ΑΝΗΣΥΧΟΙ ΝΕΚΡΟΙ (κι ό,τι λείπει, λείπει)1 ή

Ένα γέλιο θα τους θάψει, μεταδοτικό

«Έχουμε πόλεμο, και ο στρατός μας βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη»

Κ.Μητσοτάκης, διάγγελμα της 5ης Νοεμβρίου του 2020

22 Οκτωβρίου, 2020: Ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, εμφανίζεται στη

διακαναλική σύνδεση για το μεγάλο του διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό, το δεύτερο σε
αυτό το διπλό γύρο της πανδημίας2. Χρησιμοποιεί ξανά τη λέξη πόλεμο για να μετατρέψει
τους υπηκόους ταυτόχρονα σε «εχθρούς» και «συνεργάτες». Αυτή η παρανοϊκή υποχώρηση,
η αδυναμία διαχωρισμού ανάμεσα σε «φίλο» και «εχθρό», είναι αδύνατο να κρυφτεί πίσω
από το στραβό χαμόγελο μιας γκροτέσκας φιγούρας. Και αποδεικνύει το προφανές: Το
κράτος, σαν πολιτικός υπάλληλος του κεφαλαίου, έχει μόνο αστυνομία. Και η αστυνομία
δεν έχει πια καθόλου φίλους. Έχει μόνο υπαλλήλους, έμμισθους ή εθελοντές. Ακόμα κι αν
το Κράτος κάνει κάποια μίμηση «αναδιανομής του πλούτου», ακόμα και τότε ο
προσανατολισμός του είναι αστυνομικός. Το ίδιο και ο σκοπός του: να επικρατήσει η τάξη
και η ασφάλεια.
5 Νοεμβρίου, 2020: ο επιστήμονας Σ. Τσιόδρας και ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης,
ανακοινώνουν πως θα γίνει νέο γενικευμένο lockdown, γιατί «οι ΜΕΘ τελειώνουν» και
γιατί «πρέπει να προλάβουμε την αγορά των Χριστουγέννων». Ο Μητσοτάκης καλεί να
εμπιστευτούμε απόλυτα τα επιστημονικά δεδομένα, και να αμφισβητούμε μόνο τις πολιτικές
αποφάσεις. Αν σας αρέσουν οι επιστήμες, αυτό το μίγμα γονικής θανατοστατιστικής μαζί με
το καταναλωτικό πρότυπο πατρικής θανατοπολιτικής είναι η μοναδική επιστήμη που μπορεί
να ισχυριστεί ακόμα ότι έχει «αντικειμενικό» κύρος: η επιστήμη της διακυβέρνησης.
«Τελειώνετε με τους νεκρούς και τους αρρώστους σας. Πρέπει να ξοδέψουμε»
Ο πρωθυπουργός απευθύνεται ειδικά στη νεολαία, αυτή που η «Δράση» του υπουργού του
δέρνει στα πάρκα, στις πλατείες και στην Βικτώρια, των χιλιάδων επισφαλών
μεταναστ(ρι)ών. Δεν τα καταφέρνει πολύ καλά, τελικά. Αλήθεια, αυτό είναι το καλύτερο
που μπορεί να κάνει για «την υγεία, τη ζωή και την ευημερία μας»; Ο στιγματισμός της
ανεμελιάς, όχι απλά ως «αιτία δεινών για την κοινωνία μας», αλλά ως εστία μολυσματικής
μετάδοσης; Τώρα, πίσω από το στραβό χαμόγελο ξεπροβάλλει το ξεδοντιάρικο στόμα ενός
γερασμένου κι ασθμαίνοντος καπιταλισμού. Πολύ θα ήθελε να συνεχίσει να εξαπολύει
πολέμους έξω από τα όρια του, για την εσωτερική ευφορία μιας εύθραυστης κοινωνικής
ειρήνης. Η ανικανότητά του, στη μέγιστη στιγμή της απόλυτης κυριαρχίας του, του καθιστά
σαφές πως δεν μπορεί: έχουν εξαντληθεί τα όριά του, όπως εξαντλήθηκαν και οι υπήκοοί
του. Αυτός ο φιλελεύθερος καπιταλισμός, το σύστημα κοινωνικών σχέσεων που πέρασε
νικηφόρο από όλους τους οικουμενικούς εμφυλίους πολέμους του 20ου αιώνα, έχοντας
ξοδέψει όλα τα όπλα και τις υποσχέσεις του ενάντια στους αποκλεισμένους του, στέκεται
μπροστά μας, με ένα παράταιρο κοστούμι, κι έχει να πει μόνο: Ξύπνα, δούλεψε, κατανάλωσε,
κοιμήσου. Με τρόπο διαπιστώνει ότι αρχίζουν να εξαντλούνται και οι καταναλωτ(ρι)ες του.
Στη Γαλλία οι οδηγίες προς τους πολίτες για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών
εκτελούνται με πολεμικές σειρήνες. Η κυκλοφορία, που εδώ απαγορεύεται από τις 12.30,
εκεί σταματάει στις 9. Είναι ταιριαστή η εικόνα των άδειων δρόμων των μητροπόλεων του

1
Τίτλος βιβλίου των Paco-Ignacio Taibo II και Subcomandante Marcos
2
https://www.youtube.com/watch?v=NgdOjK3Bn9E
μισού πλανήτη, σαν μετα-αποκαλυπτική σκηνή πυρηνικού ολέθρου, η καλύτερη έκφραση
της απουσίας του «λαού» από οποιαδήποτε κοινωνικοπολιτική διαδικασία του κεφαλαίου.
Πραγματικά, πώς θα φαίνεται στα μάτια του ιστορικού το κράτος που κόμπαζε για την
«ενότητα και την αποφασιστικότητα» του λαού του για τους εθνικούς πολέμους που διακήρυττε
την ώρα που το 80% της νεολαίας του δεν είχε διάθεση να εμφανιστεί καν σε αυτούς του
πολέμους; Τραγωδία ή Φάρσα; Ή, μάλλον, πρώτα σαν τραγωδία κι έπειτα σαν φάρσα;
Σήμερα, στην Αθήνα, το Παρίσι, το Σαντιάγκο, τη Μανίλα ή τη Μινεάπολη, όπως για
παράδειγμα, «[σ]το Λος Άντζελες το 1992 […] κάθε έφηβος στο δρόμο (ή από την ανάποδη,
κάθε αστυνομικός περιπολίας) ήξερε ότι η καταληκτική σύγκρουση καταφθάνει. Ανάμεσα
στους νέους και την πολιτική κυβέρνηση διανοίγονταν ολοένα και ευρύτερο χάσμα, που ήταν
προφανές ακόμα και στο λιγότερο ενημερωμένο παρατηρητή: Εβδομαδιαίες μαζικές
συλλήψεις, αναρίθμητοι ξυλοδαρμοί άοπλων νέων από την αστυνομία, αδικαιολόγητο
φακέλωμα των μαύρων νέων, ντροπιαστική άσκηση δικαιοσύνης με δύο μέτρα και δύο
σταθμά.» Οι αντιφάσεις που πιστεύαμε ότι θα εκραγούν εδώ και πάνω από μια δεκαετία
απλά φαίνεται να λιώνουν και να βουλιάζουν σε μια ατέλειωτη καθοδική σπείρα
ανομολόγητης βίας, όσο το πιο υπάκουο τμήμα των «μεσαίων τάξεων» της ελληνικής
κοινωνίας που συναινεί σ’ αυτή και το κρατικό μονοπώλιό της, κραυγάζει: «όχι στη βία».
Αυτοί που μιλάνε για την ασφάλεια της ειρήνης, κηρύσσουν μαζί με τα αφεντικά τους
πολέμους κάθε είδους: «Η βία […] έχει γίνει ζωτικό σημείο της αλήθειας και της
αυθεντικότητας του πολιτισμικού και κοινωνικού [μας] νοήματος. Όλο και περισσότερο,
φαίνεται πως όλο το κοινωνικά σημαντικό νόημα μπορεί να παραχθεί μόνο μέσα από την
αγωνία του πολέμου. Πόλεμοι κατά των ναρκωτικών, της τρομοκρατίας, των ασθενειών, του
καρκίνου, του AIDS, της φτώχειας, του εγκλήματος, της έλλειψης στέγης συγκροτούν το
ιδεολογικό υπόβαθρο για τις πιο εντοπισμένες μάχες για δικαιοσύνη, αλήθεια, λογοδοσία,
ανθρώπινα δικαιώματα κλπ»3
Δεν είναι πραγματικό το ερώτημα γιατί το ελληνικό κράτος αγοράζει όπλα δισ. Ευρώ που θα
παραδοθούν μόλις τελειώσει η «περίοδος της έντασης», για έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, που
όπως δείχνουν τα διαδοχικά «θερμά επεισόδια» των τελευταίων μηνών μεταξύ Ελλάδας και
Τουρκίας δεν πρόκειται να κρατήσει -αν γίνει- πάνω από 6 ώρες ή 3 έκτακτα δελτία
ειδήσεων και κάποια άρθρα «αποκαλυπτικής δημοσιογραφίας», κι όχι για ΜΕΘ, φάρμακα
και κλινικές, στον «πόλεμο (δεν είναι δική μας έκφραση αλλά όλων των ηγετών σε όλο τον
πλανήτη) εναντίον του αόρατου εχθρού» 4 . Γιατί θέλει να αυξήσει τη θητεία 18χρονων
παιδιών και όχι τον ανεπαρκή αριθμό γιατρών στα νοσοκομεία. Η απάντηση είναι τόσο
απλή όσο η δολοφονική βαρβαρότητα κάθε κράτους κι η συναίνεση του εθνικού κορμού
του, τόσο κυνική όσο η φράση του σφαγέα στον πάγκο του χασάπη: μόνο ό,τι έχει κέρδος
(οικονομικό ή/και γεωπολιτικό), είναι καλό. Και αν η καπιταλιστική οικονομία εγγυάται
μόνο την υγεία, τότε το κέρδος πρέπει να είναι και… υγειονομικό.
Ανάμεσα στα Rafale, τα F-35 και τις φρεγάτες, των «νέων αγορών του αιώνα», πέρασαν
απαρατήρητες οι άμεσες δαπάνες εκατοντάδων εκατομμυρίων για το «νέο φράχτη του
3
Neil L. Whitehead, The Cannibal War Machine, 2011: https://www.counterpunch.org/2011/07/01/the-cannibal-war-
machine/
4
. Η Ελληνική Βουλή συζήτησε τρία σενάρια πολεμικών εξοπλισμών, από 16 μέχρι 63 δισεκατομμύρια
στρατιωτικών εξοπλισμών4, ενώ οι αστυνομικές δυνάμεις καταστολής, μετά τον αντιμεταναστευτικό πόλεμο
στον Έβρο, κάνανε παραγγελίες εξοπλισμών που αποτελούν «ρεκόρ 20ετίας». https://vimapress.gr/egkrithike-
i-nea-domi-ton-enoplon-dynameon-me-diakommatiki-synainesi/ ,
https://www.kathimerini.gr/society/1080693/agora-tis-eikosaetias-gia-ta-mat/ .
Έβρου», «θερμικές κάμερες», «μη-φονικά όπλα» ήχου κλπ, τεθωρακισμένα,
συνοριοφύλακες, στον «μεγάλο αγώνα του έθνους» απέναντι στην «υβριδική απειλή» των
μεταναστ(ρι)ών. 5 Θυμόμαστε το «Μνημόνιο Διμοιρίας Καταστολής Πλήθους» 6 , το 2006,
που περιέγραφε αναλυτικά όλες τις διαθέσιμες τακτικές του ελληνικού στρατού και που
σήμερα εφαρμόζονται από το σύνολο των πολιτικών και στρατιωτικών μηχανισμών
ασφαλείας για την «θωράκιση των συνόρων». Τελικά, καταλαβαίνουμε πως κάπου μεταξύ
«Πολέμου κατά της Πανδημίας» και «Ελληνοτουρκικού Πολέμου», ο μόνος πραγματικός
πόλεμος στον οποίο συναίνεσε η ελληνική κοινωνία είναι ο διαρκής Πόλεμος κατά των
Μεταναστ(ρι)ών, στον οποίο κυριολεκτικά επενδύθηκαν όλα τα διαθέσιμα μέσα του
ελληνικού κράτους και της ΕΕ: νόμοι, δισεκατομμύρια, στρατόπεδα συγκέντρωσης,
στρατός-αστυνομία, φασίστες κάθε «τάγματος ασφαλείας».
Σε έναν κόσμο όπου τα πάντα μπορούν να κατανοηθούν μόνο με όρους εμπορεύματος μια
χαρακτηριστική φράση λέει: «αν δεν βλέπεις πουθενά το προϊόν, τότε το προϊόν είσαι εσύ».
Ο πάγκος του χασάπη μας περιμένει. Έχουμε ξεδιαλεχτεί ως κομμάτια κρέας· είτε για τα
κανόνια είτε για τις διαφημίσεις τους.
Το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι ένα κείμενο για τον Κορωναϊό. Αυτός υπήρξε μόνο η
αφορμή του καθημερινού μας Τρόμου. Αυτό είναι ένα κείμενο για τον Εχθρό. Και τις
διαφορές του ορισμού του μεταξύ των καταπιεστών και των καταπιεσμένων. Κάπως έτσι,
δεν ξεκινάει και ο Κλαούζεβιτς το «Περί Πολέμου»;

«Η Εξέγερση που Έρχεται» είναι ήδη Εδώ…

«Σε εκείνους που τα έχουν όλα, δεν έχω δει ποτέ οικογένεια να πηγαίνει στη θάλασσα για να γιορτάσει
μια πολιτική απόφαση, επειδή για κείνους η πολιτική δεν αλλάζει σχεδόν τίποτα […] οι κυρίαρχοι
μπορούν να παραπονιούνται για μια αριστερή κυβέρνηση […] για μια δεξιά κυβέρνηση, αλλά καμιά
κυβέρνηση δεν τους διαλύει ποτέ τα σωθικά, δεν τους τσακίζει ποτέ τη μέση, δεν τους κάνει ποτέ να
πάνε στη θάλασσα […] Είναι παράξενο, εκείνοι ακριβώς ασκούν την πολιτική ενώ η πολιτική δεν έχει
σχεδόν καμιά επίδραση στη ζωή τους. Για τους κυρίαρχους η πολιτική είναι συνήθως ζήτημα
αισθητικής: ένας τρόπος να σκέφτονται τον εαυτό τους, ένας τρόπος να βλέπουν τον κόσμο, να
συγκροτούν το πρόσωπό τους. Για εμάς ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου»
Édouard Louis, Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου

Το παρόν δεν χωράει κανέναν και καμία πλέον. Είναι τόσο πασιφανές, που περνά στα ψιλά.
Κυρίως, μπορούμε να καταλάβουμε αυτή τη διαπίστωση καλύτερα, γυμνή χωρίς καμιά
ωραιοποίηση, στην υστερική επιμονή με την οποία συζητάμε το πόσοι χωράνε εδώ κι εκεί,
στη χώρα μας ή την περιφέρειά μας, σε κάποιες αφανείς γωνίες των εύθραυστων πόλεών
μας ή στο κέντρο των φόβων μας, έπειτα από την καμπή μιας κρίσης. Οικονομικές κρίσεις,
προσφυγικές κρίσεις, κοινωνικές κρίσεις, πολιτικές κρίσεις, υγειονομικές κρίσεις, κρίσεις
για τις οποίες συμπεριφερόμαστε σα να μη συνέβησαν ποτέ ή να εμφανίστηκαν κάπου
αλλού αμέσως μόλις τελειώσει η καταμέτρηση των θυμάτων ή η απαρίθμηση των
ευκαιριών, συχνά και τα δύο την ίδια ώρα, με το ίδιο μέτρο.

5
https://www.lifo.gr/now/greece/299008/evros-thorakisi-me-oxyromatika-erga-kai-palies-sidirodromikes-rages-400-
neoi-synoriofylakes, https://bit.ly/34xP9pG, https://www.olympia.gr/amyna/schedio-aspida-gia-thraki-aigaio-me-20-
f-35-pyravlous-kai-1000-synoriofylakes/
6
http://www.iospress.gr/ios2006/ios20060723.htm
Είναι τόσες πολλές οι κρίσεις ώστε μπορούμε, πλέον ακόμα κι εμείς, με αρκετή
επιστημονική επάρκεια και ιστορική βεβαιότητα να πούμε ότι η κρίση είναι η κανονική
έκφραση της ομαλότητας της ζωής μας. Γι’ αυτό και ξεκινώντας να μιλήσουμε για την
«κρίση του κορωναϊού», αναγκαστήκαμε να θυμηθούμε την «κρίση του προσφυγικού» και
μάλιστα την ξαναβρήκαμε μπροστά μας μαζί με το «νέο γύρο οικονομικής κρίσης». Δεν
μπορέσαμε να αγνοήσουμε τη βαθύτατη σχέση μεταξύ τους, βλέποντας τον ορυμαγδό των
στατιστικών στοιχείων, των δυσοίωνων προβλέψεων, των Πράξεων Νομοθετικού
Περιεχομένου, της γενίκευσης των αρμοδιοτήτων της αστυνομίας σε βαθμό που όταν λες
κράτος εννοείς κυριολεκτικά τον ΜΑΤατζή, τον ΕΚΑΜίτη και τον ΕΠΟΠ.
Αν, είναι αλήθεια αυτό που γράφει ο Agamben, πως η κατάσταση εξαίρεσης είναι «η άμεση
απάντηση της κρατικής εξουσίας στις πιο ακραίες εσωτερικές συγκρούσεις», στον αντίποδα
της απειλής του εμφυλίου πολέμου7, κι αν κάθε επείγον πρόβλημα που συνιστά τη διαδοχή
επαναλαμβανόμενων κρίσεων συνοδεύεται από λόγους ασφαλείας οι οποίοι καθιστούν
επείγουσα την ανάγκη διαχείρισης καταστάσεων εξαίρεσης, τότε γύρω μας δεν υπάρχει
παρά μόνο η «νορμάλ» κανονικότητα μιας στρατιωτικής διαχείρισης. Μπορεί να φοράει
το κουστούμι του πρωθυπουργού στα διαγγέλματά του, τη γραβάτα του στρατηγικού
αναλυτή στις τηλεοπτικές αναλύσεις του ή το πουκάμισο και τη μάσκα του επιδημιολόγου
στις επιστημονικές τεκμηριώσεις του. Όμως η ορολογία είναι ίδια, είτε μιλάμε για την
«υγειονομική απειλή» των νέων στα πάρκα και τις πλατείες ή την «υγειονομική βόμβα» των
προσφύγων στη Μόρια, είτε για την «απειλή πτώσης των επιτοκίων», τους «εμπορικούς
πολέμους» ή την «ελληνοτουρκική σύρραξη». Το κοινό τους νήμα είναι η πολιτική
διαχείριση ενός πολέμου, που ισοδυναμεί με την πολεμική διαχείριση πολιτικών
προβλημάτων, χωρίς να μπορεί κανείς να διακρίνει τα όρια και τις διαφορές αυτών των
καταστάσεων.
Τελικά, ο πόλεμος είναι η μοναδική μορφή με την οποία μπορούμε να κατανοήσουμε το
πολιτικό νόημα κάθε συμβάντος σε ένα κόσμο όπου το συμβάν έχει χάσει κάθε πολιτικό
νόημα. Η παλιά μαρξική ρήση ότι ο πόλεμος είναι άμεσα συνυφασμένος με την οικονομία
και τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, με την ανάγκη του να επεκτείνει αγορές, να
καταστρέψει παραγωγικές δυνάμεις και να δημιουργήσει νέες, έχει γενικευτεί σε τέτοιο
βαθμό που έχει δημιουργήσει εντελώς καινούρια νοήματα. Ακολουθώντας την κυριαρχία
της οικονομίας πάνω στη σφαίρα της πολιτικής, ο πόλεμος πλέον είναι η υλική βάση ενός
κόσμου που παράγει θέαμα, εικόνες και μια καινούρια ηθική: την ηθική της επιλογής μεταξύ
ανθρώπινων ζωών, και μάλιστα σε τέτοια έκταση ώστε να «μη χρειάζεται» να εκδηλωθεί
καν ως μεγάλη (και ιδιαίτερη ή εξαιρετική) ένοπλη σύρραξη μεταξύ κρατικών
σχηματισμών. Πλέον, η μορφή του πολέμου είναι η πραγματική βάση κάθε πολιτικής
απόφασης διαχείρισης πληθυσμών εντός ή εκτός των συνόρων κάθε κράτους, αρκετές φορές
ακόμα και αδιακρίτως. Πόλεμος είναι η στρατιωτική παραγωγή καθημερινότητας, όταν
καθημερινά αναγνωρίζουμε ότι τίποτα άλλο δε μένει σαν ύστατη λύση για την επίλυση όλο
και μεγαλύτερων παγκόσμιων και τοπικών προβλημάτων παρά μόνο τα logistics, η ισχύς και
τα πρωτόκολλα των στρατιωτικών μηχανισμών ασφαλείας.

7
Giorgio Agamben, Κατάσταση Εξαίρεσης, μετάφραση Μαρία Οικονομίδου, εκδ. Πατάκη, 2006, σ. 13
 Η Μεγάλη Έκρηξη

«Η σπειροειδής μορφή της ατελείωτης συσσώρευσης κεφαλαίου καταρρέει προς τα μέσα από ένα μέρος
του κόσμου σε άλλο. Το μόνο πράγμα που μπορεί να το σώζει είναι ένας κυβερνητικά
χρηματοδοτούμενος και εμπνευσμένος μαζικός καταναλωτισμός από το τίποτα»
David Harvey

O ιός-πανδημία, με την κωδική ονομασία SARS-CoV-2 ή Covid-198, είναι η τρομακτική

εκδήλωση μιας μεγάλης έκρηξης που έχει ήδη συμβεί πολλούς μήνες, πολλά χρόνια ή και
πολλές δεκαετίες πριν, μίας μεγάλης έκρηξης της οποίας οι πρώτες αχτίνες του σκοτεινού
φωτός μόλις πρόσφατα έφτασαν σε εμάς.
Δεν είμαστε ειδικοί, ούτε στατιστικολόγοι, αισθανόμαστε όμως την οριστική αλλαγή
του κλίματος στην ατμόσφαιρα. Όλες οι αρνητικές δυναμικές του παγκόσμιου
καπιταλισμού και του συστήματος των εθνών-κρατών συμπυκνώθηκαν σε μια «τέλεια
καταιγίδα» 9 : η οικολογική κρίση 10 , η δημογραφική κρίση, η οικονομική κρίση, η κρίση
διακυβέρνησης, η κρίση των «μεταναστευτικών ροών», η γεωπολιτική κρίση,
μετατρέπονται, με αφορμή την πανδημία, σε μια «υγειονομική κρίση» με την ευρεία έννοια,
μια βιο-πολιτική κρίση της ικανότητας του καπιταλιστικού κράτους να εγγυηθεί τη ζωή των
πληθυσμών απέναντι στην αρρώστια και το θάνατο. Αυτή την βιοπολιτική κρίση,
«ψυχοπολιτική» όπως θα ισχυριζόταν ο Byung-Chul Han για να περιγράψει τις ακραίες
συνέπειες τις μεταμόρφωσης του πειθαρχικού βιοπολιτικού παραδείγματος σε άυλο
θεαματικό παράδειγμα γενικευμένου ελέγχου στις τριτογενοποιημένες κοινωνίες των
υπηρεσιών και της εικόνας, προσπαθεί να περιγράψει έντρομος ο Νουριέλ Ρουμπινί,
εκθέτοντας τους 10 λόγους της «μεγαλύτερης ύφεσης του 202011, στην οποία διαπλέκονται
τα γεωπολιτικά αδιέξοδα μεταξύ των μεγάλων μπλοκ, η κατάρρευση της κοινωνικής
συναίνεσης στο εσωτερικό του δυτικού κόσμου, οι οικονομικές αποτυχίες διαχείρισης της
οικονομίας και οι πιθανότητες ακόμα μεγαλύτερων περιβαλλοντικών και υγειονομικών
καταστροφών. Στην πραγματικότητα, αυτή τη τέλεια καταιγίδα, που διαπιστώνουμε
έκπληκτοι/ες σήμερα, δεν είναι παρά η φυσιολογική (sic) εξέλιξη των «ανέμων» του

8
SARS-CoV-2 είναι η κωδική ονομασία για τον ίδιο τον ιό. Covid-19 είναι η κωδική ονομασία για την πανδημία,
δηλαδή το -υπό κοινωνικές προϋποθέσεις- αποτέλεσμά του. Δεν είμαστε λοιμοξιωλόγοι ούτε θέλουμε να
«πουλήσουμε» «αντικειμενική» πολιτική «επιστήμη» ή «πολιτική» φιλοσοφία σαν απάντηση στην κυρίαρχη
πρόσληψη της «επιστημονικής ουδετερότητας» των φυσικών «επιστημών της ζωής». Δεν πιστεύουμε ότι το
πραγματικό δίλημμα είναι «ολοκληρωτισμός» ή «πανδημία», «περιστολή δικαιωμάτων» ή «κίνδυνος για τη ζωή».
Αντίθετα, αποδεικνύεται καθημερινά ότι είναι και τα δύο, μιας και το δίλημμα είναι, τελικά, οι καταπιεστές ή οι
καταπιεσμένοι. Θα επιμείνουμε, λοιπόν, στο όνομα «Covid-19», αφήνοντας τις λύσεις για τα εμβόλια, τα
αντιϊκά φάρμακα, τα σενάρια της πανδημίας σε αυτούς που γνωρίζουν καλύτερα από εμάς. Έχουν εξάλλου και
αυτοί τις δικές τους συγκρούσεις. Ο Χαρδαλιάς δεν βρίσκεται απέναντι στον Τσιόδρα, αλλά και οι δύο απέναντι
στον αποκλεισμένο και περιφραγμένο ωκεανό των προλεταρίων: γιατρών που μολύνονται και κινδυνεύουν ή
πεθαίνουν καθημερινά σε μια μάχη χωρίς στοιχειώδη μέσα σε νοσοκομεία-φέρετρα, μεταναστ(ρι)ών, εκτεθειμένων
και εξαντλημένων εργαζόμενων, έγκλειστων σε φυλακές, θυμάτων κακοποίησης.
9
Φράση που χρησιμοποιήθηκε από τον Slavoj Zizek σε δημόσια παρέμβασή του για τον Covid-19.
10
Έχει αναπτυχθεί μια πολύ σημαντική ερμηνεία της οικολογικής καταστροφής που φέρνει ο καπιταλισμός, και πως
αυτή συνδέεται με τη μετατροπή του ιού σε επιδημία και τελικά πανδημία απειλητική για τους πληθυσμούς. Βλ.
ενδεικτικά συνέντευξή του Rob Wallace εδώ: https://voidnetwork.gr/2020/03/21/coronoios-synenteuksi-
epidhmiologos-rob-wallace/). Ένα ενδιαφέρον κείμενο της Sonia Shah δημοσιεύτηκε στη Monde Diplomatique
(https://www.toperiodiko.gr/νομίζετε-ότι-για-τον-κορωνοϊό-φταίνε-τ/#.XolpIzdR1PΥ) . Για μια σύνοψη της
οικολογικής προβληματικής για τον Covid-19, βλ. https://www.enainstitute.org/wp-
content/uploads/2020/03/COVID-19_Kasimis_UPD_3.pdf
11
https://www.newmoney.gr/roh/diethni/nouriel-roumpini-i-anerchomeni-megali-ifesi-tou-
2020/?fbclid=IwAR2RnYWYjI-jvL1_wyX9n5c9sNX3S9Ek7ysgeoA-XU1eOLHnVhZDXx6l5z8
παγκόσμιου καπιταλισμού, μόνο που σήμερα δεν έχει μείνει καμιά προστασία σε ένα
περιβάλλον, που για τους/τις από κάτω είναι πια μόνο η «έρημος του πραγματικού».
Είναι, μάλιστα, σίγουρο ότι το σαρωτικό κύμα φτώχειας, ανεργίας και ψυχικής εξαθλίωσης
που συνοδεύει τον Covid-19 θα έχει περισσότερα θύματα από τον ίδιο 12 . Ήδη από τον
ΟΟΣΑ υπολογίζεται μείωση άνω του 2-3% στο ΑΕΠ πολλών καπιταλιστικών χωρών ανά
μήνα, και ειδικότερα τεράστιο πλήγμα στη βιομηχανική παραγωγή και την ιδιωτική
κατανάλωση, με καπιταλιστικές οικονομίες όπως η Ελλάδα να πλήττονται βαρύτατα. Η
επελαύνουσα οικονομική, κοινωνιολογική και ανθρωπολογική «πρωταρχική συσσώρευση»
και άρα ανθρωπλογική περίφραξη του ύστερου καπιταλισμού δεν εμφανίζεται μόνο στις
«τεχνολογικές καινοτομίες», από τις οποίες αποκλείονται δισεκατομμύρια ανθρώπων, στα
νέα ψηφιακά μοντέλα ελέγχου, την «τεχνολογική ανεργία» ή στην κερδοφόρα επέκταση του
τεχνο-βιομηχανικού συμπλέγματος άμυνας-ασφάλειας. Η θανατοπολιτική της είναι
παρούσα, ήδη σήμερα, όχι απλώς ως κυρίαρχη τάση, αλλά ως ζοφερή πραγματικότητα,
στους άγριους αριθμούς των θυμάτων της βιομηχανίας της υγείας. Φυματίωση, ελονοσία και
AIDS, προνομιακές ασθένειες των πιο αποκλεισμένων, φτωχών, «αποκλινόντων» και
περιθωριοποιημένων πληθυσμών του πλανήτη, αναμένεται να γνωρίσουν πρωτοφανή
έκρηξη με εκατομμύρια νεκρών, θαμμένες στην σκοτεινή πλευρά της «κρίσης του
κορωναϊού», που απορροφά τα κονδύλια της «Just-In-Time» βιομηχανίας υγείας και
φαρμάκων.13
Ας κάνουμε, όμως, μια μικρή στάση εδώ, για να διευκρινίσουμε κάποιες έννοιες και τη
συσχέτισή τους. Πώς μπορεί μια «υγειονομική» ή «πανδημική» κρίση να είναι τελική
αποτύπωση ή εκδήλωση μιας σειράς κρίσεων, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών,
γεωπολιτικών, κυβερνητικών; Δεν θέλουμε να καταφύγουμε σε εύκολες λύσεις. Ξεκινάμε
λοιπόν από μια «εμφυλιακή» διαπίστωση. Απέναντι στο ερώτημα του τρομοκρατημένου,
από την αόρατη μορφή της βιολογικής απειλής, ουδέτερου και ενωμένου υποκειμένου, που
επαναλαμβάνει υστερικά «δεν έχει σημασία πώς φτάσαμε ως εδώ. Το θέμα είναι τι κάνουμε
τώρα, όπως έχουν γίνει τα πράγματα» πρέπει να τεθεί ένα άλλο ασύμμετρο ερώτημα: «Δεν
είμαστε όλοι/ες το ίδιο, ούτε όλων μας η ζωή είναι διασφαλισμένη απέναντι στην έκθεση στον
κίνδυνο και την επισφάλεια. Τίποτα δεν μπορούμε να κάνουμε εμείς, αν πρώτα δεν
αναρωτηθούμε πώς φτάσαμε ως εδώ»· ο στεναγμός του καταπιεσμένου όντος, όμως αυτή
τη φορά όχι σαν σιγανός λυγμός προσαρμογής στην «αθλιότητα της φιλοσοφίας» με μια
υποταγμένη «φιλοσοφία της αθλιότητας». Έτσι μόνο μπορούμε να διαπιστώσουμε το
διχασμό των υποκειμένων μέσα στην ίδια κοινωνία.
Το βασικό ερώτημα που θέτει αυτή η κρίση, με τη μορφή του θανάτου γύρω μας, είναι
μάλλον το, οριστικά, αμετάκλητο και σκληρό: «Πώς φτάσαμε ως εδώ και η ζωή μας δεν
μετράει το ίδιο;». Αν κάναμε τον κόπο να κοιτάξουμε λίγο παραπέρα, στην Ιταλία14, στην

12
Βλ. ενδεικτικά https://bit.ly/3eN6iNV. Το ΔΝΤ μιλά για κρίση ίση ή μεγαλύτερη αυτής του 2008 και τη
«μεγαλύτερη εκροή κεφαλαίων στην ιστορία»: https://www.capital.gr/diethni/3440118/dnt-erxetai-ufesi-opos-tou-
2008-i-kai-xeiroteri-i-megaluteri-ekroi-kefalaion-stin-istoria-stis-anaduomenes. Ο Γ.Γ του ΟΟΣΑ δηλώνει ότι από
αυτήν, οι καπιταλιστικές οικονομίες θα κάνουν να ανακάμψουν «πολλά χρόνια». Goldman Sachs και Morgan
Stanley γράφουν για συρρίκνωση του ΑΕΠ των ΗΠΑ τους αμέσως επόμενους μήνες κατά 24-30%, αρνητικό ρεκόρ
74 ετών: https://bit.ly/3jnf1d7. H Deutsche Bank μιλά για συρρίκνωση του ΑΕΠ της ευρωζώνης κατά 22,4%:
https://bankingnews.gr/index.php?id=489050 .
13
https://bit.ly/3l6SW2M. Επίσης, άρθρο του M. Davis, στην αρχή της πανδημίας, για τα βασικά χαρακτηριστικά
του παραγωγικού μοντέλου της βιομηχανίας υγείας, που μας έφεραν εδώ: https://bit.ly/3dyjEhv
14
https://www.alfavita.gr/kosmos/316455_italia-ta-anoihta-ergostasia-eythynontai-gia-ti-megali-diaspora-toy-
koronoioy?fbclid=IwAR1IuqVvxhL4Q-1GHMlifNwfjqMempBj8sHKqNLTv-
Ισπανία15 ή στις ΗΠΑ16, αν αντί να μετράμε θανάτους σε πίνακες από site17 παπαγαλίζοντας
τις πατρικές απειλές του κράτους για πειθαρχία σκεφτόμασταν λίγο καλύτερα το πραγματικό
νόημα του τύπου «προσδόκιμο ζωής πλην 2 έτη»18 για την επιλογή αυτών που θα λάβουν
ιατρική φροντίδα στις ΜΕΘ, αν αναρωτιόμασταν τι πραγματικά σημαίνει η στατιστική
αποτύπωση: «93 κρούσματα, 23 πρόσφυγες», τότε θα βλέπαμε ότι το ουδέτερο management
της πανδημικής κρίσης, επιστημονικά εξελιγμένο από τα διδάγματα του SARS, του MERS,
του Ebola, τις πρακτικές του CDC ή του ΚΕΕΛΠΝΟ, τα συμπεράσματα της FEMA από τον
τυφώνα Κατρίνα το 200619, δεν είναι τίποτα άλλο από μια επιλογή πληθυσμών με κριτήριο
την παραγωγή και την κατανάλωση. Αυτό εξάλλου, είναι η εξέλιξη της «πολιτικής
οικονομίας» στα σημερινά της επίπεδα: η κυβερνητική υποκατάσταση της πολιτικής
θεολογίας, για τη νομιμοποίηση μιας νέας μεθόδου διαλογής αυτών που θα ζήσουν και
αυτών που θα πεθάνουν.
Γιατί νιώθουμε έκπληξη, λοιπόν, για το γεγονός ότι η «διαλεκτική της κρίσης» φαίνεται σαν
μια σειρά μολύνσεων και μεταθέσεων, που ξεκινάνε από την αναστάτωση στους
τακτοποιημένους αριθμούς της οικονομικής πολιτικής για να καταλήξουν στο χάος της
τακτοποιημένης μας ζωής και των δεικτών της υγείας μας; Ίσως γιατί δεν ήταν ποτέ αυτό
αλλά το αντίθετό του, η ζωή που εγκαταλείψαμε στην καθημερινή μας μιζέρια για να
γίνουμε μηχανές μικροαστικής ασφάλειας. Οι σκελετοί που «βγαίνουν (ακόμα μια φορά)
από την ντουλάπα», δεν είναι τίποτα άλλο από την απόδειξη ότι το χάος που «κρύβεται
κάτω από την επιφάνεια της τάξης» πλέον δεν μπορεί πλέον να κρυφτεί. Ότι «δεν υπάρχει
θάνατος μέσα στους κόλπους της Βιοεξουσίας: υπάρχει μόνο φόνος που κυκλοφορεί». Ότι
είμαστε οι επιζώντες των στατιστικών που μας πετούν αυτάρεσκα στα μούτρα καθημερινά
οι ειδικοί, αυτών στις οποίες «ένα ολόκληρο πλέγμα αιτιοτήτων συνδέει στις μέρες μας τον
κάθε ζωντανό με το σύνολο των νεκρών που απαιτεί η ίδια η επιβίωσή του»20. Σε μια τέτοια
στρατιωτική επιχείρηση, σε παγκόσμια κλίμακα, που διεξάγεται πλέον απροκάλυπτα
στερώντας μας το επί δεκαετίες προνόμιο να κάνουμε πως δεν γνωρίζαμε την ύπαρξή της,
δεν μπορούμε να αποφεύγουμε πια το πραγματικό δίλημμα: με τους μισθοφόρους ή με
τους κυνηγημένους;

Hj_b6ZouT_4nqLOyg και https://www.tanea.gr/2020/03/10/inbox/to-tragiko-dilimma-ton-giatron-stin-italia-soste-

tous-neoterous/
15
https://www.ethnos.gr/kosmos/95980_koronoios-ispania-brikan-ilikiomenoys-nekroys-kai-monoys-se-girokomeia
16
https://www.nytimes.com/interactive/2020/03/15/business/economy/coronavirus-worker-
risk.html?fbclid=IwAR29GxdOGaKl2gIAzOCxVDu2RMCSL4u-_4DAW9lSOT9T2aMaUCcFSIvKdaI
17
https://www.worldometers.info/coronavirus/
18
https://www.tanea.gr/2020/03/10/inbox/to-tragiko-dilimma-ton-giatron-stin-italia-soste-tous-
neoterous/ και https://www.voria.gr/article/ellinida-giatros-sti-gallia-archise-i-epilogi-asthenon-stis-meth
19
https://training.fema.gov/hiedu/docs/federal%20em%20policy%20changes%20after%20katrina.pdf
20
Tiqqun, Εισαγωγή στον εμφύλιο πόλεμο, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, 2011, σελ. 60
 Το μεγάλο Αδιέξοδο και η Πρακτική (θεωρία) του Πολέμου

«Όταν απεικονίζαμε τις γενικές φάσεις της εξέλιξης τον προλεταριάτου, παρακολουθήσαμε τον λίγο-
πολύ κρυφό εμφύλιο πόλεμο μέσα στην υπάρχουσα κοινωνία, ως το σημείο που o πόλεμος αυτός
ξεσπάει πια σε απροκάλυπτη επανάσταση και το προλεταριάτο ανατρέπει βίαια την αστική τάξη για να
εγκαθιδρύσει την κυριαρχία του»
Marx - Engels, Κομμουνιστικό Μανιφέστο

Θα πρέπει, λοιπόν, κι ίσως τώρα πια μπορούμε, να ανασυγκροτήσουμε μια τελική ιστορία
της σύγχρονης δομικής κρίσης, με τρία βασικά χρονικά ορόσημα: 1973, 2008, 2020. Λίγο
πριν και λίγο μετά από κάθε νέο ξέσπασμα καπιταλιστικής κρίσης διαμορφωνόταν πάντοτε
ένας νέος κύκλος κοινωνικού πολέμου και εκρηκτικών αντιστάσεων, προωθώντας την
εξελικτική αναπροσαρμογή του καπιταλιστικού κράτους απέναντι στους κοινωνικούς
αγώνες των καταπιεσμένων, και τη μετάθεση των αντιφάσεων του καπιταλιστικού
συστήματος σε όλο και πιο διεθνοποιημένους ορίζοντες άμυνας/ασφάλειας, οικονομικής
ανάπτυξης, κοινωνικής αναπαραγωγής και διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Ήδη από το
1970, παρατηρούνται από διεθνείς οργανισμούς και αναλυτές όλα τα σημάδια της
δομικής κρίσης που χαρακτηρίζουν και θα χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο καπιταλισμό
πλέον μόνιμα, από την κρίση της παραγωγικής και αναπτυξιακής δυναμικής, με την
«τριτογενοποίηση» και τη «χρηματιστικοποίηση» της οικονομίας, μέχρι την έκρηξη της
κοινωνικο-οικονομικής ανισότητας αλλά και του ιδιωτικού και δημόσιου χρέους. Η κρίση,
η ύφεση, η στασιμότητα αναμενόταν να συνεχιστεί και τις επόμενες δεκαετίες, ανεξάρτητα
από τον Covid-1921.
Αν ακολουθήσουμε την ιστορία αυτής της διαρκώς μετατοπιζόμενης ριζικής κρίσης του
σύγχρονου καπιταλισμού, παρατηρούμε ότι κάθε κύκλος της δομικής κρίσης φαίνεται να
έχει όλο και μεγαλύτερη έκταση, όλο και μεγαλύτερη ένταση. Έτσι μπορούμε να
διανοηθούμε ένα «σπιράλ θανάτου» του καπιταλισμού ως άλλη όψη της ανάπτυξης και
ωρίμανσής του, ως πραγματική κίνηση της ιστορίας του. Η οικονομική κρίση του 2008 ήταν
μεγαλύτερη σε έκταση και σε ένταση από την οικονομική κρίση του 1973. Αυτή η
ακατάληπτη αφήγηση ταυτόχρονης «ανάπτυξης και κρίσης» του κράτους και του
κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, αυτό το «βούλιαγμα προς τα μέσα» που είναι η
μορφή κάθε εκρηκτικής αντίφασης, τώρα που το κεφάλαιο έχει γίνει η μορφή των
ανθρώπινων και κρατικών σχέσεων για πρώτη φορά σε όλο τον πλανήτη, τώρα που τα
κράτη και οι συμμαχικοί οργανισμοί τους έχουν επεκτείνει τη δικαιοδοσία τους σε κάθε
γωνία της γης στο όνομα της ανάπτυξης του κεφαλαίου, μπορεί να κατανοηθεί μόνο αν
δίπλα στην επίσημη ιστορία της «παγκόσμιας προόδου» μπορέσουμε να δούμε την,
ανεπίσημη και απωθημένη, «αντιϊστορία» της, την ιστορία της αδυνατότητάς της. Δίπλα στη
μεγάλη και σταθερή αφήγηση της ανάπτυξης και της κυριαρχίας, τη συγκεντροποίηση, την
ενοποίηση, τον εξορθολογισμό και την επέκταση, πρέπει να δούμε το αυξανόμενο και
περίπλοκο, χαοτικό, πλήθος έκτακτων πρακτικών, πρόσθετων μηχανισμών, στρατιωτικών
και αστυνομικών επεμβάσεων που χρειάζεται προκειμένου να επιβιώσει ο μύθος. Η τωρινή

21
Βλ. ενδεικτικά εκθέσεις ΔΝΤ (http://www.imf.org/external/pubs/ft/sdn/2015/sdn1503.pdf) και ΟΟΣΑ
(http://www.oecd.org/eco/growth/OECD-2015-The-future-ofproductivity-book.pdf), καθώς και αναλύσεις όπως των
Robert Brenner και Michael Roberts. Για το καπιταλιστικό «στάσιμο» κράτος που αναδύεται παρακμιακά από τη
μακροχρόνια δομική κρίση οικονομικής δυναμικής, κρατικών οικονομικών και γεωπολιτικής ισορροπίας, βλ.
ανάλυση του Gopal Balakrishnan, http://leninreloaded.blogspot.com/2011/11/gopal-balakrishnan.htm
κρίση του 2020 βρίσκει τα καπιταλιστικά κράτη εξουθενωμένα από την αντιμετώπιση της
κρίσης του 2008, φορολογικά αδύναμα, δημοσιονομικά υπερχρεωμένα, γεωπολιτικά σε
στρατηγικό αδιέξοδο, ανάμεσα σε μια στρατιωτικά και θεσμικά ισχυρή αλλά παρακμάζουσα
Αμερική, και σε μια ηγεμονική αλλά περιορισμένη από το διεθνές σύστημα επενδύσεων και
αδύναμη να αναλάβει, για λογαριασμό του παγκόσμιου συστήματος καπιταλιστικών
σχέσεων, τον ρόλο της ηγεμονικής ατμομηχανής, Κίνα.
Είναι λογικό η κρίση να εντείνει τον διακρατικό ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων
καπιταλιστικών δυνάμεων, στη μορφή του «εμπορικού πολέμου» για το εμβόλιο 22 , στη
μορφή των επερχόμενων στρατιωτικο-οικονομικών ανταγωνισμών μεταξύ ΗΠΑ και
Κίνας23, στη μορφή της κλιμάκωσης μεταξύ του πολέμου των μεγάλων και εξωστρεφών
επιχειρήσεων, που αναζητούν με αγωνία διέξοδο για την κερδοφορία τους. Όμως οι
καπιταλιστικές δυνάμεις οδηγούνται σε ανταγωνισμούς που δεν μπορούν να
καταλήξουν στην οριστική στρατιωτική και οικονομική επικράτηση κανενός γεω-
οικονομικού μπλοκ, δεν μπορούν να πετύχουν μια επαρκώς μεγάλη καταστροφή
κεφαλαίων και μια αναγέννηση των επενδύσεων στη «πραγματική οικονομία». Έτσι οι
διακρατικοί ανταγωνισμοί παίρνουν τη μορφή συχνά μάταιων και ατέρμονων «υβριδικών
πολέμων», με τα καπιταλιστικά κράτη να αξιοποιούν τους εμφύλιους πολέμους ή τις
κρίσεις στο εσωτερικό των κρατικών αντιπάλων και να επιστρέφουν ξανά στον εμφύλιο
πόλεμο στο εσωτερικό τους. Έχουμε περιγράψει αυτό τον νέο κοινωνικό πόλεμο, τον
σύγχρονο μιλιταρισμό, που διαπερνά τα στρατιωτικά και αστυνομικά δόγματα όλων των
καπιταλιστικών κρατών όλο και περισσότερο, και φυσικά την Ελλάδα στο «σταυροδρόμι
των ηπείρων» της Νοτιοανατολικής Μεσογείου24.
Υπάρχει ένα ριζικά διαφορετικό στοιχείο στη σημερινή κατάσταση, σε σχέση με το -όχι και
πολύ μακρινό- παρελθόν, το οποίο η σκέψη του μεγαλύτερου μέρους του κινήματος δεν έχει
καταφέρει να ακολουθήσει, παγιδευμένο ακόμα μέσα στα παλιά δίπολα
"φασισμός/δημοκρατία", " πόλεμος/ειρήνη", "επανάσταση/μεταρρύθμιση", "κατάληψη του
κράτους/κοινωνικοποίηση του κεφαλαίου", "κανονικότητα/κατάσταση εξαίρεσης". Μέσα σε
αυτή την διανοητική παγίδα του παρελθόντος, ακόμα και στα πιο απλά του στοιχεία, το
«αληθινό (δεν) είναι πια (παρά) μια στιγμή του ψεύτικου», αφού δεν μπορεί να κατανοηθεί
το γεγονός ότι η ήττα των μεγάλων επαναστάσεων και των εξεγέρσεων του 20ου αιώνα
παρήγαγε μια νέα σύνθεση κράτους και κεφαλαίου, η οποία δεν είναι μόνο αδύνατο να
νικηθεί με την κατάληψη ενός ή άλλου μηχανισμού της, όπως κάποτε πίστεψαν οι
επαναστάτ(ρι)ες.
Μαζί, λοιπόν, με την πρωτοφανή επικράτηση ενός συστήματος, του καπιταλισμού,
παγκόσμια, για πρώτη φορά στην ιστορία, έχουμε το, επίσης, πρωτοφανές αποτέλεσμα το
κράτος να μην είναι Κύριος της πολεμικής μηχανής που υπέταξε για τους σκοπούς του, κατά
το 18ο, τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Πλέον, όπως το θέτει ο Holland, το 2012, «η πολεμική
μηχανή [...] έχει ξεφύγει από τον εναγκαλισμό του κράτους και τώρα το εμπεριέχει», έτσι ώστε
πια το κράτος να υπηρετεί τα καπιταλιστικά δεδομένα και τις προϋποθέσεις του κεφαλαίου,
απλά σαν ένα μεταβλητό μοντέλο εφαρμογής.

22
https://marginalia.gr/arthro/to-emvolio-gia-ton-koronoio-ston-emporiko-polemo-ipa-germanias/
23
https://www.euro2day.gr/specials/topics/article/2015503/pos-h-covid19-anatrepei-tis-oikonomikes-isorropies.html
24
http://diktiospartakos.blogspot.com/2018/10/o_98.html
Αυτή η αλλαγή σκοπών έχει αλλάξει ριζικά το πεδίο της ταξικής πάλης και τη σχέση της
εθνικής της βάσης με το διεθνές περιβάλλον σε κάτι άλλο, ριζικά διαφορετικό από την παλιά
«μετατροπή του εθνικού πολέμου σε εμφύλιο», χωρίς να χαθεί τίποτα από την πρωταρχική
της ουσία. Αυτό, όμως, που αναποδογυρίστηκε τελείως είναι το παλιό απόφθεγμα του
Κλαούζεβιτς πως «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα» που αποτέλεσε τη
βάση της αντάρτικης λειτουργίας των επανστατ(ρι)ών, της μετατροπής των ειρηνικών
μέσων της ταξικής πάλης σε ανοιχτό κοινωνικό πόλεμο και τη χρήση των όπλων του
κράτους για την ανατροπή του. Παλιά, οι επαναστάτ(ρι)ες ντύνονταν αντάρτες και
αντάρτισσες, μια επαναστατική μορφή της πολεμικής μηχανής, ώστε να ανατρέψουν το
κράτος και να συγκρουστούν με το κεφάλαιο και τους γενικούς νόμους του καπιταλισμού.
Σήμερα, το ίδιο το κεφάλαιο ντύνεται μισθοφόρος, ιδιώτης εργολάβος του πολέμου,
τεχνικός ασφάλειας και άμυνας ή ένοπλος μαφιόζος, υπαγορεύοντας εντολές στον τάδε ή
δείνα κρατικό μηχανισμό, υποδεικνύοντας στο κράτος και στο πολιτικό του προσωπικό το
«γενικό συμφέρον» της αντικειμενικής του κίνησης, προκειμένου να εγκαταστήσει νέα
πεδία κέρδους πάνω στα ερείπια των παλιών, να βρει νέες αποδοτικές μορφές αξιοποίησης.
Σήμερα, το ίδιο το κεφάλαιο, κλέβει τη μορφή του αντάρτη για να ντυθεί «κανίβαλος»
ανάλωσης ανθρώπινων μονάδων στο όνομα της κρατικής συνέχειας· μια κανιβαλική μηχανή
πολέμου στην οποία το κεφάλαιο είναι τα ζωτικά της όργανα και το κράτος το νευρικό της
σύστημα: «Κρατική πολιτική και διπλωματία, ακόμα και ο ίδιος ο πόλεμος είναι τώρα, απλά,
η συνέχιση της συσσώρευσης του κεφαλαίου με άλλα μέσα. Ο στόχος της παγκόσμιας
καπιταλιστικής μηχανής του πολέμου [...] δεν είναι πλέον ο θερμός πόλεμος25 (σαν μέσα προς
σκοπούς που τίθενται από το κράτος) αλλά η ίδια η καπιταλιστική συσσώρευση, η οποία [...]
πήρε τη μορφή του ψυχρού πολέμου αποτροπής, μέσα στον οποίο το κρατικά ελεγχόμενο
σύστημα πρόνοιας και το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα άρχισαν να λειτουργούν σαν
κάτι περισσότερο από πολιτικά μέσα στην υπηρεσία τελικά οικονομικών σκοπών».26

25
Αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι θερμοί πόλεμοι δεν συμβαίνουν πια. Το αντίθετο. Εμφύλιες συγκρούσεις, θερμά
επεισόδια, πόλεμοι μικρής ή μεγάλης έκτασης, καταστροφές ολόκληρων περιοχών και πληθυσμών, ποτάμια
προσφύγων και εκατόμβες ανθρώπων πλέον γενικεύονται. Διαπλέκονται με πολυεθνικές στρατιωτικές αποστολές
"ειρηνευτικού χαρακτήρα", διεθνείς επεμβάσεις "για την αποτροπή του πολέμου, επιχειρήσεις "αντιεξέγερσης" και
κάθε λογής πολέμους που "δεν είναι ακριβώς πόλεμοι", όπως τον "πόλεμο κατά των ναρκωτικών", τον "πόλεμο κατά
της τρομοκρατίας", τον "πόλεμο ενάντια στις ασθένειες", τη φτώχια κλπ. Το εντυπωσιακό αποτέλεσμα αυτής της
"επιχείρησης" είναι ότι ταυτόχρονα τα πάντα εμφανίζονται ως πόλεμος που μπορεί να συμβεί ανά πάσα, όμως
ταυτόχρονα ο μεγάλος Πόλεμος, είναι κάτι που περιμένουμε να έρθει, απωθώντας την ίδια τη στρατιωτικοποιημένη
πραγματικότητα του πολέμου γύρω μας... Αυτή η λειτουργία μπορεί να ονομαστεί ως αυτό που είναι:
Κανονικοποίηση, και η τρομακτική της επίπτωση είναι ότι μπορεί εύκολα, και με ένα γλίστρημα στις έννοιες τόσο
μικρό όσο ένα καθημερινό παραπάτημα, να μας μετατρέψει σε αναλώσιμο υλικό ενός πολέμου που εμφανίζεται στις
ίδιες μας τις καθημερινές ζωές, κυριολεκτικά "από το πουθενά". Κάτι βασικό μας διέφυγε: Περιμέναμε να είναι η
καπιταλιστική συσσώρευση το αποτέλεσμα του μεγάλου πολέμου, όμως αντίθετα συνέβη ο πόλεμος να είναι ένα
ακόμα μέσο της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Αν, λοιπόν, αναρωτηθούμε, όπως η κλασική κωμωδία του
Hollywood, "τι έκανες στον πόλεμο (μπαμπά);", τότε θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι απλώς τον είδαμε στην
τηλεόραση, ενίοτε τον χειροκροτήσαμε και όταν τον είδαμε να συμβαίνει περίπου στις γειτονιές μας- κρυφτήκαμε.
Θα θυμηθούμε, σίγουρα, μέσα στο 2ο κύκλο της κρίσης του Covid-19 ότι 9 στους 10 ηγέτες οποιουδήποτε κράτους
στον κόσμο πλήχθηκε από τον SARS-CoV-2 ή μπήκε σε lockdown, αποκάλεσαν αυτήν την κρίση "Πόλεμο απέναντι
σε ένα Αόρατο Εχθρό", βάζοντας ένα ιό στο πάνθεον των παγκόσμιων τρομοκρατών· από τον Carlos "το τσακάλι"
ως τον Bin Laden και τον ISIS...
26
Εδώ μπορούμε να συμπληρώσουμε κι ένα ακόμα απόσπασμα από το ίδιο βιβλίο: «[Σ]ε τελική ανάλυση, όμως,
φτάνουμε σε ένα σημείο καμπής όπου η ταχύτητα και η δύναμη του κεφαλαίου [...] ξεπερνά τη δύναμη του κράτους
να υπερκωδικώσει κωδικοποιημένες ροές· κι έτσι τα κράτη γίνονται απλά μοντέλα πραγματοποίησης και χώροι
επανεδαφικοποίησης της καπιταλιστικής αξιωματικής, η οποία τώρα εκτείνεται σε όλη τη γη. Τα κράτη, τώρα,
αντικαθιστούν τις πόλεις σαν στοιχεία ενός πολύπλοκου και αντιφατικού δικτύου παγκόσμιας -αντί περιφερειακής ή
εθνικής- έκτασης, μέσα στην οποία επίσης λειτουργούν σαν κινητοί κόμβοι που επιτρέπουν τη σύγκριση εθνικών
νομισμάτων στον λευκό τοίχο των παγκόσμιων αγορών, υπηρετώντας το χρηματιστικό κεφάλαιο. Εντωμεταξύ, η
μαύρη τρύπα της υποκειμενοποίησης των πληθυσμών ανοίγει το δρόμο στην αναγέννηση ενός μηχανιστικού
Έτσι, λοιπόν, αν μια οριστική στρατιωτική και οικονομική επικράτηση έναντι των κρατικών
αντιπάλων είναι σήμερα για τις καπιταλιστικές δυνάμεις από δύσκολη έως αδύνατη ή -
ακόμα περισσότερο- αν δεν αποτελεί καν μια αποτελεσματική επιλογή ή μια σοβαρή
εναλλακτική, είτε για την κυριαρχία των κρατικών μηχανισμών είτε για αυτή του
παγκόσμιου κεφαλαίου, η «εκούσια» γενίκευση της αδυναμίας των καπιταλιστικών κρατών
για οριστική επικράτηση σε έναν «κλασικό πόλεμο» μετασχηματίζεται σε ένα νέο
συμβόλαιο των κυρίαρχων τάξεων, που επιδιώκουν να υποτάξουν κάτω από την
καπιταλιστική αυτοκρατορία το μεγαλύτερο κομμάτι της ανθρωπότητας, ανταγωνιζόμενες
μεταξύ τους για το πόσο δυτική ή ανατολική, και σε ποιές δοσολογίες, θα είναι η
πρωτεύουσα και η κυρίαρχη περιφέρεια της Αυτοκρατορίας του Κεφαλαίου. Αν η
οικονομική κρίση του καπιταλισμού διευρύνεται και εντείνεται, αντίστοιχα διευρύνεται
και εντείνεται η διακρατική συνεργασία καταστολής και εκμετάλλευσης, που
συμπληρώνει πια, ως αναπόσπαστο κομμάτι του τον διακρατικό ανταγωνισμό: η κρίση
του 2008 αντιμετωπίστηκε από τα καπιταλιστικά κράτη με μια ασύγκριτα μεγαλύτερη
διακρατική συναίνεση, σε σχέση με τη κρίση του 1929, στο πλαίσιο φορέων όπως οι G8 και
οι G20, στο πλαίσιο διατραπεζικών και διακρατικών συμφωνιών. Ακολούθησε, με τη
συναίνεση ή ανοχή όλων των μεγάλων δυνάμεων, η παγκόσμια επίθεση του κεφαλαίου στην
εργατική τάξη, η ανταλλαγή πληροφοριών για την καταστολή των κοινωνικών κινημάτων
σε Μ. Ανατολή, Αφρική, Ευρώπη και Αμερική, η επέμβαση στη Λιβύη το 2011. Τώρα
παρακολουθούμε ένα ακόμη επεισόδιο της εξέλιξης αυτής της διακρατικής συνεργασίας
στον κοινωνικό πόλεμο: η Αυτοκρατορία του Κεφαλαίου συσπειρώνεται απέναντι στις
ορδές των βαρβάρων, των μολυσμένων και «ατομικά ανεύθυνων», κυρίως απέναντι στους
φτωχούς, τις πιο καταπιεσμένες και καταπιεσμένους,. Με αφορμή την πανδημία, ο κρατικός
και εργοδοτικός λογαριασμός είναι σαφής και ακούγεται τελεσίδικος: «έχουμε πόλεμο» και
«πολεμική οικονομία» άρα απολύσεις, μειώσεις μισθών, αναδιαρθρώσεις επιχειρήσεων,
μικρά επιδόματα με αντάλλαγμα την εμπιστοσύνη στα κυβερνητικά κόμματα, «δωρεές
μασκών» από μεγαλοεπιχειρηματίες ώστε να φύγει από την κοινωνική ατζέντα το
πραγματικό ζήτημα: να πληρώσουν επιτέλους αυτοί την κρίση.
Το κατεξοχήν εργαλείο αντιμετώπισης της πανδημικής κρίσης, αυτό της «κοινωνικής
αποστασιοποίησης», παρουσιάζει όλο «το μεγαλείο» της ουσίας του στην «κοινωνική
συναίνεση» για τον «πόλεμο κατά των μεταναστών», μετά το Αιγαίο και τον Έβρο στα
στρατόπεδα συγκέντρωσης, στη Μόρια και αλλού, και στην «κοινωνική συνενοχή» της
«ορθολογικής εγκατάλειψης» των μη αξιοποιήσιμων ανθρώπων σε γηροκομεία και
σανατόρια, τα οποία (στο Βέλγιο για παράδειγμα) μετατράπηκαν σε τάφους περίπου ενός
ανά δύο «τροφίμων». Η συνενοχή του πιο καταπιεσμένου μέρους του πληθυσμού στα
κρατικά μέτρα θανατοπολιτικής, στο όνομα της «αντικειμενικότητας της απειλής»,

υπολείμματος καθυπόταξης της εργασίας των δούλων από την πρώτη μεγα-μηχανή αιχμαλώτισης και συσσώρευσης,
το Δεσποτικό Κράτος. Καθώς οι υποκειμενοποιημένοι εργάτες χρησιμοποιούν τεχνικές μηχανές στη διαδικασία
παραγωγής εμπορευμάτων, εργάτες και καταναλωτές υποδουλώνονται μηχανιστικά όταν αυτοί -ή, μάλλον, διάφορα
κομμάτια των δραστηριοτήτων τους- γίνονται μέρη μιας κοινωνικής μηχανής αφιερωμένης στη συσσώρευση του
κεφαλαίου οπουδήποτε και παντού εντός της κοινωνικής ζωής [...] Σε αυτό το πλαίσιο, καθώς το τωρινό παγκόσμιο
κεφάλαιο περικλείει τα κράτη ως μοντέλα πραγματοποίησης της ιδιωτικής συσσώρευσης, το καθεστώς της
υποκειμενοποίησης εμφανίζεται σαν ένα απλό μεταβατικό στάδιο μεταξύ της πρώτης μεγα-μηχανής αιχμαλώτισης,
τον Δεσποτισμό, και της δεύτερης, που είναι ο παγκόσμιος καπιταλισμός καθαυτός, όπου και οι δύο λειτουργούν
μέσω της μηχανιστικής υποδούλωσης.» (Eugene Holland, Deleuze and Guattari's 'A Thousand Plateaus': A Reader's
Guide, Bloomsbury)
συμβαδίζει με τη βύθιση σε μια ολοένα και μεγαλύτερη κρίση, σε ένα ολοένα και
μεγαλύτερο αδιέξοδο.

Ο μεγάλος Πόλεμος και η Πρακτική (θεωρία) της Ταξικής Πάλης

«Πριν ακόμη κάνει ορμητικώς την εμφάνισή του στο προσκήνιο του αιώνα μας, το ποτάμι της
βιοπολιτικής, που σέρνει μαζί του τη ζωή του homo sacer, ρέει υπογείως, αλλά δίχως σταματημό. Ως
εάν, αρχίζοντας από ένα ορισμένο σημείο, κάθε αποφασιστικό πολιτικό συμβάν να είχε πάντοτε δύο
όψεις: οι χώροι, οι ελευθερίες και τα δικαιώματα που τα άτομα κατακτούν στη σύγκρουση τους με τις
κεντρικές εξουσίες προετοιμάζουν κάθε φορά ταυτοχρόνως μια σιωπηρή, αλλά αυξανόμενη εγγραφή
της ζωής τους στην κρατική τάξη, προσφέροντας έτσι ένα νέο και ακόμη πιο τρομακτικό έρεισμα στην
κυρίαρχη εξουσία από την οποία επιθυμούσαν να απελευθερωθούν»
Agamben, Homo Sacer

Έχει ειπωθεί συχνά ότι η διακρατική συνεργασία, ως οικονομική και γεωπολιτική

αναγκαιότητα, έρχεται να περιορίσει δραματικά την κυριαρχία του καπιταλιστικού έθνους-
κράτους. Θα λέγαμε, πιο σωστά, ότι η διακρατική συνεργασία περιορίζει τα καπιταλιστικά
έθνη-κράτη στον αναγκαίο σύγχρονο ρεαλισμό του κοινωνικού πολέμου από τη μεριά των
αφεντικών. Δηλαδή, για να μπορέσει ένα καπιταλιστικό κράτος να τα βγάλει πέρα στο
σύγχρονο εσωτερικό και εξωτερικό ανταγωνισμό, θα πρέπει να υπαχθεί συνειδητά σε
ευρύτερες ανταγωνιστικές, πολυεθνικές ολοκληρώσεις του κεφαλαίου, με κάποιο κόστος.
Έτσι μετασχηματίζεται αναγκαστικά και το ίδιο το Κράτος.
Όλα τα τελευταία χρόνια η γενική κυρίαρχη τάση, από την Κίνα ως τις ΗΠΑ, ήταν η
εδραίωση ενός Επιχειρηματικού Κράτους Άμυνας/Ασφάλειας όλο και πιο τερατόμορφου,
όλο και πιο δυστοπικού, σε υπέρβαση του καπιταλιστικού «κράτους πρόνοιας», για την
καταστολή, τον έλεγχο, την παρακολούθηση, τον εγκλεισμό των εκμεταλλευόμενων και
επικίνδυνων «μαζών». Τα σύγχρονα δόγματα άμυνας/ασφάλειας/ελέγχου, αντι-εξέγερσης,
αντι-τρομοκρατίας γενικεύτηκαν, η στρατιωτικοποίηση της αστυνομίας και η
αστυνομοποίηση του στρατού καταγράφηκαν στα επίσημα ντοκουμέντα, εκτεινόμενη από
τη δημιουργία νέων οργάνων καταστολής, όπως το Δεκέμβρη του 2008 και φτάνοντας μέχρι
τον ραγδαίο πολλαπλασιασμό του «συστήματος hot spot», δηλαδή των σύγχρονων
στρατοπέδων συγκέντρωσης μεταναστ(ρι)ών, που έχουν τον ιδιαίτερο και σύγχρονο ρόλο
της ρύθμισης ανεπανάληπτων παγκόσμιων «ροών πληθυσμού»27. Οι πολεμικές επιχειρήσεις
και οι τεχνικές ελέγχου των πληθυσμών που δοκιμάστηκαν επί δεκαετίες από τα
καπιταλιστικά κράτη στη Μ. Ανατολή, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, τώρα
γενικεύονται και εσωτερικεύονται στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες ως
πολεμικές επιχειρήσεις και τεχνικές ελέγχου των απείθαρχων και πλεοναζόντων
πληθυσμών: ντόπιων και ξένων, έχοντας ξεκινήσει εδώ και χρόνια από τον εγκλεισμό των
«ξένων» στα σύγχρονα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ορίζοντας έτσι το κάτω όριο του
«κοινωνικού πάτου», και καθορίζοντας έτσι το μέτρο και τη κλίμακα της μετατροπής του

27
Τα τελευταία χρόνια, κάθε χρόνια σημειώνεται «παγκόσμιο ρεκόρ μετανάστευσης», συνδυασμένο αποτέλεσμα της
παγκόσμιας ανισότητας, της κλιματικής αλλαγής, των πολέμων και των καταρρεύσεων –του ενός μετά το άλλο
κυβερνητικών μοντέλων- καθώς και των νέων μέσων μεταφοράς-επικοινωνίας αλλά και μιας νέας νομαδικής
συνείδησης του παγκόσμιου προλεταριάτου, γεννημένης μέσα στα ερείπια που αφήνει πίσω της η επέλαση και οι
«τεχνικές αξιοποίησης» του κεφαλαίου.
εργατικού και ανθρώπινου δυναμικού σε δυναμικό εκτοπισμένων, φυλακισμένων,
εργαζομένων.
Όμως, η οικονομική κρίση παραγωγής και η γεωπολιτική κρίση ηγεμονίας, μαζί με τις
υπόλοιπες αρνητικές τάσεις και κρίσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού, γρήγορα
μετατρέπουν την «υγειονομική κρίση» σε κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής και
διακυβέρνησης. Οι κυρίαρχες τάξεις αδυνατούν να ικανοποιήσουν τις εκρηκτικά
αναπτυσσόμενες ανάγκες και επιθυμίες της κοινωνικής πλειοψηφίας.
Μόνο σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί τα καπιταλιστικά μέτρα
άμυνας/ασφάλειας και ελέγχου των πληθυσμών για τον Covid-19, από τη μαζική
ηλεκτρονική και τηλεφωνική παρακολούθηση μέχρι το κλείσιμο πολλών επιχειρήσεων, την
απόσυρση/εκροή κεφαλαίων και την μεγάλη πτώση της κατανάλωσης, από την απαγόρευση
κυκλοφορίας μέχρι την καραντίνα για μεγάλο μέρος του πληθυσμού, με εξαίρεση ζωτικούς
οικονομικούς κλάδους εργαζομένων και άλλες υπηρεσίες. Ο φόβος του καπιταλισμού για
τον Covid-19 αντανακλά το φόβο για τη δική του ανικανότητα διαχείρισης της δομικής
κρίσης, υγειονομικά, οικονομικά, κοινωνικά. Τα καπιταλιστικά μέτρα
άμυνας/ασφάλειας είναι υπερβολικά γιατί η συνολική, δομική κρίση του καπιταλισμού,
και όχι απλά η απειλή του Covid-19, προκαλεί στις κυβερνήσεις και τις «Αγορές», που
σκέφτονται στρατηγικά, υπερβολικό αλλά δικαιολογημένο πανικό για τους επερχόμενους
εμφυλίους καταπιεστών και καταπιεσμένων. 28 Τα καπιταλιστικά μέτρα απέναντι στον
Covid-19 είναι υπερβολικά όχι γιατί το ποσοστό θνησιμότητας του SARS-CoV-2 που
διαπιστώνεται προς το παρόν είναι υπερβολικά υψηλό, αλλά γιατί oι «Αγορές» γνωρίζουν
ότι οι διάφορες μορφές καπιταλιστικής κρίσης συσσωρεύονται η μία πάνω στην άλλη,
απειλώντας ένα αλυσιδωτό ντόμινο εκρήξεων που καταλήγει σε μια μεγάλη και
παγκόσμια κοινωνική έκρηξη, με καταλυτική αφορμή έναν «άγνωστο Χ», όπως έναν
ιό. Η δυναμική της παγκόσμιας μεταδοτικότητάς του Covid-19 σε συνθήκες παγκόσμιας
κυκλοφορίας του κεφαλαίου και της εργασιακής δύναμης, η έλλειψη εμβολίου καθώς και η
έλλειψη επαρκών στατιστικών δεδομένων, τον μετατρέπουν ακριβώς σε εκείνον τον
«άγνωστο Χ» για τον οποίο ανησυχούσαν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο Bill
Gates29. Ας δούμε τώρα, με πιο επιστημονικούς-επιδημιολογικούς όρους, τέσσερις λόγους
που ο Covid-19 είναι πολύ πιο άγνωστος και αντικειμενικά πολύ πιο καταλυτικός, σε σχέση
με την κοινή γρίπη, για το ξέσπασμα πολλών κοινωνικοοικονομικών καπιταλιστικών
αντιφάσεων. Δανειζόμαστε τις παρακάτω παρατηρήσεις από κείμενο που κυκλοφόρησε, για
κινηματική χρήση, στο διαδίκτυο με τίτλο Περί Ιών και άλλων Δαιμονίων30:
α) «Ο γενικός πληθυσμός διαθέτει μια συσσώρευση ανοσολογικής μνήμης έναντι της
γρίπης, που δεν διαθέτει έναντι των κορονοιών (και δη έναντι του συγκεκριμένου)».
β) «Η πραγματική δυνατότητα του συστήματος περίθαλψης να αντιμετωπίσει μια επιδημία
όπως αυτή του COVID-19 σε σύγκριση με αυτήν της γρίπης είναι συντριπτικά μικρότερη, με

28
Πώς αλλιώς να κατανοήσουμε την «απαγόρευση κυκλοφορίας» και τον «περιορισμό μετακίνησης» ως ταυτόχρονα
τον τρόπο με τον οποίο «αποφεύχθηκε η μόλυνση του πληθυσμού από τον κορωναϊό» και τον τρόπο με τον οποίο θα
εγκατασταθούν ανεμογεννήτριες στην Τήνο; Για την «τυχαία» σύμπτωση: των μέτρων μπορούμε να δούμε και αυτό:
https://thepressproject.gr/apagorefsi-kykloforias-stin-tino-gia-tin-egkatastasi-
anemogennitrion/?fbclid=IwAR2RnYWYjI-jvL1_wyX9n5c9sNX3S9Ek7ysgeoA-
XU1eOLHnVhZDXx6l5z8#.X1fJB2gxrYg.twitter
29
Παγκόσμιος οργανισμός υγείας ασθένεια Χ. Bill Gates κ.λ.π.
30
Δανειζόμαστε μερικές από αυτές τις παρατηρήσεις, από κινηματικό κείμενο που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο με
τίτλο «περί ιών και άλλων δαιμονίων».
δεδομένο ότι ο Covid-19 έρχεται να επιβαρύνει περαιτέρω τα συστήματα υγείας μαζί με άλλες,
σταθερές μορφές νοσηρότητας (με δεδομένο ότι οι επιδημίες γρίπης θα συνεχίσουν να έχουν
τα επιδημιολογικά χαρακτηριστικά που έχουν μέχρι σήμερα)
γ) «είναι απόλυτα μη-ασφαλές να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για την θνητότητα που
προκαλούν οι δυο ιοί», της γρίπης και του Covid-19, δεδομένου ότι δεν υπάρχει επαρκής
εικόνα των πραγματικών κρουσμάτων, σε σχέση με την οποία κρίνεται το ποσοστό
θνητότητας». Έκτοτε, το debate για τη θνητότητα του Covid-19 έναντι της απλής γρίπης
καλά κρατεί, φαίνεται όμως πως η πρώτη είναι σημαντικά υψηλότερη από τη δεύτερη31
δ) «αυτοί που αρρωσταίνουν από κορονοϊό και χρειάζονται νοσηλεία, αρρωσταίνουν γενικά
πολύ βαρύτερα από αυτούς που αρρωσταίνουν από γρίπη».
Επομένως, απέναντι στο αφηρημένο δίπολο, που λέει ότι είτε ο Covid-19 είναι μια
αντικειμενική υγειονομική απειλή για τον πληθυσμό, την οποία αντιμετωπίζουν με
αντικειμενικό τρόπο τα κράτη, είτε ο Covid-19 είναι μια προπαγανδιστική εκστρατεία των
αφεντικών και των καπιταλιστικών κρατών για να επιτεθούν ξανά στους καταπιεσμένους
και τις καταπιεσμένες, οφείλουμε να πούμε το εξής: ο Covid-19 είναι καταλύτης για την
αναζωπύρωση της πραγματικής, συνολικής και δομικής κρίσης κοινωνικής
αναπαραγωγής του καπιταλισμού που σιγοβράζει εδώ και χρόνια στα θεμέλιά του,
οδηγώντας σε μια πολύ απειλητική για τα αφεντικά, και κυρίως για εμάς, κοινωνική
κατάσταση και σε επιθετικά μέτρα ελέγχου και καταστολής των καταπιεσμένων
πληθυσμών για να αποφευχθούν οι κοινωνικές εκρήξεις. Σήμερα, το κράτος, στο
ιστορικό πλαίσιο μιας γεροντικής ανίας επιστρέφει στον «παιδικό πανικό» του 16ου αιώνα,
που μετατρέπει κάθε άνθρωπο σε δυνητικό «μολυντή», όπως το διάταγμα της πόλης του
Μιλάνο κατά την πανώλη του 157632. Σήμερα, όμως, ο κίνδυνος είναι ακόμα μεγαλύτερος
και πιο δολοφονικός. Γιατί, στο σημερινό του αδιέξοδο, το κράτος μπορεί μόνο να
υποσχεθεί τη φιγούρα του «Απολυμαντή», παρέχοντας τον τίτλο του συνένοχου

31
. [1] Πέραν της διαμάχης για το ποσοστό θνητότητας, ειδικά στην Ελλάδα. Στοιχεία από ΕΟΔΥ, ανά περιόδους
γρίπης:
2018 - 2019 -> 154 νεκροί, 374 σε ΜΕΘ (https://eody.gov.gr/.../etisia_ekthesi_gripis_2018_2019...)
2017 - 2018 -> 42 νεκροί, 107 σε ΜΕΘ (https://eody.gov.gr/.../etisia_ekthesi_gripis_2017_2018...)
2016 - 2017 -> 108 νεκροί, 276 σε ΜΕΘ (https://eody.gov.gr/.../gripi_etisia_ekthesi_2016_2017...)
2015 - 2016 -> 197 νεκροί, 408 σε ΜΕΘ (https://eody.gov.gr/.../01/FLU_etisia_ekthesi_2016.pdf...)
Οπότε στις περιόδους γρίπης της τελευταίας 4ετίας (2015 - 2019) πέθαναν συνολικά 501 άνθρωποι. Οι περίοδοι
γρίπης ορίζονται χοντρικά από τον Οκτώβρη μέχρι και τον Απρίλη (6 μήνες ). Με βάση τα ως τώρα στοιχεία η
Ελλάδα έχει την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές 618 νεκρούς που αποδίδονται στην θανατηφόρο επίδραση του
Covid-19 σε διάστημα 7 μηνών (ο πρώτος νεκρός ήταν 12 Μαρτίου ) . Με μέσο όρο 125 νεκρούς ανά χρόνο με βάση
τα στοιχεία της 4ετίας είμαστε ήδη στο σχεδόν 5πλάσιο της γρίπης.

32
Αντιγράφουμε από το κείμενο του G. Agamben «Μετάδοση»: «Έχοντας πληροφορηθεί από τον κυβερνήτη ότι
κάποιοι άνθρωποι -οδηγούμενοι από έναν ψεύτικο ζήλο ευσπλαχνίας και με το σκοπό να τρομοκρατούν και να
εκφοβίζουν τους ανθρώπους και τους κατοίκους της πόλης μας του Μιλάνο και να διεγείρουν αναταραχές- αλείφουν
με μυρμήγκια (τα οποία καθώς λέγεται είναι μολυσματικά και μεταδοτικά) τους ανθρώπους, καθώς και τις πόρτες
και τις καμάρες των σπιτιών και όλες τις γωνιές των περιοχών αυτής της πόλης και άλλα μέρη της πολιτείας, και με
αυτό το πρόσχημα φέρνουν την πανώλη σε ιδιοκτησίες και στο δημόσιο, κάτι που προκαλεί πολλές ταλαιπωρίες,
καθώς και σημαντική διαφθορά ανάμεσα στους ανθρώπους, κυρίως ανάμεσα σε εκείνους που πείθονται εύκολα,
διατάσσεται ότι οποιοδήποτε άτομο οποιασδήποτε θέσης και κατάστασης, το οποίο εντός 40 ημερών από την
παρούσα ανακοίνωση θα μαρτυρήσει το άτομο ή άτομα που είναι συμπαθούντες, συνεργοί ή γνώστες αυτής της
αναίδειας, θα αμειφθεί με 500 σκούδα». Η μόνη εξέλιξη, μετά από περίπου πέντε αιώνες, των κρατικών οδηγιών
είναι ότι οι σημερινές δεν περιορίζουν «τον εχθρό» σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων αλλά καλούν όλο τον
πληθυσμό να αντιληφθεί τον εαυτό του σαν «ξενιστή ενός αόρατου εχθρού», όπως μας ενημέρωσε ο πρωθυπουργός
Κ. Μητσοτάκης στο αρχικό του εθνικό διάγγελμα για την πανδημία.
«εξολοθρευτή» σε όποιον μεταδίδει τη μολυσματική κρίση του σαν επιστημονικό
μονόδρομο επιβίωσης33.
Τελικά, επιχειρώντας να υπερβεί την απειλή του κοινωνικού επαναστατικού διχασμού τις
δεκαετίες ’60 και ’70, επεκτεινόμενο σε κάθε σφαίρα της κοινωνικής ζωής, επιβάλλοντας
τους μηχανισμούς αξιοποιήσης του κεφαλαίου σαν εργαλεία μηχανικής υποστήριξης της
ζωής κάθε ανθρώπου, το έθνος-κράτος κατάφερε μόνο να επεκτείνει τη σφαίρα του
κοινωνικού πολέμου και του εμφύλιου διχασμού σε όλη την έκταση της κοινωνίας. Τώρα
είναι ο καιρός που θα πρέπει να υποστεί τις συνέπειες: μόνο αυτό και οι σύμμαχοί του.
Όταν γεμίζουν ασφυκτικά, με οποιαδήποτε αφορμή και ιστορική απειλή, τα supermarket, τα
φαρμακεία και τα νοσοκομεία, όταν καλούνται να δουλεύουν οι εργαζόμενοι σε συνθήκες
τρομοκρατίας, όταν στις φυλακές, στα στρατόπεδα φαντάρων, στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης μεταναστών/στριών και στα ψυχιατρεία οι διαμαρτυρίες των έγκλειστων
πληθυσμών εντείνονται, μόνο η επιστήμη της αστυνομίας μπορεί να εγγυηθεί την
κοινωνική συνύπαρξη καταπιεστών και καταπιεσμένων, με τους καταπιεστές να
αποφασίζουν πόσα θα επενδύσουν σε μάσκες και πόσα σε στρατιωτικό εξοπλισμό, για να
κερδίσουν στον κοινωνικό πόλεμο. Και θα σώσουν, και θα δολοφονήσουν όσες ζωές των
υποτελών απαιτούνται, για να κερδηθεί αυτός ο πόλεμος. Όπως τα ίδια κράτη, οι ίδιες
κυβερνήσεις, οι ίδιες «Αγορές» κάνουν αιώνες τώρα στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική, στη
Λατινική Αμερική, στις Η.Π.Α, στην Ευρώπη, στη Ρωσία, στην Κίνα. Σήμερα, όμως, δεν
φαίνονται τόσο ικανές να το κάνουν με την ίδια άνεση και, σίγουρα, δε φαίνονται τόσο
σίγουρες πια για τη νίκη τους.
Το περιβάλλον εξάπλωσης του Covid-19 είναι θανατηφόρο, κυρίως για τα κατώτερα
κοινωνικά στρώματα, και μάλλον όχι ο ίδιος ο SARS-CoV-2 ως τέτοιος. Αυτό το
περιβάλλον οικολογικής καταστροφής και ασύδοτης εκβιομηχάνισης και
επιχειρηματικοποίησης μετατρέπει τον ιό σε επιδημία και -τελικά- σε πανδημία. Αυτό το
περιβάλλον απαξίωσης της δημόσιας, δωρεάν, καθολικής και διεθνούς υγείας αλλά και της
φαρμακευτικής έρευνας μετατρέπει μια πανδημία σε αφορμή μαζικών θανάτων. Αυτή η
μαζική καταναλωτική υστερία, που συνοδεύει την αποστέρηση όλο και περισσότερων
μετατρέπει τους ανθρώπινους οργανισμούς σε κατεστραμμένα σώματα από νέες και παλιές
αρρώστιες που μας είχαν υποσχεθεί ότι θα έχουν εξαφανιστεί από καιρό. Αυτό το
περιβάλλον εργασιακής εκμετάλλευσης και κοινωνικής καταπίεσης μετατρέπει τον Covid-
19 σε λόγο μαζικών απολύσεων, απλήρωτης, φτηνής εργασίας, φτώχειας και ανεργίας,
μαζικού άγχους και κατάθλιψης. Ο εχθρός δεν είναι αόρατος, ούτε είναι ο Covid-19. Είναι
το κρατικο-καπιταλιστικό, ρατσιστικό, πατριαρχικό περιβάλλον ζωής που τείνει να
εκραγεί, οδηγώντας μας πρώτα και κύρια στη δική μας έκρηξη. Πίσω από όλες αυτές τις
κρίσεις, πίσω από όλους αυτούς τους αριθμούς, βρίσκονται συγκεκριμένα ακρωτηριασμένα

33
Από το οπισθόφυλλο της ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου του Burroughs “O Απολυμαντής!”: «[έ]να βιβλίο
άγριο και αστείο συνάμα. Μιλάει για όλων των ειδών τις απολυμάνσεις, για κάθε είδους εξόντωση: απ' τους απλούς
κοριούς που κρύβονται στα δοκάρια παλιών ξύλινων σπιτιών ως τη μαζική εξολόθρευση σε συμπαντική κλίμακα. Η
δράση του εκτυλίσσεται σε άθλια δωμάτια φτηνών ξενοδοχείων και σ' έρημα ξέφωτα κάτω από μουντό φεγγάρι κι
άστρα θαμπά, στο παρόν του πλανήτη Γη και στις παρυφές κάποιου μακρινού γαλαξία ένα εκατομμύριο έτη φωτός
μακριά. Οι ήρωές του είναι πρεζάκηδες και ρουφιάνοι, έφηβοι με πρόσωπα γεμάτα σπυράκια, πανηγυρτζήδες και
έμποροι ναρκωτικών, κομπογιαννίτες γιατροί και απατεώνες αγωνιστές της ελευθερίας, ο Απολυμαντής και ο
Λεμονάκιας, ο Κλιντς Σμιθ ο επιστημολόγος της περιοχής σας, ο Τζον Τζέι Χάντσον γνωστός ως βασικός Τζέι στους
πολυπληθείς φίλους του, ο Ντατς Σουλτς και ο "Τζόννι 23", ο Κοκκινομούρης που πουλάει το νεανικό του πρόσωπο για
εκατό δολάρια, ο πράκτορας ΟΥ.Ε.9 και ο μπάτσος του FBI, ο Κλεμ ο συνωμότης κι ο Όντρεϊ ο ομοφυλόφιλος, κ.ά. Το
βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας ασχολείται με την εξουσία και την κατάχρηση της εξουσίας, με την άσκοπη βία και
την εσκεμμένη υποκρισία.»
από την πειθαρχία και την εργασία σώματα, βρίσκονται οι συγκεκριμένες και μοναδικές
τραυματισμένες ψυχές, βρίσκονται άστεγοι και άστεγες, μετανάστες και μετανάστριες,
εργαζόμενοι και εργαζόμενες όλων των κλάδων, όλων των φύλων και όλων των εθνών,
βρίσκονται οι μη κανονικοί και κανονικές, πάνω στα σώματα των οποίων, για άλλη μια
φορά, οι κυρίαρχοι θα προσπαθήσουν να ρίξουν τα βάρη της κρίσης.
Φαίνεται πως μια βόμβα έχει ήδη σκάσει στα θεμέλια του καπιταλιστικού τρόπου
παραγωγής, που προσπαθεί να αναβάλλει τις επιπτώσεις της έκρηξης «κερδίζοντας χρόνο».

Ο Μεγάλος Εγκλεισμός και ο Ψυχολογικός Πόλεμος

«Ο εγκλεισμός, πριν ακόμη αποκτήσει το ιατρικό νόημα της εισαγωγής σε ψυχιατρεία που του ’δωσαν
αργότερα, ή που τουλάχιστον μας αρέσει να του δίνουμε, είχε ελάχιστη σχέση με τη φροντίδα της
θεραπείας. Κείνο που τον επέβαλε ήταν η προσταγή της εργασίας. Και το αίσθημα της φιλανθρωπίας
μας πολύ θα το ’θελε βέβαια να βρει ίχνη καλής θέλησης γύρω απ ’την αρρώστια, εκεί που δεν
βρίσκεται δυστυχώς παρά τα σημάδια της κατακραυγής ενάντια στην αεργία […] σ’ εποχές πλήρους
απασχόλησης κι υψηλών ημερομισθίων, διάθεση φτηνής χειρωνακτικής εργασίας. Και σε περιόδους
ανεργίας, απορρόφηση των ανέργων και προστασία της κοινωνίας από ταραχές και ξεσηκωμούς»
Michel Foucault, Ιστορία της Τρέλας

Είμαστε, πράγματι, ήδη πειραματόζωα σε ένα γιγαντιαίο κοινωνικό πείραμα ελέγχου των
πληθυσμών. Το πρόβλημα είναι ότι σε αυτό το γιγάντιο πείραμα είμαστε ταυτόχρονα
«παρατηρητές» και αντικείμενα παρατήρησης. Αφού εξαντλήθηκαν οριστικά «κοινωνίες της
πειθαρχίας», των αναλογικών θεσμών και ιδρυμάτων, των χώρων εγκλεισμού, όπου
περιφερόταν ένας άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του ως και τα τέλη του 20ου αιώνα
(οικογένεια, σχολείο, δουλειά, φυλακή, ψυχιατρείο, στρατός, νοσοκομείο), οι σημερινές
«κοινωνίες του ελέγχου», όπως θα έγραφε ο Gilles Deleuze, ψηφιοποιούν τον κόσμο,
δημιουργούν αόρατες ζώνες μεταξύ ασφάλειας και κινδύνου, ζώνες διαρκούς επισφάλειας,
στις οποίες βρισκόμαστε με τη μορφή ψηφίων μπροστά σε διαρκή διλήμματα ή
εξαναγκασμένες σχιζοειδείς ταυτότητες: εργαζόμενοι σαν «συνεργάτες» ή «ωφελούμενοι»,
φαντάροι σαν «εκπαιδευόμενοι» ή μισθοφόροι, μετανάστ(ρι)ες σαν «αιτούντες άσυλο» ή
«παρανόμως εισχωρούντες», ζωντανοί/ές ή νεκροί/ές, με μέλλον ή χωρίς, κάθε φορά
ανάλογα με τις κωδικοποιήσεις στατιστικών υπολογισμών, γεωπολιτικών συσχετισμών,
οικονομικών της ρύθμισης ή της απορρύθμισης, σχέσεων ιδιωτικού-δημοσίου,
κυβερνητικών προσαρμογών ή κρίσεων.
Κάπως, έτσι, μπροστά σε έναν αχανή ψηφιακό χώρο, του οποίου προνομιακό πεδίο και
θεαματική περίληψη είναι το διαδίκτυο και τα social media, και ο οποίος συνοψίζει τους
πραγματικούς δεσμούς με τον γύρω μας κόσμο σε αξιοποιήσιμες και ευπώλητες δεξιότητες,
η «ατομική ευθύνη» γίνεται κρατικός θεσμός και μορφή συναίνεσης. Κάπως έτσι, η ανάγκη
για επικοινωνία γίνεται οικειοθελής εκχώρηση πληροφοριών σε πολύπλοκες μηχανές
«εξόρυξης δεδομένων», «συμπεριφορικών μοντέλων», «διοικητικών προτύπων». Κάπως
έτσι, με την εξαναγκασμένη συμμετοχή μας στα κρατικά και επιχειρηματικά εγκλήματα των
κυρίαρχων με αντάλλαγμα την καταμέτρησή μας στο μικρό μέρος του «κοινωνικού
mainstream», βάζουμε πλάτη να φτιαχτούν τα μοντέλα νοσηρότητας, θνησιμότητας,
μείωσης του οικονομικού κόστους με τα κατάλληλα μέτρα, για μια καπιταλιστική κοινωνία
που βάζει όλο και περισσότερες ζωές κάτω από τους αριθμούς: το αποδεικνύουν καθημερινά
η θανατοπολιτική των εργατικών ατυχημάτων, των πνιγμών των προσφύγων, των
διακρατικών πολέμων σε Μ. Ανατολή και Αφρική, η βιοπολιτική της φτώχειας και της
δυστυχίας που αναπτύσσουν οι κρατικοί προϋπολογισμοί και τα καπιταλιστικά μοντέλα
διακυβέρνησης.
Ζούμε σε μια συγκυρία που η δικτατορία της κυρίαρχης τάξης έχει πιο πειστικά
επιχειρήματα από ποτέ, επικαλούμενη τη προστασία της ζωής και της υγείας των
πληθυσμών.
Αυτή η νομιμοποίηση, πάνω στην έκτακτη ανάγκη και την απειλή ζωής-και-θανάτου που
διαχέεται τυχαία σε όλο τον πληθυσμό απειλώντας αισθητά τα πιο προστατευμένα μέρη του
και πραγματικά τα πιο καταπιεσμένα, είναι που νομιμοποιεί τη μετατροπή της έκτακτης
ανάγκης των καταπιεσμένων σε έκτακτα διατάγματα των κυρίαρχων, και το Κράτος σε έναν
ακόμη πιο ασφυκτικό μηχανισμό ελέγχου και καταστολής. Όπως το θέτει ένας mainstream
διανοητής, ο ισραηλινός Yuval Harari: «Πολλά βραχυπρόθεσμα μέτρα έκτακτης ανάγκης θα
γίνουν τρόπος ζωής. Αυτός είναι ο χαρακτήρας των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.
Επιταχύνουν ραγδαία ιστορικές διεργασίες. Αποφάσεις που κανονικά θα χρειάζονταν χρόνια
ζυμώσεων περνούν μέσα σε λίγες ώρες. Ανέτοιμες και ίσως επικίνδυνες τεχνολογίες
ενσωματώνονται βιαστικά στην καθημερινότητα, επειδή ο κίνδυνος του να μην κάνεις τίποτα
είναι μεγαλύτερος. Ολόκληρες χώρες μετατρέπονται σε πειραματόζωα κοινωνικών
πειραμάτων μεγάλης κλίμακας […] Σε κανονικούς καιρούς, οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις
και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν θα συμφωνούσαν ποτέ στο να διεξάγουν τέτοιου είδους
πειράματα. Αλλά αυτά δεν είναι κανονικοί καιροί. Σε αυτήν την περίοδο κρίσης,
αντιμετωπίζουμε δύο ιδιαίτερα σημαντικά διλήμματα. Το πρώτο είναι μεταξύ της
ολοκληρωτικής επιτήρησης ή της ενδυνάμωσης των πολιτών. Το δεύτερο είναι μεταξύ της
εθνικιστικής απομόνωσης ή της παγκόσμιας αλληλεγγύης» 34.
Φυσικά, υπάρχει και ένα τρίτο, πιο σημαντικό δίλημμα: ποια θέση στον κοινωνικό πόλεμο
παίρνει κανείς, τη θέση των κυρίαρχων ή τη θέση των καταπιεσμένων. Κι εννοείται πως οι
Harari του κόσμου έχουν διαλέξει το πρώτο. Έχουν διαλέξει έναν τακτοποιημένο και
«δημοκρατικό» ολοκληρωτισμό, καταγγέλλοντας τους Trump, τις Lepen, τους Boris
Johnson, που τους χαλάνε την αισθητική μιας τέτοιας χαμένης «αρμονίας». Όμως, ο
«λαϊκισμός» των ελίτ, μακράν του να είναι μια απόκλιση δανεική από την «άγνοια των
φτωχών», αποδεικνύεται ότι είναι μόνο η χοντροκομμένη φιγούρα της κυριαρχίας που
κραυγάζει για «νόμο», «τάξη» και ενότητα, όσο ακριβώς αδυνατεί να διατηρήσει τη συνοχή
του κόσμου της. Η «χούντα» των Φιλιππίνων εγκαθιδρύθηκε το 2014, ενάντια στη διαφθορά
και για τη νίκη στον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» στοιβάζοντας χιλιάδες πτώματα
«εχθρών της δημοκρατίας». Μόνο και μόνο για να βλέπει σήμερα εκατομμύρια
διαδηλωτ(ρι)ες να συγκρούονται όλο και πιο αποφασιστικά - χωρίς κάποιο πρόγραμμα.
Μόνο για την ανατροπή της. Αυτή είναι η πραγματικότητα του πλανήτη. Στα απελπισμένα
διαγγέλματα του Μακρόν, στις «ευγενείς» εκκλήσεις του Μητσοτάκη, που δεν τις παίρνουν
σοβαρά πλέον ούτε καν τα σώματα ασφαλείας του Χρυσοχοΐδη, στις αστειότητες της
ιταλικής πολιτικής τάξης, που έχει μόνο τους καραμπινιέρους ενάντια στους διαδηλωτές στη
Νάπολι ή τη Γένοβα35. Όσο επεκτείνεται το χάος των νόμων τους και οι κραυγές τους για
ασφάλεια, τόσο αποτυγχάνει η τάξη του κόσμου για την οποία τόσο πασχίζουν: «Ενάντια
στη δυνατότητα του κομμουνισμού, ενάντια σε κάθε πιθανότητα ευτυχίας, στέκεται ένα τέρας

34
https://www.o-klooun.com/koinonia/harari-meta-ton-koronoio
35
https://bit.ly/2JH4agS
με δυο κεφάλια. Στη δημόσια σκηνή, το ένα προσποιείται ότι είναι ορκισμένος αντίπαλος του
άλλου. Από τη μια μεριά, είναι το πρόγραμμα της φασιστικής αποκατάστασης της ενότητας· κι
από την άλλη είναι η παγκόσμια εξουσία των εμπόρων των υποδομών - η Google, όπως η
Vinci, η Amazon όπως η Veolia. Όσοι πιστεύουν ότι είναι το ένα ή το άλλο θα πάρουν και τα
δύο. Γιατί οι μεγάλοι κατασκευαστές υποδομών έχουν τα μέσα για αυτό για το οποίο οι
φασίστες έχουν μόνο το φολκλόρ και τα λόγια. Στο σύγχρονο χάος, στην κατάρρευση των
θεσμών, στο θάνατο της πολιτικής, βρίσκεται μια επικερδής αγορά για τις δυνάμεις των
υποδομών και για τους γίγαντες του ίντερνετ. Ένας ολοκληρωτικά κατακερματισμένος κόσμος
παραμένει τέλεια διαχειρίσιμος μέσω της ψηφιακής διακυβέρνησης»36
Γι’ αυτό και τα δυτικά κράτη πλέον στρέφουν απεγνωσμένα το βλέμμα τους σε αυτά της
ανατολής, για τη διάσωση της κυριαρχίας τους. Ο δυτικός κόσμος, δεν θαυμάζει την Κίνα ή
τη Σιγκαπούρη για την «πειθαρχία των πολιτών τους», προϊόν «ενός κολλεκτιβισμού (sic)
που είναι ανεπτυγμένος στην Ασία σε σχέση με τον «ατομισμό της δύσης» 37, αλλά γιατί
πιστεύει ότι οι «τεχνικές ασφαλείας» και η σχιζοφρένεια του κεφαλαίου και του κέρδους, με
τις οποίες μόλυνε επί δεκαετίες την Ασία, θα αρκέσουν για την επιτυχία των δικών τους
μοντέλων διακυβέρνησης. Τα δυτικά κράτη απλά φαντασιώνονται τη γενικευμένη
επικράτηση του ελέγχου, όχι μόνο από το αόρατο δίκτυο των πολυεθνικών αλλά και στην
επικύρωση των κρατικών θεσμών, που προσωρινά φαίνεται να επικρατεί στο κινέζικο
υπόδειγμα (ξεχνώντας ότι βασίζεται μόνο στους εφήμερους δείκτες ανάπτυξης που
ενσωματώνουν για πρώτη φορά μεγάλες μάζες πληθυσμού), μαζί με την συνειδησιακή
υποταγή του -επί δεκαετίες αλεσμένου- κοινωνικού μικροαστικού χυλού τους. Τίποτα από
τα δύο δεν θα καταφέρουν να κρατήσουν. Η μορφή του κόσμου που έρχεται θα είναι πιο
πολύ προϊόν της διαιρεμένης Χιλής, των Εμφύλιων Φιλιππίνων, των αμερικάνικων
φαντασμάτων και του Χονγκ Κόνγκ, όχι της απαθούς Στοκχόλμης και της ακινητοποιημένης
(από drones, ψηφιακές και στρατιωτικές τεχνικές) Wuhan.
Μπορεί να αναφέρονται ως χαρακτηριστικά παραδείγματα διεύρυνσης του κρατικού
ελέγχου των πληθυσμών με αφορμή τον Covid-19 η Κίνα, το Ισραήλ και άλλα, όμως
γνωρίζουμε, ειδικά μετά τις αποκαλύψεις των Edward Snowden και Julian Assange, ότι οι
κυρίαρχες τάξεις του καπιταλιστικού κόσμου έχουν μετατραπεί, όλες και ανεξαιρέτως, σε
λιγότερο ή περισσότερο προηγμένες «ψηφιακές δικτατορίες», πολύ πριν τον Covid-19. Η
κήρυξη της τωρινής Παγκόσμιας Κατάστασης Έκτακτης Ανάγκης είναι το αποκορύφωμα
μιας πορείας μετασχηματισμού του καπιταλιστικού κράτους, όπως είδαμε, σε
επιχειρηματικό κράτος άμυνας/ασφάλειας, κανονικοποίηση της κρίσης του καπιταλισμού
στο κρατικό επίπεδο του ελέγχου, της εκμετάλλευσης και της αναπαραγωγής των υποτελών
πληθυσμών. Η ανοιχτή δικτατορία που κηρύχθηκε στην Ουγγαρία, με την τυπική κατάλυση
του κοινοβουλίου, δεν είναι μια «ακροδεξιά εξαίρεση» στην «πολιτισμένη Ευρώπη». Είναι,
μάλλον, ο «λαγός» ή -πιο σωστά- η γυμνή ουσία κάθε σύγχρονου καπιταλιστικού κράτους
που ομολογεί με ειλικρίνεια, και κυρίως με βιασύνη, την ωμότητά του, δηλαδή με κυνισμό.
Η αντιμετώπιση της κρίσης από τον καπιταλισμό έχει αντιφάσεις: από τη μία «μένουμε
σπίτι», μεγάλος περιορισμός της κυκλοφορίας, άρα και της κατανάλωσης, γενικευμένη
καραντίνα, με μεγάλο οικονομικό κόστος για πολλές επιχειρήσεις και εθνικές οικονομίες..

36
Αόρατη Επιτροπή, Τώρα, μετάφρ: Μ. Ραϊ,ς Ρ. Δημοπούλου, Opportuna, 2018. Επιλέξαμε να μεταφράσουμε, όμως,
απευθείας από την αγγλική μετάφραση: https://athens.indymedia.org/media/upload/2019/05/05/twra.pdf
37
B.C. Han, Η επανάσταση του κορωναϊού δεν θα συμβεί, μετάφρ: Χ. Κανδυλώρος:
https://www.alerta.gr/archives/2562
Από την άλλη, μαζική εργασία σε διάφορους τομείς της οικονομίας και μαζικοί χώροι
εγκλεισμού, όπως στρατόπεδα φαντάρων, στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστ(ρι)ών,
φυλακές και ψυχιατρεία, αλλά και άστεγοι-ες που κοιμούνται στους δρόμους που δεν έχουν
σπίτι. Επομένως, έχει δημιουργηθεί μια σχεδόν άλυτη αντίφαση, σύμφωνα με την οποία,
από τη μία, η εξάπλωση της πανδημίας πλήττει την εργασιακή δύναμη και την
κατανάλωση, άρα την καπιταλιστική οικονομία, ενώ, από την άλλη, ο περιορισμός της
πανδημίας πλήττει και αυτός την εργασιακή δύναμη και την κατανάλωση, άρα την
οικονομία. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Ο καπιταλισμός αναζητά μια ισορροπία:
αναγκαία εργασία και εγκλεισμός όπου είναι απαραίτητο για να λειτουργεί η οικονομία και
το κράτος, από τη μία, από την άλλη αεργία, επιδόματα και καραντίνα, όσο μπορεί να
επιβληθεί για να περιοριστεί η πανδημία.
Μέσα σε αυτή την ασφυκτική ισορροπία, όμως, γεννιούνται τα ενστικτώδη μαθήματα των
επιθυμιών εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτά τα μαθήματα, είναι δικό μας χρέος να
συμβάλουμε ώστε να γίνουν χάρτες αποχωρισμού και πεδία μάχης μιας αντάρτικης μηχανής
που μαθαίνει, λίγο λίγο, σε κάθε έκτακτο μέτρο των κυρίαρχων για την «προστασία της
ζωής», να βρίσκει τρόπους παρακώλυσης και βραχυκυκλώματος των νόμων της αγοράς,
δημιουργείται, αυτή και οι δυνατότητες απελευθέρωσής της, μέσα στους κανόνες και τα
διατάγματα του εγκλεισμού που υποτίθεται ότι θα την περιορίσουν38.
Η στάθμιση μεταξύ των δύο επιλογών προκάλεσε πονοκέφαλο σε Κράτος και Κεφάλαιο,
οδηγώντας σε μεγάλες αντιφάσεις της πολιτικής τους. Χώρες όπως η Βρετανία, οι ΗΠΑ,
και σε λιγότερο η Ιταλία και η Ισπανία, επέλεξαν αρχικά λιγότερα μέτρα περιορισμού της
πανδημίας, για να μην πληγεί η οικονομία, μιλώντας λίγο ως πολύ για μια επιδιωκόμενη
«ανοσία της αγέλης»-γρήγορα όμως αναδιπλώθηκαν σε μια πολιτική καραντίνας.
Η αδυναμία ορθολογικής στάθμισης των ισοζυγίων κόστους-οφέλους δείχνει τόσο τις
άγνωστες διαστάσεις της πανδημίας, όσο και την ιστορική παρακμή των
καπιταλιστικών κρατών, ειδικά των δυτικών. Κίνα, Ταιβάν, Σιγκαπούρη, όλοι λένε πως
είχαν μια καλύτερη αντιμετώπιση της πανδημίας, ακολουθώντας μεθόδους αποφασιστικής
καραντίνας, γενικευμένων προληπτικών τέστ κ.α. Ωστόσο, όλα αυτά τα μέτρα των κρατών,
των «καλύτερων» και των «χειρότερων», πάρθηκαν με κριτήριο την κερδοφορία της
οικονομίας και είχαν ως αποτέλεσμα μια τρομαχτική γενίκευση του κρατικού ελέγχου πάνω
στους πληθυσμούς. Σε τελική ανάλυση. όσο αυξάνονται τα στατιστικά δεδομένα για τον
Covid-19, τόσο οι αρχικά διαφορετικές προσεγγίσεις των καπιταλιστικών κρατών στην
αντιμετώπιση του Covid-19 και στη λήψη «έκτακτων οικονομικών μέτρων» συγκλίνουν.

38
Γράφουν οι Chuang στο κείμενο τους Κοινωνική Μόλυνση, για το lockdown στην Κίνα: «η στιγμή έχει ήδη παράξει
μια σπάνια, συλλογική διαδικασία αμφισβήτησης και μάθησης για την κοινωνία. Η επιδημία έχει μολύνει άμεσα σχεδόν
80.000 ανθρώπους (με βάση την πιο συντηρητική εκτίμηση), αλλά έχει προκαλέσει σοκ στην καθημερινή ζωή υπό τον
καπιταλισμό για 1,4 δισεκατομμύρια, παγιδευμένους σε μια στιγμή επισφαλούς αναστοχασμού. Αυτή η στιγμή, αν και
γεμάτη φόβο, έχει κάνει τον καθένα να θέτει ταυτόχρονα ορισμένα βαθιά ερωτήματα: Τι θα μου συμβεί; Τα παιδιά, η
οικογένεια και οι φίλοι μου; Θα έχουμε αρκετό φαγητό; Θα πληρωθώ; Θα βγάλω το νοίκι; Ποιος ευθύνεται για όλα
αυτά; Κατά έναν περίεργο τρόπο, η υποκειμενική εμπειρία μοιάζει κάπως με αυτή μιας μαζικής απεργίας - αλλά μια
εμπειρία η οποία, μέσα στον μη αυθόρμητο, από-πάνω-προς-τα-κάτω χαρακτήρα της, και ειδικά στην καταναγκαστική
υπερεξατομίκευσή της, εικονοποιεί τα βασικά αινίγματα του δικού μας στραγγαλισμένου πολιτικού παρόντος. Το ίδιο
καθαρά με τον τρόπο που οι πραγματικά μαζικές απεργίες του περασμένου αιώνα έριξαν φως στις αντιφάσεις της
εποχής τους. Η καραντίνα, λοιπόν, μοιάζει με μια απεργία από την οποία έχει αφαιρεθεί κάθε χαρακτηριστικό
κοινότητας, αλλά παρόλα αυτά παραμένει ικανή να προκαλέσει ένα βαθύ σοκ τόσο στον ψυχισμό όσο και στην
οικονομία. Αυτό και μόνο το γεγονός την καθιστά άξια προβληματισμού» (Chuang, Social Contagion, μετάφρ:
Φάμπρικα Υφανέτ, εδώ: https://bit.ly/2TuUHe0)
Όλα τα καπιταλιστικά κράτη κατέληξαν τελικά σε διαφορετικούς συνδυασμούς «lock
down» και «ανοσίας της αγέλης» κάνοντας γενικό damage control. Η «ανοσία της αγέλης»
δεν ήταν κάποια πραγματική διαχωριστική μεταξύ, π.χ, της Βρετανίας, της Ελλάδας και της
Γερμανίας. Η Μέρκελ δήλωσε ότι πιθανόν θα νοσήσει η πλειοψηφία του γερμανικού
πληθυσμού, ο Τσιόδρας δήλωσε ότι η ανοσία της αγέλης θα γίνει αλλά θα πάρει χρόνια. Με
λίγα λόγια, η ουσία της κρατικής πολιτικής είναι παντού η ίδια, αλλάζει το μείγμα: παντού
εργοδοτική τρομοκρατία, μειώσεις μισθών, απολύσεις, και πενιχρά κρατικά επιδόματα για
την αναχαίτιση της δυσφορίας και της φτώχειας. Παντού άμυνα/ασφάλεια
αντιτρομοκρατικού τύπου, και διεύρυνση της μαζικής παρακολούθησης και του ελέγχου του
πληθυσμού. Παντού απαξιωμένα συστήματα υγείας όχι μόνο σε σχέση με την έκτακτη
ανάγκη, αλλά και με τις κανονικές ανάγκες. Παντού «δωρεές» των επιχειρηματιών σε
μάσκες και εξοπλισμό που δεν παρέχουν τα κράτη, μόνο και μόνο για να μην πληρώσουν οι
μεγάλες επιχειρήσεις φόρους.
Έτσι και ο ελληνικός καπιταλισμός: θωρακίζεται αντιδραστικά, όπως είπαμε στην αρχή, σε
στρατό και αστυνομία, παγιώνει τις πιο αντεργατικές ρυθμίσεις, γενικεύει τη μαύρη κι εκ
περιτροπής εργασία, στρατιωτικοποιεί περαιτέρω τη διαχείριση του μεταναστευτικού
επεκτείνοντας το φράχτη του Έβρου, απειλώντας με χιλιάδες εξώσεις μεταναστών/στριών,
μετατρέποντας σταδιακά «όλα τα ανοιχτά κέντρα κράτησης σε κλειστά». Το ελληνικό και
κάθε καπιταλιστικό κράτος, πιο συντονισμένα από ποτέ ίσως, παίρνουν θέση, θέση στον
κοινωνικό πόλεμο.

Ο Μεγάλος Αποχωρισμός· προσεγγίζοντας το σημείο Μηδέν

«Μένουμε Σπίτι σαν Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» Κυριάκος Μητσοτάκης

«Από ένα σημείο και μετά, δεν υπάρχει επιστροφή. Σε αυτό το σημείο πρέπει να φτάσουμε»
Franz Kafka

Εργοδοτική τρομοκρατία, ριζικές μειώσεις μισθών, μαζικές απολύσεις. Μια μεγάλη έκρηξη
συνέβη στις ΗΠΑ, αυτή των αιτήσεων στο ταμείο ανεργίας. Δεν είναι η μοναδική: Η έκρηξη
της εκατόμβης των νεκρών σε ένα ήδη διαλυμένο σύστημα υγείας ανίκανο να απορροφήσει
την ένταση της πανδημικής κρίσης, πλήττοντας συντριπτικά τα φυλετικά, κοινωνικά και
οικονομικά αποκλεισμένα στρώματα στα γκέτο και σε πόλεις-φαντάσματα, η έκρηξη της
αστυνομικής βίας και οι δολοφονίες μαύρων -κατά κύριο λόγο- που συνοδεύονται, η έκρηξη
του κινήματος Black Lives Matter σαν γενικευμένη αλλά πολύ διαφορετική και
ριζοσπαστική συνέχεια του κινήματος των «15 δολαρίων», του Ferguson, των αγώνων των
ιθαγενών στη Βόρεια Ντακότα, η συμπύκνωσή του σε γεγονότα όπως η «Αυτόνομη Ζώνη
του Seattle», είναι μια σειρά παράλληλων εκρήξεων που δεν είναι δυνατό να τις
θεωρήσουμε αποκομμένες από το σώμα της γενικής κατάρρευσης της κοινωνικής συνοχής
των ΗΠΑ. Ένα εκρηκτικό σημείο ανισορροπίας φαίνεται να προσεγγίζεται. Πολλοί
μιλούσαν πριν αρκετά χρόνια, βάσει και ορισμένων άλλων κοινωνικο-οικονομικών
δεικτών, για μία όλο και υψηλότερη πιθανότητα εμφυλίου πολέμου 39 -και φαίνεται να
δικαιώνονται απόλυτα. Βλέπουμε, λοιπόν, μια άλλη έκρηξη, αυτή της πλεονάζουσας
εργασιακής δύναμης, που τα αφεντικά θα επιδιώξουν είτε να την αποκλείσουν από την
κοινωνική αναπαραγωγή, είτε να τη συντηρήσουν με ελάχιστα επιδόματα και αυστηρή
επιτήρηση, είτε να την ενσωματώσουν ξανά στην εργασία.
Όπως έγραφε και ο A. Jappe, το 2009, «[ο] Μάλθους το έχει ήδη πει: η πείνα είναι ο
καλύτερος παιδαγωγός της εργασίας. Οτιδήποτε δεν χρησιμεύει στην αξιοποίηση του
κεφαλαίου είναι πολυτέλεια και, σε περιόδους κρίσης, η πολυτέλεια δεν αρμόζει. Δεν πρόκειται
για διαστροφή, είναι απολύτως λογικό σε μια κοινωνία που έχει αναγάγει σε ζωτική αρχή της
το μετασχηματισμό του χρήματος σε περισσότερο χρήμα» 40 . Αυτή είναι η οικουμενική
αλήθεια για την παγκόσμια, πλέον, έκφραση του εμφύλιου διχασμού, την πραγματική
θεωρία του «υβριδικού πολέμου» του καιρού μας που περιγράφρει ο Bifo στην
«Αμερικάνικη Άβυσσο»41 όταν μιλάει για τη μετατροπή του αμερικάνου προέδρου Τραμπ σε
«ηγέτη του λαού της 2ης τροπολογίας», σε έναν επερχόμενο εμφύλιο της λευκής
προνομιούχας alt-right φιλελεύθερης Αμερικής εναντίον του ωκεανού των αποκλεισμένων,
κυρίως μαύρων και σκουρόχρωμων, φτωχών λευκών, μεταναστ(ρι)ών, που εσωτερικεύει
και φτύνει τοξικά σε, κοινωνικοποιημένα δόγματα ασφάλειας, τις βάρβαρες ακρότητες του
δυτικού ιμπεριαλισμού επί δεκαετίες. Δεν είναι, όμως, αμερικάνικη πρωτοτυπία, αυτός ο
διχασμός.
Αυτή η πραγματικότητα, και αυτή η όλο και μεγαλύτερη πιθανότητα κορύφωσης του
κοινωνικού πολέμου σε σημείο ένοπλης αντιπαράθεσης, δεν μένει στις ΗΠΑ. Ήδη
κυκλοφορεί σε όλο τον πλανήτη εδώ και πάνω από μια δεκαετία, παράγοντας στη δική μας
χώρα τον γενικευμένο εκφασισμό και το ρατσιστικό μίσος του εθνικού κορμού. «Ό,τι
συμβαίνει στο Φέργκιουσον, δεν μένει μόνο στο Φέργκιουσον» 42 . Κανένα επαναστατικό
κίνημα δεν έχει παραχθεί ποτέ μέσα από τις «μεγάλες θεωρίες», σαν ακριβής υλική
αποτύπωσή τους. Τις υιοθετεί (ή τις απορρίπτει), ανάλογα με την εικόνα του κόσμου που
διαμορφώνει η συνείδηση που γεννάει κάθε στιγμή, σε έναν εμπύρετο χορό μεταξύ
αυθόρμητου και συνειδητού. Κάθε επανάληψη αυτών των συνθηκών είναι μόνο τυχαία και
πάντα συμβαίνει με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που φαντασιωνόμαστε. Κανένα
επαναστατικό κίνημα, στις σημερινές συνθήκες, δεν λειτουργεί μέσω «μόλυνσης». Οι

39
. http://peterturchin.com/PDF/AoD_Chapter14.pdf
40
Anselm Jappe, Πίστωση επί Θανάτου, μετάφρ.: Σ. Παπάζογλου & Ε. Παπακωνσταντίνου, στο Gruppe Krisis:
Κείμενα για την Εργασία και την Κρίση, εκδόσεις των ξένων, 2010. Και εδώ: https://docplayer.gr/481809-Anselm-
jappe-pistosi-epi-thanatoy.html
41
Franco “Bifo” Berardi, Αμερικανική Άβυσσος: Σερφάροντας στα Κύματα του Αγνώστου, μετάφρ.: Στ. Μπατσής,
εδώ: https://www.babylonia.gr/2020/10/14/amerikaniki-avyssos-serfarontas-sta-kymata-tou-
agnostou/?fbclid=IwAR0f92_quVgCk1VICaaVvCYaikkKnLYCJKThjS3qdfJrGZ1JTT5YSbcsxhk
42
http://diktiospartakos.blogspot.com/2014/08/blog-post_614.html
εξεγέρσεις του καιρού μας δεν ακολουθούν μια γραμμική πορεία επέκτασης, όπως ένας ιός
ή μια πυρκαγιά.. Δεν έχουν ένα κέντρο, παρά μόνο διαρκείς «συνηχήσεις», όπως ένα
σώμα που κάπου συγκρούεται και κάπου αλλού αντηχεί. Το κράτος επενδύει στα
καλοκουρδισμένα υποκείμενα που θα επιστρέψουν «στη δουλειά» (ή στην αφάνεια) μετά
από κάθε διαμαρτυρία, έντονη ή μη. Το κράτος συναντά παντού, όμως εξεγερμένα σώματα,
που αρνούνται να δεχτούν τους ρόλους που τους αποδόθηκαν, δυσφορούν στην αναδοχή της
εικόνας που τους φορέθηκε, αντιδρούν με σπασμούς στη βιοπολιτική παραγωγή ενός υγιούς
σώματος για λογαριασμό του κεφαλαίου.
Οι εξεγέρσεις δεν συμβαίνουν σαν ένα απλό γραμμικό αποτέλεσμα των «αντικειμενικών
συνθηκών των κρίσεων», αλλά περισσότερο όταν μέρος αυτών που απειλούνται με
«περιθώριο» συναντιέται με το μέρος των αποκλεισμένων, όταν ο «όχλος», που ο Hegel ήδη
από τον 18ο αιώνα είχε αντιληφθεί σαν τυφλό σημείο της κρατικής διαλεκτικής, σαν
πρόβλημα που δεν μπορεί να ενσωματωθεί και να επιλυθεί, αρχίζει να διαμορφώνει μια
ηθική -και τελικά πολιτική- κατανόηση της δυσφορίας του αποκλεισμού του. Δεν είναι
μια συνειδητή διαδικασία, σχεδιασμένη ή «με πρόγραμμα». Κυρίως, αυτή η προέλαση των
«αντικειμενικών συνθηκών», εμφανίζεται σαν επίδικο και σαν έλλειψη. Αυτό που θα
μπορούσαμε να κατανοήσουμε σαν μία «Αυτοκρατορία» του κεφαλαίου και του κράτους
(που δεν παύει να διαπερνάται από περιφέρειες και ζώνες ανισόμετρης ανάπτυξης και
ανταγωνισμού), δανειζόμενοι έννοιες από το ομότιτλο βιβλίο των Negri-Hardt, δεν είναι
απαραίτητα ένας απτός θεσμός ή ένα σύνολό τους, μια αυστηρή δομή που διεξάγει
πολέμους, καταστέλλει, ενσωματώνει, καταστρέφει και ξαναδημιουργεί πάνω στα ερείπια
των κοινοτήτων και των ανθρώπινων ζωών που τσάκισε. Είναι, περισσότερο, ο μοναδικός
τρόπος, δεκάδων ετερόκλητων -ακόμα και αντιπαραθετικών- μηχανισμών, μέσα κι έξω από
τα κράτη, να επεμβαίνουν χειρουργικά ή μαζικά, με την λεπτότητα ενός προηγμένου
νυστεριού ή την βαρβαρότητα ενός ταύρου σε υαλοπωλείο, για να επαναφέρουν τις
κοινωνίες, τις ομάδες, τις κοινότητες στην «τάξη της εργασίας». Από αυτή την άποψη,
λοιπόν, «δεν είναι μια τάξη του κόσμου, αλλά η θλιβερή, βαριά και μιλιταριστική του
ρευστοποίηση»43. Γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο; Γιατί, η διαρκής ενσωμάτωση και κατάπνιξη
κάθε εξέγερσης, αφήνει ένα χάσμα οργής, θυμού και απειθαρχίας, που σιγοβράζει
καθημερινά: ένα χάσμα μεταξύ των απελπισμένων αιτημάτων αναγνώρισης της αξίας της
μοναδικής ζωής και του επιπέδου της βίας που απαιτείται για να γίνουμε αξιοποιήσιμοι/ες.
Επαναστατικό καθήκον μπορεί να είναι μόνο η μετατροπή αυτού του χάσματος σε
χαράκωμα. Γι’ αυτό, ο επελαύνων κοινωνικός πόλεμος στις ΗΠΑ και η στρατιωτική
διαχείρισή του, δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τους αμερικάνους και τις αμερικανίδες, αλλά
όλο τον πλανήτη.
O Μαρξ περιέγραφε στο Κεφάλαιο το βασικό «νόμο της πρωταρχικής συσσώρευσης» τη
διπλή συσσώρευση του αναξιοποίητου, πλεονάζοντος κεφαλαίου που δεν επανεπενδύεται
παραγωγικά, και του αναξιοποίητου, πλεονάζοντος πληθυσμού της εργασιακής δύναμης
που υποαπασχολείται σε διάφορες μορφές ημι-εργασίας ή βυθίζεται στην ανεργία 44 . Η
τεχνική-επιστημονική εξήγηση της διπλής αυτής τάσης είναι πως αποτελεί το
μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα της τεχνολογικής υποκατάστασης της ζωντανής εργασίας από
το κεφάλαιο, στο κυνήγι της αύξησης της παραγωγικότητας και του ανταγωνισμού της
κερδοφορίας, που οδηγεί, άρα, στον παραγωγικό μετασχηματισμό από το πρωτογενή στο
43
Αόρατη Επιτροπή, Η Εξέγερση που Έρχεται, μετάφρ: Β.Σ.-Σ. Γιαννέλης, εκδ Ελεύθερος Τύπος, 2010, σ. 8
44
Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τόμος 3ος, μετάφρ: Π. Μαυρομμάτης, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1979.
τριτογενή τομέα, και στην εξάντληση των ορίων της βιομηχανικής ανάπτυξης. Η ριζική
εξήγησή της όμως είναι πως η οικονομική ανάπτυξη προϋποθέτει μια διπλή
καταστροφική διαδικασία, την οποία επιλέγουμε να αγνοούμε: Τη διπλή συσσώρευση
πλούτου και φτώχειας, τη διπλή συσσώρευση ευημερίας των λίγων και αθλιότητας των
πολλών. Υπάρχει, ιδεατά, ένα «σημείο μηδέν». Στο παρακάτω γράφημα βλέπουμε αυτή τη
διπλή τάση, στα αριστερά το πλεονάζον κεφάλαιο (Κ) στα δεξιά την πλεονάζουσα
εργασιακή δύναμη (L), με άξονα αναφοράς την «άμεση παραγωγική διαδικασία», το σημείο
τομής τους. Αυτό το σημείο τομής, και οι πολλαπλές του επιπτώσεις, είναι που γεννάει τις
μορφές του κοινωνικού πολέμου των τελευταίων 150 ετών. Και είναι μόνο επειδή
βρισκόμαστε υποτελείς κάτω από την «φυσική κυριαρχία» του κεφαλαίου, που
αναγνωρίζουμε αυτές τις μορφές σαν -απλά- οικονομικές. Στην πραγματικότητα, έχουμε να
κάνουμε με μια μηχανή παραγωγής «εργαζόμενων σωμάτων» -και, βασικά, υποπροϊόν της
την παραγωγή εμπορευμάτων- που παράγουν, καταναλώνουν, συμπεριλαμβάνονται ή
αποκλείονται από την αυτόνομη επέλαση της προόδου της. Μιας προόδου που εξελίσσεται
σαν «το απαίσιο, παγανιστικό εκείνο ξόανο που δεν πίνει νέκταρ παρά μόνο από τα κρανία
των ηττημένων»45. Για τους πληθυσμούς που αποκλείονται σε διάφορα επίπεδα, η ανεργία,
τα ξεφτιλισμένα «επιδόματα» κι οι τεχνικές επιβίωσης, είναι η πλευρά της «καλής τύχης».
Για την ιστορική πλειοψηφία τους, το βασικό αποτέλεσμα είναι μαζικές εκτοπίσεις,
πανδημικοί θάνατοι, σώματα τσακισμένα από τις αρρώστιες και τις κακουχίες,
εξαναγκασμένη προσφυγιά και απόγνωση χωρίς διέξοδο, πολύ πριν αρχίσουμε να τα
γνωρίζουμε στις εξελιγμένες κοινωνίες μας.
Η διπλή τάση συσσώρευσης πλεονάζοντος κεφαλαίου και πλεονάζουσας εργασιακής δύναμης με άξονα την άμεση
παραγωγική διαδικασία.

Παρατηρούμε την πολλαπλή έκρηξη και των δύο όψεων αυτής της τάσης στην πρόσφατη
καπιταλιστική ιστορία.
Από τη μία, είναι η «τριτογενοποίηση» και «χρηματιστικοποίηση», η σταδιακή
απομάκρυνση από την άμεση παραγωγική διαδικασία του βιομηχανικού κεφαλαίου, η οποία
γέννησε τον καπιταλισμό. Πολλές «υπηρεσίες» είναι παραγωγικές όχι μόνο με όρους αξιών
χρήσης αλλά και με όρους υπεραξίας, ωστόσο είναι κατά κανόνα λιγότερο καπιταλιστικά
παραγωγικές κι επικεντρωμένες στην παραγωγή μέσων κατανάλωσης και όχι στην
παραγωγή μέσων παραγωγής. Αυτό μαρτυρά σήμερα η «θυσία» και το κλείσιμο με lockdown
των τομέων της διασκέδασης, της εστίασης κ.α, έναντι της βιομηχανίας, ή ακόμα και των
σχολείων, που παράγουν ανθρώπινο κεφάλαιο και προεκτείνουν την παιδαγωγική της

45
James Ledbetter (ed.), Karl Marx, Dispatches for the New York Tribune, Penguin, 2007, σελ.
οικογένειας σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς 46. H διόγκωση του χρηματοπιστωτικού
συστήματος είναι το μέγιστο σύμπτωμα του κεφαλαίου κι όχι κάποια νοσηρή παρέκκλισή
του. Αυτό το σύμπτωμα δείχνει εξαρχής την πραγματική τάση του κεφαλαίου που, για να
αναπαράγεται διαρκώς επί της δημιουργικότητας της ανθρώπινης ζωής, γίνεται
αυτοαναφορικό, μεγαλομανιακό, φετιχιστικό, απομακρυσμένο από την άμεση παραγωγή
κοινωνικών αγαθών. Στην Αφρική και την Υεμένη, όπου η έλλειψη πόσιμου νερού είναι
συχνότερη αιτία θανάτου από τις ένοπλες συρράξεις 47 , τα κινητά τηλέφωνα, από την
ανακύκλωση συσκευών του «1ου κόσμου», είναι «πιο προσβάσιμο αγαθό» από τις υπηρεσίες
υγιεινής48. Φυσικά, το κύριο «εξαγώγιμο αγαθό» του ελληνικού καπιταλισμού, ως προς την
Υεμένη και τη Σ. Αραβία, τα τελευταία χρόνια, είναι πύραυλοι Patriot κι οβίδες49...
Η διπλή τάση αύξησης του τομέα των υπηρεσιών και μείωσης του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας,
συνδυασμένη με τη μείωση της δυναμικής μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Επιλέγουμε αυτό το γράφημα γιατί συνδυάζει τρεις
δυναμικές, μέχρι το 2000. Οι ίδιες τάσεις ισχύουν μέχρι και σήμερα.

Από την άλλη, αύξηση της πλεονάζουσας εργασιακής δύναμης, με την τεχνολογική
υποκατάσταση της ζωντανής εργασιακής δύναμης (αποτέλεσμα της αυτοματοποίησης στο
πλαίσιο της κερδοφορίας που διαμεσολαβείται από την αύξηση της παραγωγικότητας της
εργασίας και τον ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό) τη μείωση του εισοδήματος της εργασίας
στον συνολικό πλούτο σε σχέση με το κεφάλαιο (αποτέλεσμα της επίθεσης του κεφαλαίου
απέναντι στην εργασία), και η αύξηση της των ποσοστών ανεργίας, αλλά και των μορφών
ελαστικής εργασίας.

46
Βλ. ενδεικτικά IMF. (2015), The New Normal-A Sector-Level Perspective on Growth and Productivity Trends in
Advanced Economies (http://www.imf.org/external/pubs/ft/sdn/2015/sdn1503.pdf) και Jorgenson D.W., Timmer
M.P. (2011), Structural Change in Advanced Nations: A New Set of Stylised Facts, Scandinavian Journal of
Economics, Vol. 113, Wiley Blackwell.
47
https://www.tovima.gr/2019/03/27/world/ekatommyria-paidia-lfden-exoun-prosvasi-lfse-katharo-nero/
48
https://www.tanea.gr/2013/08/20/economy/paradeisos-gia-tis-etaireies-kinitis-tilefwnias-i-afriki/
49
http://diktiospartakos.blogspot.com/2020/01/patriot_16.html & http://diktiospartakos.blogspot.com/2017/11/blog-
post_305.html
 Τάση μείωσης του μεριδίου του εργασιακού εισοδήματος επί του συνολικού εθνικού κεφαλαίου

Τάση αύξησης του ποσοστού ανεργίας σε ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες

Ένας ακόμη σχετικός δείκτης «πλεονάζοντος πληθυσμού» σε σχέση με το ιστορικό σύστημα

των καπιταλιστικών εθνών-κρατών και του καταμερισμού εργασίας, μπορεί να θεωρηθεί και
τη παγκόσμια τάση αύξησης της μετανάστευσης από τις περιφέρειες του παγκόσμιο
καπιταλιστικού συστήματος προς τη δυτική του επικράτεια, που εκφράζει τη πραγματική
κίνηση των ανθρώπινων πληθυσμών προς αναζήτηση μιας κοινωνικά και οικονομικά
καλύτερης ζωής 50.

50
Πηγή, https://data.worldbank.org/indicator/SM.POP.TOTL?end=2015&start=1960
Αυτός ο οριστικός αποχωρισμός μεταξύ κόσμων που δεν μιλούν πια την ίδια γλώσσα γιατί
δεν ζουν στον ίδιο πλανήτη, διαιρεμένοι από διευρυμένα «Apartheid» και τείχη, είναι το
«οικολογικό πρόβλημα» του καιρού μας, που δεν είναι απλά η καταστροφή της φύσης.
Είναι, κυριολεκτικά, η καταστροφή κάθε «περιβάλλοντος» των καταπιεσμένων, κάθε
μορφής ζωής που το κεφάλαιο δεν μπορεί να δεχτεί, στην απεριόριστη επέλασή του στο
χώρο και το χρόνο, ως αξιοποιήσιμη για την αναπαραγωγή του. Δεν το είχαμε καταλάβει,
αλλά μοιάζει πλέον με στρατηγική απόφαση διακυβέρνησης, και όχι απλά μια στρατιωτική
τακτική, μια φράση γραμμένη το 1996: «Το μέλλον του πολέμου παίζεται στους δρόμους,
στους υπονόμους, στις μεγάλες πολυκατοικίες και στην άτακτη παρουσία σπιτιών που
αποτελούν τις ρημαγμένες πόλεις του κόσμου»51. Αυτή η μετατροπή του «κόσμου μας» σε
άπειρο πεδίο κέρδους και από εκεί σε ατέλειωτο «θέατρο πολύμορφων στρατιωτικών και
ειρηνευτικών επιχειρήσεων»52 έκανε αναπόφευκτη την παρούσα κρίση. Κι αυτό είναι κάτι
που μπορούμε να αναγνωρίσουμε εκ των υστέρων, ωστόσο μας έχει μετατρέψει ήδη σε
«συνεργούς» της κοινωνικής καταστροφής μας.
Μπορούμε να θυμηθούμε την τελευταία σκηνή της ταινίας Contagion (Steven Soderbergh,
2011). Μια μπουλντόζα, με το σήμα της Alderson International Mining & Manufacturing
(AIMM), ενός πολυεθνικού-πολυκλαδικού κολοσσού, ισοπεδώνει ένα τροπικό δάσος στην
Κίνα, στα πλαίσια ενός project επέκτασης των αγροτοβιομηχανικών δραστηριοτήτων
βαθύτερα στα άγρια δάση της κινέζικης επαρχίας, παγκόσμια σχεδιασμένου από το κινέζικο
κράτος και το αμερικάνικο κεφάλαιο, μιας και οι παλιές βιομηχανικές πόλεις της (Shenzhen,
Quinqdao, Wuhan κλπ) ακολουθούν τη μετα-βιομηχανική επέκταση και ψηφιοποίηση των
ύστερων καπιταλιστικών μητροπόλεων. Μια νυχτερίδα, εγκαταλείποντας το δάσος, αρπάζει
έναν καρπό μπανάνας, μέρος του οποίου μεταφέρει σε ένα κοντινό χοιροστάσιο. Το
υπόλειμμα καταναλώνεται από ένα γουρούνι το οποίο αγοράζεται και σφάζεται για να γίνει
δείπνο σε ένα πολυτελές εστιατόριο καζίνου στο Μακάο, εκεί που ο σεφ ανταλλάζει
χειραψία με την Μπεθ, στέλεχος της AIMM, μεταφέροντάς της ένα νεοδημιούργητο φονικό

51
Peters Major Ralph, Our Soldiers, Their Cities, Parameters, Άνοιξη 1996
52
Γιατί, όπως λένε και τα πιο κατατοπισμένα στρατηγικά think tanks: «κάθε πεδίο κέρδους είναι δυνητικά πεδίο
πολέμου»
ιό. Η Μπεθ είναι το «κρούσμα-0» μιας παγκόσμιας πανδημίας που αποδεκατίζει μέρος του
πληθυσμού της γης.
Η συζήτηση για «τον παγκολίνο ή τις νυχτερίδες», που έφεραν τον SARS-CoV-2, και την
«ανεξέλεγκτη αγορά» (αξίας πολλών δισεκατομμυρίων) «κατανάλωσης εξωτικών και
άγριων ζώων», σάρωσε το δημόσιο διάλογο ιδίως κατά το πρώτο κύμα του Covid-19, όμως
η αλήθεια δεν είναι κυρίως αυτή. Κυρίως, βρίσκεται εκεί που δεν θέλει κανείς να κοιτάξει.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, οι συγγραφείς του Covid-19 and the Circuits of Capital,
υπάρχει μια πολύ βαθύτερη και καταστροφική συσχέτιση μεταξύ της χρηματοπιστωτικής
κρίσης της δεκαετίας που πέρασε και της σημερινής πανδημικής κρίσης. Και, κυρίως, έχουν
να κάνουν με την κυκλοφορία του κεφαλαίου και τους όρους ανάπτυξής του. Η «έκτακτη
χρηματοδότηση για τη διάσωση των τραπεζών», το 2009, όπως της Goldman Sachs,
επενδύθηκε στις «σίγουρες δραστηριότητες» του κολοσσιαίου αγροτοδιατροφικού τομέα
που δημιουργήθηκε από τις εξαγορές και τις συγχωνεύσεις μεταξύ αμερικάνικων,
ευρωπαϊκών και κινέζικων εταιρειών και μονάδων βιομηχανικής παραγωγής τροφής 53 .
Κεφάλαια, που συμμετείχαν στην βιομηχανική αποψίλωση της γης, στρέφονται τώρα στις
«οικολογικές» επενδύσεις και στην «πράσινη κυκλική οικονομία»54, ή την χρηματοδότηση
των εμβολίων για τον SARS-CoV-2. Η «διάσωση του ανθρώπου και της φύσης» είναι η νέα
μεγάλη επικερδής επιχείρηση που συντηρείται από την καταστροφή της ζωής μας και του
περιβάλλοντός μας.
Κυριολεκτικά, λοιπόν, όταν μιλάμε για την εκδήλωση των κρίσεων που μας «απειλούν με
εξαφάνιση» μιλάμε για την πολεμική γεωγραφία της εξάπλωσης του ντόπιου και
πολυεθνικού κεφαλαίου, πάνω στα ερείπια των κοινοτήτων μας που διαρκώς πολιορκούνται.
Δεν μπορούμε, όπου βλέπουμε τις ηχηρές εκφράσεις «lockdown», «υγειονομικές βόμβες»,
απειλή για τη δημόσια υγεία», «περιβαλλοντική καταστροφή», «οικολογική συνείδηση»,
παρά να διαβάζουμε το εξής απόσπασμα: «Όταν κανείς διαβάζει τις εκθέσεις προόδου των
ειδικών, βρίσκει περίπου την ακόλουθη γεωγραφία: τις μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές, σε
ανταγωνισμό μεταξύ τους ώστε να προσελκύσουν τόσο κεφάλαια όσο και “έξυπνους
ανθρώπους”· τις δευτερεύουσες μητροπολιτικές ζώνες που τα καταφέρνουν αρκετά καλά μέσω
της εξειδίκευσης· τις φτωχές αγροτικές ζώνες που τα καταφέρνουν κάπως, με τη μετατροπή
τους σε μέρη προσέλκυσης ανθρώπων με ανάγκη για “φύση και ηρεμία”, ζώνες γεωργίας,
κατά προτίμηση βιολογικής, ή “προστασίας της βιοποικιλότητας”· και τέλος, ζώνες
αποκλεισμού, απλά και ξάστερα, που -αργά ή γρήγορα- θα κυκλωθούν από checkpoints, και
θα ελέγχονται από απόσταση, με drones, ελικόπτερα, επιχειρήσεις εκκαθαρίσεων και μαζικές
παρακολουθήσεις»55
Συνηθίσαμε να βλέπουμε την κρατική στρατιωτική μηχανή να διαμορφώνει τα αστικά
δίκτυα, να αποτελεί όλο και πιο πολύ το μέτρο της ομαλότητας της καθημερινής ζωής μας.
Οι δικές μας «πολεμικές μηχανές» δεν μπορούν παρά να γίνουν εργαλεία και όπλα ενός
διαρκώς διευρυνόμενου νομαδικού προλεταριάτου, που είναι πλέον να γίνει η κυρίαρχη
μορφή του προλεταριάτου παγκόσμια, εξαπλωμένες και «άτακτες»· που θα συνδέονται
μεταξύ τους σαν κρίκοι ενός πολύμορφου κινήματος και θα χτυπούν ταυτόχρονα ή κατά

53
Rob Wallace et al, Covid-19 and the Circuits of Capital, Monthly Review, May 01 2020, εδώ:
https://monthlyreview.org/2020/05/01/covid-19-and-circuits-of-capital/
54
https://bit.ly/3oqc1zc
55
Invisible Committee, To Our Friends, 2014, σελ.63, εδώ: https://theanarchistlibrary.org/library/the-invisible-
committe-to-our-friends.pdf
συρροή σαν ήχος που εξαπλώνεται. Δεν μπορούν και δεν θα κρατήσουν τη στιγμή της
ολοκληρωτικής αντιπαράθεσης σαν «πρόγραμμα κατάληψης της κρατικής εξουσίας». Θα
συγκροτούν τις κοινότητες που είχαμε ήδη χάσει από τη στιγμή της γέννησής μας μέσα σε
κύβους από μπετόν, και θα δημιουργούν συλλογικά αυτές τις κοινότητες ως επίπονο
αποτέλεσμα των αγώνων και της επικοινωνίας των καταπιεσμένων ατόμων. Αυτό που
προκύπτει από τις υπέροχες αρνήσεις των εφήμερων και εφήμερων εξεγέρσεων που διαρκώς
επιμένουν και επιστρέφουν, αυτό που προκύπτει από τις υπέροχες θετικότητες των
συνθημάτων των ταραχών -από το Χονγκ Κόνγκ ως τις ΗΠΑ και από τη Γαλλία ως τη Χιλή,
από την Ινδονησία και τη Νιγηρία μέχρι την Πολωνία-, θετικότητες που δεν μπορούν να
περιοριστούν σε χάρτες αιτημάτων και σε συνόψεις προγραμμάτων, αυτό που φαίνεται σαν
σημερινή αδυναμία τους αλλά μπορεί να αποτελέσει (αν μετασχηματιστεί μέχρι τέλους) το
ιστορικό τους μεγαλείο, δεν είναι τίποτα άλλο από ένα απόλυτο και ασταμάτητο αίτημα:
Όχι άλλα «ελεγχόμενα περιβάλλοντα».

Η Μεγάλη Έξοδος

«Η αστυνομία και ο στρατός θα γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα μεταξύ τους και θα βρίσκουν στήριξη
καθώς κάθε τι ξένο θα κομματιάζεται, θα κόβεται και θα αφήνεται να αποσυντεθεί στο καμίνι των ραγδαία
αυξανόμενων παγκόσμιων θερμοκρασιών. Καθώς όλο και περισσότερα ασφαλίζονται για το κεφάλαιο, όλα
θα γίνουν ακόμα πιο επισφαλή. Όταν τα πάντα γίνονται ιδιοκτησία, το να είσαι απλώς ζωντανός
συνιστά καταπάτηση, και καθώς οι πλούσιοι θα συσσωρεύουν αδιανόητες ποσότητες πλούτου, θα
ανακαλύψουν ότι δεν έχουν κανένα ασφαλές μέρος να τις φυλάξουν. Η διάκριση ανάμεσα σε πολιτική
και πόλεμο, αν υπήρξε ποτέ τέτοια που να έχει κάποιο νόημα, θα γίνει αδύνατη να τη δει κανείς μέσα στα
σύννεφα των δακρυγόνων που θα αιωρούνται επίμονα στον αέρα των χρηματοπιστωτικών κέντρων»,
Ian Allan Paul, 10 Preliminary Theses on Trump

«Η μάχη του προηγούμενου αιώνα με τον φασισμό δεν κρίθηκε στο Στάλινγκραντ αλλά σε μπυραρίες και
μάχες με συμπαθείς σπιτονοικοκύρηδες χαμόσπιτων» Σχόλιο στο facebook

Η εξέγερση στις ΗΠΑ και η παγκόσμια απήχησή της, δείχνει το δρόμο. Ο καπιταλισμός
πονάει ακριβώς στο δυτικό κέντρο του. «Αδύναμος κρίκος» γίνεται, πλέον, η καρδιά και το
κεφάλι της Αυτοκρατορίας. Και αυτό είναι ιστορικά πρωτόγνωρο.
Όπως είδαμε, πολλές από τις αντικειμενικές προϋποθέσεις του οριστικού αποχωρισμού της
συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων από την κοινωνική σχέση εκμετάλλευσης που
λέγεται κεφάλαιο, είναι εδώ. Η υποκειμενική και συλλογική δράση μπορεί να αναπτυχθεί
στην κατεύθυνση ενός τοπικού και παγκόσμιου συγχρονισμού και συντονισμού των
αντιστάσεων και της πραγματικής κατασκευής μιας αυτονομίας από την καπιταλιστική
μορφή ζωής, που θα πρέπει να κατακτήσει την κοινωνική εξουσία. Όπως γράφει η ομάδα
Barbaria, «από την άλλη, καθώς αναδύεται το άγνωστο, βλέπουμε εκφράσεις αμοιβαίας
στήριξης και αλληλεγγύης. Συγκροτήματα κατοικιών, γειτονιές, ακόμα και μικρές πόλεις
οργανώνονται για να ψωνίσουν, να συζητήσουν και για να στηρίξουν συναισθηματικά
ανθρώπους που έχουν ανάγκη μέσα στις σκληρές συνθήκες της καραντίνας. Όλοι το έχουμε
παρατηρήσει: υπάρχει συνεχώς η ανάγκη να μιλήσουμε, να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, να
μοιραστούμε τις σκέψεις μας για αυτό που συμβαίνει και να αναστοχαστούμε μαζί. Επιπλέον,
οι απεργίες στη Βραζιλία, τις ΗΠΑ, τη Νέα Ζηλανδία, το Καμερούν, για να μην αναφερθούμε
στην Ιταλία όπου γίνονται λεηλασίες στα σούπερ μάρκετ, και οι ταραχές, όπως στη Χουμπέι,
πολλαπλασιάζονται και συγχρονίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που επιβεβαιώνει μια
αυξανόμενη διεθνή δυναμική των ταξικών μας αγώνων»56. Ή όπως γράφουν οι «Οργισμένοι
Εργάτες του Κόσμου» για το πρώτο lockdown:
«[…] Διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις σε φυλακές σε Ιταλία, Γαλλία, Βραζιλία και Λίβανο και σε
κέντρα κράτησης σε Ισπανία και Γερμανία· μεταδοτικές άγριες απεργίες στην
αυτοκινητοβιομηχανία, από τη Mercedes και την Iveco στην Ισπανία ως τη FIAT/Chrysler στην
Ιταλία και στον Καναδά· μεταδοτικά μπλόκα εργαζόμενων [workers’ shutdown] στην Amazon σε
Γαλλία, Ισπανία και ΗΠΑ· απεργίες ενοικίου και καταλήψεις σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ. Πέρα
από την ερώτηση «ποιοι θα πληρώσουν και ποιες θα ρισκάρουν τη ζωή τους για την κρίση»
βλέπουμε και μια πολιτικοποίηση της εργασίας στη δημόσια συζήτηση: ποιες δουλειές είναι
βασικά αναγκαίες; Πώς είναι οι συνθήκες εργασίας σε αυτούς τους τομείς (υγεία, ταχυμεταφορές
κλπ); Το ζήτημα του «εργατικού» ελέγχου (της παραγωγής) επανέρχεται στην επιφάνεια οργανικά.
Μπορούμε να διακρίνουμε εμβρυακές μορφές πρωτοβουλιών αλληλοϋποστήριξης σε επίπεδο
γειτονιάς, που είναι σημαντικές, αλλά διατρέχουν επίσης τον κίνδυνο να καλύψουν απλά την
απροθυμία ή ανικανότητα του κράτους να οργανώσει αυτή τη δουλειά. Μπορούμε να δούμε πως
τα κεντρικά συνδικάτα θα αντιμετωπίσουν την κρίση: τασσόμενα με το «εθνικό συμφέρον» και
ενάντια στους εργαζόμενους. Στη Μινεσότα, ο κυβερνήτης ανέστειλε το δικαίωμα συλλογικών
διαπραγματεύσεων, με τη συμφωνία των συνδικάτων. Στη Γερμανία, η IG Metall (Στμ: συνδικάτο
εργαζόμενων στον τομέα της μεταλλουργίας στη Γερμανία) δεν υποστήριξε τους εργάτες σε μια
θυγατρική της VW που εχάσαν τη δουλειά τους επειδή αρνήθηκαν να δουλέψουν 5 ώρες υπερωρία
ανά βδομάδα, χωρίς έξτρα αποδοχές. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το συνδικάτο ταχυδρόμων CWU
προσφέρθηκε να ακυρώσει απεργίες εξαιτίας της κρίσης»57.
Και δεν είναι μόνο οι πλεονάζοντες πληθυσμοί εργασιακής δύναμης και μετανάστευσης,
που δεν χωρούν στο καπιταλιστικό σύστημα κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Εμείς οι ίδιοι
και οι ίδιες, ατομικά και συλλογικά, χωράμε ψυχολογικά όλο και λιγότερο στον
καπιταλιστικό τρόπο ζωής. Τα παιδαγωγικά, εργασιακά, εθνοκεντρικά και δυτικοκεντρικά
συστήματα αξιών περνάνε μια παρατεταμένη κρίση. Είναι η ίδια κρίση της ακολουθίας
1970, 2008, 2020, από τη σκοπιά της κρίσης ταυτότητας των υποκειμένων, και κυρίως των
καταπιεσμένων: άγχος, κατάθλιψη, παρανοϊκές αναδιπλώσεις, κυνισμός, μανίες, εθισμοί,
ναρκισσιστικά φαινόμενα, η άνοδος των «διαστροφών» και των «ψυχώσεων», είναι
συμπτώματα και προσπάθειες απόκρισης των υποκειμένων στην ύστατη κρίση μιας
νεωτερικής συμβολικής τάξης αιώνων, που τώρα πια καταρρέει 58 . Θα πρέπει λοιπόν να
παρατηρήσουμε ότι οι βασικοί πυλώνες της δυτικής, και όχι μόνο, Κυριαρχίας, η
πατριαρχία, η ταξική εκμετάλλευση, τα εθνικά στρατόπεδα, ο δυτικοκεντρισμός,
κλονίζονται ανεπανόρθωτα από έναν ολοένα και αυξανόμενο υπερπληθυσμό ή
υπερπληθωρισμό αναγκών και επιθυμιών, πολύ πριν τη κρίση του Covid-19.
Το Κεφάλαιο εμφανίστηκε σαν σωτήρας της ίδιας του της κρίσης. Υποσχέθηκε σεξουαλική
απελευθέρωση, λιγότερη και καλύτερα αμειβόμενη εργασία, διεθνισμό, ανθρωπισμό και
διακρατική συνεργασία, παγκοσμιοποίηση. Σε όλα αυτά προχώρησε τόσο, ώστε να
γιγαντώσει την επιθυμία μας και να απογειώσει τη φαντασία μας. Τώρα, μας
καταστέλλει και μας ματαιώνει απότομα, πραγματοποιώντας έναν νέο, οικουμενικό
Μεγάλο Εγκλεισμό για την αιχμαλώτιση των κοινών επιθυμιών και των πληθυσμών-

56
Barbaria. Οι μαριονέτες του κεφαλαίου, 7/4/2020: https://barbaria.net/2020/04/07/titeres-capital-griego/
57
https://hostsagainst.noblogs.org/post/2020/04/03/titeres/?fbclid=IwAR20GBJkWAdcd8E-
wl_uO9czyCpfcIhQfqQTwBovrEOcANGP8YNo7tzrL5o
58
https://yfanet.espivblogs.net/files/2020/03/Coronavirus_AWW_gr_edited.pdf
και για την προσαρμογή μας σε έναν «λιτό βίο», όπως δήλωνε κυνικά ο Γιάννης
Βαρουφάκης όταν αναλάμβανε το Υπουργείο Οικονομικών της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ
το 2015. Τι ήρθε λοιπόν να πει ο καπιταλισμός να απευθύνει σε όλα εμάς, με τη κρίση του
Covid-19; Σπίτι-δουλειά, δουλειά-σπίτι. Όχι πια έρωτες. Αυτό δεν είναι ζωή. Ούτε πριν
ήταν, ούτε και τώρα. Κι αυτό δημιουργεί δυσφορία, πόνο, ψυχική κατάρρευση. Δυσφορία
γιατί, παρά τις τεράστιες τεχνολογικές και καταναλωτικές δυνατότητες, καπιταλισμός και
αυτοματοποίηση σήμερα σημαίνει ανεργία, περιθωριοποίηση, φτώχεια, ψυχική εξαθλίωση.
Ήδη ο Covid-19 λειτουργεί ως καταλύτης, επιταχυντής της ιστορικής διαδικασίας που
μπορεί να οδηγήσει σε μια ιστορική «τελική κρίση».
Η κρίση της καπιταλιστικής μορφής ζωής ήδη έχει τη μορφή: από τη μία το στρατόπεδο
συγκέντρωσης και εργασίας του Κράτους και του Κεφαλαίου, το στρατόπεδο της αρρώστιας
και του θανάτου, η κόλαση πάνω στη γη. Από την άλλη, οι πλεονάζοντες πληθυσμοί των
καταπιεσμένων, που οργανώνονται για να κερδίζουν την αυτονομία τους, μαχητές και
μαχήτριες της κοινής τους ζωής. Από τη μία μεριά, το Στρατόπεδο Συγκέντρωσης, ως
μορφή οργάνωσης της κρατικά οργανωμένης καπιταλιστικής παραγωγής. Από την άλλη
μεριά, ο υπερπληθυσμός των αναγκών και των επιθυμιών. Εμείς.
Αν ο Μητσοτάκης μας κάλεσε σε κάποιο διάγγελμα να είμαστε οι σύγχρονοι «ελεύθεροι
πολιορκημένοι», μένοντας σπίτι, η δική μας οργανωμένη Έξοδος από το Σπίτι και την
Πατριαρχία, την Μισθωτή Εργασία και την Ταξική Εκμετάλλευση, το Έθνος-Κράτος και
τον διακρατικό πόλεμο, είναι ο πραγματικός αγώνας για την απελευθέρωση στην κατάσταση
πολιορκίας που έχει κηρύξει η κυρίαρχη τάξη. Είναι η δική μας συλλογική αυτοάμυνα, ο
δικός μας συλλογικός πόλεμος.
Εμείς, καταπιεσμένοι και καταπιεσμένες, Ανάμεσα στην απόλυτη υποταγή, πειθάρχηση,
ευθυγράμμιση με την κερδοφορία του κεφαλαίου και τους νόμους του καπιταλιστικού
κράτους, και στην διεκδίκηση της ζωής μας, της κοινής ελευθερίας μας, της κοινότητας,
των πραγματικών σχέσεων
Η παλιά μορφή του εμφυλίου στον δυτικό κόσμο ήταν αυτή ανάμεσα στο κράτος και ένα
μέρος του πληθυσμού που έπρεπε να το καταλάβει, συγκροτημένο στη μορφή της
οργάνωσης που αναγκαστικά εμφάνιζε μια μοιραία αντίφαση: υποσχόμενο να απονεκρώσει
το κράτος έπρεπε να του μοιάζει ώστε να το αντικαταστήσει. Μέσα από τη διαρκή διαδοχή
των σημερινών εξεγέρσεων και αντιεξεγέρσεων (της εποχής των ταραχών), την αδύναμία
ολοκλήρωσης επαναστατικών ρήξεων ή ακόμα και την διαστροφική μετατροπή τους σε
ρατσιστικές και φασιστικές επιθέσεις (όπως στην Ουκρανία, όπως στη Συρία, όπως στα
νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, με πολύ διαφορετικές και ετερόκλητες μορφές) η μορφή
που παίρνει πια ο εμφύλιος διχασμός είναι ανάμεσα στον πληθυσμό έχει υποτιμηθεί στα
οικονομικά του συμφέροντά, στην ανταλλακτική του αξία και τα στυλ ζωής του είναι
δεμένα με το κράτος και τους μηχανισμούς ασφαλείας του και στους πληθυσμούς που
αποκλείονται και δυσφορούν μέσα σε αυτή την ασφυκτική κυριαρχία του κεφαλαίου και
των αξιών του. Αυτή η μορφή πια δεν διαφοροποιείται, δεν αλλάζει τόσο ριζικά, μεταξύ
διαφορετικών εθνικών ή θρησκευτικών κουλτούρων. Δεν περιορίζεται τοπικά σε «κάθε
Βοσνία», «κάθε Σουδάν», «κάθε Μογκαντίσου», περιορισμένη στις ιδιαίτερες πολιτισμικές
συνθήκες περιορισμένων τοπικών επικρατειών. Σήμερα, αυτή η μορφή ξεκινάει ταυτόχρονα
από τη Χιλή και το Ιράκ, συναντιέται με τα κίτρινα γιλέκα στη Γαλλία και τους πληθυσμούς
στη Βενεζουέλα και την Κολομβία. Αυτή η μορφή εκρήγνυται με αδιανόητες -προς το
παρόν- συνέπειες στις ΗΠΑ, μέσα «στην κοιλιά του θηρίου», ανοίγοντας τον κυκλώνα του
θανάσιμου αλλά και απελευθερωτικού χορού μεταξύ δυνατοτήτων απελευθέρωσης και
κινδύνων αφανισμού.
Ας μην κλαίμε, λοιπόν. Κι ας μην κρυβόμαστε. Κάθε στιγμή είναι μια υπέροχη ευκαιρία!
Όχι γιατί έτσι δείχνουν οι προβλέψεις ή γιατί αυτή είναι η αντικειμενική συνθήκη. Αν
επενδύαμε σε αυτές, μάλλον η απογοήτευση θα ήταν μεγαλύτερη. Ούτε είναι η «ιστορική
αισιοδοξία», ένα είδος «επαναστατικής εμμονής» ή «αισθητικής τρέλας», αυτό που μας
ωθεί. Γνωρίζουμε ότι οι σπασμοί που δημιουργούνται κάθε μέρα στις ζωές μας, η
πολυτάραχη έλλειψη ρυθμού, η αδυναμία δημιουργίας αρμονίας με τους εαυτούς, τις εαυτές
μας και «τους άλλους», δεν είναι παρά το σύμπτωμα του επιθανάτιου ρόγχου του
κράτους, του κεφαλαίου, της πατριαρχίας με τα οποία μάθαμε να συμβιώνουμε σε όλη
τη ζωή μας, χωρίς να έχουμε γνωρίσει τίποτα έξω από αυτό. Δεν είναι δική μας αυτή η
θανάσιμη ασθένεια μιας «γεροντικής ανίας». Τα συμπτώματά της είναι μόνο η μεγάλη μας
ευκαιρία να αναπνεύσουμε διαφορετικά, αντί να λέμε -διαρκώς συνδεδεμένοι/ες με
στατιστικές μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής- ότι «δεν μπορούμε να αναπνεύσουμε».
Το βασικό διακύβευμα της εποχής είναι όλο και πιο σαφές: η μετατροπή της εθνικής
ενότητας εργοδοτών-εργαζομένων, κράτους-κοινωνίας, κυβέρνησης-λαού σε όξυνση του
κοινωνικού ανταγωνισμού και ταξικό εμφύλιο. Μιλώντας για ταξικό εμφύλιο, εννοούμε τη
μακρά και επίπονη διαδικασία, κατά την οποία σπάει η εθνική συναίνεση, αναδεικνύονται
ξεκάθαρα οι διαχωριστικές γραμμές των ταξικών συμφερόντων που διακυβεύονται, η
ανθρωπιστικές κρίσεις θα μετακυλίονται όλο και περισσότερο στο απέναντι στρατόπεδο ως
κρίση πια της αναπαραγωγής του κεφαλαίου και του πολιτικού συστήματος, αλλά και ως
κλονισμός της δυνατότητας του κράτους να διασφαλίσει την κοινωνική ειρήνη. Μόνο έτσι,
μπορούμε να αντιληφθούμε τη «συσσώρευση» όρων ενάντια στις καταστροφές, τις
αποτυχίες και τους πολέμους του παγκόσμιου καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής: αναγκαία
μεν συνθήκη, όχι όμως πρωταρχική, είτε χρονικά είτε στο περιεχόμενο.
Ο φόβος μας δεν είναι αυτός της επικράτησης του «ανορθολογισμού» στις παγκόσμιες
ανθρώπινες σχέσεις. Αυτός εξάλλου είχε επικρατήσει μαζί με τον ορθολογισμό, σε ένα
επελαύνον σύστημα κοινωνικών σχέσεων επί εκατοντάδες χρόνια, σε ένα σύστημα
απώθησης των πιο άγριων ενστίκτων, κατευνασμού της ανθρώπινης επιθετικότητας,
μετατροπής της σε μηχανισμό και υπολογισμένη κρατική πρακτική καταστροφής ή
αναδοχής ολόκληρων πληθυσμών. Ο φόβος μας είναι ότι αυτοί οι μηχανισμοί δεν μπορούν
πια να συγκρατήσουν τίποτα ή τείνουν σε αυτή την αλήθεια. Ο φόβος μας είναι αν είμαστε
έτοιμοι/ες να αναλάβουμε αυτό το καθήκον να φύγουμε από το καράβι που βουλιάζει
δίνοντας τη μάχη με αυτούς που θέλουν να μας κρατήσουν στα αμπάρια του, μια θέση που
φαινόταν βολική για μεγάλο μέρος της «μικροαστική[ς] διαζώνη[ς] που είχε εκδώσει ο
εχθρός» παγκόσμιος καπιταλισμός59 μετά το πέρας των δύο παγκοσμίων πολέμων, ως και
πριν ελάχιστες δεκαετίες. Αυτή η μορφή και η έκβασή της καθορίζει το μέλλον μας. Η
προοπτική αυτής της έκβασης, είναι πολύ πιο αισιόδοξη απ’ ό,τι φανταζόμαστε…

59
Felix Guattari, Είμαστε όλοι Γκρουπούσκουλα, 1970, μετάφραση: nathalie, διαθέσιμο εδώ:
https://universo2666.blogspot.com/2017/08/blog-post.html
-Όχι στη Κρατική Διαχείριση του Covid-19, όχι στην απαγόρευση κυκλοφορίας
- Στήριξη του αγώνα των υγειονομικών εργαζομένων για καλύτερες και ασφαλείς συνθήκες
εργασίας, και για ποιοτική βελτίωση των υποδομών τη δημόσιας, δωρεάν και καθολικής
υγείας.
-Πλήρες εισόδημα καραντίνας χωρίς εργασία και άλλες προϋποθέσεις.
-Να μπλοκάρουμε τις απολύσεις που επιβάλλουν οι εργοδότες, να επιβάλλουμε αύξηση των
μισθών για όσες κι όσους εκτίθενται κάθε μέρα δουλεύοντας σε εργοστάσια, σούπερμαρκετ,
τηλεφωνικά κέντρα, delivery και άλλους χώρους εργασίας.
-Στήριξη των κοινωνικών αγώνων για στέγαση μέσα στον αστικό ιστό για ντόπιους/ες και
μετανάστ(ρι)ες, άστεγους/ες, άμεση μείωση των ενοικίων.
-Άμεση απελευθέρωση των μεταναστ(ρι)ών από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης-hot spot.
-Άμεση αποσυμφόρηση φυλακών, μονάδων του στρατού και χώρων μαζικού εγκλεισμού.
-Να μπλοκάρουμε τον εξοπλισμό της πολεμικής μηχανής στρατού και αστυνομίας.
-Υλική και ψυχική αλληλεγγύη στα θύματα της ενδοοικογενειακής/έμφυλης βίας, στα
ψυχικά ευάλωτα και στα νευροδιαφορετικά άτομα, αλλά και σ’όσους/ες το χρειάζονται.

Να αρνηθούμε το φόβο και την υποταγή

Συλλογική αυτοάμυνα και ταξικοί-διεθνιστικοί αγώνες
απέναντι στον πόλεμο των εργοδοτών

ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΗ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ

https://www.facebook.com/AntipolemikiKinisi/
antipolemiki.kinisi@gmail.com