Professional Documents
Culture Documents
Podmiot prawa cywilnego nie musi szukać podstawy prawnej dla swoich działań. Wynika to
z art. 58 i 353 (1) KC.
Art. 58 § 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest
nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na
miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Art. 353 (1) Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania,
byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani
zasadom współżycia społecznego.
Kodeks cywilny nie jest jedynym źródłem prawa cywilnego i nie normuje całości
stosunków cywilnoprawnych. Poza kodeksem istnieją liczne akty normatywne wyrażające
normy prawa cywilnego. Należą do nich np. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawa
o księgach wieczystych i hipotece, o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Kodeks
spółek handlowych, Prawo wekslowe, ustawa o własności lokali.
Ustawy szczególne mają często charakter kompleksowy (zawierają normy prawa cywilnego,
administracyjnego, karnego, np. ustawa – Prawo spółdzielcze).
Zdolność prawna
• Jest to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego,
np. poprzez dziedziczenie.
• Jest to atrybut każdej osoby fizycznej.
• Nie można się jej zrzec.
• Nie można zostać pozbawionym na mocy orzeczenia sądowego – nie istnieje śmierć
cywilna.
Żywe urodzenie jest to stan, w którym dziecko znalazło się poza organizmem matki, tj.
całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania
ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek inne
oznaki życia (pkt 3 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 21.12.2006 r. w sprawie
rodzaju i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej
przetwarzania (Dz. U. Nr 247, poz. 1819, ze zm.).
Nasciturus
Nasciturus (mający się urodzić) to dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone.
Kodeks cywilny nie wskazuje jednoznacznie na status cywilnoprawny nasciturusa. Uznaje
się, że nasciturus ma warunkową zdolność prawną – nabywa prawa podmiotowe pod
warunkiem prawnym, że urodzi się żywe.
Przyjmuje się zasadę, że dziecko nienarodzone należy traktować jako już urodzone, ilekroć
chodzi o jego korzyść.
Mimo braku regulacji normatywnej nasciturusa istnieją przepisy prawne chroniące jego
sytuację prawną:
• art. 927 § 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być
spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
• Art. 446 (1) Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych
przed urodzeniem.
• Art. 75 KRO § 1. Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już poczętego.
Dla dziecka poczętego można ustanowić kuratora (curator ventris), jeśli jest to potrzebne dla
strzeżenia jego praw. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka (art. 182 KRO).
Art. 92. 1. Akt zgonu sporządza się w dniu, w którym dokonano zgłoszenia zgonu, a jeżeli
zgłoszenie zgonu nastąpiło w sposób określony w art. 17 – w następnym dniu roboczym po
dniu zgłoszenia zgonu.
2. Akt zgonu sporządza się na podstawie karty zgonu oraz protokołu zgłoszenia zgonu.
Art. 93. 1. Zgłoszenie zgonu następuje przez złożenie kierownikowi urzędu stanu cywilnego
karty zgonu w terminie 3 dni od dnia jej sporządzenia. Jeżeli zgon nastąpił na skutek choroby
zakaźnej, zgłoszenia zgonu dokonuje się w ciągu 24 godzin od zgonu.
2. Zgłoszenia zgonu dokonuje podmiot uprawniony do pochówku na podstawie art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2015 r. poz.
2126 i 2281 oraz z 2016 r. poz. 749 i 1250).
3. Jeżeli zwłoki mają zostać przekazane do celów naukowych, zgłoszenia zgonu może dokonać
upoważniony pracownik publicznej uczelni medycznej albo uczelni publicznej prowadzącej
działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych.
4. W przypadku niedokonania zgłoszenia zgonu przez podmiot uprawniony do pochówku lub
przez upoważnionego pracownika publicznej uczelni medycznej albo uczelni publicznej
prowadzącej działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych zgłoszenia
zgonu dokonuje przedstawiciel podmiotu obowiązanego do pochówku zgodnie z art. 10 ust. 3
ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych.
5. W przypadku znalezienia zwłok w stanie lub w okolicznościach uniemożliwiających ich
identyfikację prokurator lub Policja zawiadamia o tym gminę właściwą ze względu na miejsce
znalezienia zwłok.
6. W przypadku zgonu osoby o nieustalonej tożsamości przebywającej w podmiocie
leczniczym lub w jednostce organizacyjnej pomocy społecznej kierownik podmiotu lub
jednostki zawiadamia o tym gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu.
Art. 95. 1. Akt zgonu zawiera: 1) nazwisko, nazwisko rodowe, imię (imiona), datę i miejsce
urodzenia osoby zmarłej; 2) stan cywilny; 3) nazwisko, nazwisko rodowe, imię (imiona)
małżonka osoby zmarłej, jeżeli w chwili śmierci pozostawała ona w związku małżeńskim; 4)
datę, godzinę oraz miejsce zgonu albo jeżeli nie są znane – datę, godzinę oraz miejsce
znalezienia zwłok; 5) nazwiska, nazwiska rodowe, imiona rodziców osoby zmarłej; 6)
nazwisko i imię lub nazwę zgłaszającego zgon; 7) nazwisko i imię biegłego lub tłumacza, jeżeli
brał udział w czynności.
2. Akt zgonu osoby o nieustalonej tożsamości sporządza się w sposób opisowy, zamieszczając
w nim: 1) datę i godzinę oraz miejsce zgonu; 2) datę, godzinę, miejsce i okoliczności
znalezienia zwłok; 3) płeć oraz przypuszczalny wiek osoby zmarłej; 4) opis zewnętrznego
wyglądu zwłok; 5) opis odzieży oraz innych przedmiotów znalezionych przy osobie zmarłej;
6) oznaczenie jednostki Policji lub wskazanie prokuratora w przypadku dokonania
zawiadomienia o znalezieniu zwłok w stanie lub w okolicznościach uniemożliwiających ich
identyfikację lub oznaczenie podmiotu leczniczego lub jednostki organizacyjnej pomocy
społecznej.
3. W przypadku ustalenia tożsamości niezidentyfikowanych zwłok przez podmioty
prowadzące czynności identyfikacyjne przed sporządzeniem aktu zgonu zawiadamia się o tym
kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu zgonu.
4. Na podstawie zawiadomienia oraz dotychczasowego aktu zgonu, jeżeli był sporządzony
przed ustaleniem tożsamości niezidentyfikowanych zwłok, sporządza się nowy akt zgonu
z adnotacją o zastąpieniu przez ten akt dotychczasowego aktu, który nie podlega ujawnieniu. Z
dotychczasowego aktu zgonu wydaje się na żądanie sądu odpis zupełny tego aktu.
5. Akt zgonu sporządzony na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu o stwierdzeniu zgonu
albo uznaniu za zmar- łego zawiera dane, o których mowa w ust. 1 pkt 1–5, oraz adnotację
zawierającą oznaczenie sądu wydającego orzeczenie i sygnaturę akt sprawy.
6. W przypadku uchylenia orzeczenia sądu o stwierdzeniu zgonu albo o uznaniu za zmarłego
akt zgonu nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się odpisów tego aktu.
7. Jeżeli sąd uchyli prawomocne orzeczenie o stwierdzeniu zgonu albo o uznaniu za zmarłego,
odpis zupełny aktu zgonu sporządzonego na podstawie tego orzeczenia wydaje się na żądanie
sądu lub na wniosek osoby, której zgon stwierdzono albo która została uznana za zmarłą.
Ten, kto nie ma zdolności prawnej, nie ma zdolności do czynności prawnej, ale ten kto
nie ma zdolności do czynności prawnej, może mieć zdolność prawną.
Stan cywilny
• W ujęciu wąskim jest to określona sytuacja prawna człowieka, ze względu na jego
przynależność do rodziny (status familiae), tj. pochodzenie od rodziców i związanie z
małżeństwem (stan rodzinny).
• W ujęciu szerokim obejmuje ponadto cechy ściśle osobowe (stan osobowy, tj. wiek,
płeć, stan zdrowia).
Akty stanu cywilnego (akt urodzenia, małżeństwa, zgonu) są wyłącznymi dowodami zdarzeń
w nich stwierdzonych. Ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w
postępowaniu sądowy, np. zaprzeczenie ojcostwa, a następnie jego ustalenie.
Stan cywilny może przysługiwać tylko osobom fizycznym. Można mieć tylko jeden stan
cywilny (zasada niepodzielności i niezbywalności stanu cywilnego).
Miejsce zamieszkania
Miejscem zamieszkania jest miejscowość, w które osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu
(art. 25 KC).
Dla przeciętnego obserwatora dana miejscowość powinna jawić się jako centrum życiowe danej
osoby. Zamiar stałego pobytu nie wymaga złożenia oświadczenia woli. Wystarczy, że
z zachowania danej osoby wynika, że w danej miejscowości koncentruje się jej aktywność
życiowa.
Osoby prawne
• jednostka organizacyjna, a więc pewna organizacja ludzka
• zdolność prawna – mogą mieć prawa i obowiązki
• mogą posiadać majątek
• odpowiadają swoim majątkiem za niewykonanie zobowiązań
• nie mogą być podmiotem praw i obowiązków, które z natury swej odnoszą się do
człowieka
Art. 35 KC
Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w
zakresie w przepisach tych przewidzianych, organizację i sposób działania osoby prawnej
reguluje także jej statut”
Art. 37
§ 1. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego
rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
§ 2. Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy.
Odpowiedzialność organów
Działanie organu osoby prawnej jest traktowane jako działanie samej osoby prawnej
odpowiedzialność osoby prawnej także za czyny niedozwolone jej organu (art. 416 KC).
Odpowiednio zasadę tę stosujemy, gdy umowa została zawarta w imieniu osoby prawnej,
która nie istnieje.
Siedziba
Odpowiednikiem miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Jeżeli ustawa lub statut nie stanowi
inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę organ zarządzający
(art. 41 KC).
Nie musi być to samo miejsce, w którym faktycznie wykonywana jest działalność.
Nazwa
Odpowiednik imienia i nazwiska. U przedsiębiorców – firmą osoby fizycznej jest jej nazwa
(art. 43 (5) KC).
Ustawa wyposaża je w zdolność prawną. Nie musi być wprost wyrażona, ale musi wynikać
z przepisu (por. art. 8 KSH i art. 860 KC).
Ułomne osoby prawne od osób prawnych odróżnia inny reżim odpowiedzialności! (art. 33(1)
KC).
Zdarzenie cywilnoprawne
• Jest to stan faktyczny, z którym norma prawna wiąże określony skutek prawny,
polegający na powstaniu, zmianie, ustaniu stosunku cywilnoprawnego.
• Stanowi warunek konieczny dla powstania stosunku prawnego. Jednak nie jest
wystarczający, ponieważ niezbędne jest zaistnienie dodatkowo stanu prawnego (np.
zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych) i stanu psychicznego (dobra
wiara, działanie pod wpływem błędu).
Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu – niezależne od woli człowieka, np. upływ
czasu, śmierć.
Działania – zachowania człowieka jako wynik jego woli (działanie + zaniechanie).
Czynność prawną nie można utożsamiać z oświadczeniem woli, ponieważ niekiedy samo
oświadczenie woli nie jest wystarczające do wywołania skutków prawnych przez czynności
prawną (np. zgoda osoby trzeciej, wydanie rzeczy).
Czyny zgodne z prawem – przejawy woli podobne do oświadczeń woli, nie zmierzają
wprost do wywołania skutków prawnych, np. wezwanie dłużnika do zapłaty
(wymagalność), uznanie roszczenia(przedawnienia), zawiadomienie o wadzie – pośrednio
wywołują skutki prawne.
Stosunek cywilnoprawny
Stanowi odmianę stosunku prawnego, w którym podmiot prawa ze względu na obowiązującą
normę prawną ma obowiązek zachowania się względem drugiego podmiotu w określony
sposób.
Prawo podmiotowe
ROSZCZENIE
• Uprawnienie polegające na tym, że podmiot uprawniony może od konkretnej
osoby żądać konkretnego zachowania się.
• Istnieje więc z góry oznaczony adresat obowiązków oraz jego powinne zachowanie,
które wyznacza „sferę możności” uprawnionego.
• Roszczenie musi mieć podstawę w przepisie prawnym, np. „może żądać”, „może
domagać się”, „przysługuje uprawnienie”.
• Roszczenie materialnoprawne należy odróżnić od roszczenia procesowego (mają
samodzielny byt; roszczenie procesowe przysługuje podmiotowi również wtedy, gdy
po jego stronie nie występuje roszczenie materialnoprawne; jednak powodzenie
postępowania sądowego zależy od rzeczywistego istnienia roszczenia
materialnoprawnego).
UPRAWNIENIE KSZTAŁTUJĄCE
Uprawnienie do zmiany lub ustania stosunku prawnego mocą jednostronnej czynności
prawnej.
ZARZUTY
• Uprawnienie polegające na odmowie spełnienia świadczenia.
• Podmiot, któremu zarzut przysługuje, przeciwstawia swoje uprawnienie uprawnieniu
drugiej strony. Ich cel, to ochrona podmiotu, przeciwko któremu kieruje się roszczenie
innej osoby.
• Zarzut paraliżuje cudze uprawnienie, przy czym może pociągać za sobą zarówno
czasowe, jak i definitywne ubezskutecznienie roszczenia.
a) Zarzuty dylatoryjne (przejściowe) – zarzut skutkuje czasową bezskutecznością
roszczenia, np. zarzut braku zaoferowania świadczenia wzajemnego (tzw. exceptio non
adimpleti contractus, art. 488 § 2: Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione
jednocześnie, każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki
druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.)
b) Zarzuty peremptoryjne (trwałe) – zarzut skutkuje definitywną bezskutecznością
roszczenia, np. zarzut przedawnienia, zarzut potrącenia.
Art. 68 KRO Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte
w następstwie zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę.