Professional Documents
Culture Documents
Curzio Malaparte Τεχνικη Πραξικοπηματος
Curzio Malaparte Τεχνικη Πραξικοπηματος
MALAPARTE
5
H TEXNΙΚΗ
TOY
ΠΡΑΞΙΚΟ–
ΠΗΜΑΤΟΣ
Η ΒΙΑΙΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ
ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
TECNiCa dEl COlpO di STaTO
Φ Ι Λ Ο ΣΟ Φ Ι Α & Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Σ Κ Ε Ψ Η
Ο Κούρτσιο Μαλαπάρτε (Curzio Malaparte), ψευδώ-
νυμο του Κουρτ Έριχ Σούκερτ, γεννήθηκε στο Πράτο
της Ιταλίας το 1898 και πέθανε στη Ρώμη το 1957.
Το σύνολο του έργου του διακρίνεται για τη δυναμική
απεικόνιση και τον κυνισμό με τον οποίο αντιμετώπιζε
τον πόλεμο και τις εκφάνσεις της ζωής του 20ού αιώνα.
Κέρδισε τη διεθνή αναγνώριση με τα έργα του: Η τεχνι-
κή του πραξικοπήματος (Ιωλκός, 2009), Οι πηγές του
Βόλγα (Ιωλκός, 2008), Καπούτ (Μεταίχμιο, 2007) και
Το δέρμα (Θεμέλιο, 1990).
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Η βίαιη κατάληψη της εξουσίας
Curzio Malaparte (Κούρτσιο Μαλαπάρτε)
Τίτλος πρωτοτύπου:
Tecnica del colpo di Stato
Πρωτότυπη Έκδοση:
Vallecchi Editore, 1973 (Ιταλία)
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΩΛΚΟΣ
• Ανδρέου Μεταξά 12 & Ζ. Πηγής, Αθήνα 106 81
Τηλ.: 210-3304111, 210-3618684 Fax: 210-3304211
E-mail: iolkos@otenet.gr
www.iolcos.gr
ISBN 978-960-426-554-1
C URZIO M ALAPARTE
Η Τ ΕΧΝΙΚΗ
ΤΟΥ Π ΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Η βίαιη κατάληψη της εξουσίας
ΙΩΛΚΟΣ
ΣΕΙΡΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ 5
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
--
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
Κούρτσιο Μαλαπάρτε
. Η επιμέλεια της εισαγωγής της ιταλικής έκδοσης (1973) είναι του Μάσιμο
Ντίνι.
--
CURZIO MALAPARTE
-10-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-11-
CURZIO MALAPARTE
-12-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-13-
CURZIO MALAPARTE
-14-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-15-
CURZIO MALAPARTE
Ιταλίας στον πόλεμο. Κατά τον πόλεμο ανέλαβε ενεργό δράση και διακρίθη-
κε σε μια σειρά από κατορθώματα που κορυφώθηκαν με την κατάληψη του
Φιούμε, το Σεπτέμβριο του 1919. Αργότερα όμως κλείστηκε σε περιβάλλον
κατάνυξης, περισυλλογής, μελαγχολίας και μοναξιάς. Το 1937 έγινε πρόε-
δρος της Ιταλικής Ακαδημίας [Σ.τ.Ε.].
-16-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
ναίκα, «αβέβαιο κάθε μέρα για το ποιο θα ήταν το αύριό του». Και
έζησε μια ζωή έντονη, με ρυθμούς ενίοτε πυρετώδεις, από πόλεμο
σε πόλεμο, ανάμεσα σε αυθεντικά πάθη και ανατροπές. Ωστόσο
σήμερα, που έχουν παρέλθει αρκετά χρόνια από το χαμό του, είναι
ευοίωνο το γεγονός ότι κανείς δε θέλει πια να κινήσει μια δίκη, που
θα ήταν άχρηστη και γελοία, εις βάρος του ανθρώπου Μαλαπάρτε,
αλλά και ότι κανείς πια δεν τον προσεγγίζει υποστηρίζοντας ότι
βρίσκεται στο ίδιο στρατόπεδο μ’ εκείνον. Μάταιες απόπειρες που
δεν πρέπει να επαναληφθούν. Ο Μαλαπάρτε ήταν αυτό που ήταν:
ένας τυχοδιώκτης μιας εποχής τυχοδιωκτικής. Η παλιμβουλία του
(πολιτισμική, πολιτική) εκπροσωπεί αναμφίβολα μια ακραία πε-
ρίπτωση, ωστόσο παραμένει ενδεικτική μιας εποχής ζοφερής και
αβίωτης. Σήμερα, έπειτα από πολλή φλυαρία, είναι ανάγκη να
κοιτάξουμε το έργο του, και μόνο σ’ αυτό το επίπεδο, σιγά-σιγά,
να αποκαθάρουμε τη λάμψη της μοναδικής ανθρωπιάς του.
-17-
CURZIO MALAPARTE
-18-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
11. Λεύκιος Σέργιος Κατιλίνας (108 ή 109 π.Χ.-62 π.Χ.): Ρωμαίος πολιτικός
και διαβόητος συνωμότης. Στην προσπάθειά του να εκλεγεί ύπατος, το
65 π.Χ., οργάνωσε τη λεγόμενη «πρώτη συνωμοσία του Κατιλίνα». Το 63
π.Χ., συνωμότησε εκ νέου κατά του υπάτου Κικέρωνα, όμως ο τελευταίος
ανακάλυψε τα σχέδιά του και μ’ έναν περίφημο λόγο εναντίον του τον
ανάγκασε να φύγει από τη Γερουσία και τον ανακήρυξε εχθρό (hostis) της
πατρίδας. Στο έργο του Μαλαπάρτε ο όρος «κατιλινιστές» περιγράφει τους
συνωμότες και των δύο πολιτικών άκρων [Σ.τ.Μ.].
12. Μπρυμαίρ: Ο δεύτερος μήνας του Ημερολογίου της Γαλλικής Επανάστασης
(22-23 Οκτωβρίου έως 22-23 Νοεμβρίου [Σ.τ.Μ.].
13. Βόλφγκανγκ Καπ (1858-1922): Πρώσος πολιτικός, οργανωτής πραξικοπή-
ματος εναντίον της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Οπαδός του παγγερμανι-
σμού και της πολιτικής των προσαρτήσεων ίδρυσε το 1917 το Κόμμα της
Γερμανικής Πατρίδος. Μετά την επανάσταση του 1918 εργάστηκε για την
παλινόρθωση της μοναρχίας. Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα κατέφυγε
στη Σουηδία. Πέθανε ενώ ήταν ακόμη υπόδικος [Σ.τ.Ε.].
14. Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα (1870-1930): Ισπανός Στρατηγός και πολιτικός,
-19-
CURZIO MALAPARTE
-20-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-21-
CURZIO MALAPARTE
Κυριότερα έργα
Βασική βιβλιογραφία
-22-
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
(1948)
ΜΙΣΩ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ. Το μισώ με όλη μου την ψυχή. Μου
πρόσφερε δόξα, αυτό το φτωχό πράγμα που ονομάζεται δόξα,
αλλά και τόσες λύπες. Εξαιτίας αυτού του βιβλίου γνώρισα τη
φυλακή και την εξορία, την προδοσία των φίλων, την κακοπιστία
των εχθρών, τον εγωισμό και την κακία των ανθρώπων. Απ’ αυτό το
βιβλίο γεννήθηκε ο βλακώδης μύθος ότι εγώ ήμουν ένα πλάσμα κυ-
νικό και άσπλαχνο, ένα είδος Μακιαβέλι με αμφίεση Καρδιναλίου
του Ρετς: Και όλα αυτά ενώ δεν είμαι παρά ένας συγγραφέας, ένας
καλλιτέχνης, ένας ελεύθερος άνθρωπος που υποφέρει περισσότερο
από τα κρίματα των άλλων παρά από τα δικά του.
Αυτή η δική μου «Tεχνική του πραξικοπήματος», που δημο-
σιεύτηκε στο Παρίσι το 1931 (στον εκδοτικό οίκο του Μπερνάρ
Γκρασέ, στη συλλογή «Les écrits» που διηύθυνε ο Ζαν Γκεενό), βλέ-
πει σήμερα το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά στην Ιταλία
και επανεκδίδεται στη Γαλλία, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό
χρόνων από το «Κομμουνιστικό μανιφέστο» του 1848. Είναι ένα
διάσημο πια βιβλίο, «κλασικό», όπως διακηρύσσουν οι Γάλλοι κρι-
τικοί, και είναι τόσο ζωντανό και επίκαιρο σήμερα όσο ζωντανό και
επίκαιρο ήταν χθες. Και όποιος θα ήταν έτοιμος να με ψέξει για
το γεγονός ότι δεν προσέθεσα, σ’ αυτή την πρώτη ιταλική έκδοση
και στη γαλλική επανέκδοση αυτών των ημερών, κάποιο καινούριο
κεφάλαιο πάνω στην ισπανική δημοκρατική επανάσταση, σ’ αυτήν
του Φράνκο, στην πρόσφατη «εκπαραθύρωση» της Πράγας (και
πάνω στα πραξικοπήματα που προετοιμάζονται εδώ κι εκεί στην
-23-
CURZIO MALAPARTE
-24-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-25-
CURZIO MALAPARTE
-26-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-27-
CURZIO MALAPARTE
-28-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-29-
CURZIO MALAPARTE
-30-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-31-
CURZIO MALAPARTE
-32-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Το 1940, λίγες ημέρες πριν την κήρυξη του πολέμου, κλήθηκα ξανά
στα όπλα και στάλθηκα στο μέτωπο ως λοχαγός του 5ου Συντάγ-
ματος Αλπινιστών. Αμέσως διαμαρτυρήθηκα στο Υπουργείο Πολέ-
μου. Όντας πολιτικός κατάδικος, είχα, σύμφωνα με το καταστατικό
του Εθνικού Φασιστικού Κόμματος που είχε ισχύ νόμου, «τεθεί
εκτός πολιτικής ζωής». Στη διαμαρτυρία μου διατύπωνα το αίτη-
μα πως, αφού είχα τεθεί εκτός πολιτικής ζωής, θα έπρεπε λογικά
να τεθώ και εκτός στρατιωτικής ζωής. Αντί να με αποστρατεύσει,
όπως εγώ ήλπιζα, ή να με ξαναστείλει στο Λίπαρι, όπως πολλοί
εύχονταν, ο Μουσολίνι, επιδιώκοντας ίσως να με υποχρεώσει να
συμβιβαστώ, με μετέφερε στον «πυρήνα» των πολεμικών ανταπο-
κριτών, που υπαγόταν στο Γραφείο Τύπου του Γενικού Επιτελείου
και αποτελούνταν από συγγραφείς και δημοσιογράφους, οι οποίοι
φορούσαν στρατιωτική στολή, ο καθένας με το βαθμό του, και
υποβάλλονταν στην ίδια στρατιωτική πειθαρχία που υφίσταντο
και οι αξιωματικοί των μάχιμων μονάδων.
Στάλθηκα, λοιπόν, στο μέτωπο ως λοχαγός-πολεμικός αντα-
ποκριτής της «Corriere della Sera», μαζί με πολυάριθμους άλλους
ανταποκριτές άλλων εφημερίδων, πολλοί εκ των οποίων υπηρε-
τούν στις τάξεις διάφορων πολιτικών κομμάτων χωρίς κανείς να
διανοείται, και δικαίως, να τους κατακρίνει για το γεγονός ότι
υπήρξαν πολεμικοί ανταποκριτές. Για να μην εκτεθούν σε κίνδυνο,
ορισμένοι, ακραιφνείς κομμουνιστές σήμερα, δεν έκαναν τίποτε
άλλο παρά να αντιγράφουν στα άρθρα τους τα ανακοινωθέντα
των γερμανικών και ιταλικών υπηρεσιών προπαγάνδας, κι αυτό
όταν δεν εξυμνούσαν τις νίκες του Χίτλερ. Σε ό,τι με αφορά, εγώ
εκτέθηκα τόσο άσχημα, ώστε το Φθινόπωρο του 1941 οι Γερμανικές
Αρχές (οι οποίες δεν ήθελαν ούτε να ακούνε το όνομά μου κι αυτό
μπορώ να το αποδείξω) με εξεδίωξαν από το Ρωσικό Μέτωπο, πα-
ρά τις διαμαρτυρίες του Στρατάρχη Μέσε, Διοικητή του Ιταλικού
Εκστρατευτικού Σώματος στη Ρωσία, εξαιτίας των ολοφάνερα
δυσμενών για τη Γερμανία ανταποκρίσεών μου που τόση έκπληξη
και τόσο πάταγο προξένησαν, όπως όλοι ξέρουν, στην Ιταλία.
-33-
CURZIO MALAPARTE
Στην Αγγλία, στην Αμερική, στην Πολωνία, στην Ισπανία, στη δη-
μοκρατική Ισπανία του 1931, «Η τεχνική του πραξικοπήματος»
έγινε δεκτή με πάγκοινη εύνοια. Ακόμη και ο φιλελεύθερος και δη-
μοκρατικός αγγλοσαξονικός Τύπος, από τους «New York Times»
έως τη «New York Herald», από τους «Times» και το «Manchester
Guardian» έως τη «New Statesman and Nation», εγκωμίασε τα
«ηθικά κίνητρα» του βιβλίου μου (που μεταφράστηκε στα αγγλικά
από τη Σίλβια Σπριτζ), αν και εκφράστηκαν επιφυλάξεις πάνω στη
θέση μου ότι «όπως όλα τα μέσα επιτρέπονται για την κατάργηση
της ελευθερίας, κατά τον ίδιο τρόπο όλα τα μέσα επιτρέπονται για
την υπεράσπισή της». Όταν το 1933 ταξίδεψα στο Λονδίνο, έγινα
δεκτός μ’ εκείνη τη συμπάθεια που οι Άγγλοι επιφυλάσσουν στους
ελεύθερους ανθρώπους.
-34-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-35-
CURZIO MALAPARTE
Όμως ανάμεσα σε όλες τις φωνές που χαιρέτησαν την εμφάνιση του
βιβλίου μου, υπάρχει μία που μου είναι ιδιαίτερα αγαπητή: Αυτή
του Ζαν-Ρισάρ Μπλοχ. Το ιταλικό αναγνωστικό κοινό ίσως δε γνω-
ρίζει ποιος είναι ο Ζαν-Ρισάρ Μπλοχ. Είναι ένας από τους ήρωες
του γαλλικού κομμουνισμού. Στη διάρκεια του πολέμου κατέφυ-
γε στη Μόσχα, όπου διηύθυνε το ραδιοφωνικό προπαγανδιστικό
πρόγραμμα στη γαλλική γλώσσα. Όταν μετά την απελευθέρωση
-36-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-37-
CURZIO MALAPARTE
που να “ταιριάζει” στο σύγχρονο κόσμο και να μην πλέει γύρω του
σαν κακοφτιαγμένο ρούχο.
»Οι σκέψεις στις οποίες μάς υποχρεώνετε είναι αμέτρητες και
όλες τους ουσιώδεις. Μου αρέσει επίσης ο ελεύθερος και χαρού-
μενος τόνος με τον οποίον μιλάτε γι’ αυτά τα πράγματα, όπου το
όπλο της αγάπης για τον άνθρωπο είναι η περιφρόνηση γι’ αυτόν.
Πρέπει να πω ότι στον ήχο της φωνής σας αναγνωρίζω όλα όσα
αγαπώ και εκτιμώ βαθύτατα στην ύψιστη ιταλική ευφυΐα. Για
λίγους λαούς αισθάνομαι εντονότερη αγάπη απ’ αυτή που νιώθω
για το δικό σας. Το ελάττωμά του είναι η κούφια ρητορεία, όπως
το χαριτωμένο αμάρτημα των Γάλλων είναι ο ανούσιος συναισθη-
ματισμός και αυτό των Γερμανών είναι η δόλια συστηματικότητά
τους. Όταν όμως ένας Ιταλός αποφασίζει να γίνει διεισδυτικός,
το κάνει όπως κανείς άλλος στον κόσμο. Πουθενά αλλού δεν έχω
συναντήσει διάνοιες περισσότερο αληθινές και αυθεντικές απ’ ό,τι
στη χώρα σας, αν και ακόμη τόσο παραγνωρισμένες και υποτιμη-
μένες. Οφείλω να πω ότι το βιβλίο σας αποπνέει έναν αέρα που μου
είναι οικείος και ευεργετικός: Έναν αέρα ελεύθερου ανθρώπου. Κι
αυτό είναι κάτι το μοναδικό στη συγγραφή ενός έργου που πραγ-
ματεύεται τα μέσα στραγγαλισμού της ελευθερίας. Ποτέ άλλοτε
δε μας έχει διδάξει κανείς με τόση ανεξαρτησία τον τρόπο με τον
οποίον η ανεξαρτησία δολοφονείται.
»Πρέπει να αποφύγω να υπεισέλθω στις λεπτομέρειες των σκέ-
ψεων στις οποίες η ανάγνωση του βιβλίου σας με υποχρέωσε. Αυτό
δε θα ήταν πια μια επιστολή, αλλά ένα βιβλίο. Αυτό που αρκεί να
σας ομολογήσω είναι πως, ανάμεσα σε χίλια άλλα σημεία, συμμερί-
ζομαι τα αυστηρά σας συναισθήματα για το Χίτλερ. Είναι πιθανόν
οι εξελίξεις να μας διαψεύσουν, εσάς κι εμένα, και να μας διδάξουν
κάποια μέρα πως αυτός ο στομφώδης Αυστριακός, ο πανούργος
και φοβητσιάρης, είχε σε εφεδρεία μια νέα και αποτελεσματική
τακτική. Στην ιστορία οι αλληλουχίες δεν επαναλαμβάνονται ποτέ.
Ο Γκαίτε είχε δίκιο, όταν έλεγε ότι τα ιστορικά γεγονότα είναι κά-
ποιες φορές ομόλογα, όμως ποτέ ανάλογα. Έπεσα εντελώς έξω όχι
στην ιδιαίτερη αλλά στη σχετική αξία του Μουσολίνι, τον οποίον
γνώρισα για λίγο το 1914. Όπως και να ’χει, τείνω να συμμεριστώ
τα δικά σας συναισθήματα.
»Πάντως εκπλήσσομαι, όταν σας βλέπω να επικρίνετε το Χίτ-
-38-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-39-
1
ΑΝ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ ΜΟΥ είναι να αποδείξω πώς κατακτά και πώς υπερα-
σπίζεται κανείς ένα σύγχρονο κράτος, δεν μπορώ να πω ότι αυτό το βιβλίο
σκοπεύει να είναι μια απομίμηση του «Ηγεμόνα» του Μακιαβέλι, ούτε
καν μία σύγχρονη απομίμηση, δηλαδή ελάχιστα μακιαβελική. Η εποχή
στην οποία αναφέρονται τα επιχειρήματα, τα παραδείγματα, οι κρίσεις
και η ηθική του «Ηγεμόνα»19 ήταν εποχή τόσο έντονης κατάπτωσης των
ατομικών και κοινωνικών ελευθεριών, της αξιοπρέπειας του πολίτη και
του σεβασμού προς τον άνθρωπο, που θα συνιστούσε προσβολή προς τους
αναγνώστες, ανθρώπους ελεύθερους, να χρησιμοποιήσω ως υπόδειγμα το
διάσημο έργο του Μακιαβέλι, προκειμένου να προσεγγίσω μερικά από
τα σημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης Ευρώπης.
Η πολιτική ιστορία των τελευταίων δέκα ετών δεν είναι η ιστορία της εφαρ-
μογής της Συνθήκης των Βερσαλιών, ούτε των οικονομικών επιπτώσεων
του πολέμου, ούτε των προσπαθειών των κυβερνήσεων να διασφαλίσουν
την ειρήνη στην Ευρώπη, αλλά η ιστορία της διαμάχης ανάμεσα στους
υπερασπιστές των αρχών της ελευθερίας και της Δημοκρατίας, ήτοι του
κοινοβουλευτικού κράτους, και στους πολεμίους τους. Οι στάσεις των
κομμάτων δεν είναι παρά οι πολιτικές όψεις αυτής της πάλης· και μόνο απ’
αυτή την οπτική γωνία οφείλει να τις δει κάποιος που θέλει να αντιληφθεί
το νόημα πολλών γεγονότων των τελευταίων ετών και να προβλέψει τις
εξελίξεις στην εσωτερική κατάσταση ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών.
19. Στην ελληνική γλώσσα το έργο κυκλοφορεί σε διάφορες εκδόσεις. Εδώ σημειώνουμε
την πιο πρόσφατη: Νικολό Μακιαβέλι, «Ο ηγεμόνας», μετάφραση Φώντας Κονδύ-
λης, Αθήνα, Δαμιανός, 2007 [Σ.τ.Ε.].
-41-
CURZIO MALAPARTE
20. Μπέλα Κουν (1886-1939): Ούγγρος κομμουνιστής ηγέτης και Πρόεδρος της Ουγγρι-
κής Σοβιετικής Δημοκρατίας (1919), εξέχον μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της
Γ΄ Διεθνούς. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 κατέβαλε προσπάθειες υποκί-
νησης μιας παγκόσμιας επανάστασης. Υπήρξε θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων
[Σ.τ.Ε.].
-42-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
21. Ότο Μπάουερ (1870-1944): Γερμανός πολιτικός, ηγέτης των σοσιαλιστικών εργα-
τικών συνδικάτων. Πρώτος Καγκελάριος της Γερμανικής Δημοκρατίας το 1919,
υπέγραψε τη Συνθήκη των Βερσαλιών, αλλά εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη
θέση του, το 1920, με το πραξικόπημα του Καπ [Σ.τ.Ε].
-43-
CURZIO MALAPARTE
22. Ζοζέφ Φουσέ (1758-1820): Γάλλος πολιτικός. Θήτευσε σε διάφορα αξιώματα των
γαλλικών κυβερνήσεων από το 1792 έως το 1815. Τη 18η Μπρυμαίρ (9 Νοεμβρίου
1799) υποστήριξε θερμά το πραξικόπημα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και ασχο-
λήθηκε με την οργάνωση της μυστικής Αστυνομίας [Σ.τ.Μ.].
-44-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-45-
CURZIO MALAPARTE
26. Εδώ γίνεται αναφορά στον περίφημο ήρωα του Βολταίρου. Βλ. «Καντίντ ή η αισι-
οδοξία», μετάφραση Παντελής Κοντογιάννης, Αθήνα, Πόλις, 2005 [Σ.τ.Ε.].
-46-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-47-
CURZIO MALAPARTE
28. Όλιβερ Κρόμγουελ (1599-1658): Άγγλος στρατιωτικός και πολιτικός, ένας από τους
αξιολογότερους κυβερνήτες της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας. Υπήρξε ο Λόρδος
Προστάτης της δημοκρατικής Κοινοπολιτείας Αγγλίας, Σκοτίας και Ιρλανδίας από
το 1653 έως το 1658. Από τους επιφανέστερους στρατηγούς της παράταξης των
Κοινοβουλευτικών κατά τον Αγγλικό Πόλεμο εναντίον του Βασιλιά Καρόλου Α΄,
συνέβαλε στην ανατροπή της μοναρχίας των Στιούαρτ και ανόρθωσε τη χώρα του
από την παρακμή που είχε γνωρίσει μετά το θάνατο της Ελισάβετ Α΄ σε σημείο ώστε
να καταστεί ηγέτιδα ευρωπαϊκή δύναμη [Σ.τ.Ε.].
-48-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-49-
CURZIO MALAPARTE
-50-
2
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ πάνω στην τέχνη της κατάκτησης και της υπερά-
σπισης του σύγχρονου κράτους, ήτοι πάνω στην τεχνική του πραξικοπή-
ματος, μου γεννήθηκαν από την παρατήρηση ορισμένων γεγονότων, των
οποίων έτυχε να είμαι μάρτυρας και εν μέρει πρωταγωνιστής το Καλο-
καίρι του 1920 στην Πολωνία. Αφού πέρασα μερικούς μήνες στο Ανώτατο
Πολεμικό Συμβούλιο των Βερσαλιών, τον Οκτώβριο του 1919 διορίστηκα
διπλωματικός ακόλουθος στην Ιταλική Πρεσβεία της Βαρσοβίας. Είχα
έτσι επανειλημμένα την ευκαιρία να προσεγγίσω τον Πιλσούντσκι και
κατέληξα στο συμπέρασμα ότι τον άνθρωπο αυτόν κυβερνούσαν περισ-
σότερο τα πάθη και η φαντασία παρά η λογική. Ήταν μάλλον οιηματίας
παρά φιλόδοξος και κατά βάθος πλουσιότερος σε θέληση παρά σε ευ-
φυΐα. Ακόμη και ο ίδιος αρεσκόταν να αυτοχαρακτηρίζεται τρελός και
ξεροκέφαλος, όπως όλοι οι Πολωνοί της Λιθουανίας.
Η ιστορία της ζωής του Πιλσούντσκι δε θα μπορούσε να του εξασφα-
λίσει τη συμπάθεια του Πλουτάρχου ή του Μακιαβέλι. Η επαναστατική
του προσωπικότητα μου φαινόταν πολύ λιγότερο ενδιαφέρουσα απ’
αυτή των σπουδαίων συντηρητικών, του Ουίλσον29, του Κλεμανσό30, του
29. Τόμας Γούντροου Ουίλσον (1858-1924): Ο 28ος Πρόεδρος των ΗΠΑ, υπήρξε γνω-
στός για τον άκαμπτο ιδεαλισμό του, που οδήγησε τη χώρα του στον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο, και ήταν υπέρμαχος της Κοινωνίας των Εθνών στη Διάσκεψη Ειρήνης του
Παρισιού (1919) [Σ.τ.Ε.].
30. Ζορζ Κλεμανσό (1841-1929): Γάλλος πολιτικός και δημοσιογράφος, δεσπόζουσα
πολιτική φυσιογνωμία της Γ΄ Δημοκρατίας, Πρωθυπουργός της χώρας την περίοδο
1917-1920. Συνέβαλε σημαντικά στη συμμαχική νίκη κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πό-
λεμο και στη διατύπωση της Συνθήκης των Βερσαλιών [Σ.τ.Ε.].
-51-
CURZIO MALAPARTE
31. Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ (1863-1945): Βρετανός πολιτικός, ο οποίος διετέλεσε με-
ταξύ άλλων υπουργός Οικονομικών, υπουργός Πολεμικού Εξοπλισμού, υπουργός
Στρατιωτικών και Πρωθυπουργός (1916-1922). Η παρουσία του δέσποζε στο αγ-
γλικό πολιτικό προσκήνιο κατά τη δεύτερη περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
[Σ.τ.Ε.].
32. Φερντινάν Φος (1851-1929): Στρατάρχης της Γαλλίας και Διοικητής των Συμμαχικών
Δυνάμεων κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Θεωρείται ο ηγέτης στον οποίον κατεξοχήν οφείλεται η συμμαχική νίκη [Σ.τ.Ε.].
33. Αλεξάνταρ Σταμπουλίσκι (Σταμπολίσκι) (1879-1923): Ηγέτης του Αγροτικού
Κόμματος της Βουλγαρίας, υποστηρικτής των Συμμάχων κατά τον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο, αντίθετος προς το φιλογερμανό Βασιλιά Φερδινάνδο και Πρωθυπουργός
μιας μεταρρυθμιστικής κυβέρνησης (1919-1923) μετά τον πόλεμο. Τον Ιούνιο του
1923 τον ανέτρεψε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα· ο Σταμπουλίσκι συνελήφθη και
εκτελέστηκε [Σ.τ.Ε.].
-52-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
34. Ζορζ Ερνέστ Ζαν Μαρί Μπουλανζέ (1837-1891): Γάλλος Στρατηγός και πολιτι-
κός. Διετέλεσε υπουργός Στρατιωτικών. Ηγήθηκε ενός βραχύβιου, αλλά ευρείας
απήχησης, κινήματος που απείλησε να ανατρέψει την Γ΄ Δημοκρατία στη δεκαετία
1880-1890 [Σ.τ.Ε.].
-53-
CURZIO MALAPARTE
35. Ιγκνάτσι Γιαν Παντερέφσκι (1860-1941): Πολωνός πιανίστας, συνθέτης και πολιτι-
κός που διετέλεσε Πρωθυπουργός της Πολωνίας το 1919. Σε όλη τη διάρκεια της ζω-
ής του παρέμεινε θερμός πατριώτης και μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
τού ανατέθηκε ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης προσωπικοτήτων απαλλαγμένων
από κομματικές τοποθετήσεις, αλλά γρήγορα παραιτήθηκε και επέστρεψε στην
Ελβετία, για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη μουσική του σταδιοδρομία [Σ.τ.Ε.].
-54-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
36. Ταλεϋράνδος (Σαρλ-Μωρίς ντε Ταλεϋράν, 1754-1838): Γάλλος πολιτικός και δι-
πλωμάτης η προσωπικότητα του οποίου υπήρξε δεσπόζουσα στη γαλλική, αλλά και
στην ευρωπαϊκή, πολιτική σκηνή για μισό περίπου αιώνα. Χάρη στην ικανότητά του
να επιβιώνει πολιτικά κατόρθωνε να αναλαμβάνει υψηλά αξιώματα τόσο κατά τη
διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης όσο και μετά την παλινόρθωση των Βουρβόνων
και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου-Φιλίππου [Σ.τ.Ε.].
-55-
CURZIO MALAPARTE
37. Πρόκειται για το Ναπολέοντα Α΄ Βοναπάρτη. Με τη νίκη του στο Μαρένγκο (1800)
εναντίον των Αυστριακών εδραίωσε τη φήμη του ως στρατιωτικού ηγήτορα [Σ.τ.Ε.].
38. Σεμιόν Μιχαήλοβιτς Μπουντιένι (Μπουντιόνυϊ) (1883-1973): Σοβιετικός Στρατάρ-
χης. Υπαξιωματικός στον τσαρικό στρατό, πήρε μέρος στο Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο
(1904-1905), κατόπιν στον Α΄ Π. Π. Στη συνέχεια προσχώρησε στην επανάσταση
του 1917. Το 1958 τιμήθηκε ως Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης [Σ.τ.Ε.].
-56-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-57-
CURZIO MALAPARTE
-58-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-59-
3
ΕΚΕΙΝΕΣ ΤΙΣ ΗΜΕΡΕΣ η Βαρσοβία είχε την όψη μιας πόλης παραδομέ-
νης στη λεηλασία. Το αυγουστιάτικο συννεφόκαμα κατέπνιγε τις φωνές
και τους θορύβους και μια βαθιά σιγή αιωρούνταν πάνω από το πλήθος
που είχε στρατοπεδεύσει στους δρόμους. Κάθε τόσο ατέρμονες ουρές
από τραμ φορτωμένα με τραυματίες άνοιγαν δρόμο αργά μέσα στο
πλήθος. Οι τραυματίες βλαστημούσαν προβάλλοντας τα πρόσωπα και
τα χέρια τους από τα παράθυρα. Ένα μακρόσυρτο μουρμουρητό απλωνό-
ταν από πεζοδρόμιο σε πεζοδρόμιο. Ανάμεσα σε μια συνοδεία ουλάνων,
περνούσαν ομάδες αιχμαλωτισμένων ρακένδυτων Μπολσεβίκων, με το
κόκκινο αστέρι στο στήθος, χωλαίνοντας σκυφτοί δίπλα στο ποδοβολητό
των αλόγων. Στο πέρασμα των αιχμαλώτων το πλήθος άνοιγε σιωπηλά
και ξανάκλεινε βαριά πίσω από την πλάτη τους. Εδώ κι εκεί ξεσπούσαν
ταραχές που αμέσως καταπνίγονταν από τον αναπάντεχο συνωστισμό.
Κάπου-κάπου, πάνω σ’ εκείνη την ανθρωποθάλασσα, ξεπρόβαλλαν ψηλοί
ξύλινοι σταυροί, τους οποίους μετέφεραν σαν σε λιτανεία στρατιώτες
λιπόσαρκοι και πυρετικοί. Ο λαός κινούνταν αργά και κατά κύματα,
σχηματίζοντας ένα ποτάμι καταμεσής του δρόμου, που ακολουθούσε
τους σταυρούς, σταματούσε, ξανακυλούσε και χανόταν σε αφρισμένα
ρυάκια μέσα στο πλήθος. Στο στόμιο των γεφυρών του Βιστούλα ένας
όχλος θορυβώδης και ανήσυχος έτεινε τα ώτα για να ακούσει μια απόμα-
κρη βροντή. Πυκνά σύννεφα, κίτρινα από τον ήλιο και τη σκόνη, έφραζαν
τον ορίζοντα που δονούνταν βοώντας σαν να δεχόταν χτυπήματα από
πολιορκητικό κριό. Ο κεντρικός σταθμός πολιορκούνταν μέρα και νύχτα
από πειναλέους όχλους λιποτακτών, προσφύγων, φυγάδων κάθε ράτσας
και κοινωνικής τάξης. Μόνο οι Εβραίοι έδειχναν να μην ενοχλούνται από
την αναστάτωση εκείνων των ημερών. Η συνοικία Ναλέφσκι, το γκέτο
-60-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
της Βαρσοβίας, είχε γιορτή. Το μίσος για τους Πολωνούς διώκτες των
τέκνων του Ισραήλ, η δίψα της εκδίκησης, η χαρά που ένιωθαν βλέποντας
τη μεγάλη δυστυχία που βίωνε η καθολική και μισαλλόδοξη Πολωνία,
όλα αυτά εκδηλώνονταν με γενναίες και βίαιες ενέργειες, ασυνήθιστες
στους Εβραίους της Ναλέφσκι, που από παράδοση και φρονιμάδα ήταν
βουβοί και παθητικοί. Οι Εβραίοι εξεγείρονταν κι αυτός ήταν άσχημος
οιωνός για την Πολωνία.
Η είδηση ότι φυγάδες κατέφθαναν από τις περιοχές που είχαν κα-
ταληφθεί τροφοδοτούσε το πνεύμα της εξέγερσης. Σε κάθε πόλη, σε
κάθε κατακτημένο χωριό, οι Μπολσεβίκοι έσπευδαν να εγκαταστήσουν
ένα Σοβιέτ, που αποτελούνταν από ντόπιους Εβραίους. Από διωκόμενοι
οι Εβραίοι μετατρέπονταν σε διώκτες. Το φρούτο της ελευθερίας, της
εκδίκησης και της εξουσίας ήταν πολύ γλυκό για να μην το δαγκώσει η
εξαθλιωμένη πλέμπα της συνοικίας Ναλέφσκι. Ο Κόκκινος Στρατός, ο
οποίος τώρα πια απείχε λίγα μόλις χιλιόμετρα από τη Βαρσοβία, είχε
ένα φυσικό σύμμαχο στο πρόσωπο του τεράστιου εβραϊκού πληθυσμού
της πόλης που μέρα με την ημέρα γινόταν πολυπληθέστερος και γενναι-
ότερος. Στις αρχές Αυγούστου οι Εβραίοι της Βαρσοβίας αριθμούσαν
μισό εκατομμύριο. Αναρωτήθηκα επανειλημμένα εκείνες τις μέρες τι
συγκρατούσε εκείνη την τεράστια εξεγερμένη μάζα, την ερεθισμένη από
φανατικό μίσος και διψασμένη για ελευθερία, από το να επιχειρήσει μία
επανάσταση. Οποιαδήποτε απόπειρα θα πετύχαινε.
Το κράτος διαλυόταν, η κυβέρνηση αγωνιούσε, ο στρατός οπισθοχω-
ρούσε άτακτα, μεγάλο τμήμα της εθνικής επικράτειας είχε καταληφθεί,
η πρωτεύουσα ήταν έρμαιο της αναταραχής και ήδη ασφυκτιούσε από
την πολιορκία. Χίλιοι άνδρες αποφασισμένοι και πρόθυμοι για όλα θα
αρκούσαν για να καταλάβουν την πόλη αμαχητί. Όμως η εμπειρία εκείνων
των ημερών με έπεισε πως αν ο Κατιλίνας μπορεί να είναι Εβραίος, οι
κατιλινιστές, δηλαδή οι εκτελεστές του πραξικοπήματος, δεν πρέπει να
στρατολογηθούν από τις τάξεις των τέκνων του Ισραήλ. Τον Οκτώβριο
του 1917, στην Πετρούπολη, ο Κατιλίνας της μπολσεβίκικης επανάστασης
ήταν ο Εβραίος Τρότσκι και όχι ο Ρώσος Λένιν· όμως, οι εκτελεστές, οι
κατιλινιστές, ήταν στην πλειοψηφία τους Ρώσοι, ναύτες, στρατιώτες και
εργάτες. Το 1927, στη σύγκρουσή του με το Στάλιν, ο Τρότσκι πρέπει να
διδάχθηκε, με οδυνηρό τρόπο, πόσο επικίνδυνο είναι να επιχειρήσεις ένα
πραξικόπημα εμπιστευόμενος την εκτέλεσή του σε στοιχεία που στην
πλειοψηφία τους είναι εβραϊκά.
-61-
CURZIO MALAPARTE
-62-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-63-
CURZIO MALAPARTE
-64-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
39. Σουμπούρα: Κακόφημη, λαϊκή συνοικία της αρχαίας Ρώμης, που βρισκόταν μεταξύ
των λόφων Κέλιου και Εσκουιλίνου [Σ.τ.Μ.].
-65-
CURZIO MALAPARTE
όμοιο στη ζωή άλλων λαών, ότι δεν επαληθεύτηκε ποτέ αλλού και ότι για
πρώτη φορά γεννήθηκε στη χώρα τους.
Τα προληπτικά μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση του Βίτος περιορίστηκαν
στα συνήθη αστυνομικού τύπου μέτρα. Οι γέφυρες του Βιστούλα, αυτή
του σιδηροδρομικού σταθμού κι αυτή της Πράγκα φυλάσσονταν από
μόλις δύο ζεύγη στρατιωτών που στέκονταν ακίνητοι στις άκρες τους. Το
ηλεκτροπαραγωγικό εργοστάσιο ήταν αφρούρητο: Δεν υπήρχε εκεί ούτε
ίχνος επιτήρησης και προστασίας. Ο διευθυντής μάς δήλωσε ότι λίγες
ώρες νωρίτερα με τηλεφώνημα του είχαν διαμηνύσει ότι θα θεωρούνταν
προσωπικά υπεύθυνος για οποιαδήποτε πράξη δολιοφθοράς ή διακοπής
στην ηλεκτροδότηση. Το φρούριο που βρίσκεται πέρα από τη συνοικία
Ναλέφσκι, στην εσχατιά της Βαρσοβίας, ήταν γεμάτο από ουλάνους και
άλογα. Κατορθώσαμε να μπούμε και να βγούμε χωρίς οι σκοποί να μας
ζητήσουν άδεια εισόδου. Σημειωτέον ότι στο φρούριο υπήρχαν μία αποθή-
κη όπλων και μία πυριτιδαποθήκη. Στο σιδηροδρομικό σταθμό η σύγχυση
ήταν απερίγραπτη: Όχλοι φυγάδων καταλάμβαναν εφορμώντας τα τρένα,
ένα συσσωρευμένο θορυβώδες πλήθος φωνασκούσε πάνω στα πεζοδρόμια
και στις σιδηροτροχιές, ομάδες μεθυσμένων στρατιωτών κοιμόνταν βαθιά,
ξαπλωμένοι κατάχαμα. Sonno vinoque sepulti40, παρατήρησε ο ίλαρχος
Ρολέν που γνώριζε λατινικά. Δέκα άνδρες οπλισμένοι με χειροβομβίδες
θα ήταν αρκετοί. Η έδρα του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στην κεντρική
πλατεία της Βαρσοβίας, κάτω από τη σκιά της ρωσικής εκκλησίας που
σήμερα έχει γκρεμιστεί, φυλασσόταν από το σύνηθες ζευγάρι σκοπών.
Ένα ατέρμονο πηγαινέλα αξιωματικών και αγγελιαφόρων, σκονισμένων
από την κορφή ως τα νύχια, έφραζε την πύλη και το αίθριο του κτιρίου. Μ’
όλη αυτή τη σύγχυση μπήκαμε μέσα, ανεβήκαμε τις σκάλες, διαβήκαμε
ένα διάδρομο και διασχίσαμε ένα δωμάτιο, του οποίου οι τοίχοι ήταν κα-
λυμμένοι με τοπογραφικούς χάρτες, όπου ένας αξιωματικός, καθισμένος
σε μια γωνιά μπροστά σ’ ένα τραπέζι, ύψωσε το κεφάλι και μας χαιρέτησε
βαριεστημένα. Αφού διασχίσαμε έναν άλλο διάδρομο και βρεθήκαμε στο
εσωτερικό κάποιου προθαλάμου, όπου ορισμένοι άσπροι από τη σκόνη
αξιωματικοί περίμεναν πίσω από μια κλειστή πόρτα, κατεβήκαμε στο
αίθριο. Καθώς περνούσαμε ξανά μπροστά από τους δύο σκοπούς για
να βγούμε στην πλατεία, ο ίλαρχος Ρολέν με κοίταξε χαμογελώντας. Το
Μέγαρο του Ταχυδρομείου φυλασσόταν από ένα απόσπασμα στρατιω-
-66-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Όλη εκείνη τη μέρα διασχίσαμε απ’ άκρου σ’ άκρο την πόλη, φθάνοντας
μέχρι τις παρυφές των πιο απόμακρων προαστίων. Κατά τις δέκα το βρά-
δυ, και ενώ περνούσαμε μπροστά από το ξενοδοχείο «Savoy», ο ίλαρχος
Ρολέν άκουσε κάποιον να τον φωνάζει με τ’ όνομά του. Απ’ το κατώφλι
του ξενοδοχείου, ο Στρατηγός Μπούλαχ Μπαλάχοβιτς μας έκανε νεύμα
να μπούμε μέσα. Παρτιζάνος του Πιλσούντσκι, αλλά παρτιζάνος με την
ιδιαίτερη σημασία που έχει η λέξη αυτή στη Ρωσία και την Πολωνία, ο
-67-
CURZIO MALAPARTE
-68-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-69-
CURZIO MALAPARTE
-70-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Στη διάρκεια της νύχτας η πόλη έγινε έρμαιο του τρόμου. Την επόμε-
νη ημέρα, 15η Αυγούστου, γιορτή της Παναγίας, όλος ο λαός πορεύτηκε
σε πομπή πίσω από το άγαλμα της Παρθένου, εκλιπαρώντας τη μεγα-
λόφωνα να σώσει την Πολωνία από την εισβολή. Και ενώ όλα έδειχναν
πως τώρα πια τα πάντα είχαν χαθεί, πως από τη μια στιγμή στην άλλη
σε κάποια στροφή του δρόμου, μια περίπολος Κόκκινων Κοζάκων θα
ξεμύτιζε ξαφνικά μπροστά στην ογκωδέστατη λιτανευτική πομπή, τότε
εξαπλώθηκε κεραυνοβόλα η είδηση των πρώτων νικών του Στρατηγού
Βεϊγκάν. Ο στρατός του Τρότσκι υποχωρούσε σε όλες τις γραμμές. Από
τον Τρότσκι έλειπε ένας απαραίτητος σύμμαχος: Ο Κατιλίνας.
-71-
4
-72-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-73-
CURZIO MALAPARTE
-74-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-75-
CURZIO MALAPARTE
-76-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-77-
CURZIO MALAPARTE
-78-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-79-
CURZIO MALAPARTE
δικό του πεδίο. Ένα τέτοιο σφάλμα, προερχόμενο από έναν αντιδραστι-
κό όπως ο Καπ, είναι ακατανόητο και αδικαιολόγητο. Εκ μέρους ενός
μαρξιστή, όπως ο Μπάουερ, το σφάλμα να μην αντιληφθεί ότι ο Στρα-
τός του Ράιχ είναι το μόνο τελεσφόρο όπλο ενάντια στην προλεταριακή
επανάσταση δικαιολογείται από κάθε άποψη. Αφού επιχείρησε μάταια
να καταλήξει σε μια συμφωνία με τους επικεφαλής της κομμουνιστικής
εξέγερσης, ο Μπάουερ παραχώρησε την εξουσία στα χέρια του Μίλερ43.
Θλιβερό τέλος για έναν άνδρα τόσο προκλητικά έντιμο και μέτριο.
Η φιλελεύθερη και κατιλινική Ευρώπη είχε ακόμη πολλά να μάθει από
το Λένιν και τον Μπάουερ.
-80-
5
-81-
CURZIO MALAPARTE
Ο Βοναπάρτης δεν ήταν μόνο ένας Γάλλος του 18ου αιώνα. Πάνω απ’
όλα ήταν ένας άνθρωπος σύγχρονος, αναμφίβολα πολύ πιο σύγχρονος
από τον Καπ. Η σχέση ανάμεσα στη δική του νοοτροπία και σ’ εκείνη
του Μπάουερ είναι η σχέση ανάμεσα στην αντίληψη της νομιμότητας
ενός Πρίμο ντε Ριβέρα ή ενός Πιλσούντσκι, ήτοι ενός οποιουδήποτε σύγ-
χρονου στρατηγού διατεθειμένου να σφετεριστεί την εξουσία, και στην
αντίστοιχη αντίληψη ενός οποιουδήποτε μικροαστού υπουργού που εί-
ναι διατεθειμένος να υπερασπιστεί με κάθε μέσο το κράτος. Για να μη
φαίνεται αυτή η σχέση αυθαίρετη, καλό είναι να έχουμε υπόψη ότι η
διαφοροποίηση μεταξύ της κλασικής και της σύγχρονης αντίληψης περί
του σφετερισμού της εξουσίας φανερώνεται για πρώτη φορά με το Βο-
ναπάρτη και ότι η 18η Μπρυμαίρ είναι το πρώτο πραξικόπημα στο οποίο
τίθενται τα προβλήματα της σύγχρονης επαναστατικής τακτικής. Τα
λάθη, οι εμμονές και οι αμφιβολίες του Βοναπάρτη αντιστοιχούν σ’ έναν
άνθρωπο του 18ου αιώνα, ο οποίος βρίσκεται υποχρεωμένος να επιλύσει
προβλήματα νεοφανή και λεπτά, που για πρώτη φορά παρουσιάζονται
μ’ αυτή τη μορφή και σε μια τόσο εξαιρετική περίσταση, δηλαδή τα προ-
βλήματα που άπτονται της περίπλοκης φύσης του σύγχρονου κράτους.
Το πιο σημαντικό από τα λάθη του, αυτό της οικοδόμησης του σχεδίου
της 18ης Μπρυμαίρ πάνω στο σεβασμό της νομιμότητας και στους μη-
χανισμούς της κοινοβουλευτικής διαδικασίας, αποκαλύπτει ακριβώς την
εξαιρετικά οξυμμένη ευαισθησία του Βοναπάρτη γύρω από συγκεκριμέ-
να σύγχρονα προβλήματα του κράτους και μια οξυδερκή ανησυχία μπρο-
στά στους κινδύνους της πολυμορφίας και της λεπτότητας των σχέσεων
μεταξύ κράτους και πολίτη. Αυτά ακριβώς τα στοιχεία τον καθιστούν
έναν απολύτως σύγχρονο άνθρωπο, έναν Ευρωπαίο της εποχής μας. Παρ’
όλα τα λάθη στη σύλληψη και στην εκτέλεση, η 18η Μπρυμαίρ παραμένει
ένα υπόδειγμα κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος. Η επικαιρότητά της
συνίσταται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει κοινοβουλευτικό πραξικόπημα
στη σύγχρονη Ευρώπη που να μην εμπεριέχει τα συγκεκριμένα λάθη στη
σύλληψη και στην εκτέλεση. Εδώ επιστρέφουμε στο Βοναπάρτη και στον
Μπάουερ, στον Πρίμο ντε Ριβέρα και στον Πιλσούντσκι.
-82-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Κατά βάθος, ο Κατιλίνας είναι ένας ήρωας που δεν εκπλήρωσε τις φι-
λοδοξίες του, ένας πολιτικάντης επαναστάτης χωρίς τόλμη και γεμάτος
ενδοιασμούς. Τι υπέροχος αστυνομικός διευθυντής εκείνος ο Κικέρωνας!
Με πόση μαεστρία κατόρθωσε να τυλίξει στα δίχτυα του τον Κατιλίνα
και τους συνεργούς του. Με πόσο βίαιο κυνισμό εξαπέλυσε κατά των
συνωμοτών αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε δημοσιογραφική εκστρα-
τεία! Πώς κατάφερε να εκμεταλλευτεί όλα τα σφάλματα του αντιπάλου,
όλα τα διαδικαστικά προσχήματα, όλες τις παγίδες και τις ευτέλειες, τις
φιλοδοξίες, τους φόβους και τα κατώτερα ένστικτα των ευγενών και της
πλέμπας! Τότε ο Βοναπάρτης έδειχνε πρόθυμα μια βαθιά περιφρόνηση
για τις μεθόδους της Αστυνομίας. Στα μάτια του, εκείνος ο δύστηνος Κα-
τιλίνας φάνταζε σαν ένας ασύνετος επαναστάτης, σαν ένας άβουλος πει-
σματάρης, πλημμυρισμένος από καλούς σκοπούς και κακές προθέσεις.
Φάνταζε σαν ένας επαναστάτης πάντα αναποφάσιστος για την ώρα, τον
τόπο και τα μέσα, ανίκανος να κατέβει στην πλατεία την κατάλληλη στιγ-
μή, σαν ένας communard44 που δεν μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα στη
συνωμοσία και το οδόφραγμα και έχανε χρόνο ακούγοντας το quousque
tandem45 του Κικέρωνα και οργανώνοντας την εκλογική του εκστρατεία
ενάντια στο εθνικό μπλοκ, σαν ένας συκοφαντημένος Άμλετ, κοντολογίς
θύμα των μηχανορραφιών ενός διαπρεπούς δικηγόρου και των επιβουλών
της Αστυνομίας. Όμως εκείνος ο Κικέρωνας, πόσο άχρηστος μα και πόσο
αναγκαίος! Γι’ αυτόν θα μπορούσε να ειπωθεί ό,τι έλεγε ο Βολταίρος
για τους ιησουίτες: «Για να είναι οι ιησουίτες χρήσιμοι, πρέπει να τους
εμποδίζουμε να είναι αναγκαίοι». Κι όμως, όσο κι αν περιφρονεί προς το
παρόν τις αστυνομικές μεθόδους, όσο κι αν η ιδέα ενός οργανωμένου από
την Αστυνομία χτυπήματος του προκαλεί, προς το παρόν, τόση απέχθεια
όση και μια βίαιη εξέγερση σε στρατώνα, η ικανότητα του Κικέρωνα τον
δελεάζει και τον ανησυχεί. Ίσως κάποια μέρα ένας παρόμοιος άνδρας
να του φαινόταν χρήσιμος. Ποτέ κανείς δεν ξέρει. Ο θεός της τύχης είναι
διπρόσωπος σαν τον Ιανό: Έχει το πρόσωπο του Κικέρωνα και το πρό-
σωπο του Κατιλίνα.
Ακόμη και ο Βοναπάρτης, όπως όλοι όσοι έχουν κατακτήσει ή ετοι-
μάζονται να κατακτήσουν βίαια την εξουσία, φοβάται μήπως εμφανιστεί
στα μάτια των Γάλλων σαν ένα είδος Κατιλίνα, σαν ένας άνθρωπος
-83-
CURZIO MALAPARTE
-84-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
τος της 18ης Μπρυμαίρ. Η τέχνη της κατάκτησης της εξουσίας φάνταζε
στα μάτια του ως μια τέχνη κατ’ ουσία στρατιωτική, ως η εφαρμογή της
πολεμικής στρατηγικής και της τακτικής στην πολιτική διαμάχη, ως η
μεταφορά του στρατού στο πεδίο του πολιτικού ανταγωνισμού.
Στο στρατηγικό τους σχέδιο για την κατάκτηση της Ρώμης δε φανε-
ρώνεται η πολιτική ιδιοφυΐα του Σύλλα και του Καίσαρα, αλλά η στρατι-
ωτική τους ιδιοφυΐα. Οι δυσκολίες που πρέπει να υπερβούν προκειμένου
να καταλάβουν τη Ρώμη είναι αμιγώς στρατιωτικής φύσης. Βρίσκονται
αντιμέτωποι με στρατούς, όχι με συνελεύσεις. Είναι λάθος να αντιλαμβά-
νεται κανείς την απόβαση στο Μπρίντιζι και τη διάβαση του Ρουβίκωνα
ως τις εναρκτήριες ενέργειες ενός πραξικοπήματος. Η δράση τους έχει
χαρακτήρα στρατηγικό και όχι πολιτικό. Είτε ονομάζεται Σύλλας είτε
Καίσαρας, είτε Αννίβας είτε Βελισσάριος, ο στόχος των στρατών τους
είναι η κατάκτηση μιας πόλης, είναι ένας στόχος στρατηγικός. Συμπερι-
φέρονται σαν στρατηλάτες, για τους οποίους η τέχνη του πολέμου δεν έχει
μυστικά. Στο Σύλλα και στον Καίσαρα είναι προφανές ότι η στρατιωτική
τους ιδιοφυΐα είναι κατά πολύ ανώτερη από την πολιτική. Μπορεί κανείς
να παρατηρήσει ότι στις εκστρατείες που εγκαινιάζονται με την απόβαση
στο Μπρίντιζι και με τη διάβαση του Ρουβίκωνα, αυτοί δεν υπακούουν
μόνο σε ιδέες στρατηγικής: Σε κάθε κίνηση των λεγεώνων τους ενυπάρχει
κάποιο πολιτικό υπονοούμενο. Όμως η τέχνη του πολέμου είναι γεμάτη
από υπονοούμενα και κρυφές προθέσεις. Όλοι οι στρατιωτικοί αρχηγοί,
ο Ερρίκος του Οίκου της Ωβέρνης, ο Κάρολος ΙΒ΄, ο Φος, είναι όργανα
της κρατικής πολιτικής και η στρατηγική τους υπακούει στα πολιτικά
συμφέροντα του κράτους. Ο πόλεμος αποβλέπει πάντα σε πολιτικούς
στόχους: Δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια όψη της κρατικής πολιτικής. Η
ιστορία δεν προσφέρει ούτε ένα παράδειγμα στρατιωτικού αρχηγού που
να έκανε τον πόλεμο για τον πόλεμο, την τέχνη για την τέχνη. Δεν υπάρ-
χουν ερασιτέχνες ούτε ανάμεσα στους μικρούς ούτε ανάμεσα στους μεγά-
λους στρατιωτικούς αρχηγούς, ούτε καν ανάμεσα στους κοντοτιέρους46.
Το μότο του Τζιοβάνι Ακούτο (Τζον Χόουκγουντ), Άγγλου κοντοτιέρου
στην υπηρεσία της Δημοκρατίας της Φλωρεντίας: «Πολεμούμε για να
ζήσουμε και όχι για να πεθάνουμε» δεν είναι το μότο κάποιου ερασιτέχνη
ούτε τόλμημα ενός μισθοφόρου: Εκφράζει την ανώτερη δικαιολόγηση του
πολέμου, την ηθική του. Θα μπορούσε να είναι το μότο του Καίσαρα, του
-85-
CURZIO MALAPARTE
47. Λαζάρ Ος (1768-1797): Γάλλος Στρατηγός κατά τους πολέμους της Γαλλικής Επανά-
στασης, ο οποίος εξεδίωξε τις αυστροπρωσικές στρατιές από την Αλσατία, το 1793,
και κατέστειλε την αντεπαναστατική εξέγερση στη Βανδέα (1794-1796) [Σ.τ.Ε.].
48. Λέσχη του Κλισύ: Μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου (27 Ιουλίου 1794) οι μοναρχικοί
άρχισαν να ξαναοργανώνονται σε λέσχες, ακολουθώντας το παράδειγμα των Ιακω-
βίνων. Μία από τις σημαντικότερες ήταν η Λέσχη του Κλισύ, η οποία ονομάστηκε
έτσι γιατί τα μέλη της, αρχικά, συνήθιζαν να συναντιούνται στην οδό Κλισύ. Το
1797 πολλά μέλη της Λέσχης συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν με αποτέλεσμα να
διαλυθεί [Σ.τ.Ε.].
-86-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-87-
6
-88-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-89-
CURZIO MALAPARTE
-90-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-91-
CURZIO MALAPARTE
-92-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-93-
CURZIO MALAPARTE
-94-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-95-
CURZIO MALAPARTE
-96-
7
-97-
CURZIO MALAPARTE
-98-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-99-
CURZIO MALAPARTE
-100-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
τον Κρόμγουελ, παρότι ο Κρόμγουελ μπορεί να φανεί στα μάτια του πε-
ρισσότερο σαν ένας μεγάλος στρατηλάτης παρά σαν μεγάλος πολιτικός,
ούτε και θα διανοηθεί ποτέ να τους μιμηθεί. Θα κατανοήσει όμως τον
Καπ, τον Πρίμο ντε Ριβέρα, τον Πιλσούντσκι, ακόμη και το Βοναπάρτη,
και θα αισθανθεί ότι μπορεί να τους μιμηθεί κατά το δοκούν.
Το παράδειγμα του Καπ, του Πρίμο ντε Ριβέρα και του Πιλσούντσκι
έχει μεγάλη αξία για τη φιλελεύθερη και δημοκρατική Ευρώπη. Έχει επα-
ναφέρει σε πρώτο πλάνο, μεταξύ των κινδύνων που εγκυμονεί η σύγχρονη
κατάσταση στην Ευρώπη, το θεωρούμενο ως τον πλέον χαρακτηριστικό
ευρωπαϊκό κίνδυνο του προηγούμενου αιώνα και ο οποίος, ήδη μετά την
έλευση των μεγάλων κοινοβουλευτικών δημοκρατιών, έμοιαζε να έχει
διαγραφεί διά παντός από το σύγχρονο πολιτικό βίο: Τον κίνδυνο των
Στρατηγών.
-101-
CURZIO MALAPARTE
-102-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Δεν είναι ακριβής ο ισχυρισμός ότι, δίχως τη συνενοχή του Βασιλιά, ο ντε
Ριβέρα δε θα είχε κατορθώσει να καταλάβει την εξουσία, να διαλύσει
τις Κόρτες, να καταργήσει τις δημόσιες ελευθερίες και να κυβερνήσει
55. Αλφόνσος ΙΓ΄ (1886-1941): Βασιλιάς της Ισπανίας. Υπέρμαχος της απόλυτης μο-
ναρχίας, κατόρθωσε να διατηρήσει την ουδετερότητα της χώρας του κατά τον Α΄
Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως οι συνέπειες αυτού του πολέμου αλλά και το Μαροκινό
Ζήτημα συντάραξαν την ισπανική πολιτική ζωή και οδήγησαν στη δικτατορία του
Στρατηγού Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα, στο οποίο ο Βασιλιάς συναίνεσε. Τα δυσμενή
γι’ αυτόν αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών του 1931 τον εξανάγκασαν να
εγκαταλείψει την Ισπανία [Σ.τ.Μ.].
-103-
CURZIO MALAPARTE
-104-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-105-
CURZIO MALAPARTE
-106-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Μέχρι τώρα δεν επρόκειτο παρά για μια στρατιωτική εξέγερση υποστη-
ριζόμενη από μια γενική απεργία. Ο Πιλσούντσκι θα πει αργότερα πως,
αν ο Βοϊτσιεκόφσκι και ο Βίτος περίμεναν την άφιξη των πιστών στην
κυβέρνηση στρατευμάτων, η επαναστατική απόπειρα θα είχε πιθανότατα
αποτύχει. Η βεβιασμένη απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας και
του Βίτος μετέτρεψε το στρατιωτικό κίνημα σ’ ένα κοινοβουλευτικό πρα-
ξικόπημα. Τώρα η επάνοδος του Πιλσούντσκι στη νομιμότητα εξαρτάται
από το Στρατάρχη της Δίαιτας. «Δε θέλω να εγκαθιδρύσω δικτατορία»,
διακηρύσσει ο Πιλσούντσκι αμέσως μόλις αισθάνεται τα πόδια του να
αγγίζουν κοινοβουλευτικό έδαφος. «Η μόνη μου επιδίωξη είναι να δράσω
σύμφωνα με το Σύνταγμα ώστε να ενισχύσω το κύρος, την ισχύ και την
εξουσία του κράτους». Ακόμη κι αυτός, όπως όλοι οι κατιλινιστές της
Δεξιάς που σφετερίζονται βίαια την εξουσία, δεν έχει άλλη φιλοδοξία
παρά να εμφανιστεί ως ένας πιστός υπηρέτης του κράτους.
Και ως καλός υπηρέτης του κράτους ο Πιλσούντσκι πραγματοποιεί
την είσοδό του στη Βαρσοβία πάνω σε μια άμαξα που τη σέρνουν τέσσερα
άλογα και τη συνοδεύει μια ίλη χαμογελαστών ουλάνων. Το πλήθος που
συνωστίζεται κατά μήκος της Krakowskie Przedmiescie τον υποδέχεται
με την ιαχή: «Ζήτω ο Πιλσούντσκι, Ζήτω η Δημοκρατία!». Ο Στρατάρχης
της Δίαιτας δε θα συναντήσει πολλές δυσκολίες να συμφωνήσει μαζί
του ως προς το ζήτημα του Συντάγματος: «Τώρα που η επανάσταση
τελείωσε», σκέφτεται ο Στρατάρχης της Δίαιτας, «θα μπορέσουμε να
συνεννοηθούμε». Όμως το κοινοβουλευτικό πραξικόπημα ήταν μόλις στην
αρχή του: Ακόμη και σήμερα, μετά από όλα αυτά τα συμβάντα που μετέ-
τρεψαν το Σύνταγμα σε όργανο της δικτατορίας, και τη δημοκρατική και
προλεταριακή Πολωνία –γενναίο συνεργό της επανάστασης– σε εχθρό
του σοσιαλιστή Στρατηγού, μετά από τόσες νέες συνενοχές και χαμένες
αυταπάτες, ο Πιλσούντσκι δεν έχει ακόμη βρει τον τρόπο να συμβιβάσει
τη βία με τη νομιμότητα.
Το 1926 το κοινοβουλευτικό πραξικόπημα του Πιλσούντσκι δεν ήταν
παρά στην αρχή του. Σήμερα είναι ένα πραξικόπημα που δεν έχει ακόμη
ευοδωθεί.
-107-
8
-108-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-109-
CURZIO MALAPARTE
-110-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Μακ Ντόναλντ60, δεν ασκεί καμία επιρροή, είτε θετική είτε αρνητική, στην
εφαρμογή της τροτσκιστικής τακτικής. Βάλτε τον Πουανκαρέ στη θέση
του Κερένσκι: Το μπολσεβίκικο πραξικόπημα του Οκτωβρίου του 1917 θα
είχε πετύχει εξίσου. Συνάντησα μάλιστα στη Μόσχα και στο Λένινγκραντ
κάποιους οπαδούς της αιρετικής θεωρίας της «διαρκούς επανάστασης»,
οι οποίοι έφθαναν στο σημείο να ισχυρίζονται ότι ο Τρότσκι δεν έχει ανά-
γκη το Λένιν, ότι μπορεί να υπάρξει Τρότσκι ακόμη και χωρίς το Λένιν.
Αξίζει να πούμε ότι τον Οκτώβριο του 1917 ο Τρότσκι θα είχε καταλάβει
την εξουσία ακόμη κι αν ο Λένιν είχε παραμείνει στην Ελβετία, ακόμη κι
αν δεν είχε επωμιστεί κανένα ρόλο στη ρωσική επανάσταση.
Αυτός ο ισχυρισμός είναι επικίνδυνος, όμως μπορεί να κριθεί ως αυ-
θαίρετος μόνο από εκείνους που υπερτονίζουν τη σημασία της στρατηγι-
κής σε μια επανάσταση εις βάρος της τακτικής. Αυτό που μετράει ωστό-
σο είναι η επαναστατική τακτική, η τεχνική του πραξικοπήματος. Στην
κομμουνιστική επανάσταση η στρατηγική του Λένιν δεν είναι η απαραί-
τητη προετοιμασία για την εφαρμογή της επαναστατικής τακτικής: Αυτή
από μόνη της δεν μπορεί να οδηγήσει στην κατάκτηση του κράτους. Στην
Ιταλία των ετών 1919 και 1920, η λενινιστική στρατηγική εφαρμόστηκε
στο σύνολό της. Εκείνη την εποχή η Ιταλία ήταν η πιο ώριμη ευρωπαϊ-
κή χώρα για μια κομμουνιστική επανάσταση. Όλα ήταν έτοιμα για το
πραξικόπημα. Όμως οι Ιταλοί κομμουνιστές πίστευαν ότι η κατάσταση
της χώρας, ο επαναστατικός αναβρασμός των προλεταριακών μαζών, η
επιδημία των γενικών απεργιών, η παράλυση της οικονομικής και πολιτι-
κής ζωής, η κατάληψη των εργοστασίων από τους εργάτες και των γαιών
από τους αγρότες, η αποδιοργάνωση του στρατού, της Αστυνομίας, της
γραφειοκρατίας, ο ευτελισμός της δικαιοσύνης, η υποταγή της αστικής
τάξης και η ανικανότητα της κυβέρνησης ήταν επαρκείς προϋποθέσεις
για να προκαλέσουν την παράδοση της εξουσίας στους αντιπροσώπους
των εργατών. Το Κοινοβούλιο βρισκόταν στα χέρια των κομμάτων της
Αριστεράς. Η κοινοβουλευτική δράση συνόδευε την επαναστατική δράση
-111-
CURZIO MALAPARTE
-112-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Στη στρατηγική του αντίληψη, ο Λένιν δεν είχε αίσθηση της πραγμα-
τικότητας. Του έλειπαν η ακρίβεια και το μέτρο. Αντιλαμβανόταν την
επαναστατική στρατηγική με τον τρόπο του Κλαούζεβιτς61: Μάλλον σαν
ένα είδος φιλοσοφίας παρά σαν μια τέχνη, σαν μια επιστήμη. Μετά το
θάνατο του Λένιν, ανάμεσα στα βιβλία που είχε στο προσκεφάλι του,
βρέθηκε το θεμελιώδες έργο του Κλαούζεβιτς «Περί πολέμου»62 με ιδι-
όχειρες σημειώσεις του. Απ’ αυτές τις σημειώσεις και από τα σχόλια στο
περιθώριο του βιβλίου του Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία»63
μπορεί κανείς να κρίνει πόσο καλά θεμελιωμένη ήταν η δυσπιστία του
Τρότσκι για τη στρατηγική ιδιοφυΐα του Λένιν. Δεν μπορώ να καταλάβω
για ποιο λόγο, αν όχι για την καταπολέμηση του τροτσκισμού, αποδίδεται
επισήμως στη Ρωσία τόση σημασία στην επαναστατική στρατηγική του
Λένιν. Για την ιστορική θέση που διαδραμάτισε στην επανάσταση, ο Λένιν
δε θα έπρεπε να θεωρείται ένας μεγάλος στρατηγός.
Στις παραμονές της Οκτωβριανής Επανάστασης ο Λένιν είναι αισιόδο-
ξος και ανυπόμονος. Η εκλογή του Τρότσκι στην Προεδρία του Σοβιέτ της
Πετρούπολης και του επαναστατικού στρατιωτικού Κομιτάτου, αλλά και
η κατάκτηση της πλειοψηφίας στο Σοβιέτ της Μόσχας τον έχουν επιτέλους
καθησυχάσει πάνω στο ζήτημα της πλειοψηφίας στα Σοβιέτ, ζήτημα που
δεν έπαψε να τον προβληματίζει από τις ημέρες του Ιουλίου. Έχει ωστόσο
κάποιες ανησυχίες γύρω από το Β΄ Συνέδριο των Σοβιέτ, που αναμένεται
να συγκληθεί στα τέλη Οκτωβρίου. «Δεν είναι απαραίτητο να έχουμε την
πλειοψηφία στο Συνέδριο», λέει ο Τρότσκι. «Δεν είναι αυτή η πλειοψηφία
που θα κληθεί να καταλάβει την εξουσία». Κατά βάθος, ο Τρότσκι δεν έχει
άδικο. «Θα ήταν αφελές», συμφωνεί ο Λένιν, «να περιμένουμε έως ότου
61. Καρλ φον Κλαούζεβιτς (1780-1831): Πρώσος Στρατηγός. Υπήρξε ένα από τα κο-
ρυφαία στελέχη της αναμόρφωσης του πρωσικού στρατού, αλλά παραιτήθηκε από
το αξίωμα την παραμονή της εισβολής του Ναπολέοντα στη Ρωσία (1812) και,
μαζί με άλλους Γερμανούς πατριώτες, τέθηκε στην υπηρεσία των Ρώσων. Κατά
την εκστρατεία του 1812 διακρίθηκε ως αξιωματικός του ρωσικού επιτελείου. Τα
συγγράμματά του, και κυρίως το «Περί πολέμου», όπου υποστήριζε την ιδέα του
ολοκληρωτικού πολέμου, άσκησαν βαθιά επίδραση στις νεότερες αντιλήψεις περί
στρατηγικής τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο [Σ.τ.Ε.].
62. Καρλ φον Κλαούζεβιτς, «Περί πολέμου», μετάφραση Νατάσα Ξεπουλιά, Θεσσα-
λονίκη, Βάνιας, 1989 [Σ.τ.Ε.].
63. Καρλ Μαρξ, «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», επιμέλεια Λουκάς Αξελός, Αθήνα,
Στοχαστής, 2001 [Σ.τ.Ε.].
-113-
CURZIO MALAPARTE
64. Μπλανκισμός: Επαναστατική πρακτική που έλαβε το όνομά της από το Γάλλο
σοσιαλιστή επαναστάτη Λουί-Ωγκύστ Μπλανκί (1805-1881). Ο τελευταίος, με το
βιβλίο του «Instruction pour une prise d’armes», αλλά και με τη μόνιμη τάση του για
την οργάνωση συνωμοτικών ομάδων, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο επαναστα-
τικό κίνημα ακόμη και μετά θάνατον. Ο μπλανκισμός συνίστατο στην οργάνωση
ολιγάριθμων, αλλά εξαιρετικά επιθετικών, ομάδων εργατών που επιχειρούσαν με
βία και ένοπλη δράση να ανατρέψουν τις κυβερνήσεις και να αναρριχηθούν στην
εξουσία. Οι μπλανκιστές έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Παρισινή Κομμούνα
του 1871 [Σ.τ.Μ.].
-114-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-115-
CURZIO MALAPARTE
Τα λόγια που έβαλα στο στόμα του Λένιν δεν είναι αυθαίρετα: Βρίσκο-
νται αυτούσια στις επιστολές που έστελνε τον Οκτώβριο του 1917 στην
Κεντρική Επιτροπή του Μπολσεβίκικου Κόμματος.
Όσοι γνωρίζουν όλα τα κείμενα του Λένιν, και ιδίως τις παρατηρήσεις
του πάνω στην επαναστατική τεχνική των ημερών του Δεκεμβρίου στη
Μόσχα, κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1905, θα έχουν εκπλαγεί
αρκετά από την αφέλεια των ιδεών του Λένιν πάνω στην τακτική και στην
τεχνική της εξέγερσης στις παραμονές του Οκτωβρίου του 1917. Θα πρέ-
-116-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
πει ωστόσο να αναγνωρίσουμε ότι ήταν ο μόνος, μαζί με τον Τρότσκι, που
μετά την αποτυχημένη απόπειρα του Ιουλίου, δεν έχασε από τα μάτια
του τον κύριο στόχο της επαναστατικής στρατηγικής: Το πραξικόπημα.
Μετά από μερικούς δισταγμούς (τον Ιούλιο το Μπολσεβίκικο Κόμμα
δεν είχε παρά έναν κοινοβουλευτικής φύσης στόχο: Την κατάκτηση της
πλειοψηφίας στα Σοβιέτ), η ιδέα της εξέγερσης είχε μετατραπεί, κατά
την έκφραση του Λουνατσάρσκι, σε κινητήρια δύναμη όλης της δράσης
του. Όμως στη διάρκεια της υποχρεωτικής παραμονής του στη Φινλανδία,
όπου είχε καταφύγει μετά τα γεγονότα του Ιουλίου, ώστε να μην πέσει
στα χέρια του Κερένσκι, όλη του η δράση περιστρεφόταν γύρω από τη
θεωρητική προετοιμασία της εξέγερσης. Δεν μπορεί να εξηγηθεί διαφο-
ρετικά η αφέλεια του σχεδίου του για μια στρατιωτική επίθεση εναντίον
της Πετρούπολης, που θα υποστηριζόταν από τη δράση των κόκκινων
φρουρών στο εσωτερικό της πόλης. Η επίθεση αυτή θα κατέληγε σε πα-
νωλεθρία: Η αποτυχία της στρατηγικής του Λένιν θα είχε οδηγήσει στην
αποτυχία της επαναστατικής τακτικής και στο σφαγιασμό των κόκκινων
φρουρών στους δρόμους της Πετρούπολης.
Υποχρεωμένος να παρακολουθεί τα γεγονότα από μακριά, ο Λένιν δεν
μπορούσε να βλέπει όλες τις λεπτομέρειες της κατάστασης. Έβλεπε όμως
τις αδρές γραμμές της επανάστασης πολύ πιο καθαρά απ’ ό,τι ορισμένα
μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος, που ήταν αντίθετα σε μια
άμεση εξέγερση. «Το να περιμένουμε είναι έγκλημα», έγραφε ο Λένιν
στις μπολσεβίκικες επιτροπές της Πετρούπολης και της Μόσχας. Μολο-
νότι στη συνέλευση της 10ης Οκτωβρίου, στην οποία είχε μετάσχει και ο
επιστρέψας από τη Φινλανδία Λένιν, η Κεντρική Επιτροπή είχε εγκρίνει
ομόφωνα, με εξαίρεση τις ψήφους του Κάμενεφ65 και του Ζηνόβιεφ66,
την απόφαση της επανάστασης, μερικά μέλη της Επιτροπής επέμεναν σε
μια βουβή εναντίωση. Ο Κάμενεφ και ο Ζηνόβιεφ ήταν οι μόνοι που είχαν
65. Λεβ Μπορίσοβιτς Κάμενεφ (1883-1936): Μπολσεβίκος και προέχον μέλος του
Κομμουνιστικού Κόμματος και της σοβιετικής κυβέρνησης κατά τη δεκαετία που
ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Εναντιώθηκε στην πολιτική
του Στάλιν και εκτελέστηκε κατά τη διάρκεια των εκκαθαρίσεων το 1936 [Σ.τ.Ε.].
66. Γκριγκόρι Γεφσέγεβιτς Ζηνόβιεφ (1883-1936): Από τους πρωταγωνιστές της Οκτω-
βριανής Επανάστασης. Από το 1919 μέχρι το 1926 διετέλεσε πρόεδρος της Εκτε-
λεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Τον Αύγουστο του 1936 παρα-
πέμφθηκε, μαζί με τον Κάμενεφ, σε μια από τις δίκες της Μόσχας, καταδικάστηκε
σε θάνατο και εκτελέστηκε [Σ.τ.Ε.].
-117-
CURZIO MALAPARTE
δηλώσει ανοιχτά την αντίθεσή τους σε μια άμεση εξέγερση, όμως την
κριτική τους συμμερίζονταν κρυφά και πολλοί άλλοι. Η εχθρότητα όλων
όσοι κατέκριναν κρυφά την απόφαση του Λένιν επικεντρωνόταν κυρίως
στον Τρότσκι, τον «αντιπαθητικό Τρότσκι», νεοσύλλεκτο του Μπολσεβί-
κικου Κόμματος, η αλαζονική ευψυχία του οποίου είχε αρχίσει να γεννά
κάποιες φθονερές ανησυχίες στην παλιά λενινιστική φρουρά.
Εκείνες τις ημέρες ο Λένιν κρυβόταν σ’ ένα προάστιο της Πετρούπο-
λης και, χωρίς να χάνει από τα μάτια του τη γενική πολιτική κατάσταση,
παρακολουθούσε προσεκτικά τους ελιγμούς των πολεμίων του Τρότσκι.
Ο παραμικρός δισταγμός εκείνη τη στιγμή θα απέβαινε μοιραίος για
την επανάσταση. Σε μια επιστολή που έστειλε στις 17 Οκτωβρίου στην
Κεντρική Επιτροπή, ο Λένιν απαντούσε με ρωμαλεότητα στις επικρίσεις
του Κάμενεφ και του Ζηνόβιεφ, τα επιχειρήματα των οποίων ως στόχο
είχαν να καταστήσουν φανερά τα λάθη του Τρότσκι: «Χωρίς τη συνδρομή
των μαζών», διακήρυσσαν, «χωρίς τη στήριξη μιας γενικής απεργίας, η
εξέγερση δε θα είναι παρά ένα χτύπημα καταδικασμένο σε αποτυχία.
Η τακτική του Τρότσκι δεν είναι τίποτε άλλο παρά μπλανκισμός. Ένα
μαρξιστικό κόμμα δεν μπορεί να υποβιβάζει το ζήτημα της επανάστασης
στο επίπεδο μιας στρατιωτικής συνωμοσίας».
Στην επιστολή της 17ης Οκτωβρίου, ο Λένιν υπερασπίζεται την τακτι-
κή του Τρότσκι από την κατηγορία περί μπλανκισμού: «Μια στρατιωτική
συνωμοσία είναι ατόφιος μπλανκισμός, όταν αυτή δεν οργανώνεται από
το κόμμα μιας καθορισμένης τάξης και όταν οι οργανωτές δε λαμβά-
νουν υπόψη την πολιτική συγκυρία εν γένει και τη διεθνή κατάσταση
ειδικότερα. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στην τέχνη της ένοπλης
εξέγερσης και σε μια στρατιωτική συνωμοσία, καταδικαστέα από κάθε
άποψη». Η αντίρρηση των Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ θα μπορούσε να είναι
πολύ εύκολη: Μα ο Τρότσκι δεν υποστήριζε ανέκαθεν ότι η επανάσταση
δεν πρέπει να λαμβάνει υπόψη την πολιτική και οικονομική κατάσταση
μιας χώρας; Αυτός δε διακήρυσσε πάντα ότι η γενική απεργία είναι ένα
από τα κυριότερα στοιχεία της τεχνικής του κομμουνιστικού πραξικο-
πήματος; Πώς μπορεί κανείς να υπολογίζει στη στήριξη των συνδικάτων
και στην κήρυξη της γενικής απεργίας, εάν τα συνδικάτα δε βρίσκονται
στο πλευρό μας, αλλά στο πλευρό των αντιπάλων μας; Αυτά θα κηρύξουν
την απεργία εναντίον μας. Εμείς δεν έχουμε σταθερό σύνδεσμο ούτε καν
με τους σιδηροδρομικούς. Στα συνολικά 40 μέλη της Εκτελεστικής Επι-
τροπής των σιδηροδρομικών δεν υπάρχουν παρά μόλις δύο Μπολσεβίκοι.
-118-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-119-
9
67. Μιχαήλ Μάρκοβιτς Μποροντίν (1884-1951): Ρώσος πράκτορας της Κομιντέρν στην
Κίνα, όπου μετέβη το 1923 και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ιδεολογική και οργα-
νωτική ανασυγκρότηση του Κουομιντάνγκ, αλλά και στη δημιουργία ενός πανίσχυρου
κομματικού στρατού. Το Φεβρουάριο του 1949, στο πλαίσιο ενός κύματος σταλινικών
-120-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Τον Οκτώβριο του 1917, κατά τις μέρες που προηγούνται του πραξι-
κοπήματος, ο Τύπος –αντιδραστικός, φιλελεύθερος, μενσεβίκικος και
επαναστατικός σοσιαλιστικός– δεν κάνει τίποτε άλλο από το να κα-
ταγγέλλει στην κοινή γνώμη τη δράση του Μπολσεβίκικου Κόμματος
που απροκάλυπτα προετοιμάζει την εξέγερση. Ο Λένιν και ο Τρότσκι
κατηγορούνται ότι θέλουν να ανατρέψουν τη Δημοκρατία για να εγκαθι-
δρύσουν τη δικτατορία του προλεταριάτου. Αυτοί από την πλευρά τους
δεν κρατούν μυστικές, γράφουν οι αστικές εφημερίδες, τις εγκληματικές
τους προθέσεις· η οργάνωση της προλεταριακής επανάστασης έρχεται
στο φως της δημοσιότητας· οι αρχηγοί των Μπολσεβίκων, στις ομιλίες
τους προς τα συγκεντρωμένα πλήθη των εργατών και των στρατιωτών
στα εργοστάσια και στους στρατώνες, αναγγέλλουν με στεντόρεια φωνή
ότι όλα είναι έτοιμα, ότι η μέρα της εξέγερσης πλησιάζει. Τι κάνει η κυ-
βέρνηση; Γιατί δεν έχει ακόμη συλλάβει το Λένιν, τον Τρότσκι και τα άλλα
μέλη της Κεντρικής Επιτροπής; Ποια μέτρα έχουν ληφθεί προκειμένου να
προστατευτεί η Ρωσία από τον μπολσεβίκικο κίνδυνο;
Δεν είναι αληθές ότι η κυβέρνηση Κερένσκι δεν έλαβε τα απαραίτητα
μέτρα για την προστασία του κράτους. Πρέπει να είμαστε δίκαιοι με τον
Κερένσκι: Έκανε όλα όσα μπορούσε ώστε να αντιμετωπίσει τον κίνδυ-
νο ενός πραξικοπήματος. Αν ήταν στη θέση του, ο Πουανκαρέ, ο Λόιντ
Τζορτζ, ο Μακ Ντόναλντ, ο Τζιολίτι ή ο Στρέσεμαν, δε θα είχαν δράσει
διαφορετικά. Η αμυντική μέθοδος του Κερένσκι συνίσταται στην εφαρ-
μογή εκείνων των αστυνομικών μέτρων τα όποια ανέκαθεν εμπιστεύο-
νταν και εξακολουθούν ακόμη και στις μέρες μας να εμπιστεύονται οι
κυβερνήσεις, τόσο οι απολυταρχικές όσο και οι φιλελεύθερες. Είναι άδικο
να κατηγορούμε τον Κερένσκι για απρονοησία ή ανεπάρκεια. Είναι τα
αστυνομικά μέτρα που δεν επαρκούν πλέον για να προστατεύσουν το
-121-
CURZIO MALAPARTE
68. Λαβρ Γκεοργκίεβιτς Κορνίλοφ (1870-1918): Στρατηγός της τσαρικής Ρωσίας. Μετά
την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917, ο Κερένσκι τον διόρισε Αρχιστράτηγο
και του ανέθεσε τη διοίκηση του στρατιωτικού τομέα της Πετρούπολης. Όμως οι δύο
άνδρες ήρθαν γρήγορα σε διένεξη και στα τέλη Αυγούστου ο Κερένσκι, πιστεύοντας
ότι ο Κορνίλοφ προετοίμαζε πραξικόπημα, τον απέταξε από την αρχιστρατηγία. Ο
Κορνίλοφ αντιστάθηκε, αλλά την 1η Σεπτεμβρίου παραδόθηκε και στάλθηκε στη φυ-
λακή. Όταν οι Μπολσεβίκοι κατέλαβαν την εξουσία, ο Κορνίλοφ ανέλαβε τη διοίκηση
της Λευκής Στρατιάς του Ντον. Σκοτώθηκε στη μάχη του Γιεκατερίνονταρ [Σ.τ.Μ.].
69. Γκούσταφ Νόσκε (1868-1946): Γερμανός σοσιαλδημοκράτης πολιτικός, γνωστός για
τη σκληρή καταστολή μιας κομμουνιστικής εξέγερσης στο Βερολίνο. Υπήρξε υπουργός
Άμυνας στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης από το 1919 έως το 1920. Τον Ιούλιο του 1944
έλαβε μέρος στο ανεπιτυχές πραξικόπημα εναντίον του Αδόλφου Χίτλερ [Σ.τ.Ε.].
-122-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
σταθμούς, την έδρα του Γενικού Επιτελείου, τις πιο σημαντικές διασταυ-
ρώσεις στο κέντρο της πόλης. Έτσι, οι 20.000 άνδρες στην πρωτεύουσα,
στους οποίους μπορεί να υπολογίζει, κινητοποιούνται ώστε να προστα-
τεύσουν τα στρατηγικά σημεία της πολιτικής και γραφειοκρατικής οργά-
νωσης του κράτους. Αυτό είναι το λάθος που εκμεταλλεύεται ο Τρότσκι.
Άλλα πιστά στον Κερένσκι συντάγματα συγκεντρώνονται στα περίχωρα
της Πετρούπολης, στο Τσάρσκογιε Σέλο, στο Κολπίνο, στην Γκάτσινα, στο
Ομπούχοβο και στο Πούλκοβο, σχηματίζοντας ένα σιδερένιο δακτύλιο,
τον οποίο η μπολσεβίκικη εξέγερση θα πρέπει να σπάσει, αν δε θέλει
να πεθάνει από ασφυξία. Όλες οι απαραίτητες για την ασφάλεια της
κυβέρνησης διευθετήσεις έχουν ήδη γίνει: Αποσπάσματα από γιούνκερ70
διατρέχουν μέρα-νύχτα την πόλη. Φωλιές πολυβόλων τοποθετούνται στα
σταυροδρόμια, στις άκρες των κεντρικότερων αρτηριών, στις εισόδους
των πλατειών, στις στέγες των σπιτιών κατά μήκος της Λεωφόρου Νέφ-
σκι. Στρατιωτικές περίπολοι περιφέρονται ανάμεσα στο πλήθος. Θωρα-
κισμένα οχήματα περνούν αργά και ανοίγουν δρόμο με τη μακρόσυρτη
κραυγή των σειρήνων τους. Η αναστάτωση είναι τρομακτική. «Ιδού η δική
μου γενική απεργία», αναγγέλλει ο Τρότσκι στον Αντόνοφ-Οβσεγιένκο,
δείχνοντάς του το πλήθος που περιδινείται στη Λεωφόρο Νέφσκι. Ο Κε-
ρένσκι δεν περιορίζεται στα αστυνομικά μέτρα· θέτει σε κίνηση όλη την
πολιτική μηχανή. Δε σκέφτεται να στηριχθεί μόνο στα δεξιά στοιχεία·
θέλει να εξασφαλίσει με οποιοδήποτε τίμημα την υποστήριξη και των
στοιχείων της Αριστεράς. Αυτό που τον προβληματίζει είναι η δράση των
συνδικάτων. Γνωρίζει ότι οι ηγέτες των συνδικάτων δε βρίσκονται στο
πλευρό των Mπολσεβίκων. Ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα, η κριτική
των Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ πάνω στη λενινιστική επαναστατική θέση και
στην τροτσκιστική τακτική είναι ορθή. Η γενική απεργία είναι αναπόσπα-
στο στοιχείο της επανάστασης. Χωρίς τη στήριξη της γενικής απεργίας, οι
Μπολσεβίκοι θα έχουν τα νώτα τους ακάλυπτα και η απόπειρά τους θα
αποτύχει. Γι’ αυτόν το λόγο ο Τρότσκι όρισε την εξέγερση ως «γροθιά στο
σώμα ενός παραλυτικού». Προκειμένου να επιτύχει η εξέγερση, πρέπει
η ζωή της Πετρούπολης να παραλύσει από τη γενική απεργία. Οι ηγέτες
των συνδικάτων δε βρίσκονται στο πλευρό των Μπολσεβίκων, όμως οι
οργανωμένες μάζες ρέπουν προς το μέρος του Λένιν. Ξέροντας ότι δεν
70. Ευγενείς Γερμανοί εθελοντές οι οποίοι κατατάσσονταν στο ρωσικό στρατό επιδι-
ώκοντας την απόκτηση στρατιωτικών αξιωμάτων [Σ.τ.Ε.].
-123-
CURZIO MALAPARTE
-124-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-125-
CURZIO MALAPARTE
άκρη της Πετρούπολης, επιστρέφουν στις συνοικίες τους, στις οδούς τους,
μετά από πολύωρες πορείες προς τις συγκεντρώσεις, τις διαδηλώσεις
και τις ταραχές. Στους στρατώνες, στα εργοστάσια, στις πλατείες, οι
συγκεντρώσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ. Οι
βραχνές φωνές των ομιλητών σβήνουν πάνω στις πτυχώσεις των κόκκινων
σημαιών. Στις στέγες των σπιτιών οι στρατιώτες του Κερένσκι, καθισμέ-
νοι πάνω στα τρίποδα των πολυβόλων τους, ακούνε αυτές τις βραχνές
φωνές τρώγοντας ηλιόσπορους και ρίχνουν τα τσόφλια πάνω στο πλήθος
που έχει συγκεντρωθεί κάτω στην πλατεία.
Η νύχτα πέφτει πάνω στην πόλη σαν ένα νεκρό σύννεφο. Στην αχανή
Λεωφόρο Νέφσκι η μάζα των λιποτακτών ανηφορίζει σαν μια παλίρροια
προς το Ναυαρχείο. Μπροστά στον καθεδρικό ναό του Καζάν εκατο-
ντάδες στρατιώτες, γυναίκες και εργάτες κατασκηνώνουν ξαπλωμένοι
καταγής. Όλη η πόλη βυθίζεται στην ανησυχία, στην αναταραχή και στο
ντελίριο. Από τη μια στιγμή στην άλλη, άνδρες οπλισμένοι με μαχαίρια
και ζαλισμένοι από την αϋπνία θα βγουν από το πλήθος και θα ριχτούν
στις περιπόλους των γιούνκερ, στο γυναικείο τάγμα που υπερασπίζεται
τα Χειμερινά Ανάκτορα. Άλλοι θα κατευθυνθούν στα σπίτια και θα ψά-
ξουν να βρουν τους ξαπλωμένους στα κρεβάτια τους, αλλά με τα μάτια
ορθάνοιχτα, αστούς. Ο πυρετός της εξέγερσης έχει σκοτώσει τον ύπνο σ’
αυτή την πόλη. Η Πετρούπολη, σαν άλλη Λαίδη Μακβέθ, δεν μπορεί πια
να κοιμηθεί. Η οσμή του αίματος στοιχειώνει τις νύχτες της.
Μέσα σε δέκα μέρες, με τρόπο μεθοδικό και στο κέντρο της πόλης, οι
κόκκινες φρουρές του Τρότσκι εξασκήθηκαν στην επαναστατική τακτι-
κή. Και μέσα στη βουή των δρόμων και των πλατειών, δίπλα στα κτίρια
που αποτελούν τα στρατηγικά σημεία της γραφειοκρατικής και πολιτικής
μηχανής, ο Αντόνοφ-Οβσεγιένκο είναι αυτός που διευθύνει τις ασκήσεις
τακτικής, αυτή την ιδιότυπη «πρόβα τζενεράλε» του πραξικοπήματος. Η
Αστυνομία και οι στρατιωτικές αρχές έχουν τόσο πολύ καταληφθεί από
την έμμονη ιδέα της απειλής ενός ξαφνικού ξεσηκωμού των προλεταρι-
ακών μαζών και είναι τόσο απασχολημένες με την αντιμετώπιση αυτού
του κινδύνου, ώστε δεν αντιλαμβάνονται καν την ύπαρξη των ομάδων του
Αντόνοφ-Οβσεγιένκο. Άλλωστε, μέσα σ’ εκείνη την τεράστια σύγχυση,
ποιος μπορεί να προσέξει αυτές τις μικρές ομάδες των άοπλων εργατών,
στρατιωτών και ναυτών, που τρυπώνουν στους διαδρόμους των τηλεφω-
νικών και τηλεγραφικών κέντρων, του Μεγάρου του Ταχυδρομείου, των
-126-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-127-
CURZIO MALAPARTE
-128-
10
-129-
CURZIO MALAPARTE
-130-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
απ’ όσο πιστευόταν. Δεν εμπιστευόταν τις μάζες και γνώριζε πολύ καλά
ότι η εξέγερση δεν μπορούσε να στηριχτεί παρά μόνο σε μια μειοψηφία.
Η ιδέα της πρόκλησης μιας γενικής απεργίας, που θα συμπαρέσυρε
τις μάζες στην ένοπλη πάλη κατά της κυβέρνησης, ήταν μια αυταπάτη,
γιατί μόνο μια μειοψηφία θα συμμετείχε στην επαναστατική δράση.
Ο Τρότσκι ήταν πεπεισμένος πως, αν ξεσπούσε μια απεργία, αυτή θα
στρεφόταν ενάντια στους Μπολσεβίκους και πως η κατάκτηση του κρά-
τους θα έπρεπε να γίνει χωρίς χρονοτριβή, εάν ήθελαν να αποτραπεί το
ενδεχόμενο μιας γενικής απεργίας. Τα γεγονότα δικαίωσαν τον Τρότσκι.
Όταν οι σιδηροδρομικοί, οι υπάλληλοι των ταχυδρομείων, των τηλεφω-
νικών και τηλεγραφικών κέντρων, οι υπάλληλοι των Υπουργείων και το
προσωπικό των δημόσιων υπηρεσιών εγκατέλειψαν τις εργασίες τους,
ήταν πολύ αργά. Ο Λένιν βρισκόταν ήδη στην εξουσία και ο Τρότσκι
είχε τσακίσει τη ραχοκοκαλιά της απεργίας.
Την παραμονή του πραξικοπήματος, η αντίθεση της Κεντρικής Επι-
τροπής και του Συμβουλίου στην τακτική του Τρότσκι είχε δημιουργήσει
μία παράδοξη κατάσταση, που θα μπορούσε να θέσει σε σοβαρό κίν-
δυνο την έκβαση της εξέγερσης. Υπήρχαν δύο επιτελεία, δύο σχέδια και
δύο στόχοι. Το Συμβούλιο, που στηριζόταν στη μάζα των εργατών και
των λιποτακτών, επιδίωκε να πλήξει την κυβέρνηση, ώστε να καταλάβει
το κράτος. Ο Τρότσκι, που στηριζόταν σε μια χιλιάδα ανδρών, επιδίωκε
να καταλάβει το κράτος ώστε να πλήξει την κυβέρνηση. Ακόμη και ο
ίδιος ο Μαρξ θα έκρινε ότι οι περιστάσεις ευνοούσαν περισσότερο το
σχέδιο του Συμβουλίου παρά εκείνο του Τρότσκι. «Η εξέγερση δεν έχει
ανάγκη από ευνοϊκές περιστάσεις», διακήρυσσε ο Τρότσκι. Το Συμ-
βούλιο είχε στο πλευρό του το Λένιν, όμως ο Τρότσκι είχε με το μέρος
του τον Κερένσκι.
-131-
CURZIO MALAPARTE
ναπάρτη πριν τη 18η Μπρυμαίρ. Όμως το βλέμμα του είναι σβησμένο και
το χλωμό και ισχνό του πρόσωπο φωτίζεται επιφανειακά από μια θλίψη
αρρωστημένη, που μοιάζει με κρύο ιδρώτα.
Σ’ ένα δωματιάκι στον τελευταίο όροφο του Ινστιτούτου Σμόλνι,
γενικού αρχηγείου του Μπολσεβίκικου Κόμματος, ο Αντόνοφ-Οβσε-
γιένκο παίζει σκάκι κάτω από έναν τοπογραφικό χάρτη της Πετρού-
πολης. Κάτω από τα πόδια του, στο χαμηλότερο όροφο, το Συμβούλιο
έχει συγκεντρωθεί για να καθορίσει οριστικά την τακτική της γενικής
εξέγερσης. Αγνοεί ότι ο Τρότσκι έχει ήδη ξεκινήσει την επίθεση. Μόνο ο
Λένιν πληροφορήθηκε, κι αυτός την τελευταία στιγμή, την ξαφνική από-
φαση του Τρότσκι. Το Συμβούλιο, στηριζόμενο στα λόγια του Λένιν, είχε
προετοιμάσει τα πάντα για την 25η Οκτωβρίου. Άλλωστε ο Λένιν δεν
ήταν αυτός που είχε δηλώσει στις 21 του μήνα ότι η 24η θα ήταν πολύ
νωρίς και η 26η πολύ αργά; Το Συμβούλιο είχε μόλις συγκληθεί για να
λάβει την οριστική απόφαση, όταν κατέφθασε ο Ποντβόισκι κομίζοντας
την ξαφνική είδηση: Οι κόκκινες φρουρές του Τρότσκι κατέλαβαν ήδη το
τηλεγραφικό κέντρο και τις γέφυρες πάνω στο Νέβα. Για την εξασφά-
λιση της επικοινωνίας ανάμεσα στο κέντρο της πόλης και στο εργατικό
προάστιο του Βίμποργκ, ο έλεγχος των γεφυρών είναι απαραίτητος.
Τα δημοτικά ηλεκτροπαραγωγικά εργοστάσια, τα αεριοφυλάκια και
οι σιδηροδρομικοί σταθμοί έχουν ήδη καταληφθεί από τους ναύτες του
Ντιμπένκο. Οι επιχειρήσεις εκτυλίχτηκαν με μια εκπληκτική ταχύτητα
και ακρίβεια. Το τηλεγραφικό κέντρο φυλασσόταν από περίπου πενή-
ντα χωροφύλακες και στρατιώτες, που είχαν παραταχθεί μπροστά από
το κτίριο. Σ’ αυτή την αμυντική τακτική, που αποκαλείται υπηρεσία
τάξης και υπεράσπισης, αποκαλύπτεται η ανεπάρκεια των αστυνομι-
κών μέτρων. Πρόκειται για μια τακτική που μπορεί να αποδώσει καλά
αποτελέσματα ενάντια σ’ έναν εξεγερμένο όχλο, αλλά όχι ενάντια σε
μια δράκα αποφασισμένων ανδρών. Τα αστυνομικά μέτρα είναι ολό-
τελα άχρηστα απέναντι στα αιφνιδιαστικά χτυπήματα. Τρεις ναύτες
του Ντιμπένκο, που είχαν λάβει μέρος στις «αόρατες ασκήσεις» και
γνωρίζουν το έδαφος, παρεισφρέουν στις τάξεις των υπερασπιστών και
διεισδύουν στα γραφεία. Μια χειροβομβίδα που εκτοξεύτηκε από τα
παράθυρα στο δρόμο σπέρνει τον πανικό στους χωροφύλακες και στους
στρατιώτες. Δύο ομάδες ναυτών εισχωρούν στο τηλεγραφικό κέντρο και
στήνουν τα πολυβόλα τους. Μια τρίτη ομάδα καταλαμβάνει ένα απένα-
ντι οίκημα, ώστε να πλήξει στα νώτα της μια ενδεχόμενη αντεπίθεση. Η
-132-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-133-
CURZIO MALAPARTE
κτορα μόνο για λόγους ασφαλείας. Εάν οι ειδήσεις αληθεύουν, δεν είναι
πραξικόπημα αυτό που έλαβε χώρα, αλλά μια σειρά επιθέσεων, λιγότερο
ή περισσότερο πετυχημένων (μέχρι στιγμής δε γνωρίζουμε τίποτε με σι-
γουριά) κατά της οργάνωσης των τεχνικών υπηρεσιών του κράτους και
της πόλης. Τα νομοθετικά, πολιτικά και διοικητικά όργανα βρίσκονται
ακόμη υπό τον έλεγχο του Κερένσκι. Το Μέγαρο της Ταυρίδας, το Μέγα-
ρο Μαριίνσκι και τα Υπουργεία δε δέχτηκαν καν επίθεση. Η κατάσταση
είναι αναμφίβολα παράδοξη. Δεν έχει σημειωθεί ποτέ στο παρελθόν μια
εξέγερση που να διακηρύσσει ότι κατέκτησε το κράτος και ταυτόχρονα
να αφήνει άθικτη την κυβέρνηση. Θα έλεγε κανείς ότι οι Μπολσεβίκοι
αδιαφορούν για την κυβέρνηση. Γιατί δεν καταλαμβάνουν τα Υπουργεία;
Μπορεί να γίνει κανείς κύριος του κράτους και να κυβερνήσει τη Ρωσία
χωρίς να έχει στον έλεγχό του τα διοικητικά όργανα; Είναι αλήθεια πως
οι Μπολσεβίκοι οικειοποιήθηκαν το σύνολο της τεχνικής οργάνωσης, όμως
ο Κερένσκι δεν ανατράπηκε. Κατέχει ακόμη την εξουσία, έστω κι αν προς
στιγμήν έχει χάσει τον έλεγχο των σιδηροδρόμων, των εργοστασίων ηλε-
κτροπαραγωγής, των αεριοφυλακίων, των δημόσιων υπηρεσιών, των τη-
λεφώνων, των τηλεγράφων, των ταχυδρομείων, της Κρατικής Τράπεζας,
των αποθηκών άνθρακα, πετρελαίου και σιταριού. Θα μπορούσε κανείς
να αντιτείνει ότι από πρακτικής άποψης οι συγκεντρωμένοι στα Χειμε-
ρινά Ανάκτορα υπουργοί δεν μπορούν να κυβερνήσουν, ότι τα Υπουργεία
δεν μπορούν να ασκήσουν διοίκηση: H κυβέρνηση έχει αποκοπεί από την
υπόλοιπη Ρωσία και όλα τα μέσα μεταφοράς έχουν πέσει στα χέρια των
Μπολσεβίκων. Στα προάστια όλοι οι δρόμοι είναι αποκλεισμένοι· κανείς
δεν μπορεί να βγει από την πόλη· ακόμη και το Γενικό Επιτελείο είναι
απομονωμένο. Ο ραδιοτηλεγραφικός σταθμός βρίσκεται υπό τον έλεγχο
των Μπολσεβίκων. Το φρούριο Πέτρου και Παύλου έχει καταληφθεί
από τις κόκκινες φρουρές. Πολλά από τα συντάγματα της φρουράς της
Πετρούπολης έχουν ταχθεί υπό τις διαταγές του στρατιωτικού επανα-
στατικού Κομιτάτου. Χρειάζεται να δράσουν δίχως χρονοτριβή. Μα τι
περιμένουν; Το Γενικό Επιτελείο αναμένει την άφιξη των στρατευμάτων
του Στρατηγού Κρασνόφ72, που προελαύνει κατά της πρωτεύουσας. Όλα
-134-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-135-
CURZIO MALAPARTE
-136-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-137-
CURZIO MALAPARTE
-138-
11
-139-
CURZIO MALAPARTE
-140-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
οκνηρή υποταγή τους τόσο στο καλό όσο και στο κακό, από τον ακαθό-
ριστο, στασιαστικό και διεστραμμένο αλτρουισμό τους, από την αφελή
και ωμή καλοσύνη τους. Ο Στάλιν δεν είναι Ρώσος, είναι Γεωργιανός. Η
πανουργία του έχει ως συστατικά την υπομονή, τη θέληση και τη λογική·
είναι ισχυρογνώμων και αισιόδοξος. Οι πολέμιοί του τον κατηγορούν
για άγνοια και πενιχρή νοημοσύνη. Δεν έχουν δίκιο. Δεν μπορεί κανείς
να πει ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο μορφωμένο, για έναν Ευρωπαίο
που έχει προσβληθεί από την ασθένεια των σοφισμάτων και των φώτων
της ψυχολογίας. Ο Στάλιν είναι ένας βάρβαρος με τη λενινιστική έννοια
της λέξης, δηλαδή ένας εχθρός της κουλτούρας, της ψυχολογίας και της
δυτικής ηθικής. Η νοημοσύνη του είναι εξ ολοκλήρου σωματική, ενστι-
κτώδης, είναι μια νοημοσύνη φυσικής τάξης, χωρίς πολιτισμικές ή ηθικές
προκαταλήψεις. Λέγεται πως μπορείς να κρίνεις έναν άνθρωπο από τον
τρόπο που περπατάει. Στο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ που έλαβε
χώρα το Μάιο του 1929 στο μεγάλο Θέατρο της Μόσχας, παρακολού-
θησα την είσοδο του Στάλιν στη σκηνή. Εγώ βρισκόμουν ακριβώς κάτω
από τη ράμπα, στη θέση της ορχήστρας. Ο Στάλιν έκανε την εμφάνισή
του πίσω από τη διπλή σειρά των λαϊκών επιτρόπων, των μελών του Zic
και της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος που είχαν παραταχθεί στο
προσκήνιο. Ήταν πολύ απλά ντυμένος, μ’ ένα γκρίζο στρατιωτικό αμπέ-
χονο κι ένα σκούρο υφασμάτινο παντελόνι που ήταν περασμένο μέσα σ’
ένα ζευγάρι χοντρές μπότες. Βραχύσωμος, κοντόχοντρος, με φαρδιούς
ώμους, μ’ ένα ογκώδες κεφάλι που καλυπτόταν από μαύρα μαλλιά, με
μεγάλα μάτια που τα κατάμαυρα φρύδια τα έκαναν να μοιάζουν ακόμη
μεγαλύτερα, μ’ ένα πρόσωπο που το βάραιναν στριφτά μουστάκια στο
χρώμα της πίσσας, ο Στάλιν περπατούσε με αργά και βαριά βήματα,
χτυπώντας με τα τακούνια το δάπεδο. Με το κεφάλι γερμένο ελαφρά
προς τα μπρος και με τα χέρια να κρέμονται από τα πλευρά του, ο Στάλιν
έμοιαζε με χωριάτη, μα μ’ ένα χωριάτη ορεσίβιο, σκληρό, πεισματάρη,
υπομονετικό και επιφυλακτικό. Όταν με την εμφάνισή του ξέσπασαν
κραυγές στο θέατρο, αυτός δεν έστρεψε το κεφάλι του προς την πλα-
τεία, αλλά συνέχισε να περπατά αργά, έλαβε θέση πίσω από το Ρίκοφ77
77. Αλεξέι Ιβάνοβιτς Ρίκοφ (1881-1938): Ρώσος επαναστάτης, μέλος του Μπολσε-
βίκικου Κόμματος και πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων μετά
το θάνατο του Λένιν. Στην πρώτη σοβιετική κυβέρνηση υπήρξε επίτροπος των
Εσωτερικών. Την περίοδο 1918-1924 ήταν πρόεδρος του Πανρωσικού Συμβουλίου
-141-
CURZIO MALAPARTE
Λαϊκής Οικονομίας και μέχρι το θάνατο του Λένιν αντιπρόεδρος του Συμβουλίου
των Λαϊκών Επιτρόπων και του Συμβουλίου Εργασίας και Άμυνας. Από το 1931
μέχρι το 1936 ήταν λαϊκός επίτροπος Επικοινωνιών. Εκτελέστηκε το 1938 από το
Στάλιν [Σ.τ.Ε.].
78. Μιχαήλ Ιβάνοβιτς Καλίνιν (1875-1946): Σοβιετικός κομμουνιστής ηγέτης και πο-
λιτικός, συνιδρυτής της εφημερίδας «Πράβντα». Υπήρξε ο επίσημος αρχηγός του
σοβιετικού κράτους από το 1919 έως το 1946 [Σ.τ.Ε.].
-142-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
πολύει ξαφνικά την επίθεση για την κατάκτηση του κράτους, ο Στάλιν
παραμερίζει. Είναι ο μόνος που μπορεί να διακρίνει τα αδύνατα σημεία
και τα σφάλματα του Τρότσκι και να προβλέψει τις μακροπρόθεσμες
επιπτώσεις τους. Με το θάνατο του Λένιν, όταν ο Τρότσκι θέτει ωμά το
ζήτημα της διαδοχής επί του πολιτικού, οικονομικού και δογματικού
πεδίου, ο Στάλιν έχει ήδη οικειοποιηθεί τη γραφειοκρατική, κομματική
μηχανή, έχει ήδη γραπώσει το μοχλό ελέγχου, έχει ήδη καταλάβει τα
νευραλγικά σημεία της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής οργάνω-
σης του κράτους. Η κατηγορία που προσάπτει ο Τρότσκι στο Στάλιν,
ότι δηλαδή προσπάθησε να επιλύσει προς όφελός του το πρόβλημα της
διαδοχής πολύ καιρό πριν το θάνατο του Λένιν, είναι μια κατηγορία που
κανείς δε θα μπορούσε σοβαρά να αντικρούσει. Όμως ήταν ο ίδιος ο Λένιν
αυτός που, στη διάρκεια της ασθένειάς του, προσέφερε στο Στάλιν μία
προνομιακή κατάσταση στο εσωτερικό του κόμματος. Ο Στάλιν αντι-
κρούει με επιτυχία τις κατηγορίες των πολεμίων του, όταν δηλώνει ότι
είχε χρέος να προφυλαχθεί εγκαίρως από τους κινδύνους που αναπόφευ-
κτα θα γεννούσε ο θάνατος του Λένιν. «Εκμεταλλευτήκατε την ασθένειά
του», του λέει ο Τρότσκι. «Για να εμποδίσω εσάς να εκμεταλλευτείτε το
θάνατό του», του απαντά ο Στάλιν.
Ο Τρότσκι διηγήθηκε με μεγάλη επιδεξιότητα την ιστορία της διαμά-
χης του με το Στάλιν. Από τις σελίδες του δε διαφαίνεται καθόλου η φύση
αυτής της διαμάχης. Δίνει διαρκώς την εντύπωση ότι το μόνο που τον
ενδιαφέρει είναι να μην εμφανιστεί στα μάτια τόσο του ρωσικού προλε-
ταριάτου, αλλά ακόμη περισσότερο σ’ αυτά του διεθνούς προλεταριάτου,
ως ένας Μπολσεβίκος Κατιλίνας, πρόθυμος για κάθε τόλμημα και κάθε
είδους παλινόρθωση. Αυτό που ονομάστηκε δική του αίρεση δεν είναι,
κατ’ αυτόν, τίποτε άλλο παρά μια απόπειρα λενινιστικής ερμηνείας του
δόγματος του Λένιν. Ο τροτσκισμός δεν υφίσταται: Δεν είναι παρά ένα
εφεύρημα των πολεμίων του ώστε να αντιπαραθέσουν τον τροτσκισμό
στο λενινισμό, το ζωντανό Τρότσκι στο νεκρό Λένιν. Η θεωρία της «διαρ-
κούς επανάστασης» δεν αποτελεί ούτε κίνδυνο για τη δογματική ενότητα
του κόμματος ούτε κίνδυνο για την ασφάλεια του κράτους. Δεν επιθυμεί
να θεωρείται ούτε ένας Λούθηρος ούτε ένας Βοναπάρτης.
Η έγνοια του ως ιστορικού έχει χαρακτήρα πολεμικό και είναι πανο-
μοιότυπη μ’ εκείνη του Στάλιν. Σαν να υπήρχε μια σιωπηρή συμφωνία
μεταξύ τους, τόσο ο Τρότσκι όσο και ο Στάλιν αγωνίζονται να παρου-
σιάσουν τις διάφορες φάσεις αυτής της διαμάχης για την εξουσία ως
-143-
CURZIO MALAPARTE
μια διαπάλη ιδεών πάνω στην ερμηνεία της λενινιστικής σκέψης. Στην
πραγματικότητα η κατηγορία του βοναπαρτισμού δε διατυπώθηκε ποτέ
επισήμως εναντίον του Τρότσκι. Μια τέτοιου είδους κατηγορία θα είχε
αποκαλύψει στο διεθνές προλεταριάτο ότι η ρωσική επανάσταση βρισκό-
ταν στον κατήφορο εκείνης της μορφής σταδιακού αστικού εκφυλισμού,
της οποίας ο βοναπαρτισμός είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές εκ-
δηλώσεις. «Η θεωρία της διαρκούς επανάστασης», γράφει ο Στάλιν στον
πρόλογο του μικρού βιβλίου «Προς τον Οκτώβρη», «είναι μια παραλ-
λαγή του μενσεβικισμού». Ιδού σε τι συνίσταται η κατηγορία κατά του
Τρότσκι. Αλλά αν ήταν εύκολο να ξεγελαστεί το διεθνές προλεταριάτο
ως προς την πραγματική φύση της διαμάχης του Στάλιν με τον Τρότσκι,
η πραγματική κατάσταση δε θα μπορούσε να αποκρυφτεί από το ρωσι-
κό λαό. Όλοι αντιλαμβάνονταν ότι στο πρόσωπο του Τρότσκι ο Στάλιν
δεν αντιμαχόταν ένα είδος δογματικού Μενσεβίκου, χαμένου μέσα στο
λαβύρινθο των ερμηνειών της λενινιστικής σκέψης, αλλά έναν κόκκινο
Βοναπάρτη, το μόνο άνθρωπο που ήταν ικανός να μετατρέψει το θάνατο
του Λένιν σε πραξικόπημα και να θέσει το ζήτημα της διαδοχής πάνω
στο επαναστατικό πεδίο.
Από τις αρχές του 1924 έως τα τέλη του 1926 η διαμάχη διατηρεί το
χαρακτήρα μιας πολεμικής μεταξύ των θιασωτών της θεωρίας της «διαρ-
κούς επανάστασης» και των συντηρητικών αξιωματούχων, τους οποίους
ο Τρότσκι αποκαλεί «συντηρητές της μούμιας του Λένιν». Ο Τρότσκι,
επίτροπος Πολέμου, έχει μαζί του το στρατό και τις συνδικαλιστικές
οργανώσεις, επικεφαλής των οποίων είναι ο Τόμσκι79 που αντιτίθεται
στο σταλινικό πρόγραμμα υποδούλωσης των συνδικάτων στο κόμμα και
υπερασπίζεται την αυτονομία της συνδικαλιστικής δράσης σε σχέση με
το κράτος. Η πιθανότητα μιας συμμαχίας ανάμεσα στον Κόκκινο Στρατό
και στις συνδικαλιστικές οργανώσεις είχε προβληματίσει το Λένιν ήδη
από το 1920. Μετά το θάνατό του, η προσωπική συμφωνία μεταξύ Τρό-
79. Τόμσκι, πραγματικό όνομα Μιχαήλ Πάβλοβιτς Γεφρέμοφ (1880-1936): Ρώσος πο-
λιτικός και συνδικαλιστής, μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος
της Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ). Το 1909 προσχώρησε στους Μπολσεβίκους, ενώ μετά την
Οκτωβριανή Επανάσταση διορίστηκε πρόεδρος του Κεντρικού Συμβουλίου των
Συνδικάτων, γενικός γραμματέας της Συνδικαλιστικής Διεθνούς και μέλος της
Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το 1936, στη διάρκεια των
σταλινικών εκκαθαρίσεων, το όνομά του ενεπλάκη, γεγονός που τον οδήγησε στην
αυτοκτονία [Σ.τ.Μ.].
-144-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
τσκι και Τόμσκι είχε μετατραπεί σ’ ένα κοινό μέτωπο στρατιωτών και
εργατών ενάντια στο μικροαστικό και αγροτικό εκφυλισμό της επανά-
στασης, ενάντια σε ό,τι ο Τρότσκι αποκαλούσε σταλινικό Θερμιδόρ80. Σε
αυτό το κοινό μέτωπο ο Στάλιν, που έχει στο πλευρό του την GPU και τη
γραφειοκρατία του κόμματος και του κράτους, βλέπει να διαγράφεται ο
κίνδυνος της 18ης Μπρυμαίρ. Η τεράστια δημοτικότητα που περιβάλλει
το όνομα του Τρότσκι, η δόξα των νικηφόρων εκστρατειών του ενάντια
στους Γιουντένιτς, Κολτσάκ, Ντενίκιν και Βράνγκελ81, η παράφορη μα-
χητικότητά του και η κυνική και επίφοβη οίησή του τον καθιστούν έναν
ιδιότυπο κόκκινο Βοναπάρτη, που υποστηρίζεται από το στρατό, τις
εργατικές μάζες και το επαναστατικό πνεύμα των νέων κομμουνιστών
ενάντια στην παλιά φρουρά του λενινισμού και στον υψηλόβαθμο κομ-
ματικό κλήρο.
Η περίφημη τρόικα, αποτελούμενη από το Στάλιν, το Ζηνόβιεφ και τον
Κάμενεφ, βάζει σε ενέργεια τις λεπτεπίλεπτες τέχνες της προσποίησης,
της μηχανορραφίας και της επιβουλής, ώστε να εκθέσει τον Τρότσκι στα
μάτια των μαζών, να προκαλέσει διχόνοια μεταξύ των συμμάχων του, να
διασπείρει αμφιβολία και δυσαρέσκεια στις τάξεις των οπαδών του, να
επιρρίψει ανυποληψία και υποψία στα λεγόμενά του, στις ενέργειες και
στις προθέσεις του. Ο αρχηγός της GPU, ο φανατικός Τζερζίνσκι, εμπλέκει
τον Τρότσκι μέσα σ’ ένα δίκτυο κατασκόπων και προβοκατόρων. Η μυ-
στηριώδης και τρομερή μηχανή της GPU μπαίνει σε κίνηση ώστε να κόψει
έναν προς έναν τους τένοντες του αντιπάλου. Ο Τζερζίνσκι εργάζεται
στο σκοτάδι, ενώ ο Τρότσκι σε άπλετο φως. Και ενώ η τρόικα επιβου-
λεύεται το κύρος του, δηλητηριάζει τη δημοτικότητά του και επιχειρεί
να τον εμφανίσει ως έναν απογοητευμένο φιλόδοξο, έναν εκμεταλλευτή
της επανάστασης, έναν προδότη του νεκρού Λένιν, ο Τρότσκι επιτίθεται
με βιαιότητα ενάντια στο Στάλιν, το Ζηνόβιεφ και τον Κάμενεφ, ενάντια
80. Θερμιδόρ: Ο ενδέκατος μήνας του Ημερολογίου της Γαλλικής Επανάστασης (19-20
Ιουλίου έως 17-18 Αυγούστου). Τα γεγονότα του Θερμιδόρ, ή «θερμιδοριανά», οδή-
γησαν στην πτώση και στην καρατόμηση τόσο του Ροβεσπιέρου όσο και των οπαδών
του. Ακολούθησε μία περίοδος που είναι γνωστή ως «Θερμιδοριανή Αντίδραση»
της Συμβατικής [Σ.τ.Μ.].
81. Νικολάι Νικολάγιεβιτς Γιουντένιτς, Αλεξάντρ Βασίλιεβιτς Κολτσάκ, Αντόν Ντενίκιν,
Πιοτρ Νικολάγιεβιτς Βράνγκελ: Στρατιωτικοί ηγέτες, τρεις Στρατηγοί και ένας Ναύ-
αρχος (Κολτσάκ), των δυνάμεων των Λευκών οι οποίοι πολέμησαν την Οκτωβριανή
Επανάσταση [Σ.τ.Ε.].
-145-
CURZIO MALAPARTE
82. ΝΕΠ: Νέα Οικονομική Πολιτική. Οικονομική πολιτική που εγκαινιάστηκε το 1921
από το Λένιν και είχε ως στόχο την παγίωση μιας σταθερής οικονομίας μέσω της
συμμαχίας της εργατικής τάξης με την τάξη των αγροτών (παραγωγών), ώστε να
αποφευχθεί ο λιμός στα αστικά κέντρα [Σ.τ.Μ.].
-146-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-147-
CURZIO MALAPARTE
-148-
12
-149-
CURZIO MALAPARTE
-150-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
της Γερμανίας και είχε ως στόχο την πραγματοποίηση μιας σοσιαλιστικής επανάστα-
σης. Δολοφονήθηκε μαζί με τη Λούξεμπουργκ στις 15 Ιανουαρίου 1919 [Σ.τ.Ε.].
-151-
CURZIO MALAPARTE
-152-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-153-
CURZIO MALAPARTE
Ακόμη και η ίδια η ένταξή τους στην οργάνωση είναι μυστική. Πέρα από
την τεχνική και στρατιωτική τους εκπαίδευση, τα μέλη του «ειδικού
σώματος» λαμβάνουν και πολιτική διαπαιδαγώγηση. Μπαίνουν σε εφαρ-
μογή όλα τα μέσα που θα μπορούσαν να εξάψουν το μίσος τους ενάντια
στους εχθρούς της επανάστασης, φανερούς και αθέατους, ενάντια στους
Εβραίους, ενάντια στους οπαδούς του Τρότσκι. Οι Εβραίοι δε γίνονται
δεκτοί ως μέλη της οργάνωσης. Είναι μια πραγματική σχολή αντισημιτι-
σμού, εκεί όπου τα μέλη του «ειδικού σώματος» διδάσκονται την τέχνη
της υπεράσπισης του σοβιετικού κράτους ενάντια στην επαναστατική
τακτική του Τρότσκι.
Έχει γίνει πολλή συζήτηση, τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ευρώπη,
γύρω από τα γενεσιουργά αίτια και τη φύση του σταλινικού αντισημι-
τισμού. Ορισμένοι τον δικαιολογούν ως μια παραχώρηση στις προκα-
ταλήψεις των αγροτικών μαζών, η οποία πηγάζει από λόγους πολιτικού
καιροσκοπισμού. Άλλοι τον θεωρούν ένα απλό επεισόδιο στη μάχη του
Στάλιν κατά του Τρότσκι, του Ζηνόβιεφ και του Κάμενεφ, καθώς και οι
τρεις τους ήταν Εβραίοι. Όλοι όσοι κατηγορούν το Στάλιν για παραβίαση
εκείνου του λενινιστικού κανόνα, που χαρακτηρίζει ως αντεπαναστατικό
έγκλημα και τιμωρεί δριμύτατα κάθε μορφή αντισημιτισμού, δε δείχνουν
να λαμβάνουν υπόψη τους το γεγονός ότι ο αντισημιτισμός του Στάλιν
πρέπει να κριθεί μόνο σε σχέση με την ανάγκη υπεράσπισης του κράτους
και δεν μπορεί να θεωρηθεί παρά ως ένα ακόμη από τα πολλά στοιχεία
της τακτικής που ακολούθησε ο Στάλιν ενάντια στην απόπειρα εξέγερσης
του Τρότσκι.
Το μίσος του Στάλιν για τους τρεις Εβραίους –Τρότσκι, Ζηνόβιεφ
και Κάμενεφ– δεν αρκεί για να δικαιολογήσει, δέκα χρόνια μετά την
Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, μια τέτοια επιστροφή στον κρατικό
αντισημιτισμό της εποχής του Στολίπιν84. Δε χρειάζεται ασφαλώς να
αναζητήσουμε τα αίτια της μάχης που ξεκίνησε ο Στάλιν το 1927 κατά
των τριών Εβραίων στο θρησκευτικό φανατισμό και στις παραδοσιακές
-154-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-155-
CURZIO MALAPARTE
-156-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-157-
CURZIO MALAPARTE
πια ο Τρότσκι του 1922, του 1923, του 1924, ο κομψός, ο είρων, ο χαμογε-
λαστός. Είναι ο Τρότσκι του 1917, του 1918, του 1919, του 1920 και 1921,
της Οκτωβριανής Επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου, ο Μπολσεβίκος
Κατιλίνας, ο Τρότσκι του Ινστιτούτου Σμόλνι και των πεδίων της μάχης,
ο Μεγάλος Δημεγέρτης. Στο πρόσωπο αυτού του ωχρού και παράφορου
άνδρα, οι εργατικές μάζες της Μόσχας αναγνωρίζουν τον Τρότσκι της κόκ-
κινης εποχής του Λένιν. Στα εργοστάσια και στους στρατώνες πνέει ήδη
ο άνεμος της εξέγερσης, όμως ο Τρότσκι παραμένει πιστός στην τακτική
του. Δε θέλει να εξαπολύσει τον όχλο προς την κατάκτηση του κράτους,
αλλά τις δυνάμεις κρούσης που ο ίδιος εν κρυπτώ οργάνωσε. Δε στοχεύει
να καταλάβει την εξουσία με την επανάσταση, με μια φανερή εξέγερση των
εργατικών μαζών, μα μ’ ένα πραξικόπημα οργανωμένο «επιστημονικά».
Σε μια εβδομάδα περίπου θα λάβει χώρα ο εορτασμός της δεκάτης επε-
τείου της Οκτωβριανής Επανάστασης. Απ’ όλη την Ευρώπη θα καταφθά-
σουν στη Μόσχα αντιπρόσωποι των διάφορων φραξιών της Γ΄ Διεθνούς. Ο
Τρότσκι προετοιμάζεται να γιορτάσει τη δέκατη επέτειο της νίκης του επί
του Κερένσκι με μια νίκη επί του Στάλιν. Οι αντιπροσωπείες των εργα-
τών απ’ όλη την Ευρώπη θα παρακολουθήσουν μια βίαιη επανάληψη της
προλεταριακής επανάστασης ενάντια στο Θερμιδόρ των μικροαστών του
Κρεμλίνου: «Ο Τρότσκι κάνει ζαβολιές στο παιχνίδι», λέει χαμογελώντας
ο Στάλιν. Και την ίδια στιγμή παρακολουθεί από κοντά όλες τις κινήσεις
του αντιπάλου. Μία χιλιάδα εργάτες και στρατιώτες, παλιοί υποστηρικτές
του Τρότσκι που έχουν παραμείνει πιστοί στην επαναστατική αντίληψη
της μπολσεβίκικης «παλιάς φρουράς», είναι έτοιμοι για τη μεγάλη μέρα:
Ήδη εδώ και καιρό οι τροτσκιστικές «équipes» των τεχνικών και των
εργατών εξασκούνται στους «αόρατους ελιγμούς». Τα μέλη του ειδικού
σώματος, του οργανωμένου από το Μεντζίνσκι για την υπεράσπιση του
κράτους, αντιλαμβάνονται αμυδρά γύρω τους τον ήχο από την κίνηση
της τροτσκιστικής επαναστατικής μηχανής: Χιλιάδες μικρά σημάδια τούς
προειδοποιούν ότι ο κίνδυνος πλησιάζει. Ο Μεντζίνσκι αγωνίζεται με όλα
τα μέσα να εμποδίσει τις κινήσεις του αντιπάλου, όμως οι ενέργειες δολι-
οφθοράς στους σιδηροδρόμους, στα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, στα
τηλεφωνικά και τηλεγραφικά δίκτυα αυξάνονται καθημερινά. Οι πρά-
κτορες του Τρότσκι παρεισφρέουν παντού, ψηλαφώντας τα γρανάζια της
τεχνικής οργάνωσης του κράτους, προκαλώντας κάπου-κάπου μια μερική
παραλυσία στους πιο ευαίσθητους οργανισμούς: Είναι τα προκαταρκτικά
επεισόδια της επανάστασης.
-158-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-159-
CURZIO MALAPARTE
1919, 1920 και 1921, αυτοί οι ίδιοι στρατιώτες τους οποίους ο Τρότσκι
οδήγησε από νίκη σε νίκη σε όλα τα μέτωπα του εμφυλίου πολέμου.
Και ενώ ο λαϊκός επίτροπος για τον Πόλεμο, Βοροσίλοφ, επιθεωρεί τις
στρατιωτικές αντιπροσωπείες της ΕΣΣΔ, ο Τρότσκι, ο δημιουργός του
Κόκκινου Στρατού, επικεφαλής χιλίων ανδρών, αναλαμβάνει το εγχεί-
ρημα της κατάκτησης του κράτους.
Ωστόσο ο Μεντζίνσκι έχει λάβει τα κατάλληλα μέτρα. Η αμυντική
του τακτική δε συνίσταται στην έξωθεν υπεράσπιση, με μεγάλη ανάπτυ-
ξη δυνάμεων, των απειλούμενων κρατικών κτιρίων, αλλά στην εκ των
ένδον υπεράσπισή τους από μια χούφτα άνδρες. Στην αόρατη επίθεση
του Τρότσκι αυτός αντιπαραθέτει μια αόρατη άμυνα. Δεν υποπίπτει
στο σφάλμα να διασπείρει τις δυνάμεις του, ώστε να προστατεύσει το
Κρεμλίνο, τις έδρες των λαϊκών επιτρόπων, τις έδρες των βιομηχανικών
και εμπορικών τραστ, των συνδικάτων και των δημόσιων διοικήσεων.
Και ενώ τα αστυνομικά αποσπάσματα της GPU μεριμνούν για την ασφά-
λεια της πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης του κράτους, ο Μεντζίν-
σκι επικεντρώνει τις δυνάμεις του ειδικού σώματος στην υπεράσπιση
της τεχνικής οργάνωσης. Ο Τρότσκι δεν είχε προβλέψει την τακτική του
Μεντζίνσκι. Περιφρονούσε πολύ το Μεντζίνσκι και είχε μεγάλη ιδέα για
τον εαυτό του για να θεωρεί το Μεντζίνσκι έναν επίφοβο αντίπαλο. Ο
Τρότσκι συνειδητοποιεί πολύ αργά ότι οι αντίπαλοί του κατόρθωσαν
να αντλήσουν διδάγματα από το μάθημα του Οκτωβρίου του 1917. Όταν
του αναγγέλλουν ότι τα αιφνιδιαστικά του χτυπήματα κατά των τηλε-
φωνικών και τηλεγραφικών κέντρων και ενάντια στους σιδηροδρόμους
απέτυχαν και ότι τα πράγματα εξελίσσονται με τρόπο απρόσμενο και
ανεξήγητο, ο Τρότσκι αντιλαμβάνεται αμέσως ότι η επαναστατική δρά-
ση προσέκρουσε πάνω σε μια αμυντική οργάνωση πολύ διαφορετική
από τα συνήθη και κλασικά αστυνομικά μέτρα, όμως δεν κατορθώνει
να αντιληφθεί την πραγματική κατάσταση. Τελικά, όταν πληροφορεί-
ται την αποτυχία του χτυπήματος στο εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής
της Μόσχας, ανατρέπει απότομα το σχέδιο δράσης του και στρέφεται
στην πολιτική και διοικητική οργάνωση του κράτους. Μην μπορώντας
πια να υπολογίζει στις δικές του δυνάμεις κρούσης, που είχαν ηττηθεί
και διασκορπιστεί εξαιτίας της απρόβλεπτης και βίαιης αντίδρασης
του αντιπάλου, εγκαταλείπει την τακτική του και επικεντρώνει όλες
του τις προσπάθειες στην ύστατη απόπειρα μιας γενικής εξέγερσης. Η
έκκληση που απευθύνει εκείνη τη μέρα στις προλεταριακές μάζες της
-160-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-161-
CURZIO MALAPARTE
-162-
13
-163-
CURZIO MALAPARTE
88. Φαβιανή Εταιρεία: Σοσιαλιστική εταιρεία που ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1883. Η
Φαβιανή Εταιρεία είχε ως στόχο την ομαλή μετάβαση προς το σοσιαλισμό απορ-
ρίπτοντας την επαναστατική οδό, ενώ από τα μέλη της προήλθε η ίδρυση του Ερ-
γατικού Κόμματος Βρετανίας, με το οποίο η Φαβιανή Εταιρεία συνεργάστηκε σε
μόνιμη βάση. Επιφανές στέλεχός της υπήρξε ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σο [Σ.τ.Μ.].
-164-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-165-
CURZIO MALAPARTE
-166-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-167-
CURZIO MALAPARTE
-168-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-169-
CURZIO MALAPARTE
-170-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-171-
CURZIO MALAPARTE
-172-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-173-
CURZIO MALAPARTE
-174-
14
-175-
CURZIO MALAPARTE
-176-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Προς τα τέλη του 1920, η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στην Ιταλία
δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία της πολιτικής διαπάλης της σύγχρο-
νης Ευρώπης. Ο Ντ’ Ανούντσιο, ο οποίος είχε καταλάβει το Φιούμε91,
απειλούσε διαρκώς να εισβάλει στο Βασίλειο, ώστε να πορευθεί προς την
κατάκτηση του κράτους με το στρατό των λεγεωνάριών του. Υπολόγιζε
ακόμη και σε κάποιες φιλίες που είχε στον κόσμο των εργαζομένων: Είναι
γνωστές οι σχέσεις που υπήρχαν ανάμεσα στην Ομοσπονδία των ναυτερ-
γατών και στην κυβέρνηση του Φιούμε. Οι ηγέτες των συνδικαλιστικών
οργανώσεων τον έβλεπαν μάλλον σαν έναν επικίνδυνο άνθρωπο, ικανό
να παρασύρει τη χώρα σε διεθνείς περιπλοκές, παρά σαν εχθρό. Σε κάθε
περίπτωση, δεν τον έβλεπαν σαν έναν πιθανό σύμμαχο στη μάχη κατά
του φασισμού, παρότι ήταν γνωστό πως φθονούσε το Μουσολίνι και ότι η
φασιστική επαναστατική του οργάνωση είχε αποκτήσει ένα ειδικό βάρος
στην ιταλική εσωτερική πολιτική. Η υπάρχουσα αντιπαλότητα μεταξύ
Ντ’ Ανούντσιο και Μουσολίνι ήταν ένα καλό ατού στα χέρια του Τζιολίτι,
-177-
CURZIO MALAPARTE
ο οποίος με κακό χαρτί έπαιζε τίμια, μα όταν είχε καλό χαρτί έκλεβε.
Από την πλευρά τους οι κομμουνιστές, εγκλωβισμένοι ανάμεσα στα δι-
ασταυρούμενα πυρά των φασιστών και της κυβέρνησης, είχαν απολέσει
κάθε δυνατότητα επιρροής στις μάζες των εργαζομένων. Η εγκληματική
και αφελής τρομοκρατία τους, η απόλυτη αδυναμία τους να αντιληφθούν
το ιταλικό επαναστατικό πρόβλημα, η ανικανότητά τους να εγκαταλεί-
ψουν μια τακτική που στο πεδίο της άμεσης δράσης εξαντλούνταν σε
απόπειρες, σε μεμονωμένα χτυπήματα, σε εξεγέρσεις σε στρατόπεδα και
φάμπρικες, σ’ εκείνον τον ανώφελο ανταρτοπόλεμο στα μικρά επαρχιακά
αστικά κέντρα που προσέδιδε στους βίαιους και παθιασμένους πρωτα-
γωνιστές του ένα είδος επαναστατικού μποβαρισμού92, όλα αυτά τους
είχαν οδηγήσει στο να παίζουν έναν εντελώς δευτερεύοντα ρόλο στη μάχη
για την κατάκτηση του κράτους. Πόσες χαμένες ευκαιρίες, πόσα απραγ-
ματοποίητα χτυπήματα είχαν υπάρξει εκείνο το 1919, εκείνη την κόκκινη
χρονιά, στη διάρκεια της οποίας ένας οποιοσδήποτε μικρός Τρότσκι,
ένας οποιοσδήποτε επαρχιακός Κατιλίνας, θα είχε κατορθώσει με λίγη
καλή θέληση, μια χούφτα άνδρες και μερικές τουφεκιές να καταλάβει την
εξουσία χωρίς να σκανδαλίσει ούτε το Βασιλιά ούτε την κυβέρνηση ούτε
την ιταλική ιστορία. Στο Κρεμλίνο ο επαναστατικός μποβαρισμός των
Ιταλών κομμουνιστών ήταν το αγαπημένο θέμα συζήτησης στις στιγμές
κεφιού. Οι ειδήσεις που έφθαναν από την Ιταλία έκαναν τον τόσο καλο-
προαίρετο και συνετό Λένιν να γελάει μέχρι δακρύων και να λέει: «Οι
Ιταλοί κομμουνιστές; Χα! Χα! Χα!» και διασκέδαζε σαν ένα νεαρό αγόρι
που διάβαζε τα μηνύματα που έστελνε ο Ντ’ Ανούντσιο από το Φιούμε.
Το ζήτημα του Φιούμε μετατρεπόταν ολοένα και περισσότερο σ’ ένα
ζήτημα εξωτερικής πολιτικής. Το κράτος, που δημιούργησε το Σεπτέμ-
βριο του 1919 ο Ντ’ Ανούντσιο, είχε κάνει μέσα σε λίγους μήνες ένα άλμα
πολλών αιώνων πίσω. Αυτό το κράτος που, σύμφωνα με τις προθέσεις του
Ντ’ Ανούντσιο, θα έπρεπε να αποτελέσει τον πρώτο πυρήνα μιας ισχυρής
επαναστατικής οργάνωσης, το βατήρα της εθνικιστικής επανάστασης, το
σημείο εκκίνησης του επαναστατικού στρατού που θα έπρεπε να βαδίσει
92. Μποβαρισμός: Όρος της ψυχιατρικής που προέρχεται από το μυθιστόρημα του
Γκουστάβ Φλομπέρ «Μαντάμ Μποβαρύ» και υποδηλώνει το συναισθηματικά και
κοινωνικά ανικανοποίητο, την τάση ορισμένων ατόμων να δημιουργούν μια επί-
πλαστη, φανταστική εικόνα για τον εαυτό τους, η οποία ανταποκρίνεται στους
ενδόμυχους πόθους τους [Σ.τ.Μ.].
-178-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
για την κατάκτηση της Ρώμης, αυτό το κράτος προς τα τέλη του 1920 δεν
ήταν παρά μια ιταλική δεσποτεία της Αναγέννησης, συνταραγμένη από
τις εμφύλιες διαμάχες και μολυσμένη από τον ιό της φιλοδοξίας, από
τη ρητορεία και τη χλιδή ενός Ηγεμόνα υπερβολικά εύγλωττου για να
ακολουθήσει τις συμβουλές του Μακιαβέλι. Η αδυναμία αυτής της ηγε-
μονίας δε συνίστατο μόνο στον αναχρονισμό της, αλλά και στο γεγονός
ότι η ύπαρξή της αποτελούσε περισσότερο ένα πρόβλημα εξωτερικής
παρά εσωτερικής πολιτικής. Η κατάκτηση του Φιούμε δεν είχε γίνει μέ-
σω κάποιου πραξικοπήματος. Το γεγονός αυτό δεν είχε διαφοροποιήσει
την εσωτερική πολιτική κατάσταση της Ιταλίας, αλλά είχε εμποδίσει την
υλοποίηση μιας διεθνούς απόφασης που θα έδινε στο ζήτημα του Φιούμε
μία λύση αντίθετη με το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών. Αυτή ήταν η
μεγάλη προσφορά του Ντ’ Ανούντσιο, αλλά και η αχίλλειος πτέρνα του
απέναντι στα ιταλικά επαναστατικά πράγματα. Με τη δημιουργία του
κράτους του Φιούμε, ο Ντ’ Ανούντσιο είχε καταστεί θεμελιώδες στοιχείο
της ιταλικής εξωτερικής πολιτικής, όμως είχε βγει εκτός του εσωτερικού
πολιτικού παιγνίου, στο οποίο δεν ασκούσε παρά μόνο έμμεση επιρροή.
Ο ρόλος που ο Ντ’ Ανούντσιο είχε αναθέσει στο στρατό των λεγεωνάριών
του περνούσε λογικά στους μελανοχίτωνες. Και όσο αυτός παρέμενε στο
Φιούμε, Ηγεμόνας μιας ανεξάρτητης δεσποτείας, που είχε το Σύνταγμά
της, την κυβέρνησή της, το στρατό της, τα οικονομικά της, τους πρεσβευ-
τές της, ο Μουσολίνι επέκτεινε διαρκώς την οργάνωσή του. Εκείνη την
εποχή λεγόταν ότι ο Ντ’ Ανούντσιο ήταν ο Ηγεμόνας και ο Μουσολίνι
ο Μακιαβέλι του. Στην πραγματικότητα, για την ιταλική νεολαία, ο Ντ’
Ανούντσιο δεν ήταν παρά ένα σύμβολο, ένας εθνικός Δίας, και το ζήτημα
του Φιούμε δεν ήταν παρά ένα επιχείρημα που ο Μουσολίνι χρησιμοποι-
ούσε, ώστε να αντιμάχεται την κυβέρνηση τόσο στο πεδίο της εσωτερικής
όσο και σ’ εκείνο της εξωτερικής πολιτικής. Όμως η ύπαρξη του κράτους
του Φιούμε, παρότι απομάκρυνε για λίγο καιρό από το παιχνίδι της επα-
νάστασης έναν επικίνδυνο ανταγωνιστή, αποτελούσε για το Μουσολίνι
πηγή ανησυχίας. Η αντιπαλότητα μεταξύ αυτού και του Ντ’ Ανούντσιο
είχε αντίκτυπο στην ίδια τη μάζα των οπαδών του. Όλοι όσοι προέρχο-
νταν από τα κόμματα της Δεξιάς έτρεφαν μεγάλη συμπάθεια για τον
Ντ’ Ανούντσιο, όμως οι προερχόμενοι από τα κόμματα της Αριστεράς,
ρεπουμπλικάνοι, σοσιαλιστές, κομμουνιστές, που ήταν η πλειοψηφία και
συνέθεταν το θεμελιώδη πυρήνα των φασιστικών δυνάμεων κρούσης, δεν
έκρυβαν την εχθρότητά τους γι’ αυτόν το βρικόλακα του 15ου αιώνα. Μ’
-179-
CURZIO MALAPARTE
Στην κραυγή πόνου των λεγεωνάριων του Ντ’ Ανούντσιο σύμπασα η Ιτα-
λία απάντησε με μια κραυγή ντροπής. Ο φασισμός δεν ήταν έτοιμος για
μια γενικευμένη εξέγερση. Η μάχη προμηνυόταν σκληρότατη, στην επαρ-
χία και στα προάστια οι μαύρες και οι κόκκινες σημαίες του εμφυλίου
πολέμου ήδη ανέμιζαν κόντρα στο μοχθηρό άνεμο εκείνου του δυσοίωνου
χειμώνα. Ο Μουσολίνι δεν ήταν μόνο υποχρεωμένος να εκδικηθεί για τους
νεκρούς του Φιούμε, αλλά έπρεπε και να αμυνθεί ενάντια στις αντιδρα-
στικές δυνάμεις που απειλούσαν να θάψουν το φασισμό κάτω από τα
ερείπια του κράτους του Ντ’ Ανούντσιο. Η αντίδραση της κυβέρνησης
και των οργανώσεων των εργαζομένων εκδηλωνόταν ήδη με αστυνομικές
διώξεις και αιματηρές συγκρούσεις, την πρωτοβουλία των οποίων είχαν
αναλάβει οι εργάτες. Ο Τζιολίτι ήθελε να εκμεταλλευτεί την εσωτερική
κρίση που ταλάνιζε το φασισμό και τη σύγχυση που είχαν προξενήσει
στις τάξεις του τα τραγικά Χριστούγεννα του Φιούμε, ώστε να θέσει το
Μουσολίνι εκτός νόμου. Οι ηγέτες των συνδικάτων διηύθυναν τη μάχη με
μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις. Πόλεις, επαρχίες, ολόκληρες περι-
φέρειες ξαφνικά παρέλυαν λόγω μιας σύγκρουσης που είχε ξεσπάσει σ’
ένα οποιοδήποτε χωριό. Με την πρώτη τουφεκιά, κηρυσσόταν απεργία.
Στην αγωνιώδη ιαχή των σειρήνων, τα εργοστάσια άδειαζαν, οι πόρτες
και τα παράθυρα των σπιτιών σφάλιζαν, η κίνηση σταματούσε, οι έρημοι
δρόμοι έπαιρναν μια όψη γκρίζα και γυμνή, σαν κι αυτή που έχουν τα
καταστρώματα των θωρηκτών όταν προετοιμάζονται για τον πόλεμο.
Πριν εγκαταλείψουν τα εργοστάσια, οι εργάτες εξοπλίζονταν για τη
μάχη. Τα όπλα έβγαιναν από παντού, κάτω από τους πάγκους των τόρ-
νων, πίσω από τους αργαλειούς, τις δυναμομηχανές, τα καζάνια· οι σωροί
με τα κάρβουνα ξερνούσαν τουφέκια και φυσίγγια· άνδρες με βουβά
-180-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-181-
CURZIO MALAPARTE
-182-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-183-
CURZIO MALAPARTE
-184-
15
-185-
CURZIO MALAPARTE
και η μαρξιστική του σύλληψη των πολιτικών και των κοινωνικών προ-
βλημάτων της εποχής μας δεν του δημιουργούσαν αυταπάτες ως προς τη
δυνατότητα δημιουργίας ενός εθνικιστικού μπλανκισμού εν έτει 1920.
Στην τακτική του φασιστικού πραξικοπήματος δεν πρέπει να βλέπου-
με μια τακτική επινοημένη από κάποιον αντιδραστικό. Ο Μουσολίνι δεν
είχε τίποτε κοινό με τον Ντ’ Ανούντσιο, τον Καπ, τον Πρίμο ντε Ριβέρα
ή το Χίτλερ. Ως μαρξιστής αποτιμούσε τις δυνάμεις του προλεταριάτου
και την αποστολή τους στα επαναστατικά πράγματα του 1920 και ως
μαρξιστής κατέληγε στο συμπέρασμα πως πάνω απ’ όλα χρειαζόταν να
συντρίψει τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων, στις οποίες
η κυβέρνηση αναμφίβολα θα στηριζόταν προκειμένου να υπερασπιστεί
το κράτος. Ο Μουσολίνι φοβόταν τη γενική απεργία. Είχε εμπεδώσει
καλά το μάθημα του Καπ και του Μπάουερ. Για να αποδείξουν ότι ο
Μουσολίνι δεν ήταν αντιδραστικός, οι επίσημοι ιστορικοί του φασισμού
επικαλούνται το πρόγραμμά του κατά το έτος 1919. Στην πραγματικότη-
τα, το φασιστικό πρόγραμμα του 1919, στο οποίο η μεγάλη πλειοψηφία
των μελανοχιτώνων πίστευε ειλικρινά (η παλιά φρουρά παρέμεινε πιστή
στο πνεύμα του 1919), ήταν ρεπουμπλικανικό και δημοκρατικό. Όμως
δεν είναι το πρόγραμμα του 1919 αυτό που αποκαλύπτει τη μαρξιστική
παιδεία του Μουσολίνι: Είναι η σύλληψη της τακτικής του φασιστικού
πραξικοπήματος, η λογική, η μέθοδος, το αυστηρό πνεύμα συνέχειας της
εφαρμογής του. Θα δούμε αργότερα, με αφορμή το Χίτλερ, σε τι μπορεί
να μετατραπεί μια επινοημένη από ένα μαρξιστή τακτική, όταν ερμηνεύ-
εται και εφαρμόζεται από έναν αντιδραστικό.
Όλοι όσοι δεν έβλεπαν το φασισμό παρά σαν μια άμυνα του κράτους
ενάντια στον κομμουνιστικό κίνδυνο, σαν μια ατόφια αντίδραση στις
πολιτικές και κοινωνικές κατακτήσεις του προλεταριάτου, όλοι αυτοί θε-
ωρούσαν ότι ο Μουσολίνι, προς τα μέσα του 1921, είχε ήδη επιτελέσει την
αποστολή του, ότι το παιχνίδι του είχε τελειώσει και ότι οι μελανοχίτωνες
«μπορούσαν πια να πάνε για ύπνο». Αν και διαμέσου εντελώς διαφορε-
τικών σκέψεων, και ο Τζιολίτι είχε καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα ήδη
από το Μάρτιο του 1921, μετά από εκείνες τις γενικές απεργίες που είχαν
φανερώσει την επικίνδυνη ισχύ του φασισμού. Ο εμφύλιος πόλεμος είχε
αγγίξει επίπεδα τρομακτικής βίας: Οι απώλειες ήταν βαριές και για τις
δύο πλευρές, όμως εκείνες οι αιματηρές μάχες, πλούσιες σε επεισόδια
ωμοτήτων χωρίς προηγούμενο στα χρονικά εκείνων των κόκκινων ετών,
είχαν τερματιστεί με πανωλεθρία για τις δυνάμεις του προλεταριάτου.
-186-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Ο Τζιολίτι, που ενάντια στο φασισμό είχε παίξει το χαρτί των εργατικών
συνδικάτων, είχε αιφνιδιαστεί πλήρως από την ξαφνική κατάρρευση των
οργανώσεων των εργαζομένων. Απ’ αυτή την αιματηρή μάχη ο φασισμός
έβγαινε νικητής, εμψυχωμένος από ένα επιθετικό πνεύμα που δεν άφηνε
καμία αμφιβολία ως προς τις προθέσεις του και τρομερά εξοπλισμένος
για τη μάχη ενάντια στο κράτος. Τι του απέμενε να αντιπαραθέσει στο
φασισμό; Η αποστολή των εργατικών συνδικάτων στην υπεράσπιση του
κράτους είχε ήδη ολοκληρωθεί. Τα πολιτικά κόμματα που αποτελούσαν
την κοινοβουλευτική πλειοψηφία ήταν ανήμπορα μπροστά σ’ εκείνη την
τρομερή ένοπλη οργάνωση, η οποία δρούσε στο πεδίο της βίας και της
παρανομίας. Δεν του απέμενε παρά να επιχειρήσει την κοινοβουλευτι-
κοποίηση του φασισμού, παλιά τακτική αυτού του φιλελεύθερου που,
στη διάρκεια των τελευταίων τριάντα ετών, είχε χαρίσει στην Ιταλία το
μοντέλο μιας κοινοβουλευτικής δικτατορίας στην υπηρεσία μιας Μο-
ναρχίας χωρίς συνταγματικές προκαταλήψεις. Ο Μουσολίνι, το πολιτικό
πρόγραμμα του οποίου δεν απέκλειε την επαναστατική τακτική, δεν
αφέθηκε να παρασυρθεί σ’ αυτό το παιχνίδι. Στις πολιτικές εκλογές του
Μαΐου του 1921, ο φασισμός αποδέχτηκε να συμμετάσχει σ’ εκείνο το ιδι-
ότυπο Εθνικό Μπλοκ, τη δημιουργία του οποίου είχε συλλάβει ο Τζιολίτι,
προκειμένου να βλάψει και να διαφθείρει, με την αρωγή της καθολικής
ψήφου, το στρατό των μελανοχιτώνων.
Το Εθνικό Μπλοκ είχε σχηματιστεί με μεγάλη δυσκολία. Τα συνταγ-
ματικά κόμματα δεν ήθελαν να τοποθετηθούν στο ίδιο επίπεδο με μια
ένοπλη οργάνωση που είχε ρεπουμπλικανικό πρόγραμμα. Όμως αυτό
που ανησυχούσε τον Τζιολίτι δεν ήταν το πρόγραμμα του 1919, λιγότερο
ή περισσότερο ρεπουμπλικανικό ή δημοκρατικό, αλλά ο αντικειμενικός
στόχος της φασιστικής τακτικής. Η κατάκτηση του κράτους, ιδού ποιος
ήταν ο σκοπός του Μουσολίνι. Χρειαζόταν να γίνει αποδεκτό αυτό το
πρόγραμμα στο εκλογικό πεδίο, ώστε να αποσπαστεί ο φασισμός από
τον αντικειμενικό στόχο της επαναστατικής του τακτικής. Ο Τζιολίτι
που έπαιζε τίμια μόνο όταν είχε κακό χαρτί, αυτή τη φορά δε στάθηκε
πιο τυχερός απ’ όσο είχε σταθεί όταν είχε κλέψει παίζοντας το χαρτί της
αντιπαλότητας μεταξύ Ντ’ Ανούντσιο και Μουσολίνι. Απέχοντας από την
προοπτική της κοινοβουλευτικοποίησης, ο φασισμός παρέμεινε πιστός
στην τακτική του. Και όσο οι φασίστες βουλευτές, γύρω στους είκοσι,
τους οποίους οι εκλογές του Μαΐου είχαν στείλει στη Βουλή, εργάζονταν
στο Κοινοβούλιο ώστε να διασπάσουν την πλειοψηφία που είχε προέλθει
-187-
CURZIO MALAPARTE
-188-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
απαράδεκτο απ’ αυτή τη φασιστική βία, που με τόση θέρμη η ίδια επι-
κροτούσε, όταν ασκούνταν κατά των οργανώσεων του προλεταριάτου.
Ποιος θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι ο Μουσολίνι, ο τόσο καλός
πατριώτης όταν μαχόταν τους κομμουνιστές, τους σοσιαλιστές και τους
ρεπουμπλικάνους, θα μετατρεπόταν από τη μια μέρα στην άλλη σ’ έναν
άνθρωπο επικίνδυνο, σ’ ένα φιλόδοξο χωρίς αστικές προκαταλήψεις, σ’
έναν κατιλινιστή αποφασισμένο να καταλάβει την εξουσία ερχόμενος
ακόμη και σε σύγκρουση με το Βασιλιά και το Κοινοβούλιο;
Για το γεγονός ότι ο φασισμός μεταβλήθηκε σε κίνδυνο για το κράτος,
υπεύθυνος ήταν ο Τζιολίτι. Έπρεπε να τον είχε εγκαίρως στραγγαλίσει,
να τον είχε εξαρχής θέσει εκτός νόμου, να τον είχε συντρίψει με τα όπλα
όπως είχε κάνει με τον Ντ’ Ανούντσιο. Αυτός ο ιδιότυπος «εθνικιστικός
μπολσεβικισμός» έδειχνε πολύ πιο επικίνδυνος από το ρωσικό μπολσε-
βικισμό, για τον οποίον τώρα πια η αστική τάξη μπορούσε κάλλιστα να
πει πως δεν τον φοβόταν. Θα μπορούσε η κυβέρνηση του Μπονόμι93 να
επανορθώσει τα σφάλματα της κυβέρνησης του Τζιολίτι; Για τον Μπονό-
μι, παλιό σοσιαλιστή, το ζήτημα του φασισμού δεν ήταν παρά ένα ζήτημα
αστυνομικής φύσης. Ανάμεσα σ’ αυτόν το μαρξιστή, που μετερχόταν την
τακτική της αστυνομικής αντίδρασης επιχειρώντας να στραγγαλίσει το
φασισμό, πριν ο τελευταίος ετοιμαστεί για την κατάκτηση του κράτους,
και στο Μουσολίνι, που προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο, εκτυλίχθηκε
κατά τους τελευταίους μήνες του 1921 μια ανηλεής μάχη, η οποία ση-
μαδεύτηκε από διώξεις, βιαιοπραγίες και αιματηρές συγκρούσεις. Και
μολονότι ο Μπονόμι κατόρθωνε να σχηματίσει κατά των μελανοχιτώ-
νων το ενιαίο μέτωπο της αστικής τάξης και του προλεταριάτου (με τη
στήριξη της κυβέρνησης, οι εργάτες κατέβαλλαν μεγάλες προσπάθειες
για να ανοικοδομήσουν τις ταξικές οργανώσεις τους), η επαναστατική
τακτική του Μουσολίνι συνέχιζε να αναπτύσσεται συστηματικά. Μετά
την αποτυχία της εκεχειρίας που είχε συναφθεί μεταξύ φασιστών και
σοσιαλιστών, η έλλειψη γενναιότητας και διορατικότητας εκ μέρους των
αστικών κομμάτων και ο ανενδοίαστος εγωισμός τους, που αντέτασσε
93. Ιβάνοε Μπονόμι (1873-1951): Ιταλός πολιτικός. Ως υπουργός πρώτα και ως Πρόε-
δρος της Κυβέρνησης αργότερα, την περίοδο 1916-1922, προσπάθησε να αντιταχθεί
στο φασισμό, αλλά χωρίς επιτυχία. Από τους ηγέτες του αντιφασιστικού κινήματος
μεταξύ 1942 και 1944, έγινε Πρόεδρος της Κυβέρνησης μετά την απελευθέρωση της
Ρώμης (1944-1945) [Σ.τ.Ε.].
-189-
CURZIO MALAPARTE
-190-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-191-
CURZIO MALAPARTE
-192-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-193-
CURZIO MALAPARTE
-194-
16
96. Μορίς Μπαρές (1862-1923): Γάλλος συγγραφέας και πολιτικός, ο οποίος μέσα από
τα έργα του εξέφρασε ένα γαλλικό εθνικισμό και σοβινισμό, θεμελιωμένο στην ιερή
ένωση του ατόμου με τη γενέτειρα γη. Υπήρξε σφοδρός πολέμιος των υποστηρικτών
του Ντρέιφους και επικριτής του διαχωρισμού της Καθολικής Εκκλησίας από το
γαλλικό κράτος. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δημοσίευσε στην
«Ηχώ του Παρισιού» διακηρύξεις που ως στόχο είχαν να εξυψώσουν το ηθικό των
Γάλλων στρατιωτών, μετατρεπόμενος σ’ ένα είδος πνευματικού οδηγού του έθνους
[Σ.τ.Μ.].
-195-
CURZIO MALAPARTE
-196-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-197-
CURZIO MALAPARTE
-198-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-199-
CURZIO MALAPARTE
στευαν ότι μάχονταν για την ελευθερία του Ράιχ, αρχίζουν να συνειδητο-
ποιούν ότι δεν είναι παρά τυφλά εργαλεία μιας προσωπικής φιλοδοξίας
αναρρίχησης στην εξουσία. Οι ανταρσίες που σημειώνονται εδώ και λίγο
καιρό ανάμεσα στους εθνικοσοσιαλιστές δεν πηγάζουν, όπως ισχυρίζεται
ο Χίτλερ, από την ανικανοποίητη φιλοδοξία κάποιου κατώτερου αρχη-
γού, αλλά από τη βαθιά δυσαρέσκεια των δυνάμεων κρούσης για την
ανεπάρκεια του Χίτλερ, που μέρα με την ημέρα αποδεικνύεται όλο και
πιο ανίκανος να θέσει ξεκάθαρα το ζήτημα της κατάκτησης της εξουσίας
πάνω στο επαναστατικό πεδίο.
Έχουν ίσως άδικο οι εξτρεμιστές του κόμματος, όταν θεωρούν το
Χίτλερ έναν ψευτοεπαναστάτη, έναν οπορτουνιστή, ένα «δικηγόρο» που
πιστεύει ότι μπορεί να κάνει την επανάσταση με ομιλίες, στρατιωτικές
παράτες, απειλές και κοινοβουλευτικούς εκβιασμούς; Μετά τη θορυ-
βώδη εκλογική επιτυχία που έστειλε στο Ράιχσταγκ καμιά εκατοστή
χιτλερικούς βουλευτές, η εσωτερική αντιπολίτευση στην οπορτουνιστική
τακτική του Χίτλερ προσανατολίζεται όλο και πιο απροκάλυπτα προς
μια επαναστατική λύση του προβλήματος της κατάκτησης του κράτους.
Ο Χίτλερ κατηγορείται ότι δεν έχει το θάρρος να αντιμετωπίσει τους κιν-
δύνους μιας επαναστατικής τακτικής, ότι φοβάται την επανάσταση. Ένας
από τους αρχηγούς των δυνάμεων κρούσης μού έλεγε στο Μόναχο ότι ο
Χίτλερ είναι ένας Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος δεν μπορεί να κολυμπήσει
στις όχθες ενός Ρουβίκωνα που είναι πολύ βαθύς για να τον διασχίσει με
τα πόδια. Η βαναυσότητα με την οποία φέρεται προς τους ίδιους τους
οπαδούς του δεν μπορεί να εξηγηθεί με άλλον τρόπο, παρά μόνο επειδή
αισθάνεται τρόμο μήπως χάσει τον έλεγχο, μήπως η εξτρεμιστική φρά-
ξια, οι δυνάμεις κρούσης, οι θερμοκέφαλοι, τον ωθήσουν παρά τη θέλησή
του προς την οδό της επανάστασης. Φαίνεται ότι κυριαρχείται από την
έγνοια να εξασφαλίσει τα νώτα του ενάντια στην εξτρεμιστική φράξια
του κόμματός του, να χαλιναγωγήσει τις δυνάμεις κρούσης, να τις μετα-
τρέψει σε πειθήνιο όργανο της βούλησής του. Όπως όλοι οι κατιλινιστές
που αμφιταλαντεύονται μεταξύ συμβιβασμού και επαναστατικής δρά-
σης, ο Χίτλερ είναι υποχρεωμένος κάπου-κάπου να κάνει παραχωρήσεις
προς τους εξτρεμιστές, όπως ήταν η αποχώρηση των εθνικοσοσιαλιστών
βουλευτών από το Ράιχσταγκ, όμως αυτές οι παραχωρήσεις δεν τον
εκτρέπουν ποτέ από τον αντικειμενικό σκοπό του επαναστατικού του
οπορτουνισμού, που είναι η νόμιμη κατάκτηση της εξουσίας. Είναι αλή-
θεια πως αποκηρύσσοντας τη χρήση της βίας, την επαναστατική δράση
-200-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
και την ένοπλη πάλη για την κατάκτηση του κράτους, ο Χίτλερ απομα-
κρύνεται ολοένα και περισσότερο από το επαναστατικό πνεύμα των
οπαδών του. Είναι αλήθεια πως ό,τι κερδίζει ο εθνικοσοσιαλισμός στο
κοινοβουλευτικό πεδίο, το χάνει στο πεδίο της επανάστασης. Όμως ο
Χίτλερ γνωρίζει καλά ότι μ’ αυτό τον τρόπο εξασφαλίζει τη συμπάθεια
όλο και πιο πλατιών μαζών ψηφοφόρων, ότι προσπορίζει στο πολιτικό
του πρόγραμμα την αποδοχή της μεγάλης πλειοψηφίας των μικροαστών,
τους οποίους έχει ανάγκη προκειμένου να εγκαταλείψει τον επικίνδυνο
ρόλο του Κατιλίνα και να υποδυθεί τον ασφαλέστερο ρόλο ενός δημοψη-
φισματικού δικτάτορα.
Στην πραγματικότητα η κρίση που ταλανίζει τον εθνικοσοσιαλισμό θα
μπορούσε να χαρακτηριστεί μια κρίση σοσιαλδημοκρατικοποίησης του
κόμματος. Είναι μια αργή εξελικτική πορεία προς τη νομιμότητα, προς
τις νόμιμες μορφές και μεθόδους της πολιτικής διαπάλης. Ο εθνικοσο-
σιαλισμός είναι ένας επαναστατικός στρατός που μετατρέπεται σε μια
τρομερή εκλογική οργάνωση, ένα είδος Εθνικού Μπλοκ που βλέπει το
κλομπ σαν ένα αμάρτημα της νιότης του, σαν ένα από εκείνα τα αμαρ-
τήματα που δημιουργούν κακή φήμη, αλλά δεν εμποδίζουν τους γάμους
συμφέροντος. Είναι ο Στρατός Σωτηρίας του γερμανικού πατριωτισμού
και δε θα μπορούσε να έχει έναν πιο άξιο ηγέτη από το Χίτλερ. Κατά
βάθος οι Γερμανοί πατριώτες, που δεν μπορούν να πάρουν στα σοβαρά το
Μουσολίνι, παίρνουν στα σοβαρά την καρικατούρα του. Είναι μια παλιά
ιστορία ότι οι πατριώτες στη Γερμανία δεν είναι παρά καρικατούρες των
καλών Γερμανών.
-201-
CURZIO MALAPARTE
-202-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-203-
CURZIO MALAPARTE
τική τους τακτική δεν αποβλέπει σε μια εκλογική νίκη: Αποβλέπει στο
πραξικόπημα. Ακόμη κι αν ο ίδιος ο Χίτλερ… Παρά τις εντυπωσιακές
εκλογικές επιτυχίες του, ο Χίτλερ ακόμη πόρρω απέχει από το να κρατά
στα χέρια του τη Γερμανία της Βαϊμάρης. Οι δυνάμεις του προλεταριάτου
είναι ακόμη άθικτες. Αυτός ο τρομερός στρατός των εργαζομένων, που
αποτελεί το μοναδικό επίφοβο εχθρό της εθνικοσοσιαλιστικής επανά-
στασης, είναι όρθιος, δυνατότερος από ποτέ, έτοιμος να υπερασπιστεί
μέχρις εσχάτων την ελευθερία του γερμανικού λαού. Μόνο τα πολυβόλα
μπορούν πια να ανοίξουν το δρόμο για τη χιτλερική έφοδο. Ίσως αύριο
να είναι πολύ αργά.
Τι περιμένει ο Χίτλερ για να εγκαταλείψει τον επικίνδυνο οπορτου-
νισμό του; Θέλει πρώτα να καταστεί η εθνικοσοσιαλιστική επανάσταση
δέσμια του Κοινοβουλίου; Απλά φοβάται μήπως τεθεί εκτός νόμου. Αυτή
η καρικατούρα του Μουσολίνι αυτοπροβάλλεται ως απελευθερωτής της
γερμανικής πατρίδας όχι με τον τρόπο του Σύλλα, του Καίσαρα, του
Κρόμγουελ, του Βοναπάρτη ή του Λένιν, αλλά ως ένας πολιτικός ήρωας,
ως υπέρμαχος της νομιμότητας, ως αναστηλωτής της εθνικής παράδοσης,
ως υπηρέτης του κράτους. «Ο Χίτλερ», όπως θα έλεγε ο Τζιολίτι, «είναι
ένας άνθρωπος με μεγάλο μέλλον πίσω του». Πόσες χαμένες ευκαιρίες!
Πόσες φορές θα είχε κατακτήσει το κράτος, αν ήξερε να εκμεταλλεύεται
τις ευνοϊκές περιστάσεις! Παρά τη δημαγωγία του, τις εκλογικές του
επιτυχίες, τον επαναστατικό στρατό του, παρά το αναντίρρητο κύρος
του ονόματός του και τους μύθους που έχουν δημιουργηθεί γύρω από τη
μορφή του ως αγκιτάτορα, ως δημεγέρτη, ως βίαιου και ανενδοίαστου
κατιλινιστή, παρά τα πάθη που προκαλεί γύρω του και την επικίνδυνη
γοητεία που ασκεί στη φαντασία και στο περιπετειώδες πνεύμα της
γερμανικής νεολαίας, ο Χίτλερ δεν είναι παρά ένας Καίσαρας που δεν
εκπλήρωσε τις φιλοδοξίες του. Άκουσα στη Μόσχα από έναν Μπολ-
σεβίκο, ο οποίος ήταν ένας από τους σημαντικότερους εκτελεστές της
επαναστατικής τακτικής του Τρότσκι στη διάρκεια του πραξικοπήματος
του Οκτωβρίου του 1917, μια ασυνήθιστη κρίση για το Χίτλερ: «Ο Χίτλερ
έχει όλα τα ελαττώματα και τις αρετές του Κερένσκι. Όπως ο Κερένσκι,
έτσι κι αυτός δεν είναι παρά μια γυναίκα».
Στην πραγματικότητα το πνεύμα του Χίτλερ είναι βαθύτατα γυναι-
κείο: Η λογική του, οι φιλοδοξίες του, η ίδια η βούλησή του, δεν έχουν
τίποτε ανδρικό. Είναι ένας αδύναμος άνθρωπος που καταφεύγει στη
βαναυσότητα για να κρύψει την έλλειψη ενεργητικότητάς του, τις εκπλη-
-204-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-205-
CURZIO MALAPARTE
χία του Χίτλερ, τη γοητεία που ασκεί στα πλήθη, τον ενθουσιασμό που
ενσπείρει στη γερμανική νεολαία. Στα μάτια των εθνικιστικών μαζών, ο
Χίτλερ είναι ένας καθαρός, ένας ασκητής, ένας μυστικιστής της δράσης,
ένα είδος αγίου. «Στην περίπτωσή του δεν ταιριάζει καμιά γυναικεία
ιστορία», διακηρύσσει ένας από τους βιογράφους του. Θα έπρεπε μάλλον
να πει ότι στην περίπτωση όλων των δικτατόρων δεν ταιριάζει «καμιά
ανδρική ιστορία».
Υπάρχουν μερικές στιγμές στη ζωή ενός δικτάτορα που φωτίζουν το
θολό, νοσηρό σεξουαλικό φόντο της ισχύος του. Πρόκειται για κρίσεις
που φανερώνουν όλο το θηλυκό στοιχείο του χαρακτήρα του. Στις σχέσεις
μεταξύ ενός δικτάτορα και των οπαδών του, αυτές οι κρίσεις εκδηλώ-
νονται συνήθως με ανταρσίες. Όταν νιώθει ότι κινδυνεύει να τεθεί υπό
την κυριαρχία αυτών τους οποίους είχε ταπεινώσει και υποδουλώσει, ο
δικτάτορας αμύνεται με όλο του το σφρίγος ενάντια στην εξέγερση των
οπαδών του: Αυτή που αμύνεται είναι η γυναίκα μέσα του. Ο Κρόμγουελ,
ο Λένιν, ο Μουσολίνι, όλοι τους γνώρισαν παρόμοιες κρίσεις. Ο Κρόμγου-
ελ δε δίστασε να εξαπολύσει φωτιά και σίδερο προκειμένου να δαμάσει
τον ξεσηκωμό των Levellers, των ισοπεδωτών, εκείνων των ιδιότυπων
Άγγλων κομμουνιστών του 17ου αιώνα. Ο Λένιν δεν επέδειξε οίκτο στους
εξεγερμένους ναύτες της Κρονστάνδης. Ο Μουσολίνι συμπεριφέρθηκε
σκληρά στους μελανοχίτωνες της Φλωρεντίας, η εξέγερση των οποίων
διήρκεσε ένα χρόνο, μέχρι τις παραμονές του Οκτωβρίου του 1922. Προ-
ξενεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Χίτλερ δεν έχει ακόμη υποχρεωθεί να
καταπολεμήσει μια γενική εξέγερση εκ μέρους των δικών του δυνάμεων
κρούσης. Κάποιες ανταρσίες που εδώ και λίγο καιρό διαδέχονται η μία
την άλλη παντού στη Γερμανία, στις τάξεις των χιτλερικών δυνάμεων
κρούσης, ίσως δεν είναι παρά τα πρώτα συμπτώματα μιας αναπόφευ-
κτης κρίσης. Σε μια επανάσταση ο οπορτουνισμός είναι μια προδοσία
που πληρώνεται. Αλίμονο στους δικτάτορες που μπαίνουν επικεφαλής
ενός επαναστατικού στρατού και υποχωρούν μπροστά στην ευθύνη ενός
πραξικοπήματος. Είναι δυνατόν να φθάσουν με την πανουργία και το
συμβιβασμό στη νόμιμη κατάκτηση της εξουσίας, όμως οι δικτατορίες
που είναι γεννήματα μιας συμφωνίας δεν είναι παρά μισές δικτατορίες.
Δε διαρκούν στο χρόνο. Η επαναστατική βία αποτελεί τη νομιμοποίηση
μιας δικτατορίας και το πραξικόπημα είναι αυτό που της δίνει τη δύναμη
να εγκαθιδρυθεί στέρεα. Ίσως είναι η μοίρα του Χίτλερ να αναρριχηθεί
στην εξουσία μ’ ένα συμβιβασμό κοινοβουλευτικής φύσης. Προκειμένου
-206-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
να αποτρέψει την εξέγερση των δικών του δυνάμεων κρούσης, δεν του
απομένει παρά να τις εκτρέψει από την κατάκτηση του κράτους, να
μεταφέρει την επαναστατική τους αποστολή από το πεδίο της εσωτε-
ρικής σ’ αυτό της εξωτερικής πολιτικής. Εδώ και λίγο καιρό το ζήτημα
των ανατολικών συνόρων δεν έχει μετατραπεί σε κυρίαρχο επιχείρημα
της χιτλερικής δημαγωγίας; Το γεγονός ότι το μέλλον της Γερμανίας
εξαρτάται μάλλον από έναν κοινοβουλευτικό συμβιβασμό παρά από ένα
πραξικόπημα, έχει τη σημασία του. Ένας δικτάτορας που δεν τολμά να
καταλάβει την εξουσία με την επαναστατική βία δε θα έπρεπε να εμποι-
εί φόβο σε μια Δυτική Ευρώπη αποφασισμένη να υπερασπιστεί μέχρις
εσχάτων την ελευθερία της.
-207-
CURZIO MALAPARTE
και ήταν πολύ πιο αιματηρή απ’ ό,τι στη Γερμανία. Οι δικτατορίες του
Λένιν και του Μουσολίνι επιβλήθηκαν μόνο μετά από λυσσώδεις μάχες.
Όμως ποια δύναμη, ποια αδήριτη ανάγκη, θα μπορούσε να υποχρεώσει
τις διευθύνουσες τάξεις, την αστική τάξη, τις πνευματικές ελίτ της Γερ-
μανίας της Βαϊμάρης να αποδεχτούν μια δικτατορία που καμιά επανα-
στατική βία δεν τις υποχρεώνει να υποστούν; Το πνεύμα εξέγερσης κατά
της ειρήνης των Βερσαλιών και η βούλησή τους να απεμπλακούν από τις
πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου δεν αρκούν για να
δικαιολογήσουν τη στάση τους μπροστά στο ενδεχόμενο μιας χιτλερικής
δικτατορίας. Ανάμεσα σε όλα τα δεινά του χαμένου πολέμου, σε όλες τις
επιπτώσεις της ειρήνης των Βερσαλιών, η πιο μεγάλη συμφορά που θα
μπορούσε να πλήξει το γερμανικό λαό θα ήταν η απώλεια της πολιτικής
του ελευθερίας. Μια Γερμανία που θα αποδεχόταν χωρίς αντίσταση τη
δικτατορία του Χίτλερ, μια Γερμανία υποδουλωμένη σ’ αυτή τη μέτρια
εκδοχή του Μουσολίνι, μια τέτοια Γερμανία δε θα μπορούσε να επιβληθεί
στους ελεύθερους λαούς της Δυτικής Ευρώπης. Και αυτό ακριβώς είναι
το μεγάλο κρίμα για τη γερμανική αστική τάξη.
Η σημερινή πολιτική κατάσταση του Ράιχ δε θα μπορούσε να δικαιο-
λογηθεί, όπως επιχειρούν να κάνουν ορισμένοι, από την κατάπτωση του
αισθήματος της ελευθερίας στη σύγχρονη Ευρώπη. Οι ηθικές και πνευ-
ματικές συνθήκες της Γερμανίας δεν είναι ίδιες με εκείνες άλλων χωρών.
Θα έπρεπε να παραδεχτούμε ότι αυτή η κατάπτωση είναι εξαιρετικά
σοβαρή, ώστε να πιστέψουμε ότι η ευρωπαϊκή αστική τάξη δεν είναι πια
ικανή να υπερασπιστεί την ελευθερία της και ότι το μέλλον της Ευρώπης
είναι ένα μέλλον πολιτικής υποδούλωσης. Αλλά, αν είναι αλήθεια ότι οι
ηθικές και πνευματικές συνθήκες που υπάρχουν στη Γερμανία δεν είναι
ίδιες με εκείνες άλλων χωρών, αν είναι αλήθεια ότι δε διαθέτουν όλοι
οι ευρωπαϊκοί λαοί εξίσου οξυμμένο το αίσθημα της ελευθερίας, είναι
εξίσου αληθές ότι το πρόβλημα του κράτους τίθεται με τους ίδιους όρους
τόσο στη Γερμανία όσο και σε σχεδόν όλα τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κρά-
τη. Το πρόβλημα του κράτους δεν είναι πια μόνο ένα πρόβλημα εξουσίας:
είναι και ένα πρόβλημα ελευθερίας. Εάν τα αστυνομικά μέτρα αποδει-
κνύονται ανεπαρκή να υπερασπιστούν το κράτος από μια ενδεχόμενη
κομμουνιστική ή φασιστική απόπειρα, σε ποια μέτρα μπορεί και πρέπει
να προστρέξει μια κυβέρνηση χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία
του λαού; Με αυτούς τους όρους τίθεται σχεδόν σε όλες τις χώρες το
πρόβλημα της υπεράσπισης του κράτους.
-208-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
98. Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Ριχάρδος ο Β΄», μετάφραση Ερρίκος Μπελιές, Αθήνα, Κέδρος,
2001, σ. 135 [Σ.τ.Ε.].
-209-
ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
-211-
CURZIO MALAPARTE
-212-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-213-
CURZIO MALAPARTE
-214-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-215-
CURZIO MALAPARTE
-216-
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Α Βιτορίνι Έλιο 28
Ακούτο Τζιοβάνι (Τζον Χόουκγουντ) Βίτος Βιντσέντι 57, 59, 66-70, 72, 105-
85 107
Αλεβί Ντανιέλ 26 Βοϊτσιεκόφσκι Στανίσλαφ 106, 107
Αλφιέρι Ντίνο 29 Βολταίρος 83
Αλφόνσος ΙΓ΄ 103, 104 Βολφ Τέοντορ 35
Ανιέλι Τζιοβάνι 11 Βοναπάρτης Λουκιανός 53, 88, 89, 93,
Αννίβας 85 94, 99, 104
Αντζιολέτι Τζιοβάνι Μπατίστα 11 Βοναπάρτης Ναπολέων Α΄ 19, 44-45,
Αντόνοφ-Οβσεγιένκο Βλαντιμίρ Αλε- 53, 56, 81-84, 86-106, 143-147, 191,
ξάντροβιτς 21, 120, 123, 125, 126, 204
128, 131-133, 135, 157 Βοργίας Βαλεντίνος 166
Απόστολος Παύλος 136 Βοροσίλοφ Κλίμεντ Γιεφρέμοβιτς 160
Βράνγκελ Πιοτρ Νικολάγιεβιτς 145,
Β 146, 156
Βαλερύ Πωλ 35
Βαλντέκ-Ρουσό Πιερ Μαρί Ρενέ 45, 167 Γ
Βεϊγκάν (Στρατηγός) 62, 63, 71 Γιουντένιτς Νικολάι Νικολάγιεβιτς
Βελιάνι Φ. 22 145
Βελισσάριος 85 Γκαίτε Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον 192
Βερόκιο Αντρέα ντελ 192 Γκαράτ (βουλευτής) 91
Βιγκορέλι Τζιανκάρλο 9, 16 Γκαρντάν Σαρλ-Ματιέ 94
Βικτωρία (Βασίλισσα) 49 Γκεενό Ζαν 23
Βιλντ (γλύπτης) 196 Γκέμπελς Πάουλ Γιόζεφ 30
-217-
CURZIO MALAPARTE
-218-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-219-
CURZIO MALAPARTE
-220-
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
-221-
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Η βίαιη κατάληψη της εξουσίας»
ΤΟΥ CURZIO MALAPARTE
- ΣΕΙΡΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ 5 -
ΕΚΔΟΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
ΣΕ ΨΗΦΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ (E-BOOK)
ΤΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2009
ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΙΩΛΚΟΣ»
ΑΝΔΡΕΟΥ ΜΕΤΑΞΑ 12 & Ζ. ΠΗΓΗΣ
ΑΘΗΝΑ 106 81
ΤΗΛ.: 210-3304111, 210-3618684
FAX: 210-3304211
E-mail: iolkos@otenet.gr
www.iolcos.gr
ΣΕΙΡΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
1 TED HONDERICH
ΠΟΣΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΙΣΑΙ;
ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
2 TED HONDERICH
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΑ ΜΕ ΠΡΟΣΧΗΜΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟ
3 TED HONDERICH
ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΟΙ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΩΝ
4 NIALL FERGUSON
ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ
ΤΟ ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
1700-2000
5 CURZIO MALAPARTE
Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ
Η ΒΙΑΙΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ