Stili Mathimatikon 2012 PDF

ƭǕķĸĴǌ¨ǓǋĸķǅǊǌ
ƯĴǄǃĂĴĸǅǆǓǌ
ȄİțȓȞȘıİȞĮįȘȝȠıȚİȪİĲĮȚțȐșİȉİĲȐȡĲȘıĲȘȞǼĳȘȝİȡȓįĮ''īȡĮȝȝȒ '' ĲȘȢȀȠȗȐȞȘȢĲȠțĮș¶ȩȜȘĲȘ

įȚȐȡțİȚĮĲȠȣȑĲȠȣȢ ǲȞĮȝİȖȐȜȠȝȑȡȠȢĲȘȢȑȤİȚĳȚȜȠȟİȞȘșİȓıĲȘȞȚıĲȠıİȜȓįĮĲȠȣȆĮȡĮȡĲȒȝĮĲȠȢĲȘȢ
ǼȜȜȘȞȚțȒȢȂĮșȘȝĮĲȚțȒȢǼĲĮȚȡİȓĮȢȀȠȗȐȞȘȢ, ȘȠʌȠȓĮȖȚĮĮȞĲȚțİȚȝİȞȚțȠȪȢȜȩȖȠȣȢʌȜȑȠȞįİȞȜİȚĲȠȣȡȖİȓ
ȈĲȘȞıȣȞȑȤİȚĮĲȘȞĳȚȜȠȟȑȞȘıİĲȠȘȜİțĲȡȠȞȚțȩʌİȡȚȠįȚțȩ
ǵʌİȡǲįİȚǻİȓȟĮȚ
ĲȦȞīȚȐȞȞȘǹʌȜĮțȓįȘțĮȚ
ȃȓțȠ ǽĮȞĲĮȡȓįȘİʌİȚįȒȘįȚİȪșȣȞıȒĲȠȣ
ʌȚıĲİȪİȚ ȩĲȚʌĮȡȠȣıȚȐȗİȚİȞįȚĮĳȑȡȠȞȖȚĮțȐșİȑȞĮʌȠȣ
ĮıȤȠȜİȓĲĮȚȝİĲĮȂĮșȘȝĮĲȚțȐțĮșȫȢțĮȚȝİĲȘȞǿıĲȠȡȓĮĲȦȞȂĮșȘȝĮĲȚțȫȞ''ĭȚȜȠȟİȞİȓĮıțȒıİȚȢțĮȚ
ȖİȞȚțȩĲİȡĮȚįȑİȢĮʌȩĮȟȚȩȜȠȖȠȣȢıȣȞĮįȑȜĳȠȣȢȝĮșȘȝĮĲȚțȠȪȢțĮșȫȢțĮȚİʌȚȜİȖȝȑȞİȢĮıțȒıİȚȢĮʌȩĲȘȞ
İȜȜȘȞȚțȒțĮȚȟȑȞȘȕȚȕȜȚȠȖȡĮĳȓĮ
email İʌȚțȠȚȞȦȞȓĮȢ ȑĲȠȢ 200

kdortsi@gmailcom
ĲİȪȤȘ 0-4
Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 4 Ιανουαρίου 2012 1/4
Η Στήλη των Μαθηματικών

Από τον Κώστα Δόρτσιο,
τ. Σχ. Σύμβουλο Μαθηματικών
No:294
Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων
Ο Αριστοτέλης και τα Μαθηματικά
Οι αναφορές στα παράδοξα του Ζήνωνα
Εύδοξος ο Κνίδιος
Το «αξίωμα της συνέχειας» αποτελεί ένα σπουδαίο «εύρημα» του Ευδόξου,
το οποίο κατάφερε, όπως αναφέρθηκε (Σ.Μ.293), να δώσει απάντηση στο αδιέξοδο
των Πυθαγορείων με την ανακάλυψη των ασύμμετρων αριθμών. Πριν δούμε πώς
αυτό το αξίωμα βοήθησε στο ξεπέρασμα των αδιεξόδων στα οποία οδηγούσαν τα
παράδοξα του Ζήνωνα, αξίζει να το σχολιάσουμε εκτενέστερα.
Στο βιβλίο «Εύδοξος ο Κνίδιος. Ένας μεγάλος άγνωστος» του Ε. Σπανδάγου,
εκδόσεις «Αίθρα» σελίδα 29, διαβάζει κανείς για το «αξίωμα της συνέχειας» τα εξής:
«Ο τέταρτος ορισμός θεωρείται ο πρόδρομος του περίφημου
Αξιώματος του Αρχιμήδους, (το οποίο αρκετοί συγγραφείς το
αποκαλούν και ως αξίωμα του Αρχιμήδους – Ευδόξου) σύμφωνα με
το οποίο ισχύει:
Αν δοθούν δύο ομοειδή μεγέθη α , β με α < β υπάρχει πάντα
ένας θετικός ακέραιος ν , ώστε: να > β »
Αν τα ομοειδή μεγέθη τα θεωρήσουμε πως είναι ευθύγραμμα τμήματα τότε το
«αξίωμα της συνέχειας» λέει:
Έστω ότι μας δίνονται τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΒ = α και ΓΔ = β
τέτοια ώστε:
ΑΒ < ΓΔ
τότε υπάρχει ένας φυσικός αριθμός ν τέτοιος που όταν πολλαπλασιάζει το μικρό
τμήμα, δίνει ως αποτέλεσμα ένα τμήμα μεγαλύτερο του μεγάλου τμήματος.
Δηλαδή για το γινόμενο αυτό ισχύει:
νΑΒ > ΓΔ
Η πρόταση αυτή σχηματικά ερμηνεύται: Αν έχουμε τα κατωτέρω ευθύγραμμα
τμήματα:
τότε υπάρχει φυσικός αριθμός ν που αν πολλαπλασιάσει το μικρό δίνει αποτέλεσμα

που ξεπερνά το μεγαλύτερο τμήμα.

Δηλαδή:
Μαθηματικές προκλήσεις – προσκλήσεις – ασκήσεις
393. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση

f : [ a, b ] → [ a, b ] (1)
όπου a, b ∈ R+* με a < b . Να δείξετε ότι υπάρχει ένα τουλάχιστο
θ ∈ [ a, b ] τέτοιο ώστε:
f 2 (θ ) + θ f (θ ) = 2θ 2
(Θεώρημα Bolzano: Κ. Γιαννιτσιώτη, Α. Καραγεώργος)
Λύση:
Θεωρούμε τη συνάρτηση με τύπο:
g ( x ) = f 2 ( x ) + xf ( x ) − 2 x 2
η οποία έχει το ίδιο πεδίο ορισμού με την f .
Για τη συνάρτηση αυτή ισχύει:
g ( a ) = f 2 ( a ) + af ( a ) − 2a 2 ( 2)
g ( b ) = f 2 ( b ) + bf ( b ) − 2b 2 ( 3)
Όμως από την (1) κι επειδή a, b > 0 ισχύει:
a ≤ f (a) ≤ b ( 4 ) ⎫⎪ a 2 ≤ f 2 ( a ) ≤ b2 (6)
⎬⇒ 2
a ≤ f (b) ≤ b ( 5) ⎪⎭ a ≤ f 2 ( b ) ≤ b2 (7)
Επίσης από την (4) και (5) προκύπτει:
a 2 ≤ af ( a ) ≤ ab ( 8)
ab ≤ bf ( b ) ≤ b2 (9)
Προσθέτοντας τις (6) και (8) κατά μέλη έχουμε:
a 2 + a 2 ≤ f 2 ( a ) + af ( a ) ≤ b 2 + ab
από την οποία προκύπτει:
f2
( a ) + af ( a ) − 2a 2 ≥ 0 (10 )

Όμοια προσθέτοντας τις (7) και (9) κατά μέλη έχουμε:

f 2 ( b ) + bf ( b ) − 2b 2 ≤ 0 (11)
από τις (10) και (11) και εφαρμόζοντας το θεώρημα του Bolzano στο διάστημα:
[ a, b ] προκύπτει ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα θ ∈ [ a, b] τέτοιο ώστε:
f 2 (θ ) + θ f (θ ) − 2θ 2 = 0
Δηλαδή γι’ αυτό το θ ισχύει:
f 2 (θ ) + θ f (θ ) = 2θ 2
δηλαδή η σχέση που ζητούσαμε.
394. Να δειχθεί ότι ο αριθμός

 α , α ∈ Ν − {1}
Α = 99...9 *
99φ ορ έ ς
δεν είναι πρώτος.

(T. Andreescu-B.Enescu: Olympiade de Matematica)
Λύση:
Ο αριθμός Α είναι γραμμένος στο δεκαδικό σύστημα και συνεπώς το
τελευταίο ψηφίο του a μπορεί να λάβει τις ακόλουθες τιμές:
a = 2, 3, 4,5, 6, 7,8, 9
Για τον αριθμό a διακρίνουμε τις ακόλουθες περιπτώσεις:
1η περίπτωση:
Έστω πως είναι:
a = 2, 4, 6,8
τότε ο αριθμός Α είναι σύνθετος διότι είναι πάντα άρτιος, δηλαδή διαιρείται με το 2 .
Έστω πως είναι
a = 3,9
τότε ο αριθμός Α είναι πάλι σύνθετος γιατί το άθροισμα των ψηφίων του είναι πάντα
διαιρετό με το 3 και συνεπώς ο αριθμός αυτός διαιρείται με το 3 .
Έστω πως είναι:
a=5
τότε ο αριθμός Α θα είναι σύνθετος γιατί θα διαιρείται με τον αριθμό 5 .
Απομένει να ελεγχθεί η περίπτωση:
a=7
Έστω λοιπόν πως είναι a = 7 τότε ο αριθμός Α παίρνει τη μορφή:
Α = 999...9
 ⋅10 + 7 ⇒
99φορ ές

Α = 9 (1098 + 1097 + 1096 + ... + 10 + 1) ⋅10 + 7 ⇒

⎛ 1099 − 1 ⎞
Α = 9 ⋅⎜ ⎟ ⋅10 + 7 ⇒
⎝ 10 − 1 ⎠
Α = (1099 − 1) ⋅10 + 7 = 10100 − 10 + 7 = 10100 − 3 =
= (102 ) − 3 = 10050 − 3 = (πολ13 + 9 )

50 100
−3 =
= πολ13 + 9 − 3 = πολ13 + ( 9
50
)
2 25
−3=
= πολ13 + 8125 − 3 = πολ13 + (πολ13 + 3) 25 − 3 =
= πολ13 + πολ13 + 325 − 3 = πολ13 + ( 35 ) − 3 =
5
= πολ13 + 2435 − 3 = πολ13 + (πολ13 + 9)5 − 3 =

= πολ13 + πολ13 + 95 − 3 = πολ13 + 95 − 3 =
= πολ13 + 59049 − 3 = πολ13 + 59046 =
= πολ13 + 13 ⋅ 4542 = πολ13 ⇒
⇒ Α = πολ13
Δηλαδή ο αριθμός αυτός είναι πάντα σύνθετος.
Για την άλλη φορά
428. Δίνεται περιγράψιμο σε κύκλο τετράπλευρο ΑΒΓΔ

όπου:
ΑΒ = α , ΒΓ = β , ΓΔ = γ , ΔΑ = δ
τα μήκη τον πλευρών του.
Να αποδειχθεί ότι:
Α Γ
αδ ⋅ημ = βγ ⋅ημ
2 2
Παράρτημα της Ε.Μ.Ε.
2ο Εν.Λύκειο Κοζάνης
Κάλβου 50100 Κοζάνη ή ηλεκτρονικά: emekozanis@yahoo.gr


No:295
Για τη μεγάλη σημασία του έργου που παρουσίασε ο Εύδοξος σχετικά με την
προώθηση των μαθηματικών και τη γεφύρωση του χάσματος από την εποχή των
Πυθαγορείων που αφορούσε τη θεμελίωση των άρρητων αριθμών, αναφέρθηκαν και
οι μεγάλοι μελετητές της Ιστορίας των Μαθηματικών.
Ο ιστορικός Gino Loria (1862-1954) στο μεγάλο έργο του «Ιστορία των
Μαθηματικών» γράφει:
«Οἱ χρόνοι κατά τούς ὁποίους ὁ Πλάτων ἤσκησε τήν πνευματικήν καί
διδακτικήν του δράσιν, συμπίπτουν περίπου μέ
τούς χρόνους τῆς ἀκμῆς ἑνός ἀπό τούς
ἐξοχωτέρους, ἐκπροσώπους τῆς διανοήσεως…
Ὁμιλοῦμεν διά τόν Εὐδοξον Αἰσχίνου τόν
Κνίδιον(407-354 π.Χ.) (Ιστορία των
Μαθηματικών. Τόμ.1. σελ.59)
Στον εξοχότατο αυτό μαθηματικό της
ελληνικής αρχαιότητας ο Gino Loria αποδίδει και το
«αξίωμα της συνέχειας» γράφοντας:
«Ἐάν ὡς δεικνύουν τά πράγματα, ὁ
Εύδοξος εἶχεν ἀποδείξει τά σημαντικά αὐτά
θεωρήματα, πρέπει ν’ ἀποδώσωμεν εἰς αὐτόν
καί την δόξαν ὃτι εἶχεν ἤδη διατυπώσει καί
ἐφαρμόσει μίαν γενικωτάτην ἀρχήν ἰσοδύναμον Gino Loria(1862-1954)
πρός τό περίφημον ἀξίωμα του Ἀρχιμήδους:
«δοθέντων δύο ὁμοειδῶν μεγεθῶν ὑπάρχει πάντοτε πολλαπλάσιον
τοῦ μικροτέρου ὑπερβαίνον τό μεγαλύτερον»
(Ιστορία των Μαθηματικών. Τόμ.1. σελ.60)
Είναι φανερή η πρόθεση του Ιταλού αυτού ιστορικού να δηλώσει το μεγαλείο
του πνεύματος καθώς και της προσφοράς στη μαθηματική επιστήμη του Κνίδιου
αυτού μαθηματικού. Οι χαρακτηρισμοί: «εξοχότερος εκπρόσωπος της διανόησης»
και «πρέπει ν’ αποδώσουμε σ’ αυτόν και τη δόξα» εκφράζουν τη βαθιά πεποίθηση
της μεγάλης και αξιόλογης συνεισφοράς του Ευδόξου στην εξέλιξη των
μαθηματικών.
Ο Gino Loria αποδίδει στον Εύδοξο και σημαντικές τελειοποιήσεις στις μέχρι
την εποχή του λύσεις του δηλίου προβλήματος, καθώς και στις μελέτες του στην
Αστρονομία. Τέλος το «αξίωμα της συνέχειας» όπως το αναφέρει ο Gino Loria είναι
η πρόταση εκείνη που αναφέρθηκε και προηγούμενα με δύο διαφορετικές εκφράσεις.
(Σ.Μ.293 και Σ.Μ. 294).

Έτσι μέχρι τώρα το αξίωμα αυτό το είδαμε με τρείς διατυπώσεις:

1η. «Δοθέντων δύο ομοειδών μεγεθών υπάρχει πάντοτε πολλαπλάσιον του
μικροτέρου υπερβαίνον τό μεγαλύτερον»(Gino Loria)
2η Αν δοθούν δύο ομοειδή μεγέθη α , β με α < β υπάρχει πάντα ένας
θετικός ακέραιος ν , ώστε: να > β (Σ.Μ.294)
2η Αν δοθούν δύο άνισα μεγέθη, η διαφορά αυτών πολλαπλασιασμένη με
κάποιον αριθμό ξεπερνά το μεγάλο μέγεθος. (Σ.Μ. 293)
395. Έστω ο μιγαδικός αριθμός:

w = (1 − z )(1 − iz )
Να βρεθεί το σύνολο των εικόνων του μιγαδικού αριθμού
z όταν:
1ο) Ο αριθμός w ∈ R
2ο) Ο αριθμός w ∈ C − R
Λύση:
Έστω
z = a + bi, a , b ∈ R
η
1 περίπτωση:
Έστω ότι:
w∈ R (1)
τότε η (1) ισοδυναμεί:
(1) ⇔ w = w ⇔ (1 − z )(1 − iz ) = (1 − z )(1 − iz ) ⇔

⇔ (1 − z )(1 − iz ) = (1 − z ) ⋅ (1 − iz ) ⇔
⇔ (1 − z )(1 − iz ) = (1 − z ) ⋅ (1 − iz ) ⇔
( )(
⇔ (1 − z )(1 − iz ) = 1 − z ⋅ 1 − i ⋅ z ⇔ )
⇔ (1 − z )(1 − iz ) = (1 − z ) ⋅ (1 + i ⋅ z ) ⇔
⇔ 1 − iz − z + iz = 1 + i ⋅ z − z − i ⋅ ( z ) ⇔
2
2
⇔ −iz − z + iz − i ⋅ z + z + i ⋅ ( z ) = 0 ⇔
2
2
⇔ −i ( z + z ) − ( z − z ) + i ( z − z ) = 0 ( 2 )
2 2

κι επειδή:
z + z = 2a, z − z = 2bi
z 2 = a 2 − b 2 + 2abi
2
z = a 2 − b 2 − 2abi
η σχέση (2) ισοδυναμεί:
( 2) ⇔
(
−i ( 2a ) − ( 2bi ) + i a 2 − b 2 + 2abi + a 2 − b 2 − 2abi = 0 )
⇔ −2i ( a + b ) + 2i ( a 2 − b 2 ) = 0 ⇔
⇔ − ( a + b ) + ( a 2 − b 2 ) = 0 ⇔ − ( a + b ) + ( a − b )( a + b ) = 0 ⇔
⇔ ( a + b ) ⎡⎣ −1 + ( a − b ) ⎤⎦ = 0 ⇔ ( a + b )( a − b − 1) = 0 ⇔
⎧⎪ a + b = 0 ⇔ b = − a ( 3)
⇔ ( a + b )( a − b − 1) = 0 ⇔ ⎨
⎪⎩ a − b = 1 ⇔ b = a − 1 (4)
• Έστω ότι είναι:
b = −a
τότε:
z = a − ai, a ∈ R
Άρα:
x=a ⎫ x=a ⎫
⎬ ⇒ ⎬ ⇒ − y = x ⇔ y = − x, x ∈ R
y = −a ⎭ − y = a ⎭
Έτσι στην περίπτωση αυτή οι εικόνες Μ των μιγαδικών αριθμών z ανήκουν στη
διχοτόμο (e1 ) της δεύτερης γωνίας των αξόνων (Σχ.1)
• Έστω ότι είναι:
b = a −1
τότε:
z = a + ( a − 1) i, a ∈ R
Άρα:
x=a ⎫ x=a ⎫
⎬ ⇒ ⎬ ⇒ y + 1 = x ⇔ y = x − 1, x ∈ R
y = a − 1⎭ y + 1 = a ⎭

Άρα οι εικόνες Μ(z) ανήκουν στην ευθεία (e2 ) (Σχ.1)

Έστω ότι:
w∈C − R ( 5)
τότε η (5) ισοδυναμεί αντίστοιχα με:
( 5 ) ⇔ w = − w ⇔ (1 − z )(1 − iz ) = −(1 − z )(1 − iz )

Εκτελώντας τις πράξεις όπως και πριν καταλήγουμε στην ισοδυναμία:
( 5) ⇔ a + b − 2ab + 1 = 0 ( 6 )
Αν θέσουμε τώρα a = x, b = y η σχέση (6) γίνεται:
x +1
y= (7)
2x −1
Άρα οι εικόνες των Μ(z) ανήκουν στην υπερβολή ( c ) που εκφράζει η (7). (Σχ.1)
Σχήμα 1

429. Αν για τους θετικούς αριθμούς a, b, c ισχύει
ab 2 + bc 2 + ca 2 = 3
τότε να δειχθεί:
3
a + 7 + 3 b + 7 + 3 c + 7 ≤ 2 ( a4 + b4 + c4 )


No:296
Κλείνοντας την αναφορά μας στο έργο του Ευδόξου και χωρίς να το έχουμε
εξαντλήσει στην όλη του έκταση, θα αναφερθούμε σύντομα σε μερικές ακόμα
απόψεις ενός άλλου μεγάλου ιστορικού των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηματικών, του
Sir Thomas L. Heath(1861-1940).
Στο δέκατο κεφάλαιο του πρώτου τόμου
της «Ιστορίας των Ελληνικών Μαθηματικών» ο
ιστορικός αυτός μιλά για την περίοδο που
παρεμβάλλεται από τον Πλάτωνα έως και τον
Ευκλείδη. Είναι το χρονικό διάστημα στο οποίο
κάνει την εμφάνιση του ο Εύδοξος ο Κνίδιος.
Στο κεφάλαιο αυτό ο T. L. Heath γράφει με
πολύ αναλυτικό και πειστικό τρόπο για τη ζωή και
το έργο του μαθηματικού Ευδόξου. Αναφέρεται
κυρίως σε τρία θέματα που ανήκουν στη σκέψη και
στην πατρότητα του Κνίδιου αυτού μαθηματικού.
Τα θέματα αυτά είναι:
(α) Η Θεωρία των αναλογιών (β) Η μέθοδος της
εξάντλησης και (γ) Η Θεωρία των ομόκεντρων
σφαιρών.
Στη θεωρία των αναλογιών του βιβλίου
αυτού διαβάζουμε: Εξώφυλλο του 1ου τόμου
«Ο ανώνυμος συγγραφέας ενός
σχολίου στο Βιβλίο V του Ευκλείδη, ο οποίος είναι πιθανότατα ο Πρόκλος,
αναφέρει ότι ΄΄κάποιοι λένε΄΄ πως αυτό το Βιβλίο, που περιέχει τη γενική
θεωρία αναλογιών, η οποία είναι εξίσου εφαρμόσιμη στη Γεωμετρία, στην
Αριθμητική, στη Μουσική και σε όλες τις μαθηματικές επιστήμες,΄΄είναι
επινόηση του Ευδόξου΄΄, του δασκάλου του Πλάτωνα».
Για το «Αξίωμα της συνέχειας» ή το «Αξίωμα του Αρχιμήδη» ο T. L. Heath
καταλήγει, παρόλο που εκφράζει κάποιες αμφιβολίες, ότι ο Εύδοξος υπήρξε ο πρώτος
που διατύπωσε την πρόταση αυτή και μάλιστα ο πρώτος που τη χρησιμοποίησε για να
αποδείξει τον όγκο της πυραμίδας.
Η πρόταση αυτή(Ορισμός 4, Βιβλίο V) όπως είναι διατυπωμένη οριστικά
πλέον στα Στοιχεία του Ευκλείδη λέει:
«δ΄. Λόγον ἔχειν πρός ἄλληλα μεγέθη λέγεται, ἃ δύνανται
πολλαπλασιαζόμενα ἀλλήλων ὑπερέχειν»

Δηλαδή:
«Μεγέθη λέγονται, ὃτι ἔχουσι λόγον πρός ἄλληλα, ὃταν
πολλαπλασιαζόμενα δύνανται να ὑπερέχωσιν ἀλλήλων»
Ο ορισμός αυτός σύμφωνα με τον Ε. Σταμάτη λογίζεται ως το «αξίωμα της
συνέχειας του Ευδόξου» και μάλιστα εκείνος που έκανε την πρώτη αναφορά σ’ αυτό
είναι ο φιλόσοφος Αναξαγόρας. Επιπλέον, σύμφωνα πάλι με τις απόψεις του έλληνα
αυτού ιστορικού, το αξίωμα αυτό είναι εκείνο που οδήγησε αργότερα κατά τον 19ο
αιώνα τους Dedekind–Cantor στην ολοκληρωμένη πια μορφή το αξιώματος αυτού.
396. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ και οι διχοτόμοι ΑΑ΄,ΒΒ΄, ΓΓ΄

που τέμνονται στο σημείο Ι. Αν ισχύει:
ΑΓ '+ ΒΑ '+ ΓΒ ' = Γ ' Β + Α ' Γ + Β ' Α (1)
να δειχθεί ότι το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές.
(Ζανταρίδης Νικόλαος. Μαθηματικός, Έδεσσα)
Λύση:
Αν στο τρίγωνο ΑΒΓ (Σχ. 1) οι ΑΑ ', ΒΒ ', ΓΓ ' είναι οι διχοτόμοι των
, , Β
γωνιών Α , Γ
 αντίστοιχα και ΒΓ = α , ΓΑ = β , ΑΒ = γ τότε θα είναι:
βγ αγ βα
ΑΓ ' = ΒΑ ' = , ΓΒ ' = ( 2)
α+β β +γ α +γ
καθώς επίσης:
γα αβ βγ
Γ 'Β = , Α 'Γ = , Β'Α = ( 3)
α +β β +γ α +γ
Σύμφωνα με τις (2) και (3) η ζητούμενη σχέση ισοδυναμεί:

βγ αγ αβ αγ αβ βγ
(1) ⇔ ⋅ ⋅ = ⋅ ⋅ ( 4)
α + β β +γ α +γ α + β β +γ α +γ
Η (4) μετά την απαλοιφή των παρονομαστών και την εκτέλεση των πράξεων
ισοδυναμεί με την:
αβ 3 + βγ 3 + γα 3 = αγ 3 + βα 3 + γβ 3

ή ακόμα:
⇔ αβ 3 + βγ 3 + γα 3 − αγ 3 − βα 3 − γβ 3 = 0 ⇔
⇔ (αβ 3 − βα 3 ) + ( βγ 3 − αγ 3 ) + ( γα 3 − γβ 3 ) = 0 ⇔
⇔ αβ ( β 2 − α 2 ) + γ 3 ( β − α ) + γ (α 3 − β 3 ) = 0 ⇔
⇔ (α − β ) ⎡⎣ −αβ ( β + α ) − γ 3 + γ (α 2 + αβ + β 2 ) ⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ (α − β ) ⎡ −αβ 2 − α 2 β − γ 3 + γα 2 + αβγ + γβ 2 ⎤ = 0 ⇔
⎣ ⎦
⇔ (α − β ) ⎡⎣ −αβ ( β − γ ) − α 2 ( β − γ ) + γ ( β 2 − γ 2 ) ⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ (α − β )( β − γ ) ⎡⎣ −αβ − α 2 + γ ( β + γ ) ⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ (α − β )( β − γ ) ⎡ −αβ − α 2 + βγ + γ 2 ⎤ = 0 ⇔
⎣ ⎦
⇔ (α − β )( β − γ ) ⎡⎣ − β (α − γ ) − (α 2 − γ 2 ) ⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ (α − β )( β − γ )(α − γ ) ⎡⎣ − β − (α + γ ) ⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ (α − β )( β − γ )(α − γ )( − β − α − γ ) = 0 ⇔
⇔ (α − β )( β − γ )( γ − α )(α + β + γ ) = 0 ( 5)
Από την (5) προκύπτει:
α =β ή β =γ ή γ =α
που σημαίνει πως το τρίγωνο σε κάθε περίπτωση είναι ισοσκελές.
Παρατήρηση:
Προφανώς ισχύει και το αντίστροφο. Δηλαδή αν το τρίγωνο είναι ισοσκελές
τότε θα ισχύει και η σχέση (1).
397. Έστω η συνεχής συνάρτηση f τέτοια ώστε:

x
3
2 x + 8 − x 2 + 4 ≤ x ⋅ f ( x ) ≤ ημ + x 6 , ∀x ∈ [ −4, +∞ ) (1)
6
i) Να δείξετε ότι: f ( 0 ) = 1
6
ii) Να δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστο ένα κ ∈ ( 0,1] έτσι
ώστε:
κ
f (κ ) = ημ + κ 6
6

(Κ. Γιαννιτσιώτης, Α.Καραγεώργος: Θεώρημα Bolzano. Σελ. 44)

Λύση:
i) Έστω x > 0 . Τότε από την (1) προκύπτει:
x
ημ + x 6
3
2x + 8 − x + 4 2
6
≤ f ( x) ≤ ( 2)
 x
  x 

F ( x) G ( x)
Άρα:
• lim F ( x ) = lim
( 3
2x + 8 − 2 − ) ( x2 + 4 − 2 )=
x →0 + x →+0 x
2x + 8 − 2 3
x2 + 4 − 2
= lim − lim =
x →+0 x x→0+ x
2 x + 8 − 23 x 2 + 4 − 22
= lim − lim =
x →+0
x ⎡
⎢⎣
3
(
2
)
2x + 8 + 2 2x + 8 + 2
3 2⎤
⎥⎦
x →0 +
x 2x + 4 + 2 ( )
2 0 1
= lim − lim =
x →+0 4 + 4 + 4 x →0 + 2 + 2 6
Όμοια είναι:
⎛ x ⎞
⎜ ημ
• lim G ( x ) = lim ⎜ 6 + x5 ⎟ = 1 + 0 = 1
x ⎟
⎟ 6 6
x →0 + x →+0
⎜ 6⋅
⎝ 6 ⎠
Άρα:
f =συνεχ ής
lim f ( x ) = 1 6 ⇒ lim f ( x ) = 1 6
x →+0 x →+0
και τελικά:
lim f ( x ) = f ( 0) = 1 6
x →0

430. Να λυθεί η εξίσωση:
ημ 3 x + συν 3 x 1
= ημ (16 x )
1 + (συν x − ημ x ) 16
2



No:297
Επανερχόμενοι στη συλλογιστική του Αριστοτέλη σχετικά με τα δύο πρώτα

παράδοξα του Ζήνωνα θα δούμε τον τρόπο με τον οποίο αξιοποιώντας το αξίωμα της
συνέχειας του Ευδόξου και χρησιμοποιώντας την «απαγωγή σε άτοπο» ανέτρεψε τη
συλλογιστική του Ελεάτη Ζήνωνα (Σ.Μ.290)
Στο πρώτο παράδοξο του Αχιλλέα και της χελώνας, το αδιέξοδο που στήνει ο
Ζήνωνας είναι πως η απόσταση των 100 μέτρων, και γενικά η πεπερασμένη
απόσταση που χωρίζει τον Αχιλλέα από τη χελώνα, διανύεται από τον Αχιλλέα σε
άπειρο χρόνο Το ίδιο συμβαίνει και με το δεύτερο παράδοξο της διχοτομίας.
Ο Αριστοτέλης θέλοντας να ανατρέψει αυτόν ακριβώς τον ισχυρισμό ξεκινάει
με τον εξής υποθετικό συλλογισμό:
«Ἔστω γάρ πεπερασμένον μέγεθος ἐφ’ οὗ ΑΒ, χρόνος δέ ἄπειρος ἐφ’
ᾧ Γ, εἰλήφθω δέ τι τοῦ χρόνου πεπερασμένον, ἐφ’ ᾧ ΓΔ. Ἐν τούτῳ
οὖν δίεισί τι τοῦ μεγέθους, και ἔστω διεληλυθός ἐφ’ ᾧ ΒΕ»
( Φυσική ακρόασις Ζ 233a.34-233b.1)
Δηλαδή:
«Έστω λοιπόν ένα πεπερασμένο ευθύγραμμο μέγεθος το ΑΒ και Γ ο
άπειρος χρόνος. Ας θεωρήσουμε ακόμα ένα μέρος του χρόνου, έστω το ΓΔ
το οποίο είναι πεπερασμένο. Κατά τον πεπερασμένο αυτό χρόνο ένα σώμα θα
κινηθεί σε ένα μέρος του ΑΒ κι έστω πως αυτό το μέρος είναι το ΒΕ»
Για να κατανοήσουμε καλύτερα και σχηματικά τους συμβολισμούς αυτούς
σήμερα θα αναπαραστήσουμε, όπως αυτό φαίνεται στο σχήμα 1, τα μεγέθη με τον
ακόλουθο τρόπο:
Το πεπερασμένο διάστημα (ΑΒ)=ΜΝ
(ΒΕ)=ΜΣ=Το διάστημα Σχήμα 1

που θα κινηθεί το σώμα
σε χρόνο t=(ΓΔ)

Δηλαδή: Το πεπερασμένο μέγεθος ΑΒ θα το παραστήσουμε με ένα

ευθύγραμμο τμήμα με άκρα τα σημεία Μ και Ν. Το πεπερασμένο μέρος ΓΔ του
χρόνου θα το παραστήσουμε με το συμβολισμό t. Τέλος το μέρος του μεγέθους ΑΒ
που θα διανυθεί σε πεπερασμένο χρόνο t θα το παραστήσουμε με το διάστημα με
άκρα τα σημεία Μ και Σ.
397. Έστω η συνεχής συνάρτηση f τέτοια ώστε:

x
3
2 x + 8 − x 2 + 4 ≤ x ⋅ f ( x ) ≤ ημ + x 6 , ∀x ∈ [ −4, +∞ ) (1)
6
i) Να δείξετε ότι: f ( 0 ) = 1
6
ii) Να δείξετε ότι υπάρχει τουλάχιστο ένα κ ∈ ( 0,1] έτσι
ώστε:
κ
f (κ ) = ημ + κ 6
6
(Κ. Γιαννιτσιώτης, Α.Καραγεώργος: Θεώρημα Bolzano. Σελ. 44)
Λύση:
i) Αποδείχθηκε στο προηγούμενο φύλλο(Σ.Μ. 296)
ii) Αν x = 1 τότε από την (1) προκύπτει:

1
f (1) ≤ ημ +1 ( 2)
6
Θεωρούμε τη συνάρτηση h με τύπο:
x
h ( x ) = f ( x ) − ημ − x6
6
η οποία στο διάστημα [ 0,1] είναι συνεχής συνάρτηση ως άθροισμα συνεχών
συναρτήσεων.
Ακόμα είναι:
0 6 1 (i ) 1
h ( 0 ) = f ( 0 ) − ημ − 0 = ⇒ h ( 0 ) = > 0 ( 3)
6 6 6
1 ( 2)
h (1) = f (1) − ημ − 1 ≤ 0 (4)
6
Από τις (3) και (4) προκύπτει:
h ( 0 ) ⋅ h (1) ≤ 0 ( 5)
Διακρίνουμε τώρα δύο περιπτώσεις:

Αν
h ( 0 ) ⋅ h (1) < 0
τότε η συνάρτηση h ικανοποιεί το θεώρημα του Bolzano στο διάστημα [ 0,1] , άρα
υπάρχει τουλάχιστον ένα k ∈ ( 0,1) τέτοιο ώστε:
h (k ) = 0
δηλαδή για το k αυτό θα είναι:
k
f ( k ) − ημ − xk = 0
6
k
f ( k ) = ημ + x k , k ∈ ( 0,1)
6
Αν
h ( 0 ) ⋅ h (1) = 0
τότε λόγω της (3) θα είναι:
h (1) = 0
και ο ζητούμενος k θα είναι k = 1 .
398. Δίνεται τρίγωνο ABC με εμβαδόν ίσο με Ε και σημείο

Μ στο εσωτερικό του. Οι τρεις διακεκομένες ευθείες που
διέρχονται από το σημείο Μ τέμνουν τις πλευρές του
τριγώνου αυτού, όπως δείχνει το Σχήμα 1, δημιουργώντας
τρία τρίγωνα με εμβαδά Ε1,Ε2,Ε3. Να δειχθεί η σχέση:
1 1 1 18
+ + ≥ (1)
Ε1 Ε 2 Ε3 Ε
(Νίκος Ζανταρίδης, Μαθηματικός Έδεσσα. Από Ρουμάνικο βιβλίο)
Λύση:(Μάγκος Θάνος)
Τα τρίγωνα MA1 A2 και MB2C2 έχουν:
 
A1MA2 = B2 MC2
ως κατακορυφήν γωνίες. Άρα:
E1 MA1 ⋅ MA2
= ( 2)
( B2 MC2 ) MB2 ⋅ MC2
όμοια είναι: Σχήμα 1
E2 MC1 ⋅ MC2
= ( 3)
( B1MA1 ) MB1 ⋅ MA1

E3 MB1 ⋅ MB2
= ( 4)
( A2 MC1 ) MA2 ⋅ MC1
Πολλαπλασιάζοντας τις (2), (3) και (4) κατά μέλη έχουμε:
E1 E2 E3
⋅ ⋅ =1
( B2 MC2 ) ( B1MA2 ) ( A2 MC1 )
δηλαδή:
E1 E2 E3 = ( B2 MC2 ) ⋅ ( B1 MA2 ) ⋅ ( A2 MC1 ) ( 5)
Με τη βοήθεια τώρα της ανισότητας του Cauchy έχουμε:
1 1 1 1 1 1 3
+ + ≥ 33 ⋅ ⋅ = =
E1 E2 E3 E1 E2 E3 3 E1 E2 E3
3 (5) 3
= = (6)
6
( E1 E2 E3 )
2 6 E1 E2 E3 ( B2 MC2 ) ⋅ ( B1MA2 ) ⋅ ( A2 MC1 )
Όμως:
Cauchy
E > E1 + E2 + E3 + ( B2 MC2 ) + ( B1MA2 ) + ( A2 MC1 ) ≥
≥ 6 6 E1 E2 E3 ( B2 MC2 ) ⋅ ( B1MA2 ) ⋅ ( A2 MC1 )
δηλαδή:
1 6
≥ (7)
6 E1 E2 E3 ( B2 MC2 ) ⋅ ( B1MA2 ) ⋅ ( A2 MC1 ) E
1 1 1 18
+ + ≥
E1 E2 E3 E
δηλαδή η (1)
431. Να λυθεί η εκθετική εξίσωση:

2 x − x 2 +1 2 x − x 2 +1 2 x− x2
25 +9 = 34 ⋅15
(από κινέζικο φόρουμ)


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 1Φεβρουαρίου 2012 1/4

No:298
Ερμηνεύοντας το συλλογισμό που αναπτύσσει ο Αριστοτέλης στο βιβλίο του

«Φυσική ακρόασις» (Ζ, 233a. 34 -233b15) και χρησιμοποιώντας τη σημερινή γλώσσα
(Δ)
Σχήμα 1
θα αναφερθούμε πάλι στο σχήμα 1 (Σ.Μ. 297).

Ζητούμε λοιπόν να αποδείξουμε την πρόταση:
Αν ένας δρομέας (Δ) θέλει να διατρέξει μια πεπερασμένη απόσταση(για
παράδειγμα την απόσταση ΜΝ), τότε ο χρόνος που θα χρειαστεί είναι κι αυτός
πεπερασμένος.
Για την «απόδειξη» της πρότασης αυτής θα χρησιμοποιήσουμε την λεγόμενη
«απαγωγή σε άτοπο». (André Ross, prof. de mathématiques Cégep de Lévis-Lauzon)
Έστω λοιπόν ότι ο χρόνος που θα χρειαστεί ο δρομέας αυτός για να διανύσει το
διάστημα ΜΝ είναι άπειρος. Δηλαδή:
to = ∞
Επομένως σε ένα πεπερασμένο τμήμα του χρόνου αυτού, δηλαδή σε χρόνο:
t1 = πεπερασμ ένο
ο δρομέας αυτός θα διανύσει ένα πεπερασμένο τμήμα της όλης διαδρομής ΜΝ, έστω το
τμήμα ΜΣ. Δηλαδή σε χρόνο t1 ο δρομέας θα καλύψει την πεπερασμένη απόσταση ΜΣ.
Στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί το «αξίωμα της
συνέχειας»(Σ.Μ.294, 295) για τα πεπερασμένα και ομοειδή μεγέθη, δηλαδή για τα
ευθύγραμμα τμήματα ΜΝ και ΜΣ τα οποία συνδέονται με τη σχέση:
ΜΣ < ΜΝ.
Σύμφωνα με το αξίωμα αυτό υπάρχει ένας θετικός ακέραιος αριθμός ν , τέτοιος
ώστε να ισχύει:
ν ( ΜΣ ) > ΜΝ (1)
Εφόσον για τη διαδρομή ΜΣ ο δρομέας χρειάζεται πεπερασμένο χρόνο ίσο με

t1 , άρα για την πολλαπλάσια διαδρομή ν ( ΜΣ ) θα χρειαστεί χρόνο t2 ίσο με

ισοπολλαπλάσιο του χρόνου t1 , δηλαδή θα χρειαστεί για τη διαδρομή αυτή χρόνο ίσο με
t2 = tν( ΜΣ ) = ν t1
ο οποίος είναι πεπερασμένος.
Άρα από τη σχέση (1) προκύπτει:
t 2 > to = ∞
το οποίο είναι άτοπο γιατί ένα πεπερασμένο μέγεθος είναι μεγαλύτερο του απείρου.
399. Να υπολογιστεί ο αριθμός:

999 999 9992 − 888 888 8882 − 1111111112
(Gazeta mathematica. Τόμος 4. 2003)
Λύση:
Υποθέτουμε ότι:
n = 111111111
Τότε η ζητούμενη παράσταση γίνεται:
Α = 999 999 9992 − 888 888 8882 − 1111111112
( 9 (111111111) ) − (8 (111111111) )
2 2
= − 1111111112 =
( 9 n ) − ( 8n )
2 2
= − n2 =
= 81n 2 − 64n 2 − n 2 =
= 16n 2 = 4n = 444 444 444
Άρα:
Α = 444 444 444
400. Αν για μια συνάρτηση f ισχύει:
f ( x ) − f ( y ) ≤ ( x − y ) , ∀x , y ∈ R (1)
2
τότε η f είναι σταθερή στο R .

Λύση:
Θεωρούμε ένα τυχαίο yo ∈ R και x ∈ R με x ≠ yo
Από τη σχέση (1) τότε προκύπτει ισοδύναμα:
(1) ⇔ f ( x ) − f ( yo ) ≤
2
x − yo ⇔

⇔ − x − yo ≤ f ( x ) − f ( yo ) ≤ x − yo ⇔
2 2
f ( x ) − f ( yo )
⇔ − x − yo ≤ ≤ x − yo ⇔
x − yo
f ( x ) − f ( yo )
⇔ − x − yo ≤ ≤ x − yo ( 2)
x − yo
Αν τώρα θεωρήσουμε ότι:
x → yo
τότε από τη (2) προκύπτει:
f ( x ) − f ( yo )
⇔ − lim x − yo ≤ lim ≤ lim x − yo ( 3)
x → yo x → yo x − yo x → yo
Και επειδή:
lim ( x − yo ) = 0 ⇔ lim x − yo = 0
x → yo x → yo
η (3) δίνει ως αποτέλεσμα:
f ( x ) − f ( yo )
lim =0
x → yo x − yo
και τέλος:
⎛ f ( x ) − f ( yo ) ⎞
lim ⎜ ⎟=0
x → yo
⎝ x − yo ⎠
δηλαδή:
f ′ ( xo ) = 0, ∀yo ∈ R
επομένως:
f ( x) = c
δηλαδή η συνάρτηση αυτή είναι σταθερή.

1
logημ x⋅συν x (ημ x ) ⋅ logημ x⋅συν x (συν x ) = (1)
4
(Ι. Πανάκης. Τριγωνομετρία, 3ος τόμος, σελ.154)
Λύση:
Πρέπει:
0 < ημ x ⋅ συν x ≠ 1 (2)

στη συνέχεια θέτουμε:

logημ xσυν x (ημ x ) = y ⎫⎪
⎬ ( 3)
logημ xσυν x (συν x ) = w⎪⎭
Άρα:
ημ x = (ημ x ⋅ συν x ) ⎫⎪ y
w⎬
( 4)
συν x = (ημ x ⋅ συν x ) ⎪⎭
Με πολλαπλασιασμό κατά μέλη των δύο τελευταίων σχέσεων προκύπτει:
ημ x ⋅ συν x = (ημ x ⋅ συν x ) ( 5)

y+w
Η (5) λόγω της (2) δίνει:

y + w =1 (6)
Επίσης η (1) λόγω των μετασχηματισμών (3) γίνεται:
1
yw = (7)
4
Το σύστημα των (6) και (7) λυόμενο δίνει:
1
y=w= (8)
2
Άρα η πρώτη από τις (4) δίνει:
1
ημ x = (ημ x ⋅ συν x ) 2 ⇔
ημ 2 x = ημ x ⋅ συν x ⇔ ημ x (ημ x − συν x ) = 0
και λόγω της (2) η τελευταία ισοδυναμεί με την:
⎛π ⎞
ημ x − συν x = 0 ⇔ ημ x = συν x ⇔ ημ x = ημ ⎜ − x ⎟
⎝2 ⎠
η τελευταία έχει λύσεις:
π
x = 2 kπ + − x ⇔ x = kπ + π , κ ∈ Ζ
2 4
432. Αν a ∈ [0,1] και b ∈ [ 0,1] . Να δειχθεί ότι ισχύει:
a2 b2
+ ≤1
b +1 a +1
(T. Andreescu – B. Enescu: Olimpiadele de Matematica 2000-2001)

Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 8 Φεβρουαρίου 2012 1/4

No:299
Με τη συλλογιστική της «απαγωγής σε άτοπο» και στηριζόμενος στο

«αξίωμα της συνέχειας» ο Αριστοτέλης ανασκευάζει το πρώτο και δεύτερο παράδοξο
του Ζήνωνα δηλαδή το παράδοξο της «διχοτομίας» και το παράδοξο του «Αχιλλέα
και της Χελώνας». (Σ.Μ. 297, 298)
Σε ότι αφορά το τρίτο παράδοξο, δηλαδή το «παράδοξο του βέλους» ο
Αριστοτέλης απαντά αφού προηγούμενα προσδιορίζει και περιγράφει αναλυτικά την
έννοια του χρόνου. Ο χρόνος για το φιλόσοφο αυτό αποτελεί μια ποσότητα που
χαρακτηρίζεται ως συνεχής ποσότητα.
Ο Αριστοτέλης αφιερώνει ολόκληρο το πέμπτο βιβλίο της Φυσικής Ακρόασης
για να μιλήσει για την έννοια της κίνησ ης και της μεταβολής. Στο βιβλίο αυτό
ο μεγάλος φιλόσοφος με πολύ αναλυτικό τρόπο μιλά για όλα τα στοιχεία που
διαμορφώνουν το πλαίσιο μιας κίνησης, όπως το πρώτο κινούν, το κινούμενο καθώς
και το χρόνο κίνησης.
Όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα(Σ.Μ. 265-268) ο χρόνος είναι ένα
μέγεθος που «απαρτίζεται» από χρονικές στιγμές οι οποίες αυτές καθαυτές δεν
εμπεριέχουν χρονική διάρκεια. Αυτό γίνεται αντιληπτό αν συσχετίσει κανείς τις
χρονικές στιγμές με τα σημεία μιας ευθείας. Όπως ένα σημείο δεν έχει διαστάσεις,
δηλαδή δεν έχει μήκος, πλάτος, ύψος έτσι και η χρονική στιγμή δεν έχει χρονική
διάρκεια.
Για τη έννοια του χρόνου και τις ιδιότητες που αυτός έχει ο Διονύσιος
Αναπολιτάνος γράφει:
«Τί εἶναι ὅμως ὁμως ὁ χρόνος; Σύμφωνα μέ τόν Ἀριστοτέλη, εἶναι
ὅπως εἴπαμε, τό ἀποτέλεσμα τῆς μέτρησης τῆς ἀλλαγῆς καί γίνεται
ἀντιληπτός μέσω τῆς θεμελιώδους διατεταγμένης τριάδας «πριν, τώρα,
μετά»
(Εισαγωγή στη Φιλοσοφία των Μαθηματικών. Δ.Α. Αναπολιτάνος. Εκδ. Νεφέλη, σελ.71)
τώρα
πριν μετά Σχήμα 1
παρελθόν μέλλον
Το μοντέλο του χρόνου, όπως αυτό εμφανίζεται στο παραπάνω σχήμα,

δηλώνει πως σε κάθε χρονική στιγμή του τώρα αντιστοιχεί μια αρχή κι ένα πέρας.
Αποτελεί την αρχή μιας χρονικής διάρκειας που πρόκειται να διανυθεί μετά το
παρόν και ονομάζεται μέλλον, από την άλλη μεριά αποτελεί το πέρας μια άλλης
χρονικής περιόδου που διανύθηκε πριν και ονομάζεται παρελθόν. Η χρονική
στιγμή του τώρα είναι κάθε φορά αυτό που ονομάζεται παρόν.
Για την ανάλυση αυτή της έννοιας του χρόνου ο Δ.Α.Αναπολιτάνος συνεχίζει:

«Σύμφωνα μέ τόν Ἀριστοτέλη, τό παρελθόν ἔχει παύσει να ὑπάρχει, τό

μέλλον δέν ὑπάρχει ἀκόμη καί τό παρόν – τό «τώρα» μέ ἄλλα λόγια – δέν
εἶναι μέρος τοῦ χρόνου, μέ τόν ἴδιο τρόπο πού ἑνα σημεῖο - ὄντας ἀδιάστατο
– δέν εἶναι μέρος μιᾶς χωρικά εκτεταμένης γραμμῆς.
(Εισαγωγή στη Φιλοσοφία των Μαθηματικών. Δ.Α. Αναπολιτάνος. Εκδ. Νεφέλη, σελ.71)
402. Στις πλευρές ΑΒ, ΑΔ του παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ

παίρνουμε τα σημεία Ε, Κ αντίστοιχα, τέτοια ώστε να
ισχύει:
ΑΕ ΑΚ
⋅ =2 (1)
ΕΒ ΚΔ
Φέρουμε τη διαγώνιο ΒΔ που τέμνεται από τα τμήματα ΓΕ,
ΓΚ στα σημεία P, Q αντίστοιχα. Να αποδειχθεί ότι:
ΒΡ 2 + QΔ 2 = PQ 2 ( 2)
(Αποστολόπουλος Γιώργος, μαθηματικός 2ου ΓΕΛ Μεσολογγίου)
Λύση:
Από τις παράλληλες πλευρές ΑΒ και ΓΔ(Σχήμα 1) προκύπτει:
Σχήμα 1
ΑΒ ΓΔ ΡΔ y + z
= = =
ΕΒ ΕΒ ΡΒ x
άρα:
ΑΕ + ΕΒ y + z ΑΕ y + z − x
= ⇒ = ( 3)
ΕΒ x ΕΒ x
Όμοια από τις παράλληλες ΑΔ και ΒΓ προκύπτει:
ΑΔ ΒΓ ΒQ x + y
= = =
ΚΔ ΚΔ QΔ z
άρα:
ΑΚ + ΚΔ x + y ΑΚ x + y − z
= ⇒ = (4)
ΚΔ z ΚΔ z

Πολλαπλασιάζουμε τις (3) και (4) κατά μέλη προκύπτει:

ΑΕ ΑΚ y + z − x x + y − z
⋅ = ⋅
ΕΒ ΚΔ x z
Μετά από πράξεις και λόγω της (1) προκύπτει:
2
x + z = y2
2
δηλαδή:
ΒΡ 2 + QΔ 2 = ΡQ 2
η οποία είναι η ζητούμενη (2).
403. Δίνεται τετράγωνο ΑΒΓΔ και τα εσωτερικά σημεία Ε

και Ζ των πλευρών ΒΓ και ΓΔ αντίστοιχα, έτσι ώστε:
 = 45ο
ΕΑΖ
Αν Κ και Λ είναι οι προβολές του μέσου Μ του
ευθυγράμμου τμήματος ΕΖ στις πλευρές ΑΒ και ΑΔ
αντίστοιχα, τότε:
i) Να βρεθεί ο γ. τόπος της προβολής της κορυφής Α πάνω
στην ΕΖ.
ii) Να δειχθεί ότι:
1
Ε( ΑΚΜΛ ) = Ε (Ι )
2 ( ΑΒΓΔ )
Λύση:
i) Από το ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΕ και ΑΔΖ έχουμε:
ΒΕ x
εφ φ = = (1)
ΑΒ α
ΔΖ y
εφ ( 45ο − φ ) = = ( 2)
ΑΔ α
Άρα από τη (2) και σύμφωνα με την (1) θα είναι:
x
ο 1−
εφ 45 − εφ φ y α = y ⇔ xy = α 2 − α ( x + y )
= ⇔ ( 3)
1 + εφ 45ο ⋅ εφ φ α 1+
x α
α
Στο ορθογώνιο τρίγωνο ΕΓΖ εφαρμόζουμε το πυθαγόρειο θεώρημα. Άρα:
( 3)
ΕΖ 2 = (α − x ) + (α − y ) = ..... = ( x + y ) ⇔ ΕΖ = x + y ( 4)
2 2 2
Στη συνέχεια το εμβαδόν του τριγώνου ΑΕΖ είναι:

1 1 1 1
Ε( ΑΕΖ ) = α 2 − α x − α y − (α − x )(α − y ) = ... = α ( x + y )
2 2 2 2
Δηλαδή:
1
Ε( ΑΕΖ ) = ( ΑΒ )( ΕΖ ) ( 5)
2
Σχήμα 2
Η σχέση (5) δηλώνει ότι το ύψος του τριγώνου ΑΕΖ είναι ίσο με την πλευρά του
τετραγώνου. Δηλαδή
ΑΡ = α
που σημαίνει ότι ο ζητούμενος γ.τ. είναι το τόξο ΒΔ του κύκλου Κ(Α,α).
ii) Από τα ορθογώνια τραπέζια ΒΕΖΖ΄ και ΔΖΕΕ΄ προκύπτει:

ΖΖ΄ + ΒΕ α + x ΕΕ΄ + ΔΖ α + y
ΜΚ = = , ΜΛ = =
2 2 2 2
Άρα:
Ε( ΑΚΜΛ ) = ( ΜΚ ) ⋅ ( ΜΛ ) =
(α + x )(α + y ) (3)
= ... =
α2 1
= Ε ( ΑΒΓΔ )
4 2 2
433. Δίνεται ο αριθμός:
Α = 25 + 33 + 41 + ... + (8n + 17), n ∈ Ν
Να βρεθούν οι τιμές του n ώστε ο αριθμός Α να γίνει τέλειο
τετράγωνο.
(Student Problems, from the mathematical Gazette)



No:300
Ο χρόνος, όπως αναφέρθηκε,(Σ.Μ. 299) γίνεται αντιληπτός, κατά την

αριστοτελική αντίληψη, μέσα από τη διατεταγμένη τριάδα «πριν», «τώρα» και
«μετά» η οποία καθορίζει τις τρείς μεγάλες χρονικές έννοιες στην ανθρώπινη
εμπειρία και νόηση, δηλαδή το παρελθόν, το τώρα και το μέλλον.
τώρα
πριν μετά Σχήμα 1
παρελθόν μέλλον
Ο Αριστοτέλης συγκεκριμένα για το θέμα αυτό αφιερώνει αρκετά κεφάλαια

ο
στο 4 βιβλίο των Φυσικών του(Φυσική ακρόασις). Στα έξη κεφάλαια (κεφ.14-20) ο
μεγάλος φιλόσοφος καταθέτει αναλυτικότατα τις απόψεις του σχετικά με το θέμα του
χρόνου. Εκεί αναπτύσσει τη θεωρία του, μιλά για τις προηγούμενες ιδέες που
έφθασαν μέχρι την εποχή του, προσπαθεί να ερμηνεύσει τη φύση του χρόνου,
συσχετίζει το χρόνο με τους αριθμούς και γενικά παρουσιάζει για πρώτη φορά μια
τόσο αναλυτική μελέτη για το θέμα αυτό.
Ανατρέχοντας κανείς στα κεφάλαια αυτά συναντά πολύπλοκους
συλλογισμούς και συμπεράσματα. Σε γενικές γραμμές καταγράφουμε κάποιες
ενδεικτικά:
Με ένα ρητορικό ερώτημα ξεκινά τις ιδέες του για το θέμα του χρόνου.
«Τί δ’ ἐστίν ὁ χρόνος καί τίς αὐτοῦ ἡ φύσις;» (Φυσική ακρόασις 281α,31)
Δηλαδή:
«Τι λοιπόν είναι ο χρόνος και ποια η φύση του;»
Για τη χρονική στιγμή του «τώρα» που χωρίζει το παρελθόν(«πριν») από το
μέλλον («μετά») γράφει:
«Τό δέ νῦν τόν χρόνον ὁρίζει, ᾗ πρότερον καί ὕστερον» (Φυσική
ακρόασις 219b.11,219b.12)
που σημαίνει:
«Το «τώρα» προσδιορίζει το χρόνο, δηλαδή το προηγούμενο και το
επόμενο».
Για το «τώρα», τη χρονική στιγμή του παρόντος ο Αριστοτέλης αναλύει την
άποψή του λέγοντας ακόμα:
«Τό δέ νῦν οὐ μέρος· μετρεῖ τε γάρ τό μέρος, καί συγκεῖσθαι δεῖ τό
ὅλον ἐκ τῶν μερῶν» (Φυσική ακρόασις 218a.6-7)
δηλαδή:
«Ακόμα η στιγμή του «τώρα» δεν αποτελεί μέρος(ποσόν), γιατί το

μέρος μπορεί κανείς να το μετρήσει καθώς επίσης το συνολικό μέρος πρέπει

να αποτελείται από την ένωση των μερών του»
Όταν στη συνέχεια προσπαθεί να συσχετίσει το χρόνο με τους αριθμούς
απαντά:
«Τοῦτο γάρ έστιν ὁ χρόνος, ἀριθμός κινήσεως κατά τό πρότερον καί
ὕστερον» (Φυσική ακρόασις 219α.33-219b.2)
«Αυτό λοιπόν είναι ο χρόνος, ο αριθμός που δηλώνει την κίνηση από
το προηγούμενο στο επόμενο(γεγονός)».
404. Αν
αβ + βγ + γα = αβγ ≠ 0 (1)
και
α 3 β 3 + β 3γ 3 + γ 3α 3 = α 3 β 3γ 3 ( 2)
τότε να υπολογιστεί η παράσταση:
Π = (α + β )( β + γ )( γ + α )
(Γιώργος Τσαπακίδης, 5ο Θερινό Μαθηματικό Σχολείο ΕΜΕ Λεπτοκαρυάς)
Λύση:
Είναι γνωστό ότι:
(α + β + γ ) = α 3 + β 3 + γ 3 + 3 (α + β )( β + γ )( γ + α )
3
Υψώνοντας και τα δύο μέλη της (1) στον κύβο. Άρα:
(1) ⇒ (αβ + βγ + γα )
3
= α 3 β 3γ 3 ⇔
⇔ α 3 β 3 + β 3γ 3 + γ 3α 3 +
+3 (αβ + βγ )( βγ + γα )( γα + αβ ) = α 3 β 3γ 3 ( 3)
Η (3) λόγω της (2) γίνεται:
⇔ α 3 β 3 + β 3γ 3 + γ 3α 3 +
+3 (αβ + βγ )( βγ + γα )(γα + αβ ) = α 3 β 3γ 3
άρα:
⇔ (αβ + βγ )( βγ + γα )(γα + αβ ) = 0 ⇔
≠0
⇔ αβγ (α + β )( γ + α )( β + γ ) = 0

Άρα:
(α + β )(γ + α )( β + γ ) = 0 ⇒ Π = 0
405. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ(Α=90ο) και ΒΔ, ΓΕ
εσωτερικές διχοτόμοι που τέμνονται στο Ι. Φέρουμε
ΑΡ ⊥ ΒΔ και ΑΤ ⊥ ΓΕ .
Να δειχθεί ότι:
ΑΡ ΑΤ
+ =1 (1)
ΒΙ ΓΙ
Λύση:
Θα δείξουμε πρώτα τη σχέση:
1 1 1
+ = ( 2)
ΒΕ ΓΔ ΙΗ
Απόδειξη:
Είναι (Σχ.1):
αγ αβ
ΒΕ = , ΓΔ =
α +β α +γ
άρα:
1 1 α + β α + γ αβ + β 2 + αγ + γ 2
+ = + = =
ΒΕ ΓΔ αγ αβ αβγ
αβ + αγ + α 2 α + β + γ 2τ 1 1
= = = = =
αβγ βγ 2Ε ρ ΙΗ
1 1 1
⇒ + = ⇒ ( 2)
ΒΕ ΓΔ ΙΗ
• Τα τρίγωνα (ΑΙΒ) και (ΒΙΕ) είναι όμοια διότι:


Γ
  ο  = κοιν ή
ΑΙΒ = ΒΕΙ = 90 + , ΑΒΙ
2
άρα:
ΑΒ ΙΒ
= ( 3)
ΙΒ ΒΕ
• Τα τρίγωνα (ΑΒΡ) και (ΙΒΧ) είναι επίσης όμοια διότι είναι ορθογώνια και
έχουν την οξεία γωνία:
 = κοιν ή
ΑΒΡ
άρα:
ΑΡ ΑΒ
= ( 4)
ΙΧ ΙΒ
ΑΡ ΙΒ
=
ΙΧ ΒΕ
ΑΡ ΙΧ
= ( 5)
ΒΙ ΒΕ
Με παρόμοιο τρόπο δείχνεται:
ΑΤ ΙΨ
= ( 6)
ΓΙ ΓΔ
Όμως:
ΙΧ = ΙΨ = ΙΗ (7)
Προσθέτοντας τις (5) και (6) και σύμφωνα με τις (2) και (7) έχουμε:
ΑΡ ΑΤ ΙΧ ΙΨ ⎛ 1 1 ⎞ 1
+ = + = ( ΙΗ ) ⎜ + ⎟ = ( ΙΗ ) =1
ΒΙ ΓΙ ΒΕ ΓΔ ⎝ ΒΕ ΓΔ ⎠ ΙΗ
άρα:
ΑΡ ΑΤ
+ =1
ΒΙ ΓΙ
δηλαδή η ζητούμενη (1).

434. Να λυθεί στο R το σύστημα:
x 2 + xy − 3x + y = 0
x 4 + 3x 2 y − 5 x 2 + y 2 = 0
(www.mathvn.com)


No:301
Ο προβληματισμός για την έννοια του χρόνου που πραγματεύεται ο

Αριστοτέλης στο βιβλίο του «Φυσική ακρόασις» θα συνεχιστεί για αιώνες αργότερα
και θα φθάσει ακόμα μέχρι τις μέρες μας. Ερωτήματα όπως, τι είναι ο χρόνος, πως
μετριέται, ποια είναι η αρχή από την οποία ξεκινάει η ροή του και όλα τα συναφή,
έχουν απασχολήσει την ανθρώπινη λογική ανά τους αιώνες και πολλά φωτεινά μυαλά
σκέφτηκαν για να δώσουν μια κατανοητή απάντηση.
Από την άλλη μεριά, αν κανείς λάβει υπόψη του και τη μεταφυσική έννοια
του χρόνου τότε τα πράγματα δυσκολεύουν. Ο άνθρωπος ως υλικό όν είναι
αιχμάλωτος του χρόνου και μέσα σ’ αυτόν υλοποιεί την κάθε του δράση και
επέμβαση. Όμως πάντα ο άνθρωπος, ως πνευματική μονάδα, προσπαθεί να
ερμηνεύσει αυτή την αιχμαλωσία και συνεχώς αγωνιά να δώσει απαντήσεις στην
εξάρτηση αυτή. Με την πνευματική αυτή δύναμη ο άνθρωπος προσπαθεί να
απελευθερωθεί απ’ αυτήν την αιχμαλωσία και να δει την όλη του ύπαρξη
«αχρονικά». Εκεί, σ’ αυτήν την προσπάθεια ο άνθρωπος συναντά το «θείο» στο
οποίο προσδίδει την ελευθερία απέναντι στο χρόνο που ο ίδιος δεν έχει και δεν θα την
αποκτήσει ίσως ποτέ! Στη μεταφυσική αυτή αντίληψη του χρόνου ο άνθρωπος
προσπαθεί να επισυνάψει στο θείο ιδιότητες αχρονικές. Λέξεις όπως, αιώνιος, αΐδιος,
πανταχού παρών κι άλλες πολλές δηλώνουν αυτή την αχρονικότητα που ο ίδιος δε
διαθέτει. Δηλώνουν την ύπαρξη ενός υπέρτατου όντος που το θέλει να «υπάρχει έξω
από το χρόνο».
Επιστρέφοντας στην ορθολογιστική αντίληψη που θεμελίωσε ο Αριστοτέλης
μπορούμε να πούμε πως ο χρόνος αποτελεί και σήμερα ένα από τα ζητούμενα του
ανθρώπου και της επιστήμης. Αν θελήσουμε
να μελετήσουμε το χρόνο κάτω από το πρίσμα
της σύγχρονης φυσικής, της φυσικής του
εικοστού αιώνα, τότε θα δούμε πως το
αριστοτελικό τρίπτυχο: πρίν, τώρα, μετά,
παραμένει με αρκετά εξελιγμένη μορφή.
Η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας η
οποία ήρθε να συμπληρώσει τα κενά που είχε
αφήσει η Νευτώνεια Μηχανική του 18ου
αιώνα, αναδείχνει το χρόνο ως μια από τις
κύριες διαστάσεις της ύλης.
Είναι πολύ σημαντικό στο σημείο Σχήμα 1
αυτό να θυμηθούμε πως για την Ευκλείδειο
Γεωμετρία ο χώρος είναι στατικός και
αμετάβλητος. Αν όμως θεωρήσουμε για ένα

σημείο Μ ( x, y , z ) του Ευκλείδειου χώρου και τη χρονική στιγμή κατά την οποία
υπάρχει το σημείο αυτό (Σχ.1), τότε το σημείο αυτό έχει αποκτήσει πλέον μια νέα
υπόσταση και χαρακτηρίζεται ως ένα «δομικό υλικό» του χώρου Ω = RxRxRxT των
τεσσάρων διαστάσεων. Επιπλέον ένα τέτοιο «σημείο» του χώρου αυτού
μετονομάζεται από «σημείο» σε «γεγονός» κι ο χώρος αυτός των τεσσάρων
διαστάσεων από Ευκλείδειος χώρος σε Χωρόχρονος.
406. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ με Β = 45ο και Γ = 75ο . Στην πλευρά

ΒΓ θεωρούμε εσωτερικό σημείο Δ έτσι ώστε:
ΒΔ 1
= (1)
ΔΓ 2
Να υπολογισθεί η γωνία:

x = ΑΔΓ
Λύση:
 = 30ο και συνεπώς:
Αν φέρουμε την ΓΕ ⊥ ΑΒ (Σχ.1), τότε θα είναι ΑΓΕ
1
ΑΕ = ΑΓ ( 2)
2
Α
Σχήμα 1
Ε
30°
45° 75°
x
Β Δ Γ
Το ορθογώνιο τρίγωνο ΒΕΓ είναι ορθογώνιο και ισοσκελές και κατά
συνέπεια ισχύει:
ΒΓ 2 = ΒΕ2 + ΕΓ 2 ⇒ ΒΓ 2 = 2ΓΕ 2 ( 3)
Εξάλλου από το ορθογώνιο τρίγωνο ΑΓΕ συνεπάγεται:
1 3 ( 2)
ΓΕ = ΑΓ − ΑΕ = ΑΓ 2 − ΑΓ 2 = ΑΓ 2
2 2 2
4 4

δηλαδή:
4 2
ΑΓ 2 = ΓΕ
3
Η τελευταία λόγω της (3) συνεπάγεται:
4 ΒΓ 2
ΑΓ = ⋅
2
3 2
δηλαδή:
2
ΑΓ 2 = ΒΓ 2 ⇒
3
2
ΑΓ 2 = ΒΓ ⋅ ΒΓ (4)
3
Η δοθείσα (1) όμως γίνεται:
ΒΔ + ΔΓ 1 + 2 3
(1) ⇔ = ⇔ ΒΓ = ΔΓ (5)
ΔΓ 2 2
Η (4) λόγω της (5) γίνεται ακόμα:
ΑΓ ΔΓ
ΑΓ 2 = ΒΓ ⋅ ΔΓ ⇔ = ( 6)
ΒΓ ΑΓ
Άρα τα τρίγωνα ΑΒΓ και ΑΓΔ λόγω της (6) και από το γεγονός ότι έχουν
 , θα είναι όμοια. Έτσι συμπεραίνεται ότι:
κοινή τη γωνία Γ
 =Β
ΔΑΓ  = 45ο
 = 180ο − 45ο − 75ο = 60ο
ΑΔΓ
Δηλαδή:
 = 60ο
ΑΔΓ
407. Δίνεται το ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ ( ΑΒ = ΑΓ ) με:
 = 20ο
Α (1)
Στην πλευρά ΑΓ παίρνουμε ένα εσωτερικό σημείο Μ, τέτοιο
ώστε
ΑΜ = ΒΓ ( 2) .
Να υπολογιστεί η γωνία:  .
ΒΜΓ
Λύση:
Θεωρούμε ένα σημείο Ν τέτοιο ώστε τα τρίγωνα ΑΒΓ και ΝΑΜ να είναι

ίσα (Σχ.2).
Παρατηρούμε τότε ότι στο τρίγωνο ΝΑΒ ισχύει:
ΝΑ = ΑΒ ⎫⎪
⇒ ΑΝ = ΑΒ = ΒΝ
 = 60ο ⎬⎪
ΝΑΒ ⎭
δηλαδή το τρίγωνο ΝΑΒ είναι ισόπλευρο.
Α
60 °
20 °
20 °
1
Ν Μ
2
1
Σχήμα 2
χ
80° 80 °
Γ
Β
 = 40ο και από το ισοσκελές τρίγωνο ΒΝΜ προκύπτει:
Επομένως: Ν 1
  180ο − 40ο
Μ 2 = ΝΒΜ = = 70ο
2
Άρα τελικά η ζητούμενη γωνία είναι:
x = 180o − Μ
 +Μ
1 (
2 )
 = 180ο − ( 80ο + 70ο ) = 30ο
Και τελικά:
 = 30ο
ΒΜΓ

⎧⎪ 4 − x 2 = 8 − 4 y + 2 x
(Σ ) : ⎨
⎪⎩8 x − 2 xy + (3x − 4 y ) 4 − x 2 = 0
(Ε.Μ.Ε. Περιοδικό Ευκλείδης Β΄.Τεύχος. 82τ.2/72)



No:302
Η όλη δυναμική της επίδρασης της σκέψης του Ζήνωνα στην ανθρώπινη
σκέψη καθώς και η προσπάθεια του Αριστοτέλη να ανασκευάσει τους
«παραλογισμούς» του Ελεάτη φιλοσόφου οδήγησαν την όλη ιστορία πολύ μακριά.
Συνεχίζοντας το σχολιασμό μας στο ζήτημα του «χρόνου» και της όλης
σχέσης που έχει η έννοια αυτή με τον υλικό κόσμο, ή καλύτερα με το λεγόμενο
«συμπαντικό κόσμο», είναι
ανάγκη να αναφερθούμε για λίγο
και στη σημερινή αντίληψη της
φυσικής και των μαθηματικών. Το
αριστοτελικό τρίπτυχο «πριν»,
«τώρα» και «μετά» νοείται ως μια
διάταξη του ρέοντος χρόνου που
γίνεται αντιληπτή από τον καθένα
μας(Σ.Μ.299-300).
Το τρίπτυχο της διάταξης
αυτής του χρόνου σύμφωνα με την
αντίληψη της Ειδικής Θωρίας της
Σχετικότητας μετασχηματίζεται
και διακρίνεται πάλι σε μια
τριμερή διάταξη μέσα στο
λεγόμενο κώνο του φωτός του
χωρόχρονου του Minkowski. Σε
μια τέτοια θεώρηση όπου ο χρόνος
πλέον θεωρείται ως η τέταρτη
διάσταση της ύλης τα πράγματα
παίρνουν αλλιώτικη μορφή.
Στο παράπλευρο σχήμα
εμφανίζεται ένα μοντέλο
χωρόχρονου των τριών
διαστάσεων ( x, y, t ) . Ένα τέτοιο
μοντέλο μπορεί να προκύψει από
όλα τα σημεία M ( x, y ) ενός
Χωρόχρονος του Minkowski
επιπέδου τα οποία αποτελούν ένα
χώρο δύο διαστάσεων και στα οποία προστέθηκε η χρονική τους διάσταση.
Ο νέος αυτός χώρος πλέον είναι ένας χώρος τριών διαστάσεων που
περιλαμβάνει όχι σημεία με την ευκλείδεια αντίληψη αλλά «γεγονότα». Όλα τα

γεγονότα στη χωροχρονική αυτή συσχέτιση διατηρούν την αριστοτελική διάταξη με

διευρυμένη βέβαια αντίληψη. Το «πριν» και το «μετά» μετασχηματίζονται από
ευθύγραμμες θεωρήσεις(Σ.Μ. 299-300) σε αντίστοιχες κωνικές. Έτσι το «πριν»
περιέχει όλα τα γεγονότα του παρελθόντος και αποτελούν τον «κώνο του
παρελθόντος» ενώ το «μετά» περιέχει το σύνολο των γεγονότων του μέλλοντος και
αποτελούν τον «κώνο του μέλλοντος»
408. Ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ( Α  = 90ο ) έχει όλες τις

πλευρές του φυσικούς αριθμούς.
Να δειχθεί ότι η ακτίνα ρ του εγγεγραμμένου κύκλου
του είναι κι αυτός φυσικός αριθμός.
Λύση:
Είναι γνωστό ότι σε ένα τρίγωνο γενικά ισχύει:
Α
ρ = (τ − α ) εφ
2
άρα για το συγκεκριμένο είναι:
Α ⎛ β + γ −α ⎞ β + γ −α
ρ = (τ − α ) εφ =⎜ ⎟ ⋅ 1 =
2 ⎝ 2 ⎠ 2
δηλαδή:
β + γ −α
ρ= (1)
2
Επειδή ακόμα το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ορθογώνιο στην κορυή Α θα ισχύει
ακόμα:
α2 = β2 +γ 2 ( 2)
Γνωρίζοντας τώρα ότι οι τρεις πλευρές του τριγώνου αυτού είναι φυσικοί
αριθμοί(έχουν μήκη φυσικούς αριθμούς), από τη σχέση (2) συμπεραίνονται δύο
περιπτώσεις:
• Οι αριθμοί α , β , γ θα είναι άρτιοι αριθμοί ( Ι )
• Οι αριθμοί α , β , γ θα είναι δύο περιττοί και ένας άρτιος ( ΙΙ )
Όποια από τις περιπτώσεις ( Ι ) και ( ΙΙ ) και αν ισχύει από την (1) συμπεραίνεται
ότι η ακτίνα του εγγεγραμμένου κύκλου:
β + γ −α
ρ=
2
είναι φυσικός αριθμός.
409. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ABC(A = 90o ) με BC = a, CA = b

και AB = c . Να δειχθεί ότι η ελάχιστη τιμή της παράστασης:

a 2 bc
( a + b )( a + c )
είναι δ 2 , όπου δ η διάμετρος του εγγεγραμμένου κύκλου.
Λύση(πρώτος τρόπος):
Η ζητούμενη πρόταση γράφεται:
2
a bc
≥ (2 ρ ) ⇔ 2
( a + b )( a + c )
a 2 bc
≥ 4ρ 2 (1)
( a + b )( a + c )
Η σχέση (1) ισοδυναμεί:
2
a bc
≥ 4 (τ − a ) ( 2)
2
( a + b )( a + c )
όπου:
a+b+c
τ= ( 3)
2
η ημιπερίμετρος του τριγώνου ABC και ρ = τ − a .
Σύμφωνα με την (2) και (3) έχουμε τις ισοδυναμίες:
2
a 2 bc ⎛ b+c−a ⎞
()
1 ⇔ ≥ 4 ⎜ ⎟ ⇔
( a + b )( a + c ) ⎝ 2 ⎠
a 2 bc
≥ (b + c − a) ⇔
2
⇔
( a + b )( a + c )
⇔ a 2 bc ≥ ( a + b )( a + c )( b + c − a ) (4)
2
Από το σχήμα 1 εξάλλου προκύπτει:

b = aημ Β ⎫
⎬ ( 5)
c = aσυν Β ⎭
Έτσι η σχέση (4) σύμφωνα με τις (5) ισοδυναμεί:
( 4 ) ⇔ ημ Βσυν Β ≥
(1 + ημ Β )(1 + συν Β )(ημ Β + συν Β − 1) ( 6 )
2

Η (6) εκτελώντας τις πράξεις στο δεύτερο μέλος συνεχίζει να ισοδυναμεί με

τις ακόλουθες:
( 6 ) ⇔ ημ Βσυν Β ≥ ⎫
⎪
2 ⋅ (1 + ημ Β + συν Β + ημ Β ⋅ συν Β ) ⋅⎬ ⇔
(1 + ημ Β ⋅ συν Β − ημ Β − συν Β ) ⎪⎭
⇔ ημ Β συν Β ≥ 2 ⋅ ⎡(1 + ημ Βσυν Β ) − (ημ Β + συν Β ) ⎤ ⇔
2 2
⎣ ⎦
⇔ ημ Βσυν Β ≥ 2 ⋅ημ 2 Βσυν 2 Β ⇔
⇔ ημ Βσυν Β (1 − 2 ⋅ημ Βσυν Β ) ≥ 0 ⇔
⇔ ημ Β συν Β (1 − ημ 2Β ) ≥ 0
Η τελευταία σχέση είναι αληθής διότι η γωνία:
0 < Β < 90ο
Συνεπώς και η ζητούμενη (1) είναι αληθής. (Η ισότητα ισχύει όταν Β = π / 4 )
436. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ στο οποίο ισχύει ΒΓ = 2 ⋅ ΑΒ .

Θεωρούμε Δ το μέσο της πλευράς ΒΓ και Ε το μέσο του
τμήματος ΒΔ. Να δειχθεί ότι η ΑΔ είναι διχοτόμος της
γωνίας ΓΑΕ.
(M.N. Aref-W. Wernick: Problems and Solutions in Euclidean Geometry)
437. Να βρεθεί το άθροισμα:

1 1 1 1 1 1
Σ= + + + + +
3 15 35 63 99 143
(Xu Jiagu. Vol 6. Mathematic Olympiad Series)
438. Για τους τυχαίους πραγματικούς αριθμούς α , β , γ να

βρεθεί η ελάχιστη τιμή της παράστασης:
Α = 3α 2 + 27 β 2 + 5γ 2 − 18αβ − 30γ + 237


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 7 Μαρτίου 2012 1/4

No:303
Ο χρόνος σύμφωνα με τις τελευταίες αντιλήψεις της Φυσικής και των

Μαθηματικών είναι, όπως αναφέρθηκε, μια από τις διαστάσεις του τετραδιάστατου
χώρου και υπάρχει από τη στιγμή που υπάρχει ο υλικός κόσμος. Είναι η τέταρτη
διάσταση της ύλης συμπληρώνοντας τις άλλες τρείς. Το μήκος, το πλάτος και το
ύψος.
Η αρχή μέτρησης του χρόνου τοποθετείται στην αρχή της «κοσμογέννησης»
που σύμφωνα με τις απόψεις που θεμελιώθηκαν κυρίως από τον Στήβεν Χώκινκ και
τον Ρότζερ Πενρόουζ τοποθετείται τη «στιγμή» μιας «χωροχρονικής ανωμαλίας»
της Μεγάλης Έκρηξης(Big Bang) πριν από δεκαπέντε δισεκατομμύρια χρόνια!. Η
θεωρία αυτή που σήμερα έγινε αποδεκτή ξεκίνησε με τις έρευνες των δύο ανωτέρω
αστροφυσικών-κοσμολόγων στα μέσα της δεκαετίας του εξήντα και σήμερα η έρευνα
και η παρατήρηση του μακρινού σύμπαντος προσθέτει συνεχώς και νέα στοιχεία.
Σύμφωνα με την θεωρία της σχετικότητας, όσο πιο μακρινά αστέρια του
σύμπαντος παρατηρούν οι αστρονόμοι με τα τηλεσκόπιά τους τόσο πιο μακριά
ταξιδεύουν στο παρελθόν του κόσμου. Είναι ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο και οι
πληροφορίες είναι πολύτιμες.
Η επιστήμη, από την προσωκρατική εποχή, τότε που οι φιλόσοφοι εκείνοι
άρχισαν να σκέφτονται λογικά αφήνοντας ήσυχους τους θεούς στον Όλυμπο μέχρι
και σήμερα στην εποχή των «μεγάλων ταχυτήτων» και της ψηφιακής τεχνολογίας,
συνεχίζει την αναζήτηση της αλήθειας και της ερμηνείας του κόσμου. Η συνεχής
αυτή προσπάθεια ανεύρεσης του μεγάλου μυστικού της φύσης και της εξιχνίασης του
ευρύτερου συμπαντικού περιβάλλοντος μπορεί να χαρακτηριστεί και ως μια
προμηθεϊκή διαδρομή αλλά ταυτόχρονα και μια σισύφεια περιπέτεια.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε τα λόγια του Βολταίρου, του μεγάλου
διαφωτιστή του 18ου αιώνα ο οποίος όταν συλλογίζεται για την αιωνιότητα του
κόσμου λέει το Φλεβάρη του 1755 προς τη φίλη του μαρκησία du Deffand:
«Στην κατάσταση όπου βρίσκομαι, συλλογίζομαι για την αιωνιότητα του
κόσμου, για την ύλη, το χώρο, το άπειρο» [1]
Κι ακόμα ο φιλόσοφος αυτός όταν μιλά και υπερασπίζεται τις ιδέες του
Νεύτωνα και την ορθολογιστική αντίληψη, υιοθετεί τη βιβλική ρήση από την Παλαιά
Διαθήκη και συγκεκριμένα από το βιβλίο Ιώβ: (Ιώβ,Κεφ.λη΄,11)
«Καί εἶπα, ἕως αὐτοῦ θέλεις ἔρχεσθαι, καί δέν θέλεις ὑπερβεῖ· καί ἐδώ
θέλει συντρίβεσθαι ἡ ὑπερηφανία τῶν κυμάτων σου»
Με απλά λόγια:
«Έως εκεί θα φθάσεις και δε θα πας πιο πέρα και στο σημείο αυτό θα
συντριβεί η ανθρώπινη περηφάνια σου» [2]

Ο μεγάλος φιλόσοφος και κύριος εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού

φαίνεται να καταθέτει στο έργο του «Ο αδαής φιλόσοφος» την άποψη αυτή με την
οποία υποστηρίζει το πεπερασμένο της ανθρώπινης γνώσης και της περιορισμένης
ανθρώπινης δυνατότητας να ερμηνεύσει και να γνωρίσει το σύμπαν που τον
περιβάλλει.
[1],[2] Βολταίρος: Ο αδαής φιλόσοφος. Μετ/ση: Ρ. Αργυροπούλου, σελ.10, 18

a 2 bc
(1)
( a + b )( a + c )
Λύση(Δεύτερος τρόπος):
Η λύση αυτή στηρίζεται σε δύο λήμματα:
Λήμμα 1ο:
Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ABC A ( )
 = 90o (Σχ.1) και BE, CD οι
εσωτερικές διχοτόμοι των γωνιών B και C αντίστοιχα. Αν για τα σημεία D′, E′
των πλευρών AB, AC αντίστοιχα ισχύει:
ca ⎫
AD′ = BD =
a + b ⎪⎪
⎬ ( 2)
ba ⎪
AE ′ = CE =
a + c ⎪⎭
τότε τα σημεία αυτά D′, E ′ καθώς και το έγκεντρο I του τριγώνου αυτού είναι
συνευθειακά.
Απόδειξη:
Αρκεί να δείξουμε ότι για το τρίγωνο ABE και
για τα σημεία D′, I , E′ ισχύει το αντίστροφο του
θεωρήματος του Μενελάου. Δηλαδή αρκεί να δειχθεί
ότι:
AD′ BI EE ′
⋅ ⋅ =1 ( 3)
D′B IE E ′A
Η σχέση (3) σύμφωνα με τη δοθείσα (2)
ισοδυναμεί:
BD BI EE ′
⋅ ⋅ =1 ( 4)
AD IE CE
Από το θεώρημα των διχοτόμων η (4) ακόμα
εξελίσσεται ισοδύναμα στην:

a a EE ′
⋅ ⋅ =1 ( 5)
b CE CE
Η (5) ισοδυναμεί ακόμα με την:
b
2 (
⋅ CE ) (6)
2
EE ′ =
a
και λόγω της δοθείσας (2) η (6) ισοδυναμεί με την:
b3
EE ′ = (7)
(a + c)
2
Κι ακόμα:
b3 ( 2) b3
( 7 ) ⇔ E ′A − AE = ⇔ CE − AE = ⇔
(a + c) (a + c)
2 2
ba bc b3 b (a − c) b3
⇔ − = ⇔ = ⇔
a + c a + c ( a + c )2 a+c (a + c)
2
⇔
(a − c) = b2
⇔ b2 = a 2 − c 2 ⇔ b 2 + c 2 = a 2
1 (a + c)
Η τελευταία ισχύει, άρα και η ζητούμενη (2) ισχύει. Άρα από το αντίστροφο
του θεωρήματος του Μενελάου τα σημεία D′, I , E′ είναι συνευθειακά.
Λήμμα 2:
( )
 = 90o (Σχ.2) θεωρήσουμε τη διχοτόμο
Αν σε ορθογώνιο τρίγωνο ABC A
AD της ορθής γωνίας και τις προβολές E , Z του σημείου D πάνω στις κάθετες
πλευρές AB, AC αντίστοιχα, τότε ισχύει:
E ( ABC ) ≥ 2 E ( AEDZ ) (1)

Απόδειξη:
Αν θέσουμε x την πλευρά του τετραγώνου
AEDZ τότε η ζητούμενη σχέση γίνεται:
1
bc ≥ 2 x 2 ( 2)
2
Είναι:
( ABC ) = ( AEDZ ) + ( BDE ) + ( DZC )
Άρα:
1 1 1
bc = x 2 + ( c − x ) x + ( b − x ) x
2 2 2
Η τελευταία αυτή σχέση λυμένη ως προς x
δίνει:

bc
x= ( 3)
b+c
Άρα η ζητούμενη (2) ισοδυναμεί με:
2 2
( 2 ) ⇔ bc ≥ 2 ⎜⎛
1 bc ⎞ ⎛ bc ⎞
⎟ ⇔ bc ≥ 4 ⎜ ⎟ ⇔
2 ⎝ b + c ⎠ ⎝ b + c ⎠
b2c2
⇔ ( b + c ) ≥ 4bc ⇔ ( b − c ) ≥ 0
2 2
⇔ bc ≥ 4
(b + c )
2
Η τελευταία ισχύει, άρα και η (2) ισχύει και συνεπώς και η ισοδύναμή της (1).
Λύση της άσκησης:

Στις πλευρές AB, AC του ορθογωνίου
τριγώνου ABC θεωρούμε αντίστοιχα τα σημεία
D′, E′ τέτοια ώστε:
ca ⎫
AD′ = BD =
a + b ⎪⎪
⎬ (1)
ba ⎪
AE ′ = CE =
a + c ⎭⎪
Τότε σύμφωνα με το πρώτο λήμμα τα σημεία
D′, I , E′ είναι συνευθειακά.
Αν στη συνέχεια στο ορθογώνιο τρίγωνο AD′E ′
εφαρμόσουμε το δεύτερο λήμμα τότε θα είναι:
E ( AD′E ′ ) ≥ 2 E ( AMIN ) ( 2)
Η σχέση (2) σύμφωνα με τους τύπους (1) δίνει:
1 a 2bc
( AD′ )( AE′ ) ≥ 2 ρ ⇒ ≥ ( 2ρ )
2 2
2 ( a + b )( a + c )
η οποία δηλώνει το ελάχιστο της παράστασης (1).

439. Δίνεται ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ ( ΑΒ = ΑΓ ) . Να βρεθεί
σημείο Δ στη βάση ΒΓ του τριγώνου ώστε αν από αυτό αχθεί
κάθετη προς τη βάση και η κάθετη αυτή τμήσει το τμήμα
ΑΒ στο σημείο Ε , να ισχύει:
ΑΒ2 = ΑΔ 2 + ΔΕ 2


No:304
Είναι αξιοσημείωτες οι λέξεις που χρησιμοποίησε ο Βολταίρος μιλώντας προς

την μαρκησία du deffand(Σ.Μ.303):
α ιω ν ιό τ ητ α , ύ λ η, χ ώ ρο ς , ά π ε ι ρ ο .
Οι τέσσερις αυτές λέξεις περικλείουν τους βασικούς άξονες γύρω από τους
οποίους περιφέρονται οι ιδέες και οι σκέψεις των φιλοσόφων όλων των εποχών.
Κοινό χαρακτηριστικό των τεσσάρων αυτών λέξεων είναι η απεραντοσύνη δηλαδή
το άπειρο.
Από τον Αριστοτέλη μέχρι και τον
αιώνα τω φώτων, το διαφωτισμό αλλά και
σήμερα οι τέσσερις αυτές λέξεις αποτέλεσαν
και συνεχίζουν να αποτελούν τα μεγάλα και
δύσκολα ερωτήματα της ανθρώπινης νόησης
και λογικής.
Αν θέλαμε να σκιαγραφήσουμε το
πνεύμα του Βολταίρου θα ανατρέχαμε στην
40στή σελίδα του πέμπτου τόμου της
Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού του
Π.Κανελλόπουλου όπου γράφει:
«Τό ἰδεῶδες τοῦ Βολταίρου δέν
ἦταν τό ἕνα ἤ τό ἄλλο πολιτικό σύστημα.
Ζητοῦσε, σέ ὁποιοδήποτε πολίτευμα, τό
φῶς τῆς ἠθικῆς ἀλήθειας, τήν Βολταίρος
ἀνεκτικότητα, τήν ἐλευθερία τῶν François-Marie Arouet
συνειδήσεων, τήν ἀνθρωπιά» (1694-1778)
Στον ίδιο τόμο και στην αρχή του
εκατοστού πρώτου κεφαλαίου ο Π. Κανελλόπουλος γράφει για το Βολταίρο καθώς
και για τη σχέση του με τη Γαλλική Επανάσταση:
«Ἕνα ἀπό τά αξιοσημείωτα φαινόμενο του ΙΗ’ αἰώνα – φαινόμενο
ἀξιοσημείωτο, ἀλλά διόλου περίεργο – εἶναι ὅτι ἄλλοι προετοίμασαν τή
Μεγάλη Ἐπανάσταση, ἄλλοι τήν ἐγκαινίασαν, καί ἄλλοι τήν πῆραν στά χέρια
τους, ἀποσπώντας την ἀπό τά χέρια τοῦ λαοῦ. Ἕνας ἀπό ὅσους τήν
προετοίμασαν, χωρίς νἄναι διόλου ἐπαναστάτες, ἦταν ὁ Βολταῖρος»
Στον ίδιο τόμο του Π. Κανελλόπουλου διαβάζουμε για τη θρησκευτική
αντίληψη του Βολταίρου:
«Ὁ Βολταῖρος δέν ξέφυγε ποτέ ἀπό τήν ἰδέα ὅτι ὁ Θεός καί ὅτι ἡ ἀνθρώπινη
ψυχή εἶναι ἀθάνατη»(σελ. 26)

Κι ακόμα:
«Ὁ Βολταῖρος δέν ἦταν «πιστός». Μόνον ὁ νοῦς του, ἡ λογική, δέν τόν ἀφῆκε
νἆναι ἄθεος»
Μέσα από μια τέτοια αντίληψη που εδράζεται στην απόλυτη εμπιστοσύνη
στον ορθολογισμό η σημερινή επιστήμη συνεχίζει τις έρευνες και τις αναζητήσεις της
δημιουργίας του Σύμπαντος και της ερμηνείας του κόσμου.

a 2 bc
( a + b )( a + c )
Λύση(Τρίτος τρόπος):
Θα αποδείξουμε πρώτα το παρακάτω λήμμα:
Λήμμα:
Αν σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ABC A ( )
 = 90o φέρουμε τις διαγώνιες
BE, CD οι οποίες τέμνονται στο σημείο I , τότε θα ισχύει:

1 1 1
+ = (1)
BD CE ρ
όπου ρ είναι η ακτίνα του εγγεγραμμένου κύκλου του τριγώνου αυτού.
Απόδειξη:
Έχοντας υπόψη τους τύπους:
ca ba
BD = , CE = ( 2)
a+b a+c
η ζητούμενη σχέση ισοδυναμεί:
1 1 1
(1) ⇔ ca
+
ba
= ⇔
ρ
a+b a+c
a +b a+c 1
⇔ + = ⇔
ac ab ρ
⇔
(a + b)b + (a + c) c = 1 ⇔
abc ρ
⇔
(a + b)b + (a + c) c = 1 ⇔
abc ρ

ab + ac + b 2 + c 2 1 ab + ac + a 2 1
⇔ = ⇔ = ⇔
abc ρ abc ρ
ab + ac + a 2 1 a+b+c 1
⇔ = ⇔ = ⇔
abc ρ bc ρ
a+b+c 1 2τ 1
⇔ = ⇔ = ⇔ Ε = τρ
bc ρ 2Ε ρ
Η τελευταία αυτή σχέση είναι αληθής και συνεπώς και η ζητούμενη (1).

Ζητούμε ότι:
a 2bc
≥ ( 2ρ ) ( 3)
2
( a + b )( a + c )
Η σχέση (3) λόγω της (2) ισοδυναμεί:
( 3) ⇔ BD ⋅ CE ≥ 4ρ 2 ( 4 )
Από τη σχέση (1) του λήμματος προκύπτει:
BD ⋅ CE
ρ=
BD + CE
άρα η (4) ισοδυναμεί:
2
BD ⋅ CE ⎞
( 4 ) ⇔ BD ⋅ CE ≥ 4 ⎜⎛ ⎟ ⇔
⎝ BD + CE ⎠
BD 2 ⋅ CE 2
( )
2
⇔ BD ⋅ CE ≥ 4 ⇔ BD − CE ≥0
( BD + CE )
2
Η τελευταία ισχύει και συνεπώς και η ζητούμενη (3). Η ισότητα ισχύει στην
περίπτωση που το τρίγωνο είναι ισοσκελές ορθογώνιο.
410. Να δειχθεί ότι σε ένα τρίγωνο ΑΒΓ, η μεσοκάθετος του

τμήματος που ενώνει το ορθόκεντρο με το κέντρο του
περιγεγραμμένου κύκλου διέρχεται από μια απ’ τις τρεις
κορυφές του τριγώνου αν και μόνον εάν μια από τις γωνίες
του τριγώνου είναι ίση με 60ο
(Dominique Roux : Diophante, les recreations mathématiques)
Λύση:
Έστω ότι η μεσοκάθετος του τμήματος ΗΚ διέρχεται από την κορυφή του
 = 60ο . (Σχήμα 2)
τριγώνου ΑΒΓ. Θα δείξουμε ότι Α

Επειδή η ΑΚ είναι μεσοκάθετος του ΗΟ θα είναι:

ΑΗ = ΑΟ (1)
Είναι γνωστό ακόμα ότι τα
συμμετρικά του ορθοκέντρου ως προς
τις πλευρές του τριγώνου κείνται πάνω
στον περιγεγραμμένο κύκλο. Άρα θα
είναι:
ΑΗ = ΑΗ 2 ( 2)
ΓΗ1 = ΓΗ = ΓΗ 2 ( 3)
ΑΟ = ΑΗ 2 ,
άρα το τρίγωνο ΑΟΗ 2 ισόπλευρο.
Από την (3) προκύπτει ότι:
 = ΓΗ
ΓΗ 1

2

⇒Η 
1ΑΓ = ΓΑΗ 2 ( 4)
Τέλος είναι γνωστό ότι:
 = θ
ω ( 5)
Άρα από τις (4) και (5) προκύπτει:
 = ΒΑΓ
 =ω +Η
    ο
Α 1 ΑΓ = θ + ΓΑΗ 2 = Α ' ΑΗ 2 = 60
Αντίστροφα: Έστω ότι Α  = 60ο .Τότε το τρίγωνο ΟΑΗ θα είναι ισόπλευρο διότι
2
είναι ισοσκελές με κορυφή το κέντρο του κύκλου Ο και:
ΟΑΗ 2 = φ + θ = Η
  
1 ΑΓ + ω = Α = 60
ο
Άρα:
ΑΗ = ΑΟ
και συνεπώς η μεσοκάθετος στο τμήμα ΗΟ θα διέλθει από την κορυφή Α.

440. Δίνεται η συνάρτηση f ορισμένη στο διάστημα [ 0, π ] η
οποία έχει συνεχή τη δεύτερη παράγωγό της. Αν f (π ) = 1 και
π
∫ ( f ( x ) + f ′′ ( x ) )ημ x = 2
0
να βρεθεί το f ( 0 ) .
(Α. Βαβαλέτσκος: Το ορισμένο Ολοκλήρωμα. Γ΄ Λυκείου)


No:305
Τα παράδοξα του Ζήνωνα και οι αριστοτελικές σκέψεις σχετικά μ’ αυτά

έδωσαν μια μεγάλη ώθηση στην επεξεργασία και στην ανάλυση της έννοιας του
απείρου. Η έννοια του απείρου ως φιλοσοφική ιδέα εμφανίστηκε για πρώτη φορά από
το Μιλήσιο φιλόσοφο Αναξίμανδρο. Αυτό αναφέρεται από πολλούς ιστορικούς της
ύστερης αρχαιότητας αλλά και από τον ίδιο τον Αριστοτέλη.
Ειδικότερα ο Διογένης ο Λαέρτιος όταν ξεκινάει το κεφάλαιο «Αναξίμανδρος»
αναφέρεται στις κοσμολογικές απόψεις του Αναξίμανδρου και γράφει:
«Ἀναξίμαδρος Πραξιάδου Μιλήσιος. Οὗτος ἔφασκεν ἀρχήν καί
στοιχεῖον τό ἄπειρον, οὐ διορίζων ἀέρα ἤ ὕδωρ ἤ ἄλλο τι. Καί τά μέν
μέρη μεταβάλλειν, τό δέ πᾶν ἀμετάβλητον εἶναι»
(TLG: Diogenes Laertius: vitae philosophorum, 2.1.1 – 2.1.2)
Στο χωρίο αυτό καταγράφεται η
άποψη του μεγάλου αυτού Ίωνα φιλοσόφου,
του Αναξίμανδρου, σύμφωνα με την οποία η
αρχή του κόσμου και θεμελιώδες στοιχείο
αυτού είναι το άπειρο. Δεν προσδιόριζε ο
φιλόσοφος αυτός κάτι άλλο πέραν αυτού,
όπως το νερό, τον αέρα ή οποιοδήποτε άλλο,
όπως υποστήριζαν άλλοι φιλόσοφοι την
εποχή εκείνη. Το άπειρο σύμφωνα με τις
απόψεις αυτού του φιλοσόφου είναι το
«παν» κι αυτό το παν είναι αμετάβλητο,
σταθερό, αμετακίνητο ενώ τα μέρη από τα
οποία αποτελείται, κι είναι ο αισθητός
κόσμος, μεταβάλλονται σε μια αέναη Αναξίμανδρος
δυναμική διαδικασία. (610-545 π.Χ)
Ο Διογένης ο Λαέρτιος συνεχίζοντας
την αναφορά του για τις απόψεις του Μιλήσιου αυτού φιλοσόφου, λέει:
«Μέσην τε τήν γῆν κεῖσθαι, κέντρου τάξιν ἐπέχουσαν, οὖσαν
σφαιροειδῆ· τήν τε σελήνην ψευδοφαῆ, καί ἀπό ἡλίου φωτίζεσθαι·
ἀλλά καί τόν ἥλιον οὐκ ἐλάττονα τῆς γῆς, καί καθαρώτατον πῦρ»
(TLG: Diogenes Laertius: vitae philosophorum, 2.1.2 – 2.1.6)
Από το χωρίο αυτό μαθαίνουμε για τις απόψεις που διατύπωνε σ’ εκείνη την
εποχή των φυσικών φιλοσόφων της Ιωνίας ο Αναξίμανδρος. Φαίνεται από το χωρίο
αυτό πως ο φιλόσοφος αυτός πίστευε πως η γή βρίσκεται στη «μέση» αυτού του
«άπειρου κόσμου» (μέσην τε τήν γῆν κεῖσθαι)και κατέχει μια θέση κεντρική
(κέντρου τάξιν ἐπέχουσαν). Είναι μια άποψη που θέλει τη γη στο κέντρο του
κόσμου κι όλο τον άλλο κόσμο γύρω της. Είναι ασφαλώς μια γεωκεντρική άποψη.
Το ζήτημα αυτό θα απασχολήσει τους αστρονόμους και τους φιλοσόφους μέχρι την
εποχή του Γαλιλαίου και του Κοπέρνικου αν και υπήρξαν και αρχαίοι έλληνες που
μετέθεσαν από την εποχή εκείνη το κέντρο του ηλιακού συστήματος από τη γή στον
ήλιο. Η δουλειά του Ερατοσθένη με τη μέτρηση της περιμέτρου της γης καθώς και οι
εργασίες του Αρίσταρχου είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές στην ιστορία της
αστρονομίας που υποστήριξαν τη λεγόμενη ηλιοκεντρική άποψη.
Για τη σελήνη ο Αναξίμανδρος πίστευε σύμφωνα με την αναφορά αυτή ότι
δεν έχει δικό της φως (τήν τε σελήνην ψευδοφαῆ, καί ἀπό ἡλίου φωτίζεσθαι)
και πως φωτίζεται από τον ήλιο ο οποίος είναι όχι κοντά στη γη κι αποτελείται από
καθαρή φωτιά.
411. Έστω οι ακέραιοι x, y τέτοιοι ώστε:

x 3 + y 3 + ( x + y ) + 30 xy = 2000 (1)
3
Να δείξετε ότι:
x + y = 10 ( 2)
(Βαλκανιάδα Νέων 2000)
Λύση:
Από την (1) προκύτει:
(1) ⇔ ( x + y ) − 3xy ( x + y ) + ( x + y ) + 30 xy − 2000 = 0

3 3
⇔ 2 ( x + y ) − 2 ⋅ 103 − 3 xy ( x + y − 10 ) = 0
3
⇔ 2 ⎡( x + y ) − 103 ⎤ − 3 xy ( x + y − 10 ) = 0
3
⎣ ⎦
⇔ 2 ( x + y − 10 ) ⎡( x + y ) + 10 ( x + y ) + 10 2 ⎤ − 3 xy ( x + y − 10 ) = 0
2
⎣ ⎦
⇔ ( x + y − 10 ) ⎡ 2 ⎡( x + y ) + 10 ( x + y ) + 10 2 ⎤ − 3xy ⎤ = 0
2
⎣ ⎣ ⎦ ⎦
⇔ ( x + y − 10 ) ⎡ 2 ( x + y ) + 20 ( x + y ) + 200 − 3 xy ⎤ = 0
2
⎣ ⎦
⇔ ( x + y − 10 ) ⎣⎡ 2 x 2 + 2 y 2 + xy + 20 x + 20 y + 200 ⎤⎦ = 0 ( 2 )
Από την τελευταία σχέση προκύπτει:
x + y = 10 ( 3)
ή
2 x 2 + 2 y 2 + xy + 20 x + 20 y + 200 = 0 ( 4)
Η σχέση (4) αν θεωρηθεί ως μια δευτεροβάθμια εξίσωση ως προς έναν
άγνωστο, για παράδειγμα τον x τότε αυτή γράφεται:
2 x 2 + ( y + 20 ) x + ( 2 y 2 + 20 y + 20 ) = 0 (5 )
Η εξίσωση (5) έχει διακρίνουσα:
Δ = b 2 − 4ac = ( y + 20 ) − 4 ⋅ 2 ⋅ ( 2 y 2 + 20 y + 200 )
2
και μετά πράξεις:

Δ = −15 ( y 2 + 8 y + 80 ) (6)

Θεωρώντας το τριώνυμο:
f ( y ) = y 2 + 8 y + 80
παρατηρούμε πως αυτό έχει διακρίνουσα:
Δ1 = 82 − 4 ⋅1 ⋅ 80 = −256 < 0
Άρα:
y 2 + 8 y + 80 > 0, ∀y ∈ R
και συνεπώς:
Δ = −15 ( y 2 + 8 y + 80 ) < 0, ∀y ∈ R
Άρα η (4) δεν ικανοποιείται για καμμιά πραγματική τιμή του x και συνεπώς:
2 x 2 + 2 y 2 + xy + 20 x + 20 y + 200 ≠ 0 ∀x, y ∈ R
Επομένως από τις (3) και (4) αληθεύει μόνον η (3). Άρα:
x + y = 10
412. Δίνεται οξυγώνιο τρίγωνο ΑΒΓ και το ύψος του ΑΔ.

Από το Δ φέρουμε την κάθετη ΔΕ προς την ΑΓ και στο
τμήμα ΔΕ χαράσσουμε το σημείο Ζ τέτοιο ώστε:
ΔΖ σφ Γ
= (1)
ΖΕ σφ Β
ΒΕ ⊥ ΑΖ ( 2)
ος
Λύση: (1 τρόπος)
Επειδή όπως φαίνεται κι από το σχήμα 1 είναι:
ΓΔ ΒΔ
σφ Γ = , σφ Β =
ΑΔ ΑΔ
η δοθείσα σχέση (1) ισοδυναμεί:

ΔΖ ΔΓ
= ( 3)
ΖΕ ΒΔ
Από την (3) προκύπτει και η κατασκευή του σημείου Ζ. Δηλαδή:
Φέρουμε το ύψος ΒΘ του τριγώνου ΑΒΓ και από το σημείο Ε μια παράλληλη
προς την ΒΓ που τέμνει το ύψος ΒΘ στο σημείο Μ. Αν ενώσουμε το σημείο αυτό Μ
με το Γ τότε το τμήμα ΜΓ θα τμήσει την ΔΕ στο σημείο Ζ. Εύκολα διαπιστώνεται
πως για το σημείο αυτό Ζ ισχύει η (3).
Από την (3) επίσης προκύπτει:
ΕΖ ΒΔ ( ΔΕ )( ΒΔ )
= ⇒ ΕΖ = ( 4)
ΔΕ ΒΓ α
Για να δειχθεί ότι τα τμήματα ΑΖ και ΒΕ είναι κάθετα μεταξύ των αρκεί να
 είναι ίσες. Για να δειχθεί αυτό αρκεί να δειχθεί
δειχθεί ότι οι οξείες γωνίες φ και ω
ότι τα ορθογώνια τρίγωνα (ΒΕΘ) και (ΑΕΖ) είναι όμοια.
Δηλαδή αρκεί να δειχθεί ότι:
ΒΘ ΑΕ
= (5)
ΘΕ ΕΖ
Όμως η (5) λόγω της (4) γίνεται:
υβ ΑΕ υβ α ( ΑΕ )
( 4) ⇔ = ⇔ = ⇔
ΑΕ − ΑΘ ΔΕ ⋅ ΒΔ ΑΕ − ΑΘ ΔΕ ⋅ ΒΔ
α
υβ αυα ημ Γ
⇔ = ⇔
υαημ Γ − γσυν Α ( ΔΓ ) ημ Γ ⋅ γ συν Β
υβ β υβ
⇔ =
υαημ Γ − γσυν Α β συν Γ ⋅ γ συν Β
⇔ υαημ Γ − γσυν Α = συν Γ ⋅ γ συν Β ⇔
γ (συν Α + συν Γ ⋅ συν Β )
⇔ υα =
ημ Γ
γ ⎡⎣ −συν ( Β + Γ ) + συν Γ ⋅ συν Β ⎤⎦
⇔ υα =
ημ Γ
⇔ υα = Γημ Β
η οποία είναι αληθής. Άρα και (5) αληθής. Άρα ΑΖ ⊥ ΒΕ

441. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ με πλευρές ΒΓ=α, ΓΑ=β, ΑΒ=γ.
Α Γ
2β = α + γ ⇔ σφ σφ = 3
2 2
(DH Can Tho 1998)



No:306
Ο Αναξίμανδρος είναι εκείνος που για πρώτη φορά μιλά για το άπειρο και το
συσχετίζει με τις κοσμολογικές του πεποιθήσεις. Ο Μιλήσιος αυτός φιλόσοφος της
προσωκρατικής περιόδου συλλαμβάνει την έννοια του απείρου η οποία στη συνέχεια
των αιώνων εξελίσσεται συνεχώς. Όμως αξίζει να δει κανείς και την αρχική
προέλευση της λέξης αυτής που δηλώνει την απεραντοσύνη, την αιωνιότητα και
γενικά το απεριόριστο στοιχείο.
Οι μεγάλες «δεξαμενές» της γλωσσικής μας κληρονομιάς είναι ασφαλώς τα
Ομηρικά έπη(Ιλιάδα και Οδύσσεια), τα δύο έργα του Ησιόδου(Θεογονία - Έργα και
Ημέρες) καθώς οι Ορφικοί ύμνοι. Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς το πώς ξεκινά
ετυμολογικά η λέξη αυτή η οποία περιγράφει το πολύ μεγάλο, το αιώνιο και το
άπιαστο.
Στην Ιλιάδα καθώς και στην Οδύσσεια εμφανίζονται πολλές φορές εκφράσεις
που περιέχουν τη λέξη: ἀπείρων - ονος, όπως:
Ζεῦ πάτερ, ἦ ῥά τίς ἐστι βροτῶν ἐπ’ ἀπείρονα γαῖαν
ὅς τις ἔτ’ ἀθανάτοισι νόον καί μῆτιν ἐνίψει;
δηλαδή:
Δία πατέρα, είναι θνητός κανείς στην οικουμένην,
οπού να ειπή την σκέψιν του στους αθανάτους πλέον;
(Ιλιάδα. Ραψωδία Η΄ βιβλίο 7. Στίχοι 446-447. Μετάφραση Ι. Πολυλά)
Στα λόγια αυτά του Ποσειδώνα προς το Δία υπάρχει η έκφραση: ἀπείρονα
γαῖαν που σημαίνει απέραντη γη και βέβαια ο Ιάκωβος Πολυλάς πολύ όμορφα
την μεταφράζει με τη λέξη οικουμένη.
Και σε άλλα σημεία των Ομηρικών επών συναντά κανείς φράσεις όπως:
ἀπείρονα πόντον = απέραντη θάλασσα,
ἀπείρονα κόσμον =απέραντος κόσμος.
Η λέξη ἀπείρων – ονος που πρωτοεμφανίζεται στα έπη αυτά είναι ένα
επίθετο που προκύπτει από τη σύνθεση του στερητικού α και του ουσιαστικού
πεῖραρ που σημαίνει πέρας.
Όμοια, η λέξη αυτή πεῖραρ εμφανίζεται επίσης στην Ιλιάδα αλλά και στην
Οδύσεια και δηλώνει την έννοια του πέρατος.
Για παράδειγμα:
«ἄμφω δ᾽ ἱέσθην ἐπὶ ἴστορι πεῖραρ ἑλέσθαι»
δηλαδή:
«Και οι δυο εμπρός ηθέλαν στον κριτήν το πράγμα να τελειώσει»
(Ιλιάδα. Ραψωδία Σ΄ βιβλίο 18. Στίχοι 501. Μετάφραση Ι. Πολυλά)
Βλέπουμε και στην περίπτωση αυτή πως στη μετάφραση της φράσης: πεῖραρ

ἑλέσθαι ο Ιάκωβος Πολυλάς βάζει την αντίστοιχη νεοελληνική: το πράγμα να

τελειώσει.
Εύκολα τώρα μπορεί να αντιληφθεί ο καθένας ότι το επίθετο ἀπείρων-ονος
προκύπτει ως εξής:
α+πεῖραρ = ἀπεῖραρ = ἀπείρων-ονος = χωρίς πέρας, χωρίς τέλος, άπειρος.

412. Δίνεται οξυγώνιο τρίγωνο ΑΒΓ και το ύψος του ΑΔ.
Από το Δ φέρουμε την κάθετη ΔΕ προς την ΑΓ και στο
τμήμα ΔΕ χαράσσουμε το σημείο Ζ τέτοιο ώστε:
ΔΖ σφ Γ
= (1)
ΖΕ σφ Β
ΒΕ ⊥ ΑΖ ( 2)
Λύση: (2ος τρόπος)
Θα γίνει χρήση της αναλυτικής γεωμετρίας. Θεωρούμε το οξυγώνιο τρίγωνο
ΑΒΓ τοποθετημένο σε ένα ορθοκανονικό σύστημα αξόνων ως εξής:
Έστω ότι η αρχή Ο των αξόνων είναι το σημείο Δ του ύψους ΑΔ, τα σημεία Β
και Γ του οξυγωνίου αυτού τριγώνου πάνω στον οριζόντιο άξονα και εκατέρωθεν της
αρχής Δ και τέλος η κορυφή Α πάνω στον κατακόρυφο άξονα(Σχήμα 1). Στην
περίπτωση αυτή είναι ασφαλώς: α > 0, β < 0, γ > 0 .
Όπως αναφέρθηκε και στην πρώτη λύση η συνθήκη (1) ισοδυναμεί με την:
ΔΖ ΓΔ
= ( 3)
ΖΕ ΔΒ
Η εξίσωση της πλευράς ΑΓ είναι ως γνωστόν:
x y
+ =1
γ α

η οποία γίνεται ισοδύναμα:
( ΑΓ ) : α x + γ y = αγ ( 4 )
και ο συντελεστής κατευθύνσεως της ευθείας αυτής είναι:
α
λΑΓ = − (5)
γ
Αν θεωρήσουμε και την εξίσωση της ευθείας που ορίζει το κάθετο τμήμα ΔΕ
προς την ΑΓ τότε αυτή θα έχει συντελεστή κατεύθυνσης:
γ
λΔΕ = (6)
α
και ασφαλώς η εξίσωση αυτής θα είναι:
γ
( ΔΕ ) : y = x (7)
α
Λύνοντας το σύστημα των δύο εξισώσεων (4) και (7) βρίσκουμε τις
συντεταγμένες του σημείου τομής Ε αυτών:
⎛ α 2γ αγ 2 ⎞
Ε⎜ 2 , 2 2 ⎟ (8 )
⎝ α + γ 2
α + γ ⎠
Από τη σχέση (3) προκύπτει ότι το σημείο Ζ χωρίζει το τμήμα ΔΕ σε γνωστό
λόγο ίσο με:
γ
λ= (10 )
β
άρα οι συντεταγμένες του σημείο αυτού δίνονται από τους τύπους:
xΔ + λ xΕ ⎫
xΖ =
1 + λ ⎪⎪
⎬ (11)
y + λ yΕ ⎪
yΖ = Δ
1 + λ ⎭⎪
Σύμφωνα με τους τύπους αυτούς και με τους τύπους (8) βρίσκεται μετά από
πράξεις ότι οι συντεταγμένες του σημείου Ζ είναι:
α 2γ 2 ⎫
xΖ =
( β + γ ) (α 2 + γ 2 ) ⎪⎪
⎬ (12 )
αγ 3
⎪
yΖ =
( β + γ ) (α 2 + γ 2 ) ⎪⎭
δηλαδή είναι:

⎛ α 2γ 2 αγ 3 ⎞
Ζ⎜ , ⎟
⎜ ( β + γ ) (α 2 + γ 2 ) ( β + γ ) (α 2 + γ 2 ) ⎟
(13)
⎝ ⎠
Από τις (8) και (13) σχέσεις προκύπτουν οι συντελεστές κατεύθυνσης των
τμημάτων ΒΕ και ΑΖ. Δηλαδή:
αγ 2
−0
α +γ
2 2
αγ 2
λΒΕ = = 2 (14 )
α γ
2
α γ + βα 2 + βγ 2
+β
α2 +γ 2
αγ 3
−α
( β + γ ) (α + γ )
2 2
γ 3 − ( β + γ ) (α 2 + γ 2 )
λΑΖ = = (14 )
α 2γ 2 αγ 2
−0
( β + γ ) (α + γ )
2 2
αγ 2 γ 3 − ( β + γ ) (α 2 + γ 2 )
λΒΕ ⋅ λΑΖ = 2 ⋅ = −1
α γ + βα + βγ
2 2
αγ 2
διότι είναι:
γ 3 − ( β + γ ) (α 2 + γ 2 ) = −α 2 β − βγ 2 − γα 2
Άρα λοιπόν είναι: ΒΕ ⊥ ΑΖ . Δηλαδή η ζητούμενη (2).

442. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ και τα μέσα Δ,Ε,Ζ των ΒΓ, ΓΑ,
ΑΒ αντίστοιχα. Να δειχθεί ότι το ορθόκεντρο του
ΔΕΖ(διάμεσο τρίγωνο) είναι το περίκεντρο του ΑΒΓ.
(Δ. Κοντογιάννης: Βασικά θέματα μαθηματικών διαγωνισμών. Κυπριακή Μαθηματική
Εταιρεία. ΚΥ.Μ.Ε. Λευκωσία 2012. Σελ.17))
443. Να λυθεί η ανίσωση:
log 2 x ⋅ log3 ( 2 x ) + log3 x ⋅ log 2 ( 3x ) ≥ 0
(Truonc thpt chuyen ha long)


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 4 Απριλίου 2012 1/4

No:307
Εκτός από τα Ομηρικά έπη, λέξεις που μπορούν να θεωρηθούν ως πρόδρομοι

της λέξης «άπειρον», βρίσκει κανείς όπως αναφέρθηκε(Σ.Μ.306) και στα έργα του
Ησιόδου.
Η «Θεογονία» και το «Έργα και
Ημέραι» είναι τα δύο χαρακτηριστικά έργα του
Ησιόδου που μετά τα Ομηρικά έπη αποτελούν
τη δεύτερη πηγή της ελληνικής γλώσσας.
Στη έργο «Θεογονία» ο Ησίοδος
καταγράφει τις κοσμολογικές απόψεις της
εποχής του και είναι ένα επικό έργο, όπου κανείς
πληροφορείται για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις
καθώς και τις μυθολογικές παραδόσεις των
ελλήνων κατά την εποχή μεταξύ του 1000-700
π.Χ.
Το άροτρο του Ησιόδου
Το έργο αυτό είναι μια σημαντική πηγή
(8ος-7ος αι. π.Χ.)
της γλωσσικής μας κληρονομιάς, στο οποίο
μπορεί κανείς να δει την αφετηρία της εννοιολογικής διάστασης των λέξεων οι οποίες
στη διάβα των αιώνων έφθασαν στη δικιά μας εποχή και στο δικό μας κώδικα
επικοινωνίας.
Διαβάζοντας το έργο αυτό συναντά φράσεις που σχετίζονται με το «άπειρο»
όπως:
πόντος ἀπείριτος, ἀπείρονα γαῖαν, κ.ά.
Οι λέξεις ἀπείριτος, ἀπείρων, απείρονα, δηλώνουν την απεραντοσύνη και
την χωρίς όρια γη και θάλασσα. Για παράδειγμα:
«εἴπατε δ’ ὡς τά πρῶτα θεοί καί γαῖα γένοντο
καί ποταμοί καί πόντος ἀπείριτος οἴδματι θυίων
ἄστρά τε λαμπετόωντα καί οὐρανός εὐρύς ὕπερθεν»
(Ησίοδος:Θεογονία 108-110)
Δηλαδή:
«Και να πείτε πως πρώτ’ απ΄ όλα γεννήθηκαν οι θεοί και η γη
και η απέραντη θάλασσα που είναι γεμάτη με μανιασμένο κύματα
καθώς και τα λαμπερά άστρα κι ο πλατύς ουρανός που βρίσκεται
ψηλά».
Όπως στη Θεογονία έτσι και στο «Έργα και ημέραι» όπου ο Ησίοδος
περιγράφει τη σχέση του ανθρώπου με τη γη και την εργασία διαβάζει κανείς φράσεις
που περιέχουν τις λέξεις αυτές.

«ἦμος κόκκυξ κοκκύζει δρυός ἐν πετάλοισι

το πρώτον, τέρπει δε βροτούς ἐπ’ ἀπείρονα γαῖαν»
(Ησίοδος: Έργα και Ημέραι. 486-487)
Δηλαδή:
«Όπως ο κούκος φωνάζει στα φύλλα της βελανιδιάς
αρχικά τέρπει τους ανθρώπους σ’ ολόκληρη τη γη»
413. Να λυθούν οι εξισώσεις:

i ) x + 3 ( 2 − 3x 2 ) = 2
2
(1)
ii ) 8 x − 5 ( 5 x 2 − 1) = −8 ( 2)
2
Λύση:
i) Θεωρούμε την αντικατάσταση:
y = 2 − 3x 2 ( 3)
Άρα η (1) ισοδυναμεί με το σύστημα:
x + 3 y 2 = 2 ⎫⎪
2⎬
( 4)
y = 2 − 3 x ⎪⎭
Κι ακόμα:
x = 2 − 3y2 ( 5 ) ⎫⎪
( 4) ⇔ ⎬
y = 2 − 3x2 ( 6 )⎪⎭
Αφαιρώντας κατά μέλη τις (5) και (6) προκύπτει:
x − y = 3 ( x 2 − y 2 ) ⇔ ( x − y ) = 3 ( x − y )( x + y ) ⇔
⇔ ( x − y ) ⎡⎣3 ( x + y ) − 1⎤⎦ = 0 ⇔ x − y = 0 ή 3 ( x + y ) = 1
και τελικά οι σχέσεις αυτές ισοδυναμούν με τις:
y=x (7)
1 − 3x
y= (8)
3
1η περίπτωση: Έστω ότι:
y=x
τότε η (5) γίνεται:
x + 3x2 = 2
και η οποία έχει ρίζες:

2
x1 = −1, x2 =
3
1 − 3x
y=
3
1 − 3x
= 2 − 3x 2 ⇔ 9 x 2 − 3x − 5 = 0
3
που έχει ρίζες:
1 ± 21
x3,4 =
6
Άρα το σύνολο των λύσεων της (1) είναι:
⎧⎪ 2 1 − 21 1 + 21 ⎫⎪
S = ⎨−1, , , ⎬
⎩⎪ 3 6 6 ⎭⎪
Η εξίσωση (1) μπορεί να γραφεί και ως εξής:
27 x 4 − 36 x 2 + x + 10 = 0
η οποία μπορεί έχει ακέραιους συντελεστές και μπορεί να λυθεί με ανίχνευση ρητών
ριζών από τους διαιρέτες του σταθερού όρου καθώς και τους διαιρέτες του
συντελεστή του μεγιστοβάθμιου όρου.(Σχήμα Horner)
ii) Θέτουμε:
2 y = 5x 2 − 1 (9)
Άρα η εξίσωση (2) γίνεται:
8 x − 5 ⋅ ( 2 y ) = −8 ⇔ 2 x = 5 y 2 − 1 (10 )
2
Οι εξισώσεις (9) και (10) αποτελούν ένα σύστημα δύο εξισώσεων με δύο
αγνώστους, δηλαδή:
2 y = 5x2 − 1 (11) ⎫⎪
⎬
2x = 5 y2 −1 ( )⎪⎭
12
Αφαιρώντας κατά μέλη τις δύο εξισώσεις του συστήματος (11) προκύπτει:
2 ( y − x ) = 5 ( x2 − y2 ) ⇔
⇔ 2 ( y − x ) = 5 ( x − y )( x + y ) ⇔ ( y − x ) ⎡⎣ 2 − 5 ( x + y ) ⎤⎦ = 0
Από την τελευταία προκύπτει:

y = x (13)
y−x=0 ⎫
⎬⇔ 5x + 2
2 = 5 ( x + y )⎭ y=− (14 )
5
y=x
τότε η εξίσωση (11) γίνεται:
2 x = 5x 2 − 1 ⇔ 5 x 2 − 2 x − 1 = 0 (15 )
Η εξίσωση (15) έχει ρίζες:
1± 6
x1,2 =
5
5x + 2
y=−
5
⎛ 5x + 2 ⎞ 10 x + 4
2⎜ − ⎟ = 5 x 2
− 1 ⇔ − = 5x2 −1 ⇔
⎝ 5 ⎠ 5
⇔ 25 x 2 + 10 x − 1 = 0
η οποία έχει ρίζες:
−1 ± 2
x3,4 =
5
Άρα το σύνολο λύσεων της (2) είναι:
⎧⎪ 1− 6 1+ 6 −1 − 2 1 + 2 ⎫⎪
S = ⎨ x1 = , x2 = , x3 = , x4 = ⎬
⎪⎩ 5 5 5 5 ⎪⎭

2 2 2
i ) 252 x − x +1
+ 92 x − x +1
= 34 ⋅152 x − x
ii ) ( 3x − 5) log 32 x + ( 9 x − 19 ) log 3 x − 12 = 0
(www.mathvn.com)



No:308
Η τρίτη μεγάλη δεξαμενή της γλωσσικής μας κληρονομιάς είναι οι Ορφικοί

ύμνοι. Οι ύμνοι αυτοί, στους οποίους
συναντά κανείς έναν πλούτο
γλωσσικής έκφρασης, είναι τραγούδια
τα οποία απαγγέλλονταν κατά τη
διάρκεια των Ορφικών Μυστηρίων.
Γενικά σήμερα με τον όρο Ορφισμό
εννοούμε μια μυστικιστική λατρεία
των αρχαίων ελλήνων που είχε ως
κεντρικό πρόσωπο τον Ορφέα. Τα
Ορφικά Μυστήρια εμφανίζεται κυρίως
τον 6ο π.Χ αιώνα και συνεχίζονται
μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια.
Στους Ορφικούς ύμνους
συναντά κανείς λέξεις με τις οποίες
περιγράφεται το απεριόριστο και το
απέραντο στοιχείο που χαρακτηρίζει
τη γη, τη θάλασσα τον ουρανό και
διάφορα άλλα στοιχεία του κόσμου.
Όπως στα Ομηρικά έπη και «Ορφέας και Ευρυδίκη»
στα έργα του Ησιόδου, έτσι και στους Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Jean-
θρησκευτικούς αυτούς ύμνους Baptiste- Camille Corot 1861
συναντά κανείς λέξεις που δηλώνουν την απεραντοσύνη όπως:
ἀπειρέσιος, ἀπείρονας, ἀπείριτος,…
Παραδείγματα:
Όταν υμνείται ο Ήλιος διαβάζουμε:
«ῥόμβου ἀπειρεσίου δινεύμασιν οἶμον ἐλαύνων» (Hymni 8.7)
δηλαδή:
«και διέρχεσαι το δρόμο του απέραντου ρόμβου με περιστροφικές
κινήσεις»
Επίσης όταν υμνείται ο θεός Πάνας:
«σοί γάρ ἀπειρέσιον γαίης πέδον ἐστήρικται» (Hymni 11.13)
δηλαδή:
«γιατί σε σένα στηρίζεται το απέραντο δάπεδο της γης»
Ακόμα για τον ίδιο θεό διαβάζουμε:
«βόσκων ἀνθρώπων γενεήν κατ’ ἀπείρονα κόσμον» (Hymni 11.20)
δηλαδή:
«κι εσύ που τρέφεις το γένος των ανθρώπων στον απέραντο κόσμο»
Τέλος όταν τραγουδιέται ο μυθικός ήρωας Ηρακλής διαβάζουμε: 

«αθάνατος, πολύπειρος, ἀπείριτος, ἀστυφέλικτος» (Hymni 12.13)

δηλαδή:
«είσαι αθάνατος, με μεγάλη πείρα, απέραντος και αδιάσειστος»
Όλες αυτές οι λέξεις που συναντήσαμε στα τρία αυτά έργα της ελληνικής
γραμματείας αποτελούν την αφετηρία της λέξης «άπειρον» η οποία πολύ αργότερα
και κατά την περίοδο του τετάρτου αιώνα, την εποχή του Πλάτωνα και του
Αριστοτέλη θα αποτελέσει έννοια σχολαστικής έρευνας που θα συνεχιστεί μέχρι και
σήμερα.

414. Αν a, b, c > 0 και
1 1 1
a+b+c ≥ + + (1)
a b c
τότε να δείξετε ότι:
3
a+b+c ≥ ( 2)
abc
(mateforum.ro)
Λύση:
Θα χρησιμοποιήσουμε την ταυτοανίσωση:
( x + y + z) ≥ 3 ( xy + yz + zx ) ( 3)
2
Η απόδειξη της (3) γίνεται ως εξής:
(1) ⇔ x 2 + y 2 + z 2 + 2 xy + 2 yz + 2 zx ≥ 3 ( xy + yz + zx ) ⇔
⇔ x 2 + y 2 + z 2 ≥ xy + yz + zx ( 4 )
όμως η (4) ισχύει γιατί είναι η γνωστή ταυτοανίσωση του Schwartz.
Απόδειξη της (2)
1 1 1 a ,b , c > 0
a+b+c ≥ + + ⇒
a b c
2
⎛1 1 1⎞
⇒ (a + b + c) ( 5)
2
≥⎜ + + ⎟
⎝a b c⎠
Όμως από την (3) προκύπτει:
2
⎛1 1 1⎞ ⎛ 1 1 1 ⎞
⎜ + + ⎟ ≥ 3 ⎜ + + ⎟ (6)
⎝a b c⎠ ⎝ ab bc ca ⎠
⎛ 1 1 1 ⎞
(a + b + c) (7)
2
≥ 3⎜ + + ⎟
⎝ ab bc ca ⎠
Από την (7) στη συνέχεια έχουμε:
a+b+c⎞
( a + b + c ) ≥ 3 ⎜⎛
a +b +c >0
2
⎟ ⇒
⎝ abc ⎠
3
⇒ a+b+c ≥
abc
η οποία είναι η ζητούμενη σχέση (2).
415. Να υπολογιστεί το άθροισμα:

201 601 1201 9001
S= + + + ... + (1)
2 6 12 90
(mateforum.ro)
Λύση:
Το άθροισμα αυτό γράφεται:
201 601 1201 9001
S= + + + ... + =
2 6 12 90
200 1 600 1 1200 1 9000 1
= + + + + + + ... + + =
2 2 6 6 12 12 90 90
1 1 1 1
= 100 + + 100 + + 100 + + ... + 100 + =
2 6 12 90
1 1 1 1
= 900 + + + + ... + =
2 6 12 90
⎛ 1⎞ ⎛1 1⎞ ⎛1 1⎞ ⎛1 1 ⎞
= 900 + ⎜1 − ⎟ + ⎜ − ⎟ + ⎜ − ⎟ + ... + ⎜ − ⎟ =
⎝ 2⎠ ⎝ 2 3⎠ ⎝3 4⎠ ⎝ 9 10 ⎠
1 9 9009
= 900 + 1 − = 900 + =
10 10 10
Άρα:
9009
S=
10
Η άσκηση θα μπορούσε να γενικευθεί σε άθροισμα όχι εννέα όρων όπως στην
ανωτέρω περίπτωση αλλά σε άθροισμα n όρων. Δηλαδή:
201 601 1201 100 ⋅ n ( n + 1) + 1
Sn = + + + ... +
2 6 12 n ( n + 1)
Στην περίπτωση αυτή το άθροισμα αυτό είναι:
n2 + n − 1
S n = 100 ⋅ n −
n ( n + 1)

416. Δίνονται δύο κύκλοι C1 ( O1 , R1 ) και C2 ( O2 , R2 ) οι οποίοι

τέμνονται στα σημεία Α και Β. Η διάμετρος ΑΓ του πρώτου
τέμνει τον δεύτερο στο σημείο Δ και Μ τυχαίο σημείο του
πρώτου κύκλου. Αν η ΜΑ τέμνει τον δεύτερο κύκλο στο
σημείο Ν τότε να δειχθεί ότι:
ΜΓ
= ct
ΝΔ
(www.mathvn)
Λύση:
Θεωρούμε και τη διάμετρο ΑΕ του δεύτερου κύκλου που τέμνει τον πρώτο
στο σημείο Ζ. Τότε εύκολα δείχνεται ότι τα τρίγωνα ΑΓΖ και ΑΔΕ είναι όμοια.
Συνεπώς:
ΓΖ ΑΓ R1
= = (1)
ΔΕ ΑΕ R2
Όμοια όπως φαίνεται από το σχήμα 1 τα τρίγωνα ΜΓΖ και ΝΔΕ είναι όμοια.
Άρα:
ΜΓ ΓΖ (1) R1
= = = ct
ΔΝ ΔΕ R2
445. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ. Έστω μεταβλητό σημείο Μ στο
εσωτερικό του τριγώνου αυτού και Α΄, Β΄, Γ΄ οι προβολές
αυτού στις πλευρές ΒΓ, ΓΑ, ΑΒ αντίστοιχα. Να δειχθεί ότι:
2 2 2
⎛ ΜΑ ⎞ ⎛ ΜΒ ⎞ ⎛ ΜΓ ⎞
⎜ ′ ′ ⎟ +⎜ ′ ′ ⎟ +⎜ ′ ′ ⎟ ≥3
⎝ ΜΒ + ΜΓ ⎠ ⎝ ΜΓ + ΜΑ ⎠ ⎝ ΜΑ + ΜΒ ⎠
(www.mathvn.com)

Κάλβου 50100 Κοζάνη ή ηλεκτρονικά:
emekozanis@yahoo.gr

No:309
Μετά από τις λέξεις:

ἀπειρέσιος, ἀπείρονας, ἀπείριτος,…
οι οποίες όπως αναφέρθηκε(Σ.Μ. 306-7-8) βρίσκονται στα Ομηρικά έπη, στον Ησίοδο
και στους Ορφικούς ύμνους και οι οποίες σηματοδοτούν την απεραντοσύνη και το
ατελείωτο ενός μεγέθους, έρχεται η εμφάνιση της λέξης άπειρον.
Μετά τον Ίωνα φιλόσοφο του έκτου π.Χ. αιώνα, τον Αναξίμανδρο, που μιλά
πρώτος για το άπειρο(Σ.Μ. 305) δεύτερος έρχεται ο Ελεάτης Μέλισσος που
χρησιμοποιεί τη ίδια λέξη στην κοσμολογική θεώρησή του.
Ο Μέλισσος μαθητής του Παρμενίδη μαζί με το Ζήνωνα, όπως αναφέρει ο
Έντουρτ Τσέλλερ[1], αποτελούν την τρίτη γενιά των Ελεατών φιλοσόφων θεωρώντας
τον Ξενοφάνη στην πρώτη γενιά και τον Παρμενίδη στη δεύτερη. Για την άποψη
σχετικά με τις θέσεις του Μέλισσου υπάρχει μαρτυρία από τον μεταγενέστερο και
περιπατητικό φιλόσοφο του 1ου π. Χ. αιώνα του Αέτιου από την Αντιόχεια της Συρίας.
Ο Αέτιος στις «δοξογραφίες» του που ήταν γραφές για τις δοξασίες των ελλήνων
γράφει:
«Μέλισσος δέ ὁ Ἰθαγένους ὁ Μιλήσιος τούτου μέν ἑταῖρος ἐγένετο τήν
δέ παραδοθεῖσαν διδασκαλίαν ἀκήρατον οὐκ ἐτήρησεν. Ἄπειρον γάρ
οὗτος ἔφη τόν κόσμον ἐκείνων φάντων πεπερασμένον»
(Αέτιος:De placitis reliquiae 285.1-5. TLG)
δηλαδή:
«Ο Μέλισσος ο οποίος ήταν γιός του Ιθαγένους από τη Μίλητο έγινε
εταίρος(συνεργάτης με τον Παρμενίδη) και τη διδασκαλία που του
παρέδωσε( ο Παρμενίδης) δεν την διατήρησε ακέραια. Γιατί αυτός είπε
ότι ο κόσμος είναι άπειρος ενώ εκείνοι έλεγαν πως είναι
πεπερασμένος»
Μαρτυρία για τις απόψεις του Μέλισσου σχετικά με το άπειρο διαβάζει κανείς
και στο Σιμπλίκιο, έναν ιστορικό του 6ου μ. Χ. αιώνα, όταν αυτός σχολιάζει με εκτενή
τρόπο τα φυσικά του Αριστοτέλη:
«Φησί γάρ(ο Μέλισσος):ὅτε τοίνυν οὐκ ἐγένετο ἔστι τε καί ἀεί ἦν καί
ἔσται καί ἀρχήν οὐκ ἔχει οὐδέ τελευτήν, ἀλλ’ ἄπειρόν έστιν»
δηλαδή:
«Διότι ο Μέλισσος λέει: αφού λοιπόν(η αρχική ουσία, ο κόσμος) δεν
γεννήθηκε κάποτε, άρα υπάρχει και υπήρχε και θα υπάρχει για πάντα
και συνεπώς δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, αλλά είναι άπειρος».
(Σιμπλίκιος: Εις το Α της Αριστοτέλους Φυσικής ακροάσεως TLG. 9.29.22-9.29.26)
Από τις αναφορές αυτές συμπεραίνει κανείς ότι μετά τον Αναξίμανδρο ο
Μέλισσος της Ελεατικής σκέψης είναι εκείνος που συνεχίζει να σκέφτεται την έννοια
του απείρου και να τη χρησιμοποιεί στις κοσμολογικές του αντιλήψεις.

Τέλος στην εποχή του τετάρτου αιώνα ο Αριστοτέλης είναι εκείνος που θα
μελετήσει σε βάθος την έννοια του απείρου και θα χαράξει τη μεγάλη διαδρομή της
έννοιας αυτής που θα φθάσει μέχρι και τις μέρες μας.
Στα Φυσικά ο Σταγειρίτης φιλόσοφος μιλά κι αυτός για το Μέλισσο με τη
φράση:
«Μέλισσος δέ τό ὄν ἄπειρον εἶναι φησιν»(Φυσικά 185α.32-33)
δηλαδή:
«ο Μέλισσος είπε ότι το όν(ο κόσμος) είναι άπειρο»
[1] Τσέλλερ-Νέστλε: Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας(μφρ. Χ.Θεοδωρίδης. Σελ. 65)
417. Δίνεται η σχέση:

συν (ax) + συν (bx) − συν (2011x ) ≤ 1, ∀x ∈ R (1)
και με a , b ∈ R . Να βρεθεί η μικρότερη δυνατή τιμή του
αθροίσματος a 2 + b 2 .
(mathematica.gr)
Λύση:
H δοθείσα σχέση (1) γίνεται:
συν ( ax ) + συν (bx) − συν (2011x) ≤ 1 ⇔
⎛ 2 ⎛ ax ⎞ ⎞ ⎛ 2 ⎛ bx ⎞ ⎞ ⎛ 2 ⎛ 2011x ⎞ ⎞
⎜ 1 − 2ημ ⎜ ⎟⎟ ⎜ + 1 − 2ημ ⎜ ⎟⎟ ⎜ − 1 − 2ημ ⎜ ⎟⎟ ≤1
⎝ ⎝ 2 ⎠⎠ ⎝ ⎝ 2 ⎠⎠ ⎝ ⎝ 2 ⎠⎠
⎛ ax ⎞ ⎛ bx ⎞ ⎛ 2011x ⎞
ημ 2 ⎜ ⎟ + ημ 2 ⎜ ⎟ ≥ ημ 2 ⎜ ⎟ , ∀x ∈ R (2)
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
1ο Έστω ότι και οι δύο συντελεστές a, b είναι μη μηδενικοί. Δηλαδή:
( a ≠ 0) ∧ ( b ≠ 0)
κι ακόμα ότι:
x≠0
τότε η σχέση (2) γίνεται:
⎛ ax ⎞ ⎛ bx ⎞ ⎛ 2011x ⎞
ημ 2 ⎜ ⎟ ημ 2 ⎜ ⎟ ημ 2 ⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠+ ⎝ 2 ⎠≥ ⎝ 2 ⎠ , ∀x ∈ R *
( 3)
x2 x2 x2
⎛ ax ⎞ 2 ⎛ bx ⎞ 2 ⎛ 2011x ⎞
ημ 2 ⎜ ⎟
2 2 ημ ⎜ ⎟ 2 ημ ⎜ ⎟
⎛a⎞ ⎝ 2 ⎠ +⎛b⎞ ⎝ 2 ⎠ ≥ ⎛ 2011 ⎞ ⎝ 2 ⎠
⎜ ⎟ 2 ⎜ ⎟ 2 ⎜ ⎟ 2
⎝ 2 ⎠ ⎛ ax ⎞ ⎝ 2 ⎠ ⎛ bx ⎞ ⎝ 2 ⎠ ⎛ 2011x ⎞
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠

και τέλος:
2 2 2
⎛ ⎛ ax ⎞ ⎞ ⎛ ⎛ bx ⎞ ⎞ ⎛ ⎛ 2011x ⎞ ⎞
2 ⎜ ημ ⎜ ⎟ 2 ⎜ ημ ⎜ ⎟ 2 ⎜ ημ ⎜ ⎟
⎛ a ⎞ ⎜ ⎝ 2 ⎠ ⎟ ⎛ b ⎞ ⎜ ⎝ 2 ⎠ ⎟ ⎛ 2011 ⎞ ⎜ ⎝ 2 ⎠ ⎟⎟
⎟ ⎟
⎜ ⎟ +⎜ ⎟ ≥⎜ ⎟ , (4)
⎝ 2 ⎠ ⎜ ax ⎟ ⎝ 2 ⎠ ⎜ bx ⎟ ⎝ 2 ⎠ ⎜ 2011x ⎟
⎜ 2 ⎟ ⎜ 2 ⎟ ⎜ 2 ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠
η οποία ισχύει ∀x ∈ R .
Θεωρώντας στη συνέχεια ότι:
x → +∞
θα είναι:
⎛ ax ⎞ ⎛ bx ⎞ ⎛ 2011x ⎞
ημ ⎜ ⎟ ημ ⎜ ⎟ ημ ⎜ ⎟
⎝ 2 ⎠ → 1, ⎝ 2 ⎠ → 1, ⎝ 2 ⎠ →1
ax bx 2011x
2 2 2
και η τελευταία σχέση (4) δίνει ως αποτέλεσμα τη σχέση:
2 2 2
⎛ a ⎞ ⎛ b ⎞ ⎛ 2011 ⎞
⎜ ⎟ +⎜ ⎟ ≥⎜ ⎟
⎝2⎠ ⎝2⎠ ⎝ 2 ⎠
η οποία τελικά οδηγείται στη μορφή:
a 2 + b 2 ≥ 20112 (5)
Άρα η ελάχιστη τιμή της παράστασης
a2 + b2
είναι τη τιμή:
20112
2ο. Έστω ότι ένας μόνο από τους συντελεστές a, b είναι μηδέν. Έστω
δηλαδή:
( a = 0) ∧ ( b ≠ 0)
τότε από την (1) θα είναι:
1 + συν (bx ) − συν (2011x ) ≤ 1 ⇒
συν (bx) ≤ συν (2011x), ∀x ∈ R ( 6 )
Η σχέση (6) εφόσον ισχύει για όλους τους πραγματικούς αριθμούς θα ισχύει και
για τον αριθμό:
π
x=
2011
άρα η (6) γίνεται:
π bπ
συν (b ) ≤ συν (π ) ⇔ συν ( ) ≤ −1, (7)
2011 2011
Από την (7) προκύπτει ότι:
bπ
συν ( ) = −1
2011

Άρα:
bπ
= ( 2λ + 1) π ⇔ b = ( 2λ + 1) 2011π , λ ∈ Ζ
2011
Επομένως και σ’ αυτή την περίπτωση είναι:
a 2 + b 2 = 02 + ( ( 2λ + 1) 2011π ) = ( 2λ + 1) 20112 π 2 ≥ 20112

2 2
δηλαδή:
a 2 + b 2 ≥ 20112
που σημαίνει πως και στην περίπτωση αυτή το ζητούμενο ελάχιστο είναι το 20112 .
3ο. Έστω ότι και οι δύο συντελεστές a, b είναι μηδέν. Έστω δηλαδή:
( a = 0) ∧ ( b = 0)
τότε η δοθείσα σχέση (1) γίνεται:
1 + 1 − συν (2011x ) ≤ 1, ∀x ∈ R
δηλαδή:
συν (2011x) ≥ 1, ∀x ∈ R (8 )
Η σχέση (8) όμως δεν ισχύει για όλους τους πραγματικούς αριθμούς παρά
μόνον για εκείνους που προκύπτουν από την ισότητα:
συν (2011x) = 1 ⇔ 2011x = 2 kπ , k ∈ Z
δηλαδή:
2 kπ
x= , k∈Z
2011
Άρα η σχέση (1) δεν ισχύει στην περίπτωση αυτή και συνεπώς η περίπτωση
αυτή δεν ισχύει.
2
Συμπέρασμα: Το ζητούμενο ελάχιστο είναι ο αριθμός: 2011

446. Έστω ότι: a, b, c > 0 και
c 2 + d 2 = ( a 2 + b2 )
3
τότε να δειχθεί ότι:

a 3 b3
+ ≥1
c d
(mathvn.com)
447. Να βρεθούν οι ακέραιες λύσεις τη εξίσωσης:

9 x 2 − 4 xy = y + 1
(Gazeta mathematica 4/2003)


No:310
Η πλέον αναλυτική μελέτη σχετικά με την έννοια του απείρου ξεκινά από τον
Αριστοτέλη. Καταπιάνεται με τη δύσκολη αυτή έννοια και διατυπώνει τις πρώτες
σοβαρές παρατηρήσεις και καταθέτει τους πρώτους σοβαρούς συλλογισμούς για την
ύπαρξη και τις ιδιότητες αυτής.
Στο τρίτο βιβλίο των φυσικών διαβάζει κανείς λεπτομερειακά τις απόψεις του
μεγάλου αυτού φιλοσόφου. Ξεκινώντας τη μελέτη αυτή ο φιλόσοφος αναφέρεται σε
πέντε πηγές από τις οποίες μπορεί κανείς να διακρίνει την έννοια του απείρου. Αυτές
επιγραμματικά είναι: [1]
1η) Ο χρόνος, ο οποίος είναι απέραντος και χωρίς όρια.
2η) Η διαιρετότητα των μεγεθών που πάντοτε μπορεί να γίνει.
3η) Η αέναη και διαρκής γέννηση και φθορά κάθε αισθητού

αντικειμένου.
4η) Η ολότητα των πραγμάτων δεν μπορεί να έχει όρια. Γιατί αν

κάτι τέτοιο ήταν δυνατό, δηλαδή η ολότητα είχε όρια κι απ’ εκεί
και πέρα υπήρχε κάτι άλλο, τότε αυτή δεν θα χαρακτηρίζονταν
ως ολότητα.
5η) Η απεραντοσύνη της ανθρώπινης σκέψης.

Μέσα από τις πέντε αυτές προτάσεις φαίνεται ότι ο Αριστοτέλης διακρίνει
δύο γενικότερες πλευρές: [2]
Α) Το άπειρο σχετίζεται με αντικείμενα ή με ολότητες αντικειμένων.
Όταν σχετίζεται με αντικείμενα που περικλείουν ποσότητα τότε στη μέτρηση
του μεγέθους μπορεί να συναντήσει κανείς την έννοια αυτή.
Όταν πάλι σχετίζεται με ολότητες αντικειμένων κι εκεί πάλι έχει την ίδια
δυνατότητα μετρώντας το πλήθος της ολότητας αυτής(την πληθικότητα).
Μια οριζόντια ευθεία έχει τη δυνατότητα να προεκταθεί δεξιά κι αριστερά
δημιουργεί μια πρωταρχική αντίληψη του απείρου γιατί το μέγεθος της ευθείας αυτής
δεν έχει όρια. (μέγεθος – μέτρηση)
Ακόμα: Το σύνολο των φυσικών αριθμών εφόσον έχει τη δυνατότητα να

επεκτείνεται επαγωνικά όλο και περισσότερο σε μεγαλύτερους αριθμούς περιγράφει

μια αρχική σχέση με το άπειρο. (πληθικότητα)
Β) Το άπειρο ως έννοια είναι δομικό στοιχείο του ανθρώπινου όντος και
ιδιαίτερα της ανθρώπινης σκέψης.
[1]Physique d’ Aristote : Παράφραση και σχόλια: J.Barthélemy Saint-Hillaire. Paris :

Librairie philosophique de Ladrange 1862
[2] Δ. Α. Αναπολιτάνος: Εισαγωγή στη φιλοσοφία των Μαθηματικών. Σελ.62

418. Δίνονται τρεις κύκλοι:
C1 ( O1 , R1 ) , C2 ( O2 , R2 ) , C3 ( O3 , R3 )
οι οποίοι εφάπτονται (εξωτερικά) μεταξύ των καθώς και
στην ευθεία (ε). Να δειχθεί ότι ισχύει η σχέση:
R22 = R1 R3 (1)
Λύση:
Κατ’ αρχήν θα δείξουμε δύο προτάσεις:
Πρόταση 1
Αν δύο κύκλοι (Ο1,R1) και (Ο2,R2) εφάπτονται εξωτερικά(σχ.1), τότε το
κοινό εξωτερικά εφαπτόμενο τμήμα δίνεται από τον τύπο:
d = 2 R1 R2
Απόδειξη:
Από το ορθογώνιο τρίγωνο Ο1Ο2Γ (σχ.1) προκύπτει:
d 2 = ( O2Γ ) = ( O1O2 ) − ( O1Γ ) =

2 2 2
= ( R1 + R2 ) − ( R1 − R2 ) = 4 R1R2
2 2
άρα:
d 2 = 4 R1R2
d = 2 R1R2

Πρόταση 2
Αν δύο κύκλοι είναι ο ένας εξωτερικά του άλλου(σχ.2) τότε το κοινό
εξωτερικά εφαπτόμενο τμήμα δίνεται από τον τύπο:
d =2 ( R1 + x )( R2 + x )
Απόδειξη:
Όμοια από το ορθογώνιο τρίγωνο Ο1Ο2Γ (σχ.2) είναι:
d 2 = ( O2 Γ ) = ( O1O2 ) − ( O1Γ ) =
2 2 2
= ( R1 + R2 + 2 x ) − ( R1 − R2 ) =
2 2
(
= R1 + R2 + 2x + R1 − R2 )( R 1 + R2 + 2 x − R1 + R2 =)
= 4 ( R1 + x )( R2 + x )
άρα:
d =2 ( R1 + x )( R2 + x )
Έστω ότι οι κύκλοι αυτοί εφάπτονται μεταξύ των εξωτερικά στα σημεία Α και
Α Β
Σχήμα 1
Β και ο καθένας στην ευθεία (ε) στα σημεία Τ1, Τ2, Τ3 , όπως φαίνεται στο σχήμα 1.

Τότε από το γνωστό τύπο ισχύει:
Τ1Τ2 = 2 R1 R2 ⎫
⎪⎪
Τ2 Τ3 = 2 R2 R3 ⎬ ( 2)
⎪
Τ1Τ3 = 2 ( R1 + R2 )( R2 + R3 ) ⎪⎭
Όμως:
Τ1Τ3 = Τ1Τ2 + Τ3Τ4
άρα σύμφωνα με τους τύπους (2) προκύπτει:
2 R1 R2 + 2 R2 R3 = 2 ( R1 + R2 )( R2 + R3 ) ( 3)
( 3) ⇒ ( ) =( ( R1 + R2 )( R2 + R3 ) )
2 2
R1R2 + R2 R3 ⇒
⇒ R1 R2 + R2 R3 + 2 R2 R1 R3 = ( R1 + R2 )( R2 + R3 ) ⇒
⇒ R1 R2 + R2 R3 + 2R2 R1 R3 = R1 R2 + R1 R3 + R22 + R2 R3 ⇒
⇒ R22 + R1 R3 − 2 R2 R1 R3 = 0 ⇒
( )
2
⇒ R2 − R1 R3 = 0 ⇒ R2 = R1 R3
R22 = R1 R3
Δηλαδή η ζητούμενη (1).

448. Δίνεται κύκλος (Ο,R) και οι ακτίνες του ΟΑ, ΟΒ, ΟΓ
τέτοιες ώστε:
 = ΒΟΓ
ΑΟΒ  = ΓΟΑ

Θεωρούμε τυχαίο σημείο Μ στον κύκλο αυτό και τις
προβολές του Α0, Βο, Γο στους φορείς των ΟΑ, ΟΒ, ΟΓ
αντίστοιχα. Να δειχθεί ότι το τρίγωνο ΑοΒοΓο είναι
ισόπλευρο.
(N. Abramescu, G.M. XXXVI: M.S.Botez Probleme de geometrie))

Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 9 Μαΐου 2012 1/4

No:311
Σύμφωνα με την Αριστοτελική άποψη, η έννοια του απείρου αποκτά μια

«νοητική προσομοίωση» μέσα από σταδιακές διαδικασίες που δεν μπορούν να
εξαντληθούν και οι οποίες συνεχίζονται χωρίς να τελειώνουν.
Όπως και για τις άλλες έννοιες έτσι και για την έννοια αυτή, ο Αριστοτέλης
αντί να τη θεωρεί ως μια ιδεατή ύπαρξη φωλιασμένη στο λεγόμενο κόσμο των Ιδεών,
πιστεύει πως «κατακτάται» μέσα από τη γνωστική σχέση του ανθρώπου με τα
αισθητά αντικείμενα που τον περιβάλλουν. Εξάλλου αυτό είναι ένα βασικό και
χαρακτηριστικό στοιχείο στο οποίο διαφοροποιείται ο Αριστοτέλης από τον
Πλάτωνα.
Οι διαδικασίες που οδηγούν την ανθρώπινη νόηση στην εξοικείωση με την
έννοια του απείρου είναι η αθροιστική και η διαιρετική. Στα παράδοξα του Ζήνωνα
βλέπει κανείς τις ατέρμονες αυτές διαδικασίες. Διαδικασίες που οδηγούν σε με
ατέρμονη ή ατελείωτη επεξεργασία.
Ο Αριστοτέλης είναι εκείνος ο φιλόσοφος που προβληματίζεται σχετικά με
την «υφή» του απείρου και προσπαθεί να ερμηνεύσει τη σχέση του με την ανθρώπινη
νόηση.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη διαδικασία μιας εμπειρικής δόμησης της
έννοιας του απείρου η οποία εδράζεται στην Αριστοτελική σκέψη, ας σκεφτούμε την
εξής δραστηριότητα:
Θεωρούμε ένα αντικείμενο, για παράδειγμα ένα ευθύγραμμο τμήμα (ΑΒ). Στη
συνέχεια θεωρούμε το διπλάσιο αυτού 2(ΑΒ) μετά το 3(ΑΒ) και με τον ίδιο τρόπο
συνεχίζουμε διαρκώς. Δημιουργούμε τότε τα τμήματα:
( AB ) , 2 ( AB ) , 3 ( AB ) ,...
Είναι αντιληπτό ότι ο ανθρώπινος νους, μέσα κι από μια εμπειρική
παρατήρηση, είναι σε θέση να αντιληφθεί ότι η αθροιστική αυτή διαδικασία μπορεί
να προχωρήσει και να επιτύχει οσονδήποτε μεγάλα ευθύγραμμα τμήματα που
ξεκίνησαν από το αρχικό (ΑΒ).
Παρόλο που η αντίληψη αυτή είναι ξεκάθαρη, δηλαδή η νοητική κατάκτηση
της δυνατότητας κατασκευής ενός τμήματος με μήκος οσονδήποτε μεγάλο, η
αδυναμία του ανθρώπου να εννοήσει ένα μήκος με άπειρο μήκος παραμένει.
Η ίδια αντίληψη δημιουργείται στο ανθρώπινο μυαλό όταν επιχειρεί στον
αριθμό 1 να προσθέτει άλλη μια μονάδα, κατόπιν άλλη μια και ούτω καθεξής. Τότε
δημιουργείται μια σειρά αριθμών:
1, 2, 3,....
Και στην περίπτωση αυτή δημιουργείται η αντίληψη πως έτσι μπορεί να
κατασκευαστεί ένας οσονδήποτε μεγάλος αριθμός.

Και στα δύο αυτά παραδείγματα παρόλο που στο ανθρώπινο μυαλό
δημιουργείται η σταθερή αντίληψη της δυνατότητας κατασκευής ενός οσονδήποτε
μεγάλου αντικειμένου, εντούτοις παραμένει ασύλληπτη η δυνατότητα θεώρησης ενός
τμήματος απείρου μήκους ή στη δεύτερη περίπτωση ενός αριθμού που είναι άπειρος.
Αυτό ακριβώς πίστευε κι ο Αριστοτέλης, ότι δηλαδή η θεώρηση αντικειμένων
απείρων διαστάσεων είναι κάτι το αδύνατο για την ανθρώπινη νόηση.
419. Να αποδειχθεί ότι:

k − ab
a+b+ ≥ 3k (1)
a+b
για κάθε ∀k ∈ R + , όπου a, b ∈ R και a + b ≠ 0
(Δημ. Μάγκος: Τριώνυμο. Σελ.44. Θεσσαλονίκη 1976)
Λύση:
1ος τρόπος: Με τη θεωρία του τριωνύμου:
Η ζητούμενη σχέση (1) γίνεται ισοδύναμα:
(1) ⇔ ( a + b )
2
+ k − ab ≥ 3k ⋅ a + b ⇔
( )⇔
2 2
⇔ ( a + b ) + k − ab ≥
2
3k ⋅ a + b
( − ab ) ≥ ( 3k ⋅ a + b ) ⇔
2 2
⇔ k + (a + b)
2
( ) ( )
2
⇔ k + 2k ( a + b ) − ab + ( a + b ) − ab ≥ 3k ( a + b ) ⇔
2 2 2 2
κοιν ός παρ άγοντας κ

 
( ) ( )
2
⇔ k 2 + 2k ( a + b ) − ab − 3k ( a + b ) + ( a + b ) − ab
2 2 2
≥0⇔
( )
2
⇔ k − ⎡( a + b ) + 2ab ⎤ k + ( a + b ) − ab (2)
2 2
2
≥0
⎣ ⎦
Η σχέση (2) αν θεωρηθεί ως ένα τριώνυμο f ( k ) τότε η διακρίνουσα αυτού
θα είναι:
( )
2 2
D = ⎡ − ⎡( a + b ) + 2ab ⎤ ⎤ − 4 ⋅1 ⋅ ( a + b ) − ab
2 2
=
⎣ ⎣ ⎦⎦
( )
2 2
= ⎡( a + b ) + 2ab ⎤ − ⎡ 2 ( a + b ) − ab ⎤ =
2 2
⎣ ⎦ ⎣ ⎦

⎢⎣ ( 2
) ((
= ⎡ ( a + b ) + 2ab + 2 ( a + b ) − ab ⎤ ⋅
2
⎥⎦ ))
⋅ ⎡( ( a + b ) + 2ab ) − ( 2 ( ( a + b ) − ab ) ) ⎤ =
2 2
⎢⎣ ⎥⎦
= 3 ( a + b ) ⎡ − ( a + b ) + 4ab ⎤ =
2 2
⎣ ⎦
= −3 ( a + b ) ( a − b ) ≤ 0
2 2
δηλαδή:
D ≤ 0, ∀a, b ∈ R
επομένως είναι:
f ( k ) ≥ 0, ∀k ∈ R
άρα και:
f ( k ) ≥ 0, ∀k ∈ R + ( 3)
Η σχέση (3) δηλώνει πως αληθεύει η σχέση (2) και συνεπώς και η ισοδύναμή
της (1) δηλαδή η ζητούμενη.
Η ισότητα της (2) ισχύει όταν:

D=0
Δηλαδή:
a=b
και τότε είναι:
(a + b)
2
+ 2ab 4a 2 + 2a 2
k= = = 3a 2
2 2
Για την τιμή αυτή ισχύει και η ισότητα της ζητούμενης σχέσης (1).
2ος τρόπος: Με τη χρήση ταυτοανισοτήτων.
Θεωρούμε ότι:
k − ab
m= ( 4)
a+b
k = ab + ma + mb ( 5)
Σύμφωνα με τις (4) και (5) η ζητούμενη (1) ισοδυναμεί:
(1) ⇔ a + b + m ≥ 3 ( ab + ma + mb )
ή ακόμα:

(a + b + m) ≥ 3 ( ab + ma + mb ) (6)
2
Η (6) στη συνέχεια ισοδυναμεί:
a 2 + b + m + 2 ab + 2am + 2bm ≥ 3 ( ab + ma + mb ) ⇔
2 2
⇔ a 2 + b 2 + m 2 − ab − am − bm ≥ 0 ⇔
⇔ 2a 2 + 2b 2 + 2m 2 − 2ab − 2am − 2bm ≥ 0 ⇔
⇔ ( a − b ) + (b − m ) + ( m − a ) ≥ 0 (7)
2 2 2
Η σχέση (7) ισχύει για κάθε τιμή των μεταβλητών:

a , b, m ∈ R
άρα και η ζητούμενη (1) ισχύει για κάθε πραγματική τιμή των:
k ∈ R + , a, b ∈ R, και a +b ≠ 0
Η ισότητα της (7) ισχύει όταν:
a=b=m
τότε από την (5) προκύπτει:
k = 3a 2
449. Έστω η συνάρτηση f :R →R η οποία είναι

παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε:
f (1) = 3 και f ( x ) ≥ 2 x + 1, ∀x ∈ R
i) Να αποδείξετε ότι η ευθεία y = 2 x + 1, εφάπτεται στη Cf .
f ( x ) − 3x
ii) Να βρείτε το lim
x →1 x −1
iii) Αν η f ′ είναι συνεχής, να αποδείξετε ότι υπάρχει ένα
τουλάχιστον ξ ∈ ( 0,1) τέτοιο ώστε:
f (ξ ) = 2ξ f ′ (ξ ) .
(Λ. Κανάκης, Γ. Μαυρίδης: 100 Θέματα Μαθηματικών. Γ Λυκείου. Σελ.98)



No:312
Η αθροιστική διαδικασία την οποία εφαρμόζει ο ανθρώπινος νους για να

επιτύχει ένα πολύ μεγάλο αριθμό ξεκινώντας από ένα συγκεκριμένο, για παράδειγμα
τη μονάδα, όπως αναφέρθηκε προηγούμενα(Σ.Μ. 311), τον οδηγεί μπροστά σε μια
προοπτική μέσα από την οποία πορεύεται προς το άπειρο, χωρίς ποτέ να το αγγίζει,
χωρίς ποτέ να μπορεί να το ξεπεράσει και να βρεθεί έξω από αυτό.
Όμως στην ίδια ακριβώς προοπτική βρίσκεται ο ανθρώπινος νους όταν
εφαρμόζει μια διαιρετική διαδικασία.
Για παράδειγμα ξεκινά από ένα συγκεκριμένο ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και στη
συνέχεια το διαιρεί με το αριθμό 2, μετά με τον αριθμό 3 και ούτω καθεξής. Τότε
μπροστά του έχει τα αντικείμενα:
Και σ’ αυτή την περίπτωση οδηγείται η σκέψη σε μια προοπτική που

πορεύεται στο άπειρο, χωρίς ποτέ να το αγγίζει.
Ο Δ. Αναπολιτάνος για το θέμα αυτό γράφει:
«Ἡ ἔννοια τοῦ ἀπείρου, δηλαδή, φαίνεται πώς προσακτᾶται μέσα ἀπό κάποια
σταδιακή ἐξοικείωση μέ τό γεγονός ὅτι ὑπάρχουν ἀντικείμενα καί διαδικασίες
πού δέν μποροῦν νά ἐξαντληθοῦν, μέ τήν ἔννοια πώς μᾶς ἐμφανίζονται χωρίς
πέρας ἤ πέρατα» (Φιλοσοφία των Μαθηματικών. Σελ. 62)
Για τον Αριστοτέλη η προοπτική αυτή της ανθρώπινης σκέψης μέσα από την
οποία δημιουργείται η πεποίθηση ότι μπορεί να εκτελεί συνεχώς και χωρίς τέλος τις
διαδικασίες αυτές είναι εκείνη που προσδιορίζει το «άπειρο» ως μια έννοια
δυνητικής οντότητας. Ο φιλόσοφος αυτός μπροστά στα παράδοξα των Ελεατών
φιλοσόφων σκέφτεται και ανοίγει το δρόμο της δύσκολης αυτής μελέτης. Στο τρίτο
βιβλίο των Φυσικών διαβάζει κανείς λεπτομερειακά την όλη συλλογιστική του
Αριστοτέλη όπου μέσα από τις δύο αυτές διαδικασίες, την προσθετική και την
διαιρετική προσδιορίζει το λεγόμενο «ἐν δυνάμει ἄπειρον». Είναι το άπειρο

εκείνο το οποίο ο ανθρώπινος νους αντιλαμβάνεται «μέσα» από μια «εσωτερική

όψη» του. Είναι η έννοια εκείνη που εμφανίζεται ως μια «δυνητική επεξεργασία» η
οποία οδηγεί, όπως αναφέρθηκε, στη «δυνατότητα» κατασκευής ενός πολύ μεγάλου
μεγέθους ή ενός πολύ μικρού.
Σήμερα το «ἐν δυνάμει ἄπειρον» του Αριστοτέλη, αναφέρεται ως
«δυνητικό άπειρο» (infinie potentiel=δυναμικό ή ενδεχόμενο άπειρο).
420. Να εξεταστεί ποιος από τους δύο ακόλουθους αριθμούς

είναι ο μεγαλύτερος:
x = ( 20102011!) ,
2
y = 2010201120102011
(Centrale des Maths. Problème du mois. Décembre 2010)
Λύση:
Γενικά το ερώτημα που προβάλλει είναι να συγκρίνουμε τους αριθμούς:
( n !) , n n
2
1ος τρόπος
Έστω ένας φυσικός αριθμός n ≥ 1 κι ακόμα, έστω ένας άλλος φυσικός
αριθμός k τέτοιος ώστε:
0≤k ≤n
Τότε θα είναι:
k ⋅ ⎡⎣ n − ( k − 1) ⎤⎦ =
= kn − k 2 + k = n − n + kn − k 2 + k =
= n + ( kn − k 2 ) − ( n − k ) =
= n + k (n − k ) − (n − k ) =
= n + ( k − 1)( n − k ) ≥ n
δηλαδή:
k ⋅ ⎡⎣ n − ( k − 1) ⎤⎦ ≥ n (1)
Η σχέση (1) ισχύει ως ισότητα όταν:
k = 1 ή κ =ν
και ως γνήσια ανισότητα όταν
1< k < n .
Θεωρώντας στη συνέχεια έναν φυσικό αριθμό:
n>2
και σύμφωνα με την (1) θα είναι:

( n !) = ⎡⎣1 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ ... ⋅ ( n − 1) ⋅ n ⎤⎦ ⋅ ⎡⎣ n ⋅ ( n − 1) ⋅ ... ⋅ 3 ⋅ 2 ⋅1⎤⎦ =

2
= (1 ⋅ n ) ⋅ ( 2 ⋅ ( n − 1) ) ⋅ ... ⋅ ( ( n − 1) ⋅ 2 ) ⋅ ( n ⋅1) >

= n ⋅ n ⋅ n ⋅ ... ⋅ n ⋅ n = n n
άρα:
( n !) > n n , n ∈ R, n > 2
2
( 20102011!)
2
> 2010201120102011
2ος τρόπος
Θα χρησιμοποιήσουμε τη μέθοδο της μαθηματικής επαγωγής για να δείξουμε
την:
( n !) ( 2)
2
> n n , n ∈ R, n > 2
• Έστω ότι: n = 3 . Τότε η (2) γίνεται:
( 3!) > 33 ⇔ 36 > 27

2
η οποία ισχύει.
• Υποθέτουμε ότι η (2) ισχύει για κάποιο k ≥ 3 . Δηλαδή θεωρούμε ότι
ισχύει:
( k !) ( 3)
2
> kk
Θα αποδείξουμε ότι ισχύει και για k + 1 :
δηλαδή:
⎡⎣( k + 1)!⎤⎦ > ( k + 1) ( 4)

2 k +1
Είναι ακόμα γνωστό ότι:

k
⎛ 1⎞
k + 1 > ⎜1 + ⎟ ( 5*)
⎝ k⎠
άρα πολλαπλασιάζοντας τις (3) και (5) κατά μέλη έχουμε:
k
( k !) ( k + 1) > k k ⎛⎜1 + ⎞⎟
1
(6)
2
⎝ k⎠
στη συνέχεια πολλαπλασιάζουμε την (6) με τον αριθμό k + 1 και προκύπτει:
k
k ⎛ 1⎞
( ) ( ) ⎟ ( k + 1)
2 2
k ! k + 1 > k ⎜ 1 +
⎝ k⎠

k
⎛ k +1 ⎞
⎡⎣( k !)( k + 1) ⎤⎦ > k k ⎜ ⎟ ( k + 1)
2
⎝ k ⎠
⎡⎣( k + 1)!⎤⎦ > ( k + 1)
2 k +1
δηλαδή η (4). Άρα η ζητούμενη (2) ισχύει για κάθε φυσικό n ≥ 3
Απόδειξης της (5*)

Είναι γνωστό ότι η ακολουθία:
n
⎛ 1⎞
an = ⎜1 + ⎟ , n = 1, 2,...
⎝ n⎠
είναι γνησίως αύξουσα και συγκλίνουσα. Συγκεκριμένα:
n
⎛ 1⎞
⎜1 + ⎟ → e = 2.718...
⎝ n⎠
όπου e είναι η βάση των νεπερείων λογαρίθμων. Άρα:
n n
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞
⎜1 + ⎟ < e = 2.718... < 3 ⇒ ⎜ 1 + ⎟ < 3, ∀n ∈ N
⎝ n⎠ ⎝ n⎠
και επειδή:
k ≥ 3 ⇒ k +1 > 3 ,
η τελευταία γίνεται:
k
⎛ 1⎞
⎜1 + ⎟ < k + 1
⎝ k⎠
450. Δίνονται οι θετικοί πραγματικοί αριθμοί a ≥ b ≥ c ≥ d ,
τέτοιοι ώστε:
3 ( a 2 + b2 + c 2 + d 2 ) = ( a + b + c + d )
2
a+c 7+2 6
≤
b+d 5
(Vasile Cirtoaje)


No:313
Διαβάζοντας κανείς το τρίτο βιβλίο των Φυσικών του Αριστοτέλη μπορεί να

δει πιο καθαρά και να αντιληφθεί μέσα από τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα τον
τρόπο με τον οποίο προσδιόρισε ο φιλόσοφος αυτός την έννοια του απείρου.
Στο βιβλίο αυτό, όπως υποστηρίζει και ο Βασίλειος Μπετσάκος (Αριστοτέλης,
Φυσικά Γ΄, Δ΄. Εκδόσεις Ζήτρος 2) ο Αριστοτέλης εκθέτει τις απόψεις του σε δύο
βασικά θέματα. Την κίνηση και το άπειρο.
Ειδικότερα στα σχόλια του βιβλίου αυτού ο Β. Μπετσάκος, αναλύοντας τον
πρώτο ορισμό που ο Αριστοτέλης δίνει για την «κίνηση», αναφέρει:
«Από τον ορισμό γίνεται φανερό ότι ο όρος κίνησις έχει εύρος
μεγαλύτερο από τη σημερινή σημασία του· εκτός από την τοπική
κίνηση (φορά) συμπεριλαμβάνει και την ποιοτική μεταβολή
(αλλοίωσις), την ποσοτική μεταβολή (αὔξησις-φθίσις) και την
ουσιαστική μεταβολή ή μετάβαση από την ανυπαρξία στην ύπαρξη
(γένεσις –φθορά)» [1]
Το «εύρος» αυτό με το οποίο μελετά ο Αριστοτέλης την έννοια της
γενικότερης κίνησης που παρατηρεί ο ανθρώπινος νους γύρω του είναι αξιοθαύμαστο
για την εποχή εκείνη. Δείχνει την αναλυτική σκέψη και την παραγωγική αντίληψη
του μεγάλου αυτού διανοητή.
Συνεχίζοντας το σχόλιό του ο Β. Μπετσάκος γράφει για το πώς ο φιλόσοφος
ξεκινά τη μελέτη του για το «άπειρο»:
«Όσον αφορά το άπειρο, επικρίνονται από τον Αριστοτέλη
όλες οι υποστηριγμένες θεωρίες που το αντιμετωπίζουν ως ον, ως
στοιχείο ή αρχή των όντων. Το άπειρο δεν μπορεί σε καμιά
περίπτωση να έχει αυτοδύναμη ύπαρξη ανεξάρτητη από τα
πραγματωμένα όντα· αποτελεί δυνητικά συμβεβηκός, γνώρισμα
δηλαδή κάποιων αυθύπαρκτων όντων»
Κι ακόμα:
«Ως τρόποι ύπαρξης του απείρου προτείνονται η ασταμάτητη
πρόσθεση αριθμών, η αέναη διαιρετότητα, η διαρκής εναλλαγή
γενέσεως και φθοράς, η χρονική απειρία» [2]
Έτσι λοιπόν το τρίτο βιβλίο των Φυσικών είναι μια πραγματεία με κεντρικό
θέμα την κίνηση και το άπειρο. Όπως φαίνεται, το άπειρο για τον Αριστοτέλη έχει

μια καθαρά διανοητική υπόσταση και μια δυνητική υπαρξιακή έννοια. Το άπειρο
είναι μια ιδιότητα που κανένα φυσικό μέγεθος δεν την έχει και υπάρχει μόνο μέσα
στην ανθρώπινη σκέψη.
[1],[2] (Αριστοτέλης, Φυσικά Γ΄, Δ΄. Εκδόσεις Ζήτρος 2. Εισαγωγή, Μετάφραση,

Σχόλια, Σύνθεση: Βασίλειος Μπετσάκος, σελ. 30-31)
421. Σε ένα τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει:

5
συν 2 Α + 3 (συν 2Β + συν 2Γ ) + =0 (1)
2
Να βρεθούν οι γωνίες του.
(MATHVN.COM)
Λύση:
Η δοθείσα σχέση (1) ισοδυναμεί:
5
(1) ⇔ 2συν 2 Α − 1 + 3 ⎡⎣ 2συν ( Β + Γ ) συν ( Β − Γ ) ⎤⎦ + =0
2
5
⇔ 2συν 2 Α − 1 − 2 3συνΑσυν ( Β − Γ ) + =0
2
⇔ 4συν 2 Α − 2 − 4 3συνΑσυν ( Β − Γ ) + 5 = 0
⇔ 4συν 2 Α − 4 3συνΑσυν ( Β − Γ ) + 3 = 0
⇔ 4συν 2 Α − 4 3συνΑσυν ( Β − Γ ) +
2 2
+ ⎡⎣ 3συν ( Β − Γ ) ⎤⎦ − ⎡⎣ 3συν ( Β − Γ ) ⎤⎦ + 3 = 0
( )
2 2
⇔ 2συνΑ − 3συν ( Β − Γ ) − ⎡⎣ 3συν ( Β − Γ ) ⎤⎦ + 3 = 0
( )
2
⇔ 2συνΑ − 3συν ( Β − Γ ) − 3συν 2 ( Β − Γ ) + 3 = 0
( )
2
⇔ 2συνΑ − 3συν ( Β − Γ ) + 3ημ 2 ( Β − Γ ) = 0
Από την τελευταία σχέση προκύπτει:
2συνΑ − 3συν ( Β − Γ ) = 0 ( 2 ) ⎫⎪
⎬
ημ ( Β − Γ ) = 0 ( 3) ⎪⎭

Β−Γ = 0 ⇔ Β = Γ
και σύμφωνα με την (2) έχουμε τέλος:
2συνΑ − 3συν ( Β − Γ ) = 0 ⇒
3
⇒ 2συνΑ − 3 = 0 ⇒ συνΑ =
2
Α = 30ο
και:
Β = Γ = 75ο
422. Δίνονται οι μιγαδικοί αριθμοί: z1 , z2 , z3 , z4 τέτοιοι ώστε:
z1 = z2 = z3 = z4 = r > 0 (1)
Εάν:
z1 + z2 + z3 + z4 = 0 ( 2)
τότε να βρεθεί η τιμή της παράστασης:
Α = z12011 + z22011 + z32011 + z42011 ( 3)
(Mateforum)
Λύση:
Από τη (2) προκύπτει:
( 2 ) ⇔ z1 + z2 + z3 + z4 = 0
και σύμφωνα με την (1) αυτή ισοδυναμεί με:
⎛1 1 1 1⎞ 1 1 1 1
r2 ⎜ + + + ⎟ = 0 ⇔ + + + = 0
⎝ z1 z2 z3 z4 ⎠ z1 z2 z3 z4
1 1 1 1 1 1 1 1
⇔ + + =− ⇔ + + =
z1 z2 z3 z4 z1 z2 z3 z1 + z2 + z3
και μετά την απαλοιφή των παρονομαστών η τελευταία γίνεται:
z2 z3 ( z1 + z2 + z3 ) + z1 z3 ( z1 + z2 + z3 ) + z1 z2 ( z1 + z2 + z3 ) =
= z1 z2 z3
⇔ 2 z1 z2 z3 + z22 z3 + z2 z32 + z12 z3 + z1 z32 + z12 z2 + z1 z22 = 0
⇔ z3 ( 2 z1 z2 + z22 + z12 ) + ( z2 z32 + z1 z32 ) + ( z12 z2 + z1 z22 ) = 0

⇔ z3 ( z1 + z2 ) + z32 ( z1 + z2 ) + z1 z2 ( z1 + z2 ) = 0
2
⇔ ( z1 + z2 ) ⎡⎣ z3 ( z1 + z2 ) + z32 + z1 z2 ⎤⎦ = 0
⇔ ( z1 + z2 ) ⎡⎢ z3 z1 + z3 z2 + z32 + z1 z2 ⎤⎥ = 0
⎣ ⎦
⇔ ( z1 + z2 ) ⎡⎣ z3 ( z1 + z3 ) + z2 ( z1 + z3 ) ⎤⎦ = 0
⇔ ( z1 + z2 )( z2 + z3 )( z3 + z1 ) = 0
Από την τελευταία αυτή προκύπτει:
z1 = − z2 ή z2 = − z3 ή z3 = − z1 ( 4)
άρα:
z4 = − z1 − z2 − z3 = z3 − z2 − z3
δηλαδή:
z4 = − z2 ( 5)
Από τις (3) και (4) προκύπτει τελικά η τιμή της παράστασης:
Α=z 1
2011
+z +z
2011
2
2011
3 +z2011
4 =
= z12011 + z22011 + ( − z1 ) + ( − z2 )
2011 2011
=0
451. Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα:

dx
I=∫
1 + ημ x + συν x
452. Δίνονται οι θετικοί αριθμοί a, b, c με abc = 1 . Να
δειχθεί ότι:
2
⎛ 1 ⎞⎛ 1 ⎞⎛ 1 1 ⎞ c2
⎜ 1 + ⎟ ⎜1 + ⎟ ⎜ + ⎟ ≥ 32
⎝ a ⎠⎝ b ⎠⎝ a b ⎠ 1+ c
(Archimede : Nr 9-12é2005)

2ο Εν. Λύκειο Κοζάνης


No:314
Η μελέτη του απείρου από τον Αριστοτέλη επικεντρώνεται στο λεγόμενο

«δυνητικό άπειρο» (infinie potential) που είναι μια έννοια η οποία, όπως αναφέρθηκε
προηγούμενα(Σ.Μ.312,313), δημιουργείται στο ανθρώπινο μυαλό μέσα από
αθροιστικές και διαιρετικές διαδικασίες και η οποία έχει μια δυναμική
τελείωσης(ολοκλήρωσης), μιας τελείωσης που όμως δεν πραγματοποιειται ποτέ. Η
«ἐν δυνάμει» αυτή ιδιότητα χαρακτηρίζει το «δυνητικό άπειρο».
Όπως αναφέρει ο Δ.Α.Αναπολιτάνος(Εισαγωγή στην Ιστορία των
Μαθηματικών, σελ.63):
• Γιά τόν Ἀριστοτέλη, δηλαδή, εἶναι σαφές πώς ἄπειρα ἀντικείμενα δεν
ὑπάρχουν καί πώς ἄπειρες ὁλότητες ἀντικειμένων δέν ἀποτελοῦν
τελειωμένα ἀντικείμενα σπουδῆς.
• Μπορεῖς νά ἐργαστεῖς δηλαδή σέ ἕνα ἄπειρο - μή ἐξαντλούμενο –
σύμπαν χωρίς ποτέ νά μπορέσεις νά ἀδράξεις ἕνα ἄπειρο
ἀντικείμενο.
• Τό ἄπειρο ἑνός τέτοιου σύμπαντος εἶναι δυνητικό.
Συνοψίζοντας τη διδασκαλία του Αριστοτέλη σχετικά με το άπειρο αναφέρουμε
το υπ’ αριθμ. 206 σχόλιο από το βιβλίο του Β. Μπετσάκου(Αριστοτέλης, Φυσικά Γ΄,
Δ΄ , σελ.187)
Ως εξής συνοψίζει την αριστοτελική περί απείρου διδασκαλία ο
Λ. Σιάσος(ό.π., σελ.269):
«Από την ανάγνωση της ενότητας του απείρου προέκυψαν τα
ακόλουθα συμπεράσματα.
Ο Αριστοτέλης υιοθετεί τις ομοφωνίες των προγενεστέρων για
να εντάξει το άπειρο στην περί φύσεως επιστήμη. Με τον έλεγχο του
σχετικού ένδοξου υλικού αποκλείονται κάποιοι τρόποι της ύπαρξής
του (πῶς οὐκ ἔστι).
Από την εξέταση των πολλαχώς λεγομένων του όρου
συμπεραίνεται ότι το άπειρο υπάρχει κυρίως δυνάμει και κατά τη
διαίρεση.
Το άπειρο δεν είναι αυτό έξω από το οποίο δεν υπάρχει τίποτε,
αλλά είναι αυτό έξω από το οποίο υπάρχει πάντοτε κάτι. Είναι η ύλη
της τελειότητας του μεγέθους και με αυτό τον τρόπο μπορεί να

θεωρηθεί αίτιο (ως ύλη). Οι προσεγγίσεις του απείρου είναι

συμβατικές (περιγραφικοί ορισμοί), αφού το άπειρο ως άπειρο είναι
άγνωστο.
Από τις οριστικές προτάσεις που αποκλείστηκαν θα πρέπει να
αναφερθεί εξαιρετικά η ακόλουθη· δεν υπάρχει άπειρο ενεργεία
αισθητό σώμα».
Το «ενεργεία άπειρο» ή «πραγματικό άπειρο» (infinie actuel) είναι μια
έννοια που θα μελετηθεί κυρίως από μαθηματικούς μετά τον Αριστοτέλη.
423. Δίνονται δύο ισόπλευρα τρίγωνα ΑΒΓ και ΕΓΔ ώστε τα

σημεία Β, Γ, Δ να είναι συνευθειακά.
Αν η ΒΕ τέμνει την ΑΓ στο σημείο Κ και η ΑΔ τέμνει
την ΓΕ στο σημείο Λ, τότε να δείξετε ότι η ΚΛ είναι
παράλληλη προς την ευθεία των Β, Γ, Δ.
(Μπάμπης Στεργίου. Από το περιοδικό Crux, Nov. 2005)
Λύση:
Από το ανωτέρω σχήμα 1 παρατηρούμε ότι:

ΔΕ // ΑΓ
Άρα:
ΕΚ ΓΔ β
= = (1)
ΚΒ ΒΓ α
ΕΛ ΕΔ β
= = (2)
ΛΓ ΑΓ α
ΕΚ ΕΛ
=
ΚΒ ΛΓ

ΚΛ // ΒΔ
424. Δίνονται οι θετικοί αριθμοί α , β , γ που ικανοποιούν τη
σχέση: αβγ = 1 . Να δειχθεί ότι:
(α + α + α + α + α + 1) ⋅
5 4 3 2
⋅ ( β + β + β + β + β + 1) ⋅
5 4 3 2
⋅ ( γ + γ + γ + γ + γ + 1) ≥
5 4 3 2
≥ 8 (α + α + 1)( β + β + 1)( γ + γ + 1)
2 2 2
(BMO 2011, 1ο πρόβλημα. Λάρνακα Κύπρου)

Λύση:
Είναι:
α 5 + α 4 + α 3 + α 2 + α + 1 − 2α α (α 2 + α + 1) =
= α 3 (α 2 + α + 1) + (α 2 + α + 1) − 2α α (α 2 + α + 1) =
(
= (α + α + 1) α + 1 − 2α α = (α + α + 1) α α − 1 ≥ 0 ) ( )
2
2 3 2
άρα:
α 5 + α 4 + α 3 + α 2 + α + 1 ≥ 2α α (α 2 + α + 1) (1)
όμοια:
β 5 + β 4 + β 3 + β 2 + β + 1 ≥ 2 β β ( β 2 + β + 1) ( 2)
γ 5 + γ 4 + γ 3 + γ 2 + γ + 1 ≥ 2γ γ ( γ 2 + γ + 1) ( 3)
Πολλαπλασιάζοντας τις (1), (2) και (3) κατά μέλη και συμβολίζοντας με Γ το
γινόμενο των πρώτων μελών αυτών, έχουμε:
Γ ≥ 8αβγ αβγ (α + α + 1)( β + β + 1)( γ + γ + 1)

2 2 2
και επειδή αβγ = 1 άρα:
Γ ≥ 8 (α 2 + α + 1)( β 2 + β + 1)( γ 2 + γ + 1)
δηλαδή η ζητούμενη.
425. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ όπου ΑΒ < ΑΓ . Στο εσωτερικό του

τριγώνου αυτού θεωρούμε τυχαίο σημείο Μ και έστω Ζ η

τομή της ΑΒ με την προέκτασης της ΓΜ καθώς και Ε η τομή

της ΑΓ με την προέκταση της ΒΜ .
Αν το τετράπλευρο ΑΕΜΖ είναι περιγράψιμο σε κύκλο
τότε να βρεθεί ο γεωμετρικός τόπος του σημείου Μ.
(mateforum: un loc geometric)
Λύση:
Θα δείξουμε πρώτα τη σχέση:
ΑΒ + ΓΜ = ΑΓ + ΒΜ (1)
Πράγματι:
(1) ⇔ ΑΗ + ΗΒ + ΓΜ = ΑΛ + ΛΓ + ΒΜ ⇔
⇔ ΗΒ + ( ΓΜ + κ ) = ΛΓ + ( ΒΜ + κ ) ⇔
⇔ ΗΒ + ΓΘ = ΛΓ + ΒΚ ⇔ 0 = 0
Άρα η (1) αληθής.
Από την (1) τώρα προκύπτει ακόμα:
ΜΓ − ΜΒ = ΑΓ − ΑΒ = c > 0
Άρα το σημείο Μ κινείται σε κλάδο υπερβολής με εστίες τις κορυφές Β και Γ .

453. Να κατασκευαστεί κύκλος ώστε να εφάπτεται στις
δύο κάθετες πλευρές ορθογωνίου τριγώνου ΑΒΓ καθώς και
στον περιγεγραμμένο κύκλο εσωτερικά του.

Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 6 Ιουνίου 2012 1/4

No:315
Είναι ενδιαφέρον στην ιστορική εξέλιξη της έννοιας του «απείρου» να

αναφέρουμε κι άλλες απόψεις που σχετίζονται με το θέμα αυτό. Όπως αναφέρθηκε
προηγούμενα ο Αριστοτέλης στα Φυσικά του μιλά εκτεταμένα για το «εν δυνάμει
άπειρον».
Όμως και ο Αρχιμήδης εκατό περίπου χρόνια αργότερα, ξεκαθαρίζει πλέον
την έννοια του «εν δυνάμει απείρου». Ενδιαφέρουσα είναι η αναφορά που γίνεται για
το θέμα αυτό στο βιβλίο των Reviel Netz-William Noel με τίτλο: Ο κώδικας του
Αρχιμήδη(Τα μυστικά του πιο σπουδαίου παλίμψηστου στον κόσμο) σε μετάφραση
του Τεύκρου Μιχαηλίδη.(Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2007). Στη σελίδα 210 του βιβλίου
αυτού διαβάζουμε:
«Τι ήταν το εν δυνάμει άπειρο που χρησιμοποιούσε ο
Αρχιμήδης; Θυμηθείτε τον φανταστικό διάλογο. Ο Αρχιμήδης
καλύπτει ένα καμπυλόγραμμο αντικείμενο, έτσι που ένα μέρος της
επιφάνειάς του να μένει απέξω, ένα μέρος που να ξεπερνά σε μέγεθος
τον έναν κόκκο άμμου. Ένα επικριτής έρχεται και του λέει:
«Εξακολουθεί να υπάρχει μια διαφορά που ξεπερνά τον έναν κόκκο
άμμου». «Αλήθεια!» φωνάζει ο Αρχιμήδης. «Εντάξει λοιπόν,
εφαρμόζω το μηχανισμό μου μερικές ακόμα φορές». Στο τέλος η
επιφάνεια που μένει απέξω είναι μικρότερη από έναν κόκκο άμμου.
«Μια στιγμή», διαμαρτύρεται ο επικριτής. «Η επιφάνεια που
περίσσεψε είναι μεγαλύτερη από μια τρίχα της κεφαλής». Ο
Αρχιμήδης ξαναρχίζει και αυτό συνεχίζεται, και συνεχίζεται και
συνεχίζεται κ.ο.κ. Η διαφορά μπορεί να γίνει μικρότερη από κάθε
μέγεθος που θα αναφέρει ο επικριτής. Ο διάλογος συνεχίζεται επ’
άπειρον. Αυτό είναι το εν δυνάμει άπειρο ».
Και συνεχίζει:
«Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα. Ας θεωρήσουμε τη
συλλογή όλων των ακέραιων αριθμών έχοντας κατά νου μόνο την
έννοια του εν δυνάμει απείρου. Στη συνέχεια ισχυριζόμαστε ότι για
οποιονδήποτε ακέραιο αριθμό, όσο μεγάλος και αν είναι αυτός,
μπορούμε να φανταστούμε έναν άλλο, ακόμα μεγαλύτερο. Πρόκειται

για έναν ακόμα φανταστικό διάλογο, ένα είδος πλειστηριασμού: εσείς

λέτε ένα εκατομμύριο, εγώ λέω δύο εκατομμύρια. Εσείς λέτε ένα
δισεκατομμύριο, εγώ λέω ένα τρισεκατομμύριο. Ο διάλογος δεν έχει
τέλος. Κανένας όμως δεν έχει το δικαίωμα να επικαλεστεί το ίδιο το
άπειρο. Ένας τέτοιος αριθμός δεν είναι επιτρεπτός».
426. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ( Α = 90ο ) με πλευρές

αντίστοιχα α , β , γ . Να δειχθεί η σχέση:
γ + β 3 ≤ 2α (1)
Λύση:
1ος τρόπος:
Η ζητούμενη σχέση (1) λόγω του σχήματος (1) γράφεται:
( ΑΒ ) + 3 ( ΑΓ ) ≤ 2 ( ΒΓ ) ( 2 )
Φέρουμε την ημιευθεία ΑΖ έτσι ώστε να σχηματίζει με την πλευρά ΑΒ γωνία

ίση με 30ο .
Τότε από το ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΗ θα είναι:
1
( ΒΗ ) = ( ΑΒ ) ( 3 )
2
ακόμα θα είναι:
( ΒΗ ) ≤ ( ΒΙ ) ( 4 )
( ΑΒ )
≤ ( ΒΙ ) ⇒ ( ΑΒ ) ≤ 2 ( ΒΙ ) ( 5 )
2
Επίσης από το ορθογώνιο τρίγωνο ΑΚΓ θα είναι:
( ΑΓ ) 3
( ΓΚ ) = (6)
2

καθώς επίσης:
ΓΚ ≤ ΓΙ ( 7 )
Από τις (6) και (7) θα είναι:
( ΑΓ ) 3
≤ ( ΙΓ ) ⇒ ( ΑΓ ) 3 ≤ 2 ( ΙΓ ) ( 8 )
2
Τέλος από τις (5) και (8) θα είναι:
( ΑΒ ) + ( ΑΓ ) 3 ≤ 2 ( ΒΙ ) + 2 ( ΙΓ ) ⇒
⇒ ( ΑΒ ) + ( ΑΓ ) 3 ≤ 2 ( ΒΙ + ΙΓ ) ⇒
⇒ ( ΑΒ ) + 3 ( ΑΓ ) ≤ 2 ( ΒΓ )
Δηλαδή η ζητούμενη (2)
2ος τρόπος:
Η ζητούμενη σχέση (1) γίνεται:
γ + β 3 ≤ 2α ⇔ 3β 2 + γ 2 + 2 βγ 3 ≤ 4α 2 ⇔
3β 2 + γ 2 + 2 βγ 3 ≤ 4 ( β 2 + γ 2 ) ⇔
( )
2
0 ≤ β + 3γ − 2 βγ 3 ⇔ 0 ≤ β + γ 3
2 2 2
− 2 βγ 3
και τελικά η ζητούμενη (1) ισοδυναμεί με την:
( )
2
0 ≤ β −γ 3
η οποία αληθεύει για όλες τιμές των β , γ . Άρα και η δοθείσα αληθεύει για όλες τις
τιμές των α , β , γ .
427. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ ( Α

 = 90ο
) και Ια το
κέντρο του παρεγγεγραμμένου κύκλου στην ορθή γωνία του
τριγώνου. Φέρουμε το τμήμα ΑΙα που τέμνει την
υποτείνουσα ΒΓ στο σημείο Δ . Να δειχθεί ότι:
ΑΔ
≤ 2 −1
ΔΙα
Λύση:
Από την ομοιότητα των τριγώνων ΑΔΘ , Ια ΖΔ (Σχ.2) προκύπτει:
βγ
ΑΔ υα βγ ΑΔ βγ
= = α= ⇒ = (1)
ΔΙα ρα ρα αρα ΔΙα αρα

Όμως:
4 ΕR 4τρ R
αβγ = 4ΕR ⇒ βγ = ⇒ βγ = (2)
α α
Άρα η σχέση (1) σύμφωνα με τη (2) γίνεται:
4τρ R ρ
ΑΔ βγ
= = α =
ΔΙα αρα αρα
4 τ ρ R τ = ρα 4 Rρ
= 2 = Σχ. 2
α ρα α2 ρ
ΑΔ 4 Rρ
⇒ = 2 ( 3)
ΔΙα α
Όμως:
2R = α και β + γ − α = 2 ρ τ=
Άρα η (3) γίνεται:
ΑΔ 4 Rρ 2αρ 2 ρ β + γ − α β + γ
= 2 = 2 = = = −1⇒
ΔΙα α α α α α
ΑΔ β + γ
= − 1 (4)
ΔΙα α
Τέλος είναι:
(β +γ ) β +γ β +γ
2
α = β +γ ≥ 2 2
= ⇒ ≤ 2 ( 5)
2 2 α
Κι έτσι η (5) από την (4) γίνεται τελικά:
ΑΔ
≤ 2 −1
ΔΙα
Δηλαδή η ζητούμενη.

2π
I= ∫ συν x ⋅συν ( 2 x ) ⋅συν ( 3x ) ⋅ ... ⋅ συν ( 2002 x )
2 3 2002
0
(Dorin Andrica, Cluj – Napoca. Gazeta matematica. 4/2003)


No:316
Και στα δύο παραδείγματα που αναφέρουν οι συγγραφείς Reviel Netz-

William Noel στο βιβλίο με τίτλο: Ο κώδικας του Αρχιμήδη(Τα μυστικά του πιο
σπουδαίου παλίμψηστου στον κόσμο) σε μετάφραση του Τεύκρου
Μιχαηλίδη.(Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 2007, σελ.210), γίνεται φανερό ότι η έννοια του
«εν δυνάμει απείρου» ή αλλιώς του «δυνητικού απείρου» έχει την ίδια ακριβώς
σημασία την οποία βλέπουμε και στη μελέτη του Αριστοτέλη. Είναι εκείνη η έννοια
που δημιουργείται στη σκέψη μας όταν έχουμε μπροστά μας μια συνεχώς
επαναλαμβανόμενη προσθετική(αθροιστική) ή διαιρετική διαδικασία. Είναι μια
οντότητα που ποτέ δεν εξαντλείται, ποτέ δεν μπορείς να βγεις έξω από αυτήν και να
την «αδράξεις»(Σ.Μ. 314).
Την έννοια του «εν δυνάμει απείρου» ο Αρχιμήδης την υλοποιεί στον
τετραγωνισμό της παραβολής με τον ακόλουθο αξιοθαύμαστο τρόπο.
Σχ. 1
Το χωρίο που περιβάλλεται, όπως φαίνεται στο ανωτέρω σχήμα 1, από το

ευθύγραμμο τμήμα ΒΓ και από ένα τμήμα παραβολής με άξονα κάθετο στο
ευθύγραμμο αυτό τμήμα, είναι ένα παραβολικό χωρίο που ο Αρχιμήδης υπολόγισε το
εμβαδόν. Είναι ο λεγόμενος «τετραγωνισμός παραβολής» που ο μεγάλος αυτός
μαθηματικός μας παρέδωσε στα έργα του «Έφοδος» και «Τετραγωνισμός
παραβολής».
Η αθροιστική διαδικασία που εφάρμοσε ο Αρχιμήδης έχει την εξής λογική.
Υπολογίζει αρχικά το εμβαδόν του τριγώνου ΑΒΓ κι έτσι απομένουν δύο μηνίσκοι.
Το αποτέλεσμα που βγάζει, εφόσον μπορεί να μετρήσει το εμβαδόν του τριγώνου
αυτού, υπολείπεται κατά τι από το πραγματικό του παραβολικού χωρίου.
Κατόπιν σε κάθε μηνίσκο κατασκευάζει πάλι τρίγωνα, τα ΑΒΖ και ΑΓΗ, στη
συνέχεια τα μετρά και τα αθροίζει με το αρχικό. Έτσι βρίσκει ένα νέο αποτέλεσμα
που προσεγγίζει καλύτερα το εμβαδόν που ζητά. Το εμβαδόν που βρίσκει στο

δεύτερο βήμα υπολείπεται του πραγματικού κατά τι λιγότερο. Από «κόκκος άμμου»
που ήταν στο πρώτο βήμα, τώρα έγινε «τρίχα κεφαλής». Κι αυτό συνεχίζεται, και
συνεχίζεται και συνεχίζεται κ.ο.κ.
Εκείνο όμως που έχει μεγάλη σημασία στην αθροιστική αυτή διαδικασία που
σηματοδοτεί το «εν δυνάμει άπειρο» είναι ότι κάθε φορά τα τριγωνάκια που
προστίθενται έχουν συνολικό εμβαδόν ίσο με το ένα τέταρτο του συνολικού εμβαδού
των αμέσως προηγουμένων.
428. Δίνεται περιγράψιμο σε κύκλο τετράπλευρο ΑΒΓΔ

όπου:
ΑΒ = α , ΒΓ = β , ΓΔ = γ , ΔΑ = δ
τα μήκη τον πλευρών του.
Να αποδειχθεί ότι:
Α Γ
αδ ⋅ημ = βγ ⋅ημ (1)
2 2
Λύση:
Αν φέρουμε τη διαγώνιο ΒΔ και εφαρμόσουμε το νόμο των συνημιτόνων στο
τρίγωνο ΑΒΔ τότε θα έχουμε τη σχέση:

( ΒΔ ) = α 2 + δ 2 − 2αδ ⋅ συν Α ⇒
2
( ΒΔ )2 = (α − δ )2 + 2αδ (1 − συν Α ) ( 2 )
Όμοια από το τρίγωνο ΒΓΔ προκύπτει:
( ΒΔ ) = β 2 + γ 2 − 2βγ ⋅ συν Γ ⇒
2
( ΒΔ ) = ( β − γ ) + 2 βγ ( 1 − συν Γ ) ( 3 )
2 2
Επειδή το τετράπλευρο ΑΒΓΔ είναι περιγεγραμμένο σε κύκλο θα ισχύει

ακόμα η σχέση:
α +γ = β +δ
Άρα:
α −δ = β −γ (4)

Από τις σχέσεις (2), (3) και (4) προκύπτει:

αδ ( 1 − συν Α ) = βγ ( 1 − συν Γ )
ή ακόμα:
Α Γ
αδ ⋅ 2ημ 2 = βγ ⋅ 2ημ 2
2 2
και τέλος επειδή:
Α Γ
ημ > 0, ημ > 0
2 2
θα είναι:
Α Γ
αδ ⋅ημ = βγ ⋅ημ
2 2
429. Αν για τους θετικούς αριθμούς a, b, c ισχύει

ab 2 + bc 2 + ca 2 = 3 (1)
τότε να δειχθεί:
3
a + 7 + 3 b + 7 + 3 c + 7 ≤ 2 ( a 4 + b4 + c 4 ) (2)
(κινέζικο φόρουμ)
Λύση:
Εφαρμόζουμε την ταυτοανισότητα του Cauchy για τους αριθμούς: a + 7, 8, 8 .
Άρα θα είναι:
( a + 7 ) + 8 + 8 ≥ 3 3 ( a + 7 ) ⋅ 8 ⋅ 8 = 12 3 a + 7
επομένως θα είναι:
a + 23
3
a+7 ≤ (3)
12
όμοια θα είναι:
b + 23 c + 23
3
b+7 ≤ (4) , 3
c +7 ≤ ( 5)
12 12
με πρόσθεση κατά μέλη των (3), (4) και (5) θα έχουμε:
a + b + c + 69
3
a+7 + 3 b+7 + 3 c+7 ≤ (6)
12
Επίσης από την ίδια ανισότητα έχουμε:
a4 + 1 + 1 + 1 ≥ 4 4 a4 ⋅ 1 ⋅ 1 ⋅ 1 = 4a ⇒
a4 + 3
⇒ a + 3 ≥ 4a ⇒ a ≤
4
(7 )
4
Όμοια θα είναι:
b4 + 3 c4 + 3
b≤ (8) , c ≤ (9)
4 4

Από τις (7), (8) και (9) με πρόσθεση κατά μέλη θα είναι:
a4 + b4 + c 4 + 9
a+b+c ≤ (10 )
4
Το δεύτερο μέλος της (6) σύμφωνα με την (10) γίνεται:
a + b + c + 69 ( a + b + c + 9 ) 4 + 69 a 4 + b 4 + c 4 + 285
4 4 4
≤ = (11)
12 12 48
Η (6) σύμφωνα με την (11) γίνεται:
a 4 + b4 + c 4 + 285
3
a+7 + b+7 + c+7 ≤
3 3
(12 )
48
Σύμφωνα με την (12) για να ισχύει η ζητούμενη (2) αρκεί:
a4 + b4 + c 4 + 285
≤ 2 ( a 4 + b4 + c 4 ) ⇔
48
a 4 + b4 + c 4 + 285 ≤ 96 ( a 4 + b4 + c 4 ) ⇔ a 4 + b4 + c 4 ≥ 3 ( 13 )
Όμως:
a 4 + b4 + b 4 + 1 ≥ 4 4 a 4 b 4 b 4 ⋅ 1 = 4 ab 2 ⎫
⎪ (+)
2 ⎪
b + c + c + 1 ≥ 4 b c c ⋅ 1 = 4 bc ⎬ ⇒
4 4 4 4 4 4 4
⎪
c 4 + a 4 + a 4 + 1 ≥ 4 4 c 4 a 4 a 4 ⋅ 1 = 4ca 2 ⎪
⎭
( 1)
3(a + b + c
4 4 4
) + 3 ≥ 4 ( ab 2
+ bc + ca
2 2
) = 4 ⋅ 3 = 12
a 4 + b4 + c 4 ≥ 3
Άρα η (13) ισχύει και συνεπώς η ζητούμενη (2).
455. Τρίγωνο ΑΒΓ έχει μήκη πλευρών α , β , γ . Δείξτε ότι:

3 1 1 1 1
≤ + + ≤ ,
2R α + β β + γ γ + α 2 ρ
όπου R, ρ είναι αντίστοιχα η ακτίνα του περιγεγραμμένου
και εγγεγραμμένου κύκλου στο τρίγωνο αυτό.
(Αποστολόπουλος Γιώργος, Μαθηματικός 2ου ΓΕΛ Μεσολογγίου)



No:317
Συνεχίζοντας την αναφορά μας στον «τετραγωνισμό της παραβολής» που

έγραψε ο Αρχιμήδης στο έργο του «Έφοδος» θυμίζουμε ότι στο σχήμα 1 (Σ.Μ. 316)
εμφανίζεται ένα παραβολικό χωρίο μέσα στο οποίο έχει εγγραφεί ένα ισοσκελές
τρίγωνο ΑΒΓ και στη συνέχεια με τα σημεία Ζ και Η δημιουργήθηκαν δύο νέα
Σχ. 1
τρίγωνα, τα ΑΒΖ και ΑΖΗ. Τα σημεία Ζ και Η προέκυψαν από την τομή της
παραβολής και από τις κάθετες ευθείες προς τη βάση ΒΓ του τριγώνου ΑΒΓ στα
μέσα Δ και Ε αντίστοιχα των τμημάτων ΟΒ και ΟΓ, όπου το Ο είναι το μέσον της
ΒΓ.
Όπως αναφέρθηκε(Σ.Μ. 316) τα δύο αυτά τρίγωνα έχουν άθροισμα εμβαδών
ίσο με το ένα τέταρτο του αρχικού ΑΒΓ. Δηλαδή:
1
( ΑΒΖ ) + ( ΑΓΗ ) = ( ΑΒΓ ) (1)
4
Αν θεωρήσουμε ότι:
S1 = ( ΑΒΓ )
και
S2 = ( ΑΒΖ ) + ( ΑΓΗ )
τότε ο τύπος (1) γίνεται:
1
S2 = S1 (2)
4
Σημειώνουμε ότι τη σχέση αυτή ο Αρχιμήδης την αποδείχνει με καθαρά
γεωμετρικό τρόπο.(Μ.Α. Μπρίκας: Τα περίφημα άλυτα προβλήματα της
αρχαιότητας. Σελ. 49).
Συνεχίζοντας ο Αρχιμήδης δημιουργεί με τον ίδιο τρόπο στους
εναπομείναντες τέσσερις μηνίσκους τέσσερα τρίγωνα με εμβαδόν:

1 1
S3 = S2 = S1 ( 3 )
4 16
κι αυτό συνεχίζεται αδιάκοπα. Άρα το συνολικό άθροισμα των τριγώνων αυτών είναι
με τα σημερινά μαθηματικά:
S1 + S2 + S3 + S4 + ... = S1 ⎛⎜ 1 + + + ... ⎞⎟ = S1 = ( ΑΒΓ )

1 1 4 4
⎝ 4 16 ⎠ 3 3

ημ 3 x + συν 3 x 1
= ημ ( 4 x ) (1)
1 + (συν x − ημ x )
2
16
(Από κινέζικο φόρουμ)
Λύση:
Είναι:
(ημ x + συν x ) (ημ 2 x − ημ xσυν x + συν 2 x )

(1) ⇔ =
1 + ημ x − 2ημ xσυν x + συν x
2 2
1
= 2ημ ( 2 x ) συν ( 2 x ) ⇔
16
(ημ x + συν x )(1 − ημ xσυν x ) = 1 ημ 2 x συν 2 x − συν 2 x ⇔
⇔ ( )( )
2 − 2ημ xσυν x 8
(ημ x + συν x ) (1 − ημ xσυν x ) 1
⇔ = ημ ( 2 x ) (συν 2 x − συν 2 x ) ⇔
2 (1 − ημ xσυν x ) 8
(ημ x + συν x ) = 1 ημ
⇔ ( 2 x )(συν x − συν x )(συν x + συν x ) ⇔
2 8
⎡1 1 ⎤
⇔ (ημ x + συν x ) ⎢ − ημ ( 2 x )(συν x − συν x ) ⎥ = 0 ⇔
⎣2 8 ⎦
ημ x + συν x = 0 ( 2 )
ή
1 1
− ημ ( 2 x )(συν x − συν x ) = 0 ( 3)
2 8
Από τις δύο αυτές εξισώσεις η δεύτερη είναι αδύνατη διότι:

ημ ( 2 x )(συν x − συν x ) = 4 > 2

Η (2) στη συνέχεια γίνεται:
⎛ π⎞
( )
2 ⇔ ημ x = −συν x ⇔ ημ x = ημ ⎜ x + ⎟
⎝ 2⎠
άρα:
⎛ π⎞ ⎫
x = 2κπ + ⎜ x + ⎟ ⎪ ( 4)
⎝ 2⎠
⎪⎪
ή ⎬, κ ∈ Ζ
π⎞ ⎪
⎛
x = 2κπ + π − ⎜ x + ⎟ , ( 5 ) ⎪
⎝ 2⎠ ⎪⎭
Η (4) είναι αδύνατη ενώ η (5) δίνει ως λύση την
π
x = κπ + , κ ∈Ζ
4
η οποία είναι και λύση της αρχικής (1).
431. Να λυθεί η εκθετική εξίσωση:

(1)
2 2 2
252 x − x +1
+ 92 x− x +1
= 34 ⋅152 x − x
(από κινέζικο φόρουμ)
Λύση:
Η (1) γίνεται:
(
2 2 x − x 2 +1 ) (
2 2 x − x 2 +1 )
(1) ⇔ 5 = 34 ⋅ ( 3 ⋅ 5 )
2 x − x2
+3 ⇔
(
2 2 x − x 2 +1 ) (
2 2 x − x 2 +1 ) 2 x − x2 2 x − x2
⇔5 +3 = 34 ⋅ 3 ⋅5 ⇔
5
(
2 2 x − x 2 +1 ) 3
2( 2 x − x 2 +1)
⇔ 2 x − x2 2 x− x2
+ 2 x − x2 2 x − x2
= 34 ⇔
3 ⋅5 3 ⋅5
2 2
5− x +2 x+2
3− x +2 x+2
⇔ 2 x− x2
+ 2 x − x2
= 34 ⇔
3 5
2 2
25 ⋅ 5− x + 2 x 9 ⋅ 3− x + 2 x
⇔ 2 x − x2
+ 2 x − x2
= 34 ⇔
3 5

− x2 + 2 x
⎛5⎞ 1
⇔ 25 ⋅ ⎜ ⎟ + 9⋅ − x2 + 2 x
= 34 ( 2)
⎝ 3⎠ ⎛5⎞
⎜ ⎟
⎝3⎠
θέτουμε
− x2 + 2 x
ω = ⎛⎜ ⎞⎟
5
⎝3⎠
οπότε η (2) γίνεται:
1
25 ⋅ ω + 9 ⋅ = 34 ( 3)
ω
Στη συνέχεια η (3) ισοδυναμεί με τη δευτεροβάθμια εξίσωση:
25ω 2 − 34ω + 9 = 0
με
Δ = 34 2 − 4 ⋅ 25 ⋅ 9 = 1156 − 900 = 256 = 16 2 > 0
και λύσεις:
9
ω1 = 1, ω2 =
25
από τις οποίες προκύπτουν οι τέσσερις λύσεις της αρχικής (1). Δηλαδή:
x1 = 0, x2 = 2, x3 = 1 − 3 , x4 = 1 + 3
456. Οξυγώνιο τρίγωνο ΑΒΓ με μήκη πλευρών α , β , γ είναι
εγγεγραμμένο σε κύκλο (O , R ) . Αν Η το ορθόκεντρό του και
οι ευθείες ΑΗ , ΒΗ , ΓΗ τέμνουν τον κύκλο (O , R ) στα σημεία
Α1 , Β1 , Γ1 αντίστοιχα, να δείξετε ότι:
α 2 β 2γ 2
1 ο) 3 ≥ 6ρ ,
( 1 )( 1 )( 1 )
ΗΑ ΗΒ ΗΓ
όπου ρ η ακτίνα του εγγεγραμμένου κύκλου στο
τρίγωνο ΑΒΓ .
Ε( ΑΒ1ΓΑ1ΒΓ1 ) 1
2 ο)
≤ R.
α + β +γ 2



No:318
Με τον «τετραγωνισμό της παραβολής» όπως αναφέρθηκε

προηγούμενα(Σ.Μ. 316-317) φαίνεται καθαρά η αντίληψη σχετικά με την έννοια του
«δυνητικού απείρου» ή του «εν δυνάμει απείρου» (infinie potentiel). Είναι μια
αντίληψη για το άπειρο που δημιουργείται μέσα από μια εξελισσόμενη και ατέρμονη
διαδικασία κι είναι αυτή που μελέτησε ο Αριστοτέλης στα Φυσικά του.
Ένα άλλο παράδειγμα μέσα από το οποίο φαίνεται η αντίληψη του «εν
δυνάμει απείρου» είναι και η πρόταση του Ευκλείδη που είναι καταχωρημένη ως η
εικοστή πρόταση στο ένατο βιβλίο των Στοιχείων:
«Οἱ πρῶτοι ἀριθμοί πλείους εἰσί παντός τοῦ προτεθέντος πλήθους πρώτων
ἀριθμῶν» ( πρόταση κ’ Στοιχείων θ’)
Δηλαδή:
«Οἱ πρῶτοι ἀριθμοί εἶναι περισσότεροι παντός τοῦ προτεθέντος πλήθους
πρώτων ἀριθμῶν»
Αυτή η πρόταση με πιο απλά λόγια λέει ότι:
Για κάθε πεπερασμένο σύνολο διαδοχικών πρώτων αριθμών υπάρχει πάντα
ένας πρώτος αριθμός που δεν περιέχεται σ’ αυτό το σύνολο, δηλαδή ο πρώτος
αυτός αριθμός είναι μεγαλύτερος απ’ όλους τους προηγούμενους.
Ακόμα η πρόταση αυτή του Ευκλείδη μπορεί να διατυπωθεί γενικότερα και
ως εξής:
Μπορούμε να βρούμε πάντα έναν πρώτο αριθμό που να είναι μεγαλύτερος
από έναν οποιοδήποτε αριθμό, οσονδήποτε μεγάλο.
Έχει ενδιαφέρον να δούμε ότι στην πρόταση αυτή πουθενά δεν αναφέρεται η
λέξη άπειρο. Κι όμως η «απέραντη αυτή διαδικασία» που θέλει κάποιον να μας
«δίνει» έναν μεγαλύτερο κάθε φορά αριθμό και εμείς στη συνέχεια να «βρίσκουμε»
(να εξασφαλίζουμε την ύπαρξη) έναν μεγαλύτερο απ’ αυτόν πρώτο, κρύβει μέσα της
το «εν δυνάμει» άπειρο(infinie potentiel).
Είναι ακριβώς αυτό που αναφέρθηκε από τον Reviel Netz-William Noel στο
βιβλίο του με τίτλο: Ο κώδικας του Αρχιμήδη(Τα μυστικά του πιο σπουδαίου
παλίμψηστου στον κόσμο)(Σ.Μ. 315). Είναι η δυνητική η διαδικασία προσέγγισης
και αναζήτησης πρώτων αριθμών σε περιοχές που βρίσκονται πολύ πέραν από τους
οσονδήποτε μεγάλους αριθμούς.
Σήμερα όμως τι γίνεται; Η πρόταση αυτή του Ευκλείδη σχετικά με το πλήθος
των πρώτων αριθμών διατυπώνεται ως θεώρημα με την εξής έκφραση:
«Το σύνολο των πρώτων αριθμών είναι άπειρο»
Διαβάζοντας σήμερα την πρόταση αυτή αμέσως δημιουργούμε την αντίληψη
ενός αντικειμένου που το θεωρούμε απέναντί μας και το οποίο είναι ένα σύνολο με
άπειρα στοιχεία. Ουσιαστικά έχουμε κάνει ένα άλμα κι ενώ πριν στη διατύπωση του

Ευκλείδη βρισκόμασταν μέσα στη διαδικασία και είχαμε μια εσωτερική αντίληψη της
δυναμικής προσέγγισης, τώρα βγήκαμε έξω και βλέπουμε το απειροσύνολο αυτό ως
ένα αντικείμενο. Η θεώρηση αυτή που είναι δημιούργημα των μαθηματικών από τον
16ο αιώνα μέχρι και σήμερα, δίνει το «πραγματικό άπειρο».
Το «πραγματικό άπειρο» θα το δούμε και με άλλες λέξεις-εκφράσεις, όπως η
αριστοτελική «εν ενεργεία άπειρο», ακόμα «ενεστωτικό άπειρο», «θέσει άπειρο» και
βέβαια απλώς «άπειρο» στο χώρο των μαθηματικών.
432. Αν a ∈ [0,1] και b ∈ [ 0,1] . Να δειχθεί ότι ισχύει:

a2 b2
+ ≤1 (1)
b +1 a +1
(T. Andreescu – B. Enescu: Olimpiadele de Matematica 2000-2001)
Λύση:
Κατ’ αρχήν θεωρούμε χωρίς βλάβη της γενικότητας ότι μεταξύ των αριθμών
ισχύει:
0 ≤ a ≤ b ≤ 1 ( 2)
Από την υπόθεση θα είναι ακόμα:
0 ≤ a ≤ a ≤ 1⎫⎪
2
⎬ ( 3)
0 ≤ b ≤ b ≤ 1⎪⎭
2
Σύμφωνα με την (3) το πρώτο μέλος της ζητούμενης γίνεται:

a2 b2 a b a2 + b2 + a + b
+ ≤ + = ( 4)
b + 1 a + 1 b + 1 a + 1 ab + a + b + 1
άρα για τη ζητούμενη (1) λόγω της (4) ισχύει:
a2
b 2
a + b2 + a + b
2
+ ≤1⇔ ≤1⇔
b +1 a +1 ab + a + b + 1
⇔ a 2 + b 2 + a + b ≤ ab + a + b + 1 ⇔
⇔ a 2 + b 2 ≤ ab + 1 ⇔
⇔ a 2 + b 2 − ab − 1 ≤ 0 ⇔
⇔ a ( a − b ) + ( b 2 − 1) ≤ 0
    
≤0 ≤0
Η τελευταία σχέση λόγω των (2) και (3) ισχύει συνεπώς και η ζητούμενη (1).
433. Δίνεται ο αριθμός:

Α = 25 + 33 + 41 + ... + (8n + 17), n ∈ Ν

Να βρεθούν οι τιμές του n ώστε ο αριθμός Α να γίνει τέλειο
τετράγωνο.
(Student Problems, from the mathematical Gazette)
Λύση:
Ο αριθμός Α γράφεται:
Α = 25 + 33 + 41 + ... + (8n + 17) =
= (1 ⋅ 8 + 17 ) + ( 2 ⋅ 8 + 17 ) 33 + ( 3 ⋅ 8 + 17 ) + ... + (8n + 17) =
⎛ ⎞
= (1 ⋅ 8 + 2 ⋅ 8 + 3 ⋅ 8 + ... + n ⋅ 8 ) + ⎜17 + 17 +
17 + ... + 
17 ⎟ =
⎜  ⎟
⎝ n φορ ές ⎠
= 8 (1 + 2 + 3 + ... + n ) + 17 n =
n ( n + 1)
=8 + 17 n =
2
= 4n 2 + 4n + 17 n = 4n 2 + 21n
δηλαδή:
Α = 4n 2 + 21 ⋅ n (1)
Ζητούμε να βρούμε τις τιμές του φυσικού n ώστε η παράσταση Α να γίνεται
τέλειο τετράγωνο, δηλαδή:
Α = k2 , k ∈ N (2)
4n 2 + 21 ⋅ n = k 2 ( 3)
πολλαπλασιάζοντας στη συνέχεια και τα δύο μέλη της (3) με τον αριθμό 16
προκύπτει:
4 ⋅16n 2 + 21 ⋅16n = 16k 2
άρα:
82 n 2 + 2 ⋅ 8n ⋅ 21 + 212 − 212 = 16k 2 ⇔
⇔ ( 8n + 21) − 212 = 16k 2 ⇔
2
⇔ ( 8n + 21) − 16k 2 = 212 ⇔

2
⇔ ( 8n + 21 − 4k )( 8n + 21 + 4 k ) = 441 (4)
Ο αριθμός 441 αναλύεται σε γινόμενο δύο παραγόντων με τους εξής τέσσερις
διαφορετικούς τρόπους:

441 = 1 ⋅ 441, ( a ) , 441 = 3 ⋅ 147, ( b )

441 = 7 ⋅ 63, ( c ) , 441 = 9 ⋅ 49, ( d )
Άρα για κάθε μια από τις περιπτώσεις αυτές έχουμε και το αντίστοιχο
σύστημα.
Για την περίπτωση ( a ) είναι:
8n + 21 − 4k = 1 ⎫
⎬ (I )
8n + 21 + 4k = 441⎭
το οποίο έχει λύση:
n = 25, k = 55
άρα μια από τις ζητούμενες τιμές είναι η τιμή:
n = 25 .
Όμοια από τα υπόλοιπα συστήματα των άλλων τριών περιπτώσεων ( b ) , ( c )
και ( d ) προκύπτουν αντίστοιχα οι τιμές:
n = 6 3 4 , n = 13 4 , n = 1
από τις οποίες δεκτή είναι μόνο η τελευταία
n = 1.
Έτσι για το ερώτημά μας υπάρχουν μόνο δύο λύσεις.

457. Να δειχθεί ότι:
≤ ( a + b + c ) ⎛⎜ + + ⎞⎟
a b c 1 1 1
+ +
b c a ⎝a b c⎠
όπου a , b , c θετικοί πραγματικοί αριθμοί.
(T. Andreescu: Olimpiadele de matematica 2000-2001)
458. Δίνεται παραλληλόγραμμο ABCD με BAD  > 90o . Στο

μέσο M της πλευράς AB υψώνουμε κάθετη στην πλευρά
αυτή η οποία τέμνει τις διαγώνιες BD, AC στα σημεία
N , P αντίστοιχα. Αν η απόσταση των πλευρών AB, CD είναι
d , τότε να δειχθεί:
1 1 4
+ =
MN MP d


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 4 Ιουλίου 2012 1/4

No:319
Η μετάβαση από το «δυνητικό άπειρο» στο «πραγματικό άπειρο» ή το «εν

ενεργεία άπειρο»(infinie actuel) είναι μια από τις πλέον σημαντικές κατακτήσεις του
ανθρωπίνου πνεύματος. Το πρώτο είναι το άπειρο που το «βλέπουμε» μέσα από την
εσωτερικότητά του, και το άλλο είναι το άπειρο εκείνο που το «θεωρούμε» εξωτερικά
ως μια αυθύπαρκτη οντότητα.
Πριν πάμε στις σύγχρονες απόψεις για το «πραγματικό άπειρο» αξίζει να
στρέψουμε για λίγο ακόμα την προσοχή μας στις απόψεις των αρχαίων ελλήνων
φιλοσόφων.
Όταν ο Αριστοτέλης μιλά στο έργο του «Φυσική ακρόασις» για τις απόψεις
των προηγούμενων φιλοσόφων και ειδικότερα των Πυθαγορείων σχετικά με την
αντίληψη του απείρου γράφει:
«Μερικοί, όπως οι Πυθαγόρειοι και ο Πλάτων, δέχονται το άπειρο ως
αυθύπαρκτη οντότητα, και θεωρούν ότι το άπειρο δεν είναι τυχαίο σύμπτωμα
κάποιου άλλου όντος, αλλά αυτό το ίδιο αποτελεί ουσία»
(Β. Μπετσάκος: Αριστοτέλης, Φυσικά Γ΄, Δ΄. Σελ.73)
Σύμφωνα με την αναφορά αυτή του Αριστοτέλη μπορούμε να πούμε ότι το
«πραγματικό άπειρο» ανάγει τις ρίζες του στην Πυθαγόρεια αντίληψη όπου ως
έννοια έχει για την ανθρώπινη νόηση μια αυθύπαρκτη υπόσταση. Το άπειρο σύμφωνα
με την Πυθαγόρεια αντίληψη αποτελεί ξεχωριστή ουσία και συνεπώς ξεχωριστή
οντότητα.
Για τον Αριστοτέλη τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το άπειρο δεν είναι
αυθυπόστατο όν, δεν είναι μια αυθύπαρκτη ουσία αλλά κάτι που προκύπτει «ως
συμβεβηκός», δηλαδή ως σύμπτωμα που έχει προκύψει από κάποιο άλλο όν. Μέσα
από τη θεώρηση αυτή προκύπτει και η «δυνητική» του σημασία και ο «εν δυνάμει»
χαρακτήρας της Αριστοτελικής αντίληψης για το άπειρο.
Γενικότερα οι απόψεις του Αριστοτέλη διατυπώνονται στο ακόλουθο σχόλιο:
Νομίζω ότι οι θέσεις του για το άπειρο συνοψίζονται ικανοποιητικά στην
ακόλουθη αποφθεγματική διατύπωση, Περί ζώων γενέσεως, 715B 14-16:
«ἡ δέ φύσις φεύγει τό ἄπειρον, τό μέν γάρ ἄπειρον ἀτελές, ἡ δέ
φύσις ἀεί ζητεῖ τέλος»
(Β. Μπετσάκος: Αριστοτέλης, Φυσικά Γ΄, Δ΄. Σχόλιο105, σελ.161)
Θα χρειαστούν αιώνες μέχρι σχεδόν τον 19ο αιώνα όταν οι μαθηματικοί θα
οριστικοποιήσουν την θεώρηση του «πραγματικού απείρου».
Ήδη από τον 17ο αιώνα οι μαθηματικοί άρχισαν να εφαρμόζουν την τεχνική
του Αρχιμήδη στη μέτρηση των διαφόρων χωρίων και οδηγήθηκαν στη θεμελίωση
του λεγόμενου απειροστικού λογισμού. Το λογισμό αυτό τον τελειοποίησαν

αργότερα οι Νεύτωνας και Λάιμπνιτς. Η λογική τους ήταν σαν κι αυτή του
Αρχιμήδη. Η χρήση του απείρου είχε την έννοια του «εν δυνάμει απείρου».
«Σχετικά τώρα με το θέσει άπειρο - όταν μπορεί κάποιος να αντικρύσει ένα
όντως άπειρο πλήθος αντικειμένων - αυτό δεν εξετάστηκε καθόλου από τους
Νεύτωνα και Λάιμπνιτς και τακτοποιήθηκε (αν αυτό μπορεί να ονομαστεί τάξη)
μόνο περί τα μέσα του 19ου αιώνα από συγγραφείς όπως ο Κάντορ»
(Reviel Netz-William Noel: Ο κώδικας του Αρχιμήδη, σελ.62)

x 2 + xy − 3x + y = 0 (a)
(1)
x + 3x y − 5 x + y = 0
4 2 2 2
(b )
Λύση:
Μια προφανής λύση του συστήματος (1) είναι η:
( x, y ) = ( 0,0 )
Έστω x ≠ 0 . Τότε η πρώτη από τις εξισώσεις του συστήματος (1) γίνεται:
x 2 + xy − 3x + y = 0 ⇔
1 1 y
⇔ ⋅ ( x 2 + xy − 3 x + y ) = ⋅ 0 ⇔ x + y − 3 + = 0 ⇔
x x x
⎛ y⎞
⇔ ⎜x+ ⎟+ y =3 ( 2)
⎝ x⎠
Όμοια η δεύτερη εξίσωση του συστήματος αυτού γίνεται:
x 4 + 3x 2 y − 5 x 2 + y 2 = 0 ⇔
1 1
⇔
x2
⋅ ( x 4
+ 3 x 2
y − 5 x 2
+ y 2
) =
x2
⋅0 ⇔
y2 y2
⇔ x + 3y − 5 + 2 = 0 ⇔ x + 2 + 3y = 5 ⇔
2 2
x x
2
⎛ y⎞
⇔⎜x+ ⎟ + y =5 ( 3)
⎝ x⎠
Στη συνέχεια θεωρώντας:
y
x+ = ω (4)
x

οι εξισώσεις (2) και (3) γίνονται:

ω+ y =3
(5)
ω2 + y = 5
Από τις εξισώσεις του συστήματος (5) μετά την απαλοιφή του αγνώστου y
προκύπτει :
ω 2 - ω - 2 = 0 (6)
Η εξίσωση αυτή έχει λύσεις:
ω1 = −1, ω2 = 2
• Αν
ω = ω1 = − 1
τότε από τις εξισώσεις του συστήματος (5) προκύπτει:
y=4.
Αντικαθιστώντας την τιμή αυτή του y στην εξίσωση (2) έχουμε:
⎛ 4⎞ 4
⎜ x + ⎟ + 4 = 3 ⇔ x + = −1 ⇔ x 2 + x + 4 = 0
⎝ x⎠ x
η οποία δεν έχει πραγματικές ρίζες διότι
D = −15 < 0
• Αν
ω = ω2 = 2
τότε πάλι από τις εξισώσεις του συστήματος (5) προκύπτει:
y =1
και η εξίσωση (2) όμοια γίνεται:
1 1
x+ +1 = 3 ⇔ x + = 2 ⇔ x2 − 2x +1 = 0 ⇔
x x
⇔ ( x − 1) = 0 ⇔ x1 = x2 = 1
2
Άρα οι δύο μη μηδενικές και πραγματικές λύσεις του συστήματος (1) είναι:
( x1 , y1 ) = ( x2 , y2 ) = (1,1)
και μαζί με τη μηδενική λύση, οι δύο διακεκριμένες λύσεις του είναι:
( 0,0 ) , (1,1) .
⎧ 4 − x 2 = 8 − 4 y + 2 x (1)
⎪
(Σ ) : ⎨
⎪⎩8 x − 2 xy + (3x − 4 y ) 4 − x 2 = 0 ( 2)
(Ε.Μ.Ε. Περιοδικό Ευκλείδης Β΄.Τεύχος. 82τ.2/72)
Λύση:

Επειδή εργαζόμαστε στο σύνολο των πραγματικών αριθμών θα πρέπει:

4 − x 2 ≥ 0 ⇔ x ≤ 2 ⇔ −2 ≤ x ≤ 2 ( 3 )
Αντικαθιστώντας στη δεύτερη εξίσωση την τιμή του ριζικού από την πρώτη
έχουμε:
8 x − 2 xy + (3 x − 4 y ) ( 8 − 4 y + 2 x ) = 0
η οποία μετά πράξεις γίνεται ένα τριώνυμο ως προς x :
3 x 2 + (16 − 11 y ) x + 8 y 2 − 16 y = 0 ( 4)
Το τριώνυμο αυτό έχει διακρίνουσα:
D ( y ) = ( 16 − 11y ) − 4 ⋅ 3 ⋅ ( 8 y 2 − 16 y ) = ( 5 y − 16 ) ≥ 0
2 2
άρα η εξίσωση (4) έχει δύο πραγματικές λύσεις:

8 y − 16
x=y ή x= , με y∈R
3
• Αν x = y τότε η εξίσωση (1) γίνεται
4 − x2 = 8 − 2 x ( 5)
Η εξίσωση (5) λόγω της (3) έχει και τα δύο μέλη της μη αρνητικά. Άρα:
4 − x 2 = ( 8 − 2 x ) ⇔ 5 x 2 − 32 x + 60 = 0
2
που είναι αδύνατη γιατί έχει διακρίνουσα D = −176 < 0 . Άρα x ≠ y .

• Αν
8 y − 16 3x + 16
x= , y∈R ⇔ y = , x ∈ R (6)
3 8
τότε στην περίπτωση αυτή η εξίσωση (1) γίνεται:
x
4 − x2 = 8 − 4 y + 2x ⇔ 4 − x2 = (7)
2
Η εξίσωση (7) με ύψωση στο τετράγωνο γίνεται:
4
5 x2 = 16 ⇔ x = ±
5
4 3
με δεκτή τη θετική ρίζα: x = . Άρα τότε από την (6) είναι ακόμα y = 2 + .
5 2 5

459. Έστω ABC ένα ισόπλευρο τρίγωνο. Θεωρούμε σημείο
M στην πλευρά AB και N στην πλευρά AC . Αν Q είναι η
τομή των BN και CM κι ακόμα AM = CN , τότε να βρεθεί η
.
γωνία MQB


No:320
Τί είναι όμως το πραγματικό άπειρο ή αλλιώς το εν ενεργεία άπειρο ή ακόμα

όπως λέγεται ενεστωτικό άπειρο ή θέσει άπειρο (infinie actuel);
Είναι καλύτερα να αναφερθούμε πάλι στα λόγια των Reviel Netz-William
Noel από το βιβλίο «Ο κώδικας του Αρχιμήδη, σ. 211»:
«Ωστόσο μπορούμε να φέρουμε στην επιφάνεια και το θέσει άπειρο. Ας
υποθέσουμε ότι κάποιος λέει:
- Έχω έναν αριθμό που είναι μεγαλύτερος από οποιονδήποτε αριθμό
έχει μέχρι τώρα αναφερθεί. Πρόκειται για τον αριθμό που εκφράζει
το πλήθος όλων των ακέραιων αριθμών, που μας λέει πόσοι
ακέραιοι αριθμοί υπάρχουν.
Το σφυρί πέφτει και ο πλειστηριασμός τελειώνει. Το θέσει άπειρο έβαλε
ένα τέλος στη διαδικασία.
Στα λόγια αυτά βλέπει κανείς ότι γίνεται μια «παραδοχή»:
«Έχω έναν αριθμό που είναι μεγαλύτερος από οποιονδήποτε αριθμό έχει μέχρι
τώρα αναφερθεί»
Με την παραδοχή αυτή θεμελιώνεται η έννοια του πραγματικού απείρου.
Έχουμε τώρα έναν «αριθμό» που πέραν αυτού δεν υπάρχει μεγαλύτερος κι αυτός
αποκαλείται άπειρο. Είναι το «θέσει άπειρο»! Το «εν ενεργεία άπειρο»! Το πλήθος
των ακεραίων αριθμών είναι άπειρο. Κι απ’ το σημείο αυτό και πέρα ξεκινούν ή
μάλλον τακτοποιούνται όλα τα παράδοξα με το άπειρο.
Ας ξαναγυρίσουμε στα λόγια των Reviel Netz-William Noel:
«Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι θέλετε να συγκρίνετε το πλήθος των
ακέραιων αριθμών με το πλήθος των άρτιων(ζυγών) αριθμών. Ας τους
γράψουμε σε δυο σειρές:
1, 2, 3, 4, 5, ………………..
2, 4, 6, 8, 10, ………………..
Για κάθε αριθμό στην πρώτη σειρά, υπάρχει ένας αριθμός στην κάτω
σειρά(το διπλάσιό του). Η κάτω σειρά δεν εξαντλείται ποτέ. Σε κάθε ακέραιο
αντιστοιχεί ένας άρτιος και αντιστρόφως. Το πλήθος των ακεραίων είναι το
ίδιο με το πλήθος των άρτιων αριθμών. Στην περίπτωση των ακεραίων και
των αρτίων βρίσκουμε ότι οι δύο συλλογές έχουν το ίδιο μέγεθος, παρόλο που
με κάποια έννοια υπάρχουν διπλάσιοι ακέραιοι παρά άρτιοι αριθμοί. Με το
άπειρο οι «συνηθισμένες» έννοιες καταρρέουν:
Μια συλλογή μπορεί να είναι ισοδύναμη με το μισό της.

Συνεπώς δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τους συνήθεις κανόνες

πρόσθεσης. Το άπειρο γεννά υπερβολικά πολλά παράδοξα. Γι’ αυτό και ως
εργαλείο είναι πολύ δύσκολο στη διαχείρισή του»
(Reviel Netz-William Noel: Ο κώδικας του Αρχιμήδη, σελ.212)
Το ανωτέρω παράδειγμα όπου οι ακέραιοι είναι τόσοι όσοι και οι άρτιοι ή
ακόμα όσοι και οι περιττοί, ερμηνεύει και το λεγόμενο «ξενοδοχείο του D.Hilbert».
436. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ στο οποίο ισχύει:

ΒΓ = 2 ⋅ ΑΒ (1) .
Θεωρούμε Δ το μέσο της πλευράς ΒΓ και Ε το μέσο του
τμήματος ΒΔ. Να δειχθεί ότι η ΑΔ είναι διχοτόμος της
γωνίας ΓΑΕ.
Λύση:
Ζητούμε να δείξουμε(Σχ.1) ότι:
φ = ω
 (2)
Από το μέσο Δ της πλευράς ΒΓ του τριγώνου αυτού φέρουμε παράλληλη

προς την ΑΓ η οποία τέμνει την ΑΒ στο σημείο Ζ το οποίο θα είναι μέσο της
πλευράς ΑΒ .
Από την παραλληλία αυτή προκύπτει:
x = ω
 ( 3)
Από την (1) ακόμα προκύπτει ότι το τρίγωνο ΑΒΔ είναι ισοσκελές με
κορυφή το σημείο Β κι επειδή οι ΑΕ, ΔΖ διάμεσοι που αντιστοιχούν στη βάση του
ισοσκελούς αυτού τριγώνου θα είναι επίσης:
x = φ ( 4 )
φ = ω

.
Άρα η ΑΔ είναι διχοτόμος της γωνίας ΓΑΕ

437. Να βρεθεί το άθροισμα:

1 1 1 1 1 1
Σ= + + + + +
3 15 35 63 99 143
Λύση:
Για τους παρονομαστές αυτούς ισχύει:
3 = 1⋅ 3
15 = 3 ⋅ 5
35 = 5 ⋅ 7
63 = 7 ⋅ 9
99 = 9 ⋅ 11
143 = 11 ⋅ 13
Ακόμα επειδή είναι:
= ⎛⎜ −
1 1 1 1 ⎞
⎟ , ∀ν ∈ Ν
*
ν (ν + 2 ) 2 ⎝ ν ν + 2 ⎠
το συγκεκριμένο άθροισμα γίνεται:
1 ⎡⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞⎤
Σ= ⎢⎜ − ⎟ + ⎜ − ⎟ + ⎜ − ⎟ + ⎜ − ⎟+⎜ − ⎟+⎜ − ⎟⎥ =
2 ⎣⎝ 1 3 ⎠ ⎝ 3 5 ⎠ ⎝ 5 9 ⎠ ⎝ 9 11 ⎠ ⎝ 11 13 ⎠ ⎝ 13 15 ⎠ ⎦
1⎡ 1⎤ 12 6
= ⎢ 1 − = =
2 ⎣ 13 ⎥⎦ 2 ⋅ 13 13
6
Σ= .
13
438. Για τους τυχαίους πραγματικούς αριθμούς α , β , γ να

βρεθεί η ελάχιστη τιμή της παράστασης:
Α = 3α 2 + 27 β 2 + 5γ 2 − 18αβ − 30γ + 237
Λύση:
Η παράσταση αυτή γράφεται:
Α = 3 (α 2 − 6αβ + 9 β 2 ) + 5 ( γ 2 − 6γ + 9 ) + 192
ή ακόμα:
Α = 3 (α − 3β ) + 5 ( γ − 3) + 192 ≥ 192
2 2
Άρα η ελάχιστη τιμή της παράστασης αυτής είναι:

Α min = 192
και λαμβάνεται για τις τιμές:

α = 3β ∧ γ = 3
439. Δίνεται ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ ( ΑΒ = ΑΓ ) . Να βρεθεί
σημείο Δ στη βάση ΒΓ του τριγώνου ώστε αν από αυτό αχθεί
κάθετη προς τη βάση και η κάθετη αυτή τμήσει το τμήμα
ΑΒ στο σημείο Ε , να ισχύει:
ΑΒ 2 = ΑΔ 2 + ΔΕ 2 (1)
Λύση:
Γενικά για οποιοδήποτε σημείο Δ της
βάσης ΒΓ ενός ισοσκελούς τριγώνου ΑΒΓ
ισχύει:
ΑΒ 2 = ΑΔ 2 + ΒΔ ⋅ ΔΓ ( 2 )
Απόδειξη του τύπου (2):
Έστω ότι το σημείο Δ βρίσκεται
αριστερά του μέσου Ο της βάσης. Τότε από το
θεώρημα της αμβλείας γωνίας για το τρίγωνο
ΑΒΔ προκύπτει:
ΑΒ 2 = ΑΔ 2 + ΒΔ 2 + 2ΒΔ ⋅ ΔΟ =
= ΑΔ 2 + ΒΔ ( ΒΔ + 2ΔΟ ) =
= ΑΔ 2 + ΒΔ ( ΒΔ + ΔΟ + ΔΟ ) =
= ΑΔ 2 + ΒΔ ( ΒΟ + ΔΟ ) = ΑΔ 2 + ΒΔ ( ΟΓ + ΔΟ )
ΑΒ 2 = ΑΔ 2 + ΒΔ ⋅ ΔΓ
δηλαδή η (2).
( Όμοια δείχνεται αν το σημείο βρίσκεται δεξιά του μέσου Ο της βάσης ΒΓ )
Από τις (1) κα (2) προκύπτει:
ΔΕ 2 = ΒΔ ⋅ ΔΓ
Η τελευταία σχέση δηλώνει ότι το τρίγωνο ΒΕΓ είναι ορθογώνιο στο Ε και
συνεπώς το σημείο Δ θα είναι η προβολή στη ΒΓ του σημείου Ε που είναι η
προβολή της κορυφής Γ του τριγώνου στην ΑΒ .

π
π
2
2 e xημ x
∫
0 1 + ημ (2 x)
dx = e 2 − 1
(Γιάννης Μπαϊλάκης: Γενικά θέματα εξετάσεων. Εκδόσεις Πελεκάνος. )


No:321
Το «πραγματικό άπειρο»(l’infinie actuel) σύμφωνα με τις απόψεις των

μαθηματικών του 19ου αιώνα είναι πλέον ένα καινούργιο «μαθηματικό
αντικείμενο». Με το νέο αυτό αντικείμενο βρήκαν και τρόπους ώστε άρχισαν να
λογαριάζουν και να διερευνούν πιο σύνθετα και πολύπλοκα προβλήματα.
Για την αντικειμενοποίηση αυτή γράφει σχετικά ο Δ. Αναπολιτάνος:
«Τό πραγματικό ἄπειρο, σάν μαθηματικό ἀντικείμενο, εἶναι ἀποτέλεσμα
νοητικοῦ ἄλματος, ὅπου πιά το προηγούμενο ἄπειρο σύμπαν ἀποτελεῖ
ἀντικείμενο στά πλαίσια ἑνός νέου σύμπαντος».
(Δ. Αναπολιτάνος: Εισαγωγή στη Φιλοσοφία των Μαθηματικών. Σελ. 63)
Το νοητικό αυτό άλμα που περιγράφει η παραπάνω πρόταση είναι ο
διασκελισμός που έφερε το σημείο αναφοράς από μια εσωτερική θεώρηση του
απείρου σε μια εξωτερική αντίληψη της έννοιας αυτής. Είναι το άλμα εκείνο που
οδήγησε τη φιλοσοφική σκέψη από το δυνητικό άπειρο στο πραγματικό άπειρο.
Ας ανατρέξουμε πάλι στα λόγια του Αριστοτέλη για να κατανοήσουμε αυτό
το νοητικό άλμα, το άλμα που έφερε τη σκέψη του ανθρώπου από τη δυνητική σε μια
πραγματική θεώρηση.
Λέει λοιπόν ο φιλόσοφος αυτός:
«Συμβαίνει δέ τοὐναντίον εἶναι ἄπειρον ἤ ὡς λέγουσιν.
Ού γάρ οὗ μηδέν ἔξω, ἀλλ’ οὗ ἀεί τι ἔξω έστί, τοῦτο ἄπειρόν έστιν»
(Αριστοτέλης: Φυσική ακρόασις 206β.33-207α.2)
Δηλαδή:
«Συμβαίνει όμως το αντίθετο απ’ ότι λένε οι άλλοι.
Άπειρο δεν είναι αυτό που δεν υπάρχει τίποτα απ’ έξω του αλλά εκείνο που
πάντοτε έχει και κάτι απ’ έξω του».
Πράγματι στο δυνητικό άπειρο, όπως το γνωρίσαμε στη σκέψη του Αρχιμήδη
(Σ.Μ. 315), πάντοτε παραμένει έξω από τους υπολογισμούς ένα μικρό κι ασήμαντο
κομμάτι. Ένα μικρό κομμάτι, το οποίο όμως είναι υπαρκτό. Πάντα στον υπολογισμό
του εμβαδού ενός καμπυλόγραμμου χωρίου παραμένει έξω μια μικρή κι ασήμαντη
επιφάνεια(μεγαλύτερη από μια τρίχα της κεφαλής) που όλο και μικραίνει προχωρώντας
στη δυναμική της μεθόδου του.
Αλλά και στη δυνητική θεώρηση του πλήθους των ακεραίων αριθμών, όσο
μεγάλο αριθμό κι αν βάλουμε στο νου μας, πάντα παραμένει κάποιος άλλος που είναι
μεγαλύτερος απ’ αυτόν. Έτσι το εν δυνάμει άπειρο είναι εκείνο το άπειρο που
πάντοτε εξωτερικά του έχει κάποιο στοιχείο.
Αντίθετα στο πραγματικό άπειρο, όπως μπορεί να το σκεφτεί κανείς,
περιλαμβάνονται τα πάντα κι έτσι έξω απ’ αυτό δεν υπάρχει τίποτα. Ο νους του
ανθρώπου κατάφερε να κάνει το νοητικό άλμα και να σταθεί απέναντι από το άπειρο

αυτό. Ο μαθηματικός νους είναι αυτός που κατάφερε να σταθεί απέναντι από το
άπειρο αυτό και να το αντιμετωπίσει ως μια νέα οντότητα και ως ένα νέο αντικείμενο.
Έβαλε το άπειρο μαζί με όλα τα άλλα μαθηματικά αντικείμενα και έτσι άρχισε να
μελετά τη σχέση του με τις υπόλοιπες μαθηματικές οντότητες, τα υπόλοιπα
μαθηματικά αντικείμενα. Από το σημείο αυτό και πέρα άρχισαν πολλά πράγματα να
μπαίνουν στη θέση τους τα οποία για χρόνια ταλάνιζαν την ανθρώπινη σκέψη.

440. Δίνεται η συνάρτηση f ορισμένη στο διάστημα [ 0, π ] η
οποία έχει συνεχή τη δεύτερη παράγωγό της. Αν f (π ) = 1 και
π
∫ ( f ( x ) + f ′′ ( x ) )ημ xdx = 2 (1)

0
να βρεθεί το f ( 0 ) .
(Α. Βαβαλέτσκος: Το ορισμένο Ολοκλήρωμα. Γ΄ Λυκείου)
Λύση:
Η δοθείσα σχέση (1) γίνεται:
π
∫ ( f ( x ) + f ′′ ( x ) )ημ xdx = 2 ⇒
0
π
∫ ⎡⎣ f ( x )ημ x + f ′′ ( x )ημ x ⎤⎦dx = 2 ⇒

0
π π
∫ f ( x )ημ xdx + ∫ f ′′ ( x )ημ xdx = 2 ⇒

0 0
π

0
 π
f ( x )ημ xdx + ⎡⎣ f ′ ( x )ημ x ⎤⎦ 0 − ∫ f ′ ( x )(ημ x )′dx = 2 ⇒
π
∫
0 0
π π
∫ f ( x )ημ xdx − ∫ f ′ ( x )συν xdx = 2 ⇒

0 0
π
∫ ( f ( x )ημ x − f ′ ( x ) συν x )dx = 2 ⇒

0
π
′dx = 2 ⇒
∫ ( − f ( x ) συν x )
0

π
⎡⎣ − f ( x ) συν x ⎤⎦ 0 = 2 ⇒
f (π ) =1

− f (π ) συν π + f ( 0 ) συν 0 = 2 ⇒
−1 ⋅ ( −1) + f ( 0 ) ⋅1 = 2 ⇒
f ( 0 ) = −1
441. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ με πλευρές ΒΓ=α, ΓΑ=β, ΑΒ=γ.

Α Γ
2β = α + γ ⇔ σφ σφ = 3 (1)
2 2
(DH Can Tho 1998)
Λύση:
Είναι:
Α Γ
σφσφ = 3 ⇔
2 2
Α Γ Α Γ
συν συν = 3ημ ημ ⇔
2 2 2 2
⎛ Α Γ⎞ Α Γ Α Γ
2 ⎜ συν συν ⎟ = συν συν + 3ημ ημ ⇔
⎝ 2 2⎠ 2 2 2 2
⎛ Α Γ Α Γ⎞ Α Γ Α Γ
2 ⎜ συν συν − ημ ημ ⎟ = συν συν + ημ ημ ⇔
⎝ 2 2 2 2⎠ 2 2 2 2
Α+Γ Α−Γ
2συν = συν ⇔
2 2
Β Α−Γ
2ημ = συν ⇔
2 2
Β Β Α−Γ Β
2ημ συν = συν συν ⇔
2 2 2 2
Α−Γ Α+Γ
ημ Β = συν ημ ⇔
2 2

Α−Γ Α+Γ
2ημ Β = 2συν ημ ⇔
2 2
2ημ Β = ημ Α + ημ Γ ⇔
2β = α + γ
442. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ και τα μέσα Δ,Ε,Ζ των ΒΓ, ΓΑ,
ΑΒ αντίστοιχα. Να δειχθεί ότι το ορθόκεντρο του
ΔΕΖ(διάμεσο τρίγωνο) είναι το περίκεντρο του ΑΒΓ.
(Δ. Κοντογιάννης: Βασικά θέματα μαθηματικών διαγωνισμών. Κυπριακή Μαθηματική
Εταιρεία. ΚΥ.Μ.Ε. Λευκωσία 2012. Σελ.17))
Λύση: 1ος τρόπος
Είναι φανερό ότι το περίκεντρο Κ
του τριγώνου ΑΒΓ είναι το σημείο τομής
των μεσοκαθέτων των πλευρών του οι
οποίες είναι και ύψη του τριγώνου ΔΕΖ
που σχηματίζεται από τα μέσα των
πλευρών(διάμεσο τρίγωνο του ΑΒΓ). Αυτό
συμβαίνει γιατί οι πλευρές του διάμεσου
τριγώνου είναι παράλληλες με τις πλευρές
του αρχικού. Άρα το περίκεντρο Κ είναι
ορθόκεντρο του ΔΕΖ.
2ος τρόπος: (με χρήση ομοιθεσίας)
Το τρίγωνο ΔΕΖ είναι ομοιόθετο του τριγώνου ΑΒΓ με κέντρο ομοιοθεσίας
1
το βαρύκεντρο G του τριγώνου ΑΒΓ και με λόγο: λ = − .
2
Κατά την ομοιοθεσία αυτή όλα τα στοιχεία του ενός τριγώνου
αντιστοιχίζονται με τα αντίστοιχα του άλλου. Έτσι το ορθόκεντρο Η του ΑΒΓ θα
αντιστοιχισθεί με το σημείο Η’ που θα προκύψει από τη σχέση της ομοιοθεσίας:
1
GΗ ' = − GΗ ( 1)
2
Όμως από την ευθεία του Euler είναι γνωστό ότι
Η G = 2GΚ ( 2 )
Από τις (1) και (2) προκύπτει: Η ' = Κ
461. Στον κύκλο C ( O , R ) δίνονται τα σταθερά σημεία Α και

B . Θεωρούμε μεταβλητή διάμετρο ΓΔ και το σημείο τομής
M των ΑΓ και ΒΔ . Να βρεθεί ο γ.τ. του σημείου Μ.



No:322
Το ξενοδοχείο του Hilbert
Το «ξενοδοχείο του Hilbert» είναι μια φανταστική ιστορία που αποδίδεται

στον μεγάλο γερμανό μαθηματικό David Hilbert. Με την ιστορία αυτή
αισθητοποιείται η αντίληψη για το «εν ενεργεία άπειρο» γιατί το φανταστικό αυτό
ξενοδοχείο περιλαμβάνει όχι έναν πεπερασμένο αριθμό δωματίων αλλά άπειρο!
Ας φανταστούμε τα δωμάτια του ξενοδοχείου ως μια ακολουθία των φυσικών
αριθμών:
Η πόλη στην οποία υπήρχε το ξενοδοχείο αυτό γιόρταζε εκείνο το βράδυ και
τα δωμάτια του ξενοδοχείου είχαν όλα κι από έναν πελάτη. Δεν υπήρχε ούτε ένα κενό
δωμάτιο.
Κοντά το βράδυ κι ενώ το γλέντι στην πόλη γιγάντωνε εμφανίστηκε στο

ξενοδοχείο αυτό ένας επισκέπτης που είχε ξεμείνει και ζητούσε από τον ξενοδόχο ένα
δωμάτιο. Ο ξενοδόχος, έξυπνος καθώς ήταν, σκέφτηκε για λίγο και του λέει:
-Παρόλο που όλα τα δωμάτια είναι γεμάτα, θα σου βρω ένα!
Έστειλε λοιπόν μήνυμα στον πελάτη του πρώτου δωματίου( π 1 ) να
μετακομίσει στο δεύτερο δωμάτιο λέγοντας στον πελάτη του δευτέρου δωματίου( π 2 )
να μετακομίσει στο τρίτο δωμάτιο μεταφέροντας την ίδια πάντα εντολή. Έτσι
εκκενώθηκε το πρώτο δωμάτιο και τακτοποιήθηκε ο νέος επισκέπτης.
Ουσιαστικά ο έξυπνος αυτός ξενοδόχος λειτούργησε με βάση την αντίληψη

ότι το ξενοδοχείο του έχει τις ιδιότητες του «εν ενεργεία απείρου» διότι θεωρώντας
ότι «έχει στη διάθεσή του» άπειρα δωμάτια άρχισε να αξιοποιεί τις δύσκολες πλέον
ιδιότητες που εμφανίζει η έννοια αυτή.(Σ.Μ. 320)

Στην πραγματικότητα ο ξενοδόχος αυτό ξεκαθάρισε το γεγονός ότι το πλήθος

των άπειρων πελατών που είχε μέχρι τη στιγμή εκείνη στο ξενοδοχείο, είναι το ίδιο
με το νέο πλήθος που προέκυψε προσθέτοντας σ’ αυτούς έναν ακόμα. Όσο κι αν αυτό
φαίνεται παράξενο και αντίθετο με τις πράξεις που κάνουμε «μέσα στο εν δυνάμει
άπειρο» εν τούτοις είναι αυτό ακριβώς που διδάσκεται και σήμερα στα σχολεία, με
την παρακάτω διατύπωση:
∞ +1 = ∞
443. Να λυθεί η ανίσωση:

log 2 x ⋅ log3 ( 2 x ) + log 3 x ⋅ log 2 ( 3x ) ≥ 0 (1)
(Truonc thpt chuyen ha long)
Λύση:
Κατ’ αρχήν πρέπει:
x>0
Στη συνέχεια διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
1ο) Έστω ότι:
x ≥ 1.
Τότε η (1) αληθεύει.
2ο) Έστω ότι :
0 < x < 1 ( 2)
τότε επειδή:
( −) (−)
   
log 2 x ⋅ log 3 x > 0
η (1) ισοδυναμεί:
log 3 ( 2 x ) log 2 ( 3x )
+ ≥0 ( 3)
log3 x log 2 x
Αν τώρα στη σχέση (3) εφαρμόσουμε τον τύπο αλλαγής της βάσης και
θεωρήσουμε ως βάση τον αριθμό x τότε αυτή με τη σειρά της ισοδυναμεί:
log x ( 2 x ) + log x ( 3x ) ≥ 0 ( 4)
Άρα:
( 4 ) ⇔ log x 2 + log x x + log x 3 + log x x ≥ 0
⇔ log x 2 + 1 + log x 3 + 1 ≥ 0
⇔ log x ( 2 ⋅ 3) + 2 ≥ 0
⇔ log x ( 6 ) ≥ −2
⇔ log x ( 6 ) ≥ log x x −2 ( 5)
Όμως η συνάρτηση:

f ( y ) = log x y
λόγω του περιορισμού (2) είναι γνησίως φθίνουσα. Άρα η (5) ισοδυναμεί:
( 5) ⇔ 6 ≤ x−2
Η τελευταία σύμφωνα και με τον περιορισμό (2) γίνεται:
6
0<x≤
6
Από τις δύο αυτές περιπτώσεις συμπεραίνεται ότι η λύση της αρχικής
ανίσωσης είναι:
⎛ 6⎤
S = ⎜ 0, ⎥ ∪ [1, +∞ )
⎝ 6 ⎦

(1)
2 2 2
i ) 252 x − x +1
+ 92 x − x +1
= 34 ⋅152 x − x
ii ) ( 3x − 5 ) log 32 x + ( 9 x − 19 ) log 3 x − 12 = 0 ( 2 )
(www.mathvn.com)
Λύση :
Για την πρώτη εξίσωση έχουμε:
(1) ⇔ 25 ⋅ 252 x− x + 9 ⋅ 92 x− x = 34 ⋅152 x− x

2 2 2
2 x − x2 2 x − x2
⎛ 25 ⎞ ⎛9⎞
⇔ 25 ⋅ ⎜ ⎟ + 9 ⋅⎜ ⎟ = 34
⎝ 15 ⎠ ⎝ 15 ⎠
2 x − x2 2 x − x2
⎛5⎞ ⎛3⎞
⇔ 25 ⋅ ⎜ ⎟ + 9⋅⎜ ⎟ = 34 ( 3)
⎝3⎠ ⎝5⎠
Αν θέσουμε τώρα:
2 x − x2
t = ⎛⎜ ⎞⎟
5
> 0 (4)
⎝ 3⎠
1
25t + 9 ⋅ = 34
t
ή ακόμα:
25t 2 − 34t + 9 = 0 (5)

Η διακρίνουσα της (5) είναι:

Δ = 34 2 − 4 ⋅ 25 ⋅ 9 = 1156 − 900 = 256 = 16 2 > 0

άρα οι ρίζες της (5) είναι δύο πραγματικές και άνισες.
Αυτές είναι:
⎧t = 34 − 16 = 18 = 9 > 0
34 ± 16 ⎪⎪ 1 50 50 25
t1,2 = ⇒⎨
2 ⋅ 25 ⎪ t2 = 34 + 16 = 50 = 1 > 0
⎪⎩ 50 50
οι οποίες είναι δεκτές.
• Έστω τώρα:
9
t1 =
25
τότε από την (4) έχουμε:
2 x− x2 −2 2 x − x2
9 ⎛5⎞
⇔ ⎛⎜ ⎞⎟ = ⎛⎜ ⎞⎟
5 5
=⎜ ⎟
25 ⎝ 3 ⎠ ⎝3⎠ ⎝3⎠
2 x − x 2 = −2 ⇔ x 2 − 2 x − 2 = 0 ⇔ x1,2 = 1 ± 3
• Έστω επίσης:
t2 = 1
τότε όμοια από την (4) προκύπτουν οι λύσεις:
x3 = 0, x4 = 2
Άρα οι ρίζες της (1) είναι:
{
S = 0, 2,1 − 3 ,1 + 3 }
462. Για τους μη μηδενικούς πραγματικούς αριθμούς
a , b , c ισχύει:
⎧⎪ a 2 ( b + c ) + b2 ( c + a ) + c 2 ( a + b ) + 2abc = 0
⎨ 2013 2013 2013
⎪⎩ a + b + c =1
Να υπολογιστεί η τιμή της παράστασης:
1 1 1
Q= + +
a 2013 b2013 c 2013
(www.Mathvn.com)


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 1 Αυγούστου 2012 1/4

No:323
Ο ξενοδόχος του παράξενου «ξενοδοχείου του Hilbert» με τα άπειρα

δωμάτια, αφού τακτοποίησε τον πρώτο πελάτη(Σ.Μ.322) και καθώς περνούσαν οι
ώρες εκείνο το βράδυ στη πόλη που γιόρταζε, βρέθηκε μπροστά και σε μια ακόμα
πρόκληση.
Ήρθαν και ζητούσαν να διανυκτερεύσουν άλλοι τρείς πελάτες! Έπρεπε
λοιπόν να εξασφαλίσει τρία δωμάτια τη στιγμή που όλα τα δωμάτια του ξενοδοχείου
αυτού ήταν γεμάτα. Το δωμάτια με αρίθμηση από το ένα μέχρι το άπειρο είχαν κι από
έναν πελάτη. Έπρεπε λοιπόν να βρει έναν τρόπο να τους τακτοποιήσει τον καθένα και
σε ξεχωριστό δωμάτιο!
Ο έξυπνος ξενοδόχος βρήκε αμέσως τη λύση. Έδωσε εντολή στον πρώτο
πελάτη που κατείχε το πρώτο δωμάτιο να μετακομίσει στο τέταρτο δωμάτιο, δηλαδή
να παρακάμψει τρία δωμάτια και να πάει στο αμέσως επόμενο λέγοντας στο πελάτη
που έμενε εκεί να πράξει το ίδιο ακριβώς.
Έτσι εκκενώθηκαν τα τρία πρώτα δωμάτια και οι τρείς νέοι επισκέπτες στην
πόλη εκείνη βολεύτηκαν στο παράξενο αυτό ξενοδοχείο.
Όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς ο ξενοδόχος αυτός θα

μπορούσε με την ίδια λογική να εξυπηρετήσει όχι μόνον τρεις νέους επισκέπτες αλλά
και περισσότερους.
Για παράδειγμα αν έρχονταν ε 1 , ε 2 , ε 3 ,..., εν , με ν ≥ 1 νέοι επισκέπτες
στο γεμάτο αυτό ξενοδοχείο τότε ο ξενοδόχος αυτός θα μετακόμιζε τον πρώτο πελάτη
(π 1 ) του πρώτου δωματίου στο (ν + 1) δωμάτιο, παρακάμπτοντας ν δωμάτια. Το
ίδιο θα έκανε και για όλους τους πελάτες.

Έτσι εκκενώνοντας τα ν πρώτα δωμάτια θα κατάφερνε να «βολέψει» και

τους νέους ν επισκέπτες.
Στην περίπτωση αυτή ο ξενοδόχος χρησιμοποίησε την ιδιότητα που
ξέρουμε ως μαθηματικοί και η οποία λέει πως αν στο άπειρο προσθέσουμε έναν
οποιοδήποτε φυσικό αριθμό τότε προκύπτει πάλι το άπειρο. Δηλαδή:
∞ +ν = ∞

i ) 25 2 x − x 2 +1
+9 2 x − x 2 +1
= 34 ⋅15 2 x − x2
(1)
ii ) ( 3x − 5 ) log 32 x + ( 9 x − 19 ) log 3 x − 12 = 0 ( 2 )
(www.mathvn.com)
Λύση:
(Συνέχεια της δεύτερης εξίσωσης)
Για τη δεύτερη εξίσωση θα πρέπει:
x > 0 ( 3)
Θεωρούμε:
t = log 3 x ( 4 )
( 3 x − 5 ) t 2 + ( 9 x − 19 ) t − 12 = 0 ( 5 )
Διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
η
1 περίπτωση:
Έστω ότι είναι:
5
3x − 5 = 0 ⇔ x = (6)
3
0 ⋅ t 2 + ⎜⎛ 9 ⋅ − 19 ⎟⎞ t − 12 = 0
5
⎝ 3 ⎠
ή ισοδύναμα:
−4 ⋅ t = 12 ⇔ t = −3
όμως τότε από την (4) και (6) προκύπτει:
5
log 3 = −3 ⇔ log 3 5 − 1 = −3
3
1
⇔ log 3 5 = −2 ⇔ 5 = 3−2 ⇔ 5 =
9
που είναι άτοπο.

Έστω ότι είναι:

5
3x − 5 ≠ 0 ⇔ x ≠ (7 )
3
τότε η δευτεροβάθμια εξίσωση (5) έχει διακρίνουσα:
Δ = ( 9 x − 19 ) + 48 ( 3 x − 5 ) ⇒
2
Δ = 81x 2 − 198 x + 112 = ( 9 x − 11) ≥ 0 ( 8 )

2
άρα η εξίσωση αυτή έχει λύσεις τις:

⎧ −18 x + 30 = −3
− ( 9 x − 19 ) ± ( 9 x − 11) ⎪⎪ 2 ( 3 x − 5 )
t1,2 = =⎨
2 ( 3x − 5 ) ⎪ 19 − 11 = 4
⎩⎪ 2 ( 3 x − 5 ) 3 x − 5
• Έστω:
t1 = −3
τότε λόγω της (4) θα είναι:
1
log 3 x = −3 ⇒ x = 3 −3 =
27
η οποία είναι δεκτή ως θετική.
• Έστω:
4
t2 =
3x − 5
τότε πάλι λόγω της (4) θα είναι:
4
log 3 x = (9 )
3x − 5
Λύση της (9):
Δύο προφανείς λύσεις της (9) είναι οι
1
x1 = 3, x2 = , (10 )
3
Θεωρούμε τη συνάρτηση:
4 5
f ( x ) = log 3 x − , 0<x≠
3x − 5 3
τότε η πρώτη παράγωγός της θα είναι:
f ′( x) =
1
+
12
> ∀ ∈ ⎛ 0, 5 ⎞ ∪ ⎛ 5 , +∞ ⎞
0, x ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ άρ
x ln 3 ( 3x − 5 )2 ⎝ 3⎠ ⎝3 ⎠
α η συνάρτηση στα διαστήματα που ορίζεται είναι γνησίως αύξουσα.

Ακόμα είναι:
lim+ f ( x ) = −∞ , lim− f ( x ) = +∞
x →0 x →5 3
lim+ f ( x ) = −∞ , lim f ( x ) = +∞
x→5 3 x →+∞
Έτσι ο πίνακας μεταβολής της συνάρτησης αυτής είναι:
+∞
+∞ +∞
−∞
−∞ −∞
Τα σημεία μηδενισμού της f λόγω της συνέχειας και της γνήσιας μονοτονίας
θα είναι ακριβώς δύο και μάλιστα ένα στο πρώτο διάστημα και ένα στο δεύτερο.
Έτσι οι προφανείς λύσεις (10) είναι και οι μοναδικές. Το γράφημα της
f δίνεται απ’ το επόμενο σχήμα όπου φαίνονται οι δύο αυτές ρίζες.
Συνοψίζοντας τις δύο περιπτώσεις οι λύσεις της αρχικής εξίσωσης είναι:
S= { 1 1
, ,3
27 3 }
463. Δίνονται δύο κύκλοι ( Κ 1 ) και ( Κ 2 ) που τέμνονται σε δύο
διακεκριμένα σημεία Α , Β και ( t ) μια κοινή εφαπτομένη
αυτών αντίστοιχα στα σημεία Μ , Ν . Αν t ⊥ ΑΜ και
ΜΝ = 2 ΑΜ , να βρεθεί η γωνία ΝΜΒ .
(16η Junior Balkan mathematical Olympiad, Βέροια 2012)


No:324
Η ιστορία με το ξενοδοχείου του Hilbert συνεχίζεται. Ο ξενοδόχος εκείνο το

γιορτινό βράδυ της πόλης βρίσκεται σε μια ακόμα πρόκληση. Κοντά τα μεσάνυχτα
καταφθάνει ένα λεωφορείο με άπειρους επισκέπτες που ζητά ο καθένας κι από ένα
δωμάτιο. Το παράξενο όμως ξενοδοχείο ήταν γεμάτο! Κάθε δωμάτιο είχε κι από έναν
πελάτη!
Οι νέοι επισκέπτες που ήρθαν τα μεσάνυχτα εκείνα ήταν κι αυτοί άπειροι,

δηλαδή:
Ε = {ε 1 , ε 2 , ε 3 , ..., εν , ...}
Ο ξενοδόχος, έξυπνος καθώς ήταν, αφού σκέφτηκε για λίγη ώρα βρήκε τη
λύση και αμέσως προχώρησε στην τακτοποίηση των νέων αυτών πελατών. Τί έκανε
λοιπόν στην περίπτωση αυτή;
Έστειλε αμέσως μήνυμα στους πελάτες που διέμεναν μέχρι τη στιγμή εκείνη
στο ξενοδοχείο αυτό και τους παρήγγειλε να μετακινηθούν σε δωμάτια που έφεραν
άρτιο αριθμό.
Πιο συγκεκριμένα:
Ο πρώτος πελάτης όφειλε να μετακινηθεί στο δεύτερο δωμάτιο, ο δεύτερος
πελάτης να πάει στο τέταρτο δωμάτιο, ο τρίτος πελάτης να πάει στο έκτο δωμάτιο και
γενικά ο πελάτης που κατείχε το ν-οστό δωμάτιο να πάει στο δωμάτιο με αριθμό 2ν.
Μια τέτοια τακτοποίηση των αρχικών πελατών δείχνει το επόμενο σχήμα στο
οποίο φαίνονται και τα άπειρα κενά δωμάτια.
Η μετακίνηση αυτή είναι ουσιαστικά μια αντιστοίχιση των πελατών αυτών με

τα δωμάτια σύμφωνα με τον τύπο:
πελ άτης : ν → δωμ άτιο : 2ν

Με την διευθέτηση αυτή εκκενώθηκαν τα δωμάτια που έφεραν περιττό

αριθμό τα οποία ήταν κι αυτά άπειρα, έτοιμα να δεχθούν τους νέους επισκέπτες.

445. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ. Έστω μεταβλητό σημείο Μ στο
εσωτερικό του τριγώνου αυτού και Α΄, Β΄, Γ΄ οι προβολές
αυτού στις πλευρές ΒΓ, ΓΑ, ΑΒ αντίστοιχα. Να δειχθεί ότι:
2 2 2
⎛ ΜΑ ⎞ ⎛ ΜΒ ⎞ ⎛ ΜΓ ⎞
⎜ ⎟ +⎜ ⎟ +⎜ ⎟ ≥ 3 (1)
⎝ ΜΒ′ + ΜΓ′ ⎠ ⎝ ΜΓ′ + ΜΑ′ ⎠ ⎝ ΜΑ′ + ΜΒ′ ⎠
(www.mathvn.com)
Λύση:
Αναφερόμενοι στο σχήμα 1 έχουμε:
Σχήμα 1
ΜΒ '+ ΜΓ΄ ΜΒ ' ΜΓ '

= + = ημφ + ημω =
ΜΑ ΜΑ ΜΑ
φ +ω φ −ω Α
= 2ημ συν ≤ 2ημ
2 2 2
Άρα:
ΜΑ 1
≥
ΜΒ '+ ΜΓ΄ 2ημ Α
2
και επειδή οι όροι της ανίσωσης αυτής είναι θετικοί θα είναι ακόμη:
ΜΑ
2
⎛ ⎞ ≥ 1
⎜ ⎟ Α
(2)
⎝ ΜΒ '+ ΜΓ΄ ⎠ 4ημ 2
2

ΜΒ
2
⎛ ⎞ ≥ 1
⎜ ⎟ ( 3)
⎝ ΜΓ '+ ΜΑ΄ ⎠ 4ημ 2 Β
2
και
ΜΓ
2
⎛ ⎞ ≥ 1
⎜ ⎟ (4)
⎝ ΜΑ '+ ΜΒ΄ ⎠ 4ημ 2 Γ
2
αθροίζοντας τις (2), (3) και (4) έχουμε:
2 2 2
⎛ ΜΑ ⎞ ⎛ ΜΒ ⎞ ⎛ ΜΓ ⎞
⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ ≥
⎝ ΜΒ′ + ΜΓ′ ⎠ ⎝ ΜΓ′ + ΜΑ′ ⎠ ⎝ ΜΑ′ + ΜΒ′ ⎠
⎛ ⎞
1⎜ 1 1 1 ⎟
≥ ⎜ + + ⎟ ( 5)
4 ⎜ ημ 2 Α ημ 2 Β ημ 2 Γ ⎟
⎝ 2 2 2⎠
Όμως από την ταυτότητα του Cauchy είναι:
1 1 1 1
Α
+
Β Γ
+ ≥3
3 Α Β Γ
(6)
ημ 2
ημ ημ 2
2
ημ ημ 2 ημ 2
2
2 2 2 2 2 2
Επίσης είναι γνωστό ότι σε κάθε τρίγωνο ισχύει:
Α Β Γ 1
ημ ημ ημ ≤
2 2 2 8
και επειδή οι όροι της ανίσωσης αυτής είναι θετικοί υψώνοντας στο τετράγωνο και τα
δύο μέλη της θα είναι ακόμη:
1
Α Β Γ
≤ 82 (7 )
ημ 2 ημ 2 ημ 2
2 2 2
Επομένως η (6) σύμφωνα με την (7) γίνεται:
1 1 1 1
+ + ≥3 ≥
Α Β Γ 3 Α Β Γ
ημ 2
ημ 2
ημ 2
ημ ημ 2 ημ 2
2
2 2 2 2 2 2
≥ 3 ⋅ 3 8 2 = 3 ⋅ 3 ( 2 2 ) = 3 ⋅ 2 2 = 3 ⋅ 4 = 12
3
δηλαδή:

1 1 1
+ + ≥ 12 ( 8 )
Α Β Γ
ημ 2 ημ 2 ημ 2
2 2 2
Τελικά η (5) σύμφωνα με την (8) γίνεται:
2 2 2
⎛ ΜΑ ⎞ ⎛ ΜΒ ⎞ ⎛ ΜΓ ⎞ 1
⎜ +
⎟ ⎜ +
⎟ ⎜ ⎟ ≥ ⋅12 = 3
⎝ ΜΒ′ + ΜΓ ′ ⎠ ⎝ ΜΓ ′ + ΜΑ ′ ⎠ ⎝ ΜΑ ′ + ΜΒ′ ⎠ 4
ή πιο απλά:
2 2 2
⎛ ΜΑ ⎞ ⎛ ΜΒ ⎞ ⎛ ΜΓ ⎞
⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ ≥3
′ ′ ′ ′ ′ ′
⎝ ΜΒ + ΜΓ ⎠ ⎝ ΜΓ + ΜΑ ⎠ ⎝ ΜΑ + ΜΒ ⎠
δηλαδή η ζητούμενη (1)

464. Να βρεθεί πότε ένα εγγεγραμμένο παραλληλεπίπεδο σε
μια σφαίρα έχει μέγιστη επιφάνεια.
(Παράρτημα του Δελτίου της Ε.Μ.Ε. τ. 3. Δεκέμβριος 1956)
465. Να αποδειχθεί, ότι όλοι οι αριθμοί της σειράς:

49, 4489, 444889, ....
τους οποίους λαμβάνομεν, εάν προσθέσομεν εις το μέσον του
αριθμού ο οποίος προηγείται το 48, είναι τέλεια τετράγωνα.
466. Να βρεθεί το άθροισμα των ν όρων της ακολουθίας:

2, 5, 12, , 23, ..., κ , ...
όπου κ ο ν-οστός όρος της ακολουθίας αυτής.
467. Να δείξετε ότι αν

Α+Β+Γ =π
τότε:
εφ 3 Α + εφ 3 Β + εφ 3 Γ
≥3
εφ Α + εφ Β + εφ Γ



No:325
Μετά από την έξυπνη διευθέτηση των άπειρων επισκεπτών που έκανε ο
ξενοδόχος του παράξενου ξενοδοχείου του Hilbert, ας δούμε με πιο προσεκτική ματιά
τον τελικό χάρτη των δωματίων, όπως αυτός φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:
Όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα (Σ.Μ. 324) οι αρχικοί πελάτες ήταν

άπειροι και κατείχε ο καθένας κι από ένα δωμάτιο. Οι πελάτες αυτοί μετά την εντολή
του ξενοδόχου διευθετήθηκαν σύμφωνα με τον τύπο:
πελ άτης : ν → δωμ άτιο : 2ν
ή
πν → δ 2ν , ν = 1,2,3,...
κι έτσι άδειασαν τα περιττού αριθμού δωμάτια και γέμισαν τα άρτιου περιττού.
Για παράδειγμα, ο πελάτης που κατείχε το δωμάτιο με αριθμό 31 , θα
μετακινηθεί στο δωμάτιο με αριθμό: 2 ⋅ 31 = 62 .
Δηλαδή:
π 31 → δ 62
Η κατανομή επίσης των άπειρων νέων επισκεπτών, οι οποίοι κατευθύνθηκαν
στα άπειρα δωμάτια που εκκενώθηκαν, έγινε κι αυτή με τον ακόλουθο τύπο:
επισκ έπτης : m → δωμ άτιο : 2m − 1
ή
ε m → δ 2 m−1 , m = 1,2,3,...
Σύμφωνα με την αντιστοιχία αυτή οι άπειροι επισκέπτες του λεωφορείου
Ε = {ε 1 , ε 2 , ε 3 , ..., εν , ...}
θα καταλάβουν τα άπειρα δωμάτια που αντιστοιχούν στους περιττούς φυσικούς
αριθμούς.
Έτσι με τη διευθέτηση αυτή ο ξενοδόχος γνωρίζει τον αριθμό του δωματίου

για τον κάθε νέο επισκέπτη του.

Για παράδειγμα ο επισκέπτης που στο λεωφορείο είχε τη θέση 42 στο
ξενοδοχείο θα έχει τη θέση: 2 ⋅ 42 − 1 = 83 .
Δηλαδή:
ε 31 → δ 83
446. Έστω ότι: a, b, c, d > 0 και

c2 + d 2 = ( a 2 + b2 )
3
(1)
τότε να δειχθεί ότι:
a 3 b3
+ ≥1 ( 2)
c d
(mathvn.com)
Λύση:
Από την ταυτοανισότητα του Schwarz προκύπτει:
⎛ a 3 b3 ⎞
⎜ + ⎟ ( ac + bd ) =
⎝ c d ⎠
⎛ ⎛ 3 ⎞2 ⎛ 3 ⎞2 ⎞
⎜
= ⎜
a
⎟ +⎜
⎜⎜ c ⎟ ⎜ d ⎟ ⎟
⎝⎝ ⎠ ⎝
b
⎟
⎠ ⎠
⎟
2
ac + (( ) ( bd ) )≥
2
2
⎛ a3 b3 ⎞
⎜ ⋅ ac + ⋅ bd ⎟ ≥
⎜ c d ⎟
⎝ ⎠
2
⎛ a3 ⎞
b3
( )
2
⎜ ⋅ ac + ⋅ bd ⎟ = a + b
4 4
=
⎜ c d ⎟
⎝ ⎠
= (a + b
2 2 2
)
άρα:
⎛ a 3 b3 ⎞
⎜ + ⎟( ac + bd ) (
≥ a 2
+ b )
2 2
( 3)
⎝ c d ⎠

Όμως:
(a 2
+b )
2 2
= (a 2
+b 2 4
) =
(1)
(a 2
+b 2
)( a + b )
2 2 3
=
( Schwarz )
(a 2
+b 2
)( c + d )
2 2
≥
( ac + bd ) = ( ac + bd )
2
Δηλαδή:
( a 2 + b2 ) ≥ ac + bd
2
( 4)
⎛ a 3 b3 ⎞
⎜ + ⎟ ( ac + bd ) ≥ ac + bd ( 5)
⎝ c d ⎠
και επειδή οι ποσότητες a , b , c , d είναι θετικές από την (5) προκύπτει:
a 3 b3
+ ≥1
c d
447. Να βρεθούν οι ακέραιες λύσεις τη εξίσωσης:

9 x 2 − 4 xy = y + 1 (1)
(Gazeta mathematica 4/2003)
Λύση:
9x2 − 1
y= ( 2)
4x + 1
ή ακόμα:
9 ⋅ 16 x 2 − 16
16 y = ( 3)
4x + 1
Εκτελώντας στη συνέχεια τη διαίρεση του αριθμητή με τον παρονομαστή στη
σχέση (3) προκύπτει:
( 4 x + 1)( 36 x − 9 ) − 7
16 y =
4x + 1
και τελικά είναι:

7
16 y = ( 36 x − 9 ) − ( 4)
4x + 1
Επειδή αναζητούμε ακέραιες λύσεις θα πρέπει η παράσταση 4 x + 1 της
σχέσης (4) να διαιρεί το αριθμό 7 .
Άρα πρέπει:
4 x + 1 = ±1 ή 4 x + 1 = ±7
• Αν
4x + 1 = 1 ⇒ x = 0 ∈ Z
• Αν
1
4x + 1 = −1 ⇒ x = − ∉ Z
2
• Αν
3
4x + 1 = 7 ⇒ x = ∉Z
2
• Αν
4 x + 1 = −7 ⇒ x = −2 ∈ Z
Για:
(2)
x = 0 ⇒ y = −1 ∈ Z
Για
x = −2 ⇒ y = −5 ∈ Z
Άρα οι ακέραιες λύσεις της (1) είναι:
( x, y ) = ( 0, −1) και ( x, y ) = ( −2, −5 )
468. Να γίνει γινόμενο η παράσταση:

Α = 1 + ημ x + συν x + ημ x ⋅ συν x
και στη συνέχεια να το γινόμενο αυτό να γραφεί ως
τετράγωνο αθροίσματος δύο συνημιτόνων.
(Εισαγωγικές εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων. Έτος: 1947)

1 1 1
ημ x + συν x + εφ x + + + +3=0
ημ x συν x εφ x
(Εισαγωγικές εξετάσεις στο Πολυτεχνείο. Έτος: 1947)



No:326
Μετά από όλες τις προηγούμενες διευθετήσεις που έκανε ο ξενοδόχος του
παράξενου ξενοδοχείου του Hilbert εκείνο το βράδυ βρέθηκε και σε μια ακόμα
πρόκληση.
Λίγο μετά τα μεσάνυχτα έρχεται ένα κομβόι από άπειρα λεωφορεία που το
καθένα τους είχε άπειρους επιβάτες. Οι επιβάτες αυτοί ήθελαν να διανυκτερεύσουν
στην πόλη που γιόρταζε και έβαλαν στον ξενοδόχο ένα καινούργιο πρόβλημα.
Στο παρακάτω σχήμα εμφανίζονται τα άπειρα αυτά λεωφορεία σε μια
κατακόρυφη διάταξη, ώστε η κάθε γραμμή να περιέχει τους άπειρους επιβάτες του
κάθε λεωφορείου που δηλώνεται στην πρώτη στήλη.
⎡1ο Λεωφορε ίο → ε 1,1 , ε 1,2 , ε 1,3 , ..., ε 1,μ , ... ⎤
⎢ 2ο Λεωφορε ίο → ε , ε , ε , ..., ε , ...⎥
⎢ 2,1 2 ,2 2 ,3 2 ,μ ⎥
⎢. ⎥
⎢ ⎥
⎢. ⎥
⎢. ⎥ ( Π1 )
⎢ ⎥
⎢ν − στ ό Λεωφ . → εν ,1 , εν ,2 , εν ,3 , ..., εν ,μ ,... ⎥
⎢. ⎥
⎢ ⎥
⎢. ⎥
⎢ ⎥
⎣. ⎦
Για παράδειγμα το δεύτερο λεωφορείο περιέχει ως επιβάτες το απειροσύνολο:
Α2 = {ε 2,1 , ε 2,2 , ε 2,3 , ..., ε 2, μ , ...}
ενώ το δωδέκατο περιέχει την απειρία:
Α 2 = {ε 12 ,1 , ε 12,2 , ε 12 ,3 , ..., ε 12 ,μ , ...}
Με άλλα λόγια κάθε ένας επιβάτης που σημειώνεται με το σύμβολο:
ε i,j

βρίσκεται στο λεωφορείο που κατέχει την i − στ ή γραμμή της διάταξης που
εμφανίζεται στο σχήμα (Π1), και στη συνέχεια στη j − στ ή θέση μέσα στο
λεωφορείο αυτό.
Είναι κατανοητό ότι η όλη διάταξη μπορεί να παρασταθεί με έναν «περίεργο»
πίνακα που περιέχει άπειρες γραμμές καθώς και άπειρες στήλες! Το πλήθος των
γραμμών εκφράζει τα άπειρα λεωφορεία και το πλήθος των στηλών παριστά τους
άπειρους επιβάτες του καθενός λεωφορείου!

448. Δίνεται κύκλος (Ο,R) και οι ακτίνες του ΟΑ, ΟΒ, ΟΓ
τέτοιες ώστε:
 = ΒΟΓ
ΑΟΒ  = ΓΟΑ
 (1)
Θεωρούμε τυχαίο σημείο Μ στον κύκλο αυτό και τις
προβολές του Α0, Βο, Γο στους φορείς των ΟΑ, ΟΒ, ΟΓ
αντίστοιχα. Να δειχθεί ότι το τρίγωνο ΑοΒοΓο είναι
ισόπλευρο.
(N. Abramescu, G.M. XXXVI: M.S.Botez Probleme de geometrie))
Λύση:
Κατ’ αρχήν από τη δοθείσα σχέση (1) προκύπτει ότι:
 = ΒΟΓ
ΑΟΒ  = ΓΟΑ
 = 120ο (2)
Σχ. 1
Επίσης από την καθετότητες ΜΑο ⊥ ΟΑ και ΜΓο ⊥ ΟΓ (Σχ.1) εύκολα

διαπιστώνεται ότι το τετράπλευρο ΟΑο ΜΓο είναι εγγράψιμο σε κύκλο. Άρα:
α = β ( 3 )
κι ακόμα:

Α ο
(4)
ο ΜΓο = 120

Όμοια πάλι από τις καθετότητες ΜΑο ⊥ ΟΑ και ΜΒο ⊥ ΟΒ διαπιστώνεται

ότι το τετράπλευρο ΟΑο ΜΒο είναι εγγράψιμο σε κύκλο. Άρα:
β = γ ( 5)
καθώς και

Α ο
(6)
ο ΜΒο = 60
α = γ ( 7 )
άρα το τετράπλευρο Αο Βο Γο Μ εγγράψιμο σε κύκλο και συνεπώς:

Α  (8)
ο Γ ο Βο = Αο ΜΒο

Α ο
(9)
ο Γο Βο = 60
Από την (4) και την εγγραψιμότητα του Αο Βο Γο Μ προκύπτει ακόμα ότι:

Α ο
(9)
ο Βο Γο = 60
άρα το τρίγωνο Αο Γο Βο είναι ισόπλευρο.
449. Έστω η συνάρτηση f : R → R η οποία είναι

παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε:
f (1) = 3 και f ( x ) ≥ 2 x + 1, ∀x ∈ R (1)
i) Να αποδείξετε ότι η ευθεία y = 2 x + 1, εφάπτεται στη Cf .
f ( x ) − 3x
ii) Να βρείτε το lim ( 2)
x →1 x −1
iii) Αν η f ′ είναι συνεχής, να αποδείξετε ότι υπάρχει ένα
τουλάχιστον ξ ∈ ( 0,1) τέτοιο ώστε:
f (ξ ) = 2ξ f ′ (ξ ) ( 3) .
(Λ. Κανάκης, Γ. Μαυρίδης: 100 Θέματα Μαθηματικών. Γ Λυκείου. Σελ.98)
Λύση:
i) Θεωρούμε τη συνάρτηση:
g : R → R με g ( x ) = f ( x ) − 2x − 1
τότε από τις προϋποθέσεις (1) προκύπτει:
g ( x ) ≥ g ( 1) , ∀x ∈ R ( 4 )
δηλαδή η συνάρτηση g παρουσιάζει στο σημείο xo = 1 ολικό ελάχιστο.
Επειδή ακόμα στο σημείο αυτό η συνάρτηση αυτή είναι παραγωγίσιμη και
μάλιστα:
g′ ( x ) = f ′ ( x ) − 2, ∀x ∈ R
το θεώρημα του Fermat σε συνδυασμό και με την (4) δίνει: g ′ ( 1) = 0
δηλαδή:
f ′ ( 1) − 2 = 0 ⇒ f ′ ( 1 ) = 2 ( 5 )

Όμως η εφαπτομένη του γραφήματος C f (της συνάρτησης f ) στο σημείο

A ( 1, f ( 1) ) δίνεται από την εξίσωση:
(5)
y − f ( 1) = f ′ (1)( x − 1) ⇒ y − 3 = 2 ( x − 1)
ή ακόμα:
( e ) : y = 2x + 1
ii) Από την (4) έχουμε:
f ( x ) − f ( 1) (1) f ( x) − 3
lim = 2 ⇒ lim = 2 (6 )
x →1 x −1 x →1 x −1
Θεωρώντας στη συνέχεια τις τιμές της μεταβλητής x πολύ κοντά στο 1
(ώστε x ≥ 0 ), η σχέση (2) γίνεται:
f ( x ) − 3x ( f ( x ) − 3x ) ( x +1 )=
lim = lim
x →1 x −1 x →1 x −1
⎡ ⎛ f ( x ) − 3 3 − 3x ⎞⎤ ⎡ ⎛ f ( x ) − 3 ⎞⎤
= lim ⎢ ( x +1 ⎜ )
⎝ x −1
+ ⎟⎥ = lim ⎢
x − 1 ⎠⎦⎥ x→1 ⎣⎢
( x +1 ⎜) x − 1
− 3 ⎟⎥ =
⎣⎢ ⎠⎦⎥
x →1
⎝
(6) f ( x ) − 3x
= 2 ⋅ ( 2 − 3) = −2 ⇒ lim = −2
x →1 x −1
iii) Επειδή f , f ′ συνεχείς συναρτήσεις θα είναι συνεχής και η ακόλουθη συνάρτηση:
h ( x ) = f ( x ) − 2 xf ′ ( x ) , x ∈ [ 0,1]
Όμως:
h ( 0 ) = f ( 0 ) ≥ 2 ⋅ 0 + 1 = 1 και h ( 1) = f (1) − 2 f ′ ( 1) = 3 − 4 = −1
Άρα :
h ( 0 ) h ( 1) < 0
Επομένως από το θεώρημα του Bolzano προκύπτει ότι θα υπάρχει ένα
τουλάχιστον ξ ∈ ( 0,1) ώστε να ισχύει: h ( ξ ) = 0 . Άρα για το ξ αυτό θα ισχύει
ακόμα:
f (ξ ) − 2ξ f ′ (ξ ) = 0 ⇒ f (ξ ) = 2ξ f ′ (ξ )
470. Να υπολογιστούν οι γωνίες Β και Γ τριγώνου ΑΒΓ όταν

είναι γνωστή η γωνία Α και ο λόγος λ των υψών που άγονται
από τις κορυφές Β και Γ.
(Εισαγωγικές εξετάσεις. Πολυτεχνείο 1947)


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 5 Σεπτεμβρίου 2012 1/4

No:327
Συνοψίζοντας κανείς τη διάταξη των άπειρων λεωφορείων τα οποία έφθασαν

αργά το βράδυ στο παράξενο ξενοδοχείο του Hilbert, μπορεί να καταλήξει στον
ακόλουθο «πίνακα»:
⎡ε 1,1 ε 1,2 ε 1,3 ... ε 1, μ ... ⎤
⎢ε ε ε ... ε ... ⎥
⎢ 2,1 2 ,2 2 ,3 2 , μ ⎥
Α = ⎢.................................................... ⎥
⎢ ⎥
ε ε
⎢ ν ,1 ν ,2 ν ,3 ε ... ε ν ,μ ... ⎥
⎢.....................................................⎥
⎣ ⎦
Στον πίνακα αυτό, όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα (Σ.Μ.326), κάθε
γραμμή περιλαμβάνει τους άπειρους επιβάτες του κάθε λεωφορείου και είναι ένας
κώδικας αρίθμησης που μπορεί ο ταξιδιωτικός πράκτορας που διακινεί την εκδρομή
αυτή να ξέρει κάθε στιγμή τη θέση του καθένα.
Σύμφωνα με τον πίνακα αυτόν ο έξυπνος ξενοδόχος βρήκε τη λύση. Πριν
ακόμα οι νέοι επιβάτες κατεβούν από τα λεωφορεία τους, έκανε μια ακόμα
διευθέτηση των δικών του πελατών. Έστειλε γρήγορα ένα μήνυμα σε κάθε δωμάτιο,
λέγοντας να μετακινηθεί ο πελάτης του σύμφωνα με τον τύπο:
n → 2n − 1
κι έτσι άδειασαν όλα τα δωμάτια που είχαν άρτιο αριθμό. Οι προηγούμενοι πελάτες
του ξενοδοχείου είναι διευθετημένοι τώρα σύμφωνα με το ακόλουθο σχήμα:
Στη συνέχεια ο ξενοδόχος αυτός, απευθυνόμενος προς τον ταξιδιωτικό

πράκτορα των άπειρων λεωφορείων του λέει:
Ο επιβάτης που είναι στο i − λεωφορε ίο και κατέχει μέσα σ’ αυτό την
j − θ έση να οδηγηθεί στο δωμάτιο που φέρει τον άρτιο αριθμό 2 j +1 (2i + 1) .

Η διευθέτηση αυτή όπως είναι φανερό έγινε με την εξής αντιστοιχία:

επιβ άτης : ε i , j → δωμάτιο : δ 2 j+1 (2i +1)
Έτσι για παράδειγμα, ο επιβάτης του δέκατου λεωφορείου και με αριθμό θέσης πέντε,
θα πάει στο δωμάτιο με αριθμό:
2 5+1 (20 + 1) = 26 ⋅ 21 = 1344 .

450. Δίνονται οι θετικοί πραγματικοί αριθμοί
a≥b≥c≥d (1) ,
3 ( a 2 + b2 + c2 + d 2 ) = ( a + b + c + d ) ( 2)
2
a+c 7+2 6
≤ ( 3)
b+d 5
(Vasile Cirtoaje)
Λύση:
a ≥ d, c ≤ b
κι από την ανισότητα του Chebychev (*) θα είναι:
1 1 1
( ac + bd ) ≤ ( a + d ) ( c + b )
2 2 2
δηλαδή:
2 ( ac + bd ) ≤ ( a + d )( b + c ) ( 4 )
Ακόμα από την ταυτοανισότητα:
(x + y)
2
≥ xy , x , y ∈ R
4
για
x = a + d και y = b+c
θα είναι:
(( a + d ) + (b + c ))
2
≥ ( a + d )( b + c ) ( 5 )
4
έτσι από τις (4) και (5) προκύπτει:
( a + b + c + d )2
2 ( ac + bd ) ≤ ( a + d )( b + c ) ≤ (6)
4

Επίσης είναι:
a2 + b2 + c 2 + d2 = ( a + c ) + ( b + d ) − 2 ( ac + bd ) ( 7 )
2 2
κι από την (6) η (7) γίνεται:
( a + b + c + d )2
a2 + b2 + c 2 + d2 ≥ ( a + c ) + ( b + d ) −
2 2
4
ή ακόμα:
3 ( a2 + b2 + c 2 + d2 ) ≥
3 (a + b + c + d)
2
≥ 3 (a + c) + 3 (b + d) − (8)
2 2
4
η σχέση αυτή, στη συνέχεια λόγω της (2) γίνεται:
( a + b + c + d )2 ≥
3 ( a + b + c + d)
2
≥ 3 ( a + c ) + 3 (b + d) −
2 2
4
7
( a + b + c + d ) 2 ≥ 3 ( a + c )2 + 3 ( b + d )2 (9)
4
Η σχέση (9) αν κάνουμε τις αντικαταστάσεις:
a + c = x ∈ R+* και b + d = y ∈ R+* ( 10 )
γίνεται:
7
( ) ≥ 3x 2 + 3 y 2
2
x + y
4
και μετά από πράξεις:
5 x 2 − 14 xy + 5 y 2 ≤ 0 ( 11)
η οποία είναι μια δευτεροβάθμια ανίσωση με πραγματικούς συντελεστές.
Το πρώτο μέλος της (11) αν θεωρηθεί ως τριώνυμο με μεταβλητή x , δηλαδή:
f ( x ) = 5 x 2 − ( 14 y ) x + 5 y 2
τότε η διακρίνουσά του θα είναι:
D = (14 y ) − 4 ⋅ 5 ⋅ 5 y 2 = 96 y 2 ≥ 0, y ∈ R
2
και συνεπώς έχει δύο ρίζες πραγματικές:

7−2 6 7+2 6
x1 = y , x2 = y , y > 0 ( 12 )
5 5
έτσι η ανίσωση (11) ικανοποιείται για τις τιμές του x που είναι μεταξύ των ριζών

αυτών.
Άρα πρέπει να είναι:
7−2 6 7+2 6
y≤x≤ y
5 5
κι από τη σχέση αυτή θα είναι τελικά:
x 7+2 6 ( 10 ) a+c 7+2 6
≤ ⇒ ≤
y 5 b+d 5
(*) Ανισότητα του Chebychev

Για δύο όρους
1η μορφή:
Αν a ≥ b και x ≥ y τότε:
ax + by a + b x + y
≥ ⋅
2 2 2
2η μορφή: (όπως αυτή εφαρμόστηκε ανωτέρω)
Αν a ≥ b και x ≤ y τότε:
ax + by a + b x + y
≤ ⋅
2 2 2
Για τρείς όρους
1η μορφή: Αν a ≥ b ≥ c και x ≥ y ≥ z τότε:
ax + by + cz a + b + c x + y + z
≥ ⋅
3 3 3
2η μορφή: Αν a ≥ b ≥ c και x ≤ y ≤ z τότε:
ax + by + cz a + b + c x + y + z
≤ ⋅
3 3 3
Με τον ίδιο τρόπο γενικεύεται και για ν όρους.
471. Αν δύο τρίγωνα ΑΒΓ και Α1Β1Γ1 έχουν:

 =Β
Β  1 , β = β 1 , γ = γ 1 3α = α 1 ,
τότε να δειχθεί η σχέση:
2 β = γ 1 + 3ημ 2 Β
(Σ.Μ.Α. 1961)


No:328
Ας δούμε προσεκτικότερα το μήνυμα και την εντολή, σύμφωνα με την οποία

ο έξυπνος υπάλληλος του παράξενου ξενοδοχείου του Hilbetr τακτοποίησε εκείνο το
γιορτινό βράδυ την «απειρία» των επισκεπτών που επέβαιναν σε μια «απειρία»
λεωφορείων.
Αλήθεια, πόσο παράξενη ήταν εντολή που έδωσε; Χώρεσαν όλοι αυτοί οι νέοι
επισκέπτες στο ξενοδοχείο και μάλιστα ο καθένας σε ξεχωριστό δωμάτιο; Μήπως
κάποιοι οδηγήθηκαν στο ίδιο δωμάτιο; Γέμισε το ξενοδοχείο ή απέμειναν κάποια
δωμάτια, παρόλη την απειρία των επισκεπτών, άδεια;
Η εντολή που έστειλε ο ξενοδόχος(Σ.Μ. 327) είχε δύο φάσεις:
1η Φάση: Μετακίνησε του πελάτες που υπήρχαν σ’ όλα τα δωμάτια μέχρι τη
στιγμή εκείνη σύμφωνα με τον τύπο:
n → 2n − 1
κι έτσι άδειασαν όλα τα δωμάτια με άρτιο αριθμό.
Σχήμα 1
Στο σχήμα 1 έχουν σχεδιαστεί με έναν μικρό κύκλο τα άδεια δωμάτια με τους
αριθμούς:
2, 4,6,8,..., 2ν ,... ν ∈ Ν* ( 1)
2η Φάση: Τοποθέτησε τους επισκέπτες των λεωφορείων σύμφωνα με το τύπο:
επιβ άτης : ε i , j → δωμάτιο : δ 2 j+1 (2 i +1)
Αυτή η εντολή θα μπορούσε να μεταφραστεί στη γλώσσα των συναρτήσεων
δύο μεταβλητών με τον τύπο:
f ( m , n ) = 2 m +1 ( 2n + 1) , m , n ∈ N * (2)
όπου η μεταβλητή m είναι ένας φυσικός μεγαλύτερος του μηδενός και δηλώνει το
λεωφορείο, και η μεταβλητή n είναι ένας φυσικός κι αυτός μεγαλύτερος του
μηδενός που δηλώνει τη θέση του επιβάτη μέσα στο λεωφορείο αυτό.
Ας δούμε για παράδειγμα τον αριθμό του δωματίου του ξενοδοχείου στο

οποίο κατευθύνθηκε ο πρώτος επιβάτης του πρώτου λεωφορείου, δηλαδή ο ε 1,1 .

Σύμφωνα με τον τύπο (2) το δωμάτιο αυτό θα έχει τον αριθμό:
f ( 1,1) = 21+1 ( 2 ⋅ 1 + 1) = 2 2 ⋅ 3 = 12
450. Δίνονται οι θετικοί πραγματικοί αριθμοί

a≥b≥c≥d (1) ,
3 ( a 2 + b2 + c2 + d 2 ) = ( a + b + c + d ) ( 2)
2
a+c 7+2 6
≤ ( 3)
b+d 5
(Vasile Cirtoaje)
Λύση:(συνέχεια)
Αφού δείχθηκε η σχέση (3) (Σ.Μ.327) στη συνέχεια μας ενδιαφέρει πότε στη
σχέση αυτή ισχύει η ισότητα.
Στην απόδειξη αυτή (Σ.Μ.327) χρησιμοποιήθηκαν οι δύο ανισότητες:
A) Από την (1) προκύπτει:
a ≥ d, c ≤ b
κι από την ανισότητα του Chebychev θα είναι:
1 1 1
( ac + bd ) ≤ ( a + d ) ( c + b )
2 2 2
δηλαδή:
2 ( ac + bd ) ≤ ( a + d )( b + c ) ( 4 )
B) Ακόμα από την ταυτοανισότητα:
(x + y)
2
≥ xy , x , y ∈ R
4
για
x = a + d και y = b+c
θα είναι:
(( a + d ) + (b + c ))
2
≥ ( a + d )( b + c ) ( 5 )
4

Η ανισότητα του Chebychev όπως αυτή εφαρμόστηκε ανωτέρω είναι η εξής:

1. Αν a ≥ b και x ≤ y τότε:
ax + by a + b x + y
≤ ⋅ (I )
2 2 2
και η ισότητα ισχύει αν:
a = b ή x = y.
Η δεύτερη ανισότητα που χρησιμοποιήθηκε είναι:
2. Αν x , y ∈ R τότε ισχύει:
(x + y)
2
≥ xy ( II )
4
και η ισότητα ισχύει όταν:
x=y.
Επειδή θέλουμε να ισχύει η (3) ως ισότητα, δηλαδή:
a+c 7+2 6
= ( 6)
b+d 5
θα πρέπει και στις δύο χρησιμοποιηθείσες ταυτοανισώσεις (Α) και (Β) να ισχύει η
ισότητα.
Έτσι σύμφωνα με τις ( I ) και ( II ) διακρίνουμε δύο περιπτώσεις από την (A)
c = b (7 ) ή a = d ( 8)
και μία περίπτωση από την (B)
x=y
δηλαδή:
a + d = b + c (9)
Επομένως έχουμε τις δύο περιπτώσεις:
b = c ( 7 ) και a + d = b + c ( 9 )
Αν στη σχέση (6) θέσουμε:
a+c
=m (10 )
b+d
τότε θα είναι:
7+2 6
=m>0 (11)
5
Επεξεργασία των (7), (9) και (10):
Η σχέση (9) σύμφωνα με την (7) γίνεται:
(7 )
( 9 ) ⇒ a + d = 2b ⇔ a = 2b − d ( 12 )
Επίσης η σχέση (10) σύμφωνα με την (11) δίνει:

a+c ( 7 ) ,( 12 ) 2b − d + b
( 10 ) : =m ⇒ =m⇔
b+d b+d
⇔ 3b − d = m ( b + d ) ⇔ b ( 3 − m ) = ( 1 + m ) d ⇔
1+ m
⇔b= d ( 13 )
3−m
Ακόμα η (13) σύμφωνα με την (11) γίνεται:
7+2 6
1+
1+ m 5+7 +2 6
( 13 ) : b = d= 5 d= d=
3−m 7+2 6 15 − 7 − 2 6
3−
5
=
12 + 2 6
d=
6+ 6
d=
6+ 6 4+ 6
d=
( )( )
8−2 6 4− 6 42 − 6
30 + 10 6
=
10
d = 3+ 6 d ( )
άρα:
(
b = c = 3 + 6 d ( 14 ) )
Από την (14) και την (12) προκύπτει:
( )
a = 2b − d = 2 3 + 6 d − d = 5 + 2 6 d ( )
δηλαδή:
(
a = 5 + 2 6 d ( 15 ) )
Στην περίπτωση αυτή οι σχέσεις (9) και (10) παραμένουν όπως είναι, όμως
αντί της (7) θεωρούμε την (8), δηλαδή την a = d . Τότε όμως λόγω της (1) προκύπτει
b = c δηλαδή η σχέση (7). Έτσι η περίπτωση αυτή ανάγεται στην πρώτη.
Άρα η ισότητα στη ζητούμενη σχέση (3) ισχύει όταν ισχύουν οι (14) και (15).

472. Αν Μ είναι το σημείο τομής των διαγωνίων ενός
τετραπλεύρου τότε να δείξετε:
(
ΑΓ ⋅ ΒΔ ( ΑΜ − ΜΓ ) = ΑΒ − ΒΓ 2 ΜΔ + ( ΑΔ 2 − ΔΓ 2 ) ΜΒ
2
)
(Παράρτημα του Δελτίου της Ε.Μ.Ε. 1955-56. Σελ. 129)


No:329
Συνοψίζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο ξενοδόχος του παράξενου

ξενοδοχείου του Hilbert τακτοποίησε τους άπειρους επιβάτες του κάθε λεωφορείου
από την απειρία των λεωφορείων που έφθασε αργά το βράδυ στην πόλη εκείνη,
μπορούμε μέσα από το ακόλουθο σχήμα να προχωρήσουμε και σε μια ακόμα σκέψη.
Όπως αναφέρθηκε(Σ.Μ. 327, 328) ο υπάλληλος αφού εκκένωσε τα δωμάτια

που είχαν άρτιο αριθμό τακτοποιώντας στα υπόλοιπα όλους τους «παλαιούς» πελάτες
του, έδωσε την εντολή που στη μαθηματική γλώσσα έχει τη μορφή συνάρτησης με
τύπο:
f ( m , n ) = 2 m +1 ( 2n + 1) , m , n ∈ N * ( 1)
Έτσι σύμφωνα με τον τύπο (1) ο επισκέπτης που βρίσκεται στο λεωφορείο με
αριθμό m και κατέχει σ’ αυτό τη θέση n θα οδηγηθεί στο κενό δωμάτιο του
ξενοδοχείου που φέρει τον αριθμό
k = 2 m+1 (2n + 1) ( 2 ) .
Για να εκτελεστεί η εντολή αυτή θα πρέπει νε ελεγχθεί αν ικανοποιούνται οι
ακόλουθες δύο προϋποθέσεις:
1η) Ο αριθμός k πρέπει να είναι άρτιος, αφού τα δωμάτια που άδειασαν

έχουν άρτιο αριθμό.

2η) Δεν πρέπει να υπάρξει περίπτωση ώστε δύο επιβάτες των λεωφορείων
αυτών να οδηγηθούν στο ίδιο δωμάτιο.
Εκτός των δύο αυτών προϋποθέσεων εκείνο που έχει τέλος ενδιαφέρον είναι
να εξεταστεί αν μετά την τακτοποίηση αυτή στο ξενοδοχείο θα υπάρξουν ακόμα
άδεια δωμάτια.

dx
I =∫ (1)
Λύση:
Θεωρούμε το μετασχηματισμό:
x
u = εφ ( 2)
2
τότε:
⎛ x ⎞′ 1 ⎛ x ⎞′ ⎛ 1 + εφ 2 x ⎞ 1 dx
du = ⎜ εφ ⎟ dx = ⎜ ⎟ dx = ⎜ ⎟
⎝ 2⎠ συν 2 x ⎝2⎠ ⎝ 2 ⎠2
2
δηλαδή:
du = ( 1 + u ) dx ⇒ dx =
1 2du
2
( 3)
2 1 + u2
x
2εφ
2u
ημ x = 2 ⇒ ημ x = ( 4)
1 + εφ 2
x 1 + u2
2
x
1 − εφ 2
1 − u 2
συν x = 2 ⇒ συν x = ( 5)
1 + εφ 2 x 1 + u 2
2
άρα το ζητούμενο ολοκλήρωμα γίνεται:
dx
I =∫ =

2du 2
1 + u 2 1+ u2
=∫ =∫ du =
2u 1− u 2
1+ u + 2u + 1 − u
2 2
1+ +
1+ u2 1+ u2 1+ u 2
1 1
=∫ du = ∫ d (1 + u ) = ln 1 + u + c
1+ u 1+ u
Άρα:
I = ln 1 + u + c ( 6)
Τελικά η (6) λόγω του μετασχηματισμού (2) γίνεται:
x
I = ln 1 + εφ + c, c ∈ R (σταθερά )
2
452. Δίνονται οι θετικοί αριθμοί a, b, c με:
abc = 1 (1)
2
⎛ 1 ⎞⎛ 1 ⎞⎛ 1 1 ⎞ c2
⎜ 1 + ⎟ ⎜ 1 + ⎟ ⎜ + ⎟ ≥ 32 ( 2)
⎝ a ⎠⎝ b ⎠⎝ a b ⎠ 1+ c
(Archimede : Nr 9-12é2005)
Λύση:
Η ζητούμενη σχέση (1) γίνεται:
(1 + a )(1 + b )( a + b )
2
c2
(1) ⇔ ≥ 32 ( 3)
( ab ) 1+ c
3
κι επειδή:
1+ c > 0
η (2) γίνεται:
(1 + a )(1 + b )( a + b ) (1 + c )
2
(1) ⇔ ≥ 32 (4)
( ab )
3
⋅c 2
Όμως από τη δοθείσα σχέση (1) προκύπτει:

1 1
c= ⇒ c2 = ( 5)
( ab )
2
ab
Έτσι η σχέση (4) σύμφωνα με την (5) γίνεται:
(1 + a )(1 + b )( a + b ) (1 + c )
2
(1) ⇔ ≥ 32 (6)
ab
Αρκεί τώρα να δειχθεί η (6).
Είναι:
1 + a ≥ 2 a > 0, 1 + b ≥ 2 b > 0 ⎫⎪
⎬
a + b ≥ 2 ab > 0, 1 + c ≥ 2 c > 0 ⎪⎭
άρα:
1+ a ≥ 2 a, 1+ b ≥ 2 b ⎫
⎪
⎬ (7 )
( )
2
(a + b) 2
≥ 2 ab , 1 + c ≥ 2 c ⎪
⎭
Πολλαπλασιάζοντας κατά μέλη τις ανισότητες (7) επειδή όλες έχουν μέλη
θετικούς αριθμούς προκύπτει:
( )
2
(1 + a )(1 + b )( a + b ) (1 + c ) ≥ 2
2
a ⋅ 2 b ⋅ 2 ab ⋅2 c ⇒
(1)
(1 + a )(1 + b )( a + b ) (1 + c ) = 32ab (8 )
2
abc = 32ab
Από την (8) προκύπτει η (6) η οποία ισοδυναμεί με τη ζητούμενη (2).
473. Να δειχθεί ότι σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ οι ευθείες που

συνδέουν τις κορυφές του με τα σημεία επαφής των
πλευρών με τον εγγεγραμμένο κύκλο διέρχονται από το ίδιο
σημείο(Σημείο Gergonne)
Το ίδιο να δειχθεί και για τις ευθείες εκείνες του
τριγώνου αυτού που συνδέουν τις κορυφές με τα σημεία
επαφής των πλευρών με τους περεγγεγραμμένους κύκλους.



No:330
Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα (Σ.Μ. 328, 329), ο ξενοδόχος του παράξενου

ξενοδοχείου του Hilbert με την εντολή:
n → 2n − 1
τακτοποίησε όλους τους πελάτες του στα δωμάτια με περιττό αριθμό και έτσι άδειασε
όλα τα δωμάτια που είχαν άρτιο αριθμό, ώστε να δεχθεί τους νέους επισκέπτες που
έφθασαν αργά το βράδυ και οι οποίοι επέβαιναν σε μια απειρία λεωφορείων που το
καθένα τους ήταν γεμάτο με άπειρους επιβάτες.
Η έξυπνος αυτός ξενοδόχος έδωσε στη συνέχεια την εντολή που υλοποιήθηκε
με το ακόλουθο σχήμα:
1ο) Ο επιβάτης που επέβαινε στο m-στό λεωφορείο και μάλιστα με αριθμό
θέσης ίσο με n οδηγήθηκε στο δωμάτιο που έφερε τον αριθμό:
k = 2 m +1 (2n + 1)
Τέτοιο δωμάτιο είναι υπαρκτό γιατί ο αριθμός k είναι προφανώς άρτιος!
2ο) Μήπως όμως με την εντολή αυτή υπάρξει περίπτωση ώστε δύο νέοι
επισκέπτες, για παράδειγμα αυτοί με στοιχεία ( m, n ) και ( s , t ) (έστω m > s , ή m = s
και n ≠ t ) οδηγηθούν στο ίδιο δωμάτιο;

Έστω ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Τότε αν m > s θα προκύψει:

2 m + 1 ( 2n + 1) = 2 s +1 ( 2t + 1) ( 1)
Όμως:
2 m + 1 ( 2t + 1 ) ( 2t + 1 )
( 1) ⇔ s + 1 = ⇔ 2m−s = (2)
2 ( 2 n + 1) ( 2n + 1)
Η τελευταία σχέση (2) δηλώνει ότι ένας άρτιος είναι ίσος με το πηλίκο δύο
περιττών αριθμών. Αυτό όμως είναι άτοπο διότι τότε:
περιττ ός
άρτιος = ⇔ ( άρτιος )( περιττ ός ) = περιττ ός ⇔ ά ρτιος = περιττ ός
περιττ ός
Όμοια οδηγούμαστε σε άτοπο αν m = s και n ≠ t .
453. Να κατασκευαστεί κύκλος ώστε να εφάπτεται στις δύο

κάθετες πλευρές ορθογωνίου τριγώνου ΑΒΓ καθώς και στον
περιγεγραμμένο κύκλο εσωτερικά του.
Λύση:
Θεωρούμε ότι οι πλευρές του ορθογωνίου τριγώνου(Σχ.1) είναι:
ΑΒ = γ , ΒΓ = α , ΓΑ = β
Έστω ακόμα ότι το κέντρο του ζητούμενου κύκλου είναι το σημείο Μ. Τότε
το σημείο αυτό θα βρίσκεται πάνω στην προέκταση της διχοτόμου ΑΚ της ορθής
γωνίας Α και μάλιστα θα ισχύει:
π
ΟΖ − ΟΜ = ΜΖ = ΜΔ = ΑΜ ⋅ συν
4

δηλαδή:
α 2
− ΟΜ = ΑΜ ⋅
2 2
κι ακόμα:
α − 2 ⋅ ΟΜ = 2 ⋅ ΑΜ (1)
Από την (1) τέλος προκύπτει:
α 2
( ΟΜ ) = − ⋅ ( ΑΜ ) ( 2 )
2 2
Είναι γνωστό επίσης ότι η διχοτόμος της γωνίας Α ενός τυχαίου τριγώνου
ΑΒΓ δίνεται από τον τύπο:
α 2 βγ
( ΑΚ ) = βγ − ( 3)
2
( β + γ )2
Στην περίπτωσή μας επειδή το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ορθογώνιο στο Α, από το
πυθαγόρειο θεώρημα θα είναι:
α2 = β2 +γ 2 (4)
Έτσι ο τύπος (3) μετά την αντικατάσταση του α 2 από τον τύπο (4) οδηγείται
στη μορφή:
βγ 2
( ΑΚ ) = ( 5)
β +γ
Επειδή η ΑΚ είναι διχοτόμος του τριγώνου ΑΒΓ, από το θεώρημα της
εσωτερικής διχοτόμου, θα είναι:
αγ αβ
ΒΚ = , ΚΓ = (6)
β +γ β +γ
Αν ακόμα η προέκταση της διχοτόμου ΑΚ τέμνει τον περιγεγραμμένο κύκλο
στο σημείο Α΄, όπως φαίνεται και στο σχήμα 1, τότε από το θεώρημα των
τεμνομένων χορδών και από τους τύπους (6), θα είναι:
α 2 βγ
( ΑΚ )( ΚΑ΄ ) = ( ΒΚ )( ΚΓ ) =
(β + γ )
2
δηλαδή:
α 2 βγ
( ΑΚ )( ΚΑ΄ ) = (7 )
( β + γ )2
Η σχέση (7) λόγω της (5) γίνεται:
α2 2
( ΚΑ΄ ) = (8)
2(β + γ )
Προσθέτοντας τις (5) και (8) κατά μέλη υπολογίζουμε το μήκος της χορδής
ΑΑ΄.

Δηλαδή:
(β + γ ) 2
ΑΑ ' = (9 )
2
Όμως για το κέντρο του ζητούμενου κύκλου Μ, εφαρμόζοντας το θεώρημα
της δύναμης σημείου ως προς τον περιγεγραμμένο κύκλου, θα ισχύει:
α
2
( ΜΑ )( ΜΑ ' ) = ⎛⎜ ⎞⎟ − ( ΟΜ )2 (10 )
⎝2⎠
Η σχέση (10) σύμφωνα με τη (2) και την (9) γίνεται διαδοχικά:
α⎞
2
( 9 ) ,( 2 )
⎛
( ΜΑ )( ΑΑ '− ΜΑ ) = ⎜ ⎟ − ( ΟΜ ) ⇔
2
⎝2⎠
⎛ (β +γ ) 2
2
⎞ ⎛ α ⎞2 ⎛ α 2 ⎞
( ΜΑ ) ⎜ − ΜΑ ⎟ = ⎜ ⎟ − ⎜ − ⋅ ( ΑΜ ) ⎟ (11)
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 2 ⎠
Η τελευταία σχέση (11) είναι μια σχέση με μοναδικό άγνωστο την ποσότητα
(ΜΑ) και αν λυθεί ως προς αυτήν δίνει ως μοναδική λύση την ακόλουθη:
( ΜΑ ) = ( β + γ − α ) 2 (12 )
Από την (12) και από το τετράγωνο (ΑΔΜΕ) εύκολα υπολογίζεται η ακτίνα
του ζητούμενου κύκλου:
2
r = ( ΜΔ ) = ( ΜΑ )
2
δηλαδή:
r = (β + γ −α )
474. Ο καθηγητής γράφει στον πίνακα τα παρακάτω 16

ψηφία:
2, 2, 3, 3, 4, 4, 5, 5, 6, 6, 7, 7, 8, 8, 9, 9
και λέει στους μαθητές να φτιάξουν με αυτά τα ψηφία, αλλά
με τυχαία σειρά, έναν 16-ψήφιο αριθμό. Η ερώτηση που
ακολουθεί είναι η εξής:
«Αν ανάμεσα σε δύο ψηφία του αριθμού αυτού βάλουμε το
σύμβολο «διά»(:) της διαίρεσης, μπορεί η διαίρεση των δύο
αριθμών που θα προκύψουν να δώσει πηλίκο 2;»
(Από τη Γερμανική Ολυμπιάδα του 2011. Μπάμπης Στεργίου. Mathematica.gr)


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 3 Οκτωβρίου 2012 1/4

No:331

Πριν κλείσουμε την αναφορά μας για το παράξενο ξενοδοχείο του Hilbert ας
δούμε ακόμα μερικές ιδέες πάνω στις οποίες δομείται η όλη του ιστορία.
Είναι αλήθεια ότι η έννοια του απείρου, όπως συχνά αναφέρθηκε, από τον
Όμηρο μέχρι και σήμερα αποτελεί από τις πλέον δύσκολες και ακατανόητες έννοιες
της ανθρώπινης λογικής. Η διαδρομή ανάμεσα από το «εν δυνάμει άπειρο»(infini
potentielle) μέχρι το «εν ενεργεία άπειρο» (infini actuel) είναι αρκετά μεγάλη και
επίπονη. Από την εποχή που το ανθρώπινο μυαλό άρχισε σκέφτεται ένα μέγεθος να
μεγαλώνει συνεχώς και απεριόριστα και να οριοθετεί έτσι το λεγόμενο «δυνητικό
άπειρο» μέχρι την ώρα που μπόρεσε και «κατανόησε» -αν μπορεί να λεχθεί κάτι
τέτοιο- το «πραγματικό άπειρο» η απόσταση είναι τεράστια.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σ’ όλες τις εποχές η έννοια αυτή αποτελούσε μια
πρόκληση για την ανθρώπινη σκέψη. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Alphonse
Allais, ενός γάλλου χιουμορίστα δημοσιογράφου του 19ου αιώνα που έλεγε:
«Το άπειρο είναι μακρύ, πολύ μακρύ, κυρίως όμως προς το τέλος!» [1]
Πράγματι μέσα στη φράση αυτή παρατηρεί κανείς αυτό ακριβώς που έλεγε κι
ο Αριστοτέλης. Ο άνθρωπος βλέπει το άπειρο από την εσωτερική του μεριά, βιώνει
την απεραντοσύνη των πραγμάτων και το αισθητοποιεί ως ένα δρόμο που οδηγεί
μακριά πολύ μακριά κι αυτή η μακρότητα κυριαρχεί παντού …κυρίως όμως προς το
τέλος του δρόμου αυτού. Πόσο παράδοξος όμως είναι ένας τέτοιος δρόμος; Ένας
τέτοιος δρόμος που είναι μακρύς, κυρίως όμως μακρύς προς το τέλος του είναι
δυνατόν να έχει τέλος; Η μακρότητα αυτή τον κάνει να μην τελειώνει ποτέ! Τον κάνει
να είναι άπειρος, χωρίς τέλος. Να λοιπόν η Αριστοτελική ιδέα του «εν δυνάμει
απείρου». Να η έννοια του «δυνητικού απείρου» του Ευκλείδη όταν μελετούσε την
απειρία των πρώτων αριθμών!
Από την μεριά των φιλοσόφων και ειδικότερα των μαθηματικών ο δρόμος της
μελέτης της έννοιας του απείρου ήταν μακρύς και δύσκολος. Γεμάτος παράδοξα και
αντινομίες.
Χαρακτηριστική είναι η προσπάθεια που καταβάλλει ο Αριστοτέλης στο έργο
του με τίτλο «Μηχανικά» όπου προβληματίζεται όταν παρατηρεί δύο ομόκεντρους
Σχήμα 1

τροχούς οι οποίοι όταν κυλίονται διανύουν το ίδιο μήκος ΑΒ=Α΄Β΄. (Σχήμα 1)

Ειδικότερα στο έργο αυτό ο φιλόσοφος ξεκινά τη μελέτη της περίπτωσης
αυτής ως εξής:
«Ἀπορεῖται διά τί ποτε ὁ μείζων κύκλος τῷ ἐλλάττονι κύκλῳ
ἴσην ἐξελίττεται γραμμή, ὅταν περί τό αὐτό κέντρον τεθῶσιν;»
(Αριστοτέλης, Μηχανικά:855α.28-30)
[1] Jean-Paul Delahaye: L’ infini est-il paradoxal en mathematiques?Pour la
Science - No 278 Decembre 2000.

2π
I= ∫ συν x συν
⋅ 2
( 2 x ) ⋅ συν 3
( 3 x ) ⋅ ... ⋅ συν 2002
( 2002 x ) dx (1)
0
(Dorin Andrica, Cluj – Napoca. Gazeta matematica. 4/2003)
Λύση:
Θεωρούμε τα ολοκληρώματα:
π
I1 = ∫ συν x ⋅συν 2 ( 2 x ) ⋅ συν 3 ( 3 x ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002 x ) dx (2)
0
2π
I2 = ∫ συν x ⋅συν ( 2 x ) ⋅ συν (3x ) ⋅ ... ⋅ συν ( 2002 x ) dx ( 3)
2 3 2002
π
Άρα το ζητούμενο ολοκλήρωμα είναι:
I = I1 + I 2 (4)
Μελετώντας το δεύτερο ολοκλήρωμα ( I2 ) προβαίνουμε στην αλλαγή της
μεταβλητής σύμφωνα με τον τύπο:
x = t −π ( 5)
Τότε τα όρια του ολοκληρώματος γίνονται:
x=π ⇒t =0
x = 2π ⇒ t = π
κι ακόμα:
dt = dx
Άρα το δεύτερο ολοκλήρωμα γίνεται:
2π
I2 = ∫ συν x ⋅συν ( 2 x ) ⋅ συν ( 3x ) ⋅ ... ⋅ συν ( 2002 x ) dx =
2 3 2002
π
π
= ∫ συν ( t − π ) ⋅συν 2 ( 2t − 2π ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002t − 2002π ) dt.
0
Στη συνέχεια το ολοκλήρωμα αυτό γίνεται:

π
I 2 = ∫ συν (π − t ) ⋅συν 2 ( 2π − 2t ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002π − 2002t ) dt =
0
π
= ∫ ( −1) συν t ( +1) συν 2 ( 2t ) ⋅ ( −1) συν 3 ( 3t ) ... ⋅ ( +1) συν 2002 ( 2002t )dt =
0
      
1ος 2ος 3ος 2002ος ό ρος
π −1
  −1
  −1
= ∫ ( −1) ⋅ ( +1) ⋅ ( −1) ⋅ ( +1) ⋅ ... ⋅ ( +1) συν t ⋅ συν 2 ( 2t ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002t )dt
0
 
2002 παρ άγοντες
1001 παρ άγοντες
π  
= ∫ ( −1) ⋅ ( −1) ⋅ ... ⋅ ( −1) συν t ⋅ συν 2 ( 2t ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002t )dt
0
π
= − ∫ συν t ⋅ συν 2 ( 2t ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002t )dt
0
Δηλαδή:
π
I 2 = − ∫ συν t ⋅ συν 2 ( 2t ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002t )dt
0
Αυτό γράφεται ακόμα:
π
I 2 = − ∫ συν x ⋅ συν 2 ( 2 x ) ⋅ ... ⋅ συν 2002 ( 2002 x ) ⋅ dx = − I1 (6)
0
Άρα από την (4) και την (6) προκύπτει:
I = I 1 + I 2 = I1 − I1 = 0 ⇒ I = 0
455. Τρίγωνο ΑΒΓ έχει μήκη πλευρών α , β , γ . Δείξτε ότι:

3 1 1 1 1
≤ + + ≤ ,
2R α + β β + γ γ + α 2 ρ
όπου R, ρ είναι αντίστοιχα η ακτίνα του περιγεγραμμένου
και εγγεγραμμένου κύκλου στο τρίγωνο αυτό.
Λύση:
Έστω:
hα , hβ , hγ
τα αντίστοιχα ύψη του τριγώνου αυτού.
Τότε:
α ha = 2Ε , β hβ = 2Ε , γ hγ = 2Ε και 2Ε = (α + β + γ ) ρ
Άρα:

1 α 1 β 1 γ 1 1 1 α + β +γ 1
= , = , = ⇒ + + = = ( 1)
ha 2Ε hβ 2Ε hγ 2Ε ha hβ hγ 2Ε ρ
β +γ γ +α α +β
hα < β , hα < γ άρα hα < . ' Ομοια : hβ < , hγ <
2 2 2
κι ακόμα:
1 2 1 2 1 2
> , > , >
hα β + γ hβ γ + α hγ α + β
Με πρόσθεση κατά μέλη των τελευταίων τριών ανισοτήτων προκύπτει:
1 1 1 ⎛ 1 1 1 ⎞ (1) 1 1 1 1
+ + > 2⎜ + + ⎟ ⇒ + + <
hα hβ h γ ⎝ β + γ γ + α α + β ⎠ α + β β + γ γ + α 2ρ
Δείχθηκε δηλαδή η δεξιά από τις ζητούμενες ανισότητες.
Από την ανισότητα του Jensen και από το νόμο των ημιτόνων έχουμε:
1 1 1 1 ⎛ 1 1 1 ⎞
+ + = + + ≥
α + β β + γ γ + α 2R ⎜⎝ ημΑ + ημΒ ημΒ + ημΓ ημΓ + ημΑ ⎟⎠
⎛ ⎞
1 ⎜ 1 1 1 ⎟
≥ ⎜ + + ⎟=
2 R ⎜ 2ημ Α + Β 2ημ Β + Γ 2ημ Γ + Α ⎟
⎝ 2 2 2 ⎠
⎛ ⎞ f ( x )=1/ συν ( x / 2)
1 ⎜ 1 1 1 ⎟ κυρτ ή στο (0 ,π ) 1 1
= ⎜ + + ⎟ ≥ ⋅ 3⋅
4 R ⎜ συν Α συν Β συν Γ ⎟ 4R συν
Α 2+Β 2+Γ 2
⎝ 2 2 2⎠ 3
Άρα:
1 1 1 3 1 3
+ + ≥ ⋅ =
α + β β + γ γ + α 4 R συν π 2 R
6
δηλαδή η πρώτη από τις ζητούμενες ανισότητες.
Η ισότητα αυτής ισχύει στην περίπτωση του ισοπλεύρου τριγώνου.

475. Ένας φυσικός αριθμός n όταν διαιρεθεί με το 3 και το
37 δίνει υπόλοιπα αντίστοιχα το 1 και το 33. Να βρεθεί το
υπόλοιπο της διαίρεσης του αριθμού αυτού με τον 111.
(Διαιρετότητα και πρώτοι αριθμοί. Χρ. Λάμπρου –Δημ.Κωσταρά)


No:332
Κλείνοντας την αναφορά μας στο «παράξενο» αυτό ξενοδοχείο του Hilbert,
μπορούμε να πούμε ότι μέσα από τις «έξυπνες» επινοήσεις του ξενοδόχου του,
γνωρίσαμε κάποιες από τις ιδιότητες του αριστοτελικού όρου «εν ενεργεία άπειρο»
που δηλώνεται και με άλλους διάφορους όρους όπως: «πραγματικό άπειρο», «θέσει
άπειρο» ή ακόμα και «ενεστωτικό άπειρο» (infinie actuel).
Σ’ όλα τις προκλήσεις που δέχτηκε ο ξενοδόχος αυτός έδωσε λύση έχοντας ως
δεδομένο την ύπαρξη του «εν ενεργεία απείρου». Ας το δούμε αυτό και από τη
σκοπιά που σήμερα η έννοια αυτή διδάσκεται στους μαθητές των δύο τελευταίων
τάξεων του Λυκείου.
Η έννοια του απείρου ως «δυνητική» οντότητα μπορεί να ισχυριστεί κανείς
ότι γίνεται αντιληπτή από την ώρα που ο μαθητής, ακόμα και του δημοτικού
σχολείου, αρχίζει να μαθαίνει τις βασικές αριθμητικές πράξεις, όπως την πρόσθεση
και τον πολλαπλασιασμό ακεραίων. Αυτές οι πράξεις μπορούν να οδηγήσουν σε
μεγάλους αριθμούς κι έτσι ο μαθητής αρχίζει να διακρίνει σιγά –σιγά και με έναν
διαισθητικό τρόπο την έννοια του απείρου. Για παράδειγμα:
2 x10 = 20, 2 x100 = 200,...,2 x10000 = 20 000,... → ...10 000 000 →
Όμως κι όταν στη συνέχεια μαθαίνει τη ατελή λεγόμενη διαίρεση ακεραίων
αριθμών, μπορεί να διακρίνει ακόμα και την απειρία των δεκαδικών ψηφίων τα οποία
εμφανίζονται στο πηλίκο. Για παράδειγμα:
13 : 7 = 1.857142 857142..... →
Την έννοια του «δυνητικού απείρου» την διαισθάνεται ο μαθητής και μέσα
από πλειάδα άλλων παραδειγμάτων όχι μόνον της αριθμητικής αλλά και της
γεωμετρίας.
Ο μαθητής του Λυκείου όταν διδάσκεται το κεφάλαιο των
προόδων(αριθμητική, γεωμετρική, αρμονική) έρχεται αντιμέτωπος με τη μορφή αυτή
του απείρου. Ειδικότερα όταν διδάσκεται την λεγόμενη «απολύτως φθίνουσα
γεωμετρική πρόοδο». Για παράδειγμα μια τέτοια πρόοδος είναι η ακόλουθη:
1 1 1 1 1
1, , , , , ..., , ... (n ∈ N )
2 4 8 16 2n
Όπως στις αριθμητικές πράξεις έτσι κι εδώ ο μαθητής έρχεται αντιμέτωπος με
τη «δυνητικότητα» του απείρου. Διαισθάνεται τη «μακρότητα» και το «ατέρμονο»
της συνεχούς διαδικασίας. Αντιλαμβάνεται τη διαδικασία να προχωρά όλο και πιο
πέρα, πέρα από τους καθημερινούς του ορίζοντες και από τις αντιληπτικές του

ικανότητες.
Ακόμα πιο πολύ προβληματίζεται με την έννοια αυτή, όταν ο καθηγητής του
ύστερα από κάποιες διαδικασίες καταλήγει στο συμπέρασμα:
άπειρο πλ ήθος ό ρων
 
1 1 1 1 1
1 + + + + + ... + n + ... = 1
2 4 8 16 2
Από το σημείο αυτό και πέρα ξεπροβάλλει το λεγόμενο «εν ενεργεία άπειρο»!
Άπειρο πλήθος αριθμών προστέθηκαν και μας έδωσαν ως αποτέλεσμα τη μονάδα!
456. Οξυγώνιο τρίγωνο ΑΒΓ με μήκη πλευρών α , β , γ είναι

εγγεγραμμένο σε κύκλο (O , R ) . Αν Η το ορθόκεντρό του και
οι ευθείες ΑΗ , ΒΗ , ΓΗ τέμνουν τον κύκλο (O , R ) στα σημεία
Α1 , Β1 , Γ1 αντίστοιχα, να δείξετε ότι:
α 2 β 2γ 2
1ο ) 3 ≥ 6 ρ ( 1)
( 1 )( 1 )( 1 )
ΗΑ ΗΒ ΗΓ
όπου ρ η ακτίνα του εγγεγραμμένου κύκλου στο τρίγωνο
ΑΒΓ .
Ε( ΑΒ1ΓΑ1ΒΓ1 ) 1
2ο ) ≤ R (2)
α + β +γ 2
Λύση:
1ο)Είναι γνωστό ότι τα σημεία Α1 , Β1 , Γ1 είναι τα συμμετρικά του
ορθοκέντρου Η ως προς τις πλευρές ΒΓ , ΓΑ , ΑΒ αντίστοιχα. (Σχ.1)

Επίσης ισχύει ότι:

( ΗΒΓ ) + ( ΗΓΑ ) + ( ΗΑΒ ) = ( ΑΒΓ )
άρα:
1 1 1 αβγ
α ( ΗΚ ) + β ( ΗΛ ) + γ ( ΗΡ ) = ⇔
2 2 2 4R
αβγ
α ( 2 ⋅ ΗΚ ) + β ( 2 ⋅ ΗΛ ) + γ ( 2 ⋅ ΗΡ ) = ⇔
R
αβγ
α ( ΗΑ1 ) + β ( 2 ⋅ ΗΒ1 ) + γ ( 2 ⋅ ΗΓ1 ) = (3)
R
Στη συνέχεια από τη γνωστή ανισότητα του μέσου αριθμητικού – μέσου
γεωμετρικού έχουμε:
α ( ΗΑ1 ) + β ( 2 ⋅ ΗΒ1 ) + γ ( 2 ⋅ ΗΓ 1 ) ≥ 3 3 αβγ ( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ 1 )

και σύμφωνα με την (3) θα είναι:
αβγ
3 3 αβγ ( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ1 ) ≤ (4)
R
Επομένως:
(αβγ )
3
( 2 ) ⇔ 27αβγ ( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ1 ) ≤ 3

⇔
R
(αβγ ) 3
αβγ ( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ1 ) ≤ ⇔

( 3R )
3
(αβγ )2
( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ1 ) ≤ ( 5)
( 3R )
3
και επειδή: R ≥ 2 ρ (ανισότητα του Euler ), η (5) γίνεται:

α 2 β 2γ 2 α 2 β 2γ 2 α 2 β 2γ 2
( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ1 ) ≤ 3 3 ≤ 3 = 3 3
3 ⋅R 3 ⋅ ( 2ρ ) 6 ⋅ρ
3
δηλαδή:
α 2 β 2γ 2
( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ1 ) ≤ 3 3
6 ⋅ρ
από την οποία προκύπτει τελικά:
α 2 β 2γ 2
3 ≥ 6ρ
( ΗΑ1 )( ΗΒ1 )( ΗΓ1 )
δηλαδή η ζητούμενη (1)
2ο) Είναι:

αβγ
Ε( ΑΒ1ΓΑ1ΒΓ1 ) = 2Ε( ΑΒΓ ) =
2R
άρα:
Ε( ΑΒ1ΓΑ1ΒΓ1 ) αβγ
= (6)
α + β +γ 2R (α + β + γ )
αλλά:
αβγ
R= (7 )
4Ε( ΑΒΓ )
και
2Ε( ΑΒΓ )
ρ= (8)
α + β +γ
Διαιρώντας τις σχέσεις (7) και (8) κατά μέλη προκύπτει:
αβγ
= 2 Rρ ( 9 )
α + β +γ
Ακόμα η (6) σύμφωνα με την (9) δίνει:
Ε( ΑΒ1ΓΑ1ΒΓ1 ) 2 Rρ
= = ρ ( 10 )
α + β +γ 2R
όμως από την ανισότητα του Euler είναι:
R
ρ≤
2
άρα από την (10) προκύπτει τελικά:
Ε( ΑΒ1ΓΑ1ΒΓ1 ) R
≤
α + β +γ 2

3
I= ∫ (x − 3x 2 + 2 ) dx
3
−1
(www.mathvn.com)



No:333

Είναι αλήθεια ότι με το παράδειγμα του σχολικού βιβλίου που αναφέρεται στο
λεγόμενο «άθροισμα των απείρων όρων» μιας απολύτως φθίνουσας γεωμετρικής
προόδου μπορεί κανείς να προχωρήσει στη διάκριση μεταξύ του «δυνητικού
απείρου» και του «εν ενεργεία απείρου».
Όταν ο καθηγητής γράφει στον πίνακα τον τύπο:
άπειρο πλ ήθος ό ρων
 
1 1 1 1 1
1 + + + + + ... + n + ... = 1 ( 1)
2 4 8 16 2
τότε εύλογα μπορεί να δεχθεί από έξυπνους μαθητές το ερώτημα:
-Τί θα πει άθροισμα απείρων όρων;
-Πώς μπορούμε να έχουμε μπροστά μας ένα τέτοιο σύνολο;
Η απάντηση σ’ αυτές τις ερωτήσεις είναι δύσκολη γιατί απαιτείται η μετάβαση στο
λεγόμενο «εν ενεργεία άπειρο».
Αντίθετα όταν ο ίδιος ο καθηγητής γράφει στον πίνακα τις σχέσεις:
1
1+ = 1.5
2
1 1
1 + + = 1.75
2 4
1 1 1
1 + + + = 1.875
2 4 8
1 1 1 1
1+ + + + = 1.9375
2 4 8 16
..........................................
τότε τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Ο μαθητής καλείται σε κάθε ένα από τα αθροίσματα αυτά να εκτελέσει τις
πράξεις μεταξύ πεπερασμένου πλήθους αριθμών, πράγμα που είναι κατανοητό. Η
περίπτωση αυτή σχετίζεται με την θεώρηση του λεγόμενου «δυνητικού απείρου».

Το κεφάλαιο των γεωμετρικών προόδων διδάσκονταν για χρόνια στη δεύτερη

τάξη του Λυκείου και μάλιστα η ανωτέρω περίπτωση της «απολύτου φθίνουσας
γεωμετρικής προόδου» τις περισσότερες φορές παραλείπονταν με οδηγίες του
Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Άλλοτε πάλι το σχολικό πρόγραμμα απαιτούσε μόνο την
αναφορά του τύπου (1). Ο λόγοι που οδηγούσαν στην αντιμετώπιση αυτή είναι
πολλοί.
≤ ( a + b + c ) ⎛⎜ + + ⎞⎟ ( 1)
a b c 1 1 1
+ +
b c a ⎝a b c⎠
όπου a , b , c θετικοί πραγματικοί αριθμοί.
Λύση:
Εκτελώντας τον πολλαπλασιασμό στο δεύτερο μέλος της ζητούμενης σχέσης
(1) έχουμε:
a b c a a b b c c
+ + ≤ 3+ + + + + + (2)
b c a b c a c a b
Όμως εφαρμόζοντας τη γνωστή ταυτότητα:
a + b ≥ 2 ab , a , b ≥ 0
για τους θετικούς αριθμούς a , b , c προκύπτουν διαδοχικά οι ακόλουθες σχέσεις:
a a a⎫
1+ ≥ 2 > ⎪
b b b⎪
b b b ⎪ (+)
1+ ≥ 2 > ⎬⇒
c c c⎪
c c c⎪
1+ ≥ 2 > ⎪
a a a⎭
a b c a b c
3+ + + > + + ( 3)
b c a b c a
Όμως:


>0
⎛a b c⎞ ⎛a b c⎞ a b c
3+⎜ + + ⎟+⎜ + + ⎟ > 3+ + + (4)
⎝b c a⎠ ⎝c a b⎠ b c a
⎛a b c⎞ ⎛a b c⎞ a b c
3+⎜ + + ⎟+⎜ + + ⎟ > + +
⎝b c a⎠ ⎝c a b⎠ b c a
Η τελευταία σχέση είναι η (2) που είναι ισοδύναμη της ζητούμενης (1) και
συνεπώς η ζητούμενη δείχθηκε.
Σημείωση: Από τις σχέσεις (3) και (4) διαπιστώνεται ότι στην ζητούμενη (1)
δεν ισχύει ποτέ η ισότητα.
458. Δίνεται παραλληλόγραμμο ABCD με BAD  > 90o . Στο

μέσο M της πλευράς AB υψώνουμε κάθετη στην πλευρά
αυτή η οποία τέμνει τις διαγώνιες BD, AC στα σημεία
N , P αντίστοιχα. Αν η απόσταση των πλευρών AB, CD είναι
d , τότε να δειχθεί:
1 1 4
+ = ( 1)
MN MP d
Λύση:
Αν φέρουμε τις καθέτους CC o , DDo από τα σημεία C και D (Σχήμα 1)
αντίστοιχα προς την πλευρά ΑΒ τότε:

• Από τα όμοια τρίγωνα AMP και ACC o προκύπτει:
MP AM
=
CC o AC o
η οποία δίνει στη συνέχεια:
AM AM
MP = CC o ⋅ ⇒ MP = d ⋅ (2)
ACo AC o

• Όμοια από τα όμοια τρίγωνα BMN και BDDo προκύπτει:

MN BM
=
DDo BDo
που κι αυτή στη συνέχεια δίνει:
BM BM
MN = DDo ⋅ ⇒ MN = d ⋅ ( 3)
BDo BDo
Το πρώτο μέλος της ζητούμενης σχέσης (1) σύμφωνα με τις (2) και (3) και
επειδή AM = MB = AB 2 γίνεται:
1 1 1 1
+ = + =
MN MP d ⋅ BM AM
d⋅
BDo ACo
1 ⎛ ACo + BDo ⎞ 2 ⎛ ACo + BDo ⎞
= ⎜ ⎟= ⎜ ⎟
d ⎜⎝ AB
2 ⎠
⎟ d⎝ AB ⎠
Άρα:
2 ACo + BDo ⎞
= ⎛⎜
1 1
+ ⎟ ( 4)
MN MP d ⎝ AB ⎠
Όμως επειδή τα τρίγωνα ADDo και BCC o θα είναι ακόμα:
( ) (
ACo + BDo = AB − BC o + BA + ADo = 2 ⋅ AB ( 5 ) )
Έτσι η σχέση (4) λόγω της (5) γίνεται:
2 ACo + BDo ⎞ 2 ⎛ 2 ⋅ AB ⎞ 4
= ⎛⎜
1 1
+ ⎟= ⎜ ⎟=
MN MP d ⎝ AB ⎠ d ⎝ AB ⎠ d
δηλαδή:
1 1 4
+ =
MN MP d
που είναι η ζητούμενη (1)

477. Να δειχθεί ότι δεν υπάρχουν ακέραιοι αριθμοί a, b που
να ικανοποιούν την ισότητα:
3a 2 − b 2 = 1
(Ι. Μαντάς: Θεωρία Αριθμών. Σύγχρονη Μαθηματική Βιβλιοθήκη. Σελ.92)



No:334

Ένα ακόμα παράδειγμα στο οποίο μπορεί να παρατηρήσει κανείς τη
διαφοροποίηση του δυνητικού απείρου από το εν ενεργεία άπειρο είναι και η μελέτη
των ακολουθιών και των συναρτήσεων.
Αν κανείς προσέξει τη διαπραγμάτευση του θέματος αυτού στα βιβλία των
μαθηματικών της τελευταίας τάξης του Γενικού Λυκείου κατά τα τελευταία χρόνια
θα αντιληφθεί αρκετά καλά τη διαφοροποίηση των δύο αυτών εννοιών του απείρου.
Ειδικότερα στο σημερινό βιβλίο των Μαθηματικών1 το σύνολο των
πραγματικών αριθμών, δηλαδή όλων των αριθμών που μπορούν να παρασταθούν
πάνω σε έναν άξονα, ορίζεται στο εισαγωγικό κεφάλαιο της ανάλυσης με τον
ακόλουθο τρόπο:
Υπό μορφή διαστήματος το σύνολο R το συμβολίζουμε με ( −∞ , +∞ ) (1)
Κι ακόμα, στον πρόλογο του βιβλίου αυτού διαβάζει ο μαθητής και ο
διδάσκων καθηγητής:
-Το πρώτο κεφάλαιο σηματοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα. Είναι το πέρασμα από
τις πεπερασμένες πράξεις στις «άπειρες διαδικασίες». Τα σπέρματα της έννοιας
του ορίου υπάρχουν ασφαλώς με πολύ σαφή και συγκεκριμένο τρόπο στα γραπτά
του Αρχιμήδη. Η ανάπτυξη, όμως, αυτής της έννοιας έγινε στα χρόνια της
Αναγέννησης και έκτοτε κατέχει κεντρική θέση στον κόσμο των μαθηματικών
εννοιών.
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο αυτό συναντά κανείς δύο ακόμα αναφορές που
σχεδόν κλείνουν σχεδόν την αναφορά στην έννοια του απείρου.
Αυτές είναι οι εξής:
-Μη πεπερασμένο όριο στο xo ∈ R .
-Όρια συνάρτησης στο άπειρο.
Σε όλη την επεξεργασία της μελέτης της συμπεριφοράς των συναρτήσεων, το
άπειρο αντιμετωπίζεται ως μια δυνητική έννοια, ή καλύτερα ως μια δυνητική
επεξεργασία.
Ας σκεφτούμε τον ορισμό (1) παρατηρώντας το ακόλουθο σχήμα:
Φαίνεται από το σχήμα αυτό, πράγμα που αντιλαμβάνεται κι ο μαθητής, ότι

όλοι οι πραγματικοί αριθμοί, έχουν τοποθετηθεί πάνω στην ευθεία αυτή, χωρίς να
περισσέψει κανένας αλλά κι ούτε να περισσέψει και κανένα σημείο της ευθείας. Η
1
Μαθηματικά Γ’ Τάξης Εν. Λυκείου Θετ. και Τεχνολογικής Κατεύθυνσης. ΟΕΔΒ(2003). Σελ.131

απειρία των σημείων της ευθείας και η απειρία των πραγματικών αριθμών είναι
τέτοιες που επιτρέπουν τον κάθε πραγματικό αριθμό να έλθει και να καθίσει σε
κάποιο «δικό του σημείο» και μάλιστα να μην περισσέψουν ούτε αριθμοί, αλλά και
ούτε σημεία.
Τέλος με το να σκεφτούμε ότι όσο πιο πολύ μεγαλώνει ο αριθμός ν , τόσο και
πιο «μακριά» προς τη δεξιά μεριά θα βρίσκεται η θέση του στην ευθεία, εκφράζουμε
ακριβώς το δυνητικό χαρακτήρα του +∞ Αντίστοιχο συμβαίνει και για τον αριθμό
−ν , που οδεύει προς τα αριστερά σηματοδοτώντας με τον ίδιο χαρακτήρα το −∞
459. Έστω ABC ένα ισόπλευρο τρίγωνο. Θεωρούμε σημείο

M στην πλευρά AB και N στην πλευρά AC . Αν Q είναι η
τομή των BN και CM κι ακόμα AM = CN ( 1) , τότε να
.
βρεθεί η γωνία MQB
Λύση:
Συγκρίνουμε τα δύο τρίγωνα AMC και BNC (Σχ.1)
Αυτά έχουν:
AM = CN , λ όγω της ( 1)
AC = BC , γιατ ί το ABC ισ όπλευρο
 = BCN
MAC  = 60 o
Άρα τα δύο αυτά τρίγωνα έχουν δύο πλευρές ίσες και τις περιεχόμενες σ’ αυτές
γωνίες ίσες. Άρα τα τρίγωνα αυτά είναι ίσα.
Από την ισότητα αυτή προκύπτει ακόμα:
 = BNC
AMC  (2)
γιατί είναι πλευρές των ίσων αυτών τριγώνων κείμενες απέναντι αντίστοιχα των ίσων
πλευρών AC και BC .

Από την (2) προκύπτει ότι το κυρτό τετράπλευρο AMQN είναι εγγράψιμο σε
κύκλο.
Άρα:
 = MAN
BQM =A  = 60 o

π
π
2
2e xημ x
∫
0 1 + ημ (2 x)
dx = e 2 − 1 ( 1)
(Γιάννης Μπαϊλάκης: Γενικά θέματα εξετάσεων. Εκδόσεις Πελεκάνος. )
Λύση:
Το πρώτο μέλος της ζητούμενης σχέσης (1) γράφεται:
π
2
2e xημ x
∫
0
1 + ημ (2 x)
dx =
π π
2
e x (ημ x + ημ x ) 2
e x (ημ x + συν x + ημ x − συν x )
= ∫
0
1 + ημ (2 x)
dx = ∫
0
ημ x + συν x + 2ημ xσυν x
2 2
dx =
π
2
e x (ημ x + συν x ) − e x (συν x − ημ x )
= ∫0 (ημ x + συν x )
2 dx =
( e )′ (ημ x + συν x ) − ( e ) (ημ x + συν x )′ dx =

π x x
2
= ∫
0 (ημ x + συν x )
2
π ′ π
2
⎛ ex ⎞ ⎡ ex ⎤2 π
= ∫⎜ ⎟ dx = ⎢ ⎥ = e −1
2
0 ⎝
ημ x + συν x ⎠ ⎣ημ x + συν x ⎦ 0
Άρα:
π
π
2
2 e xημ x
∫
0
1 + ημ (2 x)
dx = e 2 − 1
Δηλαδή η ζητούμενη (1).
461. Στον κύκλο C ( O , R ) δίνονται τα σταθερά σημεία Α και

B . Θεωρούμε μεταβλητή διάμετρο ΓΔ και το σημείο τομής
M των ΑΓ και ΒΔ . Να βρεθεί ο γ.τ. του σημείου Μ.

Λύση:
Από το σχήμα 2 προκύπτει ότι το σημείο τομής των ευθειών που ορίζουν τα
τμήματα ΑΓ και ΒΔ άλλοτε βρίσκεται εντός του κύκλου C ( O , R ) και άλλοτε εντός
αυτού.
Άρα:
φ =

180ο − ΑΒ( ) = 90 − ( ΑΒ
)
ο
= ct ( 1)
2 2
=
ω
( ) = 90 + ( ) = ct
180ο + ΑΒ
ο

ΑΒ
(2)
2 2
Από τις (1) και (2) προκύπτει ότι:
φ + ω
 = 180ο ( 3)
Όμως από την (3) προκύπτει ότι το τετράπλευρο ΑΜΒΜ ' εγγράψιμο σε
κύκλο και ο περιγεγραμμένος σ’ αυτό κύκλος είναι ο ζητούμενος γ. τόπος.

478. Δίνεται η συνάρτηση f : N * → R , τέτοια ώστε:
n +1
f ( n + 1) = n ( −1) − 2 f ( n ) , ∀n ∈ N *
και
f ( 1) = f ( 2013 )
Να βρεθεί το άθροισμα:
S = f (1) + f ( 2 ) + f ( 3 ) + ... + f ( 2012 )
(www. MATHVN.com)


No:335

Ξεφυλλίζοντας τα βιβλία των Μαθηματικών του Λυκείου των παλαιοτέρων
ετών μπορούμε να δούμε τη διαπραγμάτευση της έννοιας απείρου και με έναν
εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Σε παλαιότερο βιβλίο1 της τρίτης Λυκείου γίνεται αναφορά για το λεγόμενο
«επεκτεταμμένο» σύνολο των πραγματικών αριθμών. Το σύνολο αυτό παριστάνεται
με το συμβολισμό: R και αποτελείται από όλους τους πραγματικούς αριθμούς καθώς
επίσης και από δύο νέα στοιχεία τα οποία είναι το −∞ και το +∞ . Άρα το σύνολο
αυτό γράφεται ως εξής:
R = R ∪ {−∞ , + ∞}
Ειδικότερα στο βιβλίο αυτό διαβάζουμε:
Το σύνολο R
Θεωρούμε το σύνολο R = R ∪ {−∞ , + ∞} .
Επεκτείνουμε τη γνωστή διάταξη του R και στο σύνολο R , ως εξής:
Για τα −∞ , + ∞ και για κάθε a ∈ R ισχύουν:
−∞ < a , a < +∞ , − ∞ < +∞

Μετά από την επέκταση αυτή ακολουθούν οι γνωστές σχέσεις που
οριοθετούν τις πράξεις μέσα στο σύνολο αυτό. Είναι ο γνωστός λογισμός μεταξύ
πραγματικών αριθμών και των δύο αυτών νέων στοιχείων.
Το επεκτεταμένο σύνολο των πραγματικών αριθμών το συναντάμε και σε
πολλά άλλα βιβλία του ευρύτερου μαθηματικού ορίζοντα. Στο πανεπιστημιακής
έκδοσης βιβλίο της Θεωρίας των πραγματικών συναρτήσεων του Ι. Α.
Αναστασιάδου2 διαβάζουμε για το επεκτεταμένο αυτό σύνολο τα εξής:
§ 10 –Ἐπεκτεταμένοι πραγματικοί ἀριθμοί.
Εἶναι σκόπιμον νά ἐπεκτείνουμε ὀλίγον τό σύνολον R1 τῶν
πραγματικῶν ἀριθμῶν διά προσθέσεως δύο νέων στοιχείων, τά ὁποῖα
σημειοῦνται με +∞ και −∞ . Τό νέον τοῦτο σύνολον παρίσταται R1x καί
καλεῖται ἐπεκτεταμένον σύνολον των πραγματικῶν ἀριθμῶν.
Διά τά νέα ταῦτα στοιχεῖα ὁρίζομεν τούς ἑξῆς νόμους:
1. Ἐάν a ∈ R1 τότε −∞ < a < +∞
Στην πρόταση αυτή ακολουθούν άλλοι πέντε νόμοι καθώς και οι πράξεις εκείνες
1
Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου Ανάλυση. ΟΕΔΒ- Αθήνα 1994. Σελ. 74.
2
Ιωάννης Αν. Αναστασιάδης: Θεωρία Πραγματικών Συναρτήσεων, τόμ. Ι, σελ.47, § 10.

οι οποίες δεν ορίζονται και είναι «ἄνευ ἐννοίας».

Το επεκτεταμένο αυτό σύνολο των πραγματικών αριθμών που «έκλεισε» στα
άκρα του, είναι ένα παράδειγμα, όπου το «άπειρο» αντιμετωπίζεται ως ένα νέο
διαχειρίσιμο στοιχείο και συνεπώς ο ανθρώπινος νους το αντιμετωπίζει αντίθετα με
την αριστοτελική άποψη, δηλαδή όχι με την «εν δυνάμει» λειτουργία του, αλλά με
την «εν ενεργεία» υπόστασή του.
Όπως αντιμετωπίζεται στα δύο αυτά παραδείγματα το άπειρο, έτσι ακριβώς
εννοείται και στην έξυπνη ιστορία με το ξενοδοχείο του Hilbert. Ο ανθρώπινος νους
αντιμετωπίζει τη δύσκολη αυτή έννοια, θεωρώντας αυτήν όχι εσωτερικά αλλά
εξωτερικά.
462. Για τους μη μηδενικούς πραγματικούς αριθμούς

a , b , c ισχύει:
⎧⎪a 2 ( b + c ) + b2 ( c + a ) + c 2 ( a + b ) + 2 abc = 0 ( 1)
⎨ 2013 2013 2013
⎪⎩a + b + c = 1 ( 2) Ν
α υπολογιστεί η τιμή της παράστασης:
1 1 1
Q= 2013
+ 2013
+ 2013
(3)
a b c
(www.Mathvn.com)
Λύση:
Από τη σχέση (1) ισοδύναμα προκύπτει:
( 1) ⇔ a 2 ( b + c ) + b2 c + b2 a + c 2 a + c 2 b + 2abc = 0 ⇔
⇔ a2 ( b + c ) + bc ( b + c ) + a ( b 2 + c 2 + 2bc ) = 0 ⇔
⇔ a 2 ( b + c ) + bc ( b + c ) + a ( b + c ) = 0 ⇔
2
⇔ ( b + c ) ⎡⎣a 2 + bc + a ( b + c ) ⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ ( b + c ) ⎡⎣ a 2 + bc + ab + ac ⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ ( b + c ) ⎡⎣a ( a + b ) + c ( a + b )⎤⎦ = 0 ⇔
⇔ ( b + c )( a + b ) ( a + c ) = 0 ( 4 )
δηλαδή:
( a = −b ) ∨ ( b = −c ) ∨ ( c = − a ) ( 5 )
Έστω:

a = −b
τότε από την (2) προκύπτει ακόμα:
a =− b
a +b +c
2013 2013
=1⇒ 2013
( −b )2013 + b 2013 + c 2013 = 1 ⇒

−b 2013 + b2013 + c 2013 = 1 ⇒
c 2013 = 1 ⇒ c = 1 ( 6 )
Ύστερα από αυτά η ζητούμενη παράσταση γίνεται:
1 1 1
Q= 2013
+ 2013
+ 2013
=
a b c
1 1 1
= + + =
( −b )
2013 2013 2013
b c
1 1 1 1 c =1
= − + + = =1
b 2013 b 2013 c 2013 c 2013
Στο ίδιο αποτέλεσμα οδηγούμαστε όταν θεωρήσουμε και τις άλλες δύο
περιπτώσεις της σχέσης (5).

ος
Επειδή ΑΜ ⊥ t το κέντρο του κύκλου (κ 2 ) θα το μέσο της ΑΜ . Θεωρούμε

το σημείο Ρ , συμμετρικό του σημείου Α ως προς την κοινή εφαπτομένη ( t ) .

Το τρίγωνο ΑΝΡ θα είναι ισοσκελές με κορυφή το σημείο Ν . Άρα:
 = ΝΡΑ
ΝΑΡ  ( 1)
Επίσης θα είναι:
α = ΒΑΜ
 = ΒΜΝ
 = x ⇒ α = x ( 2 )
γ = ΒΑΝ
 = ΒΝΜ
 = y ⇒ γ = y ( 3 )
Άρα:
 + ΜΡΝ
ΜΒΝ  = (180ο − x − y ) + ΜΑΝ
⇒
( 2 ) ,( 3 )
 + ΜΡΝ
ΜΒΝ  = (180ο − x − y ) + ( α + γ ) ⇒
 + ΜΡΝ
ΜΒΝ  = 180ο ( 4)
Η σχέση (4) δείχνει ότι το τετράπλευρο ΜΒΝΡ είναι εγγράψιμο σε κύκλο και
συνεπώς:
y = θ ( 5 )
Ακόμα από τη δοθείσα σχέση:
ΜΝ = 2 ⋅ ΑΜ
προκύπτει:
ΜΝ = ΑΡ ( 6 )
Τέλος από τις (2), (5) και (6) προκύπτει ότι το τρίγωνο ( ΑΒΡ) είναι ίσο με το
τρίγωνο ( ΜΒΝ ) .
Από την ισότητα αυτή θα είναι: ΑΒ = ΒΜ κι έτσι το ορθογώνιο τρίγωνο
( ΑΒΜ ) θα είναι ισοσκελές. Τέλος θα είναι:
x = 45o
479. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ εγγεγραμμένο σε κύκλο C(O,R)
και Δ το σημείο επαφής του εγγεγραμμένου κύκλου C΄(I,r)
με την πλευρά ΒΓ.
Προεκτείνουμε την ΑΙ ώστε να τμήσει τον
περιγεγραμμένο κύκλο C στο σημείο Μ και στη συνέχεια την
ΜΔ ώστε να τμήσει τον C στο σημείο Ρ.
ΡΑ ⊥ ΡΙ
(mateforum.ro)

Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 7 Νοεμβρίου 2012 1/4

No:336

Σχετικά με το «εν δυνάμει άπειρο» και το «εν ενεργεία άπειρο» ας
παρακολουθήσουμε πιο προσεκτικά τις απόψεις που καταθέτουν οι δύο ερευνητές
Reviel Netz και William Noel στο πρόσφατο βιβλίο τους με τίτλο «Ο κώδικας του
Αρχιμήδη».
Οι ερευνητές αυτοί μελετώντας το πιο σπουδαίο παλίμψηστο του κόσμου, τον
Κώδικα C, ένα από τα τρία βιβλία που σώθηκαν κατά τη λεηλασία της Πόλης από
τους Φράγκους το 1204, ανακάλυψαν καινούργια στοιχεία για την προσφορά του
Αρχιμήδη σχετικά με το άπειρο.
Αρχικά οι δυο αυτοί ερευνητές δηλώνουν:
«Σχετικά όμως με τα παραδοσιακά ερωτήματα της ιστορίας των
μαθηματικών, αμφέβαλα αν το Παλίμψηστο θα μπορούσε να μας
διδάξει τίποτα καινούργιο. Ίσως καταφέρναμε να διαβάσουμε κάτι
παραπάνω, ίσως και όχι. Αυτό ωστόσο δεν θα είχε και πολύ μεγάλες
συνέπειες στην ιστορία των Μαθηματικών» [1]
Σε ότι αφορά τη συμβολή του Αρχιμήδη στη χρήση του απείρου πίστευαν ότι
ο μεγάλος αυτός μαθηματικός αντιμετώπιζε το άπειρο μόνον με την αριστοτελική του
έννοια, δηλαδή την «εν δυνάμει» σημασία του.(Σ.Μ. 315-320)
Προχωρώντας όμως τη μελέτη του παλίμψηστου οι ερευνητές αυτοί, και
αποκαλύπτοντας - κάτω από τις πολλαπλές επικαλύψεις το αρχικό κείμενο - όλο και
περισσότερες ιδέες του μαθηματικού αυτού του 3ου αιώνα π.Χ., αρχίζουν όχι μόνον
να προβληματίζονται, αλλά και να ξαφνιάζονται.
«Όμως, περίμενε, Κεν˙ εδώ υπάρχει πρόβλημα» - σταμάτησα,
απομακρύνθηκα από το σχήμα που είχαμε σχεδιάσει. «Αν αυτά που
λέμε είναι σωστά, τότε ο Αρχιμήδης αθροίζει μια συλλογή από άπειρα
μεγέθη. Αυτά δεν προστίθενται. Το αποτέλεσμα είναι άπειρο. Δεν
μπορείς πια να κάνεις υπολογισμούς» [2]
Πράγματι σ’ εκείνο το σημείο του παλίμψηστου ο Αρχιμήδης μετρά σύνολα
τριγώνων και ευθύγραμμων τμημάτων που δεν είναι πεπερασμένα, αλλά άπειρα. Ο
Αρχιμήδης κάνει λογαριασμούς με απείρως μεγάλους αριθμούς! Ένα ακόμα στοιχείο
που παρατηρούν οι ερευνητές αυτοί είναι το γεγονός ότι ο μεγάλος αυτός έλληνας
μαθηματικός της αρχαιότητας χρησιμοποιεί την αρχή της ένα προς ένα αντιστοίχισης
των στοιχείων δύο απειροσυνόλων.
Ύστερα απ’ αυτά οι δύο αυτοί ερευνητές μελετώντας τις πέντε πιο δύσκολες
σελίδες του Παλίμψηστου καταλήγουν στο ακόλουθο συμπέρασμα:

«Διαπιστώσαμε ότι ο Αρχιμήδης λογάριαζε με το θέσει άπειρο- κάτι

που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με οτιδήποτε ανέκαθεν πίστευαν όλοι
οι ιστορικοί των μαθηματικών. Το θέσει άπειρο ήταν ήδη γνωστό
στους αρχαίους έλληνες»[3]
[1,2,3] Reviel Netz-William Noel: Ο κώδικας του Αρχιμήδη. Σελ.214, 225 και 230.

ος
Αν προεκτείνουμε την κοινή χορδή ΑΒ των δύο αυτών κύκλων τότε αυτή θα
τμήσει την κοινή εφαπτομένη ΜΝ στο σημείο C.

Τότε θα είναι:
CM 2 = CA ⋅ CB ( 1)
CN 2 = CA ⋅ CB ( 2 )
Από τις δύο αυτές σχέσεις προκύπτει:
CM = CN ( 3 )
Επειδή από την υπόθεση ισχύει:
MN = 2 ⋅ AM
επομένως από την (3) προκύπτει:
NC = CM = MA ( 4 )
Από τη σχέση (4) συμπεραίνεται ότι το ορθογώνιο τρίγωνο AMC είναι
ισοσκελές και επειδή ακόμα η ΜΒ είναι ύψος του, άρα θα είναι και διχοτόμος της
ορθής γωνίας AMC .
Έτσι τελικά είναι:
 = 45o
NMB

464. Να βρεθεί πότε ένα εγγεγραμμένο παραλληλεπίπεδο σε

μια σφαίρα έχει μέγιστη επιφάνεια.
Λύση:
Κατ’ αρχήν θα δείξουμε(γνωστή πρόταση) ότι:
«Αν ένα παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ είναι εγγεγραμμένο σε κύκλο, τότε αυτό
είναι ορθογώνιο» (Ι)
Σχήμα
Πράγματι στο σχήμα 1 έχουμε το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ το οποίο είναι

εγγεγραμμένο σε κύκλο. Άρα:
+Γ
Α  = 180ο ( 1)
όμως:
 =Γ
Α  ( 2)
ως απέναντι πλευρές παραλληλογράμμου.
Η σχέση (1) σύμφωνα με τη (2) γίνεται:
( 2)
 +Γ
Α  = 180ο ⇒ 2 Α
 = 180ο ⇒ Α
 = 90ο
Άρα το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ είναι ορθογώνιο.
Στη συνέχεια η πρόταση αυτή στο χώρο ισχύει με την ακόλουθη μορφή:
«Αν ένα παραλληλεπίπεδο ΑΒΓΔΚΛΜΝ είναι εγγεγραμμένο σε σφαίρα,
τότε αυτό είναι ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο»
Πράγματι:
Στο σχήμα 2 έχει κατασκευαστεί ένα παραλληλεπίπεδο εγγεγραμμένο σε μια
σφαίρα ακτίνας R. Αν θεωρήσουμε την τομή της σφαίρας με το επίπεδο της έδρας
ΑΒΓΔ που είναι ένα παραλληλόγραμμο, τότε θα προκύψει έναν κύκλος στον οποίο
είναι εγγεγραμμένο το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ. Άρα το παραλληλόγραμμο αυτό,
σύμφωνα με την προηγούμενη πρόταση (Ι), είναι ορθογώνιο. Όμοια μπορούμε να
συμπεράνουμε και για όλες τις έδρες του παραλληλογράμμου. Επομένως το
εγγεγραμμένο παραλληλεπίπεδο είναι ένα ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο.
Έστω, τώρα ότι το ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο ΑΒΓΔΚΛΜΝ του σχήματος
2 έχει διαστάσεις x , y , z . Δηλαδή:
x = ΑΒ , y = ΒΓ , ΒΛ = z
Εφαρμόζοντες στη συνέχεια το πυθαγόρειο θεώρημα διαδοχικά στα
ορθογώνια τρίγωνα ΑΒΓ και ΑΓΜ προκύπτει:
x2 + y 2 + z 2 = 4 R2 ( 3)

Εξ άλλου η επιφάνεια του παραλληλεπιπέδου δίνεται από τη σχέση:
Σχήμα 2
E = 2 ( xy + yz + zx ) ( 4 )
Έχοντας υπόψη μας τις σχέσεις (3) και (4) καθώς και την ταυτότητα:
2 ( x2 + y 2 + z 2 ) − 2 ( xy + yz + zx ) = ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x )
2 2 2
συμπεραίνουμε ότι:
8R 2 − E = ( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x )
2 2 2
ή ακόμα:
E = 8R2 − ( x − y ) − ( y − z ) − ( z − x ) (5)
2 2 2
Άρα για να γίνει το εμβαδόν αυτό μέγιστο θα πρέπει να είναι:

x=y=z
δηλαδή κύβος. Τότε από την (5) προκύπτει:
Emax = 8 R 2

480. Δίνεται οξυγώνιο τρίγωνο ΑΒΓ. Θεωρούμε τρεις
κύκλους ( c1 ) , ( c2 ) , ( c3 ) οι οποίοι εφάπτονται εσωτερικά
στον περιγεγραμμένο κύκλου του και μάλιστα στις κορυφές
Α,Β,Γ του τριγώνου καθώς και στον εγγεγραμμένο κύκλο
στα σημεία Α΄, Β΄, Γ΄ αντίστοιχα. Να δειχθεί ότι οι ευθείες
ΑΑ΄, ΒΒ΄, ΓΓ΄ διέρχονται από το ίδιο σημείο.
(Ionut Onisor: Transformari Geometrice, p.32)
2ο Γεν. Λύκειο Κοζάνης


No:337
Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη
Η σπουδαιότερη ανακάλυψη που προέκυψε από τη μελέτη του περίφημου

παλίμψηστου, του κώδικα C είναι, κατά την άποψη των δύο ερευνητών Reviel Netz
και William Noel, ότι ο Αρχιμήδης χρησιμοποιούσε το «το εν ενεργεία άπειρο».
(Σ.Μ. 336).
Το παλίμψηστο αυτό που διασώθηκε και μελετήθηκε πρόσφατα είναι ένα
χειρόγραφο κείμενο πάνω σε περγαμηνή, δηλαδή πάνω σε ένα επεξεργασμένο δέρμα
ζώου.
Η λέξη παλίμψηστο είναι σύνθετη από τη λέξη πάλιν(ξανά) και το ρήμα

ψάω(τρίβω-ψήγματα) και σημαίνει ότι η περγαμηνή αυτή που φιλοξενούσε αρχικά
ένα χειρόγραφο κείμενο, τρίφτηκε ώστε να αφαιρεθεί το αρχικό κείμενο και στη
συνέχεια πάνω της έχει γραφεί νέο κείμενο.
«Ο λόγος για τον οποίο ο Φήλιξ πίστευε ότι το βιβλίο άξιζε τόσο
πολύ ήταν ότι αχνά, κάτω από τις χριστιανικές προσευχές του 13
αιώνα, διακρίνονταν κάποιες σβησμένες λέξεις που ανήκαν σε μια
μυθική μαθηματική ιδιοφυΐα της αρχαιότητας: τον Αρχιμήδη από τις
Συρακούσες. Ελλιπές, κατεστραμμένο και με όλο το κείμενο γραμμένο
από πάνω του, το βιβλίο αυτό ήταν το παλαιότερο υπαρκτό χειρόγραφο
του Αρχιμήδη». [1]
Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει φύλλα γραμμένα κι από τις δύο όψεις τους και
τα οποία είναι αριθμημένα από το 1 μέχρι το 177. Από το σύνολο των φύλλων αυτών
λείπουν τρία φύλλα.

«Το χειρόγραφο αυτό αποκαλείται σήμερα το Παλίμψηστο του

Αρχιμήδη, αυτό όμως είναι κάπως αποπροσανατολιστικό. Μην
απατάσθε. Το χειρόγραφο είναι στην πραγματικότητα ένα
προσευχητάριο. Μοιάζει με προσευχητάριο, δίνει την αίσθηση
προσευχηταρίου, σχεδόν μυρίζει σαν προσευχητάριο. Και στις σελίδες
του βλέπει κανείς γραμμένες προσευχές». [2]
[1,2] Reviel Netz-William Noel: Ο κώδικας του Αρχιμήδη. Σελ.4-5, και 17-18.
465. Να αποδειχθεί, ότι όλοι οι αριθμοί της σειράς:

49, 4489, 444889, ....
τους οποίους λαμβάνομεν, εάν προσθέσομεν εις το μέσον του
αριθμού ο οποίος προηγείται το 48, είναι τέλεια τετράγωνα.
(Παράρτημα του Δελτίου της Ε.Μ.Ε. τ. 3. Δεκέμβριος 1956. Θ. Μιχάλτσος Π.Μηχ.)
Λύση:
Αν τους αριθμούς αυτής της σειράς τους θεωρήσουμε ως διαδοχικούς όρους
μιας ακολουθίας, δηλαδή:
α 0 = 49, α 1 = 4489, α 2 = 444889, .... ( 1)
τότε παρατηρούμε ότι ο γενικός όρος αν της ακολουθίας (1) γραμμένος στη δεκαδική
μορφή έχει τη μορφή:
ν +2
 2   ν +1  ν
αν = 44...488...89 = 44...4 88...8 9 ⇒

αν = 4 ⋅ 10 2ν +1 + 4 ⋅ 10 2ν + ... + 4 ⋅ 10ν +1 +
+ 8 ⋅ 10ν + 8 ⋅ 10ν −1 + ... + 8 ⋅ 10 +
+9⇒
αν = 4 ⋅ 10ν +1 ⋅ (10ν + 10ν −1 + ... + 1) +
+ 8 ⋅ 10 ⋅ (10ν −1 + 10ν − 2 + ... + 1) +
+ 9 (2)
Θεωρώντας στη συνέχεια τον τύπο:
α ν +1 − 1
ν
1 + α + α + ... + α =
2
, α ≠1
α −1
ο γενικός όρος (2) της ακολουθίας (1) γίνεται:

10ν +1 − 1
ν +1 10ν − 1
αν = 4 ⋅ 10 ⋅ + 8 ⋅ 10 ⋅ +9⇒
10 − 1 10 − 1
10 2ν + 2 − 10ν +1 10ν +1 − 10
αν = 4 ⋅ + 8⋅ +9⇒
9 9
4 ⋅ 10 2ν + 2 − 4 ⋅ 10ν +1 8 ⋅ 10ν +1 − 8 ⋅ 10 9 ⋅ 9
αν = + + ⇒
9 9 9
⎛ ⎞
ν +1
 
+4⋅10
  +1
1⎜
αν = 4 ⋅ 10 2ν + 2 −4 ⋅ 10ν +1 + 8 ⋅ 10ν +1 −8 ⋅ 10 + 9 ⋅ 9 ⎟ ⇒
9⎜ ⎟
⎝ ⎠
( 4 ⋅ 10 2ν + 2 + 4 ⋅ 10ν +1 + 1) ⇒
1
αν =
9
1
⎡ (
αν = ⎣ 2 ⋅ 10
9
(ν + 1) 2
⎤ + 2 ⋅ 2 ⋅ 10ν +1 + 1 ⇒
⎦ )
( + 1)
ν +1 2
2 ⋅ 10
αν = ⇒
9
2
⎛ 2 ⋅ 10ν +1 + 1 ⎞
αν = ⎜ ⎟ (3)
⎝ 3 ⎠
Όμως:
ν + 2 όροι
   ν + 1 όροι
ν +1
2 ⋅ 10 + 1 2000...01   
= = 666...6
 7 (4)
3 3 ν όροι
επομένως λόγω της (3) ο γενικός όρος της ακολουθίας (1) γράφεται:
ν + 1 ό ροι 2
⎛  ⎞
αν = ⎜ 666...6
 7⎟ (5)
⎜ ν όροι ⎟
⎝ ⎠
δηλαδή ως ένα τέλειο τετράγωνο.
Επαλήθευση για τους τρεις πρώτους όρους.

Σύμφωνα με τον τύπο (5):

ο πρώτος όρος γράφεται:
α 0 = ( 7 ) = 49
2
ο δεύτερος:
α 1 = ( 67 )
2
ο τρίτος:
α 2 = ( 667 )
2
με τον ίδιο τύπο τώρα μπορούμε να υπολογίσουμε και όλους τους όρους της
ακολουθίας ως τέλεια τετράγωνα.
481. Σε τρίγωνο ΑΒΓ παίρνουμε τα σημεία Δ και Ε στις

πλευρές ΒΓ και ΑΓ αντίστοιχα.
(Ε (2
ΒΔΑ ) + Ε 2
( ΑΔΓ ) Ε )(
2
( ΒΔΕ ) + Ε 2
( ΑΔΕ ) ≥)Ε 2
( ΒΔΑ ) ⋅ Ε 2
( ΑΔΓ )
όπου:
Ε( ΒΔΑ ) , Ε( ΑΔΓ ) , Ε( ΒΔΕ ) , Ε( ΑΔΕ )
τα εμβαδά των τριγώνων ΒΔΑ, ΑΔΓ, ΒΔΕ και ΑΔΕ
αντίστοιχα.



No:338
Ο τροχός του Αριστοτέλη

Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στο μαθηματικό έργο του Αριστοτέλη
σχετικά με το άπειρο, αξίζει να μελετήσουμε και το λεγόμενο «τροχό του
Αριστοτέλη».(Σ.Μ. 331)
Απορεί ο Αριστοτέλης στο φαινόμενο(Σχήμα 1) που παρατηρείται όταν δύο
κυκλικοί δίσκοι, ο ( c1 ) και ο ( c2 ) «κολλημένοι» μεταξύ των και με κοινό κέντρο,
«κυλίονται» σε ένα οριζόντιο επίπεδο ξεκινώντας από το σημείο Α και φθάνοντας
μέχρι και τη θέση Β.

Οι διαδρομές όπως φαίνεται από το πρώτο σχήμα είναι ίσες.
Δηλαδή:
ΑΒ = Α ' Β ' ⇒ 2π R1 = 2π R2 ⇒ R1 = R2
άρα οι δύο αυτοί κύκλοι είναι ίσοι. Και γενικεύοντας το συλλογισμό αυτό θα έλεγε
κανείς ότι όλοι οι κύκλοι είναι μεταξύ των ίσοι. Παράδοξο!
Πριν μελετήσουμε το φαινόμενο αυτό των δύο κύκλων, ας δούμε την
περίπτωση δύο πολυγωνικών δίσκων που «κυλίονται» κι αυτοί σ’ ένα οριζόντιο
επίπεδο.
Στο σχήμα 2 έχουμε δύο πολυγωνικούς δίσκους οι οποίοι φαίνονται να

«κυλίονται» από τη θέση Α στη θέση Β για τον εξωτερικό και από τη θέση Α1 στη

θέση Α΄1 για τον εσωτερικό. Οι δίσκοι αυτοί είναι κανονικά οκτάγωνα με πλευρές
παράλληλες, έχουν κοινό κέντρο το σημείο Ο και οι οποίοι μεταξύ των είναι
«κολλημένοι».
Καθώς έχουν φθάσει στο πέρας της διαδρομής, φαίνεται, όπως και στην
περίπτωση του κυκλικού τροχού, να έχουν διανύσει την ίδια απόσταση, πράγμα που
δηλώνει πώς έχουν την ίδια περίμετρο, άρα είναι μεταξύ των ίσοι. Παράδοξο!
466. Να βρεθεί το άθροισμα των ν όρων της ακολουθίας:

2, 5, 12, , 23, ..., κ , ...
όπου κ ο ν-οστός όρος της ακολουθίας αυτής.
Λύση:
Αρχικά θα βρούμε το τύπο που δίνει το γενικό όρο
a ,n∈ N
n
*
της ακολουθίας αυτής.

Θεωρούμε ότι ο γενικός όρος [1] γράφεται με τη μορφή ενός ακέραιου
πολυωνύμου της μορφής:
a = f ( n ) = an + bn + cn + d , n = 1, 2, 3,...
n
3 2
και
a , b, c , d ∈ Z
Τότε:
a1 = 2 ⇒ a + b + c + d = 2 ( 1)
a2 = 5 ⇒ 8 a + 4 b + 2 c + d = 5 ( 2 )
a3 = 23 ⇒ 27 a + 9b + 3c + d = 12 ( 3 )
a4 = 23 ⇒ 64a + 16b + 4c + d = 23 ( 4 )
άρα προέκυψε το γραμμικό 4Χ4 σύστημα:
a +b +c +d = 2 ⎫
8 a + 4b + 2c + d = 5 ⎪⎪
⎬ ( Σ1 )
27 a + 9b + 3c + d = 12 ⎪
64 a + 16b + 4c + d = 23 ⎪⎭
Το σύστημα (Σ1) μπορεί να λυθεί με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα ένας
απλός τρόπος είναι η μέθοδος της αντικατάστασης. Δηλαδή λύνουμε την πρώτη ως
προς τον άγνωστο d και αντικαθιστούμε την τιμή αυτή στις επόμενες τρεις

εξισώσεις. Τότε έχουμε πλέον ένα σύστημα 3Χ3 το οποίο στη συνέχεια με τον ίδιο
τρόπο το οδηγούμε σε ένα σύστημα 2Χ2. Αυτό όμως εύκολα πλέον λύνεται.
Γενικά μια λύση με τη χρήση των οριζουσών μπορεί να δοθεί με τους τύπους:
Da D D D
a= , b= b , c= c , d= d
D D D D
όπου οι ορίζουσες:
D , Da , Db , Dc , Dd
υπολογίζονται κατά τα γνωστά.
Λύνοντας το σύστημα αυτό βρίσκουμε:
a = 0, b = 2, c = −3, d = 3
άρα ο γενικός όρος της ακολουθίας είναι:
a = 2n − 3n + 3, n = 1, 2, 3,...
n
2
Άρα το ζητούμενο άθροισμα των n πρώτων όρων θα είναι:

Sn = a1 + a2 + a3 + ... + an ⇒
Sn = ( 2 ⋅ 12 − 3 ⋅ 1 + 3 ) + ( 2 ⋅ 2 2 − 3 ⋅ 2 + 3 ) + ... + ( 2 ⋅ n2 − 3 ⋅ n + 3 ) ⇒
Sn = 2 ( 12 + 2 2 + 3 2 + ... + n 2 ) − 3 (1 + 2 + 3 + ... + n ) + 3n ⇒
n ( n + 1)( 2 n + 1) n ( n + 1)
Sn = 2 −3 + 3n ⇒
6 2
n ( 4n 2 − 3n + 11)
Sn =
6
Γενικά το πρόβλημα υπολογισμού του ν-οστού όρου μιας ακολουθίας με
γνωστούς κάποιους διαδοχικούς πρώτους όρους(στην περίπτωσή μας τέσσερες), δεν
έχει μονοσήμαντη λύση. Μπορεί κανείς να θεωρήσει ως κανόνα παραγωγής των
επομένων τον οποιοδήποτε. Για το θέμα αυτό μπορεί να δει κανείς ένα άρθρο στο
περιοδικό: Α’ ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ, τεύχος 67, Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2008 της
Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, Σελ. 17, 18, 19 με τίτλο: «Μια ενδιαφέρουσα
δραστηριότητα» του Κ. Δόρτσιου.
467. Να δείξετε ότι αν

Α+Β+Γ =π (1)
τότε:
εφ 3 Α + εφ 3 Β + εφ 3 Γ
≥ 3 (2)
Λύση:

Θεωρούμε την ταυτότητα:

x 3 + y 3 + z 3 − 3 xyz =
1
( x + y + z ) ⎡⎣( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x )2 ⎤⎦
2 2
=
2
από την οποία προκύπτει:
x 3 + y 3 + z 3 − 3 xyz 1 ⎡
= (x − y) + ( y − z) + (z − x) ⎤ (4)
2 2 2
x+y+z 2⎣ ⎦
Από την (1) ακόμα προκύπτει:
εφ Α + εφ Β + εφ Γ = εφ Α ⋅ εφ Β ⋅ εφ Γ ( 5 )
Αν τώρα θέσουμε:
x = εφ Α , y = εφ Β , z = εφ Γ
τότε από την (5) προκύπτει:
x + y + z = xyz
και στη συνέχεια η (4) γίνεται:
x 3 + y 3 + z 3 − 3 xyz 1 ⎡
= ( x − y) + ( y − z) + ( z − x) ⎤ ⇒
2 2 2
xyz 2⎣ ⎦
x3 + y 3 + z 3 1
= 3 + ⎡( x − y ) + ( y − z ) + ( z − x ) ⎤ ≥ 3
2 2 2
xyz 2⎣ ⎦
Άρα:
εφ 3 Α + εφ 3Β + εφ 3Γ
≥3
Η ισότητα ισχύει όταν:
x = y = z ⇒ Α = Β = Γ = 60ο
482. Στο εσωτερικό ενός τριγώνου ΑΒΓ θεωρούμε ένα
μεταβλητό σημείο Μ και τα σημεία:
Ε ∈ ΑΓ ∩ ΒΜ , Ζ ∈ ΑΒ ∩ ΓΜ .
Να βρεθεί ο γεωμετρικός τόπος του σημείου Μ όταν το
τετράπλευρο ΑΕΜΖ είναι περιγράψιμο σε κύκλο.
(Mateforum)


No:339

Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε προσεκτικά τους δύο πολυγωνικούς
δίσκους να «κυλίονται» σε ένα οριζόντιο επίπεδο. Όπως αναφέρθηκε(Σ.Μ.338) οι
Σχήμα 1
Σχήμα 2
δίσκοι αυτοί που έχουν σχήμα κανονικού οκταγωνικού πολυγώνου έχουν κοινό άξονα
περιστροφής και είναι ο ένας κολλημένος πάνω στον άλλο.
Τα σχήματα 1 και 2 δείχνουν δύο στιγμιότυπα. Το πρώτο παριστά τη θέση

των δύο τροχών τη στιγμή που η πλευρά του μεγάλου πολυγώνου ακουμπά ολόκληρη
στην ευθύγραμμη πορεία και το δεύτερο παριστά τη θέση όπου γίνεται περιστροφή
του τροχού γύρω από το σημείο Β. Συγκεκριμένα, όπως δείχνει το δεύτερο σχήμα,
όταν αρχίζει η περιστροφή αυτή το σημείο Β1 του δεύτερου τροχού δεν ακουμπά

στον ορίζοντα αλλά διαγράφει ένα τόξο Β 1Γ 1 που σημαίνει ότι ο μικρός τροχός στο
διάστημα αυτό δεν «κυλίεται» αλλά κάνει ένα μικρό «πήδημα». Κάτι ανάλογο κάνει
και το κέντρο Κ΄ των πολυγώνων.

468. Να γίνει γινόμενο η παράσταση:
Α = 1 + ημ x + συν x + ημ x ⋅ συν x ( 1)
και στη συνέχεια να το γινόμενο αυτό να γραφεί ως
τετράγωνο αθροίσματος δύο συνημιτόνων.
(Εισαγωγικές εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων. Έτος: 1947)
Λύση:
Η παράσταση (1) γράφεται:
Α = 1 + συν x + ημ x + ημ x ⋅ συν x =
= ( 1 + συν x ) + ημ x ( 1 + συν x ) =
= ( 1 + συν x )( 1 + ημ x )
δηλαδή:
Α = ( 1 + συν x )( 1 + ημ x ) ( 2 )
Στη συνέχεια από το γνωστό τύπο:
α
1 + συν α = 2συν 2
2
προκύπτει:
x
1 + συν x = 2συν 2 ( 3)
2
Επίσης:
ο
−x
1 + ημ x = 1 + συν ( 90ο − x ) = 2συν 2
90
2
άρα:
1 + ημ x = 2συν 2 ⎛⎜ 45ο − ⎞⎟ ( 4 )
x
⎝ 2⎠
Σύμφωνα με τις σχέσεις (3) και (4) ο τύπος (2) γίνεται:
⋅ 2συν 2 ⎛⎜ 45ο − ⎞⎟ ⇒
x x
Α = ( 1 + συν x )( 1 + ημ x ) = 2συν 2
2 ⎝ 2⎠

2
⎡ x ⎤
Α = ⎢ 2συν ⋅ συν ⎛⎜ 45ο − ⎞⎟⎥
x
( 5)
⎣ 2 ⎝ 2 ⎠⎦
Ακόμα είναι γνωστό ότι:
2συνα ⋅ συνβ = συν (α + β ) + συν (α − β ) ( 6 )
επομένως σύμφωνα μ’ αυτή η (5) γίνεται:
2
⎡ x ⎤
Α = ⎢ 2συν ⋅ συν ⎛⎜ 45ο − ⎞⎟⎥ =
x
⎣ 2 ⎝ 2 ⎠⎦
2
⎡ x ⎤
= ⎢συν ⎛⎜ + 45ο − ⎞⎟ + συν ⎛⎜ − 45ο + ⎞⎟ ⎥ =
x x x
⎣ ⎝2 2⎠ ⎝2 2 ⎠⎦
= ⎣⎡συν 45ο + συν ( x − 45o ) ⎤⎦
2
δηλαδή:
Α = ⎡⎣συν 45ο + συν ( x − 45o ) ⎤⎦

2

1 1 1
ημ x + συν x + εφ x + + + + 3 = 0 ( 1)
Λύση:
Κατ’ αρχήν θα πρέπει για να έχουν νόημα πραγματικού αριθμού οι όροι της
(1) θα πρέπει:
π
x ≠ kπ και x ≠ kπ + , κ ∈ Ζ (2)
2
Αν θέσουμε:
x = t ≥ 0 ( 3)
1 1 1
ημ t + συν t + εφ t + + + +3=0⇔
ημ t συν t εφ t
ημ t 1 1 συν t
ημ t + συν t + + + + +3=0⇔
συν t ημ t συν t ημ t
 
1

⎛ 1 1 ⎞ ημ t + συν 2 t
2
(ημ t + συν t ) + ⎜ + ⎟+ +3=0⇔

⎝ ημ t συν t ⎠ ημ t ⋅ συν t

(ημ t + συν t )ημ t ⋅ συν t + (ημ t + συν t ) + 3ημ t ⋅ συν t + 1 = 0 ⇔

⎛ ημ 2t ⎞ ημ 2t
(ημ t + συν t )⎜ 2 ⎟ ( + ημ t + συν t ) + 3 +1= 0 ⇔
⎝ ⎠ 2
(ημ t + συν t )(ημ 2t + 2 ) = − ( 3ημ 2t + 2 ) ( 4 )
Υψώνοντας τα δύο μέλη της (4) στο τετράγωνο και μετά από πράξεις
προκύπτει η εξίσωση:
ημ 2t (ημ 2 2t − 4ημ 2t − 4 ) = 0 ( 5 )
Άρα:
( 5 ) ⇔ (ημ 2t = 0 ( 6 ) ) ή (ημ 2
2t − 4ημ 2t − 4 = 0 ( 7 ) )
Λύση της (6)
kπ
ημ 2t = 0 ⇔ ημ 2t = ημ 0 ⇔ 2t = kπ ⇔ t = , κ ∈Ζ
2
και λόγω της (3) θα είναι:
kπ
t= , κ ∈ Ζ+
2
η οποία απορρίπτεται λόγω των περιορισμών (2).
Λύση της (7)
Η (7) λύνεται ως εξίσωση δευτέρου βαθμού και δίνει δύο λύσεις:
ημ 2t 1,2 = 2 ( 1 ± 2 )
Αυτές δεν ανάγονται σε ημίτονα χαρακτηριστικών γωνιών. Έτσι για να
βρούμε την κάθε μία απ’ αυτές θα πρέπει να υπολογίσουμε με λογαριθμικό τρόπο τη
θεμελιώδη λύση και στη συνέχεια τη γενική.
Τέλος θα πρέπει μετά την εύρεση αυτών να τις ελέγξουμε αν επαληθεύουν τη
δοθείσα εξίσωση γιατί με την ύψωση στο τετράγωνο της (4) προστέθηκαν κι άλλες
λύσεις.

483. Έστω η συνάρτηση f : R → R η οποία είναι
παραγωγίσιμη και τέτοια, ώστε η συνάρτηση f ′ να είναι
γνησίως αύξουσα. Να αποδείξετε ότι:
i ) f ′ ( 1) < f ( 2 ) − f ( 1) < f ′ ( 2 )
ii ) αν ισχ ύει η σχ έση f ′ ( 0 ) = 0 τ ότε f ( 1) ≠ f ( 2 )
(Γ.Λ. Μαυρίδης: Μαθηματικά Γ΄ Λυκείου Θετ. και Τεχν. Κατ/νσης. Τεύχος Β΄. σ. 28)


Η Στήλη των Μαθηματικών. Τετάρτη 5 Δεκεμβρίου 2012 1/4

No:340

Ας δούμε συνολικά τη συμπεριφορά των δύο ομόκεντρων τροχών σχήματος
κανονικού οκταγώνου(Σ.Μ. 339), όταν ο εξωτερικός από αυτούς κυλίεται σε ένα
οριζόντιο επίπεδο και διαγράφει μια ολόκληρη στροφή.
Στα ανωτέρω τρία σχήματα φαίνεται καθαρά η κίνηση των δύο αυτών
κολλημένων τροχών καθώς ο ένας από αυτούς κυλίεται πάνω στην οριζόντια ευθεία
(ε1).

Για να ολοκληρωθεί το περίεργο αυτό «ταξίδι» το οποίο ξεκίνησε από την

αρχική θέση, όπου το σύστημα αυτό ακουμπούσε στην πλευρά ΑΒ, μέχρι και το
τέλος του, όπου ακουμπά πλέον η όγδοη πλευρά του στο τμήμα ΘΩ, χρειάστηκαν
επτά περιστροφές γύρω από τις κορυφές Β, Γ, Δ, Ε, Ζ,Η και Θ.
Είναι προφανές ότι κατά την διαδρομή αυτή το εξωτερικό οκτάγωνο
«ξεδίπλωσε» την περίμετρό του κατά μήκος του οριζόντιου τμήματος ΑΩ.

1 1 1
ημ x + συν x + εφ x + + + + 3 = 0 ( 1)
Λύση:
Συμπληρωματικό σχόλιο:
Αναφέρθηκε (Σ.Μ.339 )ότι η λύση της εξίσωσης
ημ 2 2t − 4ημ 2t − 4 = 0 με t = x > 0 (7 )
αν θεωρηθεί ως μια δευτεροβάθμια εξίσωση ως προς το ημ t , δίνεται από τον τύπο:
ημ 2t 1,2 = 2 ( 1 ± 2 ) ( * )
Η (*) γράφεται:
⎛1 2⎞
ημ 2t 1,2 = 2 ( 1 ± 2 ) = 4 ⎜ ± ⎟ = 4 (ημ 30 ± ημ 45 )
ο ο
⎝2 2 ⎠
Επομένως διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
30ο + 45ο 30ο − 45ο
ημ 2t 1 = 4 (ημ 30 + ημ 30 ) = 4 ⋅ 2ημ
ο ο
συν
2 2
δηλαδή:
75ο 15ο
ημ 2t 1 = 8 ⋅ημ συν (i )
2 2
Όμοια:
30ο − 45ο 30ο + 45ο
ημ 2t 2 = 4 (ημ 30 − ημ 30 ) = 4 ⋅ 2ημ
ο ο
συν
2 2
δηλαδή:
15ο 75ο
ημ 2t 2 = −8 ⋅ημ συν ( ii )
2 2
Λύση της (i):
Οι γωνίες που εμφανίζονται στο δεύτερο μέλος δεν είναι από τις
χαρακτηριστικές περιπτώσεις κι έτσι ο υπολογισμός των απαιτεί τριγωνομετρικούς
πίνακες. Σήμερα όμως με τα λογισμικά που διαθέτουμε είναι εύκολο να
υπολογιστούν.

Έτσι έχουμε:
ημ 2t 1 = 4.828427 > 1
άρα η εξίσωση αυτή είναι αδύνατη.
Λύση της (ii):
Όμοια με ένα λογισμικό βρίσκουμε:
ημ 2t 2 = −0.828427
Χρησιμοποιώντας και πάλι ένα κατάλληλο λογισμικό βρίσκουμε ότι:
ημ 2t 2 = −ημα , όπου α = 55ο , 93749
άρα:
ημ 2t 2 = −ημα ⇔ ημ 2t = ημ (180ο + α )
και συνεπώς η λύση δίνεται από τους τύπους:
2t = 360 o k + ( 180 o + α ) ⎫
⎪⎪
ή ⎬ κ ∈Ζ
⎪
2t = 360 o k + 180 o − ( 180 o + α ) ⎪⎭
ή ακόμα:
α⎫
t = 180 o k + 90 o +
2⎪
⎪
ή ⎬ κ ∈Ζ
α ⎪
t = 180 o k − ⎪
2 ⎭
Σύμφωνα με τον περιορισμό που αναφέρεται στη σχέση (7) θα πρέπει από τις
λύσεις αυτές να δεχθούμε τις θετικές.
Αυτές είναι οι ακόλουθες:
α ⎫
t = 180 o k + 90 o + , k = 0,1, 2,... (S1 )⎪
2
⎪
ή ⎬ (S )
α ⎪
t = 180 o k − , k = 1, 2, 3,... (S2 ) ⎪
2 ⎭
Όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο φύλλο οι λύσεις αυτές θα πρέπει να
ελεγχθούν. Θα πρέπει δηλαδή να εξεταστεί ποια από αυτές ικανοποιεί τη δοθείσα
εξίσωση και ποια όχι.
Αξιοποιώντας και πάλι τα σύγχρονα λογισμικά μπορεί να διακρίνει κανείς
εύκολα ότι:
• Από τις λύσεις της ομάδας ( S1 ) δεκτές είναι εκείνες που αντιστοιχούν στις
άρτιες τιμές του δείκτη k .

Δηλαδή:
α
t = 180 o k + 90 o + , k = 2 ρ , ρ = 0,1, 2,...
2
• Από τις λύσεις της ομάδας ( S2 ) δεκτές είναι εκείνες που αντιστοιχούν πάλι
στις άρτιες τιμές του δείκτη k .
Δηλαδή:
α
t = 180 o k − , k = 2 ρ , ρ = 1, 2, 3,...
2
Οι λύσεις αυτές παρίστανται στον ακόλουθο τριγωνομετρικό κύκλο
αντίστοιχα με τα σημεία Μ και Ν. Τέλος η λύση της αρχικής εξίσωσης (1)
δίνεται από τις ανωτέρω λύσεις σύμφωνα με τον τύπο: x = ± t .

484. Να αποδείξετε ότι για κάθε θετικό ακέραιο ν ισχύει η
σχέση:
3ν + 5ν ≥ 2 2ν +1
(Γιώργος Λ. Μαυρίδης: Μαθηματικά Β΄ Λυκείου. Σελ.310)
485. Να δείξετε ότι για κάθε ακέραιο ν ≥ 1 ισχύει:
⎛ 1 + 1 ⎞ ⋅ ⎛ 1 + 1 ⎞ ⋅ ⎛ 1 + 1 ⎞ ⋅ ... ⋅ ⎛ 1 + 1 ⎞ > 2ν + 1
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝ 1⎠ ⎝ 3⎠ ⎝ 5 ⎠ ⎝ 2ν − 1 ⎠
(Γιώργος Λ. Μαυρίδης: Μαθηματικά Β΄ Λυκείου. Σελ.312)



No:341

Συνεχίζοντας τη μελέτη της κίνησης των δύο πακτωμένων και ομόκεντρων
κανονικών οκταγώνων σε ένα οριζόντιο επίπεδο κι ύστερα από την αναλυτική
περιγραφή με εικόνες της κίνησης αυτής κατά μια ολοκληρωμένη περιστροφή του
εξωτερικού πολυγώνου(Σ.Μ. 340), παρατηρούμε(Σχ.1) τα εξής:
Σχήμα 1
1ο) Το εξωτερικό οκτάγωνο πραγματοποίησε επτά περιστροφές γύρω από τα

σημεία Β, Γ, Δ,Ε,Ζ,Η και Θ με αποτέλεσμα:
περίμετρος του μεγ άλου οκταγ ώνου = ΑΩ = 8λ8
όπου
λ8 = πλευρ ά του μεγ άλου οκταγ ώνου
με άλλα λόγια η περίμετρος του μεγάλου οκταγώνου «κύλισε και ξεδιπλώθηκε» στην
οριζόντια θέση του τμήματος ΑΩ. (Η κορυφή Α ταυτίστηκε με το πέρας Ω)
Σχήμα 2

2ο) Το εσωτερικό οκτάγωνο κάνει μια περίεργη κίνηση(Σ.Μ. 339). Έτσι όπως
φαίνεται κι από το σχήμα 2 το οκτάγωνο αυτό ουσιαστικά κινήθηκε με «στάσεις» και
«αναπηδήματα». Ουσιαστικά έκανε οκτώ στάσεις και επτά πηδήματα. Τα
«πηδήματα» αυτά φαίνονται στα δύο σχήματα, και είναι τόξα κέντρων Β,Γ,…, Θ και
ίσα με 45ο ενώ οι στάσεις είναι τα ευθύγραμμα τμήματα: Α1Β1, Β΄1Γ1, …, Θ΄1Ω.
3ο) Όμοια το κέντρο Ο των δύο οκταγώνων κάνει επτά τέτοιες
«αναπηδήσεις».

470. Να υπολογιστούν οι γωνίες Β και Γ τριγώνου ΑΒΓ όταν
είναι γνωστή η γωνία Α και ο λόγος λ των υψών που άγονται
από τις κορυφές Β και Γ.
(Εισαγωγικές εξετάσεις. Πολυτεχνείο 1948)
Λύση:
Στο σχήμα 1 το τρίγωνο ΑΒΓ, σύμφωνα με τα δεδομένα της άσκησης έχει:
 =φ
Α ( 1)
και
υβ
= λ , λ > 0 ( 2)
υγ
Είναι γνωστό ότι το εμβαδόν Ε του τριγώνου αυτού ικανοποιεί τη σχέση:

2Ε = β ⋅υβ = γ ⋅υγ
άρα:
γ υβ
= ( 3)
β υγ
γ
λ= ( 4)
β
Σύμφωνα με το θεώρημα των ημιτόνων η σχέση (4) γίνεται:

ημ Γ
λ= ( 5)
ημ Β
Διακρίνομε τις περιπτώσεις:
1η περίπτωση
Έστω: λ = 1 .
Τότε από την (5) και επειδή οι γωνίες Β , Γ είναι μη κυρτές γωνίες προκύπτει:
Β=Γ
ημ Β = ημ Γ ⇒
Β =π −Γ
• Έστω Β = Γ τότε επειδή:
Α+Β+Γ =π ( 6)
θα είναι:
π −Α
Α + 2Β = π ⇒ Β = =Γ
2
• Έστω Β = π − Γ τότε πάλι από την (6)
Α +π −Γ + Γ = π ⇒ Α = 0
που είναι αδύνατο..
2η περίπτωση
Έστω λ ≠ 1 .
Τότε
λ + 1 ημ Γ + ημ Β
( 5) ⇔ = ⇔
λ − 1 ημ Γ −ημ Β
Γ+Β Γ−Β
2ημ συν
λ +1 2 2 ⇔
⇔ =
λ − 1 2ημ Γ − Β συν Γ + Β
2 2
Γ −Β λ −1 Β+Γ
⇔ εφ = ⋅ εφ (7 )
2 λ +1 2
και επειδή μεταξύ των γωνιών Α , Β, Γ ισχύει:
Β+Γ π Α
= −
2 2 2
η σχέση (7) ισοδυναμεί με την:
Γ −Β λ −1 Α
εφ = ⋅ σφ (8)
2 λ +1 2
Η σχέση (8) είναι μια τριγωνομετρική εξίσωση η οποία έχει ως άγνωστο τη
γωνία:
Γ−Β
2
καθότι το λ ∈ R και η γωνία Α είναι γνωστές ποσότητες.
• Έστω λ > 1 .

Έστω λοιπόν ότι:

λ −1 Α
⋅ σφ = εφθ (9)
λ +1 2
π
όπου η γωνία 0 < θ < .
2
Σύμφωνα με την (9) η εξίσωση (8) γίνεται:
Γ−Β
εφ = εφθ (10 )
2
Γ−Β π
κι επειδή: < η (1) έχει την ακόλουθη λύση:
2 2
Γ−Β
= θ ⇔ Γ − Β = 2θ ( 11)
2
όμως:
Γ + Β = π − Α ( 12 )
π Α π Α
Γ= − +θ , Β = − −θ (Γ > Β)
2 2 2 2
• Έστω 0 < λ < 1 .
Στην περίπτωση αυτή θα είναι:
λ −1 Α 1−λ Α π
⋅ σφ = − σφ = −εφω = εφ ( −ω ) , 0 < ω <
λ +1 2 λ +1 2 2
Άρα η εξίσωση (8) γίνεται:
Γ−Β
εφ = εφ ( −ω ) ( 13 )
2
η οποία όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, έχει λύση:
Γ−Β
= −ω ⇔ Γ − Β = −2ω
2
Η τελευταία σχέση μαζί με την (12) δίνει τις τιμές των γωνιών Γ , Β
π Α π Α
Γ= − − ω, Β = − + ω (Γ < Β)
2 2 2 2
486. Δίνεται σταθερός κύκλος C (O , R ) και ένας μεταβλητός
κυκλικός τομέας (OAB ) , A, B ∈ C . Να βρεθεί πότε το τρίγωνο
ΟΑΒ θα έχει το μέγιστο δυνατόν εμβαδόν.
(Problème du mois de Novembre - maths tice)



No:342

Κατά την περίεργη αυτή κίνηση των δύο κανονικών οκταγώνων τα οποία
είναι στερεωμένα το ένα με το άλλο ώστε να έχουν κοινό κέντρο και παράλληλες τις
πλευρές των, ας παρακολουθήσουμε την κίνηση του κέντρου Κ αυτών.
Είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι μόλις αρχίσει να πραγματοποιείται η

πρώτη περιστροφή, κατά την αρχή της «κύλισης» αυτής, και η κορυφή Α του
εξωτερικού οκταγώνου οδηγηθεί στη θέση Αο , τότε το κέντρο Κ οδηγείται από τη
θέση Κ 1 στη θέση Κ διαγράφοντας το τόξο:

Sω = Κ 1Κ = ω
Στη συνέχεια αφού ολοκληρωθεί η πρώτη αυτή περιστροφή των 45ο τότε το
κέντρο αυτό θα φθάσει στη θέση Κ 2 διαγράφοντας μια τροχιά η οποία είναι ένα τόξο
με μέτρο ίσο με 45ο .
Έτσι αν υποθέσουμε ότι η ακτίνα του μεγάλου οκταγώνου είναι R1 τότε το
μήκος του τόξου αυτού θα είναι:
π
S1 = R1 ( 1)
4

Ύστερα απ’ αυτά και εφόσον το οκτάγωνο έχει πραγματοποιήσει εφτά

περιστροφές, το συνολικό καμπυλόγραμμο διάστημα που διήνυσε το κέντρο Κ θα
είναι:
π π
S8 = 7 ⋅ R1 ⋅ = 7 R1 ( 2 )
4 4
Η διαδρομή αυτή εύκολα διαπιστώνεται ότι είναι μικρότερη από την
περίμετρο του μεγάλου οκταγώνου.

471. Αν δύο τρίγωνα ΑΒΓ και Α1Β1Γ1 έχουν:
 =Β
Β  1 , β = β 1 , γ = γ 1 3α = α 1 ( 1) ,
τότε να δειχθεί η σχέση:
2 β = γ 1 + 3ημ 2 Β (2)
(Σ.Μ.Α. 1961)
Λύση:
Τα δύο αυτά τρίγωνα εμφανίζονται στο σχήμα 1 και πληρούν τις δοσμένες
σχέσεις (1).
Εφαρμόζουμε και στα δύο αυτά τρίγωνα το νόμο των συνημιτόνων.

Άρα:
β 2 = α 2 + γ 2 − 2αγσυν Β ( 3 )
β12 = α 12 + γ 12 − 2α 1γ 1συν Β1 ( 4 )
Η σχέση (4) λόγω των δοσμένων σχέσεων (1) γίνεται:
β 2 = 9α 2 + γ 2 − 6αγσυν Β ( 5 )
Πολλαπλασιάζοντας και τα δύο μέλη της (3) με τον αριθμό 3 προκύπτει:
3 β 2 = 3α 2 + 3γ 2 − 6αγσυν Β ( 6 )
Αφαιρώντας τις (5) και (6) κατά μέλη τότε προκύπτει:
2 β = 6α + 2γ
2 2 2
δηλαδή:
γ2 −β2
α =2
(7 )
3

Από την (3) επίσης προκύπτει:

α2 +γ 2 −β2
συν Β = (8)
2αγ
Η σχέση (8) σύμφωνα με την (7) γίνεται:
γ2 −β2
+ γ 2 − β 2 2 (γ 2 − β 2 )
συν Β = 3 = ⇒
2αγ 3αγ
( ) ( )
2 2
⎛ 2 γ 2
− β 2
⎞ 4 γ 2
− β 2
συν 2 Β = ⎜ ⎟ ⇒ συν 2 Β =
⎜ 3 αγ ⎟ 9 α γ
2 2
⎝ ⎠
και λόγω της (7) η τελευταία σχέση γίνεται:
4 (γ 2 − β 2 )
συν Β =
2
(9 )
3γ 2
κι ακόμα, λόγω της (9) θα είναι:
4 (γ 2 − β 2 ) 4β 2 − γ 2
ημ Β = 1 − συν Β = 1 −
2 2
= ⇒
3γ 2 3γ 2
4β 2 − γ 2
ημ Β =
2
⇒ 4 β 2 − γ 2 = 3γ 2ημ 2 Β ⇒
3γ 2
4 β 2 = γ 2 + 3γ 2ημ 2 Β
2 β = γ 1 + 3ημ 2 Β
472. Αν Μ είναι το σημείο τομής των διαγωνίων ενός

τετραπλεύρου τότε να δείξετε:
( )
ΑΓ ⋅ ΒΔ ( ΑΜ − ΜΓ ) = ΑΒ − ΒΓ 2 ΜΔ + ( ΑΔ 2 − ΔΓ 2 ) ΜΒ (1)
2
(Παράρτημα του Δελτίου της Ε.Μ.Ε. 1955-56. Σελ. 129)

Λύση:
Εφαρμόζουμε το θεώρημα της επέκτασης του Πυθαγορείου Θεωρήματος στα

τρίγωνα ΑΒΜ και ΑΜΔ. (Σχ. 2). Άρα:

α 2 = x 2 + ΒΜ 2 − 2ΒΜ ⋅ λ ( 2 )
δ 2 = x 2 + ΔΜ 2 + 2 ΔΜ ⋅ λ ( 3 )
μετά την απαλοιφή του λ μεταξύ αυτών προκύπτει μετά από πράξεις:
α 2 ⋅ ΔΜ + δ 2 ⋅ ΒΜ = x 2 ⋅ ΒΔ + ΒΜ ⋅ ΔΜ ⋅ ΒΔ ( 4 )
Το ίδιο θεώρημα εφαρμόζουμε και στα τρίγωνα: ΒΜΓ και ΔΜΓ.
Άρα:
β 2 = y 2 + ΒΜ 2 + 2ΒΜ ⋅ μ ( 5 )
γ 2 = y 2 + ΔΜ 2 − 2 ΔΜ ⋅ μ ( 6 )
όμοια και σ’ αυτή την περίπτωση απαλοίφοντας το μ προκύπτει μετά από πράξεις:
β 2 ⋅ ΔΜ + γ 2 ⋅ ΒΜ = y 2 ⋅ ΒΔ + ΒΜ ⋅ ΔΜ ⋅ ΒΔ ( 7 )
Αφαιρώντας τις (4) και (7) κατά μέλη προκύπτει:
(α 2
− β 2 ) ΔΜ + (δ 2 − γ 2 ) ΒΜ = ( x 2 − y 2 ) ΒΔ
Η σχέση αυτή ακόμα γράφεται:
( ΑΒ 2
− ΒΓ 2 ) ΔΜ + ( ΑΔ 2 − ΓΔ 2 ) ΒΜ = ( x 2 − y 2 ) ΒΔ ( 8 )
Όμως:
(x 2
− y 2 ) ΒΔ = ( ΑΜ 2 − ΜΓ 2 ) ΒΔ ⇒
(x 2
− y 2 ) ΒΔ = ( ΑΜ + ΜΓ )( ΑΜ − ΜΓ ) ΒΔ ⇒
(x 2
− y 2 ) ΒΔ = ( ΑΜ − ΜΓ ) ΑΓ ⋅ ΒΔ ( 9 )
Άρα η (8) σύμφωνα με την (9) γίνεται:
( ΑΒ 2
− ΒΓ 2 ) ΔΜ + ( ΑΔ 2 − ΓΔ 2 ) ΒΜ = ( ΑΜ − ΜΓ ) ΑΓ ⋅ ΒΔ
487. Να εξεταστεί αν υπάρχει μια συνάρτηση f :R→R

γνησίως φθίνουσα και τέτοια ώστε:
f ( f ( x ) ) = x + 1, ∀x ∈ R
(Centrale des maths :probème du mois d’ octobre 2012)



No:343

Είδαμε ότι κατά τη διαδρομή του σύνθετου πολυγωνικού αυτού τροχού από
την αρχική θέση ΑΒ μέχρι τη τελική ΘΩ το κέντρο Κ έχει διαγράψει μια τροχιά που
αποτελείται από επτά ισομήκη τόξα 45ο και ακτίνας ίσης με R1 , ίσης με την ακτίνα
Σχήμα 1
του μεγάλου κανονικού πολυγώνου.

Όπως αναφέρθηκε (Σ.Μ. 342) το μήκος αυτό εύκολα υπολογίζεται και είναι
ίσο με:
π

S8 = K (
K
1 2 + 
K K) (
2 3 + ... + 
K K)
7 8 = 7 
K K
1 2
4
(R1 ) ( )
δηλαδή:
π
S8 = 7 R1 ( 1)
4
Στο σημείο αυτό μπορεί να επαναληφθεί το ίδιο πείραμα με έναν άλλο τροχό
με μεγαλύτερο αριθμό πλευρών. Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πως, αν αντί για
έναν τροχό κανονικού οκταγώνου χρησιμοποιήσει έναν τροχό κανονικού πολυγώνου
με ν πλευρές και της ίδιας ακτίνας R1 με πριν, τότε η διαδρομή του κέντρου Κ θα
αποτελείται από (ν-1) τόξα, ακτίνας ίσης με R1 και γωνίας ίσης με:
2π
ων =
ν
Άρα το συνολικό μήκος της διαδρομής του κέντρου Κ θα είναι:

2π
Sν = (ν − 1) R1 ν = 3, 4, 5,... ( 2 )
ν
Η σχέση (2) δίνει το μήκος της διαδρομής που πραγματοποιεί το κέντρο των
πολυγωνικών αυτών τροχών για κάθε κανονικό πολύγωνο που κυλίεται σε ένα
οριζόντιο επίπεδο.
473. Να δειχθεί ότι σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ οι ευθείες που

συνδέουν τις κορυφές του με τα σημεία επαφής των
πλευρών με τον εγγεγραμμένο κύκλο διέρχονται από το ίδιο
σημείο(Σημείο Gergonne)
Το ίδιο να δειχθεί και για τις ευθείες εκείνες του
τριγώνου αυτού που συνδέουν τις κορυφές με τα σημεία
επαφής των πλευρών με τους περεγγεγραμμένους κύκλους.
Λύση:
Έστω ένα τρίγωνο ΑΒΓ με τον εγγεγραμμένο κύκλο του κέντρου Ι. (Σχ.1).
Έστω ακόμα ότι Δ , Ε , Ζ τα σημεία επαφής του εγγεγραμμένου αυτού κύκλου

με τις πλευρές ΒΓ , ΓΑ , ΑΒ του τριγώνου, αντίστοιχα.
Τότε είναι γνωστό ότι:
ΒΔ = ΒΖ = τ − β ,⎫
⎪ α + β +γ
ΓΔ = ΓΕ = τ − γ , ⎬ , όπου τ =
⎪ 2
ΑΕ = ΑΖ = τ − α ⎭
άρα:
ΒΔ ΓΕ ΑΖ τ − β τ − γ τ − α
⋅ ⋅ = ⋅ ⋅ =1
ΔΓ ΕΑ ΖΒ τ − γ τ − α τ − β

δηλαδή:
ΒΔ ΓΕ ΑΖ
⋅ ⋅ =1
ΔΓ ΕΑ ΖΒ
Η σχέση αυτή σύμφωνα με το θεώρημα του Ceva δείχνει ότι οι ευθείες
ΑΔ , ΒΕ , ΓΖ διέρχονται από το ίδιο σημείο Ρ το οποίο ονομάζεται σημείο Gergonne.
Έστω πάλι ένα τρίγωνο ΑΒΓ και ο παρεγγεγραμμένος κύκλος του στη γωνία
Α κέντρου Ια .
Όπως φαίνεται κι από το σχήμα 2 επειδή είναι:

ΑΕ = ΑΖ
και
ΑΕ + ΑΖ = ( ΑΓ + ΓΕ ) + ( ΑΒ + ΒΖ ) ⇒
2 ΑΕ = ( ΑΓ + ΓΔ ) + ( ΑΒ + ΒΔ ) ⇒
2 ΑΕ = ΑΓ + ΑΒ + ( ΒΔ + ΔΓ ) ⇒
2 ΑΕ = ΑΓ + ΑΒ + ΒΓ ⇒
α + β +γ
2 ΑΕ = α + β + γ ⇒ ΑΕ = = ΑΖ ⇒
2
ΑΕ = ΑΖ = τ ( 1)

όπου:
α + β +γ
τ=
2
Από την (1) προκύπτει τελικά:
ΒΖ = ΒΔ = τ − γ ,⎫
⎬ (2)
ΓΕ = ΓΔ = τ − β ⎭
Θεωρώντας πάλι το πρώτο μέλος της σχέσης από το θεώρημα του Ceva και
σύμφωνα με τις σχέσεις (2) προκύπτει:
ΒΔ ΓΕ ΑΖ τ − γ τ − β τ
⋅ ⋅ = ⋅ ⋅ =1
ΔΓ ΕΑ ΖΒ τ − β τ τ −γ
δηλαδή:
ΒΔ ΓΕ ΑΖ
⋅ ⋅ =1
ΔΓ ΕΑ ΖΒ
Επομένως από το θεώρημα αυτό προκύπτει ότι οι ευθείες που ορίζουν τα
τμήματα ΑΔ , ΒΕ , ΓΖ διέρχονται από το ίδιο σημείο που κι αυτό λέγεται σημείο
Geronne.
Έτσι σε κάθε τρίγωνο μπορούμε να βρούμε τέσσερα τέτοια σημεία του
Gergonne από τα οποία το ένα έστω το Ρ βρίσκεται στο εσωτερικό του τριγώνου και
τα άλλα τρία έστω τα Ρα , Ρ β , Ργ βρίσκονται στο εξωτερικό του και μάλιστα εντός
, Β
των γωνιών Α , Γ
 αντίστοιχα του τριγώνου.
Εφαρμογή:
Αν ονομάσουμε:
Ρα , Ρ β , Ρ γ
τα τρία σημεία του Gergonne που αντιστοιχούν αντίστοιχα στους τρεις
παρεγγεγραμμένους κύκλους ενός τριγώνου ΑΒΓ, τότε εύκολα μπορούμε να δείξουμε
ότι οι τρείς ευθείες που ορίζουν τα τμήματα:
ΑΡα , ΒΡ β , ΓΡγ
διέρχονται από το ίδιο σημείο.
488. Να εξεταστεί αν υπάρχει μια συνάρτηση f : R → R

γνησίως φθίνουσα και τέτοια ώστε:
f ( f ( x ) ) = 2 x + 1, ∀x ∈ R
(Centrale des maths: probème du mois d’ octobre 2012)


Stili Mathimatikon 2012 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Stili Mathimatikon 2012 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ƭǕķĸĴǌ¨ǓǋĸķǅǊǌ

ȄİțȓȞȘıİȞĮįȘȝȠıȚİȪİĲĮȚțȐșİȉİĲȐȡĲȘıĲȘȞǼĳȘȝİȡȓįĮ''īȡĮȝȝȒ '' ĲȘȢȀȠȗȐȞȘȢĲȠțĮș¶ȩȜȘĲȘ

email İʌȚțȠȚȞȦȞȓĮȢ ȑĲȠȢ 200

Η Στήλη των Μαθηματικών

Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων

Ο Αριστοτέλης και τα Μαθηματικά

Οι αναφορές στα παράδοξα του Ζήνωνα

τότε υπάρχει φυσικός αριθμός ν που αν πολλαπλασιάσει το μικρό δίνει αποτέλεσμα

Μαθηματικές προκλήσεις – προσκλήσεις – ασκήσεις

393. Δίνεται η συνεχής συνάρτηση

Όμοια προσθέτοντας τις (7) και (9) κατά μέλη έχουμε:

394. Να δειχθεί ότι ο αριθμός

δεν είναι πρώτος.

Α = 9 (1098 + 1097 + 1096 + ... + 10 + 1) ⋅10 + 7 ⇒

= (102 ) − 3 = 10050 − 3 = (πολ13 + 9 )

= πολ13 + 2435 − 3 = πολ13 + (πολ13 + 9)5 − 3 =

Για την άλλη φορά

428. Δίνεται περιγράψιμο σε κύκλο τετράπλευρο ΑΒΓΔ

Η Στήλη των Μαθηματικών

Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων

Ο Αριστοτέλης και τα Μαθηματικά

Οι αναφορές στα παράδοξα του Ζήνωνα

Έτσι μέχρι τώρα το αξίωμα αυτό το είδαμε με τρείς διατυπώσεις:

Μαθηματικές προκλήσεις – προσκλήσεις – ασκήσεις

395. Έστω ο μιγαδικός αριθμός:

(1) ⇔ w = w ⇔ (1 − z )(1 − iz ) = (1 − z )(1 − iz ) ⇔

Άρα οι εικόνες Μ(z) ανήκουν στην ευθεία (e2 ) (Σχ.1)

( 5 ) ⇔ w = − w ⇔ (1 − z )(1 − iz ) = −(1 − z )(1 − iz )

Για την άλλη φορά

Η Στήλη των Μαθηματικών

Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων

Ο Αριστοτέλης και τα Μαθηματικά

Οι αναφορές στα παράδοξα του Ζήνωνα

Μαθηματικές προκλήσεις – προσκλήσεις – ασκήσεις

396. Δίνεται τρίγωνο ΑΒΓ και οι διχοτόμοι ΑΑ΄,ΒΒ΄, ΓΓ΄

Σύμφωνα με τις (2) και (3) η ζητούμενη σχέση ισοδυναμεί:

397. Έστω η συνεχής συνάρτηση f τέτοια ώστε:

(Κ. Γιαννιτσιώτης, Α.Καραγεώργος: Θεώρημα Bolzano. Σελ. 44)

Για την άλλη φορά

Παράρτημα της Ε.Μ.Ε.

Η Στήλη των Μαθηματικών

Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων

Ο Αριστοτέλης και τα Μαθηματικά

Οι αναφορές στα παράδοξα του Ζήνωνα

Επανερχόμενοι στη συλλογιστική του Αριστοτέλη σχετικά με τα δύο πρώτα

(ΒΕ)=ΜΣ=Το διάστημα Σχήμα 1

Δηλαδή: Το πεπερασμένο μέγεθος ΑΒ θα το παραστήσουμε με ένα

Μαθηματικές προκλήσεις – προσκλήσεις – ασκήσεις

397. Έστω η συνεχής συνάρτηση f τέτοια ώστε:

ii) Αν x = 1 τότε από την (1) προκύπτει:

398. Δίνεται τρίγωνο ABC με εμβαδόν ίσο με Ε και σημείο

Για την άλλη φορά

431. Να λυθεί η εκθετική εξίσωση:

Παράρτημα της Ε.Μ.Ε.

Η Στήλη των Μαθηματικών

Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων

Ο Αριστοτέλης και τα Μαθηματικά

Οι αναφορές στα παράδοξα του Ζήνωνα

Ερμηνεύοντας το συλλογισμό που αναπτύσσει ο Αριστοτέλης στο βιβλίο του

θα αναφερθούμε πάλι στο σχήμα 1 (Σ.Μ. 297).

t1 , άρα για την πολλαπλάσια διαδρομή ν ( ΜΣ ) θα χρειαστεί χρόνο t2 ίσο με

Μαθηματικές προκλήσεις – προσκλήσεις – ασκήσεις

399. Να υπολογιστεί ο αριθμός:

ȄİțȓȞȘıİȞĮįȘȝȠıȚİȪİĲĮȚțȐșİȉİĲȐȡĲȘıĲȘȞǼĳȘȝİȡȓįĮ''īȡĮȝȝȒ '' ĲȘȢȀȠȗȐȞȘȢĲȠțĮș¶ȩȜȘĲȘ