Professional Documents
Culture Documents
Σύρος 2018
Διερευνητική Μάθηση Φυσικών Επιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
Διδακτικά Σενάρια εκπαιδευτικών ΠΕ04 Κυκλάδων
Πρόγραμμα Επαγγελματικής Ανάπτυξης - Επιμόρφωσης εκπαιδευτικών 2012 - 2018
ISBN: 978-618-00-0266-9
Ιούνιος 2018
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση μέρους ή ολόκληρου του υλικού της παρούσας έκδοσης, χωρίς την
έγγραφη άδεια του συγγραφέα - εκδότη ή/και των εκπαιδευτικών που δημιούργησαν τα σενάρια.
ΥΓ: Μετά την κατάργηση των Σχολικών Συμβούλων οι αποκεντρωμένοι επιμορφωτικοί σχεδιασμοί και η
επιμορφωτική στήριξη του μάχιμου εκπαιδευτικού περνά στους Συντονιστές Εκπαιδευτικού Έργου, στα
Περιφερειακά Κέντρα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού. Ευχόμαστε αποτελεσματικότητα στο νέο θεσμό.
3. Σενάρια που λαμβάνουν υπόψη τις αντιλήψεις και σχεδιάζουν γνωστική σύγκρουση....... 22
3.1. Σενάριο υδροστατικής πίεσης που λαμβάνει υπόψη τις αντιλήψεις των μαθητών ...... 22
3.2. Σενάριο γνωστικής σύγκρουσης για τις αντιλήψεις των μαθητών στις Δυνάμεις .......... 35
4. Σενάρια Διερευνητικής Μάθησης ΦΕ εκπαιδευτικών ΦΕ Κυκλάδων 2012- 2018 .................. 45
4.1. Φυσική Γυμνασίου ....................................................................................................................... 45
Υδροστατική Πίεση - Γρινιεζάκης Στέλιος - Γυμνάσιο Θήρας ....................................................... 46
Άνωση - Βαμβακινού Ειρήνη - Γυμνάσιο Μήλου ........................................................................... 54
Νόμοι Εκκρεμούς - Κορρές Ανδρέας -1ο Γυμνάσιο Νάξου ......................................................... 64
Κύματα-Χαρακτηριστικά Μεγέθη - Κατσιαμπάνης Κωνσταντίνος - Γυμνάσιο Ίου ................... 71
Κύματα Μηχανικά-Ηχητικά Κύματα - Κάτσενου Νίκη - Γυμνάσιο Μεσαριάς Θήρας ............... 77
Θερμική Διαστολή Υγρών-Αερίων-Άνεμοι - Κάτσενου Νίκη ......................................................... 83
Νόμοι Νεύτωνα-Κινήσεις - Σδράλλης Γιάννης - Γυμνάσιο Μυκόνου ......................................... 89
Δύναμη-Νόμοι Νεύτωνα- Ενέργεια- Έργο - Ξανθάκης Γιώργος - 2ο Γυμνασίου Σύρου........... 98
4.2. Φυσική Λυκείου ............................................................................................................................. 104
Νευτωνικοί Νόμοι της Κίνησης - Λουκάκος Θεόδωρος - Λ.Τ. Γυμνασίου Σίφνου ...................... 105
Ορμή-Αρχή Διατήρησης Ορμής - Ζορμπάς Αθανάσιος-Αλέξιος - ΓΕΛ Σύρου ............................. 118
Αρχή Διατήρησης Ορμής-Ελαστική Κρούση - Μαργαρίτης Μανώλης / Βαθρακοκοίλης
Νικόλαος- ΓΕΛ Νάξου ........................................................................................................................ 124
Συντονισμός-Ταλάντωση - Βοσινάκης Θεόφιλος - ΓΕΛ Νάουσας Πάρου..................................... 131
Νόμος Ohm -Τρίμης Αντώνης - ΓΕΛ Μήλου ..................................................................................... 138
Στατική Τριβή - Λουκάκος Θεόδωρος / Κατσουλάκης Θωμάς Λ.Τ. Γυμνασίου Σίφνου ............ 152
4.3. Χημεία Γυμνασίου .......................................................................................................................... 164
Ηλεκτρόλυση Νερού-Μόρια vs Άτομα - Τσεχπενάκης Σάκης - Γυμνάσιο Μυκόνου ................. 165
Ιδιότητες Οξέων-Βάσεων - Γκίτζια Βασιλική - Γυμνάσιο ΛΤ Γαυρίου Άνδρου ............................ 171
Οξέα Βάσεις με Μικροκλίμακα - Κεφάλας Φραγκίσκος- Γυμνάσιο Πάρου ................................ 176
4.4. Χημεία Λυκείου .............................................................................................................................. 183
Η έννοια του mol - Πρίντεζης Α. Γεώργιος / Σομπόνη Καλλιρόη - ΓΕΛ Σύρου ............................ 184
Πολυμερή ερευνητική εργασία - Κουτσομπόγερας Παναγιώτης - ΓΕΛ Θήρας .......................... 193
Χημική Ισορροπία-Αρχή le Chatelier - Κουταλάς Γεώργιος - ΓΕΛ Τήνου...................................... 200
Ρυθμιστικά Διαλύματα (Irydium) -Ρούμελης Ν -ΓΕΛ Πάρου-Άνδρου-Μήλου-Κέας-Θήρας... 209
Καρβοξυλικά Οξέα - Τσέλιγκα Ελένη - ΓΕΛ Πάρου ......................................................................... 228
4.5. Βιολογία Γυμνασίου - Λυκείου ................................................................................................... 239
Μικροοργανισμοί: Μύθοι-αλήθειες - Αργυρού Ελευθερία / Μήλιος Νεκτάριος
ΕΚΦΕ Θήρας και Γυμνάσιο Θήρας .................................................................................................. 240
Μεταδοτικές Ασθένειες - Κολοβού Μαρία -Γυμνάσιο Μεσαριάς Θήρας ................................... 245
Ροή της γενετικής πληροφορίας - Λεοντιάδου Αθανασία - Γυμνασίου Λ.Τ. Κιμώλου............. 251
4.6. Γεωλογία - Γεωγραφία Γυμνασίου ............................................................................................. 264
Δυνάμεις (ενδογενείς) στο εσωτερικό της Γης - Θεοδωράκης Γιώργος / Σοφιός Μπάμπης
- Γυμνασίου Αρχιλόχου, Γυμνασίου Πάρου/Κύθνου...................................................................... 265
Επίλογος .................................................................................................................................................... 276
Επιστημονική γνώση
Σχολική Επιστήμη
Καθημερινή-βιωματική
γνώση
Σχήμα 2.1. Τα σώματα γνώσης που εμπλέκονται στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών
Πηγή: Κουλαϊδής (1994), όπ. αναφ. στο Κουλαϊδής (2001α: 30)
Σχήμα 2.2. Πορεία επιστημονικών αλλαγών μέσω της επιστημονικής μεθόδου (Κουλαϊδής, 2001β: 319)
Προσανατολισμός
Αναδόμηση των
ιδεών των μαθητών
Σύγκριση με τις
προηγούμενες ιδέες
Ανασκόπηση των
αλλαγών στις ιδέες
Σχήμα 2.3. Εποικοδομητικό μοντέλο διδασκαλίας κατά Driver (Πηγή: Σκουμιός, 2017β: 5)
"Ενεργοποίηση-Εμπλοκή μαθητών:
Ο εκπαιδευτικός γνωρίζοντας από τη βιβλιογραφία της αντιλήψεις των μαθητών
τους εμπλέκει σε σύντομες δραστηριότητες μέσω των οποίων εκμαιεύει τις
εναλλακτικές ιδέες.
Οι μαθητές επεξεργάζονται ένα πρόβλημα ή πείραμα αφόρμησης, που τους ζητά
προβλέψεις και εξηγήσεις.
Αρχικά, οι μαθητές εργάζονται ατομικά και καταγράφουν τις προβλέψεις και τις
εξηγήσεις. Στη συνέχεια, συζητούν με τους συμμαθητές της ομάδας τους. Η φάση
αυτή ολοκληρώνεται με συζήτηση των μαθητών σε επίπεδο ολομέλειας τάξης και
τη διατύπωση από πλευράς μαθητών ερωτημάτων για έρευνα.
Α. Ταυτότητα:
Τοποθετείται στην αρχή του σεναρίου, επιτρέπει στον πιθανό αναγνώστη να
διαπιστώσει άμεσα αν το θέμα τον ενδιαφέρει και περιλαμβάνει: τίτλο, διευκρίνιση
αν αποτελεί πρόταση διδασκαλίας ή έχει ήδη δοκιμαστεί στην τάξη, τάξη/εις στις
οποίες θα μπορούσε να υλοποιηθεί , διδακτικό αντικείμενο και διδακτική ενότητα,
χρονική διάρκεια που απαιτείται για την ολοκλήρωσή του, προϋποθέσεις
υλοποίησης.
Γ. Αξιολόγηση:
Αξιολόγηση των μαθητών και του έργου τους: αναλυτική αναφορά στο είδος
αξιολόγησης των μαθητών, κριτήρια αξιολόγησης των προϊόντων (γραπτά κείμενα,
παρουσιάσεις, δημιουργικό υλικό κ.α.), φύλλα αξιολόγησης, αξιολόγηση και
κριτική αποτίμηση διαδικασίας και διδακτικής προσέγγισης, στοιχεία
ανατροφοδότησης
Δ. Βιβλιογραφία:
Παράθεση της βιβλιογραφίας που υποστηρίζει τις θεωρητικές αναφορές στις
παιδαγωγικές θεωρίες, το περιεχόμενο της θεματικής ενότητας που διδάχτηκε.
Παράθεση των λογισμικών και ιστοτόπων που χρησιμοποιήθηκαν.
Τα σενάρια 3.1 και 3.2 δημιουργήθηκαν από τον Σχολικό Σύμβουλο ως πρότυπα
σενάρια που υποστηρίζουν τη θεωρία της Διερευνητικής Μάθησης. Λαμβάνουν υπόψη
τις αντιλήψεις των μαθητών και ταυτόχρονα σχεδιάζουν διδακτικές εφαρμογές
γνωστικής σύγκρουσης.
Ελληνόγλωσση
Δαγδιλέλης, Β., Κόμης, Β., Κουτσογιάννης, Δ., Κυνηγός, Χρ., Παπαδόπουλος, Ι., & Ψύλλος Δ. (2013).
Γενικό Μέρος. Στο Χ. Ζαγούρας (ευθ. συντ.), Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των
εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης. Γ έκδοση σσ. 1-229. Πάτρα: ΙΤΥΕ Διόφαντος.
∆ούκας, Χ., Βαβουράκη, Α., Θωµοπούλου, Μ., Kalantzis, M., Κούτρα, Χ. & Σμυρνιωτοπούλου, Α. (2008).
Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών. Στο: Η ποιότητα στην εκπαίδευση. σσ. 357-390. Αθήνα: ΠΙ-
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
Driver, R., Guesne E., Tibergien, A., (1993). Οι ιδέες των παιδιών στις Φυσικές Επιστήμες, Αθήνα:
Τροχαλία-Ένωση Ελλήνων Φυσικών.
Driver, R., Squires, A., Rushworth, P., Wood-Robinson, V. (1998). Οικο-δομώντας τις έννοιες των Φυσικών
Επιστημών. Μια Παγκόσμια Σύνοψη των Ιδεών των Μαθητών, Αθήνα: Τυπωθήτω.
Καλκάνης, Γ. (επιμ), Γκικοπούλου, Ουρ., Καπότης, Ε., Γουσόπουλος, Δ., Πατρινόπουλος, Μ, Τσάκωνας, Π.,
Δημητριάδης, Π., Παπατσίμπα, Λ., Μιτζήθρας, Κ., Καπόγιαννης, Α., Σωτηρόπουλος, Δ. & Πολίτης, Σ.
(2013). Η Φυσική με Πειράματα Α’ Γυμνασίου, Αθήνα: ΙΕΠ-ΥΠΑΙΘ, ΙΤΥΕ ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ
Κασσέτας, Ι. Α. (2004). Το Μήλο και το Κουάρκ. Διδακτική της Φυσικής. Αθήνα: Σαββάλας.
ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ. Κυκλάδων (2017). Κοινότητα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών Νοτίου Αιγαίου-Κυκλάδων.
Ανακτήθηκε 12-2017 από http://moodle.epyna.eu/course/index.php
Κολιόπουλος, Δ. (2001). Από την πρακτικο-βιωματική γνώση στη σχολική εκδοχή της επιστημονικής
γνώσης: Η εποικοδομητική αντίληψη στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών, Στο Β. Κουλαϊδής
(επιστ. υπευθ.), K. Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (Επιμ.), Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, τόμος Α,
σελ. 217-247, Πάτρα: ΕΑΠ.
Κολιόπουλος, Δ. (2004). Θέματα διδακτικής φυσικών επιστημών - Η συγκρότηση της σχολικής γνώσης.
Αθήνα: Μεταίχμιο
Κουλαϊδής, Β. (2001α). Διδακτική των Φυσικών Επιστημών: αντικείμενο και αναγκαιότητα, Στο Β.
Κουλαϊδής (επιστ. ευθ.), K. Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (Επιμ.), Διδακτική των Φυσικών Επιστημών,
τόμος Α, σελ. 25-50, Πάτρα: ΕΑΠ.
Κουλαϊδής, Β. (2001β). "Συμφραστική" εικόνα της Επιστημονικής Γνώσης: Εισαγωγή των κοινωνιο-
ιστορικών διαστάσεων στην πορεία της Επιστήμης. Στο Β. Κουλαϊδής (επιστ. υπευθ.), K. Δημόπουλος,
Β. Χατζηνικήτα, (Επιμ.), Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, τόμ. Α' σελ. 315-338. Πάτρα: ΕΑΠ.
Κουλαϊδής, Β., Χατζηνικήτα, Β. (2001). Στρατηγικές αντιμετώπισης των αντιλήψεων των μαθητών. Στο Β.
Κουλαϊδής (επιστ. υπευθ.), K. Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (Επιμ.), Διδακτική των Φυσικών
Επιστημών, τόμ. Α' (75-98). Πάτρα: ΕΑΠ.
Κουμαράς, Π. (2005). Οδηγός για την πειραματική διδασκαλία της Φυσικής, Θεσσαλονίκη:
Χριστοδουλίδης.
Κουμαράς, Π. (2015). Μονοπάτια της σκέψης στον κόσμο της Φυσικής. ...για την ανάπτυξή της.. για τη
διδασκαλία της. Αθήνα: Gutenberg
ΜΠΕ, (2010α). Μελέτη διερεύνησης των επιμορφωτικών αναγκών. Εκπαιδευτικοί. Μείζον Πρόγραμμα
Επιμόρφωσης, Αθήνα: ΠΙ, Ανακτήθηκε στις 1-12-2017 από: http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/e-
books/ap_anagk/pdf/1_ekpaideytikoi.pdf
ΜΠΕ, (2010β). Μελέτη διερεύνησης των επιμορφωτικών αναγκών. Σχολικοί Σύμβουλοι. Μείζον
Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, Αθήνα: ΠΙ, Ανακτήθηκε 1-12-2017 από:
http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/e-books/ap_anagk/pdf/3_sxolikoi_symbouloi.pdf
ΜΠΕ, (2010γ). Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών - Πλαίσιο Αναφοράς, Μείζον
Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, Αθήνα: ΠΙ. Ανακτήθηκε 1-12-2017 από:
http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/plaisio_anaf_2011/1.%20final%20meizon%20programma%20epimorfosis%20marti
os%202011.doc
ΜΠΕ, (2010δ). Η συμβολή της διερεύνησης των επιμορφωτικών αναγκών στην επιμόρφωση των
εκπαιδευτικών: Συγκριτική Ερμηνεία Αποτελεσμάτων. Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, Αθήνα: ΠΙ,
Ανακτήθηκε στις 1-12-2017 από: http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/e-books/ap_anagk/pdf/8_sysxetisi.pdf
ΜΠΕ, (2011α). Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, τόμος Α': Γενικό μέρος, Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης,
Αθήνα: ΠΙ, Ανακτήθηκε 1-12-2017 από: http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/ebook-epimorfotes/geniko-
meros/1.%20tomos%20a%20geniko.pdf
ΜΠΕ, (2011β). Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, τόμος Β: Ειδικό μέρος ΠΕ04 Φυσικών Επιστημών, Μείζον
Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, Αθήνα: ΠΙ Ανακτήθηκε 1-12-2017 από
http://www.epimorfosi.edu.gr/images/stories/ebook-epimorfotes/pe04/3.%20TOMOS%20B%20PE04.pdf
Ορφανός Στ., Βαρσαμίδου Αγ., Ρούμελης Ν. (2014). Συνεργατικές μέθοδοι διδασκαλίας, Επιμόρφωση και
Εφαρμογές σε σχολεία ΔΕ Νοτίου Αιγαίου, Στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πανελλήνιας Ένωσης
Σχολικών Συμβούλων - ΠΕΣΣ Νοέμβριος 2013. Κόρινθος.
Παπασταματίου, Ν. (2011). Οδηγίες στους καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για τη χρήση της
διερευνητικής μεθόδου και υποστηρικτικό υλικό. Στο: Χρ. Ραγιαδάκος (Επ.Yπ/νος), The Pathway to
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 19
Inquiry - Based Science Teaching Υποστηρικτική Δράση Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Αθήνα: ΠΙ.
Ανακτήθηκε 3 - 2 -2018 από http://www.pi-schools.gr/programs/pathway/files/dier_gymnasio.pdf
Pathway, (2011). The Pathway to Inquiry - Based Science Teaching. Στο Χρ. Ραγιαδάκος (Επ.Yπ/νος).
Υποστηρικτική Δράση Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Αθήνα: ΠΙ. Ανακτήθηκε 1-12-2017 από
http://www.pi-schools.gr/programs/pathway/index.php
Πήλιουρας, Π. (2011). Το επιμορφωτικό έργο των Σχολικών Συμβούλων, Ποιά θεσμοθετημένη μορφή
επιμόρφωσης είναι σημαντική, στο Μπαγάκης Γ. (επιμ.), Θεσμοθετημένες και νέες μορφές
επιμόρφωσης, Προς αναζήτηση συνέργειας και καλών πρακτικών, ΟΕΠΕΚ, σσ.14-21.
www.oepek.gr/pdfs/Vivlio_kales_praktikes.pdf
Ραβάνης, Κ. (2001). Η γνωστική σύγκρουση ως διδακτικό εργαλείο. Στο Β. Κουλαϊδής (επιστ. υπευθ.), Κ.
Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (Επιμ.), Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, τόμ. Α' (253-274). Πάτρα:
ΕΑΠ.
Ραβάνης, Κ. (2003). Εισαγωγή στη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών. Αθήνα: Εκδόσεις Νέων
Τεχνολογιών
Ραγιαδάκος, Χρ., Γράψας, Ι., Κουμαράς, Π., Μπουρμπουχάκης, Ι. & Παπασταματίου, Ν. (2008). Κριτήρια
επιμόρφωσης-πιστοποίησης υπευθύνων Εργαστηριακών Κέντρων Φυσικών Επιστημών (ΕΚΦΕ) για την
ενεργή αξιοποίηση των εργαστηριακών διδακτικών εργαλείων στο Ενιαίο Λύκειο, ΤΕΕ, Γυμνάσιο και
Δημοτικό. Μελέτη α/α 20 ΟΕΠΕΚ: Οργάνωση και Λειτουργία ΟΕΠΕΚ, της Κατηγορίας Πράξεων 2.1.1.α:
Ενίσχυση ΟΕΠΕΚ, Ενέργεια 2.1.1: Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών, του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, Γ΄ Κ.Π.Σ., Αθήνα.
Ρούμελης, Ν. (2017α), Αξιολόγηση προγράμματος επιμόρφωσης Σχολικού Συμβούλου Φυσικών
Επιστημών στο Ν. Κυκλάδων, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΠΕΣΣ - Πανελλήνιας Ένωσης Σχολικών
Συμβούλων, Ιωάννινα 10-12 Νοεμβρίου 2017. Υπό δημοσίευση στα πρακτικά ΠΕΣΣ 2017
Ρούμελης, Ν. (2017β), Δειγματικές διδασκαλίες - Επιμόρφωση - Αρχείο θεμάτων συναδέλφων ΠΕ04, στο
blog του Σχολικού Συμβούλου ΠΕ04 Κυκλάδων. Ανακτήθηκε 1/12/2017 από:
http://blogs.sch.gr/nroum/Δειγματικές διδασκαλίες
Σδράλλης, Ι. (2013). Η Διερευνητική Μέθοδος Διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών στην Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Πάτρα: ΕΑΠ. Ανακτήθηκε 1/11/2-17 από:
https://apothesis.eap.gr/handle/repo/25859
Σκουμιός, Μ. (2017α). Αντιλήψεις των μαθητών για έννοιες Φυσικών Επιστημών και διδακτική τους
αντιμετώπιση. Σημειώσεις Μαθήματος, Ρόδος: Πανεπιστημίου Αιγαίου,
Σκουμιός, Μ. (2017β). Εφαρμοσμένη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών. Πρακτικές Ασκήσεις Β φάσης -
Σημειώσεις Μαθήματος. Ρόδος: Πανεπιστημίου Αιγαίου,
Σταυρίδου, Ε. (2011). Διδασκαλία και μάθηση των Φυσικών Επιστημών - Σύγχρονες τάσεις και οι
επιπτώσεις τους στη διδακτική πράξη, στο Βασικό Επιμορφωτικό υλικό, τόμος Β: Ειδικό μέρος ΠΕ04
Φυσικών Επιστημών, Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, Αθήνα: ΠΙ, σ. 1-17.
ΥπΠΕΘ (2017), Πόρισμα της Επιτροπής Εθνικού Διαλόγου για την παιδεία, για την διαρκή επιμόρφωση
των εκπαιδευτικών Π.Ε. και Δ.Ε. - Εθνικό σύστημα διαρκούς επιμόρφωσης εκπαιδευτικών.
Ανακτήθηκε 3 Ιουλίου 2017. https://www.esos.gr/arthra/51588/prin-septemvrio-i-psifisi-ton-allagon-sto-lykeio
Χατζηνικήτα, Β. & Χρηστίδου, Β. (2001α). Σημασία της έρευνας σχετικά με τις αντιλήψεις των μαθητών,
Στο Β. Κουλαϊδής (επιστ.υπευθ.), K. Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (επιμ.), Διδακτική των Φυσικών
Επιστημών, τόμος Α, σελ. 51-74,, Πάτρα: ΕΑΠ.
Χατζηνικήτα, Β. & Χρηστίδου, Β. (2001β). Πρακτικο-βιωματική γνώση μαθητών: γενικά χαρακτηριστικά,
Στο Β. Κουλαϊδής (επιστ.υπευθ.), K. Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (επιμ.), Διδακτική των Φυσικών
Επιστημών, τόμος Α, σελ. 153-188, Πάτρα: ΕΑΠ.
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
Adofo, S. (2017). Teachers’ Perceptions About Inquiry in Science Education. Master Thesis in Science
Education, University of Eastern Finland. Finland.
Artigue, M., Dillon, J., Harlen, W. & Lena, P. (2012), Resources for Implementing Inquiry in Science and in
Mathematics at School (Ed. W. Harlen). Learning through Inquiry, Fibonacci-Project EU.
http://www.fibonacci-project.eu/
Bennett, J., Braund, M. & Lubben, F. (2010). The Impact of Targeted Continuing Professional Development
(CPD) On Teachers’ Professional Practice in Science, An evaluation of classroom impact of courses
provided by NNSCLs, University of York, Department of Educational Studies. Ανακτήθηκε 1-10-2013
από https://www.sciencelearningcentres.org.uk/research-and-impact/YorkImpactcasestudies.pdf
Beyer, C.J. (2009). Using Reform-based Criteria to support the development of preservice elementary
Teachers' pedagogical design capacity for analyzing Science Curriculum Materials. PhD Thesis.
University of Michigan, Michigan, Ανακτήθηκε 1/2018 από
https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/63715/cjbeyer_1.pdf
3. Ας σκεφτούμε...
Ποιά είναι το συμπεράσματά σας από τις δύο ερωτήσεις - δραστηριότητες 1 και 2;
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
4α. Ας σκεφτούμε ....
Έχετε στον πάγκο σας δύο δοχεία που περιέχουν νερό ίδιας
στάθμης, το Α δοχείο είναι στενότερο μικρότερου όγκου και
το Β πλατύτερο - μεγαλύτερου όγκου. Σκεφτείτε, συζητήστε
και απαντήστε χωρίς να μετρήσετε. Περισσότερη ποσότητα
νερού περιέχει το δοχείο: .................................................... Α Β
Η πίεση στον πυθμένα είναι μεγαλύτερη στο δοχείο: .....................................................
4β. Πείραμα: Μετρήστε με τη βοήθεια του μανομέτρου την πίεση στον πυθμένα και
των δύο δοχείων και γράψτε τις μετρήσεις:
Δοχείο Πίεση σε ύψος μανομέτρου, cm
Α
Β
Τι συμπεραίνεται για την πίεση (που την ονομάζουμε Υδροστατική Πίεση), στον
πυθμένα των δύο δοχείων: ...........................................................................................
.........................................................................................................................................
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 26
5α. Ας σκεφτούμε ....
Η Υδροστατική Πίεση είναι μεγαλύτερη στο σημείο Α ή στο
σημείο Β (βρίσκονται στο ίδιο βάθος αλλά το Α είναι σαν
να βρίσκεται κάτω από βράχο ή σαν να έχει ένα σώμα από
πάνω του, ενώ το Β έχει ελεύθερη επιφάνεια από πάνω
του - Εικόνα 2 (Κουμαράς 2015). Σκεφτείτε, συζητήστε και
απαντήστε χωρίς να μετρήσετε: ..........................................
.............................................................................................................................................
5β. Πείραμα: Μετρήστε την υδροστατική πίεση με το διαφορικό
μανόμετρο και στα δύο σημεία Α και Β του δοχείου στον πάγκο
σας:
Σημείο Πίεση σε ύψος μανομέτρου, cm
Α
Β
Τι συμπεραίνεται για την υδροστατική πίεση δύο σημείων στο
ίδιο βάθος:
..............................................................................................................................................
P = .................................
Συζητήστε - συνεργαστείτε
1. Παρατηρήστε την εικόνα από το ιστορικό πείραμα του
Πασκάλ:
Ο Πασκάλ εμφύτευσε στην πάνω επιφάνεια ενός βαρελιού ένα
στενό σωλήνα μεγάλου μήκους 10m. Διαπίστωσε ότι όταν ο
σωλήνας γέμισε με νερό, το βαρέλι έσπασε. (Κουμαράς 2015)
Αιτιολογήστε το πείραμα.
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
Εικόνα 3 (Κουμαράς, 2015)
2. Παρατηρήστε το παρακάτω σχήμα:
Σε ποιο σημείο για το ίδιο βάθος στο Α ή στο Β δύο λιμνών
θεωρείς ότι η υδροστατική πίεση είναι μεγαλύτερη;
Αιτιολογήστε.
Έχει σημασία ότι στην πρώτη περίπτωση η λίμνη είναι
μεγάλη και αβαθής και στην δεύτερη μικρή και βαθειά;
...............................................................................................
..............................................................................................................................................
Στο ίδιο βάθος με τα παραπάνω σημεία (Α,Β) στο
σημείο Γ μιας θάλασσας, η υδροστατική πίεση θα
είναι ........................................ σε σχέση με τα
σημεία Α,Β διότι ........................................... .
Σκοπός: Ορισμός της έννοιας της πίεσης στα ρευστά με ταυτόχρονη διατύπωση του
νόμου της υδροστατικής πίεσης και εφαρμογή του νόμου σε ασκήσεις.
Μέθοδος διδασκαλίας: Χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι πρακτικο-βιωματικές
αντιλήψεις των μαθητών, ο καθηγητής εισάγει αξιωματικά την έννοια της υδροστατικής
πίεσης την οποία θεωρεί ότι ασκείται λόγω του βάρους στήλης υγρού, δηλαδή ως το
πηλίκο της δύναμης που ασκείται προς ορισμένη κατεύθυνση προς το εμβαδόν της
επιφάνειας στην οποία δρα. Εφαρμόζεται η "παραγωγική μέθοδος", η οποία βασίζεται
στο ότι ο καθηγητής κατέχει την επιστημονική γνώση-αλήθεια και ως αυθεντία θεωρεί
ότι η γνώση μέσω αξιωματικών ορισμών, νόμων, τύπων, μαθηματικών φορμαλισμών
και ασκησιολογίας εντυπώνεται και κατακτιέται από τους μαθητές. Αρχικά παρουσιάζει
τις σχετικές έννοιες δύναμη, πίεση, εμβαδόν και αναλογικά τις εφαρμόζει στην
περίπτωση της πίεσης στα υγρά. Εισάγει αξιωματικά το νόμο της Υδροστατικής πίεσης.
Μέσω πειραμάτων επίδειξης με ΤΠΕ και υπολογιστικών εφαρμογών επιβεβαιώνει την
ισχύ του νόμου. Είναι μέθοδος η οποία περιγράφεται στην Σταυρίδου 2011, ως η από
πάνω μετάδοση της έτοιμης επιστημονικής-σχολικής γνώσης, ενώ συνήθως οι μαθητές
παρουσιάζουν δυσκολίες να κατανοήσουν τις έννοιες και τους μαθηματικούς
φορμαλισμούς.
Γνωστικοί Στόχοι - Επιδιώκεται οι μαθητές:
α1. Να μάθουν ότι όπως στα στερεά έτσι και στα υγρά ασκείται πίεση η οποία
οφείλεται στο βάρος του υγρού
α2. Να μάθουν ότι η υδροστατική πίεση: α) είναι ανάλογη του βάθους, β) εξαρτάται
από την πυκνότητα του υγρού και γ) είναι ανάλογη της επιτάχυνσης της
βαρύτητας. Να ανακαλούν και να εφαρμόζουν το νόμο της υδροστατικής πίεσης σε
εφαρμογές και σε ασκήσεις.
α3. Να επιβεβαιώσουν μέσω πειραμάτων επίδειξης την ισχύ του νόμου
Στόχοι Ικανοτήτων - Επιδιώκεται οι μαθητές:
β1. να επιλύουν τον τύπο προς όλα τα μεγέθη και να βρίσκουν τις μονάδες τους
β2. να αποκτήσουν ευχέρεια μαθηματικών πράξεων και να λύνουν τις ασκήσεις του
σχολικού βιβλίου
Υλικοτεχνική υποδομή - εκπαιδευτικά μέσα:
Πίνακας, ΗΥ/ΤΠΕ - Προσομοίωση Υδροστατικής Πίεσης, Φύλλο εργασίας.
Περιγραφή-Πορεία διδασκαλίας:
1η ώρα:
1. Ανάκληση προηγούμενων γνώσεων για 5':
Ανάκληση προηγούμενων γνώσεων για εξάρτηση πίεσης από δύναμη προς εμβαδόν
μέσω συμπλήρωσης κενού και αναγραφής εννοιών, συμβόλων, μονάδων (στόχος β1)
2. Παράδοση θεωρίας - ορισμού υδροστατική πίεσης από τον καθηγητή για 10'
Παραδοσιακό μάθημα με τον ορισμό Pυδρ από το λόγο Β/Α, με χρόνο να αξιολογηθούν
οι μαθητές αν κατανόησαν τον ορισμό και να έχουν ευχέρεια μαθηματικών
υπολογισμών (στόχοι α1, β1)
3. Παράδοση θεωρίας νόμου υδροστατική πίεσης 15'
1. Να λυθεί η παρακάτω άσκηση αν δεχτείτε την πυκνότητα του νερού d = 1000 kg/m3
και την επιτάχυνση της βαρύτητας g=10 m/s2, η ατμοσφαιρική πίεση είναι Patm =
100.000 N/m2.
Μια ανοιχτή δεξαμενή που έχει σχήμα κύβου με ακμή 10m είναι γεμάτη νερό.
α) Πόση πίεση ασκεί το νερό στον πυθμένα της δεξαμενής;
β) Πόση είναι η δύναμη που ασκεί το νερό στον πυθμένα της δεξαμενής;
γ) Πόση είναι η συνολική δύναμη που ασκείται σον πυθμένα της δεξαμενής;
Βιβλιογραφία
Αντωνίου, Ν., Δημητριάδης, Π., Καμπούρης, Κ., Παπαμιχάλης, Κ., Παπατσίμπα, Λ., Χατζητσομπάνης, Θ.
(2003). Φυσική Γ' Γυμνασίου-Βιβλίο μαθητή, Αθήνα: ΟΕΔΒ.
Αντωνίου, Ν., Δημητριάδης, Π., Καμπούρης, Κ., Παπαμιχάλης, Κ., Παπατσίμπα, Λ. (2012). Φυσική Β'
Γυμνασίου - Βιβλίο Εκπαιδευτικού, Αθήνα: ΙΤΥΕ Διόφαντος - ΥπΔΒΜΘ.
Γρινιεζάκης, Στ. (2014). Υδροστατική Πίεση Σενάριο διδασκαλίας - Φύλλο εργασίας - Δειγματική
Διδασκαλία στο Εργαστήριο ΦΕ Γυμνασίου Φηρών. Ν. Ρούμελης (Επιμ), Δειγματικές Διδασκαλίες
Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ04 Κυκλάδων Ανακτήθηκε 15 Νοεμβρίου 2016,
http://blogs.sch.gr/nroum/files/2014/02/Senario -didaskalias Ydrostatiki.pdf
Driver, R., Guesne E., Tibergien, A., (1993). Οι ιδέες των παιδιών στις Φυσικές Επιστήμες, Αθήνα:
Τροχαλία-Ένωση Ελλήνων Φυσικών.
Driver, R., Squires, A., Rushworth, P., Wood-Robinson, V. (1998). Οικο-δομώντας τις έννοιες των Φυσικών
Επιστημών. Μια Παγκόσμια Σύνοψη των Ιδεών των Μαθητών, Αθήνα: Τυπωθήτω.
Engel-Glough, E., Driver, R. (1985). What do Children Understand about Pressure in Fluids? Research in
Science and technological Education, 3 (2), 133-144.
Kariotoglou, P., Koumaras, P. & Psillos, D. (1993). A constructivist approach for teaching fluid phenomena.
Physical Education, 28, 164-169.
Kariotoglou, P., Psillos, D. (1993). Pupils' pressure models and their implications for instruction. Research
in Science and Technological Education, 11, 95-108.
Κασσέτας, Ι. Α. (2004). Το Μήλο και το Κουάρκ. Διδακτική της Φυσικής. Αθήνα: Σαββάλας.
Κουλαϊδής, Β., Χατζηνικήτα, Β. (2001). Στρατηγικές αντιμετώπισης των αντιλήψεων των μαθητών. Στο K.
Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (Επιμ.), Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, τόμ. Α' (75-98). Πάτρα: ΕΑΠ.
Κουμαράς, Π. (2015). Μονοπάτια της σκέψης στον κόσμο της Φυσικής. ...για την ανάπτυξή της.. για τη
διδασκαλία της. Αθήνα: Gutenberg.
Σταυρίδου, Ε. (2011). Σύγχρονες τάσεις και επιπτώσεις τους στη διδακτική πράξη - Διδασκαλία και
μάθηση των Φυσικών Επιστημών. Στο Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό ΠΕ04 Φυσικών Επιστημών Μείζον
Πρόγραμμα Επιμόρφωσης. τόμ. Β' (4-17). Αθήνα: ΠΙ
Χατζηνικήτα, Β., Χρηστίδου, Β. (2001). Σημασία της έρευνας σχετικά με τις αντιλήψεις των μαθητών. Στο
Κ. Δημόπουλος, Β. Χατζηνικήτα, (Επιμ.), Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, τόμ. Α' (51-74). Πάτρα:
ΕΑΠ.
- Σχεδιάστε τη συνολική δύναμη που δρα στη μπάλα όταν βρίσκεται στην ενδιάμεση
θέση και συζητήστε στην ομάδα σας και μετά στην ολομέλεια σε τι οφείλεται που η
μπάλα σταμάτησε? Η ταχύτητα αυξάνει ή ελαττώνεται μετά την κλωτσιά?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
- Έχετε παίξει παιχνίδι όπου με την δράση μιας μικρής αρχικής
δύναμης σώμα που τέθηκε σε κίνηση δεν σταματά και δείχνει
να κινείται με σταθερή ταχύτητα ?
Εδώ παρουσιάζεται μια εικόνα όπου οι δύο δίσκοι κινούνται
με σταθερή ταχύτητα (Young, 1994).
Εικόνα 2
- Συζητήστε και εξηγήστε ποια είναι εδώ η διαφορά από την ποδοσφαιρική μπάλα και
σε τι οφείλεται που για πολύ ώρα ο δίσκος δεν σταματά ?
.......................................................................................................................................................
2η Δραστηριότητα:
Α. Εκτελέστε την εφαρμογή του phet δυο φορές αφού κατασκευάσετε την πίστα και
ρυθμίσετε τις συνθήκες: 1η συνθήκη - Μεγάλη μάζα - Μεγάλη τριβή και 2η συνθήκη -
Μεγάλη μάζα - Μηδενική τριβή
https://phet.colorado.edu/sims/html/energy-skate-park-basics/latest/energy-skate-park-basics_el.html
Παρατηρήστε αν και πως μεταβάλλεται η ταχύτητα όταν ο skater φτάνει στο οριζόντιο
τμήμα της πίστας.
........................................................................................................................
........................................................................................................................
3. Ας σκεφτούμε...
Συζητήστε και επιχειρηματολογήστε για τις παρακάτω προτάσεις
Σωστού -Λάθους, σχηματίζοντας τις δύο ομάδες
Α-Οπαδοί του κόσμου των τριβών (πάντα υπάρχει τριβή)
Β-Οπαδοί του επιστημονικού κόσμου με ή/και χωρίς τριβές (διάστημα, απουσία αέρα,
πολύ λείες επιφάνειες, αεροτράπεζα) :
- Τα σώματα κινούνται αποκλειστικά όταν σε αυτά ασκείται δύναμη στην κατεύθυνση
της κίνησης, δηλ. ΣF δεν είναι μηδενική, κάτι σαν τη "δύναμη του κινούν" του
Αριστοτέλη.
- Σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, στο κενό και σε πολύ
λείες επιφάνειες (πχ. πάγος) τα σώματα κινούνται
ευθύγραμμα και ομαλά.
Σημειώστε τις δυνάμεις ενεργούν στον άνθρωπο-έλκηθρο
όταν φτάσει στο οριζόντιο έδαφος. Τι ισχύει για τη ΣF = .......
Εικόνα 3 (Driver et.al. , 1993)
-Σημειώστε τις δυνάμεις στους αλεξιπτωτιστές και
επιχειρηματολογήστε γιατί οι αλεξιπτωτιστές κατέρχονται με ανοικτό
το αλεξίπτωτο.
- Στη φύση συνήθως υπάρχουν τριβές τόσο στο έδαφος όσο και από
τον αέρα ή τα υγρά, γι' αυτό για να κινείται ένα σώμα ευθύγραμμα με
σταθερή ταχύτητα, σε αυτό πάντα θα πρέπει να ασκούνται αντίθετες
και ίσες με την τριβή δυνάμεις, ώστε η ΣF=0.
- Προαιρετικά:
Δείτε στιγμιότυπα στο σπίτι από την ταινία Gravity http://movievip.org/hdvip/gravity-2013 και
προσπαθήστε να ερμηνεύσετε γιατί δεν κατάφερε ο πρωταγωνιστής ο "Clooney" να γυρίσει
από την αποστολή στο διάστημα. Σκεφθείτε πως συνεχίζουν να κινούνται τα διαστημικά σκάφη
Voyager 1 & 2 που εξερευνούν τους μακρινούς πλανήτες του ηλιακού συστήματος
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
2. Ελεύθερη Πτώση
4. Ας σκεφτούμε....
Ας συνοψίσουμε με μια ιστορία με ένα πείραμα σε βίντεο και τα ιστορικά στοιχεία:
Είναι γνωστό ότι οι αστροναύτες κάνοντας το πείραμα της πτώσης με ένα φτερό και ένα
σφυρί στη Σελήνη έδειξαν ότι έφτασαν ταυτόχρονα στο έδαφος της Σελήνης. Αν δεν υπάρχει η
τριβή από τον αέρα όλα τα σώματα φαίνεται να πέφτουν ταυτόχρονα
στο έδαφος έχοντας την ίδια ταχύτητα. Ο Αριστοτέλης από τον 4ο πΧ.
αιώνα θεωρούσε, βάσει των εμπειριών και των παρατηρήσεών του
ότι τα βαρύτερα πέφτουν ταχύτερα. Ο Γαλιλαίος τον 15ο αιώνα
παρατήρησε κάνοντας όμως πειράματα ότι το σχήμα και η αντίσταση
του αέρα είναι οι καθοριστικοί παράγοντες διότι ίδιου σχήματος
σφαίρες έπεφταν στον ίδιο χρόνο. Εξήγαγε μέσω πειραμάτων,
μετρήσεων χρόνου και μήκους και μαθηματικών συλλογισμών τον
Νόμο της Ελεύθερης Πτώσης που ισχύει για το κενό. Την ερμηνεία για
την αιτία της ελεύθερης πτώσης, για την σταθερή επιτάχυνση την
έδωσε ο Νεύτωνας μέσω του νόμου της παγκόσμιας έλξης και του
δεύτερου νόμου της κίνησης. Η εξέλιξη αυτή των επιστημονικών
ιδεών ερμήνευσε εντέλει ότι για τους χρόνους πτώσης των σωμάτων
που παρατηρούσε ο Αριστοτέλης υπεύθυνο είναι ο αέρας είναι
(Αντωνίου κ.ά., 2003, Κασσέτας, 2004). Εικόνα 6 (Κασσέτας, 2004)
Παρατηρήστε προσεκτικά τις παραπάνω Εικόνες 7-8-9 (Αντωνίου κ.ά., 2003. Young, 1994) που
έγιναν με στροβοσκόπιο δηλαδή αποτυπώνουν τα αντικείμενα σε ίσα χρονικά διαστήματα.
7. Ας σκεφτούμε ....
Ποιά είναι το συμπεράσματά σας από την επανάσταση που έφερε ο Γαλιλαίος. Με ποιές ιδέες
του Αριστοτέλη έπρεπε να συγκρουστεί και ποιά μέθοδο χρησιμοποίησε?
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Ποιές τεχνολογικές και επιστημονικές περιοχές εξελίσσει το πείραμα στο μεγαλύτερο θάλαμο
κενού της NASA 2014 - Programme NASA’s Space Power Facility in Ohio:
http://www.bbc.co.uk/programmes/p0276q28 ή https://www.youtube.com/watch?v=E43-CfukEgs
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Συζήτηση - συμπεράσματα
Αναδεικνύεται ότι τα επιστημονικά εργαλεία του Γαλιλαίου, η εισαγωγή της
πειραματικής μεθόδου με την κατάλληλη μαθηματική επεξεργασία παρατηρήσεων και
υποθέσεων, είναι αυτά που μας βοηθούν ακόμη και σήμερα στην πρόκληση γνωστικών
συγκρούσεων με τις ιδέες της αριστοτελικής φυσικής, ώστε μέσω αντιπαραθέσεων που
σχεδιάζει ο εκπαιδευτικός ο μαθητής να μπορεί να τις μετασχηματίσει, αναδομήσει.
Υδροστατική Πίεση
Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές - Γνωστικό αντικείμενο
Φυσική Β΄ Γυμνασίου - Ενότητα -Κεφάλαιο: ΜΗΧΑΝΙΚΗ – ΠΙΕΣΗ
Μέθοδος Διδασκαλίας
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διδασκαλία της υδροστατικής πίεσης.
Μίας έννοιας για την οποία οι μαθητές, έχουν εμπειρία από την καθημερινή ζωή και
δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον. Διαπιστώνεται όμως ότι υπάρχουν κάποιες
προϋπάρχουσες εναλλακτικές ιδέες-αντιλήψεις στους μαθητές τις οποίες ο
εκπαιδευτικός καλείται, μέσω γνωστικής σύγκρουσης, να τις αναδομήσει ώστε να
αποδεχθούν την επιστημονική γνώση (εποικοδομητισμός). Το εργαστήριο δίνει την
δυνατότητα για χρήση όχι μόνο μίας μεθόδου διδασκαλίας, αλλά συνδυασμό
μεθόδων (εποικοδομητική, ομαδοσυνεργατική, ανακαλυπτική, διαθεματική)
Η εργαστηριακού τύπου εποικοδομητική προσέγγιση στη διδασκαλία, βοηθάει την
ανάδειξη των εναλλακτικών ιδεών των μαθητών, μέσω της πρακτικής άσκησης, την
αναδόμηση και τέλος την εφαρμογή των νέων ιδεών. Αν και απαιτείται
περισσότερος χρόνος, εντούτοις οι μαθητές αλλάζουν τελικά στάση και νιώθουν
ασφαλείς για τη νέα επιστημονική γνώση.
Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, εμπλέκει ενεργά τους μαθητές στη μαθησιακή
διδασκαλία. Η δημιουργία ομάδων προωθεί την ατομική μάθηση καθώς και την
μάθηση και ενθάρρυνση των αδυνάμων μελών της ομάδας. Οι μαθητές
επικοινωνούν, συνεργάζονται, μοιράζονται ιδέες, απόψεις, παρατηρούν, συλλέγουν
και μελετούν τα δεδομένα, διατυπώνουν υποθέσεις, τις επιβεβαιώνουν ώστε τελικά να
πάρουν μια απόφαση και να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα. Έτσι στις ομάδες μέσα
στο εργαστήριο προάγεται η επιστημονική μέθοδος. Στη συγκεκριμένη
εργαστηριακή διδασκαλία, οι μαθητές κάθονται σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων
(ένας καλός δύο μέτριοι και ένας αδύναμος) αφού στην αρχή έχουν ρωτηθεί και οι
ίδιοι για τις προτιμήσεις τους. Αυτός ο διαχωρισμός εξυπηρετεί και τη
διαφοροποιημένη διδασκαλία.
Η διερευνητική - ανακαλυπτική διδασκαλία, μέσω ερωτήσεων-απαντήσεων και
πειράματος οδηγεί το μαθητή σε νέα γνώση. Στην προσέγγιση αυτή, ο ρόλος του
εκπαιδευτικού είναι καθοδηγητικός και αξιολογητικός σε μεγάλο βαθμό.
Στο τέλος της διδασκαλίας, στα πλαίσια της διαθεματικότητας επιχειρείται οι
μαθητές να διερευνήσουν θέματα που σχετίζονται με το αντικείμενο της
υδροστατικής πίεσης σε σχέση με την επιστήμη της βιολογίας.
Εναλλακτικές Ιδέες μαθητών για την Υδροστατική Πίεση
Συνδέουν την πίεση με την ποσότητα του υγρού
Πιστεύουν ότι η πίεση είναι μόνο προς τα κάτω
Θεωρούν ότι η πίεση δεν έχει το ίδιο μέτρο προς όλες τις κατευθύνσεις Δεν συνδέουν
την πίεση με την βαρύτητα
Σε κάποιο βάθος αν υπάρχει αντικείμενο πιστεύουν ότι κάτω από αυτό η πίεση είναι
μικρότερη από ότι σε ένα διπλανό σημείο εκτός του αντικειμένου
Δραστηριότητα
Κοιτάξτε τα μόρια του υγρού της διπλανής εικόνας:
Τι παρατηρείτε από την έκφραση στο «προσωπάκι» τους;
Που πιστεύετε ότι οφείλεται η πίεση που «νιώθουν» τα
μόρια όσο πάμε προς τα χαμηλότερα στρώματα;
.............................. ...............................................................................................
................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
Δραστηριότητα
Στη συνέχεια παρατηρήστε από τον καθηγητή σας το
πείραμα με τις υδάτινες τροχιές και γράψτε τις
παρατηρήσεις σας
…………………………………………………………………………………………
…………………..................................................………………………
Ας σκεφτούμε …
Ποιο το συμπέρασμα που βγαίνει από τις δύο παραπάνω δραστηριότητες ; ……………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
Πείραμα: Να υπολογίσετε την πίεση που ασκεί το νερό του δοχείου στον πυθμένα του
δοχείου.
Μάζα νερού ( g )
Μάζα νερού ( Kg )
Εκτός από τα στερεά σώματα πίεση ασκούν και τα υγρά που ονομάζεται:
…………………….................................................................................................................
Ας σκεφτούμε …
Έχετε μπροστά σας εκτός από το δοχείο του οποίου
μετρήσατε την υδροστατική πίεση και ένα άλλο δοχείο
μεγαλύτερου όγκου με νερό στην ίδια στάθμη με το πρώτο.
Η υδροστατική πίεση είναι μεγαλύτερη
………………………………….........................................................
Το συμπέρασμα είναι
…………………………………………………………………..................................
..…………………………………………………………………………………………………………………………………
Ας σκεφτούμε …
Η υδροστατική πίεση αν βάλω την κάψα του μανομέτρου κατακόρυφα προς τα κάτω θα
είναι μεγαλύτερη από ότι αν την βάλω στα πλάγια ΛΑΘΟΣ ΣΩΣΤΟ
Σημείο Ύψος ( cm )
Α
Β
Γ
Δ
Μέγεθος Σύμβολο
1.
2.
3.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Δραστηριότητα …
Να κάνετε χρήση του τύπου και να υπολογίσετε την υδροστατική πίεση στο δοχείο που
αρχικά υπολογίσατε την υδροστατική πίεση Ρ = …………………
Ύψος (cm )
3
Πυκνότητα Νερού (Κg/m ) 1000
2
Επιτάχυνση της βαρύτητας ( m/s ) 9,81
Νόσος δυτών
Γιατί τα αέρια εισέρχονται βίαια από τις κυψελίδες στο αίμα;
.....………………………………………………………………………
……..........................................................................
Όταν το άζωτο δεν προλαβαίνει να διαλυθούν
στο αίμα δημιουργούνται
.....................................………………………………………
……........................................................................
με αποτέλεσμα να φράσουν αγγεία του κυκλοφορικού με κίνδυνο να προκληθεί
............................................................................
..............................................................................................................................................
Φωτογραφίες Δειγματικής : watch?v=zVgM6RQBRzA&feature=youtu.be
Βίντεο 1ο μέρος Δειγματικής: Εισαγωγή / Πείραμα1-2
Βίντεο 2ο μέρος Δειγματικής: Πείραμα3-4 / Διερεύνηση
Βίντεο 3ο μέρος Δειγματικής: Πείραμα5 / Συμπεράσματα / Καθημερινότητα / Τέλος
.............................................................................................................................................
Θέμα 3ο (5 λεπτά)
Στο τέλος δίνεται μία σειρά ερωτήσεων ατομικά για μία αξιολόγηση των διδακτικών
στόχων. Γίνεται ανάθεση διερευνητικών εργασιών για το σπίτι από φύλλο αξιολόγησης.
Οι εργασίες αυτές αφορούν εφαρμογές της αρχής του Αρχιμήδη.
1. Άνωση και πλεύση πλοίων, αερόπλοιων και υποβρυχίων.
2. Άνωση και πλεύση έμβιων οργανισμών π.χ. κροκοδείλων.
3. Πείραμα πλαστελίνης
4. Το πρόβλημα της βασιλικής κορώνας που αντιμετώπισε ο Αρχιμήδης.
Έτσι επιχειρείται η εφαρμογή των γνώσεων τους σε καταστάσεις καθημερινής ζωής
(στόχοι Α7, Β4, Γ1) και η ανάδειξη του σημαντικού προβλήματος που παίζει η επίλυση
προβλήματος στην οικοδόμηση εννοιών στη φυσική.
2. Υλικοτεχνική υποδομή
Εργαστηριακά όργανα ανά ομάδα Εκπαιδευτικά μέσα
1. Συσκευή άνωσης Αρχιμήδη 1. Προβολή διαφανειών με power
2. Δυναμόμετρο 2Ν μεγάλου μεγέθους point
3. Ογκομετρικό ποτήρι, 2. Φύλλο εργασίας
4. Φελλός 3. Πίνακας
5. Χρωστική ουσία για τον χρωματισμό του
νερού
Τάξη-Τμήμα Ημερομηνία
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1
Α) Τοποθετείστε έναν φελλό σε ένα ποτήρι που περιέχει νερό. Ο φελλός επιπλέει.
Αν βυθίσετε το φελλό με το χέρι σας, ο φελλός επανέρχεται
πεισματικά στην αρχική του θέση. Εξηγήστε γιατί συμβαίνει αυτό με
την ομάδα σας και ανακοινώστε τις υποθέσεις σας στην ολομέλεια.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
Β) Να σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ασκούνται στο φελλό.
Ας σκεφτούμε....
Πώς μπορούμε να ΜΕΤΡΗΣΟΥΜΕ την Άνωση;
..............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
ΠΕΙΡΑΜΑ 1Ο
Βήμα 1 ο
Κρεμάμε από το δυναμόμετρο των 2 Ν τον κύλινδρο όπως
στην εικόνα, το αφήνουμε να ηρεμήσει και σημειώνουμε
την ένδειξη του δυναμομέτρου η οποία ισούται με το
................... του κυλίνδρου.
Βήμα 3 ο
Σύγκρινε την ένδειξη του δυναμόμετρου με την προηγούμενη
ένδειξη του βάρους της συσκευής (βήμα 1). Μπορείτε να δώσετε
μία εξήγηση για την διαφορά που παρατηρείτε;
..............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
Στη συνέχεια να σημειώσετε τις δυνάμεις που ασκούνται στον κύλινδρο όταν είναι
βυθισμένος στο νερό και ισορροπεί.
Ας θυμηθούμε....
Σύμφωνα με τον ............... Νόμο του ΝΕΥΤΩΝΑ: F OΛ = ........... Ν
Συμπέρασμα
Η διαφορά των ενδείξεων στο δυναμόμετρο πριν και μετά τη βύθιση του κυλίνδρου
στο νερό αντιστοιχεί σε μια δύναμη που ονομάζουμε .................................................. .
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 η
Ας σκεφτούμε.... και Ας υποθέσουμε......
Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείμενο και να παρατηρήσετε
την εικόνα, μπορείτε να σκεφτείτε έναν άλλο τρόπο
υπολογισμού της ΑΝΩΣΗΣ, με τα εργαστηριακά όργανα που
διαθέτετε στον πάγκο εργασίας;
ΠΕΙΡΑΜΑ 2 ο
Βήμα 1ο
Βγάζουμε τον κύλινδρο από το δυναμόμετρο (αφού ανεβάσουμε το δυναμόμετρο),
τοποθετούμε το διαφανές κύλινδρο με τις χαραγές στο δυναμόμετρο και
σημειώνουμε την ένδειξη του δυναμόμετρου.
FΔΥΝ = .................. Ν
ο
Βήμα 2
Αδειάζουμε ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΗ μέσα στο δοχείο με τις χαραγές
το υγρό που συλλέξαμε στο μικρό δοχείο και παίρνουμε
πάλι την ένδειξη του δυναμόμετρου.
F΄ΔΥΝ = .................. Ν
Τι παρατηρείτε για την τιμή της άνωσης και το βάρος του εκτοπιζομένου υγρού;
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
ΠΙΝΑΚΑΣ
Όγκος του σώματος που είναι Άνωση
βυθισμένος στο υγρό Α = F ΔΥΝ αέρα – F΄ΔΥΝ υγρό W εκτοπιζόμενου υγρού
2 η χαραγή, όγκος V 1
.........................................................................................................................................
Να την διατυπώσετε:
Α = ρυγρού · g · V βυθισμ.σώματος
......................................................................................................................................
...................................................................................................................
Φωτογραφίες Δειγματικής : https://youtu.be/X__aBkTgIQQ
............................................................................................................................. ..............
............................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
............................................................................................................
...........................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
4) Να πάρετε μια μικρή σφαίρα από πλαστελίνη και να τη βάλετε στο νερό.
Τι παρατηρείτε; .....................................................................................................
Δώστε τώρα στην πλαστελίνη το σχήμα της βάρκας και κάντε το ίδιο.
Τι παρατηρείτε; .......................................................................................................
............................................................................................................................. ......................
.......................................................................................................... .........................................
Ανωση -- Πλαστελίνη:
Το παραπάνω πείραμα μπορείτε να το παρακολουθήσετε στο yοutube στη διεύθυνση του
ΕΚΦΕ Σερρών: https://www.youtube.com/watch?v=Fd-D8JZfhd0
ΙV. Περιγραφή
Οι μαθητές κάθονται σε δύο ομάδες των πέντε ατόμων και τρεις των τεσσάρων
ατόμων. Οι ομάδες έχουν δημιουργηθεί από την αρχή της χρονιάς, με την εξής
σύσταση ανά ομάδα: ένας δυνατός, ένας αδύνατος και τρεις ή τέσσερεις μέτριοι (αυτός
ο διαχωρισμός εξυπηρετεί τη διαφοροποιημένη διδασκαλία η οποία είναι απαραίτητη
λόγω του ότι στο συγκεκριμένο τμήμα υπάρχουν μαθητές του τμήματος ένταξης. Για
τον ίδιο λόγο οι ερωτήσεις, στο τέλος κάθε πειράματος, είναι κλειστού τύπου).
Στους πάγκους των εργαστηρίων έχουν στηθεί οι διατάξεις των πειραμάτων. Αν
αφήναμε το στήσιμο στους μαθητές θα κερδίζαμε περισσότερους ψυχοκινητικούς
στόχους, αλλά, θα χάναμε πολύ χρόνο και δεν θα προλαβαίναμε την ολοκλήρωση της
διδασκαλίας.
Α’ Μέρος
Επεξήγηση – σύνδεση με προηγούμενα- ανακάλυψη των ιδεών των μαθητών-
κατανόηση των εννοιών:
- Απλό εκκρεμές - Περίοδος απλού εκκρεμούς - Πλάτος ταλάντωσης - Μήκος
εκκρεμούς - Επιτάχυνση της βαρύτητας
Β’ Μέρος
- Επίδειξη – εφαρμογή, μέσω προσομοίωσης του τρόπου μέτρηση της περιόδου
απλού εκκρεμούς
- Η προσομοίωση γίνεται μέσω υπολογιστή και βινετοπροβολέα. Οι μαθητές
παρακολουθούν στην οθόνη και μαθαίνουν να μετρούν την περίοδο παίρνοντας
μετρήσεις χρόνου.
- Δίνονται φύλλα εργασίας στους μαθητές.
Γ’ Μέρος
Ερωτήσεις και προφορική αξιολόγηση.
Ανάθεση εργασίας για το σπίτι.
V. Αξιολόγηση
Προφορική αξιολόγηση στο τέλος της ώρας όπως περιγράφτηκε παραπάνω.
Δεκάλεπτο τεστ στην αρχή της επόμενης διδακτικής ώρας.
VII. Βιβλιογραφία
- Φυσική Γ Γυμνασίου ΟΕΒΔ
- http://pliroforikiatschool.blogspot.gr/2011/03/blog-post_22.html
- http://phet.colorado.edu/en/simulation/pendulum-lab
- http://users.sch.gr/mchatzinik/fisiki_G_gymnasiou/BIBLIA/ergastiriakos_odigos/ergask7.pdf
- http://www.seilias.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=113&Itemid=37
- http://blogs.sch.gr/nroum/files/2012/11/Ενδεικτικά-κριτήρια-αξιολόγησης δειγματικής.pdf
- http://ps.privateschools.gr/gymnasio/c_gym/fisiki/tetrerg/fysiki_tetradio_ergasion.pdf
- http://old.primedu.uoa.gr/sciedu/new_ant/new_prak.htm
Β) Πειραματική διαδικασία
Απαιτούμενα όργανα και υλικά:
1) Νήμα της στάθμης
2) Πλαστελίνη
3) Μετροταινία
4) Διάφορα βαρίδια
5) Χρονόμετρο
6) Βάση με ορθοστάτη
7) Μαγνήτες
Εκτέλεση
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Πλάτος (cm) Χρόνος 10 ταλαντώσεων (s) Περίοδος Τ (s)
3
6
9
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 66
Με βάση τον πίνακα 1 συμπλήρωσε τα κενά:
ΠΙΝΑΚΑΣ 2
Μάζα Χρόνος 10 ταλαντώσεων (s) Περίοδος Τ (s)
Χωρίς πλαστελίνη
Με πλαστελίνη
Η περίοδος της ταλάντωσης του εκκρεμούς δεν ............................. από τη μάζα του.
ΠΙΝΑΚΑΣ 3
Μήκος L (cm) Χρόνος 10 ταλαντώσεων (s) Περίοδος Τ (s)
100
……
……
ΠΙΝΑΚΑΣ 4
Χρόνος 10 ταλαντώσεων (s) Περίοδος Τ (s)
Με παρουσία μαγνήτη
(μεγάλο g)
Χωρίς μαγνήτη
(μικρότερο g)
Η παρουσία του μαγνήτη κάτω από το σιδερένιο σφαιρίδιο ισοδυναμεί με φαινομενική ............
του βάρους του. Άρα είναι σαν να κάναμε το πείραμα σε περιοχή με μεγαλύτερη ......................
της ............................ .
3. Μετράμε το μήκος του παραπάνω εκκρεμούς και είναι 1m. Αν μεγαλώσουμε το μήκος του
νήματος ο χρόνος που χρειάζεται να κάνει 10 αιωρήσεις γίνεται:
………………………………………………………………………………………………….....................................................
6. Στο παρακάτω σχήμα, που απεικονίζει ένα απλό εκκρεμές, σημειώστε πάνω στο σχήμα τα
παρακάτω:
Α. Το πλάτος της ταλάντωσης του.
Β. Το μήκος του
Γ. Την περίοδό του
Τ = 2s
Η. Παρατηρήσεις διδάσκοντα:
Το συγκεκριμένο μάθημα ακολουθεί την 1η διδακτική ώρα πάνω στην ίδια ενότητα
(5.3 Χαρακτηριστικά μεγέθη του κύματος) όπου με τη βοήθεια της ίδιας προσομοίωσης
είχαν εισαχθεί οι έννοιες του πλάτους, της συχνότητας και του μήκους κύματος.
Οι μαθητές κάθονται στους εργαστηριακούς πάγκους σε ομάδες. Η οργάνωση των
ομάδων (δύο τριάδες!) έχει καθοριστεί από την αρχή της σχολικής χρονιάς με τη
μέθοδο του κοινωνιομετρικού τεστ και την ισορροπημένη επιλογή των μελών τους από
το διδάσκοντα με βάση την επίδοσή τους (είμαστε παλιοί γνώριμοι).
Οι διδακτικοί στόχοι της ενότητας έχουν καθοριστεί ως επί το πλείστον με βάση το
αναλυτικό πρόγραμμα και την παρέμβαση του διδάσκοντα όπου κρίνεται ότι η
διδακτική ώρα μπορεί να χρωματιστεί «πειραματικά» (π.χ. ο πρώτος διδακτικός στόχος
είναι καθαρά προσωπική επιλογή, αφού οι οδηγίες διδασκαλίας του τρέχοντος έτους
έχουν αφαιρέσει την Εργαστηριακή Άσκηση 9). Ο Θεμελιώδης Νόμος της Κυματικής
εισάγεται αξιωματικά, αλλά δεν ήταν δυνατό να οργανωθεί μια δραστηριότητα με
βάση τη συγκεκριμένη προσομοίωση του phet όπου θα αποδεικνυόταν πειραματικά.
Η επίλυση προβλήματος δεν είναι ένδειξη ασκησιολατρίας, απλά μια κατάθεση
πρότασης επίλυσης προβλημάτων με μια στρατηγική εμπνευσμένη (όχι και τίποτα
ρηξικέλευθο, απλά οργανωμένο) από τον φίλτατο Young σε μια τάξη που σε λίγο θα
δώσει τη σκυτάλη στην Α’ Λυκείου. Το φύλλο αξιολόγησης είναι προσαρμοσμένο στο
γλωσσικό και μαθηματικό επίπεδο των μαθητών.
Υ.Γ.: Η σημείωση της ύλης του σχολικού βιβλίου για το διάβασμα στο σπίτι και οι
εργασίες για το σπίτι δίνονται στους μαθητές με έξτρα φύλλο, γιατί ο χρόνος είναι
χρήμα! Δεν κρίθηκε απαραίτητο να συμπεριληφθεί.
Δραστηριότητες:
Α) Τι πιστεύετε εσείς; Το πλάτος του κύματος επηρεάζει την ταχύτητα διάδοσής του;
.....................................................................................................................................................
Β) Ποια μεγέθη πρέπει να μετρήσουμε για να υπολογίσουμε την ταχύτητα διαδοσης του
κύματος της προσομοίωσης;
.....................................................................................................................................................
Γ) Με τη βοήθεια του πίνακα που ακολουθεί και της προσομοίωσης να μετρήσετε την
ταχύτητα διάδοσης του κύματος στη χορδή https://phet.colorado.edu/sims/html/wave-on-a-
string/latest/wave-on-a-string_el.html
Με βάση τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα η ταχύτητα διάδοσης των κυμάτων εξαρτάται
από το πλάτος του κύματος;
.....................................................................................................................................................
Αναγνώριση εννοιών:
Σχήμα:
Δεδομένα:
Ζητούμενα:
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
Ερωτήσεις:
«Η ......................... διάδοσης ενός κύματος είναι ίση με το γινόμενο του μήκους κύματος
επί τη ............................ του»
(Στόχος 2)
4. Ένα κύμα σε ένα σχοινί διαδίδεται με ταχύτητα 4 m s , το μήκος του κύματος είναι 2m .
Περιγραφή Διδασκαλίας:
Οι μαθητές κάθονται σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων οι οποίες έχουν
δημιουργηθεί από την αρχή της χρονιάς με την εξής σύσταση: ένας δυνατός, ένας
αδύνατος και δύο μέτριοι. Στους πάγκους του εργαστηρίου έχουν μοιραστεί τα φύλλα
εργασίας.
Α΄ Μέρος: Εισαγωγή - Ανάκληση προηγούμενης γνώσης.
Βήμα 4: Οι μαθητές καλούνται να μετρήσουν φωναχτά τον χρόνο που χρειάζεται ένα
σωματίδιο του μέσου για να εκτελέσει 20 ταλαντώσεις, και να υπολογίσουν την
συχνότητα της ταλάντωσης του σωματιδίου. Συγκρίνουν την συχνότητα ταλάντωσης
του σωματιδίου με την συχνότητα ταλάντωσης της πηγής. Επειδή αυτό δεν ήταν
δυνατό να πραγματοποιηθεί με το λογισμικό του Phet στο σημείο αυτό
χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό http://scratch.mit.edu/projects/2143096 , στο οποίο
θέσαμε την συχνότητα ταλάντωσης της πηγής f 0 = 0,5 Hz .
Στην συνέχεια για να συσχετίσουν την μορφή του κύματος με την συχνότητα της
πηγής χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό του Phet κύμα σε χορδή. Επιλέγουμε η πηγή
του κύματος να εκτελεί ταλάντωση και το κύμα να διαδίδεται σε χορδή χωρίς άκρη.
Οι υπόλοιπες παράμετροι έχουν ως εξής:
Στο σημείο αυτό ακολουθεί μικρή εισαγωγή στα ηχητικά κύματα. Για παράδειγμα
μπορούμε να ρωτήσουμε τους μαθητές: Γνωρίζετε άλλα κύματα εκτός από το κύμα
σε χορδή; ή μήπως έχετε παρατηρήσει πως κινείται η μεμβράνη ενός ηχείου; ή και
πως νομίζεται ότι το αυτί μας ανιχνεύει τους ήχους;
Βήμα 6,7: Χρησιμοποιώντας το λογισμικό του Phet «Ηχητικά κύματα»
http://phet.colorado.edu/el/simulation/sound οι μαθητές ακούν και «βλέπουν» δύο
ήχους διαφορετικής συχνότητας και συσχετίζουν την συχνότητα του κύματος με
το ύψος του ήχου. Επίσης ακούν και βλέπουν δύο ήχους ίδιας συχνότητας π.χ. τη
νότα λα με διαφορετικό πλάτος και συσχετίζουν το πλάτος του κύματος με την
ένταση του ήχου.
Γ΄ Μέρος:
Ανακεφαλαίωση μέσω ερωτήσεων- απαντήσεων. Ο χρόνος πιθανόν να μην αρκεί
για την ερώτηση αξιολόγησης η οποία αναθέτεται ως ατομική εργασία στο σπίτι.
Λογισμικά:
http://phet.colorado.edu/sims/wave-on-a-string/wave-on-a-string_el.html
http://scratch.mit.edu/projects/2143096/
http://phet.colorado.edu/el/simulation/sound
Βιβλιογραφία:
-Σχολικό βιβλίο Φυσική Γ' Γυμνασίου
- Πρόγραμμα σπουδών Φυσικής Γ' Γυμνασίου Πιλοτικών Γυμνασίων 2014 - ΙΕΠ
1. Τι θα συμβεί σε ένα τεντωμένο σχοινί εάν κουνήσεις το ένα άκρο του πάνω-κάτω;
2. Να σχεδιάσεις στο παρακάτω το σχήμα, την μορφή που θα πάρει το σχοινί, όταν
απομακρύνεις περισσότερο το άκρο του σχοινιού από την αρχική του θέση, δηλαδή
όταν αυξήσεις το πλάτος της ταλάντωσης του χεριού σου.
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
4. Στην προσομοίωση που θα παρακολουθήσετε, η γάτα κουνά το σχοινί πάνω κάτω
με συχνότητα 0,5Hz. Επικεντρωθείτε στο σωματίδιο που βρίσκεται στην αρχή των
αξόνων. Μετρήστε το χρόνο 20 ταλαντώσεων δηλαδή το χρόνο που χρειάζεται για να
γυρίσει 20 φορές στο ίδιο σημείο.
f = ...........................
λ3 = cm
Παρόλο που το πλάτος του κύματος μειώνεται, η απόσταση μεταξύ των δύο κορυφών
παραμένει ..........................................................
Στόχοι:
Επιδιώκεται οι μαθητές να είναι σε θέση:
Γνωστικοί:
1. Να διαπιστώσουν ότι όταν τα υγρά θερμαίνονται, διαστέλλονται.
2. Να εξηγήσουν με ποιο τρόπο λειτουργεί το θερμόμετρο.
3. Να αναγνωρίσουν ότι η διαστολή των υγρών εξαρτάται από το είδος του υγρού.
4. Να διαπιστώσουν ότι τα αέρια, όπως και τα υγρά όταν θερμαίνονται,
διαστέλλονται.
5. Να ερμηνεύσουν τα ανοδικά ρεύματα, εξαιτίας της θέρμανσης του αέρα.
6. Να συσχετίσουν την αύξηση του όγκου, κατά την διαστολή, με την ελάττωση της
πυκνότητας.
7. Να χρησιμοποιούν τα συμπεράσματά τους από την διαστολή των ρευστών, για να
ερμηνεύουν την κίνηση των ανέμων.
Ικανοτήτων
1. Να διαβάζουν και να ακολουθούν τις οδηγίες του φύλλου εργασίας.
2. Να πραγματοποιούν πειράματα με υλικά καθημερινής χρήσης
3. Να αξιοποιούν τις προσομοιώσεις ως διδακτικά εργαλεία.
Στάσεων
1. Να εφαρμόζουν τις γνώσεις τους σε καταστάσεις της καθημερινής ζωής.
2. Να ενισχύσουν την κοινωνικοποίησή τους μέσα από την συνεργατική εργασία και να
καλλιεργήσουν πνεύμα συνεργασίας μεταξύ τους και με τον καθηγητή τους.
3. Να δημιουργήσουν θετικές στάσεις για τις φυσικές επιστήμες
Εκπαιδευτική Μέθοδος
Θέματα Διάρκεια Εκπαιδευτικές τεχνικές
- Ερώτηση προς τους μαθητές.
Α μέρος
- Οι μαθητές καταθέτουν τις
Εισαγωγή - Πρόκληση ενδιαφέροντος- 5'
απόψεις τους και ακολουθεί
Ανάκληση προαπαιτούμενων γνώσεων
συζήτηση
Β μέρος -Εργασία σε ομάδες
Δραστηριότητες με βάση το φύλλο -Πείραμα
30 '
εργασίας -Διαδραστική προσομοίωση
Γ μέρος
- Ερώτηση αξιολόγησης-
Ανακεφαλαίωση-Σύνδεση με
10 ' - Ανάθεση εργασίας
φαινόμενα από την καθημερινή ζωή.
στον Η/Υ
Περιγραφή Διδασκαλίας:
Οι μαθητές κάθονται σε ομάδες των τεσσάρων ατόμων οι οποίες έχουν
δημιουργηθεί από την αρχή της χρονιάς με την εξής σύσταση: ένας δυνατός, ένας
Υλικοτεχνική υποδομή:
Για το πείραμα 1: ογκομετρική φιάλη, ελαστικό πώμα με τρύπα, γυάλινος σωλήνας,
χρωματισμένο νερό, μαρκαδόρος, κρυσταλλωτήριο, ζεστό νερό.
Για το πείραμα 3: γυάλινα μπουκάλια τύπου soda water, μπαλόνια, ζεστό νερό,
κρυσταλλωτήρια. Για το πείραμα 4: καμινέτο, χαρτί σε σχήμα έλικας
Βιβλιογραφία:
- Θησαυρός πειραμάτων, UNESCO απόδοση από την αγγλική Μ. Παπαϊωάννου,
Μακεδονικές Εκδόσεις
- Σχολικό βιβλίο Φυσική Β' Γυμνασίου
- Πρόγραμμα σπουδών Φυσικής Β -Γ Γυμνασίου Πιλοτικών Γυμνασίων 2014 - ΙΕΠ
Συμπέρασμα:
Τα στερεά σώματα όταν θερμαίνονται ..................................... ο .............................
τους ή αλλιώς ........................................... .
Παρατήρηση: ......................................................................................................................
Συμπληρώστε τα κενά:
Όταν τα υγρά θερμαίνονται ο ................................... τους αυξάνεται. Το φαινόμενο
αυτό λέγεται ............................................... των υγρών.
Να εξηγήσετε με ποιον τρόπο λειτουργεί ένα θερμόμετρο.
Πείραμα 2: (Ομαδοσυνεργατικά)
1. Ανοίξτε το φάκελο Φυσική στον ΗΥ του πάγκου εργασίας. Επιλέξτε το αρχείο
«Διαστολή και συστολή υγρών». http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/1671
Παρουσιάζονται δύο δοχεία που περιέχουν το ένα νερό και το άλλο λάδι. Ο όγκος
κάθε υγρού είναι 1000ml και η θερμοκρασία τους 20 οC.
2. Με το ποντίκι σύρετε το τριγωνάκι στην κλίμακα της θερμοκρασίας ώστε να την
αυξήσετε κατά 45 οC (δηλαδή 65 οC). Σημειώστε πόσο αυξήθηκε ο όγκος.
Ο όγκος του νερού αυξήθηκε κατά V = . . . . . . . . . . . . ml
Ο όγκος του λαδιού αυξήθηκε κατά V = . . . . . . . . . . . ml
Στην συνέχεια επιλέξτε το δεύτερο δοχείο να έχει οινόπνευμα και το άλλο νερό.
Στο οινόπνευμα όταν η θερμοκρασία αυξάνεται κατά 2 οC.
Ο όγκος του οινοπνεύματος αυξήθηκε κατά V = . . . . . . . . . . ml
Σε ποιο υγρό αυξήθηκε περισσότερο ο όγκος; .............................................................. .
Συγκρίνοντας πόσο αυξήθηκε ο όγκος κάθε υγρού όταν αυξήσαμε την θερμοκρασία
κατά 2 οC, μπορείτε να εξηγήσετε γιατί στα θερμόμετρα χρησιμοποιούμε οινόπνευμα
το οποίο έχουμε χρωματίσει και όχι λάδι ή νερό;
Ο ζεστός αέρας έχει μια σημαντική διαφορά σε σχέση με τον κρύο αέρα.
Ας θυμηθούμε τα περασμένα!
Για ποιο λόγο σε ένα ποτήρι που έχουμε λάδι και νερό το λάδι «ανεβαίνει» πάνω και
το νερό μένει κάτω; .....................................................................................................
Μπορείτε τώρα να εξηγήσετε για ποιο λόγο ο ζεστός αέρας ανεβαίνει προς τα πάνω;
Η πυκνότητα ενός υλικού μας δείχνει πόσο κοντά ή μακριά είναι τα μόρια του
υλικού.
Τους καλοκαιρινούς μήνες ο αέρας πάνω από την ξηρά θερμαίνεται πιο πολύ σε
σχέση με τον αέρα πάνω από την θάλασσα. Να σχεδιάσετε τα μόρια του αέρα πάνω
από το βουνό και πάνω από την θάλασσα.
Που επικρατεί μεγαλύτερη πίεση, πάνω από την θάλασσα ή το βουνό; Να εξηγήσετε.
Ερώτηση αξιολόγησης
Η έννοια της Δύναμης όπως περιγράφεται στου δύο πρώτους νόμους του Newton
και η σχέση της με την αλλαγή της κινητικής κατάστασης των σωμάτων
Γενική περιγραφή
Ένα ζήτημα γενικού ενδιαφέροντος πίσω από τη διδασκαλία των ΦΕ είναι το
επιστημονικό περιεχόμενο και το θέμα της συνάφειας και της ερμηνευτικής
δυνατότητας που παρέχει στους μαθητές ώστε να καταστήσει τις αντιλήψεις τους
λειτουργικές για την ερμηνεία του κόσμου που τους περιβάλει.
Η τρέχουσα πραγματικότητα δείχνει ότι μεγάλο μέρος των μαθητών δε μπορεί να
συνδέσει τις επιστημονικές γνώσεις και δραστηριότητες στη σχολική τάξη με τον
πραγματικό κόσμο. Η έκκληση για συσχέτιση του διδακτικού περιεχομένου με την
πραγματικότητα είναι πιο συχνή στους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
αφού εκεί καλούνται να διαχειριστούν πιο αφηρημένες έννοες όπως την περίπτωση
μας η έννοια της δύναμης.
Μέρος της λύσης αυτού του προβλήματος είναι να αντιληφθούμε τον στόχο της
διδασκαλίας των ΦΕ όχι με τον όρο της γνώσης ως ένα σύνολο στέρεων γεγονότων
και θεωριών αλλά ως ανάπτυξη των βασικών εννοιών/ιδεών (key science concepts –
big ideas) οι οποίες επιτρέπουν από κοινού την κατανόηση γεγονότων και φαινομένων
σχετικών με την καθημερινή ζωή των μαθητών κατά τη διάρκεια των σχολικών χρόνων
αλλά και μετά.
Υπάρχουν αρκετά ανοιχτά ερωτήματα για το ποιες πρέπει να είναι αυτές οι βασικές
έννοιες (key science concepts – big ideas). Οι ιδέες αυτές πρέπει να αφορούν όλο το
εύρος των μαθητών ανεξάρτητα αν ακολουθήσουν σπουδές στις ΦΕ ή όχι. Πρέπει να
δίνουν στους μαθητές ικανοποιητικές εξηγήσεις για τον κόσμο που τους περιβάλει
και να τους βοηθούν να συμμετέχουν σε επιστημονικές συζητήσεις που σχετίζονται
με την ποιότητα της ζωής τους ως μαθητές αλλά και ως αυριανοί πολίτες.
Μια από τις βασικές ιδέες που αναπτύσσει η W, Harlen ως βασικό επιστημονικό
περιεχόμενο για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι ότι «η αλλαγή κινητικής
κατάστασης απαιτεί τη δράση κάποιας δύναμης». Πιο συγκεκριμένα την περιγράφει
ως εξής «τα αντικείμενα αλλάζουν ταχύτητα μόνο αν δεχθούν κάποια δύναμη. Η
βαρύτητα είναι μια παγκόσμια δύναμη που δρα σε όλα τα σώματα είτε μικρά είτε
μεγάλα συνέπεια της οποίας είναι οι κινήσεις των πλανητών και των άστρων και της
ελεύθερης πτώσης των σωμάτων προς το κέντρο της γης».
Επικεντρώνουμε την προσοχή μας στην παραπάνω βασική ιδέα και προτείνουμε
μια υποδειγματική διδασκαλία με στόχο οι μαθητές να συνδέσουν την συγκεκριμένη
ο
ιδέα με τους δύο νόμους του Νιουτον (Newton) και συγκεκριμένα με τον 1 Νόμο του
Newton – Νόμος της αδράνειας και τον 2ο Νόμο του Newton - θεμελιώδη νόμο της
μηχανικής, ενότητες που περιέχονται στο πρόγραμμα σπουδών της φυσικής της Β
Γυμνασίου. Εκτός από τον βασικό στόχο σύνδεσης της αλλαγής της κινητικής
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 88
κατάστασης με την ύπαρξη ή όχι κάποιας δύναμης θα αναπτυχθούν και έννοιες όπως
της αδράνεια και της συνισταμένης δύναμης.
Διδακτικοί στόχοι
Οι διδακτικοί στόχοι κατά την διδασκαλία της ενότητας μπορούν να αναλυθούν.
Επιδιώκεται οι μαθητές να είναι σε θέση:
Γνωστικοί στόχοι
1. Να αντιληφθούν ότι η διανυσματική άθροιση διαφέρει από την άθροιση
απλών ποσοτικών μεγεθών (μονόμετρων)
2. Να συνδέουν την συνισταμένη δύναμη με την αλλαγή ή όχι της κινητικής
κατάστασης σε ακίνητο σώμα (2ος Νόμος Newton).
3. Να αναγνωρίζουν ως αιτία του ρυθμού μεταβολής της ταχύτητας ενός σώματος
το μέτρο της συνισταμένης δύναμης.
4. Να ορίσουν ως ισορροπία ενός σώματος την ακινησία ή την κίνηση με σταθερή
ταχύτητα και να την συνδέσουν με την ύπαρξη μηδενικής συνολικής δύναμης (1ος
Νόμος Newton).
5. Να συνδέουν την συνισταμένη δύναμη με την αλλαγή ή όχι της κινητικής
κατάστασης σε κινούμενο σώμα.
6. Να κατανοήσουν ότι η μάζα αποτελεί το μέτρο της αδράνειας και το ρόλο της
στο ρυθμό μεταβολής της ταχύτητας.
Στόχοι Ικανοτήτων
1. Να εργαστούν με τη χρήση ΤΠΕ (λογισμικό Phet). Το συγκεκριμένο λογισμικό είναι
ελεύθερο στο δίκτυο και οι μαθητές μπορούν να εργαστούν σε αυτό μετά τη διδασκαλία
και να εξοικειωθούν σε ανοικτά περιβάλλοντα μάθησης
2. Να αναπτύξουν δεξιότητες αναζήτησης, επιλογής και αξιοποίησης πληροφοριών
στο διαδίκτυο.
Στόχοι Στάσεων
1. Να αναγνωρίσουν στη διάνοια Newton και του ερμηνευτικού σχήματος των
νόμων του, την πλήρη και παγκόσμια ερμηνεία της κίνησης ή της ακινησίας των
σωμάτων.
2. Να αντιληφθούν τον παγκόσμιο χαρακτήρα των εννοιών «μάζα» και «δύναμη».
3. Στο πλαίσιο της διδασκαλίας οι μαθητές μπορούν να ανταλλάξουν ιδέες και
απόψεις σχετικά με τις έννοιες που διαπραγματεύεται η ενότητα να δεχτούν και να
απορρίψουν μέσω διαλόγου ιδέες και απόψεις με τους συμμαθητές τους.
4. Να εργαστούν ομαδικά για τη συμπλήρωση φύλλων εργασίας στην διάρκεια
της διδασκαλίας, και να ολοκληρώσουν με εργασίες στο σπίτι.
Διδακτικές τεχνικές
H συγκεκριμένη διδασκαλία οργανώθηκε ώστε σε μία διδακτική ώρα να διδαχτούν
οι δύο νόμοι του Newton. Στη Β Γυμνασίου και με δεδομένο ότι ο μαθηματικός
φορμαλισμός των δύο νόμων θα αναλυθεί στην πρώτη λυκείου, οι μαθητές πρέπει
να αντιληφθούν τη «μεγάλη εικόνα» του ερμηνευτικού σχήματος αιτίου –
αποτελέσματος που παρέχουν οι δύο νόμοι του Newton ώστε να συνδέσουν την
Διδακτικό Σενάριο
Πράξη 1η - Διελκυστίνδα
Προετοιμασία
Από την εφαρμογή phet με τίτλο "Δύναμη και κίνηση: Βασικά", γίνεται επιλογή της
καρτέλας με τίτλο "Διελκυστίνδα" http://phet.colorado.edu/el/simulation/forces-and-motion-
basics. Οι μαθητές έχουν καθίσει σε ομάδες στους πάγκους εργασίας και τους έχει δοθεί
από ένα φύλλο εργασίας.
Ενέργειες
Βιβλιογραφία
Harlen, W. (2010). Principles and Big Ideas of Science Education. Hatfield: ASE»
Levy, P., Lameras, P., McKinney, P., Ford, N., (2011). Project Title: The pathway to Inquire Based
Science Teaching “The Features of Inquiry Learning: theory, research and practice”
http://phet.colorado.edu/el/simulation/forces-and-motion-basics
1. Διελκυστίνδα
1η
2η
3η
4η
5η
6η
1η περίπτωση
2η περίπτωση
3η περίπτωση
Να συμπληρώσετε τον πίνακα που ακολουθεί κυκλώνοντας την σωστή επιλογή για
την ταχύτητα την δύναμη και τα αντίστοιχα βέλη που δείχνουν τη φορά τους ( αν η τιμή
είναι μηδέν δεν χρειάζεται να σημειώσετε φορά). Επαναλάβετε την ίδια διαδικασία
στις τρείς περιπτώσεις που θα προβληθούν.
....................................................................................................................................
Φωτογραφίες δειγματικής: http://youtu.be/z8AnAEMrHOI
Βίντεο δειγματικής 1ο μέρος: Διελκυστίνδα
Βίντεο δειγματικής 2ο μέρος : Αδράνεια
.................................................................................................................................
1. Σύμφωνα με τον 1ο νόμο του Νεύτωνα : Όταν σε ένα σώμα δεν ασκούνται δυνάμεις
ή αν ασκούνται έχουν συνισταμένη μηδέν, τότε το σώμα ή θα παραμένει ακίνητο ή
θα κινείται ευθύγραμμα και ομαλά.
2. Σύμφωνα με τον 2Ο νόμο του Νεύτωνα: Όσο μεγαλύτερη είναι η δύναμη που
ασκείται σε ένα σώμα που έχει ορισμένη μάζα, τόσο πιο γρήγορα μεταβάλλεται η
ταχύτητα του.
Όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα ενός σώματος τόσο δυσκολότερα μπορεί μια
συγκεκριμένη δύναμη να αλλάξει τη ταχύτητα του
3.Σύμφωνα με τον 3Ο νόμο του Νεύτωνα: Όταν ένα σώμα Α ασκεί δύναμη(δράση) σε
ένα άλλο σώμα Β, τότε και το σώμα Β ασκεί μια δύναμη(αντίδραση) ίσου μέτρου και
αντίθετης κατεύθυνσης στο Α.
4.Το έργο μιας σταθερής δύναμης που μετακινεί ένα σώμα κατά την κατεύθυνση της
ορίζεται ως το γινόμενο του μέτρου της δύναμης επί τη μετατόπιση του σώματος
δηλαδή: έργο δύναμης = δύναμη x μετατόπιση W = F · Δx
5. Κινητική ενέργεια ονομάζουμε την ενέργεια που έχει ένα σώμα επειδή κινείται και
δίνεται από τη σχέση EK 1 mu 2
2
6.Σύμφωνα με την Αρχή Διατήρησης Ενέργειας (Α.Δ.Ε.) : Η ενέργεια δεν δημιουργείται
ούτε καταστρέφεται, απλώς μεταφέρεται από ένα σώμα σε ένα άλλο ή μετατρέπεται
από μια μορφή σε μια άλλη.
7.Σύμφωνα με το θεώρημα διατήρησης της μηχανικής ενέργειας: Όταν σε ένα σώμα
επιδρούν μόνο βαρυτικές, ηλεκτρικές ή δυνάμεις ελαστικής παραμόρφωσης, η
μηχανική του ενέργεια διατηρείται σταθερή.
1ο βήμα.
1. Ρυθμίζουμε τη δύναμη που ασκείται στο σώμα στην σταθερή τιμή F , ρυθμίζουμε
τη μάζα του σώματος στην τιμή m και επιλέγουμε ΕΝΑΡΞΗ. Καταγράφουμε στον
παρακάτω πίνακα την ταχύτητα του σώματος την χρονική στιγμή t= 1s .
2. Διπλασιάζουμε τη μάζα του σώματος και καταγράφουμε την ταχύτητα του σώματος
την χρονική στιγμή t= 1s.
3. Τριπλασιάζουμε τη μάζα του σώματος και καταγράφουμε την ταχύτητα του
σώματος την χρονική στιγμή t= 1s . *Η τριβή θεωρείται αμελητέα
Συμπέρασμα►NewtonSecondLawquiz1.swf
Στηριζόμενοι στην παραπάνω προσομοίωση μεταβάλλοντας τις απαιτούμενες παραμέτρους
συμπληρώστε την στήλη "Ταχύτητα" στον παρακάτω πίνακα 1 για χρονικό διάστημα ενός δευτερολέπτου
(Δt=1s) και απαντήστε στα ερωτήματα.
2ο βήμα.
1. Ρυθμίζουμε τη μάζα του σώματος στην σταθερή τιμή m , ρυθμίζουμε τη δύναμη
που ασκείται στο σώμα στην τιμή F και επιλέγουμε ΕΝΑΡΞΗ. Καταγράφουμε στον
παρακάτω πίνακα την ταχύτητα του σώματος την χρονική στιγμή t= 1s .
2. Διπλασιάζουμε την δύναμη και καταγράφουμε την ταχύτητα του σώματος την
χρονική στιγμή t= 1s.
3. Τριπλασιάζουμε την δύναμη και καταγράφουμε την ταχύτητα του σώματος την
χρονική στιγμή t= 1s *Η τριβή θεωρείται αμελητέα
Συμπέρασμα ► NewtonSecondLawquiz2.swf
Στηριζόμενοι στην παραπάνω προσομοίωση μεταβάλλοντας τις απαιτούμενες παραμέτρους
συμπληρώστε την στήλη "Ταχύτητα" στον παρακάτω πίνακα 2 για χρονικό διάστημα ενός δευτερολέπτου
(Δt=1s) και απαντήστε στα ερωτήματα.
1. Ρυθμίζουμε τις μάζες των σωμάτων στις τιμές m1=2 Kg ,m2=3 Kg (θεωρούμε m= 1Kg)
και την ισχύ των μαγνητών στη βαθμίδα 5.
2. Επιλέγουμε ΕΝΑΡΞΗ και καταγράφουμε τις τιμές ταχύτητας και μετατόπισης του
1ου οχήματος ανά δευτερόλεπτο στον παρακάτω πίνακα.
3. Τη χρονική στιγμή t= 2s μηδενίζουμε την ισχύ ενός μαγνήτη και συνεχίζουμε να
καταγράφουμε τις τιμές ταχύτητας και μετατόπισης του 1ου οχήματος μέχρι την
χρονική στιγμή t= 4s. *Η τριβή θεωρείται αμελητέα
1 2 0
2 2 1
3 2 2
4 2 3
5 2 4
Ερώτηση 2: Τι παρατηρείτε σχετικά με την τιμή της ταχύτητας του οχήματος 1 μετά
από την χρονική στιγμή t=2s ; Ποιος νόμος της Φυσικής εξηγεί την παρατήρηση σας ;
1ο βήμα
Ρυθμίζουμε την αρχική ταχύτητα στην τιμή υ=0 και την αρχική θέση στην τιμή h = 20 m
και μελετάμε την κίνηση μπάλας μάζας m= 2 Kg.
Δίνεται η επιτάχυνση βαρύτητας g=10 m/s2.
Θεωρούμε αμελητέα την αντίσταση του αέρα.
α) Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα και να υπολογίσετε το έργο του βάρους
κατά την κίνηση αυτή.
Έργο Βάρους W =
2ο βήμα
Ρυθμίζουμε την αρχική ταχύτητα στην τιμή υ=20 m/s (με κατακόρυφη διεύθυνση με
φορά προς τα πάνω) και την αρχική θέση στην τιμή h = 0 m και μελετάμε την κίνηση
μπάλας μάζας m= 2 Kg. Δίνεται η επιτάχυνση βαρύτητας g=10 m/s2. Θεωρούμε
αμελητέα την αντίσταση του αέρα.
α) Καταγράψτε το μέγιστο ύψος στο οποίο φθάνει η μπάλα.
Πόσο έργο παράγεται από τη συνισταμένη των δυνάμεων που ασκούνται στον
παγοδρόμο;
...........................................................................................................................................................
Φωτογραφίες Δειγματικής: watch?v=DVj_bSwwf9o&feature=youtu.be
..........................................................................................................................................................
ζευγάρι δυνάμεων.
ο
3. Να εφαρμόζουν τον 3 νόμο της κίνησης αναγνωρίζοντας πως τα μέτρα των
φαινομένων.
5. Να αναγνωρίζουν τα ζευγάρια δυνάμεων «δράσης-αντίδρασης» σε κάθε
αλληλεπίδραση.
Ικανοτήτων:
1. Να είναι σε θέση να ακολουθούν τις οδηγίες του φύλλου εργασίας.
Γνωσιακές προϋποθέσεις:
Οι μαθητές πρέπει να είναι σε θέση:
1. Να αναγνωρίζουν τα φαινόμενα «ευθύγραμμη ομαλή κίνηση» και «ευθύγραμμη
Υλικοτεχνική υποδομή:
Όργανα-αντικείμενα
Εισαγωγή: ορθοστάτες, νήμα, πεταλοειδής μαγνήτης, σιδερένιο καρφί, σφαίρα
(σφαιροβολίας, μάζας 6,2 kg), μπαλάκι πίνγκ-πόνγκ (μάζας 2,3 g).
1η δραστηριότητα: 8 δυναμόμετρα.
2η δραστηριότητα: 2 ζεύγη πατίνια (rollers), μετροταινία, 2 χρονόμετρα.
3η δραστηριότητα: 2 αμαξίδια εργαστηρίου (μάζας 700 g), το ένα με έμβολο, κόλλες
Α4, 2 εμπόδια.
4η δραστηριότητα: 1 ζευγάρι πατίνια (rollers), 1 μπάλα (medicine ball).
Εκπαιδευτικά μέσα
- Σε οθόνη προβάλλονται διαφάνειες power point βοηθητικές ως προς τη 2η και 4η
δραστηριότητα και ως προς την ερώτηση 2 του φύλλου αξιολόγησης. Επίσης,
προβάλλονται 3 video για την 4η δραστηριότητα και προσομοιώσεις για την 3η
δραστηριότητα και την ερώτηση 1 του φύλλου αξιολόγησης.
- Δίνεται φύλλο εργασίας.
Προτεινόμενη διάρκεια: προτείνονται 2 διδακτικές ώρες (75 έως 90 λεπτά).
Περιγραφή διδασκαλίας:
Εισαγωγή (διάρκεια έως 10 λεπτά):
ο
1. Ο διδάσκων διατυπώνει τον 3 νόμο της κίνησης. Τονίζει την έννοια «αλληλεπίδραση» και
το ότι κάθε αλληλεπίδραση περιγράφεται από ένα ζευγάρι δυνάμεων.
2. Δίνει παραδείγματα αλληλεπιδράσεων.
ος ος
3. Κάνει τη διάκριση ανάμεσα στο ότι ο 1 και ο 2 νόμος αναφέρονται σε ένα σώμα στο
οποίο ασκούνται (ή δεν ασκούνται) δυνάμεις, ενώ ο 3ος νόμος αναφέρεται σε δυνάμεις που
ασκούνται σε δύο διαφορετικά σώματα.
4. Με τα ακόλουθα παραδείγματα αλληλεπίδρασης θέτει το ερώτημα: «ποιά δύναμη είναι
μεγαλύτερη;»:
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Rutgers University Learning Cycle: Η ιδέα για την κίνηση με τα πατίνια από το Newton’s Third
Law -the forces approach, http://paer.rutgers.edu/pt3/experimentindex.php?topicid=3&cycleid=3
The Physics Classroom, http://www.physicsclassroom.com
Newtonian Mechanics, http://www.phy6.org/stargaze/Snewton3.htm.
Αντρέας Ι. Κασσέτας ,
-Εναλλακτικές ιδέες των μαθητών», http://users.sch.gr//kassetas/0%20000%200%200%20aaAlterIDEAS.htm
-Η Φυσική στην Α Λυκείου», http://users.sch.gr//kassetas/yPhysicsALyceum7.htm
-Ο 3ος νόμος, http://users.sch.gr//kassetas/educ55k.htm
- Το έργο του Νεύτωνα (πρωτότυπο) http://users.sch.gr//kassetas/zzzzzzzzzzNewton0Principia.htm
Physlet Physics, http://www.compadre.org/Physlets/mechanics/illustration4_6.cfm.
W. Lewin (8.01 Lec. 6) διαλέξεις ΜΙΤ, οι νόμοι του Νεύτωνα, στη διεύθυνση
https://www.youtube.com/watch?v=aAmYKqFzbMw.
Ηλία Σιτσανλή, Προσομοιώσεις του στη διεύθυνση http://www.seilias.gr/.
Ανδρέα Βαλαδάκη, Η ιδέα για τη μετατόπιση των αμαξιδίων στην 3η δραστηριότητα, από το
video «Μέτρηση της μάζας για μωρά» του στη διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=lizf6lMlLVk.
Βίντεο κατά τη διδασκαλία:
To ‘video_1_jetpack_Rocket’ είναι απόσπασμα από το video ‘Jetpack Rocket Science’ στη
διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=Hx9TwM4Pmhc.
(Ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί το video ‘Water Jetpack’ από το Pedagogy in action στη
διεύθυνση https://serc.carleton.edu/sp/library/dmvideos/videos/water_jetpack.html).
Τα ‘video_2_Rockets’ και ‘video_3_3rdLaw_in_space’ είναι αποσπάσματα από το video
‘Newton's Laws Of Motion 3_ Action and Reaction’ στη διεύθυνση
https://www.youtube.com/watch?v=cP0Bb3WXJ_k.
....................................................................................................................................
Φωτογραφίες Δειγματικής διδασκαλίας: Φωτό δειγματικής Φωτό δειγματικής
Βίντεο Δειγματικής Διδασκαλίας: Βίντεο μέρος 1, Βίντεο μέρος 2, Βίντεο μέρος 3
.................................................................................................................................
1η δραστηριότητα
Δύο από τους μαθητές κάθε ομάδας συνδέουν μεταξύ τους (με τα γαντζάκια) τα δύο
δυναμόμετρα που βρίσκονται στους πάγκους σας και μέσω των δυναμομέτρων τραβά ο
ένας τον άλλον.
Αρχικά και οι δύο τραβούν ταυτόχρονα τα δυναμόμετρα και ανακοινώνουν τις ενδείξεις
τους. Στη συνέχεια τραβά μόνον ο ένας και τέλος τραβά μόνον ο άλλος.
Ανακοινώνονται οι ενδείξεις σε κάθε περίπτωση και καταγράφονται στο φύλλο
εργασίας.
Τραβούν οι 2 ταυτόχρονα: ενδείξεις 1ου δυναμομέτρου ............ 2ου δυναμομέτρου ............
Τραβά μόνον ο ένας: ενδείξεις 1ου δυναμομέτρου ............... 2ου δυναμομέτρου ...............
Τραβά μόνον ο άλλος: ενδείξεις 1ου δυναμομέτρου ............... 2ου δυναμομέτρου ...............
Συμπέρασμα: σε κάθε περίπτωση οι ενδείξεις είναι ................ . Αυτό σημαίνει πως η
δύναμη με την οποία ο 1ος μαθητής τραβά τον 2ο μαθητή μέσω των δυναμομέτρων
είναι .................... κατά μέτρο με τη δύναμη με την οποία ο 2 ος μαθητής τραβά τον 1ο,
σε κάθε περίπτωση.
2η δραστηριότητα
Δύο μαθήτριες σε πατίνια (rollers). 1 2
3. Σε ποιά φάση του φαινομένου νομίζετε πως τα 1 και 2 αποκτούν επιτάχυνση; Κατά
τη διάρκεια της επαφής τους ή μετά την επαφή τους; ..................................................
………………………………………………………………………………………….......................................................
4. Αποκτούν ίσες επιταχύνσεις ή κάποια από τις δύο είναι μεγαλύτερη; .........................
Πώς το καταλαβαίνουμε; ......................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………............................
2. Μετράμε τους χρόνους (Δt)1 και (Δt)2 κατά τους οποίους διανύουν ίσες αποστάσεις
Δx, οι οποίες μας είναι γνωστές. Θεωρώντας ότι η κίνησή τους γίνεται με σταθερή
ταχύτητα, να γράψετε τη σχέση που δίνει την ταχύτητα των 1 και 2 κατά τη διάρκεια
της κίνησής τους και να βρείτε τον λόγο τους:
(Δt)1 = .......................... και (Δt)2 = ...............................
υ1 = .............................
υ2 = ...............................
υ1/υ2 = ...........................
3. Με την παραδοχή ότι στο χρονικό διάστημα t της επαφής τους οι δυνάμεις που
ασκούν η 1στην 2 είναι σταθερές, να γράψετε τη σχέση που δίνει τις ταχύτητες υ 1
και υ2 των 1 και 2 σε σχέση με τις επιταχύνσεις τους και στη συνέχεια να βρείτε τον
λόγο των επιταχύνσεών τους:
υ1 = .............................
υ2 = .............................
α1/α2 = .........................
4. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα και να απαντήσετε στις ακόλουθες
ερωτήσεις:
Σμαράγδα (1)
Χρυσ/ντω (2)
3η δραστηριότητα
Δύο αμαξίδια ίσων μαζών (700 g), το ένα
με έμβολο και βαρίδια των 700 g.
Δύο εμπόδια.
Κόλλες Α4 για τη μέτρηση
των μετατοπίσεων.
Προσομοίωση.
1. Η Σμαράγδα πετά μιά βαριά μπάλα ευθεία μπροστά της. Να βασισθείτε στα
συμπεράσματα από τις προηγούμενες δραστηριότητες και:
1. Να προβλέψετε τί θα συμβεί, αφού η Σμαράγδα πετάξει την μπάλα:
...........................................................................................................................................
2. Πώς ερμηνεύετε το φαινόμενο; ...................................................................................
............................................................................................................................................
12
3. Να σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ασκούνται στη Σμαράγδα και
στη μπάλα καθώς η Σμαράγδα σπρώχνει την μπάλα μακριά της.
12
4. Να σχεδιάσετε τις δυνάμεις που ασκούνται στη
Σμαράγδα και στη μπάλα αφού η Σμαράγδα πετάξει την μπάλα.
2. Τί νομίζετε πως θα συνέβαινε, εάν η Σμαράγδα μπορούσε να εκτοξεύει συνεχώς
μπάλες, μικρότερες σε μάζα αλλά με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα;
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Βίντεο για την Διδασκαλία: Βίντεο Διδασκαλίας (jetpack, rockets, 3d law in space)
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
8. Να αναζητήσετε στο διαδίκτυο πληροφορίες για τη λειτουργία των πυραύλων.
Μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα οι επιστήμονες πίστευαν πως δεν μπορεί να
σταλεί πύραυλος στη Σελήνη, καθώς η Σελήνη δεν έχει ατμόσφαιρα και επομένως
δεν υπάρχει «κάτι που να μπορεί να σπρώχνει ο πύραυλος για να κινηθεί». Γιατί
ήταν λανθασμένη αυτή η άποψη;
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
9. Εάν έχετε την ευκαιρία, δείτε την ταινία ‘Gravity’ του 2013, έχοντας τον νού σας
στον 3ο νόμο της κίνησης (αλλά και στον George Clooney, αν θέλετε!).
Να προσέξετε τον τρόπο που κινούνται οι αστροναύτες, όταν βρίσκονται εκτός του
σκάφους τους.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
Στη συνέχεια παρακολουθείστε το σύντομο βίντεο-1 που κατηφορίζουν 2 σφαιρίδια και
χτυπούν όμοια εμπόδια.
Ποια προκαλεί μεγαλύτερη ζημιά; ……………………………………
Γιατί;………………………………………………………………………………………………………………………………
Ας σκεφτούμε τώρα το παράδειγμα ενός καλού πυγμάχου, που η γροθιά του κινείται με
μεγάλη ορμή. Είναι σίγουρη η επιτυχία του; Από τι εξαρτάται;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Συμπέρασμα : Η ορμή είναι μέγεθος …………………………………..
Τελικό συμπέρασμα: Για να υπολογίσουμε αριθμητικά την ορμή ενός αντικειμένου
του. Όσο η ...............……………………… αυξάνεται τόσο ………………………….... και η ορμή του και
P = ………………… (τύπος)
Στο παρακάτω βίντεο-2 παρατηρούμε την ορμή που έχει αρχικά ένα σώμα να
μεταβιβάζεται ΠΛΗΡΩΣ ή ΜΕΡΙΚΩΣ στο/στα υπόλοιπα σώματα.
Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας.
Παράδειγμα μπιλιάρδου: …………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Παράδειγμα με μικρά σφαιρίδια: ………………………………………………………………………………..
..……………………………………………………………………………………………………………………………………
Ομοιότητες και διαφορές μεταξύ ταχύτητας και ορμής:
Ομοιότητες:
ΚΑΙ η ταχύτητα ΚΑΙ η ορμή είναι μεγέθη: ……………………………………..
Η ταχύτητα ΚΑΙ η ορμή είναι μεγέθη που έχουν σχέση με την …………………….......... ενός
σώματος.
Διαφορές:
Δείτε το βίντεο-3 της σύγκρουσης δύο ανόμοιων μαζών. Συμπληρώστε:
Β) Άρα, η ορμή μπορεί να .....…………………………… από ένα σώμα σε ένα άλλο, η ταχύτητα
όμως ……….................... .
Πως ορίζεται η ορμή ενός συστήματος σωμάτων;
Η ορμή ενός συστήματος από 2 ή περισσότερα σώματα ορίζεται το: «άθροισμα των
ορμών τους».
Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, η ΟΡΜΗ του ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ δύο σωμάτων, είναι
δυνατόν να είναι μηδέν, παρότι και τα δύο σώματα κινούνται !!!!!
Δείτε το παρακάτω βίντεο 4 (κριάρια) και εξηγήστε πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………….............................
Ας δούμε επίσης και το βίντεο-5 στο διαστημικό σταθμό. Οι δύο μπάλες μαζί (ως
σύστημα) σχεδόν δεν κινούνται μετά τη σύγκρουση τους. Τι συμπεραίνετε για τις ορμές
που είχαν η κάθε μια;
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Η ΚΡΟΥΣΗ στη Φυσική, είναι ότι συμβαίνει σε μια «σύγκρουση» εάν κατά την διάρκεια
του φαινομένου δεν ασκούνται ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ δυνάμεις στο σύστημα.
Περίπτωση 1η
Η λεγόμενη ΕΛΑΣΤΙΚΗ ΚΡΟΥΣΗ είναι ένα «φαινόμενο –ιδανικό» κατά την εξέλιξη του
οποίου θεωρούμε ότι η ενέργεια δεν υποβαθμίζεται και η κινητική ενέργεια του
συστήματος διατηρείται. Τέτοια μπορούμε να θεωρήσουμε (προσεγγιστικά) τις
κρούσεις μεταξύ σιδερένιων σφαιρών.
Στο βίντεο 9 στο διάστημα, παρατηρήστε τι συμβαίνει με τις ταχύτητες που έχουν τα
μπαλάκια του τένις, πριν την σύγκρουση τους και μετά την σύγκρουση τους.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………….....
Περίπτωση 2η
Ένας δυνατός άνθρωπος κρατά το ποιο δυνατό όπλο του κόσμου. Πυροβολεί και μια
μικροσκοπική σφαίρα εκτοξεύεται. Η συνέχεια στο βίντεο 10
Να συμπληρώσετε τα παρακάτω.
Πριν το πυροβολισμό:
Η συνολική ορμή του συστήματος (Άνθρωπος-όπλο-σφαίρα) είναι: ………………..
Μετά τον πυροβολισμό:
Η σφαίρα εκτοξεύεται προς τα δεξιά με ορμή p1.
Ο άνθρωπος-μαζί με το όπλο κινούνται προς ………………….. με ορμή μέτρου …………
Σχετικά links :
http://www.youtube.com/watch?v=h3cnAp0JBIg (2.59-3.17)
http://www.youtube.com/watch?v=qNou0xg3_cY&feature=related (0.12-1.01)
http://www.youtube.com/watch?v=qNou0xg3_cY&feature=related (1.01-1.18)
http://www.youtube.com/watch?v=7Sieju0KI90
http://www.youtube.com/watch?v=4IYDb6K5UF8
http://www.youtube.com/watch?v=eQ3RfKPPO2o (1.31-1.42)
http://www.youtube.com/watch?v=T9lehHxv-C8
http://www.youtube.com/watch?v=1VVOH7Ep_8w
http://www.youtube.com/watch?v=1yVkBGZh2Wc&feature=plcp
http://www.youtube.com/watch?v=eQ3RfKPPO2o (3.26-4.30)
1. ΤΙΤΛΟΣ - Μελέτη διατήρησης ορμής και ελαστικές κρούσεις - Σενάριο Β' επιπέδου
2. Γνωστικές περιοχές - Φυσική Β΄ Λυκείου προσανατολισμού-κατεύθυνσης
3. Προαπαιτούμενες γνώσεις και προαντιλήψεις των μαθητών.
Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν την έννοια της ορμής και το διανυσματικό της
χαρακτήρα, καθώς και την μεταβολή της ορμής ως διανυσματικό μέγεθος. Θα
πρέπει να ερμηνεύουν τα πρόσημα στα διανυσματικά μεγέθη. Να γνωρίζουν τι
ονομάζεται μονωμένο σύστημα σωμάτων .Να μπορούν να υπολογίσουν την
κινητική ενέργεια ενός σώματος. Να μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες από μια
γραφική παράσταση. Θα πρέπει να γνωρίζουν τα βασικά στοιχεία της επιστημονικής
μεθοδολογίας όταν μελετάμε ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο.
- Οι προκαταλήψεις που ενδεχομένως πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι: ότι κατά τις
κρούσεις , τα σώματα γενικά ανταλλάσουν ταχύτητες ή και κινητικές ενέργειες
μεταξύ τους, ότι στις ελαστικές κρούσεις διατηρείται η κινητική ενέργεια κάθε
σώματος ξεχωριστά
4. Στόχοι - Επιδιώκεται οι μαθητές να μπορούν :
Γνωστικοί:
να εξάγουν το συμπέρασμα ότι στην ελαστική κρούση δυο σωμάτων με ίδια μάζα τα
σώματα ανταλλάσουν ταχύτητες, ενώ αυτό δεν συμβαίνει όταν οι μάζες τους είναι
άνισες.
να διερευνήσουν ότι στις ελαστικές κρούσεις το σύστημα δεν έχει απώλειες
μηχανικής ενέργειας σε κάθε περίπτωση και ότι αυτή η διαφορά διαχωρίζει τις
ελαστικές κρούσεις από τις ανελαστικές
να μελετήσουν και να εφαρμόσουν ότι σε όλες τις κρούσεις ισχύει η διατήρηση της
ορμής
να διερευνήσουν ότι κατά την κρούση δυο σωμάτων η μεταβολή της ορμής του
ενός σώματος ισούται με την αντίθετη μεταβολή της ορμής του άλλου ως συνέπεια
του ότι η συνολική ορμή του συστήματος παραμένει αμετάβλητη.
Ικανοτήτων:
να αναγνωρίσουν τη σημασία των ΤΠΕ στη διερεύνηση φαινομένων τόσο μέσα από
την διαδικασία της μοντελοποίησης όσο και με τις πολλαπλές αναπαραστάσεις που
προσφέρει στο περιβάλλον εργασίας που προσφέρει
να αποκτήσουν δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας
να καλλιεργήσουν δεξιότητες πειραματικής διαδικασίας και της αυτενέργειας
να εξάγουν συμπεράσματα σε υποθέσεις κάνουν για την αξιολόγηση ενός
φαινομένου.
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 123
Στάσεων:
να αντιληφθούν την αξία της συνεργατικής εργασίας και της αλληλοβοήθειας στα
πλαίσια της ομάδας.
μέσω αξιοποίησης των ΤΠΕ να αποκτήσουν προστιθέμενη αξία, αφού θα είναι σε
διαρκή επαφή με την επιστημονική μεθοδολογία πρόβλεψη, διατύπωση υπόθεσης,
έλεγχος, επιβεβαίωση, εξαγωγή συμπερασμάτων.
να αποκτήσουν δεξιότητες αντιμετώπισης-επίλυσης πραγματικών προβλημάτων.
5. Λογισμικό:
Προτείνεται το λογισμικό interactive physics το οποίο προσφέρει ικανοποιητική
αναπαράσταση μοντελοποίησης σε συνδυασμό με πολλαπλές αναπαραστάσεις
(γραφικές παραστάσεις). Αρχείο Interactive Physics : Κρούσεις-Α.Δ.Ο. – I.P. .
Η παραπάνω επιλογή δικαιολογείται ότι σε αυτό το περιβάλλον τα παιδιά θα
μπορέσουν να αναπτύξουν με τη βοήθεια του φύλλου εργασίας μια μαθησιακή
διαδικασία που θα βασίζεται στο διερευνητικό μοντέλο μάθησης σε συνδυασμό με τα
στοιχεία του κοινωνικού εποικοδομητισμού.
6. Διάρκεια - Η διάρκεια προσδιορίζεται στις 2 διδακτικές ώρες
7. Οργάνωση τάξης - υλικοτεχνική υποδομή - Η άσκηση θα πραγματοποιηθεί στο
εργαστήριο πληροφορικής. Τα παιδιά θα οργανωθούν σε ομάδες των δυο ατόμων
λαμβάνοντας υπ'όψιν και το κοινωνιόγραμμα της τάξης καθώς και η επίδοση στο
μάθημα της φυσικής . Σκοπός η δημιουργία ανομοιογενών ομάδων όπου ένας μαθητής
υψηλότερων δεξιοτήτων θα μπορέσει να υποστηρίξει έναν πιο αδύνατο μαθητή στη
μαθησιακή προσπάθεια. Κάθε ομάδα θα διαθέτει τον δικό της υπολογιστή .
8. Περιγραφή του σεναρίου
- Ο κεντρικός άξονας πάνω στο οποίο αναπτύσσεται το διδακτικό σενάριο είναι τα
φύλλο εργασίας πάνω στο οποίο το τα παιδιά θα αναπτύξουν τους διερευνητική τους
δραστηριότητα με τη βοήθεια του λογισμικού .
- Ο εκπαιδευτικός κάνει μια μικρή εισαγωγή αναφέροντας κάποια από τα μεγέθη που
θα απασχολήσουν του μαθητές κατα τη διάρκεια της εργασίας. Σημαντικό είναι ο
εκπαιδευτικός να υπενθυμίσει στους μαθητές τα βασικά στοιχεία μιας επιτυχημένης
εργασίας σε ομάδα που είναι το πνεύμα της συνεργασίας .
- Ο ρόλος του καθηγητή είναι συμβουλευτικός, βοηθητικός, αλλά δεν είναι σφιχτά
καθοδηγητικός για να μην διαταραχθεί ο μαθητοκεντρικός διερευνητικός
χαρακτήρας της μάθησης (Scaffolding teacher).
- Ο ρόλος του μαθητή είναι ενεργητικός, γίνεται υπεύθυνος για την αλλαγή της
συμπεριφοράς ως αποτέλεσμα της μάθησης και στο χτίσιμο της προσωπικής του
γνώσης.
- Ο ρόλος του λογισμικού είναι να αποτελεί εργαλείο που μπορεί να δώσει απαντήσεις
μέσα από την ενεργητική αλληλεπιδραστική συμμετοχή των μαθητών που
παρακινούνται μέσα από τα βήματα του φύλλου εργασίας.
..........................................................................................................................................................................
Βίντεο Δειγματικής - φωτογραφίες: Βίντεο δειγματικής
1. Ανοίξτε το αρχείο I.P διατήρηση ορμής ΜΑΝ που βρίσκεται στην επιφάνεια εργασίας
της οθόνης σας. Επιλέξτε για την κόκκινη σφαίρα την τιμή 4kg (enter) και ταχύτητα
υ1= 12m/s (enter), ενώ για την μπλέ σφαίρα επιλέξτε μάζα 4kg(enter) και
ακίνητη(enter). Επιλέξτε από τους επιλογείς ελαστικότητας την τιμή 1 για κάθε
σφαίρα (αυτό σημαίνει ότι οι σφαίρες μας είναι απόλυτα ελαστικές).
Τι προβλέπετε για την ταχύτητα της σφαίρας 1 (κόκκινη) μετά την κρούση;
....................................................................................................................................
Τι προβλέπετε για την ορμή της κόκκινης σφαίρας κατά την κρούση; Θα μεταβληθεί;
......................................................................................................................................
Θα μεταβληθεί η συνολική ορμή του συστήματος των δυο σφαιρών; ............................
.............................................................................................................................................
2) Εκτελέστε την προσομοίωση πατώντας το κίτρινο βέλος πάνω και συμπληρώστε τον
παρακάτω πίνακα
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Ταχύτητα Ταχύτητα Ορμή πριν Ορμή μετά
Μάζα kg
πριν (m/s) μετά (m/s) (kgm/s) (kgm/s)
ΣΦΑΙΡΑ1
(RED)
ΣΦΑΙΡΑ 2
(BLUE)
3) Από τα αποτελέσματα του παραπάνω πίνακα υπολογίστε την ορμή του συστήματος
των δυο σφαιρών πριν και μετά την κρούση .................................................................
.............................................................................................................................................
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 125
Επιβεβαιώθηκαν οι προβλέψεις σας; ................................................................................
4) Υπολογίστε την κινητική ενέργεια κάθε σφαίρας πριν και μετά την κρούση .............
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Υπολογίστε την συνολική κινητική ενέργεια των 2 σφαιρών πριν και μετά την κρούση
.........................................................................................................................................
Είναι ίσες ; .......................................................................................................................
5) Υπολογίστε από τα αποτελέσματα του παραπάνω πίνακα την μεταβολή της ορμής
για κάθε σφαίρα ΔP1 =............................. ΔP2 =.....................................................
Τι παρατηρείτε; ..............................................................................................................
6) Τι παρατηρείτε για τις ταχύτητες των σωμάτων πριν και μετά την κρούση: ............
.........................................................................................................................................
Αντάλλαξαν ταχύτητες οι σφαίρες; ................................................................................
7) Από τα αποτελέσματα που καταγράψατε στον πίνακα 1 επιβεβαιώθηκαν οι
προβλέψεις σας; ........................................................................................................
.....................................................................................................................................
8) Πατήστε επαναρρύθμιση (διπλό πράσινο βέλος) πάνω και αλλάξτε την ταχύτητα της
μπλε σφαίρας από 0 σε 6m/sec (και πατήστε enter). Εκτελέστε την προσομοίωση
(κίτρινο βέλος) και καταγράψτε τις μετρήσεις σας και τους υπολογισμούς σας στον
παρακάτω πίνακα. Πίνακας 2
Ταχύτητα Ταχύτητα Ορμή πριν Ορμή μετά
Μάζα kg
πρίν (m/s) μετά (m/s) (kgm/s) (kgm/s)
ΣΦΑΙΡΑ1
(κόκκινη)
ΣΦΑΙΡΑ 2
(μπλε)
8) Υπολογίστε την συνολική κινητική ενέργεια των σφαιρών πριν και μετά την κρούση
.....................................................................................................................................
.................................................................................................................................. και
συγκρίνετέ τις ..........................................................................................................
9) Μεταβλήθηκε η ορμή κάθε σφαίρας; και πόσο; .....................................................
ΔP1 = ............................. ΔP2 = .................................
........................................................................................................................................
12) Υπολογίστε την συνολική κινητική ενέργεια των σφαιρών πριν και μετά την κρούση
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
Συζητήστε ως ομάδα
17) Πατήστε επαναρρύθμιση (διπλό πράσινο βέλος πάνω) επιλέγοντας τις τιμές των
μαζών και των ταχυτήτων σύμφωνα με αυτές που αναφέρονται στην παράγραφο 16.
Στη συνέχεια πατήστε εκτέλεση. Επιβεβαιώθηκαν τα αποτελέσματά που βγάλατε
στην παράγραφο 16 ; ........................................................................................................
..................................................................................................................................
Πίνακας 3
ΣΦΑΙΡΑ1 (κόκκινη) ΣΦΑΙΡΑ 2 (μπλέ)
Μάζα ( kg) 8 2
ΣΤΟΧΟΙ
Επιδιώκεται οι μαθητές να μπορούν:
Α. Γνωστικοί στόχοι
- να διαπιστώσουν οι μαθητές τη μηχανική σχέση διεγέρτη – ταλαντωτή στην
εξαναγκασμένη ταλάντωση.
- να διαπιστώσουν την επιρροή της μεταβολής της σταθεράς απόσβεσης στο
φαινόμενο.
- να αντιληφθούν το φαινόμενο του συντονισμού από άποψη ενεργειακής επίδρασης
του διεγέρτη στον ταλαντωτή και το πώς επηρεάζεται το φαινόμενο αυτό από
μεταβολές στην σταθερά απόσβεσης.
Εποπτικά Μέσα:
Διαδραστικός Πίνακας, Φύλλα εργασίας, Λογισμικό Excel και
Προσομοίωση Phet : https://phet.colorado.edu/sims/resonance/resonance_el.html
ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
Όταν ένας ταλαντωτής με απόσβεση αναγκάζεται σε ταλάντωση από κάποιο εξωτερικό
αίτιο (διεγέρτη), ταλαντώνεται με τη συχνότητα του διεγέρτη και όχι με την
ιδιοσυχνότητά του, που είναι η συχνότητα ταλάντωσης όταν ταλαντώνεται ελεύθερα.
Παρατηρείται τότε ότι το πλάτος ταλάντωσης του ταλαντωτή δεν είναι σταθερό σε
σχέση με τη συχνότητα του διεγέρτη. Σε συχνότητες πολύ κοντά στην ιδιοσυχνότητα
του ταλαντωτή (πρακτικά σχεδόν ίσες με αυτήν) παρατηρείται μεγιστοποίηση του
πλάτους ταλάντωσης. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται συντονισμός.
ΒΗΜΑΤΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ
1. Παρακολουθείστε το βίντεο watch?v=qbOjxPCfaFk που δείχνει την έντονη ταλάντωση
και την κατάρρευση της γέφυρας Takoma στις ΗΠΑ στις 7 Νοεμβρίου 1940, λίγους
μήνες μετά την αποπεράτωσή της, όταν στην περιοχή άρχισαν να πνέουν άνεμοι
έντασης γύρω στα 7 έως 8 μποφόρ.
Τι πιστεύετε ότι ευθυνόταν από τα ακόλουθα;
Συζητήστε στις ομάδες, επιλέξτε και δικαιολογήστε σύντομα την επιλογή σας:
Α. Η κατασκευή της γέφυρας ήταν ελαττωματική με αποτέλεσμα να μην αντέξει την
ένταση των ανέμων. Η πολύωρη καταπόνηση των δομικών στοιχείων της γέφυρας
είχε σαν αποτέλεσμα τη σταδιακή αποδυνάμωση κυρίως των συρματόσχοινων που
τη συγκρατούσαν με τελικό αποτέλεσμα την κατάρρευσή της, από τις μεγάλες
αναπτυσσόμενες δυνάμεις από τον άνεμο.
Β. Η γέφυρα ήταν εξαιρετικής κατασκευής και αντοχής, αλλά είχε ιδιοσυχνότητα
ταλάντωσης πολύ κοντά στη συχνότητα των ταλαντώσεων που προκαλούσαν οι
ριπές του ανέμου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να εκτελεί ταλαντώσεις ολοένα
αυξανόμενου πλάτους μέχρι την κατάρρευσή της. Αυτό συνέβη όταν οι
αναπτυσσόμενες δυνάμεις επαναφοράς από την ίδια δομική κατασκευή της
γέφυρας, ξεπέρασαν τα όρια αντοχών της.
……………………………………………………………………………………………………….................................
………………………………………………………………………………………………………....................................
........................................................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………….................................
..................................................................................................................................
4. Ρυθμίζουμε (Όλες οι απαιτούμενες ρυθμίσεις γίνονται είτε από τους δρομείς των
ποτενσιόμετρων, είτε γράφοντας την επιθυμητή τιμή στο αντίστοιχο πλαίσιο):
Μάζα (mass) στην τιμή: 4 kg
Σταθερά ελατηρίου (spring constant) στην τιμή: 101 N/m
Πλάτος ταλάντωσης διεγέρτη (amplitude) στην τιμή: 1cm
Επίσης ρυθμίζουμε: Gravity off
(θεωρούμε έτσι ότι δεν υπάρχει βαρύτητα ώστε το σώμα να δέχεται μόνο από το ελατήριο
δύναμη)
Τσεκάρουμε επίσης το τετράγωνο με την ένδειξη ruler ώστε να εμφανιστεί ο
χάρακας με τον οποίο θα μετράμε το πλάτος ταλάντωσης. Η μέτρηση θα γίνεται
μετακινώντας κάθε φορά τους αντίστοιχους δείκτες εκεί που κάποιο συγκεκριμένο
σημείο του σώματος (π.χ. το κάτω μέρος του) φθάνει στις ακραίες θέσεις της
ταλάντωσης και τοποθετώντας στη συνέχεια το χάρακα ανάμεσά τους.
Προσδιορίζουμε έτσι την απόσταση 2Α, όπου Α το πλάτος της ταλάντωσης. Εφιστάται
η προσοχή στην κατά το δυνατό ακριβέστερη μέτρηση της απόστασης αυτής. Στη
μέτρηση αυτή υπάρχει η δυνατότητα να διευκολυνθείτε επιβραδύνοντας το ρυθμό
της ταλάντωσης (υπάρχει η δυνατότητα αργής κίνησης).
1 0,60
2 0,70
3 0,80
4 0,90
5 1,00
11. Με βάση τις παρατηρήσεις σας και τις μετρήσεις του πίνακα,
Ποιες από τις προηγούμενες προβλέψεις σας επαληθεύονται;
……………………………………………………………………………………………………….................................
……………………………………………………………………………………………………….................................
12. Από την περίοδο του διεγέρτη στην κατάσταση συντονισμού και με γνωστή τη μάζα
του ταλαντωτή (θα χρησιμοποιηθεί μάζα 100g) μπορείτε να υπολογίσετε τη σταθερά
επαναφοράς του ελατηρίου; (Θεωρείστε g=9,81m/s2)
……………………………………………………………………………………………………….................................
……………………………………………………………………………………………………….................................…
……………………………………………………………………………………………………....................................
1.2. Συντάκτης
Αντώνης Τρίμης – Φυσικός Msc ΓΕΛ Μήλου
Γνωστικά Προαπαιτούμενα
Α) Η έννοια του ηλεκτρικού ρεύματος
Β) Η ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος
Γ) Η διαφορά δυναμικού – τάση μεταξύ δύο σημείων
Δ) Κανόνες Kirchhoff
Ε) Οι έννοιες του κόμβου και του βρόγχου σε ένα κύκλωμα
E) Πηγή συνεχούς τάσης
ΣΤ) Χρήση οργάνων μετρήσεων αμπερόμετρα, βολτόμετρα, ωμόμετρα.
2. Διδακτική προσέγγιση
Θεωρητική προσέγγιση
Η εξέλιξη του εκπαιδευτικού σεναρίου εξελίσσεται εντός των πλαισίων του σχολικού
εγχειριδίου.
Μεθοδολογική προσέγγιση
Η διαδικασία βασίζεται κυρίως στον εποικοδομητισμό και στην ανακαλυπτική
μάθηση με έντονα τα στοιχεία της καθοδήγησης από τον εκπαιδευτικό με στοχευμένες
δράσεις που εξυπηρετούν την οικονομία του χρόνου αλλά και στο να οδηγηθούν οι
μαθητές στο επιθυμητό αποτέλεσμα χωρίς να «χαθούν» μέσα σε υποθέσεις και
επιπόλαια συμπεράσματα. Οι διαλεκτική με τους μαθητές βοηθά τον εκπαιδευτικό να
ανακαλύψει τις απόψεις των μαθητών, ποια σημεία της διδασκαλίας παρουσιάζουν
μαθησιακές δυσκολίες με σκοπό να αντιμετωπιστούν ευκολότερα και
αποτελεσματικότερα.
1η Διδακτική ώρα
A1. Ο εκπαιδευτικός “ανασύρει” από τη μνήμη των μαθητών τις γνώσεις που έχουν
αποκομίσει από την Γ’ Γυμνασίου και σχετίζονται με τα ηλεκτρικά κυκλώματα.»
Α2. Ο εκπαιδευτικός θέτει στο ακροατήριο τα ακόλουθα ερωτήματα:
τι πρέπει να κάνουμε σε έναν μεταλλικό αγωγό (καλώδιο) για να προκαλέσουμε
προσανατολισμένη κίνηση ηλεκτρικών φορτίων, δηλαδή ρεύμα;
εξαρτάται η τιμή της έντασης του ρεύματος από την τιμή της εφαρμοζόμενης τάσης;
με ποιο τρόπο σχετίζονται τα δύο μεγέθη μεταξύ τους (ανάλογα, αντιστρόφως
ανάλογα ή κάτι άλλο);
A3. Ο εκπαιδευτικός προτρέπει τους μαθητές, οι οποίοι είναι σε ομάδες των τριών
ατόμων στο εργαστήριο πληροφορικής, να επισκεφτούν την ιστοσελίδα:
https://phet.colorado.edu/el/simulation/circuit-construction-kit-dc-virtual-lab και
να πραγματοποιήσουν τα βήματα 1 έως και 4 α) του φύλλου εργασίας
(επισυνάπτεται).
A4. Τίθενται ξανά από τον εκπαιδευτικό τα ερωτήματα:
Α) Ποια είναι τελικά η σχέση μεταξύ του αιτίου, που είναι η τάση, και του
αποτελέσματος, που είναι η ένταση του ρεύματος;
Β) Η γραμμικότητα της σχέσης μεταξύ τάσης και έντασης σημαίνει και αναλογία σε
όλες τις περιπτώσεις;
Γ) Ποιος διατύπωσε το νόμο που περιγράφει την αναλογία μεταξύ της τάσης και της
έντασης του ρεύματος;
1
Ι V
R της μορφής y=ax
Α6. Σχεδίαση της γραφικής παράστασης μεταξύ της έντασης του ρεύματος Ι
(κατακόρυφος άξονας) και της τάσης (οριζόντιος άξονας) – βήμα 6.
Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο φυσικό περιεχόμενο της κλίσης της γραφικής
παράστασης:
Ι 1
κλίση
V R. H κλίση είναι το αντίστροφο της αντίστασης και ονομάζετε
αγωγιμότητα (μετριέται σε Siemens=Ω-1).
A7. Ο εκπαιδευτικός θέτει τα ερωτήματα:
Α) Ο νόμος του Ohm ισχύει για όλα τα δίπολα;
Β) Υπάρχει κάποια εξαίρεση του νόμου για έναν μεταλλικό αγωγό;
Πρέπει να καταστεί σαφές ότι ο νόμος Ohm ισχύει μόνο για μεταλλικούς αγωγούς
υπό σταθερή θερμοκρασία.
Α8. H 1η διδακτική ώρα μπορεί να τελειώσει με τις εξής δυνατότητες:
Αναφορά στο χρωματικό κώδικα ο οποίος χρησιμοποιείται ως εναλλακτικός
τρόπος σήμανσης της αντίστασης ενός αντιστάτη στο εμπόριο.
Να επισημανθεί η αιτιοκρατικότητα του νόμου του Ohm. Η έννοια αυτή
ουσιαστικά αφορά όλους τους νόμους της λυκειακής φυσικής.
Και στις δύο περιπτώσεις μπορούν να ανατεθούν μικρές ολιγόλεπτες εργασίες σε
ομάδες μαθητών τις οποίες μπορούν να παρουσιάσουν στο επόμενο μάθημα.
Β. 2η διδακτική ώρα
Β1. Πραγματοποιείται μια μικρή επανάληψη των αποτελεσμάτων της προηγούμενης
διδακτικής ώρας.
Β2. Ο εκπαιδευτικός θέτει τα ερωτήματα (οι μαθητές μεταφέρουν αρκετές γνώσεις για
το θέμα από την Γ’ Γυμνασίου):
Α) Με ποιους τρόπους μπορούν να συνδεθούν δύο (ή περισσότεροι) αντιστάτες;
Β) Τι σημαίνει ότι δύο (ή περισσότεροι) αντιστάτες είναι συνδεδεμένοι σε σειρά;
Γ) Τι σημαίνει ότι δύο (ή περισσότεροι) αντιστάτες είναι συνδεδεμένοι παράλληλα;
Δ) Δύο (ή περισσότεροι) αντιστάτες σε ένα κύκλωμα είναι συνδεδεμένοι πάντα με
τον έναν ή τον άλλο τρόπο;
Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στα:
2.2 Αξιολόγηση
Η αξιολόγηση των μαθητών πραγματοποιείται από το φύλλο εργασίας.
Επίσης μπορεί να πραγματοποιηθεί συζήτηση των αποτελεσμάτων του φύλλου
εργασίας με τους μαθητές και να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για το πόσο η
συγκεκριμένη διδακτική προσέγγιση επιβεβαίωσε τις ήδη υπάρχουσες απόψεις τους ή
ποιες ανατροπές και γνωστικές συγκρούσεις πιθανόν προκάλεσε.
3. Βιβλιογραφία
Στόχοι
Στο τέλος της δίωρης δραστηριότητας θα πρέπει οι μαθητές να:
1η ώρα:
εξοικειωθούν και να χρησιμοποιούν την εφαρμογή του phet colorando – εικονικό
εργαστήριο – εργαλειοθήκη κατασκευής κυκλωμάτων
μπορούν να κατασκευάζουν ένα απλό κύκλωμα που να αποτελείται από μια
μπαταρία συνεχούς τάσης, έναν αντιστάτη και ένα διακόπτη.
να μετρούν την ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος με ένα αμπερόμετρο και την τάση
σε οποιοδήποτε σημείο(α) του κυκλώματος με βολτόμετρο.
επιβεβαιώνουν τον νόμο του Ohm.
είναι σε θέση να σχεδιάζουν τη γραφική παράσταση της έντασης του ρεύματος (Ι)
σε συνάρτηση με την τάση (V) για ένα μεταλλικό αγωγό (σε σταθερή
θερμοκρασία).
να μπορούν να υπολογίζουν την αντίσταση του αγωγού από την κλίση της ευθείας
της γραφικής παράστασης.
2η ώρα:
να μπορούν να κατασκευάζουν κύκλωμα με δύο ή περισσότερους αντιστάτες σε
σειρά.
να μπορούν να κατασκευάζουν κύκλωμα με δύο ή περισσότερους αντιστάτες
παράλληλα.
είναι σε θέση να επιβεβαιώνουν τις σχέσεις που υπολογίζουν τη συνολική
αντίσταση σε κάθε περίπτωση.
εξηγούν το γεγονός ότι συνδέοντας αντιστάσεις σε σειρά η συνολική αντίσταση
μεγαλώνει, ενώ παράλληλα η συνολική αντίσταση ελαττώνεται.
επιβεβαιώνουν τους κανόνες του Kirchhoff.
V
3. α) Κατασκευάστε το ηλεκτρικό κύκλωμα του διπλανού σχήματος το οποίο
αποτελείται από μπαταρία συνεχούς τάσης 9V, αντιστάτη 10Ω, διακόπτη δ,
αμπερόμετρο Α και βολτόμετρο V. Στην προσομοίωση το κύκλωμα θα μπορούσε να
είναι όπως στην εικόνα 2.
Εικόνα 2
4. α) Ποια η σχέση μεταξύ τάσης και έντασης ρεύματος στα άκρα του αντιστάτη;
Σχολιάστε.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
β) Τι παρατηρείτε σχετικά με την κίνηση των φορτίων όσο η ένταση του ρεύματος
μεγαλώνει;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
V
5. Υπολογίστε το λόγο I για κάθε ζευγάρι τιμών που μετρήσατε και συμπληρώστε
την τιμή στον πίνακα 1. Τι παρατηρείτε; Πως ονομάζεται το πηλίκο αυτό;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
6. Σχεδιάστε τη γραφική παράσταση της έντασης του ρεύματος I σε συνάρτηση με την
τάση V.
κλίση:
Εικόνα 3
γ) Μετράμε με το βολτόμετρο την τάση στα άκρα και των δύο αντιστάσεων V και με το
αμπερόμετρο την ένδειξη της έντασης του ρεύματος I.
δ) Υπολογίζουμε, με τον νόμο του Ohm, την τιμή της ολικής αντίστασης:
Rολ=
V1 = V2 =
Ποια σχέση πιστεύετε ότι έχουν οι δύο τιμές που μετρήσατε με την τάση V στα άκρα
του κυκλώματος; Που οφείλεται το αποτέλεσμα που βρήκατε;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
ζ) Το τοποθετείστε το αμπερόμετρο σε διάφορα σημεία του κυκλώματος, δηλαδή πριν
από τους δύο αντιστάτες, ανάμεσα σε αυτούς και μετά από αυτούς. Τι παρατηρείτε;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
η) Μπορείτε να μεταβάλλετε την τιμή του ενός εκ των δύο αντιστατών κάνοντας κλικ με
το ποντίκι πάνω του. Επαναλάβατε τα προηγούμενα με τον ένα εκ των δύο
αντιστατών να έχει τιμή 90Ω. Τι παρατηρείτε στα χρώματα των γραμμών πάνω στον
αντιστάτη.
V= I=
Rολ=
V1 = V2 =
R=10Ω
β) Κλείνουμε το διακόπτη και παρατηρούμε την κίνηση
των ελευθέρων ηλεκτρονίων στο κύκλωμα.
R=10Ω
γ) Μετράμε με το βολτόμετρο την τάση στα άκρα και
των δύο αντιστάσεων V και με το αμπερόμετρο την
ένδειξη της έντασης του ρεύματος I. V
V= I=
Εικόνα 4
δ) Υπολογίζουμε, με τον νόμο του Ohm, την τιμή της ολικής αντίστασης:
Rολ=
Ι1 = Ι2 =
Ποια σχέση πιστεύετε ότι έχουν οι δύο τιμές που μετρήσατε με την τιμή της έντασης
του ρεύματος στο κύκλωμα; Που οφείλεται το αποτέλεσμα που βρήκατε;
V= I=
Rολ=
Ι1 = Ι2 =
Από ποιον αντιστάτη διέρχεται περισσότερο ρεύμα; Αιτιολογείστε την απάντησή σας.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
θ) Όταν προσθέτουμε αντιστάτες παράλληλα η συνολική αντίσταση στο κύκλωμα:
i) μεγαλώνει
ii) μικραίνει
iii) μένει σταθερή
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση. Αιτιολογείστε την απάντησή σας.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
10. α) Οι συσκευές στο σπίτι μας με ποιον από τους παραπάνω τρόπους πιστεύετε ότι
είναι συνδεδεμένες; Αιτιολογείστε την απάντησής σας.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
β) Αν λειτουργήσουμε ταυτόχρονα πολλές συσκευές στο σπίτι μας υπάρχει η
περίπτωση να «κοπεί» το ρεύμα. Μπορείτε να βρείτε μια εξήγηση για αυτό;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
.................................................................................…………………………………………………………
……………………………………………………………………………
..............................................................................
Εικόνα 6
……………………………………………………………………………
Εικόνα 7
Βιβλιογραφία
Αλεξάκη Ν. et al. Φυσική Β’ τάξης Γενικού Λυκείου, ITYE «Διόφαντος»
Bliss J. et al (2001). Διδακτική των φυσικών επιστημών, Τόμοι Α @ Β. Πάτρα: ΕΑΠ
Αποστόλου Α. et al. Η φύση των επιστημών-Διδακτικές προσεγγίσεις. Επιμέλεια: Κουλαϊδής Β.,
Αποστόλου Α, & Καμπουράκης Κ. Εκπαιδευτήρια Γείτονα. Εκδόσεις Child Service
Διδακτικά Σενάρια που αξιοποιούν τις ΤΠΕ στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών. Επιμορφωτικό υλικό
για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών - Τεύχος 5: Κλάδος ΠΕ04 ΕΑΙΤΥ - Τομέας Επιμόρφωσης και
Κατάρτισης (ΤΕΚ)
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2011). Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό Τόμος Β ΠΕ04 Φυσικών Επιστημών.
Σκουμιός Μ. (2017α). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: Αντιλήψεις των μαθητών για έννοιες των Φυσικών
Επιστημών και διδακτική τους αντιμετώπιση. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ρόδος
Σκουμιός Μ. (2017βγ). Εφαρμοσμένη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών (Πρακτικές ασκήσεις Β-Γ’
φάσης). Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ρόδος
https://phet.colorado.edu/el/simulations
“Η Στατική Τριβή”
Διερευνητική προσέγγιση μέσω δραστηριοτήτων στο σχολικό εργαστήριο και αξιοποίησης ΤΠΕ.
Στόχοι
Οι διδασκόμενοι να είναι σε θέση:
Ως προς το γνωστικό αντικείμενο:
1. Να συσχετίζουν τη στατική τριβή με το φαινόμενο «σχετική ακινησία».
2. Να σχεδιάζουν το διάνυσμα της στατικής τριβής προβλέποντας σωστά την κατεύθυνσή της,
έτσι ώστε «να ισχύουν οι νόμοι» που ερμηνεύουν τα φαινόμενα.
3. Να αναγνωρίζουν τη στατική τριβή ως μια από τις συνιστώσες της δύναμης επαφής που
ασκεί στο σώμα η τραχιά επιφάνεια.
4. Να διαπιστώνουν ότι η στατική τριβή δεν είναι σταθερή δύναμη, ούτε σε μέτρο ούτε σε
κατεύθυνση και ότι έχει μιά μέγιστη οριακή τιμή.
5. Να υπολογίζουν, χρησιμοποιώντας το τριβόμετρο, τον συντελεστή οριακής τριβής.
6. Να διακρίνουν τη στατική τριβή από την τριβή ολίσθησης ως δυνάμεις που εμφανίζονται σε
διαφορετικά φαινόμενα.
Ως προς τις ικανότητες:
1. Να είναι σε θέση να ακολουθούν τις οδηγίες του φύλλου εργασίας.
2. Να αναπτύξουν δεξιότητες στο εργαστήριο αξιοποιώντας το κλασσικό πείραμα.
3. Να εξασκηθούν στην αξιοποίηση του κατάλληλου λογισμικού.
4. Να εξασκηθούν στην εκτίμηση μεγεθών, στις μετρήσεις και στην επεξεργασία τους για την
εξαγωγή συμπερασμάτων.
5. Να εξασκηθούν στην παρατήρηση των φαινομένων.
Ως προς τις στάσεις:
1. Να συνδέουν καθημερινά φαινόμενα με την ύπαρξη της στατικής τριβής.
2. Να συζητούν και να αμφισβητούν ή να αποδέχονται διαφορετικές απόψεις στηριζόμενοι σε
λογικά επιχειρήματα.
3. Να εξασκηθούν στη συνεργατική παραγωγή έργου και στην επακόλουθη αξιολόγησή του.
4. Να εκτιμήσουν την αξία της συνεργασίας και να αποτιμήσουν τη δική τους συνεισφορά
στην ομαδική προσπάθεια.
5. Να αναπτύξουν θετική στάση για τις φυσικές επιστήμες.
Προαπαιτούμενες γνώσεις:
Οι διδασκόμενοι πρέπει να είναι σε θέση:
1. Να αναγνωρίζουν τα φαινόμενα «σχετική ακινησία» και «μεταβαλλόμενη κίνηση» υλικού
σημείου.
Αξιολόγηση:
Στο τέλος κάθε δραστηριότητας του Φύλλου Εργασίας υπάρχουν ερωτήσεις ως εργασία για το
σπίτι.
Υλικοτεχνική υποδομή
Όργανα-αντικείμενα
Σε κάθε πάγκο του εργαστηρίου, οι μαθητές, σε ομάδες των 4, διαθέτουν δυναμόμετρα,
τριβόμετρο μεταλλικό με επιφάνεια από λάστιχο η οποία μπορεί να αφαιρείται και σώματα
σχήματος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου με διαφορετικό υλικό σε κάθε έδρα τους και με
υποδοχή για να γαντζώνεται το δυναμόμετρο.
Επίσης σε κάθε πάγκο υπάρχει υπολογιστής και αριθμομηχανή.
Εκπαιδευτικά μέσα
Δύο προσομοιώσεις.
Δίνεται φύλλο εργασίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αντρέας Ι. Κασσέτας
o «Εναλλακτικές ιδέες των μαθητών» στη διεύθυνση:
http://users.sch.gr//kassetas/0%20000%200%200%20aaAlterIDEAS.htm
o «Η Φυσική στην Α Λυκείου», η έννοια «Τριβή» στη διεύθυνση:
http://users.sch.gr/kassetas/yPhysicsALyceum8.htm
Οι προσομοιώσεις είναι του Ηλία Σιτσανλή στη διεύθυνση http://www.seilias.gr/
Didaktikogenic Physics Misconceptions, Student misconceptions induced by teachers and textbooks
by Donald E. Simanek: «Friction is a drag» στη διεύθυνση
http://www.lockhaven.edu/~dsimanek/scenario/miscon.htm
The Physics Classroom «Sliding versus Static Friction» στη διεύθυνση:
http://www.physicsclassroom.com/Class/newtlaws/U2L2b.cfm#friction
Arnold B. Arons Οδηγός Διδασκαλίας Φυσικής (εκδ. Τροχαλία): η Τριβή (σελ. 140)
Οι ερωτήσεις που βρίσκονται στο τέλος κάθε δραστηριότητας, να απαντηθούν στο σπίτι.
...........................................................................
2. Να σχεδιάσετε στο διπλανό σχήμα τις δυνάμεις που ασκούνται στο
σώμα.
3. Να ερμηνεύσετε το φαινόμενο εφαρμόζοντας τον κατάλληλο νόμο και να
υπολογίσετε τις δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα, γνωρίζοντας ότι η μάζα του σώματος
είναι ίση με 200 g:
...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
4. Στη συνέχεια γαντζώστε το δυναμόμετρο στην υποδοχή και τραβήξτε το σώμα οριζόντια,
έτσι ώστε η ένδειξη του δυναμομέτρου να είναι περίπου 0,5 Ν. Τί νομίζετε πως θα συμβεί;
1. Το σώμα θα κινηθεί. .........................
2. Το σώμα δεν θα κινηθεί. .........................
5. Εφόσον το σώμα παραμένει ακίνητο, να σχεδιάσετε στο διπλανό σχήμα
τις δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα, να ερμηνεύσετε το φαινόμενο
εφαρμόζοντας τον κατάλληλο νόμο και να υπολογίσετε τις δυνάμεις που ασκούνται πάνω
στο σώμα:
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
6. Το μέτρο της κάθετης δύναμης μεταβλήθηκε σε σχέση με πριν; .........................
7. Στο σώμα ασκούνται δύο, τρείς ή τέσσερεις δυνάμεις; .........................
8. Στο παρακάτω κείμενο να συμπληρώσετε τις λέξεις που λείπουν:
Για να ερμηνεύσουμε την ακινησία του σώματος θεωρούμε πως μία από τις συνιστώσες της
δύναμης που ασκεί το δάπεδο στο σώμα και η οποία ονομάζεται .........................
........................., έχει κατεύθυνση ......................... προς την κατεύθυνση που πάει να κινηθεί
το σώμα και μέτρο ......................... με το μέτρο της δύναμης του ελατηρίου. Η άλλη
συνιστώσα της δύναμης που ασκεί το ......................... στο σώμα είναι η .........................
δύναμη, η οποία κατά μέτρο είναι ίση με το ......................... του σώματος.
..................................................................................................................................................................
3. Τραβήξτε απότομα το χαρτί κάτω από το κέρμα. Παρατηρήστε ότι το κέρμα παραμένει
σχεδόν ακίνητο ή κινείται με μικρότερη ταχύτητα από το χαρτί.
4. Στο παρακάτω κείμενο να συμπληρώσετε τις λέξεις που λείπουν:
Το κέρμα ως προς ακίνητο παρατηρητή ......................... επιταχυνόμενα αλλά ως προς το
χαρτί παραμένει ......................... Η δύναμη που προκαλεί την επιτάχυνση του κέρματος
είναι η ......................... ......................... , η οποία έχει την ......................... κατεύθυνση με
την κατεύθυνση της κίνησης. Το κέρμα θα κινηθεί με μικρότερη ταχύτητα από ότι το χαρτί,
εφόσον η απαιτούμενη επιταχύνουσα δύναμη είναι μεγαλύτερη από την .........................
στατική τριβή. Σε αυτήν την περίπτωση η δύναμη που επιταχύνει το κέρμα είναι η τριβή
.........................
κλίσης θ = 0, αρχική θέση x0 = 5 m (έτσι ώστε το σώμα να βρίσκεται περίπου στο κέντρο
της εικόνας), αρχική ταχύτητα υ0 = 0 και η γωνία φ = 0 (έτσι ώστε η δύναμη F να είναι
οριζόντια).
Ο συντελεστής οριακής τριβής
είναι ρυθμισμένος σε μσ = 0,6 ενώ
ο συντελεστής τριβής ολίσθησης μ
= 0,3 (παρατηρήστε ότι είναι
μικρότερος από τον μσ). Στο κάτω
μέρος της προσομοίωσης
κλικάροντας μέσα σε ένα κουτάκι,
επιλέγουμε ποιες από τις
δυνάμεις θέλουμε να φαίνονται
στο σχήμα: το βάρος και οι
συνιστώσες του (w, wx, wy), η
κάθετη δύναμη Ν, η τριβή Τ
(στατική εφόσον υπάρχει ακινησία, ολίσθησης εφόσον κινείται) και η οριζόντια F της
οποίας τις τιμές μεταβάλλουμε. Υπάρχει και η δυνατότητα να εμφανίζεται και η
συνισταμένη δύναμη ΣF, ενώ πάνω δεξιά βλέπουμε το χρονόμετρο και τις τιμές για την
μετατόπιση, την ταχύτητα και την επιτάχυνση.
2. Αυξάνουμε την τιμή της οριζόντιας δύναμης F από 0 Ν και σε βήματα των 2 Ν κάθε φορά.
Γιά κάθε τιμή της δύναμης τρέχουμε την προσομοίωση. Παρατηρήστε ότι ενώ το
χρονόμετρο (πάνω δεξιά) «τρέχει», το σώμα παραμένει ακίνητο: υ = 0 και α = 0. Για κάθε
τιμή της δύναμης F αυξάνεται ανάλογα και η στατική τριβή Τ έτσι ώστε να ισχύει ΣF = 0.
3. Να εντοπίσετε τη μέγιστη τιμή της F ώστε το σώμα να παραμένει ακίνητο: .........................
4. Με τις παραπάνω τιμές για τη μάζα και τον συντελεστή οριακής τριβής, να υπολογίσετε τη
μέγιστη στατική τριβή: ....................................................................................................
Ηλεκτρόλυση Νερού
Μόρια χημικών ενώσεων vs μόρια χημικών στοιχείων
ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
1η φάση: (5΄ λεπτά). 1η Δραστηριότητα.
Μοίρασμα των φύλλων εργασίας στις ομάδες. Ανάκληση προηγούμενων γνώσεων -
διαφορές μιγμάτων και καθαρών ενώσεων (στόχος Α1).
2η φάση: (15΄ λεπτά). 2η Δραστηριότητα.
Οι μαθητές παρακολουθούν διερευνώντας την ηλεκτρόλυση του νερού, με τη συσκευή
Hoffman. Δίνεται έμφαση στο λόγο των όγκων παραγόμενου υδρογόνου και οξυγόνου.
Τι μας λέει αυτό για το μόριο; Πως μπορούμε να το παρουσιάσουμε στο χαρτί;
Εισαγωγή στην έννοια του μοριακού τύπου. (στόχοι Α1, Α2, Α4, Β1, Β2, Γ1).
ΠΗΓΕΣ:
1. http://www.youtube.com/watch?v=WZ0wJPi5aGs - (Hydrogen fuel cell car experimental
demonstration video)
2. http://www.youtube.com/watch?v=ifzcPyqWITE - (Hydrogen Fuel Cell video)
3. Chemistry for the gifted and talented. Παραγωγή: Royal Society of Chemistry :
Διαγράμματα Venn: http://www.rsc.org/learn-chemistry/resource/res00000617/atoms-
elements-molecules-compounds-and-mixtures
Αιλουροειδή
λιοντάρια
Φίδια τίγρεις
Φυτοφάγα
νερό, σιρόπι (ζαχαρόνερο), ήλιο, αλάτι, οξυγόνο, υδρογόνο, θείο (θειάφι), σόδα,
ζάχαρη, φυσικός χυμός πορτοκαλιού,
αν γνωρίζουμε πως :
Το θείο και το ήλιο είναι καθαρές ουσίες, και δεν διασπώνται σε απλούστερες.
H ζάχαρη, η σόδα και το αλάτι είναι καθαρές ουσίες, αλλά διασπώνται σε
απλούστερες.
ΟΥΣΙΕΣ
ΜΟΡΙΑ
Χημικά στοιχεία
Χημικές Ενώσεις
ΑΤΟΜΑ
ΜΕΙΓΜΑΤΑ
Πηγή:
http://www.rsc.org/learn-chemistry/resource/res00000617/atoms-elements-molecules-compounds-and-mixtures
Δημιουργός: Γκίτζια Βασιλική, ΠΕ04.02 - Δρ. Χημικός, Γυμνασίου Λ.Τ. Γαυρίου Άνδρου
Εξουδετέρωση
ΣΤΟΧΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ:
Α. Γνωστικοί στόχοι
Επιδιώκεται οι μαθητές να μπορούν:
1. να διαπιστώνουν πειραματικά το φαινόμενο της εξουδετέρωσης
2. να ερμηνεύουν την εξουδετέρωση αναγράφοντας τη σχετική χημική εξίσωση
3. να διαπιστώνουν πειραματικά τον όξινο ή το βασικό χαρακτήρα ενός διαλύματος
με τη χρήση του δείκτη μπλε της βρομοθυμόλης
Β. Στόχοι Ικανοτήτων - «επιστημονικής έρευνας»
Επιδιώκεται οι μαθητές να αναπτύξουν ικανότητες:
1. σύγκρισης δεδομένων
2. εξαγωγής συμπερασμάτων
3. συνεργασίας
Γ. Στόχοι Στάσεων - Συναισθηματικοί
Επιδιώκεται οι μαθητές:
1. να αποκτήσουν ενδιαφέρον για το μάθημα
2. να συνδέουν το μάθημα της Χημείας με την καθημερινή ζωή
ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
1η φάση:
Ανάκληση προηγούμενων γνώσεων. Οι μαθητές απαντούν σε ερωτήσεις για το ποιες
ουσίες ονομάζονται οξέα και ποιες βάσεις.
2η φάση:
Οι μαθητές εκτελούν την 1η Δραστηριότητα, η οποία είναι πείραμα στο οποίο
παρατηρούν και καταγράφουν το χρώμα τριών διαλυμάτων (όξινο, βασικό και
ουδέτερο) στα οποία έχει προστεθεί μπλε της βρομοθυμόλης (στόχοι Α3 ,Β2, Β3).
Συζητάμε τα αποτελέσματα με τους μαθητές.
3η φάση:
Οι μαθητές εκτελούν τη 2η Δραστηριότητα, η οποία είναι πείραμα εξουδετέρωσης.
Μετά την ολοκλήρωση του πειράματος ζητάμε από τις ομάδες να συσκεφθούν και να
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 171
προσπαθήσουν να εξηγήσουν το φαινόμενο λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα του
1ου πειράματος. Οι ομάδες ανακοινώνουν τις σκέψεις τους (στόχοι Α1, Α3, Β1, Β2, Β3).
4η φάση:
Οι μαθητές παρακολουθούν βίντεο στο οποίο εξηγείται το φαινόμενο της
εξουδετέρωσης μέσω κινούμενων μικροσκοπικών αναπαραστάσεων (animation). Το
συζητάμε με τους μαθητές και τους ζητάμε να ολοκληρώσουν την 3 η Δραστηριότητα
(στόχοι Α2, Β3).
5η φάση:
Ζητάμε από τους μαθητές να εκτελέσουν την 4η Δραστηριότητα, δηλαδή να
απαντήσουν στις ερωτήσεις ώστε να γίνει έλεγχος για την επίτευξη των στόχων (στόχοι
Β1, Β2, Β3, Γ1, Γ2). Συζητάμε τα αποτελέσματα.
....................................................................................................................................
Φωτογραφίες Δειγματικής Διδασκαλίας: watch?v=v0Ou3Ty8vik
Βίντεο Δειγματικής Διδασκαλίας: watch?v=Gm86ojpnETI
................................................................................................................................
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: …………………….......................
ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΟΜΑΔΑΣ:
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
1η Δραστηριότητα
ΒΗΜΑ 1Ο: Σε 3 δοκιμαστικούς σωλήνες ρίξτε 1-2 σταγόνες δείκτη μπλε της
βρομοθυμόλης στον καθένα.
Ο
ΒΗΜΑ 2 : Στον 1ο δοκ. σωλήνα προσθέστε 20 σταγόνες διαλύματος (HCl(aq)), στο 2ο
δοκ. σωλήνα προσθέστε 20 σταγόνες απιονισμένου νερού (H2O(l)) και
στον 3ο δοκ. σωλήνα προσθέστε 20 σταγόνες διαλύματος υδροξειδίου
του νατρίου (NaOH(aq)).
Ο
ΒΗΜΑ 3 : Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα:
Χρώμα διαλύματος
με δείκτη
Σχέση Η+ - ΟΗ-
2η Δραστηριότητα
ΒΗΜΑ 1Ο: Σε δοκιμαστικό σωλήνα ρίξτε 1-2 σταγόνες ΝaΟΗ
μπλε της βρομοθυμόλης και 20 σταγόνες
υδροχλωρίου (HCl(aq)).
Αρχικά
Ενδιάμεσα
Τελικά
3η Δραστηριότητα
ΒΗΜΑ 1Ο: Παρακολουθήστε το βίντεο.
Ο
ΒΗΜΑ 2 : Γράψτε τη χημική εξίσωση που περιγράφει το χημικό φαινόμενο που
παρακολουθήσατε στο βίντεο και εξηγεί την αλλαγή του χρώματος στη
2η δραστηριότητα:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………..............................................................................................................................
4η Δραστηριότητα
Συζητήστε και απαντήστε συνεργατικά
Α. Η μέλισσα έχει δηλητήριο που περιέχει οξύ, ενώ η σφήκα έχει δηλητήριο που
περιέχει βάση. Έχεις στη διάθεσή σου διάλυμα αμμωνίας και ξίδι. Ποιο από τα δύο
θα χρησιμοποιήσεις αν δεχτείς κέντρισμα από:
i) μέλισσα: ……………………………………………………………
ii) σφήκα: ………………………………………………………………
Β. Το κύριο συστατικό της ασπιρίνης είναι ένα οξύ που ονομάζεται ακετυλοσαλικυλικό
οξύ. Γιατί όταν έχουμε ξινίλες στο στομάχι δεν πρέπει να πίνουμε ασπιρίνη;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
...............................................................................................................................
ΠΟΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
Α. Ανάκληση προαπαιτούμενων γνώσεων και εισαγωγή στην ενότητα (διάρκεια 8΄):
ΕΛΕΓΧΟΣ ΧΡΩΜΑΤΟΣ
ΔΕΙΚΤΗ
4 5 6
ΕΛΕΓΧΟΣ ΔΗΛ/ΡΙΟΥ
ΜΕΛΙΣΣΑΣ
7 8 9
ΕΛΕΓΧΟΣ ΔΗΛ/ΡΙΟΥ
ΣΦΗΚΑΣ
Ονοματεπώνυμο: .................................................................................................................
Εκτέλεση πειράματος.
1) Έλεγχος χρώματος δείκτη.
- Για να διαπιστώσεις το χρώμα του δείκτη κυανό της βρωμοθυμόλης σε όξινα,
βασικά και ουδέτερα διαλύματα τοποθέτησε 2-3 σταγόνες του δείκτη μπλέ της
βρωμοθυμόλης στα κελιά 1 έως και 9 της πλαστικοποιημένης διαφάνειας.
- Στο κελί 1 πρόσθεσε 2 σταγόνες ξύδι.
- Στο κελί 2 πρόσθεσε 2 σταγόνες απιονισμένο νερό.
- Στο κελί 3 πρόσθεσε 2 σταγόνες διαλύματος αμμωνίας εμπορίου.
Σημείωσε τα χρώματα που παρατήρησες στον παρακάτω πίνακα
Κελί 1: Κελί 2: Κελί 3:
3) Εξουδετέρωση δηλητηρίου.
Γνωρίζεις ότι αν σε τσιμπήσει μέλισσα ή σφήκα, μπορείς να αδρανοποιήσεις το
δηλητήριό τους μεταβάλλοντας το χαρακτήρα του δηλητηρίου;
Συζήτησε με την ομάδα σου ποιος είναι ο πιο καταλληλότερος τρόπος για να
πραγματοποιηθεί αυτή η μεταβολή. Προσθέτοντας ξίδι, νερό ή αμμωνία;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………................................................
- Στην διαφάνεια πραγματοποίησε τις αναμίξεις των χημικών ουσιών που
περιγράφονται παρακάτω.
α. Στα κελιά 4 και 7 προσθέστε 2 σταγόνες ξιδιού.
β. Στα κελιά 5 και 8 προσθέστε 2 σταγόνες νερού.
γ. Στα κελιά 6 και 9 προσθέστε 2 σταγόνες δ/τος αμμωνίας.
Εκτέλεση πειράματος.
1. Μέτρησε στον ογκομετρικό κύλινδρο 8 ml διαλύματος υδροχλωρίου (HCl) και
άδειασε το στο ποτήρι ζέσεως. Πρόσθεσε στο ποτήρι 3-4 σταγόνες δείκτη
φαινολοφθαλεϊνη. Με το πεχαμετρικό χαρτί μέτρησε την τιμή του pH και σημείωσε
την στον πίνακα 1.
2. Αφού ξεπλύνεις στον νεροχύτη τον ογκομετρικό κύλινδρο με απιονισμένο νερό
μέτρα 5ml διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου(NaOH) και άδειασε τα στο ποτήρι
ζέσεως αναδεύοντας ελαφρά. Με το πεχαμετρικό χαρτί μέτρησε την τιμή του pH
και σημείωσε την στον πίνακα 1.
3. Πρόσθεσε σιγά – σιγά και ανακινώντας το ποτήρι σταγόνες διαλύματος
υδροξειδίου του νατρίου (NaOH) μέχρι το διάλυμα να αποκτήσει κόκκινο χρώμα.
Με το πεχαμετρικό χαρτί μέτρησε την τιμή του pH και σημείωσε την στον πίνακα 1.
4. Μέτρησε στον ογκομετρικό κύλινδρο 3 ml διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου
και άδειασε το στο ποτήρι ζέσεως. Με το πεχαμετρικό χαρτί μέτρησε την τιμή του
pH και σημείωσε την στον πίνακα 1.
5. Αφού ξεπλύνεις στον νεροχύτη τον ογκομετρικό κύλινδρο με απιονισμένο νερό
μέτρα 8 ml διαλύματος υδροχλωρίου και άδειασε τα στο ποτήρι ζέσεως
αναδεύοντας ελαφρά. Με το πεχαμετρικό χαρτί μέτρησε την τιμή του pH και
σημείωσε την στον πίνακα 1.
Πίνακας 1
Διάλυμα Τιμή pH
1. 8ml υδροχλωρίου (HCl)
2. + 5 ml υδροξειδίου του
νατρίου(NaOH)
3. + σταγόνες ΝαΟΗ.
4. + 3ml υδροξειδίου του
νατρίου(NaOH)
5. + 8 ml υδροχλωρίου (HCl)
Συμπεράσματα.
A) Έχοντας υπόψη τις τιμές του pH των διαλυμάτων που προκύπτουν σε κάθε στάδιο
του πειράματος συζήτησε με την ομάδα σου και συμπλήρωσε τις παρακάτω
προτάσεις.
Κατά τη σταδιακή προσθήκη διαλύματος βάσης σε διάλυμα οξέος το pH του
διαλύματος ………………… .
Το pH του τελικού διαλύματος μπορεί να είναι όξινο, ουδέτερο ή βασικό. Είναι :
- …………….. όταν περισσεύουν τα Η+ που προέρχονται από το οξύ.
E) Εφαρμογές εξουδετέρωσης.
Παρακολούθησε την παρουσίαση των εφαρμογών της εξουδετέρωσης και στην
συνέχεια σε συνεργασία με την ομάδα σου απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις.
1. Για να ανακουφιστεί κάποιος από τα συμπτώματα της καούρας πρέπει να πιει:
α. αναψυκτικό τύπου σόδας (όξινο διάλυμα)
β. γάλα μαγνησίας (διάλυμα υδροξειδίου του Μαγνησίου Μg(OH)2)
γ. ασπιρίνη (ακετυλοσαλικιλικό οξύ)
δ. λεμόνι.
2. Ένας γεωργός θέλει να καλλιεργήσει στο χωράφι του πατάτες οι οποίες
αναπτύσσονται καλύτερα σε pΗ εδάφους 5,5-6. Η μέτρηση του pH του χωραφιού
έδειξε τιμή 4. Για να πετύχει καλύτερη απόδοση θα πρέπει να προσθέσει:
α. ασβέστη.
β. υδροχλώριο.
γ. θειικό οξύ.
3. Αν σας τσιμπήσει σφήκα για να εξουδετερώσετε το δηλητήριο ποιο από τα
επόμενα διαλύματα θα χρησιμοποιήσετε:
α. διάλυμα αμμωνίας.
β. ξύδι.
γ. διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου.
- Εποπτικό Υλικό Δειγματικής: Power point και Φύλλο εργασίας σε zip ΦE & ppt)
1. ………………………………………………………………………..
2. ………………………………………………………………………..
3. ………………………………………………………………………..
Απάντησε στο ερώτημα της 2ης διαφάνειας αφού το συζητήσεις με την ομάδα σου.
Απάντησε στο ερώτημα της 4ης διαφάνειας αφού το συζητήσεις με την ομάδα σου.
Απάντησε στο ερώτημα της 5ης διαφάνειας αφού το συζητήσεις με την ομάδα σου.
Διαφορετικά αέρια που καταλαμβάνουν τον ίδιο όγκο, στις ίδιες συνθήκες πίεσης
και θερμοκρασίας, περιέχουν ίδιο αριθμό μορίων των αερίων.
Παρατήρησε την 6η διαφάνεια και συζήτησε στην ομάδα σου για τη μάζα των
τεσσάρων αερίων.
Συμπέρασμα
Ίδιες μάζες □
Διαφορετικές μάζες □
Ποιο πιστεύεις ότι είναι το γενικό συμπέρασμα από τις διαφάνειες που προηγήθηκαν;
Συζήτησέ το στην ομάδα σου.
………………………………………………………………………………………………………………………..…..
…………………………………………………………………………………………………………………………....
Γνωρίζεις υλικά, αντικείμενα ή πρόσωπα που τα αγοράζουμε ή τα χρησιμοποιούμε σε
ομάδες ομοειδών στοιχείων (π.χ. σε ζευγάρια, τριάδες, εξάδες, κλπ);
Συζήτησέ το στην ομάδα σου.
1. ………………………………………………………………………………..
2. ………………………………………………………………………………..
3. ………………………………………………………………………………..
10,5
Αν γνωρίζετε ότι κάθε αβγό έχει μάζα 60g να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα
0,5
Συνολική μάζα
Αριθμός εξάδων
μπουκαλιών (g)
1
10,5
Πιστεύεις ότι μπορείς να κάνεις εκτίμηση για το μέγεθος του αριθμού του Avogadro;
Ενδεικτικά, συζήτησε με την ομάδα σου τα παρακάτω σχετικά ερωτήματα:
Πόσο χώρο θα γέμιζαν 6,02·1023 (ΝΑ ) μπάλες του μπάσκετ (1 moℓ μπάλες μπάσκετ) ;
………………………………………………………………………………….....................................................…
.............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
Αν κέρδιζες κατά τη γέννησή σου ΝΑ € (1 moℓ €) και κάθε δευτερόλεπτο ξόδευες 1 δις
€, τι μέρος του αρχικού ποσού θα σου είχε μείνει στην ηλικία των 90 ετών;
………………………………………………………………………………….....................................................…
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Για να πάρεις τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα δες τις δύο επόμενες
διαφάνειες (και συμπλήρωσε τα προηγούμενα κενά)
Πιστεύεις ότι 1 moℓ ατόμων οποιουδήποτε στοιχείου θα έχει την ίδια μάζα σε g και
γιατί; (σκέψου την εξάδα αβγών και την εξάδα νερού).
Συζήτησέ το με την ομάδα σου βλέποντας και την 11η διαφάνεια.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………...........................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Απάντηση: ……………………….
10,5
Σκέψου ποια πράξη έκανες για να υπολογίσεις τον αριθμό μορίων και τη μάζα του H2S
και γράψε τη σχέση στην οποία καταλήγεις για κάθε περίπτωση:
Ν= ……………………. m= …………………...
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
1. Γνωρίζεις ότι οι συντελεστές μιας χημικής εξίσωσης δείχνουν την απλούστερη
αναλογία μορίων με την οποία αντιδρούν τα αντιδρώντα και παράγονται τα
προϊόντα της αντίδρασης. Δοκίμασε να μετατρέψεις αυτή την αναλογία μορίων σε
αναλογία moℓ (μορίων) και στη συνέχεια σε αναλογία μαζών, συμπληρώνοντας τον
παρακάτω πίνακα που αναφέρεται στην αντίδραση Ν2 + 3 Η2 → 2 ΝΗ3:
Δίνονται: MrN2=28, MrH2=2, MrNH3=17
Ν2 + 3 Η2 → 2 ΝΗ3
Αριθμός μορίων 1 3 2
» 2
» 10
» ΝΑ
Αριθμός moℓ
Μάζα (g)
Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγεις για την αναλογία moℓ αντιδρώντων και προϊόντων;
(Μπορείς να γενικεύσεις):
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………........................................................................................................................
.............................................................................................................................
2. Ποια από τις παρακάτω ποσότητες περιέχει
μεγαλύτερο συνολικό αριθμό ατόμων και ποιος είναι
αυτός;
3 moℓ μορίων CO2 ή 4 moℓ μορίων ΗCℓ
(Σκεφτείτε πρώτα πόσα άτομα υπάρχουν σε κάθε
ένα μόριο CO2 ή ΗCℓ)
6. Να υπολογίσετε τη συνολική μάζα ενός μίγματος που περιέχει 2,2 moℓ CO2 και 4
moℓ N2.
Δίνονται ArC=12, ArO=16, ArN=14
Καλή επιτυχία !
Πολυμερή
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Η Διδασκαλία αποτελεί μέρος του κεφαλαίου της Οργανικής Χημείας Β΄ Λυκείου:
Ενότητα: Πολυμερή [Κεφάλαια 1 & 4]
Διάρκεια - 2 διδακτικές ώρες, 2 x 45΄
1. Θέμα διδασκαλίας:
Πολυμερή – Κατηγορίες , Παρασκευές, Εφαρμογές, Πειράματα σχετικά με πολυμερή.
2. Εκπαιδευτικοί στόχοι της Διδασκαλίας:
Η διδασκαλία της ενότητας αποβλέπει στην επίτευξη των παρακάτω γενικών σκοπών,
σε σχέση με τους μαθητές: Επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναπτύξουν τις
παρακάτω γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις:
Α. Γνώσεις
1. Να είναι σε θέση να αναφέρουν και να διακρίνουν τα διάφορα είδη πολυμερών και
τις χαρακτηριστικές ιδιότητες κάθε είδους.
2. Να αναφέρουν ορισμένες βασικές παρασκευές, ιδιότητες (προσθήκη -
πολυμερισμός) και χρήσεις του αιθενίου και γενικότερα των αλκενίων, γράφοντας
τις αντίστοιχες χημικές εξισώσεις.
3. Να αναγνωρίζουν το σημαντικό ρόλο που έχουν τα πολυμερή και τα πλαστικά στην
καθημερινότητα.
Β. Ικανότητες
1. Να διαβάζουν και να ακολουθούν οδηγίες του φύλλου εργασίας
2. Να χρησιμοποιούν το πείραμα ως μέσο μάθησης.
3. Να αναπτύξουν πειραματικές δεξιότητες.
4. Να επισκέπτονται και ιστοσελίδες επιστημονικού ενδιαφέροντος.
Γ. Στάσεις
1. Να συνεργάζονται και να επικοινωνούν
2. Να αναγνωρίζουν το σημαντικό ρόλο που έχουν τα πολυμερή και τα πλαστικά στην
καθημερινότητα.
3. Να ελέγχουν την ορθότητα των σκέψεών τους και να επανατοποθετούνται πάνω
στα νέα δεδομένα.
4. Να βιώσουν τα παιδιά την έννοια της διαθεματικότητας.
3. Εκπαιδευτικές τεχνικές που θα χρησιμοποιηθούν -
1ο 45 λεπτο
Θέματα Διάρκεια Εκπαιδευτικές τεχνικές
σε λεπτά
1. Εισαγωγή - Σύνδεση με Εισαγωγή, επαναληπτικές ερωτήσεις
προηγούμενη ώρα - Παρουσίαση του 5΄ σε μαθητές
θέματος-Αναφορά των στόχων
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟ
Πολυμερή ΤΕΧΝΗ
Ν
Θέμα 2
Σύμβολα πλαστικών
Θέμα 3
Ποιό πολυμερές απεικονίζουν οι ακόλουθες ετικέτες; Πως θα το παρασκευάζατε;
Πολυαιθυλένιο μικρής πυκνότητας έχει Μr μεταξύ 50 000 και 300 000. Το μεγάλης
πυκνότητας περί τα 3 000 000.
Θέμα 4
Τι παρατηρείτε όταν αντιδρά το ιώδιο με το άμυλο;
Θέμα 5
Παρουσιάστε τα poster που έχετε δημιουργήσει για το πολυμερές που σας ζητήθηκε.
Θέμα 6
Οι συνηθισμένες φιάλες νερού είναι συνήθως από PET, που είναι
πολυεστέρας. Η αντίδραση παρασκευής του είναι η ακόλουθη.
Θέμα 7
Τι γνωρίζετε για την ανακύκλωση των πλαστικών; Παρουσιάστε τα δικά σας
ανακυκλωμένα προϊόντα.
Θέμα 8
Το ακόλουθο μπουκάλι είναι φτιαγμένο από LDPE και μπορεί να
περιέχει στο εσωτερικό του Αιθανόλη. Μπορείτε από το
περιεχόμενο να φτιάξτε τον περιέκτη; Προτείνετε αντιδράσεις.
Θέμα 13
Δραστηριότητα
Η λακτόζη είναι ένας δισακχαρίτης που βρίσκεται στο γάλα. Παρόλο που το γάλα
θεωρείται «σωματοφύλακας της υγείας», πολλοί ενήλικοι σε όλο τον κόσμο δεν
μπορούν να πιουν γάλα, διότι δεν το χωνεύουν. Ο λόγος
είναι ότι τα άτομα αυτά στερούνται της λακτάσης. Στα άτομα
αυτά όταν πιουν γάλα, η λακτόζη σωρεύεται στο λεπτό
έντερο, μία και δεν υπάρχει μηχανισμός απορρόφησης αυτού
του δισακχαρίτη. Η συσσώρευση αυτή προκαλεί
«φούσκωμα», κράμπες και διάρροια.
Συνδυάζοντας χημεία και φυσιολογία απαντήστε:
Ασκήσεις - Αξιολόγηση
Άσκηση 1
Άσκηση 2
Άσκηση 3
Άσκηση 4
Άσκηση 5
Άσκηση 6
Τι είναι ο πολυμερισμός; Τι είναι το πολυμερές;
Άσκηση 8
Τι γνωρίζετε για τις αντιδράσεις πολυμερισμού του ακετυλενίου; Δώστε παραδείγματα.
Άσκηση 9
Συμπληρώστε τον ακόλουθο πίνακα :
Ποια από τα πολυμερή αυτά έχουν μόνο άνθρακα και υδρογόνο;
Βιβλιογραφία:
Χημεία Γενικής Παιδείας Β Λυκείου.
Εργαστηριακός Οδηγός – ΓΕΛ Πάργας.
ΤΕΙ Κρήτης- ΣΤΕΦ - Τμήμα Μηχανολογίας - Ανακύκλωση Πλαστικών Υλικών
ΙV. Περιγραφή
Οι μαθητές κάθονται σε δύο ομάδες των τριών ατόμων. Στους πάγκους των
εργαστηρίων υπάρχουν όλα τα απαραίτητα όργανα και αντιδραστήρια που
απαιτούνται για την εκτέλεση των πειραμάτων καθώς και ένα φύλλο εργασίας για τον
κάθε ένα μαθητή.
ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Α’ Μέρος
Διέγερση του ενδιαφέροντος των μαθητών: Επιδεικνύεται στους μαθητές μικρό όχημα
το οποίο αλλάζει το χρώμα του με την εμβάπτιση του σε θερμό και σε παγωμένο νερό.
Οι μαθητές καλούνται να δώσουν μια πιθανή εξήγηση του φαινομένου.
Β’ Μέρος
Ανάκληση προαπαιτούμενων γνώσεων. Οι μαθητές απαντούν σε ερωτήσεις για το
ποιες αντιδράσεις ονομάζονται αμφίδρομες και για την έννοια της χημικής ισορροπίας.
Γ’ Μέρος
1η φάση: Οι μαθητές προετοιμάζουν το πρώτο μίγμα ισορροπίας. Κατόπιν γίνεται
συζήτηση για τις χρωματικές αλλαγές που αναμένουν να παρατηρήσουν ανάλογα με
την κατεύθυνση που θα μετατοπιστεί η χημική ισορροπία. Εκτελούν το πείραμα στο
οποίο παρατηρούν και καταγράφουν την επίδραση της θερμοκρασίας στη χημική
ισορροπία. Συζητάμε τα αποτελέσματα με τους μαθητές.
2η φάση: Οι μαθητές εκτελούν το δεύτερο πείραμα, το οποίο αφορά στην επίδραση της
συγκέντρωσης στη χημική ισορροπία. Παρατηρούν και καταγράφουν την επίδραση της
συγκέντρωσης. Συζητάμε τα αποτελέσματα με τους μαθητές.
Βιβλιογραφία
Τσίπης Κ., Βάρβογλης Αν., Γιούρη-Τσόχατζη Κ., Δερπάνης Δ., Παλαμιτζόγλου Π., Παπαγεωργίου
Γ. (2000), Χημεία Β’ Λυκείου Τεχνολογικής Κατεύθυνσης, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα.
Μανωλκίδης Κ., Μπέζας Κ. (1984), Στοιχεία Ανόργανης Χημείας, Αθήνα.
Λαρετζάκη-Γκόγκα Κ, Παύλου Β. (2008), Τα ερωτήματα του σύγχρονου εκπαιδευτικού, Εκδόσεις
Gutenberg, Αθήνα
Τσοχατζή-Γιούρη Κ. (2003), Σχολικά Πειράματα Χημείας, Από τη Μάκρο- στη Μικροκλίμακα,
Εκδόσεις ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη
Καραγκιοζίδης, Π., Κουρεμένος, Κ., Πάγκαλος, Σ. (1994), Πειράματα Χημείας, Θεσσαλoνίκη.
Μητσιάδης, Σ. (1994), Οδηγός Πειραμάτων Χημείας, Εκδόσεις Σαββάλα, Αθήνα.
http://dide-dytik.att.sch.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=43:2012-11-05-
04-53-13&catid=44&Itemid=161
http://www.emedi.gr/1941/ypervariko-oksygono-hyperbaric-oxygen
http://ekfe.reth.sch.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=390
................................................................................................................................................
Φωτογραφίες Δειγματικής Διδασκαλίας: http://youtu.be/O2h3En10aVI
Α) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
Θα μελετήσετε τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει τη θέση της Χ.Ι. i) η αύξηση και ii) η
ελάττωση της τιμής της θερμοκρασίας σε μια ενδόθερμη αντίδραση
Ενδόθερμη αντίδραση
Εξίσωση Χ.Ι.
+Q (εξώθερμη) CuSO4(aq) + 2 NaCl(aq) ⇌ CuCl2(aq) + Na2SO4(aq) - Q (ενδόθερμη)
γαλάζιο άχρωμο πράσινο άχρωμo
ή απλούστερα
+Q Cu2+(aq) + 2 Cl-(aq) ⇌ CuCl2(aq) -Q
Απαιτούμενα όργανα (ανά ομάδα) Αντιδραστήρια (ανά ομάδα)
Λύχνος Διάλυμα CuSO4 0,1M
Παγόλουτρο Κορεσμένο διάλυμα NaCl
2 δοκιμαστικοί σωλήνες
Βάση στήριξης δοκ. σωλήνων
Ετικέτες
Εκτέλεση
1. Στους 2 σωλήνες επικολλήστε ετικέτες με τις ενδείξεις Α και Β αντίστοιχα.
2. Εισάγετε στους σωλήνες -κατ’ εκτίμηση- από 3mL (~2cm) δ/τος CuSO4 και από 1mL
δ/τος NaCl.
3. Τοποθετήστε το σωλήνα Α στη βάση στήριξης (θερμοκρασία δωματίου)
4. Τοποθετήστε το σωλήνα Β πάνω από τη φλόγα του λύχνου το πολύ για 10s
(ΠΡΟΣΟΧΗ: το στόμιο του σωλήνα να μην είναι στραμμένο προς άλλα άτομα και
ο πυθμένας του να μην έρχεται σε επαφή με τη φλόγα).
5. Στη συνέχεια εισάγετε το σωλήνα Β στο παγόλουτρο για 2΄.
6. Καταγράψτε τις παρατηρήσεις σας στον ακόλουθο πίνακα:
Χρώμα Μετατόπιση Χημικης
Ισσοροπίας
Μείγμα Χ.Ι. σε θ δωματίου
Επεξεργασία
Συζητήστε στην ομάδα σας τα συμπεράσματά σας. Με τις υποδείξεις του/της
καθηγητή/ριάς σας συμπληρώστε το κείμενο που ακολουθεί και ανακοινώστε τα στην
τάξη:
Β) ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ
Θα μελετήσετε τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει τη θέση της Χ.Ι. η αύξηση της τιμής
της συγκέντρωσης ενός αντιδρώντος ή ενός προϊόντος καθώς και η ελάττωση της τιμής
της με δέσμευσή τους από άλλο αντιδραστήριο.
Εξίσωση Χ.Ι.
FeCl3(aq) + 3 NH4SCN(aq) ⇌ Fe(SCN)3(aq) + 3NH4Cl(aq) + Q (εξώθερμη)
κίτρινο- άχρωμο αιματέρυθρο άχρωμο
πορτοκαλί
ή απλούστερα
Fe3+(aq) + 3 SCN-(aq) ⇌ Fe(SCN)3 (aq)
Επίσης δίνεται ότι τα ιόντα OH- (ΝαΟΗ) δεσμεύουν τα ιόντα Fe3+ (FeCl3) προς
σχηματισμό λευκού ιζήματος Fe(ΟΗ)3 ↓ (FeCl3 + 3NaOH → Fe(OH)3↓ + 3NaCl)
Επεξεργασία
Συζητήστε στην ομάδα σας τα συμπεράσματά σας. Με τις υποδείξεις του/της
καθηγητή/ριάς σας συμπληρώστε το κείμενο που ακολουθεί και ανακοινώστε το στην
τάξη:
«Αύξηση της τιμής της συγκέντρωσης σωμάτων που μετέχουν σε Χ.Ι. μετατοπίζει την
ισορροπία προς την κατεύθυνση όπου αυξάνεται / ελαττώνεται η τιμή αυτή, ενώ
ελάττωσή της (με δέσμευση ή εκδίωξή τους) μετατοπίζει την ισορροπία προς την
κατεύθυνση όπου αυξάνεται / ελαττώνεται.»
Γ) ΠΙΕΣΗ
Θα μελετήσετε τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει τη θέση της Χ.Ι. η αύξηση της τιμής
της πίεσης καθώς και η ελάττωση της.
Εξίσωση Χ.Ι. 2NO2 (g) ⇌ N2O4 (g)
καφέ άχρωμο
«Όταν μεταβάλουμε έναν από τους παράγοντες που επηρεάζουν την θέση της χημικής
ισορροπίας (συγκέντωση, θερμοκρασία, πίεση) τότε η θέση της ισορροπίας:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................
Ερωτήσεις αξιολόγησης
1. Τι αναμένετε να παρατηρήσετε στο διάλυμα της δεύτερης ισορροπίας εάν το α)
θερμάνουμε ή β) το ψύξουμε; Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας και στη συνέχεια
τις ελέγξετε πειραματικά
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
2. Ο AgΝΟ3 αντιδρά με την ένωση ΝΗ4SCN προς τον σχηματισμό λευκού ιζήματος
(θόλωμα) AgSCN. Τι αναμένετε να παρατηρήσετε αν στο διάλυμα της δεύτερης χημικής
ισορροπίας που μελετήσατε σήμερα προσθέσετε ποσότητα AgNO3; Να αιτιολογήσετε
την απάντησή σας και να την ελέγξετε πειραματικά.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
3. Το αμαξάκι που σας έδειξε ο/η καθηγητής/τρια σας στην έναρξη της διδακτικής
ώρας, άλλαζε χρώμα με την εμβάπτιση του σε ζεστό (λαχανί χρώμα) και κρυο νερό
(χακί χρώμα). Να προτείνεται ενα πιθανό μηχανισμό που να εξηγεί το φαινόμενο αυτό.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 206
4. Τι αναμένετε να παρατηρήσετε στο διάλυμα της χημικής ισορροπίας:
Co(H2O)6+2 (aq) + 4Cl- ⇌ CoCl4-2 (aq) + 6H2O (aq)
ρόδινο γαλάζιο
εάν α) θερμανθεί το διάλυμα β) ψυχθεί το διάλυμα γ) γίνει προσθήκη στερεού NaCl
και δ) γίνει προσθήκη νερού. Να αιτιολογήσετε τις απαντήσει σας.
α_______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
β_______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
γ_______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
δ_______________________________________________________________________
________________________________________________________________________
6. Δίνεται η Χ.Ι. Α(aq) + B(g) ⇌ Γ(aq). Με θέρμανση του μείγματος της αντίδρασης
παρατηρείται (χρωματικά) μετατόπιση της θέσης της Χ.Ι. προς τα αριστερά. Να
προτείνετε ένα πείραμα με το οποίο θα διαπιστώσετε αν η παρατηρούμενη μετατόπιση
οφείλεται μόνο στην εκδίωξη του B(g) (λόγω θέρμανσης) ή/και σε πιθανό εξώθερμο
χαρακτήρα της αντίδρασης.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
8. Κατά την εμφιάλωση ανθρακούχων ποτών ασκείται αυξημένη πίεση με αέριο CO2 το
οποίο διαλύεται στο ποτό, πραγματοποιείται η αντίδραση
CO2 (g) + H2O (l) ⇌ H2CO3 (aq) η οποία μετά την εμφιάλωση καταλήγει σε ισορροπία.
Σύμφωνα με την παραπάνω ισορροπία μπορείται να εξηγήσετε για ποιο λόγο τα
ανθρακούχα αναψυκτικά χάνουν μέρος της οξύτητάς τους κατά την έκθεσή τους στην
ατμόσφαιρα;
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Στο τέλος του κάθε διδακτικής ώρας ο μαθητής επιδιώκεται να είναι σε θέση:
ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ
1ο μέρος: Ιδιότητες, δράση και παρασκευή Ρυθμιστικών Διαλυμάτων ΗΑ/Α- και B/BH+:
1. να διατυπώνει τον ορισμό των ρυθμιστικών διαλυμάτων και να παρατηρεί και να
ερμηνεύει τη σύνθεση ενός ρυθμιστικού διαλύματος
2. να προετοιμάσει το εργαστήριο Vlab για μεταβολή του pH των διαλυμάτων
καθαρού H2O, 0,5Μ HCl, 0,5Μ CH3COOH-0,5Μ CH3COONa με προσθήκη σε αυτά
μικρών-υπολογίσιμων ποσοτήτων ισχυρών οξέων ή βάσεων και με την αραίωση
3. να παρατηρεί, να υπολογίζει και να ερμηνεύει τη μεταβολή του pH των τριών
διαλυμάτων και να εξηγεί τη δράση των ρυθμιστικών διαλυμάτων
4. να εξάγει τον τύπο του Henderson-Hasselbalch και να τον εφαρμόζει για την
παρασκευή και τον υπολογισμό του pH ενός ρυθμιστικού διαλύματος CH3COOH /
CH3COONa με τη βοήθεια του VLab
2ο μέρος: Ρυθμιστική ικανότητα Ρυθμιστικού Διαλύματος ΝΗ3/ΝΗ4Cl με προσθήκη
διαλυμάτων HCl και NaOH στο εικονικό εργαστήριο IrYdium Chemistry - Vlab
1. να ερμηνεύει τη μικρή μεταβολή του pH των ρυθμιστικών ΝΗ3/ΝH4Cl και να εξηγεί
τη δράση των ρυθμιστικών διαλυμάτων
2. να προετοιμάσει το εργαστήριο Vlab για μεταβολή του pH των ρυθμιστικών
διαλυμάτων συγκέντρωση 0,5Μ ΝΗ3 / 0,5Μ ΝΗ4Cl με προσθήκη σε αυτά μικρών
αλλά υπολογίσιμων ποσοτήτων ισχυρών οξέων HCl και βάσεων ΝαΟΗ
3. να υπολογίζει και να ερμηνεύει τη ρυθμιστική ικανότητα των Ρυθμιστικών
Διαλυμάτων και να συγκρίνει τη θεωρητική πρόβλεψη με τα αποτελέσματα του
εικονικού πειράματος
4. να παρασκευάσει Ρ.Δ. 0,5Μ ΗF / 0,5Μ NaF και να μετρήσει τη ρυθμιστική του
ικανότητα
ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ
1. να αναπτύσσουν δεξιότητες χειρισμού α) του λογισμικού IrYdium Chemistry - Vlab
στα εικονικά πειράματα οξέων - βάσεων και β) του Excel στις γραφικές
παραστάσεις των ογκομετρήσεων
2. να αναγνωρίζουν χημικά όργανα και υαλικά στο εικονικό περιβάλλον και να
ετοιμάζουν χημικά αντιδραστήρια για την ανάδειξη της Ιοντικής Ισορροπίας
3. να συλλέγουν δεδομένα, να διατυπώνουν υποθέσεις, να σχεδιάζουν και να
υλοποιούν κατάλληλες ενέργειες για τη διερεύνησή τους, να καταγράφουν και να
ερμηνεύουν δεδομένα, να διατυπώνουν συμπεράσματα και να παρουσιάζουν
αποτελέσματα
ΣΤΑΣΕΩΝ
1. Ανάπτυξη θετικών στάσεων απέναντι στον επιστημονικό τρόπο σκέψης και
εργασίας και της επιστημονικής μεθόδου ως μεθόδου διερεύνησης
2. Αναγνώριση της Χημείας ως μέρους του ευρύτερου κοινωνικού, πολιτισμικού και
τεχνολογικού γίγνεσθαι
3. Ενίσχυση του πνεύματος της συνεργατικότητας, της ανταλλαγής απόψεων και της
κριτικής αποδοχής ή απόρριψης των αντιλήψεων των άλλων
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 210
1.6.1. ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ
Υπολογισμοί pH - Κα - α, Συζυγή οξέα-βάσεις και σχέσεις των ka και kb, Επίδραση Κοινού
Ιόντος, Ρυθμιστικά διαλύματα, Εξίσωση των Henderson-Hasselbach,
1.6.2. ΔΙΑΡΚΕΙΑ
Η συνολική διάρκεια του Σεναρίου - Φύλλου εργασίας διαρκεί δύο διδακτικές ώρες.
Σε περίπτωση που κάποιες ερωτήσεις αξιολόγησης δεν ολοκληρώνονται στην τάξη θα
δοθούν για εργασία-αξιολόγηση στο σπίτι μια που το IrYdium Chemistry είναι ελεύθερο
λογισμικό και μπορεί να εγκατασταθεί εύκολα στον προσωπικό υπολογιστή κάθε
μαθητή ή ενός μαθητή της ομάδας με την οποία εργάστηκε στην τάξη.
Βιβλιογραφία
Διαδραστικός Πίνακας - ΤΠΕ Β' Επιπέδου, Σύνθεση και pH διαλυμάτων αλάτων στο εικονικό
εργαστήριο του λογισμικού Irydium - Οδηγίες χρήσης και Φύλλο εργασίας Μαθητή
ΕΚΦΕ Αργολίδας, Ρυθμιστικά Διαλύματα, Χημεία Γ' τάξης Λυκείου Θετικής Κατεύθυνσης. ΕΚΦΕ
Αργολίδας
Κατσιγιάννης Γ. Εγγλεζάκη Φ., Ογκομέτρηση (Αλκαλιμετρία) διαλύματος οξικού οξέος με
πρότυπο διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου σε εικονικό εργαστήριο VLab, Ε.Κ.Φ.Ε. Αχαρνών
Μαυρόπουλος Α., Ρυθμιστικά Διαλύματα , Ε.Κ.Φ.Ε. Χαλανδρίου
Παπαευσταθίου Ε., Παρασκευή Ρυθμιστικού Διαλύματος - Συμπεριφορά Ρυθμιστικού
Διαλύματος μετά την προσθήκη μικρών αλλά υπολογίσιμων ποσοτήτων οξέος ή βάσης,
Ε.Κ.Φ.Ε. Παλλήνης
Ρούμελης Ν., Εργαστηριακή άσκηση Ογκομέτρησης Ξιδιού - Οξικού Οξέος με πρότυπο διάλυμα
0,1Μ NaOH με χρήση: α. με κλασική ογκομέτρηση με χρήση μαγνητικού αναδευτήρα και pH
μετρου και υπολογισμοί/γραφική παράσταση με το excel, β. με χρήση Multilog/DbLab ή
Vernier
Χημεία Γ΄Λυκείου Θετικής Κατεύθυνσης (Σ. Λιοδάκης, Δ. Γάκης, Δ. Θεοδωρόπουλος, Π.
Θεoδωρόπουλος), ΟΕΔΒ.
Εργαστηριακός οδηγός, Χημεία Γ΄ Λυκείου Θετικής Κατεύθυνσης (Σ.Λιοδάκης, Δ. Γάκης), ΟΕΔΒ.
Εργαστηριακός οδηγός Χημείας Γ΄ Λυκείου Θετικής Κατεύθυνσης ( Κ.Τσίπης, Α. Βάρβογλης, Κ.
Γιούρη -Τσοχατζή , Δ. Δερπάνης, Π .Παλαμιτζόγλου, Γ.Παπαγεωργίου) (Ο.Ε.Δ..Β)
Λογισμικό Chemlab - http://www.chemcollective.org/vlab/vlab.php?lang=gr
http://www.mhhe.com/physsci/chemistry/essentialchemistry/flash/buffer12.swf
.............................................................................................................................................
Φωτογραφίες Δειγματικής ΓΕΛ Πάρου: Φωτό δειγματικής
Πίνακας 1
ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΑ ΓΥΑΛΙΝΑ ΟΡΓΑΝΑ
Υδροξείδιο Νατρίου NaOH - 1M 3 Ποτήρια ζέσης των 250ml
Απιονισμένο Νερό (25oC) 1 Ογκομετρικός κύλινδρος 10mL
Υδροχλωρικό οξύ HCl - 1Μ Ψηφιακό- Αναλογικό pH μετρο
Οξικό Οξύ CH3COOH - 1M
Οξικό Νάτριο CH3COOΝa - 1Μ
Διαλύματα pH
Δ1 Η2Ο
καθαρό Η2Ο
Δ2 HCl 0,5Μ
HCl 0,5Μ
Δ3 CH3COOH 0,5M - CH3COOΝa
0,5Μ CH3COOH-0,5M CH3COOΝa 0,5Μ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
6. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα με τη μεταβολή των pH των διαλυμάτων Δ1 -
Δ2 - Δ3
Υπολογισμοί Μεταβολή pH
pH Δ1' - pH Δ1 =
pH Δ1'' - pH Δ1 =
pH Δ2' - pH Δ2 =
pH Δ2'' - pH Δ2 =
pH Δ3' - pH Δ3 =
pH Δ3'' - pH Δ3 =
pH Δ3''' - pH Δ3 =
pH = ...... + log
Cb 10 1
Ο λόγος Ο λόγος πρέπει να βρίσκεται μεταξύ των τιμών και ,
C 1 10
ώστε η συγκέντρωση του ενός συστατικού να μην είναι πολύ μικρότερη αυτής του
άλλου, γιατί τότε το διάλυμα χάνει τη ρυθμιστική του ικανότητα.
ε) Γράψτε την αντίστοιχη σχέση που δίνει τη συγκέντρωση [ΟΗ -] και την
αντίστοιχη εξίσωση Henderson-Hasselbalch για Ρυθμιστικό Διάλυμα που
αποτελείται από Β (με κb) / ΗΒ+
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
ΣΤΟΧΟΙ
Στο τέλος αυτής της δραστηριότητας ο μαθητής θα μπορεί:
Να ερμηνεύει τη μικρή μεταβολή του pH των ρυθμιστικών ΝΗ3/ΝH4Cl και να εξηγεί τη
δράση των ρυθμιστικών διαλυμάτων
Nα προετοιμάσει το εργαστήριο Vlab για μεταβολή του pH των ρυθμιστικών
διαλυμάτων συγκέντρωση 0,5Μ ΝΗ3 / 0,5Μ ΝΗ4Cl με προσθήκη σε αυτά μικρών αλλά
υπολογίσιμων ποσοτήτων ισχυρών οξέων HCl ή βάσεων ΝαΟΗ
Να ορίζει, να υπολογίζει και να ερμηνεύει τη Ρυθμιστική Ικανότητα των Ρυθμιστικών
Διαλυμάτων και να συγκρίνει τη θεωρητική πρόβλεψη με τα αποτελέσματα του
εικονικού πειράματος
Να παρασκευάσει Ρ.Δ. 0,5Μ ΗF / 0,5Μ NaF και να επιβεβαιώσει τη ρυθμιστική του
ικανότητα
Σύνδεση με τη θεωρία:
Ερμηνεία δράσης Ρυθμιστικών Διαλυμάτων (εργασία σε ομάδα):
- Ανοίξτε την εφαρμογή http://www.mhhe.com/physsci/chemistry/essentialchemistry/flash/buffer12.swf
και παρατηρήστε και συζητήστε τη δράση των Ρυθμιστικών όταν προστίθενται σε
αυτά ισχυρά οξέα ή βάσεις.
- Επίσης μελετήστε σε συνεργασία με την ομάδα σας το παρακάτω θεωρητικό σχήμα
για το ρυθμιστικό διάλυμα CH3OOH/CH3COO- , ώστε μετά τη διερεύνηση να δώσετε
μια αντίστοιχη ερμηνεία της δράσης του ρυθμιστικού διαλύματος NH3/NH4+ με ίσες
συγκεντρώσεις [ΝΗ3] [ΝΗ4+], όταν προσθέτουμε σε αυτό μικρές αλλά υπολογίσιμες
ποσότητες ισχυρών οξέων ή βάσεων :
Εικόνα 3 - O πάγκος εργασίας με τα διαλύματα ΝΗ3 3M και 1M, ΗCl 1M και το παρασκευασμένο ΝΗ3 2Μ.
Τo Ρ.Δ. των 100ml που προέκυψε από ανάμιξη V1 ml ΝΗ3 2Μ και V2 ml ΗCl 1 M, με την pH μέτρησή του.
Τοποθετούμε το διάλυμα 2Μ ΝΗ3 πάνω από το πρώτο ποτήρι ζέσης και στο κελί
που ανοίγει στο κάτω μέρος του πάγκου εργασίας πληκτρολογούμε την ακριβή
ποσότητα V1 του διαλύματος που χρειαζόμαστε σε mL και κάνουμε κλικ στο
κουμπί ‘’Προσθήκη’’ .
Ακολούθως με τον ίδιο τρόπο προσθέτουμε στο ποτήρι V2 ml από το διάλυμα
1 Μ HCl.
Μετονομάζουμε το ποτήρι με το ρυθμιστικό διάλυμα σε Ρ.Δ. NH3–NH4Cl 0,5Μ-
0,5Μ ή απλώς Ρ.Δ.
Επαναλαμβάνουμε τις ίδιες διαδικασίες και ετοιμάζουμε και το δεύτερο ποτήρι
ζέσης με το ίδιο Ρ.Δ.
Α. Θεωρητικός Υπολογισμός
Υπολογίστε πόσα mol HCl οξέος απαιτούνται για τη μεταβολή του pH κατά μία
μονάδα σε 100 ml Ρυθμιστικού Διαλύματος NH3–NH4Cl 0,5Μ-0,5Μ :
Θεωρητικά για να έχουμε μεταβολή κατά μία μονάδα με προσθήκη HCl σε 100 mL
Ρ.Δ. NH3–NH4Cl
πρέπει να ελαττωθεί το ΡΗ κατά μία μονάδα.
Δίνεται Kb(NH3) =1,8x10-5 , pΚb ΝΗ3 =- log (1,8 x 10-5 )=4,74, για ΝΗ4+ pKa=14 - pKb
ΝΗ3 = 14 - 4,74 = 9,26
Θεωρήστε ότι η προσθήκη του HCl δεν μεταβάλλει τον όγκο Ρ.Δ. NH3–NH4Cl
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
Άρα τo 1 L Ρυθμιστικό διάλυμα απαιτεί ....... mol ΗCl για να μειωθεί το pΗ του
κατά μία μονάδα.
Με τον ίδιο τρόπο, για την αύξηση του pH κατά μία μονάδα απαιτούνται ...... mol
ΝaΟΗ.
Εικόνα 4 - O πάγκος εργασίας με τα έτοιμα ρυθμιστικά διαλύματα ΝΗ3 - ΝΗ4Cl 0,5M-0,5Μ και oι
προχοΐδες με το ισχυρό οξύ 10Μ ΗCl και την ισχυρή βάση ΝaOH 10M και.
Στο πρώτο ποτήρι με το Ρ.Δ. αρχικά προσθέτουμε 0,5 ml διαλύματος 10Μ ΗCl
και διαπιστώνουμε
ότι το PH του διαλύματος ελαττώνεται κατά .......... περίπου
Συνεχίζουμε να προσθέτουμε κάθε φορά 0,5 ml ΗCl 10M μέχρι το pH να
μειωθεί κατά περίπου 1 μονάδα. Συνολικά πραγματοποιήστε 10 προσθήκες
HCl 10M των 0,5 ml και σημειώστε το pH (εικόνα 4).
Όγκος (V/mL) HCl (10M) Τιμή pH
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
Επομένως τα 100 mL Ρ.Δ. + 4ml ΗCl = ........ ml , απαιτούν nΗCl = C x V = .... x ........ =
....... mol ΗCl.
- Άρα για 1L Ρυθμιστικού Διαλύματος απαιτούνται ( ....... / ........ L = ........... mol ΗCl /L
Αξιολόγηση 1
1. Αν προσθέτατε 4 ml 10Μ ΗCl σε 100ml Η20 , υπολογίστε με κομπιουτεράκι πόσο
θα είχε μεταβληθεί το pH του στους 25oC: Υπολογισμοί:
............................................................... ......
........................................................... ..........
“ Καρβοξυλικά Οξέα”
3. Διάρκεια
Δύο διδακτικές ώρες
1η διδακτική ώρα: Καρβοξυλικά οξέα-ταξινόμηση-Κορεσμένα μονοκαρβοξυλικά οξέα.
2η διδακτική ώρα: Όξινος χαρακτήρας των καρβοξυλικών οξέων. Εργαστηριακή άσκηση.
5. Στόχοι
Στο τέλος αυτής της διδακτικής ενότητας επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να
αναπτύξουν τις ακόλουθες γνώσεις, ικανότητες και στάσεις:
Α. Γνώσεις
Α1. Να αναγνωρίζουν το καρβοξύλιο ως την κοινή χαρακτηριστική ομάδα των
καρβοξυλικών οξέων.
Α2. Να ταξινομούν τα καρβοξυλικά οξέα σε κατηγορίες ανάλογα: α) με το είδος των δεσμών
ανάμεσα στα άτομα του άνθρακα β) το πλήθος των καρβοξυλομάδων γ) τις άλλες ομάδες
που τυχόν συνυπάρχουν στο μόριο.
Α3. Να ανακαλύψουν μερικές ιδιότητες των καρβοξυλικών οξέων όπως ότι τα οξέα αντιδρούν
με ορισμένα μέταλλα και εκλύεται αέριο Η2, αντιδρούν με ανθρακικά άλατα και εκλύεται
αέριο CO2.
Α4. Να αναφέρουν τις χημικές ιδιότητες των καρβοξυλικών οξέων (όξινος χαρακτήρας)
Α5. Να αποδίδουν τις χημικές ιδιότητες των καρβοξυλικών οξέων στο Η+ του καρβοξυλίου.
Α6. Να συμβολίζουν και να ονομάζουν αντιδρώντα-προϊόντα σε χημικές εξισώσεις
Β. Ικανότητες
7. Ανάπτυξη σεναρίου-Προεκτάσεις
Α. Ανάπτυξη σεναρίου
1η διδακτική ώρα-1ο Φύλλο εργασίας
Β2. Τα λιπαρά οξέα στη διατροφή μας, με έμφαση στα ω-λιπαρά οξέα.
Η εργασία θα είναι βιβλιογραφική έρευνα ( και σε συνδυασμό με την Βιολογία) για
τον ρόλο των λιπαρών οξέων και ειδικότερα των ω-λιπαρών οξέων στον ανθρώπινο
οργανισμό, τα τρόφιμα στα οποία υπάρχουν και τα οφέλη ή τις βλαβερές συνέπειες
από την υπερκατανάλωσή τους.
Στόχος να ενημερωθούν σε επίκαιρα θέματα διατροφής (πολλές διαφημίσεις για τα
συμπληρώματα με ω-λιπαρά οξέα) και να υιοθετήσουν υγιεινές διατροφικές
συνήθειες.
8. Αξιολόγηση
Η αξιολόγηση της διδασκαλίας πραγματοποιείται στη διάρκεια του μαθήματος από
τις απαντήσεις των μαθητών στα φύλλα εργασίας, από την συζήτηση στην τάξη και από
την συμπλήρωση των ερωτήσεων αξιολόγησης στο 2ο Φύλλο εργασίας. Μετά την
ολοκλήρωση του κεφαλαίου Καρβοξυλικά Οξέα, μπορεί να ακολουθήσει φύλλο
αξιολόγησης και ανατροφοδότησης της διδασκαλίας.
Ερωτήσεις αξιολόγησης
1. Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων του οξικού οξέος με: α)
βάση, β) ανθρακικό άλας, γ) μαγνήσιο.
2. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ).
Να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
α) Το αιθανικό οξύ μπορεί να αντιδράσει με NaOH.
β) Η ένωση ΗCOOH αντιδρά με Νa.
γ) Το αιθανικό οξύ αντιδρά με Mg.
δ) Κατά την επίδραση ΝaΗCO3 σε αιθανικό οξύ, παράγεται αέριο CO2.
ε) η οργανική ένωση CH3 COOH αλλάζει το χρώμα ορισμένων δεικτών.
Για την 1η διδακτική ώρα φύλλο εργασίας και κουτί με μοριακά μοντέλα. Οι μαθητές θα
εργαστούν σε δυάδες στην αίθουσα διδασκαλίας.
Για την 2η διδακτική ώρα φύλλο εργαστηριακής άσκησης και τα απαιτούμενα όργανα
και αντιδραστήρια. Οι μαθητές θα εργαστούν σε τετράδες στο εργαστήριο φυσικών
επιστημών πραγματοποιώντας μετωπικό πείραμα.
Όργανα Αντιδραστήρια
Στατώ με δοκιμαστικούς σωλήνες Διάλυμα CH3COOH 1Μ ή εναλλακτικά λευκό ξύδι
10. Βιβλιογραφία
Χημεία Β Λυκείου: Βιβλίο μαθητή της συγγραφικής ομάδας: Σ. Λιοδάκης, Δ. Γάκης, Δ.
Θεοδωρόπουλος, Π. Θεοδωρόπουλος, Α. Κάλλης ΙΕΠ (2017)
Χημεία Β Λυκείου: Βιβλίο καθηγητή της συγγραφικής ομάδας: Σ. Λιοδάκης, Δ. Γάκης, Δ.
Θεοδωρόπουλος, Π. Θεοδωρόπουλος, Α. Κάλλης (2001)
Χημεία Β Λυκείου: Εργαστηριακός οδηγός της συγγραφικής ομάδας: Σ. Λιοδάκης, Δ. Γάκης, Δ.
Θεοδωρόπουλος, Π. Θεοδωρόπουλος, Α. Κάλλης (2001)
Οδηγός για τον εκπαιδευτικό (Χημεία-Α, Β, Γ Λυκείου) ΙΕΠ (2015)
Μείζον πρόγραμμα επιμόρφωσης / Βασικό επιμορφωτικό υλικό / Τόμος Β / Ειδικό μέρος ΠΕ04
Φυσικών Επιστημών / Παιδαγωγικό Ινστιτούτο / Μάιος 2011
Αντιλήψεις των μαθητών για έννοιες των Φυσικών Επιστημών και διδακτική τους αντιμετώπιση
/ Μιχάλης Σκουμιός / Πανεπιστήμιο Αιγαίου / Ρόδος 2017
Driver, R., Guesne E., Tibergien, A., (1993). Οι ιδέες των παιδιών στις Φυσικές Επιστήμες,
Αθήνα: Τροχαλία-Ένωση Ελλήνων Φυσικών.
Πρακτικο-βιωματικές αντιλήψεις των μαθητών και σχέδια μαθήματος για την Υδροστατική
Πίεση/ Ν. Ρούμελης
ΕΚΦΕ Πειραιά-ΕΚΦΕ Νίκαιας
http://ekfe-nikaias.att.sch.gr/portal/files_pdf/oxinos_xaraktiras_ton_karvoxilikon_oxeon.pdf
Η χημική ένωση του μήνα/Τμήμα Χημείας/ΕΚΠΑ
http://195.134.76.37/chemicals/chem_aceticacid.htm
Ονοματεπώνυμο μαθητών
1)………………………………………………………………………
2)………………………………………………………………………
Απάντηση: .......................................................................................................................
...........................................................................................................................................
Ερώτηση 2: Να συμπληρώσετε τα διάστικτα του παρακάτω πίνακα
Συντακτικός τύπος Όνομα Περιέχεται σε…
Μεθανικό οξύ
…………………………………………….. ………………………………………….
ή μυρμηκικό οξύ
Τρυγικό οξύ
……………………………………………..
C6Η5 –COOH ή
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH …………………………………………..
……………………………………………..
ή ελαϊκό οξύ
Ερώτηση 3: Ποιο είναι το κοινό χαρακτηριστικό όλων των ενώσεων του παραπάνω
πίνακα;
...........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
Ερώτηση 4: Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις. Από τα οξέα του παραπάνω
πίνακα...
Κορεσμένα είναι:
...........................................................................................................................................................
Ακόρεστα είναι:
…………………………………………………………………………………………………………………......................
Αρωματικά είναι:
……………………………………………………………………………………....................................................
Μονοκαρβοξυλικά είναι:
........................................………………………………………………………………………………………………
Δικαρβοξυλικά είναι:
..................…………………………………………………………………………………………………………………….
Τρικαρβοξυλικά είναι:
...................…………………………………………………………………………………………………………………..
Υδρόξυ-οξέα είναι:
.............………………………………………………………………………………………………………………………..
Αμινοξέα είναι:
......………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:
1) ……………………………………………………… 2)……………………………………………………..
3) …………………………………………………….. 4) ……………………………………………………..
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
α) Τι χρώμα έχει ο δείκτης; (στο πλαστικό μπουκαλάκι)
……………………………………………………………………………………………………...........................………
β) Τι χρώμα πήρε ο δείκτης στους δοκιμαστικούς. σωλήνες;
……………………………................................................................................................................
.............................................................................................................................................
γ). Συμπληρώστε την πρόταση:
Τα καρβοξυλικά οξέα …………….. το χρώμα των ….......................................
ΠΕΙΡΑΜΑ 2: ΜΕΤΡΗΣΗ pH ΜΕ ΠΕΧΑΜΕΤΡΙΚΟ ΧΑΡΤΙ
.................................................................................
……………………………………………………….......................................…………………………………………
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 237
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
α) Να γράψετε τις χημικές εξισώσεις των αντιδράσεων που πραγματοποιήθηκαν:
Σημείωση: ο ιωδιούχος μόλυβδος είναι κίτρινο ίζημα.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
β) Τι συμπεραίνεται για την επίδραση των οξέων σε δραστικά μέταλλα;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
1. Να βρείτε τη συγκέντρωση (molarity) ξιδιού με περιεκτικότητα 6%w/v σε οξικό οξύ.
(Αr,C=12, Ar,H=1 και Ar,O=16)
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
..............................................................................................................................................
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
Διαβάστε το παρακάτω κείμενο και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν
Η διαβρωτική δράση του οξικού οξέος πάνω σε μέταλλα όπως ο χαλκός και ο μόλυβδος, ήταν
γνωστή από την αρχαιότητα. Οι Ρωμαίοι έβραζαν ξινισμένο κρασί σε μολύβδινα δοχεία για να
παρασκευάσουν ένα γλυκό σιρόπι (sapa), που το χρησιμοποιούσαν ως γλυκαντικό(!) και ως
φάρμακο. Η γεύση του οφειλόταν στον σχηματισμό οξικού μολύβδου (γνωστό άλας στους
αλχημιστικούς κύκλους ως "ζάχαρη μολύβδου" ή "άλας του Κρόνου"), ο οποίος έχει γλυκιά
γεύση. Το σιρόπι αυτό το χρησιμοποιούσε η ρωμαϊκή αριστοκρατία και σε αυτό οφείλεται η
παρουσία αφύσικα μεγάλων ποσοτήτων μολύβδου στα οστά αρχαίων ρωμαίων. Σύμφωνα με
κάποιες θεωρίες, σε δηλητηρίαση από μόλυβδο (μολυβδίαση) αποδίδονται οι διαταραγμένες
συμπεριφορές πολλών γνωστών Ρωμαίων αυτοκρατόρων και αξιωματούχων, όπως και
γενικότερα η κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Πηγή: Η χημική ένωση του μήνα/Τμήμα Χημείας/ΕΚΠΑ
Α) Για ποιο λόγο τα μολύβδινα δοχεία θεωρούνται ακατάλληλα για την αποθήκευση
ξιδιού; .................................................................................................................................
............................................................................................................................................
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
Β) Αν τα μοναδικά δοχεία που διαθέτετε είναι κατασκευασμένα από αλουμίνιο,
σίδηρο και άργυρο , σε ποιο από αυτά θα αποθηκεύατε ξίδι, χωρίς αυτό να αλλοιωθεί;
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας, χρησιμοποιώντας την σειρά δραστικότητας των
μετάλλων.................…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
……...............................................................................................................………………………
ΣΕΙΡΑ ΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
K, Ba, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H, Cu, Hg, Ag, Pt, Au
Γνωστικό αντικείμενο:
Η υποενότητα στην οποία εντάσσεται η παρούσα μικροδιδασκαλία είναι “Oι
ασθένειες” που περιλαμβάνεται στο 4ο κεφάλαιο του βιβλίου Βιολογίας της Β΄και Γ΄
τάξης Γυμνασίου με τίτλο “Οι ασθένειες και οι παράγοντες που σχετίζονται με την
εμφάνισή τους”.
Τάξη εφαρμογής: Β΄ Γυμνασίου
Διδακτική μεθοδολογία
Στην παρούσα διδασκαλία αξιοποιείται η εποικοδομητική προσέγγιση η οποία
βασίζεται στην αυτενέργεια του μαθητή. Ο μαθητής προσεγγίζει μόνος τη γνώση,
αξιοποιεί πηγές πληροφόρησης, συλλέγει δεδομένα, συγκρίνει, ταξινομεί και καταλήγει
σε συμπεράσματα. Επίσης, αξιοποιούνται οι εναλλακτικές ιδέες των μαθητών, ενώ
συνδυάζεται η θεωρία με την πράξη.
Διδακτικές τεχνικές
Στην οικοδόμηση της γνώσης χρησιμοποιείται ο πειραματισμός, η διερεύνηση, η
ανακάλυψη, η επίλυση προβλήματος.
Πορεία διδασκαλίας
θέματα διάρκεια Εκπαιδευτικές Εκπαιδευτικά μέσα
τεχνικές
- Σύνδεση με τα 5' Εισήγηση Υπολογιστής και βιντεοπροβολέας ή/και
προηγούμενα διαφανοσκόπιο
- Παρουσίαση του νέου
θέματος
- Ανίχνευση εναλλακτικών 5΄ Καταιγισμός ιδεών Εικόνα ή/και βίντεο/Φύλλο
ιδεών εργασίας/πίνακας μαρκαδόρου
1η Δραστηριότητα 5΄ Εργασία σε ομάδες Βιντεοπροβολέας / Φύλλο εργασίας /
πίνακας μαρκαδόρου / δείγματα
(μουχλιασμένο πορτοκάλι / γιαούρτι /
σταγόνα νερού / μούχλα στο ταβάνι του
σχολείου / ξυνισμένο γάλα)
2η Δραστηριότητα 15΄ Εργασία σε ομάδες Μικροσκόπιο / παρασκευάσματα
(βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα) / ΤΠΕ /
Φύλλο εργασίας / πίνακας μαρκαδόρου
3η Δραστηριότητα 5΄ Ανάγνωση στην τάξη Φύλλο εργασίας / ΤΠΕ (φωτόδεντρο)
από ομάδες
- Παρουσίαση των 5΄ Ανάγνωση στην τάξη Φύλλο εργασίας
αποτελεσμάτων από ομάδες -
- Συμπεράσματα Εισήγηση
- Ανακεφαλαίωση
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
2. Υπάρχουν και άλλα; ΟΧΙ ΝΑΙ
3. Ορισμός μικροοργανισμού:
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………..................................................................................................
4. Που μπορούμε να βρούμε μικροοργανισμούς;
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
5. Τι σχήμα έχουν οι μικροοργανισμοί;
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
6. Παρατηρήστε τα παρασκευάσματα στο μικροσκόπιο και σχεδιάστε αυτό που
βλέπετε.
7. Ακολουθείστε τον http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/4920 ηλεκτρονικό
σύνδεσμο και καταγρἀψετε τις κατηγορίες των μικροοργανισμών:
..............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Εκτός από τα βακτήρια, τους μύκητες και τα πρωτόζωα
υπάρχουν και οι ιοί. Είναι όμως σε μέγεθος 1000 φορές
μικρότεροι από τα βακτήρια. Μπορούμε να τους
παρατηρἠσουμε με το μικροσκόπιο του σχολείου; Γιατί;
...............................................................................................
...............................................................................................
.........................................................................................................................................
8. Είναι όλοι οι μικροοργανισμοί βλαβεροί; ΟΧΙ ΝΑΙ
9. Αιτιολογήστε την απάντηση που δώσατε παραπάνω.
Φύλλο αξιολόγησης
“Μεταδοτικές ασθένειες”
Γνωστικό αντικείμενο:
Η υποενότητα στην οποία εντάσσεται η παρούσα μικροδιδασκαλία είναι “Oι
ασθένειες” που περιλαμβάνεται στο 4ο κεφάλαιο του βιβλίου Βιολογίας της Β΄και Γ΄
τάξης Γυμνασίου με τίτλο “Οι ασθένειες και οι παράγοντες που σχετίζονται με την
εμφάνισή τους”.
Τάξη εφαρμογής: Β΄ Γυμνασίου. Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα
Σκοπός: Σύνδεση των Φυσικών Επιστημών με την ιστορία, την ερευνητική μέθοδο και
τη διερεύνηση μέσω θεάτρου και βιωματικών δράσεων.
Εκπαιδευτικοί στόχοι
Οι μαθητές επιδιώκεται:
Γνωστικοί
1. Να διαπιστώνουν τον τρόπο μετάδοσης των ασθενειών.
2. Να αξιοποιούν την ερευνητική μέθοδο για την ανακάλυψη του τρόπου προφύλαξης
από τις μεταδοτικές ασθένειες.
3. Να διαπιστώσουν τη σημασία της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης των επιδημιών.
4. Να παρατηρούν, να συλλέγουν πληροφορίες, να συγκρίνουν, να διατυπώνουν
υποθέσεις και να εξάγουν συμπεράσματα.
Ικανοτήτων-Δεξιοτήτων
1. Να εξοικειωθούν με τη χρήση ιστορικών στοιχείων της εξέλιξης της επιστήμης.
2. Να αξιοποιούν βιβλιογραφικές πηγές και πηγές ιστορικών βίντεο.
3. Να αξιοποιούν τη βιωματική μάθηση και τη συνεργασία σε ομάδες
Στάσεων
1. Να ενημερωθούν και να ευαισθητοποιηθούν για τα επιτεύγματα της Βιολογίας
2. Να εξοικειωθούν με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης και την επιστημονική μέθοδο
Ρούμελης Ν. Διερευνητική Μάθηση ΦΕ στην ΔΕ 245
Διδακτική μεθοδολογία
Στην παρούσα διδασκαλία αξιοποιείται η
εποικοδομητική προσέγγιση, διερευνητική και
ανακαλυπτική μεθοδολογία μέσω θεατρικού -
βιωματικού παιχνιδιού και παιχνιδιού ρόλων από Engage
τους ίδιους τους μαθητές και την καθηγήτριά τους.
Ο μαθητής προσεγγίζει μόνος τη γνώση, αξιοποιεί Εxplore
πηγές πληροφόρησης, εμπλέκεται και συμμετέχει
ενεργά σε θεατρικό δρώμενο - διερευνώντας. Εxplain
Συλλέγει δεδομένα μέσω του θεατρικού σεναρίου -
παιχνιδιού, τα οποία συγκρίνει, ταξινομεί και...
Καταλήγει σε ερμηνεία και συμπεράσματα.
Διδακτικές τεχνικές
Στην οικοδόμηση της γνώσης χρησιμοποιείται το βίντεο, κυρίως το δραματικό-θεατρικό
παιχνίδι, το παιχνίδι ρόλων, η διερεύνηση, η ανακάλυψη και η επίλυση προβλήματος.
ΦΑΣΗ 1η:
1. Προβολή βίντεο (περίπου 1min) με την είδηση ότι εμφανίστηκε στην Ελλάδα
κρούσμα χολέρας.
2. Ζητάμε απ’ τους μαθητές να διατυπώσουν ερωτήματα σε σχέση με αυτό που
παρακολούθησαν. (1min)
3. Καταγράφουν στις ομάδες τους τα ερωτήματα που διατυπώθηκαν. (2min)
4. Βιωματική δραστηριότητα:
Οι μαθητές κλείνουν τα μάτια. Engage
Ο καθηγητής αγγίζει στην πλάτη έναν απ’ αυτούς.
Αυτός είναι ο «μολυσμένος» απ’ την ασθένεια.
Ανοίγουν τα μάτια. Ξεκινάνε οι «συναντήσεις».
Όταν ο καθηγητής λέει «1η συνάντηση», καθ’ ένας τους κάνει χειραψία με δύο
διαφορετικά άτομα. Κατά τη διάρκεια της χειραψίας οι «υγιείς» ψιθυρίζουν τη λέξη
«άσπρο» στο αυτί του ατόμου που κάνουν τη χειραψία.
Ο ασθενής ψιθυρίζει τη λέξη «μαύρο». Όποιος κάνει χειραψία με κάποιον που του
πει «μαύρο», «μολύνεται» κι αυτός και από εκείνη τη στιγμή ψιθυρίζει κι εκείνος
«μαύρο» σε όποιον συναντήσει.
ΦΑΣΗ 2η:
1. Εισαγωγή:
Προετοιμάζουμε τους μαθητές για την «έρευνα» που θα
ακολουθήσει.
Αναφέρουμε ότι γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι αυτά τα
ερωτήματα που έθεσαν έχουν απάντηση, θεωρούν Εxplore
δεδομένο ότι ο καθηγητής γνωρίζει τις απαντήσεις, κι αν
όχι ο καθηγητής, σίγουρα οι επιστήμονες. Υπήρξε όμως
εποχή που οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τις απαντήσεις.
«Σ’ αυτήν την εποχή θα ταξιδέψουμε σήμερα».
2. Setting the stage:
Στον χώρο υπάρχουν φωτογραφίες της δεκαετίας του 1800 και των γειτονιών του
Λονδίνου. Επίσης υπάρχουν δύο καπέλα που παραπέμπουν στην εποχή.
Τους πληροφορεί ότι κάθε κόκκινη κουκίδα είναι κι ένας καταγεγραμμένος θάνατος
από χολέρα.
Τους λέει να προσθέσουν στον χάρτη κόκκινες κουκίδες, σύμφωνα με το απόσπασμα
απ’ το ημερολόγιο του Snow. (2min)
6. O καθηγητής δείχνει στους μαθητές αντλία-πηγάδι νερού και τους εξηγεί ότι εκείνη
την εποχή οι άνθρωποι έπαιρναν νερό απ’ τις αντλίες που υπήρχαν στη γειτονιά
τους.
Τους δίνει έναν ακόμα χάρτη της περιοχής, αυτή τη φορά με σημειωμένες τις αντλίες
νερού.
ΦΑΣΗ 3η:
1. O καθηγητής σε ρόλο John Snow εισέρχεται ταραγμένος:
«Οι αρχές δεν πιστεύουν ότι η αντλία της Βroad street είναι η αιτία της μόλυνσης.
Τους έχω δείξει τις αποδείξεις μας αλλά τίποτα. Επιμένουν ότι φταίει το miasma της
ατμόσφαιρα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, έχω ένα καινούριο πρόβλημα. Χθες το
βράδυ πέθανε από χολέρα η κ. Suzanne Elea, η οποία μένει στο Βόρειο Λονδίνο και
δεν έχει καμία σχέση με την κεντρική αντλία της Broad Street. Αυτό δεν συμβαδίζει
με την υπόθεση μας»
2. Οι μαθητές προσφέρουν πιθανές εξηγήσεις για το τι μπορεί να έχει συμβεί.
Κάποιος προτείνει να πάρουν περισσότερες πληροφορίες για την κ. Elea.
3. O καθηγητής σε ρόλο τους λέει ότι έχει μαζί του τον γιο της κ. Elea.
Ένας μαθητής (με τον
οποίο έχει προηγηθεί
συνεννόηση) φοράει το
δεύτερο καπέλο και
μπαίνει στο ρόλο του γιου
της κ. Elea.
Οι μαθητές του κάνουν
ερωτήσεις.
Απ’ τις απαντήσεις
προκύπτει ότι η κ. Elea
έμενε παλιά κοντά στην
αντλία της Broad Street και
της άρεσε καλύτερα η γεύση του νερού.
Έτσι, έβαζε το γιο της που δούλευε εκεί κοντά να της στέλνει καθημερινά νερό.
4. Ο καθηγητής σε ρόλο ενθουσιασμένος πιστεύει ότι έχουν την απόδειξη που
θέλουνε:
«Πηγαίνω πάλι στις αρχές. Ευχηθείτε μου καλή επιτυχία.»
5. Προβολή τελικού βίντεο:
όπου φαίνεται, ότι τελικά οι αρχές αφαίρεσαν το χερούλι της αντλίας και τα
κρούσματα από χολέρα εκμηδενίστηκαν.
3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Η αξιολόγηση των μαθητών και των μαθητριών πραγματοποιείται τόσο κατά τη διάρκεια της
διδακτικής παρέμβασης μέσα από το φύλλο εργασίας, όσο και στο τέλος αυτής με τη βοήθεια
του φύλλου αξιολόγησης.
4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
[1] Μαυρικάκη, Ε. και συνεργάτες (2006). Βιολογία Γ΄ Γυμνασίου Βιβλίο Εκπαιδευτικού. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β.
[2] Wright Κ et al (2013) DNA→RNA: What Do Students Think the Arrow Means? CBE—Life Sciences
Education 13, 338–348.
[3]https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2017/164292_%CE%9F%CE%94%CE%97%CE%93%CE%9
9%CE%95%CE%A3_%CE%A6%CE%A5%CE%A3%CE%99%CE%9A%CE%95%CE%A3_%CE%95%CE%A0%CE
%99%CE%A3%CE%A4_%CE%93%CE%A5%CE%9C%CE%9D%CE%91%CE%A3%CE%99%CE%9F_2017_18_v
3_signed.pdf
[4] ekfe.ser.sch.gr/documents/lab_biology/GL_analysi_kariotypou.ppt
1.Ατομική εργασία:
α) Να γράψεις μία πρόταση που έχεις ακούσει ή έχεις διαβάσει και περιέχει μέσα την λέξη
DNA.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
..............................................................................
..............................................................................
………………………………………………………………….....…
………………………………………………………………………....
..............................................................................
..............................................................................
..
3. Ομαδική εργασία:
α) Ανοίξτε το λογισμικό Βιολογίας Α΄ και Γ΄ Γυμνασίου και ακολουθήστε τη διαδρομή: Γενετική
→ πατήστε το μεγάλος βέλος κάτω δεξιά και οδηγηθείτε στην ενότητα με τίτλο DNA επάνω
αριστερά.
Παρακολουθήστε με προσοχή το video για την αναπαράσταση του DNA και απαντήστε στις
παρακάτω ερωτήσεις.
ii) Πώς ονομάζεται η ιδιότητα των αζωτούχων βάσεων που μόλις εφαρμόσατε;
…………………………………........................... .
γ) Ακολουθήστε τη διαδρομή: Κ (κάτω αριστερά) → επιλέξετε την καρτέλα Γενετική → πατήστε
το μεγάλος βέλος κάτω δεξιά και οδηγηθείτε στην ενότητα με τίτλο RNA επάνω αριστερά
Ακολουθήστε τις οδηγίες της καρτέλας και συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί:
DNA RNA
σάκχαρο
αριθμός αλυσίδων
αζωτούχες βάσεις
Τι θα συμβεί λοιπόν στο κύτταρο αν αλλάξει η αλληλουχία των βάσεων ενός τμήματος
DNA;
2η ώρα: Αντιγραφή του DNA – Διατήρηση και μεταβίβαση της γενετικής πληροφορίας
5. Ατομική εργασία:
α) Δίνεται η μία από τις δύο αλυσίδες ενός δίκλωνου μορίου DNA.
Να γράψεις τη συμπληρωματική της αλυσίδα
ATTGCATTTCGCGATTACGTGGCTAG (αλυσίδα Ι)
(αλυσίδα ΙΙ)
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Σχεδιάστε το δίκλωνο μόριο DNA που αναπαραστήσατε στην αυλή του σχολείου και
αποτελείται από 5 ζεύγη νουκλεοτιδίων. Δείξτε το αποτέλεσμα της αντιγραφής του.
Χρησιμοποιήστε διαφορετικό χρώμα για τις παλιές και τις νέες αλυσίδες κάθε μορίου DNA.
Στο σχήμα σας δείξτε με βέλη τα σημεία στα οποία το κάθε νέο νουκλεοτίδιο
σχηματίζει δεσμούς μέσα στο μόριο του DNA.
1- ……….
2- ……….
3- ……….
4- ……….
5- ……….
6- ……….
7- ……….
8- ……….
9- ……….
1. Τίτλος
Δυνάμεις στο εσωτερικό της Γης (ενδογενείς)
5. Εκτιμώμενη διάρκεια
Η διδακτική παρέμβαση προβλέπεται να διαρκέσει τρεις (3) διδακτικές ώρες
Για τον τρόπο που δημιουργούνται τα ηφαίστεια, οι μαθητές δίνουν συνήθως συγκεχυμένες
απαντήσεις ή τις περισσότερες φορές εντελώς λάθος. Έρευνες πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα
έχουν δώσει τα εξής αποτελέσματα: (ΚΛΩΝΑΡΗ Α., Εναλλακτικές ιδέες μαθητών για το
εσωτερικό της Γης και τα ηφαίστεια, Παν/μιο Αιγαίου, Τμήμα Γεωγραφίας)
Τρόποι δημιουργίας των ηφαιστείων:
- Τα ηφαίστεια δημιουργούνται από κάποιες ανωμαλίες στο εσωτερικό της Γης
- Τα ηφαίστεια δημιουργούνται εξαιτίας των σεισμών.
- Το ηφαίστειο είναι ένα βουνό που «σκάει».
- Το ηφαίστειο δημιουργείται εξαιτίας μεγάλης πίεσης.
- Το ηφαίστειο δημιουργείται όταν βγαίνει λάβα από το εσωτερικό της Γης
(ταυτολογία).
7. Περιγραφή σεναρίου
Το προτεινόμενο σενάριο είναι σχεδιασμένο ώστε να ολοκληρωθεί σε τρεις διδακτικές ώρες.
Ακολουθεί την δομή της αντίστοιχης ενότητας του σχολικού βιβλίου, "Δυνάμεις που
διαμορφώνουν την επιφάνεια της Γης - Ενδογενείς". Η πρώτη ώρα είναι αφιερωμένη στα αίτια
δημιουργίας των σεισμών και στις επιπτώσεις τους. Στη δεύτερη ώρα αναλύεται ο μηχανισμός
γένεσης των οροσειρών και των νησιωτικών αλυσίδων και η γεωγραφική τους κατανομή. Την
τρίτη ώρα παρουσιάζεται ο τρόπος δημιουργίας των ηφαιστείων, η γεωγραφική τους
εξάπλωση, η οικονομική τους σημασία και η επιστημονική τους παρακολούθηση.
Κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο αναπτύσσεται η διδακτική προσέγγιση είναι τα φύλλα
εργασίας τα οποία συμπληρώνουν οι μαθητές. Τα φύλλα εργασίας είναι δομημένα με τέτοιο
τρόπο ώστε η συμπλήρωσή τους να βασίζεται στη χρήση του λογισμικού. Υπάρχουν τρία φύλλα
εργασίας, ένα για κάθε μια από τις τρεις διδακτικές ώρες. Κάθε φύλλο εργασίας έχει ορισμένο
αριθμό δραστηριοτήτων σχεδιασμένων με τέτοιο τρόπο, ώστε με την ολοκλήρωση της κάθε
δραστηριότητας να κατακτώνται και οι αντίστοιχες γνώσεις και δεξιότητες που καταγράφηκαν
παραπάνω. Οι μαθητές της κάθε ομάδας συμπληρώνουν ατομικό φύλλο εργασίας σε
συνεργασία όμως με τα άλλα μέλη της ομάδας, έτσι ώστε να ενισχύεται η
ομαδοσυνεργατικότητα.
Στο 2ο φύλλο εργασίας "Οροσειρές & Νησιωτικά τόξα" περιλαμβάνονται δύο δραστηριότητες
(γνωστικοί στόχοι 6 έως 10):
1η δραστηριότητα (στόχοι 6,7,8): Οι μαθητές παρακολουθούν τον μηχανισμό γένεσης των
μεγάλων οροσειρών και καλούνται να εντοπίσουν τις περιοχές της Γης όπου συμβαίνει ή έχει
συμβεί στο παρελθόν παρόμοια διαδικασία. Εντοπίζουν επίσης και τις αντίστοιχες οροσειρές
που δημιουργήθηκαν.
2η δραστηριότητα (στόχοι 9,10): Οι μαθητές παρακολουθούν τον τρόπο που δημιουργούνται οι
νησιωτικές αλυσίδες. Εντοπίζουν σε ποιες περιοχές της Γης εμφανίζονται και με ποιο
γεωτεκτονικό φαινόμενο συνδέονται.
Υπάρχουν επίσης 3 ερωτήσεις αξιολόγησης, οι οποίες βοηθούν στην εμπέδωση των γνώσεων
που αποκτήθηκαν.
1ο Φύλλο Εργασίας
ΣΕΙΣΜΟΙ & ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ
Δραστηριότητα 1η
Στον φάκελο ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ κάντε διπλό κλικ στο αρχείο "ΣΕΙΣΜΟΙ". Εμφανίζονται δύο
παγκόσμιοι χάρτες ένας με τους σεισμούς και ένας με τις λιθοσφαιρικές πλάκες. Με τα
κουμπιά που υπάρχουν στις μικρές υδρογείους αλλάξτε την εμφάνιση των χαρτών ώστε
να μην φαίνεται το ανάγλυφο αλλά απλώς να απεικονίζονται οι σεισμοί και οι
λιθοσφαιρικές πλάκες.
1. Παρατηρήστε την κατανομή των σεισμών στην επιφάνεια της Γης (επάνω χάρτης).
Η κατανομή αυτή είναι τυχαία ή ακολουθεί κάποια καθορισμένα σχήματα;
………………………………...…………………………………………………………..............................................
........................................................................................................................................……
2. Εντοπίστε ποιες περιοχές του πλανήτη μας χαρακτηρίζονται από υψηλή
σεισμικότητα. Ανήκει η Ελλάδα στις περιοχές υψηλής σεισμικότητας;
………………………………...…………………………………………………………..............................................
........................................................................................................................................……
3. Παρατηρήστε την κατανομή των ορίων των λιθοσφαιρικών πλακών του πλανήτη
μας (κάτω χάρτης). Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στην κατανομή των σεισμών
και στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών;
………………………………...…………………………………………………………..............................................
........................................................................................................................................……
Δραστηριότητα 2η
Στον φάκελο ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ κάντε διπλό κλικ στο αρχείο "ΣΕΙΣΜΟΙ ΚΟΣΜΟΥ".
Περνώντας με το ποντίκι πάνω από τα σημεία του χάρτη μελετήστε τα χαρακτηριστικά
των σεισμών (μέγεθος σεισμού, ημερομηνία σεισμού, υλικές καταστροφές, ανθρώπινες
απώλειες).
1. Πού και πότε συνέβη ο μεγαλύτερος σε μέγεθος σεισμός στον κόσμο; Τι μέγεθος
είχε;
………………………………...…………………………………………………………..............................................
........................................................................................................................................……
2. Πού και πότε συνέβη ο πιο καταστρεπτικός σεισμός στον κόσμο; Τι μέγεθος είχε;
………………………………...…………………………………………………………..............................................
........................................................................................................................................……
3. Βρείτε τα στοιχεία των σεισμών που συνέβησαν στη Καμτσιάτκα της Σιβηρίας στις
4/11/1952 και στο Ιζμίτ της Τουρκίας στις 17/8/1999 και συμπληρώστε τον πίνακα
που ακολουθεί:
3. Σε ποια από τις παρακάτω περιοχές δεν είναι πιθανό να συμβεί σεισμός;
i. στο κέντρο των λιθοσφαιρικών πλακών
ii. κοντά σε ρήγματα
iii. στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών
iv. σε ενεργά ηφαίστεια
4. Ποια από τις παρακάτω πόλεις έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης σεισμού;
i. Τόκιο ii. Νέα Υόρκη iii. Λονδίνο iv. Σίδνεϋ
Στον φάκελο ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ κάντε διπλό κλικ στο αρχείο "ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ".
Δραστηριότητα 1η
Στο δεξί άκρο του χάρτη, στα Ιμαλάια, πατήστε στα βελάκια που δείχνουν Σύγκλιση
Λιθοσφαιρικών Πλακών και στη συνέχεια «τρέξτε» την αναπαράσταση του φαινομένου
και διαβάστε τις πληροφορίες που δίνονται.
Δραστηριότητα 2η
Στο αριστερό άκρο του χάρτη, στην περιοχή της Ιαπωνίας, πατήστε στα βελάκια που
δείχνουν Σύγκλιση Λιθοσφαιρικών Πλακών και στη συνέχεια «τρέξτε» την
αναπαράσταση του φαινομένου και διαβάστε τις πληροφορίες που δίνονται.
3ο Φύλλο Εργασίας
ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΠΛΑΚΩΝ - (Ηφαίστεια)
Δραστηριότητα 1η
Στο φάκελο ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ κάντε διπλό κλικ στο αρχείο "ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ" και
παρακολουθήστε το γενικό μηχανισμό δημιουργίας των ηφαιστείων.
1. Ποιο είναι το αποτέλεσμα στην επιφάνεια της Γης από το μηχανισμό σύγκλισης
συγκεκριμένων λιθοσφαιρικών πλακών;
………………………………...…………………………………………………………..............................................
........................................................................................................................................……
2. Από που προέρχονται τα υλικά που βγαίνουν από τα ηφαίστεια;
………………………………...…………………………………………………………..............................................
........................................................................................................................................……
Δραστηριότητα 2η
Στο φάκελο ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ κάντε διπλό κλικ στο αρχείο "ΛΙΘΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ" και
εντοπίστε στον παγκόσμιο χάρτη τη θέση που βρίσκεται η Ελλάδα. Πατήστε τα βελάκια
που δείχνουν "Σύγκλιση Λιθοσφαιρικών Πλακών" και "τρέξτε" την αναπαράσταση του
φαινομένου. Διαβάστε τις πληροφορίες που δίνονται και απαντήστε στις παρακάτω
ερωτήσεις: