. Şato ve saray mimarisi
ağırlıktadır. Taş ve mermer malzeme kullanılmıştır. Süslemeler abartılı ve gösterişlidir.
Barok üslup İtalya’da çok gelişmiştir.
102 Sanat Tarihi 1

BORROMİNİ
• Fransa Versailles (Versay) Sarayı
• San Carlo Kilisesi
Resim 04.32
Roma San Carlo Kilisesi
Resim 04.33 Roma Trevi Çeşmesi
Resim 04.34 Fransa Versailles (Versay) Sarayı
Resim 04.35 Versailles Sarayı (iç görünüm)
Sanat Tarihi 1 103

18. YÜZYIL SONRASI SANAT AKIMLARI

1. Neoklasisizm: 18. yüzyılın ikinci yarısında barok ve rokoko üsluplarına bir tepki
olarak doğmuştur. Önce Avrupa’da başlamış, sonra Amerika’ya kadar yayılmıştır.
• Rokoko : 1715-1774 yılları arasında Avrupa’da Aydınlanma Çağı’nda ortaya
çıkan bir süsleme üslubudur. Başlı başına bir sanat akımı olarak görülmez. Türkçe kar-
şılığı “düzgün olmayan inci” şeklinde söylenmektedir.
Neoklasisizm’ de eski Yunan ve Roma sanatı (Antik Çağ) döneminde kullanılan
sanat öğelerine bir dönüş başlamıştır.
Mimarlık: Eski Yunan ve Roma tapınak planları, sütunlar, kubbeler sıklıkla kulla-
nılmıştır. Toplumda ulusçuluk ve milliyetçilik kavramlarının çok güçlü olması eserle-
rin çoğuna yansımıştır.
ANDREA PALLADİO
• Amerika Washington DC’deki Capitol
• İtalya’da Villa Barbaro
Resim 04.36 Villa Barbaro-İtalya
Resim 04.37 Capitol Binası-Amerika
104 Sanat Tarihi 1

Heykel: Çok az eser vardır. Beyaz mermer kullanılmıştır. Dönemin en ünlü heykel-
tıraşları arasında Danimarkalı Thorwaldsen ve Canova’yı sayabiliriz.
Resim 04.38 Canova’ya ait bir heykel
Resim: Pek gelişme görülmez. Konular Antik Çağ ve Yunan mitolojisi ile alakalıdır.
JACK LOUİS DAVİD
• Horasların Yemini
• Sabinlerin Kaçırılışı
Resim 04.39 Horasların Yemini
Sanat Tarihi 1 105

2. Romantizm: 18. yüzyıl sonlarında İngiltere’de doğmuş bir sanat akımıdır. Edebi-
yatta ve resimde çok etkili olmuştur. 1789 Fransız Devrimi sonucunda gelişen özgür-
lük ve heyecan bu akımın doğuşunda etkilidir. Duygular ağır basar.
DELACROIX (DÖLACRUA)
• Özgürlük
GOYA
• Şemsiye
W. TURNER
- Temerrer Gemisi
Resim 04.40 Özgürlük Tablosu (detay)
Resim 04.41 Şemsiye
Resim 04.42 Temerrer Gemisi
106 Sanat Tarihi 1

3. Realizm: Gerçekçilik akımıdır. Günlük yaşam ve sorunlar olduğu gibi ve ayrın-

tılarıyla anlatılır.
GUSTAVE COURBET
• Köyde Kızlar
• Taş Kıranlar
• Karşılaşma
JEAN FRANSUVA MİLLET
• Başak Toplayan Kadınlar
• Angelius
Resim 04.43 Köyde Kızlar

4. Empresyonizm (İzlenimcilik): 19. yüzyılda ortaya çıkmış ve bütün sanat dalları-
nı etkilemiştir. Herhangi bir nesnenin, bir olayın doğrudan doğruya anlatılması değil
de onun bıraktığı etki ve duyguların, izlenimlerin anlatılmasıdır.
EDOUARD MONET
• Kırda Kahvaltı
• Kayık
• Flüt Çalan Çocuk
Sanat Tarihi 1 107
CLAUDE MONET
• İzlenim (Gündoğumu)
• Bahçedeki Kadınlar
RENOİR
• Mavi Kurdeleli Kız
Resim 04.44 Bahçedeki Kadınlar
Resim 04.45 Mavi Kurdeleli Kız
Heykel: Heykeltıraşlıkta da emp-

res-yonist (izlenimci) çalışmalar vardır.
Heykeltıraş Rodin’in “Düşünen Adam”
heykeli çok önemli bir örnektir. Heyke-
lin aslı Paris’te Louvre Müzesi’nde olup,
güzel bir kopyası İstanbul Bakırköy Ruh
ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’ndedir.
Resim 04.46 Düşünen Adam
Empresyonizm ’in içinden Paul Cezanne (Sezan) önderliğinde bir tepki akımı orta-
ya çıkmıştır ki Post Empresyonizm adını alır. Bu akımın ünlü sanatçıları ve eserlerini
şöyle sıralayabiliriz.
PAUL CEZANNE
• Maden Şatosu • Kart Oynayanlar
• Madame Cezanne • Natürmort
108 Sanat Tarihi 1
VAN GOGH
• Ayçiçekleri
• Kendi portresi
CAMİLLE PİSSARO
• Monmartre Bulvarı
PAUL GAUGİN (GOGEN)
• Tahitili Kadınlar
Resim 04.47 Kart Oynayanlar
Resim 04.49 Tahitili kadınlar
Resim 04.48 Ayçiçekleri
5. Fovizm: 19. yüzyılın sonlarında gerçekçi canlandırmalara karşı çıkış başlamış-

tır. Ressam Henri Matisse tarafından Fransa’da geliştirilen bir sanat akımıdır. Çiğ ve
bağıran renklerin kullanıldığı bu akım da modern resim akımlarından biridir. Kelime
anlamı ‘’yırtıcılık’ ’tır. Bu üslubun tek sanatçısı Henri Matisse’dir.
Sanatçı ve Eserleri
HENRİ MATİSSE
• Dans
• Kırmızı Balıklar
• Madam Matisse
• Müzik Resim 04.50
Kırmızı Balıklar
Sanat Tarihi 1 109

Resim 04.51 Boyama
6. Kübizm: İzlenimciliğe tepki olarak çıkmıştır. Nesne ve varlıklar geometrik şekil-

lerle anlatılır. Geleneksel resim anlayışına en güçlü karşı çıkıştır. En önemli ve öncü
sanatçısı Pablo Picasso’dur.
PABLO PİCASSO
• Balık
• Avignonlu Kızlar
• Yaşlı Gitarist
• İki Erkek ve Güzel Kadın Resim 04.52 İki Erkek ve Güzel Kadın
7. Fütürizm: 1910-1930 yılları arasında İtalya’da gelişmiştir. Gelecekçilik anlamına

gelir. Endüstrinin gelişmesiyle bu akım hız kazanmıştır. Fütürizm ’in öncüsü ressam
Umberto Boccioni’dir.
UMBERTO BOCCİONİ (Ressam)
• Galeride Ayaklanma
• Ruh Durumları
• Yükselen Kent
A. SANT ELLA (Mimar)
- Hiçbir projesi uygulanmamıştır.
Resim 04.53 Fütürist bir grafik
110 Sanat Tarihi 1

8. Ekspresyonizm (Dışavurumculuk): Duyguların ve iç dünyanın ön plana çıktığı

20. yy. sanat akımıdır. Politik iktidarsızlık ve ekonomik çöküntü ortamında Alman-
ya’da ortaya çıkmıştır. İnsanların iç dünyasını açığa çıkaran bir akımdır.
Sanatçılar ve Eserleri
EDWARD MUNCH
• Korku ve Çığlık
VASİLY KANDİNSKY
• Mavi Binici
Resim 04.54 Korku ve Çığlık

9. Soyut Resim: Soyut sanat, 1910’lu yıllarda dünyanın çeşitli bölgelerinde birbirin-
den bağımsız sanatçılar tarafından ortaya atılmıştır. Bu sanat iki aşamalıdır:
a. Soyutlama: Herhangi bir nesneyi, figürü tamamen soyut olarak tasvir eder.
b. Figürsüz: Hiçbir figür kullanılmaz.
WASİLY KANDİNSKY
• Çember
PİET MADRİAN
• Kompozisyon
PİCABİA
• Palyaçolar
Resim 04.55 Soyut resim (Piet Madrien)
10. Metafizik: Düş ve bilinçaltının dışa vurumudur. 1. Dünya Savaşı’nın getirdiği
sıkıntılı, huzursuzluk ve yalnızlık metafizik resim için ilham kaynağı olmuştur.
Resim 04.56
Metafizik resim örneği
Sanat Tarihi 1 111

11. Dadaizm (Kuralsızlık): Sanatta, anlatımda hiçbir kural tanımayan, başıboş bir
yöntem izleyen bir akımdır. 1. Dünya Savaşı’nın ardından, savaşın barbarlığına tepki
olarak doğmuştur.
MARCEL DUCHAMP
• Satranç Oyunları
• Merdivenden İnen Çıplak
MAX ERNST
• Martının Çığlığı Resim 04.57 Marcel Duchamp’ın bir eseri
• Uçak Yutan Bahçe

12. Sürrealizm: 1916’dan bu yana etkisini sürdüren bir sanat akımıdır. Gerçeküs-
tücülük olarak da bilinir. Figürler asla gerçek görüntülerine uygun değildir. Salvador
Dali bu akımın öncüsüdür.
SALVADOR DALİ
• Aziz Antonius’un Baştan Çıkarılışı • Uyku
• Son Akşam Yemeği
Resim 04.58 Uyku Resim 04.59 Salvador Dali’nin kendi portresi

13. Pop Art: 1950’li yıllarda İngiltere’de ortaya çıkıp, Avrupa’nın tamamına Ame-
rika’ya yayılmış bir sanat akımıdır. Akımın temel dayanağı, gelişen sanayinin ürettiği
malların reklamının yapıldığı afiş ve tanıtım panolarının hazırlanmasıdır.
ROY LİCHTENSTEİN ANDY WARHOL
• Arabada • Marilyn
112 Sanat Tarihi 1
Resim 04.60 Pop Art (Reklam Afişi Örneği) Resim 04.61 Pop Art (Reklam Afişi Örneği)
OKUMA PARÇASI
ATATÜRK VE SANAT
10 Haziran 1926 günü Bursa'da temsiller veren, içlerinde Raşit Rıza ve Muvahhit
Beyler gibi sanatçıların olduğu bir topluluğa söylediği sözler, onun bu sanata verdiği
değeri bir kez daha göstermeye yetiyor:
"Sizleri çok takdir ederim. İnkılâbımızda sizin de mühim hizmetleriniz vardır. Şim-
diye kadar gördüğüm temsiller içinde sizin temsilleriniz gibi muntazam ve sanatkâra-
nesini seyretmemiştim. Sanatınızı meslek ittihaz ederek azmetmenizi, arkadaşlarınızla
samimî olarak geçinmenizi bilhassa tavsiye ederim. Sizin vatana en büyük hizmetiniz
Anadolumuzu baştan başa dolaşıp halkımıza sanatın ne olduğunu anlatmanız olacak-
tır. Turnelerinize muntazaman devam ediniz."
Seda BAYINDIR ULUSKAN
turkcetarih.com
Sanat Tarihi 1 113

ÖZET
Orta Çağ, kilise ve din adamlarının çok etkili olduğu bir dönemdir. Kilise insanlığı
aydınlığa götürecek, bilimi, sanatı da kapsayan her türlü atılımı reddetmiştir. Bu dü-
şünce sistemi Skolastik Felsefe olarak tanımlanır.
Bu süreçte daha çok kilise, şapel ve katedral gibi dinî yapılar inşa edilmiştir. Roman
sanatı bu sürecin ilk aşamasıdır.
Roman Sanatı (900-1200)

Roman üslubunun ilk örnekleri Almanya ve Fransa’dadır. Daha sonra bütün Avru-
pa’yı etkisi altına almıştır. Bu dönemin eserleri tam Orta Çağ’ı yansıtırcasına oldukça
karanlık ve az pencereli yapılardır. İtalya’daki Pisa Kulesi, Katedrali ve Vaftizhanesi
(yapılar topluluğu); bu döneme verilebilecek en önemli örnektir.
Gotik Sanatı (12. yy ve 16. yy ortaları)

Skolastik felsefeden kopuş başlamış, din adamlarının etkisi yavaş yavaş azalmaya
başlamıştır. Öncü ülke Fransa’dır. Yapılar daha yüksek, daha ferah ve bol pencerelidir.
Taç kapı, portal (ana giriş kapısı), üzerinde bulunan vitraylı gül pencere gotik kilisele-
rin en önemli ayrıntısıdır. Fransa’daki Notre Dome Katedrali, Almanya’da Ulm Kated-
rali verilebilecek en güzel örneklerdir.
Rönesans Sanatı
Sözlük anlamı yeniden doğuş demektir. Bilimde, sanatta, edebiyatta, sosyal hayatta
yaşanan köklü değişikliklerdir. İtalya’nın Floransa şehrinde ilk kez görülmeye başlar.
İnsan esas unsurdur (Hümanizm). Rönesans sanatçıları eserlerini yaparken Antik Çağ
(eski Yunan ve Roma) dan esinlenmişlerdir.
Mimarlık
• Brunelleski
➢ Floransa Katedrali’nin Kubbesi
114 Sanat Tarihi 1

➢ Öksüzler Yurdu
• Alberti
➢ Rucelai Sarayı
• Bramante
➢ Mabetçik (Tempietto)
• Michelangelo
➢ Roma St. Peter Kilisesi
➢ Fransa Kapitol Meydanı
➢ Pieta ve Musa Heykeli
Heykel
• Ghiberti
➢ Floransa Vaftizhanesinin bronz kabartmaları
• Donatello
➢ Gattemelato Atlı Heykeli
• Leonardo Da Vinci
➢ Milano’da bir heykel çalışması
Resim
• Ghiotto
➢ Altın Kapıda Karşılama
• Leonardo Da Vinci
➢ Mona Lisa
➢ Son Akşam Yemeği
Barok Sanatı
16. yy.ın sonunda İtalya’da doğmuştur. Rönesans’tan barok döneme geçiş sü-
recine maniyerizm denir. Barok 18. yy.da tüm Avrupa’yı etkisi altına almıştır. İlk kez
resimde natürmort ve manzara resmi çalışılmıştır.
Sanat Tarihi 1 115

Resim
• Caravaccio
➢ Meryem, çocuk İsa ve Azize Anna
• Rubens
➢ İsabella Brant’ın Portresi
• Rembrant
➢ Anatomi Dersi
➢ Gece Nöbeti
Heykel
• Bernini
➢ Apollon ve Daphne
➢ Roma’da Dört Irmak Çeşmesi
Mimari
• Borromini
➢ Roma San Carlo Kilisesi
19. yüzyıl Sonrası Sanat Akımları

Neoklasisizm: Antik Çağ (eski Yunan ve Roma) sanat biçimlerine dönüş başlamıştır.
Romantizm: Fransız Devrimi sonrası gelişen özgürlük dalgası, heyecan sonucu or-
taya çıkan duyguların egemen olduğu bir sanat akımıdır.
Realizm: Gerçekçiliktir. Günlük yaşam ve yaşanan sorunlar olduğu gibi aktarılma-
ya çalışılmıştır.
Empresyonizm: İzlenimcilik olarak da bilinir. Eserlerde bir nesnenin, bir olayın
kendisi değil de bıraktığı etki anlatılmıştır. Kendi içinden tepki olarak Post Empresyo-
nizm akımı da doğmuştur.
Fovizm: Yırtıcılık olarak da bilinir. Gerçekçiliğe bir karşı çıkıştır.
Kübizm: İzlenimciliğe tepki olarak çıkmıştır. Geleneksel resim anlayışına da karşı
çıkmışlar. Nesne ve varlıkları geometrik şekillerle anlatmışlardır.
116 Sanat Tarihi 1
Fütürizm: Gelecekçilik anlamına gelir. Endüstrinin (sanayinin) gelişmesiyle ortaya

çıkan bir akımdır.
Ekspresyonizm: Dışavurumculuk olarak da bilinir. Avrupa’da ekonomik çöküntü
sonrası ortaya çıkmıştır.
Soyut Resim: 1910’lardan itibaren Avrupa’da görülür. Tamamen soyut anlatımlar
vardır. Genellikle figür kullanılmaz.
Metafizik: Düz ve bilinçaltının dışa vurumudur. 1. Dünya Savaşı’nın barbarlığına
tepki olarak ortaya çıkmıştır.
Dadaizm: Kuralsızlık akımı olarak da bilinir. 1. Dünya Savaşı’nın ardından savaşta
yaşanan barbarlığa tepki olarak ortaya çıkmıştır.
Sürrealizm: Gerçeküstücülük olarak da bilinir. Figürler asla gerçek görüntülerine
uygun değildir.
Pop Art: Gelişen sanayiye bağlı olarak artan üretimin pazarlanması amacıyla rek-
lam kampanyalarının oluşturulması gerekmiş, afiş ve tanıtım çalışmaları sonucu bu
akım doğmuştur.
Sanat Tarihi 1 117

1. Orta Çağ’da günlük yaşamda, sanatta hangi düşünce sistemi egemendir?

A) Hümanizm B) Sürrealizm
C) Skolastik Felsefe D) Dadaizm
2. Şapel nedir?
A) Ev B) Saray
C) Küçük Kilise D) Kabartma
3. Fransa’daki Notre Dome Katedrali hangi sanat üslubu dönemine aittir?

A) Barok B) Gotik
C) Neoklasisizm D) Rönesans
4. İtalya’daki Pisa Kulesi, Katedrali ve Vaftizhanesi hangi sanat üslubu dönemine

aittir?
A) Roman B) Gotik
C) Barok D) Rönesans
5. Rönesans hangi ülkede doğmuştur?

A) Almanya B) Romanya
C) İtalya D) Fransa
118 Sanat Tarihi 1

6. Musa Heykeli, Rönesans’ın en güzel heykel örneklerindendir. Bu eser hangi sa-

natçıya aittir?
A) Donatello B) Ghiberti
C) Bramante D) Michelangelo
7. Rönesans’tan Barok döneme geçiş sürecine ne ad verilir?

A) Gotik B) Roman
C) Maniyerizm D) Neoklasisizm
8. Manzara, natürmort (ölü doğa) resimleri hangi dönemde önem kazanmıştır?

A) Maniyerizm B) Gotik
C) Roman D) Neoklasisim
9. Mona Lisa, Son Akşam Yemeği gibi dünya resim sanatına damgasını vurmuş
eserler hangi sanatçıya aittir?
A) Tiziano B) Rubens
C) Leonardo Da Vinci D) A. Dürer
10. Fransa’daki Versay Sarayı hangi dönem eseridir?

A) Rönesans B) Neoklasisizm
C) Gotik D) Barok
Sanat Tarihi 1 119

11. Antik Çağ (eski Yunan ve Roma) sanatlarına ve sanat biçimlerine dönüşün baş-
ladığı, 18. yy’ın ikinci yarısında barok ve rokoko üsluplarına tepki olarak do-
ğan sanat akımı hangisidir?
A) Realizm B) Romantizm
C) Empresyonizm D) Neoklasisizm
12. Türkçe karşılığı “izlenimcilik” olan; herhangi bir nesnenin, olayın doğrudan
anlatılması değil de onun bıraktığı etki ve duyguların, izlenimlerin anlatıldığı
sanat akımı hangisidir?
A) Dadaizm B) Fovizm
C) Romantizm D) Empresyonizm
13. Öncü sanatçısı Pablo Picasso’dur. Geleneksel resim anlayışına karşı çıkılmış ve
nesneler, varlıklar geometrik şekillerle ifade edilmeye çalışılmıştır. Bu sanat akımı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sürrealizm B) Fovizm
C) Dadaizm D) Kübizm
14. Dünyaca ünlü bir ressam olan Salvador Dali hangi sanat akımının öncüsüdür?
A) Sürrealizm B) Dadaizm
C) Ekspresyonizm D) Post Empresyonizm
15. 1950’li yıllarda İngiltere’de ortaya çıkıp, Amerika’ya kadar yayılan, reklamcılı-
ğın temeli olan sanat akımı hangisidir?
A) Pop Art B) Post Empresyonizm
C) Fütürizm D) Sürrealizm
120 Sanat Tarihi 1
CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
ÜNİTE - 1
B D D A B A A C B C D B C D B
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
ÜNİTE - 2
C D D B A C B A D D B A D C C
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
ÜNİTE - 3
B A B B C D B A C A A D C C B
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
ÜNİTE - 4
C C B A C D C A C D D D D A A
Sanat Tarihi 1 121

SÖZLÜK
abakus : Antik sütun başlıklarının en üstyünde yeralan taş levha.

abide : Anıt
abidevi : Anıtsal
alegori : Düşüncelerin kişileştirilerek doğada olmayan biçimde tasviri.
alem : Osmanlı mimarisinde;kubbe,tonoz ve minare gibi ögelerin tepe
noktalarında yeralan,hilal biçiminde tepelikli;tunç, bakır ya da
pirinçten yapılmış süs ögesi.
almaşık : Belirli bir uyum içinde,farklı malzemeler kullanılarak oluşturulan
duvar tekniği.
ampir üslup : Napolyon döneminde Fransa’da ortaya çıkan ve 30 yıl kadar devam
eden mimari bir süsleme üslubu.
anıt : Bir yapıda heykel ve resim gibi sanat eserlerinin toplumca önem
kazanmasıyla bir esere atfedilen nitelik.
anıtsal : Anıt niteliğinde ya da büyük boyutlu heykel veya yapılar.
antik : Eski Yunan ve Roma sanatı dönemleri.
aplike : Orta Asya Türk Sanatı’nda çokça görülen,kumaş üzerine başka bir
kumaştan veya deriden kesilerek işlenen bir tür süsleme tekniği.
arasta : Osmanlı mimarisinde üstü açık ya da kapalı,bir eksen üzerinde
dizilmiş dükkan sıralarından oluşan ticaret yapısı.
avlu : Bir yapının ortasında,önünde ya da arkasında üstü açık ya da kapalı
olarak bırakılan kısımlar.
balbal : Orta Asya Türk Sanatı’nda;kahraman ,soylu kişi ya dahükümdarların

mezarlarına veya anıtların yanına dikilen insan figürü şeklindeki
taş heykeller.
baldaken : Kubbe ya da piramidal çatı ile örtülü,kare, çokgen veyadaire
planlı,sütunlarla taşınan;küçük ,açık yapı.
bazilika : Üç sahınlı,ortadaki sahının yanlardakinden daha yüksek ve büyük
olduğu,dikdörtgen biçimli yapı tipi.
122 Sanat Tarihi 1

bedesten : Eş büyüklükte kubbelerle örtülü Osmanlı çarşısı.
bezeme : Süsleme,tezyinat.
bordür : Kapı ve pencere gibi mimari kısımların,halıların etrafını kuşatan çer
çeve biçiminde,süslemeli veya sade,dar ve uzun şerit.
büst : İnsan vücudunun göğüsten yukarısını ya da yalnızca başını betimley
en heykel.
celî yazı : Hat sanatında,her türlü yazının uzaktan kolayca okunabilecek biçim
de iri ve kalın yazılmış şekli.
cumba : Geleneksel Türk evlerinin pencereleri önünde, sokağa doğru çıkma
yapan, kafesle örtülü bölüm.
çini : Bir çeşit beyaz topraktan pişirilerek yapılmış,mineli,ince fakat şeffaf

olmayan seramik.
çizim : Bir yapının tümünü veya parçalarının teknik resim kurallarına uygun
olarak çizilmesi.
dâr’üşşifa : İslam ülkelerinde hastane yapısı.

dehliz : Uzun ve karanlık koridor.
düğüm : Halının her ilmik birimine verilen ad.
eklektik : Seçmeci.Farklı üslup ve biçim ögelerini biraraya getirerek yapılan

derleme.
eksedra : Çeyrek kubbe.
enderun : Osmanlı saraylarında harem ve hazine dairelerinin bulunduğu iç
kısım.
eyvan : Üç yandan kapalı,bir yönden dışa açılan ve üstü tonozla örtülü
mimari mekan.
Sanat Tarihi 1 123

F
figür : Mimari süsleme ve el sanatlarında kullanılan insan veya hayvan

tasviri.
filayağı : Büyük kubbeli yapılarda kubbe,yarım kubbe ya da tonozları taşıyan
ayak.
friz : Mimarlıkta şerit biçiminde uygulanan kabartma ya da süsleme.
firuze : Yeşilimsi mavi renk.TURKUAZ,Türk mavisi olarak da bilinir.
Fresko=Fresk : Yaş sıva üzerine boyalarla yapılan duvar resmi.
Girift : Birbiri içine geçmiş, içiçe ,karışık.

Gravür : Ahşap ya da metal baskı levhalarıyla, çeşitli kazı-resim teknikleri
kullanılarak gerçekleştirilip,çoğaltılmış her türlü sanatsal ürün.
grifon : Baş ve kanatları kartal,gövdesi aslan biçiminde mitolojik yaratık.
han : Şehir içlerinde yeralan ticaret ya da geçici konaklama yapısı.

hanikâh : Tekke ve misafirhanenin bir arada inşaa edildiği yapı.
harem : İslam ülkelerindeki evlerde ve saraylarda yalnızca kadınlara özgü
bölüm.
hat : Güzel yazı yazma sanatı.Hat sanatında kullanılan yazı eserlerinden
her biri.Arap harflerini malzeme olarak kullanan yüzey sanatı.
hatayî : Stilize yaprak,filiz ve çiçek motiflerinin birbirine dolaşması ile oluşan
süsleme
hattat : Hat sanatı alanında çalışan sanatçı.
heykel :Taş,tunç,bakır, kil, alçı vb. malzemelerden yontularak ,kalıba dökül
erek veya yoğrulup pişirilerek biçimlendirilen eser,yontu.
hünkâr mahfili:Osmanlı camilerinde padişahın içinde namaz kılması için
ayrılmış,çevresi parmaklıklı mekân.
124 Sanat Tarihi 1

imaret :Fakirlere yemek dağıtmak amacıyla inşaa edilen yapı.
K
kabartma :Rölyef.Taş,metal,kil, ahşap ya da alçı yüzey üzerine bazı kesimleri

oyuk,bazı kesimleri ise kabartılı bırakılarak yapılmış sanat eseri.
kâgir :Taş,tuğla ve kerpiçten yapılmış her türlü yapı.
kalem işi :Osmanlı mimarlığında sıva veya ahşap üzerine boya ile yapılan
bezeme.
kasır(kasr) :Genellikle kent içinde yeralan,zaman zaman oturmak için yapılmış,
hükümdara ait küçük saray.
kemer :Üzerine binen ağırlığı ayaklara veya sütunlara taşıyan,kavisli,bağlayıcı
mimari eleman.
kervansaray :Şehirler arası yollarda ve kervanyolları üzerinde,kervanların
konaklaması için yapılmış, çoğunlukla korunaklı büyük han.
kitabe :Bir yapının tarihini ve yaptıranını belirtmek amacıyla yapı üzerine
yerleştirilen metin.
köşk mescit :Anadolu Selçuklu kervansaraylarında avlunun ortasında yeralan ve
dört kemerle taşınan,kare planlı küçük mescit.
kubbe :Yarım küre biçiminde kavisli örtü sistemi.
kubbe kasnağı:Kubbenin oturduğu kaide.
kûfi :Hat sanatında kullanılan köşeli yazı çeşidi.
külliye :Bir camiyi merkez alan,imaret,kitaplık,medrese, hamam,han gibi birimleri
içeren yapılar topluluğu.
kümbet :Silindirik veya çokgen bir gövde üzerine oturan konik ya da piramit
çatılı mezar yapısı.
kündekârî :Türk Sanatı’nda,küçük ve geometrik ahşap parçalarının birbirine
geçmelerle bağlanması tekniği.
lüster tekniği :Çini yapımında kullanılan bir sırüstü tekniği.
madalyon :Daire ,çokgen ya da elips şeklinde, bir çerçeve içinde yeralan ,bir figür
ya da süslemeden oluşan bezeme ögesi.
mahfil :Camilerin içerisinde,müezzin ya da padişahlara ayrılmış,yüksekçe
Sanat Tarihi 1 125

inşaa edilmiş,parmaklıklarla çevrili bölüm.
mazgal :Kale ya da sur duvarları üzerindeki dişli aralıklar;küçük pencere.
medrese :Bugünkü orta ve yüksek öğretime denk düzeyde eğitim veren
öğrenim kurumu.
mescit :Minbersiz islâmî ibadet yapısı.
mihrap :Camilerin güney duvarında bulunan ve kıble yönünü gösteren
girinti, niş.
minyatür :Perspektif(derinlik),ışık-gölge gibi kurallar uygulanmadan yapılan bir
çeşit stilize kitap resmi.
mozaik :Küçük boyutlu,renkli cam ve taş parçalarının ıslak harç içine birbirine
bitişik olarak yerleştirilmesiyle oluşturulan süslemeli yüzey.
mukarnas(stalaktik) :İslam sanatında , mimari yapılarda görülen,girintili-çıkıntılı
geometrik bir bezeme çeşididir.Birbiri üzerine binen taş ve
tuğlalardan oluşturulur.Bindirmelik olarak da bilinir.
nakkaş :Minyatür sanatçısı.

natürmort :Çiçek, meyve gibi doğal ve hareketsiz varlıkları gösteren, ölü doğa
resmi.
nef :Sahın.Sütun ve kemer dizileriyle birbirinden ayrılmış bölüm.
nesih yazı :Hat sanatında’’şeş kalem’’ olarak adlandırılan,yuvarlak karakterli yazı
türlerinden biri.
niş :Duvar içine oyulmuş girinti ,hücre.
nü :Resim ve heykelde çıplak figür.
palmet :Stilize hurma yaprağı motifi.

pandantif :Kubbeye geçiş elemanı.Türk üçgeni.
payanda :Duvarların dışa doğru eğilmesini önlemek amacıyla yapılan
güçlendirme ve destekleme sistemi.
paye :Taşıyıcı ayak.
perdah :Her türlü pürüzlü yüzeyi düzgünleştirme,parlatma işlemi.
peyzaj :Manzara resmi.
portal :Taç kapı.Yapıların cephelerinde yeralan anıtsal giriş kapısı.
126 Sanat Tarihi 1

porfir :Kırmızı renkli sert taş.Somâki.
portre :İnsan yüzünü gerçekçi bir anlayışla betimleyen resim ya da heykel
yapıtı.
profil :Bir insanın portre sanatında tam ve yandan görünüşü.
realizm :Gerçekçilik.
restitüsyon :Kısmen ya da tamamen yokolmuş bir yapının planını,kalıntılarına
ve kaynaklara göre yeniden çizme.
revak :Bir yapının önünde yeralan,arkası yapıya bitişik,ön kısmı avluya
açık,üstü kubbe,tonoz ya da düz çatı ile örtülü uzunlamasına mekân.
ribat :Anadolu öncesi Türk devletlerinde,kara ve deniz sınırlarının önemli
noktalarında,askerlerin barındığı,dini hizmetleri de gören ve
kervanların konakladığı korunaklı(müstahkem) mevkilere verilen ad.
rokoko :19. Yüzyılda Türkiye’de de yayılan,hafif ve ince çizgilere sahip bir
süsleme üslûbu.
rozet :Dairesel ve genellikle üslûplaştırılmış çiçek biçiminde
bezeme(süsleme) elemanı.
rölyef :Kabartma.
rumî :Türk sanatında çok kullanılan,kıvrımlı dallar ve yapraklardan
oluşan,yaprak motifi biçiminde bezeme ögesi.
sahın :Camilerde ve kiliselerde sütun ve kemer dizileri arasında kalan bölüm.

sarnıç :Su biriktirmek amacıyla genellikle toprak altında inşaa edilmiş yapı.
sebil :Cadde ya da sokak kenarında,gelip geçenin su içmesi için hayrat
olarak yapılmış eser.
selsebil :Üstten çıkan suyun,üzerindeki engellerden süzülerek aşağıya doğru
aktığı,süsleme amaçlı çeşme.
sembolik :Simgesel.
seramik(keramik):Hammaddesi toprak olup;elde, kalıpta ya da tornada
biçimlendirilmiş ve fırınlanmış her tür kullanım eşyasının genel adı.
sır :Pişmiş toprak eşya ve yapı malzemesi üzerine sürülen ve
fırınlanan,koruyucu saydam madde.
Sanat Tarihi 1 127

simetrik :Bir eksene göre iki yanda,aynı mesafede karşılıklı olarak yer
alma.
somaki :Mermere benzeyen,benekli sert bir taş cinsi.
son cemaat yeri :Namaza geç kalanlar için, camilerin dışında giriş kapısı
önünde,avludan yüksek,revaklı bölüm.
stilizasyon(stilize) :Nesnelerin karakterini kaybettirmeden, basitleştirerek,tezyinî
ve şematik biçimlere dönüştürmek.
stuko :Alçı süsleme.
sunak :Çok tanrılı dinlerde,tapınağın içinde ya da yakınında tanrılara
kurban adanan taş masa.
sülüs yazı :Hat sanatında "şeş kalem"(aklâm-ı sitte) olarak adlandırılan,
altı ana yazı türünden biri.
sütun :Kare, çokgen ya da daire planlı taşıyıcı mimari eleman.
şadırvan :Cami avlularında yer alan ve abdest almaya yarayan, üstü

konik çatı ya dakubbeyle örtülü, çokgen veya daire planlı su
yapısı.
şerefe :Minarenin çevresini dolanan,müezzinin ezan okuduğu
balkona benzer bölüm.
taç kapı :Portal.Ana giriş kapısı.

tasvir :Betimleme ,tasarlama.
terracota :Pişmiş topraktan yapılan malzeme.
tezhip :Yaldız ve boya kullanılarak kâğıt üzerine yapılan
süsleme,bezeme.
tezyinat :Bezeme,süsleme.
tonoz :Bir kemerin derinliğine uzanmasıyla oluşan örtü sistemi.
tromp :Pandantif.Türk Üçgeni.Kare planlı bir gövde üzerine kubbenin
oturtulmasını sağlayan üçgen şeklinde geçiş elemanı.
128 Sanat Tarihi 1

üslûplaştırma :Bitki veya hayvanların doğadaki biçimlerinin şematize edilerek
resmedilmesi.
vitray : Renkli camların bir kompozisyon oluşturacak şekilde,kurşun

şeritlerle biraraya getirilmesiyle oluşturulan bezeme.Renkli
cam işçiliği.
yiv :Bir yüzey üzerine oyulan ,ince oluk gibi kanal.
zaviye :İçinde yolcuların da barındırıldığı küçük tekke yapısı.
Sanat Tarihi 1 129

KAYNAKÇA
• ANADOLU UYGARLIKLARI ANSİKLOPEDİSİ; 1-6. C.Cilt, Görsel Yayınları,
1982.
• ANADOLU MEDENİYETLERİ; Aya İrini ve Topkapı Müzesi, T.C Kültür ve Turizm
Bakanlığı Yayınları, 1983.
• ARSEVEN, Celâl Esat; Türk Sanatı, İstanbul, 1970.
• ARIK, M. Oluş; Orta ASYA Mimarlık Mirasımızdan İzlenimler, TİKA Yayınları,
Ankara, 1994.
• ASLANAPA, Oktay; Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı(14.yy), İstanbul, 1977.
• BÜYÜK LAROUSSE; Sözlük ve Ansiklopedisi, Gelişim Yayınları, 1-20.Cilt, 1986.
• DEMİREL, Kürşad; Cumhuriyet İlahiyat Dergisi; Sayfa 35-60; 2016 İstanbul.
• DEMİRİZ, Yıldız; Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme 1. Erken Dönem, İstanbul,1979.
• ERGİN, Muharrem; Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1973.
• EYİCE, Semavi; TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 15, Sayfa 405-406, İstanbul, 2007.
• KUBAN, Doğan; 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi, Gerçek Yayınevi, 3. Baskı, İstan-
bul, 1978.
• KÜLTÜR VE SANAT DERGİLERİ; T. İş Bankası Yayınları, Sayı: 4. Sayfa 6-11, An-
kara, 1989.
• ÖNEY, Gönül; Türk Çini Sanatı, Yapı ve Kredi Bankası Kültür Yayınları, İstanbul,
1986.
• ÖNEY, Gönül; Beylikler Devri Sanatı, Ankara, 1989.
• ÖNGE, Yılmaz; Kuş Evleri; kusevlerii.blogspot.com
• tarihportali.net, Truva hakkında.
• TDV. İSLÂM ANSİKLOPEDİSİ; Cilt: 24, Sayfa: 242-243, Türkiye Diyanet Vakfı
Yayın Matbaacılık, İstanbul, 1988.
• TDV. İSLÂM ANSİKLOPEDİSİ; Cilt: 26, Sayfa: 542-543, Türkiye Diyanet Vakfı
Yayın Matbaacılık, İstanbul, 1988.
• TDV. İSLÂM ANSİKLOPEDİSİ; CİLT: 30, Sayfa: 98,Türkiye Diyanet Vakfı Yayın
Matbaacılık, İstanbul, 1988.
• TURANİ, Adnan; Dünya Sanat Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstan-
bul, 1974.
• ULUSKAN BAYINDIR, Seda; turcetarih.com
• YETKİN, Şerare, Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul,
1974.
130 Sanat Tarihi 1

Sanat Tarihi 1 131

Sanat Tarihi 1 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sanat Tarihi 1 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

Görsel Tasarım Uzmanı

Grafik Tasarım Uzmanı

Sanat Tarihine Giriş........................................................................................................ 9

1. Sanat Ve Sanat Türleri ................................................................................................ 11

2. Sanat Tarihinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi ....................................................... 15

3. Sanat Eserlerinin Korunmasının Önemi................................................................. 16

Okuma Parçası (Dünyanın Yedi Harikası) .................................................................. 16

1. Ünite Ölçme Değerlendirme Soruları ..................................................................... 20

Tarih Öncesi Çağlarda Anadolu

1. Prehistorya (Tarih Öncesi Çağlar) .......................................................................... 25

- Mezolitik Çağ ............................................................................................................... 28

- Neolitik Çağ .................................................................................................................. 28

- Kalkolitik Çağ ............................................................................................................... 31

- Maden Çağları .............................................................................................................. 32

Okuma Parçası (Trua).................................................................................................... 33

2. Ünite Ölçme Ve Değerlendirme Soruları ................................................................ 36

TÜRK VE İSLAM ESERLERİ MÜZESİ

SANAT VE SANAT TÜRLERİ

1. PLASTİK SANATLAR 2. FONETİK SANATLAR 3. DRAMATİK VE

(GÖRSEL-BİÇİMSEL) (SESSEL) RİTMİK SANATLAR

a. Resim a. Müzik (SAHNE SANATLARI)

b. Heykel b. Edebiyat a. Dans

Resim 01.04 Kabartma örneği Resim 01.03 Heykel örneği

Mimari: İnsanların kişisel, toplum-

Resim 01.05 Bir Mimari Örneği (Ev)

3. RİTMİK VE DRAMATİK SANATLAR

Bale: Dansa ve müziğe dayalı sahne

Resim 01.08 Resim 01.09

SANAT - TOPLUM İLİŞKİSİ

Paleografya (paleografi): Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır. Yazıla-

1. PLASTİK SANATLAR 2. FONETİK SANATLAR 3. DRAMATİK VE

(GÖRSEL-BİÇİMSEL) (SESSEL) RİTMİK SANATLAR

a. Resim a. Müzik (SAHNE SANATLARI)

b. Heykel b. Edebiyat a. Dans

SANAT ESERLERİNİN KORUNMASININ ÖNEMİ

1. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdaki sanat türlerinden hangisi güzel sanatlar içinde yer alır?

6. İnsan fosilleri, fosil kalıntılarını inceleyen bilim dalı hangisidir?

11. Üç boyutlu kabartma eserlere ne ad verilir?

STİLİZE BİR ESKİ ÇAĞ GÖRSELİ

PREHİSTORYA: Yazının bulunup kullanılmasından önceki devirlere PREHİS-

Paleolitik ÇağMezolitik Çağ Neolitik Çağ Kalkolitik Çağ Maden Çağı

Bakır Tunç Demir

TARİH ÖNCESİ YAZILI TARİH

Harita 1 Tarih Öncesi Çağlarda Anadolu’da Yerleşim Merkezleri

1. Paleolitik Çağ (~ MÖ 2.000.000 –MÖ 10000)

Resim 02.01 Karain Mağarası

Resim 02.02 Beldibi Mağarası

2. Mezolitik Çağ (MÖ 10.000-MÖ 8000)

Resim 02.03 Mezolitik Çağ’a ait bir mağara duvar resmi

3. Neolitik Çağ (MÖ 8000-MÖ 5500)

• Konya-Çatalhöyük yapı türleri ve diğer buluntular açısından diğer yerleşimler-

Resim 02.04 Bir Höyük Resmi

Resim 02.05 Değirmen Taşı

Resim 02.06 Konya Çatalhöyük

4. Kalkolitik Çağ (Taş-Bakır Çağı MÖ 5500-MÖ 3000)

Resim 02.07 Çivi Yazılı Tablet (Asurca)

Resim 02.08 Asurca Tablet

5. Maden Çağları (MÖ 3000-MÖ 1200)

Resim 02.09Truva Atı

Resim 02.10 Truva harabelerinden bir görünüm

Truva’da yapılan araştırmalar sonucunda, MÖ 3000’lerde buralarda yaşayanların

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT

3. Ünite ÙMLmaÕEa %PÕV "LEeni[ )aW[aTÊ 6ZHarMÊLMarÊ We #i[anT