Historia przestępczości

i podstawowe pojęcia związane z przestępczością

 Hołyst B.: Zagrożenia ładu społecznego. Tom 1-2.,
Warszawa 2014.
 Pływaczewski E. i in.: Kryminologia. Stan i
perspektywy rozwoju, Warszawa 2019.
 Pływaczewski E., Filipkowski W., Rau Z.:
Przestępczość XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie/
problemy techniczno-informatyczne, Tom 1-2,
Warszawa 2015.
 Żuber M.: Przestępczość zorganizowana i jej
zwalczanie, Wrocław 2012, WSO Wojsk Lądowych
imienia generała Tadeusza Kościuszki.
 Za twórcę terminu kryminologia uważa się P. Topinard’a, ktory
użył go po raz pierwszy w 1879 r. Natomiast pierwszy
podręcznik z tego zakresu autorstwa R. Garofalo opublikowano
w 1885 r.
 Za ojca kryminologii uważa się przedstawiciela antropologii
kryminalnej C. Lombroso, a za kamień milowy uznaje się jego
pracę pod tytułem „Człowiek-zbrodniarz…” wydaną po raz
pierwszy w 1876 r.
 Przyczyny rozwoju kryminologii:
◦ dynamiczny rozwój nauk przyrodniczych oraz humanistycznych, które
to okoliczności były właściwe dla powstania i rozwoju wielu nauk w
tym okresie, również społecznych;
◦ rosnące w XIX w. zjawisko przestępczości, które przechodziło znaczące
zmiany pod względem rozmiaru, dynamiki i obszarów występowania, a
tym samym nie można było zwalczać jej tradycyjnymi sposobami.
 Kryminologia - nauka społeczna zajmująca się
badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat
przestępstwa jako szczególnej formy zachowania
dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska
społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa jak
również ofiary przestępstwa, a także instytucji i
mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą
społeczeństwo w celu zapobiegania i zwalczania
przestępczości.
 J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, 2004, s. 17.
 Kryminologia - nauka o przestępstwie i przestępcy, o
objawach i przyczynach przestępczości i innych
związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz
zapobieganiu im, a także funkcjonowanie systemu
sprawiedliwości karnej

 B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2016, s. 51.

 Zadania kryminologii:
1. ustalenie i wyjaśnienie przyczyn oraz uwarunkowań przestępczości,
2. analiza form zjawiskowych przestępczości rzeczywistości
społecznej,
3. badanie roli ofiary w przestępstwie,
4. badanie procesów kryminalizacji i dekryminalizacji zachowań,
5. analizę problematyki reakcji na przestępczość i spadających na
sprawców konsekwencji ich czynów,
6. badanie funkcjonowania agend kontroli społecznej, a zwłaszcza
instytucji wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych,
7. opracowywanie teoretycznych podstaw dla programów zwalczania
przestępczości.

 Źrodło: T. Kozioł, Kilka uwag o statusie naukowym kryminologii, CPKiNP 1999/1, s. 35.
 Do podstawowych działów kryminologii należą:
◦ fenomenologia (symptomatologia kryminalna),
◦ etiologia kryminalna (kryminogeneza)
◦ profilaktyka kryminologiczna.
 Fenomenologia zajmuje się opisem zjawiska
przestępczości globalnie lub też wybranych kategorii
przestępstw w danym czasie i miejscu, w ujęciu
statycznym lub dynamicznym poprzez określenie:
◦ rozmiarów przestępczości, czyli do ilu przestępstw dochodzi w
danym czasie i miejscu, w danej społeczności,
◦ nasilenie przestępczości, czyli jak wysokie jest nasycenie danej
zbiorowości przestępstwami,
◦ dynamika przestępczości, czyli jakim zmianom podlegają
rozmiary i nasilenie przestępczości w czasie – rosną lub maleją,
◦ struktura przestępczości, czyli jakie miejsce zajmują
przestępstwa określonego rodzaju w ogólnej liczbie przestępstw.
 Etiologia kryminalna - zajmuje się opisem przyczyn
przestępczości (czynników kryminogennych).
 Przestępczość - zbiór zdarzeń uznanych przez
ustawodawcę za przestępstwa.
 Można ujmować ją lokalnie, regionalnie lub globalnie
dla danego obszaru lub okresu.
 W jej ramach można także wyodrębniać – według
przyjętego kryterium – subkategorie lub rodzaje, np.
przestępczość zorganizowana, ekonomiczna, stadionowa
itd.
 Przestępstwo - czyn człowieka, który jest:
◦ bezprawny,
◦ zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w
czasie jego popełnienia (czyn karalny),
◦ społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy (czyn
karygodny) oraz
◦ zawiniony.

 Definicja stworzona na podstawie art. 1 oraz 115 § 1 i 2 k.k.

 Za czyny człowieka należy uznać aktywne
(działanie) lub pasywne (zaniechanie)
zachowania sterowane w sposób świadomy
ludzką wolą.
 Dlatego też z tego zbioru należy wyłączyć
zachowania pod przymusem bezwzględnym
(vis absoluta), odruchy bezwarunkowe, np.
pod wpływem bólu, porażenia prądem oraz
przypadki fizjologicznej lub psychicznej
niemożności podjęcia lub realizacji decyzji
woli, np. maligna, stan paraliżu, stan
hipnozy.
 Natomiast działanie pod wpływem
przymusu względnego (psychicznego) nie
wyłącza możliwości podjęcia decyzji woli,
np. zachowanie pod wpływem groźby lub
tortur.
 Czyn musi być zabroniony przez ustawę karną, tzn. Kodeks
karny lub przepisy karne zamieszczone w innych ustawach
(art. 115 § 1 k.k.).
 Tylko ustawa może zawierać w sobie opisy czynów
zabronionych oraz przewidziane za ich dokonanie sankcje.
 Istotne jest, że dane zachowanie jest opisane w ustawie w
czasie jego popełnienia, gdyż w prawie karnym mamy
zasadę nieretroakcji, tzn. prawo karne nie działa wstecz na
niekorzyść sprawcy (art. 4 § 1 k.k.). Jego dokonanie musi
być zagrożone karą kryminalną określoną w art. 32 k.k.
(czyn karalny), czyli:
◦ karą grzywny,
◦ ograniczenia wolności,
◦ pozbawienia wolności,
◦ 25 lat pozbawienia wolności lub
◦ dożywotnim pozbawieniem wolności.
 Czyn musi być karygodny.
 Stopień jego społecznej szkodliwości musi być w stopniu
wyższym niż znikomy. W przeciwnym razie dane
zachowanie można zakwalifikować jako wykroczenie.
 Do mierników społecznej szkodliwości o charakterze
podmiotowym należą: postać zamiaru, motywacja sprawcy
oraz rodzaj naruszonych reguł ostrożności;
 Mierniki o charakterze przedmiotowym to: rodzaj i charakter
naruszanego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grążącej
szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu oraz waga
naruszonych przez sprawcę obowiązków (art. 115 § 2 k.k.).
 Do okoliczności wyłączających karygodność należą: obrona
konieczna (art. 25 k.k.), stan wyższej konieczności (art. 26 §
1 k.k.), działanie w ramach uprawnień i obowiązków itp.
 Sprawcy należy przypisać winę w czasie dokonywania
czynu.
 Wina jest osobistą zarzucalnością dokonania czynu w
sytuacji, gdy sprawca był:
 zdatny do ponoszenia winy (ze względu na wiek – art. 10 § 1 i 2 k.k.
oraz poczytalność art. 31 k.k.),
 rozpoznawał bezprawność czynu oraz
 był w tzw. normalnej sytuacji motywacyjnej.
 Do okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną
ze względu na brak winy należą:
 nieletniość,
 stan wyższej konieczności (art. 26 § 2 k.k.),
 błąd (art. 28 § 1, art. 29, art. 30 k.k.),
 niepoczytalność (art. 31 § 1 k.k.) oraz
 rozkaz (art. 318 k.k.).
 Z punktu widzenia normatywnego przestępcą jest
osoba prawomocnie skazana, której przypisano
odpowiedzialność za popełnienie przestępstwa.
 Może to nastąpić w formie skazania za popełnienie
przestępstwa lub warunkowego umorzenia
postępowania karnego (art. 66 k.k.).
 Odpowiedzialność karną może ponosić osoba dorosła według prawa
karnego, czyli taka, która popełniła czyn zabroniony po ukończeniu
17. roku życia (art. 10 § 1 k.k.).
 Wyjątkowo, za dorosłą uważa się także osobę, która spełnia łącznie
trzy grupy przesłanek:
◦ popełniła czyn zabroniony po ukończeniu 15 lat, a przed
ukończeniem 17 lat włącznie,
◦ czyn ten został zakwalifikowany z art. 134 (zamach na
prezydenta), art. 148 (zabójstwo), art. 156 (uszczerbek na
zdrowiu), art. 163 (niebezp. powsz.), art. 166 (zawładnięcie statku
lub samolotu), art. 173 (kat. komun.), art. 197 (przeciw wolności),
art. 223 (czynna napaść), art. 252 (wzięcie zakładnika), art. 280
k.k. (rozbój),
◦ okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego
właściwości i warunki osobiste przemawiają za pociągnięciem
nieletniego do odpowiedzialności karnej, a w szczególności jeżeli
poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze
okazały się bezskuteczne.
 Sprawca to osoba, która dopuściła się czynu
zabronionego, ale niekoniecznie ponosi ona
odpowiedzialność karną ze względu na okoliczności ją
wyłączające, np.:
◦ niższy niż znikomy stopień społecznej szkodliwości,
◦ brak winy albo
◦ bezprawności czynu.
 Dlatego też każdy przestępca jest też sprawcą, ale
nie każdy sprawca przestępcą.
 Podejrzany - osoba, co do której wydano
postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której
bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut
w związku z przystąpieniem do przesłuchania
w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1 k.p.k.).
 Ta czynność procesowa rozdziela etap postępowania
w sprawie (in rem) od etapu postępowania przeciwko
osobie (in personam).
 Oskarżony - osoba, przeciwko której wniesiono
oskarżenie do sądu, a także osoba, co do której
prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335
§ 1 k.p.k. (skazanie bez przeprowadzenia rozprawy)
lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
(art. 71 § 2 k.p.k.).
 Osoba nieletnia - zgodnie z art. 1 § 2 u.p.n. rozróżnia
się trzy zakresy:
◦ osoby, które nie ukończyły lat 18, względem których stosuje
się przepisy ustawy w zakresie zapobiegania i zwalczania
demoralizacji,
◦ osoby, które dopuściły się czynu karalnego po ukończeniu lat
13, ale przed ukończeniem lat 17, wobec których toczy się
postępowanie w sprawach o czyny karalne,
◦ osoby, względem których wykonywane są środki
wychowawcze lub poprawcze, nie dłużej jednak niż do
ukończenia przez te osoby lat 21.
 Przestępca młodociany – osoba dorosła, która w
czasie popełnienia czynu nie ukończyła 21. roku
życia i w czasie orzekania w I instancji – 24 lat (art.
115 § 10 k.k.).
 W literaturze rozpatruje się trzy ujęcia recydywy:
kryminologiczne, jurydyczne oraz penitencjarne.
 Najszerszy zakres pojęciowy ma ujęcie
kryminologiczne i opisuje sytuację, gdy sprawca
popełnił przestępstwo ponownie co najmniej raz w
swoim życiu.
 Ujęcie jurydyczne:
 Recydywa specjalna zwykła zachodzi wtedy, gdy sprawca
skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia
wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6
miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa,
za które był już skazany (art. 64 § 1 k.k.).
 Recydywa specjalna wielokrotna zachodzi wtedy, gdy
sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych
w art. 66 § 1 k.k. odbył łącznie co najmniej rok kary
pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub
części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo
przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia,
rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo
przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą
jej użycia (art. 64 § 2 k.k.).
 Ujęcie penitencjarne:
 Recydywiści penitencjarni to dorośli skazani za
przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub
zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za
wykroczenia umyślne karą aresztu lub zastępczą karą
aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub
karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub
wykroczenia (art. 86 § 1 k.k.w.).
 Skazani odbywają karę pozbawienia wolności w
zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych,
chyba że szczególne względy resocjalizacyjne
przemawiają za skierowaniem ich do zakładu karnego
dla odbywających karę po raz pierwszy (art. 69 pkt 3 i
art. 86 § 1 k.k.w.).
 Osadzony to osoba skazana na karę pozbawienia
wolności i odbywająca ją w jednym z czterech
rodzajów zakładów karnych (art. 69 k.k.w.) lub osoby,
względem których zastosowano środek
zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania
i osadzone w areszcie śledczym (art. 250 k.p.k., art.
208 § 2 k.k.w.).

◦ * rodzaje zakładów karnych

◦ 1) zakłady karne dla młodocianych;
2) zakłady karne dla odbywających karę po raz pierwszy;
3) zakłady karne dla recydywistów penitencjarnych;
4) zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego.
 Mitologia grecka – pierwsze informacje na temat
przestępczości.
 zbrodnia to „choroba duszy”, na którą lekarstwem ma
być system kar – poglądy Homera, Platona,
Arystotelesa.
 Poglądy dotyczące kwestii przestępczości w okresie
Średniowiecza przesycone były wpływem Kościoła,
a podstawowym rodzajem kary była śmierć.
 Uważano, że przestępca jest wysłannikiem diabła na
ziemi, a prawodawcy ustalali takie rodzaje
uśmiercania, które zadowalały władze.
 Prawodawstwo nakazywało prześladować
bezrobotnych, żebraków i włóczęgów.
 Pierwsza cecha - rozróżniano zachowania ludzi
według ich przynależności do klasy społecznej.
 Druga cecha - odwoływanie się do autorytetów
boskich i wolnej woli człowieka, a więc postrzeganie
przestępstwa jako naruszenia przykazań religijnych
i praw ustanowionych przez władze.
 Cesare Beccaria w dziele o przestępstwach i karach głosił,
że kary nie powinny być „aktem odwetu”, lecz „naprawą”
przestępcy.
 Kara w ujęciu Beccarii stanowi swoisty „środek
powstrzymujący”. Z tego względu istotne jest „nie
okrucieństwo kar, lecz nieuchronność tych kar. […] Pewność
ukarania, choćby umiarkowanego, zrobi zawsze większe
wrażenie niż strach przed inną, surowszą karą, z którym
jednak łączy się nadzieja na bezkarność.
 Jeżeli kara stanowić ma „przeszkodę”, to musi w taki sposób
wpływać na jednostki, aby z danym działaniem przestępczym
wiązały skutek, jakim będzie kara.
 Beccaria przeciwstawiał się karze śmierci.
 Cesare Beccaria w dziele o przestępstwach i karach głosił,
że kary nie powinny być „aktem odwetu”, lecz „naprawą”
przestępcy.
 Kara w ujęciu Beccarii stanowi swoisty „środek
powstrzymujący”. Z tego względu istotne jest „nie
okrucieństwo kar, lecz nieuchronność tych kar. […] Pewność
ukarania, choćby umiarkowanego, zrobi zawsze większe
wrażenie niż strach przed inną, surowszą karą, z którym
jednak łączy się nadzieja na bezkarność.
 Jeżeli kara stanowić ma „przeszkodę”, to musi w taki sposób
wpływać na jednostki, aby z danym działaniem przestępczym
wiązały skutek, jakim będzie kara.
 Beccaria przeciwstawiał się karze śmierci. Braku
skuteczności kary nie można, zdaniem Beccarii,
skompensować jej srogością i okrucieństwem.
 Cesare Lombroso (uważany za ojca kryminologii) - teoria
antropologiczna sformułowana w 1876 roku zwana teorią
urodzonego przestępcy.
 To poszukiwanie związków między ukształtowaniem głowy,
twarzy człowieka a właściwościami jego psychiki.
 Teoria mówiła, że ludzie „wykazują trwałą tendencję do
popełnianych przestępstw, którą można rozpoznać po cechach
budowy ciała. Według tej teorii urodzony przestępca musi
posiadać przynajmniej sześć cech w obrębie głowy, np. cofnięte
czoło, silnie rozwinięte szczęki, wystające kości policzkowe,
oraz „inność” w budowie organów wewnętrznych, bądź też
płciowych. W zależności od konfiguracji tych cech Lombroso
stwierdzał, do jakiego rodzaju przestępstw jest predysponowany
dany człowiek.
 Lombroso uważał, że do wymienionych cech fizycznych przypisane są
konkretne właściwości psychiczne, takie jak:
◦ niska inteligencja,
◦ impulsywność,
◦ okrucieństwo,
◦ otępienie uczuciowe i moralne.
 Na tej podstawie włoski psychiatra stworzył katalog przestępców i podzielił
ich na:
◦ morderców,
◦ złodziei,
◦ rabusiów,
◦ oszustów,
◦ rzezimieszków,
◦ podpalaczy.
 W dzisiejszych czasach teoria przestępcy z urodzenia nie jest uznana za
teorię naukową ze względu na występujące w niej błędy metodologiczne i to,
że nie ma czegoś takiego jak typ przestępcy charakteryzujący się stałym
zbiorem cech.
 Z początkiem XX wieku rozpoczęto badania, czy na zachowanie przestępcze
ma wpływ dziedziczenie zachowań antyspołecznych.
 Badaniem potwierdzającym dziedziczenie zachowań antyspołecznych było
badanie genealogiczne, polegające na przyjrzeniu się historii rodzin
wielopokoleniowych i wyszukaniu zależności pomiędzy aspołecznymi
zachowaniami przodków a ich potomkami.
 J. Shields, P. Tienari i O. Dalgard - potwierdzili dziedziczenie przestępczości,
badając bliźnięta i dzieci adoptowane. Zwrócili uwagę na zgodność
zachowań u bliźniąt monozygotycznych, podczas gdy u bliźniąt
dwuzygotycznych tej zgodności nie zauważono albo zaobserwowano ją w
stopniu niewielkim.
 Badania te nie potwierdziły bezpośredniego wpływu cech dziedzicznych na
zachowanie antyspołeczne i zarzucano im błędy metodologiczne polegające
na niemożności oddzielenia wpływu cech dziedzicznych od wpływu
warunków środowiskowych. Nie ustalono również, czy czynniki
środowiskowe miały wpływ na dziedziczenie skłonności do alkoholizmu.
 Z badań wynika, że skłonności do zachowań antyspołecznych czy też
alkoholizmu nie są dziedziczne, a jedynie warunki środowiskowe
mogą mieć wpływ na ich nabycie.
 Jacobs zaobserwował, że występowanie w komórce człowieka
dodatkowego męskiego chromosomu Y powoduje tendencję do
zachowania przestępczego o podłożu agresywnym. Teorii tej jednak
nie udało się potwierdzić w innych badaniach.
 Faktem jest, że w przeprowadzonych badaniach wśród przestępców
upośledzonych lub chorych psychicznie zauważono występowanie
dodatkowego chromosomu. Badaczom nie udało się jednak
potwierdzić jednoznacznie, że wystąpienie zaburzenia struktury
chromosomu jest wystarczającym warunkiem do powstania
skłonności przestępczych.
 Koncepcja zaburzenia ośrodkowego układu
nerwowego (OUN). Zaburzenie OUN to uszkodzenie
lub schorzenie ośrodkowego układu nerwowego w
wyniku:
◦ uszkodzenia mózgu,
◦ zaburzeń endokrynologicznych,
◦ nieprawidłowego poziomu cukru we krwi,
◦ braku witamin.
 Nie udało się potwierdzić, czy i jakie uszkodzenie
OUN predysponuje człowieka do popełnienia
przestępstwa.
 Teoria konstytucjonalno-typologiczna - poszukiwanie
zależności pomiędzy cechami somatycznymi a właściwościami
psychicznymi.
 Typologia Kretschmera według której człowiek stanowi całość z
ciałem i umysłem, a na podstawie jego cech fizycznych można
określić jego cechy psychiczne.
 Kretschmer z wymienionymi typami łączył predyspozycje do
zapadania na choroby psychiczne, np. typem schizofrenika miał
być astenik, jednakże w swoich badaniach nie uwzględnił typów
rasowych.
 Kretschmer wymienia następujące typy somatyczne:
◦ asteniczny, wysoki, szczupły, o wąskich: twarzy, klatce i
ramionach (ten typ miał popełniać przestępstwa przeciwko
mieniu),
◦ atletyczny, wysokiego lub średniego wzrostu, o twarzy
kościstej, barczysty, umięśniony (ten typ miał popełniać
przestępstwa gwałtowne: zabójstwa, gwałty, rozboje),
◦ pykniczny, średniego lub małego wzrostu, otyły, o grubych
rysach twarzy (ten typ miał dopuszczać się oszustw),
◦ dysplastyczny, o nieregularnej budowie ciała, o wyglądzie
infantylnym, bez zarostu (ten typ miał popełniać przestępstwa
o charakterze seksualnym).
 Na podstawie badań Kretschmera William Sheldon wyodrębnił
trzy typy ludzkie, przypisując cechom fizycznym
charakterystyczny temperament:
 ektomorficzny (podobny do astenika), z przypisanym
temperamentem mózgotonicznym – to introwertyk, człowiek
wrażliwy, cierpiący na bezsenność,
 mezomorficzny (podobny do atletyka), z przypisanym
temperamentem somatonicznym – to człowiek odważny,
stanowczy i gadatliwy,
 endomorficzny (podobny do pyknika), z przypisanym
temperamentem trzewiotonicznym – to człowiek towarzyski,
miłośnik uciech życiowych.
 Z wyżej wymienionymi typami temperamentu łączono trzy
podstawowe przyczyny przestępcze:
◦ wynikające z braków umysłowych lub z ich ograniczeń,
◦ będące wynikiem zaburzeń psychotycznych, neurotycznych,
◦ „pierwotną”, mającą związek z budową ciała i przypisanym
temperamentem somatonicznym.
 Koncepcja ekologiczna, mówiąca, że na zachowanie przestępcze w bardzo
dużym stopniu wpływa środowisko (szkoła chicagowska na czele z Robertem
Parkiem, Ernestem Burgessem i Henrym McKayem) - wzrost przestępczości
związany jest z ukształtowaniem środowiska aglomeracji.
 Wyżej wymienieni badacze w 1925 roku dokonali podziału miasta na pięć
stref:
◦ I centralną, w której zlokalizowane są m.in. instytucje handlowe,
administracyjne, kulturowe,
◦ II przejściową, która jest strefą przemysłową,
◦ III mieszkań pracowniczych, zamieszkaną przez ludzi pracujących w sferze II,
◦ IV willową, zamieszkaną przez klasę średnią i wyższą,
◦ V podmiejską, leżącą poza granicami administracyjnymi miasta.
 Koncepcje te były mocno krytykowane, ponieważ uwzględniały tylko przestępstwa
ujawnione oraz popełniane na danym terenie bez wyjaśniania ich przyczyny. Mimo tej
krytyki kontynuowano badania zależności pomiędzy przestępczością a warunkami
środowiska społecznego.
 Robert K. Merton jest twórcą jednej z teorii społecznych. Według
amerykańskiego badacza ludzie z różnych poziomów społecznych
mają różne możliwości osiągania społecznie akceptowanych
wartości. Merton zwrócił uwagę na istotną rolę środowiska
społecznego w procesie socjalizacji celów przez młodych ludzi.
 Merton w swoich badaniach wyróżnia pięć sposobów przystosowania:
 konformizm – występuje wówczas, gdy osoba zinternalizowała niektóre
powszechnie akceptowane cele i może korzystać oraz korzysta ze środków
powszechnie dostępnych, a celem do osiągnięcia jest np. wysoki status
społeczny dzięki wykształceniu i dobrej pracy,
 innowacja – zachodzi wówczas, gdy osoba zinternalizowana nie ma dostępu
do społecznie dostępnych środków, w dążeniu do osiągnięcia celu może mieć
skłonności odbiegające od uznanych wzorców, tzn. może popełnić
przestępstwo lub zachować się w sposób niemoralny,
 rytualizm – występuje przy odrzuceniu przez osobę potrzeby osiągnięcia
celów narzuconych przez kulturę, powodem może być słaba internalizacja
celów,
 wycofanie – cechuje się internalizacją niektórych celów, wskutek niepowodzeń
osobistych jednostka wycofuje się z normalnego funkcjonowania, a brak
osiągnięć wyrównuje zachowaniami zastępczymi, np. sięga po używki,
 bunt – pojawia się przy odrzuceniu przez osobę celów oraz norm określających
sposoby i środki ich osiągnięcia.
 Według Mertona najbardziej rodnym przestępczo typem adaptacji jest
innowacja, w której naciski na zrealizowanie głównego celu, jakim jest sukces
finansowy, są tak duże, że jednostka odrzuca zinstytucjonalizowane środki i
próbuje go realizować za wszelką cenę, również przy pomocy środków
nielegalnych.
 Współcześnie politycy i media nawołują do otwierania interesów, bogacenia
się i osiągania sukcesów. Powoduje to wzrost zachowań innowacyjnych, w tym
przestępczych, co jest zgodne z koncepcją Mertona.
 Wyżej opisana teoria jest nazywana teorią anatomii i stała się inspiracją dla
wielu opracowań i prób jej doświadczalnej weryfikacji, które tylko w części
potwierdziły jej racje.
 Obecność „grup złodziei” widoczna już była w średniowieczu, jednak jej
nagły rozwój przypada na okres międzywojenny. Przestępcy opisują swoją
działalność, jako „organizację zawodową, której celem jest wzajemna pomoc”,
niesiona głównie w kierunku skazanych członków „organizacji” oraz ich
rodzin.
 Rozwój „grup przemytników” na dużą skalę. Poszerzenie pracy polskich
grup przestępczych, także poza granicami kraju, było związane przede
wszystkim z trudną sytuacją ekonomiczną w państwie, z różniącą się od naszej
mentalnością ludzi zamieszkujących tereny przygraniczne, a co najważniejsze
– ze słabą ochroną granic.
 Działania grup przestępczych w niepodległej Polsce były szczególnie widoczne
w latach 30. Początkowo były tworzone przez małą liczbę członków, nie
przyciągały większej uwagi organów państwowych. Pomimo małej liczebności
odznaczały się wyjątkową brutalnością i bezwzględnością. Skupiano się przede
wszystkim na przemycie, przestępstwach kryminalnych. W tamtych czasach
grupy przestępcze były również wykorzystywane do celów politycznych.
 Okres powojenny - działalność uaktywniają bandy, cechujące się ogromną
przemocą i brutalnością; szeroki dostęp do broni palnej, co jeszcze bardziej
zwiększyło siłę oraz determinację.
 Zakończenie II wojny światowej niesie za sobą falę niepewności, lęku i
strachu. Na Polaków czekało zupełnie inne, nowe życie. Polska zaczynała
odbudowywać swoje struktury, na nowo tworzy administrację i prawo. Słabość
państwa wykorzystywały różnorakie grupy przestępcze. Pojawiali się tzw.
złodzieje kieszonkowi, którzy skupiali się w „zespołach przestępczych”.
 Istnienie grup przestępczych w tym okresie zostało potwierdzone przez liczne
badania. Świadczy o tym m.in. odpowiednia hierarchia grup oraz konkretnie
wypracowane metody działania. Służby bezpieczeństwa były świadome
obecności oraz skutków, które niosła za sobą ich działalność na terenie Polski,
jednak zjawisko to zawsze było bagatelizowane, pomimo swojego wysokiego
stopnia zorganizowania.
 Grupy przestępcze coraz precyzyjniej organizują swoją pracę oraz
wewnętrzne struktury. Cechuje ich profesjonalizm, skupiają się na
pojedynczych działaniach, starają się zalegalizować zdobyte
zyski, rezygnują z ciągłości swoich działań.
 W latach 80. grupy przestępcze zasłynęły m.in. dzięki udziale w
operacji „Żelazo” prowadzonej przez państwowy aparat
bezpieczeństwa. Akcja została przeprowadzona przez I
Departament, na którego czele stał Mirosław Milewski.
 Operacja polegała na przeniknięciu pracowników wywiadu do
struktur przestępczych, którzy następnie wraz z innymi; grabili,
okradali, uczestniczyli w napadach rabunkowych. Doszło również
do kilku morderstw, które jak twierdzono nie były zaplanowane.
Wszystkie uzyskane zyski miały zostać przeznaczone na
finansowanie działalności wywiadu PRL. Część łupów została
jednak przygarnięta przez rządzących tj. Edwarda Gierka, Jana
Szydlaka itd.
 Uczestnicy tej akcji kontynuowali swoją działalność w tzw.
„gangu młotkarzy” napadającym na sklepy jubilerskie w
Niemczech.
 Ze względu na rozwój ekonomiczny, zmiany polityczne oraz
prawne w latach 90. swoją działalność znacząco poszerzyły
zorganizowane grupy przestępcze.
 W przeciwieństwie do lat poprzednich przestępcy nie skupiali się
na zatajaniu swojej działalności, funkcjonowali jawnie. Oprawcy
często czuli się bezkarnie, przez co pozwalali sobie na jeszcze
więcej. Ich działania były ukierunkowane na konkretny zysk,
grupy były wieloosobowe. Skupiały się przede wszystkim na
ściąganiu haraczy. Napadano restauracje, puby, kluby.
 Odpowiedzialnymi za te „akcje” były głównie legalnie
zarejestrowane i funkcjonujące firmy ochroniarskie, które
znalazły się pod kontrolą lokalnych gangsterów. Często
dochodziło do przywłaszczenia danego przedsiębiorstwa przez
określoną grupę przestępczą.
 Główne rodzaje przestępczości,
w tym przestępczości zorganizowanej
 Hołyst B.: Zagrożenia ładu społecznego. Tom 1-2., Warszawa
2014.
 Pływaczewski E. i in.: Kryminologia. Stan i perspektywy
rozwoju, Warszawa 2019.
 Pływaczewski E., Filipkowski W., Rau Z.: Przestępczość XXI
wieku. Zapobieganie i zwalczanie/ problemy techniczno-
informatyczne, Tom 1-2, Warszawa 2015.
 Żuber M.: Przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie,
Wrocław 2012, WSO Wojsk Lądowych imienia generała
Tadeusza Kościuszki.
 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny
(Dz.U.97.88.553).
 Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym
(Dz.U.07.36.232).
 Ustawa z dnia 19 lipca 2001 r. o ratyfikacji Konwencji Narodów
Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości
zorganizowanej (Dz. U. Nr 90, poz. 994).
◦ a) waga przestępstw;
◦ b) występowanie w opisie ustawowych znamion
skutku;
◦ c) szkoda lub niebezpieczeństwo dla dobra
chronionego;
◦ d) rodzaj zachowania (działanie czy zaniechanie);
◦ e) forma winy;
◦ f) tryb ścigania;
◦ g) cechy sprawcy.
 1. Zbrodnie - przestępstwo o szczególnie wysokim
stopniu społecznej szkodliwości, z czym związane jest
też szczególnie wysokie potępienie czynu.
 2. Występki -
 Formalne (bezskutkowe)
 Materialne (skutkowe)
 1) tylko przez działanie, np. kradzież (art. 278 k.k.);
 2) tylko przez zaniechanie, np. nieudzielenie pomocy
w niebezpieczeństwie (art. 162 k.k.);
 3) takie, które mogą być popełnione przez działanie
lub zaniechanie, np. nieumyślne spowodowanie
śmierci art. 155 k.k.).
 umyślne - jego popełnieniu towarzyszyć musi zamiar
sprawcy. Może to być zamiar bezpośredni (gdy sprawca
chce popełnić czyn zabroniony) albo zamiar ewentualny
(gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu
zabronionego i na to się godzi).
 nieumyślne - popełnione w formie lekkomyślności lub
niedbalstwa. W obu odmianach nieumyślności
charakterystyczne jest to, że zachowanie sprawcy jest
nieostrożne, tzn. narusza umyślnie lub nieumyślnie zasady
ostrożności obowiązujące w danych okolicznościach.
Jednak przy lekkomyślności sprawca przewiduje możliwość
popełnienia czynu zabronionego, lecz przypuszcza, że go
uniknie. Natomiast niedbalstwo polega na tym, że sprawca
nie przewiduje możliwości popełnienia czynu
zabronionego, chociaż mógł je przewidzieć.
 1. Przestępstwa ścigane z urzędu.
 2. Przestępstwa ścigane na wniosek.
 3. Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
 1. Przestępstwa ścigane z urzędu.
◦ ciężki uszczerbek na zdrowiu;
◦ zabójstwo;
◦ pobicie;
◦ korupcja;
◦ kazirodztwo;
◦ prezentacja i rozpowszechnianie pornografii;
◦ przymuszanie do prostytucji;
◦ stręczycielstwo, sutenerstwo
◦ rozpijanie małoletniego;
◦ znęcanie się;
◦ kradzież z włamaniem;
◦ rozbój i wymuszenie rozbójnicze;
◦ przywłaszczenie mienia.
 2. Przestępstwa ścigane na wniosek.
◦ inny uszczerbek na zdrowiu, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba
najbliższa (art. 157 § 5 k.k.)
◦ narażenie na niebezpieczeństwo (art. 160 § 5 k.k.)
◦ narażenie na zarażenie (art. 161 § 3 k.k.)
◦ wypadek, jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa (art.
177 § 3 k.k.)
◦ groźba karalna (art. 190 § 2 k.k.)
◦ uporczywe nękanie (art. 190a § 4 k.k.)
◦ zmuszanie (art. 191 § 3 k.k.)
◦ utrwalanie wizerunku nagiej osoby bez jej zgody (art. 191a § 2 k.k.)
◦ zabieg leczniczy bez zgody (art. 192 § 2 k.k.)
◦ uchylanie się od alimentów (art. 209 § 2 k.k.)
◦ tajemnica służbowa (art. 266 § 3 k.k.)
◦ nielegalne uzyskanie informacji (art. 267 §5 k.k.)
◦ niszczenie informacji (art. 268 §4 k.k.)
◦ szkoda w bazach danych (art. 268a §3 k.k.)
◦ kradzież, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (art. 278 §4 k.k.)
 2. Przestępstwa ścigane na wniosek.
◦ kradzież z włamaniem, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (art. 279 §2 k.k.)
◦ przywłaszczenie, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (art. 284 §4 k.k.)
◦ kradzież impulsów telefonicznych, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (art.
285 §2 k.k.)
◦ oszustwo, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (art. 286 §4 k.k.)
◦ oszustwo komputerowe, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (art. 287 §3
k.k.)
◦ naruszenie integralności rzeczy (art. 288 §4 k.k.)
◦ zabór pojazdu, jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (art. 289 §5 k.k.)
◦ nadużycie zaufania, jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa (art. 296 §4a k.k.)
◦ niezaspokojenie roszczeń wierzyciela, jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa
(art. 300 §4 k.k.)
◦ nierzetelna dokumentacja, jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa (art. 303 §4
k.k.)
◦ zakłócanie przetargu publicznego, jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa (art.
305 §3 k.k.)
◦ znieważenie przełożonego, może być również ścigane na wniosek dowódcy jednostki
(art. 347 §2 k.k. - część wojskowa)
◦ poniżenie i znieważenie, może być również ścigane na wniosek dowódcy jednostki
(art. 350 §2 k.k. - część wojskowa)
 3. Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
◦ zniesławienie;
◦ zniewaga;
◦ naruszenie nietykalności cielesnej;
◦ nieumyślne spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu;
◦ uszkodzenie ciała poniżej 7 dni (lekki uszczerbek na zdrowiu).
 3. Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
◦ zniesławienie;
◦ zniewaga;
◦ naruszenie nietykalności cielesnej;
◦ nieumyślne spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu;
◦ uszkodzenie ciała poniżej 7 dni (lekki uszczerbek na zdrowiu).
 przestępstwa indywidualne - w których opisie
ustawowym znamię podmiotu uzupełnione jest
o wymaganie pewnej dodatkowej cechy (np.
„funkcjonariusz publiczny”, „żołnierz”, „matka”).
W konsekwencji sprawcą tych przestępstw może być
tylko osoba mająca taką cechę
 przestępstwa powszechne - podmiotem może być
każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom
podmiotu, tzn. osoba fizyczna, która osiągnęła
odpowiedni wiek.
 Przestępczość ujawniona (zarejestrowana) jest to
taka przestępczość gdzie przestępstwa zostały
faktycznie popełnione i o których to przestępstwach
informacje dotarły do organów ścigania poprzez
zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez osobę
bądź źródeł własnych organów ścigania.
 Przestępczość ukryta - nieujawniona (ciemna liczba)
przestępstwa zostały faktycznie popełnione ale
informacja o nich nie dotarła do organów ścigania, nie
ma ich w rejestrze.
 statystyka policyjna - rejestruje się zdarzenia o
cechach przestępstw, o których wiadomość dotarła do
organów ścigania za pomocą zawiadomienia osób
pokrzywdzonych, instytucji lub innych osób oraz
własnych działań wykrywczych policji.
 statystyka policyjno – prokuratorska - przestępstwa
stwierdzone w postępowaniu przygotowawczym.
 statystyka sądowa - rejestruje skazania sprawców
przestępstw.

 Istnieje również statystyka penitencjalna, gdzie

znajdują się dane dotyczące osób odbywających kary
pozbawienia wolności.
 1. Syndrom prohibicji - rozwija się i umacnia tam
gdzie istnieje zapotrzebowanie na określone towary
i usługi niedostępne w legalnie istniejącym systemie
np. prostytucja, alkohol w latach 20. w USA.
 2. Syndrom spekulacyjny - jego podłoże to system w
którym występuje reglamentacja i racjonowanie dóbr.
Tworzy się czarny rynek, który rodzi korupcję drugiego
obiegu, np. handel walutą.
 3. Syndrom maksymalizacji zysku w warunkach
rozwiniętej gospodarki wolnorynkowej (głównie w
USA, Japonia, Europa Zachodnia).
 zaspokojenie przez przestępczość zorganizowaną potrzeb części
społeczeństwa na nielegalne usługi zabronione przez prawo,
 ukierunkowanie działalności przestępczej na formy związane z
najmniejszym ryzykiem i największym zyskiem przy maksymalnie
ograniczonych kosztach i nakładzie pracy,
 uznanie grupy przestępczej za solidarną wspólnotę interesów dążącą do
maksymalizacji zysku i władzy przy jednoczesnym zespoleniu poczuciem
przynależności,
 podział ról w grupie i postępująca specjalizacja,
 przestrzeganie zasad obowiązujących w grupie i lojalność wobec niej,
 wymuszanie przemocą przestrzegania zasad obowiązujących w grupie,
 przenikanie do organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, polityki i
gospodarki w celu zapewnienia bezpieczeństwa i efektywności
przedsięwzięć grupy,
 wykorzystywanie możliwości, jakie niosą za sobą postęp techniczny,
ponadregionalny i częstokroć międzynarodowy charakter działania grupy.
 trwałość i wielopoziomowa struktura, planowy, długofalowy
charakter działalności nielegalnej oraz wykorzystanie
możliwości prowadzenia przedsięwzięć legalnych,
 osiągnięcie maksymalnego zysku przy wykorzystaniu
wszelkich dostępnych środków — wejście w sferę
nielegalnych dóbr i usług, monopolizację niektórych sfer
działalności gospodarczej, wymuszanie bankructw, oszustwa
kredytowe i subwencyjne, manipulacje finansowe oraz
korupcja,
 używanie do realizacji celów drastycznych środków, w tym
przemocy i zastraszania, oparcie się na bezwzględnej
dyscyplinie wewnętrznej oraz wewnętrznej hermetyczności
grupy.
 planowe i ukierunkowane na osiągnięcie
maksymalnego zysku lub władzy popełnianie
przestępstw, charakteryzujących się znacznym
ciężarem gatunkowym z udziałem przynajmniej
dwóch osób dzielących się zadaniami przez czas
dłuższy lub nieoznaczony, z wykorzystaniem
struktur zawodowych, z użyciem przemocy lub
innych środków zastraszania, wywierając wpływ
na politykę, media, administrację publiczną,
wymiar sprawiedliwości i gospodarkę.
 przestępczość związana z narkotykami,
 przestępstwa przeciwko własności, np. kradzieże samochodów,
kradzieże z włamaniem,
 przestępczość gospodarcza, w tym związana z wykorzystaniem
bezgotówkowych instrumentów płatniczych czy nielegalnej
imigracji pracobiorców,
 fałszerstwa pieniędzy,
 przestępstwa związane z życiem nocnym - prostytucja,
sutenerstwo, handel ludźmi, nielegalne gry hazardowe,
 przemyt osób starających się o azyl,
 handel ludźmi,
 przestępstwa z użyciem przemocy - w tym wymuszanie
haraczy,
 nielegalny handel bronią.
 Zorganizowana grupa przestępcza - posiadająca
strukturę grupa składająca się z trzech lub więcej
osób, istniejąca przez pewien czas oraz działająca
w porozumieniu w celu popełnienia jednego lub
więcej poważnych przestępstw określonych na
podstawie tejże konwencji dla uzyskania, w sposób
bezpośredni lub pośredni, korzyści finansowej lub
innej korzyści materialnej
 istnienie struktury grupy - co oznacza, że grupa nie
została utworzona w sposób przypadkowy, ale
bezpośrednio w celu popełnienia przestępstwa,
 liczebność grupy - przynajmniej trzy osoby,
 bliżej nieograniczony czas jej działania,
 przestępczy charakter porozumienia członków grupy,
którzy są tego świadomi,
 ustalony cel grupy, jakim jest osiągnięcie korzyści
finansowej lub innej korzyści materialnej,
 poważny charakter popełnianych przestępstw - za
które grozi kara pozbawienia wolności w wysokości
co najmniej czterech lat lub kara surowsza.
 Dwa podstawowe rodzaje zorganizowanych grup
przestępczych:
◦ grupy zagrażające bezpośrednio obywatelom -
sprawcy to najczęściej posłuszni przywódcom, brutalni,
wysportowani i agresywni młodzi ludzie, często
uzależnieni od alkoholu i narkotyków, posiadają broń
palną; grupy nietrwałe;
◦ struktury przestępcze wyspecjalizowane w
działalności na szkodę Skarbu Państwa, systemów
bankowych i innych podmiotów gospodarczych -
sprawcy to najczęściej wykształceni ludzie,
wyspecjalizowani w określonych dziedzinach.
Wg Ustawy z 1994 roku:
 obrót środkami odurzającymi lub psychotropowymi,
 fałszowanie pieniędzy lub papierów wartościowych,
 wymuszanie okupu,
 handel bronią.
Cechy charakterystyczne określone w Ustawie z 1994 r.:
 generowanie zysków na potrzeby członków związku oraz
kontynuowanie i rozwój działalności przestępczej,
 planowanie i elastyczność w ustalaniu kierunków działalności
przestępczej,
 utrzymywanie kontaktów z organami władzy w celu
zapewnienia bezpieczeństwa strukturze przestępczej,
 hierarchiczna struktura wzorowana na podmiotach
gospodarczych, podział zadań w zależności od kwalifikacji,
 wewnętrzna i zewnętrzna hermetyczność prowadzonych
działań,
 lokowanie zysków w legalne przedsięwzięcia,
 pomoc dla członków organizacji, zwłaszcza objętych
postępowaniem karnym oraz ich rodzin,
 mobilność i międzynarodowy charakter działań.
Definicja:
Hierarchicznie zorganizowany związek przestępczy
powołany z chęci zysku dla dokonywania ciągłych
i różnorodnych przestępstw, zakładający osiąganie
celów przez korupcję, szantaż oraz użycie siły
i broni.
Kryteria identyfikacji ZGP:
 współpraca więcej niż dwóch osób,
 wyznaczenie dla każdej z nich określonego zakresu działania w
grupie,
 dłuższy lub bezterminowy okres współpracy tych osób,
 stosowanie wewnętrznej kontroli i środków dyscyplinujących,
 podejrzenia popełnienia ciężkich przestępstw,
 działanie na płaszczyźnie międzynarodowej,
 stosowanie przemocy,
 struktura grupy wzorowana na podmiotach gospodarczych,
 zaangażowanie w proces prania brudnych pieniędzy,
 uzyskanie wpływu na gremia polityczne, gospodarcze,
sądownicze lub administracyjne,
 działanie z chęci zysku lub osiągnięcia wpływu na władze.
Zjawisko przestępczości zorganizowanej przejawia się przez:
 istnienie trwałych struktur organizacyjnych prowadzących
planową działalność przestępczą, ukierunkowaną na
osiągnięcie maksymalnych korzyści materialnych, wpływu
na funkcjonowanie władz administracyjnych,
sądowniczych i gospodarczych,
 zawodowy, nieograniczony terytorialnie charakter tej
działalności przestępczej, która stanowi podstawę
utrzymania członków organizacji, zapewnia
bezpieczeństwo i środki na przechodzenie do działalności
zgodnej z prawem,
 bezwzględną hermetyczność wewnętrzną i zewnętrzną
struktur, używanie przemocy, szantażu i korupcji.
 Udział, organizowanie i kierowanie grupą przestępczą -
art. 258 kk

 Branie udziału w grupie to faktyczna przynależność do

takiej grupy lub związku, wyrażająca się
w akceptowaniu zasad tam obowiązujących,
wykonywanie zadań wskazanych przez osoby stojące
wyżej w hierarchii grupy.
 Zorganizowana działalność przestępcza
w rozumieniu art. 258 kk może być prowadzona w strukturach:
◦ zorganizowanej grupy przestępczej (swoista niższa forma
zorganizowania przestępczego. Jest odpowiednikiem
tradycyjnego pojęcia - spisku. Musi się ona składać
przynajmniej z 3 osób i charakteryzować podstawowymi
cechami struktury organizacyjnej - tj. określonym,
sprzecznym z prawem, celem działania, podziałem ról w
realizacji przedsięwzięć przestępczych, począwszy od
przygotowania, a na podziale zysków kończąc, podmiotem
lub podmiotami koordynującymi, uzależnieniem wysokości
zysków od miejsca w hierarchii grupy. Celem
funkcjonowania takiej grupy może być nawet popełnienie
jednego przestępstwa, a struktura grupy posiadać
charakter doraźny),
 Zorganizowana działalność przestępcza
w rozumieniu art. 258 kk może być prowadzona w strukturach:
◦ związku przestępczego (wyższa forma zorganizowania -
określana niegdyś jako banda, czyli porozumienie o
szerszym zakresie, ukierunkowane na dokonywanie wielu
przestępstw. W obecnym stanie prawnym pod pojęciem
związku należy rozumieć zarówno wielką, obejmującą bliżej
nieokreśloną liczbę uczestników, organizację przestępczą o
rozbudowanych wielofunkcyjnych strukturach, jak i
kilkuosobowy, wyspecjalizowany w popełnianiu określonych
typów przestępstw zespół, który z tej działalności uczynił
sobie stałe, obliczone na długi czas, źródło podstawowych
dochodów.
 obowiązywanie zasad rekrutacji i usuwania
członków,
 istnienie hierarchii przejawiającej się w ustalaniu
kierownictwa,
 ustalanie zakresów kompetencji, podział zadań
pomiędzy poszczególne osoby,
 ustalony program i formy działalności,
 ustalenie obowiązków członków, obejmujących w
szczególności podporządkowanie się poleceniom
kierownictwa i określonym zasadom dyscypliny.
 grupy i związki mające na celu popełnienie
przestępstwa lub przestępstwa skarbowego,
 grupy i związki o charakterze zbrojnym,
 grupy i związki o charakterze terrorystycznym.
 Zbrojny charakter grupy oznacza, iż w swojej
działalności przestępczej grupa lub związek używa broni
palnej bądź zakłada jej użycie w przyszłości.
 Jako zbrojny będzie również potraktowany związek
przestępczy, który wprawdzie podczas dotychczas
popełnionych przestępstw nie użył broni, lecz taką broń
posiadał, wcześniej gromadził, zakładał jej użycie w
przyszłości.
 Natomiast nie przyjmuje się zbrojnego charakteru grupy,
jeżeli w posiadanie broni weszli jej poszczególni
członkowie, o czym nie wiedzieli pozostali uczestnicy
grupy i w trakcie przygotowania lub realizacji
przedsięwzięć przestępczych nie przewidywano użycia
broni.
 Za udział w zorganizowanej grupie przestępczej o charakterze
terrorystycznym odpowiadają jej członkowie, którzy działają ze
świadomością, iż cele grupy obejmują popełnianie przestępstw
mających charakter terrorystyczny, czyli czyny zabronione
zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica
wynosi co najmniej 5 lat, popełnione w celu:
◦ poważnego zastraszenia wielu osób,
◦ zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej
lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej
do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
◦ wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce
Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji
międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu.
Współpraca międzynarodowa
w zwalczaniu przestępczości
 Mądrzejowski W.: Przestępczość zorganizowana.
System zwalczania, Warszawa 2008.
 Wawrzyk P.: Bezpieczeństwo wewnętrzne UE,
Warszawa 2008.
 Pływaczewski E., Filipkowski W., Rau Z.:
Przestępczość XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie/
problemy techniczno-informatyczne, Tom 1-2,
Warszawa 2015.
 Żuber M.: Przestępczość zorganizowana i jej
zwalczanie, Wrocław 2012, WSO Wojsk Lądowych
imienia generała Tadeusza Kościuszki.
 1888 r. - Umowa o wymianie informacji o przestępcach
działających na terytorium Austrii, Belgii i Holandii.
1898 r. - Konferencja w Rzymie na temat zwalczania
ruchów anarchistycznych, które z racji stosowania terroru
w działalności politycznej były uważane za niebezpieczne
dla porządku publicznego. Na konferencji podjęto decyzje
zmierzające do scentralizowania informacji na temat
ruchów i działaczy anarchistycznych.
 1923r. - utworzono organizację pod nazwą
Commission Internationale de Police
Criminelle (CIPĆ), czyli Międzynarodowa
Komisja Policji Kryminalnej. Jednym z
organizatorów Komisji był inspektor Wiktor
Ludwikowski.
 Organizacja kierowana przez Niemcy
nazistowskie skompromitowała się.
reaktywowana w 1946 r.
 1956 r. - utworzenie Interpolu (International
Criminal Police Organization), czyli
Międzynarodowej Organizacji Policji
Kryminalnej.
 ◦  Zgromadzenie Ogólne,
◦  Komitet Wykonawczy,
◦  Sekretariat Generalny,
◦  krajowe biura oraz doradcy.
 Językami roboczymi są francuski, angielski, hiszpański i arabski.
 Statut zabrania prowadzenia działań politycznych, militarnych,
religijnych czy narodowościowych.
 Członkami Interpolu są obecnie 94 państwa.
 W1987 r. utworzono Zautomatyzowany System Przekazu
Informacji (z ang. AMSS), natomiast w 1992 r. Automatyczny
System Poszukiwania (z ang. ASF).
 Prezydentem Interpolu jest od 2018 roku Kim Jong Yang z Korei
Południowej, sekretarzem generalnym jest Jürgen Stock z Niemiec
 Międzynarodowe instytucje zwalczające
przestępczość zorganizowaną:
◦ Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej -
Interpol,
◦ Europejski Urząd Policji - Europol,
◦ Europejski Urząd ds. Zwalczania Korupcji – OLAF,
◦ Zespół Europejskiej Współpracy Sądowej – Eurojust,
◦ Umowy bilateralne dotyczące zwalczania przestępczości
zorganizowanej.
 Konwencja NZ przeciwko międzynarodowej
przestępczości zorganizowanej (UNTOC), przyjęta w
dniu 15 listopada 2000 r. na 55 sesji ZO ONZ –
inicjatywa polska
 Weszła w życie 29 września 2003 r.
 Rozwiązania dotyczące współpracy
międzynarodowej, takie jak:
◦ ekstradycja i wzajemna pomoc prawna;
◦ tworzenie wspólnych grup dochodzeniowo-śledczych;
◦ wykorzystywanie specjalnych technik dochodzeniowo-
śledczych;
◦ przesłuchiwanie z wykorzystaniem technologii
komunikacyjnych
 Konwencja ONZ ds. nielegalnego handlu narkotykami
i substancjami psychotropowymi z 1988 r.
 Weszła w życie 11 listopada 1990 r. – 191 Państw-stron
 Celem jest: ograniczenie dostępu
do prekursorów (materiałów wyjściowych) niezbędnych
do nielegalnej produkcji substancji psychoaktywnych
objętych Jednolitą konwencją o środkach
odurzających lub Konwencją o substancjach
psychotropowych, a ponadto
zwalczanie przemytu narkotyków i prania brudnych
pieniędzy pochodzących z handlu narkotykami.
 Wymiana oficerów łącznikowych,
 Obserwacja transgraniczna,
 Pościg transgraniczny,
 Wspólne zespoły dochodzeniowo – śledcze,
 Operacje specjalne.

 Do chwili obecnej Polska podpisała takie umowy z

kilkudziesięcioma krajami
 Europejski Urząd Policji, czyli Europol (ang.
European Police Office) to policyjna agencja Unii
Europejskiej z siedzibą w Hadze.

 Pierwsze zapisy w traktacie z Mastricht z 1992 roku.

 Agencja rozpoczęła ograniczone działania 3 stycznia 1994 r.,
jako Europol Drugs Unit (EDU).
 W 1998 r. ratyfikowano Konwencję o Europolu, która weszła
w życie jeszcze w październiku tego samego roku.
 Europol swoją pracę rozpoczął 1 lipca 1999 roku.
 Celem Europolu jest poprawienie efektywności
działania i współpracy między kompetentnymi
władzami krajów członkowskich w zakresie
zapobiegania i zwalczania zorganizowanej
przestępczości o międzynarodowym charakterze.
Misją agencji jest wniesienie wkładu w sferze
egzekwowania prawa w Unii Europejskiej odnośnie
tej formy przestępczości.
 Europol nie dysponuje żadnymi siłami wykonawczymi. Jest
to jedynie służba wspomagająca odpowiednie agendy w
państwach członkowskich UE. Funkcjonariusze Europolu nie
są uprawnieni do prowadzenia śledztw w krajach
członkowskich czy dokonywania aresztowań. Europol
wspiera policje krajów członkowskich za pomocą wymiany
informacji, prac analitycznych i szkoleń.
 Możliwe poziomy współpracy:
◦ współpraca techniczna i szkolenia;
◦ współpraca strategiczna polegająca na wymianie informacji i
doświadczeń w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej;
◦ współpraca w zakresie wymiany danych osobowych i spełnianie
wymagań Europolu co do ochrony i bezpieczeństwa danych.
 TREVI - Terrorisme, Radicalisme, Extremisme et
Violence Internationale
 Powstanie grupy sfinalizowane podczas spotkania
Rady Ministrów w Luksemburgu, 29 czerwca 1976 r.
 ministrowie sprawiedliwości i/lub spraw
wewnętrznych mieli się spotykać systematycznie, aby
konsultować między sobą sprawy bezpieczeństwa
wewnętrznego, a w szczególności sprawy zwalczania
terroryzmu
 spotkania ministrów spraw wewnętrznych i
sprawiedliwości odbywające się co pół roku;
 obradami kierował przedstawiciel tego państwa, które w
danym momencie przewodniczyło Wspólnocie. tzw.
Trojkę tworzyli były, obecny i przyszły przewodniczący
obrad;
 Grupa Wyższych Urzędników, spotykająca się w maju
i listopadzie. Celem spotkań było przygotowanie obrad
ministrów.
 pięć tzw. grup roboczych TREVI:
◦ TREVI I - zwalczanie terroryzmu;
◦ TREVI II - wymiana informacji w kwestiach dotyczących m.in.
wyposażenia policji (środki transportu, komputery), porządku i
bezpieczeństwa publicznego (także chuligaństwo stadionowe),
szkoleń funkcjonariuszy policji, medycyny sądowej oraz
kryminalistyki;
◦ TREVI III - przeciwdziałanie międzynarodowej przestępczości
zorganizowanej.
 pięć tzw. grup roboczych TREVI:
◦ TREVI IV - ochrona i bezpieczeństwo instalacji i urządzeń
nuklearnych - nie podjęto działalności.
◦ TREVI V - organizacja działalności przy klęskach żywiołowych
- nie podjęto działalności ;
 rozpoczęcie działalności - maj 1972r.
 celem grupy było analizowanie ewentualnych
zagrożeń terrorystycznych wewnątrz Wspólnoty (jak
również poza jej granicami), wypracowanie wspólnej
strategii zwalczania tego zjawiska, oraz ułatwianie
współpracy państw członkowskich, gdy jest to
niezbędne dla przeciwstawienia się aktom terroru
 celem grupy roboczej TREVI II była wymiana
informacji w kwestiach dotyczących m.in.
wyposażenia policji (środki transportu, komputery),
porządku i bezpieczeństwa publicznego (także
chuligaństwo stadionowe), szkoleń funkcjonariuszy
policji, medycyny sądowej oraz kryminalistyki
(stworzenie centralnych zbiorów informacji o
narkotykach, materiałach wybuchowych, odciskach
palców i arabskich dokumentach tożsamości),
wymiany informacji o programach badawczych,
analizy wyników konferencji i seminariów
organizowanych w ramach systemu TREVI.
 Od 1992 r. w związku ze zmianami zachodzącymi w
Europie grupa ta zajmowała się również:
◦ kierowaniem ruchem drogowym,
◦ kryptologią,
◦ ramowym programem szkolenia policji,
◦ komunikowaniem się policji na kontynencie (także z krajów
nienależących do Schengen)
 rozpoczęcie działalności - 1989r.
 w pierwszym okresie zwalczanie nielegalnego handlu
narkotykami,
 grupa zajmowała się także:
◦ przeciwdziałaniem rozbojom z użyciem broni,
◦ kradzieży samochodów,
◦ organizowaniem ochrony świadków,
◦ nielegalnymi nadużyciami przy wpłatach gotówkowych,
◦ ochroną pieniędzy zgromadzonych w kantorach
◦ szkoleniem funkcjonariuszy w zwalczaniu najgroźniejszych
przestępstw,
◦ zwalczaniem nielegalnej migracji.
 Ponadto grupa zajmowała się:
◦ eliminacją zjawiska prania brudnych pieniędzy,
◦ analizą grup przestępczych,
◦ przygotowywaniem wspólnej terminologii,
◦ opracowywaniem metod i technik zwalczania zjawiska prania
brudnych pieniędzy.
 Działała w latach 1989-1992 (chociaż faktycznie
rozpoczęła pracę w 1990 r.).
 Jej zadaniem było stworzenie systemu komputerowego
na potrzeby współpracy policji. Współpracowała m.in. z
grupą Imigracja Ad hoc oraz innymi grupami.
 Decyzją Rady Ministrów z l grudnia 1992 r. jej zadania
przejęła TREVI III
 Powstała w 1986 r. z inicjatywy Wielkiej Brytanii.
 Zadaniem jej było uzgadnianie narodowych strategii
dotyczących podań o imigrację, wydawanie wiz i
przyznawanie azylu.
 Działała w podgrupach:
◦ ds. imigracji i granic zewnętrznych,
◦ ds. emigracji, wydalenia i przyjęcia,
◦ ds. wiz,
◦ ds. fałszywych dokumentów.
 Efektem jej prac było przygotowanie propozycji
wprowadzenia trudnych do podrobienia dokumentów
tożsamości i polepszenie kontroli na granicach
zewnętrznych.
 Dużą rolę odegrała ona przy negocjowaniu Konwencji
Dublińskiej O ustalaniu państwa odpowiedzialnego za
sprawdzanie podania o azyl (podpisanej w 1990 r.)
◦ Dokument z Palmy,
◦ Deklaracja Ministrów TREVI,
◦ Program Działania TREVI,
◦ Raport Koordynatorów o rozwoju pracy nad
Dokumentem z Palmy.
 powstał w 1989 r. i zawierał działania TREVI
w trzech obszarach:
◦ Działania dotyczące ochrony granicy zewnętrznej
(opracowanie systemu ścigania na tej granicy, rozwój
współpracy oraz wymiany informacji pomiędzy policjami,
służbami celnymi, zwalczanie nielegalnej imigracji,
stworzenie systemu wymiany informacji o osobach ściganych
i niepożądanych w UE)
◦ Działania na granicach wewnętrznych (zwalczanie
przemytu narkotyków, terroryzmu i stworzenie systemu
informacji na ten temat)
 powstał w 1989 r. i zawierał działania TREVI w
trzech obszarach:
◦ Działania dotyczące zwalczania terroryzmu (usuwanie
obywateli krajów trzecich, podejrzanych o terroryzm oraz
stworzenie systemu wymiany informacji o nich. Miał również
powstać centralny rejestr sfałszowanych dokumentów,
materiałów wybuchowych i innych niebezpiecznych
produktów)
 podstawową zasadą współpracy było poszanowanie
podstawowych wolności jednostki, które jednak mogą
być ograniczone w ramach zwalczania przestępczości
zorganizowanej i innych zagrożeń.
 Współpraca obejmowała następujące obszary:
◦ Komunikacja i wymiana informacji - wymiana oficerów
łącznikowych, powołanie krajowych jednostek ds.
narkotyków, stworzenie wspólnego systemu informacyjnego.
◦ Granice - wprowadzenie na granicach zewnętrznych kontroli
chroniących interesy innych państw członkowskich,
wprowadzenie jednolitej częstotliwości radiowej dla policji
wszystkich krajów, podpisanie dwustronnych umów
ułatwiających ściganie przestępców.
◦ Przeszkolenie techniczne - wymiana informacji o nowych
technologiach i metodach pracy odpowiednich służb.
◦ Oficerowie łącznikowi - stworzenie sieci oficerów
łącznikowych w krajach trzecich.

 Przyjęty na spotkaniu ministrów spraw wewnętrznych w
1990 r. w Dublinie.
 określał obszary i metody wprowadzania w życie
współpracy między państwami tworzącymi Grupę
TREVI
 Program obejmował obszary działania w zakresie:
◦ zwalczania terroryzmu,
◦ zwalczania przemytu narkotyków,
◦ zwalczania przestępczości zorganizowanej,
◦ zwalczania nielegalnej imigracji,
◦ współpracy technicznej,
◦ wymiany funkcjonariuszy,
◦ wymiany ekspertów i oficerów łącznikowych,
◦ współpracy służb imigracyjnych.
 doszło do wdrożenia środków komunikowania się,
 powołano krajowe centra spotkań,
 zrealizowano wymianę informacji, technik i badań
w zakresie policyjnych służb technicznych i
naukowych,
 prowadzono wymianę oficerów łącznikowych i
funkcjonariuszy policji,
 zintensyfikowano współpracę w zakresie zwalczania
terroryzmu i groźnej przestępczości.
◦ Strategia Bezpieczeństwa Wewnętrznego UE na
lata 2015-2020 - przyjęta przez Radę ds. wymiaru
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
w czerwcu 2015 r.
 Priorytety określone w strategii koncentrują się wokół następujących
obszarów:
◦ Zwalczanie terroryzmu i radykalizacji prowadzącej do terroryzmu,
werbowania terrorystów oraz finansowania związanego z terroryzmem,
jak również zapobieganie tym zjawiskom, z poświęceniem szczególnej
uwagi kwestii zagranicznych bojowników terrorystycznych,
wzmocnieniu ochrony na granicach dzięki systematycznym
i skoordynowanym kontrolom prowadzonym z wykorzystaniem danych
w stosownych bazach i w oparciu o ocenę ryzyka, a także zintegrowaniu
wewnętrznych i zewnętrznych aspektów walki z terroryzmem;
◦ Zapobieganie poważnej i zorganizowanej przestępczości oraz
zwalczanie jej, na podstawie cyklu polityki bezpieczeństwa UE
w zakresie zwalczania poważnej i zorganizowanej przestępczości
międzynarodowej;
◦ Zapobieganie cyberprzestępczości i zwalczanie jej, a także poprawienie
bezpieczeństwa cybernetycznego
 Obszary priorytetowe wymagające zdecydowanych i
skoordynowanych działań w walce z terroryzmem oraz w
zapobieganiu poważnej i zorganizowanej przestępczości oraz
cyberprzestępczości i ich zwalczaniu:
◦ wymiana informacji i interoperacyjność między różnymi bazami danych
w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych;
◦ zaostrzenie walki z cyberprzestępczością poprzez regularne
analizowanie obrazu zagrożeń, jak i zmieniającego się charakteru
przestępczości wykorzystującej cyberprzestrzeń oraz odpowiednie
dostosowanie narzędzi politycznych ze szczególnym ukierunkowaniem
na kwestie zapobiegania oraz lepszą współpracę operacyjną;
◦ zapewnienie dostępności skutecznych narzędzi dochodzeniowych, które
są dostosowane do ery cyfrowej i odpowiadają na zmieniające się
wyzwania związane z zarządzaniem Internetem;
 Obszary priorytetowe wymagające zdecydowanych
i skoordynowanych działań w walce z terroryzmem oraz
w zapobieganiu poważnej i zorganizowanej przestępczości oraz
cyberprzestępczości i ich zwalczaniu:
◦ dalsze usprawnienie walki z przestępstwami finansowymi i praniem
pieniędzy oraz ułatwienie odzyskiwania mienia poprzez wspieranie
skutecznej praktycznej współpracy między państwami członkowskimi oraz
sprzyjanie partnerskiej współpracy między państwami członkowskimi a
sektorem prywatnym;
◦ zajęcie się problemami wynikającymi z radykalizacji, w tym w Internecie;
◦ zwiększanie odporności UE w takich dziedzinach jak ochrona przestrzeni
publicznej;
◦ dalsze wzmacnianie powiązań między wewnętrzną i zewnętrzną polityką
bezpieczeństwa w celu poczynienia postępów we wdrażaniu globalnej
strategii oraz w osiągnięciu rzeczywistej i skutecznej unii bezpieczeństwa, w
szczególności poprzez zacieśnienie współpracy z państwami trzecimi
 Mechanizm ten obejmuje identyfikację priorytetów w zakresie
walki z zagrożeniami dla bezpieczeństwa wewnętrznego
w wymiarze wieloletnim oraz szczegółowych
działań realizowanych w okresach rocznych. Pierwszy pełny
czteroletni Cykl był realizowany w latach 2014-2017.
 Realizowane działania uwzględniają zaangażowanie m.in. organów
ochrony porządku prawnego państw członkowskich Unii
Europejskiej, właściwych instytucji i agencji unijnych m.in.
◦ Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol),
◦ Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej (Frontex),
◦ Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF),
◦ Agencji Unii Europejskiej ds. Szkolenia w Dziedzinie Ścigania (CEPOL) oraz
◦ Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA).
 Cykl Polityki Bezpieczeństwa UE na lata 2018-2021
obejmuje następujące priorytety:
◦ zwalczanie cyberprzestępczości;
◦ zwalczanie przestępczości narkotykowej;
◦ rozbicie zorganizowanych grup przestępczych ułatwiających nielegalną
imigrację;
◦ zwalczanie zorganizowanej przestępczości przeciwko mieniu;
◦ zwalczanie handlu ludźmi;
◦ rozbicie potencjału zorganizowanych grup przestępczych i specjalistów,
zajmujących się przestępstwami dotyczącymi akcyzy i
wewnątrzwspólnotowymi oszustwami podatkowymi polegającymi na
bezpodstawnym zwrocie naliczonego VAT;
 Cykl Polityki Bezpieczeństwa UE na lata 2018-2021
obejmuje następujące priorytety:
◦ rozbicie zorganizowanych grup przestępczych uczestniczących w
nielegalnym handlu bronią;
◦ rozbicie zorganizowanych grup przestępczych uczestniczących w
przestępstwach przeciwko środowisku;
◦ zwalczanie dochodów z przestępstwa i prania pieniędzy oraz ułatwianie
odzyskiwania mienia;
◦ zwalczanie fałszowania dokumentów.
Wykorzystanie pracy operacyjnej
w zwalczaniu przestępczości
1
 Sprengel Bolesław: Praca operacyjna policji. Wyd. naukowe UMK,
Toruń 2018.
 Gołębiewski Janusz: Praca operacyjna w zwalczaniu przestępczości
zorganizowanej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
2008.
 Pływaczewski E., Filipkowski W., Rau Z.: Przestępczość XXI wieku.
Zapobieganie i zwalczanie/ problemy techniczno-informatyczne, Tom 1-
2, Warszawa 2015.
 Żuber M.: Przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie, Wrocław 2012,
WSO Wojsk Lądowych imienia generała Tadeusza Kościuszki.
 Ustawa z dnia 6 kwietnia1990 r. o Policji (Dz.U.90.30.179).
 Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz.U.97.114.738).
2
 Czynności operacyjno-rozpoznawcze nie mające definicji formalnej,
nazywane są w języku potocznym pracą operacyjną.
 W praktyce polegają one na pozyskiwaniu, przetwarzaniu,
wykorzystywaniu i ochronie informacji przechowywanych przez
służby policyjne do celów rozpoznawczych, prewencyjnych i
wykrywczych.

3
4
 XVII wiek
 Wlk. Brytania – rozwój sieci policyjnych informatorów (voluntary policeman);
rozwój sieci detektywów informatorów (Bow Street Runners)
 Francja – powołanie przez Ludwika XIV formacji Wysoka Policja i Biuro
Zaufania i Bezpieczeństwa (zatrudnianie obserwatorów, szpiegów i
informatorów)
 W innych krajach korzystano z pomocy tajnych współpracowników przede
wszystkim do śledzenia przeciwników politycznych.
 Zaczęto prowadzić inwigilację i obserwację konfidencjalną.

5
 XIX wiek
 Joseph Fouche – napoleoński minister policji, zwolennik pracy operacyjnej.
 Eugene-Francois Vidocq – kryminalista, który w 1809 r. został konfidentem
policji, a w 1812 funkcjonariuszem Paryskiej Prefektury Policji i szefem
brygady bezpieczeństwa (Brigade de la Surete); w 1833 r. założył pierwsze na
świecie biuro detektywistyczne.
 W 1829 w Londynie zrezygnowano z pracy operacyjnej na rzecz
umundurowanych funkcjonariuszy, ale wzrost przestępczości spowodował
powrót do utworzenia w 1842 r. wydziału detektywów (detective departament)

6
 XIX wiek
 W Rosji stosowano również metody pracy operacyjnej; po powstaniu Królestwa
Polskiego A. Nowosilcow budował służby policyjne na wzór francuskich (Carska
Ochrana – najskuteczniejsza w pracy operacyjnej).
 W USA pracę operacyjną prowadziła prywatna Agencja Pinkertona (utworzona w
1850 r.); w 1908 r. powołano Federalne Biuro Śledcze (FBI); początkowo ze
względów etycznych nie stosowano metod p.o.; w czasie II wojny światowej
stosowano je w celu ochrony przed szpiegostwem i dywersją.
 W 1809 r. w Prusach utworzono Sicherheitsburo korzystające z usług tajnych
informatorów; Tajne służby rozwinięto szczególnie w Niemczech nazistowskich
(Sicherheitsdienst – SD, Geheim Stadt Polizei - Gestapo).

7
 XIX/XX wiek
 W Polsce już w okresie I Rzeczypospolitej prowadzono obserwację, kontrole
korespondencji i wykorzystywano agentów, tajnych współpracowników (konfidentów), a
środowisko żydowskie obserwowali nieumundurowani wywiadowcy, tzw. szkolnicy; w
czasach Stanisława Augusta stworzono Wyższą Tajną Policję, której agenci (łazutczniki)
działali na terenie całej Kongresówki.
 Przed II wojną światową do pracy operacyjnej zaliczano: obserwację, inwigilację, podsłuch,
kontrolę korespondencji, prowokację i wywiad konfidencjonalny. Wykorzystywano
przepisy obowiązujące wcześniej w poszczególnych zaborach.
 Pierwszy akt prawny dopuszczający stosowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych to
ustawa z 24 VII 1919 r. o Policji Państwowej. Praca operacyjna nie podlegała kontroli
wymiaru sprawiedliwości.
 Najważniejsze cele czynności o-r to: rozpoznawanie, przeciwdziałanie i zwalczanie
szpiegostwa, dywersji, sabotażu, przestępczości skierowanej przeciwko ustrojowi,
niepodległości i integralności terytorialnej oraz nienaruszalności granic, przestępczości
kryminalnej i gospodarczej.
8
 XX wiek
 W miarę kształtowania się ustroju autorytarnego prowadzono kontrolę agenturalną i
obserwacyjną legalnych wieców publicznych. Policja polityczna stosowała powszechną
inwigilację, a obowiązek ten mieli wszyscy policjanci, także poza służbą.
 W praktyce od początku II Rzeczypospolitej stosowano inwigilację wszystkich partii
politycznych. Kontrolowano czołowych działaczy, urzędników samorządowych i działaczy
związkowych oraz osoby zwolnione z więzienia. Za rządów sanacji policja polityczna miała
funkcjonariuszy działających niejawnie także w legalnych partiach politycznych.
 Bardzo często stosowano obławy, które miały charakter:
◦ represyjny, gdy podejmowano je natychmiast po bulwersującym opinię publiczną,
groźnym przestępstwie w celu zatrzymania sprawców;
◦ planowany; podejmowane były ad hoc w celu zatrzymania groźnych zorganizowanych
grup przestępczych;
◦ prewencyjny.

9
 XX wiek
 Policja monitorowała prasę, szukając w artykułach i notatkach prasowych informacji o
nieznanych jej przestępstwach, a w ogłoszeniach oferty oszustów i innych zawodowych
przestępców.
 Obserwacja była stałym obowiązkiem służbowym policjantów. Rozróżniano trzy rodzaje
obserwacji: osobistą, za pośrednictwem konfidentów oraz wywiad.
 Najczęściej obserwacją obejmowano osoby podejrzane politycznie, ale także żyjące
ponad stan.
 Inną formą pracy o-r był pościg:
◦ lokalny - na terenie województwa, zarządzany przez KW PP na wniosek zainteresowanych
naczelników urzędów śledczych, komendantów powiatowych i kierowników komisariatów.,
◦ zwyczajny – na terenie całego kraju, zarządzany przez Wydział IV KG PP na wniosek
zainteresowanych naczelników urzędów śledczych, komendantów powiatowych i kierowników
komisariatów. Wizerunek wskazanej osoby umieszczano w „Gazecie Śledczej”.
◦ nadzwyczajny – ogólnokrajowy, zarządzany przez Wydział IV KG PP na wniosek kierownika
zainteresowanej jednostki PP.
10
 XX wiek
 W okresie międzywojennym każdy policjant miał obowiązek posiadania poufnych
informatorów. Były to najczęściej osoby, które ze względu na charakter lub miejsce pracy
miały naturalny dostęp do informacji cennych dla celów śledczych (dozorcy domowi,
dorożkarze, taksówkarze, posłańcy, paserzy, służący, prostytutki, fordanserki, właściciele
gospód, jubilerzy, tzw. tandeciarze, listonosze, kelnerzy, portierzy). Korzystano także z
informacji przekazywanych przez prywatne agencje detektywistyczne . Czasem
informatorami byli żebracy.
 Na terenach wiejskich źródłem informacji byli sołtysi, a także urzędnicy gminni, kowale,
pisarze. karczmarze, włóczędzy, sługi kościelne, grabarze, posłańcy, gospodarze,
nauczyciele, leśnicy i ekonomowie.

11
 XX wiek
 Rozróżniano konfidentów i informatorów.
 Konfidentów dzielono na:
◦ stałych i przypadkowych,
◦ płatnych i ideowych,
◦ wewnętrznych (działających w grupach przestępczych) i zewnętrznych (prowadzących obserwację).
 Konfidenci najczęściej byli wykorzystywani do celów politycznych, rzadziej kryminalnych;
posługiwali się pseudonimami, a spotkania odbywały się w lokalach kontaktowych.
 Prowokatorzy, za wiedzą policji podżegali lub pomagali w popełnieniu przestępstwa w
celu ujęcia sprawcy.
 Kodeks postępowania karnego z 1928 r. dopuszczał tylko kontrolę korespondencji
oskarżonego w ramach postępowania przygotowawczego, na podstawie decyzji sadu
grodzkiego. Nie wolno było kontrolować korespondencji pochodzącej od najbliższych
oskarżonego.
 W najpoważniejszych sprawach dotyczących bezpieczeństwa państwa, jak szpiegostwo,
stosowano podsłuch.
12
 XX wiek - PRL
 Po II wojnie światowej i powołaniu Milicji Obywatelskiej, czynności o-r były regulowane
niejawnymi i niepublikowanymi przepisami wewnętrznymi wydawanymi przez Radę
Ministrów, ministrów spraw wewnętrznych oraz komendantów głównych MO.
 W oficjalnych dokumentach nie pojawiało się pojecie czynności operacyjno-
rozpoznawczych, choć takie były prowadzone powszechnie.
 W 1983 r. w ustawie o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych upoważniono funkcjonariuszy MO
i SB do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych
i administracyjno-porządkowych w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw
i wykroczeń oraz innych działań godzących w bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny.
 Zapis ten jest uważany za pierwsze w prawie polskim nadanie czynnościom operacyjno-
rozpoznawczym rangi ustawowej.
 W okresie PRL czynności o-r były wykonywane przed, w czasie i po postępowaniu
przygotowawczym, a ich celem było ustalenie czy istnieją podstawy do stwierdzenia, że popełniono
przestępstwo, a tym samym należy wszcząć postępowanie przygotowawcze.

13
 XX wiek - PRL
 Czynności o-r obejmowały: inwigilację, rozpytywanie, obserwację itp. Dopuszczono
stosowanie podstępu.
 Podstawowym źródłem informacji były osobowe źródła informacji (OZI) (rezydenci, agenci,
informatorzy i osoby zaufane).
 W 1959 roku dokonano podziału na:
◦ tajnych współpracowników (TW),
◦ osoby zaufane (OZ),
◦ kontakty poufne (KP).
 W 1974 rozszerzono ten katalog o osoby informujące i konsultantów. W 1976 wprowadzono pojęcie
tajnego współpracownika manewrowego Biura Kryminalnego KG MO, który mógł realizować
zadania na obszarze całego kraju.
 Współpracowników werbowano na podstawie: postawy patriotycznej, materiałów kompromitujących
(obciążających karnie), materialnego zainteresowania, a także odwołując się do chęci zemsty i
zazdrości, czy eliminacji konkurencji.

14
 XX wiek - PRL
 Ze względów etycznych i politycznych istniały ograniczenia dotyczące werbowania tajnych
współpracowników spośród osób poniżej 17 roku życia oraz członków PZPR, a od 1959
roku także sprawców zbrodni.
 Werbunek kończył się własnoręcznym podpisaniem zobowiązania do zachowania tajemnicy
współpracy i sporządzenie życiorysu z danymi dotyczącymi dotychczasowej działalności,
wykazu krewnych, znajomych i członków rozpracowywanych grup przestępczych w celu
ustalenia jego dotarć do innych OZI. Najważniejsze było własnoręcznie napisane
zobowiązanie o współpracy, podpisane nazwiskiem i wybranym pseudonimem.
 Uzyskane informacje weryfikowano celem zapobiegnięcia wprowadzaniu w błąd MO np.
przez osobników działających na dwa fronty i dezinformujących prowadzących ich
funkcjonariuszy.
 Tajnych współpracowników wykorzystywano m.in. do przeszukań, kontroli korespondencji,
czy zakładania podsłuchów.

15
 XX wiek – III Rzeczpospolita
 Obecnie czynności operacyjno-rozpoznawcze, obok dochodzeniowo-śledczych i
administracyjno-porządkowych wykonywanych w celu rozpoznawania,
zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń, wymienia się w ustawie o
Policji z 6 kwietnia 1990 r.
 Dodatkowo wprowadzono pojęcie kontroli operacyjnej, która zaliczono do
czynności o-r.

16
17
 Praca operacyjna - zespół jawnych, poufnych i tajnych metod, form,
środków i przedsięwzięć taktyczno-technicznych, opartych na przepisach
prawa i wiedzy kryminalistycznej.

 Praca operacyjna jest w pełni legalną sferą działań Policji, wyszczególnioną

jako jej uprawnienie w art. 14 ustawy o Policji, który mówi, że Policja w celu
rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń obok
czynności dochodzeniowo-śledczych i administracyjno-porządkowych ma
prawo wykonywać czynności operacyjno-rozpoznawcze.

18
 Czynności operacyjno-rozpoznawcze nie mające definicji formalnej,
nazywane są w języku potocznym pracą operacyjną.
 W praktyce polegają one na pozyskiwaniu, przetwarzaniu,
wykorzystywaniu i ochronie informacji przechowywanych przez
służby policyjne do celów rozpoznawczych, prewencyjnych i
wykrywczych.
 Zwraca się także uwagę na rosnący wpływ pracy operacyjnej na
proces karny.

19
 Formy pracy operacyjnej, nazywane także sprawami
operacyjnymi, to zdefiniowane w przepisach wewnętrznych Policji
procedury zbierania, gromadzenia, dokumentowania,
weryfikowania i nadzorowania wykorzystywanych metod pracy
operacyjnej.
 Formy pracy operacyjnej: (Tadeusz Hanausek)
◦ rozpoznanie operacyjne,
◦ inwigilacja,
◦ rozpracowanie operacyjne.

20
 Najprostszą formą pracy operacyjnej jest sprawdzenie operacyjne,
które polega na wstępnej weryfikacji za pomocą środków pracy
operacyjnej pojedynczych informacji o osobach i faktach będących
przedmiotem zainteresowania operacyjnego.

21
 Rozpoznanie operacyjne może mieć charakter osobowy, terenowy,
zjawiskowy i zdarzeniowy.
 Podejmowane jest przed, w trakcie i po zakończeniu postępowania
przygotowawczego.
 Rozpoznaniu podlegają wcześniej uzyskane informacje operacyjne.

22
 Rozpracowanie (rozpracowanie operacyjne, śledztwo operacyjne lub
śledztwo proaktywne - to zespół niejawnych i jawnych czynności
zmierzających do uzyskania informacji o określonych osobach,
środowiskach, zdarzeniach lub miejscu.
 Celem rozpracowania może być także ustalenie trzonu, a następnie
całego składu zorganizowanej grupy przestępczej, powiązań między
członkami, ich statusu zawodowego, kontaktów przestępczych i
towarzyskich, prowadzonego trybu życia, posiadanych i używanych
pojazdów, a także ustalenie mienia pochodzącego z przestępstwa,
składników majątkowych podlegających zabezpieczeniu itp.

23
 W ramach rozpracowania ustala się dla celów procesowych dane ofiar
przestępstwa i materiał dowodowy. Analizowana czynność jest
podejmowana na podstawie zebranych materiałów, wszczyna się ją
przed, w trakcie i po zakończeniu postępowania przygotowawczego.
Każda sprawa podlega ewidencji i z reguły ma swój kryptonim.
 Pozytywny wynik może polegać na:
◦ 1) wszczęciu postępowania przygotowawczego,
◦ 2) ustaleniu podejrzanych,
◦ 3) doprowadzeniu do tymczasowego aresztowania,
◦ 4) ujawnieniu wysokości strat,
◦ 5) odzyskaniu mienia.
 Osoby objęte rozpracowaniem są rejestrowane jako jego figuranci
24
 W ramach rozpracowania operacyjnego badane są materiały z innych spraw
operacyjnych, postępowań przygotowawczych, w tym z zamkniętych, a zwłaszcza
ze spraw, w których nie ustalono sprawców.
 Zadania te są realizowane we współpracy z pionem techniki operacyjnej, z innymi
jednostkami tej samej służby oraz innymi formacjami mundurowymi. Inspirowane
są działania urzędów administracji publicznej, Państwowej Straży Pożarnej,
Inspekcji Handlowej, sanepidu.
 Zgromadzony materiał przekazywany jest do prokuratury celem podjęcia decyzji w
sprawie wszczęcia postępowania karnego. Standardem jest wykorzystanie w
rozpracowaniu operacyjnym osobowych źródeł informacji.

25
 Można wyróżnić zewnętrzne i wewnętrzne źródła informacji.

 Źródła zewnętrzne to informacje uzyskane od osób, które dotychczas nie miały żadnych
kontaktów z organami ścigania i które przekazują tym organom informacje w sposób
spontaniczny.
 Do typowych źródeł zewnętrznych zalicza się: zawiadomienia obowiązkowe, doniesienia jawne,
doniesienia anonimowe, samooskarżenia, publikatory, instytucje kontrolne i kontrolno-rewizyjne.

 Źródła wewnętrzne (własne) to źródła informacji jako takie celowo zorganizowane przez
organy ścigania dla zapewnienia sobie dopływu informacji o interesujących te organy faktach,
zjawiskach czy osobach.
 Do takich źródeł zalicza się bezpośrednie wyniki czynności operacyjno-rozpoznawczych, poufne ‒
osobowe źródła informacji, określane niekiedy jako „agentura”, wyniki niektórych czynności
służbowych organów ścigania, rezultaty analiz materiałów archiwalnych, efekty różnych form
kontaktów organów ścigania ze społeczeństwem.

26
 Osobowe źródło informacji - osoba współpracująca z organami bezpieczeństwa
państwa.
 Źródłami informacji mogą być osoby w różnym wieku, a także różnej płci, o różnym wykształceniu,
pochodzeniu społecznym i wyznaniowym, należące do różnych środowisk społecznych, wykonujące
różne zawody itp. Wśród osób, które podjęły współpracę z organem policyjnym, mogą także
znajdować się przestępcy, zdemoralizowani nieletni oraz osoby wywodzące się ze środowiska
patologicznego.
 Wiadomości pochodzące od osób ze „świata przestępczego”, które w ramach nawiązanej współpracy
podjęły się przekazywania organowi policyjnemu informacji, powinny podlegać szczególnej
weryfikacji i sprawdzeniu. Uzyskiwanie od takich osób informacji odbywać się jednak może pod
następującymi warunkami:
 nie może być mowy o stałym utrzymywaniu łączności z elementem szczególnie zdemoralizowanym i groźnym dla
otoczenia,
 kontakt z przestępcami i osobami podejrzanymi nie powinien na osobach postronnych robić wrażenia kontaktów o
charakterze towarzyskim,
 informacje uzyskiwane od osób podejrzanych winny być szczególnie wnikliwie sprawdzane i systematycznie
kontrolowane.

27
 Dla usprawnienia pracy operacyjnej policjanci powinni dokonać podziału
wszystkich osób, z którymi utrzymywanie aktualnego kontaktu jest konieczne, na:
◦ osoby, z którymi systematycznie należy się kontaktować, mimo że udzielają
informacji ogólnych i często przypadkowych (pracownicy hotelowi, dozorcy,
barmani, listonosze),
◦ osoby, z którymi należy się kontaktować co pewien czas ze względu na
wykonywane przez nich długoterminowe zadania (osoby obserwujące element
podejrzany, który aktualnie nie dokonuje przestępstw, osoby obserwujące rodziny
ukrywających się),
◦ osoby obserwujące podejrzanych o aktualnie dokonywane przestępstwa,
◦ poufne źródła informacji wykorzystywane do zadań związanych z
prowadzonym postępowaniem karnym.

28
Krąg osób z którego mogą być werbowane osobowe źródła informacji

29
 Rozpracowanie jest wszczynane z inicjatywy funkcjonariusza lub na polecenie
przełożonego na podstawie materiałów zgromadzonych w toku rozpoznania
osobowego lub problemowego i wymaga opracowania planu zatwierdzonego przez
bezpośredniego przełożonego, a tym samym usystematyzowania czynności.
 W planie określa się cele, terminy wykonania i wskazuje osoby odpowiedzialne za
ich realizację. Plan zawiera także analizę i ocenę posiadanych materiałów

30
 Czynności operacyjno-rozpoznawcze to działania, z jednej strony, zmierzające
do realizacji określonego zadania, a z drugiej do zbierania interesujących
informacji.
 W przypadku Policji sprowadzają się one do ustalenia przestępstw i ich
sprawców oraz dowodów dla procesu karnego, a także do rozpoznawania
działalności przestępczej.

31
 Można wyróżnić kilka celów dla których realizuje się czynności operacyjne:
◦ Ustalanie źródeł dowodowych dla procesu karnego.
◦ Ustalanie składów osobowych grup przestępczych i przedmiotowego
zakresu ich działania.
◦ Ujawnianie przestępstw i mechanizmów je powodujących.
◦ Umożliwienie zatrzymania ustalonych sprawców przestępstw.
◦ Ustalanie miejsc ukrywania się osób poszukiwanych przez organy
ścigania i sądy, miejsc pobytu osób zaginionych, przetrzymywania osób
uprowadzonych lub bezprawnie pozbawionych wolności.
◦ Udaremnienie popełnienia przestępstwa.

32
 Wśród podstawowych metod pracy operacyjno-rozpoznawczej wyróżniamy:
 kontrolę operacyjną (art. 19 ustawy o Policji),
 zakup kontrolowany i prowokację policyjną (art. 19a ustawy o Policji),
 przesyłkę niejawnie nadzorowaną (art. 19b ustawy o Policji),
 dostęp do określonych informacji niejawnych (art. 20 ustawy o Policji),
 wystawianie dokumentów legalizacyjnych i posługiwanie się nimi (art. 20a
ustawy
o Policji),
 korzystanie z bilingów połączeń telefonicznych (art. 20c ustawy o Policji),
 pozyskiwanie osób do współpracy (art. 22 ustawy o Policji).

33
 W Policji formalnie istnieje 12 metod pracy operacyjnej:
◦ 1) współpraca z osobowym źródłem informacji (OZI);
◦ 2) kombinacja operacyjna;
◦ 3) operacja specjalna;
◦ 4) działania maskujące;
◦ 5) kontrola operacyjna;
◦ 6) transakcja pozorowana, w tym kontrolowane wręczenie lub przyjęcie korzyści majątkowej;
◦ 7) przesyłka niejawnie nadzorowana, czyli niejawne nadzorowanie, przechowywanie i obrót
przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa
◦ 8) tajne przeszukanie;
◦ 9) obserwacja operacyjna;
◦ 10) wywiad operacyjny;
◦ 11) zasadzka;
◦ 12) analiza kryminalna.
 Operacje specjalne mogą być połączone z działaniami pod przykryciem, maskowaniem i
kamuflowaniem tożsamości funkcjonariuszy i OZI oraz tworzeniem dla celów operacyjnych
przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą. 34
 W Policji formalnie istnieje 12 metod pracy operacyjnej:
◦ 1) współpraca z osobowym źródłem informacji (OZI);
◦ 2) kombinacja operacyjna;
◦ 3) operacja specjalna;
◦ 4) działania maskujące;
◦ 5) kontrola operacyjna;
◦ 6) transakcja pozorowana, w tym kontrolowane wręczenie lub przyjęcie korzyści majątkowej;
◦ 7) przesyłka niejawnie nadzorowana, czyli niejawne nadzorowanie, przechowywanie i obrót
przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa
◦ 8) tajne przeszukanie;
◦ 9) obserwacja operacyjna;
◦ 10) wywiad operacyjny;
◦ 11) zasadzka;
◦ 12) analiza kryminalna.
 Operacje specjalne mogą być połączone z działaniami pod przykryciem, maskowaniem i
kamuflowaniem tożsamości funkcjonariuszy i OZI oraz tworzeniem dla celów operacyjnych
przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą. 35
 Środki pracy operacyjnej to narzędzia używane do realizacji celów czynności operacyjno-
rozpoznawczych.
 W Policji dzieli się je na osobowe i rzeczowe, ewidencje, zbiory archiwalne oraz także
m.in. obiekty specjalne i mieszkania konspiracyjne.
 Do bardziej wyrafinowanych środków zalicza się m.in. analizatory głosowe, nazywane też
wariografami głosowymi służące do weryfikacji oceny prawdomówności rozmówcy. Coraz
większą rolę w pracy operacyjnej odgrywają bezzałogowe statki powietrzne.
 W literaturze przedmiotu wyróżnia się także szereg możliwości wykorzystania techniki
kryminalistycznej do czynności operacyjno-rozpoznawczych poprzez rejestrację dźwięku i
obrazu, technikę komputerową, Internet i komunikację satelitarną oraz szeroko rozumianą
technikę operacyjną. Technika komputerowa wykorzystywana jest m.in. do celów
rejestracyjnych, gromadzenia, przetwarzania i przekazywania danych. Obecnie coraz
większe znaczenie ma specjalistyczne oprogramowanie analityczne. Niektórzy autorzy do
techniki kryminalistycznej zaliczają także pułapki kryminalistyczne.

36
Czynności operacyjno-rozpoznawcze
w zwalczaniu przestępczości
1
 Hołyst B.: Zagrożenia ładu społecznego. Tom 1-2., Warszawa 2014.
 Pływaczewski E. i in.: Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju,
Warszawa 2019.
 Pływaczewski E., Filipkowski W., Rau Z.: Przestępczość XXI wieku.
Zapobieganie i zwalczanie/ problemy techniczno-informatyczne, Tom 1-
2, Warszawa 2015.
 Żuber M.: Przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie, Wrocław
2012, WSO Wojsk Lądowych imienia generała Tadeusza Kościuszki.
 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U.97.88.553).
 Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym
(Dz.U.07.36.232).
 Ustawa z dnia 19 lipca 2001 r. o ratyfikacji Konwencji Narodów
Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości
zorganizowanej (Dz. U. Nr 90, poz. 994).
 Grupy dyspozycyjne – problematyka dowodowa kontroli operacyjnej -
ppt pobierz (slideplayer.pl)
2
3
Czynności służbowe policji (art. 14 ustawy o policji):
 Czynności operacyjno-rozpoznawcze – niejawne czynności organów
państwa prowadzone na ustawowej podstawie, spełniające funkcję
informacyjną, wykrywczą, profilaktyczną i dowodową (definicja A. Tarachy).
 Są to czynności pozaprocesowe.
◦ Zaliczamy do nich w szczególności:
 • kontrolę operacyjną
 • tzw. zakup kontrolowany
 • tzw. prowokację policyjną
 • działalność tajnego agenta Policji
 • niejawne nadzorowanie
 • Czynności dochodzeniowo-śledcze
 • Czynności administracyjno-porządkowe

4
◦ Czynności operacyjno-rozpoznawcze to osobny system
poufnych, bądź tajnych działań organów policyjnych
prowadzonych poza procesem karnym, lecz najczęściej
służących obecnym, bądź przyszłym celom tego procesu oraz
wykonywanych dla zwalczania i zapobiegania przestępczości
i innych prawnie określonych negatywnych zjawisk
społecznych.

5
 ustalanie źródeł dowodowych dla procesu karnego,
◦ źródło dowodowe – osoba lub rzecz, które dostarczają środków
dowodowych. Źródłem dowodowym jest zarówno świadek, biegły, jak
i podejrzany w rozumieniu osobowego źródła dowodowego , a także
dokument, dowód rzeczowy miejsce przestępstwa w rozumieniu
rzeczowego źródła dowodowego.
 ustalanie składów osobowych grup przestępczych i
przedmiotowego zakresu ich działania,
 ujawnianie przestępstw i mechanizmów je powodujących,

6
 umożliwienie zatrzymania ustalonych sprawców
przestępstw,
 ustalanie miejsc ukrywania się osób poszukiwanych przez
organa ścigania i sądy, miejsc pobytu osób zaginionych,
przetrzymywania osób uprowadzonych bądź pozbawionych
bezprawnie wolności ,
 udaremnienie popełnienia przestępstwa.

 Czynności operacyjno-rozpoznawcze winny być subsydiarnym

środkiem pozyskiwania informacji lub dowodów o jednostkach, gdy
nie da się ich uzyskać w inny, mniej dolegliwy dla nich sposób .

7
 wykrywcze,
 rozpoznawcze,
 ochronne,
 weryfikujące uprzednie ustalenia,
 kierunkujące późniejsze udowadnianie,
 zapobiegawcze (profilaktyczne).

8
 Służby „policyjne” Służby specjalne Służby finansowe

• Policja •ABW • Wywiad Skarbowy

• Straż Graniczna •AW

• Żandarmeria •SKW
Wojskowa •SWW
• Służba Ochrony •CBA
Państwa

9
Służba
Ochrony
Państwa
10
SOP

11
 niejednolitość rozwiązań zawartych w poszczególnych
ustawach kompetencyjnych (przy zauważeniu ujednolicenia
przepisów dot. kontroli operacyjnej)
 liczba służb uprawnionych
 charakter służb
 rozproszenie podporządkowania służb (nadzór
administracyjny)
 kontrola sądu (nad kontrolą operacyjną)
 kontrola prokuratora (wobec: kontroli operacyjnej, przesyłki
niejawnie nadzorowanej, zakupu kontrolowanego)

12
 czynności operacyjno-rozpoznawcze
objęte kontrolą
zewnątrzadministracyjną
• kontrola operacyjna
• niejawne nabycie lub przejęcie
przedmiotów pochodzących z
przestępstwa
• niejawne nadzorowanie przemieszczania
przechowywania i obrotu przedmiotami
przestępstwa
• pozyskiwanie danych od instytucji
finansowych
nieobjęte kontrolą
zewnątrzadministracyjną
• korzystanie z pomocy osób nie będących
• funkcjonariuszami/ żołnierzami/
pracownikami
• pozyskiwanie dany telekomunikacyjnych
• niejawne zbieranie danych osobowych
• dokumenty legalizacyjne
13
14
 rodzaj szczególnie wrażliwych czynności operacyjno-
rozpoznawczych
 zgodnie z art. 19 ust. 6 prowadzona jest niejawnie i polega na
uzyskiwaniu i utrwalaniu treści rozmów prowadzonych przy
użyciu środków technicznych, obrazu lub dźwięku osób z
pomieszczeń, środków transportu i miejsc innych niż
publiczne, treści korespondencji, w tym elektronicznej, oraz
danych informatycznych.

15
 Kontrola operacyjna może zostać zarządzona tylko wówczas,
gdy:
◦ inne środki będące w dyspozycji organów ścigania do
zapobiegania, wykrywania przestępstw i ich sprawców
okazały się bezskuteczne,
◦ zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że te inne środki
będą nieskuteczne lub nieprzydatne dla procesu
wykrywczego.
 Stosowanie kontroli operacyjnej jest uprawnieniem Policji i innych
upoważnionych do niej organów ścigania.
 Kontrolę operacyjną stosuje Policja, ale zarządza ją właściwy miejscowo
sąd okręgowy po złożeniu przez uprawniony organ policyjny właściwego
wniosku o jej zastosowanie, popartego przez prokuratora okręgowego lub
16
 Zgodnie z art. 19 ustawy o Policji - w celu zapobieżenia, wykrycia,
ustalenia sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów ściganych z
oskarżenia publicznego umyślnych przestępstw między innymi z art. 258
kk, przewidziano prowadzenie kontroli operacyjnej.
 Kontrolę operacyjną można stosować wyłącznie w celach:
◦ zapobiegania popełnieniu przestępstwa,
◦ wykrycia przestępstwa,
◦ ustalenia sprawcy, bądź sprawców przestępstwa,
◦ uzyskania i utrwalenia dowodów przestępstwa.

17
 Według art. 19 ust. 6, kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i
polega na:
◦ kontrolowaniu treści korespondencji,
◦ kontrolowaniu zawartości przesyłek,
◦ stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie
w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie,
a w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji
przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych – inaczej,
stosowanie podsłuchu.

18
Rodzaje kontroli operacyjnej

19
 1. Kontrolę operacyjną prowadzi się w związku z podejrzeniem
popełnienia przestępstw opisanych w ustawie, wśród których można
wymienić:
 Najcięższe przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, tj. wszystkie postacie
zabójstwa, dzieciobójstwo oraz eutanazję (tj. określonych w art. 148–150
Kodeksu karnego)
 art. 148 par. 1 - zabójstwa,
 art. 148 par. 2, pkt. 1 - w tym zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem,
 art. 148 par. 2 pkt. 2 - w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
 art. 148 par. 2 pkt. 3 - w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
 art. 148 par. 2 pkt. 4 - z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,
 art. 148 par. 4 - zabójstwa w afekcie,
 art. 149 - dzieciobójstwa, kiedy matka zabija swoje dziecko w okresie porodu pod wpływem
jego przebiegu,
 art. 150 - eutanazji.
20
 2. Kontrola operacyjna może być zastosowana ponadto w przypadku
podejrzenia następujących przestępstw określonych w Kodeksie
karnym:
◦ art. 134- zamach na Prezydenta RP,
◦ art. 135 par. l - czynna napaść na Prezydenta RP,
◦ art. 136 par. l - czynna napaść na głowę obcego państwa lub dyplomaty na terytorium RP.

21
 3. Kontrola operacyjna może być uruchomiona również w przypadku
podejrzenia przestępstw określonych w następujących artykułach
Kodeksu karnego:
◦ art. 156 par. l i 3 - ciężki uszczerbek na zdrowiu, łącznie ze skutkiem śmiertelnym,
◦ art. 163 par. l - umyślne sprowadzenie katastrofy w postaci pożaru, zawalenia się budowli,
eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych, rozprzestrzeniania się substancji
trujących, duszących lub parzących, w postaci wybuchu jądrowego lub wyzwolenia
promieniowania jonizującego,
◦ art. 163 par. 3 - śmierć bądź ciężki uszczerbek na zdrowiu będący następstwem zdarzeń
określonych wart. 163 par. l,
◦ 164 par. l - zagrożenie bezpośredniego sprowadzenia katastrofy,
◦ art. 165 par. l - sprowadzenie zagrożenia dla życia i zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich
rozmiarach,
◦ art. 165 par. 3 - śmierć lub ciężki uszczerbek zdrowia w następstwie działania sprawcy
określonego wart. 165 par. l,
◦ art. 166 - uprowadzenie statku powietrznego lub wodnego,
◦ art. 167 - zagrożenie bezpieczeństwa na statku wodnym lub powietrznym,
22
◦ art. 173 par. l i 3 - umyślne sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub
 4. W Ustawie dopuszczono wykorzystywanie kontroli operacyjnej
w przypadku podejrzenia zaistnienia przestępstw określonych w
Kodeksie karnym:
◦ art. 189 - pozbawienie wolności człowieka,
◦ art. 204 par. 4 - zmuszanie do uprawiania prostytucji za granicą.
 5. Stosowanie tej metody działania jest dopuszczalne również w
przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia następujących
przestępstw:
◦ art. 223 kk - zbiorowa czynna napaść na funkcjonariusza,
◦ o art. 228 kk - łapownictwo bierne i czynne,
◦ art. 229 kk - płatna protekcja,
◦ art. 245 kk - wywieranie bezprawnego wpływu na uczestników postępowania
procesowego,
◦ art. 246 kk - wymuszanie zeznań,
23
 O zasadności wdrożenia kontroli operacyjnej decyduje sąd
okręgowy.
 Sąd ten, na pisemny wniosek Komendanta Głównego
Policji, złożony po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego
albo
 na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji,
złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora okręgowego
 właściwego ze względu na siedzibę składającego wniosek
organu Policji,
 może w drodze postanowienia, zarządzić jej stosowanie lub nie
wyrazić na to zgody.

◦ Wniosek przedstawia się wraz z materiałami

uzasadniającymi potrzebę zastosowania kontroli
operacyjnej.
24
 Istnieje możliwość podjęcia natychmiastowych kroków, kiedy wszelka zwłoka mogłoby
spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa (tzw.
sytuacja niecierpiąca zwłoki).
 Sposób postępowania w takim przypadku został określony w art. 19 ust. 3 ustawy o Policji.
 Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić, po
uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego bądź właściwego prokuratora
okręgowego kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo
sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie.
 W razie nieudzielenia przez sąd zgody w terminie pięciu dni od dnia zarządzenia kontroli
operacyjnej, organ zarządzający (KGP lub KWP) zobligowany jest wstrzymać kontrolę
operacyjną oraz dokonać protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów
zgromadzonych podczas jej stosowania.

25
 Art. 19 ust. 8 ustawy o Policji przewiduje,
 Ŝe kontrolę operacyjną zarządza się na
 okres nie dłuŜszy niŜ trzy miesiące.
26
 Art. 19 ust. 8 ustawy o Policji przewiduje, że kontrolę operacyjną zarządza się na okres nie
dłuższy niż trzy miesiące.
 Jeżeli w tym okresie nie ustały przyczyny stosowania zarządzonych czynności, Komendant
Główny Policji lub komendant wojewódzki (Stołeczny) Policji mogą zwracać się, po
uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego, do sądu z
wnioskiem o wydanie postanowienia o jednorazowe przedłużenie stosowanej kontroli
operacyjnej na kolejne trzy miesiące.
 Dłuższy niż sześciomiesięczny okres stosowania kontroli operacyjnej jest możliwy jedynie
wówczas, gdy podczas realizacji zarządzonych czynności pojawią się nowe okoliczności,
istotne dla zapobieżenia lub wykrycia przestępstwa albo ustalenia sprawców i uzyskania
dowodów przestępstwa. W takich wypadkach wyłącznie Komendant Główny Policji moŜe
zwrócić się z wnioskiem do Prokuratora Generalnego oraz, po uzyskaniu jego zgody, do
właściwego miejscowo sądu okręgowego.
 W takim przypadku ustawodawca nie określił terminu, o jaki można przedłużyć czas
stosowania kontroli operacyjnej.

27
 Stosowanie kontroli operacyjnej musi zostać przerwane niezwłocznie po
ustaniu przyczyn jej zarządzenia, najpóźniej z upływem okresu, na który
została zarządzona postanowieniem sądu okręgowego.
 Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki (stołeczny) Policji
informuje właściwego prokuratora okręgowego o wynikach kontroli
operacyjnej po jej zakończeniu, a na jego żądanie również o przebiegu tej
kontroli.

28
 Materiały pierwotne (nagrania dźwięku, nagrania obrazu itp.) - utrwalone
na nośnikach elektronicznych są rodzajem materiałów, jakie uzyskuje się
w rzeczywistym czasie stosowania kontroli operacyjnej. Ich przydatność dla
potrzeb operacyjnych lub procesowych, należy oceniać według kryterium –
przedmiot sprawy, w jakiej została zarządzona kontrola operacyjna.
 Materiały wtórne – komunikaty z kontroli operacyjnej przyjmują postać
stenogramów, streszczeń, notatek służbowych.

29
 Najogólniej mówiąc są to informacje:
 1) przydatne dowodowo - kiedy nie ma wątpliwości co do faktu, że
zawierają one dowody działalności przestępczej osoby, w stosunku do której
zarządzono kontrolę operacyjną (przekazywane prokuratorowi okręgowemu),
 2) nieprzydatne dowodowo - nie zawierające danych przydatnych w
procesie karnym (podlegają komisyjnemu, niejawnemu zniszczeniu)
 3) pozornie nieprzydatne dowodowo - kiedy nie ma pewności co do faktu,
że informacje posiadają znaczenie dowodowe (podlegają dalszemu
przygotowaniu do wykorzystania w postępowaniu sądowym) .

30
31
 W sprawach o przestępstwa określone w art. 19 ust. 1 czynności operacyjno-
rozpoznawcze zmierzające do sprawdzenia uzyskanych wcześniej
wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz ustalenia sprawców i
uzyskania dowodów przestępstwa mogą polegać na:
◦ dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów
pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi albo których wytwarzanie,
posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione;
◦ przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej;
◦ złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z
przestępstwa, ulegających przepadkowi albo których wytwarzanie, posiadanie,
przewożenie lub którymi obrót są zabronione;
◦ złożenia propozycji przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej.

32
 Podczas czynności podejmuje się przedsięwzięcia i stosuje środki konieczne
dla zapewnienia bezpieczeństwa osobistego policjantów i osób udzielających
Policji pomocy.
 Zakup kontrolowany może przebiegać w dwóch wariantach.
◦ Pierwszy polega na zatrzymaniu przez funkcjonariusza Policji osoby podejrzewanej w
chwili wręczenia (przyjmowania) przedmiotów lub korzyści będących przedmiotem
operacji, przy jednoczesnym ukryciu rzeczywistych powodów jej przyjęcia (wręczenia)
lub danych identyfikujących biorących w nim udział przedstawicieli organów ścigania.
◦ Drugim jest przeprowadzenie kilku zakupów kontrolowanych, które pozwolą na ustalenie
tożsamości oraz rzeczywistej roli wszystkich osób podejrzewanych (dostawca,
sprzedawca, odbiorca).

33
 Zakup kontrolowany dopuszczalny jest jedynie wówczas, gdy organy
wcześniej już uzyskały wiarygodną informację o popełnionym
przestępstwie, a zmierzają jedynie do jej sprawdzenia, ustalenia sprawców
i uzyskania dowodów.

34
 Prowokacja policyjna poza transakcją pozorną obejmuje także - również
uregulowane w art. 19a - wręczenie lub przyjęcie albo złożenie propozycji
korzyści majątkowej lub osobistej.
 Przesłanki do zastosowania są identyczne jak w przypadku zakupu
kontrolowanego.
 Kontrowersje związane z art. 24 k.k. - czy spełnione są znamiona prowokacji
w rozumieniu tego przepisu?
 Postanowienie SN z 30.11.2010 r., III KK 152/10 – Niezachowanie
określonych w art. 19a ustawowych warunków przeprowadzenia czynności
operacyjno-rozpoznawczych uniemożliwia w procesie karnym wykorzystanie
uzyskanego w ich trakcie materiału dowodowego.

35
 Prowokacja policyjna jest głównie wymierzona w przestępczość
zorganizowaną i dla jej zwalczania została wprowadzona.
 Prowokacja policyjna jest poważnym i skomplikowanym przedsięwzięciem operacyjnym,
zarówno pod względem formalnym, logistycznym, jak i taktycznym.
 Operacja odbywa się wewnątrz określonej struktury przestępczej, jej przebieg podlega
szczególnej kontroli, także z udziałem prokuratora.
 Wszczynana jest z własnej inicjatywy przez Policję, w oparciu o wcześniej prowadzone inne
czynności operacyjno-rozpoznawcze uprawdopodabniające popełnienie, bądź zamiar
popełnienia określonego przestępstwa.
 Z formalnego punktu widzenia do zarządzenia operacji upoważnieni są:
◦ Komendant Główny Policji (operacja prowadzona przez CBŚ lub Biuro S Wewn.)
◦ właściwy miejscowo komendant wojewódzki.
 po uzyskaniu akceptacji właściwego miejscowo prokuratora okręgowego, chyba że
wcześniej zostanie osiągnięty cel czynności lub wystąpi trwały brak możliwości ich
wykonywania albo prokurator zarządzi zaniechanie czynności.
36
 Czynności mogą być zarządzone na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.
 Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może, po uzyskaniu
pisemnej zgody właściwego prokuratora, jednorazowo przedłużyć stosowanie czynności, na
okres nie dłuższy niż kolejne 3 miesiące, jeżeli nie ustały przyczyny ich zarządzenia.
 W uzasadnionych przypadkach gdy podczas stosowania czynności pojawią się nowe
okoliczności istotne dla sprawdzenia uzyskanych wcześniej, wiarygodnych informacji o
przestępstwie oraz ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa Komendant
Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może, po uzyskaniu pisemnej zgody
właściwego prokuratora, zarządzić kontynuowanie czynności przez czas oznaczony również
po upływie wyżej wymienionych okresów.
 Prokurator może zarządzić zaniechanie czynności w każdym czasie.
 Czynności polegające na zakupie kontrolowanym oraz przyjęciu lub wręczeniu korzyści
majątkowej mogą być niejawnie rejestrowane za pomocą urządzeń służących do rejestracji
obrazu lub dźwięku.

37
38
 Czynność operacyjna – „przesyłka niejawnie nadzorowana” – polega na
niejawnym nadzorowaniu:
◦ wytwarzania,
◦ przemieszczania,
◦ przechowywania i
◦ obrotu przedmiotami przestępstwa, a dokładnie na obserwowaniu:
 1) przesyłek, co do których zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że mogą zawierać przedmioty
przestępstwa,
 2) nieruchomości lub przedmiotów ruchomych, w tym pojazdów, co do których zachodzi
uzasadnione przypuszczenie, że są wykorzystywane do wytwarzania, przemieszczania,
przechowywania lub obrotu przedmiotami przestępstwa,
 3) osób, co do których zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że mogą wytwarzać,
przemieszczać, przechowywać lub dokonywać obrotu przedmiotami przestępstwa.

39
 Przesyłka niejawnie nadzorowana pozwala uprawnionym organom na:
◦ obserwowanie przebiegu określonych przestępstw w celu ich udokumentowania,
◦ ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych przestępstwach lub
◦ przejęcia przedmiotów przestępstwa.
 Czynność ta może być prowadzona przy użyciu urządzeń technicznych
utrwalających dźwięk lub obraz, a także urządzeń technicznych
umożliwiających obserwowanie bez utrwalania dźwięku lub obrazu, w tym
poprzez ustalanie położenia osób lub przedmiotów.
 Przedmiotami obserwowanymi lub przejętymi podczas stosowania
omawianej metody mogą być: narkotyki, papierosy, broń, alkohol,
materiały wybuchowe, nielegalne farmaceutyki itp. Ponadto mogą to być
również dzieła sztuki i dobra kultury, chronione gatunki roślin i zwierząt
lub materiały rozszczepialne.

40
 Prawo do stosowania przesyłki niejawnie nadzorowanej przysługuje:
◦ Policji,
◦ Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
◦ Straży Granicznej,
◦ Żandarmerii Wojskowej,
◦ Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i
◦ wywiadowi skarbowemu.
 Przesyłki niejawnie nadzorowanej nie może stosować Centralne Biuro
Antykorupcyjne.

41
 Przesyłkę niejawnie nadzorowaną zarządzają odpowiednio:
◦ Komendant Główny Policji,
◦ Komendant CBŚ lub komendanci wojewódzcy Policji,
◦ Szef ABW,
◦ Komendant Główny Straży Granicznej lub komendanci oddziałów straży granicznej,
◦ Szef SKW,
◦ Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej lub komendanci oddziałów żandarmerii
wojskowej lub
◦ Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej.
 Zarządzenie przesyłki nie jest uzależnione od zgody prokuratora, wymaga jednak
jego zawiadomienia. Właściwy prokurator okręgowy, a w przypadku decyzji
wydawanych przez Głównego Inspektora Kontroli Skarbowej, Szefa ABW lub
Szefa SKW – Prokurator Generalny, może w każdej chwili zarządzić wstrzymanie
stosowania tego środka.

42
43
 Funkcjonariusz Policji biorący udział w czynnościach operacyjno-
rozpoznawczych polegających na prowokacji policyjnej jest określany
„policjantem pod przykryciem”, a więc ukrywającym swoją faktyczną
tożsamość, a także rzeczywiste intencje przed osobami podejrzanymi o
popełnienie przestępstwa.
 Całość przedsięwzięć tego typu określa się mianem „operacji pod
przykryciem” . Funkcjonariusze policji wykonujący zlecone działania pod
przykryciem bardzo często nazywani są „tajnymi agentami” .
 Jednym z zadań tajnego agenta jest penetracja od wewnątrz środowiska
przestępczego poprzez obserwowanie, nawiązanie kontaktu, zbieranie
informacji oraz rozpracowanie osoby, wobec której prowadzona jest praca
operacyjna.

44
 Tajny agent policji - funkcjonariusz Policji (lub osoba trzecia), która
ukrywając swoje związki z Policją lub innymi służbami bezpieczeństwa
wchodzi w kontakt z grupą przestępczą w celu ujawnienia przestępstw i
wykrycia jego sprawców.
 Tajny agent nie jest sprawcą przestępstwa. To osoba z zewnątrz, która
wchodzi w środowisko przestępcze. Jego rola z założenia ma być podrzędna
– art. 20a i 22 ustawy o Policji;

45
 Celem czynności przeprowadzanych przez wprowadzenie tajnego agenta do
środowiska przestępczego jest:
◦ ustalenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego działalności rozpracowywanych grup,
◦ uprzedzenie planowanych przedsięwzięć przestępczych,
◦ zwerbowanie informatora,
◦ zebranie informacji o konkretnych przestępstwach,
◦ ułatwienie czynności związanych z konfiskatą ukrywanego przez przestępców mienia,
◦ zatrzymanie sprawców przestępstwa.
 Przeprowadzenie operacji tego typu wymaga wielkiego zaangażowania
finansowego i organizacyjnego ze strony organów ścigania, ich olbrzymiego
doświadczenia w zwalczaniu struktur przestępczych, doskonałych
informatorów, perfekcyjnej ochrony dla policjantów działających pod
przykryciem.

46
 Tajny agent wprowadzony do środowiska przestępczego i działający
w rozpracowywanej grupie musi się z nią utożsamiać, co niesie ze sobą
poważne problemy.
 Agent taki nie może nawet na moment stracić czujności, przez cały czas wisi
na nim piętno niebezpieczeństwa dekonspiracji, przez kilka miesięcy a nawet
lat musi zachowywać się i myśleć jak przestępca. Taka nagła zmiana swojej
prawdziwej osobowości jest niezwykle trudna.
 Skutkami stresu spowodowanego takimi działaniami bardzo często są:
załamanie nerwowe, popadanie w alkoholizm, narkotyzowanie się czy wręcz
identyfikacja ze swoją przestępczą tożsamością, dlatego też niezwykle ważną
rolę odgrywa specjalistyczne szkolenie tajnych agentów.
 Sprawowanie kontroli i nadzoru nad operacjami „pod przykryciem”, polega
na stałym dostępie do informacji o realizowanych przedsięwzięciach
i bieżąca ocena wartości dowodowej zebranych materiałów.
47
 Czynności karno-procesowe
wspomagające walkę z przestępczością
1
 Pływaczewski E., Filipkowski W., Rau Z.: Przestępczość XXI
wieku. Zapobieganie i zwalczanie/ problemy techniczno-
informatyczne, Tom 1-2, Warszawa 2015.
 Żuber M.: Przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie,
Wrocław 2012, WSO Wojsk Lądowych imienia generała Tadeusza
Kościuszki.
 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U.97.88.553).
 Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym
(Dz.U.07.36.232).

2
3
 Zwalczanie zorganizowanej przestępczości jest to zachowanie,
polegające na podejmowaniu zespołu działań mających na celu
eliminację tego typu zachowań, sprowadzające się do:
◦ a ) rozpoznawania (diagnozowania);
◦ b ) zapobiegania;
◦ c ) ścigania, a więc wykrywania, ujawniania i udowadniania;
◦ d ) prognozowania;
◦ e) tworzenia długofalowych programów strategicznych.
 Stosowanie czynności karno-procesowych stosowane jest jako
wsparcie w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej.
 Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w ujęciu karnoprocesowym
sprowadza się zasadniczo do ścigania tej przestępczości, rozumianego jako
działania polegające na:
◦ wykrywaniu,
◦ ujawnianiu,
◦ udowadnianiu.
 w yk r y w a n i e (art. 2 k.p.k. i 297 k.p.k.), tj. ustalanie, czy
popełniony został czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo,
wykrycie sprawcy.
 u j a w n i a n i e w procesowym ujęciu oznacza zarówno
ustalenie okoliczności sprawy, ustalenie pokrzywdzonych,
rozmiarów szkody, danych dotyczących sprawcy (art. 297 § 1 pkt
4 k.p.k.), jak i ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu
przestępstwa (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.).
 u d o w a d n i a n i e jest procesem, polegającym na zebraniu,
zabezpieczeniu, utrwaleniu i właściwym wykorzystaniu dowodów
popełnienia przestępstw, w ramach zorganizowanej przestępczości.
 Proces karny, choć stanowi tylko jedno z pomocniczych ogniw
łańcucha działań przeciwko zorganizowanej przestępczości, odgrywa
jednak olbrzymią rolę.
 Jego zadaniem jest skuteczne pociągnięcie do odpowiedzialności
karnej osób podejrzanych o udział w takim procederze, a z drugiej
strony oczyszczenie z zarzutów osób niewinnych.
 W pewien sposób konsumuje on wyniki działań podejmowanych w
procesie rozpoznawania i zapobiegania zorganizowanej
przestępczości. Sukces bądź porażka w tym zakresie mają nie
mniejszy wpływ na skuteczność przeciwdziałania przestępczości
zorganizowanej niż skuteczne zapobieganie, prawidłowa diagnoza lub
trafne prognozowanie
 Do celów, jakie w procesie zwalczania zorganizowanej
przestępczości spełniają normy karnoprocesowe, należą:
◦ problem usprawnienia i przyspieszenia postępowań,
◦ poszukiwanie skutecznych metod zdobywania, zabezpieczania i
wykorzystania dowodów,
◦ ochrona źródeł dowodowych,
◦ problem braku środków (w tym procesowych) i właściwie wykształconej
kadry.
 Z punktu widzenia zwalczania zorganizowanej przestępczości istnieją
na gruncie procesowym dwie podstawowe grupy problemów:
◦ przewlekłość postępowania,
◦ skuteczność gromadzenia dowodów.
 Przewlekłość postępowania uniemożliwia skuteczne ściganie
przestępców, ma także niebagatelny wpływ na wartość dowodów (np.
zacieranie się pamięci u świadków).
 Zwalczanie przewlekłości postępowania w zależności od przedmiotu
obejmuje ogólnie rozumiane:
◦ a) uproszczenie postępowania — możliwe i skuteczne zwłaszcza w sprawach
mniejszej wagi (przedmiotowo i podmiotowo);
◦ b) usprawnienie postępowania — dające efekty szczególnie w sprawach większej
wagi, zwłaszcza zwalczania zorganizowanej przestępczości gospodarczej.
 Sprawne procedowanie, bez możliwości zgromadzenia wartościowych
dowodów, prowadzi do fiaska całego postępowania.
10
11
Czynny żal –
Art. 259 kk przewiduje niekaralność udziału w zorganizowanej grupie przestępczej
po okazaniu czynnego żalu. Warunkiem skorzystania z tej możliwości jest
dobrowolne odstąpienie od udziału w grupie lub związku przestępczym i ujawnienie
przed organem powołanym do ścigania przestępstw wszystkich okoliczności
popełnienia czynu lub zapobieżenie popełnieniu zamierzonego przestępstwa. Do
zastosowania dobrodziejstwa tego przepisu niezbędna jest więc:
◦ dobrowolność czynnego żalu, bez żadnych ograniczeń, co do motywów, którymi mogą
być np. obawa przed odpowiedzialnością karną, ale i namowa innej osoby lub wyrzuty
sumienia,
◦ ujawnienie wszystkich okoliczności związanych z udziałem w grupie lub związku, czyli
wszystkich istotnych informacji o przestępstwach popełnionych przez grupę, jej
składzie, osobach współdziałających, środkach pozostających w dyspozycji grupy itp.,
◦ zapobieżenie popełnieniu wcześniej zamierzonego przestępstwa.
13
Mały świadek koronny –
Art. 60 kk oraz Art. 36 kks przewiduje możliwość zastosowania przez sąd
nadzwyczajnego złagodzenia kary, warunkowego zawieszenia jej wykonania, a
nawet odstąpienia od wymierzenia kary w sytuacji, gdy sprawca - współdziałający z
innym w ramach zorganizowanej struktury przestępczej lub posiadający wiedzę o
ciężkich przestępstwach zagrożonych karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności -
podejmie współdziałanie z organami ścigania.
Przepis zobowiązuje sąd do nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet
warunkowego zawieszenia jej wykonania, w przypadku łącznego wystąpienia
następujących warunków:
◦ sprawca popełniał przestępstwa we współdziałaniu z innymi osobami,
◦ ujawnił informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa,
◦ ujawnił istotne okoliczności dotyczące popełnienia przestępstwa,
◦ ujawnienie nastąpiło wobec organu powołanego do ścigania przestępstw.
 Celem tego przepisu jest zachęcenie przestępców współdziałających z
innymi przy popełnieniu przestępstwa do przełamania solidarności
przestępczej i podjęcia współpracy z organami ścigania w zamian za
nadzwyczajnie złagodzony wymiar kary z możliwością warunkowego
zawieszenia wykonania orzeczonej kary nawet w wysokości do 5 lat
pozbawienia wolności.
 Regulacja ta może być stosowana wobec sprawców przestępstw oraz
przestępstw skarbowych.
Ma ona zastosowanie do każdego przestępstwa powszechnego i
skarbowego popełnionego w zorganizowanej grupie lub związku mających
na celu jego popełnienie.
Charakterystyczną różnicą tego przepisu w stosunku do ustawy o świadku
koronnym jest to, że nie ogranicza on kategorii przestępstw, co do których
nadzwyczajne złagodzenie kary może być zastosowane.
Z dobrodziejstwa nadzwyczajnego złagodzenia kary definitywnie nie mogą
skorzystać sprawcy wykroczeń skarbowych.
Z przywileju złagodzenia kary mogą skorzystać nawet sprawcy
najcięższych zbrodni, jeśli tylko zadenuncjują innych uczestników
przestępnego współdziałania i spełnią resztę wymagań przewidzianych w
przepisie.
Mały świadek koronny –
 Dla sprawców przestępstw przewidziano pięć różnych „przywilejów”:
◦ obligatoryjne nadzwyczajne złagodzenie kary w art. 60 § 3,
◦ fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary w art. 60 § 4,
◦ fakultatywne warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia
wolności wymierzonej w wysokości do lat 5 w art. 60 § 5,
◦ fakultatywne odstąpienie od wymierzenia kary w art. 61 § 1,
◦ fakultatywne odstąpienie od wymierzenia środka karnego w art. w art. 61 § 2.
 Obligatoryjne nadzwyczajne złagodzenie kary przewiduje art. 60 §3
kk., który mówi, że „Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a
nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy
współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli
ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw
informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa
oraz istotne okoliczności jego popełnienia”.
 Fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary przewidziane jest w
przepisie art. 60 §4, który mówi, że „Na wniosek prokuratora sąd może
zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo
zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który,
niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed
organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane
dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5
lat pozbawienia wolności”.
 Fakultatywne zawieszenie wykonania kary przewidziane w art. 60 § 5
k.k., który mówi, że „W wypadkach określonych w § 3 i 4 sąd
wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo
zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna,
że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie
przestępstwa”.
 Jeżeli sąd uzna to za stosowne, na wniosek prokuratora może
zastosować warunkowe zawieszenie wykonania kary, wobec sprawcy
współdziałającego z organami ścigania, który, niezależnie od wyjaśnień
złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i
przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi,
przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.
 Dla zwiększenia efektywności w zakresie zwalczania przestępczości
zorganizowanej wprowadzono wobec tzw. „małego świadka koronnego”
tzw. odstąpienie od ukarania. Sąd może zastosować wymienioną
instytucję wobec sprawcy, którego rola w popełnieniu tego czynu
przestępnego była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się
do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa.
 Z analizy art. 61 § 1 k.k., który mówi, że „Sąd może odstąpić od
wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w
wypadku określonym w art. 60 § 3, zwłaszcza gdy rola sprawcy w
popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje
przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa”
wynika, że przewidziane w tym przepisie odstąpienie od ukarania, sąd
może zastosować wobec sprawcy współdziałającego z innymi osobami
w popełnieniu czynu przestępnego.
 Dla zwiększenia efektywności w zakresie zwalczania przestępczości
zorganizowanej wprowadzono wobec tzw. „małego świadka koronnego”
tzw. odstąpienie od ukarania. Sąd może zastosować wymienioną
instytucję wobec sprawcy, którego rola w popełnieniu tego czynu
przestępnego była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się
do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa.
 Z analizy art. 61 § 1 k.k., który mówi, że „Sąd może odstąpić od
wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w
wypadku określonym w art. 60 § 3, zwłaszcza gdy rola sprawcy w
popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje
przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa”
wynika, że przewidziane w tym przepisie odstąpienie od ukarania, sąd
może zastosować wobec sprawcy współdziałającego z innymi osobami
w popełnieniu czynu przestępnego.
21
Świadek koronny –
Obecnie obowiązującą ustawą o świadku koronnym jest Ustawa z dnia 25
czerwca 1997r. (Dz.U.07.36.232) w świetle, której zgodnie z treścią art. 2
świadkiem koronnym jest podejrzany, który został dopuszczony do
składania zeznań w charakterze świadka, na zasadach i w trybie określonych
niniejszą ustawą.
Postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka
koronnego wydaje sąd okręgowy właściwy dla miejsca prowadzenia
postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora prowadzącego lub
nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po uzyskaniu zgody
Prokuratora Krajowego.
 Status świadka koronnego może uzyskać podejrzany, który zgodnie z treścią art.3
ustawy:
 1) do chwili wniesienia do sądu aktu oskarżenia w swoich wyjaśnieniach:
◦ a) przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do
ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych
przestępstw lub zapobieżenia im,
◦ b) ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub
przestępstwa skarbowego, o których mowa w art. 1 ustawy;
 2) zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób
uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych
okoliczności, o których mowa w art. 3 ust.1 pkt 1 lit. a ustawy, popełnienia
przestępstwa lub przestępstwa skarbowego określonego w art. 1 ustawy.

 Przyznanie statusu świadka koronnego można uzależnić także od zobowiązania się

podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowej odniesionej z przestępstwa lub
przestępstwa skarbowego oraz naprawienia szkody nimi wyrządzonej.
 Ustawa wyłącza również osoby, które nie mogą uzyskać statusu
świadka koronnego.
 Dotyczy to podejrzanego, który w związku z udziałem w
przestępstwie lub przestępstwie skarbowym :
◦ 1) usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej
zbrodni;
◦ 2) nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1, w celu
skierowania przeciwko niej postępowania karnego;
◦ 3) kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie
przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
 Podejrzany, któremu przyznano status świadka koronnego zgodnie z
art.9 ust.1 nie podlega karze za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe,
w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie
określonym ustawą.
 Prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14
dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie
przeciwko tym sprawcom, których udział w przestępstwie świadek
koronny ujawnił oraz przeciwko którym zeznawał. Do tego czasu
postępowanie w sprawie, w której świadek koronny występuje jako
podejrzany jest zawieszone.
 Prokurator jednak podejmuje zawieszone postępowanie, gdy zajdą
okoliczności zawarte w art. 10 ust.1-4 ustawy, co w praktyce oznacza
uchylenie statusu świadka koronnego.
 Jest to obligatoryjne, gdy:
 1. świadek koronny w toku postępowania:
◦ zeznał nieprawdę lub zataił prawdę, co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił
zeznań przed sądem;
◦ popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie
albo związku mających na celu popełnianie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;
◦ zataił majątek, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy.
 2. jeżeli zostały ujawnione okoliczności, o których mowa w art. 4 ustawy, czyli
okazało się, że podejrzany, który w związku z udziałem w przestępstwie lub
przestępstwie skarbowym określonym w art. 1:
◦ usiłował popełnić albo popełnił zbrodnię zabójstwa lub współdziałał w popełnieniu takiej
zbrodni;
◦ nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, określonego w art. 1, w celu
skierowania przeciwko niej postępowania karnego;
◦ kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającymi na celu popełnienie przestępstwa
lub przestępstwa skarbowego.

 Świadek koronny, decydując się na podjęcie współpracy z organami ścigania
i wymiaru sprawiedliwości zrywa wszelkie kontakty ze środowiskiem
przestępczym, z którym dotąd był związany, zrywa tzw. zasadę milczenia i za
korzyści jakie oferuje mu społeczeństwo zdradza swoich dotychczasowych
najbliższych kolegów, z którymi brał udział w nielegalnych przedsięwzięciach.
 Przechodząc na drugą stronę barykady przyjmuje niebezpieczną rolę
denuncjatora. Dlatego też państwo, godząc się na wprowadzenie instytucji
świadka koronnego zobowiązało się do zapewnienia bezpieczeństwa takim
świadkom i ich rodzinom.
 Ochrona świadka koronnego w czasie rozprawy sądowej polega na wyłączeniu
jawności rozprawy na czas jego przesłuchania. Wyłączenie jawności rozprawy
następuje na wniosek świadka koronnego. Sąd, wyłączając jawność rozprawy
zarządza zakaz wnoszenia na salę rozpraw urządzeń rejestrujących dźwięk,
obraz lub zdolnych do przekazania dźwięku lub obrazu, a także poddanie się
kontroli w celu realizacji tego zarządzenia.
 Ochrona świadka koronnego polega na:
 1) stałej obecności policjantów w pobliżu osoby chronionej albo
dostosowaniu przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej warunków
tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności do
wymogów zapewniających osobie chronionej osobiste bezpieczeństwo w
areszcie śledczym lub zakładzie karnym;
 2) czasowej obecności policjanta lub policjantów w pobliżu osoby
chronionej;
 3) czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa;
 4) wskazywaniu osobie chronionej bezpiecznego miejsca przebywania oraz
czasu i sposobu przemieszczania się;
 5) określaniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby
chronionej z innymi osobami.
 Pomoc udzielana świadkowi koronnemu:
◦ ochrona osobista
◦ pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu
◦ pomoc finansowa na pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki
zdrowotnej
◦ pomoc w zakresie zmiany miejsca zatrudnienia
◦ pomoc finansowa
◦ pomoc polegająca na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego
 Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu może być udzielona przede wszystkim w
przypadkach konieczności zapewnienia długotrwałej ochrony lub stwierdzenia, że
ochrona osobista nie wystarczy do skutecznego przeciwdziałania zagrożeniu życia lub
zdrowia osoby chronionej. Polega ona na podejmowaniu przedsięwzięć o charakterze
organizacyjnym lub finansowym, umożliwiających osobie chronionej pobyt w
miejscu innym niż dotychczasowe, a w szczególności na:
 1) udostępnieniu tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego podstawowe
potrzeby bytowe;
 2) pomocy w wynajęciu lub zakupie mieszkania;
 3) pomocy w przeprowadzce lub zagospodarowaniu;
 4) pomocy w umieszczeniu dzieci w szkole, przedszkolu lub żłobku;
 5) podejmowaniu czynności niezbędnych do:
◦ a) ochrony mieszkania i mienia pozostawionych w poprzednim miejscu pobytu,
◦ b) roztoczenia opieki nad pozostawioną osobą niedołężną lub chorą, którą osoba chroniona się
opiekowała,
◦ c) załatwienia innych ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca pobytu
31
Świadek anonimowy (incognito) Art. 184 -
◦ §1 Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia,
wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego
najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać
postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających
ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one
znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie.
◦ Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą
państwową. W postanowieniu pomija się dane mogące ujawnić tożsamość
świadka.
◦ §2 W razie wydania postanowienia określonego w §1 okoliczności, o których
mowa w tym przepisie, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora,
a gdy zachodzi konieczność - również funkcjonariusza Policji prowadzącego
postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać
oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie
okoliczności, o których mowa w §1.
Instytucje i organy zwalczające przestępczość w Polsce
 Hołyst B.: Zagrożenia ładu społecznego. Tom 1-2., Warszawa 2014.
 Pływaczewski E. i in.: Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju,
Warszawa 2019.
 Pływaczewski E., Filipkowski W., Rau Z.: Przestępczość XXI wieku.
Zapobieganie i zwalczanie/ problemy techniczno-informatyczne, Tom 1-
2, Warszawa 2015.
 Żuber M.: Przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie, Wrocław
2012, WSO Wojsk Lądowych imienia generała Tadeusza Kościuszki.
 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U.97.88.553).
 Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym
(Dz.U.07.36.232).
 Ustawa z dnia 19 lipca 2001 r. o ratyfikacji Konwencji Narodów
Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości
zorganizowanej (Dz. U. Nr 90, poz. 994).
 Zadania ministra właściwego ds. wewnętrznych określone są w Ustawie z
dnia 4 września 1997r. o działach administracji publicznej i obejmują
następujące kwestie:
◦ ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego,
◦ ochrony granicy Państwa, kontroli ruchu granicznego i cudzoziemców,
◦ obywatelstwa,
◦ obrony cywilnej,
◦ ochrony przeciwpożarowej,
◦ przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń zagrażających
bezpieczeństwu powszechnemu,
◦ nadzoru nad ratownictwem górskim i wodnym.
 Służby podległe ministrowi właściwemu ds. wewnętrznych i nadzorowane
przez niego:
◦ Policja
◦ Straż Graniczna
◦ Państwowa Straż Pożarna
◦ Służba Ochrony Państwa

◦ Ważnym elementem zwalczania przestępczości jest Biuro Operacji

Antyterrorystycznych (BOA), choć z nazwy wynika, że jednostka służy
walce z terrorystami. W praktyce jest ona używana do zwalczania
przestępczości zorganizowanej.
 Policja to umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu i przeznaczona do
ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania porządku publicznego.
 Policja składa się następujących rodzajów służb:
◦ kryminalnej,
◦ prewencyjnej,
◦ śledczej,
◦ lotnictwa Policji oraz
◦ wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym (logistyka).
◦ w skład Policji wchodzi też policja sądowa.
 Policja działa w oparciu o Ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 1990 r. nr 30,
poz. 179)
 W jej skład wchodzą wyspecjalizowane jednostki organizacyjne obejmujące
zakresem swoich działań między innymi:
◦ Fizyczne zwalczanie przestępstw o charakterze terrorystycznym, w tym prowadzenie
negocjacji policyjnych – Biuro Operacji Antyterrorystycznych Komendy Głównej Policji,
◦ Rozpoznawanie operacyjne przestępczości o charakterze terrorystycznym – Centralne
Biuro Śledcze Komendy Głównej Policji,
◦ Zabezpieczanie imprez masowych, nadzór nad bezpieczeństwem obiektów infrastruktury
krytycznej – Główny Sztab Policji Komendy Głównej Policji,
◦ Edukację społeczną na rzecz przeciwdziałania przestępczości w tym zagrożeniom o
charakterze terrorystycznym – funkcjonariusze służby prewencyjnej jednostek policji na
szczeblu komend wojewódzkich policji/Komendy Stołecznej Policji oraz komend
miejskich/rejonowych i powiatowych policji – Biuro Prewencji Komendy Głównej
Policji.
 Utworzone 5 kwietnia 2000 roku podporządkowane Komendantowi Głównemu Policji.
 Jego struktura obejmuje wydziały i zarządy, wśród których zwalczaniem terroryzmu
zajmuje się Wydział do zwalczania Aktów Terroru.
 Biuro Operacji Antyterrorystycznych (BOA) Komendy Głównej Policji
zostało utworzone 22 lutego 1976
 Zajmuje się zwalczaniem przestępczości zorganizowanej, konwojowaniem
najgroźniejszych przestępców, w tym ekstradowanych, dokonywaniem
zatrzymań najniebezpieczniejszych ludzi, a także innymi zadaniami
wymagającymi szczególnego przygotowania funkcjonariuszy. Jednostka jest
członkiem ATLAS, organizacji policyjnych grup AT państw Unii
Europejskiej.
 Do głównych zadań Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP należą
m.in.:
◦ prowadzenie działań bojowych oraz rozpoznawczych, zmierzających do likwidowania
zamachów terrorystycznych, a także przeciwdziałanie zdarzeniom o takim charakterze, w
tym działań o szczególnym stopniu skomplikowania oraz w środowisku narażonym na
działanie czynnika chemicznego, biologicznego, promieniowania jonizującego,
nuklearnego i materiału wybuchowego);
◦ prowadzenie działań wymagających użycia specjalistycznych sił i środków lub
stosowania specjalnej taktyki działania;
◦ prowadzenie negocjacji policyjnych;
◦ wykonywanie zadań wspierających działania ochronne podejmowane wobec osób
podlegających ochronie;
 Do głównych zadań Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP należą
m.in.:
◦ wspieranie działań jednostek organizacyjnych Policji i komórek organizacyjnych KGP w
warunkach szczególnego zagrożenia lub wymagających określonych kwalifikacji i
umiejętności;
◦ koordynowanie przygotowań Policji do prowadzenia działań bojowych, minersko-
pirotechnicznych i negocjacji policyjnych;
◦ analizowanie różnych aspektów zwalczania terroryzmu oraz podejmowanie inicjatyw
mających wpływ na właściwą realizację zadań Policji w tym zakresie;
◦ współpraca z krajowymi i zagranicznymi formacjami właściwymi w sprawach
przeciwdziałania terroryzmowi i jego zwalczania.

 Jednym z zadań BOA jest także koordynowanie i nadzorowanie działań Samodzielnych

Pododdziałów Antyterrorystycznych Policji (SPAP), istniejących przy komendach
wojewódzkich policji. Duże komendy posiadają pododdziały samodzielne, natomiast
mniejsze Sekcje AT.
 https://www.youtube.com/watch?v=2AoCDZgRpDI – cz.1
 https://www.youtube.com/watch?v=_CPzZeklv1c – cz.2
 https://www.youtube.com/watch?v=C0LKQeP81LE – cz.3
 Straż Graniczna (SG) to jednolita, umundurowana i uzbrojona formacja,
która powołana jest do ochrony granic państwowych na lądzie i na morzu
oraz kontroli ruchu granicznego, zgodnie z interesami bezpieczeństwa
narodowego.

 Straż Graniczna posiada szerokie uprawnienia nadane jej na podstawie

krajowych aktów prawnych m.in.:
◦ Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej;
◦ Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej.;
◦ Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach:
◦ Ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze;
◦ Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP,
◦ Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji.
 Zadania Straży Granicznej, wymienione w art. 1 ust 2 Ustawy o Straży
Granicznej, uwzględniają również realizację czynności w celu
rozpoznawania i przeciwdziałania zagrożeniom terroryzmem.
◦ zapobieganie nielegalnemu przekroczeniu granicy państwowej przez osoby i pojazdy;
◦ przeciwdziałaniu przemytowi materiałów wybuchowych, broni i amunicji, materiałów promieniotwórczych;
◦ zapewnieniu bezpieczeństwa w międzynarodowej komunikacji lotniczej, poprzez prowadzenie kontroli
bezpieczeństwa;
◦ utrzymaniu ładu i porządku publicznego w zasięgu terytorialnym przejść granicznych, w tym poprzez ochronę
obiektów należących lub użytkowanych przez Straż Graniczną przed aktami terrorystycznymi;
◦ zabezpieczaniu imprez masowych i ochronie obiektów infrastruktury krytycznej;
◦ monitorowaniu środowisk i skupisk cudzoziemców i ich przestępczej aktywności na terytorium RP;
◦ gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu informacji dotyczących potencjalnych zagrożeń terroryzmem;
◦ realizacji czynności operacyjno – rozpoznawczych w zakresie rozpoznawania i przeciwdziałania zagrożeniom
terroryzmem;
◦ współdziałaniu w zakresie przeciwdziałania przestępczości, w tym zorganizowanej z Agencją Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencją Wywiadu, Policją, Służbą Kontrwywiadu Wojskiego, Służbą Wywiadu Wojskowego i
Żandarmerią Wojskową oraz z organami ochrony granicy państw sąsiednich.
 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) jest ustawowo zobowiązana do rozpoznawania
zagrożeń terrorystycznych i zapobiegania aktom terroru. Pozyskiwanie i analizowanie informacji
pozwala na ocenę źródeł i skali zjawiska, wytypowanie grup potencjalnych zamachowców,
rozpoznanie ich planów i zaplecza logistycznego.
 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, powołana została, podobnie jak Agencja Wywiadu, w maju
2002 roku w oparciu o Ustawę z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
Agencji Wywiadu.
 Główne zadania Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie
zwalczania przestępczości:
◦ Rozpoznawanie, zapobieganie, wykrywanie przestępstw godzących w podstawy
ekonomiczne państwa,
◦ Korupcja osób pełniących funkcje publiczne, jeśli to może godzić w bezpieczeństwo
państwa,
◦ Nielegalne wytwarzanie, posiadanie i obrót bronią, amunicja i materiałami wybuchowymi,
bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w
obrocie międzynarodowym.
 Główne zadania Agencji wynikające z art. 5 ustawy w zakresie przeciwdziałania
terroryzmowi dotyczą:
 rozpoznawania, zapobiegania i zwalczania zagrożeń godzących
w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w
szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i
nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa;
 rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw:
◦ szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej
i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa,
 nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami
wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami
psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców;
 uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji
mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i
jego porządku konstytucyjnego;
  Centrum Antyterrorystyczne (CAT) Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego jest
jednostką koordynacyjno-analityczną w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi i
jego zwalczania.
◦ CAT funkcjonuje w systemie całodobowym 7 dni w tygodniu. Służbę w nim pełnią,
oprócz funkcjonariuszy ABW, oddelegowani funkcjonariusze, żołnierze i pracownicy
m.in. Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Agencji Wywiadu, Służby
Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Celnej.
Realizują oni zadania w ramach kompetencji instytucji, którą reprezentują.
◦ Ponadto z Centrum Antyterrorystycznym aktywnie współpracują inne podmioty
uczestniczące w systemie ochrony antyterrorystycznej RP, takie jak:
 Rządowe Centrum Bezpieczeństwa,
 Ministerstwo Spraw Zagranicznych,
 Państwowa Straż Pożarna,
 Generalny Inspektor Informacji Finansowej,
 Sztab Generalny Wojska Polskiego,
 Żandarmeria Wojskowa itp.
 Istotą systemu funkcjonowania CAT ABW jest koordynacja procesu wymiany
informacji między uczestnikami systemu ochrony antyterrorystycznej,
umożliwiająca wdrażanie wspólnych procedur reagowania w przypadku
zaistnienia jednej z czterech kategorii zdefiniowanego zagrożenia:
◦ zdarzenia terrorystycznego zaistniałego poza granicami Polski mającego wpływ
na bezpieczeństwo RP i jej obywateli;
◦ zdarzenia terrorystycznego zaistniałego na terenie Polski mającego wpływ na
bezpieczeństwo RP i jej obywateli;
◦ uzyskania informacji o potencjalnych zagrożeniach mogących wystąpić na terenie
Polski i poza granicami RP;
◦ uzyskania informacji dotyczących prania pieniędzy lub transferów środków
finansowych mogących świadczyć o finansowaniu działalności terrorystycznej.
 Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Narodowej określa
Ministra Obrony Narodowej naczelnym organem administracji państwowej w
dziedzinie obronności państwa. Kieruje on resortem Obrony Narodowej, w tym
przede wszystkim całokształtem działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej. Przygotowuje projekty założeń obronnych państwa oraz sprawuje ogólne
kierownictwo w sprawach wykonywania powszechnego obowiązku obrony.
 Pomimo, iż głównym zadaniem Ministerstwa Obrony Narodowej jest ochrona granic
państwa przed zagrożeniem zewnętrznym, niektóre z jednostek organizacyjnych
podległych Ministrowi realizują zadania związane z zagrożeniem terrorystycznym,
co wynika z obowiązujących aktów prawnych i normatywnych.
 Żandarmeria Wojskowa w realizacji zadań Sił Zbrojnych RP uczestniczy, jako
wyodrębniona i wyspecjalizowana służba podlegająca bezpośrednio Ministrowi
Obrony Narodowej.
 Podstawy funkcjonowania, zakres działania, organizację oraz uprawnienia i
obowiązki Żandarmerii Wojskowej określono w Ustawie z dnia 24 sierpnia 2001r. o
Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych(Dz. U. nr 123 poz
1353).
 W Ustawie o Żandarmerii Wojskowej określono osiem głównych zadań. Są one
realizowane w trzech zasadniczych obszarach i obejmują:
◦ wsparcie dla dowódców wojsk operacyjnych;
◦ współdziałanie z polskimi oraz zagranicznymi organami i służbami w sprawach
bezpieczeństwa i porządku publicznego;
◦ udział w zwalczaniu skutków klęsk żywiołowych, zagrożeń środowiska, a także
uczestnictwo w akcjach ratowniczych, poszukiwawczych i humanitarnych.
 Żandarmeria Wojskowa jest zorganizowana w określoną strukturę, którą tworzą:
Komenda Główna oraz terenowe
i specjalistyczne jednostki organizacyjne.
 Jednostki terenowe ŻW to samodzielne organizacyjne jednostki Oddziały ŻW – wraz
z podległymi Wydziałami ŻW, podległe KG ŻW realizujące swoje zadania na
przydzielonym terenie odpowiedzialności.
 Jednostki specjalistyczne ŻW to Oddziały Specjalne ŻW, które realizują zadania
wsparcia policyjnego dla jednostek SZ RP, swoje zadania mogą realizować w
składzie wielonarodowych pododdziałów Policji Wojskowej, biorąc udział w misjach
stabilizacyjnych, pokojowych, operacjach ratowniczych i humanitarnych. Są one
przeznaczone także do zapobiegania aktom terroru i likwidacji ich skutków.
 Specjalne uprawnienia nadano Żandarmerii Wojskowej
w znowelizowanej Ustawie o Policji, w której określono zasady włączanie ŻW do
udzielania pomocy Policji.

 Do sytuacji, w których może być użyta ŻW zaliczamy:

◦ atak terrorystyczny:
 podłożenie ładunku wybuchowego;
 uprowadzenie środka transportu;
 zajęcie obiektu – w tym również z przetrzymywaniem zakładników;
 uprowadzenie zakładników;
 atak terrorystyczny z użyciem statku powietrznego;
 niewypały i niewybuchy;
 ucieczka z zakładu karnego szczególnie niebezpiecznego przestępcy.
◦ klęski żywiołowe:
 katastrofy naturalne;
 awarie i katastrofy techniczne;
 choroby zakaźne ludzi.
 Zadania realizowane w zakresie przeciwdziałania i wsparcia innych służb w
sytuacjach kryzysowych to:
 wsparcie działań antyterrorystycznych policji;
 ochrona obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa państwa;
 udział w akcjach poszukiwawczo – ratowniczych;
 udział w akcjach ratowniczo – gaśniczych i usuwanie skutków pożarów;
 likwidacja skutków awarii technicznych i wypadków radiowych;
 udział w akcjach odśnieżania;
 udział w zwalczaniu powodzi i likwidacji skutków;
 udział w działaniach przeciwepidemiologicznych.
 Jednostki specjalistyczne ŻW to Oddziały Specjalne ŻW, które realizują zadania
wsparcia policyjnego dla jednostek SZ RP, swoje zadania mogą realizować w
składzie wielonarodowych pododdziałów Policji Wojskowej, biorąc udział w misjach
stabilizacyjnych, pokojowych, operacjach ratowniczych i humanitarnych. Są one
przeznaczone także do zapobiegania aktom terroru i likwidacji ich skutków.
 Oddziały Specjalne ŻW są szkolone i wyposażone na wzór oddziałów prewencji i
antyterrorystycznych policji, co umożliwia im zarówno współdziałanie z tymi
formacjami jak i samodzielne działanie.
 Do zadań Oddziałów Specjalnych należy m.in.:
◦ Realizowanie zadań wsparcia oddziałów SZ RP i sił MSW dotyczących działań przeciw terroryzmowi,
ochrony obiektów, zapobieganiu klęskom żywiołowym
i likwidacji ich skutków.
 Służba Kontrwywiadu Wojskowego została powołana na podstawie Ustawy z dnia 9
czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu
Wojskowego (Dz.U. Nr 104, poz.709 z późn. zm.)
 W zakresie przeciwdziałania terroryzmowi, do zadań Służby Kontrwywiadu
Wojskowego (SKW) należy:
rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie popełnianych przez żołnierzy pełniących
czynną służbę wojskową, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników SZ RP i innych
jednostek organizacyjnych MON, przestępstw związanych z działalnością terrorystyczną,
godzących w bezpieczeństwo potencjału obronnego państwa, SZ RP oraz jednostek
organizacyjnych MON, a także państw, które zapewniają wzajemność oraz współdziałanie
z Żandarmerią Wojskową i innymi organami uprawnionymi do ścigania ww. przestępstw