Ochrona dóbr osobistych

Przesłanki udzielenia ochrony prawom podmiotowym na dobrach osobistych:

Ochrona zgodnie z art. 24 § 1 k.c. jest udzielana, jeżeli:

ma miejsce zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego powoda;
bezprawność zachowania naruszyciela, przy czym jest ona objęta domniemaniem.

W świetle tej regulacji samo zagrożenie lub naruszenie prawa podmiotowego na dobru osobistych jest
traktowane jako bezprawne, jeśli nie zostanie obalone domniemanie bezprawności.

Ochrona zgodnie z art. 24 § 1 k.c. jest związana ze środkami niemajątkowymi.

Ochrona zgodnie z art. 448 k.c. jest udzielana po spełnieniu dalszych przesłanek, z uwzględnieniem
przesłanek odpowiedzialności w ramach reżimu z tytułu czynów niedozwolonych, w tym zasada
odpowiedzialności (np. zasady winy – art. 415 k.c.; zasady bezprawności – art. 417 k.c.).

Ochrona w zakresie możliwości przyznania zadośćuczynienia pieniężnego lub odpowiedniej sumy

pieniężnej na wskazany cel społeczny to ochrona udzielana przy użyciu środków majątkowych.

1) Zgoda uprawnionego
Art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2021 r. poz.
1062)

1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego

zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji
publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;

2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2022 r. poz. 1731):

Art. 25 ust. 1. Eksperyment medyczny może być przeprowadzony po uzyskaniu zgody jego uczestnika lub
osoby, której skutki eksperymentu mogą bezpośrednio dotknąć. [zob. też wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 21 września 2022 r., I NSNc 75/21, slajd 19]
Art. 27 ust. 1. Uczestnik lub inny podmiot uprawniony do udzielenia zgody na udział w eksperymencie
medycznym może ją cofnąć w każdym stadium eksperymentu. W takim przypadku podmiot
przeprowadzający eksperyment medyczny ma obowiązek przerwać eksperyment.

Art. 32
1. Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem
wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta.

Art. 33

1. Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne,
jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może
wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem
faktycznym.
2. Decyzję o podjęciu czynności medycznych w okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz
powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem.
3. Okoliczności, o których mowa w ust. 1 i 2, lekarz odnotowuje w dokumentacji medycznej pacjenta.

Art. 34

1. Lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą
podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody.
2. Przed wyrażeniem zgody przez pacjenta w sytuacji, o której mowa w ust. 1, lekarz ma obowiązek
udzielenia mu informacji zgodnie z art. 31.

2) Działanie w ramach porządku

prawnego, w tym wykonywanie prawa
podmiotowego.
Możliwa kolizja praw podmiotowych oraz wolności i praw, również o charakterze publicznoprawnym.

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2014 r., I CSK 439/13, OSN C2015, Nr 7 – 8, poz. 93:

Kontrola bezpieczeństwa na lotnisku zawsze wiąże się z naruszeniem dóbr osobistych pasażera. Żadna
osoba nie powinna być dyskryminowana, ani szczególnie uprzywilejowana przy doborze stosowanych
wobec niej metod sprawdzających. Konieczność ochrony takich dóbr osobistych, jak życie i zdrowie
obywateli, powoduje, że zwalniani z tego obowiązku nie mogą być ani przedstawiciele określonych grup
społecznych, w tym kulturowych, ani wyznawcy żadnej z religii.
Powód żąda zaniechania działania polegającego na przeprowadzeniu kontroli bezpieczeństwa bez
uwzględnienia specyfiki wyznania powoda, w tym faktu, że turban w religii sikhijskiej stanowi część
garderoby okrywającej głowę, która przez wyznawców tej religii jest uważana za intymną część ciała i nie
powinna być odsłaniana. Powód domagał się ponadto nakazania pozwanemu umieszczenia w terminie
siedmiu dni od daty uprawomocnienia się wyroku w dziennikach „R.” i „G.” na trzeciej stronie
redakcyjnej, oświadczenia o treści przytoczonej w pozwie.

Aby uchylić domniemanie bezprawności podmiot, któremu przypisuje się odpowiedzialność, musi
wykazać, że działa w granicach upoważnienia wynikającego z norm prawa przedmiotowego albo
wykonuje przysługujące mu prawo podmiotowe. Działanie na podstawie przepisu prawa obejmuje
również wykonywanie władzy publicznej przez organ władzy publicznej, któremu, ze względu na zasadę
legalizmu wyrażoną w art. 7 Konstytucji RP, zawsze wyznacza się ograniczony zakres jego zadań oraz
odpowiadające mu kompetencje.

Zasada proporcjonalności oznacza obowiązek ograniczania w najmniejszym możliwym stopniu sfery

prawnej drugiej strony stosunku prawnego przy wykonywaniu przysługującego komuś prawa albo
uprawnienia. Szczególna użyteczność proporcjonalności przejawia się w prawie publicznym, gdzie ma
ona zapobiegać nierozsądnemu, niecelowemu korzystaniu przez władzę publiczną z kompetencji do
regulowania sytuacji prawnej podporządkowanych jednostek. Chociaż w najszerszym zakresie zasada
proporcjonalności odnosi się działalności prawotwórczej państwa (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP),
obejmuje także sferę stosowania prawa, m.in. przez sądy. Proporcjonalność stanowi dla sądów
upoważnienie do dokonywania kontroli aktów władzy ustawodawczej oraz wykonawczej. Tak zwany test
proporcjonalności zakłada potrzebę uwzględnienia trzech czynników: przydatności zastosowanego
środka (oceny, czy jest on w stanie doprowadzić do realizacji zakładanego celu), jego konieczności
(oceny, czy ten sam cel mógłby być zrealizowany w inny, mniej inwazyjny sposób) i proporcjonalności
sensu stricto (oceny, czy zachowana jest proporcja między pozytywnym efektem zastosowanego środka
a ciężarem dla dotkniętej nim jednostki).

Art. 54 Konstytucji i art. 47 Konstytucji.

Środek ochrony niemajątkowej – usunięcie skutków naruszenia poprzez złożenie

oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2013 r., I CSK 531/12, OSNC-ZD 2014, Nr C, poz. 53:

Wprawdzie uregulowana w art. 480 k.c. instytucja wykonania zastępczego ma zastosowanie w

stosunkach zobowiązaniowych, to jednak zasadnie dopuszcza się w piśmiennictwie możliwość
jej odpowiedniego zastosowania do obowiązków wynikających z prawa rzeczowego. Ochrona
dóbr osobistych ma podobny, bezwzględny (skuteczny erga omnes) charakter. Odpowiednie
zastosowanie do niej instytucji wykonania zastępczego już na etapie merytorycznego
rozstrzygnięcia o obowiązku złożenia odpowiedniego aktu przeproszenia przyczynia się do
szybkiego, a tym samym realnego zniweczenia skutków dokonanego naruszenia.
Złożenie przez dłużnika oświadczenia odpowiedniej treści w formie ogłoszenia jest czynnością
zastępowalną i podlega, co do zasady, egzekucji na podstawie art. 1049 k.p.c.

Art. 1049 § 1 k.p.c.

Jeżeli w samym tytule egzekucyjnym nie postanowiono, że w razie niewykonania przez dłużnika
w wyznaczonym terminie czynności, którą może wykonać także inna osoba, wierzyciel będzie
umocowany do wykonania tej czynności na koszt dłużnika - sąd, w którego okręgu czynność ma
być wykonana, na wniosek wierzyciela wezwie dłużnika do jej wykonania w wyznaczonym
terminie, a po bezskutecznym upływie terminu udzieli wierzycielowi umocowania do wykonania
czynności na koszt dłużnika. Na żądanie wierzyciela sąd przyzna mu sumę potrzebną do
wykonania czynności. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 r., V CKN 1581/00, OSNC 2004 nr 4, poz. 53:

1. Przesłanką odpowiedzialności z art. 448 k.c. jest nie tylko bezprawne, ale i zawinione
działanie sprawcy naruszenia dobra osobistego.

2. Przyjęcie, że podstawą przewidzianej w art. 448 k.c. odpowiedzialności sprawcy naruszenia

dobra osobistego jest jego działanie zawinione oznacza, że podstawą zasądzenia odpowiedniej
sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny będzie każde zawinione działanie sprawcy, a więc
zarówno w przypadku winy umyślnej, jak i winy nieumyślnej.

Uwaga: reguła ta nie ma bezwzględnego charakteru – zob. w szczególności art. 417 i n. k.c.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r., V CSK 741/14, OSNC 2016, nr 7-8, poz. 95:
Dla stwierdzenia odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. wystarczy sama
bezprawność działania.

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2008 r., II CSK 126/08, OSNC-ZD 2009, nr B, poz. 58:
Artykuł 448 k.c. ma zastosowanie także do ochrony dóbr osobistych osób prawnych.

wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2022 r., I NSNc 75/21

1. Charakter naruszonych dóbr nie jest obojętny dla wymiaru zadośćuczynienia ani na gruncie
norm konstytucyjnych (wymagających niekiedy zapewnienia przez państwo bezwzględnej
ochrony niektórym dobrom), ani norm prawa powszechnego. Godność i wolność człowieka
należą do grupy najważniejszych dóbr osobistych chronionych przez porządek konstytucyjny, a
ich skuteczna ochrona jest podstawowym obowiązkiem władz publicznych.
2. Cierpienia psychiczne osiągają niekiedy taki stopień intensywności, że same w sobie
zaczynają stanowić rozstrój zdrowia, spełniając hipotezę art. 445 i 448 k.c. Zawód
spowodowany nadużyciem zaufania pacjentów przez pozwaną placówkę służby zdrowia oraz
samo ich oszukanie jest istotną, prawnie relewantną krzywdą, wymagają uwzględnienia w
wymiarze zadośćuczynienia. Takie uszczerbki wymagają adekwatnej kompensacji.

3. Za przyczynę obniżenia wysokości zadośćuczynienia uznaje się z reguły znikomy wymiar

krzywdy, zreflektowanie się przez sprawcę i dobrowolne podjęcie przez niego starań na rzecz
zrekompensowania tej krzywdy oraz nikły udział kauzalny zachowania sprawcy w wyrządzeniu
uszczerbku niemajątkowego. Nie można podzielić poglądu, że samo naruszenie dóbr osobistych
jest zawsze krzywdą, bez względu na to, czy naruszenie to rodzi konsekwencje w postaci bólu,
stresu lub innego rodzaju negatywnych skutków dla pokrzywdzonego. Charakter naruszonego
dobra i stan w jakim pokrzywdzony się znajduje powinny być zawsze brane pod uwagę przy
wymiarze zadośćuczynienia. Jest tak choćby dlatego, że osoby niezdolne do odczuwania
krzywdy nie powinny nigdy – ze względu na zasadę równości – zostać pozbawione ochrony
kompensacyjnej. Na rzecz prezentowanego stanowiska przemawia przede wszystkim tendencja
do obiektywizacji dóbr osobistych i potrzeba skutecznej ochrony każdej osoby.

4. Eksperyment prowadzony wbrew przepisom ustawy narusza godność i wolność człowieka.

Będzie zawsze eksperymentem nielegalnym i potencjalnie niebezpiecznym i sam fakt jego
przeprowadzenia będzie stanowić naruszenie dóbr osobistych i prawa pacjenta do wyrażenia
poinformowanej zgody. Innymi słowy, skuteczne wykazanie w procesie cywilnym rozstroju
zdrowia powinno w istotnym stopniu zwiększać kwotę należnego pokrzywdzonemu
zadośćuczynienia, ale w żadnym razie wykazanie braku rozstroju zdrowia, nie może być uznane
za okoliczność uzasadniającą przyznanie symbolicznego zadośćuczynienia.