Rozdział VIII - Definicje legalne

1. Czyn zabroniony
Czyn zabroniony to kluczowy termin dla nauki o przestępstwie.

Ustawodawca stwierdza, że czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w

ustawie karnej.
Określeniem tym posłużono się przede wszystkim w przepisach części ogólnej Kodeksu karnego,
choć zdarza się, że występuje ono incydentalnie również w części szczególnej.

Przez sformułowanie „znamiona określone w ustawie karnej” należy rozumieć konkretne cechy
danego rodzaju zachowania niepożądanego, które zostały opisane w akcie normatywnym w
randze ustawy jako zachowanie zabronione.

Ustalenie kompletu znamion konkretnego czynu zabronionego następuje na podstawie przepisu

zawartego: albo w części szczególnej, albo w części wojskowej Kodeksu karnego, albo w ustawie
szczególnej, oraz na podstawie przepisów części ogólnej (np. art. 9 czy 10 k.k.).

Znamiona są cechami typu czynu zabronionego pozwalającymi na odróżnienie zachowań zagrożonych

karą od tych dozwolonych oraz na oddzielenie od siebie poszczególnych zachowań zakazanych i
nakazanych.

Nauka prawa karnego porządkuje ustawowe znamiona czynu zabronionego, dzieląc je najczęściej na
cztery grupy, tj.:
○ Znamiona podmiotu,
○ Znamiona przedmiotu,
○ Znamiona strony podmiotowej
○ Znamiona strony przedmiotowej

! Między nazwami „czyn zabroniony” i „przestępstwo” nie zachodzi stosunek równorzędności.

Każde przestępstwo jest czynem zabronionym, lecz nie każdy czyn zabroniony jest
przestępstwem.

Zgodnie z art. 1 k.k. przestępstwem jest tylko czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia (§ 1), którego stopień społecznej szkodliwości jest
wyższy niż znikomy (§ 2) oraz zawiniony (§ 3).

2. Stopień społecznej szkodliwości czynu

Artykuł 115 § 2 k.k. określa czynniki, które wpływają na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu
zabronionego.
Na mocy tego przepisu, przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd ma obowiązek
wziąć pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej
szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,
jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień
ich naruszenia.
 Jest to katalog zamknięty, a sąd ma obowiązek każdorazowo przy ocenie stopnia społecznej
szkodliwości czynu rozważyć wszystkie te czynniki, które w ogóle występują w danym stanie
faktycznym.

Postać zamiaru może współwyznaczać wyłącznie ładunek społecznej szkodliwości działań albo
zaniechań urzeczywistniających znamiona typów umyślnych, nie zaś typów nieumyślnych.

Społeczna szkodliwość czynu jest właściwością stopniowalną, a określenie, w jakim stopniu konkretny
czyn sprawcy jest szkodliwy społecznie, jest niezwykle istotne, ponieważ przestępstwem jest jedynie
taki czyn, którego szkodliwość społeczną oceniono jako wyższą niż znikomą.

Ponadto od natężenia społecznej szkodliwości zależą:

○ wymiar kary (art. 53 § 1 k.k.),
○ dopuszczalność zastosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania (art.
66 § 1 k.k.),
○ dopuszczalność powołania się na jedną z podstaw do odstąpienia od wymierzenia
kary (art. 59 k.k.),
○ dopuszczalność orzeczenia środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie
psychiatrycznym (art. 93b § 1 zdanie drugie k.k.)

Stopień społecznej szkodliwości przesądza także o kwalifikacji danego działania lub zaniechania
jako tzw. wypadku mniejszej wagi.

Ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu nie jest w żaden sposób związana z osobą sprawcy, w
oderwaniu od popełnionego przez niego czynu.

Przy ocenie karygodności czynu nie mogą być brane pod uwagę takie okoliczności, jak:
○ uprzednia karalność sprawcy (czy też dotychczasowa niekaralność),
○ wyrażenie skruchy,
○ Właściwościo sobiste sprawcy, takie jak:
- wiek,
- sytuacja majątkowa i rodzinna (co nie oznacza, że wskazane czynniki nie mają
wpływu na wymiar kary orzekanej wobec sprawcy).

3. Przestępstwa podobne
Na mocy art. 115 § 3 k.k. przestępstwami podobnymi są przestępstwa:
 należące do tego samego rodzaju,
 z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia,
 przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Kodeks karny przewiduje zatem trzy kryteria podobieństwa przestępstw, które są od siebie w
pełni niezależne, a ich wyliczenie jest wyczerpujące.

Aby dwa lub więcej przestępstw mogły zostać zaliczone do „tego samego rodzaju”, konieczne jest
porównanie dóbr prawnych, przeciwko którym te przestępstwa są skierowane.

Przestępstwa mogą zostać uznane za podobne, jeżeli są jednorodzajowe, czyli są wymierzone

przeciwko dobrom prawnym tego samego rodzaju, choć niekoniecznie będą to identyczne dobra
indywidualne.
Chodzi tu zatem o identyczny rodzajowy przedmiot ochrony, który dekodujemy na podstawie
 tytułu rozdziału części szczególnej i wojskowej Kodeksu karnego.

Jest to podejście, które respektuje zapatrywanie ustawodawcy oddane za pomocą kształtu

systematyki zawartej w ustawie karnej.

Umożliwia ono także odrzucenie subiektywnych zapatrywań – co do podobieństwa lub jego

braku – między poszczególnymi przestępstwami.

Zestawiając zatem ze sobą art. 148 i 156 k.k., należy przyjąć, że choć różnią się one
indywidualnym przedmiotem ochrony (życie – zdrowie), to z uwagi na umieszczenie ich w
rozdziale XIX Kodeksu karnego zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu”
trzeba uznać, że są to przestępstwa podobne.

Mimo istniejących sporów w nauce prawa karnego wydaje się, że można przyjąć, iż przestępstwo
popełnione „z zastosowaniem przemocy” to takie przestępstwo, które jest połączone z użyciem przez
sprawcę siły (środków fizycznych), w celu przełamania oporu drugiej osoby lub uniemożliwienia jej
stawienia oporu albo podjęcia określonego działania.

Kodeks karny nie definiuje pojęcia „korzyść majątkowa”.

Termin ten należy rozumieć w sposób, który doktryna ustaliła, analizując treść art. 115 § 4 k.k.

Dla przyjęcia podobieństwa przestępstw nie jest konieczne, aby badane typizacje zawierały w
zestawie ustawowych znamion: „zastosowanie przemocy lub groźby jej użycia” albo popełnienie „w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej”.
Są to okoliczności faktyczne. Z tego jednak względu niezbędne jest wykazanie ich wystąpienia w
opisie czynu przypisanego sprawcy, będącego podstawą konstrukcji wyroku skazującego,
przyjmującego podobieństwo przestępstw.

4. Korzyść majątkowa lub osobista

Artykuł 115 § 4 k.k. zawiera krąg beneficjentów korzyści majątkowej lub osobistej.
Zgodnie z tym przepisem korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i
dla kogo innego.

Istotą wskazanej regulacji jest założenie, że sprawcy może zostać przypisane działanie (bądź
zaniechanie) w celu uzyskania korzyści majątkowej (lub osobistej) nie tylko wtedy, gdy to on
ma być bezpośrednim beneficjentem tej korzyści, lecz także wówczas, gdy sprawca działa w
celu uzyskania korzyści dla osoby trzeciej.

Przykładem niech będzie działanie sprawcy, który w zamian za uzyskanie kredytu dla
swojej siostry w potrzebie decyduje się na popełnienie czynu zabronionego.

Ustawodawca nie wyjaśnił, co konkretnie należy rozumieć przez korzyść majątkową lub osobistą,
ograniczając definicję ustawową do wskazania, że chodzi nie tylko o korzyści dla siebie, ale też dla
innych osób.

W doktrynie wskazuje się, że podstawową cechą korzyści zarówno majątkowej, jak i osobistej jest
zdolność do zaspokajania potrzeb ludzkich.
Korzyścią może być zatem wszystko to, co zdolność tę posiada, a więc wszelkie dobra w
najszerszym tego słowa znaczeniu.
Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie odróżnienie korzyści majątkowej od osobistej nastręcza
wielu problemów praktycznych.
Na ogół przyjmuje się, że pierwsza z tych korzyści przedstawia wartość ekonomiczną lub służy
przede wszystkim zaspokojeniu potrzeby materialnej, podczas gdy druga służy zaspokojeniu
określonej potrzeby duchowej9.

Korzyścią materialną będzie zatem zarówno, przykładowo, uzyskanie określonej kwoty

pieniężnej (jako wynagrodzenie, zapłata za określone zachowanie), jak i zwolnienie lub
zmniejszenie zobowiązania/zadłużenia (np. zmniejszenie kwoty pozostającej do zwrotu
pożyczki lub rezygnacja z dochodzenia zwrotu pożyczki w ogóle).

Korzyścią osobistą będzie zaś, przykładowo, uzyskanie obietnicy matrymonialnej w zamian za

określone zachowanie, odznaczenie orderem czy też wykreowanie korzystnego wizerunku w
mediach.
W praktyce jednak niejednokrotnie zdarza się, że określone dobro jednocześnie służy
zaspokojeniu potrzeb materialnych oraz niematerialnych.
W konsekwencji część autorów prezentuje pogląd o rozłącznym charakterze korzyści
materialnych i osobistych, część zaś wskazuje, że przyjęcie alternatywy rozłącznej częstokroć
jest niemożliwe, a więc i bezcelowe.

Przykładem korzyści, w przypadku której trudno jest przesądzić o jej materialnym lub osobistym
charakterze, jest uzyskanie obietnicy awansu w zamian za określone zachowanie.
Awans wiąże się bowiem na ogół zarówno z podwyższeniem wynagrodzenia, jak i z większym
prestiżem zawodowym.

Określenie „korzyść majątkowa” występuje w dużej liczbie przepisów Kodeksu we wszystkich trzech
jego częściach, przede wszystkim w części szczególnej. Najczęściej termin ten występuje w opisie
znamion poszczególnych typów czynu zabronionego.

Ponadto znajduje się w przepisach: określających podstawę wymiaru tzw. grzywny

kumulatywnej (art. 33 § 2 k.k.), normujących przepadek korzyści lub jej równowartości (art.
45 k.k.); określających przesłanki niepodlegania karze (art. 229 § 6, art. 296a § 5 k.k.).

Określenie „korzyści osobistej” występuje już znacznie rzadziej w Kodeksie karnym, przede wszystkim
w opisie znamion typów czynu zabronionego. Poza tym użyto go także w przepisach określających
przesłanki niepodlegania karze (art. 229 § 6, art. 296a § 5 k.k.).

5. Mienie oraz szkoda znacznej i wielkiej wartości

Artykuł 115 § 5, 6, 7 i 7a k.k. definiują pojęcia mienia oraz szkody znacznej i wielkiej wartości.

Zgodnie z § 5 i 7 przez mienie oraz szkodę znacznej wartości należy rozumieć mienie bądź szkodę,
których wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych.

Przepisy § 6 i 7a stanowią zaś, że przez mienie oraz szkodę wielkiej wartości należy rozumieć mienie
bądź szkodę, których wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 1 000 000 złotych.

Przez mienie znacznej wartości należy zatem rozumieć np. samochód, którego wartość rynkowa
w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych, szkodą znacznej wartości
 będzie zaś, przykładowo, spalenie w wyniku pożaru spowodowanego przez sprawcę obrazu o
wartości wyższej niż 200 000 złotych.

Analogicznie sytuacja będzie przedstawiać się w przypadku mienia i szkody wielkiej wartości.

Pojęcie mienia oraz szkody znacznej wartości należą do znamion wielu przestępstw stypizowanych w
Kodeksie karnym – zarówno w zakresie
 typów podstawowych przestępstw (np. umieszczenie na statku przedmiotów zagrażających
bezpieczeństwu – art. 167 § 1 k.k.)
 typów kwalifikowanych (np. kradzież, przywłaszczenie, oszustwo, zniszczenie cudzej rzeczy,
paserstwo umyślne w stosunku do mienia znacznej wartości – art. 294 § 1 k.k.).

Wyrażenia mienia bądź szkody wielkiej wartości pojawiają się już w Kodeksie znacznie rzadziej, jako
znamiona typów kwalifikowanych (np. kwalifikowane przestępstwo nadużycia zaufania – art. 296 § 3
k.k.).

6. Rzecz ruchoma lub przedmiot

Zgodnie z art. 115 § 9 k.k. rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także:
○ polski albo obcy pieniądz,
○ inny środek płatniczy,
○ środek pieniężny zapisany na rachunku,
○ dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek
○ wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach, albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce.

Skonstruowana definicja nie ma charakteru wyczerpującego, na co wskazuje użycie przez

ustawodawcę partykuły „także”.

Pojęcie „przedmiot” należy rozumieć w znaczeniu, w jakim funkcjonuje ono w słownikach języka
polskiego.
Jest to zatem „rzecz postrzegana zmysłami, jako odrębny element rzeczywistości”.

Choć nie jest to jedyne znaczenie słownikowe, należy przyjąć, że kontekst, w jakim używa się
tego pojęcia w przepisach Kodeksu karnego, pozwoli na jego ewentualne ujednoznacznienie.

Więcej problemów wykładniczych dostarcza analiza frazy „rzecz ruchoma”.

- Z jednej strony należałoby oczekiwać, że w imię spójności systemu prawnego pojęcie to będzie
rozumiane identycznie jak w prawie cywilnym.
- Zgodnie zaś z art. 45 k.c. rzeczami w rozumieniu Kodeksu cywilnego są tylko przedmioty
materialne.

Wydaje się, że takie stanowisko należy odrzucić, nadając temu pojęciu znaczenie wynikające ze
słowników języka polskiego (dla rzeczownika „rzecz” oznaczającego generalnie „przedmiot
materialny” i przymiotnika „ruchomy”, czyli „taki, który da się wprowadzić w ruch, poruszyć,
przesunąć, z miejsca na miejsce, nieumocowany na stałe; przenośny”).

Celną argumentację na rzecz ostatniego stanowiska prezentuje Jarosław Majewski.

Autor ten podkreśla, że, po pierwsze, gdyby ustawodawca chciał powiązać pojęcie rzeczy
ruchomej z cywilistyczną konstrukcją rzeczy z art. 45 k.c., wówczas zastosowałby
odmienną technikę legislacyjną i w art. 115 § 9 k.k. wskazałby np., że „rzeczą ruchomą jest
 rzecz w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, a także…”.

Po drugie, sygnalizuje on rzeczywistą nieprzydatność dla prawa karnego cywilistycznego

rozumienia pojęcia rzeczy. Dla tej ostatniej gałęzi prawa nie są bowiem rzeczą np.
przedmioty materialne, które stały się częścią innych przedmiotów (art. 47 § 2 k.c.), ani
zwierzęta.

7. Kradzież szczególnie zuchwała

W 2020 r. ustawodawca dodał do Kodeksu karnego definicję kradzieży szczególnie zuchwałej,
wprowadzając jednocześnie związany z nią typ kwalifikowany, tj. art. 278a § 1 k.k.

Analogiczna typizacja występowała w Kodeksie karnym z 1969 r., jednakże wówczas nie
sprecyzowano w żaden sposób, jak należy rozumieć „szczególną zuchwałość”. Stwarzało to szerokie
pole interpretacyjne.
Trudno jednak uznać za udaną próbę zdefiniowania kradzieży szczególnie zuchwałej – tę, której
podjął się ustawodawca w obecnym Kodeksie.

Zgodnie z art. 115 § 9a k.k. jest nią:

1. kradzież, której sprawca swoim zachowaniem wykazuje postawę lekceważącą lub
wyzywającą wobec posiadacza rzeczy lub innych osób lub używa przemocy innego rodzaju
niż przemoc wobec osoby, w celu zawładnięcia mieniem;

2. kradzież mienia ruchomego znajdującego się bezpośrednio na osobie lub w noszonym

przez nią ubraniu albo przenoszonego lub przemieszczanego przez tę osobę w warunkach
bezpośredniego kontaktu lub znajdującego się w przedmiotach przenoszonych lub
przemieszczanych w takich warunkach.

Prawie wszystkie elementy tej definicji są wysoce nieostre.

W piśmiennictwie nie ma pełnej zgodności co do tego, czy pkt 1 i 2 muszą wystąpić łącznie, aby
można było mówić o kradzieży szczególnie zuchwałej, czy też wystarczy zrealizowanie zachowania
ujętego tylko w jednym z nich.
W pkt 1 art. 115 § 9a k.k. ustawodawcy prawdopodobnie chodziło o jawne działanie sprawcy
zaboru, które jest dokonane z zaskoczenia, np.:
- sprawca „w biały dzień” wyrywa kobiecie torebkę, którą ta trzyma bezpośrednio przy
sobie,
- sprawca, widząc, że pokrzywdzony jest w stanie znacznego upojenia alkoholowego i nie
wie, co się dzieje, zabiera mu jakąś rzecz, co zostaje zaobserwowane przez inne – trzeźwe
osoby, biesiadujące na tym samym przyjęciu)

Nie jest to jedyna możliwość odczytania pojemnych sformułowań, traktujących o postawie

„lekceważącej lub wyzywającej wobec posiadacza rzeczy lub innych osób”.

Dla przyjęcia kradzieży szczególnie zuchwałej sprawca nie może stosować przemocy wobec osoby.

Intencją ustawodawcy była zapewne chęć odróżnienia tego przestępstwa od przestępstwa

rozboju (art. 280 § 1 k.k.), gdzie wśród znamion pojawia się „użycie przemocy”.

W świetle art. 115 § 9a pkt 2 k.k. przedmiotem zaboru może być rzecz przenoszona bezpośrednio na
ciele (np. łańcuszek, kolczyki, zegarek lub bransoletka) lub w ubraniu.
 W grę wchodzą także rzeczy przenoszone lub przemieszczane przez osobę w warunkach
bezpośredniego kontaktu.

Wydaje się, że może tu chodzić np. o samą walizkę albo pudło przesuwane za pomocą wózka
lub taczek. Przez zabór mienia „znajdującego się w przedmiotach przenoszonych lub
przemieszczanych w takich warunkach” należy prawdopodobnie rozumieć zabór dokonany np. z
torebki lub plecaka.

8. Młodociany
Artykuł 115 § 10 k.k. zawiera definicję pojęcia „młodociany”.

Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w
czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

Warunki te muszą być spełnione łącznie.

Należy dodać, że przez „nieukończenie przez sprawcę 21 lat w chwili popełnienia czynu
zabronionego” należy rozumieć, że aby warunek ten został spełniony – sprawca musi dopuścić się
czynu zabronionego przed 21. urodzinami.

Zaś „nieukończenie przez sprawcę 24 lat w czasie orzekania w pierwszej instancji” oznacza, że wyrok
sądu I instancji w sprawie sprawcy musi zapaść przed jego 24. urodzinami.

Posiadanie przez sprawcę czynu zabronionego statusu młodocianego ma znaczenie przede wszystkim
przy wymiarze kary.

W doktrynie i orzecznictwie dominuje pogląd, zgodnie z którym w sytuacji, gdy sprawca ukończył 21
lat w czasie popełnienia czynu zabronionego (np. w przypadku przestępstw trwałych, takich jak
nielegalne posiadanie broni, czy też w czasie popełnienia czynu ciągłego), traci on status
młodocianego.

9. Osoba najbliższa
Zgodnie z art. 115 § 11 k.k. osobą najbliższą jest:
○ małżonek,
○ wstępny,
○ zstępny,
○ rodzeństwo,
○ powinowaty w tej samej linii lub stopniu,
○ osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek,
○ osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Wyliczenie ustanowione w niniejszej definicji uznać należy za wyczerpujące.

Mimo że ustawodawca posłużył się w niektórych przepisach Kodeksu karnego (np. w art. 60 § 2
pkt 3) określeniem „najbliższy”, należy przez to rozumieć „osobę najbliższą” w znaczeniu
nadanym przez art. 115 § 11 k.k.
Małżonkiem jest tylko osoba pozostająca w związku małżeńskim.

Wstępnym są przodkowie danej osoby, czyli rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd., zaś zstępnym są
potomkowie danej osoby, tj. jej dziecko, wnuk, prawnuk itd.

Wstępni i zstępni to tzw. krewni w linii prostej – jedna osoba pochodzi od drugiej.

Natomiast rodzeństwo (brat, siostra) są krewnymi w linii bocznej, gdyż nie pochodzą
jedna od drugiej, lecz mają co najmniej jednego wspólnego rodzica (art. 617 § 1 k.r.o.).

(Relacje te opierające się na kryterium biologicznym)

Stosunek powinowactwa zachodzi między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka (art.
618 § 1 k.r.o.).
(Relacja o charakterze prawnym)

Powinowactwo w linii prostej oznacza zatem związek między jednym małżonkiem a krewnymi
(w linii prostej) – wstępnymi i zstępnymi – drugiego małżonka (tj. jego rodzicami, dziadkami,
dziećmi, wnukami itd.).
Powinowactwo w linii bocznej obejmuje w świetle art. 115 § 11 k.k. rodzeństwo drugiego
małżonka.

Kodeks karny zalicza do osób najbliższych osoby pozostające w stosunku przysposobienia.

Chodzi tutaj zatem o przysposabiającego i jego małżonka lub przysposobionego i jego małżonka.

Osobą najbliższą jest także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Określenie to generuje problemy wykładnicze skutkujące istnieniem odmiennych zapatrywań.

Próbą zażegnania tych rozbieżności stała się uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z 25.02.2016 r., I KZP 20/15 (LEX nr 1984687), zgodnie z którą analizowany zwrot „określa
osobę, która pozostaje z inną osobą w takiej relacji faktycznej, w której między nimi istnieją
jednocześnie więzi duchowe (emocjonalne), fizyczne oraz gospodarcze (wspólne gospodarstwo
domowe)”. W uchwale wskazano także, że „odmienność płci osób pozostających w takiej relacji
nie jest warunkiem uznania ich za pozostających we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 §
11 k.k.”.

10. Groźba bezprawna

Artykuł 115 § 12 k.k. definiuje pojęcie groźby bezprawnej.

Groźbą bezprawną jest zarówno:

○ Groźba, o której mowa w art. 190 k.k.,
○ Groźba spowodowania postępowania karnego lub innego postępowania, w którym może zostać
nałożona administracyjna kara pieniężna,
○ Groźba rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej.

Ustawodawca dodaje też definicję negatywną, precyzując, że nie stanowi groźby zapowiedź
spowodowania postępowania karnego lub innego postępowania, w którym może zostać nałożona
administracyjna kara pieniężna, jeżeli ma ona jedynie na celu ochronę prawa naruszonego
przestępstwem lub zachowaniem zagrożonym administracyjną karą pieniężną.
 Zatem groźbą bezprawną nie będzie np. uprzedzenie przez świadka kradzieży sprawcy tejże
kradzieży słowami: „Pójdę na policję, nie wywiniesz się!”, ale groźbą bezprawną byłaby już
sytuacja, w której świadek ten dodaje „…chyba że pożyczysz mi samochód na weekend”.

Groźba bezprawna należy do znamion wielu typów czynów zabronionych, charakteryzując sposób
zachowania sprawcy.

Przestępstwa zawierające w sobie znamię groźby to np.:

▪ zgwałcenie (art. 197 § 1 i 2 k.k.),
▪ zmuszanie do prostytucji (art. 203 k.k.),
▪ wywieranie wpływu na czynności urzędowe lub czynności służbowe funkcjonariusza (art. 224
k.k.).

Pojęcie groźby pojawia się też w przepisach części ogólnej Kodeksu karnego, tj. w art. 72 § 1b i art. 75
§ 1a k.k.

Pojęcie gróźb bezprawnych obejmuje w rozumieniu Kodeksu trzy rodzaje gróźb:

1. groźbę popełnienia przestępstwa na szkodę zagrożonego lub osoby mu najbliższej (art. 190 k.k.)
(tzw. groźbę karalną);
2. groźbę spowodowania postępowania karnego lub innego postępowania, w którym może zostać
nałożona administracyjna kara pieniężna;
3. groźbę rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej.

Z groźbą karalną, o której mowa w art. 190 k.k., mamy do czynienia wówczas, kiedy ktoś grozi
innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej i groźba ta
wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona.

W orzecznictwie jednolicie wskazuje się, że obawa spełnienia groźby jest uzasadniona, jeżeli odczucie
to jest obiektywnie usprawiedliwione. Zarówno w orzecznictwie, jak i doktrynie sporne jest, czy aby
doszło do realizacji znamion pozostałych dwóch typów groźby bezprawnej, także konieczne jest
wzbudzenie w zagrożonym uzasadnionej obawy, że groźba będzie spełniona.

11. Funkcjonariusz publiczny

Artykuł 115 § 13 k.k. określa, kim jest funkcjonariusz publiczny.

Zgodnie z jego treścią to:

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej;
2. poseł, senator, radny;
3. poseł do Parlamentu Europejskiego;
4. sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania
przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania
przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca,
osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy;
5. osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub
samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w
zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych;
6. osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu
terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe;
7. osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej;
8. funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz
 Służby Więziennej;
9. osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej
dyspozycyjnie;
10. pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności
usługowe.

Wyliczenie z art. 115 § 13 k.k. jest kompletne i wyczerpujące.

W związku z tym nie są funkcjonariuszami publicznymi osoby, którym ustawy szczególne
przyznają ochronę właściwą dla funkcjonariuszy publicznych, co często oddaje się słowami:
„przy wykonywaniu czynności X korzysta z ochrony prawnej przewidzianej w przepisach
Kodeksu karnego dla funkcjonariusza publicznego”

Funkcjonariusz publiczny występuje w Kodeksie karnym albo jako podmiot niektórych typów czynów
zabronionych (tzw. przestępstw urzędniczych), albo jako podmiot podlegający szczególnej
prawnokarnej ochronie.

W przypadku części nazw znajdujących się w przywołanym przepisie – nie ma problemu z

odnalezieniem ich desygnatów, choć niewątpliwie zajdzie tu konieczność sięgnięcia po regulacje
posadowione w ustawach szczególnych.

! Nie są funkcjonariuszami publicznymi pracownicy organów z pkt 5, 6 i 10, o ile pełnią wyłącznie
czynności usługowe.
Są to zatem te osoby, które nie wykonują zadań z zakresu ustawowej działalności tych organów
lub instytucji, czyli np. osoba sprzątająca określony budynek, portier czy tzw. konserwator.

Obok „funkcjonariusza publicznego” ustawodawca zdefiniował pojęcie „osoba pełniąca

funkcję publiczną”. Zakresy znaczeniowe tych nazw nie są identyczne.

12. Dokument
W art. 115 § 14 k.k. ustawodawca scharakteryzował pojęcie dokumentu.

Jest nim każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone
prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub
okoliczności mającej znaczenie prawne.

○ Nie jest to zatem tylko tradycyjny, papierowy plik zapisanych kartek, lecz każdy przedmiot lub
inny zapisany nośnik informacji.
○ Rozszerzenie definicji kodeksowej znajduje usprawiedliwienie ze względu na konieczność
zapewnienia jak najszerszej ochrony wiarygodności dokumentów funkcjonujących w obrocie
prawnym nie tylko w formie papierowej.

O istnieniu dokumentu decyduje przede wszystkim jego treść, będąca dowodem:

▪ prawa (np. postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku),
▪ stosunku prawnego (np. kartka papieru będąca umową – podpisana przez strony, faktura)
▪ okoliczności mającej znaczenie prawne np.
- prawo wykonywania zawodu lekarza wydane w formie papierowej przez okręgową radę
lekarską,
- dyplom ukończenia studiów prawniczych,
- wydane na potrzeby postępowania o podwyższenie alimentów zaświadczenia: z zakładu
 pracy – o wysokości zarobków, lub ze szkoły muzycznej – o uczęszczaniu dziecka na
określone zajęcia

Dokumentem w rozumieniu art. 115 § 14 k.k. nie jest sam pusty formularz lub druk
urzędowy. Dopiero jego wypełnienie powoduje, że mamy do czynienia z dokumentem
w prawnokarnym rozumieniu.

Takie stanowisko wyrażone zostało w wyroku Sądu Najwyższego z 11.03.2004 r., III KK 336/03
(LEX nr 109458), gdzie stwierdzono, że „decydujące znaczenie ma to, że polisa
ubezpieczeniowa, podobnie jak dowód wpłaty ubezpieczenia OC są dokumentami w rozumieniu
art. 115 § 14 k.k. Charakteru dokumentu nie odbiera im to, że zostały sporządzone na drukach
przygotowanych do wypełnienia ich określoną treścią, gdyż jest to jedynie techniczne
rozwiązanie, mające ułatwić tworzenie dokumentu”.

Ze względu na szerokie ujęcie pojęcia dokumentu w art. 115 § 14 k.k. wydaje się, że nie ma przeszkód
po temu, aby uznać, że jest nim również wydruk komputerowy lub odbitka kserograficzna.

13. Faktura
Zgodnie z art. 115 § 14a k.k. fakturą jest dokument, o którym mowa w art. 2 pkt 31 ustawy z
11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług
- czyli dokument w formie papierowej lub w formie elektronicznej zawierający dane
wymagane przez tę ustawę oraz przepisy wydane na jej podstawie.

Faktura jest zatem dokumentem stwierdzającym wystąpienie zdarzenia mającego znaczenie dla
prawa podatkowego.

Przepisy ustawy o podatku od towarów i usług (art. 106b i 106c) dekretują sytuacje, w których
podatnik jest zobowiązany wystawić fakturę.
Generalnie chodzi tu najczęściej o sprzedaż towarów lub usług innemu podatnikowi tego
podatku.

Pojęcie faktury jest ściśle związane z dwiema typizacjami:

○ z art. 270a k.k., który zakazuje podrobienia lub przerobienia (w celu użycia za
autentyczną) faktury, w zakresie okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla
określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej
należności o charakterze podatkowym.
Przepis ten zakazuje także użycia podrobionej lub przerobionej faktury jako autentycznej;

○ z art. 271a k.k., który zakazuje poświadczenia nieprawdy co do okoliczności faktycznych

mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej
zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym, poprzez wystawnie
faktury (lub faktur) zawierającej kwotę należności ogólem, której wartość jest znaczna.
Przepis ten zakazuje także użycia takiej faktury lub faktur.

Faktura wraz z naliczonym podatkiem od towarów i usług, jest jedną z zasadniczych przesłanek
uzyskania prawa do odliczenia kwoty VAT, ujętego w danej fakturze, przez nabywcę towaru lub
usługi – czyli odbiorcę faktury, o ile jest on podatnikiem tego podatku
14. Statek wodny
Artykuł 115 § 15 zawiera uzupełnienie słownikowej definicji statku wodnego, precyzując, że w
rozumieniu Kodeksu karnego za statek wodny uważa się także stałą platformę umieszczoną na
szelfie kontynentalnym.

Przykładem stałych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym są

- tzw. sztuczne wyspy,
- instalacje lub urządzenia na stałe związane z dnem morskim w celu badania lub eksploatacji
zasobów morskich lub w innych celach gospodarczych.

Definicja ta ma istotne znaczenie w kontekście art. 5 k.k., który – określając zakres terytorialny
stosowania polskiej ustawy karnej – wskazuje oprócz terytorium Rzeczypospolitej Polskiej także polski
statek wodny lub powietrzny.

Definicja ta powoduje zatem, że polski Kodeks karny znajdzie także zastosowanie do sprawców
popełniających czyny zabronione na stałej platformie umieszczonej na szelfie kontynentalnym.

Szelf kontynentalny państwa nadbrzeżnego, na którym umieszczana jest stała platforma,

obejmuje – zgodnie z art. 76 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza – dno morza i
podziemie podmorskich obszarów ciągnących się poza jego morzem terytorialnym przez
naturalne przedłużenie jego terytorium lądowego do zewnętrznego skraju kontynentalnej
krawędzi albo na odległość 200 mil morskich od linii podstawowej, od której mierzona jest
szerokość morza terytorialnego, jeżeli zewnętrzny skraj krawędzi nie sięga do tej odległości.

15. Stan nietrzeźwości

W art. 115 § 16 k.k. ustawodawca zdefiniował pojęcie stanu nietrzeźwości.

Jest nim stan, w którym:

○ zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5‰ albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę
wartość
○ zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do
stężenia przekraczającego tę wartość.

Regulacja z art. 115 § 6 k.k. znajduje zastosowanie zarówno do przepisów:

- części szczególnej Kodeksu karnego, gdzie pojawia się ona jako ustawowe znamię (np. art. 178a
§ 1, art. 180 czy 357 k.k.),
- części ogólnej, gdzie stanowi chociażby element środka karnego w postaci zakazu prowadzenia
pojazdów (art. 42 k.k.).

Definicja stanu nietrzeźwości jest niezwykle precyzyjna, co oznacza, że nie ma możliwości jej
modyfikacji, zwłaszcza w odniesieniu do tzw. stanów granicznych, tj. kiedy urządzenie pomiarowe
wykazuje jedynie stan plasujący się niewiele poniżej minimalnej granicy stężenia alkoholu.
Oznacza to w takim przypadku konieczność powtórzenia pomiaru, a ewentualne różnice należy
rozstrzygać na korzyść sprawcy

Stan nietrzeźwości zachodzi także w sytuacji, kiedy zawartość alkoholu we krwi lub w wydychanym
powietrzu nie przekracza ustawowej normy, jednak prowadzi do stężenia przekraczającego tę
wartość.
 Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia wówczas, kiedy wykonywane pomiary – kolejno
jeden po drugim – prowadzą do niebudzącego wątpliwości wniosku, że przekroczenie norm
kodeksowych jest nieuniknione i jest to tylko kwestia czasu.

Ustawodawca uwzględnił w tym przypadku tempo procesów wchłaniania alkoholu do

krwiobiegu oraz metabolizowania go w organizmie.

W ustawie z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oprócz

zdefiniowania stanu nietrzeźwości (identycznie jak w Kodeksie karnym), opisano także stan „po użyciu
alkoholu”, który zachodzi wówczas, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:
1. stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo
2. obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Definicja ta jest szczególnie przydatna do odczytania znamion niektórych wykroczeń.

16. Żołnierz i rozkaz

Artykuł 115 w § 17 i 18 zawiera definicje legalne żołnierza oraz rozkazu.

Zgodnie z
○ § 17 żołnierzem jest osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby
wojskowej pełnionej dyspozycyjnie,
○ § 18 zaś stanowi, że rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane
służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

Pojęcia te mają istotne znaczenie w świetle części wojskowej Kodeksu karnego.

W przepisach tej części Kodeksu, do której – zgodnie z art. 317 § 1 k.k. – stosuje się przepisy części
ogólnej, żołnierz wskazany jest jako podmiot wszystkich stypizowanych w tej części przestępstw.

Rozkaz może być wydawany wyłącznie żołnierzom.

Co istotne, wydawcą rozkazu – inaczej niż w przypadku jego adresata – może być także osoba
niebędąca żołnierzem (tj. przełożony, który może być osobą niebędącą żołnierzem).

17. Osoba pełniąca funkcję publiczną

W art. 115 § 19 k.k. zdefiniowano osobę pełniącą funkcję publiczną.
Nastąpiło to poprzez enumeratywne wyliczenie kategorii osób, które mieszczą się w tym pojęciu.

Są to:
1. funkcjonariusze publiczni;
2. członkowie organów samorządowych;
3. osoby zatrudnione w jednostkach organizacyjnych dysponujących środkami publicznymi
(chyba że wykonują wyłącznie czynności usługowe);
4. inne osoby, których uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone
lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.

Przykładami osób pełniących funkcję publiczną będą np. radny Rady Miasta czy też
nauczyciel akademicki zatrudniony w uniwersytecie państwowym.
 Pojęciem osoby pełniącej funkcję publiczną Kodeks karny posługuje się w przepisach
części szczególnej w dwójnasób. Niektóre przepisy zawierają wprost określenie „osoba
pełniąca funkcję publiczną” (tak np. art. 213 § 2 pkt 1 k.k.), niektóre zaś posługują się
wyrażeniem „w związku z pełnieniem funkcji publicznej” w powiązaniu z podmiotem
konkretnego czynu zabronionego (tak np. art. 265 § 3 k.k.).

Mimo wskazanej różnicy terminologicznej w istocie osoby popełniające czyn stypizowany w

konkretnym przepisie „w związku z pełnieniem funkcji publicznej” należy traktować jak osoby
pełniące funkcję publiczną. Zdania w tej materii są jednak w doktrynie podzielone. impossible :o

18. Przestępstwo o charakterze terrorystycznym

Przepis art. 115 § 20 k.k. dodany został do Kodeksu karnego jako implementacja standardów prawa
Unii Europejskiej29. Fakt ten determinował w zasadnicznym stopniu kształt i sposób uregulowania
wskazanego zagadnienia.

Zgodnie z treścią tego przepisu przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony
zagrożony karą ozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w
celu:
1. poważnego zastraszenia wielu osób,
2. zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu
organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
3. wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego
państwa lub organizacji międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu.

Artykuł 115 § 20 k.k. nie tworzy odrębnego typu czynu zabronionego, lecz ustala przesłanki, po
spełnieniu których dane przestępstwo nabiera cech przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

Wyróżnienie przestępstw o charakterze terrorystycznym z ogółu przestępstw następuje poprzez

odwołanie się do górnej granicy ustawowego zagrożenia, co sprawia, że przestępstwem o takim
charakterze może być każda zbrodnia i „poważniejszy” występek.

Konieczne jest, aby sprawca działał w jednym z celów, o których wspomina przepis.

Kłopotów natury wykładniczej dostarczają jednak użyte sformułowania ocenne: „poważne”

zastraszenie/zakłócenie oraz „wiele osób”.
- Niektórzy autorzy, zachowując daleko posuniętą ostrożność, proponują, aby w procesie
wykładni posiłkować się ustaleniami zaczerpniętymi z orzecznictwa wydanego na podstawie
typizacji (obowiązujących w poprzedniej i obecnej kodyfikacji), w których takie znamiona
występują.
- W tym przypadku szczególnie pomocna może okazać się wykładnia prounijna – zgodnie z którą
należy odczytać art. 115 § 20 k.k. w świetle celu, jaki legł u podstaw dyrektywy regulującej
wskazane zagadnienie.

Należy ponadto przyjąć, że użyte w art. 115 § 20 in fine k.k. określenie: „a także groźba popełnienia
takiego czynu” odnosi się do wszystkich wymienionych wcześniej punktów.

19. Występek o charakterze chuligańskim

W art. 115 § 21 k.k. ustawodawca zadekretował przesłanki występku o charakterze chuligańskim.
W pierwotnym tekście Kodeksu karnego z 1997 r. nie została jednak przewidziana. Odrzucenie tej
konstrukcji było wyrazem zmiany kontekstu aksjologicznego oraz przemian ustrojowych i
politycznych, związanych m.in. z wejściem w życie nowej Konstytucji.

Przywrócenie do Kodeksu karnego wskazanej definicji nastąpiło w 2007 r., choć nie jest ona
identyczna z tą istniejącą w Kodeksie karnym z 1969 r.

Z występkiem o charakterze chuligańskim mamy obecnie do czynienia, jeżeli zachodzi umyślny

zamach, który jest kierowany na:
○ zdrowie,
○ wolność,
○ cześć lub nietykalność cielesną,
○ bezpieczeństwo powszechne,
○ działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego,
○ porządek publiczny.

Z występkiem tym będziemy mieli do czynienia także, jeśli sprawca umyślnie niszczy, uszkadza lub
czyni niezdatną do użytku cudzą rzecz.

Sprawca musi przy tym działać publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując
przez to rażące lekceważenie porządku prawnego.

Występek o charakterze chuligańskim jest konstrukcją zamkniętą i pełną – tylko te okoliczności, które
zostały wskazane w § 21, decydują o jego zaistnieniu.

Oprócz enumeratywnego wyliczenia dóbr prawnych – pozostałe elementy tej definicji

dostarczają poważnych problemów wykładniczych, przez co budzą liczne zastrzeżenia w
piśmiennictwie.

Nie ma wątpliwości, że występek o charakterze chuligańskim – od strony podmiotowej jest

zredukowany do umyślności oraz do strony podmiotowej mieszanej.

Działanie przez sprawcę „publicznie” można rozumieć tak, jak zaproponował to Sąd Najwyższy,
analizując przepis art. 120 § 14 k.k. z 1969 r.
Obejmuje ono zatem wszystkie sytuacje, w których „bądź ze względu na miejsce działania, bądź
ze względu na okoliczności i sposób działania sprawcy jego zachowanie się jest lub może być
dostępne (dostrzegalne) dla nieokreślonej liczby osób”

Z działaniem „publicznym” możemy mieć do czynienia np., jeśli sprawca grozi pokrzywdzonemu
pobiciem na przystanku autobusowym, w momencie gdy pasażerowie gromadzą się w
oczekiwaniu na przyjazd autobusu.

Trudno zdekodować przesłankę działania „bez powodu”, gdyż każde ludzkie zachowanie ma u
swojego źródła jakąś przyczynę.
Należałoby przyjąć, że jest to takie działanie, które w świetle powszechnych ocen odebrane
zostałoby jako niemające racjonalnego wytłumaczenia.

Niełatwo jednak podać bezdyskusyjny przykład tego rodzaju zachowania.

- Sąd Apelacyjny w Białymstoku wskazał, że „jeśli w świetle ocen społecznych agresywnego
działania sprawcy nie da się niczym wytłumaczyć, to należy uznać, że zostało ono podjęte
 bez powodu” (wyrok SA w Białymstoku z 31.10.2012 r., II AKa 121/12, LEX nr 1239834).

Natomiast działanie „z oczywiście błahego powodu” występuje wtedy, kiedy zachowanie sprawcy ma
racjonalną przyczynę, ale między wagą tej przyczyny a nieadekwatnością reakcji sprawcy zachodzi
rażąca (jaskrawa, skrajna, drastyczna) dysproporcja.

Z zachowaniem popełnionym „z oczywiście błahego powodu” możemy mieć do czynienia, jeśli

np. sprawca uderzy farmaceutę kilkakrotnie pięścią w twarz, a następnie – szarpiąc za odzież –
przewróci go na podłogę – tylko dlatego, że poprosił on sprawcę o opuszczenie apteki z uwagi
na brak posiadania przez niego obowiązkowej maseczki zasłaniającej usta i nos.

Najbardziej ocennym elementem występku o charakterze chuligańskim jest wskazanie, że sprawca

swoim zachowaniem okazuje rażące lekceważenie dla porządku prawnego.
Wydaje się, że już jednorazowe okazanie lekceważenia dla prawa jest wystarczające do przyjęcia
konstrukcji z art. 115 § 21 k.k.

W piśmiennictwie można natrafić na pogląd racjonalizujący wskazaną przesłankę – zgodnie z

nim należy założyć, że okazanie przez sprawcę „rażącego lekceważenia porządku prawnego”
trzeba rozumieć jako „względnie trwałe negatywne nastawienie sprawcy do tego porządku”.

Jeśli sprawca do tej pory nie wykazał się postawą negatywnego stosunku do obowiązującego
porządku prawnego, to odpada możliwość przypisania mu występku o charakterze
chuligańskim.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9.06.2015 r., SK 47/13 (LEX nr 1731688), uznał, że

przepis art. 115 § 21 k.k. w części obejmującej słowa: „«jeżeli sprawca działa publicznie i
bez powodu, albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie
porządku prawnego», jest zgodny z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Obecnie, tak jak w poprzedniej kodyfikacji, konstrukcja występku o charakterze chuligańskim jest
okolicznością zaostrzającą odpowiedzialność karną sprawcy.
Sąd wymierza w takim przypadku karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w
wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (art. 57a
§ 1 k.k.).

Ponadto ma możliwość szerokiego orzeczenia nawiązki obligatoryjnej lub fakultatywnej (art.

57a § 2 k.k.).

Bardzo dotkliwym obostrzeniem jest możliwość orzeczenia warunkowego zawieszenia

wykonania kary w stosunku do sprawcy występku chuligańskiego jedynie w szczególnie
uzasadnionych przypadkach (art. 69 § 4 k.k.).

Fakultatywna podstawa do orzeczenia środka karnego w postaci zakazu wstępu na imprezę

masową została powiązana m.in. ze skazaniem za występek o charakterze chuligańskim (art.
41b § 1 k.k.).

20. Handel ludźmi

Artykuł 115 § 22 określa pojęcie handlu ludźmi, stanowiąc, że handlem ludźmi jest werbowanie,
transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby z zastosowaniem:
 1. przemocy lub groźby bezprawnej,
2. uprowadzenia,
3. podstępu,
4. wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania
przedsiębranego działania,
5. nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności,
6. udzielenia albo przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy osobie sprawującej
opiekę lub nadzór nad inną osobą – w celu wykorzystania tej osoby, nawet za jej zgodą, w
szczególności w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania, w pracy
lub usługach o charakterze przymusowym, w żebractwie, w niewolnictwie lub innych formach
wykorzystania poniżających godność człowieka albo w celu pozyskania komórek, tkanek lub
narządów wbrew przepisom ustawy.

Ustawodawca dookreślił także, że jeżeli zachowanie sprawcy dotyczy małoletniego, stanowi ono
handel ludźmi, nawet gdy nie zostały użyte metody lub środki wymienione w pkt 1–6.

Wprowadzenie do Kodeksu karnego definicji pojęcia handlu ludźmi wynika z ratyfikowanego

przez Polskę w dniu 18.08.2003 r. Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel
ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniającego Konwencję Narodów
Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjętego przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 15.11.2000 r.37, zwanego powszechnie
protokołem z Palermo, decyzji ramowej Rady 2002/629/WSiSW z 19.07.2002 r. w sprawie
zwalczania handlu ludźmi38, a także Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko
handlowi ludźmi, sporządzonej w Warszawie 16.05.2005 r.39

Zdefiniowane w art. 115 § 22 k.k. pojęcie zostało użyte tylko w jednym przepisie Kodeksu, a
mianowicie w art. 189a, gdzie stypizowano przestępstwo handlu ludźmi.

Wyliczenie w art. 115 § 22 k.k. czynności sprawczych oraz sposobów ich realizacji ma charakter
wyczerpujący, co oznacza, że inne możliwe czynności sprawcze i sposoby ich realizacji nie mieszczą
się w pojęciu handlu ludźmi.
Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy zachowanie sprawcy odnosi się do małoletniego.

Nie ma więc znaczenia, czy sprawca zastosował przemoc lub groźbę bezprawną, uprowadzenie,
podstęp, wprowadzenie w błąd albo wyzyskanie błędu lub niezdolności do należytego
pojmowania przedsiębranego działania, nadużycie stosunku zależności, wykorzystanie
krytycznego położenia lub stanu bezradności, udzielenie albo przyjęcie korzyści majątkowej lub
osobistej albo jej obietnicy osobie sprawującej opiekę lub nadzór nad inną osobą.

Sprawca musi natomiast, tak samo jak w wypadku, gdy jego zachowanie dotyczy pełnoletniego,
dopuścić się czynności sprawczej w postaci werbowania, transportu, dostarczania,
przekazywania, przechowywania lub przyjmowania osoby

Handel ludźmi w rozumieniu Kodeksu to aktywność znamienna określonym celem, którym jest
wykorzystanie innej osoby (przy czym pojęcie to jest wysoce niedookreślone, przez co może oznaczać
właściwie wszystko).
Ktoś, komu cel taki nie przyświeca, nie dopuszcza się handlu ludźmi, nawet jeżeli werbuje,
transportuje, dostarcza, przekazuje, przechowuje lub przyjmuje inną osobę

21. Adopcja
Artykuł 115 § 22a k.k. zawiera definicję adopcji.

Jest nią nabycie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem przez inną osobę niż ta, od której dziecko
pochodzi.

Definicja ta koresponduje z tylko jedną typizacją zawartą w Kodeksie karnym, tj. z art. 211a, w której
zawarty jest zakaz organizowania adopcji w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

W związku z wprowadzeniem do Kodeksu karnego definicji adopcji wskazać trzeba na rozbieżności

między tą ustawą a Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym.

Ten ostatni bowiem w ogóle nie operuje terminem „adopcja”, lecz posługuje się pojęciem
„przysposobienie”, nie opisując go jednak w formie definicji.

Dla nauki prawa rodzinnego i opiekuńczego przysposobienie jest prawną formą uznania obcego
biologicznie dziecka za własne, co Kodeks rodzinny i opiekuńczy opisuje jako powstanie między
przysposabiającym a przysposobionym takiego stosunku, jak między rodzicami a dziećmi (art.
121 § 1 k.r.o.).

W związku z tym w doktrynie prawa karnego stawiane jest pytanie o to, czy pojęcie adopcji
wymagało odrębnego zdefiniowania na potrzeby typizacji z art. 211a k.k., zwłaszcza że
„stosunek przysposobienia” pojawia się w art. 115 § 14 k.k. przy charakterystyce „osoby
najbliższej” (Dla niektórych autorów art. 115 § 22a k.k. pozostaje ciągle przepisem
blankietowym, inni zaś uznają jego pełną niezależność od innych ustaw)

22. Niewolnictwo
Artykuł 115 § 23 zawiera definicję niewolnictwa i stanowi, że jest to stan zależności, w którym
człowiek jest traktowany jak przedmiot własności.

W art. 8 Przepisów wprowadzających Kodeks karny ustawodawca stypizował zbrodnię, której

znamiona realizuje ten, kto powoduje oddanie osoby w stan niewolnictwa lub utrzymuje ją w tym
stanie albo uprawia handel niewolnikami.
Sprawca tej zbrodni podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Przestępstwa opisane w tym przepisie Polska zobowiązała się ścigać i karać na mocy Konwencji w
sprawie niewolnictwa, podpisanej w Genewie dnia 25.09.1926 r.44, oraz Konwencji uzupełniającej w
sprawie zniesienia niewolnictwa, handlu niewolnikami oraz instytucji i praktyk zbliżonych do
niewolnictwa, podpisanej w Genewie dnia 7.09.1956 r.

Pojęcie „zależność” należy w kontekście tego przepisu interpretować jako „bycie zależnym,
uzależnienie od kogoś, pozostawanie pod czyjąś władzą, niesamodzielność”.

W piśmiennictwie wskazuje się, że niewolnictwo należy rozumieć jako dwustronną relację, która
zachodzi między ludźmi:
○ osobą zależną („niewolnikiem”)
○ osobą (grupą osób), która ma nad nią władzę.

Relację tę charakteryzują łącznie dwie cechy:

- stan zależności jednej osoby względem innej (innych)
- traktowanie osoby zależnej jak przedmiotu własności
23. Rozmiar działalności przedsiębiorstwa
Artykuł 115 § 24 k.k. nakazuje, aby przy ocenie rozmiaru działalności przedsiębiorstwa sąd brał pod
uwagę wartość tego przedsiębiorstwa.

Przepis ten znajduje zastosowanie do art. 44a § 5 k.k., gdzie pomieszczono jedną z dwóch prze-
słanek wyłączających możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa. Zgodnie z jego treścią –
przepadku nie orzeka się, jeżeli szkoda wyrządzona przestępstwem lub wartość ukrytej korzyści
nie jest znaczna wobec rozmiaru działalności przedsiębiorstwa.

Ustawodawca nie wskazał jednak, w jaki sposób należy określić wartość przedsiębiorstwa.

Jest to o tyle niezasadne, że istnieje wiele możliwych metod jego wyceny.

 Są autorzy, którzy twierdzą, że powinna tu decydować aktualna księgowa wartość aktywów
przedsiębiorstwa wynikająca z bilansu.
 Inni zaś podnoszą, że należy dokonać oceny wartości przedsiębiorstwa na podstawie cen
rynkowych. W takim przypadku niezbędne jest zasięgnięcie opinii biegłego.