Zasady i funkcje

prawa karnego
 1. Zasada odpowiedzialności
za czyn
Art,. 1 § 1 k.k. stanowi, że sprawcą jest ten tylko, kto
popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez
ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
Czyn – zachowanie człowieka w postaci działania lub
zaniechania, postrzegalne zewnętrznie, świadome,
pozostające pod kontrolą jego woli, celowe, mające
znaczenie społeczne. Nie każde zachowanie jest
zatem czynem (np. zachowania podjęte pod wpływem
vis absoluta, odruch bezwarunkowy, zachowania
podczas snu)
Czyn zabroniony – czyn, którego popełnienia
zabrania ustawa karna pod groźbą kary,
Każdy czyn zabroniony jest czynem, ale nie każdy
czyn jest czynem zabronionym,
Czyn zabroniony to czyn, którego znamiona
(podmiot, strona podmiotowa, przedmiot, strona
przedmiotowa) określa ustawa,
Przestępstwo – czyn zabroniony, który
charakteryzuje się następującymi cechami: jest
bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w
stopniu wyższym niż znikomy
 2. Zasada winy
Art. 1 § 3 k.k. Nie ma odpowiedzialności karnej
bez winy (nullum crimen sine culpa),
Legitymacyjna funkcja winy – wina stanowi
podstawę odpowiedzialności karnej, jeśli sprawca
osiągnął odpowiedni stopień rozwoju
(intelektualnego, społecznego, moralnego),
znajduje się w stanie umożliwiającym przypisanie
mu winy, a czyn popełnia w normalnej sytuacji
motywacyjnej
Sprawca, któremu nie można przypisać winy w
czasie czynu nie popełnia przestępstwa, lecz
czyn zabroniony,
Zasada koincydencji – równoczesne
wystąpienie winy w trakcie realizacji znamion
czynu zabronionego,
Funkcja limitująca – wina wyznacza granice
odpowiedzialności karnej (art. 53 § 1 k.k.)
 3. Zasada humanitaryzmu
 Art. 3 k.k. – kary i środki karne należy stosować z
uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w
szczególności z poszanowaniem godności
człowieka
 Zasada ta wywodzi się z Oświecenia
 Aktualnie wynika z art. 3 Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności z 1950 r., art. 7 MPPPiO z 1966 r.
 Art. 40 Konstytucji: „Nikt nie może być
poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu
lub poniżającemu traktowaniu i karaniu.
Zakazuje się stosowania kar cielesnych”
 4. Zasada odpowiedzialności
indywidualnej
 Odpowiedzialności karnej podlega sprawca czynu
zabronionego tylko za swój czyn w granicach własnej
umyślności lub nieumyślności,
 Odpowiedzialność osobista oznacza, że nie może jej
przejąć na siebie inna osoba. Odbycie za skazanego
kary, stanowi przestępstwo poplecznictwa (art.239
k.k.),
 Indywidualizacja odpowiedzialności oznacza, że jeśli
sprawcy działali wspólnie i w porozumieniu, zakres
odpowiedzialności karnej każdego z nich może być
inny
 5. Zasada praworządności
(legalizmu)
 Art. 42 Konstytucji: „Odpowiedzialności karnej
podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu
zabronionego pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia”
 Nullum crimen sine lege scripta – prawo karne musi
być prawem pisanym; przestępstwem może być czyn
zabroniony pod groźbą kary przez ustawę, nie może
zostać zatem określony w innym akcie prawnym (np.
rozporządzeniu, czy uchwale), dopuszczalne jest
doprecyzowanie znamion w aktach niższej rangi,
wydanych na mocy ustawowego upoważnienia
Nullum crimen sine lege certa – opis przestępstwa musi
być maksymalnie dokładny,
Zakaz karny musi być maksymalnie przejrzysty i
dokładny, dlatego ustawodawca określa komplet
ustawowych znamion:
a) znamiona przedmiotu (dobro prawne atakowane przez
sprawcę),
b) znamiona strony przedmiotowej (określenie czynu, jego
okoliczności, niekiedy przy przestępstwach materialnych
– skutku i związku przyczynowego),
c) znamiona podmiotu – kto jest sprawcą czynu,
d) znamiona strony podmiotowej – stosunek psychiczny
sprawcy do czynu, umyślność/nieumyślność, cel,
motywacja sprawcy
Nullum crimen sine lege stricta – zasada ta wynika z art.1
§ 1 k.k. i oznacza, że sprawca odpowiada za popełnienie
czynu, dokładnie takiego jakiego się dopuścił, jaki
wyczerpuje znamiona określone w ustawie, a nie za
popełnienie czynu podobnego,
Nulla poena sine lege – kara za przestępstwo musi być
określona i przewidziana w ustawie obowiązującej w czasie
popełnienia czynu, niedopuszczalne jest stosowanie sankcji
bezwzględnie nieoznaczonych
 6. Zasada społecznej szkodliwości

Przestępstwem jest taki czyn, który jest zabroniony przez

ustawę pod groźbą kary, a stopień jego społecznej
szkodliwości jest wyższy niż znikomy,
Kwantyfikatory społecznej szkodliwości czynu
zabronionego zostały wskazane w art. 115 § 2 k.k. i mają
charakter mieszany (przedmiotowo – podmiotowy),
Nullum crimen sine periculo sociali
Podstawowa funkcja prawa karnego, która polega
na tym, że prawo karne ustanawia zakazy
określonych kategorii zachowań, naruszających lub
bezpośrednio zagrażających określonym
wartościom społecznym, poprzez udzielenie im
ochrony.
 Funkcja ta realizuje się poprzez ochronę
stosunków społecznych oraz przyjętego w państwie
systemu wartości przed zamachami na nie.

1. Funkcja ochronna
Jest to najstarsza funkcja prawa karnego,
wedle której stosowanie kar i innych środków,
stanowi swoisty „odwet” społeczeństwa na
sprawcy.
Wyraźna jest w konstrukcji tej funkcji idea
odpłaty, a tym samym zadośćuczynienie
społecznemu poczuciu sprawiedliwości.
Funkcja ta jest zwrócona ku przeszłości, swój
sens czerpie bowiem z faktu popełnienia
przestępstwa.

2. Funkcja sprawiedliwościowa
Prewencja indywidulana – środki, którymi dysponuje
prawo karne oddziałują zapobiegawczo – wychowawczo
na indywidualnego sprawcę,
Prewencja generalna – wpływ instrumentów prawno –
karnych na ogół społeczeństwa w kierunku przestrzegania
prawa,
Odmiana pozytywna p.g. – wpływ na kształtowanie
świadomości prawnej społeczeństwa (art. 53 k.k.),
Odmiana negatywna – odstraszający wpływ kar (w k.k. z
1969r.)
3. Funkcja prewencyjno -
wychowawcza
Odzwierciedla się w stwierdzeniu, by czyny
zabronione były w sposób jasny określone w
ustawie, aby orzekano kary oznaczone w ustawie,
Nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege,
lex retro non agit

4. Funkcja gwarancyjna
Polega na ochronie stosunków społecznych
poprzez eliminację z życia społecznego sprawców
czynów zabronionych,
Realizowana jest poprzez kary izolacyjne (np.
pozbawienie wolności) lub środki zabezpieczające
(np. typu leczniczego), które prowadzą do izolacji
sprawców szczególnie niebezpiecznych (poprzez
uniemożliwienie np. pełnienia określonych
funkcji, czy zawodów)

5. Funkcja profilaktyczno -
zabezpieczająca
Polega na założeniu, że prawo karne powinno
sprzyjać naprawieniu szkody wyrządzonej
pokrzywdzonemu przestępstwem,
Służą ku temu niektóre środki karne, np. w
postaci obowiązku naprawienia szkody, czy
nawiązki, które choć częściowo rekompensują
doznane krzywdy.

6. Funkcja kompensacyjna