Ασφαλίσεις Ζωής 2

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης
Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ
p xy μ x +t : y +t μ x +t : y +t
t
t p xy
1 1
0.75 0.75
0.5 f T ( xy ) (t ) 0.5
0.25 0.25
f T ( xy ) (t )
0 0
0 2.5 5 7.5 10 0 2.5 5 7.5 10
Σημειώσεις παραδόσεων
Δημήτριος Αντζουλάκος
Πειραιάς 2010 (Β Έκδοση)
(Α Έκδοδη - 2003)
Βιβλιογραφία
[1] Newton L. Bowers, Hans U. Gerber, James C. Hickman, Donald A. Jones & Cesil J. Nesbitt
(1997). Actuarial Mathematics, Published by “The Society of Actuaries”, Schaumburg,
Illinois.
[2] Hans, U. Gerber. (1997). Life Insurance Mathematics, Third Edition, Spring Verlag.
[3] Gupta, A. K. & Varga, T. (2002). An Introduction to Actuarial Mathematics, Kluwer

Academic Publishers.
[4] Menge, W. O. & Fischer, C. H. (1965). The Mathematics of Life Insurance, Macmillan
Company.
[5] Alistair Neill (1977). Life Contingencies, Butterworth-Heimemann Ltd.
[6] Chester Wallace Jordan, Jr. (1975). Life Contingencies, Second Edition, Published by “The
Society of Actuaries”, Schaumburg, Illinois.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΖΩΗΣ Ι

1.1 Χρόνος ζωής ενός ατόμου 1
1.1.1 Συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας, συνάρτηση κατανομής και συνάρτηση επιβίωσης 1
1.1.2 Υπολειπόμενος χρόνος ζωής 2
1.1.3 Υπολειπόμενος ακέραιος χρόνος ζωής 4
1.1.4 Ένταση θνησιμότητας 4
1.1.5 Σχέσεις μεταξύ f(x), F(x), S(x), μx 5
1.1.6 Άλλες σχέσεις 6
1.1.7 Ροπές των τ.μ. T(x) και K(x) 7
1.1.8 Νόμοι θνησιμότητας 8
1.1.9 Πίνακες θνησιμότητας 9
1.1.10 Υποθέσεις κλασματικών ηλικιών 11
1.1.11 Ανάλυση του υπολειπόμενου χρόνου ζωής T(x) 14
1.2 Ασφαλίσει ζωής (Life insurance) 14
1.2.1 Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες στο τέλος του έτους θανάτου (διακριτή περίπτωση) 15
1.2.2 Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες τη στιγμή του θανάτου (συνεχής περίπτωση) 20
1.2.3 Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες στο τέλος του 1/m μέρους του κλασματικού χρόνου θανάτου 25
1.3 Ράντες ζωής (Life annuities) 27
1.3.1 Ράντες ζωής (διακριτή περίπτωση) 27
1.3.2 Ράντες ζωής (συνεχής περίπτωση) 32
1.3.3 Κλασματικές ράντες ζωής 36
1.4 Καθαρά (περιοδικά) ασφάλιστρα (Net Premiums) 37
1.5 Καθαρά μαθηματικά αποθεματικά (Net Premium Reserves) 43
1.5.1 Τύποι υπολογισμού αποθεματικών – Προοπτικοί τύποι 44
1.5.2 Άλλοι τύποι υπολογισμού αποθεματικών 46
1.5.3 Ανασκοπικοί τύποι 47
1.5.4 Άναδρομικές σχέσεις (πλήρης διακριτή περίπτωση) 49
1.5.5 Διαφορικές εξισώσεις (πλήρης συνεχή περίπτωση) 50
1.6 Μικτά ή επιβαρημένα ασφάλιστρα (Gross or Expense Loaded Premiums) 55
ΑΣΦΑΛΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΥΟ Η ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΤΟΜΑ
2.1 Από κοινού συμπεριφορά των χρόνων ζωής δύο ατόμων 63
2.2 Κατάσταση από κοινού ζωής 66
2.3 Κατάσταση τελευταίου επιζώντος 78
2.4 Σχέσεις μεταξύ των καταστάσεων από κοινού ζωής και τελευταίου επιζώντος 83
2.5 Ασφαλίσεις και ράντες ζωής δύο ατόμων 87
2.5.1 Παραδείγματα για τη “διακριτή” περίπτωση 87
2.5.2 Παραδείγματα για τη “συνεχή” περίπτωση 88
2.5.3 Παρουσίαση όλων των περιπτώσεων 89
2.6 Νόμοι θνησιμότητας 100
2.6.1 Νόμος του Compertz 100
2.6.2 Νόμος του Makeham 101
2.7 Ομοιόμορφη κατανομή θανάτων 105
2.8 Ασφαλίσεις ζωής δύο ατόμων που εξαρτώνται από τη σειρά των θανάτων 110
2.8.1 Πιθανότητες που εξαρτώνται από τη σειρά των θανάτων 111
2.8.2 Ασφαλίσεις που εξαρτώνται από τη σειρά των θανάτων 115
2.9 Πoλλαπλές ζωές - Σύνθετες καταστάσεις 121
2.10 Kληροδοτικές ράντες 125
2.9.1 Iσόβια κληροδοτική ράντα ζωής 126
2.9.2 Πρόσκαιρη n ετών κληροδοτική ράντα ζωής 127
2.9.3 Αναβαλλόμενη n ετών και ισόβια κληροδοτική ράντα ζωής 128
ΜΟΝΤΕΛΑ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΑΙΤΙΑ ΕΞΟΔΟΥ
3.1 Μελέτη των τ.μ. T και J 134
3.2 Πίνακες με πολλαπλά αίτια εξόδου 141
3.2.1 Προσέγγιση Ι (μέσω θεωρίας πιθανοτήτων) 141
3.2.2 Προσέγγιση ΙΙ (ντετερμινιστική) 143
3.3 Συναφείς πίνακες με ένα αίτιο εξόδου 148
3.4 Σταθερή ένταση εξόδου για κάθε αίτιο εξόδου 149
3.5 Η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής 151
3.5.1 Η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για κάθε αίτιο εξόδου 151
3.5.2 Η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για τους συναφείς πίνακες 152
3.6 Ασφαλίσεις και ράντες με πολλαπλά αίτια εξόδου 155
ΕΝΟΤΗΤΑ 1
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΖΩΗΣ Ι
1.1 Χρόνος ζωής ενός ατόμου
1.1.1 Συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας, συνάρτηση κατανομής και συνάρτηση επιβίωσης
Ο χρόνος ζωής σε έτη ενός (νεογέννητου) ατόμου περιγράφεται από μια συνεχή (μη αρνητική) τυχαία
μεταβλητή (συντ. τ.μ.) X με σύνολο τιμών R X = [0, ∞ ) . Η συνάρτηση κατανομής (συντ. σ.κ.) της X
δίνεται από τη σχέση
F ( x ) = P( X ≤ x ) .
Η σ.κ. F (x ) για x < 0 δεν μας ενδιαφέρει αφού σε αυτή την περίπτωση έχουμε ότι F ( x ) = 0 , και
άλλωστε δεν έχει νόημα να ομιλούμε για αρνητικούς χρόνους ζωής. Έτσι από εδώ και στο εξής όταν
ομιλούμε για άτομο ηλικίας x θα θεωρούμε ότι x ≥ 0 . Η σ.κ. F (x ) δηλώνει την πιθανότητα να
πεθάνει το νεογέννητο άτομο μέχρι την ηλικία των x ετών (ή απλά την ηλικία x ), ή αλλιώς την
πιθανότητα να πεθάνει το νεογέννητο άτομο εντός των πρώτων x ετών. Αν συμβολίσουμε με f (x ) τη
συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας (συντ. σ.π.π.) της X έχουμε ότι
x
F ( x ) = ∫ f ( z )dz, x≥0
0
και
F ( x + Δx ) − F ( x ) P( x < X ≤ x + Δx )
f ( x ) = F ′( x ) = lim = lim .
Δx →0 Δx Δx → 0 Δx
Έτσι, για μικρό Δx , έχουμε κατά προσέγγιση ότι
P( x < X ≤ x + Δx ) ≅ f ( x ) ⋅ Δx .
Η συνάρτηση επιβίωσης (συντ. σ.ε.) S (x ) της τ.μ. X δίνεται από τη σχέση
S ( x ) = P( X > x ) = 1 − F ( x )
και δηλώνει την πιθανότητα να ζήσει (επιβιώσει) το νεογέννητο άτομο τουλάχιστον μέχρι την ηλικία
των x ετών, ή αλλιώς την πιθανότητα να φτάσει το νεογέννητο άτομο την ηλικία x. Προφανώς
Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 1 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

dF ( x ) d (1 − S ( x )) dS ( x )
f ( x) = = =− = − S ′( x )
dx dx dx
και
∞
S ( x) = ∫ f ( z )dz .
x
Η πιθανότητα
P( x < X ≤ z ) = F ( z ) − F ( x ) = S ( x ) − S ( z )
δηλώνει την πιθανότητα θανάτου του νεογέννητου ατόμου μεταξύ των ηλικιών x και z , ενώ η
δεσμευμένη πιθανότητα
P( x < X ≤ z ) F ( z ) − F ( x ) S ( x ) − S ( z ) S ( z)
P( x < X ≤ z | X > x ) = = = = 1−
P( X > x ) 1 − F ( x) S ( x) S ( x)
δηλώνει την πιθανότητα θανάτου του νεογέννητου ατόμου μεταξύ των ηλικιών x και z δοθέντος ότι
το νεογέννητο άτομο έχει φτάσει την ηλικία x .
1.1.2 Υπολειπόμενος χρόνος ζωής
Ο συμβολισμός ( x ) θα δηλώνει από εδώ και στο εξής “άτομο ηλικίας x”. Με T ( x ) συμβολίζουμε
την τ.μ. που έχει ως κατανομή τη δεσμευμένη κατανομή της τ.μ. X − x δοθέντος ότι X > x ( x ≥ 0) ,
που δηλώνει τον υπολειπόμενο χρόνο ζωής του (x). Προφανώς ισχύει ότι T (0) = X . Επίσης θα
χρησιμοποιήσουμε τους συμβολισμούς
t q x = P(T ( x ) ≤ t ) = FT ( x ) (t ), t p x = 1 − t q x = P(T ( x ) > t ) = ST ( x ) (t ), t ≥ 0 .
Οι ποσότητες t q x και t p x , ως συναρτήσεις του t , αποτελούν τη σ.κ. και τη σ.ε. της τ.μ. T ( x ) . Η
πιθανότητα t q x δηλώνει την πιθανότητα το ( x ) να πεθάνει πριν φτάσει την ηλικία x + t , ή αλλιώς
την πιθανότητα ενός (x) να πεθάνει εντός των επόμενων t ετών. Η πιθανότητα t p x δηλώνει την
πιθανότητα το (x) να επιβιώσει για t χρόνια, ή αλλιώς την πιθανότητα ενός (x) να φτάσει την ηλικία
x+t. Για την πιθανότητα t q x ισχύει η σχέση
S( x + t)
t q x = FT ( x ) (t ) = 1 −
S ( x)
αφού
P( x < X ≤ x + t ) S( x + t)
t q x = P(T ( x ) ≤ t ) = P( X − x ≤ t | X > x ) = P( X ≤ x + t | X > x ) = = 1− .
P( X > x ) S ( x)
Για την πιθανότητα t p x ισχύει ότι
S( x + t)
t p x = ST ( x ) (t ) = 1 − FT ( x ) (t ) = .
S ( x)
Επίσης

S (t )
t p0 = = S (t ), t q0 = 1 − t p 0 = F ( t ) .
S ( 0)
Στην ειδική περίπτωση t = 1 , χρησιμοποιούνται οι συμβολισμοί
1 q x = q x = P(( x ) πεθαίνει εντός ενός έτους)
1 p x = p x = P(( x ) φτάνει την ηλικία x + 1 ).

Επίσης θα χρησιμοποιηθεί ο συμβολισμός
t |u q x = P(t < T ( x ) ≤ t + u )
που δηλώνει την πιθανότητα ενός ( x ) να πεθάνει μεταξύ των ηλικιών x + t και x + t + u , ή αλλιώς
την πιθανότητα ενός (x) να επιβιώσει για t επιπλέον έτη και να πεθάνει στα επόμενα u έτη. Η
πιθανότητα t |u qx ικανοποιεί τις σχέσεις
t |u q x = t +u q x − t q x = t p x − t +u p x
αφού
t |u q x = P(t < T ( x ) ≤ t + u ) = P(T ( x ) ≤ t + u ) − P(T ( x ) ≤ t ) = t +u q x − t q x .
Επίσης
t +u p x = t p x u p x +t
αφού
S ( x + t ) S ( x + t + u) S ( x + t + u)
t p x u p x +t = . = = t +u p x .
S ( x) S( x + t) S ( x)
Χρησιμοποιώντας την προαναφερθείσα σχέση προκύπτει ότι
k +1 q x = 1− k +1 p x = 1 − p x p x +1 L p x + k = 1 − (1 − q x )(1 − q x +1 )L(1 − q x + k ), k = 0,1,2,...

και
t |u q x = t p x u q x +t
αφού
t |u q x = t p x − t +u p x = t p x − t p x u p x +t = t p x (1− u p x +t ) = t p x u q x +t .
Στην ειδική περίπτωση u = 1 , χρησιμοποιείται ο συμβολισμός t |1 qx = t | qx .
Αξίζει να σημειώσουμε ότι

P (0 < T ( x ) ≤ u ) = P ( x < X ≤ x + u | X > x )
αφού και οι δύο πιθανότητες είναι ίσες με
S ( x) − S ( x + u)
.
S ( x)
Ωστόσο στην ασφαλιστική πράξη επιτρέπουμε να διαφέρουν οι δύο παραπάνω πιθανότητες με την
έννοια ότι στην πιθανότητα P(0 < T ( x ) ≤ u ) μπορούν να ενσωματωθούν και άλλες πληροφορίες

εκτός της πληροφορίας ότι το νεογέννητο άτομο έχει φτάσει την ηλικία x (δείτε, π.χ., ασφαλιστικούς
πίνακες επιλογής). Επίσης αξίζει να σημειώσουμε ότι η πιθανότητα t q x + s μπορεί να γραφεί ως
t q x + s = P(T ( x + s ) ≤ t ) = P(T ( x ) ≤ s + t | T ( x ) > s )
όπου οι δύο παραπάνω πιθανότητες, αν και είναι ίσες, έχουν διαφορετική ερμηνεία.
1.1.3 Υπολειπόμενος ακέραιος χρόνος ζωής
Η διακριτή τ.μ. που ορίζεται με τον τύπο

K ( x ) = ⎣T ( x )⎦
όπου ⎣a ⎦ συμβολίζει το ακέραιο μέρος του αριθμού a , δηλώνει τον αριθμό των μελλοντικών
(ακέραιων) ετών που θα ζήσει το (x ) προτού πεθάνει, και ονομάζεται υπολειπόμενος ακέραιος
χρόνος ζωής. Η συνάρτηση πιθανότητας (συντ. σ.π.) της τ.μ. K (x ) ικανοποιεί τη σχέση
P( K ( x ) = k ) = P( k ≤ T ( x ) < k + 1) = P( k < T ( x ) ≤ k + 1) = P(T ( x ) ≤ k + 1) − P(T ( x ) ≤ k )
και επομένως
f K ( x ) ( k ) = P( K ( x ) = k ) = k +1 q x − k q x = k p x − k +1 p x , k = 0,1,2,...
Επίσης
f K ( x ) ( k ) = P( k < T ( x ) ≤ k + 1) = k | q x , k = 0,1,2...
(στον ίδιο τύπο μπορούμε να καταλήξουμε χρησιμοποιώντας τη σχέση t |u q x = t +u q x − t q x θέτοντας
t = k και u = 1 , που δίνει k |1 q x = k | q x = k +1 q x − k q x ). Επιπροσθέτως
f K ( x ) (k ) = P( K ( x) = k )= k p x q x + k , k = 0,1,2...
αφού από τη σχέση t p x u p x +t = t +u p x για u = 1 προκύπτει ότι t p x p x +t = t +1 p x και συνεπώς
f K ( x ) ( k ) = k p x − k +1 p x = k p x − k p x p x +k = k p x (1 − p x + k ) = k p x q x + k , k = 0,1,2,...
Για τη συνάρτηση κατανομής της τ.μ. K ( x ) έχουμε ότι

k k
FK ( x ) ( k ) = P ( K ( x ) ≤ k ) = ∑ j| q x = ∑ ( j +1 q x − j q x ) = k +1 q x − 0 q x = k +1 q x , k = 0,1,2... .
j =0 j =0
1.1.4 Ένταση θνησιμότητας
Η ποσότητα μ x που ορίζεται με τη σχέση
P ( x < X ≤ x + Δx X > x )
μ x = lim
Δx →0 Δx
ονομάζεται ένταση θνησιμότητας στην ηλικία x και αποτελεί μέτρο της θνησιμότητας σε κάθε
ηλικιακή στιγμή. Για κάθε x η ένταση θνησιμότητας μ x δηλώνει τη στιγμιαία πιθανότητα θανάτου

ενός (x ) . Η ποσότητα μ x ⋅ Δx (για Δx αρκετά μικρό) είναι προσεγγιστικά η πιθανότητα θανάτου
ενός (x ) στο διάστημα ( x, x + Δx ] , δηλαδή

μ x ⋅ Δx ≅ P( x < X ≤ x + Δx | X > x ) .
Προφανώς αν η μ x είναι αύξουσα συνάρτηση του x τότε και η παραπάνω δεσμευμένη πιθανότητα
είναι αύξουσα συνάρτηση του ηλικίας x . Αξίζει να σημειώσουμε ότι μ x = lim( t q x / t ) .

t →0
1.1.5 Σχέσεις μεταξύ f(x), F(x), S(x), μx

Η μ x ικανοποιεί τη σχέση
f ( x) F ′( x )
μx = =
S ( x) 1 − F ( x)
αφού
P( x < X ≤ x + Δx X > x ) 1 P( x < X ≤ x + Δx ) f ( x )
μ x = lim = lim =
Δx →0 Δx P( X > x ) Δx → 0 Δx S ( x)
και συνεπώς ισχύει ότι μ x ≥ 0 . Επειδή f ( x ) = − S ′( x ) προκύπτει άμεσα ότι η μ x συνδέεται με την
S (x ) σύμφωνα με τη σχέση
S ′( x )
− μx = = [log S ( x )]′ .
S ( x)
Ολοκληρώνοντας τα δύο μέλη της παραπάνω σχέσης από x έως x + t προκύπτει ότι
x +t x +t d S( x + t)
−∫ μ z dz = ∫ log S ( z ) dz = log = log t p x
x x dz S ( x)
οπότε
⎛⎜ − x +t μ dz ⎞⎟ = exp⎛⎜ − t μ dz ⎞⎟ .
⎝ ∫x ⎝ ∫0 x+ z ⎠
p = exp
t x z
⎠
Από την παραπάνω σχέση για x = 0 παίρνουμε
p0 = S (t ) = exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟ .
t
t
⎝ 0 ⎠
Επιπροσθέτως
F ( x ) = 1 − S ( x ) = 1 − exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟
x
⎝ 0 ⎠
και από τη σχέση f ( x ) = F ′( x ) = μ x S ( x ) = μ x exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟ προκύπτει ότι

x
⎝ 0 ⎠
f ( x ) = μ x x p0 .
Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω αποτελέσματα προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας στον οποίο
δίνονται σχέσεις με τις οποίες συνδέονται οι ποσότητες f (x ) , F (x ), S (x ) , μ x .

Σχέσεις μεταξύ των ποσοτήτων f(x), F(x), S(x) και μx
f (x ) F (x ) S (x ) μx
μ x exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟
x
f (x ) f (x ) F ′(x ) − S ′(x )
⎝ 0 ⎠
1 − exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟
x x
F ( x) ∫ 0
f ( z )dz F ( x) 1 − S ( x)
⎝ 0 ⎠
exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟
∞ x
S ( x) ∫ x
f ( z )dz 1 − F ( x) S ( x)
⎝ 0 ⎠
f ( x) F ′( x )
μx ∞ − [log S ( x )]′ μx
∫ x
f ( z )dz 1 − F ( x)
Συνεπώς οποιαδήποτε από τις ποσότητες f ( x ), F ( x ), S ( x ) , μ x καθορίζει πλήρως τη συμπεριφορά

του χρόνου ζωής X ενός νεογέννητου ατόμου.
1.1.6 Άλλες σχέσεις
Ας συμβολίσουμε με f T ( x ) (t ) τη σ.π.π. της τ.μ. T ( x ) . Έχουμε ήδη αναφέρει ότι
FT ( x ) (t ) = P(T ( x ) ≤ t ) = t q x , 1 − FT ( x ) (t ) = P(T ( x ) > t ) = t p x , t ≥ 0 .
Έτσι, η f T ( x ) (t ) ικανοποιεί τη σχέση
f T ( x ) (t ) = t p x μ x +t
αφού
d ⎛ d ⎞
S( x + t) ⎜ S( x + t) ⎟
d d ⎛ S( x + t) ⎞ S ( x + t )
f T ( x ) (t ) = FT′( x ) (t ) = t q x = ⎜⎜1 − ⎟ = − dt = ⎜ − dt ⎟ = t p x μ x +t .
dt dt ⎝ S ( x ) ⎟⎠ S ( x) S ( x) ⎜ S ( x + t ) ⎟
⎜ ⎟
⎝ ⎠
Έτσι
∞
∫ 0
t p x μ x +t dt = 1 .
Επίσης
t +u t +u
t |u q x = P (t < T ( x ) ≤ t + u ) = ∫ f T ( x ) ( z ) dz = ∫ z p x μ x + z dz
t t
οπότε
f T ( x ) ( n + t ) = n +t p x μ x + n + t = n p x t p x + n μ x + n +t = n p x f T ( x + n ) (t ) .
Αξίζει να σημειώσουμε ότι για την ποσότητα μ x+t υπάρχουν οι δύο ακόλουθες βασικές εκφράσεις
υπολογισμού της, ανάλογα με το αν έχουμε πληροφορίες για την τ.μ. X ή την τ.μ. T (x )

F ′( x + t ) P( x + t < X ≤ x + t + Δx X > x + t )
(Α) μ x +t = = lim .
1 − F ( x + t ) Δx→0 Δx
και
f T ( x ) (t ) FT′( x ) (t ) P(t < T ( x) ≤ t + Δx T ( x) > t )
(Β) μ x +t = = = lim
t px 1 − FT ( x ) (t ) Δx →0 Δx
Η έκφραση (Α) δηλώνει την ένταση θνησιμότητας στην ηλικία x + t ενός (νεογέννητου) ατόμου με
χρόνο ζωής που περιγράφεται από την τ.μ. X . Η έκφραση (Β) δηλώνει την ένταση θνησιμότητας
ενός (νεογέννητου) ατόμου με χρόνο ζωής που περιγράφεται από την τ.μ. T (x ) τη χρονική στιγμή t ,
ή ισοδύναμα την ένταση θνησιμότητας ενός (x ) στην ηλικία x + t .
Όταν η ποσότητα μ x+t υπολογίζεται μέσω της έκφρασης (Β) χρησιμοποιείται συνήθως ο
συμβολισμός μ x (t ) , δηλαδή
FT′( x ) (t )
μ x (t ) = .
1 − FT ( x ) (t )
Ο συμβολισμός μ x (t ) χρησιμοποιείται στην ασφαλιστική πράξη για να δηλώσει ότι η ποσότητα αυτή
μπορεί να διαφέρει από την ποσότητα μ x+t της έκφρασης (Α), αφού στην πρώτη περίπτωση μπορούν
να ενσωματωθούν και άλλες πληροφορίες εκτός της πληροφορίας ότι το νεογέννητο άτομο έχει
φτάσει την ηλικία x . Στις παρούσες σημειώσεις θα χρησιμοποιηθεί ο ενιαίος συμβολισμός μ x+t .
1.1.7 Ροπές των τ.μ. T(x) και K(x)

o
Η μέση τιμή της τ.μ. T (x ) συμβολίζεται με e x και δίνεται από τον τύπο
∞ ∞
e x = E[T ( x)] = ∫ t f T ( x ) (t )dt = ∫ t t p x μ x +t dt .
o
0 0
Κάνοντας χρήση της σχέσης

∞ ∞
E [ g ( X )] = g (0) + ∫ g ′( x )[1 − F ( x )]dx = g (0) + ∫ g ′( x ) S ( x )dx
0 0
που ισχύει για οποιαδήποτε μη αρνητική συνεχή τ.μ. X με σ.κ. F ( x ) και g (⋅) μια πραγματική
συνάρτηση με συνεχή παράγωγο προκύπτει ότι
∞ ∞
E( X n ) = n∫ x n −1 [1 − F ( x )]dx =n ∫ x n −1 S ( x )dx .
0 0
Συνεπώς
o ∞ ∞ o
E[T ( x)] = e x = ∫ t p x dt , E[T 2 ( x)] = 2∫ t t p x dt , Var[T ( x)] = E[T 2 ( x)] − (e x ) 2
0 0
αφού

∞ ∞
E[T ( x)] = ∫ [1 − FT ( x ) ( z )] dz = ∫ z p x dz
0 0
∞ ∞
E[T 2 ( x)] = ∫ 2 z[1 − FT ( x ) ( z )] dz = 2 ∫ z z p x dz .
0 0
Η μέση τιμή της τ.μ. K ( x ) συμβολίζεται με e x και δίνεται από τον τύπο
∞ ∞
e x = E[ K ( x )] = ∑ k f K ( x ) ( k ) = ∑ k k p x q x +k .
k =0 k =1

∞ ∞
E[ g ( X )] = g (0) + ∑[ g ( x + 1) − g ( x)][1 − F ( x)] = g (0) + ∑[ g ( x + 1) − g ( x)]S ( x)
x =0 x =0
που ισχύει για οποιαδήποτε διακριτή τ.μ. X με R X = {0,1,2,...} και σ.κ. F (x ) προκύπτει ότι
∞
E ( X n ) = ∑[( x + 1) n − x n ][1 − F ( x )] .
x =0
Συνεπώς
∞ ∞
E[ K ( x)] = e x = ∑ k p x E[ K 2 ( x)] = ∑ (2k − 1) k p x , Var[ K ( x)] = E[ K 2 ( x)] − (e x ) 2
k =1 k =1
αφού
∞ ∞ ∞ ∞
E[ K ( x)] = e x = ∑[1 − FK ( x ) (k )] = ∑ (1− k +1 q x ) = ∑ k +1 px = ∑ k px
k =0 k =0 k =0 k =1
∞ ∞ ∞ ∞
E [ K 2 ( x )] = ∑ ( 2k + 1)[1 − FK ( x ) ( k )] = ∑ ( 2k + 1)(1− k +1 q x ) = ∑ ( 2k + 1) k +1 p x = ∑ ( 2k − 1) k p x .
k =0 k =0 k =0 k =1
1.1.8 Νόμοι θνησιμότητας
Οι κυριότεροι νόμοι για τη συμπεριφορά του χρόνου ζωής X ενός ατόμου δίνονται στον παρακάτω
πίνακα.
Νόμοι θνησιμότητας
Νόμος μx S ( x) Παράμετροι
x
De Moivre (ω − x ) −1 1− 0 ≤ x ≤ ω, ω > 0
ω
Compertz Bc x exp( − m( c x − 1)) B > 0, c > 1, x≥0
Makeham A + Bc x exp( − Ax − m( c x − 1)) B > 0, A ≥ − B, c > 1, x≥0
Weibull kx n exp( − k ( n + 1) −1 x n +1 ) k > 0, n > 0, x≥0
m = B / ln c
Ειδικότερα για το νόμο του De Moivre έχουμε ότι η τ.μ. X ακολουθεί την ομοιόμορφη κατανομή

στο διάστημα [0, ω ] .
1.1.9 Πίνακες θνησιμότητας ή πίνακες ζωής
Ας θεωρήσουμε μια ομάδα από l0 το πλήθος νεογέννητα άτομα και ας συμβολίσουμε με
X j , j = 1,2,..., l0 το χρόνο ζωής του j ατόμου. Θεωρούμε ότι οι τ.μ. X j είναι ανεξάρτητες και
ισόνομες με κοινή συνάρτηση επιβίωσης S (⋅) και κοινή σ.π.π. f (⋅) . Έστω οι δείκτριες τ.μ. I j ,
1 ≤ j ≤ l0 , που ορίζονται ως ακολούθως
⎧1, αν το άτομο j φθάσει την ηλικία x

⎪
Ij = ⎨
⎪0, αλλιώς .
⎩
Ας συμβολίσουμε με L (x ) την τ.μ. που δηλώνει τον αριθμό των ατόμων της ομάδας που φθάνουν
την ηλικία x . Τότε
L ( x ) = I1 + I 2 + L + I l0 .
Ο αναμενόμενος αριθμός ατόμων της ομάδας που φθάνουν την ηλικία x συμβολίζεται με l x (οπότε
έχει προφανή ερμηνεία ο συμβολισμός l0 ) και είναι ίσος με
l x = l0 S ( x )
αφού
l x = E ( L ( x )) = E ( I1 ) + E ( I 2 ) + L + E ( I l0 ) = l0 P ( I j = 1) = l0 P ( X j > x ) = l0 S ( x ) .
Από την παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα ότι

dl x
= −l 0 f ( x )
dx
οπότε
1 dl x l0 f ( x )
− = = μx .
l x dx l0 S ( x )
Επίσης μπορούν να επιβεβαιωθούν οι ακόλουθες σχέσεις
l x = l0 exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟
x
⎝ 0 ⎠
l x + n = l0 exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟ = l x exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟
x +n x +n
⎝ 0 ⎠ ⎝ x ⎠
x+n
l x − l x+n = ∫ l z μ z dz .
x
Η ποσότητα n d x που δηλώνει τον αναμενόμενο αριθμό των ατόμων της ομάδας που πέθαναν

μεταξύ των ηλικιών x και x + n (στο διάστημα ( x, x + n]) , είναι προφανώς ίση με
n d x = l x − l x+n .
Για n = 1 χρησιμοποιείται ο συμβολισμός d x . Η ποσότητα n d x μπορεί να προκύψει και με τη
μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την εξαγωγή της ποσότητας l x . Πράγματι ας θεωρήσουμε τις
δείκτριες τ.μ.
⎧1, αν το άτομο j πεθάνει μεταξύ των ηλικιών x και x + n
⎪
Cj = ⎨
⎪0, αλλιώς
⎩
και ας συμβολίσουμε με n Px τον αριθμό των ατόμων της ομάδας που πεθαίνουν μεταξύ των ηλικιών
x και x + n . Τότε
n Px = C1 + C2 + L + Cl0 .
Έτσι, ο αναμενόμενος αριθμός ατόμων της ομάδας που πεθαίνουν μεταξύ των ηλικιών x και
x + n είναι ίσος με
n d x = E ( n Px ) = E (C1 ) + E (C2 ) + L + E (Cl0 ) = l0 P ( x < X j ≤ x + n) = l0 [ S ( x ) − S ( x + n)] = lx − lx + n .
Ας υποθέσουμε ότι γνωρίζουμε την ποσότητα l x για κάθε ηλικία x . Τότε η πιθανότητα q x
δίνεται από τη σχέση
S ( x ) − S ( x + 1) l0 S ( x ) − l0 S ( x + 1) l x − l x +1 d x
qx = = = =
S ( x) l0 S ( x ) lx lx
και η πιθανότητα p x από τη σχέση
l x − d x l x +1
px = 1 − qx = = .
lx lx
Επίσης μπορεί να διαπιστωθεί η ισχύς των σχέσεων
l x+n l x − l x+n 1 x + n −1
n px =
lx
, n qx =
lx
=
lx
∑d j=x
j .
Ένας πίνακας θνησιμότητας (mortality table) ή πίνακας ζωής (life table) είναι ένας πίνακας που
δίνονται τιμές των ποσοτήτων l x , d x και q x για ακέραιες τιμές του x ( x = 0,1,... ). Στην πράξη η
κατασκευή του πίνακα γίνεται αφού εκτιμηθούν πρώτα οι πιθανότητες q x για ακέραιες τιμές του x
οπότε επιλέγοντας μια αυθαίρετη τιμή για την ποσότητα l0 έχουμε ότι
l x = l x −1 (1 − q x −1 ), x = 1,2,... και d x = l x − l x +1 , x = 0,1,... .
Επίσης αν δοθεί ένας πίνακας θνησιμότητας με τιμές των ποσοτήτων l x (ή ισοδύναμα με τιμές των
ποσοτήτων d x ) τότε μπορούμε να “υπολογίσουμε” (για την ακρίβεια να εκτιμήσουμε) τις

πιθανότητες q x για κάθε μη αρνητικό ακέραιο x .
Χρησιμοποιώντας ένα πίνακα θνησιμότητας μπορούμε να “υπολογίσουμε” (για την ακρίβεια να
εκτιμήσουμε) (α) την συνάρτηση επιβίωσης S (⋅) σε ακέραιες ηλικίες αφού
S ( x + 1) = (1 − q x ) S ( x), S (0) = 1
και (β) την κατανομή της τ.μ. σε ακέραιες ηλικίες K (x) αφού
FK ( x ) (k )= k +1 q x = 1− k +1 p x = 1 − p x p x +1 L p x + k = 1 − (1 − q x )(1 − q x +1 )L(1 − q x + k ), k = 0,1,2...
1.1.10 Υποθέσεις κλασματικών ηλικιών
Στην ασφαλιστική πράξη η συνάρτηση επιβίωσης S (x ) της τ.μ. X θεωρείται γνωστή για ακέραιες
τιμές του x (μέσω πινάκων θνησιμότητας). Για να καθοριστεί πλήρως η συμπεριφορά της τ.μ. X στα
διαστήματα ( x, x + 1) όπου x ακέραιος, δηλαδή η συμπεριφορά της S ( x + t ) για 0 < t < 1 όπου x
ακέραιος χρησιμοποιούμε στην πράξη διάφορες υποθέσεις. Οι κυριότερες υποθέσεις δίνονται στον
ακόλουθο πίνακα
Υποθέσεις κλασματικών ηλικιών
Υπόθεση Συνάρτηση επιβίωσης
Γραμμικής παρεμβολής S ( x + t ) = (1 − t ) S ( x ) + tS ( x + 1)
Εκθετικής παρεμβολής log S ( x + t ) = (1 − t ) log S ( x ) + t log S ( x + 1)
1 1− t t
Αρμονικής παρεμβολής = +
S ( x + t ) S ( x ) S ( x + 1)
x ακέραιος, 0 ≤ t ≤ 1
Η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής μπορεί να αναλυθεί ως εξής. Ας υποθέσουμε ότι η

συνάρτηση επιβίωσης στο διάστημα [ x, x + 1] , όπου x ακέραιος, ικανοποιεί τη γραμμική σχέση
S ( x + t ) = a + bt , 0 ≤ t ≤ 1
Λύνοντας το σύστημα S ( x ) = a και S ( x + 1) = a + b ως προς a και b και αντικαθιστώντας τις τιμές
των a και b στην παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα ότι
S ( x + t ) = (1 − t ) S ( x ) + tS ( x + 1)
που είναι η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής. Η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής ονομάζεται
και υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων αφού η σ.π.π. της τ.μ. X είναι σταθερή στο
διάστημα [ x, x + 1] και ίση με f ( x + t ) = − S ' ( x + t ) = −b = S ( x) − S ( x + 1) για 0 ≤ t ≤ 1 .
Η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής συνεπάγεται ότι η συνάρτηση επιβίωσης της τ.μ. X
δίνεται από τον γενικό τύπο

S (t ) = a n* + bn* t , n ≤ t ≤ n + 1, n = 0,1,2,...
όπου
a n* = S ( n ) − n[ S ( n + 1) − S ( n )], bn* = S ( n + 1) − S ( n ) .
Ισοδύναμα μπορούμε να γράψουμε ότι
S ( n + t ) = a n + bn t , 0 ≤ t ≤ 1, n = 0,1,2,...
όπου
a n = a n* + nbn* = S ( n ), bn = bn* = S ( n + 1) − S ( n ) .
Στο ακόλουθο σχήμα δίνεται μια τυπική γραφική παράσταση της συνάρτησης επιβίωσης στο
διάστημα [n, n + 1]
S (t )
S ( x) S ( n + t ) = a n + bn t , 0 ≤ t ≤ 1
S (t ) = a n* + bn*t , n ≤ t ≤ n + 1`
S (n )
S ( n + 1)
|| t
x n n +1
Χρησιμοποιώντας τον τύπο

S( x + t)
t qx = 1 − , t≥0
S ( x)
για ακέραιο x , μπορεί να διαπιστωθεί ότι για n ≤ t ≤ n + 1, n = 0,1,2,... ισχύει ότι
S ( x + n + (t − n )) a + ( t − n )b x + n S ( x + n ) + (t − n )[ S ( x + n + 1) − S ( x + n )]
t qx = 1 − = 1 − x +n * = 1− .
S ( x) a x + xbx
*
S ( x)
Παραγωγίζοντας ως προς t την παραπάνω σχέση λαμβάνουμε
S ( x + n ) − S ( x + n + 1)
f T ( x ) (t ) = , n < t < n + 1, n = 0,1,2,... .
S ( x)
Επίσης

S ( x + k ) − S ( x + k + 1)
f K ( x ) ( k ) = k +1 q x − k q x = , k = 0,1,... .
S ( x)
Ο παραπάνω τύπος της fT ( x ) (t ) δηλώνει ότι όταν ισχύει η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής τότε η
σ.π.π. του υπολειπόμενου χρόνου ζωής T (x) είναι σταθερή μεταξύ ακέραιων ηλικιών (δηλαδή
κατανέμεται ομοιόμορφα μεταξύ ακέραιων ηλικιών), όπως επίσης και ότι
f T ( x ) (t ) = f K ( x ) ( k ), k < t < k + 1, k = 0,1,2,... .
Η συναρτησιακή μορφή της ποσότητας S ( x + t ) για την υπόθεση της εκθετικής παρεμβολής και
της αρμονικής παρεμβολής προκύπτουν με ανάλογο τρόπο από τις σχέσεις
1
S ( x + t ) = e a +bt , = a + bt
S( x + t)
αντιστοίχως.
Για κάθε μια από τις υποθέσεις για τις κλασματικές ηλικίες ισχύουν τα ακόλουθα αποτελέσματα
για 0 < t < 1, 0 ≤ u ≤ 1, u + t ≤ 1
Υ Π Ο Θ Ε Σ Η
Γραμμική, ή Εκθετική, ή
Συνάρτηση Αρμονική
ομοιόμορφη σταθερή ένταση θνησιμότητας
tq x
qx tq x 1− ( p x ) t
t
1 − (1 − t ) q x
qx qx
μ x +t − log p x
1 − tq x 1 − (1 − t ) q x
uq x uq x
q x +t 1− ( p x ) u
u
1 − tq x 1 − (1 − u − t ) q x
px
px 1 − tq x ( p x )t
t
1 − (1 − t ) q x
qx px
p x μ x +t qx − ( p x ) t log p x
t
[1 − (1 − t ) q x ]2
Για την υπόθεση της εκθετικής παρεμβολής παρατηρούμε ότι ή ένταση θνησιμότητας μ x +t στο
διάστημα της μορφής ( x, x + 1) όπου x ακέραιος και 0 < t < 1 , είναι σταθερή και ίση με
λ = λ x = − ln p x . Συνεπώς η τ.μ T (x ) ακολουθεί την εκθετική κατανομή με παράμετρο λ x στο
διάστημα ( x, x + 1) . Εναλλακτικά, παρατηρούμε ότι για z ∈ ( x, x + 1) ισχύει ότι
FT ( x ) ( z )= z qx = 1 − p xz = 1 − exp(log p xz ) = 1 − exp[ − z (− log p x )] = 1 − e − λx z .

1.1.11 Ανάλυση του υπολειπόμενου χρόνου ζωής T(x)
Ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής T (x ) ενός (x ) μπορεί να γραφεί στη μορφή

T ( x) = K ( x) + ( x)
ή πιο απλά στη μορφή
T =K+
όπου η τ.μ. είναι μια συνεχής τ.μ. με σύνολο τιμών R = [0,1) . Η τ.μ. δηλώνει το κλασματικό
μέρος του τελευταίου έτους που έζησε το ( x ) . Υποθέτοντας ότι ισχύει η υπόθεση της γραμμικής
παρεμβολής τότε μπορεί να δειχθεί ότι οι τ.μ. K και είναι ανεξάρτητες, ενώ ισχύει επιπλέον ότι η
~ U (0,1) . Πράγματι, παρατηρώντας ότι

P ( ≤ s, K = k ) P ( k < T ≤ k + s) k p x s qx + k q
F |K ( s | k ) = P( ≤ s | K = k ) = = = = s x+k
P( K = k ) k p x qx + k k p x qx + k qx + k
και χρησιμοποιώντας την αρχή της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων προκύπτει ότι
qx + k sqx + k
P( ≤ s | K = k ) = s
= =s
qx + k qx + k
δηλαδή οι τ.μ. K και είναι ανεξάρτητες αφού η πιθανότητα P ( ≤ s | K = k ) = s δεν εξαρτάται από
το k , και συνεπώς μπορούμε να γράψουμε ότι , δηλαδή ~ U (0,1) .
Πριν κλείσουμε την παρούσα παράγραφο αξίζει να αναφέρουμε περισσότερα για την από κοινού
συμπεριφορά των τ.μ. K (διακριτή) και (συνεχής). Έχουμε δείξει ότι
qx + k
F |K (s | k ) = s
.
qx + k
Συνεπώς
d d ⎛ s qx + k ⎞ 1 d 1 f ( k + s) px μ x + k + s
f |K (s | k ) = F |K (s | k ) = ⎜⎜ ⎟⎟ = ⋅ s qx + k = ⋅ f T ( x + k ) ( s) = T ( x ) = k+s
ds ds ⎝ qx + k ⎠ qx + k ds qx + k k p x qx + k k p x qx + k
και
P( s < ≤ s + Δs, K = k )
f ,K ( s, k ) = lim
Δs → 0 Δs
P( s < ≤ s + Δs | K = k ) P( K = k )
= lim = f |K ( s | k ) f K ( k )= k + s p x μ x + k + s .
Δs → 0 Δs
1.2 Ασφαλίσει ζωής (Life insurance)

Άτομο ηλικίας x συνάπτει ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο ζωής. Ας υποθέσουμε ότι η ασφαλιστική

παροχή (ασφαλισμένο κεφάλαιο, υποχρέωση του ασφαλιστή) που προβλέπεται στο ασφαλιστήριο
συμβόλαιο αποτελείται από μια και μοναδική πληρωμή. Σε μια ασφάλιση ζωής ο χρόνος της
πληρωμής (αλλά και το ασφαλισμένο κεφάλαιο σε ορισμένες περιπτώσεις) εξαρτάται από την
παρατηρούμενη τιμή της τ.μ. T (x ) (ή της τ.μ. K (x) ), δηλαδή την επιβίωση του (x) . Επομένως η
παρούσα αξία Z της ασφαλιστικής παροχής υπολογισμένη τη χρονική στιγμή 0 (δηλαδή τη χρονική
στιγμή σύναψης του συμβολαίου) είναι συνάρτηση της τ.μ. T (x ) (ή της τ.μ. K (x) ) και για τον
ακριβή προσδιορισμό της απαιτείται ένα επιτόκιο i το οποίο θεωρείται σταθερό καθόλη τη διάρκεια
της ασφάλισης. Η μέση τιμή της τ.μ. Z ονομάζεται αναλογιστική παρούσα αξία των ασφαλιστικών
παροχών, ή αλλιώς ενιαίο (εφάπαξ) καθαρό (ή μαθηματικό) ασφάλιστρο του συμβολαίου. Το ενιαίο
καθαρό ασφάλιστρο E (Z ) ερμηνεύεται ως το ποσό (κατά μέσο όρο) που πρέπει να καταβάλει ο
ασφαλισμένος τη χρονική στιγμή σύναψης του ασφαλιστηρίου συμβολαίου για να λάβει ο δικαιούχος
την παροχή που προβλέπει το συμβόλαιο έτσι ώστε να μην υποστεί οικονομική απώλεια ούτε ο
ασφαλισμένος αλλά ούτε και η ασφαλιστική εταιρεία.
Σε ότι ακολουθεί σε αυτή την παράγραφο όταν αναφερόμαστε σε ασφάλιση ζωής θα εννοείται ότι
αυτή αφορά άτομο ηλικίας x.
1.2.1 Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες στο τέλος του έτους θανάτου (διακριτή περίπτωση)
• Ισόβια ασφάλιση ή ασφάλιση για ολόκληρη ζωή (whole life insurance)
Ο ασφαλιστής καταβάλλει 1 νομισματική μονάδα στο τέλος του έτους θανάτου του (x) . Εδώ το
ασφαλισμένο κεφάλαιο είναι σταθερό (1 νομισματική μονάδα) αλλά η χρονική στιγμή της πληρωμής
είναι τυχαία και ίση με K ( x) + 1 (από εδώ και στο εξής η τ.μ. K (x ) θα συμβολίζεται απλά με K ). Η
παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με
Z = υ K +1 , K = 0,1,2,...
όπου υ = 1 /(1 + i ) . Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
∞ ∞ ∞
Ax = E ( Z ) = ∑ υ k +1 f K (k ) =∑ υ k +1 k p x q x + k = ∑ e −δ ( k +1) k p x q x + k .
k =0 k =0 k =0
Για τη ροπή r -τάξης της Z ισχύει ότι

∞
E ( Z r ) = ∑ e −rδ ( k +1) k p x q x + k = r Ax
k =0
όπου υ = e −δ και το δ συμβολίζει την ένταση του επιτοκίου ( δ = ln(1 + i ) ). Από την παραπάνω
r
σχέση προκύπτει ότι ο συμβολισμός Ax δηλώνει το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μια ισόβιας
ασφάλισης ζωής 1 νομισματικής μονάδος πληρωτέας στο τέλος του έτους θανάτου υπολογισμένο με

ένταση επιτοκίου rδ (δηλαδή με επιτόκιο i ' = e rδ − 1 = (1 + i ) r − 1 ). Συνεπώς μπορούμε να γράψουμε
ότι
Var ( Z ) = E ( Z 2 ) − [ E ( Z )]2 = 2 Ax − ( Ax ) 2 .
• Πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (n-year term life insurance)
Ο ασφαλιστής καταβάλλει 1 νομισματική μονάδα στο τέλος του έτους θανάτου του (x) μόνο όταν ο
θάνατος συμβεί εντός του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) , δηλαδή όταν ο θάνατος συμβεί κατά τα
πρώτα n έτη της ασφάλισης. Συνεπώς η παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με
⎧υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
⎪
Z =⎨
⎪0, K = n, n + 1,...
⎩
και το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
n −1 n −1 n −1
A1x : n = E ( Z ) = ∑ υ k +1 f K (k ) = ∑ υ k +1 k p x q x + k = ∑ e −δ ( k +1) k p x q x + k
k =0 k =0 k =0
Επίσης
n −1
E ( Z r ) = ∑ e −rδ ( k +1) k p x q x + k = rA1x : n
k =0
και
Var ( Z ) = 2 A1x : n − ( A1x : n ) 2 .
Ο συμβολισμός r A1x : n δηλώνει το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μια πρόσκαιρης ασφάλισης ζωής n
ετών με ένταση επιτοκίου rδ .
• Μέλλουσα ασφάλιση n ετών ή καθαρής προικοδότησης (n-year pure endowment insurance)
Σε αυτή την περίπτωση συνάπτεται μια ασφάλιση ζωής διάρκειας n ετών και καταβάλλεται 1
νομισματική μονάδα στη λήξη της ασφάλισης αν και μόνο αν ο ασφαλισμένος βρίσκεται εν ζωή στη
λήξη της, δηλαδή όταν ο θάνατος του ασφαλισμένου συμβεί εκτός του χρονικού διαστήματος
[ x, x + n) . Η παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με
⎧0, K = 0,1,..., n − 1
⎪
Z =⎨
⎪υ n , K = n, n + 1,...
⎩
∞
Ax : n1 = n E x = E ( Z ) = υ n ∑ f K (k ) = υ n n p x = e −nδ n p x .
k =n
Επίσης

E ( Z r ) = υ r n n p x = e − r nδ n p x = r Ax : n1
Var ( Z ) = e −2 nδ n p x − (e −nδ n p x ) 2 = e −2 nδ n p x n q x = 2 Ax : n1 − ( Ax : n1 ) 2 .
r
Ο συμβολισμός Ax : n1 δηλώνει το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μια μέλλουσας ασφάλισης ζωής n
• Μικτή ασφάλιση n ετών (n-year endowment insurance)
Σε αυτή την περίπτωση είτε καταβάλλεται το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στο τέλος του έτους
θανάτου του ( x) όταν ο θάνατος συμβεί εντός του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) , είτε καταβάλ-
λεται το ίδιο ποσό τη χρονική στιγμή x + n εφόσον ο ασφαλισμένος έχει επιζήσει του χρονικού
διαστήματος [ x, x + n) . Η παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με
⎧υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
⎪
Z =⎨
⎪υ n , K = n, n + 1,...
⎩
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
Ax : n = E ( Z ) = A1x : n + Ax : n1
αφού Z = Z1 + Z 2 όπου Z1 παρούσα αξία πρόσκαιρης ασφάλισης n ετών και Z 2 παρούσα αξία
μέλλουσας ασφάλισης n ετών. Επίσης
Var ( Z ) = Var ( Z1 ) + Var ( Z 2 ) − 2 E ( Z1 ) E ( Z 2 ) = Var ( Z1 ) + Var ( Z 2 ) − 2 A1x : n Ax : n1
και
Var ( Z ) = 2Ax : n − ( Ax : n ) 2 .
Ο συμβολισμός rAx : n δηλώνει το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μιας μέλλουσας ασφάλισης ζωής n
• Αναβαλλόμενη m ετών ισόβια ασφάλιση (m-year deferred insurance)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στο τέλος του έτους
θανάτου αν και μόνο αν ο θάνατος συμβεί εκτός του χρονικού διαστήματος [ x, x + m) . Η παρούσα
αξία της πληρωμής είναι ίση με
⎧0, K = 0,1,..., m − 1
⎪
Z =⎨
⎪υ K +1 , K = m, m + 1,...
⎩

m| Ax = E ( Z ) = υ m m p x Ax + m
αφού
∞ ∞ ∞ ∞
E ( Z ) = ∑ υ k +1 f K (k ) = ∑ υ k +1 k p x q x + k =υ m ∑ υ k +1 k + m p x q x + k + m =υ m m p x ∑ υ k +1 k p x + m q x + k + m .
k =m k =m k =0 k =0
Επίσης
m| Ax = Ax − A1x : m
αφού Z = Z1 − Z 2 όπου Z1 η παρούσα αξία ισόβιας ασφάλισης και Z 2 η παρούσα αξία πρόσκαιρης
ασφάλισης m ετών.
• Αναβαλλόμενη m ετών και πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (m-year deferred and n-year term
insurance)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στο τέλος του έτους
θανάτου μόνο όταν ο θάνατος συμβεί εκτός του χρονικού διαστήματος [ x, x + m) U [ x + m + n, ∞) . Η
παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με
⎧0, K = 0,1,..., m − 1
⎪ K +1
Z = ⎨υ , K = m, m + 1,..., m + n − 1
⎪0, K = m + n, m + n + 1,...
⎩
m |n Ax = E ( Z ) = m | Ax − m + n | Ax = A1x : m+ n − A1x : m .
Οι παραπάνω τύποι προκύπτουν (α) από τη σχέση Z = Z1 − Z 2 όπου Z1 είναι η παρούσα αξία μιας
αναβαλλόμενης m ετών ισόβιας ασφάλισης και Z 2 είναι η παρούσα αξία μιας αναβαλλόμενης
m + n ετών ισόβιας ασφάλισης, και (β) από τη σχέση Z = Z1 − Z 2 όπου Z1 είναι η παρούσα αξία μιας
πρόσκαιρης ασφάλισης m + n ετών και Z 2 είναι η παρούσα αξία μιας πρόσκαιρης ασφάλισης
m ετών.
• Αυξάνουσα ετησίως ισόβια ασφάλιση (annually increasing whole life insurance)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό των K + 1 νομισματικών μονάδων (μεταβλητό

ασφαλισμένο κεφάλαιο) στο τέλος του έτους θανάτου. Η παρούσα αξία είναι ίση με
Z = ( K + 1)υ K +1 , K = 0,1,2,...
∞
( IA) x = E ( Z ) = ∑ ( k + 1)υ k +1 k p x q x + k .
k =0

• Αυξάνουσα ετησίως πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (annually increasing n-year term
insurance)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό των K + 1 νομισματικών μονάδων στο τέλος του έτους
θανάτου μόνο όταν ο θάνατος συμβεί εντός του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) . Η παρούσα αξία της
πληρωμής είναι ίση με
⎧( K + 1)υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
⎪
Z =⎨
⎪0, K = n, n + 1,...
⎩
n −1
( IA) x1 : n = E ( Z ) = ∑ ( k + 1)υ k +1 k p x q x + k .
k =0
• Φθίνουσα ετησίως πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (annually decreasing n-year term insurance)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό των n − K νομισματικών μονάδων στο τέλος του
έτους θανάτου μόνο όταν ο θάνατος συμβεί εντός του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) . Η παρούσα
αξία της πληρωμής είναι ίση με
⎧( n − K )υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
⎪
Z =⎨
⎪0, K = n, n + 1,...
⎩
n −1
( DA) x1: n = E ( Z ) = ∑ ( n − k )υ k +1 k p x q x + k .
k =0
Ενδεικτικά παραθέτουμε τον ακόλουθο συγκεντρωτικό πίνακα για τις ασφαλίσεις ζωής που
αναπτύξαμε παραπάνω.

Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες στο τέλος του έτους θανάτου (διακριτή περίπτωση)
Z E(Z )
∞
Ισόβια ασφάλιση υ K +1 , K = 0,1,2,... Ax = ∑ υ k +1 k p x q x + k
k =0
⎧υ K +1
, K = 0,1,..., n − 1 n −1
⎪
Πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨ A 1
x:n
= ∑ υ k +1 k p x q x + k
⎪0, K = n, n + 1,...
k =0
⎩
⎧0, K = 0,1,..., n − 1
⎪ Ax : n1 = υ n n p x
Μέλλουσα ασφάλιση n ετών ⎨
⎪υ n , K = n, n + 1,...
⎩
⎧υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
⎪ Ax : n = A1x : n + Ax : n1
Μικτή ασφάλιση n ετών ⎨
⎪υ n , K = n, n + 1,...
⎩
⎧0, K = 0,1,..., m − 1
Αναβαλλόμενη m ετών ⎪ Ax = Ax − A1x : m
ισόβια ασφάλιση ⎨ m|
⎪υ K +1 , K = m, m + 1,...
⎩
⎧0, K = 0,1,..., m − 1
Αναβαλλόμενη m ετών και ⎪ K +1 Ax = A1x : m+n − A1x : m
πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨υ , K = m, m + 1,..., m + n − 1 m |n
⎪0, K = m + n, m + n + 1,...
⎩
Αυξάνουσα ετησίως
( K + 1)υ K +1 , K = 0,1,2,... ( IA) x
ισόβια ασφάλιση
⎧( K + 1)υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
Αυξάνουσα ετησίως ⎪ ( IA) x1 : n
πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών
⎨
⎪0, K = n, n + 1,...
⎩
⎧( n − K )υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
Φθίνουσα ετησίως ⎪ ( DA) x1: n
πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨
⎪0, K = n, n + 1,...
⎩
1.2.2 Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες τη στιγμή του θανάτου (συνεχής περίπτωση)

Τα μοντέλα των ασφαλίσεων ζωής που αναπτύξαμε στην Παράγραφο 1.2.1 είχαν ως κοινό
χαρακτηριστικό τη χρονική στιγμή της πληρωμής που ήταν το τέλος του έτους θανάτου του ( x) .
Ανάλογα μοντέλα υπάρχουν στην περίπτωση που η πληρωμή της μιας νομισματικής μονάδας γίνεται
τη στιγμή του θανάτου του ( x) (συνεχής περίπτωση). Τα κυριότερα συνεχή μοντέλα είναι τα
ακόλουθα.

• Ισόβια ασφάλιση (whole life insurance)
Η παρούσα αξία του ασφαλισμένου κεφαλαίου (1 νομισματική μονάδα) είναι ίση με

Z =υT , T ≥ 0
(από εδώ και στο εξής η τ.μ. T ( x ) θα συμβολίζεται απλά με T ). Επομένως το ενιαίο καθαρό
ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
∞ ∞ ∞
Ax = E ( Z ) = ∫ υ t f T (t ) dt = ∫ υ t t p x μ x +t dt = ∫ e −δ t t p x μ x +t dt
0 0 0
Για τη ροπή r -τάξης της Z ισχύει ότι

∞
E ( Z r ) = ∫ e −( rδ ) t t p x μ x + t dt = r Ax
0
και συνεπώς μπορούμε να γράψουμε ότι

Var ( Z ) = 2 Ax − ( Ax ) 2 .
Υπό την υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων έχουμε ότι η τ.μ. T ικανοποιεί τη σχέση
T =K+ όπου (α) η τ.μ. ακολουθεί την ομοιόμορφη κατανομή με σύνολο τιμών R = [0,1) και
(β) η K και η είναι ανεξάρτητες. Σε αυτή την περίπτωση ισχύει ότι

i
Ax = E (υ K +1−(1− ) ) = E (υ K +1 ) E (υ −(1− ) ) = Ax .
δ
Σε κάθε άλλη περίπτωση ο παραπάνω τύπος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προσέγγιση του Ax .
• Πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (n-year term life insurance)

⎧υ T , T < n
⎪
Z =⎨
⎪0, T ≥n
⎩
n n n
Ax1: n = E ( Z ) = ∫ υ t f T (t ) dt = ∫ υ t t p x μ x +t dt = ∫ e −δ t t p x μ x +t dt
0 0 0
Για την r ροπή της Z ισχύει ότι

n
E ( Z r ) = ∫ e −( rδ ) t t p x μ x +t dt = r Ax1: n
0
και συνεπώς μπορούμε να γράψουμε ότι

Var ( Z ) = 2 Ax1: n − ( Ax1: n ) 2 .
Ένας προσεγγιστικός τύπος για την ποσότητα Ax1: n (προκύπτει όπως και στην περίπτωση της
ισόβιας ασφάλισης) δίνεται από τη σχέση

i
Ax1: n ≅ A1x : n
δ
η οποία ισχύει με ισότητα στην περίπτωση της ομοιόμορφης κατανομής των θανάτων.
• Μέλλουσα ασφάλιση n ετών ή καθαρής προικοδότησης (n-year pure endowment insurance)

⎧0, T < n
⎪
Z =⎨
⎪υ n , T ≥ n
⎩
Ax : n1 = n E x = E ( Z ) = υ n P(T > n) = υ n n p x
και
Var ( Z ) = 2
Ax : n1 − ( Ax : n1 ) 2 .
Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο “λογικός” συμβολισμός Ax : n1 = E ( Z ) δεν χρησιμοποιείται
επειδή δεν είναι δυνατό να χρησιμοποιήσουμε δύο διαφορετικούς συμβολισμούς για την ίδια
ποσότητα (δείτε την αντίστοιχη διακριτή περίπτωση).
• Μικτή ασφάλιση n ετών (n-year endowment insurance)

⎧υ T , T < n
⎪
Z =⎨
⎪υ n , T ≥ n
⎩
A x : n = E ( Z ) = A x1 : n + A x : n1
και
Var ( Z ) = 2 Ax : n − ( Ax : n ) 2 .
Ένας προσεγγιστικός τύπος για την ποσότητα Ax : n δίνεται από τη σχέση
⎛i ⎞
Ax : n ≅ Ax : n + ⎜ − 1⎟ A1x : n
⎝δ ⎠
(η οποία ισχύει με ισότητα στην περίπτωση της ομοιόμορφης κατανομής των θανάτων) ο οποίος
προκύπτει από γνωστά αποτελέσματα κάνοντας χρήση της σχέσης
Ax : n = Ax1: n + Ax : n1 .

• Αναβαλλόμενη m ετών ισόβια ασφάλιση (m-year deferred insurance)

⎧0, T <m
⎪
Z =⎨
⎪υ T , T ≥ m
⎩
∞
m| Ax = E ( Z ) = ∫ υ t t p x μ x +t dt = Ax − Ax1: m .
m
• Αναβαλλόμενη m ετών και πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (m-year deferred and n-year term
insurance)

⎧0, T <m
⎪
Z = ⎨υ T m≤T <m+n
⎪0, T ≥m+n
⎩
m+n
m |n Ax = E ( Z ) = ∫ υ t t p x μ x +t dt = m | Ax − m + n | Ax = Ax1: m + n − Ax1: m .
m
• Αυξάνουσα ετησίως ισόβια ασφάλιση (annually increasing whole life insurance)
Η παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με

Z = ⎣T + 1⎦υ T , T ≥ 0
∞
( IA ) x = E ( Z ) = ∫ ⎣t + 1⎦ υ t t p x μ x +t dt .
0
• Αυξάνουσα ετησίως πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (annually increasing n-year term

insurance)

⎧ ⎣T + 1⎦υ T , T < n
⎪
Z =⎨
⎪0, T ≥n
⎩
n
( IA ) x1 : n = E ( Z ) = ∫ ⎣t + 1⎦υ t t p x μ x +t dt .
0

• Φθίνουσα ετησίως πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών (annually decreasing n-year term insurance)

⎧(n − ⎣T ⎦)υ T , T < n
⎪
Z =⎨
⎪0, T ≥n
⎩
(n − ⎣t ⎦)υ t t p x μ x +t dt .
n
( DA ) x1 : n = E ( Z ) = ∫
0
Ενδεικτικά παραθέτουμε τον ακόλουθο συγκεντρωτικό πίνακα
Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες τη στιγμή του θανάτου (συνεχής περίπτωση)

Z E(Z )
∞
Ισόβια ασφάλιση υT , T ≥ 0 Ax = ∫ υ t t p x μ x +t dt
0
⎧υ T , T < n
⎪ n
Πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨ Ax1: n = ∫ υ t t p x μ x +t dt
0
⎪0, T ≥n
⎩
⎧0, T < n
⎪ Ax : n1 = υ n n p x
⎪υ n , T ≥ n
⎩
⎧υ T , T < n
⎪ Ax : n = Ax1: n + Ax : n1
⎪υ n , T ≥ n
⎩
⎧0, T <m
Αναβαλλόμενη m ετών ⎪ Ax = Ax − Ax1: m
⎪υ T , T ≥ m
⎩
⎧0, T <m
Αναβαλλόμενη m ετών και ⎪ T Ax = Ax1: m + n − Ax1: m
πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨υ m≤T <m+n m |n
⎪0, T ≥m+n
⎩
Αυξάνουσα ετησίως
[T + 1]υ T , T ≥ 0 ( IA ) x
ισόβια ασφάλιση
⎧[T + 1]υ T , T < n
Αυξάνουσα ετησίως ⎪ ( IA ) x1 : n
πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨
⎪0, T ≥n
⎩
⎧( n − [T ])υ T , T < n
Φθίνουσα ετησίως ⎪ ( DA ) x1: n
πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών
⎨
⎪0, T ≥n
⎩

1.2.3 Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες στο τέλος του 1/m κλάσματος του έτους θανάτου.
Έχουμε ήδη αναφέρει ότι ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής T ( x ) ενός ( x ) , στην περίπτωση που
T ( x ) ≠ K ( x ) μπορεί να γραφεί στη μορφή
T ( x) = K ( x) + ( x)
ή πιο απλά στη μορφή
T =K+
όπου η τ.μ. είναι μια συνεχής τ.μ. με σύνολο τιμών R = (0,1) . Η τ.μ. δηλώνει το μέρος (το
κομμάτι) του έτους του θανάτου που έζησε το ( x ) . Υποθέτοντας ότι η S ( x + t ) για 0 < t < 1 υπακούει
στην υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής (ή της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων) έχουμε δείξει ότι
οι τ.μ. K και είναι ανεξάρτητες, ενώ ισχύει επιπλέον ότι ~ U (0,1) .
Ας ορίσουμε τώρα την τ.μ.

1
= ⎣m + 1⎦ , m = 1,2,3,...
(m)
m
δηλαδή
⎧1 1
⎪m , <
m
⎪
⎪2 1 2
⎪ , ≤ <
⎪m m m
(m)
=⎨
⎪
⎪M M
⎪
⎪m m −1 m
⎪ , ≤ <
⎩m m m
Προφανώς, όταν ~ U (0,1) , ισχύει ότι
P( (m)
= j / m ) = 1 / m, j = 1,2,..., m
(m)
δηλαδή η τ.μ. ακολουθεί την διακριτή ομοιόμορφη κατανομή με σύνολο τιμών
R (m) = { j / m, j = 1,2,..., m} και μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί ότι οι τ.μ. K και (m )
είναι
ανεξάρτητες.
Ας θεωρήσουμε τώρα μια ισόβια ασφάλιση που αφορά άτομο ηλικίας x στην οποία πληρώνεται
στον δικαιούχο το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στο τέλος του 1 / m κλάσματος του έτους
θανάτου του ( x ) . Βοηθητικό είναι το ακόλουθο σχήμα
T 1
0 1 … K K +
j −1
K +
j
K +1
K + j/m = K + (m)
m m

(m)
Z = υ K+ j / m = υ K+ , K = 0,1,2,..., (m)
= j / m, j = 1,2,..., m
όπου υ = 1 /(1 + i ) . Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
m ∞
Ax( m ) = E ( Z ) = ∑∑ υ k + j m f K , (m) (k , j / m) .
j =1 k =0
Υποθέτοντας ότι ισχύει η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής, δηλαδή της ομοιόμορφης
κατανομής θανάτων, έχουμε ότι
(m) (m) (m) (m)
Ax( m ) = E (υ K +S ) = E (υ K +1−(1−S )
) = E (υ K +1 ) E (υ − (1−S )
) = Ax ⋅ E[(1 + i )1−S ]
και
m
1 1 1 − ((1 + i )1 m ) m i
] = ∑ (1 + i )
(m)
1− 1− j m
E[(1 + i ) ⋅ = ⋅ = (m) .
j =1 m m 1 − (1 + i ) 1m
i
Στον παραπάνω τύπο με i ( m ) έχουμε συμβολίσει το ονομαστικό επιτόκιο m περιόδων ανατοκισμού

που αντιστοιχεί στο ετήσιο ενεργό επιτόκιο i , δηλαδή
i ( m ) = m[(1 + i )1 / m − 1], lim i ( m ) = δ .
m→∞
Συνεπώς σε αυτή την περίπτωση ισχύει ότι

i
Ax( m ) = (m)
Ax .
i
Επίσης
i i
Ax = lim Ax( m ) = Ax = Ax .
m→∞ lim i (m)
δ
m→∞
Ανάλογοι τύποι μπορούν να αναπτυχθούν και για τα υπόλοιπα είδη ασφαλίσεων ζωής. Για
παράδειγμα, σε μια πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών που αφορά άτομο ηλικίας x στην οποία πληρώνεται
στον δικαιούχο το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στο τέλος του 1 / m κλάσματος του έτους
θανάτου του ( x ) έχουμε ότι η παρούσα αξία είναι ίση με
(m)
Z = υ K+ , K = 0,1,2,..., n − 1
m n −1
A1x (: mn ) = E ( Z ) = ∑∑ υ k + j m f K , (m) (k , j / m) .
j =1 k =0
Υποθέτοντας ότι ισχύει η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής μπορεί να δειχθεί ότι
i
lim A1x (: mn ) = A1x : n = Ax1: n .
m→∞ δ

1.3 Ράντες ζωής (Life annuities)
Μια ράντα ζωής είναι μια σειρά πληρωμών που καταβάλλονται σε σταθερά χρονικά διαστήματα και
για όσο χρονικό διάστημα ένα άτομο ηλικίας x βρίσκεται εν ζωή. Συνεπώς η παρούσα αξία Y της
ράντας είναι τ.μ. αφού εξαρτάται από την τ.μ. T ( = T ( x )) . Η μέση τιμή της τ.μ. Y ονομάζεται ενιαίο
καθαρό ασφάλιστρο της ράντας. Αν υποθέσουμε ότι οι τμηματικές πληρωμές που προβλέπονται από
τη ράντα καταβάλλονται από μια ασφαλιστική εταιρεία στο άτομο ηλικίας x , τότε το ενιαίο καθαρό
ασφάλιστρο της ράντας μπορεί να ερμηνευθεί ως το ποσό (κατά μέσο όρο) που πρέπει να καταβάλλει
το άτομο ηλικίας x τη χρονική στιγμή 0 έτσι ώστε να μην υποστεί οικονομική απώλεια ούτε η
ασφαλιστική εταιρεία ούτε το άτομο ηλικίας x από την παραπάνω διαδικασία. Οι ράντες
διακρίνονται σε ληξιπρόθεσμες, προκαταβλητέες και συνεχείς ανάλογα με το αν οι πληρωμές γίνονται
στη λήξη των διαστημάτων πληρωμών, στην αρχή των διαστημάτων πληρωμών ή συνεχώς στο
χρόνο. Στη συνέχεια παραθέτουμε τις πιο βασικές ράντες ζωής.
1.3.1 Ράντες ζωής (διακριτή περίπτωση)
• Ισόβια προκαταβλητέα ράντα ζωής (whole life annuity-due)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται 1 νομισματική μονάδα στην αρχή κάθε έτους για όσο διάστημα
το άτομο ηλικίας x βρίσκεται εν ζωή. Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο σχήμα
1 1 1 1
0 1 2 K
Η παρούσα αξία της ράντας είναι ίση με

1 − υ K +1
Y = 1+υ +υ 2 + L+υ K = = a&&K +1 , K = 0,1,2,...
1 −υ
∞ ∞
a&&x = E (Y ) = ∑ a&&k +1 P ( K = k ) = ∑ a&&k +1 k p x q x + k .
k =0 k =0
Αφού
∞ ∞
E (Y ) = ∑ (1 + υ + L + υ )P( K = k ) = ∑ υ k P( K ≥ k )
k
k =0 k =0
προκύπτει άμεσα ότι

∞
a&&x = E (Y ) = ∑ υ k k p x .
k =0
Επίσης, αφού
1− Z
Y= , Z = υ K +1 , d = 1 − υ
d

όπου η τ.μ. Z δηλώνει την παρούσα αξία μιας ισόβιας ασφάλισης πληρωτέας στο τέλος του έτους
θανάτου, παίρνουμε
1 − Ax
a&&x = E (Y ) =
d
και
2
Ax − ( Ax ) 2
Var (Y ) = .
d2
• Προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής n ετών (n-year temporary life annuity-due)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στην αρχή κάθε έτους και
για ένα διάστημα n ετών (μέγιστος αριθμός πληρωμών ίσος με n ) εφόσον το άτομο ηλικίας x
βρίσκεται εν ζωή. Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο σχήμα
1 1 1 1
0 1 2 K n −1 n
1 1 1 1
0 1 2 n −1 n K

⎧1 + υ + υ 2 + L + υ K = a&& , K = 0,1,..., n − 1
⎪ K +1
Y =⎨
⎪1 + υ + υ 2 + L + υ n −1 = a&& , K = n, n + 1,...
⎩ n

n −1 n −1
a&&x : n = E (Y ) = ∑ a&&k +1 f K (k ) + a&&n P( K ≥ n) = ∑ a&&k +1 k p x q x + k + a&&n n px
k =0 k =0
Επίσης, παρατηρώντας ότι

n −1 n −1
E (Y ) = ∑ (1 + υ + L + υ k )P( K = k ) + (1 + υ + L + υ n −1 ) P( K ≥ n ) = ∑ υ k P( K ≥ k )
k =0 k =0
παίρνουμε
n −1
a&&x : n = ∑ υ k k p x .
k =0
Αφού

⎧υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1
1− Z ⎪
Y= , Z =⎨ , d = 1 −υ
d ⎪υ n ,
⎩ K = n, n + 1,...
όπου η τ.μ. Z δηλώνει την παρούσα αξία μιας μικτής ασφάλισης n-ετών, παίρνουμε ότι
1 − Ax : n
a&&x : n =
d
και
2
Ax : n − ( Ax : n ) 2
Var (Y ) = .
d2
• Αναβαλλόμενη n ετών προκαταβλητέα ισόβια ράντα ζωής (n-year deferred whole life
annuity-due)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στην αρχή κάθε έτους
ξεκινώντας από το έτος n και για όσο διάστημα το άτομο ηλικίας x βρίσκεται εν ζωή. Ενδεικτικό
είναι το ακόλουθο σχήμα
1 1 1
0 n n +1 K

⎧0, K = 0,1,..., n − 1
⎪
Y =⎨
⎪υ n + υ n +1 + L + υ K = a&& − a&&n = n | a&&K +1−n , K = n, n + 1,...
⎩ K +1

∞
n| a&&x = E (Y ) = ∑ ( a&&k +1 − a&&n ) k p x q x +k .

k =n
Αφού
∞ ∞
E (Y ) = ∑ (υ n + υ n +1 + L + υ k ) P( K = k ) =∑ υ k P( K ≥ k )
k =n k =n

∞
n | a x = E (Y ) = ∑ υ k p x .
k
&&
k =n
Επίσης, έχουμε ότι
n| a&&x = E (Y ) = υ n n p x a&&x +n
αφού

∞
E (Y ) = υ n ∑ (1 + υ + L + υ k ) P( K = n + k )
k =0
∞ ∞
= υ n ∑ (1 + υ + L + υ k ) n + k p x q x +n + k = υ n n p x ∑ (1 + υ + L + υ k ) k p x + n q x + n + k .
k =0 k =0
Επίσης, μπορεί να διαπιστωθεί η ισχύς της σχέσης
n| a&&x = E (Y ) = a&&x − a&&x : n .
• Βέβαιη n ετών και ισόβια προκαταβλητέα ράντα ζωής (n-year certain and whole life
annuity-due)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στην αρχή κάθε έτους και
για διάστημα n ετών ανεξαρτήτως από το αν το άτομο ηλικίας x βρίσκεται εν ζωή, και κατόπιν το
ποσό της 1 νομισματικής μονάδος για όσο διάστημα το άτομο βρίσκεται εν ζωή. Ενδεικτικό είναι το
ακόλουθο σχήμα
1 1 1 1 1
0 1 2 K n −1 n
1 1 1 1 1 1 1
0 1 2 n −1 n n +1 K

⎧1 + υ + L + υ n −1 = a&& , K = 0,1,..., n − 1
⎪ n
Y =⎨
⎪1 + υ + L + υ K = a&& , K = n, n + 1,...
⎩ K +1

∞ ∞
= E (Y ) = a&&n n q x + ∑ a k +1 k p x q x +k = a n + ∑ υ x pk = a n + a x − a x : n .
k
a&& && && && && &&
x:n
k =n k =n
• Ισόβια ληξιπρόθεσμη ράντα ζωής (whole life annuity-immediate)
Σε αυτή την περίπτωση καταβάλλεται το ποσό της 1 νομισματικής μονάδας στo τέλος κάθε έτους για
όσο διάστημα το άτομο ηλικίας x βρίσκεται εν ζωή Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο σχήμα
1 1 1
0 1 2 K T

Y = υ + υ 2 + L + υ K = a K , K = 1,2,...

∞ ∞
a x = E (Y ) = ∑ ak k p x q x+k = ∑ υ k p x .
k
k =1 k =1
Προφανώς ισχύει η σχέση

a x = a&&x − 1
( a&&x είναι το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο της αντίστοιχης προκαταβλητέας ράντας).

Επίσης παρατηρώντας ότι
1 − υ K 1 − υ K 1 − (υ K +1 /υ ) 1 − (1 + i )υ K +1
Y =υ = = =
1 −υ i i i
παίρνουμε
1 ∞ 1 1 − (1 + i ) Ax
a x = E (Y ) = ∑
i k =1
(1 − (1 + i )υ K +1 ) f K ( k ) = [1 − f K (0) − (1 + i )( Ax − υf K (0)] =
i i
δηλαδή
1 = ia x + (1 + i ) Ax .
Με ανάλογο τρόπο προκύπτουν αποτελέσματα και για τα υπόλοιπα είδη ληξιπρόθεσμων ράντων
ζωής.
Ενδεικτικά παραθέτουμε τον ακόλουθο συγκεντρωτικό πίνακα (διακριτή περίπτωση)

Ράντες ζωής (διακριτή περίπτωση)
Y E (Y )
∞
Προκαταβλητέα a&&K +1 , K = 0,1,2,... a&&x = ∑ υ k k p x
k =0
Ισόβια ράντα ∞
Ληξιπρόθεσμη a K , K = 1,2,... ax = ∑ υ k k px
k =1
⎧a&& , K = 0,1,..., n − 1
⎪ K +1 n −1
Προκαταβλητέα ⎨ a&&x : n = ∑ υ k k p x
⎪a&& , K = n, n + 1,...
k =0
Προσωρινή ράντα ⎩ n
n ετών ⎧a , K = 1,2,..., n
⎪ K n
Ληξιπρόθεσμη ⎨ ax : n = ∑ υ k k px
⎪a , K = n + 1, n + 2,... k =1
⎩ n
⎧0, K = 0,1,..., n − 1
⎪ ∞
n | ax = ∑ υ k px
k
Προκαταβλητέα ⎨ &&
Αναβαλλόμενη ⎪a&& − a&&n , K = n, n + 1,...
k =n
⎩ K +1
n ετών
ισόβια ράντα ⎧0, K = 1,2,..., n
⎪ ∞
Ληξιπρόθεσμη ⎨ n | ax = ∑υ k
k px
⎪a − a , K = n + 1, n + 2,... k = n +1
⎩ K n
⎧a&& , K = 0,1,..., n − 1
⎪ n ∞
Προκαταβλητέα ⎨ a&& = a&&n + ∑ υ k k p x
x:n
Βέβαιη n-ετών ⎪a&& , K = n, n + 1,... k =n
⎩ K +1
και ισόβια
ράντα ⎧a , K = 1,2,..., n ∞
Ληξιπρόθεσμη
⎪ n
⎨
a
x:n
= an + ∑υ
k = n +1
k
k px
⎪a , K = n + 1, n + 2,...
⎩ K
1.3.2 Ράντες ζωής (συνεχής περίπτωση)
Σε αυτή την περίπτωση θεωρούμε ότι οι πληρωμές γίνονται συνεχώς στο χρόνο με ρυθμό
πληρωμής r (t ) , t ≥ 0 . Υπενθυμίζουμε ότι ο ρυθμός πληρωμής r (t ) τη στιγμή t δίνεται από τη σχέση
g (t + Δt ) − g (t ) dg (t )
r (t ) = lim =
Δt →0 Δt dt
όπου η συνάρτηση g (t ) δηλώνει το συνολικό ποσό των πληρωμών που έχουν καταβληθεί στο
χρονικό διάστημα [0, t ] . Συνεπώς για μικρά Δt μπορούμε να γράψουμε ότι
r (t )Δt ≅ g (t + Δt ) − g (t )
δηλαδή η ποσότητα r (t )Δt είναι περίπου ίση με το ποσό των πληρωμών που έχουν καταβληθεί στο

διάστημα [t , t + Δt ] . Θεωρητικά, η ποσότητα r (t )dt μπορεί να θεωρηθεί ως η (στιγμιαία) πληρωμή το
χρόνο t . Ολοκληρώνοντας στο διάστημα [h1 , h2 ] τη σχέση που ορίζει τον ρυθμό πληρωμής
προκύπτει ότι
h2
g ( h2 ) − g ( h1 ) = ∫ r (t )dt .
h1
Στην ειδική περίπτωση που h2 = h1 + 1 και r (t ) = r προκύπτει ότι

g ( h1 + 1) − g ( h1 ) = r
οπότε σε αυτή την περίπτωση το ετήσιο καταβαλλόμενο ποσό ισούται με r νομισματικές μονάδες.
Επίσης, υπενθυμίζουμε ότι η παρούσα αξία (τη στιγμή t = 0 ) μιας συνεχούς ράντας με ρυθμό
πληρωμών r (t ) στο διάστημα [h1 , h2 ] δίνεται από τη σχέση
h2 h2
∫ h1
r (t )υ t dt = ∫ r (t )e −δ t dt .
h1
Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με συνεχείς ράντες όπου ο ρυθμός πληρωμής είναι
σταθερός και ίσος με 1 ( r (t ) = 1 ). Σε αυτή την περίπτωση ομιλούμε για ράντες που οι πληρωμές
γίνονται συνεχώς στο χρόνο με ρυθμό πληρωμής μιας νομισματικής μονάδος ανά έτος αφού το ποσό
που καταβάλλεται σε διάστημα ενός έτους είναι ίσο με 1 νομισματική μονάδα.
• Ισόβια ράντα ζωής (whole life annuity)

T
Y = aT = ∫ υ s ds, T ≥ 0
0

∞
a x = E (Y ) = ∫ υ t t p x dt
0
αφού
E (Y ) = E ( aT ) = ∫ a t f T (t )dt = ∫ ⎛⎜ f T (t ) ∫ υ s ds ⎞⎟dt = ∫ ⎛⎜υ s ∫ f T (t )dt ⎞⎟ds = ∫ υ s P(T > s )ds .

∞ ∞ t ∞ ∞ ∞
0 0 ⎝ 0 ⎠ 0 ⎝ s ⎠ 0

T 1 − e −δ T 1 −υ T
Y = aT = ∫ e −δ s
ds = =
0 δ δ
1 − Ax
ax =
δ
και
2
Ax − ( Ax ) 2 2
Var (Y ) = = (a x − 2 a x ) − (a x ) 2 .
δ 2
δ

• Προσωρινή ράντα ζωής n ετών (n-year temporary life annuity)

⎧ 1 −υ T
a
⎪ T = , 0≤T <n
⎪ δ
Y =⎨
⎪ 1 −υ n
a
⎪ n = , T ≥n
⎩ δ
n
a x : n = E (Y ) = ∫ υ t t p x dt
0
αφού
n n
⎛⎜υ s n f (t )dt ⎞⎟ds + a P(T > n )
E (Y ) = ∫ 0
a t f T (t )dt + a n P(T > n ) = ∫ 0 ⎝ ∫s T ⎠ n
n n
= ∫ 0
υ s [ P(T > s ) − P(T > n )]ds + a n P(T > n ) = ∫ 0
υ s P(T > s )ds.

1− Z
Y =
δ
όπου Z η παρούσα αξία της αντίστοιχης συνεχούς μικτής ασφάλισης n ετών προκύπτει άμεσα ότι
1− Ax : n
ax : n =
δ
και
2
Ax : n − ( Ax : n ) 2 2
Var (Y ) = = (a x : n − 2 a x : n ) − (a x : n ) 2 .
δ 2
δ
• Αναβαλλόμενη n ετών ισόβια ράντα ζωής (n-year deferred whole life annuity)

⎧0, 0≤T <n
⎪
Y =⎨
⎪a − a = υ n a , T ≥n
⎩ T n T −n
αφού για T > n

T T −n
aT − a n = ∫ υ t dt = υ n ∫ υ t dt = υ n aT −n .
n 0

∞
n| a x = E (Y ) = ∫ υ t t p x dt
n
αφού
∞ ∞
⎛⎜ f (t ) t −nυ n + s ds ⎞⎟dt
E (Y ) = ∫ n
υ n a t −n f T (t )dt = ∫ n ⎝ T ∫0 ⎠
∞
⎛⎜υ n + s ∞ f (t )dt ⎞⎟ds = ∞ ∞
= ∫ 0 ⎝ ∫n + s T ⎠ ∫ 0
υ n + s P(T > n + s )ds = ∫ n
υ t P (T > t )dt .
Επίσης
n| a x = υ n n p x a x +n
αφού
∞ ∞ ∞
E (Y ) = ∫ n
υ n a t −n f T (t )dt = ∫ 0
υ n a s f T ( n + s )ds = υ n ∫ a s
0
n+s p x μ x + n + s ds
∞ ∞
= υ n n p x ∫ a s s p x + n μ x + n + s ds = υ n n p x ∫ a s s p x + n μ x + n + s ds.
0 0
Συγκρίνοντας την παρούσα ράντα ζωής με τις δύο προηγούμενες προκύπτει άμεσα ότι
n| ax = ax − ax : n .
• Βέβαιη n ετών και ισόβια ράντα ζωής (n-year certain and whole life annuity)

⎧a , 0 ≤ T < n
⎪ n
Y =⎨
⎪a , T ≥ n
⎩ T
∞
a = E (Y ) = a n + ∫ υ t t p x dt
x:n n
αφού
∞
E (Y ) = a n P(T ≤ n ) + ∫ a t f T (t )dt
n
και
∞ ∞ n ∞
⎛⎜υ s ∞ f (t )dt ⎞⎟ds − n ⎛⎜υ s n f (t )dt ⎞⎟ds
∫ n
a t f T (t )dt = ∫ 0
a t f T (t )dt − ∫ a t f T (t )dt =
0 ∫ 0 ⎝ ∫s T ⎠ ∫0 ⎝ ∫ s T ⎠
∞ n ∞
= ∫ 0
υ s P (T > s )ds − ∫ υ s ( P(T > s ) − P(T > n ))ds =
0 ∫ n
υ s P (T > s )ds + a n P(T > n ).
Επίσης ισχύει ότι

a = an + n | a x = an + a x − a x : n
x:n

Ενδεικτικά παραθέτουμε τον ακόλουθο συγκεντρωτικό πίνακα
Ράντες ζωής (συνεχής περίπτωση)
Y E (Y )
∞
Ισόβια ράντα aT , T ≥ 0 a x = ∫ υ t t p x dt
0
⎧a , 0 ≤ T < n
Προσωρινή ράντα ⎪ T n
⎨ a x : n = ∫ υ t t p x dt
n ετών 0
⎪a , T ≥ n
⎩ n
⎧0, 0≤T <n
Αναβαλλόμενη ⎪ ∞
n ετών ⎨ n| a x = ∫ υ t t p x dt
n
ισόβια ράντα ⎪a − a , T ≥ n
⎩ T n
⎧a , 0 ≤ T < n
Βέβαιη n-ετών ⎪ n ∞
και ισόβια ⎨ a = a n + ∫ υ t t p x dt
x:n n
ράντα ⎪a , T ≥ n
⎩ T
1.3.3 Κλασματικές ράντες ζωής

Στις κλασματικές ράντες ζωής καταβάλλονται ποσά συχνότερα από μια φορά το έτος. Έτσι αν το
ετήσιο ποσό καταβολής είναι 1 νομισματική μονάδα τότε αυτό το ποσό πληρώνεται m φορές στη
διάρκεια ενός χρόνου καταβάλλοντας το ποσό των 1 / m νομισματικών μονάδων κάθε φορά.
Για παράδειγμα, σε μια προκαταβλητέα ισόβια κλασματικής ράντα ζωής έχουμε ότι η παρούσα
αξία της είναι ίση με
(m)
(m) m( K + )
1 1 1 1 1 m ( K + )−1 i / m 1 − (υ 1 m )
∑
(m)
Y = + υ 1 / m + υ 2 / m + L + (υ 1 / m ) m ( K + = υ = = a&&K( m+)
d (m)
(m)
m m m m m i =0
όπου d ( m ) = m(1 − υ 1 / m ) . Αφού

(m)
K+
1 −υ
Y =
d (m)
το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
1 − Ax( m )
a&&x( m ) = E (Y ) = .
d (m)
Προφανώς
1 − lim Ax( m ) 1 − Ax
a x = lim a&&
(m)
= m→∞
= .
δ
x (m)
m→∞ lim d
m→∞
Για την αντίστοιχη ληξιπρόθεσμη ισόβια κλασματικής ράντα ζωής προκύπτει ότι

1
a x( m ) = a&&x( m ) − .
m
Χρησιμοποιώντας τη σχέση
1 = da&&x + Ax = d ( m ) a&&x( m ) + Ax( m )
μπορούμε να αναπτύξουμε διάφορους τύπους που συνδέουν ενιαία καθαρά ασφάλιστρα που
αναφέρονται σε κλασματικές ράντες ζωής και σε ράντες ζωής με ετήσιες πληρωμές. Από την
παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα ότι
d 1
a&&x( m ) = (m)
a&&x − ( Ax( m ) − Ax ) .
d d (m)
Κάτω από την υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων ισχύει ότι
i
Ax( m ) = (m)
Ax
i
οπότε η προηγηθείσα σχέση παίρνει τη μορφή
d i − i (m)
a&&x( m ) = a&&x − Ax .
d (m) i (m) d (m)
Αντικαθιστώντας την ποσότητα Ax με την ποσότητα 1 − da&&x προκύπτει ότι
di i − i (m)
a&&x( m ) = a ( m )a&&x − b( m ), a ( m ) = , b( m ) = .
i (m) d (m) i (m) d (m)
Προφανώς
a x = lim a&&x( m ) = a ( ∞)a&&x − b( ∞)
m→∞
όπου
di di i − lim i ( m ) i −δ
a ( ∞ ) = lim a ( m ) = = 2 , b( ∞) = lim b( m ) = m→∞
= 2 .
m →∞ ( m )
lim i lim d ( m )
δ m→∞ ( m )
lim i lim d ( m )
δ
m→∞ m →∞ m →∞ m→∞
Ανάλογοι τύποι μπορούν να αναπτυχθούν και για τα υπόλοιπα είδη κλασματικών ράντων.
1.4 Καθαρά περιοδικά ασφάλιστρα (Net Premiums)
Οι ασφαλισμένοι σε ένα πρόγραμμα ασφάλισης ζωής δεν συνηθίζουν να καταβάλλουν ενιαίο

(εφάπαξ) καθαρό ασφάλιστρο αλλά προτιμούν να το εξοφλούν με μια σειρά περιοδικών (συνήθως
ετήσιων) ισόποσων προκαταβλητέων ασφαλίστρων ύψους P νομισματικών μονάδων που
ονομάζονται καθαρά περιοδικά ασφάλιστρα. Τα περιοδικά ασφάλιστρα αποτελούν του όρους μιας
ράντας ζωής και έχουν παρούσα αξία ίση με P ⋅ Y . Από την άλλη μεριά η υποχρέωση του ασφαλιστή
είναι να καταβάλλει μελλοντική αποζημίωση C νομισματικών μονάδων στον ασφαλισμένο η οποία
έχει μια παρούσα αξία C ⋅ Z . Η τ.μ. 0 L = L = C ⋅ Z − P ⋅ Y παριστάνει την παρούσα αξία της ολικής
ζημιάς (ή κέρδους) του ασφαλιστή τη στιγμή 0 σύναψης της ασφάλισης. Το καθαρό περιοδικό

ασφάλιστρο είναι αυτό που υπολογίζεται σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας για τον υπολογισμό
ασφαλίστρων, δηλαδή με τη σχέση E ( L) = 0 (σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας η αναλογιστική
παρούσα αξία των ασφαλιστικών παροχών ( E (C ⋅ Z ) ) πρέπει να είναι ίση με την αναλογιστική
παρούσα αξία των ασφαλίστρων ( E ( P ⋅ Y ) )) που καταβάλλει ο ασφαλισμένος. Έτσι το καθαρό
περιοδικό ασφάλιστρο υπολογίζεται από τον τύπο
E(Z )
P=C .
E (Y )
Στον ακόλουθο πίνακα δίνεται το καθαρό ετήσιο ασφάλιστρο για διάφορα είδη ασφαλίσεων ζωής
με ασφαλισμένο κεφάλαιο 1 νομισματική μονάδα.
Καθαρό ασφάλιστρο για ασφάλιση ζωής
πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου για C=1 (πλήρης διακριτή περίπτωση)
Σχέδιο Z Y P
Ισόβια Ax
υ K +1 , K = 0,1,2,... a&&K +1 , K = 0,1,2,... Px =
ασφάλιση a&&x
⎧υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1 ⎧a&& , K = 0,1,..., n − 1
Πρόσκαιρη ⎪ ⎪ K +1 A1x : n
ασφάλιση ⎨ ⎨ P1
x:n
=
n ετών ⎪0, ⎪a&& , a&&x : n
⎩ K = n, n + 1,... K = n, n + 1,...
⎩ n
⎧0, K = 0,1,..., n − 1 ⎧a&& , K = 0,1,..., n − 1
Μέλλουσα ⎪ ⎪ K +1 Ax : n1
ασφάλιση ⎨ ⎨ P x:n
1 =
⎪υ n , K = n, n + 1,... ⎪a&& , a&&x : n
n ετών K = n, n + 1,...
⎩ ⎩ n
⎧υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1 ⎧a&& , K = 0,1,..., n − 1
Μικτή ⎪ ⎪ K +1 Ax : n
ασφάλιση ⎨ ⎨ Px : n =
⎪υ n , ⎪a&& , a&&x : n
n ετών K = n, n + 1,... K = n, n + 1,...
⎩ ⎩ n
Στον παραπάνω πίνακα έχει υποτεθεί ότι η περίοδος πληρωμής των ασφαλίστρων είναι ίση με την
ασφαλιστική περίοδο κάλυψης. Όμως στην πράξη μπορούν να διαφέρουν όπως για παράδειγμα στα
ασφαλιστικά σχέδια του ακόλουθου πίνακα
Σχέδιο Z Y P
⎧a&& , K = 0,1,..., h − 1
Ισόβια ασφάλιση, ⎪ K +1 Ax
προσωρινή ράντα υ K +1 , K = 0,1,2,... ⎨ h Px =
a&&x : h
h ετών ⎪a&& , K = h, h + 1,...
⎩ h
⎧υ K +1 , K = 0,1,..., n − 1 ⎧a&& , K = 0,1,..., h − 1
Μικτή ασφάλιση ⎪ ⎪ K +1 Ax : n
n ετών, προσωρινή ⎨ ⎨ h Px : n =
⎪υ n , ⎪a&& , a&&x : h
ράντα h ετών K = n, n + 1,... K = h, h + 1,...,
⎩ ⎩ h
Στη πράξη μπορούμε να έχουμε τέσσερις διαφορετικούς συνδυασμούς ανάλογα με το αν (α) τα

περιοδικά ασφάλιστρα πληρώνονται συνεχώς στο χρόνο με ετήσιο ρυθμό πληρωμής P ή
καταβάλλονται με μια σειρά περιοδικών ισόποσων πληρωμών ύψους P νομισματικών μονάδων και
(β) η υποχρέωση C του ασφαλιστή καταβάλλεται τη στιγμή του θανάτου ( A ) ή στο τέλος του έτους
θανάτου ( A) του ασφαλισμένου. Ο ακόλουθος πίνακας αναφέρεται στην πλήρη συνεχή περίπτωση.
Καθαρό ασφάλιστρο για ασφάλιση ζωής
πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου για C=1 (πλήρης συνεχής περίπτωση)
Σχέδιο Z Y P
Ax
Ισόβια ασφάλιση υT , T ≥ 0 aT , T ≥ 0 P(Ax ) =
ax
⎧υ T , T < n ⎧a , 0 ≤ T < n
Πρόσκαιρη ⎪ ⎪ T Ax1: n
⎨ ⎨ P(A 1
)=
ασφάλιση n ετών ⎪0, ⎪a , T ≥ n
x:n
ax : n
⎩ T ≥n
⎩ n
⎧0, T < n ⎧a , 0 ≤ T < n
Μέλλουσα ⎪ ⎪ T Ax : n1
⎨ ⎨ P( A 1 )=
ασφάλιση n ετών ⎪υ n , T ≥ n ⎪a , T ≥ n
x:n
ax :n
⎩ ⎩ n
⎧υ T , T < n ⎧a , 0 ≤ T < n
Μικτή ασφάλιση ⎪ ⎪ T Ax : n
⎨ ⎨ P ( Ax : n ) =
n ετών ⎪υ n , T ≥ n ⎪a , T ≥ n ax : n
⎩ ⎩ n
⎧a , 0 ≤ T < h
Ισόβια ασφάλιση, ⎪ T Ax
προσωρινή ράντα υT , T ≥ 0 ⎨ h P ( Ax ) =
ax :h
h ετών ⎪a , T ≥ h
⎩ h
⎧υ T , T < n ⎧a , 0 ≤ T < h
Μικτή ασφάλιση ⎪ ⎪ T Ax : n
n ετών, προσωρινή ⎨ ⎨ h P ( Ax : n ) =
ράντα h ετών ⎪υ n , T ≥ n ⎪a , T ≥ h ax : h
⎩ ⎩ h
Στην περίπτωση που η υποχρέωση του ασφαλιστή καταβάλλεται τη στιγμή του θανάτου (στο
τέλος του έτους θανάτου) και τα περιοδικά ασφάλιστρα καταβάλλονται με μια σειρά περιοδικών
ισόποσων πληρωμών (συνεχώς στο χρόνο) χρησιμοποιείται ο συμβολισμός P ( A ) [ P ( A) ] για τα
περιοδικά ασφάλιστρα.
Παράδειγμα 1.1
Έστω μια ισόβια ασφάλιση ζωής με ασφαλισμένο κεφάλαιο 1 νομισματική μονάδα που καταβάλλεται
στο τέλος του έτους θανάτου ενός ατόμου ηλικίας x . Τα περιοδικά καθαρά ασφάλιστρα Px

καταβάλλονται σύμφωνα με μια ισόβια προκαταβλητέα ράντα ζωής. Να δειχτεί ότι η διακύμανση της
ολικής ζημιάς L του ασφαλιστή δίνεται από τον τύπο
2
⎛ P ⎞
Var ( L) = ⎜1 + x ⎟ Var (υ K +1 ).
⎝ d ⎠
Να διαπιστωθεί ότι η διακύμανση της ολικής ζημιάς L είναι μεγαλύτερη από τη διακύμανση της
ολικής ζημιάς Lεφάπαξ του ασφαλιστή στην περίπτωση που τα ασφάλιστρα καταβάλλονται εφάπαξ τη
χρονική στιγμή σύναψης της ασφάλισης

Λύση
Για την ολική ζημιά L του ασφαλιστή έχουμε
L = Z − PxY = υ K +1 − Px a&&K +1 , K = 0,1,...
1 − υ K +1
a&&K +1 =
d
παίρνουμε
1 − υ K +1 ⎛ P ⎞ P
L = υ K +1 − Px = υ K +1 ⎜1 + x ⎟ − x , K = 0,1,...
d ⎝ d ⎠ d
Συνεπώς
2
⎛ P ⎞
Var ( L) = ⎜1 + x ⎟ Var (υ K +1 ) .
⎝ d ⎠
Για την ολική ζημιά Lεφάπαξ του ασφαλιστή έχουμε
Lεφάπαξ = υ K +1 − Ax , K = 0,1,..
οπότε
Var ( Lεφάπαξ ) = Var (υ K +1 ).
Αφού Var ( L) > Var ( Lεφάπαξ ) συμπεραίνουμε ότι ο ασφαλιστής διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο με
το να λαμβάνει καθαρά ετήσια ασφάλιστρα σε σχέση με το να λάβει μια εφάπαξ πληρωμή τη στιγμή
σύναψης της ασφάλισης.
Μια ισόβια ασφάλιση ζωής που αφορά άτομο ηλικίας x αποδίδει ασφαλισμένο κεφάλαιο ίσο με
1000(1.06) j νομισματικές μονάδες κατά τη διάρκεια του j -οστού έτους ασφάλισης που
καταβάλλονται στο τέλος του έτους θανάτου του ασφαλισμένου. Ο ασφαλισμένος καταβάλει καθαρά

ετήσια ασφάλιστρα ύψους Q νομισματικών μονάδων σύμφωνα με μια ισόβια προκαταβλητέα ράντα
ζωής. Να υπολογιστεί η τιμή του Q σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας.
Δίνεται: 1000 Px = 10 , i = 0.06 .
Λύση
Η παρούσα αξία των παροχών της ασφάλισης στο 1ο έτος είναι ίση με
Z = 1000(1.06)υ = 1000
στο δεύτερο έτος είναι ίση με
Z = 1000(1.06) 2 υ 2 = 1000 ,
κ.ο.κ. Συνεπώς η παρούσα αξία των παροχών της ασφάλισης είναι ίση με Z = 1000 νομισματικές
μονάδες ανεξάρτητα από το έτος θανάτου του ασφαλισμένου. Συνεπώς E ( Z ) = 1000 .
Για την παρούσα αξία Y των ετήσιων ασφαλίστρων έχουμε ότι E (Y ) = Qa&&x , οπότε σύμφωνα με
την αρχή της ισοδυναμίας παίρνουμε Q = 1000 a&&x .

Από τη σχέση
Ax 1 − da&&x
Px = =
a&&x a&&x
1
a&&x =
d + Px
οπότε
1000 0.06
Q= = 1000d + 1000 Px = 1000 ⋅ + 10 = 66.604 .
a&&x 1.06
Έστω μια πρόσκαιρη ασφάλιση ζωής 2 ετών με ασφαλισμένο κεφάλαιο 1 νομισματική μονάδα που
καταβάλλεται στο τέλος του έτους θανάτου ενός ατόμου ηλικίας x . Τα περιοδικά καθαρά
ασφάλιστρα P καταβάλλονται σύμφωνα με μια προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής 2 ετών. Να
βρεθεί η διακύμανση της ολικής ζημιάς L του ασφαλιστή.
Δίνεται: q x = 0.1 , q x +1 = 0.2 , υ = 0.9 .
Λύση
Αφού
⎧⎪υ K +1 − Pa&&K +1 , K = 0,1
L=⎨
⎪⎩− Pa&&2 , K ≥2
και

f K (k ) = P( K = k )= k p x q x + k , k = 0,1,2...
έχουμε ότι
P ( L = υ − Pa&&1 ) = P ( L = υ − P ) = P ( K = 0)= 0 p x q x = 1⋅ 0.1 = 0.1,
P ( L = υ 2 − Pa&&2 ) = P ( L = υ 2 − P (1 + υ )) = P ( K = 1) = p x q x +1 = (1 − q x )q x +1 = 0.9 ⋅ 0.2 = 0.18,
P ( L = − Pa&&2 ) = P ( L = − P (1 + υ )) = 0.72.
Για τον υπολογισμό του P έχουμε ότι

1
A 1
x:2
∑υ k +1
k p x q x+k
υ q x + υ 2 (1 − q x )q x+1 0.9 ⋅ 0.1 + 0.9 2 ⋅ 0.9 ⋅ 0.2
P= = k =0
= = = 0.13028
a&&x : 2 1
1 + υ (1 − q x ) 1 + 0.9 2
∑υ
k =0
k
k px
οπότε για τη συνάρτηση πιθανότητας της L προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας
l 0.76972 ( = υ − P ) 0.56247 (= υ 2 − P(1 + υ )) -0.24753 ( = − P(1 + υ ) )

P ( L = l) 0.1 0.18 0.72
Συνεπώς
Var ( L) = E ( L2 ) = 0.76972 2 ⋅ 0.1 + 0.56247 2 ⋅ 0.18 + (−0.24753) 2 ⋅ 0.72 = 0.16031 .
Έστω μια ισόβια ασφάλιση ζωής με ασφαλισμένο κεφάλαιο 1 νομισματική μονάδα που καταβάλλεται
τη στιγμή του θανάτου ενός ατόμου ηλικίας x . Τα καθαρά ασφάλιστρα P ( Ax ) καταβάλλονται
συνεχώς στο χρόνο σύμφωνα με μια ισόβια ράντα ζωής. Αν ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής T του
ασφαλισμένου ακολουθεί την εκθετική κατανομή με E (T ) = 50 και δ = 0.06 να βρεθεί (α) ο ετήσιος
ρυθμός πληρωμής P ( Ax ) των ασφαλίστρων σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας, (β) ο ετήσιος
ρυθμός πληρωμής r των ασφαλίστρων έτσι ώστε να ισχύει η σχέση P ( L > 0) = 0.5 και (γ) να
απαντηθεί το ερώτημα (α) για δ = 0 .
Λύση
Αφού ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής T του ασφαλισμένου ακολουθεί την εκθετική κατανομή με
E (T ) = 50 έχουμε ότι για λ = 1 50 = 0.02 ισχύει
f T ( x ) (t )
f T ( x ) (t ) = λ e −λ t , t p x = P(T ( x) > t ) = e −λ t , μ x +t = = λ.
t px
(α) Έχουμε
∞ ∞ λ
Ax = ∫ e −δ t t p x μ x +t dt = λ ∫ e −(δ +λ ) t dt =
0 0 δ +λ

∞ ∞ 1
a x = ∫ e −δ t t p x dt = ∫ e −(δ +λ ) t dt =
0 0 δ +λ
και
Ax
P ( Ax ) = = λ = 0.02 .
ax
(β) Έχουμε
T r ⎛ r⎞ r
L = e −δ T − raT = e −δ T − r ∫ e −δ s ds = e −δ T + (e −δ T − 1) = e −δ T ⎜1 + ⎟ − .
0 δ ⎝ δ⎠ δ
Αφού
⎛ ⎛ r⎞ r ⎞ ⎛ 1 rδ ⎞
0.5 = P ( L > 0) = P ⎜ e −δ T ⎜1 + ⎟ − > 0 ⎟ = P ⎜⎜ T < log ⎟
⎝ ⎝ δ⎠ δ ⎠ ⎝ δ 1 + ( r δ ) ⎟⎠
και P (T < − log 0.5 λ ) = 0.5 , προκύπτει άμεσα ότι

1 rδ log 0.5
log =− .
δ 1 + (r δ ) λ
Λύνοντας την παραπάνω εξίσωση ως προς r προκύπτει ότι r = 0.00857 .
(γ) Σε αυτή την περίπτωση έχουμε πάλι ότι P ( Ax ) = λ = 0.02 .
1.5 Καθαρά μαθηματικά αποθεματικά (Net Premiums Reserves)
Στην προηγούμενη παράγραφο το καθαρό περιοδικό ασφάλιστρο σε ένα πρόγραμμα ασφάλισης

ζωής υπολογίστηκε με τη βοήθεια του τύπου E ( L) = 0 που αναφέρεται στη χρονική στιγμή 0
σύναψης του συμβολαίου. Γενικά η σχέση E ( L) = 0 δεν ικανοποιείται σε μια μεταγενέστερη χρονική
στιγμή t ≠ 0 . Ας υποθέσουμε ότι T > t και ας συμβολίσουμε με P⋅t Y την παρούσα αξία της
απομένουσας απαίτησης του ασφαλιστή (τα απομένοντα μελλοντικά περιοδικά ασφάλιστρα) τη
χρονική στιγμή t (δηλαδή μετά την πάροδο χρόνου t από τη στιγμή σύναψης του συμβολαίου).
Αντίστοιχα ας συμβολίσουμε με C ⋅t Z την παρούσα αξία της μελλοντικής υποχρέωσης του
ασφαλιστή τη χρονική στιγμή t . Η τ.μ.
t L = C ⋅t Z − P⋅t Y
παριστάνει την παρούσα αξία της ολική ζημιάς (ή κέρδους) του ασφαλιστή τη χρονική στιγμή t . Το
καθαρό μαθηματικό αποθεματικό τη χρονική στιγμή t συμβολίζεται με tV και δίνεται από τη σχέση
V = E(t L | T > t )
t
(φυσικά 0 V = 0 ). Ένα πρόγραμμα ασφάλισης σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να ισχύει tV ≥ 0
και συνεπώς να υπάρχει ενδιαφέρον από τη μεριά του ασφαλισμένου για τη σύναψη ασφαλιστηρίων

συμβολαίων. Από την άλλη μεριά ο ασφαλιστής θα πρέπει να έχει επαρκή κεφάλαια (αποθεματικό)
για να καλύψει την διαφορά.
1.5.1 Τύποι υπολογισμού αποθεματικών - Προοπτικοί τύποι
Για παράδειγμα ας θεωρήσουμε μια πρόσκαιρη ασφάλιση ζωής n ετών ασφαλισμένου κεφάλαιου
C = 1 νομισματικών μονάδων πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου. Τα καθαρά ετήσια
ασφάλιστρα ύψους Px1: n νομισματικών μονάδων καταβάλλονται σύμφωνα με μια προσωρινή
προκαταβλητέα ράντα ζωής n ετών. Έστω ότι θέλουμε να υπολογίσουμε το καθαρό μαθηματικό
αποθεματικό μετά από k έτη από τη στιγμή σύναψης της ασφάλισης. Τότε έχουμε τα δύο ακόλουθα
σχήματα
Px1: n Px1: n Px1: n Px1: n C

k k +1 k +2 K K +1 n −1 n
E ( kY ) = Px1: n a&&x +k : n −k , k = 0,1,..., n − 1

E ( k Z ) = Ax1+k : n −k , k = 0,1,..., n − 1
Px1: n Px1: n Px1: n Px1: n

k k +1 k +2 n −1 n K
E ( nY ) = 0, k = n
E ( n Z ) = 0, k = n
Για μια αντίστοιχη μέλλουσα ασφάλιση ζωής n ετών πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου έχουμε
τα δύο ακόλουθα σχήματα
Px : n1 Px : n1 Px : n1 Px : n1
k k +1 k +2 K n −1 n
E ( kY ) = Px : n1 a&&x + k : n −k , k = 0,1,..., n − 1
E ( k Z ) = Ax + k : n −1 k , k = n
Px : n1 Px : n1 Px : n1 Px : n1 C
k k +1 k +2 n −1 n K
E ( nY ) = 0, k = n
E ( n Z ) = 1, k = n

Συγκεντρωτικά έχουμε τον ακόλουθο πίνακα για την πλήρη διακριτή περίπτωση
Καθαρό μαθηματικό απόθεματικό για ασφάλιση ζωής

πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου για C=1 (πλήρης διακριτή περίπτωση)
kV
Ισόβια V x = Ax + k − Px a&&x + k
k
ασφάλιση
Πρόσκαιρη ⎧ Ax1+k : n −k − Px1: n a&&x +k : n −k , k = 0,1,..., n − 1
⎪
ασφάλιση Vx1: n
k =⎨
n ετών ⎪0, k =n
⎩
Μέλλουσα ⎧ Ax + k : n−1k − Px : n1 a&&x + k : n−k , k = 0,1,..., n − 1
⎪
ασφάλιση k
Vx : n1 =⎨
n ετών ⎪1, k=n
⎩
Μικτή ⎧ Ax + k : n−k − Px : n a&&x + k : n−k , k = 0,1,..., n − 1
⎪
ασφάλιση Vx : n
k =⎨
n ετών ⎪1, k =n
⎩
Ισόβια ασφάλιση, ⎧ Ax + k − h Px a&&x + k : h − k , k = 0,1,..., h − 1
⎪
kV x = ⎨
h
προσωρινή ράντα
h ετών ⎪A , k = h, h + 1
⎩ x+k
Μικτή ασφάλιση ⎧ Ax + k : n− k − h Px : n a&&x + k : h− k , k = 0,1,..., h − 1
⎪
n ετών, προσωρινή
h
Vx : n
k = ⎨ Ax + k : n− k , k = h, h + 1,..., n − 1
ράντα h ετών ⎪1, k=n
⎩
Για την πλήρη συνεχή περίπτωση έχουμε τον ακόλουθο πίνακα
Καθαρό μαθηματικό αποθεματικό για ασφάλιση ζωής

πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου για C=1 (πλήρης συνεχής περίπτωση)
tV
Ισόβια
tV ( Ax ) = Ax +t − P ( Ax )a x +t
ασφάλιση
Πρόσκαιρη ⎧ Ax +1t : n −t − P ( Ax1: n )a x +t : n −t , t < n
⎪
ασφάλιση tV ( Ax1: n )=⎨
n ετών ⎪0, t=n
⎩
Μέλλουσα ⎧ Ax +t : n1−t − P ( Ax : n1 )a x +t : n −t , t < n
⎪
ασφάλιση tV ( Ax : n1 )=⎨
⎩
Μικτή ⎧ Ax +t : n −t − P ( Ax : n )a x +t : n −t , t < n
⎪
ασφάλιση tV ( Ax : n )=⎨
⎩

Ισόβια ασφάλιση, ⎧ Ax +t − h P ( Ax ) a x +t : h−t , t < h
⎪
tV ( Ax ) = ⎨
h
προσωρινή ράντα
h ετών ⎪A , t≥h
⎩ x +t
Μικτή ασφάλιση ⎧ Ax +t : n −t − h P ( Ax : n )a x +t : h −t , t < h
⎪
n ετών, προσωρινή h
V ( Ax : n
t ) = ⎨ Ax +t : n −t h≤t<n
ράντα h ετών ⎪1, t=n
⎩
Στην περίπτωση που η υποχρέωση του ασφαλιστή καταβάλλεται τη στιγμή του θανάτου (στο
τέλος του έτους θανάτου) και τα ασφάλιστρα καταβάλλονται με μια σειρά περιοδικών ισόποσων
πληρωμών (συνεχώς στο χρόνο) χρησιμοποιείται ο γενικός συμβολισμός tV ( A ) ( tV ( A) ) για το
καθαρό μαθηματικό αποθεματικό. Έτσι, για το σχέδιο της ισόβιας ασφάλισης (με C = 1 ) έχουμε τους
ακόλουθους τύπους για τον υπολογισμό του αποθεματικού ανάλογα με τον τρόπο καταβολής του
ασφαλισμένου κεφαλαίου και των ασφαλίστρων
k Vx = Ax + k − Px a&&x + k
kVx = Ax+ k − Px a x+ k ,
k V ( Ax ) = Ax + k − P( Ax )a&&x + k ,
V ( Ax ) = Ax +t − P ( Ax )a x +t .
t
Οι παραπάνω τύποι καλούνται προοπτικοί (prospective) επειδή το αποθεματικό υπολογίζεται

από τη διαφορά μεταξύ των αναλογιστικών παρουσών αξιών των μελλοντικών υποχρεώσεων
ασφαλιστή και ασφαλισμένου.
1.5.2 Άλλοι τύποι υπολογισμού αποθεματικών
Οι προοπτικοί τύποι μπορούν να γραφούν με πολλούς ισοδύναμους τρόπους. Για παράδειγμα, ο

τύπος
V ( Ax ) = Ax+t − P ( Ax )a x +t
t
με τη βοήθεια της σχέσης

Ax +t
P ( Ax +t ) =
a x +t
γράφεται ως
V ( Ax ) = [ P ( Ax+t ) − P ( Ax )]a x +t .
t
Από την παραπάνω σχέση προκύπτει ότι το αποθεματικό τη χρονική στιγμή t είναι η παρούσα αξία
μιας ισόβιας ράντας ζωής που αφορά άτομο ηλικίας x + t με ασφάλιστρο που πληρώνεται συνεχώς

στο χρόνο. Το ασφάλιστρο προκύπτει αν αφαιρέσουμε το ασφάλιστρο P ( Ax ) του ασφαλιστικού
προγράμματος που εισπράττεται στην πραγματικότητα (αφορά ασφαλισμένο ηλικίας x ), από το

ασφάλιστρο P ( Ax +t ) που απαιτείται στην τρέχουσα ηλικία του ασφαλισμένου (ηλικία x + t ).
Επίσης
⎛ P ( Ax )a x +t ⎞ ⎛ P ( Ax ) ⎞
V ( Ax ) = Ax +t − P ( Ax )a x +t = ⎜⎜1 −
t
⎟⎟ Ax +t = ⎜⎜1 − ⎟⎟ Ax +t .
⎝ Ax +t ⎠ ⎝ P ( A )
x +t ⎠
Από την παραπάνω σχέση προκύπτει ότι το αποθεματικό τη χρονική στιγμή t είναι η παρούσα αξία
μιας ισόβιας ασφάλισης ζωής που αφορά άτομο ηλικίας x + t πληρωτέας στο τέλος του έτους
θανάτου (ποιο είναι το ασφαλισμένο κεφάλαιο;)
Επίσης χρησιμοποιώντας τις σχέσεις
Ax 1 1
Ax = 1 − δ a x , P ( Ax ) = = − δ , ax =
ax ax P ( Ax ) + δ
παίρνουμε
⎛ 1 ⎞ a
V ( Ax ) = Ax +t − P ( Ax )a x +t = 1 − δ a x +t − ⎜⎜ − δ ⎟⎟a x +t = 1 − x +t
t
⎝ ax ⎠ ax
a x +t (1 − Ax +t ) / δ 1 − Ax +t Ax +t − Ax
V ( Ax ) = 1 − = 1− = 1− =
(1 − Ax ) / δ
t
ax 1 − Ax 1 − Ax
και
P ( Ax +t ) − P ( Ax )
V ( Ax ) = [ P ( Ax +t ) − P ( Ax )]a x +t = .
P ( Ax +t ) + δ
t
Ανάλογοι τύποι μπορούν να αναπτυχθούν και για τα αποθεματικά άλλων ασφαλιστικών σχεδίων.
1.5.3 Ανασκοπικοί τύποι
Οι ανασκοπικοί (retrospective) τύποι υπολογισμού των καθαρών μαθηματικών αποθεματικών

είναι εκείνοι όπου το αποθεματικό σε μια χρονική στιγμή t υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ των
αναλογιστικών συσσωρευμένων αξιών των παρελθόντων ασφαλίστρων και των παρελθουσών
παροχών τη χρονική στιγμή t . Η χρησιμοποίηση είτε ανασκοπικού είτε προοπτικού τύπου για τον
υπολογισμό του καθαρού μαθηματικού αποθεματικού σε μια χρονική στιγμή t οδηγεί στο ίδιο
αποτέλεσμα.
Για παράδειγμα, έστω ένα πρόγραμμα ισόβιας ασφάλισης που αφορά άτομο ηλικίας x όπου (α)
το ασφαλισμένο κεφάλαιο είναι 1 νομισματική μονάδα πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου και
(β) τα περιοδικά ασφάλιστρα προκαταβάλλονται στην αρχή κάθε έτους. Σύμφωνα με την αρχή της
ισοδυναμίας έχουμε ότι

Ax − Px a&&x = 0 .
Χρησιμοποιώντας τις σχέσεις
Ax = A1x : k + Ax : k1 Ax + k , a&&x = a&&x : k + Ax : k1 a&&x + k
μπορούμε να γράψουμε ότι

A1x : k + Ax : k1 Ax + k − Px (a&&x : k + Ax : k1 a&&x + k ) = 0 .
Από την παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα ότι
k Vx = Ax + k − Px a&&x + k = Px &s&x : k − k wx
προοπτικός ανασκοπικός
τύπος τύπος
όπου
a&&x : k a&&x : k a&&x : k A1x : k A1x : k
&s&x : k = = = , wx = = .
υ k k px
k
Ax : k1 k Ex Ax : k1 k Ex
Επειδή
a&&x : n = &s&x : n Ax : n1
προκύπτει ότι η ποσότητα &s&x : n παριστάνει το ασφαλισμένο κεφάλαιο μιας μέλλουσας ασφάλισης n
ετών που η αναλογιστική παρούσα αξία της (υπολογισμένη τη χρονική στιγμή 0 σύναψης της
ασφάλισης) είναι ίση με την αναλογιστική παρούσα αξία μιας προσωρινής προκαταβλητέας ράντας
ζωής n ετών 1 νομισματικής μονάδας. Επίσης λαμβάνοντας υπόψη ότι
1 (1 + i ) n a&&x : n
&s&x : n = a&&x : n ⋅ =
Ax : n1 n px
προκύπτει ότι η ποσότητα &s&x : n δίνει την αναλογιστική συσσωρευμένη αξία του ποσού a&&x : n τη
χρονική στιγμή n λόγω επιτοκίου και επιβίωσης (ο όρος 1 /( Ax : n1 ) είναι ανάλογος του όρου (1 + i) n
που χρησιμοποιείται στη σύνθετη κεφαλαιοποίηση).

Ο τύπος
k Vx = Ax + k − Px a&&x + k
είναι ο προοπτικός τύπος υπολογισμού του μαθηματικού αποθεματικού, ενώ ο τύπος
k Vx = Px &s&x : k − k wx
είναι ο ανασκοπικός τύπος. Στον παραπάνω τύπο η ποσότητα Px &s&x : k παριστάνει τη αναλογιστική
συσσωρευμένη αξία των παρελθόντων ασφαλίστρων, και η ποσότητα k wx παριστάνει την
αναλογιστική συσσωρευμένη αξία των παρελθουσών παροχών τη χρονική στιγμή k . Η ποσότητα

k wx είναι γνωστή ως το συσσωρευμένο κόστος της ασφάλισης (accumulated cost of insurance).
Ανάλογοι ανασκοπικοί τύποι μπορούν να βρεθούν και για άλλα ασφαλιστικά σχέδια.
1.5.4 Αναδρομικές σχέσεις (πλήρης διακριτή περίπτωση)
Εκτός από τους προοπτικούς και τους ανασκοπικούς τύπους για τον υπολογισμό των καθαρών
μαθηματικών αποθεματικών στην πλήρη διακριτή περίπτωση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και
αναδρομικές σχέσεις μεταξύ διαδοχικών αποθεματικών.
Για παράδειγμα, έστω ένα πρόγραμμα ισόβιας ασφάλισης που αφορά άτομο ηλικίας x όπου (α)
το ασφαλισμένο κεφάλαιο είναι 1 νομισματική μονάδα πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου και
(β) τα περιοδικά καθαρά ασφάλιστρα Px προκαταβάλλονται στην αρχή κάθε έτους σύμφωνα με την
αρχή της ισοδυναμίας ( Ax − Px a&&x = 0 ).
Το καθαρό μαθηματικό αποθεματικό το έτος k (ή σε ηλικία x + k ) δίνεται από τη σχέση
k Vx = Ax + k − Px a&&x+ k .
Συνεπώς
k Vx + Px = Ax + k − Px a&&x + k + Px = Ax + k − Px (a&&x + k − 1) = Ax+ k − Px a x + k

Ay = υ q y + υ p y Ay +1 , a y = υ p y a&&y +1
(δείτε Παράδειγμα 1.5) παίρνουμε ότι
k Vx + Px = υ q x + k + υ p x + k Ax + k +1 − υ Px p x + k a&&x + k +1
= υ q x + k + υ p x + k k +1Vx
= υ (q x + k + p x + k k +1Vx ) .
Έτσι προκύπτει η ακόλουθη αναδρομική σχέση
Vx + Px − υ q x + k
k +1 Vx = k
υ p x+k
που συνδέει τα αποθεματικά Vx και k Vx .
k +1
Επίσης, χρησιμοποιώντας τον τύπο υ = 1 /(1 + i ) , παίρνουμε ότι

( k Vx + Px )(1 + i ) = qx + k + px + k k +1Vx = qx + k + (1 − qx + k ) k +1Vx = qx + k (1 − k +1 Vx ) + k +1Vx .
Η ποσότητα (1 − k +1Vx ) ονομάζεται κεφάλαιο κινδύνου επειδή είναι το ποσό που καλείται να
καταβάλλει ο ασφαλιστής σε περίπτωση θανάτου πέραν από το ήδη σχηματισμένο αποθεματικό
k +1 Vx . Από την παραπάνω σχέση προκύπτει ότι το αποθεματικό στην αρχή του έτους, k Vx ,
προσαυξημένο με το ασφάλιστρο Px και τοκιζόμενο μέχρι τέλους του έτους είναι αρκετό για να

σχηματισθεί το αποθεματικό k +1 Vx στο τέλος του έτους μαζί με το πρόσθετο ποσό (1 − k +1Vx ) στην
περίπτωση που ο ασφαλισμένος πεθάνει εντός του έτους (μεταξύ των ηλικιών x + k και x + k + 1 ).
Αξίζει σημειώσουμε ότι ο τύπος
( k Vx + Px )(1 + i ) − q x + k
k +1 xV =
p x+k
ονομάζεται τύπος του Fackler.
Ανάλογοι αναδρομικοί τύποι μπορούν να αναπτυχθούν και για άλλα ασφαλιστικά σχέδια.
1.5.5 Διαφορικές εξισώσεις (πλήρης συνεχής περίπτωση)
Έστω ένα πρόγραμμα ισόβιας ασφάλισης που αφορά άτομο ηλικίας x όπου (α) το ασφαλισμένο
κεφάλαιο είναι 1 νομισματική μονάδα πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου του (x) και (β) τα
ασφάλιστρα P ( Ax ) καταβάλλονται συνεχώς στο χρόνο σύμφωνα με μια ισόβια ράντα ζωής.
ax + t
V ( Ax ) = tVx = 1 −
t
ax
και
d d ∞ s ⎛d ⎞ ⎛d ⎞
exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟ ⎟ds
∞ ∞ x +t + s
dt ∫ 0 ∫ ∫
a x +t = υ s p x+t ds = υs⎜ s p x +t ⎟ ds = υs⎜
dt 0
⎝ dt ⎠ 0
⎝ dt ⎝ x + t ⎠⎠
⎛ d ⎛ x +t + s ⎞
υ s ⎛⎜ exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟ ⎞⎟⎜ ⎜ − ∫ x +t μ z dz ⎞⎟ ⎟ds =
∞ x +t + s ∞
= ∫ 0 ⎝ ⎝ x +t ⎠ ⎠⎝ dt ⎝ ⎠⎠ ∫ 0
υ s s p x+t ( μ x+t + s − μ x+t )ds
∞ ∞
= μ x +t ∫ υ s s p x +t ds − ∫ υ s s p x +t μ x +t + s ds = μ x +t a x +t − Ax +t
0 0
d 1 d 1 a A a x +t 1 − δ a x +t
tV x = − a x +t = − ( μ x +t a x +t − Ax +t ) = − μ x +t x +t + x +t = − μ x +t +
dt a x dt ax ax ax ax ax
a x +t 1 a 1 1 − δ ax
= − μ x +t + − δ x +t = − μ x +t (1− t Vx ) + − δ (1− t Vx ) = − μ x +t (1 − tVx ) + + δ tV x
ax ax ax ax ax
1 − δ ax Ax
= − μ x +t (1 − tVx ) + + δ tV x = − μ x +t (1 − tVx ) + + δ tVx = δ tVx + Px − μ x +t (1 − tVx ).
ax ax
Η σχέση
d
tV = δ tV x + Px − μ x +t (1 − tV x )
dt

αποτελεί μια διαφορική εξίσωση που ικανοποιεί το αποθεματικό tV ( Ax ) = tVx που είναι γνωστή ως
διαφορική εξίσωση του Thiele.
Να δειχθεί ότι
Ax = υ q x + υ p x Ax +1
και
a x = υ p x a&&x +1
Λύση
Έχουμε
∞ ∞ ∞
Ax = ∑ υ i +1
i p x q x +i = υ q x + ∑ υ i +1
i p x q x +i = υ q x + ∑ υ j + 2 j +1 p x q x + j +1 .
i =0 i =1 j =0
Χρησιμοποιώντας τη σχέση j +1 p x = p x j p x +1 , παίρνουμε

∞ ∞
Ax = υ q x + ∑ υ j + 2 p x j p x +1 q x + j +1 = υ q x + υ p x ∑ υ j +1 j p x +1 q x + j +1 = υ q x + υ p x Ax +1 .
j =0 j =0
Επίσης
∞ ∞ ∞
a x = ∑ ak k p x q x + k = ∑ (υ + υ + K + υ ) k p x q x + k = ∑ (υ + υ + K + υ
2 k 2 k +1
) k +1 p x q x +1+ k
k =1 k =1 k =0
∞ ∞
= ∑υ (1 + υ + K + υ k ) p x k p x +1 q x +1+ k = υ p x ∑ a&&k +1 k p x +1 q x +1+ k = υ p x a&&x +1 .
k =0 k =0
Θεωρείστε το σχέδιο της ισόβιας ασφάλισης στην πλήρη συνεχή περίπτωση (ασφαλισμένο κεφάλαιο
C = 1 νομισματική μονάδα πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου ασφαλισμένου ηλικίας x με
ασφάλιστρα που καταβάλλονται συνεχώς στο χρόνο με σταθερό ρυθμό πληρωμής P ( Ax )
νομισματικών μονάδων ετησίως). Να διαπιστωθεί ότι η παρούσα αξία της ολικής ζημιάς του
ασφαλιστή τη χρονική στιγμή t (μετά την πάροδο χρόνου t από τη στιγμή σύναψης του
ασφαλιστηρίου συμβολαίου) δίνεται από τον τύπο
t L = υ T ( x )−t − P ( Ax )aT ( x )−t
και να δειχθεί ότι

E ( t L | T ( x) > t )= tV ( Ax ) = Ax +t − P ( Ax )a x +t
και

2
⎛ P ( Ax ) ⎞
Var ( t L | T ( x) > t ) = ⎜⎜1 + ⎟⎟ Var (υ T ( x +t ) ) .
⎝ δ ⎠
Λύση
Για το παραπάνω ασφαλιστικό σχέδιο έχουμε το ακόλουθο ενδεικτικό σχήμα
(x) (x + t)
C =1
0 1 2 t T (x)
P ( Ax )
Η παρούσα αξία της ολική ζημιάς του ασφαλιστή τη χρονική στιγμή t είναι ίση με
t L = υ T ( x )−t − P ( Ax )aT ( x )−t
και επομένως το αποθεματικό τη χρονική στιγμή t δίνεται από τη σχέση

V ( Ax ) = E ( t L | T ( x) > t ) = E (υ T ( x )−t − P ( Ax )aT ( x )−t | T ( x) > t ) .
t
Για τη συνάρτηση κατανομής της τ.μ. T ( x) − t | T ( x) > t έχουμε ότι
P(T ( x) − t ≤ y, T ( x) > t ) P(t < T ( x) ≤ y + t ) FT ( x ) ( y + t ) − FT ( x ) (t )

FT ( x )−t |T ( x )>t ( y ) = = =
P(T ( x) > t ) P(T ( x) > t ) t px
οπότε
d fT ( x) ( y + t )
f T ( x )−t |T ( x )>t ( y ) = FT ( x )−t |T ( x )>t ( y ) = = f T ( x +t ) ( y ) .
dy t px
Από την παραπάνω σχέση συμπεραίνουμε ότι η κατανομή της τ.μ. T ( x) − t | T ( x) > t συμπίπτει με την
κατανομή της τ.μ. T ( x + t ) . Έτσι, για το αποθεματικό τη χρονική στιγμή t μπορούμε να γράψουμε ότι
tV ( Ax ) = E (υ T ( x )−t − P ( Ax )aT ( x )−t | T ( x) > t ) = E (υ T ( x +t ) − P ( Ax )aT ( x+t ) ) = Ax+t − P ( Ax )a x +t .
Τέλος χρησιμοποιώντας τη σχέση

1 − υ T ( x +t )
aT ( x +t ) =
δ
παίρνουμε
Var ( t L | T ( x) > t ) = Var (υ T ( x )−t − P ( Ax )aT ( x )−t | T ( x) > t ) = Var (υ T ( x +t ) − P ( Ax )aT ( x +t ) )
⎛ 1 − υ T ( x +t ) ⎞ ⎛ ⎛ P ( Ax ) ⎞ P ( Ax ) ⎞
= Var ⎜⎜υ T ( x +t ) − P ( Ax ) ⎟⎟ = Var ⎜⎜υ T ( x +t ) ⎜⎜1 + ⎟⎟ − ⎟
⎟
⎝ δ ⎠ ⎝ ⎝ δ ⎠ δ ⎠
2 2
⎛ P ( Ax ) ⎞ ⎛ P ( Ax ) ⎞ 2
= ⎜⎜1 + ⎟⎟ Var (υ T ( x +t ) ) = ⎜⎜1 + ⎟⎟ ( Ax +t − ( Ax +t ) 2 ) .
⎝ δ ⎠ ⎝ δ ⎠

Θεωρείστε το σχέδιο της ισόβιας ασφάλισης στην πλήρη συνεχή περίπτωση για ασφαλισμένο ηλικίας
x = 25 ετών (ασφαλισμένο κεφάλαιο C = 1 νομισματική μονάδα πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου
του ασφαλισμένου με ασφάλιστρα που καταβάλλονται συνεχώς στο χρόνο με σταθερό ρυθμό
πληρωμής P ( Ax ) νομισματικών μονάδων ετησίως). Να υπολογιστεί το αποθεματικό 20V ( Ax )
Δίνεται: Var ( L) = 0.2 , A45 = 0.7 , 2

A25 = 0.3 .
Λύση
Από το Παράδειγμα 1.6 και για t = 0 παίρνουμε
2
⎛ P ( Ax ) ⎞ 2
Var ( 0 L | T ( x) > 0) = Var ( L) = ⎜⎜1 + ⎟⎟ ( Ax − ( Ax ) 2 )
⎝ δ ⎠
.
2 2
⎛ A )⎞ ⎛ A) ⎞ 2
= ⎜⎜1 + x ⎟⎟ ( 2 Ax − ( Ax ) 2 ) = ⎜⎜1 + x ⎟⎟ ( Ax − ( Ax ) 2 )
⎝ δ ax ⎠ ⎝ 1 − Ax ⎠
Η παραπάνω σχέση στην περίπτωσή μας λαμβάνει τη μορφή
2 2
⎛ A ⎞ ⎛ 1 ⎞ 2
Var ( L) = ⎜⎜1 + 25 ⎟⎟ ( 2 A25 − ( A25 ) 2 ) = ⎜⎜ ⎟⎟ ( A25 − ( A25 ) 2 )
⎝ 1 − A25 ⎠ ⎝ 1 − A25 ⎠
ή ισοδύναμα
0.2(1 − A25 ) 2 = 0.3 − ( A25 ) 2 .
Από τη λύση της παραπάνω δευτεροβάθμιας εξίσωσης προκύπτει ότι A25 = 0.5 (η αρνητική λύση
απορρίπτεται). Χρησιμοποιώντας τώρα τη σχέση
1 − Ax +t
V ( Ax ) = 1 −
t
1 − Ax
1 − A45 1 − 0.7
20V ( A25 ) = 1 − = 1− = 0.4 .
1 − A25 1.0.5
Θεωρείστε το σχέδιο μιας διακριτής μικτής ασφάλισης n = 25 ετών που αφορά άτομο ηλικίας x = 40
με ασφαλισμένο κεφάλαιο ίσο με C = 1000 νομισματικές μονάδες. Τα ασφάλιστρα πληρώνονται
σύμφωνα με μια προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής n = 25 ετών. Να υπολογιστεί το
αποθεματικό μετά από k = 10 έτη ασφάλισης
Δίνεται: a&&40 : 25 = 14.10 , a&&50 :15 = 10.35 .

Λύση
Ax : n 1− Ax : n
Px : n = , a&&x : n =
a&&x : n d
παίρνουμε
1 − d a&&x : n a&&x + k : n− k
kV x : n = Ax + k : n − k − Px : n a x + k : n − k = (1 − d a x + k : n − k ) − ⋅ a&&x + k : n−k = 1 − .
&& &&
a&&x : n a&&x : n
Συνεπώς το αποθεματικό μετά από k = 10 έτη ασφάλισης δίνεται από τον τύπο
⎛ a&&50 :15 ⎞
100010V40 : 25 = 1000⎜1 − ⎟ = 1000⎛⎜1 − 10.35 ⎞⎟ ≅ 266 .
⎜ a&& ⎟ ⎝ 14.10 ⎠
⎝ 40 : 25 ⎠
Σε ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο που αφορά άτομο ηλικίας x οι παροχές καταβάλλονται στον
ασφαλισμένο συνεχώς στο χρόνο με ρυθμό 1 νομισματική μονάδα ετησίως ξεκινώντας από τη
χρονική στιγμή t = 10 (δηλαδή όταν η ηλικία του ασφαλισμένου είναι ίση με x + 10 ) εφόσον ο
ασφαλισμένος βρίσκεται εν ζωή. Τα ασφάλιστρα καταβάλλονται συνεχώς στο χρόνο με σταθερό
ετήσιο ρυθμός πληρωμή P σύμφωνα με μια προσωρινή ράντα ζωής n = 10 ετών έτσι ώστε να ισχύει
η αρχή της ισοδυναμίας για τον υπολογισμό των ασφαλίστρων. Να υπολογιστεί το αποθεματικό τη
χρονική στιγμή t = 7 .
Δίνεται: δ = 0.06 , μ x +t = 0.02 (t ≥ 0 ).
Λύση
Τη χρονική στιγμή t = 0 σύναψης της ασφάλισης η παρούσα αξία της υποχρέωσης του ασφαλιστή
είναι ίση με
⎧0, 0 ≤ T < 10
⎪
Z =⎨
⎪a − a = υ 10 a , T ≥ 10
⎩ T 10 T −10
και
E ( Z )=10 | a = a x − a x :10 .
Αφού μ x +t = μ = 0.02, t ≥ 0 , παίρνουμε
p x = exp⎛⎜ − ∫ μ x + z dz ⎞⎟ = e − μ t , t ≥ 0
t
t
⎝ 0 ⎠
οπότε

∞ ∞ 1 1
a x = ∫ e −δ t t p x dt = ∫ e −( μ +δ ) t dt = =
0 0 μ + δ 0.08
και
10 10 1 − e −10 ( μ +δ ) 1 − e −0.8
a x :10 = ∫ e −δ t t p x dt = ∫ e −( μ +δ ) t dt = = .
0 0 μ +δ 0.08
Επομένως
e −10 ( μ +δ ) e −0.8
E ( Z )= 10 | a x = a x − a x : 10 = = .
μ +δ 0.08
Τη χρονική στιγμή t = 0 σύναψης της ασφάλισης η παρούσα αξία των ασφαλίστρων είναι ίση με
⎧ P a , 0 ≤ T < 10
⎪ T
Y =⎨
⎪ P a , T ≥ 10
⎩ 10
και
1 − e −0.8
E (Y ) = P a x :10 = P ⋅ .
0.08
Από την αρχή της ισοδυναμίας ( E ( Z ) = E (Y ) ) προκύπτει ότι
e −0.8
10 | a x
P= = 0.08 = 0.816.
a x :10 1 − e −0.8
0.08
Συνεπώς για το αποθεματικό 7 V τη χρονική στιγμή t = 7 μπορεί να διαπιστωθεί ότι
e −3 ( μ +δ ) 1 − e −3( μ +δ ) e −0.24 1 − e −0.24

7 V = 3 | a x+7 − P a x+7 : 3 = − 0.816 ⋅ = − 0.816 ⋅ = 7.66 .
μ +δ μ +δ 0.08 0.08
1.6 Μικτά ή επιβαρημένα ασφάλιστρα (Gross or Expense Loaded Premiums)
Τα ασφάλιστρα που καταβάλλονται για την κάλυψη των ασφαλιστικών παροχών επιβαρύνονται με
διάφορα ποσά με αποτέλεσμα το ασφάλιστρο G που καταβάλλεται στην πράξη να είναι μεγαλύτερο
από το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο A (όταν το ασφάλιστρο καταβάλλεται εφάπαξ) ή το ετήσιο
καθαρό ασφάλιστρο P (όταν το ασφάλιστρο καταβάλλεται ετησίως). Η διαφορά G − A ή η διαφορά
G − P καλείται επιβάρυνση του ασφαλίστρου και το ασφάλιστρο G καλείται μικτό ή εμπορικό ή
επιβαρημένο ασφάλιστρο. Οι επιβαρύνσεις του ασφαλίστρου είναι συνήθως έξοδα της ασφαλιστικής
επιχείρησης, φόροι και τέλη, δικαιώματα συμβολαίου, περιθώριο για κέρδος, κ.α.
Τα έξοδα της ασφαλιστικής επιχείρησης διακρίνονται συνήθως σε

• Έξοδα πρόσκτησης (acquisition expenses): Σχετίζονται με τη σύναψη νέων ασφαλιστήριων
συμβολαίων όπως είναι τα έξοδα διεκπεραίωσης της αίτησης της ασφάλισης, έξοδα εκτίμησης
και ανάληψης του κινδύνου (underwriting), προμήθειες πρακτόρων, ταξιδιωτικά έξοδα, ιατρικές
εξετάσεις, δαπάνες διαφήμισης, κ.α. Τα έξοδα αυτά χρεώνονται σε ένα ποσό που καταβάλλεται
τη στιγμή σύναψης της ασφάλισης.
• Έξοδα εισπράξεως (collection expenses): Σχετίζονται με έξοδα που αφορούν την είσπραξη κάθε
ασφαλίστρου (συνήθως προμήθειες που καταβάλλονται σε κείνους που διενεργούν την είσπραξη
των ασφαλίστρων). Τα έξοδα αυτά, επειδή επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο, χρεώνονται καθόλη τη
διάρκεια του ασφαλιστηρίου συμβολαίου
• Έξοδα διαχείρισης (administration expenses): Σε αυτή την κατηγορία εξόδων υπάγονται τα

υπόλοιπα έξοδα μιας ασφαλιστικής επιχείρησης όπως οι μισθοί των υπαλλήλων της, τα ενοίκια,
φόροι, έξοδα επενδύσεων, κ.α. Τα έξοδα αυτά, επειδή επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο, χρεώνονται
καθόλη τη διάρκεια του ασφαλιστηρίου συμβολαίου.
Για τον υπολογισμό των μικτών ασφαλίστρων χρησιμοποιείται η εξίσωση
Παρούσα αξία Παρούσα αξία

υποχρέωσης = υποχρέωσης
ασφαλισμένου ασφαλιστή
δηλαδή
Παρούσα αξία Παρούσα αξία

μικτών = ασφαλισμένου + Παρούσα αξία
ασφαλίστρων κεφαλαίου εξόδων
(στην πράξη εξισώνουμε τη μέση τιμή των τ.μ. των δύο μελών της παραπάνω εξίσωσης).
Έστω μια μικτή ασφάλιση ζωής διάρκειας n = 5 ετών που αφορά άτομο ηλικίας x = 60 ετών με
ασφαλισμένο κεφάλαιο C = 100 νομισματικές μονάδες που καταβάλλονται στο τέλος του έτους
θανάτου του ασφαλισμένου όταν ο θάνατος συμβεί εντός του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) , είτε τη
χρονική στιγμή x + n εφόσον ο ασφαλισμένος επιζήσει του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) .
(α) Τα συνολικά έξοδα της ασφαλιστικής επιχείρησης είναι 1.5 νομισματική μονάδα ετησίως που
καλύπτονται από τον ασφαλισμένο με την καταβολή μικτού ασφαλίστρου ύψους G νομισματικών
μονάδων σύμφωνα με μια προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής n = 5 ετών.
(i) Να υπολογιστεί η τιμή του G
(ii) Να δειχθεί ότι G = P + 1.5 , όπου P το καθαρό ασφάλιστρο.

(iii) Να δειχθεί ότι το μικτό αποθεματικό kV G ισούται με το καθαρό αποθεματικό kV P .
(β) Να υπολογιστεί το μικτό ασφάλιστρο ύψους G ′ και να δειχθεί ότι το μικτό αποθεματικό kV G′
ικανοποιεί τη σχέση kV G′ < kV P στην περίπτωση που το ασφαλιστήριο συμβόλαιο προβλέπει έξοδα
πρόσκτησης ύψους 4.5 νομισματικών μονάδων.
Δίνεται: A60 : 5 = 0.82733 , a&&60 : 5 = 4.489 .
Λύση
(α-i) Έχουμε
Ga&&60 : 5 = 100 A60 : 5 + 1.5a&&60 : 5
οπότε
100 A60 : 5 + 1.5a&&60 : 5 100 A60 : 5 100 ⋅ 0.82733
G= = + 1 .5 = + 1.5 ≅ 19.93 .
a&&60 : 5 a&&60 : 5 4.489
(α-ii) Ισχύει ότι G = P + 1.5 , αφού

A60 : 5
P = 100 P60 : 5 = 100 .
a&&60 : 5
(α-iii) Το μικτό αποθεματικό kV G τη χρονική στιγμή k (k = 0,1,2,3,4 ) δίνεται από τον τύπο
kVG = (100 A60+ k : 5−k + 1.5a&&60+ k : 5−k ) − Ga&&60+ k : 5−k

= (100 A60+ k : 5−k + 1.5a&&60+ k : 5−k ) − ( P + 1.5)a&&60+ k : 5−k
= 100 A60+ k : 5−k − 100 P60 : 5 a&&60+ k : 5−k
= 100 k V60 : 5 = k VP
(β) Έχουμε
G ′a&&60 : 5 = 100 A60 : 5 + 1.5a&&60 : 5 + 4.5
οπότε
100 A60 : 5 + 1.5a&&60 : 5 + 4.5 100 A60 : 5 + 4.5 100 ⋅ 0.82733 + 4.5
G′ = = + 1 .5 = + 1.5 ≅ 20.93 .
a&&60 : 5 a&&60 : 5 4.489
Για το μικτό αποθεματικό kV G′ έχουμε
V G′
k = (100 A60+ k : 5− k + 1.5a&&60+ k : 5− k ) − G ′a&&60+ k : 5− k
⎛ 4.5 ⎞
= 100 A60+ k : 5− k + 1.5a&&60+ k : 5− k − ⎜ P + 1.5 + ⎟a&&
⎜ a&&60 : 5 ⎟ 60+ k : 5− k
⎝ ⎠
⎛ 4.5 ⎞⎟
= 100 A60+ k : 5− k − ⎜ P + a&&
⎜ a&&60 : 5 ⎟ 60+ k : 5− k
⎝ ⎠

⎛ 4.5 ⎞
= 100 A60+ k : 5− k − ⎜100 P60 : 5 + ⎟a&&
⎜ a&&60 : 5 ⎟ 60+ k : 5− k
⎝ ⎠
4.5
= 100 k V60 : 5 − ⋅ a&&60+ k : 5− k
a&&60 : 5
4.5
= kVP − ⋅ a&&60+ k : 5− k < kVP
a&&60 : 5
(k = 0,1,2,3,4 ).
Έστω μια ασφάλιση ζωής διάρκειας n = 3 ετών που αφορά άτομο ηλικίας x = 40 ετών με
ασφαλισμένο κεφάλαιο C = 1000 νομισματικές μονάδες που καταβάλλονται στο τέλος του έτους
θανάτου του ασφαλισμένου όταν ο θάνατος συμβεί εντός του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) , είτε τη
χρονική στιγμή x + n εφόσον ο ασφαλισμένος επιζήσει του χρονικού διαστήματος [ x, x + n) . Τα
μικτά ασφάλιστρα G καταβάλλονται σύμφωνα με μια προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής
διάρκειας 3 ετών. Τα έξοδα της ασφάλισης δίνονται στον ακόλουθο πίνακα
Είδος εξόδων Ποσοστό του G Ανά συμβόλαιο

Πρώτο έτος 30% 8€
Επόμενα έτη 10% 4€
Να υπολογιστεί το μικτό ασφάλιστρο G .
Δίνεται: A50 : 3 = 0.84055 , a&&50 : 3 = 2.8169 ).
Λύση
Για τον υπολογισμό του μικτού ασφαλίστρου G έχουμε ότι
Ga&&50 : 3 = 1000 A50 : 3 + (0.2G + 0.1Ga&&50 : 3 ) + (4 + 4a&&50 : 3 )
οπότε
1000 A50 : 3 + (4 + 4a&&50 : 3 )
G= = 366.48 .
a&&50 : 3 − 0.2 − 0.1a&&50 : 3
Έστω μια διακριτή μικτή ασφάλιση ζωής διάρκειας 3 ετών που αφορά άτομο ηλικίας x με
ασφαλισμένο κεφάλαιο C = 1000 νομισματικές μονάδες. Τα μικτά ασφάλιστρα G καταβάλλονται
σύμφωνα με μια προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής διάρκειας 3 ετών. Τα έξοδα της ασφάλισης
δίνονται στον ακόλουθο πίνακα

Είδος εξόδων Ποσοστό του G Ανά συμβόλαιο
Πρώτο έτος 18% 13€
Επόμενα έτη 7% 5€
Να συγκριθεί το καθαρό και το μικτό αποθεματικό στο τέλος του δεύτερου έτους της ασφάλισης.
Δίνεται: q x = q x+1 = q x + 2 = 0.01 , i = 0.05 .
Λύση
Για τον υπολογισμό του μικτού ασφαλίστρου G έχουμε ότι
Ga&&x : 3 = 1000 Ax : 3 + (0.11G + 0.07Ga&&x : 3 ) + (8 + 5a&&x : 3 ) .
Αφού
2
2
0.99 ⎛ 0.99 ⎞
a&&x : 3 = ∑ υ k k p x = 1 + υ p x + υ 2 2 p x = 1 + υ p x + υ 2 p x p x +1 = 1 + +⎜ ⎟ = 2.8318
k =0 1.05 ⎝ 1.05 ⎠
και
⎛ 1 ⎞
Ax : 3 = 1 − da&&x : 3 = 1 − (1 − υ )a&&x : 3 = 1 − ⎜1 − ⎟2.8318 = 0.8652
⎝ 1.05 ⎠
1000 Ax : 3 + (8 + 5a&&x : 3 )
G= = 351.6 .
a&&x : 3 − 0.11 − 0.07 a&&x : 3
Για το καθαρό αποθεματικό στο τέλος του δεύτερου έτους έχουμε ότι
2 V = 1000 Ax + 2 :1 − 1000 Px : 3 .
Αφού
Ax : 3 0.8652
Ax + 2 :1 = υ , 1000 Px : 3 = 1000 = 1000 ⋅ = 305.5
a&&x : 3 2.8318
παίρνουμε ότι
1
2 V = 1000 Ax + 2 :1 − 1000 Px : 3 = 1000 + 305.5 = 648.88
1.05
Για το μικτό αποθεματικό στο τέλος του δεύτερου έτους έχουμε ότι
1
2 V G = 1000 Ax + 2 :1 + 0.07G + 5 − G = 1000 + 0.07 ⋅ 351.6 + 5 − 351.6 = 630.39 .
1.05
Έστω μια πρόσκαιρη ασφάλιση ζωής διάρκειας 10 ετών με ασφαλισμένο κεφάλαιο C νομισματικές
μονάδες πληρωτέες στο τέλος του έτους θανάτου ενός ατόμου ηλικίας 40 ετών. Τα καθαρά
ασφάλιστρα P καταβάλλονται σύμφωνα με μια προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής διάρκειας 10

ετών. Για i = 4% και θεωρώντας ότι η θνησιμότητα διέπεται από το νόμο του De Moivre με ω = 100
να υπολογιστεί (α) η συνάρτηση πιθανότητας της ολικής ζημιάς L = 0 L του ασφαλιστή (β) το καθαρό
ασφάλιστρο P για C = 1000 νομισματικές μονάδες (γ) το καθαρό αποθεματικό στο τέλος του έτους
k ( k = 0,1,...,9 ) (δ) το μικτό ασφάλιστρο αν τα έξοδα πρόσκτησης είναι 40 νομισματικές μονάδες και
το αντίστοιχο αποθεματικό στο τέλος του έτους k ( k = 0,1,...,9 ).
Λύση
(α) Για ασφαλισμένο κεφάλαιο μιας νομισματικής μονάδας έχουμε ότι η παρούσα αξία της
υποχρέωσης του ασφαλιστή είναι ίση με
⎧υ K +1 , K = 0,1,...,9
⎪
Z =⎨
⎪0, K = 10,11,...
⎩
Η παρούσα αξία ετήσιων ασφαλίστρων ύψους μιας νομισματικής μονάδας είναι ίση με
⎧1 + υ + υ 2 + L + υ K = a&& , K = 0,1,...,9
⎪ K +1
Y =⎨
⎪1 + υ + υ 2 + L + υ 9 = a&& , K = 10,11,... .
⎩ 10
Συνεπώς
⎧⎪Cυ K +1 − Pa&&K +1 , K = 0,1,...,9
L = L = C ⋅ Z − P ⋅ Y = ⎨ &&
⎪⎩− Pa10 , K = 10,11,K
0
οπότε
⎛ k ⎞ 1 1
P ( L = Cυ k +1 − Pa&&k +1 ) = P( K = k )= k p40 q40+ k = ⎜1 − ⎟ = , k = 0,1,...,9 ,
⎝ 100 − 40 ⎠ 100 − (40 + k ) 60
⎛ 10 ⎞ 50
P ( L = − Pa&&10 ) = P( K ≥ 10)=10 p 40 = ⎜1 − ⎟ = , k ≥ 10.
⎝ 100 − 40 ⎠ 60
(β) Το καθαρό ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
1
E (Z ) A40 : 10
P=C =C = CP401 :10 .
E (Y ) a&&40 :10
Όμως
9 9
υ k +1 9
1
1
A40 = E ( Z ) = ∑ υ k +1 f K (k ) = ∑ =∑ = 0.13518 ,
: 10
k =0 k =0 60 k =0 (1.04) k +1 60
5
A40 : 101 = υ 10 10 p 40 = = 0.56297 ,
6(1.04)10
A40 : 10 = A40
1
: 10
+ A40 : 101 = 0.69815 ,

1 − A40 :10 1 − 0.69815
a&&40 :10 = = =7.8481.
d 0.04 / 1.04
Συνεπώς
1
A40 : 10 0.13518
P=C = 1000 ⋅ = 17.225 .
a&&40 :10 7.8481
(γ) Το καθαρό μαθηματικό αποθεματικό στο τέλος του έτους k ( k = 0,1,...,9 ) δίνεται από τη σχέση
1000 k V401 : 10 = 1000( A401+ k :10−k − P401 :10 a&&40+ k :10−k ) .
Αφού
10− k −1 10− k −1
υ m+1 10− k −1
1
A401+ k :10−k = ∑ υ m+1 f K ( 40+k ) (m) =
m =0
∑
m =0 60 − k
= ∑
m =0
m +1
(1.04) (60 − k )
,
50
A40+ k : 101− k = υ 10− k 10 − k p 40+ k = ,
(60 − k )(1.04)10− k
A40+ k :10−k = A401+ k :10−k + A40+ k :101−k ,
1 − A40+ k :10−k
a&&40+ k :10−k = ,
d
1
A40 : 10
P 1
40 : 10
= = 0.017225 ,
a&&40 :10
μπορούμε εύκολα να επιβεβαιώσουμε τα αποτελέσματα του ακόλουθου πίνακα ( P401 :10 = 0.017225 )
k 1000 A401+ k :10−k 1000 A40+ k :10−k a&&40+ k :10−k 1000 kV401 :10
0 135.18 698.15 7.84805 0.0
1 126.02 721.44 7.24269 1.3
2 116.08 745.99 6.60433 2.3
3 105.30 771.89 5.93076 3.1
4 93.61 799.25 5.21956 3.7
5 80.94 828.15 4.46813 4.0
6 67.22 858.71 3.67365 3.9
7 52.36 891.04 2.83306 3.6
8 36.27 925.27 1.94305 2.8
9 18.85 961.54 1.00000 1.6
Αξίζει να σημειώσουμε ότι το άθροισμα του καθαρού μαθηματικού αποθεματικού στο τέλος του 9ου
έτους (1.6) μαζί με το τελευταίο καθαρό ασφάλιστρο (17.23) είναι επαρκές για να καλύψει την
1
παροχή της ασφάλισης (1000 A49 :1
= 18.85 ).
(δ) Το εμπορικό ασφάλιστρο G δίνεται από τη σχέση

1
CA40 : 10
+ 40 135.18 + 40
G= = = 22.33
a&&40 : 10 7.8481
και το αντίστοιχο μικτό αποθεματικό στο τέλος του έτους k ( k = 0,1,...,9 ) δίνεται από τη σχέση
0V G = 1000 A40
1
: 10
+ 40 − G a&&40 : 10
V G = 1000 A401+ k :10−k − G a&&40+ k : 10−k , k = 1,2,...,9 .

k
Έτσι
k 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
G
kV 0 -35. 6 -31.3 -27.1 -22.9 -18.8 -14.8 -10.9 -7.10 -3.50

ΕΝΟΤΗΤΑ 2
ΑΣΦΑΛΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΥΟ
Η ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΤΟΜΑ
Υπάρχουν ασφαλιστικά προγράμματα που αναφέρονται σε δύο ή περισσότερα άτομα (ομάδα ατόμων)
στα οποία το ύψος και ο τρόπος καταβολής των πληρωμών (ασφαλιστή και ασφαλισμένου)
εξαρτώνται από τους ατομικούς χρόνους ζωής των ατόμων της ομάδας. Τέτοιου είδους ασφαλιστικά
προγράμματα είναι τα συνταξιοδοτικά προγράμματα, τα προγράμματα δωρεών, τα προγράμματα
φόρων κληρονομιάς, κτλ. Ως ένα παράδειγμα αναφέρουμε ένα πρόγραμμα ασφάλισης δύο συζύγων,
καθένας από τους οποίους είναι δικαιούχος του ασφαλισμένου κεφαλαίου όταν πεθάνει κάποιος από
τους δύο (η παροχή της ασφάλισης δίδεται με την έλευση του πρώτου από τους δύο θανάτους). Ένα
άλλο παράδειγμα είναι η ασφάλιση θανάτου δύο γονέων με δικαιούχους τα παιδιά τους όταν πεθάνει
και ο τελευταίος από τους δύο γονείς (η παροχή της ασφάλισης δίδεται με την έλευση του τελευταίου
από τους δύο θανάτους). Ένα γενικότερο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση ασφάλισης μιας ομάδας
n ατόμων όπου η παροχή της ασφάλισης δίδεται όταν επέλθει ο m κατά σειρά θάνατος ( 1 ≤ m ≤ n ).
Επίσης μπορεί να υπάρχει περιορισμός ως προς τη σειρά πραγματοποίησης των θανάτων.
Οι έννοιες που συναντήσαμε στις Ασφαλίσεις Ζωής Ι που αφορούν ασφαλίσεις μιας ζωής (ενός
ατόμου) μπορούν να επεκταθούν και να γενικευθούν στην περίπτωση ασφάλισης μιας ομάδας ζωών
(πολλών ατόμων). Με αυτό το θέμα θα ασχοληθούμε στο παρόν κεφάλαιο και κυρίως με την
περίπτωση που η ομάδα αποτελείται από δύο άτομα.
2.1 Από κοινού συμπεριφορά των χρόνων ζωής δύο ατόμων
Έστω ότι η από κοινού συμπεριφορά των χρόνων ζωής X και Y σε έτη δύο (νεογέννητων) ατόμων
περιγράφεται από μια διδιάστατη συνεχή τυχαία μεταβλητή ( X ,Y ) με σύνολο τιμών
R X ,Y ⊆ [0, ∞) × [0, ∞) . Η από κοινού συνάρτηση κατανομής (συντ. α.κ.σ.κ.) της διδιάστατης τ.μ.
( X , Y ) δίνεται από τη σχέση
FX ,Y ( x, y ) = P ( X ≤ x,Y ≤ y ), ( x, y ) ∈ R 2
Η α.κ.σ.κ. FX ,Y ( x, y ) για x < 0 ή y < 0 δεν μας ενδιαφέρει αφού σε αυτή την περίπτωση έχουμε ότι

FX ,Y ( x, y ) = 0 , και άλλωστε δεν έχει νόημα να ομιλούμε για αρνητικούς χρόνους ζωής. Η α.κ.σ.κ.
FX ,Y ( x, y ) δηλώνει την πιθανότητα να πεθάνει το πρώτο άτομο εντός των πρώτων x ετών και το
δεύτερο άτομο εντός των πρώτων y ετών. Επίσης ισχύει η σχέση

P ( a < X ≤ β , γ < Y ≤ δ ) = FX ,Y ( β , δ ) − FX ,Y ( a, δ ) − FX ,Y ( β , γ ) + FX ,Y ( a, γ ), 0 ≤ a ≤ β , 0 ≤ γ ≤ δ .
Για την από κοινού συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας (συντ. α.κ.σ.π.π.) f X ,Y ( x, y ) της ( X , Y )
έχουμε ότι
∂ 2 FX ,Y ( x, y )
f X ,Y ( x, y ) = , ( x, y ) ∈ R 2
∂x∂y
οπότε f X ,Y ( x, y ) = 0 για x < 0 ή y < 0 . Επίσης μπορούμε να γράψουμε ότι
⎧ x y f (u, v )dvdu, x, y ≥ 0
⎪⎪ ∫ 0 ∫ 0 X ,Y
FX ,Y ( x, y ) = ⎨
⎪0, αλλού.
⎪⎩
Για τις περιθώριες συναρτήσεις πυκνότητας πιθανότητας και κατανομής έχουμε ότι
⎧ ∞ f ( x, y )dy, ⎧ x ∞ f (u , v)dvdu , x ≥ 0
⎪⎪∫ 0 X ,Y ⎪⎪∫ 0 ∫ 0 X ,Y
x≥0
f X ( x) = ⎨ FX ( x) = FX ,Y ( x, ∞) = ⎨
⎪0, x < 0, ⎪0, x < 0,
⎪⎩ ⎪⎩
⎧ ∞ f ( x, y )dx, ⎧ ∞ y f (u, v )dvdu,

⎪⎪ ∫ 0 X ,Y ⎪⎪ ∫ 0 ∫ 0 X ,Y
y≥0 y≥0
fY ( y) = ⎨ FY ( y ) = FX ,Y ( ∞, y ) = ⎨
⎪0, y < 0, ⎪0, y < 0.
⎪⎩ ⎪⎩
Η συνάρτηση επιβίωσης S X ,Y ( x, y ) της τ.μ. ( X ,Y ) δίνεται από τη σχέση

∞ ∞
S X ,Y ( x, y ) = P( X > x,Y > y ) = ∫ ∫ f X ,Y (u, v )dvdu, ( x, y ) ∈ R 2
x y
και δηλώνει την πιθανότητα να φτάσει το πρώτο άτομο την ηλικία x και το δεύτερο άτομο την
ηλικία y. Προφανώς
S X ,Y ( x, y ) = 1 − P({ X ≤ x} ∪ {Y ≤ y}) = 1 − FX ( x ) − FY ( y ) + FX ,Y ( x, y ), ( x, y ) ∈ R 2 .
Για τις περιθώριες συναρτήσεις επιβίωσης έχουμε ότι

⎧ ∞ ∞ f (u, v )dvdu, x ≥ 0 ⎧ ∞ ∞ f (u, v )dvdu,
⎪⎪ ∫ x ∫ 0 X ,Y ⎪⎪ ∫ 0 ∫ y X ,Y
y≥0
S X ( x ) = S X ,Y ( x,0) = ⎨ SY ( y ) = S X ,Y (0, y ) = ⎨
⎪1, x < 0, ⎪1, y < 0.
⎪⎩ ⎪⎩

Για την από κοινού κατανομή των υπολειπόμενων χρόνων ζωής T (x ) και T ( y ) των δύο ατόμων
μπορούμε να γράψουμε ότι για ( s, t ) ∈ R 2
∂ 2 FT ( x ),T ( y ) ( s, t )
FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = P(T ( x ) ≤ s, T ( y ) ≤ t ), f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) = ,
∂s∂t
ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = P(T ( x ) > s, T ( y ) > t ) = 1 − FT ( x ) ( s ) − FT ( y ) (t ) + FT ( x ),T ( y ) ( s, t ).
Η ποσότητα FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) δηλώνει την πιθανότητα το (x) να πεθάνει εντός s ετών και το (y) να
πεθάνει εντός t ετών. Η ποσότητα ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) δηλώνει την πιθανότητα το (x) να φτάσει την
ηλικία x+s και το (y) να φτάσει την ηλικία x+t.

Για τις περιθώριες συναρτήσεις πυκνότητας πιθανότητας, κατανομής και επιβίωσης έχουμε ότι
⎧ ∞f ⎧ s ∞f
⎪⎪ ∫ 0 T ( x ),T ( y ) ⎪⎪ ∫ 0 ∫ 0 T ( x ),T ( y )
( s, t )dt , s ≥ 0 (u, v )dvdu, s ≥ 0
f T ( x ) ( s) = ⎨ FT ( x ) ( s ) = FT ( x ),T ( y ) ( s, ∞) = ⎨
⎪0, s < 0, ⎪0, s < 0,
⎪⎩ ⎪⎩
⎧ ∞ ∞f
⎪⎪ ∫ s ∫ 0 T ( x ),T ( y )
(u, v )dvdu, s ≥ 0
S T ( x ) ( s ) = S T ( x ),T ( y ) ( s,0) = 1 − FT ( x ) ( s ) = ⎨
⎪1, s < 0.
⎪⎩
Με ανάλογο τρόπο ορίζονται οι ποσότητες f T ( y ) (t ) , FT ( y ) (t ) και ST ( y ) (t ) .
Για την από κοινού κατανομή των υπολειπόμενων ακέραιων χρόνων ζωής K (x ) και K ( y )
(διδιάστατη διακριτή τ.μ.) των δύο ατόμων, όπου K ( x ) = ⎣ T ( x ) ⎦ και K ( y ) = ⎣ T ( y ) ⎦ , έχουμε ότι
f K ( x ), K ( y ) ( s, t ) = P( K ( x ) = s, K ( y ) = t ), s, t = 0,1,2,...
s t
FK ( x ), K ( y ) ( s, t ) = P( K ( x ) ≤ s, K ( y ) ≤ t ) = ∑∑ f K ( x ), K ( y ) (u, v ), s, t = 0,1,2,...
u =0 v =0
Η διδιάστατη τ.μ. ( K ( x ), K ( y )) δηλώνει τον αριθμό των μελλοντικών ετών που θα ζήσει το (x)
και το (y) προτού πεθάνουν. Επίσης ισχύει η σχέση
⎧ FK ( x ),K ( y ) (0,0), s = t = 0,
⎪
⎪
⎪ FK ( x ),K ( y ) (0, t ) − FK ( x ),K ( y ) (0, t − 1), s = 0, t ≥ 1,
⎪
⎪
f K ( x ),K ( y ) ( s, t ) = ⎨
F ( s,0) − FK ( x ),K ( y ) ( s − 1,0), s ≥ 1, t = 0,
⎪ K ( x ),K ( y )
⎪
⎪ FK ( x ),K ( y ) ( s, t ) − FK ( x ),K ( y ) ( s − 1, t )
⎪
⎩⎪− FK ( x ),K ( y ) ( s, t − 1) + FK ( x ),K ( y ) ( s − 1, t − 1), s , t ≥ 1.

Για τις περιθώριες κατανομές, με s, t = 0,1,2,... , έχουμε
∞ ∞
f K ( x ) ( s ) = ∑ f K ( x ),K ( y ) ( s, t ), f K ( y ) (t ) = ∑ f K ( x ),K ( y ) ( s, t ),
t =0 s =0
s ∞ ∞ t
FK ( x ) ( s ) = ∑∑ f K ( x ),K ( y ) (u, v ) = FK ( x ),K ( y ) ( s, ∞), FK ( y ) (t ) = ∑∑ f K ( x ),K ( y ) (u, v ) = FK ( x ),K ( y ) ( ∞, t ).
u = 0 v =0 u =0 v =0
Στην ειδική περίπτωση που οι τ.μ. X και Y είναι ανεξάρτητες ισχύουν οι σχέσεις
f X ,Y ( x, y ) = f X ( x ) f Y ( y ), FX ,Y ( x, y ) = FX ( x ) FY ( y ), S X ,Y ( x, y ) = S X ( x ) SY ( y ) .
Αν οι τ.μ. X και Y είναι ανεξάρτητες τότε και οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες, αφού
FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = P(T ( x ) ≤ s, T ( y ) ≤ t )
P( x < X ≤ x + s, y < Y ≤ y + t )
= P[( X − x ≤ s, Y − y ≤ t ) | ( X > x, Y > y )] =
P ( X > x, Y > y )
P ( x < X ≤ x + s) P ( y < Y ≤ y + t )
= ⋅ = FT ( x ) ( s) FT ( y ) (t ).
P( X > x ) P (Y > y )
Συνεπώς, σε αυτή την περίπτωση ισχύουν επιπροσθέτως οι ακόλουθες σχέσεις
f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) = f T ( x ) ( s ) f T ( y ) (t ), ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = ST ( x ) ( s ) ST ( y ) (t ).
Επίσης μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί ότι και οι τ.μ. K (x ) και K ( y ) είναι ανεξάρτητες, οπότε
f K ( x ),K ( y ) ( s, t ) = f K ( x ) ( s ) f K ( y ) (t ), FK ( x ),K ( y ) ( s, t ) = FK ( x ) ( s ) FK ( y ) (t ).
Κλείνοντας την παρούσα παράγραφο αξίζει να σημειώσουμε ότι η υπόθεση της ανεξαρτησίας των
τ.μ. T (x ) και T ( y ) απλοποιεί σε μεγάλο βαθμό τη ανάλυση προβλημάτων ασφαλίσεων για πολλά
άτομα, όμως είναι μια υπόθεση που δεν πρέπει να χρησιμοποιείται αβίαστα. Για παράδειγμα, σε μια
ομαδική ασφάλιση ζωής εργαζομένων ενός εργοστασίου μπορεί οι χρόνοι ζωής των εργαζομένων να
μην είναι ανεξάρτητες τ.μ. αφού οι εργαζόμενοι υπόκεινται στους ίδιους εργασιακούς κινδύνους.
Επίσης οι χρόνοι ζωής δύο συζύγων μπορεί να μην είναι ανεξάρτητες τ.μ. αφού οι δύο σύζυγοι έχουν
κοινό τρόπο ζωής (ίδιες διατροφικές συνήθειες, επιβάτες στο ίδιο αυτοκίνητο, κτλ).
2.2 Κατάσταση από κοινού ζωής
Ας θεωρήσουμε μια ομάδα m ατόμων και ας συμβολίσουμε με xi , 1 ≤ i ≤ m , την ηλικία του i
ατόμου της ομάδας. Με το συμβολισμό u = x1 x 2 L x m ή u = x1 : x 2 : L : x m δηλώνουμε μια κατάσταση

ζωής (κατάσταση ή καθεστώς από κοινού ζωής (joint-life status)) η οποία επιβιώνει όσο καιρό
επιβιώνουν όλα τα άτομα της ομάδας και πεθαίνει όταν τουλάχιστον ένα άτομο της ομάδας πεθάνει.

Ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής T (u ) της κατάστασης u εξαρτάται από τους ατομικούς
υπολειπόμενους χρόνους ζωής T ( xi ) των ατόμων της ομάδας και δίνεται προφανώς από τη σχέση
T (u ) = T ( x1 x 2 L x m ) = T ( x1 : x 2 : L : x m ) = min{T ( x1 ), T ( x 2 ),..., T ( x m )}
η οποία είναι μονοδιάστατη τυχαία μεταβλητή.
Στην ειδική περίπτωση μιας ομάδας δύο ατόμων ηλικιών x και y , στην οποία θα
επικεντρωθούμε από εδώ και στο εξής, θα γράφουμε u = xy = x : y και
T (u ) = T ( xy ) = T ( x : y ) = min{T ( x ), T ( y )} .
Στη συνέχεια εξάγουμε όλες τις απαραίτητες ποσότητες που χρειάζονται για τη μελετήσουμε την
κατάσταση από κοινού ζωής u = xy = x : y (όπου εμφανίζεται η ποσότητα t θεωρούμε ότι t ≥ 0 ).
• Για τη σ.κ. FT ( xy ) (t ) της τ.μ. T (xy ) (σ.κ. της κατάστασης από κοινού ζωής u = xy ), έχουμε
t q xy = FT ( xy ) (t ) = P(T ( xy ) ≤ t ) = P(min{T ( x ), T ( y )} ≤ t )
= 1 − P(min{T ( x ), T ( y )} > t ) = 1 − P(T ( x ) > t , T ( y ) > t ) = 1 − ST ( x ),T ( y ) (t , t ) .
Επίσης μπορούμε να γράψουμε ότι
t q xy = FT ( xy ) (t ) = P(T ( xy ) ≤ t ) = P({T ( x ) ≤ t} ∪ {T ( y ) ≤ t})
= P(T ( x ) ≤ t ) + P(T ( y ) ≤ t ) − P (T ( x ) ≤ t , T ( y ) ≤ t ) = FT ( x ) (t ) + FT ( y ) (t ) − FT ( x ),T ( y ) (t , t )
= t q x + t q y − FT ( x ),T ( y ) (t , t ).
• Για τη σ.ε. ST ( xy ) (t ) της τ.μ. T (xy ) (σ.ε. της κατάστασης από κοινού ζωής u = xy ), έχουμε
t p xy = ST ( xy ) (t ) = P(T ( xy ) > t ) = 1 − t q xy = ST ( x ),T ( y ) (t , t ).
• Για τη σ.π.π. f T ( xy ) (t ) της τ.μ. T (xy ) (σ.π.π. της κατάστασης από κοινού ζωής u = xy ), έχουμε
d d
f T ( xy ) (t ) = − ST ( xy ) (t ) = − ST ( x ),T ( y ) (t , t )
dt dt
d⎛ ∞ ∞
⎜ ∫t ∫ t f T ( x ),T ( y ) (u, v)dvdu ⎞⎟ =
∞ ∞
= −
dt ⎝ ⎠ ∫ t
f T ( x ),T ( y ) (t , v)dv + ∫ f T ( x ),T ( y ) (u, t )du
t
Για την εξαγωγή της παραπάνω σχέσης χρησιμοποιήθηκε το γνωστό αποτέλεσμα
d ⎛ b( t ) b( t ) ∂ d d
⎜ ∫ a ( t ) g ( s, t )ds ⎞⎟ = ∫ a ( t ) g ( s, t )ds + g (b(t ), t ) b(t ) − g ( a (t ), t ) a (t ) ).
dt ⎝ ⎠ ∂t dt dt
Επίσης με τον ίδιο τρόπο προκύπτει ότι

d d
f T ( xy ) (t ) = FT ( xy ) (t ) = f T ( x ) (t ) + f T ( y ) (t ) − FT ( x ),T ( y ) (t , t )
dt dt
p x μ x +t + t p y μ y +t − ⎛⎜ ∫ f T ( x ),T ( y ) (t , v )dv + ∫ f T ( x ),T ( y ) (u, t )du ⎞⎟.

t t
= t
⎝ 0 0 ⎠
• Για τον υπολειπόμενο ακέραιο χρόνος ζωής K (u ) της κατάστασης από κοινού ζωής u = xy
K (u ) = K ( xy ) = ⎣T ( xy )⎦ = ⎣min{T ( x ), T ( y )}⎦ = min{ ⎣T ( x )⎦, ⎣T ( y )⎦ } = min{K ( x ), K ( y )}
έχουμε ότι
f K ( xy ) ( k ) = P ( k ≤ T ( xy ) < k + 1) = P( k < T ( xy ) ≤ k + 1) = k | q xy ( f K ( u ) ( k ) = k | qu )
και
f K ( xy ) ( k ) = k +1 q xy − k q xy = k p xy − k +1 p xy ( f K ( u ) ( k ) = k +1 qu − k qu = k pu − k +1 pu ).
f K ( xy ) ( k ) = k p xy − k +1 p xy = k p xy − k p xy p x +k : y +k = k p xy q x +k : y +k ( f K ( u ) ( k ) = k pu qu + k ).
• Για την ένταση θνησιμότητας της κατάστασης από κοινού ζωής u = xy έχουμε
f T ( xy ) (t ) FT′( xy ) (t )
μ u +t = μ x +t : y +t = =
ST ( xy ) (t ) 1 − FT ( xy ) (t )
σε αναλογία με την αντίστοιχη σχέση

f T ( z ) (t ) FT′( z ) (t )
μ z +t = =
ST ( z ) (t ) 1 − FT ( z ) (t )
που ισχύει στην περίπτωση μιας ζωής. Προφανώς

f T ( xy ) (t ) = t p xy μ x +t : y +t ( f T ( u ) (t ) = t pu μ u + t )
• o
Η μέση τιμή e xy της τ.μ. T ( xy ) δίνεται από τις σχέσεις
∞ ∞ ∞
e xy = E[T ( xy )] = ∫ t f T ( xy ) (t )dt = ∫ t t p xy μ x +t : y +t dt ( e u = ∫ t t pu μ u +t dt )
o o
0 0 0
∞ ∞ ∞
e xy = E[T ( xy )] = ∫ ST ( xy ) (t )dt = ∫ ( eu = ∫
o o
t p xy dt t pu dt )
0 0 0
και
∞ ∞
E [T 2 ( xy )] = 2 ∫ t t p xy dt ( E [T 2 (u )] = 2 ∫ t t pu dt ).
0 0
• Η μέση τιμή exy της τ.μ. K (xy ) δίνεται από τις σχέσεις
∞ ∞ ∞
e xy = E[ K ( xy ] = ∑ k f K ( xy ) ( k ) = ∑ k k p xy q x +k : y + k ( eu = ∑ k k p u q u + k )
k =1 k =1 k =1

∞ ∞
e xy = E[ K ( xy )] = ∑ k p xy ( eu = ∑ k p u )
k =1 k =1
και
∞ ∞
E [ K 2 ( xy )] = ∑ ( 2k − 1) k p xy ( E[ K 2 (u )] = ∑ ( 2k − 1) k pu ).
k =1 k =1
Στην ειδική περίπτωση που οι χρόνοι ζωής X και Y των δύο ατόμων είναι ανεξάρτητες τ.μ.
(οπότε και οι τ.μ. T ( x ) , T ( y ) είναι ανεξάρτητες, όπως και οι K ( x ) , K ( y ) ) μπορούν να
επιβεβαιωθούν οι ακόλουθες σχέσεις
ST ( xy ) (t ) = t p xy = ST ( x ) (t ) ST ( y ) (t ) = t px t p y
FT ( xy ) (t ) = t q xy = 1− t p xy = 1− t p x t p y
FT ( xy ) (t ) = t q xy = t qx + t q y −t qx t q y
f T ( xy ) (t ) = f T ( x ) (t ) t p y + f T ( y ) (t ) t p x = t p x t p y ( μ x + t + μ y +t )
μ x +t : y +t = μ x +t + μ y +t
f K ( xy ) (k ) = k p x k p y − k +1 p x k +1 py
∞ ∞
∫ ∑
o
e xy = t p x t p y dt , e xy = k px k p y
0
k =1
q x+k : y+k = q x + k + (1 − q x + k )q y + k = q y + k + (1 − q y + k )q x + k .
Για παράδειγμα, η τελευταία σχέση προκύπτει ως ακολούθως
q x + k : y + k = 1 − p x + k : y + k = 1 − p x +k p y + k = 1 − (1 − q x + k )(1 − q y + k ) = q x + k + q y + k − q x + k q y + k .
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η αθροιστική σχέση μ x +t : y +t = μ x +t + μ y +t είναι αναμενόμενη αφού η
κατάσταση από κοινού ζωής u = xy παύει να υπάρχει αν πεθάνει ένα μέλος της, οπότε η ένταση της
έκθεσης της κατάστασης σε “θάνατο” είναι το άθροισμα των εντάσεων της έκθεσης των μελών της
κατάστασης στον κίνδυνο πραγματικού θανάτου.
Επίσης, αφού
t
FT ( xy ) (t ) = ∫ f T ( xy ) ( s )ds
0

t
t q xy = ∫ s p x s p y ( μ x + s + μ y + s ) ds
0
t t
t q xy = ∫ s p xy μ x + s ds + ∫ s p xy μ y + s ds .
0 0
Κλείνοντας την παρούσα παράγραφο πρέπει να παρατηρήσουμε ότι σε όλους τους συμβολισμούς
που χρησιμοποιήθηκαν για τις “μονοδιάστατες” ποσότητες t p x , t q x , μ x +t , μ y +t υπάρχει σαφή
αναφορά ως προς το σε ποιό άτομο αναφέρονται. Έτσι η ποσότητα μ x+t συμβολίζει την ένταση
θνησιμότητας τη στιγμή t για το άτομο της ομάδας που έχει υπολειπόμενο χρόνο ζωής T (x ) , και η
ποσότητα μ y+t συμβολίζει την ένταση θνησιμότητας τη στιγμή t για το άτομο της ομάδας που έχει
υπολειπόμενο χρόνο ζωής T ( y ) . Όταν x = y δεν ισχύει ότι μ x +t = μ y +t εκτός και εάν οι
υπολειπόμενοι χρόνοι ζωής T ( x ) και T ( y ) έχουν την ίδια κατανομή (ισόνομες τ.μ.).
Η α.κ.σ.π.π. της διδιάστατης τ.μ. (T ( x ), T ( y )) δίνεται από τον τύπο
⎧0.0006( s − t ) 2 , 0 ≤ s, t ≤ 10
⎪
f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) = ⎨
⎪0, αλλού.
⎩
Να υπολογιστούν οι ποσότητες: (α) FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) , (β) FT ( x ) ( s ) , f T ( x ) ( s ) , s p x , μ x + s , (γ) FT ( y ) (t ) ,
o
f T ( y ) (t ) , t p y , μ y + s , (δ) ρ T ( x ),T ( y ) , (ε) ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) , (στ) t q xy , f T ( xy ) (t ) , t p xy , μ x +t : y +t , e xy , (ζ)
f K ( xy ) ( k ) , e xy .
Λύση
Έστω οι ακόλουθες περιοχές του πρώτου τεταρτημορίου
I : 0 ≤ s, t ≤ 10
II III
II : 0 ≤ s ≤ 10, t > 10
10
III : s, t > 10
I IV
IV : 0 ≤ t ≤ 10, s > 10
s
0 10

(α) Στην περιοχή Ι έχουμε ότι
s t
FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = ∫∫
0 0
0.0006(u 2 − 2uv + v 2 )dvdu
⎛ ts 3 t 2 s 2 t 3 s ⎞
= 0.0006⎜⎜ − + ⎟⎟ = 0.00005( s 4 + t 4 − ( s − t ) 4 ) .
⎝ 3 2 3 ⎠
Στην περιοχή ΙΙΙ έχουμε ότι

FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 1 .
Στις περιοχές II και IV η FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) προκύπτει εύκολα από την FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) της περιοχής I για
t = 10 και s = 10 , αντίστοιχα. Συνεπώς στην περιοχή II έχουμε
FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = FTI( x ),T ( y ) ( s,10) = (1 / 2) + 0.00005( s 4 − ( s − 10) 4 )
ενώ στην περιοχή IV έχουμε
FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = FTI( x ),T ( y ) (10, t ) = (1 / 2) + 0.00005(t 4 − (10 − t ) 4 ) .
Συγκεντρωτικά έχουμε ότι
⎧0 s<0 ή t<0
⎪
⎪
⎪0.00005( s 4 + t 4 − ( s − t ) 4 ), 0 ≤ s, t ≤ 10
⎪
⎪
FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = ⎨(1 / 2) + 0.00005( s 4 − ( s − 10) 4 ), 0 ≤ s ≤ 10, t > 10
⎪
⎪
⎪(1 / 2) + 0.00005(t − (10 − t ) ),
4 4
0 ≤ t ≤ 10, s > 10
⎪
⎪
⎩1 s, t > 10.

(β) Χρησιμοποιώντας τη σχέση FT ( x ) ( s ) = FT ( x ),T ( y ) ( s, ∞) , παίρνουμε
⎧0, s<0
⎪
⎪⎪
FT ( x ) ( s ) = ⎨(1 / 2) + 0.00005( s 4 − ( s − 10) 4 ), 0 ≤ s ≤ 10
⎪
⎪
⎩⎪1, s > 10.
Συνεπώς
⎧0.0002( s 3 − ( s − 10) 3 ), 0 ≤ s ≤ 10
⎪
f T ( x ) ( s ) = FT′( x ) ( s ) = ⎨
⎪0, αλλού,
⎩
s p x = S T ( x ) ( s ) = 1 − FT ( x ) ( s ) = (1 / 2) − 0.00005( s 4 − ( s − 10) 4 ), 0 ≤ s ≤ 10
f T ( x ) ( s) 0.0002( s 3 − ( s − 10) 3 )
μ x+s = = , 0 ≤ s ≤ 10 .
ST ( x ) ( s ) (1 / 2) − 0.00005( s 4 − ( s − 10) 4 )
1 μ x+ s
s px
0.75
0.5
f T ( x ) ( s)
0.25
0
0 2.5 5 7.5 10
(γ) Επειδή η f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) είναι συμμετρική, δηλαδή f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) = f T ( x ),T ( y ) (t , s )

οι εκφράσεις των ποσοτήτων FT ( y ) (t ) , f T ( y ) (t ) , t p y , μ y+t προκύπτουν από τις εκφράσεις των
ποσοτήτων FT ( x ) ( s ) , f T ( x ) ( s ) , s p x , μ x+ s αντικαθιστώντας το x και το s με το y και το t
αντιστοίχως.
(δ) Παρατηρούμε ότι
10 10 110
e x = E[T ( x )] = ∫ s f T ( x ) ( s )ds = 5 = E[T ( y )] = e y , E[T 2 ( x )] = ∫ s 2 f T ( x ) ( s )ds =
o o
= E[T 2 ( y )]
0 0 3
35 10 10 50
Var[T ( x )] = E[T 2 ( x )] − ( E[T ( x )]) 2 = = Var[T ( y )], E[T ( x )T ( y )] = ∫ ∫ st f T ( x ),T ( y ) ( s, t )dtds =
3 0 0 3
25
Cov(T ( x ), T ( y )) = E[T ( x )T ( y )] − E[T ( x )]E[T ( y )] = −
3
οπότε
Cov (T ( x ), T ( y )) 5
ρ T ( x ),T ( y ) = =− .
σ T ( x )σ T ( y ) 7
(ε) Χρησιμοποιώντας τη σχέση

ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = P(T ( x ) > s, T ( y ) > t ) = 1 − FT ( x ) ( s ) − FT ( y ) (t ) + FT ( x ),T ( y ) ( s, t )
προκύπτει άμεσα ότι στο πρώτο τεταρτημόριο
ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 0.00005((t − 10) 4 + ( s − 10) 4 − ( s − t ) 4 ), 0 ≤ s, t ≤ 10
ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 0, s > 10 ή t > 10.
Στο δεύτερο τεταρτημόριο ( s < 0, t > 0 ) έχουμε ότι FT ( x ) ( s ) = FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 0 , οπότε
⎧(1 / 2) − 0.00005(t 4 − (t − 10) 4 ), 0 ≤ t ≤ 10, s < 0

⎪
ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 1 − FT ( y ) (t ) = ST ( y ) (t ) = ⎨
⎪0, t > 10, s < 0.
⎩

Στο τέταρτο τεταρτημόριο ( s > 0, t < 0 ) έχουμε ότι FT ( y ) (t ) = FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 0 , οπότε
⎧(1 / 2) − 0.00005( s 4 − ( s − 10) 4 ), 0 ≤ s ≤ 10, t < 0

⎪
ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 1 − FT ( x ) ( s ) = ST ( x ) ( s ) = ⎨
⎪0, s > 10, t < 0.
⎩
Στο τρίτο τεταρτημόριο έχουμε ότι
ST ( x ),T ( y ) ( s, t ) = 1, s, t < 0.
(στ) Έχουμε ότι
t q xy = FT ( xy ) (t ) = 1 − S T ( x ),T ( y ) (t , t ) = 1 − 0.0001(t − 10) 4 , 0 ≤ t ≤ 10
⎧0.0004(10 − t ) 3 , 0 ≤ t ≤ 10
⎪
f T ( xy ) (t ) = FT′( xy ) (t ) = ⎨
⎪0, αλλού
⎩
t p xy = S T ( xy ) (t ) = 1 − FT ( xy ) (t ) = 0.0001(t − 10) 4 , 0 ≤ t ≤ 10
f T ( xy ) (t ) 0.0004(10 − t ) 3 4
μ x +t : y +t = = = , 0 ≤ t ≤ 10
ST ( xy ) (t ) 0.0001(t − 10) 4
10 − t
∞ 10
e xy = E[T ( xy )] = ∫ p xy dt = ∫ 0.0001(t − 10) 4 dt = 2
o
t
0 0
μ x +t : y +t
1
t p xy
0.75
0.5
0.25
f T ( xy ) (t )
0
0 2.5 5 7.5 10
(ζ) Έχουμε ότι

f K ( xy ) ( k ) = k p xy − k +1 p xy = 0.0001[( k − 10) 4 − ( k − 9) 4 ], k = 0,1,...,9

9 9
e xy = ∑ k p xy = ∑ 0.0001( k − 10) 4 = 1.5333.
k =1 k =1
Οι υπολειπόμενοι χρόνοι ζωής T ( x ), T ( y ) είναι ανεξάρτητες τ.μ. με κοινή σ.π.π. που δίνεται από τον
τύπο
⎧0.02(10 − t ), 0 ≤ t ≤ 10
⎪
f (t ) = ⎨
⎪0, αλλού.
⎩
Να υπολογιστούν οι ποσότητες: (α) f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) , FT ( x ) (t ) , ST ( x ) (t ) , μ x+t , FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) , FT ( xy ) (t ) ,
o
(β) f T ( xy ) (t ) , t p xy , μ x +t : y + t , e xy , f K ( xy ) ( k ) , e xy .
Λύση
(α) Για τις ζητούμενες ποσότητες έχουμε ότι
⎧0.0004(10 − s )(10 − t ), 0 ≤ s, t ≤ 10
⎪
f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) = f T ( x ) ( s ) f T ( y ) (t ) = ⎨
⎪0, αλλού
⎩
⎧0, t<0
⎪
t ⎪⎪
FT ( x ) (t ) = ∫ f T ( x ) ( s )ds = ⎨1 − 0.01(10 − t ) 2 = 0.2(t − 0.05t 2 ), 0 ≤ t ≤ 10
−∞
⎪
⎪
⎪⎩1, t > 10
⎧1, t<0
⎪
⎪⎪
ST ( x ) (t ) = 1 − FT ( x ) (t ) = ⎨0.01(10 − t ) 2 , 0 ≤ t ≤ 10
⎪
⎪
⎪⎩0, t > 10
f T ( x ) (t ) 2
μ x +t = = , 0 ≤ t ≤ 10
S T ( x ) (t ) 10 − t

⎧0 s<0 ή t<0
⎪
⎪
⎪0.2 2 ( s − 0.05s 2 )(t − 0.05t 2 ), 0 ≤ s, t ≤ 10
⎪
⎪
FT ( x ),T ( y ) ( s, t ) = FT ( x ) ( s ) FT ( y ) (t ) = ⎨0.2( s − 0.05s 2 ), 0 ≤ s ≤ 10, t > 10
⎪
⎪
⎪0.2(t − 0.05t ),
2
0 ≤ t ≤ 10, s > 10
⎪
⎪
⎩1 s, t > 10
⎧0, t<0
⎪
⎪⎪
FT ( xy ) (t ) = 1 − ST ( x ),T ( y ) (t , t ) = 1 − ST ( x ) (t ) ST ( y ) (t ) = ⎨1 − 0.0001(10 − t ) 4 , 0 ≤ t ≤ 10
⎪
⎪
⎪⎩1 t > 10.
(β) Εφόσον η ποσότητα FT ( xy ) (t ) συμπίπτει με την αντίστοιχη ποσότητα του Παραδείγματος 2.1 οι
o
ζητούμενες ποσότητες ( f T ( xy ) (t ) , t p xy , μ x +t : y +t , e xy , f K ( xy ) ( k ) , e xy ) είναι ίδιες με τις αντίστοιχες
ποσότητες του Παραδείγματος 2.1.
Υποθέστε ότι σε ένα πληθυσμό οι καπνιστές ( X ) έχουν διπλάσια ένταση θνησιμότητας σε σχέση με
τους μη καπνιστές (Y ) (οι τ.μ. X , Y είναι ανεξάρτητες). Αν η σ.ε. ενός ατόμου που δεν καπνίζει
δίνεται από τον τύπο
75 − y
SY ( y ) = , 0 ≤ y ≤ 75 ,
75
o o
να υπολογιστεί η ποσότητα e xy = e 55: 65 .
Λύση
Για τους μη καπνιστές έχουμε ότι
SY ( y + t ) 75 − y − t
t p y = S T ( y ) (t ) = = , 0 ≤ t ≤ 75 − y .
SY ( y ) 75 − y
Ας συμβολίσουμε με μ y την ένταση θνησιμότητας ενός μη καπνιστή το χρόνο y και με μ x′ την
ένταση θνησιμότητας ενός καπνιστή το χρόνο x . Συμβολίζοντας επίσης με t p ′x την ποσότητα
ST ( x ) (t ) προκύπτει ότι
p ′x = ST ( x ) (t ) = exp⎛⎜ − ∫ μ z′ dz ⎞⎟ = exp⎛⎜ − ∫ 2 μ z dz ⎞⎟ =( t p x ) 2 .
x +t x +t
t
⎝ x ⎠ ⎝ x ⎠

μ 0.4 S 1
1 75 − t
μ ′x = 2 μ x = 2 SY (t ) =
0.3 75 − x 0.75
75
2
0.2 1 0.5 S X (t ) =
⎛⎜ 75 − t ⎞⎟
μy =
75 − y
⎝ 75 ⎠
0.1 0.25
0 0
0 12.5 25 37.5 50 62.5 75 0 12.5 25 37.5 50 62.5 75
z z
Χρησιμοποιώντας το γενικό τύπο

∞
e xy = ∫
o
t p x t p y dt
0
παίρνουμε
10 10
∫ ∫
o
e 55:65 = t
′ t p65 dt
p55 = ( t p55 ) 2 t p65 dt
0 0
2
10 ⎛ 20 − t ⎞ ⎛ 10 − t ⎞ 1 10 85
= ∫ 0
⎜ ⎟ ⎜
⎝ 20 ⎠ ⎝ 10 ⎠
⎟ dt =
4000 ∫ 0
[(20 − t ) 3 − 10(20 − t ) 2 ] dt =
24
≅ 3.54.
Οι χρόνοι ζωής δύο ατόμων είναι ανεξάρτητες και ισόνομες τ.μ. οι οποίες έχουν σταθερή ένταση
θνησιμότητας μ . Να υπολογιστεί η πιθανότητα να πεθάνει το ( x ) μεταξύ των ηλικιών 70 και 80 και
το ( y ) να πεθάνει πριν το (x ) , για x = 50 και y = 40 , γνωρίζοντας ότι 10 p z = 0.9 .
Λύση
Είναι γνωστό ότι όταν η ένταση θνησιμότητας είναι ένας σταθερός αριθμός ίσος με μ τότε
S ( z ) = e − μ z , S ( z + t ) = e − μ ( z +t ) , t pz = e −μ t , f T ( z ) (t ) = t p z μ z +t = μ e − μ t , FT ( z ) (t ) = 1 − e − μ t
δηλαδή ο χρόνος ζωής ενός ατόμου αλλά και ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής ενός (z ) ακολουθούν την
εκθετική κατανομή με παράμετρο μ την ένταση θνησιμότητας. Συνεπώς η ζητούμενη πιθανότητα για
x = 50 και y = 40 είναι ίση με
∫ ⎛⎜⎝ ∫ f T ( x ),T ( y ) (u, v )dv ⎞⎟du = f T ( x ) (u )⎛⎜ ∫ f T ( y ) ( v )dv ⎞⎟du

30 u 30 u
P ( 20 < T ( x ) < 30, T ( y ) < T ( x )) =
20 0 ⎠ ∫ 20 ⎝ 0 ⎠
30 30
= ∫ 20
f T ( x ) (u ) FT ( y ) (u )du = μ ∫ e − μ u (1 − e − μ u )du
20
= e −20 μ − e −30 μ + 0.5( e −60 μ − e −40 μ ).
Από τις σχέσεις t p z = e − μ t και 10 p z = 0.9 προκύπτει ότι e −10 μ = 0.9 , οπότε

P ( 20 < T ( x ) < 30, T ( y ) < T ( x )) = 0.9 2 − 0.9 3 + 0.5(0.9 6 − 0.9 4 ) = 0.019.
2.3 Κατάσταση τελευταίου επιζώντος
Ας θεωρήσουμε μια ομάδα m ατόμων και ας συμβολίσουμε με xi , 1 ≤ i ≤ m , την ηλικία του i
ατόμου της ομάδας. Με το συμβολισμό u = x1 x 2 L x m ή u = x1 : x 2 : L : x m δηλώνουμε μια

κατάσταση ζωής (κατάσταση τελευταίου επιζώντος (last-survivor status)) η οποία επιβιώνει όσο
καιρό επιβιώνει τουλάχιστον ένα άτομο της ομάδας και πεθαίνει όταν πεθάνει και το τελευταίο άτομο
της ομάδας. Ο υπολειπόμενος χρόνος ζωής T (u ) της κατάστασης u εξαρτάται από τους ατομικούς
υπολειπόμενους χρόνους ζωής T ( xi ) των ατόμων της ομάδας και δίνεται προφανώς από τη σχέση
T (u ) = T ( x1 x 2 L x m ) = T ( x1 : x 2 : L : x m ) = max{T ( x1 ), T ( x 2 ),..., T ( x m )}
η οποία είναι μονοδιάστατη τυχαία μεταβλητή.
Στην ειδική περίπτωση μιας ομάδος δύο ατόμων ηλικιών x και y , στην οποία θα
επικεντρωθούμε από εδώ και στο εξής, θα γράφουμε u = xy = x : y και
T (u ) = T ( xy ) = T ( x : y ) = max{T ( x ), T ( y )} .
Στη συνέχεια εξάγουμε όλες τις απαραίτητες ποσότητες που χρειάζονται για να μελετήσουμε την
κατάσταση του τελευταίου επιζώντος u = xy = x : y (όπου εμφανίζεται η ποσότητα t θεωρούμε ότι
t ≥ 0 ).
• Για τη σ.κ. FT ( xy ) (t ) της τ.μ. T (xy ) (σ.κ. της κατάστασης τελευταίου επιζώντος u = xy ), έχουμε
t q xy = FT ( xy ) (t ) = P(T ( xy ) ≤ t ) = P(max{T ( x ), T ( y )} ≤ t )
= P(T ( x ) ≤ t , T ( y ) ≤ t ) = FT ( x ),T ( y ) (t , t ).
t q xy = FT ( xy ) (t ) = P(T ( xy ) ≤ t ) = P ({T ( x) ≤ t} ∩ {T ( y ) ≤ t )})
= P(T ( x) ≤ t ) + P(T ( y ) ≤ t ) − P({T ( x) ≤ t} ∪ {T ( y ) ≤ t}) = FT ( x ) (t ) + FT ( y ) (t ) − FT ( xy ) (t )
= t q x + t q y − t q xy .
• Για τη σ.ε. S T ( xy ) (t ) της τ.μ. T (xy ) (σ.ε. της κατάστασης τελευταίου επιζώντος u = xy ), έχουμε
t p xy = ST ( xy ) (t ) = 1 − t q xy = 1 − t q x − t q y + t q xy = t p x + t p y − t p xy .

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η παραπάνω σχέση μπορεί να προκύψει και ως ακολούθως
t p xy = P(T ( xy ) > t ) = P({T ( x ) > t} ∪ {T ( y ) > t )})
= P(T ( x ) > t ) + P(T ( y ) > t ) − P({T ( x ) > t} ∩ {T ( y ) > t ) = t p x + t p y − t p xy .
• Για τη σ.π.π. f T ( xy ) (t ) της τ.μ. T (xy ) (σ.π. της κατάστασης τελευταίου επιζώντος u = xy ), έχουμε
d d
f T ( xy ) (t ) = F (t ) = FT ( x ),T ( y ) (t , t )
dt T ( xy ) dt
d⎛ t t
f T ( x ),T ( y ) (u , v)dvdu ⎞⎟ =
t t
dt ⎝ ∫ 0 ∫ 0 ∫
= ⎜ f T ( x ),T ( y ) (t , v)dv + ∫ f T ( x ),T ( y ) (u, t )du.
⎠ 0 0
Επίσης παρατηρούμε ότι
d d
f T ( xy ) (t ) = F (t ) = ( FT ( x ) (t ) + FT ( y ) (t ) − FT ( xy ) (t )) = f T ( x ) (t ) + f T ( y ) (t ) − f T ( xy ) (t ).
dt T ( xy ) dt
• Για τον υπολειπόμενο ακέραιο χρόνος ζωής K (u ) , όπου
K (u ) = K ( xy ) = ⎣T ( xy ) ⎦ = ⎣max{T ( x ), T ( y )}⎦ = max{ ⎣T ( x )⎦, ⎣T ( y )⎦} = max{K ( x ), K ( y )}
έχουμε ότι
f K ( xy ) ( k ) = P ( k ≤ T ( xy ) < k + 1) = P( k < T ( xy ) ≤ k + 1) = k | q xy ( f K ( u ) ( k ) = k | qu )
και
f K ( xy ) ( k ) = k +1 q xy − k q xy = k p xy − k +1 p xy ( f K ( u ) ( k ) = k pu − k +1 pu ).
f K ( xy ) ( k ) = k p xy − k +1 p xy = k p xy − k p xy p x + k : y + k = k p xy q x + k : y + k ( f K ( u ) ( k ) = k pu qu +k ).
• Για την ένταση θνησιμότητας της κατάστασης τελευταίου επιζώντος u = xy έχουμε
f T ( xy ) (t ) FT′( xy ) (t )
μ u +t = μ x +t : y +t = =
ST ( xy ) (t ) 1 − FT ( xy ) (t )
οπότε
t p xy μ x +t : y +t = f T ( xy ) (t ) = f T ( x ) (t ) + f T ( y ) (t ) − f T ( xy ) (t ) = t p x μ x +t + t p y μ y +t − t p xy μ x +t : y +t .
• o
Η μέση τιμή e xy της τ.μ. T (xy ) δίνεται από τις σχέσεις
∞ ∞ ∞
e xy = E[T ( xy )] = ∫ t f T ( xy ) (t )dt = ∫ t t p xy μ x +t : y +t dt ( e u = ∫ t t pu μ u +t dt )
o o
0 0 0

∞ ∞ ∞
e xy = E[T ( xy )] = ∫ ST ( xy ) (t )dt = ∫ ( eu = ∫
o o
t p xy dt t pu dt )
0 0 0
και
∞ ∞
E [T 2 ( xy )] = 2 ∫ t t p xy dt ( E (T 2 (u )) = 2 ∫ t t pu dt ).
0 0
• Η μέση τιμή της τ.μ. K (u ) = K ( xy ) δίνεται από τις σχέσεις

∞ ∞ ∞
e xy = E[ K ( xy )] = ∑ k f K ( xy ) ( k ) = ∑ k k p xy q x + k : y + k ( eu = ∑ k k p u q u + k )
k =1 k =1 k =1
∞ ∞
e xy = E[ K ( xy )] = ∑ k p xy ( eu = ∑ k p u )
k =1 k =1
και
∞ ∞
E [ K 2 ( xy )] = ∑ ( 2k − 1) k p xy ( E[ K 2 (u )] = ∑ ( 2k − 1) k pu ).
k =1 k =1
Στην ειδική περίπτωση που οι χρόνοι ζωής X και Y των δύο ατόμων είναι ανεξάρτητες τ.μ.
(οπότε και οι τ.μ. T ( x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες, όπως και οι K ( x ) , K ( y ) ) μπορούν να
επιβεβαιωθούν οι ακόλουθες σχέσεις
ST ( xy ) (t ) = t p xy = t px + t p y −t px t p y = 1 − t qx t q y
FT ( xy ) (t ) = t q xy = 1− t p xy = t qx t q y
f T ( xy ) (t ) = f T ( x ) (t ) t q y + f T ( y ) (t ) t q x = t p x t q y μ x + t + t q x t p y μ y +t
p x t q y μ x +t + t q x t p y μ y + t
μ x +t : y +t =
t
1 − t qx t q y
f K ( xy ) (k ) = k +1 qx k +1 q y − k qx k q y .
Παράδειγμα 2.1, 2.2 (συνέχεια)

Να υπολογιστούν οι ποσότητες FT ( xy ) (t ) , f T ( xy ) (t ) , t p xy , μ x +t: y +t (α) για τo Παράδειγμα 2.1 και (β)
για τo Παράδειγμα 2.2.

Λύση
(α) Για το Παράδειγμα 2.1 έχουμε

⎧0, t<0
⎪ ⎧0.0004t 3 , 0 ≤ t ≤ 10
⎪⎪ ⎪
FT ( xy ) (t ) = FT ( x ),T ( y ) (t , t ) = ⎨0.0001t 4 , 0 ≤ t ≤ 10 f T ( xy ) (t ) = FT′( xy ) (t ) = ⎨
⎪ ⎪0, αλλού
⎪ ⎩
⎩⎪1, t > 10,
f T ( xy ) (t ) 0.0004t 3
t p xy = 1 − FT ( xy ) ( t ) = 1 − 0.0001t ,
4
0 ≤ t ≤ 10 μ x + t: y + t = = , 0 ≤ t ≤ 10
t p xy 1 − 0.0001t 4
t p xy μ x +t : y +t
1
0.75
f T ( xy ) (t )
0.5
0.25
0
0 2.5 5 7.5 10
(β) Για το Παράδειγμα 2.2 έχουμε

⎧0, t<0
⎪
⎪⎪
FT ( xy ) (t ) = FT ( x ),T ( y ) (t , t ) = ⎨t 2 (0.2 − 0.01t ) 2 , 0 ≤ t ≤ 10
⎪
⎪
⎪⎩1, t > 10
⎧0.04t ( 2 − 0.1t )(1 − 0.1t ), 0 ≤ t ≤ 10

⎪
f T ( xy ) (t ) = FT′( xy ) (t ) = ⎨
⎪0, αλλού
⎩
t p xy = 1 − FT ( xy ) (t ) = 1 − t 2 (0.2 − 0.01t ) 2 , 0 ≤ t ≤ 10
0.04t ( 2 − 0.1t )(1 − 0.1t ) 4t ( 20 − t )(10 − t )

μ x + t: y + t = = , 0 ≤ t ≤ 10
1 − t (0.2 − 0.01t )
2 2
10000 − t 2 ( 20 − t ) 2

μ x +t : y +t
1
t p xy
0.75
0.5
0.25 f T ( xy ) (t )
0
0 2.5 5 7.5 10
Μετά από 20 έτη το ποσό των 20000 ΕΥΡΩ πρόκειται να μοιραστεί εξίσου μεταξύ ενός
φιλανθρωπικού ιδρύματος και δύο ατόμων που σήμερα έχουν ηλικίες x = 30 και y = 40 , εφόσον τα
άτομα βρίσκονται εν ζωή μετά από 20 έτη. Να υπολογιστεί το ποσό που αναμένεται να λάβει το
φιλανθρωπικό ίδρυμα
Δίνεται: 20 p30 = 0.9654 , 20 p40 = 0.8956, ανεξαρτησία τ.μ. T (x) και T ( y ) .
Λύση
Έστω C το ποσό που θα λάβει το φιλανθρωπικό ίδρυμα μετά από 20 έτη και ας ορίσουμε τα
ενδεχόμενα
Α: Τα δύο άτομα επιβιώνουν για 20 χρόνια επιπλέον το καθένα
Β: Τα δύο άτομα πεθαίνουν εντός 20 ετών το καθένα
Γ: Ακριβώς ένα άτομο πεθαίνει εντός 20 ετών.
Προφανώς
20000 20000
E (C ) = P( A) + 20000 P( B ) + P( Γ ) .
3 2
Επίσης
P ( A) = P (T (30 : 40) > 20) = 20 p30:40 = 20 p30 ⋅20 p40 ,
P ( B ) = P (T (30 : 40) ≤ 20) = 20 q30:40 = 20 q30 ⋅20 q40 = (1− 20 p30 )(1− 20 p40 ),
P ( Γ) = P({T (30) ≤ 20} ∩ {T ( 40) > 20}) + P({T (30) > 20} ∩ {T ( 40) ≤ 20})
= 20 q30 ⋅20 p40 + 20 p30 ⋅20 q40 = 20 p40 (1− 20 p30 ) + 20 p30 (1− 20 p40 ).

Μετά από τις απαραίτητες πράξεις προκύπτει ότι E (C ) = 7154 ΕΥΡΩ.
t p xy = t p xy +( t p x − t p xy ) +( t p y − t p xy ) .
Λύση
Η παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα από τη γνωστή σχέση
t p xy = t p x + t p y − t p xy = t p x + t p y −2 t p xy + t p xy
με παραγοντοποίηση.
Εναλλακτικά, για A = {T ( x ) > t} , B = {T ( y ) > t} , και Γ = {T ( xy ) > t} ισχύει ότι
Γ = A ∪ B = AB ∪ ( A − AB ) ∪ ( B − AB ), AB = {T ( xy ) > t} ,
οπότε
t p xy = P( Γ ) = P( AB ) + [ P( A) − P ( AB )] + [ P ( B ) − P( AB )]= t p xy + ( t p x − t p xy ) +( t p y − t p xy ) .
2.4 Σχέσεις μεταξύ των καταστάσεων από κοινού ζωής και τελευταίου επιζώντος
Υπενθυμίζουμε ότι οι τ.μ. T (xy ) , T (xy ) , K (xy ) και K (xy ) δίνονται από τις σχέσεις
T ( xy ) = min{T ( x ), T ( y )} , T ( xy ) = max{T ( x ), T ( y )}
K ( xy ) = min{K ( x ), K ( y )} , K ( xy ) = max{K ( x ), K ( y )}
Συνεπώς είναι εύκολο να διαπιστωθεί ότι
T ( xy ) + T ( xy ) = T ( x ) + T ( y ) K ( xy ) + K ( xy ) = K ( x ) + K ( y )
T ( xy )T ( xy ) = T ( x )T ( y ) K ( xy ) K ( xy ) = K ( x ) K ( y )
Γενικότερα ισχύουν οι σχέσεις
g[T ( xy )] + g[T ( xy )] = g[T ( x )] + g[T ( y )] g[ K ( xy )] + g[ K ( xy )] = g[ K ( x )] + g[ K ( y )]
g[T ( xy )T ( xy )] = g[T ( x )T ( y )] g[ K ( xy ) K ( xy )] = g[ K ( x ) K ( y )]

για κάθε πραγματική συνάρτηση g (⋅) , οι οποίες είναι εξαιρετικά χρήσιμες για την εξαγωγή σχέσεων
μεταξύ μέσων τιμών διαφόρων συναρτήσεων των τυχαίων μεταβλητών T ( xy ), T ( xy ), T ( x ), T ( y )
και K ( xy ), K ( xy ), K ( x ), K ( y ) . Για παράδειγμα μπορούμε να γράψουμε ότι
E ( g[ K ( xy )]) + E ( g[ K ( xy )]) = E ( g[ K ( x )]) + E ( g[ K ( y )]) .

Τώρα, χρησιμοποιώντας τη γνωστή σχέση
P ( A ∪ B ) + P ( A ∩ B ) = P( A) + P( B )
με A = {T ( x ) ≤ t} , B = {T ( y ) ≤ t} , οπότε A ∪ B = {T ( xy ) ≤ t} και A ∩ B = {T ( xy ) ≤ t} , προκύπτει ότι

FT ( xy ) (t ) + FT ( xy ) (t ) = FT ( x ) (t ) + FT ( y ) (t )
f T ( xy ) (t ) + f T ( xy ) (t ) = f T ( x ) (t ) + f T ( y ) (t )
ST ( xy ) (t ) + ST ( xy ) (t ) = ST ( x ) (t ) + ST ( y ) (t )
(μερικές από τις παραπάνω σχέσεις έχουν αποδειχθεί και σε προηγούμενες παραγράφους). Ανάλογες
σχέσεις ισχύουν και για τις τ.μ. K ( xy ), K ( xy ), K ( x ), K ( y )
Επίσης είναι προφανές ότι ισχύουν οι σχέσεις
o o o o
e xy + e xy = e x + e y , e xy + e xy = e x + e y .
Cov (T ( xy ), T ( xy )) = E[T ( xy )T ( xy )] − E[T ( xy )]E[T ( xy )]
= E[T ( x )T ( y )] − E [T ( xy )]{E[T ( x )] + E[T ( y )] − E[T ( xy )]}
= Cov(T ( x ), T ( y )) + {E[T ( x )] − E[T ( xy )]}{E[T ( y )] − E[T ( xy )]}
o o o o
= Cov (T ( x ), T ( y )) + ( e x − e xy )( e y − e xy ).
Όταν οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει
o o o o
Cov(T ( xy ), T ( xy )) = ( e x − e xy )( e y − e xy ) ≥ 0
Η ανισότητα προκύπτει από το γεγονός ότι η τ.μ. T ( x ) − T ( xy ) (όπως και η τ.μ. T ( y ) − T ( xy ) ) είναι
o o
μια μη αρνητική τ.μ. οπότε η μέση τιμή της e x − e xy είναι μη αρνητικός αριθμός.
Παράδειγμα 2.1, 2.2 (συνέχεια)
Να υπολογιστεί ο συντελεστής συσχέτισης των τ.μ. T (xy ) και T (xy ) (α) για τo Παράδειγμα 2.1 και
(β) για τo Παράδειγμα 2.2.

Λύση
(α) Για το Παράδειγμα 2.1 γνωρίζουμε ότι
o o o 25
e x = e y = 5, e xy = 2, Cov (T ( x ), T ( y )) = −
3
οπότε
o o o o 25 2
Cov (T ( xy ), T ( xy )) = Cov(T ( x ), T ( y )) + ( e x − e xy )( e y − e xy ) = − + (5 − 2)(5 − 2) = .
3 3
Επίσης
∞ 10 20
E [T 2 ( xy )] = 2 ∫ t t p xy dt = 2 ∫ t ⋅ 0.0001(t − 10) 4 dt =
0 0 3
8
Var[T ( xy )] = E[T 2 ( xy )] − [ E (T ( xy ))]2 =
3
και
E [T ( xy )] = E[T ( x )] + E [T ( y )] − E[T ( xy )] = 8
∞ 10 200
E [T 2 ( xy )] = 2 ∫ t t p xy dt = 2 ∫ t (1 − 0.0001t 4 ) dt =
0 0 3
8
Var[T ( xy )] = E[T 2 ( xy )] − [ E (T ( xy ))]2 = .
3
Συνεπώς
Cov(T ( xy ), T ( xy )) 2/3
ρ T ( xy ),T ( xy ) = = = 1 / 4.
σ T ( xy ) ⋅ σ T ( xy ) 8 8
⋅
3 3
o
(β) Για το Παράδειγμα 2.2 γνωρίζουμε ότι e xy = 2 , και από το ερώτημα (α) γνωρίζουμε ότι
Var[T ( xy )] = 8 / 3. Επίσης
∞ 10 10
ex = e y = ∫ p x dt = ∫ 0.01(10 − t ) 2 dt =
o o
t
0 0 3
οπότε (λόγω ανεξαρτησίας)
2
o o ⎛ 10 ⎞ 16
o o
Cov(T ( xy ), T ( xy )) = ( e x − e xy )( e y − e xy ) = ⎜ − 2 ⎟ = .
⎝ 3 ⎠ 9
Επίσης
o o o o 14
E[T ( xy )] = e xy = e x + e y − e xy =
3

∞ 10 80
E[T 2 ( xy )] = 2 ∫ t t p xy dt = 2∫ t[1 − t 2 (0.2 − 0.01t ) 2 ]dt =
0 0 3
44
Var[T ( xy )] = E[T 2 ( xy )] − [ E (T ( xy ))]2 = .
9
Συνεπώς
16
Cov(T ( xy ), T ( xy )) 9
ρ T ( xy ),T ( xy ) = = = 8 / 33.
σ T ( xy ) ⋅ σ T ( xy ) 8 44
⋅
3 9
Η ένταση θνησιμότητας δύο ανεξάρτητων ζωών είναι κοινή και ίση με μ z = (100 − z ) −1 , 0 ≤ z ≤ 100 .
o o
Να υπολογιστούν οι ποσότητες e xy και e xy για x = 40 και y = 50 .
Λύση
Από τα δεδομένα της άσκησης προκύπτει ότι S ( z ) = 1 − ( z / 100) (δείτε νόμο θνησιμότητας του De
Moivre) και επομένως
S( z + t) t
t pz = = 1− , 0 ≤ t ≤ 100 − z.
S ( z) 100 − z
Συνεπώς για x > y
∞ ∞ 100 − x ⎛ t ⎞⎛ t ⎞
∫ ∫ ∫
o
e xy = t p xy dt = t p x t p y dt = ⎜1 − ⎟⎜⎜1 − ⎟⎟dt
0 0 0
⎝ 100 − x ⎠⎝ 100 − y ⎠
100− x
⎡ t2 t2 t3 ⎤ 1 (100 − x ) 2
= ⎢t − − + ⎥ = (100 − x ) − .
⎣ 2(100 − x ) 2(100 − y ) 3(100 − x )(100 − y ) ⎦ 0 2 6(100 − y )
Επομένως
o 1 (100 − 50) 2
e 40:50 = (100 − 50) − = 18.06 .
2 6(100 − 40)
Επίσης
100 − z
∞ 100 − z ⎛ t ⎞ ⎡ t2 ⎤ 1
ez = ∫ p z dt = ∫
o
t ⎜1 − ⎟dt = ⎢t − ⎥ = (100 − z )
0 0
⎝ 100 − z ⎠ ⎣ 2(100 − z ) ⎦ 0 2
o o
οπότε e 40 = 30, e 50 = 25 . Συνεπώς
o o o o
e 40:50 = e 40 + e 50 − e 40:50 = 36.94 .

2.5 Ασφαλίσεις και ράντες ζωής δύο ατόμων
Όλες οι έννοιες που συναντήσαμε στις Ασφαλίσεις Ζωής Ι (ασφαλίσεις και ράντες ζωής) μπορούν
εύκολα να γενικευθούν έτσι ώστε να συμπεριλάβουν την περίπτωση της από κοινού ασφάλισης δύο
ατόμων. Η μόνη διαφορά είναι ότι τώρα πλέον δεν ομιλούμε για άτομο ηλικίας x αλλά για
κατάσταση επιβίωσης (survival status) u , όπου u = xy ή u = xy . Η μόνη διαφορά στους
συμβολισμούς που θα αναπτύξουμε στη συνέχεια είναι ότι το σύμβολο x των Ασφαλίσεων Ζωής Ι θα
αντικατασταθεί με το σύμβολο u το οποίο με τη σειρά του μπορεί να εξειδικευθεί σε xy ή xy ,
ανάλογα με την κατάσταση επιβίωσης που μελετούμε. Η πληθώρα των σχέσεων που ισχύουν στη
“μονοδιάστατη” περίπτωση μπορούν πολύ εύκολα να μετατραπούν σε αντίστοιχες σχέσεις που
αφορούν τη “διδιάστατη” περίπτωση.
2.5.1 Παραδείγματα για τη “διακριτή” περίπτωση
• Iσόβια ασφάλιση
Σε μια ισόβια ασφάλιση 1 νομισματικής μονάδας πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου της
κατάστασης επιβίωσης u , η παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με
Z = υ K ( u ) +1 , K (u ) = 0,1,2,...
∞ ∞
Au = E ( Z ) = ∑ υ k +1 f K ( u ) ( k ) =∑ υ k +1 k pu qu + k
k =0 k =0
και η διακύμανση της Z ικανοποιεί τη σχέση

Var ( Z ) = 2 Au − ( Au ) 2 .
Στην ειδική περίπτωση που u = xy , γράφουμε

∞ ∞
Z = υ K ( xy ) +1 , Axy = E ( Z ) = ∑ υ k +1 f K ( xy ) ( k ) = ∑ υ k +1 k p xy q x + k : y + k , Var ( Z ) = 2 Axy − ( Axy ) 2
k =0 k =0
ενώ στην ειδική περίπτωση που u = xy γράφουμε

∞ ∞
Z = υ K ( xy ) +1 , Axy = E ( Z ) = ∑ υ k +1 f K ( xy ) ( k ) = ∑ υ k +1 k p xy q x + k : y + k , Var ( Z ) = 2 Axy − ( Axy ) 2 .
k =0 k =0
Επίσης, χρησιμοποιώντας τη σχέση
υ K ( xy )+1 + υ K ( xy )+1 = υ K ( x )+1 + υ K ( y )+1

η οποία προκύπτει άμεσα από την εφαρμογή της εξίσωσης
g[ K ( xy )] + g[ K ( xy )] = g[ K ( x )] + g[ K ( y )]
για

m +1
⎛ 1 ⎞
g ( m) = υ m +1 = ⎜ ⎟
⎝1+ i ⎠
Axy + Axy = Ax + Ay .
• Προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής n ετών
Σε μια προσωρινή προκαταβλητέα ράντα ζωής n ετών μιας νομισματικής μονάδας που αφορά την
κατάστασης επιβίωσης u , η παρούσα αξία της ράντας είναι ίση με
⎧1 + υ + υ 2 + L + υ K ( u ) = a&& , K (u ) = 0,1,..., n − 1
⎪ K ( u ) +1
W =⎨
⎪1 + υ + υ 2 + L + υ n −1 = a&& , K (u ) = n, n + 1,...
⎩ n

n −1
a&&u : n = E (W ) = ∑ υ k k pu
k =0
και μπορεί να διαπιστωθεί ότι (δείτε αντίστοιχες σχέσεις για τη “μονοδιάστατη” περίπτωση)
1− Au : n Au : n − ( Au : n ) 2
2
a&&u : n = , Var (W ) = , d = 1 −υ .
d d2
Επίσης, χρησιμοποιώντας τη συνάρτηση
⎧1 + υ + υ 2 + L + υ m = a&& , m = 0,1,..., n − 1
⎪ m +1
g (m) = ⎨
⎪1 + υ + υ 2 + L + υ n −1 = a&& , m = n, n + 1,...
⎩ n
και τη σχέση E ( g[ K ( xy )] + g[ K ( xy )]) = E ( g[ K ( x )] + g[ K ( y )]) , προκύπτει άμεσα ότι

a&&xy : n + a&&xy : n = a&&x : n + a&&y : n .
2.5.2 Παραδείγματα για τη “συνεχή” περίπτωση
• Iσόβια ασφάλιση
Σε μια ισόβια ασφάλιση 1 νομισματικής μονάδος πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου της κατάστασης
επιβίωσης u , έχουμε ότι η παρούσα αξία της πληρωμής είναι ίση με
Z = υ T ( u ) , T (u ) ≥ 0 ,
∞ ∞
Au = E ( Z ) = ∫ υ t f T ( u ) (t )dt = ∫ υ t t pu μ u +t dt
0 0
και η διακύμανση της Z ικανοποιεί τη σχέση

Var ( Z ) = 2 Au − ( Au ) 2 .
Στην ειδική περίπτωση που u = xy γράφουμε
∞
Z = υ T ( xy ) , Axy = ∫ υ t t p xy μ x +t : y +t dt , Var ( Z ) = 2 A xy − ( Axy ) 2
0
ενώ στην ειδική περίπτωση που u = xy γράφουμε
∞
Z = υ T ( xy ) , Axy = ∫ υ t t p xy μ x +t : y +t dt , Var ( Z ) = 2 A xy − ( Axy ) 2 .
0
Επίσης, χρησιμοποιώντας τη συνάρτηση g (t ) = υ t και τη σχέση
g[T ( xy )] + g[T ( xy )]= g[T ( x )] + g[T ( y )]

παίρνουμε
υ T ( xy ) + υ T ( xy ) = υ T ( x ) + υ T ( y )
οπότε
Axy + Axy = Ax + Ay .
• Iσόβια ράντα ζωής
Σε μια ισόβια ράντα ζωής 1 νομισματικής μονάδος (ρυθμός πληρωμής 1 νομισματική μονάδα
ετησίως) που αφορά την κατάσταση επιβίωσης u , η παρούσα αξία των πληρωμών είναι ίση με
T (u)
W = aT ( u ) = ∫ υ t dt , T (u ) ≥ 0
0

∞ ∞
a u = E (W ) = ∫ a t t pu μ u +t dt = ∫ υ t t pu dt
0 0
και μπορεί να διαπιστωθεί ότι (δείτε αντίστοιχες σχέσεις για τη “μονοδιάστατη” περίπτωση)
1 −υ T (u) 1 − Au 2
Au − ( Au ) 2 2
W= , au = , Var (W ) = = (a u − 2 a u ) − (a u ) 2 .
δ δ δ 2
δ
Επίσης, χρησιμοποιώντας τη σχέση
aT ( xy ) + aT ( xy ) = aT ( x ) + aT ( y )
s
(εφαρμογή της σχέσης g[T ( xy )] + g[T ( xy )] = g[T ( x )] + g[T ( y )] για g ( s ) = a s = ∫ υ t dt ) παίρνουμε
0
a xy + a xy = a x + a y .
2.5.3 Παρουσίαση όλων των περιπτώσεων
Ενδεικτικά παραθέτουμε τους ακόλουθους πίνακες ( u = xy ή u = xy ) οι οποίοι προκύπτουν άμεσα

από αντίστοιχους πίνακες που ισχύουν στη “μονοδιάστατη” περίπτωση.
Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες στο τέλος του έτους θανάτου (διακριτή περίπτωση)
Z E (Z )
∞
Ισόβια ασφάλιση υ K ( u )+1 , K (u ) = 0,1,2,... Au = ∑ υ k +1 k pu qu + k
k =0
⎧υ K ( u ) +1
, K (u ) = 0,1,..., n − 1 n −1
⎪
Πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨ Au1 : n = ∑ υ k +1 k pu qu + k
⎪0, K (u ) = n, n + 1,...
k =0
⎩
⎧0, K (u ) = 0,1,..., n − 1
⎪ Au : n1 = υ n n pu
⎪υ n , K (u ) = n, n + 1,...
⎩
⎧υ K ( u ) +1 , K (u ) = 0,1,..., n − 1
⎪ Au : n = Au1 : n + Au : n1
⎪υ n , K (u ) = n, n + 1,...
⎩
⎧0, K (u ) = 0,1,..., m − 1
Αναβαλλόμενη m ετών ⎪ Au = Au − Au1 : m
⎪υ K ( u ) +1 , K (u ) = m, m + 1,...
⎩
Για την πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών όταν u = xy , αντί του συμβολισμού A1xy : n χρησιμοποιείται
1
ο συμβολισμός A /xy\ : n (δείτε παράγραφο 2.8)
Ασφαλίσεις ζωής πληρωτέες τη στιγμή του θανάτου (συνεχής περίπτωση)

Z E(Z )
∞
Ισόβια ασφάλιση υ T ( u ) , T (u ) ≥ 0 Au = ∫ υ t t pu μ u +t dt
0
⎧υ T ( u ) , T (u ) < n
⎪ n
Πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών ⎨ Au1: n = ∫ υ t t pu μ u +t dt
0
⎪0, T (u ) ≥ n
⎩
⎧0, T (u ) < n
⎪ Au : n1 = υ n n pu
⎪υ n , T (u ) ≥ n
⎩
⎧υ T ( u ) , T (u ) < n
⎪ Au : n = Au1: n + Au : n1
⎪υ n , T (u ) ≥ n
⎩
⎧0, T (u ) < m
Αναβαλλόμενη m ετών ⎪ Au = Au − Au1: m
⎪υ T ( u ) , T (u ) ≥ m
⎩

Για την πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών όταν u = xy , αντί του συμβολισμού Axy1 : n χρησιμοποιείται
ο συμβολισμός A /xy1 \ : n .
Ράντες ζωής (διακριτή περίπτωση)

W E (W )
∞
Προκαταβλητέα a&&K ( u ) +1 , K (u ) = 0,1,2,... a&&u = ∑ υ k k pu
k =0
Ισόβια ράντα ∞
Ληξιπρόθεσμη a K ( u ) , K (u ) = 1,2,... a u = ∑ υ k k pu
k =1
⎧a&& , K (u ) = 0,1,..., n − 1
⎪ K ( u ) +1 n −1
Προκαταβλητέα ⎨ a&&u : n = ∑ υ k k pu
⎪a&& , K (u ) = n, n + 1,...
k =0
Προσωρινή ράντα ⎩ n
n ετών ⎧a , K (u ) = 1,2,..., n
⎪ K (u) n
Ληξιπρόθεσμη ⎨ a u : n = ∑ υ k k pu
⎪a , K (u ) = n + 1, n + 2,...
k =1
⎩ n
⎧0, K (u ) = 0,1,..., n − 1
⎪ ∞
n | a u = ∑ υ k pu
k
Προκαταβλητέα ⎨ &&
Αναβαλλόμενη ⎪a&& − a&&n , K (u ) = n, n + 1,...
k =n
⎩ K ( u )+1
n ετών
ισόβια ράντα ⎧0, K (u ) = 1,2,..., n
⎪ ∞
Ληξιπρόθεσμη ⎨ n | au = ∑υ k
k pu
⎪a − a n , K (u ) = n + 1, n + 2,...
k = n +1
⎩ K (u)
⎧a&& , K (u ) = 0,1,..., n − 1
⎪ n ∞
Προκαταβλητέα ⎨ a&& = a&&n + ∑ υ k k pu
u:n
Βέβαιη n-ετών ⎪a&& , K (u ) = n, n + 1,...
k =n
⎩ K ( u ) +1
και ισόβια
ράντα ⎧a , K (u ) = 1,2,..., n ∞
Ληξιπρόθεσμη
⎪ n
⎨
a
u:n
= an + ∑υ
k = n +1
k
k pu
⎪a , K (u ) = n + 1, n + 2,...
⎩ K (u)

Ράντες ζωής (συνεχής περίπτωση)
W E (W )
Ισόβια aT ( u ) , T (u ) ≥ 0
∞
a u = ∫ υ t t pu dt
ράντα ζωής 0
⎧a , 0 ≤ T (u ) < n
Προσωρινή ⎪ T (u) n
ράντα ζωής ⎨ a u : n = ∫ υ t t pu dt
0
n ετών ⎪a , T (u ) ≥ n
⎩ n
⎧0, 0 ≤ T (u ) < n
Αναβαλλόμενη ⎪ ∞
n ετών ⎨ n| a u = ∫ υ t t pu dt
n
ισόβια ράντα ⎪a − a n , T (u ) ≥ n
⎩ T (u)
⎧a , 0 ≤ T (u ) < n
Βέβαιη n-ετών ⎪ n ∞
και ισόβια ⎨ a = a n + ∫ υ t t pu dt
u:n n
ράντα ⎪a , T (u ) ≥ n
⎩ T (u)
Cov(υ T ( xy ) , υ T ( xy ) ) = Cov(υ T ( x ) , υ T ( y ) ) + ( Ax − Axy )( Ay − Axy ),
Cov( aT ( xy ) , aT ( xy ) ) = Cov( aT ( x ) , aT ( y ) ) + ( a x − a xy )( a y − a xy ) .
Λύση
Καταρχήν παρατηρούμε ότι
E (υ T ( xy )υ T ( xy ) ) = E (υ T ( xy ) +T ( xy ) ) = E (υ T ( x ) +T ( y ) ) = E (υ T ( x )υ T ( y ) ) .
Συνεπώς
Cov(υ T ( xy ) , υ T ( xy ) ) = E (υ T ( xy )υ T ( xy ) ) − E (υ T ( xy ) ) E (υ T ( xy ) )
= E (υ T ( x )υ T ( y ) ) − E (υ T ( xy ) ) E (υ T ( xy ) ) + E (υ T ( x ) ) E (υ T ( y ) ) − E (υ T ( x ) ) E (υ T ( y ) )
= E (υ T ( x )υ T ( y ) ) − A xy A xy + Ax Ay − E (υ T ( x ) ) E (υ T ( y ) )
= Cov(υ T ( x ) , υ T ( y ) ) − A xy ( Ax + Ay − A xy ) + Ax Ay
= Cov(υ T ( x ) , υ T ( y ) ) + ( Ax − Axy )( Ay − Axy ).

Επίσης χρησιμοποιώντας τη σχέση g [T ( xy )]g [T ( xy )] = g[T ( x )]g[T ( y )] για g (t ) = a t μπορούμε να
διαπιστώσουμε ότι
aT ( xy ) aT ( xy ) = aT ( x ) aT ( y )
οπότε
Cov ( aT ( xy ) , aT ( xy ) ) = E ( aT ( xy ) aT ( xy ) ) − E ( aT ( xy ) ) E ( aT ( xy ) )
= E ( aT ( x ) aT ( y ) ) − a xy a xy + [ E ( aT ( x ) ) E ( aT ( y ) ) − E ( aT ( x ) ) E ( aT ( y ) )]
= Cov ( aT ( x ) , aT ( y ) ) − a xy ( a x + a y − a xy ) + a x a y
= Cov ( aT ( x ) , aT ( y ) ) + ( a x − a xy )( a y − a xy ).
a&&xy + a&&xy = a&&x + a&&y .
Λύση
Χρησιμοποιώντας τη σχέση g [ K ( xy )] + g[ K ( xy )] = g [ K ( x )] + g[ K ( y )] για
g ( m) = 1 + υ + L + υ m = a&&m +1

a&&K ( xy ) +1 + a&&K ( xy ) +1 = a&&K ( x )+1 + a&&K ( y ) +1 .
Συνεπώς
E ( a&&K ( xy )+1 + a&&K ( xy )+1 ) = E ( a&&K ( x )+1 + a&&K ( y )+1 )
δηλαδή
a&&xy + a&&xy = a&&x + a&&y .
Σε μια πρόσκαιρη ασφάλιση ζωής n ετών 1 νομισματικής μονάδας πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου
της κατάστασης u = xy (δηλαδή μια ασφάλιση που πληρώνει στο δικαιούχο 1 νομισματική μονάδα
μόνο όταν το ( x ) και το ( y ) πεθάνουν εντός των πρώτων n ετών της ασφάλισης και δεν υπάρχει
παροχή όταν ένα τουλάχιστο από τα δύο άτομα βρίσκεται εν ζωή μετά από n έτη) να δειχθεί ότι το
ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο Axy1 : n ικανοποιεί τη σχέση

1
Axy1 : n = Ax1: n + Ay1: n − A /xy\ : n .
Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας τον παραπάνω τύπο, να υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο
για μια πρόσκαιρη ασφάλιση ζωής n = 5 ετών με ένταση επιτοκίου δ = 0.05 για τα δεδομένα του
Παραδείγματος 2.1.
Λύση
Η παρούσα αξία της παροχής της ασφάλισης είναι ίση με
⎧υ T ( xy ) , T ( xy ) < n
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( xy ) ≥ n
⎩
και το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο είναι ίσο με E ( Z ) = Axy1 : n .
Χρησιμοποιώντας τη σχέση E ( g[T ( xy )] + g[T ( xy )]) = E ( g [T ( x )] + g [T ( y )]) με
⎧υ t , t < n
⎪
g (t ) = ⎨
⎪0, t ≥ n
⎩
A /xy1 \ : n + Axy1 : n = Ax1: n + Ay1: n
που είναι το ζητούμενο.

Σύμφωνα με το Παράδειγμα 2.1 έχουμε ότι
⎧0.0002(t 3 − (t − 10) 3 ), 0 ≤ t ≤ 10
⎪
f T (t ) = f T ( x ) (t ) = f T ( y ) (t ) = ⎨
⎪0, αλλού,
⎩
οπότε
5 5 5
Ax1: 5 = Ay1: 5 = ∫ υ t f T (t )dt = ∫ e −δ t f T (t )dt = ∫ e −0.05 t 0.0002(t 3 − (t − 10) 3 )dt = 0.45632 .
0 0 0
Επίσης γνωρίζουμε ότι

⎧0.0004(10 − t ) 3 , 0 ≤ t ≤ 10
⎪
f T ( xy ) (t ) = ⎨
⎪0, αλλού,
⎩
οπότε
5 5
A /xy\ : 5 = ∫ e −δ t f T ( xy ) (t )dt = ∫ e −0.05 t 0.0004(10 − t ) 3 dt = 0.86143 .
1
0 0
Συνεπώς

1
Axy1 : 5 = Ax1: 5 + Ay1: 5 − A /xy\ : 5 = 2(0.4563) − 0.8614 = 0.051214.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο ίδιο αποτέλεσμα καταλήγουμε χρησιμοποιώντας τη σ.π.π. της τ.μ.
T (xy ) (δείτε Παράδειγμα 2.1)
⎧0.0004t 3 , 0 ≤ t ≤ 10
⎪
f T ( xy ) (t ) = ⎨
⎪0, αλλού
⎩
και τη σχέση
5 5
Axy1 : 5 = ∫ e −0.05 t f T ( xy ) (t )dt = ∫ e −0.05 t 0.0004t 3 dt = 0.051214 .
0 0
Για μια ληξιπρόθεσμη προσωρινή ράντα ζωής 3 ετών (μέγιστος αριθμός πληρωμών ίσος με 3) που
αφορά την κατάσταση επιβίωσης u = xy = x : ( x + 1) δίνονται τα ακόλουθα στοιχεία
Έτος Παροχή Ηλικία Ρυθμός θνησιμότητας

k bk j qx+ j
1 2 0 0.10
2 3 1 0.15
3 4 2 0.20
3 0.25
Η ασφαλιστική εταιρεία χρεώνει ασφάλιστρο 6 νομισματικών μονάδων τη στιγμή σύναψης της

ασφάλισης. Να υπολογιστεί η πιθανότητα να υπερβεί η απώλεια της εταιρείας τη 1 νομισματική
μονάδα.
Δίνεται: υ = 0.9 , ανεξαρτησία τ.μ. T (x) και T ( y ) .
Λύση
Η παρούσα αξία των παροχών στο τέλος του πρώτου έτους της ασφάλισης είναι ίση με 2υ = 1.8 , στο
τέλος του δεύτερου έτους είναι ίση με 2υ + 3υ 2 = 4.23 , και στο τέλος του τρίτου έτους είναι ίση με
2υ + 3υ 2 + 4υ 3 = 7.15 . Συνεπώς η απώλεια της εταιρείας υπερβαίνει την 1 νομισματική μονάδα όταν
και μόνο όταν η κατάσταση u = x : ( x + 1) επιβιώσει τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή της τρίτης
πληρωμής. Έτσι η ζητούμενη πιθανότητα είναι ίση με
P (T (u ) > 3) = 3 p x : x +1 = 3 p x ⋅3 p x +1 = ( p x p x +1 p x + 2 )( p x +1 p x + 2 p x +3 ) = 0.31212.

Η παροχή μιας ισόβιας ασφάλισης ζωής που αφορά την κατάσταση u = xx είναι 1 νομισματική
μονάδα πληρωτέα στο τέλος του έτους θανάτου. Τα καθαρά περιοδικά ασφάλιστρα P
προκαταβάλλονται στην αρχή κάθε έτους μέχρις ότου συμβεί ο πρώτος θάνατος. Χρησιμοποιώντας
την αρχή της ισοδυναμίας να υπολογιστεί το καθαρό περιοδικό ασφάλιστρο P .
Δίνεται: Ax = 0.4 , Axx = 0.55 και a x = 9.
Λύση
Καταρχήν η παρούσα αξία Z της παροχής της ασφάλισης είναι ίση με Z = υ K ( xx )+1 ( K ( xx) ≥ 0 ),
οπότε E ( Z ) = Axx . Η παρούσα αξία W των καθαρών ασφαλίστρων είναι ίση με Pa&&K ( xx )+1
( K ( xx) ≥ 0 ), οπότε E (W ) = Pa&&xx . Σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας ισχύει ότι E ( Z ) = E (W ) ,
οπότε
Axx
P= .
a&&xx
Επειδή Ax = 1 − da&&x = 1 − d (1 + a x ) προκύπτει ότι d = 0.06 . Από τη σχέση Axx = 1 − da&&xx
προκύπτει ότι a&&xx = 7.5 . Από τη σχέση Axx + Axx = 2 Ax προκύπτει ότι Axx = 0.25 . Συνεπώς
P = 0.25 / 7.5 = 1 / 30 .
Στην πράξη συναντούμε προγράμματα ασφαλίσεων με ετήσιο ρυθμό πληρωμής που μεταβάλλεται
σε σχέση με την επιβίωση των δύο ζωών. Ενδεικτικά είναι τα ακόλουθα παραδείγματα.
Μια συνεχής ράντα ζωής που αφορά δύο άτομα (x ) και ( y ) έχει ρυθμό πληρωμής 1 νομισματική
μονάδα ετησίως εφόσον και τα δύο άτομα βρίσκονται εν ζωή. Από τη χρονική στιγμή που το ένα από
τα δύο άτομα πεθάνει ο ρυθμός πληρωμής μειώνεται σε 2 / 3 νομισματικές μονάδες ετησίως. Να
βρεθούν εκφράσεις (α) για την παρούσα αξία της ράντας (β) για το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο και (γ)
για τη διακύμανση της παρούσας αξίας της ράντας.
Δίνεται: Ανεξαρτησία τ.μ. T (x ) , T ( y ) .
Λύση
(α) Στο ακόλουθο σχήμα παρουσιάζεται σχηματικά ο ρυθμός πληρωμής της ράντας
r (t ) = 1 r (t ) = 2 / 3
0 T (xy ) T (xy )

Η παρούσα αξία W της ράντας είναι ίση με W = W1 + W2 όπου W1 και W2 είναι οι παρούσες αξίες
των ακόλουθων ράντων (σχηματικά)
r (t ) = 1 / 3 1
W1 = a
3 T ( xy )
0 T (xy )
r (t ) = 2 / 3 2
W2 = a
3 T ( xy )
0 T (xy )
Συνεπώς
1 2
W = W1 + W2 = aT ( xy ) + aT ( xy ) .
3 3
(β) Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο δίνεται από τη σχέση
1 2 1 2 2 2 1
E (W ) = a xy + a xy = a xy + ( a x + a y − a xy ) = a x + a y − a xy .
3 3 3 3 3 3 3
Εναλλακτικά, χρησιμοποιώντας το Παράδειγμα 2.6, μπορούμε να γράψουμε ότι
1 ∞ t 2 ∞
E (W ) = ∫
3 0
υ t p xy dt + ∫ υ t t p xy dt
3 0
1 ∞ t 2 ∞
= ∫
3 0
υ t p xy dt + ∫ υ t [ t p xy +( t p x − t p xy ) +( t p y − t p xy )] dt
3 0
∞ 2 ∞ t 2 ∞
= ∫ 0
υ t t p xy dt + ∫
3 0
υ ( t p x − t p xy ) dt + ∫ υ t ( t p y − t p xy ) dt.
3 0
Ο παραπάνω τύπος του ενιαίου καθαρού ασφαλίστρου (ΕΚΑ) της ράντας έχει σαφή ερμηνεία. Ο
πρώτος όρος είναι ίσος με το ΕΚΑ που αντιστοιχεί σε ρυθμό πληρωμής 1 νομισματικής μονάδος
ετησίως που καταβάλλεται για όσο διάστημα και τα δύο άτομα βρίσκονται εν ζωή. Ο δεύτερος όρος
είναι ίσος με το ΕΚΑ που αντιστοιχεί σε ρυθμό πληρωμής 2 / 3 νομισματικών μονάδων ετησίως που
καταβάλλεται τις χρονικές στιγμές t που το (x ) βρίσκεται εν ζωή αλλά όχι το (x ) και το ( y ) , και ο
τρίτος όρος είναι ίσος με το ΕΚΑ που αντιστοιχεί σε ρυθμό πληρωμής 2 / 3 νομισματικών μονάδων
ετησίως που καταβάλλεται τις χρονικές στιγμές t που το ( y ) βρίσκεται εν ζωή αλλά όχι το (x ) και
το ( y ) .

(γ) Χρησιμοποιώντας το Παράδειγμα 2.8 και τη σχέση a u = (1 − Au ) / δ παίρνουμε
⎛1 2 ⎞ 1 4 4
Var (W ) = Var ⎜ aT ( xy ) + aT ( xy ) ⎟ = Var ( aT ( xy ) ) + Var ( aT ( xy ) ) + Cov( aT ( xy ) , aT ( xy ) )
⎝ 3 3 ⎠ 9 9 9
1 4 4
= Var ( aT ( xy ) ) + Var ( aT ( xy ) ) + ( a x − a xy )( a y − a xy )
9 9 9
4 Axy − ( Axy )
2 2
1 Axy − ( Axy ) 4 ( Ax − Axy )( Ay − Axy )
2 2
= ⋅ + ⋅ + ⋅ .
9 δ2 9 δ2 9 δ2
Ένα ασφαλιστικό πρόγραμμα αφορά δύο άτομα (x ) και ( y ) . Τη στιγμή του τελευταίου θανάτου ο
δικαιούχος λαμβάνει το ποσό των 10000 ΕΥΡΩ. Το ασφάλιστρο πληρώνεται συνεχώς έως τη στιγμή
του τελευταίου θανάτου με ρυθμό πληρωμής r νομισματικών μονάδων ετησίως όσο το ( x )
βρίσκεται εν ζωή, και με ρυθμό πληρωμής 0.5r νομισματικών μονάδων ετησίως από τη στιγμή του
θανάτου του (x ) μέχρι τη στιγμή του θανάτου του ( y ) , εφόσον το ( y ) βρίσκεται εν ζωή. Να
υπολογιστεί ο ετήσιος ρυθμός πληρωμής r σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας.
Δίνεται: δ = 0.05 , a x = 12 , a y = 15 , a xy = 10 .
Λύση
Καταρχήν η παρούσα αξία Z της υποχρέωσης του ασφαλιστή είναι ίση με Z = 10000υ T ( xy )
( T ( xy ) ≥ 0 ), οπότε E ( Z ) = 10000 Axy .
Η παρούσα αξία W των ασφαλίστρων είναι ίση με W = W1 + (W2 − W3 ) όπου W1 , W2 και W3 είναι
οι παρούσες αξίες των ακόλουθων ράντων (σχηματικά)
r (t ) = r
W1 = r aT ( x )
0 T ( x)
r (t ) = 0.5r
W2 = 0.5r aT ( y )
0 T ( y)
r (t ) = 0.5r
W3 = 0.5r aT ( xy )
0 T (xy )

Επομένως E (W ) = ra x + 0.5r ( a y − a xy ) . Σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας, E ( Z ) = E (W ) ,
οπότε
10000 Axy 10000(1 − δ a xy ) = 10000[1 − δ ( a x + a y − a xy )] 1500
r= = = = = 103.45 .
a x + 0.5( a y − a xy ) a x + 0.5( a y − a xy ) a x + 0.5( a y − a xy ) 14.5
Η παροχή μιας ισόβιας ασφάλισης που αφορά την κατάσταση επιβίωσης u = 25 : 25 είναι 1000
νομισματικές μονάδες πληρωτέες στο τέλος του έτους θανάτου της κατάστασης u . Τα καθαρά
περιοδικά ασφάλιστρα P προκαταβάλλονται στην αρχή κάθε έτους και μόλις συμβεί ο πρώτος
θάνατος μειώνονται κατά 40%. Χρησιμοποιώντας την αρχή της ισοδυναμίας να υπολογιστεί το
περιοδικό ασφάλιστρο P .
Δίνεται: a&&25 = 16.22 , a&&25: 25 = 15.5 , 1000 A25 = 81.65 , 1000 A25: 25 = 122.83 .
Λύση
Καταρχήν η παρούσα αξία Z της παροχής της ασφάλισης είναι ίση με, Z = 1000 ⋅υ K ( 25:25)+1
( K (u ) = 0,1,2,... ), οπότε E ( Z ) = 1000 A25:25 .
Η παρούσα αξία W των περιοδικών ασφαλίστρων είναι ίση με W = W1 + W2 όπου W1 και W2

είναι οι παρούσες αξίες των ακόλουθων ράντων (σχηματικά)
0 .4 P
W1 = 0.4 P a&&K ( 25:25) +1
0 K (25 : 25)
0 .6 P W2 = 0.6 P a&&K ( 25:25)+1
0
K ( 25 : 25)
Συνεπώς
E (W ) = E (W1 + W2 ) = 0.4 Pa&&25:25 + 0.6 Pa&&25:25 .
Από την αρχή της ισοδυναμίας προκύπτει ότι
1000 A25: 25 1000( 2 ⋅ A25 − A25: 25 )

P= = = 2.473 .
0.4a&&25: 25 + 0.6a&&25: 25 1.2a&&25 − 0.2a&&25: 25

2.6 Νόμοι θνησιμότητας
Στην παρούσα παράγραφο θα εξετάσουμε τις συνέπειες που επιφέρει η υπόθεση ότι οι δύο ζωές,
X και Y , έχουν ένταση θνησιμότητας που ακολουθεί είτε το νόμο θνησιμότητας του Compertz είτε
το νόμο θνησιμότητας του Makeham. Σε ότι ακολουθεί υποθέτουμε ότι οι δύο ζωές είναι
ανεξάρτητες ( T (x ) και T ( y ) ανεξάρτητες τ.μ.).
2.6.1 Νόμος του Compertz
Υποθέτουμε ότι
μ x +t = Bc x +t , μ y +t = Bc y +t , t ≥ 0 .
Εφόσον οι δύο ζωές είναι ανεξάρτητες έχουμε ότι η ένταση θνησιμότητας μ u +t της κατάστασης
επιβίωσης u = xy ικανοποιεί τη σχέση
μ u +t = μ x +t : y +t = μ x +t + μ y +t = Bc t ( c x + c y ) .
Θέτοντας c z = c x + c y , δηλαδή
log(c x + c y )
z=
log c
μ u +t = μ x +t : y +t = μ x +t + μ y +t = Bc z +t = μ z +t .
Η ηλικία z ονομάζεται ισοδύναμη μονή ηλικία (equivalent single age) της κατάστασης επιβίωσης
u = xy . Από τον παραπάνω τύπο προκύπτει ότι οι τ.μ. T (u ) και T (z ) είναι ισόνομες αφού έχουν
κοινή ένταση θνησιμότητας μ u + t = μ z + t = Bc z + t (συνήθως γράφουμε ότι ( xy ) ≡ ( z ) ). Η ηλικία z
μπορεί να αντικαταστήσει την κατάσταση επιβίωσης u = xy σε διάφορους υπολογισμούς. Για

παράδειγμα
t p xy = t p z , Axy = Az , Axy = Az , κτλ.
(το z δεν είναι γενικά ακέραιος οπότε στην πράξη δουλεύουμε με την ακέραια ηλικία ⎣z ⎦ ή την
ηλικία ⎣z ⎦ + 1 ).
Υποθέτοντας ότι u = ( x : y ) = ( x : x + n ) προκύπτει άμεσα ότι
log(c x + c x + n ) log c x (1 + c n ) x log c + log(1 + c n ) log(1 + c n )

z= = = = x+
log c log c log c log c
και z > x + n , αφού
log(1 + c n )
log(1 + c n ) > log c n ⇒ log(1 + c n ) > n log c ⇒ >n.
log c
Έτσι

log(1 + c n )
z = x + t, t = > n.
log c
Συνεπώς το ποσό t που πρέπει να προστεθεί στη μικρότερη ηλικία x για να προκύψει η ισοδύναμη
μονή ηλικία z εξαρτάται μόνο από τη διαφορά n = y − x των ηλικιών και όχι από τις ίδιες τις ηλικίες.
Το συμπέρασμα αυτό είναι γνωστό ως ο “νόμος της ομοιόμορφης αρχαιότητας” (law of uniform
seniority).
0.02 B = 10 −4 , c = 1.1
x = 20, y = 25, z = 30.068
0.015
μ y+t
μ x + t: y + t = μ z + t
0.01
μ x +t
0.005
0 t
0 5 10 15 20 25 30
Ο κάτωθι πίνακας δίνει τις τιμές του t για διάφορες τιμές του n για c = 1.07895 .
Προσθήκη t Προσθήκη t
Διαφορά Διαφορά
στη μικρότερη στη μικρότερη
ηλικιών n ηλικιών n
ηλικία x ηλικία x
1 9.631 11 15.739
2 10.160 12 16.445
3 10.707 13 17.166
4 11.273 14 17.902
5 11.858 15 18.653
6 12.461 16 19.417
7 13.082 17 20.195
8 13.721 18 20.986
9 14.377 19 21.789
10 15.050 20 22.604
2.6.2 Νόμος του Makeham
Υποθέτουμε ότι
μ x +t = A + Bc x +t , μ y +t = A + Bc y +t , t ≥ 0 .

Εφόσον οι δύο ζωές είναι ανεξάρτητες έχουμε ότι η ένταση θνησιμότητας μ u +t της κατάστασης
επιβίωσης u = xy ικανοποιεί τη σχέση
μ u +t = μ x +t : y +t = μ x +t + μ y +t = 2 A + Bc t ( c x + c y ) .
Θέτοντας 2c z = c x + c y , δηλαδή
log(c x + c y ) − log 2
z=
log c
μ u +t = μ x +t : y +t = μ x +t + μ y +t = 2( A + Bc z +t ) = 2 μ z +t = μ z +t + μ z +t .
Η ηλικία z ονομάζεται ισοδύναμη-ίση ηλικία (equivalent-equal age) της κατάστασης επιβίωσης
u = xy . Από τον παραπάνω τύπο προκύπτει ότι οι τ.μ. T (u ) και T (u * ) , όπου u * = zz , είναι ισόνομες
με μ u +t = μ u* +t = 2( A + Bc z +t ) (συνήθως γράφουμε ότι ( xy ) ≡ ( zz ) ). Έτσι
t p xy = t p zz , Axy = Azz , Axy = Azz , a xy = a zz , κτλ.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με τις υποθέσεις που έχουμε κάνει οι ατομικοί υπολειπόμενοι
χρόνοι ζωής των δύο ατόμων της κατάστασης u * = zz είναι ανεξάρτητες τ.μ. (δηλαδή, για
παράδειγμα, t p zz = ( t p z ) 2 ).
Υποθέτοντας ότι u = ( x : y ) = ( x : x + n ) προκύπτει άμεσα ότι
log(c x + c x + n ) − log 2 log c x (1 + c n ) − log 2 x log c + log(1 + c n ) − log 2 log(1 + c n ) − log 2

z= = = = x+
log c log c log c log c
και x < z < x + n , αφού
log(1 + c n ) − log 2
c > 1 ⇒ c > 1 ⇒ 1 + c > 2 ⇒ log(1 + c ) > log 2 ⇒
n n n
>0 ⇒ z>x
log c
και
1 + cn log(1 + c n ) − log 2
1 < cn ⇒ n
< 2 ⇒ log(1 + c n ) − n log c < log 2 ⇒ <n ⇒ z< x+n.
c log c
Συνεπώς μπορούμε να γράψουμε ότι
log(1 + c n ) − log 2 log(1 + c n ) − log 2
z= x+ = x + t, t = <n
log c log c
( ( x : x + n) ≡ ( x + t : x + t ) ).

0.03
A = 0.002, B = 10 −4 , c = 1.1
0.025 x = 20, y = 25, z = 22.795
0.02
μ y +t
0.015
μ x + t: y + t = 2 μ z + t
0.01 μ x +t
0.005
0 t
0 5 10 15 20 25 30
Ο κάτωθι πίνακας δίνει τις τιμές του t για διάφορες τιμές του n για c = 1.08913 .
Προσθήκη t Προσθήκη t
Διαφορά Διαφορά
στη μικρότερη στη μικρότερη
ηλικιών n ηλικιών n
ηλικία x ηλικία x
1 0.511 11 6.747
2 1.043 12 7.474
3 1.596 13 8.218
4 2.170 14 8.978
5 2.765 15 9.753
6 3.380 16 10.543
7 4.015 17 11.346
8 4.670 18 12.163
9 5.344 19 12.992
10 6.036 20 13.833
Σε ένα πληθυσμό η ένταση θνησιμότητας στις γυναίκες είναι ίση με
μ xΓ+t = 0.001 + (10 −5.1 )c x +t
ενώ στους άνδρες είναι ίση με
μ yA+t = 0.001 + (10 −4.9 )c y +t
όπου log10 c = 0.04 . Οι τ.μ. T (γ : γ ) και T ( a : a ) , όπου u = γ : γ ( u = a : a ) συμβολίζει την
κατάσταση από κοινού ζωής δύο γυναικών (ανδρών) με την ίδια ηλικία γ ( a ), είναι ισόνομες. Να
υπολογιστεί η ποσότητα γ − a .
Λύση
Αφού οι τ.μ. T (γ : γ ) και T (a : a ) είναι ισόνομες ισχύει ότι μγ +t :γ +t = μ a +t : a +t για κάθε t , οπότε

2[0.001 + (10 −5.1 )c γ +t ] = 2[0.001 + (10 −4.9 )c a +t ] .
Από την παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα ότι c γ −a = 10 0.2 , δηλαδή

0.2 0.2
γ −a = = = 5.
log10 c 0.04
Σε ένα πληθυσμό η ένταση θνησιμότητας στις γυναίκες είναι ίση με
4b
μ xΓ = 2a + x, x≥0
3
ενώ στους άνδρες είναι ίση με
μ yA = a + by , y ≥ 0.
Να υπολογιστεί η ηλικία z έτσι ώστε οι τ.μ. T (xy ) και T (zz ) να είναι ισόνομες.
Λύση
Για να είναι οι τ.μ. T (xy ) και T (zz ) είναι ισόνομες αρκεί μ x +t : y +t = μ z +t : z +t , ή ισοδύναμα
μ x +t + μ y +t = μ z +t + μ z +t , για κάθε t . Συνεπώς

4b 4b
2a + ( x + t ) + a + b( y + t ) = 2 a + ( z + t ) + a + b( z + t ) .
3 3
Από την παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα ότι z = ( 4 x + 3 y ) / 7 .
Έστω ότι δύο ανεξάρτητες ζωές X και Y ακολουθούν το νόμο θνησιμότητας του Makeham. Για την
ισοδύναμη-ίση ηλικία z που αντιστοιχεί στην κατάσταση επιβίωσης u = xy να δειχθεί ότι
(α) t pz = t px t p y (β) t px + t p y ≥ 2 t pz (γ) a xy ≥ a zz .
Λύση
(α) Αφού ( xy ) ≡ ( zz ) έχουμε ότι t p xy = t p zz . Χρησιμοποιώντας τις σχέσεις t p xy = t p x t p y και
t p zz = t p z t p z = ( t p z ) 2 προκύπτει άμεσα ότι t p z = t px t p y .
(β) Χρησιμοποιώντας την ανισότητα

( t px − t p y )2 ≥ 0
παίρνουμε
t px + t p y ≥ 2 t px t py = 2 t p xy = 2 t p zz = 2 ( t p z ) 2 = 2 t p z .
(γ) Αφού t p x + t p y ≥ 2 t p z και t p xy = t p zz παίρνουμε

∞ ∞
t p x + t p y − t p xy ≥ t p z + t p z − t p zz ⇒ t p xy ≥ t p zz ⇒ ∫ 0
υ t t p xy dt ≥ ∫ υ t t p zz dt ⇒ a xy ≥ a zz .
0
Αξίζει να σημειώσουμε ότι για x ≠ y το σύμβολο “ ≥ ” των ερωτημάτων (β) και (γ) μπορεί να
αντικατασταθεί με το σύμβολο “ > ”.
2.7 Ομοιόμορφη κατανομή θανάτων
Οι υπολειπόμενοι χρόνοι ζωής των ( x ) , ( y ) , ( xy) μπορούν να γραφούν στη μορφή

T ( x ) = K ( x ) + :( x ) , T ( y ) = K ( y ) + :( y ) , T ( xy ) = K ( xy ) + : ( xy )
με R: ( x ) = R: ( y ) = R: ( xy ) = [0,1) . Θα δείξουμε ότι η τ.μ. : (xy ) αποτελεί συνάρτηση των τ.μ. : (x ) και
: ( y ) . Πράγματι, για την τ.μ. T (xy ) μπορούμε να γράψουμε ότι

T ( xy ) = min{T ( x ), T ( y )} = min{K ( x ) + : ( x ), K ( y ) + : ( y )}
= min{K ( x ), K ( y )} + : ( xy ) = K ( xy ) + : ( xy )
όπου η τ.μ. : ( xy ) που ορίζεται με τη σχέση
⎧: ( x ), K ( x) < K ( y)
⎪
⎪⎪
: ( xy ) = ⎨min{: ( x ), : ( y )}, K ( x) = K ( y)
⎪
⎪
⎪⎩: ( y ) K ( x ) > K ( y ).
Στην περίπτωση που ισχύει η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής των θανάτων για τις τ.μ. X και
Y , δηλαδή K (z ) και : (z ) ανεξάρτητες τ.μ. και : ( z ) ~ U (0,1) για z = x, y , ή εναλλακτικά
f T ( z ) (t ) = f K ( z ) ( k ), k < t < k + 1, k = 0,1,2,..., z = x, y ,
δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι τ.μ. K ( xy ) και : ( xy ) είναι ανεξάρτητες με : ( xy ) ~ U (0,1) , ή

εναλλακτικά ότι
f T ( xy ) (t ) = f K ( xy ) ( k ), k < t < k + 1, k = 0,1,2,... ,
(δείτε Παράδειγμα 2.19). Συνεπώς δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, για παράδειγμα, ότι ισχύει η σχέση
i
Axy = Axy
δ
ή να κάνουμε χρήση αντίστοιχων σχέσεων που έχουν εξαχθεί στις Ασφαλίσεις Ζωής Ι υπό την
υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων.
Στη συνέχεια θα αναπτύξουμε ορισμένους τύπους που αφορούν υπολογισμό ενιαίων καθαρών
ασφαλίστρων στην περίπτωση της ασφάλισης δύο ατόμων υποθέτοντας ότι οι ζωές X , Y είναι

ανεξάρτητες και για κάθε μια από αυτές ισχύει η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής των θανάτων.
Σε αυτή την περίπτωση και για ακέραιες ηλικίες x και y μπορούμε να γράψουμε ότι
t p z = 1 − tq z , t p z μ z +t = q z , z = x, y , 0 ≤ t ≤ 1 .
Συνεπώς για τη σ.π.π. της τ.μ. T (xy ) έχουμε ότι

f T ( xy ) (t ) = t p xy μ x +t: y +t = t p y ( t p x μ x +t ) + t p x ( t p y μ y +t ) = (1 − tq y ) q x + (1 − tq x ) q y
= q x + q y − q x q y + (1 − 2t ) q x q y = q xy + (1 − 2t ) q x q y
(αφού q xy = 1 − p xy = 1 − p x p y = 1 − (1 − q x )(1 − q y ) = q x + q y − q x q y ).
Έτσι, σε αναλογία με τη σχέση

f : ( z ),K ( z ) ( s, k ) = k + s p z μ z + k + s , z = x, y
(η οποία ισχύει πάντα) μπορούμε να γράψουμε ότι

f : ( xy ),K ( xy ) ( s, k ) = k + s p xy μ x+ k + s: y + k + s = k p xy s p x + k: y + k μ x + k + s: y + k + s = k p xy [qx + k : y + k + (1 − 2 s)qx + k q y + k ] .
Συνεπώς, μπορούμε να γράψουμε ότι

∞ 1
Axy = E (υ T ( xy ) ) = E (υ K ( xy )+ : ( xy ) ) = E (υ ( K ( xy )+1)−(1−: ( xy )) ) = ∑∫
k =0
0
υ k +1−(1−s ) f : ( xy ),K ( xy ) ( s, k ) ds
∞ 1
= ∑υ ∫
k =0
k +1
0
(1 + i )1−s k +s p xy μ x+ k + s: y + k + s ds =
∞ 1
= ∑υ ∫
k =0
k +1
0
(1 + i )1−s k p xy [qx+ k : y +k + (1 − 2 s)qx+ k q y + k ]ds
∞
pxy ⎛⎜ qx+ k : y + k ∫ (1 + i )1−s ds + qx+ k q y + k ∫ (1 + i )1−s (1 − 2 s) ds ⎞⎟.
1 1
= ∑υ
k =0
k +1
k
⎝ 0 0 ⎠
1
1 ⎡ (1 + i )− s ⎤
1 ⎡ (1 + i )−1 − 1 ⎤ i i
∫0 ∫0
1− s −s
(1 + i ) ds = (1 + i ) (1 + i ) ds = (1 + i ) ⎢ −1 ⎥
= (1 + i ) ⎢ ⎥= =
⎣ log(1 + i ) ⎦ 0 ⎣ − log(1 + i ) ⎦ log(1 + i ) δ
και
⎛ ⎡ s(1 + i )− s ⎤1 1 ⎞ 2 ⎛i −δ ⎞
1 1
⎜ 1
⎟= ⎜
∫0 ∫0 ⎜ ⎢⎣ log(1 + i )−1 ⎥⎦ log(1 + i )−1 ∫ 0
1− s −s −s
2 s (1 + i ) ds = 2 (1 + i ) s (1 + i ) ds = 2 (1 + i ) − (1 + i ) ds ⎟
⎟ δ⎝ δ ⎠
⎝ 0 ⎠

∞
⎛ i ⎡ i 2 ⎛ i −δ ⎞⎤ ⎞⎟
Axy = ∑υ k +1
k p xy ⎜⎜ q x +k : y + k + q x + k q y + k ⎢ − ⎜
δ ⎣δ δ ⎝ δ
⎟⎥ ⎟
⎠⎦ ⎠
k =0 ⎝
i ∞
⎡ i 2 ⎛ i − δ ⎞⎤ ∞ k +1
= ∑ k xy x +k : y +k ⎢⎣ δ − δ ⎜⎝ δ ⎟⎠⎥⎦∑
δ k =0
υ k +1
p q +
k =0
υ k p xy q x + k q y +k
i i ⎛ 2 2 ⎞ ∞ k +1
= Axy + ⎜1 − + ⎟∑υ k p xy q x + k q y + k .
δ δ ⎝ δ i ⎠ k =0
Ενδιαφέρουσα είναι η ακόλουθη σχέση
i ⎛ 2 2⎞ i
⎜1 − + ⎟ ≅ .
δ⎝ δ i⎠ 6
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η σχέση
i
Axy = Axy
δ
(η οποία είναι αντίστοιχη της σχέσης Ax = (i / δ ) Ax που ισχύει στη μονοδιάστατη περίπτωση υπό την
υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων) ισχύει μόνο στην περίπτωση που η τ.μ. T (xy )
κατανέμεται ομοιόμορφα μέσα σε κάθε έτος μελλοντικής ζωής της κατάστασης u = xy , και ότι η
ποσότητα
∞
∑υ
k =0
k +1
k p xy q x +k q y + k
είναι ίση με το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μιας ισόβιας (διακριτής) ασφάλισης που αφορά την
κατάσταση επιβίωσης u = xy σύμφωνα με την οποία καταβάλλεται 1 νομισματική μονάδα στο τέλος
του έτους θανάτου της u στην περίπτωση που και οι δύο ζωές πεθάνουν μέσα στο ίδιο (μελλοντικό)
έτος ζωής τους.
Για μια ισόβια συνεχή ράντα ζωής με ρυθμό πληρωμής 1 νομισματικής μονάδας ετησίως που
αφορά την κατάσταση επιβίωσης u = xy , ισχύει η σχέση
1
a xy = (1 − Axy )
δ
οπότε μπορούμε να γράψουμε
1⎧ i ⎡ ⎛ 2 2 ⎞ ∞ k +1 ⎤⎫
a xy = ⎨1 − A
⎢ xy + ⎜ 1 − + ⎟∑ υ k p xy q x + k q y +k ⎥ ⎬.
δ⎩ δ ⎣ ⎝ δ i ⎠ k =0 ⎦⎭
Χρησιμοποιώντας τη σχέση Axy = 1 − da&&xy προκύπτει άμεσα ότι

1⎧ i ⎡ ⎛ 2 2 ⎞ ∞ k +1 ⎤⎫
a xy = ⎨1 − ⎢ (1 − d a
&& ) + ⎜1 − + ⎟∑ υ k p xy q x + k q y +k ⎥ ⎬
δ⎩ δ ⎣
xy
⎝ δ i ⎠ k =0 ⎦⎭
di i −δ i ⎛ 2 2 ⎞ ∞ k +1
= a&&xy − − ⎜1 − + ⎟∑ υ k p xy q x + k q y + k
δ2 δ2 δ 2 ⎝ δ i ⎠ k =0
i ⎛ 2 2 ⎞ ∞ k +1
= [a ( ∞)a&&xy − b( ∞)] − ⎜1 − + ⎟∑ υ k p xy q x + k q y + k .
δ 2 ⎝ δ i ⎠ k =0
Ενδιαφέρουσα είναι η ακόλουθη σχέση
i ⎛ 2 2⎞ i
2 ⎜
1− + ⎟ ≅ .
δ ⎝ δ i ⎠ 6δ
Υπενθυμίζουμε ότι
di i − i (m)
a(m) = (m) (m)
, b( m ) = (m) (m)
, i ( m ) = m[(1 + i )1 / m − 1], d ( m ) = m(1 − υ 1 / m ),
i d i d
di i −δ
lim i ( m ) = lim d ( m ) = δ , a ( ∞) = lim a ( m) = , b( ∞) = lim b( m) =
m →∞ m →∞ m→ ∞ δ 2 m →∞ δ2
όπου i (m ) συμβολίζει το ονομαστικό επιτόκιο m περιόδων ανατοκισμού που αντιστοιχεί στο ετήσιο
ενεργό επιτόκιο i .
Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η σχέση
a xy = a ( ∞)a&&xy − b( ∞)
(η οποία είναι αντίστοιχη της σχέσης a x = a ( ∞)a&&x − b( ∞ ) που ισχύει στη μονοδιάστατη περίπτωση
υπό την υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων) ισχύει μόνο στην περίπτωση που η τ.μ.
T (xy ) κατανέμεται ομοιόμορφα μέσα σε κάθε έτος μελλοντικής ζωής της κατάστασης u = xy .
Ας θεωρήσουμε τώρα μια ισόβια (κλασματική) ασφάλιση που αφορά την κατάσταση επιβίωσης
u = xy σύμφωνα με την οποία πληρώνεται στον δικαιούχο το ποσό της 1 νομισματικής μονάδος στο
τέλος του κλασματικού 1 / m μέρους του έτους θανάτου της u . Η παρούσα αξία της πληρωμής είναι
ίση με
(m)
Z = υ K ( xy ) + j / m = υ K ( xy ) + : ( xy )
, K ( xy ) = 0,1,2,..., : ( m ) ( xy ) = j / m, j = 1,2,..., m
m ∞
A(m)
xy = E ( Z ) = ∑∑ υ k + j / m f K ( xy ),:( m ) ( xy ) ( k , j / m) .
j =1 k =0
Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να δειχθεί ότι

i i ⎛ 1 2 2 ⎞ ∞ k +1
Axy( m ) = Axy + ⎜ 1 − − + ⎟∑υ k p xy q x + k q y + k
i (m) i ( m ) ⎝ m d ( m ) i ⎠ k =0
όπου

i ⎛ 1 2 2 ⎞ m2 − 1
⎜ 1 + − + ⎟≅ i
i (m) ⎝ m d (m) i ⎠ 6m 2
Η σχέση
i
Axy( m ) = (m)
Axy
i
(η οποία είναι αντίστοιχη της σχέσης Ax( m ) = (i / i ( m ) ) Ax που ισχύει στη μονοδιάστατη περίπτωση υπό
την υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων) ισχύει μόνο στην περίπτωση που η τ.μ. T (xy )
κατανέμεται ομοιόμορφα μέσα σε κάθε έτος μελλοντικής ζωής της κατάστασης u = xy .
Να βρεθεί η σ.κ. F: ( xy ) ( s) της τ.μ. : (xy ) στην περίπτωση που οι τ.μ. X , Y είναι ανεξάρτητες και
για κάθε μια από αυτές ισχύει η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής των θανάτων. Σε ποια
περίπτωση η κατανομή της τ.μ. : (xy ) προσεγγίζεται ικανοποιητικά από την κατανομή U (0,1) ;
Λύση
Για την σ.κ. F: ( xy ) ( s) όπου 0 < s < 1 έχουμε ότι
F: ( xy ) ( s) = P[ : ( xy ) ≤ s]
= P[ : ( x ) ≤ s | K ( x ) < K ( y )] ⋅ P[ K ( x ) < K ( y )] + P[ : ( y ) ≤ s | K ( x ) > K ( y )] ⋅ P[ K ( x ) > K ( y )]
+ P[min{: ( x ), : ( y )} ≤ s | K ( x ) = K ( y )] ⋅ P[ K ( x ) = K ( y )]
= s ⋅ P[ K ( x ) < K ( y )] + s ⋅ P[ K ( x ) > K ( y )] + P[min{: ( x ), : ( y )} ≤ s] ⋅ P[ K ( x ) = K ( y )]
= s ⋅ P[ K ( x ) ≠ K ( y )] + P[min{: ( x ), : ( y )} ≤ s)] ⋅ P[ K ( x ) = K ( y )]
Για την τ.μ. Z = min{: ( x ), :( y )} , όπου : ( x ) και : ( y ) ανεξάρτητες και ισόνομες τ.μ. που η κάθε
μια ακολουθεί την κατανομή U (0,1) , ισχύει ότι
FZ ( s) = 1 − P ( Z > s) = 1 − P ( : ( x ) > s) ⋅ P ( : ( y ) > s) = 1 − (1 − s) 2 = 2 s − s 2 .

Συνεπώς μπορούμε να γράψουμε ότι
F: ( xy ) ( s) = s ⋅ P[ K ( x ) ≠ K ( y )] + ( 2 s − s 2 ) ⋅ P[ K ( x ) = K ( y )] .
Η κατανομή της τ.μ. : (xy ) προσεγγίζεται ικανοποιητικά από την κατανομή U (0,1) όταν η
πιθανότητα P[ K ( x ) = K ( y )] είναι σχεδόν ίση με 0 (οπότε η πιθανότητα P[ K ( x ) ≠ K ( y )] είναι
σχεδόν ίση με 1), δηλαδή όταν η πιθανότητα θανάτου των δύο ζωών μέσα στο ίδιο μελλοντικό έτος
της υπολειπόμενης ζωής τους είναι αμελητέα.

Μια συνεχής ράντα ζωής που αφορά δύο άτομα (x ) και ( y ) έχει ρυθμό πληρωμής 10 νομισματικών
μονάδων ετησίως εφόσον τουλάχιστον ένα από τα δύο άτομα βρίσκεται εν ζωή. Να υπολογιστεί η
διακύμανση της παρούσας αξίας της ράντας.
Δίνεται: (α) x = y = 30
(β) οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες
(γ) η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής θανάτων ισχύει για τις τ.μ. T ( x ) , T ( y ) , T (xy )
(δ) i = 6% , A30 = 0.1024835 , A30:30 = 0.1515028 , 2 A30 = 0.0253113 , 2A30:30 = 0.0461574 .
Λύση
1 − υ T ( xy )
Z = 10aT ( xy ) = 10 ⋅
δ
και η διακύμανσή της είναι ίση με
2 2
⎛ 10 ⎞ ⎛ 10 ⎞
Var ( Z ) = ⎜ ⎟ Var (υ T ( xy ) ) = ⎜ ⎟ [ 2 Axy − ( Axy ) 2 ] .
⎝δ ⎠ ⎝δ ⎠
Για τον υπολογισμό της ποσότητας A30:30 έχουμε ότι
i i 0.06
A30:30 = A30:30 = ( A30 + A30 − A30:30 ) = ( 2 ⋅ 0.1024835 − 0.1515028) = 0.0550526 .
δ δ log(1.06)
Για τον υπολογισμό της ποσότητας 2 A30:30 παρατηρούμε καταρχήν ότι
2δ = log(1 + i ′) ⇒ i ′ = e 2δ − 1
οπότε κάνοντας χρήση της σχέσης Au = (i / δ ) Au έχουμε
e 2δ − 1 2 e 2δ − 1 2
2
A30:30 = ⋅ A30:30 = ( A30 + 2A30 − 2A30:30 )
2δ 2δ
(1.06) 2 − 1
= ( 2 ⋅ 0.0253131 − 0.0461574) = 0.0047358.
2 ⋅ ln(1.06)
Συνεπώς
2
⎛ 10 ⎞
Var ( Z ) = ⎜⎜ ⎟⎟ [0.0047358 − (0.0550526) 2 ] = 50.21 .
⎝ ln(1.06 ) ⎠
2.8 Ασφαλίσεις ζωής δύο ατόμων που εξαρτώνται από τη σειρά των θανάτων
Σε ορισμένα ασφαλιστικά προγράμματα λαμβάνεται υπόψη η σειρά (διάταξη) των θανάτων. Πέραν

της ανάγκης να μελετηθούν τέτοιου είδους ασφαλιστικά προγράμματα, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η
μελέτη των πιθανοτήτων που σχετίζονται με τέτοιου είδους ασφαλιστικά προγράμματα.
2.8.1 Πιθανότητες που εξαρτώνται από τη σειρά των θανάτων
• Ας συμβολίσουμε με n q1xy την πιθανότητα να πεθάνει το (x ) εντός n ετών και ο θάνατος του (x )
να συμβεί πριν το θάνατο του ( y ) . Το ενδεχόμενο που μας ενδιαφέρει είναι το

{T ( x) < n} ∩ {T ( x) < T ( y )} , οπότε
∫ ⎛⎜⎝ ∫ f T ( x ),T ( y ) ( s, t )dt ⎞⎟ ds = ∫ ⎛⎜⎝ ∫ f T ( y ) |T ( x ) (t | s )dt ⎞⎟ f T ( x ) ( s ) ds

n ∞ n ∞
q1xy =
n
0 s ⎠ 0 s ⎠
n n
= ∫ 0
[ P(T ( y ) > s | T ( x) = s )] ⋅ f T ( x ) ( s ) ds = ∫ 0
[ P(T ( y ) > s | T ( x) = s )] s p x μ x + s ds.
Στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι

P[T ( y ) > s | T ( x ) = s ] = P[T ( y ) > s ] = s p y
οπότε
n n
n q1xy = ∫ s p y s p x μ x + s ds = ∫ s p xy μ x + s ds
0 0
και
∞
lim n q1xy = ∞ q1xy = ∫ s p xy μ x + s ds .
n →∞ 0
Η πιθανότητα ∞ q1xy είναι η πιθανότητα να πεθάνει το (x ) πριν το ( y ) με T (x ) και T ( y ) ανεξάρτητες
τ.μ., αφού
P[T ( x) < T ( y )] = ∫ ⎛⎜ ∫ f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) dt ⎞⎟ds = ∫ s p y f T ( x ) ( s ) ds = ∫ s p y s p x μ x + s ds .

∞ ∞ ∞ ∞
0 ⎝ s ⎠ 0 0
• Ας συμβολίσουμε με n q xy1 την πιθανότητα να πεθάνει το ( y ) εντός n ετών και ο θάνατος του ( y )
να συμβεί πριν το θάνατο του (x ) . Το ενδεχόμενο που μας ενδιαφέρει είναι το

{T ( y ) < n} ∩ {T ( y ) < T ( x)} . Με παρόμοιο τρόπο (ή για λόγους συμμετρίας) προκύπτει ότι
n
n q xy1 = ∫ [ P(T ( x) > t | T ( y ) = t )] t p y μ y +t dt
0
και στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι
n n
n q xy1 = ∫ t p x t p y μ y +t dt = ∫ t p xy μ y +t dt
0 0
και
∞ ∞
P[T ( y ) < T ( x)] = lim n q xy1 = ∞ q xy1 = ∫ t p x t p y μ y +t dt = ∫ t p xy μ y +t dt .
n →∞ 0 0
Επίσης μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί ότι

n q xy = n q xy1 + n q xy1 , 1 = ∞ q1xy + ∞ q xy1 .
• Ας συμβολίσουμε με n q xy2 την πιθανότητα να πεθάνει το ( y ) εντός n ετών και ο θάνατος του ( y )
να συμβεί μετά το θάνατο του ( x ) . Το ενδεχόμενο που μας ενδιαφέρει είναι το

{T ( y ) < n} ∩ {T ( x) < T ( y )} , δηλαδή το ενδεχόμενο {0 ≤ T ( x) < T ( y ) < n} . Συνεπώς
∫ ⎛⎜⎝ ∫ f T ( x ),T ( y ) ( s, t )ds ⎞⎟ dt ∫ ⎛⎜⎝ ∫ f T ( x ) |T ( y ) ( s | t ) ds ⎞⎟ f T ( y ) (t ) dt

n t n t
q xy2 = =
n
0 0 ⎠ 0 0 ⎠
n n
= ∫ 0
[ P(T ( x) ≤ t | T ( y ) = t )] ⋅ f T ( y ) (t ) dt = ∫ 0
[ P(T ( x) ≤ t | T ( y ) = t )] t p y μ y +t dt
Στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι

P[T ( x ) ≤ t | T ( y ) = t ] = P[T ( x ) ≤ t ] = t q x
οπότε
n n
n q xy2 = ∫ t q x t p y μ y +t dt = ∫ (1 − t p x ) t p y μ y +t dt = n q y − n q xy1
0 0
δηλαδή
n q y = n q xy1 + n q xy2 .
• Ας συμβολίσουμε με n q2xy την πιθανότητα να πεθάνει το (x ) εντός n ετών και ο θάνατος του
(x ) να συμβεί μετά το θάνατο του από το ( y ) . Το ενδεχόμενο που μας ενδιαφέρει είναι το
{T ( x) < n} ∩ {T ( y ) < T ( x)} , δηλαδή το ενδεχόμενο {0 ≤ T ( y ) < T ( x ) < n} . Με παρόμοιο τρόπο (ή για
λόγους συμμετρίας) προκύπτει ότι
n
n q 2xy = ∫ [ P(T ( y ) ≤ s | T ( x) = s )] s p x μ x + s ds
0
και στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι
n q x = n q xy1 + n q2xy
• Για την πιθανότητα n qxy2 μπορούμε να γράψουμε επίσης ότι
∫ ⎛⎜⎝ ∫ f T ( x ),T ( y ) ( s, t )dt ⎞⎟ ds = ∫ ⎛⎜⎝ ∫ f T ( y ) |T ( x ) (t | s )dt ⎞⎟ f T ( x ) ( s ) ds

n n n n
q xy2 =
n
0 s ⎠ 0 s ⎠
n n
= ∫ 0
[ P( s < T ( y ) ≤ n | T ( x) = s )] ⋅ f T ( x ) ( s ) ds = ∫ 0
[ P( s ≤ T ( y ) ≤ n | T ( x) = s )] s p x μ x + s ds
και υπό την υπόθεση της ανεξαρτησίας των τ.μ. T ( x ) και T ( y ) παίρνουμε
n n
n q xy2 = ∫ P( s < T ( y ) ≤ n) s p x μ x + s ds = ∫ ( s p y − n p y ) s p x μ x+ s ds = n q1xy − n p y n q x
0 0
οπότε

n q1xy = n q xy2 + n p y n q x
δηλαδή
n q1xy ≥ n q xy2 .
• Ας συμβολίσουμε με n| q1xy την πιθανότητα να πεθάνει το (x ) μεταξύ των ηλικιών x + n και
x + n + 1 και ο θάνατος του (x ) να συμβεί πριν το θάνατο του ( y ) . Το ενδεχόμενο που μας
ενδιαφέρει είναι το {n < T ( x) < n + 1} ∩ {T ( x) < T ( y )} , οπότε
n +1
⎛⎜ ∞ f ( s, t )dt ⎞⎟ ds =
n +1
⎛⎜ ∞ f (t | s )dt ⎞⎟ f T ( x ) ( s ) ds
n| q1xy = ∫ n ⎝ ∫ s T ( x ),T ( y ) ⎠ ∫ n ⎝ ∫ s T ( y ) |T ( x ) ⎠
n +1 n +1
= ∫ n
[ P(T ( y ) > s | T ( x) = s )] ⋅ f T ( x ) ( s ) ds = ∫ n
[ P(T ( y ) > s | T ( x) = s )] s p x μ x + s ds.
Στην περίπτωση που οι τ.μ. T ( x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι

P[T ( y ) > s | T ( x ) = s ] = P[T ( y ) > s ] = s p y
οπότε
n +1 n +1
n| q1xy = ∫ s p y s p x μ x + s ds = ∫ s p xy μ x + s ds .
n n
Έτσι μπορούμε να γράψουμε ότι
n| q xy = n | q1xy + n | q xy1 .
Ανάλογα ορίζονται και οι πιθανότητες n | q xy1 , n | q xy2 και n | q xy2 . Έτσι
n| q xy2 = P({n < T ( x) < n + 1} ∩ {T ( x) > T ( y )})
n| q xy2 = P({n < T ( y ) < n + 1} ∩ {T ( y ) > T ( x)}) .
Στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι μπορεί να διαπιστωθεί ότι
n| q xy2 = n | q y − n | q xy1 , n| q xy2 = n | q x − n | q1xy , n| q y = n | q xy1 + n | q xy2 .
Να υπολογιστεί η ποσότητα 5 q1xy χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του Παραδείγματος 2.1.
Λύση
Αφού
q1xy = ∫ ⎛⎜ ∫ f T ( x ),T ( y ) ( s, t )dt ⎞⎟ds

n ∞
0 ⎝ s ⎠
n
και

⎧0.0006( s − t ) 2 , 0 ≤ s, t ≤ 10
⎪
f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) = ⎨
⎪0, αλλού
⎩
q1xy = ∫ ⎛⎜ ∫ 0.0006( s − t ) 2 dt ⎞⎟ds = ∫ 0.0001(10 − s ) 3 ds = 0.46875 .

5 10 5
0⎝ s ⎠
5
0
Να υπολογιστεί η ποσότητα 20 q40:502 στην περίπτωση που οι δύο ζωές είναι ανεξάρτητες και έχουν
κοινή ένταση θνησιμότητας ίση με

1
μz = , 0 ≤ z ≤ 80.
80 − z
Λύση
Από τα δεδομένα προκύπτει ότι S ( z ) = 1 − ( z / 80) (δείτε νόμο θνησιμότητας του De Moivre) και
επομένως
S ( z + s) s 80 − z − s
s pz = = 1− = , 0 ≤ s ≤ 80 − z.
S ( z) 80 − z 80 − z
Επίσης για n ≤ min{80 − x,80 − y} έχουμε ότι
n n ⎛ 80 − x − s ⎞⎛ 80 − y − s ⎞⎛ 1 ⎞
n q xy1 = ∫ 0
s p y s p x μ y + s ds = ∫ 0
⎜ ⎟⎜⎜ ⎟⎟⎜⎜
⎝ 80 − x ⎠⎝ 80 − y ⎠⎝ 80 − y − s ⎠
⎟⎟ds
1
n(80 − x) − n 2
1 1 n
2 .
= ⋅ ∫
80 − x 80 − y 0
(80 − x − s )ds =
(80 − x)(80 − y )
n q y = n q xy1 + n q xy2

⎛ 80 − 50 − 20 ⎞ 20(80 − 40) − 200 2 1 1
20 q40:502 = 20 q50 − 20 q40:501 = ⎜1 − ⎟− = − = .
⎝ 80 − 50 ⎠ (80 − 40)(80 − 50) 3 2 6
Σε ένα πληθυσμό η ένταση θνησιμότητας για τους άνδρες είναι σταθερή και ίση με μ = 0.04 ενώ στις
γυναίκες η ένταση θνησιμότητας ακολουθεί το νόμο του De Moivre με ω = 100. Να υπολογιστεί η
πιθανότητα να πεθάνει ένας άνδρας ηλικίας 50 ετών αργότερα από μια γυναίκα της ίδιας ηλικίας (η
ζωή ενός άνδρα και μιας γυναίκας είναι ανεξάρτητες τ.μ.).

Λύση
Η ζητούμενη ποσότητα είναι ίση με
∞ 50 ⎛ 100 − 50 − s ⎞⎛ 1 ⎞ 1 50
∞ q50 Α:501 Γ = ∫ s p50 Α s p50 Γ μ 50Γ + s ds = ∫ e −0.04 s ⎜ ⎟⎜ ⎟ ds = ∫ e −0.04 s ds = 0.4323 .
0 0
⎝ 100 − 50 ⎠⎝ 100 − 50 − s ⎠ 50 0
2.8.2 Ασφαλίσεις που εξαρτώνται από τη σειρά των θανάτων

Σε αυτή την παράγραφο θα περιγράψουμε πως αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της ασφάλισης ζωής
δύο ατόμων όταν λαμβάνεται υπόψη η σειρά των θανάτων των ατόμων, δίνοντας δύο βασικά
παραδείγματα.
• Ισόβια ασφάλιση
Έστω μια ασφάλιση που αφορά δύο άτομα (x ) και ( y ) η οποία καταβάλει 1 νομισματική μονάδα τη
στιγμή του θανάτου του (x ) στην περίπτωση που προηγείται του θανάτου του ( y ) . Η παρούσα αξία
της ασφάλισης είναι ίση με
⎧υ T ( x ) , T ( x ) < T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( x ) ≥ T ( y ).
⎩
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο E (Z ) , που συμβολίζεται με Axy1 , υπολογίζεται από τη σχέση
Axy1 = ∫ ⎛⎜ ∫ υ s f T ( x ),T ( y ) ( s, t ) dt ⎞⎟ ds = ∫ ⎛⎜ ∫ f T ( y ) |T ( x ) (t | s ) dt ⎞⎟υ s f T ( x ) ( s ) ds .

∞ ∞ ∞ ∞
0 ⎝ s ⎠ 0 ⎝ s ⎠
Στην περίπτωση που οι τ.μ. T ( x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι f T ( y ) |T ( x ) (t | s ) = f T ( y ) (t ) ,
οπότε
∞ ∞
Axy1 = ∫ υ s s p y s p x μ x + s ds = ∫ υ s s p xy μ x+ s ds .
0 0
Αξίζει να σημειώσουμε ότι για δ = 0 ( υ = 1 ) προκύπτει ότι Axy1 = ∞ q1xy . Επίσης
Axy = Axy1 + Axy1
αφού
∞ ∞ ∞ ∞
Axy1 + Axy1 = ∫ υ s s p xy μ x + s ds + ∫ υ s s p xy μ y + s ds = ∫ υ s s p xy ( μ x + s + μ y + s ) ds = ∫ υ s s p xy μ x + s: y + s ds = Axy
0 0 0 0
Όταν η πληρωμή γίνεται στο τέλος του έτους θανάτου μπορούμε να γράψουμε, αντίστοιχα, ότι
⎧υ K ( x ) +1 , T ( x ) < T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( x ) ≥ T ( y ),
⎩

∞ ∞ ∞
A1xy = E ( Z ) = ∑ υ k +1 k | q1xy = ∑ υ k +1 P[T ( xy ) > k ] q x 1+ k : y + k = ∑ υ k +1 k p xy q x +1k : y + k ,
k =0 k =0 k =0
∞ ∞
Axy1 = ∑ υ k +1 k | q xy1 = ∑υ k +1 k p xy q x + k : y +1k
k =0 k =0
και
Axy = A1xy + Axy1
αφού q x +k : y + k = q x 1+ k : y + k + q x + k : y1+ k .
Συνεχίζουμε με μια ασφάλιση που πληρώνει 1 νομισματική μονάδα τη στιγμή του θανάτου του
( y ) στην περίπτωση που έπεται του θανάτου του (x ) . Η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι ίση με
⎧υ T ( y ) , T ( x ) < T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( x ) ≥ T ( y ).
⎩
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο E (Z ) , που συμβολίζεται με Axy2 , υπολογίζεται από τη σχέση
Axy2 = ∫ ⎛⎜ ∫ υ t f T ( x ),T ( y ) ( s, t )ds ⎞⎟dt = ∫ ⎛⎜ ∫ f T ( x ) |T ( y ) ( s | t )ds ⎞⎟υ t f T ( y ) (t ) dt .

∞ t ∞ t
0 ⎝ 0 ⎠ 0 ⎝ 0 ⎠
Στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι f T ( x ) |T ( y ) (t | s ) = f T ( x ) (t ) ,
οπότε
∞ ∞ ∞
Axy2 = ∫ υ t t q x t p y μ y +t dt = ∫ υ t t p y μ y +t dt − ∫ υ t t p x t p y μ y +t dt = Ay − Axy1
0 0 0
και προφανώς
Axy = Axy2 + Axy2
αφού
Axy2 + Axy2 = ( Ax − Axy1 ) + ( Ay − Axy1 ) = Ax + Ay − Axy = Axy .
Όταν η πληρωμή γίνεται στο τέλος του έτους θανάτου μπορούμε να γράψουμε ότι
∞ ∞
2 =
Axy ∑υ k +1 k | q xy2 = ∑υ k +1 ( k | q x − k | q1xy ) =Ax − A1xy
k =0 k =0
∞ ∞
Axy2 = ∑υ k +1 k | q xy2 = ∑υ k +1 ( k | q y − k | q xy1 ) =Ay − Axy1
k =0 k =0
οπότε
Axy = Ax + Ay − Axy = Ax + Ay − ( A1xy + Axy1 ) = Axy
2 + A 2.
xy
• Πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών

Έστω μια πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών που πληρώνει 1 νομισματική μονάδα τη στιγμή του θανάτου

του (x ) στην περίπτωση που προηγείται του θανάτου του ( y ) . Η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι
ίση με
⎧υ T ( x ) , T ( x) < n και T ( x) < T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, αλλού .
⎩
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο E (Z ) , που συμβολίζεται με Axy1 : n , υπολογίζεται από τη σχέση
Axy1 : n = ∫ ⎛⎜ ∫ υ s f T ( x ),T ( y ) ( s, t )dt ⎞⎟ds = ∫ ⎛⎜ ∫ f T ( y ) |T ( x ) (t | s )dt ⎞⎟υ s f T ( x ) ( s ) ds .

n ∞ n ∞
0 ⎝ s ⎠ 0 ⎝ s ⎠
Στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι f T ( y ) |T ( x ) (t | s ) = f T ( y ) (t ) ,
οπότε
n n
Axy1 : n = ∫ υ s s p y s p x μ x + s ds = ∫ υ s s p xy μ x + s ds .
0 0
Αξίζει να σημειώσουμε ότι για δ = 0 ( υ = 1 ) προκύπτει ότι Axy1 : n = n q1xy .
Στη διακριτή περίπτωση έχουμε ότι

n −1
A1xy : n = ∑υ k +1 k | q1xy .
k =0

1 1
A /xy\ : n = Axy1 : n + Axy1: n , A /xy\ : n = A1xy : n + Axy1 : n .
Συνεχίζουμε με μια πρόσκαιρη ασφάλιση n ετών που πληρώνει 1 νομισματική μονάδα τη στιγμή
του θανάτου του (x ) στην περίπτωση που έπεται του θανάτου του ( y ) . Η παρούσα αξία της
ασφάλισης είναι ίση με
⎧υ T ( x ) , T ( x) < n και T ( x) > T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, αλλού .
⎩
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο E (Z ) , που συμβολίζεται με Axy2 : n , στην περίπτωση που οι τ.μ. T (x )
και T ( y ) είναι ανεξάρτητες υπολογίζεται από τη σχέση

n
Axy2 : n = ∫ υ s (1− s p y ) s p x μ x + s ds = Ax1: n − Axy1 : n .
0
Στη διακριτή περίπτωση έχουμε ότι

n −1 n −1
Axy2 : n = ∑υ k +1 k | q xy2 = ∑υ k +1 ( k | q x − k | q1xy ) =A1x : n − A1xy : n .
k =0 k =0

Axy
2
:n
+ Axy2 : n = Axy1 : n , A2xy : n + Axy2 : n = A1xy : n .
Να υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μιας ισόβιας ασφάλισης 100 νομισματικών μονάδων
που καταβάλλονται τη στιγμή του θανάτου του ( x ) στην περίπτωση που προηγείται του θανάτου του
( y ) χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του Παραδείγματος 2.2 για δ = 0.04 .
Λύση
Όταν οι τ.μ. T ( x ) και T ( y ) είναι ανεξάρτητες ισχύει ότι
∞ ∞
Axy1 = ∫ υ s s p y s p x μ x + s ds = ∫ e −δ s s p y s p x μ x + s ds .
0 0
Από το Παράδειγμα 2.2 έχουμε ότι

2
p = s p y = 0.01(10 − s) 2 , μ x + s =
s x , 0 ≤ s ≤ 10
10 − s
οπότε το ζητούμενο ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο είναι ίσο με
10 2 10
100 Axy1 = 100 ∫ e −0.04 s [0.01(10 − s ) 2 ]2 ds = 0.02 ∫ e −0.04 s (10 − s ) 3 ds = 46.252157 .
0 10 − s 0
Υπό την ισχύ του νόμου θνησιμότητας του Compertz ( μ z +t = Bc z +t ) και για ανεξάρτητες ζωές ( x ) και
( y ) , να δειχθεί ότι το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μιας πρόσκαιρης ασφάλισης n ετών που πληρώνει 1
νομισματική μονάδα τη στιγμή του θανάτου του (x ) , στην περίπτωση που προηγείται του θανάτου
του ( y ) , ικανοποιεί τη σχέση
cx 1
A 1
xy : n
= w Aw : n
c
όπου το w ικανοποιεί την εξίσωση c w = c x + c y . Επίσης να δειχθεί ότι
cx
n q xy = n qw .
1
cw
Λύση
n
Axy1 : n = ∫ υ s s p xy μ x + s ds
0
(ισχύει για ανεξάρτητες ζωές) και το νόμο θνησιμότητας του Compertz παίρνουμε
n cx n
A
1 =∫ υ s
s p xy Bc x+s
ds = x ∫ υ s s p xy B( c x + c y )c s ds
xy : n 0 c + cy 0

cx n cx
=
cx + cy ∫ 0
υ s s p xy μ x+ s: y + s ds =
c +c
x y
A /xy1 \ : n .
Θέτοντας c w = c x + c y και χρησιμοποιώντας αποτελέσματα της Παραγράφου 2.6.1 μπορούμε να

γράψουμε ότι
cx cx n cx n cx 1
∫ υ s s p xy μ x + s: y + s ds = ∫ υ s s p w μ w+ s ds =
1
Axy1 : n = A = A
c x + c y /xy\ : n c x + c y 0 cw 0 cw w:n
Επίσης, αφού για δ = 0 ( υ = 1 ) είναι γνωστό ότι Axy1 : n = n q1xy , μπορούμε να γράψουμε ότι
cx 1 cx
n q xy = Axy : n = A = n qw .
1 1
υ =1 cw w:n υ =1
cw
Έστω μια ισόβια ασφάλιση 1 νομισματικής μονάδας πληρωτέας τη στιγμή του θανάτου του ( y ) στην
περίπτωση που έπεται του θανάτου του (x ) . Για ανεξάρτητες ζωές με μ x +t = 0.07 , μ y +t = 0.09 και
για δ = 0.06 , να υπολογιστεί η διακύμανση της παρούσας αξίας της ασφάλισης.

Λύση
Η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι ίση με
⎧υ T ( y ) , T ( x ) < T ( y ) ⎧e −δ T ( y ) , T ( x ) < T ( y )
⎪ ⎪
Z =⎨ =⎨
⎪0, T ( x ) ≥ T ( y ) ⎪⎩0, T ( x) ≥ T ( y)
⎩
με μέση τιμή
∞ ∞ ∞
E ( Z ) = Axy2 = ∫ e −δ t t qx t p y μ y + t dt = ∫ e −δ t t p y μ y + t dt − ∫ e −δ t t p x t p y μ y + t dt .
0 0 0
Για σταθερή ένταση θνησιμότητας μ έχουμε ότι t p z = e − μ t και t p z μ z +t = μ e − μ t , και επειδή υ t = e −δ t

∞ − ( μ y +δ ) t ∞ − ( μ x + μ y +δ ) t μy μy 21
E ( Z ) = Axy2 = ∫ μ y e dt − ∫ μ y e dt = − = .
0 0 μy +δ μ x + μ y + δ 110
Επίσης
E(Z 2 ) = ∫
0
∞
(e )
−δ t 2
t
∞
qx t p y μ y + t dt = ∫ e − ( 2δ ) t t qx t p y μ y + t dt = 2 Axy2
0
οπότε
μy μy 3
E ( Z 2 ) = 2 Axy2 = − = .
μ y + 2δ μ x + μ y + 2δ 28

Συνεπώς
1497
Var ( Z ) = E ( Z 2 ) − [ E ( Z )]2 = = 0.076966 .
21175
Έστω μια ασφάλιση που αφορά τον Γιάννη και τον Παύλο με παροχές που ακολουθούν τους
παρακάτω κανόνες:
(i) 1 νομισματική μονάδα πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου του Γιάννη αν ο Παύλος είναι
ζωντανός
(ii) 2 νομισματικές μονάδες πληρωτέες τη στιγμή του θανάτου του Παύλου αν ο Γιάννης είναι
ζωντανός
(iii) 3 νομισματικές μονάδες πληρωτέες τη στιγμή του θανάτου του Γιάννη αν ο Παύλος έχει ήδη
πεθάνει
(iv) 4 νομισματικές μονάδες πληρωτέες τη στιγμή του θανάτου του Παύλου αν ο Γιάννης έχει ήδη
πεθάνει
Να υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο της ασφάλισης αν οι δύο ζωές είναι ανεξάρτητες, έχουν
την ίδια ηλικία και οι υπολειπόμενοι χρόνοι ζωής τους είναι ισόνομες τ.μ. .
Λύση
Έστω x η ηλικία του Γιάννη και y η ηλικία του Παύλου ( x = y ) τη στιγμή σύναψης της ασφάλισης.
Τότε για κάθε μια από τις περιπτώσεις (i), (ii), (iii) και (iv) (που από πιθανοθεωρητική άποψη τα
ενδεχόμενα που περιγράφουν είναι ξένα ανά δύο) έχουμε τα ακόλουθα:
(i) Η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι ίση με
⎧υ T ( x ) , T ( x ) < T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( x ) ≥ T ( y ).
⎩
και το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο είναι ίσο με E ( Z ) = Axy1 .
(ii) Η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι ίση με

⎧2υ T ( y ) , T ( x ) > T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( x ) ≤ T ( y ).
⎩
και το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο είναι ίσο με E ( Z ) = 2 Axy1 .
(iii) Η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι ίση με

⎧3υ T ( x ) , T ( x ) > T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( x ) ≤ T ( y ).
⎩
(iv) Η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι ίση με

⎧4υ T ( y ) , T ( x ) < T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪0, T ( x ) ≥ T ( y ).
⎩
Η παρούσα αξία του συνολικού ασφαλιστικού προγράμματος είναι ίση με

⎧υ T ( x ) + 4υ T ( y ) , T ( x ) < T ( y )
⎪
Z =⎨
⎪2υ T ( y ) + 3υ T ( x ) , T ( x ) > T ( y ).
⎩
και το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο για x = y δίνεται από τη σχέση (παρατηρείστε ότι Axx2 = Axx2 )
E ( Z ) = Axx1 + 2 Axx1 + 3 Axx2 + 4 Axx2 = 3 Axx1 + 7 Axx2 = 3 Axx1 + 7( Ax − Axx1 ) = 7 Ax − 2 ⋅ 2 Axx1 = 7 Ax − 2 Axx .
2.9 Πoλλαπλές ζωές - Σύνθετες καταστάσεις

Στο παρόν σημείο κρίνεται σκόπιμο να δώσουμε εν συντομία ορισμένα αποτελέσματα που αφορούν
την (πολλαπλή) κατάσταση από κοινού ζωής
u = x1 x 2 L x m = x1 : x 2 : L : x m
και την (πολλαπλή) κατάσταση τελευταίου επιζώντος
u = x1 x 2 L x m = x1 : x 2 : L : x m
στην περίπτωση που οι m το πλήθος ζωές που εμπλέκονται στις δύο καταστάσεις επιβίωσης είναι
ανεξάρτητες. Σε αυτή την περίπτωση είναι εύκολο να διαπιστωθούν οι ακόλουθες σχέσεις για την
κατάσταση από κοινού ζωής
t p x1:x2 :L:xm = P[T ( x1 : x 2 : L : x m ) > t ] = P[min{T ( x1 ), T ( x 2 ),..., T ( x m )} > t ]
m
= P[T ( x1 ) > t , T ( x 2 > t ),..., T ( x m > t )] = ∏k =1
t p xk
και
d d m m
μ x + t: x
1 2 + t :L: x m + t = −
dt
log t px1 : x 2 :L: x m = − ∑ log t pxk
dt k =1
= ∑μ
k =1
xk + t .
Για την κατάσταση τελευταίου επιζώντος έχουμε ότι

t p x :x :L:x = P[T ( x1 : x 2 : L : x m ) > t ] = P[max{T ( x1 ), T ( x 2 ),..., T ( x m )} > t ]
1 2 m
m
= P[{T ( x1 ) > t} ∪ {T ( x 2 > t )} ∪ ... ∪ {T ( x m > t})] = ∑ ( −1)
k =1
k −1
t Sk
όπου
m − k +1 m − k + 2 m
t Sk = ∑ ∑
i1 =1 i2 =i1 +1
L ∑
ik =ik −1 +1
t p xi1 :xi2 :L:xik
(χρησιμοποιήθηκε ο τύπος του Poincare). Στην περίπτωση τριών ζωών (x ) , ( y ) και (z ) ισχύει ότι
t p x: y: z = t p x + t p y + t p z − t p xy − t p xz − t p yz + t p xyz .
Τα είδη των ασφαλίσεων και των ραντών ζωής που εξετάσαμε σε προηγούμενες παραγράφους για
δύο μόνο ζωές μπορούν εύκολα να γενικευθούν στην περίπτωση των m (≥ 3) ανεξάρτητων ζωών. Για
παράδειγμα αναφέρουμε ότι
∞
Ax1:x2 :L:xm = ∑ υ k +1 k p x1:x2 :L:xm q x1 + k:x2 + k:L:xm + k
k =0
∞
a&&x1:x2 :L:xm = ∑ υ k k p x1:x2 :L:xm
k =0
όπως επίσης και

1 = da&&x1:x2 :L:xm + Ax1:x2 :L:xm .
Επίσης
∞
a x : y : z = ∑ υ k k p x : y : z = a x + a y + a z − a xy − a xz − a yz + a xyz .
k =1
Με τον όρο σύνθετη κατάσταση (compound status) ονομάζουμε μια κατάσταση επιβίωσης που
έχει αναφορά σε δύο καταστάσεις επιβίωσης ν και u (ή και περισσότερες) αντί σε δύο ατομικές ζωές
(x ) και ( y ) , όπου η κάθε κατάσταση επιβίωσης μπορεί να έχει αναφορά σε δύο ή περισσότερες ζωές.
Για παράδειγμα η ράντα ζωής στην οποία αντιστοιχεί ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο aν :u = a wx : yz έχει
αναφορά στις ζωές (w) , (x ) , ( y ) και (z ) , και οι πληρωμές καταβάλλονται για όσο διάστημα
βρίσκονται εν ζωή ταυτοχρόνως ο τελευταίος επιζών των (w) και (x ) , και ο τελευταίος επιζών των
( y ) και ( z ) . Επίσης για την ασφάλιση ζωής στην οποία αντιστοιχεί ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο A
wx : yz
που έχει αναφορά στις ζωές (w) , (x ) , ( y ) και (z ) , το ασφαλισμένο κεφάλαιο (1 νομισματική
μονάδα) καταβάλλεται τη στιγμή του τελευταίου θανάτου μεταξύ των καταστάσεων επιβίωσης ( wx )
και ( yz ) .
Όταν οι ζωές είναι ανεξάρτητες, έχουμε ότι

∞ ∞
a wx : yz = ∑υ
k =1
k
k p wx : yz = ∑υ
k =1
k
k p wx k p yz
∞
= ∑υ
k =1
k
( k p w + k p x − k p wx )( k p y + k p z − k p yz )
= a wy + a wz − a wyz + a xy + a xz − a xyz − a wxy − a wxz + a wxyz .
Μπορεί επίσης εύκολα να διαπιστωθεί ότι ισχύουν οι ακόλουθες σχέσεις

a uν + a uν = a u + aν , Auν + Auν = Au + Aν
και
a u:ν w + a uν w = a uν + a uw , Au:ν w + Auν w = Auν + Au w .
Προφανώς, οι παραπάνω σχέσεις που αναφέραμε για ενιαία καθαρά ασφάλιστρα σύνθετων
καταστάσεων ισχύουν και στην περίπτωση που το a αντικατασταθεί με το a&& ή το a , και το A με το
A.
Οι πιθανότητες n q1xy και n q xy2 μπορούν να επεκταθούν σε οποιοδήποτε πλήθος ζωών ή σύνθετων
καταστάσεων. Για παράδειγμα

• n q x y 3z : δηλώνει την πιθανότητα να πεθάνουν οι τρεις ζωές μέσα σε n έτη με τη συγκεκριμένη
1
σειρά (το (x) πρώτο, το (z ) τρίτο και το ( y ) αναγκαστικά δεύτερο)

• n q x y:2z : δηλώνει την πιθανότητα να πεθάνει το (z ) τελευταίο μέσα σε n έτη και προφανώς
n q x y:2z = n q x y z3 + n q x y 3z = n q x y 3z + n q x y 3z
1 1 2 2
• n| q wx1 : yz : δηλώνει την πιθανότητα να πεθάνει και ο τελευταίος επιζών από τους ( w) και ( x) μέσα
στο έτος n + 1 από σήμερα ενώ ζει ακόμα τουλάχιστον ένας από τους ( y ) και (z ) .
Ολοκληρώνοντας την παρούσα παράγραφο αναφέρουμε την κατάστασης επιβίωσης

⎛ r⎞ ⎛ r⎞
u = ⎜⎜ ⎟⎟ = ⎜⎜ ⎟⎟, 1 ≤ r ≤ m,
⎝ x1 x2 L xm ⎠ ⎝ x1 : x2 : L : xm ⎠
η οποία είναι μια κατάσταση επιβίωσης που ζει όσο ζουν τουλάχιστον r από τα ( x1 ) , ( x2 ), ..., ( xm ) .
Προφανώς
⎛ m⎞ ⎛ 1⎞
⎜⎜ ⎟⎟ = x1 x2 L xm , ⎜⎜ ⎟⎟ = x1 x2 L xm .
x x
⎝ 1 2 L x m⎠ x x
⎝ 1 2 L x m⎠
Να διαπιστωθεί η ισχύς της σχέσης
Auν + Auν = Au + Aν .

Λύση
Καταρχήν όλοι οι όροι της σχέσης αναφέρονται σε ισόβια ασφάλιση 1 νομισματικής μονάδας
πληρωτέας στο τέλος του έτους θανάτου μιας κατάστασης επιβίωσης. Όποιες και να είναι οι
καταστάσεις u και ν , στον όρο Auν αντιστοιχεί πληρωμή που καταβάλλεται στο τέλος του έτους
θανάτου της τελευταίας επιζώσας κατάστασης μεταξύ των καταστάσεων u και ν . Ομοίως στον όρο
Auν αντιστοιχεί πληρωμή στο τέλος του έτους θανάτου της κατάστασης που πεθαίνει πρώτη, όποια
και να είναι αυτή, μεταξύ των καταστάσεων u και ν . Είναι πλέον προφανής η ισχύς της παραπάνω
σχέσης.
Να διαπιστωθεί η ισχύς της σχέσης
a u:ν w + a uν w = a uν + a uw
όπου u , v και w είναι καταστάσεις επιβίωσης.

Λύση
Καταρχήν όλοι οι όροι της σχέσης αναφέρονται σε ληξιπρόθεσμη ισόβια ράντα ζωής 1 νομισματικής
μονάδας. Όποιες και να είναι οι καταστάσεις u , v και w , στον όρο au:ν w αντιστοιχούν πληρωμές
που καταβάλλονται για όσο διάστημα ζουν από κοινού οι καταστάσεις επιβίωσης u και ν w , ή
ισοδύναμα για όσο διάστημα ζουν από κοινού η κατάσταση επιβίωσης u και η τελευταία επιζούσα
κατάσταση μεταξύ των καταστάσεων v και w . Στον όρο auν w αντιστοιχούν πληρωμές που
καταβάλλονται για όσο διάστημα ζουν από κοινού οι καταστάσεις επιβίωσης u , v και w , ή
ισοδύναμα για όσο διάστημα ζουν από κοινού η κατάσταση επιβίωσης u και η κατάσταση που
πεθαίνει πρώτη όποια και να είναι αυτή μεταξύ των καταστάσεων v και w . Είναι πλέον προφανής η
ισχύς της παραπάνω σχέσης.
A = Ay + Az − Ayz + Awx − Awxy − Awxz + Awxyz .
wx : yz
Λύση
Κάνοντας χρήση του Παραδείγματος 2.28 για u = wx και ν = yz παίρνουμε
A = Awx + Ayz − Awx: yz = Awx + ( Ay + Az − Ayz ) − Awx: yz
wx : yz

Au:ν w + Auν w = Auν + Au w

Awx: yz = Awxy + Awxz − Awxyz
Συνεπώς
A = Awx + ( Ay + Az − Ayz ) − ( Awxy + Awxz − Awxyz ) = Ay + Az − Ayz + Awx − Awxy − Awxz + Awxyz .
wx : yz
2.10 Kληροδοτικές ράντες
Σε μια ισόβια κληροδοτική ράντα (reversionary annuity) οι πληρωμές ξεκινούν μετά το θάνατο
μιας κατάστασης επιβίωσης v εφόσον μια δεύτερη κατάσταση επιβίωσης u βρίσκεται εν ζωή, και
καταβάλλονται καθ’όλη τη διάρκεια ζωής της κατάστασης επιβίωσης u . Ο βασικός συμβολισμός για
το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο της προαναφερθείσας ράντας είναι a v |u , a&&v |u ή a v |u ανάλογα με το αν
οι πληρωμές γίνονται συνεχώς στο χρόνο ή καταβάλλονται στην αρχή ή στο τέλος κάθε έτους για το
χρονικό διάστημα που υφίστανται πληρωμές. Η κληροδοτική ράντα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο
γενίκευση της ισόβιας αναβαλλόμενης ράντας με την έννοια ότι η περίοδος αναβολής των πληρωμών
δεν είναι ίση με n έτη (βέβαιη περίοδος αναβολής) αλλά είναι τυχαία και ίση με τον υπολειπόμενο
χρόνο ζωής της κατάστασης επιβίωσης ν .
Στο παρόν σημείο κρίνεται σκόπιμο να δώσουμε μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία στο συμβολισμό n
που έχει χρησιμοποιηθεί ως συστατικό μέρος στο συμβολισμό ενιαίων καθαρών ασφαλίστρων που
αφορούν ασφαλίσεις και ράντες ζωής διάρκειας n ετών. Ο συμβολισμός n ονομάζεται βέβαιος
όρος (term certain) και ενίοτε ερμηνεύεται ότι δηλώνει μια ζωή που επιζεί για ακριβώς n έτη. Έτσι,
χρησιμοποιώντας αυτή την ερμηνεία για το n μπορούμε να γράψουμε ότι το ενιαίο καθαρό
ασφάλιστρο n | a x μιας συνεχούς αναβαλλόμενης n ετών και ισόβιας ράντας ζωής με ρυθμό πληρωμής
1 νομισματική μονάδα μπορεί να γραφεί στη μορφή ενιαίου καθαρού ασφαλίστρου μιας
κληροδοτικής ράντας ζωής ως εξής
n| a x = an |x
= ax − ax : n .
O όρος a x : n της παραπάνω σχέσης γνωρίζουμε ότι δηλώνει το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μιας
συνεχούς προσωρινής ράντας ζωής n ετών. Σύμφωνα όμως με την προαναφερθείσα ερμηνεία του
όρου n ο όρος a x : n μπορεί να ερμηνευθεί ότι δηλώνει το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο a u μιας
συνεχούς ισόβιας ράντας ζωής που αφορά την (από κοινού) κατάσταση επιβίωσης u = x : y = x : n .

Επίσης, μια ειδική ασφαλιστική κάλυψη γνωστή ως οικογενειακό επίδομα (family income benefit)
που σε περίπτωση θανάτου του (x) μέσα στα επόμενα n έτη παρέχει στην οικογένειά του εισόδημα
μέχρι την εκπνοή των n ετών (οι παροχές της ασφάλισης καταβάλλονται συνεχώς στο χρόνο με
ρυθμό πληρωμής 1 νομισματική μονάδα) έχει ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο που δίνεται από τη σχέση
a x | n = an − a x : n .
Επιπροσθέτως, οι σχέσεις που δώσαμε στην προηγούμενη παράγραφο για ενιαία καθαρά
ασφάλιστρα που εμπλέκουν σύνθετες καταστάσεις επιβίωσης ισχύουν και στην περίπτωση που οι
σύνθετες καταστάσεις επιβίωσης εμπλέκουν και βέβαιους όρους. Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας
τη σχέση auν = au + aν − auν παίρνουμε ότι
a = a x + a y:n − a x: y :n .
( x ) ( y :n )
Η θεωρία των κληροδοτικών ράντων θα παρουσιαστεί στην περίπτωση που οι πληρωμές γίνονται
συνεχώς στο χρόνο (συνεχείς ράντες). Σε ορισμένες περιπτώσεις θα δώσουμε αποτελέσματα και για
την διακριτή περίπτωση (προκαταβλητέες και ληξιπρόθεσμες).
2.10.1 Iσόβια κληροδοτική ράντα ζωής
• Ας ξεκινήσουμε την ανάλυση των κληροδοτικών ράντων με την περίπτωση μιας (συνεχούς)
ισόβιας ράντας που αφορά δύο άτομα ( x ) και ( y ) με ρυθμό πληρωμής 1 νομισματική μονάδα
ετησίως στο ( y ) μετά το θάνατο του ( x ) και εφόσον το ( y ) βρίσκεται εν ζωή. Σε αυτή την
περίπτωση καταβάλλονται πληρωμές στο δικαιούχο ( y ) αν και μόνο αν T ( x ) < T ( y ) , και η παρούσα
αξία W της ράντας δίνεται προφανώς από τη σχέση
⎧aT ( y ) − aT ( x ) , T ( x ) < T ( y )
⎪
W =⎨
⎪0, T ( x) ≥ T ( y )
⎩
⎧a − aT ( x ) , T ( x ) < T ( y )
⎪ T ( y)
W =⎨
⎪a − aT ( y ) , T ( x ) ≥ T ( y )
⎩ T ( y)
W = aT ( y ) − aT ( xy ) .
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο συμβολίζεται με a x | y και είναι ίσο με
a x | y = E (W ) = E ( aT ( y ) − aT ( xy ) ) = a y − a xy .
Στην περίπτωση που οι δύο ζωές είναι ανεξάρτητες μπορούμε να γράψουμε ότι

∞ ∞ ∞ ∞ ∞
a x | y = a y − a xy = ∫ υ t t p y dt − ∫ υ t t p xy dt = ∫ υ t t p y dt − ∫ υ t t p x t p y dt = ∫ υ t t p y (1− t p x ) dt .
0 0 0 0 0
Στη γενική περίπτωση ισχύει η σχέση

a v |u = E ( aT ( u ) − aT ( vu ) ) = a u − a vu .
• Συνεχίζουμε με την περίπτωση μιας (διακριτής) ισόβιας ράντας που αφορά δύο άτομα ( x ) και
( y ) που προκαταβάλλει 1 νομισματική μονάδα ετησίως στο ( y ) μετά το θάνατο του (x ) και εφόσον
το ( y ) βρίσκεται εν ζωή. Σε αυτή την περίπτωση η παρούσα αξία W της ράντας δίνεται προφανώς
από τη σχέση
⎧a&&K ( y ) +1 − a&&K ( x ) +1 , K ( x ) < K ( y )
⎪
W =⎨
⎪0, K ( x) ≥ K ( y)
⎩
⎧a&& − a&&K ( x ) +1 , K ( x ) < K ( y )
⎪ K ( y ) +1
W =⎨
⎪a&& − a&&K ( y ) +1 , K ( x ) ≥ K ( y )
⎩ K ( y ) +1
W = a&&K ( y ) +1 − a&&K ( xy ) +1 .
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο συμβολίζεται με a&&x | y και είναι ίσο με
a&&x | y = E (W ) = E ( a&&K ( y ) +1 − a&&K ( xy ) +1 ) = a&&y − a&&xy .
Στην περίπτωση που οι δύο ζωές είναι ανεξάρτητες μπορούμε να γράψουμε ότι
∞ ∞ ∞ ∞ ∞
a&&x | y = a&&y − a&&xy = ∑ υ k k p y − ∑ υ k k p xy = ∑ υ k k p y − ∑ υ k k p x k p y = ∑ υ k k p y (1 − k p x ) .
k =0 k =0 k =0 k =0 k =0
Στη γενική περίπτωση ισχύει η σχέση

a&&v |u = E ( a&&K ( u ) +1 − a&&K ( vu ) +1 ) = a&&u − a&&vu .
• Στην περίπτωση που οι πληρωμές δεν προκαταβάλλονται στην αρχή κάθε έτους αλλά δίνονται
στο τέλος κάθε έτους (ληξιπρόθεσμη ράντα) ισχύουν τα ίδια αποτελέσματα για τα ενιαία καθαρά
ασφάλιστρα με αυτά που εξήχθησαν παραπάνω αντικαθιστώντας απλά το a&& με το a .
2.10.2 Προσωρινή n ετών κληροδοτική ράντα ζωής

• Ας θεωρήσουμε την περίπτωση μιας (συνεχούς) ράντας που αφορά δύο άτομα ( x ) και ( y ) με
ρυθμό πληρωμής 1 νομισματική μονάδα ετησίως για ένα διάστημα n ετών. Οι πληρωμές
καταβάλλονται στο ( y ) μετά το θάνατο του (x ) και εφόσον το ( y ) βρίσκεται εν ζωή. Σε αυτή την

περίπτωση καταβάλλονται πληρωμές στο δικαιούχο ( y ) αν και μόνο αν T ( x ) < T ( y ) ≤ n . Η παρούσα
αξία W της ράντας δίνεται προφανώς από τη σχέση
W = W1 − W2
όπου
⎧a , 0 ≤ T ( y) < n ⎧a , 0 ≤ T ( xy ) < n
⎪ T ( y) ⎪ T ( xy )
W1 = ⎨ W2 = ⎨
⎪a , T ( y ) ≥ n, ⎪a , T ( xy ) ≥ n .
⎩ n ⎩ n
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο συμβολίζεται με a x | y : n (ή n a x | y ) και είναι ίσο με
a x | y : n = E (W ) = E (W1 ) − E (W2 ) = a y : n − a xy : n .
Στη γενική περίπτωση ισχύει ότι

a v |u : n = a u : n − a vu : n .
• Συνεχίζουμε με την περίπτωση μιας (διακριτής) ισόβιας ράντας που αφορά δύο άτομα (x ) και
( y ) που προκαταβάλλει 1 νομισματική μονάδα ετησίως στο ( y ) μετά το θάνατο του (x ) και εφόσον
το ( y ) βρίσκεται εν ζωή για ένα διάστημα n ετών. Η παρούσα αξία W της ράντας δίνεται προφανώς
από τη σχέση
W = W1 − W2
όπου
⎧a&& , K ( y ) = 0,1,..., n − 1 ⎧a&& , K ( xy ) = 0,1,..., n − 1
⎪ K ( y ) +1 ⎪ K ( xy ) +1
W1 = ⎨ W2 = ⎨
⎪a&& , K ( y ) = n, n + 1,... ⎪a&& , K ( xy ) = n, n + 1,...
⎩ n ⎩ n
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο συμβολίζεται με a&&x | y : n (ή n a&&x | y ) και είναι ίσο με
a&&x | y : n = a&&y : n − a&&xy : n .

a&&ν | u : n = a&&u : n − a&&ν u : n .
2.10.3 Αναβαλλόμενη n ετών και ισόβια κληροδοτική ράντα ζωής

Ας θεωρήσουμε την περίπτωση μιας (συνεχούς) ράντας που αφορά δύο άτομα ( x ) και ( y ) με
ρυθμό πληρωμής 1 νομισματική μονάδα ετησίως χωρίς πληρωμές για τα πρώτα n έτη. Οι πληρωμές
καταβάλλονται στο ( y ) μετά το θάνατο του (x ) και εφόσον το ( y ) βρίσκεται εν ζωή. Σε αυτή την
περίπτωση καταβάλλονται πληρωμές στο δικαιούχο ( y ) αν και μόνο αν T ( x ) < T ( y ) και n ≤ T ( y ) .
Η παρούσα αξία W της ράντας δίνεται προφανώς από τη σχέση

W = W1 − W2
όπου
⎧0, 0 ≤ T ( y) < n ⎧0, 0 ≤ T ( xy ) < n
⎪ ⎪
W1 = ⎨ W2 = ⎨
⎪a − an , T ( y ) ≥ n ⎪a − a n , T ( xy ) ≥ n
⎩ T ( y) ⎩ T ( xy )
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο συμβολίζεται με a x : n |y
(αντί του αναμενόμενου συμβολισμού n| a x| y )
και είναι ίσο με

a = E (W ) = E (W1 ) − E (W2 ) = n | a y − n | a xy .
x:n | y
Ο συμβολισμός a δεν είναι τυχαίος. Προέρχεται από το συμβολισμό a x | y όπου το x έχει

x:n | y
αντικατασταθεί από την κατάσταση επιβίωσης v = x : n και δηλώνει στην κυριολεξία την παρούσα
αξία της ράντας. Πράγματι, από την ανάλυση της (συνεχής) ισόβιας κληροδοτικής ράντας, και
χρησιμοποιώντας την ιδιότητα
a xyz + a x: y:z = a xy + a xz
(εφαρμογή της σχέσης a u:ν w + a uν w = a uν + a uw του Παραδείγματος 2.29) προκύπτει ότι
a = ay − a = a y − (a xy + a y : n − a xy:n ) = (a y − a y : n ) − (a xy − a xy:n )= n | a y − n | a xy .
x:n | y x:n :y

a = n | a u − n | a vu .
v : n |u
a&&x | y = a x | y .
Λύση
Ξεκινώντας από τη γνωστή σχέση a&&x | y = a&&y − a&&xy παίρνουμε
a&&x | y = a&&y − a&&xy = ( a y + 1) − ( a xy + 1) = a y − a xy = a x | y
Axy − Ay
ax| y = .
d

Λύση
Ξεκινώντας από τη σχέση a x | y = a y − a xy και κάνοντας χρήση της ιδιότητας
1 = ia z + (1 + i ) Az
παίρνουμε
1 − (1 + i ) Ay 1 − (1 + i ) Axy 1+ i Axy − Ay
a x | y = a y − a xy = − = ( Axy − Ay ) =
i i i d
Να υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο (ΕΚΑ) μιας ράντας ζωής 10 νομισματικών μονάδων
που προκαταβάλλονται στην αρχή κάθε έτους σε ένα άτομο ηλικίας 65 ετών, και μετά το θάνατό του
καταβάλλεται το ποσό των 5 νομισματικών μονάδων στη σύζυγό του η οποία είναι 61 ετών εφόσον
αυτή βρίσκεται εν ζωή μετά το θάνατο του συζύγου της.
Δίνεται: a 65 = 7.4 , a 61 = 9.124 , a 65: 61 = 6.619 .
Λύση
Το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο δίνεται προφανώς από τη σχέση
EKA = 10a&&65 + 5a&&65 | 61 .
Συνεπώς, χρησιμοποιώντας το Παράδειγμα 2.31, παίρνουμε

EKA = 10a&&65 + 5a&&65 | 61 = 10(1 + a 65 ) + 5a 65 | 61 = 10(1 + a 65 ) + 5( a 61 − a 65: 61 ) = 96.52 .
Το ίδρυμα Α δίνει κάθε χρόνο το ποσό των 1000 ΕΥΡΩ ετησίως τα οποία κατανέμονται στα άτομα
( u ), ( w ), και (z) σύμφωνα με τους ακόλουθους περιορισμούς. Για όσο διάστημα το ( u ) και το ( w )
βρίσκονται εν ζωή μοιράζονται το ποσό των 1000 ΕΥΡΩ εξίσου. Μόλις συμβεί ο πρώτος θάνατος
μεταξύ των ( u ) και ( w ) τότε ο τελευταίος επιζών λαμβάνει το ποσό των 500 ΕΥΡΩ για το υπόλοιπο
της ζωής του.
Το ίδρυμα Β δίνει κάθε χρόνο το ποσό των 500 ΕΥΡΩ ετησίως το οποίο αυξάνεται κατά το ποσό
των 200 ΕΥΡΩ ετησίως από συνεισφορές του (u ) για όσο διάστημα το (u ) βρίσκεται εν ζωή. Το
ποσό που δίνει το ίδρυμα Β κατανέμεται στα άτομα ( x ) και ( z ), με το άτομο (x ) να επικαρπώνεται
όλο το ποσό του ιδρύματος για όσο διάστημα βρίσκεται εν ζωή.
Το άτομο (z ) λαμβάνει καθόλη τη διάρκεια της ζωής του ποσό και από τα δύο ιδρύματα
λαμβάνοντας βέβαια υπόψη τους περιορισμούς που ισχύουν για τα άτομα (u ) (w) και (x ) .

Να υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο που αντιστοιχεί στο άτομο (z ) συναρτήσει ενιαίων
καθαρών ασφαλίστρων της μορφής a x1x2Lxm γνωρίζοντας ότι οι πληρωμές των ιδρυμάτων γίνονται στο
τέλος κάθε έτους.

Λύση
Το ετήσιο ποσό που λαμβάνει το (z ) από το ίδρυμα Α είναι 500 ΕΥΡΩ μετά το θάνατο του (u ) και
500 ΕΥΡΩ μετά το θάνατο του (w) . Συνεπώς το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο από το ίδρυμα Α είναι
ίσο με
500a u | z + 500a w | z .
Από το ίδρυμα Β το ( z ) λαμβάνει ποσό μόνο μετά το θάνατο του ( x ) . Σε αυτή την περίπτωση
λαμβάνει 700 ΕΥΡΩ όσο το (u ) βρίσκεται εν ζωή και 500 ΕΥΡΩ μετά το θάνατο του (u ) . Συνεπώς
το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο από το ίδρυμα Α είναι ίσο με
700a x | u z + 500a u x | z .
Έτσι έχουμε ότι το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο που αντιστοιχεί στο ( z ) είναι ίσο με
500a u | z + 500a w | z + 700a x | u z + 500a u x | z =
= 500( a z − au z ) + 500( a z − aw z ) + 700( au z − au x z ) + 500( a z − a x z − au z + au x z )
= 1500a z − 300au z − 500aw z − 500a x z − 200au x z .
Να υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο μιας συνεχούς ράντας με ρυθμό πληρωμής 1
νομισματικής μονάδας ετησίως για όσο διάστημα τουλάχιστον ένα από τα δύο άτομα ηλικιών x = 25
και y = 30 ετών βρίσκεται εν ζωή, αλλά οι πληρωμές σταματούν να καταβάλλονται όταν και τα δύο
άτομα ξεπεράσσουν την ηλικία των 50 ετών.
Λύση
Η παρούσα αξία της ράντας είναι ίση με W = W1 + W2 όπου
⎧a , T ( xy ) < 20 ⎧aT ( x ) , 20 ≤ T ( x) < 25

⎪ T ( xy ) ⎪
W1 = ⎨ W2 = ⎨
⎪0, T ( xy ) ≥ 20 ⎪0, αλλού
⎩ ⎩
αφού για τα πρώτα 20 έτη η ράντα πληρώνει αν τουλάχιστον ένα από τα δύο βρίσκονται εν ζωή και
μετά την έλευση των πρώτων 20 ετών η ράντα πληρώνει για 5 επιπλέον έτη μόνο αν το άτομο ηλικίας
25 ετών βρίσκεται εν ζωή. Συνεπώς
20 25 25 20 20
E (W ) = ∫ υ t t p25:30 dt + ∫ υ t t p25 dt = ∫ υ t t p25 dt + ∫ υ t t p30 dt − ∫ υ t t p25:30 dt .
0 20 0 0 0

Έτσι μπορούμε να γράψουμε ότι
E (W ) = a 25: 25 + a 30 : 20 − a 25:30: 20 .
Να υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο (ΕΚΑ) μιας συνεχούς ράντας που αφορά δύο άτομα
(x ) και ( y ) με ρυθμό πληρωμής που ικανοποιεί τις συνθήκες
(α) 1 μονάδα ετησίως για τα πρώτα n έτη,
(β) 1 μονάδα ετησίως μετά τα πρώτα n έτη στην κατάσταση επιβίωσης ( xy ) ,
(γ) ¾ της μονάδας ετησίως μετά τα πρώτα n έτη στο ( x ) αν το ( x ) βρίσκεται εν ζωή αλλά όχι και
το ( y ) ,
(δ) ½ της μονάδας ετησίως μετά τα πρώτα n έτη στο ( y ) , αν το ( y ) βρίσκεται εν ζωή αλλά όχι και
το ( x ) .
Λύση
Σε κάθε μια από τις περιπτώσεις (α)-(δ) (που από πιθανοθεωρητική άποψη τα ενδεχόμενα που
περιγράφουν είναι ξένα) αντιστοιχούν τα ακόλουθα ενιαία καθαρά ασφάλιστρα:
(α) Πρόκειται για μια βέβαιη ράντα n ετών οπότε
EKA (α ) = a n
(β) Πρόκειται για μια αναβαλλόμενη n ετών και ισόβια ασφάλιση που αφορά την κατάσταση
επιβίωσης u = xy , οπότε
EKA ( β ) = n | a xy = a xy − a xy : n
(γ) Πρόκειται για μια κληροδοτική ράντα με ρυθμό πληρωμής ¾ μονάδες ετησίως που οι πληρωμές
καταβάλλονται στο ( x ) μετά το θάνατο του y : n , και εφόσον το ( x ) βρίσκεται εν ζωή, οπότε
3 3
EKA (γ ) = a = ( a x − a xy − a x : n + a xy:n ) ,
4 y:n |x 4
(δ) Πρόκειται για την περίπτωση (γ) με το ρόλο του (x ) να τον έχει καταλάβει το ( y ), οπότε
1 1
EKA (δ ) = a = ( a y − a xy − a y : n + a xy:n ) .
2 x:n |y 2
Συνεπώς το ζητούμενο ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο είναι ίσο με
3 1 1 3 1 1
E.K.A = a n + a x + a y − a xy − a x : n − a y : n + a xy:n .
4 2 4 4 2 4

ΕΝΟΤΗΤΑ 3
ΜΟΝΤΕΛΑ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΑ
ΑΙΤΙΑ ΕΞΟΔΟΥ
Στις Ενότητες 1 και 2 μελετήσαμε μοντέλα που είχαν ως βασικό σημείο αναφοράς τον υπολειπόμενο
χρόνο ζωής T μιας κατάστασης επιβίωσης u . Τα μοντέλα αυτά αφορούν τη μετάβαση μιας
κατάστασης επιβίωσης από την κατάσταση “ζωντανός” στην κατάσταση “νεκρός” ή εναλλακτικά την
εγκατάλειψη της κατάστασης “ζωντανός” λόγω μετάβασης στην κατάσταση “νεκρός” (για την
ανάλυσή τους αρκεί η γνώση της έντασης θνησιμότητας μ u+t ). Τέτοιου είδους μοντέλα ονομάζονται
μοντέλα με ένα αίτιο εξόδου (single decrement models).
Μοντέλο Ζωής-Θανάτου
Ζωντανός μ u+t Νεκρός

Alive Dead
Ωστόσο υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου ένα άτομο το οποίο βρίσκεται αρχικά σε μια
συγκεκριμένη κατάσταση μπορεί να μεταβεί με την πάροδο του χρόνου σε περισσότερες από μία
καταστάσεις, δηλαδή η κατάσταση του ατόμου υπόκειται σε πολλαπλά αίτια εξόδου (multiple causes
of decrement). Για παράδειγμα το άτομο μπορεί να βρίσκεται αρχικά στην κατάσταση “ζωντανός
άγαμος” και τα αίτια εξόδου από αυτή την κατάσταση να είναι ο “γάμος” και ο “θάνατος”, ή το άτομο
μπορεί να βρίσκεται αρχικά στην κατάσταση “ζωντανός ικανός” και τα αίτια εξόδου από αυτή την
κατάσταση να είναι η “ολική ανικανότητα” και ο “θάνατος”. Ως ένα άλλο παράδειγμα ας
θεωρήσουμε ένα υπάλληλο μιας εταιρείας για τον οποίο θέλουμε να μελετήσουμε το χρόνο T που
προσφέρει εργασία στην εταιρεία. Όσο προσφέρει εργασία στην εταιρεία ο υπάλληλος θεωρούμε ότι
βρίσκεται στην κατάσταση “ενεργός”. Ο χρόνος εργασίας του T στην εταιρεία μπορεί να τερματιστεί
για διάφορα αίτια όπως “παραίτηση”, “ανικανότητα” (λόγω εργατικού ατυχήματος ή ασθένειας),
“θάνατος” ή “συνταξιοδότηση”, που κάθε ένα από αυτά σηματοδοτεί την μετάβαση από την
κατάσταση “ενεργός” σε μια άλλη κατάσταση. Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο σχήμα

Μοντέλο με πολλαπλά αίτια εξόδου
Παραίτηση
Ανικανότητα
Ενεργός
Θάνατος
Συνταξιοδότηση
Εφαρμογές μοντέλων με πολλαπλά αίτια εξόδου (multiple decrement models) εμφανίζονται σε

προγράμματα ασφάλισης εισοδήματος λόγω ανικανότητας, όπου το ύψος των παροχών εξαρτάται από
την αιτία που προκάλεσε την ανικανότητα (ατύχημα ή ασθένεια), σε συνταξιοδοτικά προγράμματα
όπου το ύψος των παροχών εξαρτάται από την αιτία που προκάλεσε την συνταξιοδότηση (θάνατος,
ανικανότητα, πρόωρη αποχώρηση, κανονική συνταξιοδότηση), κτλ.
Από τα παραπάνω παραδείγματα είναι προφανές ότι από εδώ και στο εξής η τ.μ. T = T (x ) (που
είναι συνεχής με RT ⊆ [0,+∞ ) ) θα ερμηνεύεται ως ο υπολειπόμενος χρόνος παραμονής ενός (x ) στην
αρχική του κατάσταση έως ότου εξέλθει από αυτή, ή ισοδύναμα ο χρόνος εξόδου ενός (x ) από την
αρχική του κατάσταση. Επίσης είναι αναγκαία η εισαγωγή μιας διακριτής τ.μ. που θα δηλώνει το
αίτιο εξόδου ενός (x ) από την αρχική του κατάσταση την οποία θα συμβολίσουμε με J = J (x ) ,
RJ = {1,2,..., m} (υποθέτουμε ότι υπάρχουν m αίτια εξόδου). Η εισαγωγή της τ.μ. J = J (x ) κρίνεται
αναγκαία προκειμένου να καθορίσουμε σε ποια αιτία οφείλεται η έξοδος του (x ) από την κατάσταση
που βρισκόταν αρχικά. Στο παράδειγμα που αφορούσε το χρόνο T που προσφέρει εργασία ένας
υπάλληλος σε μια εταιρεία έχουμε ότι R j = {1,2,3,4} όπου “ 1 ≡ Παραίτηση”, “ 2 ≡ Ανικανότητα”,
“ 3 ≡ Θάνατος”, “ 4 ≡ Συνταξιοδότηση”.
3.1 Μελέτη των τ.μ. T και J

Έστω f T , J (t , j ) η από κοινού “συνάρτηση πυκνότητας-πιθανότητας” των τ.μ. T = T (x ) και J = J (x )
(μιας συνεχούς και μιας διακριτής τυχαίας μεταβλητής) με RT , J ⊆ [0, ∞) × {1,2,..., m} . Για την
fT , J (t , j ) , σε αναλογία με τη σχέση

P(t < T ≤ t + Δt )
f T (t ) = lim
Δt →0 Δt
που ισχύει οπότε για οποιαδήποτε συνεχή μεταβλητή T , μπορούμε να γράψουμε ότι
P (t < T ≤ t + Δt , J = j )
f T , J (t , j ) = lim .
Δt →0 Δt
Για μικρό Δt έχουμε κατά προσέγγιση ότι
f T , J (t , j ) ⋅ Δt ≅ P (t < T ≤ t + Δt , J = j )
οπότε η ποσότητα
f T , J (t , j ) ⋅ Δt
εκφράζει προσεγγιστικά την πιθανότητα εξόδου του ( x ) από την αρχική του κατάσταση λόγω του
αιτίου j στο διάστημα (t , t + Δt ] .
Η από κοινού συνάρτηση πυκνότητας-πιθανότητας ικανοποιεί τη σχέση
m ∞
∑∫
j =1
0
f T , J (t , j )dt = 1
ενώ για τις περιθώριες κατανομές έχουμε ότι

∞
f J ( j ) = ∫ f T , J (t , j )dt , j = 1,2,..., m
0
και
m
f T (t ) = ∑ f T , J (t , j ), t ≥ 0.
j =1
Στο κάτωθι σχήμα δίνεται μια τυπική γραφική παράσταση της από κοινού συνάρτησης
πυκνότητας-πιθανότητας f T , J (t , j ) για RJ = {1,2,3} .
f T , J ( s,3)
f T , J ( s,2)
f T , J ( s,1)
Για την περιθώρια κατανομή της τ.μ. J χρησιμοποιείται ο συμβολισμός ∞ q x( j ) , δηλαδή

∞
∞ q x( j ) = f J ( j ) = ∫ f T , J (t , j )dt , j = 1,2,..., m .
0
Η ποσότητα ∞ q x( j ) δηλώνει την πιθανότητα εξόδου του (x ) από την κατάσταση που βρισκόταν
αρχικά λόγω του αιτίου εξόδου j . Προφανώς

m m
∑f
j =1
J ( j ) = ∑ ∞ q x( j ) = ∞ q x(1) + ∞ q x( 2 ) + L+ ∞ q x( m ) = 1.
j =1
Για τη συνάρτηση κατανομής της τ.μ. T έχουμε το συμβολισμό

t m t
t q x = P (T ≤ t ) = FT (t ) = ∫ f T ( s ) ds = ∑ ∫ f T , J ( s, j ) ds .
(τ )
0 0
j =1
Η ποσότητα t q x(τ ) δηλώνει την πιθανότητα εξόδου του ( x ) από την κατάσταση που βρισκόταν αρχικά
πριν από τη χρονική στιγμή t ανεξαρτήτως αιτίου εξόδου. Για τη συνάρτηση επιβίωσης της τ.μ. T
έχουμε το συμβολισμό
t p x(τ ) = P(T > t ) = 1 − t q x(τ ) .

Για τη συνολική ένταση εξόδου (σε αναλογία με την ένταση θνησιμότητας) έχουμε το συμβολισμό
fT (t ) 1 d 1 d d
μ x(τ+)t = = (τ ) ⋅ t qx(τ ) = − (τ ) ⋅ t px(τ ) = − log t px(τ ) .
1 − FT (t ) t px dt t px dt dt
f T (t ) = t p x(τ ) μ x(τ+)t
και
t t d
∫ 0
μ x(τ+)s ds = − ∫
0 dt
log s p x(τ ) ds = − log t p x(τ ) + log 0 p x(τ ) = − log t p x(τ )
οπότε
px(τ ) = exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)s ds ⎞⎟ .

t
t
⎝ 0 ⎠
Για τις ποσότητες t p x(τ ) , t q x(τ ) και μ x+
(τ )
t ισχύουν όλες οι γνωστές σχέσεις που ισχύουν για τις
ποσότητες t p x , t q x και μ x+t , αντίστοιχα, με τη διαφορά ότι τώρα θα πρέπει να προσθέτουμε και το
συμβολισμό (τ ) ο οποίος δηλώνει ότι ομιλούμε για ένα μοντέλο με πολλαπλά αίτια εξόδου και όχι με
ένα αίτιο εξόδου.
Στη συνέχεια θα δείξουμε πως η πιθανότητα εξόδου t q x(τ ) του (x ) από την κατάσταση που
βρισκόταν αρχικά πριν από τη χρονική στιγμή t ανεξαρτήτως αιτίου εξόδου μπορεί να εκφρασθεί ως
ένα άθροισμα πιθανοτήτων που η κάθε μια από αυτές έχει αναφορά σε ένα μόνο αίτιο εξόδου. Η
ποσότητα

t
t q x( j ) = ∫ f T , J ( s, j ) ds = P(0 < T ≤ t , J = j )
0
εκφράζει την πιθανότητα εξόδου του (x ) από την αρχική του κατάσταση λόγω του αιτίου εξόδου j
πριν από τη χρονική στιγμή t (προφανώς ισχύει ότι lim t q x( j ) = ∞ q x( j ) = f J ( j ) ). Έτσι μπορούμε να
t →∞
γράψουμε ότι
m t m
t q x = ∑ ∫ f T , J ( s, j ) ds = ∑ t q x = t q x + t q x + L+ t q x .
(τ ) ( j) (1) ( 2) (m)
0
j =1 j =1
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ποσότητα t qx( j ) δεν μπορεί να θεωρηθεί ως συνάρτηση κατανομής, έστω
F j (t ) , μιας τ.μ. με την έννοια ότι F j (∞)= ∞ q x( j ) = f J ( j ) ≠ 1 .
Σε αναλογία με την ένταση θνησιμότητας στην ηλικία x + t που ορίζεται από τη σχέση
P( x + t < X ≤ x + t + Δt X > x + t ) P(t < T ≤ t + Δt T > t )
μ x +t = lim = lim
Δt →0 Δt Δt →0 Δt
ορίζουμε την ποσότητα μ x+
( j)
t ως εξής
P (t < T ≤ t + Δt , J = j T > t ) f T , J (t , j ) f T , J (t , j )
μ x( +j )t = lim = = (τ )
.
Δt → 0 Δt 1 − FT (t ) p
t x
Η ποσότητα μ x( +j )t ονομάζεται ένταση εξόδου στην ηλικία x + t λόγω του αιτίου εξόδου j . Η
ποσότητα μ x( +j )t ⋅ Δt (για Δt αρκετά μικρό) είναι προσεγγιστικά η πιθανότητα εξόδου ενός ( x + t ) στο
διάστημα ( x + t , x + t + Δt ] από την κατάσταση που βρισκόταν αρχικά λόγω του αιτίου εξόδου j ,
δηλαδή
μ x( +j )t ⋅ Δt ≅ P(t < T ≤ t + Δt , J = j | T > t ) = P( x + t < X ≤ x + t + Δt , J = j | X > x + t ) .
Έτσι, για τη συνάρτηση f T , J (t , j ) μπορούμε να γράψουμε ότι
f T , J (t , j )= t px(τ ) μ x( +j )t , j = 1,2,..., m, t ≥ 0 .

f T , J ( s, j ) ⋅ Δt = t p x(τ ) μ x( +j )t ⋅ Δt , j = 1,2,..., m, t ≥ 0
P(t < T ≤ t + Δt , J = j ) ≅ P(T > t ) ⋅ P(t < T ≤ t + Δt , J = j | T > t )
που δηλώνει ότι η πιθανότητα εξόδου ενός (x ) στο διάστημα (t , t + Δt ] από την αρχική του
κατάσταση λόγω του αιτίου j είναι προσεγγιστικά ίση με την πιθανότητα παραμονής του (x ) στην
αρχική του κατάσταση για t επιπλέον έτη πολλαπλασιασμένη με την δεσμευμένη πιθανότητα εξόδου
λόγω του αιτίου εξόδου j στο διάστημα (t , t + Δt ] δοθέντος ότι η έξοδος δεν συνέβη πριν το χρόνο
t.

f T , J (t , j ) px(τ ) μ x( +j )t μ x( +j )t
f J |T ( j | t ) = = t
= (τ )
t px μ x + t
(τ ) (τ )
f T (t ) μx+t
και
q x( j ) = ∫ f T , J ( s, j ) ds = ∫ s p x(τ ) μ x( +j )s ds = ∫ exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)u du ⎞⎟ μ x( +j )s ds .

t t t s
t
0 0 0 ⎝ 0 ⎠
Η συνολική ένταση εξόδου μπορεί να γραφεί ως
m
μ x(τ+)t = ∑ μ x( +j )t = μ x(1+)t + μ x( 2+)t + L + μ x( m+t)
j =1
αφού
m
m ∑f T, J (t , j )
f T (t )
∑μ
j =1
( j)
x+t = j =1
1 − FT (t )
=
1 − FT (t )
= μ x(τ+)t .
Σε αναλογία με τον ακέραιο υπολειπόμενο χρόνο ζωής ενός ( x ) , ορίζουμε τον ακέραιο
υπολειπόμενο χρόνο παραμονής ενός ( x ) σε μια αρχική κατάσταση έως ότου εξέλθει από αυτή με
K ( x ) = ⎣T ( x )⎦ ή πιο απλά K = ⎣T ⎦ . Για την από κοινού συνάρτηση πιθανότητας των τ.μ. K = K ( x )
και J = J ( x ) μπορούμε να γράψουμε ότι

k +1 k +1
f K , J ( k , j ) = P( K = k , J = j ) = P ( k ≤ T < k + 1, J = j ) = ∫ f T , J (t , j )dt = ∫ t px(τ ) μ x( +j )t dt .
k k
Χρησιμοποιώντας τη σχέση ( t > k )
p x(τ ) = exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)u du ⎞⎟ = exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)u du ⎞⎟ exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)u du ⎞⎟ = k p x(τ ) exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)u du ⎞⎟
t k t t
t
⎝ 0 ⎠ ⎝ 0 ⎠ ⎝ k ⎠ ⎝ k ⎠
exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)u du ⎞⎟ μ x( +j )t dt .
k +1 t
f K , J ( k , j ) = k p x(τ ) ∫
k ⎝ k ⎠
Με τους μετασχηματισμούς r = u − k και s = t − k προκύπτει ότι
f K , J (k , j )= k p x(τ ) ∫ exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)k + r dr ⎞⎟ μ x( +j )k + s ds

1 s
0 ⎝ 0 ⎠
δηλαδή
1
f K , J (k , j )= k p x(τ ) ∫ s p x(τ+)k μ x( +j )k + s ds = k p x(τ ) q x( +j )k .
0
Αξίζει να σημειώσουμε ότι

m m
f K ( k ) = ∑ f K , J ( k , j ) = ∑ k p x(τ ) q x( +j )k = k p x(τ ) q x(τ+)k .
j =1 j =1

Σε ένα μοντέλο με δύο αίτια εξόδου ( j = 1,2) οι εντάσεις εξόδου δίνονται από τις σχέσεις
t 1
μ x(1+)t = , μ x( 2+)t = , t ≥0.
100 100
Να υπολογιστούν οι ποσότητες (α) f T , J (t , j ) , (β) f T (t ) , f J ( j ) , (γ) E (T | J = 2) .
Λύση
(α) Καταρχήν
s +1
μ x(τ+)s = μ x(1+)s + μ x( 2+)s = , s≥0
100
και
⎛⎜ − t μ (τ ) ds ⎞⎟ = exp⎛⎜ − t + 2t ⎞⎟, t ≥ 0 .
2
⎝ ∫0 x+s ⎠
(τ )
p = exp ⎜ 200 ⎟⎠
t x
⎝
Συνεπώς, χρησιμοποιώντας τη σχέση
f T , J (t , j ) = t p x(τ ) μ x( +j )t , j = 1,2, t ≥ 0

⎧ t ⎛ t 2 + 2t ⎞
⎪ exp ⎜⎜ − ⎟⎟, t ≥ 0, j = 1
100 ⎝ 200 ⎠
⎪⎪
f T , J (t , j ) = ⎨
⎪ 1 ⎛ t 2 + 2t ⎞
⎪ exp⎜⎜ − ⎟⎟, t ≥ 0, j = 2 .
⎪⎩100 ⎝ 200 ⎠
50 f
(β) Για την περιθώρια κατανομή της T έχουμε

2
t +1 ⎛ t 2 + 2t ⎞
f T (t ) = ∑ f T , J (t , j ) = exp⎜⎜ − ⎟⎟, t ≥ 0.
j =1 100 ⎝ 200 ⎠

Για τον υπολογισμό της ποσότητας f J ( 2) έχουμε
∞ 1 ∞ ⎛ t 2 + 2t + 1 ⎞
f J ( 2) = ∫ 0
f T , J (t ,2)dt =
100
⋅ e1 / 200 ∫ exp⎜⎜ −
0
⎝ 200 ⎟⎠
⎟dt
1 ∞ ⎛ 1 ⎛ t + 1 ⎞2 ⎞ 1 ∞ 1 ⎛ 1 ⎛ t + 1 ⎞2 ⎞
= ⋅e ∫ 0 exp⎜⎜ − 2 ⎜⎝ 10 ⎟⎠ ⎟⎟dt = ⋅e ⋅ 2π ⋅ 10∫ exp⎜ − ⎜ ⎟dt .
1 / 200 1 / 200
100 100 0 2π ⋅ 10 ⎜ 2 ⎝ 10 ⎟⎠ ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
Παρατηρώντας ότι
∞ 1 ⎡ 1 ⎛ t + 1 ⎞2 ⎤
∫ 2π ⋅ 10
exp ⎢ − ⎜ ⎟ ⎥ dt = P ( X > 0)
⎣⎢ 2 ⎝ 10 ⎠ ⎦⎥
0
όπου X ~ N ( −1, 100) προκύπτει άμεσα ότι
∞ 1 ⎡ 1 ⎛ t + 1 ⎞2 ⎤
∫ 2π ⋅ 10
exp ⎢ − ⎜ ⎟ ⎥ dt = 1 − Φ(0.1) = 0.4602
⎣⎢ 2 ⎝ 10 ⎠ ⎦⎥
0
οπότε
f J ( 2) = 0.1159, f J (1) = 1 − f J ( 2) = 0.8841 .
(γ) Για τον υπολογισμό της δεσμευμένης μέσης τιμής έχουμε ότι
1 ⎛ t 2 + 2t ⎞
exp⎜⎜ − ⎟
f T , J (t ,2) 100 ⎝ 200 ⎟⎠
f T | J ( t | 2) = =
f J ( 2) 0.1159
οπότε
E (T | J = 2) = E ((T + 1) − 1 | J = 2) = E (T + 1 | J = 2) − E (1 | J = 2)
∞
∞ t +1 ⎛ t 2 + 2t ⎞ ⎡ ⎛ t 2 + 2t ⎞⎤
∫
−1
= (0.1159) exp⎜⎜ − ⎟⎟dt − 1 = − (0.1159) −1 ⋅ ⎢exp⎜⎜ − ⎟⎟⎥ − 1 = 7.63
0 100 ⎝ 200 ⎠ ⎣ ⎝ 200 ⎠⎦ 0
Δίνεται ότι η ένταση εξόδου λόγω του αιτίου j είναι σταθερή για κάθε αίτιο εξόδου j , δηλαδή
μ x( +j )t = μ x( j ) , t ≥ 0, j = 1,2,..., m.
Να υπολογιστούν οι ποσότητες f T , J (t , j ) , f T (t ) , f J ( j ) . Είναι οι τ.μ. T και J ανεξάρτητες;
Λύση
Καταρχήν
μ x(τ+)s = μ x(1+)s + μ x( 2+)s + L + μ x( m+ s) = μ x(1) + μ x( 2 ) + L + μ x( m ) = μ x(τ ) , s ≥ 0
οπότε

p x(τ ) = exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)s ds ⎞⎟ = exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ ) ds ⎞⎟ = exp( −tμ x(τ ) ) .
t t
t
⎝ 0 ⎠ ⎝ 0 ⎠
f T , J (t , j ) = t p x(τ ) μ x( +j )t , j = 1,2,..., m, t ≥ 0

f T , J (t , j ) = μ x( j ) exp( −tμ x(τ ) ), j = 1,2,..., m, t ≥ 0 .
Για την περιθώρια κατανομή της T έχουμε

m m
f T (t ) = ∑ f T , J (t , j ) = ∑ μ x( j ) exp( −tμ x(τ ) ) = μ x(τ ) exp( −tμ x(τ ) ), t ≥ 0
j =1 j =1
ενώ για την περιθώρια κατανομή της J έχουμε

∞
∞ ∞ ⎡ exp( −tμ x(τ ) ) ⎤ μ x( j )
f J ( j ) = ∫ f T , J (t , j )dt = ∫ μ ( j)
exp( −tμ (τ )
)dt = μ ( j)
⋅ ⎢− ⎥ = μ (τ ) , j = 1,2,..., m.
0 0
x x x
⎣ μ x(τ ) ⎦0 x
Οι τ.μ. T και J είναι ανεξάρτητες αφού

f T , J (t , j ) = f T (t ) f J ( j ), j = 1,2,..., m, t ≥ 0 .
3.2 Πίνακες με πολλαπλά αίτια εξόδου
Στην παρούσα παράγραφο θα μελετηθούν και θα διευκρινιστούν οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται

για την κατασκευή ενός πίνακα με πολλαπλά αίτια εξόδου. Οι ποσότητες αυτές αποτελούν επέκταση
αντίστοιχων ποσοτήτων που μελετήθηκαν στην κατασκευή πινάκων θνησιμότητας.
3.2.1 Προσέγγιση Ι (μέσω θεωρίας πιθανοτήτων)

Ας θεωρήσουμε μια ομάδα από l a(τ ) το πλήθος άτομα ηλικίας a τα οποία βρίσκονται όλα στην ίδια
(αρχική) κατάσταση και κάθε ένα από αυτά δύναται να μεταβεί σε m το πλήθος καταστάσεις οι
οποίες είναι κοινές για όλα τα άτομα της ομάδας (δηλαδή κάθε ένα άτομο της ομάδας δύναται να
αποχωρήσει από την ομάδα λόγω m διαφορετικών αιτίων εξόδου). Ας συμβολίσουμε με f T , J (t , j )
την από κοινού συνάρτηση πιθανότητας των τ.μ. T = T (a ) και J = J (a ) . Για κάθε άτομο i της
ομάδας, 1 ≤ i ≤ l a(τ ) , ορίζουμε τη δείκτρια τ.μ.
⎧ αν το i άτομο της ομάδας αποχωρήσει από αυτή λόγω του αιτίου εξόδου j
⎪1, μεταξύ των ηλικιών x και x + n ( x ≥ a )
⎪
I i( j ) =⎨
⎪0, αλλιώς .
⎪
⎩

Έστω n Px( j ) ο αριθμός των ατόμων της ομάδας που αποχώρησαν από αυτή λόγω του αιτίου εξόδου j
μεταξύ των ηλικιών x και x + n ( x ≥ a ). Τότε
n Px( j ) = I1( j ) + I 2( j ) + L + I l((τj )) .

a
Ο αναμενόμενος αριθμός ατόμων της ομάδας που αποχώρησαν από αυτή λόγω του αιτίου εξόδου j
μεταξύ των ηλικιών x και x + n συμβολίζεται με n d x( j ) και ικανοποιεί τη σχέση

x+n−a
n d x( j ) = E[ n Px( j ) ] = E ( I1 ) + E ( I 2 ) + L + E ( I l (τ ) ) = la(τ ) ⋅ P ( I i( j ) = 1) = la(τ ) ∫ f T , J (t , j )dt
a x−a
x + n −a
n d x( j ) = l a(τ ) ∫ t pa(τ ) μ a( +j )t dt .
x −a
Για n = 1 χρησιμοποιείται ο συμβολισμός d x( j ) και τότε ισχύει η σχέση
d x( j ) = l a(τ ) x−a pa(τ ) q x( j )

αφού (χρησιμοποιούμε το μετασχηματισμό y = t − x − a )
x +1− a 1 1
d x( j ) = l a(τ ) ∫ t pa(τ ) μ a( +j )t dt = l a(τ ) ∫ y + x −a pa(τ ) μ y( +j )x dy = l a(τ ) ∫ x−a pa(τ ) y p x(τ ) μ y( +j )x dy = l a(τ ) x−a pa(τ ) q x( j ) .
x−a 0 0
Ας είναι n Px(τ ) ο αριθμός των ατόμων της ομάδας που αποχώρησαν από αυτή μεταξύ των ηλικιών
x και x + n ( x ≥ a ) για οποιοδήποτε αίτιο εξόδου, τότε

m
n Px(τ ) = ∑ n Px( j )
j =1
και για τον αναμενόμενο αριθμό ατόμων n d x(τ ) που αποχώρησαν μεταξύ των ηλικιών x και x + n
( x ≥ a ) για οποιοδήποτε αίτιο εξόδου, έχουμε ότι

m
n d x = E ( n Px ) = ∑ n d x
(τ ) (τ ) ( j)
j =1
x +n −a
n d x(τ ) = la(τ ) ∫ t pa(τ ) μ a(τ+)t dt .
x −a
Για n = 1 χρησιμοποιείται ο συμβολισμός d x(τ ) και τότε ισχύει η σχέση
d x(τ ) = la(τ ) x −a pa(τ ) q x(τ ) .
Στη συνέχεια για 1 ≤ i ≤ l a(τ ) ορίζουμε τις δείκτριες τ.μ.
⎧1, αν το i άτομο της ομάδας φθάσει την ηλικία x ( χωρίς να αλλάξει κατάσταση)
⎪
Ii = ⎨
⎪ 0, αλλιώς
⎩

με x ≥ a . Ας συμβολίσουμε με L(τ ) ( x ) τον αριθμό των ατόμων της ομάδας που φθάνουν στην ηλικία
x (χωρίς να αλλάξουν κατάσταση). Προφανώς
L(τ ) ( x ) = I1 + I 2 + L + I l (τ ) .
a
Ο αναμενόμενος αριθμός ατόμων της ομάδας που φθάνουν την ηλικία x συμβολίζεται με l x(τ ) και
είναι ίσος με
l x(τ ) = E ( L(τ ) ( x )) = E ( I1 ) + E ( I 2 ) + L + E ( I l (τ ) ) = la(τ ) P ( I i = 1) = la(τ ) p(τ )
x−a a
a
pa(τ ) = la(τ ) exp⎛⎜ − ∫ μ a(τ+)s ds ⎞⎟ .

x −a
l x(τ ) = la(τ ) x −a
⎝ 0 ⎠
Χρησιμοποιώντας την παραπάνω σχέση μπορούμε να γράψουμε ότι
l x(τ ) = la(τ ) x −a pa(τ ) = la(τ ) x −1− a pa(τ ) p x(τ−)1 = l x(τ−1) p x(τ−)1
και
d x( j ) = la(τ ) x −a pa(τ ) q x( j ) = l x(τ ) q x( j ) , d x(τ ) = l x(τ ) q x(τ ) .
d x( j ) (τ ) d x(τ ) d x(1) + d x( 2 ) + L + d x( m )
q x( j ) = , q = = ,
l x(τ ) l x(τ ) l x(τ )
x
l x(τ ) − d x(τ ) l x(τ+1) l x(τ+)n d x( +j )n

p x(τ ) = = (τ ) , (τ )
n px = , ( j)
n | qx = .
l x(τ ) lx l x(τ ) l x(τ )
3.2.2 Προσέγγιση ΙΙ (ντετερμινιστική)
Τα αποτελέσματα που παρουσιάσαμε στην προηγούμενη παράγραφο μπορούν να εξαχθούν με την
ακόλουθη ντετερμινιστική εναλλακτική διαδικασία.
Ας θεωρήσουμε μια ομάδα από l a(τ ) το πλήθος άτομα ηλικίας a τα οποία βρίσκονται όλα στην
ίδια (αρχική) κατάσταση και κάθε ένα από αυτά δύναται να μεταβεί σε m το πλήθος καταστάσεις οι
οποίες είναι κοινές για όλα τα άτομα της ομάδας (δηλαδή κάθε ένα άτομο της ομάδας δύναται να
αποχωρήσει από την ομάδα λόγω m διαφορετικών αιτίων εξόδου). Έστω επίσης l x(τ ) ο αριθμός των
ατόμων της ομάδας που φθάνουν την ηλικία x . Είναι εύκολο να διαπιστωθεί ότι
l x(τ ) = l a(τ ) x −a pa(τ ) = l a(τ ) exp⎛⎜ − ∫ μ s(τ ) ds ⎞⎟

x
⎝ a ⎠
Παραγωγίζοντας την παραπάνω σχέση ως προς x προκύπτει άμεσα ότι
dl x(τ ) d
= l a(τ ) ⎛⎜ − ∫ μ s(τ ) ds ⎞⎟ = −l x(τ ) μ x(τ )
x
dx dx ⎝ a ⎠

1 dl x(τ )
− = μ x(τ ) .
l x(τ ) dx
Ορίζοντας την ποσότητα l x( j ) , 1 ≤ i ≤ m , να δηλώνει τον αριθμό των ατόμων από τα l x(τ ) άτομα που
θα αποχωρήσουν μελλοντικά λόγω του αιτίου εξόδου j έχουμε ότι

m
l x(τ ) = ∑ l x( j ) = l x(1) + l x( 2 ) + L + l x( m )
j =1
Η ποσότητα d x( j ) που ορίζεται από τη σχέση
d x( j ) = l x( j ) − l x( +j 1)
δηλώνει τον αριθμό ατόμων που αποχώρησαν λόγω του αιτίου εξόδου j μεταξύ των ηλικιών x και
x +1.
Ορίζοντας την ένταση εξόδου στην ηλικία x λόγω του αιτίου εξόδου j με τη σχέση
1 dl x( j )
− = μ x( j )
l x(τ ) dx
m
μ x(τ ) = ∑ μ x( j ) = μ x(1) + μ x( 2 ) + L + μ x( m )
j =1
Ολοκληρώνοντας τη σχέση
− dl y( j ) = l y(τ ) μ y( j ) dy
για x < y < x + 1 προκύπτει άμεσα ότι

x +1
l x( j ) − l x( +j 1) = d x( j ) = ∫ l y(τ ) μ y( j ) dy
x
και αθροίζοντας προκύπτει ότι

x +1
l x(τ ) − l x(τ+1) = d x(τ ) = ∫ l y(τ ) μ y(τ ) dy .
x
Επίσης
l y(τ ) l x(τ+)( y − x )
(τ )
= (τ )
= y − x p x(τ )
l x l x
και
(τ )
d x( j ) x +1 l y x +1 1
(τ )
=∫ (τ )
μ y( j ) dy = ∫ y−x p x(τ ) μ y( j ) dy = ∫ s p x(τ ) μ x( +j )s dy = q x( j ) .
lx x lx x 0
Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του ακόλουθου πίνακα που αναφέρεται στο αίτιο που προκαλεί την
συνταξιοδότηση ενός ατόμου (αίτιο εξόδου 1: θάνατος, αίτιο εξόδου 2: αποχώρηση από την εργασία,

και έτος υποχρεωτικής συνταξιοδότησης: 70o)
x q x(1) q x( 2 )
65 0.02 0.05
66 0.03 0.06
67 0.04 0.07
68 0.05 0.08
69 0.06 0.09
70 0.00 1.00
(τ ) (1) (2)
να υπολογιστούν οι πιθανότητες 2 p65 , 2| q66 και 2 q67 .
Λύση
Καταρχήν κατασκευάζουμε τον ακόλουθο πίνακα
x q x(1) q x( 2 ) q x(τ ) p x(τ )

65 0.02 0.05 0.07 0.93
66 0.03 0.06 0.09 0.91
67 0.04 0.07 0.11 0.89
68 0.05 0.08 0.13 0.87
69 0.06 0.09 0.15 0.85
70 0.00 1.00 1.00 0.00
Χρησιμοποιώντας πρώτες αρχές έχουμε ότι

(τ ) (τ ) (τ )
2 p65 = p65 p66 = (0.93) ⋅ (0.91) = 0.8463
(τ ) (τ ) (τ )
2|
(1)
q66 = 2 p66 ⋅ q68
(1)
= p66 ⋅ p67 ⋅ q68
(1)
= (0.91) ⋅ (0.89) ⋅ (0.05) = 0.0405
(τ ) ( 2 )
2
(2)
q67 = q67
(2)
+ p67 q68 = 0.07 + (0.89) ⋅ (0.08) = 0.1412 .
Για την τελευταία πιθανότητα αξίζει να σημειώσουμε ότι αποτελείται από το άθροισμα δύο
πιθανοτήτων επειδή το ενδεχόμενο που μας ενδιαφέρει (έξοδος του (67) από την αρχική του
κατάσταση λόγω του αιτίου εξόδου 2 μεταξύ των ηλικιών 67 και 69) μπορεί να γραφεί ως ένωση δύο
ξένων ενδεχομένων όπου (α) το πρώτο δηλώνει την έξοδο του (67) από την αρχική του κατάσταση
μεταξύ των ηλικιών 67 και 68 λόγω του αιτίου εξόδου 2, και (β) το δεύτερο δηλώνει την έξοδο του
(67) από την αρχική του κατάσταση μεταξύ των ηλικιών 68 και 69 λόγω του αιτίου εξόδου 2.
Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του πίνακα του Παραδείγματος 3.3 να κατασκευαστεί πίνακας που να
περιέχει τιμές για τις ποσότητες l x(τ ) , d x(1) και d x( 2 ) για l65(τ ) = 1000 . Στη συνέχεια να υπολογιστούν
ξανά οι πιθανότητες του Παραδείγματος 3.3 με διαφορετικό τρόπο.

Λύση
Για την κατασκευή του πίνακα έχουμε τα ακόλουθα
x q x(1) q x( 2 ) q x(τ ) p x(τ ) l x(τ ) = l x(τ−1) p x(τ−)1 d x(1) = l x(τ ) q x(1) d x( 2 ) = l x(τ ) q x( 2 )
65 0.02 0.05 0.07 0.93 1000.00 20.00 50.00
66 0.03 0.06 0.09 0.91 930.00 27.90 55.80
67 0.04 0.07 0.11 0.89 846.30 33.85 59.24
68 0.05 0.08 0.13 0.87 753.21 37.66 60.26
69 0.06 0.09 0.15 0.85 655.29 39.32 58.98
70 0.00 1.00 1.00 0.00 557.00 0.00 557.00
Για τις πιθανότητες έχουμε ότι

(τ )
(τ ) (τ ) l67 846.30
2 p65 = 67 −65 p65 = (τ )
= = 0.8463
l65 1000
d 68(1) 37.66
2 | q66 = = = 0.0405
(1)
(τ )
l66 930.00
(2)
d 67 + d 68
( 2)
59.24 + 60.26
2 q67 = = = 0.1412 .
(2)
(τ )
l67 846.30
Στον ακόλουθο πίνακα δίνονται πιθανότητες εξόδου για δύο αίτια που αφορούν 1000 φοιτητές που
εισάγονται σε ένα πανεπιστημιακό τμήμα τετραετούς φοίτησης
x q x(1) q x( 2 )
0 0.15 0.25
1 0.10 0.20
2 0.05 0.15
3 0.00 0.10
(1)
Διακοπή φοίτησης λόγω αποτυχίας
στην εξέταση των μαθημάτων
(2)
Διακοπή φοίτησης για οποιοδήποτε
άλλο λόγο
(α) Να υπολογιστεί η μέση τιμή και διακύμανση του αριθμού G των αποφοίτων.
(β) Να υπολογιστεί η μέση τιμή και διακύμανση του αριθμού F των φοιτητών που θα διακόψουν τη
φοίτησή τους λόγω αποτυχίας στην εξέταση των μαθημάτων κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.
(γ) Να κατασκευαστεί ο πίνακας των πολλαπλών αιτίων εξόδου.
(δ) Χρησιμοποιώντας τον πίνακα του ερωτήματος (γ) να υπολογιστούν
(i) Η κατανομή της τ.μ. J
(ii) Η κατανομή της τ.μ. J γνωρίζοντας ότι ο φοιτητής διέκοψε τη φοίτησή του κατά τη διάρκεια
του τρίτου έτους σπουδών του.

Λύση
(α) Καταρχήν
x q x(1) q x( 2 ) q x(τ ) p x(τ )

0 0.15 0.25 0.40 0.60
1 0.10 0.20 0.30 0.70
2 0.05 0.15 0.20 0.80
3 0.00 0.10 0.10 0.90
Η πιθανότητα αποφοίτησης ενός φοιτητή είναι ίση με
4 p0(τ ) = p0(τ ) p1(τ ) p2(τ ) p3(τ ) = 0.3024
και τότε η κατανομή της τ.μ. G είναι η b(1000, 0.3024) . Άρα

E (G ) = 302.4, Var (G ) = 210.95424 .
(β) Η πιθανότητα αποτυχίας ενός φοιτητή στην εξέταση των μαθημάτων κατά τη διάρκεια των
σπουδών του είναι ίση με
4 q0(1) = 1 q0(1) +1 p0(τ ) 2 q1(1) +1 p0(τ ) 2 p1(τ ) 3 q2(1) +1 p0(τ ) 2 p1(τ ) 3 p2(τ ) 4 q3(1)
= 0.15 + 0.60 ⋅ 0.10 + 0.60 ⋅ 0.70 ⋅ 0.05 + 0 = 0.231

και τότε η κατανομή της τ.μ. F είναι η b(1000, 0.231) . Άρα
E ( F ) = 231, Var (G ) = 177.639 .
(γ) Ο πίνακας με τα πολλαπλά αίτια εξόδου είναι ο ακόλουθος
x q x(1) q x( 2 ) q x(τ ) p x(τ ) l x(τ ) = l x(τ−1) p x(τ−)1 d x(1) = l x(τ ) q x(1) d x( 2 ) = l x(τ ) q x( 2 )
0 0.15 0.25 0.40 0.60 1000 150 250
1 0.10 0.20 0.30 0.70 600 60 120
2 0.05 0.15 0.20 0.80 420 21 63
3 0.00 0.10 336 0 33.6
(δ) (i) Για την περιθώρια κατανομή της J έχουμε

150 + 60 + 21
f J (1) = = 0.231
1000
(εναλλακτικά μπορούμε να γράψουμε ότι f J (1) = ∞ q0(1) = 4 q0(1) ) και
250 + 120 + 63 + 33.6

f J ( 2) = = 0.4666 .
1000
Παρατηρούμε ότι f J (1) + f J ( 2) = 0.6976 ≠ 1 . Αυτό συμβαίνει επειδή στην πραγματικότητα ο
πίνακας έχει στην πραγματικότητα 3 αίτια εξόδου, όπου το 3ο αίτιο είναι η αποφοίτηση του φοιτητή η
οποία μπορεί να συμβεί μόνο στο τέλος του τέταρτου έτους σπουδών και τότε

q3(1) + q3( 2 ) + q3( 3) = 1 .
Συνεπώς q3( 3) = 0.90 με d 3( 3) = l3(τ ) q3( 3) = 302.4 , οπότε
302.4
f J (3) = = 0.3024 .
1000
(ii) Ζητούνται οι πιθανότητες
f K ,J ( 2, j ) 2 p0(τ ) q0( +j )2 q2( j )
f J ( j | K = 2) = = (τ ) (τ ) = (τ ) , j = 1,2,3 .
f K ( 2) 2 p0 q0+ 2 q2
Συνεπώς
q2(1) 0.05
f J (1 | K = 2) = = = 0.25
q2(τ ) 0.20
q2( 2 ) 0.15
f J ( 2 | K = 2) = = = 0.75
q2(τ ) 0.20
q2( 3) 0
f J ( 3 | K = 2) = (τ )
= = 0.
q2 0.20
3.3 Συναφείς πίνακες με ένα αίτιο εξόδου

Από ένα πίνακα με m αίτια εξόδου είναι δυνατό να ορίσουμε συναφείς πίνακες για κάθε ένα αίτιο
εξόδου (associated single decrement tables). Ο συναφής πίνακας για το αίτιο εξόδου j
κατασκευάζεται χρησιμοποιώντας αποκλειστικά την ένταση εξόδου μ x+

( j)
t και τις πιθανότητες
p ′x( j ) = exp⎛⎜ − ∫ μ x( +j )s ds ⎞⎟
t
t
⎝ 0 ⎠
q′x( j ) = 1− t p ′x( j ) = 1 − exp⎛⎜ − ∫ μ x( +j )s ds ⎞⎟ .

t
t
⎝ 0 ⎠
Η πιθανότητα t q′x( j ) ονομάζεται καθαρή πιθανότητα εξόδου λόγω του αιτίου εξόδου j (net
probability of decrement) αφού για τον υπολογισμό της χρησιμοποιείται αποκλειστικά η επίδραση του
αιτίου εξόδου j ως αίτιο αποχώρησης του ατόμου από την αρχική του κατάσταση. Χρησιμοποιώντας
τη σχέση
d d
′( j ) = exp⎛⎜ − ∫ μ x( +j )s ds ⎞⎟ = − t p ′x( j ) μ x( +j )t
t
t px
dt dt ⎝ 0 ⎠
1 1
∫ d ( p′ ) = − ∫ t p ′x( j ) μ x( +j )t dt
( j)
t x
0 0

1
1 − p ′x( j ) = ∫ t p ′x( j ) μ x( +j )t dt
0
1
q′x( j ) = ∫ t p ′x( j ) μ x( +j )t dt .
0
Μια βασική σχέση που ισχύει στη θεωρία των συναφών πινάκων με ένα αίτιο εξόδου είναι η
ακόλουθη
m
t p x(τ ) = ∏ t p ′x( j ) = t p ′x(1) ⋅t p ′x( 2 ) Lt p ′x( m )

j =1
m m
(τ )
t qx = 1− t p x(τ ) = 1 − ∏ t p ′x( j ) =1 − ∏ (1 − t q ′x( j ) )
j =1 j =1
αφού
p x(τ ) = exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)s ds ⎞⎟ = exp⎛⎜ − ∫ μ x(1+)s ds ⎞⎟ ⋅ exp⎛⎜ − ∫ μ x( 2+)s ds ⎞⎟Lexp⎛⎜ − ∫ μ x( m+ s) ds ⎞⎟ = t p′x(1) ⋅t p′x( 2 ) Lt p′x( m ) .
t t t t
t
⎝ 0 ⎠ ⎝ 0 ⎠ ⎝ 0 ⎠ ⎝ 0 ⎠
Επίσης, από την παραπάνω σχέση είναι προφανές ότι
t p′x( j ) ≥ t p x(τ ) , j = 1,2,..., m

οπότε
t p′x( j ) μ x( +j )t ≥ t p x(τ ) μ x( +j )t
και
1 1
∫ 0
t p′x( j ) μ x( +j )t dt ≥ ∫ t p x(τ ) μ x( +j )t dt
0
δηλαδή
q′x( j ) ≥ q x( j ) .
Η παραπάνω ανισοτική σχέση είναι αναμενόμενη αφού η καθαρή πιθανότητα αποχώρησης q′x( j )
λόγω του αιτίου εξόδου j έχει υπολογιστεί χρησιμοποιώντας αποκλειστικά την επίδραση του αιτίου
εξόδου j ως αίτιο αποχώρησης του ατόμου από την αρχική του κατάσταση, σε αντιδιαστολή με την
πιθανότητα q x( j ) που έχει υπολογιστεί με το είναι το άτομο εκτεθειμένο σε όλα τα αίτια εξόδου.
3.4 Σταθερή ένταση εξόδου για κάθε αίτιο εξόδου
Στην παρούσα παράγραφο θα δείξουμε πως η υπόθεση της σταθερής έντασης εξόδου για κάθε
αίτιο εξόδου και η γνώση των καθαρών πιθανοτήτων εξόδου q′x( j ) οδηγεί στον υπολογισμό των

πιθανοτήτων q x( j ) για j = 1,2,..., m και συνεπώς στην κατασκευή του πίνακα με πολλαπλά αίτια
εξόδου.
Ας υποθέσουμε ότι η ένταση εξόδου λόγω του αιτίου εξόδου j και η συνολική ένταση εξόδου
είναι σταθερή σε μοναδιαία διαστήματα της μορφής ( x, x + 1) , δηλαδή
μ x( +j )t = μ x( j ) , μ x(τ+)t = μ x(τ ) , 0 ≤ t ≤ 1 .
Έτσι για 0 ≤ s ≤ 1 προκύπτει ότι
s s μ x( +j )t (τ ) μ x( j ) s μ x( j ) (τ )
( j)
s qx = ∫ t p x(τ ) μ x( +j )t dt = ∫ (τ )
t px μ dt = ∫
(τ ) (τ )
t p x μ x + t dt = q .
0 0 μ x(τ+)t x +t μ x(τ ) 0 μ x(τ ) s x
Αφού
p x(τ ) = exp⎛⎜ − ∫ μ x(τ+)t dt ⎞⎟

1
⎝ 0 ⎠
τότε, λόγω της σταθερής έντασης θνησιμότητας, προκύπτει η σχέση
μ x(τ ) = − log px(τ )
rμ x(τ ) = − log( px(τ ) ) r = − log r px(τ ) , 0 < r < 1 .
Με τον ίδιο τρόπο προκύπτει ότι
rμ x( j ) = − log r p′x( j )
οπότε
μ x( j ) log r p′x( j )
= , 0 < r < 1.
μ x(τ ) log r px(τ )
Συνεπώς
log r p′x( j ) (τ )
s qx =
( j)
s qx
log r px(τ )
qx( j )
log r p′x( j ) = s
(τ )
log r px(τ )
q
s x
( j) (τ )
r p ′x( j ) = ( p x(τ ) ) s qx s qx
.
Έτσι για r → 1 προκύπτει άμεσα ότι

( j) (τ )
q′x( j ) = 1 − ( p x(τ ) ) s qx s qx
και επιπρόσθετα για s → 1 προκύπτει ότι

( j)
q x(τ )
q′x( j ) = 1 − ( p x(τ ) ) qx

και
log(1 − q′x( j ) )
qx( j ) = qx(τ ) .
log px(τ )
Έτσι αν γνωρίζουμε τις τιμές των ποσοτήτων q′x( j ) για j = 1,2,..., m τότε χρησιμοποιώντας τη
σχέση
m
(τ )
t px = ∏ t p ′x( j ) = t p ′x(1) ⋅t p ′x( 2 ) Lt p ′x( m )
j =1
μπορούμε εύκολα υπολογίσουμε τις ποσότητες q x( j ) για j = 1,2,..., m .
3.5 Η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής
Στην παρούσα παράγραφο θα δείξουμε πως η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για κάθε αίτιο
εξόδου αλλά και για τους συναφείς πίνακες μαζί με τη γνώση των καθαρών πιθανοτήτων εξόδου q′x( j )
οδηγεί στον υπολογισμό των πιθανοτήτων q x( j ) για j = 1,2,..., m και συνεπώς στην κατασκευή του
πίνακα με πολλαπλά αίτια εξόδου.
3.5.1 Η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για κάθε αίτιο εξόδου
Ας υποθέσουμε ότι για κάθε αίτιο εξόδου j και για μοναδιαία διαστήματα της μορφής ( x, x + 1)
ισχύει ότι
t q x( j ) = tq x( j ) , 0 ≤ t ≤ 1
και
t q x(τ ) = tq x(τ ) , 0 ≤ t ≤ 1 .
t
t q x( j ) = ∫ s p x(τ ) μ x( +j )s ds
0
με παραγώγιση προκύπτει ότι

d ( j) (τ ) ( j )
t q x = t p x μ x +t
dt
και αφού
d ( j) d ( j)
t qx = tq x = q x( j )
dt dt
q x( j ) = t p x(τ ) μ x( +j )t

δηλαδή
q x( j ) q x( j )
μ x( +j )t = (τ )
= .
t px 1 − tq x(τ )
Συνεπώς για 0 ≤ s ≤ 1 μπορούμε να γράψουμε ότι
⎛ q x( j ) ⎞ ⎛ q x( j ) q x(τ ) ⎞
= exp⎛⎜ − ∫ μ x( +j )t dt ⎞⎟ = exp⎜⎜ − ∫
s s s
′( j )
s px
⎝ 0 ⎠ ⎝ 0 1 − tq x
(τ )
dt ⎟
⎟
⎠
= exp ⎜⎜ − (τ )
⎝ qx
∫0 1 − tqx(τ ) dt ⎟⎟⎠
⎛ q( j) ⎞ ( j)
q (xτ ) ( j)
q (xτ )
= exp⎜⎜ x(τ ) ln(1`− sq x(τ ) ) ⎟⎟ = (1`− sq x(τ ) ) qx = ( s p x(τ ) ) qx
⎝ qx ⎠
Επομένως για s = 1 προκύπτει ότι
( j)
q (xτ )
p ′x( j ) = ( p x(τ ) ) qx
( j)
q (xτ )
q′x( j ) = 1 − ( p x(τ ) ) qx .
Η τελευταία σχέση είναι η ίδια με αυτή που προέκυψε υπό την υπόθεση της σταθερής έντασης εξόδου
και επομένως οι ποσότητες q x( j ) για j = 1,2,..., m προκύπτουν και αυτές από τη σχέση
log(1 − q′x( j ) )
qx( j ) = qx(τ ) .
log px(τ )
3.5.2 Η υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για τους συναφείς πίνακες
Ας υποθέσουμε ότι για μοναδιαία διαστήματα της μορφής ( x, x + 1) ισχύει ότι
t q′x( j ) = tq′x( j ) , 0 ≤ t ≤ 1
t p′x( j ) = 1 − tq′x( j ) , 0 ≤ t ≤ 1 .
d
′( j ) = − t p ′x( j ) μ x( +j )t
t px
dt
q′x( j ) = t p ′x( j ) μ x( +j )t .
Στην περίπτωση που υπάρχουν τρία αίτια εξόδου έχουμε ότι
1 1
q x(1) = ∫ 0
t p x(τ ) μ x(1+)t dt = ∫ 0
t p ′x(1) μ x(1+)t t p ′x( 2 ) t p ′x( 3) dt
1 ⎛ 1 1 ⎞
= q′x(1) ∫ (1 − tq′x( 2 ) )(1 − tq′x( 3) )dt = q′x(1) ⎜1 − ( q′x( 2 ) + q′x( 3) ) + q′x( 2 ) q′x( 3) ⎟ .
0
⎝ 2 3 ⎠

Με όμοιο τρόπο μπορεί να δειχθεί ότι
⎛ 1 1 ⎞
q x( 2 ) = q′x( 2 ) ⎜1 − ( q′x(1) + q′x( 3) ) + q′x(1) q′x( 3) ⎟
⎝ 2 3 ⎠
⎛ 1 1 ⎞
q x( 3) = q′x( 3) ⎜1 − ( q′x(1) + q′x( 2 ) ) + q′x(1) q′x( 2 ) ⎟ .
⎝ 2 3 ⎠
Με ανάλογο τρόπο μπορούν να προκύψουν αντίστοιχοι τύποι για οποιοδήποτε αριθμό αιτίων
εξόδου.
Για τρία αίτια εξόδου και υπό την υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για τους συναφείς πίνακες να
επιβεβαιωθεί ότι
q x(τ ) = q x(1) + q x( 2 ) + q x( 3) .
Λύση
Χρησιμοποιώντας γνωστούς τύπους έχουμε ότι
⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞
q x(1) + q x( 2 ) + q x( 3) = q′x(1) ⎜1 − ( q′x( 2 ) + q′x( 3) ) + q′x( 2 ) q′x( 3) ⎟ + q′x( 2 ) ⎜1 − ( q′x(1) + q′x( 3) ) + q′x(1) q′x( 3) ⎟
⎝ 2 3 ⎠ ⎝ 2 3 ⎠
⎛ 1 1 ⎞
+ q ′x ( 3) ⎜1 − ( q ′x (1) + q ′x ( 2 ) ) + q ′x (1) q ′x ( 2 ) ⎟
⎝ 2 3 ⎠
= q′x(1) + q′x( 2 ) + q′x( 3) − ( q′x(1) q′x( 2 ) + q′x(1) q′x( 3) + q′x( 2 ) q′x( 3) ) + q′x(1) q′x( 2 ) q′x( 3)
= 1 − (1 − q′x(1) )(1 − q′x( 2 ) )(1 − q′x( 3) )
= q x(τ )
Να υπολογιστούν οι ποσότητες q′x(1) και q′x( 2 ) χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του πίνακα του
Παραδείγματος 3.3 για τις υποθέσεις της σταθερής έντασης εξόδου και της ομοιόμορφης κατανομής
για κάθε αίτιο εξόδου.
Λύση
Και για τις δύο υποθέσεις ισχύει ότι
( j)
q (xτ )
q′x( j ) = 1 − ( p x(τ ) ) qx .
Για την κατασκευή του πίνακα έχουμε τα ακόλουθα

x q x(1) q x( 2 ) q x(τ ) p x(τ ) q′x(1) q′x( 2 )
65 0.02 0.05 0.07 0.93 0.02052 0.05052
66 0.03 0.06 0.09 0.91 0.03095 0.06094
67 0.04 0.07 0.11 0.89 0.04149 0.07147
68 0.05 0.08 0.13 0.87 0.05215 0.08213
69 0.06 0.09 0.15 0.85 0.06294 0.09291
70 0.00 1.00 1.00 0.00 0.00 1.00
Δίνονται τα ακόλουθα στοιχεία που αφορούν καθαρές πιθανότητες εξόδου λόγω τριών αιτιών εξόδου.
Το αίτιο εξόδου 3 αναφέρεται σε συνταξιοδότηση η οποία μπορεί να συμβεί μεταξύ των ηλικιών
65-70, και είναι υποχρεωτική στην ηλικία των 70 ετών.
x q′x(1) q′x( 2 ) q′x( 3)
65 0.020 0.02 0.04
66 0.025 0.02 0.06
67 0.030 0.02 0.08
68 0.035 0.02 0.1
69 0.040 0.02 0.12
Nα κατασκευαστεί ο αντίστοιχος πίνακας με πολλαπλά αίτια εξόδου για l65(τ ) = 1000 υπό την υπόθεση
της ομοιόμορφης κατανομής για κάθε αίτιο εξόδου.
Λύση
Υπολογίζουμε αρχικά την ποσότητα
3 3
t q x(τ ) = 1− t p x(τ ) = 1 − ∏ t p ′x( j ) =1 − ∏ (1 − t q ′x( j ) )

j =1 j =1
και στη συνέχεια τις πιθανότητες q x( j ) με τη βοήθεια της σχέσης

( j)
q (xτ )
q′x( j ) = 1 − ( p x(τ ) ) qx , j = 1,2,3 .
Έπειτα συνεχίζουμε με τις σχέσεις
l x(τ ) = l x(τ−1) p x(τ−)1 = l x(τ−1) (1 − q x(τ−)1 ) , d x(1) = l x(τ ) q x(1) , d x( 2 ) = l x(τ ) q x( 2 ) , d x( 3) = l x(τ ) q x( 3) .
Τα αποτελέσματα δίνονται στον ακόλουθο πίνακα
x q x(τ ) q x(1) q x( 2 ) q x( 3) l x(τ ) d x(1) d x( 2 ) d x( 3)

65 0.07802 0.01940 0.01940 0.03921 1000.00 19.40 19.40 39.21
66 0.10183 0.02401 0.01916 0.05867 921.98 22.13 17.66 54.09
67 0.12545 0.02851 0.01891 0.07803 828.10 23.61 15.66 64.62
68 0.14887 0.03290 0.01866 0.09731 724.22 23.83 13.51 70.47
69 0.17210 0.03720 0.01841 0.11649 616.40 22.93 11.35 71.80
70 1.00000 0.00000 0.00000 1.00000 510.32 0.00 0.00 510.32

Για τα δεδομένα του Παραδείγματος 3.8 να υπολογιστούν οι πιθανότητες q x( j ) , j = 1,2,3 , υπό την
υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για τους συναφείς πίνακες. Τι παρατηρείτε;
Λύση
⎛ 1 1 ⎞
q x(1) = q′x(1) ⎜1 − ( q′x( 2 ) + q′x( 3) ) + q′x( 2 ) q′x( 3) ⎟
⎝ 2 3 ⎠
⎛ 1 1 ⎞
q x( 2 ) = q′x( 2 ) ⎜1 − ( q′x(1) + q′x( 3) ) + q′x(1) q′x( 3) ⎟
⎝ 2 3 ⎠
⎛ 1 1 ⎞
q x( 3) = q′x( 3) ⎜1 − ( q′x(1) + q′x( 2 ) ) + q′x(1) q′x( 2 ) ⎟
⎝ 2 3 ⎠
προκύπτει άμεσα ο πίνακας
x q′x(1) q′x( 2 ) q′x( 3) q x(1) q x( 2 ) q x( 3)

65 0.020 0.02 0.04 0.01941 0.01941 0.03921
66 0.025 0.02 0.06 0.02401 0.01916 0.05866
67 0.030 0.02 0.08 0.02852 0.01892 0.07802
68 0.035 0.02 0.1 0.03292 0.01867 0.09727
69 0.040 0.02 0.12 0.03723 0.01843 0.11643
Παρατηρούμε ότι οι πιθανότητες q x( j ) , j = 1,2,3 , δεν διαφέρουν σημαντικά από τις αντίστοιχες
πιθανότητες του Παραδείγματος 3.8.
3.6 Ασφαλίσεις και ράντες με πολλαπλά αίτια εξόδου

Γενικά το πρόβλημα των ασφαλίσεων και των ράντων ζωής για ένα άτομο στην περίπτωση που
υπάρχουν πολλαπλά αίτια εξόδου αντιμετωπίζεται εύκολα μελετώντας τις μεμονωμένες
(μονοδιάστατες) ασφαλίσεις και ράντες ζωής που αντιστοιχούν σε κάθε αίτιο εξόδου. Στην παρούσα
παράγραφο δεν θα δώσουμε αναλυτικά αποτελέσματα για κάθε περίπτωση αλλά θα παρουσιάσουμε
ορισμένα αποτελέσματα που αφορούν την περίπτωση της ισόβιας ασφάλισης υπό την παρουσία m
αιτιών εξόδου. Ανάλογα μπορούν να γενικευθούν και οι υπόλοιπες περιπτώσεις.
Θεωρούμε μια ισόβια ασφάλιση που αφορά ένα (x ) με ασφαλισμένο κεφάλαιο B j (t ) , t > 0 ,
j = 1,2,..., m (δηλαδή το ασφαλισμένο κεφάλαιο που καταβάλλεται τη χρονική στιγμή t εξόδου του
(x ) από την αρχική του κατάσταση εξαρτάται και από τη χρονική στιγμή εξόδου (μεταβλητό
ασφαλισμένο κεφάλαιο) και από το αίτιο εξόδου j ). Τότε η παρούσα αξία της ασφάλισης είναι ίση
με

Z = BJ (T )υ T , T ≥ 0
m ∞ m ∞
A = ∑∫ B j (t )υ t f T , J (t , j ) dt = ∑ ∫ B j (t )υ t t p x(τ ) μ x( +j )t dt.
0 0
j =1 j =1
Προφανώς για m = 1 και B1 (t ) = 1 προκύπτει ότι A = Ax .

Στην περίπτωση που το ασφαλισμένο κεφάλαιο καταβάλλεται στο τέλος του έτους εξόδου του
(x ) έχουμε ότι
Z = BJ ( K + 1)υ K +1 , K ≥0
και
m ∞ m ∞
A = ∑∑ B j (k + 1)υ k +1 f K , J (k , j ) =∑∑ B j (k + 1)υ k +1 k p x(τ ) q x( +j )k .
j =1 k =0 j =1 k =0
Επανερχόμενοι στη συνεχή περίπτωση έχουμε ότι το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο A μπορεί να
γραφεί στη μορφή
m ∞ k +1
A = ∑∑ ∫ B j (t )υ t t p x(τ ) μ x( +j )t dt
k
j =1 k =0
και με αλλαγή της μεταβλητής ολοκλήρωσης από t σε k + s προκύπτει άμεσα ότι

m ∞ 1
A = ∑∑ ∫ B j (k + s )υ k + s k +s p x(τ ) μ x( +j )k + s ds .
0
j =1 k = 0
Ο υπολογισμός του ενιαίου καθαρού ασφαλίστρου A μπορεί να απλοποιηθεί περισσότερο

υιοθετώντας την υπόθεση της ομοιόμορφης κατανομής για κάθε αίτιο εξόδου. Πράγματι, κάνοντας
χρήση των σχέσεων
q x( +j )k = s p x(τ+)k μ x( +j )k + s , 0 ≤ s ≤ 1
και
k +s p x(τ ) = k p x(τ ) s p x(τ+)k

m ∞
∑∑ ∫
1
A = B j (k + s )υ k + s k p x(τ ) s p x(τ+)k μ x( +j )k + s ds
0
j =1 k = 0
m ∞
∑∑ ∫
1
= B j (k + s )υ ( k +1)+( s −1) k p x(τ ) q x( +j )k ds
0
j =1 k = 0
m ∞
∑∑ υ
1
= k +1
k p x(τ ) q x( +j )k ∫ B j (k + s )(1 + i )1− s ds.
0
j =1 k = 0
Παρατηρούμε ότι η ποσότητα A έχει τη μορφή της ποσότητας A αν θέσουμε

1
B j (k + 1) = ∫ B j (k + s )(1 + i )1− s ds .
0
Χρησιμοποιώντας ως προσέγγιση του B j (k + 1) την ποσότητα
B j (k + (1 2))(1 + i )1 2
(εφαρμογή του θεωρήματος της μέσης τιμής του ολοκληρωτικού λογισμού) προκύπτει ότι
m ∞
A ≅ ∑∑υ k +1 2 k p x(τ ) q x( +j )k B j (k + (1 2)).
j =1 k = 0
Μια πρόσκαιρη ασφάλιση ζωής 2 ετών πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου που αφορά άτομο (x )
καταβάλει 2 νομισματικές μονάδες όταν ο θάνατος συμβεί λόγω ατυχήματος (αίτιο εξόδου 1), και 1
νομισματική μονάδα όταν ο θάνατος συμβεί για οποιοδήποτε άλλο λόγο (αίτιο εξόδου 2). Να
υπολογιστεί το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο για δ = 0 , μ x(1+)t = t 20 , μ x( 2+)t = t 10 .
Λύση
2 2 2 2 2 2 (τ )
A = ∫ 2 f T , J (t ,1)dt + ∫ 1 ⋅ f T , J (t ,2)dt = ∫ 2 t p x(τ ) μ x(1+)t dt + ∫
10 ∫ 0
t p x(τ ) μ x( 2+)t dt = t t p x dt .
0 0 0 0
Η ποσότητα t px(τ ) είναι ίση με
⎛⎜ − t μ (τ ) ds ⎞⎟ = exp⎛⎜ − t ⎛⎜ s + s ⎞⎟ds ⎞⎟ = exp⎛⎜ − t 3s ds ⎞⎟ = exp⎛⎜ − 3t ⎞⎟

2
⎝ ∫0 x+s ⎠ ∫ ∫
(τ )
p
t x = exp ⎜ 40 ⎟
⎝ 0 ⎝ 20 10 ⎠ ⎠ ⎝ 0 20 ⎠ ⎝ ⎠
οπότε
2
2 2 ⎛ 3t 2 ⎞ 4 2 ⎛ 6t ⎞ ⎛ 3t 2 ⎞ 4 ⎡ ⎛ 3t 2 ⎞⎤ 4
A = ∫ t exp⎜ −
⎜ ⎟
⎟ dt = ∫ ⎜ − ⎟ exp⎜ −
⎜ ⎟
⎟ dt = − ⎢exp⎜⎜ − ⎟⎟⎥ = (1 − e −0.3 ) .
10 0
⎝ 40 ⎠ 3 ⎝ 40 ⎠
0
⎝ 40 ⎠ 3 ⎣ ⎝ 40 ⎠⎦ 0 3
Μια ισόβια ασφάλιση ζωής πληρωτέα τη στιγμή του θανάτου που αφορά άτομο (x ) καταβάλει 3000
νομισματικές μονάδες όταν ο θάνατος συμβεί λόγω εργατικού ατυχήματος (αίτιο εξόδου 1), 2000
νομισματικές μονάδες όταν ο θάνατος συμβεί λόγω οποιουδήποτε άλλου ατυχήματος (αίτιο εξόδου
2), και 1000 νομισματικές μονάδες όταν ο θάνατος συμβεί για οποιοδήποτε άλλο λόγο (αίτιο εξόδου
3). Τα ασφάλιστρα πληρώνονται συνεχώς στο χρόνο με ετήσιο ρυθμό πληρωμής P μέχρις ότου
συμβεί ο θάνατος. Χρησιμοποιώντας την αρχή της ισοδυναμίας να υπολογιστεί ο ρυθμό πληρωμής P
για δ = 0.03 , μ x(1+t) = 0.01 , μ x( 2+t) = 0.03 , μ x( 3+t) = 0.03 .

Λύση
Η συνολική ένταση εξόδου δίνεται από τη σχέση
μ x(τ+)t = μ x(1+)t + μ x( 2+)t + μ x(3+)t = μ x(τ ) = 0.07, t ≥ 0
και επομένως η τ.μ. T ακολουθεί την εκθετική κατανομή με παράμετρο λ = μ x(τ ) = 0.07 . Συνεπώς
χρησιμοποιώντας τη σχέση
f T , J (t , j ) = t p x(τ ) μ x( +j )t , j = 1,2,3, t ≥ 0

f T , J (t ,1) = 0.01e −0.07 t , f T , J (t ,2) = 0.03e −0.07 t , f T , J (t ,3) = 0.03e −0.07 t , t ≥ 0.
Έτσι, το ενιαίο καθαρό ασφάλιστρο A είναι ίσο με

∞ ∞
A = ∫ e −δ t [3000 f T , J (t ,1) + 2000 f T , J (t ,2) + 1000 f T , J (t ,3)]dt = 1000∫ e −0.03t 0.12e −0.07 t dt = 1200 .
0 0
Σύμφωνα με την αρχή της ισοδυναμίας θα πρέπει να ισχύει η σχέση P ⋅ a = 1200 . Όμως
∞ ∞ (τ ) 1
a = ∫ e −δ t t p x(τ ) dt = ∫ e −δ t e −tμ x dt = = 10
0 0 δ + μ x(τ )
οπότε P = 120 .

Ασφαλίσεις Ζωής 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ασφαλίσεις Ζωής 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης

[3] Gupta, A. K. & Varga, T. (2002). An Introduction to Actuarial Mathematics, Kluwer

[5] Alistair Neill (1977). Life Contingencies, Butterworth-Heimemann Ltd.

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΖΩΗΣ Ι

1.1.1 Συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας, συνάρτηση κατανομής και συνάρτηση επιβίωσης

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 1 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

1.1.2 Υπολειπόμενος χρόνος ζωής

t q x = P(T ( x ) ≤ t ) = FT ( x ) (t ), t p x = 1 − t q x = P(T ( x ) > t ) = ST ( x ) (t ), t ≥ 0 .

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 2 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

1 q x = q x = P(( x ) πεθαίνει εντός ενός έτους)

1 p x = p x = P(( x ) φτάνει την ηλικία x + 1 ).

t |u q x = P(t < T ( x ) ≤ t + u ) = P(T ( x ) ≤ t + u ) − P(T ( x ) ≤ t ) = t +u q x − t q x .

k +1 q x = 1− k +1 p x = 1 − p x p x +1 L p x + k = 1 − (1 − q x )(1 − q x +1 )L(1 − q x + k ), k = 0,1,2,...

Στην ειδική περίπτωση u = 1 , χρησιμοποιείται ο συμβολισμός t |1 qx = t | qx .

Αξίζει να σημειώσουμε ότι

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 3 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

t q x + s = P(T ( x + s ) ≤ t ) = P(T ( x ) ≤ s + t | T ( x ) > s )

1.1.3 Υπολειπόμενος ακέραιος χρόνος ζωής

Η διακριτή τ.μ. που ορίζεται με τον τύπο

(στον ίδιο τύπο μπορούμε να καταλήξουμε χρησιμοποιώντας τη σχέση t |u q x = t +u q x − t q x θέτοντας

t = k και u = 1 , που δίνει k |1 q x = k | q x = k +1 q x − k q x ). Επιπροσθέτως

αφού από τη σχέση t p x u p x +t = t +u p x για u = 1 προκύπτει ότι t p x p x +t = t +1 p x και συνεπώς

Για τη συνάρτηση κατανομής της τ.μ. K ( x ) έχουμε ότι

1.1.4 Ένταση θνησιμότητας

Η ποσότητα μ x που ορίζεται με τη σχέση

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 4 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

ενός (x ) στο διάστημα ( x, x + Δx ] , δηλαδή

είναι αύξουσα συνάρτηση του ηλικίας x . Αξίζει να σημειώσουμε ότι μ x = lim( t q x / t ) .

1.1.5 Σχέσεις μεταξύ f(x), F(x), S(x), μx

και από τη σχέση f ( x ) = F ′( x ) = μ x S ( x ) = μ x exp⎛⎜ − ∫ μ z dz ⎞⎟ προκύπτει ότι

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 5 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

Συνεπώς οποιαδήποτε από τις ποσότητες f ( x ), F ( x ), S ( x ) , μ x καθορίζει πλήρως τη συμπεριφορά

1.1.6 Άλλες σχέσεις

Ας συμβολίσουμε με f T ( x ) (t ) τη σ.π.π. της τ.μ. T ( x ) . Έχουμε ήδη αναφέρει ότι

FT ( x ) (t ) = P(T ( x ) ≤ t ) = t q x , 1 − FT ( x ) (t ) = P(T ( x ) > t ) = t p x , t ≥ 0 .

Έτσι, η f T ( x ) (t ) ικανοποιεί τη σχέση

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 6 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

1.1.7 Ροπές των τ.μ. T(x) και K(x)

Κάνοντας χρήση της σχέσης

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 7 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

Κάνοντας χρήση της σχέσης

1.1.8 Νόμοι θνησιμότητας

Makeham A + Bc x exp( − Ax − m( c x − 1)) B > 0, A ≥ − B, c > 1, x≥0

Weibull kx n exp( − k ( n + 1) −1 x n +1 ) k > 0, n > 0, x≥0

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 8 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

1.1.9 Πίνακες θνησιμότητας ή πίνακες ζωής

Ας θεωρήσουμε μια ομάδα από l0 το πλήθος νεογέννητα άτομα και ας συμβολίσουμε με

1 ≤ j ≤ l0 , που ορίζονται ως ακολούθως

⎧1, αν το άτομο j φθάσει την ηλικία x

έχει προφανή ερμηνεία ο συμβολισμός l0 ) και είναι ίσος με

Από την παραπάνω σχέση προκύπτει άμεσα ότι

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 9 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

Για n = 1 χρησιμοποιείται ο συμβολισμός d x . Η ποσότητα n d x μπορεί να προκύψει και με τη

n d x = E ( n Px ) = E (C1 ) + E (C2 ) + L + E (Cl0 ) = l0 P ( x < X j ≤ x + n) = l0 [ S ( x ) − S ( x + n)] = lx − lx + n .

και η πιθανότητα p x από τη σχέση

l x = l x −1 (1 − q x −1 ), x = 1,2,... και d x = l x − l x +1 , x = 0,1,... .

ποσοτήτων d x ) τότε μπορούμε να “υπολογίσουμε” (για την ακρίβεια να εκτιμήσουμε) τις

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 10 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος

FK ( x ) (k )= k +1 q x = 1− k +1 p x = 1 − p x p x +1 L p x + k = 1 − (1 − q x )(1 − q x +1 )L(1 − q x + k ), k = 0,1,2...

1.1.10 Υποθέσεις κλασματικών ηλικιών

Εκθετικής παρεμβολής log S ( x + t ) = (1 − t ) log S ( x ) + t log S ( x + 1)

Η υπόθεση της γραμμικής παρεμβολής μπορεί να αναλυθεί ως εξής. Ας υποθέσουμε ότι η

Ασφαλίσεις Ζωής ΙΙ (2010) 11 Δημήτριος Λ. Αντζουλάκος