Pojęcie, funkcje i źródła prawa

karnego – wybrane zagadnienia

Mgr Karolina Piech

Katedra Prawa Karnego Materialnego
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii
Uniwersytet Wrocławski
Pojęcie prawa karnego
„Nazwa prawo karne (ius poenale, Strafrecht, penal law,
droit penal) określa jedną z gałęzi systemu prawa
obowiązującego w państwie. Z punktu widzenia
formalno-prawnego prawem karnym jest zespół norm
prawnych definiujących czyny zabronione pod groźbą
kary oraz określających zasady odpowiedzialności za te
czyny. Najistotniejszym elementem tej definicji jest kara,
będąca przewidzianą przez prawo ujemną reakcją 2 na
czyn zabroniony. Oznacza to zarazem, iż drugim
elementem dystynktywnym jest czyn naganny,
społecznie szkodliwy, z tego powodu bowiem zostaje on
zabroniony pod groźbą kary”.
A. Marek
„Prawo karne jest jakby negatywem
fotograficznym, malującym (...) stan cywilizacji,
budowę społeczną, potrzeby i ideały danego
społeczeństwa”.
J. Makarewicz

„Prawo karne opiera się na państwowej władzy

karania”
H. Jescheck, T. Weigend
„Bezsporny jest również systemowy charakter prawa
karnego, jako wyodrębnionej gałęzi prawa opierającej
się na jednolitych zasadach i swoistej metodzie, zwanej
w literaturze metodą karnistyczną. Jej cechą jest
posługiwanie się zakazami i nakazami określonego
zachowania pod groźbą przewidzianej prawem kary,
przy czym podstawą odpowiedzialności karnej jest
indywidualna wina sprawcy. W przeciwieństwie do
wyróżnionych metod cywilistycznej oraz
administracyjnej, które pełnią funkcje regulacji
stosunków społecznych, metoda karnistyczna spełnia
przede wszystkim funkcję ochronno-prewencyjną”.
A. Marek
 Szczególne cechy prawa karnego

„Szczególnymi cechami, które odróżniają prawo

karne od innych gałęzi prawa, są jego
imperatywny i wartościujący charakter,
uniwersalizm i subsydiarność”.
A. Marek
„To człowiek jest autorem przestępstwa, kara
dotyka człowieka i najczęściej człowiek jest
ofiarą przestępstwa” (zasada humanizmu)
A. Grześkowiak

„Myślą przewodnią nowego prawa karnego musi

być ochrona godności człowieka zarówno jako
pokrzywdzonego, jak i sprawcy przestępstwa”.
Fragment uzasadnienia do kodeksu karnego
„Prawo karne jest zespołem norm
powinnościowych, wymagając w sposób
imperatywny przestrzegania podstawowych
wzorców postępowania. Naruszanie tych
wzorców (zakazów i nakazów), jako społecznie
szkodliwe, spotyka się z potępieniem wyrażonym
w normach penalizujących takie postępowanie”.
A. Marek
„Prawo karne jest prawem nieprzekraczalnych
granic”.
W. Wolter
„Prawo karne nie daje odpowiedzi na pytanie,
jakie zachowania są zabronione albo nie
zabronione (...), jakie zachowania są bezprawne
albo nie są bezprawne. Prawo karne daje
odpowiedź na pytanie, które z zachowań
bezprawnych są zachowaniami karalnymi”.
(subsydiarność prawa karnego)
K. Buchała, A. Zoll
„Ujmowanie norm karnoprawnych jako
wtórnych, sankcjonujących wyłącznie
zachowania sprzeczne z wynikającą z innych
regulacji normą sankcjonowaną, prowadzi do
„niezrozumiałego i niedopuszczalnego zabiegu
polegającego na uczynieniu z prawa karnego
wyłącznie aneksu do innych dziedzin prawa”.
T. Kaczmarek
„Prawo karne jest konstytutywne w tym sensie,
że samodzielnie tworzy prawne normy
zachowań i na wypadek ich naruszenia opatruje
je sankcjami”.
A. Grześkowiak

„Wszystko to, co wykracza poza konieczność

prawa karania, jest w istocie nadużyciem prawa i
tyranią”.
C. Beccaria
Funkcje prawa karnego
„Termin „funkcje”, w tym wypadku w odniesieniu do prawa
karnego, można rozumieć dwojako. Można mówić o funkcjach
zamierzonych, opartych na przyjętych założeniach
aksjologicznych, oraz w funkcjach rzeczywistych, których
stwierdzenie jest możliwe jedynie na podstawie badań
empirycznych stosowania norm prawa karnego. W niniejszym
opracowaniu mamy na myśli funkcje zamierzone, które można
utożsamiać z „celami” lub „zadaniami” prawa karnego, przyjmując
jednocześnie, iż badanie skutków jego stosowania nie jest
możliwe en block, lecz jedynie w odniesieniu do poszczególnych
unormowań czy instytucji (np. badanie rzeczywistych efektów
kary pozbawienia wolności, stosowania probacji, funkcjonowania
przepisów o obronie koniecznej, ochrony określonych dóbr)”.
A. Marek
• A. Zoll, K. Buchała – funkcja ochronna i
gwarancyjna
• L. Gardocki – funkcja sprawiedliwościowa,
ochronna i gwarancyjna
• T. Bojarski – funkcja sprawiedliwościowa,
ochronna, gwarancyjna, profilaktyczno-
wychowawcza
• J. Warylewski – „funkcja zaspokojenia społecznego
poczucia sprawiedliwości”
• A. Grześkowiak – funkcja karząca, zapobiegawcza,
poprawcza
Konstytucja jako źródła prawa karnego
„Prawo karne jest tą dziedziną prawa, która swoimi
środkami wkracza najbardziej intensywnie w wolności i
prawa człowieka gwarantowane przez porządek prawny, w
tym także przez Konstytucję. Prawo karne ma jednak przede
wszystkim do wypełnienia zadanie ochrony wartości i dóbr
ważnych dla funkcjonowania, niezakłócanego przez innych,
codziennego życia obywateli, realizacji przez nich swoich
aspiracji, rozwoju społeczeństwa jako całości i
niezakłócanego funkcjonowania, dla dobra obywateli,
instytucji państwowych i samorządowych. Jest to więc
dziedzina, w której, jak w żadnej innej, istotną rolę
odgrywają zasady i reguły konstytucyjne”.
T. Bojarski
„Prawo karne wkracza w wolności i prawa człowieka i
obywatela w różnoraki sposób. Pierwszy z nich ma dla
prawa karnego w pewnym sensie znaczenie pierwotne
i związany jest z zakresem norm sankcjonowanych, a
więc norm, które wyrażają powinność określonego
zachowania się poprzez zawarte w nich zakazy albo
nakazy. Normy sankcjonowane decydują o zakresie
zachowań dozwolonych i zabronionych, wkraczając
przez system zakazów i nakazów w sferę wolności i
praw podstawowych, a także związanych z wolnością
działań z zakresu życia codziennego”.
T. Bojarski
„Prawo karne określa zachowania godzące w wolności i
prawa obywateli, naruszające dobra ważne dla
społeczeństwa, zagrażające funkcjonowaniu państwa. Te
wartości i dobra atakowane przez sprawców czynów
zabronionych pod groźbą kary są przeważnie także
wartościami i dobrami chronionymi Konstytucją. Należy więc
zbadać, czy z punktu widzenia Konstytucji można
wyprowadzić polecenie dla ustawodawcy karnego albo
przynajmniej dyrektywę odnoszącą się do wprowadzenia
karalności odpowiedniej kategorii zachowań. Innymi słowy,
czy z Konstytucji wynika nakaz kryminalizacji lub nawet czy z
treści Konstytucji da się wyprowadzić polecenia lub zalecenia
dotyczące rodzaju sankcji związanej z popełnieniem czynu
zabronionego określonego typu”.
T. Bojarski
„Jeśli prawo karne jako pewien instrument, czy
przynajmniej jako pewne zjawisko społeczne, nie
ma powstawać w sposób żywiołowy, konieczne
jest ustalenie pewnych reguł, otwarte ich
dyskutowanie, lansowanie i stosowanie. W
przeciwnym razie proces kryminalizacji podatny
będzie na koniunkturalne wykorzystywanie
prawa karnego przez polityków, na realizację
nagłych pomysłów i zaspokajanie przejściowych
emocji opinii publicznej”.
L. Gardocki
„Ograniczenia w zakresie korzystania z
konstytucyjnych wolności i praw mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy
są konieczne w demokratycznym państwie dla
jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i
moralności publicznej, albo wolności i praw
innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać
istoty wolności i praw”.
Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP
„Z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynikają trzy zasady
wiążące ustawodawcę: zasada subsydiarności
(konieczności), zasada właściwego środka i
zasada proporcjonalności w ścisłym tego słowa
znaczeniu (adekwatności)”.
T. Bojarski