Professional Documents
Culture Documents
Ganwyobis Fsiqologia: Literaturis Mimoxilva
Ganwyobis Fsiqologia: Literaturis Mimoxilva
literaturis mimoxilva
turstonis skala
ganwyobis dadebiToba-uaryofiTobis gazomva turstonis ganwyobis
sazomi skalebiT gaxda SesaZlebeli. turstonis ganwyobis sazomi
teqnika (Thurstone, 1970) ganwyobis erTkomponentian models eyrdnoba,
romelic ganwyobas, rogorc, ganwyobis obieqtis mimarT gamovlenil
dadebiT an uaryofiT afeqts gansazRvravs.
turstonma ganwyobis sazomad bipolaruli skala gamoiyena,
romelzedac ganwyobis obieqti fasdeba; skalaze SerCeuli pasuxi
adamianis ganwyobas gamoxatavs. magaliTad:
omi aris
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
rogorc miuTiTeben, turstonis skalis ZiriTad problemas misi
sandoobis sakiTxi warmoadgens. kiTxvebis pasuxze SeiZleba gavlena
iqonios konteqstma, punqtebis Tanmimdevrobam, respondentis guneba-
ganwyobam da sxva. rogorc miuTiTeben, am problemis dasaZlevad xSirad
ufro rTuli sazomebi gamoiyeneba.
laikertis skala
Semdegi testi, romelic popularuli aseve male gaxda, laikerts
ekuTvnis (Lickert, 1970). respondents laikertis skalaze sakvlevi sakiTxis
Sesaxeb erTnairi raodenobis dadebiT da uaryofiT msjelobebs uCveneben
da TiToeul maTgans bipolarul skalaze afasebineben. ganwyobis
saboloo sazomi debulebis Sesabamisis qulebis dajamebiT miiReba.
magaliTad:
’sikvdiliT dasjis gauqmeba danaSauli gaizrdeba’
sruliad ar veTanxmebi (-2) : (-1) : (0) : (+1) : (+2) sruliad
veTanxmebi
laikertis tipis skalisaTvis problemas warmoadgens is, rom igi
Tanabar-intervaluri skalis yvela moTxovnas srulad ver akmayofilebs.
aseve, laikertis tipis skalisaTvis problemaa Sualeduri qulac, radgan
igi SeiZleba rogorc yvela punqtze saSualo qulas, aseve, Zalze
gansxvavebul da Seusabamo pasuxebs Soris saSualos (Shaver, 1981; Stosberg,
1980) asaxavdes. unda aRiniSnos, rom xSirad laikertis skalas
Tanabarintervalur skalad ganixilaven.
1
ganzraxvaze qcevis aRqmuli kontrolis gavlena mraval kvlevaSi
Semowmda. Sifterma da eizenma (Schifter & Ajzen, 1985) momdevno 6 kviris
manZilze wonis dakleba Seiswavles. maT Tavdapirvelad qcevisadmi ati-
tudi da subieqturi norma gazomes.N Semdeg aRqmuli qceviTi kontroli,
romelic warmoadgenda albaTobas (0-dan 100-mde), rom Sesabamisi
mcdelobis SemTxvevaSi c.p SesZleben momdevno 6 kviraSi wonis daklebas
da rom wonis daklebis mcdeloba warmatebuli iqneba.
analizma aCvena aRmuli qceviTi kontrolis ganzraxvaze gavlena.
ganzraxvis korelaciebi (multiple corelation) atitudebTan da subieqtur
normasTan sakmaod maRali iyo (r=0,65), Tumca, aRmuli qceviTi kontrolis
damatebiT igi 0,72-mde izrdeboda.
amdenad, aRqmulma qceviTma kontrolma SeiZleba ganzraxvaze gavlena
moaxdinos rogorc arapirdapir, aseve pirdapir ganzraxvis gareSe. aseve
am faqtorma SeiZleba gaaumjobesos qcevis winaswarmetyveleba
atitudebisa da subieqturi normisagan damoukideblad.
iaracionaluri moqmedeba
atitudi qceva kavSiris ufro Tanamedrove kvlevebi uSveben, rom adamia-
nebi yovelTvis racionalurad ar ixilaven maT xelT arsebul
informacias da alternativebs; nacvlad, adamianebi xSirad iqcevian
avtomaturad gaaqtivebuli atitudebis safuZvelze. marTlac, rodesac
cdis pirebs sTxoven TavianT atitudebze ifiqron, atitudi -qceva
kavSiris Semcirebaa mosalodneli.
ronisi da misi kolegebis (Ronis et al, 1889) mixedviT, atitudebi zogjer
SesaZloa qcevis warmarTvisaTvis irelivanturebi iyvnen. jandacvis sfe-
roSi muSaobisas maT daaskvnes, rom iseTi qcevebi, rogorc mag: moweva
xdeba CveviT/avtomaturi (ix. Triandis, 1980) da amdenad, SeiZleba gamocal-
kevdnen atitudebidan, romlebTanac isini logikurad arian dakavSire-
bulni; rac Seexeba iseT situacias, rodesac adamiani waawydeba garkveul
siaxles an qcevaSi Sebrkolebebs, igi situacias ganixilavs da Sesabamis
gadawyvetilebas iRebs.
faciom Camoayaliba MODE modeli (Motivation and Opportunity as DEterminanys
of mode of behavioural decision-making) romlis mixedviT rodesac adamians ara
aqvs situaciis gansjis motivacia da/an saWiroeba advilad
2
xelmisawvdomi atitudebi iwveven qcevas. facios mixedviT rodesac
atitudis Sesabamisi situaciaa mocemuli, advilad xelmisawvdom atitu-
debi avtomaturad aqtivirdebian (Fazio et al., 1986, 1995).' radgan mxolod
gaaqtivebul atituds SeeZleba qcevaze gavlena, aseTi atitudebi ufro
met gavlenas axdenen qcevaze, vidre naklebad xelmisawvdomi atitudebi.
amdenad atitudsa da qcevas Soris kavsiri xdeba avtomaturi da
iracionaluri. am modelsa da molodini-Rirebuleba models Soris di-
di gansxvavebaa. Ffacios modeli ar moicavs molodini-Rirebulebis
modelisaTvis iseT arsebiTi cvladebs, rogoricaa qcevisadmi atitudi
da gazraxva. nacvlad, TeoriaSi mniSvnelovani adgili ukavia
samiznisadmi atituds. facios mixedviT qecvis samiznisadmi atitudi
SedarebiT pirdapir gavlenas axdens qcevaze kognituri procesebis
gareSe.
literaturaSi mravali kvleva arsebobs, romelic mxars uWers
atitudsa da qcevas Soris iracionalur kavSirs; magaliTad, vilsonis
da misi kolegebis (Wilson, 1993) kvleva ~atitudis Camoyalibebis mizeze-
bis analizze~. maT sxvadasxva sferoSi kvlevebiT aCvenes, rom atitudis
mizezebis CamoTvla amcirebs atitudi-qceva kavSirs (Wilson et al., 1984, 1989).
vilsoni amtkicebs, rom adamianebma xSirad ar ician ratom aqvT esa Tu
is atitidi. amitom, rodesac cdis pirs vTxovT atitudis mizezebis
CamoTvlas, isini xSirad ixseneben ararealur informacias.
amdenad, Tanamedrove kvlevebis safuZvelze SeiZleba atitudsa da
qcevs Soris ori saxis kavSiri ganvasxvaoT: SedarebiT arapirdapiri e.i.
ganzraxviT gaSualebuli, romlis magaliTia fiSbeinisa da eizenis
gaazrebuli moqmedebis Teoria da eizenis dagegmili moqmedebis Teoria
da SedarebiT pirdapiri kavSiri, kognituri procesebis gareSe,
magaliTad, facios modeli. xSirad sakiTxis ufro srulyofili gagebis
mizniT am or midgomas aerTianeben, romelic Tavis mxriv, mniSvnelovan
cvladebs aerTianebs (Chaiken & Eagly, 1993). magaliTad, Ceikenisa da iglis
(Chaiken & Eagly, 1993) mixedviT atitudsa da qcevas Soris kavSiris
gagebisas fiSbeinisa da eizenis da facios modelebi gancalkevebulad ki
ar unda ganvixiloT, aramed erTianobaSi. am mosazrebis Sesabamisad maT
Camoayalibes atitud-qceva kavSiris gaerTianebuli modeli, (composite),
romlis cvladebi ZiriTadad fiSbeinisa da eizenis ~gaazrebuli moqme-
3
debis~ Teoriidanaa aRebuli, nawili ki iracionaluri Teoriidan. mode-
li moicavs Semdeg cvladebs: a) qcevas; b) qcevisadmi atituds; g)
ganzraxvas, d) Cvevasa da e) qcevis samiznisadmi atituds.
atitudis Secvla
5
1. Zlier Zalisxmevis procesebi (high-effort processes)
wlebis manZilze mravali Zlieri Zalisxmevis procesi iqna Seswavlili.
zogi maTgani ganviTarda da daixvewa, sxvebi SedarebiT ucvleli darCa.
ELM-s mixedviT, es procesebi yvelaze Zlieri maSinaa, rodesac mocemuli
poziciis Seswavlis unarebi da motivacia maRalia.
6
aseve ganixilaven Tu cnobis damaxsovreba ra gavlenas axedns
darwmunebaze. es sakiTxi araerT kvlevaSi iqna Seswavlili. ufro
adreul kvlevebSi kavSiri cnobis gaxsenebasa da darwmunebas Soris
naklebad dasturdeboda (ix. Eagly & Chaiken, 1993). Tanamedrove kvlevebis
mixedviT ki, cnobis argumentebis daswavla an zustad gageba araa
aucilebeli darwmunebisaTvis; cnobis subieqturi aRqma ufro
mniSvnelovania, vidre cnobis realuri daswavla an gageba.
7
klasikuri ganpirobeba
erT-erTi midgomis Tanaxmad, radgan atitudi daswavlili dispoziciaa
(Allport, 1935; Doob, 1947) atitudis Secvla SeiZleba klasikuri
ganpirobebulobis saSualebiT aqeftis obieqtTan dakavSirebiT moxdes.
atitudebi SeiZleba Seicvalos, Tu neitraluri obieqtebi im
stimulebTan gawyvildebian, romelTa mimarTac adamians ukve dadebiTi an
uaryofiTi damokidbuleba aqvs. magaliTad, aRmoCnda, rom sityvebis
(Staats & Staats, 1958), politikuri lozungebis (Razran, 1940) sxva adamianebis
(Griffitt, 1970), sakvebi produqtebisa (Gresham, & Shimp, 1985) da
damarwmunebeli cnobebis Sefaseba (Janis, Kaye & Kirschner, 1965) Sesustda,
zomieri gaxda, rodesac isini afeqtis gamomwvev stimulebTan gaawyviles
(arasasiamovno suni, temperatura, arasasiamovno, mkveTri xmebi;
sasiamovno suraTebi da sxav). aseve, neitraluri stimulebis dadebiT an
uaryofiT stimulebTan gawyvilebiT, am stimulebma SeiZleba dadebiTi an
uaryofiTi reaqciebi gamoiwvion.
afeqturi dagruntva
atitudis Secvlis erT-erT warmatebul gzas e.w “afeqturi dagruntva”
warmoadgens. magaliTad, erT-erT eqsperimentSi (Krosnick, Betz, Jussim & Lynn,
1992) cdis pirebis nawils uCvenebdnen qvecnobierad (subliminally) dadebiT
suraTebs (momRimari megobrebi), xolo meore nawils uaryofiT,
arasasiamovno suraTebs (gvelebi). aRmoCnda, rom suraTebis Cveneba
gavlenas axdenda Semdgom Sefasebaze; kerZod, pirveli jgufis cdis
pirebi samizne pirovnebas, romelic raime yoveldRiur aqtivobas
asrulbda, ufro dadebiTad afasebdnen, vidre meore jgufis cdis pirebi.
amdenad, afeqturi dagruntvisas atitudi icvleba maSin, rodesac
adamians obieqtis Sesaxeb umniSvnelo codna aqvs an saerTod ara aqvs da
informaciis gadamuSavebis albaToba dabalia (ix, Zayonc, 1998). Tumca
afeqtma SeiZleba maSinac Secvalos atitudebi, rodesac informaciis
gadamuSavebis albaToba maRalia, magram gansxvavebuli procesebiT.
8
HSM-s ZiriTadi debulebis mixedviT, adamianebi cnobis Sefasebisas adre
daswavlil evristikas iyeneben. HSM darwmunebis mravlobiT procesebs
moicavs; am modelis erT-erT mniSvnelovan cvladi kognituri evristikaa.
rogorc Ceikeni miuTiTebs (Cheiken, 1980, 1987; Chaiken et al., 1981), bevri cnoba,
wyaro, Tu sxva maniSneblebi SeiZleba kognituri evristikiT Sefasdes,
rasac adamianebi warsuli gamocdilebiTa da dakvirvebebiT iZenen.
evristikis gamoyneba damokidebulia maT xelmisawvdomobaze.
HSM mixedviT, sistematuri gadamuSavebis albaToba izrdeba, roca
atitudSi darwmunebuloba (confidenc) sasurvel doneze dabalia; roca
realuri da sasurveli darwmunebuloba erTidaigivea, evristikuli
procesebis albaToba metia (magaliTad, adamianma eqspertuli wyaros
cnoba SeiZleba pirdapir miiRos Semdegi evristikis gavleniT “eqspertebi
Cveulebriv marTlebi arian”. Chaiken, 1980; Petty, Cacioppo & Goldman, 1981).
HSM-s mixedviT, rodesac cnobis gadamuSavebis unarebi da motivacia
izrdeba, izrdeba evristikuli gadamuSavebis albaTobac; HSM-s mixedviT
gadamuSaveba sul mcir ori gziT xdeba:1. Ceikenis da misi kolegebis
mixedviT, garkveul pirobebSi evristikulma gadamuSavebam SeriZleba
mikerZovebuli gaxados sistemturi gadamuSaveba (magaliTad, SeiZleba
adaminma miiRos evristika “eqspertebi sworebi arian” da ramac
ganapirobos cnobis dadebiTi gadamuSaveba). 2 e.w “sizustis motivebze”
damatebitT romlebic SedarebiT obieqtur gadamuSavebas ganapiriobeben,
orma sxva motivma (poziciis dacva da STabeWdilebis marTva)
mikerZovebuli sistematuri an evristikuli gadamuSavebiT SeiZleba
mikerZovebuli gadamuSaveba ganapirobos. magaliTad, rodesac dacvis
motivebi maRalia, adamianebi motivirebulni arian daicvan sakuTari
atitudebi mikerZovebuli sistematuri gadamuSavebiT an evristikiT
(Cheiken, Wood & Eacpy, 1996). ELM da HSM Soris arsebobs garkveuli
msgavseba, kerZod imaSi, rom atitudis Secvla SeiZleba gamoiwvios
sustma da Zlierma Zalisxmevis procesebma, romlebic SeiZleba iyos
SedarebiT obieqturi an mikerZovebuli.
9
kognituri disonansis Teoria: qcevis gavlena xdens atitudebze
10
radgan Teoria umTavresad Seexeba movlenebis kognitur
reprezentaciebsa da ara Tavad movlenebs, amitomac kogniciis reduqcia
xdeba kogniciis SecvliT da ara Tavad movlenebis SecvliT; Tumca es
imas ar niSnavs, rom movlenebi fizikuri samyarosagan mowyvetilad da
maTgan damoukdeblad arseboben. misi mixedviT, garemoseuli kognicia
ufro mtkicea cvlilebebsadmi, vidre qceviseuli kognicia; cxadia,
ufro advilia SevcvaloT rwmena, imis Sesaxeb Tu ra unda gavakeToT,
vidre realoba, aseve ufr advilia qcevis Secvla, vidre realobis. aseve,
radgan disonansis mdgomareobaSi adamianebi motivirebulebi arian rom
miiRon garkveuli Sedegi, amitomac informaciis aqtiuri gadamuSaveba
mikerZoebuli iqneba.
disonansis Semcirebis an moxsnis garda adamianma SeiZleba Tavi
aaridos disonansis gazrdas, an saerTod xvdomilebas. magaliTad,
disonanturi informaciidan Tavis arideba xdeba, maSin, rodesac
adamiani msjelobas iwyebs im adamianTan, rimelic fiqrobs, rom mas
daeTanxmeba, magram gaurbis imaTTan msjelobas, vinc mas ar
daeTanxmebian.
disonansi, qvemoT mocemuli saxeebidan SeiZleba erT-erTiT
Semcirdes:
1. miRebuli gadawyvetilebis Secvla. magaliTad, adamiani SeiZleba iseT
informacias waawydes, romelic gadawyvetilebis miRebas Secvlis.
2 atitudebis Secvla; arCeuli alternativis mimzidvelobis gazrda da
ukugdebuli alternativis mimzidvelobis Semcireba.
3. disonantur elementebs Soris kognituri Tanxvedris gazrda.
11
1974). magaliTad, erT-erT kvlevaSi cdis pirebs asrulebinebdnen
mosawyen amocanas da Semdegi cdis pirebisaTvis aTqmevinebdnen, rom
davaleba saintereso iyo. nawils aZlevdnen SedarebiT mniSvnelovan
jildos (20 dolari), xolo meore nawils umniSvnelos (1 dolari).
rodesac mogvianebiT cdis pirebs ekiTxebodnen, Tu realurad ramdenad
saintereso iyo amocana, mcire gasamrjelos individebi ufro
sainteresod afasebdnen, vidre isini, romelTac meti gasamrjelo miiRes.
es fenomeni mraval sxva kvlevaSic Seiswavles. magaliTad, aRmoCnda,
rom adamianebs metad moswondaT egzotikuri sakvebi, rac ufro
arasasiamovno adamiani sTavazobda mis gasinjvas (Zimbardo, Weisenberg,
Firestone & Hevy, 1965), aseve, adamiani or obieqts ufro diskrepantulad
afasebda arCevanis gakeTebis Sendeg, vidre arCevanis gakeTebamde.
arCevanis Semdeg mikerZoebuli kognituri aqtivoba arCeul mosazrebas
metad mosawons xdida, xolo uaryofils-naklebad mosawons (Brehm, 1966).
disonansis sferoSi Catarebuli kvlevebiT dadginda, rom
disonansTan dakavSirebuli uaryofiTi grZnobebi SeiZleba Seicvalos
rogorc pirdapir, aseve arapirdapir (iribad), raime saSualebiT,
romelic naklebad arasasiamovno grZnobebs gamoiwvevs. adamianma
SeiZleba Seamciros disonansi Tu arasasiamovno grZnobebs miawers
iseT droebiT wyaros, rogoricaa, magaliTad abebi (Fried & Aronson, 1995;
Zanna & Cooper, 1974); SeiZleba disonansi Semcirdes alkoholiT (Steele,
Southwick & Critchlow, 1982), mxiaruli filmis yurebiT (Cooper, Fazio &
Rhodewaldt, 1978) da sxva. erT-erT kvlevaSi cdis pirebs SeeZloT aerCiaT
disonansis Semcirebis forma. aRmoCnda, rom isini pirdapir formas
upiratesobas aniWebdnen, da irib formas mxolod maSin iyenebdnen, Tu
sxva alternativa ar hqondaT (Stone, Weigard, Cooper & Aronson, 1997).
unda aRiniSnos, rom arakonsistenturi qceva yovelTvis ar iwvevs
disonanss. amis erT-erTi mizezi isaa, rom yvela adamians ara aqvs
konsistentobis moTxovnileba (Cialdini, Trost & Newsom, 1995). mkvlevarebma
eWvqveS dayenes festinjeris mosazreba, rom arakonsistentoba
adamianebSi diskomforts iwvevs da win wamowies uaryofiT Sedegebze
pasuxismgeblobis sakiTxi. magaliTad Tu eqsperimentis momlodine cdis
pirebs vetyviT, rom mosawyeni amocana sainteresoa da situacia
aranairadaa saziano disonanss ar eqneba adgili, magram Tu saziano
12
Sedegis albaToba didia (cdis piri daTanxmda eqsperimentSi
monawileobis miRebas da ar darCa gamocdis mosamzadeblad) adgili
eqneba disonanss da atitudi amocanis Sedegis Sesatyvisad Seicvleba
(ix. calder, Ross & Insko, 1973). sxva midgomiT arakonsistenturoba maSin
yalibdeba Tu igi moicavs adamianis “me”-s arsebiT mxareebs an
emuqrebodes mis dadebiT me-koncefcias (Aronson, 1969; Greenwald & Ronis,
13