Legiony Polskie we Włoszech

Powstanie Legionów Polskich we Włoszech

Niedługo po klęsce powstania kościuszkowskiego za sprawą Cesarstwa Rosyjskiego, Królestwa Prus i imperium
Habsburgów, Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z map. Europejskie echa III rozbioru Polski, w obliczu
rewolucyjnej fali zapoczątkowanej przez Francję, były znikome, by nie powiedzieć żadne. Wielkie mocarstwa żyły
toczącą się rewolucją, kształtowaniem się ekonomii politycznej i pierwszymi wielkimi wynalazkami, które
zwiastowały rewolucję przemysłową.

Sprawa polska długo nie znajdowała żadnych sojuszników na arenie międzynarodowej. Z uwagi na zawiązanie przez
państwa zaborcze koalicji antyfrancuskiej, to właśnie kraj nad Sekwaną stał się dla Polski naturalnym koalicjantem.
Grupa polskich wojskowych i polityków rozpoczęła starania o utworzenie korpusu walczącego po stronie francuskiej,
który w przyszłości mógłby stanowić podstawę regularnej armii. Projekt ten początkowo został przez stronę
francuską przyjęty z niechęcią z uwagi na niekonstytucyjność takich założeń. Udało się jednak znaleźć rozwiązanie,
które zakładało utworzenie na terenie północnych Włoch polskiego korpusu pod dowództwem Napoleona
Bonaparte.

Nadzieje na odzyskanie niepodległości odżyły wraz ze zmaterializowaniem się projektu korpusu i utworzeniem
powstałych z inicjatywy gen. Jana Henryka Dąbrowskiego Legionów Polskich we Włoszech. 9 stycznia 1797 Jan
Henryk Dąbrowski podpisał z rządem Republiki Lombardzkiej umowę dotyczącą utworzenia polskich oddziałów w
służbie i na żołdzie tejże Republiki. Oddziały otrzymały nazwę "Legiony Polskie Posiłkujące Lombardię", mundury i
sztandary były zbliżone do polskich, język komend i stopnie wojskowe również były polskie. Na szlifach widniał włoski
napis "Ludzie wolni są braćmi". Kokardy przypięte do mundurów były trójkolorowe w nawiązaniu do rewolucji
francuskiej, symbolizując sojusz i protekcję Republiki. Oficerom i żołnierzom nadano obywatelstwo lombardzkie wraz
z prawem powrotu do kraju, jeśli Lombardia nie będzie ich już potrzebować.

Założyciele Legionów Polskich we Włoszech

 Jan Henryk Dąbrowski

 Karol Kniaziewicz
 Antoni Kosiński
 Józef Wybicki

Kto wchodził w skład Legionów?

W szeregi nowej formacji licznie włączali się polscy jeńcy i dezerterzy z armii austriackiej, a także oficerowie
stanowiący polskie wychodźstwo na terenie Włoch i Francji. W błyskawicznym tempie kilku miesięcy, jesienią w
Legionach służyło już ponad osiem tysięcy żołnierzy. Sam Dąbrowski zdawał się być zdumiony skalą z jaką zasilana
była jego nowa formacja. W swoich pamiętnikach pisał:

„(…) Rekrutacya i organizacya nasza postępowała przewybornie; – od czasu do czasu major Tremo nadsyłał nam
wielką liczbę nowo-zaciężnych z Dyżonu(…)”

Legiony były pierwszą formacją powołaną do odzyskania niepodległości Polski w czasie zaborów, biorąc udział w
wielu kluczowych europejskich i światowych bitwach.
Udział legionów w walkach do pokoju w Luneville w 1801 r

Legiony były wykorzystywane zgodnie z wolą głównodowodzącego wojskami we Włoszech, czyli Napoleona
Bonaparte. W marcu dwa pierwsze bataliony zostały umieszczone w twierdzy w Mantui gdyż Napoleon obawiał się
ataku Austriaków. W marcu 1797 r. polskich żołnierzy użyto do tłumienia antyfrancuskich wystąpień w Romanie –
walczyli nad jeziorem Garda i zdobywali Weronę.

Już w kwietniu 1797 r. Napoleon rozpoczął rozmowy pokojowe z Austrią w Loeben. Legiony wycofano do Bolonii
Ferrary i Mantui. Były sformowane w dwie legie: każda po 3 bataliony podzielone na 10 kompanii. Przekroczyły 6 tys.
żołnierzy. Gdy Francja podpisała w październiku 1797 r. pokój z Austrią w Campio Formio postanowiono, że legiony
pozostaną we Włoszech jako korpus posiłkowy Republiki Cisalpińskiej, która powstała na mocy tego pokoju.
Wówczas polskie legiony liczyły już około 7 tys. żołnierzy I legia została skierowana do Rzymu, który był stolicą
Republiki Rzymskiej. I legia walczyła tam z powstaniem antyfrancuskim a także z Królestwem Obojga Sycylii, które
chciało restaurować Państwo Kościelne.

 I legia pod dowództwem Karola Kniaziewicza rozegrała bitwę pod Magliano i pod Civita Castellana (grudzień
1798), zdobył Gaetę (grudzień 1798). Legiony wraz z wojskami francuskimi pokonały wojska II koalicji i
zdobyły Neapol.

 W bitwie pod Magnano (1799) II legia została rozbita. Jej szczątki zostały odesłane do twierdzy w Mantui. Jej
francuski dowódca wydał ich armii austriackiej w chwili poddania miasta.

W czerwcu 1799 roku I legia została wysłana z Rzymu dla wzmocnienia oddziałów francuskich .Została praktycznie
rozbita w bitwie pod Trebbią (przeżyło 1500 żołnierzy). Następnie I legia walczyła pod Novi i Bosco na jesieni 1799 r.

W 1800 r. dzięki interwencji gen. Dąbrowskiego u Napoleona dozbrojono I legię i zreorganizowano zwiększając jej
liczebność. W końcu listopada 1800 r. I legia liczyła ponad 6 tys. żołnierzy. Uczestniczyła w oblężeniu Ferrary i
Mantui.

Najważniejsze bitwy

 1 XII 1798 – Magliano. Brygada pod dowództwem Kniaziewicza zwyciężyła korpus wojsk Królestwa Neapolu.
 5 XII 1798 – Falari. Legioniści odparli atak wojsk Neapolu.
 17-19 VI 1799 – bitwa nad Trebbią (dolina rzeki Trebbia). Legioniści u boku Francuzów walczyli z armią
Aleksandra Suworowa. Ponieśli znaczne straty, ale powstrzymały wojska rosyjsko-austriackie, a potem
osłaniały odwrót Francuzów.
 14 VI 1800 - bitwa pod Marengo – decydująca bitwa drugiej kampanii włoskiej Napoleona, stoczona z armią
austriacką pod wodzą generała Michaela von Melasa.
 3 XII 1800 – Bitwa pod Hohenlinden - Legia Naddunajska pod wodzą Kniaziewicza pomogła rozgromić
wojska austriackie.
 24 XI 1805 – Bitwa pod Castelfranco - Piechota pod dowództwem płk. Grabińskiego i jazda gen.
Rożnieckiego pomogła rozbić i wziąć do niewoli austriacki korpus ks. De Rohan.
Legia Naddunajska

Legia Naddunajska powstała przy armii francuskiej z zachowaniem swojego polskiego charakteru, w Republice
Batawskiej (Holandia). Jej dowódcą został gen. Karol Kniaziewicz, który podlegał gen. Moresu – dowódcy armii
reńskiej. Legia Naddunajska miała liczyć około 6 tys. żołnierzy. Zimą 1800 r. w jej skład wchodziło 11 batalionów,
pułk jazdy, batalion artylerii pieszej, kompania artylerii konnej – ponad 13 tys. żołnierzy. Początkowo była bardzo źle
wyposażona i uzbrojona. Wzięła udział u boku Francuzów czerwcowo – lipcowej kampanii frankfurckiej,
uczestniczyła w zajęciu Frankfurtu. Największym jej osiągnięciem było zwycięstwo w bitwie pod Hohenlinden w
grudniu 1800 r. . Pokój w Luneville z 1801 roku, który pomijał sprawę Polski, spowodował przeniesienie Legii
Naddunajskiej do Włoch, na żołd Królestwa Etrurii. Decyzja ta wywołała burzliwe protesty ze strony polskich
oficerów, a sam gen. K. Kniaziewicz podał się do dymisji. Wtedy dowództwo nad Legią objął gen. W. Jabłonowski .
Pod koniec 1801 roku Legia Naddunajska została przemianowana na półbrygadę i weszła w skład zreorganizowanych
legionów polskich we Włoszech. W 1802 roku został wysłana do stłumienia powstania na Santo Domingo.
Zdziesiątkowana chorobami, wkrótce przestała istnieć

Jak były zorganizowane Legiony Dąbrowskiego?

Organizacja służby w legionach i panująca w nich ideologia znajdowały się pod wyraźnym wpływem zasad i haseł
rewolucji francuskiej – zgodnie z zasadą równości, kryteria oficerskiego awansu wyznaczały zasługi oraz umiejętność
czytania i pisania. Wobec żołnierzy zakazane były kary fizyczne, zaś oficerowie zobowiązani byli zwracać się do nich
per: „obywatelu”. Najbardziej czytelnym odniesieniem do zasad rewolucji była zdobiąca polski mundur trójkolorowa
kokarda oraz napis na naramiennikach w języku włoskim głoszący: „Ludzie wolni są braćmi”.

Inicjatywa Dąbrowskiego okazała się organizacyjnym i militarnym sukcesem. W szeregach dwóch legii polskich we
Włoszech wkrótce znalazło się kilka tysięcy żołnierzy walczących u boku Francuzów w kampaniach 1797-1800.
Odznaczyły się one zwłaszcza w trakcie krwawych walk z rosyjskim korpusem feldmarszałka Suworowa (bitwa pod
Trebbią 17-19 Vi 1799). Największą liczebność, około 15 tysięcy żołnierzy, osiągnęły one w 1800 roku po utworzeniu
kolejnej polskiej formacji – tak zwanej Legii Naddunajskiej. Szacuje się, że w latach 1797-1801 przez szeregi
wspomnianych trzech legii przewinęło się łącznie około 25 tysięcy żołnierzy

Schyłek i znaczenie Legionów polskich

Pokój w Lunéville okazał się trwalszy i stabilniejszy od porozumienia zawartego w 1797 roku w Campo Formio.
Legiony stały się formacją, która coraz bardziej ciążyła Napoleonowi. W 1802 roku, chcąc przerwać swego rodzaju
impas, skierował on polskie oddziały do tłumienia rewolucji haitańskiej. Siły rewolucyjne odniosły jednak sukces, a
spośród posłanych tam 6 tysięcy polskich żołnierzy do Europy wróciło zaledwie kilkuset (armia została
dziesiątkowana przez powstańców, choroby i nieprzystosowanie do klimatu).

Był to smutny koniec pięknego snu o niepodległości Polski odzyskanej staraniami polskich Legionów wspierających
Francję. Trudno, by inicjatorom polskich ruchów niepodległościowych towarzyszyło inne uczucie niż rozczarowanie.
Francuzi mieli przecież nieść wolność całej Europie. Liberté – Égalité – Fraternité [Wolność, Równość, Braterstwo]
głosiły wstęgi na mundurach polskich żołnierzy, którzy musieli zmierzyć się z obojętnością strony francuskiej wobec
ich dążeń.
Legiony mimo pewnej autonomii podlegały pod siły francuskie i wykorzystywane były przede wszystkim w ich
interesie, który z czasem okazywał się coraz częściej rozbieżny lub niezwiązany z polską racją stanu. Najjaskrawszym
przykładem tego, że w polityce nie ma przyjaźni lub wrogości, a są interesy, było wysłanie polskich żołnierzy do
zatrzymania powstania na Haiti. Zrywu, którego tłumienie było przecież całkowitym zaprzeczeniem całej ideologii
propagowanej przez Napoleona.

Francja skonsumowała siłę i morale polskich żołnierzy do realizacji własnych interesów. Założyciele Legionów z
Janem Henrykiem Dąbrowskim na czele z pewnością wierzyli w inny rozwój wydarzeń, dlatego trudno ich winić za
ostateczne niepowodzenie inicjatywy. Napoleon Bonaparte z kolei kierował się jedynie własnym zmysłem wojennym
i francuską racją stanu, nie znajdując chęci na zrozumienie polskich sentymentów.

Legiony odniosły jednak pewien sukces, przede wszystkim na płaszczyźnie tożsamościowej, pielęgnując wiarę w ideę
niepodległej Polski. Bardziej materialny wymiar miało doświadczenie zdobyte przez kadry dowódców i oficerów. Po
latach mieli oni okazję służyć w strukturach armii Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.

W działalności legionów polskich można dopatrywać się pierwszych militarnych dążeń w kierunku odzyskania
niepodległości. Mimo, że marsz Dąbrowskiego z ziemi włoskiej nie doprowadził Polski do wolności i suwerenności, to
ukształtował nieustępliwego ducha walki. Mentalność, która przetrwała w świadomości kolejnych pokoleń, by w
końcu dać początek Legionom Polskim, utworzonym w 1914 roku, z których część kadry mogła służyć już w Polskich
Siłach Zbrojnych.

Przez legiony przewinęło się w ciągu 5 lat 25 tys. żołnierzy i ponad 1000 oficerów. Wykształciły one świetnych
żołnierzy i oficerów. Ich przykład inspirował następne pokolenia walczące o niepodległość, czego przykładem mogą
być choćby legiony Józefa Piłsudskiego. Mimo tego, że Napoleon nie spełnił marzeń Polaków legiony i ich walka stały
się symbolem walki o niepodległość. W świadomości narodowej ich walka symbolizuje niezłomność, waleczność i
odwagę żołnierza polskiego. Wprowadzone do legionów demokratyczne stosunki między oficerami a szeregowymi
przyczyniły się do rozpowszechnienia idei demokratycznych.

Źródła

 https://www.wprost.pl
 https://histmag.org
 http://www.tomaszewska.com.pl
 https://twojahistoria.pl
 https://pl.wikipedia.org