r ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΣΤΟΡΙΑ Η Δ ΙΑ ΣΩ Σ Η ΤΟΥ
Μ Ο ΥΣΟ ΛΙΝ Ι ΑΠΟ ΤΟ
ΓΚΡΑΝ ΣΑΣΣΟ (1943)
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ
2002 · € 3,00

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ ΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ ΟΡ Ι Α

ΡΩΜΑΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ
ΜΑΪΟΣ

ΔΑΚΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΘΩΝ

69·
ΤΕΥΧΟΣ

\ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗ&ΙΣ
a ΤΟΥ ΤΡΑΪΑΝΟΥ
 ΤΕ ΥΧ ΟΣ 69
ΜΑ ΙΟ Σ
2002

Ρ A
6 Η Δ ΙΑ ΣΩ Σ Η ΤΟ Υ Μ Ο ΥΣΟ ΛΙΝ Ι
ΑΠΟ ΤΟ ΓΚΡΑΝ ΣΑΣΣΟ (1943)
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

22 Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΤΡΑΪΑΝΟΣ
Κ Α Ι ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ
ΤΩ Ν ΔΑ Κ Ω Ν Κ Α Ι ΤΩ Ν ΠΑΡΘΩΝ

34 ΒΑΡΑΓΓΟΙ
Η ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΙΚΗ A ΥΤΟΚΡΑ ΤΟΡΙΚΗ
ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ Β Υ Ά Ν ΤΙΟ Υ

46 Η Μ Α ΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ Ν Τ Ι ΛΕΓΚΕΝ

ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΙΚΗ
ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (1918)

52 "ΜΑΥΡΗ ΧΕΙΡ"
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΔΟΥΚΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΥ ΚΑΙ Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ Α 1ΠΠ

60 Η Κ ΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΡΜ Α Ν ΙΑ Σ

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΑΠΩ ΝΕΣ (1942)

68 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Σ Τ Η Ν ΚΟΙΛΑΔΑ ΣΕΝΑΝΤΟΑ

Ο "ΒΡΑΧΟΣ" ΤΆ Κ ΣΟ Ν ΕΛΙΣΣΕΤΑΙ (1862)

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ
4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ
η φ γ λ λ ο
81 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
Π ροσβολή ρωμαϊκής π ερ ιπ όλου
από Δ ά κες πο λεμ ισ τές. Οι Ρωμαίοι 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ
λεγεω νά ρ ιο ι φορούν αρθρω τούς
θώ ρακες και φ έρουν ακόντια, βραχέα
εγχειρ ίδ ια και ο ρ θ ο γώ νιες ασπίδες.
Ο οπλισμ ός των Δακών α πο τελείτα ι
από ορειχάλκινα κράνη φ ρ υγικο ύ
τύπου, φ ο λιδω τού ς θώρακες,
ξύ λινες ελλειψ ο ε ιδ είς α σπίδες και
ορειχάλκινα και σιδερένια σπαθιά
(πίν. του Μιχάλη Λουκια νού για τη "ΣΙ").

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΉΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ.
Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρσπωτικής
π ορ ίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α.
ΊΑΝ ΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑ0ΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ
\ Κ0Λ0ΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝ 0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ
9 Ε0ΔΩΡΑΤ0Σ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ
-.ΤΕ Λ Ο Σ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗ Μ 0Π 0ΥΛ 0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΊΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ -
«?ΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49.10683
ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 010.38.21.985 1 e-mail: periscop@otenet.gr · FAX: 010.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36.0C
£_οω ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ Φ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ ·
Ξ 3ΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ
ΣΥΓΓΕΝΩΝ
ΤΟΥ ΤΣΑΡΟΥ ΙΒΑΝ
ΤΟΥ ΤΡΟΜΕΡΟΥ
Ιατρικά πορίσματα τα οποία ήλ­
θαν πρόσφατα στη δημοσιότητα ε­
πιτρέπουν την αναθεώρηση παλαιό-
τερων απόψεων σχετικά με τα αίτια
της διάσημης σκληρότητας του Ρώ­
σου τσάρου Ιβάν Δ' του Τρομερού
(1530-1584), γνωστού κυρίως μέσω
της ομώνυμης ταινίας του Σεργκέι
Αϊζενστάιν. Οι περισσότεροι ιστορι­
κοί απέδιδαν μέχρι σήμερα τη σκλη­
ρότητα του Ιβάν στις συνθήκες κά­
τω από τις οποίες ενηλικιώθηκε,
ορφανός από πατέρα σε ηλικία
τριών ετών και από μητέρα σε ηλι­
κία οκτώ ετών. Ο Ιβάν είχε οδηγηθεί
σε παράνοια πιστεύοντας ότι οι γο­
νείς του είχαν δηλητηριαστεί και
θεωρώντας τα περισσότερα άτομα
του περιβάλλοντος του υποψήφι­
ους προδότες! Ομως πρόσφατες έ­
ρευνες ιστορικών στους τάφους
των συγγενών του αποκάλυψαν ί­
χνη δηλητηρίασης με ψευδάργυρο
στους σκελετούς τους, επαληθεύο-
ντας έτσι με καθυστέρηση μερικών
αιώνων τους φόβους του Ιβάν. Ο
ψευδάργυρος υγροποιείται σε θερ­
μοκρασία δωματίου και η πρόσληψή
του σε μεγάλες δόσεις προκαλεί
φλεγμονές, διαταραχή του κεντρι­
κού νευρικού συστήματος, συγκε­
χυμένη ομιλία και δυσκολία στην
κατανάλωση τροφής και νερού. Εί­
ναι χαρακτηριστικό ότι ο πατέρας
του Ιβάν, ο μέγας δούκας της Μο­
σχοβίας Βασίλειος Ρ, πέθανε μετά
από μία πυώδη φλεγμονή την οποία
ανέπτυξε κατά τη διάρκεια ενός κυ­
νηγιού το 1533, ενώ η μητέρα του
πέντε χρόνια αργότερα εξίσου ανα­
πάντεχα και μέσα σε έντονους πό­
νους η παρουσία των οποίων είχε ε­
γείρει από τότε υπόνοιες περί δηλη­
τηρίασης!
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΓΙΑ ΕΝΑΝ
«ΑΝΥΠΑΡΚΤΟ»
ΠΡΑΚΤΟΡΑ
Μια από τις μεγαλύτερες επι­
τυχίες των Συμμάχων κατά τη διάρ­
κεια του Β’ ΠΠ υπήρξε η παραπλά-
νηση των Γερμανών ως προς το ση­
μείο στο οποίο θα διενεργείτο η
πρώτη συμμαχική απόβαση σε ευ­
ρωπαϊκό έδαφος. Οι Γερμανοί αρχι­
κά υποπτεύονταν (σωστά, όπως α­
ποδείχθηκε στη συνέχεια) ότι μετά
την επικράτησή τους στη βόρεια Α­
φρική οι Σύμμαχοι θα επιχειρού­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Ε Ι Δ Η
σαν να αποβιβαστούν στη Σικελία.
Εκείνοι όμως κατόρθωσαν να τους
παραπλανήσουν και να τους δημι­
ουργήσουν την εντύπωση ότι θα
διενεργούσαν απόβαση στη Σαρδη­
νία ή στην Ελλάδα. Το σχέδιο μέσω
του οποίου επιτεύχθηκε αυτός ο
στόχος ήταν αγγλικής έμπνευσης
και έφερε την κωδική ονομασία «Ε­
πιχείρηση Κιμάς». Εμπνευστής του
ήταν ο σμήναρχος της υπηρεσίας
ΜΙ5 Τσάρλς Τσόμλυ, αλλά υπεύθυ­
νος για την υλοποίησή του ορίστη­
κε ο Γιούαν Μόνταγκιου, αξιωματι­
κός της υπηρεσίας πληροφοριών
Κ ΙΝ Ε ΖΟ Ι ΑΝΑΚΑΛΥΨ ΑΝ ΤΗΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Η (;)
Μία νέα θεωρία, ενός Βρετα­
νού πρώην αξιωματικού υποβρυ­
χίων, αναζωπύρωσε πρόσφατα τη
συζήτηση η οποία διεξάγεται εδώ
και χρόνια σχετικά με τον ποιος
ανακάλυψε πρώτος την Αμερική.
Την αντίληψη ότι ο Κολόμβος υ­
πήρξε ο πρώτος που ανακάλυψε
τον Νέο Κόσμο προσπαθεί να κα-
ταρμίψει μετά από αρκετούς άλ­
λους και ο εξηντατετράχρονος ε­
ρασιτέχνης ιστορικός Γκάβιν
Μένζις, ο οποίος στις 15 Μαρτίου
παρουσίασε για πρώτη φορά δη­
μόσια, στη Βρετανική Γεωγραφι­
κή Εταιρεία, τη θεωρία ότι
μερικές δεκαετίες πριν από τον
Κολόμβο είχε ανακαλύψει την Α­
μερική ο Κινέζος ευνούχος ναύ­
αρχος Τσενγκ Χε. Τα στοιχεία που
συνέλεξε ο Μένζις ήταν αποτέλε­
σμα μίας έρευνας την οποία είχε
ξεκινήσει κατ’ αρχήν με σκοπό να
γράψει ένα βιβλίο για τη σημασία
του έτους 1421. Κατά τη διάρκεια
της έρευνάς του εντόπισε έναν
χάρτη του 1459 στον οποίο εικο-
νίζονταν η Νότια Αφρική και το α­
κρωτήριο της Καλής Ελπίδας, πε­
ριοχές οι οποίες δεν ανακαλύ­
φθηκαν παρά μόνο πολύ αργότε­
ρα, το 1497. Στον χάρτη υπήρχε
και μια σημείωση για κάποιον πε-
ρίπλου του ακρωτηρίου μέχρι τα
νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου
ο οποίος είχε πραγματοποιηθεί
το 1420, καθώς και η απεικόνιση
ενός κινεζικού ιστιοφόρου. Ερευ-
Σ Ε Ι Σ
του βρετανικού Βασιλικού Ναυτι­
κού. Τα απομνημονεύματα του τε­
λευταίου, που εκδόθηκαν το 1953
με τίτλο «Ο άνθρωπος που δεν υ­
πήρξε ποτέ» καιαποτέλεσαν τη βά­
ση για τη δημιουργία της ομότιτ­
λης επιτυχημένης κινηματογραφι­
κής ταινίας, αποτελούσαν μέχρι
σήμερα τη μοναδική εκδοχή για τα
γεγονότα. Το σχέδιο προέβλεπε τη
«μεταμφίεση» του πτώματος ενός
τυχαίου Βρετανού, ηλικίας 34 ε­
τών, κατά τρόπο τέτοιο ώστε να δί­
νει την εντύπωση ενός νεκρού α­
ξιωματικού, του ανύπαρκτου ταγ-
Αναπαράσταση κινεζικού πλοίου
με βάση τα σχέδιο του Μένζις.
νώντας στη συνέχεια κινεζικά α-
στρικά σχεδιαγράμματα και πα­
λαιούς χάρτες του κόσμου, η κα­
τασκευή των οποίων χρονολογεί­
ται με βεβαιότητα πριν από τις ε­
ξερευνήσεις του Χριστόφορου
Κολόμβου, του Βάσκο ντα Γκάμα,
του Φερδινάνδου Μαγγελάνου
και του Τζέημς Κουκ (π.χ. τον πα-
λαιότερο χάρτη του Πίρι Ρείς, ο
οποίος χρονολογείται οτο 1501),
και συνδυάζοντας τα στοιχεία με
αρχαιολογικές και λογοτεχνικές
ενδείξεις, χαρτογράφησε τα εξε­
ρευνητικά ταξίδια του Τσενγκ Χε
και υποστηρίζει ότι αυτός υπήρξε
ο πρώτος άνθρωπος ο οποίος
πραγματοποίησε τον περίπλου
της Γης. Η θεωρία του Μένζις ενι-
σχύεται από το γεγονός ότι τα
κινεζικά πλοία εκείνης της επο­
χής ήταν πολύ μεγαλύτερα από
τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Το
πλοίο του Τσενγκ Χε εικάζεται ότι
είχε μήκος τουλάχιστον 170 μέ­
τρων, μέγιστο πλάτος 60 μέτρων,
εννέα κατάρτια και πλήρωμα 500-
1.000 ανδρών, καθώς και δυνατό­
τητα μεταφοράς θησαυρών και
φορτίων από μεταξωτά και πορ­
σελάνες. Αντίστοιχα μια πορτογα­
λική καραβέλα του 16ου αιώνα
ματάρχη των Πεζοναυτών Ουίλιαμ
Μάρτιν. Ο τελευταίος «εφοδιάστη­
κε» με έγγραφα που αποκάλυπταν
τους υποτιθέμενους χώρους από­
βασης. Παράλληλα με τα πλαστά
σχέδια στο πτώμα τοποθετήθηκαν
φωτογραφίες υποτιθέμενων προ­
σφιλών του προσώπων, ερωτικές ε­
πιστολές, ακόμη και μία επιστολή
του διευθυντή της τράπεζάς του
με την οποία ο τελευταίος διαμαρ­
τυρόταν για την έκδοση μιας ακά­
λυπτης επιταγής από τον νεκρό. Τα
έγγραφα κλείστηκαν σε έναν χαρ­
τοφύλακα ο οποίος δέθηκε με αλυ-
δεν ξεπερνούσε σε μήκος τα 20
μέτρα, είχε μέγιστο πλάτος περί­
που έξι μέτρων, τρία κατάρτια και
πλήρωμα 30-40 ατόμων. Ο Μένζις
προσθέτει: «Αυτό που δεν έχει ε­
ξηγήσει κανένας είναι γιατί οι Ευ­
ρωπαίοι εξερευνητές είχαν χάρ­
τες. Ποιος είχε σχεδιάσει αυτούς
τους χάρτες; Εάν δεν το έκαναν
οι Κινέζοι, που είχαν τους μεγα­
λύτερους στόλους και τα μεγαλύ­
τερα πλοία στον κόσμο, τότε
ποιος το έκανε;». Κατά τον ερευ­
νητή τελικά οι Ευρωπαίοι εξερευ­
νητές πρέπει να χρησιμοποίησαν
κινεζικούς χάρτες.
Παρά τις όποιες επιφυλάξεις
το γεγονός ότι ο Μένζις αφιέρω­
σε 14 χρόνια στην έρευνά του και
ότι τη διάλεξή του παρακολούθη­
σε ένα κοινό υψηλού επιπέδου
στο οποίο περιλαμβάνονταν πε­
ρισσότεροι από 200 διπλωμάτες,
εκδότες, ακαδημαϊκοί και αξιω­
ματικοί του Ναυτικού, συνηγορεί
υπέρ της σοβαρότητας των από­
ψεων του. Πώς όμως εξηγείται η
λήθη η οποία συγκάλυψε τα επι­
τεύγματα του Κινέζου ναυάρχου;
Κατά τον Μένζις όταν ο Τσενγκ
Χε επέστρεψε στην πατρίδα του
το 1423, μετά από επτά υπερπό­
ντια ταξίδια, η Κίνα είχε βυθιστεί
σε πολιτικό και οικονομικό χάος.
Ετσι ο στόλος παροπλίστηκε, οι
ναύαρχοι συνταξιοδοτήθηκαν και
τα ναυπηγεία έκλεισαν.

ü. J j j ‘LLJjJl
Ο τάφος του «Ουίλιαμ Μάρτιν» στη
Χουέλβα, με την πρόσφατη
διευκρινιστική προσθήκη.
σίδα στο χέρι του νεκρού. Στη συ­
νέχεια ένα βρετανικό υποβρύχιο
μετέφερε το πτώμα του «Μάρτιν»
στα ανοικτά της ισπανικής πόλης
Χουέλβα και μερίμνησε ώστε να
«ανακαλυφθεί» από έναν Ισπανό
ψαρά. Αν και τυπικά ουδέτερη η
φρανκική Ισπανία διατηρούσε στε­
νές σχέσεις με τη ναζιστική Γερμα­
νία. Μάλιστα στη Χουέλβα έδρευε
(εν γνώσει των Βρετανών) ένας
Γερμανός πράκτορας. Φυσικά οι ι­
σπανικές αρχές έσπευσαν να τον
ενημερώσουν, όπως και εκείνος
τους προϊσταμένους του, με απο­
τέλεσμα να διευκολυνθεί σε σημα­
ντικό βαθμό η συμμαχική απόβαση
στη Σικελία. Οσον αφορά τον νε­
κρό «Μάρτιν», η σορός του κατέ­
ληξε σε ένα νεκροταφείο έξω από
τη Χουέλβα, δίπλα σε αυτές δύο
συμπατριωτών του.
Στα απομνημονεύματά του ο
Μόνταγκιου ισχυριζόταν ότι το
πτώμα του «Μάρτιν» ανήκε στην
πραγματικότητα σε έναν επαίτη ο
οποίος είχε πεθάνει από πνευμο­
νία ή είχε αυτοκτονήσει με ποντι­
κοφάρμακο, προσθέτοντας: «Ανα­
ζητήσαμε επιμελώς για συγγενείς
του. Διαπιστώσαμε σύντομα ότι αυ­
τοί δεν θα μιλούσαν, ούτε θα διέδι­
δαν τις πληροφορίες που θα τους
δίναμε. Υπήρχε όμως ένα κρίσιμο
ερώτημα: θα μπορούσαμε άραγε
να πάρουμε άδεια να χρησιμοποιή­
σουμε το πτώμα χωρίς να εξηγή­
σουμε τι θέλαμε να κάνουμε μ§ αυ­
τό και γιατί; Λάβαμε την άδεια, για
την οποία οφείλουμε μεγάλη ευ­
γνωμοσύνη, υπό τον όρο ότι δεν
θα γινόταν ποτέ γνωστό σε ποιον
ανήκε το πτώμα». Ενας νεώτερος
ερευνητής όμως, ο ερασιτέχνης ι­
στορικός Ρότζερ Μόργκαν, ο οποί­
ος ερευνούσε τις παραμέτρους
Ε Ι Δ Η
της «Επιχείρησης Κιμάς» επί 16
χρόνια, ισχυρίζεται ότι η εκδοχή
του Μόνταγκιου για τις συνθήκες
ανεύρεσης του πτώματος δεν α-
νταποκρίνεται στην αλήθεια. Το
1996 ο Μόργκαν ανακάλυψε ότι το
πτώμα ανήκε σε έναν αγράμματο
Ουαλλό ψυχασθενή με το όνομα
Γκλίντουρ Μάικλ και ότι η ΜΙ5 το οι-
κειοποιήθηκε χωρίς να ζητήσει ά­
δεια από κανέναν. Ο ίδιος υποστή­
ριξε: «(Ο Μόνταγκιου) δεν περίμε-
νε ότι ο φάκελλος θα δινόταν στη
δημοσιότητα. Υποψιάζομαι ότι πή­
ραν το πτώμα χωρίς να ζητήσουν
την άδεια κανενός». Σε κάθε περί­
πτωση αυτές οι αποκαλύψεις ου­
σιαστικά δεν μετέβαλαν τη στάση
του βρετανικού στέμματος ως
προς την υπόθεση. Πρόσφατα η
βασίλισσα Ελισάβετ παρασημοφό­
ρησε μία ηλικιωμένη Βρετανίδα η
οποία ζει μόνιμα στη Χουέλβα και
τα τελευταία 40 χρόνια φρόντιζε
τον τάφο του Μάρτιν. Σε μία έμμε­
ση αναγνώριση, πάντως, των ερευ­
νών του Μόργκαν πρόσφατα προ­
στέθηκε στην επιτύμβια πλάκα του
«Μάρτιν» η φράση: «Γκλίντουρ
Μάικλ. Υπηρέτησε ως ταγματάρ­
χης Ουίλιαμ Μάρτιν».
ΘΑΝΑΤΟΣ
ΤΟΥ "ΚΑΤΑΚΤΗΤΗ
ΤΗΣ ΣΑΪΓΚΟΝ"
Πρόσφατα πέθανε στο στρα­
τιωτικό νοσοκομείο του Ανόι, μετά
από 'σοβαρή ασθένεια" και σε ηλι­
κία 84 ετών, ο Βιετναμέζος στρατη­
γός Βαν Τιεν Ντούνγκ. Το όνομά
του δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστό στη
Δύση, όμως η βιετναμική τηλεόρα­
Ο στρατηγός Ντούνγκ.
Σ Ε Ι Σ
ση τον χαρακτήρισε ως "έναν από
τους πιο ταλαντούχους στρατιωτι­
κούς διοικητές και διαμορφωτές
στρατηγικής". Ο χαρακτηρισμός
αυτός οφείλεται στην κατάληψη
της πρωτεύουσας του Νοτίου Βιετ­
νάμ, Σαϊγκόν, από τα βορειοβιετνα-
μικά στρατεύματα στις 30 Απριλίου
1975, η οποία κατά μία άποψη οφεί-
λεται στον Ντούνγκ. Ο τελευταίος
είχε γεννηθεί στις 2 Μαϊου 1917 και
εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κόμ­
μα του Βιετνάμ κατά τη δεκαετία
του 1930. Τον Ιανουάριο του 1975 α-
νέλαβε την ηγεσία του Βορειοβιετ-
ναμικού Στρατού και, σύμφωνα με
όσα γράφει στα απομνημονεύματά
του (εκδόθηκαν το 1976), ηγήθηκε
της επίθεσης (διάρκειας 55 ημε­
ρών) η οποία οδήγησε στην κατάρ­
ρευση του Νοτίου Βιετνάμ και στην
πτώση της πρωτεύουσας του. Την
ίδια θριαμβευτική επιτυχία διεκδι-
κούσε για τον εαυτό του και ο γνω­
στότερος στρατηγός και τότε υ­
πουργός Αμυνας του Βορείου Βιετ­
νάμ, ο Νγκουγιέν Γκιάπ. Η συμβολή
πάντως του Ντούνγκ στην τελική
νίκη της χώρας του είναι αναμφι­
σβήτητη, αφού τα στρατεύματά
του ήλεγχαν τα κεντρικά υψίπεδα
του Νοτίου Βιετνάμ, από τα οποία
εξαπολύθηκε η τελική επίθεση για
την κατάληψη της Σαϊγκόν. Η ανα­
γνώριση της γενικότερης προσφο­
ράς του ήλθε με τον διορισμό του
ως υπουργού Αμυνας το 1980. Με­
τά το 1986 η σταδιοδρομία του
γνώρισε έκλειψη, όταν ο Ντούνγκ
αποπέμφθηκε από το Πολιτικό Γρα­
φείο και λίγο αργότερα από το Υ­
πουργείο Αμυνας.
ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΩΝ
ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΪΡΑΚΙΝΩΝ
ΣΧΕΣΕΩΝ
Η επιθυμία των ΗΠΑ για μία
νέα επέμβαση στο Ιράκ, η οποία
τον τελευταίο καιρό εκφράζεται ε­
πανειλημμένα με αυξανόμενη έ­
νταση και κατά τρόπο απροκάλυ­
πτο, συνέβαλε στην επίκαιρη δημο­
σιοποίηση παλαιότερων άγνωστων
πτυχών των αμερικανοϊρακινών
σχέσεων. Οι σχετικές πληροφορίες,
οι οποίες προέρχονται κατά ένα
μεγάλο μέρος από το βιβλίο του
Σέυμουρ Χερς «Η σκοτεινή πλευρά
του Κάμελοτ», αποκαλύπτουν τον
ανερμάτιστο και τυχοδιωκτικό χα­
ρακτήρα της αμερικανικής πολιτι­
κής απέναντι στο Ιράκ από τα τέλη
της δεκαετίας του 1950 και εξής.
Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία
όταν το 1958 η Αίγυπτος και η Συ­
ρία ενώθηκαν σχηματίζοντας την
εύθραυστη και μη βιώσιμη Ηνωμέ­
νη Αραβική Δημοκρατία, με προφα­
νή στόχο την επικράτηση έναντι
του Ισραήλ, η CIA εξόπλισε τους
Κούρδους του Ιράκ και τους έστρε­
ψε κατά της φιλοσοβιετικής Συ­
ρίας. Η σοβιετική αντίδραση εμφα­
νίστηκε στο πρόσωπο του φιλοσο­
βιετικού Ιρακινού συνταγματάρχη
Καρίμ Κάσεμ, που ανέτρεψε πραξι­
κοπηματικά τον βασιλιά Φεϋζάλ με­
τά από ένα λουτρό αίματος στο ο­
ποίο βρήκαν τον θάνατο ο βασιλιάς
και τα περισσότερα μέλη της οικο-
γενείας του. Ενθαρρημένοι από
αυτές τις εξελίξεις οι εθνικιστές Α­
ραβες του Λιβάνου προκάλεσαν
τον Μάιο του ίδιου χρόνου εξέγερ­
ση στη Βηρυπό. Προκειμένου να
ενισχύσουν τα ερείσματά τους στη
Μέση Ανατολή οι Αμερικανοί άρχι­
σαν να πωλούν όπλα στην Ιορδα­
νία, ενώ η CIA σχεδίασε την επιχεί­
ρηση ’MKULTRA“. Σ τ ο πλαίσιο της ο
πράκτορας Σίντνεϋ Γκότλιμπ ταχυ­
δρόμησε από το Νέο Δελχί ένα δη­
λητηριασμένο μαντήλι στο σπίτι
του συνταγματάρχη Κάσεμ, ο οποί­
ος στο μεταξύ είχε νομιμοποιήσει
το ιρακινό κομμουνιστικό κόμμα
και είχε ενισχύσει τους δεσμούς
της χώρας του με τη Σοβιετική Ε­
νωση. Ο Γκότλιμπ εξομολογήθηκε
στον Χερς: «Δεν επρόκειτο για δο­
λοφονία. Απλά θέλαμε να τον ρί­
ξουμε στο κρεβάτι για πολύ καιρό».
Κατά τον ίδιο τον Χερς όμως «οι
άνθρωποι που ήταν επικεφαλής
του Τμήματος Εγγύς Ανατολής (της
CIA) ήθελαν να ξεφορτωθούν τον
Κάσεμ μια και καλή». Περαιτέρω
στοιχεία του περιοδικού "Frontline"
αποκαλύπτουν ότι το κόμμα Μπά-
αθ, στελέχη του οποίου συνεργά­
ζονταν τότε με τη CIA (μεταξύ τους
βρισκόταν και ο Σαντάμ Χουσεϊν),
ανέτρεψε πραξικοπηματικά και με
αμερικανική υποκίνηση το 1963
τον Κάσεμ. Ο τελευταίος σκοτώθη­
κε κατά τη διάρκεια του πραξικο­
πήματος, ενώ περισσότεροι από
800 «επικίνδυνοι κομμουνιστές»,
τα ονόματα των οποίων είχαν κατα-
γραφεί σε έναν κατάλογο που πα­
ρέδωσαν οι Αμερικανοί στο Μπά-
αθ, συνελήφθησαν και θανατώθη­
καν από τα «τάγματα θανάτου» αυ­
τού του κόμματος. Κατά τη διάρ­
κεια εκείνων των γεγονότων ο Σα­
ντάμ Χουσεϊν διακρίθηκε ως
ανακριτής, βασανιστής και δολο­
φόνος. Φυσικά οι Αμερικανοί δεν
θέλησαν επί ένα μεγάλο διάστημα
να λάβουν υπόψη τους αυτές τις
πτυχές της δράσης του. Υπό το βά­
ρος, όμως, παρόμοιων αποκαλύψε­
ων δεν προκαλεί εντύπωση η απρο­
θυμία ακόμη και στενών συμμάχων
τους να τους συνδράμουν σε μία
νέα απόπειρα ανατροπής του.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ
ΑΠΟ ΤΟ ΓΚΡΑΝ ΣΑΣΣΟ (1943)
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΟΡΑ
ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 1943 0 ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ ΑΝΕΘ ΕΣΕ ΣΕ ΕΝΑΝ Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΤΕΡΝΙΩ ΤΗΣ
Φωτογραφίες "Τότε και Τώρα": PATRICK OTT
ΝΕΑΡΟ, ΑΓΝΩΣΤΟ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ, ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟ ΤΩΝ SS, TON OTTO
ΣΚΟΡΤΣΕΝΥ, ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨ ΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΑ ΣΩ ΣΕ Ι ΤΟΝ Μ ΠΕΝΙΤΟ
Μ Ο ΥΣΟΛΙΝΙ, ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΣΥΛΛΗΦΘΕΙ ΚΑΙ ΕΚΡΑΤΕΙΤΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ
ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΟΥ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ. ΣΕ ΛΙΤΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΔΥΟ
Μ ΗΝΕΣ 0 ΣΚΟΡΤΣΕΝΥ ΕΦΕΡΕ ΣΕ ΠΕΡΑΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ,
ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΠΕΣΕΙ ΟΥΤΕ ΕΝΑΣ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΣ.

Αποψη του χώ ρου γύρω από το ξενοδοχείο "Rilu gio "

όπου εκρατείτο ο Μουσολίνι, στην περιοχή
του Γκραν Σάοσο. Σημειω μένες είναι τουλάχιστον
έξι επιβεβαιωμένες θ έσ εις όπου προσγειώθηκαν
τα γερμανικά ανεμόπτερα, καθώς και το πεδίο
απογείωσης του F ie seier Storch.

Κάμπο
Ιμπ ερατόρε

W h
Θ έσ εις προσγειω μένων ανεμόπ τερω ν
Π ορ εία απογείωσης F ie s e ie r S torch

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 Αριστερά: Το πίσω μέρος του ξενοδοχείου.
Κάτω: Το κύριο κτίριο του ξενοδοχείου έχει
αλλάξει ελάχιστα.

VMM
Πάνω: Τέσσερα ανεμόπτερα D F S 230 της επιχείρησης "Eiche". Στο άνω μέρος
της φωτογραφίας , κοντά στο ξενοδοχείο και πάνω στο υπερυψωμένο σημείο
βρίσκεται το ανεμόπτερο (το μεσαίο) του Σκορτσένυ.

Δεξιά: Στο ίδιο σημείο σήμερα δεσπόζουν οι εγκαταστάσεις για τη μεταφορά

των σκιέρ στην κορυφή του οροπεδίου.

τις 26 Ιουλίου 1943 ο τριαντα- πιλογής του επικεφαλής μιας ειδικής α­ επέζησε του πολέμου, αφηγήθηκε αργό­

Σ πεντάχρονος, επιβλητικού πα­ ποστολής. Ο ίδιος ο Χίτλερ που "ανέκρι-

ραστήματος Σκορτσένυ, που

τη διοίκηση μιας μικρής ειδικής "ομάδας

καταδρομέων" των Waffen SS, διατάχθη-
νε" σε λίγο τους έξι υποψηφίους με ερω­
μόλις πριν από δύο μήνες είχε προαχθεί
τήσεις του είδους "τι γνωρίζετε για την
Ιταλία και ποια είναι η γνώμη σας για
σε λοχαγό αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα
τους Ιταλούς;", εντυπωσιάστηκε από το
παρουσιαστικό και τις απαντήσεις του
τερα την εμπειρία της συνάντησης αυ­
τής με τον Φύρερ, ο οποίος αφού ζήτησε
από τους υπόλοιπους αξιωματικούς να
αποχωρήσουν άρχισε αμέσως να τον ε­
νημερώνει για την αποστολή λέγοντάς
του: "Εχω μια αποστολή υψίστης σημα­
κε να παρουσιαστεί επειγόντως στο Σκορτσένυ, ο οποίος είχε επισκεφθεί σίας για εσένα. Ο Μουσολίνι, φίλος και
αρχηγείο του Χίτλερ στο Ράστενμπουρ- την Ιταλία αρκετές φορές και λόγω της πιστός σύντροφός μου στον πόλεμο,
γκ της ανατολικής Πρωσίας. Φθάνοντας καταγωγής του (ως Αυστριακός) είχε κα­ προδόθηκε χθες από τον βασιλιά του
εκεί σύντομα διαπίστωσε έκπληκτος ότι κή άποψη για τους Ιταλούς, λόγω των ε­ και συνελήφθη από τους ίδιους τους συ­
θα συμμετείχε μαζί με πέντε ακόμα συ­ δαφικών διαφορών για την περιοχή του μπατριώτες του! Η Ιταλία, υπό νέα κυ­
ναδέλφους του αξιωματικούς του Στρα­ Τυρόλου. βέρνηση τώρα, πρόκειται να αποσκιρτή-
τού και της Αεροπορίας, ιδίων προσό­ Ο Χίτλερ έκανε χωρίς δισταγμούς σει από τη συμμαχία μας. Εγώ όμως πα­
ντων με τα δικά του σε μια διαδικασία ε­ την επιλογή του. Ο Σκορτσένυ, ο οποίος ραμένω πιστός σε έναν παλαιό σύμμαχο

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 Κάτω: Το ανεμόπτερο που μ ετέφ ερε την ομάδα του Σκορτσένυ,
δίπλα στο ξενοδοχείο.

Αριστερά: Ο ίδιος χώ ρος σήμερα.

στρατηγός Στούντεντ και εσύ είστε μέ­

σα σε αυτούς τους πέντε. Σε καμία περί­
πτωση η γερμανική πρεσβεία στη Ρώμη
δεν θα πρέπει να μάθει για τον σκοπό
της αποστολής σου, το ίδιο και ο πτέ­
ραρχος Κέσελρινγκ και το επιτελείο
του".
Κεραυνοβολημένος ο Σκορτσένυ ά-
κουγε σιωπηλός τον Χίτλερ που συνέχι­
ζε: "Πρέπει να βρεις πού βρίσκεται ο
Ντούτσε. Δεν θα διστάσεις μπροστά σε
κινδύνους. Θα τα καταφέρεις και η επι­
τυχία σου αυτή θα επηρεάσει την πορεία
του πολέμου. Για την αποστολή σου θα
δώσεις αναφορά σε εμένα προσωπικά.
Ελπίζω να έχω νέα σου σύντομα. Σου εύ­
χομαι καλή επιτυχία". Και τελειώνοντας
την ενημέρωση ο Φύρερ προσέθεσε με
έμφαση: "Φέρτε μου τον φίλο μου Μου­
σολίνι".

και αγαπητό φίλο. Πρέπει να απελευθε­

ρωθεί πριν αυτοί οι προδότες τον παρα­ Ενα ακόμα ανεμόπτερο της επιχείρησης
δώσουν στους εχθρούς. Εσύ, Σκορτσέ­ προσγειωμένο σε σχετικά πιο επίπεδο
Η χαμηλή νέφωση
νυ, πρόκειται να διασώσεις τον φίλο μου
στο βάθος.
Μουσολίνι και να αποτρέψεις την τρομε­
ρή μοίρα που ετοιμάζουν οι εχθροί μας
γι1αυτόν. Σε διατάσσω να φέρεις σε πέ­
ρας αυτή την τόσο ζωτική για την πορεία
του πολέμου αποστολή. Πρέπει να κά­
νεις ο,τιδήποτε για να επιτύχεις!. Εσύ
και οι άνδρες σου τίθεσθε υπό τις διατα­
γές του στρατηγού Στούντεντ... Η απο­
στολή σας να διασώσετε τον Ντούτσε
πρέπει να κρατηθεί απόρρητη. Εχω ήδη
διατάξει και διατάσσω και εσένα τώρα
ότι μόνο πέντε άτομα πρέπει να γνωρί­
ζουν τον σκοπό της αποστολής σας. Ο

Ακολούθησε μια σύσκεψη με τον

στρατηγό Στούντεντ και τον αρχηγό των
S S Χάινριχ Χίμλερ, κατά την οποία ο
Σκορτσένυ έλαβε διαταγές και έμαθε
περισσότερες λεπτομέρειες για την α­
ποστολή του, η οποία ονομάσθηκε επι­
χείρηση "Eiche" (= Δρυς). Με επείγουσα
διαταγή προς το αρχηγείο της ομάδας
καταδρομών των S S στο Φρίντενταλ ο υ­
πασπιστής του Σκορτσένυ, υπολοχαγός
Ραντλ, ετοίμασε για άμεση μετακίνηση
50 άνδρες της ομάδας. Την επόμενη κιό-
λας ημέρα ο στρατηγός Στούντεντ με
τον Σκορτσένυ συνάντησαν τον πτέραρ­
χο Κέσελρινγκ στο αρχηγείο του στο
Φρασκάτι της Ιταλίας. Η συνάντηση έγι-
νε στο πλαίσιο της απόφασης του Χίτλερ
να μετακινηθούν άμεσα στην Ιταλία 11
γερμανικές μεραρχίες για να αποτρέ-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

 Αριστερά: Η στιγμή της προσγείωσης ενός
ανεμοπτέρου στο οροπέδιο, που φανερώνει
ότι ο Γερμανός πολεμικός ανταποκριτής
Σνάιντερ μ ε τη φωτογραφική μηχανή του
είχε αποβιβαστεί από τους πρώτους και
"έπιασε αμέσως δ ο υ λ ε ι ά Σ τ ο δεξιό της
φωτογραφίας διακρίνετσι το προσγειωμένο
ανεμόπτερο του Σκορτσένυ.

Κάτω: Σήμερα στον ίδιο χώρο η ορατότητα

στο βάθος επιτρέπει μερική &έα
στην περιοχή της Ακουϊλα.

ψουν την προσχώρηση της Ιταλίας στο

πλευρό των Συμμάχων. Εκεί ο Σκορτσέ­
νυ βρήκε την ευκαιρία και ενημέρωσε
δύο αξιωματικούς των S S που υπηρε­
τούσαν στην Ιταλία για τον σκοπό της α­
ποστολής του. Επρόκειτο για τον συ­
νταγματάρχη Οϋγκεν Ντόλμαν, προσω­
πικό απεσταλμένο του Χίμλερ στη Ρώμη,
και τον αντισυνταγματάρχη Χέρμπερτ
Κάπλερ, υπεύθυνο ασφαλείας της γερ­
μανικής πρεσβείας. Οι δύο άνδρες θα
διεδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στις ε­
ντατικές έρευνες για την ανακάλυψη
του τόπου κράτησης του Μουσολίνι κα­

τά την επόμενη χρονική περίοδο.

Δύο ημέρες μετά τη σύσκεψη στο
Φρασκάτι έφθασαν στο αεροδρόμιο
Πράτικα ντι Μάρε, στο πλαίσιο της μετα­
κίνησης των γερμανικών μονάδων στην
Ιταλία, 10.000 αλεξιπτωτιστές του Στού-
ντεντ, καθώς και η ομάδα των κομμά-
ντος του Σκορτσένυ. Ακολούθησαν συ­
νεχείς διακριτικές έρευνες των γερμανι­
κών υπηρεσιών για την τοποθεσία όπου
εκρατείτο ο Μουσολίνι, οι οποίες αρχικά
κατέληξαν στο ότι ο Ντούτσε βρισκόταν
στο νησάκι Μανταλένα (Β Α της Σαρδη­
νίας) και αργότερα επάνω σε ένα ιταλικό
καταδρομικό που ήταν αγκυροβολημένο
στον ναύσταθμο της Λα Σπέτσια. Ο
Σκορτσένυ και οι άνδρες του ετοιμάστη-

Πάνω: Μετά την προσγείωση των

ανεμοπτέρων ένας Γερμανός
αλεξιπτωτιστής έχει πάρει 9έση μάχης.

Δεξιά: Η άποψη του ίδιου σημείου σήμερα

δείχνει τον κατήφορο που υπάρχει, κα9ώς
και τις εδαφικές ανωμαλίες δεξιά και
αριστερά.
 Αριστερά: Οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές
παίρνουν τρέχοντας τις Θέσεις τους.

Κάτω: Ενας νεαρός Γερμανός κινείται

σήμερα στον ίδιο χώρο.

καν και τις δύο φορές να επιχειρήσουν

εναντίον των δύο πιθανών τοποθεσιών,
αλλά την τελευταία στιγμή η δράση τους
αναβλήθηκε.

Σ Τ Ο ΓΚΡΑΝ Σ Α Σ Σ Ο
Κατά τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμ­
βρίου του 1943, καθώς τα γερμανικά
στρατεύματα κατέκλυζαν ήδη την Ιταλι­
κή χερσόνησο και η κυβέρνηση της Ιτα­
λίας ήταν ένα μόλις βήμα πριν από την
προσχώρησή της στο συμμαχικό στρατό­
πεδο, η υπηρεσία πληροφοριών του α-
ντισυνταγματάρχη Κάπλερ στη Ρώμη α-
ποκωδικοποίησε ένα απόρρητο σήμα
του επιθεωρητή της Ιταλικής Αστυνο­
μίας, στρατηγού Τζουζέπε Κουέλι, προς
το Υπουργείο Εσωτερικών που ανέφερε
ότι "Ολοκληρώθηκαν τα μέτρα ασφαλεί-
ας γύρω από το Γκραν Σάσσο...".
Η πληροφορία αυτή αξιολογήθηκε
ως μεγάλης σημασίας από τον Σκορτσέ­
νυ, ο οποίος γνώριζε ήδη ότι ο Κουέλι ή­
ταν επικεφαλής των δυνάμεων που
φρουρούσαν τον Μουσολίνι. Οι προετοι­
μασίες για μια αναγνώριση της περιοχής
αυτής από τον αέρα, καθώς και η οργά­
νωση μιας ακόμα καταδρομικής επιχεί­
ρησης ήταν ραγδαίες. Στις 8 Σεπτεμβρί­
ου, την ημέρα που ανακοινώθηκε η συν­
θηκολόγηση της Ιταλίας, ο Σκορτσένυ
πέταξε πάνω από το Γκραν Σάσσο με ένα
αναγνωριστικό αεροσκάφος He 111. Από

Πάνω: Το ελαφρύ αντιαρματικό πυροβόλο

των 28 cm, που είχαν μαζί τους οι Γερμανοί
μέσα σε ένα από τα ανεμόπτερα, δεν
χρειάστηκε τελικό να χρησιμοποιηθεί στο
Γκραν Σάσσο.

Αριστερά: Την ακριβή τοποθεσία της

φωτογραφίας του 1943 φανερώνει η καθαρή
άποψη της κορυφογραμμής στο βάθος.
Πάνω: Ο απελευθερωμένος Μουσολίνι βγαίνει από την είσοδο του
ξενοδοχείου όπου εκρατείτο. Αριστερά πίσω του βρίσκεται ο Γερμανός
σωματοψύλακάς" του, υπολοχαγός Σβερντ. Πίσω και δεξιά του
διακρίνεται ο Ιταλός στρατηγός Σολέτι, δεξιά του μ ε τα πολιτικά ο
επιθεωρητής Κουέλι και δεξιότερα, κρατώντας τη βαλίτσα του Ντούτσε,
ο υπασπιστής του Σκορτσένυ υπολοχαγός Ραντλ.

Δεξιά: Η ίδια είσύδος του ξενοδοχείου σήμερα.

ύψος 5.000 m φωτογράφησε με τη δική

του Leica τα πιθανά σημεία κράτησης
του Ντούτσε, κρεμασμένος σχεδόν έξω
από το ατρακτίδιο του 6ομ6αρδιστή του
αεροσκάφους λόγω βλάβης της αυτόμα­
της φωτογραφικής μηχανής του Heinkel.
Σύντομα οι γερμανικές υπηρεσίες
πληροφοριών είχαν στη διάθεσή τους ό­
λες τις λεπτομέρειες για την τοποθεσία
αυτή, καθώς και για τις συνθήκες φρού­
ρησης του Μουσολίνι. Στην περιοχή του
Γκραν Σάσσο, σε μια ψηλή κορυφή των
Αμπρουζίων ορέων στην κεντρική Ιτα­
λία, βορειοανατολικά της Ρώμης, υπήρ­
χε ένα μικρό οροπέδιο, το Κάμπο Ιμπε-
ρατόρε (Campo Imperatore = πεδιάδα του
αυτοκράτορα). Επάνω σε ένα υπερυψω­
μένο άκρο του οροπεδίου αυτού, σε υ­
ψόμετρο 2.112 m, υπήρχε ένα μεγάλο ξε-

Πάνω: Ο Μουσολίνι με συνοδεία Γερμανών και Ιταλών βαδίζει προς το

F i 156. Αριστερά του βρίσκεται ο επιβλητικός Σκορτσένυ.

Δεξιά: Ο χώρος μπροστά στο ξενοδοχείο "Rifugio" όπως είναι

σήμερα.
 Αριστερά: Στιγμιότυπο από μια τελευταία
συνομιλία του Μουσολίνι με τον στρατηγό
Κουέλι πριν επιβιβαστεί στο αεροσκάφος.

Κάτω: Ο χρόνος φαίνεται να έχει

σταματήσει στο σημείο αυτό του οροπεδίου,
που παραμένει ανέπαφο από το 1943 ως
σήμερα.

νοδοχείο, το "Rifugio", σε δωμάτιο του ο­

ποίου είχε τεθεί υπό περιορισμό ο Ντού­
τσε, φρουρούμενος από μια δύναμη 250
περίπου καραμπινιέρων. Μοναδικός τρό­
πος πρόσβασης στο οροπέδιο ήταν μια
γραμμή τελεφερίκ, που ένωνε την τοπο­
θεσία όπου ήταν κτισμένο το ξενοδοχείο
με ένα σημείο χαμηλότερα προς την κοι­
λάδα της Ακουϊλα, το Ασέρτζι.
Στη Ρώμη ο Κάπλερ με τον υπασπι­
στή του Σκορτσένυ επιβεβαίωσαν ότι ο
Μουσολίνι εκρατείτο στο Γκραν Σάσσο,
από πληροφορίες που τους έδωσε ο
στρατηγός των Καραμπινιέρων Φερντι-
νάντο Σολέτι.

Οι πρώτες αεροφωτογραφίες του

Σκορτσένυ έπειτα από την αποστολή α­
ναγνώρισης φανέρωσαν απογοητευτι-
κές λεπτομέρειες του Κάμπο Ιμπερατό-
ρε, λόγω των εδαφικών ανωμαλιών πάνω
στο μικρό οροπέδιο. Υπήρχε μόνο ένας
μικρός, σχετικά επίπεδος αλλά κατηφο­
ρικός χώρος, αρκετά κοντά στο κτίριο
του ξενοδοχείου.
Αυτό που απέμενε ήταν να βρεθεί ο
τρόπος για να εκτελεσθεί η επιχείρηση.
Από την αρχή αποκλείστηκε ο σχεδια-
σμός επίθεσης από το έδαφος, διότι λό­
γω της μορφολογίας αυτή θα καθυστε­
ρούσε υπερβολικά. Απορρίφθηκε επί­
σης και η σκέψη να ριφθούν αλεξιπτωτι­
στές στο οροπέδιο, λόγω της πιθανότη-

Πάνω: Λίγο πριν από την απογείωση του

Fieseier 156 Storch από το οροπέδιο στο
Γκραν Σάσσο. Ο Μουσολίνι με τον
Σκορτσένυ έχουν ήδη επιβιβαστεί, ενώ ο
πιλότος του, σμηναγός Γκέρλαχ,
ετοιμάζεται να καθήσει στη 9έαη του.

Δεξιά: Ο χώρος από όπου απογειώθηκε το

μικρό Storch όπως είναι σήμερα.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Δεξ/ο: Κάτω από τις ζητωκραυγές και τους
ια ρετισ μούς των συγκεντρωμένων
— οατιωτών το μικρό αεροσκάφος
ετοιμάζεται να απογειωθεί.

Στο ίδιο σημείο σήμερα ο νεαρός Πάτρικ Οτ

ανσπαριστά έναν από τους Γερμανούς
συμπατριώτες του.

τας διασποράς και της απώλειας του

στοιχείου του αιφνιδιασμού. Ετσι απέμε­
νε μόνο η λύση της προσγείωσης αερα-
γημάτων με ανεμόπτερα εφόδου, στον
μικρό επίπεδο χώρο δίπλα στο ξενοδο­
χείο. Ομως και αυτή φαινόταν αρκετά
δύσκολη, λόγω της μικρής επίπεδης επι­
φάνειας και του ότι το οροπέδιο ήταν γε­
μάτο πέτρες, χαντάκια και άλλες εδαφι­
κές ανωμαλίες - σε τέτοιο βαθμό ώστε οι
"ειδικοί" σύμβουλοι του στρατηγού
Στούντεντ προέβλεπαν απώλειες στους

13
 Λίγο μετά την
αναχώρηση του
Μουσολίνι ένας
Γερμανός
αλεξιπτωτιστής
ποζάρει στο οροπέδιο
μπροστά σε ένα
ανεμόπτερο, για τον
φακό του
πολεμικού
ανταποκριτή.

Ο νεαρός Πατρικ Ο τ ντυμένος

με αυθεντική στολή και εφόδια
•αλεξιπτώτιστή εκείνης της
περιόδου και φέροντας ένα
M a u ser K a r 98k ποζάρει στο ίδιο

Κάτω αριστερά: Ενας Γερμανός τραυματισμένος, από τη συντριβή

14 ενός ανεμοπτέρου κατά την προσγείωση, οδηγείται προς τον χώρο
του ξενοδοχείου από έναν συμπατριώτη του και έναν Ιταλό
καραμπινιέρο. Στο βάθος πάνω στην πλαγιά διακρίνεται ένα από τα
γερμανικά ανεμόπτερα.

Κάτω δεξιά: Το ίδιο σημείο σήμερα καταλαμβάνει ένας χώρος

στάθμευσης αυτοκινήτων. Μεταπολεμικά κατασκευάστηκε ένας
δρόμος που ένωσε την πεδιάδα της Ακουϊλα με το μικρό οροπέδιο.

Ά’Λ V 7, λ *

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

επιτιθέμενους ως και 80%, εξαιτίας συ-
.τριβής των ανεμοπτέρων.
Παρά τους δισταγμούς του Στούντε-
. τ και λόγω της επιμονής του Σκορτσένυ
δόθηκε η διαταγή να προχωρήσει επει­
γόντως η εκτέλεση της αποστολής στο
'<ραν Σάσσο με τη χρησιμοποίηση ανε­
μοπτέρων εφόδου DFS 230. Οι χειριστές
των ανεμοπτέρων αυτών θα έπρεπε να
εκτελέσουν προσγειώσεις ακρίβειας
στον μικρό κατηφορικό χώρο δίπλα στο
ξενοδοχείο και να σταματήσουν ολισθαί­
νοντας εγκαίρως πριν καταλήξουν
στους γκρεμούς ή στις απότομες πλα­
γιές που άρχιζαν αμέσως μετά.
Στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος
οι καταδρομείς των S S (οι οποίοι θα φο­
ρούσαν ειδικά για την αποστολή αυτή
στολές της Luftwaffe), ενώ θα συμμετεί­
χαν και 75 ακόμα άνδρες της 1ης Μεραρ­
χίας Αλεξιπτωτιστών υπό τη διοίκηση
του υπολοχαγού Οττο φον Μπέρλεπς.
Συνολικά 108 άνδρες με επικεφαλής τον
Σκορτσένυ θα χρησιμοποιούσαν για την
προσγείωσή τους στο Κάμπο Ιμπερατό-
ρε 12 ανεμόπτερα. Οι άνδρες τεσσάρων
από αυτά θα έπρεπε να καταλάβουν το
ξενοδοχείο, να αφοπλίσουν τη φρουρά
και να ελευθερώσουν τον Μουσολίνι.
Ενα ακόμα ανεμόπτερο θα προσγειωνό­
ταν όσο το δυνατόν πιο κοντά στον τερ­
ματικό σταθμό του τελεφερίκ, με σκοπό
την κατάληψή του, ενώ οι άνδρες από τα
υπόλοιπα ανεμόπτερα θα ασφάλιζαν την
περιοχή υποστηρίζοντας το εγχείρημα.
Ταυτόχρονα ένα τάγμα αλεξιπτωτιστών
υπό τη διοίκηση του ταγματάρχη Οττο-
Χάραλντ Μορς θα κατελάμβανε τον άλ­
λο σταθμό (αφετηρία) του τελεφερίκ
στο Ασέρτζι, απομονώνοντας την περιο­
χή στην κοιλάδα για να αποκλείσει πιθα­
νή επέμβαση ιταλικών στρατευμάτων.
Επρεπε με κάθε θυσία να αποφευ­
χθεί η ανταλλαγή πυρών με την ιταλική
φρουρά και οι καταδρομείς διατάχθη­
καν να χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους
μόνο μετά από προειδοποιητική κόκκινη
φωτοβολίδα. Επιπλέον σε μια προσπά­
θεια να παραπλανήσουν τους καραμπι-
νιέρους στο ξενοδοχείο - φυλακή του
Μουσολίνι ο Σκορτσένυ θα έπαιρνε μαζί
του στην αποστολή τον Ιταλό στρατηγό
Σολέτι.
Η ΕΠ ΙΧΕΙΡΗ ΣΗ "EICHE"
Το ξημέρωμα της Κυριακής 12 Σε­
πτεμβρίου 1943 βρήκε τους 108 Γερμα­
νούς καταδρομείς στο αεροδρόμιο Πρά-
τικα ντι Μάρε, έτοιμους για την αποστο­
λή τους. Ομως τα ανεμόπτερα δεν είχαν
φθάσει ακόμα από τη νότια Γαλλία και ό­
ταν τελικά προσγειώθηκαν ήταν 12.30 το
μεσημέρι. Ενώ τα 12 βομβαρδιστικά
Heinkel 111, το καθένα από τα οποία θα
ρυμουλκούσε από ένα DES 230, ήταν έ­
τοιμα για απογείωση, το αεροδρόμιο δέ­
χθηκε συμμαχική αεροπορική επιδρομή,
από την οποία κατά περίεργο τρόπο δεν
κτυπήθηκε κανένα από τα αεροσκάφη
και τα ανεμόπτερα της αποστολής. Κα­
θώς η υπηρεσία αεράμυνας της περιο­
χής τους ενημέρωνε ότι αναμενόταν και
Αριστερά: Γζρμανοί αλεξιπτωτιστές στο
Κάμπο Ιμπερατόρε μετά την επιχείρηση.
Κάτω: Ο νεαρός Γερμανός φίλος μας
στέκεται στο ίδιο σημείο σήμερα. Στο βάθος
τα σύννεφα, που συνήθως σχηματίζονται
μέσα σε ελάχιστα λεπτά της ώρας,
σκεπάζουν σ χεδόν τις κορυφ ές των βουνών.
άλλη επιδρομή στο αεροδρόμιο, τα αε­
ροσκάφη απογειώθηκαν βιαστικά στις
13.30. Η επιχείρηση είχε αρχίσει...
Σε ένα από τα πρώτα ανεμόπτερα ο
Σκορτσένυ είχε καθισμένο στο δάπεδο,
μπροστά στα πόδια του, με την απειλή
πιστολιού τον Ιταλό στρατηγό Σολέτι, ο
οποίος είχε αρνηθεί πεισματικά να πάρει
μέρος σε αυτή την παράτολμη επιχείρη­
ση και τον οποίο οι Γερμανοί είχαν επιβι­
βάσει στο ανεμόπτερο διά της βίας. Την
ίδια ώρα στο Γκραν Σάσσο ο Μουσολίνι
αναπαυόταν στο μικρό δωμάτιο No 201,
στον δεύτερο όροφο του ξενοδοχείου ό­
που βρισκόταν υπό περιορισμό.
Ο γερμανικός σχηματισμός πετούσε
ανάμεσα σε αραιά μεγάλα λευκά σύννε­
φα, ενώ τα θερμά ρεύματα αέρα και τα
ελικορεύματα των ρυμουλκών αεροσκα­
φών προκαλούσαν συχνές αναταράξεις
στα μικρά ανεμόπτερα. Πολλοί από τους
άνδρες, όπως και ο Σολέτι, υπέφεραν
ήδη από ναυτία.
Τα DFS 230C-1 που εχρησιμοποιού-
ντο στην επιχείρηση, με δυνατότητα με­
ταφοράς εννέα καταδρομέων το καθέ­
να, είχαν μια ακόμα θυρίδα εξόδου, ένα
αλεξίπτωτο επιβράδυνσης στην ουρά
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Αριστερά: Οι ενισχύσεις των Γερμανών
αλεξιπτωτιστών φθάνουν από την κοιλάδα
στο οροπέδιο.

Πάνω: Στο ίδιο σημείο του ανακαινισμένου

σταθμού τελεφ ερίκ σήμερα.

και τρεις μικρές ρουκέτες ανάσχεσης

τοποθετημένες στο ρύγχος τους, για να
μειωθεί η διαδρομή ολίσθησης κατά την
προσγείωσή τους.
0 Σκορτσένυ, μη έχοντας καλή ορα­
τότητα από τα μικρά παράθυρα (από χο­
ντρή ζελατίνα) του ανεμοπτέρου, παρα­
κολουθούσε την πορεία τους από τις συ­
χνές αναφορές της θέσης τους, που έδι­
νε ο πιλότος τους, υποσμηναγός Μάγερ.
Οταν πέρασαν πάνω από τον Τίβολι ο
σχηματισμός συνάντησε πυκνή νέφωση
σε ύψος 3.500 m και υποχρεώθηκαν να
πετάξουν για λίγο ακόμα ψηλότερα. Σύ­
ντομα ο πιλότος του ρυμουλκού αερο­
σκάφους τού ανέφερε ότι τουλάχιστον
δύο από τα επικεφαλής ανεμόπτερα δεν
ακολουθούσαν τον σχηματισμό. Αυτό ή­
ταν ένα πολύ κακό νέο, διότι σε ένα από

Πάνω: Μετά την επιχείρηση διάσωσης του

Μουσολίνι μια ομάδα αλεξιπτωτιστών,
χαρούμενη για την επιτυχία της,
φωτογραφίζεται στον χώρο έξω από το
ξενοδοχείο.

Αριστερά: Στον ίδιο χώρο έχει προστεθεί

μόνο το κτίριο ενός αστεροσκοπείου που
κτίστηκε μεταπολεμικά.
Κάτω: Ο σταθμός-αφετηρία του τελεφ ερίκ που οδηγεί
στο οροπέδιο, το οποίο κατέλαβαν οι άνδρες του
ταγματάρχη Μορς.

Δεξιά: Τα ίδια κτίρια και η τοποθεσία σήμερα. Φαίνονται

να μην έ χουν αλλάξει καθόλου από το 1943.

αυτά επέβαινε ο ναυτίλος της αποστο­
λής, σμηναγός Γκέρχαρντ Λάνγκουθ
(που είχε συμμετάσχει στην πρώτη ανα­
γνωριστική πτήση του Σκορτσένυ πάνω
από το Γκραν Σάσσο). Στην πραγματικό­
τητα τα δύο ανεμόπτερα δεν είχαν κα­
τορθώσει να απογειωθούν καθόλου, ε­
πειδή τα ρυμουλκά αεροσκάφη τους εί­
χαν πέσει κατά την απογείωση σε κρατή­
ρες βομβών από την αεροπορική επι­
δρομή που είχε προηγηθεί της αναχώρη­
σής τους και ανατράπηκαν μέσα στο
αεροδρόμιο. Ο Σκορτσένυ απάντησε ότι
ανελάμβανε την πλοήγηση του σχηματι­
σμού. Επειτα βγάζοντας το μαχαίρι του
έκοψε ένα κομμάτι της υφασμάτινης ε­
πικάλυψης της ατράκτου δίπλα από τη
θέση του, δημιουργώντας έτσι ένα μι­
κρό παράθυρο από όπου προσπαθούσε
να προσανατολιστεί παρατηρώντας τον
χάρτη του και σημεία στο έδαφος. Σε λί­
γο πετώντας πάνω από την κοιλάδα της
Ακουϊλα μπόρεσε να διακρίνει τη μηχα­
νοκίνητη φάλαγγα με τους αλεξιπτωτι­
στές του ταγματάρχη Μορς, που έπαιρ­
ναν τις προκαθορισμένες θέσεις τους. Η
ώρα ήταν 13.55 και μπροστά τους εμφα­
νίστηκε το οροπέδιο του Κάμπο Ιμπερα-
τόρε, καθώς και η επιλεγμένη περιοχή
για την προσγείωσή τους.
Τα ρυμουλκά αεροσκάφη άρχισαν να
διαγράφουν μια κυκλική πορεία, αρκετά
μακριά και γύρω από τον χώρο προσγεί­
ωσης, καθώς ο Σκορτσένυ και ο πιλότος
του ανεμοπτέρου παρατηρούσαν με δέ­
ος στον χώρο γύρω από το ξενοδοχείο
τις εδαφικές ανωμαλίες και τα βράχια
της ζώνης προσγείωσης. Ομως δεν υ­
πήρχε άλλη επιλογή και ο Σκορτσένυ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ώ
 Αριστερά: Μετά την επιχείρηση ο
ταγματάρχης Μ ορς συγχαίρει τον
υπολοχαγό φον Μπέρλεπς (δεξιά) για την
επιτυχία του ιδίου και των ανδρών του.

Δεξιά: Στο ίδιο σημείο του οροπεδίου

σήμερα ο χώ ρος παραμένει όπως τότε, μ ε
την παρουσία μερικών αυτοκινήτων
πελατών του ξενοδοχείου.

διέταξε: "Απελευθέρωσε το συρματό­
σχοινο ρυμούλκησης". Σχεδόν αμέσως
•jß μετά πρόσθεσε: "Κατέβασέ το όσο πιο
■■ κοντά στο ξενοδοχείο μπορείς!". Ο Μά-
γερ, αποφασισμένος και αυτός για όλα,
υπάκουσε. Το ανεμόπτερο τινάχθηκε α­
πελευθερωμένο από το Heinkel και στρά­
φηκε βυθιζόμενο προς το οροπέδιο, που
πλησίαζε γοργά μπροστά τους καθώς α-
κουγόταν μόνο το σφύριγμα του αέρα...
Λίγα μέτρα πάνω από το έδαφος ο χειρι­
στής και ο Σκορτσένυ, που είχε κολλήσει
πίσω από το κάθισμά του προσπαθώντας
να τον καθοδηγήσει, είδαν με τρόμο μια
σειρά από βράχια, σαν υπερυψωμένο
φράχτη, να βρίσκεται στη γραμμή της
πορείας τους. Ο Μάγερ αντέδρασε με ε­
τοιμότητα. Παρόλο που πετούσαν ακόμα
λίγα μέτρα πάνω από το έδαφος, απε­
λευθέρωσε το αλεξίπτωτο ανάσχεσης,
το οποίο κανονικά έπρεπε να αναπτυ­
χθεί μόνο μετά την προσγείωση, για να
μειώσει τον ρυθμό ολίσθησής τους. Το
αλεξίπτωτο άνοιξε τραντάζοντας το 6α-
ρυφορτωμένο ανεμόπτερο, κάνοντας
την ουρά του να ανυψωθεί και το ρύγχος
του να ακουμπήσει στο έδαφος. To DFS
230 σύρθηκε αλλά σταμάτησε τελικά α-
νεβασμένο σχεδόν στα βράχια μπροστά
τους. Παρά την ανώμαλη προσγείωση οι
άνδρες πετάχτηκαν έξω από τη σπασμέ­
νη άτρακτο του ανεμοπτέρου τραβώ­
ντας μαζί τους τον κατατρομαγμένο Ιτα­
λό στρατηγό. Απείχαν μόνο μερικές δ ε­
κάδες μέτρα από το πίσω μέρος του κτι­
ρίου του ξενοδοχείου και βρίσκονταν
πολύ κοντά σε έναν γκρεμό!
Η ώρα ήταν 14.00 και ο Ντούτσε είχε
εμφανιστεί για να πάρει αέρα στο παρά­
θυρο του δωματίου του. Κάποιοι καρα-
μπινιέροι φρουροί μπροστά από το ξενο­
δοχείο τον κοίταζαν καθώς στεκόταν
σκεπτικός με τα χέρια σταυρωμένα στο
στήθος του, ατενίζοντας το τοπίο. Αμέ­
σως μετά έκπληκτοι οι Ιταλοί φρουροί εί­
δαν να συντρίβεται με θόρυβο λίγο πιο
πέρα ένα ανεμόπτερο, από το οποίο ξε­
χύθηκε μια ομάδα στρατιωτών που φο­
ρούσε χακί ανοικτόχρωμες στολές, τρα­
βώντας μαζί της έναν ανώτατο Ιταλό α­
ξιωματικό! Ολα εξελίσσονταν με κινημα­
τογραφική ταχύτητα. Ο Σκορτσένυ είχε
ορμήσει κραδαίνοντας ένα Schmeisser
και έτρεχε στο πίσω μέρος του ξενοδο­
χείου. Πίσω του άκουγε το ποδοβολητό
των ανδρών του που κρατούσαν μαζί
τους τον Σολέτι και τους φώναζε: "Μη
πυροβολήσετε αν δεν δώσω διαταγή!".
Σε λίγο περνώντας μπροστά από μια α­
νοικτή πόρτα πρόλαβε να δει έναν Ιταλό
στρατιώτη που χρησιμοποιούσε μια συ­
σκευή ασυρμάτου. Ο ίδιος και οι άνδρες
του όρμησαν μέσα στο δωμάτιο. Με μια
κλωτσιά στην καρέκλα του ξαφνιασμέ­
νου Ιταλού τον έστειλαν να κυλιστεί σε
μια γωνία, ενώ έσπασαν τη συσκευή του
ασυρμάτου με τα κοντάκια των όπλων
τους. Το δωμάτιο δεν φαινόταν να επι­
κοινωνεί με το εσωτερικό του ξενοδοχεί­
ου και έτσι οι κομμάντος βγήκαν βιαστι­
κά έξω, συνεχίζοντας την "κούρσα" τους
προς την είσοδό του.
Ηδη είχαν αρχίσει να προσγειώνονται
και τα υπόλοιπα ανεμόπτερα όπως-όπως
στη γύρω περιοχή. Καθώς περνούσε η
πρώτη έκπληξη οι καραμπινιέροι είχαν
αρχίσει να καλούν σε συναγερμό την υ­
πόλοιπη φρουρά, τρέχοντας πάνω-κάτω
αλαφιασμένοι.
Ο Μουσολίνι από το παράθυρό του
παρακολουθούσε αποσβολωμένος αυτά
που συνέβαιναν κάτω, γρήγορα όμως α-
ντιλήφθηκε τις προθέσεις της ομάδας
του Σκορτσένυ που έφθανε κοντά στην
είσοδο του ξενοδοχείου. Βλέποντας
τους καραμπινιέρους που προσπαθού­
σαν να αντιδράσουν κραύγασε προς τα
κάτω: "Τι κάνετε; Δεν βλέπετε τον Ιταλό
στρατηγό; Μη πυροβολήσετε... Ολα είναι
εντάξει... Μην αρχίσετε την αιματοχυ­
σία!". Ο Σκορτσένυ στράφηκε για λίγο,
τον είδε και του φώναξε: "Φύγετε από το
παράθυρο! Μέσα στο δωμάτιο!".

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 Ο στρατηγός Στούντεντ μετά την επιτυχημένη επιχείρηση
διάσωσης του Μουσολίνι μετέβη στο Γκραν Σάσσο για να
επιθεωρήσει τον χώρο. Στη φωτογραφία τον βλέπουμε
(δεξιά) πάνω στην οροφή του ξενοδοχείου να ατενίζει
προς την κοιλάδα.

Οι καραμπινιέροι ακούγοντας τις από τέσσερα λεπτά της

κραυγές του πρώην ηγέτη τους και βλέ­ ώρας: Ο Ντούτσε ήταν α­
ποντας τρομαγμένοι τους Γερμανούς σφαλής στα χέρια των
Γερμανών.
19
στρατιώτες με επικεφαλής έναν γιγα­
ντόσωμο αξιωματικό να φθάνουν στην Ο Σκορτσένυ ανέθε­
είσοδο του ξενοδοχείου φωνάζοντας σε βιαστικά σε έναν αξιω­
"Mani in alto!" (ψηλά τα χέρια), παρέμει- ματικό της ομάδας του,
ναν άφωνοι στη θέση τους. Τη σύγχυσή τον υπολοχαγό Οττο
τους αύξανε η παρουσία του κάτωχρου Σβερντ, τα καθήκοντα
στρατηγού Σολέτι (που γνώριζαν οι πε­ του “σωματοφύλακα του
ρισσότεροι φρουροί) μαζί με τους Γερ­ υψηλού προστατευόμε-
μανούς, ο οποίος τους φώναζε έντρομος νού τους", και κατευθύν-
να μη πυροβολήσουν. θηκε προς το παράθυρο.
Οι Γερμανοί κομμάντος είχαν πετύχει Από εκεί παρακολούθη­
τον απόλυτο αιφνιδιασμό! Ο Σκορτσένυ σε την προσγείωση των
παραμέρισε με βία τους Ιταλούς που τελευταίων ανεμοπτέ­
στέκονταν μαρμαρωμένοι στην είσοδο ρων της αποστολής, που
και όρμησε με την ομάδα του στο εσωτε­ έφθαναν ένα-ένα και
ρικό του ξενοδοχείου, διατάζοντας βια­ προσγειώνονταν τα πε­
στικά δύο άνδρες του με αυτόματα όπλα ρισσότερα ανώμαλα, σε
να σταθούν φρουροί στο σημείο αυτό. απόσταση 100-200 m από
Οι Γερμανοί ανέβηκαν τρία-τρία τα σκα­ το ξενοδοχείο. Την ώρα
λιά προς τον δεύτερο όροφο και σε λίγο που έδινε τις διαταγές
ο Σκορτσένυ δρασκέλισε την πόρτα του του στον υπολοχαγό Ρα-
δωματίου του Μουσολίνι. Μέσα στο δω­ ντλ και τον επικεφαλής
μάτιο βρίσκονταν δύο ακόμα Ιταλοί α­ των αλεξιπτωτιστών φον
ξιωματικοί, ο επιθεωρητής Κουέλι και ο Μπέρλεπς, που έσπευ­
λοχαγός των Καραμπινιέρων Αλμπέρτο δαν με τους άνδρες τους
Φαϊόλα, οι οποίοι παραδόθηκαν αμέσως προς το ξενοδοχείο, λέ­ Ο Μουσολίνι βοηβούμενος από τον Γζρμανό
"σωματοφύλακά" του επιβιβάζεται στο Fieseier Storch.
και απομακρύνθηκαν. Ο στόχος της επι­ γοντας ότι όλα εκεί ήταν
χείρησης είχε επιτευχθεί σε λιγότερο υπό έλεγχο και να "ασφα-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι-
 Ο Σκορτσένυ και ο Φ ύρερ μετά την
επιχείρηση "Eiche". Ο πρώτος φέρει ήδη τα
διακριτικά του ταγματάρχη, έχοντας
προαχθει επ ανδραγαθία για την επιτυχία
της αποστολής.

λίσουν1τη γύρω περιοχή, παρακολούθη­

σε τη δραματική συντριβή του όγδοου
κατά σειρά ανεμοπτέρου που επιχειρού­
σε προσγείωση. Το ανεμόπτερο αυτό λί­
γα μέτρα πάνω από το έδαφος έχασε τη
στήριξή του από μια ριπή του ανέμου, έ­
πεσε σαν πέτρα και συνετρίβη πάνω σε
βράχια.
Ψύχραιμος ο Σκορτσένυ στράφηκε
προς το εσωτερικό του δωματίου και
6γήκε στον διάδρομο, όπου οι άνδρες
του απωθούσαν με προτεταμένα όπλα
τους Ιταλούς οι οποίοι συνωστίζονταν
απ’ έξω. "Θέλω τον διοικητή. Να έλθει ο
διοικητής σας αμέσως!", φώναξε. Γρήγο­
ρα εμφανίστηκε σπρώχνοντας δεξιά και
αριστερά του ένας Ιταλός συνταγματάρ­
χης. στον οποίο ο Σκορτσένυ απευθύν­
θηκε στα γαλλικά: "Ζητώ την άμεση πα­
ράδοσή σας! Ο Μουσολίνι είναι υπό την
προστασία μας. Ελέγχουμε όλη την πε­
ριοχή. Αν δεν θέλετε να αρχίσετε μια α­
νώφελη αιματοχυσία έχετε ένα λεπτό
για να παραδοθείτε!". Ο συνταγματάρ­
χης οπισθοχώρησε αμέσως. Μετά από
λίγο επέστρεψε φέρνοντας ένα μπουκά­
λι κόκκινο κρασί και κρατώντας ένα γε­
μάτο ποτήρι υποκλίθηκε κάνοντας μια
πρόποση στον ελευθερωτή του Μουσο-
20 λίνι: "Στην υγεία του γενναίου νικητή!".
^ Ενα λευκό σεντόνι που κρεμάστηκε από
το παράθυρο του δωματίου ολοκλήρωσε χημάτων του τελεφερίκ προς το ξενοδο­ στην κοιλάδα κοντά στην αφετηρία του
την παράδοση της Ιταλικής φρουράς. χείο, πράγμα που έγινε και ο Μορς έ- τελεφερίκ.
Καθώς μέσα και έξω από το ξενοδο­ φθασε στο οροπέδιο με το πρώτο άγημα Ενα ακόμα εναλλακτικό αλλά επικίν­
χείο ακουγόταν από δεκάδες στόματα των αλεξιπτωτιστών του. Ο Σκορτσένυ ε­ δυνο σχέδιο διαφυγής προέβλεπε προ­
Ιταλών και Γερμανών η παλιά γνώριμη ια­ κτός των άλλων ήθελε να πείσει την ιτα­ σγείωση ενός άλλου αεροσκάφους
χή 'Ντούτσε! Ντούτσε!" ο Σκορτσένυ έ- λική φρουρά ότι είχε πολύ περισσότε­ Fieseier Storch στον χώρο του οροπεδίου,
σπευσε να συστηθεί στον Μουσολίνι ρους άνδρες στην περιοχή από τους λι­ στο σημείο όπου είχαν προσεδαφιστεί
που περίμενε όρθιος, εντυπωσιασμένος γοστούς που είχαν προσγειωθεί με τα α­ τα ανεμόπτερα των κομμάντος. Με τη
από τα διαδραματιζόμενα, σε μια άκρη νεμόπτερα στο Κάμπο Ιμπερατόρε. λύση της μεταφοράς του Μουσολίνι μέ­
του δωματίου: "...Ντούτσε ο Φύρερ με έ­ Μετά την επιτυχία του πρώτου μέ­ σω της Ακουϊλα σε εξέλιξη ο Σκορτσένυ
στειλε να σας απελευθερώσω!". Ο Μου­ ρους της αποστολής των κομμάντος άρ­ παρακολούθησε με τα κιάλια του από
σολίνι τον αγκάλιασε συγκινημένος και χιζε το δεύτερο, που ήταν η φυγάδευση ψηλά την προσγείωση ενός Storch, χαμη­
του είπε σφίγγοντάς του θερμά το χέρι: του Μουσολίνι από την περιοχή. Από την λά στην κοιλάδα, δίπλα στις θέσεις των
'To ήξερα ότι ο φίλος μου Αδόλφος Χίτ- αρχή της σχεδίασης της επιχείρησης εί­ ανδρών του ταγματάρχη Μορς. Οταν σε
λερ δεν θα με εγκατέλειπε. Αγκαλιάζω χε συμφωνηθεί από όλους ότι θα ήταν λίγο επικοινώνησε διά τηλεφώνου με
τον ελευθερωτή μου!". παρακινδυνευμένη μια μεταφορά του ο- τον πιλότο του, ρωτώντας τον αν είναι έ­
Σύντομα ολόκληρη η ιταλική φρουρά δικώς προς τη Ρώμη, μέσω ενός οδικού τοιμος για άμεση απογείωση, του ανα­
είχε παραδώσει τα όπλα της χωρίς να ρι- δικτύου μήκους 150 περίπου χιλιομέ­ φέρθηκε ότι το αεροσκάφος είχε υπο-
χθεί ούτε ένας πυροβολισμός, ενώ οι τρων και σε περιοχή εκτός του ελέγχου στεί βλάβη κατά την προσγείωσή του και
Γερμανοί επέτρεψαν μόνο στους αξιω­ των γερμανικών στρατευμάτων. Είχε επι- ήταν προσωρινά εκτός ενεργείας. Ταυ­
ματικούς να διατηρήσουν τα πιστόλια λεγεί η λύση άλλες δυνάμεις αλεξιπτωτι­ τόχρονα ο υπολοχαγός φον Μπέρλεπς
τους. στών να καταλάβουν με έφοδο προσωρι­ του ανέφερε ότι δεν μπορούσε να έλθει
Ο ταγματάρχης Μορς ενημέρωσε νά το κοντινό στρατιωτικό αεροδρόμιο σε επαφή διά του ασυρμάτου με τις δυ­
τον Σκορτσένυ ότι είχε καταλάβει και α­ της Ακουϊλα ντι Αμπρούτσι, στο οποίο νάμεις των αλεξιπτωτιστών που θα κατε-
σφαλίσει τον σταθμό του τελεφερίκ κά­ θα μεταφερόταν ο Μουσολίνι με ένα μι­ λάμβαναν το αεροδρόμιο της Ακουϊλα.
τω στην κοιλάδα και του ζητήθηκε να κρό αεροσκάφος Fieseier 156 Storch που Καθώς ο χρόνος κυλούσε ο Σκορτσένυ
στείλει γρήγορα ενισχύσεις μέσω των ο­ προηγουμένως θα είχε προσγειωθεί αποφάσισε την υλοποίηση του εναλλα-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο Χίτλερ υποδέχεται τον Μουσολίνι μετά τη διάσωσή του, στο αεροδρόμιο του
Ράστενμπουργκ.
κτικού σχεδίου, δηλαδή την προσγείωση
ενός άλλου αεροσκάφους στο οροπέδιο
κοντά στο ξενοδοχείο.
Ηδη ένα άλλο Storch, με χειριστή τον
προσωπικό πιλότο του στρατηγού Στού­
ντεντ, σμηναγό Γκέρλαχ, είχε φθάσει και
διέγραφε κύκλους πάνω από την περιο­
χή. Πάνω στο οροπέδιο οι Γερμανοί και
κυρίως πολλοί πρόθυμοι και συνεργάσι-
μοι Ιταλοί καραμπινιέροι καθάριζαν βια­
στικά τον χώρο προσγείωσης από τα συ­
ντρίμμια των ανεμοπτέρων και τις πέ­
τρες που μπορούσαν να μεταφέρουν. Ο
σμηναγός Γκέρλαχ όταν ειδοποιήθηκε
πραγματοποίησε μια αριστοτεχνική βρα­
χεία προσγείωση στον προκαθορισμένο
χώρο, αρκετά κοντά στο ξενοδοχείο.
Ηταν η σειρά του Μουσολίνι κατόπιν
να εμφανιστεί από μια είσοδο του ξε
νοδοχείου, συνοδευόμενος πάντα από
τον Σκορτσένυ, πολυάριθμους Γερμα­
νούς και Ιταλούς αξιωματικούς και στρα­
τιώτες. Ο Σκορτσένυ είχε ενημερώσει
τον Γκέρλαχ για την πρόθεσή του να επι­
βιβαστεί και ο ίδιος στο μικρό διθέσιο α­
εροπλάνο, συνοδεύοντας τον Ντούτσε.
Αρχικά αντιμετώπισε έντονες αντιρρή­
σεις του πιλότου για την απόφαση αυτή,
λόγω του μεγάλου βάρους των τριών α­
τόμων σε συνδυασμό με το μικρό μήκος
και τις εδαφικές ανωμαλίες του διαθέσι­
μου πεδίου απογείωσης. Ο Σκορτσένυ ε­
πίσης είχε αποφασίσει μαζί με τον ταγ­
ματάρχη Μορς και τον υπολοχαγό Ραντλ
για τη σταδιακή αποχώρηση των κομμά-
ντος από το οροπέδιο προς την κοιλάδα
με το τελεφερίκ, μετά την αναχώρηση
του αεροσκάφους.
Φορώντας ένα σκούρο παλτό ο Μου­
σολίνι δίστασε για λίγο πριν ανέβει στο
Fieseier Storch που περίμενε, όταν πλη-
ροφορήθηκε την πρόθεση του Σκορτσέ­
νυ (ήταν και ο ίδιος πιλότος και εκτιμού­
σε την επικινδυνότητα της απογείωσής
τους με τέτοιες συνθήκες). Επειτα κάθι­
σε πίσω από τον χειριστή στο μικρό αε­
ροσκάφος, ενώ ο μεγαλόσωμος λοχαγός
στριμώχτηκε στον χώρο των αποσκευών
αγκαλιάζοντας σχεδόν την πλάτη του
Ντούτσε.
Το αεροσκάφος είχε στραφεί για α­
πογείωση στον μήκους 200 m περίπου
διαθέσιμο χώρο. Μερικοί αλεξιπτωτι­
στές συγκροτούσαν το Storch, με εντολή
του Γκέρλαχ, από τις πτέρυγες και την
ουρά μέχρι ο κινητήρας του να αναπτύ­
ξει τη μέγιστη ισχύ. Κατόπιν με ένα νεύ­
μα του χειριστή το μικρό αεροπλάνο όρ-
μησε για απογείωση... Σύντομα ο θόρυ­
βος του κινητήρα του καλύφθηκε από
τις ζητωκραυγές των συγκεντρωμένων
στρατιωτών που το αποχαιρετούσαν. Η
ταχύτητα του Storch αυξανόταν βασανι­
στικά αργά καθώς το τέλος του "διαδρό­
μου απογείωσης", που οριοθετούσε η
αρχή μιας απότομης πλαγιάς-γκρεμού,
πλησίαζε γοργά. Φθάνοντας στο τέλος
της διαδρομής του το αεροπλάνο ανα­
πήδησε όταν ένας τροχός του κτύπησε
σε έναν βράχο, σηκώθηκε λίγο ολισθαί­
νοντας προς τα αριστερά και έπειτα χά­
θηκε από τα μάτια των παρευρισκομέ-
νων στο οροπέδιο καθώς ορμούσε πέ­
φτοντας, ελάχιστα πάνω από την επιφά­
νεια της πλαγιάς, προς το βάθος της κο.-
λάδας.
Μέσα στο στενό πιλοτήριο ο Γκέρλαχ
"γατζωμένος" στα χειριστήρια παρακο­
λουθούσε με αγωνία την επιφάνεια της
κοιλάδας η οποία ερχόταν κοντά τους.
μετά το άλμα ύψους 1.000 m περίπου
που είχαν πραγματοποιήσει. Πίσω του ο
Μουσολίνι και ο Σκορτσένυ παρακολου­
θούσαν κάτωχροι από φόβο και αγωνία
την τρελή πορεία τους, που φαινόταν ότι
θα τελείωνε με τη συντριβή του αερο­
σκάφους λίγο πιο κάτω... Κατόπιν ο πιλό­
τος τράβηξε με όλη του τη δύναμη προς
τα πίσω το χειριστήριο ύψους-βάθους
και οριζοντίωσε το Storch 30 μόλις μέτρα
ψηλότερα από την επιφάνεια του εδά­
φους. Είχαν σωθεί!
Λίγο αργότερα, στις 17.30, το αερο­
σκάφος προσγειώθηκε με ασφάλεια στο
αεροδρόμιο Πράτικα ντι Μάρε, από ό­
που αμέσως μετά ο Μουσολίνι με τον
Σκορτσένυ πέταξαν με ένα άλλο μετα­
γωγικό αεροπλάνο προς την Αυστρία. Το
ίδιο βράδυ στη Βιέννη, καθώς ο Ντού­
τσε αναπαυόταν, ο Σκορτσένυ δέχθηκε
συγχαρητήρια τηλεφωνήματα από τον
Χίμλερ και τον Χίτλερ. Ο τελευταίος, ι­
δίως, συγχαίροντάς τον του είπε ενθου­
σιασμένος: "Ταγματάρχα Σκορτσένυ εί­
στε ένας άνθρωπος μέσα στην καρδιά
μου! Κερδίσατε τη νίκη και στέψατε με
επιτυχία την αποστολή σας. Καταφέρατε
ένα επίτευγμα που θα μείνει στην Ιστο­
ρία! Ο Φύρερ σας σάς ευχαριστεί. Μου
δώσατε πίσω τον παλιό μου φίλο Μουσο-
λίνι!...".
Ο Οττο Σκορτσένυ στο τέλος του πο­
λέμου συνελήφθη αιχμάλωτος από τους
Αμερικανούς. Αργότερα, ελεύθερος πια,
έζησε επί χρόνια στην Ισπανία, όπου και 21
πεθανε τον Ιούλιο του 1975. ■
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Whiting, C harles: H U N T ER S F R O M THE
S K Y : THE G ER M A N P A RAC H UTE C O RPS,
1940-1945, N. York, 1974.
(2) Otto Skorzeny: M Y COM M ANDO
O PERATIO NS, Schiffer, Atglen, 1995.
(3) Quarrie B ru ce : G ER M A N A IR B O R N E
T R O O P S 1939-1945, Osprey, 1990.
(4) Milius Kunzmann: F A L LS C H IR M JA G E R D ER
W A FFEN SS , Munin Verlag, Osnabrück, 1982.
(5) "After The B a ttle ", No 22, B a ttle of Britain
Prints, 1978.
(6) Bohm ler Ru d o lf and Werner Haupt:
FA LLSC H IR M JA G E R , H. Verlag, H.H. Podzum.
1971.
 ΡΘΩΝ
ΪΑΝΟΥ
ΛΥ Κ Ο ΥΡ ΓΟ Σ Ε. ΑΡΕΤΑΙΟΣ
Εικονογράφηση για τη "Σ Ι": Μ ΙΧΑ Λ Η Σ ΛΟ ΥΚ ΙΑΝ Ο Σ

0 ΤΡΑΪΑΝΟΣ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑΣ

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΝΔΟΞΟΤΕΡΟΥΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ.
ΕΠΙ ΤΗΣ Β Α ΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ
Η ΡΩ Μ ΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
ΑΠΕΚΤΗΣΕ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ
ΕΔΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΤΑΣΗ.
Ο ΙΔ ΙΟ Σ ΔΙΕΘΕΤΕ
ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
ΑΡΕΤΕΣ. ΑΚΟΜΑ
ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΑ ΗΤΑΝ
ΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΤΟΥ 23
S
St888
ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ, Μ Ε ΒΑΣΗ ΤΑ
ΟΠΟΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕ
ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ,
ΕΠΕΚΤΕΙΝΟΝΤΑΣ
ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΑ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ
ΡΩ Μ ΑΪΚΟ Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, ΚΑΙ
ΥΠΕΤΑΞΕ ΕΘΝΗ ΑΓΝΩΣΤΑ ΩΣ
ΤΟΤΕ ΣΤΟΝ ΡΩ Μ ΑΪΚΟ ΛΑΟ.

Προσβολή ρωμαϊκής περιπόλου από

Δάκες πολεμιστές. Οι Ρωμαίοι
λεγεωνάριοι φορούν αρθρωτούς
θώρακες και φέρουν ακόντια, βραχέα
εγχειρίδια και ορ&ογώνιες ασπίδες.
0 οπλισμός των Δακών αποτελείται
από ορειχάλκινα κράνη φρυγικού
τύπου, φολιδωτούς θώρακες, ξύλινες
ελλειψοειδείς ασπίδες και ορειχάλκινα
και σιδερένια σπα&ιά.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Τραϊανός με δύο νικηφόρες εκ­
Ο στρατείες του (τους λεγάμε­
νους "Δακικούς" πολέμους,
101-102 μ.Χ. και 105-106 μ.Χ.) κατά της
Δακίας, της σημερινής Ρουμανίας, υπέ­
ταξε τη χώρα αυτή και την κατέστησε ρω­
μαϊκή επαρχία. Επίσης προσάρτησε την
Αρμενία και πολέμησε και κατά του παρ­
θικού βασιλείου στα ανατολικά σύνορα
της Αυτοκρατορίας, στη Μεσοποταμία. Ο
τελευταίος αυτός πόλεμος του Τραϊανού
(113-117 μ.Χ.), αν και νικηφόρος, δεν είχε
αποφασιστικά και διαρκή αποτελέσματα:
δεν κατέληξε ούτε στην οριστική κατά­
λυση του παρθικού βασιλείου, ούτε στη
μόνιμη κατάκτηση της Μεσοποταμίας.
Ο Μάρκος Ούλπιος Τραϊανός υπήρξε
ένας από τους μεγαλύτερους Ρωμαίους
αυτοκράτορες (98-117 μ.Χ.). Ηταν ο δεύ­
τερος κατά σειρά αυτοκράτορας της έν­
δοξης δυναστείας των Αντωνίνων, η ο­
ποία βασίλευσε από το 96 ως το 180 μ.Χ.
και έδωσε στη Ρώμη τους πέντε καλύτε­
ρους αυτοκράτορές της ("The Five Good
Emperors", όπως τους αποκαλούν οι αγ­
γλικές ιστορίες), τον Νέρβα, τον Τραϊανό,
τον Αδριανό (117-138 μ.Χ.), τον Αντωνίνο Πιο
(138-161 μ.Χ.) και τον στωικό φιλόσοφο Μάρ­
κο Αυρήλιο (161-180 μ.Χ.).
Ο Τραϊανός ήταν γιος του διακεκριμένου
ομώνυμου πατρικίου και συγκλητικού Μάρ­
κου Ουλπίου Τραϊανού και καταγόταν από την
Ιταλική της Βαιτικής της νοτιοδυτικής Ισπα­
νίας (η περιοχή της σημερινής Σεβίλλης).
Γεννήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου του 53 μ.Χ.
και ακολούθησε λαμπρή στρατιωτική σταδιο­
δρομία, χάρη στις εξαιρετικές στρατιωτικές
του ικανότητες. Ανατράφηκε και ανδρώθηκε
στα στρατόπεδα ακολουθώντας τον πατέρα
24 του στις ανώτερες διοικητικές και στρατιωτι-
*■* κές θέσεις που αυτός ανέλαβε σε διάφορες
ρωμαϊκές επαρχίες.
Ο Τραϊανός επί μια δεκαετία υπηρέτησε
στη Συρία, όπου διακρίθηκε σε πολλές μάχες
και τιμήθηκε με τον βαθμό του χιλίαρχου
(tribunus militum). Μετά τη Συρία τοποθετήθη-
κε στις παραρρήνιες ρωμαϊκές επαρχίες, δια- πόλη πεζός, περιστοιχιζόμένος μόνον από
πρέποντας και εκεί και επιδεικνύοντας τα λα­ τους φίλους του και ασπάσθηκε όλους τους
μπρά στρατιωτικά του χαρίσματα. Το έτος 85,
επί της βασιλείας του Δομιτιανού (81-96), ε­
στάλη ως πραίτωρ στην Ισπανία και το 91 (επί
της ίδιας βασιλείας) εξελέγη ύπατος. Κατά τη
βασιλεία του Νέρβα (96-98) διετέλεσε στρα­
τηγός των ρωμαϊκών λεγεώνων και διοικητής
των ρωμαϊκών επαρχιών της Ανω Γερμανίας,
όπου. με έδρα την Κολωνία, φρόντισε να ι- σμός της Ρώμης και η ένταξη πέντε χιλιάδων
δρυθούν πολλές πόλεις στο εσωτερικό και α- παιδιών, απόρων οικογενειών, στους δικαιού­
σχολήθηκε δραστήρια με την οχύρωση των
συνόρων του ρωμαϊκού κράτους, με την ανέ­
γερση ισχυρών φρουρίων στη μεθοριακή
γραμμή. Το έτος 97 υιοθετήθηκε από τον γη­
ραιό αυτοκράτορα Νέρβα. του οποίου και έ­
λαβε το όνομα (Νέρβας-Τραϊανός), ανακηρύ-
χθηκε καίσαρ και ορίσθηκε διάδοχός του, αλ­
λά παρέμεινε διοικητής της Ανω Γερμανίας.
Μετά τον θάνατο του Νέρβα (τον Ιανουάριο
του 98) ανέβηκε στον ρωμαϊκό θρόνο και ανα-
δείχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους και
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Γ Κ - ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
Το κάτω τμήμα του Κίονα του Τραϊανού
(Colum na Traiani) στη Ρώμη.
ικανότερους Ρωμαίους αυτοκράτορες, χάρη
στις εκπληκτικές πολιτικές του αρετές, αλλά
και στην απλότητα του χαρακτήρα, το ήθος,
τη λιτότητα του βίου και την ωριμότητα της
κρίσης του.
Κατά τον θάνατο του Νέρβα ο Τραϊανός
βρισκόταν ακόμα στην Ανω Γερμανία. Ομως
δεν έσπευσε να μεταβεί στη Ρώμη αμέσως
μετά την ανάρρησή του. Προηγουμένως επι-
σκέφθηκε, επιθεώρησε και βελτίωσε την ορ­
γάνωση των επαρχιών της Παννονίας και της
Μοισίας και ανέθεσε τη διοίκηση των ρωμαϊ­
κών επαρχιών της κεντρικής Ευρώπης σε ικα­
νούς, χρηστούς και έμπιστους στο πρόσωπό
του διοικητές. Στην πρωτεύουσα έφθασε μό­
λις κατά τα τέλη του 99. Εισήλθε στην αιωνία
συγκλητικούς που τον υποδέχθηκαν. Η σε­
μνή αυτή είσοδός του στη Ρώμη τον κατέστη­
σε εξαιρετικά δημοφιλή τόσο στην αριστο­
κρατία, όσο και στον απλό λαό, η δε δημοτι-
κότητά του ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο
χάρη στα μέτρα κοινωνικής πολιτικής που έ­
λαβε αμέσως, όπως ήταν ο καλύτερος επισιτι­
χους της κρατικής ενίσχυσης σε τρόφιμα (lex
alimentaria).
Ο Π ΡΩ ΤΟ Σ ΔΑ Κ ΙΚ Ο Σ
Π Ο ΛΕ Μ Ο Σ (101-102 μ.X.)
Ο Τραϊανός δεν παρέμεινε επί μεγάλο
διάστημα στη Ρώμη ασχολούμενος με ειρηνι­
κά και κοινωνικά έργα. Πολύ γρήγορα έστρε­
ψε την προσοχή του στις στρατιωτικές ανά­
γκες της Αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα
στην αμυντική γραμμή του μέσου και
του κάτω Δούναβη, η οποία από ετών
δεχόταν τις επικίνδυνες επιδρομές των
Δακών.
Ηδη επί της βασιλείας του Δομιτια-
νού (81-96 μ.Χ.) ο λαός των Δακών, που
κατοικούσε βόρεια του Δούναβη, στη
σημερινή Ρουμανία, είχε συνενωθεί και
οργανωθεί σε ισχυρό κράτος υπό τη δια­
κυβέρνηση μιας συγκεντρωτικής θεο­
κρατικής μοναρχίας, με επικεφαλής μια
εξέχουσα ηγετική προσωπικότητα, τον
βασιλιά Δεκέβαλο. Ο τελευταίος είχε α­
ποκτήσει μεγάλη πολιτική και στρατιωτι­
κή δύναμη, δηλαδή στρατό με ρωμαϊκή
εκπαίδευση και οργάνωση, και τεράστιο
πλούτο, είχε δε αρχίσει να γίνεται επι­
κίνδυνος και επιθετικός εναντίον των
Ρωμαίων. Το έτος 85 διέβη τον κάτω
Δούναβη και εισέβαλε στη Μοισία (ση­
μερινή Βουλγαρία), την οποία λεηλάτη­
σε. Ο διοικητής της ρωμαϊκής αυτής ε­
παρχίας, Οππιος Σαβίνος (Oppius
Sabinus), στην προσπάθειά του να ανα­
χαιτίσει τους εισβολείς ηττήθηκε και έ­
πεσε στο πεδίο της μάχης (κοντά στη
σημερινή Δοβρουτσά).
Ο αυτοκράτορας Δομιτιανός αντιλαμβα-
νόμενος τον κίνδυνο που αποτελούσε για την
Αυτοκρατορία το ισχυρό βασίλειο του Δεκέ-
βαλου και θέλοντας να εκδικηθεί για την
προσβολή την οποία υπέστησαν τα ρωμαϊκά
όπλα, εκστράτευσε το 86 στη Μοισία επικε­
φαλής ισχυρής στρατιωτικής δύναμης. Η δύ­
ναμη αυτή υπό τον Κορνήλιο Φούσκο
(Cornelius Fuscus) διέβη τον Δούναβη και εισέ­
βαλε στη Δακία, αλλά υπέστη μια ακόμα συ­
ντριπτική ήττα, κατά την οποία φονεύθηκε
και ο ίδιος ο αρχηγός της. Τελικά ο Ρωμαίος
στρατηγός Αντώνιος Ιουλιανός (Antonius
Julianus) πέτυχε το 88 μ.Χ. στην τοποθεσία Τά-
παι μια μεγάλη νίκη κατά των Δακών, την ο­
ποία αναφέρει και ο Κορνήλιος Τάκιτος στις
"Ιστορίες" του (Historiae). Οι Δάκες ύστερα
από την ήττα τους ζήτησαν ειρήνη και ο Δομι-
τιανός τέλεσε στη Ρώμη θρίαμβο, παρουσιά­
ζοντας τη νίκη του ως συντριβή του δακικού
βασιλείου. Στην πραγματικότητα όμως όχι
μόνον το βασίλειο του Δεκέβαλου δεν είχε
συντρίβει, αλλά και οι Ρωμαίοι είχαν αναγκα-
σθεί να συνάψουν μια μάλλον ταπεινωτική
και συνάμα επικίνδυνη συνθήκη με τους Δά­
κες. Ο Δομιτιανός υποχρεωνόταν με βάση τη
συνθήκη αυτή να στείλει στον Δεκέβαλο Ρω­
μαίους μηχανικούς και τεχνίτες διαφόρων ει­
δικοτήτων, γεγονός που αύξανε τη δύναμη
του τελευταίου, και επιπλέον να καταβάλει
φόρο στον ίδιο βασιλιά.
Το γόητρο της Ρώμης, που είχε τραυματι-
σθεί σοβαρά από τα γεγονότα αυτά, έπρεπε
να αποκατασταθεί. Το ρωμαϊκό κράτος έπρε­
πε να απαλλαγεί οριστικά από την απειλή του
ισχυρού και επικίνδυνου αυτού εχθρού και η
ταπεινωτική και επικίνδυνη συνθήκη με τον
Δεκέβαλο να ανατραπεί. Ο Τραϊανός, που ή­
ταν ο καταλληλότερος και ικανότερος αυτο­
κράτορας για να επιτελέσει το δυσχερές αυ­
τό έργο, αποφάσισε να επαναλάβει τις εχθρο-
-ραξίες κατά των Δακών και να πραγματοποι­
ήσει μια προληπτική επίθεση εναντίον τους
“Div καν αρχίσει η εφαρμογή της συνθήκης
~ου συνήφθη μεταξύ του Δομιτιανού και του
3ασιλιά Δεκέβαλου. Ενας ακόμα λόγος που
τον ώθησε να αρχίσει τις πολεμικές επιχειρή­
σεις κατά της Δακίας ήταν και η ανάγκη αύξη­
σης των οικονομικών πόρων του ρωμαϊκού
κράτους με την προσδοκώμενη πλούσια λεία
ενός κατακτητικού πολέμου, λαμβανομένου
μάλιστα υπόψη του μεγάλου πλούτου του δα-
κικού βασιλείου. Οι πόλεμοι του Τραϊανού κα­
τά του Δεκέβαλου, που είναι γνωστοί ως Δα-
κικοί Πόλεμοι, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον
και για τον λόγο ότι η εξιστόρησή τους διατη-
ρήθηκε σε έναν αναμνηστικό κίονα στη Ρώ­
μη, τον Κίονα του Τραϊανού (Columns Traiana).
Αυτός έχει ύψος 30 μέτρων, αποτελείται από
34 σπονδύλους από λευκό μάρμαρο και στην
επιφάνειά του αναπαρίστανται ανάγλυφα, με
ελικοειδείς (γύρω από τον κορμό του) παρα­
στάσεις, τα κυριότερα επεισόδια των εκστρα­
τειών του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Αν και ο α­
ναμνηστικός αυτός κίονας ρίχνει άπλετο φως
οχετικά με την οργάνωση και τον εξοπλισμό
του ρωμαϊκού στρατού, δεν μας δίνει σαφείς
πληροφορίες όσον αφορά τη στρατηγική του
Τραϊανού ή τις πορείες που ακολούθησε κατά
τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων.
Η εισβολή στη Δακία παρουσίαζε μεγάλα
προβλήματα και ιδιαίτερες δυσχέρειες για
τους Ρωμαίους, αφενός λόγω του ορεινού ε­
δάφους και των δασών της και αφετέρου διό­
τι οι υπερασπιστές της μπορούσαν να διεξά­
γουν επιχειρήσεις από εσωτερικές γραμμές,
ενώ οι ρωμαϊκές επικοινωνίες κατά μήκος
του Δούναβη είχαν μεγάλο εύρος που τις κα­
θιστούσε ευάλωτες. Για τον λόγο αυτό ο Τραϊ­
ανός πριν αρχίσει την εκστρατεία του προέβη
σε μεγάλες προετοιμασίες που απέβλεπαν
στη βελτίωση του οδικού δικτύου και της επι­
κοινωνίας μεταξύ της Παννονίας (σημερινής
Ουγγαρίας) και της Μοισίας, με τη διάνοιξη
μιας οδού κατά μήκος του ποταμού μέσω του
στενού περάσματος των Σιδηρών Πυλών.
Ο αυτοκράτορας, αφού το 100 μ.Χ. άκου-
σε στη Ρώμη τον πανηγυρικό που εκφώνησε
προς τιμήν του ο φίλος του Πλίνιος ο Νεώτε-
ρος, αναχώρησε από την πρωτεύουσα στις 25
Μαρτίου του 101 και επικεφαλής μιας μεγά­
λης στρατιωτικής δύναμης 60.000 ανδρών (α-
ποτελούμενης από 10 λόχους πραιτωριανών,
2 ιππικά σώματα και 5 λεγεώνες από τις γερ­
μανικές επαρχίες) εισέβαλε στην Τρανσυλβα­
νία, που αποτελούσε τότε το κέντρο του δα-
κικού βασιλείου, μέσα από το πέρασμα των
Σιδηρών Πυλών, στα Καρπάθια όρη. Παράλ­
ληλα ο στρατηγός και υπαρχηγός του Λού-
σιος Κουίετος (Lusius Quietus) διενήργησε για
αντιπερισπασμό μια κυκλωτική κίνηση από
την Κάτω Μοισία. Ο Τραϊανός προχωρώντας
μέσα από την κοιλάδα του ποταμού Μαρίσου
κατενίκησε και απώθησε τον δακικό στρατό
στην τοποθεσία Τάπαι (όπου ο Ρωμαίος στρα­
τηγός Ιουλιανός είχε νικήσει τους Δάκες το
88 μ.Χ.), αλλά υπέστη και ο ίδιος σοβαρές α­
πώλειες που τον ανάγκασαν να αναστείλει τις
επιχειρήσεις του μέχρι την επόμενη άνοιξη.
Το έτος 102 μ.Χ. ο Ρωμαίος ηγέτης επανέ-
Αποψη της γέφυρας της Αλκαντάρα στον ποταμό Τάγο, στην Ισπανία.
Η επιβλητική αυτή γέφυρα κτίσ&ηκε από τον αυτοκράτορα Τραϊανό το 106 μ.Χ.
και μαρτυρεί το ειλικρινές ενδιαφέρον του μεγάλου αυτού ηγεμόνα
για την ανάπτυξη και την ευημερία των ρωμαϊκών επαρχιών.
λαβε τις εχθροπραξίες και προχωρώντας από
τον Ερυθρό Πύργο ή από το πέρασμα Βούλ-
καν κατέλαβε, ύστερα από πολιορκία, μια σει­
ρά από οχυρές θέσεις των Δακών. Τελικά με­
τά από μια αποφασιστική νίκη του κοντά στη
δακική πρωτεύουσα Ζερμιζεγέθουσα (τη ση­
μερινή ρουμανική Χουνεντοάρα) ο Τραϊανός
ανάγκασε τον Δεκέβαλο να συνθηκολογήσει.
Ο αυτοκράτορας επέβαλε στον βασιλιά των
Δακών ειρήνη με σχετικά επιεικείς όρους.
Σύμφωνα με αυτούς ο Δεκέβαλος αναγκά­
σθηκε να παραδώσει τα όπλα του στρατού
του, καθώς και τις πολεμικές μηχανές και
τους μηχανικούς του, να κατεδαφίσει πολλά
φρούρια της χώρας του, να δεχθεί ρωμαϊκές
φρουρές στα υπόλοιπα φρούρια και στην
πρωτεύουσα του βασιλείου του και να γίνει
σύμμαχος της Ρώμης, υποχρεωνόμενος να α­
κολουθεί την εξωτερική της πολιτική. Ο ηγέ­
της των Δακών, αν και υποτελής πλέον της
Ρώμης, παρέμεινε κύριος του βασιλείου του.
Κατά την επιστροφή του στη Ρώμη, ύστε­
ρα από την πρώτη αυτή νικηφόρα εκστρατεία
του, ο Τραϊανός έλαβε από τη Σύγκλητο τον
τίτλο του "Δακικού" και τέλεσε μεγαλειώδη
θρίαμβο. Ο θρίαμβος διήρκεσε 323 ημέρες,
κατά τις οποίες εσφάγησαν 11.000 ζώα και α-
γωνίσθηκαν στην αρένα μέχρι θανάτου
10.000 μονομάχοι (δούλοι) για τη διασκέδαση
του ρωμαϊκού λαού, που γιόρταζε τη νίκη του
αυτοκράτορά του.
Ο ΔΕΥΤΕΡΟ Σ "ΔΑΚΙΚΟΣ"
Π Ο ΛΕ Μ Ο Σ (105-106 μ.X.)
Η ειρήνη με την οποία έληξε ο πρώτος
Δακικός πόλεμος ήταν προσωρινή και επι­
σφαλής και δεν έλυνε με οριστικό και μόνιμο
τρόπο το "Δακικό" πρόβλημα. Οι όροι τους ο­
ποίους ο Ρωμαίος αυτοκράτορας επέβαλε
στον Δεκέβαλο τραυμάτισαν μεν το γόητρό
του, αλλά δεν τον κατέστησαν τελείως αδύ­
ναμο. Ετσι ύστερα από μυστικές προετοιμα­
σίες δύο ετών ο βασιλιάς των Δακών εξεγέρ-
θηκε κατά των Ρωμαίων, εξόντωσε ή πολιόρ­
κησε τις ρωμαϊκές φρουρές που ήταν εγκατε­
στημένες στη χώρα του και το 105 μ.Χ. εισέ- 25
βαλε και πάλι στη Μοισία. Η επίθεση αυτή α- ■■■
ποτέλεσε το έναυσμα για την έναρξη του
δεύτερου Δακικού πολέμου, ο οποίος υπήρξε
ένας από τους μεγαλύτερους και σημαντικό­
τερους στη ρωμαϊκή ιστορία με βάση τον α­
ριθμό και το μέγεθος των ρωμαϊκών στρατιω­
τικών δυνάμεων που έλαβαν μέρος.
Ο Τραϊανός αυτή τη φορά εκστράτευσε
κατά των Δακών επικεφαλής μιας τεράστιας,
για την εποχή, στρατιωτικής δύναμης, που α­
ριθμούσε περισσότερες από 12 λεγεώνες ή
120.000 άνδρες. Αφού αναχαίτισε τις δακικές
δυνάμεις που είχαν εισβάλει στη Μοισία διέ-
6η και πάλι, το 105 μ.Χ., τον Δούναβη από μια
επιβλητική λίθινη γέφυρα με 20 τόξα και μή­
κος 1.110 μέτρων, που είχε σχεδιάσει και κα­
τασκευάσει ο μηχανικός του Απολλόδωρος ο
Δαμασκηνός κοντά στη Δρο6έτα (σημερινό
Τούρνο Σεδερίνο - Turnu Severin). Στη συνέ­
χεια εισέβαλε και πάλι στη Δακία μέσα από το
πέρασμα του Ερυθρού Πύργου και την κοιλά­
δα του ποταμού Αλούτα. Ο Τραϊανός ύστερα
από δύο νικηφόρες εκστρατείες που κατέλη­
ξαν σε νέα μεγάλη νίκη του, κατά τη δεύτερη
μάχη που διεξήχθη κοντά στην πρωτεύουσα
των Δακών Ζερμιζεγέθουσα, κατέλαβε τη δα­
κική πρωτεύουσα και ανάγκασε τον Δεκέβα­
λο να αυτοκτονήσει μετά τις επανειλημμένες
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 Φωτογραφία του κάστρου της Χουνεντοάρα
της αρχαίας Ζερμιζεγέθουσας,
πρωτεύουσας της Δακίας. Το κάστρο αυτό
κτίσθηκε τον 13ο αιώνα μ.Χ. και ανεγέρθηκε
πάνω στα ερείπια του αρχαίου ρωμαϊκού
φρουρίου της πόλης.

ήττες του. Οι Δάκες μετά την τελευταία ήττα

τους και τον θάνατο του βασιλιά τους κατέ­
θεσαν τα όπλα, παραδόθηκαν και το κράτος
τους καταλύθηκε.
0 δεύτερος Δακικός πόλεμος απέφερε
μεγάλα οικονομικά οφέλη στη Ρώμη. Τα λάφυ­
ρα που συγκέντρωσε ο Ρωμαίος αυτοκράτο-
ρας ήταν αμύθητα: υπερέβαιναν το μισό εκα­
τομμύριο ρωμαϊκών λιβρών χρυσού και το
ένα εκατομμύριο λιβρών αργύρου, συνολικής
αξίας 700 εκατομμυρίων δηναρίων! Τα λάφυ­
ρα αυτά ήταν τα τελευταία που απεκόμισε η
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ύστερα από έναν κα­
τακτητικό πόλεμο. Η Ρώμη με την κατάληψΓ
της Δακίας δεν εξασφάλισε μόνον τους θη­
σαυρούς του Δεκέβαλου, που επέτρεψαν
πλήθος παροχών σε τροφές και θεάματα
προς τον ρωμαϊκό λαό, αλλά και τη μακρο­
χρόνια εκμετάλλευση των πλούσιων χρυσω­
ρυχείων της χώρας.
Ο πόλεμος αυτός προξένησε τόσο μεγά­
λες απώλειες στο στρατιωτικό δυναμικό των
Δακών ώστε οι τελευταίοι, μετά και από τον

Δάκας αρχηγός φυλής.

Φέρει ορειχάλκινο κράνος φ ρυγικού τύπου,
σιδερένιο φολιδωτό θώρακα και ξύλινη
ασπίδα, περίτεχνα διακοσμημένη και
ενισχυμένη περιμετρικά με μεταλλική ταινία.
Η σ υγκεκριμένη ασπίδα διαθέτει μια
κεντρική χειρολαβή η οποία στο εξωτερικό
της μέρος διαμορφώνεται σε σιδερένιο
εξόγκωμα. Ο οπλισμός συμπληρώνεται από
ξύλινο ακόντιο και ξίφος δακικού τύπου.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

θάνατο του μεγάλου τους ηγεμόνα, έπαψαν πλέον να αποτελούν κίνδυνο
για τη Ρώμη, όπως και το βασίλειο του Πόντου είχε πάψει να αποτελεί α­
πειλή για τους Ρωμαίους μετά τον θάνατο του Μιθριδάτη. Ωστόσο ο
Τραϊανός, που δεν επιθυμούσε να αντιμετωπίσει νέους κινδύνους
στην ίδια περιοχή, κατέστησε το 107 μ.Χ. τη Δακία ρωμαϊκή επαρ­
χία και την εποίκισε με ανθρώπους από άλλες περιοχές του
Δούναβη, τη Δαλματία και τη Μικρά Ασία. Η παλαιά πρωτεύου­
σα των Δακών Ζερμιζεγέθουσα έγινε ρωμαϊκή αποικία με
τον τίτλο Colonia Ulpia Traiana και ένα επαρχιακό Συμ­
βούλιο (Concilium) εγκαταστάθηκε στις Ακουες.
Η περιοχή που προσαρτήθηκε στο ρωμαϊκό
κράτος δεν εκτεινόταν πέρα από το
τρανσυλβανικό οροπέδιο. Εφθανε
από τον ποταμό Τάις μέχρι τον
Αλούτα και στον Βορρά

ριοχής αυτής, η οποία για τον λό­

γο αυτό ονομάστηκε Ρουμανία, προχώ­
ρησε με γρήγορα βήματα προς όφελος των
Ρωμαίων, που είχαν την εκμετάλλευση της πλούσιας
σε μεταλλεύματα χώρας, αλλά και της ίδιας της Δακίας και των κατοίκων
της. Σε μια χώρα όπου ως τότε δεν υπήρχαν πόλεις, οι υπάρχουσες κώμες
και τα κέντρα των ρωμαϊκών φρουρών αναπτύχθηκαν σε πόλεις (municipia)
και σε αποικίες (coloniae). Η διείσδυση της λατινικής γλώσσας και η ρωμαϊ­
κή πολιτιστική επιρροή προχώρησαν με τόσο γρήγορους ρυθμούς ώστε η
Τρανσυλβανία εκρωμαϊσθηκε σύντομα και σε μεγάλο βαθμό, όπως και η
Μοισία και η Παννονία.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΪΑΝΟΥ ΣΤΗ Ν ΑΝΑΤΟΛΗ -

Ο "Π Α Ρ Θ ΙΚ Ο Σ"Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ (113-117μ.Χ.)
Ο Τραϊανός μετά τον ευτυχή τερματισμό των Δακικών Πολέμων (106
μ.Χ.) και την προσάρτηση της Δακίας στην Αυτοκρατορία επέστρεψε στη
Ρώμη, όπου παρέμεινε ως το 113 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια των επτά αυτών ε-

Δάκας πολεμιστής.
Φοράει παντελόνι διακοσμημένο με κεντητά γεωμετρικά σχέδια.
Ο οπλισμός του αποτελείται από σιδερένιο σπαθί σκυΘικού τύπου (falx),
η κόψη του οποίου εντοπίζεται στην εσωτερική του πλευρά.
 τών επιτέλεσε σημαντικότατο ειρηνικό έργο
που εκπροσωπεί το απόγειο της ισχύος και
της οργάνωσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατο­
ρίας. Το 113 μ.Χ. όμως αναγκάσθηκε να στρέ­
ψει την προσοχή του και προς το ανατολικό
σύνορο του κράτους, που αντιμετώπιζε την
απειλή του παραδοσιακού αντιπάλου και ε­
χθρού της Ρώμης, των Πάρθων. Κατά τα τέλη
του έτους εκείνου ο Τραϊανός υποχρεώθηκε
να εγκαταλείψει τη Ρώμη και να σπεύσει στην
Ασία διότι ο βασιλιάς των Πάρθων Χοσρόης
είχε επέμβει στα εσωτερικά πράγματα της
Αρμενίας, η οποία αποτελούσε πάντοτε το
"μήλο της έριδος1 μεταξύ της Ρώμης και του
παρθικού Βασιλείου. Ο Χοσρόης είχε αντικα­
ταστήσει τον φιλορωμαίο βασιλιά της Αρμε­
νίας Εξηδάρη με τον μεγαλύτερο αδελφό
του τελευταίου Παρθαμάσιρη, παραβιάζο­
ντας την παράδοση σύμφωνα με την οποία η
Ρώμη όριζε τη διαδοχή στην Αρμενία, η οποία
τελούσε υπό την επικυριαρχία του ρωμαϊκού
κράτους. Πριν φθάσει στην Ασία και ευρισκό­
μενος ακόμα στην Αθήνα ο Ρωμαίος αυτο-
κράτορας δέχθηκε πλούσια δώρα εκ μέρους
του Χοσρόη, καθώς και κατευναστικές προ­
τάσεις του τελευταίου ως προς το ζήτημα
της διαδοχής του αρμενικού θρόνου. Ο Τραϊ­
ανός απέρριψε τις προτάσεις και τις εξηγή­
σεις του βασιλιά των Πάρθων και του διεμή-
νυσε με σκληρό τρόπο ότι σκόπευε να ρυθμί­
σει το ζήτημα αυτό μετά την άφιξή του στην
Αρμενία, επισπεύδοντας την εκστρατεία του
-η οποία υπήρξε κεραυνοβόλα και θριαμβευ­
τική.
Σε πρώτη φάση ο ρωμαϊκός στρατός προ-
έλασε νικηφόρα από την Αντιόχεια προς τα
βορειοανατολικά και κατέληξε στην Αρμενία,
την οποία ο αυτοκράτορας κατέλαβε και
προσάρτησε στην Αυτοκρατορία, αφού την
κατέστησε ρωμαϊκή επαρχία, υπό τις ενθου-
28 σιώδεις επευφημίες του στρατού του (114
μ μ.Χ.).
Μετά την προσάρτηση της Αρμενίας ο
Τραϊανός αντιλήφθηκε ότι για στρατηγικούς
λόγους έπρεπε να καταλάβει και τη Μεσοπο­
ταμία, η οποία παρεμβαλλόταν σαν σφήνα
μεταξύ Αρμενίας και Συρίας και διέκοπτε τη
μεταξύ τους επικοινωνία εφόσον βρισκόταν
σε εχθρικά χέρια. Για τον λόγο αυτό το έτος
115 βάδισε προς Νότο, εισέβαλε στο έδαφος
του παρθικού βασιλείου, εκπόρθησε τη Νίσι-
βη και τη Σιγκάρα και κατέλαβε τη βόρεια
Μεσοποταμία, της οποίας οι υποτελείς του
Χοσρόη βασιλείς αναγκάσθηκαν να συνθη­
κολογήσουν. ύστερα από σθεναρή αντίστα­
ση στους Ρωμαίους, αφού δεν έλαβαν καμία
βοήθεια από τον Πάρθο βασιλιά. Στη συνέ­
χεια ο αυτοκράτορας ναυπήγησε, κατά τον
χειμώνα του 115-116, έναν μεταφορικό στόλο
από πλοιάρια, στον μέσο Ευφράτη, με τον ο­
ποίο οι ρωμαϊκές λεγεώνες προχώρησαν στη
Μέση Αδιαβηνή, την οποία κατέλαβαν και κα­
τέστησαν ρωμαϊκή επαρχία.
Στη συνέχεια οι ρωμαϊκές δυνάμεις χωρί-
σθηκαν σε δύο στρατιές οι οποίες πορεύθη-
καν παράλληλα κατά μήκος του Ευφράτη και
του Τίγρη αντίστοιχα και συνέκλιναν και ενώ­
θηκαν και πάλι για μια από κοινού επίθεση
κατά της χειμερινής πρωτεύουσας του Χοσ­
Το τέρμα του Forum του
Τραϊανού, στη Ρώμη, μ ε την
Ουλπία Βασιλική και τον
Κίονα του Τραϊανού, στο
βάθος. Στην κορυφή του
Κίονα βρίσκεται το άγαλμα
του αυτοκράτορα.
ρόη, Κτησιφώντας, που ήταν κτισμένη στις ό­
χθες του Τίγρη απέναντι από τη Σελεύκεια. Ο
Πάρθος βασιλιάς πληροφορούμενος την
προέλαση και την προσέγγιση του ρωμαϊκού
στρατού, τράπηκε εσπευσμένα σε φυγή και ο
Τραϊανός κατέλαβε την Κτησιφώντα και ολό­
κληρη την Παρθία. Για τις κατακτήσεις του
αυτές ο αυτοκράτορας έλαβε το προσωνύμιο
"Παρθικός".
Ο ηγέτης της Ρώμης συνεχίζοντας τη νι­
κηφόρα πορεία του κατέλαβε τα Σούσα, ό­
που βρισκόταν ο χρυσός θρόνος του Χοσ­
ρόη, και τη Σελεύκεια και κήρυξε επαρχίες
του ρωμαϊκού κράτους τη Μεσοποταμία και
την Ασσυρία. Κατόπιν διέπλευσε τον ποταμό
Τίγρη προς Νότο και, ακολουθούμενος από
τον στρατό του από ξηράς, έφθασε μέχρι τα
παράλια του Περσικού κόλπου. Οπως λέγεται
φιλοδόξησε ακολουθώντας τα βήματα του
Μεγάλου Αλεξάνδρου να κατακτήσει και τις
Ινδίες. Τότε πληροφορήθηκε την εξέγερση
και την αποστασία της Νίσιβης, της Εδεσσας
και της Σελεύκειας, στα μετόπισθέν του, τις
οποίες ανακατέλαβε με στρατηγούς του και
πυρπόλησε για τιμωρία και παραδειγματισμό.
Εξέγερση εκδηλώθηκε και στην Ιουδαία, κα­
τά πάσα πιθανότητα με υποκίνηση του Πάρ-
θου βασιλιά (117 μ.Χ.). Ο Τραϊανός για να αντι­
μετωπίσει την κρίσιμη κατάσταση επέστρεψε
στην Κτησιφώντα, όπου έστεψε βασιλιά των
Πάρθων τον γιο του Χοσρόη, Παρθαμασπά-
τη, εγκαταλείποντας τις ρωμαϊκές αξιώσεις
στη χώρα αυτή. Μόλις οι Ρωμαίοι αποχώρη­
σαν από την Κτησιφώντα ο Χοσρόης εκδίωξε
τον γιο του από τον θρόνο και έγινε πάλι κύ­
.
,U ■ -its#»'. r'
ριος της κατάστασης. Ο Ρωμαίος αυτοκράτο­
ρας ύστερα από μια απεγνωσμένη προσπά­
θεια να καταλάβει με πολιορκία τη μικρή αλ­
λά οχυρή αραβική πόλη Χάτρα, δυτικά της
Σελεύκειας, η οποία απέτυχε, υποχώρησε με
ασφάλεια στον Ευφράτη, χάρη στις υπηρε­
σίες του ικανού υπαρχηγού του Λούσιου
Κουίετου, ο οποίος κάλυψε την υποχώρηση
του ρωμαϊκού στρατού μέσω της κεντρικής
Μεσοποταμίας.
Στις αρχές του 117 μ.Χ. ο Τραϊανός οδή­
γησε τις δυνάμεις του πίσω στην Αντιόχεια.
Κατά τη διέλευσή του από την έρημο της Συ­
ρίας ασθένησε. Πιθανώς προσβλήθηκε από
παραλυσία (που προήλθε από υπερβολική οι­
νοποσία), από την οποία και πέθανε τον Αύ­
γουστο του 117 στη Σέλινούντα της Κιλικίας,
κατά τη μεταφορά του στη Ρώμη. Ετσι δεν
μπόρεσε να υλοποιήσει τα σχέδιά του για μια
νέα εκστρατεία στην Ανατολή. Πρόλαβε ό­
μως, λίγο πριν πεθάνει, να υιοθετήσει διά
διαθήκης - με την παρότρυνση της συζύγου
του Πλωτίνας - τον ανιψιό του Αδριανό, ο ο­
ποίος και τον διαδέχθηκε στον θρόνο. Η τέ­
φρα του ένδοξου αυτοκράτορα μεταφέρθη­
κε μέσα σε χρυσή υδρία στη Ρώμη και εναπο-
τέθηκε στη βάση του τιμητικού του Κίονα
στην Αγορά.
Ο Τραϊανός ανέλαβε τον πόλεμο κατά
των Πάρθων με κίνητρο όχι τόσο την "δόξης
επιθυμίαν", όπως γράφει ο ιστορικός Κάσ-
σιος Δίων, ή για να μιμηθεί τον Μέγα Αλέξαν­
δρο, αλλά για να διασφαλίσει οριστικά τα α­
νατολικά σύνορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατο­
ρίας από τον παρθικό κίνδυνο. Οι κατακτή-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 Ζ ερ μ ιζεγ έ9 ο υ σ α

ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ

Ν αϊσσός Α ρ τά ξα τα
Τραπεζούς
Σαρδική Νικόπολις
Α μ ά θεια
>Α δ ρ ια ^ούπ ολη
•Β υ ζοντιον
Τιγρανόκερτα
Θεσσαλονίκη
,
S '‘ΐΤ*ΐί Νίκαια
'"ν"

Κ αισάρεια Σ α μ ό σ α τα '
Αρβηλα
Πύδνα. Q « Ικόνιον Εδεσσα · Σιγκάρα
- <,Υ Σαρδεις
(Ν Χ άτρα
ο ς » ίϊ^ Σ μίρ»ιμ-. Ταρσός »
Σ ά μ ο ς< ν
Κόρινθο« «*■ ^ Μ ίλ η τ ο ς Ιελ εύ κ εκ Αντιόχεια
Κτησιφών
4Σπάρτη
Βαβυλών

Κνωσσός
Β η ρ υ ττό ς,
• Δ αμασ κός Ε υφ ρ ά της
Σιδών
Τύρος f

Ιεροσόλυμα

Μ ασάδα

Α λ εξά νδ ρ εια
Πηλούσ ιον

29
Χάρτης που παρουσιάζει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τις όμορές της χώ ρες κατά την εποχή του Τραϊανού.

σεις και οι προσαρτήσεις της Αρμενίας και
της Μεσοποταμίας στο ρωμαϊκό κράτος εί­
χαν κατ' αρχήν θετικά αποτελέσματα για τη
Ρώμη: έλυναν το "Αρμενικό ζήτημα", που είχε
απασχολήσει τη Ρώμη από την εποχή του
Λούκουλλου και του Πομπήιου, καιαποσπού-
σαν από το παρθικό βασίλειο δύο ανεπτυγμέ­
νες και πλούσιες περιοχές οι οποίες αποτε-
λούσαν τις κυριότερες πηγές εσόδων του. Οι
κατακτήσεις αυτές όμως είχαν βαρύ τίμημα.
Με τη συγκέντρωση μεγάλων στρατιωτικών
δυνάμεων κατά της Αρμενίας και της Παρ-
θίας ο Ρωμαίος αυτοκράτορας απογύμνωσε
άλλα σημεία της Αυτοκρατορίας από τις
φρουρές που είχαν απόλυτη ανάγκη και έτσι
τα κατέστησε ευάλωτα στις εχθρικές επιδρο­
μές. Επιπλέον με την κατάκτηση της Μεσο­
ποταμίας τα ανατολικά σύνορα της Αυτοκρα­
τορίας έπαυαν να περιλαμβάνουν μια φυσική
γραμμή άμυνας, όπως ήταν ο Ευφράτης, με
συνέπεια να απαιτούνται πολύ μεγαλύτερες
στρατιωτικές δυνάμεις για τη φρούρησή
τους. Για τον λόγο αυτό ο διάδοχος του Τραϊ­
ανού, Αδριανός, έσπευσε να εγκαταλείψει τις
κατακτήσεις του προκατόχου του και επέ­
τρεψε στον Χοσρόη να επανακτήσει τις χαμέ­
νες επαρχίες του.
Ο ΤΡΑΪΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ
ΕΙΡΗΝΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ
Ο Τραϊανός έγινε διάσημος κυρίως για τη
στρατηγική ιδιοφυϊα, τα πολεμικά κατορθώ­
ματα και τις μεγάλες κατακτήσεις του (αν και
η κατάκτηση της Μεσοποταμίας ήταν προσω­
ρινή, καθώς η Αυτοκρατορία δεν μπόρεσε να
τη διατηρήσει μετά τον θάνατό του). Επί της
βασιλείας του η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επέ-
κτεινε σημαντικά τα σύνορά της και απέκτη­
σε τη μεγαλύτερη έκτασή της. Ο Τραϊανός ό­
μως ήταν μεγάλος αυτοκράτορας και επειδή
επιτέλεσε σημαντικότατο ειρηνικό (οικοδομι­
κό και οργανωτικό) έργο, κατά τα έτη που πα-
ρέμεινε στη Ρώμη (107-113 μ.Χ.) μεταξύ των
πολέμων του. Βελτίωσε και επέκτεινε το οδι­
κό δίκτυο τόσο της Ιταλίας (όπου, μεταξύ άλ­
λων, κατασκεύασε και τη Via Traiana από το
Βενεβέντο ως το Βρινδήσιο), όσο και των ε­
παρχιών, ενώ ενίσχυσε και τις θαλάσσιες συ­
γκοινωνίες της Αυτοκρατορίας με τη δημι­
ουργία νέων λιμανιών και τη βελτίωση των υ­
παρχόντων, π.χ. της Αγκώνας. Με τα δημόσια
αυτά έργα βοήθησε την ανάπτυξη της γεωρ­
γίας και του εμπορίου. Ο ίδιος κόσμησε επί­
σης τη Ρώμη με πολλά μεγαλοπρεπή οικοδο­
μήματα, όπως το επιβλητικό συγκρότημα του
Forum Traiani και το Mercatus (αγορά) Traiani
(όπου βρίσκεται και ο Κίονας του Τραϊανού),
δύο θέρμες (Therme Traiani και Therme
Suranae), καθώς και το ομώνυμο υδραγωγείο
(Aqua Traiana), βιβλιοθήκες (όπως η Ουλπία
βιβλιοθήκη) και πολλά άλλα. Ολα αυτά τα έρ­
γα χρηματοδοτήθηκαν από τα πλούσια λάφυ­
ρα των Δακικών Πολέμων. Ο Τραϊανός επεδίω-
ξε και τη βελτίωση των οικονομικών του κρά­
τους με την περιστολή των περιττών δαπα­
νών, την καλύτερη οργάνωση και εσωτερικά
λειτουργία των κρατικών υπηρεσιών και την
επιβολή αυστηρότατων ποινών στους κατα­
χραστές του δημόσιου χρήματος.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξε ο Τραϊα­
νός και για την ανάπτυξη της γεωργίας στην
Ιταλική χερσόνησο, τόσο με τη διάταξη να ε­
πενδύουν οι συγκλητικοί των επαρχιών ίο
ένα τρίτο της περιουσίας τους αγοράζοντας
 κτήματα στην Ιταλία, όσο και με την επέκτα­
ση του νόμου περί τροφής απόρων παιδιών
(lex alimentaria), που συνίστατο στη χορήγηση
κρατικών δανείων σε Ιταλούς γαιοκτήμονες,
οι τόκοι των οποίων, που εισπράττονταν
από το δημόσιο, καταβάλλονταν με τη φρο­
ντίδα κρατικών ή δημοτικών υπαλλήλων ως
βοηθήματα σε παιδιά πτωχών οικογενειών.
Με τον τρόπο αυτό αφενός ενισχυό-
ταν η αγροτική παραγωγή της Ιταλίας και
αφετέρου ασκείτο κοινωνική πολιτική. 0
αυτοκράτορας ενδιαφέρθηκε πολύ και
για την ευημερία των ρωμαϊκών
Σαρμάτης μισθοφόρος στην υπηρεσία των Ρωμαίων.
επαρχιών, αποπέμποντας και τιμωρώ­
Ο επιθετικός του οπλισμός περιλαμβάνει τόξο ντας τους ανίκανους, ιδιοτελείς και
(για τις coh o rtes sagittariorum - κοόρτεις τοξοτών) φαύλους διοικητές τους και αναθέτο­
και κοντό ρωμαϊκό ξίφος (gladius). Ο αμυντικός του ντας τη διοίκησή τους σε χρηστά, ικανά
οπλισμός αποτελείται από φολιδωτό θώρακα και και έμπιστα πρόσωπα. Την ειλικρινή
περίτεχνα διακοσμημένο κράνος με "παραγναθίδες" φροντίδα του για τις επαρχίες καταδει­
για την προστασία του προσώπου.
κνύουν τόσο η αλληλογραφία του με τον φίλο

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

 Η Αγορά του Τραϊανού .M ercs!us Traiani)
στη Ρωμη. Δ ιεθ ε τε ενσ συγκρότημα
150καταστημάτων (tabernae και S k j ροφη
στοά. Δρομοι στο m a u μέρος
προσέφεραν πρόσβαση στο κτιρκι.
σε τρία διαφορετικα επίπεδα

I,«»**« » , , * ■
“· ■JÜ.-
* '· ,r 2&
y* A

Ρωμαίος λεγεωνάριος της αυτοκρατορικής περιόδου.

Φέρει ακόντιο (pilum). Κυριότερο όπλο του ήταν το
κοντό ρωμαϊκό ξίφος (gladius), συνολικού μήκους 60-80
εκ. και με λάμα που είχε περίπου τριγωνικό σχήμα και
ήταν δίκοπη. Το ξίφος με τη θ ή κη του κρεμόταν στη
δεξιά πλευρά του στρατιώτη από μια δερμάτινη
λωρίδα (τελαμώνα). Αριστερά του κρεμόταν ένα
βραχύτερο εγχειρίδιο (pugio). Κυριότερο αμυντικό
όπλο του λεγεωνάριου ήταν η μεγάλη ορθογώνια
ασπίδα (scutum), με κεντρική χειρολαβή η οποία στο
εξωτερικό της μέρος διαμορφωνόταν σε σιδερένιο
εξόγκωμα. Ενα άλλο αμυντικό όπλο ήταν το μεταλλικό
κράνος (galea), στο πίσω μέρος του οποίου προσαρμοζόταν
ένα μεταλλικό έλασμα που προστάτευε τον αυχένα
("επ αυχένιο" ή "καταχεύνιο"). Ο αμυντικός οπλισμός
συμπληρώνεται από τον περίφημο αρθρωτό θώρακα,
μεταλλικά ελάσματα που δένονταν στο στήθος και στην
πλάτη σχηματίζοντας έναν κύλινδρο που περιέβαλλε τον
κορμό του πολεμιστή. Ο θώρακας συμπληρωνόταν από πλατιά
μεταλλικά ελάσματα που κάλυπταν τους ώμους ("επωμίδες “).

του Πλίνιο τον Νεώτερο, τον οποίο είχε διορίσει διοικητή της ε­
παρχίας της Βιθυνίας-Πόντου, όσο και η κατασκευή πολλών κοι­
νωφελών έργων στις ρωμαϊκές επαρχίες, π.χ. μιας μεγάλης γέφυ­
ρας επί του ποταμού Τάγου της Ισπανίας, υδραγωγείων στη Δακία
κλπ.
Ο Τραϊανός κήρυξε επιπλέον απηνή και μέχρις εξόντωσης διωγ­
μό των καταδοτών, των ψευδομηνυτών και των συκοφαντών, που λυ­
μαίνονταν τη Ρώμη κυρίως κατά τη βασιλεία του Δομιτιανού, η οποία είχε αποβε. τυ­
ραννική και πνευματικά ανελεύθερη. Τότε επικράτησε ένα φιλελεύθερο πνεύμα και
ευνοϊκό προς τους λογίους κλίμα που συνέβαλε σημαντικά στην άνθηση των λατ.. -
κών (με τον Ιουβενάλη, τον Πλίνιο τον Νεώτερο και τον Τάκιτο) και των ελληνικών (με
τον Πλούταρχο και άλλους Ελληνες συγγραφείς) γραμμάτων. Για όλες αι,τές r.c -

■
 ρεσίες, προς την πατρίδα και τους υπηκόους
του ο Τραϊανός επονομάσθηκε, δικαίως, από
τη Σύγκλητο και τους συμπατριώτες του "πα­
τέρας της πατρίδας" και "άριστος ηγεμόνας
(optimus princeps). Ηταν δε τόσο αγαπητός
στον λαό του ώστε οι Ρωμαίοι εύχονταν
στους διαδόχους του να γίνουν "ευτυχέστε­
ροι του Αυγούστου και καλύτεροι του Τραϊα­
νού".
Ως κυβερνήτης και κυρίαρχος της κοσμο-
κράτειρας Ρώμης ο Τραϊανός επέδειξε εξαι-

Δάκας ιππέας.
Φοράει μάλλινο παντελόνι και χιτώνα
διακοσμημένα μ ε σχήματα τοπικής
τεχνοτροπίας και μάλλινη κάπα στερεωμένη
με μια αργυρή καρφίτσα. Ο οπλισμός του
περιλαμβάνει ένα ακόντιο και ένα μακρύ
ορειχάλκινο σπαθί στερεωμένο από μια
ζώνη διακοσμημένη με ορειχάλκινες πλάκες.
Ο άνδρας φέρει επίσης ξύλινη ασπίδα
ελλειψοειδούς σχήματος προστατευμένη
περιμετρικά με μια μεταλλική ταινία και
διακοσμημένη με περίτεχνα μοτίβα.

)
;

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Σκηνή από τον Κίονα του Τραϊανού που παρουσιάζει την τελική
ρωμαϊκή νίκη: οι ρωμαϊκές δυνάμεις καταδιώκουν τον Δ εκέβαλο
και τους Δάκες.

ρετικές πολιτικές αρετές. Οταν οι ευγενείς θέλησαν να τον περιβάλουν

με διάφορους τίτλους και τιμές, τα οποία ο φόβος και η κολακεία τούς
είχαν παρασύρει να απονείμουν στους προκατόχους του, ο Τραϊανός
αρνήθηκε. Αν και ήταν απόλυτος μονάρχης, ουδέποτε έθεσε τον εαυτό
του υπεράνω των νόμων ούτε προέβη σε πράξεις αντίθετες σε αυτούς
και αυθαίρετες, φρόντιζε δε να μοιράζεται την εξουσία με τη Σύγκλητο
και την αριστοκρατία. Είχε επιπλέον εξαιρετική ικανότητα (χαρακτηρι­
στικό ενός μεγάλου ηγέτη) στην επιλογή των κατάλληλων προσώπων
για κάθε δημόσια υπηρεσία, καθώς και στην εκλογή των προσωπικών
του φίλων, προς τους οποίους έτρεφε μεγάλη αγάπη και αφοσίωση. Α­
κόμα λαμπρότερες ήταν οι στρατιωτικές του αρετές, με τις οποίες επέ-
κτεινε κατά πολύ τα όρια του ρωμαϊκού κράτους και υπέταξε έθνη που
ως τότε ήταν άγνωστα στον ρωμαϊκό λαό. Τα εξαιρετικά του χαρίσματα
επίσκιασαν κάποια πάθη του (όπως ήταν η ροπή προς την οινοποσία)
και ορισμένα ελαττώματά του -τα οποία δεν ήταν ικανά να αμαυρώσουν
την εξαιρετική του προσωπικότητα, η οποία τιμήθηκε ιδιαίτερα από
τους συγχρόνους του, όπως μαρτυρεί και το πλήθος των ανά τη ρωμαϊ­
κή επικράτεια πόλεων που έλαβαν το όνομά του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) M.C. C ary and H.H. Scullard : A H IST O R Y O F RO M E, 3rd Edition, 1975.
(2) Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Σ ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ , Εκδ . Ελ ευ θ ερο υδά κη , Αθήναι, 1932.
(3) Theodor Mom m sen: A H ISTO RY O F R O M E UN D ER THE E M P E R O R S ,
Routledge Edition, London, 1996.
(4) Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Β ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ο Λ Ε Ξ ΙΚ Ο , λήμμα "Τραϊανός", Εκδοτική
Αθηνών.
(5) Μ ΕΓΑ Λ Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Ε Γ Κ Υ Κ Λ Ο Π Α ΙΔ ΕΙΑ , λήμμα "Τραϊανός
(6) Ιωάννου Στ. Παπασταύρου: Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ , Εκδ . I. Χιωτέλλη,
Αθήναι, 1967.
(7) Βασίλη Κυριακίδη: 01 Ρ Ω Μ Α ΙΟ Ι: ΑΠΟ ΤΗ ΔΥΝΑΜ Η, ΣΤΗ Δ ΙΑ Φ Θ Ο ΡΑ,
ΣΤΗΝ ΠΤΩΣΗ... Εκδοτικός Οίκος Β . Κυριακίδης, Αθήνα, 2001.
(8) Encyclopaedia Universalis, λήμμα "Trajan".

Ρωμαίος εκατόνταρχος (κεντυρίων) της αυτοκρατορικής περιόδου.

Το ξίφος με τη θ ή κη του κρεμόταν αριστερά, σε αντίθεση μ ε τους
λεγεωνάριους που το είχαν ζωσμένο δεξιά. Ο άνδρας φέρει επίσης
ένα βραχύτερο εγχειρίδιο (pugio). Στο μεταλλικό κράνος (im perial
Gallic) προσαρμοζόταν (στο πίσω μ έρ ο ς ) ένα μεταλλικό έλασμα που
προστάτευε τον αυχένα ("επ αυχένιο" ή "καταχεύνιο"). Οι πλευρές
του προσώπου του προστατεύονταν από τις "παραγναθίδες".
Ο φολιδωτός θώρακας κατασκευαζόταν από μικρά μεταλλικά
ελάσματα (τις φολίδες) που δένονταν μεταξύ τους ή ράβονταν πάνω
σε ένα χοντρό ύφασμα. Ο αμυντικός εξοπλισμός συμπληρώνεται από
τις κνημίδες (ocreae). Αυτό το όπλο δεν φαίνεται να ήταν σε συνεχή
χρήση, προφανώς διότι βάραινε υπερβολικά τον πολεμιστή. Πάντως
όταν υπήρχε ανάγκη να αντιμετωπιστεί μια ειδική εχθρική απειλή,
όπως π.χ. τα βαριά δρέπανα (falces) των Δακών, οι λεγεωνάριοι
το υιοθετούσαν και το χρησιμοποιούσαν ευρέως. Το λοφίο
του κράνους και η ξύλινη βακτηρία είναι χαρακτηριστικά του βαθμού.
 ΒΑΡΑΓΓΟΙ

Βάραγγος πολεμιστής ως εκατόνταρχος σε ψηφιδωτό από τη Νέα Μ ονή Χίου,

1042-1056. Χαρακτηριστικός είναι ο τύπος του σκανδιναυικού σπαθιού που φέρει.

Η ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ
Φ ΡΟ ΥΡΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΚΩΤΟΥΛΑΣ
Αρχαιολόγος - Ιστορικός Ευρωπαϊκής Τέχνης,
M .Phil., υπ. Δ ρ. jewelrym useum @ ath.forthnet.gr

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΔΙΕΘ ΕΤΕ ΕΝΑ ΕΥΡΥ ΚΑΙ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΗΣΗΣ.
ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΩΝ ΤΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΙΣ Μ Ο Ν Α ΔΕ Σ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ,
ΔΕΧΟΤΑΝ ΣΤΙΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΟΣ ΜΙΣΘΟΦΟΡΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΞΕΝΩΝ, ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΣ
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Μ ΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ Ρ Ω Μ ΑΪΚΩ Ν ΧΡΟΝΩΝ. 01 ΠΙΟ Ο ΝΟ Μ ΑΣΤΟ Ι ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ
ΤΟΥΣ ΞΕΝΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΗΤΑΝ 01 ΒΑΡΑΓΓΟΙ, ΣΚΑΝΔΙΝΑΥΟ Ι Β ΙΚ ΙΝ ΓΚ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ
ΠΟ ΥΑΠΕΤΕΛΕΣΑΝ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ Μ Ο ΝΑΔΑ, ΤΗ ΦΡΟΥΡΑ ΤΩΝ ΒΑΡΑΓΓΩΝ.
 Ο βυζαντινός στρατός πολιορκεί τον Χάνδακα (960-961) ("Χρονογραφία “ του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).
ονομασία Βάραγγοι (στην αρ­
Η χαία νορβηγική Vaeringjar) προ­
έρχεται από τη νορβηγική λέξη
var. που σημαίνει λόγος τιμής, κοινός
όρκος. Η ετυμολόγηση αυτή θεωρείται
ότι συνδέεται με τις πληθυσμιακές ομά­
δες σκανδιναυικής καταγωγής - ως επί
το πλείστον Σουηδών - που διείσδυσαν
αρχικά στις περιοχές της Βαλτικής και
αργότερα στο εσωτερικό της Ρωσίας. Οι
ομάδες αυτές περιελάμβαναν Βίκινγκ
πολεμιστές και εμπόρους (η διάκριση
δεν ήταν πάντοτε σαφής), οι οποίοι εκ-
36 μεταλλευόμενοι τον ρου των μεγάλων
ποταμών επέκτειναν την πολιτική και οι­
κονομική τους ισχύ στη ρωσική ενδοχώ-
ρα. Οι συντονισμένες αυτές ενέργειές
τους και η συνεργασία τους δημιούργη­
σε το όνομα Βάραγγοι.
Οι Βάραγγοι ήταν επίσης γνωστοί ως
Ρως. αφού έτσι τους ονόμαζαν οι γειτο­
νικοί Φίννοι (από τη φιννική λέξη ruotsi = πρώιμο 9ο αιώνα. Την περίοδο αυτή οι
κωπηλάτες). Υπήρχε μάλιστα επαρχία
στη Σουηδία που ονομαζόταν Ρωσλά-
γκεν (Roslagen = περιοχή των Ρως). Οι
Βάραγγοι σύντομα κυριάρχησαν επί του
σλαβικού πληθυσμού της Ρωσίας και έ ­
δωσαν το όνομά τους στη χώρα που κα-
τέκτησαν. Η μετακίνηση αυτή των Βα-
ράγγων τοποθετείται χρονολογικά στις
αρχές της μεσαιωνικής περιόδου, περί
τον 6ο - 7ο αι. μ.Χ.
Σύμφωνα με την παράδοση οι Βά-
ραγγοι προσκλήθηκαν στη Ρωσία, συ­
γκεκριμένα στην ηγεμονία του Νόβγκο-
ροντ. από τους ιδίους τους Σλάβους, για
να αποκρούσουν τις επανειλημμένες ε­
πιδρομές των Φίννων. Λαός εγνωσμένης
πολεμικής αρετής οι Βάραγγοι έδιωξαν
τελικά τους Φίννους. Ο ηγεμόνας τους
Ρούρικ διαπίστωσε σύντομα την αδυνα­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
μία του τοπικού σλαβικού πληθυσμού
και με τη στρατιωτική του ισχύ επιβλή­
θηκε ως ηγεμόνας του Νόβγκοροντ το
862. Αλλες ομάδες Βαράγγων έπλευσαν
στον Δνείπερο έως το Κίεβο, το οποίο
και κατέκτησαν το 864. Οι χρονολογίες
αυτές παραδίδονται από το "Ρωσικό
Χρονικό". Γενικά, πάντως, φαίνεται ότι η
ουσιαστική κατάκτηση της Ρωσίας είχε
συντελεστεί αρκετά νωρίτερα και τα α-
ναφερόμενα αυτά γεγονότα ήταν απλώς
η οριστικοποίηση μίας προγενέστερης
κατάστασης.
ΕΠΙΘ ΕΣΕΙΣ
ΤΩΝ Β Α Ρ Α Γ Γ Ω Ν -Ρ Ω Σ
ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (860 1043) -
Οι πρώτες καταγεγραμμένες επαφές
των Ρως με το Βυζάντιο ανάγονται στον
Βάραγγοι έχουν θεμελιώσει την αρχή
τους στη ρωσική ενδοχώρα και διαπλέο-
ντας τη Μαύρη θάλασσα εμφανίζονται
προ των πυλών της Κωνσταντινούπο­
λης. Πρόκειται για ληστρικές επιδρομές
με συντονισμένη δράση των ιδιόμορ­
φων πολεμικών τους πλοίων, που ήταν
λεπτά αλλά ανθεκτικά και ιδιαίτερα ευ­
κίνητα. Οι Βάραγγοι έλκονταν από τη
φήμη πλούτου και ευμάρειας που χαρα­
κτήριζε τη μεγαλύτερη τότε πόλη του
κόσμου. Οι ίδιοι ονόμαζαν την Κωνστα­
ντινούπολη Miklagard (= Μεγάλη Πόλη)
και επεδίωκαν να λεηλατήσουν τους θ η ­
σαυρούς της. Ολες οι επιθέσεις των
Ρως όμως αποκρούστηκαν.
Από τον 9ο έως τον 11 ο αιώνα οι Ρως
επεχείρησαν πέντε φορές να καταλά­
βουν τη Βασιλεύουσα, αλλά απέτυχαν
σε όλες. Η πρώτη επιδρομή πραγματο-
ποιήθηκε τον Ιούνιο του 860. Ο στόλος
των επιτιθεμένων περιελάμβανε διακό­
σια μονόξυλα, τα οποία οι βυζαντινές
πηγές αναφέρουν ως τροχαντήρια. Η­
ταν, δηλαδή, σκάφη ταχύπλοα, πιθανώς
στον τύπο των drakkar, των γνωστών
πλοίων των Βίκινγκ. Ο βυζαντινός στό­
λος προέβαλε γενναία άμυνα και με τη
συνδρομή του υγρού πυρός έσωσε την
πρωτεύουσα από την επίθεση του "έ­
θνους των αθέων Ρως".
Οι Ρως επανεμφανίζονται το 907, σε
μία επιχείρηση της οποίας η ιστορικότη­
τα έχει αμφισβητηθεί από μερικούς βυ-
ζαντινολόγους, καθώς δεν υπάρχουν
βάσιμες βυζαντινές μαρτυρίες για το
γεγονός. Σε κάθε περίπτωση ως επικε­
φαλής της εκστρατείας αυτής φέρεται
ο πρίγκηπας Ολεγκ. Η επίθεση απο-
κρούστηκε, οι Ρως όμως κατάφεραν να
αποσπάσουν το 911 από τη Βυζαντινή
Αυτοκρατορία μια συνθήκη που ανα­
γνώριζε την ηγεμονία του Κιέβου ως
ναυτική δύναμη. Οι Βυζαντινοί αποδέχο­
νταν κατ’ αυτόν τον τρόπο τη ρωσική
παρουσία στον Εύξεινο Πόντο, θάλασσα
που έως τότε ήλεγχαν απόλυτα.
Η τρίτη επίθεση κατά του Βυζαντίου
πραγματοποιήθηκε το 941 - πιθανώς με
τη λήξη της συνθήκης του 911 - και ήταν
η πλέον επικίνδυνη επιχείρηση έως τό­
τε. Τον Ιούνιο του 941 ισχυρές δυνάμεις
του στόλου των Ρως έπλευσαν έως το
στόμιο του Βοσπόρου. Ηταν μία συντο­
νισμένη στρατιωτική επιχείρηση για την
κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, κα­
θώς παράλληλα με την κατά μέτωπο
ναυτική επίθεση οι Ρως αποβίβασαν πε­
ζούς στρατιώτες στην περιοχή της Βι­
θυνίας. Οι ρωσικές αυτές δυνάμεις, που

-TwSäJtow 7®l^iirfur. rjj i -m t aux^
Η καταστροφή του ρωσικού στόλου από τους Βυζαντινούς το 941 ("Χρονογραφία" του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).
είχαν ως φανερό σκοπό να προελάσουν
στην Κωνσταντινούπολη, επιδόθηκαν
σε λεηλασία της περιοχής. Τελικά διαλύ­
θηκαν από τον βυζαντινό στρατό της Α ­
νατολής με επικεφαλής τον Ιωάννη
Κουρκούα, προτού καταστούν σημαντι­
κή απειλή. Ο ρωσικός στόλος επίσης α-
ποκρούστηκε και πάλι με το υγρό πυρ
μπροστά από τα τείχη της πόλης. Μάλι­
στα λίγο πριν αποπλεύσει για να
επιστρέφει στις βάσεις του στον Βόρειο
Εύξεινο Πόντο δέχθηκε νέα επίθεση
των Βυζαντινών, τον Σεπτέμβριο του
941, και καταστράφηκε σχεδόν ολοκλη­
ρωτικά.
Νέα επίθεση των Ρως πραγματοποι-
ήθηκε το φθινόπωρο του 944 υπό τις
διαταγές του πρίγκηπα Ιγκόρ της ηγεμο­
νίας του Κιέβου. Αυτή τη φορά η επίθε­
ση ήταν χερσαία, καθώς ο ρωσικός στό­
λος δεν είχε ανακάμψει μετά την κατα­
στροφική εμπειρία του 941, μόλις τρία
χρόνια νωρίτερα. Η επίθεση στα οχυρά
του Δούναβη έγινε από Ρως και Πετσε-
νέγους, που είχαν ενώσει τις δυνάμεις
τους. Η επίθεση αποκρούστηκε και τελι­
κά ανεστάλη χάρη στη βυζαντινή διπλω­
ματία. Οι επιδρομείς έλαβαν χρηματικά
ποσά, ενώ μεταξύ των δύο πλευρών συ-
νομολογήθηκε νέα συνθήκη. Ειδικές
διατάξεις υποχρέωναν τους Ρως να μην
επιτίθενται σε κτήσεις της Αυτοκρατο­
ρίας.
Η τελευταία επίθεση των Ρως πραγ-
ματοποιήθηκε έναν αιώνα μετά, το 1043,
όταν οι διπλωματικές σχέσεις των Βυζα­
ντινών με τις ρωσικές ηγεμονίες είχαν
πλέον διαταραχθεί. Ο Κωνσταντίνος Θ'
Μονομάχος (1042 - 1055) τήρησε διαλ­
λακτική στάση απέναντι στις ρωσικές α­
παιτήσεις που απέρρεαν από αιματηρές
συμπλοκές Ρως και Βυζαντινών εμπό­
•rnf
V /
iW w
,« m p
ρων στην Κωνσταντινούπολη. Ο πρίγκη-
πας Βλαδίμηρος, γιος του ηγεμόνα του
Κιέβου, επέδραμε τον Ιούλιο του 1043
κατά της Πόλης. Η επίθεση του βυζαντι­
νού ναυτικού με το υγρό πυρ προκάλε-
σε αναταραχή στον στόλο των Ρως, που
έχασαν πολλά πλοία σε υφάλους και
βράχους. Το βυζαντινό ιππικό επιτέθηκε
στο μεταξύ στις μονάδες που είχαν απο­
βιβαστεί προκαλώντας στους Ρως απώ­
λειες 15.000 ανδρών. Αλλες μονάδες,
που είχαν συγκεντρωθεί στη Βάρνα του
Δούναβη, αποκρούστηκαν από τον Κα-
τακαλών Κεκαυμένο, στρατηγό του Πα-
ριστρίου θέματος. Η ρωσική στρατιωτι­
κή απειλή για την Κωνσταντινούπολη ε-
ξέλιπε έκτοτε.
Ο Ι Ρ Ω Σ Ω Σ Μ ΙΣΘ Ο Φ Ο ΡΙΚ Ο
ΣΩ Μ Α ΣΤΟ Ν ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ
ΣΤΡΑΤΟ (911 -988)
Μετά τη δεύτερη αποτυχημένη επί­
θεση των Ρως κατά του Βυζαντίου (907)
και την υπογραφή της ρωσο-βυζαντινής
συνθήκης του 911, πολλοί στρατιώτες
του βόρειου αυτού λαού άρχισαν να κα­
ταφθάνουν στα εδάφη της Αυτοκρατο­
ρίας για να υπηρετήσουν στον βυζαντι­
νό στρατό ως μισθοφόροι. Αλλωστε το
άρθρο 8 της συνθήκης επέτρεπε στους
Ρως να καταταγούν στον βυζαντινό
στρατό, είτε σε έκτακτες περιπτώσεις
εκστρατείας ή πολέμου είτε σε μόνιμη
βάση. Δεν αποκλείεται βεβαίως και κατά
τον ύστερο 9ο αιώνα να είχαν στρατολο-
γηθεί μικρότερες ομάδες ή μεμονωμέ­
νοι πολεμιστές.
Η πρώτη μνεία συντεταγμένων σω­
μάτων Βαράγγων στις τάξεις του βυζα­
ντινού στρατού προέρχεται από το 911.
iv h i r j?
WC
Λίηνψι
T a - t y v y X K I/ ,™ ν ρ β τ τ * .
Αναφέρονται επτακόσιοι πολεμιστές
από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο
στο "Περί βασιλείου τάξεως". Αυτοί έλα­
βαν μέρος ως πληρώματα του στόλου
στην εκστρατεία κατά της αραβοκρα-
τούμενης Κρήτης, που διοργάνωσαν ο
αυτοκράτορας Λέων ΣΤ1ο Σοφός (886 -
912) και ο αρχηγός του στόλου Ιμέριος.
Η εκστρατεία υπήρξε τελικά αποτυχη­
μένη, αφού ο στόλος διαλύθηκε από
αιφνιδιαστική αραβική επίθεση.
Οι Βάραγγοι έλαβαν επίσης μέρος
στην εκστρατεία των Βυζαντινών στην
Ιταλία το 935 με δύναμη επτά πλοίων και 37
415 ανδρων. Η εκστρατεία αυτή, οπως
και πολυάριθμες άλλες που ανέλαβε
τον 10ο αιώνα το Βυζάντιο στην Ιταλία,
απέβλεπε στην απόκρουση του αραβι­
κού κινδύνου, στην προστασία των μι­
κρών ιταλικών κρατών και στη σταθερο­
ποίηση του δυτικού βυζαντινού συνό­
ρου.
Το 949 οι Βυζαντινοί ανέλαβαν νέα
εκστρατεία για την απελευθέρωση της
θεολέστου νήσου Κρήτης, που είχε κα­
ταστεί ορμητήριο των Σαρακηνών πει­
ρατών και διετάρασσε τον βυζαντινό έ ­
λεγχο του Αιγαίου. Η βυζαντινή δύναμη
ανερχόταν σε 88 πλοία και 8.847 άνδρες
μαζί με τους αξιωματικούς. Στη σχετικά
μικρή αυτή δύναμη οι Ρως αριθμούσαν
έξι πλοία και 629 άνδρες. Η εκστρατεία
κατέληξε σε καταστροφή για τους Β υ ­
ζαντινούς, κυρίως λόγω της απειρίας
του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου Γογ­
γύλη. Ο βυζαντινός στρατός δεν κατά-
φερε να διατηρήσει το προγεφύρωμά
του και διαλύθηκε μετά την επίθεση
των Αράβων. Η απελευθέρωση της Κρή­
της επιτεύχθηκε τελικά το 961, έπειτα
από αρχική πολύμηνη πολιορκία του
Χάνδακα, στην οποία συμμετείχαν ο.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ 0 Ρ
 i ( z t β <jjao <r j t u r f y a > p i t ·λΓ
k ' * ' * ' *C V *> { , * ’

& T el/) f 0 PlV * < i € C V e'j< * - T J K W

Βυζαντινές δυνάμεις διαπεραιώνονται για την εκστρατεία στη Σικελία το 964 Ρωζ ωζ βοηθητικοί.
("Χρονογραφία" του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη). Στη Δύση τα βυζαντινά εδάφη δέχο­
νταν τις συχνές επιδρομές των Αράβων.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης οι
Βυζαντινοί στράφηκαν στη Σικελία - υπό
αραβική κατοχή από το 831 - για να ενο­
ποιήσουν τον έλεγχό τους στην ανατο­
λική και την κεντρική Μεσόγειο. Το 964
ο βυζαντινός στόλος αποβίβασε στη
Μεσσήνη ισχυρό εκστρατευτικό σώμα.
το οποίο περιελάμβανε δύο πλοία με
Ρως. Ο βυζαντινός στρατός ανακατέλα-
βε μερικές πόλεις της Σικελίας αλλά α­
πομονωμένος καθώς ήταν στο εσωτερι­
κό της νήσου εξουδετερώθηκε.
Αυτές ήταν οι εκστρατείες στις οποί­
ες συμμετέσχαν οι Ρως ως ξεχωριστό μι­
σθοφορικό σώμα. Γενικά φαίνεται ότι οι
Βυζαντινοί προτιμούσαν να χρησιμοποι­
ούν τους βόρειους πολεμιστές κατά
των Αράβων, διότι ήταν υψηλόσωμοι και
άγριοι στην όψη αλλά και στην πολεμική
συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να εμπνέ­
ουν τρόμο στους Αραβες. Το σώμα των
Ρως μετεξελίχθηκε σε ιδιαίτερη μονά­
δα, τη Φρουρά των Βαράγγων, στα τέλη
του 10ου αιώνα.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ

ΤΩΝ ΒΑΡΑΓΓΩΝ
Η επίσημη δημιουργία της Φρουράς
των Βαράγγων ως διακριτού επίλεκτου
σώματος τοποθετείται χρονολογικά στο
έτος 988 από τους περισσότερους μελε­
τητές (Μπλεντάλ, Μπενεντίκτς, Ντώσον
κ.ά.). Ο Βασίλειος Β ’ Βουλγαροκτόνος
(976 - 1025) αντιμετώπισε κατά τη διάρ­
κεια της βασιλείας του τα στασιαστικά
Το στασιαστικό κίνημα του Πέτρου Δελεάνου (1040-1041) κατεστάλη από τον βυζαντινό κινήματα των αριστοκρατών Βάρδα
στρατό και τους Βαράγγους ("Χρονογραφία" του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη). Σκληρού και Βάρδα Φωκά. Το κίνημα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 Ο στασιαστής στρατηγός Γεώργιος Μανιακής καταδιώκει τον αυτοκρατορικό στρατό
("Χρονογραφία" του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).
του Βάρδα Σκληρού (976 -979) κατεστά-
λη έπειτα από φονικές συγκρούσεις με­
ταξύ των δύο πλευρών. Οι οικογένειες
γαιοκτημόνων της Μικρός Ασίας όμως
δεν παραιτήθηκαν από την προσπάθειά
τους να ελέγξουν τον βυζαντινό θρόνο.
Στις αρχές του 987 ξέσπασε νέο στα­
σιαστικό κίνημα υπό τον Βάρδα Σκληρό,
ο οποίος τελικά συμμάχησε με τον Βάρ­
δα Φωκά κατά του αυτοκράτορα. Ο Βάρ-
δας Φωκάς έφθασε στα τέλη του 987
στη Χρυσόπολη του Βοσπόρου, πολύ
κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ο αυτο-
κρατορικός στρατός δεν επαρκούσε για
να αντιμετωπίσει σε χερσαία σύγκρουση
τα στρατεύματα του Φωκά, καθώς εκεί­
νος ήταν απασχολημένος στη Οράκη με
το να αποκρούει τις επιδρομές των
Βουλγάρων. Το στασιαστικό κίνημα είχε
αποδεδειγμένα τη στήριξη των Αράβων,
που είχαν φιλοξενήσει τον Βάρδα Σκλη­
ρό μετά το πρώτο αποτυχημένο εγχεί­
ρημά του. Ως αντάλλαγμα οι Αραβες θα
ελάμβαναν βυζαντινά εδάφη στην πε­
ριοχή της Μεσοποταμίας.
Σε αυτή την πολύ δύσκολη στιγμή ο
αυτοκράτορας επικαλέσθηκε τη βυζα-
ντινο-ρωσική συμφωνία του 971. Η συν­
θήκη προέβλεπε ότι οι Ρως θα ενίσχυαν
τον Βυζαντινό αυτοκράτορα σε περί­
πτωση ανάγκης. Στις αρχές του 988 κα-
τέφθασε στην Κωνσταντινούπολη μία
ρωσική στρατιά επίλεκτων μαχητών
(druzina), η οποία αριθμούσε 6.000 άν­
δρες. Το μισθοφορικό αυτό σώμα εστά­
λη από τον ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδί­
μηρο. Ως αντάλλαγμα για την υπερπο­
λύτιμη στρατιωτική βοήθεια ο Βασίλει­
ος δέχθηκε να δώσει σε γάμο με τον
Βλαδίμηρο την αδελφή του Αννα. Η
στρατιωτική συμμαχία Βυζαντινής Αυ­
τοκρατορίας και Ρωσίας ενισχυόταν με
αυτόν τον τρόπο και αποκτούσε σημα­
ντική πολιτική διάσταση.
Οι 6.000 Βάραγγοι παρατάχθηκαν
μαζί με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα
και κατά την πρώτη αιφνιδιαστική επι­
χείρηση έξω από την Κωνσταντινούπολη
συνέτριψαν τις μονάδες των στασια­
στών στη Χρυσόπολη. Στη συνέχεια ο
Βασίλειος Β ’ κινήθηκε προς την παρα­
θαλάσσια πόλη Αβυδο, που πολιορκού­
σε ο Φωκάς επί μήνες. Η πόλη είχε κατα­
φέρει να αντισταθεί χάρη στον τακτικό
ανεφοδιασμό της φρουράς της από τον
αυτοκρατορικό στόλο.
Στις 13 Απριλίου 989 ο αυτοκρατορι-
κός στρατός συναντήθηκε με τους στα­
σιαστές έξω από την Αβυδο. Οι ενωμέ­
νες δυνάμεις Βυζαντινών και Βαράγγων
θριάμβευσαν στο πεδίο της μάχης δια-
λύοντας τους αντιπάλους τους. Ο Βάρ-
δας Φωκάς βλέποντας τη συντριβή του
στρατού του και τα "αυτοκρατορικά"
του όνειρα να εξανεμίζονται υπέστη
καρδιακό επεισόδιο και πέθανε κατά τη
διάρκεια της μάχης.
Μετά την οριστική επικράτησή του
επί των στασιαστών ο Βασίλειος BäavTi-
λήφθηκε ότι η ύπαρξη ενός ιδιαίτερου
σώματος, απόλυτα πιστού στον αυτο­
κρατορικό θρόνο, ήταν επιτακτική. Ο
λόγιος Μιχαήλ Ψελλός αναφέρει χαρα­
κτηριστικά στη "Χρονογραφία" του: "Ο
αυτοκράτορας Βασίλειος γνώριζε τις ύ­
πουλες και προδοτικές διαθέσεις των
Ρωμαίων και αφού είχε πρόσφατα δ ε­
χθεί στην υπηρεσία του μία μεγάλη ομά­
δα εξαίρετων Ταυροσκυθών τους συ­
γκέντρωσε ξεχωριστά και τους όρισε να
είναι διακριτό σώμα". Σύμφωνα με αυτή
τη θεωρία, που είναι η επικρατέστερη, η
Φρουρά των Βαράγγων συστάθηκε επί­
σημα στα τέλη του 10ου αιώνα. Δ εν υ­
πάρχουν, πάντως, σαφείς και αδιαμφι­
σβήτητες πηγές για ένα τέτοιο γεγονός,
καθώς πολυάριθμα βυζαντινά αρχεία έ­
χουν καταστραφεί με την πάροδο του
χρόνου. Μία άλλη άποψη, αυτή του με­
λετητή Γκράεμ Γουόκερ, τοποθετεί χρ ο ­
νολογικά την ίδρυση της Φρουράς στο
έτος 1041 από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ
Ε ’ Καλαφάτη.
ΕΘ Ν Ο ΛΟ ΓΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ
Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ
Η Φρουρά περιελάμβανε από εθνο­
λογική άποψη Βίκινγκ πολεμιστές που
προέρχονταν από τις περιοχές της
Σκανδιναυίας, της Ουκρανίας και της
Ρωσίας. Είναι πιθανό να υπήρχαν και ά­
τομα σλαβικής καταγωγής μεταξύ των
Ρως που υπηρετούσαν στον βυζαντινό
στρατό, καθώς οι αρχικοί σκανδιναυικοί
πληθυσμοί που είχαν εγκατασταθεί στη
Ρωσία είχαν έλθει σε επιμιξία με το τοπι­
κό στοιχείο. Ορισμένες ιστορικές πηγές
όπως ο Αραβας χρονικογράφος Ιμπν
Χορνταντμπάχ (9ος αι.), περιγράφουν
τους Ρως ως "ποικιλία Σλάβων .
Οι Βυζαντινοί ιστορικοί και λόγιοι α­
ναφέρουν τους Βαράγγους ως Ρως
Σκύθες και Ταυροσκύθες κατά τον 9ο
 και 10ο αιώνα. Οι όροι αυ
τοί υποδεικνύουν την
προέλευση των Βα-
ράγγων από την πε­
ριοχή της Ρωσίας,
της Ουκρανίας
και της Ταυρικής
χερσονήσου (Κρι­
μαίας). Η εθνολο­
γική σύσταση της
Φρουράς άρχισε να
μεταβάλλεται κατά
τον ύστερο 11ο αιώνα
λόγω σημαντικών γεγο
νότων σε άλλες χώρες.
Το 1066 οι Νορμανδοί υπό
τον Γουλιέλμο τον Κατακτητή κυ­
ρίευσαν την Αγγλία. Ως συνέπεια, ένα
σημαντικό ποσοστό του ηττημένου αγ-
γλο-σαξονικού και αγγλο-δανικού πλη­
θυσμού διέφυγε από την Αγγλία, ιδίως
μετά από μία σειρά μέτρων κατά των Σα-
ξόνων γαιοκτημόνων που υιοθέτησαν οι
Νορμανδοί. Αρχικά κατέφυγαν στην α­
πέναντι ηπειρωτική ακτή, στη Γαλλία και
στη Γερμανική Αυτοκρατορία, ελπίζο­
ντας σε πολιτειακή μεταβολή που θα δι­
ευκόλυνε την επιστροφή τους. Τελικά α­
ναγκάστηκαν να μετοικήσουν στις εκτά­
σεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με
την προοπτική του πλουτισμού και της
πολεμικής περιπέτειας.
Η εθνολογική αυτή μεταβολή των
Βαράγγων αντανακλάται και στις βυζα­
ντινές πηγές της περιόδου. Η μελέτη
’Στρατηγικόν" του Κεκαυμένου (1075 -
1078) αναφέρει Αγγλους που υπηρετούν
στη Φρουρά. Η Αννα Κομνηνή αναφέρει
επίσης στο έργο της “Αλεξιάς" (12ος αι.)
την ύπαρξη Αγγλων στρατιωτών. Η ίδια
μάλιστα συνδέει τον θεσμό της Φρου­
40 ράς των Βαράγγων με τα αντίστοιχα σώ­
ματα ξένων στρατιωτών που υπηρετού­
σαν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά
την αρχαιότητα. Ειδικά για τους Βαράγ-
γους αναφέρει ότι αυτοί προέρχονταν
από τη νήσο Οούλη (εννοώντας την Αγ­
γλία) και κατατάσσονταν από τους αρ­
χαίους χρόνους στα ρωμαϊκά στρατεύ­
ματα.
Σταδιακά το αγγλικό στοιχείο (Αγ-
γλο-σάξονες και Αγγλο-δανοί) άρχισε να
υπερισχύει έναντι του αρχικού ρωσο-
σκανδιναυικού, έτσι ώστε τον 12ο αιώνα
η πλειοψηφία των μελών της Φρουράς
να είναι αγγλικής καταγωγής. Η υπόθε­
ση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον Β υ ­
ζαντινό χρονικογράφο Κίνναμο (περ.
1180). Πιθανότατα υπήρξε νέα ενίσχυση
της Φρουράς με Σκανδιναυούς πολεμι­
στές μετά το 1195, οπότε ο αυτοκράτο­
ρας με απεσταλμένους του στους βασι­
λείς της Νορβηγίας, της Σουηδίας και
της Δανίας ζήτησε την αποστολή τουλά­
χιστον 1.200 ανδρών για να στελεχώ­
σουν τη Φρουρά. Το γεγονός διασώζεται
και στη νορβηγική ποίηση, στη
Sverrirssaga.
Κατά την Αλωση της Κωνσταντινού-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
Σψραγίδα του μεγάλου διερμηνευτή
των Βαράγγω ν Μιχαήλ, 13ος αιώνας.
Στο κάτω μέρος διακρίνεται σχηματική
απόδοση του πέλεκυ των Βαράγγων.
Μ ορφή Βάρα γγου πολεμιστή σε ψηφιδωτό.
Το σήμα στην ασπίδα του, το κοράκι,
ήταν σύνηθες για τους Βίκινγκ
ως εραλδικό σύμβολο.
πόλης από τους Φράγκους, το 1204, οι
Βάραγγοι περιελάμβαναν Αγγλους και
Δανούς (Σκανδιναυούς) φύλακες, όπως
αναφέρουν τα χρονικά των σταυροφό­
ρων Βιλλαρδουίνου και Ροβέρτου του
Κλαρί. Μετά το 1204 δεν αναφέρεται
νέα προσέλευση Σκανδιναυών στις τά­
ξεις των Βαράγγων και η πλειοψηφία
τους αποτελείται σαφώς από Αγγλη-
νούς, όπως τους χαρακτηρίζουν οι πη­
γές. Το 1272 ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η1
χρησιμοποιεί τον όρο Αγγλοβαράγγειοι
για τα μέλη της Φρουράς, καταδεικνύο­
ντας έτσι τη μικτή της σύνθεση. Από
τον 13ο αιώνα έως και το τέλος της Αυ­
τοκρατορίας η μεγάλη
πλειοψηφία των Βα-
ράγγων είναι Αγγλοι
στρατιώτες. Ενα
άλλο πληθυσμιακό
στοιχείο που απα­
ντάται στη Φρου­
ρά από τον 11ο
αιώνα ήταν οι
Βαυαροί, που στις
βυζαντινές πηγές
αναφέρονται ως Νε-
μίτζοι. Ταυτοχρόνως η
Φρουρά είχε απωλέσει
την αυστηρή συνοχή της
και τον διακριτό της χαρακτή­
ρα και περιέλαβε διάφορες εθνι­
κότητες.
Η Φρουρά είχε συσταθεί τον 10ο αι­
ώνα ως "εταιρεία των πεζών". Αποτελού-
σε, δηλαδή, ειδικό σώμα πεζικού. Επικε­
φαλής της ήταν ο ακόλουθος (ή πρόξι-
μος), υφιστάμενος άλλοτε του δρουγγα-
ρίου της βίγλας, αξιωματούχου του πα­
λατιού. Σύμφωνα με τον μελετητή Ράι-
σκε ο τίτλος αποτελεί μετάφραση του
νορβηγικού όρου folgher (= σύντροφος,
συμπολεμιστής). Ο ακόλουθος - κατ' άλ­
λη άποψη επειδή βρισκόταν δίπλα στον
βασιλέα -ήταν υπεύθυνος για την εμφά­
νιση, την εκπαίδευση και τη γενικότερη
κατάσταση της Φρουράς. Κατά τις επί­
σημες εξόδους του αυτοκράτορα βάδι­
ζε ακριβώς πίσω του και αμέσως μετά
έρχονταν οι Βάραγγοι φέροντας τους
πελέκεις τους. Η θέση του ακολούθου
θεωρείτο ιδιαίτερα σημαντική στη βυζα­
ντινή διάρθρωση της αυλής και πολύ
συχνά οι αξιωματούχοι αυτοί ανελάμβα-
ναν ειδικές διπλωματικές και στρατιωτι­
κές αποστολές.
Μετά τις διοικητικές μεταρρυθμί­
σεις που επέφερε ο αυτοκράτορας Αλέ­
ξιος Α ’ Κομνηνός (1083 - 1118) οι στρα­
τιωτικές εταιρείες, σώματα στην υπηρε­
σία των ανακτόρων, συμπτύχθηκαν σε
μία ενιαία μονάδα, την εταιρεία. Ο μέ-
γας εταιρειάρχης ήταν πλέον διοικητής
της ανακτορικής φρουράς των Βυζαντι­
νών στρατιωτών και ο ακόλουθος διοι­
κητής του αντίστοιχου σώματος των ξέ­
νων στρατιωτών. Ιεραρχικά ο ακόλουθος
ήταν υφιστάμενος του μεγάλου εταιρει-
άρχη.
Το αξίωμα του ακολούθου κατείχαν
αποδεδειγμένα κατά τον 11 ο αιώνα τα ε­
ξής πρόσωπα: στις αρχές του 11ου αιώ­
να ο Ράνγκβαλντ, κατά την περίοδο 1035
- 1044 ο Χάραλντ Σίγκουρντσον (Harald
Sigurdson), που αργότερα έγινε βασιλέ­
ας της Νορβηγίας ως Χάρολντ ο Ανηλε-
ής (Harald Hardrada), και περί το 1080 ο
Ναμπίτης, εξελληνισμένο όνομα. Ο ακό­
λουθος δεν ήταν πάντοτε ή κατ’ ανάγκη
Βάραγγος. Οι περισσότεροι αξιωματού-
χοι που διετέλεσαν ακόλουθοι ήταν Ελ­
ληνες.
Αλλο αξίωμα ήταν αυτό του μέγα
διερμηνευτή, Βυζαντινού που ερχόταν
3Ε συνεννόηση με τους
Ξαράγγους ως εκπρόσω-
-ος της Αυτοκρατορίας.
-ϋτός χρησίμευε και στη
διευθέτηση ενδεχομέ-
.ων διαφορών που ανέ­
κυπταν μεταξύ των Βα-
οάγγων ή μεταξύ των
3αράγγων και των Βυζα­
ντινών στρατιωτών.
Μια από τις αιτίες
διαμάχης ήταν οι ιδιαίτε­
ρα υψηλοί μισθοί που ε­
λάμβαναν τα μέλη της
Φρουράς. Οι μηνιαίες α­
ποδοχές κάθε πολεμι­
στή ανέρχονταν σε δέκα,
δώδεκα ή και δεκαπέντε
χρυσά νομίσματα, ανά­
λογα με τις στρατιωτικές
ανάγκες της Αυτοκρατο­
ρίας και τις οικονομικές της δυνατότη­
τες. Το 911 λ.χ. οι 700 Ρως πολεμιστές
που συμμετέσχαν στην εκστρατεία του
Ιμερίου στην Κρήτη έλαβαν 7.200 χρυσά
νομίσματα, δηλαδή δέκα ο καθένας και
κάποια παραπάνω οι αρχηγοί τους. Ε ­
κτός από τον βασικό αυτό μισθό οι Βά-
ραγγοι πολύ συχνά ελάμβαναν πρόσθε­
τα ποσά, τις ρόγες, αλλά και δώρα που
τους παρέχονταν κατά τις μεγάλες εορ­
τές του βυζαντινού κράτους. Αλλωστε
μετά τις πολεμικές συγκρούσεις οι Β υ ­
ζαντινοί επικεφαλής τους επέτρεπαν να
λαμβάνουν σημαντικό τμήμα των λαφύ­
ρων. Μετά την περίφημη μάχη του Κλει­
διού (1014), όπου οι Βυζαντινοί κατα­
τρόπωσαν τους στασιαστές Βουλγά­
ρους, τα πολυάριθμα λάφυρα κατανεμή-
θηκαν ως εξής : ένα τρίτο έλαβε ο αυτο­
κράτορας, ένα τρίτο οι Βυζαντινοί στρα­
τιώτες και το άλλο τρίτο οι Βάραγγοι.
Ηταν μια ιδιαίτερα γενναιόδωρη κίνηση,
που φανερώνει και την αναγνωρισμένη
πολεμική ικανότητα των Βαράγγων.
Οι σκανδιναυικές σάγκες (επικά ποι­
ήματα) περιέχουν πολλές αναφορές
στον πλούτο της Βυζαντινής Αυτοκρα­
τορίας και στον θαυμαστό κόσμο της
Κωνσταντινούπολης. Η αρχαιολογική έ­
ρευνα επίσης έχει φέρει στο φως χιλιά­
δες βυζαντινά νομίσματα που μετέφε­
ραν στις χώρες τους οι βόρειοι μισθο­
φόροι. Χαρακτηριστική είναι η περίπτω­
ση του Χάρολντ Σίγκουρντσον, που ή­
ταν ακόλουθος της Φρουράς. Μετά την
επιστροφή του στη Σκανδιναυία ο Χά­
ρολντ χρησιμοποίησε τα τεράστια χρη­
ματικά ποσά που είχε συγκεντρώσει
κατά την υπηρεσία του στο Βυζάντιο για
να εξοπλίσει ικανά στρατεύματα και να
καταλάβει τον θρόνο της Νορβηγίας.
Επειτα από όλα αυτά δεν είναι καθό­
λου περίεργο το γεγονός ότι κατά τον
11ο και 12ο αιώνα τουλάχιστον οι υπο­
ψήφιοι για εισδοχή στη Φρουρά όχι μό­
νον υφίσταντο ιδιαίτερη δοκιμασία αλλά
πλήρωναν και σημαντικό ποσό για την
είσοδό τους στο σώμα.
Απεικόνιση Βαράγγων στο χειρόγραφο της
"Χρονογραφίας" του Σκυλίτζη (Μαδρίτη,
Εθνική Βιβλιοθήκη).
ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ, Ο ΠΛΙΣΜ Ο Σ
ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ
Η Φρουρά των Βαράγγων έδρευε
στην Κωνσταντινούπολη (στα ανάκτορα)
και συγκεκριμένα στους χώρους όπου
παλαιότερα ήταν εγκατεστημένοι οι εξ-
κουβίτορες (φρουρά του παλατιού). Α ­
ποστολή της Φρουράς ήταν η προστα­
σία της ζωής του αυτοκράτορα, συμβό­
λου του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους
και επί γης εκπροσώπου της θεϊκής τά­
ξης-
Οι Βάραγγοι ήταν πάντοτε κοντά
στον αυτοκράτορα και είναι αλήθεια ότι
ήταν απόλυτα πιστοί στον θεσμό. Οι μό­
νες περιπτώσεις κατά τις οποίες βοήθη­
σαν στον εκθρονισμό αυτοκράτορα ή­
ταν όταν υπήρχε εξίσου νόμιμη ή δικαι­
ολογημένη υποψηφιότητα για τον θρό­
νο ή όταν με τις πράξεις του ο αυτοκρά­
τορας υπερέβαινε τα νόμιμα και έθετε
εαυτόν εκτός δικαίου. Τέτοια ήταν η πε­
ρίπτωση του Μιχαήλ Ε ’ Καλαφάτη (1041
- 1042), ο οποίος προκάλεσε λαϊκή εξέ­
γερση όταν εξόρισε τη μητέρα του, αυ-
τοκράτειρα Ζωή. Ο Μιχαήλ τελικά κατα­
δικάστηκε σε τύφλωση, ποινή που σύμ­
φωνα με τις σκανδιναυικές πηγές εκτέ-
λεσε ο τότε ακόλουθος Χάρολντ Σί­
γκουρντσον.
Εκτός από τη διαφύλαξη της ζωής
του αυτοκράτορα η Φρουρά ανελάμβα-
νε και την προστασία των ανακτόρων,
αλλά και την άμυνα ολόκληρης της Βα­
σιλεύουσας σε κατάσταση ανάγκης. Οι
Δυτικοί ιππότες της Δ 1Σταυροφορίας α­
ντιμετώπισαν τη σθεναρή αντίσταση
των Βαράγγων, όταν κατέλαβαν την Πό­
λη. Φαίνεται ότι οι Βάραγγοι χρησιμο­
ποιούντο ενίοτε και για τη γενικότερη
τήρηση της δημόσιας τάξης, καθώς δεν
ανήκαν σε καμία από τις αντίπαλες με­
ρίδες της βυζαντινής α­
ριστοκρατίας αλλά ήταν
πιστοί μόνον στον αυτο­
κράτορα. Κατά τις πολε­
μικές επιχειρήσεις οι Βά-
ραγγοι ακολουθούσαν
τον αυτοκράτορα, τόσο
ως σωματοφυλακή του.
όσο και ως επίλεκτο εκ-
στρατευτικό σώμα. Σε ε­
πιχειρήσεις που κρίνο-
νταν σημαντικές για την
υπεράσπιση της Αυτο­
κρατορίας οι Βάραγγοι
συμμετείχαν και χωρίς
τον αυτοκράτορα.
Ο οπλισμός των Βα-
ράγγων είχε επηρεαστεί
από τη σκανδιναυική
τους καταγωγή, ενώ δεν
λείπουν και οι βυζαντινές
επιρροές, ιδίως σε μεταγενέστερες πε­
ριόδους. Βασικό επιθετικό όπλο τους ή­
ταν ο πέλεκυς, που τους προσδιόριζε
ως την πελεκυφόρο φρουρά. Το όπλο
αυτό, που στις πηγές αναφέρεται και ως
τζικούριον (από το αντίστοιχο ρωμαϊκό
όπλο securis), ήταν απλός ευρύστομος
πέλεκυς, μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους,
με βαρύ ξύλινο στειλεό (τύπος Μ της
κατάταξης των σκανδιναυικών όπλων
του Πέτερσεν). Ενίοτε ο πέλεκυς έφερε
στην περίμετρο του οπίσθιου μέρους
εγχάρακτη διακόσμηση από απλά φυτι­
κά και ζωικά μοτίβα.
Αλλο επιθετικό όπλο ήταν το σπαθί,
σε τυπικές φόρμες των σκανδιναυικών
χωρών. Είχε ευρεία, βαριά μονόστομη
λεπίδα με πεπλατυσμένο κεντρικό τμή­
μα και δύο νευρώσεις κατά τον άξονά
της. Ο Ψελλός αναφέρει μεταξύ του τυ-
πικού οπλισμού των Βαράγγων "ένα βα- ■■■
ρύ σιδερένιο σπαθί μονόστομο, που το
απέθεταν στον ώμο όταν δεν το χρησι­
μοποιούσαν". Ο φυλακτήρας του σπαθι­
ού ήταν αρκετά μεγάλος, με σχετικό βά­
ρος, ώστε να εξισορροπείται το βάρος
της λεπίδας. Αυτή η κατασκευή διευκό­
λυνε τον χειρισμό του σπαθιού κατά τη
μάχη. Οπως και οι υπόλοιποι Βίκινγκ, οι
Βάραγγοι χρησιμοποιούσαν υπολογι­
σμένα το σπαθί, μελετώντας τις κινή­
σεις του αντιπάλου και καταφέροντας
περιορισμένα αλλά αποφασιστικά κτυ­
πήματα.
Οι Βάραγγοι χρησιμοποιούσαν επί­
σης δόρατα και ακόντια, όπλα που μαζί
με τους πελέκεις απεικονίζονται συχνά
σε βυζαντινά χειρόγραφα. Οι λόγχες των
δοράτων έφεραν ενίοτε εγχάρακτη ή
ζωγραφιστή διακόσμηση. Ο Λέων ο Διά­
κονος αναφέρει και τόξα μεταξύ του ο­
πλισμού των Βαράγγων.
Βασικό αμυντικό τους όπλο ήταν η
ασπίδα, συνήθως κυκλική, από αλληλο-
καλυπτόμενες στρώσεις ξύλου με με­
ταλλική επένδυση. Αρχικά, κατά τον 10ο
και τον 11 ο αιώνα, οι Βάραγγοι χρησιμο­
ποιούσαν κυρίως στρογγυλές ασπίδες.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ , ί
ενώ κατά τον 12ο αιώνα περισσότερο τις τριγωνι­
κές, επηρεασμένοι από τους Βυζαντινούς. Αλλος
τύπος ασπίδας που απαντάται ήδη από τον 10ο αιώ­
να, αν και περιορισμένα, είναι ο ορθογωνικός, με
μεγάλη ξύλινη επιφάνεια ενισχυμένη με περιμετρι­
κή μεταλλική ταινία και πρόσθετες μεταλλικές επι­
θέσεις. Είναι σλαβικής προέλευσης και επικράτησε
στη Ρωσία από τον 9ο αιώνα και επί μεγάλο διάστη­
μα. Η ζωγραφική διακόσμηση των ασπίδων περιε-
λάμβανε γεωμετρικά μοτίθα στην περίμετρο και ζω­
ικές συνήθως μορφές στην κύρια επιφάνεια, δρά­
κοντες ή το κοράκι, ιερό πτηνό του θεού Οντιν και
σύμβολο των Βίκινγκ κατά τη μάχη.
Τα κράνη των Βαράγγων ήταν αρχικά σκανδι-
ναυικής και σλαβικής προέλευσης. Ηταν απλά, με ή
χωρίς ρινικό κάλυμμα, και σχήματος κωνικού ή οξυ­
κόρυφου (τα σλαβικά). Συχνά ήταν κατασκευασμέ­
να από ένα μόνο κομμάτι μετάλλου. Αλλα ήταν σύν­
θετα και έφεραν ενισχυτικές μεταλλικές ταινίες.
Οι αλυσιδωτοί θώρακες αφορούν κυρίως βυζα­
ντινή επιρροή και καθιερώθηκαν μάλλον τον 11ο αι­
ώνα. Η σύσταση της Φρουράς ως διακριτής μονά­
δας θα συνετέλεσε και στη σχετική εξομοίωση της
ενδυματολογίας. Η τελευταία ασφαλώς θα είχε ε ­
πηρεαστεί από τα βυζαντινά πρότυπα. Το ίδιο άλλω­
στε συνέβη με τους Βίκινγκ στη Νορμανδία και
στην Αγγλία. Ο εξοπλισμός συμπληρωνόταν από με­
ταλλικές ή ξύλινες περικνημίδες και περιβραχιόνια.
Κατά τη διεξαγωγή της μάχης οι Βάραγγοι ε­
φάρμοζαν ιδιαίτερες τακτικές παράταξης και εφό­
δου. Οργανωμένοι ως επίλεκτο πεζικό, προχωρού­
σαν αρχικά σε αδιάσπαστο μέτωπο σχηματίζοντας
με την αλληλεπικάλυψη των ασπίδων τους ένα α­
διαπέραστο τείχος από ατσάλι και ξύλο (skjaldborg).
Κατά την επίθεση αναπτύσσονταν σε σχηματισμό
σφήνας και κραδαίνοντας τους πελέκεις τους έπε­
φταν με ορμή πάνω στα αντίπαλα στρατεύματα,
προκαλώντας ρήγματα στη διάταξή τους.
Αριστερά: Δανός μισθοφόρος, μέλος της περίφημης
βαράγγιας αυτοκρατορικής φρουράς.
Φοράει αλυσιδωτό Θώρακα και σιδερένιο κράνος
δανικού τύπου με ορειχάλκινη διακόσμηση. Είναι
οπλισμένος με στρογγυλή ξύλινη ασπίδα, ρομφαία
(βαρύ σιδερένιο μόνοστομο σπαθί) και πέλεκυ - το πιο
χαρακτηριστικό όπλο της βαράγγιας φρουράς. Οι άνδρες
αυτοί αποκαλούντο πελεκυφόροι φρουροί. Τα όπλα τους
τα προμηθεύονταν από την πατρίδα τους, αλλά συχνά
συμπλήρωναν τον εξοπλισμό τους από το αυτοκρατορικό
οπλοστάσιο. Ο σκανδιναυικός τύπος ένδυσης
υποδηλώνει ότι πρόκειται για νεοφερμένο στη φρουρά.
Γενικά οι Βάραγγοι χρησιμοποιούσαν ένα συνοθύλευμα
σκανδιναυικών και βυζαντινών ενδυμάτων. Εφόσσν
περέμεναν στη φρουρά επί μεγάλο χρονικό διάστημα η
βυζαντινή ένδυση επικρατούσε όλο και περισσότερο.
Σ τ ο μέσο, Ρως μισθοφόρος της βαράγγιας φρουράς.
Φοράει κλιβανωτό θώρακα πάνω από αλυσιδωτό χιτώνιο,
προφανώς επηρεασμένος από τον βυζαντινό οπλισμό.
Φέρει τον κλασικό πέλεκυ της φρουράς, ρομφαία και
ορθογώνια ξύλινη ασπίδα.
Δεξιά: Σουηδός μισθοφόρος της βαράγγιας φρουράς.
Το ξίφος που φέρει στην πλάτη του (όπως στηριζόταν
όταν δεν το χρησιμοποιούσαν), είναι σκανδιναυικής
κατασκευής. Ο οπλισμός του συμπληρώνεται από τον
κλασικό πέλεκυ, σιδερένιο κράνος σκανδιναυικού τύπου
και αλυσιδωτό θώρακα. Το παντελόνι και οι μπότες του
είναι ανατολικού τύπου. Προφανώς επηρεασμένος από
τα τουρκικά έθιμα έχει ξυρίσει τα γένια του και έχει
διατηρήσει μόνο ένα μεγάλο μουστάκι (πίν. του
Αλέξανδρου Βασιλόπουλου για τη “ΣΙ").
Οι βυζαντινές πηγές αναφέρου ν ότι οι Βάραγγοι
πολεμούσαν με μεγάλη ανδρεία και μανία, μεθυ­
σμένοι από την έξαψη της μάχης (*παράβολόν τι και
βακχικόν έχοντες επ' αλλήλοις'ι. Με τον τρόπο αυ-
τό επεδίωκαν να πετύχουν αποδιοργάνωση t b v α­
ντιπάλων, όπως η οπλιτική φάλαγγα των αρχανν
Ελλήνων. Η ιδιαίτερη αυτή μανία των Βαράγγων.
που περιγράφουν οι πηγές, ασφαλώς αντανακλά
τον εντυπωσιασμό τον οποίο προκαλούσε η ορμητι-
κότητα των βορείων πολεμιστών (αντίστοιχες ήταν
οι περιγραφές των Ρωμαίων για τους Κέλτες). Δεν
γνωρίζουμε αν η πολεμική αυτή συμπεριφορά φα­
νερώνει την ύπαρξη πολεμιστών berserker ανάμεσά
τους. Οι berserker ήταν πολεμιστές που με τη χρήση
ψυχοτρόπων ουσιών ή με αυθυποβολή περιέρχο­
νταν σε κατάσταση έκστασης κατά τη μάχη και σε
πολεμική φρενίτιδα.
01 ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
ΤΩΝ ΕΤΩΝ 989 -1071
Η καταστολή των στασιαστικών κινημάτων των
γαιοκτημόνων της Μικράς Ασίας επέτρεπε στον Βα­
σίλειο Β' να ασχοληθεί πιο ενεργά με τους πολυά­
ριθμους αλλόφυλους εχθρούς της Αυτοκρατορίας.
Εκμεταλλευόμενοι τις εμφύλιες διαμάχες οι Αρα­
βες είχαν ανακαταλάβει πολλές πόλεις στην περιο­
χή της Συρίας και της Μεσοποταμίας εκδιώκοντας
τις βυζαντινές φρουρές. Ο Βασίλειος αντέδρασε ά­
μεσα. Τον Απρίλιο του 995 έφθασε στο υποτελές
στην Αυτοκρατορία εμιράτο του Χαλεπίου, που είχε
δεχθεί αραβικές επιθέσεις. Προελαύνοντας προς
Νότο απελευθέρωσε πολλές οχυρωμένες πόλεις
που είχαν καταλάβει οι Αραβες, όπως τη Λάρισα,
την Εμεσα και την Αντάραδο. Στις επιχειρήσεις αυ­
τές οι Βάραγγοι προκάλεσαν τρόμο και μεγάλες α­
πώλειες στους Αραβες.
Μετά την αποχώρηση των Βυζαντινών οι Αρα­
βες κατέλαβαν πάλι τα απελευθερωθέντα εδάφη,
προκαλώντας νέα βυζαντινή επέμβαση το 999. Στην
Εμεσα οι Βάραγγοι περικύκλωσαν ένα τμήμα Αρά­
βων που είχε καταφύγει σε μία οχυρωμένη μονή. Ε ­
κεί πυρπόλησαν τον ναό και ανάγκασαν τους Αρα­
βες να παραδοθούν. Τελικά το 1001 η Αυτοκρατορία
υπέγραψε δεκαετή ανακωχή με τους Φατιμίδες.
Αφού διευθετήθηκε το νοτιοανατολικό σύνορο
ο Βασίλειος βάδισε βόρεια προς την Αρμενία, για
να εντάξει στην Αυτοκρατορία εδάφη που ο Αρμέ­
νιος ηγεμόνας Δαυίδ είχε κληροδοτήσει στους Β υ ­
ζαντινούς. Σε μία διαμάχη που ανέκυψε μεταξύ μίας
ομάδας Ιβήρων (Γεωργιανών) και Βαράγγων οι Ιβη-
ρες εξολοθρεύτηκαν. Το γεγονός, αν δεν ήταν προ-
σχεδιασμένο, φανερώνει τον ορμητικό χαρακτήρα
των Βαράγγων.
Στα ευρωπαϊκά εδάφη ο αγώνας των Βυζαντινών
κατά των Βουλγάρων στέφθηκε από επιτυχία κατά
τη μεγάλη μάχη του Κλειδιού (1014). Εκεί διακρίθη-
καν οι Βάραγγοι, που έλαβαν το ένα τρίτο των λα­
φύρων. Στην Ιταλία οι Βυζαντινοί αντιμετώπιζαν συ­
νεχείς τοπικές εξεγέρσεις. Το 1009 ο ευγενής Μέ-
λης υποκίνησε στάση στη Βάρι (σημ. Μπάρι), έδρα
του Θέματος Λογγιβαρδίας. Ο στρατηγός Βασίλει­
ος Αργυρός και ο Λέων Τορνίκιος ανέλαβαν να κα-
ταστείλουν το κίνημα. Τα στρατεύματά τους περιε-
λάμβαναν κατά τις ιταλικές πηγές "Δανούς και Ρώ­
σους" (Dani et Rossi). Μετά από δίμηνη πολιορκία η
Βάρις παραδόθηκε. Ομως ο Μέλης διέφυγε, συνερ­
γάστηκε με τους Νορμανδούς και επιτέθηκε πάλ.
σε βυζαντινά εδάφη. Το 1018 ο βυζαντινός στρατός
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ - ΙΣΤΟΡΙΑ
 με επικεφαλής τον Βασίλειο Βοϊωάννη
συνέιριψε τους Νορμανδούς στο «α­
νούσιον, κοντά στις Κάννες. Ο Λατίνος
συγγραφέας Λέων από την Οστια έγρα­
ψε: Ό τα ν ο (Βυζαντινός) αυτοκράτορας
έμαθε ότι γενναίοι ιππότες είχαν εισβά­
λει στη χώρα του, έστειλε τους καλύτε­
ρους στρατιώτες του εναντίον τους. Οι
Νορμανδοί νίκησαν στις πρώτες τρεις
μάχες. Οταν όμως αναμετρήθηκαν με
τους Ρώσους (ενν. τους Βαράγγους) ητ-
τήθηκαν κατά κράτος και ο στρατός
τους διαλύθηκε εντελώς". Φαίνεται ότι
ο Βασίλειος ετοίμαζε ευρεία ανακατά­
ληψη της Σικελίας και της Ιταλίας. Το ί­
διο έτος (1018) απέστειλε στη Σικελία
κατά των Αράβων τον πρωτοσπαθάριο
Ορέστη με Βαράγγους πολεμιστές. Η ε­
πιχείρηση δεν πέτυχε τελικά τους στό­
χους της.
Το ανατολικό σύνορο δεχόταν νέες
επιθέσεις. Το 1021 ο βασιλιάς της ενδο-
τέρας Ιβηρίας και Αβασγίας Γεώργιος Α ’
κατέλαβε πόλεις από το βυζαντινό Θ έ­
μα Ιβηρίας. Ο Βασίλειος ανακατέλαβε
τις περιοχές και κατά τη μάχη της Ανα-
κουφής, τον Σεπτέμβριο του 1022, νίκη­
σε τον γεωργιανό στρατό. Οι Βάραγγοι
επιτέθηκαν πρώτοι και διέσπασαν το μέ­
τωπο των αντιπάλων. Το 1032 ο στρατη­
γός Γεώργιος Μανιάκης απώθησε τους
Αραβες που πολιορκούσαν την Αντιό­
χεια και ανακατέλαβε την Εδεσσα. Ο ί­
διος απέστειλε έναν Βάραγγο για να με­
ταφέρει μήνυμα στον εμίρη του Χαρράν.
Ο Βάραγγος στρατιώτης έχασε την ψυ­
χραιμία του και κτύπησε τον εμίρη με
τον πέλεκύ του. Το 1035 οι Βάραγγοι
συμμετείχαν στη δύναμη του Νικολάου
Πεγωνίτη που κατέλαβε το οχυρό Μπέρ-
44 κρι της Αρμενίας.
■■ Το 1038 οι Βυζαντινοί επέστρεψαν
στη Σικελία για να εκδιώξουν τους Αρα­
βες. Το στράτευμα υπό τον Μανιάκη πε-
ριελάμβανε Βαράγγους με επικεφαλής
τον Χάρολντ Χαρντράντα. Τα αυτοκρα­
τορικά σώματα κατέλαβαν τη Μεσσήνη,
νίκησαν τους Αραβες στις μάχες της Ρα-
μέττα και της Τράινα και απελευθέρω­
σαν δεκατρείς πόλεις της Σικελίας. Ο
Χαρντράντα μάλιστα έλαβε τον τίτλο
του μεγλαβίτη για την πολεμική του α­
ρετή. Το 1040 οι Βυζαντινοί κατέλαβαν
τις Συρακούσες και η προοπτική να απε­
λευθερωθεί η Σικελία ήταν πιθανή. Ο
Μανιάκης όμως έπεσε σε δυσμένεια και
ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Σύντομα η βυζαντινή κυριαρχία στο νη ­
σί κατέρρευσε και οι Αραβες το ανακα-
τέλαβαν.
Την ίδια περίοδο στασίασε πάλι η
Βάρις και άλλες πόλεις της Κάτω Ιτα­
λίας. Στο βυζαντινό εκστρατευτικό σώ­
μα συμμετείχαν και Βάραγγοι υπό τον
Χαρντράντα. Οι Βυζαντινοί βρίσκονταν
πλέον σε ανοικτή αντιπαράθεση με
τους Νορμανδούς, που επεδίωκαν να
τους εκδιώξουν πλήρως από τον ιταλικό
χώρο. Στις 17 Μαρτίου 1041 οι Βυζάντι­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
ο Λέων του Πειραιώς φέρει
ρουνική επιγραφή που μνημονεύει
τον πολεμιστή Χ ο ρ ς .
νοί ηττήθηκαν στη μάχη του Ολιβέντο
και στις 4 Μαϊου πάλι στο Μοντεματζό-
ρε. Οι Βάραγγοι υπέστησαν μεγάλες α­
πώλειες στις μάχες αυτές.
Το 1041 βουλγαρικό στασιαστικό κί­
νημα υπό τον Πέτρο Δελεάνο άρχισε να
λεηλατεί τη Μακεδονία. Ο αυτοκράτο­
ρας Μιχαήλ Δ ’ Παφλαγών (1034 - 1041)
διέλυσε το κίνημα με Βυζαντινούς και
Βαράγγους στρατιώτες. Ο Χαρντράντα
έλαβε το αξίωμα του σπαθαροκανδιδά-
του για τη συμμετοχή του στην εκστρα­
τεία.
Ο νέος αυτοκράτορας, Μιχαήλ Ε ’ Κα­
λαφάτης (1041 - 1042), ήλθε σε σύ­
γκρουση με τον Χαρντράντα και τον φυ­
λάκισε. Σύντομα όμως ανατράπηκε από
λαϊκή εξέγερση και αντικαταστάθηκε
από τον Κωνσταντίνο Θ ’ Μονομάχο
(1042 - 1055). Ο Χαρντράντα απελευθε­
ρώθηκε και γρήγορα έφυγε για τη Νορ­
βηγία, όπου έγινε βασιλιάς με τα χρήμα­
τα που είχε συγκεντρώσει από την υπη­
ρεσία του. Φαίνεται ότι κατά την εξέγερ­
ση οι Βάραγγοι φρουροί του παλατιού
δεν προέβαλαν ουσιαστική αντίσταση
κατά του όχλου.
Το 1043 ο Γεώργιος Μανιάκης επανα­
στάτησε κατά του αυτοκράτορα. Στη
μάχη του Οστρόβου οι στασιαστές νίκη­
σαν αλλά ο Μανιάκης σκοτώθηκε και το
κίνημα διαλύθηκε. Οι Βάραγγοι παρήλα-
σαν στη θριαμβική πορεία στην Κωνστα­
ντινούπολη με τους πελέκεις τους ψη­
λά, πίσω από το κομμένο κεφάλι του Μα­
νιάκη. Το ίδιο έτος ο πρίγκηπας Γιαρό-
σλαβος του Κιέβου πραγματοποίησε ε­
πίθεση με 400 πλοία κατά της Κωνστα­
ντινούπολης. Ο ρωσικός στόλος τελικά
καταστράφηκε αλλά οι ρωσικής καταγω­
γής Βάραγγοι φρουροί απομακρύνθη­
καν προσωρινά από την πόλη (τοποθε-
τήθηκαν σε ακριτικές επαρχίες), από
φόβο μήπως ενωθούν με τους Ρώσους.
Στο δυτικό σύνορο η πίεση αυξανό­
ταν συνεχώς. Το 1046 ενισχύσεις Βαράγ-
γων αποβιβάστηκαν στη Βάρι και το
1048 κατέλαβαν τις πόλεις Στίρα και Λέ-
τσε, ενώ η Βάρις στασίασε πάλι. Η συμ-
μαχία πάπα και Βυζαντινών κατά των
Νορμανδών δεν απέδωσε καρπούς και
σταδιακά οι Βυζαντινοί απωθήθηκαν
από την Ιταλία. Το 1066 οι Νορμανδοί κα­
τέλαβαν τον Τάραντα, το Ρήγιο και τον
Υδρούντα. Πολλοί Βάραγγοι διέφυγαν
με πλοία από τις περιοχές αυτές. Η Αυ­
τοκρατορία μετέθετε συνεχώς Βαράγ-
γους στην Ιταλία για να αναχαιτίσει τους
Νορμανδούς. Στις 16 Απριλίου 1071 η
Βάρις έπεσε στους Νορμανδούς και η
βυζαντινή Ιταλία χάθηκε.
Το 1071 είναι έτος ορόσημο για την
παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατο­
ρίας. Μετά την πτώση της Ιταλίας οι Β υ ­
ζαντινοί ηττήθηκαν από τους Σελτζού-
κους Τούρκους στο Μαντζικέρτ (26 Αυ-
γούστου). Οι πηγές δεν αναφέρουν Βα-
ράγγους στη μάχη. Πολλοί μελετητές
θεωρούν όμως ότι πήραν μέρος και υπέ­
στησαν μεγάλες απώλειες.
ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
ΤΩΝ ΕΤΩΝ 1071-1204
Οι αριστοκράτες της επαρχίας άρχι­
σαν να αντιδρούν στην κεντρική εξου­
σία. Το 1077 στασίασε ο Νικηφόρος
Βρυέννιος επικουρούμενος από τον α­
δελφό του Ιωάννη. Οι Βάραγγοι επιτέ­
θηκαν αιφνιδιαστικά στις δυνάμεις του
Ιωάννη και τις έτρεψαν σε φυγή. Η προϊ-
ούσα παρακμή της Αυτοκρατορίας επέ­
φερε χαλάρωση της πειθαρχίας της

T»v>Ki
*Ύ ' ;·ί
in r A
* Λ · *■ ' v n * *
*7C»«Κ5βί»ϊ-Τttlf& tr H i U i ^ » 7* V» T i J
Απεικόνιση Βαράγγων στο χειρόγραφο της "Χρονογραφίας" του Σκυλίτζη (Μαδρίτη, Ε&νική
Βιβλιοθήκη). Διακρίνονται πελέκεις, δόρατα, στρογγυλές και τριγωνικές ασπίδες.
Φρουράς, αφού αναφέρεται ότι μ εθυ­
σμένοι Βάραγγοι επιτέθηκαν στον αυ-
τοκράτορα Νικηφόρο Γ ’ Βοτανειάτη
(1078 - 1081). Το 1081 ο Αλέξιος Α ’ Κο-
μνηνός κατέλαβε τον θρόνο με τη βοή­
θεια Γερμανών φρουρών του παλατιού,
που δωροδοκήθηκαν.
Ο νέος αυτοκράτορας βρέθηκε αντι­
μέτωπος με την απειλή των Νορμανδών,
που επέδραμαν πλέον στα δυτικά παρά­
λια. Τον Οκτώβριο του 1081 Βυζαντινοί
και Νορμανδοί συγκρούστηκαν στο
Δυρράχιο. Οι Βάραγγοι είχαν ενισχυθεί
πρόσφατα με αγγλο-σαξονικά και αγ-
γλο-δανικά σώματα, φυγάδες από την
Αγγλία μετά τη νορμανδική κατάκτηση
του 1066. Οι Νορμανδοί απέκοψαν τους
Βαράγγους από το κύριο σώμα του βυ­
ζαντινού στρατού και επιβλήθηκαν στο
πεδίο της μάχης. Παρά τη νίκη τους ό­
μως δεν κατάφεραν να προελάσουν
στην ενδοχώρα και το 1083 το Δυρράχιο
κατελήφθη από τους Βυζαντινούς.
Οι Βάραγγοι χρησιμοποιήθηκαν πάλι
στο βόρειο σύνορο το 1122, κατά των α­
σιατικής καταγωγής Πατζινάκων (Πετσε-
νέγοι) στη μάχη της Βερόης. Οι Πατζινά-
κες είχαν δημιουργήσει οχυρωματικό
κύκλο με τα σχήματά τους, μία διάταξη
που οι λοιπές μισθοφορικές δυνάμεις α­
δυνατούσαν να ανατρέψουν. Τελικά μία
βίαιη έφοδος των Βαράγγων ανέτρεψε
τις θέσεις των αμυνομένων.
Ο Ρογήρος Β ’, Νορμανδός βασιλιάς
της Σικελίας, εκμεταλλεύθηκε τη συ­
γκυρία της Β ’ Σταυροφορίας (1147 -
1149) και επιτέθηκε στην Πελοπόννησο
και στη Στερεά Ελλάδα. Οι Βάραγγοι κα-
τέφθασαν στη Θήβα αλλά δεν κατόρθω­
σαν να αναχαιτίσουν τους Νορμανδούς.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δοκιμαζό­
ταν πλέον σκληρά. Στη Μικρά Ασία οι
s (9) Mark Harrison: VIKING WARRIOR, Osprey
:* 7» ‘Z O fo y n M ie ■
Τούρκοι νίκησαν τον βυζαντινό στρατό
στη μάχη του Μυριοκεφάλου (1176). Οι
βυζαντινές απώλειες ήταν σημαντικές
και πολλοί Βάραγγοι έπεσαν στο πεδίο
της μάχης. Ορισμένοι Αγγλοι Βάραγγοι
εστάλησαν από τους Βυζαντινούς στον
βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο Β ’ για να
του ανακοινώσουν την έκβαση της μά­
χης και να ζητήσουν βοήθεια κατά των
Τούρκων.
Η Αυτοκρατορία συρρικνωνόταν συ­
νεχώς. Ομως τα χειρότερα δεν είχαν
συμβεί ακόμα. Το 1204 η Δ ’ Σταυροφο­
ρία στράφηκε στην Πόλη, την οποία κα­
τέλαβε προκαλώντας ανυπολόγιστες
ζημιές. Οι Βάραγγοι φρουροί αντιστά-
θηκαν γενναία στα τείχη κατά των Φρά­
γκων, παραμένοντας πιστοί στην Αυτο­
κρατορία.
ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ
ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
Μετά την Αλωση του 1204 η έδρα
της Αυτοκρατορίας μεταφέρθηκε στη
Νίκαια. Οι Βάραγγοι συνέχισαν να υπη­
ρετούν ως μισθοφορικό σώμα τους Β υ ­
ζαντινούς στη νέα πρωτεύουσα και συμ­
μετείχαν στις εκστρατείες κατά των
Φράγκων. Οι πληροφορίες που διαθέ­
τουμε για τη Φρουρά κατά την υστερο­
βυζαντινή περίοδο είναι ελάχιστες και
φαίνεται ότι το σώμα ουσιαστικά άρχισε
να χρησιμοποιείται περισσότερο για ε­
θιμοτυπικούς σκοπούς. Οι Βάραγγοι α-
ναφέρονται το 1272 ως Αγγλοβαράγγει-
οι και πάλι το 1404. Πιθανότατα συνέχι­
σαν να υπάρχουν μέχρι το τέλος της Αυ­
τοκρατορίας, έχοντας χάσει την αίγλη
τους αλλά και την εμπιστοσύνη των αυ-
τοκρατόρων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) B.S. Benedikz: THE EVOLUTION OF THE
VARANGIAN REGIMENT IN THE BYZANTINE
ARMY, "Byzantinische Zeitschrift" 62 (1969):
20-24 και 63 (1970): 26.
(2) S. Blondai: THE VARANGIANS OF
BYZANTIUM, Cambridge University Press.
Cambridge, 1978.
(3) J. Brondsted: THE VIKINGS, Penguin
Books, Harmondsworth, 1960.
(4) J. Graham-Campbell and Dafydd Kidd:
THE VIKINGS, British Museum Press, London,
1980.
(5) Richard M. Dawkins: THE LATER HISTORY
O F THE VARANGIAN GUARD: SO M E NOTES,
"Journal of Roman Studies" 37 (1947): 39-46.
(6) Timothy Dawson: THE U SES O F THE
VARANGIAN GUARD, "Gouden Hoorn" 6/1
(1998).
(7) Μιχαήλ Δένδιας: ΟΙ Β Α ΡΑ ΓΓΟ Ι ΚΑΙ TO
ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ, ΔΙΕΕ, τ. Θ ’ (1926): 145 κ.ε.
(8) Paddy Griffith: THE VIKING ART OF WAR,
Greenhill Books, London, 1995.
Books, London, 2000.
(10) Ian Heath: BYZANTINE ARM IES 886 - 1118,
Osprey Books, London, 1994 (1979).
(11) Ian Heath: THE VIKINGS, Osprey Books,
London, 2000.
(12) Ian Heath: LAST BYZANTINE ARM IES
1118 -1461, Osprey Books, London, 1995.
(13) M.F. Hendy: MICHAEL IV AND HARALD
HARDRADA, NC 107(1970): 187-197.
(14) Gwyn Jones: A HISTORY OF THE
VIKINGS, Oxford, University Press, Oxford,
1968.
(15) D.M. Nicol: BYZANTIUM AND ENGLAND,
"Balkan Studies" 15/2 (1974).
(16) Ja n Petersen: DE NORSKE
VIKINGESVERD: EN TYPOLOGISK-
KRONOLOGISK STUDIE OVER VIKIGETIDENS
VAABEN, Kristiana, 1919.
(17) K. Rhabek Schmidt: THE VARANGIAN
PRO BLEM . A B R IE F HISTORY O F THE
CONTROVERSY, "Varangian Problems.
Scando-Slavica Supplementum I ",
Copenhague, 1970, 7-20.
(18) Else Roesdahl and D.M. Wilson (eds.):
FROM VIKING TO CRUSADER. THE
SCANDINAVIANS AND EURO PE 800 - 1200,
London, 1992.
(19) Leslie Rogers: ANGLO-SAXONS AND
ICELANDERS IN BYZANTIUM, "Byzantine
Papers", Canberra, 1981.
(20) J. Shepard: THE ENGLISH AND
BYZANTIUM. A STUDY OF THEIR ROLE IN
THE BYZANTINE ARM Y IN THE LATER XITH
CENTURY, "Traditio", 29 (1973): 53 - 92.
(21) A.A. Vasiliev: THE OPENING STAGES OF
THE ANGLO-SAXON IMMIGRATION TO
BYZANTIUM IN THE ELEVENTH CENTURY,
"Seminarium Kondakovianum", 9 (1937): 39-
70.
(22) D.M. Wilson: THE VIKINGS AND THEIR
ORIGINS, Thames and Hudson, London, 1970.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 S i W f j
η * . ■ a

m > if

M x ffd Sr

Προπαγανδιστική αψίσα με
τίτλο Η Νίκη " (συλλογή
E9viK0u Ιστορικού
Μουσείου).

Ταξίαρχος ε.α. τ. καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας Σ Σ Ε
Η Μ ΑΧΗ ΤΟΥ
ΣΚΡΑ ΝΤΙ ΛΕΓΚΕΝ
Μ ΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΙΚΗ
ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (1918)
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ ΝΤΙ ΛΕΓΚΕΝ, ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΜ ΜΑΧΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ
ΜΕΤΩΠΟ, ΗΤΑΝ Η ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΟΙ
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ’ ΠΑΓΚΟΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜΟ. Η ΝΙΚΗ
ΕΙΧΕ ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΗΧΗΣΗ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΜΕ ΑΥΤΗΝ ΑΦΕΝΟΣ
ΕΞΥΨΩΘΗΚΕ ΤΟ ΦΡΟΝΗΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΠΟΥ Μ Ο Λ ΙΣ
ΕΙΧΑΝ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΘΕΙ ΚΑΙ ΑΦΕΤΕΡΟΥ ΑΥΞΗΘΗΚΕ Η ΔΙΕΘ ΝΗ Σ
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ.
ΧΑΡΑ ΛΑΜ ΠΟ Σ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Ελληνες στρατιώτες στο
Μακεδονικό Μέτωπο. Φορούν
γαλλικά κράνη με κάλυμμα
παραλλαγής.
ην άνοιξη του 1918 ο Γάλλος στρατη­
Τ γός Γκυγιωμά (διοικητής της Στρα­
τιάς Ανατολής στο Μακεδονικό Μέ­
τωπο) καθόρισε τις γενικές γραμμές ενδε­
χόμενης επίθεσης της Στρατιάς. 0 αρχι­
στράτηγος έκρινε ότι «επίθεσις διενερ-
γουμένη, αφ' ενός μεν εις την κοιλάδα του
Αξιού, αφ’ ετέρου δε εις την δυτικώς της
λίμνης της Δοϊράνης περιοχήν, παρουσιά­
ζει σοβαρά προβλήματα». Σε αυτή την ε­
νέργεια προέβλεπε τη συμμετοχή επτά το
πολύ μεραρχιών, τριών γαλλικών, δύο βρε­
τανικών και δύο ελληνικών, με την υπο­
στήριξη ολόκληρου του διαθέσιμου πυρο­
βολικού.
Κατά την περίοδο 21 Μαρτίου -4 Απρι­
λίου 1918 η γερμανική επίθεση στο Δυτικό
Μέτωπο, νότια του Αρράς, σημείωσε αξιό­
λογη επιτυχία και εκτιμάτο ότι η Γερμανία
θα μπορούσε να ενισχύσει την επίθεση
αυτή αποσϋροντας δυνάμεις από τη Μα­
κεδονία, με σκοπό περαιτέρω επιτυχίες
στο ίδιο μέτωπο. Επρεπε, επομένως, τα
συμμαχικά στρατεύματα της Ανατολής να
είναι έτοιμα να αναλάβουν επιθετική ενέρ-
γεια, εφόσον οι περιστάσεις το επέβαλ­
λαν, με σκοπό την αγκίστρωση των εχθρι-
κών δυνάμεων στο Μ ακεδονία Μέτωπο
και τη μη μετακίνηση τους στο Δυτικό Με-
Τω™ ,
Κατόπιν των παραπανω ο αρχιστρατη-
 γος, επιδιώκοντας όπως τα συμμαχικά νυμη μάχη μεταξύ των ελληνικών και
στρατεύματα αναλάβουν στο Μακεδονικό βουλγαρικών δυνάμεων, που έληξε με συ­
Μέτωπο σειρά σφοδρών τοπικών επιθέσε­ ντριπτική νίκη των Ελλήνων.
ων, διέταξε στις 6 Απριλίου 1918 τον διοι­
κητή της 1ης Ομάδας Μεραρχιών (ΟΜ) να ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ
προπαρασκευάσει σημαντική τοπική επι­
θετική ενέργεια προς κατάληψη της τοπο­
ΜΑΧΗΣ
θεσίας του Σκρα ντι Λέγκεν. Παράλληλα έ­ Η τοποθεσία άμυνας των Βουλγάρων
δωσε εντολή να γίνουν: ανάλογη επιχείρη­ περιελάμβανε τα υψώματα από δυτικά
ση στον τομέα της Δοϊράνης και επιθετικό Μπρους - Χούμα - Γκουντσέτ Μπαλκάν-
εγχείρημα ευρύτερης κλίμακας στην κα­ Κρουπ ντελ Αντονσάρ, με εξέχουσα την
μπή του Εριγώνος ποταμού. περιοχή Σκρα ντι Λέγκεν-Χούμα. Είχε ανά­
Επειδή η γαλλική κυβέρνηση επιθυ­ πτυγμα περί τα 15 χλμ. και βάθος περί τα
μούσε να μεταφέρει από τη Μακεδονία 10 χλμ. Η τοποθεσία ήταν φύσει ισχυρή, οι
στη Γαλλία δύο μεραρχίες, με σκοπό την δε Βούλγαροι από τις αρχές Απριλίου εξα­
αντιμετώπιση της γερμανικής επίθεσης, κολουθούσαν να την ενισχύουν. (Οι Βούλ­
την 1η Μαϊου 1918 συνήλθε το Ανώτατο γαροι και οι Γερμανοί τη θεωρούσαν απόρ-
Πολεμικό Συμβούλιο για να αποφασίσει θητο φρούριο). Η κύρια τοποθεσία επί του
επί της σχεδιαζόμενης αποχώρησης βρε- Γκουντσέτ Μπαλκάν περιελάμβανε δύο
τανο-γαλλικών δυνάμεων από το Μακεδο­ σειρές χαρακωμάτων, που συνδέονταν με
νικό Μέτωπο. Τελικά αυτό αποφάσισε να ορύγματα συγκοινωνίας. Ζωτικά εδάφη
μη γίνει καμιά μετακίνηση μονάδων από της τοποθεσίας ήταν τα υψώματα Σκρα
το Μακεδονικό Μέτωπο προς το Δυτικό. ντι Λέγκεν και Σερφ Βολάν.
Εξάλλου ο Ελληνας πρωθυπουργός
0 υποστράτηγος Δημήτριος Ιωάννου,
Ελ. Βενιζέλος, αφού πληροφορήθηκε για
διοικητής της Μεραρχίας Αρχιπελάγους.
ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
την ενδεχόμενη μείωση των συμμαχικών
δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο, στις
18 Μαϊου 1918 εξέφρασε τον φόβο μήπως Σύμμαχοι
τα ελληνικά στρατεύματα, εάν παύσουν
να πλαισιώνονται επαρκώς από συμμαχι­ τήγου οι αποφασισθείσες επιθετικές επι­ Οι Σύμμαχοι διέθεταν το ελληνικό Σώ­
κές δυνάμεις, σχηματίσουν την εντύπωση χειρήσεις περιέλαβαν στον τομέα της 1ης μα Στρατού Εθνικής Αμύνης με τις Με­
ότι εγκαταλείφθηκαν και χάσουν την ορ- ΟΜ την κατάληψη του Σκρα ντι Λέγκεν και ραρχίες Αρχιπελάγους, Σερρών και Κρή­
μητικότητά τους. Επιπλέον επιθυμούσε, ανάλογους αντικειμενικούς σκοπούς (ΑΝ- της και διλοχία μηχανικού. Επίσης διέθε­
για πολιτικούς λόγους, όπως ο Ελληνικός ΣΚ) στον τομέα της 3ης ΟΜ και στο υπό­ σαν το 45ο γαλλικό ΣΠ και έναν λόχο φλο­
Στρατός κατά τις επικείμενες επιχειρή­ λοιπο μέτωπο. Ετσι από τις 4 Απριλίου μέ­ γοβόλων προς ενίσχυση της Μεραρχίας
σεις χρησιμοποιηθεί συγκεντρωμένος. χρι τις 18 Ιουνίου έγιναν οι εξής επιχειρή­ Αρχιπελάγους. Για υποστήριξη διέθεταν
Στο μεταξύ οι στρατηγοί Γκυγιωμά, σεις: Στον τομέα της 1ης ΟΜ η επίθεση ε­ 11 μοίρες πυροβολικού, ελληνικές και
Μιλν, Γούλκομπ, Γκραμά και Μομπέλλι σε ναντίον του Σκρα ντι Λέγκεν, στον τομέα γαλλικές διαφόρων διαμετρημάτων, έχο­
σύσκεψη αποφάσισαν όπως: α) Δώδεκα της 3ης ΟΜ επιθετική αναγνώριση και ντας την ενίσχυση του πυροβολικού της
βρετανικά τάγματα αποσταλούν προοδευ- στον τομέα του XVI βρετανικού Σώματος Βρετανικής Στρατιάς. Συγχρόνως οι μονά­
48 τικά στη Γαλλία, αντικαθιστάμενα συγχρό- Στρατού ενέργεια προς Οστροβίτσα. Στην δες που επρόκειτο να λάβουν μέρος στην
™ νως από ισάριθμα ινδικά. 6) Προς εξοικο­ περιοχή του Σκρα ντι Λέγκεν έγινε η ομώ­ επίθεση συγκεντρώθηκαν στο στρατόπε-
νόμηση δυνάμεων διαλυθεί μια γαλλική
μεραρχία, αντικαθιστάμενη από ελληνι­
κές δυνάμεις.
Η γερμανική διοίκηση μέχρι τον Ιούνιο
του 1918προέβαινε σε συνεχείς μετακινή­
σεις δυνάμεων από το Μακεδονικό Μέτω­
πο. προοριζόμενων για το Δυτικό Μέτωπο.
Το ίδιο χρονικό διάστημα είχαν αφιχθεί
στο Μακεδονικό Μέτωπο ως ενισχύσεις
δύο τουλάχιστον βουλγαρικές μεραρχίες
από τη Ρουμανία.
Περί το τέλος Απριλίου ο διοικητής
του XVI Βρετανικού Σώματος Στρατού, ε­
πιθυμώντας να διαθέσει σε εφεδρεία μία
από τις ταξιαρχίες του, επέκτεινε προο­
δευτικά προς τα βορειοδυτικά το μέτωπο
της I ελληνικής Μεραρχίας Πεζικού, από
τη Χριστιάν Καμήλα μέχρι το Γενίκιοϊ (σημ.
Πρόβατά). Η XIII ελληνική Μεραρχία, τιθέ­
μενη στις 15 Μαϊου στη διάθεση του Βρε­
τανού στρατηγού Μιλν, συγκεντρώθηκε
στις 26 Μαϊου νοτιοδυτικά της λίμνης Αχι­
νού. Στη συνέχεια διατέθηκε στον τομέα
του κάτω Στρυμόνα, αντικαθιστώντας μια
ταξιαρχία της 27ης βρετανικής Μεραρ­
χίας ΠΖ.
Σύμφωνα με τα σχέδια του αρχιστρα- Βούλγαροι στρατιώτες σε χαρακώματα.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Μπερζερί (9 χλμ. νότια του Σκρα), όπου α­
ναπλήρωναν τα κενά τους (σε προσωπικό
και υλικά) και πραγματοποιούσαν καθημε­
ρινά ασκήσεις κατάληψης οχυρών θέσε­
ων. Διοικητής ήταν ο υποστράτηγος Εμμα­
νουήλ Ζυμβρακάκης.
Κεντρικές Δυνάμεις
Διέθεταν πέντε βουλγαρικά συντάγ­
ματα πεζικού (ΣΠ) στην πρώτη γραμμή και
δύο βουλγαρικά ΣΠ σε εφεδρεία περί την
κοιλάδα του Σερμενλή. Για υποστήριξη
διέθεταν 140 πυροβόλα. Εκτός από τις πα­
ραπάνω δυνάμεις υπήρχε δυνατότητα ά­
μεσης ενίσχυσης με ένα γερμανικό ΣΠ και
2-4 βουλγαρικά ΣΠ.
ΣΧΕΔΙΑ
Το ελληνικό σχέδιο σε γενικές γραμ­
μές προέβλεπε επίθεση προς κατάληψη
της εξέχουσας της Χούμα, κύρια προσπά­
θεια στον κεντρικό τομέα (Μεραρχία Αρ­
χιπελάγους) και στη συνέχεια επίτευξη
συνδέσμου ανατολικά του Ντο Νταν με τη
Μεραρχία Κρήτης και οργάνωση και δια­
τήρηση του εδάφους. Οι Βούλγαροι προέ-
βλεπαν αντίσταση επί της τοποθεσίας ά­
μυνας με σκοπό την απαγόρευση της προ­
έλασης των συμμαχικών δυνάμεων προς
Βορρά.
ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Στις 04.30 της 30ής Μαϊου 1918 άρχισε
η προπαρασκευή του πυροβολικού και
την ίδια ώρα άρχισε η επίθεση. Στην ανα­
τολική ζώνη της Μεραρχίας Αρχιπελάγους
το 6ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Κ. Εξαρχά-
κης) επιτιθέμενο κατέλαβε τους ΑΝΣΚ,
δηλαδή τα έργα των Μπαστιόν Σαντράλ,
Κουρτίν και Ουβράζ Μπλαν. Η αντίδραση
των Βουλγάρων ήταν μικρή. Τα μικρά τμή­
ματά τους που υπήρχαν στις προκεχωρη-
μένες αυτές θέσεις εξοντώθηκαν ή παρα­
δόθηκαν, εκτός από μερικές φωλεές αντί­
στασης οι οποίες περικυκλώθηκαν και ε­
ξουδετερώθηκαν. Τα ίδια τμήματα μετά
από 20λεπτη διακοπή για την ανασύνταξή
τους συνέχισαν την επίθεσή τους προς
κατάληψη των δεύτερων ΑΝΣΚ. Μέχρι τις
06.00 έφθασαν ως τη χαράδρα στα νότια
του Πιτόν Ντενυντέ και κατέλαβαν τους
ΑΝΣΚ.
Μετά την κατάληψη των δεύτερων
ΑΝΣΚ και μικρή διακοπή εκτελέσθηκε το
τρίτο άλμα από τα I και III Τάγματα. Τα τμή­
ματα ακολουθώντας πάντοτε τον κινού­
μενο προστατευτικό φραγμό του πυροβο­
λικού, κατέλαβαν μέχρι τις 06.40 και τους
τελευταίους ΑΝΣΚ, ενεργώντας ταυτό­
χρονα πλήρη εκκαθάριση του καταληφθέ-
ντος εδάφους από τις φωλεές αντίστασης
του εχθρού.
Ετσι ολοκληρώθηκε η κατάληψη της
γραμμής Σερφ Βολάν-Τριάνγκλ-Τετ ντε
Σιέν-Κούντ, επί της οποίας τα τμήματα
των I και III Ταγμάτων ανασυντάχθηκαν και
Ο υποστράτηγος Επαμεινώνδας
Ζυμβρακάκης, διοικητής της Μεραρχίας
Σερρών.
την οποία οργάνωσαν.
Τη νύκτα της 30/31 Μαϊου έγινε μερική
αντικατάσταση μεταξύ των μονάδων του
6ου ΣΠ.
Στην κεντρική ζώνη της Μεραρχίας το
1ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Γ Κονδύλης),
ενισχυμένο με δύο ουλαμούς μηχανικού,
δύο γαλλικά πυροβόλα και μια γαλλική δι­
μοιρία φλογοβόλων, επιτιθέμενο υπό τα
σφοδρά πυρά του εχθρικού πυροβολικού
και παρά τις μεγάλες απώλειες, κατέλαβε
σύντομα τον πρώτο ΑΝΣΚ, δηλαδή τις ε­
χθρικές θέσεις μέχρι τη γραμμή Μπα­
στιόν Ουέστ-Τρανσέ Μπρύνε. Στη συνέ­
χεια κατέλαβε και τους δεύτερους ΑΝΣΚ,
τις θέσεις αμέσως νότια του Μπαστιόν ντι
Σεγ. Ο εχθρός τράπηκε σε φυγή. Πολλοί
άνδρες του αναγκάστηκαν να παραδο­
θούν. Μέχρι τις 07.00 ολοκληρώθηκε η κα­
τάληψη και του τελευταίου ΑΝΣΚ, της
γραμμής Πιτόν Ντενυντέ-Ποζ.
Στη δυτική ζώνη της Μεραρχίας Αρχι­
πελάγους το 5ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης
Ευθ. Τσιμικάλης) ενισχυμένο με ουλαμό
μηχανικού και μια γαλλική διμοιρία φλογο­
βόλων, κινούμενο στις 04.55 της 30ής Μαϊ-
ου και παρά τη σθεναρή αντίσταση του ε­
χθρού και τα πυρά ανάσχεσης του εχθρι­
κού πυροβολικού, κατέλαβε γρήγορα το
πρώτο ΑΝΣΚ, τα επί του Σκρα ντι Λέγκεν
αντίπαλα έργα. Στη συνέχεια κατέλαβε
τον δεύτερο ΑΝΣΚ, τα περί το Μπαστιόν
ντι Σεγ έργα (Ι-ΙΙΙΤΠ) και περί τις 06.30 είχε
καταλάβει τον τρίτο ΑΝΣΚ, τα έργα του
συγκροτήματος Τουμουλούς. Η εχθρική
αντίσταση είχε συντρίβει πλήρως. Παράλ­
ληλα το II ΤΠ κατέλαβε το Κρουπ ντε Του­
μουλούς.
Περί τις 16.00 οι Βούλγαροι εκτόξευ­
σαν αντεπίθεση κατά του Κρουπ ντε Του­
Ο υποστράτηγος Παναγιώτης Σπηλιάδης,
διοικητής της Μεραρχίας Κρήτης.
μουλούς, που αποκρούσθηκε αποτελε­
σματικά. Επίσης αποτελεσματικά απο-
κρούσθηκαν και οι εχθρικές αντεπιθέσεις
τους στη 01.30 και στις 02.50 της 31ης Μαϊ-
ου.
Στις 04.00 της 31ης Μαϊου έγινε αντι­
κατάσταση του I ΤΠ από τάγμα του 1ου ΣΠ
Αφρικανών. Τα υπόλοιπα δύο ΤΠ του 1ου
ΣΠ Αφρικανών διατέθηκαν το ένα στο
Σκρα ντι Λέγκεν και το άλλο στο Σερφ Βο­
λάν, προέβησαν δε στην οργάνωση των
θέσεων. To Ι/5 ΤΠ παρέμεινε στα χαρακώ- QQ
ματα του Μπαστιόν ντι Σεγ ως εφεδρεία ■■■
του Συντάγματος.
Τμήματα της διλοχίας μηχανικού μετά
την κατάληψη όλων των ΑΝΣΚ της Μεραρ­
χίας, βοηθούμενα από τμήματα πεζικού,
ανέλαβαν την οργάνωση των θέσεων του
Πιτόν Ντενυντέ και του Σερφ Βολάν.
Ανατολικά της Μεραρχίας Αρχιπελά­
γους επιτέθηκε η Μεραρχία Κρήτης, ενι-
σχυμένη με το I ΤΠ του 45ου γαλλικού ΣΠ.
Κινούμενη η Μεραρχία από τις 04.55 της
30ής Μαϊου, κατόπιν προπαρασκευής του
πυροβολικού, επιτέθηκε και πέτυχε σύ­
ντομα την κατάληψη των ΑΝΣΚ.
Το 7ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Παν.
Γαρδίκας) επιτέθηκε με δύο ΤΠ στην πρώ­
τη γραμμή και κατέλαβε στις 05.40 το
Μπος. Στη συνέχεια όμως, λόγω απώλειας
του συνδέσμου μεταξύ του I ΤΠ και του
3ου Λόχου του (που ήταν σε δεύτερο κλι­
μάκιο), καθώς και του 6ου Λόχου του (που
ήταν εφεδρεία του Τάγματος), καθυστέ­
ρησε την επίθεσή του κατά της Μποσέτ.
Με επέμβαση της Μεραρχίας το 7ο ΣΠ
προώθησε τμήματα του εφεδρικού II ΤΠ
προς κατάληψη της Μποσέτ. Το τμήμα
διασχίζοντας τον φραγμό του εχθρικού
πυροβολικού κατέλαβε στις 10.55 τη Μπο-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι ί
 49ον ΒΟΥΛΠ Σ Ύ Ν Τ Α Γ Μ Α
2ον ΒΟΥΑΓ ΣΥΝΤΑΓΜΑ 50ον ΒΟΥΑΓ. ΣΥΝΤΑΓΜΑ

54ο ν Β Χ
ΧΟΥΜΑ

ίή ς Χ ο ΰ μ Λ

Γερμαν
τς
/•Αλβε^ ^ .

ν / « η λ ό « ΐζ ο λ ΐ

Κροΰπ v tt
λό ροντέλ
Κόν€ <ρούττ #
Ροντ

X __
a ν τ έ Μ η υ λ γ « *Ρ

-£
'& Κουρτίν
\ X---r“-v/
\ Ssi
Mf
- V
· A ^ V*&
Ταμπλέτ Ντδ|
*£ * j· **»* Μηοοτιώ Σαντράλ O l.*'x~>'v kW * νιτσα s »

Κροΰπ v r f j
Μ π ερ ζερ Ι 1 Άβα νοέ

Λ ΙΟ ^ Μ Ν ΙΤ Σ Α

ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΑΡΧΙΠΙ Μ ΕΡ< A P X fA ΚΡΗΤΗΣ

Χάρτης των επιχειρήσεων στην περιοχή του Σκρα ντι Λέγκεν (ΔΙΣ/ΓΕΣ).
5*00 1 0 00 1S00 2000 2500

σέτ. Το ίδιο στη συνέχεια (13.30) κατέλαβε
τα χαρακώματα του Μπρες, τα οποία είχαν
εγκαταλείψει οι Βούλγαροι.
Το 29ο ΣΠ (ταγματάρχης Β. Τυπάλδος)
με δύναμη ενάμισυ τάγματος τάχθηκε επί
του Πιτόν Μπλαν, καλύπτοντας τη Μεραρ­
χία από τα ανατολικά και τηρώντας τον
Μποσέτ, εκτόξευσε την επίθεση κατά της
Ταμπλέτ, την οποία κατέλαβε σε μικρό το πρωί της 30-5-1918
χρόνο, χωρίς σοβαρή αντίσταση. Λόγω, ό­ »ΓΓνΤν Εχθρικές γραμμές J
μως, του ότι καθυστέρησε η κατάληψη
της Μποσέτ, τα τμήματα που είχαν κατα­ ■ μ η · Γραμμή των συμμάχων το απόγευμα της 30ης Μαϊου
λάβει την Ταμπλέτ παρενοχλούντο από
δύο πυροβόλα του εχθρικού πυροβολι­ • · · · Εχθρικά έργα υπό κατασκευή

σύνδεσμο με τη δεξιά ευρισκόμενη 122
γαλλική Μεραρχία. Το τρίτο τάγμα του Συ­
ντάγματος τάχθηκε στο Μοντανιέ Ρούζ,
ως εφεδρεία της Μεραρχίας.
Το 8ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Δ.
Σταυριανόπουλος) είχε αναλάβει την επί­
θεση κατά των Λαντίγ και Ταμπλέτ. Στις
05.30 ο διοικητής του Συντάγματος, νομί­
ζοντας ότι μετά την κατάληψη του Μπος
από το 7ο ΣΠ θα ακολουθούσε αμέσως
από το ίδιο σύνταγμα η κατάληψη της
κού από το Μπρες. Με εύστοχα πυρά του
φίλιου πυροβολικού αυτά τα όπλα σίγη-
σαν.
Μετά την κατάληψη της Μποσέτ η Με­
ραρχία, κατόπιν έγκρισης του διοικητή
της 1ης ΟΜ, στις 14.00, και έπειτα από
προπαρασκευή πυροβολικού διάρκειας
μισής ώρας, εκτόξευσε επίθεση κατά των
Λαντίγ-Τρανσέ Μπρυνέ. Παρά τα πυρά α­
νάσχεσης του εχθρικού πυροβολικού κα­
ταλήφθηκαν οι Λαντίγ 1, 2 και 3, από όπου
οι Βούλγαροι είχαν αποσυρθεί. Στη συνέ­
χεια καταλήφθηκαν, χωρίς αντίσταση, και
τα Μποκετό ντε λα Μπερζερί και Λαντίγ 4.
Μόνο στο Πετίτ Τρανσέ Μπρυνέ ο εχθρός
πρόβαλε ισχυρή αντίσταση, η οποία όμως
τελικά κάμφθηκε.
Μέχρι τις 14.40 είχε ολοκληρωθεί η
κατάληψη όλων των ΑΝΣΚ της Μεραρχίας
Κρήτης, η οποία άρχισε αμέσως την οργά-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 .ωσή τους. 0 1ος Λόχος της Διλοχίας Μη­
χανικού της Μεραρχίας μετά την κατάλη­
ψη του Μπος άρχισε να κατασκευάζει ο­
ρύγματα συγκοινωνίας μεταξύ των γραμ­
μών εξόρμησης της Μεραρχίας και της
θέσης αυτής. Αυτός ο Λόχος Μηχανικού
εργάσθηκε συνεχώς επί δώδεκα ώρες υπό
τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού. Η
Μεραρχία Κρήτης συνέλαβε 210 αιχμαλώ­
τους και κυρίευσε πολλά υλικά.
Η Μεραρχία Σερρών ενήργησε στον α­
ριστερό (δυτικό) τομέα. Κινούμενη στις
04.55 της 30ής Μαϊου, μετά από ολονύκτια
προπαρασκευή πυροβολικού, εκτόξευσε
την επίθεσή της κατά των εχθρικών θέσε­
ων στη ζώνη ενεργειας της.
Το 3ο ΣΠ (συνταγματάρχης Ν. Καλομε-
νόπουλος) εξασφάλισε τον σύνδεσμο με
τη σέρβική Μεραρχία Τιμόκ, που ενεργού­
σε δυτικά της Μεραρχίας Σερρών.
Το 1ο ΣΠ είχε διατεθεί στη Μεραρχία
Αρχιπελάγους και μετείχε στις επιχειρή­
σεις με τις δυνάμεις της. Στην ίδια Μεραρ­
χία είχε διατεθεί επίσης το ΙΙΙ/3 ΤΠ για τη
φύλαξη και τη μεταφορά των αιχμαλώτων.
Τμήματα του 2ου ΣΠ (αντισυνταγμα-
τάρχης Χαρ. Τσερούλης) εξόρμησαν από
τις θέσεις τους παρά το Σουλέ Ντερέ. Μέ­
χρι τις 06.45 είχαν καταληφθεί όλοι οι ΑΝ-
ΣΚ της Μεραρχίας. Οι απώλειες ήταν ελά­
χιστες λόγω της περιορισμένης αντίστα­
σης των Βουλγάρων.
Ομως δεν είχε επιτευχθεί ο σύνδε­
σμος με τη Μεραρχία Αρχιπελάγους, κα­
θόσον το 5ο ΣΠ (Αρχιπελάγους) απειλού­
μενο από εχθρική αντεπίθεση και έχοντας
μεγάλες απώλειες είχε συμπτυχθεί επί
των νοτιοανατολικών κλιτύων της Κρούπ
ντε Τουμουλούς. Τελικά ο σύνδεσμος επι­
τεύχθηκε, με επέμβαση του διοικητή της
Μεραρχίας Σερρών. Ο μέραρχος διέταξε
δύο λόχους πεζικού της εφεδρείας από
την Ούσσιανη (Αρχάγγελος) και ο εφεδρι­
κός λόχος μηχανικού να κινηθούν στον
χώρο όπου υπήρχε το κενό μεταξύ των
δύο μεραρχιών. Οι παραπάνω μονάδες ε-
νήργησαν γρήγορα και κατέλαβαν θέσεις
στο αριστερό της Μεραρχίας Αρχιπελά­
γους, τη στιγμή ακριβώς που εκδηλωνό­
ταν σφοδρή εχθρική αντεπίθεση. Περί τα
μεσάνυκτα με διαταγή του διοικητή της
Μεραρχίας Αρχιπελάγους έφθασε στο
Κρούπ ντε Τουλουμούς και η πολυβολαρ­
χία (έξι πολυβόλα). Ετσι το κενό που υπήρ­
χε μεταξύ των δύο μεραρχιών καλύφθηκε
από τις παραπάνω μονάδες, οι οποίες με­
τά την απόκρουση της εχθρικής αντεπί­
θεσης εγκαταστάθηκαν επί της τοποθε­
σίας και άρχισαν να την οργανώνουν.
Στη Μεραρχία Σερρών κατά τη διάρ­
κεια της μάχης λειτούργησαν ικανοποιητι­
κά, οι διαβιβάσεις, το ρεύμα ανεφοδια­
σμού των μονάδων και η υγειονομική υπη­
ρεσία.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας
στις επιχειρήσεις πρέπει να τονίσουμε ότι
την ημέρα της επίθεσης ο καιρός ήταν νε­
φελώδης και από τις 09.00 άρχισε να βρέ­
χει. Επιπλέον επικρατούσε αραιή ομίχλη
καλύπτοντας τα προελαύνοντα τμήματα
του Ελληνικού Στρατού. Η κατάσταση αυ­
τή ευνόησε την προώθηση του πεζικού,
διότι οι κινήσεις του δεν μπορούσαν να ε-
πισημανθούν από τον εχθρό, καθόσον τα
εγγύς παρατηρητήρια των Βουλγάρων εί­
χαν καταστραφεί από τα πυρά προπαρα-
σκευής του συμμαχικού πυροβολικού,
ενώ τα επί της Τζένας παρατηρητήρια ή­
ταν καλυμμένα από πυκνά σύννεφα.
Η καταστροφή των βουλγαρικών οργα­
νώσεων από το ελληνικό πυροβολικό υ­
πήρξε πλήρης. Αμέσως μετά την κατάλη­
ψη της τοποθεσίας του Σκρα ντι Λέγκεν
άρχισε η οργάνωσή της με προοδευτική
κατασκευή χαρακωμάτων, πολυβολείων,
παρατηρητηρίων και ορυγμάτων συγκοι­
νωνίας, καθώς και με τη χάραξη οδών προ­
σπέλασης και την εγκατάσταση τηλεφωνι­
κών γραμμών. Για την οργάνωση εργάσθη-
καν όλες οι ελληνικές μονάδες, ιδίως το
Μηχανικό, καθώς και τα ειδικά εκπαιδευ­
μένα τμήματα του 1ου Αφρικανικού ΣΠ και
του 45ου γαλλικού ΣΠ.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Στη νίκη των Ελλήνων στη μάχη του
Σκρα ντι Λέγκεν συνετέλεσαν οι εξής πα­
ράγοντες: α) Η απαράμιλλη ορμητικότητα,
η αυτοθυσία και η αυταπάρνηση των στε­
λεχών και των οπλιτών. 6) Η πίστη για τη
νίκη και το υψηλό ηθικό, γ) Η συντονισμέ­
νη ενέργεια των Μεραρχιών για την κατά­
ληψη του τελικού ΑΝΣΚ. δ) Η πολύ αποτε­
λεσματική εγγύς υποστήριξη του πυροβο­
λικού, που κατέστρεψε τις εχθρικές οργα­
νώσεις. Σε μερικά μόνο σημεία εχθρικά
πολυβολεία δεν καταστράφηκαν. Το γεγο­
νός αυτό το τονίζουμε διότι ο Γάλλος
στρατηγός Τοπάρ, που ηγήθηκε των τμη­
μάτων τα οποία επιτέθηκαν τον Μάιο του
1917 κατά της ίδιας τοποθεσίας, ανέφερε
στην έκθεσή του ότι αφορμή της τότε α­
ποτυχίας υπήρξε ένα και μόνο πολυβόλο,
που σταμάτησε την προώθηση του Γαλλι­
κού Πεζικού!! ε) Η κατάληψη των υψωμά­
των Σκρα ντι Λέγκεν και Πιτόν Ντενυντέ.
Η δράση των ελληνικών στρατευμά­
των κατά τη μάχη του Σκρα υπήρξε μεγά­
λης σπουδαιότητας, ιδίως η δράση της
Μεραρχίας Αρχιπελάγους που ανέλαβε
την κύρια προσπάθεια. Η μάχη του Σκρα
ήταν μια ευκαιρία για τους Ελληνες, που
περίμεναν με αδημονία πλέον τη στιγμή
να αναμετρηθούν με τους Βουλγάρους. Ε­
πίσης είχε μεγάλη απήχηση σε όλη την Ελ­
λάδα και προκάλεσε μεγάλο ενθουσια­
σμό. Οι Ελληνες λησμόνησαν προς στιγμή
τα πολιτικά τους πάθη και αναπολώντας
τις ένδοξες ημέρες των νικηφόρων πολέ­
μων του 1912-1913 αισθάνθηκαν τους ε­
αυτούς τους εμπνεόμενους από μεγάλη ε­
θνική υπερηφάνεια. Τα ελληνικά τμήματα
έγραψαν νέες σελίδες δόξας.
Μετά τη μάχη ο Γάλλος στρατηγός
Γκυγιωμά, αρχιστράτηγος των Συμμαχι­
κών Δυνάμεων, σε σχετική διαταγή του
προς τον διοικητή της 1ης ΟΜ, μεταξύ
των άλλων τόνιζε και τα εΕής για τη δράση
των ελληνικών μονάδων: «... Χάρη στην α­
παράμιλλη ανδρεία του και την υπέροχη
ορμητικότητά του. το Ελληνικό Πεφκό
του στρατηγού Ζυμβρακάκη, σε στενό
σύνδεσμο με πυροβολικό και αεροπορία,
τα οποία, παρά τις δυσμενείς καιρικές
συνθήκες πέτυχαν να εκτελέσουν όλες
τις αποστολές τους, υπερνίκησε όλα τα
συσσωρευμένα εμπόδια και πέτυχε τη με
περίλαμπρη ενέργεια κατάληψη των
βουλγαρικών θέσεων επί μετώπου 12
χλμ...... Επιπλέον ο αρχιστράτηγος με ει­
δική διαταγή του (2 Ιουνίου 1918) συνεχά-
ρη και τον διοικητή της Μεραρχίας Αρχι­
πελάγους, που είχε αναλάβει το βάρος
της κύριας προσπάθειας. Στη διαταγή αυ­
τή τόνιζε ότι ήταν υπερήφανος που διοι­
κούσε τέτοιους αξιωματικούς και οπλίτες.
Κρίνουμε σκόπιμο να μνημονεύσουμε
μια επιστολή που γράφτηκε από τον επι-
λοχία πεζικού Π. Γράβαρη, και ίσως είναι η
πλέον χαρακτηριστική του κλίματος που
επικρατούσε. «Σας γράφω από το χαράκο-
μα που έχω στίσει τον σταθμόν μου και
βρίσκομε στην ανεκφράστως ευχάριστη
θέση να σας αναγκίλω μιαν αφαντάστως
λαμπράν νίκην μας. Κατελάβαμε το φοβε-
ρόν Σκρα ντι Λέγκεν, και όλα τα υψώματα
μέχρι την περιφέριαν της Λουμνίτσας (...).
Η ορμή της επιθέσεως και η ταχίτης της ε-
πελάσεως δεν περιγράφονται ούτε μπορή
κανείς να της φαντασθή. Ητανε φρενίτης,
ήτανε κάτι αφάνταστο, κάτι υπεράνθρω­
πο, δεν ήταν κύμα ανθρώπινο εκείνο, ήτα­
νε ανεμοστρόβιλος, τους σαρώσαμε...»
(στο κείμενο διατηρείται η ορθογραφία
του πρωτοτύπου).
Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν: νεκροί
441, τραυματίες 2.227 και αγνοούμενοι
164. Αυτές των Βουλγάρων δεν είναι δυνα-
τό να υπολογισθούν πλήρως λόγω έλλει- ■■■
ψης επισήμων στοιχείων. Πάντως πάνω
από 400 νεκροί καταμετρήθηκαν επί του
πεδίου της μάχης. Συνελήφθησαν 1.835
αιχμάλωτοι (35 ήταν αξιωματικοί). Κυριεύ-
θηκαν μεγάλες ποσότητες εχθρικού υλι­
κού και πυρομαχικών, μεταξύ αυτών 32
πυροβόλα, δύο βομβοβόλα των 17,5 cm
και 10 βομβοβόλα των 7,5 cm.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ
ΠΟΛΕΜΟΝ 1918, ΔΙΣ/ΓΕΣ, 1961.
(2) Κόκορη Α9.: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, έκδ.
ΣΣΕ.
(3) Περιφεράκη Γ.: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,
βιβλίο 1ο, έκδ. ΣΣΕ, 1992.
(4) D.K. Sotan: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ
ΤΟΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΟΝ ΑΓΩΝΑ, 1922.
(5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,
Εκδοτική Αθηνών, 1977.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ι
 «ΜΑΥΡΗ ΧΕΙΡ»

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΔΟΥΚΑ

ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΥ
ΚΑΙ Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥΑ'ΠΠ
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ
ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Π Ο Υ Ρ Α Σ
Υποστράτηγος ε.α.
ΚΑΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ Δ Ε Ν ΕΙΧΕ ΤΟΣΟ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΕΣ
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΟΣΟ Ο ΦΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΔΟΥΚΑ
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΥ, ΔΙΑΔΟΧΟΥ ΤΗΣ
ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΡΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, ΣΤΟ
ΣΕΡΑΓΕΒΟ, ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΩΝ ΑΝΗΣΥΧΩΝ
ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΤΗΣ ΒΟΣΝΙΑΣ-ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗΣ. ΣΤΙΣ
28 ΙΟΥΝΙΟΥ 1914 Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ
ΕΝΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΠΟΥ ΚΑΤΩ ΑΠΟ
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕ Θ Ν Ε ΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΕ Ν
ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΤΕΤΟΙΕΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΕΙΣ. ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ
ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗΣ ΤΩΝ
ΕΙΚΟΣΙ ΕΤΩΝ ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΕΣ
ΔΟΛΟΦΟΝΙΕΣ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ. ΠΕΤΥΧΕ
Μ Ο ΝΟ ΑΠΟ ΑΠΛΗ ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ.
α χαράματα της 29ης Μαϊου
Τ 1903 στο Βελιγράδι, πρωτεύου­
σα του Βασιλείου της Σερβίας,
τη δολοφονία του βασιλιά Αλέξανδρου
και της συζύγου του Δράγα.
έγινε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα με την ψευδή εγκυμοσύνη της βασί­
Ο Αλέξανδρος Οβρένοβιτς ανέβηκε
στον θρόνο της Σερβίας πριν ενηλικιω-
θεί, κατόπιν πραξικοπήματος το 1893
και εν γνώσει του πατέρα του Μίλαν, ο
οποίος είχε παραιτηθεί προηγουμένως
όταν ο γιος του ήταν ακόμη δώδεκα ε­
τών. Η βασιλεία του Αλέξανδρου ήταν
πλήρης συνταγματικών και κυβερνητι­
κών κρίσεων αλλά και οξύτατης πολιτι­
κής διαμάχης μεταξύ των πολιτικών
κομμάτων της Σερβίας. Στις αρχές Αυ-
γούστου 1900 ο Αλέξανδρος νυμφεύ-
θη κε την κατά 12 χρόνια μεγαλύτερή
του Δράγα Μάσιν, χήρα, πρώην κυρία
των τιμών της βασίλισσας μητέρας του
Ναταλίας, αρκετά γνωστή στην κοινω­
νία του Βελιγραδιού για τον έκλυτο βίο στρεφομένη κατά του βασιλιά Αλέξαν­
της. Ο γάμος αυτός καταδικάσθηκε ο­
μόφωνα και σχεδόν συνετέλεσε στην α­
παρχή πολιτικών εξελίξεων με την πα­
ραίτηση της κυβέρνησης του Βλαντάν
Τζώρτζεβιτς και τον τερματισμό του
πολιτικού ρόλου του βασιλιά Μίλαν στη
Σερβία. Το κοινό αίσθημα εναντίον του
γάμου του βασιλιά με τη Δράγα ενίσχυ-
σε ένα νέο σκάνδαλο που προκλήθηκε
από
λισσας, η οποία επιβεβαιώθηκε από έ­
ναν γιατρό που εστάλη στο Βελιγράδι
από τη ρωσική αυλή κατόπιν επιμονής
της μητέρας του Αλέξανδρου Νατα­
λίας, η οποία γνώριζε ότι η πρώην κυρία
των τιμών της ήταν στείρα. Η κοινή
γνώμη εξεγέρθηκε κατά της απάτης
αυτής και της απόπειρας της βασίλισ­
σας να θέσει επί του σερβικού θρόνου
ξένο παιδί. Το κοινό αίσθημα επηρέασε
φυσικά και τον στρατό, στον οποίο οι α­
ξιωματικοί καταφέρονταν εντονότερα
κατά της βασίλισσας.
Ως αποτέλεσμα αυτής της δυσαρέ­
σκειας, συνεπικουρούμενης και από
την αρθρογραφία του αντιπολιτευόμε­
νου Τύπου, μια ομάδα νέων αξιωματι­
κών το 1901 προέβη σε συνωμοσία
δρου Ομπρένοβιτς. Επικεφαλής αυτής
τ έθη κε ο λοχαγός Ντραγκουτίν Δημη-
τρίεβιτς-Απις, άνθρωπος εξαιρετικά α­
ποφασιστικός και με μεγάλη επιρροή
στον στρατό. Από τους κόλπους της
οργάνωσης μία ομάδα 28 αξιωματικών
Γαλλική γελοιογραφία του 1908. Ο
Φραγκίσκος Ιωσήφ αφαιρεί
τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη από την Τουρκία,
ενώ ο πρίγκηπας Φερδινάνδος ανακηρύσσει
την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας.
τη νύκτα της 29ης Μαϊου 1903 ειοήλθε
53
στα ανάκτορα και δολοφ όνησε το βασι­
λικό ζεύγος. Θύματα της συνωμοσίας
υπήρξαν επίσης ο πρόεδρος της κυ­
βέρνησης και ο υπουργός Στρατιωτι­
κών. Πίσω από τη συνωμοσία των αξιω­
ματικών βρίσκονταν σι τάσεις της σερ-
βικής αστικής τάξης να εξασφαλίσει
την επικράτηση του κοινοβουλευτι­
σμού.
Το πραξικόπημα έγινε από τον
στρατό, ανταποκρινόταν όμως στα
συμφέροντα της αστικής τάξης και του
λαού διότι επέτρεψε την εγκαθίδρυση
της συνταγματικής κοινοβουλευτικής
μοναρχίας θέτοντας τέρμα στα προσω­
πικά καθεστώτα. Γι’ αυτό έτυχε της υ­
ποστήριξης ολόκληρης της σερβικής
κοινής γνώμης. Στον θρόνο ανήλθε ο
Πέτρος Α ’ Καραγεώργεβιτς, αλλά τη
χώρα κυβερνούσε η κυβέρνηση και το
κοινοβούλιο. Τα εσωτερικά προβλήμα­
τα αντιμετωπίζονταν με επιτυχία. Οι
πολιτικοί κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύ­
θεροι και ανεξάρτητα δικαστήρια εξα­
σφάλιζαν την απονομή δικαιοσύνης.
Ομως οι σκοποί της εξωτερικής πο­
λιτικής της Σερβίας δεν είχαν επιτευ­
χθεί. Διακαής πόθος ήταν η απελευθέ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Αυστριακό γραμματόσημο
αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων.
ρωση όλων των άλλων Σέρβων και η έ­
νωσή τους σε μια μεγάλη Σερβία. Η πο­
λιτική μερικών από τις μεγάλες δυνά­
μεις ήταν αντίθετη προς την απελευ­
θέρωση των σερβικών εδαφών που βρί­
σκονταν ακόμη κάτω από ξένη διοίκη­
ση.
Μετά το πραξικόπημα του Μαϊου ό­
λες οι θέσεις-κλειδιά του Σερβικού
Στρατού κατελήφθησαν από ανθρώ­
πους του Απις, γεγονός που ανησυχού­
σε την κυβέρνηση αλλά και όλους τους
άλλους αξιωματικούς στον Στρατό. Ω­
στόσο ο Απις και οι φίλοι του απολάμ­
βαναν της εκτίμησης της μάζας της
σερβικής κοινωνίας. Τους θεωρούσαν
τίμιους αξιωματικούς και αναγνώριζαν
τον μεγάλο τους πατριωτισμό, επειδή
ζητούσαν τη δίχως καθυστέρηση απε­
λευθέρωση όλων των άλλων Σέρβων
και την ένωσή τους με τη Σερβία. Ηταν
δε ιδιαίτερα δημοφιλείς στους Σέρ-
βους που ζούσαν υπό τουρκική ή αυ-
54 στροουγγρική κατοχή.
™ Από το 1870, οπότε δημιουργήθηκε
η βουλγαρική Εξαρχία, οι Βούλγαροι α­
πέκτησαν το δικαίωμα να επιμελούνται
και να ελέγχουν τη θρησκευτική ζωή
των Σέρβων στη νοτιοδυτική Σερβία, η
οποία κατεχόταν από την Τουρκία. Η
Βουλγαρία στέλνοντας αρχικά επισκό­
πους, ιερείς και δασκάλους στην περιο­
χή ασκούσε πιέσεις στους Σέρβους για
να αποκτήσουν βουλγαρική συνείδηση.
Αργότερα αύξησε τις πιέσεις της στέλ­
νοντας το 1903 ένοπλες δυνάμεις τρο­
μοκρατών (τους γνωστούς κομιτατζή­
δες του Μακεδονικού Αγώνα), με απο­
τέλεσμα την περίοδο 1903-1906 να δ ο­
λοφ ονηθούν 143 διακεκριμένοι Σέρβοι
και να διαπραχθούν 151 άλλα εγκλήμα­
τα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αρχί­
σει ο σέρβικός πληθυσμός να οργανώ­
νει την άμυνά του, ενώ παράλληλα, υπό
την πίεση της σερβικής κοινής γνώμης
με την έγκριση της σερβικής κυβέρ νη ­
σης άρχισε και η συγκρότηση ενόπλων
σερβικών ανταρτικών ομάδων με τη
συμμετοχή και αξιωματικών του Σερβι-
κού Στρατού.
Μια άλλη περιοχή της Σερβίας, η
Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ήταν υπό ξένη κυ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
0 Σέρβος
πρωθυπουργός Πάσιτς.
Ο Απις, ο ιδρυτής
της "Μαύρης Χειρός».
ριαρχία. Στο Βελιγράδι υπάρχει ακόμη
ένα μνημείο του βασιλιά Μιχαήλ 0-
μπρένοβιτς πάνω σε ένα άλογο με τον
δείκτη του δεξιού χεριού του προς τη
Βοσνία, φανερώνοντας την ανεκπλή­
ρωτη επιθυμία του: την απελευθέρωση
της υποδουλωμένης Σερβικής Β ο σ ­
νίας. Επανειλημμένες προσπάθειες
της Σερβίας για απελευθέρωση της
Βοσνίας από τους Τούρκους παρεμπο­
δίζονταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις.
Και ενώ οι Σέρβοι αγωνίζονταν για την
απελευθέρωση των ομοεθνών τους,
στις 9 Ιουλίου 1876 η Ρωσία και η Αυ­
στροουγγαρία συμφώνησαν ότι η Βο σ ­
νία έπρεπε να δοθεί στην Αυστροουγ­
γαρία. Ετσι στο συνέδριο του Βερολί­
νου, το 1878, δ όθηκε εντολή στην Αυ­
στροουγγαρία να καταλάβει και να
διοικήσει τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Στα
τριάντα χρόνια της κατοχής η Αυστρο­
ουγγαρία προσπάθησε να καταστρέ­
ψει τον σερβικό χαρακτήρα της περιο­
χής απαγορεύοντας στους Σέρβους α­
κόμα και να τραγουδούν σέρβικά επικά
λαϊκά τραγούδια, που τους θύμιζαν το
ένδοξο παρελθόν τους, όταν επί τσά­
ρου Στέφανου Ντουσάν (1331-55) η
Σερβία ήταν μία μεγάλη ευρωπαϊκή δ ύ ­
ναμη.
Από τη στιγμή της εντολής του Σ υ ­
νεδρίου του Βερολίνου η Αυστροουγ­
γαρία προετοίμαζε την προσάρτηση
της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Τα σχέδιά
της αναβίωσαν το 1906, όταν υπουργός
Εξωτερικών ήταν ο βαρώνος Ερενταλ.
Ο τελευταίος κατόπιν διαβουλεύσεων
με τη Ρωσία πέτυχε να αποσπάσει τη
συγκατάθεση του Ρώσου υπουργού Ε ­
ξωτερικών Ιζβόλσκυ, στις 16 Σεπτεμ­
βρίου 1908 στο Μπουλάου, με αντάλ­
λαγμα την ευνοϊκή στάση της Βιέννης
στα ρωσικά αιτήματα για προτεραιότη­
τα στα Στενά (Βόσπορος-Δαρδανέλια).
Φήμες περί προσάρτησης των σερβι­
κών περιοχών στην Αυστροουγγαρία έ-
Ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος.
φθασαν στο Βελιγράδι το 1907. Ομοίως
στις αρχές Σεπτεμβρίου 1908 η Σέρβική
κυβέρνηση έλαβε επιβεβαίωση περί
της επικείμενης προσάρτησης από τον
ίδιο τον Ιζβόλσκυ.
Ετσι, εντελώς αιφνιδιαστικά για ο­
λόκληρη την ευρωπαϊκή διπλωματία,
στις 6 Οκτωβρίου 1908 ανακηρύχθηκε
στη Βιέννη η προσάρτηση της Βοσ-
νίας-Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγα­
ρία.
Ο συνολικός απολογισμός της κρί­
σης λόγω της προσάρτησης υπήρξε πο­
λύ δυσοίωνος για την ειρήνη στην Ε υ ­
ρώπη. Η σέρβική διπλωματία διαδήλω-
σε σε ολόκληρη την Ευρώπη το δικαίω­
μα της χώρας της να αγωνισθεί για την
τύχη των ομοεθνών της στη Βοσνία-
Ερζεγοβίνη. Αυτό εξύψωσε ιδιαίτερα
το γόητρο στις κατεχόμενες γιουγκο­
σλαβικές χώρες της σερβικής μοναρ­
χίας. Η κρίση λόγω της προσάρτησης
μπορεί να θεω ρηθεί ως ένα σταυρο­
δρόμι της ευρωπαϊκής πολιτικής, από
το οποίο τα γεγονότα κινήθηκαν προς
τον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Α'ΠΠ).
Υπό την επήρεια έντονης εθνικής
αγανάκτησης που προκλήθηκε από την
επικρατούσα κατάσταση στις υπό ξένη
κατοχή σερβικές περιοχές (νοτιοδυτι­
κή Σερβία και Βοσνία-Ερζεγοβίνη) και
την προσάρτηση, συγκροτήθηκε στις
21 Οκτωβρίου 1908 στη Σερβία η Κε­
ντρική Επιτροπή της Εθνικής Αμυνας
(Ναρόντνα Οντμπράνα), με σκοπό την
εξύψωση του εθνικού φρονήματος, τη
συνένωση όλων των εθνικών δυνάμεων
και την οργάνωση εθελοντικών - α­
νταρτικών σωμάτων για τον επαπειλού-
μενο πόλεμο με την Αυστροουγγαρία.
Μέσα σε σύντομο χρόνο ιδρύθηκαν
στη Σερβία 220 Επιτροπές Εθνικής Α­
μυνας και ενεγράφησαν 5.000 εθελο­
ντές.
 Η μυστική αυτή οργάνωση έστελνε
μικρά ένοπλα ανταρτικά τμήματα στη
νοτιοδυτική Σερβία για την αντιμετώπι­
ση της βουλγαρικής δράσης στην ίδια
περιοχή. Μετά από μία περίοδο χωρίς
δράση η Εθνική Αμυνα αναδιοργανώ­
θηκε, τον Ιούλιο του 1909, και ανέλαβε
εθνικομορφωτικές αποστολές. Ετσι κα­
τέστη το κέντρο γύρω από το οποίο συ­
γκεντρώνονταν οι νέοι από τις τάξεις
των εθνικιστικών επαναστατικών ομά­
δων. Ενεργούσε μέσω της νεολαίας και
των εθνικών αγωνιστών, οι οποίοι ήταν
φορείς της σερβικής και της γιουγκο­
σλαβικής προπαγάνδας στις λαϊκές μά­
ζες.
Η κίνηση της νεολαίας ήταν ιδιαίτε­
ρα έντονη στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, εκ-
φραζόμενη σε μυστικές εταιρείες
σπουδαστών. Στο Μοστάρ είχε ιδρυθεί
από το 1905 η μυστική εταιρεία « Ε λ ε υ ­
θερία». Αργότερα ιδρύθηκαν οι λέσχες
«Εθνική Ενωση», οι οποίες περιελάμ-
βαναν τη νεολαία μέσης εκπαίδευσης
στις πόλεις Σεράγεβο, Μοστάρ, Τούζ-
λα, Μπάνια Λούκα και άλλες μέσα στη
Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Αργότερα επίσης
ανακαλύφθηκαν μαθητικές οργανώ­
σεις σε γυμνάσια και πανεπιστήμια του
Μοστάρ, του Ζάγκρεμπ, του Σπαλάτου,
του Νόβι Σαντ, της Βιέννης, του
Γκρατς και της Πράγας. Η νεολαία αυτή
είχε θέσει σε κυκλοφορία ολόκληρη
σειρά από έντυπα, τα οποία υποστήρι­
ζαν τις εθνικές τους επιδιώξεις. Πέραν
απ' αυτά η Εθνική Αμυνα χρησιμοποίη­
σε τη γυμναστική εταιρεία Σόκο (=γε-
ράκι), τη μορφωτική εταιρεία «Παιδεία»
στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. την εταιρεία
«Οικονομικός» στο Ζάγκρεμπ, τον ορ­
θόδοξο κλήρο, τους νέους εμπόρους
και τους προύχοντες χωρικούς. Η σέρ­
βική κυβέρνηση δεν χρησιμοποίησε
την Εθνική Αμυνα διότι αυτό ήταν επι­
κίνδυνο και η ίδια βρισκόταν σε ρήξη
με τους αξιωματικούς - πρώην συνωμό­
τες.
Οι συχνές εσωτερικές μεταβολές
και η μόνιμη αντιπαράθεση των δύο ι­
σχύ ροτέρων κομμάτων (ριζοσπάστες
και ανεξάρτητοι) προκάλεσαν τη δυσα­
ρέσκεια των στρατιωτικών κύκλων, οι
οποίοι είχαν την εντύπωση ότι οι συ­
χνές εσωτερικές πολιτικές κρίσεις πα­
ρεμπόδιζαν τη δραστηριοποίηση της ε­
θνικής εξωτερικής πολιτικής. Ετσι μία
ομάδα συνωμοτών αξιωματικών το 1909
προκάλεσε την παραίτηση του γέροντα
βασιλιά Πέτρου Α ’. Το γεγονός αυτό ό­
μως επέφερε και τη διάσπαση στους
κόλπους των συνωμοτών. Η μικρότερη
ομάδα παρέμεινε πιστή στον βασιλιά
και στον διάδοχο Αλέξανδρο. Η μεγαλύ­
τερη αποσχίσθηκε και οργάνωσε τον
Μάιο του 1911 τη μυστική εταιρεία « Ε ­
νωση ή Θάνατος» (Ujedinjenje Hi smrt).
Στο ευρύ κοινό η πρώτη αυλική ομάδα
έλαβε την ονομασία «Λευκή Χείρ», ενώ
αυτή των δυσαρεστημένων αξιωματι-
Ο Πρίντσιπ οδηγείται στη φυλακή.
κών ονομάστηκε «Μαύρη Χείρ».
Αρχηγός της οργάνωσης «Ενωση ή
Θάνατος» ήταν ένας αποφασιστικός α­
ξιωματικός του Σερβικού Στρατού, ο
ταγματάρχης Απις, που ως λοχαγός ή­
ταν επικεφαλής της ομάδας των συνω­
μοτών του πραξικοπήματος και της δο­
λοφονίας του βασιλικού ζεύγους το
1903 και ο οποίος ήταν διευθυντής του
Γραφείου Πληροφοριών στο Γενικό Επι­
τελείο.
Ο Απις θεωρείτο μιλιταριστής και
πανσερβιστής και ήθελε προνομιακή
θέση της Σερβίας μεταξύ των νοτιο-
σλαβικών χωρών. Ο Σέρβος αντιστρά­
τηγος Μπ. Μίρκοβιτς όταν ήταν μαθη­
τής στη Σχολή Αξιωματικών θυμόταν
ότι ο Ντραγκουτίν Δημητρίεβιτς-Απις
ήταν ένας πολύ καλός δάσκαλος της
στρατηγικής, που ουδέποτε είπε κάτι
για τις πολιτικές του δραστηριότητες.
Η οργάνωση προς επίτευξη των
σκοπών της προπαγάνδιζε εξωτερικώς
την Εθνική Επανάσταση «προς τον
σκοπό της πραγματοποίησης των εθνι­
κών ιδεωδών: της ενοποίησης των Σέρ-
βων» (άρθρο 1 του καταστατικού της
Οργάνωσης). Για τον σκοπό αυτό χρη­
σιμοποίησε την Εθνική Αμυνα: τοποθέ­
τησε το μέλος της, ταγματάρχη Μίλαν
Βάσιτς, ως γραμματέα της Εθνικής Α­
μυνας. Ως διευθυντής του Γραφείου
Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου
ο Απις οργάνωσε το 1911 υπηρεσία α­
ξιωματικών της μεθορίου προς Τουρκία
και Αυστροουγγαρία, οι οποίες οργά­
νωναν δίκτυα πληροφοριών και προπα­
γάνδας και στρατολογούσαν έμπιστους
πράκτορες. Το έργο αυτό διευκολυνό­
ταν από τη βοήθεια την οποία τους πα­
ρείχαν οι εκείθεν των συνόρων Σέρβοι
κάτοικοι.
Στο Βελιγράδι όλοι μιλούσαν για τη
«Μαύρη Χείρα» σαν να επρόκειτο για έ­
ναν αθωότατο αθλητικό όμιλο. Εν τού-
τοις γνώριζαν ότι η μυστική αυτή οργά-
νωση έριχνε βόμβες και δίδασκε στα
μέλη της πώς να χρησιμοποιούν το πε­
ρίστροφο και το μαχαίρι αποτελεσματι­
κά. Κανένας δεν γνώριζε ποιοι κινού­
σαν τα νήματα. Στο καταστατικό της
οργάνωσης αναγράφεται: «Υπεράνω ό­
λων τίθεται το συμφέρον της οργάνω­
σης. Κάθε νέο μέλος της οργάνωσης
πρέπει να έχει υπόψη του ότι με την εί­
σοδο σε αυτή θυσιάζει τον εαυτό του
και δεν μπορεί να περιμένει ούτε δόξα.
ούτε ατομικά οφέλη... Μόλις η Κεντρι­
κή Επιτροπή αποφασίσει μία καταδίκη
σε θάνατο το μόνο που προέχει είναι η
εκτέλεσή της. Ο τρόπος της εκτέλεσης
είναι δευτερεύον ζήτημα...».
Τα νέα μέλη γίνονταν δεκτά με ορι­
σμένες διατυπώσεις που προκαλούσαν
εντύπωση στον «νεοφώτιστο», όπως α-
πεκαλείτο το νέο μέλος. Ο «νεοφώτι­
στος» εισερχόταν σε ένα δωμάτιο που
φωτιζόταν μόνο από ένα κερί. Εκεί,
μπροστά σε έναν σταυρό, μια νεκρ ο κε­
φαλή, ένα εγχειρίδιο και μια φιάλη με
δηλητήριο έδινε τον εξής όρκο: «Ορκί­
ζομαι στο όνομα του ήλιου που με θ ε ρ ­
μαίνει, της γης που με τρέφει, του Θ ε­
ού που με έπλασε, του αίματος των
προγόνων μου, της τιμής μου και της
ζωής μου ότι από τη στιγμή αυτή και
μέχρι την τελευταία μου πνοή θα πει­
θαρχώ τυφλά στους νόμους της οργά­
νωσης και ότι θα είμαι πάντοτε έτοιμος
να υποβληθώ σε κάθε θυσία χάριν αυ­
τής». Τα μέλη ήταν υποχρεωμένα να υ­
πογράψουν μία δήλωση ένορκης υπα-
κόής.
Το 1913 σε μυστική σύσκεψη αντι­
προσώπων της Ενωμένης Εθνικιστικής
Νεολαίας αποφασίστηκε όπως στις πιέ­
σεις των αυστροουγγρικών αρχών απα-
ντήσουν με ατομική τρομοκρατία, επα- ■*«
ναστατική προπαγάνδα και διάφορες α­
πόπειρες. Τον Ιούνιο του 1910 ο Μπό-
γδαν Ζέραζιτς πυροβόλησε κατά του
κυβερνήτη της Βοσνίας Βαρεσάιν, σε
ένδειξη διαμαρτυρίας κατά της προ­
σάρτησης. Μετά την απόπειρα αυτοπυ-
ροβολήθηκε. Λίγο πριν πεθάνει φώνα­
ξε: «Την εκδίκησή μου την αφήνω
στους Σέρβους». Ο τάφος του έγινε
ένα είδος προσκυνήματος για τους
«Νεολαίους», όπου έδιναν την υπόσχε­
ση να «συνεχίσουν το έργο του». Ε κ τ ε ­
θειμένοι στις διώξεις των αρχών πολλοί
από τους νέους αυτούς κατέφυγαν στη
Σερβία και στο Μαυροβούνιο, για συνέ­
χιση των σπουδών τους, όπου μπορού­
σαν εύκολα να έλθουν σε επαφή με την
Εθνική Αμυνα και την «Ενωση ή Θάνα­
τος» και τη «Μαύρη Χείρα».
Το καταλληλότερο στέκι ήταν το κα­
φενείο «Χρυσόψαρο» του Βελιγραδιού,
ένα σκοτεινό κατάστημα με μαρμάρινα
τραπέζια όπου οι θαμώνες ήταν κυρίως
αναρχικοί, πανσλαβιστές, πρόσφυγες
και Σέρβοι πατριώτες. Οι νέοι αυτοί α-
ποτελούσαν το «βαλκανικό μίγμα» για
το οποίο οι υπεροπτικοί στρατιωτικοί
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Το ζεύγος των διαδόχων κατά την έξοδό του από το δημαρχείο του Σεράγεβο
για την τελευταία διαδρομή.
κύκλοι του Βερολίνου έλεγαν ότι πρέ­
πει να εξουδετερω θεί με «εντομοκτό-
νο σκόνη».
Ο Γιόκα, ο σερβιτόρος του «Χρυσό­
ψαρου», εκείνο το πρωί παρέλαβε από
τον ταχυδρόμο ένα ανοικτό ταχυδρομι­
κό δελτάριο για τον τακτικό πελάτη
του καφενείου Νεδέλιο Γκαμπρίνοβιτς,
προερχόμενο από το Σεράγεβο. Στο
δελτάριο ήταν γραμμένη με το χέρι η
λέξη «Ζδράβο» (γειά σου) και κολλημέ­
νο ένα απόκομμα εφημερίδας που πε-
56 ριείχε την είδηση ότι ο αρχιδούκας
mm Φραγκίσκος Φερδινάνδος, γενικός επι­
θεωρητής του Αυστροουγγρικού Στρα­
τού, θα παρακολουθούσε περί το τέ­
λος Ιουνίου στρατιωτικά γυμνάσια στη
Βοσνία και ότι την 28η Ιουνίου θα επι­
σκεπτόταν το διοικητήριο του Σερά γε­
βο. Ο Γιόκα διάβασε με προσοχή την εί­
δηση και όταν ήλθε ο Γκαμπρίνοβιτς
στο καφενείο του έδωσε το δελτάριο
λέγοντας «Μία ενδιαφέρουσα πληρο­
φορία για σας», προσθέτοντας υπαινι­
κτικά: «Στην αρχή νόμισα ότι ήταν ένα
τρυφερό μυστικό από κάποια Βοσνιακή
καλλονή» «Τέτοια πράγματα δ εν γρά­
φονται πάνω σε μια κάρτα», απάντησε
ο Γκαμπρίνοβιτς και ο πονηρός Γιόκα
είπε: «Ω, συχνά γράφονται σε μια ανοι­
κτή κάρτα πολύ σοβαρότερα μυστικά».
Τη στιγμή εκείνη ούτε ο σερβιτόρος
Γιόκα, που αν και δεν φαινόταν να στέ­
κει οικονομικώς καλά κατόρθωνε να πι­
στώνει τους περισσότερους τακτικούς
πελάτες του καφενείου, ούτε ο αποτυ-
χών μαθητής της Εμπορικής Σχολής,
κλειδαράς, μαθητευόμενος ξυλουργός
και τυπογράφος Γκαμπρίνοβιτς, φαντά­
ζονταν ότι έγραφαν ιστορία.
Οταν το 1914 η Αυστροουγγαρία α­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
νήγγειλε στρατιωτικά γυμνάσια στη
Βοσνία, πάνω στα σέρβικά σύνορα, αυ­
τό ελήφθη ως απειλή για τη Σερβία. Ο ­
μοίως η αγγελία της επίσκεψης του
διαδόχου Φερδινάνδου στις 28 Ιουνίου
στο Σεράγεβο, πρωτεύουσα της Β ο σ ­
νίας, θεω ρήθηκε πρόκληση για τους
Σέρβους της Βοσνίας. Η επίσκεψη
αυτή συνέπεσε με την επέτειο της με­
γάλης μάχης του Κοσσυφοπεδίου. Στη
σέρβική ιστορία η μάχη αυτή έχει θέση
ανάλογη με εκείνη της μάχης των Θ ερ­
μοπυλών για την Ελλάδα. Η είδηση της
επίσκεψης πλήγωσε τη σέρβική υπερη­
φάνεια και προκάλεσε τους νέους πα­
τριώτες στη Βοσνία να δολοφ ονήσουν
τον Φερδινάνδο, κατά την επίσκεψή
του στο Σεράγεβο.
Ο ηλικίας 21 ετών Γκαμπρίνοβιτς,
μικρού αναστήματος, κατόπιν συνεν­
νόησης συναντήθηκε στο καφενείο
«Χρυσόψαρο», με το ασθενικού παρα­
στήματος γυμνασιόπαιδο Γαβρήλο Πρί-
ντσιπ. Ο Γκαμπρίνοβιτς δίδοντας στον
Πρίντσιπ την κάρτα του είπε «Τι λες γι’
αυτό;», προσθέτοντας: «Ο διάδοχος
δεν μου φαίνεται άσχημος στόχος». Ο
Πρίντσιπ θεωρώντας την ημερομηνία
επίσκεψης στο Σεράγεβο ως πρόκληση
συμφώνησε λέγοντας: «Θα έπρεπε να
ξοφλήσουμε αυτό τον λογαριασμό στις
28 Ιουνίου 1914».
Από τη στιγμή εκείνη κανένας από
τους δύο νέους δεν μπορούσε να υπο­
χωρήσει χωρίς να θεω ρηθεί από τον
άλλο δειλός και προδότης. Οι αντιλή­
ψεις τους περί τιμής τούς ωθούσαν
προς τα εμπρός. Αμφότεροι ήταν πα­
τριώτες που εμπνέονταν από ένα ιδεώ­
δες: Την απελευθέρωση των ομοεθνών
τους από τον ξένο ζυγό. Και οι δύο
Μνημείο του βασιλιά Μιχαήλ
Ομπρένοβιτς στο Βελιγράδι.
τους σκέπτονταν να απευθυνθούν
στην Εθνική Αμυνα και να ζητήσουν ε­
νίσχυση για τη σχεδιαζόμενη δολοφ ο­
νία. Αλλαξαν όμως γνώμη και αποφάσι­
σαν να προσεγγίσουν τη «Μαύρη Χεί-
ρα», η οποία ήταν πιο ριζοσπαστική και
δ εν υποχωρούσε μπροστά σε τίποτα.
Στην ομάδα αυτή προστέθηκε λίγο
αργότερα και ο συνωμότης μαθητής
του γυμνασίου Τρίφεο Γκρούμπιτς. Για
να προσεγγίσουν τη «Μαύρη Χείρα» α­
π ευθύνθηκαν στον θαμώνα του καφε­
νείου «Χρυσόψαρο», εθελοντή των
Βαλκανικών Πολέμων, Μιλάν Τσιγκάνο-
βιτς, για τον οποίο γνώριζαν ότι ανήκε
στην οργάνωση και ο οποίος ανέλαβε
πρόθυμα να τους φέρει σε επαφή με τη
«Μαύρη Χείρα». Το ίδιο βράδυ οι τρεις
νέοι με τον Τσουγκάνοβιτς συναντήθη-
καν σε ένα σπίτι σε προάστιο του Βελι­
γραδιού με τον ταγματάρχη Βόζυ Τά-
γκοσιτς, που ανήκε στα ηγετικά στελέ­
χη της οργάνωσης «Μαύρη Χείρ». Ο
ταγματάρχης άκουσε το σχέδιό τους
και γελώντας τους ρώτησε αν γνώριζαν
σκοποβολή, να χειρίζονται πιστόλια και
βόμβες και αν είχαν χρήματα. Χωρίς να
περιμένει απάντηση έδωσε στον καθέ­
να μερικά χαρτονομίσματα μεγάλης α­
ξίας και ανέθεσε στον σιδηροδρομικό
υπάλληλο Τσιγκάνοβιτς να μυήσει τους
τρεις συνωμότες στην τέχνη της σκο­
ποβολής και της ρίψης βομβών.
Εκτοτε πέντε φορές την εβδομάδα
οι τρεις συνωμότες εκγυμνάζονταν στο
στρατιωτικό σκοπευτήριο του Βελιγρα­
διού και σημείωσαν σημαντική πρόοδο.
Στις 18 βολές επιτύγχαναν 15 και ο Γκα­
μπρίνοβιτς ειδικεύτηκε στη ρίψη βομ­
βών και κατόρθωσε να κτυπάει κονσερ­
βοκούτι σε απόσταση 15 μέτρων.
Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος, αρχι­
δούκας και διάδοχος του θρόνου των
Αψβούργων, θεωρείτο ως ισχυρός άν-
δρας της δυαδικής μοναρχίας και διέ­
θετε πραγματικά πολιτικά χαρίσματα.
Εμφορείτο από ιδέες αναμόρφωσης
της δυαδικής μοναρχίας και κατέστρω­
νε σχέδια ριζικής επίλυσης του προ­
βλήματος των εθνικοτήτων. Οταν όμως
τα υπέβαλε στον Αυτοκράτορα
θείο του Φραγκίσκο Ιωσήφ έλα­
βε την απάντηση: «Ενόσω εγώ
ζω, δεν επιτρέπω σε κανένα να
αναμιγνύεται στις κυβερνητικές
υποθέσεις».
Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ ήταν έ­
νας φανατικός και αδιάλλακτος
γραφειοκράτης, φιλάργυρος και
(όπως φαίνεται) ξένος προς κά­
θε αίσθημα. Δ εν τον συγκινού-
σε κανένα δράμα ακόμη και μέ­
σα στους κόλπους της οικογέ­
νειας του: Η αυτοκτονία του δια­
δόχου του Ροδόλφου στο Μά-
γιερλινγκ, η δολοφονία της συ­
ζύγου του, η εκτέλεση του
αδελφού του Μαξιμιλιανού στο
Μεξικό, η τρέλλα της Καρλότας,
της συζύγου του αδελφού του
(τρεις θάνατοι μεταξύ των αρχι­
δουκών).
Ο διάδοχος Φερδινάνδος,
νυμφ ευμένος με την εκλεκτή
της καρδιάς του (παρά την αντί­
δραση της Αυλής) Σοφία Χότεκ
και απογοητευμένος από τη
στάση του αυτοκράτορα ασχο-
λείτο στα ανάκτορα με την αν­
θοκομία. Οταν το 1907 γνωστοποιήθη-
κε ότι προσπαθούσε να δημιουργήσει
ένα μαύρο τριαντάφυλλο κάποιος Αγ­
γλος έστειλε στους «Times» του Λονδί­
νου το εξής γράμμα: «Δεν διάβασε άρα­
γε ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάν-
δος την αγγλική ιστορία. Αν τη διάβαζε
θα επληροφορείτο ότι το άνθισμα ενός
μαύρου τριαντάφυλλου θα είχε ως συ­
νέπεια μια δολοφονία, την οποία θα α­
κολουθήσει ένας πόλεμος». Αμέσως
μετά εμφανίστηκε στις στήλες των
«Times» ένας άλλος ανθοκόμος, ο ο­
ποίος διατεινόταν ότι κατά την θεωρία
της κληρονομικότητας του Μ ένδελ θα
χρειάζονταν επτά χρόνια έως ότου από
τη διασταύρωση δύο ειδών κόκκινων
τριανταφυλλιών να προκύψει ένα μαύ­
ρο τριαντάφυλλο. Μήπως το μαύρο
τριαντάφυλλο άνθισε το 1914 στον κή­
πο του Φερδινάνδου; Κανένας δεν μπο-
ρεί να το ισχυριστεί.
Σε σχετικό αίτημα του Φερδινάν-
δου, γενικού επιθεωρητή του Αυστρο-
ουγγρικού Στρατού, περί της επίσκε­
ψης, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ απάντησε λέ­
γοντας: «Κάνε ό,τι θέλεις». Φαίνεται ό­
μως ότι ο διάδοχος είχε κακά προαι­
σθήματα. Την πρώτη ημέρα του ταξιδι­
ού του στον χώρο των γυμνασίων, στον
σιδηροδρομικό σταθμό Χλούμετς στη
Βοσνία, πήρε φωτιά το εφοδιασμένο με
όλες τις ανέσεις ιδιαίτερο βαγόνι του.
Λέγεται ότι ο διάδοχος είπε αργότερα
με πικρία: «Πρώτα ένα βαγόνι που παίρ­
νει φωτιά, ύστερα μια απόπειρα στο Σε-
ράγεβο και αν όλα δεν καταλήξουν σε
αποτέλεσμα μπορεί να επακολουθήσει
καμιά έκρηξη στο θωρηκτό Βίριμπους
Ουνίτις» (θα πραγματοποιούσε ένα τα­
Τα επακόλουθα της έκρηξης της βόμβας
κοντά στο αυτοκίνητο του αρχιδούκα.
ξίδι στη Μεσόγειο).
Το απόγευμα της 27ης Ιουνίου, α­
φού τελείωσαν οι ασκήσεις οι οποίες
(όπως συμβαίνει πάντοτε σχεδόν) έπει­
σαν τον επιθεωρούντο για την άρτια
εκπαίδευση των στρατευμάτων, έστει­
λε στον αυτοκράτορα το εξής τηλεγρά­
φημα: «Ολα εξελίχθηκαν κανονικά. Αύ­
ριο επισκέπτομαι το Σεράγεβο και το ε ­
σπέρας αναχωρώ». Ανάλογο τηλεγρά­
φημα έστειλε και στα παιδιά του (Μαξι-
μιλιανό, Ερνέστο, Σοφία). Το βράδυ πα-
ρακάθησε με τη σύζυγό του σε γεύμα,
που δ όθη κε προς τιμή τους στο ξενο­
δοχείο «Μπόσνα» στη λουτρόπολη Ιλιδ-
τσε.
Στο Βελιγράδι οι τρεις συνωμότες
είχαν ήδη περατώσει την εκγύμνασή
τους με τις ευλογίες της ανωτάτης η ­
γεσίας της «Μαύρης Χειρός» και του
αρχηγού της σερβικής υπηρεσίας κα­
τασκοπείας, συνταγματάρχη Δημητρίε-
βιτς-Απις.
Ο Απις συναισθανόμενος ίσως τις
συνέπειες του εγχειρήματος και τη δυ­
νατότητα κατασυντριβής της Σερβίας
από την Αυστροουγγαρία, προσπάθησε
μέσω του Ρώσου στρατιωτικού ακολού­
θου να εξακριβώσει τις προθέσεις της
μεγάλης αυτής αδελφικής σλαβικής
δύναμης. Αφού ενθ α ρρύνθηκε από αυ­
τόν το ίδιο βράδυ συναντήθηκε με την
ομάδα των συνωμοτών στο αριστοκρα­
τικό εστιατόριο «Κολοράλ» του Βελι­
γραδιού. Από τη στιγμή εκείνη οι Γκα-
μπρίνοβιτς, Πρίντσιπ και Γκράμπιτς δεν
ήταν πια επαναστάτες ήρωες της
ελευθερίας παρά μόνο υποχείρια
φιλόδοξων ανθρώπων.
Φεύγοντας από το Βελιγράδι
οι συνωμότες είχαν εφοδιασθε.
από τον Τσιγκάνοβιτς με τέσσερα
πιστόλια Browning, φυσίγγια. έΕ.
βόμβες από το κρατικό εργοστά­
σιο του Κραγκουγίεβιτς, από 160
δηνάρια ο καθένας και από τρεις
δόσεις κυανιούχου καλιού για αυ­
τοκτονία σε περίπτωση έσχατης
ανάγκης. Πέρασαν τα σύνορα χω­
ριστά με πλαστά διαβατήρια ή
από μονοπάτια λαθρεμπόρων και
συναντήθηκαν στην Τούζλα.
Στο μεταξύ ο Σέρβος πρωθυ­
πουργός, Πάσιτς, πληροφορήθη-
κε τη σχεδιαζόμενη δολοφονία
από τον Τσιγκάνοβιτς, ο οποίος ή­
ταν μεν έμπιστος της «Μαύρης
Χειρός», αλλά και έμπιστός του. Ο
Πάσιτς φοβούμενος εξέγερση
της οργάνωσης εναντίον του διέ­
ταξε, εμπιστευτικά, να κρατη­
θ ο ύ ν στα σύνορα ορισμένοι νέοι
που προορίζονταν για το Σερά γε­
βο. Οι μεσολαβούντες, όμως, για
την εκτέλεση της διαταγής αξιω­
ματικοί ήταν μέλη της «Μαύρης Χει­
ρός» και ανέφεραν: "οι περί ων πρόκει­
ται έχουν ήδη περάσει τα σύνορα". Ο δε
Απις λόγω θέσης διαμαρτυρήθηκε για
την ανάμιξη της αστυνομίας.
Παράλληλα με εντολή του Πάσιτς ο
πρεσβευτής του στη Βιέννη γνωστο­
ποίησε στον Αυστριακό υπουργό Εξω­
τερικών συγκαλυμμένα: «Σύμφωνα με
ακριτομυθίες εκφράζεται υπόνοια ότι
σχεδιάζεται απόπειρα κατά της ζωής
του αρχιδούκα, επί τη ευκαιρία του τα- 57
ξιδιού του στη Βοσνία. Μεταξύ της ■■■
σερβικής νεολαίας μπορεί να ευρεθεί
κάποιος, ο οποίος να γεμίσει το τουφ έ­
κι όχι μόνο με άσφαιρα, αλλά και με
πραγματικές σφαίρες και να πυροβολή­
σει. Αυτή η σφαίρα μπορεί να πλήξει και
τον διάδοχο. ΓΓ αυτό θα ήταν φρόνιμο
ο αρχιδούκας να μη μεταβεί στο Σερά­
γεβο». Ο Μπελίνσκυ πιστεύοντας ότι
πιθανή μη πραγματοποίηση της επί­
σκεψης λόγω του υπαινιγμού του Σέρ-
βου πρεσβευτή θα γελοιοποιούσε τον
διάδοχο της αυστροουγγρικής μοναρ­
χίας, δεν μετέδωσε περαιτέρω την
προειδοποίηση και είπε στον πρέσβυ:
«Ας ελπίσουμε ότι δεν θα συμβεί τίπο­
τε».
Στην Τούζλα οι τρεις συνωμότες πα­
ρέδωσαν τον οπλισμό τους στον Γιοβά-
νοβιτς, ιδιοκτήτη ενός κινηματογρά­
φου, και έφθασαν στο Σεράγεβο με ά­
δεια χέρια. Εκεί κατέλυσαν στον φίλο
του Πρίντσιπ Δανήλο Ιλιτς. Ο τελευταί­
ος την επομένη συναντήθηκε στην
Τούζλα (σε ένα κατάστημα) με τον Γιο-
βάνοβιτς. Αποδεικνύοντας την ταυτό­
τητά του συνθηματικά με ένα ανοικτό
κουτί τσιγάρων ορισμένης μάρκας, πα-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 ρέλαβε και μετέ­
φερε τα φονικά σύ­
νεργα στο Σερά γε­
βο.
Η Κυριακή 28
Ιουνίου 1914 συνέ­
πιπτε, όπως είπα­
με, με το Vidovdan,
την εθνική εορτή
όλων των Σέρβων,
που τη γιορτάζουν
από τις 28 Ιουνίου
1389. Στη μάχη του
Κοσσυφοπεδίου οι
Οθωμανοί υπό τον
σουλτάνο Μουράτ
εκμηδένισαν τον
σέρβικά φ εουδαρ­
χικό στρατό του
πρίγκηπα Λάζαρου.
Αμφότεροι οι πολέ­
μαρχοι σκοτώθη­
καν - ο Οθωμανός
από έναν Σέρβο αριστοκράτη ο οποίος
διείσδυσε στις τουρκικές γραμμές και
μαχαίρωσε τον σουλτάνο.
Την προηγουμένη, 27 Ιουνίου, ο
Πρίντσιπ κατέθεσε στεφάνι στον τάφο
του Ζέραζιτς και τον αποχαιρέτησε.
Στις 10 το πρωί της 28ης το ζεύγος
των διαδόχων με την ακολουθία του ξε­
κίνησε από το Ιλιτσε και έφθασε έξω
από το Σεράγεβο για την επιθεώρηση
της φρουράς. Παρά τις συμβουλές περί
μη επίσκεψης από όλες τις πλευρές,
από το Σεράγεβο, τη Βιέννη, τη Βου δα ­
πέστη, το Βερολίνο, ακόμη και από τις
ΗΠΑ (στις ΗΠΑ υπήρχαν υποψίες για
κάποιον διακεκριμένο καθηγητή του
Πανεπιστημίου της Κολούμπια, σερβι-
58 κής καταγωγής, ότι ήταν μέλος της η-
γετικής ομάδας των συνωμοτών), τα
μέτρα ασφαλείας ήταν σχεδόν ανύπαρ­
κτα, ιδίως αν συγκριθούν με αυτά κατά
την επίσκεψη του Φραγκίσκου Ιωσήφ
στο Σεράγεβο τον Ιούνιο του 1910. Κα­
τά μήκος της διαδρομής, δεν υπήρχε
κανένας στρατιώτης, μολονότι έξω από
το Σεράγεβο στάθμευαν 70.000 άν­
δρες. Δ εν επιβλήθηκε κανένας περιο­
ρισμός σε υπόπτους πολίτες. Οι αστυ­
νομικές αρχές του Σεράγεβο μ ετέθ ε­
σαν την ευθύνη στον στρατιωτικό διοι­
κητή της Βοσνίας, στρατηγό Οσκαρ Πό-
τιορεκ. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση
ενός αξιωματικού της αστυνομίας: «Τα
μέτρα ασφαλείας στις 28 Ιουνίου θα
ευρίσκονται στα χέρια της Θείας Πρό­
νοιας». Με δική της πρωτοβουλία η α­
στυνομία διέταξε τους 120 άνδρες της
να στραφούν προς το πλήθος την ώρα
που θα περνούσε η αυτοκρατορική πο­
μπή. Επρόκειτο για μια ανεπαρκή δύνα­
μη σε μια διαδρομή έξι χιλιομέτρων.
Η δράση της τοπικής αστυνομίας ή ­
ταν εξαιρετικά χαλαρή. Οι αστυφύλα­
κες μόλις είδαν τα έξι αυτοκίνητα της
πομπής σάστισαν. Ο Γκαμπρίνοβιτς, α­
φού προηγουμένως φωτογραφήθηκε
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
Χάος μετά τη δολοφονία
και τη σύλληψη του Πρίντσιπ.
για να αποθανατιστεί, ψυχραιμότατος
ρώτησε έναν διπλανό του αστυφύλακα
σε ποιο αυτοκίνητο ήταν ο αρχιδούκας.
Ο αστυφύλακας πρόθυμος και συγκι-
νημένος τού υπέδειξε το δεύτερο αυ­
τοκίνητο, στο οποίο εκτός από το ζεύ­
γος των διαδόχων επέβαινε ο στρατιω­
τικός διοικητής του Σεράγεβο Πότιο-
ρεκ και ο κόμης Χάραχ. Ο καιρός ήταν
θαυμάσιος, οι δρόμοι στολισμένοι και ο
Φερδινάνδος φορούσε τη μεγάλη του
στολή με όλα τα παράσημα. Μόλις τα
αυτοκίνητα πλησίασαν ο Γκαμπρίνο­
βιτς έβγαλε την ασφάλεια από μια βόμ­
βα και με μια ήρεμη κίνηση του χεριού
την έριξε στο αυτοκίνητο του Φερδι-
νάνδου. Ο διάδοχος αντιλήφθηκε ότι έ­
πεσε κάποιο αντικείμενο στο όχημά
του. Απώθησε με το πάνω μέρος της
παλάμης του τη βόμβα, ο οδηγός αύξη­
σε την ταχύτητα κι έτσι η βόμβα έπεσε
στην τυλιγμένη κουκούλα του αυτοκι­
νήτου και κατέληξε στο έδαφος, όπου
εξερράγη κοντά στους πίσω τροχούς
του επόμενου οχήματος. Από την έκρη­
ξη τραυματίστηκαν είκοσι άτομα, ανά-
μεσά τους και τρία της συνοδείας. Η
ώρα ήταν 11.02.
Ο Γκαμπρίνοβιτς στην προσπάθειά
του να φύγει συνελήφθη από τους α­
στυνομικούς. Ο διάδοχος αφού διεπί-
στωσε τις συνέπειες της απόπειρας, έ­
δωσε εντολή για τη μεταφορά των
τραυματιών στο νοσοκομείο, τη συνέχι­
ση της πορείας προς το δημαρχείο και
την υλοποίηση του αρχικού προγράμ­
ματος.
Ο στρατηγός Πότιορεκ όχι μόνο δεν
εξέδωσε επιπρόσθετες διαταγές για
την ασφάλεια, αλλά σε σχετική ερώτη­
ση του αρχιδούκα απάντησε: «Υψηλό­
τατε μπορείτε να ταξιδέψετε απολύτως
ήσυχος. Αναλαμβάνω την ευθ ύνη». Η
μόνη αλλαγή στη
διαδρομή έγινε λό­
γω της επιθυμίας
του διαδόχου να ε-
πισκεφθεί έναν
τραυματία αξιωμα­
τικό, πλην όμως
κανένας δεν κατα­
τόπισε τους οδη­
γούς. Αναπάντητο
παραμένει ακόμα
το αν αυτό έγινε ε-
σκεμμένα ή συ-
μπτωματικά.
Μετά την επί­
σκεψη στο Δημαρ­
χείο ο Τσέχος οδη­
γός (Φραντς Ούρ-
μπαν) του Φερδι-
νάνδου ακολου­
θούσε τα προπο-
ρευόμενα δύο
αυτοκίνητα στα ο­
ποία επέβαιναν ο δήμαρχος και τοπικοί
παράγοντες, που λησμονώντας την αλ­
λαγή του δρομολογίου κατευθύνονταν
στο κέντρο της πόλης. Τότε ο Πότιορεκ
φώναξε στον οδηγό: «Σταθείτε! Δ εν εί­
ναι αυτός ο δρόμος που πρέπει να ακο­
λουθήσουμε». Ο οδηγός σταμάτησε α­
πότομα και προσπάθησε με κινήσεις ε-
μπρός-πίσω να στρίψει προς την κατεύ­
θυνση που έδειχνε ο στρατηγός. Ολα
αυτά όμως γίνονταν μπροστά σε ένα
κατάστημα, κοντά στο γεμάτο κόσμο
πεζοδρόμιο, όπου περίμενε ο αρχηγός
των δολοφόνων και καλύτερος σκοπευ­
τής από αυτούς, Γκαμπρίλο Πρίντσιπ.
Την ίδια στιγμή τράβηξε το πιστόλι του.
Ενας αστυφύλακας είδε τον κίνδυνο
και πήγε να του αρπάξει το χέρι αλλά
κάποιος που στεκόταν δίπλα του, προ­
φανώς φίλος του δολοφόνου, τον κτύ-
πησε. Δύο φορές λύγισε ο δείκτης του
δεξιού χεριού του Πρίντσιπ. Δύο φορές
ακούστηκε ένας ξερός κρότος μέσα
στη μεσημβρινή ζέστη της μοιραίας ε­
κείνης ημέρας.
Η δούκισα πέθανε πρώτη. Η σφαίρα
που προοριζόταν για τον στρατηγό Πό­
τιορεκ τρύπησε τον κορσέ της και το
δεξί της πλευρό. Στον λαιμό της ήταν
κρεμασμένη μια χρυσή αλυσίδα με ένα
φυλαχτό για να την προστατεύει από
τις ασθένειες και τις δυστυχίες... Ο αρ­
χιδούκας Φραγκίσκος Φερνινάνδος έ-
ζησε μόνο μερικές στιγμές περισσότε­
ρο. Μια σφαίρα τρύπησε τη δεξιά πλευ­
ρά του κολάρου του, απέκοψε τη σφα-
γίτιδα φλέβα και σταμάτησε στη σπον­
δυλική του στήλη. Το ζευγάρι μεταφέρ­
θ η κ ε στο Κυβερνείο, το Κονάκ, ένα
κτίριο της εποχής της Τουρκοκρατίας.
Το κολάρο του αρχιδούκα ήταν ανοικτό
και φαινόταν μια μικρή αλυσίδα με επτά
φυλαχτά από χρυσό και πλατίνα. Στον
αριστερό του βραχίονα διακρινόταν σε
τατουάζ ένας κινέζικος δράκος.
Ετσι στις 11.37 της 28ης Ιουνίου
 1914 ένας ανήλικος Σέρβος πατριώτης,
ο Γαβρίλο Πρίντσιπ, έδωσε το θανατη-
οόρο κτύπημα σε μια ολόκληρη εποχή.
Πριν ακόμα διαλυθεί ο καπνός από
την κάννη του πιστολιού ο Πρίντσιπ συ-
νελήφθη από τους αστυνομικούς και
τους παρευρισκόμενους πολίτες και
δ έχθη κε πολλά κτυπήματα. Διατηρώ­
ντας τις αισθήσεις του είπε: «Δεν μπο-
ρείτε να με καταδικάσετε σε θάνατο.
Δ εν είμαι ακόμη ούτε είκοσι ετών».
Στον αστυνομικό σταθμό επιχείρησε να
αυτοκτονήσει καταπίνοντας το κυανι-
ούχο κάλιο της «Μαύρης Χειρός». Α μ έ­
σως όμως έκανε εμετό. Στις 23 Οκτω­
βρίου καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά
και πέθανε το 1918 από φυματίωση ενώ
εξέτιε την ποινή του σε ένα σκοτεινό
κελί στο φρούριο της Τερεζίενστατ.
Ο κόσμος π ληροφορήθηκε τον πρό­
λογο της επερχόμενης καταστροφής
στις 16.00 της ίδιας ημέρας μέσω του
γερμανικού τηλεγραφικού πρακτορεί­
ου ειδήσεων: «Ο αρχιδούκας Φραγκί­
σκος Φερδινάνδος και η σύζυγός του,
δούκισα του Χόχεμπεργκ, δολοφονή-
θηκαν σήμερα στο Σεράγεβο από έναν
Σέρβο».
Με το συνθηματικό τηλεγράφημα
«Αμφότεροι οι ίπποι πουλήθηκαν σε
καλές τιμές» πληροφορήθηκε την εί­
δηση ο αρχηγός της «Μαύρης Χειρός»,
συνταγματάρχης Απις. Εκείνη τη στιγ­
μή αντιλήφθηκε την έκταση της ενέρ­
γειας και αναφώνησε: «Ω Θ εέ μου, τι
κάναμε;». Ο Απις περίμενε ότι ο Πρί-
ντσιπ θα πετύχαινε να σκοτώσει τον
Φερδινάνδο. Πίστευε όμως ότι η από­
πειρα θα επέτεινε τις σχέσεις μεταξύ
Πάσιτς και Βιέννης και αυτό θα εξα-
σθένιζε περισσότερο τη θέση του Πά­
σιτς έναντι του ιδίου. Η άποψη αυτή ε-
νισχύεται και από τη δήλωση του Τά-
γκοσιτς όταν μετά τη σύλληψή του, α­
παντώντας στην ερώτηση «Γιατί το κά­
νατε αυτό;», είπε: «Για να πεισμώσω
τον Πάσιτς».
Ο Απις το 1917 κατηγορήθηκε από
τον πρωθυπουργό Πάσιτς για δ ή θ εν
συμμετοχή του σε μια από τον ίδιο (τον
πρωθυπουργό) σκηνοθετημένη εικονι­
κή δολοφονία του αντιβασιλιά Αλέξαν­
δρου. Καταδικάστηκε σε θάνατο από
ένα στρατοδικείο που συνεδρίαζε στη
Θεσσαλονίκη και τουφεκίστηκε στις 27
Ιουνίου 1917, 15 μόλις μήνες πριν από
την πραγματοποίηση του ονείρου του,
της απελευθέρωσης και της ένωσης ό­
λων των Σέρβων διά της δημιουργίας
του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας την
1η Δεκεμβρίου 1918.
Οι ανακρίσεις στο Σεράγεβο δεν α­
πέδειξαν την ευθ ύνη της σερβικής κυ­
βέρνησης. Σε τηλεγράφημά του από το
Σεράγεβο στις 14 Ιουλίου 1914 ο ειδι­
κός απεσταλμένος της Βιέννης, αφού
μελέτησε το ανακριτικό υλικό, ανέφε­
ρε: «Τίποτα δεν δείχνει ότι η σέρβική
κυβέρνηση είναι συνένοχος της δολο­
φονίας ή της προετοιμασίας της ή της
χορήγησης των όπλων... Απεναντίας υ­
πάρχουν ενδείξεις που φαίνεται ότι α­
ποκλείουν τη συνενοχή...». Στα ίδια συ­
μπεράσματα κατέληξαν και γερμανικές
αρχές. Ο τέως καγκελάριος Μπίλοφ
στα απομνημονεύματά του γράφει σχε­
τικά: «Μολονότι η απαίσια δολοφονία
ήταν έργο μιας σερβικής οργάνωσης
με παρακλάδια σε όλη τη χώρα, πολλές
λεπτομέρειες αποδεικνύουν ότι η σέρ­
βική κυβέρνηση ούτε την προκάλεσε,
ούτε την επιθυμούσε... Ακόμα και οι
πιο θερμόαιμοι Σέρβοι, που ήταν εξα­
ντλημένοι από δύο πολέμους, σταμα­
τούσαν μπροστά στη σκέψη ενός πολέ­
μου με την Αυστροουγγαρία, συντρι­
πτικά ισχυρότερη...». Το χιτώνιο (προσέξτε τις κηλίδες αίματος)
Η είδηση της δολοφονίας δεν τάρα­ που φορούσε ο αρχιδούκας στο Σεράγεβο.
ξε τα προγράμματα των μεγάλων της
Ευρώπης. ντ. Ο υπαρχηγός του είχε μεταβεί σε
Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιω­ μια κηδεία στο Αννόβερο. Ο αρχιναύαρ-
σήφ, έχοντας υποστεί τρομερά πλήγ­ χος Τίρπιτς, υπουργός Ναυτικών, βρι­
ματα από τη μοίρα και ευρισκόμενος σκόταν για ορειβασία στο Εγκαδίν. Ο υ­
για ιαματικά λουτρά στο Ισλ, σκέπασε φυπουργός Εξωτερικών Αρτουρ Τσίμ-
το πρόσωπό του με τα χέρια του και με μερμανν ήταν ο μόνος αξιωματούχος
σταθερή φωνή είπε: «Ετσι λοιπόν η στο Βερολίνο όταν έφθασε εκεί η είδη­
Θεία Πρόνοια τακτοποίησε τα πάντα ση της τραγωδίας του Σεράγεβο.
κατά τον πρέποντα τρόπο». Στην τρί­ Παρόλα αυτά, τελείως αθόρυβα
της τάξης κηδεία κατά ομολογία του ι­ στην αρχή, και χωρίς να το αντιληφθεί
διαίτερου γραμματέα του διαδόχου, κανένας τέθηκε σε κίνηση ο καταστρε­
Παύλου Νίκιτς, «δεν μπορούσε κανέ­ πτικός μηχανισμός του πολέμου, ο ο­
νας να διακρίνει στα χαρακτηριστικά ποίος ήταν αναπόφευκτος.
του προσώπου του αυτοκράτορα ελάχι­ Η δολοφονία στο Σεράγεβο, όσο α­
στο ίχνος συγκίνησης ή πένθους... με­ ποτρόπαια και αν ήταν και όση σοβαρό­
τά το πέρας της νεκρώσιμης τελετής έ ­ τητα και αν είχε, δεν ήταν δυνατό να δι­
φυγε χωρίς να ρίξει ούτε ένα τελευταίο καιολογήσει έναν παγκόσμιο πόλεμο.
βλέμμα στα δύο φέρετρα». Υπήρξε, πάντως, η αφορμή από την ο­
Ο πάπας Πίος Γ κλαίγοντας είπε ε ­ ποία ξεκίνησε η σειρά των γεγονότων
πανειλημμένα: «Φτωχέ αυτοκράτορα!». που οδήγησαν τελικά στη γενίκευση
Ο κάιζερ Γουλιέλμος Β ' συμμετείχε του πολέμου.
στις ιστιοδρομίες του Κιέλου και διέκο­
ψε προσωρινά για να στείλει ένα θερμό
συλλυπητήριο τηλεγράφημα στη Βιέν­ Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ
νη.
Ο Γάλλος πρόεδρος Πουανκαρέ βρι­ (1) ΙΣΤΟΡΙΑ 20ού ΑΙΩΝΑ, Χρυσός Τύπος,
σκόταν σε θεωρείο του ιπποδρόμου Α&ή να.
του Λουσάν. Κατέβασε τα κυάλια του (2) Σπ. Μαρκεζίνη: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
κατά την πιο ενδιαφέρουσα στιγμή του ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.
(3) D. Djordjevic: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Σ Ε Ρ Β ΙΑ Σ 1800-
αγώνα, διάβασε το τηλεγράφημα και ει­
1918, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών,
δοποίησε σχετικά τον Αυστροούγγρο Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου,
πρεσβευτή που βρισκόταν στο διπλανό Μετάφραση Νικ. Παπαρρόδου, Θεσσαλονίκη,
θεωρείο. 1970.
Ο τσάρος Νικόλαος Β ' της Ρωσίας έ ­ (4) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ
παιζε με τις κόρες του στα ανάκτορα ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Γ. Μπίμπη, 1968.
του Τσάρσκοε Σέλο, όταν τον ζήτησαν (5) H.G. Wells: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ,
Εκδόσεις «Περγαμηνές».
στο τηλέφωνο από την Πετρούπολη για
να τον πληροφορήσουν για τα γεγονό­
τα στο Σεράγεβο. Την ίδια μέρα έλαβε
ένα τηλεγράφημα από τον Ρασπούτιν:
«Πατερούλη φρόντισε να κρατήσεις με
κάθε θυσία την ειρήνη».
Στο Βερολίνο η είδηση έφθασε σε
άδεια γραφεία. Ο αρχικαγκελάριος ή ­
ταν σε διακοπές στο κτήμα του στο
Μαρκ. Ο υπουργός Εξωτερικών βρισκό­
ταν σε γαμήλιο ταξίδι. Ο Μόλτκε, αρχη­
γός του Γενικού Επιτελείου, έκανε την
ετήσια λουτροθεραπεία στο Κάρλμπα-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Η KATAKTHIH
Α Π Ο ΤΟΥΣ ΙΑΠΩΝΕΣ (1942)

Μάρτιος 1942. Λιγότερο από έξι ώρες μετά την αναχώρηση του στρατηγού Αλεξάντερ και του επιτελείου
του τα προκεχωρημένα ιαπωνικά τμήματα εισέρχονται στη Ρανγκσύν.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 1942 ΤΑ ΙΑΠΩΝΙΚΑ
ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ, ΑΦΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΑΝ
ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ
Μ ΑΛΑΙΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣ,
ΕΙΣΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗ ΒΙΡΜΑΝΙΑ, ΑΡΧΙΖΟΝΤΑΣ
ΕΤΣΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΚΡΥΤΕΡΕΣ ΚΑΙ
ΣΚΛΗΡΟΤΕΡΕΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ Β 'Π Π .
τα τέλη του 1941 η Βιρμανία ήταν μια αγροτική κυρίως χώρα. Ευημερού-
Σ σε με δάση τα ασιατικά δεδομένα. Η οικονομία της βασιζόταν στην καλ­
λιέργεια και στην εξαγωγή τεράστιων ποσοτήτων ρυζιού και ξυλείας. Το
υπέδαφος της ήταν πλούσιο σε στρατηγικές πρώτες ύλες, κυρίως πετρέλαιο
και βολφράμιο (παρήγε το 10% της παγκόσμιας παραγωγής του τελευταίου).
Η Βιρμανία καταλαμβάνει έκταση ίση με αυτή της Γαλλίας, του Βελγίου και
της Ολλανδίας μαζί. Μια μακριά εδαφική προεξοχή εκτείνεται προς Νότο κατά
μήκος των συνόρων με την Ταϊλάνδη. Εχει μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων, ο­
νομάζεται Τενασερίμ, εκτείνεται νότια της πρωτεύουσας Ρανγκούν και τερμα­
τίζεται σε αυτό που το 1942 ονομαζόταν Βικτώρια Πόιντ. Αυτή η λωρίδα γης, με
πλάτος που δεν υπερβαίνει το 80 χλμ., είχε μεγάλη στρατηγική σημασία για τη
βρετανική αυτοκρατορία, διότι περιελάμβανε τα αεροδρόμια που συνέδεαν
την Ινδία με τη Μαλαισία και τη Σιγκαπούρη. Η χώρα διασχίζεται από τέσσερις
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

κύριους ποταμούς και αμέτρητους μικρότε­
ρους. Ο μεγαλύτερος από όλους, ο Ιραουά-
ντι με μήκος πάνω από 2.500 χλμ., είναι πλω­
τός στο μεγαλύτερο τμήμα του και το μέγι­
στο πλάτος του σε μερικά σημεία αγγίζει τα 5
χλμ. Ο Τσίντγουιν, παραπόταμος του Ιραουά-
ντι, σχηματίζει αδρά τα όρια της χώρας με
την Ινδία και είναι επίσης πλωτός. Ο μικρότε­
ρος ποταμός Σιτάνγκ χωρίζει την κάτω Βιρ­
μανία από το Τενασερίμ, ενώ ο Σαλβήν, γνω­
στός για τα ισχυρά ρεύματα και τους καταρ­
ράκτες του, αποτελούσε το όριο με την Ταϊ­
λάνδη. αλλά δεν ήταν πλωτός και διασχιζό­
ταν μόνο με σκάφη σε ελάχιστα σημεία. Οι
παραπάνω ποταμοί διασχίζουν τη χώρα από
β2 Βορρά προς Νότο. Κατά μήκος των κοιλάδων
β τους βρίσκονται οι κύριες οδοί επικοινωνίας,
οδικές και σιδηροδρομικές.
Εκείνη την εποχή (1941) μερικά τμήματα
της χώρας ήταν προσβάσιμα μόνο με πλωτά
μέσα. Η χερσόνησος του Αρακάν στον κόλπο
της Βεγγάλης ήταν προσβάσιμη μόνο με
πλοία από την Καλκούτα και την Τσιταγκόν-
γκ. Το ίδιο ίσχυε και για τη ζώνη του Τενασε-
ρίμ.
Σημαντικότερος δρόμος ήταν ο λεγόμε­
νος Βιρμανικός Δρόμος (Burma Road), ο ο­
ποίος άρχιζε από τη Ρανγκούν και διά μέσου
της Μανταλέυ και του Λάσιο έφθανε στο
Κουνμίγκ της Κίνας. Η συνολική διαδρομή εί­
χε μήκος περίπου 1.400 χλμ. και χρειαζόταν
πέντε ημέρες για να καλυφθεί. Η αξία του
δρόμου αυτού ήταν μοναδική, καθώς αποτε­
λούσε τη μόνη απευθείας σύνδεση με την
Κίνα. τη μόνη «τροφοφόρο αρτηρία» που α­
πέμενε για να κρατηθεί η χώρα όρθια απένα­
ντι στην ιαπωνική εισβολή. Η ροή των αμερι­
κανικών εφοδίων και υλικών μέσω του δρό­
μου αυτού ήταν ζωτικής σημασίας για τη
στήριξη των εθνικιστών Κινέζων του στρα­
τάρχη Τσανγκ Κάι Σεκ,που ήταν πια αποκομ­
μένοι στο εσωτερικό της Κίνας, έχοντας α-
πωλέσει όλη την παραλιακή ζώνη από την
ορμή της ιαπωνικής πλημμυρίδας. Οι υπόλοι­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
ποι δρόμοι της χώρας ήταν στην πλειοψηφία
τους δρόμοι μόνο κατ’ όνομα: μονοπάτια και
άθλιοι χωματόδρομοι, που την εποχή των
μουσώνων γίνονταν αδιάβατοι από τη λάσπη
ή μετατρέπονταν σε ορμητικούς χειμάρ-
ρους.
Συνολικά η Βιρμανία είναι μια χώρα τερά­
στιων αντιθέσεων: υπάρχουν εκεί αδιάβατες
ζούγκλες, ελώδεις παραλιακές ζώνες, αχανή
δέλτα ποταμών και ένας κεντρικός πεδινός
τομέας. Το σύνολο περιστοιχίζεται από υψη­
λές οροσειρές που το απομονώνουν από την
Ινδία στα δυτικά, την Κίνα στα βόρεια και την
Ταϊλάνδη στα ανατολικά.
Οι μουσώνες διαρκούν πέντε μήνες, από
τα μέσα Μαϊου ως τα μέσα Οκτωβρίου, μετα-
τρέποντας αχανείς εκτάσεις σε βάλτους. Ει­
δικά η χερσόνησος του Αρακάν διεκδικεί το
υψηλότερο ποσοστό βροχοπτώσεων παγκο-
σμίως. Τον υπόλοιπο χρόνο το κλίμα, με εξαί­
ρεση τις ζούγκλες, είναι σχετικά ευχάριστο
και ανεκτό για τον μέσο πληθυσμό.
Ο πληθυσμός της χώρας το 1941 ήταν
περίπου 17 εκατομμύρια. Εθνικές, θρησκευ­
τικές, πολιτικές και κοινωνικές διαφορές
προκαλούσαν έντονες αντιθέσεις και εχθρό­
τητες, τις οποίες η βρετανική διοίκηση προ­
σπαθούσε με μεγάλη δυσκολία να αμβλύνει.
Τα 10 εκατομμύρια του πληθυσμού ανήκαν
στην κυρίαρχη αριθμητικά και πολιτικά κοι­
νότητα των Βιρμανών, που ζει στις κοιλάδες
των μεγάλων ποταμών και στις κεντρικές πε­
δινές ζώνες. Οι υπόλοιποι ανήκαν κυρίως
στις ορεσίβιες φυλές των Καρέν, των Καχίν,
των Νάγκα, των Τσιν και των Σανς, οι οποίοι,
σε αντίθεση με τους κατά πλειοψηφία βουδι­
στές Βιρμανούς, είναι χριστιανοί διαφόρων
δογμάτων ή παγανιστές. Ιστορικά μισούν και
ανταγωνίζονται τους Βιρμανούς. Αντίθετα
με τους Βιρμανούς ήταν και παρέμειναν πι­
στοί στους Βρετανούς, ακόμη και κατά τη
διάρκεια της ιαπωνικής κατοχής. Για τη στά­
ση τους αυτή πλήρωσαν βαρύ τίμημα.
Τις παραμονές της ιαπωνικής εισβολής η
Στους χωματόδρομους
της Βιρμανίας οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν
το ποδήλατο εκτεταμένα, λιγότερο για
μετακίνηση και περισσότερο για τη
μεταφορά των αποσκευών. Οπως συνέβη και
στη Μαλαισία, το "ειρηνικό" δίκυκλο τους
επέτρεψε να καλύπτουν εντυπωσιακές
αποστάσεις και τους προσέδιδε ευκινησία,
σε αντίθεση με τους Βρετανούς που
παρέμειναν προσκολλημένοι στα
μηχανοκίνητα μέσα.
χώρα βρισκόταν σε αναβρασμό. Οι Βιρμανοί
απαιτούσαν ανεξαρτησία ή, τουλάχιστον, αυ­
τοδιάθεση στο πλαίσιο της αυτοκρατορίας.
Οργανώσεις με έντονα εθνικιστικούς προσα­
νατολισμούς προκαλούσαν ταραχές που
στρέφονταν κατά της βρετανικής διοίκησης
και των λειτουργών της, καθώς και κατά της
ινδικής κοινότητας, λόγω της κυριαρχίας της
στις εμπορικές και οικονομικές δραστηριό­
τητες. Στο πανεπιστήμιο της Ρανγκούν ομά­
δες ριζοσπαστών φοιτητών είχαν φθάσει α­
κόμη μακρύτερα. Εμφορούμενοι από μαρξι­
στικά και εθνικιστικά ιδεώδη αποτελούσαν
τον σκληρό πυρήνα της αντίδρασης στη βρε­
τανική παρουσία. Αποδέχθηκαν έτσι πρόθυ­
μα την προσέγγιση και τη συνεργασία των ια­
πωνικών μυστικών υπηρεσιών που προετοί­
μαζαν μεθοδικά την εισβολή. Σημαντικά στε­
λέχη των κύκλων αυτών ήταν ήδη ενεργοί
συνεργάτες των Ιαπώνων. Μερικοί μάλιστα
μετέβησαν στην Ιαπωνία για περαιτέρω εκ­
παίδευση. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε
ότι η πλειονότητα των Βιρμανών ανέμενε
τους Ιάπωνες ως ελευθερωτές.
Για τους Ιάπωνες η εισβολή στη Βιρμανία
αποτελούσε αναγκαίο συμπλήρωμα της πρό­
σφατης θριαμβευτικής κατάκτησης της Μα­
λαισίας και της Σιγκαπούρης, για τρεις κυ­
ρίως λόγους: α) Καταλαμβάνοντας τη Βιρμα­
νία θα έκοβαν οριστικά τον τελευταίο δρόμο
ανεφοδιασμού των Κινέζων, ελπίζοντας έτσι
να θέσουν τέρμα στην αντίστασή τους. 6) Θα
έθεταν στη διάθεσή τους τις πλούσιες πλου-
τοπαραγωγικές πηγές της χώρας, ενώ ταυτό-
χρονα θα αφαφούσαν από τη βρετανική αυ­
τοκρατορία το τελευταίο κομμάτι της στην
Απω Ανατολή, γ) Θα έφθαναν στα όρια της
Ινδίας, όπου ήλπιζαν να προκαλέσουν, εκμε­
ταλλευόμενοι τον αναβρασμό στο εσωτερικό
της και το αίτημα για ανεξαρτησία, μια γενι­
κή εξέγερση που θα τους καθιστούσε κυ­
ρίαρχους στην αχανή υπο-ήπειρο.
Για τους ίδιους ακριβώς λόγους αλλά
από αντίθετη οπτική γωνία οι Σύμμαχοι, Βρε­
τανοί και Αμερικανοί, όφειλαν (παρά τη δυ­
σμενή τους θέση) να αντισταθούν με όσα
μέσα διέθεταν. Ειδικά οι Αμερικανοί και κυ­
ρίως ο ίδιος ο πρόεδρος Ρούζβελτ επεδίω-
καν με κάθε τρόπο να κρατήσουν ζωντανή
την Εθνικιστική Κίνα του Τσανγκ Κάι Σεκ,
διότι εκτός των άλλων φοβούνταν ότι η συ­
ντριβή της από τους Ιάπωνες θα άνοιγε διά­
πλατα τον δρόμο της εξουσίας στους Κινέ­
ζους κομμουνιστές.
Παρά την απόφαση να αντισταθούν, τα
μέσα που διέθεταν οι Σύμμαχοι για τον σκο­
πό αυτό ήταν τραγικά ανεπαρκή. Τη στιγμή
που άρχισαν οι εχθροπραξίες στην Απω Ανα­
τολή, στις 8 Δεκεμβρίου 1941. η βρετανική
διοίκηση Βιρμανίας διέθετε για την άμυνα
αυτής της αχανούς έκτασης δύο βρετανικά
τάγματα και μερικά τάγματα ιθαγενών
(Burma Rifles). Τα τελευταία ήταν ποικίλης
ποιότητας. Κάποια ήταν επανδρωμένα από
τις πολιτικά αξιόπιστες ορεινές φυλές ή από
Γκούρκας και Ινδούς που είχαν εγκαταστα­
θεί στη Βιρμανία και ήταν ιδιαίτερα αξιόμα­
χα. Κάποια άλλα όμως, τα οποία κατόπιν πο­
λιτικών πιέσεων είχαν δημιουργηθεί την τε­
λευταία στιγμή στρατολογώντας Βιρμανούς,
ήταν, εκτός από ανεκπαίδευτα. και αναξιόπι­
στα. Δυστυχώς για τους Βρετανούς η εμπλο­
κή τους θα απέβαινε καταστροφική, καθώς
σε κρίσιμες στιγμές λιποτάκτησαν ή τράπη­ τις ελλείψεις που αντιμετώπιζαν σε εκπαί­ ντών-μισθοφόρων γνωστών ως Ιπτάμενες
καν σε φυγή, ενώ δεν έλειψαν και οι μαζικές δευση, ατομικό οπλισμό και πυρομαχικά, δεν Τίγρεις", που ανήκε τυπικά στην Κινεζική Αε- 63
αυτομολίες στους Ιάπωνες. Εκτός από την α­ διέθεταν μονάδες λογιστικής υποστήριξης ροπορια και το οποίο διοικούσε ο θρυλικός ■■■
νεπάρκεια του ανθρώπινου δυναμικού έλει­ και πυροβολικό. Τα οχήματα και το υλικό επι­ ταξίαρχος Κλαιρ Σενώ. Η δύναμη αυτή είχε
παν και τα μέσα. Πυρομαχικά, όπλα ατομικά κοινωνιών ήταν ανεπαρκέστατα. Η διοίκηση παραχωρηθεί από τον Τσανγκ Κάι Σεκ λόγω
και υποστήριξης, οχήματα, αλλά και απλά υ­ της 17ης IM διέθετε έναν μόνο ασύρματο και της κρίσιμης σημασίας που είχε γΓ αυτόν η
λικά, όπως σκαπτικά εργαλεία και συρματό­ η επαφή με τις μονάδες αναμενόταν να γίνει διατήρηση του δρόμου της Βιρμανίας ανοι­
πλεγμα, απούσιαζαν ή ήταν ανεπαρκέστατα. μέσω του τηλεφωνικού δικτύου! Οι δυνάμεις κτού. Παρά την ποιοτική τους κατωτερότητα
Σταδιακά άρχισαν να καταφθάνουν κά- αυτές έπρεπε να αντιμετωπίσουν την έφοδο τα Buffalo της RAF και τα Curtiss Ρ-40 της
ποιες ενισχύσεις, αρχικά τρία βρετανικά τάγ­ ενός εχθρού έμπειρου και σκληραγωγημέ- AVG, βοηθούμενα από το σύστημα ραντάρ
ματα και κατόπιν το επιτελείο και μια ταξιαρ­ νου μετά από χρόνια εκστρατειών στην Κίνα που είχε εγκαταστήσει η RAF και ένα ευρύ
χία της 17ης Ινδικής Μεραρχίας (IM). Ατυχώς και στη Μαντζουρία, με απόλυτη υπεροχή σε δίκτυο επίγειων παρατηρητών, κατόρθωσαν
οι άλλες δύο ταξιαρχίες της Μεραρχίας, που άρματα, πυροβολικό και αεροπλάνα, ηθικό ε­ να αντισταθούν αποτελεσματικά προκαλώ-
αρχικά προορίζονταν για τη Μέση Ανατολή, ξυψωμένο από πρόσφατους θριάμβους και ντας βαριές απώλειες στην Ιαπωνική Αερο­
στάλθηκαν στη Σιγκαπούρη, όπως και η άτυ­ πάνω από όλα γαλουχημένου με έναν συν­ πορία. Ομως η επιδρομή αυτή, όπως και οι ε­
χη 18η βρετανική Μεραρχία Πεζικού, που ε­ δυασμό άκρατου εθνικισμού και μιλιταρι­ πόμενες, προκάλεσε τεράστιες υλικές ζη­
πίσης προοριζόταν για τη Βιρμανία. Εκεί θυ­ σμού, που αξίωνε τυφλή υπακοή στους αξιω­ μιές και αμέτρητα θύματα στον άμαχο πλη­
σιάστηκαν σε μια ήδη χαμένη επιχείρηση. Σύ­ ματικούς, πίστη στον θεό-αυτοκράτορα και θυσμό. Ο πανικός προκάλεσε την έκρηξη
ντομα στάλθηκαν και άλλες δύο ινδικές τα­ απόλυτη περιφρόνηση στις κακουχίες και της υποβόσκουσας εχθρότητας. Ξέσπασαν
ξιαρχίες για να συμπληρωθεί η δύναμη της στον θάνατο. ταραχές, βιαιοπραγίες και λεηλασίες κατα­
17ης IM, οι άνδρες όμως ήταν άπειροι νεο­ Στις 23 Δεκεμβρίου 1941 άρχισαν οι αε­ στημάτων και αποθηκών, ενώ εργάτες και υ­
σύλλεκτοι, πολλές φορές χωρίς καν τη στοι­ ροπορικοί βομβαρδισμοί της πρωτεύουσας πεύθυνοι των δημοσίων υπηρεσιών του λιμέ­
χειώδη εκπαίδευση. Το σύνολο των διαθέσι­ Ρανγκούν. Την αεροπορική άμυνα της πόλης να, των επικοινωνιών και των σιδηροδρόμων
μων δυνάμεων οργανώθηκε σε δύο μεραρ­ και μοναδική αεροπορική δύναμη στη Βιρμα­ εξαφανίστηκαν, προκαλώντας γενική παρά­
χίες πεζικού, την προαναφερθείσα 17η IM, νία αποτελούσαν μια μοίρα της RAF εξοπλι­ λυση και χάος.
που θα υπεράσπιζε την κάτω Βιρμανία, και σμένη με αμερικανικής κατασκευής κατα­ Στις 16 Δεκεμβρίου 1941 οι Ιάπωνες εισέ­
την 1η Βιρμανική Μεραρχία, η οποία θα ετί­ διωκτικά Brewster Buffalo, γνωστά και ως «ι­ βαλαν μαζικά στην παραλιακή ζώνη του Τενα-
θετο σε εφεδρεία καλύπτοντας την κεντρική πτάμενα φέρετρα», και δύο μοίρες της περί­ σερίμ. Τα αεροδρόμια στο Ταβόι και το Μερ-
και την άνω Βιρμανία. Οι μονάδες αυτές ή­ φημης Αμερικανικής Σμηναρχίας Εθελοντών γκούι καταλήφθηκαν γρήγορα χωρίς αντί­
ταν μεραρχίες μόνο στο όνομα. Εκτός από (AVG), ενός σώματος Αμερικανών εθελο- σταση. Παρά την αντίθετη γνώμη του διοικη-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 διέβησαν το ποτάμι σε διάφορα σημεία, κα­
θιστώντας τη διατήρηση της αμυντικής
γραμμής αδύνατη. Με μεγάλο κόπο η σκληρά
δοκιμαζόμενη 17η IM διέφυγε και συγκε­
ντρώθηκε πίσω από το επόμενο υδάτινο ε­
μπόδιο, τον ποταμό Μπιλίν.
Μετά από αρκετές ημέρες άγριας μάχης
έγινε επιτακτική η ανάγκη νέας σύμπτυξης,
αυτή τη φορά πίσω από τον ποταμό Σιτάνγκ.
Οι συγκρούσεις χαρακτηρίζονταν από πρω­
τοφανή σφοδρότητα. Βρετανοί, Ινδοί,
Γκούρκας και Βιρμανοί, έχοντας αντιληφθεί
τη μοίρα που ανέμενε τους αιχμαλώτους, πο­
λεμούσαν με φανατισμό. Οι τρεις καταπονη­
μένες ταξιαρχίες της 17ης IM άρχισαν την
κοπιώδη πορεία προς τον ποταμό Σιτάνγκ δί­
νοντας ταυτόχρονα σκληρές μάχες για να α­
νοίγουν τον δρόμο παραμερίζοντας τα ιαπω­
νικά τμήματα που τον έφραζαν. Οι Ιάπωνες,
κινούμενοι μέσα από τη ζούγκλα, προσπερ­
νούσαν τα σημεία όπου προέβαλλαν αντί­
σταση οι οπισθοφυλακές και έστηναν ενέ-
δρες στις υποχωρούσες φάλαγγες, καθιστώ­
ντας την οπισθοχώρηση της 17ης IM κυριο­
λεκτικά μαρτυρική. Επιπλέον μια ολόκληρη
ιαπωνική μεραρχία, η 33η, ανέλαβε την απο­
στολή να καταλάβει άθικτη τη μοναδική γέ­
φυρα του Σιτάνγκ, αποκόπτοντας πλήρως τα
Εθελοντές από το σώμα των Βασιλικών Πεζοναυτών συγκρότησαν τη Δύναμη Viper (Force υπολείμματα της 17ης IM.
Viper). Δημιούργησαν έναν ετερόκλητο στόλο από επιταγμένες ακάτους και παλαιά Στις 22 Φεβρουάριου 1942 τα πρώτα τμή­
ποταμόπλοια, τον οποίο εξόπλισαν πρόχειρα. Περιπολούσαν στις ποτάμιες οδούς, ματα της 17ης IM, το επιτελείο της και μια
παρενοχλούσαν με επιδρομές και απομάκρυναν τα αποκομμένα τμήματα των
ταξιαρχία άρχιζαν να διασχίζουν τη σιδηρο­
κοινοπολιτειακών στρατευμάτων. Η Δύναμη Viper ήταν η τελευταία βρετανική μονάδα που
εγκατέλειψε τη Ρανγκούν, αφού βύθισε τα σκάφη της. Μετά από επική πορεία μέσα από τα
δρομική γέφυρα που είχε καλυφθεί πρόχειρα
βουνά έφθασε στην Καλκούτα στις 25 Μαϊου. Από την αρχική δύναμη των ΙΟΟανδρών για να επιτρέπεται η διέλευση οχημάτων.
επέζησαν 58. Προς το μεσημέρι οι Ιάπωνες εμφανίστηκαν
ξαφνικά μέσα από τη ζούγκλα και σημειώθη­
κε άγρια σύγκρουση με τη φρουρά της γέφυ­
ρας, που μόλις και μετά βίας κατόρθωσε να
αποκρούσει την αρχική έφοδο. Μέχρι να
βραδιάσει μόνο ένα μικρό τμήμα της 17ης IM
είχε κατορθώσει να διασχίσει τη γέφυρα.
64
Ολη τη νύχτα η μάχη μαινόταν. Η φρουρά, α-
ποτελούμενη κυρίως από Γκούρκας, απέ-
κρουσε όλες τις επιθέσεις προκαλώντας βα­
ριές απώλειες στον αντίπαλο. Το επόμενο
πρωί όμως ο διοικητής της 17ης IM, πιστεύο­
ντας λανθασμένα ότι οι υπόλοιπες μονάδες
της μεραρχίας του είχαν αποκοπεί οριστικά,
καθώς αδυνατούσε να έλθει σε επαφή μαζί
τους, και βλέποντας τον κίνδυνο να καταλη­
φθεί η γέφυρα άθικτη, διέταξε την ανατίνα-
ξη της·
Τα τμήματα της 17ης IM που με τόσο κό­
πο είχαν ανοίξει δρόμο πολεμώντας, άρχισαν
να καταφθάνουν τις επόμενες ώρες μπρο­
στά στην κατεστραμμένη γέφυρα. Σκηνές
πανικού διαδραματίστηκαν και η κατάσταση
άρχισε να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Ανδρες
Η πρόωρη ανατίναξη της γέφυρας του Σιτάνγκ προκάλεσε την τραγωδία της 17ης Ινδικής
Μεραρχίας και συμβόλισε με τον πιο δραματικό τρόπο την κατάρρευση της βρετανικής προσπαθούσαν να περάσουν κολυμπώντας
ισχύος στη Βιρμανία. Το όχημα που μεταφέρουν οι Ιάπωνες είναι μέρος του τεράστιου το ορμητικό ποτάμι, άλλοι κατασκεύαζαν
όγκου υλικού που χάθηκε. σχεδίες με ο,τιδήποτε υπήρχε διαθέσιμο,
ενώ αρκετοί παραιτήθηκαν από κάθε προ­
τή της 17ης IM αποφασίστηκε να δοθεί μάχη χθηκε να συμπτυχθεί στη γραμμή του ποτα­ σπάθεια. Κάποιοι ψυχραιμότεροι αξιωματικοί
για να κρατηθεί η επαρχιακή πρωτεύουσα μού Σαλβήν, ενώ η αποκομμένη φρουρά του οργάνωσαν όπως μπορούσαν την άμυνα ε­
του Μουλμέιν. Η απόφαση αποδείχθηκε ολέ­ Μουλμέιν κατόρθωσε (ανέλπιστα) να διαφύ- νός προγεφυρώματος, που άντεξε ανέλπιστα
θρια. Δύο τάγματα Βιρμανών διαλύθηκαν γει από τη θάλασσα. Οι Ιάπωνες επιτέθηκαν ως το βράδυ απέναντι στις μανιασμένες ια­
την κρίσιμη στιγμή, εκθέτοντας την υπόλοι­ πάλι στις 13 Φεβρουάριου 1942, με δύναμη πωνικές εφόδους επιτρέποντας τη διαπεραί-
πη φρουρά σε αποκοπή και κύκλωση. Μετά που ξεπερνούσε πλέον τις τρεις πλήρεις με­ ωση αρχικά των τραυματιών και μετά εκατο­
από 24 ώρες σκληρής μάχης η 17η IM διατά­ ραρχίες. Παρά την πεισματώδη αντίσταση ντάδων ανδρών στην απέναντι όχθη. Και έτσι

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

όμως η καταστροφή ήταν τρομερή. Μόλις
4.000 άνδρες από τους περίπου διπλάσιους
που βρέθηκαν αποκομμένοι σώθηκαν, παίρ­
νοντας μαζί τους κάπου 1.500 τυφέκια. Το
σύνολο του βαρέος υλικού και των οχημά­
των χάθηκε. Οι περισσότεροι από τους δια-
σωθέντες είχαν πετάξει ακόμη και τις αρβύ-
λες τους προκειμένου να διασχίσουν κολυ­
μπώντας το ποτάμι. Τα απομεινάρια της 17ης
IM αποσύρθηκαν από την πρώτη γραμμή,
ενώ ο διοικητής της απαλλάχθηκε από τα κα-
θήκοντά του.
Την ίδια στιγμή σημειώνονταν αλλαγές
στα ανώτερα κλιμάκια της συμμαχικής ηγε­
σίας. Μια κοινή συμμαχική διοίκηση τέθηκε
σε υπηρεσία με έδρα τις Ολλανδικές Ανατο­
λικές Ινδίες (Ινδονησία), γνωστή ως ABDA
(American-British-Dutch-Australian Command),
με σκοπό να συντονίσει την άμυνα απέναντι
στην ιαπωνική επέλαση. Η διοίκηση αυτή κά­
λυπτε και τη Βιρμανία. Επικεφαλής αυτής
της βραχύβιας δομής τέθηκε ο στρατηγός
Ουέιβελ, ως τότε διοικητής της Ινδίας, ο ο­
ποίος τοποθέτησε ως διοικητή στη Βιρμανία
τον αρχηγό του επιτελείου του. στρατηγό
Χάτον. Και οι δύο άνδρες είχαν μικρή εκτίμη­
ση στις πολεμικές ικανότητες των Ιαπώνων.
Σύντομα θα διαψεύδονταν οδυνηρά.
Ενισχύσεις συνέχιζαν να φθάνουν και
καταβάλλονταν φιλότιμες προσπάθειες να α­
ποσταλούν κι άλλες. Ενα επιπλέον βρετανι­
κό τάγμα έφθασε από την Ινδία, ενώ από τη
Μέση Ανατολή έφθασε η 7η Τεθωρακισμένη
Ταξιαρχία (ΤΘΤ). Η επίλεκτη αυτή μονάδα βε­
τεράνων, που ενεπλάκη αμέσως προερχόμε­
νη από τις αμμώδεις εσχατιές της Σαχάρας
στις ζούγκλες της Βιρμανίας, θα αποδει-
κνυόταν η σωτηρία των σκληρά πιεζόμενων
αυτοκρατορικών στρατευμάτων. Εφθασε
διαθέτοντας δύο μόνο από τις τρεις επιλαρ-
χίες της, το επιτελείο της, ένα οργανικό τάγ­ 65
μα πεζικού, μια πυροβολαρχία πεδινού πυρο­
βολικού με πυροβόλα των 25 pdr. μια πυρο­
βολαρχία αντιαρματικών με πυροβόλα των 2
pdr και μια μονάδα συντήρησης-επισκευών.
Συνολικά παρέταξε 135 άρματα M3 Stuart τα
οποία έφθασαν με παραλλαγή ερήμου! Ολο
το υλικό χρειάστηκε να εκφορτωθεί στο λι­
μάνι της Ρανγκούν από τους ίδιους τους
στρατιώτες διότι οι εργάτες είχαν εξαφανι­
στεί. Η πόλη είχε περιέλθει σε κατάσταση α­
πίστευτης αναρχίας και χάους. Οι τρόφιμοι
των φυλακών και των ψυχιατρείων είχαν α-
φεθεί ελεύθεροι στους δρόμους, όπως και θηκε επίμονα. Το επεισόδιο αυτό έφερε τις Σιγκαπούρης ήταν πλέον μια μακριά υποχώ­
τα ζώα του ζωολογικού κήπου. Ο στρατιωτι­ σχέσεις των δύο ανδρών και των δύο συμμά­ ρηση κατά μήκος των κοιλάδων του Σιτάνκ
κός ιερέας της 7ης ΤΘΤ διαπίστωσε έντρο­ χων χωρών στο χειρότερο σημείο τους από και του Ιραουάντι ως την άνω Βιρμανία και
μος ότι ο σκούρος “στύλος" στον οποίο κάθι­ την έναρξη του πολέμου. Ανταλλάχθηκε σει­ μετά διά μέσου των λοφοσειρών ως την
σε για να ξεκουραστεί ήταν στην πραγματι­ ρά μηνυμάτων με ύφος συχνά έντονο και Ινδία.
κότητα ένα αποκοιμισμένος κροκόδειλος! προσβλητικό και χρειάστηκε η προσωπική Μπορεί η επιμονή του Τσώρτσιλ να απέ-
Η βρετανική κυβέρνηση και ο ίδιος ο παρέμβαση του προέδρου Ρούζβελτ για να τυχε να στείλει την 7η Αυστραλιανή Μεραρ­
Τσώρτσιλ προσπάθησαν να εκτρέφουν την ηρεμήσουν τα πνεύματα. χία στη Βιρμανία, όμως μια άλλη προσωπική
7η Αυστραλιανή Μεραρχία που επέστρεφε Στο μεταξύ η αναδιοργανωμένη 17η IM του επιλογή κατέφθασε για να αναλάβει την
εσπευσμένα στην Αυστραλία κατόπιν αίτη­ μαζί με τη νεοαφιχθείσα 7η ΤΘΤ κατέλαβαν ηγεσία του αγώνα από τον στρατηγό Χάτον.
σης της αυστραλιανής κυβέρνησης για άμε­ θέσεις στη γραμμή του ποταμού Πέγκαν με Η επιλογή αυτή ήταν ο στρατηγός Χάρολντ
ση επιστροφή των στρατευμάτων της. Ο σκοπό να κρατήσουν τη Ρανγκούν. Σύντομα Αλεξάντερ και ήταν σίγουρα ορθή. Ικανός
Τσώρτσιλ υπολόγιζε να ρίξει την έμπειρη Με­ έγινε φανερό ότι αυτό ήταν αδύνατο. Οι Ιά­ και γενναίος, ο κομψός αυτός αριστοκράτης
ραρχία στη μάχη της Βιρμανίας, δεν υπολόγι­ πωνες ήταν απλώς πολύ ισχυρότεροι σε α­ που αποτελούσε το πρότυπο του Βρετανού
ζε όμως την αντίδραση του νέου πρωθυ­ ριθμούς και μέσα. Ο μόνος τρόπος για να α­ αξιωματικού είχε διακριθεί κατά την εκκένω­
πουργού της Αυστραλίας, Κέρτιν, που αρνή- ποφευχθεί μια πλήρης καταστροφή τύπου ση της Δουνκέρκης. Είχε λοιπόν την πείρα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ


Ο στρατηγός Σλιμ δίπλα στο έμβλημα της 14ης βρετανικής Στρατιάς, λίγο μετά τους
θριάμβους του 1944 και του 1945. Η στιβαρή διοίκηση, η ψυχραιμία και η σιδερένια Θέλησή
του κατέστησαν δυνατή τη σωτηρία των κοινοπολιτειακών στρατευμάτων.
και τις ικανότητες να ανταποκριθεί ψύχραι­
μα σε μια κατάσταση όπως αυτή που θα αντι­
μετώπιζε. Μαζί του έφθασε ένας ακόμη αξιω­
ματικός που επρόκειτο να γίνει η "Νέμεσις"
των Ιαπώνων, ο στρατηγός Σλιμ. Ο Αλεξά-
ντερ θα ανελάμβανε τη γενική διεύθυνση
της εκστρατείας, ενώ ο Σλιμ τη διοίκηση των
αυτοκρατορικών δυνάμεων που μετονομά­
στηκαν σε Βιρμανικό Σώμα Στρατού (Burma
Corps).
Εκτιμώντας ψύχραιμα την κατάσταση και
66 παρά τις αρχικά αντίθετες οδηγίες που είχε,
■■■ ο Αλεξάντερ διέταξε στις 7 Μαρτίου την ε­
γκατάλειψη της Ρανγκούν και τη σύμπτυξη
αρχικά ως το Προμ. Πριν φύγουν οι Βρετανοί
προέβησαν σε εκτεταμένες και συστηματι­
κές καταστροφές. Το λιμάνι, οι αποθήκες, οι
γερανοί και οι αποβάθρες αχρηστεύθηκαν ή
παγιδεύτηκαν. Τεράστιοι όγκοι εφοδίων που
δεν μπορούσαν να μεταφερθούν καταστρά-
φηκαν. Τα διυλιστήρια κοντά στη Ρανγκούν
είχαν την ίδια τύχη. Οι φωτιές, οι εκρήξεις
και τα πυκνά σύννεφα καπνού και σκόνης δη­
μιουργούσαν ένα απόκοσμο σκηνικό μέσα
στο οποίο άρχισε η τελική υποχώρηση.
Η κίνηση των μονάδων γινόταν με φοβε­
ρή δυσκολία μέσα από δρόμους πλημμυρι­
σμένους από πλήθη εξαθλιωμένων και πανι­
κόβλητων προσφύγων. Ο χρόνος πίεζε ασφυ­
κτικά. Επρεπε να φθάσουν στα σύνορα με
την Ινδία πριν από την έναρξη των μουσώ­
νων. που θα καθιστούσαν κάθε κίνηση αδύ­
νατη. Το πρώτο σοβαρό εμπόδιο παρουσιά­
στηκε στο μέσο της απόστασης μεταξύ Ραν-
γκούν και Προμ, στην περιοχή του Ταουκιάν.
Μια μεγάλη ιαπωνική δύναμη μεγέθους πέ­
ντε ταγμάτων είχε φράξει τον δρόμο. Παρά
τις λυσσασμένες επιθέσεις της 7ης Τ0Τ στά­
θηκε αδύνατο να εκτοπισθούν οι Ιάπωνες
από τις θέσεις που κατείχαν ιππαστί και κατά
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
μήκος του οδικού άξονα. Η ζοφερή προοπτι­
κή αιχμαλωσίας ολόκληρης της βρετανικής
δύναμης μαζί με τη διοίκησή της φαινόταν α­
ναπόφευκτη. Ο Αλεξάντερ μαζί με τον Σλιμ
πέρασαν μια αφάνταστα αγωνιώδη νύκτα
προσπαθώντας να βρουν εναλλακτικές ο­
δούς διαφυγής. Ομως το επόμενο πρωί οι Ιά­
πωνες είχαν εξαφανιστεί! Ο δρόμος ήταν ε­
λεύθερος. Τι είχε συμβεί; Ο διοικητής της ια­
πωνικής δύναμης που έφραζε τον δρόμο εί­
χε διαταχθεί να κρατήσει τη θέση του μόνον
για όσο θα χρειαζόταν για να καλύψει από πί­
σω του μια ευρεία κυκλωτική κίνηση της κύ­
ριας ιαπωνικής δύναμης που εκινείτο για να
προσβάλει τη Ρανγκούν από τα δυτικά. Μό­
λις αυτό έγινε αποχώρησε, αφήνοντας α­
προσδόκητα τη δίοδο ελεύθερη. Οι Ιάπωνες
χωρίς να το αντιληφθούν είχαν απωλέσει μια
μοναδική ευκαιρία να αποτελειώσουν το Βιρ-
μανικό Σώμα.
Στα μέσα Μαρτίου οι εξαντλημένες φά­
λαγγες έφθασαν στο Προμ, 350 χλμ. βόρεια
της Ρανγκούν. Καθ' όλη τη διάρκεια της υπο­
χώρησης αναδείχτηκε η αξία των αρμάτων
της 7ης ΤΘΤ Πανταχού παρόντα, παρείχαν
με την ισχύ πυρός τους ανεκτίμητη βοήθεια
στο πεζικό, ξετρύπωναν τους Ιάπωνες από
τις θέσεις τους, έσωζαν αποκομμένες ομά­
δες και τμήματα, κάλυπταν την απαγκίστρω­
ση των οπισθοφυλακών, μετέφεραν πολύτι­
μα εφόδια και παρελάμβαναν τραυματίες
από εκεί όπου δεν μπορούσε να φθάσει άλλο
όχημα, συνέτριβαν τα ιαπωνικά οδοφράγμα­
τα με το βάρος τους ή άνοιγαν τον δρόμο
από τα ακινητοποιημένα και κατεστραμμένα
οχήματα.
Στην περιοχή του Προμ ο Σλιμ μπόρεσε
για πρώτη φορά να συγκεντρώσει και να ανα­
διοργανώσει τα τμήματα των δύο μεραρχιών
του εκμεταλλευόμενος μια σύντομη ανάπαυ­
λα που "παραχώρησαν” οι Ιάπωνες. Είχαν και
αυτοί εξαντληθεί από τον ιλιγγιώδη ρυθμό
της προέλασής τους, ενώ ταυτόχρονα προ­
σπαθούσαν να αναδιοργανώσουν τις γραμ­
μές επικοινωνιών τους. Διέθεταν πλέον στη
Βιρμανία μια δύναμη που υπερέβαινε τις πέ­
ντε πλήρεις μεραρχίες. Απολάμβαναν απόλυ­
τη αεροπορική υπεροχή, καθώς μετά την ε­
γκατάλειψη της Ρανγκούν τα υπολείμματα
της RAF και της AVG είχαν τελικά καμφθεί σε
έναν άνισο αγώνα ο οποίος είχε ήδη διαρκέ­
σει ανέλπιστα πολύ. Οσα συμμαχικά αερο­
πλάνα απέμειναν αποσύρθηκαν στην Ινδία ή
στην Κίνα. Εκτός των άλλων οι Ιάπωνες είχαν
την ανεκτίμητη βοήθεια του νεοϊδρυθέντος
Βιρμανικού Στρατού της Ανεξαρτησίας
(ΒΝΑ), που είχε ως ηγέτη τον Αούνγκ Σαν, έ­
ναν από τους ακραίους εθνικιστές φοιτητές
της Ρανγκούν. Παντού ο πληθυσμός τούς υ­
ποδεχόταν με πανηγυρισμούς. Οι ντόπιοι πα­
ρείχαν πληροφορίες, τους βοηθούσαν στη
μεταφορά εφοδίων, οδηγούσαν τα τμήματα
από παράπλευρους δρόμους και μονοπάτια,
παρέδιδαν όσους Βρετανούς ή Ινδούς έπε­
φταν στα χέρια τους και, ακόμη χειρότερα,
προέβαιναν σε απίστευτες ωμότητες απένα­
ντι σε μεμονωμένους άνδρες και πρόσφυ­
γες.
Στις 3 Απριλίου το διάλειμμα τελείωσε.
Οι Ιάπωνες επιτέθηκαν πάλι μαζικά και ορμη­
τικά. Το αριστερό της συμμαχικής παράτα­
ξης κατείχαν, καλύπτοντας τον άνω ρου του
ποταμού Σαλβήν, κινεζικά στρατεύματα υπό
τη διοίκηση του Αμερικανού στρατηγού Στίλ-
γουελ. Ο ικανότατος αυτός αξιωματικός γνώ­
ριζε άριστα τη γλώσσα και τη νοοτροπία των
στρατευμάτων του, έτρεφε όμως βαθιά αντι­
πάθεια για τους Βρετανούς και ο,τιδήποτε
αυτοκρατορικό και αποικιοκρατικό. Χαρα­
κτήρας δύστροπος και οξύθυμος, θα απο­
κτούσε σύντομα από τους Βρετανούς το
προσωνύμιο «ξινός Τζο». Η αποστολή που
του ανέθεσε ο στρατάρχης Τσανγκ Κάι Σεκ
ήταν ουσιαστικά να σώσει την άνω Βιρμανία
και να κρατήσει ανοικτό το τελικό τμήμα του
Βιρμανικού Δρόμου. Για τον σκοπό αυτό διέ­
θετε δύο στρατιές συνολικής δύναμης επτά
μεραρχιών. Οι μεγαλεπήβολες αυτές ονομα­
σίες απείχαν πολύ από την πραγματικότητα.
Οι μεραρχίες είχαν συνολική δύναμη 6-8.000
ανδρών, λίγα όπλα υποστήριξης και ελάχιστο
ή καθόλου πυροβολικό. Επιπλέον το 1/3 των
ανδρών ήταν ουσιαστικά άοπλοι αχθοφόροι.
Οι στρατιώτες διακρίνονταν από ηρωισμό και
στωικότητα, όμως οι αξιωματικοί ήταν, με λί­
γες εξαιρέσεις, αμφίβολης ποιότητας. Η συ­
νεννόηση με τους Βρετανούς ήταν επίσης ε­
ξαιρετικά δύσκολη λόγω της έλλειψης διερ­
μηνέων.
Οι Ιάπωνες προέλαυναν κατά μήκος των
ποταμών Ιραουάντι και Σαλβήν κάμπτοντας
κάθε αντίσταση. Οι Σύμμαχοι αντιστέκονταν
με τη δύναμη της απελπισίας. Οι μάχες έ­
παιρναν κάποτε επικό χαρακτήρα. Οι άνδρες
δύο λόχων ενός βρετανικού τάγματος (Royal
Inniskilling Fusiliers) έπεσαν μέχρις ενός προ-
κειμένου να μη παραχωρήσουν τις θέσεις
τους στα περίχωρα του Προμ. Ινδοί, Γκούρ­
κας, Βιρμανοί και Κινέζοι μάχονταν το ίδιο
Το Μουλμέιν ήταν η πρώτη σημαντική βιρμανική πόλη που
καταλήφθηκε από τους Ιάπωνες στις 31 Ιανουαρίου 1942.
Ιαπωνικά τμήματα έτοιμα να εφορμήσουν
με φόντο τις τεράστιες πετρελαιοπηγές στο
Ζενανγκιούνγκ, στα περίχωρα της Ρανγκούν.
σκληρά αλλά μάταια. Μετά από επτά ημέρες
οι Κινέζοι υποχώρησαν χάνοντας το Τουν-
γκόο και λίγο αργότερα οι Βρετανοί εγκατέ-
λειψαν το Προμ.
Η υποχώρηση άρχιζε πάλι. Τα τεράστια
διυλιστήρια βόρεια του Προμ παραδόθηκαν
στις φλόγες. Από το αεροδρόμιο της Μαντα-
λέυ, επαρχιακής πρωτεύουσας της άνω Βιρ­
μανίας και κύριου συγκοινωνιακού κόμβου,
οργανώθηκε μια γιγαντιαία αερογέφυρα δια­
φυγής με έναν ετερόκλητο στόλο από απαρ­
χαιωμένα αεροπλάνα. Μέχρι την πτώση της
πόλης 8.500 άμαχοι, κυρίως Βρετανοί και
Ινδοί, και 2.500 περίπου τραυματίες μετα­
φέρθηκαν στην Ινδία. Στις 29 Απριλίου κατε-
λήφθη το Λάσιο, κόβοντας οριστικά τον Δρό­
μο της Βιρμανίας και την επικοινωνία με την
Κίνα. Την 1η Μαϊου η Μανταλέυ εγκαταλεί-
φθηκε, ενώ νότιά της η 7η ΤΘΤ έδινε τιτάνιο
αγώνα κάλυψης. Μια εβδομάδα αργότερα έ­
πεσε και η Μιιτκίνα, ολοκληρώνοντας ουσια­
στικά την κατάκτηση της άνω Βιρμανίας. Οι
καταπονημένες συμμαχικές μονάδες πάσχι­
ζαν να φθάσουν πρώτες στις όχθες του Τσί-
ντγουϊν, στην άλλη όχθη του οποίου βρισκό­
ταν η Ινδία και η ασφάλεια που αυτή παρείχε.
Στις 20 Μαϊου μια τελευταία μάχη οπισθοφυ­
λακών δόθηκε στην Καλέουα για να καλύψει
τη σύμπτυξη των τμημάτων.
Επειδή στον Τσίντγουϊν δεν υπήρχαν γέ­
φυρες η διέλευση του ποταμού γινόταν με
παμπάλαια πορθμεία και μερικές μαούνες.
Το βαρύ υλικό που είχε απομείνει έπρεπε α­
ναγκαστικά να εγκαταλειφθεί και να κατα-
στραφεί, ακόμη και τα ανεκτίμητα άρματα
της 7ης ΤΘΤ. Μόνο ένα με το συμβολικό όνο­
μα «Κατάρα της Σκωτίας» στάθηκε δυνατό
να μεταφερθεί στην αντίπερα όχθη. Το ίδιο
άρμα στη δύναμη ενός ινδικού συντάγματος
ιππικού θα επέστρεφε θριαμβευτικά στη
Ρανγκούν το 1945. Οι βρετανοϊνδικές μονά­
δες, μαζί τους και τρεις κινεζικές μεραρχίες,
μεταφέρθηκαν τμηματικά με απόλυτη τάξη
διατηρώντας τον ατομικό τους οπλισμό. Κά­
ποιοι από τους πιστούς άνδρες των βιρμανι-
κών ταγμάτων έμειναν πίσω για να αποτελέ-
σουν τον πυρήνα ανταρτικού κινήματος. Με­
ρικοί από τους τελευταίους που πέρασαν
στο ινδικό έδαφος ήταν ο Αλεξάντερ μαζί με
τον Σλιμ και το επιτελείο τους.
Στις 15 Μαϊου άρχισαν καταρρακτώδεις
βροχές σηματοδοτώντας την έναρξη των
μουσώνων. Οι Σύμμαχοι είχαν χάσει 15.000
άνδρες, είχαν όμως κυριολεκτικά σωθεί στο
"παρά πέντε". Οι Ιάπωνες είχαν ολοκληρώσει
την κατάκτηση της Βιρμανίας αλλά είχαν
πληρώσει βαρύ φόρο αίματος και πάνω απ’
όλα είχαν αποτύχει να εκμηδενίσουν τον ε­
χθρό. Στη Βιρμανία δεν επαναλήφθηκε το
δράμα της Μαλαισίας, της Σιγκαπούρης, του
Χονγκ Κονγκ, του Μπατάαν και της Ινδονη­
σίας. Ο βρετανικός λέων είχε διατηρήσει την
τιμή του αλώβητη.
Τα εξαντλημένα συμμαχικά τμήματα άρ­
χισαν να αποσύρονται σταδιακά, αρχικά στο
Ασάμ, για ανάπαυση και αναδιοργάνωση. Οι
άνδρες βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση. Οι
περισσότεροι ήταν άρρωστοι και αποστεω-
μένοι, κυριολεκτικά φαντάσματα μετά από
μήνες σκληρών μαχών και μια απίστευτη υ­
ποχώρηση μήκους 1.500 χλμ. Καθώς ο στρα­
τηγός Σλιμ παρακολουθούσε στην άκρη του
δρόμου τους άνδρες που βάδιζαν μπορούσε
να αισθάνεται περήφανος και σίγουρος για
το μέλλον. Οι άνδρες αυτοί είχαν ηττηθεί
από έναν ανώτερο εχθρό, ήταν όμως ακόμη
στρατιώτες, περισσότερο ίσως απ' ότι στην
αρχή της εκστρατείας. Περνούσαν μπροστά
του ρακένδυτοι, αξύριστοι, βρώμικοι, ταλαι­
πωρημένοι, κρατούσαν όμως ακόμη τα όπλα
τους και τους γυλιούς τους. Οι ίδιοι άνδρες
θα επέστρεφαν νικητές στη Βιρμανία, δημι­
ουργώντας τον θρύλο της 14ης Στρατιάς,
του «ξεχασμένου» στρατού της Απω Ανατο­
λής. Τους άνδρες αυτούς θα οδηγούσε πάλι
ο στρατηγός Σλιμ.
Κατά τη μακρά στρατιωτική ιστορία της
βρετανικής αυτοκρατορίας υπήρξαν αρκε­
τές υποχωρήσεις που απέκτησαν σχεδόν μυ­
θικές διαστάσεις. Η υποχώρηση του σερ
Τζων Μούρ το 1811 στην Κορούνα, η πορεία
προς τη θάλασσα διά μέσου Πικαρδίας και
Αρτουά το 1914, ο άθλος της εκκένωσης της
Δουνκέρκης και η διαφυγή από την Κρήτη το
1941 αποτελούν τρανά παραδείγματα. Καμία 67
ομως απο αυτές δεν εγινε κατω απο πιο αντι-
ξοες συνθήκες από αυτή της Βιρμανίας εκεί­
νους τους δύσκολους μήνες του 1942.
Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ
(1) Michael Hickey: THE UNFORGETTABLE
ARMY. S U M ’S XlVth ARM Y IN BURMA.
(2) Field Marshal sir William Slim: DEFEAT
INTO VICTORY.
(3) Adrian Stuart: THE UNDER-RATED ENEMY.
BRITAIN’S WAR WITH JAPAN 1941-42.
(4) John Keegan: CHURCHILL’S GENERALS.
(5) Louis Allen: BURMA-THE LONGEST WAR
1941-45.
(6) Bryan Perret: TANK TRACKS TO
RANGOON. THE STORY OF BRITISH
ARMOUR IN BURMA.
(7) Lawrence Jam es: THE R IS E AND FALL OF
THE BRITISH EMPIRE.
(8) Ian Sumner: THE INDIAN ARM Y 1914-1947,
Osprey Elite.
(9) Brian Perret: THE STUART LIGHT TANK
SERIES, Osprey Vanguard.
(10) Ο. Τσώρτσιλ: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY B 1ΠΠ.
(11) Ρεημόν Καρτιέ: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY B 1ΠΠ.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο P U
Η Στρατιά της Κοιλάδας Ιρωπους
σκληροτράχηλους nou ^iz&äjgXjfcm fßj ■. ποσοστό 40% αλλά και
αποφασισμένοι να δώσουν και τηφωήτα, ί Μτην ανεξαρτησία
του Νότου. Από τα συντάγματα του Τζάι ’ I f προέρχονταν από
τη Βιρτζίνια. πέντε a n o n } Λουϊζιάνα. δύ γ ο % Τζώρτζια και από
ένα από τη Βόρεια Καρολκίι. την Αλαμπ , τΟΜΜισισιπί και το
Μαίρυλαντ. Ο οπλισμός τους αποτελεΐη ό Μ >ψερμία
μουσκέτων και τυφεκίων διαφόρων διαμ ΐμάτων, ανάμεσα στα
οποία ήταν και ορισμένα κυριευμένα ομι
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ
ΣΕΝΑΝΤΟΑ
Ο «ΒΡΑΧΟΣ» ΤΖΑΚΣΟΝ
ΕΛΙΣΣΕΤΑΙ (1862)
ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ ΤΟΥ 1862 Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΩΝ ΝΟΤΙΩΝ ΤΟΜΑΣ ΤΖΑΚΣΟΝ
ΔΙΕΞΗΓΑΓΕ ΜΙΑ ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΣΕΝΑΝΤΟΑ
ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ ΠΑΡΑΣΥΡΕΙ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ
ΟΜ ΟΣΠΟ ΝΔΙΑΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΡΙΤΣΜΟΝΤ. ΠΕΤΥΧΕ
ΤΟΝ ΣΚΟΠΟ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΣΟ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙ
ΜΕΓΑΛΗ ΦΗΜΗ ΚΑΙ ΝΑ ΔΩ ΣΕΙ ΑΝΑΣΑ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΣΤΗ ΔΕΙΝΑ
ΠΙΕΖΟΜ ΕΝΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ.
Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Η φύση είχε στα&εί ιδιαίτερα γενναιόδωρη
για την εδαφική λωρίδα μεταξύ του Μπλου
Ριτζ και των ορέων Αλιγκέινι. Μεταξύ των
επισκεπτών που μαγεύτηκαν από τα
ειδυλλιακά τοπία, τις θ ε ρ μ έ ς πηγές και τον
πλούτο των αγροκτημάτων ήταν και ο
Γερμανός ζωγράφος Εντουαρντ Μπάγιερ,
που αποτύπωσε στο χαρτί μία άποψη της
κοιλάδας Σεναντόα λίγα χρόνια πριν από τον
πόλεμο.
ον Μάρτιο του 1862 η τύχη της Συνο­
Τ μοσπονδίας των Νοτίων Πολιτειών της
Αμερικής φαινόταν να έχει φθάσει στο
ναδίρ της. Ενας στρατός 110.000 ανδρών του
Βορρά υπό τον στρατηγό ΜακΚλέλαν πο­
λιορκούσε την πρωτεύουσα των επαναστα­
τών, το Ρίτσμοντ, έχοντας τριπλάσια ισχύ
από τη φρουρά του στρατηγού Τζόζεφ Τζόν-
στον που υπερασπιζόταν την πόλη. Ο Μακ­
Κλέλαν όμως ήταν εξαιρετικά προσεκτικός
και διατακτικός στις κινήσεις του. Αντί να
βαδίσει άμεσα εναντίον της μεγάλης πόλης
και να καταφέρει ένα συντριπτικό πλήγμα
στους οπαδούς της απόσχισης καταλαμβά­
νοντας τον κυριότερο σιδηροδρομικό κόμβο
της Βιρτζίνια και τα εργοστάσια πυρομαχι-
κών που υπήρχαν γύρω του, καθυστέρησε ε­
πιτρέποντας στον Τζόνστον να μεταφέρει ε­
κεί από το Μανάσας όσες δυνάμεις είχε δια­
θέσιμες. Το αποτέλεσμα ήταν να διατηρούν
οι δύο αντίπαλοι μία επιφυλακτική στάση μη
τολμώντας να δώσουν την αποφασιστική μά­
χη που θα έκρινε και την έκβαση του πολέ-
μου.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Αβραάμ Λίνκολν,
βρισκόταν αντιμέτωπος με σοβαρά προβλή­
ματα. Πάνω από 1.000.000 άτομα,είχαν επι-
στρατευθεί στη χώρα για να αντιμετωπίσουν
την προσπάθεια απόσχισης και στα χωράφια
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 μπορούσε κάποιος να δει να εργάζονται πε­
ρισσότερες γυναίκες παρά άνδρες. Μετά τις
αρχικές επιτυχίες ήλθαν ήττες για να απο-
μακρύνουν και πάλι το όραμα της Ενωσης.
Στη Βρετανία κέρδιζε έδαφος η άποψη ότι η
νίκη του Βορρά σε 6άρος του Νότου ήταν
μάλλον αδύνατο να επιτευχθεί και πολλοί
προεξοφλούσαν μία διπλωματική αναγνώρι­
ση της Συνομοσπονδίας κατά το προσεχές
μέλλον. «Πρέπει να αλλάξουμε τις τακτικές
μας, αλλιώς θα χάσουμε τον πόλεμο», διεκή-
ρυσσε ο Λίνκολν. που είχε ατυχήσει στην ε­
πιλογή του να αναθέσει την ηγεσία του Ομο­
σπονδιακού Στρατού στον ΜακΚλέλαν. Ανα-
λογιζόμενος τις ψυχολογικές συνέπειες που
θα είχε για το στράτευμα και για την κοινή
γνώμη μία πρόωρη απομάκρυνση του στρα­
τηγού από τη θέση του, προτίμησε να υπο-
μείνει την ιδιότροπη συμπεριφορά του «νέ­
ου Ναπολέοντα» προσπαθώντας παράλληλα
να ελέγξει και ο ίδιος, όσο του επέτρεπαν οι
γνώσεις του. τις στρατηγικές επιλογές των
υφισταμένων του θέτοντας στόχους και
προτεραιότητες.
Η πρώτη ανησυχία του Λίνκολν σχετιζό­
ταν με την ασφάλεια της πρωτεύουσας της
Ενωσης. Πριν ακόμη ξεκινήσει για το αποβα-
τικό εγχείρημά του στον ποταμό Τζέημς ο
Ο ταξίαρχος Τζέημς Σηλντς είχε το
ΜακΚλέλαν υποχρεώθηκε να αφήσει πίσω
προνόμιο να ανήκει σ τ ο υ ς ελάχιστους
του μία μεγάλη φρουρά που επάνδρωνε τα
αξιωματικούς του Βορρά που απέκρουσαν
οχυρωματικά έργα της Ουάσιγκτον, καθώς τον Τζάκσον σε μάχη. Παρά την επιτυχία του
και τρεις δυνάμεις οι οποίες εξασφάλιζαν στο Κέρνστάουν ο Σηλντς δεν ήταν στην
την απαγόρευση πρόσβασης προς την πόλη: πραγματικότητα παρά ένας μέτριος
το Σώμα 40.000 ανδρών του Ιρβιν ΜακΝτάου- διοικητής που προερχόταν από την πολιτική.
ελ νότια της πρωτεύουσας, που έφρασσε Πριν από τον πόλεμο είχε προκαλέσει τον
τον αμεσότερο δρόμο των Νοτίων προς την ίδιο τον Λίνκολν σε μονομαχία με αφορμή
ένα άρ&ρο που έγραψε ο τελευταίος σε
Ουάσιγκτον, τους 23.000 άνδρες του Ναθά-
εφημερίδα του Ιλινόις. Αν και δεν είχε προηγούμενη στρατιωτική
νιελ Μπανκς, οι οποίοι τηρούσαν θέσεις στο εμπειρία ο Ομοσπονδιακός υποστράτηγος
βόρειο άκρο της κοιλάδας Σεναντόα, και Ναθάνιελ Μπανκς ήταν ο τρίτος πιο
τους 15.000 πολεμιστές του Τζων φρεμόν υψηλόβαθμος αξιωματικός των Βορείων
JQ που στάθμευαν δυτικά των βουνών Αλεγκέι- κεί παλαιότερα την είχαν ονομάσει «κόρη κατά την πρώτη φάση του αμερικανικού
■■ VI. των αστεριών» και η οικονομική ανάπτυξη Εμφυλίου. Ο πρώην κυβερνήτης της
Αν και ο ΜακΚλέλαν υπερτερούσε κατά που ακολούθησε τον εποικισμό της από Μασαχουσέτης ηττήθηκε δύο φορές από
πολύ έναντι του Τζόνστον σε αριθμούς, είχε τους λευκούς δικαιολόγησε αυτόν τον χαρα­ τον Τζάκσον στην κοιλάδα Σεναντόα την
άνοιξη και το καλοκαίρι του 1862.
πάντα τον φόβο ότι οι δυνάμεις του δεν ε- κτηρισμό. Τα πολλά τρεχούμενα νερά έδω­
παρκούσαν για την έφοδο κατά του Ρίτσμο- σαν την απαραίτητη ενέργεια για τη λειτουρ­
ντ και πίεζε τον Λίνκολν να αποδεσμεύσει το γία μηχανουργείων, μύλων και άλλων βιοτε­
Σώμα του ΜακΝτάουελ για να σπεύσει προς χνιών, ενώ τα αγροκτήματα της κοιλάδας πα- για να απειλούν την Ουάσιγκτον κρατώντας
ενίσχυσή του. Ο Λίνκολν, αν και πίστευε ότι ρήγαν αναλογικά διπλάσια ποσότητα σιταρι­ τους Βόρειους σε διαρκή ανησυχία.
αυτή η εισήγηση ήταν μάλλον μία υπεκφυγή ού από ό,τι οι εκτάσεις της υπόλοιπης Βιρ- Ο άνθρωπος που θα ανελάμβανε την α­
εκ μέρους του ΜακΚλέλαν (που μπορούσε τζίνια. Δεν υπήρχαν μεγάλες φυτείες στην ποστολή να κρατήσει την κοιλάδα Σεναντόα
να εφεύρει απίστευτες δικαιολογίες για να περιοχή και οι δούλοι ήταν ελάχιστοι, αλλά η για λογαριασμό των αποσχισμένων Πολιτει­
αναβάλει την ανάληψη δράσης εκ μέρους ευημερία της κοιλάδας την είχε καταστήσει ών ήταν ένας ιδιόρρυθμος 37χρονος στρα­
του), συγκατατέθηκε υπό τον όρο ότι ο Μα­ βασικό μοχλό στην πολεμική προσπάθεια τηγός, ο Τόμας Τζάκσον, ο οποίος επί οκτώ
κΝτάουελ θα εκινείτο μόνον όταν θα είχε ε- του Νότου. Αν η Σεναντόα χανόταν, εκτός μήνες θα πραγματοποιούσε μία αλυσίδα από
κλείψει οποιαδήποτε απειλή κατά της Ουά- από την οικονομική ζημιά όλα τα τμήματα εξαιρετικούς ελιγμούς. Με μία «στρατιά»
σιγκτον. των Νοτίων που βρίσκονταν ανατολικά του που δεν ξεπέρασε ποτέ τους 17.000 άνδρες
Μπλου Ριτζ θα κινδύνευαν από πλευρική ο Τζάκσον θα έδινε λίγες μάχες που δεν θα
Η Κ Ο ΙΛ Α Δ Α ΣΕΝΑΝΤΟΑ αιφνιδιαστική προσβολή, αφού οι Βόρειοι θα συγκρίνονταν σε φονικότητα με τις μεγάλες
μπορούσαν να ξεπροβάλουν ανά πάσα στιγ­ συγκρούσεις στο Σέβεν Πάινς και στο Σάιλο
Η κοιλάδα του ποταμού Σεναντόα ήταν μή από τις 11 διαβάσεις της κοιλάδας. Επι­ και θα βασιζόταν κυρίως στην ευκινησία του
ένας τόπος άφθονων αγαθών. «Τα άλογα και πλέον αν το Στώντον στο νότιο άκρο της Σε­ για να παρασύρει τους Βόρειους σε ένα τρε­
τα βοοειδή ήταν παχιά και καλοφτιαγμένα», ναντόα περιερχόταν στον έλεγχο του ε­ λό κυνήγι φαντασμάτων. Για να πετύχει τον
έγραφε ένας Νότιος στρατιώτης το 1861. «Οι χθρού, θα κοβόταν η βασική σιδηροδρομική σκοπό του ο Τζάκσον θα οδηγούσε τους άν­
μεγάλοι αχυρώνες ξεχείλιζαν από τις μαζε­ αρτηρία που συνέδεε το Ρίτσμοντ με τον Μι- δρες του σε μία εξαντλητική σειρά πορειών
μένες σοδειές. Τα σπίτια έδειχναν άνετα. Οι σισιπή. Αντίθετα με την κοιλάδα στην κατο­ που θα έκανε τα πόδια τους να ματώσουν. Ο­
φράχτες ήταν σε θαυμάσια τάξη. Επρόκειτο χή τους οι Νότιοι θα εξασφάλιζαν όχι μόνο μως αυτή η έμμεση μέθοδος εκστρατείας
πραγματικά για μία γη όπου έρρεε το γάλα αρκετά τρόφιμα για να παρατείνουν τον α­ θα τον τοποθετούσε στο πάνθεον των μεγά­
και το μέλι». Οι Ινδιάνοι που κατοικούσαν ε- γώνα αλλά και μία υπέροχη στρατηγική θέση λων στρατιωτικών ηγητόρων της Ιστορίας.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Ο Τζάκσον είχε επιχειρήσει στην κοιλά-
Σεναντόα και το καλοκαίρι του 1861. ση-
_£ .-.όντας μάλιστα μερικές σποραδικές ε-
- τ ^ ε ς . πριν μεταθεί με τα τμήματά του
"Βος το Μανάσας για να συμμετάσχει στη
_τ."άλη μάχη. Νωρίς το πρωί της 5ης Νοεμ-
: : ου 1861 ο στρατηγός βρισκόταν και πάλι
—ο Ουίντσεστερ έχοντας αναλάβει τη διοί-
••^ση όλων των δυνάμεων των Νοτίων στην
κοιλάδα. Εξετάζοντας την κατάσταση διαπί-
στ->σε ότι θα μπορούσε προς το παρόν να α­
διαφορήσει για τη στρατιά του Μπανκς που
• πατούσε το μέτωπο του ποταμού Ποτόμακ
στο δυτικό Μαίρυλαντ, καθώς και για εκείνη
του Ρόζκρανς δυτικά του όρους Αλεγκέινι.
Πιο άμεσο κίνδυνο αντιπροσώπευαν οι 5.000
Ομοσπονδιακοί του ταξίαρχου Μπέντζαμιν
Κέλεϋ, που κατείχαν το χωριό Ρόμνεϋ και ί­
σως απειλούσαν στο μέλλον το Ουίντσε­
στερ.
Οι δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του ο
Τζάκσον για να αντιμετωπίσει αυτά τα ισχυ­
ρά σώματα των Βορείων ήταν τόσο πενιχρές
εκείνη την εποχή ώστε ο ίδιος χαρακτήρισε
τη Σεναντόα «ανυπεράσπιστη» σε μία επι­
στολή του προς την κυβέρνηση της Συνομο­
σπονδίας. Με τους 1.651 πολιτοφύλακες και
τους 485 ιππείς που βρίσκονταν υπό τη διοί­
κηση ενός 60χρονου πατριώτη, ο «Βράχος»
δεν μπορούσε να ελπίζει σοβαρά ότι θα κα­
τόρθωνε να ανατρέψει τα σχέδια των αντι­
πάλων του. Παρόλα αυτά έστειλε στις 20 Νο­
εμβρίου 1861 μία επιστολή προς τον υπουρ­
γό Στρατιωτικών Τζούντα Μπέντζαμιν ζητώ­
ντας του να του στείλει την 1η Ταξιαρχία της
Βιρτζίνια και παραθέτοντας ένα πολύ τολμη­
ρό σχέδιο για τις επόμενες κινήσεις του. Ο
Τζάκσον λογάριαζε να επιτεθεί μέσα στην
κοιλάδα ώστε να πείσει τους Βόρειους ότι α­
ντιμετώπιζαν πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις ε­
κεί και να αποσύρουν άνδρες από τον Μακ-
Κλέλαν αναστέλλοντας κάθε δράση ενα­
ντίον του Ρίτσμοντ. Ως πρώτο βήμα προς αυ­
τή την κατεύθυνση έθεσε την απόσπαση
του Ρόμνεϋ από τα χέρια των Ομοσπονδια­ των καραβανιών προς το χωριό Μπαθ. Ο και­ Οι άνδρες του Τζάκσον βάδισαν με κόπο
κών και γΓ αυτόν τον σκοπό κατάφερε να ε­ ρός χειροτέρευε κάθε μέρα που περνούσε μέσα από τα χιονισμένα μονοπάτια για να
ξασφαλίσει τη συνδρομή της Βορειοδυτικής και σύντομα οι άνδρες του Τζάκσον βρέθη­ φ&άσουν στο Ρόμνεϋ τον χειμώνα του 1861-
Στρατιάς του Ουίλιαμ Λόρινγκ, που τότε α­ καν να βαδίζουν μέσα σε μία χιονοθύελλα α­ 62. Ενας αξιωματικός των Νοτίων που
συμμετείχε στο εγχείρημα έγραψε: «Δύο
δρανούσε φυλάσσοντας τις διαβάσεις του ό­ νήμποροι να καλύψουν περισσότερα από 12
μάχες δεν 9α μας είχαν προκαλέσει τόσες
ρους Αλεγκέινι. Ο Λόρινγκ έθεσε στη διάθε­ km την ημέρα. «Οι σόλες των παπουτσιών απώλειες όσες μας προκάλεσε η κακοκαιρία
ση του Τζάκσον τις τρεις από τις τέσσερις μας κυριολεκτικά πάγωναν πάνω στο έδα­ και η έκθεσή μας στα στοιχεία της φύσης».
ταξιαρχίες του, αλλά αυτές βάδισαν τόσο φος», έγραφε ένας στρατιώτης. Ομως ο
αργά ώστε δεν συγκεντρώθηκαν στο Ουί­ στρατηγός επέμενε πάντα να συνεχίζει προς
ντσεστερ παρά την επομένη των Χριστου­ τον στόχο του. Προσπερνώντας τη διασταύ­ σουν τις μερίδες τους», είπε ο Γκάρνετ.
γέννων. Ο Τζάκσον διέθετε πια 9.700 πεζούς ρωση του Ανγκερς Στορ στις 3 Ιανουαρίου «Δεν υπάρχει χρόνος για κάτι τέτοιο», απά­
και 650 ιππείς. 1862 συνέχισε προς το Μπαθ για να εξουδε­ ντησε ο Τζάκσον. «Είναι όμως αδύνατο να
τερώσει τη φρουρά των 1.400 Βορείων που συνεχίσουν χωρίς να φάνε», αντέτεινε και
Χ Ε ΙΜ Ε Ρ ΙΝ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ βρισκόταν εκεί και η οποία θα μπορούσε να πάλι ο ταξίαρχος, για να λάβει την οργισμένη
τον είχε απειλήσει με πλευροκόπηση αν είχε απάντηση: «Δεν αντιμετώπισα ποτέ κάτι το
Ο μικρός αυτός στρατός αναχώρησε από βαδίσει αρχικά κατ’ ευθείαν κατά του Ρό­ αδύνατο με αυτή την Ταξιαρχία!».
την πόλη την Πρωτοχρονιά του 1862. Λίγο μνεϋ. Στις 5 Ιανουαρίου ο Τζάκσον εισήλθε
αργότερα ο καιρός επιδεινώθηκε απίστευτα Η πορεία ήταν επίπονη. Οταν ο ταξίαρ- στο Μπαθ για να ανακαλύψει ότι ο εχθρός το
και το ψύχος υπέβαλλε τους άνδρες σε με­ χος Ρίτσαρντ Γκάρνετ ζήτησε από τον διοι­ είχε εγκαταλείψει αντιλαμβανόμενος την
γάλη δοκιμασία. Για τον Τζάκσον η καλύτερη κητή του να σταματήσει η φάλαγγα για ανά­ προσέγγισή του. Οι Νότιοι προσπάθησαν μά­
διαδρομή μεταξύ δύο σημείων δεν ήταν πο­ παυση επειδή αρκετοί από τους άνδρες της ταια να αποκόψουν όσους αντιπάλους τους
τέ η ευθεία που τα συνέδεε κι έτσι αντί να κι­ 1ης Ταξιαρχίας του είχαν 30 ώρες να γευμα­ μπορούσαν καταδιώκοντάς τους μέχρι το
νηθεί άμεσα προς το Ρόμνεϋ μέσω του κα­ τίσουν, ο Τζάκσον κατέφθασε θυμωμένος Χάνκοκ. Την επομένη ο Τζάκσον διέταξε τον
λού δρόμου που οδηγούσε προς τα εκεί προ­ και ρώτησε γιατί σταμάτησαν. «Σταμάτησα στρατό του να ξεκινήσει και πάλι για το Αν-
τίμησε να ακολουθήσει ένα παλιό μονοπάτι για να επιτρέψω στους άνδρες να ετοιμά­ γκερς Στορ, τη στιγμή που το χιόνι έπεφτε

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 πυκνό και η θερμοκρασία έφθανε στους 20
βαθμούς Κελσίου. Η φάλαγγα εισήλθε στο
Ανγκερς Στορ στις 8 Ιανουαρίου παρουσιά­
ζοντας ένα θλιβερό θέαμα και έχοντας μαζί
της εκατοντάδες ασθενείς και θύματα κρυο­
παγημάτων. Ο Τζάκσον δεν είχε άλλη επιλο­
γή από το να περιμένει να αναπαυθεί ο στρα­
τός του και να πεταλωθούν πάλι τα άλογα
για να μπορούν να βαδίσουν στο χιόνι. Ομως
πέντε η μέρες αργότερα πλη ροφορήθη κε ότι
ο εχθρός εγκατέλειψε το Ρόμνεϋ. Αμέσως έ-
σπευσε να καταλάβει την επίμαχη τοποθε­
σία υποβάλλοντας τους άνδρες του σε άλλη
μία φοβερή χειμωνιάτικη πορεία. Στις 14 Ια-
νουαρίου ήταν πια κύριος του Ρόμνεϋ και α­
νέφερε με ικανοποίηση πως η εκστρατεία
του είχε στοιχίσει μόλις τέσσερις νεκρούς
και 28 τραυματίες. Η Στρατιά της Κοιλάδας
μπορούσε πια να ξεχειμωνιάσει με την ησυ­
χία της.

Υ Π Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η ΚΑΙ
Σ Υ Σ Π Ε ΙΡ Ω Σ Η

Επόμενος κύριος αντίπαλος του Τζάκ­

σον έμελλε να είναι ο ερασιτέχνης στρατη­
γός Ναθάνιελ Μπανκς, τον οποίο ο Λίνκολν
τοποθέτησε στη διοίκηση των δυνάμεων του
δυτικού Μαίρυλαντ χάρη στο πολιτικό πα­
ρελθόν του. Ο Μπανκς γνώριζε ελάχιστα για
το πώς επιχειρεί ένας στρατός αλλά λάτρευε
τις παρελάσεις και τις φανταχτερές στολές.
Οι υφιστάμενοι αξιωματικοί του έλεγαν ότι
το μόνο είδος επιχείρησης που θα μπορούσε
να διεξαγάγει με κάποιες πιθανότητες επιτυ­
χίας θα ήταν εκείνη κατά την οποία θα διέ­
θετε τεράστιο αριθμό στρατευμάτων. Ο
Μπανκς οργάνωσε ακριβώς μία τέτοια επι­
χείρηση για να απαλλάξει τη Σεναντόα από
72 τ°υς Νότιους. Ως το τέλος Φεβρουάριου του
™ 1862 είχε συγκεντρώσει 38.000 στρατιώτες
στο Μαίρυλαντ και υπολόγιζε να ενισχυθεί
με περισσότερους όταν θα εισερχόταν στη
Βιρτζίνια.
Η επιχείρηση που θα ανελάμβανε ο
Μπανκς διαμορφώθηκε κυρίως υπό το πρί­
σμα της φιλόδοξης απόβασης του ΜακΚλέ­
λαν κοντά στο Ρίτσμοντ και η αποστολή η ο­
ποία του ανατέθηκε αρχικά ήταν απλώς η ε­
ξασφάλιση της σιδηροδρομικής γραμμής
Βαλτιμόρης-Οχάιο που διέτρεχε τη δυτική ό­
χθη του Ποτόμακ πριν περάσει στην ανατο­
λική στην περιοχή του Χάρπερς Φέρρυ. Ο ί­
διος ο Μπανκς αδημονούσε να προελάσει:
«Οι δρόμοι για το Ουίντσεστερ είναι καλοί»,
ανέφερε στις 23 Φεβρουάριου. «Ο εχθρός
είναι αδύναμος και χωρίς ηθικό. Δεν θα ρι­
ψοκινδυνεύσουμε. Μόνη η δύναμή μας δεν
είναι αρκετή αλλά θα τολμήσουμε ευχαρί­
στως με αυτή».
Τη νύκτα της 27ης Φεβρουάριου ο Μπαν­
κς άρχισε να περνά τους άνδρες του στο έ­
δαφος της Βιρτζίνια πάνω από μία πλωτή γέ­
φυρα την οποία κατασκεύασε στον Ποτό­
μακ. Ομως μία καθυστέρηση στη μετακίνηση
των πυροβόλων του τον ανάγκασε να περιο­
ριστεί στην κατάληψη του Τσαρλς Τάουν και
του Μπάνκερ Χιλ ώστε να καλύψει απλώς
Καθώς οι κύριες δυνάμεις των Βορείων ττεριέσφιγγαν την πρωτεύουσα της Συνομοσπονδίας,
το Ρίτσμοντ, την άνοιξη του 1862, οι Νότιοι προσπάθησαν με ιδιαίτερη επιτυχία να
πραγματοποιήσουν μία εκστρατεία παραπλάνησης και εκφοβισμού του αντιπάλου τους
χρησιμοποιώντας την ολιγάριθμη Στρατιά του Τόμας Τζάκσον στην κοιλάδα Σεναντόα.
Ενεργώντας με ταχύτητα και τόλμη ο Νότιος στρατηγός πέτυχε να απασχολήσει και να
καθηλώσει πολλαπλάσια εχθρικά τμήματα, ενώ παράλληλα διατήρησε μία πλευρική απειλή
κατά της Ουάσιγκτον εμποδίζοντας τον εχθρό να επιχειρήσει την τελική έφοδο κατά του
Ρίτσμοντ.
τον σιδηρόδρομο. Δεν έδειχνε να βιάζεται ι­ λές υποχωρώντας αργά ως το Μάουντ Τζάκ­
διαίτερα να προχωρήσει νοτιότερα λέγοντας σον, αλλά ο Μπανκς δεν τους ακολούθησε
πως δεν μπορούσε να πράξει κάτι τέτοιο για πολύ προτιμώντας να σταματήσει στο
«επί αρκετές ημέρες». Οταν όμως παρατη- Στράσμπεργκ, όπου και απέσπασε 9.000 άν­
ρήθηκε μία υποχώρηση των Νοτίων από τον δρες υπό τον ταξίαρχο Τζέημς Σηλντς. Τις ε­
άξονα Μανάσας-Σέντρβιλ στις 7 Μαρτίου ο πόμενες ημέρες οι έφιπποι ανιχνευτές των
ΜακΚλέλαν διέταξε αμέσως το σύνολο των Νοτίων υπό τον Τέρνερ Ασμπυ ανέφεραν
ομοσπονδιακών δυνάμεων να προελάσει σε στον Τζάκσον πως ο εχθρός δεν είχε την
όλα τα μέτωπα. Ο Μπανκς προχώρησε διατα­ πρόθεση να συνεχίσει νοτιότερα αλλά προε­
κτικά και εισήλθε στο Ουίντσεστερ στις 12 τοιμαζόταν να στείλει ανατολικά μεγάλες
Μαρτίου, όπου δεν βρήκε ούτε ίχνος των μονάδες της στρατιάς του. Στις 14 Μαρτίου
Νοτίων. η μεραρχία των Βορείων του Τζων Σέτζγουικ
Τα φαινόμενα απατούσαν. Ο Τζάκσον δι­ άρχισε να βαδίζει προς το Μπλου Ριτζ και μία
ψούσε για μάχη αν και οι άμεσα διαθέσιμες εβδομάδα αργότερα την μιμήθηκε η μεραρ­
δυνάμεις του έπειτα από τη χειμωνιάτικη α­ χία του Αλφέους Ουίλιαμς. Ο Μπανκς (που
νάπαυλα ανέρχονταν σε 3.600 πεζούς, 600 ιπ­ είχε προγραμματίσει να μεταβεί στην Ουάσι-
πείς και 27 πυροβόλα, γεγονός που τον έκα­ γκτον στις 23 Μαρτίου) σκόπευε να κρατήσει
νε να υστερεί σε αναλογία μεγαλύτερη από μέσα στην κοιλάδα μόνο τη μεραρχία του
8:1 σε σχέση με τη στρατιά του Μπανκς. Απο­ Σηλντς. Ομως ακόμη και αυτή θεώρησε ά­
στολή του ωστόσο ήταν απλώς να παρακο­ σκοπη την παραμονή της στο προωθημένο
λουθεί άγρυπνα τους Ομοσπονδιακούς κατά Στράσμπεργκ και συμπτύχθηκε στο Ουί­
την κίνησή τους προς Νότο και να τους ε­ ντσεστερ για να βρίσκεται εγγύτερα στις σι­
μποδίσει να διασχίσουν τις κορυφογραμμές δηροδρομικές γραμμές.
του Μπλου Ριτζ αν έδειχναν διάθεση να κτυ- Ηταν φανερό πια πως οι Βόρειοι είχαν
πήσουν τον στρατηγό Τζόνστον από το ξεκινήσει την αναδιάταξη δυνάμεων που ό-
πλευρό. Ο Τζάκσον θα έπρεπε να είναι τόσο φειλε να εμποδίσει η Στρατιά της Κοιλάδας.
δραστήριος ώστε να κρατήσει μόνιμα απα­ Ο Τζάκσον αναχώρησε από τους καταυλι­
σχολημένο τον Μπανκς και να τον αποτρέ­ σμούς του στις 22 Μαρτίου σπεύδοντας
ψει να εγκαταλείψει τη Σεναντόα βαδίζο­ προς Βορρά, ενώ 280 ιππείς του Ασμπυ είχαν
ντας σε βοήθεια του ΜακΚλέλαν. τις πρώτες αψιμαχίες τους με τους Ομο­
Οι Νότιοι τήρησαν πιστά αυτές τις εντο­ σπονδιακούς (κατά τις οποίες μάλιστα τραυ-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ματίστηκε και ο Σηλντς). Η διοίκηση των Βο­
ρείων πέρσσε στον συνταγματάρχη Νέιθαν
Κίμπαλ, βετεράνο του πολέμου στο Μεξικό.
Ο Τζάκσον κατέφθασε κοντά στο Κέρ-
νσταουν στις 23 Μαρτίου έχοντας σκορπίσει
πίσω του σε διάφορα σημεία της διαδρομής
1.500 άνδρες που δεν κατάφεραν να αντέ-
ξουν τις κακουχίες της επίπονης πορείας
τον 60 χλμ. Ο Ασμπυ τού ανέφερε λανθασμέ­
να ότι ο εχθρός ήταν πολύ αδύναμος και ο
Τζάκσον πείσθηκε ότι είχε μπροστά του μία
λαμπρή ευκαιρία να εξολοθρεύσει ένα απο­
μονωμένο μικρό απόσπασμα των Ομοσπον­
διακών, αν και ήταν Κυριακή, ημέρα που α­
πέφευγε οποιαδήποτε δραστηριότητα για
θρησκευτικούς λόγους. Χωρίς να προβεί σε
λεπτομερή αναγνώριση του εδάφους έριξε
εκατέρωθεν του χαλικόστρωτου δρόμου τις
ταξιαρχίες των Φάλκερσον, Γκάρνετ και
Μπερκς ελπίζοντας ότι θα διασπούσε γρήγο­
ρα την άμυνα του αντιπάλου του. Αντί για
την εύκολη νίκη, όμως, αντιμετώπισε μία
σκληρή μάχη με χιλιάδες Ομοσπονδιακούς
οι οποίοι πέρασαν στην αντεπίθεση και υπο­
χρέωσαν τους Νότιους να υποχωρήσουν έ­
πειτα από πολύωρο αγώνα. Οι απόκλειες των
Νοτίων ανήλθαν σε 718 άνδρες (το 1/4 όσων
ενεπλάκησαν), ενώ του Σηλντς σε 590.
Παρά τα τακτικά σφάλματα στα οποία υ­
πέπεσε ο Τζάκσον οι Βόρειοι εντυπωσιάστη­
καν από την ορμητικότητα και το πείσμα της
Στρατιάς της Κοιλάδας και πείσθηκαν ότι α­
ντιμετώπιζαν έναν πολύ δυναμικό και επικίν­
δυνο αντίπαλο. Ανακάλεσαν αμέσως στη Σε­
ναντόα τόσο τον Μπανκς, όσο και τη μεραρ­
χία του Σέτζγουικ, ενώ οι 10.000 άνδρες του
ταξίαρχου Λούις Μπλένκερ διατάχθηκαν να
αποσπασθούν από τον ΜακΚλέλαν και να ε-
νισχύσουν τον Φρεμόν στη δυτική Βιρτζίνια.
Επιπλέον ο Λίνκολν ακύρωσε τη μετάβαση
των 40.000 στρατιωτών του ΜακΝτάουελ
προς ενίσχυση του ΜακΚλέλαν και αφαίρεσε
από τον τελευταίο την ευθύνη διεξαγωγής
των επιχειρήσεων στη Σεναντόα. Στο εξής ο
Μπανκς θα ασκούσε αυτόνομη διοίκηση έ­
χοντας ως άμεσο προϊστάμενό του τον ίδιο
τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Η εξέλιξη αυτή κατε-
δείκνυε την πρόθεση του Λίνκολν να αναμι-
χθεί ενεργά στις επιχειρήσεις της Σεναντόα
και να προσπαθήσει να εμποδίσει τον Τζάκ­
σον να συνεχίσει το παιχνίδι του σε βάρος
του Ομοσπονδιακού Στρατού. Ο «Βράχος»
ωστόσο είχε πετύχει τον κυριότερο στόχο
του. Είχε καταφέρει να δεσμεύσει 80.000
Οι κάτοικοι του Ουίντσεστερ
ζητωκραυγάζουν τον στρατηγό Τζάκσον και
τους άνδρες του καθώς αυτοί εισέρχονται
στην πόλη στις 25 Μαϊου 1862, έπειτα από τη
νίκη τους σε βάρος των Ομοσπονδιακών του
Ναθάνιελ Μπανκς. Ο Τζάκσον (που
εικονίζεται εδώ πάνω στο περίφημο
πολεμικό άλογό του, τον «Λιτλ Σορέλ») είχε
ξεκινήσει τις επιχειρήσεις του στην κοιλάδα
Σεναντόα από αυτή την πόλη τον Νοέμβριο
του 1861 και η σημασία της τοποθεσίας ήταν
τόσο μεγάλη ώστε το Ουίντσεστερ έμελλε
να αλλάξει χέρια 72 φορές κατά τη διάρκεια
του Εμφυλίου!
στρατιώτες του εχθρού χρησιμοποιώντας
μόνο 4.000 άνδρες!
Η Στρατιά της Κοιλάδας υποχώρησε επί
τρεις ημέρες μετά την ήττα της στο Κέρ-
νσταουν έως ότου έστησε και πάλι τις σκη­
νές της στο γνώριμο ορμητήριό της στο Μά-
ουντ Τζάκσον. Αυτή τη φορά όμως ο αρχηγός
της ανακάλυψε ένα πραγματικό «διαμάντι»
ανάμεσα στις τάξεις των ανδρών του: τον ε­
ρασιτέχνη χαρτογράφο Τζεντεντάια Χό-
τσκις, που διατάχθηκε να αξιοποιήσει το τα­
λέντο του για να προμηθεύσει τον στρατηγό
Τζάκσον με λεπτομερείς και αξιόπιστους
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 χάρτες όλων των τοποθεσιών της Σεναντόα.
Με τον τρόπο αυτό οι Νότιοι θα είχαν κατά
τους επόμενους μήνες ένα αποφασιστικό
πλεονέκτημα που θα τους επέτρεπε να ελίσ­
σονται γρήγορα, να υπολογίζουν σωστά τις
αποστάσεις και να επιλέγουν με ευχέρεια τις
κατάλληλες τοποθεσίες για να αμυνθούν
και να επιτεθούν. Στον αντίποδα οι Ομο­
σπονδιακοί στρατηγοί που εισέβαλαν στην
κοιλάδα βρίσκονταν ξαφνικά σε έναν άγνω­
στο χώρο. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν α­
κριβείς χάρτες για να καθοδηγήσουν έναν
στρατό και οι διοικητές βασίζονταν στα μά­
τια τους και στις πληροφορίες που τους με­
ταβίβαζαν τα έφιππα αναγνωριστικά απο-
σπάσματά τους, των οποίων οι αναφορές ή­
ταν συχνά συγκεχυμένες. Ο Ομοσπονδιακός
Στρατός ήταν σχεδόν τυφλός καθώς προή-
λαυνε στην κοιλάδα Σεναντόα, απέναντι σε
έναν αντίπαλο που γνώριζε όλες τις πτυχές
του εδάφους και είχε τη συνεργασία του
ντόπιου πληθυσμού.
Την περίοδο που ο Τζάκσον πολεμούσε
στη Σεναντόα οι τεράστιες στρατιές Βορεί­
ων και Νοτίων γύρω από το Ρίτσμοντ εξακο­
λουθούσαν να είναι ακινητοποιημένες από
τον αμοιβαίο φόβο. Ετσι ο «Βράχος» ήταν ο
μόνος διοικητής της Συνομοσπονδίας που ή­
ταν σε θέση να εκτελέσει κάποιου είδους
στρατηγική επιχείρηση και ενίσχυσε γρήγο­
ρα τις δυνάμεις του με στρατολόγηση 6.000
ανδρών. Επιπλέον ο Τζόνστον του παρεχώ-
ρησε τους 8.000 στρατιώτες του 44χρονου υ­
ποστράτηγου Ρίτσαρντ Γιούελ που αναπαύο­
νταν στις ανατολικές πλαγιές του Μπλου Ρι-
τζ στο Στάναρντσβιλ, ενώ άλλοι 2.800 άνδρες
υπό τον Εντουαρντ Τζόνσον, που είχαν ως α­
ποστολή να φρουρούν το όρος Αλεγκέινι έ­
ναντι πιθανής εμφάνισης του Φρεμόν, υπή-
χθησαν με τη σειρά τους στη Στρατιά της
Κοιλάδας.
■■■ Εχοντας 19.000 άνδρες υπό τις διαταγές
του ο Μπανκς άρχισε να καταδιώ-κει τον
Τζάκσον κατά μήκος της Σεναντόα, σε συν­
δυασμό με τους 15.000 άνδρες του Φρεμόν
που έρχονταν από τα δυτικά. Στις 17 Απριλί­
ου ο Τζάκσον εγκατέλειψε το Νιού Μάρκετ
και υποχώρησε στο Χάρισονμπεργκ έχοντας
ως μόνο στόχο στο μυαλό του το πώς θα
μπορούσε να κρατήσει χωρισμένες τις δυνά­
μεις των Μπανκς και Φρεμόν. Αν αυτά τα σώ­
ματα κατάιρερναν να συνενωθούν η υπόθε­
ση της κατοχής της Σεναντόα θα ήταν χαμέ­
νη για τους Νότιους.
Ε Λ ΙΓ Μ Ο Σ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗΣ
Α Π Ο ΤΟΝ ΤΖΑ ΚΣΟ Ν
Καθώς ο Μπανκς κατελάμβανε το Νιού
Μάρκετ υπέπιπτε στο τραγικό για στρατιω­
τικό διοικητή σφάλμα να χάσει τελείως τα ί­
χνη του αντιπάλου του. Αφού έφθασε στο
Χάρισονμπεργκ στις 18 Απριλίου ο Τζάκσον
διέφυγε στη συνέχεια ανατολικά περνώντας
από τις υπώρειες του βουνού Μασανιούτεν
και καταλήγοντας στο Κόνραντς Στορ. Εκεί
ήταν σχετικά ασφαλής πίσω από την κάλυψη
του ποταμού Σάουθ Φορκ Σεναντόα και αν
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
παρίστατο ανάγκη μπορούσε να ξεφύγει από
τον εχθρό μέσω της διάβασης Σουίφτ Ραν
προς τη Στάναρντσβιλ. Η μικρή δύναμη του
Τζόνσον όμως, που είχε συμπτυχθεί 10 χλμ.
δυτικά του Στώντον, δεν ήταν σε θέση να
κρατήσει τη λαβίδα του Μπανκς και του
Φρεμόν ανοικτή. Το επιχειρησιακό πρόβλη­
μα είχε περιπλακεί ακόμη περισσότερο από
την πληροφορία ότι το ογκώδες σώμα του
ΜακΝτάουελ ήταν έτοιμο να βαδίσει προς
το Φρέντρικσμπεργκ, στα μισό του δρόμου
για το Ρίτσμοντ, και να ενωθεί κατόπιν με
τον ΜακΚλέλαν που πολιορκούσε την πρω­
τεύουσα του Νότου. Ο Τζάκσον έπρεπε να
πράξει άμεσα κάτι για να σώσει την κατάστα­
ση και επινόησε έναν από τους πιο ευφυείς,
απατηλούς και αστραπιαίους ελιγμούς της
Ιστορίας. Αφού διέταξε τον Γιούελ να μετα-
βεί με τις δυνάμεις του στο Κόνραντς Στορ
και να παραμείνει εκεί, ο ίδιος αναχώρησε με
τον υπόλοιπο στρατό του για το Πορτ Ριπά-
0 Τζων Φρεμόν είχε τη φήμη του
εξερευνητή και το προσωνύμιο « Ιχνηλάτης»
αλλά ω ς στρατιωτικός ήταν λιγότερο από
μέτριος. Αντί να εκτελέσει έγκαιρα και
σωστά την εντολή του Λίνκολν για την
παγίδευση του Τζάκσον στη Σεναντόα στα
τέλη Μαϊου του 1862, εκτέλεσε μία λοξή
πορεία δικής του έμπνευσης και απέτυχε
παταγωδώς να συνεργαστεί με τις
υπόλοιπες ομοσπονδιακές δυνάμεις που
επιχειρούσαν κατά των Νοτίων.
μπλικ μέσα σε καταρρακτώδη βροχή και κα­
τόπιν στράφηκε ανατολικά διασχίζοντας την
οροσειρά Μπλου Ριτζ από τη διάβαση Μπρά-
ουνς, εμφανιζόμενος αιφνιδιαστικά στον σι­
δηροδρομικό σταθμό Μίχαμς της γραμμής
«Βιρτζίνια Σέντραλ».
Επρόκειτο για μία εκπληκτικά πανούργα
κίνηση. Πορευόμενος προς τα ανατολικά ο
Τζάκσον ήθελε να δώσει στους κατασκό­
πους της Ενωσης την εντύπωση ότι εγκατέ-
λειπε οριστικά την κοιλάδα και ότι σκόπευε
να κινηθεί προς το Ρίτσμοντ, όπου θα ενί-
σχυε τον Τζόνστον, ή προς το Φρέντρικ-
σμπεργκ για να ανακόψει την πορεία του
ΜακΝτάουελ. Η απειλή αυτή έκανε τους Βό­
ρειους να θορυβηθούν και πάλι για την α­
σφάλεια της Ουάσιγκτον και να ειδοποιή­
σουν εσπευσμένα τον ΜακΝτάουελ να μη κι­
νηθεί από το Φρέντρικσμπεργκ μέχρι να α­
ποσαφηνιστούν οι προθέσεις του Τζάκσον.
Επιπλέον εξερχόμενος από το Μπλου Ριτζ ο
Τζάκσον έδωσε την εντύπωση ότι εγκατέλει-
πε το μικρό απόσπασμα του Τζόνσον στην
τύχη του, ωθώντας τον Φρεμόν να εφησυχά­
σει και να μη βιαστεί να στείλει ενισχύσεις
στον επικεφαλής της εμπροσθοφυλακής
του, ταξίαρχο Ρόμπερτ Μιλρόυ.
Στον σταθμό Μίχαμς όμως ο Τζάκσον
χώρισε τους ασθενείς και επιβίβασε τους υ­
γιείς άνδρες του σε βαγόνια που τα έσερναν
δύο ατμομηχανές. Προς μεγάλη τους κατά­
πληξη αντί να τα στείλει ανατολικά, τα έστει­
λε και πάλι μέσα στην κοιλάδα φθάνοντας
στο Στώντον στις 4 Μαϊου! Με τον τρόπο αυ­
τό πέτυχε να παρεμβληθεί αποτελεσματικά
μεταξύ του Μπανκς (που βρισκόταν πια στο
Χάρισονμπεργκ) και του Φρεμόν και να απο­
κτήσει και πάλι τη δυνατότητα να τους αντι­
μετωπίσει και να τους νικήσει χωριστά. Πρώ­
τος στόχος του θα ήταν η εξουδετέρωση
του Μιλρόυ που προχωρούσε με μικρή δύνα­
μη ανυποψίαστος, περίπου 50 χλμ. δυτικά
του Στώντον.
Η έμμεση πορεία του Τζάκσον είχε το
πρόσθετο πλεονέκτημα να προκαλέσει και
τη διαίρεση της δύναμης του Μπανκς, ο ο­
ποίος αδημονώντας να «αποδεσμευτεί» από
τις στενές εκτάσεις της κοιλάδας Σεναντόα
και να συμμετάσχει στις μεγάλες μάχες της
ανατολικής ακτής δεν παρέλειψε να βεβαιώ­
σει το Υπουργείο Στρατιωτικών της Ενωσης
ότι ο Τζάκσον είχε πάρει την άγουσα για το
Ρίτσμοντ «εγκαταλείποντας την κοιλάδα της
Βιρτζίνια οριστικά». Στις 28 Απριλίου ανέφε­
ρε ότι «ο εχθρός δεν είναι σε θέση για επι­
θετικές κινήσεις» και δύο ημέρες αργότερα
επανέλαβε την πεποίθησή του λέγοντας
«δεν υπάρχει τίποτα για εμάς να πράξουμε
πλέον στην κοιλάδα». Ο Μπανκς «ήθελε να
βρίσκεται εκεί όπου μπουμπούνιζαν τα κα­
νόνια», γράφειο Φουτ, «και όπου κερδιζόταν
η δόξα και όχι οε ένα ανενεργό θέατρο να
παρακολουθεί τον πόλεμο να περνά». Οι α­
ναφορές του κατέληγαν στο ότι δεν υπήρχε
λόγος να κρατούνται καθηλωμένες σημαντι­
κές ομοσπονδιακές δυνάμεις δυτικά του
Μπλου Ριτζ τη στιγμή που θα ήταν πιο ωφέ­
λιμο να βοηθήσουν τον ΜακΚλέλαν ή τον
ΜακΝτάουελ. Ο Λίνκολν όμως φαίνεται ότι
διατηρούσε μία δυσπιστία απέναντι στις αι­
σιόδοξες αναφορές των στρατιωτικών του
και αν και επέτρεψε να αποσπασθεί η μεραρ­
χία του Σηλντς για να ενωθεί με τον ΜακΝτά­
ουελ, διέταξε τον Μπανκς να παραμείνει
προς το παρόν στην κοιλάδα μαζί με τουλά­
χιστον 10.000 στρατιώτες του. Εκείνος υπά-
• : . δυσαρεστημένος και ετοίμασε χαρα-
* __:τα για να αντιμετωπίσει οποιονδήποτε
: : : ;τ3ν εναντίον του από τον κύριο δρόμο.
Σ~ο μεταξύ ο Τζάκσον, αφού απάλλαξε
·τζΕ^αρχο Γκάρνετ από τα καθήκοντά του
γ : -ΰ,όντας τον υπεύθυνο για την ήττα στο
* ϊ ; . — αουν. συγκέντρωσε με ταχύτητα τα
il . t j .τάγματα του Τζόνσον και Βάδισε ενα-
- :. του Μιλρόυ προσκρούοντας πάνω του
— ; 5 Μαϊ'ου στην τοποθεσία ΜακΝτάουελ.
I" · . ήσεις αυτές άφησαν άναυδο τον Γιού-
: rau παρέμενε ακίνητος στο Κόνραντς
I * : : _ ^στός στη διαταγή του Τζάκσον αλλά
:: . .σμένος για τον τρόπο διεξαγωγής επι-
: ΐ :ησεων του προϊσταμένου του, τον οποίο
; . πκά δεν καταλάβαινε αφού ο Τζάκσον εί-
:"ζ φροντίσει να κρατήσει όλες τις λεπτομέ-
::.ε ς του σχεδίου για τον εαυτό του. Ο Γιού-
; ν 5ρήκε την ευκαιρία να εκραγεί κατά του
:: (ηγού του απευθυνόμενος προς έναν αγ-
ΐ ·αφόρο του Τζάκσον: «Αυτός ο μεγάλος
«,.ηγός καραβανιών καταδιώκει έναν Ολ-
·;.5ό. ο ανόητος! Ο στρατηγός Λη στο Ρί-
ΤΓμοντ δεν χρειάζεται κάρα αν όλο αυτό το
-.τθος που τον πολιορκεί πέσει πάνω του.
Ξιαυμε εγκαταλειφθεί, εδώ, μέσα στο κρύο.
Αστός ο Τζάκσον είναι σίγουρα ένας τρελός
: ώκας, ένας ηλίθιος».
ΠΡΩΤΑ Ο Μ ΙΑ Ρ Ο Υ , ΜΕΤΑ
Ο ΜΠΑΝΚΣ
Ο Τζάκσον όμως γνώριζε τι έκανε. Οι
: Q00 άνδρες του αντιμετώπισαν με επιτυχία
τους 5.000 μαχητές του Μιλρόυ (τον είχε ενι-
Γ:.~σει έπειτα από μία νυκτερινή πορεία η
ταΕιαρχία του Ρόμπερτ Σενκ) και τους ανά-
■<ασαν να συμπτυχθούν προς το Φράνκλιν,
“ ϋρπολώντας πίσω τους τεράστιες δασικές
:<τάσεις για να επιβραδύνουν την καταδίω-
ΐη των Νοτίων και να εμποδίσουν την παρα-
— ρηση των κινήσεών τους. Ο Τζάκσον είχε
* :ρδίσει την πρώτη σημαντική μάχη του
στην κοιλάδα Σεναντόα υφιστάμενος 498 α­
τέλειες έναντι 256 του Μιλρόυ, αλλά είχε ε­
ξουδετερώσει προς το παρόν την απειλή του
»οεμόν και μπορούσε να ασχοληθεί ελεύθε-
; ι με τον Μπανκς έχοντας 17.000 άνδρες
στη διάθεσή του - αν συνυπολογίζονταν και
: κείνοι του Γιούελ.
Συναισθανόμενος τον τρομερό κίνδυνο
: '.'πανκς συμπτύχθηκε αμέσως προς Βορ-
; : σταματώντας στο Στράσμπουργκ, όπου
£ ·αβε σιδηροδρομικώς εφόδια από την Ουά-
: ·κτον. Συγκεντρώνοντας 6.500 άνδρες σε
Η Στρατιά της Κοιλάδας υποστηριζόταν από
ελάχιστα πυροβόλα, μεταξύ των οποίων
ήταν και τα εικονιζόμενα τέσσερα των 6 pdr
του επίλεκτου Συντάγματος Ρόκμπριτζ της
Βιρτζίνια. Οι πυροβολητές είχαν ονομάσει
τα όπλα Ματθαίο, Μάρκο, Λουκά και Ιωάννη
επειδή σύμφωνα με τα λεγόμενό τους
«μιλούσαν κι αυτά μία ισχυρή γλώσσα».
Ο Τζάκσον είχε την τύχη να διαθέτει στο
επιτελείο του ένα πραγματικό «μυστικό
όπλο»: τον 34χρονο Τζεντεντάια Χότσκις,
πρώην δάσκαλο που είχε ως χόμπυ την
κατασκευή χαρτών. Ο Χότσκις αποδείχθηκε
πολύτιμος για τους Νότιους καθώς
ανταποκρίθηκε με τον καλύτερο τρόπο στο
έργο που του ανέθεσε ο Τζάκσον («Θέλω να
μου φτιάξεις έναν χάρτη της κοιλάδας, από
το Χάρπερς Φέρυ ως το Λέξινγκτον, που να
δείχνει όλα τα σημεία επίθεσης και
άμυνας»). Εργαζόμενος σκληρά και συχνά
πολύ μετά τα μεσάνυκτα μετέτρεψε τις
πρόχειρες τοπογραφικές σημειώσεις του σε
εξαιρετικά λεπτομερείς χάρτες,
κερδίζοντας τα κολακευτικά σχόλια του
Τζάκσον που του είπε κάποτε: «Μη
φοβηθείς ποτέ ότι έφτιαξες περισσότερους
χάρτες από ότι έπρεπε».
εκείνη την πόλη άφησε άλλους 1.000 στο
Φροντ Ρόγιαλ για να ελέγχει το πλευρό του
και έστειλε τους υπόλοιπους 1.500 στο Ουί­
ντσεστερ. Η διάταξη αυτή μπορεί να ήταν
ενδεδειγμένη απέναντι στην πιθανότητα
μίας προσβολής από μικρά ανταρτικά απο-
σπάσματα, αλλά δεν ήταν κατάλληλη για να
αποκρούσει έναν τακτικό στρατό. Ο Τζάκσον
ειδοποίησε τον Τζόνστον ότι σκόπευε να κι­
νηθεί μαζί με τα τμήματα του Γιούελ για να
απωθήσει περαιτέρω τους Ομοσπονδια­
κούς, έλαβε όμως την απάντηση πως θα ή­
ταν φρονιμότερο να αφήσει τον Μπανκς στα
οχυρά του και να βοηθήσει την πρωτεύουσα
κατά του ΜακΚλέλαν. Ηταν κοντόφθαλμη α­
πόφαση που πρόδιδε χαρακτηριστική άγνοια
των δυνατοτήτων που δημιουργούντο σε ε­
κείνη τη φάση μπροστά στη Στρατιά της Κοι­
λάδας. Ο Τζάκσον αξιοποίησε την επιρροή
του στρατηγού Ρόμπερτ Λη, στρατιωτικού
συμβούλου του προέδρου της Συνομοσπον­
δίας, για να καμφθούν οι αντιρρήσεις του
Τζόνστον και να συνεχιστούν οι επιχειρήσεις
κατά του Μπανκς.
Ενεργώντας με τη συνήθη πανουργία
του ο Τζάκσον έστειλε ένα απόσπασμα ως το
Νιού Μάρκετ για να πείσει τον Μπανκς ότι ο­
λόκληρη η δύναμη των Νοτίων ερχόταν από
τον κύριο δρόμο της κοιλάδας για να τον
κτυπήσει στο Στράσμπεργκ, ενώ στην πραγ­
ματικότητα τα σχέδιά του ήταν διαφορετικά.
Ενώ το ιππικό του Ασμπυ δημιουργούσε ένα
προπέτασμα μεταξύ του Τζάκσον και του
Μπανκς ώστε αφενός να δοθεί η εντύπωση
ότι ακολουθούσε ολόκληρος ο στρατός και
αφετέρου να εμποδιστεί η κίνηση Ομοσπον­
διακών κατασκόπων ή ανιχνευτών, οι Νότιοι
έστριψαν δεξιά μετά το Νιού Μάρκετ περνώ­
ντας τον αυχένα του Μασανιούτεν και κα-
τερχόμενοι προς το Λιούρεϋ.
Ακόμη και οι άνδρες του Τζάκσον δεν
μπορούσαν να κατανοήσουν τον σκοπό αυ­
τής της κίνησης και αστειεύονταν μεταξύ
τους λέγοντας ότι ο αρχηγός τους δεν μπο­
ρούσε να αντισταθεί στον πειρασμό να ξενα­
γήσει τους καινούργιους στρατιώτες στις ο­
μορφιές του ανοιξιάτικου τοπίου της κοιλά­
δας! Φθάνοντας στο Λιούρεϋ όμως είδαν να
τους περιμένει η μεραρχία του Γιούελ και
τότε αντιλήφθηκαν το σχέδιο του «Βράχου».
Με μία και μόνο κίνηση ο Τζάκσον είχε συ­
γκεντρώσει ολόκληρη τη δύναμή του στο
πλευρό του αντιπάλου και υπερείχε πλέον
συντριπτικά απέναντι στη φρουρά των 1.000
Βορείων που κατείχε το Φροντ Ρόγιαλ. Η
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Ιδιαίτερα κρίσιμος για τις επιχειρήσεις στην
κοιλάδα Σεναντόα ήταν ο όγκος του βουνού
Μασανιούτεν που εκτεινόταν σε μήκος 120 Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΤΖΑΚΣΟΝ
χλμ. από Βορρά προς Νότο μεταξύ του
Στώντον και του Ουίντσεστερ. Στη δυτική
πλευρά του Μασανιούτεν βρισκόταν ο
κύριος χαλικόστρωτος δρόμος της κοιλάδας
που επέτρεπε την ταχεία κίνηση πεζοπόρων
τμημάτων με οποιονδήποτε καιρό και ο
οποίος είχε τόσο λίγες στροφές ώστε σε
αρκετά σημεία μπορούσε να δει κανείς
ευθύγραμμα τμήματά του σε απόσταση
πέντε χιλιομέτρων! Στην άλλη πλευρά του
Μασανιούτεν ένας πολύ υποδεέστερος
δρόμος ένωνε το Κόνραντς Στορ με το Μ άρτινσμ περγκ

Φροντ Ρόγιαλ μέσω της μικρής κοιλάδας

του Λιούρευ. Στα δύο άκρα του βουνού
Ρόμνεϋ
μικροί δρόμοι ένωναν αντίστοιχα το Φροντ
Ρόγιαλ με το Στράσμπεργκ και το Κόνραντς
Στορ με το Χάρισονμπεργκ. Σε όλο το μήκος Τσαρλς Τάουν
του το Μασανιούτεν διασχιζόταν από έναν
ιιντσεστει
μόνο κάθετο δρόμο, από το Νιού Μάρκετ
στο Λιούρεϋ. Την άνοιξη του 1862 ο Τόμας Κέρ νσ τάουν
Ιιουταουν
Τζάκσον αξιοποίησε το βουνό Μασανιούτεν
και τα υπόλοιπα τοπογραφικά
* Μίντλτ<
χαρακτηριστικά της κοιλάδας Σεναντόα με
δεξιοτεχνία και απασχόλησε πολυάριθμες τρασμπεργκ
δυνάμεις των Βορείων επί μήνες στην
περιοχή.

πληροφορία για την ακριβή σύνθεση αυτής
της φρουράς είχε δοθεί στον Τζάκσον από
μία κατάσκοπο μέσα στην πόλη, τη 18χρονη
Ιζαμπέλ Μπόυντ, που με κίνδυνο της ζωής
της έφθασε ως το στρατόπεδο των Νοτίων
λέγοντας: «Η δύναμη των Γιάνκηδων είναι
πολύ μικρή. Πείτε στον στρατηγό να επιτε­
θεί αμέσως και θα τους συλλάβει όλους».
Το μήνυμα ανταποκρινόταν ακριβώς σε
αυτό που ήθελε ο Τζάκσον: να καταλάβει ε­
κείνο το ξεκομμένο φυλάκιο του εχθρού και
να μην του ξεφύγει ούτε ένας Ομοσπονδια­
κός από τη φρουρά του. Το πρωί της 23ης
Jß Μαϊου 1862 και αφού πρώτα απομόνωσαν το
™ Φροντ Ρόγιαλ κόβοντας τις τηλεγραφικές
γραμμές και τη σιδηροδρομική επικοινωνία
του, οι Νότιοι εξολόθρευσαν το ομοσπον­
διακό 1ο Σύνταγμα του Μαίρυλαντ, που έχα­
σε 904 από τους άνδρες του (οι 750 αιχμαλω­
τίστηκαν). Με την επιτυχία αυτή και έχοντας
λιγότερα από 50 θύματα στον στρατό του ο
Τζάκσον είχε διακόψει την επικοινωνία του
Μπανκς με την Ουάσιγκτον, είχε φράξει τον
δρόμο υποχώρησής του προς τα ανατολικά
και ισαπείχε από τον Ομοσπονδιακό στρατη­
γό από το Ουίντσεστερ. Ο Μπανκς αιφνιδιά-
στηκε σε τέτοιο 6αθμό από τα γεγονότα ώ­
στε αρχικά αρνήθηκε να συζητήσει κάθε
πρόταση των υφισταμένων του για υποχώρη­
ση λέγοντας: «Δεν θα υποχωρήσω! Εχουμε
περισσότερα να φοβηθούμε από τις γνώμες
των φίλων μας από ότι από τις ξιφολόγχες
των εχθρών μας!». Το πρωί της 24ης Μαϊου
όμως διαπίστωσε και ο ίδιος την απελπιστική
κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η δύ­
ναμή του και έδωσε τις σχετικές διαταγές
για σύμπτυξη προς Βορρά.
Η κίνηση αυτή ήταν αναμενόμενη και ο
Τζάκσον ήλπιζε ότι θα κατάφερνε να αποκό­
ψει τον στρατό του Μπανκς κάπου στο μέσο
της διαδρομής, αφού υπήρχε ένας λοξός
δρόμος που οδηγούσε από το Φροντ Ρόγιαλ
στοκ
Ν ιού Μ ά ρ κ ε ς
ινμπεργκ ·
,Σ τ ά ν α ρ ν τ σ β ιλ
ΜακΝτάουελ
η Μ π ρ ά ο υνς
, (\D
U
ιδρομίκη γραμι
ίνια ΣέγΤραλ.>
ουεινσμπορο
ιοδρομικός
μός Μίχαμς
στο Μίντλτάουν. Το θαυμάσιο ιππικό του να καταληφθεί, από το εχθρικό πυροβολικό.
Τζάκσον όμως τον πρόδωσε σε εκείνη την Τα δικά μου κανόνια πρέπει να βρίσκονται έ­
κρίσιμη στιγμή, προτιμώντας να ασχοληθεί τοιμα εκεί με το ξημέρωμα».
περισσότερο με τη λαφυραγωγία όσων άφη­ Αν και ο Τζάκσον κατάφερε να διασκορ­
νε πίσω του ο εχθρός παρά με την καταδίω­ πίσει την οπισθοφυλακή των Ομοσπονδια­
ξη των Βορείων. Ο «Βράχος» κατέβαλε κάθε κών στο Μίντλτάουν, έχασε την «κούρσα»
προσπάθεια για να προλάβει τον εχθρό στο με τον Μπανκς και ο αντίπαλος διέφυγε
Νιουτάουν, αλλά απέτυχε και πάλι. Στην έκ­ προς το Ουίντσεστερ. Πίσω του ακολούθη­
κληση του συνταγματάρχη Σαμ Φάλκερσον σαν οι Νότιοι περνώντας από έναν δρόμο
να επιτραπεί τουλάχιστον στους κατάκο­ στρωμένο με τα συντρίμμια ενός στρατού
πους άνδρες να ξεκουραστούν για μία ώρα που υποχωρούσε πανικόβλητος: κάρα κατε­
από τις συνεχείς πορείες ο Τζάκσον απάντη­ στραμμένα αλλά και άθικτα, αντίτυπα της Βί­
σε: «Συνταγματάρχα κανένας δεν μπορεί να βλου, μαγειρικά σκεύη, κουβέρτες, τραπου­
ισχυριστεί ότι με ξεπερνά σε συμπόνοια για λόχαρτα, γράμματα, φωτογραφίες και κον­
τους γενναίους άνδρες που διοικώ. Είμαι υ­ σέρβες βρίσκονταν σκορπισμένα παντού.
ποχρεωμένος όμως να τους ιδρώσω απόψε Στην προσπάθειά του να κερδίσει χρόνο ο
για να σώσω το αίμα τους αύριο. Η λοφοσεΐΓ Μπανκς δεν δίστασε να θυσιάσει λίγους λό­
ρά νοτιοδυτικά του Ουίντσεστερ δεν πρέπει χους του σε απελπισμένες μάχες οπισθοφυ-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

 Ο «ΒΡΑΧΟΣ» ΤΖΑΚΣΟΝ
Πολλοί σ ύ γχρο νο ι μ ε λ ετη τέ ς σ υμφ ω νούν ότι ένα πρόσωπο όπως ο Τό­
μος Τζόνα θα ν Τζάκσον όχι μ όνο δ ε ν θα είχε σ τα διοδρομήσ ει ως διοικητής
σε ένα ν στρατό του 20ού αιώνα, αλλά δ ε ν θα γινόταν δ ε κ τ ό ς ο ύ τ ε και ως
απλός στρατιώτης λόγω της απίστευτης ιδιορρυθμία ς που το ν χα ρα κτήρι­
ζε. 0 « ε υ σ ε β ή ς , γα λα νομά της φ ονιά ς», όπως το ν π εριέγραφαν οι ά νδ ρ ες
του, γ ε ν ν ή θ η κ ε το 1824 σε μια ο ρεινή πόλη της δ υ τικής Βιρτζίνια (τη χ ρ ο ­
νιά που σ κο τώ θ η κε ο τελευ τα ίο ς β ο ύ βα λο ς σ τη ν π εριοχή ) και έ μ ε ιν ε ο ρ ­
φανός από πατέρα σε ηλικία μόλις δ ύ ο ετών. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε από πολύ νεα ­
ρός το επ άγγελμα των όπλων και η μόνη εμπειρία του από πραγματική μά­
χη πριν από το ν Εμ φ ύ λιο ήταν ο π όλεμο ς μ ε το Μ εξικό, κατά το ν οποίο ε-
π έδειξε γενναιότητα και α κλό νη το θ ά ρ ρ ο ς. Το προσω νύμιο "Β ρ ά χ ο ς " το
κ έρ δ ισ ε επάξια στις 21 Ιου λίο υ 1861, ότα ν κάτω από το ν κα υτό καλοκαιρι­
νό ήλιο σ τά θ η κε α σά λευτος με το υ ς ά ν δ ρ ε ς του σ τη ν πρώτη μάχη του
Μ π ούλ Ρα ν. δίνοντα ς λαμπρό παράδειγμα θ ά ρ ρ ο υ ς σ το υς υπόλοιπους συ­
ντρ ό φ ο υ ς του, κάποιος από το υ ς οπ οίους ανα­
φώ νησε: « Δ είτε το ν Τζάκσον που στέκεται σαν
βράχος! Σ τ ο ιχη θ είτ ε πίσω από το υς ά ν δ ρ ε ς της
Βιρτζίνια!».
Ανθρω π ος υπ οχόνδριος, ο Τζάκσον κα τέ­
φ ευ γ ε μόνιμα σε παράξενες δίαιτες, σωματικές
ασκήσεις και θερα π είες, αλλά π οτέ δ ε ν επεδίω-
ξε να αποφύγει τις κα κου χίες της στρατιωτικής
εκστρατείας. Κάποτε κάλπασε επί 75 χλμ. χωρίς
διακοπή κι έπειτα επί άλλα τόσα για να επ ιστρέ­
φει. Κοιμότα ν 15 φ ο ρ ές την ημέρα από π έντε
λεπτά και α ρ κ ετέ ς φ ο ρ ές σ τερ είτο το ν ύπνο ε ­
ντελώς. Κ α θό τα ν στη σέλα του α λόγου μ ε το
σωμα του απόλυτα στητό ώστε, όπως υπ οστήρι­
ζε, τα σπλάχνα του να βρίσκονται στη σωστή
θ έ σ η και να μη συμπιέζονται προκαλώ ντας του
π ρόβλημα. Για το ν ίδιο λόγο κα θότα ν πάντα
σ την κα ρέκλα μ ε τέτοιο τρόπο ώστε η σ π ονδ υ ­
λική στήλη του να μ ην αγγίζει π οτέ τη ν πλάτη
της. Η λιτή τροφ ή του π εριελά μβανε στα ρένιο
ψωμί. γάλα, βα τόμουρα και τερά σ τιες π οσότη­
τες από λεμόνια των οποίων το ν χ υ μ ό ρ ο υ φ ο ύ ­
σε μόνιμα α κόμη και στο μέσ ο της μάχης. Υπ ο­
στήριζε επίσης ότι το πιπέρι έκα νε το α ριστερό πόδι του να μουδιάζει. Οι
ο ν δ ρ ε ς του το ν έβλεπ α ν σ υχνά να υψώνει το α ριστερό χέρι του και υ π έ θ ε ­
ταν ότι σ υ νο μ ιλο ύ σ ε μ ε το ν Θ εό , αλλά ο Τζάκσον το έ κ α νε επ ειδή πίστευε
ότι το α ριστερό χέρι του ήταν πιο βαρύ από το δεξί και μ ε αυτή τη ν κίνηση
=το αίμα μ π ορούσε να επιστρέψει στο σώμα και να το ελαφ ρώ σει".
Παρά τις παραξενιές του ο Τζάκσον ήταν ικανός να πετυχαίνει απίστευ­
τη συγκέντρω ση στο α ντικείμενο που μ ελετο ύ σ ε. Οτα ν πήγε στη Σχολή του
Ο υ έσ τ Πόιντ για να εγγρά φ ει ήταν ένα ς πολύ μέτριος μ α θ ητής που υ σ τε­
ρούσε κατά πολύ έναντι των άλλων υποψηφίων. Δ ε ν ήταν φ υσικός ηγέτης
και πιθανότατα έπασχε από αυτό που θα απ οκαλούσαμε σ ήμερα «μαθησια­
κή δυσκολία ». Χρειαζόταν να προσπαθήσει δέκα φ ορ ές περισ σ ότερο από έ­
ναν απλό συ μμ α θη τή του για να μπορέσει να π α ρα κολουθήσει το ν ίδιο ρ υ θ ­
μό μαθημάτων. Είχε όμως ακατάβλητη θ έ λ η σ η . Ερω τώ μενος πώς θα μπο­
ρούσε να α νταπ οκριθεί στο δ ύ σ κ ο λ ο πρόγραμμα σπουδώ ν και να παρακο­
λουθήσει το υς πιο π ροχω ρημ ένους σ υ να δέλ φ ο υ ς του απάντησε «Θα ανα­
πληρώσω τα κενά μ ε μ ελέτη », κάτι που π έτυχε αποφοιτώντας 17ος σε μία
τάξη 59 μαθητώ ν (ο Μ α κΚ λ έλα ν ήταν δ ε ύ τ ε ρ ο ς ) και έχο ντα ς αποστηθίσει
ολόκληρα κείμενα λέξη προς λέξη - όπως έ κα νε και με τη Βίβλο.
Α υ σ τη ρ ό ς και αποφασιστικός ο Τζάκσον «μ π ο ρ ού σ ε να διαταξει τη ν ε ­
κτέλ εσ η ε ν ό ς άνδρα τόσο γρήγορα όσ ο κάνει ένα καπέλο για να πεσει στο
έ δ α φ ο ς », όπως έλ εγ α ν οι σ υ νερ γ ά τες του. Κάποτε ενώ μ ε λ ε τ ο ύ σ ε ε ν ο ν
χά ρτη ρώ τησε τι απέγινε ένα ς νεα ρ ό ς α γγελιο φ όρ ος που ειχε στείλει σε
μία αποστολή. Του απάντησαν ότι το παιδί σ κο τώ θ η κε και α υτός απλώς
μ ο υ ρ μ ο ύ ρ ισ ε «Π ολύ αξιέπαινο! Πολύ αξιέπαινο!» σ υνεχίζοντα ς την εργα ­
σία του. Ο ντα ς εξαιρετικά θ ρ ή σ κ ο ς , ο Τζάκσον είχε διδάξει κάποτε τη Β ί­
βλο σε ένα κυριακά τικο σ χολείο για σ κλά β ου ς που είχε ιδρύσει ο ίδιος στο
Λ έξινγκτο ν. Ο ίδιος κ ή ρ υ ττε πως αποστολή του ήταν να π ροσεύχεται και
να πολεμά, ενώ δ ε ν έχα νε ευκαιρία να τονίζει πως τα δ ύ ο πράγματα στα ο­
ποία π ίστευε απόλυτα ήταν "ενθ ο υ σ ιώ δ η ς χρ ή σ η της ξιφ ολόγχης και η ε υ ­
λογία της Θείας Π ρ όνοια ς". Σύμφω να μ ε το ν Τζάκσον η Κυρια κή έπρεπε να
αφιερώνεται αποκλειστικά σ το ν Θ ε ό . Ο ίδιος α π έφ ευγε α κόμ η και να γρά­
φει επ ιστολές ε κ ε ίν η την ημέρα της εβδ ο μ ά δ α ς . Ε ξ η γ ο ύ σ ε όμως στους ε ­
πιτελείς το υ : «Α ν ο Κ ύ ριο ς με τη σοφία Του έ­
θ ε τ ε μία ευ π ρό σ βλη τη ε χθ ρ ικ ή δ ύ να μ η σ τον
δ ρ ό μ ο μου την Κυρια κή τ ό τ ε θα έπραττα το
θ έλη μ ά Του». Κατά τη ν εκστρατεία στην κοι­
λάδα Σενα ντό α διεξήγα γε τρ εις κυριακάτικες
μάχες, δικαιολογώ ντας έτσι τη ν κρίση το υ τα-
ξίαρχου Ρίτσαρντ Τ έηλορ που δ ιέκρ ινε σε αυ­
τ ό ν «μία φιλοδοξία τό σ ο απεριόριστη όπως
του Κ ρ ό μ γ ο υ ε λ και εξίσου α νελ έη τη ». Νυμ-
φ ε ύ θ η κ ε δ ύ ο φ ορ ές : τη ν Ελινο ρ Τζάνκιν το
1853, τη ν οποία έχα σ ε μαζί μ ε το μωρό τους
από α σ θένεια έπειτα από 14 μ ήνες, και την
Μ αίρη Αννα Μ όρ ισ ο ν το 1857.
Το δόγμα του Τζάκσον ήταν απλό αλλά
τρ ομ ερά απ οτελεσματικό: «Πάντα να π ρο βλη­
ματίζετε, να παραπλανείτε και να αιφνιδιάζετε
τ ο ν ε χ θ ρ ό , όπου α υτό είναι δυ να τό . Ο άλλος
κανόνας είναι να μ ην π ολεμά τε π οτέ ενα ντίον
υπ έρτερω ν δυνά μ εω ν, αλλά να ελίσ σ εσ θ ε έτσι
ώ στε να ρ ίχνε τ ε τα τμήματά σας ενα ντίο ν ε ­
νός μ έ ρ ο υ ς μόνο το υ αντιπάλου, κατά προτί­
μηση το υ πιο α δύ να μο υ , και να το σ υ ντρίβ ετε.
Τακτικές αυτού του είδ ο υ ς θα α π οφ έρο υ ν πά­
ντα τη νίκη».
Α κό μ α και οι σ ύ γ χρο νο ι ιστορικοί δ ε ν φ είδοντα ι επαινετικών σχολίων
για το ν σ τρατηγό των Νοτίων: « Π ή ρ ε μία ρ α κ έ νδ υ τ η μάζα αγροτώ ν της
Βιρτζίνια, μ ε ρ ικ ο ύ ς πρώην μ α θ η τές το υ από το Στρατιω τικό Ινστιτούτο, έ-
ναν-δύο ιερείς και μ ερ ικο ύ ς γ είτο νες από το Λ έ ξ ιν γ κ τ ο ν και π ολέμησε με
επιτυχία ενα ντίο ν α ριθμητικά ανώ τερων ομοσπ ονδια κώ ν στρατών που
π ρο τίθ εντο να εισ βά λουν σ τη ν Πολιτεία του. Π ο λέμ η σ ε στο χιόνι, στη λά­
βα του καλοκαιριού, μέσα στις καταιγίδες, ψηλά στα βο υνά και χαμηλά στις
π εδιά δες. Γνώριζε πώς να νικήσ ει». Ισως το σχόλιο το υ στρατηγού Γιούελ
είναι το πιο χα ρα κτηριστικό: «Ο τα ν έβλεπα κάποιον α γγελιο φ όρ ο να έ ρ χ ε ­
ται από το ν Τζάκσον π ερίμενα τα πάντα - α κόμ η και τη διαταγή να επιτεθώ
σ το ν Β ό ρ ε ιο Π όλο!».
0 π αράξενος αλλά ν ικ η φ ό ρ ο ς εκ είν ο ς σ τρατηγός τρα υμα τίσ τηκε στο
δά κτυ λο από βολίδα κατά τη ν πρώτη μάχη του Μ π ουλ Ρα ν και έπ εσε από
το άλογο στο Μ αίρυλαντ. Η επ όμ ενη φ ορά που π λη γώ θ ηκε ήταν θανάσιμη
και η βολίδα π ροερχότα ν από φίλιο τμήμα που το ν θ ε ώ ρ η σ ε ε χ θ ρ ό . Ο
Τζάκσον έχα σ ε τη ζωή το υ επτά μ έ ρ ε ς μετά τη μάχη της Τσάνσελορσβιλ, ε­
κεί όπου κ έρ δ ισ ε την τελευτα ία μ εγά λη νίκη για το ν Νότο.

\ακών και ενέδρες. Με τα τεχνάσματα αυτά
εφθασε κακήν κακώς αλλά πρώτος στο Ουί-
■τσεστερ, όπου όμως παρέλειψε να προβεί
στη σωστή διάταξη δυνάμεων για να καλύψει
την πόλη.
Ο Τζάκσον δεν θα του έδινε δεύτερη ευ­
καιρία. Η κύρια προσπάθειά του έγινε με την
ιφοδο δύο ταξιαρχιών στο δυτικό πλευρό
tjjv Βορείων και η άμυνα έσπασε. Βλέπο-
•τας τις γραμμές των Ομοσπονδιακών να
•Λονίζονται ο Τζάκσον διέταξε γενική επίθε-
γ~ και οι 10.000 άνδρες του ξεχύθηκαν με
ορμή, ουρλιάζοντας την αντάρτικη κραυγή.
Αν το ιππικό του Ασμπυ είχε παραμείνει ορ­
γανωμένο και συντεταγμένο οι Νότιοι θα εί­
χαν κερδίσει μία περηφανή νίκη. Ομως ο
Τζάκσον αρκέστηκε στις 3.500 απώλειες που
επέβαλε στον αντίπαλο και στην τεράστια
λεία την οποία κυρίευσε, έχοντας απωλέσει
μόνο 400 μαχητές. Ο δυστυχής Μπανκς α­
φού έχασε το 1/3 της δύναμής του έπραξε
ό,τι ήταν δυνατό για να σταματήσει την άτα­
κτη φυγή των ανδρών του. «Ανδρες, σταμα­
τήστε!», φώναξε σε ένα σύνταγμα του Ουι-
σκόνσιν. «Δεν αγαπάτε την πατρίδα σας;». Ε­
νας από τους στρατιώτες του απάντησε:
«Ναι, μα τον Θεό, γι’ αυτό προσπαθώ να επι-
στρέψω σε αυτήν όσο γρηγορότερα γίνε­
ται!».
Στις 14 ώρες που ακολούθησαν την κα­
τάληψη του Ουίντσεστερ οι Ομοσπονδιακοί
φάνηκε να ανακαλύπτουν το μυστικό της τα-
χυκινησίας, αφού κάλυψαν 54 χλμ. ως τον
Ποτόμακ. Κουρασμένοι και απογοητευμένοι
πέρασαν το ποτάμι στο Ουίλιαμσπορτ, όπου
μπορούσαν να ανασάνουν με ανακούφιση

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 για τη σωτηρία τους. Ο Λίνκολν βρέθηκε για
μια ακόμη φορά με «την καραμπίνα της Σε­
ναντόα γεμάτη, να τον σκοπεύει στο κεφά­
λι», κατά την έκφραση του Φουτ και ήταν για
τρίτη φορά υποχρεωμένος να αναστείλει
την κίνηση του ΜακΝτάουελ προς το Ρί-
τσμοντ και να καταστρώσει ο ίδιος ένα στρα­
τηγικό σχέδιο για την απάντηση της Ενωσης
στην κρίση που είχε επέλθει στην κοιλάδα.
Οι έξοχες κινήσεις του Τζάκσον είχαν απο­
δείξει εκ νέου την αξία της έμμεσης προσέγ­
γισης και της απειλής ενός ευαίσθητου ε­
χθρικού κέντρου (σε αυτή την περίπτωση
της Ουάσιγκτον). Η δράση του στέρησε τον
ΜακΚλέλαν από το επιπλέον σώμα που περί-
μενε για να πραγματοποιήσει τη μεγάλη του
επίθεση, ενώ έδωσε πολύτιμο χρόνο στον
Τζόνστον και τον Λη να ετοιμάσουν την άμυ­
νά τους και να συγκεντρώσουν ενισχύσεις
για να περάσουν αργότερα στην αντεπίθε­
ση. Στο Ρίτσμοντ ο Τζάκσον έστειλε ένα λα­
κωνικό μήνυμα: «Ο Θεός έχει ευλογήσει τα
όπλα μας».
που χωρίζονταν από μεγάλες αποστάσεις
και ορεινούς όγκους.
Η πρώτη ανατροπή του μοναδικού σχεδί­
ου που θα μπορούσε να δώσει κάποια ανα­
κούφιση στους Ομοσπονδιακούς ήλθε από
τον Φρεμόν, ο οποίος επανέλαβε μία από τις
συνηθισμένες γκάφες του που τον είχαν κά­
νει τόσο αντιπαθή στον Λίνκολν κατά το πα­
ρελθόν. Αντί να βαδίσει προς το Χάρισον-
μπεργκ ο «Ιχνηλάτης» προτίμησε να κινηθεί
προς το Στράσμπεργκ για να αποκόψει εκεί
τη Στρατιά της Κοιλάδας. Με την ανοησία
αυτή προσέθεσε άλλα 60 χλμ. στην απόστα­
ση που είχε να διανύσει και μετέτρεψε την ε­
πιχείρηση σε μία απλή κυκλωτική λαβίδα με
τον Φρεμόν και τον Σηλντς να συγκλίνουν
προς το ίδιο σημείο από διαφορετικές κα­
τευθύνσεις. Οι πιο έγκυρες πληροφορίες
για την κίνηση του Σηλντς έφθασαν στον
Τζάκσον από έναν ηλικιωμένο πολίτη που
κάλπασε επί 70 χλμ. για να προειδοποιήσει
τους Νότιους: «Προσπέρασα Ομοσπονδια­
κούς στον ορεινό δρόμο. Εστειλαν εναντίον
σας φρέσκα στρατεύματα από το Φρέντρικ-
σμπεργκ. Στην αρχή δεν το πίστευα ούτε
εγώ ο ίδιος - έως ότου τους είδα στον δρό­
μο, γέμιζαν ολόκληρα χιλιόμετρα. Μου είπαν
ότι ανήκαν στον στρατηγό Σηλντς, 10.000
που βαδίζουν και αυτοί είναι μόνο η εμπρο­
σθοφυλακή. Απέχουν ήδη λιγότερο από μιας
μέρας δρόμο από το Φροντ Ρόγιαλ, πίσω σας
στην κοιλάδα». Η απειλή ανάγκασε τον Τζάκ­
σον να εγκαταλείψει το Χάρπερς Φέρρυ στις
30 Μαϊου οδεύοντας προς Νότο. Αργά το
βράδυ πληροφορήθηκε πως η μικρή φρουρά
του Φροντ Ρόγιαλ είχε αφήσει την πόλη στον
Σηλντς χωρίς να του ρίξει ούτε τουφεκιά. Ε­
χοντας τον υπεύθυνο συνταγματάρχη μπρο-

Η ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ
ΤΟΥ ΛΙΝΚΟΛΝ
Οι μαρτυρίες φανερώνουν πως σε εκείνο
το σημείο ο Τζάκσον είχε περισσότερες φι­
λοδοξίες από το να διεξαγάγει απλώς μία πα­
ραπλανητική εκστρατεία. Πίστευε πραγματι­
κά πως θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί την
αδράνεια του ΜακΚλέλαν και να εισβάλει
στο Μαίρυλαντ κατεβαίνοντας πίσω από την
Ουάσιγκτον και κυριεύοντας πιθανώς τη
Βαλτιμόρη και τη Φιλαδέλφεια. Για τον σκο­
πό αυτό ζήτησε να του σταλούν άλλοι 30.000
άνδρες με τους οποίους υποσχόταν να «άρει
Οι άνδρες του 13ου Συντάγματος της Πενσυλβάνια (Ομοσπονδιακός Στρατός) φημίζονταν
την πολιορκία του Ρίτσμοντ και να μεταφέ­
τόσο για τις σκοπευτικές ικανότητές τους ώστε συνήθιζαν να κοσμούν τα καπέλα τους με
ρει την εκστρατεία από τις όχθες του Ποτό- ουρές ελαφιών (αριστερά). Στις 6 Ιουνίου 1862 συμμετείχαν σε μία αψιμαχία με τις
Jß μακ σε εκείνες του Σασκουϊάνα». Η τολμηρή οπισθοφυλακές του Τζάκσον που υποχωρούσε και μεταξύ άλλων σκότωσαν και τον
■* αυτή πρόταση ήταν δύσκολο να γίνει αποδε­ στρατηγό των Νοτίων Τέρνερ Ασμπυ, έναν έξοχο διοικητή ιππικού που είχε διαδραματίσει
κτή τη στιγμή που η πρωτεύουσα του Νότου καθοριστικό ρόλο κατά τις προηγούμενες επιτυχίες της Στρατιάς της Κοιλάδας.
διέτρεχε τόσο άμεσο κίνδυνο. Προς το πα­
ρόν ο Τζάκσον έπρεπε να αντιμετωπίσει την
προσπάθεια του Λίνκολν να στρέψει την υ­ " ” f
περβολικά μακρά προέλαση των Νοτίων σε
βάρος τους, αποκόπτοντάς τους από τις βά­
σεις ανεφοδιασμού τους.
Για τον σκοπό αυτό ο πρόεδρος είχε δια­
τάξει την άμεση ενίσχυση του Μπανκς σε
άνδρες και υλικό, ενώ η δύναμη του Φρεμόν
έπρεπε να κινηθεί γρήγορα προς το Χάρι-
σονμπεργκ (από το οποίο απείχε μόνο 45
χλμ.). Με τον τρόπο αυτό θα εγκαθίστατο
σαν φραγμός 120 χλμ. πίσω από το μέτωπο
του Τζάκσον αποδιοργανώνοντας τον ανε­
φοδιασμό του και απαγορεύοντάς του να
χρησιμοποιήσει τον χαλικόστρωτο δρόμο
για να διαφύγει και πάλι όπως είχε πράξει
τον Απρίλιο. Παράλληλα ισχυρό τμήμα από
το Σώμα του ΜακΝτάουελ υπό τον Σηλντς
θα στρεφόταν και αυτό προς τη Σεναντόα με
σκοπό να φθάσει στο Φροντ Ρόγιαλ και να α-
Οι άνδρες του Τζάκσον δεν είχαν κερδίσει τυχαία το προσωνύμιο «πεζό ιππικό». Σε μία
ποτελέσει μία ισχυρή πλευρική απειλή για
περίοδο 48 ημερών κάλυψαν με πεζοπορία συνολική απόσταση 950χλμ. Οι ε ν τ ο λ έ ς του
την οδό υποχώρησης του Τζάκσον. Το σχέδιο
Τζάκσον ήταν απλές: οι άνδρες ξεκινούσαν την πορεία τους με βηματισμό επί 300 μέτρα,
του Λίνκολν ήταν στρατηγικά ορθό και φιλό­ πριν συνεχίσουν με απλό βάδην, βάδιζαν επί 50 λεπτά και αναπαύονταν σε στάση οκλαδόν
δοξο αλλά αρκετά πολύπλοκο, αφού προϋ­ επί άλλα 10 λεπτά, κανένας δεν επιτρεπόταν να αφήνει τη φάλαγγα για οποιαδήποτε αιτία
πέθετε τον καλό συντονισμό τριών στρατιών χωρίς άδεια του αξιωματικού του.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

στά του τον ρώτησε: «Πόσους νεκρούς εί­
χες:». «Κανέναν», ήταν η απάντηση. «Πό­
σους τραυματίες;». «Κανέναν». «Και αυτό το
:~οκαλείς μάχη;», είπε και διέταξε να τον
Τϋλλάδουν αμέσως.
«Είναι θέμα ποδιών», έγραφε ο Λίνκολν
. ΜακΝτάουελ. «Βάλε όση ταχύτητα
_~ορείς. Εχω πει το ίδιο και στον Φρεμόν και
tc . συμβούλεψα να οδηγήσει τους άνδρες
* : . όσο γρηγορότερα γίνεται». Από τον Φρε-
_ : . όαως έλαβε σύντομα απογοητευτικές α-
.αφορές που εκτιμούσαν τη δύναμη του ε-
: r;c L σε 60.000. «Ανοησίες», απάντησε ο
' . <ολν. «Η στρατιά του Τζάκσον δεν μπορεί
. ; ε .αι μεγαλύτερη από 20.000 και πιθανώς
·:..α:πιο κοντά στις 15.000. Πού είναι η δύνα-
j r 3ου: Θα έπρεπε να βρίσκεσαι κοντά στο
I ’ c-άσμπεργκ. Απάντησε άμεσα». Ο φρεμόν
:~·<αλέσθηκε δυσκολίες που συναντούσε
~ . πορεία του και ομολόγησε πως δεν υ-
—: ·ογιζε να εισέλθει στο Στράσμπεργκ πριν
“ ο τις πέντε το απόγευμα της 31ης Μαϊου,
J a ολόκληρη ημέρα μετά την άφιξη του
Σηλιττς στο Φροντ Ρόγιαλ. Στις 30 Μαϊου ο
\.<ολν έστειλε δύο τηλεγραφήματα από τα
: _ ::α το πρώτο απευθυνόταν στον Φρεμόν
“ οέπει να τηρήσεις τον χρόνο που υπο­
τέθηκες») και το άλλο προς τον ΜακΝτά-
: υελ «Το θήραμα είναι μπροστά σου»).
Στην πραγματικότητα ο Φρεμόν δεν τή-
;"σ ε ούτε το χρονοδιάγραμμα που πρότεινε
α Ιδιος. Αργά το βράδυ της 31ης Μαϊου ανέ-
οερε ότι απείχε 22 χλμ. από το Στράσμπεργκ
•όγω «κακών δρόμων και απαίσιου καιρού»,
τ ν ίδια στιγμή που οι εμπροσθοφυλακές
του Τζάκσον εισέρχονταν στην πόλη χωρίς
. 3 συναντήσουν καμία αντίσταση. Οι άνδρες
του Γιούελ ελίχθηκαν προς τα δυτικά για να
αποτρέψουν την άφιξη του Φρεμόν και να
κρατήσουν ανοικτή τη δίοδο ώστε να περά-
σει με ασφάλεια και το τελευταίο τμήμα των
Νοτίων, η 1η Ταξιαρχία του Μαίρυλαντ. Αφού
διολίσθησε από το κρίσιμο σημείο η δύναμη
του Τζάκσον συνέχισε να υποχωρεί προς Νό­
το πιεζόμενη πιο σκληρά πλέον από τον
Φρεμόν. Σε μία από αυτές τις αψιμαχίες κο­
ντά στο Χάρισονμπεργκ έχασε τη ζωή του
και ο Τέρνερ Ασμπυ. Συχνά η φάλαγγα των
Νοτίων κατέληγε σε σύγχυση από ατυχήμα­
τα ή τη δράση του εχθρού, οπότε κάρα, ζώα
και άνθρωποι γίνονταν ένα κουβάρι. Σε μία
τέτοια περίπτωση κυκλοφοριακού εμφράγ­
ματος ο Τζάκσον πλησίασε τον υπεύθυνο α­
ξιωματικό: «Συνταγματάρχα γιατί δεν συγκε­
ντρώνεις την ταξιαρχία σου για να προχωρή­
σεις;». «Είναι αδύνατο στρατηγέ. Δεν μπορώ
.ατο κάνω». «Μη λες πως είναι αδύνατο! Πα­
ρέδωσε τη διοίκησή σου στον επόμενο αξιω­
ματικό. Αν δεν μπορεί ούτε αυτός να το κά­
νει, θα βρω κάποιον άλλον που να μπορεί, α­
κόμα κι αν χρειαστεί να τον πάρω από τους
απλούς στρατιώτες».
Με αυτό το είδος αποφασιστικής διοίκη­
σης η Στρατιά της Κοιλάδας συνέχισε την
“.ορεία της παρά την πρωτοφανή κακοκαιρία
του ακινητοποιούσε συχνά τους διώκτες
της (ο Φρεμόν τηλεγράφησε στον Λίνκολν
:πό το Στράσμπεργκ: «Φοβερή θύελλα και
•εραυνοί πάνω από τα κεφάλια μας. Χαλάζι
Ο στρατηγός των Ομοσπονδιακών Ρόμπερτ
Μιλρόυ υποχρεώθηκε να δώσει μάχη κατά
του Τζάκσον στο ΜακΝτάουελ
αναλαμβάνοντας μάλιστα και την επίθεση
παρά το ότι υστερούσε αριθμητικά σε
αναλογία 3:1! Μετά τη μάχη υποχώρησε
προς το Φράνκλιν εφαρμόζοντας ένα
πανέξυπνο στρατήγημα που κέρδισε ακόμη
και τα κολακευτικά σχόλια του «Βράχου».
μεγάλο σαν αυγά κότας»). Ο Τζάκσον ήταν
τυχερός. Η κίνησή του πάνω στον χαλικό-
στρωτο δρόμο τού έδινε προβάδισμα απένα­
ντι στον Σηλντς που βάδιζε στη λάσπη των
άλλων μονοπατιών, ενώ και τα ποτάμια ήταν
πολύ επικίνδυνα για την κατασκευή πρόχει­
ρων γεφυρώσεων. Η επιδείνωση του καιρού
ήταν πολύ σημαντική διότι ο Σηλντς είχε α­
ποφασίσει να παίξει σε βάρος του «Βράχου»
το παιχνίδι που είχε κάνει εκείνος τον προη­
γούμενο μήνα. Κατεβαίνοντας από το Φροντ
Ρόγιαλ προς το Λιούρεϋ σκόπευε να διασχί­
σει το Μασανιούτεν και να εμφανιστεί στο
Νιού Μάρκετ πριν από τον Τζάκσον αποκό-
πτοντάς τον ή, αν κάτι τέτοιο δεν πετύχαινε,
να συνεχίσει προς το Κόνραντς Στορ και να
εισέλθει πρώτος στο Χάρισονμπεργκ από
τον Νότο.
Ο Τζάκσον όμως είχε προβλέψει αυτές
τις προθέσεις. Γράφοντας στη σύζυγό του
σε μία ανάπαυλα της πορείας ανέφερε: «Οι
Ομοσπονδιακοί προσπάθησαν να βγουν στα
νώτα μου κινούμενοι και από τα δύο πλευρά
του γενναίου στρατού μου, αλλά ο Θεός μας
υπήρξε οδηγός μου και με έσωσε από τη λα­
βή τους». Στέλνοντας το επιδέξιο ιππικό του
που γνώριζε καλά τη Σεναντόα ο Τζάκσον
κατέστρεψε τις δύο γέφυρες του ποταμού
Σάουθ Φορκ Σεναντόα στο Λιούρεϋ, καθώς
και τη μοναδική γέφυρα που οδηγούσε πάνω
από το ίδιο ρεύμα στο Κόνραντς Στορ. Δεν
παρέλειψε να πράξει το ίδιο και στη γέφυρα
που υπήρχε κοντά στο Μάουντ Τζάκσον, ό­
που ο ποταμός Νορθ Φορκ Σεναντόα έτεμνε
τον κύριο δρόμο. Ο Φρεμόν είχε βέβαια μαζί
του τα μέσα για να κατασκευάσει μία πλωτή
γέφυρα, αλλά μόλις το Μηχανικό του κατά-
φερε να τη στήσει η στάθμη του ποταμού α­
νέβηκε τέσσερα μέτρα σε τέσσερις ώρες. υ-
ποχρεώνοντάς τον να τη λύσει για να μη την
παρασύρει το ρεύμα. Από την άλλη πλευρά
του Μασανιούτεν (χωρίς να έχει υλικά για
πλωτή γέφυρα μαζί του) ο Σηλντς περιορί­
στηκε να κοιτάζει τα ορμητικά νερά του Σά­
ουθ Φορκ Σεναντόα, φουσκωμένα από τις α­
νοιξιάτικες βροχοπτώσεις που δεν έλεγαν
να κοπάσουν.
Υπήρχε όμως μία ακόμη γέφυρα από ό­
που κάποιος μπορούσε να υπερβεί εκείνο το
υδάτινο εμπόδιο: στο Πορτ Ριπάμπλικ. Με
μία καλά υπολογισμένη διακινδύνευση ο
Τζάκσον είχε αφήσει επίτηδες αυτή τη θύρα
ανοικτή ώστε να είναι σε θέση να διαφύγει
προς τη διάβαση Μπράουνς σε περίπτωση
που πιεζόταν ασφυκτικά από τις συγκλίνου-
σες επιθέσεις των Ομοσπονδιακών. Ετσι ο
Τζάκσον και ο Σηλντς αναλώθηκαν σε έναν
αγώνα ταχύτητας προς το Πορτ Ριπάμπλικ,
όπου νικητής αναδείχθηκε ο Νότιος στρατη­
γός με διαφορά ενός 24ώρου. Ο Τζάκσον κα­
τέλαβε τη γέφυρα στις 7 Ιουνίου και βρέθη­
κε έτσι στην επίζηλη θέση να ενεργεί «κατά
εσωτερικές γραμμές» έχοντας τους δύο α­
ντίπαλους στρατούς χωρισμένους.
Πιο άμεσος ήταν ο κίνδυνος που αντι­
προσώπευε ο Σηνλτς, επειδή αυτός ήταν ο
μόνος που μπορούσε να φράξει τη διάβαση
Μπράουνς, να κυριεύσει την εφοδιοπομπή
των Νοτίων κοντά στο Πορτ Ριπάμπλικ και να
συνεχίσει ίσως ως το Γουέινσμπορο κόβο­
ντας τη γραμμή «Βιρτζίνια Σέντραλ». Με αυ­
τό το σκεπτικό ο Τζάκσον υπολόγιζε να ε­
ξουδετερώσει πρώτα τον Σηλντς κι έπειτα να
79
στραφεί προς τον Φρεμόν. Ομως ο
τελευταίος ανέτρεψε τα σχέδια των Νοτίων
όταν εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά στο Κρος
Κης ότι στις 8 Ιουνίου κτυπώντας τη μεραρ­
χία του Γιούελ. Ο Σηλντς τον προέτρεψε να
«πέσει σαν κεραυνός στα νώτα του εχθρού»
προσθέτοντας: «Νομίζω πως αυτή τη φορά ο
Τζάκσον παγιδεύτηκε». Αν και ο Φρεμόν διέ­
θετε διπλάσια δύναμη από τον αντίπαλό του,
έριξε τελικά εναντίον του μόνο το 1/5 των
ανδρών του και τα τμήματα αυτά διαλύθη­
καν από τα εύστοχα πυρά της ταξιαρχίας του
Αϊζακ Τριμπλ, η οποία μάλιστα πέρασε στην
αντεπίθεση. Οι Νότιοι έχασαν 288 άνδρες,
ενώ οι Ομοσπονδιακοί 684. Διαπιστώνοντας
πως ο Φρεμόν δεν θα μπορούσε να πράξει
τίποτα περισσότερο τουλάχιστον μέχρι την
επομένη, ο Τζάκσον άφησε δύο ταξιαρχίες
του (Τριμπλ και Πάττον) να προσέχουν αυτό
το μέτωπο και μετέφερε τις υπόλοιπες δυνά­
μεις του στην ανατολική όχθη του Σάουθ
Φορκ Σεναντόα για να αναμετρηθεί με τον
Σηλντς.
Η εμπροσθοφυλακή του Σηλντς αποτε-
λείτο από 3.000 άνδρες υπό τον συνταγμα­
τάρχη Εραστους Τάιλερ, οι οποίοι έλαβαν
πολύ ισχυρές θέσεις κατά μήκος ενός «βυθι-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
 σμένου δρόμου» τρία χιλιόμετρα Βόρεια του
Πορτ Ριπάμπλικ, έχοντας τη βοήθεια οκτώ
πυροβόλων που μπορούσαν να εκτελέσουν
δραστικά πυρά από ένα ξέφωτο μπροστά
τους. Η μάχη εναντίον αυτών των Βορείων
αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολη και αιμα­
τηρή για τους άνδρες του Τζάκσον. Ο στρα­
τηγός διαπίστωσε γρήγορα ότι δεν υπήρχε
καμία πιθανότητα να προλάβει να νικήσει ε­
γκαίρως τον Σηλντς και να στραφεί εκ νέου
κατά του Φρεμόν. Ετσι διέταξε τις ταξιαρ­
χίες του Τριμπλ και του Πάττον να περάσουν
στην ανατολική όχθη του Σάουθ Φορκ Σενα­
ντόα καίγοντας πίσω τους τη γέφυρα, απο­
στολή που εξετέλεσαν με ταχύτητα. Ως το
βράδυ η αντίσταση των Βορείων του Τάιλερ
είχε καμφθεί και όσοι απέμειναν ζωντανοί υ­
ποχωρούσαν. Με κόστος 615 απωλειών οι
Νότιοι είχαν προκαλέσει 1.018 απώλειες
στον Σηλντς. Ο Φρεμόν είχε μείνει απομονω­
μένος μέσα στην κοιλάδα Σεναντόα και ο
Τζάκσον έφερε τον στρατό του στη διάβαση
Μπράουνς ξεφεύγοντας από τον κίνδυνο.
Την επομένη ο Σηλντς υποχώρησε προς
το Λιούρεϋ αφού δικαιολόγησε την ενέργειά
του αναφέροντας πως κύρια αποστολή του
ήταν να ενωθεί και πάλι με τον ΜακΝτάουελ.
Το ίδιο έπραξε και ο Φρεμόν κινούμενος αρ­
χικά προς το Χάρισονμπεργκ. Στις 24 Ιουνίου
έφθασε στο Μίντλτάουν, όπου συναντήθηκε
με τις δυνάμεις του Μπανκς που είχαν προε-
λάσει ως εκεί και είχαν σταματήσει. Η εκ­
στρατεία των Νοτίων στην κοιλάδα Σενα­
ντόα τελείωσε με αυτόν τον τρόπο, δίνοντας
στον Τζάκσον τη δυνατότητα να φέρει πάλι
τους άνδρες του δυτικά από το Μπλου Ριτζ
και να τους ξεκουράσει επί πέντε μέρες στο
Πορτ Ριπάμπλικ! Ο ίδιος ήλπιζε ακόμη ότι θα
του παραχωρούντο οι αναγκαίες ενισχύσεις
για να περάσει και πάλι στην αντεπίθεση και
80 αφού νικήσει τον Μπανκς με κατάλληλους ε-
* ι λιγμούς να εισβάλει στο Μαίρυλαντ.
Η προσοχή των Νοτίων όμως είχε στρα­
φεί αλλού εκείνη την περίοδο, έπειτα από
την ατυχή μάχη του Σέβεν Πάινς και τον δική αποστολή τους είχαν την εξόντωσή
τραυματισμό του Τζόνστον. Ο στρατηγός Λη, του. Κατά παράδοξο τρόπο σε καθεμία από ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
που ανέλαβε πλέον τα ηνία της Στρατιάς της τις τέσσερις μεγάλες και τις έξι μικρότερες
Βόρειας Βιρτζίνια, πίστευε ότι το αποφασι­ μάχες που είχε δώσει εκεί είχε καταφέρει να
(1) Β. Alexander HOW GREAT GENERALS WIN,
στικό θέατρο του πολέμου βρισκόταν στην υπερτερεί έναντι του αντιπάλου του με ανα­ Norton, 1993.
Ανατολή, κοντά στο Ρίτσμοντ. Παρά το ότι έ­ λογίες που κυμαίνονταν από 2:1 ως και 17:1 (2) J. Bowers: THE STONEWALL ENIGMA, «Military
στειλε 8.000 άνδρες ως ενισχύσεις στον (!), εκτός από το Κρος Κης. Ο Λη, αντίθετα, History Quarterly», Spring 1990.
Τζάκσον, ο σκοπός του ήταν μόνο να παρα­ ήταν οπαδός της πιο άμεσης μεθόδου που ε- (3) B. Davis: THEY CALLED HIM STONEWALL,
πλανήσει τους Βόρειους πείθοντάς τους ότι πεδίωκε πάντα την κατανίκηση του κύριου Burford Books, 1999.
προετοιμαζόταν μία νέα επιθετική επιστρο­ όγκου του αντίπαλου στρατεύματος. Στις 17 (4) DECOYING THE YANKS, Time-Life Books, 1993.
φή στην κοιλάδα Σεναντόα. Στην πραγματι­ (5) S. Foote: THE CIVIL WAR: A NARRATIVE, Time-
Ιουνίου 1862 ο Τζάκσον αναχώρησε από τη
Life Books, 1999.
κότητα είχε ζητήσει από τον Τζάκσον να Σεναντόα για να μην επιστρέφει ποτέ πια.
(6) P. Griffith: BATTLE TACTICS OF THE AMERICAN
προετοιμαστεί για να μετακινήσει τον στρα­ Προορισμός του ήταν το Ρίτσμοντ, όπου ο CIVIL WAR, Crowood, 2001.
τό του στο Ασλαντ, κοντά στο Ρίτσμοντ, από Λη ετοίμαζε τη μεγάλη του αντεπίθεση. Το (7) R. Leonhard: FIGHTING BY MINUTES, Praeger,
όπου θα μπορούσε να βοηθήσει στην απώ­ σχέδιο μάχης που κατάρτισε οδήγησε στην 1994.
θηση του ΜακΚλέλαν. περίφημη εκστρατεία των Επτά Ημερών από (8) W. Miller & B. Pohanka: AN ILLUSTRATED
Ο «Βράχος» Τζάκσον επιθυμούσε να κι­ τις 26 Ιουνίου ως την 1η Ιουλίου 1862, η ο­ HISTORY OF THE CIVIL WAR, Time-Life Books,
νηθεί μακριά από τη συσσωρευμένη ισχύ ποία είχε ως αποτέλεσμα την απώθηση του 2000.
των ομοσπονδιακών στρατιών και να κερδί­ (9) G. Turner: VICTORY RODE THE RAILS,
τεράστιου στρατεύματος του ΜακΚλέλαν
University of Nebraska Press, 1992.
σει τον πόλεμο καταστρέφοντας την υποδο­ ως το Χάρισον Λάντινγκς και ακολούθως την
(10) R. Weigley: A GREAT CIVIL WAR, Indiana
μή του Βορρά. Είχε αποδείξει ότι μπορούσε εκκένωση της χερσονήσου. Το κόστος, ό­ University Press, 2000.
να πολεμήσει εναντίον πολύ υπέρτερων δυ­ μως, για την επιτυχία αυτή ήταν τεράστιο.
νάμεων έχοντας ελιχθεί στη Σεναντόα με Χάθηκαν περισσότεροι από 20.000 πολεμι­
17.000 άνδρες εναντίον 60.000 Ομοσπονδια­ στές του Νότου, το 1/4 ολόκληρου του στρα­
κών, απέναντι σε στρατηγούς που ως μονα­ τού της Συνομοσπονδίας.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΠΕΡΙ Π Ρ Ο Σ Β Ο Λ Η Σ
ΤΗ Σ Ε Θ Ν ΙΚ Η Σ Μ Ν Η Μ Η Σ ...
Κύριοι,
Στο τεύχος Δεκεμβρίου της
Στρατιωτικής Ιστορίας" που ήταν
: : .ερωμένο στην Αλωσι της Κων-
—:ντινουπόλεως δύο εκ των συ-
.εογατών σας διέπραξαν βαρύτα­
το ;στορικό λάθος και προσέβα-
>.αν την εθνική μνήμη των Ελλή-
.- . θεωρήσαντες ως... Αλβανόν
~3. τελευταίο ήρωα του μεσαιω-
. Ελληνισμού και ηγέτη των
ρωτών Γεώργιον Καστριώτην,
το . επιλεγόμενον Σκεντέρμπεην.
~:σον ο κ. Σαββίδης, όσον και ο κ.
- τεδαράς, αναπληρωτής καθηγη-
— c Βυζαντινής Ιστορίας στο Πα-
• ετ.στήμιο Αιγαίου ο πρώτος και
,-οψήφιος διδάκτωρ Βυζαντινής
— :ρίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαν-
.. ων ο δεύτερος, συνελήφθησαν
α αγνοούν - εκουσίως ή ακου-
'.Μς. αυτοί το γνωρίζουν -την ελ-
r . ,κή ιστορία και να αποδέχω-
ται την προπαγάνδα των Αλβα-
ών. γνωστών όχι μόνον για την
: : τ-;ακτικότητα και τη θρασύτητά
Toiv αλλά και'για την σχιζοφρένειά
των, εφ1 όσον έχουν ανακηρύξει
i rviKov των ήρωα έναν Ελληνα,
τον Γεώργιο Καστριώτη, καταγό-
αενο "εξ1 αρχαίου γένους της εν
'.‘ακεδονία Ημαθίας" (βλέπε Κ.
Παγανέλ, "Ιστορία Γεωργίου Κα-
στριώτου”, έκδοσις "Ελεύθερη
Σκέψις", σελ.79). Ο ίδιος ο Κα-
στριώτης γράφων προς τον Μου-
ράτ Β 1επιστολή αρχίζει ως εξής:
Έ κ του παρά την Κρόιαν ημετέ-
ρου στρατοπέδου, την 12ην Αυ-
νούστου 1445. Γεώργιος Καστριώ-
της, ο επονομασθείς Σκεντέρμπε-
ης, στρατιώτης του Ιησού
Χριστού και ηγεμών των Ηπειρω-
τών, Μουράτη τω ηγεμόνι των
Τούρκων, χαίρειν" (Βλέπε σελ. 122
του αναφερθέντος βιβλίου). Επί­
σης το 1461 σε επιστολή του προς
τον Μωάμεθ Β' αναφέρεται ως "η­
γεμών των Ηπειρωτών και των Αλ­
βανών" (σελίς 228), εννοών προ­
φανώς την γεωγραφική περιοχή
της Νέας Ηπείρου, που από τον
IB ’ αιώνα ελέγετο και Αλβανία (πε­
ριοχή μεταξύ των ποταμών Δρί-
λωνος και Γενούσου), χωρίς καμ-
μία απολύτως εθνική διάκρισι...
Ο Γεώργιος Καστριώτης είχε
καθαρώς ελληνική συνείδηση,
πράγμα το οποίο επίσης αποδει-
κνύεται και από την επιστολή του
προς τον Πρίγκηπα του Τάραντος
Ιωάννην Αντώνιον: “Οι πρόγονοι
ημών ήσαν Ηπειρώται εκ των ο­
ποίων ηγέρθη ο Πύρρος εκεί­
νος..." (Βλέπε Σπύρου Στούπη, "Η-
πειρώτες και Αλβανοί", σελ. 151-
157, και εφημ. "Ηπειρωτικό Μέλ­
λον", 24/6/1968, δημοσιεύματα Αλ.
Μαμμόπουλου). Ο Σκεντέρμπεης
Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
είχε την ελληνικήν ως επίσημον
γλώσσαν του κράτους του και οι
στρατιώται του ήσαν κατά την συ-
ντριπτικήν πλειονότητά των Ηπει-
ρώται. Εκείνους που επολέμησε ο
Γεώργιος Καστριώτης ήσαν οι
Τούρκοι και οι Αλβανοί που είχαν
εξισλαμισθή στην συντριπτική
των πλειονότητα (βλέπε Μπαλα-
μπάν πασά), αυτός δε ο εξισλαμι-
σμός των, μαζί με την καθολική
προπαγάνδα συνετέλεσε κατά
τους νεώτερους χρόνους -προ
130 ετών- κατ' αρχάς στη δημιουρ­
γία του ανθελληνικού "αλβανι-
κού-έθνους" και εν συνεχεία του
επίσης ανθελληνικού αλβανικού
κράτους, στο οποίο παρεχωρήθη
κατά παράβασιν παντός κανόνος
δικαίου η ελληνικωτάτη Βόρειος
Ηπειρος. Δεν θα πρέπει να λησμο-
νήται ότι ο Γεώργιος Καστριώτης
εκινήθη και έδρασε εντός του ελ-
ληνορθοδόξου κλίματος και ότι ο
Ορθόδοξος κλήρος, ελληνικός
πάντοτε, εξασκούσε εκείνα τα
χρόνια τεράστια επιρροή. Ενα α­
κόμα στοιχείο που αποδεικνύει
την ελληνικότητα του Γεωργίου
Καστριώτη είναι το ότι οι συμπο-
λεμισταί του, όταν κατέφυγαν στη
Σικελία, ίδρυσαν στην Πάνορμο
(Παλέρμο) αποικία γνωστή με το
ιταλικό όνομα Piana di Graeci, δη­
λαδή τόπος Ελλήνων. Ο Παύλος
Καρολίδης επεσκέφθη τους απο­
γόνους αυτούς των συμπολεμι­
στών του Σκεντέρμπεη καιαναφέ-
ρεται εκτενώς σε αυτούς στο πε­
ριοδικό "Ελληνισμός" (1903) του
Νεοκλέους Καζάζη. Για να μη μα­
κρηγορώ, επισημαίνω τούτο: Ας
προσέχουν τι γράφουν οι αναφερ-
θέντες συνεργάται σας. Οι Αλβα­
νοί - πάντα θρασύτατοι - υποστη­
ρίζουν όσα υποστηρίζουν. Γιατί ό­
μως να αποδέχωνται τα ψεύδη
των κάποιοι εκπρόσωποι της ελ­
ληνικής (;) εκπαιδεύσεως και δη
της ανωτάτης; Τόσο λοιπόν μέγα
είναι το κατάντημα του εκπαιδευ­
τικού χώρου;
Ευχαριστώ διά την φιλοξε­
νίαν
Κωνσταντίνος Ποταμιάνος,
συγγραφεύς
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Εχει διατηρηθεί η σύνταξη
και η ορθογραφία του συντάκτη
της επιστολής.
ΣΙ: Οσον αφορά το άρθρο του κ.
Σαββίδη, τον κατηγορείτε ότι υιο­
θετεί την εκδοχή που υποστηρί­
ζει ότι ο Καστριώτης ήταν Αλβα­
νός. Αυτό δεν ισχύει, αφού ο συ­
νεργάτης μας αναφέρει τον Κα­
στριώτη ως εθνικό ήρωα των Αλ­
βανών, και όχι ότι είχε αλβανική
καταγωγή. Ο κ. Σαββίδης στο
πλαίσιο του βιβλίου του "Σελίδες
από τη βαλκανική αντίδραση στην
οθωμανική επέκταση κατά τον
14ο και 15ο αιώνα" (εκδ. Ηρόδο­
τος, Αθήνα, 1991, σ. 53 κ. εξ.) έχει
αναφερθεί ειδικά στη βυζαντινή
καταγωγή των Καστριώτηδων και
έχει παραθέσει τις απόψεις των
κυριότερων νεώτερων μελετητών
διεθνώς που έχουν ασχοληθεί με
τον Καστριώτη (όλοι τον αναφέ­
ρουν ως μεσαιωνικό ηγέτη και ή­
ρωα της Αλβανίας). Επιπλέον εί­
ναι γνωστό ότι ήδη από τον 12ο
αιώνα το όνομα "Αρβανον" των
βυζαντινών πηγών υποδήλωνε
μια πολιτική και εκκλησιαστική ε­
νότητα, το κέντρο της οποίας βρι­
σκόταν στη σημερινή βόρεια Αλ­
βανία. Ο λατινικός τύπος Albanum
επίσης δήλωνε κατά τον ύστερο
Μεσαίωνα ολόκληρο τον αλβανι­
κό χώρο επιρροής (ο οποίος πε-
ριελάμβανε και ελληνικές περιο­
χές), ιδιαίτερα κατά τον 15ο αιώ­
να με την κυριαρχία του Σκεντέρ­
μπεη στο παλαιό Αρβανον. Μετα­
ξύ των πηγών που αναφέρονται
στο ζήτημα σας παραπέμπουμε
ενδεικτικά στους τέσσερις ιστο­
ρικούς της Αλωσης οι οποίοι ήταν
σύγχρονοι των γεγονότων και θε­
ωρούνται κατά γενική ομολογία
αξιόπιστες πηγές:α)Γ. Σφραντζής
(εκδ. R. Maisano, Ρώμη, 1990, σελ.
176, β)Κριτόβουλος (Ιστορία, εκδ.
R. Reinsch, Βερολίνο, 1983, σελ.
203), γ) Α. Χαλκοκονδύλης (Από-
δειξις Ιστορικών, εκδ. Βόννης,
1843, σελ. 353-4), δ) Δούκας (εκδ.
V. Grecu, Βουκουρέστι, 1958, σελ.
179). Οι προαναφερθείσες πηγές
συνδέουν τον Σκενδέρη ή Σκα-
ντάρη (Σκεντέρμπεη) με τη χώρα
των Αλβανών που είχε ως κέντρο
την Κρόια. Να θεωρήσουμε ότι ό­
λοι οι συγγραφείς δεν γνώριζαν
την ιστορία της εποχής τους και
αποδέχονταν την προπαγάνδα
των Αλβανών; Η επίκληση της Η­
πείρου και του βασιλιά Πύρρου
πιθανώς φανερώνει την ελληνική
συνείδηση του Σκεντέρμπεη ή
τον συσχετισμό του ένδοξου πα­
ρελθόντος με σκοπό την ισχυρο­
ποίηση μιας πραγματικότητας
που διαμορφώνεται μεταγενέστε­
ρα. Αλλωστε η ηγεμονία του Σκε­
ντέρμπεη περιελάμβανε εδάφη
της Ηπείρου και αυτό διευκόλυνε
τον ισχυρισμό του. Σήμερα η Αλ­
βανία "διεκδικεί’, παραποιώντας
βάναυσα την ιστορική αλήθεια,
τον Ηπειρώτη βασιλιά Πύρρο. Θα
πρέπει μήπως να πιστέψουμε και
τους Σκοπιανούς που υποστηρί­
ζουν ότι κατάγονται από την αρ­
χαία Μακεδονία και τον Μέγα Α­
λέξανδρο; Ως προς το ιταλικό το­
πωνύμιο που αναφέρατε, δεν
προκαλεί καμία εντύπωση ότι Ελ­
ληνες πολεμιστές του Σκεντέρ­
μπεη έδωσαν το όνομα αυτό Η­
ταν απόλυτα λογικό. Ο στρατός
του όμως πιθανώς αποτελείτο κα­
τά το μεγαλύτερο μέρος του από
Αλβανούς. Αλλωστε το κέντρο
της αντίστασής του, η Κρόια. βρί­
σκεται αρκετά μακριά από τις
ελληνικές περιοχές. Δεν έχει ση­
μασία η φυλετική καταγωγή ενός
ήρωα αλλά η δράση του. Ο Μωά­
μεθ Β ' (κατά το ήμισυ ελληνικής
καταγωγής) είναι εθνικός ήρωας
των Τούρκων, ο Αργεντινός Τσε
Γκεβάρα εθνικός ήρωας της Κού­
βας, ο Βρετανός λόρδος Βύρω­
νος ήρωας της Ελληνικής Επανά­
στασης του 1821 κλπ. Προφανώς
δεν είστε τακτικός αναγνώστης
των εκδόσεών μας. Αν ήσαστε θα
είχατε εντοπίσει κείμενα τα ο­
ποία, βασισμένα στην ιστορική α­
λήθεια, καταρρίπτουν τα “επιχει­
ρήματα" της εξ Αλβανίας (αλλά
και από αλλού) προερχόμενης
προπαγάνδας. Σημειώστε ότι δεν
αρνηθήκαμε να δημοσιεύσουμε
την επιστολή σας. Οι "Μεγάλες
Μάχες" είναι βιβλία και δεν δια­
θέτουν στήλη αλληλογραφίας, γι'
αυτό φιλοξενούμαστε στη στήλη
του περιοδικού "Στρατιωτική
Ιστορία". Το αφιέρωμα για την "Α­
λωση της Κωνσταντινούπολης“
κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του
2001 και η επιστολή σας έφθασε
στα χέρια μας στα μέσα Μαρτίου
2002.
Αν και καθυστερήσατε πολύ
να οργιστείτε, είχατε την αξίωση
να απαντήσουμε αμέσως! Είναι
προφανές ότι δεν γνωρίζετε τις
81
συνθήκες έκδοσης, τις ιδιαιτερό­
τητες και τον προγραμματισμό ε­
νός περιοδικού. Επίσης πιστεύ­
ουμε πως μάταια κάποιος θα ανα­
ζητήσει στις σελίδες των εντύ­
πων μας "αντεθνικά" στοιχεία.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
• Παρακαλούμε τους αναγνώ­
στες που μας αποστέλλουν επι­
στολές να γράφουν ευανάγνω­
στα. να αποφεύγουν τις ακραί­
ες εκφράσεις και σε καμία περί­
πτωση να μην υπερβαίνουν τις
250-300 λέξεις. Σε αντίθετη πε­
ρίπτωση τα κείμενά τους δεν θα
δημοσιεύονται και πιθανότατα
δεν θα λαμβάνουν απάντηση. Το
περιοδικό μας επ ιθυμεί την α ­
νταλλαγή απόψεων, την καλο­
προαίρετη κριτική και κυρίως
τον σεβασμό στον διατιθέμενο
χώρο, ο οποίος είναι πολύτιμος.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ