Professional Documents
Culture Documents
gidensi
sociologia
ra aris sociologia?
Tavi 1
ZiriTadi cnebebi
sociologiis sawyisebi
ogiust konti; emil diurkemi;
karl marqsi; maqs veberi
gviandeli moazrovneebi
miSel fuko da iurgen habermasi
daskvna
Sejameba
mniSvnelovani terminebi
2
ZiriTadi cnebebi
sociologia. mecniereba
sociologiis Seswavla
sociologiuri warmosaxva, saSualebas gvaZlevs davinaxoT, rom
mravali movlena, romelic TiTqosda individs exeba, sinamdvileSi, ufro
farTo sakiTxebs asaxavs. MmagaliTad, gayra, SesaZloa, Zalze mZime
procesi iyos imaTTvis, vinc is ganicada, rasac milsi pirovnul
usiamovnebas uwodebs. Tumca gayris procesi, xazs usvams igi, aseve
sajaro sakiTxia iseT sazogadoebaSi, rogoric dRevandeli inglisia,
sadac mTeli qorwinebebis mesamedi irRveva SeuRlebidan aTi wlis
ganmavlobaSi. AaviRoT meore magaliTi, umuSevroba SesaZloa pirovnul
tragediad gadaiqces, rodesac adamians erTi samsaxuridan agdeben, xolo
meoris Sovna ar SeuZlia. Tumca, rodesac milionobiT adamiani
sazogadoebaSi igive situaciaSi imyofeba, es ukve kerZo sasowarkveTis
farglebs scildeba: es ukve farTo socialuri tendenciebis
gamomxatveli sajaro sakiTxia.
SeecadeT, amgvari Tvalsazrisi sakuTar cxovrebas miuyenoT. Aar
aris aucilebeli mxolod arasasiamovno SemTxvevebze fiqri. MmagaliTad,
dafiqrdiT, saerTod ratom aiReT xelSi es wigni – ratom gadawyviteT
sociologiis Seswavla. Tqven, SesaZloa, iZulebiT xarT sociologi
studenti da swavlobT sagans mxolod imitom, rom SeasruloT Tqveni
safexuris moTxovnebi; an, SesaZloa, enTuziasti brZandebiT, romelsac
surs meti icodes sagnis Sesaxeb. rogoric ar unda iyos Tqveni
motivacia, albaT, bevri saerTo gaqvT sociologiis sxva
SemswavlelebTan, Tundac Tavad ar icodeT amis Sesaxeb. Tqveni sakuTari
gadawyvetileba asaxavs Tqvens pozicias ufro farTo sazogadoebaSi.
Seexeba Tu ara Tqvens pirovnebas Semdegi maxasiaTeblebi? xarT
axalgazrda? TeTrkaniani? Pprofesiuli an TeTrsayeloianTa fenis
warmomadgeneli? SegisrulebiaT, Tu exlac asrulebT raime samuSaos
(igulsxmeba arasruli samuSao dro), Tqveni Semosavlis Sesavsebad?
gsurT Tu ara, ipovnoT kargi samuSao ganaTlebis miRebis Semdeg, Tumca
8
Aadreuli sawyisebi
Cven, adamianebi mudam varT dainteresebulni sakuTari qcevis
pirvelwyaroebiT; magram, Cveni mcdeloba, gagvego sakuTari Tavi, rac
aTaswleulebs moiTvlis, eyrdnoboda azrovnebis gzebs, romelic
Taobidan Taobas gadaecemoda, da xSirad religiuri terminebiT
gamoixateboda (magaliTad, Tanamedrove mecnierebis warmoSobamde,
mraval adamians sjeroda, rom bunebrivi movlenebi, rogoricaa, vTqvaT,
miwisZvra RmerTebis da sulebis mier iyo gamowveuli). Aadamianis qcevisa
da sazogadoebis obieqturi da sistematuri Seswavla, SedarebiT axali
movlenaa, romlis warmoSoba adreuli 1800-iani wlebiT TariRdeba. foni,
sociologiis sawyisebisaTvis, radikaluri cvlilebebi iyo: 1789 wlis
safrangeTis revolucia da industriuli revoluciis aRmoceneba
evropaSi. Aam qmedebebiT gamowveuli cxovrebis tradiciuli gzebis
ngreva moazrovneTa mcdelobebiT dasrulda SeeqmnaT rogorc
socialuri, aseve bunebrivi samyaros axleburi gageba.
Ggadamwyveti movlena samyaros Sesacnobad, religiis nacvlad
mecnierebis gamoyeneba iyo. Mmecxramete saukunis moazrovneebi,
cdilobdnen Semdegi tipis kiTxvebze epasuxaT – rogoria adamianis
buneba? ratom aris sazogadoeba ise struqturirebuli, rogorc aris?
rogor da ratom icvleba sazogadoebebi? – es igive kiTxvebia, romelze
pasuxis gacemasac cdiloben dRes sociologebi. Cveni Tanamedrove
samyaro, warsulisagan radikalurad gansxvavdeba; sociologiis
amocanaa, dagvexmaros am samyaros wvdomaSi da misi momavali
SesaZleblobebis garkvevaSi.
Oogiust konti
11
Eemil diurkemi
GgacilebiT myari da xangrZlivi zegavlena, Tanamedrove
sociologiaze, moaxdina meore frangi moazrovnis emil diurkemis
naSromebma (1858-1917). Mmiuxedavad imisa, rom igi kontis naazrevis
aspeqtebs eyrdnoboda, diurkems miaCnda, rom misi winamorbedis mravali
idea Zalze spekulaturi da bundovani iyo, da rom kontma ver moiyvana
sisruleSi Tavisi programa – Seeqmna mecnieruli safuZveli
sociologiisaTvis. diurkemis mixedviT, sociologiam unda Seiswavlos
socialuri faqtebi, socialuri cxovrebis is aspeqtebi, romlebic saxes
aZleven Cvens, rogorc individebis qmedebebs, iseTebs rogoricaa
12
Kkarl marqsi
Kkarl marqsis ideebi (1818-83) mkveTrad upirispirdeboda kontisa da
diurkemis ideebs, Tumca, maT msgavsad, igic Seecada aexsna
sazogadoebrivi cvlilebebi, romelic samrewvelo revoluciis dros
xdeboda. Aaxalgazrda marqsis politikurma moRvaweobam konfliqtamde
miiyvana igi germaniis xelisuflebasTan; safrangeTSi mokle droiT
yofnis Semdeg, samSoblodan gaZevebuli, igi mudmivad britaneTSi
dasaxlda. Mmisi naSromebi mraval sxvadasxva sferos moicavda. Mmisi
yvelaze mkacri kritikosebic ki Tvlian, rom misi moZRvreba Zalze
mniSvnelovania sociologiis ganviTarebisTvis. Mmisi Sromebis didi
nawili ekonomikur sakiTxebs eZRvneba, magram, vinaidan igi
dainteresebuli iyo, rom ekonomikuri problemebi socialur
institutebTan daekavSirebina, misi naSromebi iyo da aris
sociologiuri ganWvretebiT mdidari.
Mmarqsis Tvalsazrisi eyrdnoboda, rogorc Tavad igi uwodebda,
istoriis materialistur gagebas. Mmarqsis mixedviT, es ar aris (rogorc
diurkems miaCnda) adamianTa kuTvnili ideebi da Rirebulebebi, rac
socialuri cvlilebis mTavari wyaroa, aramed socialuri cvlileba
ZiriTadad ekonomikuri mizezebiT aris gamowveuli. KklasTa Soris
brZola – mdidrebsa da Raribebs Soris – istoriuli ganviTarebis
qvakuTxeds warmoadgens. Mmarqsis sityvebiT, `kacobriobis istoria, es
klasTa brZolebis istoriaa~.
Mmiuxedavad imisa, rom marqsi istoriis ganviTarebis sxvadasxva
fazebs exeboda, misi yuradReba, umTavresad, Tanamedrove cvlilebaze
iyo koncentrirebuli. Mmisi azriT, yvelaze mniSvnelovani cvlilebebi
kapitalizmis ganviTarebaTan iyo dakavSirebuli. kapitalizmi
warmoebasTan dakavSirebuli sistemaa, romelic radikalurad
14
Mmaqs veberi
Mmarqsis msgavsad, maqs vebersac (1864-1920) mxolod sociologs ver
vuwodebT; misi mecnieruli interesebi da urTieTobebi mraval sferos
moicavs. veberi, germaniaSi daibada, sadac ganvlo Tavisi samecniero
moRvaweobis umetesi nawili. igi farTo ganaTlebis adamiani iyo. Mmisi
naSromebi moicavs ekonomikis, samarTlis, filosofiis da SedarebiTi
istoriis sferoebs; aqvs mravali naSromi sociologiaSi da aseve bevrs
15
Ggviandeli moazrovneebi
MmiSel fuko da iurgen habermasi
Ggviandeli periodis yvelaze cnobil sociolog moazrovneTa
Soris, unda aRvniSnoT frangi avtori miSel fuko (1926-84) da germaneli
mecnieri iurgen habermasi (1929). sociologiis klasikosi fuZemdeblebis
msgavsad, arcerTi maTgani ar aris mxolod sociologi; TiToeul
maTgans mTeli rigi gamokvlevebi aqvs filosofiasa da istoriaSi.
cnobilia, rom miSel fuko meoce saukunis socialuri azrovnebis
erT-erTi brwyinvale warmomadgenelia. Mmisi Sromebi, maqs veberis mier
biurokratiis analizis msgavsad, exeba cixeebis, saavadmyofoebis,
skolebisa da sxva msxvili organizaciebis ganviTarebas. fukos
gviandeli gamokvleva seqsualobisa da meobis Sesaxeb, aseve Zalze didi
gavleniT sargeblobda, gansakuTrebiT feministi avtorebis muSaobaSi.
fukos mixedviT, `seqsualoba~ (rogorc adre aRvniSneT, romantikul
siyvarulTan dakavSirebiT) yovelTvis rodi arsebobda, Tumca Seqmnilia
socialuri ganviTarebis procesebis mier. Tanamedrove sazogadoebaSi,
seqsualoba iqceva raRacad, rasac `vflobT~ - meobis sakuTrebad.
Zalauflebis kvleva – is, Tu rogor aRweven individebi da
jgufebi TavianT miznebs, rogorc sxvebis sawinaaRmdegos –
fundamenturi mniSvnelobisaa sociologiisaTvis. sxva klasikos
fuZemdeblebs Soris, gansakuTrebuli yuradReba Zalauflebaze marqsma
da veberma gaamaxviles. Ffukom gaagrZela im mosazrebis zogierTi
mimarTuleba, romelic maT wamoiwyes. MmagaliTad, misi azriT,
seqsualoba yovelTvis gadabmulia socialur ZalauflebasTan. igi eWvis
qveS ayenebda mosazrebas, rom codnis SeZenas meti Tavisuflebisken
mivyavarT. PpiriqiT, igi codnas ganixilavda, rogorc adamianebis
`Tvalyuris devnebis~ da kontrolis saSualebas.
iurgen habermasi, dRes, msoflioSi, SesaZloa yvelaze
mniSvnelovani sociologi moazrovnea. Mman ganicada marqsisa da veberis
zegavlena, Tumca, azrovnebis sxva tradiciebsac eziara. Hhabermasis
17
TviTganaTleba
mesame, da albaT yvelaze mniSvnelovania, rom sociologias
SeuZlia uzrunvelyos TviTganaTleba – gazrdil TviTgageba. rac ufro
metad vacnobierebT, Tu ras vakeTebT, da aseve meti warmodgena gveqneba
Cveni sazogadoebis zogadi meqanizmebis Sesaxeb, miT ufro meti
zegavlena SegviZlia viqonioT Cvens momavalze. Cven ar unda ganvixiloT
sociologia, mxolod rogorc politikis mkeTeblebis, anu Zlieri
jgufebis, damxmare Zala, srulyofili gadawyvetilebebis miRebaSi.
Zalauflebis mqoneni, yovelTvis ver iReben mxedvelobaSi naklebi Zalis
mqoneTa da politikaSi naklebad privilegirebulTa interesebs.
TviTganaTlebis mqone jgufebs SeuZlia isargeblon sociologiuri
gamokvleviT da efeqturad upasuxon mTavrobis politikas an dasaxon
sakuTari politikuri iniciativebi. TviTdaxmarebis jgufebi, rogoricaa
anonimuri alkoholikebi (Alcoholics Anonymous) da socialuri moZraobebi,
rogoricaa garemos dacvis moZraoba, socialuri jgufebis magaliTebia,
romelTa uSualo mcdelobaa, SesamCnevi warmatebiT ganaxorcielon
praqtikuli reformebi.
20
Ddaskvna
winamdebare TavSi davinaxeT, rom sociologia is disciplinaa,
sadac gverdze vdebT pirovnul xedvas samyaros Sesaxeb imisaTvis, rom
ufro guldasmiT ganvixiloT gavlenebi, romlebic gansazRvraven Cvensa
da sxvebis cxovrebas. sociologia, rogorc garkveuli inteleqtualuri
Zalisxmeva, Tanamedrove sazogadoebebis ganviTarebasTan erTad
warmoiSva, da aseTi sazogadoebebis Seswavla principul interess
inarCunebs; Tumca, sociologebi sakiTxebis ufro farTo wriT arian
dainteresebuli, rogoricaa, magalTad, socialuri urTierTqmedebis
buneba da zogadad adamianuri sazogadoebebi.
sociologia, mxolod abstraqtuli inteleqtualuri sfero ar
aris, aramed uzarmazari praqtikuli mniSvneloba gaaCnia adamianebis
21
Sejameba
1. sociologia SeiZleba ganisazRvros, rogorc adamianTa
sazogadoebebis, gansakuTrebiT, Tanamedrove industriuli
sazogadoebebis sistematuri Seswavla.
2. sociologia warmoiSva, rogorc im didi cvlilebebis gaazrebis
mcdeloba, rac adamianTa sazogadoebebSi moxda bolo ori an sami
saukunis ganmavlobaSi.
3. sociologiur kvlevaSi mniSvnelovania gansxvavebis danaxva,
adamianis qmedebis ganzraxul da ganuzraxav Sedegebs Soris.
4. sociologiis praqtika gulisxmobs warmosaxviTi azrovnebis
unars da socialuri cxovrebis Sesaxeb winaswarSeqmnili
warmodgenebidan gaTavisuflebas.
5. sociologiis klasikos damfuZneblebs Soris, gansakuTrebiT
mniSvnelovani oTxi figuraa: ogiust konti, karl marqsi, emil diurkemi
da maqs veberi. Kkontma da marqsma, romlebic mecxramete saukunis Sua
wlebSi moRvaweobdnen, sociologiis zogierTi ZiriTadi sakiTxi
Camoayalibes, romlebic mogvianebiT diurkemma da veberma ganaviTares. es
sakiTxebi exeba sociologiis bunebas da Tanamedrove sazogadoebebis
ganviTarebis gavlenas socialur samyaroze.
22
MmniSvnelovani terminebi
sociologiuri warmosaxva
gauTvaliswinebeli Sedegebi
socialuri reproduqcia
socialuri transformacia
anomia
istoriis materialisturi gageba
kapitalizmi
TviTganaTleba
Tavi 2
Kkultura, sazogadoeba da pirovneba
ZiriTadi cnebebi
adamianTa modgma
evolucia, instinqtebi da biologiuri moTxovnilebebi
kulturuli mravalgvaroba
K
kulturuli identoba da eTnocentrizmi
socializacia
arasocializebuli bavSvebi
cxovrebis gza
bavSvoba. siymawvile.
Aaxalgazrda mozrdili. zrdasruloba. sibere.
TaobaTa cvla
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
K kultura. sazogadoeba. Rirebulebebi. socializacia.
aracnobieri. TviTcnobiereba. identoba
cnebebi k u l t u r a da s a z o g a d o e b a, romlebic
winamdebare TavSi unda vikvlioT, sociologiaSi yvelaze farTod
gamoyenebuli cnebebia. rodesac sityva `kulturas~ Cveulebriv,
yoveldRiur saubarSi viyenebT, xSirad vgulisxmobT `gonebiT
momadlebul niWs~ - xelovnebas, Lliteraturas, musikas da mxatvrobas.
am terminis qveS sociologebi, `ra Tqma unda, igive aqtivobebs
gulisxmoben, Tumca bevr sxvasac. Kkultura exeba sazogadoebis yvela
wevris, an masSi Semavali jgufebis cxovrebis wess; es gulisxmobs maTi
Cacmis stils, maT saqorwino wes-Cveulebebs da ojaxur cxovrebas, maTi
samuSaos xasiaTs, religiur ritualebs da Tavisufali drois tarebas.
`kultura~ da `sazogadoeba~ konceptualurad gansxvavebuli
cnebebia, Tumca maT Soris mWidro kavSiri arsebobs. sazogadoeba u r T-
i e r T k a v S i r e b i s s i s t e m a a, romelic individebs
erTmaneTTan akavSirebs. Aam azriT, britaneTi, safrangeTi da
SeerTebuli Statebi sazogadoebebia. isini milionobiT adamians Seicavs;
rogorc Semdeg TavebSi davinaxavT, zogierTi sazogadoebebi gacilebiT
mcire moculobisaa.
kultura ar SeiZleba arsebobdes sazogadoebebis gareSe. Tumca,
aseve sazogadoebebic ar arsebobs kulturis gareSe. kulturis gareSe,
Cven saerTod ar gverqmeoda `adamiani~ im azriT, romliTac, Cveulebriv,
gvesmis es termini. Cven ar gveqneboda ena, romelSic gamovxatavdiT
sakuTar Tavs, ar gveqneboda TviTSemecneba, da Cveni azrovnebisa da
msjelobis unari Zlier SezRuduli iqneboda. ramdenad asxvavebs amgvari
maxasiaTeblebi adamianebs cxovelebisagan? saidan movida Cveni
gansxvavebuli `adamianuri~ maxasiaTeblebi? rogoria adamianis buneba? es
kiTxvebi, sociologiisaTvis mTavari kiTxvebia, vinaidan igi safuZvels
3
Aadamianuri modgma
inglisis eklesiis gandobilma mRvdelma Carlz darvinma, misi
udidebulesoba dedoflis gemiT (HMS) `bigli~, msoflios garSemo ori
mogzaurobis Semdeg, 1859 wels gamoaqveyna naSromi `saxeTa warmoSoba~.
cxovelTa saxeebis SerCevisa da masze gulmodgine dakvirvebis Sedegad,
darvinma adamianTa da cxovelTa ganviTarebis axal xedvas daudo
safuZveli, rac sruliad gansxvavdeboda adre arsebuli
Sexedulebebisagan. Tumca, adreul xanaSi adamianebs SeeZloT
daejerebinaT naxevradcxovelisa da naxevradadamianis arseboba,
darvinis aRmoCenebma sruliad gaaqarwyla aseTi SesaZleblobis
arseboba. Ddarvini amtkicebda, rom arsebobs ganviTarebis uwyveti xazi
cxovelebidan adamianur arsebobamde, darvinis mixedviT, Cveni adamianuri
maxasiaTeblebi, biologiuri cvlilebebis kvaldakval yalibdeboda, rac
dedamiwaze sicocxlis gaCenisTanave daiwyo, sami miliardi wlis ukan.
Ddarviniseuli Tvalsazrisi adamianebisa da cxovelebis ganviTarebis
Sesaxeb, bevrisaTvis kidev ufro miuRebeli Seiqmna, vidre
naxevradcxoveli da naxevradadamianebis Sesaxeb Sexelebebi. Man
saSualeba misca ganviTarebuliyo, erT-erTi yvelaze sakamaTo, Tumca
damajerebeli Teoria Tanamedrove mecnierebaSi – e v o l u c i i s
Teoriaa.
evolucia
darvinis mixedviT, adamianuri modgmis ganviTareba S e m T x v e -
v i T i SerCevis procesis Sedegia. Mmraval religiaSi, qristianobis
CaTvliT, arsebobs rwmena, rom cxovelebi da adamianebi RvTaebrivi
CareviT arian Seqmnili. Amis sapirispirod, evoluciuri Teoria
cxovelebisa da adamianebis saxeTa ganviTarebas mizanmimarTul procesad
ar ganixilavs. Eevolucias darvini bunebrivi SerCevis process uwodebs.
bunebrivi SerCevis idea martivia; yvela organul arsebas sWirdeba
4
Aadamianebi da maimunebi
AamJamad aRiarebulia, rom sicocxlis ganviTareba okeaneebSi
daiwyo. Ppirveli miwiszeda arsebebi daaxloebiT oTxasi milioni wlis
win gaCnda. zogi maTgani uzarmazar repitiliebad ganviTarda, romlebic
Semdeg ZuZumwovrebma Secvales. ZuZumwovrebi Tbilsisxliani arsebebia,
romlebic seqsualuri urTierTobiT mravldebian. Ggigantur
reptiliebTan SedarebiT, miuxedavad ZuZumwovrebis gacilebiT mcire
zomisa, isini ufro sazrianebi da magrebi iyvnen. ZuZumwovrebs
gamocdilebis aTvisebis meti unari aqvT, vidre sxva cxovelebs, da am
unarma Tavis umaRles ganviTarebas adamianis saxeobaSi miaRwia.
Aadamianuri arsebebi ZuZumwovrebis ufro maRal jgufs – primatebs –
miekuTvnebian, romlebic samocdaaTi milioni wlis win warmoiSvnen.
cxovelTa saxeobebs Soris, Cveni uaxloesi naTesavebi Simpanze,
gorila da orangutania. Aamboben, rom mas Semdeg, rac uorCesteris
episkoposis colma darvinis evoluciis Teoriis Sesaxeb Seityo, Tqva:
`warmoviSviT maimunebidan? Zvirfaso, imedi viqonioT, rom es swori ar
aris. Tumca, Tu es simarTlea, imedi viqonioT, rom igi bevrisTvis
cnobili ar gaxdeba~. rogorc bevrma adamianma im dros, qalbatonmac ver
gaigo, ras gulismxobda evolucia. adamianebi ar warmoiSvnen
maimunebidan; adamianebi da maimunebi, yvela ganicdis evolucias. winapar
saxeobaTa gacilebiT ufro primitiuli jgufebidan, romlebic mravali
milioni wlis winaT cxovrobdnen.
sociobiologia
miuxedavad imisa, rom biologebi aRiarebdnen evoluciur
uwyvetobas cxovelebsa da adamianebs Soris, ukanasknel xanebamde maTi
umravlesoba cdilobda xazi gaesva adamianuri saxeobis gansxvavebuli
TvisebebisTvis. Aam pozicias, eWvisqveS ayeneben s o c i o b i o l o g e
b i, romlebic axlo analogiebs xedaven adamianebisa da cxovelTa
qcevas Soris. termini sociobiologia amerikeli mecnieris eduard
uilsonis naSromebSi gaCnda (Wilson 1975, 1978) . Ees exeba biologiuri
principebis gamoyenebis sakiTxs, yvela socialuri cxovelis, adamianis
CaTvliT, socialuri aqtivobebis asaxsnelad. Uuilsonis mixedviT,
6
Kkulturuli mravalgvaroba
aRsaniSnavia adamianuri kulturis mravalgvaroba. Qqcevis
miRebuli formebi erTi kulturidan meoremde Zalze icvleba da xSirad
radikalurad gansxvavdeba imisagan, rasac dasavleTSi mcxovrebi
adamianebi `normalurs~ uwodeben. MmagaliTad, Tanamedrove dasavleTSi,
Cvilebis an patara bavSvebis ganzrax mokvdineba umZimes danaSaulad
iTvleba; Tumca tradiciul Cinur kulturaSi axladdabadebul gogonebs
xSirad gudavdnen, vinaidan gogonebis yola, ufro zedmet valdebulebad
iTvleboda ojaxisaTvis, vidre SenaZenad.
10
socializacia
evoluciis dabal safexurze myof cxovelebs, rogoricaa mwerebis
umetesi saxeobebi, SeuZliaT izrunon TavianT Tavze mozrdilTa mxridan
Zalze cota daxmarebiT an sulac mis gareSe, dabadebidan Zalian mcire
droSi. umdables cxovelebs ar aqvs Taobebi imis gamo, rom
,,axalgazrdebis~ qceva met-naklebad `mozrdilebis~ identuria. Tumca,
evoluciis safexurze aRmasvlis kvaldakval, es dakvirvebebi sul ufro
naklebad gamoiyeneba; umaRles safexurze myofma cxovelebma unda
i s w a v l o n qcevis Sesabamisi wesebi. ZuZumwovrebs Soris
axalSobilebi sruliad umweoni arian da TavianTi ufrosebis
mzrunvelobis qveS unda iyvnen, xolo adamianis axalSobili yvelaze
ufro umweoa. BbavSvi ver SeinarCunebs sicocxles daxmarebis gareSe,
yovel SemTxvevaSi, misi cxovrebis pirveli oTxi an xuTi wlis manZilze.
s o c i a l i z a c i a aris procesi, romlis drosac umweo
(25) bavSvi TandaTan gadaiqceva TviTcnobier, mcodne da im kulturis
SemTvisebel pirovnebad, romelSic igi daibada. socializacia ar aris
`kulturuli daprogramebis~ msgavsi ram, sadac bavSvi pasiurad iTvisebs
13
Aarasocializebuli bavSvebi
rogorebi iqnebodnen bavSvebi, rogorRac, ufrosebis gavlenis
gareSe rom gazrdiliyvnen? cxadia, rom vercerTi humanuri adamiani ver
gazrdida bavSvs adamianuri zegavlenis, rogorc eqsperimentis, gareSe.
Tumca, arsebobs ramdenime farTod ganxiluli SemTxveva bavSvebis
Sesaxeb, romlebmac cxovrebis adreuli wlebi normaluri adamianuri
kontaqtebis gareSe gaatares.
tirili da Rimili
imis gamo, rom Cvili bavSvebi gamorCeviT reagireben TavianT
garemocvaze, mozrdilebi ganasxvaveben Cvilis qcevis sxvadasxva
nimuSebs, varaudoben ra, rom mixvdebian, ra surs an sWirdeba mas.
iTvleba, rom tirili SimSilsa da diskomfortze miuTiTebs, Rimili an
saxis garkveuli gamometyveleba kmayofilebas niSnavs. swored amgvari
gageba ganixilavs reaqciebs, rogorc bavSvis socialur qmedebebs. Tumca,
am procesSi kulturuli mosazrebebic Rrmad aris CarTuli. Amisi kargi
magaliTi tirilia. Mmraval kulturebSi dRis umetesi nawili bavSvi
fizikuradaa dacilebuli dedas, bavSvis sawolSi, bavSvis etlSi an
saTamaSo adgilebSi. tirili, am SemTxvevaSi, imis maniSnebelia, rom
bavSvs yuradReba sWirdeba. sxva kulturebSi, mravali Tvis ganmavlobaSi,
axalSobili dRis umetes nawils dedis sxeulTan uSualo kontaqtSi
atarebs, mis zurgze mimagrebuli. iq, sadac amgvar praqtikas misdeven,
dedam mxolod maSin SeiZleba miaqcios yuradReba bavSvs, rodesac igi
Zalze Zlier tiris, rac gansakuTrebul SemTxvevad iTvleba. rodesac
bavSvi krunCxvas iwyebs, es imis niSania, rom mas Wama unda an raime sxva
gansakuTrebuli yuradReba.
Kkulturuli gansxvavebebi Rimilis interpretaciaSia naCvenebi.
daaxloebiT erTi Tvis an eqvsi kviris asakSi, yvela normaluri bavSvi,
garkveul viTarebebSi, iRimeba. Cvili gaiRimebs, Tu mas daanaxeben saxis
msgavs moxazulobas, sadac Tvalebis nacvlad ori wertilia aRniSnuli.
igi adamianis saxis danaxvaze maSinac iRimeba, rodesac piri dafaruli
aqvT ise, TiTqos igi arc aris. rogorc Cans, Rimili Tandayolili
reaqciaa da ara daswavlili, an sxva momRimari saxis danaxviT
gamowveuli. EerTi mizezi, rac amaSi gvarwmunebs, isaa, rom bavSvebi
Tandayolili sibrmaviT, imave asakidan iRimebian, rogorc mxedvelobis
mqone bavSvebi, miuxedavad imisa, rom sxvisi mibaZvis araviTari Sansi ara
aqvT. Tumca situaciebi, sadac Rimili misaRebad aris miCneuli,
sxvadasxva kulturebSi sxvadasxvagvaria; igi damokidebulia ufrosebis
17
Ffroidi da fsiqoanalizi
zigmund froidi, eqimi venidan, cxovrobda 1856-1939 wlebSi. man
Zlieri zegavlena moaxdina Tanamedrove fsiqologiis Camoyalibebaze;
froidi me-20 saukunis erT-erTi gamoCenili moazrovnea. Mmisi ideebis
gavlena igrZnoba xelovnebaze, literaturasa da filosofiaze, iseve
rogorc adamianur socialur mecnierebebze. Ffroidi ara ubralod
adamianis qcevis mecnieruli mkvlevari iyo, aramed nevrotuli
pacientebis mkurnalobas eweoda. fsiqoanalizi mis mier Seqmnili
Terapiis teqnikas gulisxmobs, rac saSualebas aZlevs pacientebs
Tavisuflad isaubron TavianT cxovrebaze, gansakuTrebiT imaze, Tu ra
SeuZliaT gaixsenon TavianTi cxovrebis adreuli gamocdilebis Sesaxeb.
froidi mivida daskvnamde, rom is, rac umTavresad marTavs Cvens qcevas,
a r a c n o b i e r S i a, da gulisxmobs ltolvebis daZlevis
meTodebis SenarCunebas zrdasrul asakSi, romelic cxovrebis adreul
asakSi Camoyalibda. adreuli bavSvobis gamocdilebis didi nawili, Cveni
cnobieri mexsierebisTvis dakargulia, miuxedavad imisa, rom es
gamocdileba is safuZvelia, razec Cveni T v i T c n o b i e r e b a
Camoyalibda.
pirovnebis Camoyalibeba
froidis mixedviT, bavSvi momTxovni arsebaa, energiiT aRsavse,
rasac Tavad ver akontrolebs, Tavisi sruli umweobis gamo. BbavSvma
unda gaigos, rom misi moTxovnilebebi da survilebi, SesaZloa,
yovelTvis myisierad ar Sesruldes – es mtkivneuli procesia. froidis
TvalsazrisiT, Cvil bavSvs saWmlisa da sasmelis garda, moTxovnileba
erotikul dakmayofilebazec aqvs. Ffroidi ar gulisxmobda, rom Cvil
bavSvebs imgvari seqsualuri survilebi aqvT, rogorc ufros bavSvebs da
mozrdilebs. `erotikuli~, am SemTxvevaSi, exeba sxvebTan axlo da
sasiamovno sxeulebrivi kontaqtis zogad moTxovnilebas.
rogorc froidi aRwers, adamianis fsiqologiuri ganviTareba
Zlieri daZabulobis procesia. BbavSvi progresulad iTvisebs Tavisi
miswrafebebis kontrols, Tumca igi mZlavr motivaciad rCeba
aracnobierSi. Ffroidi, ramdenime tipiur stadias asxvavebs Cvilisa da
ufro mozrdili bavSvis ganviTarebaSi. igi gansakuTrebul yuradRebas
23
j. h. midis Teoria
j. h. midis (1863-1931) warmomavloba da inteleqtualuri kariera,
umeteswilad, sruliad ar hgavda froidisas. Mmidi upirvelesad
filosofosi iyo, romelic TiTqmis mTeli cxovreba Cikagos
universitetSi aswavlida. igi sakmaod cotas werda, xolo misi wigni
`azrovneba, pirovneba da sazogadoeba~ (1934), romelmac saxeli gauTqva
mids, studentebma Sekribes misive leqciuri Canawerebis da sxva
wyaroebis safuZvelze; am naSromma Seqmna Teoriuli saazrovno
tradiciis ZiriTadi safuZveli – s i m b o l u r i i n t e r a q c i o
n i z m i; midis ideebma, Zalze farTo gavlena moaxdina sociologiaze.
(simboluri interaqcionizmis Sesaxeb Semdgomi msjeloba ixileT 24-e
TavSi `sociologiuri Teoria~). amasTan erTad, midis naSromSi
mocemulia bavSvis ganviTarebis ZiriTadi stadiebis interpretacia,
sadac gansakuTrebuli yuradReba eqceva meobis grZnobis warmoqmnas.
Aarsebobs, ramdenime saintereso damTxveva midisa da froidis
Tvalsazrisebs Soris, Tumca midi adamianis pirovnulobas ganixilavs,
rogorc naklebad damokidebuls daZabulobaze. midis mixedviT, rogorc
patara, aseve mozrdili bavSvebi socialur arsebebad yalibdebian,
upirveles yovlisa, maT garSemo myofTa qmedebebis mibaZviT. Aam azriT,
erT-erTi mTavari saSualeba TamaSia. rogorc zemoT iyo aRniSnuli,
TamaSis dros patara bavSvebi xSirad mozrdilebs baZaven. Ppatara
`acxobs~ talaxis namcxvars, rodesac naxa mozrdili rogor amzadebda,
an Txris patara niCbiT, rodesac baRSi saqmianobas daakvirda. BbavSvebis
25
kritika
Mmargaret donaldsonma eWvi Seitana piaJes SexedulebaSi, rom
bavSvebi mozrdilebTan SedarebiT gacilebiT egocentrulebi arian
(Donaldson 1979). Mmisi azriT, amocanebi, romlebsac piaJe bavSvebs usaxavda,
ufro mozrdilis SexedulebiT iyo warmodgenili, vidre im enaze,
romelic maTTvis gasagebi iqneboda. zogierT situaciaSi egocentrizmi
msgavsadve axasiaTebs mozrdil adamianebsac. Amis dasadastureblad
donaldsoni britaneli poeti lori lis avtobiografiidan nawyvetis
citirebas axdens, rodesac igi, patara biWi, pirvelad mivida skolaSi.
`is pirveli dRe skolaSi, furcelSi naxvretebis keTebaSi
gavatare; saxlSi rom vbrundebodi, sibrazes Zlivs vikavebdi.
`raSia saqme, sayvarelo? Aar mogewona skolaSi?~
`maT ar momces prezenti.~
`prezenti? ra prezenti?~
`maT miTxres, rom momcemdnen prezents~.
`ici,Ddarwmunebuli var, maT es ar giTxres~
`ki, miTxres!~ maT Tqves: `Tqven xarT lori li, ara? Kkargi; ijeqi
aq jerjerobiT~. Mme, mTeli dRe vijeqi, magram ver miviRe is. Mme aRar
davbrundebi iq~ (Lee, 1965, p.50).
aq sityvebis TamaSia – for t he P resent - `jerjerobiT~; sityvasityviT -
`saCuqrisTvis~ niSnavs).
Mmozrdilis poziciidan, Cven vfiqrobT, rom bavSvma arasworad,
komikuri azriT, gaigo maswavleblis instruqcia. Tumca, ufro Rrmad Tu
30
cxovrebis gza
is mravalferovani gardaqmnebi, romlis gavlac individebs maTi
cxovrebis manZilze uwevT, erTi SexedviT, biologiurad unda iyos
fiqsirebuli – bavSvobidan zrdasrulobamde da sabolood sikvdilamde;
Tumca, aq saqme ufro rTuladaa. Aadamianis cxovrebis gzis stadiebi,
Tavisi bunebiT, socialuria, iseve rogorc biologiuri. MmaTze,
sazogadoebis mocemul tipSi, gavlenas axdens rogorc kulturuli
gansxvavebebi, aseve cxovrebis materialuri pirobebi. MmagaliTad,
Tanamedrove dasavleTSi, sikvdili Cveulebriv xandazmul asakTan
kavSirSi moiazreba, vinaidan adamianebis umravlesobis sicocxlis
xangrZlivoba samocdaaTi weli da metia. Tumca tradiciul
sazogadoebebSi, meti adamiani ver aRwevda siberes da ufro axalgazrda
asakSi kvdeboda.
bavSvoba
32
piaJe
bavSvis ganviTarebis mesame didi
Teoretikosi piaJe, gansxvavdeba
danarCeni ori avtorisagan.piaJe,
fsiqologi iyo da misi ideebis
umetesoba bavSvebze uSualo
dakvirvebas efuZneba. froidi da
midi ar ikvlevdnen bavSvebs
uSualod. froidisagan
gansxvavebiT, midis msgavsad, piaJec
nakleb yuradRebas amaxvilebda
aracnobierze; Tumca igi midze mets
werda bavSvis ganviTarebis emociur
mxareze.
piaJes TvalsazrisiT, bavSvi
Tavdapirvelad e g o c e n t r u
l i a – igi samyaros mxolod masSi
sakuTari poziciis perspeqtividan
xedavs. BbavSvebma unda iswavlon,
rom sxvebic arseboben, romlebsac
Sesabamisi fiqrebi da grZnobebi
gaaCniaT, da mraval Tves ando-
meben, Caswvdnen cnebebs, romlebic
mozrdilebisTvis TavisTavad cxa-
dia; magaliTad, siCqaris, simZimis
an raodenobis cnebebs. Eenis
daufleba amgvari cnebebis wvdomis
arsebiTi nawilia. Ggza
infantiluri egocentrizmidan
srul zrdasrulobamde gadis rigi
gansxvavebuli stadiis saSualebiT.
PpiaJe amtkicebs, rom yovel am
stadiaSi, bavSvi TandaTan zrdis
35
siymawvile
`Tineijeris~ cneba SedarebiT axalia. biologiuri cvlilebebi,
rasac sqesobrivi momwifeba gulisxmobs (momenti, roca pirovneba
sqesobrivad aqtiuri da reproduqciuli xdeba), universaluria. Tumca,
mraval kulturaSi, es ar iwvevs im aurzaursa da gaugebrobas, rac
damaxasiaTebelia axalgazrdebisaTvis Tanamedrove sazogadoebebSi.
rodesac arsebobs asakobrivi zRvaris sistema, garkveul ritualTan
erTad, rac pirovnebis zrdasrul asakSi gadasvlas aRniSnavs,
fsiqoseqsualuri ganviTarebis procesi, ZiriTadad, ufro advilad
mosagvarebelia. Yymawvilebma tradiciul sazogadoebebSi naklebi unda
`gadaiviwyon~, vidre maTma Tanatolebma Tanamedrove sazogadoebebSi,
vinaidan cvlilebis mimdinareoba ufro Senelebulia. Ees iseTi droa,
roca Cven Svilebs aRar moeTxovebaT bavSvebad yofna: maT unda
gadaagdon TavianTi saTamaSoebi da miatovon bavSvuri Cvevebi.
tradiciul kulturebSi, sadac bavSvebi mozrdilebis gverdigverd
muSaoben, es bavSvobis `gadaviwyebis~ procesi naklebad mkacria.
37
zrdasrulebi
dRes, axalgazrda zrdasrulebis umetesobas SeuZlia winaswar
hqondes imedi, rom sicocxle moxucebulobamde gauxangrZlivdeba. Zvel
droSi, cotas Tu hqonda aseTi imediani momavlis molodini.
avadmyofobiT, epidemiebiT an travmebiT gamowveuli sikvdilianoba,
gacilebiT xSiri iyo winaT, yvela asakis jgufebSi, vidre es dRes aris;
gansakuTrebiT didi riskis qveS mSobiare qalebi iyvnen, maRali
sikvdilianobis gamo.
Mmeore mxriv, zogierTi daZabuloba, rasac dRes ganvicdiT,
naklebad mJRavndeboda wina epoqebSi. Aadamianebs, Cveulebriv, ufro
axlo urTierToba hqondaT TavianT mSoblebTan da naTesavebTan, vidre
dRevanel ufro mobilur moqalaqeebs; xolo yoveldRiuri saqmianoba
igive iyo, rogoric maT winaprebs hqondaT. Cvens sazogadoebaSi, ZiriTadi
gaurkvevlobebi unda gadawydes qorwinebaSi, ojaxur cxovrebaSi da sxva
socialur konteqstebSi. Cven ufro metad unda `movawyoT~ Cveni
cxovreba, vidre amas warsulSi akeTebdnen. MmagaliTad, seqsualuri da
38
TaobaTa cvla
Suasaukuneebis evropaSi, sikvdili gacilebiT metad dasanaxi iyo,
vidre es dRes aris. Tanamedrove msoflioSi adamianTa umetesoba
saavadmyofos Caketil garemoSi kvdeba, naTesavebsa da megobrebs
CamoSorebuli. DdRes, dasavleTSi sikvdili mravali adamianis mier
ganixileba, rogorc individualuri sicocxlis dasasruli da ara
rogorc TaobaTa ganaxlebis procesi. religiuri rwmenis Sesustebam,
aseve, Secvala Cveni damokidebuleba sikvdilis mimarT. CvenTvis,
sikvdili msjelobas ar eqvemdebareba. TavisTavad cxadia, rom adamianebs
sikvdilis eSiniaT; ase rom, eqimebi an naTesavebi sakmaod xSirad
umalaven sasikvdilod daavadebul adamians, rom igi male mokvdeba.
EelizabeT kiubler-rosis mixedviT, sikvdilis moaxlovebasTan
Seguebis procesi, socializaciis SekumSuli procesia, rac ramdenime
stadias moicavs.
40
Sejameba
1. kulturis cneba, yvelaze mniSvnelovania sociologiaSi.
kultura gulisxmobs sazogadoebis wevrTa an sazogadoebis farglebSi
arsebuli jgufebis cxovrebis wess, rac moicavs xelovnebas,
literaturas da ferweras, Tumca gacilebiT farToa. aseve, sxva
kulturul CamonaTvals, magaliTad, ra acviaT adamianebs, maT Cvevebs,
maTi samuSaos saxes da religiur ceremoniebs.
2. kultura imis didi nawilia, rac Cven adamianebad gvaqcevs.
Tumca, rogorc adamianuri arsebebi, Cven aseve viziarebT saerTo
42
DdamatebiTi literatura
Phillippe Aries, Centuries of Childhood (Hermondsworth: Penguin, 1973). klasikuri
– Tumca winaaRmdegobrivi – diskusia `bavSvobis,~ rogorc adamianis
ganviTarebis gansakuTrebuli fazis, istoriuli warmoCenis Sesaxeb.
Ruth P enedict, Patterns of Culture (New york; M entor B ooks, 1946) . Kklasikuri
gamokvleva kulturuli gansxvavebebis Sesaxeb; dResac saintereso
sakiTxavia.
Ralf F asold, The Sociolinguistic of Language (Oxford: B lackwell, 199 1). saWiro
saxelmZRvanelo, romelic moicavs enisa da kulturis bunebis mraval
aspeqts.
Elisabeth K ubler-Ross, Living with Death and Dying (London: S ouvenir P ress, 1987)
sikvdilis mimarT damokidebulebis amaRelvebeli aRwera.
Elly S inger, Childcare and the Psychilogy of Development (London: R outledge, 1992).
diskusia bavSvis aRzrdisa da qalebisaTvis bavSvebis sadReRamiso
zrunvis Semsubuqebis Sesaxeb.
Frances C . W aksler, Studying the Social Worlds of Children: Sociological Readings
(London: Falmer, 1991). teqstebis krebuli bavSvebis ganviTarebis Sesaxeb.
Raymond W illiams, Culture (Glasgow: F ontana, 1981) . sasargeblo zogadi
diskusia kulturis cnebis Sesaxeb.
44
MmniSvnelovani terminebi
evolucia Ooidiposis kompleqsi
bunebrivi SerCeva socialuri me (obieqti)
mutacia Gganzogadebuli sxva
sociobiologia sensomotoruli stadia
instinqti Ppre-operaciuli stadia
subkultura Eegocentrizmi
eTnocentrizmi Kkonkretuli operaciuli stadia
Semecneba Fformaluri operaciuli stadia
fsiqoanalizi cxovrebis gza
Tavi 3
sazogadoebis tipebi
ZiriTadi cnebebi
daskvna
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
2
ZiriTadi cnebebi
industrializacia. industriuli sazogadoebebi.. globalizacia.
Gkulturuli mravalgvarobis gasagebad, warmodgena unda SeviqmnaT
sazogadoebis sxvadasxva tipebze, romlebic istoriis manZilze arebobda.
winamdebare TavSi, ganvixilavT premodernuli sazogadoebis ZiriTad
tipebs, Tumca yuradRebas gavamaxvilebT im cvlilebebze, romlebmac
axlo warsulSi gardaqmna socialuri samyaro. amasTan erTad,
vimsjelebT mniSvnelovan globalur movlenaze, romlis Sedegebi dRes
yvela Cvenganze axdens gavlenas: socialuri sistemis mTeli tipis -
meore samyaros sazogadoebebis anu sabWoTa komunizmis - gaqroba.
Ppirvelyovlisa, ganvixilavT sazogadoebis zogierT uZveles
formas, romlis sawyisebi aTaswleulebs iTvlis.
mbutis pigmeebi
monadireTa da SemgrovebelTa sazogadoebebis daxasiaTebas asobiT
naSromi mieZRvna; maTi cxovrebis wesis ilustraciisTvis, Cven erT-erTs
mivmarTavT: mbutis pigmeebis sazogadoebas (gamoiTqmeba `mabuti~),
romlebic centralur afrikaSi, kerZod, zairis midamoebSi cxovroben
(Turnbull 1983) . mbutis tomi gauvali tyis teritoriaze binadrobs,
romelic gareSeebisTvis Znelad SesaRwevia; maTTvis tyis garemo Zalze
nacnobia da ise gadaadgildebian, rogorc moesurvebaT. aq uxvadaa
wyali, sakvebad gamosayenebeli mcenareebi da cxovelebi sanadirod.
mbutis saxlebi mudmivi sacxovrebeli ar aris; isini foTlebisa da xis
totebisagan Sendeba ramdenime saaTis ganmavlobaSi da aseve SeiZleba
swrafad iqnes aRebuli mbutebis gadaadgilebis dros, rasac isini
mudmivad ewevian; isini erT adgilas Tveze mets ar Cerdebian.
Mmbutebi oTxi-xuTi ojaxisagan Semdgar jgufebad cxovroben.
jgufebi sakmaod myari da mudmivia; Tumca, Tu individs an ojaxs erTi
jgufis datoveba da meoresTan mierTeba surs, aravis SeuZlia maTi
SeCereba. Aaravin `marTavs~ jgufs – aq ar arian beladebi. Tumca
uxucesebs evalebaT Cxubisa da davis `daSoSmineba,~ romelic higmeebis
rwmeniT, tyis sulebs awuxebs. Tu konfliqti Zalze mwvavdeba, jgufis
wevrebi toveben iqaurobas da sxvebs uerTdebian.
Mmbutis cxovrebis Seswavla, Tavdapirvelad, 1960 wels daiwyes; am
droisaTvis maTi cxovrebis wesi jer kidev xeluxlebeli rCeboda. Mmas
Semdeg igi sul ufro mzard zewolas ganicdis. Ggare samyaro sul
ufro metad SeiWra tyeSi da mbutis xalxi sul ufro metad iqna
CaTreuli tyis garSemo perimetrSi arsebuli soflebis fulad
ekonomikaSi. Cven maTi cxovrebis wesi awmyoSi warmovidgineT, Tumca
amJamad isini gaqrobis piras arian. igive SeiZleba iTqvas mcirericxovan
tradiciul sazogadoebebze, romlebzec, winamdebare TavSi, mogvianebiT
visaubrebT.
pirveli `siuxvis sazogadoebebi~?
5
mesaqonleTa sazogadoebebi
miwaTmoqmedTa sazogadoebebi
industriuli sazogadoebebi
avstralia 7,4
iaponia 6,4
germania 4,6
kanada 3,3
SeerTebuli Statebi 2,3
gaerTianebuli samefo 2,0
samxreT amerika
600 – 1500
Cv. w.aR. indoeTi
2500 – 300
Cv.w.-mde
maias civilizacia
msoflio bazrebze
zogierTs Tavisufali
mewarmeobis sistema aqvs,
danarCenebs gegmiuri
ekonomika.
gamorCeuli politikuri
erTobebi an eri-saxelmwi-
foebia: CineTi, indoeTi,
afrikis umetesi da samxreT
amerikis erebi.
daskvna
30
Sejameba
damatebiTi literatura
Brian M.Fagan, People of the Earth (London: Harper Collins, 1992). avtoritetuli
gamokvlevis bolo gamocema, adamianuri kulturis warmoSobisa da
ganviTarebis sxvadasxva formebis Sesaxeb.
Stephan H aggard, Pathways from the Periphery: The Politics of growth in the Newly
Industrialized Countries (Ithaca, N .Y.: C ornell U niversity Press, 1990 ).
industrializaciis politikuri da ekonomikuri aspeqtebis analizi
ganviTarebad qveynebSi.
32
mniSvnelovani terminebi???
Tavi 4
socialuri urTierTqmedeba da
yoveldRiuri cxovreba
ZiriTadi cnebebi
yoveldiuri cxovrebis Seswavla
araverbaluri komunikacia
siaxlovis Zaldataneba
mikrosociologia da makrosociologia
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
2
ZiriTadi cnebebi:
socialuri urTierTqmedeba. kontaqti.
socialuri roli. socialuri pozicia.
araverbaluri komunikacia
`saxe~ da kultura
urTierTgageba
saubris formebi
sapasuxo wamoZaxilebi
wamocdenebi
kontaqtebi
mraval socialur situaciaSi Cven verTvebiT, rogorc amas gofmani
uwodebs, arafokusirebul urTierTqmedebaSi sxvebTan. Aarafokusirebuli
urTierTqmedeba maSin xdeba, rodesac individebi daufaravad gamoxataven,
rom SeamCnies erTmaneTi. es, Cveulebriv, adamianTa didi TavSeyris
adgilebSi xdeba, magaliTad, gadatvirTul quCaze, TeatrSi an
wveulebaze, rodesac adamianebi sxvebis TandaswrebiT arian. Tundac ar
hqondeT erTmaneTTan saubris saSualeba, isini gamudmebiT urTierToben
araverbaluri komunikaciis gziT, kerZod, poziT, saxis gamometyvelebiT
da JestebiT.
fokusirebulia urTierTqmedeba, rodesac individebi uSualod
adevneben Tvalyurs, Tu ras amboben an akeTeben sxvebi. garda im
SemTxvevebisa, roca vinme marto dgas, vTqvaT, wveulebaze, mTeli
urTierTqmedeba gulisxmobs orives - fokusirebul da arafokusirebul
gacvlebs. fokusirebuli urTierTqmedebis SemTxvevas gofmani kontaqts
uwodebs. Cveni yoveldRiuri cxovrebis didi nawili sxva adamianebTan
kontaqtebisgan Sedgeba – ojaxTan, megobrebTan, TanamSromlebTan, rac
xSirad mimdinareobs sxva damswre pirebTan arafokusirebuli
urTierTqmedebis fonze. Mmokle saubrebi, seminaruli diskusiebi,
16
markerebi
adamianTa umetesoba, saSualod, dRis ganmavlobaSi, mraval
adamians xvdeba da esaubreba. MmagaliTad, katerina diliT iRviZebs,
ojaxTan erTad sauzmobs, bavSvebs acilebs skolaSi, skolis karebTan
zogjer mokle Tavaziani saubari uxdeba nacnobebTan; Semdeg
miemgzavreba samsaxurSi, gzaSi, savaraudod, radios usmens; DdRis
ganmavlobaSi kontaqtebi aqvs TanamSromlebTan da momsvlelebTan,
maTTan xanmokle saubrebis da formaluri Sexvedrebis CaTvliT. Yyoveli
es Sexvedra TiTqos markerebiT an, rogorc gofmani ambobs, frCxilebiT
aris gamoyofili, rac ganasxvavebs fokusirebuli urTierTqmedebis
17
Streetwise - gamocdili
Aamerikis qalaqebSi, sadac danaSaulis done xSirad maRalia, qalaqis
mcxovrebni sifrTxilesa da SiSiT cxovroben. erTmaneTisgan
gansxvavebuli mosaxleoba keTilgonieri unda iyos erTmaneTisa da quCis
cxovrebis mimarT. afro-amerikelebsa da TeTrkanian adamianebs msgavsi
Sexedulebebi aqvT sazogadoebrivi usafrTxoebis Sesaxeb, Ramis saaTebSi
gareT gamosvlis CaTvliT.
elia andersonma, urbanulma sociologma pensilvaniis
universitetidan, Seiswavla qalaqis ori mimdebare raionis quCaSi
socialuri urTierTqmedebis tipebi. misi wigni “Streetwise” (`gamocdili~)
(1990) ganixilavs im wess, romliTac Savkanianebi da TeTrkanianebi
urTierTmoqmedeben quCaSi, `minimaluri riskiTa da maqsimaluri
urTierTpativiscemiT samyaroSi, romelic savsea gaurkvevlobiTa da
safrTxiT~. rogorc socialuri urTierTqmedebis mkvlevarma sxva
sociologebma daaskvnes, andersonma aRmoaCina, rom yoveldRiuri
socialuri cxovrebis Seswavla naTels hfens, Tu rogor Seiqmna
socialuri wesrigi individualuri urTierTqmedebis saSualebiT. igi
gansakuTrebiT dainteresebuli iyo, gaego urTierTqmedeba, rodesac erTi
jgufi mainc moiazreboda, rogorc saSiSi. rogor xdebodnen ucxoebi
naklebad ucxoni erTmaneTisTvis?
vidre daakvirdeboda quCebs am kiTxvaze pasuxis gasacemad, andersoni
daubrunda irvin gofmanis mosazrebas imis Sesaxeb, Tu rogor Cndeba
socialuri definiciebi konkretul konteqstebSi an adgilebSi: `rodesac
individi ucxoTa Soris aRmoCndeba, iq myofT mis Sesaxeb informaciis
mopoveba surT an aamoqmedeben ukve mopovebul informacias.… individis
Sesaxeb informacia situaciis gansazRvras uwyobs xels, saSualebas
aZlevs ra sxvebs winaswar gaarkvion, ras moelis igi maTgan an ras unda
elodnen isini misgan~.
xelmZRvanelobda ra gofmanis ideebiT, andersoni svamda SekiTxvas,
Tu ra qceviTi niSnebi da gamovlinebebi Seavsebda sazogadoebrivi
urTierTqmedebis leqsikons. man daaskvna rom kanis feri, genderi, asaki,
samegobro wre, Cacmuloba, samkaulebi da sagnebi, romlebsac adamianebi
19
STabeWdilebis marTva
pirovnuli sivrce
siaxlovis Zaldataneba
28
mikrosociologia da makrosociologia
Sejameba
damatebiTi literatura
MMichael A rgile, Experiments in Social Interaction (Aldershot, 1993) .
pirovnebaTaSorisi urTierTobebis socialuri da fsiqologiuri
aspeqtebis mimoxilva.
Erving G offman, Behaviour in Public Places (New York: Free P ress, 1963) im
ritualebis analizi, romelTac individebi sazogadoebriv adgilebSi
axorcieleben.
Erving G offman, The Presentation of Self in Everyday Life (Harmondsworth: P enguin,
1969). gofmanis erT-erTi ZiriTadi naSromi, romelSic igi msjelobs
imaze, Tu rogor axdenen individebi sxvebTan urTierTqmedebis
organizebas, sakuTar Tavze sasurveli Sexedulebis Sesaqmnelad.
Henri L efebvre, Everyday Life in the Modern World (London: A llen Lane, 1971) .
diskusia imis Sesaxeb, Tu rogori gavlena moaxdina Tanamedrove
socialurma cvlilebam yoveldRiuri cxovrebis xasiaTze.
Eric L ivingstone, Making Sense of Ethnomethodology (London: R outledge and K egan
Paul, 1987) .EeTnomeTodologiis zogadi daxasiaTeba. NnaTlad gadmoscems
naSromis ZiriTad ideebs.
Phil Manning, Erving Goffman and Modern Sociology (Cambridge: Polity Press, 1992).
gofmanis naSromebis, rogorc mTelis, saukeTeso mimoxilva.
MmniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
genderuli socializacia
mSoblebisa da zrdasrulebis reaqciebi. Ggenderuli daswavla.
wignebi da televizia. BbavSvebis araseqsisturad aRzrdis siZneleebi.
genderis keTeba
adamianis seqsualoba
biologia da seqsualuri qceva. socialuri zegavlena seqsualur
qcevaze. seqsualoba dasavlur kulturaSi. Hhomoseqsualoba.
prostitucia
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
2
ZiriTadi cnebebi
sqesi. genderi
ras niSnavs iyo mamakaci? ras niSnavs iyo qali? Jan morisi,
cnobili avtori da mogzauri, winaT mamakaci iyo. jeims morisis saxeliT
igi ser edmund hilaris xelmZRvanelobiT mowyobili im eqspediciis
wevri iyo, romelmac warmatebiT dalaSqra everesti. is Zalze
`mamakacuri~ kaci iyo – avtomrboleli da aqtiuri sxvadasxva saxeobis
sportSi. Tumca mudam mainc mamakacis sxeulSi myof qalad SeigrZnobda
Tavs. man sqesis Secvlis operacia Caitara da mas Semdeg cxovrobda,
rogorc qali.
morisi Tavis wignSi aRwers sqesis Secvlis gamocdilebas, sadac
iZleva im gansxvavebuli samyaroebis perspeqtiul xedvebs, romelSic
qalebi da mamakacebi cxovroben:
`Cven gveubnebian, rom sqesTa Soris daSoreba mcirdeba; magram
minda giTxraT, rom meoce saukunis meore naxevarSi, orive rolSi
(mamakacis da qalis) gamovcade cxovreba, da Cemi azriT, ar arsebobs
cxovrebis aspeqti, dRis arcerTi momenti, kontaqti Tu reaqcia, romelic
gansxvavebuli ar iyos mamakacebisaTvis da qalebisaTvis. xmis is
intonacia, romliTac axla mommarTaven, Cems gverdze myofi pirovnebis
is Jestebi, is SegrZneba, rac haerSi garSemo trialebda Cemi oTaxSi
Sesvlis dros, an restoranSi magidasTan yofnisas, mudmivad xazs
usvamda Cemi statusis Secvlas.
Tu sxvebis reaqciebi Cems mimarT icvleboda, aseve icvleboda
Cemic. rac ufro metad meqceodnen, rogorc qals, ufro metad qali
vxdebodi. Zalauneburad Sevegue am mdgomareobas. Tu arakompetenturad
macxadebdnen manqanis gadayenebaSi an boTlebis gaxsnaSi, vgrZnobdi, rom
arakompetenturi vxdebodi. Tu iTvleboda, rom yuTi Zalze mZime iyo
CemTvis asawevad, ucnauria, magram Tavadac ase vTvlidi...
MmagaliTad, rodesac Cems erT-erT axlobel megobar mamakacTan
erTad lanCze var, marTobs imis gafiqreba, rom arc ise bevri wlis win,
es laquca oficianti mec iseve momeqceoda, rogorc axla Cems megobars
eqceva. maSin igi mokrZalebuli seriozulobiT momesalmeboda. axla igi
3
genderuli socializacia
genderuli daswavla
BbavSvebis mier genderuli daswavla, garkveulwilad,
aracnobierad mimdinareobs. sanam bavSvebi SeZlebdnen sworad miakuTvnon
sakuTari Tavi gogonebs Tu biWebs, amas win uZRvis preverbaluri
miniSnebebis mTeli rigi. magaliTad, zrdasruli mamakacebi da qalebi,
Cveulebriv, gansxvavebulad eqcevian bavSvebs. kosmetikas, romelsac
qalebi xmaroben, gansxvavebuli surneleba aqvs imisgan, romelsac bavSvi
SeiZleba mamakacebs ukavSirebdes. sistematuri gansxvavebebi
CacmulobaSi, Tmis stilSi da sxv. daswavlis procesSi vizualur
miniSnebebs awvdis bavSvs. ori wlis asakisaTvis bavSvebs nawilobrivi
warmodgena aqvT imaze, Tu ra aris genderi. maT ician, gogonebi arian Tu
biWebi, da Cveulebriv, SeuZliaT sxvebis sqesis garCeva. Tumca, xuT an
eqvs wlamde bavSvma ar icis, rom pirovnebis sqesi ar icvleba, rom
yovel adamians aqvs genderi da rom gansxvaveba sqesis mixedviT
gogonebsa da biWebs Soris anatomiazea dafuZnebuli.
8
wignebi da televizia
genderis keTeba
adamianis seqsualoba
homoseqsualoba
prostitucia
prostitucia dRes
Sejameba
damatebiTi literatura
Henning B ech, When Men Meet (Cambridge: P olity P ress, 1997) . mamakacurobis
bunebis interpretacia da misi kavSirebi homoseqsualobasTan.
Nancy C hodorow, The Reproduction of Mothering (Berkeley: U niversity o f C alifornia
Press, 1978) . genderis Sesaxeb klasikuri gamokevleva, fsiqoanalizis
Teoriis gamoyenebiT, genderuli socializaciis asaxnelad.
R.W. C onnell, Masculinities (Combridge: P olity P ress, 1995) . vrceli Sesavali
codnis axali sferosa da politikisTvis.
Warren F arrell, The Myth of Male Power (London:Fourth E state, 1944) .socialuri
pirobebis analizi, romlebic ayalibebs mamakacurobis fsiqologiur
aspeqtebs.
Marilyn F rench, The War Against Women (London: Hamish H amilton, 1992) .
detalurad aRwers, Tu ra grZeli gzaa gasavleli mamakacebTan
Tanasworobis misaRwevad.
Lynne S egal, Slow Motion: Changing Masculinities, Changing Men (London: V irago,
1990). sakamaTo diskusia Tanamedrove sazogadoebaSi mamakacebis
cxovrebisa da gamocdilebis cvalebadi xasiaTis Sesaxeb.
Maryon Tysoe, Love Isn’t Quite Enough: The Psychology of Male/Female Relationships
(London: Fontana, 1992 ). saintereso da amaRelvebeli diskusia siyvarulis,
romantikisa da urTierTobebis Sesaxeb Tanamedrove socialur
cxovrebaSi.
Jeffrey W eeks, Sexuality and its Discontents: Meaning, Myths and Modern Sexuality
(London: R outlde; 1989) . erT-erTi saukeTeso diskusia seqsualobis
problemebis Sesaxeb Tanamedrove sazogadoebebSi.
40
mniSvnelovani terminebi
seqsualoba heteroseqsualoba
qaluroba (feminuroba) homoseqsualoba
mamakacuroba (maskulinoba) lesboseloba
genderuli socializacia prostitucia
mamkacuri araeqspresiuloba
Tavi 6
ZiriTadi cnebebi
sxeulis sociologia. buneba
Sobadoba
August 1982); iyo gei _ janmrTelobisTvis saSiSia~ (Saturday Evening Post, October
1982); `gei ubedureba kanadaSic movida~ (Toronto S tar). Jurnali Us gvamcnobda,
`mamakaci homoseqsualebi ukve aRar arian iseTi geebi.~ im dros, ukve
cnobili iyo, rom SeerTebul StatebSi SidsiT daavadebulTa mesamedi ar
iyo homoseqsuali, Tumca, Tavdapirvel publikaciebSi es faqti
ugulebelyofili iyo.
1985 wels, rodesac kinomsaxiobi rok hadsoni SidsiT gardaicvala,
msoflio presa, metwilad, misi daavadebis xasiaTma ki ar gaaoca, aramed
faqtma, rom mamakacuri vaJkacobis simbolo, homoseqsuali iyo. imis
magivrad, rom daavadebis mizezi konkretul virusSi moeZebnaT, mkvlevari
medikosebi Seecadnen misi warmoSoba gei praqtikis specifikur aspeqtebSi
aRmoeCinaT. imis mikvlevam, rom Sidsi heteroseqsualuri kontraqtebiTac
SeiZleba gavrceldes, movlenebis gadafaseba gamoiwvia; amis yvelaze cxadi
mtkicebuleba afrikis kontinentidan movida, sadac Sidsi farTod iyo
gavrcelebuli da ar iyo aucileblobiT dakavSirebuli mamakacebis
homoseqsualizmTan. `gei ubedureba~ presis mier male axlidan iqna
ganmartebuli, rogorc `heteroseqsualuri koSmari.~
Sidsis saSiSroeba, SesaZlebelia, seqsualuri qcevis mraval formaze
axdendes zegavlenas. homoseqsualur erTobebSi ukve SeimCneva
mniSvnelovani cvlilebebi; radikalurad Semcirda SemTxveviTi seqsualuri
kavSirebi. zogierTi yvelaze metad gavrcelebuli homoseqsualuri
praqtika, paradoqsulia, magram yvelaze metad usafrTxo gaxda. magaliTad,
sado-mazoxisturi praqtika, rac partniorisTvis diskomfortisa da
tkivilis miyenebas gulisxmobs, usafrTxo gaxda, vinaidan is ar Seicavs
uSualo genitalur kontaqts. dilema, romlis winaSe mamakacTa gei
erTobebi dgas, `usafrTxo seqsis~ procedurebis Seqmnaa, miuxedavad
ganaxlebuli Setevebisa gei erTobebis mimarT.
jandacvis sistemebi
Sefaseba
janmrTeloba da garemo
janmrTeloba da dabereba
1988 2010
gaerTianebuli samefo 15,5 15,9
amerikis SeerTebuli Statebi 12,1 13,9
dania 15,4 16,7
safrangeTi 13,6 16,9
dasavleT germania 15,4 20,5
italia 13,7 20,2
irlandia 11,0 12,8
wyaro: S. Arber and J. Ginn, Gender and Later Life, 1991, cxrili 1.3, gv. 8
rac, iTvleba, rom 120 wels unda Seadgendes. yvela cxovelis msgavsad,
adamianis sxeuli sikvdilisTvis genetikurad programirebulia.
Tumca, sakiTxavia, ramdenia misi xangrZlivoba? Tu genetikosebi
moZebnian saSualebas, gaakontrolon dabereba da sikvdili, es iqneba adre
aRniSnuli bunebis socializaciis yvelaze Rrma da mniSvnelovani aspeqti.
mecnierebma ukve gvaCvenes, rom cxovelebSi xandazmuli ujredebis
manipulireba ise SeiZleba, rom maT axalgazrda ujredebis msgavsad
imoqmedon. ronald klatcma, daberebis sawinaaRmdego medicinis amerikuli
akademiis xelmZRvanelma, Semdegi komentari gakeTa: `me mjera, rom Cven
moveswrebiT sicocxlis xangrZlivobis mkveTr zrdas Cveni sicocxlis
ganmavlobaSi. axali teqnologiebi ukve xelTa gvaqvs. saWiroa maTi
ganviTareba. saWiroa daviwyoT mzadeba uasako sazogadoebis Sesaqmnelad.
dabereba daavadebaa, romelsac SegviZlia vumkurnaloT~ (citirebulia
Kelsey 1996, gv. 2).
Mdabereba momavalSi
Sejameba
DdamatebiTi literatura
Ellen A nnandale, The Contemprorary Sociology of Health and Illness (Cambridge: P olity
Press, 1996) . diskusia tradiciuli da axali sakiTxebis Sesaxeb am sferoSi
da janmrTelobis, avadmyofobis da jandacvis sociologiis mdgomareobis
uaxlesi Sefaseba.
35
Kenneth R . D utton, The Perfectible Body: The Western Ideal of Physical Development
(London: Cassell, 1995). Sesavali ,,bodibildingis” xelovnebaSi.
Ross H ume H all, Health and the Global Environment (Cambridge: P olity P ress, 1990) .
ganixileba jandacvis sistemis srulyofili gadafasebis saWiroeba;
yuradReba gamaxvilebulia prevenciaze da garemos dacvaze.
Sarah N ettleton, The Sociology of Health and Illness (Cambridge: P olity P ress, 1995) .
Tanamedrove mniSvnelovani debatebis Sesavali janmrTelobisa da
avadmyofobis sociologiis farglebSi.
Michael Y oung a nd T om S chuller, Life After Work: The Arrival of the Ageless Society
(London: H arper C ollins, 1991) . gamomwvevi diskusia asakovani adamianebis rolis
Sesaxeb Tanamedrove sazogadoebebSi.
mniSvnelovani terminebi
anoreqsia
bulimia
damokidebuleba
bunebis socializacia
reproduqciuli teqnologiebi
sicocxlis xangrZlivoba
Sidsi
stigma
sazogadoebrivi jandacva
kerZo jandacva
eijizmi
Tavi 7
ZiriTadi cnebebi
sakvanZo cnebebi
ojaxis istoria
cvlilebis mimarTulebebi
• zogadi daxasiaTeba
• ganviTarebis tendenciebi
• xelaxali qorwineba
• ojaxi, romelSic bavSvs dedinacvali an maminacvali hyavs
• davemSvidoboT bavSvebs?
Sejameba
1
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
• ojaxi
• naTesaoba
• qorwineba
sakvanZo cnebebi
ojaxis istoria
3
sulze asaxuli sikvdilis SemTxvevebi). adreul Tanamedrove evropaSi,
Cvil bavSvTa meoTxedi an meti erTi wlis asaks ver aRwevda (dRevandel
dRes Tu SevadarebT, es 1 procentic ar aris). qalebi xSirad kvdebodnen
mSobiarobisas. bavSvebis da erTi an orive meuRlis gardacvaleba, xSir
SemTxvevaSi, arRvevda ojaxur urTierTobebs.
4
samuSao adgilebis Seqmnis wyalobiT, ojaxma momxmareblis da ara
mwarmoeblis saxe miiRo.
cvlilebis mimarTulebebi
5
5. Zalze SezRudul sazogadoebebSi, seqsualuri Tavisuflebis
xarisxi matulobs;
6. igrZnoba bavSvTa uflebebis gafarToebis zogadi tendencia.
zogadi daxasiaTeba
6
arsebobis bunebrivi nawilia, vidre Tanamedrove kulturis
gamorCeuli Tviseba. ra Tqma unda, realoba ideologiisgan
gansxvavdeba. britaneTSi qorwinebiT kmayofileba dadebiTad
fasdeba, magram amgvari molodini yovelTvis ar amarTlebs.
ganqorwinebis maRali maCvenebeli swored am faqtoriT aris
gamowveuli.
3. britanuli ojaxi mamis xaziT gansazRvruli da neolokaluria.
mamis xaziT memkvidreoba gulisxmobs, rom bavSvebs mamis gvari
gadaecemaT da kerZo sakuTreba mamrobiTi sqesis memkvidreebze
gadadis (msoflioSi bevri dedis xaziT gansazRvruli
sazogadoebaa – Svilebi dedis gvars iReben da kerZo sakuTreba
mdedrobiTi sqesis memkvidreebs gadaecemaT). neolokalurad
mcxovrebi daqorwinebuli wyvili calke, sakuTari ojaxebisgan
gamijnulad saxldeba. neolokalizmi yvela britanuli ojaxisTvis
damaxasiaTebeli Tviseba ar aris. bevri ojaxi, gansakuTrebiT
dabali klasis ubnebSi, matrilokaluria – axlad daqorwinebulebi
colis mSoblebis maxloblad saxldebian.
4. britanuli ojaxi nuklearulia. is erTi an ori mSoblisgan da
Svilebisgan Sedgeba. Tumca, nuklearuli ojaxi naTesauri
kavSirebisgan srulad izolirebuli ar aris.
ganviTarebis tendenciebi
7
naklebad myaria. meore mxriv, amJamad xandazmul asakamde ufro meti
adamiani aRwevs da erTmaneTTan axlo urTierToba SeiZleba ojaxis sam
Taobas hqondes: daqorwinebul SviliSvilebs, maT mSoblebsa da bebia-
babuebs.
warwera naxatze: “Tu vinmem aq icis erTi mizezi mainc, ratom ar SeuZlia
am or adamians TavianTi nivTebis binaSi Setana...”
Daily Telegraph: The Best of Matt, Orion, 1995
8
SavkanianTa ojaxebi
hong kongi
ganqorwineba
1 000 sul mosaxleze
Sobadobis maCveneblebi
singapuri
ganqorwineba
1 000 sul mosaxleze
Sobadobis maCveneblebi
samxreT korea
ganqorwineba
ganqorwinebiT dasrulebul qorwinebaTa wili (%)
Sobadobis maCveneblebi
SeerTebuli Statebi
ganqorwineba
1 000 sul mosaxleze
Sobadobis maCveneblebi
9
gafarToebul naTesaur qselebs – gacilebiT ufro didi, vidre
umravles TeTrkanianTa TemebSi saqorwino kavSirebs. dedas, romelic
erTmSoblian ojaxs uZRveba, naTesavTa qseli uWers mxars. es mosazreba
ewinaaRmdegeba ideas, TiTqos Savkaniani martoxela mSoblebisa da maTi
Svilebis ojaxebi yovelTvis arastabilurobiT gamoirCeva. iseT afro
amerikul ojaxebSi, sadac ojaxs qali uZRveba, sxva naTesavebic
cxovroben, TeTrkanianTa ojaxebSi ki sxvagvari mdgomareobaa.
10
kanoni 1971 wels amoqmedda. “ubraldebod” ganqorwinebis principi, 1996
wlis axali kanonproeqtis SemuSavebis Semdeg, kidev ufro gamyarda.
1981 1993
gaerTianebuli samefo 2.8 3.1
dania 2.8 2.5
11
fineTi 2.0 2.5
SvedeTi 2.4 2.5
belgia 1.6 2.1
avstria 1.8 2.0
holandia 2.0 2.0
safrangeTi 1.6 1.9
germania 2.0 1.9
luqsemburgi 1.4 1.9
portugalia 0.7 1.2
saberZneTi 0.7 0.7
espaneTi 0.3 0.7
italia 0.2 0.4
saSualod, evropul 1.5 1.8
kavSirSi
wyaro: Eurostat. Social Trend-ze dayrdnobiT, 1996, gv. 57
ganqorwinebis gamocdileba
wyvilebis daSla
12
dasawyisSi, adamiani, piriqiT, meore adamianis mimzidvel Tvisebebzea
fokusirebuli da misTvis naklebad misaReb Tvisebebs ignorirebas
ukeTebs.
atitudebis cvla
13
aRar aris. isini maTi dedebisTvis xelmiuwvdomeli SesaZleblobebis
moZiebas cdiloben, raTa ufro srulyofili da Tavisufali cxovreba
hqondeT. mamakacTa atitudebi, Taobebis mixedviT, ase mkveTrad
gansxvavebuli ar aris.
ganqorwineba da bavSvebi
14
sasamarTloSi irCeoda, mere weliwadnaxevris Semdeg Sexvdnen da bolos
_ xuTi wlis Semdeg. avtorebi amboben, rom TiTqmis yvela _ 131 bavSvi,
ganqorwinebis procesSi, emociur daZabulobas ganicdida. skolamdeli
asakis bavSvebi dabneulebi da SeSinebulebi iyvnen. isini mSoblebis
ganqorwinebaSi sakuTar Tavs adanaSaulebdnen. maTze ufrosi asakis
bavSvebisTvis, mSoblebis ganqorwinebis motivacia ufro gasagebi iyo,
magram isini, xSirad, Relavdnen im SesaZlo zemoqmedebis gamo, romelsac
mSoblebis ganqorwineba maT momavalze moaxdenda da daufaravad
gamoxatavdnen sibrazes. xuTi wlis Semdeg, mkvlevrebma daadgines, rom
bavSvebis ori mesamedi Sinaur cxovrebasa da valdebulebebs sakmaod
kargad umklavdeboda. darCenili mesamedi sakuTari cxovrebiT Zlier
ukmayofilo iyo da depresiasa da martoobas ganicdida.
15
keTildReobis samsaxuris, sacxovrebliT uzrunvelyofis, bavSvze
zrunvis SesaZleblobisa da sxva faqtorebis gavlena. arsebobs faqtebi,
rom wyvilebis gaSoreba da ganqorwineba naklebad sazianoa
skandinaviaSi, radgan aq keTildReobis yvelaze kargad ganviTarebuli
sistemaa. Tumca es faqtebi ar aris bolomde saimedo.
erTmSobliani ojaxebi
martoxela dedis statusSi yofnis Seguebas, Cemi azriT, garkveuli dro sWirdeba.
piradad me, es mxolod SarSan davijere; manamde Serigebis imedi mqonda, magram rodesac
daqorwinda, xeli Caviqnie. im dros, Zalian cudad vgrZnobdi Tavs, axla ki vTvli, rom
16
saukeTeso ram moxda, Cems cxovrebaSi bevri ram ufro naTeli gaxda. (citirebulia Crow
and Hardey – dan, 1992, gv. 149).
17
marTlac asea, ara? saxeze armyofi mamebis Tema ufro zogad sakiTxs _
bavSvebze ganqorwinebis gavlenas – ukavSirdeba. aq, rogorc vnaxeT,
xelmisawvdomi faqtebi naTel suraTs ar qmnis. rogorc igive
mimomxilveli ambobs: ”gana cudi mamebi cud vaJiSvilebs ar zrdian?
zogierTi mama ojaxisTvis xom uvargisia?”
18
xelaxali qorwineba da axlad SeZenili mSoblebi
xelaxali qorwineba
19
wyvilebi meore qorwinebiT, saSualod, pirvel qorwinebasTan SedarebiT,
ufro kmayofilebi arian.
sul danaSaulis grZnoba mtanjavda. rogorc sakuTar Svils ise ver moeqcevi, radgan
mere Tavs damnaSaved grZnob. magram rodesac cudad iqceva, normaluri reaqcia gaqvs da
brazob. Semdeg Tavs amis gamoc damnaSaved grZnob. sul imas SiSob, bavSvs usamarTlod
ar moeqce. me da mamamiss bevr sakiTxTan dakavSirebiT gvqonda uTamxmoeba. disciplinis
damyarebas Tu vcdilobdi, meubneboda Tavs mabezrebo. is arasodes ar sayvedurobda,
20
me ki sul Tavs vabezrebdi... mindoda bavSvis cxovrebaSi siaxle Semetana, sicariele
Semevso, SeiZleba sakmarisad moqnili ar var. (Smith 1990 gv. 42)
Zvirfaso ebi,
erTi wlis win tedze davqorwindi. misi coli (maqsini) gardaicvala. mas ori, eqvsi da
rva wlis, bavSvi darCa. es Cemi pirveli qorwinebaa. maqsini gardaicvala, amitom teds,
Cemi azriT, mis naTesavebTan aRaraferi akavSirebs. tedi ki ambobs, rom maqsinis ded-mama
yovelTvis misi sidedri da simamri iqneba. mSoblebi mec myavs, maS, Cems mSoblebs ra
funqcia eqnebaT? adamians, erTdroulad, mxolod erTi didedri da simamri unda yavdes,
Cemi mSoblebi bebiad da babuadac unda CaiTvalon, magram ase aravin fiqrobs. bebia da
babua maqsinis mSoblebi arian. Cems mSoblebs “mama pitsa” da “deda meris” eZaxian.
Tqveni azriT, es samarTliania... es problema rogor movagvaro” [xels awers gasaWirSi
myofi rZali]
marTalia, teqnikurad tedi maqsinis mSoblebis siZe aRar aris, girCev, am sakiTxs
teqnikurad ar miudge. tedis yofil sidedrsa da simamrs da mis Svilebs erTmaneTTan
bevri ram akavSirebT, amitom gonivruli iqneba, Tu am kavSirs xels ar SeuSli. es
kavSiri manam arsebobda, vidre Sen tedze daqorwindi. bebia da babua samudamod bebia
da babuaa. (Vischer and Vischer 1979, gv. 132)
davemSvidoboT bavSvebs?
cxrili
italia
espaneTi
saberZneTi
germania
portugalia
luqsemburgi
holandia
belgia
dania
safrangeTi
gaerTianebuli samefo
22
irlandia
wyaro: Eurostat 1993. Sociology Review. noemberi 1995 (Philip Allan Publishers), gv. 34
23
amis gamo, dRes, am problemas keTildReobis saagentoebisa da policiis
mxridan ufro meti yuradReba eTmoba. magram aSkaraa, rom statistika
realur suraTs srulad ar asaxavs. 1980-ian wlebSi, britaneTsa da
SeerTebul StatebSi Catarebuli gamokiTxvebis mixedviT, qalebis erTi
mesamedi bavSvobaSi seqsualuri Zaladobis msxverpli aRmoCnda. es imas
niSnavs, rom maT gamoscades arasasurveli seqsualuri urTierToba.
mamrobiTi sqesis msxverplTa raodenoba daaxloebiT 10 procentia (Russel
1984).
24
ratom miipyro incestma da bavSvze seqsualurma Zaladobam, ase uecrad,
sazogadoebis yuradReba? es, albaT, nawilobriv imis bralia, rom am
Temaze warsulSi arsebuli tabus gamo, keTildReobis samsaxuris
muSakebi da socialuri mkvlevrebi, bavSvebsa Tu mSoblebs am sakiTxebze
Tamamad ver esaubrebodnen. bavSvze Zaladobis problebis mimarT
sazogadoebrivi interesis gaRvivebaSi mniSvnelovani roli qalTa
moZraobam Seasrula da es sakiTxi seqsualuri Zaladobisa da
eqspluataciis winaaRmdeg wamowyebuli farTo kampaniis erT-erT
elementad iqca. rodesac mkvlevrebma bavSvze seqsualuri Zaladobis
saeWvo SemTxvevebis gamoZieba daiwyes, kidev ufro meti danaSauli
gamoaSkaravda. bavSvze seqsualuri Zaladoba SeerTebul StatebSi
“aRmoaCines” da mas mere is saerTaSoriso mniSvnelobis fenomeni gaxda
(La Fontaine 1990).
25
warsulSi seqsualuri Zaladoba ganxorcielda. Tumca, amgvari kavSiris
sixSire imas ar niSnavs, rom am qmedebis mizezi mxolod Zaladobaa. am
kategoriis adamianebi seqsuluri Zaladobis msxverplni aRmoCdnen,
magram mainc ver ganvacxadebT, rom maTi qceva ZaladobiT aris
gamowveuli. aq, savarudod, sxva mravali faqtori, ojaxuri konfliqtebi,
mSoblis mxridan bavSvisadmi gulgrili damokidebuleba da fizikuri
Zaladoba, moqmedebs.
ganmartebebi
26
seqsualuri urTierToba aqvT, savaraudod, bavSvebis seqsualur eqspluatacias ar
Seecdebian. rodesac mamakacebis urTierToba qalebTan icvleba, aseve icvleba maTi
urTierToba bavSvebTan (Finkelhor 1984, gv. 13).
Zaladoba ojaxSi
27
naTqvams an saqciels ar moiwonebs, es SemTxveva sxvagvarad Sefasdeba.
Tumca, bavSvi orive SemTxvevaSi erTnairad zaraldeba.
qals, cxensa da xes rac mets urtyam, miT ukeTes Sedegs iReb.
komunebi
28
koleqtiuri sawarmo iyo, magram dRes amgvari Temebi industriul
warmoebaSic gaCnda. israelSi 240-ze meti kibucizmia, romlebic 100 000
wevrs aerTianebs. mcire, ormocdaaTwevriani jgufebic arsebobs,
zogierTi Temi ki SeiZleba 2 000 wevrisgan Sedgebodes. yoveli kibuci
erTi ojaxis msgavsad moqmedebs, bavSvze zrunva mTel Tems ekisreba da
ara erT calkeul ojaxs. zogierT SemTxvevaSi, bavSvebi ara mSoblebTan,
aramed specialur “bavSvTa saxlebSi” cxovroben, uqmeebs ki sakuTar
ojaxebSi atareben.
Tanacxovreba
29
eseqsis universitetSi warmoebuli kvleva Tanacxovrebisa da qorwinebis
msgavsebas adasturebs. es monacemebi 7.4 diagramaSia warmodgenili.
wyvilebis umravlesoba, savaraudod, Tanacxovrebas aTi wlis Semdegac
ganagrZobs, sabolood TiTqmis ori/mesamedi daqorwindeba. es arc aris
gasakviri, radgan gamokiTxuli axalgazrdebis umravlesoba
Tanacxovrebas “qorwinebis gamocdad” afasebs.
diagrama 7.4
urTierToba dasrulda
daqorwindnen
geimSobliani ojaxebi
30
marto cxovreba
31
adre ojaxs mravali uaryofiTi Tviseba hqonda da is dRevandeli ojaxis
nimuSad ar gamodgeba. amis mizezi is aris, rom qorwinebis adreuli
formebisa da ojaxis tranformaciis gamomwvevi socialuri cvlilebebis
ukan dabruneba, TiTqmis SeuZlebelia. qalma ojaxuri yofidan Tavi didi
Zalisxmevis Sedegad daixsna da is Zvelebur rols arafriT aRar
Seegueba. rogoric ar unda iyos dRevandeli seqsualuri urTierTobebi
da qorwineba, isini Zvelebur saxes veRar miiRebs. pirovnul da ojaxur
cxovrebaSi centraluri adgili emociurma komunikaciam – ufro zustad,
urTierTobaTa aqtiurma formirebam da maT SenarCunebaze zrunvam –
daikava.
Sejameba
32
aRzrdaze pasuxismgebloba ekisreba. qorwineba socialurad
aRiarebul seqsualur urTierTobaSi mcxovrebi ori adamianis
kavSiria.
2. nuklearul ojaxSi daqorwinebuli wyvili (an martoxela mSobeli)
sakuTar an naSvileb SvilebTan erTad cxovrobs. Tu daqorwinebul
wyvilTan da maT SvilebTan erTad sxva naTesavebic cxovroben, an
erTmaneTTan axlo da xangrZliv urTierTobaSi imyofebian, es
gafarToebul ojaxs niSnavs.
3. dasavlur sazogadoebebSi qorwineba da, Sesabamisad, ojaxi
monogamiasTan (rodesac kultura erT qalsa da erT mamakacx
Soris kavSirs aRiarebs) asocirdeba. sxva bevri kultura
poligamiis mimarTac tolerantulia. aseT dros individi SeiZleba
erTdroulad or an met adamianze iyos daqorwinebuli. poliginia
poliandriaze ufro gavrcelebuli formaa. pirvel SemTxvevaSi,
mamakacs SeiZleba erTze meti coli hyavdes, meore SemTxvevaSi ki,
qali SeiZleba erTdroulad or an met mamakacze iyos
daqorwinebuli.
4. dasavleT evropasa da SeerTebul StatebSi, nuklearuli ojaxis
nimuSebi, industrializaciis ganviTarebamde didi xniT adre
dainerga, magram Semdeg maTze industrializaciam didi gavlena
moaxdina. ojaxis nimuSebis cvlileba centralizebuli mTavrobis
Seqmnam, qalaqebis gafarToebam da ojaxuri gavlenis miRma,
organizaciebSi dasaqmebam gamoiwvia. am cvlilebebma, mTel
msoflioSi, nuklearuli ojaxisken swrafvis tendencia ganapiroba,
rasac gafarToebuli ojaxisa da sxva tipis naTesauri jgufebis
rRveva mohyva.
5. industriuli qveynebis umravlesoba mravalgvar ojaxur formebs
moicavs. magaliTad, britaneTSi samxreT aziuri da vest induri
warmomavlobis ojaxebi dominanturi ojaxis tipebisgan
gansxvavdeba.
6. omisSemdgom periodSi, dasavleTSi ojaxuri cxovrebis nimuSebi
sagrZnoblad Seicvala. qalebis procentulad didi raodenoba
anazRaurebad samuSao ZalaSi CaerTo, ganqorwinebis maCvenebeli
gaizarda, mosaxleobis didi nawili erTmSoblian an iseT ojaxebSi
cxovrobda, sadac bavSvebs dedinacvali an maminacvali hyavda.
Tanacxovreba (qorwinebis gareSe seqsualur urTierTobaSi myofi
wyvilis erTad cxovreba) bevr industriul qveyanaSi sul ufro
Cveulebriv movlenad iqca.
7. dRes bevri adamiani iseT ojaxSi cxovrobs, sadac bavSvs
dedinacvali an maminacvali hyavs. aseTi ojaxi maSin iqmneba,
rodesac Sviliani an Svilebiani mSobeli meored qorwindeba, an
axal partniorTan iwyebs Tanacxovrebas.
8. ojaxuri cxovreba yovlTvis harmoniulobisa da bednierebis
simbolo ar aris. ojaxs “bneli mxarec” aqvs. aq xSirad iCens Tavs
seqsualuri da ojaxuri Zaladoba. bavSvebze seqsualuri Zaladoba,
ZiriTadad, mamakacebis mier xorcieldeba, mas sxva tipis sastiki
qcevac ukavSirdeba.
9. qorwineba aRarc erTi sqesisTvis aRar aris (Tuki odesme yofila)
mxolod regularuli seqsualuri gamocdileba; is aRarc
ekonomikuri aqtivobis safuZvelia. TiTqmis darwmunebiT SegviZlia
ganvacxadoT, rom socialuri da seqsualuri urTierTobis
33
mravalgvari forma momavalSic ganviTardeba. qorwineba da ojaxi
myar institutebad rCeba, magram maT mravali stresi da daZabuloba
ukavSirdeba.
damatebiTi literatura
Stewart Asquith and Anne Stafford, Families and the Future (Edinburgh: HMSO, 1995).
bavSvebsa da ojaxis momavalTan dakavSirebuli sakiTxebis analizi.
Helen O’Connell, Women and the Family (London: Zed Books, 1994). ojaxur
urTierTobebSi qalis rolis gadaxedva.
Roderick Phillips, Untying the Knot: A Short History of Divorce (Cambridge: Cambridge
Universuty Press, 1991). evropasa da SeerTebul StatebSi ganqorwinebis
istoriis Seswavla.
Ann Phoenix, Young Mothers? (Cambridge: Polity Press, 1991). diskusia Tanamedrove
sazogadoebaSi mozardi dedebis problemebis Sesaxeb.
mniSvnelovani terminebi
• nuklearuli ojaxi
• gafarToebuli ojaxi
• monogamia
• poligamia
• poliginia
• poliandria
• afeqturi individualizmi
• seriuli monogamia
• mamis xaziT memkvidreoba
• dedis xaziT memkvidreoba
• erTmSobliani ojaxi
• saxeze armyofi mama
• ojaxi, sadac bavSvs dedinacvali an maminacvali hyavs
• bavSvebze seqsualuri Zaladoba
• incesti
• kibucizmi
• Tanacxovreba
• geimSobliani ojaxebi
34
deviacia da danaSauli
Sinaarsi
ZiriTadi cnebebi
devianturi qcevis Seswavla
ra aris deviacia?
normebi da sanqciebi
danaSaulisa da deviaciis Teoriebi
biologiuri Tvalsazrisi
fsiqologiuri Tvalsazrisi
sazogadoeba da danaSauli: sociologiuri Teoriebi
Teoriuli daskvnebi
danaSauli da danaSaulis statistika
axali memarcxene realizmi
mkvleloba da sxva mZime danaSaulebi
cixeebi da sasjeli
dasjis formebis cvlilebebi
cixeebi da moraluri gamosworeba
cixisadmi protesti da cixeSi Casmis alternativebi
sikvdiliT dasja
genderi da danaSauli
mamakacebisa da qalebis mier Cadenil danaSaulTa doneebi
gogonebi bandebSi
Zaladoba qalTa sapatimroebSi
Sefaseba
danaSauli da `maskulinobis krizisi~
danaSaulis msxverplni
qalTa mimarT Cadenili danaSaulebi
mamakacebis gaupatiureba
mdidrebis da Zalauflebis mqoneTa mier Cadenili danaSaulebi
TeTrsayeloianTa danaSauli
mTavrobis danaSauli
organizebuli danaSauli
danaSauli, deviacia da socialuri wyoba
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
yvelam viciT, vin arian deviantebi, an vfiqrobT, rom viciT. deviantebi arian is
adamianebi, romlebic uars amboben, icxovron im wesebis Sesabamisad, romlebsac
sazogadoebis umravlesoba icavs. isini arian moZalade damnaSaveebi, narkomanebi an
is pirovnebebi, romlebmac cxovrebaSi yvelaferi dakarges _ vinc ar uTavsdeba imas,
rasac adamianTa umravlesoba normalur, misaReb standartebad miiCnevs. magram
faqtebi sruliad ar aris iseTi, rogoric Cans _ ase gvaswavlis, xSirad,
sociologia; igi gvexmareba, davinaxoT is, rac Tvalxilulis miRmaa. rogorc
vnaxavT, deviantis cnebis gansazRvra, faqtobrivad, ar aris advili.
adre Cven vnaxeT, rom adamianTa socialur cxovrebas marTavs wesebi da normebi.
Cveni saqmianoba qaosuri gaxdeboda, Tu zustad ar davicavdiT im wesebs, romelTa
mixedviTac zogierTi qceva garkveul konteqstebs Seesabameba, xolo sxva
konteqstebisTvis - Seuferebelia. magaliTad, gzebze wesebis Sesabamisad moZraoba
SeuZlebeli iqneboda, Tu mZRolebi marcxniv moZraobis wesebs ar daicavdnen. Tqven
SeiZleba ifiqroT, rom es ar aris devianturi qceva da mZRoli, albaT, mxolod im
SemTxvevaSi aris devianti, Tu is mTvralia an Tavze xelaRebuli. Tu Tqven marTlac
ase ifiqrebdiT, ar iqnebodiT marTali. mZRolTa umetesoba ara mxolod deviantebi,
aramed krinimalebic arian. mZRolTa umravlesoba, mudmivad, sakmaod aWarbebs
dasaSveb siCqares, roca darwmunebulia, rom axlomaxlo ar dgas policiis manqana.
Cven yvelani varT rogorc wesis damrRvevebi, ise konformistebi. Cven aseve
vqmniT wesebs. mZRolebma SeiZleba avtomagistralebze daarRvion kanoni, magram,
sinamdvileSi, isini qmnian araformalur wesebs, romlebic legalur wesebzea
damyarebuli. rodesac avtostradaze kanoniT dawesebuli siCqaris zRvari aris 70
mili saaTSi, mZRolebis umravlesoba 80-s ar aWarbebs da kidev ufro nela atarebs
manqanas, rodesac qalaqis farglebSi moZraobs.
erTmaneTisgan Zalian gansxvavdeba sayovelTaod aRiarebuli wesebi imis Sesaxeb,
Tu ra aris da ra ar aris manqanis TavzexelaRebuli tareba. magaliTad, Crdilo
evropelebi, romlebic manqaniT mogzauroben italiis samxreTSi, sadac mZRolebi
moZraobis sxva wesebsac arRveven, yovelTvis awydebian iseT SemTxvevebs, rodesac
adamians Tma yalyze udgeba. braziliaSi SuqniSnebsa da sxva makontrolebel
saSualebebs ganixilaven ara rogorc savaldebulo wesebs, aramed ubralo
miniSnebebs. rio de JaneiroSi mZRolebi wiTel Suqze ar aCereben manqanebs, Tu
gzajvaredinze sxva manqana ar Semodis. iq, sadac mTavari quCa kveTs ufro patara
quCas, mZRoli, romelic mTavar quCaze moZraobs, Tavis Tavs uflebas aZlevs,
moipovos gzaze moZraobis privilegia, miuxedavad imisa, ras aCvenebs sagzao niSnebi.
mZRolma, romelic ufro patara quCidan moZraobs, signali unda misces an aanTos
manqanis farebi, sxva mZRolebi rom gaafrTxilos (Lull, 1995).
rodesac viwyebT devianturi qcevis Seswavlas, unda gaviTvaliswinoT, romel
wesebs icaven da romels arRveven adamianebi. arc erTi adamiani ar arRvevs yvela
wess; aseve, aravin emorCileba yvela wess. is adamianebi, romlebic, SesaZloa,
saerTod ar miekuTvnebian wesier sazogadoebas, magaliTad, bankis mZarcvelebi, Cans,
2
icaven im jgufebis wesebs, romelTa wevrebic isini arian. zogierT aSkarad cudi
reputaciis mqone jgufebs, rogoricaa, magaliTad, motociklistTa bandebi, TavianTi
wevrebisTvis dawesebuli aqvT qcevis mkacri wesebi. vinc maT arRvevs, sjian da
jgufidan agdeben.
ra aris deviacia?
deviacia SeiZleba ganvsazRvroT, rogorc arakonformuloba normebis
garkveuli erTobliobisadmi, romelic adamianTa erTobis an sazogadoebis
mniSvnelovani nawilis mier aris aRiarebuli. rogorc ukve aRvniSneT, ar SeiZleba,
sazogadoeba adamianTa mxolod or kategoriad davyoT: adamianebi, romlebic
normebs arRveven da adamianebi, romlebic maT misdeven. zog SemTxvevaSi, bevri
Cvengani qcevis sayovelTaod aRiarebul wesebs arRvevs. magaliTad, Cven, SesaZloa,
garkveul momentSi wvrilmani qurdoba CavidineT, rogoricaa, maRaziidan raRacis
moparva an, piradi moxmarebis mizniT, samuSaodan patara nivTebis waReba, rogoricaa
ofisis safosto qaRaldi da kalmistrebi.
rogorc magaliTebi gviCvenebs, deviaciis cnebis gamoyenebis sfero Zalian
farToa. miliarderma hovard hiuzma Tavisi uzarmazari qoneba mZime Sromis, Rrma
Canafiqrebisa da praqtikuli gadawyvetilebebis Serwymis saSualebiT daagrova.
warmatebisaken swrafvis TvalsazrisiT, misi saqmianoba dasavleTis sazogadoebebis
ZiriTad Rirebulebebs Seesabameboda, im Rirebulebebs, romlebic materialur
dajildovebasa da individualur miRwevebs did mniSvnelobas aniWebs. meore mxriv,
zog sferoSi misi qceva sayovelTaod miRebuli normebidan mkveTrad gadaxrili iyo.
h. hiuzma cxovrebis bolo ramdenime weli gaatara gare samyarodan sruliad
izolirebulad. TiTqmis arasdros bedavda sastumros im luqsis nomris datovebas,
romelic misTvis saxlad iqca. igi Tmebs saerTod ar iWrida, grZeli, awewili wveri
mouSva da ase ufro bibliur winaswarmetyvels daemsgavsa, vidre warmatebul
biznesmens.
Tavisi qceviT, hiuzi rogorc araCveulebrivad warmatebuli, ise Zalian
devianturi pirovneba iyo. amis sapirispiro magaliTad ted bandis kariera SegviZlia
moviyvanoT. bandis cxovrebis gza, erTi SexedviT, kargi moqalaqis qcevis normebs
3
Seesaabameboda. garegnulad is ara ubralod normalur, aramed Zalian Rirseul
cxovrebas eweoda. is Zalian aqtiur rols TamaSobda samaritelebis sazogadoebaSi,
kerZod, asociaciaSi, romelic ocdaoTxsaaTian satelefono momsaxurebas uwevs im
adamianebs, romlebic stresul mdgomareobaSi arian an TviTmkvlelobas apireben.
magram, miuxedavad amisa, bandim ramdenime saSineli mkvleloba Caidina. mosamarTlem
sasamarTlo procesze, sanam sikvdils miusjida, bandi misi unarebis gamo Seaqo
(bandim Tavad moamzada Tavisi dacva), magram Tavisi sityvis bolos man aRniSna, rom
msjavrdadebulma cxovreba fuWad ganvlo. bandis kariera gviCvenebs, rom pirovneba,
SesaZloa, normaluri Candes da, amave dros, farulad iyos CarTuli ukiduresad
deviantur qmedebebSi.
deviacia ara mxolod individualur qcevas, aramed jgufis saqmianobasac exeba.
amis naTeli magaliTia hare kriSnas kulti, religiuri jgufi, romelic britaneTis
mosaxleobis umravlesobisgan sarwmunoebrivi moZRvrebiTa da cxovrebis wesiT
gansxvavdeba. kulti Seiqmna 1960-ian wlebSi. Sril prabhupada dasavleTSi
indoeTidan Camovida, rom gaevrcelebina ambavi kriSnas cnobierebis Sesaxeb. misi
qadageba, ZiriTadad, im axalgazrdebisken iyo mimarTuli, romlebic narkotikebis
momxmareblebi iyvnen. is acxadebda, rom adamians SeeZlo `mudmivad amaRlebul
mdgomareobaSi darCena da samaradiso netarebis aRmoCena,~ Tu mis moZRvrebas
gahyveboda. hare kriSnas mimdevrebis cekva da galoba quCebSi, aeroportebsa da
Sekrebis sxva adgilebSi, Cveulebrivi sanaxaoba gaxda. mosaxleobis umravlesoba
maT mimarT tolerantulad iyo ganwyobili, maSinac ki, Tu maTi Sexedulebebi
eqscentruli Canda. hare kriSnas mimdevrebi devianturi subkulturis magaliTs
warmoadgenen. Tumca, dRes maTi ricxvi Semcirda, mTel msoflioSi maT SeZles,
sakmaod advilad, TavianTi kultis SenarCuneba. es organizacia mdidaria, igi misi
wevrebisa da misdami simpaTiiT ganwyobili adamianebis SewirulebebiT finansdeba.
misi mdgomareoba mkveTrad gansxvavdeba sxva devianturi subkulturis _ mudmivi
usaxlkaroebis _ mdgomareobidan; es arian adamianebi, romlebmac cxovrebaSi
yvelaferi dakarges, dRisiT quCebSi cxovroben, parkebsa da sazogadoebriv
SenobebSi (magaliTad, biblioTekebSi) atareben dros. maT quCebSi an TavSesafrebSi
sZinavT. sazogadoebisgan gariyuli mudmivi usaxlkaroebis umravlesobas gaWirvebiT
gaaqvs Tavi.
normebi da sanqciebi
yvela socialur normas Tan axlavs sanqciebi, romlebic xels uwyobs
konformulobas da gvicavs arakonformulobisgan. sanqcia aris individis an jgufis
qcevaze sxvebis nebismieri reaqcia, romlis mizania, pirovnebam an jgufma imoqmedos
normebis Sesabamisad. sanqciebi SeiZleba iyos pozitiuri (konformulobisTvis
dajildoveba) an negatiuri (arakonformuli qcevis gamo dasja). sanqciebi, SesaZloa,
iyos formaluri da araformaluric. formalur sanqciebs adamianTa garkveuli
jgufi an organizacia iyenebs im mizniT, rom daculi iyos gansazRvruli normebi.
araformaluri sanqciebi ki naklebad organizebuli da ufro spontanuri reaqciebia
arakonformulobaze. magaliTad, rodesac students megobrebi imis gamo abrazeben,
rom is Zalian bevrs muSaobs an mosawyeni pirovnebaa, radgan urCevnia, saRamos
imecadinos, vidre wveulebaze wavides.
4
Tanamedrove sazogadoebebSi formaluri sanqciis ZiriTadi saxeebi gamoiyeneba
sasamarTloebsa da cixeebSi. policia, ra Tqma unda, aris organizacia, romlis
movaleobaa damnaSaveebis sasamarTloSi gadacema da, SesaZloa, Semdeg maTi cixeSi
Casma. kanonebi aris formaluri sanqciebi, romlebsac xelisufalni gansazRvraven,
rogorc principebs, romlebic maTi qveynebis moqalaqeebma unda daicvan. maT im
adamianebis winaaRmdeg iyeneben, romlebic konformulebi ar arian. sadac aris
kanonebi, iq danaSaulic arsebobs, radgan danaSauli SeiZleba yvelaze advilad
ganisazRvros, rogorc nebismieri tipis qceva, romelic kanons arRvevs.
axla SegviZlia ganvixiloT is ZiriTadi Teoriebi, romlebic Seiqmna deviaciis
axsnisa da gaanalizebis mizniT. deviaciis SefasebaTa umravlesoba, umTavresad,
efuZneba danaSaulebrivi qmedebebis im gamokvlevebs, romlebzec Cvenc gavamaxvilebT
yuradRebas.
biologiuri Tvalsazrisi
danaSaulis axsnis zogierTi pirveli mcdeloba, ZiriTadad, biologiuri
xasiaTis iyo. italieli kriminologi Cezare lombrozo, romelic 1870-ian wlebSi
muSaobda, Tvlida, rom SesaZlebelia kriminaluri tipebis gansazRvra Tavis qalis
formis mixedviT. is aRiarebda, rom socialur swavlebas SeuZlia, gavlena
moaxdinos kriminaluri qcevis ganviTarebaze, magram mas miaCnda, rom damnaSaveebis
umravlesoba biologiurad ganuviTareblebi an defeqturebi arian. lombrozos
ideebi Semdeg mTlianad uaryves. miuxedavad amisa, sxva mecnierebma male wamoayenes
msgavsi Sexedulebebi. isini cdilobdnen, eCvenebinaT memkvidreobiTobis gavlena
individebis kriminalur midrekilebebze. erT-erTi aseTi tipis popularuli meTodi
iyo geneologiuri xeebis Seswavla. magram, es faqtobrivad, arafers miuTiTebs
memkvidreobiTobis gavlenaze, radgan SeuZlebelia, erTmaneTisgan ganvacalkevoT
memkvidreobiTi da garemos zegavlenebi.
ufro gviandeli Teoria adamianebs sxeulis agebulebis mixedviT ganasxvavebda.
is gamohyofda 3 tips da amtkicebda, rom erT-erTi tipi uSualod iyo
dakavSirebuli damnaSaveobasTan. kunTebiani, aqtiuri tipebi (mezomorfebi), Cans,
ufro xdebian damnaSaveebi, vidre gamxdrebi (eqtomorfebi) an ufro msuqnebi
(endomorfebi) (Sheldon, 1949; G lueck a nd Glueck, 1956 ). aRniSnuli Sexedulebebi farTod
gaakritikes. romc arsebobdes yovelmxrivi kavSiri adamianis sxeulis tipsa da
damnaSaveobas Soris, is mainc ver daadgens memkvidreobiTobis zegavlenas.
kunTebiani adamianebi, SesaZloa, CarTulni iyvnen kriminalur qmedebebSi, radgan es
maT saSualebas aZlevs, aCvenon TavianTi Zala. ufro metic, am sferoSi Catarebuli
TiTqmis yvela gamokvleva Semoifargleboda gamosasworebel skolebSi moTavsebuli
damnaSaveebis SeswavliT. aseT SemTxvevaSi, Tu arsebobs raime kavSiri sxeulis
agebulebasa da damnaSaveobas Soris, albaT, mxolod imitom, rom Zlieri, aTleturi
aRnagobis damnaSaveebs ufro agzavnian aseT skolebSi, vidre sust, gamxdar
damnaSaveebs.
zogierTi pirovneba SeiZleba iyos Zalian ficxi an agresiuli da es aisaxos
sxvebis mimarT Cadenil danaSaulSi, magaliTad, fizikur TavdasxmaSi. da mainc, ar
arsebobs udavo mtkicebulebebi, rom pirovnebis romelime Tviseba memkvidreobiT
5
aris miRebuli; asec rom yofiliyo, maTi kavSiri damnaSaveobasTan mxolod
Soreuli iqneboda.
fsiqologiuri Tvalsazrisi
danaSaulis fsiqologiuri Teoriebi, biologiuri axsnis msgavsad,
damnaSaveobas pirovnebis garkveul tipebTan akavSirebs. zogi Tvlis, rom
adamianebis mcire nawili amoralur, fsiqopaTur pirovnebad yalibdeba. fsiqopaTebi
arian gariyuli, uemocio adamianebi, romlebsac siamovnebas aniWebs Tavad Zaladoba
ZaladobisTvis.
fsiqopaTuri Tvisebebis mqone adamianebi zogjer sCadian mZime danaSauls,
magram Tavad fsiqopaTiis cnebasTan dakavSirebiT arsebobs mniSvnelovani
problemebi. sulac ar aris aucilebeli, rom fsiqopaTuri Tvisebebi kriminaluri
xasiaTis iyos. im adamianebTan Catarebuli TiTqmis yvela gamokvleva, romlebsac,
miiCnevdnen, rom fsiqopaTuri Tvisebebi axasiaTebdaT, exeboda sasjelmisjil
patimrebs. es pirovnebebi, ra Tqma unda, uaryofiTad iyvnen warmodgenilni. Tu Cven
imave Tvisebebs dadebiTad aRvwerT, miviRebT pirovnebis sruliad gansxvavebul tips.
aseT SemTxvevaSi, albaT, aRar iqneba imis mtkicebis safuZveli, rom amgvari tipis
adamianebi TavianTi bunebiT damnaSaveebi arian. Cveni kvlevisTvis fsiqopaTuri
individebi rom gveZebna, Semdegi gancxadeba unda gamogveqveynebina (Widom and Newman,
1985):
Tqven Tavgadasavlebis maZiebeli xarT?
mkvlevars surs, daukavSirdes Tavgadasavlebis maZiebel, udardel adamianebs, romlebic
amaRelvebel, impulsur cxovrebas ewevian. Tu Tqven xarT aseTi tipis pirovneba, romelic TiTqmis
yvelafers gaakeTebs riskis mizniT, dagvirekeT telefonze 337-XXXX, nebismier dros.
6
sazogadoeba da danaSauli: sociologiuri Teoriebi
danaSaulis bunebis nebismieri damakmayofilebeli axsna unda iyos
sociologiuri, radgan danaSauli dakavSirebulia sazogadoebis socialur
institutebTan. danaSaulis Sesaxeb sociologiuri Tvalsazrisi Zalian did
yuradRebas amaxvilebs konformulobisa da deviaciis urTierTkavSirze sxvadasxva
socialur konteqstSi. Tanamedrove sazogadoebebSi arsebobs uamravi gansxvavebuli
subkultura. qceva, romelic Seesabameba romelime subkulturis normebs, SeiZleba
am subkulturis farglebs gareT ganvixiloT, rogorc devianturi. magaliTad,
SesaZloa, biWebis bandis romelime wevrze did zewolas axdendnen, rom man, Tavis
gamoCenis mizniT, manqana moiparos. garda amisa, sazogadoebaSi arsebobs didi
gansxvavebebi simdidrisa da Zalauflebis mixedviT, rac did gavlenas axdens
sxvadaxva jgufis SesaZleblobebze. ar aris gasakvirveli, rom jibis qurdobasa da
qurdobas gatexviT, ZiriTadad, mosaxleobis Zalian Raribi nawilis
warmomadgenlebi sCadian; gaflangvebi da gadasaxadebidan Tavis arideba, definiciis
Tanaxmad, damaxasiaTebelia im adamianebisTvis, romlebic SeZlebulad cxovroben.
7
mertonma moaxdina anomiis cnebis modificireba, im wnexis aRsaniSnavad, romlis
qveSac xvdeba individi, roca miRebuli normebi upirispirdeba socialur realobas.
amerikul sazogadoebaSi da, garkveulwilad, sxva industriul qveynebSi,
sayovelTaod aRiarebuli Rirebulebebi did mniSvnelobas aniWebs materialur
warmatebas. warmatebis miRwevis mTavar saSualebebad iTvleba TviTdisciplina da
Seupovari muSaoba. amgvarad, adamianebs, romlebic namdvilad bevrs muSaoben,
SeuZliaT warmatebis miRweva, mniSvneloba ara aqvs, ra iyo maTi cxovrebis sawyisi
pozicia. sinamdvileSi, es ase ar aris, radgan im adamianebis umravlesobas,
romlebic Tavidanve araxelsayrel mdgomareobaSi imyofebian, warmatebis misaRwevad
mxolod SezRuduli SesaZleblobebi aqvT, an saerTod araviTari SesaZlebloba ar
eZlevaT. isini, vinc ver aRweven `warmatebas,~ ganwirulad Tvlian Tavs, TavianTi
aSkara uunarobis gamo, miaRwion materialur progress. am situaciaSi, didi zewola
xdeba, miaRwion winsvlas nebismieri saSualebiT, kanonieriT Tu ukanonoTi.
mertonis mixedviT, deviacia aris ekonomikuri uTanasworobis Tanmdevi Sedegi.
mertoni gamoyofs xuT SesaZlo reaqcias im daZabulobaze, romelic warmoiSoba
socialurad mxardaWeril Rirebulebebsa da maTi miRwevis SezRudul saSualebebs
Soris. konformistebi aRiareben rogorc sayovelTaod miRebul Rirebulebebs, ise
maTi ganxorcielebis sayovelTaod mxardaWeril saSualebebs, ara aqvs mniSvneloba,
warmatebulia isini Tu ara. mosaxleobis umravlesoba am kategorias ganekuTvneba.
inovatorebi aRiareben socialurad mowonebul Rirebulebebs, magram maT misaRwevad
ukanono da akrZalul saSualebebs iyeneben. ukanono saqmianobiT gamdidrebuli
kriminalebi am tipis deviaciis nimuSia.
ritualistebi eguebian socialurad aRiarebul standartebs, Tumca isini ukve
aRar aqceven yuradRebas im Rirebulebebs, romlebic gansazRvraven am standartebs.
wesebs Tavad wesebis gamo icaven, yovelgvari miznis gareSe, TiTqos iZulebiT.
ritualistebi, rogorc wesi, arian is adamianebi, romlebic mondomebiT asruleben
mosawyen samuSaos. Tumca, aseT samuSaoze karieris gakeTebis araviTari perspeqtiva
ar arsebobs da fuladi anazRaurebac umniSvneloa. retretistebi arian isini, vinc
mTlianad uars amboben konkurenciis perspeqtivaze da, amgvarad, uaryofen rogorc
gabatonebul Rirebulebebs, aseve maTi miRwevis saSualebebs. amis magaliTia
damoukidebeli erTobis wevrebi. bolos, meamboxeebi uaryofen arsebul
Rirebulebebs da saSualebebs, magram Zalian surT, isini Secvalon axali
RirebulebebiTa da saSualebebiT, da gardaqmnan socialuri sistema. radikaluri
politikuri jgufebis wevrebi miekuTvneba am kategorias.
mogvianebiT, zogma mkvlevarma sazerlendis diferencirebuli asociaciis cneba
(Sexeduleba, rom adamianebis jgufi, romelTanac individebi dakavSirebulni arian,
gavlenas axdens danaSaulis mimarT maT damokidebulebaze) daakavSira mertonis
tipoligiasTan. TavianT gamokvlevaSi biWebis damnaSave bandebis Sesaxeb, riCard a.
qlouardi da loid e. olini (1960) amtkicebdnen, rom aseTi bandebi warmoiSoba
subkulturul erTobebSi, sadac kanonieri gziT warmatebis miRwevis
SesaZleblobebi Zalian mcirea, rogoricaa, magaliTad, gaWirvebuli eTnikuri
umciresobebi. mkvlevrebis naSromSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeboda swored
konformulobasa da deviacias Soris kavSirs. warmatebis miRwevis SesaZleblobis
nakleboba, ufro farTo sazogadoebis TvalsazrisiT, aris mTavari ganmasxvavebeli
8
faqtori kriminalur saqmianobaSi CarTul adamianebsa da kanonmorCil pirovnebebs
Soris.
Cven sifrTxile unda gamoviCinoT im Sexedulebis mimarT, rom adamianebi ufro
Raribi erTobebidan da ufro mdidrebi erTnairad iswrafvian warmatebisaken.
sinamdvileSi, adamianebis umravlesoba cdilobs, sakuTari miswrafebebi miusadagos
imas, rac realisturad miaCnia. ar iqneba swori, Tu CavTvliT, rom miswrafebebisa
da SesaZleblobebis Seusabamoba damaxasiaTebelia mxolod naklebad
privilegirebuli adamianebisTvis. sxva jgufebSic arsebobs zewola kriminaluri
saqmianobis mimarT, magaliTad, e.w. TeTrsayeloianTa danaSaulebi _ gaflangva,
TaRliToba, gadasaxadebisgan Tavis arideba, rasac mogvianebiT ganvixilavT.
stigmatizaciis Teoria
erT-erT yvelaze mniSvnelovan midgomas, romlis mizania damnaSaveobis gageba,
stigmatizaciis (iarliyis miwebebis) Teoria ewodeba, Tumca Tavad es termini
aRniSnavs urTierTdakavSirebuli ideebis jgufs da ara erTian Tvalsazriss.
stigmatizaciis Teoretikosebi deviacias gansazRvraven ara rogorc individebisTvis
an jgufebisTvis damaxasiaTebeli niSan-Tvisebebis erTobliobas, aramed rogorc
deviantebsa da aradeviantebs Soris urTierTqmedebis process. maTi azriT,
imisaTvis, rom gavigoT Tavad deviaciis buneba, upirveles yovlisa, unda
gamovikvlioT, ratom awebeben `deviantis~ iarliys zogierT adamians.
ZiriTadad, swored is adamianebi awebeben iarliys, romlebic kanonisa da
wesrigis damcvel Zalebs warmoadgenen, an SeuZliaT, sayovelTaod aRiarebuli
zneobis definiciebi sxvebs moaxvion Tavs. amgvarad, iarliyebi, romlebic deviaciis
kategoriebs qmnian, asaxavs sazogadoebis Zalauflebis struqturas. saerTod, wesebi,
romelTa mixedviTac deviacia ganisazRvreba, Seqmnilia mdidrebis mier
RaribebisTvis, kacebis mier qalebisTvis, asakovani adamianebis mier ufro
axalgazrdebisTvis da eTnikuri umravlesobebis mier umciresobebis jgufebisTvis.
magaliTad, bevri bavSvi Zvreba da daxetialobs sxva adamianebis baRebSi, iparavs
xils an acdens gakveTilebs. mdidar samezobloSi, bavSvebis es qcevebi mSoblebma,
maswavleblebma da policiam, SesaZloa, Seafason erTnairad, rogorc udanaSaulo
bavSvuri garToba. Rarib raionebSi ki, es qmedebebi, SesaZloa, CaTvalon mozardTa
damnaSaveobisadmi midrekilebis damadasturebel faqtebad.
rogorc ki bavSvs damnaSavis (delinquentis) iarliys miawebeben, is ukve xdeba
damnaSavis stigmis matarebeli da, albaT, maswavleblebi da, momavalSi, samsaxurSi
damqiraveblebi, mas arasando pirovnebad miiCneven. Semdeg, individi kvlav sCadis
kriminalur qmedebas da amiT ufro Sordeba sayovelTaod miRebul socialur
wesebs. edvin lemerti (1972) kanonis darRvevis Tavdapirvel aqts uwodebs pirvelad
deviacias. meoradi deviacia xdeba maSin, rodesac individisTvis misaRebi xdeba
miwebebuli iarliyi da Tavis Tavs deviantad miiCnevs.
magaliTad, ganvixiloT lukas qceva. biWma vitrinis fanjara Caamtvria, rodesac
SabaTs, RamiT, amxanagebTan erTad qalaqgareT imyofeboda. es qmedeba, albaT,
Sefasdeba, rogorc aRgznebuli qcevis SemTxveviTi Sedegi, rac axalgazrdebs
epatiebaT xolme. luka, albaT, dasjas gadaurCeba da dasjerdebian mxolod
miTiTebas, sayvedurs an mcire jarimas. Tu is `respeqtabeluri~ ojaxidan aris,
9
albaT, Sedegi aseTi iqneba. fanjris gatexvas CaTvlian pirvelad deviaciad, Tu mas
miiCneven wesier, kargi xasiaTis axalgazrdad, romelic im SemTxvevaSi Zalian
Tavqarianad moiqca. meore mxriv, Tu policia da sasamarTlo gamoitanen pirobiT
sasjels da aiZuleben lukas, mimarTos socialur muSaks, incidenti, SesaZloa,
gaxdes pirveli nabiji meoradi deviaciisaken mimaval gzaze. `devianturi qcevis
daswavlis~ procesze swored is organizaciebi amaxvileben yuradRebas, romlebic,
savaraudod, Seiqmna misi gamosworebis mizniT _ cixeebi da TavSesafrebi.
stigmatizaciis Teoria Zalian mniSvnelovania, radgan is Tvlis, rom arc erTi
moqmedeba ar aris kriminaluri Tavisi bunebiT. damnaSaveobis gansazRvrebebs qmnian
Zalauflebis mqone adamianebi. isini amas axorcieleben kanonebis SeqmniTa da
policiis, sasamarTloebisa da gamosasworebeli dawesebulebebis mier am kanonebis
interpretaciis saSualebiT. stigmatizaciis Teoriis kritikosebi zogjer
amtkiceben, rom arsebobs garkveuli moqmedebebi, romlebic, sinamdvileSi, yvela
kulturaSi mkacrad aris akrZaluli, rogoricaa mkvleloba, gaupatiureba da
yaCaRoba. es Sexeduleba, ra Tqma unda, ar aris swori. Tqvens sakuTar kulturaSic
ki, mokvlas yovelTvis ar ganixilaven, rogorc mkvlelobas, danaSauls. omis dros
mtris mokvla dadebiTad aRiqmeba; bolo dromde, britaneTis kanonebis Tanaxmad,
qmris mier colis mimarT ZaliT ganxorcielebuli sqesobrivi kavSiri ar
iTvleboda gaupatiurebad.
Cven SegviZlia ufro dasabuTebulad gavakritikoT iarliyis miwebebis Teoria
sxva mizezebis gamo. pirveli, stigmatizaciis Teoretikosebi did mniSvnelobas
aniWeben iarliyis miwebebis aqtiur process, xolo is procesebi, romlebic iwveven
deviantur moqmedebebs, maTi yuradRebis miRma rCeba. aSkaraa, rom garkveuli
qmedebebisTvis deviantis iarliyis miwebeba ar aris mTlianad TviTneburi;
socializaciis, atitudebisa da SesaZleblobebis gansxvavebebi gavlenas axdens
imaze, Tu ramdenad arian adamianebi CarTulni qcevaSi, romelsac, albaT,
devianturis iarliys awebeben. magaliTad, Zalian Raribi ojaxis bavSvebi, SesaZloa,
ufro xSirad iparaven maRaziidan, vidre ufro mdidari bavSvebi. jer erTi, isini
iarliyis miwebebis gamo ki ar iparaven, aramed im mdgomareobis gamo, romelSic
cxovroben.
meore, sinamdvileSi, ar aris cxadi, iarliyis miwebeba axdens Tu ara gavlenas
devianturi qcevis ricxvis gazrdaze. Cveulebriv, msjavris dadebis Semdeg,
delinquenturi qceva izrdeba, magram es Tavad iarliyis miwebebis Sedegia?
SesaZloa, aq sxva faqtorebic erTveba, rogoricaa, magaliTad, sxva delinquentebTan
urTierTqmedebis gazrda an axali kriminaluri SesaZleblobebis gacnoba.
10
gamowerili wamlebi: legaluria
wamlebi legaluria, Tu isini gamowerilia. aq Sedis barbituratebi da
trankvilizatorebi, romelTac adamianebs dasamSvideblad an Zilis mosagvrelad
uweren. mralavi maTgani damokidebulebas iwvevs. Tavis danebebis Sedegia
mRelvareba, uZiloba da mentaluri aRreva.
alkoholi: legaluria
alkoholis yidva, gayidva da miReba zrdasruli adamianebis mier legaluria.
iwarmoeba xilis, bostneulis da xorblis fermentebisgan. misi momxmareblebi Tavs
grZnoben nakleb moridebulad da metad gantvirTulad. alkoholze damokidebuleba
iwvevs kuWis da RviZlis darRvevebs, aseve araswor kvebas da saRi azris Sesustebas.
axasiaTebs damokidebulebis Zlieri riski.
lsd: aralegaluria
lizergiuli mJava (lsd) umetesad kafsulis saxiT miiReba. misi moqmedebis qveS
myofi adamianebi gansxvavebulad xedaven an esmiT. ar aris cnobili misTvis
damaxasiaTebeli raime fizikuri gverdiTi movlena, Tumca cudma gamocdilebam,
SesaZloa, gamoiwvios mRelvareba da depresia. wamali ,,eqstazi” warmoadgens
amfetaminebisa da lsd-s kombinacias.
kanafi: aralegaluria
buCqovani mcenare, romelic velurad izrdeba msoflios umetes nawilSi.
Cveulebriv, ewevian. is iwvevs gantvirTvas, zrdis metyvelebis unars da
mgrZnobelobas xmis, gemos da sxv. mimarT. mas SeuZlia gamoiwvios aRreva,
mRelvareba da depresiac. miiCneva, rom kanafi ar iwvevs damokidebulebas.
gamxsneli: SezRudulia
maRaziebs ekrZalebaT misi gayidva 16 welze umcrosi asakis bavSvebisTvis, Tu
isini fiqroben, rom bavSvebi daiwyeben mis CasunTqvas. orTqlis CasunTqva xdeba
webodan, saRebavebidan, acetonidan da a.S., rac yvelaze metad gavrcelebulia 12-16
wlis mozardebSi. misi Sedegia siamovnebis an Tavbrusxvevis SegrZneba. misma
gamoyenebam, SesaZloa, gamoiwvios tvinis dazianeba. gamoirCeva damokidebulebis
maRali riskiT. SesaZloa sikvdilic, mowamlvis an SemTxveviT daxrCobis gamo.
heroini: aralegaluria
narkotikis yvelaze gavrcelebuli borotadgamoyenebadi forma. narkotikebi
moqmedebs nervul sistemaze da xSirad iwvevs siamovnebis gancdas. ganmeorebiTi
gamoyeneba iwvevs damokidebulebas. Tavis danebeba iwvevs tkivils, kankals da
spazmebs. axlavs inficirebis riski, Tu gamoiyeneba saerTo an arasteriluri nemsebi.
Teoriuli daskvnebi
rogori daskvnis gakeTeba SegviZlia, danaSaulis Teoriebis ganxilvis Semdeg?
upirveles yovlisa, Cven unda gavixsenoT adre gakeTebuli SeniSvna: miuxedavad
imisa, rom danaSauli aris mTeli devianturi qcevis mxolod erTi qvekategoria, is
11
moicavs saqmianobis iseT mravalferovnebas _ maRaziaSi Sokoladis filis
SeumCnevlad moparvidan, masobriv mkvlelobamde _ rom sruliad SeuZlebelia iseTi
erTiani Teoriis Seqmna, romelic axsnis kriminaluri qcevis yvela formas.
zemoT ganxiluli TiToeuli Teoria gvexmareba, kargad gavigoT danaSaulis
zogierTi aspeqti an tipi. biologiuri da fsiqologiuri midgomebis saSualebiT,
SesaZlebelia im pirovnuli maxasiaTeblebis gansazRvra, romlebic socialuri
codnis da gamocdilebis calkeul konteqstSi, winaswar ganawyobs garkveul
individebs, ifiqron kriminaluri moqmedebebis Cadenaze. magaliTad, adamianebi, visac
axasiaTebT iseTi niSnebi, romlebsac, Cveulebriv, fsiqopaTurs uwodeben, SeiZleba
ufro metad iyvnen warmodgenilebi mZime damnaSaveebis zogierT kategoriaSi, vidre
mTel mosaxleobaSi. meore mxriv, SesaZloa, isini Zalian bevrni iyvnen im adamianebs
Soris, romlebic udides gmirobas sCadian an sarisko saqmianobas ewevian.
danaSaulis sociologiuri Teoriebis wvlili ormagia. pirveli, es Teoriebi
samarTlianad aniWebs did mniSvnelobas kriminalur da `wesier~ qcevas Soris
arsebul uwyvet kavSirs. is situaciebi, sadac garkveuli tipis saqmianobebi
kriminalurad miaCniaT da isini kanoniT isjeba, mniSvnelovnad varirebs. meorec,
socialuri codna da socialuri garemo arsebiT gavlenas axdens imaze, CaerTveba
Tu ara pirovneba kriminalur aqtivobaSi da ganixilaven Tu ara mas kriminalad.
miuxedavad zogierTi xarvezisa, stigmatizaciis Teoria yvelaze ufro farTod
gavrcelebuli midgomaa, romelic gamoiyeneba danaSaulisa da devianturi qcevis
asaxsnelad. am Teoriis saSualebiT, Cven gansakuTrebul yuradRebas vaqcevT im
pirobebs, romlebSic zogierTi saqmianoba miiCneva kanoniT dasasjelad, da
Zalauflebis im urTierTobebs, romlebic aseT warmodgenebs ganapirobeben, aseve, im
garemoebebs, romlebSic garkveuli individebi kanons arRveven.
axla uSualod im kriminaluri qmedebebis buneba ganvixiloT, romlebic
Tanamedrove sazogadoebebSi xdeba, da gansakuTrebuli yuradReba gavamaxviloT
danaSaulze gaerTianebul samefoSi.
12
policias amis Sesaxeb. im danaSaulebidan, romelTac policias atyobineben,
garkveuli nawili ar aris aRniSnuli statistikur monacemebSi, magaliTad, policia,
SesaZloa, skeptikurad iyos ganwyobili Cadenili danaSaulis Sesaxeb misTvis
miwodebuli informaciis sandoobis mimarT. gamokvlevebi aCvenebs, rom yvela
seriozuli danaSaulis, sul cota, naxevars (maT Soris, Zaladobrivi gaupatiurebis,
Zarcvis, mZime Sedegebis mqone Tavdasxmis), ar atyobineben policias.
SeerTebuli Statebis mosaxleobis aRweris biuro 1973 wlidan atarebs
intervius SemTxveviTi SerCevis gziT arCeul 60000 ojaxSi, wina eqvsi Tvis
ganmavlobaSi sxvadasxva saxis danaSaulebis msxverplTa raodenobis dadgenis
mizniT. am gamokvlevas ewodeba `danaSaulis erovnuli gamokiTxva.~ am gamokvlevam
daadastura, rom policias ar awvdian informacias seriozuli danaSaulebis
umetesobis Sesaxeb. yvelaze xSirad atyobineben komerciuli xasiaTis Zarcvis
Sesaxeb (86 procenti), xolo yvelaze iSviaTad _ binaSi 50 dolarze naklebi Tanxis
qurdobis Sesaxeb (15 procenti). 1982 da 1984 wlebis `danaSaulis britanul
gamokiTxvamde~ (BCS), ar arsebobda gaerTianebul samefoSi araregistrirebuli
danaSaulis oficialuri Sefaseba. britaneTSi araregistrirebuli danaSaulebis
magaliTebi, romlebic gamovlinda danaSaulis Sesaxeb britanuli gamokiTxvis
Sedegad, zustad Seesabameba amerikul monacemebs.
mkvleloba
mkvlelobebis Sesaxeb monacemebi, albaT, yvelaze ufro zustia danaSaulis
statistikaSi. Tumca, aqac aris problemebi. imisaTvis, rom sikvdils mieces
mkvlelobis klasifikacia, saWiroa dadgindes, rom Cadenili iyo danaSauli.
Cveulebriv, es niSnavs, rom saWiroa gvamis povna; mxolod sikvdilis mcire ricxvs
aRiareben mkvlelobad, rodesac gvami ar aris napovni. im SemTxvevaSi, rodesac
gvamis adgili dadgenilia, mkvleloba SeiZleba mxolod maSin vivaraudoT, Tu
arsebobs iseTi garemoebebi, romlebic miuTiTebs, rom sikvdili ar iyo `bunebrivi,~
magaliTad, Zlieri sisxlCaqcevebi an gaxeTqili Tavis qala. Tu saqme aRiZvreba
vinmes winaaRmdeg, eWvmitanili, SesaZloa, aRiaron damnaSaved adamianis SemTxveviT
mkvlelobaSi (ganzraxvis gareSe Cadenil ukanono qmedebaSi) da ara ganzrax
mkvlelobaSi.
koronerebis (gamomZieblebis, romlebic mkvlelobisa da uecari sikvdilis
gamokvlevas awarmoeben) angariSebze damyarebuli sazogadoebrivi janmrTelobis
statistikuri monacemebi, iZleva mkvlelobaTa donis gazomvis saSualebas, romelic
policiis angariSebisgan met-naklebad damoukidebelia. koronerTa angariSebi ar
aris mTlianad zusti, radgan maT, SesaZloa, SecdomiT miiCnion mkvlelobad raime
SemTxveva, an arasworad CaTvalon mkvleloba TviTmkvlelobad. magram aseTi
15
statistikuri monacemebi, ZiriTadad, Seesatyviseba policiis angariSebSi aRniSnuli
mkvlelobebis dones da, SeiZleba vivaraudoT, rom es monacemebi, albaT, sakmaod
zustia.
16
SavkanianTa da espanurenovan erTobebSi Camoayalibes vaJkacobisa da Rirsebis
subkulturebi, romlebic asocirdeboda Zaladobis ritualebTan.
mniSvnelovania, aRvniSnoT, rom bevri mZime danaSauli yoveldRiuri xasiaTisaa.
SeiaraRebuli Tavdasxmebisa da mkvlelobebis umetesoba nalebad hgavs
SeiaraRebuli banditebis sisxlismsmel, gaafTrebul moqmedebebs, romlebsac
masmedia yvelaze mniSvnelovan adgils uTmobs. saerTod, mkvleloba xdeba an
ojaxSi, an sxva naTesauri kavSirebis mqone adamianebs Soris. aseTi danaSauli
bevrad ufro xSirad alkoholis zemoqmedebiT xdeba, vidre narkotikebis gamo, rac
ar aris gasakviri - is gapirobebulia alkoholis ufro didi moxmarebiT.
mkvlelobaTa mniSvnelovani nawili aris `msxverplis mier wamowyebuli~ _
msxverpli fataluri ganrisxebis moTavea. is akeTebs muqaris gamomxatvel pirvel
moZraobas an pirvelad is artyams. bevri aseTi magaliTia mocemuli volfgangis
kvlevaSi, romelic SeerTebul StatebSi Catarda. masSi Tavidanvea yuradReba
gamaxvilebuli am movlenaze, magaliTad, `msxverpli ganrisxda, rodesac SesaZlo
mkvlelma mas mosTxova fuli, romelic mas emarTa. msxverplma uceb xeli staca
najaxs da gaemarTa Tavisi kreditorisken, romelmac amoaZro dana da mas daartya~
(Wolfgang 1958, gv. 253; ixileT, agreTve, Campbell and Gibbs 1986).
modiT, vnaxoT, ra emarTebaT maT, vinc, sinamdvileSi, damnaSaved scnes.
danaSaulis sazRauri aris sasjeli; dRes danaSaulisTvis sasjelis yvelaze ufro
gavrcelebuli forma aris cixeSi Casma, Tumca umniSvnelo danaSaulisTvis
sayovelTaod miRebulia jarimis gadaxda.
cixeebi da sasjeli
18
daemorCilon TavianTi yoveldRiuri cxovrebis disciplinis wesebsa da
reglamentacias.
aseT pirobebSi cxovreba, cixis patimrebsa da gare sazogadoebas Soris
gaTiSvas ufro iwvevs, vidre am sazogadoebis normebisadmi maTi qcevis adaptacias.
patimrebma urTierTobebi unda daamyaron im garemosTan, romelic Zalian
gansxvavebulia gare samyarosgan. is Cvevebi da atitudebi, romlebsac isini cixeSi
swavloben, Zalian xSirad, diametralurad imis sapirispiroa, rac maT unda SeiZinon.
magaliTad, maT uviTardebaT Suris grZnoba sxva moqalaqeebis mimarT, Zaladobas
normad Tvlian, damnaSave recidivistebTan amyareben urTierTobebs, rasac
ganTavisuflebis Semdegac agrZeleben, da iZenen iseT kriminalur unar-Cvevebs,
romlebic maT adre TiTqmis ar hqondaT. amitom, ar aris gasakvirveli, rom
recidivizmis _ danaSaulis gameoreba im adamianebis mier, romlebic adre ukve
isxdnen cixeSi _ done SemaSfoTeblad maRalia. sasjelis moxdis Semdeg,
gaerTianebul samefoSi, cixidan ganTavisuflebuli mamakacebis 60 procentze meti
kvlav xvdeba cixeSi, pirveli danaSaulis Cadenidan 4 wlis ganmavlobaSi.
ganmeorebiTi kanondarRvevebis realuri done, SesaZloa, ufro maRali iyos, radgan,
ueWvelia, zogierT maTgans, vinc daubrunda kriminalur saqmianobas, ver iWeren.
Tumca cixeebi, Cans, ver aRweven warmatebas patimrebis reabilitaciis saqmeSi,
SesaZloa, isini xels uSlidnen maT danaSaulis CadenaSic. isini, vinc cixeSi
moxvda, realurad ver SeaCeres, magram, SesaZloa, cixis aramimzidvelma cxovrebam
SeaCeros sxvebi danaSaulis Cadenisgan. es aris TiTqmis gadauWreli problema cixis
reformatorebisTvis. Tu cixeebs gadavaqcevT iseT adgilebad, romlebSic yofna
ukiduresad gausaZlisi iqneba, es, albaT, potenciur kanondamrRvevebs SeaCerebs
danaSaulis Cadenisgan, magram, amave dros, SeuZlebels gaxdis cixeSi patimrebis
reabilitaciis amocanebis ganxorcielebas. magram, rac ufro naklebad mkacri iqneba
cixis pirobebi, cixeSi Casma miT ufro metad kargavs Tavis Semakavebel efeqts.
portugalia
gaerTianebuli samefo
luqsemburgi
espaneTi
safrangeTi
italia
germania
belgia
dania
irlandiis respublika
saberZneTi
holandia
sikvdiliT dasja
mas Semdeg, rac kriminaluri danaSaulis gamo, cixeSi Casma dasjis mTavar
formad iqca, sikvdiliT dasja sul ufro da ufro sadavo xdeba. reformatorebis
umravlesobis azriT, danaSaulis gamo, adamianebis sikvdiliT dasja barbarosobaa.
ufro metic, iq, sadac sikvdiliT dasja gamoiyeneba, SeuZlebelia usamarTlo
20
sasamarTlo saqmeebis gamosworeba im SemTxvevaSi, Tu gamovlinda samxilebi,
romlebic aCvenebs, rom pirovneba SecdomiT aRiares damnaSaved.
SeerTebuli Statebi aris dasavleTis TiTqmis erTaderTi qveyana, sadac
sikvdiliT dasja jer kidev gamoiyeneba. 1972 wels, uzenaesma sasamarTlom
sikvdiliT dasja, faqtobrivad, gaauqma, magram 1976 wels is kvlav aRadgines.
sikvdiliT dasja yovelwliurad izrdeba, magram apelaciebisa da sxva faqtorebis
gamo, sikvdiliT dasjilTa wili, sinamdvileSi, naklebia.
bevr sxva qveyanaSi, sazogadoebrioba aqtiurad moiTxovs sikvdiliT dasjis
aRdgenas, yovel SemTxvevaSi, zogierTi saxis danaSaulisTvis (rogoricaa terorizmi
an policielis mokvla). did britaneTSi, sazogadoebrivi azris gamokiTxvebi
mudmivad aCvenebs, rom mosaxleobis umravlesobas surs sikvdiliT dasjis aRdgena.
adamianebis did nawils, albaT, sjera, rom dasjis SiSis gamo, potenciuri
mkvlelebi Tavs Seikaveben danaSaulis Cadenisgan. miuxedavad imisa, rom am
sakiTxTan dakavSirebiT diskusiebi grZeldeba, am ideis mxardasaWeri
damamtkicebeli sabuTi an Zalian cotaa, an saerTod ar arsebobs. im qveynebSi,
romlebmac gaauqmes sikvdiliT dasja, mkvlelobebis raodenoba, adrindelTan
SedarebiT, mniSvnelovnad ar gazrdila. miuxedavad imisa, rom SeerTebul StatebSi
isev arsebobs sikvdiliT dasja, iq mkvlelobaTa done, udavod, yvelaze maRalia
mTel industriul samyaroSi.
ra Tqma unda, sazogadoebrivi mRelvareba am sakiTxis gamo, SesaZloa, ufro
asaxavs danaSaulebis mimarT damokidebulebas, vidre is Sexeduleba, rom sikvdiliT
dasja danaSaulis Semakavebeli faqtoria. adamianebi, SesaZloa, Tvlian, rom mas,
vinc xelyofs sxva adamianis sicocxles, samagiero unda miezRos da is msgavsi
meTodiT unda daisajos.
alternatiuli Tvalsazrisis mixedviT, sazogadoebisTvis zneobrivad ar aris
gamarTlebuli Tavisi wevrebis sikvdiliT dasja, rogoric ar unda iyos maTi
danaSauli. am meore Sexedulebam, dasjis Semakavebeli efeqtis ararsebobis faqtTan
erTad, didi gavlena moipova dasavleTis bevr kanonmdebels Soris.
21
ruka: sasjelis aRsrulebis zonebi
sasikvdilo ineqciis oTaxi ilinoisSi, romelsac gverdiT ganagebuli aqvs oTaxi,
saidanac 30 adamians SeuZlia Tvalyuris devneba.
san quentinis gazis kamera. kalifornia im xuT Stats Sorisaa, romelic am
meTods iyenebs.
genderi da danaSauli
22
Cadenil danaSaulebs Soris iSviaTia Zaladoba da TiTqmis yvela maTgani mcire
masStabisaa. wvrilmani qurdobebi, magaliTad, maRaziaSi nivTebis moparva da
sazogadoebrivi wesrigis darRveva, rogoric sajaro loToba da prostitucia, aris
qalebis mier Cadenili tipuri danaSaulebi (Flowers 1987).
ra Tqma unda, SesaZloa, realuri gansxvaveba mamakacebisa da qalebis mier
Cadenili danaSaulebis doneebs Soris naklebia, vidre amas oficialuri statistika
aCvenebs. magaliTad, SeiZleba policiam da sxva oficialurma pirebma nakleb
saxifaTod miiCnion samarTaldamrRvevi qalebis iseTi qmedebebi, ris gamoc
mamakacebs daapatimrebdnen. danaSaulebis msxverplTa gamokiTxvebi SesaZleblobas
gvaZlevs, SevamowmoT es versia. SeerTebul StatebSi Catarebul erT-erT
gamokvlevaSi, 1976 wlis danaSaulis erovnuli gamokiTxvis masalebi Sedarebul iyo
gamoZiebis federaluri biuros statistikis monacemebTan, rom gaegoT, arsebobs Tu
ara maT Soris raime gansxvaveba, kriminalur saqmianobaSi monawile qalebis
raodenobasTan dakavSirebiT (Hindelang et al. 1978). mcire gansxvaveba aRmoaCines qalebis
mier Cadenili seriozuli danaSaulebis SemTxvevebSi; gamoZiebis federaluri
biuros statistikuri monacemebi, faqtobrivad, ufro maRal dones aCvenebs, vidre
gamokiTxvis angariSebi. zogierTi damkvirvebeli amtkicebs, rom im qalebis wili,
vinc CarTulni arian `mamakacTa~ danaSaulebSi, rogoricaa, magaliTad,
SeiaraRebuli Zarcva, Cans, izrdeba, magram ar arsebobs am tendenciis
damamtkicebeli aSkara monacemebi.
danaSaulis erTaderTi saxeoba, ris gamoc damnaSaved aRiarebuli qalebis
raodenoba TiTqmis utoldeba damnaSave mamakacebis raodenobas, maRaziaSi qurdobaa.
zogierTis azriT, es imaze miuTiTebs, rom qalebi, Cveulebriv, ufro metad
`sazogadoebriv~ situaciaSi sCadian kriminalur qmedebebs, magaliTad, maRaziaSi
sayidlebze siarulis dros, vidre saxlis garemoSi; sxva sityvebiT, iseT
viTarebaSi, sadac danaSaulis Cadenis SesaZlebloba met-naklebad Tanabaria
mamakacebisa da qalebisTvis. Cans, isini erTnairad arRveven kanons da sCadian
danaSauls, magram arsebobs ramdenime gamokvleva, sadac erTmaneTTan Sedarebulia
qalebisa da mamakacebis mier maRaziebSi nivTebis moparvis SemTxvevebi da miRebuli
daskvna, garkveulwilad, hipoTeturia (Buckle and Farrington 1984).
wyaro: Home Office, 1993. Sociology Review-dan, seqtemberi, 1995 (Philip Allan Publishers), gv. 4.
23
gogonebi bandebSi
axalgazrdul bandebSi monawile qalebsa da qalebis bandebs mxolod ramdenime
Sroma eZRvneba. Zalian bevria dawerili mamakacebis quCis jgufebisa da bandebis
Sesaxeb, magram am gamokvlevebSi qalebi Zalian iSviaTad Cndebian. Tumca, enn
qempbelma Seiswavla gogonebi niu-iorkis quCis bandebSi (Campbell 1986a). man
gamosakvlevad sami banda SearCia, rom Rrmad da dawvrilebiT Seeswavla maTi
cxovreba: erTi banda eTnikurad Sereuli iyo, meores puerto rikoelebi
warmoadgendnen, mesameSi ki Savkanianebi iyvnen. bandebis wevrebis asaki meryeobda
TxuTmetidan ocdaaT wlamde. TiToeul jgufTan e. qempbelma eqvsi Tve gaatara. is
maTTan erTad cxovrobda da gansakuTrebul yuradRebas amaxvilebda bandebis
liderebze.
koni iyo `sendmenis qalbatonebis~ lideri. es iyo qalebis dajgufeba, romelic
dakavSirebuli iyo `sendmenis baikerebTan,~ bandasTan, romlis winamZRoli misi
qmari iyos. kvlevis dros is ocdaaTi wlis iyo da meTaurobda Sereul,
espanurenovani da Savkaniani wevrebisagan Semdgar bandas harlemSi, niu-iorkSi.
`sendmenis baikerebis~ Semosavlis ZiriTadi wyaro iyo narkotikebiT vaWroba. es
jgufi CarTuli iyo xangrZliv SidabrZolaSi `rCeulebTan,~ qalTa bandasTan zemo
manhetenidan. maT, vinc uerTdeboda `sendmenis qalbatonebs~, unda daemtkicebina
Tavisi sabrZolo SesaZleblobebi; bandaSi miRebis sakiTxs wyvetda koni. is iRebda
gadawyvetilebas, SeeZlo Tu ara romelime gogos maTTan erTad `xetiali~
gamosacdel periodSi da mogvianebiT mieRo Tavisi `balTebi~ (warCinebis niSnebi).
koni yovelTvis atarebda gasaSlel danas, hqonda cecxlsasroli iaraRic. is
ambobda, rom vinmesTan brZolis dros misi mizani iyo mowinaaRmdegis mokvla.
Cxubebi, romlebsac mosdevda fizikuri Sexla-Semoxla, muSti-krivi, tipuri iyo
rogorc qalebis, ise mamakacebis dajgufebebisTvis.
uiza iyo espanurenovani bandis, `seqsualuri gogonebi,~ meTauri. am bandaSi
Sediodnen rogorc mamakacebis, ise qalebis dajgufebebi. uizas ar SeeZlo arc
kiTxva da arc wera, man arc Tavisi namdvili asaki icoda. is, albaT, ocdaeqvsi
wlis qali iyo. bandis gafurCqnis periodSi, masSi ormocdaaTze meti qali iyo.
qalebi cdilobdnen saxelis moxveWas fizikuri siZlieriT, amtanobiTa da uxeSobiT.
muSti-krivi da cema-tyepa Cveulebrivi movlena iyo. amis gamo, bandis mamakacebi
aRfrTovanebulebi iyvnen qalebiT, magram, sxva mxriv, isini xels uwyobdnen maT
tradiciul rolebs, rogoricaa, bavSvebis movla, saWmlis keTeba da kerva.
mesame dajgufeba, romelsac qempbeli ikvlevda, iyo `eris xuTi procenti,~
Savkanianebis religiuri organizacia. maTi wevrebis azriT, mosaxleobis 10
procenti eqspluatacias uwevs mTeli mosaxleobis 85 procents, xolo danarCen 5
procents Seadgenen islamis gasxivosnebuli mimdevrebi, romelTa amocanaa
Savkanianebis aRzrda-ganaTleba. policia `eris xuT procents~ quCis bandad Tvlida.
pirovneba, romelzec mkvlevarma yuradReba gaamaxvila, iyo `afrikis mze.~ man uaryo
Tavisi, rogorc Tavad ambobda, `mTavrobis mier darqmeuli saxeli.~ rogorc sxva
jgufebi, ise am jgufis qalebi, xSirad monawileobdnen SetakebebSi. dajgufebis
24
wevrebi dapatimrebulebi iyvnen ZarcvisTvis, saSiSi iaraRis SenaxvisTvis, RamiT
qurdobisa da manqanebis gatacebisTvis.
sxva gamokvlevis dros, qempbelma interviu CamoarTva moswavle gogonebs muSaTa
ojaxebidan. is Seecada, Seeswavla maTi damokidebuleba cema-tyepis mimarT. man
aRmoaCina, rom gogonebi ufro xSirad monawileobdnen am qmedebebSi, vidre,
Cveulebriv, sxvebs miaCniaT (Cambell 1986b). TiTqmis yvela gamokiTxuli aRiarebda,
rom monawileobda SetakebebSi; gogonebis meoTxedi aRniSnavda, rom eqvsze met cema-
tyepaSi hqonda miRebuli monawileoba. umravlesoba uaryofda mosazrebas: `me
vfiqrob, rom muSti-krivi mxolod biWebisTvis arsebobs.~
1990-ian wlebSi, bevri gogona SeuerTda amerikis qalaqebis Sida bandebs. maT
sazogadoebrivi mdgomareoba bandaSi saqmianobiT moipoves da amas ZaladobiT
miaRwies. bruklinis `saxenaiarevi bandis~ erT-erTi wevri SeniSnavda, `rodesac
vxedav rames, rac Zalian mindoda, me namdvilad miviReb mas, gamovaZrob danas, me
mxolod nivTebi minda~. gogonebis dajgufebam niu-iorkis metroSi mokla TxuTmeti
wlis mozardi, misTvis sayureebi rom waerTmiaT. zogierT bandaSi mxolod qalebi
arian. am axali bandebis saxelebia: `meeqvse quCis meZavebi~, `tamberis gogoebi~ da
`brZeni inteligenti debi.~ axla ramdenime aseTi saxis banda arsebobs londonis
iseT nawilebSi, rogoricaa stoqueli da briqstoni, Tumca, Cans, orive nakleb
formalizebuli da naklebad moZaladea (Nicoll 1995).
Sefaseba
qempbelisa da qarlenis mier Catarebuli gamokvlevebi aCvenebs, rom Zaladoba
mxolod mamakacebis kriminaluri saqmianobisTvis ar aris damaxasiaTebeli. albaT,
qalebi bevrad ufro iSviaTad monawileoben Zaladobriv danaSaulebSi, vidre
mamakacebi, magram isini yovelTvis ar ikaveben Tavs Zaladobrivi qmedebebisgan. maSin,
ratom aris qalebis mier Cadenili danaSaulebis done bevrad ufro dabali, vidre
mamakacebis?
arsebobs garkveuli samxili, rom kanondamrRvev qalebs, sakmaod xSirad,
SeuZliaT, Tavi daaRwion sasamarTlos, radgan exerxebaT policiisa da sxva
organoebis darwmuneba, rom samarTladamcvelebma maT qmedebebs sxvagvarad Sexedon.
25
isini mimarTaven e.w. `genderul kontraqts~ _ mamakacebsa da qalebs Soris usityvo
SeTanxmebas, romlis mixedviTac, qali, erTi mxriv, asocirdeba ucnaurobasTan,
meryeobasa da impulsurobasTan da, meore mxriv, misi dacvis saWiroebasTan.
magaliTad, uoroli aRwers im qalis SemTxvevas, romelmac Tavisi da samzareulos
daniT mokla. imis magivrad, rom cixeSi CaesvaT, is sami wlis ganmavlobaSi
probaciaze imyofeboda da gadioda iZulebiTi Terapiuli mkurnalobis kurss. imis
detalebi, rac sasamarTloSi moxda, SesaZleblobas iZleva, vivaraudoT, rom, albaT,
mosamarTlis azriT, `Zalian tipuri axalgazrda qali~ da sastiki Zaladoba
erTmaneTTan SeuTavsebelia. amitom miiCnies, rom is ar iyo pasuxismgebeli am
danaSaulisTvis (Worrall 1970).
da mainc, gansxvavebul midgomas ar SeuZlia axsnas uzarmazari gansxvaveba
mamakacebisa da qalebis mier Cadenili danaSaulebis raodenobas Soris. ra Tqma
unda, es TiTqmis igive mizezebia, romlebic xsnis genderul gansxvavebebs
socialuri cxovrebis sxva sferoebSi. udavoa, arsebobs specifikuri `qalebis
danaSaulebi~, gansakuTrebiT, prostitucia, romlis gamoc qalebi isjebian, xolo
maTi klienti mamakacebi ki - ara. `mamakacebis danaSaulebi~ rCeba `mamakacur~
danaSaulebad, socializaciaSi arsebuli gansxvavebebis gamo. amis mizezi isic aris,
rom mamakacebis saqmianoba, qalebis umravlesobis saqmianobisgan gansxvavebiT, jer
kidev ufro `araojaxuria.~ danaSaulis genderuli gansxvavebebs xSirad xsnidnen,
savaraudod, Tandayolili biologiuri da fsiqologiuri gansxvavebebiT _
gansxvavebuli fizikuri ZaliT, qalis pasiurobiT, gamravlebaze zrunviT. dRes
miaCniaT, rom `qaluri~ Tvisebebi, iseve rogorc `mamakacuri~ Tvisebebi,
mniSvnelovanwilad, socialuri faqtorebiT aris ganpirobebuli. socializaciis
procesSi, qalebs sruliad gansxvavebul Tvisebebs aswavlian, vidre mamakacebs
(sxvebze zrunva da pirovnuli urTierTobebis xelSewyoba). aseve mniSvnelovania,
rom ideologiisa da sxva faqtorebs zegavleniT, rogoricaa, Sexeduleba `karg
gogonaze,~ qalebis qceva xSirad SezRudulia, garkveul sazRvrebSia moqceuli da,
mamakacebis saqmianobisgan gansxvavebiT, mas gansakuTrebulad akontroleben.
mecxramete saukunis bolodan moyolebuli, kriminalistebi
winaswarmetyvelebdnen, rom genderuli Tanasworoba an Seamcirebs, an mTlianad
aRmofxvris gansxvavebebs mamakacebisa da qalebis kriminalur saqmianobebs Soris,
magram dRes es gansxvavebebi jer kidev mkveTradaa gamoxatuli. Cven ar SegviZlia
darwmunebiT vTqvaT, gaqreba Tu ara odesme qalebisa da mamakacebis mier Cadenili
danaSaulebis raodenobas Soris gansxvaveba.
26
regularul kriminalur saqmianobas. miuxedavad imisa, rom dRes arsebobs gogonebis
bandebi, aseTi subkulturebi, arsebiTad, mamakacuria da maT Tavgadasavlebis,
mRelvarebisa da amxanaguri urTierTobebis mamakacur Rirebulebebs unergaven.
zogierT qalaqSi, axalgazrda mamakacebis Zaladobrivi qcevis empiriuli
Seswavlis safuZvelze, beatrisa qembpmelma daaskvna, rom maTi qceva, nawilobriv,
aris pasuxi Tanamedrove sazogadoebebSi `maskulinobis krizisze~ (Campbell 1993).
warsulSi, im raionebSic ki, sadac danaSaulis done maRali iyo, axalgazrda
mamakacebs hqondaT mkafio miznebi, romelTa miRwevasac isini cdilobdnen: eSovnaT
kanonieri samuSao da gamxdariyvnen colisa da ojaxis marCenalni. qempbeli
amtkicebs, rom axla mamakacis am rolis Sesruleba ZalisxmevasTan aris
dakavSirebuli, gansakuTrebiT, Ratak raionebSi mcxovrebi axalgazrda
mamakacebisTvis. iq, sadac xangrZlivi umuSevroba erTaderTi perspeqtivaa, ojaxis
rCenis miznad dasaxva ar aris arCevani. ufro metic, qalebi, wina periodTan
SedarebiT, ufro damoukideblebi gaxdnen da axla maT aRar sWirdebaT mamakaci, rom
garkveul socialur statuss miaRwion ufro farTo sazogadoebaSi. amis Sedegia,
qalaqis Ratak ubnebSi arsebuli socialuri pirobebis gauareseba. qempbelis kvleva
Zalian hgavs siRaribis, danaSaulisa da qalaqis Temebze Catarebul sxva
Tanamedrove sociologiur Sromebs.
axalgazrda mamakacebis mier Cadenili danaSaulis done mWidrodaa
dakavSirebuli umuSevrobasTan. zogierTi mkvlevari Tvlis, rom mamakacebis
umuSevrobis maRali done qmnis profesiuli damnaSavis axal kategorias. 1996 wels,
ojaxis problemebis Semswavleli biuros mier gamoqveynebul angariSSi _
`axalgazrdebi da danaSauli~ _ mocemulia kvlevis masalebi, romlebic Seesabameba
am debulebas. angariSSi aRwerili kvleva Seicavda 2500 axalgazrdasTan _ orive
sqesis 14-25 wlebis axalgazrdebTan _ Catarebul interviuebs.
mkvlevrebi ar iyenebdnen policiis statistikur monacemebs, aramed
respondentebs sTxovdnen, konfidencialurad moeyolaT, odesme CaudeniaT Tu ara
danaSauli. Sedegebma aCvena, rom gamokiTxuli axalgazrda mamakacebis 30 procenti
25 wlis asakamde CarTuli iyo garkveuli saxis kriminalur saqmianobaSi,
rogoricaa, magaliTad, narkotikebis ukanono moxmareba da satransporto
danaSaulebebi. adre ymawvilkacebis kriminaluri moqmedebebi, saerTod, mkveTrad
mcirdeboda oci wlis asakidan, magram gamokvleva gviCvenebs, rom axla sul sxva
suraTia. magaliTad, qonebis qurdobaSi monawile 22-25 wlis vaJebis wili ufro
didia, vidre 18-21 wlis asakobrivi jgufisa. angariSSi mocemuli daskvnis mixedviT,
stabiluri samuSaos perspeqtivis ararseboba siZneleebs uqmnis axalgazrda Taobis
did nawils, rom isini gaxdnen wesieri, respeqtabeluri mozrdilebi.
gamokvlevam aCvena, rom mozardi gogonebi TiTqmis iseve monawileobdnen qonebis
qurdobaSi, rogorc vaJebi, magram gogonebis mier Cadenili danaSaulebis raodenoba
mkveTrad mcirdeba 22 wlis asakis zemoT.
danaSaulis msxverplni
ojaxuri Zaladoba
xSirad xdeba ojaxis gaidealizeba, misi usafrTxoebisa da bednierebis
navsayudelad miCneva. magram ojaxuri Zaladoba _ Zaladoba ojaxuri garemos
konteqstSi _ bevri qalisTvis erT-erTi cxovrebiseuli gamocdilebaa. es ar aris
axali socialuri mankiereba. qalebis mimarT Zaladoba qorwinebis Cveuli aspeqti
iyo SuasaukuneebSi da industrializaciis adreul periodSi. mecxramete saukunis
bolomde, gaerTianebul samefoSi, ar arsebobda kanonebi, romlebic mamakacs
aukrZalavda colis fizikur Seuracxyofas, Tumca seriozuli travmebis miyeneba an
mokvla dauSveblad iTvleboda. axla kanoni qalebs metad icavs, magram Zaladoba
jer kidev Zalian gavrcelebulia.
samarTlebrivi mdgomareobis gaumjobesebis miuxedavad, im qalebisTvis,
romlebic ojaxuri Zaladobis msxverplni arian, Znelia, mimarTon kanons
daxmarebisTvis. Cveulebriv, policiisTvis damaxasiaTebelia `ojaxur kamaTSi~
Caurevlobis politika da misi pozicia xSirad sargeblis momtani ar aris. rodesac,
ojaxuri konfliqtebis SemTxvevaSi, iZaxeben policielebs, isini cdiloben,
minimalurad Caerion, mxolod Cxubis SewyvetiT Semoifarglebian da ar moiTxoven
damnaSavis dasjas. xSirad, qalebisTvis, romlebic ojaxuri Zaladobis msxverplni
arian, Znelia saxlis datoveba sxvadasxva ekonomikuri da socialuri mizezebis
gamo, magaliTad, bavSvebis mimarT maTi pasuxismgeblobis gamo. sabinao sakiTxebis
adgilobrivi saxelmwifo departamentebi zogjer eWviT uyureben im qalebs,
romlebic fizikuri Seuracxyofis gamo saCivrebiT mimarTaven. isini eWvoben, rom
qalebi azviadeben da maTi saCivrebis mizania, saswrafod miiRon damoukidebeli
alternatiuli sacxovrebeli adgili.
sqesobrivi xelyofa
samuSao adgilze qalebis uflebebis dacva ufro advilia da qalebis mimarT
Cadenili Zaladobis done dabalia. miuxedavad amisa, seqsualuri xelyofa Zalian
gavrcelebulia. seqsualuri xelyofa samuSao adgilze SeiZleba ganisazRvros,
rogorc samsaxurebrivi mdgomareobis gamoyeneba _ profesiuli avtoritetis an
Zalauflebis gamoyeneba _ seqsualuri moTxovnilebebis dakmayofilebis mizniT. aman
28
SeiZleba miiRos aRmaSfoTebeli formebi, magaliTad, rodesac TanamSromel qals
sTavazoben seqsualur urTierTobebs, is aseT kavSirs unda daTanxmdes an
samsaxuridan wasvla mouwevs. seqsualuri xelyofis umravlesoba, garkveulwilad,
ufro daxvewili da mzakvrulia. magaliTad, miniSnebebi, gadakruli sityvebi, rom,
Tu qali seqsualur keTilganwyobas gamoavlens, amas garkveuli dajildoveba
mohyveba, xolo qalis mxridan sijiutisa da winaaRmdegobis SemTxvevaSi, Sedegi
iqneba garkveuli saxis dasja, magaliTad, samsaxurSi dawinaurebisTvis xelis
SeSla.
aSkaraa, advili ar aris, mkafio xazis gavleba seqsualur xelyofasa da
mamakacis qalTan kanonier da dasaSveb daaxlovebas Soris. Tavad qalebisgan
miRebuli monacemebis safuZvelze, dadgenil iqna, rom gaerTianebul samefoSi,
aTidan Svidi qali ganicdis seqsualur xelyofas didi xnis manZilze, TavianTi
SromiTi saqmianobis procesSi. seqsualuri xelyofa SeiZleba iyos erTjeradi
SemTxveva an qcevis mudmivi modeli (Kelly 1988). Tu xelyofa iSviaTi ar aris,
qalebisTvis xSirad Znelia maTi Cveulebrivi samuSao reJimis SenarCuneba; SesaZloa,
isini ar gamovidnen samuSaoze, aiRon Svebuleba avadmyofobis gamo an, saerTod,
Tavi daanebon samsaxurs.
gaupatiureba
Zalian Znelia, zustad SevafasoT gaupatiurebis masStabebi. sinamdvileSi,
gaupatiurebaTa mxolod mcire nawili xdeba cnobili policiisTvis da aRiniSneba
statistikur monacemebSi. realuri raodenoba SeiZleba xuTjer meti iyos, vidre
amas oficialuri statistika aCvenebs, Tumca Sefasebebi Zalian gansxvavebulia.
londonSi, 1236 qalis gamokvlevam gamoavlina, rom gamokiTxuli qalebidan yoveli
meeqvse iyo gaupatiurebuli, xolo danarCenebidan yovelma mexuTem moaxerxa Tavis
daRweva gaupatiurebis mcdelobisgan. Tavdasxmebis naxevari moxda qalis an
Tavdamsxmelis saxlSi (Hall 1985). gaupatiurebuli qalebis umravlesobas surs am
incidentis daviwyeba an ar unda, monawileoba miiRos samedicino Semowmebis
damamcirebel procesSi, policiisTvis Cvenebis micemaSi an sasamarTlo darbazSi
dakiTxvaSi. sasamarTlo procesi, xSirad, didxans grZeldeba. es SeiZleba iyos
Tvrameti Tve, incidentidan sasamarTlos mier gamotanil verdiqtamde.
Tavad sasamarTlo ganxilva SeiZleba iwvevdes SiSs. sasamarTlo darbazSi
mimdinare procedura sajaroa da msxverpli pirispir unda Sexvdes damnaSaves.
saWiroa danaSaulis nivTmtkicebulebebi, moZaladis pirovnebis dadgena da imis
gansazRvra, rom seqsualuri aqti qalis Tanxmobis gareSe moxda _ yvelaferi es
warmodgenili unda iqnes procesze. Tavdamsxmelis pirovnebis damamtkicebeli
sabuTebis mopoveba, SesaZloa, rTuli iyos, Tu danaSauli bnel quCaSi an parkSi
moxda. SeiZleba CaTvalon, rom RamiT marto mimavali qali cdilobs mamakacis
yuradRebis mipyrobas. qalis unarze, mkafio `ara~ pirdapir Tqvas mamakacis
seqsualur iniciativaze, gavlenas axdens sayovelTaod gavrcelebuli stereotipebi
da warmosaxvebi, romlebmac, agreTve, SesaZloa, zegavlena moaxdinos sasamarTloSi
saqmis mosmenaze. Tu qali Tanaxmaa, kacTan erTad wavides am ukanasknelis saxlSi an
masTan seqsualuri kontaqti hqondes, xSirad iTvleba, rom qali Tanaxmaa, srul
seqsualur kavSirze an sxva seqsualur urTierTobebze, romlebic mamakacs surs. ar
29
scnoben qalis uflebas, Tqvas `ara~ momdevno etapze; faqtobrivad, is
pasuxismgebelia imaze, rom mamakaci ver akontrolebs mis qcevas. sadac ar unda
moxdes gaupatiureba, SesaZloa, qalebi dakiTxon maTi wina seqsualuri
urTierTobebis Sesaxeb, Tumca, iTvleba, rom mamakacis seqsualur istorias
saqmesTan araviTari kavSiri ara aqvs. faqtobrivad, wina SemTxvevebi, rodesac
braldebuli damnaSaved aRiares gaupatiurebaSi an mis mcdelobaSi, SeiZleba, arc
iyos moxseniebuli gaupatiurebis mimdinare saqmeebSi.
mosamarTlem ser meTiu heilma, 1736 wels, oficialurad warmoadgina
sasamarTlo dadgenileba, romlis mixedviT, qmari `ar SeiZleba damnaSaved iqnes
cnobili misi kanonieri colis gaupatiurebis gamo, radgan maTi saqorwino
urTierTTanxmobisa da kontraqtis Sesabamisad, aseT SemTxvevaSi, colma Tavad unda
dauTmos sakuTar qmars da mas ar SeuZlia amaze uaris Tqma.~ am formulirebas
kanonis Zala hqonda inglissa da uelsSi 1991 wlis oqtombramde, roca lordTa
palatam uari Tqva, daekmayofilebina satvirTo manqanis im mZRolis apelacia,
romelic protests gamoTqvamda, rom igi damnaSaved scnes Tavisi colis
gaupatiurebis mcdelobisTvis. am saqmis ganxilvis dros, lordma qeiTma Tqva:
`heilis winadadeba asaxavda saqmis viTarebas im periodisTvis, rodesac is iyo
gacxadebuli... axala nebismierma gonierma adamianma es koncefcia unda CaTvalos
miuReblad.~ magram qorwinebaSi myofi colis gaupatiureba arakanonierad iTvleba
dasavleTis qveynebis mxolod mcire nawilSi, maT Soris daniaSi, SvedeTSi,
norvegiasa da kanadaSi. 1971 wels, SeerTebul StatebSi mogebul iqna pirveli
sasamarTlo saqme, romelic aRiZra k. qretienis winaaRmdeg. igi damnaSaved scnes
kanonieri colis gaupatiurebis gamo. qretienis saqmemde, mamakacis mier sakuTari
colis gaupatiureba ukanonod iTvleboda mxolod xuT StatSi. amis Semdeg, bevr
sxva StatSi miiRes kanoni an gansaxilvelad Seitanes sasamarTlo saqmeebi,
romlebic danaSauls adgenda.
Cveulebrivi atitudebi imis Sesaxeb, ra aris da ra ar aris gaupatiureba,
SeiZleba Zalian myari iyos. mkvlevrebma, romlebic swavloben Zaladobriv
seqsualur kavSirebs dadgenili urTierTobebis farglebSi, aRweres Semdegi
SemTxveva: mTvrali mamakaci Seecada, analuri seqsi daemyarebina Tavis partniorTan
_ megobar gogonasTan. man uari uTxra da kivili daiwyo; aman mamakaci gaamxeca,
qali waaqcia, moZraobis saSualeba ar misca da aiZula, damorCileboda. miuxedavad
amisa, rodesac gogonas hkiTxes, odesme Tu hqonda mas sqesobrivi kavSiri misi nebis
sawinaaRmdegod, man Tqva `ara~ (Finkellor and Yllo 1982).
kvlevam aCvena, rom bevri sayovelTaod gavrcelebuli warmodgena gaupatiurebis
Sesaxeb, ar Seesatyviseba sinamdviles: magaliTad, ar aris swori, rom ar SeiZleba
moxdes gaupatiureba, Tu msxverpli moZalades winaaRmdegobas uwevs, rom albaT,
mxolod `mimzidvel~ qalebs aupatiureben, rom zogierT qals siamovnebs, rodesac
mas aupatiureben; an rom moZaladeTa umravlesobas, garkveulwilad, fsiqologiuri
wonasworoba aqvT darRveuli (Hall 1985). gaupatiurebaTa umravlesoba ar aris
spontanuri, aramed, nawilobriv mainc, winaswar aris dagegmili. ueWvelia,
gaupatiureba dakavSirebulia mamakacebis Zalauflebasa, batonobasa da
siZlieresTan asocirebasTan. umetesad, gaupatiureba aris ara gaSmagebuli
seqsualuri ltolvis, aramed seqsualobis, Zalauflebisa da upiratesobis
SegrZnebebis SeerTebis Sedegi. albaT, naklebi kavSiria avxorcobasa da
30
gaupatiurebas Soris. moZaladeTa mniSvnelovan nawils, sinamdvileSi, mxolod maSin
SeuZlia aRgzneba, rodesac aSinebs an daamcirebs msxverpls. aseTi mamakacebisTvis
Tavad sqesobrivi aqti naklebad aris mniSvnelovani, vidre qalis damcireba (Estrich
1987).
bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi, qalTa jgufebi cdiloben, Secvalon
rogorc samarTlebrivi, ise sazogadoebrivi azrovneba gaupatiurebis Sesaxeb. isini
xazs usvamen, rom gaupatiureba ar unda ganixilon, rogorc seqsualuri
samarTaldarRveva, aramed, rogorc mZime danaSaulis erT-erTi tipi. es aris ara
mxolod fizikuri Zaladoba, aramed pirovnebis patiosnebisa da Rirsebis
Seuracxyofa. rogorc erTi avtori werda, gaupatiureba aris `agresiis aqti,
romelSic msxverpls uars eubnebian mis TviTgansazRvraze. es aris Zaladobis aqti,
romelsac, sinamdvileSi, ar mosdevs cema-tyepa an mkvleloba, magram is Seicavs
sikvdilis SiSs~ (Griffin 1978, gv. 342). qalebis mier wamowyebulma kampaniam garkveul
warmatebebs miaRwia _ Seicvala kanonmdebloba da dRes gaupatiureba, kanoniT,
specifikuri tipis kriminalur Zaladobad iTvleba.
garkveuli azriT, yvela qali aris gaupatiurebis msxverpli. xSirad qalebs,
romlebic arasdros gauupatiurebiaT, iseTive SiSis grZnoba aqvT, rogorc
gaupatiurebul qalebs. SeiZleba maT eSinodeT RamiT saxlidan marto gasvla,
Tundac xalxmraval quCebSi. aseve, SesaZloa, maT SiSs hgvrides sakuTar saxlSi an
binaSi yofna. siuzan braunmileris azriT, arsebobs mWidro kavSiri gaupatiurebasa
da Cveulebriv mamakacur seqsualobas Soris. is amtkicebda, rom gaupatiureba aris
mamakacebis mier qalebis daSinebis sistemis nawili, romlis gamoc, yvela qals aqvs
SiSis grZnoba. isini, vinc ar gauupatiurebiaT, mainc mRelvarebas ganicdian da,
yoveldRiuri cxovrebis sxvadasxva sferoSi, mamakacebze bevrad ufro frTxilad
iqcevian (Brownmiller 1975).
braunmileris Sexeduleba, SesaZloa, Zalian mkveTri Candes, magram sul cota
dafiqrebac ki gviCvenebs, ramdenad frTxili unda iyo qali, Tu mas surs,
minimumamde Seamciros gaupatiurebis SesaZlebloba.
qvemoT mocemulia rCevebis CamonaTvali _ `ra unda~ da `ra ar unda~ gaakeTon
qalebma, romlebic cdiloben, Seamciron gaupatiurebis riski. es CamonaTvali
gamoaqveyna SeerTebuli Statebis erT-erTma qalTa organizaciam. rCevebi
ganamtkicebs im Tvalsazriss, rom gaupatiureba aris danaSauli, romelic gavlenas
axdens yvela qalis qcevaze (Katz and Mazur 1979, gv. 307).
1. Tqveni saxli, SeZlebisdagvarad, usafrTxod aqcieT. saketebi, fanjrebi da
karebi karg mdgomareobaSi unda iyos. Tu Tqven axal saxlSi an binaSi gadadixarT,
SecvaleT saketebi. adgilobrivi policiis danaSaulis Tavidan acilebis
ganyofilebam unda mogceT rCeva, rogor daicvaT Tqveni sacxovrebeli adgili
mZarcvelebisgan da seqsualuri moZaladeebisganac.
2. Tu Tqven marto cxovrobT:
a) datoveT sinaTle, rom SeqmnaT iseTi STabeWdileba, TiTqos saxlSi, Tqvens
garda, sxvebic cxovroben.
b) rodesac dakakunebaze, karis gasaRebad midixarT, ise moiqeciT, TiTqos
saxlSi mamakacia (xmamaRla daiZaxeT: `me gavaReb kars, bob!~).
g) karis firfitaze an telefonis wignSi ar daweroT Tqveni saxeli, amis
magivrad gamoiyeneT inicialebi.
31
3. saerTod, erideT ucnobebs da ucxo adamians nurasdros gauRebT kars.
saxlSi mosul momsaxurebis sferos TanamSromels yovelTvis sTxoveT,
warmoadginos Tavi (SeiZleba man savizito baraTi Semoacuros karis qvemodan). Tu
saxlSi bavSvebic cxovroben, darwmunebuli unda iyoT, rom isini ar gauReben kars
ucxo adamians.
4. Tu Tqven mravalsarTulian saxlSi cxovrobT, ar SexvideT an marto ar
darCeT ukacur sardafSi, garaJSi an samrecxaoSi.
5. Tu Tqven uxamsi sityvebiT mogmarTes telefoniT, araferi TqvaT, saswrafod
dakideT telefonis yurmili da am zaris Sesaxeb policias SeatyobineT.
6. Tavi aarideT gvian RamiT quCaSi an sauniversiteto qalaqSi (kempusSi) marto
yofnas. magram, Tu es aucilebelia, xelSi geWiroT `praqtikuli~ iaraRi, rogoricaa
anTebuli sigareti, qudis qinZisTavi, qolga, plastikuri nivTi, kalmistari,
samzareulos Cangali, gasaRebebis acma, Tmis jagrisi an savarcxeli (Tavdamsxmelis
saxis daservis mizniT) an policielis sastveni (is yelze ki ar CamoikidoT, aramed
gasaRebis Zewkvze).
7. gzaze ar isargebloT ucxo adamianis transportiT (yvela Tanxmdeba, rom es
Zalian mniSvnelovania!). Tu es Zalian aucilebelia, wadiT jgufTan erTad da
mxolod iseT gzaze, sadac didi moZraobaa.
8. Tu Tqven saWesTan zixarT:
a) yuradReba miaqcieT, rom Tqveni manqanis avzSi sawvavi ar unda iyos erT
meoTxedze naklebi;
b) yovelTvis daketeT Tqveni manqana, rodesac mas tovebT;
g) sanam manqanaSi CajdebiT, SeamowmeT ukana dasajdomi da sivrce wina da ukana
dasajdomebs Soris;
d) Tu Tqveni manqana mwyobridan gamovida, nu miiRebT daxmarebas ucxo
mamakacisgan an mamakacebis jgufisgan. amis magivrad, manqanis kapoti aswieT, CajeqiT
manqanaSi da Caketil manqanaSi daelodeT policiis mosvlas.
9. frTxilad iyaviT da ucnob mamakacebs nu `gamoiWerT~ barebSi, gansakuTrebiT
maSin, Tu bevri dalieT an narkotikebi miiReT.
10. liftSi marto ar SexvideT ucxo mamakacTan erTad. maSinve datoveT lifti
an dadeqiT sakontrolo marTvis dafasTan.
11. Semdeg raime gaugebroba rom ar moxdes, paemnis dros, mamakacs winaswar
acnobeT, rom Tqven ar xarT mzad seqsualuri urTierTobebisTvis.
12. ZiZebma, samsaxuris dawyebamde, unda Seamowmon ojaxis reputacia. mSoblebmac
frTxilad unda SearCion ZiZa.
13. Tu Tqven Tavs dagesxnen, nu iyvirebT `maupatiureben~, iyvireT `xanZari!~
mamakacebis gaupatiureba
mamakacebis gaupatiureba (mxolod mamakacebis mier Cadenili) ufro farTodaa
gavrcelebuli, vidre es odesme miaCndaT _ gansakuTrebiT daxuruli tipis
dawesebulebSi, rogoricaa cixeebi. mamakacTa cixeebSi Catarebuli gamokvlevebis
mixedviT, dapatimrebuli mamakacebis 15 procenti gaupatiurebulia. cixeSi
gaupatiureba, SesaZloa, gagrZeldes ramdenime wlis ganmavlobaSi da xSirad aris
daSinebis da mudmivi kontrolis nawili. magram cixis samyaroSi gaupatiurebulma
32
msxverplma unda gadauxados samagiero (Rideau and Wikberg, citirebulia M. Walker-Tan,
1994, gv. 13).
oficialurad, britaneTis cixeebSi ar arsebobs gaupatiureba. bristolSi, 1991
wels, Sinagan saqmeTa saministros winaaRmdeg saqme aRZra erT-erTma patimarma,
romelic amtkicebda, rom 1991 wels is gaaupatiura misi saknis amxanagma. misi TqmiT,
rodesac man amis Sesaxeb cixis TanamSromlebs acnoba, maT amas yuradReba ar
miaqcies da araferi iRones. ,,gadarCenilebi,” jgufi, romelic exmareba seqsualuri
Seuracxyofis msxverpl mamakacebs, yovel weliwads samocidan samocdaaTamde kacs
uweven konsultacias; yovelwliurad ori an sami maTgani iyo gaupatiurebuli
cixeSi yofnis dros. organizaciis warmomadgeneli acxadebda, rom mamakacebis
gaupatiureba aris iseTi danaSauli, romelic qveyanaSi yvelaze naklebad aris
registrirebuli.
`TeTrsayeloianTa~ danaSauli
termini `TeTrsayeloianTa” danaSauli pirvelad edvin sazerlendma Semoitana
(1949) da is exeba iseT danaSauls, romelsac sazogadoebis ufro mdidari
seqtorebis warmomadgenlebi sCadian. termini moicavs kriminaluri saqmianobis bevr
tips, maT Soris: gadasadebTan dakavSirebul TaRliTobebs, aralegalur savaWro
garigebebs, fasian qaRaldebsa da miwis sakuTrebasTan dakavSirebul maqinaciebs,
sicocxlisTvis saSiSi produqtebis warmoebas an gayidvas, garemos dabinZurebasa
da, agreTve, ubralo qurdobas. sxva tipis danaSaulebTan SedarebiT,
`TeTrsayeloianTa~ danaSaulebis raodenoba ufro Zneli gasazomia. aseTi saxis
danaSaulebaTa umetesoba saerTod ar aisaxeba oficialur statistikaSi. Cven
erTmaneTisgan unda ganvasxvavoT `TeTrsayeloianTa~ danaSauli da Zalauflebis
mqone adamianTa mier Cadenili danaSaulebi. pirveli, ZiriTadad, gulisxmobs
adamianebis mier saSualo klasis poziciisa da profesiuli mdgomareobis
gamoyenebas arakanonier saqmianobaSi Cabmis mizniT. Zalauflebis mqone adamianebis
mier Cadenili danaSaulebi iseTi saxis danaSaulebia, sadac socialuri
mdgomareobiT mopovebuli avtoriteti, kriminaluri miznebiT gamoiyeneba,
magaliTad, rodesac Tanamdebobis piri iRebs qrTams garkveuli politikisTvis
xelis Sewyobis gamo.
Tumca, xelisuflebis damokidebuleba zemoT aRniSnuli danaSaulebebis mimarT
bevrad ufro Semwynarebluria, vidre naklebad privilegirebuli adamianebis mier
Cadenili danaSaulebisadmi. ,,TeTrsayeloianTa” danaSaulis sazRauri uzarmazaria.
33
SeerTebul StatebSi, britaneTTan SedarebiT, bevrad ufro meti gamokvleva Catarda
amgvari danaSaulebis Sesaxeb. amerikaSi gamoTvales, rom Cveulebriv danaSaulTan
SedarebiT, ,,TeTrsayeloianTa” danaSaulTan dakavSirebuli fulis raodenoba
(gadasaxadebis gayalbeba, fasian qaRaldebTan dakavSirebuli TaRliTobebi, wamlebi
da samedicino momsaxureba, motyueba saxlis gadakeTebisa da manqanis remontis
dros) ormocjer metia im Tanxaze, romelic sakuTrebis xelyofis mizniT Cadenil
danaSaulebTan aris dakavSirebuli (yaCaRobebi, Zarcva, qurdoba, yalbi fulis
damzadeba da avtomanqanebis qurdoba) (prezidentis mier Camoyalibebuli
organizebuli danaSaulebrivi qmedebis Semswavleli komisia, 1985). ufro metic,
,,TeTrsayeloianTa” danaSaulis zogierTi forma bevrad met adamianze axdens
gavlenas, vidre dabali klasis warmomadgenlebis mier Cadenili danaSauli. fulis
gamflangvelma, SesaZloa, gaZarcvos aTasobiT _ an dRes, kompiuteruli gayalbebis
gziT, milionobiT _ adamiani; gafuWebulma sakvebma produqtebma da aralegalurad
gayidulma wamlebma SeiZleba gavlena iqonios bevri adamianis janmrTelobaze da
fataluri Sedegebic ki gamoiwvios.
,,TeTrsayeloianTa” danaSaulis Zaladobrivi aspeqtebi nakleb SesamCnevia, vidre
mkvlelobis an yaCaRuri Tavdasxmis Sedegebis, magram isini iseTive realuria da,
zog SemTxvevaSi, maTi Sedegebi, SesaZloa, ufro seriozulic ki iyos, magaliTad,
axali wamlebis damzadebis dros instruqciisa da wesebis ugulebelyofam, samuSao
adgilze usafrTxoebis wesebis darRvevam an garemos dabinZurebam, SesaZloa,
uamravi adamianis fizikuri dasaxiCreba an sikvdili gamoiwvios. samuSao adgilze
saxifaTo SemTxveviT gamowveuli sikvdilianoba, bevrad ufro didia, vidre
mkvlelobebi, Tumca Znelia samsaxurebrivi ubeduri SemTxvevebis statistikuri
monacemebis mopoveba. ra Tqma unda, Znelia vivaraudoT, rom aseTi saxis yvela an
Tundac umravlesi sikvdilis an dasaxiCrebis mizezi aris samuSaoze damqiravebelTa
mier usafrTxoebis im zomebis ugulebelyofa, romlebic maT, kanonis Tanaxmad,
aucileblad unda daicvan. miuxedavad amisa, arsebobs garkveuli safuZveli,
vivaraudoT, rom bevri sikvdili da dasaxiCreba imis Sedegia, rom samuSaoze
damqiraveblebi an menejerebi ugulebelyofen kanoniT dadgenil usafrTxoebis
wesebs.
rogorc gamoTvales, aSS-Si yovelwliurad samuSao travmebis 40 procenti
ukanono, akrZaluli samuSao pirobebis uSualo Sedegia, 24 procenti ki
ganpirobebulia kanonieri, magram safrTxis Semcveli pirobebiT, da mxolod
mesamedi gamowveulia Tavad mosamsaxureebis an muSebis saSiSi, sarisko moqmedebebiT
(Hagen 1988). arsebobs dokumentebiT damtkicebuli bevri magaliTi, roca samuSaoze
damqiraveblebi Segnebulad qmnian saSiS samuSao pirobebs da xels uwyoben maT
SenarCunebas, maSinac ki, Tu es kanonsawinaaRmdegoa. zogi amtkicebs, rom aseTi
pirobebis gamo gamowveul sikvdils SeiZleba vuwodoT korporaciuli mkvlelobebi,
radgan isini, sinamdvileSi, gulisxmobs biznes korporaciebis mxridan sicocxlis
arakanonier (da Tavidan acilebad) xelyofas.
mTavrobis danaSauli
SeiZleba vTqvaT, rom mTavrobis Cinovnikebi CarTulni arian danaSaulSi? Tu
`danaSauls~ ufro farTo konteqstSi ganvsazRvravT (vidre es zeviT gavakeTeT), rom
34
avxsnaT aramoraluri qmedeba, romelsac mZime, damRupveli Sedegebi moaqvs, pasuxi
savsebiT naTeli iqneba. saxelmwifoebis istoriaSi, bevri umZimesi danaSauli
CaudeniaT, maT Soris mTeli rigi xalxebis ganadgureba, totaluri masobrivi
dabombva, nacistebis holokosti da stalinis sakoncentracio banakebi. magram,
maSinac ki, Tu danaSaulis gansazRvrebas SemovfarglavT dadgenili kanonebis
darRveviT, aRmoCndeba, rom mTavrobebis qmedeba xSirad kriminaluria. e.i. isini
ugulebelyofen an arRveven swored im kanonebs, romlebic maTma xelisuflebam unda
daicvas. magaliTad, koloniuri britaneTis istoriaSi iyo Sesabamisi magaliTebi,
rodesac fexqveS Telavdnen afrikis xalxebisTvis micemul samarTlebriv
garantiebs _ pirobas, rom daicavdnen maT miwasa da cxovrebis wess.
policia, saxelmwifo dawesebuleba, romlebic danaSaulis winaaRmdeg brZolis
mizniT arian Seqmnili, zogjer Tavad monawileobs kriminalur saqmianobaSi.
kriminalur qmedebebSi CarTva ar niSnavs mxolod calkeul izolirebul aqtebs,
aramed es aris policiis saqmianobisTvis damaxasiaTebeli, farTod gavrcelebuli
niSan-Tviseba. policiis Tanamdebobis pirTa kriminaluri saqmianoba moicavs
eWvmitanilTa daSinebas, cemas an mokvlas, qrTamebis aRebas, kriminaluri qselebis
Seqmnis xelSewyobas, samxilebis gayalbebas an damalvas, da nivTieri
mtkicebulebebis miTvisebas, rodesac amoRebulia fuli, narkotikebi an sxva
moparuli nivTebi.
organizebuli danaSauli
35
sazogadoebebSi, magaliTad, safrangeTSic arsebobs organizebuli danaSauli,
magram misi zegavlena, ZiriTadad, Semoifargleba ori didi qalaqiT: pariziTa da
marseliT. samxreT italiaSi, gangsterebis stereotipebis regionSi, kriminalur
qselebs Zalian didi Zalaufleba aqvT, magram isini, ZiriTadad, dakavSirebuli
arian ojaxuri organizaciis tradiciul modelebsa da Temis kontrolTan Raribi
soflis regionebSi. albaT, organizebuli danaSauli aseTi mniSvnelovani imitom
gaxda amerikul sazogadoebaSi, rom adre mas kavSiri hqonda _ da, nawilobriv, amis
magaliTze Seiqmna _ mecxramete saukunis gviandeli periodis industriuli `yaCaRi
baronebis~ saqmianobasTan. adreuli periodis bevrma mewarmem warmatebas emigrantTa
Sromis eqspluataciiT miaRwia. isini, ZiriTadad, ugulebelyofdnen kanoniT
dadgenili samuSao pirobebis wesebs da xSirad mimarTavdnen rogorc korufcias,
ise Zaladobas TavianTi industriuli imperiebis Sesaqmnelad. organizebuli
danaSauli ayvavda Rarib eTnikur getoebSi (sadac adamianebma araferi icodnen
TavianTi samarTlebrivi da politikuri uflebebis Sesaxeb), sadac gamoiyeneboda
konkurentebis Tavidan moSorebisa da korufciis qselebis Seqmnis msgavsi meTodebi.
ukanono azartuli TamaSebi, doRi, latariebi da sportuli Sejibrebebi
warmoadgens im Semosavlebis uzarmazar wyaros, romlebsac SeerTebul StatebSi
organizebuli danaSaulis saSualebiT iReben. SeerTebuli Statebisagan
gansxvavebiT, dasavleTis bevr qveyanaSi arsebobs legaluri totalizatorebi.
gaerTianebul samefoSi aris licenzirebuli sazogadoebrivi `sanaZleos dadebis
dawesebulebebi.~ isini Tavisufali ar arian kriminaluri zegavlenisgan, magram
azartuli TamaSebi ar kontroldeba aralegaluri organizaciebis mier im
masStabiT, rogorc es SeerTebul StatebSia.
Tumca, gaerTianebul samefoSi, organizebuli danaSaulis Sesaxeb Cven mcire
sistematuri informacia gvaqvs, mainc cnobilia, rom londonsa da sxva zogierT
qalaqSi farTo kriminaluri qselebi arsebobs da zogierT maTgans saerTaSoriso
kavSirebi aqvs. kerZod, londoni aris im kriminaluri operaciebis centri, romlebic
warmoebs SeerTebul Statebsa da sxva qveynebSi.
dRes, wina ramdenime welTan SedarebiT, britaneTSi, organizebuli danaSauli
ufro kompleqsuria. ar arsebobs arc erTi erTiani erovnuli organizacia, romelic
akavSirebs sxvadasxva kriminalur jgufs, Tumca aseTi danaSauli ufro rTuli da
gawafuli gaxda, vidre es odesme iyo. magaliTad, zogierTi didi kriminaluri
organizacia `aTeTrebs~ fuls didi kliringuli bankebis saSualebiT, Semdeg ki
TavianT `sufTa~ fuls kanonier biznesSi debs. policiis azriT, yovelwliurad
kriminaluri saqmianobiT miRebuli 2,5-dan 4,0-mde miliardi funti sterlingi gadis
gaerTianebuli samefos bankebis saSualebiT. rTuli organizebuli danaSaulis
gawafulobisa da raodenobis gazrdis gamo SeSfoTebuli policia iZulebuli iyo,
Seeqmna bandebis sxvadasxva teritoriaze saqmianobis oficialuri erovnuli
reestri. qveynis sxvadasxva kuTxidan, policiis eqvsi qvedanayofi da sabaJos
oficrebi gaerTiandnen, rom SeegrovebinaT eWvmitanili kriminaluri saqmianobebis
detalebi. oficialuri sia Seicavs Zalian mniSvnelovani kriminalebis 400-mde gvars.
britanul organizebul danaSauls hyavs Tavisi `ojaxebi~, romlebic Seqmnilia
SeerTebuli Statebis mafiis ojaxebis modelis mixedviT. erT-erTi yvelaze Zlieri
Tanamedrove kriminaluri ojaxi aris ,,arifebis” ojaxis stoquelidan _ samxreT
londonidan. arifebis ojaxi monawileobda SeiaraRebul Zarcvebsa da narkotikebis
36
kontrabandaSi 1980-ian wlebSi. isini, agreTve, flobdnen ludis barebis,
restoranebisa da klubebis qsels, romelic, TiTqmis ueWvelia, SeiZines TavianTi
kriminaluri saqmeebis safuZvelze miRebuli SemosavlebiT. bekir arifi, 1980-iani
wlebis bolos, 5 wliT Casves cixeSi, mas Semdeg, rac is damnaSaved scnes yaCaRobis
gamo.
arifebis ojaxis batonoba damTavrda 1990-iani wlebis dasawyisSi, rac
policielTa mier Catarebuli mTeli rigi warmatebuli operaciebis Sedegi iyo. 1990
wels, policiam dagegmili SeiaraRebuli Zarcvis dros gaanadgura erT-erTi banda.
axla ojaxis ufrosi, dogan arifi cixeSi ToTxmetwlian sasjels ixdis,
narkotikebis kontrabandis 8,5 milionian garigebaSi monawileobis gamo (Bennetto
1995).
iaponuri iakuzas bandebma da italieli da amerikuli mafiebis saqmosnebma
yvelaferi gaakeTes britaneTSi dasafuZneblad. axalCamosulebs Soris arian
kriminalebi yofili sabWoTa kavSiridanac. orma Tanamedrove komentatorma axali
rusuli mafia Seafasa, rogorc `msoflios yvelaze daundobeli kriminaluri
sindikati~ (Elliot and Lin 1995). rusuli kriminaluri qselebi Rrmad arian CarTulebi
fulis `gaTeTrebaSi~ da TavianTi saqmianobiT dakavSirebulebi arian ruseTis
arakontrolirebul bankebTan. zogi fiqrobs, rom rusuli dajgufebebi, SesaZloa,
gaxdes msoflios udidesi kriminaluri qselebi. maTi safuZveli aris `mafiiT-
dacxriluli~ rusuli saxelmwifo, sadac axla sazogadoebis naZirlebis
`proteqcia~ bevri biznesisTvis dadgenili praqtikaa. yvelaze SemaSfoTebeli
perspeqtiva aris is, rom axali `mobsterebi~ (`xrovis wevrebi~) saerTaSoriso
masStabiT ewevian im birTvuli masalis kontrabandas, romelic sabWoTa birTvuli
arsenalidan aris aRebuli.
miuxedavad imisa, rom mTavroba da policia mravalricxovan operaciebs
atareben, narkotikebiT vaWroba aris erT-erTi yvelaze gavrcelebuli saerTaSoriso
kriminaluri industria. 1980-ian wlebsa da 1990-iani wlebis dasawyisSi, igi
yovelwliurad 10 procentiT izrdeboda da Zalian didi mogeba hqonda. heroinis
qselebi gaWimulia mTel Soreul aRmosavleTSi, gansakuTrebiT, samxreT aziaSi da,
agreTve, CrdiloeT afrikaSi, Sua aRmosavleTsa da laTinur amerikaSi. miwodebis
marSrutebi parizsa da amsterdamze gadis, iqidan ki, Cveulebriv, narkotikebi
britaneTSi xvdeba.
triadebi
vin arian isini: Cineli gangsterebi, warmoSobiT hong-kongidan da samxreT-
aRmosavleT aziidan. aqvT oTxi ZiriTadi sazogadoeba: 14K, W o S hing W o, Wo O n Lock,
San Yee On.
sad arian isini dafuZnebulebi: londoni, agreTve manCesteri, hali da glasgo.
rogor akeTeben isini fuls: narkotikebis gayidva, prostitucia, TaRliToba,
proteqcia, fulis gamoZalva, aralegaluri azartuli TamaSebi da imigracia.
agreTve gayalbeba, video piratoba, fulis motexva.
37
Zalauflebis reitingi: afarToeben TavianT interesebs gaerTianebul samefoSi.
iyeneben Zaladobas da daSinebas Cinur erTobebSi, raTa moipovon Zalaufleba.
Zalian Znelia, daarwmuno TviTmxilvelebi, monawileoba miiRon sasamarTlo
procesebSi, radgan maT sastikad uswordebian da emuqrebian.
iardebi
vin arian isini: termini xSirad gamoiyeneba karibis kunZulebTan, kerZod,
jamaikasTan, dakavSirebuli narkotikebis dilerebis aRsaniSnavad. ar arsebobs imis
dadastureba, rom maT meTaurebi hyavT. Cveulebriv, Zaladobrivi reputaciisa da
mkvlelobis gamocdilebis mqone iardi, britaneli afro-karibelebis mxardaWeras
moipovebs, narkotikebis gasaRebis mizniT. bevri ubralod iZens iardis tituls,
pativiscemis mopovebis mizniT.
sad arian isini dafuZnebulebi: umetesad, samxreT londoni, kerZod, briqstoni,
agreTve mancesteri, bristoli, birmingemi, leiCesteri, notingemi da lidsi.
rogor akeTeben isini fuls: TiTqmis mTlianad narkotikebiT vaWrobiT. amJamad,
jamaikeli bandebi TiTqmis srulad akontroleben kokainiT vaWrobas gaerTianebul
samefoSi. agreTve iaraRis da raketebis trefikingi.
Zalauflebis reitingi: iardebi gamorCeulni arian mzadyofniT, gamoiyenon
ukiduresi Zaladoba da cecxlsasroli iaraRi. amasTan, isini sul ufro metad
uswordebian TviTmxilvelebs. policias sjera, rom kokainis bazris zrdasTan
erTad, swored iardebi ubiZgeben policias, rac SeiZleba farTod SeiaraRdes maT
winaaRmdeg.
38
teroristebi
miuxedavad cecxlis Sewyvetis SeTanxmebisa, rogorc respublikeli, ise
loialisti teroristuli jgufebi CrdiloeT irlandiaSi kvlavac zrdian maT
Semosavlebs SeiaraRebuli Zarcvis, gamoZalvis, kontrabandis, aralegaluri
azartuli TamaSebis, piratuli videos da iaraRiT vaWrobis gziT. es jgfebi
akontroleben mraval pabsa da klubs. loialisturi jgufebis garkveuli nawili
CarTulia narkotikebiT vaWrobaSi, magram IRA uars ambobs narkotikebiT vaWrobaze.
mafia
bolo xuTi wlis manZilze gamoikveTa mafiasTan dakavSirebuli aqtivobebis
zrda gaerTianebul samefoSi, gansakuTrebiT, londonSi. isini, umetesad,
TaRliTobiT da narkotikebis trefikingiT arian dakavebulni, Tumca azartul
TamaSebSic arian Cabmulni.
baikerebi
eseni arian ,,jojoxeTis angelozebi,” romelTac 250 wevrisgan Semdgari 12
organizacia aqvT gaerTianebul samefoSi da monawileoben SeiaraRebul
TavdasxmebSi, narkotikebis trefikingSi, manqanebis qurdobaSi da gamoZalvaSi.
ramdenime bandam daafuZna legitimuri biznesi, ,,miwisqveSa” sabanko sistemiT.
dasavleT afrikelebi
umetesad nigerielebi, romlebic Cabmulni arian TaRliTobasa da gayalbebaSi,
raTa moipovon sxvadasxva saxis SeRavaTebi. es Zalian mcirericxovani jgufia da
moicavs daaxloebiT 50 adamians, ZiriTadad londonSi.
kolumbieli kartelebi
TiTqmis mTlianad dakavebulni narkotikebis trefikingiTa da fulis motexviT.
Turqebi da qurTebi
arsebobs samxili, rom ramdenime klani CarTulia narkotikebis trefikingSi,
fulis gamoZalvasa da manqanebis qurdobaSi. politikuri jgufebi, rogoricaa Dev
Sol da PKK, Cabmulni arian teroristul kriminalur aqtivobebSi. hyavT daaxloebiT
1000 wevri.
vietnamelebi
arsebobs garkveuli samxili, rom triaduli bandebi qiraoben vietnamelebs,
Zaladobrivi dartymebis da sarisko saqmeebis gansaxorcieleblad.
azielebi
pakistanur da bangladeSur TemebSi, rasistuli Setevebis sapasuxod, xSirad
iqmneba garkveuli dajgufebebi. H ome O ffice xSirad iZleva gafrTxilebas, rom
demografiuli drois bombi mzadaa asafeTqeblad, srulwlovanebas miRweuli
axalgazrda azieli kriminalebiT. maTi sayvareli kriminaluri aqtivobebia: fulis
gamoZalva da proteqcia, sakredito baraTebiT TaRliToba, narkotikebi, imigracia,
kontrabanda da manqanebis qurdoba, umetesad bredfordSi, londonsa da boltonSi.
39
iaponeli iakuzebi
iaponuri organizebuli danaSaulis ,,Zaladobis jgufis” wevrebi. aq uSualo
CarTuloba naklebia, magram arsebobs samxili, rom texaven fuls britanuli
sakuTrebis SeZenis xarjze.
wyaro: Jason B ennetto, ‘Caution: you a re a bout to e nter g angland B ritain,’ Independent, 21 agvisto, 1995, gv. 2-3
(Sesavali).
40
Sejameba
41
9. ueWvelia, gaupatiureba bevrad ufro farTod aris gavrcelebuli, vidre amas
oficialuri statistika aCvenebs. garkveuli azriT, yvela qali gaupatiurebis
msxverplia, radgan isini iZulebulni arian, miiRon sifrTxilis winaswari zomebi
Tavis dasacavad da icxovron gaupatiurebis SiSiT.
10. `TeTrsayeloianTa~ da Zalauflebis mqone adamianTa mier Cadenili
danaSaulebi gulisxmobs iseT danaSaulebs, romlebsac sazogadoebis ufro mdidari
fenebis warmomadgenlebi sCadian. organizebuli danaSauli gulisxmobs kriminaluri
saqmianobis institucionalizebul formebs, romlebSic vlindeba sazogadoebrivi
organizaciebisTvis damaxasiaTebeli bevri niSan-Tviseba, magram maT saqmianobas
aralegaluri xasiaTi aqvs.
damatebiTi literatura
1. Patricia Adler and Peter Adler (eds), Constructions of Deviance: Social Power, Context, and Interaction
(Belmont, C alif.: W adsworth, 1994 ). devianturi qcevis analizi interaqciuli
perspeqtivis TvalsazrisiT.
2. Stanley Cohen and Lauric Taylor, Escape Attempts (London: Routledge, 1992). gamokvlevis meore,
Sesworebuli gamocema. gamokvleva Seiswavlis sxvadasxva gzas, romelTa
saSualebiT individebi cdiloben, Tavi aaridon yoveldRiuri cxovrebis
Cveulebebsa da rutinas.
3. Janet Foster, Villains: Crime and Community in the Inner City (London: Routledge, 1990). saintereso
Sexeduleba centraluri londonis raionSi kriminaluri subkulturebis
Camoyalibebis Sesaxeb.
4. Stephen H ester an d P eter E glin, A Sociology of Crime (London, Macmillan, 1992) . zogadi
kriminologiis sasargeblo saxelmZRvanelo.
5. M. Maguire et al (eds), The Oxford Handbook of Criminology (Oxford, Clarendon Press, 1994).
6. Stephen Pilling, Rehabilitation and Community Care (London: Routledge, 1991).
7. Robert Reiner, The Politics of the Police (London: Harvester, 1992). aRiarebuli naSromis axali
gamocema. teqsti exeba britaneTSi policiis istoriasa da sociologias.
8. John W ells, Crime and Unemployment (London: E mployment P olicy Institute, 1995) . sasargeblo
diskusia kriminaluri qcevis formebze umuSevrobis zegavlenis Sesaxeb.
9. Ann Worrall, Offending Women (London: Routledge, 1990). genderisa da kanonis saintereso
da mniSvnelovani analizi.
mniSvnelovani terminebi
42
Tavi 9
eTnikuroba da rasa
ZiriTadi cnebebi
eTnikuroba
• umciresobaTa jgufebi
• rasa da biologia
mikerZoeba da diskriminacia
• fsiqologiuri interpretaciebi
• sociologiuri interpretaciebi
rasizmis aRzeveba
• adreuli imigracia
• gviani ganviTareba
• rasa, rasizmi da uTanasworoba
• eTnikuroba da polisi
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
1
ZiriTadi cnebebi
• eTnikuriba
• rasizmi
• mikerZoebuli ganwyoba
• diskriminacia
eTnikuroba
2
am TavSi ganvixilavT, Tu ratom warmoSobs, ase xSirad, socialur
konfliqtebs eTnikuri mravalferovneba. amgvar konflitebze udides
gavlenas rasis “idea” axdens. Cven rasis bunebasa da warmomavlobas
ganvixilavT. Semdeg yuradRebas rasobrivi da eTnikuri mikerZoebuli
ganwyobis formebze gavamaxvilebT da gavaanalizebT, Tu ratom isaxeba
zogierT jgufSi siZulvili sxva jgufis mimarT. am Tavis momdevno
qveTavebSi SeviswavliT eTnikur urTierTobebs sxvadasxva erovnul
konteqstSi, gansakuTrebiT ki aSS-s, britaneTsa da evropas gamovyofT.
umciresobaTa jgufebi
3
mikerZoebuli ganwyoba da diskriminacia aZlierebs jgufis wevrebs
Soris erTgulebas da xels uwyobs saerTo interesebis ganviTarebas.
rasa da biologia
4
ratom gaxda esa Tu is gansxvaveba socialuri diskriminaciisa da
mikerZoebuli ganwyobis sagani, biologiis sferoSi ar unda veZioT.
amdenad, rasobrivi gansxvavebebi unda gavigoT, rogorc fizikuri
variaciebi, romlebic erTobis an sazogadoebis wevrebis mier
socialurad mniSvneladad miiCneva. magaliTad, kanis feri, am
TvalsazrisiT, mniSvnelovnad miiCneva, Tmis feri ki ara. rasizmi aris
socialurad mniSvnelad fizikur sxvaobaTa safuZvelze warmoqmnili
mikerZoebuli ganwyoba. rasisti aris pirovneba, romelsac miaCnia, rom,
rasobriv gansxvavebaTa gamo, zogierT individs, sxva individTan
SedarebiT, upiratesoba gaaCnia.
fsiqologiuri interpretaciebi
5
stereotipebi da gantevebis vacebi
avtoritaruli pirovneba
6
am klevaSi maT daaxasiaTes adamianis tipi, romelsac avtoritaruli
pirovneba uwodes (Adorno et. al 1950). mikerZoebuli ganwyobis doneTa
Sefasebis gazomvis mizniT, mkvlevarebma ramdenime skala SeimuSaves.
magaliTad, erT skalaze adamianebs ekiTxebian, eTanxmebian Tu ara isini
mkveTrad gamoxatul anti-semitur Sexedulebebs. man, vinc ebraelTa
mimarT mikerZoebuli ganwyoba gamoxata, sxva umciresobaTa mimarTac
aseTive uaryofiTi damokidebuleba gamoavlina. kvlevis Sedegad
dadginda, rom avtoritaruli Tvisebebis mqone adamianebi ucvleli
konformistebi arian, romlebic zemdgom adamianebTan urTierTobisas
TavmdablobiT, qvemdgomebTan urTierTobisas ki - qedmaRlobiT
gamoirCevian. aseTi adamianebi aseve uaRresad aratolerantulebi arian
religiur d seqsualur sakiTxebSi.
sociologiuri interpretaciebi
7
eTnocentrizmi, Caketili jgufi da resursebis ganTavseba
8
eTnikuri antagonizmi: istoriuli perspeqtiva
9
evropuli eqspansiis periodSi, kolonizatorebi eTnocentruli
ganwyobiT gamoirCeodnen da sakuTar misias samyaros danarCen nawilSi
civilizaciis SetanasTan aigivebdnen. ZirZveli mosaxleobis
warmomavlobasTan SedarebiT, sakuTar warmomavlobas upiratesobas
ufro liberalurad ganwyobili evropelebic ki aniWebdnen. is faqti, rom
am adamianTa umravlesoba kolonizatorTa Sexedulebas iziarebda,
mxdvelobaSi misaRebi ar aris, radgan evropelebi Zalauflebas
flobdnen da, aqedan gamomdinare, maT Tvalsazriss yvela
iTvaliswinebda. kolonializmis adreuli periodi rasizmis aRzevebas
daemTxva da mas Semdeg rasobriv gamijvnasa da konfliqtebs, zogadad
eTnikur konfliqtebSi, wamyvani adgili uWiravs. evropul ganwyobebSi,
centraluri pozicia im rasistulma Tvalsazrisma daikava, romlis
mixedviT, adamianebi TeTrkanianebad da Savkanianebad iyofian.
nax. 9.1
1701-1801
britanelebi CrdiloeT amerikasa da aSS-Si 0.3 m.
espanuri amerika 0.6
britaneTis daqvemdebarebaSi myofi karibielebi 1.4 m.
holandielebis daqvemedebarebaSi myofi karibielebi 0.5 m.
sul: 6 milioni mona
1811-1870
aSS 0.05 m.
espanuri amerika 0.6 m.
frangebis daqvemdebarebaSi myofi karibielebi 0.1 m.
brazilielebi 1.1 m.
sul: 1.9 milioni mona
wyaro: Ben Crow and Mary Thorpe, Survival and Change in the Third World (The Open University 1988), gv.
15
rasizmis aRzeveba
10
kuklturul simboloTa, dapirispirebas, Rrmad aqvs gadgmuli fesvebi
evropul kulturaSi. TeTrkaniani adamiani, didi xnis ganmavlobaSi,
siwmindesTan, sisufTavesTan, Savkaniani ki - borotebasTan asocirdeboda
(am simbolizmSi araferia bunebrivi; zogierT kulturaSi es Tvisebebi
sapirispirod aRiqmeba). dasavleTis mier SavkanianebTan aqtiuri
kontaqtis damyarebamde, siSavis simbolos uaryofiTi datvirTva qonda.
am simbolurma mniSvnelobam gavlena iqonia evropelTa reaqciebze,
rodesac isini pirvelad aRmoCdnen afrikul sanapiroebze. SavkanianTa da
TeTrkanianTa Soris arsebulma radikalurma gansxvavebam da afrikelTa
“kerpTayvanismcemlobam,” evropelebs Soris SavkanianTa mimarT SiSi da
qedmaRluri damokidebuleba gamoiwvia. meCvide saukuneSi erTma
damkvirvebelma aRniSna, rom Savkanianebi “feriTa da mdgomareobiT
reinkarnirebuli eSmakebisgan cotaTi gansxvavdebiano” (Jordan, 1968).
miuxedavad imisa, rom amgvar eqstremalur gamonaTqvamebs dRes iSviaTad
gaigonebT, Zneli dasajerebelia, TiTqos Sav-TeTri kulturuli
simbolizmis elementebi bolomde aRmoifxvra.
11
mosaxleobaze da waarTva maT politikur procesebSi monawileobis
uflebebi, rac TeTrkanianebma mSobliur evropul qveynebSi moipoves.
12
Savkaniani TeTria, Raribi TeTrkaniani ki Savio.” am frazaSi rasobrivi
gansxvavebis Tvalsazrisi SedarebiT rbilad aris asaxuli, magram mainc
TeTri kanis upiratesoba igrZnoba. sazogadoebis yvela seqtorSi
TeTkanianebi isev maRal pozicias inarCuneben.
13
evropel emigrantTa TeTrkaniani STamomavlebi; 2.5 milioni e.w
feradkanianebi, romelTa winaprebi erTze meti “rasis” warmomadgenlebi
arian; 1 milioni aziuri warmomavlobis adamianebi; 23 milioni ki
Savkaniani afrikelebi. pier van den bergem, aperteidis wlebSi, samxreT
afrikis sazogadoebaSi segregaciis sami ZiriTadi done gamoyo (Van den
Berghe, 1970).
14
daemorCila da, samuSaos Ziebis mizniT, urbanul teritoriebze gadasvla
daiwyo.
15
asakis Savkanian bavSvTa 50 procentze naklebi swavlobda, cxra milioni siRatakeSi
cxovrobda. (gv 238).
16
sazogadoebriv adgilebSi segregaciis winaRmdeg brZola daiwyo.
miuxedavad imisa, rom man bevrs verafers miaRwia da TeTkanianTa mxridan
am qmedebaze Zalze mwvave reagireba moxda, am konfrontaciuli
moZraobiT SavkanianTa uflebebis dacvas Caeyara safuZveli, rac,
TxuTmeti wlis Semdeg, masobriv moZraobaSi gadaizarda.
17
gadmodindeba.” 1964 wels kongresma samoqalaqo uflebaTa aqti miiRo,
romlis Tanaxmad, sazogadoebriv adgilebSi, ganaTlebis sistemaSi,
dasaqmebisas da mTavrobis mier dafinansebul nebismier saagentoSi,
diskriminacia sayovelTaod ikrZaleboda. momdevno wlebSi miRebuli
kanonebis safuZvelze, Savkanianebs xmis daregistrirebis sruli ufleba
miecaT da kanonsawinaaRmdegod iqna miCneuli disriminacia gansaxlebis
dros.
18
sazogadoebriv wyobaSi asimilirebas WeSmaritad pluralistuli
sazogadoebis ganviTareba amjobines. xedvis amgvari cvlileba imis
SegrZnebamac gamoiwvia, rom kanoniT dawesebuli Tanasworoba arafers
niSnavs, Tuki praqtikaSi diskriminacia mainc arsebobs.
integracia da antagonizmi
19
dampyrobluri omebi, romlebmac Tanamedrove SeerTebuli Statebi
warmoSva, mxolod indieli mosaxleobis winaaRmdeg ar iyo mimarTuli.
SeerTebulma Statebma 1848 wels, amerikis meqsikasTan omis Sedegad,
samxreT dasavleTis didi nawili miitaca, 25 000 meqsikelTan erTad.
termini “Cikano” am adamianTa STamomavlebsa da meqsikel emigrantebs
gulisxmobs. termini “laTinosi” SeerTebul StatebSi mcxovreb,
espanurenovani regionebidan Camosul, nebismier adamians exeba.
aziuri kavSirebi
20
amerikelTa da TeTkanianTa Sereuli qorwinebis raodenoba, amJamad,
daaxloebiT, 50 procentia.
adreuli emigracia
21
mraval “egzotikur” jgufs SexvdebodiT. saukuneebis ganmavlobaSi
arsebobda ebraelTa Temi, romelic, momdevno asi wlis Semdeg
sagrZnoblad gaizarda, radgan ebraelebi sxva qveynebSi maT mimarT
ganxorcielebul mwvave represiebs gaurbodnen da SedarebiT usafrTxo
inglisSi saxldebodnen. 1800 wlis gamoTvlebiT dadginda, rom
provinciul qalaqebSi 6 000 ebraeli cxovrobda, londonSi ki maTi
raodenoba 15000-20000-s Seadgenda. Rarib ebraelebs akritikebdnen,
mdidrebs ki kicxavdnen. oliver tvistis personaJis fejinis Seqmnisas
Carlz dikensma swored yvelasTvis nacnobi tipaJis karikatura gamoiyena.
22
1823 1823 wels SemuSavebuli navigaciis aqti feradkanianebs,
britanul gemebze muSaobas ukrZalavs, gamonaklisi mxolod
omis periodSi dauSves.
1834-38 britaneTis imperia auqmebs monobas da yofili monebis
“momzadebis” xuTwlian sistemas nergavs.
1892 dababai naoroji pirveli azielia, romelic TemTa palatis
wevradaa arCeuli
1919 liverpulSi SavkanianTa winaaRmdeg amboxebebi iwyeba da
moklulia Carlz vutoni
1925 gamoica specialuri brZaneba (feradkaniani ucxo
mezRvaurebi), romelic krZalavs Savkanian mezRvaurTa
muSaobas britanul gemebze da zogierT, britaneTSi
dabadebul, Savkanian mezRvaurs britaneTidan wasvlas
aiZulebs
23
jenkinsma ganacxada, rom integracia “gamosasworebeli asimilaciis
procesi” ki ar aris, aramed “ormxrivi tolerantobis pirobebSi,
kulturuli mravalferovnebis gaTvaliswinebiT, Tanasworuflebiani
SesaZlebobebiT sargeblobaa.” 1966 wels, leiboristuli mTavrobis mier
SemuSavebuli rasobriv urTierTobaTa aqtis safuZvelze, rasobriv
urTierTobaTa sabWoEdafuZnda. sabWo, rasobriv niadagze, dasabuTebuli
diskriminaciis SemTxvevaSi, intervencias isaxavda miznad. 1968 wels
diskriminaciis winaaRmdeg ufro arsebiTi kanoni SemuSavda, magram mas
qveyanaSi Semosvlis kontrolTan dakavSirebuli axali kanonmdeblobac
daerTo, ramac axal emigrantTaA raodenoba Zlier Seamcira. imave wels
parlamentSi rasobriv urTierTobebTan dakavSirebuli diskusia daiwyo;
inoq pauelma (Tavdacvis sakiTxebSi konservatorTa imdroindelma
spikerma) birmingemSi, sakuTar gamosvlaSi, feradkaniani mosaxleobis
uaRresad SesamCnev zrdaze isaubra: “romaelebis msgavsad, meCveneba,
TiTqos mdinare tibrosSi sisxli moedineba.” gelapis mier warmoebuli
gamokiTxviT dadasturda, rom pauelis Tvalsazriss mosaxleobis 75
procenti iziarebda.
24
gaiziaron is, rac dabadebidan da sakuTari arCevanis mixedviT
arsebobasTan akavSirebT – ,,britaneloba”. am werilSi gakeTebuli
TiToeuli gancxadeba multikulturuli sazogadoebis Seqmnis
sirTuleze miuTiTebs. “sakuTari identobisa da rwmenis siamayiT
SenarCunebam” SeiZleba “britanelad” Camoyalibebis mizans SeuSalos
xeli. magaliTad, britanel musulmanTa sazogadoeba mTavrobas islamuri
religiuri kanonis miRebasTan dakavSirebuli winaaRmdegobis gamo
daupirispirda, radgan britaneTis sasamarTlom aRniSnuli kanonis
miRebaze uari ganacxada.
25
mcdeloba (rogorc es, magaliTad, aSS-s SemTxvevaSi xdeba). meore niSans
“kidev erTi Savkanianis gamovlenisa da misi Tavidan mocilebis” axirebas
eZaxian (Plummer, 1979, gv. 8). rasakvirvelia, oficialur doneze, rasizmis
nebismieri gamovlena idevneba, magram Znelia ar aRiaro, rom mainc
Zlieria misi faruli gavlena. erTma germanelma mkvlevarma aRniSna,
“qveyanaSi ukanonod Semosvlis Tavidan acilebis mcdeloba, xSir
SemTxvevaSi, ewinaaRmdegeba adamianTa saerTaSoriso uflebebis dacvis
konvencias, rac, ZiriTadad, axali Tanamegobrobis feradkanian
adamianebTan mimarTebaSi, vizis gacemaze uaris Tqmas, TiTis anabeWdebis
aRebas, “ginekologiuri testis” Catarebasa da sapatimroSi moTavsebis
msgavs radikalur zomebsac moicavs. am qmedebaTa gzavnili naTelia:
Savkanianebi arasasurvelni arian (Jopke 1995, gv. 38).
umuSevrobis sixSire
27
indoel ojaxTa 83 procenti ukve flobs sakuTar saxls an saxlis
yidvas apirebs, bangladeSelTa Soris amgvari ojaxebis 36 procentia,
SavkaniaTa Soris ki - 40 procenti.
danaSauli
28
inglisi da uelsi
Savkanianebi 36
13
indoelebi 35
9
pakistanelebi/bangkladeSelebi 34
10
TeTkanianebi 33
8
anazRureba umuSevroba
sruli dasaqmebis saSualo yvela asakis procentuli
anazRaureba maCvenebeli
saaTobrivi anazRaureba funtebSi gazafxuli, 1995
1995/95
Savkanianebi 6.88 24
indoelebi 7.12 12
pakistanelebi/ 6.43 27
bangladeSelebi
sxva erebi 7.32 16
TeTrkanianebi 7.73 8
sayofacxovrebo pirobebi
garkveuli probebiT uzrunvelyofil saxlTa procentuli raodenoba
inglisi, 1991
centraluri gaTboba; ormagi gadaxurva; manqanis sadgomiT uzrunvelyofa
Savkanianebi
81
36
91
indoelebi
91
60
67
pakistanelebi/bangladeSelebi
59
40
69
sxva erebi
82
34
63
TeTrkanianebi
81
52
77
29
Semosavlis donis mixedviT, yvelaze warmatebuli feradkanianebi,
samxreT azielebi arian. isini an TviTdasaqmebulebi arian, an mcire
damsaqmeblebi. am kategoriis adamianTa raodenoba ukanaskneli 20 wlis
ganmavlobaSi Tanmimdevrulad gaizarda: axla aRmosavleT afrikel
aziel mamakacTa es jgufi 23 procents Seadgens, analogiur TeTkanian
mamakacTa raodenoba ki 14 procentia. patara aziuri maRaziebi da aziuri
biznesis sxva formebi britanuli sazogadoebis iseT mniSvnelovan
aspeqtad iqca, rom zogierTma maTganma Sida qalaqis teritoriis
ekonomikuri gardaqmis warmarTvac ki ganizraxa. es, udavod, Zalze Tamami
ganzraxvaa, radgan TviTdasaqmebuli azielebi samuSaos Zalian did dros
andomeben, maTi mTliani Semosavlis done ki SedarebiT dabalia. isini
TviTdasaqmebul muSakebad registrirdebian, realurad ki maT ojaxis is
wevrebi asaqmeben, romlebic bizness uZRvebian. maTze arc is SeRavaTebi
vrceldeba, romliTac, Cveulebriv, dasaqmebuli adamianebi sargebloben.
es avadmyofobaze gaTvlili anazRaureba, anazRaurebadi Svebuleba da
dasaqmebulTa mier nacionalur dazRvevaSi Setanili wvlilia.
biWs sZinavs, mas fanjaraSi Roris Tavs ugdeben, romelsac Tvalebi, yurebi, nestoebi da
piri anTebuli sigaretebiT aqvs datenili. ojaxi saRamos Svidi saaTis Semdeg saxlidan
arsad gadis; isini erT did oTaxSi arian Seketili, pirveli sarTulis karTan ki
barikadebi aqvT aRmarTuli. ojaxi sakuTar binaSia datyvevebuli, radgan TeTkanianma
mezoblebma maT Semosasvlel karze rkinis gisosebi daamagres da boqlomi daades.
patara biWi masze ufrosma TeTkanianma daniT daWra, rodesac man, saklaso oTaxebs
Soris, derefanSi gaiara. (gordoni, 1986).
eTnikuroba da policia
30
obieqtebi arian” (citata gamoiyena solomosma da rekitma, 1991, gv. 44).
Tumca, TeTkanianebTan kontaqtis dros, bevri axalgazrda Savkaniani
Tavad xdeba “sastiki eqsploataciis obieqti” da, samwuxarod, es
eqsploatatori, xSir SemTxvevaSi, policiaa.
31
eTnikuri urTierTobebi evropis kontinentze
32
meore msoflio omis dasasrulidan berlinis kedlis aRebamde,
germaniaSi, ufro sworad, imdroindel dasavleT germaniaSi, 18 milioni
adamiani emigrirda. amis miuxedavad, germaniis momdevo mmarTvelobebs
arafriT ar surdaT imis aRiareba, rom germania emigraciis qveyanaa.
germanuli moqalaqeobis idea sisxlTan asocirdeboda da ara dabadebis
adgilTan. amis miuxedavad, “Camosuli muSakebis” Svilebi, romlebsac ar
hqondaT sruli moqalaqeobrivi uflebebi, ekonomikur winsvlas, xSir
SemTxvevaSi, mainc axerxebdnen. germaniis gaerTianebis Semdeg,
aRmosavleT germaniaSi mcxovreb zogierT germanels miaCnda, rom is im
adamianebze uares ekonomikur pirobebSi cxovrobs, visac, misgan
gansxvavebiT, moqalaqeobrivi uflebebiT sargebloba ar SeuZlia (Baldvin-
Evans and Schain 1995).
33
gamo, emigrantTa bevrma Taobam Zlieri zewola ganicada, magram maTi
Svilebi, metnaklebad, WeSmarit “amerikelebad” Camoyalibdnen.
34
Sejameba
35
SedarebiTi Segueba Tu umciresobaTa mier gamovlenili
reaqcia.
9. emigraciis Sedegad britaneTSi, aSS-sa da sxva industriul
qveynebSi bevri sxvadasxva eTnikuri jgufi gaCnda. SeerTebul
StatebSi mravali eTnikuri dayofa arsebobs, rac, ZiriTadad,
Savkanianebisa da TeTkanianebis jgufebSi aisaxeba.
gaerTianebul samefosa da sxva evropul qveynebSi aseTi
mkveTri dayofa ar SeimCneva, magram seriozuli konfliqtebi
aqac gaxSirda.
10. eTnikur urTierTobaTa savaraudo samomavlo ganviTarebis sam
models gamovyofT – pirveli asimilaciaze amaxvilebs
yuradRebas, meores moTuxTuxe qvabs vuwodebT, mesame ki
kulturuli pluralizmia. asimilacia: axal emigrantTa
jgufebi dominanturi sazogadoebis ganwyobebsa da enas
iTviseben. moTuxTuxe qvabi: sazogadoebaSi arsebuli
sxvadasxva kulturebi da eTnikur jgufTa Tvalsazrisebi
erTmaneTs ereva. pluralizmi: eTnikuri jgufi gamijnulad
arsebobs, magram ekonomikur da politikur cxovrebaSi
monawileobs. ukanasknel wlebSi am sami modelidan
gansakuTrebuli yuradReba mesames eTmoba, romlis Tanaxmad,
mTeli qveynis erovnuli kulturis konteqstSi, sxvadasxva
eTnikur identobas Tanabari uflebebiT aRiareben.
damatebiTi literatura
Frances A bound, Children and Prejudice (Oxford: Blackwell, 1989). wigni warmoadgens
diskusias bavSvobaSi formirebul mikerZoebul ganwyobebze.
Steven Fraser, The Bell Curve Wars: Race, Intelligence and the Future of America (New York:
Basic Books, 1995). kritikuli statiebis krebuli wignze Murray and Herrnstein,
The Bell Curve.
Geoffrey Harris, The Dark Side of Europe: The Extreme Right Today (Edinburgh: Edinburgh
University Press, 1990). SedarebiTi diskusia Tanamedrove evropaSi memarjvene
eqstremalur jgufTa mozRvavebis Sesaxeb
Trevor J ones, Britain’s Ethnic Minorities (London: Policy Studies Institute, 1993).
gamokiTxva britaneTSi arsebul umciresobaTa jgufebis Sesaxeb.
David Mason, Race and Ethnicity in Modern Britain (Oxford: Oxsford University Press, 1995).
rasis da eTnikurobis rolisa da mniSvnelobis analizi Tanamedrove
britanul sazogadoebaSi; migraciisa da eTnikuri mravalferovnebis
istoriuli safuZveli; sazogadoebrivi politikis eTnikuri sakiTxebi.
mniSvnelovani terminebi
37
Tavi 10
stratifikacia da klasobrivi struqtura
ZiriTadi cnebebi
socialuri stratifikaciis sistemebi
• monoba
• stratifikaciis Teoriebi Tanamedrove sazogadoebebSi
• karl marqsis Teoria
• maqs veberis Teoria
• erik olin raitis Teoria klasis Sesaxeb
• frenk parkini: veberiseuli midgoma
genderi da stratifikacia
klasobrivi dayofa da genderi
socialuri mobiloba
• SedarebiTi mobilobis Seswavla
• daRmavali mobiloba
• socialuri mobiloba da warmateba
• mobilobis doneebi
• socialuri mobilobis Seswavlis problemebi
• Tqveni, mobilobasTan dakavSirebuli Sansebi
siRaribe da uTanasworoba
• ra aris siRaribe?
• siRaribe dRes
1
ZiriTadi terminebi
• socialuri stratifikacia
• klasi
• statusi
• klasobrivi struqtura
• socialuri mobiloba
2
meTvramete-mecxramete saukuneebis SeerTebul StatebSi, samxreT
amerikasa da vest indoeTSi, monebs, TiTqmis yovelTvis, plantaciebsa da
saojaxo saqmeze amuSavebdnen. amis sapirispirod, klasikur aTenSi maT
bevri gansxvavebuli pozicia ekavaT da zogjer didi pasuxismgeblobac
hqondaT dakisrebuli. monebi politikur da samxedro Tanamdebobebze ar
iniSnebodnen, magram TiTqmis yvela sxva saqmianobiT iyvnen dakavebulni.
zogierTebi ganaTlebas iRebdnen da mTavrobis administratorebad
muSaobdnen, bevri maTgani xelobas iyo dauflebuli. romSi mmarTvel
jgufebs Soris vaWroba da komercia araprestiJul saqmianobad
iTvleboda, amitom monebi, am aqtivobis wyalobiT, zogjer Zalian
mdidrdebodnen; zogierTi SeZlebuli mona Tavadac ki iyo
monaTmflobeli. Zvel samyaroSi yvelaze dabal fenad plantaciebsa da
maRaroebSi momuSave monebi iTvlebodnen da maT xSirad gansakuTrebuli
sisastikiT epyrobodnen (Finley, 1980).
monebi, xSir SemTxvevaSi, ver eguebodnen da ebrZodnen
monaTmflobelobas. istoriaSi dafiqsirebulia monaTa amboxebebis
SemTxvevebi; zogjer isini koleqtiurad axerxebdnen mflobelebisgan
gaTavisuflebas. iZulebiTi monuri Sromis sistemebi, magaliTad,
plantaciebSi muSaoba – arastabilurobiT gamoirCeoda; maRali
produqtiuloba mxolod mudmivi zedamxedvelobiTa da dasjis sastiki
meTodebiT miiRweoda. monuri Sromis sistemebi, nawilobriv, monebis
winaaRmdegobis gamo daiSala, magram amis mizezi isic iyo, rom adamianis
motivacias ekonomikuri da sxva saxis iniciativa ufro efeqturad
aviTarebs, vidre iZulebiTi muSaoba. monuri Sroma efeqturi ar aris.
dasavluri Zalebis mier ganxorcielebuli monebiT vaWroba, romelic
mecxramete saukunemde gagrZelda, ukanaskneli, magram amave dros, am
tipis yvelaze eqstensiuri sistema iyo. samxreT da CrdiloeT amerikaSi
monebi erTi saukunis win gaTavisufldnen; monoba, rogorc formaluri
instituti, sabolood gauqmda da dRevandel samyaroSi is TiTqmis aRar
arsebobs.
kasta
kasta, sxva maxasiaTeblebTan erTad, induri subkontinentis kulturebTan
asocirdeba. TavisTavad termini “kasta” induri ar aris, es
portugaliuri sityvaa, rac “rasas” an “sufTa warmomavlobas” niSnavs.
Tavad indoelebs mTeli kastobrivi sistemis, rogorc erTi mTlianis,
maxasiaTebeli erTi termini ar gaaCniaT, gansxvavebuli kastobrivi
aspeqtebis aRsawerad, isini sxvadasxva sityvas iyeneben. maT Soris
yvelaze mniSvnelovani varna da jatia. varna oTxi kategoriisgan Sedgeba,
TiToeul maTgans, socialuri ierarqiis mixedviT, sxvadasxva rangi
eniWeba. am oTx jgufze ufro dabali “xelSeuxebelTa” jgufic arsebobs,
romelTac yvelaze dabali pozicia ukaviaT. jati adgilobrivad
gamijnuli jgufia da mis SigniT kastobrivi rangebia organizebuli.
kastobrivi sistema uaRresad daxvewili, teritoriebis mixedviT,
struqturulad gansxvavebuli sistemaa. es erTiani gamokveTili sistema
ki ar aris, aramed gansxvavebul rwmenaTa da gamocdilebaTa nakleb
dakavSirebul mravalgvarobas warmoadgens. varnas umaRlesi jgufis
wevrebs, brahminebs, sisufTavisa da siwmidis amaRlebul grZnobebs
miaweren, xelSeuxeblebs ki – yvelaze yofiTs. brahminebma
xelSeuxeblebTan garkveul kontaqts Tavi unda aaridon; cxovelebi da
3
zogierTi nivTiereba uwmindurad miiCneva, amitom maTTan fizikuri
kontaqti mxolod xelSeuxeblebs SeuZliaT. kastobrivi sistema mWidrod
ukavSirdeba indusTa rwmenas meored dabadebis Sesaxeb; individi,
romelic ar Seasrulebs sakuTari kastis ritualebsa da movaleobebs,
reinkarnaciisas arasaxarbielo pozicias daikavebs. induri kastobrivi
sistema bolomde statikuri arasodes yofila. miuxedavad imisa, rom
individebs kastebs Soris moZraoba ekrZalebaT, kastobrivi ierarqiuli
pozicia SeiZleba mTelma jgufma Seicvalos, rac araerTxel momxdara.
wodeba
4
gansazRvravda, Tumca, indusTa kastobriv sistemasTan SedarebiT, es
ufro rbili formiT xdeboda.
klasi
5
zogierT industriul qveyanaSi, magaliTad, safrangeTsa an iaponiaSi,
bolo dromde Zalze mniSvnelovani iyo meoTxe klasi _ glexoba
(adamianebi, romlebic tradiciul, sasoflo sameurneo saqmianobas
ewevian). mesame samyaros qveynebSi glexebi isev yvelaze didi klasis
warmomadgenlebi arian.
suraTi: “imas vambobdi, rom odesme erTad unda visadiloT.”
axla sociologiaSi ganviTarebul stratifikaciis ZiriTad Teoriebs
ganvixilavT, gansakuTrebul yuradRebas ki Tanamedrive sazogadoebebTan
maT Sesabamisobaze gavamaxvilebT.
stratifikaciis Teoriebi Tanamedrove sazogadoebebSi
yvelaze mniSvnelovani Teoriuli midgomebi karl marqssa da maqs vebers
ekuTvnis; SemdgomSi ganviTarebul stratifikaciis TeoriaTa
umravlesoba, ZiriTadad, maT ideebs efuZneba. gviandeli periodis, erik
olinisa da frenk parkinis mier SemoTavazebul or Teoriasac
gavaanalizebT. sociologiis ganviTarebas Zlier Seuwyves xeli marqsisa
da veberis ideebma, maT am disciplinis sxva sferoebzec moaxdines
gavlena. maTi Sromebis aspeqtebze sxvadasxva TavebSi vimsjelebT.
karl marqsis Teoria
marqsis Sromebis umravlesoba stratifikacias da socialur klass
exeba, magram, amis miuxedavad, man klasis cnebis sistemuri analizis
uzrunvelyofa ver moaxerxa. xelnaweri, romelzec marqsi gardacvalebis
win muSaobda (romelic, Semdgom, rogorc misi ZiriTadi naSromis -
kapitalis erT-erTi Tavi gamoqveynda), swored im adgilas wydeba, sadac
marqsi svams kiTxvas: “ra warmoSobs klass?” aqedan gamomdinare, klasis
marqsiseuli cnebis formulireba misi naSromebis safuZvelze unda
moxdes. imis gamo, rom sxvadasxva nakveTi, romlebSic is klasis Sesaxeb
msjelobs, yovelTvis bolomde Tanmimdevruli ar aris, mecnierebi
xSirad daoben, “Tu ra igulisxma marqsma sinamdvileSi.” Tumca, misi
Tumca, misi ZiriTadi Tvalsazrisi sakmaod naTelia.
klasis buneba
marqsis gagebiT, klasi im adamianTa jgufia, romlTaTvisac Tanabrad
xelmisawvdomia warmoebis - anu saarsebo - saSualebebi. Tanamedrove
industriis aRzevebamde, warmoebis saSualebebi, ZiriTadad, miwa da
mosavlisTvis Tu cxovelebis samwyemsad saWiro iaraRebi iyo. aqedan
gamomdinare, winaindustriul sazogadoebaSi ori ZiriTadi klasi
arsebobda – miwaTmflobelebi (aristokratebi, aznaurebi da
monaTmflobelebi) da is, vinc aqtiurad iyo CarTuli miwis meurneobaSi
(msaxurebi, monebi da Tavisufali glexebi). Tanamedrove industriul
sazogadoebebSi, ufro mniSvnelovani qarxnebi, ofisebi, manqanebi da is
simdidre da kapitalia, romelic am yvelafris SeZenas sWirdeba. ori
ZiriTadi klasidan erT-erTis warmomadgenlebi warmoebis am axal
saSualebaTa mflobelebi – industrialistebi an kapitalistebi arian –
meore klasi ki imaT aerTianebs, vinc saarsebod yidis sakuTar Sromas –
es muSaTa klasi, anu marqsis, amJamad ukve arqauli, terminis mixedviT –
“proletariatia”.
marqss miaCnda, rom klasebs Soris eqsploatatoruli kavSiria.
feodalur sazogadoebebSi eqsploatacia, xSir SemTxvevaSi, glexobisgan
6
aristokratiisTvis produqciis uSualod gadacemis formiT
xorcieldeboda. aristokrati batonebi msaxurebis kuTvnili
produqciis garkveul nawils iTvisebdnen, TveSi ramdenime dRe maT
sakuTar yanebSi amuSavebdnen, moweuli mosavali ki, Semdgom, batonsa da
mis amalas rCeboda. Tanamedrove kapitalistur sazogadoebebSi
eqsploataciis wyaro ase naTlad gamokveTili ar aris, amitom marqsi
did yuradRebas uTmobs misi gamoaSkaravebis mcdelobas. marqsi askvnis,
rom samuSao dRis ganmavlobaSi, muSa ufro mets awarmoebs, vidre
damsaqmebels misi daqiravebis xarjebis asanazRaureblad sWirdeba. es
damatebiTi Rirebuleba aris is mogebis wyaro, romliTac kapitalistebi
sargebloben. magaliTad, tansacmlis fabrikaSi muSaTa jgufma SeiZleba
dReSi asi kostumi Sekeros. muSebis xelfasebze gayiduli nawarmis
Tanxis naxevari ixarjeba, danarCeni Semosavali ki mogebaa.
marqsi kapitalisturi sistemis mier danergilma uTanasworobam
aRaSfoTa. miuxedavad imisa, rom aristokratebi adre, glexobisgan
gansxvavebiT, fufunebaSi cxovrobdnen, agraruli sazogadoebebi
siRaribiT gamoirCeoda. cxovrebis standarti aristokratiis
ararsebobos SemTxvevaSic, dabali iqneboda. Tanamedrove industriis
ganviTarebam, warsulTan SedarebiT, bevrad didi dovlaTis warmoebas
Seuwyo xeli, magram maTi SromiT mopovebul dovlaTze muSebs xeli
TiTqmis ar miuwvdebaT. isini, zeda fenisgan gansxvavebiT, siRaribeSi
cxovroben, kerZo sakuTrebis mflobeli klasis mier dagrovili qoneba
ki sul ufro izrdeba. garda amisa, Tanamedrove qarxnebisa da warmoebis
meqanizaciis ganviTarebasTan erTad, samuSao Zalze erTferovani da
damTrgunveli xdeba. Sroma, romelic Cveni dovlaTis wyaros
warmoadgens, xSir SemTxvevaSi, fizikurad da gonebrivad damqancvelia -
magaliTad, qarxnis muSis samuSao, Sin da gareT, ucvlel garemoSi,
erTferovani movaleobebisgan Sedgeba.
klasobriv sistemaTa kompleqsuroba
marqsis Teoriis mixedviT, sazogadoebaSi ori klasi arsebobs – is, vinc
warmoebis saSualebebs flobs da is, visac es saSualebebi ar gaaCnia;
magram is kargad acnobierebs, rom, realurad, klasobrivi sistemebi, am
modelTan SedarebiT, gacilebiT ufro kompleqsuria. ori ZiraTadi
klasis garda, arsebobs klasebi, romlebsac marqsi zogjer gardamavals
uwodebs. es warmoebis Zveli sistemidan SemorCenili klasobrivi
jgufebia, magaliTad, glexoba Tanamedrove sazogadoebebSi.
marqsi yuradRebas klasebs SigniT arsebul dajgufebebzec amaxvilebs.
moviyvanT ramdenime magaliTs:
1. maRali klasis warmomadgenlebSi xSiria konfliqtebi finansur
kapitalistebsa (magaliTad, bankirebs) da industriul
mwarmoeblebs Soris.
2. mcire biznesisa da didi korporaciebis mflobelebsa da
menejerebs Soris xSirad aris interesTa konfliqti. orive
kapitalistur klass ekuTvnis, magram didi biznesisTvis misaRebi
politika yovelTvis ar emTxveva mcire biznesis interesebs.
3. muSaTa klasis yvelaze dabal fenaSi grZelvadian umuSevrebs,
muSaTa umravlesobasTan SedarebiT, gacilebiT uaresi
sacxovrebeli pirobebi aqvT. amgvar jgufebSi xSirad mravlad
arian eTnikur umciresobaTa warmomadgenlebi.
7
klasis marqsiseuli cneba sazogadoebaSi obieqturad arsebul
struqturul ekonomikur uTanasworobazea mimarTuli. klasi im
rwmenas ki ar gulisxmobs, romelic adamians sakuTari poziciis
Sesaxeb gaaCnia, aramed obieqtur pirobebs, romelTa daxmarebiT,
zogierT adamians, sxva adamianebTan SedarebiT, materialur dovlaTze
xeli ufro miuwvdeba.
maqs veberis Teoria
stratifikaciisadmi veberiseuli midgoma marqsis analizs efuZneba,
magram man es Teoria daxvewa da misi modificireba moaxdina. am or
Teorias Soris ori ZiriTadi gansxvavebaa.
pirveli, veberi iziarebs marqsis im Tvalsazriss, rom klasi obieqtur
ekonomikur pirobebs efuZneba, magram mas, marqsisgan gansxvavebiT,
miaCnia, rom klasis formireba gacilebiT met ekonomikur faqtors
moiTxovs. veberis azriT, klasebad dayofa mxolod warmoebis
saSualebebis kontroliT, an kontrolis naklebobiT ar
ganisazRvreba, aranakleb mniSvnelovania is ekonomikuri
gansxvavebebic, romlebsac uSualod kerZo sakuTrebasTan saerTo
araferi aqvs. es unar-CvevebTan da kvalifikaciasTan dakavSirebuli
resursebia, romlebic adamianTa samuSaos tipze aisaxeba. mas, vinc
menejeruli an profesionaluri saqmianobiT aris dakavebuli,
cisfersayeloianebTan SedarebiT, meti anazRaureba da ukeTesi
samuSao piroebebi aqvs. maTi kvalifikaciebis, magaliTad, xarisxis,
diplomisa da unar-Cvevebis wyalobiT, isini “bazars ukeTesad
ergebian”, vidre isini, vinc am kvalifikaciebs ar flobs. dabal
fenaSi, cisfersayeloianTa Soris, profesional xelosnebs, naxevrad
profesional an araporfesional xelosnebTan SedarebiT, ufro
maRali anazRaureba aqvT.
meore, veberi, klasis garda, stratifikaciis kidev or ZiriTad
aspeqts gamoyofs. pirvels is statuss uwodebs, meores ki - partias.
statusis jgufTa idea man, faqtobrivad, Sua saukuneebis wodebas
miusadaga, sityva ki, romelic germanul enaze gamoiyena (Stand), orive
mniSvnelobas aerTianebs.
statusi
veberis Teoriis mixedviT, statusi, socialur jgufTa Soris,
socialuri ierarqiiTa da prestiJiT ganpirobebul gansxvavebas
gulisxmobs, romelic maT sxva jgufTa mier eniWebaT. statusi
SeiZleba klasobrivi dajgufebisgan damoukideblad arsebobdes,
socialuri reputacia ki pozitiuri iyos an negatiuri. pozitiurad
privilegirebuli statusis jgufi adamianTa nebismier dajgufebebs
moicavs, romlebic arsebul socialur wyobaSi maRali prestiJiT
sargebloben. magaliTad, britanul sazogadoebaSi prestiJul fenad
eqimebi da iuristebi iTvlebian. paria jgugebi negatiurad
privilegirebuli statusis jgufebia. isini diskriminacias ganicdian,
ris gamoc ver sargebloben umravlesobisTvis Ria SesaZleblobebiT.
Sua saukuneebis evropaSi am jgufs ebraelebi ganekuTvnebodnen,
romlebsac garkveul saqmianobaSi monawileoba da oficialuri
Tanamdebobebis dakaveba ekrZalebodaT.
8
qonebis floba, Cveulebriv, maRal statuss gulisxmobs, magram bevri
gamonaklisi arsebobs. magaliTisTvis termini “keTilSobiluri
siRaribe” gamodgeba. britaneTSi aristokratuli warmomavlobis
individebi, imis miuxedavad, rom maT qoneba aRar gaaCniaT, socialur
wreebSi mainc pativiscemiT sargebloben. didi xnis winaT dafuZnebul
mdidrebs ki, piriqiT, “axali fulis” mimarT zogjer qedmaRluri
damokidebuleba aqvT.
klasi obieqturad arsebobs, statuss ki adamianTa mier socialur
gansxvavebaTa subieqturi Sefaseba gansazRvravs. klass kerZo
sakuTrebasTan da gamomuSavebasTan dakavSirebuli ekonomikuri
faqtorebi ayalibebs; statuss ki jgufebis gansxvavebuli cxovrebis
stili marTavs.
partia
veberis azriT, Tanamedrove sazogadoebebSi partiis formireba
Zalauflebis mniSvnelovani aspeqtia da mas, klasisa da statusis
miuxedavad, stratifikaciaze didi gavlenis moxdena SeuZlia. “partia”
aris im individTa jgufi, romlebic erTad muSaoben, radgan maT
saerTo warmomavloba, miznebi da interesebi aerTianebT. marqsi
cdilobda, gansxvavebuli statusi da partiuli organizacia klasTan
mimarTebaSi ganemarta. amis sapirispirod, veberi amtkicebs, rom
klasobrivi dajgufebiTA arc erTi maTgani ar Semoifargleba, Tumca
es ukanaskneli oriveze axdens gavlenas. Tavis mxriv, statusma da
partiam SeiZleba individebisa da jgufebis ekonomikur garemoebebze
imoqmedos, rac imas niSnavs, rom es klaszec aisaxeba. partiis
problema SeiZleba klasobriv gansxvavebasac Seexos; magaliTad,
partia SeiZleba religiuri kavSiris an nacionaluri idealebis
safuZvelze Seiqmnas. marqsisti CrdiloeT irlandiaSi kaTolikebsa da
protestantebs Soris konfliqtis mizezs klasTan mimarTebaSi axsnis,
radgan muSaTa klasis samuSaoebze ufro meti kaTolikea dakavebuli,
vidre protestanti. veberis mimdevari amis sapasuxod ganacxadebs, rom
es araefeqturi ganmartebaa, radgan, muSaTa klass, warmomavlobiT,
bevri protestanti ekuTvnis. partiebi, romlebSic adamianebi
erTiandebian, rogorc religiur, ise klasobriv gansxvavebebs
gamoxatavs.
naSromebi, romlebSic veberi stratifikacias ganixilavs, Zalze
mniSvnelovania, radgan maTi saSualebiT vrwmundebiT, rom klasis
garda, adamianTa cxovrebaze stratifikaciis sxva ganzomilebebic
axdens Zlier gavlenas. sociologTa umravlesobas miaCnia, rom
veberis sqema, marqsis TeoriasTan SedarebiT, stratifikaciis
analizisTvis ufro moqnil da daxvewil safuZvels gvTavazobs.
marqsisa da veberis ideebi dResac aqtiurad gamoiyeneba
sociologiaSi, Tumca maT modifikaciis gareSe iSviaTad mimarTaven.
marqsis tradiciis gamgrZeleblebma marqsis ideebi ufro ganaviTares;
zogierTebi veberis koncefciebis daxvewas ecadnen. miuxedavad imisa,
rom am or Tvalsazriss bevri ram aerTianebs da isini kidev ufro
ganviTarda, Tavi axalma, ufro martivad gasagebma ideebmac iCina. axla
mokled mimovixilavT or Tanamedrove Teoriul perspeqtivas.
9
erik olin raitis Teoria klasis Sesaxeb
amerikeli sociologis erik olin raitis Teoriuli pozicia,
mniSvnelovanwilad, ganapiroba marqsis Teoriam, magram man garkveuli
yuradReba veberis ideebsac dauTmo (Wright 1978, 1985). raitis azriT,
Tanamedrove kapitalistur warmoebaSi ekonomikuri resursebis
kontrolis sami ganzomileba arsebobs, rac ZiriTadi klasebis
identificirebis saSualebas iZleva.
1. investiciebisa an fuladi kapitalis kontroli.
2. warmoebis fizikuri saSualebebis (miwis, qarxnebis da ofisebis)
kontroli
3. samuSao Zalis kontroli.
10
adamianebis mier monopolizebuli resursebis mopovebis mcdeloba - ase
ibrZvian Savkanianebi kavSiris wevrobis uflebebis mosapoveblad.
zogierT garemoebaSi, SesaZloa, erTdroulad orive strategiam iCinos
Tavi. magaliTad, profkavSirma SeiZleba damsaqmebelTa winaaRmdeg
uzurpatoruli aqtivoba ganaxorcielos (gaificos firmis resursebidan
ufro didi wilis miRebis moTxovniT), magram, amave dros, eTnikur
umciresobaTa warmomadgenlebs uari ganucxados kavSiris wevrobaze.
parkini amas ormag Caketilobas uwodebs. am sakiTxTan dakavSirebiT,
parkini da raiti saerTo Tvalsazriss iziareben. ormagi Caketiloba
igive procesebs gulisxmobs, rasac raitma dapirispirebuli klasobrivi
poziciebi uwoda. orive ideis Tanaxmad, mas, vinc stratifikaciis
sistemis SuaSi eqceva, gezi umaRlesi mwvervalis dasapyrobad aqvs
aRebuli da cdilobs qveda fenas gaemijnos.
11
moraluri degredacia daisadgurebda...” (Marx 1970, gv. 645). rogorc amaSi
Tavad davrwmundebiT, marqsis mosazreba, TiTqos industriul qveyenebSi
isev iarsebebs siRaribe da qonebiTa da SemosavlebiT ganpirobebuli
uTanasworoba gagrZeldeba, gamarTlda. magram is Secda, rodesac
ganacxada, rom mosaxleobis umravlesobas ukiduresad dabali
Semosavali eqneboda, umciresoba ki, umravlesobasTan SedarebiT, sul
ufro metad gamdidrdeboda. Tanamedrove dasavlur qveynebSi, adamianTa
umravlesoba bevrad ukeT cxovrobs materialurad, vidre marqsis
periodis analogiuri jgufebi. movlenebis amgvari ganviTarebis
mizezebis Seswavlis mizniT, Tvali gadavavloT, Tu rogor xdeboda me-19
saukuneSi dovlaTisa da Semosavlis ganawileba.
dovlaTi adamianis mflobelobaSi arsebul aqtivebs gulisxmobs (aqciebi
da wilebi, danazogi da sakuTreba, rogoricaa saxlebi an miwa; is, risi
gayidvac SesaZlebelia). Semosavali aris saaTobrivi an Tviuri xelfasi,
romelic adamians, saqmianobis mixedviT, anazRaurebis saxiT eZleva. es
SeiZleba, investiciis Sedegad, (Cveulebriv, procentis an dividendis
saxiT) “gamoumuSavebeli” fulic iyos. adamianTa umravlesoba fuls
samuSao anazRaurebis saxiT iRebs, SeZlebuli adamianebis Semosavals ki,
ZiriTadad, investiciebi gansazRvravs.
dovlaTi
dovlaTis ganawilebasTan dakavSirebuli saimedo informaciis mopoveba
Znelia. zogierT qveyanaSi, ufro zusti statistikuri monacemebi aqvT,
magram, am sferoSi, mainc bevri pasuxgaucemeli kiTxva rCeba da
monacemebi, ZiriTadad, varauds efuZneba. SeZlebuli adamianebi,
Cveulebriv, sakuTari aqtivebis srul raodenobas sajarod ar aqveyneben.
xSirad aRniSnaven, rom Ratakebis Sesaxeb gacilebiT meti viciT, vidre
mdidrebis Sesaxeb. erTi ram naTelia, rom im adamianTa raodenoba,
romelTa xelSic dovlaTia Tavmoyrili, SedarebiT cotaa. britaneTSi
umaRles safexurze myof adamianTa 1 procenti mTeli personaluri
(individebisa da ara organizaciebis) dovlaTis 17 procents flobs,
yvelaze SeZlebuli mosaxleobis 10 procenti mTeli dovlaTis
daaxloebiT naxevrs flobs (ix. cxrili 10.1).
aqciebisa da fasiani qaRaldebis floba ufro metad asaxavs
uTanasworobas, vidre zogadad dovlaTis floba. gaerTianebul
samefoSi, maRali fenis 1 procenti piradi korporatiuli aqciebis 75
procents flobs, mTeli dovlaTis 90 procents ki - maRali fenis 5
procenti. magram am kuTxiT mravali cvlileba moxda. amJamad aqciebs
mosaxleobis 25 procenti flobs, 1986 wels ki maTi raodenoba 14
procents Seadgenda. bevrma maTganma aqciebi pirvelad konservatuli
mTavrobis privatizaciis programis periodSi SeiZina. Tu am movlenebs
ufro xangrZliv periodSi ganvixilavT, vnaxavT, rom aqcionerTa
raodenoba sagrZnoblad gaizarda, radgan 1979 wels aqciebs mosaxleobis
sul 5 procenti flobda. am aqciebis umRavlesobaTa Rirebuleba didi
ar aris (1991 wlis fasebiT 1 000 funtze naklebi); aqciebis instituciuri
mflobeloba – sxva firmebis kompaniebis mier SeZenili aqciebi - ufro
swrafad izrdeba, vidre individualuri mflobeloba. individTa aqciebis
mTliani Rirebuleba 1963-1990 wlebSi naxevrad Semcirda (HMSO 1992).
SeerTebul StatebSi mTeli dovlaTi, daaxloebiT, iseve nawildeba,
rogorc gaerTianebul samefoSi, im gansxvavebiT, rom korporaluri
12
aqciebi aq ufro metad aris koncentrirebuli. specifika imaSic aisaxeba,
rom yvelaze SeZlebuli ojaxebis 10 procenti korporaluri da biznes
aqciebis 90 procents da fasiani qaRaldebis 95 procents flobs. yvelaze
mdidari ojaxebis (400 000 Sinameurneoba) 0.5 procenti korporaluri
aqciebisa da fasiani qaRaldebis 40 procentis mflobelia.
Semosavali
gasul saukuneSi, dasavlur qveynebSi momxdari yvelaze mniSvnelovani
cvlilebebi, dasaqmebuli mosaxleobis umravlesobis realuri
Semosavlis zrdaSi aisaxa (realuria Semosavali, romelic inflaciis
gavlenas gamoricxavs da yovelwliur dadgenil standarts
uzrunvelyofs). dasavlur sazogadoebebSi cisfersayeloianTa
dRevandeli gamomuSaveba samjer an oTxjer aRemateba im anazRaurebas,
romelsac igive fenis warmomadgenlebi saukunis dasawyisSi iRebdnen. am
periodSi TeTrsayeloianTa, menejerebisa da profesionali muSakebis
anazraureba odnav ufro maRali iyo. TiTo mosaxlis gamomuSavebisa da
SesaZeni saqonlisa da momsaxurebis xelmisawvdomobis mixedviT,
dRevandeli dasavleTi, istoriaSi yvelaze SeZlebuli mosaxleobiT
gamoirCeva. gamomuSavebis matebis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani mizezi
produqtiulobis – yoveli muSakis mier warmoebuli produqciis –
zrdaSi mdgomareobs, romelsac industriaSi arsebuli teqnologiuri
ganviTarebac uzrunvelyofs. 1900-iani wlebidan moyolebuli, TiToeul
muSakze gaTvlili, warmoebuli saqonlisa da momsaxurebis Rirebuleba
bevr industriaSi, met-naklebad Tanmimdevrulad gaizarda.
amis miuxedavad, dovlaTi, iseve rogorc Semosavali, mainc araTanabrad
nawildeba. 1994 wels mosaxleobisTvis gaTvaliswinebuli mTeli
Semosavlis naxevari ojaxebis 20 procentma miiRo. SeerTebul StatebSi
mTeli Semosavlis 17.6 procents gamommuSavebelTa umaRlesi fenis 5
procenti iRebs; yvelaze maRali fenis 20 procents Semosavlis 44.6
procenti ergeba, qveda fenis 20 procents ki - sul 4.4 procenti. yvelaze
Raribi mosaxleobis mexuTedis gamomuSaveba, sagadasaxado daqviTvamde,
1977 wlidan 1997 wlamde, daaxloebiT, 5 procentiT Semcirda;
SeZlebulTa mexuTedis Semosavali ki, sagadasaxado daqviTvis gareSe, 9
procentiT gaizarda. isic unda gaviTvaliswinoT, rom am adamianebis
gadasaxadebi 1992 wels, 1977 welTan SedarebiT, ufro dabali iyo.
axla, gaerTianebuli samefos klasobrivi dajgufebis erT-erT
maxasiaTebels - k l a s o b r i v s t r u q t u r a s – ganvixilavT
da, paralelurad, sxva qveynebzec vimsjelebT.
cxrili 10.1 dovlaTis ganawileba gaerTianebul samefoSi
1976 1981 1986 1991 1993
sabazro dovlaTi
mflobelobaSi arsebuli
dovlaTis procentuli
raodenoba
yvelaze SeZlebulebi 1% 21 18 18 17 17
yvelaze SeZlebulebi 5% 38 36 36 35 36
yvelaze SeZlebulebi 10% 50 50 50 47 48
yvelaze SeZlebulebi25% 71 73 73 71 72
13
yvelaze SeZlebulebi 50% 92 92 90 92 92
14
fuli miwebSi, bankebsa da sadazRvevo kompaniebSi daabandes,
miwaTmflobelebis Semosavali ki industriuli kompaniebis marTvaze iyo
damokidebuli.
saSualo klasi
15
adamianebiT Canacvleba. mcire biznesiT dakavebul mamakacebsa da
qalbatonebs sakuTari gamokveTili socialuri da politikuri
TvalTaxedva aqvT. zogierT qveyanaSi, magaliTad, safrangeTSi, mcire
biznesis bevri warmomadgeneli mxars mudmivad eqstremalur memarjvene
partias uWers.
16
aristokratiasTan” aigiveben, radgan am fenis warmomadgenlebs, sxva
cisfersayeloianebTan SedarebiT, ukeTesi Semosavali, samuSao pirobebi
da saimedo samsaxuri aqvT. miuxedavad imisa, rom teqnologiurma
ganviTarebam zogierTi muSakis - magaliTad, mbeWdavis - profesionalizmi
eWvqveS daayena da maTi saqmianobrivi poziciis Sesusteba gamoiwvia,
profesionali muSakebis ekonomikuri mdgomareoba, ukanasknel wlebSi,
zogadad, kidev ufro gaumjobesda. bevri profesiis muSakTa SedarebiT
maRali xelfasebi ucvleli darCa da maTma samuSaom stabiluroba
SeinarCuna. mzardma umuSevrobam maTze, nakleb profesional
cisfersayeloinTaA samuSaoebTan SedarebiT, naklebi gavlena iqonia.
dabali muSaTa klasi araporfesiul an naxevradprofesiul samuSaoebs
moicavs, romlebic xangrZliv wvrTnas ar moiTxovs. aseT samuSaoebze
dasaqmebulTa umravlesobas, profesional muSakebTan SedarebiT, naklebi
Semosavali da daucveli samuSao garemo aqvT.
muSaTa klasis saqmianoba SeiZleba srul an nawilobriv datvirTvas
moiTxovdes; is samuSao garemos daculobis mixedviTac gansxvavdeba. amis
gansazRvraSi ekonomikis centraluri da periferiuli sferoebis
gamijvnac gvexmareba. centraluria seqtori, romelSic muSaki sruli
datvirTviT muSaobs, SedarebiT maRali gamomuSaveba da grZelvadiani
saimedo samuSao aqvs. periferiul seqtorSi arasaimedo,
dabalanazRaurebadi samuSao igulisxmeba, romelSic muSakTa
umravlesoba nawilobriv aris dasaqmebuli. centralur seqtorebSi
profesionali da naxevradprofesionali an araprofesionali
dasaqmebulebi (ZiriTadad TeTrkaniani mamakacebi) Warboben, romlebic,
xSirad, profesiul kavSirebSi erTiandebian. danarCeni muSakebi
periferiul seqtors ekuTvnian da maTi profesiul kavSirebSi
gaerTianebis SemTxvevebi iSviaTia.
qveklasi
muSaTa klasSi dajgufeba eTnikuri umravlesobisa da naklebad
privilegirebul umciresobaTa safuZvelze xdeba, romlebic qveklass
ganekuTvnebian. qveklasis wevrebs, mosaxleobis umravlesobasTan
SedarebiT, gacilebiT uaresi samuSao pirobebi da dabali cxovrebis
standarti aqvT. bevri maTgani xangrZlivad aris umuSevari, an
arastabiluri saqmianobiT aris dakavebuli. britaneTSi qveklasSi
Savkanianebi da azielebi araproporciulad arian warmodgenili.
zogierT evropul qveyanaSi, emigranti muSakebi, romlebmac samsaxuri 20
wlis win, ekonomikuri ganviTarebis periodSi daiwyes, amjerad muSaTa
klasis am seqtoris yvelaze did nawils Seadgenen. es, magaliTad,
safrangeTSi mcxovreb alJirelebsa da dasavleT germaniaSi emigrirebul
Turqebs exebaT.
qveklasebis buneba sociologiaSi mwvave debatebis sagania. es debatebi,
ZiriTadad, SeerTebul StatebSi Sida qalaqis teritoriaze mcxovreb
Savkanianebs exeba. uiliam julius uilsonis azriT, SeerTebul StatebSi
SavkanianTa mosaxleoba orad iyofa.
CikagoSi Catarebuli kvlevis safuZvelze Seqmnil naSromSi ,,rasis
mniSvnelobis Semcireba,” uilsoni aRniSnavs, rom SeerTebul StatebSi,
gasuli sami-oTxi aTwleulis ganmavlobaSi, SavkanianTa SeZlebuli
17
saSualo klasi _ TeTrsayeloiani muSakebi da profesionalebi – gaCnda.
yvela afro-amerikeli qalaqis getoSi aRar cxovrobs. uilsoni askvnis,
rom getoSi cxovrebas ara aqtiuri diskriminacia, aramed ekonomikuri
faqtorebi - sxva sityvebiT, klasi da ara rasa – ganapirobebs. Zveli
rasistuli barierebi qreba; Savkanianebi getoSi ekonomikuri
warumateblobis gamo rCebian (Wilson, 1978).
uilsonis Sromam azrTa sxvadasxvaoba gamoiwvia da es diskusia
amJamadac grZeldeba. konservatori politikosi da mwerali Carlz
miurei uilsons didi qalaqebis umravlesobaSi SavkanianTa dabali
klasis arsebobis sakiTxSi eTanxmeba. magram miurei acxadebs, rom
afrikeli amerikelebi, maTi mdgomarebis gamosworebis mizniT,
keTildReobis samsaxuris mier SemuSavebuli politikis wyalobiT, kvlav
sazogadoebis yvelaze dabal fenad rCebian. es adamianebi keTildReobis
programis daxmarebaze arian damokidebuli, rac “siRatakis kulturis”
Seqmnas uwyobs xels. isini samuSaos moZebnas, myari erTobebis an
stabiluri ojaxebis Seqmnas ar cdiloben. (Murray 1984).
miureis gancxadebaTa sapasuxod, uilsonma, CikagoSi Catarebuli kvlevis
safuZvelze SemuSavebuli argumentebi ganavrco. misi azriT, afro-
amerikel mamakacTa umuSevrobis zrda, TeTrkanianTa didi qalaqebidan
gareubnebSi gadaadgilebam, urbanul industriaTa Semcirebam da sxva
urbanulma ekonomikurma problemebma gamoiwvia. miureis mier aRwerili
socialuri dezintegraciis formebi, romelTagan erT-erTi qorwinebaSi
armyofi Savkaniani dedebis didi raodenobaa, uilsonma saqorwino asakSi
myofi (dasaqmebuli) mamakacebis naklebobiT axsna.
miureim Tavisi argumentebi gaerTianebul samefosac (1990) miusadaga. misi
azriT, gaerTianebul samefoSi jerjerobiT gamokveTili qveklasi ar
arsebobs, magram is swrafad viTardeba. am klasSi eTnikur umciresobaTa
garda, im Rarib regionebSi mcxovrebi TeTrkanianebic gaerTiandebian,
sadac sul ufro metad iCens Tavs socialuri dezintegracia. britaneTSi
momuSave sociologebma miureis naSromi mwvaved gaakritikes.
miureis gancxadebebis validurobas mogvianebiT SevafasebT. pirvel
rigSi, im cvlilebebs ganvixilavT, romlebic klasobrivi struqturis
maRal fenebze axdens gavlenas.
19
TeTrsayeloianebi, cisfersayeloianebi: feminizacia da proletarizacia
21
SedarebiT, maT ufro maRalanazRaurebadi samuSao da meti gamomuSaveba
hqondaT.
qveklasis sakiTxi
22
morisma umuSevari muSebis sami jgufi Seiswavla: pirveli iseT wyvilebs
moicavda, sadac mamakaci, sul cota, Tormeti Tvis ganmavlobaSi iyo
dausaqmebeli; meore jgufi iseT wyvilebs aerTianebda, romelSic
mamakaci ukanaskneli Tormeti Tvis ganmavlobaSi erTsa da imave
samuSaoze iyo dakavebuli; mesame jgufSi gaerTianebul wyvilebSi ki
mamakacs ukanaskneli Tormeti Tvis ganmavlobaSi axali samuSao hqonda
dawyebuli. morisis mier gamokvleul adamianTa umravlesoba
TeTrkanianebi iyvnen. morisi aRniSnavs, rom gaeTianebul samefoSi, aSS-
sgan gansxvavebiT, kanis feri umuSevrobas gamokveTilad ar ukavSirdeba.
23
holandiel sociologTa jgufma holandiis yvelaze Rarib qalaqur
ubnebSi mcxovrebi ramdenime aseuli adamiani gamohkiTxa. maT (morisis
daskvnebis sapirispirod) daadgines, rom xangrZlivad dausaqmebel
gamokiTxulTa 55 procentma samuSaos Zebna Sewyvita. mkvlevarebma
daaskvnes, rom maTma umravlesobam samuSaos Zebnas Tavi daaneba da
keTildReobis samsaxuris xarjze gadawyvita cxovreba (Endbersen et al. 1993).
genderi da stratifikacia
24
statusTan dakavSirebuli problemebi klasobriv gansxvavebaze ufro didia. (Parkin 1971,
gv. 14-15)
25
kvlevis safuZvelze vaskvniT, rom qalis ekonomikuri pozicia, martivad,
mxolod qmris statusiT ar ganisazRvreba. SvedeTSi Catarebulma
gamokvlevam gviCvena, rom am qveynisTvis Sereuli klasis ojaxebia
damaxasiaTebeli (Leiuffsrud and Woodward 1987). saqmianobidan gamomdinare,
qmari, colTan SedarebiT, umravles SemTxvevaSi, upiratesobiT
sargeblobda, magram iyo iseTi mcirericxovani magaliTebic, sadac
amgvari pozicia cols ekava. kvlevam aCvena, rom aseTi ojaxebis wevrebi
klasobrivi gansxvavebis aspeqtebis danergvas ojaxSic cdilobdnen.
magaliTad, gadawyvetileba, Tu vin darCeboda Sin da mouvlida avadmyof
bavSvs, ojaxSi klasisa da sqesis interaqciis mixedviT miiReboda. Tuki
cols qmarze ukeTesi samuSao hqonda, es pasuxismgebloba qmars
ekisreboda.
debatebi grZeldeba
26
axla socialuri mobilobis Temas ganvixilavT. klasobrivi analizis
sxva SemTxvevebis msgavsad, didi xnis ganmavlobaSi, genders saTanado
yuradReba arc am sferoSi eTmoboda.
socialuri mobiloba
27
yvelaze detalurad aris ganxiluli, Tumca erTi qveynis magaliTze
(mobilobasTan dakavSirebuli sxva, manamde Catarebuli, masStaburi
kvlevebis msgavsad, esec analogiuri wesiT ganxorcielda – dakvirvebis
obieqtebi mxolod mamakacebi iyvnen). blaum da dankenma, erovnuli niSniT,
200 000 mamakacze moagroves informacia. maT daadgines, rom SeerTebul
StatebSi vertikaluri mobiloba Zlier aris ganviTarebuli, magram is,
ZiriTadad, msgavs saqmianobebSi vlindeba. am qveyanaSi iSviaTia
“masStaburi” mobilobis SemTxvevebi. Tavs iCens daRmavali mobilobac,
magram individTa karieraSi da Taobebs SigniT, is, aRmaval mobilobasTan
SedarebiT, naklebad gvxvdeba. amis mizezi is aris, rom TeTrsayeloianTa
da profesiuli samuSaoebis raodenoba, cisfersayeloianTa
saqmianobasTan SedarebiT, ufro swrafad gaizarda da
cisfersayeloianTa Svilebs TeTrsayeloianebis poziciebze gadasvlis
saSualeba miecaT.
daRmavali mobiloba
28
miuxedavad imisa, rom daRmavali mobiloba, aRmaval mobilobasTan
SedarebiT, naklebad gvxvdeba, is mainc farTod gavrcelebuli fenomenia.
aseve xSiria daRmavali TaobisSida mobiloba. am tipis mobilobas
xSirad iseT fsiqologiur problemebsa da SfoTvas ukavSireben, roca
adamians aRar ZaluZs misTvis Cveuli cxovrebis stilis SenarCuneba.
daRmavali mobilobis kidev erTi ZiriTadi wyaro samsaxuridan
daTxovnaa. saSualo asakis adamianma, samsaxuris dakargvis Semdeg,
SeiZleba saerTod ver SesZlos dasaqmeba, an ufro dabalSemosavliani
samuSaos dawyeba mouxdes.
29
rodesac sandram samedicino centrSi mdivnad sruli datvirTviT daiwyo
muSaoba, mis Svilebs mezobeli uvlida. leqciebs saRamos saaTebSi da
zafxulobiT eswreboda da sabolood SesZlo kolejis damTavreba.
miuxedavad imisa, rom is mravaljer ecada daewyo samsaxuri, mdivnis
Tanamdebobaze ufro maRalanazRurebadi samuSao ver iSova. mis mier
gamomuSavebuli fuli sakmarisi ar iyo saojaxo xarjebis dasafarad,
amitom man saRamos saaTebSi supermarketis registraciaSi kidev erTi
samuSao SeiTavsa. miuxedavad amisa, mis ojaxs mxolod saarsebo
minimumiT uwevda dakmayofileba.
30
an Tundac umniSvnelo kapitals flobda da Semdgom es Tanxa
miznobrivad gamoiyena.
mobilobis doneebi
31
saqmianobaSi, qalebisTvis arsebul SesaZleblobaTa naklebobis gamo,
qalTa mobilobis Sansebi Zlier SezRudulia. (Heath 1981). profesionalTa
da menejerTa qaliSvilebis naxevarze meti rutinul saofise saqmianobas
eweva, mamis TanamdebobasTan miaxloebuli maRali donis pozicia mxolod
8 procents uWiravs. cisfersayeloianTa warmomavlobis qalTa mxolod
1.5 procenti aris am saqmianobiT dakavebuli (48 procenti ki rutinul
saofise samuSaos asrulebs).
32
muSaobas iwyebs, mSoblisTvis SeiZleba am dros karieris Sua periodi
iyos. mSoblebma da Svilebma SeiZleba erTdroulad, erTi an sxvadasxva
(rac naklebad aRiniSneba) mimarTulebiT ganaxorcielon mobiloba. es
jgufebi erTmaneTs karieris dasawyisSi unda SevadaroT Tu karieris
dasasruls?
qals karieraSi warmatebis miRwevis sul ufro meti Sansi mieca, magram
mas am procesSi ori ZiriTadi sirTule xvdeba. muSaobis dawyebis
mosurne qali, mamakaci menejerebisa da damsaqmeblebis mxridan, kvlav
diskriminacias ganicdis. es, nawilobriv, imiT aris gamowveuli, rom,
damsaqmebelTa azriT, qalebs kariera ar ainteresebT da isini,
savaraudod, qorwinebis Semdeg aRar isurveben muSaobas. qalebis
33
dasaqmebis Sansebze kidev erTi faqtori zemoqmedebs. qals SeiZleba
karieris gagrZeleba surdes, magram iZulebuli gaxdes, Svilebsa da
samsaxurs Soris gaakeTos arCevani. mamakacebi, saojaxo da Svilebze
zrunvis saqmeSi, sruli datvirTviT, iSviaTad monawileoben. miuxedavad
imisa, rom dRes sul ufro meti qali axerxebs saojaxo saqmisa da
warmatebuli karieris SeTavsebas, maT am gzaze, jer kidev, bevri
mniSvnelovani dabrkoleba xvdebaT.
siRaribe da uTanasworoba
ra aris siRaribe?
34
regionebTan SedarebiT, ufro maRali fasebia. garda amisa, saarsebo
zRvarze myofTa siRaribis donis Sefasebisas, ar iTvaliswineben
saarsebo standartis zrdas. siRaribis doneebTan dakavSirebuli ideebi,
ekonomikuri zrdis kvaldakval, sazogadoebaSi normebisa da
molodinebis cvlilebas unda miesadagos. samyaros mosaxleobis
umravlesobas saxlSi ara aqvs Sxapi da abazana; industriul qveyanaSi ki
wylis gayvaniloba erT-erT aucilebel sayofacxovrebo pirobad miiCneva.
kompleqsuri xasiaTisaa SedarebiTi siRaribis formulirebasTan
dakavSirebuli problemebic. am SemTxvevaSi, zogad kriteriumad
Semosavali moiazreba, magram adamianebs sxva realuri moTxovnilebebic
gaaCniaT.
siRaribe dRes
35
siRaribis kidev erTi maxasiaTebeli iseT ojaxebSi mcxovreb bavSvTa (15
wlis qvemoT) proporciuli raodenobaa, romelTa Semosavali saSualo
erovnul standartze 50 procentiT dabalia. es maCvenebeli ukanasknel
wlebSi gaizarda. 1979 wels amgvar ojaxebSi bavSvTa 10 procenti
cxovrobda; 1991 wlisTvis es proporcia 31 procentamde gaizarda. vinod
kumari, am da sxva kvlevis Sedegebis Seswavlis safuZvelze, askvnis, rom
,,siRaribis sxvadasxva maCvenebelze dafuZnebuli faqtebis ganxilva,
bavSvTa mkveTrad mzardi siRaribis tendencias adasturebs.” (KKumar 1993,
gv. 187).
36
an gadaxdisTvis Tavis aridebis mizeziT, Semosavlis 10 procentze meti
ikargeba.
aSS
kanada
gaerTianebuli samefo
axali zelandia
avstralia
iaponia
italia
SvedeTi
37
wyaro: Timothy M. Smeeding et al. (eds), Poverty, Inequality and Income Distribution in
Comparative Perspective, 1990, gv. 30-1, cxrili 2.1 da gv. 67, cxrili 3.5
38
acxadebs, ,,rom maT minimaluri Semosavali aqvT” da “bevri sirTulis
daZleva uxdebaT”: winaswar verafers gegmaven, samomavlod fulis
dazogva ar SeuZliaT da mudmivad Relaven sayofacxovrebo
gadasaxadebTan dakavSirebiT. miuxedavad imisa, rom kvebis sakiTxi Zalze
mniSvnelovania, fulis naklebobis SemTxvevaSi, xSirad, swored sakvebis
xarjze uxdebaT ekonomiis gakeTeba. uolkeri askvnis: “sagazeTo
sensaciebis miuxedavad, Tavisufali arCevanis SemTxvevaSi, socialuri
daxmarebis xarjze cxovrebaze adamianTa umravlesoba uars ganacxadebda.
umravlesoba am mdgomareobaSi maT cxovrebaSi arsebuli travmuli
gamocdilebis – samsaxuris dakargvis, partnioris dakargvis, an
avadmyofobis - gamo aRmoCnda” (Walker 1994, gv. 9).
39
CamoerTmevaT, maT, SesaZloa, saarsebod danaSauls an prostitucias
mimarTon. am sferoSi aqamde bevri eqsperimenti ar aris Catarebuli,
amitom Sedegebze msjeloba naadrevia (fridlenderi da bertlesi 1994).
usaxlkaroni
40
zogierTi saavadmyofodan iseTi adamianebi gaewernen, romlebsac arsad
hqondaT wasasvleli da saavadmyofos gareT wlebis ganmavlobaSi ar
ucxovriaT. pacientis saxlis pirobebSi zrunvis uzrunvelsayofad, xSir
SemTxvevaSi, saTanado konkretuli zomebi ar iqna miRebuli.
41
zogierTi adamiani uSualod saerTo sacxovrebels mimarTavs, magram
mas ara aqvs imis garantia, rom aseT adgilas daxvdeba Tavisufali
sawoli. adamianebi, romlebic quCaSi xangrZlivad aTeven Rames,
gansaxlebis saqvelmoqmedo samsaxurs, magaliTad, seint mungos,
xSirad, Tavad mihyavs saerTo sacxovrebelSi. Semdeg maTi Sefaseba
xdeba, raTa isini proeqtis farglebSi ganxorcielebul meore
safexurs daeqvemdebaron.
wyaro: seint mungos saerTo sacxovreblebi, Guardian Education –is masalebi, 5 marti,
1996; gamoyenebulia jeni ridlis originaluri grafika.
42
mSoblebi, naTesavebi an megobrebi, romlebsac aRar ZaluZT an ar surT
Tanacxovreba
43
efuZneba, Tumca mas iaponiisa da sxva warmatebuli aziuri qveynebis
ekonomikasTanac bevri mniSvnelovani Tviseba aerTianebs.
daskvna
44
Sejameba
45
7. startifikacias, tradiciulad, mamakacis Tvalsawieridan
aanalizeben. es, nawilobriv, im misazrebiT aris gamowveuli, rom
genderuli uTanasworoba klasobriv gansxvavebas asaxavs; es
mosazreba mraval kiTxvas badebs. Tanamedrove sazogadoebebSi
genderi stratifikaciaze, klasisgan damoukideblad, axdens
gavlenas.
8. klasobrivi pozicia, Tundac nawilobriv, individis mier miiRweva.
is adamians dabadebidan ar mosdevs. klasobriv struqturaSi xSiria
rogorc aRmavali, ise daRmavali mobiloba.
9. socialur mobilobaSi ori saxis mobilobas – TaobisSida da
TaobaTaSoris mobilobas gamoyofen. pirveli, muSaobis procesSi,
socialur skalaze individis aRmaval an daRmaval moZraobas
gulisxmobs. meore Taobebs Soris moZraobaa, rodesac
cisfersayeloianTa warmomavlobis qaliSvili an vaJiSvili
SeiZleba profesionali gaxdes. socialuri mobilobis masStabi,
ZiriTadad, SezRudulia. adamianTa umravlesoba warmomavlobis
donesTan inarCubs siaxloves, Tumca, ukanasknel aTwleulebSi,
TeTsayeloiani samuSaoebis matebam, mcire masStabis aRmavali
mobilobis SesaZleblobaTa zrda gamoiwvia.
10. siRaribe warmatebul qveynebSi kvlav farTod aris gavrcelebuli.
siRaribis Sefasebis ori meTodi arsebobs: erTi arsebobis zRvarze
myofTa siRaribea, rac janmrTelobis SenarCunebisa da sxeulis
efeqturi funqcionirebisTvis saWiro ZiriTadi resursebis
naklebobas gulisxmobs. meore, SedarebiTi siRaribe, zogierTi
jgufisa da mosaxleobis umravlesobis sacxovrebel pirobebs
Soris arsebul gansxvavebas asaxavs.
11. ekonomikuri uTanasworoba, savaraudod, qveynis globalur
ekonomikaSi arsebuli konkurenciis relevanturia. zogierTebis
azriT, msoflio ekonomikis TvalsazrisiT, yvelaze warmatebul
industriul qveynebSi uTanasworoba SedarebiT dabalia.
damatebiTi literatura
T. Butler and M. Savage, Social Change and the Middle Classes (London: UCL Press, 1995).
saSualo klasebis ganviTarebis uaxlesi tendenciebis analizi.
Rosemary C rompton, Class and Stratification (Cambridge: Polity Press, 1993). meore
msoflio omis Semdgom ganviTarebuli klasisa da stratifikaciis
Seswavlisadmi Teoriul da meTodologiur midgomaTa srulyofili
mimoxilva.
Robert E rikson a nd J ohn G oldthorpe, The Connstant Flux: A Study of Class Mobility in
Industrial Societies (Oxford: Clarendon Press, 1993). meoce saukunis evropaSi
socialuri mobilobis istoriuli analizi.
Frank Fi eld, Losing Out: The Emergence of Britain’s Underclass (Oxford, Blackwell, 1989).
britaneTSi mimdinare diskusia dabali klasis sakiTxis Sesaxeb. avtori:
cnobili parlamentis wevri leiboristuli partiidan.
46
David Lockwood, The Black Coated Worker: A study in Class Consciousness (Oxford: Oxford
University Press, 1989). klasis klasikuri Seswavlis axleburi mimoxilva,
TandarTul komentarebTan erTad.
Peter Sa unders, Social Class and Startification (London, Routledge, 1990). mokle da
martivad gasagebi teqsti klasisa da stratifikaciis ZiriTadi
sakiTxebis Sesaxeb.
John W erstergaard, Who Gets What? (Cambridge, Polity Press, 1995). Tanamedrove
sazogadoebebis Seswavlis mizniT, kvlav klasis kvlevis mniSvnelobis
damasabuTebeli argumentebi.
mniSvnelovani terminebi
• monoba
• kasta
• wodeba
• maRali klasi
• saSualo klasi
• muSaTa klasi
• glexoba
• warmoebis saSualebebi
• kapitalistebi
• damatebiTi Rirebuleba
• gardamavali klasebi
• prestiJi
• paria jgufebi
• dapirispirebuli klasobrivi pozicoebi
• socialuri Caketiloba
• simdidre
• Semosavali
• qveklasi
• vertikaluri mobiloba
• lateraluri mobiloba
• TaobisSida mobiloba
• TaobaTaSorisi mobiloba
• daRmavali mobiloba
• absoluturi siRaribe
• SedarebiTi siRaribe
• keTildReobaze damokidebuleba
47
Tanamedrove organizaciebi
ZiriTadi cnebebi
organizaciis Teoriebi
biurokratiis miRma?
iaponuri modeli
daskvna
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
1
ZiriTadi cnebebi
• organizacia
• biutrokratia
• formaluri urTierTobebi
• araformaluri urTierTobebi
• socialuri jgufebi
2
organizaciebi da Tanamedrove cxovreba
3
is udidesi gavlena, romelsac organizaciebi axdenen Cvens cxovrebaze,
yovelTvis dadebiTad ver Sefasdeba. organizaciebis wyalobiT, xSirad
bevri ram xelidan gvecleba, rasac Semdeg oficialuri pirebi da
eqspertebi akontroleben, am adamianebze ki Cven Zalian mcire gavlena
gvaqvs. magaliTad, mTavrobis mxridan bevri ram – gadasaxadebis gadaxda,
kanonTa aRsruleba, saomrad wasvla an sasjelisadmi daqvemdebareba –
gvevaleba. aqedan gamomdinare, organizaciebi socialuri Zalauflebis
wyaroa da individi valdebulia maT diqtats daeqvemdebaros.
organizaciis Teoriebi
4
am cnebas Tavidanve uaryofiTi mniSvneloba hqonda. de gurne
Tanamdebobis pirTa gavlenis zrdas “biuromaniis daavadebas” uwodebs.
frangi mwerali onore de balzaki biurokratias “ pigmeebis gigantur
Zalauflebad” moixseniebs. amgvari Sexeduleba dResac aris SemorCenili.
biurokratias, xSir SemTxvevaSi, qaRaldebTan dakavSirebul usargeblo
drois xarjvas ukavSireben. Tumca, zogierTi mwerali biurokratias
gansxvavebuli – yuradRebiani midgomis, sizustisa da efeqturi
administraciis - kuTxiT ganixilavs. maTi azriT, biurokratia adamianTa
mier SemuSavebul yvelaze efeqtur organizaciul formas warmoadgens,
radgan yovelgvar qmedebas mkacri proceduruli wesebi aregulirebs.
veberis Tvalsazrisi biurokratiis Sesaxeb am or ukidures Sexedulebas
Soris meryeobs.
5
• Tanamdebobis pirebi sruli datvirTviT muSaoben da regularul
xelfass iReben. ierarqiaSi arsebuli yoveli samuSao garkveuli
fiqsirebuli xelfasiT anazRaurdeba. organizaciaSi individebisgan
karieris ganviTarebas elian. dawinaureba SromisunarianobiT,
asakobrivi upiratesobiT an orive faqtoriT erToblivad miiRweva.
• Tanamdebobis pirTa organizaciis Sida movaleobebi maTi
yoveldRiuri cxovrebisgan gansxvavdeba. Tanamdebobis pirTa piradi
cxovreba samuSao adgilze maT mier ganxorcielebul aqtivobas
fizikurad emijneba.
• organizaciis wevrebi ar floben organizaciaTa im materialur
resursebs, romlebsac muSaobis dros iyeneben. veberis azriT,
biurokratiis ganviTareba SeuZlebels xdis muSakebis mier
warmoebis saSualebaTa kontrols. tradiciul sazogadoebebSi
fermerebi da xelosnebi, Cveulebriv, warmoebis process
akontrolebdnen da flobdnen maT mier gamoyenebul iaraRebs.
biurokratiis SemTxvevaSi, Tanamdebobis pirebi arc im ofisebs
floben, romlebSic muSaoben, maT arc saofise aparatura ekuTvniT
da arc is saweri magidebi, romlebsac muSaobis dros usxedan.
6
mier uzrunvelyofil formalur wesebTan SedarebiT, meti iniciativa da
pasuxismgebloba gamoavlina.
wyaro: Shaun Gregson and Frank Livesey, Organizations and Management Behaviour 1993
organizaciuli ierarqia/piramida
mrCevlebi aqcionerebi
umaRlesi
saxaven miznebs mTavari menejmenti direqtorebi saxaven
da aRmasrulebe da menejeri miznebs da
akontroleben li da direqtori marTaven
xelisuflebis menejerTa bizness
menejments jgufi
ganageben ufrosi marketingis, marTaven
sapecialistTa oficrebi warmoebis da specialist
ganyofilebebs a.S ufrosi Ta
aRmsruleble funqciebs
bi
ganageben seqciis saSualo seqciis spqcialist
ganyofilebebSi ufrosi menejmenti ufrosi da Ta
arsebul da TanaSemweebi funqciebida
seqciebs zedamxedve n
7
lebi gamomdinare
marTaven
sakuTar
seqciebs
akontroleben zedamxedvele zedamxedvele ganaTavseben
mcire samuSao bi, bi, da
jgufebs xelmZRvanele xelmZRvanele akontroleb
bi bi en samuSao
jgufebs
asruleben klerkebi, muSakebi klerkebi, asruleben
samuSaos mbeWdavebi, mbeWdavebi, samuSaos
miTiTebis policielebi, muSebi, miTiTebis
mixedviT gzis xelosnebi, mixedviT
TanaSromlebi SemkeTeblebi,
a.S. a.S,
A
8
ierarqiis Tanaxmad, maRali Tanamdebobis piris ofisi, qveda safexurTan
SedarebiT, ufro maRla aris ganTavsebuli; frazas “maRali sarTuli”
organizaciaSi zogjer yvelaze gavlenian pirebTan aigiveben.
organizaciis geografia mis funqcionirebaze sxva saxiTac zemoqmedebs.
amas gansakuTrebiT im SemTxvevaSi aqvs adgili, Tu sistema Zlier aris
damokidebuli araformalur urTierTobebze. fizikuri siaxlove
pirveladi jgufebis formirebas uwyobs xels, fizikuri distancia ki
jgufebs mijnavs da ganyofilebebs Soris ,,Cven”/,,isini” ganwyobis
formirebas uwyobs xels.
zedamxedveloba organizaciebSi
9
dawinaurebis SemTxvevaSi, maTi rekomendaciisTvis gamoiyeneba. bevr
saqmian firmaSi, organizaciis nebismier doneze dasaqmebul individebs,
qveda doneebze dasaqmebul TanamSromelTa muSaobis Sesafaseblad,
wliuri angariSis momzadeba evalebaT. individTa qcevis monitoringis
mizniT, Canawerebs skolebsa da kolejebSic awarmoeben.
biurokratia da demokratia
10
Sesaxeb. am sakiTxma dRes, informaciisa da sakomunikacio teqnologiebis
mzardi gavlenis wyalobiT, ufro didi mniSvneloba SeiZina. Cvens
sazogadoebas zogjer meTvalyure sazogadoebas eZaxian (Lyon 1994) –
sazogadoebas, romelSic Cveni cxovrebis Sesaxeb informacias yvela
tipis organizacia agrovebs.
zedamxedvelobis sazRvrebi
11
es aris im didi sirTuleebis erT-erTi mTavari mizezi, romlis
gadalaxva uxdebodaTE sabolood veberisa da fukos mier
formulirebul principebze dafuZnebul organizaciebs, magaliTad,
konveieruli wesiT momuSave did qarxnebsa da ucvlel saxelisuflo
ierarqiebs. muSakebi amgvar garemoSi sakuTari saqmisadmi erTgulebas ar
iCendnen; maTi sruli datvirTviT amuSaveba mudmiv zedamxedvelobas
moiTxovda, magram am process Tan sdevda uaryofiTi ganwyoba da
antagonizmi.
biurokratiis miRma?
iaponuri modeli
12
• gadawyvetilebis miReba qveda safexuridan iwyeba. did iaponur
korporaciebSi ar xdeba iseTi piramidis formireba, romelSic,
veberis mier aRwerili suraTis Tanaxmad, yovel doneze
dasaqmebuli adamiani mxolod zemdgom safexurs eqvemdebareba.
piriqiT, menejmenti, maT Soris umaRlesi aRmasruleblebic ki,
konsultaciis mizniT, regularulad xvdebian organizaciis
qveda safexurebze dasaqmebul muSakebs.
• naklebi specializacia. iaponur organizaciebSi TanamSromlebs,
dasavlur organizaciebSi igive Tanamdebobebze dasaqmebul
adamianebTan SedarebiT, naklebi specializacia moeTxovebaT.
aviRoT uiliam uCis (1982) mier aRwerili sugaos magaliTi:
sugaom universiteti daamTavra da axlaxans tokioSi micubenis
bankSi daiwyo muSaoba. is firmaSi menejmentisTvis daiwyebs
mzadebas da pirvel weliwads, zogadad, bankis sxvadasxva
departamentis muSaobas Seiswavlis. Semdeg, garkveuli periodis
ganmavlobaSi, adgilobriv filialSi molared imuSavebs da
bolos komerciuli sabanko saqmis Sesaswavlad isev bankis Stab-
binas daubrundeba. amis Semdeg mas sxva, sakredito filialSi
gadaiyvanen. savaraudod, iqidan is isev Stab-binaSi personalis
marTvis departamentSi dabrundeba. amasobaSi aTi weli gaivlis
da sugao ganyofilebis ufrosis Tanamdebobaze dainiSneba.
magram samuSao rotaciis procesi amiT ar sruldeba. mas bankis
sxva filialSi gadaiyvanen, sadac amjerad, savaraudod, mcire
biznesis dafinanseba Seexeba, Semdeg ki Stab-binaSi sxva saxis
samuSaos daubrundeba.
karieris dawyebidan daaxloebiT ocdaaTi wlis Semdeg, is yvela
mniSvnelovan saqmianobas iqneba dauflebuli. amis sapirispirod,
igive asakis adamiani, romelic amerikaSi sabanko menejmentSi
iwyebs karieras, savaraudod, sabanko saqmis erT sferoSi
daxelovndeba da cxovrebis bolomde am sferoSi ganagrZobs
muSaobas.
• saimedo samuSao. iaponiis msxvili korporaciebi valdebulebas
iReben cxovrebis bolomde izrunon maT mier daqiravebul
TanamSromelTa dasaqmebaze; dasaqmebul adamians samuSao adgili
mudam garantirebuli aqvs. anazRaureba da pasuxismgebloba
dawinaurebisTvis brZoliTa da konkurenciiT ki ar miiRweva,
aramed muSakis asakiTa da firmaSi misi dasaqmebis
xangrZlivobiT.
• jgufze orientirebuli warmoeba. korporaciis yvela doneze
adamianebi mcire korporaciul “gundSi” an samuSao jgufSi
erTiandebian. Sesrulebuli samuSao jgufis da ara
individualuri wevris miRwevebiT fasdeba. dasavluri
sistemisgan gansxvavebiT, iaponuri korporaciebis
“saorganizacio struqtura” – saxelisuflo sistemis ruka –
individualur poziciebs ki ar asaxavs, aramed mxolod jgufebs.
es Zalze mniSvnelovania, radgan amgvari midgoma oligarqiis
rkinis kanons ewinaaRmdegeba.
• samuSaosa da piradi cxovrebis gamijvna. biurokratiis
veberiseul modelSi, organiziaciis SigniT adamianTa cxovrebas
araferi aqvs saerTo maT aqtivobasTan organizaciis gareT.
dasavlur korporaciaTa umravlesoba am principiT moqmedebs, iq
13
firmasa da TanamSromels mxolod ekonomikuri urTierToba
akavSirebT. amis sapirispirod, iaponuri korporaciebi
TanamSromlebs mraval problemas ugvareben, sapasuxod ki
firmisadmi erTgulebis gamovlenas moiTxoven. yvela iaponeli
TanamSromeli, dabali Tanamdebobebidan umaRlesi
aRmasruleblebis CaTvliT, xSirad atarebs kompaniis uniformas.
isini SeiZleba yovel dilas Seikrobon da erTad Seasrulon
kompaniisadmi miZRvnili simRera, regularulad miiRon
monawileoba uqmeebze korporaciis mier organizebul,
gansatvirTad gamiznul aqtivobaSi (kompaniisadmi miZRvnili
simRera axla ramdenime dasavlur korporacias, magaliTad, Apple
da IBM–sac aqvs). TanamSromlebi, xelfasis garda, kompaniisgan
damatebiT materialur daxmarebas iReben. magaliTad,
eleqtronulma firmam Hitachi, romelic ronald dorma (1980)
Seiswavla, yvela dauqorwinebeli TanamSromeli da
daqorwinebul mamakac TanamSromelTa TiTqmis naxevari
sacxovrebliT uzrunvelyo. kompania gascems sesxebs bavSvebis
ganaTlebis da TanamSromelTa qorwinebisa da dakrZalvis
xarjebis dasafarad.
14
udidesi transnacionaluri korporaciebi giganturi kompaniebia, maT mier
gayiduli produqciis Rirebuleba mravali qveynis erovnuli produqtis
Rirebulebas aWarbebs (ix. naxati 11.2). msoflios dRevandel umsxviles
ekonomikur gaerTianebaTa naxevari qveynebs ekuTvnis; meore naxevari ki
transacionaluri korporaciebia! am kompaniebis mier Sesrulebuli
operaciebi saocrad mravlismomcvelia. globaluri ekonomikis mTeli
industriuli da sasoflo-sameurneo warmoebis erT mexuTeds 600
umsxvilesi transacionaluri kompania axorcielebs. am tipis TiTqmis
samocdaaTi giganturi kompania pasuxs agebs mTeli globaluri
gayidvebis naxevarze (Dicken 1992). 200 umsxvilesi kompaniis wliuri
Semosavali Sua 1970-iani wlebidan 1990-ian wlebamde 10-jer gaizarda.
momdevno 20 wlis ganmavlobaSi transacionaluri kompaniebis aqtivobam
sul ufro globaluri xasiaTi miiRo; 1950 wels msoflios 315
umsxvilesi kompaniidan sawarmoebs ocze met qveyanaSi mxolod sami
kompania flobda, dRes ki aseTi ormocdaaTi kompania arsebobs. es mainc
umciresobaa; transacionaluri kompaniebis umravlesobas 2-dan 5
qveyanaSi hyavs Svilobili kompaniebi.
wyaro: Comission on Global Governance, Our Global Neighbourhood (Oxford University Press 1995).
15
GNP, 1992
saudis arabeTi
indonezia
norvegia
pakistani
nigeria
egvipte
$US miliardebSi
$US miliardebSi
SeerTebuli Statebi
iaponia
germania
safrangeTi
britaneTi
britaneTi-holandia
italia
Sveicaria
SvedeTi
holandia
kanada
sxva qveynebi
belgia
ucxouri qoneba
saSinao qoneba
16
satelitze dafuZnebuli sakomunikacio sistemebi gaaCniaT. magaliTad,
amgvar masiur qsels flobs micubiSis korporacia, romlis saSualebiT
tokios Stab-binaSi da Stab-binidan yovel dRe xuTi milioni sityva
gadaicema.
17
ZiriTad amocanas vaWrobis dafinanseba da mxardaWera warmoadgens. isini
sxva kompaniebs finansuri, saorganizacio da sainformacio momsaxurebiT
uzrunvelyofen. iaponiis eqsportisa da importis daaxloebiT naxevari
aTi umsxvilesi sogo slosha-s saSualebiT xorcieldeba. zogierT kompanias,
magaliTad, micubiSis, sakuTari mniSvnelovani sawarmoo interesebi
gaaCnia.
18
mravlismomcvel cvlilebas da SeuZlebeli xdeba biurokratiisTvis
misaRebi dadgenili wesebiT moqmedeba. rogorc devisi acxadebs:
19
teqnologiaTa da Tanamedrove organizaciebis wyobis Secvla
20
ZiriTadad Stab-binidan imarTeboda. mis ucxour warmoebasa da Svilobil
kompaniebze kontrolic iqidan xorcieldeboda. amJamad, droisa da
sivrcis transformaciis wyalobiT, romlis Sesaxeb zemoT ukve
visaubreT, telekomunikaciisa da kompiuteris saSualebiT, sxva
jgufebTan muSaoba msoflios nebismier regionSi myof jgufebs SeuZlia.
qveynebi kvlav cdiloben informaciis gadinebis, resursebisa da fulis
gakontrolebas. magram Tanamedrove sakomunikacio teqnologebi am
process sul ufro arTulebs da zogjer sruliad SeuZlebels xdis.
informacia da finansebi mTel msoflioSi telekomunikaciis saSualebiT
sinaTlis siCqariT vrceldeba.
daskvna
Sejameba
21
sazogadoebebis ganviTarebasTan asocirdeba. meore mxriv, gasuli
ori saukunis erT-erTi ZiriTadi niSani demokratiis ganviTarebis
mzardi mcdelobaa. tendenciaTa konfliqti grZeldeba, magram arc
erTi ar dominirebs.
5. organizaciaTa fizikuri garemo Zlier gavlenas axdens maT
socialur Tvisebebze. Tanamedrove organizaciebSi,
xelisuflebisadmi morCilebis misaRwevad, zedamxedvelobas
mimarTaven. zedamxedveloba adamianTa aqtivobaze dakvirvebas, maT
Sesaxeb saqmeebis warmoebasa da Canawerebis Segrovebas gulisxmobs.
6. iaponuri korporaciebi, organizaciis struqturis mixedviT,
dasavlur kompaniaTa umravlesobisgan sagrZnoblad gansxvavdeba.
aRmasrulebeli menejerebi konsultacias dabali Tanamdebobis
personalTan gadian; anazRaureba da pasuxismgeblobis dakisreba
asaks ukavSirdeba; Sesrulebuli saqmianobis mixedviT, ara
individebi, aramed jgufebi ufro fasdeba. iaponiis ekonomikam rom
dasavluri qveynebis umravlesobasTan SedarebiT upiratesobas
miaRwia, swored am faqtiT aixsneba. ukanasknel wlebSi zogierTma
dasavlurma firmam iaponuri menejeruli sistemis aspeqtebi aiTvisa.
7. Tanamedrove kapitalistur ekonomikaSi msxvili biznes
korporaciebi dominirebs. rodesac erT korporacias industriaSi
wamyvani pozicia uWiravs, amas monopolia ewodeba. ufro xSiria
oligopolia, rodesac industriaSi msxvil korporaciaTa mcire
jgufi dominirebs.
ekonomikis globalizaciasTan erTad, msxvil korporaciaTa
umravlesoba transnacionalur an multinacionalur kompaniebad
iqca. isini sxvadasxva, or an ufro met, ucxo qveyanaSi moRvaweoben.
8. msxvil biznes korporaciebSi ukanasknel wlebSi
restruqturizaciis procesi daiwyo. Semcirebis – Sida
reorganizaciis gamo pesonalis daTxovnis – Sedegad isini
naklebad masStaburi da naklebad biurokratiuli xdeba. bevri
maTgani, veberiseuli biurokratiuli ierarqiisgan gansxvavebul,
jgufTa Tavisufal qselebad iqca.
9. TiTqmis eWvgareSea, rom biurokratiuli organizaciebi ar gaqreba,
aramed iarsebebs sxva tipis organizaciebsa da jgufebTan erTad.
10. yvela Tanamedrove organizacia codnis spezializaciasa da
informaciis gavrcelebazea damokidebuli. profesionalizmisa da
mzardi teqnologiuri ganviTarebis wyalobiT, SesaZloa,
organizaciebi ufro moqnili gaxdes. Tumca am cvlilebaTa
gavlena, xSir SemTxvevaSi, gazviadebulia.
damatebiTi literatura
John Allen et al., Political and Economic Forms of Modernity (Cambridge: Polity Press and
Open University, 1992). Seicavs ramdenime sasargeblo statias dRevandeli
politikuri da ekonomikuri organizaciebis cvalebadi bunebis
Sesaxeb.
22
Jeff H earn et al.(eds), The Sexuality of Organisation (London: Sage 1989). acxadebs,
rom organizaciaTa orTodoqsuli sociologia axdens gendersa da
seqsualurobasTan dakavSirebuli sakiTxebis ignorirebas.
Christel L ane, Management and Labour in Europe (London: Elgar, 1989). diskusia
safrangeTSi, germaniasa da gaerTianebul samefoSi arsebul biznes
organizaciaTa Sesaxeb.
David Lyon, The Electronic Eye: The Rise of Surveillance Society (Cambridge: Polity Press,
1994). sainformacio teqnologiis rolis, rogorc socialuri
kontrolis saSualebis, damaintrigebeli analizi.
John McD ermott, Corporate Society (Boulder, Colo: Westview, 1991). diskusia
Tanamedrove sazogadoebaSi korporaciis rolis Sesaxeb.
mniSvnelobani terminebi
• Tanamdebobis pirebi
• idealuri tipi
• zedamxedveloba
• inkarceracia
• meTvalyure sazogadoeba
• oligarqia
• globaluri korporaciebi
• transnacionaluri kompaniebi
• Sromis saerTaSoriso ganawileba
• eTnocentruli transnacionaluri kompaniebi
• policentruli transnacionaluri kompaniebi
• geocentruli transnacionaluri kompaniebi
23
Tavi 12
samuSao da ekonomikuri cxovreba
ZiriTadi cnebebi
anazRaurebadi da araanazRaurebadi samuSao
• kavSirebis ganviTareba
• ratom arsebobs kavSirebi?
• uaxlesi ganviTarebebi
• gaficvebi
qalebi da samuSao
• qalebi da samuSao adgili: istoriuli TvalTaxedva
umuSevroba
• umuSevrobis analizi
• ratom gaizarda umuSevrobis maCvenebeli?
• umuSevroba evropasa da SeerTebul StatebSi
dasaqmebis momavali
• kvalificirebuli muSaki
• samuSaos mniSvnelobis kleba?
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
1
ZiriTadi cnebebi
• samuSao
• ekonomika
• Sromis ganawileba
• umuSevroba
teilorizmi da fordizmi
5
ori saukunis win, Tanamedrove ekonomikis erT-erTma fuZemdebelma, adam
smitma, warmoebis zrdis TvalsazrisiT, Sromis ganawilebis dadebiTi
mxareebi gamoavlina. misi cnobili naSromi ,,erebis simdidre” qinZisTavebis
qarxanaSi Sromis ganawilebis procesis aRweriT iwyeba. damoukideblad
momuSave adamians, dReSi, savaraudod, oci qinZisTavis damzadeba SeeZlo.
misi saqmianobis ramdenime martiv operaciad ganawilebis Sedegad, romelsac
erToblivad aTi specializebuli muSaki asrulebda, koleqtiuri SromiT
dReSi 48 000 qinZisTvis warmoeba gaxda SesaZlebeli. sxva sityvebiT rom
vTqvaT, erTi muSakis mier warmoebul qinZisTavTa raodenoba 20-dan 4 800-
mde gaizarda, TiTo specializebulma operatorma, erToblivi Sromis
Sedegad, 240-jer meti produqcia Seqmna, vidre amas damoukideblad momuSave
adamiani axerxebda.
erTi saukunis Semdeg es ideebi kidev ufro ganviTarda amerikeli
menejmentis konsultantis frederik vinslou teiloris naSromebSi.
teilorma Tavis midgomas mecnieruli menejmenti uwoda, rac industriuli
procesebis detalur Seswavlas gulisxmobda, maTi, droulad da
organizebulad, martiv operaciebad daSlis mizniT. mecnieruli menejmenti,
romelsac teilorizmi ewoda, mxolod akademiuri kvleva ar iyo. es iyo
warmoebis sistema, romelic industriuli warmoebis maqsimalur zrdas
isaxavda miznad da did gavlenas axdenda industriuli warmoebisa da
teqnologiis organizebaze.
teilors industriuli efeqturobis amaRleba surda, magram man naklebi
yuradReba dauTmo im Sedegebs, romlebsac es procesi gamoiwvevda. masobriv
warmoebas masobrivi bazari sWirdeba da erT-erTi pirveli industrialisti,
romelmac es urTierTkavSiri gaacnobiera, henri fordi gaxldaT.
fordizmma ganavrco teiloris mecnieruli menejmentis principebi da
masobrivi warmoebis sistema masobriv bazrebTan erTobliobaSi ganixila.
fordma hailend parkSi, miCiganSi gaxsna avtomobilebis pirveli qarxana;
1908 wels man mxolod erTi saxeobis produqti - T Ford–is modeli gamouSva
da iseTi specializebuli iaraRebisa da nawilebis warmoeba daiwyo,
romlebic siCqaris ganviTarebas, sizustis daxvewasa da marTvis
gamartivebas isaxavda miznad. fordis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani
inovacia moZravi asawyobi konveieruli xazi iyo. man es inovacia Cikagos
cxovelTa sasaklaos STagonebiT Seqmna, sadac maT sxvadasxva, erT moZrav
mwkrivSi ganlagebul, seqciebSi anawevrebdnen. fordiseul asawyob
konveierSi yoveli TanamSromeli specialurad misTvis gankuTvnil
davalebas asrulebda, magaliTad, manqanis marcxena kars, moZraobis
procesSi, argebda saxelurs. 1929 wlisTvis, rodesac T Fo rd–is modelis
warmoeba Sewyda, fordis mier 15 milion manqanaze meti iyo gamoSvebuli.
6
fordizmisa da teilorizmis SezRudvebi
odezRac fordizmi samomavlo industriuli warmoebis nimuSad
moiazreboda. magram es mosazreba ar dadasturda. sistemam mxolod iseT
samanqano industriaSi gaamarTla, romelic msxvil bazrebze gaTvlil
standartul produqts awarmoebs. meqanikuri warmoebis xazis damontaJeba
uzarmazar Tanxebs moiTxovs. fordizmis sistema cvlilebas rTulad
eqvemdabareba. produqtis gadakeTebas sistemis safuZvliani ganaxleba
sWirdeba. fordizmis warmoebis aTviseba advilia, Tu msurvels qarxnis
asamuSaveblad sakmarisi finansebi gaaCnia. magram iseT qveynebSi, sadac
samuSao Zala Zvirad fasobs, firmebi ver uweven konkurencias sawarmoebs,
romlebic TanamSromlebs dabal xelfass uxdian. iaponuri, da bolo dros,
samxreT koreuli samanqano industriis aRzeveba, sxva faqtorebTan erTad,
amanac gamoiwvia (Tumca dRes iaponiaSi xelfasis done gaizarda).
dabali ndobis sistemebi da maRali ndobis sistemebi
fordizmsa da teilorizms zogierTi sociologi dabali ndobis sistemebs
uwodebs. samuSao adgilebs menejmenti qmnis, rac manqanebTan dakavSirebul
saqmianobas gulisxmobs. davalebis Sesruleba sagangebo kontrols
eqvemdebareba da Semsrulebels TiTqmis ar aqvs avtonomiurad moqmedebis
ufleba. iq, sadac mravlad aris dabali ndobis poziciebi, xSiria muSakTa
ukmayofileba da samuSaos gacdenis SemTxvevebi. aq industriuli konfliqti
Cveulebrivi movlenaa. maRali ndobis sistemaSi TanamSromlebs, saerTo
principebis fonze, Tavad SeuZliaT sakuTari samuSao tempisa da
struqturis gakontroleba. amgvari sistemebi, Cveulebriv, industriul
organizaciaTa maRal doneebzea koncentrirebuli.
1970-iani wlebis dasawyisidan, dasavleT evropaSi, SeerTebul Statebsa da
iaponiaSi dabali ndobis alternatul sistemebs mimarTavdnen. es
avtomatizebuli konveieruli xazebi da iseTi jgufuri warmoebaa,
romelSic samuSao jgufi did gavlenas axdens samuSao davalebis bunebaze.
axla Tanmimdevrulad ganvixiloT es strategiebi.
avtomatizacia
avtomatizaciis anu daprogramebuli aparaturis cneba 1800-iani wlebis
SuaxanebSi gaCnda, rodesac amerikelma kristofer spenserma avtomati -
WanWikebis, qanCebisa da sxva instrumentebis damamzadebeli daprogramebuli
dazga gamoigona. im periodSi avtomatizacia bevr industriaSi ar
danergila, magram industriuli robotebis Seqmnis Semdeg, misi gavlena
sagrZnoblad gaizarda. roboti avtomaturi danadgaria, romelsac,
Cveulebriv, adamianebis funqciebis SeTviseba SeuZlia. termini ormocdaaTi
wlis win dramaturgma karel kapekma daamkvidrda. robota Cexuri sityvaa da
savaldebulo Sromas niSnavs.
7
robotebis garkveuli raodenoba industriaSi pirvelad 1946 wels gaCnda.
danadgari sainJinro industriaSi manqanebis avtomaturi regulirebis
mizniT gamoigones. ufro kompleqsuri robotebis gamoCena 1970-ian wlebSi
mikroprocesorebis Seqmnas daemTxva. pirveli, minikompiuteris mier
kontrolirebadi roboti, 1974 wels cincinati mileisonma aawyo. dRes
robotebs mravali davalebis Sesruleba, magaliTad, SeduReba, Rebva,
nawilebis aweva da gadazidva, SeuZliaT. zogierTi roboti nawilebs
SexebiT arCevs, zogierTi ki vizualur gansxvavebas xedavs. robert airesi
da stiven mileri aRniSnaven:
robotze ufro Tavdadebuli da dauRalavi qarxnis muSa ar arsebobs. robots SeuZlia
sxvadasxva saxis SesaduRebeli da SesaRebi unaklo samuSaos Sesruleba; SesaZlebelia
maTi, axali samuSaos Sesrulebis mizniT, swrafi xelaxali daprogramebac... momaval
wlebSi saSualo zomis manufaqturul sawarmoebSi bevri industriuli robotis
instalirebaa mosalodneli. roboti produqts mraval avtomatur meqanizms miuerTebs, rac
mikroprocesorebis mier kontrolirebad daxurul seriul warmoebas daamkvidrebs. (Ayres &
Miller 1985)
8
moqnili warmoeba
erT-erTi yvelaze mniSvnelovani cvlileba, romelic gasuli ramdenime
wlis ganmavlobaSi mTeli msoflios sawarmo procesebSi ganxorcielda,
kompiuteriT damzadebuli dizainia. teilorizmma da fordizmma masobriv
bazrebze gaTvlili masobrivi (erTnairi) produqtebis warmoebaSi did
warmatebas miaRwies, magram ver SeZles mcire SekveTebisa da
individualuri momxmareblis moTxovnilebis dakmayofileba. kompiuteriT
damzadebuli dizainisa da kompiuterze dafuZnebuli sxva tipis
teqnologiebis wyalobiT, situacia radikulad Seicvala. stenli devisi
saubrobs ,,masobrivi momxmareblis” dakmayofilebis aucileblobaze: axali
teqnologiebi konkretul momxmareblebze gaTvlili nivTebis masStaburi
warmoebis saSualebas iZleva. tradiciulma konveierulma xazma SeiZleba
dReSi xuTi aTasi mamakacis perangi awarmoos. amJamad, xuTi aTasi identuri
perangis nacvlad, imave periodSi da igive xarjebiT, gansxvavebuli,
individualur moTxovnebze gaTvlili, amdenive perangis damzadebaa
SesaZlebeli (Davis 1988).
kompiuteriT damzadebuli dizainis damkvidrebamde, iaponiaSi pirvelad
daiwyo warmoeba, romelsac moqnili warmoeba ewoda. es sistema
radikalurad gansxvavdeba detroitSi henri fordis mier dafuZnebuli
masobrivi warmoebis sistemisgan. manqanebis iaponelma mwarmoeblebma Sua
1970-iani wlebidan adreul 1990-ian wlebamde globaluri gayidvebis
mniSvnelovan zrdas miaRwies (Dertouzos 1989). iaponelebma gansakuTrebuli
yuradReba profesiuli samuSao Zalis Seqmnas, produqtis dizainze
muSaobisa da axali produqciis bazarze gatanis daCqarebis gzebs dauTmes.
1980-iani wlebis dasawyisSi evropuli da amerikuli manqanebis mwarmoebel
qarxnebSi cvlilebebis ganxorcielebas 24 saaTi sWirdeboda, iaponur
qarxanaSi ki igive proceduris Sesasruleblad xuTi wuTi iyo sakmarisi.
iaponelebma, pirvelive jerze, miznad iseTi xarisxis miRweva daisaxes,
romelsac Semdgom gaumjobeseba aRar dasWirdeboda. maT umaRles doneme
daxvewes jgufuri warmoeba; integrirebuli samuSao jgufi amwyobebisgan,
muSebisa da mommarageblebisgan Sedgeboda. damgegmavebma miiCnies, rom
amgvari teqnikiT Sesrulebul warmoebas Svidnaxevarwliani cikli
dasWirdeboda (pirveli modelis SemuSavebidan warmoebis xazze pirveli
manqanis gamoSvebamde). amis sapirispirod, evropel da amerikel damgegmavebs
warmoeba, bolo dromde, aTidan TxuTmetwlian ciklze hqondaT gaTvlili.
axla isini iaponuli praqtikis aTvisebas cdiloben, rac sagrZnoblad
aCqarebs warmoebas. Tumca lester Turou, SeerTebul StatebTan
mimarTebaSi, aRniSnavs: “saukeTeso amerikul qarxnebs saukeTeso iaponuri
qarxnebi jobia, yvelaze cudi amerikuli qarxnebi ki gacilebiT uaresia
yvelaze cud iaponur qarxnebze” (Thurow 1993).
9
dasaqmebis sistemaSi arsebuli tendenciebi
gasuli saukunis dasawyisidan yvela industriuli qveynis dasaqmebis
sistemam sagrZnobi cvlileba ganicada. 1900 wels dasaqmebuli mosaxleobis
sam meoTxedze meti fizikur (cisfersayeloianTa) samuSaos eweoda. aqedan
daaxloebiT 28 procenti profesionali muSakebi iyvnen, 35 procenti -
naxevrad profesionali, 10 procenti ki - araprofesionali. SedarebiT
naklebi iyo TeTrsayeloianTa da profesiul saqmianobaTa raodenoba. me-20
saukunis Sua wlebisTvis fizikurad dasaqmebulni Seadgendnen
anazRaurebad samuSaoze dakavebuli mosaxleobis or mesameds; dRes
Sesabamisad gaizarda gonebrivi samuSaoTi dakavebulTa wili.
1971 da 1981 wlebSi gaerTianebul samefoSi mosaxlebis aRwera
ganxorcielda. am periodSi cisfersayeloianTa samuSaoze dasaqmebul
mamakacTa ricxvi 62-dan 56 procentamde Semcirda, qalebisa ki - 43-dan 36
procentamde. profesional da menejerul Tanamdebobebze dasaqmebul
mamakacTa raodenoba daaxloebiT erTi milioniT gaizarda. 1981 wels
TeTsayeloianTa rutinul samuSaoze 170 000 mamakaciT naklebi iyo
dasaqmebuli, samagierod, amgvar Tanamdebobebze dasaqmebul qalTa
raodenoba 250 000-iT gaizarda. fizikuri dasaqmebis kleba manufaqturul
industriaSi CarTul adamianTa raodenobis Semcirebas daemTxva. 1981 wels,
1971 welTan SedarebiT, manufaqturul industriaSi 700 000-iT naklebi
mamakaci da 420 000-iT naklebi qali muSaobda. es tendenciebi dResac
grZeldeba, magram, garkveulwilad, daregulirda. 1990 wels, samuSao Zalis
Sesaxeb xelisuflebis mier Catarebuli gamokiTxvis Sedegad dadasturda,
rom fizikuri saqmianobiT mamakacTa mxolod 50 da qalebis 33 procenti iyo
dakavebuli. sqesTa Soris kontrasti gansakuTrebiT TeTrsayeloianTa
rutinuli saqmianobisa da profesional cisfersayeloianTa saqmianobis
Sedarebisas gamoikveTa. 1990 wels pirveli tipis samuSaos qalebis 31
procenti eweoda, mamakacTa ki sul 6 procenti; samagierod, profesiuli
fizikuri saqmianobiT mamakacTa 25 procenti iyo dasaqmebuli, qalebisa ki
sul 4 procenti. sxva zogierT industriul qveyanaSi es cvlilebebi,
britaneTTan SedarebiT, ufro metad dafiqsirda. magaliTad, Sefasebebis
mixedviT, dRes SeerTebul StatebSi fizikuri saqmianobiT mosaxleobis 40
procentic ki ar ar aris dakavebuli (Rossides 1990).
am cvlilebebis gamomwvevi mizezebis dasadgenad, mniSvnelovani debatebi
mimdinareobs. mizezi SeiZleba ramdenime iyos. pirveli, Sromis Semsubuqebis
mizniT Seqmnili aparaturis danergvaSi mdgomareobs, ramac, ukanaskneli
wlebis industriaSi, sainformacio teqnologiisa da kompiuterizaciis
gavrcelebis Semdeg, kulminacias miaRwia. meore mizezi dasavleTis
farglebs gareT, gansakuTrebiT Soreul aRmosavleTSi, manufaqturuli
industriis aRzevebaa. Soreuli aRmosavleTis ufro efeqturi
10
mwarmoeblebisTvis konkurenciis gawevis uunarobis gamo, dasavlur
qveynebSi arsebulma Zvelma industriebma mniSvnelovani danakargi ganicada.
Tanac Soreul aRmosavleTSi Sromis anazRaurebac gacilebiT dabalia.
industriuli konfliqti, sxva faqtorebTan erTad, movlenebis amgvarma
ganviTarebamac gamoiwvia. axla swored am Temaze vimsjelebT.
12
garemo maT aerTianebT, ganapirobebs solidarobis grZnobas, magram am
garemoSi maTi formaluri gavlena Zalze mcirea.
Tanamedrove sazogadoebis ganviTarebis adreul periodSi umravles
qveynebSi muSebs ar hqondaT politikuri uflebebi da veraviTar gavlenas
ver axdendnen im pirobebze, romlebSic uxdebodaT muSaoba. kavSirebi,
pirvel rigSi, muSakebsa da damqiraveblebs Soris arsebul Zalauflebriv
disbalanss aregulirebs. muSaki, rogorc individualuri pirovneba, mcire
gavleniT sargeblobda, magram koleqtiur organizaciaSi misi gavlena
sagrZnoblad gaizarda. damqiravebels nebismieri muSakis daTxovna
SeuZlia, magram qarxana ver imuSavebs mTeli personalis an muSebis
umravlesobis gareSe. Tavidan kavSirebs “damcveli” organizaciis xasiaTi
hqonda, romelic muSakebs damsaqmebelTa ganusazRvreli Zalauflebis
gakontrolebis saSualebas aZlevda.
uaxlesi miRwevebi
cxadia, Tavad kavSirebma, wlebis ganmavlobaSi, cvlilebebi ganicada.
zogierTi maTgani Zlier gaizarda da, rogorc permanentulma organizaciam,
biurokratiuli xasiaTi miiRo. kavSirebSi dasaqmebuli oficialuri
personali sruli datvirTviT muSaobs, magaram mas SeiZleba ar hqondes
sakmarisi warmodgena im pirobebis Sesaxeb, romlebSic kavSiris wevrebs
uxdebaT muSaoba. aqedan gamomdinare, kavSiris liderebis aqtivoba da
Sexedulebebi SeiZleba ar eTanxmebodes kavSiris wevrebis interesebs.
sawarmoSi dasaqmebul jgufebsa da maTi kavSirebis strategiebs Soris
zogjer konfliqturi situacia iqmneba. kavSirebis umravlesobam qalebis
didi raodenobiT gawevrianeba ver SeZlo. miuxedavad imisa, rom zogierTma
am mizniT sainiciativo kampania wamoiwyo, warsulSi bevri maTgani qalebis
kavSirebSi gaerTianebas aqtiur winaaRmdegobas uwevda.
dRes dasavlur qveynebSi arsebul profesiul kavSirebs safrTxes
cvlilebaTa sami urTierTdakavSirebuli procesi uqmnis: es umuSevrobis
maRali donea, rac asustebs kavSirebis garigebisTvis xelsayrel pozicias;
Zveli manufaqturuli industriebis Semcireba – kavSirebis saqmianoba,
tardiciulad, am sferoSi iyo Zlieri; da saerTaSoriso konkurenciis
intensiuri zrda, rac, gansakuTrebiT aziur qveynebSi SeiniSneba, sadac
xelfasebi, xSir SemTxvevaSi, dasavleTTan SedarebiT, dabalia. SeerTebul
Statebsa da sxva ramdenime evropul qveyanaSi, britaneTis, safrangeTis,
germaniisa da daniis CaTvliT, 1870-1980-ian wlebSi mmarTveli Zala
memarjvene xelisufleba gaxda, romelmac gadawyvita SeezRuda industriaSi
kavSirebis moWarbebuli gavlena.
1980-1982 wlebSi britaneTSi dasaqmebis aqtebi SemuSavda, romlebmac kidev
ufro SezRuda kavSirTa legaluri uflebebi. ,,profesiuli kavSirebis
13
protestis” oficialuri ganmartebidan gamoiricxa damsaqmeblis
mommarageblis piketireba. 1984 wels SemuSavebuli profesiuli kavSirebis
aqti, industriuli qmedebis ganxorcielebamde, kavSirebis mier wevrebis
gamokiTxvas moiTxovda; am aqtiT kavSirebis sxva prerogativebic SeizRuda.
samTavrobo sakomunikacio centrSi (GCHQ) dasaqmebul samoqalaqo pirebs
ekrZalebodaT kavSirSi gawevrianeba. es im mosazrebiT aixsneba, rom GCHQ–
Si ganxorcielebuli industriuli qmedebiT SeiZleba safrTxe daemuqros
erovnul usafrTxoebas. rasakvirvelia, am zomebma, erovnul da adgilobriv
doneze, mniSvnelovnad imoqmeda kavSirebis moZraobaze. am da sxva zemoT
xsenebulma ufro zogadma faqtorebma sagrZnoblad Seamcira kavSirebis
gavlena.
evropul qveynebTan SedarebiT, SeerTebul StatebSi kavSirebs kidev ufro
didi krizisi emuqrebaT. gasuli TxuTmeti wlis ganmavlobaSi, mraval
mniSvnelovan industriaSi gauqmda kavSirebis mier samuSao pirobebisa da
xelfasebis kontroli. sagzao, transportis, foladisa da avto
industriaSi dasaqmebuli muSakebi imaze dabal xelfass iReben, vidre maT
manamde, molaparakebis safuZvelze SesTavazes. ramdenime mniSvnelovan
gaficvaSi kavSirebma meorexarisxovani roli Seasrules; maTi gavlenis
Sesustebis erT-erTi aRsaniSnavi magaliTi, 1980-iani wlebis dasawyisSi
sahaero transportis makontrolebeli kavSiris daSlaa.
kavSirebis wevrTa raodenobisa da gavlenis Semcireba industriuli
qveynebisTvis damaxasiaTebeli zogadi fenomenia, rac ar unda aixsnas
memarjevene xelisuflebis mier kavSirebis winaaRmdeg politikuri zewolis
gamoyenebiT. kavSirebis gavlenis Sesusteba, Cveulebriv, maRali umuSevrobis
periodSi xdeba, rac mraval dasavlur qveyanaSi aRiniSna (ix. momaval
qveTavebSi). ufro moqnili warmoebis ganviTarebis tendenciebi amcirebs
kavSirebSi gaerTianebisadmi miswrafebas. kavSirebi iseT garemoSi
viTardeba, sadac did qarxnebSi erTad bevri adamiani muSaobs.
gaficvebi
ra aris gaficva? pasuxi bundovania da misi formulireba martivi ar aris.
magaliTad, ra gansxvavebaa gaficvasa da muSaobis xanmokle droiT Sewyetas
Soris? bevri qveynis statistikaSi samuSaos SeCerebas gaficvasTan im
SemTxvevaSi aigiveben, Tuki is dadgenil periods (magaliTad, naxevar dRes)
gascdeba, an Tu muSaobas muSakTa garkveuli raodenoba SeaCerebs. aris Tu
ara muSaobis SeCerebisas drois gadacileba an samuSao wesis darRveva
gaficvis amsaxveli aqtivobis magaliTi?
ukeTesi iqneba, Tu “gaficvas” ufro viwro gansazRvrebas mivusadagebT;
winaaRmdeg SemTxvevaSi, termini zusti ar iqneba. gaficva, ukmayofilebis
gamoxatvis an garkveuli moTxovnis mizniT, dasaqmebulTa jgufis mier
14
samuSaos droebiTi SeCerebaa (Hyman 1984). am definiciis yvela komponenti
mniSvnelovania, radgan is gaficvas dapirispirebisa da konfliqtis sxva
formebisgan ganasxvavebs. gaficva ukmayofilebis gamoxatvis droebiTi
formaa, radgan muSakebs, samomavlod, igive samuSaoze dabruneba da igive
damsaqmebelTan TananSromlobis gagrZeleba aqvT ganzraxuli; Tu muSakebi
muSaobas Tavs samudamod anebeben, amgvari qmedebis dasaxasiaTeblad es
termini ar gamodgeba. gaficva muSaobis SeCerebaa da ara drois
gadaWarbebis akrZalva an “Senelebuli tempiT muSaoba.” gaficvaSi muSakTa
jgufi unda monawileobdes, radgan es koleqtiuri qmedebaa da ara erTi
individualuri muSakis mier gamoxatuli reaqcia. gaficva damsaqmeblis
winaaRmdeg ganxorcielebuli aqtivobaa, rac mas studentebisa Tu
mdgmurebis mier gamoxatuli protestis formebisgan ganasxvavebs. da
bolos, gaficvis mizans ukamyofileba da garkveuli moTxovna warmoadgens;
Tu muSaki samuSaos individualurad, sportul RonisZiebaze daswrebis
mizeziT, acdens, mas gaficuls ver vuwodebT.
gaficva muSakebsa da menejments Soris SesaZlebeli konfliqtis mxolod
erT aspeqts Tu tips warmoadgens. organizebuli konfliqtis sxva formebi
lokauti (aseT SemTxvevebSi samuSaos SeCereba ara muSakebis, aramed
damsaqmeblebis mier xdeba), warmoebis SezRudva da kontraqtTan
dakavSirebuli molaparakebis CaSlaa. naklebad organizebuli konfliqti
SeiZleba samuSao Zalis naklebobiT, samsaxuris gacdeniTa da sawarmoo
aparaturis wyobidan gamoyvaniT gamoixatos.
gaficvebis statistika
vinaidan gaficvis ganmarteba subieqturi interpretaciis sagania, ar aris
gasakviri, rom sxvadasxva qveyanas gaficvis statistikis registrirebis
gansxvavebuli praqtika gaaCnia. SesaZlebelia gaficvis doneebis
saerTaSoriso Sedareba, magram misi interpretacia didi sifrTxiliT unda
moxdes. is, rac erT qveyanaSi gaficvad miiCneva da, aqedan gamomdinare,
statistikaSic aisaxeba, SeiZleba meore qveyanaSi gaficvad ar CaiTvalos.
magaliTad, britaneTSi samuSao aTma an metma TanamSromelma unda
Sewyvitos, raTa qmedeba gaficvad Sefasdes. SeerTebul StatebSi ki (1982
wlidan) samuSaos gaCereba gaficvis saxelwodebiT mxolod im SemTxvevaSi
aris statistikaSi registrirebuli, Tu masSi aTasi an meti TanamSromeli
monawileobs.
Cveulebriv, gaficvebTan dakavSirebiT samgvar informacias aqveyneben –
gaficvaTa raodenoba wlis ganmavlobaSi, aRniSnul weliwadSi gaficvaSi
monawile samuSao Zalis proporciuli wili da gaficvis gamo dakarguli
samuSao dReebis ricxvi. samive punqti erTad uxeS warmodgenas gviqmnis
sxvadasxva qveyanaSi gaficvaTa doneebs Soris arsebuli gasxvavebis Sesaxeb.
am sami kriteriumis mixedviT, gaficvebisadmi yvelaze midrekili qveynebi
15
italia da kanadaa, yvelaze naklebad ki gaficvebi germaniasa da
skandinaviis qveynebSi fiqsirdeba. SeerTebul Statebsa da britaneTs
saSualo maCvenebeli aqvT. oficialuri statistikuri monacemebiT, gaficvis
doneebsa da ekonomikas Soris gansakuTrebuli kavSiri ar arsebobs. sxva
sityvebiT rom vTqvaT, ar aris savaldebulo, rom gaficvaTa dabali
maCvenebliT gamorCeul qveynebs, im qveynebTan SedarebiT, sadac gaficvaTa
didi raodenoba fiqsirdeba, ekonomikuri zrdis maRali done axasiaTebdes.
es arc aris gasakviri; gaficvaTa SedarebiTi statistikis Rirebuleba eWvs
iwvevs, industriuli konfliqti an daZabuloba ki gaficvebis garda,
SeiZleba sxva mravali saSualebiTac gamoixatos. garda amisa, harmoniuli
industriuli urTierTobebi yovelTvis ar gulisxmobs maRal
produqtiulobas.
industriuli konfliqtis mimdinare tendenciebi
1960-iani wlebis dasawyisSi gamocemul cnobil naSromSi vkiTxulobT, rom
gaficvebi Tavs sul ufro naklebad iCens. avtorTa azriT, xangrZlivi da
intensiuri dapirispireba ZiriTadad industrializaciis adreul fazebs
axasiaTebs. gaficvebTan dakavSirebuli aqtivoba mcirdeba, rodesac
arsebobs SeTanxmebuli struqturuli industriuli garigeba (Ross a nd
Hartman 1960). am Tezisis gamoqveynebis Semdeg, bevr dasavlur qveyanaSi,
britaneTis CaTvliT, gaRvivda industiuli konfliqti. britaneTSi 1960-ian
wlebsa da 1970-iani wlebis dasawyisSi araoficialuri gaficvebis
SeTxvevebma sagrZnoblad imata. rogorc Cans, am periodSi mravali muSaki
ukmayofilo iyo rogorc damsaqmebliT, ise kavSirebis oficialuri
organizaciebis muSaobiT.
1980-ian da 1990-iani wlebis dasawyisSi oficialurma kavSirebma isev daiwyo
sagaficvo aqtivobaze yuradRebis gamaxvileba. amave dros, gaficvebis
SemTxvevevebi sagrZnoblad Semcirda did britaneTSi, rac umTavresad
kavSirebis garSemo politikuri da ekonomikuri klimatis daZabvam
gamoiwvia. es saerTaSoriso tendenciebis nawilia. or an sam gamonakliss
Tu ar CavTvliT, am periodSi sagaficvo aqtivobis Semcireba yvela
dasavlur qveyanaSi aRiniSna.
qalebi da samuSao
bolo dromde, dasavlur qveynebSi anazRaurebadi samuSao, ZiriTadad,
mamakacTa sferod miiCneoda. ukanaskneli ramdenime aTwleulis
ganmavlobaSi situacia radikalurad Seicvala. samuSao ZalaSi sul ufro
meti qali erTveba. momdevno qveTavebSi am fenomenis warmoSobasa da arss –
Tanamedrove sazogadoebis erT-erT yvelaze mniSvnelovan cvlilebas _
ganvixilavT.
16
qalebi da samuSao adgili: istoriuli TvalTaxedva
preindustriul sazogadoebaTa mosaxleobis umravlesobisTvis (da mesame
samyaros qveynebSi mcxovrebi bevri adamianisTvis) saojaxo aqtivoba
produqtiul aqtivobasTan iyo gaigivebuli. warmoeba Sin an saxlis
maxloblad xorcieldeboda. Sua saukuneebis evropaSi ojaxis yvela wevri
miwas amuSavebda an xelobiT iyo dakavebuli. qalaqis macxovreblebi,
Cveulebriv, saxelosnoebs saxlis pirobebSi awyobdnen da ojaxis TiToeul
wevrs warmoebis procesis sxvadasxva aspeqtSi sakuTari wvlili Sehqonda.
magaliTad, Tu ojaxi qsovils amuSavebda, bavSvebi Zafs asworebdnen da
matyls varcxnidnen, ufrosi qaliSvilebi da maTi dedebi Zafs axvevdnen,
mamebi ki rTavdnen. colebi da Svilebi mamakacebTan erTad Sromas Tanabrad
inawilebdnen da kervaSi, fexsacmelebis damzadebasa da cxobaSi iRebdnen
monawileobas. ekonomikur procesebSi mniSvnelovani rolis gamo, qalebi
ojaxSi didi gavleniT sargeblobdnen, Tumca ar monawileobdnen
politikasa da saomar saqmeebSi, radgan es mamakacis sferod iTvleboda.
xelosnebisa da fermerebis colebi xSirad awarmoebdnen saqmian angariSebs,
qvrivebi ki, Cveulebriv, bizness euflebodnen da uZRvebodnen kidec.
mas Semdeg, rac Tanamedrove industriis ganviTarebasTan erTad, samuSao
adgilma saSinao pirobebidan gareT gadainacvla, bevri ram Seicvala.
erTaderTi da umTavresi faqtori, warmoebis meqanizebul qarxnebSi
gadanacvleba gaxldaT. samuSao, manqanis daxmarebiT, garkveuli davalebis
Sesrulebis mizniT, sagangebod daqiravebuli adamianebis mier sruldeboda,
amitom damsaqmeblebi kontraqts, mTeli ojaxis nacvlad, individualur
pirebTan aformebdnen. imis gacnobierebas, rom ojaxi, Zveleburad, erTian
birTvad aRar aRiqmeba, didi dro dasWirda. mecxramete saukunis dasawyisSi,
britaneTsa da sxva evropul qveynebSi damsaqmeblebi samuSaoze xSirad isev
mTel ojaxs qiraobdnen. magaliTad, Tu qmars qarxanaSi asaqmebdnen, coli
da Svilebi Sina mosamsaxureebad ahyavdaT an fermaSi amuSavebdnen.
droTa ganmavlobaSi es praqtika aRmoifxvra da saxli da samuSao adgili
erTmaneTs sul ufro metad gaemijna. qali “saojaxo” RirebulebebTan
asocirdeboda, Tumca mosazrebas, rom qalis adgili Sin aris,
sazogadoebis sxvadasxva doneze gansxvavebulad aRiqvamdnen. mravali qali
Sina mosamsaxured, eqTnad, an saojaxo saqmeSi damxmared muSaobda.
xelmokle qalebs ufro mZime pirobebi hqondaT, radgan isini saojaxo
saqmesac uZRvebodnen da, qmris arasakmarisi Semosavlis gamo, industriuli
saqmianobiTac iyvnen dakavebulni.
meoce saukunemde qalTa dasaqmebis maCvenebeli yvela klasSi Zalze dabali
iyo. britaneTSi, 1910 wlis bolosac ki, dasaqmebul qalTa erTi mesamedi
Sina mosamsaxured an saojaxo saqmeSi damxmared muSaobda. qalTa samuSao
Zala, ZiriTadad, axalgazrda martoxela qalebs moicavda. Tu es qalebi
17
qarxnebsa an ofisebSi muSaobdnen, damsaqmeblebi xelfass, xSir SemTxvevaSi,
pirdapir maT mSoblebs ugzavnidnen. daqorwinebis Semdeg ki isini muSaobas
Tavs anebebdnen.
mas Semdeg, anazRaurebad samuSao ZalaSi qalTa monawileoba metnaklebad
Tanmimdevrulad gaizarda. erT-erTi ZiriTadi zemomqmedi faqtori pirveli
msoflio omis periodSi samuSao Zalis Semcireba gaxldaT. saomari wlebis
ganmavlobaSi qalebi bevr iseT samuSaos asrulebdnen, rac manamde mxolod
mamakacis saqmianobad miiCneoda. omidan dabrunebis Semdeg, am saqmianobaTa
umravlesoba kvlav mamakacebma gadaibares, magram omamde damkvidrebuli
Tvalsazrisi Seirya. dRevandel evropul qveynebSi, saxlis gareT,
anazRaurebad samuSaoze Teqvsmetidan samoc wlamde asakis qalTa 35-60
procentia dasaqmebuli. gansakuTrebuli mateba qorwinebaSi myof qalTa
Soris aRiniSna. gaerTianebul samefoSi es maCvenebeli 53 procents udris.
anazRaurebad samuSaoze dasaqmebul qorwinebaSi myof qalTa raodenoba,
romlebsac sam wlamde asakis mcirewlovani Svilebi hyavT, 40 procentze
metia. miuxedavad amisa, anazRaurebad samuSao ZalaSi, mamakacebTan
SedarebiT, proporciulad bevrad naklebi qalia. anazRaurebad samuSaoze
ocdaxuTidan samoc wlamde asakis mamakacTa 74 procentia dasaqmebuli.
anazRaurebad samuSaoze dasaqmebul mamakacTa proporciuli raodenoba
naklebad Seicvala gasuli saukunidan moyolebuli.
20
gamokiTxva imis Sesafaseblad Catarda, Tu ramdenad saimedo kolega iqneba
samsaxuris dawyebis msurveli qalbatoni. aqedan gamomdinare, erTma
menejerma aRniSna: ,,Cemi azriT, es piradi xasiaTis SekiTxvaaa, magram es
sakiTxi aucileblad unda gaviTvaliswinoT. es SeiZleba usamarTlobadac
CaiTvalos – qals igive SesaZleblobebi ar gaaCnia, radgan mamakaci ojaxis
gamo SezRuduli ar aris” (Homans 1987, gv. 92). Tumca mamakacs ar SuZlia
biologiurad ,,hyavdes ojaxi,” radgan fizikurad ar aCens Svilebs,
bavSvebis aRzrdaze pasuxismgebloba masac ekisreba. amgvari SesaZlebloba
mxedvelobaSi arc erT gamokiTxul menejers ar miuRia. igive ganwyoba
aisaxa qalebis dawinaurebasTan mimarTebaSic. menejerebma aRniSnes, rom
qalma, Tundac maRali Tanamdeboba ekavos, mcirewlovan bavSvebze zrunvis
mizniT, samuSaos Tavi unda daanebos. ufrosma menejerma Semdegi komentari
gaakeTa:
“maRali Tanamdebobebi, umravles SemTxvevaSi, mamakacebs ukaviaT, radgan qalebi, bavSvebis
gaCenisa da sxva msgavsi mizezis gamo, muSaobas Tavs anebeben... Cven mamakacebs
mizanmimarTulad ar vawinaurebT, magram cxovrebiseuli faqtebi gviCvenebs, rom qalebi
qorwindebian da ojaxebs qmnian; amis gamo maTi kariera fragmentuli xasiaTisaa. isini
samuSaos ubrundebian, magram gacdenili dro maT gamocdilebasa da profesionalizmze
isaxeba; amitom, rodesac kandidatebis SerCevis dro dgeba, es ara sqesis, aramed adamianis
damsaxurebis mixedviT xdeba. davuSvaT, gvyavs ori kandidati: qali, romelsac ojaxuri
pirobebis gamo, sami wlis ganmavlobaSi ar umuSavia da mamakaci, romelic mudmivad
muSaobs. rasakvirvelia, Tanabar pirobebSi, Tanamdebobaze mamakaci dainiSneba.” (Homans 1987,
gv. 95)
21
mSoblisTvis savaldebulo saojaxo pasuxismgebloba. aqamde mosaxleobis
umravlesobas miaCnda, rom mSoblis funqciebi Tanabrad ver ganawildeba da
amasTan dakavSirebiT TanamSromel qalebs mudmivad eqnebaT problemebi.
erT-erTma menejerma ganacxada, rom qalebi, karierasTan mimarTebaSi,
mamakacebTan SedarebiT, wamgebian poziciaSi arian. es usamarTlobaa, magram
cxovrebiseuli faqtebiT jerjerobiT amgvari mdgomareoba dasturdeba
(Cockburn 1991).
kanonmdebloba, romelic Tanabar SesaZleblobebs iTvaliswinebs
1979 wels, gaerTianebul samefoSi Tanabar SesaZleblobaTa aqti SemuSavda.
aqtis punqtebis mixedviT, qalma da mamakacma erTsa da imave samuSaoSi
Tanabari anazRureba unda miiRon. amgvari formulirebis safuZvelze, bevr
damsaqmebels mieca lavirebis saSualeba. maT samuSaos dasaxeleba
Seucvales da qalebisa da mamakacebisTvis “gansxvavebuli” samuSao
adgilebi Seqmnes; amgvarad, aqtma maSin ar gaamarTla. 1975 wels evropulma
gaerTianebam Tanabari anazRaurebis aqti SeimuSava, romlis safuZvelze
“Tanabari anazRaurebis principi” dainerga. Tanabrad ara mxolod ,,msgavsi
samuSao”, aramed “Tanabari Rirebulebis samuSaoc” unda anazRaurdes.
axali samuSao: ojaxze mzrunveli mamasaxlisi
jonaTan rurki, 29 wlis, vaJiSvili semis dabadebis Semdeg, orweliwadnaxevaria, ojaxze
zrunavs. man sabavSvo baRis maswavleblisTvis savaldebulo wvrTna gaiara, cxovrobs
londonSi, haunslouSi.
ratom gadawyviteT am saqmianobis arCeva? Cemi meuRle Llindi muSaobda, me ki ara. Tanac me
mcirewlovan bavSvebTan muSaobis ufro didi gamocdileba maqvs, is ki skolaSi
ufrosklaselebs aswavlis.
ra Tanxas gamoimuSavebT? arafers, bavSvs TveSi 41.20 funti daxmareba eZleva.
rogori samuSaoa? sems daaxloebiT 7 saaTze vayeneb da vacmev. kviraSi samjer dilaobiT
saTamaSo moedanze vtoveb, Semdeg iqidan momyavs da lanCs vaWmev. SuadRisas sZinavs, Semdeg
parkSi mivdivarT, iq SeiZleba mis megobrebs SevxvdeT. Tavisi asakis bavSvebTan SedarebiT,
semi cota ufro gvian iZinebs, radgan lindis masTan erTad yofna surs. rodesac saTamaSo
moedanze mimyavs, iq ZiriTadad dedebi ikribebian, amitom Tavs uxerxulad vgrZnob. bavSvebi
saseirnod dedebs ufro xSirad mohyavT.
semi rogoria? Tavidan Zalian ucxoobs, TiTze raRac niSani aqvs da imiT TamaSobs, magram
rodesac situacias egueba, sakmaod aqtiuria. xandaxan hiTrous aeroportSi mimyavs,
TviTmfrinavebi Zalian moswons. rodesac misi zrdis process vakvirdebi, es yvelaze did
siamovnebas maniWebs – axla imdens laparakobs, erTi wlis win ki TiTqmis verafers
ambobda.
ra aris TqvenTvis idealuri samuSao? maswavlebloba minda, magram Tavs Sin semTan
erTadac Zalian kargad vgrZnob.
momavalze ras ityviT? amJamad samuSao vakansiebs Tvals vadevneb; axla saxls vqiraobT,
sakuTari saxlis SeZenas vgegmavT, amitom rodesac semi skolaSi wava, samuSao aucileblad
unda movZebno.
22
Zveli samuSao: ojaxze mzrunveli diasaxlisi
snezana teilori, 36 wlis, xuTi welia, diasaxlisia. warsulSi, sxvadasxva adgilas,
mdivnis droebiT da mudmiv Tanamdebobeze muSaobda, daasrula orenovani samdivno kursi.
misi mSoblebi yofili iugoslaviidan arian.
ratom airCieT es samuSao? Sin, bavSvebTan mindoda yofna.
ra Tanxas gamoimuSavebT? mgoni, or bavSvs TveSi daaxloebiT 70 funtis odenobis
daxmareba eZleva.
rogori samuSaoa? bavSvebs vaWmev, vban, tansacmels vurCev, skolaSi da sxvadasxva
aqtivobaze damyavs, kiTxvasa da saSinao davalebaSi vexmarebi, maTTan erTad vTamaSob,
varTob (icinis). maTi movla sasiamovno procesia. saojaxo da sxva saxis saqmeebTan
gamklaveba xandaxan stress mgvris. Cems qmars timoTisac unda mivxedo; is xarjTaRricxvis
inJineria da gvianobamde muSaobs. zogjer rTulia, rodesac garSemo yvela yviris da
sadils iTxovs.
rogori bavSvebi arian? tania xuTi wlis aris da skolaSi dadis. is sakmarisad
kontaqturi da moZravi bavSvia. nataSa samnaxevari wlis aris, mas xatva da gaferadeba
uyvars da cotaTi morcxvia. curvaze da baletze dadian.
ra aris TqvenTvis idealuri samuSao? am wuTas es CemTvis saukeTeso arCevania.
momavalze ras ityviT? momavali wlidan nataSa skolaSi did dros gaatarebs. SeiZleba
iseT samuSaos davubrunde, romelic bavSvebis movlis saSualebasac momcems.
esaubra piter karti, en morous ilustraciebi
23
dabali anazRaureba da qalTa siRaribe
dasaqmebuli qalis saSualo anazRaureba bevrad ufro dabalia mamakacis
saSualo anazRaurebaze, Tumca es gansxvaveba ukanaskneli oci wlis
ganmavlobaSi garkveulwilad Semcirda. dabalanazRaurebad samuSao
seqtorSi qalebi Warboben. qalebis xelfasebi, saSualod, maSinac ufro
dabalia, Tuki isini da mamakacebi erTsadaimave kategoriaSi arian
dasaqmebulni. magaliTad, britaneTSi saofise samuSaoze dasaqmebul qalebs
igive Tanamdebobaze dasaqmebuli mamakacis gamomuSavebis 60 procenti
eZlevaT; maRaziebSi dasaqmebul qalebs ki igive saqmianobiT dakavebuli
mamakacis xelfasis - 57 procenti.
SvedeTis SemTxveva
SvedeTs, sqesTa Tanabari pirobebis xelSemwyobi kanonmdeblobis
SemuSavebis TvalsazrisiT, dasavlur samyaroSi wamyvani pozicia uWiravs
(Scriven 1984). SvedeTSi mcxovreb qalTa didi wili anazRaurebad samuSaozea
dasaqmebuli – 1986 wels Teqvsmetidan samocdaoTx wlamde asakis qalTa 80
procenti garkveuli saxis anazRaurebad samuSaos asrulebda (Allman/manad
statistik 1987). mSobiarobamde erTi TviT adre da bavSvis dabadebidan eqvsi
Tvis ganmavlobaSi, nebismier qals saxelmwifo daxmareba eZleva, romelic
saSualo gamomuSavebis 90 procents uzrunvelyofs. es periodi, survilis
mixedviT, SeiZleba orive mSobelma gainawilos. daxmarebis miReba damatebiT
kidev 180 dRis ganmavlobaSi aris SesaZlebeli, romliTac deda an mama
sargeblobs. arsebobs bavSvze zrunvis centrebi, romlebic ardadegebze da
skolis Semdgom saaTebSi 12 wlamde asakis bavSvebs emsaxureba.
24
am zomebma nawilobriv gaamarTla, radgan qalebs maRali Tanamdebobis
dakavebis SesaZlebloba miecaT. magaliTad, SvedeTis parlametis wevrTa
meoTxeds qalebi Seadgenen, rac yvelaze maRali saerTaSoriso maCvenebelia.
Tumca saqmiani firmebis menejmentSi qals iSviaTad SexvdebiT da umravles
samuSao adgilebze qalebis igive raodenobaa warmodgenili, rac sxva
dasavlur sazogadoebebSi. 1985 wels, SvedeTSi qalTa 45 procenti
arasruli datvirTviT iyo dasaqmebuli da sruli datvirTviT dasaqmebul
adamianebTan SedarebiT, karieris ganviTarebis naklebi SesaZlobebi,
naklebi socialuri daxmareba da sapensio uflebebi gaaCnda (SvedeTSi
Teqvsmetidan samocdaoTx wlamde asakis mamakacTa mxolod 5 procentia
arasruli datvirTviT dasaqmebuli). bevr qals, sruli samuSao dRis gamo,
sakuTari Svilis dRis centrisTvis xangrZlivad mibareba ar surs. isini
Tavad iReben Svilsa da saojaxo saqmeebze pasuxismgeblobas. paradoqsia,
magram bavSvze mzrunvelobis centrebis arsebobis gamo, mamakacebs miaCniaT,
rom maT bavSvis aRzrdaSi monawileoba naklebad evalebaT.
saojaxo saqme
25
drois raodenoba ar Secvlila. saojaxo danadgarebis wyalobiT, zogi
mZime saojaxo saqme gamartivda, magram isini axalma saqmianobebma Secvala.
recxva da 47 32 18 1 1 100
gauToeba
gadawyvetileba, 27 32 35 3 1 100
Tu ra kerZi
unda momzaddes
sadilad
avadmyofi 22 26 45 _ _ 100
ojaxis wevrebis
movla
umuSevroba
gasuli saukunis ganmavlobaSi u m u S eEv r o b i s maCvenebeli Zlier
Seicvala. 1930-ian wlebSi dasavlur qveynebSi umuSevrobam kulminacias
miaRwia, britaneTSi am periodSi samuSao Zalis 20 procenti iyo
dausaqmebeli. omis Semdgom wlebSi, evropisa da SeerTebuli Statebis
sazogadoebriv politikaze Zlier imoqmeda ekonomist jon meinard keinesis
ideebma. keiness miaCnda, rom umuSevrobis zrdas saqonlis Sesyidvis
uunaroba iwvevs; mTavrobas SeuZlia ekonomikaSi Caerios da moTxovnis done
gazardos, rasac axali samuSao adgilebis Seqmna mohyveba. bevri adamianis
azriT, saxelmwifos mier ekonomikuri cxovrebis marTvis gamo, umuSevrobis
maRali maCvenebeli warsuls Cabarda. sruli dasaqmebis valdebuleba
TiTqmis yvela dasavluri qveynis samTavrobo politikis Semadgenel
nawilad iqca. 1970-ian wlebamde es politika TiTqos amarTlebda da
ekonomikuri zrda metnaklebad Tanmimdevrulad mimdinareobda.
umuSevrobis analizi
dasaqmebuli xarT?
diax ara
ara diax
ekonomikurad aqtiurebi
espaneTi
avstralia
kanada
28
britaneTi
SvedeTi (1992)
SeerTebuli Statebi
germania
iaponia
umuSevrebi
dasaqmebis momavali
kvalificirebuli muSaki
31
TanamSromlebi kompaniis kapitalistebi xdebian; SeiZleba procesi
sawinaaRmdego mimarTulebiTac ganviTardes (Bahrami and Evans 1995).
33
adgils daikavebs. gorzi sakuTar mosazrebas marqsis naSromebis kritikuli
Sefasebis safuZvelze ayalibebs. marqss miaCnda, rom muSaTa klasi,
romelic mudmivad gaizrdeba, revolucias gamoiwvevs, Sedegad ki ufro
humanuri tipis sazogadoeba Seiqmneba. am sazogadoebaSi adamianis ZiriTad
moTxovnilebebs samuSao daakmayofilebs. gorzi am Tvalsazriss ar
iziarebs. muSaTa klasi sazogadoebis yvelaze did jgufad ki ar iqca
(rogorc amas marqsi amtkicebda) da warmatebuli revolucia ki ar
gamoiwvia, is Semcirda da es procesi axlac grZeldeba. cisfersayeloiani
muSakebi samuSao Zalis umciresobas warmoadgenen da maTi raodenoba sul
ufro iklebs.
34
rogorc interesebisa da axali unarebis ganviTarebis SesaZlebloba. Tumca,
dRemde am kuTxiT didi progresi ar yofila. gorzis mier aRwerili
situaciidan jer kidev Sors varT. samuSao karieris ganviTarebisTvis sul
ufro meti qali ibrZvis da saimedo anazRaurebadi dasaqmebiTac aqtiurad
kvlav bevri adamiania dainteresebuli. mravalferovani cxovrebisTvis
savaldebulo materialuri resursebis dagrovebis ZiriTad faqtorad
bevri adamianisTvis isev anazRaurebadi samuSao rCeba.
Sejameba
1. muSaoba amocanaTa Sesrulebas gulisxmobs, rasac gonebrivi da
fizikuri Zalisxmeva sWirdeba. am amocanaTa mizani adamianTa
moTxovnilebebis Sesabamisi saqonlisa da momsaxurebebis warmoebaa.
bevri mniSvnelovani samuSao, magaliTad, saojaxo da moxaliseTa
saqmianoba, materialurad ar anazRaurdeba. saqmianoba aris samuSao,
romelic regularuli xelfasis sanacvlod sruldeba. ekonomikuri
sistemis safuZvels yvela kulturaSi samuSao warmoadgens.
35
7. samuSao adgilis saxlidan gareT gadanacvlebam mniSvnelovnad
imoqmeda qalis samuSaos bunebaze. qorwinebaSi myofi bevri qali
,,diasaxlisia,” magram is ,,umuSevrad” iTvleba – imis miuxedavad, rom
qalis mier saojaxo saqmeebze daxarjuli dro SeiZleba misi qmris
samuSao saaTebs aRematobodes. amJamad, anazRaurebad samuSaoze
gacilebiT ufro meti qalia dasaqmebuli, vidre ramdenime
aTwleulis win; magram qalebi araproporciulad arian
koncentrirebulni dabalanazRaurebad samuSaoebze.
damatebiTi literatura
Godfried E ngbersen et al ., Cultures of Unemployment: A Comparative Look at Long-Term
Unemployment and Urban Poverty (Boulder, C olo: W estview, 1993) . diskusia imis
Sesaxeb, Tu ramdenad uviTardebaT xangrZlivad umuSevar adamianebs
“siRaribis kultura.”
Keith Gr int, The Sociology of Work: An Introduction (Cambridge: P olity Press, 1991) .
Zalian sasargeblo saxelmZRvanelo, romelic Tanamedrove
sazogadoebebSi muSaobis Seswavlis aspeqtebis umravlesobas exeba.
36
Andrew S ayer and Richard W alker, The New Social Economy (Oxford: B lackwell, 1992 ).
sasargeblo diskusia dRes industriul warmoebaze zemomqmedi
movlenebis Sesaxeb.
Neil J . S melser and Richard S wedberg (eds), The Handbook of Economic Sociology
(Princeton: P ronceton U niversity P ress, 1994) . zogadi rideri ekonomikuri
cxovrebis sociologiis Sesaxeb.
mniSvnelovani terminebi
• araformaluri ekonomika
• moxaliseTa samuSao
• saqmianoba
• ekonomikuri sistema
• teqnologia
• ekonomikuri urTierTdamokidebuleba
• teilorizmi
• fordizmi
• avtomatizacia
• moqnili warmoeba
• dasaqmebis sistema
• profesiuli kavSirebi
• gaficva
• kvalificirebuli muSaki
37
mTavroba, politikuri Zalaufleba da omi
Sinaarsi
ZiriTadi cnebebi
Zalaufleba da xelisufleba
saxelmwifos cneba
demokratia
monawileobiTi demokratiuli mmarTveloba
monarqiebi da liberaluri demokratiebi
liberaluri demokratiis gavrceleba
demokratias safrTxe emuqreba?
politikuri partiebi da xmis micema dasavleTis qveynebSi
partiuli sistemebi
partiebi da xmis micema britaneTSi
qalebis monawileoba politikaSi
xmis micemis modelebi da politikuri ganwyobebi
globaluri Zalebi
evropuli kavSiri da evropis Secvlili ruka
cvlilebebi aRmosavleT evropaSi
omi da samxedroebi
lokaluridan totalur omamde
samxedro xarjebi da civi omi
iaraRiT vaWroba
omi da globaluri usafrTxoeba
msoflio omis gareSe?
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
Zalaufleba da xelisufleba
rogorc I TavSi aris aRniSnuli, sociologiisaTvis Zalauflebis Seswavlas
fundamenturi mniSvneloba aqvs. Zalaufleba aris individebis an jgufebis unari,
2
ganaxorcielon TavianTi interesebi an saqmeebi, im SemTxvevaSic ki, Tu sxvebi
winaaRmdegobas uweven. is zogjer Zalis pirdapir gamoyenebas gulisxmobs, rogorc
es CineTSi moxda, rodesac xelisuflebam tianmenis moedanze demokratiuli
moZraoba CaaxSo. Zalaufleba TiTqmis yvela urTierTobis Semadgenel elements
warmoadgens, rogoric aris, magaliTad, damqiravebelsa da daqiravebuls Soris
urTierToba. am TavSi yuradReba aris gamaxvilebuli Zalauflebis ufro viwro
aspeqtze, xelisuflebis Zalauflebaze. Zalauflebis am formas TiTqmis yovelTvis
Tan axlavs ideologiebi, romlebic ZlierTa moqmedebebis gasamarTleblad
gamoiyeneba. magaliTad, CineTis xelisuflebis mier demokratiisTvis mebrZoli
studentebis winaaRmdeg Zalis gamoyeneba iyo komunisturi ideologiis, rogorc
mmarTvelobis ZiriTadi formis, dacva.
xelisufleba aris mTavrobis mier Zalauflebis legitimuri gamoyeneba.
legitimuroba niSnavs, rom adamianebi, romlebic eqvemdebarebian xelisuflebis
kanonier Zalauflebas, aRiareben mas. amgvarad, Zalaufleba gansxvavdeba
xelisuflebisagan. rodesac CineTSi demokratiis mxardamWeri demonstraciebi
daiwyo, xelisuflebam demonstrantebis cixeSi CasmiTa da mokvliT upasuxa. es iyo
Zalis gamoyeneba, magram es agreTve mianiSnebda mTavrobis avtoritetis dakargvaze.
bevri adamianis Sexedulebis sawinaaRmdegod, demokratia ar aris mmarTvelobis
erTaderTi tipi, romelsac xalxi legitimurad miiCnevs. diqtaturebs, agreTve,
SeiZleba hqondeT legitimuroba. magram rogorc mogvianebiT vnaxavT, amJamad
demokratia legitimuri mmarTvelobis yvelaze ufro gavrcelebuli formaa.
saxelmwifos cneba
saxelmwifo arsebobs iq, sadac funqcionirebs mmarTvelobis politikuri
aparati (parlamenti an kongresis msgavsi institutebi da saxelmwifo samsaxuris
Cinovnikebi), romelic marTavs garkveul teritoriaze, misi legitimuri Zalaufleba
ganmtkicebulia samarTlebrivi sistemiT da SeuZlia samxedro Zalis gamoyeneba
Tavisi politikuri miznebis gansaxorcieleblad. yvela Tanamedrove sazogadoeba
eri-saxelmwifoa. es niSnavs, rom maTi mmarTvelobis sistema kanonier uflebas
acxadebs garkveul teritoriebze, gaaCnia formalizebuli kanonis kodeqsebi da
axorcielebs kontrols SeiaraRebul Zalebze. eri-saxelmwifoebi msoflios
sxvadasxva nawilSi sxvadasxva dros warmoiSva (magaliTad, SeerTebuli Statebi 1776
wels, CexeTis respublika 1993 wels). maTi da tradiciuli civilizaciebis
saxelmwifoebis ZiriTadi maxasiaTeblebi mkveTrad gansxvavdeba erTmaneTisagan.
• suvereniteti _ teritoriebi, romlebsac tradiciuli saxelmwifoebi
marTavdnen, arasdros ar iyo zustad gansazRvruli, centraluri
xelisufleba ver axerxebda maT saTanado kontrols. suvereniteti
niSnavs, rom mTavroba flobs xelisuflebas garkveul teritoriaze,
mkafiod gansazRvruli sazRvrebiT, sadac is aris uzenaesi Zalaufleba.
tradiciuli saxelmwifoebis SemTxvevaSi, es gansazRvreba ar aris
relevanturi; yvela erovnuli saxelmwifo ki, piriqiT, suverenulia.
• moqalaqeoba _ tradiciul saxelmwifoebSi, sadac mefe an imperatori
umaRles xelisuflebas warmoadgenda, mosaxleobis umravlesobam ar
icoda da arc ainteresebda, vin marTavda maT. maT arc politikuri
3
uflebebi da arc zegavlena gaaCndaT. Cveulebriv, mxolod gabatonebul
klasebs an ufro mdidar jgufebs hqondaT imis SegrZneba, rom isini
ekuTvnodnen saerTo politikur erTobas. Tanamedrove sazogadoebebSi ki,
piriqiT, im adamianebis umravlesoba, romlebic politikuri sistemis
sazRvrebSi cxovroben, arian moqalaqeebi, gaaCniaT saerTo uflebebi da
movaleobebi da TavianT Tavs saxelmwifos nawilad miiCneven. Tumca
arseboben politikuri ltolvilebi an `moqalaqeobis armqoneni~, dRes
msoflioSi TiTqmis yvela garkveuli erovnuli politikuri wyobis wevria.
• nacionalizmi _ eri-saxelmwifoebi nacionalizmis zrdasTan asocirdeba.
nacionalizmi SeiZleba ganvsazRvroT, rogorc simboloebisa da rwmenebis
erToba, romlebic gvaZlevs erTi politikuri erTobis wevrobis
SegrZnebas. amgvarad, adamianebs siamayis grZnoba aqvT imis gamo, rom isini
arian britanelebi, kanadelebi an rusebi. albaT adamianebs yovelTvis
hqondaT garkveuli identoba romelime socialur jgufTan _ maT ojaxTan,
sofelTan an religiur TemTan. magram nacionalizmi mxolod Tanamedrove
saxelmwifos CamoyalibebasTan erTad Cndeba. es aris garkveul suverenul
erTobasTan identobis grZnobis mTavari gamoxatuleba.
dRes, msoflioSi nacionaluri loialoba yovelTvis ar ganisazRvreba
saxelmwifoebis teritoriebis aRmniSvneli fizikuri sazRvrebiT. faqtobrivad,
yvela eri-saxelmwifo sxvadasxva modgmis Temebidan warmoiSva. amitom adgilobrivi
nacionalizmi xSirad warmoiSoboda im adamianebTan dapirispirebis Sedegad,
romlebsac saxelmwifoebi exmareboda. magaliTad, kanadaSi, kvebekis frangulenovani
mosaxleobis erovnuli grZnobebi `kanadelobis~ grZnobis mqone adamianebisaTvis
gamowvevas warmoadgens. da Tumca eri-saxelmwifosa da nacionalizms Soris
urTierToba rTulia, orive maTgani warmoiSva, rogorc erTi da imave procesis
nawili.
demokratia
sityva `demokratia~ warmoiSva berZnuli terminidan “demokratia~, romelic
Sedgeba ori nawilisgan: demos (xalxi) da kratos (marTva). amitom demokratia, Tavisi
sawyisi mniSvnelobiT, aris politikuri sistema, romlis drosac xalxi da ara
monarqebi (mefeebi an dedoflebi) an aristokratebi (keTilSobili warmomavlobis
adamianebi, magaliTad, lordebi) marTaven qveyanas. es martivad da gulaxdilad
JRers, magram sinamdvileSi ase ar aris. ras niSnavs xalxis mmarTveloba? rogorc
devid heldma aRniSna, am frazis nebismier nawilis Sesaxeb SeiZleba wamoiWras
kiTxvebi. daviwyoT sityviT `xalxi~:
• vin aris xalxi?
• ra saxis monawileobis ufleba aqvs xalxs?
• ra pirobebia saWiro monawileobis misaRebad?
rac Seexeba `mmarTvelobas~:
• ramdenad farTo an viwro unda iyos mmarTvelobis masStabi? unda
Semoifarglos is, magaliTad, mmarTvelobis sferoTi, Tu demokratia
SeiZleba iyos sazogadoebrivi cxovrebis sxva sferoebSi, rogoricaa
samrewvelo demokratia?
4
• SeiZleba mmarTvelobam moicvas xelisuflebis mier misaRebi yoveldRiuri
administraciuli gadawyvetilebebi, Tu is exeba mxolod ZiriTad
politikur gadawyvetilebebs?
`vis mieraa marTulis~ SemTxvevaSi:
• xalxis mmarTvelobas unda daemorCilon? ra adgili uWiravs
valdebulebebsa da azrTa sxvadasxvaobas?
• zogierTma adamianma unda daarRvios kanoni, Tu maT sjeraT, rom
arsebuli kanoni usamarTloa?
• rogor pirobebSi (Tuki aseTebi arsebobs) unda gamoiyenon demokratiulma
xelisuflebebma Zala imaT winaaRmdeg, vinc ar eTanxmeba maT politikas?
aseT kiTxvebze pasuxebi gansxvavebuli iyo sxvadasxva periodsa da sxvadasxva
sazogadoebaSi. magaliTad, `xalxi~ sxvadasxvanairad aRiqmeboda: rogorc qonebis
mepatroneebi, TeTrkanianebi, ganaTlebuli adamianebi, kacebi, zrdasruli kacebi da
qalebi. zogierT sazogadoebaSi oficialurad miRebuli demokratiis areali
SezRudulia politikis sferoTi, zogierT sazogadoebaSi ki is socialuri
cxovrebis sxva sferoebzec vrceldeba.
5
rogoricaa saudis arabeTi da iordania, monarqebi inarCuneben garkveul kontrols
mmarTvelobaze, magram, umetes SemTxvevebSi, isini ufro erovnuli identobis
simboloebi arian, vidre realuri politikuri Zalauflebis mqone mniSvnelovani
pirovnebebi. gaerTianebuli samefos dedofali, SvedeTis mefe da iaponiis
imperatoric ki konstituciuri monarqebi arian. maTi realuri xelisufleba mkacrad
aris SezRuduli konstituciiT, romelic uflebebs gadascems xalxis mier arCeul
warmomadgenlebs. Tanamedrove saxelmwifoebis didi umravlesoba respublikebia _ iq
arc mefea da arc dedofali. TiTqmis yoveli maTgani, konstituciuri monarqiebis
CaTvliT, Riad aRiarebs demokratiis erTgulebas.
im qveynebs, sadac amomrCevlebs SeuZliaT or an met partias Soris gaakeTon
arCevani da sadac srulwlovani mosaxleobis udides nawils xmis micemis ufleba
aqvs, liberalur demokratiebs uwodeben. am kategorias miekuTvneba britaneTi da
dasavleT evropis sxva qveynebi, amerikis SeerTebuli Statebi, iaponia, avstralia da
axali zelandia. mesame samyaros zogierT qveyanaSi, rogoricaa indoeTi, arsebobs
liberaluri demokratiuli sistema.
6
movlenebi, miT ufro meti daJinebiT moiTxoven isini met informacias imis Sesaxeb,
Tu rogor marTaven maT da, Sesabamisad, ufro met demokratias.
mesame aris masobrivi komunikaciebis, gansakuTrebiT televiziis, gavlena.
demokratiis gavrcelebis jaWvur reaqciaze, albaT, Zalian didi gavlena moaxdina
msoflioSi mimdinare movlenebis xilvadobam. dRes, msoflioSi televiziis axali
teqnologiebis, kerZod, sateliturisa da sakabelos, danergvis gamo, mTavrobebi ver
inarCuneben kontrols imaze, rasac maTi moqalaqeebi uyureben, magaliTad,
tiananmenis moedanze momxdari konfrontacia. CineTis msgavsad, sabWoTa kavSirisa da
aRmosavleT evropis komunisturi partiebi yovelTvis inarCunebdnen mkacr
kontrols satelevizio qselebze, romlebic xelisuflebis sakuTrebas
warmoadgenda da romlebsac xelisufleba marTavda. magram satelitis gavrcelebis
Sedegad, dasavleTis satelevizio programebi uamravi adamianisaTvis xelmisawvdomi
gaxda. maT SesaZlebloba miecaT, maTi sakuTari cxovrebis Sesaxeb orTodoqsi
xelisuflebis propagandisagan gansxvavebuli Sexedulebebi moesminaT.
7
qvemoT mocemulia gaerTianebuli samefos xarjebi 1992-3 wlebSi (£ miliardi) –
wyaro HM xazina, hagCinsonisgan gallup info 95 (helikani, 1994).
miliardi funti sterlingi
sxvadasxva 7.2
ganaTleba 32.3
valis procenti 18.4
sxva 9.9
Tavdacva 23.8
saerTaSoriso servisi 3.6
soflis meurneoba 3.3
socialuri dazRveva 79.2
personaluri socialuri momsaxureba 5.4
janmrTeloba 34.6
erovnuli memkvidreoba 2.7
kanoni da wesrigi 14.3
garemo 8.6
sabinao mSenebloba 6.2
transporti 10.8
vaWroba, mrewveloba, energetika da dasaqmeba 3.3
8
partiuli sistemebi
arsebobs mravali saxis partiuli sistema. orpartiuli sistema iqneba
warmatebuli Tu mravalpartiuli sistema, es, umTavresad, mocemuli qveynis
saarCevno procedurebis xasiaTzea damokidebuli. ori partia aris gabatonebuli im
politikur sistemaSi, sadac arCevnebi dafuZnebulia principze `gamarjvebuli iRebs
yvelafers~. kandidati, romelic xmebis umravlesobas agrovebs, arCevnebs igebs,
miuxedavad imisa, man xmebis saerTo ricxvis ra wili miiRo. iq, sadac arCevnebi
dafuZnebulia gansxvavebul principebze, rogoricaa proporciuli warmomadgenloba,
operatiuli sistemebi naklebad gvxvdeba.
dasavleT evropis qveynebSi sxvadasxva tipis partiuli organizaciebi gvxvdeba,
magram yvela maTgani ar aris warmodgenili britaneTis politikaSi. zogi partia
religiur denominaciazea dafuZnebuli (rogoricaa, belgiuri partiebi, social-
qristianTa partia da kaTolikuri saxalxo partia); zogierTi eTnikuri partiaa,
romelic specifikuri nacionalisturi an lingvisturi jgufebis interesebs
gamoxatavs (rogoricaa Sotlandiuri nacionaluri partia britaneTSi an Sveduri
saxalxo partia fineTSi); arsebobs, agreTve, soflis partiebi, romlebic soflis
mosaxleobis agrarul interesebs warmoadgenen (magaliTad, centraluri partia
SvedeTSi an Sveicaruli saxalxo partia SveicariaSi). amis garda, arsebobs garemos
dacvis partiebi, romlebic ekologiuri problemebiT arian dainteresebulni
(rogoricaa mwvaneTa partia germaniaSi).
meore msoflio omis Semdeg, drois ama Tu im monakveTSi, dasavleT evropis
sazogadoebebis umravlesobaSi, socialisturma an leiboristulma partiebma
Camoayalibes mTavrobebi. ukanasknel dromde, komunisturi partiebi oficialurad
iyo aRiarebuli faqtobrivad yvela aseT qveyanaSi. zogierTi maTgani didi partia
iyo (rogoricaa, magaliTad, italiaSi, safrangeTsa da espaneTSi). aRmosavleT
evropaSi momxdari cvlilebebis kvaldakval, axla bevrma partiam Seicvala
saxelwodeba. arsebobs bevri konservatuli partia (rogoricaa respublikuri partia
safrangeTSi an konservatuli da unionistTa partia britaneTSi) da `centristuli~
partiebi, romlebsac `memarcxeneebsa~ da `memarjveneebs~ Soris `Sualeduri pozicia~
ukaviaT (rogoricaa liberalur-demokratiuli partia britaneTSi). (termini
`memarcxene~ gamoiyeneba im radikaluri an progresuli politikuri jgufebis
aRsaniSnavad, romlebic socializmisken ixrebian. termini `memarjvene~ exeba ufro
konservatul jgufebs).
zogierT qveyanaSi, umravlesobis partiis an koaliciaSi Semavali erT-erTi
partiis lideri avtomaturad xdeba premier-ministri, qveynis umaRlesi sajaro
Tanamdebobis piri. sxva SemTxvevebSi (magaliTad, SeerTebul StatebSi), prezidents
irCeven mTavar warmomadgenlobiT organoebSi, partiuli arCevnebisagan
damoukideblad. dasavleTis qveynebSi arc erTi saarCevno sistema ar aris zustad
erTnairi da umetesoba ufro rTulia, vidre gaerTianebul samefoSi. amis kargi
magaliTia germania, sadac bundestagis (parlamentis) wevrebs irCeven iseTi sistemiT,
romelSic gaerTianebulia `gamarjvebuli iRebs yvelafers~ da proporciuli
arCevnebi. bundestagis wevrebis naxevars irCeven saarCevno olqebSi, sadac imarjvebs
kandidati, romelic xmebis umravlesobas iRebs. danarCen 50 procents irCeven im
9
xmebis wilis Sesabamisad, romlebic maT garkveul regionul mxareSi miiRes. es is
sistemaa, romlis saSualebiTac mwvaneTa partiam moigo saparlamento adgilebi.
dawesebuli iyo xuTprocentiani barieri, raTa Tavidan aecilebinaT parlamentSi
patara partiebis ricxvis gadaWarbebuli gazrda _ es aris xmebis mTliani
raodenobis minimaluri wili, rac partias unda mieRo parlamentSi adgilebis
dasakaveblad. msgavsi sistema gamoiyeneba adgilobrivi arCevnebis Catarebis drosac.
sistemebs, sadac, ZiriTadad, ori partiaa dominanturi, rogorc es britaneTSia,
midrekileba aqvT, yuradReba gaamaxvilon `Sua adgilze~, sadac xmebis umravlesoba
grovdeba da gamoricxon ufro radikaluri Sexedulebebi. aseT qveynebSi partiebi,
Cveulebriv, zomier imijs iqmnian da zogjer imdenad emsgavsebian erTmaneTs, rom
maT mier SemoTavazebuli arCevani umniSvneloa. SesaZloa, TiToeulma partiam
interesebis mravalferovneba gamoavlinos, magram, Zalian xSirad, isini aRireva
xolme sakmaod sust programaSi sul ramdenime TvalsaCino politikuri strategiiT.
mravalpartiuli sistemebi saSualebas iZleva, gansxvavebuli interesebi da
Sexedulebebi ufro pirdapir da Riad iqnes gamoxatuli da, agreTve, uzrunvelyofs
radikaluri alternativebis gamoxatvis Tavisuflebas; meore mxriv, albaT, verc
erTi partia ver aRwevs srul umravlesobas. amis Sedegad, iqmneba koaliciebi,
romelTac mniSvnelovani konfliqtebis, arCevnebisa da axali mTavrobebis swrafi
monacvlebis gamo, ar SeswevT gadawyvetilebis miRebis unari da, aseT situaciaSi,
xelisuflebaSi didxans darCena ar SeuZlia, Sesabamisad, misi saqmianoba sakmaod
SezRudulia.
`axali leiboristebi~
jon meijoris premierministrobis periodSi, konservatorebi agrZelebdnen
saxelmwifo sawarmoebis privatizacias iqac ki, sadac aseTi gegmebi eleqtoratSi
naklebi popularobiT sargeblobda. magaliTad, `britaneTis rkinigza~ gayves da
kerZo tenderiT gayides, Tumca gamokiTxvebma aCvena, rom mosaxleobis umravlesoba
aseT programas mxars ar uWerda. leiboristuli partia am gegmebs ewinaaRmdegeboda
da rkinigzebis xalxis mflobelobaSi dabrunebis valdebuleba aiRo, Tu momaval
erovnul arCevnebSi warmatebas miaRwevda.
13
nawilobriv, TetCerizmis gavlenisa da, nawilobriv, didi globaluri
movlenebis gamo, leiboristuli partia TandaTan cvlis Tavis ideologiur
Sexedulebebs. es procesi daiwyo neil kinoqis dros. igi leiboristuli partiis
liderobidan mas Semdeg gadadga, rac partiam 1992 wlis arCevnebi waago. es procesi
gagrZelda axali lideris jon smitis dros. magram misi xelmZRvanelobis periodi
xanmokle aRmoCnda, misi udroo gardacvalebis gamo. 1994 wels toni bleri gaxda
partiis lideri da dauyovnebliv Seudga Semdgomi Sorsgamiznuli Sida reformebis
ganxorcielebas. blerma Tavis reformirebul partias `axali leiboristebi~ uwoda
da partiis SigniT warmatebul kampanias eweoda ybadaRebuli 3-4 muxlis
gasauqmeblad _ partiis wesdebis im muxlisa, romelic avaldebulebda mas,
ganexorcielebina mrewvelobis sayovelTao saxalxo sakuTrebaSi gadacema.
amgvarad, leiboristulma partiam formalurad aRiara im sabazro ekonomikis
ZiriTadi mniSvneloba, romlis gavrceleba TetCers mtkiced hqonda gadawyvetili.
amis gakeTebiT, partia imave cvlilebebs atarebs, rac dasavleT evropis bevr sxva
socialistur partiaSi moxda. aq gadamwyveti gavlena moaxdina sabWoTa kavSirsa da
aRmosavleT evropaSi komunizmis ngrevam, rasac mokled mimovixilavT am TavSi.
leiboristuli partiis Sexedulebebi yovelTvis sakmaod gansxvavdeboda
komunisturi Tvalsazrisisagan _ komunistur sazogadoebebSi, saxelmwifos
mflobelobaSi myofi industriuli sawarmoebis raodenoba bevrad ufro meti iyo
imaze, rasac leiboristuli partia odesme varaudobda. mainc, adamianTa
umravlesoba aRiarebs, rom komunizmis dezintegracia agreTve imis niSania, rom
saWiroa socializmis naklebad eqstremistuli ideebis radikaluri, saguldagulo
gadasinjva. axla moZvelebulia is Sexeduleba, rom Tanamedrove ekonomikis `marTva~
SesaZlebelia, Tu mas saxelmwifos kontrols dauqvemdebareben. es idea
mniSvnelovania rogorc komunizmisTvis, ise leiboristuli stilis
socializmisTvis.
14
mokle pasuxi aris `ara~. dasavleTis mraval qveyanaSi, sadac qalebma pirvelad
miiRes saarCevno uflebebi, qalebi kenWs mainc bevrad naklebi raodenobiT iyrian,
vidre mamakacebi. 1929 wels, britaneTSi Catarebuli pirveli erovnuli arCevnebis
dros, rodesac yvela Zalas hqonda arCevnebSi monawileobis ufleba, qalebis
mxolod daaxloebiT erTma mesamedma misca xma, mamakacebis or mesamedTan
SedarebiT. daaxloebiT igive Tanafardoba iyo SeerTebul StatebSi da msgavsi
modeli gvxvdeba sxva saxelmwifoebSi adreul periodSi, sayovelTao xmis uflebis
dawesebis Semdeg. dResac, bevr saxelmwifoSi qalebi ar monawileoben arCevnebSi
imave proporciiT, rogorc mamakacebi, Tumca zogierT SemTxvevaSi sxvaoba gaqra.
amerikaSi amomrCevel qalTa raodenoba, bolo sami saprezidento arCevnebis dros, 3-
6 procentiT naklebi iyo, mamakac amomrCevlebTan SedarebiT. britaneTSi, 1970
wlidan moyolebuli, saparlamento arCevnebSi (im wlis CaTvliT) sxvaoba ar iyo 4
procentze meti. genderuli sxvaoba xmis micemis dros sruliad gaqra SvedeTSi,
dasavleT germaniasa da kanadaSi, xolo italiaSi, fineTsa da iaponiaSi xmis mimcem
qalTa raodenoba mamakacebze odnav metia.
es cifrebi gviCvenebs, rom realuri dabrkoleba sqesTa Soris
TanasworobisaTvis, iyo ara uaris Tqma saarCevno uflebaze, aramed ufro Rrma
socialuri gansxvavebebi mamakacebsa da qalebs Soris, ris gamoc qalebis saqmianoba
mxolod ojaxiTa da saSinao saqmeebiT ifargleboda.
swored cvlilebebma socialur sxvaobaSi mamakacebsa da qalebs Soris,
gamoiwvia qalTa politikuri aqtiurobis Secvla. radgan TandaTan mcirdeba
Zalauflebisa da statusis gansxvavebebi mamakacebsa da qalebs Soris, qalebis xmis
micemis done izrdeba.
ramdenad gansxvavdeba erTmaneTisagan qalebisa daa mamakacebis politikuri
ganwyobebi? bevr sufraJists, qalTa xmis micemis uflebis adreul damcvels,
sjeroda, rom qalebis politikaSi monawileoba radikalurad Secvlida politikur
cxovrebas, masSi altruizmsa da zneobas Seitanda. isini, vinc qalebisaTvis xmis
uflebis gazrdis winaaRmdeg gamodiodnen, aseve amtkicebdnen, rom qalTa
politikur monawileobas mniSvnelovani Sedegebi mohyveboda, magram es Sedegi
damRupveli iqneboda. britaneTSi erT-erTi aseTi cnobili mamakaci oponenti
afrTxilebda sazogadoebas, rom `aseTi didi mniSvnelobis revolucia ar SeiZleba
moxdes inglisisTvis udidesi riskis gareSe~ (citirebulia qareli, 1974 w. gv. 2).
sayovelTaod gavrcelebuli mosazrebiT, qalTa CarTva politikaSi, politikur
cxovrebas trivialurs gaxdida da, amave dros, ojaxis stabilurobas Zirs
gamouTxrida.
magram arc erTi es ukiduresi daskvna ar gamarTlda. qalebis mier xmis micemis
uflebis mopovebas politikis arsi didad ar Seucvlia. qalebis xmis micemis
nimuSebi, iseve rogorc mamakacebisa, partiis arCevis, politikuri kursis SerCevisa
da arsebuli kandidatebis arCevis SesaZleblobis gziT yalibdeba, Tumca zogierTi
gansxvaveba qalebisa da mamakacebis xmis micemas Soris mainc gvxvdeba. ZiriTadad,
amomrCeveli qalebi ufro konservatulebi arian, vidre mamakacebi, rogorc amis
daskvnis saSualebas memarjvene partiebisaTvis xmis micemis done iZleva. amis
dasturia, magaliTad, safrangeTi, germania da italia. britaneTsa da SeerTebul
StatebSi es damokidebuleba ufro gaurkvevelia. britaneTSi leiboristul partias
ufro meti axalgazrda qali aZlevs xmas, vidre axalgazrda mamakaci, magram ufro
15
asakovani qalebi araproporciulad xmas konservatorebs aZleven. ori tendencia
met-naklebad abalansebs erTmaneTs. SeerTebul StatebSi konservatulma
orientaciam ar SeiZleba advilad gamoiwvios uSualo asociacia ori ZiriTadi
partiidan erT-erTTan, radgan respublikebsa da demokratebs Soris gansxvaveba ar
gulisxmobs pirdapir opozicias politikur memarjveneebsa da memarcxeneebs Soris.
Tumca, genderuli sxvaoba gamovlinda SeerTebuli Statebis xmis micemis
modelebSi. TeTrkaniani mamakacebi ufro respublikelebs uWeren mxars, vidre
demokratebs, gansxvavebaa 51 procenti 23 procentTan mimarTebaSi. xolo TeTrkaniani
qalebis xmebi Tanabrad aris ganawilebuli partiebs Soris. amave dros, orive sqesis
Savkaniani da laTino-amerikeli amomrCevlebi demokratebi arian. Suaxnis
daqorwinebuli TeTrkaniani mamakacebi gaxdnen respublikelebis ZiriTadi
mxardamWerebi, xolo dauqorwinebeli qalebi, TeTrkanianebic da Savkanianebic,
demokratiuli partiis mTavari amomrCevlebi gaxdnen.
qalebis gavlena politikaze ar SeiZleba Sefasdes mxolod xmis micemis
TvalsazrisiT. feministurma jgufebma zegavlena moaxdines politikur cxovrebaze,
xmis uflebis mopovebisagan damoukideblad, gansakuTrebiT bolo aTwleulebSi.
1960-iani wlebidan, SeerTebul StatebSi qalTa erovnulma organizaciam (NOW) da
qalTa sxva jgufebma daJinebiT moiTxoves, politikur dRis wesrigSi SeetanaT
mTeli rigi sakiTxebi, romlebic uSualod qalebs Seexeboda. es sakiTxebia: Tanabari
uflebebi samuSaoze, abortis SesaZlebloba, cvlilebebi ojaxisa da ganqorwinebis
kanonSi, agreTve lesboselTa uflebebi. umetes evropul qveynebSi, yovelTvis
SeimCneva qalTa erovnuli organizaciebis nakleboba, magram cvlilebebma, romlebic
gavlenas axdens qalebis mdgomareobaze ufro farTo sazogadoebaSi, igive sakiTxebi
daayena politikuri asparezis centrSi. bevri es sakiTxi, magaliTad, rodis iqneba
SesaZlebeli abortis Tavisuflad gakeTeba, sakamaTo aRmoCnda rogorc qalebs, ise
mamakacebs Soris.
britaneTSi qalTa jgufebma mniSvnelovani roli iTamaSes, magaliTad, 1967 wels
`abortis aqtisa~ da samsaxurSi seqsualuri diskriminaciis sawinaaRmdego kanonebis
miRebis saqmeSi. qalTa organizaciebma daJinebiT moiTxoves sxva cvlilebebic,
romlebic kanoniT aris aRiarebuli, rogoricaa 1976 wels miRebuli ojaxuri
Zaladobis msxverplTa dacva, romelic uzrunvelyofilia kanoniT `saojaxo
Zaladobisa da saqorwino procedurebis Sesaxeb~. 1992 wels Catarebulma erovnulma
gamokiTxvam wina planze wamoswia is sakiTxebi, romlebic Zalian prioritetulia
qalebisaTvis, magram nakleb mniSvnelovania mamakacebisaTvis. maT ricxvSi Sedis,
magaliTad, skolamdeli asakis bavSvebisaTvis sabavSvo baRebiT uzrunvelyofis
politikis ganviTareba, agreTve bavSvTa daxmarebis politikis srulyofa (Kellner
1992). rac ar unda moxdes momavalSi, aSkaraa, bevri problema da sazrunavi,
romlebic uSualod qalebze axdens gavlenas da romlebic adre ugulebelyofil
iyo an iTvleboda `politikis miRma~ arsebulad, axla politikuri debatebis
centraluri sakiTxi gaxda.
16
qalebis mier mamakacebTan gaTanabrebuli xmis micemis uflebis mopoveba 1
_ safrangeTi, ungreTi, italia,
1893 _ axali zelandia 1945 iaponia,
vietnami, iugoslavia, bolivia
1902 _ avstralia 1946 _ albaneTi, rumineTi, panama
1902 _ fineTi 1947 _ argentina, venesuela
1913 _ norvegia 1948 _ israeli, korea
1915 _ dania, islandia 1949 _ CineTi, Cile
1917 _ ssrk 1950 _ el salvadori, gana, indoeTi
1918 _ kanada 1951 _ nepali
1919 _ avstria, germania, 1952 _ saberZneTi
niderlandebi,
poloneTi, SvedeTi,
luqsemburgi,
Cexoslovakia
1920 _ aSS 1953 _ meqsika
1922 _ irlandia 1954 _ kolumbia
1928 _ didi britaneTi 1955 _ nikaragua
1929 _ ekvatori 1956 _ egvipte, pakistani, senegali
1930 _ samxreT afrika 1957 _ libani
_ espaneTi, Sri lanka,
1931 1959 _ maroko
portugalia
1932 _ tailandi 1962 _ alJiri
1934 _ brazilia, kuba 1963 _ irani, kenia, libia
1936 _ kosta rika 1964 _ sudani, zambia
1937 _ filipinebi 1965 _ avRaneTi, gvatemala
1941 _ indonezia 1977 _ nigeria
_ dominikis respublika,
1942 1979 _ peru, zimbabve
urugvai
globaluri Zalebi
18
mxardasaWerad, magram maTi Sesruleba aucilebelia wevri qveynebis
sasamarTloebisTvis.
Tavdapirvelad evrogaerTianebis wevrTa raodenoba iyo eqvsi. 1973 wels,
rodesac dania da irlandia, britaneTTan erTad, gaerTianebas SeuerTdnen, maTi
raodenoba cxramde gaizarda. TandaTan, wevri qveynebis ricxvma Tormets miaRwia,
xolo 1996 wels ki _ TxuTmets. didma dapirispirebebma, gansakuTrebiT agrarul
politikasTan dakavSirebiT, daRi daasva, agreTve Seaferxa Tanamimdevruli
SeTanxmebebis formireba. 1987 wels miiRes erTiani evropis aqti, rasac mohyva mTeli
rigi inovaciebi, romelTa mizani iyo ufro didi gaerTianebis Seqmna, yvela
darCenili savaWro barieris gauqmebis CaTvliT.
evrokavSiris Semdgomi ganviTareba problemuri gaxda im gansakuTrebuli
cvlilebebis gamo, romlebmac aRmosavleT evropa da Semdeg sabWoTa kavSiri moicva,
1989 wlidan moyolebuli. `evropas~ zusti sazRvrebi hqonda, rodesac is dasavleT
evropis liberalur demokratiebad aRiqmeboda. igi aRmosavleTis komunisturi
sazogadoebebisagan iyo gamijnuli. sabWoTa kavSiris daSlam es yvelaferi Secvala.
axla aRar aris naTeli, sad mTavrdeba `evropa~ da aRmosavleT evropis bevri
axlad formirebuli liberaluri demokratia apirebs gawevriandes evrokavSirSi.
ra saxis warmonaqmnia evrokavSiri? SesaZlebelia, is ubralod erTgvari ze-eri-
saxelmwifo gaxdes, an gansxvavdeba is adre arsebuli politikuri sistemebisgan?
filip Smiteri (1991) miuTiTebs, rom axla evrokavSiri eri-saxelmwifosagan mravali
niSan-TvisebiT gansxvavdeba. rogorc zeviT iyo aRniSnuli, mas ar gaaCnia umaRlesi
xelisuflebis erTiani forma: sasamarTlos SeuZlia ugulebelyos misi wevri
saxelmwifoebis garkveuli kanonebi, magram ar arsebobs gadawyvetilebebis
realizaciis universaluri saSualebebi. Tumca mas suverenuli saxelmwifos
garkveuli niSnebi gaaCnia, magaliTad, is msoflios 130 saxelmwifos mieraa
aRiarebuli, rogorc saxelmwifo warmonaqmni da maT evrokavSirTan diplomatiuri
urTierTobebi aqvT damyarebuli.
eri-saxelmwifoebi garkveul teritoriebze arseboben, magram Sexeduleba,
romlis Tanaxmadac, evrokavSirs Tavisi `sakuTari~ teritoria gaaCnia, ufro
bundovania. evrokavSiri Tavad ar `marTavs~ Tavis teritorias da misi sazRvrebi ar
aris zustad dadgenili, radgan uaxloes momavalSi albaT kidev araerTi
saxelmwifo gaxdeba misi wevri. evrokavSirs difuzuri struqtura aqvs. zogierT
`gare~ saxelmwifos masTan TanamSromlobis xelSekrulebebi aqvs gaformebuli. eri-
saxelmwifosgan gansxvavebiT, evrokavSirSi ar aris administraciuli
dawesebulebebis ierarqia. winaswar, zogadad gaTvaliswinebuli iyo misi
struqturis Semadgeneli sxvadasxva nawilis moqmedebebis nawilobrivi damTxveva
Zalauflebisa da kompetenciis sxvadasxva sferoSi. komisias centraluri roli aqvs
gadawyvetilebebis miRebis procesebSi, magram Tavisi rolis Sesrulebis dros, is
did yuradRebas aqcevs evrokavSiris wevri saxelmwifoebisa da misi sxva
organizaciebis Sexedulebebs.
Smiteri amtkicebs, rom evrokavSiri politikuri wyobis Zalian specifikuri
formaa da mas SeuZlia, gza gaukafos im cvlilebebs, romlebic msoflios sxva
regionebs misabaZ models sTavazobs. evrokavSiri ar aris arc eri da arc
saxelmwifo, is ufro orives alternatiuli politikuri sistemaa. garkveuli azriT,
is federaluria, magram ara tipuri federaluri saxelmwifos msgavsad, radgan is,
19
ubralod, Sedgeba ara erToblivad organizebuli regionebisagan, aramed sxvadasxva
erTeulisa da qveerTeulis mTeli mravalferovnebisagan. garkveuli miznebisTvis, is
aris erTiani politikuri aqtori, sxva amocanebisTvis ki _ agregati, romelic
damokidebulia mudmivad `cvalebad SeTanxmebebze~.
momavalSi evropuli gaerTianeba iqneba politikuri batonobis unikaluri forma. SeiZleba, is
daemsgavsos zogierT arsebul saxelmwifos, rogoricaa SeerTebuli Statebi, germaniis federaciuli
respublika, Sveicaria, kanada, espaneTi da a.S. misi aRwera SesaZlebeli iqneba nacnobi terminebiT:
federaciuli, konfederaciuli, teqnokratiuli, demokratiuli, pluraluri da a.S., magram is
gansxvavebuli iqneba (Schmitter, 1991, gv. 29).
maastrixSi xelmowerili xelSekrulebis Tanaxmad, XX saukunis bolosTvis
evropa politikurad ufro integrirebuli gaxdeba, vidre axla aris. mas erTiani
valuta eqneba. rac Seexeba 1996 wels, jer kidev ar aris naTeli, erTiani valuta
iqneba Tu ara saukunis bolomde. albaT, mxolod ramdenime qveyana aris mzad,
daakmayofilos misi gavrcelebisaTvis saWiro rTuli ekonomikuri kriteriumebi.
miuxedavad amisa, axali valutis saxelwodeba ukve SerCeulia: `evro~.
21
samudamod Seicvala, masTan erTad ki globaluri politikuri wyobac _ mas Semdeg,
rac yofili sabWoTa kavSiri gaWimuli iyo Soreul aziamde.
myarad moikidebs Tu ara fexs demokratia, albaT, damokidebulia imaze,
ramdenad aris gavrcelebuli sabazro ekonomika. 1994 wlis bolos gamoqveynebul
evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis bankis angariSSi, yuradRebiT aris
ganxiluli yofil komunistur qveynebSi sabazro ekonomikis ganviTarebisTvis
saWiro ekonomikuri maCveneblebi. cvlilebis ZiriTadi maCveneblebia: mrewvelobis
privatizaciis done da masStabi, biznesis restruqturizaciis xarisxi, marTvis wina
stilis ukugdeba, Ria konkurencia da sagareo vaWroba, sabanko sistemis reforma. am
maxasiaTeblebis mixedviT, CexeTis respublikaSi, ungreTsa da poloneTSi
cvlilebaTa done yvelaze maRalia, xolo azerbaijanSi, saqarTveloSi, TurqmeneTsa
da ukrainaSi _ yvelaze dabali.
iugoslavia, yofili komunisturi qveyana, federaluri saxelmwifo, romelic
1989 wlamde erT-erT yvelaze mowinaved miaCndaT, daiSala iq gaCaRebuli sisxliani
omis Sedegad. konfliqtma bosnia-hercogovinaSi, yofili iugoslaviis erT-erT
Semadgenel nawilSi, romelic damoukideblobas iTxovda, 500 000 sicocxle Seiwira.
rogori SemaZrwunebelic ar unda iyos es cifri, konfliqti bosniaSi SedarebiT
lokaluri da Semofargluli iyo. aRmosavleTsa da dasavleTs Soris damyarebuli
urTierTobis Sedegad, SesaZlebeli gaxda, Tavidan aecilebinaT zogierTi sxva
iseTi masStaburi omis gaCaReba, romlebic XX saukuneSi moxda. axla Cven
vubrundebiT im problemebs, romlebic gamowveulia adamianTa socialur
saqmianobaSi samxedro Zalauflebis da omis mudmivi mniSvnelobiT.
omi da samxedroebi
22
ganviTarebaSi. man mTlianad gaamarTla Tavisi saxelwodeba. masSi CarTuli qveynebis
raodenobis TvalsazrisiT, evropuli saxelmwifoebis umetesoba, agreTve ruseTi,
iaponia da SeerTebuli Statebi _ istoriuli paralelebi ar arsebobda. mokluli
meomrebisa da samoqalaqo pirebis raodenoba bevrad ufro didi iyo, vidre
romelime wina SeiaraRebuli konfliqtis dros.
sul mcire orma mTavarma movlenam Seuwyo xeli lokaluridan totalur omze
gadasvlas: omis industrializaciam da masobrivi militaristuli organizaciis
warmoqmnam. omis industrializacia gulisxmobs Tanamedrove samrewvelo meTodebis
gamoyenebas iaraRis warmoebisa da ganviTarebis saqmeSi. Tanamedrove masobrivi
samxedro sistemebi biurokratiul organizaciebad Camoyalibdnen da mniSvnelovnad
Secvales omebis momzadebis da brZolis xasiaTi. garda amisa, mTavrobebma SemoiRes
sayovelTao samxedro begara _ garkveul asakobriv farglebSi, samxedro
samsaxurisTvis vargisi yvela mamakacis gawveva _ radgan omis masStabi gaizarda.
iaraRiT vaWroba
SeiaraRebis sferoSi msoflio vaWrobis ZiriTadi nawils _ iaraRiT vaWrobas _
mesame msoflios qveynebisTvis industriuli qveynebis mier gayiduli SeiaraReba
Seadgens. didi xnis ganmavlobaSi, SeerTebuli Statebi da ssrk iyvnen iaraRis
msoflios wamyvani eqsportiorebi. 1991 wels, sparseTis yureSi omis dawyebamde, ssrk
da dasavleTis zogierTi saxelmwifo erays awvdidnen da hyidnen iaraRsa da
samxedro daniSnulebis sxva produqcias. erays im dros iranTan omis wagebis
saSiSroeba emuqreboda. rogorc sparseTis yuris omis Sedegma aCvena, zogierTi
iaraRi, gansakuTrebiT sabWoTa kavSiris mier miwodebuli, aRmoCnda moZvelebuli an
23
Seuferebeli, gansakuTrebiT dasavleTis uaxlesi iaraRis teqnologiasTan
SedarebiT. am omSi erayi sastikad daamarcxes gaerTianebuli erebis samxedro
Zalebma, romlebsac, ZiriTadad, SeerTebuli Statebi afinansebda. Tumca, mowinave
teqnologias sTavazoben yvelas, visac surs da SeuZlia misi SeZena.
1950-iani wlebidan 1980-iani wlebis bolomde, msoflio samxedro xarjebi zrdis
tendenciiT xasiaTdeboda. 1977 wels msoflio xarjebma SeiaraRebaze gadaaWarba 1
miliard amerikul dolars dReSi. es niSnavs, rom yovel saaTSi 50 milioni dolari
ixarjeboda. 1980-iani wlebis bolos, realuri gamoTvliT (inflaciis faqtoris
gamoklebiT), es maCveneblebi TiTqmis gaormagda. 1993 wels globaluri samxedro
xarjebi Seadgenda msoflios mTliani Semosavlis daaxloebiT 5 procents. es
bevrad ufro metia, vidre mTeli afrikuli kontinentis ekonomikuri warmoeba; is
metia, vidre mTeli aziis (iaponiis gamoklebiT) ekonomikuri warmoeba.
civi omis dasrulebis fonze, vinmem SeiZleba imedianad ganWvritos msoflios
ganviTarebuli qveynebis samxedro danaxarjebis Semcireba. SeiaraRebasTan
dakavSirebuli xarjebi mkveTrad Semcirda ruseTsa da yofili sabWoTa kavSiris
sxva saxelmwifoebSi. SeerTebulma Statebma, britaneTma da dasavleTis sxva
qveynebmac Seamcires Tavdacvis xarjebi momdevno ramdenime weliwadSi. Tumca, es
gazrdis dawolas iaraRis eqsportze saSinao bazrebis Sevsebis mizniT. ar SeiZleba
darwmunebiT Tqma, rom civi omis dasruleba Seamcirebs usafrTxoebis moTxovnebs
mesame msoflios qveynebSi, es moTxovnebi rogorc Sida, ise sagareo xasiaTisaa.
rogorc Semdeg nawilebSi vnaxavT, jer kidev bundovania, ramdenad SeiZleba vendoT
globaluri mSvidobis dividends.
24
sabWoTa kavSiris daSliT gamowveuli pirdapiri safrTxe, Cans, acilebul iqna.
birTvuli iaraRi, gaSlili Tormeti damoukidebeli respublikis teritoriebze,
koncentrirebul iqneba ruseTis teritoriaze, sadac SesaZlebelia Sesabamisi
usafrTxoebisa da kontrolis zomebis ufro drouli ganxorcieleba. magram radgan
birTvuli iaraRebisa da masalebis karg pirobebSi Senaxva dakavSirebulia did
xarjebTan, arsebobs eWvebi maT xangrZliv usafrTxoebasTan dakavSirebiT. garda
amisa, sxva qveynebma SeiZleba gadaibiron yofili sabWoTa kavSiris mecnierebi, maTi
kompetenturobis gamo.
proliferaciis problemis arsi aris is, rom birTvuli iaraRis warmoebisaTvis
saWiro ori nivTiereba, gamdidrebuli urani da plutoniumi, aucilebelia agreTve
birTvuli energiis mSvidobiani warmoebisaTvis. teqnologiuri eqspertizis Tanaxmad,
erT-erTi am nivTierebis flobis dros SesaZlebelia birTvuli iaraRis Seqmna.
kerZod, iaponiasa da germanias aqvT plutoniumis maragebi, romlebic iseTive didia,
rogorc SeerTebuli Statebis birTvul arsenalebSi. am qveynebma rom moindomon,
isini SeZleben birTvuli SeiaraRebis Zalian swrafad Seqmnas. atomur
eleqtrosadgurebSi daxarjuli sawvavis xelaxali gadamuSaveba aseve qmnis farTo
masStabis proliferaciis saSiSroebas. arsebuli gegmebis Tanaxmad, XXI saukunis
damdegisTvis, evropisa da iaponiis gadamamuSavebel qarxnebSi gamoyenebuli
sawvavidan, ori aTasi metruli tona plutoniumi iqneba miRebuli. TxuTmet funtze
naklebia saWiro atomuri bombis Sesaqmnelad. radgan plutoniumi aTasi wlis
ganmavlobaSi inarCunebs Tavis Tvisebebs, misi usafrTxoebisa da mSvidobiani
gamoyenebis garantiebis problema, Cans, Znelad gadasalaxia.
25
aris dadgenili da aRiarebuli saxelmwifoTa msoflio Tanamegobrobis mier.
Tanamedrove saomari moqmedebebi, gansakuTrebiT birTvuli omi, iseTi damangreveli
gaxda, rom misi gamoyeneba SeuZlebelia realuri politikuri an ekonomikuri
miznebis misaRwevad.
sul ufro izrdeba imis Segneba, rom birTvul epoqaSi miuRebelia Zveleburi
gamonaTqvami: `mSvidoba Tu ginda, emzade omisTvis~; es ki bolo wlebis erT-erTi
imedis momcemi movlenaa. im SemTxvevaSic ki, Tu moxerxda birTvuli
konfrontaciebis Tavidan acileba, SesaZloa, mainc ar Sewydes omebi, sadac
Cveulebrivi tipis iaraRi iqneba gamoyenebuli, rac masobrivi ganadgurebis mizezi
SeiZleba gaxdes. magram imedis realuri safuZvelic arsebobs.
maikl maqguaieri, Tavdacvis saqmis cnobili analitikosi, amtkicebs, rom
momdevno oci an ocdaaTi wlis ganmavlobaSi, birTvuli iaraRisagan Tavisufali
msoflios Seqmnis realuri SesaZlebloba arsebobs. birTvuli iaraRisagan
Tavisufali msoflio iqneba iseTi msoflio, sadac birTvuli saxelmwifoebi
SeTanxmdebian, rom jarTad aqceven mTel TavianT birTvul SeiaraRebas garkveul
daTqmul vadaSi. misi azriT, birTvuli iaraRisagan Tavisufali msoflio,
proliferaciis SeCerebisa da agresiuli saxelmwifoebisa da teroristuli
jgufebisagan birTvuli iaraRis dacvis erTaderTi saSualebaa. es realisturi
arCevania, radgan bevri samxedro politikuri lideri mixvda, rom birTvuli iaraRi
strategiuli miznebisTvis gamousadegaria. maTi flobis erTaderTi mizezi aris is,
rom isini sxvebsac aqvT an SeiZleba SeiZinon. amis gamo, rac ar unda moxdes, omis
riski yovelTvis iqneba. magram birTvuli iaraRisgan Tavisufali msoflio
erTaderTi gzaa, rom Tavidan aviciloT kacobriobis damRupveli birTvuli
konfrontaciebis SesaZlebloba, romelsac SeuZlia dedamiwis udidesi nawilis da,
albaT, mTeli kacobriobis ganadgureba.
Sejameba
1. saxelmwifo arsebobs iq, sadac aris politikuri aparati, romelic marTavs
garkveul dadgenil teritorias da romlis xelisufleba emyareba legalur
sistemasa da kanonier uflebas, gamoiyenos Zala Tavisi politikuri kursis
ganxorcielebis mizniT.
2. Tanamedrove saxelmwifoebi aris eri-saxelmwifoebi, sadac, Cveulebriv,
kongresis an saparlamento sistema arsebobs. suverenitetis cneba (mTavrobis
kanonieri Zalaufleba mkafiod gansazRvrul teritoriaze) gulisxmobs rogorc eri-
saxelmwifos aRiarebul legitimurobas, ise sxvebis mier saxelmwifo sazRvrebis
aRiarebas. TiToeuli erToba iZens gamorCeul xasiaTs nacionalizmTan misi kavSiris
gziT.
3. demokratia aris politikuri sistema, sadac xalxi marTavs. monawileobiTi
demokratiis dros, gadawyvetilebebs iReben isini, viszec es gadawyvetilebebi
gavlenas axdens. liberaluri demokratia aris warmomadgenlobiTi mravalpartiuli
demokratia (rogoricaa, magaliTad, gaerTianebuli samefo), sadac moqalaqeebs
SeuZliaT, xma miscen erT-erTs sul cota ori partiidan.
Tumca demokratia farTod gavrcelda, zogierTi siZnele mainc arsebobs. iseT
qveynebSi, rogoric gaerTianebuli samefoa, xelisuflebas misi moqalaqeebis
26
gasaWiris mogvarebis unari ara aqvs. mTavrobiT ukmayofileba izrdeba, xolo
politikuri monawileobis done klebulobs.
4. politikuri partia aris organizacia, romelic orientirebulia, arCevnebis
gziT miaRwios xelisuflebaze legitimur kontrols. dasavleTis saxelmwifoebis
umravlesobaSi, yvelaze didi is partiebia, romlebic Semdeg ZiriTad politikur
interesebs gamoxataven: socializmi, komunizmi, liberalizmi an konservatizmi.
Cveulebriv, arsebobs garkveuli kavSiri xmis micemis nimuSebsa da klasobriv
gansxvavebebs Soris. bolo dros, dasavleTis bevr saxelmwifoSi SeimCneva
tradiciuli partiebis mimarT erTgulebis Semcireba da, saerTod, imedgacruebis
zrda partiuli sistemis gamo.
5. bolo wlebSi, britanulma politikam TetCerizmis Zlieri zemoqmedeba
ganicada. TetCerizmi aris doqtrinebis erToblioba, romelic Tavad qalbaton
TetCeris xelisuflebidan wasvlis Semdegac arsebobs. TetCerizmi eyrdnoba
saxelmwifos rolis Semcirebisa da Tavisufali bazris batonobis aucileblobis
rwmenas.
6. TetCerizmma Secvala konservatuli partiis perspeqtiva. bolo oci wlis
ganmavlobaSi, leiboristulma partiamac ganicada mniSvnelovani cvlilebebi;
kerZod, toni bleris xelmZRvanelobiT, `axalma leiboristebma~ xeli aiRes Zvel
socialistur Sexedulebebze, maT Soris nacionalizaciasa da gegmur ekonomikur
mewarmeobaze.
7. evropuli kavSiris Seqmnam mniSvnelovani gavlena moaxdina yvela mis wevr
saxelmwifoze. Tumca, srulad ar aris naTeli, rogori momavali eqneba evrokavSirs.
is, albaT, ar gaxdeba `ze-eri-saxelmwifo~, magram SeinarCunebs Tavis gamorCeul
xasiaTs.
8. evropis politikuri ruka Seicvala 1989 welsa da momdevno periodSi,
komunizmis daSlis Sedegad. ruseTi da aRmosavleT evropis sazogadoebebi xdebian
saparlamento demokratiebi da sabazro ekonomikis qveynebi, Tumca gadasvlis es
procesi aris Zneli da problematuri.
9. omi politikaSi yovelTvis did rols TamaSobda. saukuneebis ganmavlobaSi
omis xasiaTi Zalian Seicvala. Tanamedrove sazogadoebis ganviTarebasTan erTad,
omis industrializaciis procesi daiwyo, rac omis warmoebis dros industriuli
meTodebis gamoyenebas gulisxmobs. birTvul epoqaSi, arsebobs imedis safuZveli,
rom didi omebis raodenoba Semcirdeba, radgan omis SesaZlo Sedegebi metad
damRupvelia.
damatebiTi literatura
Christopher D andeker, Surveillance, Power and Modernity (Cambridge: P olity P ress, 1990) .
Tanamedrove sazogadoebebSi Zalauflebis sistemebis ganviTarebis mimoxilva,
romelic gansakuTrebiT samxedro Zalis rols usvams xazs.
Stephen George, An Awkward Partner: Britain in the European Community (Oxford: Oxford University
Press, 1990) . britaneTsa da evropuli gaerTianebis sxva qveynebs Soris daZabuli
urTierTobis saintereso mimoxilva.
David Held, Models of Democracy. Second Edition (Cambridge: P olity Press, 1996). klasikuri da
mniSvnelovani angariSi demokratiis sxvadasxva formis Sesaxeb.
27
John K ingdom, Government and Pilitics in Britain (Cambridge: P olity P ress, 1991) .
yovlismomcveli da kritikuli teqsti britaneTis politikis Sesaxeb.
James N. R orenan, Turbulence in World Politics: A Theory of Change and Continuity (London.
Harvester, 1990) . mcdeloba, mogvces axali farTo formulireba imis Sesaxeb, rogor
unda gavigoT globaluri politikuri wyoba.
John S cott, Who Rules Britain? (Cambridge: P olity P ress, 1991) . saukeTeso wigni britanul
sazogadoebaSi elitebisa da Zalauflebis Sesaxeb.
D.W. Urwin and W.E. Petterson, Politics in Western Europe Today: Perspectives, Politics and Problems
since 1980 (London: L ongman, 1990). sasargeblo zogadi mimoxilva, romelic warmoadgens
Sesavals dasavleT evropis sxvadasxva qveynis politikur cxovrebaSi.
mniSvnelovani terminebi
legitimuroba interesebi
suvereniteti axali leiboristebi
moqalaqe evrokavSiri
nacionalizmi samxedro Zalaufleba
monawileobiTi demokratia lokaluri omi
konstituciuri monarqi totaluri omi
liberaluri demokratia sayovelTao samxedro begara
politikuri partia civi omi
TetCerizmi iaraRiT vaWroba
qceva xmis micemisas birTvuli iaraRis gavrceleba
28
masmedia da popularuli kultura
Sinaarsi
ZiriTadi cnebebi
adreuli masmedia: gazeTebi
gazeTebis gamocema
televiziis gavlena
sazogadoebrivi mauwyebloba
televiziis gavlena qcevaze
sociologebi swavloben satelevizio axal ambebs
televizia da Janri
Teoriebi mediis Sesaxeb
adreuli Teoriebi
iurgen habermasi: sazogadoebrivi sfero
bodriari: hiperrealobis samyaro
jon tompsoni: media da Tanamedrove sazogadoeba
mediis globalizacia
axali ambebi
kino, televizia, reklama da eleqtronuli komunikacia
media imperializmi
mediis antrepreniorebi
mediis regulaciis problema
multimedia
interneti
daskvna
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
3
Tanafardoba mudmivad klebulobs. dRes yovel 100 ojaxze 90-ze naklebi gayiduli
gazeTi modis. gansakuTrebiT Semcirda axalgazrdebze gayiduli gazeTebis ricxvi.
gazeTebis gamocema
didi xania, gazeTebi yovlisSemZle magnatis, sagamomcemlo imperiis
xelmZRvanelis saxesTan asocirdeba. suraTi sulac ar aris ararealuri. bevr
qveyanaSi gazeTebi sul ramdenime didi korporaciis sakuTrebas warmoadgens. xSir
SemTxvevaSi, es korporaciebi garkveuli pirebis an ojaxebis sakuTrebaa da maT
didi gavlena aqvT. dRes bevri aseTi firma uzarmazar aqciebs flobs televiziasa
da garTobis industriaSi. britaneTSi Zalian didi kompaniebi, romlebsac presis
baronebi, lordebi norTklifi, biverbruki da kemsli marTaven, 1920-ain da 1930-ian
wlebSi, maTi mravalricxovani tiraJis mqone gazeTebis warmatebis safuZvelze
ganviTardnen. safrangeTi momswrea erzanis sainformacio imperiis Seqmnisa,
germaniaSi Springerisa da grunebis uzarmazari organizaciebi gaCnda. amerikis
SeerTebul StatebSi im qalaqebis ricxvi, sadac konkurenti gazeTebis firmebia,
mudmivad klebulobs. XX saukunis dasawyisSi xuTasze meti aseTi firma iyo, xolo
1984 wels maTi raodenoba ocdaaTamde Semcirda. amerikuli qalaqebis mxolod 3
procentSi aris konkurenti gazeTebi _ adgilobriv gazeTebis gamomcemloba
monopolisturi sawarmo gaxda.
SeerTebuli Statebis garda, dasavleTis yvela qveyanas SeuZlia iamayos
ramdenime erovnuli gazeTiT. xSirad, es gazeTebi sxvadaxva politikur
Tvalsazriss gamoxataven, amitom mkiTxvelebs didi arCevani aqvT. Tumca SeerTebul
StatebSi mxolod adgilobrivi gazeTebi gamodis, rogorc wesi, maTi mflobelebi
adgilobrivi moqalaqeebi ar arian: gazeTis 70 procentze mets gazeTebis koncerni
akontrolebs. zogierTi maTganis, iseve rogorc evropis didi tiraJis mqone bevri
gazeTis, saredaqcio politikas maTi mflobelebi gansazRvraven. aucilebelia, rom
es politika redaqtorebma da Jurnalistebma daicvan. herstis gazeTebis koncernSi
rva didi gazeTis redaqtorebs yoveldRiurad ugzavnian ramdenime mowinave statias,
zogierTi maTgani aucileblad unda gamoqveyndes, sxvebi ki, SesaZloa, rom
daibeWdos. Tavad redaqtorebi ar weren statiebs.
dasavleTis qveynebis mTavrobebis umravlesobas awuxebs is faqti, rom gazeTi
ramdenime adamianis sakuTrebaa. bevr qveyanaSi mTavrobebma garkveuli zomebi miiRes,
raTa Tavidan aecilebinaT didi koncernebis mier gazeTebis xelSi Cagdeba, magram
aseTi mcdeloba xSirad marcxiT mvardeboda. zogjer saxelmwifoebi cdilobdnen
presaSi politikuri balansis damyarebas. magaliTad, 1970-ian wlebSi, norvegiaSi
miiRes kanon-proeqti sxvadasxva politikuri speqtris gazeTebSi investiciebis
Tanabari ganawilebis Sesaxeb da amJamad am qveyanaSi adgilobrivi erTobebis
umravlesobas aqvs ori an meti mravalferovani informaciis Semcveli gazeTi,
romlebic mkiTxvelebs erovnuli da saerTaSoriso ambebis Sesaxeb gansxvavebul
Tvalsazriss awvdian.
SesaZloa, kompiuteruli teqnologiebis ganviTarebam gamoiwvios gazeTebis
ufro didi raodenobiT gamoSveba, radganac axla maTi dabeWdva da gamoSveba
adrindelze bevrad ufro iafi gaxda. meore mxriv, eleqtronulma komunikaciam,
SesaZloa, faqtobrivad, mospos gazeTebis tiraJireba. magaliTad, teleteqstis
4
sistemebis saSualebiT, mTeli dRis ganmavlobaSi xdeba axali ambebis Sesaxeb
informaciis mudmivi ganaxleba, pirdapir televizoris ekranze.
bolo wlebSi, gaerTianebul samefoSi, faqtobrivad, daarsda ramdenime axali
erovnuli gazeTi, magram maTgan mxolod erTma Tu orma miaRwia warmatebas.
televiziis gavlena
5
Tavisufali drois gamoyeneba asakis mixedviT, didi britaneTi, 1995 wlis maisi
(saaTebi kviraSi)1
16- 25- 35- 45- 60 da
24 34 44 59 zeviT
televizia an radio 14
megobrebTan stumroba (SesaZloa moicavdes
7
Wamasac)
kiTxva 1
saubari, socializacia da telefoniT megobrebTan
3
urTierToba
gareT Wama-sma 6
hobi, TamaSebi da kompiuteri 2
seirnoba da sxva gamajansaRebeli aqtivobebi 2
arafris keTeba (avadmyofobis CaTvliT) 1
monawileoba sportSi 3
religiuri, politikuri da sxva Sexvedrebi
koncertebi, Teatri, kino da sportuli
1
sanaxaobebi
sxva 1
mTeli Tavisufali dro 40
wyaro: mikro-socialuri cvlilebis kvleviTi centri, Omnibus Survey, Social Trends-
dan, 1996, gv. 217.
sazogadoebrivi mauwyebloba
dRes televizia, masobrivi gazeTebis msgavsad, didi biznesia da qveynebis
umravlesobaSi saxelmwifo uSualod CarTulia mis marTvaSi. britaneTSi
`britaneTis samauwyeblo korporacia,~ romelmac pirvelma Seqmna satelevizio
programebi, saxelmwifo organizaciaa. misi dafinanseba xdeba salicenzio
gadasaxadiT, romelsac televizoris mflobeli yvela ojaxi ixdis. ramdenime wlis
ganmavlobaSi, BBC iyo britaneTSi erTaderTi organizacia, romelsac rogorc
radio, ise satelevizio programebis gadacemis ufleba hqonda, magram dRes BBC-is
ori telearxis - BBC 1-isa da BBC 2-is garda, arsebobs ori Cveulebrivi arxi (ITV
6
da me-4 arxi). reklamis sixSire da xangrZlivoba kanoniT kontroldeba, saaTSi
dasaSvebia maqsimum eqvsi wuTi. es wesebi gamoiyeneba satelitur arxebzec, romlebic
jer kidev 1980-ian wlebSi abonentebisTvis farTod misawvdomi gaxda.
SeerTebul StatebSi, samive wamyvani satelevizio organizacia komerciuli
qselebia _ amerikis samauwyeblo kompania (ABC), kolumbiis samauwyeblo sistema
(CBC) da erovnuli samauwyeblo kompania (NBC). kanonis Tanaxmad, samauwyeblo
qselebs ara aqvs ufleba, hqondeT xuTze meti licenzirebuli sadguri. am sami
organizaciis sadgurebi qveynis udides qalaqebSi aris ganTavsebuli. amitom am
`didi sameulis~ mauwyebloba, misi sadgurebis meSveobiT, moicavs arsebuli
ojaxebis erT meoTxedze mets. daaxloebiT orasamde filiali aris mierTebuli
TiToeul qselTan da, erTianad, isini qveyanaSi arsebuli Svidasamde telesadguris
90 procents Seadgenen. qselebis Semosavali damokidebulia sareklamo drois
gayidvidan miRebul Tanxebze. mauwyeblobis erovnuli asociacia, kerZo organo,
adgens saxelmZRvanelo wesebs, romlebic gansazRvravs reklamisTvis dawesebul
satelevizio dros: saaTSi 9.5 wuTi `saukeTeso dros~ (`praim taim~-is dros) da 16
wuTi sxva gadacemebis dros. sareklamo gadasaxadebis dadgenis mizniT,
telekompaniebi iyeneben regularulad mopovebul statistikur monacemebs imis
Sesaxeb, Tu ramdeni adamiani uyurebs specialur programebs. ra Tqma unda,
reitingebi Zlier gavlenas axdens imaze, gagrZeldeba Tu ara programebis
garkveuli seria.
satelituri da sakabelo televiziis Seqmnis Semdeg, didi qselebis
SesaZleblobebi Semcirda. evropis bevr qveyanaSi, gaerTianebuli samefosa da
amerikis didi qalaqebis CaTvliT, mayurebels SeuZlia sxvadasxva arxebsa da
programas Soris SearCios misTvis sasurveli gadacema. aseT pirobebSi,
gansakuTrebiT maSin, Tu amas videos zegavlenac emateba, adamianebi sul ufro met
sakuTar `programas~ qmnian. isini Tavad adgenen sanaxavi programebis ganrigs da
naklebad arian damokidebulni qselis mier winaswar mowodebul ganrigze.
sateliturma da sakabelo televiziebma TiTqmis yvelgan Secvales televiziis
buneba. rogorc ki maT daiwyes Cveulebrivi satelevizio arxebis sferoSi SeWra,
mTavrobebisTvis gaZnelda teleprogramebis Sinaarsis gakontroleba, rasac adre
isini yovelTvis akeTebdnen. amgvarad, Cans, rom televiziam da eleqtronulma mediam
ZiriTadi roli Seasrules im movlenebSi, romlebmac 1989 wels aRmosavleT
evropaSi revoluciebi gamoiwvia.
bibisis momavali. bevr sxva qveyanaSi arsebuli sazogadoebrivi mauwyeblobebis
msgavsad, bibisis mdgomareoba mudmivad daZabulia da bevri urTierTsawinaaRmdego
diskusiis sagania. BBC-is momavali problemuri gaxda. mediis axali teqnologiuri
formebis gavrcelebis gamo, ganuwyvetliv fuZndeba axali arxebi; cifruli
teqnologiis ganviTarebis Sedegad, asobiT sakabelo da satelituri arxebi
advilad xelmisawvdomi gaxdeba. 1995 wels, satelevizio auditoriaSi BBC-is wili
40 procentze odnav meti iyo. amJamad mas im adamianebis mxolod 33 procenti
uyurebs, visac sakabelo an satelituri televizia aqvT.
zogierTebis azriT, unda moxdes BBC-is privatizacia. sxva sityvebiT rom
vTqvaT, man sxva arxebis msgavsad, Tavisi wliuri Semosavali reklamis meSveobiT
unda miiRos da, amis Sedegad, salicenzio gadasaxadis gauqmeba SesaZlebeli
iqneboda. dRemde am ideas bevri mowinaaRmdege hyavs. mTavrobis 1994 wlis
7
oficialur moxsenebaSi BBC-is momavalTan dakavSirebiT, mocemulia rekomendacia
salicenzio gadasaxadis gagrZelebis Taobaze. masSi kvlav aris dadasturebuli,
rom BBC sazogadoebis sakuTrebaSi unda darCes.
miuxedavad amisa, salicenzio sagadasaxado sistemis SenarCuneba SeuZlebeli
iqneba, Tu momavalSi bibisis auditoria kidev ufro Semcirdeba _ zogierTi
fiqrobs, rom es gardauvalia. amas winaT, erT-erTma mimomxilvelma SeniSna:
`SesaZloa, windauxedaobiT, saxelmwifo mauwyebloba teqnologiis ucnaurobad
CaiTvalos, radgan daaxloebiT naxevari saukunis ganmavlobaSi, mxolod erTi
sainformacio saSualebisTvis iyo SesaZlebeli, msgavsi masala miewodebina qveynis
mosaxleobis umravlesobisTvis” (Economist, 23 dekemberi, 1995, gv. 29).
televizia da Zaladoba
satelevizio programebSi Zaladobis Tema Zalian gavrcelebulia da es
dokumenturad aris damtkicebuli. amasTan dakavSirebiT, yvelaze farTomasStabiani
kvlevebi gerbnerma da misma kolegebma Caatares. 1967 wlidan moyolebuli, isini
yovel wels, monacemebze dayrdnobiT, aanalizebdnen yvela mTavari amerikuli
qselis im satelevizio gadacemebis SerCeviT erTobliobas, romlebic gadioda
saukeTeso saeTero dros da aseve SabaT-kviras dRisiT. satelevizio programebis
sxvadasxva tipis mixedviT, sqematurad iyo Sedgenili Zaladobrivi aqtebisa da
epizodebis raodenoba da sixSire. am kvlevaSi Zaladoba gansazRvruli iyo, rogorc
fizikuri Zalis muqara an gamoyeneba, rac mimarTulia Tavad pirovnebis an sxvebis
mimarT da iwvevs fizikur daSavebas an sikvdils. aRmoCnda, rom satelevizio
dadgmebi sakmaod gajerebulia ZaladobiT. saSualod, aseTi programebis 80
procenti Zalian gadatvirTulia ZaladobiT _ 7,5 Zaladobrivi epizodi saaTSi.
sabavSvo programebSi Zaladobis kidev ufro maRali done gamovlinda, Tumca maTSi
mkvleloba naklebad iyo naCvenebi. nebismier satelevizio gadacemasTan SedarebiT,
multiplikaciuri filmebi yvelaze didi raodenobiT Seicavdnen Zaladobis aqtebsa
da epizodebs (Gerbner et al. 1979, 1980; Gunter 1985).
rogor moqmedebs telemayureblebze Zaladobis Cveneba, Tu aseTi zemoqmedeba
saerTod arsebobs: andersonma Seagrova im samocdaSvidi gamokvlevis monacemebi,
romlebic oci wlis _ 1956 wlidan 1976 wlamde _ ganmavlobaSi tardeboda. maTi
mizani iyo, SeeswavlaT agresiisadmi bavSvebis midrekilebaze satelevizio
Zaladobis gavlena. am gamokvlevebis sami meoTxedis monacemebis Tanaxmad, aseTi
kavSiris arseboba dadasturda. SemTxvevebis 20 procentSi mkveTrad gamoxatuli
8
Sedegebi ar aris miRebuli, xolo kvlevebis sami procentis mixedviT, mkvlevrebma
daaskvnes, rom televiziiT Zaladobis yureba, faqtobrivad, amcirebs agresias
(Anderson 1977; Liebert et al. 1982).
Tumca, andersonis mier ganxiluli gamokvlevebi Zalian gansxvavdeba
erTmaneTisagan gamoyenebuli meTodebiT, gamovlenili kavSiris doniTa da
`agresiuli qcevis~ gansazRvrebiT. kriminalur dramebs, romlebSic Zaladobas
aCveneben (agreTve bevr sabavSvo multfilms), safuZvlad udevs samarTlianobisa da
Surisgebis Temebi. kriminalur dramebSi marTlmsajuleba ufro met borotmoqmeds
sjis, vidre es realur cxovrebaSi xdeba, policielTa mier Catarebuli gamoZiebis
dros. multfilmebSic, Cveulebriv, ulmobel da saSiS personaJebs `sakadrisi
miezRvebaT~ xolme. daskvna imis Sesaxeb, rom Zaladobis xSiri Cveneba uSualod
iwvevs mibaZvis survils telemayureblebSi, ar aris marTebuli, SesaZloa, maTze met
zemoqmedebas axdendes dramis safuZvelSi Cadebuli moraluri Temebi. zogadad,
auditoriaze televiziis `gavlenis~ gamokvlevis mixedviT, mayureblebi _ bavSvebi
da mozrdilebi _ pasiurebi da gulgrilebi arian televiziiT nanaxi gadacemebis
mimarT. saeWvoa, rom videoTamaSebSi, telegadacemebsa da filmebSi naCvenebi
Zaladobis gamomxatveli masala uSualod warmoqmnis Zaladobisadmi midrekilebas
imaTSi, vinc am masalas uyurebs. aseve, sadaoa, rom viqtoris nintendoTi gataceba
aucileblad zians ayenebdes mis warmatebebs skolaSi. videoTamaSebis gavlena,
SesaZloa, ganpirobebulia sxva zegavlenebiT, romlebic skolis procesze
zemoqmedeben. sxva sityvebiT rom vTqvaT, iq, sadac Zlieria zewola, rom
moswavleebma maTi saskolo saqmeebiT daintereseba sxva rameze gadaitanon,
televiziiTa da videoTamaSebiT gatacebam, SesaZloa, am ganwyobebis gaZliereba
gamoiwvios. videoTamaSebi da televizia SeiZleba gaxdes TavSesafari maTTvis
arasasiamovno skolis garemosagan Tavis dasaRwevad.
magram aseve SesaZlebelia, rom videoTamaSebma xeli Seuwyos im unarebis
ganviTarebas, romlebic iqneba sasargeblo rogorc formaluri ganaTlebisTvis, ise
sazogadoebaSi ufro farTo monawileobisTvis, rac bevradaa damokidebuli
eleqtronul komunikaciaze. marSa kinderis azriT, im faqtma, rom misi vaJi viqtori
nintendos kargi mcodnea, didi gavlena moaxdina sxva sferoebzec. magaliTad, rac
ufro gaiwafa videoTamaSebiT, miT ufro dainteresda da daxelovnda multfilmebis
xatvaSi.
robert hoji da devid tripi xazs usvamen, rom bavSvebis reaqcia satelevizio
gadacemaze gulisxmobs nanaxis interpretaciasa da wakiTxvas da ara ubralod
programebis Sinaarsis damaxsovrebas. isini varaudoben, rom kvlevebis umetesobaSi
ar aris gaTvaliswinebuli bavSvebis gonebrivi procesebis sirTule. televizoris
yureba, trivialuri programebisac ki, Tavisi arsiT, ar aris dabali donis
inteleqtualuri aqtivobis gamovlena; bavSvebi `kiTxuloben~ programebs da
akavSireben maT yoveldRiur cxovrebaSi mniSvnelobis mqone sxva sistemebTan.
magaliTad, Zalian patara bavSvebic ki acnobiereben, rom mediaSi naCvenebi Zaladoba
`ar aris marTali~. hojisa da tripis mixedviT, satelevizio programebSi naCvenebi
Zaladoba ki ar moqmedebs adamianTa qcevaze, aramed im ganwyobebis zogadi
struqtura, romlis CarCoebSic Zaladoba naCvenebia da `ikiTxeba.~
9
sociologebi swavloben satelevizio axal ambebs
televiziis sociologiur gamokvlevebSi didi yuradReba eTmoba axal ambebs.
mosaxleobis didi nawili gazeTebs ar kiTxulobs. amgvarad, satelevizio axali
ambebi informaciis ZiriTadi wyaroa msoflioSi mimdinare movlenebis Sesaxeb.
glazgos universitetSi, glazgos media jgufis mier Catarebuli gamokvlevebi
swored satelevizio axal ambebs exeba. es gamokvlevebi Zalian cnobilia da,
amasTanave, sakamaToc. jgufma gamoaqveyna ramdenime kritikuli Sroma axali ambebis
wardgenis Sesaxeb: `cudi axali ambebi~, `ufro cudi axali ambebi~, `Zalian cudi
axali ambebi~ da `axali ambebi omisa da mSvidobis Sesaxeb~. aq dasaxelebul
TiToeul wignSi isini misdevdnen msgavs kvleviT strategiebs, Tumca cvlidnen
TavianTi kvlevebis fokuss.
`cudi axali ambebi~ (1976) iyo maTi pirveli da yvelaze mniSvnelovani wigni.
masSi mocemulia 1975 wlis ianvar-ivnisis periodSi yvela arxze (im dros me-4 arxi
ar arsebobda) axali ambebis gadacemebis analizi. misi mizani iyo axali ambebis
Sinaarsisa da gadmocemis stilis sistemuri da miukerZoebeli gaanalizeba. `cudi
axali ambebi~ yuradRebas amaxvilebda sawarmoo disputebis gadmocemaze. Semdegi
wignebi ufro koncentrirebuli iyo politikur reportaJebsa da folklendis omze.
`cudi axali ambebis~ daskvna is iyo, rom axali ambebi sawarmoo urTierTobebis
Sesaxeb gadaicemoda SerCeviTi da tendenciuri formiT. iseTi terminebi, rogoricaa
`usiamovneba~, `radikaluri~ da `uminzo gaficva~, profkavSirebis sawinaaRmdego
azrebs iwvevdnen. rogorc Cans, es reportaJebi ufro metad gaficvebis im gavlenebs
exeboda, rac sazogadoebaSi ganxeTqilebas iwvevda, vidre maT gamomwvev mizezebs.
gamoyenebul masalebSi, xSirad ise iyo gaSuqebuli gaficvebi da protestebi, rom
isini gamoiyureboda, rogorc iracionaluri da agresiuli. magaliTad, gaficvis
Sesaxeb reportaJSi, SesaZloa, yuradReba gamaxvilebuliyo imaze, Tu ra Sejaxebebs
hqonda adgili, rodesac gaficulebi aCerebdnen qarxanaSi Semaval xalxs, Tumca
realurad es konfrontaciebi SeiZleba Zalian iSviaTi yofiliyo.
`cudi axali ambebi~ imasac miuTiTebdnen, rom isini, vinc axal ambebs adgens,
moqmedeben, rogorc dRis wesrigSi moxvedrili nebismieri sakiTxis `karis
mcvelebi,~ anu imis ganmsazRvrelebi, Tu ras moismens sazogadoeba. magaliTad,
gaficvebi, sadac muSebsa da menejments Soris aqtiuri dapirispirebebi xdeboda,
SesaZloa, farTod yofiliyo gaSuqebuli. ufro mniSvnelovani da xangrZlivi
sawarmoo disputebi ki, SesaZloa, ugulebelyofiliyo. media jgufis azriT, axali
ambebis Jurnalistebis Sexedulebebi sazogadoebaSi arsebuli im dominanturi
jgufebis Tvalsazriss asaxaven, romlebic gaficulebs aRiqvamen, rogorc saSiS da
upasuxismgeblo adamianebs.
kritikuli gamoZaxili
media jgufis naSromebis Sesaxeb bevrs msjelobdnen rogorc mediis wreebSi,
aseve akademiur sazogadoebaSi. axali ambebis zogierTma prodiuserma mkvlevrebi
daadanaSaula, rom isini, ubralod, mikerZoebulad udgebodnen TavianT saqmes, rac,
maTi azriT, gaficulebis gamo moxda. isini miuTiTebdnen, rom, Tumca wignSi `cudi
axali ambebi~ erTi Tavi eZRvneboda sakiTxs `profkavSirebi da media~, ar iyo arc
erTi Tavi iseTi Temis Sesaxeb, rogoricaa `menejmenti da media.~ mediis kritikosebi
10
amtkicebdnen, rom es sakiTxi aucileblad unda yofiliyo ganxiluli, radgan
xSirad axali ambebis Jurnalistebs Tavad menejmenti adanaSaulebda gaficulebis
mimarT mikerZoebul damokidebulebaSi.
akademiuri wris kritikosebi msgavs sakiTxebze amaxvilebdnen yuradRebas.
martin harisonisTvis (1985) xelmisawvdomi gaxda im periodis ITN mauwyeblobis
transkripti, romelsac Tavdapirveli kvleva moicavda. amis safuZvelze is
amtkicebda, rom kvlevaSi gaanalizebuli xuTi Tvis masala ar iyo tipuri. dReebis
udidesi raodenoba amovardnili iyo am periodidan. axali ambebisTvis SeuZlebeli
iqneboda yvelafris gadacema da amitom gasagebi iyo, rom aqcenti keTdeboda
gamokveTil, mniSvnelovan SemTxvevebze.
harisonis azriT, media jgufi ar iyo marTali, rodesac amtkicebda, rom axali
ambebis gadacemebSi Zalian didi yuradReba eTmoboda gaficvis Sedegebs. bolos da
bolos, gaficvebi ufro meti raodenobis adamianebze axdenen gavlenas, vidre maTSi
monawile adamianebze. zogjer milionobiT adamianis cxovreba nadgurdeba erTi muWa
adamianebis qmedebebis gamo. da bolos, harisonis analizis Tanaxmad, media jgufis
mier gakeTebuli zogi daskvna, ubralod, mcdari iyo. magaliTad, imis
sawinaaRmdegod, rasac jgufi amtkicebda, axal ambebSi sworad iyo dasaxelebuli
disputebSi monawile profkavSirebi da imasac aRniSnavdnen, es gaficvebi
oficialuri iyo Tu araoficialuri.
aseTi kritikuli SeniSvnebis sapasuxod, jgufis wevrebma aRniSnes, rom
harisonis kvleva nawilobriv dafinansebuli iyo ITN-is mier, ramac, SesaZloa,
safrTxis qveS daayena misi akademiuri miukerZoebloba. harisonis mier zedmiwevniT
Semowmebuli transkriptebi ar iyo sruli da mxolod ramdenime nawyveti iyo
CarTuli, sadac aRniSnulia, rom, faqtobrivad, ITN saerTod ar mauwyeblobda.
im droidan moyolebuli, media jgufis wevrebma kidev ramdenime gamokvleva
Caatares. greg filom, erT-erTma wevrma, statiaSi `danaxva niSnavs dajerebas~
warmoadgina Tavisi kvlevis angariSi. kvleva exeboda adamianebis mogonebebs
warsuli movlenebis Sesaxeb (Philo 19 91). mas gansakuTrebiT ainteresebda mogonebebi
1984-5 wlebis meSaxteTa gaficvis, meSaxteTa profkavSirsa da misis TetCeris
konservatul mTavrobas Soris farTomasStabiani da xangrZlivi konfrontaciis
Sesaxeb.
filo gaficvis amsaxvel suraTebs adamianTa sxvadasxva jgufs aCvenebda da
sTxovda maT, daeweraT axali ambebi maT Sesaxeb, TiTqos isini Jurnalistebi iyvnen.
is, agreTve, ekiTxeboda maT, ra axsovdaT gaficvis Sesaxeb, magaliTad, is
mSvidobiani iyo Tu ara. man aRmoaCina, rom maT mier dawerili ambebi Zalian hgavda
teleprogramebis im Tavdapirvel cnobebs, romlebsac gaficvis dros gadascemdnen.
bevri frazac ki identuri iyo. gamokiTxuli adamianebis naxevarze meti
darwmunebuli iyo, rom gaficvis dros mimdinare piketireba ZiriTadad Zaladobrivi
iyo (Tumca, Zaladoba, faqtobrivad, Zalian iSviaTi iyo). filom daaskvna, rom Zalian
Zneli iqneba, gaakritiko gabatonebuli mediis angariSi, Tu informaciis
alternatiuli wyaroebi naklebad aris xelmisawvdomi. aseT pirobebSi, ar unda
davakninoT mediis Zalaufleba (gv. 177).
wignSi `gzavnilis miReba~ media jgufma axali ambebis gadacemebze Seagrova
bolo periodis kvlevis monacemebi. wignis redaqtori jon eldriji miuTiTebs, rom
jgufis mier Tavdapirvelad Catarebuli samuSaos Sedegad gamowveuli debatebi jer
11
kidev grZeldeba (Eldridge 1993 ). yovelTvis Zneli iqneba imis Tqma, Tu ra SeiZleba
CaiTvalos obieqturad axali ambebis reportaJebSi. xolo imaT sawinaaRmdegod, vinc
ambobs, rom obieqturobis ideas mniSvneloba ara aqvs (ixileT Jan bodriaris
Sesaxeb seqcia am TavSi), eldriji amtkicebs, rom mniSvnelovania kritikuli TvaliT
ganvixiloT mediis produqcia. SesaZlebelia da aucilebelia, SeviswavloT axali
abebis gadacemis sizuste.
mTavari mainc is aris, rom axali ambebi arasdros ar aris imis ubralo
`aRwera~, rac sinamdvileSi moxda mocemul dRes an mocemul kviraSi. `axali ambebi~
aris rTuli konstruqti, romelic mudmivad axdens zegavlenas imaze, ris
`Sesaxebac~ is gvamcnobs. magaliTad, rodesac romelime politikosi Cndeba axali
ambebis programaSi da komentars akeTebs sadavo sakiTxze _ davuSvaT, ekonomikis
mdgomareobaze da imaze, ra unda gakeTdes amasTan dakavSirebiT _ Tavad komentari
xdeba `axali ambebi~ Semdeg gadacemebSi.
televizia da Janri
dRes televizia uwyvet reJimSi muSaobs, SesaZloa, reklamam Sewyvitos
programebi, magram intervalebi mainc ar arsebobs. Tu ekrani cota xniT gamoirTo,
televiziis kompania Tavs yovelTvis valdebulad Tvlis, mayureblebs bodiSi
mouxados. prodiuserebic da mayureblebic Tvlian, rom televiziis gadacemebi
uwyvetia da, marTlac, bevri arxi saerTod ar wyvets mauwyeblobas. televizia aris
nakadi, magram televiziis programebis Sedgena sruli uwesrigobaa. magaliTad, erTi
saRamos gadacemebis ganrigi, Cveulebriv, mravali sruliad gansxvavebuli
programisgan Sedgeba. Janris idea sasargebloa, radgan misi saSualebiT garkveul
azrs iZens televiziis programebis Sedgenis moCvenebiTi qaoturoba. Janri
gulisxmobs imas, Tu rogor esmiT programis Semdgenlebsa da mayureblebs, `ra~
aris is, rasac uyureben _ is xsnis, rogor aris programebi kategoriebad dayofili,
magaliTad, axali ambebi, sapnis operebi, saTamaSo Sou, miuziklebi an Trilerebi.
TiToeul Janrs axasiaTebs Tavisi wesebi da konvenciebi, romlebic mas sxvebisgan
gamoarCevs.
aseTi wesebi, nawilobriv, Sinaarssac exeba. magaliTad, sapnis operis moqmedeba
mimdinareobs Sinaur garemoSi, vesternebi mecxramete saukunis istoriul konteqsts
asaxavs. isini agreTve exeba gmirebsa da konteqstebs. sapnis operebis mTavari
gmirebi, rogoricaa ojaxebi, TrilerebSi TiTqmis periferiulia. JanrebisTvis,
agreTve, damaxasiaTebelia sxvadasxva saxis molodinebi, deteqtiuri seriebis
aucilebeli Semadgeneli nawilia gaurkvevloba da saidumloeba, magram, Cveulebriv,
es ar aris damaxasiaTebeli sapnis operebisTvis.
saerTod, prodiuserebma kargad ician, ras moelian mayureblebi da amis
farglebSi moqmedeben, rac saSualebas aZlevs, miaRwion dawesebul wesrigs im
saqmeSi, rasac isini akeTeben. im msaxiobebis, reJisorebisa da scenaristebis gundebi,
romlebic ama Tu im mocemul JanrSi specializdebian, SeiZleba TandaTan
Camoyalibdes. butaforiebi, dekoraciebi da kostumebi SeiZleba mudmiv ganaxlebas
eqvemdebarebodes. auditoriis erTguleba SeiZleba warmoiSvas maSin, rodesac
adamianebi eCvevian ama Tu im Janris regularul programebs. ra Tqma unda, SeiZleba
Janrebis sazRvrebi gafarTovdes, an zogjer isini ganzrax gascdnen zRvars, raTa
12
miaRwion garkveuli programis stils. magaliTad, gadacema `ara cxra saaTiani
axali ambebi~ iyenebda axali ambebis Janrs komediis Sesaqmnelad. Tavdapirvelad,
amas garkveuli Sokuri reaqcia hqonda, magram Semdeg auditoria swrafad mieCvia im
faqts, rom programa namdvilad miekuTvneboda komediis Janrs.
Janrebs Soris gansxvavebebi yovelTvis ar aris mkveTrad gamokveTili da maT
Soris dayofa droTa ganmavlobaSi icvleba iseve, rogorc icvleba programis
Seqmnisa da yurebis konvenciebi. magaliTad, policiurma serialma, rogoricaa `Hill
Street Blues,~ sapnis operisTvis damaxasiaTebeli zogierTi niSani SeiZina. dramisa da
dokumenturi filmis Janrebi erwymian erTmaneTs. istoriuli warmodgenebis dadgmis
dros, magaliTad, rodesac gadaiRes dramatuli seria prezident niqsonisa da
uotergeitis skandalis Sesaxeb, masSi msaxiobebi niqsonisa da misi kolegebis
rolebs asrulebdnen.
sapnis opera
sapnis opera televiziis mier Seqmnili Janria da is programis yvelaze
popularuli saxeobaa. im teleSouebs Soris, romlebsac britaneTSi yvelaze xSirad
uyureben yovel kviras, TiTqmis yvela sapnis operaa _ ~East Enders,~ ~Coronation Street,~
~Brookside~ da bevri sxva. aravin icis, termini `sapnis opera~ sinamdvileSi saidan
wamovida, garda imisa, rom is warmoiSva SeerTebul StatebSi. axla zogierTi
seriali, romlebsac sapnis operis Janrad Tvlian, Tavidan ar iyo ase Cafiqrebuli _
isini im dros gadaiRes, sanam termins `sapnis opera~ gamoiyenebdnen gaerTianebul
samefoSi. magaliTad, filmi ~Coronation Street~ manamde arsebobda ramdenime wlis
ganmavlobaSi, sanam mas sapnis operis kategorias mianiWebdnen.
sapnis operebi sxvadasxva gansxvavebul saxeobad anu qveJanrebad iyofa, yovel
SemTxvevaSi, rogorc es britaneTis televiziaSi aris warmodgenili. gaerTianebul
samefoSi gadaRebuli sapnis operebi, rogoricaa ~Coronation Street,~ ufro gabeduli da
realisturia da xSirad exeba Raribi xalxis cxovrebas. meore, arsebobs amerikuli
importebic, romelTagan bevri, rogoricaa “Dallas” da “Dinasty,” asaxavs mdidari
adamianebis cxovrebas. mesame kategoriaa avstraliaSi gadaRebuli filmebi,
rogoricaa “Neighbours.” isini dabal-biujetian produqcias warmoadgenen da asaxaven
saSualo klasis ojaxebsa da cxovrebis stils.
mTlianobaSi, sapnis operebi televiziis msgavsia: isini uwyvetia. calkeuli
ambebi SeiZleba damTavrdes, sxvadasxva personaJi Cndeba da qreba, magram Tavad
sapnis operas dasasruli ara aqvs, sanam is mTlianad ar moixsneba eTeridan.
epizodebs Soris daZabuloba, e.w. `sulis SemxuTveli siuJetebis~ meSveobiT iqmneba.
epizodi uceb wydeba manam, sanam zogierTi gadamwyveti movlena moxdeba _
mayurebeli iZulebulia, Semdeg epizods daelodos imis sanaxavad, rogor
ganviTardeba siuJeti.
sapnis operis Janris ZiriTadi arsi is aris, rom saWiroa misi regularuli
yureba. calkeuli epizodis naxvas azri ara aqvs. sapnis operebi gvTavazoben raime
istorias, romelic erTgulma mayurebelma icis _ personaJebi, maTi pirovnuli
Tvisebebi da cxovrebiseuli gamocdileba misTvis maxlobeli xdeba. aseTi ambis
SeqmnisaTvis saWiro motivebi scildeba yovelgvar pirovnulsa da emociurs _
13
umetes SemTxvevaSi, sapnis operebi ar exeba farTo socialur an ekonomikur
struqturebs, romlebic mxolod garedanaa Tavsmoxveuli.
swored aseTi Tvisebebis gamoa, rom sapnis operebs regularulad, umetesad,
qalebi uyureben. sazogadoebebis umravlesobaSi iTvleba, rom qalebi ara marto im
ojaxuri cxovrebis meqanizmis specialistebi arian, sadac sapnis operebis
moqmedebebi mimdinareobs da saidumloebebi ixsneba, aramed, agreTve, fiqroben, rom
maT gansakuTrebuli damokidebuleba da mgrZnobeloba aqvT emociebis mimarT.
sapnis operebis popularobis Sesaxeb sociologebs sxvadasxva Sexeduleba aqvT
_ marTlac, sapnis operebi mTel msoflioSia popularuli, ara marto britaneTsa
da amerikaSi, aramed afrikaSi, aziasa da laTinur amerikaSi. zogierTebi Tvlian,
rom isini realuri cxovrebidan gaqcevis saSualebaa, gansakuTrebiT im qalebisTvis,
romlebic sakuTar cxovrebas mosawyenad da damTrgunvelad miiCneven. aseTi
Tvalsazrisi maincdamainc damajerebeli ar aris, Tumca imiT aris ganpirobebuli,
rom bevri seriali iseT adamianebs asaxavs, romelTa cxovrebac aseve problemuria.
ufro sarwmuno is azria, rom sapnis operebi pirovnuli da emociuri cxovrebis
universalur Tvisebebs exeba. isini aaSkaraveben im dilemebs, romlebsac TiToeuli
adamiani awydeba da, albaT, exmarebian zogierT mayurebels, ufro SemoqmedebiTad
miudges sakuTar cxovrebas.
rogor unda vifiqroT mediis ufro farTo mniSvnelobaze? es aris im
adamianebis erT-erTi mTavari sazrunavi, romlebmac SeimuSaves socialur
ganviTarebisa da socialuri organizaciis formirebaSi mediis rolis Teoriuli
interpretacia. axla swored am Teoriebs mivmarTavT.
adreuli Teoriebi
adreuli periodis ori gavleniani mediis Teoretikosi kanadeli avtorebi
harold inisi da marSal makluhani iyvnen. inisi (1950, 1951) amtkicebda, rom
sxvadasxva media Zlier gavlenas axdens sazogadoebis kontrastuli formebis
organizaciaze. zogierTi media Zalian didxans Zlebs, magram maTi sivrceSi
gadatana Znelia. amis magaliTia qvis ieroglifebi _ qvaze amokveTili warwera _
romlebic zogierT uZveles civilizaciaSi aRmoaCines. qvaze amotvifruli didxans
Zlebs, magram misi gadazidva ar aris advili. is araxelsayreli saSualebaa Soreul
adgilebTan dasakavSireblad. aqedan gamomdinare, is sazogadoebebi, romlebic aseTi
formis komunikaciaze arian damokidebulni, ar SeiZleba gaxdnen Zalian didi.
komunikacia gulisxmobs informaciis gadacemas erTi individidan an jgufidan
meorisTvis, metyvelebis an sxva saSualebis gziT.
msubuq masalaze dawerili gzavnilebis, rogoricaa papirusi (qaRaldis msgavsi
masala, romelic mcenaris Rerosgan keTdeba), gadatana Soreul adgilebSi bevrad
ufro advilia, es SesaZlebels xdis, Seiqmnas ufro didi sazogadoebebi. magaliTad,
papirusis saSualebiT, romaelebma moaxerxes didi imperiis SenarCuneba mTavrobiT,
romelmac SeZlo Tavisi kontrolis qveS moeqcia Soreuli regionebi.
makluhanma (1964) ganaviTara inisis ramdenime idea da isini Tanamedrove,
industriuli sazogadoebebis mediasTan mimarTebaSi gamoiyena. makluhanis
14
SexedulebiT, `media aris gzavnili~, anu sazogadoebaSi arsebuli mediis buneba
ufro metad axdens gavlenas mis struqturaze, vidre Sinaarsi an gzavnilebi,
romlebsac media gadascems. magaliTad, televizia, dabeWdil wignTan SedarebiT,
Zalian gansxvavebuli saSualebaa. is eleqtronulia, vizualuria da Sedgeba
cvalebadi imijebisgan. im sazogadoebaSi, sadac televizia ZiriTad rols asrulebs,
adamianebi yoveldRiur cxovrebas sxvanairad aRiqvamen, vidre iq, sadac mxolod
beWdviTi sityva arsebobs. amgvarad, satelevizio axali ambebi globalur
informacias momentalurad gadascems milionobiT adamians. eleqtronuli media,
makluhanis azriT, qmnis imas, rasac man globaluri sofeli uwoda _ mTel
msoflioSi msgavsi informacia vrceldeba axali ambebis saSualebiT da amitom
adamianebi erTi da imave movlenebis Tanamonawileebi xdebian. magaliTad, sxvadasxva
qveynis milionobiT adamianma icis princesa daianas cxovrebisa da problemebis
Sesaxeb da Tvals adevneben britaneTis samefo ojaxis sagis ganviTarebas.
Jan bodriarze, romlis ideebsac erTi paragrafis Semdeg gavecnobiT, didi
gavlena moaxdina inisisa da makluhanis ideebma, Tumca, Tavdapirvelad, germaneli
sociologisa da filosofosis iurgen harbermasis Teoriebs ganvixilavT.
urTierTqmedebis tipebi1
interaqciuli pirispir gaSualebuli gaSualebuli
maxasiaTeblebi urTierTqmedeba urTierTqmedeba kvazi-
urTierTqmedeba
sivrcisa da Tanaarsebobis konteqstebis konteqstebis
drois konteqsti; gancalkeveba; gancalkeveba;
Semadgenloba sivrcisa da drois gazrdili gazrdili
gaziarebuli SesaZlebloba SesaZlebloba
sistema drosa da sivrceSi drosa da sivrceSi
simboluri simboluri simboluri simboluri
miniSnebebis miniSnebebis miniSnebebis miniSnebebis
diapazoni mravalferovneba diapazonis diapazonis
Seviwroveba Seviwroveba
moqmedebis orientirebuli orientirebuli orientirebuli
orientacia specifikuri specifikuri potenciuri
,,sxvebis” mimarT ,,sxvebis” mimarT recipientebis
ganusazRvreli
arealis mimarT
dialoguri/monol dialoguri dialoguri monologuri
oguri
wyaro: John B. Thompson, The Media and Modernity, Polity Press, 1995.
18
ideologia da media
mediis gamokleva mWidrod aris dakavSirebuli sazogadoebaSi ideologiis
gavlenasTan. `ideologia~ gulisxmobs ideebis zegavlenas adamianTa rwmenebsa da
qmedebebze. es cneba farTod gamoiyeneba mediis kvlevebSi, agreTve, sociologiis
sxva sferoebSic. magram, miuxedavad amisa, mis Sesaxeb bevrs kamaToben. es sityva
pirvelad frangma mweralma destiut de trasim gamoiyena 1700-iani wlebis bolos,
`ideebis Sesaxeb mecnierebis~ mniSvnelobiT.
magram, mogvianebiT, sxva avtorebma am termins ufro kritikuli mniSvneloba
mianiWes. magaliTad, marqsi ideologias ganixilavda, rogorc `yalb cnobierebas~.
Zalauflebis mqone jgufebs SeuZliaT, gaakontrolon sazogadoebaSi gavrcelebuli
dominanturi ideebi, raTa gaamarTlon TavianTi pozicia. amgvarad, marqsis Tanaxmad,
religia, xSirad, ideologiuria: is Raribebs aswavlis, rom iyvnen TavianTi bediT
kmayofili. socialuri sferos analitikosma unda amxilos ideologiis
damaxinjebebi, raTa umweo adamianebs saSualeba mieceT, moipovon TavianTi
cxovrebis namdvili perspeqtiva da imoqmedon cxovrebis pirobebis
gasaumjobeseblad.
tompsoni (1990) de trasis Sexedulebas ideologiis neitralur koncefcias
uwodebs, xolo marqsis Sexedulebas _ ideologiis kritikul koncefcias.
neitraluri koncefciebi `movlenebs axasiaTeben, rogorc ideologias an
ideologiurs. amasTanave, isini ar miiCneven, rom es movlenebi aucileblad unda
iwvevdes Secdomebs, rom isini iluzorulia an romelime garkveuli jgufis
interesebTan aris dakavSirebuli. kritikuli Sexedulebebi ideologiis Sesaxeb
`gamoxatavs uaryofiT, kritikul an damamcirebel azrs~ da, agreTve, `Seicavs
arapirdapir kritikas an dagmobas~ (gv. 53-54).
tompsoni amtkicebs, rom kritikul Sexedulebas upiratesoba unda mieniWos,
radgan is ideologias ZalauflebasTan akavSirebs. ideologia exeba simboluri
Zalauflebis ganxorcielebas _ rogor xdeba ideebis gamoyeneba socialur wyobaSi
gabatonebuli jgufebis interesebis damalvis, gamarTlebis an dakanonebis mizniT.
glazgos media jgufi Tavis gamokvlevebSi, arsebiTad, aanalizebda televiziis
axali ambebis gadacemis ideologiur aspeqtebs. axal ambebSi mTavrobisa da
menejmentis mimarT keTilganwyoba iyo gamomJRavnebuli da es gaficulebis sazianod
xdeboda. saerTod, tompsoni Tvlis, rom Tanamedrove sazogadoebebSi masmediam _
ara mxolod axalma ambebma, aramed sxvadasxva Sinaarsisa da Janris gadacemebma _
Zalian gaafarTova ideologiis sazRvrebi. isini aRweven masobriv auditoriebs da,
misi sityvebiT rom vTqvaT, efuZnebian `kvazi-urTierTqmedebas~ _ mayureblebs ar
SeuZliaT, uSualod gascen pasuxi.
mediis globalizacia
19
msoflios bevr sxvadasxva regionSi. satelevizio programebi da filmebi iyideba
msxvil saerTaSoriso bazrebze, asobiT milioni adamiani uyurebs aseT programebsa
da serialebs.
yvela es movlena gamoxatavs msoflio sainformacio wesrigis _ informaciis
warmoebis, ganawilebisa da moxmarebis saerTaSoriso sistemis _ warmoSobas.
globaluri sazogadoebis sxva aspeqtebis msgavsad, axali sainformacio wesrigi
araTanabrad ganviTarda da mowinave sazogadoebebsa da mesame msoflio qveynebs
Soris arsebul gansxvavebas asaxavs.
axali ambebi
axali ambebis uwyvet nakadebs ganagebs axali ambebis saagentoTa mcire ricxvi,
romelic uaxles informacias awvdis gazeTebs, radio da telesadgurebs mTel
msoflioSi. am sferoSi erT-erTi pirveli iyo roiteri, britanuli saagento. 1870
wels, frangul kompania havasTan (HAVAS) erTad, man mTeli dedamiwa dahyo
eqskluziuri axali ambebis teritoriebad. roiteri mauwyeblobda britaneTSi,
holandiasa da maT imperiebze damokidebul qveynebSi, romlebic im dros afrikisa
da aziis did nawils moicavdnen. ganawilebis Sedegad, havass Sexvda safrangeTi,
italia, espaneTi, portugalia da Sua aRmosavleTis zogierTi regioni. 1876 wels
roiterma aRiara havas-is gansakuTrebuli ufleba samxreT amerikaze, xolo Tavad
man miiRo mTeli Soreuli aRmosavleTi, maSindeli indoCineTis gamoklebiT, agreTve
avstralia da okeania. orive saagento yvelaze cnobil amerikul saagentosTan
Associated Press-Tan (AP) awarmoebda maT xelT arsebul axali ambebis gacvlas.
amgvarad, im dros AP didad iyo damokidebuli or evropul saagentoze, magram I
msoflio omis Semdeg, wamyvanma amerikulma saagentoebma evropul metoqeebs dauwyes
konkurenciis gaweva msoflios bevr nawilSi. aSS-is ori umsxvilesi saagento _ AP
da UPI (United Press International) TavianTi wliuri Semosavlis did nawils kvlavac
iReben SeerTebul StatebSi gamoqveynebuli gazeTebidan, radiosa da televiziidan,
magram, amasTanave, isini Zalian gavleniani saagentoebi gaxdnen mTel msoflioSi,
axali ambebis masalis miwodebis sferoSi.
roiteris, AP da UPI saagentoebi da, agreTve, France Press saagento, romelmac
Secvala havasi, akontroleben mTel msoflioSi gadacemuli saerTaSoriso axali
ambebis udides nawils. dRes UPI aris yvelaze didi saagento zemoT dasaxelebul
oTxeuls Soris. mas hyavs 6400 klienti 114 qveyanaSi, misi cnobebi iTargmneba 48
enaze. am saagentoebis mier mopovebuli informacia, romelic adre morzes anbaniT
an telefoniT gadaicemoda, axla kompiuterisa da satelituri kavSirebis
saSualebiT igzavneba. am arxebis meSveobiT, oTxi saagento dReSi 34 milion sityvas
agzavnis da TavianT uflebas acxadebs axali ambebis mTeli raodenobis cxra-
meaTedze, romelic miewodeba msoflio presas, radiosa da televizias.
20
amerikul wyaroebs gabatonebuli mdgomareoba ukaviaT satelevizio
programebis, filmebis, reklamebisa da eleqtronuli komunikaciis sxvadasxva
formis warmoebisa da ganawilebis sferoSi.
1920-ian wlebSi, rodesac mxatvrulma filmebma pirvelad ixiles dRis sinaTle,
holivudi awarmoebda gadaRebuli filmebis oTx-mexuTeds. dResac SeerTebuli
Statebi advilad inarCunebs udides gavlenas kinoindustriaSi. bevri qveynis
mTavrobebi gamoyofen subsidiebs TavianTi kinoindustriebis dasaxmareblad, magram
verc erTi sxva qveyana ver uwevs konkurencias SeerTebul Statebs, rogorc
mxatvruli filmebis eqsportiors. magaliTad, britaneTSi amerikuli filmebi
Seadgenen kinoTeatrebSi yovelwliurad naCvenebi filmebis ormoc procents. sxva
qveynebis umravlesobas, sadac arsebobs filmebis eqsportis industria, rogoricaa
italia, iaponia da germania, didi raodenobiT SeaqvT amerikuli filmebi. samxreT
amerikaSi maTi wili 50 procents aWarbebs. tailandis kinoTeatrebSi yovelwliurad
naCvenebi yvela filmis 90 procenti amerikulia.
satelevizio programebis sferoSi, amerikulTan erTad, britanul
korporaciebsac mniSvnelovani adgili ukaviaT mTel msoflioSi. Tu gamovricxavT
didi ekranisTvis gadaRebuli mxatvruli filmebis Cvenebas televiziiT, britaneTis
satelevizio eqsportidan miRebuli Semosavlebi TiTqmis imdenivea, rac SeerTebuli
Statebis. Tumca, britanuli programebis bevrad ufro didi nawili iyideba
erTaderT bazarze _ Tavad SeerTebuli Statebis bazarze, xolo amerikuli
produqciis SemTxvevaSi, sul sxva suraTia. amerikuli satelevizio programebis
saerTaSoriso gavlena, sinamdvileSi, ufro mniSvnelovania.
msoflioSi arsebuli aTi udidesi sareklamo firmidan cxra Crdilo-
amerikulia. kanadaSi, germaniaSi, safrangeTSi, britaneTsa da avstraliaSi
ganTavsebuli mTavari saagentoebis naxevari amerikulia. aziis, afrikisa da samxreT
amerikis udidesi saagentoebi an amerikulia, an SeerTebuli Statebis kompaniebs
ekuTvniT. wamyvani saagentoebis pirveli aTeuli transnacionaluri korporaciebia,
zogierT maTgans sxva qveynebSi uamravi Svilobili kompaniebi aqvs. giganturi
transnacionaluri korporaciebi did sareklamo saagentoebs iyeneben im sareklamo
programebis koordinirebis mizniT, romlebsac bevr qveyanaSi erTdroulad uSveben.
amerikuli zegavlena Zalian Zlieria im eleqtronul arxebze, romlebsac didi
raodenobis informaciis gadacemis mizniT iyeneben. am informaciaze damokidebuli
arian Tanamedrove saxelmwifoebi da didi korporaciebi. amerikelebis xelSia,
ZiriTadad, satelekomunikacio kavSirebi, romlebsac udidesi mniSvneloba aqvT
sabanko sistemisTvis, msoflios fuladi transaqciebis operaciebis warmoebisa da
satelevizio da radiomauwyeblobis zogierTi saxeobisTvis. SeerTebul StatebSi
dafuZnebuli firma `International Business Machines~ (IBM) aris erT-erTi yvelaze didi
transnacionaluri korporacia da mas uzarmazari gavlena aqvs saerTaSoriso
sainformacio nakadze, gansakuTrebiT, kompiuteruli resursebiT uzrunvelyofaze.
dadgenilia, rom yvela im informaciuli Canaweris cxra meaTedi, romlebic
msoflios monacemTa bazebSi inaxeba, xelmisawvdomia amerikuli mTavrobisTvis an
SeerTebuli Statebis sxva organizaciebisTvis.
SeerTebuli Statebis mier aris dafuZnebuli, agreTve, Time-Warner, msoflioSi
yvelaze didi mediakompania. igi Camoyalibda 1989 wels, sxvadasxva kompaniis
Serwymis Sedegad. masSi daaxloebiT 350 000 adamiani muSaobs, aqvs ramdenime
21
Svilobili kompania evropaSi, laTinur amerikaSi, aziasa da avstraliaSi. misi
saqmianobis sferoSi Sedis filmebis warmoeba, televizia, video, wignebis gamocema
da musikis Cawera.
sxva didi korporaciebi (garda merdokisa da berluskonis imperiebisa,
romlebsac Semdeg ganvixilavT) arian iaponuri sonis korporacia (Japanese Sony
Corporation), romelic flobs CBS xmis Camwer kompaniebsa da holivudis studiebs;
germanuli bertelsman jgufi (German Bertelsmann Group), RCA-is xmis Camweri
kompaniebisa da SeerTebul StatebSi dafuZnebuli didi sagamomcemlo kompaniebis
qselis mflobeli, da bolos, franguli sagamomcemlo kompania haSeti (Hachette).
media imperializmi
mediis warmoebasa da gavrcelebaSi industriul qveynebs, yvelaze metad ki
SeerTebul Statebs, gansakuTrebuli mdgomareoba ukaviaT. am movlenaze dakvirvebis
Sedegad, mkvlevarebma daiwyes saubari `media imperializmis~ Sesaxeb. isini
amtkiceben, rom Camoyalibda kulturuli imperia. mesame msoflios qveynebi
gansakuTrebiT zaraldebian amis gamo, radgan maT ar gaaCniaT resursebi sakuTari
kulturuli damoukideblobis SesanarCuneblad.
marTlac, eleqtronuli mediis saSualebiT, dasavluri kulturis produqcia
farTod vrceldeba mTel msoflioSi. piko aieri saubrobs `video-Rameebze
katmanduSi~ da popularul diskoTekebze baliSi (Iyer 1989). rogorc amerikuli
videofilmebi, ise dasavleTis popularuli musikis audio kasetebi axla
Cveulebrivi ambavia iranis islamur respublikaSi; isini Sav bazarze SeaqvT (Sreberny-
Mohammadis 1992). magram ara mxolod popularuli garTobis formebi warmoadgens
kamaTis sagans. miaCniaT, rom dasavleTis saagentoebis mier msoflios axali ambebis
gakontroleba informaciul velSi `pirveli msoflios Tvalsazrisis~ gabatonebas
niSnavs. amgvarad, amtkiceben, rom axali ambebis gadacemis dros, mesame msoflios
yuradReba eqceva, ZiriTadad, ubedurebis, krizisis an samxedro konfrontaciis
SemTxvevaSi. aseve Tvlian, rom sxva tipis axali ambebis yoveldRiuri `failebi~
gankuTvnilia industriuli msofliosTvis da es informacia mesame msoflios ar
miewodeba.
herbert Sileri acxadebs, rom SeerTebuli Statebis mier globaluri
komunikaciebis gakontroleba unda ganvixiloT sxvadasxva faqtorTan kavSirSi. is
amtkicebs, rom amerikuli tele da radio qselebi sul ufro metad eqcevian
federaluri mTavrobisa da, gansakuTrebiT, Tavdacvis departamentis gavlenis qveS.
Sileri miuTiTebs, rom RCA kompania, romelsac ekuTvnis NCB-is tele da radio
qselebi, aris agreTve pentagonis _ SeerTebuli Statebis SeiaraRebuli Zalebis
Stab-binis _ Tavdacvis ZiriTadi subkontraqtori. amerikuli televiziis eqsporti,
reklamebTan erTad, avrcelebs komerciul kulturas, rac anadgurebs adgilobrivi
kulturis gamoxatvis formebs. iq, sadac mTavrobebi krZalaven komerciul
mauwyeblobas TavianT qveynebSi, xSirad, SesaZlebelia radio da telegadacemebis
miReba uSualod mezobeli qveynebidan. Sileri amtkicebs, rom, marTalia,
amerikelebi iyvnen pirvelebi, vizec Zalian imoqmeda `korporaciuli gzavnilis
abreSumis Wiam... magram, rac amJamad xdeba, es aris axali, totaluri korporaciuli
22
informaciul-kulturuli garemos Seqmna da globaluri gafarToeba~ (Schiller 1989, gv.
168, 128). radgan SeerTebuli Statebis korporaciebi da kultura mTel msoflioSia
gabatonebuli, maT `msoflios mniSvnelovani nawili moicves~; amgvarad, amerikuli
kulturis batonoba sazRvrebs uwesebs erovnul diskurss” (Schiller 1991, gv. 22).
23
media antrepreniorebi
rupert merdoki. rupert merdoki avstraliuri warmoSobis antreprenioria,
romelic msoflioSi erT-erTi udidesi media imperiis mflobelia. misi imperiis
udidesi nawili, faqtobrivad, SeerTebul StatebSi aris dafuZnebuli. man Tavisi
kariera daiwyo gazeTSi ~Adelaide News~, romelic misi ojaxis sakuTreba iyo.
mogvianebiT, 1964 wels, man daaarsa pirveli erovnuli gazeTi ~Australian.~ gazeTma
didi warmateba moipova. merdokis biznes-interesebi sul ufro izrdeboda. amis
Sedegi iyo, rom 1969 wels man iyida ori britanuli gazeTi ~News of World~ da ~Sun,~
xolo 1970-iani wlebis Sua periodSi SeiZina ~New York Post,~ romelic mogvianebiT
gayida, Semdeg ki ukan daibruna. SemdgomSi merdokis amerikuli SenaZeni gamdidrda
san antonios, bostonis, Cikagos da sxva qalaqebis gazeTebiT.
merdokma bevri es gazeTi sensaciur Jurnalistikad aqcia, romelic efuZneboda
sam Temas: seqsi, danaSauli da sporti. ~Sun~ Zalian warmatebuli gazeTi gaxda,
dReSi 4 milionze meti tiraJiT. 1992 wels, arCevnebSi jon meijoris gamarjvebis
Semdeg, gazeTs aseTi saTauri hqonda _ `icodeT, swored Sun-ma gaakeTa es~.
savaraudod, swored merdokis xelmZRvanelobiT, gazeTma gaaCaRa sastiki kapmania
leiboristuli partiisa da, kerZod, misi lideris neil kinokis winaaRmdeg.
1981 wels merdokma gadalaxa winaaRmdegobebi da SeiZina gazeTebi ~The Times~ da
~Sunday Times~, bazarze arsebuli yvelaze warmatebuli gazeTebi. is TandaTan
daeufla, agreTve, televiziis sferos da daafuZna ~Sky TV~ satelituri da
sakabelo qseli, romelic, Tavdapirveli warumateblobis Semdeg, komerciulad
warmatebuli aRmoCnda. is akontrolebs ~Star TV~-is, romlis mauwyebloba vrceldeba
Soreuli aRmosavleTis mTel rig qveynebSi.
merdoki flobs ~Star TV~-is qselis 64 procents. ~Star TV~ dafuZnebulia hong
kongSi. igi daaarsa hatCison uampoam, iq adre Seqmnilma erT-erTma savaWro kompaniam.
mis mier gacxadebuli strategia aris `cis gakontroleba~ satelituri gadacemis
dros, iaponiidan TurqeTamde arsebul mTel teritoriaze, indoeTisa da CineTis
giganturi bazrebis CaTvliT. is mauwyeblobs xuT arxze, erT-erTi maTgania BBC-is
msoflio axali ambebi. satelitis saSualebiT, es qveynebi iReben iseT programebs,
rogoricaa opra uinfris Sou, romelic aCvenebs Zalian gulaxdil diskusiebs
seqsisa da urTierTobebis Sesaxeb. iTqva, rom jer kidev sakmaod tradiciul aziur
qveynebSi, yvelaferi isea, TiTqos 1960-iani da 1990-iani wlebi erTad iyos
gaerTianebuli _ es aris swrafi mediis saSualebiT gadacemuli seqsualuri
revolucia.
1985 wels merdokma Seisyida kinokompaniis “XX Century Fox” aqciebis naxevari.
Semdeg, kinokompaniaSi Tavis partniorebTan erTad, oficialurad daregistrirebuli
metromediisagan SeiZina SeerTebuli Statebis Svidi telesadguri, aqedan erT-erTi
maTgani maSinve gayida. merdokis ~Fox Broadcasting Company~ Camoyalibda 1987 wels.
imave wels, man SeiZina SeerTebul StatebSi dafuZnebuli gamomcemlobebi ~Harper~ da
~Row~, romlebsac saxeli Seucvales da axla ~HarperCollins~ hqvia.
mTavrobebma, SesaZloa, merdoks usiamovnebebi moutanon, radganac maT SeuZliaT,
TavianTi qveynebis farglebSi mainc, gansaxilvelad waradginon kanoni, romelic
zRudavs mediis jvaredin mflobelobas _ situacias, rodesac erTsa da imave firmas
24
ekuTvnis sxvadasxva gazeTi da telesadguri. evrokavSirma ukve gamoxata wuxili
Zalian didi media kompaniebis gabatonebuli mdgomareobis gamo. magram merdokis
Zalauflebis Sekaveba ar aris advili, radgan is mTel msoflioSia gavrcelebuli.
is sakmaod mniSvnelovani pirovnebaa da SeuZlia gavlena moaxdinos mTavrobebze;
magram Tavad telekomunikaciebis biznesis bunebaa iseTi, rom is aris yvelgan da
arsad. merdokis Zalauflebis safuZveli Zalian didia, magram, amasTan, is
mouxelTebelia.
1994 wlis oqtomberSi warmoTqmul sityvaSi, merdokma gailaSqra imaT
winaaRmdeg, vinc mis media imperias aRiqvams, rogorc safrTxes demokratiisa da
debatebis TavisuflebisTvis. `radgan kapitalistebi yovelTvis cdiloben,
erTmaneTs zurgSi xanjali Cascen,” amtkicebda merdoki, `Tavisufali bazrebi ar
aris monopoliebis warmoSobis mizezi. ZiriTadad, monopoliebs mxolod maSin
SeuZliaT arseboba, rodesac maT mTavrobebi uWeren mxars.~ man moiyvana jorj
oruelis sityvebi erT-erTi misi romanidan: `rodesac xedavT quCis bazars, Tqven
iciT, rom inglisisTvis jer kidev arsebobs imedi.~
merdokis TqmiT, ,,es namdvili artistuli STagonebis momentia _ Tumca
yovelgvari racionaluri Tu mecnieruli mxardaWeris gareSe (rogorc zogjer
xelovanebs emarTebaT xolme). Tavisufleba, quCis bazris Zaldautanebeli gacvlis
procesi, mis mier adamianuri piradi interesis aRiareba da am interesis gardaqmna
raRac urTierTsargeblobis momtanad _ niSnavs, rom jer kidev arsebobs imedi
inglisisTvis da TiToeuli CvenganisTvis dasavlur samyaroSi.”
~News Corporation-Si Cven ganswavlulebi varT~ - ganagrZobs merdoki. man aRmoaCina,
rom indoeTSi, sadac televizia ~Star~ mauwyeblobs, aTasobiT kerZo operatorma
investiciebi satelituri antenis biznesSi Cado da ~Star~-is programebs
aralegalurad yidda. ho, Cven amas taSi unda davukraT! - amtkicebs merdoki. ~News
Corporation~ elodeba `xangrZliv TanamSromlobas am SesaniSnav antrepreniorebTan~,
askvnis is (Murdoch 1994).
cota xnis ganmavlobaSi, merdoki iyo msoflios udidesi, arnaxuli media
organizaciis xelmZRvaneli, magram 1995 wels mas gauswres. im wels gamoacxades
disneis kompaniisa da ABC-is, amerikuli satelevizio qselis, SeerTebis Sesaxeb. am
gaerTianebis Sedegad, Seiqmna merdokis korporaciaze didi korporacia, romelsac
disneis Tavmjdomare maikl aisneri xelmZRvanelobda. disnei flobda wilebs kino-
industriaSi, agreTve uamrav sxva sawarmos. gaerTianebamde, is ukve globaluri
masStabis korporacia iyo. mas Semdeg, rac disneis filmebi da sxva media
produqtebi TiTqmis yvelgan SeaRwevs, aisners eqneba uprecendento Zalaufleba
msoflios mosaxleobis kulturuli gemovnebis Camoyalibebaze.
1995 wels axal kompanias 16.5 miliardi amerikuli dolari Semosavali hqonda,
xolo merdokis ~News Corporation~-s _ 8 miliardi dolari. aisnerma naTlad aCvena,
rom mas surda, konkurencia gaewia merdokisTvis aziis mzard bazrebze. merdokis
reaqcia aRniSnul Serwymaze iyo aseTi: `axla isini orjer didebi arian, vidre me~.
Semdeg man daamata: `ufro didi samizne jgufi~. manqanis epoqis adreul wlebSi
bazarze fordi da jeneral motorsi dominirebdnen. Cans, merdoki da aisneri
apireben, daeuflon sainformacio da gasarTobi epoqis (“infotainment”) adreul fazebs
(Leadbetter da Helmore 1995).
25
silvio berluskoni. 1976 wels italiaSi televiziis regulireba gauqmda. amis
Sedegad, eqvsasze meti sxvadasxva arxi dafuZnda. Tumca, male am patara kompaniebis
umetesobas daeufla didi satelevizio korporacia Mondadore, romlis mflobeli
iyo silvio berluskoni. dRes berluskonis qsels teleauditoriis daaxloebiT 40
procenti ekuTvnis; RAI-s, saxelmwifo samauwyeblo kompanias, telemayurebelTa
TiTqmis imdenive procenti Seadgens, danarCeni ki im patara sadgurebze modis,
romlebic jer kidev funqcionireben. berluskonim, agreTve, daaarsa me-5 arxi
safrangeTSi.
italiaSi, silvio berluskonim Tavisi media imperia gamoiyena uSualod
politikaSi misvlis mizniT. misi daxmarebiT, man Tavis memarjvene partias “Forza
Italia” 1994 wlis erovnul arCevnebSi gaamarjvebina da Tavad italiis premieri gaxda.
magram misi mmarTveloba xanmokle aRmoCnda. Zalauflebis dakargvis Semdeg, mas
sxvadasxva korufciul garigebaSi dasdes brali, rogoricaa sxva partiebis
liderebis moqrTamva da sakuTari telesadgurebis gamoyeneba Zalauflebis
mopovebis mizniT.
si-en-en (CNN). ted terneri aris damfuZnebeli CNN-isa _ uwyvet reJimSi
momuSave axali ambebis arxisa, romelic msoflios bevr qveyanaSi mauwyeblobs. CNN
SedarebiT mcire biujetis bazaze Seiqmna da Tavidanve ganacvifra sxva media
operatorebi miRweuli warmatebiT. terneris TqmiT, CNN iyo pirveli arxi, romelic
dafuZnda globalizaciis gazrdili tempis fonze. ternerma aRiara, rom mTel
msoflioSi Zalian bevri adamiani laparakobs inglisurad an swavlobs am enas. maT
ainteresebT inglisurenovani axali ambebis programebis yureba, msgavsad uamravi
inglisurad molaparake turistisa da biznesmenisa, romlebic Cerdebian yvelaze
feSenebelur sastumroebSi mTeli msoflios masStabiT.
terneri ambobs: `Cven varT pionerebi; da Cveni filosofia iyo da dResac aris
is, rom Cven yovelTvis gvinda Sesvla iq, sadac Cvenze moTxovnilebaa da arasdros
vcdilobT, ZaliT gavikafoT gza an iZulebiT mivceT vinmes mimarTuleba an forma~
(Turner 1994, gv. 39).
CNN-s eqvsi ofisi aqvs aziaSi da swrafad farTovdeba iq, gadascems ra Tavis
programebs oTxi satelitis saSualebiT.
26
aramed uamravi sxva metoqe. gadaWarbebis gareSe SeiZleba iTqvas, rom Zalian saeWvoa
is azri, rom bazris konkurencia xels uSlis did firmebs, gabatondnen
mrewvelobis ZiriTad dargebSi.
acnobiereben ra amas, yvela qveyanaSi miRebulia dadgenilebebi, romelTa
mizania media sakuTrebis gakontroleba. magram ramdenad mkacri unda iyos es
zomebi? media kompaniebis globaluri xasiaTis gamo, SeuZliaT erovnul mTavrobebs
hqondeT maTi gakontrolebis didi imedi?
media regulaciis sakiTxi ufro rTulia, vidre es erTi SexedviT SeiZleba
Candes. aSkaraa, rom sazogadoebas ainteresebs, arsebobdes mravalferovani media
organizaciebi. es, albaT, iqneba imis garantia, rom SesaZlebeli iqneba, bevri
sxvadasxva jgufisa da politikuri perspeqtivis mosmena. magram SezRudvebis
dawesebam imaze, Tu vis risi floba da media teqnologiis ra formebis gamoyeneba
SeuZlia, SesaZloa, gavlena moaxdinos mediis seqtoris ekonomikur keTildReobaze.
is qveyana, sadac SezRudvebi zedmetad mkacria, SeiZleba CamorCes saerTo
ganviTarebas. media industriebi aris Tanamedrove ekonomikis yvelaze swrafad
mzardi seqtori. marto audio-video industria, savaraudod, Seqmnis 1 milion axal
samuSao adgils momaval aT weliwadSi.
media koncentraciis kritikosebi aRniSnaven, rom didi media kompaniebi floben
metismetad did Zalauflebas. meore mxriv, biznesis warmomadgenlebi amtkiceben, rom
Tu isini daeqvemdebarebian regulirebas, veRar miiReben efeqtur komerciul
gadawyvetilebebs da damarcxdebian msoflio konkurenciaSi. garda amisa, sakiTxavia,
vin unda areguliros isini? da vin unda areguliros maregulireblebi?
faqtobrivad, Zalian cota gamokvlevaa Catarebuli imis Sesaxeb, Tu ra
kavSirSia erTmaneTTan mediis mflobeloba da mediis Sinaarsi (Purnell and Collins 1995).
es sakiTxi adrec ki Zneli Sesaswavli iyo, mediis sxvadasxva formis arsebobis
gamo, romelic 1970-ian wlebamde arsebobda. kidev ufro Znelia misi gamokvleva
axla, rodesac gavrcelda axali interaqciuli media, magaliTad, video moTxovniT.
regulirebis problemis garkvevis mizniT gadadgmuli nabijebi, ZiriTadad,
damfuZneblebze iyo mimarTuli. magaliTad, 1991 wels masmediis politikisadmi
miZRvnil konferenciaze, evrosabWo, media regulirebis Sesaxeb ramdenime wlis
msjelobis Semdeg, Seecada, mieRwia SeTanxmebisTvis. verc erT SeTanxmebul daskvnas
ver miaRwies.
media regulirebis politikis erT-erTi warmmarTveli xazi SeiZleba iyos imis
aRiareba, rom bazarze ori an sami didi kompaniis mier mopovebuli gabatonebuli
mdgomareoba maSinve uqmnis safrTxes rogorc saTanado ekonomikur konkurencias,
aseve demokratias, radgan media mflobelebs ar irCeven. aq SeiZleba avamoqmedoT
arsebuli antimonopolisturi kanonmdebloba, Tumca is Zalian gansxvavebulia mTel
evropasa da sxva industriul qveynebSi. magaliTad, evrokavSirma axlaxans dabloka
erToblivi sakabelo da fasiani televiziis sarisko wamowyeba germanul telekoms,
bertelsmansa da kirh jgufs (Deutsche Telekom, Bertelsmann, Kirch Group) Soris.
konkurencia pluralizms niSnavs an unda niSnavdes; albaT, pluralizmi kargia
demokratiisaTvis. magram ramdenad sakmarisia marto pluralizmi? ganxilvis dros,
bevri miuTiTebs SeerTebul Statebze da aRniSnavs, rom media arxebis simravle ar
aris gadacemebis Sinaarsis xarisxisa da sizustis garanti. magaliTad, jei
blumlerma, SeerTebuli Statebis televiziis Seswavlis Sedegad aRmoaCina, rom
27
arsebobs `arakeTilganwyobili damokidebuleba mauwyeblobis mTeli speqtris
mimarT _ iqneba es programis forma, sasurveli xarisxi, mayureblis efeqti Tu
stimulirebuli gamocdileba” (Blumler 1986, gv. 141).
zogierTi Tvlis, rom Zlieri saxelmwifo mauwyeblobis seqtoris SenarCunebas
gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs, radgan es xels uSlis didi media kompaniebis
gabatonebas. magram saxelmwifo samauwyeblo sistemebi, magaliTad, BBC britaneTSi,
TavianT sakuTar problemebs qmnian. qveynebis umravlesobaSi, isini TavianT Tavs
monopolistebad Tvlidnen xolme da bevr qveyanaSi maT efeqturad iyenebdnen,
rogorc xelisuflebis propagandis saSualebas. sakiTxi imis Sesaxeb, Tu vin unda
areguliros maregulireblebi, kvlav gansakuTrebuli simwvaviT dgeba.
erTi problema, romelic arTulebs media regulirebis sakiTxs, aris
teqnologiuri cvlilebis Zalian swrafi tempi. media ganuwyvetliv icvleba
teqnikuri inovaciebis danergvis Sedegad. am momentisTvis, yvelaze mniSvnelovani
inovacia exeba multimediisa da internetis gavlenas, romelsac am Tavis bolos
ganvixilavT.
multimedia
Tumca, aqamde, Cven yuradReba gavamaxvileT gazeTebze, televiziasa da
`kulturis industriis~ sxva mxareebze, komunikaciis media mxolod maTiT ar
Semoifargleba. rogorc kompiuteri axdens gansakuTrebul zegavlenas mediaze, iseve
es ukanaskneli zemoqmedebs yvelaferze, rasac Cven vakeTebT bevr sxva sferoSi.
magaliTad, axali sakomunikacio teqnologiebi dgas msoflios savaluto
sistemebisa da saaqcio bazrebis Rrma cvlilebebis ukan. fuli ukve aRar aris oqro,
arc naRdi fuli Tqvens jibeSi. sul ufro da ufro metad, fuli xdeba
eleqtronuli, inaxeba ra msoflios bankebis kompiuterebSi. im fulis Rirebuleba,
romelic xandaxan, SemTxveviT, aRmogaCndebaT jibeSi, ganisazRvreba savaluto
bazarze birJis makleris saqmianobiT. aseTi bazrebi Seiqmna mxolod bolo 10-15
wlis ganmavlobaSi. isini kompiuterebisa da sakomunikacio satelituri
teqnologiebis urTierTkavSiris Sedegia. naTqvamia: `teqnologia safondo birJas
swrafad gardaqmnis mTlian globalur bazrad, romelic xelmisawvdomia dReSi 24
saaTis ganmavlobaSi~ (Gibbons 1990, gv. 111).
am movlenebs oTxma teqnologiurma mimarTulebam Seuwyo xeli, esenia:
kompiuterebis SesaZleblobebis mudmivi gaumjobeseba, fasebis SemcirebasTan erTad;
monacemTa cifruli gardaqmna, rac xels uwyobs kompiuteruli da
satelekomunikacio teqnologiebis integracias; satelituri komunikaciebis
ganviTareba; boWkovani optika, romlis meSveobiTac, bevri sxvadasxva gzavnili
vrceldeba erTi patara kabelis saSualebiT. bolo wlebSi, komunikaciebis mkveTrma
zrdam aCvena, rom tempis dacemis araviTari niSani ar arsebobs (ix. diagrama 14.1).
nikolas negroponte, masaCusetis teqnologiis institutis media laboratoriis
damfuZnebeli, Tavis wignSi “Being Digital” (1995), aanalizebs cifruli monacemebis
udides mniSvnelobas Tanamedrove komunikaciur teqnologiebSi. nebismieri
informacia, maT Soris suraTebi, moZravi gamosaxulebebi da bgerebi, SeiZleba
gadaviyvanoT `bitebSi~. biti aris an 1 an 0, magaliTad, ricxvebis 1, 2, 3, 4, 5, 6
cifruli gamosaxuleba aris 1, 10, 11, 100, 101 da a.S. cifruloba da siCqare
28
multimediis ganviTarebis safuZvelia. adre gansxvavebul medias sxvadasxva
teqnologiebi sWirdeboda (rogoricaa gamosaxulebebi da xma). axla es
gansxvavebuli teqnologiebi SeiZleba gaerTiandes saerTo mediad (CD-
ROM/kompiuteri da sxv.). kompiuterebis siCqare yovel Tvramet TveSi orjer izrdeba
da axla teqnologiam im stadias miaRwia, sadac videofiri SeiZleba vaqcioT
suraTad personaluri kompiuteris ekranze, da piriqiT.
negroponte winaswarmetyvelebs, rom personaluri kompiuteri (PC) momavalSi
iqneba multimediis savizito baraTi. Tanamedrove kompiuterebs ukve gaaCnia
multimediis SesaZleblobebis garkveuli diapazoni. magram momavalSi isini
mkveTrad gaizrdeba. personaluri kompiuteri iqneba televizoric da `eleqtronuli
gasayrelic~ kabelisTvis, telefonica da satelitic. momavalSi aRar iarsebebs
damoukidebeli satelevizio industria. cifruloba xels uwyobs interaqtiuli
mediis ganviTarebas, rac adamianebs saSualebas aZlevs, aqtiuri monawileoba miiRon
masSi, an moaxdinon imis struqturireba, rasac xedaven an esmiT.
informaciuli supermagistralis Sesaxeb bevrs msjelobdnen 1990 wlebis Sua
periodSi. SeerTebuli Statebis vice-prezidenti el gori am termins xSirad
iyenebda. supermagistrali ufro momavlis saxea, vidre Tanamedroveobis aRwera. is
iTvaliswinebs situacias, sadac ojaxebis umravlesoba dakavSirebuli iqneba
boWkovani optikuri kabeliT. yovel saxlSi gaixsneba is eleqtronuli Sesasvleli,
romlis Sesaxeb laparakobs negroponte. amJamad, or damoukidebel teqnologias aqvs
saxlSi Sesasvleli damoukidebeli eleqtronuli gza: telefons, miwiszeda
mauwyeblobas, kabelsa da satelits (ra Tqma unda, yvela ojaxs es yvelaferi ar
gaaCnia). momavalSi es yvelaferi gaivlis erTsa da imave kabelSi da maTi
gamosasvleli iqneba calkeuli kopiuteri/televizia.
SesaZloa, `informaciuli supermagistrali~ ar iyos yvelaze Sesatyvisi termini
cifruli revoluciis mniSvnelobis aRsaniSnavad. is gvTavazobs rukas, radgan
axali interaqtiuli teqnologiebis Sedegad, xdeba manZilis gauqmeba. termini
gulisxmobs wesrigs, Tumca axali teqnologiebis gavlena, SesaZloa, sakmaod
qaosuri da damangreveli iyos.
interneti
bolo ramdenime wlis ganmavlobaSi, SeiniSneba, rom mediisa da komunikaciebis
titanebi awarmoeben oms cifruli teqnologiebis momavlisTvis:
didi zarzeimiT, satelefono da sakabelo televiziis kompaniebi mravaljer Seecadnen,
eCvenebinaT Cqari eleqtronuli qselebis maTeuli xedva. es qseli saxlebs akavSirebs informaciis,
komunikaciis, ganaTlebisa da garTobis udides saganZurTan. es kompaniebi laslasiT miemarTebodnen
sadeniani msoflios Soreuli miznebisken da imdenad dakavebulni iyvnen, rom ver SeamCnies im
kompiuteruli hakerebis, inJinrebisa da studentebis jgufi, romlebic facifuciT akeTebdnen TavianT
saqmes. maTTvis meti yuradReba unda mieqciaT. garkveuli periodis ganmavlobaSi, gigantebi mxolod
informaciuli supermagistralis Sesaxeb saubrobdnen, WianWvelebi ki realurad aSenebdnen mas:
internets (“The accidental superhighway”, The Economist, 1995 wlis 1 ivlisi).
negroponte ambobs: `Cven unda davemSvidoboT personalur kompiuters, uxeS
diskebsa (floppy discs) da failebis folderebs~. am Tvalsazriss bevri iziarebs. axla,
TiTqos, personaluri kompiuteris (PC) eraa, magram, sinamdvileSi, personaluri
kompiuteris batonoba TiTqmis damTavrda. lari elisoni, monacemebis bazis wamyvani
29
kompaniis ~Oracle~ mTavari administratori, ambobs, rom personaluri kompiuteri
`ucnauri mowyobilobaa~ (citirebulia Kelly 1995, gv. 105). im adamianTa umravlesoba,
romlebic erT kompiuters iyeneben, misi kompiuteruli Zalis mxolod erT nawils
amuSaveben. es aris mowyobiloba, romelic adamianebs erTmaneTisgan hyofs. maTi
azriT, momavali ekuTvnis ara personalur kompiuters, aramed
urTierTdakavSirebuli kompiuterebis globalur sistemas _ da swored es aris
interneti. axali lozungi aris: `qseli aris kompiuteri~, sxva sityvebiT,
personaluri kompiuteri xdeba terminali sadRac momxdari movlenebisTvis,
romlebic xdeba mTel planetaze gadaWimul qselSi, im qselSi, romelsac ar flobs
arc erTi pirovneba an kompania (ix. diagrama 14.2).
bil geitsma, amJamad msoflios erT-erTi udidesi korporaciis Microsoft-is
damfuZnebelma, iwinaswarmetyvela, rom aseTi ram moxdeboda da rom amis realizacia
mas saSualebas miscemda, moewyo Tavisi momavali. bolo dromde, kompiuteruli
samyaros gamoCenili meocnebeebic ki fiqrobdnen, rom mrewvelobis momavali
dakavSirebuli iqneboda teqnikur mowyobilobasTan _ individualur kompiuterTan.
geitsma gaacnobiera, rom is iqneboda dakavSirebuli kompiuterul programasTan,
romelic qmnis kompiuteris sxvadasxva funqcias. magram Tavad geitsic ki ver
akontrolebs internets, romelic misi inovaciebis saSualebiT Seiqmna.
interneti spontanurad Semovida, is aris ganuyofeli samyaros _ berlinis
dacemis Sedegad Seqmnili samyaros _ produqti. Tumca, misi pirveli nimuSebi
swored civi omis periodSi, 1989 wlamde arsebobda. qselis Seqmna Tavdapirvelad
daiwyes pentagonSi, amerikis samxedro Zalebis Stab-binaSi. is 1969 wels Camoyalibda
da ARPA qseli uwodes, pentagonis progresuli kvleviTi proeqtebis saagentos
(Pentagon’s Advanced Research Projects Agency) aRsaniSnavad. misi mizani SezRuduli iyo.
ARPA cdilobda, neba miecaT im mecnierebisaTvis, romlebic amerikis sxvadasxva
regionSi samxedro kontraqtebze muSaobdnen, gaeerTianebinaT TavianTi resursebi da
da gaenawilebinaT maT mier gamoyenebuli Zvirad Rirebuli aparatura. amis
sapasuxod, mogvianebiT, misma gamomgoneblebma moifiqres Setyobinebebis gagzavnis
saSualeba _ ase gaCnda eleqtronuli fosta ~e-mail,~ romelic korespondenciis
sistemaa, sadac Setyobinebebi (`mesijebi~) pirdapir igzavneba erTi kompiuteridan
meoreSi an bevr sxvaSi. dakavSireba momentaluria, radgan am dros ar arsebobs
lodinis periodi, rogorc es Cveulebrivi werilis gagzavnis SemTxvevaSi xdeba.
1980-iani wlebis dasawyisisTvis, pentagonis interneti Sedgeboda xuTasi
kompiuterisgan, yvela moTavsebuli iyo samxedro laboratoriebsa da
universitetebis kompiuteruli mecnierebis departamentebSi. universitetebSi sxva
adamianebmac daiwyes misi danergva da sistemis sakuTari miznebisTvis gamoyeneba.
1987 wlisaTvis interneti ise gafarTovda, rom ukve moicavda 28 000 kompiuters bevr
sxvadasxva universitetsa da kvleviT laboratoriaSi. internetis gamoyenebam maT
saSualeba misca, SemoetanaT uamravi inovacia, SeeqmnaT axali programebi, ris
Sedegadac SesaZlebeli gaxda, individebs monawileoba mieRoT diskusiebSi da
gamoeyenebinaT kvlevis monacemebi.
ramdenime wlis ganmavlobaSi, interneti mxolod universitetebSi gamoiyeneboda.
magram, mas Semdeg, rac gavrcelda saxlis personaluri kompiuterebi, is TandaTan
gascilda maT farglebs da daiwyo misi Zalian swrafi gavrcelebis periodi.
30
internetSi “on-line” momsaxureba, `gancxadebebis dafebi~ _ eleqtronuli sadiskusio
jgufebi _ da kompiuteruli programebis biblioTekebi ganaTavsa adamianebis
saocrad didma raodenobam, romlebic ukve mxolod CrdiloeT amerikaSi ki ar
imyofebodnen, aramed mTel msoflioSi. am saqmes korporaciebmac mohkides xeli. 1994
wels kompaniebma gaaswres universitetebs, rogorc qselis mTavar momxmareblebs.
internetsa da informaciul supermagistrals Soris urTierToba problemuria.
zogierTis azriT, rasac zemoT warmodgenili citatac adasturebs, interneti,
faqtobrivad, informaciuli supermagistralia. is ubralod gansxvavebulad
ganviTarda, vidre es dagegmili iyo sakabelo da satelefono kompaniebis (da
mTavrobebis) mier. sxvebi ki Tvlian, rom internets ramdenime ZiriTadi Tviseba
aklia. maTi azriT, namdvili supermagistrali unda Seicavdes ara mxolod
kompiuterebs, aramed yvela sxva sakomunikacio serviss, telefonidan televiziamde.
internetis mTavari nawilia msoflio masStabis qseli _ World Wide Web.
marTlac, budeSi myofi gugulis msgavsad, is cdilobs SeaSinos maspinZeli da
ajobos mas. sinamdvileSi qseli aris globaluri multimediis biblioTeka. is
gamoigona kompiuteruli programebis inJinerma, Sveicariis fizikis laboratoriaSi
1992 wels; programa, romelmac qseli popularuli gaxada mTel msoflioSi,
dawerili iyo ilinoisis universitetis bolo kursis studentis mier.
ucnobia, realurad ramdeni adamiania CarTuli internetSi. varaudoben, rom
mTel msoflioSi daaxloebiT 35 milioni aseTi adamiania. mTeli msoflios
mosaxleobis raodenobasTan SedarebiT, es ricxvi arc ise didia, magram iseTivea,
rogorc saSualo zomis qveynis mosaxleoba. ufro mniSvnelovania misi gavrcelebis
tempi. dadginda, rom 1985 wlidan interneti yovelwliurad 200 procentiT izrdeba.
daskvna
srulad gansacvifrebeli teqnologiuri cvlilebis samyaroSi, aravis SeuZlia
darwmunebuli iyos, rogori iqneba momavali. aSkaraa, media teqnologiebis
ganviTareba aseTi cvlilebis safuZvels warmoadgens. bevri Tvlis, rom interneti
warmoadgens im msoflio wesrigis magaliTs, romelic warmoiSva meoce saukunis
bolos. internetis momxmareblebi cxovroben `kibernetikul sivrceSi.~ kibersivrce
niSnavs interaqciis sivrces, romelic Seqmna kompiuterebis globalurma sqelma. es
qseli ki qmnis internets. kibersivrceSi, rogorc amas bodriari ityoda, `Cven ukve
aRar varT `adamianebi~, aramed varT gzavnilebi erTmaneTis ekranebze. i-meilis
farglebs gareT, sadac momxmareblebi axdenen TavianTi Tavis identificirebas,
internetSi aravin icis, vin vin aris sinamdvileSi, kacia Tu qali, da sad imyofebian
samyaroSi. internetis Sesaxeb arsebobs cnobili multfilmi, sadac ZaRli zis
kompiuteris win, ekranze ki warweraa: `internetis sidiade isaa, rom aravin icis,
ZaRli rom xar~.
axali komunikaciuri teqnologiebis Sesaxeb sxva istoriac arsebobs:
`Teologma hkiTxa yvelaze ufro mZlavr superkompiuters: arsebobs RmerTi?
kompiuterma Tqva, rom amis codnisaTvis mas aklia gadasamuSavebeli Zala. man
iTxova msoflios yvela superkompiuterTan dakavSireba. magram Zala kvlav ar iyo
sakmarisi, amgvarad, kompiuteri miaerTes yvela mTavar sistemasTan msoflioSi,
Semdeg ki yvela minikompiutersa da personalur kompiuterTan da, saboloo jamSi,
31
is daakavSires yvela kompiuterTan manqanebSi, mikrotalRovan RumelebSi, VCR-Si,
cifrul saaTebsa da a.S. Teologma bolos ikiTxa `arsebobs RmerTi?~ da
kompiuterma upasuxa: `axla arsebobs!~ (Naisbitt 1995, gv. 80).
ambavi aerTianebs rogorc imedebs, ise SiSs, rasac interneti iwvevs. davkargavT
Cvens identobas kibersivrceSi? kompiuterizebuli teqnologia gabatondeba Cvenze,
Tu piriqiT moxdeba? gaanadgurebs eleqtronuli media komunikaciuri mediis yvela
sxva formas, rogoric, vTqvaT, wignia? sabednierod, TiToeul am kiTxvaze pasuxi,
TiTqmis danamdvilebiT, aris `ara~. adamianebi ar atareben video konferenciebs, Tu
maT SeuZliaT erTad Sekreba. axla biznes administratorebi iyeneben bevrad ufro
met sxvadasxva formis eleqtronuli komunikaciis saSualebebs, vidre odesme. amave
dros, pirispir biznes konferenciis ricxvi swrafad izrdeba.
rogorc adamianebi, Cven ver vakontrolebT teqnologiur cvlilebebs da aseTi
cvlilebebis axlandeli tempi Cvens sicocxles ganadgurebiT emuqreba. Tumca
mavTulebiT dakavSirebuli samyaros gaCenam, dRemde ver migviyvana ,,did Zmamde,”
piriqiT, man xeli Seuwyo decentralizaciasa da individualizms. da bolos, Cans,
wignebisa da sxva `wina-eleqtronuli~ mediis gaqroba ar aris mosalodneli; iseTi
didi moculobis wignic ki, rogoric es aris, ufro mosaxerxebelia gamosayeneblad,
vidre misi kompiuteruli versia. negropontes “Being Digital” dawerili iyo wignis
saxiT da ar iyo gamoSvebuli im teqnikuri siaxleebis gamo, romlebsac is aRwers.
bil geitsmac ki saWirod CaTvala, daewera wigni da aRewera axali teqnologiebis
samyaro, romelsac winaswarmetyvelebs.
amasobaSi, interneti iZireba Tavis miwier problemebSi. amaswinaT, gazeTSi
~Guardian~ gamoqveynebuli statiis saTaurma gvamcno, rom `internetze damokidebuli
adamianebi ewevian mosawyen virtualur cxovrebas. statiaSi aRwerilia im
adamianebis cxovreba, romlebic yoveldRe ramdenime saaTs atareben internetSi.
arsebobs kidec internetze damokidebuli adamianebis mxardamWeri jgufi
saxelwodebiT `qselSi gabmulebi~. ar SeiZleba kibersivrceSi kontaqtebi
Caenacvlos cocxal adamianebTan urTierTobas da, Cans, arc aris ase.
Sejameba
1. masmedia asrulebs fundamentur rols Tanamedrove sazogadoebaSi. masmedia
aris komunikaciis saSualebebi _ gazeTebi, Jurnalebi, televizia, radio, kino,
video, kompaqtdiskebi da sxva formebi _ romlebic masobriv auditorias aRweven.
2. gazeTebi adreuli masmediis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani formaa. isini
kvlavac Zalian mniSvnelovan rols asruleben, magram maT mediis sxva, ufro axali
formebi, gansakuTrebiT, radio da televizia, daemata.
3. masmediis gavlena Cvens cxovrebaze Zalian mniSvnelovania. masmedia ara
marto gvTavazobs gasarTob programebs, aramed gvawvdis da qmnis im informaciis
did nawils, romelsac viyenebT Cvens yoveldRiur cxovrebaSi.
4. televiziis da Zaladobis Sesaxeb arsebuli mravali gamokvlevis miuxedavad,
jer kidev ar aris naTeli, ramdenad da ra gziT uwyobs xels televiziiT naCvenebi
Zaladoba, agresiul qcevas realur cxovrebaSi. kvlevebis umetesoba saTanadod ver
afasebs imas, Tu ramdenad seleqciurad akeTeben mayureblebi nanaxis interpretacias
da ramdenad kompleqsuria `gamogonilisa~ da `realuris~ urTierTdamokidebuleba.
32
5. sociologebma didi yuradReba dauTmes satelevizio axali ambebis
Seswavlas. satelevizio axali ambebis Sesaswavlad, mTeli rigi gamokvlevebi
Caatara glazgos media jgufma _ glazgos universitetSi momuSave mkvlevrebis
jgufma. maTma naSromma, romelic amtkicebda, rom axali ambebis reportaJebi,
garkveulwilad, tendenciuri iyo, dasabami daudo xangrZliv polemikas, romelic
dResac grZeldeba.
6. Janris idea mniSvnelovania teleprogramebis sxvadasxva tipis daxasiaTebisas.
Janri gulisxmobs im urTierTgagebas, romelic arsebobs programis Semqmnelebsa da
mayureblebs Soris imasTan dakavSirebiT, Tu `ras~ uyureben. axali ambebi, sapnis
opera, saTamaSo Sou da Trilerebi, sxvadasxva Janris magaliTebia.
7. Camoyalibda mTeli rigi sxvadasxva Teoria mediisa da popularuli
kulturis Sesaxeb. inisi da makluhani amtkiceben, rom sazogadoebaze mediis gavlena
ufro metad gansazRvrulia imiT, Tu rogor gadascems da ara ras gadascems media.
makluhanis sityvebiT, `media aris Setyobineba~; magaliTad, televizia zegavlenas
axdens adamianTa qcevasa da ganwyobebze, radgan is Tavisi bunebiT Zalian
gansxvavdeba mediis sxva formebisgan, rogoricaa gazeTebi da wignebi.
8. habermasi, bodriari da tompsoni mniSvnelovani Teoretikosebi arian.
habermasi miuTiTebs mediis rolze `sazogadoebriv sferoSi~ _ sazogadoebrivi
azrisa da sazogadoebrivi debatebis sferoSi.
bodriarze didi gavlena moaxdina makluhanis Sexedulebebma. mas swams, rom
axali media, gansakuTrebiT televizia, faqtobrivad, cvlis `realobas,~ romelic
gamocdilebaSi gveZleva.
topsoni amtkicebs, rom masmediam Seqmna socialuri urTierTqmedebis axali
forma _ `gaSualebuli kvazi-urTierTqmedeba~, romelic ufro SezRuduli, viwro da
calmxrivia, vidre yoveldRiuri socialuri interaqcia.
9. dRes imis SegrZneba, rom vcxovrobT erT msoflioSi, umTavresad, imis
Sedegia, rom komunikaciis media saerTaSoriso masStabisaa. Seiqmna msoflio
informaciuli wesrigi _ informaciuli saqonlis warmoebis, ganawilebisa da
moxmarebis saerTaSoriso sistema. msoflio informaciul wesrigSi, industriuli
qveynebis dominanturi mdgomareobis gamo, bevrs sjera, rom mesame msoflios qveynebi
media imperializmis axal formaze arian damokidebulni.
10. Zalian didi kompaniebis mcire raodenobas gabatonebuli mdgomareoba ukavia
media industriebSi mTel msoflioSi. zogierT maTgans xelmZRvaneloben gamoCenili
media antrepreniorebi, maTgan yvelaze cnobilia repert merdoki. bevri kritikosi
SeSfoTebulia imiT, rom mediis Zalaufleba koncentrirebulia iseTi Zlieri
pirovnebebis xelSi, romlebic, maTi TqmiT, ar arian angariSvaldebulni
demokratiuli procedurebis winaSe.
11. bolo wlebSi warmoiSva multimedia, rac dakavSirebulia internetis
ganviTarebisa da `informaciuli supermagistralis~ SesaZlo SeqmnasTan.
`multimedia~ gulisxmobs sxvadasxva teqnologiis mqone gansxvavebuli mediis
erTian mediad gaerTianebas im mizniT, rom, magaliTad, CD-ROM-s hqondes rogorc
gamosaxulebebi, ise xma, da misi dakvra SesaZlebeli iyos kompiuterze. bevri
pretenzia gamoiTqva am movlenebis SesaZlo socialuri Sedegebis Sesaxeb, magram
jer kidev Zalian adrea gavakeToT daskvnebi, Tu ramdenad dadasturdeba es
varaudebi.
33
damatebiTi literatura
Nick Abercrombie, Television and Society (Cambridge: P olity P ress, 1996) . Tanamedrove
sazogadoebaSi televiziis rolisa da im saSualebebis gacnoba, romelTa
daxmarebiTac iqmneba da moixmareba teleprogramebi.
James W. Carey, Communication as Culture: Essays on Media and Society (London: Unwin Hyman,
1989). eseebis saintereso da xelmisawvdomi krebuli tradiciul da Tanamedrove
sazogadoebebSi komunikaciisa da mediis mniSvnelobis Sesaxeb.
Richard Collins and Cristina Murroni, New Media, New Policies (Cambridge: Polity Press, 1996).
axali komunikaciebis, media teqnologiebisa da maTi regulirebis mimoxilva.
John Eldridge (ed.), Getting the Message: News, Truth and Power (London: Routledge, 1993).
glazgos media jgufis naSromebis ganxilvis ganaxlebuli versia.
John Eldridge (ed.), Glasgow Media Group Reader, vol. 1 (London: Routledge, 1995). axali ambebis
Sinaarsis enisa da gamosaxulebebis sasargeblo analizi.
John Fiske, Understanding Popular Culture (London: Unwin Hyman, 1990). masobrivi kulturis
Sesaxeb Zalian saintereso da maprovocirebeli kamaTi.
James Lull, Media, Communication, Culture (Cambridge: Polity Press, 1955). sasargeblo kvleva
masobrivi komunikaciis kulturuli gavlenis Sesaxeb.
Nicholas Negroponte, Being Digital (London: Hobber and Stoughton, 1955). angariSi axali
informaciuli teqnologiis gavlenis Sesaxeb.
The Polity Reader in Cultural Theory (Cambridge: Polity Press, 1994).
John Thompson, The Media and Modernity: a Social Theory of the Media (Cambridge: Polity Press,
1995). Tanamedrove sazogadoebebis ganviTarebaSi mediis rolis axali analizi.
mniSvnelovani terminebi
34
Tavi 15
ganaTleba
ZiriTadi cnebebi
• fasiani skolebi
• ganaTleba da politika
umaRlesi ganaTleba
• saerTaSoriso Sedarebebi
• sistema britaneTSi
ganaTleba da eTnikuroba
ganaTleba da uTanasworoba
inteleqti da uTanasworoba
• ra aris inteleqti?
• emociuri da interpersonaluri inteleqti
1
ganaTlebis momavali
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
• ganaTleba
• kulturuli reproduqcia
2
evaleba. zedmiwevniT erkveva miwis damuSavebis sakiTxebSi, mosavlis
aRebis meTodebsa da sakvebis Senaxvis wesebSi. kargad icnobs
adgilobriv wes-Cveulebebsa da tradiciebs. sasoflo-sameurneo
saqmianobis garda, mas bevri sxva xeloba, magaliTad, qsova da kalaTebis
damzadebac xelewifeba.
3
xasiaTis masalebsac moicavda. magaliTad, daiwera da farTod
gavrcelda samarTlis kodeqsi. Canawerebi, angariSebi da rutinuli
xasiaTis monacemebi mTavrobis, ekonomikuri sawarmoebisa da, zogadad,
organizaciebis ganuyofel nawilad iqca. cxovrebis sxvadasxva sferoSi,
naweri masalebis mzardi moxmarebis gamo, wera-kiTxvis codnis done
(dawyebiT doneze kiTxvisa da weris unari), warsulTan SedarebiT,
gaizarda. am periodSi gaCnda g a n a T l e b i s Tanamedrove gageba,
rac sagangebod Seqmnil skolis garemoSi moswavleebis instruqtaJs
gulisxmobs. miuxedavad amisa, erTnaxevari saukunis Semdegac ki,
SeZlebuli adamianebis Svilebi xSirad kerZo maswavleblebisgan
iRebdnen ganaTlebas. mecxramete saukunis pirvel aTwleulebamde,
mosaxleobis umravlesoba skolebSi ar swavlobda. am dros evropul
qveynebsa da SeerTebul StatebSi kerZo saskolo sistemis Seqmna daiwyo.
4
omis Semdgom reformebs Soris, erT-erT perspeqtivad mTavrobam
arsebuli ganaTlebis sistemis gadaxedva daisaxa.
5
1970-iani wlebis dasawyisSi, saxelmwifo ganaTlebaze Zlier imoqmeda
situaciis radikalurma cvlilebam. samuSao Zala Semcirda da
ekonomikisTvis savaldebulo unar-CvevebiT uzrunvelmyof skolebze
moTxovna gaizarda. am periodSi, umuSevroba gaizarda da samTavrobo
dafinanseba Semcirda. omisSemdgomi periodisTvis damaxasiaTebeli
ganaTlebis ganviTarebis tendencia uecrad sapirispiro damokidebulebiT
Seicvala da, am mimarTulebiT, samTavrobo xarjebis Semcirebis
mcdelobebi ganxorcielda. Sua 1970-iani wlebidan 1990-iani wlebis
dasawyisamde, saxelmwifos mier ganaTlebaze daxarjuli Tanxebi
sazogadoebrivi xarjebis 6.3 procentidan 5 procentamde daeca.
fasiani skolebi
6
TiTqmis srulebiT ar ainteresebdaT da sakuTar Svilebs amgvar skolaSi
arasodes miabarebdnen.
7
sakiTxi iyo (Walford 1993). kabinetis 22 wevridan 19-s fasiani skola hqonda
damTavrebuli (am kabinetis yvela wevri mamakaci iyo). kabinetSi mxolod
erTi iseTi warmomadgeneli aRmoCnda, romlis Svilebi saxelmwifo
saSualo skolaSi iRebdnen ganaTlebas (ix. cxrili).
ganaTleba da politika
1
pirveli qorwinebidan; meore qorwinebidan ori Svili ar aris moxseniebuli
8
rodesac premier ministris posti qalbatonma tetCerma daikava,
konservatorebma zogadsaganmanaTleblo saskolo ganaTlebis kritika
ufro Tamamad daiwyes. zogadsaganmaTleblo sistemis SemoRebis Semdeg,
gaZlierebuli swavlebis saSualo skolebis gaauqmeba daiwyo, rac maT
dauSveblad miaCndaT. isini Tvlidnen, rom saSualo doneze sxvadasxva
tipis skola unda arsebobdes, raTa mSoblebs hqondeT didi arCevani da
Svilebs maTTvis sasurveli ganaTleba miscen.
9
movlenebi sxvagvarad ganviTarda. sagamocdo Sedegebis mixedviT,
gansakuTrebuli unarebis mqone bavSvebis 20-procentiani an ufro didi
maCvenebeli zogadsaganamnaTleblo skolebis mxolod 27%-Si dafiqsirda.
20-procentianze ufro maRali maCvenebeli skolebis 18 procentSi
gamovlinda. gansxvavebuli saxelwodebis miuxedavad, es skolebi,
realurad, gaZlierebuli swavlebis saSualo skolebad iqca. am
sistemaSi arsebuli naklebad warmatebuli skolebi, met-naklebad,
saSualo Tanamedrove skolebis ekvivalenturi gaxda. am skolebis 38
procentSi, gansakuTrebuli unarebis mqone bavSvebis 10 procenti
dafiqsirda, 16 procentSi ki _ maCvenebelma 5 procentsac ver miaRwia.
10
arCevanis SezRudva gamoiwvios da bavSvebma ver SeZlon maTTvis
sasurvel skolaSi swavlis dawyeba.
11
moswavleebi amerikul, Tanabar SesaZleblobebze dafuZnebul idealebs
eziarebodnen, rac emigrantebs axali cxovrebis dawyebaSi uwyobda xels.
mosazrebam, rom yvela adamiani dabadebidan Tanasworia, SeerTebul
StatebSi masobrivi sazogadoebrivi ganaTlebis ganviTareba gamoiwvia,
sxva qveynebSi ki analogiuri sistema gacilebiT ufro gvian Camoyalibda.
ganaTleba xels uwyobda mobilobas sazogadoebaSi, sadac ar scnobdnen
aristokratul ideals, TiTqos zogierTi adamiani, sxva adamianebTan
SedarebiT, dabadebidan upiratesobiT sargeblobs. Tanasworobis
ideasTan erTad, skolebi, warsulSi da amJamadac, aSkarad Tu farulad,
sxva amerikul Rirebulebebsa da rwmenebsac qadageben.
12
12 holandia 11.1
13 dania 11.0
14 fineTi 10.9
15 iaponia 10.8
16 axali zelandia 10.7
17 luqsemburgi 10.5
18 israeli 10.2
19 ungreTi 9.8
20 barbadosi 9.4
21 samxreT korea 9.3
22 argentina 9.2
23 yofili Cexoslovakia 9.2
24 islandia 9.2
25 estoneTi 9.0
26 latvia 9.0
27 litva 9.0
28 ruseTi 9.0
wyaro: The Economist, Pocket World in Figures, Profile Books Ltd 1996
umaRlesi ganaTleba
saerTaSoriso Sedareba
13
ganaTleba amerikaSi erTmaneTisgan ise mkveTrad gamijnuli ar aris,
rogorc sxva qveynebSi. kerZo universitetebis studentebs
sazogadoebrivi grantebiTa da sesxebiT sargeblobis SesaZlebloba
eZlevaT da am universitetebSi warmoebuli kvleviTi samuSao
saxelmwofos mier finansdeba. sazogadoebrivi universitetebi xSirad
uxvad finansdeba SemowirulobebiT, maT kerZo firmebis mierac didi
Tanxebi ericxebaT. universitetebSi warmoebuli kvleviTi samuSao kerZo
industriuli wyaroebidan Semosuli grantebis saSualebiTac
xorcieldeba.
britanuli sistema
14
cxrili
germania 2
holandia
belgia
safrangeTi
dania
SvedeTi
kanada
irlandiis respublika
SeerTebuli Statebi
gaerTianebuli samefo
saberZneTi
2
yofili federaluri respublika
15
genderi da ganaTlebis sistema
ganaTleba da eTnikuroba
17
jgufis warmomadgeneli bavSvebi, Teqvsmetidan cxramet wlamde,
TeTrkanianebTan SedarebiT, ufro xSirad agrZelebdnen srulyofili
ganaTlebis miRebas. 1988-90 wlebSi, skolebSi TeTrkanianTa 37, vest
indielTa 43, samxreT azielTa 50, da Cinelebis 77 procenti darCa.
jonsi am process uaryofiTi mizeziT xsnis. eTnikur umciresobaTa bevri
warmomadgeneli ganaTlebis miRebas, savaraudod, imitom agrZelebs, rom
maT samuSaos povnis problema aqvT.
18
is mas ubralod eubneba “tkbileuls aRar SeWam!”; saSualo klasis
warmoamdgeneli deda ki, savaraudod, Svils auxsnis, rom bevri
tkbileulis Wama misi janmrTelobisa da kbilebis mdgomareobisTvis
sazianoa.
19
skolebs efuZneba, magram isini sxva dasavlur qveynebsac miesadageba.
jenksis da misi kolegebis (1972) kvlevebis Tanaxmad, ganaTleba
ekonomikur Tanasworobaze did gavlenas ar axdens. maTi azriT,
Tanamedrove ganaTleba industriuli kapitalizmis ekonomikur
moTxovnebze reagirebis konteqstSi unda iqnas gagebuli. skola
industriuli sawarmosTvis savaldebulo teqnikuri da socialuri unar-
CvevebiT uzrunvelyofs; is moswavleebs avtoritetebisadmi pativiscemisa
da disciplinis grZnobas uviTarebs. skolis administracia da kontroli
ierarqiuli xasiaTisaa da morCilebaze amaxvilebs yuradRebas;
analogiuri urTierTobebi dominirebs samsaxurebrivi movaleobis
Sesrulebis drosac. samsaxurSi waxalisebisa da dasjis igive meqanizmi
moqmedebs, rac skolaSi. skola zogierT adamians “miRwevebisadmi
swrafvas” da “warmatebis” motivacias uviTarebs, sxvebs ki
warumateblobisken ubiZgebs da maT, savarudod, dabalanazRaurebadi
samsaxuri elodebaT.
20
Soris. misi Sexedulebis Tanaxmad, skola ganviTarebis procesSi oTx
ZiriTad amocanas – skolis pirobebSi bavSze zrunvas, saqmianobis
mixedviT adamianTa ganawilebas, dominanturi Rirebulebebis daswavlasa
da socialurad dadgenili unar-Cvevebisa da codnis dauflebas -
iTvaliswinebs: skola sapatimros msgavs oirganiziaciad iqca, radgan
skolaSi gakveTilebze daswreba savaldebuloa da moswavleebi, adreuli
bavSvobidan samuSaos dawyebamde, “quCas moSorebulni,” mTel dros
skolis kedlebSi atareben.
21
sxvadasxva saqmianobiT Caanacvlon. aseTi perspeqtivis pirobebSi, iliCis
zogierTi idea yuradRebas imsaxurebs. ganaTleba aRar iqneba mxolod
adreul asakSi specialur institutSi gavlili wvrTna. is nebismieri
msurvelisTvis xelmisawvdomi gaxdeba.
bavSvebi skolaSi did dros atareben. iliCi xazs usvams, rom isini am
garemoSi ufro met codnas iZenen, vidre gakveTilebze. bavSvebi adreve
swavloben, Tu rogori iqneba samuSao samyaro; isini xvdebian, rom maTgan
punqtualobas moiTxoven da cdiloben, administraciis mier dasaxuli
yvela amocana guldasmiT Seasrulon (Webb and Westergaard 1991).
22
pol uilisis mier kulturuli aRwarmoebis Sesaxeb birmingemis skolaSi
warmoebulma savele kvlevam Zalze mniSvnelovani diskusia gamoiwvia
(Willis 1977). es kvleva imis dadgenas isaxavda miznad, Tu rogor iCens
Tavs kulturuli aRwarmoeba, anu, rogorc Tavad avtori acxadebs,
“rogor iReben muSaTa klasis warmomadgeneli bavSvebi muSaTa klasis
samuSao adgilebs.” bevrs miaCnia, rom skolaSi swavlis procesSi, dabali
klasis an umciresobaTa jgufis warmomadgeneli bavSvebi fiqroben, rom
“isini gonebrivad naklebad ganviTarebulni arian” da samomavlod
maRalanazRaurebadi da maRali statusis samuSaos miRebis imedic ki ar
aqvT. sxvagvarad rom vTqvaT, dabali akademiuri moswrebis gamo, isini
Tavs inteleqtualurad SezRudul adamianebad miiCneven; aRiareben ra
sakuTar “arasrulfasovnebas,” isini iseT saqmianobas iwyeben, sadac
karieris ganviTarebis perspeqtiva ar arsebobs.
magari biWebi faruli winaaRmdegobis gawevis ostatebi arian, isini Ria konfrontaciaze
arasodes midian. am jgufis wyalobiT, saklaso oTaxSi skamebis mudmivi gawev-gamoweva,
maswavleblis martivi Txovnis sapasuxod ukmayofilebis gamoTqma ismis. maT merxebTan
mSvidad jdoma an wola ar SeuZliaT. gakveTilze zogierTi maTgani Tavs merxze debs,
23
TiTqos daZinebas cdilobs, zogi merxisken zurgiT zis da fanjaraSi iyureba, an
ubralod kedels Sescqeris.... saklaso oTaxSi mudmivad zuzunia, Tvalebis
gansakuTrebuli gamometyvelebiT, isini gamalebiT CurCuleben, TiTqos erTmaneTs
konspiraciuli saidumlo unda gaumxilon... derefanSi xmauriT dadian; maswavlebeli Tu
SexvdebaT, an megobrulad esalmebian, an uecrad Cumdebian. saklaso oTaxSi isteriuli
xarxari iwyeba. sicili SeiZleba im adamianma gamoiwvia, romelmac axlaxans derefanSi
Caiara, an SeiZleba sxva mizeziT aris provocirebuli. is iseve usafuZvlod wydeba,
rogorc iwyeba... skolisa da moswavleebis dapirispirebis mizezi, ZiriTadad,
institutisa da misi wesebisgan simboluri da fizikuri gamijvna da im ZiriTadi miznis
winaaaRmdeg brZolaa, romelic moswavles “muSaobas” aiZulebs. (Willis 1977, gv. 12-13, 26).
24
ganaTleba da uTanasworoba
25
koulmani askvnis, rom skolis mier uzrunvelyofili materialuri
resursebi akademiur moswrebaze did gavlenas ar axdens. ZiriTadi
faqtori bavSvebis warmomavlobaa. koulmani ambobs: “saxliT, ubniT da
Tanatolebis garemoTi ganpirobebuli uTanasworoba mozrdil asakSi,
skolis damTavrebis Semdegac iCens Tavs” (Coleman et. al. 1996, gv. 325). Tumca,
iseTi faqtebic arsebobs, rodesac dabali warmomavlobis moswavleebs
SeZlebuli megobrebi hyavT da, savaraudod, skolaSic ufro
warmatebulebi arian.
26
bavSvebi swavloben, analogiuri Sedegis misaRwevad meti Zalisxmeva
sWirdeba. Tumca, rateri askvnis, rom skolis organizaciisa da
atmosferos TvalsazrisiT, arsebuli gansxvaveba, garegani faqtorebis
miuxedavad, xels ar uSlis maRali akademiuri moswrebis miRwevas.
swavlebis xarisxis, skolis socialuri klimatis da skolaSi muSaobis
meTodebis gaumjobeseba xelmokle bavSvebs akademiuri moswrebis
gaumjobesebaSi exmareba. mogvianebiT warmoebuli kvlevis Sedegad,
koulmanmac msgavsi daskvnebi gamoitana (Coleman, Hoffer and Kilgore 1981).
27
jgufebad ar anawilebs, magram rogorc ouksma daadgina,
maswavleblisTvis Sromis gaadvilebis mizniT, unarisa da miRwevebis
mixedviT, moswavleebis gadarCevis meqanizmi realurad yovel maTgans
gaaCnia. sxvagvarad rom vTqvaT, isini am meTods iyeneben, termins ki ara.
im skolebSic ki, sadac moswavleebis araformaluri gadarCeva
mimdinareobs, maT Zlieri iarliyebi – unariani, dabali moswrebis, neli,
saSualo da a.S _ miekerebaT. am jgufis individualuri wevri,
maswavleblebis, sxva moswavleebisa da sakuTari Tavis mier, am
iarliyidan gamomdinare fasdeba. moswavle, romelic “maRali moswrebis”
jgufSi swavlobs, warmatebul – gonier da sxart – pirovnebad Seafases.
“dabali moswrebis” jgufis moswavle ki nel, saSualoze dabali donis,
an popularuli eniT Tu vityviT, CamorCenil moswavled aRiqmeba. ra
gavlenas axdens “dabal” jgufSi moswavleebis gadarCeva? ouksis mier
mogvianebiT warmoebuli kvleva adasturebs, rom maTTvis xelmisawvdomi
saswavlo kursebis, maswavleblebisa da saxelmZRvaneloebis xarisxis
TvalsazrisiT, es moswavleebi ufro dabali donis ganaTlebas iRebdnen
(Oakes 1990).
inteleqti da uTanasworoba
ra aris inteleqti?
28
fsiqologebi mravali welia daoben, gaaCnia Tu ara realurad adamians
individualuri unari, romelsac SeiZleba inteleqti ewodos da Tuki
gaaCnia, ramdenad gansazRvravs es Tviseba adamianTa Soris arsebul
Tanadayolil gansxvavebas. inteleqtis daxasiaTeba rTulia, radgan is
bevr gansxvavebul, xSirad erTmaneTTan kavSirSi armyof Tvisebebs
gulisxmobs. davuSvaT, rom inteleqtis yvelaze saimedo maCvenebeli
abstraqtuli maTematikuri amocanebis amoxsnis unaria. magram adamianma,
romelsac amgvari amocanebis amoxsna exerxeba, SeiZleba sxva sferoSi,
magaliTad, istoriasa an xelovnebaSi, dabali unari gamoavlinos.
sayovelTaod miRebuli definiciis SemuSavebis sirTulis gamo,
fsiqologebma inteleqtis koeficientis dasadgeni testis SemoReba
SemogvTavazes (ganaTlebis yvela specialistma es SemoTavazeba erTxmad
miiRo). aSkaraa, rom amgvari midgoma amomwuravi ar aris, radgan
inteleqtis definicia Zalze zogad xasiaTs iRebs.
29
amerikelebi, TeTrkanianebTan SedarebiT, saSualod, inteleqtis ufro
maRal koeficients floben, Tumca Zalian didi gansxvaveba ar
gamovlenila. azielebisa da TeTrkanianebis inteleqtis koeficienti
sagrZnoblad ufro maRalia, vidre Savkanianebis. hernStainisa da miureis
mier warmoebuli 156 kvlevis Sejamebis mixedviT, am ori rasobrivi
jgufis inteleqtis koeficients Soris gansxvaveba, saSualod, 16 qulaa.
avtorebi acxadeben, rom amgvari memkvidreobiT miRebuli
inteleqtualuri gansxvaveba, amerikul sazogadoeobaSi arsebul
socialur dajgufebas ganapirobebs. rac ufro Wkviania adamiani, miT
metia misi socialur safexurze aRmasvlis Sansi. adamianebs maRali
Tanamdebobebi, nawilobriv, imitom ukaviaT, rom isini ufro Wkvianebi
arian, vidre mosaxleobis danarCeni nawili; aqedan SegviZlia davaskvnaT,
rom dabal safexurze naklebad Wkviani adamianebi rCebian.
30
Soris arsebuli gansxvaveba socialuri da kulturuli gansxvavebis
Sedegia. am daskvnas ToTxmeti qveynis (maT Soris SeerTebuli Statebis)
SedarebiTi kvlevac adasturebs, romlis mixedviT, gasuli naxevari
saukunis ganmavlobaSi, mTeli mosaxleobis inteleqtis saSualo
koeficienti sagrZnoblad gaizarda (Coleman 1987). inteleqtis
koeficientis testebi regularul ganaxlebas eqvemdebareba. rodesac
adamianebis erTsa da imave jgufs Zveli da axali versiebi urigdebaT,
isini Zvel versiebSi gacilebiT ufro maRal qulas iReben. Tanamedrove
bavSvebma 1930-iani wlebis testebSi, 1930-iani wlebis jgufebTan
SedarebiT, saSualod, 15 quliT maRali Sefaseba miiRes. igive gansxvaveba
fiqsirdeba, saSualod, Savkanianebsa da TeTkanianebs Soris. es imas ar
niSnavs, rom Tanamedrove bavSvebis Tandayolili inteleqti maTi
mSoblebis, bebiebisa da babuebis inteleqtze maRalia; maRal maCvenebels
ukeTesi pirobebi da socialuri upiratesoba ganapirobebs.
TeTrkanianebsa da afro amerikelebs Soris, saSualod, iseTive
socialuri da ekonomikuri sxvaobaa, rogorc sxvadasxva Taobebs Soris.
inteleqtis koeficientebs Soris gansxvavebac amiT aixsneba. SeiZleba
inteleqtis koeficientze individebs Soris arsebulma genetikurma
gansxvavebamac imoqmedos, magram mosazreba, rom zogierTi rasa sxva
rasasTan SedarebiT ufro inteleqtualuria, usafuZvloa da
daudasturebeli.
wignSi Bell Curve Wars (Fraser 1995) hernStainisa da miureis ideebi ramdenime
cnobilma mecnierma Seiswavla. gamocemis redaqtori aRwers Bell Curve-s,
rogorc “ukanasknel aTwleulSi socialur mecnierebaTa sferoSi
yvelaze Tamam nawarmoebs.” naSromSi gamoTqmul mosazrebebs “Jurnalebsa
da gazeTebSi redaqtoris misamarTiT dabeWdili uamravi werili da
satelevizio da radio komentari mohyva” (gv. 3).E
wignis Bell Curve Wars erT-erTi gamomcemeli stefan jei gouldi acxadebs,
rom hernStaini da miurei oTx ZiriTad sakiTxSi cdebian. mas arasworad
miaCnia mosazreba, rom inteleqtis Semowmeba mxolod inteleqtis
koeficientiT aris SesaZlebeli; rom adamianebis ranJireba SeiZleba
inteleqtis skalis mixedviT; rom inteleqts, ZiriTadad, genetikuri
memkvidreoba ganapirobebs; da rom is cvlilebas ar eqvemdebareba. is
yvela am mosazrebas eWvqveS ayenebs.
31
ver gaxdeba, magram is, vinc am sferoSi warmatebas ver miaRwevs, SeiZleba
rok musikosi an profesionali sportsmeni gaxdes (da, Sesabamisad, ufro
maRali socialuri prestiJi da xelfasi hqondes)...” (Gould 1995, gv. 22).
32
ganaTlebis momavali
33
universiteti asakovan adamianebs, maTi arCevanisa da interesebis
mixedviT, TviTganaTlebis SesaZleblobiT uzrunvelyofs.
ganaTlebis teqnologiebi
suraTi
cnobismoyvare Taoba
avtorebi: toni rivi da stiv vei
met, axla mTeli dRe kompiuteris ekranTan aRar zixar. amden Tavisufal
dros raSi xarjav?
wignis wakiTxva mindoda, magram ar vici, ra movuxerxo...
Zalian mZimea?
ara, mZime sulac ar aris. magram paroli ar vici.
paroli araferSi gWirdeba, met.. ubralod gadaSale.
ra magaria! interaqciaze weren!
34
amboben, rom axali teqnologiebi arsebul kurikulums ki ar Seavsebs,
aramed mis rRvevasa da transformirebas gamoiwvevs. axalgazrdebi
informaciasa da mediaze damokidebul sazogadoebaSi izrdebian; isini
teqnologiebSi ufrosebze, maT Soris maswavleblebze, bevrad ukeT
erkvevian. me-14 Tavs Tu gavixsenebT, isini Nnintendo Taobas warmoadgenen
– teqnoaRzrdili da teqnologiasa da videoze ganswavluli bavSvebi
arian. zogi “saklaso oTaxis revoluciaze,” kompiuteruli virtualuri
realobis damkvidrebasa da kedlebis gareSe saklaso oTaxze saubrobs.
35
siduxWires – savaraudod, “informaciuli siRatake” daemateba. “kedlebis
gareSe saklaso oTaxis” arseboba dResdReobiT Soreuli momavlis
movlenad gveCveneba. bevri skola da koleji finansebis naklebobasa da,
zemdgomi organoebis mxridan, mudmiv gulgril damokidebulebas
ganicdis.
Sejameba
36
qalia. vidre sxva faqtorebi ar Seicvleba, es situacia, savarudod,
ar gamoswordeba.
6. ganaTlebisa da saskolo swavlebis interpretaciebze sxvadasxva
sociologiurma Teoriam iqonia gavlena. bernStainis Teoriis
mixedviT, bavSvebi, romlebsac daxvewili enobrivi kodi aqvT,
ukeTesad umklavdebian formaluri akademiuri ganaTlebis
moTxovnebs, vidre SezRuduli enobrivi kodis mqone bavSvebi.
inteleqtis koeficientis testi “saWiro” unar-Cvevebis flobis
dadgenas isaxavs miznad. unar-Cvevebi kulturasTan aris kavSirSi,
Sesabamisad, maTi gamoyeneba SezRudulia.
7. skolis formaluri kurikulumi kulturuli aRwarmoebis ufro
zogadi procesis nawilia, romelzec swavlis, ganaTlebisa da
skolis garemos bevri araformaluri aspeqti axdens gavlenas.
kulturul aRwarmoebaSi mniSvnelovan rols “faruli kurikulumi”
asrulebs.
8. inteleqtis daxasiaTeba rTulia, amitom, am sakiTxTan dakavSirebiT,
azrTa didi sxvadasxvaoba arsebobs. zogierTebis azriT,
inteleqtis koeficients genebi gansazRvravs; zogi ki inteleqtis
koeficientis maCvenebels socialuri faqtorebiT xsnis. faqtebi
socialuri da kulturuli faqtorebis sasargeblod metyvelebs.
inteleqtis koeficientTan dakavSirebuli azrTa sxvadasxvaoba
wignis saxelwodebiT The Bell Curve-is gamocemam gamowvia. wignis
avtorebi acxadeben, rom rasebi memkvidreobiT miRebuli
inteleqtis saSualo doniT gansxvavdebian. kritikosebi mTlianad
uaryofen am Teziss.
9. devid goulmani did mniSvnelobas aniWebs emociur inteleqts.
emociuri inteleqti gansazRvravs imas, Tu ramdenad axerxeben
adamianebi emociebis marTvasa da sxva adamianebTan urTierTobebis
mogvarebas. misi azriT, karieraSi warmatebis miRwevisTvis,
emociuri inteleqti inteleqtis koeficientze aranakleb
mniSvnelovania.
10. sainformacio teqnologias – kompiuterebsa da multimedias –
skolebisa da ganaTlebis fundamenturad Secvla SeuZlia. skola
SeiZleba naklebad mniSvnelovani gaxdes, radgan moswavleebma Sin,
kompiuteris saSualebiT, miiRon ganaTleba.
damatebiTi literatura
Andy G reen, Education and State Formation (London: Macmillan, 1990). inglisis,
safrangeTisa da SeerTebuli Statebis ganaTlebis erovnuli sistemis
aRzevebis analizi.
Mark H olmes, Educaional Policy for the Pluralist Democracy: The Common School, Choice,
and Diversity (Washington D.C: Falmer Press, 1992). ganaTlebis socialuri da
politikur aspeqtebis mimoxilva.
Sheila R iddell, Gender and the Politics of the Curriculum (London:Routledge, 1992).
kurikulumsa da genderul identobas Soris kavSiris analizis mizniT,
Seiswavlis SemTxvevebs or saSualo skolaSi.
37
mniSvnelovani terminebi
• wera-kiTxvis codna
• saganmanaTleblo sistema
• umaRlesi ganaTleba
• SezRuduli kodi
• daxvewili kodi
• faruli kurikulumi
• skolis moswavleTa gadarCeva
• inteleqti
• inteleqtis koeficienti
• emociuri inteleqti
• mesame asakis universiteti
• saklaso oTaxi kedlebis gareSe
• informaciuli siRatakeE
38
Tavi 16
religia
Ziridi cnebebi
religiis daxasiaTeba
• ra ar aris religia
• ra aris religia
religiis saxeebi
• totemizmi da animizmi
• iudaizmi, qristianoba da islami
• Soreuli aRmosavleTis religiebi
religiis Teoriebi
• marqsi da religia
• diurkemi da religiuri rituali
• veberi da msoflio religiebi
• Sefaseba
genderi da religia
• religiuri xatebi
• qalebi religiur organizaciebSi
milenaruli moZraobebi
• ioakimes mimdevrebi
• aCrdilis cekva
• milenarul moZraobaTa buneba
1
religia SeerTebul StatebSi
• mravalgvaroba
• qristianuli fundamentalizmi
• “eleqtronuli eklesia”
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cnebebi
• religia
• rituali
• sekularizacia
vficav riJraJs
da vficav Rames, roca is blantdeba.
arc dagtova Sen ufalma Senma da arca mogiZula.
zesTasofeli mjobi geqneba wuTisoflisa.
giboZebs ufali Seni da kmayofil-iqnebi.
gana ar gpova Sen uwin oblad da Segifara,
da gpova Sen gzaabneuli da giwinamZRvra,
da gpova Sen upovari da gagamdidra,
xolo obols rac Seexeba, nu gauwyrebi!
da maTxovars rac Seexeba, nu gaaZeveb.
da aha, Seni uflis madliT ilaparake!
2
da emociur ganwyobaze vimsjeloT, romelsac Semdegi bibliuri
moZRvreba Seicavs:
ratom aqvs religias adamianTa cxovrebaze iseTi gavlena, rom isini mzad
arian misi idealebisTvis Tavi gawiron? ratom aris religia
sazogadoebis aseTi mravlismomcveli aspeqti? ra pirobebi uwyobs xels
religiis mier sazogadoebaTa gaerTianebas da ra pirobebSi xdeba
sazogadoebebs Soris ganxeTqileba religiuri motiviT? es is kiTxvebia,
romlebsac SevecdebiT, am TavSi gavceT pasuxi. am mizniT ki unda
gavarkvioT, Tu ra aris realurad religia. religiuri rwmenisa da
praqtikis gansxvavebul formebs ganvixilavT. aseve vimsjelebT religiis
ZiriTad sociologiur Teoriebze; religiuri organizaciis sxvadasxva
tips gavaanalizebT; da bolos, imaze vimsjelebT, Tu ra bedi ewia
religias Tanamedrove samyaroSi, radgan bevri mkvlevris azriT,
mecnierebisa da Tanamedrove industriis aRzevebis gamo, religias
3
socialur cxovrebaSi iseTi centraluri adgili aRar uWiravs, rogoric
Tanamedrove epoqamde hqonda gankuTvnili.
religiis gansazRvreba
ra ar aris religia?
4
meoTxe, religia ar unda iqnas gaigivebuli zebunebrivTan, romelsac
“grZnobadis miRma” arsebuli samyaro swams. magaliTad, konfucianizmi
samyaros bunebriv harmonias aRiarebs da ar eZebs samyaros miRma
arsebul realobas.
ra aris religia?
5
zogierTi CogburTeli mniSvnelovani matCebis dros yovelTvis erTsa da
imave beWeds ikeTebs. Zvel sazogadoebebSi arsebul, magiur ideebze
dafuZnebul astrologiur rwmenas amJamadac didi gavlena aqvs, Tumca
adamianTa umravlesoba maT seriozulad ar miiCnevs.
religiis saxeebi
totemizmi da animizmi
6
centraluri figura “maRali RmerTi” an “cis sulia” (Evans-Pritchard 1956).
monoTeizmisken mimarTuli religiebi SedarebiT naklebad aris mcire
tradiciul kulturebSi. maTi umravlesoba poliTeisturia – mraval
RmerTs aRiarebs.
iudaizmi
qristianoba
7
TvalsazrisiT, maT Soris bevri gansxvavebaa. ZiriTadi ganStoebebi
romauli kaTolicizmi, protestantizmi da aRmosavluri orTodoqsizmia.
islami
induizmi
9
adgilobrivi variaciebi arc budizmisTvisaa miuRebeli. es religia
mxolod erTi Tvalsazrisis arsebobas ar moiTxovs. budizmi dRes didi
gavleniT sargeblobs Soreuli aRmosavleTis bevr saxelmwifoSi, maT
Soris tailandSi, birmaSi, Sri lankaSi, CineTSi, iaponiasa da koreaSi.
religiis Teoriebi
marqsi da religia
10
qristian morwmuneTa cxovrebis ZiriTadi moraluri wesebis miTiuri
versiaa.
11
,,religiuri cxovrebis elementaluri formebi,” romelic pirvelad 1912
wels gamoica, albaT, religiis sociologiis erTaderT, yvelaze
gavlenian kvlevad unda CaiTvalos (Durkheim 1976). diurkemi religias,
pirvel rigSi, Zalauflebis araTanabar socialur ganawilebas ki ar
ukavSirebs, aramed sazogadoebrivi institutebis saerTo bunebas. misi
naSromi avstraliur aborigenul sazogadoebebSi gavrcelebuli
totemizmis Seswavlas efuZneba. diurkemis azriT, totemizmi religiis
,,elementalur” anu yvelaze martiv formas warmoadgens, rac misi wignis
saTaurSi aisaxeba.
12
spontanuri gamoxatuleba ar aris. gardacvlili realurad SeiZleba
mxolod iseTma pirovnebam iglovos, romelzec sikvdilis faqtma
uSualod imoqmeda. glova jgufis mier gamoxatuli valdebulebaa.
13
iudaizmi (Weber 1951, 1952, 1958, 1963), wignSi ,,protestantuli eTika da
kapitalizmis suli” (1976; pirvelad 1904-5 wels gamoica) da sxva
naSromebSic, is safuZvlianad ganixilavs qristianobis gavlenas
dasavleTis istoriaze. mas islamis Seswavlac hqonda ganzraxuli, magram
es naSromi ar daasrula.
14
veberi qristianobas xsnis religiad miiCnevs. qristianuli rwmenis
mixedviT, adamians xsna im SemTxvevaSi elodeba, Tuki is religiis
rwmenasa da mis moralur principebs gaiziarebs. am religiaSi codvas da
mowyale RmerTis mier codvili adamianis Sendobas mniSvnelovani adgili
uWiravs. qristianoba daZabulobas emociuri dinamizmiT cvlis, rac,
umravles SemTxvevaSi, ucxoa aRmosavluri religiebisTvis. xsnis
religiebi ,,revoluciuri” aspeqtiT xasiaTdeba. aRmosavleTis religiebi
pasiuri damokidebulebis ganviTarebas uwyobs xels, qristianoba ki
codvasTan gamudmebul brZolas, anu realobis winaaRmdeg galaSqrebas
gulisxmobs. religiuri liderebi, rogoricaa ieso, arsebuli
doqtrinebis gadafasebas axdenen, raTa Zalauflebis arsebul
struqturas daupirispirdnen.
Sefaseba
15
gamovlenil uaryofiT ganwyobas, morwmuneTa TemSi arsebuli religiuri
Rirebulebebi ganapirobebs.
16
denominanturi sazRvrebi iSleba. ,,warsulSi qristianebi baptistebi iyvnen an
presbiterelebi, axla ki qristianebi sakuTar Tavs mTeli msoflios qristianul
saZmosTan aigiveben.“ rogori iqneba denominanturi eklesiis roli globalizaciis
gazrdili gavlenis fonze?
17
kultsa da seqtas erTmaneTTan bevri saerTo aqvs, magram maTi aqcenti
gansxvavebulia. es dajgufebebi ar arian myar kavSirSi sxva religiur
organiziciebTan da maTi wevrebi maTTvis ucxo sazogadoebis
Rirebulebebs uaryofen. isini yuradRebas individualur gamocdilebaze
amaxvileben da erTnairad moazrovne individebs uyrian Tavs. adamiani
kultSi formalurad ar erTiandeba, is ubralod garkveul Teoriebs
iziarebs da qcevis dadgenil wesebs misdevs. Cveulebriv, wevrebs sxva
religiuri kavSirebis SenarCunebis uflebac eZlevaT. seqtis msgavsad,
kultic, xSirad, iseTi lideris garSemo formirdeba, romelic wevrTa
STagonebis wyarod iqceva. dasavleTSi arsebuli kultebi
spiritualizmis, astrologiisa da transcendenturi meditaciis
mimdevrebs moicavs.
Sefaseba
18
seqtebisa da kultebis ricxvi mudmivad izrdeba. am SemTxvevaSi
sasargeblo iqneba diurkemis mosazrebis gamoyeneba, romelic
erTmaneTisgan mijnavs sakralursa da profanuls. rac ufro metad
standartuli xdeba religiuri aqtivoba, anu rac ufro
gauTviTcnobiereblad sruldeba misi kanonebi, miT ufro ikargeba
sakralurobis elementi da rituali da rwmena yoveldRiuri miwieri
cxovrebis Semadgenel nawilad iqceva. meore mxriv, ceremoniebi
religiuri gamocdilebis gamokveTili maxasiaTeblebis axleburi kuTxiT
gaazrebaSi gvexmareba, amgvari STagonebiT miRebuli gamocdileba ki
SeiZleba dadgenili orTodoqsuli Tvalsazrisisgan gansxvavebuli
aRmoCndes. jgufebi, SesaZloa, mowydnen ZiriTad Tems, moaxdinon
saprotesto an separatistuli moZraobebis mobilizacia, an dafuZnebuli
rwmenisa da ritualebisgan gansxvavebuli qcevis nimuSebi SeimuSavon.
genderi da religia
religiuri xatebi
19
mainc ganagrZo 23 qalisgan Semdgari, qalTa cvlilebebze momuSave
komitetis organizeba, romlebmac mas qalTa bibliis momzadeba urCies.
winaTqmaSi man sakuTari pozicia Seajama:
1994 wlis maisSi gamoqveynebul werilSi papma ioane pavle II-m kidev
erTxel daadastura, rom kaTolikuri eklesiis akrZalvis Tanaxmad, qals
ar hqonda sasuliero pirad kurTxevis ufleba. werilSi vkiTxulobT:
,,sakiTxis mniSvnelobis gaTvaliswinebiT... vacxadeb, rom eklesias ara
21
aqvs qalis mRvdlad kurTxevis uflebamosileba da am wess yvela
morwmune eklesia unda daeqvemdebaros.”
22
milenaruli moZraobebi
ioakimes mimdevrebi
23
SeiaraRebul adamianTan erTad, papis jarebis winaaRmdeg ibrZoda; bolos
damarcxda, misi meomrebi ki gaanadgures. dolCino boZze gaakres da
dawves, rogorc eretikosi, magram misi sikvdilis Semdeg, dolCinos
STagonebiT, sxva saprotesto jgufebi gaCnda.
aCrdilTa cekva
24
periodSi, misnebis mimdevrebi fermerebi iyvnen, radgan isini maT
,,samyaros Tavdayira dayenebas hpirdebodnen.” am axal samyaroSi dedamiwa
RaribTa gankargulebaSi unda yofiliyo. milenarul moZraobaTa dawyeba
koloniebSi, dasavleli kolonizatorebis zewolis Sedegad,
tradiciuli kulturis ngreviT aris gamowveuli. aseTi moZraobis
magaliTi aCrdilTa cekvaa.
25
gavlena meore mniSvnelovanma seqtam _ Siizmmac _ SeinarCuna. Siizmi
dRes iranis (Zveli sparseTis) oficialuri religiaa. iranis revoluciis
ideebi swored am religiiT iyo STagonebuli. Siitebis mimdinareobas
safuZveli Cauyara meSvide saukuneSi moRvawe religiurma da
politikurma liderma imam alim, romelic, imdroindel msoflio
mmarTvelebs Soris, RmerTisadmi piradi erTgulebiTa da sxva
gansakuTrebuli RirsebebiT gamoirCeoda. Siitebs miaCndaT, rom islamis
lideris movaleobis Sesrulebis uflebamosileba mxolod alis
STamomavlobas hqonda, radgan, mmarTveli dinastiebisgan gansxvavebiT,
isini winaswarmetyveli muhamedis ojaxis warmomadgenlebad iTvlebodnen.
maT muhamedis Rirseuli memkvidris gabatonebisa da arsebuli tiranuli
da usamarTlo reJimis dasrulebis sjerodaT. muhamedis memkvidre
uSualod RmerTisgan miiRebda miTiTebebs da yuranis moZRvrebis
mixedviT imoqmedebda.
islami da dasavleTi
26
is am formebis danergvas Seecada. moZraobam, romelmac Sahis taxtidan
Camogdebas Seuwyo xeli, gansxvavebuli interesebis mqone adamianebi
gaaerTiana, zogierT maTgans islamur fumdamentalizmTan araferi ar
akavSirebda, magram moZraobis dominanturi figura yvelasTvis aiaTola
xomeini iyo, romelic SiitTa ideebis radikalur reinterpretacias
moiTxovda.
27
moZraobaaa, romelic, nawilobriv, dasavleTis gavlenaze saprotesto
reaqcias gamoxatavs. saeWvoa, rom Tundac yvelaze fundamentalisturi
formis islamuri ganaxleba, mxolod tradiciuli ideebis aRdgenas
emsaxurebodes. islamuri aRorZineba gacilebiT ufro kompleqsuri
movlenaa. tradiciuli praqtika da cxovrebis wesi aRdga, magram moxda
maTi Tanamedrove problemebTan kombinireba.
civilizaciaTa Sejaxeba?
28
orive religia – qristianobac da islamic – sakuTari religiis
utyuarobas iCemebs da acxadebs, rom mas RvTis moZRvrebis gadmocema
SeuZlia. qristianobisTvis misaRebi gaxda kapitalizmi da demokratia, da,
Tu maqs vebers davimowmebT, am mimdinareobebis adreuli ganviTareba
qristianobiT iyo STagonebuli. islamur morwmuneebs bevrad uWirT
kapitalimzmsa da demokratiasTan Segueba. kapitalistur warmoebasa da
liberalur demokratias isini dasavluri kulturis gavlenasTan
aigiveben. garda amisa, islami erTmaneTisgan ar mijnavs pirad da
sazogadoebriv cxovrebas.
2. TurqeTi
3. siria
4. libani
5. erayi
29
6. irani
7. avRaneTi
8. centraluri azia
9. pakistani
11. iordania
12. sudani
30
13. egvipte
14. libia
15. tunisi
16. alJiri
xsnis islamurma frontma (FIS) legaluri statusi 1989 wels SeiZina. 1989 wlis ivnisis
regionul arCevnebSi man xmaTa 55% moipova, 1991 wlis dekembris saerTo arCvenebis
pirvel turSi ki - 49%. mTavrobam meore turi gaauqma. FIS –is liderTa umravlesoba
daapatimres. partias moRvaweoba, formalurad, 1992 wlis martSi aekrZala. FIS–is
kontrolis qveS myofi adgilobrivi sabWo daiSala.
17. maroko
naxati 16.1 1992 (Savad moniSnuli qveynebis mosaxleobis umravlesoba musulmanebi arian;
ar aris miTiTebuli bangladeSi, indonezia da malaizia)
dRes, mxolod ruseTSi, 300 amerikuli misioneruli jgufi moqmedebs; erT-erTi maTgani
damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobasa (dsT) da aRmosavleT evropaSi weliwadSi
2 000-ze met misioners agzavnis. am jgufTa religiuri swavleba qveyanaSi arsebuli
Zveli eklesiebis moZRvrebisgan gansxvavdeba. bevr misionerul jgufs miaCnia, rom
31
Zveli eklesiebi ar aris validuri qristianuli eklesiebi. misionrebi sakuTar saqmes
didi mondomebiT asruleben, radgan sjeraT, rom Zveli eklesiebi gandgomilia da
SeiZleba eSmaksac ki emsaxurebodes.
bevr jgufs miaCnia, rom WeSmarit qristianul yofas yvelaze zustad amerikuli
cxovrebis wesi asaxavs. es Zalze macdunebeli mosazrebaa im adamianebisTvis,
romlebsac dasavleTis momxmarebluri cxovrebis stili izidavs. ZiriTadi eklesiebis
liderebi SiSoben, rom es Rirebulebebi dsT-s qveynebSi mxolod qristianul
moZrvrebasTan dakavSirebul azrTa sxvadaxvaobas ki ar gamoiwvevs, aramed
sazogadoebis mniSvnelovan tradiciul religiur Rirebulebebsac Selaxavs da
uaryofiTad imoqmedebs solidarobaze, romelic xalxma komunisturi reJimis drosac ki
SeinarCuna, axla ki mas SeerTebuli Statebis evangelisturi momxmarebluri moZRvreba
emuqreba.
33
yoveldRiur qcevaSi gamovlenili religiuri gansxvavebebiT, mTel
britaneTSi, yvelaze metad, CrdiloeT irlandia gamoirCeva.
protestantebsa da kaTolikebs Soris arsebul dapirispirebaSi, orive
mxridan umciresoba aris CarTuli, magram es dapirispireba xSirad mwvave
da sastik xasiaTs iRebs. am antagonizms, sxva faqtorebTan erTad,
CrdiloeT irlandiaSi arsebuli religiuri gavlenac ganapirobebs;
,,irlandiis erTianobis” ideas, romlis Tanaxmad, eire da Crdilo
irlandia erTi saxelmwifos SemadgenlobaSi unda iyos, Cveulebriv,
kaTolikebi iziareben, protestantebi ki am gegmas uaryofen. religiuri
rwmenis garda, politikur mosazrebebsa da nacionalistur ideebsac
mniSvnelovani roli eniWeba.
mravalgvaroba
34
religiuri organizaciebis pozicia SeerTebul StatebSi, ramdenime
niSniT, sakmaod uCveuloa. religiuri Tavisuflebis gamoxatva gacilebiT
adre gaxda amerikuli konstituciis erT-erTi punqti, vidre nebismieri
dasavluri sazogadoeba Seegueboda gansxvavebuli religiuri rwmenisa
da praqtikis arsebobas. SeerTebul StatebSi damkvidrebuli adreuli
mosaxleoba, politikuri xelisuflebis mier religiur niadagze devnili
ltolvilebisgan Sedgeboda, romlebic saxelmwifosa da eklesiis
erTmaneTisgan gamijvnas moiTxovdnen. SeerTebul StatebSi ar arsebobs,
inglisis anglikanuri eklesiis msgavsi, ,,oficialuri” eklesia.
35
gamokiTxvis Sedegad vrwmundebiT, rom amerikelebis 95 procentis
gancxadebis Tanaxmad, maT RmerTis wamT; 80 procents saswaulebis da
saiqios arsebobis sjera, 72 procents angelozebis sjera, 65 procents ki
eSmakis (Stark and Bainbridge 1985). 1994 wels msoflio RirebulebaTa kvlevis
Sedegebi gamoqveynda. am Sedegebis mixedviT, respondentTa 82 procenti
Tavs ,,religiur adamianad” Tvlis, aseTi adamianebis ricxvi britaneTSi
_ 55%, dasavleT germaniaSi _ 54%, safrangeTSi ki – 48%-ia. igive
gamokiTxvis mixedviT, amerikelTa 44% acxadebs, rom isini eklesiaSi
kviraSi erTxel mainc dadian; gaerTianebul samefoSi amgvari adamianebis
ricxvi 14%, safrangeTSi _ 10%, SvedeTSi ki _ sul 4% Seadgens (ix.
cxrili 16.2 da The Economist, 8 ivlisi, 1995, gv. 20).
qristianuli fundamentalizmi
cxrili
SeeTebuli Statebi
meqsika
kanada
espaneTi
36
britaneTi
dasavleT germania
safrangeTi
SvedeTi
,,eleqtronuli eklesia”
38
erT_erTi maTgani religiur organizaciaTa wevrebis raodenobas exeba –
ramdeni wevri hyavs ama Tu im eklesias da religiur organizacias da
ramdeni adamiani eswreba aqtiurad wirvas an sxva ceremonias. amgvari
midgomiT, SeerTebuli Statebis garda, yvela industriuli qveyana
masStaburi sekularizaciis procesSi imyofeba. religiurobis kleba,
britaneTis garda, dasavleT evropis umravles, maT Soris iseT
kaTolikur qveynebSi, rogoricaa safrangeTi da italia, dafiqsirda.
saeklesio wirvebs, frangebTan SedarebiT, italielebi ufro
regularulad eswrebian da mniSvnelovan ritualebSi (magaliTad,
saaRdgomo ziarebaSi) iReben monawileobas. magram, zogadad, saeklesio
wesebis dacvis Semcireba orive SemTxvevaSi aRiniSneba.
39
miuxedavad amisa, eWvgareSea, rom dRes religiuri ideebi, tradiciul
samyarosTan SedarebiT, naklebi gavleniT sargeblobs – es mosazreba
kidev ufro swori iqneba im SemTxvevaSi, Tu ,,religiis” terminis qveS im
yvela zebunebriv ideas vigulisxmebT, romlisac swamdaTAadamianebs.
umravlesoba Cvengani aRar fiqrobs, rom garemo RvTiuri an
spiritualuri movlenebiT imarTeba. msoflioSi arsebuli zogierTi
mniSvnelovani konfliqti, magaliTad, konfliqti israelsa da mezobel
islamur respublikebs Soris, uSualod an nawilobriv religiur
niadagze warmoiSva. magram omebisa da konfliqtebis umravlesoba yofiTi
interesebiT _ gansxvavebuli politikuri SexedulebebiTa da
materialuri interesebiT _ aris gamowveuli.
Sejameba
40
sinamdvileSi, religiuri simbolizmis kuTxiT gaSuqebuli, Cveni
samyaroa.
marqss miaCnda, rom religia Zlier ideologiur elements Seicavs:
religia sazogadoebaSi simdidrisa da Zalauflebis araTanabari
ganawilebis gamarTlebas cdilobs.
diurkems miCnda, rom religia gamaerTianebeli funqciis gamo aris
mniSvnelovani; adamianebi saerTo rwmenisa da Rirebulebebisadmi
erTgulebis gamoxatvis mizniT, regularulad ikribebian.
veberis azriT, religia mniSvnelovania im rolis gamo, romelsac
is socialur cvlilebaSi asrulebs, es ki gansakuTrebiT
dasavluri kapitalizmis ganviTarebas exeba.
5. religiuri organizaciis oTxi ZiriTadi tipi arsebobs. eklesia
msxvili saxelmwifo religiuri organizaciia, romelic,
Cveulebriv, formaluri biurokratiuli struqturiTa da
ofocialur religiur pirTa ierarqiiT gamoirCeva. seqta
morwmuneTa ufro mcire, naklebad formaluri jgufia, romelic
ZiriTadad saxelmwifo eklesiis ganaxlebas isaxavs miznad.
xangrZlivi arsebobisa da institucionalizaciis SemTxvevaSi, seqta
denominaciad iqceva. seqtasa da kults bevri saerTo aqvs, magram
saxelmwifo eklesiis ganaxlebis nacvlad, kulti axali religiis
formirebas cdilobs.
6. religiur organizaciebs, Cveulebriv, mamakacebi marTaven. umravles
religiebSi, gansakuTrebiT qristianobaSi, religiuri saxeebi da
simboloebi ZiriTadad mamrobiTi sqesisaa; Tumca, zogierT
religiaSi mdedrobiTi sqesis wmindanebic gvxvdeba.
7. milenaruli moZraoba swraf koleqtiur xsnas gvpirdeba – es an
awmyoSi ganxorcielebuli fundamenturi cvlileba, an didi xnis
dakarguli oqros xanis aRdgena iqneba. TiTqmis yvela amgvari
moZraoba misanTa aqtivobas gulisxmobs – isini an profesionalebi
arian, an ,,STagonebuli” adamianebi, romlebic dafuZnebuli
religiuri ideebis axlebur interpretacias gvTavazoben.
8. msoflios sxvadasxva religiur jgufSi fundamentalizmi
Cveulebriv movlenad iqca. isini sakuTar Tavs “fundamentalistebs”
eZaxian, radgan maT Zveli religiuri doqtrinebis dabruneba surT.
iranis revoluciis ZiriTadi wyaro islamuri fundamentalizmi iyo;
am revoluciis Sedegad, qveyanaSi religiurad STagonebuli
mTavroba gabatonda.
9. gaerTianebul samefosa da sxva umravles evropul qveynebSi
saeklesio wirvebze daswrebis maCvenebeli Zalze dabalia. amis
sapirispirod, SeerTebul StatebSi eklesiaSi regularulad dadis
mosaxleobis proporciulad ufro didi raodenoba. gaerTianebul
samefoSi, evropasa da SeerTebul StatebSi sul ufro meti
adamiani acxadebs, rom mas RmerTis swams, magram saeklesio wirvas
regularulad ver eswreba.
10. sekularizacia religiis gavlenis Semcirebaa. sekularizaciis
donis gazomva rTulia, radgan mas cvlilebis ramdenime
ganzomileba ukavSirdeba. miuxedavad imisa, rom religiis gavlena
aSkarad mcirdeba, mas gaqroba ar emuqreba da misi saxeliT
adaminebis gaerTianeba da dajgufeba Tanamedrove samyaroSic
grZeldeba. religia sazogadoebaSi SeiZleba rogorc
konservatuli, ise revoluciuri Zala iyos.
41
damatebiTi literatura
Peter B . C larke and Peter B yrne, Religion Defined and Explained (Basingstoke: Macmillan,
1993). mniSvnelovani saxelmZRvanelo religiis bunebis Sesaxeb
Sir James G eorge F razer, The Golden Bough: A study in Magic and Religion (London:
Macmillan, 1995). miTologiis, magiis, crurwmenisa da religiis klasikuri
Seswavla
Ernest G ellner, Postmodernism, Reason and Religion (London: Routledge, 1992). cxare
diskusia Tanamedrove periodSi religiis aRorZinebisa da mniSvnelobis
Sesaxeb
Gilles K epel, The Revenge of God (Cambridge: Polity Press, 1994). fundamentalizmis
Seswavla
Joseph M . K itagaura (ed.), The History of Religions: Retrospect and Prospect (London:
Macmillan, 1985). statiebis krebuli, romelSic mocemulia religiis Sesaxeb
sxvadasxva perspeqtiva
Josh Mcdowell and Don Stewart, Concise Guide to Today’s Religions (Amersham-on-the-Hill:
Scripture Press, 1988). religuri sakiTxebis farTo mimoxilva.
mniSvnelovani terminebi
• monoTeizmi
• magia
• Samani
• totemizmi
• animizmi
• poliTeizmi
• eTikuri religiebi
• gaucxoeba
• sakraluri
• profanuli
• samoqalaqo religia
• eklesia
• seqta
• denominacia
• kulti
• milenarizmi
• fundamentalizmi
42
Tavi 17
ZiriTadi cnebebi
tradiciuli qalaqi
urbanizmis Teoriebi
• Cikagos skola
• urbanizmi da Seqmnili garemo
• Sefaseba
globaluri qalaqi
• deli
• mexiko
• qalaqebi da Warbi mosaxleoba
• cvlilebis perspeqtivebi
daskvna
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
1
ZiriTadi cneba
• urbanizmi
tradiciuli qalaqi
3
swrafad warimarTa. 1800 wels SeerTebuli Statebi ufro soflis tipis
sazogadoeba iyo, vidre igive periodis sxva wamyvani evropuli qveynebi.
2500-ze meti Semadgenlobis TemebSi mosaxleobis 10 procentic ar
cxovrobda. dRes am pirobebSi amerikelebis sam meoTxedze meti
cxovrobs. 1800-1900 wlebSi niu iorkis mosaxleoba 60 000-dan 4.8
milionamde gaizarda.
1950
didi londoni
niu iorki
1994
tokio
niu iorki
san Ppaulo
mexiko
Sanxai
bombei
4
los anjelesi
beijingi
kalkuta
seuli
jakarta
buenos airesi
osaka
tianjini
tokio
bombei
lagosi
Sanxai
jakarta
san Ppaulo
karaCi
beijingi
daka
mexiko
kalkuta
deli
niu iorki
tianjini
manila
kairo
5
los anjelesi
seuli
buenos airesi
stambuli
rio de Janeiro
laxori
haiderabadi
banqoqi
osaka
lima
Teirani
6
Tanamedrove qalaqebis ganviTarebam, Cvevebisa da qcevis stilis garda,
azrovnebasa da grZnobebzec imoqmeda. meTvramete saukeneSi msxvili
urbanuli aglomeratebis warmoSobam, socialur cxovrebaze qalaqis
zegavlenasTan dakavSirebuli Sexedulebebis polarizeba gamoiwvia da es
procesi dResac grZeldeba. zogierTi qalaqs ,,civilizebul Rirsebad,”
dinamizmisa da kuturuli Semoqmedebis wyarod aRiqvamda. am avtorebis
azriT, qalaqi ekonomikuri da kulturuli ganviTarebis maqsimalur
SesaZleblobas iZleva da komfortuli da normaluri arsebobis
saSualebas uzrunvelyofs. jeims bosueli xSirad asxamda xotbas
londonis Rirseul mxareebs. is mas ,,muzeums, walkots, dausrulebel
musikalur kombinaciebs adarebda” (Byrd 1978, gv. 92). magram zogierTi
qalaqs agresiuli da erTmaneTis mimarT undoblobiT ganwyobili
adamianebiT savse mxrColav feCs adarebda, adgils, sadac danaSauli,
sisastike da korufcia mefobda.
7
urbanuli siRaribis zrdam da qalaqis ubnebs Soris arsebulma didma
gansxvavebam im periodis urbanuli cxovrebis sociologiuri analizi
moiTxova. ar aris gasakviri, rom Tanamedrove urbanuli pirobebis
Sesaxeb pirvel mniSvnelovan siociologiur kvlevebsa da Teoriebs
CikagoSi Caeyara safuZveli, radgan es qalaqi ganviTarebis fenomenaluri
tempiTa da gamorCeuli TvisebebiT xasiaTdeboda.
urbanizmis Teoriebi
Cikagos skola
urbanuli ekologia
8
qalaqebSi dasaxleba, gadaadgileba da gadasaxleba, ekologiuri
TvalsazrisiT, analogiuri formiT mimdinareobs. ramdenime ubani im
macxovrebelTa adaptaciis safuZvelze iqmneba, romlebic qalaqSi
damkvidrebas cdiloben. Tu qalaqs rukaze gadavitanT, vnaxavT, rom is
gamokveTili da socialurad kontrastuli teritoriebisgan Sedgeba.
Tanamedrove qalaqebis zrdis adreul safexurze, industriebi Tavs
iyrida nedleulis mopovebis da momaragebis TvalsazrisiT xelsayrel
adgilebSi. adamianebi samuSao adgilebis garSemo saxldebodnen; es
ubnebi, qalaqis macxovrebelTa raodenobriv zrdasTan erTad, sul ufro
mravalferovan iers iZenda. sacxovrebeli pirobebi ufro mimzidveli
gaxda da adamianTa Soris konkurencia am kuTxiT gaZlierda. miwis
Rirebuleba da kerZo sakuTrebis begara gaizarda, ris Sedegad ojaxebs
centralur ubnebSi sakuTrebis SeZena uWirT. isini siviwroveSi an Zvel
SesakeTebel saxlebSi axerxeben dasaxlebas, radgan aseT saxlebSi ufro
dabali qiris gadaxda uwevT. centri, ZiriTadad, biznessa da gasarTob
adgilebs eTmoba. aq ufro SeZlebuli kerZo macxovreblebi saxldebian,
romlebic centris perimetris garSemo axali gareubnebis formirebas
uyrian safuZvels. am process satransporto samarSruto xazebis
SemoRebac axlavs, rac samuSaoze gamgzavrebis dros minimumamde
amcirebs; samarSruto xazebs Soris teritoriebi ufro nela viTardeba.
9
yoveldRiur aqtivobaTa riTmi; amis naTeli magaliTi pikis saaTis
arsebobaa. adamianTa yoveldRiuri cxovrebis riTmi qalaqis ubnebis
ierarqias asaxavs.
10
ubnebSi ojaxebi tradiciul kavSirebs inarCuneben da macxovrebelTa
umravlesoba piradad icnobs erTmaneTs. rac ufro metad iTqvifeba ubani
mravalferovan qalaqur cxovrebaSi, miT naklebia misi Zveli Tvisebebis
SenarCunebis albaToba.
11
wevrebi SeiZleba sakuTar qveyanaSi erTmaneTs arc ki icnobdnen. qalaqSi
Camosvlis Semdeg, isini iseT teritoriebze saxldebian, sadac igive
lingvisturi da kulturuli warmomavlobis adamianebi cxovroben da
amis safuZvelze axali qvesazogadoebrivi struqturebi iqmneba. mxatvarma
SeiZleba patara qalaqSi an sofelSi ramdenime adamianTan daamyaros
urTierToba, magram did qalaqSi is, savaraudod, garkveuli samxatvro
da inteleqtualuri subkulturis nawili xdeba.
urbanul kvercxs... ufro magari naWuWi aqvs da misi gatexva Znelia. imisTvis, rom
gaRiaron, xelsayreli SemTxveva da garemoebebia saWiro. bevri adamiani erTmaneTs
yoveldRiurad avtobusis an rkinigzis sadgurSi, kafeSi an samuSao dawesebulebis
derefanSi xvdeba, magram isini erTmaneTisTvis mxolod ,,nacnobi ucnobebi” arian.
zogierTi adamiani, SesaZloa, socialuri unar-Cvevebis an iniciativis naklebobis gamo,
sazogadoebas saerTod ver SeeTvisos. amgvari WeSmaritebis ucnauroba imaSi
mdgomareobs, rom ucnob adamianTa mravalgvarobis gamo, TiToeuli maTgani potenciuri
megobaria; qalaqSi gansxvavebuli cxovrebis stili da interesebia, amitomac modian
adamianebi sacxovreblad soflidan qalaqSi. rodesac isini romelime jgufSi an qselSi
wevriandebian, maTi kavSirebis gafarToebis SesaZlebloba sagrZnoblad izrdeba.
faqtebze dakvirvebis Sedegad, SeiZleba ganvacxadoT, rom qalaqSi, damabrkolebel
garemoebebTan SedarebiT, pozitiuri SesaZleblobebi ufro metia, ris gamoc adamianebs
maTTvis sasurveli urTierTobebis ganviTareba da SenarCuneba SeuZliaT. (Krupat 1985, gv.
36)
12
harvi: sivrcis restruqturizacia
13
harvis msgavsad, kastelsac miaCnia, rom sazogadoebis sivrciTi forma
mWidrod ukavSirdeba misi ganviTarebis zogad meqanizmebs. qalaqis
aRsaqmelad, unda gaviazroT, Tu ra procesebs moiTxovs qalaqis
sivrciTi formis warmoSoba da transformireba. qalaqisa da misi ubnebis
dagegmareba da arqiteqturuli maxasiaTeblebi sazogadoebis sxvadasxva
jgufebs Soris arsebul dapirispirebasa da konfliqts gamoxatavs. sxva
sityvebiT rom vTqvaT, urbanuli garemo farTo socialuri Zalebis
simbolur da sivrciT manifestaciebs warmoadgens. magaliTad,
caTambjeni SeiZleba imitom aSendes, rom mSenebeli am saqmidan mogebas
elis, magram giganturi Senobebi aseve ,,qalaqSi macxovrebeli
adamianisTvis, teqnologiiTa da TavdajerebiT mopovebuli, fuladi
Zaluflebisa da korporaciuli kapitalizmis aRzevebis simboloa”
(Castells 1983, gv. 103).
14
erTmaneTTan cota aqvT saerTo. fermebisa da izolirebuli soflebis
macxovreblebs SeiZleba qalaqelebisgan gansxvavebuli qcevis stili
hqondeT, magram ekonomikurad, politikurad da kulturulad isini
farTo sazogadoebasTan mWidrod arian dakavSirebuli.
Sefaseba
15
rogorc logani da molotCi aRniSnaven, Tanamedrove qalaqebSi msxvili
finansuri da saqmiani firmebi mudmivad cdiloben miwis sfecifikur
teritoriebad Semofargvlas. am mxriv miRweuli warmateba ufro meti
teritoriis Sesyidvasa da gayidvas da axali sarfiani mSeneblobebis
dawyebas niSnavs. am kompaniebs naklebad aRelvebT, Tu ra socialur da
fizikur Sedegs gamoiRebs maTi aqtivoba mocemul ubanze – magaliTad,
daingreva Tu ara lamazi Zveli saxli imisTvis, rom mis nacvlad axali
uzarmazari mravalsarTuliani saofise Senoba aRimarTos. samSeneblo
firmebis mier waxalisebuli zrdis procesebi da adgilobrivi
saqmosnebisa da binadarTa interesebi, xSir SemTxvevaSi, erTmaneTs ar
emTxveva, rac am ukanasknelTa mxridan, savaraudod, aqtiuri
winaaRmdegobis gawevis mcdelobas gamoiwvevs. sakuTari interesebis
dacvis mizniT, erTi ubnis binadarni jgufebad erTiandebian. aseTma
adgilobrivma asociaciebma, SesaZloa, teritoriebis zonebad
gamocxadebis sababiT, farTo kampania wamoiwyon, mwvane an parkisTvis
gankuTvnil miwis zonaSi dagegmili mSeneblobebi dablokon da qiris
gadaxdis ufro misaRebi wesebi moiTxovon.
suburbanizacia
16
mSeneblobis eqstensiuri programebis wyalobiT, am teritoriebidan
samuSao adgilze gadaadgilebac gamartivda da industriebi da
momsaxureba gareubnebSic dafuZnda. bevri gareubani Tavad iqca
damoukidebel qalaqad, romelic sxva qalaqebs swrafi magistralebis
saSualebiT ukavSirdeboda. 1960-iani wlebis Semdeg, erTmaneTTan
dakavSirebuli gaerubnebis wili, qalaqTan dakavSirebul gareubnebTan
SedarebiT, kidev ufro gaizarda (dRevandel gaerTianebul samefoSi
analogiuri situaciaa).
17
dakavSirebuli problemebi. bevri amerikuli gareubnis ganviTarebas,
gansakuTrebiT Zvel qalaqebSi, magaliTad, niu iorkSi, bostonsa da
vaSingtonSi, uaRresad mZime Sedegi mohyva. am qalaqebis zogierTi ubani,
mTeli industriuli samyaros did urbanul teritoriebs Soris,
yvelaze savalalo mdgomareobaSi imyofeba. ngrevis procesSi myofi,
mitovebuli da damwvari Senobebi qvaRorRian Tavisufal miwaze icvleba.
unda aRiniSnos, rom los anjelesis olqSi (orinjis olqis maxloblad da amerikisa
da meqsikis sazRvris gayolebaze) axali industriuli sivrce Seiqmna, ris Sedegad,
centraluri los anjelesis samxreT nawilis industriul centrSi an mis maxloblad,
dasaqmebis axali SesaZleblobebi gaCnda. magram Zvel manufaqturaSi arsebuli samuSao
adgilebi konkurentulma seqtorulma industriebma Secvala, sadac samuSao Zala
registracias ar gadis da xelfasic minimaluria.
19
naxati:
l o s a n j e l e s i s ol q i
msxvili teqnopoli
mcire teqnopoli
specializirebuli industriebi
tansacmlis kerva
25-99
1-24
samkaulebis damzadeba
30-ze meti
20-30
1-19
avejis damzadeba
TeTrkanianebi
espanuri warmoSobis
Savkanianebi
azielebi
Sereuli rasa
wyaro: Maya Blum, Kathryn Carlson, Exteln J. Morales, Ross Nussbaum and Patricia J. Wilson, “Bleck Male
Joblessness, Spatial Mismatch, and Employer Preferences: a Case Study of Los Angeles”, unpublished paper, Center
for the Study of Urban Poverty, University of California, Los Angeles, May 1993. rukis avtori Chase
Langford.
urbanizmi britaneTSi
20
omis Semdgomi periodis amerikisTvis damaxasiaTebel urbanul
cvlilebaTa umravlesobam Tavi britaneTSic iCina. gasuli ocdaaTi wlis
ganmavlobaSi, gaerTianebul samefoSi didi centraluri qalaqebi
Semcirda, rac umetesad mosaxleobis gareubnebSi da ganapira qalaqebsa
(es qalaqebi qalaqis sazRvars emijneboda da aq, ZiriTadad, qalaqSi
dasaqmebuli adamianebi cxovrobdnen) da soflebSi gadasaxlebam
gamoiwvia. 1970-85 wlebSi didi londonis mosaxleoba daaxloebiT
naxevari milioniT Semcirda, patara qalaqebis, magaliTad, kembrijis,
ifsviCis, norvikis, oqsfordisa da lesteris mosaxleoba ki, igive
periodSi, gaizarda. Sida qalaqebSi, gansakuTrebiT CrdiloeTSi,
manufaqturuli industriis swrafi Semcireba aRiniSna.
21
arasasiamovno kontaqti uwevs, rac xSirad usamarTlo gansjisa da Zaladobis mizezi
xdeba. (Harrison 1983, gv. 369)
22
romelic 1965 wels dafuZnda. qalaqis olqebis Semosavlis TiTqmis
naxevars centraluri samTavrobo wyaro uzrunvelyofs; GLC-ac, 1985
wlamde anu gauqmebamde, centraluri mTavroba afinansebda.
23
gasaqiravebeli sacxovreblebi enacvleboda. 1988 wels SemuSavebuli
aqtis Sedegad, gaqiravebis bazris regulireba moxda, rasac gaqiravebaze
manamde dawesebuli kontrolis zogierTi samsaxuris gauqmeba mohyva. amis
miuxedavad, xelmisawvdomi saqiravebeli farTis raodenoba minimalurad
gaizarda.
24
dakavSirebiT, intensiuri brZola mimdinareobs. isini, vinc doklendsSi
an doklendsis maxloblad cxovrobdnen, Temis ganviTarebis programiT
motivirebel mSeneblobas uWerdnen mxars, sadac yvelaze Raribi
binadrebis interesebi iqneboda daculi. 1981 wels, doklendsis
samSeneblo korporaciis dafuZnebis Semdeg, doklendsi centralur
startegiul obieqtad iqca, romelic ubiZgebda kerZo mflobelebs,
urbanul ganaxlebaSi CarTuliyvnen.
26
meoTxe forma mesame msoflios karibWea, romelic, qalaqis danarCen
tipebTan SedarebiT, kidev ufro metadaa damokidebuli saerTaSoriso
gavlenaze. am tipis qalaqebi, ZiriTadad, mesame msoflios qveynebis
emigrantebiT dasaxlebuli sasazRvro centrebia. amis magaliTad Crdilo
afrikelTa mier safrangeTis sazRvris gadmolaxvis ZiriTadi punqti,
marseli, gamodgeba. SeerTebul StatebSi saukeTeso magaliTi samxreT
amerikelebiT dasaxlebuli maiamia, sadac kubidan emigrirebuli bevri
adamiani cxovrobs, agreTve mzardi meqsikuri teritoriebiT savse los
anjelesia.
globaluri qalaqi
27
organizaciebi, axali finansuri inovaciebi da bazrebi moiTxovs.
globaluri qalaqi momsaxurebasa da finansur saqonels uzrunvelyofs.
28
quCaSi atarebs da Ramec quCaSi sZinavs. maT aranairi TavSesafari ar
gaaCniaT.
deli
29
zogierT adgilas warmoeba da gayidva erToblivad mimdinareobs. qalaqSi
bevr quCis vaWars SexvdebiT. axali delis ubnebi SedarebiT gaxsnilia
da mSvidi. aq dasaqmebuli adamianebi, urbanuli teritoriis sazRvrebidan
ramdenime milis daSorebiT, ufro keTilmowyobil ubnebSi cxovroben.
qalaqis bolos ganlagebul droebiT dasaxlebul punqtebs qalaqTan
mravali samarSruto xazi akavSirebs. droebiTi dasaxlebebi axlad
ganTavisuflebel an gauSenebel teritoriebze, maT Soris,
sazogadoebriv parkebSi da odezRac keTilmowyobil ubnebSi Cndeba.
droebiTi dasaxleba zogjer mcire dajgufebas, zogjer ki aTasobiT
adamians aerTianebs. qalaqis xelisufleba qalaqs amgvari dasaxlebebidan
periodulad aTavisuflebs, ris Sedegad isini sxva adgilas inacvleben.
mexiko
30
hgavs, magram, periferiis nacvlad, qalaqis centrSi mdebareobs. bolo
dros qalaqis xelisuflebam zogierTi aseTi dasaxleba gaauqma da
mosaxleebi sxva ubnebSi gadasaxldnen.
31
TiTqmis yvela Tanamedrove industriuli qveyana, warsulTan SedarebiT,
Sobadobisa da sikvdilianobis dabali maCvenebliT gamoirCeva. maS, ratom
gaizarda ase sagrZnoblad msoflios mosaxleoba? mesame msoflios
umravles qveynebSi Tanamedrove medicinisa da higienis danergvam
sikvdilianobis swrafi Semcireba gamoiwvia. magram Sobadobis
maCvenebeli mainc maRali darCa. am kombinaciis wyalobiT, mesame
msoflios qveynebSi, industriuli qveynebisgan sruliad gansxvavebuli
asakobrivi struqtura Camoyalibda. magaliTad, mexikoSi TxuTmet wlamde
asakis mosaxleobis radenoba 45 procents udris. industriul qveynebSi
ki es asakobrivi jgufi mTeli mosaxleobis meoTxeds Seadgens.
araindustriul qveynebSi araTanabari asakobrivi ganawileba axal
socialur da ekonomikur sirTuleebs ganapirobebs. axalgazrda
mosaxleobas mxardaWera da ganaTleba esaWiroeba da es asakobrivi
jgufi naklebi ekonomikuri produqtiulobiT gamoirCeva. mesame
msoflios qveynebi ki universaluri ganaTlebiT uzrunvelsayofad
sakmaris resurss ar floben, amitom bavSvebma an sruli datvirTviT
unda imuSaon, an quCebSi icxovron da imaTxovron. momwifebis periodSi
quCis bavSvebis umravlesoba umuSevaria, zogierTs saxlic ar gaaCnia,
zogi ki orives naklebobas ganicdis.
cvlilebis perspeqtivebi
32
mniSvnelovani gavlena iqonia. Tumca, meore mxriv, am midgomas qveyanaSi
didi winaaRmdegoba Sexvda. erTSviliani mSoblebi normalur ojaxebad
rTulad aRiqmeba.
daskvna
33
maSin, rodesac industriul qveynebSi qalaqebi stabilur dones
inarCunebs da mosaxleoba mcirdeba, ganviTarebadi sazogadoebebi isev
farTovdeba. mesame msoflios qveynebis qalaqebSi pirobebi kidev ufro
uaresdeba, gansakurebiT urbaneli RaribebisTvis. rogori mniSvnelovanic
ar unda iyos industriuli qveynebis problemebi, mesame msoflios
problemebTan SedarebiT, isini martivad mogeCvenebaT.
Sejameba
34
7. sociologiis sxva sferoebis msgavsad, globalizaciis procesi
urbanizmzec axdens gavlenas. klasifikaciis axalma modelma xuTi
axali tipis qalaqi gamoavlina: saTao qalaqi, inovaciuri centri,
modulTa warmoebis adgili, mesame msoflios karibWe da
pensionerTa centrebi.
8. mesame msoflios qveynebSi urbanuli ganviTarebis masobrivi
procesebi mimdinareobs. am sazogadoebebis qalaqebi mniSvnelovnad
gansxvavdeba dasavleTis qalaqebisgan, radgan isini droebiTi
ukanono mSeneblobebiTa da uaRresad mZime pirobebiT gamorCeva.
damatebiTi literatura
Jim K emeny, Housing and Social Theory (London: Routledge, 1991). kvleva, romelic
gansaxlebis problemas mecnierebisa da sociologiis sferoSi mimdinare
debatebs ukavSirebs.
Paul Lawless, Britain’s Inner Cities (London: Chapmen, 1989). msjelobs Sida qalaqis
ganviTarebasa da masTan dakavSirebuli problemebis mogvarebis
SesaZlebel politikaze.
Suzanne Ma cgregor and Ben P imlott, Tackling the Inner Cities (Oxford: Clarendon Press,
1991).ganixilavs britaneTis dRevandeli Sida qalaqebis mdgomareobas.
Richard Se nnet, The Conscience of the Eye: The Design and Social Life of Cities (London:
Faber and Faber, 1993). istoriul WrilSi ganxiluli, urbanuli cxovrebis
bunebis warmosaxviTi interpretacia.
Philip J. Waller, Town, City and Nation: England 1850-1914 (Oxford: Clarendon Press 1991).
mecxramete - meoce saukuneebis urbanizaciis socialuri mdgomareobis
analizi
mniSvnelovani terminebi
• urbanizacia
• konurbacia
• megapolisi
• ekologiuri midgoma
• Sida qalaqi
• urbanuli ekologia
• Seqmnili garemo
• koleqtiuri moxmareba
• suburbanizacia
• urbanuli ganaxleba
• saTao qalaqi
• inovaciis centri
35
• modulTa warmoebis adgili
• mesame msoflios karibWe
• globaluri qalaqi
36
Tavi 18
revoluciebi da socialuri moZraobebi
ZiriTadi cnebebi
revoluciis gansazRvreba
rusuli revolucia
brbo, amboxi da
koleqtiuri qmedebis sxva formebi
socialuri moZraobebi
socialuri moZraobebis klasificireba. Ffeministuri
moZraobebi.
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
1
ZiriTadi cnebebi
revolucia, Zaladoba,
Kkoleqtiuri qmedeba, socialuri moZraoba
2
gamorCeuli iyo. magram ra aris revolucia? rogoria is
socialuri pirobebi, romelsac revoluciur cvlilebamde
mivyavarT? ra gziTaa SesaZlebeli saprotesto moZraobebis da
amboxis saukeTeso analizi? Ees aris kiTxvebi, romlebsac unda
vupasuxoT winamdebare TavSi.
erTma revoluciam yvelaze didi gavlena moaxdina msoflio
istoriaze meoce saukuneSi: es iyo 1917 wlis revolucia ruseTSi.
igi sabWoTa kavSiris SeqmniT dasrulda da komunisturi
sazogadoebebi aRmosavleT evropaSic gavrcelda. es swored is
sazogadoebebi iyo, romlebic 1989 wlis revoluciebis Sedegad
daeca.
Tumca, Tavdapirvelad unda gairkves, ras niSnavs Tavad
termini `revolucia.~
revoluciis gansazRvreba
3
ZaluZs, ar SeiZleba iTqvas, rom revolucia Sedga; aseTi
sazogadoeba, SesaZloa, qaosis mdgomareobaSi aRmoCndes an
daSla daemuqros.
• revolucia gulisxmobs Zaladobis gamoyenebis muqaras an mis
realur gamoyenebas mis monawileTa mxridan. revoluciebi
politikuri cvlilebebia, ganxorcielebuli wina xelisuflebis
mowinaaRmdegeTa mier, radgan SeuZlebeli iyo am xelisuflebis
darwmuneba, daeTmo Zalaufleba, Zaladobis gamoyenebis muqaris
an misi realuri gamoyenebis gareSe.
am sami kriteriumis kombinirebiT, Cven SegviZlia ganvsazRvroT
revolucia, rogorc Zalauflebis xelSi Cagdeba, rac xSirad
gulisxmobs, masobrivi moZraobis liderebis mier Zaladobis
gamoyenebas, politikuri Zalauflebis mosapoveblad, romelic
Semdgom gamoyenebulia socialuri reformis mniSvnelovani
procesebis inicirebisTvis. am TvalsazrisiT, 1989 wlis movlenebi
namdvilad revoluciebi iyo. maTSi masobrivi socialuri
moZraobebi iyo CarTuli. Zaladobis muqara zogjer (magaliTad,
rumineTSi) realurad iyo gamoyenebuli xelisuflebis
warmomadgenelTa winaaRmdeg; da am movlenebma gamoiwvia
socialuri reformis arsebiTi procesebi.
1989 wlis revoluciebi Tanamedrove sazogadoebebSi, yvelaze
axalia revoluciuri cvlilebebis istoriaSi, romelic me-18
saukunidan iwyeba. 1776 wlis amerikuli revolucia da 1789 wlis
franguli revolucia, yvelaze mniSvnelovani magaliTebi iyo
meTvramete saukunis ganmavlobaSi. Tavisuflebis, moqalaqeobis da
Tanasworobis idealebi, romlis saxeliTac es revoluciebi iyo
Cafiqrebuli, fundamentur politikur Rirebulebebad gadaiqca.
marTlac, swored es Rirebulebebi daedo safuZvlad 1989 wlis
moZraobas aRmosavleT evropaSi. Ffaqtobrivad, meTvramete saukunis
revoluciebma iTamaSes ZiriTadi roli, umetesi dasavluri
4
sazogadoebebis politikuri sistemebis CamoyalibebaSi, da ara
mxolod SeerTebul Statebsa da safrangeTSi. Tumca, TiTqmis yvela
revolucia, romelic msoflioSi meoce saukuneSi moxda, 1989 wlis
movlenebis CaTvliT, ganviTarebad qveynebSi dafiqsirda, rogoricaa
ruseTi, CineTi, meqsika, TurqeTi, egvipte, vietnami, kuba da mesame
msoflios sxva qveynebi.
Mmomdevno nawilSi, Cven ganvixilavT rusuli revoluciis
warmoSobasa da mis Sedegebs; Cven mas viyenebT, rogorc magaliTs
imis gasarkvevad, Tu ratom xdeba revoluciebi. Semdeg, ufro
zogadad, ganvixilavT revoluciis erT-erT umniSvnelovanes
aspeqts – socialur moZraobebs. Yyvela revolucia gulisxmobs
socialur moZraobebs, Tumca socialuri moZraobebi scildeba
revoluciuri cvlilebis situaciebs. socialuri moZraobebi
sxvadasxva formiTa da zomiT vlindeba da Zalze Zlieri gavlena
aqvs Tanamedrove sazogadoebaze.
rusuli revolucia
5
sapasuxod, miRebul iqna sainvesticio programebi industriis
ganviTarebaSi; kerZod, axali gzebis da rkinigzis mSenebloba.
miuxedavad imisa, rom garkveuli ekonomikuri warmatebebi miRweul
iqna, caristuli mTavroba Zalze tradiciuli iyo imisaTvis, rom
daTanxmeboda safuZvliani socialuri reformebis ganxorcielebas,
rogorc es evropul qveynebSi moxda.
1905 wlisTvis, rusul sazogadoebaSi ukve SeiniSneboda
mniSvnelovani daZabuloba. swrafi industrializaciis dawyebam,
samrewvelo muSebis axali klasi warmoSva, romelTa cxovrebis
pirobebi iseTive gausaZlisi iyo, rogoric glexTa umetesobis.
muSebi, romlebic CamoSorebulni iyvnen politikaSi monawileobas
da aseve, sakuTari profkavSirebis organizebas, sul ufro
mtrulad ganwyobilni xdebodnen mTavrobis mimarT. (glexebis
ukmayofileba mefeebis mimarT kidev ufro didi xnis ganmavlobaSi
mwifdeboda.) 1904-5 wlis ruseT-iaponiis omis dros, qarxnis muSebsa
da samxedro Zalebs imedgacrueba daeufla omis ganviTarebaSi da
ajanyeba moawyves. igi mxolod imis gamo Cawynarda, rom mTavrobam
saswrafod dado zavi iaponelebTan, dasaja amboxebuli razmebi da
aiZula isini, CaexSoT muSaTa ajanyeba. nikoloz meorem gaatara
ramdenime umniSvnelo reforma, magaliTad, Camoayaliba
warmomadgenlobiTi parlamenti, Tumca gaauqma igi, rogorc ki
igrZno, rom kvlav gaamyara Tavisi Zalaufleba.
1905 da 1917 wlebs Soris, mniSvnelovani ukmayofileba
SeiniSneboda muSebsa da glexebSi, rac mraval ajanyebaSi
gamoixata. zogierT ajanyebas bolSevikebi xelmZRvanelobdnen,
partia, romelic socializmisa da marqsizmis erTgulebas
aRiarebda. AaseTi partiebis zegavlena, pirveli msoflio omis (1914-
18) dasawyisSi gaizarda, romlis drosac ruseTs Zalian ar
gaumarTla da gacilebiT mZime Sedegebi miiRo, vidre winandel
omebSi, vinaidan aq adamianebis Zalze didi raodenoba iyo CarTuli.
6
ruseTs 15-milioniani armia hyavda, Tumca ver axerxebda mis
sakmarisad aRWurvas, germanelebis dasamarcxeblad. mravali
milioni adamiani iyo mokluli, daWrili da datyvevebuli am omSi.
sursaTisa da sawvavis nakleboba did sasowarkveTilebas
iwvevda mSvidobian mosaxleobaSi, vinaidan mTeli resursebi omis
warmoebas xmardeboda. rogorc SeZlebulebis, aseve Raribebis
jgufebi mtkiced daupirispirdnen mTavrobas. nikoloz meore Tavis
xelisuflebas absoluturi mmarTvelobiT amyarebda da Tavisi
ucnauri mrCevlis rasputinis mier iyo marTuli; igi sul ufro da
ufro izolirebuli xdeboda. 1917 wlis martSi, petrogradSi,
muSebma da jariskacebma gaficvebisa da amboxebebis seria
wamoiwyes, rac mTel dasavleT ruseTSi swrafad gavrcelda. mefe
iZulebuli gaxda, gadamdgariyo; Seiqmna axali, droebiTi mTavroba.
am droisTvis, armia met-naklebad daiSala da jariskacebis
umravlesoba saxlebs daubrunda. Gglexebma daiwyes memamuleebisgan
ZaliT miwis warTmeva, xolo droebiTi mTavroba uZluri iyo,
gamklaveboda muSebisa da demobilizebuli jariskacebis mudmiv
mRelvarebas. leninma, bolSevikebis liderma, gadawyvita
xelisuflebis xelSi Cagdeba; misi cnobili lozungi `qarxnebi -
muSebs, miwa - glexebs, mSvidoba - jariskacebs,~ iyo mimarTva
uuflebo masebis misamarTiT. 1917 wlis oqtomberSi, bolSevikebma
Zalis gamoyenebiT gadaadgdes droebiTi mTavroba. SeiaraRebuli
Zalebis reorganizaciis, misi wiTel armiad Camoyalibebis da
umZimesi samoqalaqo omidan warmatebuli gamosvlis Semdeg, sabWoTa
mTavroba Seudga fundamenturi socialuri cvlilebebis
ganxorcielebas; ase Caeyara safuZveli imas, rac Semdeg gadaiqca
meore yvelaze Zlier samrewvelo da samxedro Zalad msoflioSi.
ruseTis revolucia, garkveuli azriT, uCveulo iyo.
Ggaficvebma, romlebmac Ziri gamouTxara caristul reJims, ufro
spontanuri iyo da ufro masStaburad mimdinareobda, vidre sxva
7
revoluciebSi Cvens saukuneSi. 1917 wlis dasawyisSi, bolSevikebic
ki ar moelodnen imas, rom revolucia SeiZleba ase mokle droSi
momxdariyo. amasTan, rusuli gamocdileba bevrs gvaswavlis
zogadad Tanamedrove revoluciebis Sesaxeb. Ppirveli, Cven vxedavT,
rom revoluciebi, savaraudod, omis fonze xdeba – Tumca, 1989
wels ase ar momxdara. gaWianurebuli omi daZabulobas matebs
arsebul instituciebs da, SesaZloa, mTavrobis mxardaWeris
mkveTri vardniT dasruldes. ukmayofileba SeiaraRebul ZalebSi,
uunaros xdis xelisuflebas, daTrgunos opoziciis winaaRmdegoba.
meore, glexebma – soflis meurneobaSi dakavebulebma – SeiZleba
mniSvnelovani roli iTamaSon. rusuli revoluciis win, mraval
admians (leninis CaTvliT) sjeroda, rom glexebi konservatuli
Zala iqneboda, mihyvebodnen cxovrebis tradiciul gzas da
naklebad SesaZlebeli iqneboda, SeerTebodnen raime moZraobas
radikaluri socialuri cvlilebebisaTvis. Ees mosazreba, rogorc
davinaxeT, mcdari aRmoCnda.
revoluciis Teoriebi
8
uzarmazari gavlena iqonia meoce saukuneSi momxdar socialur
cvlilebebze.
revoluciis Sesaswavlad, ganvixilavT sam Teorias. es aris:
marqsis Sexedulebebi, jeims devisis mier SemoTavazebuli
revoluciasTan dakavSirebuli ekonomikuri molodinebis gazrdis
Teoria, da istoriis sociologis Carlz Tilis mier
SemoTavazebuli koleqtiuri protestis interpretaciis Teoria.
Mmarqsis Teoria
9
ganviTarda. es axali ekonomikuri sistema feodaluri sazogadoebis
farglebSi Seiqmna, rac mis Zireul safuZvlebs daeumuqra.
tradiciul baton-ymur damokidebulebebze damyarebuli
urTierTobebis nacvlad, axali ekonomikuri wesrigi xels uwyobda,
mwarmoeblebs ewarmoebinaT saqoneli Ria bazrebze gasatanad.
sabolood, winaaRmdegoba Zvel feodalur da axlad warmoqmnil
ekonomikas Soris Zalze gamwvavda, ramac Zlieri konfliqtis forma
miiRo aRmaval kapitalistur klassa da feodal miwaTmflobelebs
Soris. am procesis Sedegi revolucia gaxda, risi yvelaze
mniSvnelovani magaliTi 1789 wlis safrangeTis revolucia iyo.
marqsi Tvlida, rom amgvari revoluciebisa da revoluciuri
cvlilebebis saSualebiT, rac sxva evropul sazogadoebebSic
xdeboda, kapitalisturma klasma SeZlo gabatonebuli gavlena
moepovebina.
Tumca, marqsis mixedviT, industriuli kapitalizmis mosvla
axal winaaRmdegobebs iwvevs, rasac sabolood revoluciebis
Semdgom seriebTan mivyavarT da rac komunizmis idealebiT aris
gamowveuli. Kkomunizmis qveS, marqsi gulisxmobda mrewvelobis
flobas sazogadoebis, rogorc mTelis, da ara calkeuli
indvidebis mier. samrewvelo kapitalizmi _ ekonomikuri wesrigi,
romelic dafuZnebulia pirad mogebaze da firmebs Soris
konkurenciaze produqtis gasayidad _ qmnis ganxeTqilebas mdidar
umciresobas, romelic akontrolebs samrewvelo resurebs, da
daqiravebuli muSebis Rarib umravlesobas Soris. muSebi da
kapitalistebi sul ufro mZafr konfliqtSi modian erTmaneTTan.
muSaTa moZraobebi da politikuri partiebi, romlebic warmoadgenen
muSa mosaxleobis masis interesebs, bolosdabolos gamowvevas
ucxadeben kapitalisturi klasis mmarTvelobas da amxoben arsebul
politikur sistemas. Mmarqss sjeroda, rom, rodesac gabatonebuli
klasis poziciebi gansakuTrebiT gamyarebulia, Zaladoba
10
aucilebelia, saWiro cvlilebebis gansaxorcieleblad. sxva
pirobebSi, es procesi SeiZleba mSvidobianad moxdes, saparlamento
qmedebebis saSualebiT da revolucia (zemoTmotanili
gansazRvrebiT) aRar iyos aucilebeli.
11
Tumca, rogorc amas Carlz Tili aRniSnavda, devisis Teoria
ar gvaCvenebs, Tu rogor da ratom axdenen sxvadasxva jgufebi
mobilizebas revoluciuri cvlilebisTvis. protesti xSirad,
marTlac, SeiZleba gaCndes mzardi molodinebis fonze; imis
gasaazreblad, Tu rogor gadaiqceva igi revoluciur qmedebad, Cven
unda davadginoT, rogor organizdebian jgufebi koleqtiurad,
efeqturi politikuri cvlilebebis mosaxdenad.
12
3. imaTi saerTo interesebi, vinc koleqtiur qmedebaSia
CarTuli; ra miaCniaT maT maTi politikis ganxorcielebiT miRweul
monapovrad da danakargad. koleqtiuri qmedebis mobilizacias
yovelTvis udevs safuZvlad garkveuli saerTo miznebi. leninma
SesZlo mxardamWerTa farTo koaliciis darazmva, vinaidan bevr
adamians amoZravebda saerTo survili, daemxo arsebuli mTavroba.
4. xelsayreli pirobebi. SesaZloa SemTxveviTi movlenebis
ganviTareba, romlebic iZleva revoluciuri miznebis
ganxorcielebis SesaZleblobas. koleqtiuri qmedebis mravali
forma, revoluciis CaTvliT, didad aris ganpirobebuli amgvari
SemTxveviTi movlenebiT. Lleninis warmateba ar iyo gardauvali; igi
mraval SemTxveviT faqtorze iyo damokidebuli – maT Soris
warmatebaze brZolaSi. Llenini rom moeklaT, gana iqneboda
SesaZlebeli revolucia?
koleqtiuri qmedeba TavisTavad, SesaZloa, martivad
ganisazRvros, rogorc adamianebis erToblivi Zalisxmeva, maTi
gaziarebuli interesebis ganxorcielebis mizniT. magaliTad,
demonstraciis mowyoba maTi saerTo saqmis dasacavad. am
adamianebidan zogierTi SeiZleba Zalze aqtiurad iyos Cabmuli,
sxvebi SeiZleba ufro pasiurebi iyvnen, an regularulad ver
uWerdnen mxars. Eefeqturi koleqtiuri qmedeba, romelic
revoluciiT mTavrdeba, Cveulebriv, oTxive stadias gadis.
Tilis TvalsazrisiT, socialuri moZraobebi, rogorc
mobilizebuli jgufuri resursi, viTardeba maSin, rodesac
jgufebs ara aqvT sakuTari xmis miwvdenis instituciuri
saSualebebi, an rodesac maTi moTxovnebi pirdapir iTrguneba
qveynis xelisuflebis mier. Tumca, koleqtiuri qmedeba, garkveul
etapze, politikur xelisuflebasTan Ria konfrontacias anu
`quCaSi gasvlas~ gulisxmobs. Ees mxolod maSin xdeba, rodesac
amgvari qmedebis ukan mudmivad organizebuli jgufebi dgas da,
13
rogorc Cans, did zegavlenas axdens Zalauflebis arsebul
sistemaze.
koleqtiuri qmedebis tipiuri modelebi icvleba istoriuli
da kulturuli garemoebebis mixedviT. MmagaliTad, britaneTSi,
dRes, Cveulia demonstraciis iseTi formebi, rogoricaa masobrivi
marSebi, didi mitingebi da quCis aqciebi, miuxedavad imisa,
monawileobs Tu ara adamianTa umravlesoba amgvar aqtivobebSi.
Tumca, koleqtiuri protestis sxva tipebi naklebad misaRebi gaxda
an savsebiT gaqra Tanamedrove sazogadoebebis umetes nawilSi
(aseTebia brZolebi soflebs Soris, manqanebis damtvreva an linCi).
protestebi, SesaZloa, magaliTi gaxdes sxva qveynebisTvisac:
magaliTad, gorilebis moZraobebi msoflios sxvadasxva nawilSi
gavrcelda, rodesac ukmayofilo jgufebma gaiges, Tu rogori
warmatebuli SeiZleba iyos gorilebis qmedebebi regularuli
armiebis winaaRmdeg.
rodis da ratom iZens koleqtiuri qmedeba Zaladobriv
xasiaTs? mravali SemTxvevis Seswavlis Sedegad, rac dasavleT
evropaSi 1800-iani wlebis Semdeg xdeboda, Tili askvnis, rom
TiTqmis yvela koleqtiuri Zaladoba iwyeba iseTi qmedebebisgan,
romelsac Tavdapirvelad Zaladobrivi xasiaTi ara aqvs. Zaladobis
warmoqmna imdenad aqtivobis xasiaTze ar aris damokidebuli,
rogorc sxva faqtorebze, kerZod, xelisuflebis reaqciaze. karg
magaliTs quCis demonstracia warmoadgens. amgvari demonstraciebis
umetesoba safrTxes ar uqmnis adamianebsa da maT qonebas.
umciresobas demonstraciebi ZaladobasTan mihyavs, rasac Semdeg
areulobebi mohyveba. xelisufleba, zogjer, iZulebulia Caerios
ukve momxdar ZaladobaSi; Tumca, rogorc istoriuli Canawerebi
gvidasturebs, ufro xSirad Tavad xelisuflebaa Zaladobis
iniciatori. Tilis sityvebiT, `Tanamedrove evropuli
gamocdilebiT, Tavad represiuli Zalebia koleqtiuri Zaladobis
14
iniciatorebi da Semsruleblebi~ (1978). Uufro metic, roca
Zaladobrvi dapirispireba xdeba, xelisuflebis warmomadgenlebi
pasuxismgebelni arian daWrisa da sikvdilis SemTxvevaTa
umravlesobaze. Ees gasakviric ar aris, vinaidan iaraRi da
samxedro disciplina maT xelSia. amis sapirispirod, jgufebi,
romlis kontrolsac xelisufleba cdilobs, did zians ayeneben
sxvadasxva obieqtsa Tu qonebas.
Tilis mixedviT, revoluciuri moZraobebi, koleqtiuri
qmedebebis erT-erTi tipia, romelic iseT situaciebSi xdeba,
romelsac igi mravaljerad suverenitets uwodebs. es maSin xdeba,
rodesac mTavroba, garkveuli mizezebis gamo, ver axorcielebs
srul kontrols im sferoebze, romelsac unda marTavdes.
mravaljeradi suvereniteti SeiZleba gamoiwvios gare omma, Sida
politikurma dapirispirebam an orivem erTad. Mmoxdeba Tu ara
Zalauflebis revoluciuri Secvla, damokidebulia imaze, Tu
ramdenad akontrolebs mmarTveli xelisufleba samxedro Zalebs,
ramdenad Zlieria winaaRmdegoba Tavad mmarTvel wreebSi, da
imazec, Tu ramdenad organizebulia saprotesto moZraoba, romelic
Zalauflebis xelSi Cagdebas cdilobs.
Tilis naSromi warmoadgens erT-erT yvelaze srulyofil
analizs koleqtiuri Zaladobisa da revoluciuri brZolis
Sesaxeb. Mmosazrebebs, romlebsac igi aviTarebs, farTo gamoyeneba
aqvs, da igi maT zustad iyenebs istoriuli droisa da adgilis
mravalgvarobis mixedviT. rogor aris organizebuli moZraobebi,
rogoria resursebi, romlis mobilizeba xelewifebaT
xelisuflebaze pretenziis mqone jgufebs, rogoria saerTo
interesebi da xelsayreli pirobebi _ yvela es revoluciuri
gardaqmnis mniSvnelovani aspeqtebia.
Tumca unda iTqvas, rom Tili Zalze cotas saubrobs im
garemoebebis Sesaxeb, rasac mravaljerad suverenitetTan mivyavarT.
15
es ki revoluciis gagebis imdenad fundamenturi mxarea, rom misi
gamotoveba seriozul xarvezs warmoadgens. Teda skoqpolis
mixedviT, Tilis miaCnia, rom revoluciuri moZraobebi,
gacnobierebuli da winaswarganzraxuli interesebiT imarTeba da
revoluciuri cvlilebis warmatebuli procesebi maSin
xorcieldeba, rodesac adamianebs SeuZliaT, gaiTavison es
interesebi. amis sapirispirod, skoqpoli revoluciur moZraobebs
ganixilavs, rogorc Tavis miznebSi ufro gaurkvevelsa da
aramyars. igi xazs usvams, rom revoluciebi umTavresad warmoiSoba,
rogorc ufro kerZo miznebis winaswarganuzraxavi Sedegebi:
faqtobrivad, istoriulad arsebul revoluciebSi, sxvadasxva
adgilze myofi da sxvadasxvagvarad motivirebuli jgufebi
gadaiqcnen mravalmxrivi konfliqtebis gaCaRebis monawileebad. Ees
konfliqtebi mniSvnelovanwilad formirebuli da gansazRvrulia
arsebuli socialuri, ekonomikuri da saerTaSoriso mdgomareobiT.
isini sxvadasxva mimarTulebiT warimarTebian imis mixedviT, Tu
rogor aRmoCnda yoveli revoluciuri situacia pirvel adgilze
(1979).
16
ubnebSi adamianebi Zalian axlos cxovroben erTmaneTTan da
SeuZliaT SedarebiT iolad gavidnen quCebSi, raTa gamoxaton
TavianTi mxardaWera an ukmayofileba raimes mimarT.
qalaquri jgufebis qmedebebi, brbos aqtivobis erTi
magaliTia. Bbrbo – es aris im adamianebis nebismieri sakmaod didi
TavSeyra, romlebic uSualo urTierTqmedebaSi arian erTmaneTTan
sajaro adgilas. brboebi, raRac azriT, qalaquri cxovrebis
yoveldRiuri nawilia. Cven vlaparakobT savaWro adgilebSi
TavSeyrebze, TeatrSi an gasarTob parkSi TavSeyraze, da
vgulisxmobT, rom mravali adamiani moqceulia fizikurad
SemosazRvrul sivrceSi. am SemTxvevaSi, adamianebi
arafokusirebuli urTierTqmedebis pirobebSi arian (ix. Tavi 4):
isini fizikurad erTidaimave garemoSi arian da acnobiereben
erTmaneTis yofnas, magram patara jgufebs an calkeul adamianebs
aqvT sakuTari miznebi da sakuTar gzas misdeven. Tumca, rodesac
saqme exeba areulobas, demonstracias, an panika isadgurebs, yoveli
adamianis qmedebebi dakavSirebulia sxvebis qmedebebTan. situacia.
ucabedad, fokusirebul urTierTqmedebad iqceva; brbo, droebiT,
iwyebs qmedebas, rogorc erTi mTeli. Bbrbos es qmedeba kargaxania
sociologebis da istorikosebis interess iwvevs, faqtobrivad, 1789
wlis safrangeTis revoluciis Semdeg.
rogorc Tili aRniSnavs, brbos qmedeba da areulobebi
umTavresad im adamianebis imedgacruebas gamoxatavs, romlebmac ver
miaRwies kanonieri gzebiT TavianTi ukmayofilebis gamoxatvas an
imas, rom zewola moexdinaT aucilebeli reformebis gatarebaze.
yvela tipis mmarTvel xelisuflebas yovelTvis eSinoda brbos
aqtivobis, ara marto misi uSualo safrTxis gamo, aramed imitom,
rom igi iZleva socialuri usamarTlobis sajaro da TvalsaCino
formiT SegrZnebas. Tumca, areulobebmac ki, rac negatiurad
17
gamoiyureba da xSirad darbevebs, zogjer ki sikvdilsac iwvevs,
SesaZloa, ukeTesobisken cvlilebas Seuwyos xeli.
socialuri moZraobebi
18
qarxnebSi an samuSao adgilebSi, umetes qveynebSi kvlav kanongareSe
qmedebad rCeba.
gamyofi xazi socialur moZraobasa da formalur
organizacias Soris zogjer bundovania, vinaidan moZraobebi,
romlebic kargad organizebuli xdeba, Cveulebriv, biurokratiul
niSnebs iZens.MmagaliTad, xsnis armia daiwyo rogorc socialuri
moZraoba, magram axla ufro mudmivmoqmedi organizaciis xasiaTi
aqvs. naklebad xSiria SemTxveva, rodesac organizacia gardaiqmneba
socialur moZraobad, roca, magaliTad, politikuri partia
aikrZaleba da iZulebulia iatakqveSeTSi gadavides; igi, SesaZloa,
gorilebis moZraobad gadaiqces.
19
momdevno ori tipi, umTavresad, gulisxmobs individebis Cvevebisa
da Sexedulebebis cvlilebas. gamosasyidi moZraoba cdilobs
CamoaSoros adamianebi cxovrebis mankier wess. am kategorias
mravali religiuri moZraoba ganekuTvneba, ramdenadac igi
koncentrirebulia pirovnul xsnaze. magaliTs warmoadgens
ormocdaaTianelebis seqtebi, romlebsac swamT, rom adamianis
sulieri ganviTareba misi Rirsebis WeSmariti indikatoria.
rogorRac uxerxulad dasaTaurebuli, cvlilebis gamomwvevi
moZraobebi miznad isaxavs individebSi nawilobrivi cvlilebis
gamowvevas. isini ar cdilobs adamianis Cvevebis mTlianad Secvlas,
aramed daintersebulia garkveuli specifiuri Tvisebis SecvliT.
risi ilustraciaa ,,anonimuri alkoholikebis” sazogadoeba.
20
anadgurebda.
1948 gaerTianebulma erebma, garemos dacvis specialuri saagento
Seqmna, saxelwodebiT ,,saerTaSoriso kavSiri bunebis
konservaciisTvis.”
1952 haeris dabinZurebam masiuri smogi gamoiwvia londonSi, ramac
4000 adamiani mokla, ris Sedegadac Seiqmna ,,sufTa haeris
kanonmdebloba.”
1968 garet hardinis essem `sayovelTao tragedia~ aiZula
adamianebi, gaecnobierebinaT pirovnuli pasuxismgebloba
garemos gadagvarebaSi, rogorc cxovrebis stilis arCevis
Sedegi.
1969 dedamiwis megobrebi (Friends of the Earth) daarsda aSS-Si, rogorc
konservatuli ,,sieras klubisgan” gamijnuli, ufro
dinamikuri jgufi. Semdgom wlebSi arsebobda ufro
radikaluri aqtiuri jgufebi garemos dacvis moZraobaSi.
1974 CFC-is mier, pirveli mecnieruli gafrTxileba, atmosferos
maRal fenebSi ozonis damcavi fenis gaTxelebis Sesaxeb.
1980 SeerTebuli Statebis prezidentis jimi karteris komisiebis
Global 2000 angariSi, romelic asaxavs garemos dacvis
problemebis Sesvlas politikuri sakiTxebis wiaRSi.
1983 germanelma mwvaneebma (Die Grunen) saarCevno xmis uflebis 5%
moipoves da 27 adgili miiRes parlamentSi.
1985 mwvaneTa xomaldi Rainbow Warrior CaZires safrangeTis
dazvervis agentebma axali zelandiis yureSi, rodesac
gamoixata protesti safrangeTis birTvuli gamocdis
winaaRmdeg wynari okeanis samxreTSi. ekipaJis erTi wevri
moklul iqna.
1989 evropulma arCevnebma mwvaneTa sakiTxi myarad Seitana
politikuri dRis wesrigSi; mwvaneTa partiebma, mTels
evropaSi, uprecedento mxardaWera moipova, gansakuTrebiT,
21
gaerTianebul samefoSi, sadac mwvaneebma xmaTa 15% miiRes
(Tumca ar miuRiaT saparlamento adgilebi).
1992 rio de JaneiroSi Catarebulma gaerTianebuli erebis
dedamiwis samitma udidesi media interesi gamoiwvia, Tumca
Zalze mcire progress miRwia globaluri garemos rTuli
sakiTxebis mogvarebaSi.
1994 gaerTianebul samefoSi ,,gzis sawinaaRmdego” protestma axal
simaRles miaRwia `uanstoniis brZolaSi~, vinaidan mwvaneTa
aqtivistebma daikaves Senobebi da xeebi uanstedSi,
aRmosavleT londonSi, imisaTvis, rom SeeCerebinaT M11
saavtomobilo gzis mSenebloba.
wyaro: 1994 Hutchinsow Gallup, INFO 1995, Helicon, gv. 514.
feministuri moZraobebi
22
uflebebze. EerT-erTi aseTi klubis xelmZRvanelma mari Juzma
Seadgina mowodeba saTauriT `qalTa uflebebis deklaracia~,
romelic efuZneboda `adamianisa da moqalaqis uflebaTa
deklaracias~ - revoluciis ZiriTad konstituciur dokuments. is
amtkicebda, rom SeuZlebeli iyo, miRweuliyo WeSmariti
Tanasworoba, rodesac mosaxleobis naxevari moklebuli iyo im
privilegiebs, romlebic mamakacebs hqondaT miniWebuli.
es mowodeba gaziarebuli ar iyo revolucioneri liderebis
mier – mari Juzi 1793 wels sikvdiliT dasajes, braldebiT, rom
`man daiviwya saTnoeba, romelic mis sqess axasiaTebs~. mTavrobis
dekretis Sesabamisad, qalTa klubebi daiSala. dasavleTis
qveynebSi feministuri moZraobebi maleve aRdga, Tumca, TiTqmis
yvelgan, mtrul damokidebulebas ejaxeboda da zogjer
Zaladobasac iwvevda mmarTveli xelisuflebis mxridan. Mmari Juzi
erTaderTi qali ar iyo, romelmac sicocxle gaswira Tavisi
sqesisTvis Tanaswori uflebebis mopovebisTvis.
Mme-19 saukuneSi, SeerTebul StatebSi feminizmi ufro
mowinave moZraoba iyo, vidre sadme sxvagan, da qalTa moZraobebis
liderTa umetesoba sxva qveynebSi, amerikeli qalebis brZolas
samagaliTod miiCnevda. 1840-ian da 1850-ian wlebSi, amerikeli
feministebi mWidrod iyvnen CarTulni im jgufebis muSaobaSi,
romlebic monebis gaTavisuflebisTvis ibrZodnen. Tumca,
formaluri politikuri uflebebis uqonlobis gamo (konstitucia
ar aZlevda xmis micemis uflebas qalebs), qalebs ekrZalebodaT
politikuri lobireba, romlis saSualebiTac reformatorebs
SeeZloT mieRwiaT TavianTi miznebisTvis. arc erT qals ar mieca
ufleba, monawileoba mieRo msoflios monobis sawinaaRmdego
konvenciaSi, romelic Sedga londonSi, 1840 wels. Aam faqtma
aiZula qalTa jgufebi, ufro swori mimarTulebiT midgomodnen
genderuli uTanasworobis sakiTxs. 1848 wels, iseve rogorc
23
naxevari saukunis win maTi frangi Tanamoazreebi moiqcnen,
SeerTebul StatebSi, qalTa liderebi Sexvdnen erTmaneTs
`grZnobebis deklaraciis~ misaRebad, romelic amerikuli
Tavisuflebis deklaraciis modelis mixedviT gakeTda. `Cven
TavisTavad cxadad migvaCnia is WeSmariteba~, iwyeboda igi, `rom
yvela mamakaci da qali Tanasworad aris Seqmnili~. deklaraciaSi
Setanili iyo im usamarTlobebis grZeli CamonaTvali, romlis
subieqtebi qalebi iyvnen. Mmiuxedavad amisa, am periodSi, qalebis
socialuri an politikuri poziciis mxriv, Zalze mcire realuri
warmateba iqna mopovebuli. monobis gauqmebis Semdeg, kongresma xmis
micemis ufleba mxolod monobisgan ganTavisuflebul mamakacebs
daudgina.
SeerTebul StatebSi, qalTa moZraobis adreuli ganviTarebis
periodSi, afro-amerikeli qalebi garkveul rols TamaSobdnen
moZraobaSi, Tumca xSirad uxdebodaT TavianTi TeTrkaniani debis
mtruli damokidebulebis mogerieba. erT-erTi maTgania sojurner
truTi, romelic xmas imaRlebda rogorc monobis, ise qalebisTvis
samoqalaqo uflebebis warTmevis winaaRmdeg, da am or sakiTxs
mWidrod ukavSirebda erTmaneTs. rodesac 1850-ian wlebSi, indianas
StatSi monobis sawinaaRmdego masobriv mitingze igi mtkiced da
mgznebared laparakobda, TeTrkanianma mamakacma xmamaRla SesZaxa
mas: `ar mjera, rom namdvilad qali xar~; maSin, truTma gaiSiSvla
gul-mkerdi yvelas winaSe, imis dasamtkiceblad, rom mamakaci
tyuoda. Mmiuxedavad imisa, rom truTma mniSvnelovani roli iTamaSa
im periodis qalTa moZraobebSi (Hooks 1981), sxva Savkaniani qalebi,
romlebic Seecadnen, monawileoba mieRoT maTSi, imedgacruebulebi
darCnen im mtruli ganwyobis gamo, romelsac isini Seejaxnen.
EerT-erTi yvelaze mniSvnelovani movlena evropaSi
feministuri moZraobis ganviTarebis dasawyisSi, iyo 1500 qalis mier
xelmowerili peticia, romelic wardgenil iqna britaneTis
24
parlamentSi 1866 wels; qalebi moiTxovdnen, gansaxilveli
saarCevno uflebebis reformebSi, CaerToT sruli saarCevno ufleba
qalebisTvis. peticia ugulebelyofil iqna, amis sapasuxod, Semdeg
wels, misma organizatorebma Camoayalibes nacionaluri
sazogadoeba qalTa saarCevno uflebebisTvis.Aam sazogadoebis
wevrebi Semdgom sufraJistebis saxeliT gaxdnen cnobili, da mTeli
mecxramete saukunis ganmavlobaSi isini agrZelebdnen peticiiT
mimarTvas parlamentisadmi, qalebze gaevrcelebinaT saarCevno
uflebebi. meoce saukunis dasawyisisTvis, britanuli feminizmis
msoflio zegavlena konkurencias uwevda SeerTebuli Statebis
feministur moZraobas. xSiri saprotesto marSebi da quCis
demonstraciebi orive qveyanaSi iyo organizebuli. 1908 wlis
ivnisSi, londonSi, gareT mowyobilma mitingma naxevari milioni
adamiani moicva. am xnis ganmavlobaSi, qalTa moZraobebi sokoebiviT
momravlda yvela did evropul qveyanaSi, aseve avstraliasa da
axal zelandiaSi.
1920 wlisTvis, mraval dasavlur qveyanaSi, qalebma saarCevno
xmis ufleba moipoves. Tumca, am uflebis mopovebis Semdeg,
feministuri moZraobebis muxti daeca. radikaluri qalebi
cdilobdnen sxva moZraobebs mierTebodnen, magaliTad, rogoric
iyo faSizmTan brZola, radikaluri memarjvene politikuri
doqtrina, ramac niadagi hpova germaniaSi, italiaSi da sxvagan 1930-
ian wlebSi. feminizmisgan, rogorc gamokveTili moZraobisgan,
romelic mamakacebis dominirebul institutebs ebrZoda, cota ram
darCa. Tanaswori politikuri uflebebis miRwevam Zalze cota ram
Secvala qalTa cxovrebis sxva sferoebSic Tanasworobis mopovebis
TvalsazrisiT.
Ffeminizmis aRorZineba
25
1960-iani wlebis dasasrulisTvis, qalTa moZraobebma kvlav
aRidgina mowinave poziciebi. Semdgom aTwleulebSi, feminizmma
didi zegavlena moipova msoflios mraval qveyanaSi, mesame
msoflios bevri qveynis CaTvliT. Mmisi aRorZineba SeerTebul
StatebSi daiwyo, razec zegavlena moaxdina moZraobam samoqalaqo
uflebebisTvis da im periodis studentTa aqtivobam. aqedan igi
msoflios sxva nawilebSic gavrcelda. qalebi, romlebic aqtiurad
iyvnen CarTulni moZraobaSi, xvdebodnen, rom samoqalaqo
uflebebis damcveli moZraobis liderebi ewinaaRmdegebodnen qalTa
uflebebis CarTvas maT mier Sedgenil Tanasworobis manifestSi.
amitom qalTa jgufebma daiwyes damoukidebeli organizaciebis
Seqmna, romlebic uSualod qalTa sakiTxebze iqneboda mimarTuli.
dResdReobiT, qalTa moZraobebi sakiTxTa gacilebiT farTo
sferos exeba, vidre maTi winamorbedebi. isini ibrZvian ekonomikuri
TanasworobisTvis, abortis daSvebisTvis da moiTxoven
ganqorwinebis kanonmdeblobis Secvlas. MmniSvnelovan praqtikul
miRwevebTan erTad, feministebma inteleqtualuri zegavlenac
moaxdines, rac yvela warsul miRwevaze mniSvnelovania. MmagaliTad.
feministma avtorebma ubiZges mTeli rigi cnebebisa da Teoriebis
Tavidan gaazrebas socialur mecnierebebSi. kvlevebis didi nawili,
romelic bolo wlebSi ganxorcielda, istoriuli da kulturuli
faqtorebis gavlenis Sesaswavlad qalebis poziciaze da, ufro
zogadad, genderul urTierTobebze, Tanamedrove feminizmis
zegavleniT gaxda SesaZlebeli.
26
moZraobebi warmoqmna, rodesac adamianebs aRar darCaT Sansi, vinmes
miawvdinon xma an SeZlon maTi suliskveTebis Riad gamoxatva.
mecxramete saukuneSi da meoce saukunis dasawyisSi, feministuri
moZraobebis ganviTarebis pirvel fazaSi, feministi liderebi,
yvelaferTan erTad, cdilobdnen qalebisTvis xmis mopovebas
politikur procesebSi, sxva sityvebiT, arCevnebSi xmis micemis
uflebis mopovebas. meore fazaSi, qalTa moZraobebis
warmomadgenlebi cdilobdnen, gaefarTovebinaT is warmatebebi,
romlebsac miaRwies da ibrZodnen, rom qalebisTvis moepovebinaT
rogorc politikuri, aseve ekonomikuri Tanasworoba.
Oorive fazaSi, qalTa moZraobebis liderebma SeZles
koleqtiuri resursebis mobilizeba, raTa sakmaod efeqturi
zewola moexdinaT mmarTvel xelisuflebaze. adreul periodSi,
qalTa aqtivistebis mTavari resursi marSebi da demonstraciebi
iyo. MmogvianebiT ki, organizaciebs ukve SeeZloT, ewarmoebinaT
brZola qalTa uflebebisTvis ufro organizebuli da
Tanmimdevruli gziT. saerTo interesebi, romelTac qalTa
jgufebis liderebi usvamdnen xazs, moicavda iseT sakiTxebs,
rogoricaa qalebis roli politikuri gadawyvetilebebis miRebaSi,
survilis SemTxvevaSi anazRaurebadi samuSaos qona da Tanaswori
uflebebi ganqorwinebis samarTalwarmoebaSi.
da bolos, feministi aqtivistebis SesaZleblobebi, gavlena
moexdinaT socialur cvlilebaze, mravali faqtoriT iyo
ganpirobebuli. magaliTad, pirveli msoflio omis gaCaReba
daexmara maT saarCevno xmis uflebis miRebaSi: mTavrobebi,
romlebic Cabmuli iyo omSi, qalebis mxardaWerasa da aqtiur
CarTvas saWiroebda. feminizmis ganviTarebis meore fazaSi,
moZraoba samoqalaqo uflebebisTvis iyo is naperwkali, ramac
aqtivobis axali talRa gamoiwvia.
27
socialuri moZraobebi da sociologia
Sejameba
28
mniSvnelovania, ara mxolod misi inteleqtualuri wvlilisTvis,
rac eWvqveS SeiZleba iyos dayenebuli sxvadasxva mizezis gamo,
aramed imitom, rom man erTgvarad samsaxuri gauwia am saukuneSi
revoluciis realuri procesis Camoyalibebas.
4. vinaidan revolucia aseTi rTuli fenomenia, im pirobebis
ganzogadeba, rasac revoluciur cvlilebasTan mivyavarT, Znelia.
revoluciebis umetesoba iseT garemoebebSi xdeba, sadac
saxelisuflo Zalaufleba danawevrebuli xdeba (magaliTad, omis
Semdeg), da sadac daCagruli jgufi SeZlebs, Camoayalibos da
gaamyaros masobrivi moZraoba. revoluciebi, Cveulebriv, ufro
kerZo miznebis winaswarganusazRvreli Sedegebia, romelTa
miRwevasac aseTi moZraobebi Tavdapirvelad cdilobs.
5. brbos aqtivoba mxolod revoluciebis dros ar xdeba,
aramed sxva, nakleb dramatuli socialuri cvlilebis drosac,
rogoricaa, magaliTad, quCis mRelvarebebi qalaqebSi. mRelvare
masis qmedebebi, SesaZloa, savsebiT destruqciuli da SemTxveviTi
mogveCvenos, Tumca isini, xSirad, monawileTa gansazRvrul miznebs
emsaxureba.
6. socialuri moZraobis mravali tipi SeiZleba moiZebnos
Tanamedrove sazogadoebebSi. socialuri moZraobebi gulisxmobs
saerTo interesebis mxardaWeris mcdelobas erToblivi qmedebis
saSualebiT, romelic ukve Seqmnili institutebis farglebs
scdeba. sociologia ara marto swavlobs amgvar moZraobebs, aramed
pasuxobs kidec maT mier wamoWril SekiTxvebs.
7. Tanamedrove socialuri moZraobis ZiriTadi tipi feminizms
ukavSirdeba. pirveli mniSvnelovani feministuri moZraoba Seiqmna
mecxramete saukunis Sua wlebSi, romelic konkretulad mimarTuli
iyo qalebisTvis saarCevno xmis uflebis mosapoveblad. miuxedavad
imisa, rom 1920-ian wlebSi am moZraobam dacemis periodi ganicada,
1960-ian wlebSi feminizmma kvlav moipova mowinave poziciebi da mas
29
Semdeg, mas didi gavlena aqvs socialuri cxovrebis da
inteleqtualuri aqtivobis mraval sferoSi.
DdamatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
30
gorilebis moZraoba cvlilebis gamomwvevi moZraoba
mravaljeradi suvereniteti feministuri moZraoba
31
Tavi 19
ZiriTadi cnebebi
cvlilebis gansazRvra
faqtorebi
safrTxis wyaroebi
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
1
ZiriTadi cnebebi
socialuri cvlileba. Ppostindustriuli sazogadoeba
2
Tanamedrove samyarosTvis damaxasiaTebeli cxovrebis stili
da socialuri institutebi radikalurad gansxvavdeba Tundac
axlo warsulisgan. Mmxolod ori an sami saukunis ganmavlobaSi –
drois wuTieri gaelveba kacobriobis istoriis konteqstSi –
adamianis socialuri cxovreba Zalze daSorda socialur wyobas,
romelSic adamianebi aTaswleulobiT cxovrobdnen.
Cvens winamorbed nebismier Taobaze metad, Cven vdgavarT
gaurkveveli momavlis winaSe. ra Tqma unda, cxovrebis pirobebi
wina TaobebisTvisac ar iyo usafrTxo: adamianebi bunebrivi
katastrofebis, Savi Wirisa da SimSilis tyveobaSi iyvnen.
miuxedavad imisa, rom dRes, industriul qveynebSi Cven TiTqmis
daculni varT Savi Wirisa da SimSilisgan, unda gavumklavdeT
axal socialur Zalebs, romlebic Tavad gavanTavisufleT. Aam
Zalebs gamudmebiT moaqvs socialuri cvlileba Cvens cxovrebaSi.
cvlilebis gansazRvra
3
cvlilebis identificireba gulisxmobs imis Cvenebas, Tu
ramdenad Seicvala mocemuli obieqtis an situaciis siRrmiseuli
struqtura, drois garkveul monakveTSi. adamianuri sazogadoebebis
SemTxvevaSi, imis dasadgenad, Tu ramdenad da rogor aris CarTuli
sistema cvlilebis procesSi, Cven unda vaCvenoT, Tu ra doneze
xorcieldeba ZiriTadi institutebis modifikacia, garkveuli
drois periodSi. cvlilebis yvelanairi aRricxva gulisxmobs imis
Cvenebasac, Tu ra rCeba ucvleli, rogorc ZiriTadi sayrdeni,
romlis mixedviTac ganisazRvreba cvlilebebi. dRevandel swrafad
cvalebad samyaroSic ki, arsebobs uwyvetoba sakmaod daSorebul
warsulTan. magaliTad, ZiriTadi religiuri sistemebi, rogoricaa
qristianoba an islami, inarCuneben kavSirs im ideebsa da
praqtikasTan, romlebsac ori aTasi wlis win Caeyara safuZvveli.
Tumca, Tanamedrove sazogadoebebSi, instituciebis umetesoba,
aSkarad ufro swrafad icvleba, vidre amas tradiciuli samyaroSi
hqonda adgili.
Mmocemul TavSi, ganvixilavT im cvlilebebis interpretaciis
mcdelobebs, ramac gavlena iqonia mTlianad kacobriobis
istoriaze; Semdeg ganvixilavT sakiTxs, Tu ratom aris
asocirebuli Tanamedrove periodi aseT Rrma da swraf socialur
cvlilebasTan. Bbevri cvlileba dRes globaluria –an
erTdroulad msoflios bevr nawilSi xdeba, an gavlenas axdens
planetis, rogorc mTelis, momavalze.
4
ganviTarebis sruli suraTi, dawyebuli monadireTa da
SemgrovebelTa, aseve sasoflo-sameurneo sazogadoebidan,
tradiciuli civilizaciis CaTvliT da DdRevandeli Zalze rTuli
socialuri sistemiT damTavrebuli, miuxedavad amisa, Cven
SesaZlebloba gvaqvs, davadginoT sami ZiriTadi faqtori, rac
myarad zemoqmedebs socialur cvlilebaze: fizikuri garemo,
politikuri organizacia da kulturuli faqtorebi.
Ffizikuri garemo
5
civilizaciebi, umTavresad, nayofier miwebze iqmneboda, magaliTad,
mdinaris SesarTavebSi. aseve Zalze mniSvnelovani iyo
gaadvilebuli komunikaciebi xmeleTze da sazRvao gzebis
arsebobis SesaZlebloba. sazogadoebebi erTmaneTisgan mowyvetili
iyo mTis qedebiT, gauvali junglebiT an udabnoebiT da amitomac,
xSirad, SedarebiT ucvleli rCeboda didi xnis ganmavlobaSi.
Dda mainc, garemos uSualo zegavlena socialur cvlilebaze
arc ise didia. xSirad, adamianebi axerxeben, Seqmnan mniSvnelovani
sawarmoo simdidre, SedarebiT arasaxarbielo garemoSi. es,
magaliTad, Seexeba alaskelebs, romlebmac SesZles navTobis
mopovebisa da mineraluri resursebis ganviTareba, miuxedavad maTi
garemos mkacri xasiaTisa. amis sapirispirod, monadireTa da
SemgrovebelTa kulturebi, xSirad, Zalze nayofier regionebSi
cxovrobdnen, Tumca mainc ar erTvebodnen sasoflo-sameurneo an
mesaqonleTa warmoebaSi. magaliTad, vankuveris kunZulis kvakutis
indielebi, romlebmac sakuTari cxovrebis wesi xelSeuxeblad
SeinarCunes gasuli naxevari saukunis periodamde, cxovrobdnen
iseT garemoSi, romelic mdidari iyo TevziT, xiliT da sxva sakvebi
mcenareuliT. isini agrZelebdnen cxovrebas nadirobiTa da
SegrovebiT da arasodes ucdiaT, gadaeqciaT TavianTi garemo myar
sasoflo-sameurneo dasaxlebad.
uSualo kavSiri garemosa da warmoebis sistemas Soris didi
ar aris. amitom evolucionistebis aqcenti garemos mimarT
adaptaciaze, naklebad damajerebelia, vidre marqsis ideebi
socialuri ganviTarebis Sesaxeb, vinaidan marqsi xazs usvamda im
garemoebas, rom adamianebi xSirad ver eguebian garemomcvel
pirobebs, rogorc es cxovelebis SemTxvevaSia. adamiani yovelTvis
cdilobs, ufro metad daimorCilos mis garSemo arsebuli samyaro,
vidre igi mzamzareulad miiRos. ufro metic, udavoa, rom
warmoebis tipebi Zlier gavlenas axdens socialuri cvlilebis
6
donesa da xasiaTze, Tumca, maT iseTi yovlismomcveli zegavlena
ara aqvs, rogorsac marqsi miawers.
Ppolitikuri organizacia
7
kulturuli faqtorebi
8
filosofiis Semqmnelebi (rogoricaa niutoni). liders SeuZlia
gaataros dinamiuri politika, masiurad miizidos mimdevrebi, an
radikalurad Secvalos azrovnebis arsebuli modeli, SeuZlia
daamxos adre damyarebuli wesrigi.
Tumca, individebs liderobis miRweva da efeqturi marTva
mxolod im SemTxvevaSi SeuZliaT, Tu xelSemwyobi socialuri
pirobebi arsebobs. magaliTad, 1930-ian wlebSi, germaniaSi adolf
hitlerma Zalauflebis xelSi Cagdeba rom SeZlo, nawilobriv
gamowveuli iyo daZabulobiTa da krizisiT, rasac qveyana im
periodSi ganicdida, Tu ara arsebuli garemoebebi, igi albaT
umniSvnelo figurad darCeboda romelime politikur fraqciaSi.
aqve SeiZleba gavixsenoT mahaTma gandi, gamoCenili pacefisti
lideri indoeTSi, romelic meore msoflio omis Semdgom periodSi
moRvaweobda. gandim SeZlo efeqturad daecva Tavisi qveynis
damoukidebloba britaneTis mmarTvelobisgan imis gamo, rom omma
da sxva movlenebma daangria arsebuli koloniuri institutebi
indoeTSi.
9
Eekonomikuri gavlena
10
Soris brZola sakuTari Zalauflebis damkvidrebisTvis, miswrafeba
simdidris SeqmnisTvis da samxedro upiratesoba yvela konkurentze
– es iyo cvlilebis energetikuli muxti, bolo ori Tu sami
saukunis ganmavlobaSi. tradiciul civilizaciebSi, politikuri
cvlileba, Cveulebriv, elitiT Semoifargleboda. magaliTad, erT
aristokratiul ojaxs cvlida meore mmarTveli, maSin rodesac
mosaxleobis umravlesobis cxovreba SedarebiT ucvleli rCeboda.
Tanamedrove politikur sistemebSi ase ar xdeba; aq politikuri
liderebis da mTavrobis wevrebis aqtivoba mudmivad aisaxeba
mosaxleobis cxovrebaze. politikuri gadawyvetilebebis mimRebni,
rogorc sagareo, aseve saSinao saqmeebSi, mxars uWeren da
warmarTaven socialur cvlilebas gacilebiT farTod, vidre es
adre xdeboda.
Bbolo ori Tu sami saukunis manZilze, politikurma
ganviTarebam garkeveuli zemoqmedeba moaxdina ekonomikur
cvlilebaze, Tumca iseve, rogorc ekonomikurma cvlilebam –
politikur ganviTarebaze. amJamad, mTavrobebi umTavres rols
asruleben ekonomikuri zrdis stimulirebis saqmeSi (zogjer ki
aneleben mas); yvela industriul sazogadoebaSi, saxelmwifo
maRali xarisxiT ereva warmoebaSi, vinaidan mTavroba
gaSualebulad Tavad aris udidesi damsaqmebeli.
AZalze didi mniSvneloba aqvs samxedro Zalas da omebsac. me-
17 saukunidan dawyebuli, dasavleTis qveynebis samxedro Zalebis
warmatebebma, saSualeba misca maT, zegavlena moexdinaT mTel
msoflioze da uzrunveleyoT dasavluri cxovrebis wesis
sayovelTao gavrceleba. Mmeoce saukuneSi, orma msoflio omma
Zalze Rrma gavlena iqonia – mravali qveynis gaCanagebam, romelsac
mohyva aRdgenis procesebi, mravali instituciuri cvlileba
gamoiwvia, magaliTad. Ggermaniasa da iaponiaSi, meore msoflio omis
Semdeg. gamarjvebulma qveynebmac ki, rogoric gaerTianebuli
11
samefoa, mravali Sinagani cvlileba ganicada, rac ekonomikaze omis
Sedegebis gavlenas warmoadgenda.
Kkulturuli gavlena
12
sad mivyavarT dRes socialur cvlilebas? GganviTarebis ra
ZiriTadi tendenciebia, romelmac, SesaZloa, gavlena moaxdinos
Cvens cxovrebaze ocdameerTe saukunis dasawyisSi? sociologiis
Teoretikosebi ver Tanxmdebian am SekiTxvebis pasuxebze, radgan
isini mraval varauds Seicavs. aq ganvixilavT sam sxvadasxva
savaraudo perspeqtivas: mosazrebas, rom Cven amJamad
postindustrul sazogadoebaSi vcxovrobT; ideas, rom Cven
mivaRwieT postmodernul periods; da Teorias, rom Cven mivaRwieT
`istoriis dasasruls.~
13
eyrdnoba. iseTi warmoebiT icvleba, sadac informacia warmoadgens
sawarmoo sistemis safuZvels.
postindustriuli sazogadoebis yvelaze cxadi da amomwuravi
suraTi mogvca deniel belma Tavis wignSi “The Coming of the
Postindustrial Society” (1973). beli miuTiTebs, rom postindustriuli
wesrigi gamoirCeva momsaxurebis sferos gazrdiT, im samuSaos
nacvlad, romlis safuZvelze materialuri saqoneli
iwarmoeba.Llurjsayeloiani muSa, romelic fabrikaSi an
dazgasTanaa dakavebuli, ukve aRar warmoadgens daqiravebuli muSis
aucilebel tips. TeTrsayeloiani muSebi (klerkebi da
kvalificirebuli specialistebi) lurjsayeloianebze metni arian;
profesiuli da teqnikuri specialobebi yvelaze swrafad
izrdeba.
Aadamianebi, romlebic ufro maRali donis TeTrsayeloianTa
profesiebs floben, specializdebian informaciisa da codnis
warmoebaSi. warmoeba da kontroli imisa, rasac beli
kodificirebul codnas uwodebs – sistematur, koordinirebul
informacias – sazogadoebis ZiriTadi resursia. isini, vinc am
codnas qmnis da avrcelebs – mecnierebi, kompiuteris
specialistebi, ekonomistebi, inJinrebi da yvela saxis
profesionalebi – TandaTan wamyvan socialur jgufebad
yalibdebian da Zveli sistemis mwarmoeblebisa da mewarmeTa
adgils ikaveben. kulturis doneze, SeiniSneba
industrializmisTvis damaxasiaTebeli `samuSao eTikis~
ugulebelyofa; adamianebi ufro Ria arian inovaciebisTvis da
siamovnebas Rebuloben rogorc TavianTi samuSaosgan, ise kerZo
cxovrebisgan.
ramdenad safuZvliania Tvalsazrisi, rom Zveli industriuli
wesrigi axali postindustriuli sazogadoebiT Seicvleba?
miuxedavad imisa, rom xsenebuli Tezisi farTod iqna miRebuli,
14
empiriuli mtkicebulebebi, romlebsac igi eyrdnoba, Semdegi saxis
eWvebs iwvevs:
1. tendencia momsaxurebis sferos mimarTulebiT, rasac Tan
axlavs samuSao adgilebis Semcireba sawarmoo seqtorebSi, TiTqmis
industrializaciis sawyisebidan daiwyo; es ar aris axali movlena
_ adreuli 1800-iani wlebidan warmoebac da momsaxurebac soflis
meurneobis xarjze gafarTovda; amasTan, momsaxurebis seqtori sul
ufro swrafad viTardeboda, vidre warmoeba. lurjsayeloiani muSa,
realurad, arasodes iyo daqiravebuli muSis yvelaze
gavrcelebuli tipi; daqiravebuli muSebi, yovelTvis, soflis
meurneobaSi da momsaxurebaSi muSaobdnen; amasTan, momsaxurebis
sfero izrdeboda maSin, roca soflis meurneobaSi dakavebulTa
ricxvi mcirdeboda. Yyvelaze mniSvnelovani cvlileba sawarmoo
samuSaodan momsaxurebaze gadasvla ki ar iyo, aramed sasoflo
saqmianobidan yvela sxva saqmianobaze gadasvla.
2. momsaxurebis seqtori Zalze mravalferovania. momsaxurebis
profesia ar SeiZleba ubralod gavaigivoT TeTrsayeloianTa
saqmianobasTan; momsaxurebis mravali saqmianoba (magaliTad, benzin
gasamrT sadgurze momuSave) lurjsayeloianebs ganekuTvneba im
mizeziT, rom is xeliT samuSaoa. TeTrsayeloianTa dasaqmebis
umetesoba mcire, magram mainc specializebul codnas moiTxovs da,
garkveulwilad, meqanizebuli xdeba. asea mravali dabali rangis
saofise samuSaos SemTxvevaSi.
3. momsaxurebis seqtorSi, mravali saqmianoba CarTulia
procesebSi, romelic, sabolood, materialur produqts qmnis da
amitom igi warmoebis nawilad unda CaiTvalos. Aamrigad,
kompiuteris programisti, romelic sawarmoo firmaSi muSaobs da
manqana-iaraRebis daproeqtebas da monitorings axorcielebs,
uSualodaa CarTuli materialuri produqtis Seqmnis procesSi.
15
4. veravin ityvis darwmunebiT, Tu rogori iqneba
mikroprocesuli da eleqtronuli sakomunikacio sistemebis
zegavlena Soreul momavalSi. amJamad, igi ufro integrirebulia
samrewvelo sawarmoebaSi da naklebad aviwroebs mas. naTlad Cans,
rom aseTi teqnologiebi gaagrZelebs inovaciis maRali reitingis
Cvenebas da socialuri cxovrebis met sferoebSi gavrceldeba.
Tumca, jer kidev gaurkvevelia, ramdenad vcxovrobT iseT
sazogadoebaSi, sadac kodificirebuli codna ZiriTad resurss
warmoadgens.
5. postindustriuli sazogadoebis koncefcia azviadebs
ekonomikuri faqtorebis mniSvnelobas socialur cvlilebebSi.
aseTi sazogadoeba daxasiaTebulia, rogorc ekonomikis
ganviTarebis Sedegi, rac sxva institutebSic iwvevs cvlilebas.
postindustriuli hipoTezis mravali mimdevari Zalze mcire
gavlenas ganicdida an aSkarad kritikulad iyo ganwyobili marqsis
mimarT; Tumca, unda iTqvas, rom maTi pozicia kvazimarqsistulia,
gansakuTrebiT imaSi, rom maTi SexedulebiT, ekonomikuri faqtorebi
ganageben socialur cvlilebas.
Mmravali movlena, romlis citirebasac axdenen
postindustriis Teoretikosebi, Tanamedrove epoqis mniSvnelovani
niSan-Tvisebaa, Tumca aradamajerebelia, rom postindustruli
sazogadoebis koncefcia saukeTeso gzaa mis gamosaxatavad. Uufro
metic, Zalebi, romlebic dRes cvlilebis ukan dgas, politikuri
da kulturulia, iseve rogorc ekonomikuri.
16
modernizmis miRma – damokidebulebebi da cxovrebis wesi,
asocirebuli Tanamedrove sazogadoebebTan, gulisxmobs Cvens
rwmenas progresSi, mecnierebis upiratesobas da Cvens
SesaZleblobas, vmarToT Tanamedrove samyaro. Ppostmodernuli
epoqa modis an ukve mosulia.
Ppostmodernizmis damcvelebi acxadeben, rom Tanamedrove
sazogadoebebi STagonebulni arian ideiT, rom istorias aqvs
Tavisi moxazuloba – is `miemarTeba sadRac~ da mivyavarT
progresisken – da rom es warmodgena daingra. ukve aRar arsebobs
`didi narativebi~ _ istoriis yovlismomcveli koncefciebi _
romlebic raime sazrisis matarebelia (Lyotard 1985). ar arsebobs
ara marto progresis zogadi cneba, romelic SeiZleba davicvaT,
aramed saerTod ar arsebobs iseTi ram, rasac istoria hqvia.
amgvarad, postmodernuli samyaro Zalze pluralisturi da
mravalgvaria. uamravi filmis, video da satelevizio programis
gziT, warmosaxvebi cirkulirebs mTel msoflioSi. Cven veziarebiT
mraval ideasa da Rirebulebas, Tumca amas Zalze susti kavSiri
aqvs im konkretuli adgilis istoriasTan, sadac Cven vcxovrobT, an
Tundac Cvens pirad istoriebTan. yvelaferi mudmiv moZraobaSia.
avtorTa erTi jgufi ase gamoxatavda amas:
Cveni samyaro axlidan iqmneba. Mmasobrivi warmoeba, masobrivi
moxmareba, didi qalaqi, dangreuli mikroraioni, ufrosi Zma-
saxelmwifo, eri-saxelmwifo dacemas ganicdis. Warbobs moqniloba,
gansxvavebuloba, diferenciacia, mobiloba, komunikacia,
decentralizacia da internacionalizacia. am procesSi, Cveni
identoba, Cveni meobis SegrZneba, Cveni subieqtivoba gardaiqmneba.
Cven vimyofebiT axali epoqis gardamaval periodSi (S. Hall et al. 1988).
amboben, rom istoria mTavrdeba modernizmTan erTad, vinaidan
aRar arsebobs gza, zogadi terminebiT aRwero pluralisturi
samyaro, romelic Semovida Cvens yofaSi.
17
Mmwerali, romlis saxeli gaigivebulia frazasTan `istoriis
dasasruli~ frensis fukuiamaa. fukuiamas koncefcia istoriis
dasasrulis Sesaxeb, erTi SexedviT, postmodernizmis
Teoretikosebis mier wamoyenebuli ideebis savsebiT sapirispiros
warmoadgens. Mmisi Sexedulebebi dafuZnebulia ara modernizmis
ngrevaze, aramed mis msoflio triumfze, kapitalizmisa da
liberaluri demokratiis saxiT. Ffukuiama Tvlis, rom aRmosavleT
evropaSi 1989 wlis revoluciebiT, sabWoTa kavSiris daSliT da
sxva regionebSi mravalpartiuli demokratiisTvis moZraobiT,
adreuli epoqebis ideologiuri brZolebi dasrulda. istoriis
dasasruli, alternativebis dasasrulia. ukve aRaravin daicavs
monarqizms, xolo faSizmi warsulis fenomenia. es exeba
komunizmsac, dasavluri demokratiis ZiriTad metoqes. marqsis
winaswarmetyvelebis sapirispirod, kapitalizmma mougo xangrZlivi
brZola socializms da liberalurma demokratiam gaimarjva.
fukuiama amtkicebs, rom Cven mivaRwieT `kacobriobis ideologiuri
evoluciis bolo wertils da dasavluri demokratiis
universalizacias, rogorc adamianuri mmarTvelobis saboloo
formas~ (1989).
Tumca, istoriis dasasrulis ori versia, ise daSorebuli ar
aris erTmaneTisgan, rogorc SeiZleba mogveCvenos. liberaluri
demokratia aris struqtura gansxvavebuli Sexedulebebis da
interesebis gamosaxatavad. is ar adgens, rogor unda moviqceT,
garda imisa, rom moiTxovs sxvebis Sexedulebebis pativiscemas;
amitom igi uTavsdeba pluralistur Sexedulebebsa da cxovrebis
wess.
Sefaseba
18
rogori ekonomikuri, politikuri Tu kulturuli wyobis axali
formebi gaCndeba momavalSi? iseve rogorc Suasaukuneebis
moazrovneebs ar hqondaT warmodgena industriul sazogadoebaze,
romelic feodalizmis daqveiTebis Semdeg unda gaCeniliyo, Cvenc,
am momentisTvis, ar SegviZlia viwinaswarmetyveloT, rogor
Seicvleba msoflio momaval saukuneSi.
Aamitom, Cven unda gvqondes varaudebi rogorc istoriis
dasasrulis ideis, aseve postmodernizmis ideis Sesaxeb.
Ppostmodernizmis Teoretikosebi zedmetad usvamen xazs
gansxvavebulobasa da fragmentacias, globaluri integraciis
axali formebis xarjze. pluralizmi mniSvnelovania, Tumca
kacobrioba dRes saerTo problemebis winaSe dgas, im problemebis,
romelTa gadawyveta saerTo wamowyebebs moiTxovs. erTi mxriv,
kapitalisturi eqspansia ar SeiZleba usazRvrod gagrZeldes;
msoflios mxolod sasruli resursebi gaaCnia. rogorc erTian
kacobriobas, Cven gvWirdeba, gadavdgaT nabijebi im ekonomikuri
dayofis gadasalaxad, romelic mdidar da Rarib qveynebs mijnavs
erTmaneTisgan, iseve rogorc sazogadoebebis SigniT arsebuli
segmentaciebis gadasalaxad. amiT Cven aseve vicavT resursebs,
romlebzec yvela varT damokidebulni. politikuri wyobis doneze,
mxolod liberaluri demokratia sakmarisi ar aris. rogorc
struqtura, SezRuduli eri-saxelmwifos sazRvrebiT, is ver wyvets
problemas, Tu rogor SeiZleba Seiqmnas Zaladobisgan Tavisufali
globaluri pluralisturi wyoba.
19
ekologiuri problema marto imas ki ar gulisxmobs, Tu rogor
gavumklavdeT da SevaCeroT garemosTvis zianis miyeneba da
perioduli samrewvelo katastrofebi, aramed cxovrebis swori
gzis gamonaxva industriuli sazogadoebebis farglebSi. Tu
gamudmebuli ekonomikuri zrda unda SeCerdes, SesaZloa warmoiSvas
axali socialuri institutebi. teqnologiuri progresis
winaswargaTvla SeuZlebelia, da SesaZlebelia, rom dedamiwam,
faqtobrivad, gaiRos sakmarisi resursebi industrializaciis
procesisTvis, Tumca, arsebuli momentisTvis, amis miRweva Znelia,
da Tu mesame msoflios qveynebma unda miaRwion dasavleTSi
miRebul standartebs, globaluri gardaqmna aucilebeli gaxdeba.
soflis meurneobaSi dasaqmebis Semdeg, rac aTaswleulebis
win moxda, adamianebma kvali daaCines bunebas. monadireTa da
SemgrovebelTa sazogadoebebi, ZiriTadad, bunebisgan boZebuliT
kmayofildebodnen; isini imiT arsebobdnen, riTac garemo
uzrunvelyofda, da TiTqmis ar cdilobdnen, maT irgvliv arsebuli
garemos gardaqmnas. soflis meurneobis ganviTarebasTan erTad,
situacia Seicvala. marcvleulis mosayvanad, miwa unda
gasufTavebuliyo, xeebi unda moeWraT da sarevela da veluri
mcenareebi unda amoeZirkvaT. im dros, primitiuli sasoflo-
sameurneo samuSaoebic ki niadagis erozias iwvevda. roca bunebrivi
tyeebi iWreboda da wmenda dasruldeboda, qarebs SeeZlo, gaefanta
niadagis nayofieri fena. Semdeg fermeruli Temebi wmendnen miwis
nakveTebs da ase grZeldeboda procesi. zogierTi landSafti,
romelic dRes bunebrivi gvgonia, rogoricaa, magalTiad, kldovani
adgilebi da daRaruli miwebi saberZneTis samxreT dasavleTSi,
sinamdvileSi, niadagis eroziis Sedegia, rac fermerebis
saqmianobiTaa gamowveuli, xuTi aTasi wlis win.
Tumca, Tanamedrove mrewvelobis ganviTarebamde, adamianTa
cxovrebaSi bunebas gacilebiT meti upiratesoba eniWeboda, vidre
20
raime sxvas. dRes, adamianis SeWra bunebaSi iseTi intensiurobiT
xdeba, rom Zalze cota bunebrivi procesi SeiZleba davasaxeloT,
razec adamianis aqtivoba ar axdendes zegavlenas. TiTqmis mTeli
nayofieri miwa sasoflo-sameurneo produqts aqvs dakavebuli. is,
rac TiTqmis daubegravi veluri adgilebi iyo, axla bunebis
fondad gadaiqca, rasac yoveldRiurad aTasobiT turisti
moinaxulebs. TviT msoflios klimatic ki, rogorc Semdeg vnaxavT,
mrewvelobis globaluri ganviTarebis gavlenas ganicdis.
`mwvaneTa~ moZraobebi da partiebi (rogoricaa, dedamiwis
megobrebi an grinpisi) romlebic, zogjer Tavad warmoadgenen
globalur organizaciebs, garemosTan dakavSirebuli axali
saSiSroebis pasuxad Camoyalibdnen. Tumca arsebobs sxvadasxvagvari
filosofiebi mwvaneTa rigebSi, ZiriTadi mimarTulebaa,
ganaxorcielos qmedebebi msoflio garemos dasacavad, ufro mis
konservaciaze izrunos, vidre gamofitos misi resursebi; aseve,
SeinarCunos cxovelTa darCenili saxeebi. AaseulobiT cxovelTa
saxe gadaSenda ukanaskneli ormocdaaTi wlis manZilze da es
procesi axlac grZeldeba.
Ggaremos dacvasTan dakavSirebuli zogierTi problema,
gansakuTrebiT mwvavea specifikur teritoriebze. AaRmosavleT
evropis yofil komunistur sazogadoebebSi da sabWoTa kavSirSi,
mdinareebi, tyeebi da haeri Zalze dabinZurebulia warmoebis
narCenebiT. Aam dabinZurebis Sedegebi, Tu zRvars gascdeba,
potenciurad, mTel msoflios edeba. rogorc viciT, sazogadoebebi
dedamiwaze gacilebiT metad urTierTdamokidebulni gaxdnen, vidre
odesme iyvnen. rogorc `dedamiwis kosmosuri xomaldis~ mgzavrebi,
ara aqvs mniSvneloba, sad vcxovrobT, yvela Cveni garemos
koroziis saSiSroebis winaSe varT. Ggermaneli sociologis ulrix
bekis sityvebiT, amgvari situacia ubiZgebs globaluri riskis
sazogadoebis Seqmnas (Beck, 1992). Cven axla globalur wesrigSi
21
vcxovrobT, sadac safrTxis winaSe vdgavarT, ekologiuri safrTxis
CaTvliT, rac wina Taobebs ar gamoucdiaT.
moxmareba da garemo
msoflio moxmarebis revolucias ganicdis. 1950-iani wlebidan
energiis, xorcis, spilenZis, foladis da a.S. moxmarebis gaormageba
moxda. manqanis mflobelebis ricxvi gaoTxmagebulia, plastikatis
gamoyenebam Zalze farTo saxe miiRo, xolo TviTmfrinaviT
mgzavroba gaxSirda daaxloebiT 33-jer.
resursebis gamoyeneba erTnairad ar xdeba. Mmsoflios
mosaxleobis mexuTedi ar iTvleba momxmareblad, Tumca
dasavlelTa saSualo klasis umetesoba CarTulia moxmarebaSi.
SeerTebul StatebSi, adamianebis mxolod meaTeds umgzavria
TviTmfrinaviT. miuxedavad amisa, momxmarebelTa es mcire jgufi
yvelaze Zlier zemoqmedebas axdens garemoze.
AaraaRdgenadi da SezRuduli resursebis daCqarebuli
gamoyeneba, ekosistemas riskis qveS ayenebs. kakao ganviTarebad
qveynebSi izrdeba, Tumca mas umTavresad CrdiloeTSi miirTmeven.
magaliTad, afrika mis mier warmoebuli kakaos mxolod 3 procents
moixmars. Tumca, bunebrivi ekosistemebi nadgurdeba Sokoladis
warmoebis gamo.
Ggaremos mzardi dabinZureba zians ayenebs tyeebs, sasmel
wyals da okeaneebs. germanelma mkvlevarebma gamoiTvales, rom aTi
wlis manZilze, saSualod, manqana gamoyofs 2,040 milion kub. m (cu
m) / 72,040 milion kub. ft (cu ft) dabinZurebul haers, 26,5 t / 29,9 t.
narCenebs, pasuxismgebelia 3 mkvdar xesa da 30 `daavadebul~ xeze,
misi wvliliT mJavur wvimebSi, agreTve 200 kv. metri / 2,200 kv. futi
gzebis gudronis feniT da betoniT dafarvaSi.
momxmarebloba gansakuTrebul zewolas sasoflo-sameurneo
miwebze da saTevzao adgilebze axdens. Tinusis mopoveba meqsikaSi
weliwadSi 50-100 aTas delfinis sicocxles iwiravs. sinTeturi
badeebiT 60 saxis zRvis frinvelis daWera xdeba mTels msoflioSi
da pingvinebi uSualo safrTxis qveS arian.
Mmiuxedavad bevri saubrisa, samxreTSi `mosaxleobis siWarbis~
Sesaxeb, msoflio resursebze zewola mdidari qveynebidan modis.
mTeli msoflios mosaxleobisTvis, ubralod SeuZlebeli iqneboda,
hqondeT moxmarebis iseTi done, rogoric CrdiloeTSia. aseTi
problemebis mogvareba advili ar aris. konservacias, gadamuSavebas
da grZelvadian produqtebs SeuZlia daxmarebis gaweva. mgrZnobiare
sakiTxi, mdidrebs Soris moxmarebis Semcirebis Sesaxeb, Znelad
midis adresatamde da albaT ufro mniSvnelovani gaxdeba
momavalSi.
wyaro: 1994 Hutehinson Gallup, INFO 1995, Helicon, gv. 527.
22
safrTxis wyaroebi
23
xels uSlis sxivebis ukan dabrunebas. am procesis Sedegi
dedamiwis gaxurebaa. am azriT, globalur daTbobas zogjer
`saTburis efeqts~ uwodeben. Tu globalur daTbobas eqneba
adgili, Sedegebi, albaT, gamanadgurebeli iqneba. danarCen
movlenebTan erTad, zRvis donis aweva moxdeba da polaruli
yinulis safari dadneba, okeaneebi daTbeba da gafarTovdeba.
sanapirosTan gaSenebuli qalaqebi da dablobi adgilebi
daitboreba da sacxovreblad uvargisi gaxdeba. Nnayofieri miwebis
umetesoba udabnod gadaiqceva.
ozonis safari, romelic dedamiwis atmosferos zeda
SreebSia, qmnis safars, romelic icavs ultraiisferi
gamosxivebisgan. Aairi, romelic aerozolebSi da macivrebSi
gamoiyeneba, warmoqmnis nawilakebs, romelic reaqciaSi Sedis
ozonis safarTan imgvarad, rom asustebs mas. Ffiqroben, rom es
qimikatebi orive polusze warmoqmnian SesamCnev naxvretebs ozonis
safarSi da aTxeleben am safars sxvaganac. radiacia, rogorc
Sedegi, aRwevs dedamiwis atmsoferos, qmnis sxvadasxvagvar,
potenciurad zianismomtan efeqtebs, magaliTad, iwvevs Tvalis
kataraqtis gavrcelebas (ramac, SesaZloa, sibrmave gamoiwvios) da
sxvadasxva xarisxis kanis kibos.
Tanamedrove mrewvelobam, romelic jer kidev farTovdeba
mTel msoflioSi, uCveulod gazarda moTxovnebi energiis wyaroze
da nedleulze. Tumca, aseTi energis wyaro da nedli masala
SezRudulia. magaliTad, msoflioSi cnobili navTobis resursebis
moxmarebis arsebuli koeficienti, sruliad amoiwureba 2050
wlisTvis. SesaZloa, aRmoCenil iqnes navTobis axali rezervebi an
gamogonebul iqnes iafi energiis wyaro, Tumca namdvilad aris
zRvari, rodesac zogierTi arsebiTi resursi amoiwureba, Tu
globaluri moxmareba ar SeizRudeba.
24
Ggaremo: sociologiuri problema?
25
socialuri da ekonomikuri ganviTarebiT, Tu globaluri
problemebi momravldeba, romelTa gadaWrac kacobriobis
SesaZleblobas aRemateba. gansxvavebiT im sociologebisgan,
romlebic ori saukunis win werdnen, Cven naTlad vxedavT, rom
Tanamedrove mrewvelobas, teqnologias da mecnierebas namdvilad
ar moutaniaT savsebiT warmatebuli Sedegebi. dRes, msoflio
gacilebiT mravalricxovani da mdidaria, vidre odesme; Cven gvaqvs
SesaZlebloba, vakontroloT Cveni bedi da ukeTesad moviwyoT
cxovreba, rac warmoudgeneli iyo wina TaobebisTvis; miuxedavad
amisa, msoflio Zalze axloa ekonomikur da ekologiur
katastrofasTan. Aamisma Tqmam xeli ar unda Seuwyos uimedo
damokidebulebis ganviTarebas.EerTi, rasac sociologia
gvTavazobs, aris socialuri institutebis adamianuri
pasuxismgeblobis Rrma cnobiereba. Cvens mier Tanamedrove
socialuri cvlilebis uaryofiTi mxaris gacnobiereba, xels ar
SegviSlis, mxari davuWiroT realistur da imedismomcem
Tvalsazriss momavlis Sesaxeb.
26
NnaSromSi “A New Species of Trouble” (1994) eriqsoni, sociologi
ielis universitetidan, fiqrobs, rom adamianis mier Seqmnili
katastrofebi ar hgavs bunebriv ubedurebebs, romlebmac ngrevebi
gamoiwvia adreul sazogadoebebSi, vinaidan `toqsikuri sawamlavi
adamianebze axleburad da sxva gzebiT zemoqmedebs.~ eriksonma didi
dro moandoma iseT adgilebSi mogzaurobas, romlebmac ganicades
bunebrivi da adamianuri ubedurebebi. igi intervius iRebda
TviTmxilvelebisgan. rogorc sociologma, man am interviuebidan
monacemebi Tavis naSromebSi gamoiyena, magram aseve ganmeorebiT
Seamowma sasamarTlo procesebis Sedegebi, romlebic aseTi
katastrofebis mxsverplT Seexeboda, raTa misi samecniero
eqspertiziT Seefasebina arsebuli problemebi. rogorc
sazogadoebrivi katastrofebis kvlevis pioners, eriqsons miaCnia,
rom, miuxedavad imisa, rom bunebrivi katastrofebi, rogoricaa
qariSxlebi da SimSili, TvalsaCino da dakvirvebadia, toqsikuri
Sxamebis umetesi formebi `ar gamoicnoba Cveuli adamianuri
SegrZenebebiT~. Aadamianebma xSirad arc ician mavne zemoqmedebis
Sesaxeb. meore gansxvaveba bunebriv da adamianis mier gamowveul
katastrofebs Soris isaa, rom bunebriv katastrofas garkveuli
dasawyisi da dasasruli aqvs, maSin rodesac adamianis mier
gamowveul katastrofas `ara aqvs xangrZlivoba, bunebrivi dro; da
amitom misi msxverplni mudmivi safrTxisa da SiSis mdgomareobaSi
arian.~ gazis gaJonvis Sedegad, erTma dazaralebulma auxsna
eriqsons:
`me mgoni, Cemi uimedobis ZiriTadi mizezi is aris, rom Cven
gvaqvs SegrZneba, rom es grZeldeba, grZeldeba da grZeldeba da
arasodes dasruldeba. es iseTi uimedo SegrZnebaa, iyo amgvar
situaciaSi da gindodes Seni momavali cxovrebis dagegmva.DSen ar
SegZilia amis gakeTeba, vinaidan xel-fex Sekruli xar imiT, rom ar
ici, SegiZlia Tu ara gayido saxli, SegiZlia Tu ara gadaadgilde.
gWirdeba qalaqSi yofna? SegiZlia datovo qalaqi? es rom bunebrivi
ubedureba yofiliyo, romelic dasrulda – tornado Tu miwisZvra
– Cven gvecodineboda, ra mdgomareobaSi vimyofebiT, da SevZlebdiT
win wasvlas da cxovrebasTan Seguebas.”
M
Sejameba
27
2. verc erTi `erTi faqtoris~ Teoria ver axsnis mTlian
socialur cvlilebas. SesaZlebelia, ganvasxvaoT ramdenime mTavari
gavlena cvlilebaze, romelTagan pirveli materialur garemosTan
Seguebaa. sxvebia _ fizikuri garemo, politikuri organizacia da
kulturuli faqtorebi.
3. Tanamedrove socialuri cvlilebis mniSvnelovan
faqtorebs Sorisaa industriuli kapitalizmis ganvrcoba;
centralizebuli eri-saxelmwifoebis ganviTareba; omis
industrializacia; mecnierebis aRmavloba da azrovnebis
`racionaluri~ anu kritikuli modelis ganviTareba.
4. zogierTi saubrobs `postindustriuli~ sazogadoebis
damkvidrebaze. Aam Tvalsazrisis mixedviT, Zveli industriuli
wyoba CamorCeba axali socialuri wyobis ganviTarebas, romelic
dafuZnebulia codnasa da informaciaze. Aam mosazrebebSi
saTanadod ar aris Sefasebuli, Tu ramdenad aris momsaxureba
danergili mrewvelobaSi, aseve zedmetadaa xazgasmuli ekonomikuri
faqtorebis roli.
5. sxvebi amtkiceben, rom Cven mivuaxlovdiT modernizmis
dasasruls, rom mivemarTebiT `postmodernul~ samyaroSi. fukuiama
amtkicebs, rom Cven unda visaubroT `istoriis dasasrulze~. amiT
igi ar gulisxmobs, rom istoriuli cvlileba mivida dasasrulTan,
aramed imas, rom ar arsebobs kapitalizmis da liberaluri
demokratiis momavali alternativa, romlebmac globalurad
gaimarjva yvela konkurent sistemaze.
6. tradiciuli debatebi Tavisufali sabazro kapitalizmis da
socializmis damcvelebs Soris, moZvelda. axali, globaluri
sakiTxebi iwevs win, romelTa wvdoma an maTze pasuxis gacema ioli
ar aris, sociologiur TeoriaSi miRebuli poziciebis farglebSi.
7. garemosTan dakavSirebuli safrTxeebi warmoiSva, rogorc
erT-erTi yvelaze didi saSiSroeba, rac ki kacobriobis winaSe
28
dgeba axlo momavalSi. AaseTi safrTxeebis umravlesoba
globaluria – isini saSiSroebas uqmnis dedamiwas, rogorc mTels.
garemos safrTxeebis sami ZiriTadi tipia: narCenebis dagroveba,
garemos dabinZureba da mineraluri resursebis amowurva. garemoze
zrunva ara marto teqnologiuri, aramed socialuri sakiTxicaa;
adamianis Zaladoba bunebaze, dasavluri socialuri institutebis
ganviTarebas da globalur ganvrcobas mohyva, radgan maTTvis
uaRresad mniSvnelovania mudmivi ekonomikuri zrda.
damatebiTi literatura
KMartin Albrow, The global Age (Cambridge: Polity Press, 1996). kritikuli
diskusia globalizaciis ideis modernistuli da
postmodernistuli xedvis Sesaxeb.
Daniel Bell, The Coming of Post-industrial Society (London: Heinemann, 1974).
erT-erTi pirveli da yvelaze gavleniani wigni, postindustriuli
wyobis ideis Sesaxeb.
Francis Fukuyama, The End of History and the Last Man (London: Hamish
Hamilton, 1992). farTod diskusirebuli naSromi, romelic amtkicebs,
rom istoriuli alternativebi amowurulia, kapitalizmis da
liberaluri demokratiis garda.
Margaret A. Rose, The Post-modern and Post-industrial: A Critical Analysis
(Cambridge: Cambridge University Press, 1991). istoriuli da kritikuli
cnobari debatebze, postmodernizmisa da postindustriuli
sazogadoebis Sesaxeb.
GDanilo Zolo, Cosmopolis: Prospects for World Government (Cambridge: Polity
Press, 1996). gamomwvevi kritika kosmopolisis anu ,,globaluri”
mTavrobis ideis Sesaxeb.
M
mniSvnelovani terminebi
29
• informaciuli sazogadoeba
• kodificirebuli codna
• istoriis dasasruli
• garemos ekologia
• riskis sazogadoeba
30
sociologiuri kvlevis meTodebi
Sinaarsi
ZiriTadi cneba
kvlevis procesi
kvlevis problema
problemis Sesaxeb arsebuli masalis ganxilva
kvlevis problemis dazusteba
kvlevis dizainis SemuSaveba
kvlevis Catareba
Sedegebis interpretacia
Sedegebis angariSis saxiT wardgena
realoba sul sxvaa!
kvlevis meTodebi
savele gamokvleva
masobrivi gamokiTxvebi
eqsperimentebi
cxovrebis istoriebi
istoriuli analizi
SedarebiTi da istoriuli kvlevebis Serwyma
kvleva realur samyaroSi: meTodebi, problemebi, Secdomebi
roi velisi da saientologia
sociologiis gavlena
danarTi 1: statistikuri terminebi
danarTi 2: cxrilis wakiTxva
danarTi 3: rogor gamoviyenoT biblioTekebi
zogadi informaciis wyaroebi sociologiaSi
sociologiuri Jurnalebi
sadisertacio gamokvleva an ufro xangrZlivi gamokvleva
ufro Sors Wvreta
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
ZiriTadi cneba
kvlevis meTodebi
problemebi, romlebsac sociologebi Teoriebsa da kvlevebSi exebian, xSirad im
problemebis msgavsia, romlebic bevr sxva adamians awuxebs. magaliTad, rogoria
pirobebi, romlebSic mcire eTnikuri jgufebi cxovroben? rogoraa SesaZlebeli,
masobrivi SimSili arsebobdes msoflioSi, romelic dRes bevrad ufro mdidaria,
vidre odesme? ra gavlenas moaxdens Cvens cxovrebaze informaciuli teqnologiis
sul ufro mzardi gamoyeneba? iwyeba Tu ara ojaxis, rogorc socialuri
institutis, dezintegracia? sociologebi cdiloben, am da sxva mraval problemas
gascen pasuxi. ra Tqma unda, maTi daskvnebi saboloo ar aris. miuxedavad amisa,
sociologiuri Teoriuli msjelobebisa da kvlevis mizans yovelTvis im
spekulaciuri xerxebisagan Tavis daRweva warmoadgens, romelTa saSualebiTac
rigiTi pirovneba, Cveulebriv, aseT sakiTxebs ganixilavs. karg sociologiur
naSromSi, Sesaswavli sakiTxebi, SeZlebisdagvarad, zustadaa dasmuli. mkvlevari
cdilobs, daskvnebis gakeTebamde faqtobrivi monacemebi Seagrovos. am miznebis
misaRwevad, unda vicodeT, ama Tu im konkretul kvlevaSi ra meTodebis gamoyenebaa
mizanSewonili da yvelaze ukeT rogor unda gavaanalizoT miRebuli Sedegebi.
rigi sakiTxebisa, romelsac sociologi kvlevaSi ayenebs, ZiriTadad, faqtebs
anu empirias exeba. magaliTad, danaSaulisa da samarTlianobis bevri aspeqtis
Sesaswavlad, uSualo da sistemuri gamokvlevis Catareba aris saWiro. amgvarad, Cven
SegveZlo gvekiTxa: danaSaulis romeli formebia yvelaze gavrcelebuli? policia
kriminalSi CarTuli adamianebis ra nawils iWers? sabolood, ramden maTgans
scnoben damnaSaved da apatimreben? pasuxi rom gavceT faqtebTan dakavSirebul
aseTi saxis kiTxvebs, xSirad, saWiroa mniSvnelovani gamokvlevis Catareba.
danaSaulis Sesaxeb arsebuli oficialuri statistika sando ar aris kriminaluri
saqmianobis realuri suraTis saCveneblad. mkvlevarebma, romlebmac Seiswavles
danaSaulis done, aRmoaCines, rom policiisTvis yvela seriozuli danaSaulis
mxolod daaxloebiT naxevari xdeba cnobili.
ra Tqma unda, faqtobrivi informacia erTi sazogadoebis Sesaxeb yovelTvis ar
gviCvenebs, saqme kerZo SemTxvevasTan gvaqvs Tu gavlenaTa zogad erTobliobasTan.
sociologebs xSirad surT, dasvan SedarebiTi kiTxvebi, romlebic gansazRvravs
sazogadoebis SigniT, erTi socialuri konteqstis meoresTan kavSirs, an sxvadasxva
sazogadoebidan aRebul magaliTebs erTmaneTs adarebs. mniSvnelovani gansxvavebebi
arsebobs, magaliTad, britaneTisa da SeerTebuli Statebis socialur da
sakanonmdeblo sistemebs Soris. tipuri SedarebiTi kiTxva SeiZleba iyos: ra
gansxvavebaa ori qveynis kriminaluri qcevisa da kanonis gatarebis nimuSebs Soris?
(sinamdvileSi, maT Soris aRmoCenilia zogierTi mniSvnelovani gansxvaveba).
sociologiaSi unda ganvixiloT ara marto arsebuli sazogadoebebi
erTmaneTTan mimarTebaSi, aramed, agreTve, unda SevadaroT maTi awmyo da warsuli.
kiTxvebi, romlebsac sociologebi aq svamen, aris ganviTarebadi. Tanamedrove
msoflios arsis gasagebad, Cven unda SeviswavloT sazogadoebis wina formebi da
gavaanalizoT is ZiriTadi mimarTuleba, romelic cvlilebebis am procesebisTvis
2
iyo damaxasiaTebeli. amgvarad, Cven SegviZlia gamovikvlioT, magaliTad, rogor
Seiqmna Tavdapirvelad cixeebi da rogoria isini dRes.
faqtobrivi anu, rogorc sociologebi uwodeben, empiriuli kvlevebis mizania,
Seiswavlon, rogor viTardeba movlenebi. miuxedavad amisa, sociologia ar aris
mxolod faqtebis Segroveba, rac ar unda mniSvnelovani da saintereso iyos isini.
Cven yovelTvis unda avxsnaT, ras niSnavs faqtebi da, am mizniT, unda viswavloT
Teoriuli kiTxvebis dasma. bevri sociologi, ZiriTadad, empiriul kiTxvebze
muSaobs, magram, Tu kvlevisas isini ar xelmZRvaneloben garkveuli TeoriiT,
saeWvoa, maTma samuSaom naTeli mohfinos faqtebs. es im SemTxvevaSic ki marTalia,
Tu gamokvleva mxolod praqtikuli miznebiT tardeba.
am TavSi gavecnobiT sociologiur kvlevaSi CarTul ramdenime sakvanZo
elements. Semdeg ganvixilavT kvlevis meTodebis sxvadasxva formas, romlebsac
sociologebi TavianTi muSaobis dros iyeneben. Cven, agreTve, gavaanalizebT
zogierT arsebul gamokvlevas _ radgan, xSirad, gansxvavebaa kvlevis idealurad
Catarebasa da namdvil cxovrebiseul gamokvlevebs Soris.
kvlevis procesi
kvlevis problema
yvela kvleva kvlevis problemiT iwyeba. zogjer es aris faqtebis arcodnis
sfero: Cven, SesaZloa, ubralod, gvsurs, gavafarTovoT Cveni codna garkveuli
institutebis, socialuri procesebis an kulturebis Sesaxeb. romelime mkvlevars,
SeiZleba, hqonoda survili, mieRo pasuxebi iseT kiTxvebze, rogoricaa: mosaxleobis
ra nawils aqvs myari religiuri rwmena? dRes adamianebi namdvilad arian
ukmayofiloni `didi politikiT?~ ramdenad CamorCeba qalebis ekonomikuri
mdgomareoba mamakacebis mdgomareobas?
magram, saukeTeso sociologiuri kvleva iseTi problemebiT iwyeba, romlebic
bevr Tavsatexs Seicavs. Tavsatexi aris ara mxolod informaciis nakleboba, aramed
Cvens codnaSi arsebuli xarvezic. kargi sociologiuri kvlevis Catarebis unari,
ZiriTadad, dakavSirebulia am Tavsatexebis sworad gansazRvrasTan. imis magivrad,
rom ubralod vupasuxoT SekiTxvas: `ra xdeba aq?~, kvleva, romlis mizania
Tavsatexis gadaWra, cdilobs, dagvexmaros, gavigoT, ratom xdeba raime movlenebi
ise, rogorc xdeba. amgvarad, Cven SegveZlo gvekiTxa: ratom icvleba religiuri
rwmenis formebi? ra axdens gavlenas imaze, rom icvleba mosaxleobis raodenoba,
romelmac bolo wlebSi arCevnebSi miiRo monawileoba? ratomaa, rom qalebi nakleb
ikaveben maRali statusis mqone samsaxurebriv poziciebs?
gamokvlevis arc erTi nawili ar aris damoukidebeli. kvlevis problemebi
Cndeba muSaobis procesSi. erTma kvlevis proeqtma, SesaZloa, advilad migviyvanos
3
sxva proeqtamde, radgan is gamoavlens sxva sakiTxebs, romlebic mkvlevarma adre
ver gaiTvaliswina. sociologma, SeiZleba, Tavsatexebi aRmoaCinos wignebsa da
specializebul JurnalebSi gamoqveynebul, sxva mkvlevrTa naSromebis kiTxvisas, an
sazogadoebaSi arsebuli specifikuri tendenciebis gacnobis Semdeg.
magaliTad, bolo wlebSi Zalian izrdeba im programebis raodenoba, romelTa
mizania, sulierad avadmyofebis sazogadoebriv cxovrebaSi CarTva da ara
fsiqiatriul saavadmyofoebSi moTavseba. sociologebs, SeiZleba, daebadoT Semdegi
kiTxvebi: ram gamoiwvia sulieri avadmyofebisadmi damokidebulebis aseTi Secvla?
savaraudod, ra Sedegebi mohyveba amas rogorc Tavad pacientebisTvis, ise
sazogadoebis sxva wevrebisTvis?
Sedegebis interpretacia
gasaanalizebeli masalis Segrovebis Semdeg, mkvlevris siZneleebi jer kidev ar
mTavrdeba _ isini SeiZleba swored maSin daiwyos! Segrovebuli monacemebis
mniSvnelobis dadgena da Semdeg maTi dakavSireba sakvlev problemasTan, rogorc
wesi, Znelia. Tumca, SesaZlebelia, miviRoT mkafio pasuxi Tavdapirvel kiTxvebze,
bevri gamokvleva, saboloo jamSi, SeiZleba nakleb damajerebeli aRmoCndes.
5
gansazRvre problema
SearCie gamokvlevis Tema
mimoixile literatura
gaecani Temis Sesaxeb
arsebul gamokvlevebs
Camoayalibe hipoTeza
ris Semowmebas apireb?
ra kavSiria cvladebs Soris?
Caatare gamokvleva
Seagrove monacemebi,
Cawere miRebuli informacia
6
faqtobrivad, ar aris mkacrad daculi kvlevis aRniSnuli safexurebis
Tanamimdevroba, Tumca zogierTi safexuri mainc gamoyenebulia.
kvlevis meTodebi
savele gamokvleva
savele gamokvlevis anu CarTuli dakvirvebis dros (xSirad es sityvebi
urTierTCamnacvlebelia), mkvlevari jgufTan an erTobasTan erTad cxovrobs da,
albaT, mis saqmianobaSi uSualod monawileobs. mkvlevars ar SeuZlia ubralod
imyofebodes mocemul erTobaSi. man mis wevrebs unda auxsnas da gaamarTlos Tavisi
iq yofna. mkvlevarma unda miaRwios erTobasTan TanamSromlobas da es urTierToba
SeinarCunos garkveuli periodis ganmavlobaSi, Tu surs, mniSvnelovan Sedegebs
miaRwios.
didi xnis manZilze, CarTul dakvirvebaze dafuZnebuli gamokvlevis dros,
Cveulebriv, ar xdeboda im safrTxeebisa da problemebis aRniSvna, romelTa
gadalaxvac mkvlevars uwevda. mogvianebiT gamoqveynebul mogonebebsa da dRiurebSi,
mkvlevrebi amis Sesaxeb ufro gulaxdilad weren. xSirad, mkvlevars uwevs
martoobis grZnobis gadalaxva _ ar aris advili, Seeguo im socialur konteqsts,
romelsac Sen, sinamdvileSi, ar miekuTvnebi. mkvlevari, SesaZloa, mudmivad
daTrgunuli iyos, radgan jgufis wevrebs TavianT Tavze gulaxdilad saubari ar
surdeT. pirdapiri kiTxvebi, SesaZloa, uproblemod miiRon zogierT konteqstSi,
magram sxva konteqstebSi aseT kiTxvebs samariseburi siCumiT xvdebodnen. zogierTi
tipis savele gamokvleva, SesaZloa, fizikurad saSiSic ki iyos. magaliTad,
mkvlevari, romelic ikvlevs damnaSaveTa kriminalur bandas, SeiZleba policiis
informatorad miiCnion an, SemTxveviT, moqiSpe bandebTan konfliqtSi CarTuli
aRmoCndes.
7
magram savele gamokvlevas aqvs garkveuli SezRudvebic. am meTodiT mxolod
sakmaod patara jgufebis an erTobebis Seswavlaa SesaZlebeli. bevri ram aris
damokidebuli Tavad mkvlevris unarze, moipovos kvlevaSi CarTuli adamianebis
ndoba. am unaris gareSe, kvlevam, saeWvoa, saerTod raime Sedegi gamoiRos.
sapirispiroc aris SesaZlebeli. zogjer, mkvlevari muSaobis procesSi iwyebs
sakuTari Tavis gaigivebas jgufTan ise mWidrod, rom is xdeba zedmetad ,,Sinauri”
da garedan damkvirveblis perspeqtivas kargavs.
masobrivi gamokiTxvebi
savele kvlevebis Sedegebis interpretacia, Cveulebriv, dakavSirebulia
ganzogadebis problemebTan. radgan savele gamokvlevisas adamianebis mxolod mcire
raodenobas SeviswavliT, Cven ar SeiZleba viyoT darwmunebuli, rom is, rasac erT
konteqstSi aRmovaCenT, sxva situaciebzec vrceldeba. arc imaSi SeiZleba viyoT
darwmunebuli, rom ori sxvadasxva mkvlevari, erTi da imave jgufis Seswavlis
dros, erTsadaimave daskvnamde miva. Cveulebriv, aseTi problema naklebad dgas
masobrivi gamokiTxvis dros. am meTodis gamoyenebisas, kiTxvarebs ugzavnian an
pirdapir aZleven respondentebs _ adamianTa specialurad SerCeul jgufs. zogjer,
SesaZloa, am jgufSi ramdenime aTasi adamiani iyos. savele gamokvleva yvelaze
metad gamosadegia socialuri cxovrebis mcire fragmentebis siRrmiseuli
Seswavlis mizniT; masobrivi gamokiTxvis Sedegad ki, Cven viRebT naklebad detalur
informacias, magram, Cveulebriv, misi ganzogadeba SesaZlebelia socialuri
cxovrebis farTo speqtrze.
SerCeva
xSirad sociologebs individTa didi raodenobis maxasiaTeblebi ainteresebT,
magaliTad, britaneTis mTeli mosaxleobis politikuri atitudebi. SeuZlebeli
iqneboda uSualod yvela maTganis Seswavla, amitom aseT situaciebSi gamokvleva
yuradRebas amaxvilebs SerCeviT erTobliobaze, anu mTeli jgufis mcire nawilze.
Cveulebriv, SegviZlia, darwmunebuli viyoT, rom mosaxleobis SerCeviTi
erTobliobisgan miRebuli Sedegebi, Tu es erToblioba wesis mixedviT aris
SerCeuli, SegviZlia mTel mosaxleobaze ganvazogadoT. mxolod ori-sami aTasi
amomrCevlis gamokiTxvam, SeiZleba, mTeli mosaxleobis politikuri atitudebisa da
xmis micemis miznebis suraTi mogvces.
magram imisaTvis, rom aseT sizustes mivaRwioT, SerCeviTi erToblioba
reprezentatuli unda iyos: individebis jgufi, romelTanac gamokvleva tardeba,
mTeli mosaxleobisTvis tipuri unda iyos. SerCeva ufro rTulia, vidre is SeiZleba
Candes. amitom statistikosebma SeimuSaves wesebi, romelTa saSualebiTac xdeba
SerCeviTi erTobliobebis zusti zomisa da ZiriTadi niSnebis gansazRvra.
gansakuTrebiT mniSvnelovania procedura, romelic imisTvis gamoiyeneba, rom
SereviTi erToblioba iyos reprezentatuli. es procedura SemTxveviTi SerCevaa,
romlis drosac SerCeviTi erToblioba isea arCeuli, rom mosaxleobis nebismier
wevrs aqvs gamokvlevaSi CarTvis SesaZlebloba. SemTxveviTi SerCevis gamoyenebis
yvelaze ufro miRebuli gzaa is, rom sazogadoebis TiToeul wevrs mivaniWoT
garkveuli nomeri da Semdeg kompiuteri gamoviyenoT SerCevis siis Sesadgenad. am
siis saSualebiT, davadgenT SerCeviT erTobliobas, magaliTad, SerCevis siaSi
yoveli meaTe nomris arCevis gziT.
9
`xalxis arCevani?~
masobrivi gamokiTxvis erT-erTi yvelaze cnobili adreuli magaliTia `xalxis
arCevani?~, kvleva, romelic jer kidev naxevari saukunis win, pol lazarsfeldma da
ramdenime misma kolegam Caatares (Lazarsfeld et al. 1948). am gamokvlevis mizani iyo eris
olqis (ohaios Stati) mosaxleobis saarCevno miswrafebebis Seswavla, 1940 wlis aSS
saprezidento arCevnebis kampaniis dros. am kvlevaSi pirvelad gamoiyenes masobrivi
gamokiTxvis sxvadasxva ZiriTadi meTodika, romlebic dResac gamoiyeneba. imisaTvis,
rom sakiTxi ufro guldasmiT da siRrmiseulad gamoekvliaT, vidre es erTjeradi
gamokiTxvis dros iqneboda SesaZlebeli, mkvlevrebma amomrCevelTa SerCeviTi
erTobliobis TiToeul wevrTan Svidjer, sxvadasxva dros, Caatares interviu. aseTi
gamokiTxvis mizani iyo: dakvirvebodnen da gaegoT xmis micemis atitudebis
cvlilebis mizezebi dinamikaSi.
mkvlevrebs, kvlevis dawyebis dros, ramdenime hipoTeza hqondaT. erT-erTi
hipoTezis mixedviT, eris olqis amomrCevlebisTvis, axlo urTierTobebi da
movlenebi bevrad ufro did gavlenas axdenda maTi xmis micemis miznebsa da
miswrafebebze, vidre maTgan daSorebuli msoflio movlenebi. kvlevis Sedegad
miRebulma monacemebma, ZiriTadad, daadastura es hipoTeza. politikuri atitudebis
gasaanalizeblad, mkvlevrebma gazomvis rTuli teqnikebi SeimuSaves. amave dros,
maTma muSaobam didi wvlili Seitana Teoriul azrovnebaSi. im cnebebs Soris,
romlebic maTi daxmarebiT damkvidrda mecnierebaSi, iyo `azris liderebi~ da
`komunikaciis orsafexuriani nakadi.~ gamokvlevam aCvena, rom azris liderebs
midrekileba aqvT, maT garSemomyof adamianebs politikuri Sexedulebebi
Camouyalibon. adamianTa Sexedulebebi ar yalibdeba uSualod, aramed es
orsafexuriani procesia. pirvel safexurze, azris liderebi politikur movlenebze
reagireben, xolo meore safexurze, es liderebi sxvebze axdenen zegavlenas;
magaliTad, naTesavebze, megobrebsa da kolegebze.
eqsperimentebi
eqsperimenti SeiZleba ganvsazRvroT, rogorc mcdeloba, SevamowmoT hipoTeza
mkvlevris mier Seqmnil da kargad kontrolirebul pirobebSi. eqsperimentebi
xSirad gamoiyeneba sabunebismetyvelo mecnierebebSi, radgan maT, sxva kvleviT
procedurebTan SedarebiT, didi upiratesobebi aqvT. eqsperimentul situaciaSi
mkvlevari uSualod akontrolebs im pirobebs, romlebsac ikvlevs.
sabunebismetyvelo mecnierebebTan SedarebiT, sociologiaSi eqsperimentirebis
sfero Zalian SezRudulia, laboratoriaSi Cven mxolod adamianis mcire jgufebis
moTavseba SegviZlia; aseTi eqsperimentebis dros adamianebma ician, rom mimdinareobs
gamokvleva da, SeiZleba, isini arabunebrivad moiqcnen.
miuxedavad amisa, sociologiaSi eqsperimentuli meTodebi zogjer warmatebiT
gamoiyeneba. amis magaliTia filip zimbardos mier Catarebuli originaluri
eqsperimenti. mkvlevarma aago e.w. `cixe,~ man moxalise studentebis erT jgufs cixis
mcvelebis rolis Sesruleba daavala, meores ki _ patimrebis (Zimbardo 1972 ).
zimbardos mizani iyo gaerkvia, am gansxvavebuli rolebis Sesruleba, ramdenad
cvlis adamianTa atitudebsa da qcevas. Sedegebi mkvlevrebisaTvis moulodneli da
Sokis momgvreli iyo. studentebma, romlebic mcvelebis rols asrulebdnen, qcevis
avtoritaruli manera swrafad aiTvises. isini `patimrebis~ mimarT namdvil mtrul
damokidebulebas avlendnen, sastikad epyrobodnen, sityvier Seuracxyofas
ayenebdnen da aSinebdnen; moxalise patimrebma, piriqiT, aCvenes erTdroulad rogorc
apaTia, ise meamboxe suli, rac xSirad axasiaTebT namdvil patimrebs cixeSi. es
efeqtebi imdenad SesamCnevi iyo da daZabulobis done _ imdenad maRali, rom
mkvlevari iZulebuli iyo, eqsperimenti sawyis etapze Seewyvita. magram kvlevis
Sedegebi mniSvnelovani iyo. zimbardom daaskvna, rom cixeSi myof adamianTa qcevas
ufro metad gansazRvravs Tavad cixis situacia, vidre masSi myofi adamianebis
individualuri maxasiaTeblebi.
cxovrebis istoriebi
cxovrebis istoriebi, eqsperimentebisgan gansxvavebiT, mxolod sociologiasa da
sxva socialur mecnierebebs miekuTvneba. isini sabunebismetyvelo mecnierebebSi ar
gamoiyeneba. cxovrebis istoriebi Sedgeba biografiuli masalisgan, romelic
garkveuli individebis Sesaxeb aris Segrovebuli; rogorc wesi, faqtebi Tavad
individebis mier aris gadmocemuli. kvlevis sxva meTodebi, Cveulebriv, ar iZleva
imden informacias, ramdensac cxovrebis istoriis meTodi gvawvdis, garkveul
periodSi ganviTarebuli rwmenebisa da atitudebis Sesaxeb. magram cxovrebis
istoriis kvlevebi iSviaTad emyareba mxolod adamianTa mogonebebs. Cveulebriv,
iseTi dokumenturi wyaroebi, rogoricaa werilebi, Tanamedrove ambebi da sagazeTo
aRwerebi, gamoiyeneba individebis mier mowodebuli informaciis gasafarToeblad da
misi utyuarobis Sesamowmeblad. sociologebis Sexedulebebi cxovrebis istoriebis
Rirebulebis Taobaze gansxvavdeba. zogierTi maTganis azriT, es istoriebi ar aris
sando, sasargeblo informaciis misaRebad. sxvebi ki Tvlian, rom es meTodi sakiTxis
11
arsSi Rrmad Cawvdomis saSualebas iZleva da mxolod ramdenime kvlevis meTods
Seswevs unari, metoqeoba gauwios mas.
cxovrebis istoriebi warmatebiT gamoiyeneboda Zalian mniSvnelovan
gamokvlevebSi. erT-erTi ganTqmuli adrindeli gamokvleva iyo u. Tomasisa da f.
znaneckis `poloneli glexi evropasa da amerikaSi,~ romlis xuTtomeuli pirvelad
1918-1920 wlebSi gamoqveynda (Thomas and Znaniecki 1966).
istoriuli analizi
istoriuli xedva, xSirad, arsebiTia sociologiur kvlevaSi, radgan Cven
xSirad gvWirdeba drois perspeqtiva, rom gavigoT garkveuli problemis Sesaxeb
mopovebuli monacemebis mniSvneloba.
xSirad, sociologebs surT, uSualod warsuli movlenebi ikvlion. istoriis
zogierTi periodis Seswavla SeiZleba pirvelwyaroebis meSveobiT, rodesac jer
kidev cocxlebi arian im garkveuli periodis mowmeebi, rogorc es meore msoflio
omis dros evropaSi holoqostis SemTxvevaSi moxda.
zepiri istoriebis meTodiT kvleva niSnavs adamianebis interviuirebas im
movlenebis Sesaxeb, romelTa mowmeebic isini iyvnen TavianTi cxovrebis garkveul
periodSi. cxadia, aseTi kvleva SeiZleba Seexos, sul didi, samoci an samocdaaTi
wlis winandel ambebs, radgan ufro adreuli periodis istoriuli gamokvlevis
dros, sociologebi iyeneben dokumentebsa da werilobiT monacemebs, romlebic
biblioTekebisa da erovnuli arqivebis specialur koleqciebSi inaxeba.
istoriul konteqstSi, dokumenturi kvlevis saintereso magaliTia sociolog
entoni eSuortis gamokvleva, pirveli msoflio omis periodSi, sangrebSi
warmoebuli brZolebis Sesaxeb (Ashworth 1980). eSuorts ainteresebda, gaeanalizebina,
rogori iyo im adamianebis cxovreba, romlebic iZulebulni iyvnen, moeTminaT
xalxmraval sangrebSi yofna ganuwyveteli cecxlis srolis dros, zedized
ramdenime kviris ganmavlobaSi. am mizniT, man sxvadasxva saxis dokumenturi wyaroebi
Seagrova: oficialuri cnobebi omis Sesaxeb (maT Soris werilobiTi masalebi
sxvadasxva samxedro diviziisa da batalionis Sesaxeb), im periodis oficialuri
publikaciebi, jariskacebis mier araoficialurad Senaxuli Canawerebi da omis
gamocdilebis Sesaxeb piradi STabeWdilebebi. aseTi mravalferovani masalis
gacnobis Sedegad, eSuortma SeZlo, waredgina sangrebSi meomrebis cxovrebis
mdidari da detaluri suraTi. man aRmoaCina, rom jariskacebs CamouyalibdaT
Sexedulebebi imis Sesaxeb, Tu ramdenad xSirad apirebdnen isini mterTan brZolaSi
Cabmas da ramdenad xSirad arafrad agdebdnen maTi oficrebis brZanebebs.
magaliTad, Sobis dRes mowinaaRmdege mxareebma _ germanelma da mokavSireTa
jariskacebma – droebiT mtruli moqmedebebi Sewyvites da erTxel araoficialuri
fexburTis matCic ki Caatares.
12
saukeTeso gamokvleva socialuri cvlilebebis Sesaxeb. masSi mkvlevarma gamoiyena
SedarebiTi analizi istoriul konteqstSi.
skoqpolma ambiciuri amocana daisaxa _ Seeqmna iseTi Teoria revoluciis
warmoqmnis mizezebisa da bunebis Sesaxeb, romelic daefuZneboda detalur empiriul
kvlevas. man revoluciis procesebi sam gansxvavebul istoriul konteqstSi
Seiswavla: safrangeTis 1789 wlis revolucia, ruseTis 1917 wlis revolucia
(romlis Sedegad, xelisuflebaSi komunistebi movidnen da Seqmnes sabWoTa kavSiri,
romelic 1989 wels daiSala) da CineTis 1949 wlis revolucia (romlis Sedegad,
komunisturi CineTi Seiqmna).
gaaanaliza ra sxvadasxva dokumenturi wyaro, skoqpolma SeZlo damajereblad
aexsna revoluciuri cvlileba. man gansakuTrebuli mniSvneloba mianiWa socialur
struqturul mdgomareobas, romelic safuZvlad udevs revoluciur cvlilebas.
mkvlevarma aCvena, rom socialuri revoluciebi, mniSvnelovnad, gauTvaliswinebeli
SedegebiTaa gamowveuli. magaliTad, ruseTis revoluciamde, sxvadasxva politikuri
jgufi cdilobda, daemxo arsebuli reJimi, magram arc erTi maTgani (maT Soris
bolSevikebi, romlebic, sabolood, xelisuflebaSi movidnen) ar eloda revolucias,
romelic moxda. mTeli rigi Setakebebisa da konfrontaciebis Sedegad, daiwyo
socialuri transformaciis procesi, romelic bevrad ufro radikaluri aRmoCnda,
vidre es vinmem ganWvrita.
13
dokumenturi SesaZlebelia rogorc siRrmi- mkvlevari damokidebulia arse-
kvleva seuli masalebis Semcveli wya- bul wyaroebze, romlebic,
roebis gamoyeneba, aseve adami- SesaZloa, sruli ar iyos.
anTa didi raodenobis Sesaxeb
monacemebis miReba, Sesaswavli SesaZloa, Zneli iyos dokumen-
dokumentebis tipis mixedviT. turi wyaroebis interpretacia,
im TvalsazrisiT, rom rTulia
xSirad is ZiriTadi meTodia, imis dadgena, Tu rogor asaxaven
rodesac gamokvleva an mTlia- isini namdvil tendenciebs, ro-
nad istoriulia an aqvs gorc es zogierTi oficialuri
gamokveTili istoriuli statistikuri masalis SemTxveva-
ganzomileba. Sia.
kvlevis yvela meTods, rogorc adre xazgasmiT iyo aRniSnuli, aqvs rogorc
upiratesobebi, ise SezRudvebi, amitom farTodaa gavrcelebuli erT kvlevaSi
ramdenime meTodis Serwyma. maTi erTdroulad gamoyenebis mizania, TiToeulma
meTodma Seavsos da Seamowmos sxva meTodebis saSualebiT miRebuli Sedegebi. Cven
SegviZlia gavigoT meTodebis Serwymis mniSvneloba da, ufro zogadad, namdvili
sociologiuri kvlevis problemebi da Secdomebi, Tu gavecnobiT religiis
sociologiaSi metad mniSvnelovan gamokvlevas: roi uolisis gamokvlevas
saientologiuri moZraobis Sesaxeb.
15
kvlevis eTikuri problemebi: respondentebis negatiuri reaqcia
yvela kvlevam, romlebic adamianebs exeba, SeiZleba eTikuri dilemebi
warmoSvas. uolisi nakleb gulaxdili iyo imaTTan, vis qcevasac is swavlobda. man
ar gaamJRavna Tavisi pirovneba, rogorc sociologma, rodesac saientologiis
kursze Caewera. is Seecada, pirdapir ar eTqva tyuilebi, magram ar daasaxela Tavisi
monawileobis namdvili mizezi. iyo es qceva eTikuri? Tu yvela garemoebas kargad
avwoniT, albaT, iyo. Tu uolisi savsebiT gulaxdili iqneboda kvlevis yvela
etapze, gamokvleva ar gagrZeldeboda. SeiZleba vivaraudoT, rom sazogadoebisTvis
sainteresoa icodes, ra xdeba saidumlo organizaciebSi. amis safuZvelze, SegviZlia
CavTvaloT, rom misi strategia gamarTlebuli iyo.
sociologiis gavlena
17
1 £ 000 (nuli) 5 £ 40.000 9. £ 100.000 13. £ 10.000.000
. .
2 £ 5.00 6 £ 40.000 10. £ 150.000
. .
3 £ 10.000 7 £ 40.000 11. £ 200.000
. .
4 £ 20.000 8 £ 80.000 12. £ 400.000
. .
cxrilis nimuSi
avtomobilebis floba: ramdenime SerCeuli qveynis saerTaSoriso Sedareba
1
Seicavs yvela licenzirebul manqanas.
2
gaerTianebuli germania _ 1993 w.
wyaro: saerTaSoriso satransporto federacia, gaerTianebuli erebis transportis statistikis yovelwliuri
biuleteni. cxrili mocemulia “Social T rends” (londoni, H MSO, 1987, gv. 68); evrogaerTianebis statistikuri ofisi
“Basic Statistics of the Community” (luqsemburgi, evrokavSiri, 1991); 1993 wlis da ufro gviani monacemebi _ “The Economist,
Pocket World in Figures,” 1996.
19
mexuTe, mxedvelobaSi unda miviRoT monacemebis wyaroebi. magaliTad,
gaerTianebul samefoSi, safrangeTSi, SvedeTsa da SeerTebul StatebSi, 1993 wels,
kerZo avtomobilebis SedarebiT naklebi raodenoba, 1989 welTan SedarebiT, rac
SeiZleba aixsnas monacemTa wyaroebis gansxvavebiT. monacemebTan muSaobis dros,
saWiroa sifrTxile da, idealur SemTxvevaSi, statistikis jvaredini Semowmeba.
sociologiuri literaturis kiTxvisas, Tqven xSirad waawydebiT cxrilebs.
zogjer isini rTuli geCvenebaT, magram maTi gaSifvra advilia, Tu Tqven daicavT
qvemoT CamoTvlil ramdenime ZiriTad princips; muSaobis procesSi, es moqmedebebi
avtomaturi gaxdeba. cdunebas nu ahyvebiT da cxrilebs nu gadaaxtebiT. isini
Seicaven erTad Tavmoyril informacias, romlis wakiTxva ufro swrafad SeiZleba,
vidre es SesaZlebeli iqneboda sityvebiT gamoxatuli imave masalis wakiTxvis dros.
rodesac Tqven gaiwafebiT cxrilebis interpretaciaSi, agreTve SeZlebT,
gansazRvroT, ramdenad safuZvliania mocemuli masalis avtoris mier gakeTebuli
daskvnebi.
1. saTauri waikiTxeT mTlianad. xSirad, cxrilebs grZeli saTaurebi aqvT. es
warmoadgens mkvlevris cdas, zustad gansazRvros warmodgenili informaciis arsi.
warmodgenili cxrilis saTauri, Tavdapirvelad, miuTiTebs monacemebis sagans,
Semdeg _ faqts, rom cxrili gvawvdis masalas SedarebisTvis, mesamec _ faqts, rom
cxrilis monacemebi qveynebis garkveul ricxvs asaxavs.
2. moZebneT axsna-ganmartebiTi komentarebi an SeniSvnebi monacemebis Sesaxeb.
cxrilis pirveli svetis qveS moTavsebuli SeniSvna miuTiTebs, rom monacemebi
mxolod licenzirebul manqanebs exeba. es mniSvnelovania, radgan zogierT qveyanaSi,
swored licenzirebuli satransporto saSualebebis wili SeiZleba naklebi iyo,
vidre sxva qveynebSi. SeniSvnebSi SeiZleba miTiTebuli iyos, rogor Segrovda masala
da ratom aris is garkveuli saxiT naCvenebi. Tu monacemebi mkvlevris mier araa
Segrovebuli da isini efuZneba sxvagan gamoqveynebul pirvandel masalas, cxrilSi
wyaro iqneba miTiTebuli. wyaro zogjer gvaZlevs SesaZleblobas, CavwvdeT,
ramdenad sando SeiZleba iyos informacia; is imasac gviCvenebs, sad moviZioT
pirvandeli monacemebi. Cvens cxrilSi wyaroze miTiTeba naTels xdis, rom
monacemebi aRebulia erTze meti wyarodan.
3. waikiTxeT saTaurebi cxrilis zeviT da marcxena mxares (zogjer cxrilebSi
saTaurebi SeiZleba iyos qveviT da ara zeviT). am saTaurebis saSualebiT gaigebT,
ra tipis informacias Seicavs TiToeuli rigi da sveti. cxrilis wakiTxvisa da
cifrebis daTvalierebis dros, daimaxsovreT yvela saTauri. Cvens magaliTSi,
marcxena mxares moTavsebuli saTaurebi exeba mocemul qveynebs, xolo zeviT
aRniSnuli saTaurebi ki _ kerZo manqanebis raodenobasa da wlebs.
4. gansazRvreT gamoyenebuli erTeulebi. cxrilSi mocemuli ricxvebi SeiZleba
aRniSnavdnen SemTxvevebs, procentebs, saSualo sidideebs da sxva sazomebs. zogjer
SeiZleba sasargeblo iyos, Tu cifrebs TqvenTvis ufro gamosadeg formas miscemT;
magaliTad, Tu procentebi ar aris mocemuli, saWiroa maTi gamoangariSeba.
5. gaiazreT daskvnebi, romelTa miReba SesaZlebelia cxrilSi mocemuli
informaciis saSualebiT. cxrilebis umetesobis komentars Tavad avtori akeTebs da,
ra Tqma unda, Tqven unda mixvdeT, risi Tqma unda mas. magram isic unda gaarkvioT,
ra damatebiT sakiTxebs Tu SekiTxvebs gvTavazobs cxrilSi moyvanili monacemebi.
20
danarTi 3: rogor gamoviyenoT biblioTekebi
biblioTekebi, gansakuTrebiT didi zomis, SeiZleba naklebad mimzidvel
adgilebad mogveCvenos. bevri adamiani sakmaod ibneva, rodesac pirispir xvdeba
biblioTekebSi ganTavsebuli informaciis uricxv wyaros. amitom maT, SesaZloa,
mxolod mcire nawili gamoiyenon imisa, risi SeTavazebac biblioTekebs SeuZliaT,
rac, albaT, uaryofiT gavlenas moaxdens maT akademiur muSaobaze. kargia, Tu Tqveni
kursis dasawyisSi gaecnobiT mTel im resursebs, romlebic biblioTekebSia. Tu amas
adre gaakeTebT, Tqveni `dakargulobis~ SegrZneba didxans ar gagrZeldeba!
biblioTekaSi arsebuli yvela informacia Senaxulia da daxarisxebulia
sistemurad, maTi moZebna rom advili iyos. patara biblioTekebis umetesobaSi dgas
Ria stelaJebi _ Taroebze wignebis Tavisuflad daTvaliereba SeiZleba da
momxmarebels SeuZlia Tavad airCios misTvis saWiro nebismieri wigni. ufro didi
koleqciebis umetesobaSi, wignebis mxolod nawili devs Ria Taroebze, danarCeni ki
Senaxulia sacavebSi, sadac maT Sesanaxad naklebi farTobia saWiro. am
biblioTekebSi nebismierma adamianma, visac surs, biblioTekaSive isargeblos wigniT
an droebiT iTxovos is, pirdapir unda moiTxovos is an Seavsos SekveTis ganacxadi.
zogierT biblioTekaSi wignebi orive sistemiT gaicema.
Tu Tqven eZebT garkveul wigns, misi moZebna SegiZliaT avtoris an saTauris
indeqsis saSualebiT, an katalogis daxmarebiT. es SeiZleba iyos kompiuterSi
mocemuli sia, indeqsis baraTebis ujrebi an mikrofiSebi _ an samive erTad. rogorc
ki ipoviT TqvenTvis saWiro wignis katalogis nomers, SegiZliaT ganacxadis baraTSi
aRniSnoT es nomeri da wigni biblioTekis TanamSromlebs SeukveToT an Tavad
moZebnoT Ria Taroebze, sadac wignebi yovelTvis katalogis nomrebis mixedviT aris
dalagebuli. yvela sociologiuri wigni an maTi umravlesoba erTad iqneba
dalagebuli. nebismieri biblioTekari SeZlebs agixsnaT, rogor aris mowyobili
katalogis sistema.
garkveul Temaze dawerili wignebis moZebnis dros, rodesac ar iciT arc
avtorTa gvarebi da arc wignebis saTaurebi, saWiroa, gamoiyenoT Tematuri indeqsi
(esec SeiZleba iyos kompiuterizebuli an baraTebze). Tematur indeqsSi wignebi
Setanilia Temebis mixedviT, rogoricaa, magaliTad, `klasi~, `biurokratia~ da a.S.
didi biblioTekebis umravlesobaSi aris kompiuteruli sistemebi, romelTa
marTva advilia. isini, Cveulebriv, biblioTekis yvela momxmareblisTvis aris
xelmisawvdomi. Tqven, ubralod, miuTiTebT kompiuterSi im sferos Tu sferoebs,
romelTa Sesaxeb bibliografiuli informacia gainteresebT da kompiuteri
Sesabamisi saTaurebis sias SemogTavazebT.
biblioTekebis umravlesoba momxmarebels zustad aseTive momsaxurebas
sTavazobs, magram sxvadasxva biblioTeka amas sxvadasxvanairad akeTebs.
gansxvavebulia katalogebis sistemebic. nurasdros SegeSindebaT, biblioTekars an
asistentebs sTxovoT daxmareba, Tu biblioTekis teqnologiuri procesis romelime
aspeqti sagonebelSi CagagdebT an rCeva dagWirdebaT. nu idardebT, Tu mogiwevT
maTi Sewuxeba. biblioTekarebi namdvili profesionalebi arian. isini valdebulebi
arian, daarwmunon momxmareblebi, rom biblioTekis resursebi xelmisawvdomia
yvelasTvis, visac surs maTi gamoyeneba. Cveulebriv, isini biblioTekaSi arsebul
mTel masalas Zalian kargad icnoben da surT, mkiTxvelebs rCeviT daexmaron.
21
zogadi informaciis wyaroebi sociologiaSi
Tu Tqven iwyebT sociologiaSi raime garkveuli Temis Seswavlas da gsurT mis
Sesaxeb ZiriTadi informaciis moZieba, amisTvis arsebobs mravali sasargeblo
saSualeba. arsebobs sociologiis sxvadasxva leqsikoni. maTSi mocemulia sagnis
ZiriTadi cnebebis mokle ganxilva, agreTve, im gamoCenil mecnierTa Sexedulebebis
Sefaseba, romlebmac didi wvlili Seitanes am disciplinaSi. didi leqsikonebi,
rogoricaa, magaliTad ~Encyclopaedia Britannica~, Seicavs sociologiuri Temebis
Sesabamis bevr statias. leqsikonebsa da enciklopediebSi gamoqveynebul statiebs,
faqtobrivad yovelTvis, Tan axlavs wignebisa da statiebis mokle CamonaTvali, rac
damatebiT sakiTxav masalad gamodgeba.
arsebobs sxva mravali gza mocemuli problemis an sakiTxis Sesabamisi
wignebisa Tu statiebis mosaZieblad. Jurnali ~The International Bibliography of the Social
Scinces~, romelsac yovelwliurad gamoscems iunesko, aqveynebs im Sromebis amomwurav
sias, romlebic ibeWdeba socialuri mecnierebis sxvadasxva disciplinebSi yovel
wels. magaliTad, Tqven SegiZliaT naxoT saTauri `ganaTlebis sociologia~ da
moZebnoT uamravi Tanamedrove masala am sferoSi. aseve sasargeblo wyaroa
~Sociological Abstracts~, sadac ara marto CamoTvlilia wignebi da statiebi, romlebic
exeba sociologiis sxvadasxva sferos, aramed mocemulia TiToeuli maTganis
Sinaarsis mokle mimoxilva.
sociologiuri Jurnalebi
aucilebelia gaecnoT sociologiis ZiriTad Jurnalebs. isini, Cveulebriv,
weliwadSi samjer an oTxjer gamodis. maTSi gamoqveynebuli informacia da
diskusiebi ufro Tanamedrovea, vidre wignebSi dabeWdili masala, radgan wignis
dawerasa da gamoqveynebas ufro meti dro sWirdeba. zogjer, JurnalSi
gamoqveynebuli statiebi exeba specifikur sakiTxebs da im pirovnebisTvis, romelmac
jer kidev ar icis sociologia kargad, Zneli gasagebia. magram yvela wamyvani
Jurnali regularulad aqveynebs zogadi xasiaTis statiebs, romlebic imaTTvisac ki
gasagebia, visac am sagnis mwiri codna aqvs.
yvelaze mniSvnelovani Jurnalebia ~Sociology~ (britaneTis sociologiuri
asociaciis oficialuri Jurnali), ~British Journal of Sociology~, ~Sociological Review~ da
~American Journal of Sociology~.
22
is Seicavs specialurad SerCeul statistikur informacias britaneTis socialuri
cxovrebis sxvadasxva aspeqtis Sesaxeb. damatebiT informacias Seicavs ~General
Household Survey~ da ufro detaluri statistikuri informacia mocemulia
yovelwliur ~Annual Abstract of Statistics.~ orives mTavroba gamoscems.
sagazeTo statiebi mkvlevrisTvis mniSvnelovani informaciis wyaros
warmoadgens. arsebobs mxolod ramdenime gazeTi, romlebsac, zogjer `faqtebis
Jurnalebs~ uwodeben. es niSnavs, rom isini ara marto axal ambebs Seicaven, aramed
aqveyneben nawyvetebs saparlamento gamosvlebidan, mTavrobis cnobebs da sxva
oficialur dokumentebs. ~The Times~, ~Guardian~ da ~Independent~ Zalian mniSvnelovani
britanuli gazeTebia da TiToeuli maTgani gvTavazobs im Temebisa da gvarebis
indeqss, romlebic mis gverdebze qveyndeba.
Sejameba
1. yvela gamokvleva iwyeba kvlevis problemiT, romelic mkvlevars aRelvebs an
sagonebelSi agdebs. kvlevis problemebi SeiZleba warmoSvas arsebul
literaturaSi warmoCenilma xarvezebma an Teoriulma debatebma, an socialur
samyaroSi arsebulma praqtikulma sakiTxebma. kvleviTi strategiis SemuSavebaSi,
SeiZleba ganvasxvaoT ramdenime mkafiod Camoyalibebuli etapi, Tumca realur
gamokvlevaSi isini iSviaTad mihyveba erTmaneTs zusti TanmimdevrobiT.
2. seriozuli sociologiuri gamokvleva gulisxmobs, garkveuli socialuri
fenomenis analizis mizniT, sando midgomis gamoyenebas. kvlevis meTodebi exeba imas,
Tu rogor tardeba gamokvleva. savele gamokvlevis anu CarTuli dakvirvebis dros,
mkvlevari did dros atarebs Sesaswavl jgufTan an erTobasTan. meore meTodi,
masobrivi gamokiTxva, gulisxmobs kiTxvarebis fostiT gagzavnas an pirdapir
darigebas im adamianebisTvis, romlebic warmoadgenen didi populaciebis SerCeviT
erTobliobebs. sxva meTodebia eqsperimentebi, agreTve cxovrebis istoriebis,
dRiurebis da dokumenturi masalebis gamoyeneba.
23
3. TiToeul kvlevis meTods aqvs Tavisi SezRudvebi. amitom mkvlevrebi, xSirad,
iyeneben or an met meTods erTi da imave gamokvlevis dros; TiToeulis mizania sxva
meTodebis saSualebiT miRebuli monacemebis Semowmeba da Sevseba. sociologiuri
kvlevis saukeTeso nimuSebSi SeerTebulia istoriuli da SedarebiTi perspeqtivebi.
4. sociologiuri gamokvlevis dros, mkvlevris winaSe xSirad dgeba eTikuri
dilemebi. isini SeiZleba wamoiWras an maSin, rodesac mkvlevari kvlevis pirebs ar
eubneba simarTles, an roca kvlevis monacemebis gamoqveynebam, SesaZloa,
arasasurveli gavlena moaxdinos Sesaswavli adamianebis grZnobebze an cxovrebaze.
ar arsebobs gza, romelic mTlianad gadaWris aseT problemebs, magram yvela
mkvlevari gulisxmierad unda moekidos wamoWril dilemebs.
5. iseTi kvlevis analizis dros, romlis mizania raodenobrivi monacemebis
mogroveba, sxvadasxva statistikuri teqnika gamoiyeneba. yvelaze mniSvnelovania
ZiriTadi tendenciis sazomebi da korelaciis koeficientebi. centraluri
tendenciis sazomebi aris ricxvebis mocemuli diapazonidan saSualo sidideebis
gamoTvlis saSualebebi. korelaciis koeficientebi zomavs erTi cvladis meoresTan
Tanamimdevruli kavSiris xarisxs.
damatebiTi literatura
Margaret F onow a nd J udith A . C ook, Beyond Methodology: Feminist Scholarship as Lived Research
(Bloomington: Indiana U niversity P ress, 1 991). eseebis krebuli, romelic Seiswavlis
feminizmis gavlenas socialuri mecnierebebis kvlevis meTodebze.
Lee Harvey, M orag M acDonald and A nne D evany, Doing Sociology (London: Macmillan, 1992) .
sociologiis axalbeda studentebisTvis dawerili proeqtze dafuZnebuli midgoma
meTodologiisadmi.
Catherine M arsh, Exploring Data (Cambridge: P olity P ress, 1988). monacemTa analizis
SesaniSnavi Sesavali, romelSic, statistikuri teqnikis ilustrirebis mizniT,
yuradReba gamaxvilebulia realuri problemebis Seswavlaze.
Ken P lummer, Documents of Life (London: R outledge, 1990 ). socialur mecnierebebSi
Tvisebri kvlevis Sesavali.
Lynne W illiams a nd A udrey D unsmuir, How to do Social Research (London: Carper C ollins, 1990 ).
praqtikaze orientirebuli socialuri kvlevis Sesavali, exeba sociologiuri
kvlevis ZiriTadi meTodebis aspeqtebis umravlesobas.
mniSvnelovani terminebi
24
CarTuli dakvirveba SedarebiTi analizi
masobrivi gamokiTxva yoveldRiuri rwmenebi
standartizebuli kiTxvarebi korelacia
Ria kiTxvarebi
25
Tavi 21
sociologiuri Teoria
ZiriTadi cnebebi
Teoriuli midgomebi
funqcionalizmi. struqturalizmi.
Teoriuli dilemebi
Teoriebi
Sejameba
damatebiTi literatura
mniSvnelovani terminebi
2
ZiriTadi cnebebi
Kkonsensusi. Kkonfliqti. socialuri struqtura.
Teoriuli midgoma. Teoria.
Ffunqcionalizmi
struqturalizmi
ena da mniSvneloba
struqturalizmi da semiotika
simboluri interaqcionizmi
simboloebi
marqsizmi
Teoriuli dilemebi
Sefaseba
Sefaseba
Sefaseba
marqsistuli perspeqtiva
veberis Tvalsazrisi
Sefaseba
Teoriebi
Sejameba
DdamatebiTi literatura
Roslyn W. Bologh, Love or Greatness: Max Weber and Feminist Thinking – a Feminist
Enguiry (London: Unwin Hyman, 1990). Mmaqs veberis feministuri kritika.
Anthony Giddens, Capitalism and Modern Social Theory, r evised ed. (Cambridge:
Cambridge U niversity Press, 1992) . diskusia marqsis, diurkemis da veberis
naSromebze.
33
mniSvnelovani terminebi
funqcionalizmi simbolo
anTropologia marqsizmi
aSkara funqciebi Teoriuli dilema
latenturi funqciebi socialuri SezRudva
disfunqciebi racionalizacia
struqturalizmi SedarebiTi deprivacia
semiotika kontrintuiciuri azrovneba
simboluri interaqcionizmi