ODTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL DENİZLİ ORTAOKULU

TÜRKÇE DERS NOTLARI

FİİLDE ÇATI (EYLEMDE ÇATI)

ÖZNELERİNE GÖRE FİİLLER

1) Etken Fiiller: Öznesi belli olan eylemler
etkendir. Bir cümlede eylemin kim tarafından
yapıldığı belli ise etken çatılı eylem denir.
Cümlede gizli özne olsa da fiil etkendir.
Uyarı: Tabiat olayları edilgen olarak
algılansalar bile etken olarak değerlendirilir.
Kuraklıktan gölün suyu çekildi.
Yine yeşillendi fındık dalları.

*Öğrenciler bayramda sınıflarını süslediler. 3) Dönüşlü Fiiller: Öznenin yaptığı iş kendi

Özne Yüklem üzerine dönüyorsa yani özne işi hem yapıyor
hem de yaptığı işten etkileniyorsa bu tür
* Sıcakta kaldığı için çocuk terlemiş. fiillere dönüşlü fiil denir. Fiil “-n, -l” eklerinden
Özne Yüklem
birini alır.
* Bütün şiirlerini aynı kitapta topladı.
*Bizi görünce sevindi.
(gizli özne: o) Yüklem
* Düğüne giderken aynanın karşısında
süslendi.
2) Edilgen Fiiller: Öznesi belli olmayan
* Oğlunun ölümüne kadın çok üzüldü.
eylemler edilgen çatılıdır. Gerçek özne almaz.
* Toplantı için öğretmenler giyindi / hazırlandı.
Sözde özne alır. Edilgen çatılı fiiller “-l, –n” çatı
eklerini alır.
Uyarı: Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbirine
karıştırılmamalıdır.
*Hırsızlar sonunda yakalandı.
Sözde Özne Yüklem
Bebeğin saçları bir güzel tarandı. (Edilgen fiil)
*Seyirciler taşkınlık yapmamaları için uyarıldı. Gül, sabahleyin güzelce tarandı. (Dönüşlü fiil)
Sözde Özne Yüklem
 ODTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL DENİZLİ ORTAOKULU
TÜRKÇE DERS NOTLARI
Araba güzelce yıkandı. (Edilgen fiil)
Akşam önce kardeşim yıkandı. (Dönüşlü fiil)
4) İşteş Fiiller: Anlatılan işin birden fazla özne
tarafından:
- Birlikte yapıldığı
- Karşılıklı yapıldığı veya
- Nitelikçe değiştiğini gösteren fiillere işteş fiil
denir. İşteş eylemler etken eylemlerden “-()ş,
-leş” ekiyle türetilir.
*Uzun süre bakıştılar. (karşılıklı)
* Bu konuyu uzun süre tartıştılar. (karşılıklı)
* Akşam kendi aramızda dertleştik, ağlaştık,
gülüştük. (Birlikte)
* Fırında unutulan pastalar kömürleşmiş.
(Nitelikte değişme)
* Yazın epey bronzlaştım. (Nitelikte değişme)
Dikkat: Bazı fiiller –()ş, -leş eki almadıkları
halde anlamca işteşlik özelliği gösterebilir.
*İki eski dost sonunda barıştı.
* Koca Yusuf Amerika’da bile güreşmişti.
* Hayatım boyunca bilgisizlikle savaştım.
NESNELERİNE GÖRE FİİLLER
1) Geçişli Fiiller: Nesne alan, yükleme sorulan
“ne, neyi, kimi” sorularına cevap veren
fiillerdir.
İpucu: Bir fiilin başına “ONU” sözcüğünü
getirip okuyabiliyorsak, o fiil nesne
alabiliyordur, geçişlidir.
*Annemi çok seviyorum. (Onu seviyorum)
Nesne Yüklem
* Bu haberi gazetede okumuştum.
Nesne Yüklem (Onu
okumuştum)
* Görmek / saklamak / bağlamak/ sevmek…
Uyarı: Fiilimizin geçişli olması için ille de cümle
içerisinde nesne almış olmasına gerek yoktur.
Nesne alabiliyor olması, yani ONU kelimesinin
uygun olması yeterlidir.
*Sabahtan beri durakta bekliyorum.(Onu
bekliyor
Yüklem
* Ben de çok özledim. (Onu özledim)
2) Geçişsiz Fiiller: Nesne alamayan fiiller
geçişsizdir. Bu fiiller “onu” sözcüğüyle
okunamaz.
*Çok sevdiği kedisi kayboldu. (Onu kayboldu
olmuyor)
* Küçük çocuk durmadan ağlıyordu.(Onu
ağlıyordu olmuyor.)
* Beklediğimiz haber nihayet geldi.
* uyumak / gülmek / oturmak/ uzanmak…
NOT: Türkçede bazı eylemler yeni anlamlar
kazanarak hem geçişli hem geçişsiz olarak
kullanılabilmektedir. Bir cümledeki eylemin
geçişli olup olmadığı sorulduğunda sadece
eylemi değil, cümleyi bütünüyle okumak
gerekir.
*Bütün gün çarşıda boş boş gezmiş. (geçişsiz)
* Sınıfça ilçemizdeki müzeyi gezdik. (geçişli)
* Arkadaşım az önce buradan geçti. (geçişsiz)
* Afrikalı atlet sporcuların hepsini geçti.
(geçişli)
3) Oldurgan Fiiller: Geçişsiz fiillerin “-()r, -t,
-tir” eklerini alarak geçişli duruma gelmesine
oldurgan fiil denir.
*Bütün gün ağladı. (geçişsiz)
Anlattıklarıyla hepimizi ağlattı. (oldurgan)
*İnsanlar gülüyor. (geçişsiz)
İnsanları güldürdü. (oldurgan)
*Pişmek - pişirmek
* Başlamak - başlatmak
* Uyanmak – uyandırmak
4) Ettirgen Fiiller: Geçişli eylemlere “-t, -()r,
-tir” ekleri getirilerek bunların geçişlilik
 ODTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL DENİZLİ ORTAOKULU
TÜRKÇE DERS NOTLARI

dereceleri arttırılır. Geçişlilik derecesi

arttırılmış eylemlere ettirgen eylem denir. *Saçlarını kesti. (geçişli)
Dikkat: Ettirgen eylemlerin yüklem olduğu Saçlarını kestirdi. (ettirgen)
cümlelerde özne işi kendisi yapmaz, başkasına *Yemekten sonra su içti. (geçişli)
yaptırır. Çocuğa su içirdi. (ettirgen)

CÜMLELER ETKEN ÇATILI EDİLGEN ÇATILI

Yıllar geçtiği için onu hatırlamıyorum.
Başbakan gelmeden önce caddeler temizlendi.
Tarlaya bu yıl arpa ektiler.
Veteriner hayvanları aşıladı.
Suçlular buraya akşam getirildi.
Annemin yemeklerini özledim
Eşyaların hepsi dışarı çıkarıldı.
Küçük afacanlar beni çok üzdü.
Kitap, uzun bir süre okunmadı.
Ben aradan yıllar geçse de seni unutmam.
Evlerin dış cephesi boyandı.
Asuman, bir hafta önce bu kitabı aldı.
Kaymakam, bütün köyleri dolaştı.
Yiyecekler buzdolabına öznel kondu.
Çantasını alelacele topladı.
İşçiler kriz yüzünden işten çıkarıldı.
Ormancı ormandaki yangını söndürdü.
Bu şiirin kasaba çok ama çok sevilir.
Törende bu öğrenci güzel bir şiir okudu.
Anılar bir türlü peşimi bırakmıyor.
Okul müdürü başarılı öğrencilere ödül verdi.

CÜMLELER GEÇİŞLİ ÇATI GEÇİŞSİZ ÇATI

İstanbullu cüzdanını otelde unutmuş.
Kadın yüksek sesle gülüyordu.
Mahkeme onu tutuksuz yargılıyor.
Meydandan kahveye doğru yürüdüm.
Son günlerde bu şarkıyı diline doladı.
Yardım etmediğim için bana darıldı.
Düşman etrafımızı sessizce sarmış.
Balıkçı kahvesinin önündeki yaşlı adamı görmedim.
Ocağımız artık tütmüyor.
Deli gönlüm neden uslanmıyorsun?
Duygularımı bu kara kaplı deftere yazdım.
Yazdığı mektupları bugün postaladı.
Dilim birden sürçtü.
Usta misafirleri için patlıcan közledi.
 ODTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL DENİZLİ ORTAOKULU
TÜRKÇE DERS NOTLARI

Atlı karlı dağları rüzgâr gibi geçti.

Hava yavaş yavaş ağardı.
Ahırdaki inekleri süt makinesiyle sağdı.

Aşağıdaki cümleleri öznesine ve nesnesine göre inceleyiniz.

Cümlelerden hangisinde çatı aranmaz, belirtiniz.

1- Hepimiz aç ve perişandık.

2- Artık bu ailenin reisi bendim.

3- Ümidimi tamamıyla yitirmiştim.

4- Hava her geçen gün kötüleşiyordu.

5- Bakkal oldukça sert ve kaba bir adamdı.

6- Yaşlı adam beni görünce her şeyi anladı.

7- Bizleri alkışlayanlar bunlardı.

8- Çok geçmeden kapı açıldı.

9- Geminin güvertesi adeta bir çiçek bahçesi gibiydi.

10- Bu şartlarda onları aramamız imkânsız.

11- Bahçedeki bütün ağaçlar kurumuş.

12- İçimde anlatılmaz bir sıkıntı vardı.

13- Ödevlerini bitirir bitirmez uyudu.

14- Trafik polisi bütün arabaları durdurdu.

15- Misafirleri dün şehirde gezdirdi.

ODTÜ GELİŞTİRME VAKFI ÖZEL DENİZLİ ORTAOKULU
TÜRKÇE DERS NOTLARI