Âπτα

HMEPEΣ
12 MAPTIOY 2000
 H KA£HMEPINH
E¶TA HMEPE™
KYPIAKH 12 MAPTIOY 2000

2-32 A º I E P ø M A
KΛΑΥΔΙΟΣ
ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ:
O ΓΕΩΓΡΑΦΟΣ
H Γεωγραφα
στον αρχαο κσμο
Tου °ÂˆÚÁ›Ô˘ TÛfiÙÛÔ˘

Kλα!διος Πτολεμαος:
Mαθηματικς, αστρονμος,
γεωγρ'φος
Tης Germaine Aujac

Aπ το Xειργραφο στο Bιβλο

Tης §ÂˆÓfiÚ·˜ N·‚¿ÚÈ

O πτολεμαϊκς κ+δικας
της Mον-ς Bατοπαιδου
Tου ™ˆÙ. N. K·‰¿

O πτολεμαϊκς κ+δικας
του Bησσαρωνος
Tου AÁ·Ì¤ÌÓÔÓ· TÛÂϛη

Tο χειργραφο
των Aκουαββα
Tης Germaine Aujac

Kλα!διος Πτολεμαος:
O κοσμογρ'φος
της Aναγ/ννησης
Tου °ÈÒÚÁÔ˘ TfiÏÈ·

Πτολεμαϊκ/ς και σ!γχρονες

συντεταγμ/νες
Tου ¶·Ú·Û΢¿ ¢. ™·‚‚·˝‰Ë

Γεωγραφικ- Yφ-γησις:
Tρεις πανομοιτυπες εκδσεις
Tου AÁ·Ì¤ÌÓÔÓ· TÛÂϛη

EÍÒÊ˘ÏÏÔ:
O KÏ·‡‰ÈÔ˜ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜, Ô Ì¤Á·˜
Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi˜, ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ Î·È ÁÂ-
ˆÁÚ¿ÊÔ˜, ÛÙÔ ÛÔ˘‰·ÛÙ‹ÚÈfi ÙÔ˘.
¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ÂÛÙÂÌ̤ÓÔ˜ ˆ˜ ‚·-
ÛÈϤ·˜, ÎÚ·ÙÒÓÙ·˜ ·ÛÙÚÔÏ¿‚Ô,
ÂÓÒ ·fi „ËÏ¿ ¤Ú¯ÂÙ·È Ë ı›·
¤ÌÓ¢ÛË Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ËÏÈ·ÎÒÓ
·ÎÙ›ÓˆÓ. MÂÁ·ÏfiÚÂË ·Ú¿ÛÙ·-
ÛË ·fi ÙÔÓ EÏÏËÓÈÎfi KÒ‰Èη 388
Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘,
Ï·ÌÚfi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ηډÈÓ¿ÏÈÔ˘
BËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜ ÛÙ· ¤ÙË 1454-55.

Yπεθυνη «Eπτ Hμερν»

E§EY£EPIA TPA´OY

2 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
 H γεωγραφα
στον αρχαο
κσμο
ÛÌfi Ì ÙÔÓ ÏÔ‡ÛÈÔ ı·Ï¿ÛÛÈÔ ‰È·ÌÂÏÈÛÌfi ÙÔ˘
Tου ° ∂øƒ°ÿ√À T ™ŸΔ™√À
ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘, Ô‰‹ÁËÛ ÙÔ˘˜ EÏÏËÓ˜ ÛÂ
Tοπογρφου μηχανικο – DEA ιστορας ı·Ï¿ÛÛȘ ÂÍÂÚ¢ӋÛÂȘ Î·È ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË
επιστημν και τεχνολογας – υπ. δρος A.Π.Θ. ÙÔ˘ ÂÌÔÚ›Ô˘ Î·È ÙˆÓ ·ÔÈÎÈÒÓ. EÓÒ fï˜ ÔÈ
Û‡Á¯ÚÔÓÔ› ÙÔ˘˜ ºÔ›ÓÈΘ Î·È K·Ú¯Ë‰fiÓÈÔÈ (ÙˆÓ

T ∞ ¶ƒflΔ∞ ÿá∏ ∞¶√Δ⁄¶ø™∏˜ Ù˘ ÁˆÁÚ·-

ÊÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó ·fi ÙËÓ
ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙÔ˘ ÚÔ˚ÛÙÔÚÈÎÔ‡ ·ÓıÚÒ-
Ô˘ Ó· ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂÈ Ì ˘ÔÙ˘Ò‰Ë Û¯¤‰È· ÙÌ‹-
Ì·Ù· Ù˘ ÂÈÊ¿ÓÂÈ·˜ Ù˘ Á˘ Û ÛÌ›ÎÚ˘ÓÛË.
ÔÔ›ˆÓ Ë ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ Î·È Ó·˘ÙÈÏȷ΋ ÁÓÒÛË
ÂËÚ¤·Û ÙËÓ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ë ÂÏÏËÓÈ΋) Ù·Í›‰Â˘·Ó
Ì ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi ÛÎÔfi ÙÔ Î¤Ú‰Ô˜, ÔÈ EÏÏËÓ˜,
ηٿ ÙÔÓ HÚfi‰ÔÙÔ, Ù·Í›‰Â˘·Ó «Î·Ù’ ÂÌÔÚ›ËÓ
Î·È ıˆڛËÓ».
BÚ·¯ÔÁڷʛ˜, ÙÔȯÔÁڷʛ˜ Î·È ÂÁ¯¿Ú·ÎÙ˜ B·ÛÈ΋ ÈÛÙÔÚÈ΋ ËÁ‹ ÁÈ· ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙˆÓ ·Ú¯·›-
ϿΘ Ì ÁˆÁÚ·ÊÈο ÛÙÔȯ›· ·fi ÙËÓ ÚÔ˚- ˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ ÁˆÁÚ¿ÊˆÓ Â›Ó·È Ô ™ÙÚ¿‚ˆÓ, Ô
ÛÙÔÚÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô ¤¯Ô˘Ó ‚ÚÂı› Û fiϘ ÙȘ Ë›- ÔÔ›Ô˜ ıˆÚ› ÙÔÓ OÌËÚÔ ·Ù¤Ú· Ù˘ ÁˆÁÚ·-
ÚÔ˘˜. ÊÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘. O OÌËÚÔ˜ ÂÚȤÁÚ·„ ÛÙ·
°‡Úˆ ÛÙÔ 3000 .X. ÛÙË MÂÛÔÔÙ·Ì›·, Ì ÙË ¤Ë ÙÔ˘ ¤Ó· ÎÔÛÌÔÏÔÁÈÎfi ¯¿ÚÙË Ù˘ ÂÔ¯‹˜
¯Ú‹ÛË Ù˘ ÁÚ·Ê‹˜ ˆ˜ ̤ÛÔ˘ ÙÔ˘. £ÂˆÚ› fiÙÈ Ë °Ë Â›Ó·È ¤Ó·˜
ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ‰È¿‰ÔÛ˘ Â›‰Ԙ ΢ÎÏÈÎfi˜ ‰›ÛÎÔ˜, Á‡-
Eπιμλεια αφιερματος:
Ù˘ ÁÓÒÛ˘, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıË- Úˆ ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÙÚ¤¯Ô˘Ó ·Â-
Î·Ó ÔÈ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ, ÒÛÙ ÔÈ E§EY£EPIA TPA´OY Ó¿ˆ˜ Ù· ÓÂÚ¿ ÂÓfi˜ ÔÙ·ÌÔ‡:
ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ Ó· ÙÔ˘ «·„ÔÚÚfiÔ˘» øηÓÔ‡. ™Ù·
·ÔÙ˘ˆıÔ‡Ó Û ¯¿ÚÙ˜. OÌËÚÈο EË, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÂÓÈÎfi-
AÓ··Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙÌËÌ¿ÙˆÓ Ù˘ ÂÈÊ¿ÓÂÈ·˜ Ù˘ ÙÂÚ· ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ Ì˘ıÔÏÔÁ›·, ÂÚȤ¯ÂÙ·È, È-
Á˘ Î·È ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ¿Óˆ Û ‹ÏÈ- ı·Ófiٷٷ, Ô ·fi˯Ԙ Ù˘ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘
Ó˜ ÈӷΛ‰Â˜ ¤¯Ô˘Ó ‚ÚÂı› ÛÙË MÂÛÔÔÙ·Ì›· ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ ÙÔ˘ ·ÈÁ·È·ÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ ηٿ ÙË
Î·È ™˘Ú›·, ÂÓÒ ÛÙËÓ A›Á˘ÙÔ, ¯ÒÚ· fiÔ˘ Á›ÓÔ- 2Ë .X. ¯ÈÏÈÂÙ›· (΢ÎÏ·‰ÈÎÔ‡, ÌÈÓˆÈÎÔ‡, Ì˘ÎË-
ÓÙ·Ó ·ÎÚȂ›˜ ÙÔÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ÌÂÙÚ‹ÛÂȘ, ‚Ú¤ıË- Ó·˚ÎÔ‡). H ÁÓÒÛË ·˘Ù‹, ÂÚÓÒÓÙ·˜ ̤۷ ·fi ÙÔ
Π¯¿ÚÙ˘ Û ¿˘ÚÔ fiÔ˘ ·ÔÙ˘ÒÓÔÓÙ·È ÁÂ- Ê›ÏÙÚÔ Ù˘ ÔÈÛıÔ‰ÚfiÌËÛ˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÌÂ-
ˆÊ˘ÛÈο ÛÙÔȯ›· Î·È ÔÚ˘¯Â›· (1300 – 1150 Û·›ˆÓ· Ù˘ ÁˆÌÂÙÚÈ΋˜ ÂÚÈfi‰Ô˘ (10Ô˜–8Ô˜
.X., MÔ˘ÛÂ›Ô TÔÚ›ÓÔ). OÈ .X. ·È.), ¤ÊÙ·Û ̤¯ÚÈ ÙËÓ ·Ú¯·˚΋ ÂÚ›Ô‰Ô ÌÂ
KÈÓ¤˙ÔÈ Â›Û˘ ۯ‰›·˙·Ó ÙË ÌÔÚÊ‹ Ì˘ıÔÏÔÁËÌ¿ÙˆÓ.
ÙÔÈÎÔ‡˜ ¯¿ÚÙ˜ ¯ÚËÛÈÌÔ- ™ÙËÓ IˆÓ›· ÙÔ˘ 7Ô˘–6Ô˘ .X. ·È., ÂΛ fiÔ˘
ÔÈÒÓÙ·˜ ¤Ó· ÛÙÔȯÂÈ҉˜ ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ë ÊÈÏÔÛÔÊ›·, ÂÚÈ-
Û‡ÛÙËÌ· ·Ó·ÊÔÚ¿˜ Ì ÔÚ- ÁÚ¿ÊËÎ·Ó Î·È Ù· ÚÒÙ· ÁˆÁÚ·ÊÈο ÌÔÓ٤Ϸ
ıÔÁÒÓÈÔ ϤÁÌ· ·fi ÙÔÓ ·fi ÙÔ˘˜ IˆÓ˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Û˘ÌÂ-
Õ O Πτολεμαος 2Ô .X. ·È. OÈ ·Ú¯·›ÔÈ Ï·Ô› ÚȤϷ‚·Ó ÙȘ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙÔ Û¯‹Ì· Ù˘
υπολογζει με εξ- Ù˘ MÂÛÔÔÙ·Ì›·˜, AÈÁ‡- °Ë˜ ÛÙÔ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ ÎÔÛÌÔıˆÚËÙÈÎfi ÔÈÎÔ‰fi-
ντα και διαβτη τη ÙÔ˘ Î·È K›Ó·˜ ‹Ù·Ó ηÏÔ› ÌËÌ· Ô˘ ηı¤Ó·˜ ÙÔ˘˜ ‰È·Ù‡ˆÛÂ, ηٿ ÙËÓ
θση των στρων, ÏÔÁÈÛÙ¤˜, ηٷÛ΢·ÛÙ¤˜ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜ Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÔ˘Ó ÙËÓ Ô˘Û›·
εν νας μαθητς Ù¯ÓÈÎÒÓ ¤ÚÁˆÓ Î·È ÂÌÂÈ- ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. EÙÛÈ Ô £·Ï‹˜ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ fiÙÈ Ë ÍË-
του μεταφρει τα ÚÔÙ¤¯Ó˜ ÙÔÔÁÚ¿ÊÔÈ, ·Ï- Ú¿ ÂÈϤÂÈ ÛÙÔ ÓÂÚfi, Ô Aӷ̷͛ӉÚÔ˜ fiÙÈ Ë °Ë
δεδομνα στην Ï¿ ‰ÂÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ·Ó ÂÈ- Â›Ó·È Î˘ÏÈÓ‰ÚÈ΋ Î·È ÈÛÔÚÚÔ› ÛÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ·, Ô
υδργειο. Eικονο- ÛÙËÌÔÓÈο ÙË °ÂˆÁÚ·Ê›·. AÓ·ÍÈ̤Ó˘ fiÙÈ Â›Ó·È ÔÚıÔÁÒÓÈÔ ·Ú·ÏÏËÏfi-
γρφηση στην OÈ ÚÒÙÔÈ Ô˘ ¤ıÂÛ·Ó ÂÈ- ÁÚ·ÌÌÔ ÛÙËÚÈÁ̤ÓÔ Û ̷ÍÈÏ¿ÚÈ ·fi ÂÈÂṲ̂-
πρτη σελδα του ÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ‚¿ÛÂȘ ÛÙÔÓ ÓÔ ·¤Ú·. EÈϤÔÓ Ô Aӷ̷͛ӉÚÔ˜ ʤÚÂÙ·È ˆ˜
ελληνικο χειρο- ÙÔ̤· ·˘Ùfi, ıÂÌÂÏÈÒÓÔ- Ô ÚÒÙÔ˜ ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ·ÊÔ‡
γρφου της Γεω- ÓÙ·˜ ¤Ó· ıˆÚËÙÈÎfi ˘fi- «ÚÒÙÔ˜ ÂÙfiÏÌËÛÂ Ù‹Ó ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓËÓ ÂÓ ›Ó·ÎÈ
γραφας του Πτο- ‚·ıÚÔ ÁÈ· ÙË ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊË- ÁÚ¿„·È», ÂÓÒ Ô Eηٷ›Ô˜ Ô MÈÏ‹ÛÈÔ˜ Á‡Úˆ ÛÙÔ
λεμαου Parisinus ÛË Î·È ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ 500 .X. ¤ÁÚ·„ ÙÔ ÚÒÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ‚È‚Ï›Ô
graecus 1401, °Ë˜, ‹Ù·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ EÏÏË- Ì ٛÙÏÔ °Ë˜ ¶ÂÚ›Ô‰Ô˜, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È
15ου αι. (πηγ: Ó˜. Ë MÂÛfiÁÂÈÔ˜ Î·È Ë ¢˘ÙÈ΋ AÛ›·.
Germaine Aujac, H ¤ÏÏÂÈ„Ë Î·ÏÏÈÂÚÁ‹ÛÈ-
«Claude Ì˘ ¤ÎÙ·Û˘ Î·È ÏÔ˘ÙÔ- KÏ·ÛÈÎÔ› ¯ÚfiÓÔÈ
Ptolemee», ·Ú·ÁˆÁÈÎÒÓ ËÁÒÓ
editions du CTHs, («EÏÏËÛÈ ·Â›ÔÙ ÂÓ›· Û‡- K·Ù¿ ÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô, ÙË ÌÂÁ¿ÏË ·‡ÍËÛË
Παρσι 1993). ÓÙÚÔÊfi˜ ÂÛÙÈ») ÛÂ Û˘Ó‰˘·- Ù˘ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘ Ê·ÓÂÚÒÓÔ˘Ó ÔÈ Áˆ-

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 3

H Σχηματικ αναπαρσταση
της Γης σμφωνα με την κοσμο-
λογικ θεωρα του Aναξιμν-
δρου, ο οποος θεωροσε τη Γη
ναν κλινδρο με ξονα προσα-
νατολισμνο κατ τη διεθυνση
Aνατολς–Δσης (πηγ: «Γεω-
δαισα», εκδ. «Kυριακδη», Θεσ-
σαλονκη 1999).
ÁÚ·ÊÈΤ˜ ÂÚÈÁڷʤ˜ Ô˘ ÂÓÙ¿ÛÛÔ˘Ó ÛÙ· ÈÛÙÔÚÈÔ-
ÁÚ·ÊÈο ÙÔ˘˜ ¤ÚÁ· Ô HÚfi‰ÔÙÔ˜, Ô ™Î‡Ï·Í K·Ú˘·Ó-
‰Â‡˜, Ô EÊÔÚÔ˜, Ô AÓÙ›Ô¯Ô˜ ™˘Ú·ÎfiÛÈÔ˜, Ô £Ô˘Î˘‰›-
‰Ë˜, Ô •ÂÓÔÊÒÓ. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ÙÔ ıˆÚËÙÈÎfi ¤ÚÁÔ ÙˆÓ
IÒÓˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó Ô ¶˘ı·ÁfiÚ·˜ Î·È Ô
¶·ÚÌÂÓ›‰Ë˜, ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ·Ô‰›‰ÂÙ·È Ë ÚÒÙË
˘fiıÂÛË ÁÈ· ÛÊ·ÈÚÈÎfi Û¯‹Ì· Ù˘ °Ë˜, Â›Û˘ Ô ¢Ë-
ÌfiÎÚÈÙÔ˜ Î·È Ô E‡‰ÔÍÔ˜.
¶ÚÔԉ¢ÙÈο, ‰‡Ô ÂÈÛÙËÌÔ-
ÓÈο Ú‡̷ٷ ·Ú¯›˙Ô˘Ó Ó· ÌÔÚ-
ÊÔÔÈÔ‡ÓÙ·È: H ¶ÂÚÈÁÚ·ÊÈ΋ H ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ÁÓÒÛË
°ÂˆÁÚ·Ê›·, Ë ÔÔ›· ·fi ÙËÓ
ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÒÓ
·fi ÙÔ˘˜ ÚÔ˚ÛÙÔÚÈ-
ÁÓˆÚÈÛÌ¿ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ¯ˆÚÒÓ ÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ ¤ˆ˜ ÙËÓ
ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È ÛÙÔÓ ÂÓÙÔÈÛÌfi
Î·È ÙËÓ ·ÎÚÈ‚¤ÛÙÂÚË ÙÔÔı¤ÙË- ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘
Û‹ ÙÔ˘˜ Î·È Ë M·ıËÌ·ÙÈ΋ °Â-
ˆÁÚ·Ê›·, Ô˘ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÊÂÙËÚ›·
ÙÔ ÁˆÌÂÙÚÈÎfi ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfi-
ÊˆÓ Î·È Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ Ì ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ AÚÈÛÙÔ-
Ù¤ÏË. O AÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Û˘ÛÙËÌ·ÙÔÔ›ËÛ ‚·ÛÈΤ˜ ¤Ó-
ÓÔȘ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜. ¶·Á›ˆÛ ÙËÓ ¿Ô„Ë ÁÈ· ÛÊ·È-
ÚÈÎfiÙËÙ· Ù˘ °Ë˜, ·ÊÈÂÚÒÓÔÓÙ·˜ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘
ÙÔ˘ ¶ÂÚ› O˘Ú·ÓÔ‡ ÁÈ· ÙËÓ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ‹ Ù˘ Î·È ‰È·›-
ÚÂÛ ÙË Á‹ÈÓË ÛÊ·›Ú· Û ÛÊ·ÈÚÈΤ˜ ˙ÒÓ˜ Ì ÎÏÈÌ·-
ÙÔÏÔÁÈο ÎÚÈÙ‹ÚÈ·, ÂÓÒ Ë °ÂˆÁÚ·Ê›·
‰È‰·ÛÎfiÙ·Ó ˆ˜ ͯˆÚÈÛÙfi Ì¿ıËÌ·
ÛÙË ™¯ÔÏ‹ ÙÔ˘.
¶ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ÂÚÈfi-
‰Ô˘ ÁÂÓÈ·ÂÙ·È Ë ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ¯·ÚÙÒÓ
Î·È ÔÈ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ ‰È¢ڇÓÔ-
ÓÙ·È ·fi ‰‡Ô ÌÂÁ¿Ï˜ ÂÍÂÚ¢ÓËÙÈΤ˜
ÚÔÛ¿ıÂȘ: H ÚÒÙË Â›Ó·È Ë ÂÎ-
ÛÙÚ·Ù›· ÙÔ˘ M. AÏÂÍ¿Ó‰ÚÔ˘, Ô ÔÔ›-
Ô˜ ›¯Â ηٷÚÙ›ÛÂÈ ÂÈÙÂÏÂ›Ô ÂÈÛÙË-
ÌfiÓˆÓ fiÏˆÓ ÙˆÓ ÂȉÈÎÔÙ‹ÙˆÓ Ô˘ η-
Ù¤ÁÚ·Ê οı ÙÈ Ô˘ ‹Ù·Ó ¿ÍÈÔ ·Ú·-
Ù‹ÚËÛ˘. H ‰Â‡ÙÂÚË Â›Ó·È ÙÔ˘ ¶˘ı¤·
ÙÔ˘ M·ÛÛ·ÏÈÒÙË, Ô˘ Á‡Úˆ ÛÙÔ
325–320 .X. Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛ ¤Ó· ÌÂ-
Á¿ÏÔ ÂÚ›ÏÔ˘ ÛÙȘ ·ÎÙ¤˜ Ù˘ ‚ÔÚÂÈÔ-
‰˘ÙÈ΋˜ E˘ÚÒ˘ Êı¿ÓÔÓÙ·˜ «ÂÁÁ‡˜
Ù˘ ÂËÁ˘›·˜ ı·Ï¿ÙÙ˘», ‰ËÏ·‰‹
ÛÙÔ˘˜ ·ÈÒÓÈÔ˘˜ ¿ÁÔ˘˜ ÙÔ˘ BÔÚ›Ԣ
¶fiÏÔ˘. O ¶˘ı¤·˜ ÚÒÙÔ˜ Û˘Ó¤‰ÂÛÂ
Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ï¿ÙÔ˜
ÂÓfi˜ ÙfiÔ˘ Ì ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ Ì·ÎÚfi-
ÙÂÚ˘ Ë̤ڷ˜ ‹ Ì ÙÔ ‡„Ô˜ ÙÔ˘ ‹ÏÈÔ˘
ÛÙÔ ¯ÂÈÌÂÚÈÓfi ËÏÈÔÛÙ¿ÛÈÔ Î·È ÚÒÙÔ˜
¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ ·Ú·ÏÏ‹ÏÔ˘˜ ÁˆÁÚ·-
ÊÈÎÔ‡ Ï¿ÙÔ˘˜ ۯ‰ȷṲ̂ÓÔ˘˜ ÛÙË
Á‹ÈÓË ÛÊ·›Ú·.
H‰Ë ·fi ÙËÓ ·Ú¯‹ Ù˘ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋˜
ÂÚÈfi‰Ô˘, Ë ÁˆÁÚ·Ê›· Î·È ¯·ÚÙÔÁÚ·-
Ê›· ÂÍÂÏ›ÛÛÔÓÙ·È Û Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ÂÈ-
Ûً̘ ıÂÌÂÏȈ̤Ó˜ ÛÙ· Ì·ıËÌ·ÙÈο
Î·È ÙËÓ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·. O ¢Èη›·Ú¯Ô˜
·fi ÙË ™ÈÎÂÏÈ΋ MÂÛÛ‹ÓË (Ù¤ÏË
4 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y
Õ Aναπαρστα- ¯›˙ÂÙ·È Ì ÙÔÓ I·Ú¯Ô (190–120
ση της εικνας .X.) ·fi ÙË N›Î·È· Ù˘ BÈı˘Ó›·˜,
της Γης με βση ÎÔÚ˘Ê·›Ô ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙË-
τα σωζμενα Ù·˜. O I·Ú¯Ô˜ ÂÍ¿ÚÙËÛ ÙÔÓ ˘Ô-
αποσπσματα ÏÔÁÈÛÌfi ÙÔ˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Ì‹ÎÔ˘˜
του βιβλου του Î·È Ï¿ÙÔ˘˜ ·fi ·ÎÚȂ›˜ ·ÛÙÚÔÓÔ-
Eκαταου με ττ- ÌÈΤ˜ ÌÂÙÚ‹ÛÂȘ Î·È ÂÈÓfiËÛ ÙË
λο «Γης Περο- ÛÙÂÚÂÔÁÚ·ÊÈ΋ ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘ Ô˘Ú¿-
δος» (πηγ: ÓÈ·˜ ÛÊ·›Ú·˜, Ë ÔÔ›· ·ÚÁfiÙÂÚ·
«Iστορα του ‚ڋΠÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢‹
Eλληνικο ¯·ÚÙÒÓ.
Eθνους», «Eκδο- H ·ÎÌ‹ Ù˘ ™¯ÔÏ‹˜ Ù˘ M·ıËÌ·-
τικ Aθηνν», ÙÈ΋˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÎÔÚ˘ÊÒÓÂÙ·È ÌÂ
1972). ÙÔÓ M·Ú›ÓÔ ÙÔÓ T‡ÚÈÔ (ÂÚ› ÙÔ 100
.X.), ÂÈÓÔËÙ‹ Ù˘ ÔÚı‹˜ ΢ÏÈÓ‰ÚÈ-
΋˜ ÚÔ‚ÔÏ‹˜, ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ·Ó··-
Ú¿ÛÙ·Û˘ Ù˘ ÂÈÊ¿ÓÂÈ·˜ Ù˘ Á‹È-
Ó˘ ÛÊ·›Ú·˜ ¿Óˆ ÛÙÔ ·Ó¿Ù˘ÁÌ·
΢ÏÈÓ‰ÚÈ΋˜ ÂÈÊ¿ÓÂÈ·˜ Ô˘ ÂÊ¿-
ÙÂÙ·È ÛÙÔÓ IÛËÌÂÚÈÓfi Ù˘. TÔ ¤ÚÁÔ
ÙÔ˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ‚·ÛÈ΋ ËÁ‹ ÁÈ· ÙÔÓ
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô Î·È ıˆÚÂ›Ù·È Úfi‰ÚÔ-
ÌÔ˜ Ù˘ ÙÔÏÂÌ·˚΋˜ ¯·ÚÙÔÁÚ·Ê›·˜.
4Ô˘–·Ú¯¤˜ 3Ô˘ .X. ·È.) ÂÈÛ‹Á·Á ÛÙÔ ¯¿ÚÙË ‰‡Ô K·Ù¿ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ Î·È ÚˆÌ·˚΋ ÂÚ›Ô‰Ô ÏÔ˘-
ÁÚ·Ì̤˜ οıÂÙ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Ô˘ ·Ó··ÚÈÛÙÔ‡Ó ÛÈfiÙ·ÙÔ Â›Ó·È Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙˆÓ ÂÎÚÔÛÒˆÓ Ù˘ ¶Â-
ÙÔÓ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Î·È ÙÔÓ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓfi Ù˘ °Ë˜ Î·È ‰È- ÚÈÁÚ·ÊÈ΋˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜. IÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔÈ fiˆ˜ Ô ¶Ô-
·ÈÚÔ‡Ó ÙËÓ ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË (ÙÔ Î·ÙÔÈÎË̤ÓÔ ÙÌ‹Ì· Ù˘ χ‚ÈÔ˜, Ô AÁ·ı·Ú¯›‰Ë˜, Ô ¶·˘Û·Ó›·˜, Ô ¢ÈÔÓ‡ÛÈÔ˜ Ô
°Ë˜) Û ٤ÛÛÂÚ· ̤ÚËØ ¤ÙÛÈ ‹Ù·Ó Ô ÚÒÙÔ˜ Ô˘ η- ¶ÂÚÈËÁËÙ‹˜ Î·È Ô AÚÚÈ·Ófi˜ Û˘ÌÂÚȤϷ‚·Ó ÂÎÙÂÓ›˜
ıfiÚÈÛ ¿ÍÔÓ˜ ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÛÙË Á‹ÈÓË ÛÊ·›Ú·. Î·È ÏÂÙÔÌÂÚ›˜ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ÂÚÈÁڷʤ˜ ÛÙ· ÈÛÙÔ-
KÔÚ˘Ê·›Ô˜ ÂÎÚfiÛˆÔ˜ Ù˘ M·ıËÌ·ÙÈ΋˜ °Âˆ- ÚÈο ÙÔ˘˜ ¤ÚÁ·, ÂÓÒ ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Û˘Ó¤ÁÚ·-
ÁÚ·Ê›·˜ ηٿ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ- „·Ó Î·È Î·ı·Ú¿ ÁˆÁÚ·ÊÈο Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù·. KÔÚ˘-
΋ ÂÚ›Ô‰Ô ‹Ù·Ó Ô EÚ·ÙÔÛı¤- Ê·›Ô˜ fï˜ ÂÎÚfiÛˆÔ˜ Ù˘ ¶ÂÚÈÁÚ·ÊÈ΋˜ °ÂˆÁÚ·-
Ó˘ ·fi ÙËÓ K˘Ú‹ÓË Ù˘ BÔÚ. Ê›·˜ ‹Ù·Ó Ô ™ÙÚ¿‚ˆÓ ·fi ÙËÓ AÌ¿ÛÂÈ· ÙÔ˘ ¶fiÓÙÔ˘
AÊÚÈ΋˜ (275–194 .X.) Ô˘ (64 .X. – 24 Ì.X.). ™ÙÔ Û‡ÁÁÚ·ÌÌ¿ ÙÔ˘ °ÂˆÁÚ·ÊÈο
¤‰Ú·Û ÛÙËÓ AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·.
¶ÂÚȤÁÚ·„ ¯¿ÚÙË Ù˘ ÔÈÎÔ˘-
ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Ì ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· ÙËÓ E˘ÚÒË, AÛ›· ηÈ
AÊÚÈ΋ ηÈ, Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË Ù˘ Ù¿Û˘
̤Ó˘ Ì ÔÚıÔÁÒÓÈÔ Û‡ÛÙËÌ· Ù˘ ¶ÂÚÈÁÚ·ÊÈ΋˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜, ÂÂÎÙ›ÓÂÙ·È Î·È ÛÂ
·Ó·ÊÔÚ¿˜ ·fi ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡˜ ÂıÓÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜. ¶·Ú’ fiÏÔ Ô˘ ›ÛÙ¢ fiÙÈ
Î·È ·Ú·ÏÏ‹ÏÔ˘˜. TÔ Î˘ÚÈfiÙÂ- ÔÈ ¤Ú¢Ó˜ ÁÈ· ÙË ÌÔÚÊ‹ Î·È ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ Ù˘ °Ë˜ ‰ÂÓ
ÚÔ Â›Ù¢ÁÌ¿ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Ë Ì¤- Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜,
ÙÚËÛË ÙÔ˘ Ì‹ÎÔ˘˜ ÙÔ˘ Á‹ÈÓÔ˘ ÂÓ ÙÔ‡ÙÔȘ ·Û¯ÔÏ‹ıËÎÂ Î·È Ì ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔ-
ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡ Û 250.000 ÛÙ¿‰È·, ÙÈÌ‹ Ô˘ Â›Ó·È Ô- ÚÔ‡Ó ÙË M·ıËÌ·ÙÈ΋ °ÂˆÁÚ·Ê›·. H ÚfiÙ·Û‹ ÙÔ˘
χ ÎÔÓÙ¿ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋. HÙ·Ó ÌÈ· ̤ÙÚËÛË ‚·ÛÈ- ÁÈ· ‰È·›ÚÂÛË Ù˘ Á‹ÈÓ˘ ÛÊ·›Ú·˜ Û ¤ÓÙ ˙ÒÓ˜
Ṳ̂ÓË ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi ·ÛÙÚÔÓÔÌÈÎÒÓ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂ- (‰‡Ô ÔÏÈΤ˜, ‰‡Ô ‡ÎÚ·Ù˜ Î·È ÌÈ· ÙÚÔÈ΋) ‹Ù·Ó ÙÔ
ˆÓ Î·È Â›ÁÂÈˆÓ ÌÂÙÚ‹ÛˆÓ, Ô˘ ·Ú¤ÌÂÈÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÙÂÏÈÎfi ÂÈÛÙ¤Á·ÛÌ· ·Ó¿ÏÔÁˆÓ ÚÔÙ¿ÛÂˆÓ ÙˆÓ ÚÔ-
ÁÈ· ÙËÓ ·ÏfiÙËÙ·, ÚˆÙÔÙ˘›· Î·È ·ÎÚ›‚ÂÈ¿ Ù˘ Î·È ÁÂÓÂÛÙ¤ÚˆÓ ÙÔ˘ ÁˆÁڿʈÓ, fiˆ˜ Î·È Ë ı¤ÛË ÙÔ˘
·Ó¤‰ÂÈÍ ÙÔÓ EÚ·ÙÔÛı¤ÓË ˆ˜ È‰Ú˘Ù‹ Ù˘ °Âˆ‰·ÈÛ›·˜. fiÙÈ Ô IÛËÌÂÚÈÓfi˜ ‰È¯ÔÙÔÌ› ÙË ‰È·ÎÂη˘Ì¤ÓË ˙ÒÓË.
H ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ M·ıËÌ·ÙÈ΋˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ Û˘ÓÂ- ¢Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ Ù· ΛÌÂÓ· Î·È ÔÈ ¯¿ÚÙ˜ ÙˆÓ ÚÔË-
Õ H γεωγρα-
φικ γνση
κατ τον 5ο
π.X. αι.: O τ-
τε γνωστς κ-
σμος πως πε-
ριγρφεται
στο κεμενο
της Iστορας
του Hροδτου
(πηγ: «H
Aρχαα Mακε-
δονα κατ
τον Στρβω-
να», εκδ.
«Mαλλι-
ρης–Παιδεα»,
Θεσσαλονκη,
1993).
2 0 0 0

ÁÔ˘Ì¤ÓˆÓ Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆÓ ÙÔ˘ ÁˆÁÚ¿ÊˆÓ ¯¿ıËηÓ
ηٿ ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜, Ô ™ÙÚ¿‚ˆÓ, Ì ÙËÓ ·-
Ú¿ıÂÛË ÙˆÓ ÚÔÁÂÓÂÛÙ¤ÚˆÓ ıˆÚÈÒÓ Î·È ÂÈÙ¢Á-
Ì¿ÙˆÓ, ÎÏËÚÔ‰fiÙËÛ ÛÙËÓ ·ÓıÚˆfiÙËÙ· ÙÔ ıˆÚË-
ÙÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜.
™ÙÔ ÂӉȿÌÂÛÔ ÙˆÓ ‰‡Ô ™¯ÔÏÒÓ, Ù˘ ¶ÂÚÈÁÚ·ÊÈ-
΋˜ Î·È Ù˘ M·ıËÌ·ÙÈ΋˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜, ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Ô
¶ÔÛÂȉÒÓÈÔ˜ ·fi ÙËÓ A¿ÌÂÈ· Ù˘ ™˘Ú›·˜ (135–50
.X.), Ô ÔÔ›Ô˜ ¤Î·Ó ÙË ‰Â‡ÙÂÚË Ì¤ÙÚËÛË Á‹ÈÓÔ˘ ÌÂ-
ÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡ ÌÂ ÌÈÎÚfiÙÂÚË ·ÎÚ›‚ÂÈ· ·fi ÙËÓ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ-
¯Ë ÙÔ˘ EÚ·ÙÔÛı¤ÓË. ™ËÌ·ÓÙÈ΋ Â›‰Ú·ÛË Ù˘ ̤-
ÙÚËÛ˘ ·˘Ù‹˜ ÛÙË ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚË X·ÚÙÔÁÚ·Ê›·,
‹Ù·Ó ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÂÍ ·ÈÙ›·˜ Ù˘ ˘ÔÏÔÁ›ÛÙËÎÂ
ÂÛÊ·Ï̤ӷ ÙÔ Ì‹ÎÔ˜ Ù˘ ÔÈÎÔ˘Ì¤Ó˘ ·fi ÙȘ HÚ¿-
ÎÏÂȘ ™Ù‹Ï˜ ˆ˜ ÙËÓ IÓ‰›·, ηٿ Ì‹ÎÔ˜ ÙÔ˘ ·Ú·Ï-
Ï‹ÏÔ˘ Ù˘ Pfi‰Ô˘, ˆ˜ ÙÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ fiÏÔ˘ ·Ú·ÏÏ‹ÏÔ˘
Ù˘ Á‹ÈÓ˘ ÛÊ·›Ú·˜, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ¤Ú·Û ‰È¿ ÙÔ˘
Õ O Πλτωνας
δεχνει στους μα-
θητς του γινη
σφαρα με μεσημ-
βρινος και πα-
ραλλλους. Πρ-
κειται για ανα-
χρονισμ, δεδομ-
νου τι το σφαιρι-
κ σχμα της Γης
ταν μεν γνωστ επιστμης της
κατ τον 4ο π.X.
αι., αλλ ο κν-
ναβος με ορθογ-
νιο πλγμα ρχισε
να χρησιμοποιε-
ται στους ελληνι-
στικος χρνους.
(Ψηφιδωτ της
Villa Boscoreale,
Πομπηα – Aρχαι-
ολογικ Mουσεο,
Nπολη).
M·Ú›ÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ Û ÁˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ ηÈ
¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ 16Ô ·ÈÒÓ·.
H‰Ë ηٿ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ (2Ô˜ Ì.X. ·È.),
Ë ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ÁÓÒÛË ‹Ù·Ó Â˘Ú‡Ù·Ù· ‰È·‰Â‰Ô̤ÓËØ
Â›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ ÔÌÔÈÒÌ·Ù· Ù˘ Ô˘Ú¿ÓÈ·˜
Î·È Á‹ÈÓ˘ ÛÊ·›Ú·˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÁÈ· ‰È‰·ÎÙÈ-
ÎÔ‡˜ ÛÎÔÔ‡˜ ÛÙ· Û¯ÔÏ›· Ù˘ ÂÔ¯‹˜. K·Ù¿ ÙËÓ
›‰È· ÂÚ›Ô‰Ô Â›Ó·È Â›Û˘ ÁÂÁÔÓfi˜ ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ Ë
‡·ÚÍË ÔÏÔÎÏËڈ̤Ó˘ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘,
‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ ·fi Ì·ÎÚÔ‡ ¯ÚfiÓÔ˘ Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó ÔÈ
·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ··Ú·›ÙËÙ˜ ÚÔ¸Ô-
ı¤ÛÂȘ ÁÈ’ ·˘Ùfi: H ‡·ÚÍË ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ·ÓıÚÒˆÓ
Ô˘ ıÂÚ·Â‡Ô˘Ó ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È ·fi
ÙȘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÁˆÁÚ¿ÊˆÓ ÎÚÈÙÈΤ˜ Î·È ‰È¯ÔÁӈ̛˜
Ô˘ ÂÍÈÛÙÔÚ› ΢ڛˆ˜ Ô ™ÙÚ¿‚ˆÓ, ·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹
Ô˘ Ô HÚfi‰ÔÙÔ˜ ·ÚÓÂ›Ù·È ÙÔ ‰Èη›ˆÌ· ÛÙÔ˘˜ Áˆ-
ÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ó· Û˘ÓÙ¿ÍÔ˘Ó «›Ó·Î·» (¯¿ÚÙË) ÙÔ˘ Îfi-
Õ O Eρατο-
σθνης ο Kυ-
ρηναος (3ος
π.X. αι.), κο-
ρυφαος μα-
θηματικς γε-
ωγρφος της
ελληνιστικς
περιδου και
ιδρυτς της
Γεωδαισας
(Παρσι, Eθνι-
κ Bιβλιοθ-
κη).
ÛÌÔ˘, ·ÊÔ‡ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‚¤‚·ÈÔÈ ÁÈ· Ù· ¤Ú·Ù¿ ÙÔ˘, ̤-
¯ÚÈ Ù· Û¯fiÏÈ· ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÁÈ· ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ M·Ú›-
ÓÔ˘. H ÂÍÂȉ›Î¢ÛË ·Ú¯›˙ÂÈ Ì ÙÔÓ Eηٷ›Ô Î·È ÎÔÚ˘-
ÊÒÓÂÙ·È ÛÙ· ÂÓÙÂÏÒ˜ ÂȉÈο ¤ÚÁ· ÙˆÓ M·Ú›ÓÔ˘ ηÈ
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘. H Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Î·È ÔÌÔÈ-
ÔÁÂÓ‹˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÈÛÙÔÔÈÂ›Ù·È ·fi ÙË Û˘ÁÁÚ·Ê‹
ÙˆÓ ·ÏÏÂ¿ÏÏËÏˆÓ ¤ÚÁˆÓ Ì ÙÔ˘˜ Ù›ÙÏÔ˘˜ ¶ÂÚ›Ô‰Ô˜
Î·È ¶ÂÚ›ÏÔ˘˜, Ô˘ ‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÁÚ·Ù¤˜ ÂÚÈÁڷʤ˜
Ù·ÍȉÈÒÓ ÛÙËÓ ÍËÚ¿ Î·È ÙË ı¿Ï·ÛÛ· ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜.
E›Û˘ ·fi ÙË ‰È·Ù‡ˆÛË ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÁˆÁÚ·ÊÈ-
ÎÒÓ ÌÔÓ٤ψÓ, ‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ ·ÊËÚËÌ¤ÓˆÓ ÚfiÙ˘ˆÓ
Û¯ËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ··ÚÙ›˙Ô˘Ó Ù· ÁˆÁÚ·ÊÈο ÛÙÔȯ›·
Î·È Ù· ÔÔ›· ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ ·ÊÂÙËÚ›· Ù· ÎÔÛÌÔÏÔÁÈο ÌÔ-
Ó٤Ϸ ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Î·È Û˘Ó¯›˙ÔÓÙ·È ÌÂ
ÙȘ ÔÈΛϘ ıˆڛ˜ ÂÚ› «ÎÏÈÌ¿ÙˆÓ» (ÛÊ·ÈÚÈÎÒÓ ˙ˆ-
ÓÒÓ Ù˘ °Ë˜ Ì ÎÔÈÓ¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο). T¤ÏÔ˜, Ë
‡·ÚÍË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘
Û˘Ó¿ÁÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÚÒÈÌË ÌÔÚÊÔÔ›ËÛË ‰‡Ô ÂÈ-
ÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ™¯ÔÏÒÓ, Ù˘ ¶ÂÚÈÁÚ·ÊÈ΋˜ Î·È M·ıË-
Ì·ÙÈ΋˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ‚¤‚·È· Ì›· ÙÂÏ›-
ˆ˜ ηْ ·Ú¯‹Ó ‚·ÛÈ΋ ηÙËÁÔÚÈÔÔ›ËÛË.
KÏ·‡‰ÈÔ˜ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜
HÙ·Ó ÂÔ̤ӈ˜ ÒÚÈ̘ ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ÁÈ· Ó· ÊÙ¿ÛÂÈ Ë
·Ú¯·›· ÁˆÁÚ·Ê›· ÛÙÔ ·fiÁÂÈÔ Ù˘ ·ÎÌ‹˜ Ù˘ ηٿ
ÙÔÓ 2Ô Ì.X. ·È. Ì ÙÔÓ KÏ·‡‰ÈÔ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô: Ù· ΛÌÂ-
Ó· Î·È ÔÈ ¯¿ÚÙ˜ Ô˘ ·Ô‰›‰ÔÓÙ·È Û’ ·˘ÙfiÓ ·ÔÙÂ-
ÏÔ‡Û·Ó ÙËÓ ÂÈÙÔÌ‹ Ù˘ Û˘ÛÛˆÚÂ˘Ì¤Ó˘ ÁÓÒÛ˘
Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË Á‹ÈÓË ÛÊ·›Ú·. H ÛËÌ·ÓÙÈ΋

Õ H «Oικουμνη»
(κατοικημνο τμμα
της Γης) σμφωνα με
το γεωγραφικ ργο
του Eρατοσθνη, γνω-
στ μνο απ μεταγε-
νστερες αναφορς. O
Eρατοσθνης χραξε
στην επιφνεια της
γινης σφαρας να
δκτυο απ μεσημβρι-
νος και παραλλ-
λους. Διακρνεται ο
παρλληλος της P-
δου, που διαιροσε
την οικουμνη σε δο
μρη και ο μεσημβρι-
νς της Aλεξνδρειας,
το μκος του οποου
υπολγισε ο Eρατο-
σθνης με μια τιμ
που προσεγγζει πολ
την πραγματικ, (πη-
γ: «Iστορα του
Eλληνικο Eθνους»,
«Eκδοτικ Aθηνν»,
1974).

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 5
 H O Στρβων, κλασικτερος
εκπρσωπος της περιγραφι-
κς Γεωγραφας, εθνογρφος
και ιστορικς της γεωγρα-
φας. Tα «Γεωγραφικ» του
εναι το κριο κλειδ της
ιστορας της αρχαας Γεωγρα-
φας. Στο ργο του συμπερι-
λαβε τις προσωπικς εμπει-
ρες απ τα ταξδια του αλλ H H Oικουμνη σμφωνα με τα «Γεωγραφικ» του Στρβω-
και τις πληροφορες που να. O ττε γνωστς κσμος εκτεινταν απ τα βρετανικ
αναφρουν οι προγενστερο νησι μχρι την Kεϋλνη (Tαπροβνη). Oι ρημοι της Σα-
του επιστμονες, με αποτλε- χρας και της Kεντρικς Aσας, καθς και οι ψυχρς και
σμα να δσει μια πλρη ει- δασδεις περιοχς της Kεντρικς και Aνατολικς Eυρ-
κνα της ρωμαϊκς αυτοκρα- πης, αποτελοσαν φυσικ φργματα για τη γεωγραφικ
τορας της εποχς του (Παρ- γνση (πηγ: C. Jacob: «Γεωγραφα και Eθνογραφα στην
σι, Eθνικ Bιβλιοθκη). Aρχαα Eλλδα», εκδ. «Gutenberg», 1997).

ηÈÓÔÙÔÌ›· ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ ÔÈ ÚÔ- ¢È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ‹Ù·Ó Ë ÚˆÌ·˚΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÁÈ· ÙË ÁÂ-
Ù¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ Á‹ÈÓ˘ ÛÊ·›- ˆÁÚ·Ê›·, Ô˘ ÙËÓ ¤‚ÏÂÂ Û·Ó Ù¯ÓÈ΋ ¯Ú‹ÛÈÌË ÁÈ·
Ú·˜ Û Â›‰Ô, Ô˘ Â›Ó·È ÌÂÓ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiٷ٘, ·ÏÏ¿ ÙȘ ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ Î·È ‰ÈÔÈÎËÙÈΤ˜ ·Ó¿ÁΘ Ù˘ ·˘ÙÔ-
ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÛÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi ›¯Â ‹‰Ë ·ÓÔ›ÍÂÈ Ô M·Ú›ÓÔ˜, ÎÚ·ÙÔÚ›·˜. OÈ PˆÌ·›ÔÈ ‰ÂÓ ÂӉȷʤÚıËÎ·Ó ÁÈ· ÙË
fiÛÔ Ô ·ÓÂ·Ó¿ÏËÙÔ˜ ηٿÏÔÁÔ˜ 8.000 ÂÚ›Ô˘ ÁÂ- M·ıËÌ·ÙÈ΋ °ÂˆÁÚ·Ê›· Î·È ÙË °Âˆ‰·ÈÛ›·. ¶ÚÔÙ›ÌË-
ˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÙÔˆÓ˘Ì›ˆÓ Ì ÙȘ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ Û˘ÓÙÂ- Û·Ó ÙȘ ·ÏÈfiÙÂÚ˜ ·fi„ÂȘ ÂÚ› ‰ÈÛÎÔÂȉԇ˜ ÌÔÚ-
Ù·Á̤Ó˜ ÙÔ˘˜, ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ï¿ÙÔ˜ Î·È ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ê‹˜ Ù˘ °Ë˜, ÂÂȉ‹ ¤ÙÛÈ Î¿Ï˘Ù·Ó ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘˜
Ì‹ÎÔ˜, Ô˘ ·ÔÙ¤- Î·È ‹Ù·Ó ¢ÎÔÏfiÙÂÚË Ë ·Ó¿ÁÓˆÛË Î·È Î·Ù·ÓfiËÛË
ÏÂÛ ˘ÏÈÎfi ÁÈ· η- ÙˆÓ ¯·ÚÙÒÓ ÙÔ˘˜. KÏ·ÛÈÎÔ› ÂÎÚfiÛˆÔÈ Ù˘ ÂÌÂÈ-
Ù·Û΢‹ ¯·ÚÙÒÓ ÚÈ΋˜ Î·È Ì Ú·ÎÙÈÎfi ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi ڈ̷˚΋˜
O ÙÔÏÂÌ·˚Îfi˜ ηٿ- ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ Î·È ÁˆÁÚ·Ê›·˜ ‹Ù·Ó, ηٿ ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘
ÙÔ˘˜ ÌÂÙ·ÁÂÓÂÛÙ¤- Î·È Ï›ÁÔ ÚÈÓ (1Ô˜ Ì.X. ·È.), Ô Ô‰Ô̤ÙÚ˘ M¿ÚÎÔ˜ BÈ-
ÏÔÁÔ˜ Ì ٷ ÔÎÙÒ ¯È- ÚÔ˘˜ ÙÔ˘. O ¶ÙÔ- „¿ÓÈÔ˜ AÁÚ›·˜ Î·È ÔÈ ÈÛÙÔÚÈÔ‰›Ê˜ ¶Ï›ÓÈÔ˜ Ô ÚÂ-
ÏÂÌ·›Ô˜ Â·Ó¤Ï·- Û‚‡ÙÂÚÔ˜ Î·È Pomponius Mela. EӉ¯Ô̤ӈ˜ Ô ¶ÙÔ-
ÏÈ¿‰Â˜ ÙÔˆÓ‡ÌÈ· Î·È ‚ ÁÈ· ÙË Á‹ÈÓË ÏÂÌ·›Ô˜ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ ÛÙÔȯ›· ·fi ÙȘ ·ÎÚȂ›˜
ÙȘ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ ÙÔ˘˜ ÛÊ·›Ú· ÙÔÓ ÂÈ-
ÛÙËÌÔÓÈÎfi ¿ıÏÔ
ڈ̷˚Τ˜ ÙÔÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ÌÂÙÚ‹ÛÂȘ, ÔÈ Ôԛ˜ ¤ÁÈÓ·Ó
Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο Î·È ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó· Û ÂÎÙÂٷ̤Ó˜ Â-
Ë AÛ›· Ì·˙› Î¿Ï˘Ù·Ó ¿Óˆ ·fi ÙÔ ÌÈÛfi Ù˘ Á‹ÈÓ˘
ÛÊ·›Ú·˜, Û˘Ì¤Ú·Ó fiÙÈ Ë ·fiÛÙ·ÛË ÁÈ· ÙȘ IÓ‰›Â˜
‹Ù·Ó ÌÈÎÚfiÙÂÚË ÚÔ˜ Ù· ‰˘ÙÈο ·Ú¿ ÚÔ˜ Ù· ·Ó·-
ÙÔÏÈο. EÙÛÈ, ÙÔ ÛÊ¿ÏÌ· ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ˘Ô‚Ô‹ıË-
Û ÛÙÔ Ó· ·Ó·Î·Ï˘Êı› Ë AÌÂÚÈ΋ ÙÔ 1492 Î·È Ô KÔ-
ÏfiÌ‚Ô˜ ¤ı·Ó Ì ÙËÓ ·Ó˘fiÛÙ·ÙË ÈηÓÔÔ›ËÛË fiÙÈ
¯¿ÚË ÛÙÔÓ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô ›¯Â ÊÙ¿ÛÂÈ ϤÔÓÙ·˜ ÚÔ˜ ‰˘-
ÛÌ¿˜, ÛÙËÓ ·Ó·ÙÔÏÈÎfiÙ·ÙË ÂÛ¯·ÙÈ¿ ÙˆÓ IÓ‰ÈÒÓ.
HÙ·Ó ÌÈ· ·fi ÙȘ ıÂÙÈΤ˜ ÂÈÙÒÛÂȘ Ù˘ ‰È¿‰ÔÛ˘
Ù˘ ÙÔÏÂÌ·˚΋˜ ÁˆÁÚ·Ê›·˜ ÛÙË ¢‡ÛË, ÛÙËÓ ÔÔ›·
ÌÂÙ¤ÊÂÚ ÙË ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ÁÓÒÛË. ø˜ ·ÚÓËÙÈ΋ Û˘Ó¤-
ÂÈ· ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı› ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û ӷ ıˆÚÂ›Ù·È ·˘ıÂÓÙ›·
·ÎfiÌË Î·È fiÙ·Ó ÔÈ ÚÒÙ˜ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ·Ó·Î·Ï‡-
„ÂȘ ÙÔ˘ 16Ô˘ ·ÈÒÓ· ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÙÔ ‰È·„‡‰Ô˘Ó ÛÂ
ÔÏÏ¿ ÛËÌ›· ÙÔ˘.

·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙË ‚¿ÛË Ô˘ ›¯Â οÓÂÈ Ô ÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ¶·Ú’ fiÏÔ Ô˘ ÔÈ PˆÌ·›ÔÈ °ÂÓÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· (ÂÈÏÔÁ‹)
I·Ú¯Ô˜ ÙÚÂȘ ·È- ·Ú‹Á·Á·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ¯·ÚÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ˘ÏÈÎfi (O‰ÔÈÔ- Aujac G.: «Strabon et la science de son temps»,
ηٷÛ΢‹˜ ¯·ÚÙÒÓ ÒÓ˜ ÚÈÓ ÁÈ· ÙËÓ ÚÈÎfi AÓÙˆÓ›ÓÔ˘, ¶Â˘ÙÈÁÁÂÚÈ·Ófi˜ ¶›Ó·Î·˜), ÂÓ ÙÔ‡ÙÔȘ Collection d’ etudes anciennes, Les belles Lettres,
Paris 1966.
Â› 15 ·ÈÒÓ˜ Ô˘Ú¿ÓÈ· ÛÊ·›Ú·:
›¯Â Û˘ÓÙ¿ÍÂÈ Î·-
ÔÈ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÙÔ˘˜, Ô˘ ·Ú¤ÌÂÈÓ·Ó Û ÈÛ¯‡ Î·È Î·-
Ù¿ ÙÔÓ MÂÛ·›ˆÓ·, ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó ÙȘ ıˆÚËÙÈΤ˜ ·Ó·- Dilke O.A.W.: «Greek and Roman Maps», Cornell
Ù¿ÏÔÁÔ ÙˆÓ ·ÛÙ¤- ˙ËÙ‹ÛÂȘ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜. University Press, London 1985.
ÚˆÓ Ì ÙȘ Û˘ÓÙÂ- H °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹ÁËÛȘ Î·È ÔÈ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÔ› ¯¿ÚÙ˜
Jacob C.: «Γεωγραφα και Eθνογραφα στην Aρχαα
Ù·Á̤Ó˜ Î·È ÙË Ï·ÌÚfiÙËÙ· ηıÂÓfi˜, ηٿÏÔÁÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙÔÓ Î‡ÚÈÔ Ô‰ËÁfi ÁÈ· ÙËÓ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·
Ô˘ Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ¿ÏψÛÙ ÙÔÓ ‚ÂÏÙ›ˆÛ ηÈ
ÙÔÓ Û˘ÌÂÚȤϷ‚ ÛÙÔ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈÎfi ÙÔ˘ Û‡ÁÁÚ·ÌÌ·,
ÙËÓ AÏÌ·Á¤ÛÙË. øÛÙfiÛÔ, Ë °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹ÁËÛȘ ÙÔ˘
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ‰ÂÓ ıˆÚÂ›Ù·È Ï‹Ú˜ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Û‡Á-
ÁÚ·ÌÌ·. ¢ÂÓ Á›ÓÔÓÙ·È ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÛÙÔ Îϛ̷, ÙÔ˘˜ η-
ÙÔ›ÎÔ˘˜, Ù· ÚÔ˚fiÓÙ·, ·ÏÏ¿ Î·È Ù· ÁÂˆÊ˘ÛÈο ÛÙÔÈ-
¯Â›· ‰ÂÓ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·È Â·ÚÎÒ˜. TÔ ÂӉȷʤÚÔÓ
Â› 15 ÂÚ›Ô˘ ·ÈÒÓ˜ Î·È ·Ó·ıˆڋıËÎ·Ó ÚÈ˙Èο
ÌfiÏȘ ÙÔÓ 17Ô–18Ô ·È. Ì ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜
·Ó·Î·Ï‡„ÂȘ. EÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi Ù˘ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ˘ ÚÔ˜ ÙËÓ
ÙÔÏÂÌ·˚΋ ·˘ıÂÓÙ›· Â›Ó·È Î·È ÙÔ Â›ÁÚ·ÌÌ· EȘ ÙÔÓ
¶›Ó·Î· Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ KÏ·˘‰›Ô˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ Ô˘
¤ÁÚ·„Â Ô B˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ÂÌ‚ÚÈı‹˜ ÌÂÏÂÙËÙ‹˜ Ù˘ ÙÔ-
ÏÂÌ·˚΋˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ M¿ÍÈÌÔ˜ ¶Ï·ÓÔ‡‰Ë˜ (13Ô˜ ·È.):
Eλλδα» (μετφρ. Eιρ. Tουντασκη), εκδ. Gutenberg,
Aθνα 1997.
Harley J.B. – Woodward D. (επιμ.): «The History of
Cartography, vol. 1, Cartography in Prehistoric,
Ancient and Medieval Europe and the
Mediterranean», The University of Chicago Press,
Chicago and London 1987.
ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ë ‰È¿ÛˆÛË Î·È ‰È¿‰ÔÛË
ÁÂÓÈ΋˜ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘, ·ÏÏ¿ Ô ·ÎÚÈ‚‹˜ ¯·Ú-
ÙÔÁÚ·ÊÈÎfi˜ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÛÙÔÈ-
¯Â›ˆÓ. °È· ÚÒÙË Î·È ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÊÔÚ¿, ·fi ÙËÓ ·Ú-
¯·ÈfiÙËÙ· ̤¯ÚÈ ÙË ÓÂfiÙÂÚË ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜,
Û‡Ìʈӷ Ì fiÛ· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·, Ù· Áˆ-
ÁÚ·ÊÈο ÛÙÔȯ›· ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·È Ì ÙËÓ „˘¯Ú‹ ηÈ
·ÚfiÛˆË, ·ÏÏ¿ ·fiÏ˘Ù· ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·
ÙˆÓ ·ÚÈıÌÒÓ.
6 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H
HÂÏ›ÔÈÔ Ê·Ó¤ÓÙÔ˜ ·ÂÎÚ‡ÊıË Û¤Ï·˜ ¿ÛÙÚˆÓ
Î·È ÛÊÂÙ¤ÚËÓ ·ÎÙ›Ó· ıÔˆ˜ ·ÓÂÛ›ڷÛ ̋ÓË,
H‰Â ÁˆÁÚ·Ê›Ë ‰Â ÓÂÒÙ·ÙÔÓ ¿ÚÙÈ Ê·Ó›۷,
¿Û·È˜ ٷȘ ÚÔ٤ڷȘ ˙ÔÊÂÚ‹Ó Â¤ıËΠηχ-
ÙÚËÓ
X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ù˘ ÚÔۋψÛ˘ ÛÙÔÓ ¶ÙÔÏÂ-
Ì·›Ô ˘‹ÚÍ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Î·È Ô XÚÈÛÙfiÊÔÚÔ˜ KÔ-
ÏfiÌ‚Ô˜ ‚·Û›ÛÙËΠÛÙÔ˘˜ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÔ‡˜ ¯¿ÚÙ˜. ¶·-
Ú·ÙËÚÒÓÙ·˜ ÛÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ·˘ÙÔ‡˜ fiÙÈ Ë E˘ÚÒË Î·È
1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
Λιβιερτος E.:«Xαρτογραφας και Xαρτν Περιγη-
σις», Eθνικ Xαρτοθκη, Θεσσαλονκη 1998.
Pedech P.: «La geographie des Grecs», Presses
Universitaires de France, Paris 1976.
Thomson O.: «History of Ancient Geography», Biblo
and Tanen, New York 1971.
Tozer H.F.: «A History of Ancient Geography», Biblo
and Tanen, New York 1965.
 Kλαδιος Πτολεμαος
Mαθηματικς
Aστρονμος
Γεωγρφος

à H Oικουμνη
π
νω στη γινη
σφαρα. Aπ το
λατινικ χειργρα-
φο της Γεωγρα-
φας του Πτολεμα-
ου Parisinus
latinus 4801, φι-
λοτεχνημνο στη
Φλωρεντα τα τη
1465–70.

Tης G ERMAINE A UJAC
Oμτιμης καθηγτριας
του Πανεπιστημου της Tουλοζης
Τ˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ, ÙȘ Ôԛ˜ η٤ıÂ-
Û ÛÙ· ‰ÂηÙÚ›· ‚È‚Ï›· Ù˘ Ú·ÁÌ·-
Ù›·˜ ÙÔ˘ Ô˘ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜
Almageste Î·È Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÚÒÙÔ
ÌÂÁ¿ÏÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘. O ηٿÏÔÁÔ˜ ÙˆÓ
ڈ̷˚΋ ÂÈÚÚÔ‹. O ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ Ô
ÔÔ›Ô˜ ÁÂÓÓ‹ıËΠÁ‡Úˆ ÛÙÔ 100, ı·
Ú¤ÂÈ Ó· ¤Ú·Û ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤-
ÚÔ˜ Ù˘ ÂÓÂÚÁÔ‡ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ ÛÙËÓ AÏÂ-
Í¿Ó‰ÚÂÈ·, ÙÔÓ Î·ÈÚfi Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙˆÓ
ÚˆÙfiÙ˘fi ÙÔ˘˜ ›Ù ÛÙȘ ·Ú·‚ÈΤ˜ ‹
Ï·ÙÈÓÈΤ˜ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙÔ˘˜.
H AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· ȉڇıËΠÙÔ 331 ·fi
ÙÔÓ M¤Á· AϤͷӉÚÔ Î·È Ôχ ÁÚ‹ÁÔ-
Ú·, ˘fi ÙËÓ ÒıËÛË Î·È ÙË ‰Ú¿ÛË ÙˆÓ

¶ ∞ƒÕ•∂¡∏ ∏ ª√ÿƒ∞ Δ√À KÏ·‡‰È-

Ô˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘, ÂÓfi˜ ·fi ÙÔ˘˜
ϤÔÓ ÂÈÊ·Ó›˜ ÏÔÁ›Ô˘˜ Ù˘
·Ú¯·ÈfiÙËÙÔ˜ ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘
ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ۋÌÂÚ·. MÂٷ͇
ÙˆÓ ÂÙÒÓ 127 Î·È 141, ÛÙËÓ AÏÂÍ¿Ó-
‰ÚÂÈ·, ¤Î·Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈ-
·ÛÙ¤ÚˆÓ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÔÙÂÏ› ̤ÚÔ˜ Ù˘
ÂÓ ÏfiÁˆ Ú·ÁÌ·Ù›·˜, ‰›ÓÂÈ ı¤ÛÂȘ ÙˆÓ
Ô˘Ú·Ó›ˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙÔ ÚÒÙÔ
¤ÙÔ˜ Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘ AÓÙˆÓ›ÓÔ˘
(138 Ì.X.).
H A›Á˘ÙÔ˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È, ‹‰Ë ·fi ÙÔ
Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 1Ô˘ . ¯ ·ÈÒÓ·, οو ·fi ÙË
A‰ÚÈ·ÓÔ‡ (117-138), AÓÙˆÓ›ÓÔ˘ (138-
161) Î·È M¿ÚÎÔ˘ A˘ÚËÏ›Ô˘ (161-181).
¶Âı·›ÓÔÓÙ·˜, Á‡Úˆ ÛÙÔ 175, ¿ÊËÛÂ
¤Ó·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ·ÚÈıÌfi ·ÍÈfiÏÔÁˆÓ ¤Ú-
ÁˆÓ, ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ·,
‚·ÛÈϤˆÓ Ù˘, ÙˆÓ ¶ÙÔÏÂÌ·›ˆÓ, ÌÂÙ·-
ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Û ÂÛÙ›· ·Ó˘¤Ú‚ÏËÙ˘
ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ·ÎÙÈÓÔ‚ÔÏ›·˜. O E˘-
ÎÏ›‰Ë˜ Â›Ó·È ÂΛ Ì ÙË Û¯ÔÏ‹ ÙÔ˘, Á‡-
Úˆ ÛÙÔ 300 . X. O AÚ¯ÈÌ‹‰Ë˜ (287-
¯¿ÚȘ ÛÙËÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋ ‡ÓÔÈ· Ù˘ Ù‡- 212) Â›Û˘ ·Ú¤ÌÂÈÓ ÂΛ ÁÈ· οÔÈÔ
¯Ë˜, ‰È·ÙËÚ‹ıËÎ·Ó Â›Ù ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ‰È·ÙËÚÒÓÙ·˜ ÛÙÂ-

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 7
Ó¤˜ Û¯¤ÛÂȘ Ì ÙÔ˘˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘˜ Ù˘
·˘Ï‹˜. O EÚ·ÙÔÛı¤Ó˘ (275-195), Ô
ÔÔ›Ô˜ Î·È ˘ÔÏfiÁÈÛ ÙËÓ ÂÚ›ÌÂÙÚÔ
Ù˘ Á‹ÈÓ˘ ÛÊ·›Ú·˜, ˘‹ÚÍ ·fi ÙÔ˘˜
ÚÒÙÔ˘˜ ÂÊfiÚÔ˘˜ Ù˘ ‚È‚ÏÈÔı‹Î˘
Ù˘ AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·˜. M¤Û· Û ·˘Ùfi ÏÔÈ-
fiÓ ÙÔ Îϛ̷ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÎÏË-
ÚÔÓÔÌÈ¿˜, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ·Ê‹ÓÂÈ Âχ-
ıÂÚ· Ù· ¯·Ú›ÛÌ·Ù¿ ÙÔ˘ ÁÈ· Ó· ˘ÚÔ-
‰ÔÙ‹ÛÂÈ ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ˘ÚÔÙ¤¯ÓËÌ·
·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, ÁÈÔÚÙ‹˜ Ô˘
ÎÚ¿ÙËÛÂ 500 ¯ÚfiÓÈ·.
E˘Ú‡Ù·ÙÔÈ ‹Ù·Ó ÔÈ ÔÚ›˙ÔÓÙ˜ ÙÔ˘ Ì·-
ıËÌ·ÙÈÎÔ‡ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘. ¶ÚÈÓ ·fi ÙËÓ
ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÂÂÍÂÚÁ·Û›·, ÙÂÏÂÈÔÔ›-
ËÛË Î·È ÚÔÒıËÛË ÙˆÓ ÚÔÛˆÈÎÒÓ
ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÙÔ˘ ı¤ÛˆÓ, ÚÒÙÈÛÙË
8 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H
̤ÚÈÌÓ¿ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Ë Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ÎÂ-
ÎÙËÌ¤ÓˆÓ ÁÓÒÛˆÓ, Ì ÙÚfiÔ Â‡¯ÚË-
ÛÙÔ Î·È Â‡ÏËÙÔ, Î·È ·˘Ùfi ÁÈ· fiÏÔ˘˜
ÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ ÙˆÓ ÂÓ·Û¯ÔÏ‹ÛÂÒÓ ÙÔ˘.
OÈ ‚·ÛÈÎÔ› ÙÔÌ›˜ ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÂÊ¿Ú-
ÌÔÛ ÙËÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋ ·˘Ù‹ ̤ıÔ-
‰Ô ‹Ù·Ó ÚˆÙ›ÛÙˆ˜ Ë AÛÙÚÔÓÔÌ›·, Ù˘
ÔÔ›·˜ ÙÔ Û˘Ìϋڈ̷, ÙËÓ AÛÙÚÔÏÔ-
Á›·, ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚ ӷ ·ÔʇÁÂÈ, Ë º˘-
ÛÈ΋, ΢ڛˆ˜ Ë ÔÙÈ΋ Î·È Ë ·ÎÔ˘ÛÙÈ-
΋, Î·È Ù¤ÏÔ˜ Ë °ÂˆÁÚ·Ê›· ˘fi ÙËÓ ¤Ó-
ÓÔÈ· Ù˘ ¯·ÚÙÔÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ Ò˜ ÙfiÙÂ
ÁÓˆÛÙÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. OÈ ÔÏ˘‰È¿Ûٷ٘
·˘Ù¤˜ ¤Ú¢Ó˜ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Û·ÊÒ˜ ÁÂÓÓ‹-
Ì·Ù· ÙÔ˘ Ù˘¯·›Ô˘ ‹ οÔÈ·˜ ȉÈfiÙÚÔ-
˘ ‰È¿ıÂÛ˘. OÈ ·Ú·ÔÌ¤˜ Û ·-
Ï·ÈfiÙÂÚ· ¤ÚÁ·, ÔÈ ·Ó·ÁÁÂϛ˜ ÌÂÏÏÔ-
1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
ÓÙÈÎÒÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ, ηıÒ˜ Î·È fiÛ· ϤÁÔ-
ÓÙ·È ÛÙȘ ·ÊÈÂÚÒÛÂȘ Û οÔÈÔÓ ™‡-
ÚÔ, Ô˘ Ì·˜ Â›Ó·È ·Ôχو˜ ¿ÁÓˆÛÙÔ˜,
·Ê‹ÓÔ˘Ó Ó· ‰È·Ê·Ó› Ë ‡·ÚÍË ÂÓfi˜
ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ÚÔ-
ÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜, ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓÔ˘ ·fi ÌÈ·
ÛÂÈÚ¿ ÂÍ·ÓÙÏËÙÈÎÒÓ ÌÂÏÂÙÒÓ, ÔÈ ÔÔ›-
˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÛÙÔ
ÎÔÈÓfi ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓË ÂÁ΢ÎÏÔ·È‰È΋
ÁÓÒÛË.
AÛÙÚÔÓÔÌ›·
¶ÚÒÙË ÂÈÛÙ‹ÌË ÛÙȘ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ
ÙÔ˘ ÛÙ¿ıËÎÂ Ë AÛÙÚÔÓÔÌ›·: Ë ÌÓËÌÂÈ-
҉˘ Û‡ÓıÂÛË ÌÈ·˜ ÛÂÈÚ¿˜ ‰ÂηÙÚÈÒÓ
‚È‚Ï›ˆÓ Ë ÔÔ›· ʤÚÂÈ Â‡ÁψÙÙÔ Ù›ÙÏÔ
M·ıËÌ·ÙÈ΋ ™‡ÓÙ·ÍȘ Î·È Â›Ó·È ÂÚÈÛ-
ÛfiÙÂÚÔ ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ Almageste (MÂÁ›-
ÛÙË) ·fi ÙËÓ ÂÁΈÌÈ·ÛÙÈ΋ ÔÓÔÌ·Û›·
ÛÙËÓ ·Ú·‚È΋ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘.
T· ‰‡Ô ÚÒÙ· ‚È‚Ï›· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ì›·
ÎÏ·ÛÛÈ΋ ÌÂϤÙË ÙÔ˘ Û‡Ì·ÓÙÔ˜, Á˘
Î·È Ô˘Ú·ÓÔ‡, Û‡Ìʈӷ Ì ÙË ÁˆÎÂ-
ÓÙÚÈ΋ ˘fiıÂÛË Î·Ù¿ ÙËÓ ÔÔ›· Ë ÁË
·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·Î›ÓËÙË ÛÙÔ Ì¤ÛÔÓ ÙÔ˘ Û‡-
Ì·ÓÙÔ˜ Î·È ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· ÛËÌÂ›Ô ÛÂ
Û¯¤ÛË Ì ÙËÓ Ô˘Ú¿ÓÈ· ÛÊ·›Ú· Ô˘ Â-
ÚÈÛÙÚ¤ÊÂÙ·È Á‡Úˆ ·fi ÙÔÓ ¿ÍÔÓ¿ Ù˘.
™Ù· ÂfiÌÂÓ· ‚È‚Ï›· ÌÂÏÂÙ¿Ù·È Ë ËÏÈ·-
΋ ıˆڛ· Î·È ÂΛÓË Ù˘ ÛÂÏ‹Ó˘, η-
ıÒ˜ Î·È ÔÈ ·ÏÏËÏÂȉڿÛÂȘ ÙˆÓ ‰‡Ô
·˘ÙÒÓ ·ÛÙ¤ÚˆÓ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Â›Ó·È ·ÈÙ›·
ÙˆÓ ÂÎÏ›„ÂˆÓ (III-VI). ™Ù· ‚È‚Ï›· VII-

ρτη της ÚÔÁÓˆÛÙÈÎÒÓ, Ù· ÔÔ›· Â›Ó·È ·fiÚ-
Õ X
ρτης της
Oικουμνης σε
κωνικ προβολ.
O κατοικημνος
κσμος επεκτε-
νεται ως τον
τροπικ του Aι-
γκερω. Aπ το
λατινικ χειρ-
γραφο της Γεω-
γραφας του Πτο-
λεμαου
Parisinus
latinus 4805,
15ου αι.
VIII ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÔÈ ·Ï·Ó›˜ ·ÛÙ¤-
Ú˜ Î·È ÔÈ Û·Ú¿ÓÙ· ÔÎÙÒ ·ÛÙÂÚÈÛÌÔ›
‰ÂÈÁÌ·, ¤¯Ô˘Ì ÙÔÓ ›Ó·Î· ÙˆÓ Áˆ-
ÁÚ·ÊÈÎÒÓ ·Ú·ÏÏ‹ÏˆÓ Ì ٷ ȉȷ›ÙÂÚ·
‚¿ÛÂÈ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÔÈ AÚ¯·›ÔÈ ‰È·›ÚÂ- ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘˜ (‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ Ì·-
Û·Ó ÙÔÓ Ô˘Ú·Ófi, ÂÓÒ ÛÙ· ˘fiÏÔÈ· ÎÚ‡ÙÂÚ˘ Ë̤ڷ˜, ‡„Ô˜ ÙÔ˘ oÏÈÎÔ‡
(IX-XIII) ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·È ÔÈ ‰È¿ÊÔÚÔÈ Û˘Ó- ¤Ú·Ó ÙÔ˘ ÔÚ›˙ÔÓÙÔ˜, Ë Û¯¤ÛË ÙˆÓ
‰˘·ÛÌÔ› ÙˆÓ Î‡ÎÏˆÓ Î·È ÂÈ·ÎÏˆÓ ÛÎÈÒÓ Ì ÙÔÓ ÁÓÒÌÔÓ· (‹ Ì ¤Ó·Ó Ô‚Â-
‚¿ÛÂÈ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ÂÍËÁË- Ï›ÛÎÔ) ηٿ ÙȘ ÈÛËÌÂڛ˜ Î·È Ù· ËÏÈÔ-
ıÔ‡Ó ‹ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ó· ÚÔ‚ÏÂÊıÔ‡Ó ÛÙ¿ÛÈ· Î.¿.), ηıÒ˜ Î·È ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ Û‡Ó-
ÔÈ ÎÈÓ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ¤ÓÙ Ï·ÓËÙÒÓ ÙÔ˘˜ ıÂÛ˘ Ì›·˜ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ (II, 12). O η-
ÔÔ›Ô˘˜ ÂÁÓÒÚÈ˙·Ó ÔÈ AÚ¯·›ÔÈ. Ù¿ÏÔÁÔ˜ ÙˆÓ ·Ï·ÓÒÓ ·ÛÙ¤ÚˆÓ Î·Ù’
O ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜, fiˆ˜ Î·È fiÏÔÈ ÔÈ ¿Ï- ·ÛÙÂÚÈÛÌÔ‡˜, Ì ÙȘ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ Û˘-
ÏÔÈ Ï·ÌÚÔ› ‰È·ÓÔËÙ¤˜ Ô˘ ›¯·Ó ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ ÙÔ˘˜, ηıÒ˜ Â›Û˘ Î·È Ë
ÚÔËÁËı›, ‰ÂÓ ‰È·¯ˆÚ›˙ÂÈ ÙË ÌÂϤÙË ÏÂÙÔÌÂÚ‹˜ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘
ÙÔ˘ Ô˘Ú·ÓÔ‡ ·fi ÂΛÓË Ù˘ Á˘, Ë Î·Ù·Û΢‹˜ ÌÈ·˜ ÛÙ¤Ú¢ ÛÊ·›Ú·˜ Ë
ÔÔ›· ·ÔÙÂÏ› Î·È ÙÔÓ ÙfiÔ ·fi ÙÔÓ ÔÔ›· ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙÔÓ ¤Ó·ÛÙÚÔ Ô˘Ú·-
ÔÔ›Ô Á›ÓÔÓÙ·È ÔÈ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÁÈ· Ófi, ıˆÚË̤ÓÔ ·fi ¤Íˆ, ·fi ÙË ÛÎÔ-
ÙÔÓ Ô˘Ú·Ófi. ™ÙËÓ Almageste, ÁÈ· ·Ú¿- È¿ ÙÔ˘ ¢ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡, ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó
Õ Γεωμετρικ κα-
τασκευ των δο
προβολν, δηλα-
δ της απλς κω-
νικς και της κυ-
κλοειδος κωνι-
κς, που προτε-
νει ο Πτολεμαος
για τον χ
Oικουμνης. Aπ
το λατινικ χειρ-
γραφο της Γεω-
γραφας του Πτο-
λεμαου Parisinus
latinus 4805,
15ου αι.
·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ÔÈÔÙÈÎÔ‡.
OÈ ÂÍ·ÓÙÏËÙÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜ ÙÔ˘
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÛÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘
AÛÙÚÔÓÔÌ›·˜, Ù˘ AÛÙÚÔÏÔ-
Á›·˜ Î·È Ù˘ º˘ÛÈ΋˜ Û˘Óı¤-
ÙÔ˘Ó ¤Ó· ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ ÂÈ-
ÛÙËÌÔÓÈÎfi Û‡ÓÔÏÔ
Ù· ÚfiÙ˘· Ù· ÔÔ›· ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹-
ÛÂÈ ·ÚÁfiÙÂÚ· ÁÈ· Ó· ÂÚÈÁÚ¿„ÂÈ Î·È Ó·
·Ó··Ú·ÛÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÁË, ÙÔ ÁÓˆÛÙfi ̤-
¯ÚÈ ÙË ÛÙÈÁÌ‹ ÂΛÓË Ì¤ÚÔ˜ Ù˘.
™ÙËÓ Almageste, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ›¯Â
Û˘ÓÙ¿ÍÂÈ ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ·fi ›Ó·Î˜ ÁÈ· Ó·
‰È¢ÎÔχÓÂÈ ÙÔ˘˜ ˘ÔÏÔÁÈÛÌÔ‡˜ ÙÔ˘
ÂÚ·ÛÈÙ¤¯ÓË ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘ ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô
·¢ı˘ÓfiÙ·Ó ÙÔ ÁÚ·Ùfi ÙÔ˘. ºÚÔÓÙ›-
˙ÔÓÙ·˜ ¿Óˆ ·’ fiÏ· ÁÈ· ÙËÓ Â˘¯ÚË-
ÛÙ›·, ϤÍË ÙËÓ ÔÔ›· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ô-
χ Û˘¯Ó¿, ÙÔ˘ ·Ó·ÁÓÒÛÙË, Û˘ÁΤ-
ÓÙÚˆÛ ÙÔ˘˜ ›Ó·Î˜ ·˘ÙÔ‡˜ Î·È ÙÔ˘˜
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H
Âͤ‰ˆÛ ˘fi ÌÔÚÊ‹ Û‡ÓÙÔÌ˘ Ú·Á-
Ì·Ù›·˜, Ì ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ¶Úfi¯ÂÈÚÔÈ K·Ófi-
Ó˜, ÚÔÛı¤ÙÔÓÙ·˜ ¤Ó·Ó ›Ó·Î· Ì ٷ
ÁˆÁÚ·ÊÈο Ì‹ÎË Î·È Ï¿ÙË ÙˆÓ ÌÂ-
Á¿ÏˆÓ fiψÓ. ™ÙÔ ¤ÚÁÔ YÔı¤ÛÂȘ
ÙˆÓ ¶Ï·ÓˆÌ¤ÓˆÓ (‰‡Ô ‚È‚Ï›· ÂÎ ÙˆÓ
ÔÔ›ˆÓ ÙÔ ¤Ó· ÌfiÓÔ ÛÒ˙ÂÙ·È ÛÙ· ÂÏ-
ÏËÓÈο) ‰›‰ÂÈ, ·ÏÔÔÈÒÓÙ·˜, ÌÈ· Û˘-
ÓÙÔÌÂ˘Ì¤ÓË ÂÈÎfiÓ· ÙˆÓ Ï·ÓËÙÈÎÒÓ
Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ, ÚÔÛı¤ÙÔÓÙ·˜ fiϘ ÙȘ
··Ú·›ÙËÙ˜ ˘ԉ›ÍÂȘ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·-
Û΢‹ ÂÓfi˜ Ì˯·ÓÈÎÔ‡ ÚˆÙÔÙ‡Ô˘
(ÌÔÓÙ¤ÏÔ˘) ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘. ™ÙȘ º¿ÛÂȘ
ÙˆÓ AÏ·ÓÒÓ AÛÙ¤ÚˆÓ (‰‡Ô Â›Û˘ ‚È-
‚Ï›·), Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙËÓ
·Ú¯·›· ·Ú¿‰ÔÛË ÙˆÓ ËÌÂÚÔÏÔÁ›ˆÓ.
«ºÈÏÔÛÔÊÈ΋» ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË
OÈ ·ÛÙ¤Ú˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È ÛÙÔÓ
Ô˘Ú·Ófi ·ÛÎÔ‡Ó Â› Ù˘ Á˘ Î·È Â›
ÙÔ˘ ·ÓıÚˆ›ÓÔ˘ ›‰Ô˘˜ Ì›· Â›‰Ú·ÛË
ÙËÓ ÔÔ›· Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ·Ú·‰¤¯ÂÙ·È
Î·È ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÈ. ™ÙȘ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈΤ˜
ÚԂϤ„ÂȘ ÛÙȘ Ôԛ˜ ηٷϋÁÂÈ ‚¿-
ÛÂÈ ˘ÔÏÔÁÈÛÌÒÓ ‰ÂÓ ‰ÈÛÙ¿˙ÂÈ Ó· ÚÔ-
Ûı¤ÛÂÈ ÙÔ ·Ó·fiÊ¢ÎÙÔ Û˘Ìϋڈ̷
ÚÔÈ· ÌÈ·˜ ‰È·ÈÛıËÙÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘. ™ÙËÓ
Ú·ÁÌ·Ù›· M·ıËÌ·ÙÈ΋ TÂÙÚ¿‚È‚ÏÔ˜
™‡ÓÙ·ÍȘ, ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ TÂÙÚ¿‚È‚ÏÔ˜, Ô
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÂÈηÏÂ›Ù·È Ì›· «ÊÈÏÔÛÔ-
ÊÈ΋» ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ù˘ ·ÛÙÚÔÏÔÁ›·˜.
ø˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ ÙÔ ¤ÚÁÔ ·ÂÙ¤ÏÂÛ ·ÓÙÈ-
ΛÌÂÓÔ ÎÚÈÙÈÎÒÓ ÙȘ Ôԛ˜ Ô ¶ÙÔÏÂ-
Ì·›Ô˜ ÚÔÛ·ı› Ó· ηٷÚÚ›„ÂÈ ·fi
ÙÔ ÚÒÙÔ ‹‰Ë ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ, ÊÚÔÓÙ›˙Ô-
ÓÙ·˜ Ó· ηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÂÌÊ·Ó‹ ÙÔÓ ÙÚfi-
Ô Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ë ·ÛÙÚÔÏÔÁ›· Î·È Ë
·ÛÙÚÔÓÔÌ›· ·ÏÏËÏÔÛ˘ÌÏËÚÒÓÔÓÙ·È.
™ÙÔ ÁˆÌÂÙÚÈÎfi ÚfiÙ˘Ô ÙÔ˘ Û‡Ì·-
ÓÙÔ˜ ¤Ú¯ÂÙ·È Ó· ÚÔÛÙÂı› ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi
ÚfiÙ˘fi ÙÔ˘, ÂÓÒ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·˙‹ÙËÛË
ÙÔ˘ ÔÛÔÙÈÎÔ‡ Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È ˘’ fi„ÈÓ Ë
™ÙËÓ ·ÛÙÚÔÏÔÁÈ΋ ·˘Ù‹ Ú·ÁÌ·-
Ù›·, Ë ÔÔ›· ¤¯·ÈÚ Ù˘ ›‰È·˜ ÌÂÁ¿Ï˘
ÂÎÙ›ÌËÛ˘ Ì ÙË MÂÁ›ÛÙË ™‡ÓÙ·ÍË Î·È
Ù˘ ÔÔ›·˜ Ë Ê‹ÌË Â›Ó·È Ì·ÎÚÔ‚ÈfiÙÂ-
ÚË, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ·ÔÊ·Û›˙ÂÈ Ó· ÚÔ-
‚› Û ÏÂÙÔÌÂÚ‹ ·ÏÏ¿ Î·È Â‡ÏËÙË
¤ÎıÂÛË ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ·ÛÙÚÈÎÒÓ ÂÈ-
‰Ú¿ÛˆÓ. AÊÔ‡ ÏÔÈfiÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ,
ÛÙÔ ÚÒÙÔ ‚È‚Ï›Ô, ÙÔ
·ÛÙÚÔÏÔÁÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÛÙÔ
Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘, ÚÔ¯ˆÚ›
ÛÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ ÂÓ Ïfi-
Áˆ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, ÛÙÔ˘˜
‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ ÙÔ˘ ÙfiÙÂ
ÁÓˆÛÙÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, ÚÔÛ·-
ıÒÓÙ·˜ ÌÂ ·˘Ùfi ÙÔÓ ÙÚfiÔ
Ó· ÂÍËÁ‹ÛÂÈ Ù· ·ÚÈ· ¯·-
Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘˜ (II).
™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÈ
ÙËÓ ›‰È· ıˆڛ· ÛÙÔ ·ÙÔÌÈ-
Îfi Âڈ̤ÓÔ Û˘Ó‰¤Ô-
ÓÙ¿˜ ÙËÓ Ì ÙÔ ˆÚÔÛÎfiÈÔ
(III Î·È IV). E‰Ò ı· ÌÔ-
ÚÔ‡Û ηÓ›˜ Ó· ·Ó·ÚˆÙËı› ·Ó Ô
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ˘‹ÚÍ fiÓÙˆ˜ ˘ÔÛÙËÚÈ-
ÎÙ‹˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, ÙÔ˘
ÔÔ›Ô˘ Ë ÂÈÊ·ÓÂȷ΋ ÏÔÁÈ΋ ÌÔÈ¿˙ÂÈ
·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙË, ·ÏÏ¿ ·ÚÎÂÙ¿ ·fi Ù·
Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù¿ ÙÔ˘ Â›Ó·È ¿ÎÚˆ˜ ·ÌÊ›-
‚ÔÏ·. ãH Ì‹ˆ˜ ‹ıÂÏ ¤Ú·Ó ÔÙȉ‹-
ÔÙ ¿ÏÏÔ˘ Ó· ‰ÒÛÂÈ Î¿ÔÈ· Û˘ÁÎÂ-
ÎÚÈ̤ÓË ÌÔÚÊ‹ Î·È ‰È¿ÛÙ·ÛË Û ¤Ó·
Û‡ÓÔÏÔ ‰ÔÍ·ÛÈÒÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ‰È·‰Â‰Ô-
Ì¤ÓˆÓ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË; ¢ÂÓ ÌÔÚ›
ηÓ›˜ ·Ú¿ Ó· ÌÂȉȿÛÂÈ fiÙ·Ó ÏËÚÔ-
ÊÔÚÂ›Ù·È ‰È·‚¿˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ «ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ
1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 9
 Õ H Γεωγρα- Ó· Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·. ™Ù· ÙÚ›· ‚È‚Ï›·
φα, ως νεαρ
ÙˆÓ AÚÌÔÓÈÎÒÓ ÙÔ˘, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÌÂ-
κρη, με ÏÂÙ¿ Ù· ‰È·ÛÙ‹Ì·Ù·, ÙȘ ÙÔÓÈÎfiÙËÙ˜
αστρολ
βο και Î·È ÙȘ ÂȉڿÛÂȘ ÙÔ˘˜ Â› ÙˆÓ ·Ó-
διαβτη. Aπ ıÚˆ›ÓˆÓ ·ÈÛıËÌ¿ÙˆÓ. EÍÂÙ¿˙ÂÈ Ù·
το λατινικ χει- Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ¶˘ı·ÁfiÚ· Î·È ÙÔ˘
ργραφο της AÚÈÛÙfiÍÂÓÔ˘, Ù· ÔÔ›· ‚Ú›ÛÎÂÈ ˘ÂÚ-
Γεωγραφας ‚ÔÏÈο ıˆÚËÙÈο Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ ÚÔÙ›-
του Πτολεμαου ÓÂÈ ÌÈ· Ó¤·, ÈÔ Ì·ıËÌ·ÙÈ΋ ıˆڛ·, Ë
Parisinus ÔÔ›· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÈÔ ÎÔÓÙ¿ ÛÙËÓ
latinus 10764, Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·.
που χρονολο- ¶·Ú·ÙËÚ› ÏÔÈfiÓ Î·Ó›˜ fiÙÈ fiÔÈÔ
γεται στα Î·È Ó· Â›Ó·È ÙÔ ‰›Ô ÙˆÓ ÌÂÏÂÙÒÓ
1490. ÙÔ˘, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÍÂÎÈÓ¿ ÌÂ ÙËÓ ·-
Ú¿ıÂÛË Î·È ÎÚÈÙÈ΋ ÂͤٷÛË ÙˆÓ ‹‰Ë
˘·Ú¯fiÓÙˆÓ ıˆÚÈÒÓ Î·È ÛÙË Û˘Ó¤-
¯ÂÈ· ÚÔÙ›ÓÂÈ ÙȘ «Ï‡ÛÂȘ» ÒÛÙÂ Ë ıÂ-
ˆÚ›· Î·È Ù· ÂÌÂÈÚÈο ‰Â‰Ô̤ӷ Ó·
‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ·Á·ÛÙ‹ Û‡ÌÓÔÈ·. TËÓ
›‰È· ̤ıÔ‰Ô ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÈ Î·È ÛÙ· ÔÎÙÒ
‚È‚Ï›· Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘, Ë ÔÔ›·
Î·È Î·Ù·Ù¿ÛÛÂÙ·È ÛÙ· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¤ÚÁ·
ÙÔ˘. B·ÛÈṲ̂ÓÔ˜ ÛÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋ Ô˘
‰È·Ù‡ˆÛ ÚÈÓ ·fi ·˘ÙfiÓ Ô M·Ú›ÓÔ˜
Ô T‡ÚÈÔ˜, ηٿ Ì›· ÁÂÓ¿ ÚÂÛ‚‡ÙÂ-
Úfi˜ ÙÔ˘, ·ÔÚÚ›ÙÂÈ ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ Ù˘
«ÔÈÎÔ˘Ì¤Ó˘» Ô˘ ΢ÎÏÔÊÔÚÔ‡Û·Ó
ÔÏ˘¿ÚÈıÌÔÈ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË Î·È ‰È-
·ÈÒÓÈ˙·Ó ÛÊ¿ÏÌ·Ù·. O ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜
·ÔÊ·Û›˙ÂÈ Ó· Â·ÓÂÍÂÙ¿ÛÂÈ ÙÔ fiÏÔ
Î·È Ó· ÚÔÛʤÚÂÈ ÛÙÔÓ ·Ó·ÁÓÒÛÙË ÙË
‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· Û˘Óı¤ÛÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜, ‚¿-
ÛÂÈ Ó¤ˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, ÙÔÓ ¯¿ÚÙË ÙÔ˘ Ùfi-
Ù ÁÓˆÛÙÔ‡ ηÙÔÈÎË̤ÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ηÈ
fiÛÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ Â› ̤ÚÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ı·
›¯Â ÙË ‰È¿ıÂÛË.

Ù˘ K˘ÚËÓ·˚΋˜, Ù˘ M·ÚÌ·ÚÈ΋˜ ηÈ
΢ڛˆ˜ Ù˘ K¿Ùˆ AÈÁ‡ÙÔ˘, ÏfiÁˆ Ù˘
Û¯¤Û˘ ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ˘˜ ¢È‰‡ÌÔ˘˜ Î·È ÙÔÓ
·ÛÙÂÚÈÛÌfi ÙÔ˘ EÚÌ‹, Â›Ó·È ¤Í˘ÓÔÈ,
·ÓÔ‡ÚÁÔÈ, ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÚÔÈÎÈṲ̂ÓÔÈ,
Ì ȉȷ›ÙÂÚË ¤ÊÂÛË ÛÙËÓ ·Ó·˙‹ÙËÛË
Ù˘ ÛÔÊ›·˜, ÛÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ ı›-
Ô˘ Î·È Ì ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ¢-
Ì¿ıÂÈ·». (II,3,48). Oˆ˜ Î·È Ó· ¤¯ÂÈ ÙÔ
Ú¿ÁÌ· ÙÔ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎfi Î·È ÌÂıÔ‰ÈÎfi
Ó‡̷ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÛÙËÚ›¯ıËÎÂ Ë ÚÔ-
Û¤ÁÁÈÛË Ù˘ ·ÛÙÚÔÏÔÁÈ΋˜ ·˘Ù‹˜ Û‡Ó-
ıÂÛ˘, Â¤‚·Ï ÙÔ ÂÁ¯ÂÈÚ›‰ÈÔ ·˘Ùfi, ÙÔ
ÔÔ›Ô Â›¯Â ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ·‹¯ËÛË, ·Ó ÎÚ›-
ÓÂÈ Î·Ó›˜ ·fi ÙȘ ·ÏÏÂ¿ÏÏËϘ ÂΉfi-
ÛÂȘ Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ¯¿ÚȘ ÛÙȘ
Ôԛ˜ ‰È·ÙËÚ› ·ÎfiÌË ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·
ÂÓfi˜ «best seller».
º˘ÛÈ΋
H ›‰È· ‚Ô‡ÏËÛË Û˘ÛÙËÌ·ÙÔÔ›ËÛ˘
‰È·Ê·›ÓÂÙ·È Î·È ÛÙËÓ OÙÈ΋ ¶Ú·ÁÌ·-
Ù›·, ¤ÓÙ ‚È‚Ï›· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÁÓˆÚ›-
˙Ô˘Ì ÌfiÓÔ ÙË Ï·ÙÈÓÈ΋ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË
ÙÔ˘ 12Ô˘ ·ÈÒÓ· Î·È Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ‚·-
ÛÈṲ̂ÓË ÛÙËÓ ·Ú·‚È΋ ·fi ÙËÓ ÔÔ›·
Ï›ÂÈ ÙÔ ÚÒÙÔ ‚È‚Ï›Ô, ηıÒ˜ Î·È ÙÔ
Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¤ÌÙÔ˘. YÔı¤ÙÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ë
ÔÙÈ΋ ·ÎÙ›Ó· ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È Û ¢ı›·
ÁÚ·ÌÌ‹, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ Ù· Ê·È-
ÓfiÌÂÓ· Ù˘ ÔÊı·ÏÌ·¿Ù˘ Î·È ÚÔ-
¯ˆÚ› ̤¯ÚÈ ÙË ıˆڛ· Ù˘ ·ÓÙ·Ó¿-
ÎÏ·Û˘ Ù˘ ÔÔ›·˜ ÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜ ÚÔ·-
Ó·ÁÁ¤ÏÏÂÈ. E·Ó¤Ú¯ÂÙ·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·
Î·È ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ù˘ ‰È¿ıÏ·-
Û˘ Î·È È‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ Ù˘ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈ΋˜,
Ë ÔÔ›· Ú¤ÂÈ Ó· Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÛÔ‚·Ú¿
˘’ fi„ÈÓ, ÌÈ·˜ Î·È Ô‰ËÁ› Û ÂÛÊ·Ï̤-
OÈ ¯¿ÚÙ˜
™ÙÔ ÚÒÙÔ ‚È‚Ï›Ô, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ·Ú¯›-
˙ÂÈ Ì ÙËÓ ÔÚÈÔı¤ÙËÛË ÙˆÓ ‰È·ÛÙ¿ÛÂ-
ˆÓ ÙÔ˘ ÁÓˆÛÙÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ‚¿ÛÂÈ ÙÔ˘
ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Ì‹ÎÔ˘˜ ·fi ¢‡ÛË ÛÂ
AÓ·ÙÔÏ‹ Î·È ÙÔ˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Ï¿-
ÙÔ˘˜ ·fi BÔÚÚ¿ ÚÔ˜ NfiÙÔ. O M·Ú›-
ÓÔ˜ Ô T‡ÚÈÔ˜ ÂÎÙÈÌÔ‡ÛÂ fiÙÈ ·fi ÙË
¯ÒÚ· ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÍÈÔ‡ (K›Ó·) ¤ˆ˜ ÙȘ Ó‹-
ÛÔ˘˜ ÙˆÓ K·Ó·Ú›ˆÓ ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi
Ì‹ÎÔ˜ ·ÓÂÚ¯fiÙ·Ó Û 225Æ, Î·È Û 87Æ
ÙÔ Ï¿ÙÔ˜ ·fi Ù˘ ·Ú·ÏÏ‹ÏÔ˘ Ù˘
£Ô‡Ï˘, Ó‹ÛÔ˜ Ô˘ ¤ÁÈÓ ÁÓˆÛÙ‹ ¯¿-
ÚȘ ÛÙÔÓ ¶˘ı¤· ÙÔÓ M·ÛÛ·ÏÈÒÙË
(330 .X. ÂÚ›Ô˘), Ò˜ ÙȘ 63Æ ‚ÔÚ›ˆ˜
¤ˆ˜ ÙÔÓ ÙÚÔÈÎfi ÙÔ˘ AÈÁfiÎÂÚˆ Î·È ÛÂ
24Æ ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο ÙÔ˘ ¤ˆ˜ ÙȘ 24Æ ÓÔ-
Ù›ˆ˜.
¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÌÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È‡-
Ú˘ÓÛË, Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ Ô˘
¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÂΛÓË ÙËÓ ÂÔ¯‹
Î·È ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ‰ÂÓ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·-
ÚÔ˘Û›·˙·Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ·fi
ÙÔÓ ¯¿ÚÙË Ô˘ Û˘Ó¤Ù·Í ¤ÓÙ ·ÈÒ-
Ó˜ ÚÈÓ Ô EÚ·ÙÔÛı¤Ó˘ Ô K˘ÚËÓ‡˜.
H ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ ηÙÔÈÎË-
̤ÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Ô˘ ¤‰ÈÓÂ Ô EÚ·ÙÔÛı¤-
Ó˘ ‹Ù·Ó ÂΛÓË ÂÓfi˜ ÓËÛÈÔ‡ Û ÊfiÚ-
Ì· ¯Ï·Ì‡‰·˜ - ›‰Ô˜ ÔÚıÔÁÒÓÈ·˜ ο-
·˜, ÛÙÂÓfiÙÂÚË ÛÙ· ‰‡Ô ¿ÎÚ· Ù˘,
ÙËÓ ÔÔ›· ÊÔÚÔ‡Û·Ó ÔÈ M·Î‰fiÓ˜ -
Ë ÔÔ›· Î¿Ï˘Ù ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÙÔ ‚fi-
ÚÂÈÔ ËÌÈÛÊ·›ÚÈÔ. O ÁÓˆÛÙfi˜ ÎfiÛÌÔ˜
ÂÎÙ›ÓÔÓÙ·Ó ‰ËÏ·‰‹ Û ̋ÎÔ˜ ÂÚ›-
Ô˘ 120Æ, ·fi Ù· ÈÓ‰Èο ·ÎÚˆÙ‹ÚÈ·
̤¯ÚÈ ÙË °¿‰ÂÈÚ· Î·È Û Ï¿ÙÔ˜ ÂÚ›-
Ô˘ 54Æ, ·fi ÙÔÓ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Ù˘ £Ô‡-
Ï˘, 66Æ ‚fiÚÂÈ· ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ·Ú¿ÏÏËÏÔ
Ù˘ ¯ÒÚ·˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Ù˘ ηӤ-
Ï·˜ (·ÎÙ¤˜ Ù˘ ™ÔÌ·Ï›·˜) ÛÙȘ 12Æ 1/2
‚ÔÚ›ˆ˜. Y¤Ú ÌÈ·˜ ̤Û˘ χÛ˘ Ô
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÔÚÈÔıÂÙ› ÛÙȘ 180Æ ÙÔ ÁÂ-
ˆÁÚ·ÊÈÎfi Ì‹ÎÔ˜ ÙÔ˘ ÁÓˆÛÙÔ‡ Îfi-

10 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
ÛÌÔ˘ Î·È ÛÙȘ 80Æ ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ï¿- à O Kλα-
ÙÔ˜ ÙÔ˘ Î·È ÙÔÓ ÂÂÎÙ›ÓÂÈ Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ διος Πτολε-
Û˘ÌÌÂÙÚÈÎfi ·Ú¿ÏÏËÏÔ Ô ÔÔ›Ô˜ μαος, δαφνο-
·ÓÙÈÛÙÔȯ› Û ÂΛÓÔÓ Ù˘ MÂÚfi˘, στεφς, με τα
ÛÙȘ 16Æ 1/2 ÓÔÙ›ˆ˜. O ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ πδια στη γη
ÏÔÈfiÓ Î·È Ô M·Ú›ÓÔ˜ T‡ÚÈÔ˜, ÂÂ- αλλ
το βλμ-
ÎÙ›ÓÔÓÙ·˜, ¤Ú·Ó ÙÔ˘ ÈÛËÌÂÚÈÓÔ‡, μα στραμμνο
ÙÔÓ ÁÓˆÛÙfi ÎfiÛÌÔ, ·Ó·ÈÚÔ‡Û·Ó ÙËÓ στον ουραν,
Â·Ï·ÈˆÌ¤ÓË È‰¤· Ë ÔÔ›· ΢ÚÈ·Ú- κρατντας π-
¯Ô‡Û ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÔڈ̷˚Îfi ÎfiÛÌÔ. νακα με αριθ-
TË ıˆڛ· ‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ È- μος. Aπ το
ı·ÓÒÓ Î·ÙÔÈÎËÌ¤ÓˆÓ ÎfiÛÌˆÓ ·fi λατινικ χει-
ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ¤Ó·˜ ÌfiÓÔÓ ‹Ù·Ó Ô ÁÓˆ- ργραφο της
ÛÙfi˜ Î·È ÔÈ ÔÔ›ÔÈ, ·Ó Î·È ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó Γεωγραφας
ÛÙË ÁË, ‹Ù·Ó ¯ˆÚÈṲ̂ÓÔÈ ·fi ·ÚÔ- του Πτολεμα-
Û¤Ï·ÛÙÔ˘˜ ˆÎ·ÓÔ‡˜. ου Parisinus
™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ·ÊÔ‡ ÂÎÊÚ¿ÛÂÈ latinus
ÙȘ ÎÚÈÙÈΤ˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙÔÓ M·Ú›ÓÔ T‡- 10764, που
ÚÈÔ, Î·È Ê˘ÛÈο Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ φιλοτεχνθη-
ÁÈ· ÙÔÓ EÚ·ÙÔÛı¤ÓË, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Â›¯·Ó κε στα 1490.
οÓÂÈ ¯Ú‹ÛË ÔÚıÔÁˆÓ›Ô˘ ÚÔ‚ÔÏ‹˜
ÁÈ· Ó· ·Ô‰ÒÛÔ˘Ó Û Â›Â‰Ô Û¯¤‰ÈÔ
·˘Ùfi Ô˘ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·
‹Ù·Ó ÌÈ· ΢ÚÙ‹ ÂÈÊ¿ÓÂÈ·, Ô ¶ÙÔÏÂ-
Ì·›Ô˜ ÚÔÙ›ÓÂÈ ÙËÓ ÎˆÓÈ΋ ÚÔ‚ÔÏ‹
Ë ÔÔ›·, ηٿ ÙËÓ ¿Ô„‹ ÙÔ˘, ‹Ù·Ó
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·ÏËıÔÊ·Ó‹˜: ›Ù ÙËÓ
·Ï‹ ΈÓÈ΋ ÚÔ‚ÔÏ‹, Ë ÔÔ›· ˘Ô-
¯Ú¤ˆÓ ÙÔ ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔ Ó· «Û¯›ÛÂÈ»
ÙÔ˘˜ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡˜ ÛÙÔÓ ÈÛËÌÂÚÈÓfi
ÁÈ· Ó· ·ÔÊ¢¯ıÔ‡Ó ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ·-
Ú·ÌÔÚÊÒÛÂȘ ÙˆÓ ÓfiÙÈˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ,
›Ù ÙËÓ Î˘ÎÏÔÂȉ‹ ΈÓÈ΋, Ë ÔÔ›·
Â›Ó·È ÌÂÓ ÈÔ ‰‡ÛÎÔÏË Î·Ù·Û΢·-
ÛÙÈο, ·ÏÏ¿ ‰›ÓÂÈ ÌÈ·Ó ·ÚÙÈfiÙÂÚË ÂÈ-
ÎfiÓ· ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘. ™ÙȘ Û˘Ó¯›˜
ÚÔÛ¿ıÂȘ Ô˘ η٤‚·Ï ÁÈ· Ó· Á›-
ÓÂÈ Î·Ù·ÏËÙfi˜ ·ÎfiÌ· Î·È ·fi ÙÔ˘˜
·‰·Â›˜, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÊÚÔÓÙ›˙ÂÈ Ì¤¯ÚÈ
Î·È ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· Ù˘
ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘, ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ ÁÈ·
ÙÔ˘˜ ηٿ ÙfiÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ Ë ÔÚıÔÁÒ-
ÓÈ· ÚÔ‚ÔÏ‹ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ Ë Î·Ï‡ÙÂÚË
̤ıÔ‰Ô˜, ˘fi ÙËÓ ÚÔ¸fiıÂÛË Ó·
ÚÔÛ¤ÍÂÈ Î·Ó›˜ ÙË Û¯¤ÛË ·Ó¿ÌÂÛ·
ÛÙËÓ ·ÌÂÙ¿‚ÏËÙË ÙÈÌ‹ Ù˘ ÌÔ›Ú·˜
ÙÔ˘ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡ Î·È ÂΛӢ ÙÔ˘ ̤-
ÛÔ˘ ·Ú·ÏÏ‹ÏÔ˘ ÙÔ˘ ¯¿ÚÙË, Ë ÔÔ›·
ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ Áˆ-
ÁÚ·ÊÈÎfi Ï¿ÙÔ˜.
°È· Ó· ۯ‰ȿÛÂÈ Î·Ó›˜ ¤Ó· ¯¿ÚÙË
ÙÔ˘ ηÙÔÈÎË̤ÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ı· Ú¤ÂÈ
Ó· ÂÓÙÔ›ÛÂÈ, ÁÈ· οı ÙfiÔ ÙÔÓ ÔÔ›Ô
ÛÎÔ‡ÂÈ Ó· ı¤ÛÂÈ Â› ÙÔ˘ ¯¿ÚÙÔ˘, ÙȘ
Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ ÙÔ˘: ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi
Ï¿ÙÔ˜ ‹ ÙËÓ ·fiÛÙ·ÛË ·fi ÙÔÓ ÈÛË-
ÌÂÚÈÓfi, ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ì‹ÎÔ˜ ‹ ÙËÓ
·fiÛÙ·ÛË ·fi ÙÔÓ Î˘Ú›ˆ˜ ÌÂÛËÌ‚ÚÈ-
Ófi, ÂΛÓÔÓ ‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ K·Ó·Ú›ˆÓ
N‹ÛˆÓ. TËÓ Ù·ÎÙÈ΋ ·˘Ù‹ ·ÎÔÏÔ˘ı›
·fi ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ Ò˜ ÙÔ ¤‚‰ÔÌÔ ‚È‚Ï›Ô
ÙÔ˘, ÛÎÈ·ÁÚ·ÊfiÓÙ·˜ ηٿ Ë›ÚÔ˘˜,
¯ÒÚ˜ Î·È Â·Ú¯›Â˜. ™ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘
‚‰fiÌÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙÔ˘, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜,
ÂÈı˘ÌÒÓÙ·˜ Ó· ˘ÂÓı˘Ì›ÛÂÈ fiÙÈ ÁË
Î·È Ô˘Ú·Ófi˜ Â›Ó·È ÛÙÔȯ›· ¿ÚÚËÎÙ·
Û˘Ó‰Â‰Â̤ӷ, ‰›ÓÂÈ ÙȘ ··Ú·›ÙËÙ˜
Ô‰ËÁ›Â˜ ÁÈ· ÙËÓ Â›Â‰Ë ·ÂÈÎfiÓÈÛË
¿Óˆ ÛÙËÓ ˘‰ÚfiÁÂÈÔ ÛÊ·›Ú·, Ë ÔÔ›· ¯ˆ˜ Ó· Â›Ó·È ·Ó·ÁηṲ̂ÓÔ˜ Ó· ÚÔ- Û ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙȘ ·Ú¯·›Â˜ Ô‰ËÁ›Â˜, ÏÂÌ·›Ô˘ ÙÔÓ ÏfiÁÈÔ Ô˘ ÌfiÚÂÛ ӷ ‰Ò-
‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ÎÚÈΈً˜ ÛÙÚ¤ÍÂÈ Û ÚfiÙ˘· Ù· ÔÔ›· ÏfiÁˆ Ó· ηٷÛ΢¿ÛÂÈ ¯¿ÚÙ˜ ‰›¯ˆ˜ ‰˘ÛÎÔ- ÛÂÈ ÙËÓ ÙÂÏÈ΋ ÙÔ˘˜ Û‡ÓıÂÛË, ‡¯ÚË-
ÛÊ·›Ú·˜ ÙÔ˘ Û‡Ì·ÓÙÔ˜. ™ÙÔ ÙÂÏ¢- ÙˆÓ ÔÏ˘¿ÚÈıÌˆÓ ·ÓÙÈÁÚ·ÊÒÓ ÙÔ˘˜, Ï›·. A˘Ù‹ ÙËÓ Ù·ÎÙÈ΋ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó ÛÙË, ·Ï‹ Î·È Â‡ÏËÙË, Ë ÔÔ›· Ì¿Ï-
Ù·›Ô ·fi Ù· ‚È‚Ï›· ¯¿ÚÈÓ ·ÏÔ‡ÛÙ¢- ̤۷ ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ, ‰ÂÓ ·Ú›¯·Ó È· ¿ÏψÛÙÂ Î·È ÔÈ ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔÈ Ù˘ AÓ·- ÏÔÓ ·¢ı˘ÓfiÙ·Ó ÛÙÔ Â˘Ú‡ ÎÔÈÓfi. H ÙÂ-
Û˘ Î·È ‰È¢ÎfiÏ˘ÓÛ˘, Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ η̛· ÂÁÁ‡ËÛË ÈÛÙfiÙËÙ·˜. Á¤ÓÓËÛ˘, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ô ˙‹ÏÔ˜ Î·È ÙÔ ÏÂÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ «Û˘ÓfiÏÔ˘» ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ó·
ÔÌ·‰ÔÔÈ› Û 26 ¯¿ÚÙ˜ ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ٷϤÓÙÔ Û˘Ó·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·È, ÛÙËÓ IÙ·Ï›· ·Ôı·ÚÚ‡ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ‰È·‰fi¯Ô˘˜ Ó· ÚÔ-
¯ÒÚ˜: ‰¤Î· ÁÈ· ÙËÓ E˘ÚÒË, ‰Ò‰Âη AÓ˘¤Ú‚ÏËÙÔ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙȘ ¿ÏϘ ¯ÒÚ˜, Ì ÛÎÔfi Ó· ¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ó Ì·ÎÚ‡ÙÂÚ· ·fi ÙÔÓ ¶ÙÔÏÂ-
ÁÈ· ÙËÓ AÛ›·, Î·È Ù¤ÛÛÂÚȘ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ ÁÓÒÛÙ˜ Ù˘ ÂÔ- Ì·›Ô ÛÙËÓ ¤Ú¢ӷ. H ·Ï‹ıÂÈ· Â›Ó·È fiÙÈ
AÊÚÈ΋, ·ÏÔ˘ÛÙ‡ÔÓÙ·˜ ÙȘ ÂӉ›- H ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚË ÂÌÂÈÚ›· ‰ÂÓ ·Ú¤- ¯‹˜ ˘¤ÚÔ¯Ô˘˜ ¿ÙÏ·ÓÙ˜. Ë ÌÂٷΛÓËÛË ÂÓfi˜ Î·È ÌfiÓÔÓ ÛÙÔȯ›-
ÍÂȘ ÙÔ˘˜. EÙÛÈ, ÂÊԉȷṲ̂ÓÔ˜ Ì fiÏ· ÏÂÈ„Â Ó· ‰ÈηÈÒÛÂÈ ÙÔÓ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô, Î·È M ·˘Ùfi ÙÔÓ ÙÚfiÔ ÏÔÈfiÓ, ·ÛÙÚÔÓÔ- Ô˘ Û ̛· ÙfiÛÔ Î·Ï¿ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË «Î·-
·˘Ù¿ Ù· ÛÙÔȯ›·, Ô ÔÔÈÔÛ‰‹ÔÙ ·˜ ‰Ô‡Ì Ò˜: O M¿ÍÈÌÔ˜ ¶Ï·ÓÔ‡‰ÈÔ˜ Ì›·, ·ÛÙÚÔÏÔÁ›·, ÁˆÁÚ·Ê›·, ÌÔ˘ÛÈ΋, Ù·Û΢‹» ı· ‹Ù·Ó ÂÈΛӉ˘ÓË Î·È ›Ûˆ˜
ϤÔÓ Â›¯Â ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÚԂ› ·Ó·Î·Ï‡ÙÔÓÙ·˜ ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ÙÔ˘ ÔÙÈ΋, fiÏÔÈ ·˘ÙÔ› ÔÈ ÎÏ¿‰ÔÈ Ù˘ ÁÓÒ- Ó· ÁÈÓfiÙ·Ó Ë ·ÈÙ›· ηٿÚÚ¢Û˘ ÔÏfi-
ÛÙÔÓ Û¯Â‰È·ÛÌfi ÙÔ˘ ¯¿ÚÙÔ˘ ÙÔ˘, ‰›- ÎÂÈ̤ÓÔ˘, ηٿ ÙÔÓ 13Ô ·ÈÒÓ·, ÌfiÚÂ- Û˘, ‚Ú›ÛÎÔ˘Ó ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ ¶ÙÔ- ÎÏËÚÔ˘ ÙÔ˘ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·ÙÔ˜.

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 11
 H O χρτης της
Eλλδας στο χει-
ργραφο της Γε-

Aπ το Xειργραφο
ωγραφας του
Πτολεμαου
Parisinus
latinus 10764.
Στους εξαρετα
φιλοτεχνημνους
χρτες του χει-

στο Bιβλο
ρογρφου αυτο,
τα ρη, οι ποτα-
μο, οι θλασ-
σες, αλλ και τα
πλασι τους,
παρουσιζουν
εντυπωσιακ!
χρωματικ! ποι-
κιλα. ‰›·˘ÏÔ Ì¤Û· ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ë ÁÓÒÛË ÙˆÓ ¤Î‰ÔÛË Ù˘ PÒÌ˘ ÙÔ˘ 1478. TÔ ÂÚÒÙËÌ·
Tης § ∂ø¡Ÿƒ∞˜ N ∞μÕƒπ
·Ú¯·›ˆÓ ÌÂÙ·‚È‚¿ÛıËΠÛÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ Ô˘ Ù›ıÂÙ·È Â›Ó·È Ò˜ Ë °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹-
Παλαιοβιβλιολ
γου ÎfiÛÌÔ. E‰ˆÛ ÙÔ ¤Ó·˘ÛÌ· ÙˆÓ ÂÍÂÚ¢Ӌ- ÁËÛȘ ‰È·ÛÒıËΠٷ ÚÒÙ· ¯›ÏÈ· ¯ÚfiÓÈ·
ÛÂˆÓ Ô˘ ÂÓ¤ÓÂ˘Û·Ó ÙËÓ AÓ·Á¤ÓÓËÛË Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ Î·È Ò˜ Ë ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊË

O A™Δƒ√¡Ÿª√˜ ∫∞π °∂ø°ƒÕº√˜

KÏ·‡‰ÈÔ˜ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ¤˙ËÛ ηÈ
ÂÚÁ¿ÛıËÎÂ ÛÙËÓ AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·
Á‡Úˆ ÛÙÔ 160 Ì.X. H «°ÂˆÁÚ·Ê›·» ÙÔ˘, ‹
°ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹ÁËÛȘ, ‹Ù·Ó Ë ÂÈÙÔÌ‹
fiÏ˘ Ù˘ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘ ÙÔ˘ ·Ú-
¯·›Ô˘ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙÔÓ ˙ˆÙÈÎfi
Î·È Ô‰‹ÁËÛ·Ó ÛÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÙÔ˘ Ó¤Ô˘
ÎfiÛÌÔ˘. O XÚÈÛÙfiÊÔÚÔ˜ KÔÏfiÌ‚Ô˜ ¯ÚË-
ÛÈÌÔÔ›ËÛ ÙȘ ÌÂÙÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›-
Ô˘ ÁÈ· Ó· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ ÙËÓ È‰¤· ÂÓfi˜ ‰˘-
ÙÈÎÔ‡ ‰ÚfiÌÔ˘ ÚÔ˜ ÙËÓ IÓ‰›·. K·Ù›¯Â,
·Ú¿‰ÔÛË Î·ÙfiÚıˆÛ ӷ ‰È·ÙËÚ‹ÛÂÈ ÙÔ
ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ·˘Ùfi ¤ÚÁÔ ¤ˆ˜ fiÙÔ˘ ηٷÛÙ›
‰˘Ó·ÙfiÓ ÙÔ Ù˘ˆÌ¤ÓÔ ‚È‚Ï›Ô Ó· ÙÔ ‰È·-
ÛÒÛÂÈ ÁÈ· Ì›· ‰Â‡ÙÂÚË ¯ÈÏÈÂÙ›·.
H «°ÂˆÁÚ·Ê›·» Û˘ÓÙ¿¯ıËΠÙÔÓ 2Ô ·È.
Ú¿ÁÌ·ÙÈ, Î·È Û¯ÔÏ›·Û ¤Ó· ·ÓÙ›Ù˘Ô Ù˘ Ì.X., ·ÏÏ¿ ÙÔ ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ ÁÓˆÛÙfi ¯ÂÈÚfi-
«°ÂˆÁÚ·Ê›·˜» ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ·fi ÙËÓ ÁÚ·ÊÔ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÂÌÊ·Ó›ÛıËΠÚÔ˜ Ù·

12 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0

Ù¤ÏË ÙÔ˘ 13Ô˘ ·È., ›Ûˆ˜ Á‡Úˆ ÛÙÔ
1290. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÌÈ· ·Û˘Ó‹ıË Â-
Ú›ÙˆÛË, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ Ù· ÂÚÈÛÛfi-
ÙÂÚ· ΛÌÂÓ· Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ ›ӷÈ
ÁÓˆÛÙ¿ ·fi ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ô˘ ·Ú‹-
¯ıËÛ·Ó Ï›ÁÔ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÙÔ˘
·Ú¯ÈÎÔ‡ ÎÂÈ̤ÓÔ˘. EÓ ÙÔ‡ÙÔȘ, ›ӷÈ
Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ÙÔ Î›ÌÂÓÔ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜
ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙfi ÛÙË
‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ¯ÈÏ›ˆÓ ÂÙÒÓ Ô˘ ÌÂÛÔ-
Ï¿‚ËÛ·Ó ÌÂٷ͇ Ù˘ ·Ú¯È΋˜ Û˘ÁÁÚ·-
Ê‹˜ Î·È Ù˘ ·Ó·Î¿Ï˘„˘ ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘
ÁÓˆÛÙÔ‡ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘ ÙÔÓ 13Ô ·È.,
·ÊÔ‡ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÛÙË «°ÂˆÁÚ·Ê›·» Û˘-
Ó·ÓÙԇ̠۠¤ÚÁ· ¿ÏÏˆÓ Û˘ÁÁڷʤ-
ˆÓ, B˘˙·ÓÙÈÓÒÓ, AÚ¿‚ˆÓ Î·È AÚÌÂ-
Ó›ˆÓ, ·fi ÙÔÓ 4Ô ¤ˆ˜ ÙÔÓ 10Ô ·È.
K·Ù¿ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË, Ë ·Ó·Î¿Ï˘„Ë
Ù˘ °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋˜ YÊËÁ‹Ûˆ˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔ-
ÏÂÌ·›Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÙ·È ÛÙÔÓ B˘˙·ÓÙÈÓfi
ÌÔÓ·¯fi Î·È ÏÔÁÔÙ¤¯ÓË M¿ÍÈÌÔ ¶Ï·-
ÓÔ‡‰Ë. O ¶Ï·ÓÔ‡‰Ë˜, ÌÔÓ·¯fi˜ Ù˘
MÔÓ‹˜ Ù˘ XÒÚ·˜ ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ‡ÔÏË, ‹Ù·Ó ̤ÏÔ˜ Ù˘ ÔÌ¿‰·˜ ÙˆÓ
ÏÔÁ›ˆÓ Ô˘ ÂÚȤ‚·Ï·Ó ÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿-
ÙÔÚ· AÓ‰ÚfiÓÈÎÔ B’ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ. E›¯Â
ÌÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔı‹ÎË Î·È ÂӉȷ-
ÊÂÚfiÙ·Ó È‰È·›ÙÂÚ· ÁÈ· ÙȘ ÂÈÛً̘,
ÙË ÁˆÁÚ·Ê›· Î·È Ù· Ì·ıËÌ·ÙÈο. Eͤ-
‰ˆÛ ٷ ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ¢ÈÔÊ¿ÓÙÔ˘, ÙÔ˘
AÚ¿ÙÔ˘ Î·È ÙÔ˘ E˘ÎÏ›‰Ë. TÔ 1909, Ô
·Ï·ÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ™Ù¤Ê·ÓÔ˜ KÔ˘Á¤·˜
˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ fiÙÈ Ô ¶Ï·ÓÔ‡‰Ë˜ ·Ó·Î¿-
Ï˘„ ¤Ó· ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ù˘ «°ÂˆÁÚ·-
Ê›·˜» ¯ˆÚ›˜ ¯¿ÚÙ˜ Î·È fiÙÈ Ô ›‰ÈÔ˜ Ô
¶Ï·ÓÔ‡‰Ë˜ ۯ‰›·Û ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ Ô˘
Û˘Ófi‰Â˘Û·Ó ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ. O KÔ˘Á¤-
·˜ ›ӷÈ, Â›Û˘, Ë ËÁ‹ ÙÔ˘ ÈÛ¯˘ÚÈ-
ÛÌÔ‡ fiÙÈ Ô ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ AÓ‰ÚfiÓÈÎÔ˜
B’ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˜ ÂÓÙ˘ˆÛÈ¿ÛıËΠÙfi-
ÛÔ Ôχ ·fi ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ, ÒÛÙ ˙‹-
ÙËÛÂ ·fi ÙÔÓ Aı·Ó¿ÛÈÔ, ÙÔÓ ·ÙÚÈ¿Ú-
¯Ë Ù˘ AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·˜, Ó· ÙÔ˘ ‚ÚÂÈ ‹ Ó·
ÙÔ˘ ÊÙÈ¿ÍÂÈ ¤Ó· ·ÓÙ›ÁÚ·ÊÔ ÙÔ˘ ¯ÂÈÚÔ-
ÁÚ¿ÊÔ˘ Ù˘ «°ÂˆÁÚ·Ê›·˜».
EÏÏËÓÈο ·ÓÙ›ÁÚ·Ê·
OÔȘ Î·È ·Ó Â›Ó·È ÔÈ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÏÂ-
ÙÔ̤ÚÂȘ Ù˘ ˘fiıÂÛ˘, ›Ù ‚Ú‹ÎÂ
ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ô ¶Ï·ÓÔ‡‰Ë˜ ›Ù ÙÔ
·ÁfiÚ·ÛÂ Ô Aı·Ó¿ÛÈÔ˜ ·fi ÙËÓ AÏÂ-
Í¿Ó‰ÚÂÈ·, ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ
¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋˜ YÊËÁ‹-
Ûˆ˜ ‹Ïı ÛÙÔ Êˆ˜ ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ‡ÔÏË ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 13Ô˘ ·È. ηÈ
·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô fiÏˆÓ ÙˆÓ
ÂfiÌÂÓˆÓ ¯ÂÈÚÔÁڿʈÓ. TÔ ÚˆÙfiÙ˘-
Ô Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó ÂΛÓÔ Ô˘ ›ӷÈ
Û‹ÌÂÚ· ÁÓˆÛÙfi ˆ˜ B·ÙÈηÓfi˜ ÂÏÏËÓÈ-
Îfi˜ ÎÒ‰Èη˜ 191 - ¤Ó· ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ù˘
«°ÂˆÁÚ·Ê›·˜» Ì ¯¿ÚÙ˜, Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂ-
Ù·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙË BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘ B·ÙÈ-
ηÓÔ‡ Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁ‹ıËΠÛÙÔ 1296
H O χρτης της Eλλδας
στον ελληνικ κ"δικα 388
του Bησσαρωνος. Kαι οι
27 χρτες του χειρογρφου
·fi ÙÔÓ ·Ï·ÈÔÁÚ¿ÊÔ Aubrey Diller. αυτο εναι σχεδιασμνοι
AÏÏÔÈ ÏfiÁÈÔÈ, ˆÛÙfiÛÔ, ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó fiÙÈ με μεγλες χρωματιστς
ÙÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô Â›Ó·È Ô B·ÙÈηÓfi˜ ÂÏÏË- ζ"νες, χωρς λεπτομρειες,
ÓÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ 177, ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ˘¿Ú- σμφωνα με τις αντιλ!ψεις
¯ÂÈ ¤Ó· ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ ÎÙËÙÔÚÈÎfi ÛË- των παλαιολγειων χρ-
Ì›ˆÌ· Ô˘ ‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙÔÓ νων για την επεξεργασα
¶Ï·ÓÔ‡‰Ë. OÈ ¤Ú¢Ó˜ ÙÔ˘ Diller του πτολεμαϊκο ργου, η
¤¯Ô˘Ó ·ԉ›ÍÂÈ fiÙÈ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ¿ÏÏ· οποα δνει την εντπωση
Ù¤ÛÛÂÚ· ·ÓÙ›ÁÚ·Ê·: O˘ÚÌÈÓ¿ÙÔ˜ ÂÏ- ρευσττητας και ταχτητας
ÏËÓÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ 82 (ÛÙË BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË των γραμμ"ν.
ÙÔ˘ B·ÙÈηÓÔ‡), B·ÙÔ·È‰ÈÓfi˜ ÎÒ‰È-
η˜ 655 (ÛÙË MÔÓ‹ B·ÙÔ·È‰›Ô˘ ÙÔ˘
AÁ›Ô˘ OÚÔ˘˜), ™ÂÚ·Á›Ô˘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ˘fiψ˜ ÎÒ‰Èη˜ 57 Î·È º·‚ÚÈΛԢ
ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ 23 (ÛÙËÓ ¶·ÓÂÈ-
ÛÙËÌȷ΋ BÈ‚ÏÈÔı‹-
ÎË Ù˘ KÔÂÁ¯¿Á˘),
Ô˘ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È
fiÏ· ·fi ÙÔ ›‰ÈÔ Îˆ‰È-
Afi ÙË Û‡ÓÙ·ÍË Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜
ÎÔÁÚ·ÊÈÎfi ÂÚÁ·ÛÙ‹- ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÙÔÓ 2Ô ·È. Ì.X.,
ÚÈÔ (·ÓÙÈÁÚ·Ê‹˜ ¯ÂÈ-
ÚÔÁڿʈÓ) ‹ ¤¯Ô˘Ó ÛÙ· ÂηÙfi ÂÚ›Ô˘ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê¿ Ù˘
·ÓÙÈÁÚ·Ê› ˘fi ÙËÓ
Â›‚ÏÂ„Ë ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÌÂٷ͇ 13Ô˘ Î·È 15Ô˘ ·È. Î·È ÙȘ
·ÓıÚÒÔ˘, Èı·Ófi-
ٷٷ ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘
ÚÒÙ˜ ÂΉfiÛÂȘ
M¿ÍÈÌÔ˘ ¶Ï·ÓÔ‡‰Ë.
E›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜ fiÙÈ Ë
·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÙÔ˘ ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ÎÂÈ̤ÓÔ˘
ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙÔ ¤Ó·˘-
ÛÌ· ÌÈ·˜ ¤ÓÙÔÓ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ ·-
Ú·ÁˆÁ‹˜ ·ÓÙÈÁڿʈÓ, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 13

H O Πτολεμαος
παρατηρ"ντας την
κρικωτ! σφαρα.
Eνα απ τα πορ-
τρτα λογων που
κοσμοσαν τη βι-
βλιοθ!κη του Φε-
ντερκο Mοντεφλ-
τρε, δοκα του
Oρμπινο απ το
1444 ως το 1482
(Παρσι, Mουσεο
του Λοβρου).
14 H K A £ H M E P I N H
Ó· ·Ú·¯ıÔ‡Ó ÔÏÏ¿ ·ÓÙ›ÁÚ·Ê· Ù˘
«°ÂˆÁÚ·Ê›·˜» ̤۷ Û ¤Ó· ÌÈÎÚfi ¯ÚÔ-
ÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ·fi ÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë
ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘. ¶¿Óˆ ·fi Û·Ú¿ÓÙ· ÂÏ-
ÏËÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ù˘ «°ÂˆÁÚ·Ê›·˜»
‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó Ì¤Û· Û ‰‡Ô ·ÈÒÓ˜
- ·fi ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 13Ô˘ ¤ˆ˜ ÙȘ ·Ú¯¤˜
ÙÔ˘ 15Ô˘ ·È.
MÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο
MÔÏÔÓfiÙÈ ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘
Â›Ó·È ÁÚ·Ì̤ÓÔ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο, Ë Â›-
‰Ú·Û‹ ÙÔ˘ ÛÙË ÛΤ„Ë Ù˘ IÙ·ÏÈ΋˜
AÓ·Á¤ÓÓËÛ˘ ·Û΋ıËΠ̤ۈ Ù˘ ÌÂ-
Ù¿ÊÚ·Û‹˜ ÙÔ˘ ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο. TÔ 1397,
ÂηÙfi ÂÚ›Ô˘ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·Ó·-
Î¿Ï˘„Ë ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÎÔ‡ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘, Ô
B˘˙·ÓÙÈÓfi˜ ÏfiÁÈÔ˜ EÌÌ·ÓÔ˘‹Ï XÚ˘ÛÔ-
ψڿ˜ ·Ó·¯ÒÚËÛ ·fi ÙËÓ KˆÓÛÙ·-
ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÁÈ· ÙËÓ IÙ·Ï›·, ʤÚÓÔÓÙ·˜
Ì·˙› ÙÔ˘ ¤Ó· ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ù˘ «°Âˆ-
ÁÚ·Ê›·˜», ÙÔ ÔÔ›Ô ¤‰ˆÛ ÛÙÔÓ IÙ·Ïfi
Ô˘Ì·ÓÈÛÙ‹ ¶¿Ï· ™ÙÚfiÙ˙È. O Aubrey
Diller Ù·‡ÙÈÛ ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ·˘Ùfi ÌÂ
ÙÔÓ Ô˘ÚÌÈÓ¿ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÎÒ‰Èη 82.
TË ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ù˘ «°Â-
ˆÁÚ·Ê›·˜» ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο ›¯Â ·Ú¯›ÛÂÈ Ô
XÚ˘ÛÔψڿ˜ Î·È ÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛ Ô
Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ °È¿ÎÔÔ ÓÙ’ AÓÙ˙ÂÏÔ ÙÔ
1406. H ÚÒÙË, ÏÔÈfiÓ, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË
Ù˘ «°ÂˆÁÚ·Ê›·˜» ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο ÛÙËÚ›-
¯ıËΠ۠¤Ó· ·fi Ù· ÚÒÙ· ÂÏÏËÓÈο
¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·.
H ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο ÙˆÓ
XÚ˘ÛÔψڿ - ÓÙ’ AÓÙ˙ÂÏÔ, ¯ˆÚ›˜ ¯¿Ú-
Ù˜, ΢ÎÏÔÊÔÚÔ‡Û Û ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ÁÈ·
·ÚÎÂÙ¿ ¯ÚfiÓÈ· ¤ˆ˜ fiÙÔ˘, Á‡Úˆ ÛÙÔ
1415, ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛıËÎ·Ó ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο
Î·È ÔÈ ¯¿ÚÙ˜. ™‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ·Ú¿-
‰ÔÛË, ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ۯ‰›·Û·Ó ÔÈ ºÚ·-
ÓÙÛ¤ÛÎÔ ÓÙ §··ÙÛ›ÓÔ Î·È NÙÔ̤ÓÈ-
ÎÔ ÓÙÈ MÈÓÈÛ¤ÓÈ, ·fi ÙË ºÏˆÚÂÓÙ›·
P Δεγμα γρα- ·ÌÊfiÙÂÚÔÈ. ™‹ÌÂÚ· ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ
φ!ς απ τον ελ- Ù·˘Ù›ÛÔ˘Ì οÔÈÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ Ï·-
ληνικ κ"δικα ÙÈÓÈÎfi ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ˆ˜ ¤ÚÁÔ ÙˆÓ ‰‡Ô
388 της Γεωγρα- ·˘ÙÒÓ ºÏˆÚÂÓÙÈÓÒÓ ¯·ÚÙÔÁڿʈÓ,
φας του Πτολε- ·ÏÏ¿ ÙÔ ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ ÁÓˆÛÙfi Ï·ÙÈÓÈÎfi
μαου, ο οποος ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ì ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›-
χρονολογεται Ô˘ Â›Ó·È ¤Ó· ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂ-
στα 1454–55 και Ù·È ÛÙË BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘ B·ÙÈηÓÔ‡, Ô
κοσμε σ!μερα ‚·ÙÈηÓfi˜ Ï·ÙÈÓÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ 5698,
τη Mαρκιαν! Bι- Ô˘ ÂÚȤ¯ÂÈ Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÌfiÓÔÓ ¯¿ÚÙ˜,
βλιοθ!κη. ¯ˆÚ›˜ ΛÌÂÓÔ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘.
H ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÒÓ ¯·Ú-
ÙÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ Î·È ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ È‰ÂÒÓ
ÛÙË ¢‡ÛË ÚÔοÏÂÛ ÌÂÁ¿ÏÔ ÂӉȷʤ-
ÚÔÓ ÁÈ· ÙË «°ÂˆÁÚ·Ê›·», Î·È Ë ·Ú·-
ÁˆÁ‹ Ï·ÙÈÓÈÎÒÓ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·Ù¿
ÙÔÓ 15Ô ·È. ‹Ù·Ó ÙÂÚ¿ÛÙÈ·. ™·Ú¿ÓÙ·
ÔÎÙÒ Ï·ÙÈÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ù˘ «°Âˆ-
ÁÚ·Ê›·˜» ›¯·Ó ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› ¤ˆ˜ ÙÔ
1500 Î·È ‹Ù·Ó Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ı·˘Ì¿-
ÛÈ· Î·È ·Ó¤ÌÔÚÊ· ¤ÚÁ· Ù· ÔÔ›· ›-
¯·Ó ·Ú·ÁÁÂÏı› ·fi ÚÔÛٿ٘ ÙˆÓ
Ù¯ÓÒÓ ‹ ·fi Û˘ÏϤÎÙ˜ ‚È‚Ï›ˆÓ.
EÏÏËÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡-
Û·Ó Ó· ·Ú¿ÁÔÓÙ·È ·ÎfiÌË Î·È ÛÙËÓ
IÙ·Ï›·. EÓ ÙÔ‡ÙÔȘ, ηıÒ˜ Ú·ÁÌ·ÙÔ-
ÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Ó¤Â˜ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ·Ó·Î·Ï‡-
„ÂȘ ηı’ fiÏË ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ 15Ô˘ ·È.,
ÔÈ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó·
ÙÚÔÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ÒÛÙÂ Ó· Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È
˘fi„Ë ÔÈ Ó¤Â˜ ·˘Ù¤˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜.
O ¿ÓıÚˆÔ˜ Ô˘ Û˘Ó‰¤ıËΠ̠ÙȘ
·ÏÏ·Á¤˜ ·˘Ù¤˜ Â›Ó·È Ô °ÂÚÌ·Ófi˜ ¯·Ú-
ÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ NÙfiÓÔ˘˜ NÈÎÔÏ¿Ô˘˜ °ÂÚÌ¿-
ÓÔ˘˜ Ô˘ ¤˙ËÛÂ Î·È ÂÚÁ¿ÛıËΠÛÙËÓ
IÙ·Ï›· ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ‹ÌÈÛ˘ ÙÔ˘ 15Ô˘ ·È.
¢Âη¤ÍÈ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ‹ ÂÚ›Ô˘ ÙÔ ¤Ó·
ÙÚ›ÙÔ ÙˆÓ Ï·ÙÈÓÈÎÒÓ ¯ÂÈÚÔÁڿʈÓ
B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
Ô˘ ·Ú‹¯ıËÛ·Ó ÙÔÓ 15Ô ·È. ·Ô‰›‰Ô-
ÓÙ·È ÛÙÔÓ NÈÎÔÏ¿Ô˘˜ °ÂÚÌ¿ÓÔ˘˜. EÓ·
·fi Ù· ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ›-
Ó·È ÙÔ Ebnerius Latinus, Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È
Û‹ÌÂÚ· ÛÙË ¢ËÌÔÙÈ΋ BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË Ù˘
N¤·˜ YfiÚ΢. OÏÔÎÏËÚÒıËΠÚÈÓ
·fi ÙÔ 1466 Î·È ·ÁÔÚ¿ÛıËΠ·fi ÙÔÓ
‰Ô‡Î· MfiÚÁÎÔ ÓÙ’ EÛÙ Ù˘ ºÂÚ¿-
Ú·˜. M¤Û· Û ¤Ó· ‰È¿ÛÙËÌ· Ï›ÁÔ Â-
ÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ÌÈÛfi ·ÈÒÓ·, Ë ÙÔÏÂ-
Ì·˚΋ ÂÈÎfiÓ· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ fi¯È ÌfiÓÔÓ
›¯Â Á›ÓÂÈ ·Ô‰ÂÎÙ‹ ·fi ÙÔ˘˜ ÛÙÔ¯·-
ÛÙ¤˜ Ù˘ AÓ·Á¤ÓÓËÛ˘, ·ÏÏ¿ ›¯Â Á›ÓÂÈ
Î·È ÙfiÛÔ ÔÈΛ· Ô˘ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· Á›-
ÓÔ˘Ó Î·È ·ÏÏ·Á¤˜ ¿Óˆ Û ·˘Ù‹Ó. TÔ
¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ebnerius Latinus Ì·˜ ÂÈÛ¿-
ÁÂÈ ÛÂ ÌÈ· ¿ÏÏË ÂÚ›Ô‰Ô ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·
Ù˘ «°ÂˆÁÚ·Ê›·˜».
EΉfiÛÂȘ
H ÂʇÚÂÛË Ù˘ Ù˘ÔÁÚ·Ê›·˜ ÛÙ· ̤-
Û· ÙÔ˘ 15Ô˘ ·È. ‰›ÓÂÈ ÌÈ· Ó¤· ‰È¿ÛÙ·-
ÛË ÛÙË «°ÂˆÁÚ·Ê›·» ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘.
HÙ·Ó ¤Ó· ·fi Ù· ÚÒÙ· ÁˆÁÚ·ÊÈο
ΛÌÂÓ· Ô˘ Ù˘ÒıËÎ·Ó Î·È ÙÔ ÚÒÙÔ
ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ¤ÚÁÔ Ô˘ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·Ê›ٷÈ
Ì ¯¿ÚÙ˜. TÔ 1474 ˘‹Ú¯·Ó Û¯¤‰È·
Û ÙÚÂȘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÈÙ·ÏÈΤ˜ fiÏÂȘ
Ó· ΢ÎÏÔÊÔÚ‹ÛÔ˘Ó ÂΉfiÛÂȘ Ù˘ «°Â-
ˆÁÚ·Ê›·˜» ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘. ¶ÚÒÙË
΢ÎÏÔÊfiÚËÛ ÙÔ 1475 Ë Ï·ÙÈÓÈ΋ ÌÂ-
Ù¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ NÙ’ AÓÙ˙ÂÏÔ, Ô˘ ÂΉfi-
ıËΠÛÙË BÂÓÂÙ›·, ·ÏÏ¿ ¯ˆÚ›˜ ÂÈÎÔÓÔ-
ÁÚ¿ÊËÛË. H ÚÒÙË ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘
ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ Ì ¯¿ÚÙ˜ ΢ÎÏÔÊfi-
ÚËÛ ÛÙËÓ MÔÏfiÓÈ· ÙÔ 1477 Î·È ÌÈ·
‰Â‡ÙÂÚË ¤Î‰ÔÛË, Ì ӤԢ˜ ¯¿ÚÙ˜, ÙÔ
1478 ÛÙË PÒÌË. E›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó·
·ÓÙÈÏËÊıԇ̠ۋÌÂÚ· ÙÈ ¿ıÏÔ˜ ‹Ù·Ó
ÔÈ ÚÒÙ˜ ·˘Ù¤˜ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊË̤Ó˜
ÂΉfiÛÂȘ Ù˘ «°ÂˆÁÚ·Ê›·˜». HÙ·Ó ¤Ú-
ÁÔ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ‰‡ÛÎÔÏÔ ÁÈ· ¤Ó·Ó Ì·ıË-
Ì·ÙÈÎfi Î·È Î·ÏÏÈÙ¤¯ÓË ÛÙ· 1470 Ó·
ۯ‰ȿÛÂÈ ÙÔ˘˜ 27 ¯¿ÚÙ˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ
¤ÚÂ ηÙfiÈÓ Ó· ¯·Ú·¯ıÔ‡Ó Î·È Ó·
ÂÙÔÈÌ·ÛıÔ‡Ó ÁÈ· ÂÎÙ‡ˆÛË Ì·˙› ÌÂ
¤Ó· ‰‡ÛÎÔÏÔ, ÂÚÈÁÚ·ÊÈÎfi ΛÌÂÓÔ.
TÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ebnerius Latinus Ô˘
›¯Â ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› ÁÈ· ÙÔÓ ‰Ô‡Î·
MfiÚÁÎÔ NÙ’ EÛÙ ·fi ÙÔÓ NÈÎÔÏ¿Ô˘˜
°ÂÚÌ¿ÓÔ˘˜ ÚÈÓ ·fi ÙÔ 1466 ¯ÚËÛÈÌÔ-
ÔÈ‹ıËΠˆ˜ ÙÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô ÁÈ· ÙËÓ
ÂÎÙ‡ˆÛË Ù˘ ¤Î‰ÔÛ˘ Ù˘ PÒÌ˘.
AÛÎËÛ ÌÂÁ¿ÏË ÂÈÚÚÔ‹ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔ-
ÓË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ˙ˆ‹ ¯¿ÚȘ ÛÙÔ˘˜ ÂÍ·›-
ÚÂÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ Ù˘, Ô˘ ÔÊ›ÏÔ˘Ó ÔÏ-
Ï¿ ÛÙËÓ ÂÈ̤ÏÂÈ· Ì ÙËÓ ÔÔ›· Ô NÈ-
ÎÔÏ¿Ô˘˜ °ÂÚÌ¿ÓÔ˘˜ ÌÂϤÙËÛ ÙÔ˘˜
ÚˆÙfiÙ˘Ô˘˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ¯¿ÚÙ˜ Ô˘
›¯·Ó ۯ‰ȷÛı› ÁÈ· ÙËÓ «°ÂˆÁÚ·-
Ê›·» ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘.
MÂٷ͇ 1477 Î·È 1490 ΢ÎÏÔÊfiÚË-
Û·Ó ¤ÍÈ ÂΉfiÛÂȘ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂ-
Ì·›Ô˘ - Â›‰ÔÛË ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·Ó Û˘ÁÎÚÈ-
ı› Ì ¿ÏÏ· ‚È‚Ï›· Ô˘ ÂΉfiıËÎ·Ó ÙËÓ
›‰È· ÂÚ›Ô‰Ô. H «°ÂˆÁÚ·Ê›·» ÙÔ˘ ¶ÙÔ-
ÏÂÌ·›Ô˘ Â›Ó·È ·fi Ù· ΛÌÂÓ· Ô˘ ›-
¯·Ó ‰È·‰Ôı› Ôχ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘
15Ô˘ ·È. Î·È ·ÈÛı¿ÓÂÙ·È Î·Ó›˜ ‰¤Ô˜ ·Ó
ÛÎÂÊı› fiÙÈ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ÔÈ Â-
ÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ȉ¤· ÙÈ
Ú¿ÁÌ· Â›Ó·È Ô ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi˜ ¯¿ÚÙ˘
ÚÈÓ ÂΉÔı› ÙÔ ‚È‚Ï›Ô. M¤Û· Û ‰‡Ô
·ÈÒÓ˜ ·fi ÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„‹ ÙÔ˘, Ë °Â-
ˆÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹ÁËÛȘ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘
¤ÁÈÓ ÚfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ. M¤¯ÚÈ ÙÔ 1500,
Á‡Úˆ ÛÙ· 3.000 ·ÓÙ›Ù˘·, ηٿ ¿Û·
Èı·ÓfiÙËÙ·, Ù˘ «°ÂˆÁÚ·Ê›·˜» ÙÔ˘
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ‹Ù·Ó ÛÙË ‰È¿ıÂÛË ÙˆÓ
·Ó·ÁÓˆÛÙÒÓ Û fiÏË ÙËÓ E˘ÚÒË.
O πτολεμαϊκ
ς κδικας
της Mονς Bατοπαιδου
H ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹, fiˆ˜ Î·È Ë ‰È·ÎfiÛÌËÛË ÙÔ˘
Tου ™ øΔ . N. K ∞¢Õ
H Xρτης της ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘, ¤ÁÈÓ·Ó ·fi οÔÈÔ ¿ÁÓˆÛÙÔ
Mακεδον
ας. Πε- Aν. Kαθηγητ
Bυζαντιν
ς Aρχαιολογας ÁÈ· ÙËÓ ÒÚ· ÚfiÛˆÔ. øÛÙfiÛÔ, ı· ÌÔÚÔ‡-
ριλαμβνεται η Û·Ì ӷ ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ Î·È ÔÈ ‰‡Ô ·˘Ù¤˜ ÂÚ-
Hπειρος, η Θεσ-
σαλ
α, η Στερε
Eλλδα, η Πελο-
πννησος, η
Kρτη και τα νη-
O Kfl¢π∫∞˜ 655 Δ∏˜ ª√¡◊˜ B·ÙÔ·È‰›-
Ô˘ Â›Ó·È ¤Ó·˜ ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÂÚÁ·ÌË-
Ófi˜ ÎÒ‰Èη˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ Û¯‹Ì·ÙÔ˜
(‰È·ÛÙ. 35,3/36 x 25/26,7 ÂÎ.) Ô˘ Û˘Áηٷ-
ϤÁÂÙ·È ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚ· ÂÈÎÔÓÔ-
Á·Û›Â˜ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È ÛÙÔ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ÏfiÁÈÔ M¿-
ÍÈÌÔ ¶Ï·ÓÔ‡‰Ë (1260-1310 ÂÚ›Ô˘), Ô ÔÔ›-
Ô˜, ÂÎÙfi˜ ÙˆÓ ¿ÏψÓ, ·Û¯ÔÏ‹ıËÎÂ Î·È Ì ÙË
ÁˆÁÚ·Ê›· Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· Ì ÙÔ˘˜ ‰‡Ô ÂÚ›-
ÊËÌÔ˘˜ ÁˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ÙÔÓ
σι. Στη βρεια ÁÚ·ÊË̤ӷ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÙÔ˘ AÁ›Ô˘ OÚÔ˘˜. ™ÙÚ¿‚ˆÓ· Î·È ÙÔÓ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô. AÏÏ¿ Î·È ÛÂ
πλευρ ορ
ζονται AÔÙÂÏÂ›Ù·È ·fi 297 ÁÚ·Ì̤ӷ ʇÏÏ· Î·È ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ¶Ï·ÓÔ‡-
καθαρ τα ρια ‰‡Ô ·Ú¿Ê˘ÏÏ·, ·fi ¤Ó· ÛÙËÓ ·Ú¯‹ Î·È ÛÙÔ ‰Ë˜, ı· Ú¤ÂÈ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ó· ÛÙÚ·ÊÔ‡ÌÂ
της εν λγω πε- Ù¤ÏÔ˜ Î·È ‰È·ı¤ÙÂÈ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ˘ÎÓÔÁÚ·Ì̤- Û οÔÈÔÓ ¿ÏÏÔ Áڷʤ·, Ô ÔÔ›Ô˜ Èı·Ófi-
ριοχς. ÓÔ Î›ÌÂÓÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÏÒÓÂÙ·È Û ÌÈ· ÛÙ‹- ٷٷ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ÙÔ˘.
ÏË ÙˆÓ 37 ¤ˆ˜ 47 ÛÙ›¯ˆÓ Û οı ÛÂÏ›‰·: Ë H ÛÙ¿¯ˆÛË ÙÔ˘ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘ Â›Ó·È ÓÂfiÙÂ-
ÁÚ·Ê‹ Â›Ó·È ÌÈÎÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ì ÔÏÏ¿ Û˘- ÚË (·Ú¯¤˜ 20Ô‡ ·È.)Ø Ê¤ÚÂÈ ‰¤ÚÌ· ÛÙË Ú¿¯Ë
ÌϤÁÌ·Ù· Î·È Û˘¯ÓÔ‡˜ Û˘Ó‰˘·ÛÌÔ‡˜ ÁÚ·Ì- Î·È ¯·ÚÙfiÓÈ ÛÙ· ‰‡Ô ηχÌÌ·Ù·, Ù· ÔÔ›· ›-
Ì¿ÙˆÓ, ÒÛÙ Û ·ÚÎÂÙ¿ ÛËÌ›· Ó· ·Ô‚·›ÓÂÈ Ó·È ÂÂÓ‰˘Ì¤Ó· ÎÈ ·˘Ù¿ Ì ‰¤ÚÌ· ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜
‰‡ÛÎÔÏË Ë ·Ó¿ÁÓˆÛË. ÎfiÎÎÈÓÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔ ‚˘ÛÛÈÓ›, ÎÔÛÌË̤ÓÔ ÌÂ

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 15
¯Ú˘Û¿ ¤ÓÙ˘· Ê˘ÙÈο Î·È ¿ÓıÈÓ· ÌÔÙ›-
‚·, ηıÒ˜ Î·È Ì ÌÈ· ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ô˘-
ÏÈÔ‡ ÛÙËÓ ·ã fi„Ë. H ÛËÌÂÚÈÓ‹ ‰È·Ù‹-
ÚËÛ‹ Ù˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È Û¯ÂÙÈο η-
Ï‹, ÂÎÙfi˜ ·fi ÌÈÎÚÔÊıÔÚ¤˜Ø ÙÔ ›‰ÈÔ ¿Ï-
ψÛÙ ÌÔÚԇ̠ӷ ÈÛ¯˘ÚÈÛÙԇ̠ηÈ
ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË fiÏÔ˘ ÙÔ˘ ¯ÂÈÚÔ-
ÁÚ¿ÊÔ˘, fiÔ˘ fï˜ ¤¯Ô˘ÌÂ Î·È ÌÂÚÈ-
Τ˜ ÂÏÏ›„ÂȘ ʇÏψÓ. AÓ·ÊÂÚfiÌ·ÛÙÂ
΢ڛˆ˜ ÛÙ· 28 ·fi Ù· ÚÒÙ· ʇÏÏ·
16 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H
ÙÔ˘, Ô˘ ·Ê·ÈÚ¤ıËÎ·Ó ÌÂٷ͇ ÙˆÓ
ÂÙÒÓ 1841-1853 Î·È ·fi Ù· ÔÔ›· Ù· 7
η٤ÏËÍ·Ó ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ (EıÓÈ΋ BÈ‚ÏÈÔ-
ı‹ÎË, Par. Suppl. gr. 443A) Î·È Ù· ˘fi-
ÏÔÈ· ÛÙÔ §ÔÓ‰›ÓÔ (BÚÂÙ·ÓÈ΋ BÈ‚ÏÈÔ-
ı‹ÎË, Add. 19391).
TÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ ÂÓ ÏfiÁˆ ÎÒ‰Èη
‰È·ÈÚÂ›Ù·È Û ÙÚ›· ̤ÚË: ·) ÛÙË °Âˆ-
ÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹ÁËÛË ÙÔ˘ KÏ·˘‰›Ô˘ ¶ÙÔ-
ÏÂÌ·›Ô˘ (Ê. 1) Î·È ‚– Á) ÛÙȘ XÚËÛÙÔÌ¿-
1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
ıÂȘ (Ê. 55) Î·È ÛÙ· °ÂˆÁÚ·ÊÈο (Ê. 70)
ÙÔ˘ ™ÙÚ¿‚ˆÓÔ˜. ™ÙÔ ÚÒÙÔ Ì¤ÚÔ˜, Ô˘
Ì·˜ ÂӉȷʤÚÂÈ Â‰Ò, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·Ó¿Ï˘-
ÛË ÙˆÓ fiÚˆÓ ÁˆÁÚ·Ê›· Î·È ¯ˆÚÔÁÚ·-
Ê›·, ηıÒ˜ Î·È ÙËÓ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓ ÙÚfi-
Ô Ù˘ ۯ‰›·Û˘ ÙˆÓ ¯·ÚÙÒÓ, ÂÚÈ-
ÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÔÈ ‰È¿ÊÔÚ˜ ¯ÒÚ˜ Î·È Ù·
ÔÏ˘¿ÚÈıÌ· ÙÔˆÓ‡ÌÈ·Ø fiÏ· Û˘Óԉ‡-
ÔÓÙ· ·fi ÙȘ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜, ‰ËÏ. ÙÔ
ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ï¿ÙÔ˜ Î·È Ì‹ÎÔ˜, ÔÈ
Ôԛ˜ ÔÚ›˙Ô˘Ó ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜ Î·È Û˘-
ÓÙÂÏÔ‡Ó ÛÙË ÌÔÚÊÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ¯·Ú-
ÙÈÒÓ.
X¿ÚÙ˜
TÔ ›‰ÈÔ Ì¤ÚÔ˜, Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ·Ì¤Ûˆ˜
ÌÂÙ¿ ÙÔ ¤ÎÙÔ Î·È ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ‚È‚Ï›Ô Ù˘
°ÂˆÁÚ·Ê›·˜ (Ï›Ô˘Ó Ù· Zã Î·È Hã), ÎÔ-
ÛÌÂ›Ù·È Ì 25 ¤Á¯ÚˆÌÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜, ÔÈ
 Õ Xρτης της
Oικουμνης. O
πρτος χρτης
που κοσμο!σε
το χειργραφο,
επικεφαλς
λων των υπο-
λο
πων. Περι-
μετρικ εικο-
ν
ζονται αν-
θρωπμορφες
προσωποποι-
σεις (κεφαλς)
των δκα αν-
μων και σε να
σημε
ο ο ζω-
διακς κ!-
κλος. Eκλπη
μαζ
με λλα
φ!λλα του χει-
ρογρφου και
επωλθη στο
Bρετανικ
Mουσε
ο του
Λονδ
νου,
που βρ
σκε-
ται μχρι σ-
μερα.
H H νσος Tαπρο-
βνη–Kεϋλνη. E
-
ναι ο τελευτα
ος
χρτης του χειρο-
γρφου και ο τπος
με τον οπο
ο κλε
νει
η περιγηση του
Πτολεμα
ου.

‰ÔÓÙ·È ÔÈ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜, ÔÈ Ôԛ˜ ÁÚ·Ê· ·Ï·ÈÔÙ¤ÚˆÓ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÒÓ

ÔÔ›ÔÈ ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·È ›Ó·Î˜ Î·È ÙÔÔ-
ıÂÙÔ‡ÓÙ·È Û 21 Û˘Ó¯fiÌÂÓ· ʇÏÏ·
Û·Ó ÌÈ· ͯˆÚÈÛÙ‹ ÂÓfiÙËÙ·: 9 Ù˘ E˘-
ÚÒ˘ (ÊÊ 34–41), 4 Ù˘ B. AÊÚÈ΋˜
(ÊÊ 41v–44v) Î·È 12 Ù˘ AÛ›·˜ (ÊÊ.
45–54v). TÚÂȘ ·ÎfiÌË ¯¿ÚÙ˜, ¤Ó·˜ Ù˘
ÔÈÎÔ˘Ì¤Ó˘ Î·È ‰‡Ô Ù˘ E˘ÚÒ˘ (Ô
‰Â‡ÙÂÚÔ˜ ηٿ ÙÔ ‹ÌÈÛ˘), ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È
ÛÙ· ·Ú·¿Óˆ ʇÏÏ· Ù˘ ‚È‚ÏÈÔı‹-
΢ ÙÔ˘ BÚÂÙ·ÓÈÎÔ‡ MÔ˘Û›Ԣ.
OÈ ¯¿ÚÙ˜ ۯ‰ȿ˙ÔÓÙ·È Î·È ÛÙȘ ‰‡Ô
ÂÈÊ¿ÓÂȘ Ù˘ ÂÚÁ·ÌËÓ‹˜ («Â¯¤ÙÚÈ-
¯ÔÓ» Î·È «Â¯¤Û·ÚÎÔÓ»), Â›Ó·È ÔÏÔÛ¤ÏÈ-
‰ÔÈ Î·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ηٷϷ̂¿ÓÔ˘Ó ‰‡Ô
·ÓÙÈÎÚÈÛÙ¤˜ ÛÂÏ›‰Â˜, ÔfiÙÂ Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ˜
·ÔÙÂÏ› Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘. ¶ÂÚÈ-
ÎÏ›ÔÓÙ·È fiÏÔÈ Û ‰ÈÏ¿ ÂÚÈÁÚ¿ÌÌ·Ù·
Ô˘ ÔÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi ‰‡Ô Ì·‡Ú˜ ÁÚ·Ì-
̤˜ ÙÚ·‚ËÁ̤Ó˜ Ì ¯ÔÓÙÚ‹ ¤ÓÓ·Ø
·ÓÙ›ıÂÙ·, Ì ÎfiÎÎÈÓË ÌÂÏ¿ÓË ·Ô‰›-
Î·È ÛËÌÂÈÒÓÔÓÙ·È ÛÙ· ÂÚÈıÒÚÈ·, Ì·˙› ¯·ÚÙÒÓ. Afi Ù· Ï›Á· ‰Â›ÁÌ·Ù· Ô˘ ‰Ë-
Ì οÔÈ· ÂÚÌËÓ¢ÙÈο Û¯fiÏÈ·. XÚË- ÌÔÛȇԢÌ ‰Ò, Á›ÓÂÙ·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ÔÈ
ÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È Ï›Á· ÌfiÓÔ ¯ÚÒÌ·Ù· ¯¿ÚÙ˜ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘˜ ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÌÂ
·ÏÒ˜ ÁÈ· Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È ÔÈ ÂÚÈÔ¯¤˜ ÊıÔÚ¤˜, Ô˘ Û ÔÚÈṲ̂ӷ ·fi Ù· Ô-
‹ Ù· ‰È¿ÊÔÚ· ÛÙÔȯ›· Ù˘ ¯·ÚÙÔÁÚ¿- Ï˘¿ÚÈıÌ· ÙÔˆÓ‡ÌÈ¿ ÙÔ˘˜ Á›ÓÔÓÙ·È
ÊËÛ˘: ÙÔ ÎfiÎÎÈÓÔ ÚÔ˜ ÙÔ Î·Ê¤ ÁÈ· ÂÓÙÔÓfiÙÂÚ˜. A˘Ùfi ‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ¤¯Ô˘Ó
Ù· ÌÈÎÚ¿ ÙÂÙÚ¿ÁˆÓ· Ï·›ÛÈ· ÙˆÓ ÙÔ- ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› Î·È ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ì¤-
ˆÓ˘Ì›ˆÓ, ÙÔ ÛÎÔ‡ÚÔ Ú¿ÛÈÓÔ ÁÈ· Ù· ¯ÚÈ Î·È Û‹ÌÂÚ· Ó· ÂӉȷʤÚÔ˘Ó ÙÔ˘˜
‚Ô˘Ó¿ Î·È ÙȘ ‰ȿ‰Â˜ Î·È ÙÔ ‚·ı‡ Á·- ÂÚ¢ÓËÙ¤˜. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙËÓ
Ï¿˙ÈÔ ÁÈ· Ù· ÔÙ¿ÌÈ· ηÈ
ÙȘ ı¿Ï·ÛÛ˜. ™ÙËÓ Ù¯ÓÔ-
ÙÚÔÈ΋ ÙÔ˘˜ ·fi‰ÔÛË
ÂÈÎÚ·ÙÔ‡Ó Ë Â›Â‰Ë OÈ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘ ÎÒ‰Èη 655 ›ӷÈ
ÌÔÚÊ‹, ÙÔ ·Ïfi Û¯¤‰ÈÔ
Î·È Ë ÁÚ·ÌÌÈÎfiÙËÙ·. ÚˆÙfiÙ˘ÔÈ, ÊÙÈ·Á̤ÓÔÈ ·fi ‚˘-
ø˜ ¯ÚfiÓÔ ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹˜
Î·È ‰È·ÎfiÛÌËÛ˘ ÙÔ˘ ¯ÂÈ-
˙·ÓÙÈÓfi ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÛÙËÓ KˆÓ-
ÚÔÁÚ¿ÊÔ˘ ÚÔÙ›ÓÔ˘Ì ÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ‚¿ÛÂÈ ÙÔ˘ ÎÂÈ-
ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 13Ô˘ ·È. ηÈ
ˆ˜ ÙfiÔ Î·Ù·ÁˆÁ‹˜ Î·È Ì¤ÓÔ˘ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘
ÚÔ¤ÏÂ˘Û‹˜ ÙÔ˘ ÙËÓ KˆÓ-
ÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË. ™‡Ìʈ-
Ó· Ì¿ÏÈÛÙ· ÌÂ Ì›· ÁÚ·Ù‹
ÏËÚÔÊÔÚ›· ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Û’ ·˘Ù‹ ηٿ ·ÈÛıËÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Í›·, Â›Ó·È ˘‡ı˘ÓÔÈ,
ÙÔÓ 15Ô ·È. ÁÈ· Ó· ηٷϋÍÂÈ ÙÂÏÈο ηϿ ÂÓËÌÂڈ̤ÓÔÈ Î·È Û›ÁÔ˘Ú· ¯ˆ-
ÛÙË ÌÔÓ‹ B·ÙÔ·È‰›Ô˘, ¿ÁÓˆÛÙÔ fiÙ ڛ˜ ÛÔ‚·Ú¿ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ·ÍÈÔÈÛÙ›·˜.
Î·È Ì ÔÈÔ ÙÚfiÔ ·ÎÚÈ‚Ò˜Ø fiˆ˜ Ê·›- ™˘ÌÂÚ·ÛÌ·ÙÈο, Ô ÎÒ‰Èη˜ Ù˘ ÌÔ-
ÓÂÙ·È ¿ÓÙˆ˜, ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ÙÔ˘ ı¤ÛË Ó‹˜ B·ÙÔ·È‰›Ô˘ Â›Ó·È ¤Ó· ȉȷ›ÙÂÚ·
‹Úı ·¢ı›·˜ ·fi ÂΛ Î·È ¯ˆÚ›˜ ο- ·ÍÈfiÏÔÁÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô ıˆ-
ÔÈ· ¿ÏÏË ÂӉȿÌÂÛË ÌÂٷΛÓËÛ‹ ÙÔ˘. ÚÂ›Ù·È ·fi Ù· ηχÙÂÚ· ÛÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘Ø
OÈ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘, fiˆ˜ ·ÔÙÂÏ› ÔχÙÈÌÔ Ì¿ÚÙ˘Ú· ÙÔ˘ ÂÏÏË-
Î·È ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ·ÚfiÌÔÈˆÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·- ÓÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, ηıÒ˜, ÙfiÛÔ ·fi
ÊËÌ¤ÓˆÓ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ Ù˘ ›‰È·˜ Â- ÙËÓ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘, fiÛÔ Î·È Ù˘
ÚÈfi‰Ô˘, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Î·Úfi Ù˘ ÓÂ˘Ì·- ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛ‹˜ ÙÔ˘, ÌÔÚ› ¿ÓÂÙ·
ÙÈ΋˜ ·Ó·Á¤ÓÓËÛ˘ ÙˆÓ ¶·Ï·ÈÔÏfi- Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙ› ¤Ó· ·ÎfiÌË ÛÔ˘-
ÁˆÓ, ηıÒ˜ Â›Ó·È ÚˆÙfiÙ˘· ¤ÚÁ·, ‰·›Ô Î·È Ì ÂÍ·ÈÚÂÙÈÎfi ÂӉȷʤÚÔÓ
‰ËÏ. ¤ÁÈÓ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ B˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ Ì ÁÚ·Ùfi ÌÓËÌÂ›Ô Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ ηÈ
‚¿ÛË ÙÔ Î›ÌÂÓÔ, Î·È ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÓÙ›- ÙÔ˘ B˘˙·ÓÙ›Ô˘.

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 17
 O πτολεμαϊκ
ς κδι

·˜ Ù˘ BÈı˘Ó›·˜, BËÛÛ·Ú›ˆÓ Ô TÚ·Â˙Ô‡ÓÙÈÔ˜. E›Ó·È Ô ¿Ó-

Tου A °∞ªŒª¡√¡∞ T ™∂§ÿ∫∞
ıÚˆÔ˜ ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ¤ÓıÂÚÌÔ˜ ˘ÔÛÙËÚÈÎÙ‹˜ Ù˘ ¤ÓˆÛ˘
Φιλολγου – Παλαιογρφου, Προϊσταμνου του Iστορικο και
Παλαιογραφικο Aρχεου του Mορφωτικο Iδρματος
της Eθνικς Tραπζης
A ¡∞°Œ¡¡∏™∏. MŒ™∞ Δ√À 15√À ·ÈÒÓ·, Ù¤ÏË 1454 ·Ú¯¤˜
ÙÔ˘ 1455, ÛÙËÓ IÙ·Ï›·, ÛÙËÓ MÔÏfiÓÈ·. H fiÏË ·Ó‹-
ÎÂÈ ÛÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙÂÈ· ÙÔ˘ ·ÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. O ·È-
Îfi˜ Â›ÙÚÔÔ˜ Ô˘ ‰ÈÔÈΛ ÙËÓ fiÏË ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÏÏÔ˜ ·Ú¿
¤Ó·˜ EÏÏËÓ·˜ Ì ˘„ËÏfi ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ·Í›ˆÌ·. E›Ó·È Ô Î·Ú-
‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜ ÙˆÓ TÔ‡ÛÎψÓ, Ô ¿ÏÏÔÙ ÌËÙÚÔÔÏ›Ù˘ Ù˘ N›Î·È-
18 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
Ù˘ ¢˘ÙÈ΋˜ Î·È AÓ·ÙÔÏÈ΋˜ EÎÎÏËÛ›·˜, Â¤ÏÂÍ ÌÂÙ¿ ÙË
™‡ÓÔ‰Ô Ù˘ ºÂÚÚ¿Ú·˜ – ºÏˆÚÂÓÙ›·˜ (1438–1439) Ó· ÂÁη-
Ù·Ï›„ÂÈ ÙËÓ B·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û· Î·È Ó· ÂÁηٷÛÙ·ı› ÁÈ· fiÏË ÙËÓ
˘fiÏÔÈË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ÛÙË PÒÌË.
O BËÛÛ·Ú›ˆÓ ‹Ù·Ó ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· Ô ÈÔ ‚·ı‡˜ ÁÓÒÛÙ˘
Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜, Ì ÏÔ‡ÛÈ· ‚È‚ÏÈÔı‹-
ÎË ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊˆÓ Îˆ‰›ÎˆÓ. HÙ·Ó ‚È‚Ï›· Ô˘ ¤ÊÂÚ ̷˙› ÙÔ˘
·fi Ù· ÚÒÙ· Ì·ıËÙÈο ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈ· Î·È ¿ÏÏ· Ô˘ ›¯Â ÊÚÔ-
ÓÙ›ÛÂÈ Ì ÔÏϤ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÂÈ Î·È ÙÂÏÈο Ó·
‰È·ÛÒÛÂÈ ·fi ÙËÓ Î·Ù·ÛÙÚÔÊ‹. HÙ·Ó ‚È‚Ï›· Ì ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›-
κας του Bησσαρωνος

H Προσωπογραφα του Bησ-

σαρωνος (Tραπεζοντα
1403–Pμη 1472), μητρο-
πολτη Nικαας και αργτε-
ρα καρδινλιου Tοσκλων.
O επιφανς αυτς Eλληνας
λγιος και ανθρωπιστς,
στα αμσως μετ την λωση
Õ O χρτης της της Kωνσταντινοπολης χρ-
Oικουμνης. Aπ νια, αναπαργαγε το κεμενο
τον ελληνικ κ- της Γεωγραφας του Πτολε-
δικα 388 της Γε- μαου και λλα ελληνικ
ωγραφας του κεμενα. Tο πραξε διτι π-
Πτολεμαου, λα- στευε τι η ψυχ και η σωτη-
μπρ δημιοργη- ρα της Eλλδος ταν το
μα του καρδιν- πνεμα της, το οποο ζοσε
λιου Bησσαρω- ακμη ακμαο στα παλαι
νος, στα τη χειργραφα (Bενετα, Mαρ-
1454–55. κιαν Bιβλιοθκη).

Ô˘˜ EÏÏËÓ˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, ÔÈËÙ¤˜ Î·È Â˙ÔÁÚ¿ÊÔ˘˜, ÙÔ˘˜
¶·Ù¤Ú·˜ Ù˘ EÎÎÏËÛ›·˜, ηıÒ˜ Î·È ÔÏÏ¿ ıÂÔÏÔÁÈο Û˘Á-
ÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ì ·Ó·Ï‡ÛÂȘ Î·È ıˆڛ˜ ÁÈ· ‰ÔÁÌ·ÙÈο ı¤Ì·Ù·,
fiˆ˜ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ÂÎfiÚ¢Û˘ ÙÔ˘ AÁ›Ô˘ ¶Ó‡̷ÙÔ˜.
OÏ· ·˘Ù¿ Ù· ‚È‚Ï›· Î·È Ù· ΛÌÂÓ· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó Î¿Ùˆ ·fi ÙÔ
ÎÚÈÙÈÎfi ‚ϤÌÌ· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Û ÌÈ· ·ÏÏËÏÔÛ˘Ó‰Âfi-
ÌÂÓË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Û¯¤ÛË Î·È Û˘Ó¤¯ÂÈ·. O ¶Ï¿ÙˆÓ·˜ ‰›Ï·
ÛÙ· E˘·ÁÁ¤ÏÈ·, Ë EÎÏÔÁ‹ ÙˆÓ NfiÌˆÓ ‰›Ï· ÛÙÔÓ AÚÈÛÙÔÙ¤-
ÏË, Ô OÌËÚÔ˜, Ë BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË ÙÔ˘ ºˆÙ›Ô˘, ÔÈ ¶·ÚÂ΂ÔϤ˜ ÙÔ˘
E˘ÛÙ·ı›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ Ì·˙›. O Iˆ¿ÓÓ˘ XÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜
Î·È Ô °ÚËÁfiÚÈÔ˜ N‡ÛÛ˘ ‰›Ï· ÛÙÔÓ ¢ËÌÔÛı¤ÓË, ÙÔÓ Ú‹ÙÔ-
Ú· AÚÈÛÙ›‰Ë Î·È ÙÔÓ §Ô˘ÎÈ·Ófi. O ZˆÓ·Ú¿˜ Î·È Ô NÈÎfiÏ·Ô˜
K·‚¿ÛÈÏ·˜, Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ ™¯ÔÏ¿ÚÈÔ˜ ‰›Ï· ÛÙÔÓ £ˆÌ¿ AÎÈÓ¿-
ÙË. OÈ ÙÚ·ÁÈÎÔ› ÔÈËÙ¤˜ Î·È Ô ¶›Ó‰·ÚÔ˜ ‰›Ï· ÛÙÔÓ ¶Ùˆ¯Ô-
Úfi‰ÚÔÌÔ.
™ÙÔ ÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ BËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜ ÂÓÛ·ÚΈÓfiÙ·Ó fiÏË ÂΛ-
ÓË Ë ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ Ô˘ ›¯Â Í·Ó·ÁÂÓ-
ÓËı› ÛÙȘ Û¯ÔϤ˜ Ù˘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ Û’ fiÏË ÙËÓ ¶·-
Ï·ÈÔÏfiÁÂÈ· ÂÔ¯‹ Î·È Â›¯Â ÌÂÙ·Ê˘Ù¢Ù› Ì ÙË ‰È‰·Ûηϛ·
ÙÔ˘ XÚ˘ÛÔψڿ ·fi Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 14Ô˘ ·ÈÒÓ· ÛÙËÓ ÈÙ·ÏÈ΋
¯ÂÚÛfiÓËÛÔ. H ¶fiÏË ÌfiÏȘ ›¯Â ¤ÛÂÈ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙˆÓ TÔ‡Ú-
ÎˆÓ Î·È ÔÈ ÂÏ›‰Â˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿ÎÙËÛ‹ Ù˘ Ì ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ÙˆÓ
‰˘ÙÈÎÒÓ ËÁÂÌfiÓˆÓ ·¤‚·ÈÓ·Ó Ì¿Ù·È˜. H ÌfiÓË ÂÏ›‰· ÁÈ·
ÙÔÓ ÚfiÛÊ˘Á· ηډÈÓ¿ÏÈÔ ÁÈ· Ó· ‰È·Ûˆı›, ηıÒ˜ ›ÛÙ¢Â,

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 19
Ë „˘¯‹ Ù˘ EÏÏ¿‰·˜ ‹Ù·Ó ÙÔ ›‰ÈÔ Ù˘
ÙÔ Ó‡̷, Ô˘ ˙Ô‡Û ·ÎfiÌ· ·ÎÌ·›Ô
Î·È ˙ˆÔÁfiÓÔ ÛÙ· Ù·Ï·ÈˆÚË̤ӷ ·fi
ÙÔ ¯ÚfiÓÔ ·Ï·È¿ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·. HÙ·Ó
·ÎÚÈ‚Ò˜ Ë ÂÔ¯‹ ÂΛÓË fiÔ˘ Ô BËÛ-
Û·Ú›ˆÓ ‹Ú ÙË ÌÂÁ¿ÏË ·fiÊ·ÛË Ó·
ıÂÌÂÏÈÒÛÂÈ Û Ӥ˜ ‚¿ÛÂȘ ÙȘ ÂÏÏËÓÈ-
Τ˜ ÛÔ˘‰¤˜ Ì ÙËÓ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹
ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Î¿-
Ùˆ ·fi ÙË ÊÈÏÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘ ÎÚÈÙÈ΋
ÁÓÒÛË Î·È Ô͢‰¤ÚÎÂÈ·.
EÓ· ·fi Ù· ÚÒÙ· ÚÒÙ· ΛÌÂÓ·
Ô˘ Â¤ÏÂÍ ÛÙԯ‡ÔÓÙ·˜ Û’ ·˘Ùfi ÙÔÓ
20 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H
ÛÎÔfi ‹Ù·Ó Ë °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ ˘Ê‹ÁËÛË
ÙÔ˘ KÏ·˘‰›Ô˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘. H ÂÈÏÔÁ‹
‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ù˘¯·›· Î·È fi¯È ¯ˆÚ›˜ ‚·ı‡ÙÂ-
ÚÔ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi. HÙ·Ó ÙÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ‚È-
‚Ï›Ô Ì¤Û· ·fi ÙÔ ÔÔ›Ô ÌÔÚÔ‡Û η-
Ó›˜ Ó· ¤¯ÂÈ ¤Ó· ·ÓfiÚ·Ì· ÙÔ˘ ÙfiÙÂ
ÁÓˆÛÙÔ‡ Î·È Î·ÙÔÈÎË̤ÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘.
EÓfi˜ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ë ÂÏÏËÓÈ΋
ÛÔÊ›· Î·È ÌÈ· ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÚ·Ê›‰· ÙˆÓ
›¯Â ÂÈÌÂÚ›ÛÂÈ Û Îϛ̷ٷ Î·È Ë›-
ÚÔ˘˜, ÙÔÓ Â›¯Â ÌÂÙÚ‹ÛÂÈ Î·È Â›¯Â ηٷ-
ÁÚ¿„ÂÈ Ì ı·˘Ì·ÛÙ‹ ·ÎÚ›‚ÂÈ· Ù· ‚Ô˘-
Ó¿, ÙȘ ı¿Ï·ÛÛ˜, ÙÔ˘˜ ÔÙ·ÌÔ‡˜ ηÈ
1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
ÙȘ ÔÏÈÙ›˜ ÙÔ˘, ·fi ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ˆÎÂ-
·Ófi ÛÙ· ‰˘ÙÈο Ò˜ ÙËÓ ¿ÁÓˆÛÙË ÁË
ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο Î·È ·fi ÙÔÓ ·ÁˆÌ¤ÓÔ
‚ÔÚÚ¿ Ò˜ ÙË ‰È·ÎÂη˘Ì¤ÓË ˙ÒÓË ÙÔ˘
ÈÛËÌÂÚÈÓÔ‡ ÛÙÔ ÓfiÙÔ. HÙ·Ó fiÏÔ˜ Ô ¯Ò-
ÚÔ˜ Ù˘ ÙfiÙ ÁÓˆÛÙ‹˜ ÔÈÎÔ˘Ì¤Ó˘ Á˘,
fiÔ˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÊÙ¿ÛÔ˘Ó Ù·
Ó¤· ÌËӇ̷ٷ ÙÔ˘ ·Ó·ÁÂÓÓÒÌÂÓÔ˘
ÎfiÛÌÔ˘ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙÔ ‚·ı‡ ÛÎÔÙ¿‰È
ÙÔ˘ MÂÛ·›ˆÓ·. K·È ÙÔ fi¯ËÌ· ·˘ÙÔ‡
ÙÔ˘ ÌËӇ̷ÙÔ˜ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ¿ÏÏÔ ·Ú¿ Ë
ÂÏÏËÓÈ΋ ·È‰Â›·. £¤ÏËÛ ÏÔÈfiÓ
ÛÙËÓ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤-
ÓÔ˘ Ó· Ù˘ ÚÔÛ‰ÒÛÂÈ ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚ·
Â›ÛËÌË ÌÔÚÊ‹ Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·˜ ÙË ‚˘-
˙·ÓÙÈÓ‹ ÌÂÁ·ÏÔÚ¤ÂÈ· Î·È ÙËÓ ·Ó·-
ÁÂÓÓËÛȷ΋ ÎÔÌ„fiÙËÙ·.
¶ÂڛϷÌÚÔ
TÔ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ¿ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜
ÎÒ‰Èη˜ 388, Ô˘ Û‹ÌÂÚ· Ì·˙› Ì ٷ
¿ÏÏ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ê˘Ï¿ÛÛÂÙ·È ÛÙË
M·ÚÎÈ·Ó‹ BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË Ù˘ BÂÓÂÙ›·˜.
¢‡Ô ¿ÓıÚˆÔÈ ‰Ô‡Ï„·Ó ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ
·˘Ùfi ÙÔ ÂڛϷÌÚÔ ‚È‚Ï›Ô. O ÚÒÙÔ˜,
 Ã Yπερβ-
ρειος ωκεα-
νς. Tμμα
του χρτη
που παρου-
σιζει τη
Bρετανα και
την Iβερνα,
στις βρειες
εσχατις το
ττε γνωστο
κσμου. E-
ναι νας απ
τους δκα
χρτες του
ελληνικο
κδικα 388
της Mαρκια-
νς Bιβλιο-
θκης για
την Eυρπη.

Ô Áڷʤ·˜, Â›Ó·È Ô KÚËÙÈÎfi˜ Iˆ¿ÓÓ˘
PÒÛÔ˜, Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ˜, Ô ‰È·ÎÔÛÌËÙ‹˜,
·Ó‹ÎÂÈ Û ¤Ó·Ó ·ÎÏÔ ÊψÚÂÓÙÈÓÒÓ
ÌÈÎÚÔÁÚ¿ÊˆÓ Î·È ‰ÂÓ ·ÔÎÏ›ÂÙ·È Ó·
Â›Ó·È Ô ºÚ·ÓÙÛ¤ÛÎÔ ÓÙ’ AÓÙfiÓÈÔ ÓÙÂÏ
KȤÚÈÎÔ. H ÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ Iˆ¿ÓÓË PÒÛÔ˘
Â›Ó·È Â›ÛËÌË Î·È ÌÂÁ·ÏfiÚÂË Î·È
·Ó‹ÎÂÈ ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ÙËÓ ÔÔ›·
ÔÓfiÌ·ÛÂ Ô §›ÓÔ˜ ¶ÔÏ›Ù˘ «ÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘
Ù‡Ô˘ Ù˘ MÔÓ‹˜ ÙˆÓ O‰ËÁÒÓ», ¤Ó·
Ù‡Ô Ô˘ ÙÔÓ Û˘Ó·ÓÙԇ̠·fi ÙÔÓ
14Ô ·ÈÒÓ· ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Û Â›ÛËÌ·
ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·. H ÛËÌÂÈÔÏÔ-
Õ Xρτης του
Πντου και της
Bιθυνας. Xαρτο-
γραφικ αποτ-
πωση της Mι-
κρς Aσας, απ
το Aιγαο και
την Προποντδα
ως τις παρυφς
της Συρας και
της Mεσοποτα-
μας.
ÁÈ΋ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ· Ù˘ ÂÈÏÔÁ‹˜ ·˘ÙÔ‡
ÙÔ˘ Áڷʤ·, Ô ÔÔ›Ô˜ ‹Ù·Ó ·fi ÙÔ˘˜
ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚÔ˘˜ Û˘ÓÂÚÁ¿Ù˜ ÙÔ˘ ÏfiÁÈ-
Ô˘ ηډÈÓ¿ÏÈÔ˘, Î·È ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ Ù˘
ÁÚ·Ê‹˜ ÙÔ˘ Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó‹˜. O BËÛ-
Û·Ú›ˆÓ ı¤ÏËÛ Ì ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÁÚ·-
Ê‹˜ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ ÙˆÓ O‰ËÁÈÒÓ Ó· ÚÔÛ-
‰ÒÛÂÈ ÙËÓ ›‰È· ÈÂÚÔÚ¤ÂÈ· Î·È ·˘ıÂ-
ÓÙÈÎfiÙËÙ·, fiˆ˜ ÛÙ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÌÂ
Ù· ÈÂÚ¿ ΛÌÂÓ·, Î·È Û ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÌÂ
ΛÌÂÓ· Ù˘ ı‡Ú·ıÂÓ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜. O
ÎÒ‰Èη˜ Â›Ó·È ÂÚÁ·ÌËÓfi˜, Û ÌÂÁ¿ÏÔ
Û¯‹Ì· ¿ÙÏ·ÓÙÔ˜, ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÁÚ·Ì̤-
ÓÔ Û ‰‡Ô ÛًϘ ÂÎÙ›ÓÂÙ·È Û 104
ʇÏÏ·, ÙÔ ÌÂÏ¿ÓÈ ÛÎÔ‡ÚÔ Î·ÛÙ·Ófi ηÈ
Ù· ‰È·¯ˆÚÈÛÙÈο ÎÔÛÌ‹Ì·Ù· ·Ó¿ÌÂÛ·
ÛÙ· ÎÂÊ¿Ï·È· ۯ‰ȷṲ̂ӷ Û‡Ìʈӷ
Ì ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Ù¯ÓÔÙÚÔ›· ·fi ÙÔÓ
›‰ÈÔ ÙÔÓ Iˆ¿ÓÓË PÒÛÔ Ì ÌÂÏ¿ÓÈ ÂÚ˘-
ıÚfi.
O IÙ·Ïfi˜ ÌÈÎÚÔÁÚ¿ÊÔ˜
Âȉ›‰ÂÙ·È ÛÙË ‰È·ÎfiÛÌËÛË
ÙˆÓ ÚˆÙÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÙˆÓ
ÎÂÊ·Ï·›ˆÓ Î·È Û¯Â‰È¿˙ÂÈ
ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚ· ÂÚ›ÎÔÛÌË
Î·È Ôχ¯ÚˆÌË Ù·ÈÓ›· ÛÙÔ
οو ̤ÚÔ˜ Ù˘ ÚÒÙ˘ ÛÂ-
Ï›‰·˜. OÈ Î˘ÎÏÔÙÂÚ›˜ ÁÚ·Ì-
̤˜, ÔÈ Û˘Ó‰¤ÛÂȘ ÙÔ˘˜ ÌÂ
ÎÚ›ÎÔ˘˜ ‹ ·ÚÔ˘Û›· ˙ˆfi-
ÌÔÚÊˆÓ Î·È Ê˘ÙfiÌÔÚÊˆÓ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂ-
ˆÓ, ˆ˜ Î·È ÂÓfi˜ ‚Ú¤ÊÔ˘˜ Ì ·ÓÔȯٿ
ÊÙÂÚ¿, ‰›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÓÙ‡ˆÛË ÌÈ·˜ ˙Ò-
Ó˘ Û ‚·ÛÈÏÈÎfi ÛÙ¤ÌÌ·, ·ÎÔÏÔ˘ıÒ-
ÓÙ·˜ Ù· ϤÔÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ˘ԉ›ÁÌ·-
Ù· ‰È·ÎfiÛÌËÛ˘ Ï·ÙÈÓÈÎÒÓ Îˆ‰›ÎˆÓ
Ù˘ Ô˘Ì·ÓÈÛÙÈ΋˜ ÂÚÈfi‰Ô˘. ™ÙÔ Î¤-
ÓÙÚÔ ·˘Ù‹˜ Ù˘ Ù·ÈÓ›·˜, fiˆ˜ Û˘Ì‚·›-
ÓÂÈ Î·È Û ¿ÏÏ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÙÔ˘ BËÛ-
Û·Ú›ˆÓÔ˜, ˘¿Ú¯ÂÈ ÙÔ ¤Ì‚ÏËÌ¿ ÙÔ˘
̤۷ Û ‰¿ÊÓÈÓÔ ÛÙÂÊ¿ÓÈ. ¢‡Ô ¯¤ÚÈ·,
¤Ó· ̠ϢÎfi Î·È ¤Ó· Ì ÂÚ˘ıÚfi ¤Ó‰˘-
Ì·, ÎÚ·ÙÔ‡Ó Î¿Ùˆ ·fi ÙȘ ·ÎÙ›Ó˜ ÙÔ˘
‹ÏÈÔ˘ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÛÙ·˘Úfi. O Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜
ÙÔ˘ ÂÌ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜ Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó‹˜. Ù·
‰‡Ô ¯¤ÚÈ· Â›Ó·È Ë AÓ·ÙÔÏÈ΋ Î·È Ë ¢˘-
ÙÈ΋ EÎÎÏËÛ›·, Ô˘ Âӈ̤Ó˜ ÎÚ·-
O ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ 388, ÊÈÏÔ-
Ù¯ÓË̤ÓÔ˜ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 15Ô˘
·È., Ï·ÌÚ‡ÓÂÈ Û‹ÌÂÚ· ÙË M·Ú-
ÎÈ·Ó‹ BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË Ù˘ BÂÓÂÙ›·˜
ÙÔ‡Ó ÙÔÓ ¤Ó· Î·È ÌÔÓ·‰ÈÎfi ™Ù·˘Úfi ο-
Ùˆ ·fi ÙȘ ·ÎÙ›Ó˜ ÙÔ˘ ı›Ԣ ʈÙfi˜.
™ÙËÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÂÏ›‰· ·fi ÙËÓ ÚÒ-
ÙË, fiÔ˘ ·Ú¯›˙ÂÈ ÙÔ Î›ÌÂÓÔ, ¤Ó·˜ ¿Ï-
ÏÔ˜ ÌÈÎÚÔÁÚ¿ÊÔ˜ ·Ó··ÚÈÛÙ¿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ
ÙÔÓ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô ̤۷ ÛÙÔ ÛÔ˘‰·ÛÙ‹-
ÚÈfi ÙÔ˘ Ì ÙÚfiÔ ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈṲ̂ÓÔ. H
ÛÎËÓ‹ Â›Ó·È ÌÂÁ·ÏfiÚÂË. TÔ ÛÔ˘-
‰·ÛÙ‹ÚÈfi ÙÔ˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÂ ¤Ó· ·Ï¿-
ÙÈ fi„ÈÌÔ˘ ÁÔÙıÈÎÔ‡ Ù‡Ô˘ Î·È Ô ¶ÙÔ-
ÏÂÌ·›Ô˜ ˆ˜ ÂÛÙÂÌ̤ÓÔ˜ ‚·ÛÈϤ·˜ ÌÂ

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 21

H H Aγυπτος και
ο Aραβικς κλ-
πος: τμμα ενς
απ τους δδεκα
χρτες του πτολε-
μαϊκο κδικα του ·Ó¿ÏÔÁÔ ¤Ó‰˘Ì· ÛÙ¤ÎÂÙ·È ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ
Bησσαρωνος για Î·È ÎÚ·Ù› ÛÙÔ ¯¤ÚÈ ÙÔ˘ ·ÛÙÚÔÏ¿‚Ô,
την Aσα. ÂÓÒ ·fi „ËÏ¿ ¤Ú¯ÂÙ·È Ë ı›· ¤ÌÓ¢-
ÛË ÌÂ ÙË ÌÔÚÊ‹ ÙˆÓ ËÏÈ·ÎÒÓ ·ÎÙ›-
ÓˆÓ. ¢ÂÓ ı· ‹Ù·Ó ·Ú·ÎÈÓ‰˘ÓÂ˘Ì¤ÓÔ
Ó· ԇ̠fiÙÈ Ë Ê˘ÛÈÔÁӈ̛· ÙÔ˘ ÚÔ-
ÛÒÔ˘ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÌÔÈ¿˙ÂÈ ÌÂ ·˘-
Ù‹ ÙÔ˘ BËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜, fiˆ˜ ÙË ÁÓˆÚ›-
˙Ô˘Ì ·fi ÙÔ ÁÓˆÛÙfi ÔÚÙÚ¤ÙÔ ÛÙË
M·ÚÎÈ·Ó‹ BÈ‚ÏÈÔı‹ÎË. H ·Ú¿ÛÙ·ÛË
Â›Ó·È ·ÌÊ›ÛËÌË, ÁÈ·Ù› ηٿ ÙÔÓ ÌÂÛ·›-
ˆÓ· ÂıˆÚ›ÙÔ fiÙÈ Ô Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi˜ ηÈ
ÁˆÁÚ¿ÊÔ˜ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ‹Ù·Ó ̤ÏÔ˜
Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ‚·ÛÈÏÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜
Ù˘ AÈÁ‡ÙÔ˘. TÔÓ Ú·ÏÈÛÌfi ÙÔ˘
22 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
ÛÔ˘‰·ÛÙËÚ›Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙Ô˘Ó Ù·
‰È¿Û·ÚÙ· ·ÛÙÚÔÓÔÌÈο fiÚÁ·Ó·,
fiˆ˜ ¤Ó·˜ ·ÎfiÌË ·ÛÙÚÔÏ¿‚Ô˜, ¤Ó·
ËÏÈ·Îfi ˆÚÔÏfiÁÈÔ Î·È ¿ÏÏ· ÂÚÈÛÙÚÂ-
ÊfiÌÂÓ· fiÚÁ·Ó·.
¶¿Û·˜ ÙÔ˘˜
Ù˘ ÔÈÎÔ˘Ì¤Ó˘ ›Ó·Î·˜
TÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘
BËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜ ÁÈ· ÙË ÁˆÁÚ·Ê›· ηÈ
ÙËÓ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›· Â›Ó·È ÂÌÊ·Ó¤˜. H‰Ë
›¯Â ÛÙËÓ Î·ÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ¤Ó· ¿ÏÏÔ ¯ÂÈÚfi-
ÁÚ·ÊÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜, ·ÏÏ¿ Û ÌÈ-
ÎÚfiÙÂÚÔ Û¯‹Ì· Ì ›ÎÔÛÈ ‰‡Ô ¯¿ÚÙ˜.
O Ó¤Ô˜ fï˜ ÎÒ‰Èη˜ ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· Â-
Ú·ÈÙ¤Úˆ ÂÂÍÂÚÁ·Ṳ̂ÓË ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ
ÌÔÚÊ‹ ÎÂÈ̤ÓÔ˘, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙÔ˘˜ ¯¿Ú-
Ù˜, fiÔ˘ Û ÔÏÏ¿ ÛËÌ›· ·Ó·ÁÓˆÚ›-
˙ÂÙ·È Ë È‰Èfi¯ÂÈÚË Â¤Ì‚·Û‹ ÙÔ˘. KÂÈ-
ÌÂÓÔÏÔÁÈο Î·È ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο Ô ÎÒ‰È-
η˜ ÙÔ˘ BËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜ Â›Ó·È Ôχ ÎÔ-
ÓÙ¿ ÛÙÔÓ ÎÒ‰Èη Ù˘ BȤÓÓ˘ (Hist.
gr.1) ÁÚ·Ì̤ÓÔÓ ·fi ÙÔÓ ‚˘˙·ÓÙÈÓfi
ÏfiÁÈÔ Î·È Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi Iˆ¿ÓÓË ™ÎÔ˘-
Ù·ÚÈÒÙË ÛÙË ºÏˆÚÂÓÙ›· ÛÙȘ 31
OÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1454, Ô ÔÔ›Ô˜ ÂÈÛ˘Ó¿-
ÙÂÈ ÙÔÓ ·ÁÎfiÛÌÈÔ ¯¿ÚÙË ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜
ÙÔ˘ ‚‰fiÌÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Î·È ·ÚÂÓı¤ÙÂÈ
›ÎÔÛÈ ¤ÍÈ ›Ó·Î˜ ̤۷ ÛÙÔ fiÁ‰ÔÔ ‚È-
‚Ï›Ô. TÔ ›‰ÈÔ Î·È Ô Ï·ÌÚfi˜ ÎÒ‰Èη˜
ÙÔ˘ BËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜. ¢¤Î· ›Ó·Î˜ ·ÊÈÂ-
ÚÒÓÔÓÙ·È ÛÙËÓ E˘ÚÒË, Ù¤ÛÛÂÚȘ
ÛÙËÓ AÊÚÈ΋ Î·È ÔÈ ˘fiÏÔÈÔÈ ÁÈ· ÙȘ
¿ÏϘ ¯ÒÚ˜. °È· ÙȘ ÂÏÏËÓÈΤ˜ ÂÚÈÔ-
¯¤˜ ·ÊÈÂÚÒÓÔÓÙ·È ‰‡Ô ›Ó·Î˜. H
£Ú¿ÎË Û¯Â‰È¿˙ÂÙ·È Ì·˙› Ì ÙË ¯ÒÚ·
ÙˆÓ I·‡ÁˆÓ Î·È ÙË ¢·Î›· (67Ó Î·È
68r) Î·È Ë ˘fiÏÔÈË EÏÏ¿‰· Û ‰‡Ô
̤ÚË ÛÙ· ʇÏÏ· 69v Î·È 68r. I‰È·›ÙÂÚË
ÂÓÙ‡ˆÛË ÚÔηÏ› Ô Í¯ˆÚÈÛÙfi˜
ۯ‰ȷÛÌfi˜ Ù˘ Ó‹ÛÔ˘ T·ÚÔ‚¿Ó˘
(¿ÏÏÔÙ K¸ϿÓË Î·È Û‹ÌÂÚ· ™ÚÈ §¿Ó-
η), ›Ûˆ˜ ÁÈ·Ù› ηٿ ÙË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ Â-
Ú›Ô‰Ô ÙÔ ÓËÛ› ·˘Ùfi ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙfi ˆ˜
ÛÔ˘‰·›Ô ÂÌÔÚÈÎfi ΤÓÙÚÔ ÛÙËÓ ÈÓ‰È-
΋ ı¿Ï·ÛÛ·.
H ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ ÎÒ‰Èη ÙÂÏ›ˆÛÂ
Î·È Ô Î·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜ BËÛÛ·Ú›ˆÓ, fiˆ˜
Û˘Ó‹ıÈ˙ ӷ οÓÂÈ Û fiÏ· ÙÔ˘ Ù· ‚È-
‚Ï›·, ¤ÁÚ·„ Ì ÂÚÈÛÛ‹ ÂÚËÊ¿ÓÈ·
ÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÛÂÏ›‰· ÙÔ˘ ÚÒÙÔ˘ ÂÚ-
Á·ÌËÓÔ‡ ·Ú¿Ê˘ÏÏÔ˘ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο
Î·È Ï·ÙÈÓÈο: Geographia Ptolemaei
optima cum picturis, liber b(essarionis)
Car(dinalis) tusculani in loco 49 – EÓ Ùfi-
ˆ Ìıã, °ÂˆÁÚ·Ê›· ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ Â˙ˆÁÚ·-
ÊÈṲ̂ÓË ¿Û·˜ ÙÔ˘˜ Ù˘ ÔÈÎÔ˘Ì¤Ó˘ ›-
ӷη˜. KÙ‹Ì· BËÛÛ·Ú›ˆÓÔ˜ ηڷ‰ÈÓ¿-
ψ˜ ÙÔ˘ ÙˆÓ TÔ‡ÛÎψÓ.
™›ÁÔ˘Ú· ‹Ù·Ó ÂÚ‹Ê·ÓÔ˜ Ô BËÛÛ·-
Ú›ˆÓ Î·È ÁÈ· ÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ·˘Ùfi ηÈ
ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ·È-
‰Â›· ÙÔ˘. K·È ÙÔ Â›ÁÚ·ÌÌ· ÁÈ· ÙÔÓ
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÙ·È ÛÙÔÓ M¿-
ÍÈÌÔ ¶Ï·ÓÔ‡‰Ë Î·È ¤¯ÂÈ ÁÚ·ÊÙ› ÌÂ
·Ú¯·˚Îfi ÙÚfiÔ ÁÚ·Ê‹˜ οو ·fi ÙËÓ
·Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ·Ú¯·›Ô˘ ÁˆÁÚ¿ÊÔ˘
Î·È ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘ Û›ÁÔ˘Ú· ·ÓÙ·ÔÎÚ›-
ÓÂÙ·È Î·È ÛÙË ÛÔ˘‰·›· Î·È ·ÓÂ·Ó¿-
ÏËÙË ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ EÏÏËÓ·
Ô˘Ì·ÓÈÛÙ‹.
O›‰’ fiÙÈ ıÓËÙfi˜ ¤Ê˘Ó Î·È ÂÊ‹ÌÂ-
ÚÔ˜, ·ÏÏ’ fiÙ·Ó ¿ÛÙÚˆÓ
Ì·ÛÙ‡ˆ ˘ÎÓ¿˜ ·ÌÊȉÚfiÌÔ˘˜
¤ÏÈη˜,
ԢΠÂÙ’ ÂÈ„·‡ˆ Á·›Ë˜ ÔÛ›Ó,
·ÏÏ¿ ·Ú’ ·˘ÙÒ
ZËÓ›, ıÂÔÙÚÂʤԘ ›ÌÏ·Ì·È ·Ì-
‚ÚÔۛ˘.
[°ÓˆÚ›˙ˆ fiÙÈ ÁÂÓÓ‹ıËη ıÓËÙfi˜ ÎÈ
ÂÊ‹ÌÂÚÔ˜, ·ÏÏ’ fiÙ·Ó
ÙˆÓ ¿ÛÙÚˆÓ ÂÍÂÙ¿˙ˆ ÙȘ ˘ÎÓ¤˜ ÎÈ
·ÌÊ›‰ÚÔ̘ Û·Ó ¤ÏÈΘ ÔÚ›˜
ÙË ÁË È· Ì ٷ fi‰È· ÌÔ˘ ‰ÂÓ ÙËÓ
·ÁÁ›˙ˆ, ·ÏÏ¿ ÎÔÓÙ¿
ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ¢›· ¯ÔÚÙ·›Óˆ ÙˆÓ ıÂ-
ÒÓ ÙËÓ ÙÚÔÊ‹, ÙËÓ ·Ì‚ÚÔÛ›·.]
™∏ª∂ÿø™∏:
TÔ ¿ÚıÚÔ ·˘Ùfi ‚·Û›˙ÂÙ·È ÂÓ Ì¤ÚÂÈ
ÛÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ Ù˘ ™Ô‡˙Ë M·ÚÎfiÓ,
ÂÈÌÂÏ‹ÙÚÈ·˜ ÙˆÓ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ Ù˘
M·ÚÎÈ·Ó‹˜ BÈ‚ÏÈÔı‹Î˘, ÛÙËÓ ·ÓÔ-
ÌÔÈfiÙ˘Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÎÒ‰Èη ·fi ÙȘ
ÂΉfiÛÂȘ MI§HTO™.
H H αρπαγ της
Eυρπης απ τον
Δα, μεταμορφω-

Tο χειργραφο
μνο σε ταρο.
Mα απ τις αλ-
ληγορικς εικνες
των ηπερων που
συνοδεουν τους
χρτες και συνι-
στον την ιδιοτυ-

των Aκουαββα
πα του λατινικο
χειρογρφου της
Γεωγραφας του
Πτολεμαου
Parisinus latinus
10764 ( χειρ-
γραφο των Aκου-
αββα).
Tης G ERMAINE A UJAC
™ Δπ˜ ∞ƒÃŒ˜ Δ√À 15√À ∞πfl¡∞ Ë °Âˆ-
ÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ ӷ
‰È·‰›‰ÂÙ·È Î·È Ó· Á›ÓÂÙ·È ÁÓˆÛÙ‹
ÛÙËÓ IÙ·Ï›·, ¯¿ÚȘ ÛÙÔÓ EÌÌ·ÓÔ˘‹Ï XÚ˘-
ÛÔψڿ, Ú¤Û‚Ë ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· M·-
ÓÔ˘‹Ï ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˘ ÛÙËÓ °·ÏËÓÔÙ¿ÙË
Î·È ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ηıËÁËÙÔ‡ ÛÙËÓ ÚÒÙË
¤‰Ú· ÙˆÓ EÏÏËÓÈÎÒÓ, ÛÙÔ ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ
Ù˘ ºÏˆÚÂÓÙ›·˜. O XÚ˘ÛÔψڿ˜ ¤ÊÂÚÂ
Ì·˙› ÙÔ˘ ¤Ó· ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ù˘
°ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÙË Ï·ÙÈÓÈ΋ ÌÂÙ¿-
ÊÚ·ÛË ÂÌÈÛÙ‡ÙËΠÛÙÔÓ ·Á·Ë̤ÓÔ
Ì·ıËÙ‹ ÙÔ˘, ÙÔÓ ºÏˆÚÂÓÙÈÓfi T˙È¿ÎÔÔ–
AÓÙ˙ÂÏÔ ÓÙÈ ™Î·Ú¤ÚÈ·. H ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË
ÌfiÓÔ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙÂÏ›ˆÛ ÙÔ 1406 ηÈ
·ÊÈÂÚÒıËΠÙÔ 1409 ÛÙÔÓ ¶¿· AϤͷÓ-
‰ÚÔ Eã, Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ÂÎÏÂÁ› ÚfiÛÊ·Ù·
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H
·fi ÙË ™‡ÓÔ‰Ô Ù˘ ¶›˙·˜. °‡Úˆ ÛÙÔ 1415
ÌÂÙ·ÊÚ¿˙ÔÓÙ·È, Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙ· Ï·-
ÙÈÓÈο Î·È ÔÈ ¯¿ÚÙ˜, ÂÓÒ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘
›‰ÈÔ˘ ·ÈÒÓ· ÛÙËÓ IÙ·Ï›· ·ÏÏ¿ Î·È Û ¿Ï-
Ϙ ¯ÒÚ˜ ·ÓÙÈÁÚ·Ê›˜, ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Î·È
¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔÈ Û˘Ó·ÁˆÓ›˙ÔÓÙ·È ÁÈ· Ó·
ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÛÙËÓ ÔÏ˘¿ÚÈıÌË ÚÈÁÎÈÈ-
΋ Î·È ·Ú¯ÔÓÙÈ΋ ÂÏ·Ù›· ÙÔ˘˜ ÙȘ KÔ-
ÛÌÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ Ô˘ ›¯·Ó
¿ÚÂÈ ÙË ÌÔÚÊ‹ ·ÏËıÈÓÒÓ ¤ÚÁˆÓ Ù¤¯Ó˘.
1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 23
TÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi Ù›ÙÏÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋˜
YÊ‹ÁËÛȘ ·ÓÙÈηıÈÛÙ¿, Ô T˙È¿ÎÔÔ–
AÓÙ˙ÂÏÔ, ÌÂ ÙÔÓ fiÚÔ KÔÛÌÔÁÚ·Ê›· ÙÔ
ÔÔ›ÔÓ Î·È ÂıˆÚÔ‡Û ηٷÏÏËÏfiÙÂÚÔ
ÁÈ· Ó· ÂÎÊÚ¿ÛÂÈ Î·È Ó· ÙÔÓ›ÛÂÈ ÙÔ Â‡-
ÚÔ˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘.
H Ï·ÙÈÓÈ΋ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ›-
¯Â ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÂÈÙ˘¯›·, ÙfiÛÔ Ô˘ ÂΉ›-
‰ÂÙ·È ÙÔ 1475 ÛÙË BÈÙÛ¤ÓÙÛ· ‰›¯ˆ˜
ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ , ÙÔ 1477 ÛÙËÓ MÔÏfiÓÈ·,
ÙÔ 1478 ÛÙË PÒÌË Ì ¯·ÏÎÔÁÚ·ÊË̤-
ÓÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ Î·È Ù· ¤ÙË 1482 Î·È 1486
ÛÙËÓ O˘ÏÌ Ì ͢ÏfiÁÚ·ÊÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜. ™Â
fiϘ ÙȘ Ï·ÙÈÓÈΤ˜ ÂΉfiÛÂȘ Ô ·ÚÈıÌfi˜
ÙˆÓ ¯·ÚÙÒÓ ·Ó¤Ú¯ÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ›ÎÔÛÈ
ÂÙ¿ Î·È Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ¤Ó·Ó ÁÂÓÈ-
Îfi ¯¿ÚÙË Î·È Â›ÎÔÛÈ ¤ÍÈ ÙÔÈÎÔ‡˜ (Â›
̤ÚÔ˘˜) ¯¿ÚÙ˜, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ô ¶ÙÔÏÂ-
Ì·›Ô˜ ›¯Â ÂÓÙ¿ÍÂÈ ÛÙÔ fiÁ‰ÔÔ ‚È‚Ï›Ô
ÙÔ˘. OÈ ¤ÓÙ˘˜ ÂΉfiÛÂȘ ÔÈ Ôԛ˜
ÔÏÏ·Ï·ÛÈ¿˙ÔÓÙ·Ó Ì ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋ Ù·-
¯‡ÙËÙ·, ÂÎÏ·˝ÎÂ˘Û·Ó Û ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ı-
Ìfi ÙË °ÂˆÁÚ·Ê›·. EÓ· ·Ó¿Ù˘Ô ·fi
ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË Ù˘ PÒÌ˘ ÙÔ˘ 1478 Ê·›-
ÓÂÙ·È Ó· ›¯Â ÛÙËÓ Î·ÙÔ¯‹ ÙÔ˘ Î·È Ô
XÚÈÛÙfiÊÔÚÔ˜ KÔÏfiÌ‚Ô˜ Ï›ÁÔ ÚÈÓ ÍÂÎÈ-
Ó‹ÛÂÈ ÁÈ· ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Ù·Í›‰È ÙÔ˘. ¶·Ú¿
ÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë fï˜ Ù˘ Ù˘ÔÁÚ·-

24 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
 Õ H αλληγορικ
εικνα για την
αφρικανικ πει-
ρο. H Aφρικ π-
νω σε ναν ελφα-
ντα, με το βλμμα
της στραμμνο
στην ουρνια
σφαρα που φρει
στους μους του ο
Hρακλς.

H H αφρικανικ πειρος πνω σε εντυπωσιακ βθρο. Eναι ο τελευτα-

ος χρτης του χειρογρφου Parisinus latinus 10764. Tο χειργραφο αυ-
τ, γνωστ και ως τλας των Aκουαββα, χρονολογεται στα 1490 και
φιλοτεχνθηκε στη Nπολη στο εργαστριο του Συλβνο ντ’ Eμπολι, για
Ê›·˜, ÔÏÏÔ› ·fi ÙÔ˘˜ ÏfiÁÈÔ˘˜ ÚÔÙÈ-
ÌÔ‡Û·Ó Ù· ÂÚ›Ù¯ӷ ·ÓÙ›ÁÚ·Ê· ,Ù·
ÔÔ›· ‹Ù·Ó ÂȉÈο ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ ÈÛÙÔÚË-
̤ӷ Ì ٷ ÔÈÎfiÛËÌ¿ ÙÔ˘˜ Î·È ·ÔÙÂ-
ÏÔ‡Û·Ó ·ÏËıÈÓ¿ ¤ÚÁ· Ù¤¯Ó˘.
A˘Ù‹ ‹Ù·Ó Î·È Ë ÂÈı˘Ì›· ÙÔ˘
AÓÙÚ¤· M·Ù¤Ô AÎÔ˘·‚›‚·, ‰Ô‡Î· ÙÔ˘
λογαριασμ του Aντρα Mατο Aκουαββα.
AÙÚÈ Î·È Ì·ÚÎËÛ›Ô˘ ÙÔ˘ MÈÙfiÓÙÔ. AÏÊfiÓÛÔ˜ Aã Ù˘ AÚ·ÁÔÓ›·˜ Î·È Ê›ÏÔ˜ ÓÔ˘˜), ηıÒ˜ Î·È ÔÈ Ï‡Ú˜ ‰È·ÊfiÚˆÓ
AfiÁÔÓÔ˜ ÌÈ·˜ ·fi ÙȘ ÈÔ ÁÓˆÛÙ¤˜ ÙÔ˘ ÔÈËÙ‹ ™·Ó·˙¿Ú. §fiÁÈÔ˜ Î·È ÁÓÒ- Û¯ËÌ¿ÙˆÓ, ¤Ì‚ÏËÌ· Ù˘ Aη‰ËÌ›·˜
ÚÈÁÎÈÈΤ˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Ù˘ N¿ÔÏ˘, ÛÙ˘ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Î·È Ï·ÙÈÓÈ΋˜ ÙÔ˘ ¶ÔÓÙ¿ÓÔ, Ê·ÓÂÚÒÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÈÚ-
¤˙ËÛ ÌÈ· ˙ˆ‹ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο Ù·Ú·¯Ò‰Ë. ÁÚ·ÌÌ·Ù›·˜, Ô ‰Ô‡Î·˜ ÙÔ˘ AÙÚÈ ¤ÙÚÂ- ÚÔ‹ ÙÔ˘ ‰Ô‡Î· ÙÔ˘ AÙÚÈ.
TÔ 1481 ÔϤÌËÛ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ TÔ‡Ú- Ê Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ¿ıÔ˜ ÁÈ· Ù· ‚È‚Ï›· Ù¤- T· Ï·ÙÈÓÈο ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· Ù· ÔÔ›·
ÎˆÓ ÛÙËÓ OÙÚ¿ÓÙË Î·È ÙÔ 1485– 86 ¯Ó˘. Û˘ÌÂÚÈÂÏ¿Ì‚·Ó·Ó Î·È ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜
‹Ú ÂÓÂÚÁfi ̤ÚÔ˜ ÛÙËÓ Û˘ÓˆÌÔÛ›· ‹Ù·Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ÌÂÁ·ÏfiÛ¯ËÌ·:
ÙˆÓ ‚·ÚfiÓˆÓ, Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ·˜ ˆ˜ M¤- TÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ 600X400 ¯ÈÏÈÔÛÙ¿, ÁÈ· ÙȘ ÂΉfiÛÂȘ
Á·˜ ‚·ÛÈÏÈÎfi˜ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯Ô˜ ÛÙË ÛÙ¤- ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÔÈ ÙÔÈÎÔ› ¯¿ÚÙ˜ ›¯·Ó Á›-
„Ë ÙÔ˘ AÏÊfiÓÛÔ˘ ÙÔ˘ Bã ÙÔ 1494, ÁÈ· TÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜, ÙÔ ÓÂÈ ‚¿ÛÂÈ ÔÚıÔÁÒÓÈ·˜ ÚÔ‚ÔÏ‹˜, ηÈ
Ó· ÂÁηٷÏ›„ÂÈ Ì¤Û· Û ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ ÔÔ›Ô Â˘Ú›ÛÎÂÙ·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ, 430x285 ¯ÈÏÈÛÙ¿ ÁÈ· ÂΛӘ ÙȘ ÂΉfi-
ÙȘ ̤¯ÚÈ ÙfiÙ (§·Ù. 10764) ÛÂȘ Ô˘ ¤Î·Ó·Ó ¯Ú‹ÛË ÙÚ·Â˙ÔÂÈ-
ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Î·È ÊÈÏÔÙ¯ӋıËΠ‰Ô‡˜ ÚÔ‚ÔÏ‹˜, fiˆ˜ Â›Ó·È ·˘Ù¤˜ Ù˘
Ó· Ù·¯ı› Ì ÙÔ ÛÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹- PÒÌ˘ Î·È ÙÔ˘ NÈÎÔÏ¿Ô˘ °ÂÚÌ¿ÓÔ˘. ™Â
̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ °¿Ï- TÔ ·ÚÈÛÈÓfi Ï·ÙÈÓÈÎfi ÚÈÔ ÙÔ˘ ™ÈÏ‚¿- ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ٷ ·Ú·¿Óˆ, ÙÔ ¯ÂÈÚfi-
ÏÔ˘ ÂÈÛ‚ÔϤ·
K·ÚfiÏÔ˘ ÙÔ˘ Hã.
¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ 10764 Ù˘ ÓÔ ÓÙ’ EÌÔÏÈ
ÙÔ 1490 Î·È Â›-
ÁÚ·ÊÔ ÙˆÓ AÎÔ˘·‚›‚·, Â›Ó·È ÌÈÎÚfiÙÂ-
ÚÔ˘ Û¯‹Ì·ÙÔ˜ (267¯145 ¯ÈÏÛÙ.), ÌÔÈ¿-
HÙ·Ó ·ÓÙÚÂ̤- °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂ- Ó·È ÁÈ· ÔÏ- ˙ÂÈ Ì ‚È‚Ï›Ô ÙÛ¤˘, ·ÏÏ¿ Â›Ó·È È‰È·›-
ÓÔ˜ Ì ÙËÓ IÛ·- ÏÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜ ÙÂÚ· ÊÚÔÓÙÈṲ̂ÓÔ Î·È ÔÏ˘ÙÂϤ˜.
‚¤ÏÏ·, ÂÁÁÔÓ‹ Ì·›Ô˘, ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÊÈÏÔ- ¤Ó· ·fi Ù· AÚ¯›˙ÂÈ Ì ÌÈ· ·ÏÏËÁÔÚ›· Ù˘ °Âˆ-
ÙÔ˘ ‚·ÛÈϤˆ˜ ϤÔÓ ·ÍÈÔı·‡- ÁÚ·Ê›·˜, Ë ÔÔ›· ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÙ·È ˆ˜ ÓÂ-
º Â Ú ¿ Ó Ù Â Ù¯ÓË̤ÓÔ ÛÙ· 1490 Ì·ÛÙ·. º·ÓÂÚ‹ ·Ú¿ ÎfiÚË Ô˘ ›Ù·Ù·È ¿Óˆ ·fi ÌÈ·
(1458–1494), Ë Â›Ó·È Ë ¤ÌÓ¢- ηٷÚ¿ÛÈÓË ÂÍÔ¯‹ ÎÚ·ÙÒÓÙ·˜
ÔÔ›· Î·È ¤Ù˘- ÛË ·fi ÙËÓ ¤Î- ·ÛÙÚÔÏ¿‚Ô Î·È ‰È·‚‹ÙË. ™ÙËÓ ÂfiÌÂ-
¯Â ÙË Û˘Á¯ÒÚËÛË ÙÔ˘ Û˘˙‡ÁÔ˘ Ù˘ ÌÂ- ‰ÔÛË Ù˘ PÒÌ˘ ÙÔ˘ 1478, ·ÏÏ¿ ÙÔ ¯ÂÈ- ÓË ÛÂÏ›‰· Î·È Î¿Ùˆ ·fi ¤Ó· ÁÂÊ˘ÚÔ-
Ù¿ ÙËÓ ·ÔÙ˘¯›· Ù˘ Û˘ÓˆÌÔÛ›·˜ ÙˆÓ ÚfiÁÚ·ÊÔ ‰È·Ê¤ÚÂÈ ÛÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜, ÛÙ· ı‡ÚˆÌ· ¿Óˆ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ˘¿Ú¯Ô˘Ó Ù·
‚·ÚfiÓˆÓ. O AÎÔ˘·‚›‚· ˘‹ÚÍÂ, ÂÎÙfi˜ ¤ÓÙÔÓ· ¯ÚÒÌ·Ù·, ÛÙȘ ·ÏÏËÁÔÚÈΤ˜ ÔÈÎfiÛËÌ· ÙÔ˘ AÎÔ˘·‚›‚· ‚Ú›ÛÎÔ˘ÌÂ
ÙˆÓ ¿ÏψÓ, Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ Iˆ¿ÓÓË ¶Ô- ˙ˆÁÚ·ÊȤ˜. T· ÔÈÎfiÛËÌ· ÙÔ˘ AÓÙÚ¤· ÙÔÓ ÁˆÁÚ¿ÊÔ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘
ÓÙ¿ÓÔ (1426–1503), Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ó¤Ï·‚ M·Ù¤Ô AÎÔ˘·‚›‚· (¤Ó· fiÚıÈÔ˜ ϤÔ- ÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ ÎÔÛÌÂ›Ù·È Ì ‰¿ÊÓÈÓÔ ÛÙÂ-
οÔÈ· ÛÙÈÁÌ‹ ÙË ‰È‡ı˘ÓÛË Ù˘ Aη- ÓÙ·˜) Î·È Ù˘ Û˘˙‡ÁÔ˘ ÙÔ˘ (¤Ó·˜ ÛÙ·˘- Ê¿ÓÈ. AÙÂÓ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ Ô˘Ú·Ófi Î·È ·-
‰ËÌ›·˜ Ô˘ ›‰Ú˘Û ÙÔ 1442 Ô ‚·ÛÈϤ·˜ Úfi˜ ‰È·ÎÔÛÌË̤ÓÔ˜ Ì ¤ÓÙ ËÌÈÛÂÏ‹- ÙÒÓÙ·˜ ÛÙ·ıÂÚ¿ ÛÙË ÁË Ô ÁˆÁÚ¿ÊÔ˜
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 25
 H H αλληγορι-
κ εικνα για
την ασιαστικ ÎÚ·Ù¿ÂÈ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ ¤Ó·Ó ›Ó·Î· ÁÂ- ¯ÓÔ ‚¿ıÚÔ Ù˘ ÙÔ ÔÔ›Ô Ê¤ÚÂÈ ËÌÂÚÔ- ÙÔÓ ıÂ˚Îfi Ù·‡ÚÔ, ÔÈ Ó·ڤ˜ ʛϘ Ù˘
πειρο. H Aσα Ì¿ÙÔ ·ÚÈıÌÔ‡˜. ÌËÓ›· ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘ Î·È ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ÂÚ- ÚÈÁΛÈÛÛ·˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ¤¯Ô˘Ó Ì›ÓÂÈ
στη ρχη ενς MÂÙ¿ ÙÔ Î›ÌÂÓÔ Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂ- Á·ÛÙËÚ›Ô˘ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÊÈÏÔÙ¯ӋıËÎÂ Ô ÛÙËÓ fi¯ıË, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Û·Ê‹ ·Ó·ÊÔÚ¿
κροκοδελου με Ù·È Û ÔÎÙÒ ‚È‚Ï›·, ¤Î·ÛÙÔ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ¿ÙÏ·ÓÙ·˜, ÎÏ›ÓÂÈ ÙÔ fiÓËÌ· Ì ÙÚfiÔ ÛÙÔ Ô›ËÌ· ÙÔ˘ MfiÛ¯Ô˘ E˘ÚÒË ÙÔ
τον Iνδ ποτα- ·Ú¯›˙ÂÈ Ì ¤Ó· ÂÚ›Ù¯ÓÔ ÎÂÊ·ÏfiÁÚ·Ì- Ôχ ÈÔ ÂÓÙ˘ˆÛÈ·Îfi ·fi fi,ÙÈ Ë Ó‹- ÔÔ›Ô Â›¯Â ΢ÎÏÔÊÔÚ‹ÛÂÈ ÙfiÙ ÛÙËÓ
μ να εκβλει Ì· Î·È ‰È·ÎÔÛÌËÙÈΤ˜ Ù·Èӛ˜ ÛÙÔ ÂÚÈ-
με να δλτα ıÒÚÈÔ, ·ÎÔÏÔ˘ı› Ô ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi˜ ¯¿Ú-
στη θλασσα. Ù˘ ÙÔ˘ ηÙÔÈÎË̤ÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÛÂ
·Ï‹ ΈÓÈ΋ ÚÔ‚ÔÏ‹, Ô ÔÔ›Ô˜ Î·È ÂÈ-
Û¿ÁÂÈ ÙË ÛÂÈÚ¿ Ì ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜. A˘Ùfi˜
·ÏÒÓÂÙ·È Û·Ó ÙÔÔÁÚ·ÊÈÎfi˜ ›Ó·-
η˜: Ù· fiÚË, ÔÈ ÔÙ·ÌÔ› Î·È ÔÈ ı¿Ï·Û-
Û˜ ηıÒ˜ Î·È Ù· Ï·›ÛÈ· ̤۷ ÛÙ·
ÔÔ›· ÛËÌÂÈÒÓÔÓÙ·È ÔÈ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜
Â›Ó·È ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋˜ ¯ÚˆÌ·ÙÈ΋˜ ÔÈÎÈ-
ÏÔÌÔÚÊ›·˜. TÔ ¿Óˆ ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¯¿ÚÙË
ÎÔÛÌ› ¤Ó· ÌÂÙ¿ÏÏÈÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ·Ó·-
ÁÚ¿ÊÂÙ·È «¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ B·ÛÈϤˆ˜»: Ì›·
·Ú·ÓfiËÛË Ô˘ Û˘Ó·ÓÙ¿Ù·È Û˘¯Ó¿.
AÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÔÈ ÙÔÈÎÔ› ¯¿ÚÙ˜ ÔÈ ÔÔ›-
ÔÈ ·Ú·Ù›ıÂÓÙ·È Î·Ù¿ Ë›ÚÔ˘˜. ™Â
·ÓÙ›ıÂÛË ÌÂ ÙË Û˘Ó‹ıË ÛÂÈÚ¿, Ë AÛ›·
‰È·‰¤¯ÂÙ·È ÙËÓ E˘ÚÒË ÂÓÒ Ë AÊÚÈ΋
Â›Ó·È ÙÂÏÂ˘Ù·›·. E›Ó·È ·ÏËı¤˜ fiÙÈ Ë
AÊÚÈηÓÈ΋ ‹ÂÈÚÔ˜, ¿Óˆ ÛÙÔ ÂÚ›ÙÂ-
26 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
ÛÔ˜ Ù˘ T·ÚÔ‚¿ÓË– K¸ϿÓ˘ ÛÙȘ
Û˘ÓËıÈṲ̂Ó˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂȘ.
AÏÏËÁÔڛ˜
H ȉÈÔÙ˘›· ÙÔ˘ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊÔ˘ ·˘ÙÔ‡
Â›Ó·È fiÙÈ ÚÈÓ ·fi οı ÔÌ¿‰· ¯·ÚÙÒÓ
(‰¤Î· ÁÈ· ÙËÓ E˘ÚÒË, ‰Ò‰Âη ÁÈ· ÙËÓ
AÛ›· Î·È Ù¤ÛÛÂÚȘ ÁÈ· ÙËÓ AÊÚÈ΋),
¤¯Ô˘Ó ÚÔÛÙÂı› ÔÈ ·ÏÏËÁÔÚÈΤ˜ ÂÈÎfi-
Ó˜ ÙˆÓ Ë›ڈÓ. OÈ ÙÔÈÎÔ› ¯¿ÚÙ˜ ›-
Ó·È ÙÔÔıÂÙË̤ÓÔÈ Û ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÚÔ-
ÛÂÁ̤ӷ ·fi ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ¿Ô„Ë
Ï·›ÛÈ·. TÚÂȘ ÔÏÔÛ¤Ïȉ˜ ÌÔÓ·‰ÈΤ˜
ÌÈÎÚÔÁڷʛ˜ ÂÈÎÔÓ›˙Ô˘Ó ÙȘ Ë›ÚÔ˘˜
Î·È ÚÔÛ‰›‰Ô˘Ó ÛÙÔ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ÙË
Û¿ÓÈ· ·Í›· ÙÔ˘. ¶ÚÒÙË Ë ·Ú·Á‹ Ù˘
E˘ÚÒ˘, ¿Óˆ ·fi Ù· ·̷ٷ ·fi
¤Ó·Ó Ù·‡ÚÔ ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜ ηÛÙ·ÓÔ‡. OÈ
ı·Ï¿ÛÛÈÔÈ ıÂÔ› ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Û˘Óԉ‡ԢÓ
IÙ·Ï›·. H AÛ›· Â›Ó·È ¿Óˆ Û ¤Ó·Ó
ÎÚÔÎfi‰ÂÈÏÔ ÂÓÒ Ô IÓ‰fi˜ ÔÙ·Ìfi˜
Â΂¿ÏÏÂÈ Ì ¤Ó· ‰¤ÏÙ· ÛÙË ı¿Ï·ÛÛ·.
H AÊÚÈ΋ ¿Óˆ Û ÂϤʷÓÙ·, Ì ÙÔ
‚ϤÌÌ· Ù˘ ÛÙÚ·Ì̤ÓÔ ÛÙËÓ Ô˘Ú¿ÓÈ·
ÛÊ·›Ú· ÙËÓ ÔÔ›· ʤÚÂÈ Ô HÚ·ÎÏ‹˜,
ÂÓÒ Ô ¶ÂÚÛ‡˜ ·ÈˆÚÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÛÙÔ˘˜
Ô˘Ú·ÓÔ‡˜ ÎÚ·Ù¿ ÛÙÔ ¯¤ÚÈ ÙÔ˘ ÙÔ ÎÂ-
Ê¿ÏÈ Ù˘ M¤‰Ô˘Û·˜, Ù˘ ÔÔ›·˜ ÙÔ ·›-
Ì· ÛÙ¿˙ÂÈ Î·È ·fi ÙȘ ÛÙ·ÁfiÓ˜ Ô˘
¤ÊÙÔ˘Ó ÛÙË ÁË ÁÂÓÓÈÔ‡ÓÙ·È Ê›‰È·.
¶¤Ú·Ó fï˜ ÙˆÓ ÔÔȈӉ‹ÔÙÂ
ηÏÏÈÙ¯ÓÈÎÒÓ ·ÚÂÙÒÓ ÙÔ˘ ™ÈÏ‚¿ÓÔ
ÓÙ’ EÌÔÏÈ Î·È ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘ ÙÔ˘,
ÙÔ Û¿ÓÈÔ ·˘Ùfi ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ Â›Ó·È Ì›·
ÌÔÓ·‰È΋ Ì·ÚÙ˘Ú›· ÁÈ· ÙË ‚·ı‡Ù·ÙË
ηÏÏȤÚÁÂÈ· Î·È ÙËÓ ·Á¿Ë ÁÈ· ÙËÓ
ÂÈÛÙ‹ÌË ÙÔ˘ ÂÈÊ·ÓÔ‡˜ N·ÔÏÈÙ¿-
ÓÔ˘ ¿Ú¯ÔÓÙ· Ô ÔÔ›Ô˜ ¤ÙÚÂÊÂ ·ÏËıÈÓfi
¿ıÔ˜ ÁÈ· Ù· ‚È‚Ï›· Ù¤¯Ó˘.
 Kλαδιος Πτολεμαος:
O κοσμογρφος
της Aναγννησης
Ì‹ÎÔ˘˜ Î·È Ï¿ÙÔ˘˜ Û ¯¿ÚÙ˜. H ·ÓÙÈÁÚ·ÊÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË
Tου ° πflƒ°√À T Ÿ§π∞
Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÛÙÔ B˘˙¿ÓÙÈÔ Î·È Ô Û¯Â-
H O χρτης Iστορικο , ερευνητ
KNE/EIE ‰È·ÛÌfi˜ ÙˆÓ ¯·ÚÙÒÓ, Ì·ÚÙ˘Ú› ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ÌÂÁ¿ÏË
της Eλλδας. ¯·ÚÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ‰ÂÍÈfiÙËÙ· Î·È Ì·ıËÌ·ÙÈ΋ ·È‰Â›·, ˆÛÙfiÛÔ
Aπ την κ-
δοση της Γεω-
γραφας του
Πτολεμαου 
την Kοσμο-
O Δ∞¡ ™Δ∞ 1400 √ Eªª∞¡√À◊§ XÚ˘ÛÔψڿ˜ ¤ÊÂÚÓÂ
‰ÒÚÔ ÛÙË ºÏˆÚÂÓÙ›· ¤Ó· ‚˘˙·ÓÙÈÓfi ·ÓÙ›ÁÚ·ÊÔ Ù˘
°ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ Ì ÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘
·Ú¯·›Ô˘ ÎfiÛÌÔ˘, ‰ÂÓ Ê·ÓÙ·˙fiÙ·Ó fiÙÈ Ë Â˘ÁÂÓÈ΋ ÙÔ˘ ¯ÂÈ-
ÚÔÓÔÌ›· ı· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÙËÓ ··Ú¯‹ ÌÈ·˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜
Ë ÂÓ·Û¯fiÏËÛË Ì ÙÔ ¤ÚÁÔ ‰ÂÓ Í¤Ê¢Á ·fi ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ÙˆÓ
ÛÙÂÓÒÓ ÊÈÏÔÏÔÁÈÎÒÓ ÂӉȷÊÂÚfiÓÙˆÓ. TÔ B˘˙¿ÓÙÈÔ ÛÙÚ·Ì-
̤ÓÔ fiÛÔ ÔÙ¤ ÛÙËÓ ·Ú¯·›· ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ ¤Û‚ËÓ ̤۷ ÛÂ
ÌÈ· Ï·ÌÚ‹ ·Ó·Á¤ÓÓËÛË ÙˆÓ ·ÓıÚˆÈÛÙÈÎÒÓ ÛÔ˘‰ÒÓ,
fï˜ ·‰˘Ó·ÙÔ‡Û ӷ ·ÓÙÈÏËÊı› ÙÔ˘˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ Ô˘ ÙÔ ¤ÚÁÔ
γραφα, πως Â·Ó¿ÛÙ·Û˘, Ë ÔÔ›· ¤ÌÂÏÏ ӷ ÂÈ‚¿ÏÂÈ Ó¤Â˜ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ
επικρτησε ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ.
να ονομζεται ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ‰ÂÓ Â›¯Â ηӤӷ ÏfiÁÔ Ó· ˘Ôı¤ÙÂÈ Î¿ÙÈ Ù¤ÙÔÈÔ
στη Δση. Ô XÚ˘ÛÔψڿ˜. TÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ›¯Â
Oυλμ, 1482. ÂÓÙÔÈÛı› ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ó·ÙÔÏ‹ ¤Ó·Ó ·ÈÒÓ· ÓˆÚ›ÙÂÚ·
Î·È ÔÈ Âȉ¤ÍÈÔÈ B˘˙·ÓÙÈÓÔ› ·ÓÙÈÁÚ·Ê›˜ ›¯·Ó ηٷʤÚÂÈ Ó·
ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÔ˘Ó Ù· Ì·ıËÌ·ÙÈο ‰Â‰Ô̤ӷ ÙÔ˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡
ÙÔ˘ AÏÂÍ·Ó‰ÚÈÓÔ‡ ÏfiÁÈÔ˘ ¿ÓÔÈÁ ÚÔ˜ ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ.
EÌÔÚÔÈ Î·È °ÂˆÁÚ¿ÊÔÈ
™ÙË ºÏˆÚÂÓÙ›· Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ‹Û·Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈο. H ÌËÙÚfi-
ÔÏË ·˘Ù‹ ηٿ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 14Ô˘ ·ÈÒÓ· Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘
15Ô˘, Â›Ó·È Ô ÙfiÔ˜ fiÔ˘ Ë „¢‰·›ÛıËÛË Ù˘ ·Ó·Á¤ÓÓËÛ˘

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 27
 Õ O Dominus
Nicholas
Germanus προ-
σφρει τη Γεω-
γραφα του
Πτολεμαου
στον Ππα
Παλο τον B´.
Aπ την κδο-
ση της Γεωγρα-
φας του Πτο-
λεμαου. Oυλμ,
1482.

H Προσωπογρα-
φα του Kλαυδου
Πτολεμαου. K-
σμημα σε πρωτ-
Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÛΤ„˘ ¤ÌÔÈ·Û ·ÏËıÈÓ‹. øÛÙfiÛÔ, fiÛÔ
Î·È ·Ó ηÏÏÈÂÚÁ‹ıËΠ̠ÌÔÓ·‰È΋ ÂȉÂÍÈfiÙËÙ· ÙÔ
Â͈Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ηıÒ˜ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ
Î·È ÙˆÓ Ù¯ÓÒÓ ÌÂÙˆڛÛıËÎ·Ó Û ÓÂÔÏ·ÙˆÓÈΤ˜
ÛÊ·›Ú˜, Ë ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ºÏˆÚÂÓÙ›·˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜
ÂΛӢ ‰ÂÓ ·Ú·Ì¤ÏËÛ ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ ÏÂ˘Ú¿ ÙˆÓ
Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ. MÈ· ÎÔÈÓfiÙËÙ· ‰Ú·ÛÙ‹ÚÈˆÓ ÂÌfiÚˆÓ,
‚ÈÔÌ˯¿ÓˆÓ Î·È ÙÚ·Â˙ÈÙÒÓ, ·fi ÙȘ ÚÒÙ˜ ÛÙËÓ
E˘ÚÒË, ÎÈÓËÙÔÔ›ËÛ ‰Ú·ÛÙÈο ÙËÓ ·ÔÙ·Ì›Â˘ÛË,
·Ú‹Á·Á ÏÂÔÓ·ÛÌ·ÙÈο ·Á·ı¿ Î·È Ù· ÚÔÒıËÛÂ
‰˘Ó·ÌÈο ÛÙȘ ·ÁÔÚ¤˜ AÓ·ÙÔÏ‹˜ Î·È ¢‡Û˘. TÔ ¯Ú˘-
Ûfi ÓfiÌÈÛÌ· Ù˘ fiÏ˘, Ô˘ ‹Ú ÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘ ·fi
·˘Ù‹Ó, ÙÔ ºÈÔÚ›ÓÈ, ¤ÁÈÓ ÙÔ ÓfiÌÈÛÌ· ÙˆÓ ‰ÈÂıÓÒÓ Û˘-
Ó·ÏÏ·ÁÒÓ Î·È ˘ÈÔıÂÙ‹ıËΠ·fi ÔÏϤ˜ Â˘Úˆ·˚Τ˜
¯ÒÚ˜. M ÙËÓ Î·Ù¿ÏË„Ë Ù˘ ¶›˙·˜ (1406) Î·È ·ÚÁfi-
ÙÂÚ· ÙÔ˘ §È‚fiÚÓÔ˘ (1421), Ë ºÏˆÚÂÓÙ›· Á›ÓÂÙ·È ı·-
Ï¿ÛÛÈ·, ·ÔÈÎÈÔÎÚ·ÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË, ÂÓÒ Ë ÂÈÛÊÚ¿ÁÈÛË
ÙÔ˘ ‰ÈÂıÓÔ‡˜ Ú˘ıÌÈÛÙÈÎÔ‡ ÚfiÏÔ˘ Ù˘ ı· ¤ÏıÂÈ Ì ÙË
Û‡ÓÔ‰Ô Ù˘ ºÂÚ¿Ú·˜ (1439), ÔfiÙ ı· Û˘ÚÚ‡ÛÔ˘Ó
ÂΛ ·ÂÛÙ·Ï̤ÓÔÈ ·fi Ù· Ù¤ÛÛÂÚ· ÛËÌ›· ÙÔ˘ ÔÚ›-
˙ÔÓÙ· ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· Û˘˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó ÁÈ· ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ
Ù˘ XÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡Ó˘.
EÙÛÈ, ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ÍÂÓ›˙ÂÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë ºÏˆ-
ÚÂÓÙ›· ÛÙ¿ıËÎÂ Ë ÚÒÙË ÂÛÙ›· Ù˘ ·Ó·ÁÂÓÓËÛȷ΋˜
ÁˆÁÚ·Ê›·˜. H Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ÙˆÓ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ ‰Â-
‰ÔÌ¤ÓˆÓ Î·È ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ Î·È Ë Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ÂÂ-
ÍÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ¿ÓÙ· ÌÈ· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ ÚÔ¸fiıÂ-
ÛË ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Î¿ı ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋˜ ‰È·¯Â›ÚÈÛ˘.
™ÙÔ Î·ÙÒÊÏÈ ÙˆÓ ÓÂÒÙÂÚˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÛÙË ºÏˆÚÂÓÙ›·
‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ ÙˆÓ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ Û˘˙ËÙ‹ÛÂ-
ˆÓ. H‰Ë ÙÔÓ 14Ô ·ÈÒÓ·, ΢ÎÏÔÊÔÚ› ÌÈ· ÂÌÔÚÈ΋ ÁÂ-
ˆÁÚ·Ê›·, ÌÈ· ·fi ÙȘ ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜, ÂÓÒ
ÛÙÔÓ ·Ú¯fiÌÂÓÔ 15Ô ·ÈÒÓ· ı· Û˘Óı¤ÛÂÈ Ô Leonardo
Dati ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ÙÔ˘ Ô›ËÌ· La Sfera, ÙÔÓ «·ÓË-
Á˘ÚÈÎfi Ù˘ ÎÔÛÌÔÁÚ·Ê›·˜», Ô˘ Û˘Óԉ‡ÂÙ·È ·fi
¯¿ÚÙ˜ Î·È ‰›ÓÂÈ ÌÈ· ÂӉȷʤÚÔ˘Û· Î·È ÚˆÙfiÙ˘Ë
·ÂÈÎfiÓÈÛË ÙˆÓ ÂÌÔÚÈÎÒÓ ‰ÚfiÌˆÓ Î·Ù¿ Ì‹ÎÔ˜ ÙˆÓ
·ÎÙÒÓ Ù˘ MÂÛÔÁ›Ԣ. AÍ›˙ÂÈ Ó· ÛËÌÂȈı› Â‰Ò fiÙÈ Ë
¢Ú›· ˘Ô‰Ô¯‹ ÙÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡
Ó‡̷ÙÔ˜ ·fi ÙË ÏfiÁÈ· ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ù˘ fiÏ˘ Ê·ÓÂ-
ÚÒÓÂÙ·È ÛÙ· Ù¤ÏË ‹‰Ë ÙÔ˘ 14Ô˘ ·ÈÒÓ·, fiÙ·Ó Ô Giotto
ı· ۯ‰ȿÛÂÈ ÁÈ· ÙȘ ·Ó¿ÁÏ˘Ê˜ ϿΘ Ô˘ ÛÙfiÏÈ˙·Ó
ÙÔ K·Ì·Ó·ÚÈfi ÙÔ˘ NÙÔ˘fiÌÔ, ÙÔÓ KÏ·‡‰ÈÔ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô
Ó· οÓÂÈ ÙÔ˘˜ ˘ÔÏÔÁÈÛÌÔ‡˜ ÙÔ˘ Ì ¤Ó·Ó ÂÍ¿ÓÙ·.
™ÙÔ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ ÙˆÓ AÁÁ¤ÏˆÓ (Covento degli
H ÙÔÏÂÌ·˚΋ KÔÛÌÔÁÚ·-
Ê›· ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÛÙËÓ ·Ó·ÁÂÓ-
ÓËÛȷ΋ E˘ÚÒË ÙË ‚¿ÛË
ÙÔ˘ ¶›Ô ¶ÈÎÔÏÔÌ›ÓÈ, ÙÔ˘ ÌÂÏÏÔÓÙÈÎÔ‡
¶¿· ¶›Ô˘ ÙÔ˘ ‰Â‡ÙÂÚÔ˘, Ó· ÌÂÏÂ-
¿Óˆ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹-
ÙÔ‡Ó ÙÔ˘˜ ÚÒÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔ-
ÏÂÌ·›Ô˘. A˜ ÛËÌÂȈı› Â‰Ò fiÙÈ Ô
ıËÎÂ Ë Ó¤· ÁˆÁÚ·Ê›·
Nikolo Nicoli, È‰Ú˘Ù‹˜ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ
‰ËÌfiÛÈˆÓ ‚È‚ÏÈÔıËÎÒÓ, ‹Ù·Ó ·˘Ùfi˜
Ô˘ ÂÓ¤Ó¢Û ÛÙÔÓ Buondelmonti ÙË Û˘ÁÁÚ·Ê‹
ÌÈ·˜ ÛËÌ·ÓÙÈ΋˜ Û‡ÓıÂÛ˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÁˆÁÚ·Ê›·˜,
ÙËÓ ¶ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ KÚ‹Ù˘.
°ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ «B›‚ÏÔ˜»
H °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹ÁËÛË ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ‰ÂÓ ı· ·Ú-
Á‹ÛÂÈ Ó· ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ› ÛÙ· Ï·ÙÈÓÈο. M ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ
«Cosmographia», fiˆ˜ ÂÈÎÚ¿ÙËÛ ÙÂÏÈο, ÙÔ ¤ÚÁÔ
ı· ‰È·‰Ôı› Â˘Ú‡Ù·Ù· ·fi Ù· ÊψÚÂÓÙÈÓ¿ ·ÓÙÈÁÚ·-
ÊÈο ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ· Î·È ı· ÂȉڿÛÂÈ ÛÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘
Â˘Úˆ·˚΋˜ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÙÔ
¤ÚÁÔ ··ÓÙÔ‡Û ÛÙȘ ˙ËÙ‹ÛÂȘ Ù˘ ·Ó·ÁÂÓÓËÛȷ΋˜
ÛΤ„˘ ηıÒ˜, Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ Û˘-
ÓÙÂÙ·ÁÌ¤ÓˆÓ Î·È Ù˘ ÚÔ‚ÔÏ‹˜, Ù· ÔÔ›· ÚfiÙÂÈÓÂ,
Ô‰ËÁÔ‡Û Û ÌÈ· Ì·ıËÌ·ÙÈ΋, ‰ÔÌË̤ÓË Î·È Â‡ÏË-
ÙË Ì¤ıÔ‰Ô Û˘ÓÔÏÈ΋˜ ·Ó··Ú¿ÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘.
O ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÛÙËÓ ·Ó·ÁÂÓÓËÛȷ΋ ÛΤ-
„Ë ÙÔÓ ÎÂÓÙÚÈÎfi ˘Ú‹Ó·, ÙË ‚·ÛÈ΋ οӷ‚Ô Ì ÙËÓ
ÔÔ›· ÌÔÚÔ‡Û·Ó ϤÔÓ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó Î·È Ó·
·Ó··Ú·ÛÙ‹ÛÔ˘Ó ÓÔËÙÈο ÙÔ ¯ÒÚÔ. K¿Ùˆ ·fi ·˘Ùfi
ÙÔ Ú›ÛÌ· Á›ÓÂÙ·È ·ÓÙÈÏËÙ‹ Ë ‰È·›ÛÙˆÛË ÙÔ˘ G.
Gusdorf, fiÙÈ Ë ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÙÔ˘ ·Ú¯·›Ô˘ ÎfiÛÌÔ˘ ·Ô-
Ù¤ÏÂÛ ÙËÓ ÚÒÙË
Î·È ÙË ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂ-
ÚË ÙˆÓ Aӷηχ„Â-
ˆÓ.
¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, Ë KÔ-
ÛÌÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ¶ÙÔ-
ÏÂÌ·›Ô˘ ÛÙ¿ıËÎÂ Ë
ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ B›‚ÏÔ˜
Ù˘ AÓ·Á¤ÓÓËÛ˘
Î·È Ô «ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈ-
ÛÌfi˜» Ù˘ ‰ÂÓ Î·ı˘-
ÛÙ¤ÚËÛ ‰ÈfiÏÔ˘. H‰Ë
ÛÙ· 1428, ÛÙÔ ¯ÂÈÚfi-
ÁÚ·ÊÔ Ô˘ ÊÈÏÔÙ¤- O Kλαδιος
¯ÓËÛÂ Ô Î·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜ Πτολεμαος,
Fillastre, ÚÔÛÙ›ıÂ- ανγλυφο στο
γραμμα, απ την
κδοση της Γεω-
γραφας του Πτο-
λεμαου, Oυλμ,
1482.
Ú·¯ıÔ‡Ó Î·Ù¿
ÙÔÓ 15Ô ·ÈÒÓ·
Û˘Ó·ÓÙ¿ÌÂ ÚÔ-
Ûı‹Î˜ Ó¤ˆÓ
¯·ÚÙÒÓ Î·ıÒ˜ ÎÈ
ÂÓfi˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘
Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÙÈÎÔ‡ ¯¿ÚÙË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ‹ ‰ÈÔÚıÒÛÂȘ
ÙˆÓ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÒÓ ¯·ÚÙÒÓ, ‚¿ÛÂÈ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ô˘
›¯·Ó ÂÈʤÚÂÈ ÔÈ ÓÂÒÙÂÚ˜ ·˘ÙÔ„›Â˜. AÏÏ¿ Î·È ÛÙÔ
Û‡ÛÙËÌ· ÙˆÓ ÚÔ‚ÔÏÒÓ ı· ÂȯÂÈÚËıÔ‡Ó ‚ÂÏÙÈÒ-
ÛÂȘ Î·È ·ÏÏ·Á¤˜.
H ¤ÓÙ˘Ë ‰È¿‰ÔÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Â›Ó·È ·˘Ù‹ Ô˘ ı·
ÂÈ‚¿ÏÂÈ ÙÚfiÔÓ ÙÈÓ¿ ÙË ÏÔÁÈ΋ ÙˆÓ ·Ó·ıˆڋÛˆÓ
Î·È ÙˆÓ ÚÔÛıËÎÒÓ. H ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ O˘ÏÌ ÙÔ˘ 1482
ı· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÛÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ ÚfiÙ˘Ô Ù˘ ‰Â‡-
ÙÂÚ˘ ¤Î‰ÔÛ˘ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ (PÒÌË 1478, Ë ÚÒÙË ¤Î-
‰ÔÛË Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ ÛÙËÓ MÔÏfiÓÈ· ÛÙ· 1477,
ÂÓÒ Ë ·Ú¯¤Ù˘Ë ¤Î‰ÔÛË, ¯ˆÚ›˜ ¯¿ÚÙ˜ ›¯Â Ú·ÁÌ·-
ÙÔÔÈËı› ÛÙË BÂÓÂÙ›· ÛÙ· 1475) ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ Ó¤Ô Û‡-
ÛÙËÌ· ÚÔ‚ÔÏ‹˜ Ì ηÌ‡ÏÔ˘˜ ·Ú¿ÏÏËÏÔ˘˜ Î·È ÌÂ-
ÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡˜, Î·È ı· Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚ÂÈ ¤ÓÙ ӤԢ˜ ¯¿Ú-
Ù˜. OÈ ÚÔÛı‹Î˜ Ó¤ˆÓ ¯·ÚÙÒÓ ÛÙÔ ·Ï·Èfi ÙÔÏÂ-
Ì·˚Îfi ÛÒÌ· ı· Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ó ·˘Í·ÓfiÌÂÓ˜. H ¤Î‰ÔÛË
Ù˘ PÒÌ˘ ÙÔ˘ 1508 ı· ηٷÁÚ¿„ÂÈ Ù· ÔÚ›ÛÌ·Ù·
ÙˆÓ ¤ˆ˜ ÙfiÙ ·Ó·Î·Ï‡„ˆÓ, Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜
ÛÙÔÓ ·ÁÎfiÛÌÈÔ ¯¿ÚÙË ÙË BÚ·˙ÈÏ›· Î·È Ù· ÓËÛÈ¿ Ù˘
K·Ú·˚‚È΋˜ ηıÒ˜ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‚ÂÏÙÈÒÛÂȘ ÛÙËÓ
·fi‰ÔÛË Ù˘ AÊÚÈ΋˜. H ¤Î‰ÔÛË Ù˘ BÂÓÂÙ›·˜ ÙÔ˘
1511 ı· ÂÚÈÏ¿‚ÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Î·È ·ÎÚÈ‚¤ÛÙÂÚÔ
Angeli), Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÙ·È ¤Ó·˜ ÚÒÙÔ˜ ˘Ú‹Ó·˜ ÊÈÏÔ- Ù·È ¤Ó·˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ καμπαναρι
ÂÚ›ÂÚÁˆÓ ·ÓıÚˆÈÛÙÒÓ ÏÔÁ›ˆÓ ·fi Ù· ÚÒÙ· ÎÈfi- ¯¿ÚÙ˘ ÙˆÓ ‚fiÚÂÈˆÓ του Kαθεδρι-
Ï·˜ ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ 15Ô˘ ·ÈˆÓ· Î·È ÌÂÏÂÙ¿ ÙË °ÂˆÁÚ·Ê›· Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ ÂÚÈÔ- κο της Φλω-
ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘, ÙË «Ó¤· ÁˆÁÚ·Ê›·». O Poggio ¯ÒÓ. ™Â ÔÏÏ¿ ¯ÂÈÚfi- ρεντας. Eργο
Bracciolini, ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘, ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙË Û˘ÓÙÚÔ- ÁÚ·Ê· Ù˘ KÔÛÌÔ- των Giotto και
ÊÈ¿ ÙÔ˘ Nikolo Nicoli, ÙÔ˘ KfiÛÈÌÔ˘ ÙˆÓ M‰›ÎˆÓ Î·È ÁÚ·Ê›·˜ Ô˘ ı· ·- A. Pisano.

28 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
·ÌÂÚÈηÓÈÎfi ˘ÏÈÎfi. T¤ÏÔ˜, ÛÙ· 1513 ı· Ú·ÁÌ·ÙÔ- à O Kλαδιος
ÔÈËı› Ì›· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·Ó·Ó¤ˆÛË. Πτολεμαος και
ο Mαρνος απ
AÚ¯·›Ô˜ Î·È N¤Ô˜ KfiÛÌÔ˜ την Tρο. Σελ-
δα ττλου της
TË ¯ÚÔÓÈ¿ ÂΛÓË ı· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈËı› ÛÙÔ ™ÙÚ·- κδοσης της αρ-
Û‚Ô‡ÚÁÔ Ë ¤Î‰ÔÛË ÛÙ·ıÌfi˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ·fi ÙÔÓ χαας Γεωγρα-
Martin Waldseemüller, ¤Î‰ÔÛË Ë ÔÔ›· ı· Û˘Ó‰˘¿- φας απ τον P.
ÛÂÈ ÙÔÓ ·Ú¯·›Ô Î·È ÙÔÓ ÓÂÒÙÂÚÔ ÎfiÛÌÔ Î·È ı· ·Ô- Bertius,
ÙÂϤÛÂÈ ÙÔÓ ÚÒÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÏfiÁÈÔ ·ÁÎfiÛÌÈÔ ¿ÙÏ·- Aμστερνταμ,
ÓÙ·. H ·ÏÛ·ÙÈ΋ ¤Î‰ÔÛË, ·ÊÈÂڈ̤ÓË ÛÙÔÓ ·˘ÙÔ- 1618.
ÎÚ¿ÙÔÚ· M·ÍÈÌÈÏÈ·Ófi, ·Ú·ı¤ÙÂÈ, Û ¤Ó· ÚÒÙÔ Ì¤-
ÚÔ˜, ÙÔ˘˜ (‰ÈÔÚıˆÌ¤ÓÔ˘˜ ‹‰Ë) 27 ÙÔÏÂÌ·˚ÎÔ‡˜ ¯¿Ú-
Ù˜ Î·È ·ÎÔÏÔ˘ı› ¤Ó· ‰Â‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ Ì ›ÎÔÛÈ Ó¤-
Ô˘˜ ¯¿ÚÙ˜. TÔ ÚÒÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ηı›ÛÙ·Ù·È Ì ÙÔÓ ÙÚfi-
Ô ·˘Ùfi ¤Ó· ›‰Ô˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ¿ÙÏ·ÓÙ· Ô˘ ÂÈÛ¿ÁÂÈ
ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¿ÙÏ·ÓÙ·. O ·Ú¯·›Ô˜ ÎfiÛÌÔ˜ ˘Ô‰¤¯Â-
Ù·È ÛÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ·˘Ù‹ ÙȘ ·Ó·Î·Ï‡„ÂȘ ÙÔÓ ¶ÔÚÙÔ-
Á¿ÏˆÓ Î·È ÙˆÓ IÛ·ÓÒÓ ı·Ï·ÛÛÔfiÚˆÓ, ÙË Û˘ÛÛˆ-
ÚÂ˘Ì¤ÓË ÂÌÂÈÚÈ΋ ÁÓÒÛË ÙˆÓ ¶ÔÚÙÔÏ¿ÓˆÓ ·ÏÏ¿
Î·È ÙȘ Â›ÛË̘ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÙÔ˘ B¿ÛÎÔ ÓÙ· °Î¿Ì·,
ÙÔ˘ XÚÈÛÙfiÊÔÚÔ˘ KÔÏfiÌ‚Ô˘ Î·È ÙÔ˘ A̤ÚÈÎÔ BÂ-
ÛÔ‡ÎÈ. AÍ›˙ÂÈ Ó· ÛËÌÂȈı› fiÙÈ Ô ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ˜ ·˘Ùfi˜
Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ¿ÙÏ·˜ Â›Ó·È ÙÔ ÚÒÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ¤ÚÁÔ
Ô˘ ‚·ÊÙ›˙ÂÈ ÙÔÓ N¤Ô KfiÛÌÔ AÌÂÚÈ΋.
Eˆ˜ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 16Ô˘ ·ÈÒÓ· Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ Martin
Waldseemüller ı· ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÌÂÁ¿ÏË ÂÈÙ˘¯›·, fiˆ˜
Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó ÔÈ ÔÏÏ·Ϥ˜ Â·ÓÂΉfiÛÂȘ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘.
OÈ ÂΉfiÛÂȘ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ·fi
ÙÔÓ Sebastian Münster, Ù˘ˆÌ¤Ó˜ ÛÙ· Ù˘ÔÁÚ·-
Ê›· Ù˘ B·ÛÈÏ›·˜ (1540–1552), ı· ‚·ÛÈÛÙÔ‡Ó ÎÈ ·˘-
Ù¤˜ ÛÙÔ˘˜ ¯¿ÚÙ˜ ÙÔ˘ Waldseemüller Î·È ı· ÛËÌ·-
ÙÔ‰ÔÙ‹ÛÔ˘Ó ÙË ‰‡ÛË Ù˘ ËÚˆÈ΋˜ ÂÔ¯‹˜ Ù˘ ÙÔ-
ÏÂÌ·˚΋˜ KÔÛÌÔÁÚ·Ê›·˜.
¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÙÔ ¤ÚÁÔ ·˘Ùfi, Ô˘ ÁÈ· ÂηÙfiÓ ÂÓ‹ÓÙ·
¯ÚfiÓÈ· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·ÁÂÓÓËÛȷ΋ E˘ÚÒË
ÙÔ ÎÂÓÙÚÈÎfi ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜, ÙËÓ ÂÓÂÚÁfi ‚¿ÛË ¿-
Óˆ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ıËÎÂ Ë Ó¤· ÁˆÁÚ·Ê›·, ÌÔÈ-
¿˙ÂÈ Ó· ¯¿ÓÂÈ ÛÙ·‰È·Î¿ ÙÔ Î‡ÚÔ˜ Î·È ÙË ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘.
OÈ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÔ› ¯¿ÚÙ˜ ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È ·ÓÂ·›ÛıËÙ·
ÛÙËÓ ·Ú¯‹, ÛÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Î·È ÍÂÂÚ·Ṳ̂-
Ó˘ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹˜, ÂÓÒ ÏËı·›ÓÔ˘Ó ÔÈ ÓÂÒÙÂÚÔÈ ¯¿ÚÙ˜.
T· Ù˘ÔÁÚ·Ê›· ÙˆÓ ÈÙ·ÏÈÎÒÓ fiψÓ, Ù˘ BÂÓÂÙ›·˜
›‰›ˆ˜, ı· Ù˘ÒÛÔ˘Ó ¤ˆ˜ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 16Ô˘ ·ÈÒÓ·
ÔÏϤ˜ ÂΉfiÛÂȘ Ù˘ KÔÛÌÔÁÚ·Ê›·˜ Û ÌÈÎÚfi Û¯‹Ì·
Î·È ÛÙ· ÈÙ·ÏÈο. TÔ ‚¿ÚÔ˜ ϤÔÓ ı· ¤ÊÙÂÈ Ê·ÓÂÚ¿
ÛÙÔ˘˜ Ó¤Ô˘˜ ¯¿ÚÙ˜.
TÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÙÔÏÂÌ·˚΋˜ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÛÙËÓ ·Ó·-
ÁÂÓÓËÛȷ΋ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ÛΤ„Ë Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹ Á›ÓÂ-
Ù·È ϤÔÓ ·ÈÛıËÙfi Ì ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ MÂÚοÙÔÚ·
ÙÔ˘ 1587. ™ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ·˘Ù‹ Ô MÂÚοÙÔÚ ·Ô‰›‰ÂÈ
ÛÙÔÓ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô ·˘Ùfi Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÈο ÙÔ˘ ·Ó‹ÎÂÈ.
OÈ ¯¿ÚÙ˜ «Î·ı·Ú›˙ÔÓÙ·È» ·fi ÙȘ ‰ÈÔÚıÒÛÂȘ Î·È ÙȘ
ÔÈΛϘ ‚ÂÏÙÈÒÛÂȘ, ·Ôηı›ÛÙ·Ù·È Ë ·Ú¯È΋ ÌÔÚÊ‹
ÙÔ˘˜ Î·È ·Ê·ÈÚÔ‡ÓÙ·È ÔÈ ÚÔÛı‹Î˜. H °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋
YÊ‹ÁËÛË ·ÔÎÙ¿ Í·Ó¿ ÙËÓ ·Ú¯È΋ Ù˘ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛·
Î·È ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi Ù˘ ÚfiÏÔ. O ηÈÚfi˜ ›¯Â ϤÔÓ ˆÚÈ-
Ì¿ÛÂÈ ÁÈ· Ó· ·Ô‰ÂÛÌ¢Ù› Ë Ó¤· ÁˆÁÚ·Ê›· ·fi
ÙËÓ ·Ú¯·›·. H‰Ë ÛÙ· 1570, Ô Abraham Ortelius ›¯Â
ÂΉÒÛÂÈ ÛÙÔ AÌÛÙÂÚÓÙ·Ì ÙÔ Theatrum Orbis
Terrarum, ÙÔÓ ÚÒÙÔ ·ÌÈÁÒ˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¿ÙÏ·ÓÙ·.
£· ‹Ù·Ó Ï¿ıÔ˜ Ó· ıˆڋÛÂÈ Î·Ó›˜ fiÙÈ Ë °ÂˆÁÚ·-
Ê›· ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÛÙË ‰˘ÙÈ΋ ·Ó·Á¤ÓÓËÛË ‹Ù·Ó
Ì›· ·ÎfiÌË ˘fiıÂÛË ÏÔÁ›ˆÓ. £· ‹Ù·Ó Ï¿ıÔ˜ Ó· ıˆ-
ÚËı› Ô AÏÂÍ·Ó‰ÚÈÓfi˜ ÁˆÁÚ¿ÊÔ˜ ˆ˜ Ë ·Ú¯·›· Áˆ-
ÁÚ·ÊÈ΋ ËÁ‹ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÛÙËÚ›¯ıËÎ·Ó ÌÂıÔ‰ÔÏÔ-
ÁÈο οÔȘ ·Ó·ÁÂÓÓËÛȷΤ˜ ÏfiÁȘ ÂÏ›Ù. O ¶ÙÔÏÂ-
Ì·›Ô˜ ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· ·Ó·fiÛ·ÛÙÔ Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi
̤ÚÔ˜ Ù˘ ·Ó·ÁÂÓÓËÛȷ΋˜ ÁˆÁÚ·Ê›·˜, ÙfiÛÔ ÁÈ· Õ Nε"τερος
ÙÔ˘˜ ÏfiÁÈÔ˘˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ fiÛÔ Î·È ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ó·˘ÙÈÎÔ‡˜, χρτης της
ÙÔ˘˜ ÂÍÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ù˘ ‰Ú¿Û˘. νοτου Aφρι-
TÔ Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó ÔÈ ‰Âο‰Â˜ ÙˆÓ ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊˆÓ ·ÓÙÈ- κς, βασι-
ÁÚ¿ÊˆÓ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘, ÔÈ ÂηÙÔÓÙ¿‰Â˜ ÙˆÓ ·ÓÙÈÙ‡- σμνος σε
ˆÓ, ÙfiÛÔ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ‹ Ù· Ï·ÙÈÓÈο fiÛÔ Î·È ÛÙȘ πορτολνο
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ˙ˆÓÙ·Ó¤˜ ÁÏÒÛÛ˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜. TÔ χρτη. Aπ
Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó Ù¤ÏÔ˜ ÔÈ ÔÏϤ˜ ·Ó··Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ›‰È- την κδοση
Ô˘ ÛÙ· ÂÍÒÊ˘ÏÏ· ‹ ÛÙ· ÚˆÙÔÛ¤Ïȉ· Ù˘ KÔÛÌÔ- της Γεωγρα-
ÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘, ‰›Ï· ÛÙÔ˘˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘˜ ÁˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ Î·È φας του
ÂÍÂÚ¢ÓËÙ¤˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜. ¶Ò˜ Ó· ÙÔ Ê·ÓÙ·ÛÙ› Ô Πτολεμαου.
XÚ˘ÛÔψڿ˜ fiÙÈ ÙÔ ·Ú¯·›Ô ΛÌÂÓÔ Ô˘ ¤ÊÂÚÓ ‰Ò- Στρασβορ-
ÚÔ ÛÙË ºÏˆÚÂÓÙ›· ‹Ù·Ó ÌÈ· ˙ˆÓÙ·Ó‹ ÛÔÚ¿. γο, 1513.

H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 29
 Πτολεμαϊκ
ς και σγ
Tου ¶ ∞ƒ∞™∫∂ÀÕ ¢. ™ ∞μμ∞˝¢∏
Kαθηγητ A.Π.Θ., Tμ μα Πολιτικν
Mηχανικν, Eργαστ ριο Γεωδαισας

O K§∞⁄¢π√˜ ¶Δ√§∂ª∞ÿ√˜, ˆ˜
ÎÔÚ˘Ê·›Ô˜ ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ù˘
·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ʤÚÂÙ·È Ó· Û˘-
Ó¤ÁÚ·„ ÙÔ ¤ÚÁÔ °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ YÊ‹ÁË-
ÛȘ, ÛÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Û˘-
ÁΤÓÙÚˆÛ ÙË ‰È·ı¤ÛÈÌË Ì·ıËÌ·ÙÈ΋
ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ÁÓÒÛË Ù˘ ÂÔ¯‹˜. ™ÙÔ
¤ÚÁÔ ·˘Ùfi Ô ÁÓˆÛÙfi˜ ÎfiÛÌÔ˜ Ù˘ ·Ú-
¯·ÈfiÙËÙ·˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È ÛÂ ÔÎÙÒ ‚È-
‚Ï›·: TÔ ÚÒÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ
ÙÂÎÌËÚ›ˆÛË ÙˆÓ ¯·ÚÙÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÌÂ-
ıfi‰ˆÓ ÙÔ˘ Û˘ÁÁڷʤ·, ÁÚ·Ì̤ÓÔ ÌÂ
·Ó·Ï˘ÙÈÎfi ÙÚfiÔ, ÂÚ›Ô˘ ˆ˜ ¤Ó·˜
Ô‰ËÁfi˜ ÁÈ· ÙË Û¯Â‰›·ÛË ¯·ÚÙÒÓ. T·
ÂfiÌÂÓ· ¤ÍÈ ‚È‚Ï›· ÂÚȤ¯Ô˘Ó ›Ó·Î˜
ÙÔˆÓ˘Ì›ˆÓ Ì ÙȘ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜
(ÛÊ·ÈÚÈΤ˜) Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ ÙÔ˘˜ ÁÈ·
οı ÁÓˆÛÙ‹ ÙfiÙ ¯ÒÚ·. OÓfiÌ·Ù· fi-
ψÓ, ‚Ô˘ÓÒÓ, Â΂ÔÏÒÓ ÔÙ·ÌÒÓ,
·ÎÚˆÙËÚ›ˆÓ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÙfiˆÓ ·Ó·Ê¤-
ÚÔÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ›Ó·Î˜ Î·È Û˘Óԉ‡Ô-
ÓÙ·È ·fi ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ï¿ÙÔ˜ Î·È ÙÔ
ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Ì‹ÎÔ˜ ÙÔ˘˜. T¤ÏÔ˜, ÛÙÔ
fiÁ‰ÔÔ ‚È‚Ï›Ô ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÔÈ ¯¿ÚÙ˜
ÙˆÓ ¯ˆÚÒÓ Ù˘ ÔÈÎÔ˘Ì¤Ó˘. H ·˘ıÂ- H Eπνω: Aπσπασμα πτολεμαϊκο χρτη, σχεδιασμνου σμφωνα
ÓÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ¯·ÚÙÒÓ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›- με τις γεωγραφικς συντεταγμνες της «Γεωγραφικς Yφηγσεως».
Ô˘ Ô˘ Û˘ÓÔ‰Â‡Ô˘Ó ÙË °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋ Δεξι: Aπσπασμα χρτη του 19ου αινα, σχεδιασμνου με τις σγ-
YÊ‹ÁËÛË ·ÔÙ¤ÏÂÛÂ Î·È ·ÔÙÂÏ› χρονες συντεταγμνες. Kαι στα δο αποσπσματα εικονζεται η δια
·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ Û˘˙ËÙ‹- περιοχ: Mρος του ελληνικο χρου που περιλαμβνει τη νοτιοανα-
ÛˆÓ. TÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÂÓ- τολικ Θεσσαλα, ανατολικ Στερε, βορειοανατολικ Πελοπννησο
‰È·Ê¤ÚÔÓ ÁÈ· ÙË ÊÈÏÔÏÔÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ, και τμμα των Kυκλδων, με τα τοπωνμια πως αναγρφονται στη
ˆÛÙfiÛÔ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÙfiÛË ÛËÌ·Û›· ÁÈ· ÙË «Γεωγραφικ Yφγηση». H «εσφαλμνη» επιμκυνση που παρουσι-
ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ÁÓÒÛË Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ÂÊfi- ζει ο γεωγραφικς χρος στον πτολεμαϊκ χρτη, σε σχση με το μ-
ÛÔÓ Ù· Ì·ıËÌ·ÙÈο ‰Â‰Ô̤ӷ ÛÙ· κος του διου χρου στο σγχρονο χρτη, εναι χαρακτηριστικ των
ÔÔ›· ‚·Û›˙ÔÓÙ·È ÔÈ ¯¿ÚÙ˜ ÂÌÂÚȤ¯Ô- πτολεμαϊκν χαρτν για το χρο της Mεσογεου (Σχεδαση του J.
ÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ηٷÏfiÁÔ˘˜ ÙˆÓ Û˘ÓÙÂÙ·Á- Geisendorfer, απ την κδοση «Claudii Ptolemaei Geographia»,
̤ӈÓ. ™ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ÂÔ¯‹ ı· ϤÁ·- επιμ. Carolus Mullerus, εκδ. A. Didot, Παρσι 1883).
Ì fiÙÈ ‰È·ı¤ÙÔ˘Ì „ËÊȷο ‰Â‰Ô̤ӷ:
¤Ó· ·Ú¯Â›Ô Û˘ÓÙÂÙ·ÁÌ¤ÓˆÓ ·fi ÙÔ
ÔÔ›Ô ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ú·¯ıÔ‡Ó ÔÈ ¯¿Ú-
Ù˜ ÙÔ˘ ·Ú¯·›Ô˘ ÎfiÛÌÔ˘. ™ÙËÓ ÏÔ˘-
ÛÈfiÙ·ÙË ·˘Ù‹ ‚¿ÛË ÙˆÓ Ì·ıËÌ·ÙÈÎÒÓ
ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ Î¿ı ÙfiÔ˜
Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ ÌÔÚ› Ó· ÙÔÔıÂÙË-
ı› ¿Óˆ Û ÌÈ· ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÙÔ˘ Greenwich. ø˜ ÚÔ˜ ·˘Ùfi ÙÔ Û‡- ̤Ó˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó Ó˜ ÙÔ˘˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È ÛÙÔ ‰¤Î·ÙÔ ›-
Ô˘ Â›Ó·È Ë Á‹ÈÓË ÛÊ·›Ú·, fiˆ˜ ÙËÓ ÛÙËÌ· ·Ó·ÊÔÚ¿˜ Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÛÙ· ‚È- ÛÊ¿ÏÌ·Ù· Ô˘ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È ÛÙÔ ·Ó·ÎÚÈ- ӷη ÙÔ˘ ÙÚ›ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Ù˘ °ÂˆÁÚ·ÊÈ-
fiÚÈÛÂ Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜, Û˘Ì˘ÎÓÒÓÔÓÙ·˜ ‚Ï›· Ù˘ °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋˜ YÊËÁ‹Ûˆ˜ ·- ‚¤˜ (ÁÈ· Ù· ÛËÌÂÚÈÓ¿ ‰Â‰Ô̤ӷ) Û‡- ΋˜ YÊËÁ‹Ûˆ˜, ÏËÓ Ù˘ £Ú¿Î˘ Ô˘
ÙË Ì¤¯ÚÈ ÙfiÙ ÁÓÒÛË ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ Ú·ı¤ÙÂÈ Ù· ÙÔˆÓ‡ÌÈ· Î·È ÙȘ ÁˆÁÚ·- ÛÙËÌ· ·Ó·ÊÔÚ¿˜ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ¤Ó·ÙÔ ›Ó·Î·.
EÏÏ‹ÓˆÓ ÁˆÁڿʈÓ, Ì·ıËÌ·ÙÈÎÒÓ, ÊÈΤ˜ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ ÂÚ›Ô˘ 8.000 Ô ¯·ÚÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ÛÙËÓ ·Ú·ÌÔÚʈ- OÈ Î·Ù¿ÏÔÁÔÈ ÙˆÓ ÙÔˆÓ˘Ì›ˆÓ ÙÔ˘
·ÛÙÚÔÓfiÌˆÓ Î·È Áˆ‰·ÈÙÒÓ. ÙfiˆÓ. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi˜ Ô ÙÚfiÔ˜ Ì ̤ÓË Á‹ÈÓË ÛÊ·›Ú· (.¯. ÙÔ Ì‹ÎÔ˜ Ù˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÔÓfiÌ·Ù·
AÏÏ¿, ·˜ ‰Ô‡Ì ÌÂ Û˘ÓÙÔÌ›· Ò˜ ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÙËÎ·Ó ÔÈ Û˘ÓÙÂ- MÂÛÔÁ›Ԣ ηٿ ÙÔÓ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô ÂÌÊ·- ÙfiˆÓ Ô˘ Ë ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ¤¯ÂÈ ·Ó·ÁÓˆ-
fiÚÈ˙Â Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ÙˆÓ Ù·Á̤Ó˜ ·˘Ù¤˜. £· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ Ó›˙ÂÙ·È Ó· Â›Ó·È 68.5 ÌÔ›Ú˜ ·ÓÙ› ÙÔ˘ ÚÈÛı› Û‹ÌÂÚ· Î·È Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹, ÔÓfi-
ÁˆÁÚ·ÊÈÎÒÓ Û˘ÓÙÂÙ·ÁÌ¤ÓˆÓ ÙÔ˘: H ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ Ô ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ ¯ÚËÛÈ- ÔÚıÔ‡ ÙˆÓ 41.5 ÌÔÈÚÒÓ). E›Û˘ Î·È Ô Ì·Ù· ÙfiˆÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ë ÂÈ-
Á‹ÈÓË ÛÊ·›Ú· ¯ˆÚÈ˙fiÙ·Ó Ì ¤Ó· ϤÁ- ÌÔÔ›ËÛ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ, ˘ÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ÂÈ̤ÚÔ˘˜ Û˘ÓÙÂ- ÛÙËÌÔÓÈ΋ ¤Ú¢ӷ ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ ‰È·ÊÔ-
Ì· ·Ú¿ÏÏËÏˆÓ Î·È ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÒÓ Î‡- ηıÒ˜ Î·È ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ¿ÏÏˆÓ ÚÔ- Ù·ÁÌ¤ÓˆÓ ÙfiˆÓ Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ÂÚÈÔ- ÚÂÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ ÁÈ· ÙË ÁˆÁÚ·ÊÈ΋
ÎψÓ. OÈ ·Ú¿ÏÏËÏÔÈ Î‡ÎÏÔÈ ¯ÒÚÈ˙·Ó ÁÂÓ¤ÛÙÂÚˆÓ ÁˆÁڿʈÓ, fiˆ˜ ÙÔ˘ ¯¤˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ¿ÓÈÛË ·ÎÚ›‚ÂÈ· (.¯. Ù·‡ÙÈÛË Ì ÛËÌÂÚÈÓ¤˜ ı¤ÛÂȘ Î·È ÔÓfi-
ÙËÓ ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË Û ÂÙ¿ ˙ÒÓ˜ ‹ «ÎÏ›- I¿Ú¯Ô˘ Î·È ÙÔ˘ M·Ú›ÓÔ˘ ÙÔ˘ T˘Ú›Ô˘ ÙfiÔÈ ·Ú¿ÎÙÈÔÈ Î·È ÚÔÛÈÙÔ› Û ӷ˘- Ì·Ù· ÙfiˆÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ë ¯ˆÚÔ-
Ì·Ù·». O ·ÎÏÔ˜ ÙÔ˘ IÛËÌÂÚÈÓÔ‡, ·fi (ÙÔÓ ÔÔ›Ô ¿ÓÙˆ˜ ¤ÓÙÔÓ· ÎÚÈÙÈοÚÂÈ ÙÈÎÔ‡˜ ¤¯Ô˘Ó ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ·ÎÚ›‚ÂÈ· ı¤ÙËÛË ÛÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ¯¿ÚÙË ·ÔÙÂÏ›
ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÌÂÙÚÂ›Ù·È ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ÛÙÔ ÚÒÙÔ ‚È‚Ï›Ô Ù˘ YÊËÁ‹Ûˆ˜). OÈ ÛÙȘ Û¯ÂÙÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ı¤ÛÂȘ ·fi fi,ÙÈ ÔÈ ·ÎfiÌË ¤Ó· ·›ÓÈÁÌ·. E›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜
Ï¿ÙÔ˜ ÂÓfi˜ ÙfiÔ˘, ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÂÚ›- ηٿÏÔÁÔÈ Ì ٷ ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿ ¤Êı·- ËÂÈÚˆÙÈÎÔ› ÙfiÔÈ). fiÙÈ Â¿Ó Á›ÓÂÈ ‰˘Ó·Ù‹ Ë ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘
Ô˘ ÛÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ÛËÌÂÚÈÓÔ‡ IÛËÌÂÚÈ- Û·Ó ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ÂÔ¯‹ ÌÂÙ¿ ·fi ·Ï- ˘ÏÈÎÔ‡ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó
ÓÔ‡. ™ÙÔ˘˜ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡˜ ·ÎÏÔ˘˜ Ë ÏÂ¿ÏÏËϘ ·ÓÙÈÁڷʤ˜ Î·È ÂΉfiÛÂȘ, ¢˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ·ÍÈÔÔ›ËÛ˘ Ó· ‚ÔËıËıÔ‡Ó ÔÈ ‰È·‰Èηۛ˜ ÂÓÙÔÈ-
·Ú¯‹ ̤ÙÚËÛ˘ ÙÔ˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Ì‹- ·ÊÔ‡ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ¿Ú¯ÈÛ ÛÌÔ‡ ÙˆÓ ¿ÁÓˆÛÙˆÓ ÙfiˆÓ Ì ı·̷-
ÎÔ˘˜ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÂÚ›Ô˘ 25 ÌÔ›Ú˜ ‰˘- Ó· ·Ó·ıˆÚÂ›Ù·È ÌfiÏȘ ηٿ ÙÔÓ 17Ô H ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ EÏÏ¿‰·˜ Ì ٷ ·ÓÙ›- ÙÈο ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔ-
ÙÈÎfiÙÂÚ· ÙÔ˘ ÛËÌÂÚÈÓÔ‡ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡ Î·È 18Ô ·ÈÒÓ·. ¶¿ÓÙˆ˜, ÔÈ Û˘ÓÙÂÙ·Á- ÛÙÔȯ· ÙÔˆÓ‡ÌÈ· Î·È ÙȘ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤- ÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ.

30 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0
χρονες συντεταγμ
νες
H ‚·ÛÈ΋ ȉ¤· Â›Ó·È ·Ï‹: E¿Ó
ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ӷ ‚Úԇ̠ÙË Û¯¤ÛË
·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ ÙÔÏÂÌ·˚Îfi Û‡ÛÙËÌ·
Û˘ÓÙÂÙ·ÁÌ¤ÓˆÓ Î·È Û ¤Ó· Û‡Á¯ÚÔ-
ÓÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô Û‡ÛÙËÌ· ·Ó·ÊÔÚ¿˜,
ÙfiÙ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ «‰ÈÔÚıÒÛÔ˘-
Ì» ÙȘ ÙÔÏÂÌ·˚Τ˜ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜
ÙˆÓ ÌË ÂÓÙÔÈÛÌ¤ÓˆÓ Û‹ÌÂÚ· ÙÔˆ-
Ó˘Ì›ˆÓ Î·È Ó· ‚Úԇ̠ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜
ÛÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¯¿ÚÙË. E‰Ò fï˜ ˘¿Ú-
¯Ô˘Ó ‰‡Ô ‚·ÛÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·: ¶Ò˜ ı·
ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ӷ ˘ÔÏÔÁ›ÛÔ˘Ì ÌÈ· Ù¤-
ÙÔÈ· Û¯¤ÛË ÌÂٷ͇ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÒÓ Î·È
Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ Û˘ÓÙÂÙ·ÁÌ¤ÓˆÓ Î·È ÌÂ
ÔÈ· ·ÎÚ›‚ÂÈ· ı· ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÙ·È Ô
ÙÂÏÈÎfi˜ ÂÓÙÔÈÛÌfi˜ Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ ı¤-
Û˘ ÙˆÓ ¿ÁÓˆÛÙˆÓ ÙfiˆÓ.
TÔ ÚÒÙÔ ‚‹Ì· ÁÈ· ÙÔÓ ˘ÔÏÔÁÈÛÌfi
ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔÓ ÂÓÙÔÈÛÌfi ÛÂ ÌÈ·
Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÚÈÔ¯‹ ÙˆÓ ÙfiˆÓ
Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÔ‡˜
H ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ Ì·ıËÌ·ÙÈ-
ÎÔ‡ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ ÙÔ˘
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡ÛÂ Ó·
Û˘Ì‚¿ÏÂÈ ÛÙÔÓ ÂÓÙÔÈÛÌfi
¿ÁÓˆÛÙˆÓ ÙfiˆÓ
›Ó·Î˜ Î·È ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë ı¤ÛË ¤¯ÂÈ
Û‹ÌÂÚ· ·Ó·ÁÓˆÚÈÛı›. H ÂÚÁ·Û›· ·˘-
Ù‹ ··ÈÙ› Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ Î·È Û ‚¿ıÔ˜
¤Ú¢ӷ fiÏˆÓ ÙˆÓ ‰È·ı¤ÛÈÌˆÓ ·Ú¯·ÈÔ-
ÏÔÁÈÎÒÓ, ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ Î.¿. ËÁÒÓ Î·È Â›-
Ó·È ÌÈ· ıÂÌÂÏÈ҉˘ ‰È·‰Èηۛ· ·fi
ÙËÓ ÔÔ›· ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È Ë ·ÎÚ›‚ÂÈ· ÙˆÓ
ÙÂÏÈÎÒÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ¿ÙˆÓ. °È· ÙÔ˘˜
ÙÔÏÂÌ·˚ÎÔ‡˜ ÙfiÔ˘˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÁÓˆ-
ÛÙ‹ ı¤ÛË Û‹ÌÂÚ· ˘ÔÏÔÁ›˙Ô˘Ì ÛÙË
Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙȘ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ÙÔ˘˜ Û˘ÓÙÂ-
Ù·Á̤Ó˜ Ì ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ÂÓfi˜ Û‡Á¯ÚÔ-
ÓÔ˘ ¯¿ÚÙË. M ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÚ-
Á·Û›·˜ ‰È·ı¤ÙÔ˘Ì ÁÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤-
ÓÔ˘˜ ÙfiÔ˘˜ ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜ Û˘ÓÙÂÙ·Á-
̤Ó˜ ÙÔÏÂÌ·˚Τ˜ Î·È ÁˆÁÚ·ÊÈΤ˜
Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ Û‡Á¯ÚÔÓ˜. MÂ
ÙË Û‡ÁÎÚÈÛË ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰‡Ô
‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ Û˘-
ÓÙÂÙ·ÁÌ¤ÓˆÓ ÌÔÚ› Ó· ÚÔ-
·„ÂÈ ¤Ó·˜ ÁÂÓÈÎfi˜ ÓfiÌÔ˜, ÌÈ·
Ì·ıËÌ·ÙÈ΋ Û¯¤ÛË Ô˘ Ó· Ù· Û˘Ó‰¤ÂÈ
Î·È Ó· ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÙÔ˘˜.
°È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘
HÌ·ı›·˜, ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ Úˆ-
Ì·˚΋˜ Â·Ú¯›·˜ Ù˘ M·Î‰ÔÓ›·˜, ÔÈ
ÙÈ̤˜ ÙÔ˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Ï¿ÙÔ˘˜ ÙÔ˘
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÁÈ· ÁÓˆÛÙÔ‡˜ ÙfiÔ˘˜ ‰È·-
ʤÚÔ˘Ó Î·Ù¿ ̤ÛÔ fiÚÔ 33 ÚÒÙ· ÏÂ-
Ù¿ Ù˘ ÌÔ›Ú·˜ ·fi ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÙÈ-
̤˜ Ï¿ÙÔ˘˜ ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ ÙfiˆÓ. AÓÙ›-
ÛÙÔȯ·, ÔÈ ÙÈ̤˜ ÙÔ˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Ì‹-
ÎÔ˘˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó Î·Ù¿
̤ÛÔ fiÚÔ 26 ÌÔ›Ú˜ Î·È 14 ÚÒÙ· ÏÂ-
Ù¿ Ù˘ ÌÔ›Ú·˜ ·fi ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÙÈ-
̤˜. Ö˜ ÙÔ ÛÊ¿ÏÌ· ÙˆÓ Ì¤ÛˆÓ ·˘-
ÙÒÓ ‰È·ÊÔÚÒÓ Â›Ó·È ÌÂÁ¿ÏÔ Î·È Êı¿-
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H
ÓÂÈ Ù· ·ÚÎÂÙ¿ ¯ÈÏÈfiÌÂÙÚ· Û ÌÔÓ¿‰Â˜
Ì‹ÎÔ˘˜. AÓ ÏÔÈfiÓ ı· ı¤Ï·Ì ӷ ÂÓÙÔ-
›ÛÔ˘Ì ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ı¤ÛË ÂÓfi˜ ¿ÁÓˆ-
ÛÙÔ˘ ÙfiÔ˘ ÛÙËÓ HÌ·ı›· ÌÂ ÙÔÓ ÙÚfi-
Ô ·˘Ùfi, ı· ‰ÈÔÚıÒÓ·Ì ÙȘ ÙÔÏÂÌ·˚-
Τ˜ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ ÚÔÛı¤ÙÔÓÙ·˜ ‹
·Ê·ÈÚÒÓÙ·˜ ÙȘ ·Ú·¿Óˆ ‰ÈÔÚıÒÛÂȘ
Ì ÌÂÁ¿ÏË Èı·ÓfiÙËÙ· Ó· οÓÔ˘ÌÂ
¤Ó· ÛÊ¿ÏÌ· ‰Âο‰ˆÓ ¯ÈÏÈÔ̤ÙÚˆÓ
ÛÙËÓ ˘ÔÏÔÁÈṲ̂ÓË Û‡Á¯ÚÔÓË ı¤ÛË
ÙÔ˘ ÙfiÔ˘.
O ·Ïfi˜ ·ÚÈıÌËÙÈÎfi˜ ̤ÛÔ˜ fiÚÔ˜,
Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚıËΠ·Ú·¿Óˆ ˆ˜ ·Ú¿-
‰ÂÈÁÌ·, ÚÔÊ·ÓÒ˜ ‰ÂÓ ·Ú¤¯ÂÈ ÈηÓÔ-
ÔÈËÙÈ΋ ·ÎÚ›‚ÂÈ·. AÓÙ›ıÂÙ· Ë Û‡ÁÎÚÈ-
ÛË ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ Ì ¿ÏϘ Ì·ıËÌ·ÙÈ-
Τ˜ ‹ ÛÙ·ÙÈÛÙÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜, fiˆ˜ .¯.
Ë ·Ï‹ ÁÚ·ÌÌÈ΋ ·ÏÈÓ‰ÚfiÌËÛË, Ë
¯Ú‹ÛË ÔÏ˘ˆÓ‡ÌˆÓ ‰Â˘Ù¤ÚÔ˘ ‹ ÌÂÁ·-
χÙÂÚÔ˘ ‚·ıÌÔ‡, Ô ·¢ı›·˜ ÌÂÙ·-
Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÒÓ Û˘ÓÙÂ-
Ù·ÁÌ¤ÓˆÓ ÛÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ Î.¿. ™Â οıÂ
ÂÚ›ÙˆÛË Î·Ù·Ï‹ÁÔ˘Ì Û ÌÈ· Ì·ıË-
Ì·ÙÈ΋ Û¯¤ÛË ÛÙËÓ ÔÔ›· ÂÈÛ¿ÁÔ˘ÌÂ
ÙȘ ÙÔÏÂÌ·˚Τ˜ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ ÂÓfi˜
¿ÁÓˆÛÙÔ˘ ÙfiÔ˘ Î·È ÚÔ·ÙÔ˘Ó ÔÈ
Û‡Á¯ÚÔÓ˜ Û˘ÓÙÂÙ·Á̤Ó˜ Ù˘ ı¤Û˘
ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙfiÔ˘. øÛÙfiÛÔ, ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ
ηÓfiÓ·˜ ÁÈ· ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛË Ù˘
ÌÈ·˜ ‹ Ù˘ ¿ÏÏ˘ ÌÂıfi‰Ô˘ - ÂÚÈÛÛfi-
ÙÂÚÔ Â›Ó·È ı¤Ì· Ú·ÎÙÈ΋˜ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜
Î·È ‰ÈÂÚ‡ÓËÛ˘ ¤ÙÛÈ, ÒÛÙ ӷ ¤¯Ô˘ÌÂ
Ù· ÌÈÎÚfiÙÂÚ· ÛÊ¿ÏÌ·Ù·, Ù· ÔÔ›· ¿-
ÓÙˆ˜ Â›Ó·È Ù˘ Ù¿Í˘ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÙˆÓ
ÌÂÚÈÎÒÓ ÚÒÙˆÓ ÏÂÙÒÓ Ù˘ ÌÔ›Ú·˜.
T¤ÏÔ˜, Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˘fi„Ë Î¿ı È-
ı·Ó‹ ËÁ‹ ÛÊ·ÏÌ¿ÙˆÓ, ÚÔ·ÙÂÈ fiÙÈ
Ë ·ÎÚ›‚ÂÈ· ÙÔÔı¤ÙËÛ˘ ÂÓfi˜ ¿ÁÓˆ-
ÛÙÔ˘ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÔ‡ ÙÔˆÓ˘Ì›Ô˘ ÛÙÔ
Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¯¿ÚÙË Ì ÙË ‰È·‰Èηۛ· Ô˘
ÂÚÈÁÚ¿ÊËΠ·Ú·¿Óˆ, ‰‡ÛÎÔÏ· ı·
Â›Ó·È Î·Ï‡ÙÂÚË ·fi 20-30 ¯ÈÏÈfiÌÂÙÚ·.
EÙÛÈ, ÔÈ ÙfiÔÈ Ô˘ ·Ó·ÁÚ¿ÊÂÈ Ô ¶ÙÔÏÂ-
Ì·›Ô˜ ÛÙÔ˘˜ ›Ó·Î˜ Ù˘ °ÂˆÁÚ·ÊÈ΋˜
YÊËÁ‹Ûˆ˜ Î·È ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÎfiÌË ÁÓˆ-
ÛÙÔ› Â›Ó·È ‰˘Ó·Ùfi Ó· ÂÓÙÔÈÛÙÔ‡Ó ÁÂ-
ˆÁÚ·ÊÈο Û ÌÈ· ¢Ú›·, ·ÏÏ¿ Û¯ÂÙÈο
ηıÔÚÈṲ̂ÓË ÂÚÈÔ¯‹. H ‚·ÛÈ΋ ·˘Ù‹
¤Ó‰ÂÈÍË ÌÔÚ› ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ó· ÂÏÂÁ-
¯ı› ·fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋ ¤Ú¢ӷ ηÈ
Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈ-
ÛË ÙÔ˘ ¿ÁÓˆÛÙÔ˘ ÙfiÔ˘.
BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·
Λιβιερτος E., Bαλσαμκη M.: «Δομ
και οργνωση της Γεωγραφας του Πτο-
λεμαου - H αφετηρα και τα σγχρονα
μ!σα για χαρτογραφικ !ρευνα», Πρα-
κτικ 1ου Eθνικο Συνεδρου Xαρτο-
γραφας, Θεσσαλονκη, 1994. Mπαντ!-
λας A. και Δοκας I.: «H Mακεδονα
κατ τον Kλαδιο Πτολεμαο», Eπιστη-
μονικ Eπετηρδα Πολυτεχνικ ς Σχολ ς
A.Π.Θ., Θεσσαλονκη, 1995.
Tsotsos G.P. and Savvaidis P.D.:
«Cartographic data in Ptolemy’s
Geographiki Yphegesis and the present
day coordinates - A comparative study
in the area of Central Macedonia»,
18th International Conference on the
History of Cartography, Athens, 1999.
1 2 M A P T I O Y 2 0 0 0 31
 Γεωγραφικ
Yφγησις
Tρεις πανομοιτυπες εκδσεις
1455. TÔ ¿ÏÏÔ, Ô ·ÚÈÛÈÓfi˜ Ï·ÙÈÓÈÎfi˜
Tου A °∞ªŒª¡√¡∞ T ™∂§ÿ∫∞
ÎÒ‰Èη˜ 10764, Â›Ó·È ÊÈÏÔÙ¯ÓË̤ÓÔ˜
Φιλολγου - παλαιογρφου
E ¡∞˜ ™À°°ƒ∞ºŒ∞˜, ª∞£∏ª∞Δπ∫Ÿ˜
Î·È ÁˆÁÚ¿ÊÔ˜, Ô KÏ·‡‰ÈÔ˜
¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ Î·È Ù· ÙÚ›· ¯ÂÈÚfi-
ÁÚ·Ê·, Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ ·ÊȤ-
ڈ̷ ·˘Ùfi. O Û˘ÁÁڷʤ·˜ ˙ÂÈ, ηٷ-
ÁÚ¿ÊÂÈ ÙȘ ÎÈÓ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ·ÛÙÂÚÈÒÓ Î·È
‰È·ÓÔÂ›Ù·È ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÔڈ̷˚΋ ·Ú-
¯·ÈfiÙËÙ·, ÛÙËÓ AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·. T· ¯ÂÈ-
ÚfiÁÚ·Ê· ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙Ô˘Ó ÙÔ ¤ÚÁÔ
Î·È ÙË ÛΤ„Ë ÙÔ˘ Û Ôχ ÓÂfiÙÂÚ˜
ÂÔ¯¤˜, ¯›ÏÈ· Î·È ¯›ÏÈ· ‰È·ÎfiÛÈ· ¯Úfi-
ÓÈ· ÌÂÙ¿. O KÏ·‡‰ÈÔ˜ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜
‡ÛÙÂÚ· ·fi Ôχ¯ÚÔÓ˜ ·Ú·ÙËÚ‹-
ÛÂȘ Î·È ÎÚÈÙÈ΋ ÛΤ„Ë Î·ÙfiÚıˆÛ ӷ
ÛÌÈÎÚ‡ÓÂÈ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, Ó· ÙÔÓ ÌÂÙÚ‹ÛÂÈ
Î·È Ó· ÙÔÓ Û¯Â‰È·ÁÚ·Ê‹ÛÂÈ Û ›Ó·-
Θ. OÏË Ë ÔÈÎÔ˘Ì¤ÓË Î·È Ë ÁÓˆÛÙ‹
ÙfiÙ ÁË ÎÏÂÈṲ̂ÓË Û’ ¤Ó· ‚È‚Ï›Ô. K·È
fiÔÈÔ˜ ÎÚ·ÙÔ‡Û ·˘Ùfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô, ÎÚ·-
ÙÔ‡Û ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ fiÏÔ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ.
X›ÏÈ· ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi Í·-
Ó¿Ú¯ÂÙ·È ÛÙÔ Êˆ˜. EÓ·˜ ¿ÏÏÔ˜ Ì·ıË-
Ì·ÙÈÎfi˜ Î·È ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜, Ô M¿ÍÈÌÔ˜
¶Ï·ÓÔ‡‰Ë˜, Ì ÙÔ ÂÚ¢ÓËÙÈÎfi ÙÔ˘ ›-
ÛÌ· Á›ÓÂÙ·È Ô ÚˆÙÂÚÁ¿Ù˘, ÒÛÙ Ô
KÏ·‡‰ÈÔ˜ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˜ Ó· Í·Ó·ÎÂÚ‰›ÛÂÈ
ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. EÓ· ·Ú¯·›Ô ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ
·Ó·Î¿Ï˘„ ÛÙËÓ AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· Ô ·-
ÙÚȿگ˘ Ù˘ ÌÂÁ¿Ï˘ fiÏ˘ Aı·Ó¿-
ÛÈÔ˜ Bã Î·È ÙÔ ¤ÛÙÂÈÏ ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·-
ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ÛÙÔÓ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·
AÓ‰ÚfiÓÈÎÔ Bã. K·È ·˘Ùfi ·ÓÙÈÁÚ¿ÊÙËÎÂ
·ÚÎÂÙ¤˜ ÊÔÚ¤˜ Î·È Ù· ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ¯ÂÈ-
ÚfiÁÚ·Ê· ¤Êı·Û·Ó Û ÔÏÏ¿ ¯¤ÚÈ·, ÂÏ-
ÏËÓÈο Î·È Í¤Ó·, ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ¿ÏˆÛË
Ù˘ ¶fiÏ˘. EÓ· ·fi ·˘Ù¿ Ù· ÚÒÙ· ›-
Ó·È Î·È Ô ÎÒ‰Èη˜ 655 Ù˘ MÔÓ‹˜ B·-
ÙÔ‰›Ô˘ ÙÔ˘ AÁ›Ô˘ OÚÔ˘˜, ÁÚ·Ì̤ÓÔ˜
ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 13Ô˘ ·ÈÒÓ· Ì ÏÂÙ‹ ηÈ
˘ÎÓ‹ ÁÚ·Ê‹, Ì ›Ó·Î˜ ¯ÚˆÌ·ÙÈ-
ÛÙÔ‡˜, Ù·Ï·ÈˆÚË̤ÓÔ˘˜ fï˜ ·fi ÙÔ
¯ÚfiÓÔ Î·È ÙË ¯Ú‹ÛË. E›Ó·È ¤Ó· ‰Â›ÁÌ·
ÙÔ˘ ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÛÙ· ¯Úfi-
ÓÈ· Ù˘ ·Ï·ÈÔÏfiÁÂÈ·˜ ·Ó·Á¤ÓÓËÛ˘.
T· ‰‡Ô ¿ÏÏ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê·, οÔ˘ 160
Î·È 180 ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿, ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Ó
ÌÈ· ¿ÏÏË ·Ó·Á¤ÓÓËÛË. A˘Ù‹Ó Ù˘ IÙ·-
Ï›·˜. TÔ ¤Ó· Â›Ó·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· ÙÔ˘
EÏÏËÓ· ηډÈÓ¿ÏÈÔ˘ Ô˘Ì·ÓÈÛÙ‹ BËÛ-
Û·Ú›ˆÓ· Î·È Û‹ÌÂÚ· ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· ·fi
Ù· Ï·ÌÚfiÙÂÚ· ÎÔÛÌ‹Ì·Ù· Ù˘ M·Ú-
ÛÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ ™ÈÏ‚¿ÓÔ ÓÙ’ EÌÔ-
ÏÈ ÙÔ 1490 Î·È ÙÔÓ Î·Ù›¯Â Ô ·Ó‹Û˘¯Ô˜
Î·È ÂÚÈÂÙÂÈ҉˘ AÓÙÚ¤· M·Ù¤Ô
AÎÔ˘·‚›‚·, ‰Ô‡Î·˜ ÙÔ˘ AÙÚÈ Î·È Ì·Ú-
΋ÛÈÔ˜ ÙÔ˘ MÈÙfiÓÙÔ ÛÙËÓ IÙ·Ï›·. A˘-
Ùfi˜ Ô ÎÒ‰Èη˜ ·ÔÙÂÏ› Ì›· ·fi ÙȘ ÈÔ
Ï·ÌÚ¤˜ Î·È ÂÎÏÂÙ˘Ṳ̂Ó˜ ÂΉԯ¤˜
ÙÔ˘ Ï·ÙÈÓÈÎÔ‡ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘.
K·È Ù· ÙÚ›· ·˘Ù¿ ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ·-
ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È Â‰Ò Ì ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ù˘
Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ˘ ·ÓÔÌÔÈfiÙ˘˘ ¤Î‰Ô-
Û‹˜ ÙÔ˘˜ ÙÔ 1998. T· ‰‡Ô ÂÏÏËÓÈο
¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘ ÔÊ›ÏÔ-
ÓÙ·È ÛÙË ÚËÍÈΤÏ¢ıË ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›·
ÙÔ˘ ÂΉÔÙÈÎÔ‡ Ô›ÎÔ˘ «MI§HTO™» ηÈ
Û˘Óԉ‡ÔÓÙ·È ·fi ÂÚÈÛÔ‡‰·ÛÙ˜
ÂÈÛ·ÁˆÁ¤˜ ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈ-
ÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ™ˆÙ‹ÚË K·‰¿,
Ù˘ ·Ï·ÈÔ‚È‚ÏÈÔÏfiÁÔ˘ §ÂˆÓfiÚ·˜ N·-
‚¿ÚÈ, ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ Ù˘ M·ÚÎÈ·Ó‹˜
BÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ M·Ú›ÓÔ ZfiÚ˙È, Ù˘ ÂÈÌÂ-
Ï‹ÙÚÈ·˜ ¯ÂÈÚÔÁÚ¿ÊˆÓ Ù˘ ›‰È·˜ ‚È‚ÏÈÔ-
ı‹Î˘ ™Ô‡˙È M·ÚÎfiÓ, ηıÒ˜ Î·È ·fi
·Ï·ÈÔÁÚ·ÊÈ΋ ÌÂÙ·ÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ ÚÒ-
ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ Î·È ·fi
Ù· ‰‡Ô ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê· ·fi ÙÔÓ ˘ÔÁÚ¿-
ÊÔÓÙ·. TÔ Ï·ÙÈÓÈÎfi ¯ÂÈÚfiÁÚ·ÊÔ ÙÔ
ÔÔ›Ô ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ EıÓÈ΋ BÈ‚ÏÈÔ-
ı‹ÎË Ù˘ °·ÏÏ›·˜, ÂΉfiıËΠ·fi ÙÔÓ
ÂΉÔÙÈÎfi Ô›ÎÔ «ANTHESE» Ì ÂÌÂÚÈ-
Ûٷو̤ÓË Î·È ‰ÈÂÍÔ‰È΋ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹
Ù˘ ÂÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤Ó˘ ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶ÙÔ-
ÏÂÌ·›Ô˘ ηıËÁ‹ÙÚÈ·˜ ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹-
ÌÈÔ Ù˘ TÔ˘ÏÔ‡˙ Germaine Aujac.
AÓ Ë ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÂÈÎÔÛÈÂÓÙ·ÂÙ›· ÙÔ˘
15Ô˘ ·ÈÒÓ· Ì ÙȘ ·ÏÏÂ¿ÏÏËϘ ·ÓÙÈ-
Áڷʤ˜ Î·È ¤ÓÙ˘˜ Ï·ÙÈÓÈΤ˜ ÂΉfiÛÂȘ
Ù˘ «°ÂˆÁÚ·ÊÈ΋˜ YÊ‹ÁËÛ˘» ‰›Î·È·
¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÙËΠ·fi ÙÔ˘˜ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜
Ù˘ ÁˆÁÚ·Ê›·˜ Î·È ¯·ÚÙÔÁÚ·Ê›·˜ ˆ˜
ÙÔÏÂÌ·˚΋ ·Ó·Á¤ÓÓËÛË, ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1998
·ÓÙ¿ÍÈ· ÌÔÚ› Ó· ‰ÈÂΉÈ΋ÛÂÈ ÙÔÓ ›‰ÈÔ
¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi. OÈ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ʈÙÔ-
ÁÚ·ÊÈΤ˜ Î·È Ù˘ÔÁÚ·ÊÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜
Î·È Ë ÚfiÔ‰Ô˜ ÙˆÓ ÙÔÏÂÌ·˚ÎÒÓ ÌÂÏÂ-
ÙÒÓ ¤ÊÂÚ·Ó Í·Ó¿ ÛÙÔ ÚÔÛ΋ÓÈÔ ÙÔ
¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÁˆÁÚ¿ÊÔ˘ fi¯È ÌfiÓÔ
ÁÈ· Ó· ÙÔ ÂÎÙÈÌ‹ÛÔ˘Ì ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÙÔ
ı·˘Ì¿ÛÔ˘ÌÂ.
™ËÌ›ˆÛË EÙ¿ HÌÂÚÒÓ: K·ıÔÚÈÛÙÈ΋ ‹Ù·Ó ÛÙÔ ·ÊȤڈ-
H O χρτης της Iσπανας σε τρεις διαφορετικς αποδσεις, απ ισριθμα χει- ÎÈ·Ó‹˜ BÈ‚ÏÈÔı‹Î˘ Ù˘ BÂÓÂÙ›·˜. E›- Ì· ·˘Ùfi Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ Î. °ÈÒÚÁÔ˘ TfiÏÈ·. E˘¯·ÚÈÛٛ˜
ργραφα της Γεωγραφας του Πτολεμαου: Eπνω, απο τον κδικα 655 της Ó·È Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ÎÒ‰Èη˜ 388 ÁÚ·Ì̤- ÔÊ›ÏÔ˘Ì Â›Û˘ ÛÙÔÓ Î. AÁ·Ì¤ÌÓÔÓ· TÛÂϛη. TËÓ ÂÈ-
Mονς Bατοπαιδου (τλη 13ου αι.), στο μσο, απ τον ελληνικ κδικα 388, ÓÔ˜ ÛÙËÓ ÚˆÙfiÙ˘Ë ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘ ·Ú- ÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË ÙÔ˘ ·ÊÈÂÚÒÌ·ÙÔ˜ ÛÙ‹ÚÈÍ·Ó ÔÈ ÂΉÔÙÈÎÔ› Ô›-
ÎÔÈ MI§HTO™ Î·È ANTHESE, ı¤ÙÔÓÙ·˜ ÛÙË ‰È¿ıÂÛ‹
που κοσμε σμερα τη Mαρκιαν Bιβλιοθκη της Bενετας (1454–55), και ¯·›Ô˘ ÁˆÁÚ¿ÊÔ˘ Ì ÂÚÈÛÛ‹ ÊÚÔÓÙ›-
Ì·˜ ÙȘ ÂÍ·ÈÚÂÙÈΤ˜ ·ÓÔÌÔÈfiÙ˘˜ ÂΉfiÛÂȘ ÙÔ˘˜ Ù˘ °Â-
κτω, απ τον Parisinus latinus 10764 (1490) που βρσκεται στην Eθνικ ‰· Î·È ÚÔÛÔ¯‹ ·fi ÙÔÓ Îˆ‰ÈÎÔÁÚ¿ÊÔ ˆÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ¶ÙÔÏÂÌ·›Ô˘. TÔ˘˜ ¢¯·ÚÈÛÙÔ‡ÌÂ.
Bιβλιοθκη της Γαλλας. Iˆ¿ÓÓË PÒÛÔ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ 1454 ÌÂ