Ε^ΕνΘΕΡοτγηrΑ-\ò ι, ιον¹ιον 2οο4

ΙΣΤOΡΙΚΑ
ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΕΤΚ^ΗΜΑΤΑ
ιοι_ Ι3 ΙΙαγιι()σι,ιιOυ ΙΙολεμου
ι,ηßιρf,ιιι υ\ιιμ(μιι,,βι]ιι]ιιι. ι κιοò απÞ ιο
( )\οκαι,ι,,ηια. (ιι,ι(ι ιΙß)ι οΙ \,ιιΖ] ονοιια(ßαν
ιιι ιßπιιιι,ιι ιιιιι ιιqιοροýι,ißιν ιιι\, εξο,\üθρε,υσιι
ιιλüκληlιι,ιν ιτληθιιομιßιν κιιι ιιολλιò φιιρεQ
ιο kiιιlιrlιo krιι ει,διτοιιθ\ι(ι)! ßιι λιηλαοτα
\(|)ρΙ(ι)\-.
'Γι ριιοιτιιò ει\,(ιι ο ιιιιιιßλογιιò ιιυν
ι \\ι]ι'ικ,,,ι' \(,ιριιι)\ 1Ιοι' κ(ιιικ(ι\' QΙΙü Ι()ι(
\,(ιΖι κßιι χι_\κιfßιò ιòι θιη_ιòιιιτ ιινt)τιε:ι,,
\-ι,\,ßιlι(ι ι,. ιτιιιßιιιι. ιιlιιιroι ι).\ιιι ιιοι]
(,(ι)(|Υ1( ι( jι ιι Κ(ι\, ΙΙß]ΟΚt,η ιε]νοι) \,(ι
ιlιιιlιοκρrιιιιθετ ο rι\ιr0uι;}ιo(; ι{αι να μιlν
0ι ομαδικοß ΙΙ(ΙβΙ Χι Ι ιΙΙ\ Ι Ι1,,,;1111ι1|11 ιυι, σιι(, (ι\,I(ιß,ιικι ò
τüφοι δýο
ο}ιαßßε( ιΓ()ι, ιι(]\()\-ιòιν ιοιιò κ(ιι(ικιιιιι,ò.
0ικOγενειων τOυ
Ι\Ιιιι 1tιL/ι]iιι (;,ι,(ι\,ι] ιι()ι, ι\ι ι ]]Γι\,ι ] (;ι|ι\,
Διστüμου που
ξεκληρßστηκον.
[ιßιιιlιιιι ε,ι\,α1 ιicιι (ιι,ιη (jτο ι\ßτßιιιl,ιιι, (jI1( 1()
Των Γιüννη Λ. Ιòιι.ι,ßιιι. ιιιι, lij]1. \ιl,ι,ι,1ιεριò μι τα ιιι
ΠοποΤωüννου |ßι \(Ι\ι ΙιιιßιΙ) ιι]l,,βιιι,Ι] ιιι)\'(]ι ΙΙΙΙ(ι\(,ι\ (,ιι]
κοι Γιýννη Ν, Νορμιιτ,tιßα ιι()ι_, |,\ε,ιρι κα1 ιι]ν IIλi(jιryy(ι
ΠοποßωÜννου. ιιιι; ιιιι,\ιlιιιι,
Η γειτüνισσο
Λιιικιßοια εl ιßß)()ι ιß)ß(ι (223) ιιι()ιι(ι
Γιονουλα
ε,ιßιι,λι,ι;ιιιτ<ιιτ, òιιτιj ι()τ,( Ü\,ψ)ε](' ιιυι, SS σιο
ΑνÝστη-ΜÜριου
θρηνεß Λßοιοtrιιι. (ιιßι61 , ι\ε ιιροιτ\ ιιßjε,ι ιιτ(ι ιιτ}òριι
1tiιrιr Γεlιl_κι\ι)\, 1ιι] α\,ι(ιριε(, (jt() ),ιι,τρl, ι_ιι,
LιlΚt]ι ò (ιιΙß ι\ι Lι ò \ ι(ι ιΟι]ò Ι'ιlΙριιιιιΙι.ò. Κι

Εγα αδΗαßωτ0
(Ιι'ιιΙ
ι1 ι'(]ι(ι\lι ιι\ιrllιlιt)ιlkε ι,ι()γ() ιιε 15
\ρο\:ια qιυ.\ιιιιιι,ιι (ιιιτι) ιιι οιιιιßα ε|-,Ýιτιßε ιιι
τρτ(ι) (,ι() I'ι ρlιιιι,ιι (,τραιιι\-() Χι,λμιιι;ι (Ι)ι,λιιι
ιιιιιι
0ßOκαýτωμα
δε:ι,ιρι-Lt)τι}ßε ι,ιιι υδιινrιò.
Ι ßΑ Ι-l't]]\t {Σ ιl.\ ΝΑ Γ'( Ι t()\r\())]

ΑΝτtποιΝΑ ΙοΥΝΙοΣ 6ο ΧΡοΝιΑ

ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ τοΥ,44 ΑΔιΚΑιΩτοt
Ασυμμετρη Ελευθερη Σφαγη
αΠαντηση, ΕλλÜδα Διστüμου
συλλογικÞ και πολιτικο και ΓερμανικÜ
ευθυνη τΟΠιΟ Αρχεßα

Υπεýθυνοò Ýιüοσηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Σýπσξη ýληò Σýμωυλοò Ýßδοσηò Σ' αυτü το τεýχοò ωνεργüαηßΦ Δημ¼υργικü

ΝΑΣΟΣ ΓΚΟΛΕΜΗΣ ΣΤΕΡΙOΣ ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ DΙETER BEGEMANN ΓΙΩΡΓΟΣ Ι\ΙΑΡΓΑΡΙΤΗΣ ΝΙΚOΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ
Συπονιομüò . επιμÝλαα ΝΙΚOΣ ΒΑΡΔΙΑλΙΠΑΣΗΣ ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΒΟΓΛΗΣ ΠΑΘΗΣ ΣΤΑΘΑΣ ΑΓΓΕΛιΚΗ ΤΖΑΝΕtοηογΛοΥ
ΓΙΩΡΓΟΣΧ ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ
υüντμοι ουνεργüτεò ΦΑΙΔΩΝ ΙυΑΛΙΓΚΟΥΔΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ
Πορσγωγþ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΙ\ΙΑΝΤΗΣ
ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α Ε
ΗΛεßτροντßÞ üΕýθυνΦ iStorika@enet gι
ΕßτýπυÞ.ΒιΒλbδεοßο
ºο ποροι ιιερ]οbιχο παρενιαι δωρεο\ ιια7τ ιιε ιπ\ Χ Κ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α Ε
 σημειωσειò
Δýο «f,πσμονπμÝνο» cπcισüδιο
10 Ιουνßου 1θ44: Ýνα απüσπαομα του 4ου
ΣυντÜγματοò Αστυνομßαò ιων SS (SS-Polizei-
Division) ετοβÜλλετ σιο χωρτü Δßοτομο κατ το
κατακαßετ συθÝμελα, παßρνονιαò εκδßκηση yra
μταν επßθεση που εßχαν πραγμαιοποτησετ, λßγο
πρτγ δυνÜμετò τηò ΕOντκηò Αντßστασηò ενανιßον
ιων Γερμανþν πÝνιε χιλτüμετρα Ýξω απü το
xωpro.
τΓ-ιΓ ερτσσüτερεò απü δτακüστεò α8þεò ψυχÝò
Ι Ι του χωριου -παιδτÜ, γυναßκεò, ανημποροτ
Ι Ι γÝρονιεò- δα οδηγηδουν κυρτολεκιικÜ
ωò πρüΒατα επß σφαγßν. Ενα μακελετü, η φρßκη
ιου οποßου θα σημαδÝψει δτÜ βßου üλουò εκεßνουò
που τελτκÜ επÝΖησαγ αλλÜ και που, απü ττò
πρþτεò κιüλαò σιτγμÝò, θα χαρακτηρτοτεß απü το
ßδτ το αρχηγεßο ιηò ΒÝρμαχι ωò παραΒßαοη ιων
αρχþν του Δτκαßου ιου πολÝμου.
Εξι δεκαειßεò αργüτερα. σημερα, δταφορειτκη θα
εivar η εικüνα yro το ßδιο γεγονüò που ουντηρουν
σιη μνημη τουò üσοτ απü ιουò δρÜοιεò
Βρßσκοντατ αχüμη στη Ζωη. Στο τακιτκü ειÞστο
ανιÜμωμÜ ιουò που δτοργανþνουν εδþ κατ 25
χρüντα στην αυοιριακη κωμüπολη Grübming-
θα χαρακτηρßΖουν δημüσια or συναυιουργοß ιου
εγκληματοò το Δßστομο ωò μτα ξεχασμÝνη
υπüθεση: «Αν, πρÜγματι υπηρχαν σε κÜποιουò
απü εμÜò τυιμεlò, τüτε αυτü ηταν κÜτι που δεν
κρÜτησε για πολυ. Επειτα απο τüσα χρüνια που
εχουν περÜσει, οι οδυνηρεò αναμνησειò εßναι
πια θολεò Þ εχουν εξαφανιστεß τε,λεßωò...». Την
kuvrkÞ αυιη δηλωση ενüò απü ιουò «ΒετερÜνουò»
θα εντσχýσετ kar η απüφαοη ενüò συντρüφου του
üτι «Στην ουσßα δεν ηταν üλεò αυτεò ο1
υποτιOεμενεò σφαγεò παρÜ πραξειò νüμlμηò
αμυναò...».
Τ] to
Ι-1 απο
Ι- υνη
τηò μειαττολεμχηò Γερμανßαò. Εξι δεκαετßεò
ιþρα περτμÝνει το Δßστομο μÜταια την
οφειλüμòνη πολεμτκη αποΖημßωση που
ανÝρχειατ, συμφωνα με την απüφαση του Αρεßου
ΠÜγου (ΜÜτοò 1θ95), σε 56 εκατομμυρτα
γερμαντκÜ μÜρκα, συν τουò τüκουò. Mra
απüφαση, ιην οποßα εξακολου8εß να αγνοεß η
κυΒÝρνηση οιο Βερολßνο...
16 Μαρτßου 1θ68: Ýνα απüσπαομα απü
εξαγριωμÝνουò Üνδρεò ιου αμερικανικου σιραιοý
ετσθολßò οιο ΒιετνÜμ (ο λüχοò «ΤσÜρλτ» τηò
Ιlηò Ταζιαρχßαò του αμερτκαντκοý
εκσιραιευτικου σωμαιοò) ετσβÜλλετ οτο χωρτü
Μγ Lai. «Σαò φερνουμε αυιü που περιμÝναιε:
ΑναΖητηση και Καταστροφη (Search and
Destroy)» δηλþνουν σιουò ιρομοκραιημcνουò
καιοßκουò or επτκεφαληò.
ΑμÝσωò μειÜ 0α εξελτχθεß αυιÞ η ενÝργετα ιων
ανττποßνων, yra τη δραοτηρτüιητα ιων Βτεικüνγκ
ενανιßον ιων Αμερτκανþν ετσβολÝωγ σε μτα
σφαγη yra περιοοüιερεò απü ιριακüοτεò αθþεò
ψυχÝò: ηλτκτωμÝνοτ Üνδρεò θα σουθλτσιουν με
ξιφολüγχη, γυναßκεò που προσευχονιαι και
νÞπτα θα δολοφονηθουν με χαρτσιτκη βολη kar
τουλÜχτοτον Ýνα κορßιστ θα θτασθεß, πρτν
συναντησει kar η ßδια ιο θÜναιο. Ενα μακελετü,
οτο οποßο πρωιοσταιεß ο επτκεφαληò ιου
αποοπÜσματοò, ο ανθυπολοχαγüò Calley, που θα
συγκεντρþσετ μτα ομÜδα απü Üοπλουò χωρτκοýò
μπροοιÜ απü Ýνα χαντÜκτ kar Βα ιουò θερßσετ με
ιο οπλοπολυβüλο του, πprv τουò πειÜξετ σιον
ομαδτκü τουò τÜφο...
Μº
«ρειουσÜρετ», φοριþνονιαò ολüκληρη ιην ενοχÞ
στον αποδτοπομιαßο ιρÜγο: τον ανθυπολοχαγü
William Calley, Ýναν Üνεργο που εßχε δτακüψετ
ιτò σπουδÝò ιου και εßχε αποφοττησετ απü μτα
δευιεροκλαοÜτη οτραττωιτκη σχολη ιων ΗΠΑ,
Στον underdog αυτüν ιου Υπερατλανττκου
κοτνωντκοý συσιηματοò φüρτωσε, τελτκÜ, το
σιρατοδτκεßο üλη την ενοχη yra ιο μακελετü οιο
Μγ Lai, καιαδτκÜΖονιÜò ιον σε τσüβτα. Μτα
ποτνÞ που θα ανατρεθεß ιο 1974, επττρÝπονταò
Ýτσ1 στον Calley να απολαμΒÜνετ απü τüτε
ελευθεροò τα αγαOÜ τηò ελευθερßαò, ασκþνταò το
επαγγελμα ιου ασφαλτσιτκοý υπαλλÞλου...
Δυο «λησμονημÝνα» επετσüδτα του κονττνου μαò
παρελθüντοò που, αν μη ιτ Üλλο, επτβεβατþνουν
τη ρηση ενοò στοΧαστη τηò εΠοΧηò ιου
Διαφωιτσμου üτl. τελικÜ. οι μüνοτ οι οποßοτ
δτδÜοκονιαι απü την Ιστορßα δεν εßνατ παρÜ or
λßγοτ εκεßνοτ or oπoior τη μελειουν...
ΙDαßÜ,ιν Μσλιγκοιfiηò
προλÞαι

πü ιην υρþιη σττγμη ιηò ιρτπλßò Κατοχηò ξεκτνÜετ η Αντßσταση του λαου μαò, που
προοδευττκÜ γτγαντþνετατ.
Ο καιακτητßò αναγκÜΖειατ να δταιηρεß στην ΕλλÜδα, σε ρüλο φρουροý, 10 η και
περτοσüτερεò (!) ειοτμοπüλεμεò μεραρχßεò τηò ΒÝρμαχι. Or δυνÜμετò αυιÝò, που του ηταν
Üκρωò αυαρατιηιεò yra το μÝτωπο, φανερþνουν τη μεγÜλη συμOολη ιηò Ελληντκηò
Αντßστασηò σιη νßκη.
ΑλλÜ kar ιο τßμημα τηò Αντßοτασηò αυτηò ηιαν πολυ μεγÜλο. Το πληρωσαν με το αßμα
ιουò περßπου 70.000 εκτελεοδÝνιεò.
3 Ιουνßου 1941: Or πρþτεò «ωμüιηιεò». ΚÜνδανοò Χανßων. «Or Γερμανοß ανατßναξαν με
δυναμßττδα üλα ια σπßττα του χωρτοý ΚÜντανοò, απαγορευονιαò την ανοικοδüμηση»
(Εκ8εση ΚαλτισουνÜκη, ΚαΖαντΖÜκη, Κακρτδß... ).
«16 Αυγουοιου 1943: Ολοκαýτωμα του ΚομμÝνου Αριαò. Or χπλερτκοß εκιελουν 317
καιοßκουò kar πυρπολοýν ιο χωρτü.
16 ΣεΙιεμΒρßου 1θ43: Τα Ολοκαυιþμαια BrÜwou kar ΙερÜπετραò. Or χτιλερτκοß εκτελουν
451, οτην επαρχßα BrÜwou Δαστθßου Κρηιηò.
13 Δεκεμθρßου 1943; Ολοκαυτωμα στα ΚαλÜΒρυτα, Εκιελοýν 1.104. Ολουò ιουò Üντρεò απü
14 χρüνων kar υÜνω.
10 Ιουνßου Ι944: Ολοκαυιωμα ιου Δτοτüμου ΛτΒαδετÜò. Οι Γερμανοß εκιελοýν 2θ6
γυνατκüπαιδα... κ.ο.κ,» (Μ. ΓλÝΖοò, Μαρτυρολüγτο ατη «Μαυρη Βßβλο τηò Κατοχηò»,
συλλογτκü εργο, εκδ. ΔιογÝνηò, Π. ΚουλουφÜκου).
Or Γερμανοß -γρÜφετ ο Γ. ΘεοτοκÜò σιο Ημερολüγτü ιου- εßναι υολυ σκληροß, üμωò
νιþθετò πωò η σκληρüιηιÜ τουò δεν προÝρχετατ απü μßσοò. Eivar ψυχρη, μηχαντκη,
αποιÝλεσμα τηò εφαρμογηò επτστημοντκοý οχεδßου rrou αποβλÝπετ οιην πραγματοποßηση
ενοò ανιτκετμεντκοý σκοπου στον οποßο πιοιευουν.
ΠρÝπετ να υπογραμμτστεß -τημετþνετ ο ΧÜγκεν ΦλÜισερ- üιτ «ra περισσüιερα πληγεντα
χωριÜ απü τουò Γερμανουò εßχαν πραγματικÜ στενÝò επαφεò με τουò αντÜρτεò (...)
Υπηρχε συστημαυκη πληροφοριοδümση απü χαφιεδεò που υπεδεßκνυαν και
κατασκüπευαν τα "ýποπτα" χωριÜ..,» (Hagen Fleischer, «Αντßποινα των γερμανικþν
δυνÜμεων Κατχηò (1θ41-44)», Μνημωg ΑθÞνα 197Β-79, τüμοò νΙΙ, σ. 1Β2-195).
Kar or Γερμανοß με ιην «ψυχρη», «μηχαντκü» λογικη ιουò, εßχαν επτβÜλετ και μτα
λογτσιτκý στο «ατιοýμενο» αßμα τηò... «εξτλÝωσηò», ιηρþνταò με ακρßθετα ιον ιοολογιομü
Που εtΧαν ορτσετ.
Σττò 16.θ.lθ41 --σýμφωνα με στοτχεßα του ΦλÜτοερ το Ανþτατο Αρχηγεßο ΒÝρμαχτ
εξÝδωσε ιη γεντκη δταταγη να εκιελουντατ καιÜ περßπτωοη 50 η 100 κÜιοτκοτ -με
προιßμηοη ιουò κομμουντοτÝò- για κÜθε φüνο Γερμανου Kar ι0 κÜιοτκοτ για κÜOε
ιραυμαιτσμü Γερμανου σιτò κατεχüμενεò χþρεò (Hagen Fleischer, ü.ιτ., σ. 1Β9).
Γτα ιο φüνο ενüò δτερμηνÝα λ.χ., που Ýγτνε σιην Αθηνα σττò 25.2.1944, εκτÝλεοαν 50
κομμουντστÝò. Γτα τουò πÝντε ΒαρτÜ ιραυμαιτομÝνουò Kar ιουò τÝσσερτò νεκροýò -ανÜμεσÜ
ιουò ο δτοτκητßò ιηò 41ηò Μεραρχßαò, υποστρÜτηγοò Krech- ηταν οι 200 κομμουντστÝò ιηò
ΠρωιομαγτÜò σιο Σκοπευιηρτο τηò Κατοαρτανηò. Επß πλÝογ απü ια «γερμαντκÜ
σιραιεýμαια» εκιελÝστηκαν επß ιüιου, σιην οδü ΜολÜων προò ΣπÜρτη, üοοτ Üντρεò
ΒρÝθηκαν Ýξω αυü ια χωρτÜ [25; η 35].
Συμφωνα με το δταπρεπß νομτκü κýρτο ΓτÜwη Σιαμοýλη, üλεò αυτεò οι ενÝργετεò, των
ομαδτκþν εκιελÝσεωγ δεν ουντστουν μüνο εγκλßματα πολÝμου αλλÜ kar εγκληματα καιÜ
ιηò ανθρωπüιηταò («Δ4αýρη ΒßΒλοò», ü.π., α. |º),

Νßκοò ΒαρδιÜμπασιιò

5
 d
-=-_--Ιβ-- -
ΤΑ ΑΝΤΙΠΟΙ].{Α

6. ΕκτÝλεση
αμüχων σο Πανασιαση, υΠαρΧουν ανιΙΠοΙνα ΥεντΚηò μορφηò, Kar η ουμμετοΧη ιων ΚατοΙΚων στην αμυνα του νη-
ΚοντομÜρι Χανßων üπωò π.χ. η εκτÝλεση ιου ανδρτκοý πληθυομου α- στοý, οδηγησαν ιουò Γερμανουò οε σκληρÜ ανιß-
ωò αντßπOινα των πü τιò γυρω περτοχÝò, συμφωνα με μτα προκαθορτ- ποτνα καιÜ ιου Üμαχου ιληθυσμου. Το χωρτü ΚÜν-
Γερμανþν για την σμÝνη αναλογßα».'Η δταιαγη αυιÞ αναδετκνυετ δανοò τσοπεδþθηκε και εκατοντÜδεò κÜιοτκοτ απü
0ντΙσταση των kar τη δευτερη αρχη ιηò λογτκηò των αντιποß,υ,ων, τα χωρτÜ ΚοντομÜρτ, Αλικιανüò, Παγκαλοχþρτ,
Κρητικþν στην δηλαδη ιη ουλλογτκη ευθυνη. Για κÜθε επßθεοη ΣκηνÝ, Βατüλακκοò, ΝÝα Ρουμαια κ.Ü., εκιελÝσιη-
απü αÝροò καιÜ των κατοχικþν στραιευμÜιων θεωρουνταν υ- καν. Οτ πρþιεò εοτßεò Ýνοπληò ανιßσταοηò απÝνα-
εισβολÞ τουò. πευΒυνοò συνολτκÜ ο πληθυσμüò ιων ιρτγυρω χω- ντι στουò κατακιητÝò θα εμφανιστουν στην κεντρτ-
7, Μετý το
ρτþγ τα οποßα πυρπολουνταν, και αρκετÝò φορεò ο κη και αναιολτκη Μακεδονßα. Με πρωιοΒουλßα
ολοκαýτωμα του
ανδρικüò πληθυσμüò εßιε συλλαμOÜνονται, ωò ü- του Μακεδοντκου Γραφεßου ιου ΚΚΕ συγκροιοý-
Κανδüνου
μηροτ εßτε εκτελουνταν επß ιüπου. Η αρχη τηò ουλ-
λογικηò ευOυνηò συνεπαγüταν ιην Üρση τηò διÜ-
κρlοηò εμπολÝμων kar αμÜχων, κÜττ που αποτελεß
το ιρßιο χαρακιηρτοιικü των ανττποßνων, Ηδη απü
ιο καλοκαßρτ του 1θ43 or Γερμανοß δεωροýν üιι οτ
Ελληνεò Βρßσκονιατ στην ανιßπαλη τιλευρÜ kar α-
ποφαοßΖουν να τουò ανττμετωπßοουν συλληΒδην ωò
εχθρü, υαραμερßΖονιαò ιη δrÜkpron μειαξυ ενüχων ß
kar αθþων, ενüπλων kar Üμαχου πληθυσμου.'
Τα ανιßποτνα ιων κατοχικþν δυνÜμεων μπορουν Ιι
να δτακρτδοýν χρονολογτκÜ σε δυο περιοδουò. Η α
πρþιη περßοδοò αφορÜ ιουò πρþιουò μηνεò μειÜ Ε
την ετσβολÞ kar συνθηκολüγηση τηò ΕλλÜδαò, ιον
Απρßλτο του 1θ41. Τα αντßιοτνα οε αυτη την πε-
ρßοδο εßνατ επτλεκττκÜ kar σιüχο Ýχουν να εδρατ-
ωσουν την Παρουσtα ιων καιοΧΙΚων οτρατευματων.
Τα πρþτα αντßποτνα σημετþνονιαι σιην Κρηιη,
σττò αρχÝò Ιουνßου 1θ41. Οι σημαντικÝò απþλετεò
που εßχαν οι Γερμανοß κατÜ ιη ΜÜχη ιηò Κρητηò

Η αρχιτ τ§}ζ συf,ηογικþò Ευαýνηζ αηü

τßò ΚατοΧ|ΚÝξ αρΧ€ò συν€παγüταν τηγ Üρση
τηζ διÜκρßαηζ €μηοΠÝμων κα| 8μιQχων

ντατ Ýνοπλεò ομÜδεò kar ιο ΣεπτÝμθρτο του 1941
αρχßΖουν επτθÝσετò κατÜ γερμαντκþν αυτοκτνηιο-
υομπþν στο Κτλκßò, οτο Καλüκαοιρο Kar αλλου.
Τα γερμαντκÜ ανιßυοτνα οτα χωρτÜ, ια ουοßα or
Γερμανοß υπουιεýονταν üττ υποσιηρτΖαν τουò α-
νιÜριεò, ηιαν πολυ σκληρÜ. ΠÜνω απü 400 κÜιοι-
kor απü τα χωρτÜ Ανω kar ΚÜιω Κερδυλτα, Στρυμο-
ντκü, Χεßμαρροò, Ζευγολαττü, ΚορφοΒουντ εκιελÝ-
σιηκαν αυü τουò Γερμανουò τον Οκιþθρτο ιου
1θ41. Τα πτο ατμαιηρÜ üμωò αντßποτνα σημετþνο-
νται σιον κατεχüμενο αυü ιουò Βουλγαρουò νομü
ΔρÜμαò. Σιτò 2Β-29 ΣευτεμΒρßου 1941 οργανþνεται
εξÝγερση σε μτα σετρÜ απü πüλειò kar χωρτÜ ιου
νομου ΔρÜμαò. Η εξÝγερση οργανþδηκε απü σιε-
λÝχη ιου ΚΚΕ, αλλÜ or Ýνοπλεò επτθÝσετò δεν η-
ιαν οýτε τδταßτερα αποτελεοματτκÝò ουτε καλÜ σχε-
δτασμÝνεò. ΠαρÜ το γεγονüò üττ or απþλετεò των
ΒουλγÜρων ßταν περτορτομÝνεò (35 Βοýλγαροτ kar
12 συνεργÜτεò ιουò οκοιþθηκαν), ια ανιßποτνα Þ-
ταν πρωτοφανÞ σε Ýκιαση. ΜαΖτκÝò εκιελÝοετò Ý-
λαΒαν χþρα σιη ΔρÜμα (562 εκιελεσθÝντεò), ιο
ΔοξÜτο (200), τα Kupyra (144), ιην ΠροσοτσÜνη
(14Β), ιη Χωρτσιη (147), ενþ οι σφαγÝò επεκτÜθη-
καν και στουò νομοýò Σερρþν kar ΚαΒÜλαò. Εωò
8. Ερεßπια και
τιò αρχÝò ΟκτωΒρßου ιου 1θ41 εßχαν εκιελεστεß τüφοι στον
2.140 Üιομα σιην περτοχη, κατ ηταν τα πro ατματη- ΧορπÜτη μετý
ρÜ ανιßποτνα καθ' üλη τη δτÜρκετα ιηò Καιοχηò. Η τη γερμονΙκÞ
Ýκιαση kar η αγρτüιηια των Βουλγαρτκþν ανττποß- επΙδρOμÞ,
νων στüχευαν να εξαλεßψουν ολοκληρωττκÜ κÜθε 9. ΠÝνθΙμεò
πτθανÞ εστßα αντßστασηò αλλÜ και να ιρομοκρα- φΙγΟýρεò σΤΟ
τÞσουν συνολτκÜ ιον πληθυσμü kar να εξανqγκÜ- νεΚρΟΤOφεΙ0
σουν τουò Ελληνεò να εγκαταλεßψουν ιη sουλγα- ΤΟυ ΔΙσΤüμΟυ
ρτκη Ζþνη καιοχηò, δτευκολυνονταò Ýιστ τα σχÝδτα
των καιακτηιþν yra εκθουλγαρτσμü τηò περτοχηò.'
Η δεýτερη περßοδοò των ανιτποßνων αφορÜ ιο
δτÜσιημα απü την Üνοτξη ιου 1θ43 μÝχρτ το ιÝλοò
τηò Καιοχßò. Η ραγδαßα ανÜπτυξη του ανττοιασια-
κοý κτνηματοò kar τδταßιερα του ΕΛΑΣ Ýφερε ττò
δυνÜμετò κατοχηò ανττμÝιωπεò με μτα νÝα πραγμα-
ιτκüιηια. ΑπÝνανιτ στον κßνδυνο απþλειαò ελÝγ-
χου τηò υπαßθρου και των ορετνþν περτοχþν οι κα- )
Οι εκκοδοΡιστικÝò €πιχ€ιρÞσGιò οποσκοποýσον
νο €ρπμþσουν ΧωριÜ Που Þτον πηγÝò
€φοδιασμοý κοι πf,προφοριþν γιο τουò ο\πüΡτ€ò
9
 ΔιΑΤΑΓΗ
'l0. ΓερμανικÞ
προκÞρυξη για ¸παδÞ Þ τüλιò τþν ¶ωγεßσ εΙπι χÝντρòν τÞò'Αγ τοχικÝò δυνÜμετò κατÝφυγαν οε συστημαιικÝò εκ-
γλικÞò κmαοπßò Ýν ΚρÞτη καß ÝτειδÞ οΙ ¶ωγειωοß καθαρτσιτκÝò επτχειρÞσειò σιτò περιοχÝò üπου οη-
αντιπOιν0 στα
ÝξετÝfuσω ýυ τυ7 λοχΙον φΡαφÜΡχw Γψß-Γκα-
Ανþγειο για την
φüνον
μετωνüταν Ýνοπλη ανττσταστακÞ δραστηριüιηια, or
β καΙ τÞò ýτ'αýτüν φρωρ5ò καß ÝπειδÞ οΙ ºνωγεια-
0παγωγη τOυ νοß ÝξπÝλεω τÜ ωμποτÜζ τÞò ΔαμÜααò, ÝπειδÞ εΙò ¹-
εκκαθαριοττκÝò επτχειρθοειò περιελÜμβαναν πυρ-
Κρüιπε wbγεια εýρΙαw Üwλον χαß τΡσασßφ οß ιßπÜρται πολησετò χωριþν, ουλληqrη ομηρων, εκτελÝοετò
τþν δισφφσ üμÜδων Üντισýσωò καß ÝτειδÞ Ýχ τþν ¹ καιοßκων οε αντßποτνα Yra τιò απþλετεò που εßχαν
ωγεßων διÞλOον καß οΙ Üπσγωγεßò μÝ τüν στρστηγüν απü ιτò επτ8Ýοετò των ανταριþν, Τα ανιßποτνα Ý-
Φα ΚρÜßπε χρηαμσοιÞσωτò <ßδ α-αθμüγ διακομιδÞò τÜ
ΠρεΠε να εßνατ σΚληρÜ ΚαΙ να εφαρμüΖονταΙ με
¶νþγεια διπÜσσουοτÞν ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ ταßτων καßτÞν
ÝκτÝλεην ταüò Üρρσοò ¹ωγειαυ) δστò Þθελσ εýμOÞ
αυσιηρüτητα. «Δεν πρÝπετ Yra παρÜδετγμα», τüντ-
Ýπδò τα] χιφßw καß τφιξ αilτοý εΙò Üπüσασιν Ýνüò χιλι Ζε ο σιραιηΥüò Λερ, «αν ΚÜΠοΙοτ σε Ýνα Χωρτü Πυ-
οýτΡw. ροΒολησουν Γερμανουò οιραιιþιεò, να μη γßνει ιß-
ποτα, επετδÞ δεν θα μπορεß να προοδιορτσιεß α-
Ε κριΒþò ο δρÜοιηò. Σε ιÝτοιεò περτπτþοετò πρÝπει
να γΙνοντατ αντßποτνα, με ιην Üμεση συλληψη Kar
Lτ,. εκιÝλεοη, η ακüμη καλυτερα με το δημüσιο απαγ-
_ßι"'
{, τò',:
χοντσμü, ιων εξεχüνιων προσþπων του χωριοý».Τ
Or εκκαθαρτσιικÝò επτχετρησετò ττταν μεγαληò Ý-
, '-,,'a Ξι;"ιΙ Κιασηò Κατ τδταßτερηò αΥρτüτηταò, εΠεΙδη αΠοοΚο-
'Δ{, ποýοαν üχτ απλÜ να δταλυσουν τα τμÞματα του
º ΕΔΑΣ, αλλÜ να ερημþοουν ολοκληρεò περιοχÝò,
t].:
καθþò τα χωρτÜ ηταν πηγÝò στραιολüγησηò, εφο-
δτασμου r<ar πληροφοριþν yra τουò ανιÜρτεò. Το
Üλλο μÝτρο που χρηστμοποßησαν or δυνÜμειò κα-
τοχηò, τδταßτερα μετÜ το ΣεπτÝμΒρτο ιου Ι943, ηιαν
η χρηστμοποßηση των ΤαγμÜτων Ασφαλεßαò οιιò
εκκαθαρτσττκÝò επτχετρÞσετò. Η χρηστμοποßηοη
ιων ΤαγμÜτων Ασφαλεßαò αποσκοποýοε σιο να
στρÝψετ ττò επτθÝσετò ιου ΕΔΑΣ κατÜ ιων ΤαγμÜ-
των καΙ οΧι Κατα των ΥερμαντΚων σΙρατει)ματων,
1,1.0 Γερμανüò
0νΤισρOτηγOò μειαιρÝπονιαò τον εΒνι}òοαπελευθερß)ιικü πολεμο
ΚρÜιπε οε εμφυλτο πü.\εμο. Η δευιερη αυιη περßοδοò ετ-
αΙΧμüλωτοò ναι ΚαΙ η Πιο αιματηρÞ αΠü ΠλευρÜò ανττποßνων
Κρητικþν ΚαΙ τα ΚατοΧτΚα στρατευματα, ΚυρΙωò τα Υερμαντ-
0ντOρτων κOΙ Κα, ΠροΧωροýν οε μαΖΙΚÝò σφαΥεò οε μtα σεtρα α-
Βρετανþν πü χωρτÜ ι<ar πüλειò ιηò κατεχüμενηò ΕλλÜδαò.
σOμποτÝρ.
Η απογωγÞ του σιερα απü επßθεοη κατÜ τταλτκηò μοναδαò
επεφερε Την οτιò 16 ΦεΒρουαρßου 1943 ιταλτκεò δυνÜ-
κOταπροφÞ τOυ μειò μπαßνουν οτο χωριü ΔομÝντκο (κοντÜ
χωριοý Γερακüρι. στην Ελασοüνα), συλλαμβÜνουν τουò 117
,l2.
Ενο χρüνο ανδρCò ιοι) χιιιρτοý χαι. αφου ιουò ιιΓιCφC-
μεΤü τη σφαγÞ ραν Ýξω απü το χωριü, τουò εκιÝλεοαν. Σττò 29
τOυ ΔιOτüμOυ 0 Μαριßου 1943 τιαλτκη φαλαγγα ειοβÜλλει οτην πü-
μικρüò Αργýρηò λη των ΦαρσÜλων, πυρπολεß πÜνω απü 200 σπτιια
Σφουντοýρηò με
και την επüμενη μÝρα εκιελεß 27 Üτομα.'Τον Αυ-
τη γιOγιü κOι Την
γουστο του 1943 }ιra δτμεληò αναγνωρτοτικη ομÜδα
αδελφÞ του
τηò Βερμαχι μπÞκε στο ΚομμÝνο, üπου διαπßοταισε
üττ μταμτκρη ομÜδα ανταριþν εßχε σταθιτευοει σßο
χωριü. Δεν ανιαλλÜχθηκαν πυροβολιομοß kar οτ
Γερμανοß Ýφυγαν. Or κÜτοτκοι τροιιοκρατηθηκα\τ,
αλλÜ ο Ιιαλüò διοικητηò στην Αρτα τουò διαβεβαß-
ωοε üττ δεν διÝιρεχαν κανÝναν κßνδυνο. Τα ξημε-
ρþματα τηò 16ηò Αυγοýστου, 100 ανδρεò τοιι Ι2ου
Λüχου, που ανÞκε οιην Ιη Ορεινß Μεραρχßα, ει-
σÝβαλαν στο ΚομμÝνο, Δεν υπηρχαν ανιÜρτεò στò

10
 Ηeι,ò ßιι l.ßbeταtαιΙ Gιτòι,α tΙιe GιιeτßΙΙαs RιιΙιι/
lιr α Ιετχτ rιc.,_ τιπb.1.,τι[,Rοιιιχ.l:. ΤI,.τ.ßΙγ ßηιΙ c.πι!ß!.\νιlßε.fl λtτ...
dοιι,η ιh. Gτò.} ;ιιòtιιΙητ Ι,ß9ε ß.ο! ;,μΧοιγ οτ.τ !ιιε rßι! ιÞιß! τò, ßÞιΙ
uilller ιßτ.ι. ßΩιhοßιΙ7 ΙßιßιΙτιαΙß οΙ ιΙιΦυ$τιιdι ωß Gττeκ cilιrcll rι. mw
Ιßνßßξ ε ε.Φ.ò.τιιÞ(.. ΤΙι, ..ιιιJτι_lιdò ß..ουοι υι τh, γι(ιη.lαι!
I'ιEllicG (οιιιι, [ßοπι Ιhò υηιΙòßι,.οιηßΙ η.Ε_ιρßρ:ß tic: Gτσò. ευòιτιΙß
[ ιΙιι' hοιιη JQUan(\, lιirÞr ιha |(τιι!ι§
* ιιη
-/-ΙΙ
ιlιc ΛιhòÞ\-\,ιΙιrηιLι ι.ιιΙι.ιτ,
i'rltbcr, l.iιrdιr, Laιniι. òιò,l .ιιιßΙ
γßτιι ιrcrd ß|τιslιrcd soil ot'L,ß&,τιιòιΙ (ßτòιτò.
ΙßηιΙßηlι 1,ourτll' ιιηιΙòτ (hc ρτοιιειßνò τΙιτdιτιν
'l3. Ανταπüκριση
του 0γγλΙκοý
περιοδικοý «ΙΛΙατ
Ιπιαgßηι ιι1 εmηιßαη \ιhòη Ι §ºψ ιhò CτòòΚ 1;;u51131gt'» ψΙα
ητ8, *ßιh ιhò ηωιιιι " ΙßbòÞγ or Dθih "
enιbrciýcrcd:ιcmιs ßι, *τνßημ οιττ α hlhony. την Üνοδο του
Ι 9ιγ ßΙι( ι iilrgcπ l'rcτ ιο *οτl. ιο ατgιτ. ιο
§ßηß. siihouι thò ηßòhιτπß.ò ο[ ιhò ò{Γ;ιhßηßÝτß ελληνικοý
or ιhΙ Ιοοιòτ or ιhò òαιιh ιhßòf òοßτjßδηßΙγ 0ντÜρΤΙκOυ με
hovcring οιιτ ιhcnι. lßτò
hris,hιly Ιßι ηι ηßΕhι ιηý fre τßτλο «Εδþ σην
ι0 mοιι αbουι ßη ιhιJòτ,ò αÝιl.
απελευθερωμÝνη
Τ r òß ιhßs bilck8mund ß sψ our
'ιßιΙΙ η. ιhò ιßττι ιßßΕ. ΤΙιòγ wιac Ελλüδο οι
mn wßιh dctcτmincd fòηιυ]ýs,
αντÜρτεò
Ιου§
γοιιιιg κυβερνοýν! »,
c,hosÝ
bea τý. χωρßò ονομOοτΙκÞ
dinirc
ινιττ (irccι Unilbrms, ωπ βτßιß3ιι. οι}Ýfi 0ναφOρÜ στον
Gcrmrn or ΙιηΙßαπ or α ΙÞιΙò of òγòτιhßι8, ΕΛΑΣ

χωρý, αλλÜ or ΓερμανοΙ Ýστηοαν πολυβüλα σε δτÜ-
φορα σημεßα του χωριου πυροβολωνταò κατÜ των
κατοßκων που προσπαθουσαν να διαφυγουν. or
Γερμανιιß Üφιτσαν ιτßοω ιουò 317 νεκροýò και πρτν
φυγουν Ýβαλαν φωτιÜ σιο χωριü.6 Τον Οκτþθρτο
ιου 1943 Ýναò γερμανικüò λüχοò υπü τη δroiknσn
του λοχαγου Σüμπερ συνεπλÜκη με αντÜρτεò οτην
Κερπινιß Αχαßαò, με αποιÝλεσμα ιην ατχμαλωοßα
70 Γερμανþν σιραιιωιþν. Οι διαπραγματευοειò με
τον Ει\ΑΣ yra ιιlν αιτελευθÝ,ρωση των αιχμαλþιων
δεν αιιÝδωσαν ι<ar or ανιÜρτεò αποψÜοτσαν ιην ε-
κιÝλεση ιουò. Ο διοτκητηò ιηò ΒÝρμαχτ οιην Πε-
λοιüννιισο, οτραιηγüò Καρλ τφν Λε Σουßρ, ιην 1η
ΔεκεμSρßου (πριν απü ιην εκτÝλεση ιων Γερμανþν
ατχμαλþτων) διÝιαξε ιη διεε,αγωγη εκκαθαρτσττ-
κþν επτχετρhσεων σιιlν επαρχßα Καλαθρυτων.
ΜÝχρτ τα μÝσα ΔεκεμΒρßου eixav πυρπολÞσετ 50
χωρτÜ, κατασιρεψετ 1,000 οπßττα Kar εκτελÝσετ 694
πολßιεò (4Β7 αυü τουò οποΙουò οτα ΚαλÜβρυια σιτò
13 ΔεκεμΒρßου Ιθ43).'Εκεßνεò ιιò μÝρεò or Γερμα-
νοß διενεργουν αντßποτνα και σιη ΔρÜκετα Πηλßου.
Σιιò 17 Δεκεμθρßου Ιθ43 Ýγτνε ουμπλοκÞ ανταρτþν
με ΠροΠομΠÞ ΥερμανιΚηò φÜλαΥΥαò ΚαΙ οΚοΙþθη-
καν δυο Γερμανοß, Το αιιüγευμα ιηò ßδιαò μÝραò Ý-
φτασε οτο χωριü μονÜδα ιων SS και αφοý οκüιωοαν
μερΙΚουò ανιρεò, μαΖεψαν οσουò μΠορουοαν οιο
καφενεßο του χωριοý, Τα χαρÜμαια τηò επüμενηò
μÝραò ιουò εκιÝλεσαν, ανεβÜΖονιαò το ουνολτκü α-
ριθμü ιων θυμÜτων στα 11Β Üτοιια.
Στιò 5 Απριλßου 1944 ανιÜρτεò τουò ΕΛΑΣ υπο
τοτ, ΑλÝξη Ρüοτο (Υψηλανιη) Ýσιησαν ενÝ,δρα σε
γερμαντκη φÜλαγγα Ýξω απü ιο χωρτü Κλετοουρα
τηò ΚαοτοριÜò. ΠαρÜ το γεγονüò üιι οι γερμαντκεò
απþλετεò ηταν μτκρÝò (2 η Β νεκροß), επετδÞ το χω-
ρτü 8εωρουνταν αντÜριικο ι]ροιι υργ ιο αποψαοßσι η-
κε η Καταστροφη ιου. Την ßδια μÝρα μονÜδεò ιων
SS πυρπüλησαν ιο χωριü και οκüιωοαν 2ι5 καιοß-
Κουò, στη συντρlΠtτΚÞ πλετονüιιτιÜ ιουò ΥυναΙΚü-
παιδα (οι Üντρεò εßχαν φυγει με ιην ελπßδα üιτ or
Γερμανοß δεν θα οκüτωναν γυναßκεò Kar παιδιÜ).8
Σε ανιßποτνα για ιην απαγωγη ιου αντισιρατηγου
φον ΚρÜτπε οιιò 26 Ατιριλßου 1944, οι γερμανικÝò
δυνÜμετò σιην Κρηιη καιÝστρεψαν ια Ανþγεια, το
ΓερακÜρι, ιτò Βρυσεò, τα Σαχιοýρτα, ιην Κρυα Βρυ-
ση και Üλλα χωρτÜ και οκüτωοαν γυρω στουò 350
ΚαιοΙΚουò.
Ακüμη Kar λτγο πρτν απü ιην αποχþρησÞ τουò
ια ΥερμαντΚα σιρατευματα ουνεΧΙοαν ιη συσιημα-
ιικß εφαρμογÞ ανιτποßνων. Σιτò πρþτεò μÝρεò ιου
ΣεπτεμΒρßου ιου 1θ44 γερμαντκÝò μονÜδεò μαΖß με
τμηματα ΕλλÞνων συνεργατþν τουò ετοÝβαλαν οτο
χωρτü ΧορττÜιηò,
Με απειλÝò Kar πυροΒολισμουò συγκÝνιρωσαν
τουò ΚαιοßΚουò στην Πλατεßα του Χωρτοý ΚαΙ στη ου-
νÝχετα τουò οδηγησαν σ' Ýνα σπßιτ Kar ιουò υπüλοl-
)
Ακüμη κοι rliya ηρßν αmü την αηοχþρηστι
τουò τα γ€ρμανιΚα στρOτ€ýματο συνÝΧισαν
τη συοτημοtιΚη €φαρμογη eντιποινων

11
ΤΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ
14, 15. 0ι
τηò πουò σ' Ýνα φουρνο, üπου kar ιουò ÝΒαλαν φωττÜ.
επιζþντεò
σφογÞòτου ΣυνολτκÜ κÜηκαν, πυροΒολßθηκαν ý σφαγτÜστη-
Διοτüμου για καν 146 Üιομα, εκ των οποßων or 10θ Þιαν γυναßκεò.
χρüνΙα μετý θο
Δßγεò μÝρεò αργüιερα Ýγτγε μτα μαΖτκη σφαγη στα
συνεΧßσΟυν να
ΓταwτισÜ, ιηγ οποßα οργÜγωσαγ kar Ýφεραγ ετò πÝ-
ανüβουΙ σΤΟ ραò Ελληνεò συνεργÜτεò ιων Γερμανþν. Σττò 14 Σε-
νεΚρΟΤOφεΙΟ ΤOυ πτεμΒρßου 1944 τα ελληγτκÜ Ýγοπλα σþματα ιου
ΧωριOυ τ0 καντηλΙ λεβαντßνου Φρττò Σοýμπeρτ Kar του συνταγματÜρ-
γΙο το αγαπημÝνο χη Γεωργßου Ποýλου συγκÝνιρωσαν ιουò καιοß-
πρüσωπο που
κουò ιηò πüληò kar συνÝλαθαν üσουò θεωροýσαν
εΧOσOν
ýποπτουò. ΚÜποτουò τουò εκιÝλεσαν σε μτα αυοθη-
κη, ενþ ιουò περτσσüτερουò τουò οδηγοýσαν ξυλο-
κοπþνιαò τουò οε Ýνα μεγÜλο λÜκκο üπου Kar ιουò
εκτελοýσαν. ΥπολογßΖετατ üιτ 75 με 100 Üτομα σκο-
τþθηκαν εκεßνη τη μÝρα στα ΓταwτισÜ."
Τα αντßποτνα ωò μÝιρο καταπολÝμησηò τηò αντß-
σιασηò μüνο Βραχυπρü8εσμα αποδεßχθηκαν απο-
τελεοματτκÜ yra ιουò καιακτητÝò, καθþò οι αντÜρ-
ιεò Ýπεττα απü λßγο κατρü επανεμφανßΖονταν οιτò
περτοχÝò που εßχαν πληγεß, Or συνÝπετÝò ιουò ü-
Το οντßποινα μüνο Βραχυπρüδεσμα
αποδξßχδηκον οποτòßΙ€σμοτικü. Οι συνÝπειÝò
τουò üμωò γιο τον πΑηθυσμü Þτον Εορýτοτεò
Ι2
μωò yra ιον ελληντκü πληθυσμü ηιαν θαρýιατεò.
Περτουσßεò καιαστρÜφηκαν kar χτλτÜδεò μειαιρÜ-
πηκαν σε πρüσφυγεò, εκαιοντÜδεò οικογÝνετεò ξε-
κληρßστηκαν κα1 η συμμειοχÞ ΕλλÞνων σια αντß-
ποινα καλλτÝργηοε ιο Ýδαφοò yra την εμφυλτα οý-
ΥΚρουοη.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Χανò Φρανκ ΜÜγερ, Απü τη ΒιÝννη στα ΚαλÜΒρυτσ.
Τα αlματηρÜ ßχνη τηò 117ηò Ιýεραρχßαò Καmδρομþν
στη ΣερΒßα κσ1 ιην ΕλλÜδα, ΑθÞνα, 2003, οελ. 47-48,
2. Hagen Eleischer, «Deutsche "ordnung" ßη
Griechenland 1θ41-1θ44», οτο Η, Eleischer kar L.
Droulia (επτμ.), νοη Lidice bis KaIavryta. Widerstand
und Besatzungsferror, Βερολßνο, 1θθθ, σελ. |5Ι-225-
3. ΔημÞιρηò Παοχαλßδηò Kar ΤÜοοò ΧατΖηαναστασßου, ?ο
γεγονüτα mò ΔρÜμαò (ΣεπτÝμΒρlοò- ΟκτþΒριοò 1941 ).
ΕξÝγερση h προΒοκÜτοια;, ΔρÜμα, 2003, σελ. 134-280.
4. Μαρκ ΜαΖÜουερ, Σιην ΕλλÜδα του Χßιλερ. Η
εμπεlρßα τηò Κατοχßò, ΑθÞνα, 1θθ4, σελ. 203.
5. ΔημÞιρτοò Μαγκρτþτηò, Θυσßα ιηò ΕλλÜδοò κσι
εγκληματα κατοχηò 1941-1944, ΑθÞνα, 1θ4θ, σελ. 1Β5-
190.
6. ΜαΖÜουερ, ü.π., σελ. 2ΙΒ-22º.
7. ΜÜγερ, ü.rr., σελ. 33θ-467.
Β. ΣιρÜτοò ΔορδανÜò, «Αντßποινα ιων γερμονlκþν
ορχþν καηχηò στn Μοκεδονßα (1941-1944)»,
αδημοσßευτη δτδακιορτκη δτατρτθß, ΑρτοτοτÝλετο
Πανεπιστημτο Θεσσαλονßκηò, 2002, σελ. 543-5θ8,
9. ο.π.. οελ. º2|-742.
 ι

SS γραπτß αναφορÜ yra ιη σφαγη

Βοτωτßαò», δηλαδÞ yra ιην
ß944 σιο Δßοιομο (12,6),
ανιτμειþτιτση ιων ανταρττκων
Απρßfuοò ΟκτþΒριοò
δυνÜμεων (1.6). Τα συμμαχτκα
ΜονÜδεò ιων SS σκοιþνουν 215 Αιιελευθερþνειατ η ΑθÞνα (12,10),
σιραιευματα ετσÝρχοντατ οτη Ρþμη
καιοßκουò ιου χωρτου Κλετοουρα Ο ΔÜουιενμπαχ, ο επτκεφαληò
(4.6). ΣυμμαχτκÝò δυνÜμετò
ιηò ΚασιορτÜò σε ανιßποτνα του ιων SS οτη οφαγß του Δτστüμου,
αυοβτβÜΖονιατ οιη Νορμανδßα
θανÜιου λßγων Γερμανων σκοιþνετατ καια ιη γερμαντκη
(6.6),
σιραιιωιτκþν απü δυνÜμετò ιου υποχþρηση σιην Ουγγαρßα,
10 Ιουνßου: Φαλαγγα περßπου 65
ΕΛΑΣ (5.4). ΕκλÝγετατ οιτò Ι948
ΚορυσχÜδεò Ευρυτανταò η γερμαντκþν αυιοκτνητων με Στη δßκη ιων εγκλημαιτþν
δυνÜμετò των SS προχωρεß προò ιο
Πο.\τιικη Επιτροπη Εθνικßò πολÝμου οιη ΝτρεμθÝργη
Δßστομο. Επτκεφαληò ιουò ο
Αυε_\ευθÝρωσηò (ΠΕΕΑ), καταδτκÜΖειατ σε φυλÜκτση 15
Γερμανοò αξτωμαιτκüò
εκλεγμÝι,η κυΒÝρνηοη τηò ετþν ωò υπευθυνοò ιηò σφαγηò
του
ΔÜουτενμπαχ. Πprv απο ιην
Ελευθερηò ΕλλÜδαò, με ιιρüεδρο Δτοιüμου ο σιραιηγüò ΧÝλμουι
εßσοδο σιην πüλh συλλαμΒÜνετ
ιον Αλεξανδρο Σβþλο (1Β,4), Φελμτ
kar οκοιþνετ 6 αμÜχουò, Το
ΤÝοοερα νεαρÜ Üιομα απο ιο ß95ß
Δßσιομο σκοτþνονιαι απο μεσημÝρι ιμημα των Γερμανþν Η ποτνη ιου ΦÝλμτ μετþνετατ σε 10
ουΥΚρουειατ με ανιαριτΚεò
γερμανlκÜ πυρÜ (25,4), ΜαΖτκÝò δυνÜμειò οιο Στεßρι, Η μαχη
χρüντα και ιην τδια χρονιÜ
εκιελÝσετò καιοßκων χωρτων ιου αποφυλακßΖειατ.
ολοκληρþνειατ με μτκρεò
ΜυλοποιÜμου οτην Κρηιη σε
απþλετεò απü μÝρουò των
ανιßποτνα yra ιην απαγωγη ιου
Γερμανþν. Το δετλτνü or Γερμανοτ
Γερμανου αξτωμαιτκου ΚρÜτπε
εßχαν ολοκληρþσει ιη οφαγη του
(26.4).
Δτσιüμου, εκιελþνταò συνολτκÜ
Ιι/Ιüιοò
223 Üτομα.
Ο γερμαντκüò οτραιüò συναντα 0νüμοτο σφογιασθÝντων
Οτ γερμαντκÝò αρχÝò σιην Αθηνα
τσχυρη ανιßοιαοη αυü δυνÜμετò στην εßσοδο τηò εκκλησßοò
να Ζηιοýν απü το Σýνιαγμα
ιου ΕΛΑΣ σιην προοπÜθετÜ του των του Αγßου ΝικολÜου στο Δßστομ0
ΚÜιω Ολυμπο, Ο ΤεθωρακτσμÝνων ΓρεναδτÝρων
ετοχωρßσετ σιον
χþροò ιηò Ελεýθερηò
ΕλλÜδαò
ανιτοιÝκειατ σθεναρÜ
(6.5), ΣυνεδρτÜΖουν
οιον Λßβστο
εκπρüσωποτ τηò
κυΒÝρνησηò ιου t#iΞjffi iiftli *ßι
Καlρου, των ασιικων
κομμÜιων και ιων
ανιαριΙΚων
οργανþοεων στην
ΕλλÜδα υπü την
Üμεση ετιοπιεια ιων
Αγγλων (17-20.5),
Συμμαχτκα
αεροπλÜνα
Βομ$αρδßΖουν
γερμαντκÝò πüλετò
(2Β-29.5).
Ιοýνιοò
Το Α ΤÜγμα ιου 7ου
ΣυνιÜγμαιοò
Τεθωρακτσμενων
ΓρεναδτÝρων των SS
Ýχετ εγκαιασια8εß
σιη ΛτθαδετÜ yra
.\ογουò «ασφαλεßαò
τηò ΠερτοΧηò
13
Το ΕΣοτΕΡικο Μετοπο

4, 0 Τσουδερüò
(δεýτεροò οπü
δεξιÜ) σε
σýσκεψη
εξορßστων
φιλοσυμμοχικþν
κυβερνÞσεων στο
Λονδßνο. Η
ενδυνüμωση του
ΕΑΜικοý
κνÞματοò στην
Ελλüδο επÝφερε
την αποπομπÞ του
οπü τουò
Αγγλουò.
5. Γεþργιοò
ΠαπανδρÝου, ο
ικονüτεροò
Ελληναò πολιηκüò
στην εφαρμογÞ
τηò βρετανικÞò
πολπικÞò,
Η λεζÜντα οπü
Αλη8τνÝò εκσιραιεßεò οργανþνονιαν ενÜνιτα στην Αμφτλοχßα, σττò 12 Ιουλßου, εßχε 42 νεκροýò
σττò αντßπαλεò Ζþνεò. Σιτò 6 Μαßου τσχυρÜ γερμα- kar 454 ιραυμαιßεò! Το μÝιωπο αποδετκνυüταν ε-
βρετουκü
περιοδικü τηò ντκÜ αποσπÜσματα προσπÜθησαν να δτετσδýσουν ξατρειτκÜ σταθερü kar πολý δυσκολα μποροýσε να
εποχÞò στον ΚÜτω Ολυμπο με καιαοτροφτκÜ αυοτελÝσμα- ανατραπεß προò ιη μßα ß την Üλλη καιεýθυνοη.
ια, καθþò δεν μπüρεσαν να ανατρÝψουν ττò εκεß α- ΦυστκÜ, üταν or δυνÜμετò των κατακιητþν kar ιηò
νιτστÜσετò ιου ΕΔΑΣ. Σττò 14 Ματου Γερμανοß kar κυΒÝρνησηò τηò Αθßναò περνουσαν σττò περτοχÝò
ΤÜγμαια Ασφαλεßαò αυÝιυχαν να ετσθÜλουν στην των ανταριþν, ιο Βαστκü ιουò μÝλημα Þταν να κα-
ΥυÜιη. Την επομÝνη αποκροýσιηκαν σττò προ- τασιρÝψουν τα πÜντα. Τον Ιοýλτο or επτχετρησετò
οΒÜσετò ιων βουνþν τηò Θεοσαλßαò. Αργüιερα, θα-
ρτÝò απþλετεò κατ αποτυχßεò συνüδεψαν ττò προ-
οπÜθετεò ιων Γερμανþν και ιων ΤαγμÜτων Αοφα-
λεßαò να δτετσδýσουν με αποσπÜσματα σιην Ελεý-
θερη ΕλλÜδα. Σιη Στυμφαλßα Kar ττò Καροýιεò,
αυτοý του εßδουò οι επτχετρßσετò οδßγησαν σε α-
ληθτνÝò συμφορÝò. Ηταν φανερü üττ η ετσβολÞ
οτην Ελεýθερη ΕλλÜδα μπορουσε πλÝον να yivεr
μüνο με σημανττκÝò στραττωττκÝò επτχετρησετò.
Σιτò 3 Ιουλßου σιη Βüρετα Πßνδο or εκεß επτχειρη-
σετò απασχüλησαν 15.000 σιραττþτεò, Γερμανοýò
kar Ελληνεò συνεργÜτεò ιουò. Στην ΑθÞνα, or επτ-
χετρßσετò εναντια οιιò «κοκκινεò» συνοτκßεò krvn-
ιοποτοýσαν þò και δυο χτλτÜδεò στρατιþιεò, Γερ-
μανουò kar «τσολτÜδεò».
Απü ιην Üλλη μερτÜ ΒαριÝò απþλετεò συνüδευ-
αν επßσηò κÜθε προσπÜθεια ιου ΕΔΑΣ να υερÜσετ
με ιη οετρÜ ιου στην επßθεση οτην καιεχüμενη Ζþ-
νη. Στην Αμφτσσα, την Ιη Ιουλßου ο ΕΛΑΣ εßχε 25
νεκροýò και 50 τραυμαιßεò, ενþ, λßγο αργüιερα,

Το κÝντρο τηò ΑδÞνοò και στροτπγικÝò

π€Ρ!οχÝò γýΡω οπü ουτü «ονÞκον» στην
κυΒÝΡνηση Ρüf,ßη κοι στιò γΕΡμονικÝò ορχÝò

]6

σιην Πßνδο προκÜλεοαν την καιαστροφη 4.500 oπr-
ιτþν κατ 5.500 αποθηκþν, καλυβιþν, σιÜΒλων kar
Üλλων θοηδηιτκþν χþρωg καθþò kar ιη μαΖτκη
αρπαγÞ η θανÜτωση μτκρþν kar μεγÜλων Ζþων. Η
καιεχüμενη ΕλλÜδα ιρεφüταν πλÝον με ιη δτεθνÞ
θοÞθετα που Ýφερνε ο Ερυθρüò Σταυρüò (περτσσü-
ιεροτ απü 30;000 ιüνοτ εφοδßων ιο μßνα πλÝον) kar
ωò εκ τοýτου μποροýσε με Üνεση να κατασιρÝφετ
ιην παραγωγτκÞ βÜση ιηò αγροιτκηò ΕλλÜδαò που
στηριΖε επτσιιιστικÜ ιην Ελευθερη ΕλλÜδα κατ τον
ΕΔΑΣ.
Το ποfuτυü τοπßο
Η απελευθÝρωση παρ' üλ' αυτÜ πλησßαΖε χωρßò
κανεßò να μπορεß να προμαντευσει τη μορφη που
θα Ýπαιρνε. Σιην ουσßα, ιον Ιοýντο υπηρχαν τρßα
κυΒερνηττκÜ σχηματα που δτεκδτκοýσαν τη μετα-
πολεμτκη δτακυθÝρνηση ιηò χþραò kar εν ιω με-
ιαξý ενßσχυαν ιτò δυνÜμετò ιουò. Η κυΒÝρνηοη του
εξωιερτκοý επýßωσε ιηò κρßσηò του Απρτλßου (ü-
ιαν στασßασαν or ελληντκÝò Ýνοπλεò δυνÜμετò ιηò
ΜÝσηò Ανατολßò Ζητþνταò την προσÝγγτοη με ιην
Αντßοιαση και τη δημτουργßα κυθÝρνησηò Εθνι-
κηò Ενüτηταò με την ΓΙΕΕΑ), ανττκαθτοτþνταò τον
Τσοιýερü με ιον Κανε]ýüπουλο και ιον Κανελ-
λüπουλο με τον Γαßργτο ΠαπανδρÝου. Ο ιελευ-
ιαßοò αποδεßχθηκε εξατρειτκÜ τκανüò σιην αφο-
μοßωση των θρεταντκþν προθÝσεων Kar σιουò ια-
κττκοýò ελτγμουò. Το μεγÜλο ατυχημα, δηλαδÞ η
δτÜλυοη ιου ελληντκοý σιραιοý στην Αßγυπιο, με-
ταιρÜπηκε σε πλεονÝκιημα, καθþò στη θÝση του
qργανþθηκε Ýνα ολτγÜρτθμο μεν, αξτüπτστο δε οþ-
μα. η 3η Ορετνη Ταξταρχßα.
Το αßτημα yra ιη δημτουργßα περτσσüτερο αντl-
προσωπευττκηò κυΒÝρνησηò «αξτοποτηθηκε» απü
ιουò Βρετανοýò Kar ιον Παπανδρεου σιην περßφη-
6. Η διüλυση του
μη Σýσκεψη ιου ΛτβÜνου -17-20 Marou- και σιο ελληνικοý
«Σýμφωνο» που υπογρÜφτηκε σε αυιη. Η πρü- σροτοý πη
σκληση εκεß ιων «ασττκþν κομμÜιων» Kar εκπρο- Μ. ΑνατολÞ κοι
οþπων ιων «εθντκþν οργανþσεων»» τηò Αθßναò -ο- η δημ'Oυργß0
πü ιτò οποßεò or περισσüτερεò ακροθατοýσαν στα ü- Τηò 3ηò 0ρευÞò
pra του δωστλογτομοý- αποιÝλεοε επτδÝξιο πληγ- ΤΟξΤρχßοò
ΑρτστερÜò. Σιηγ ΠρOσεφερε σην
γεφýρωσηò» των ΚυβÝρνηση
ιου «κρÜιουò ιων ΠΟΠΟνδρÝου Ýνα
Κομμουντσμοò νομτμοΠοτουνιαν καΙ η Περτ «ιρομο-
κρατßαò» ιηò ΑρτσιερÜò φιλολογßα (με την αξτοποß-
ηση στο Ýπακρο γεγονüτων, üπωò η δολοφονßα του
συνταγμαιÜρχη Ψαρροý), üοο παρÜδοξη και αν
φαινοιαν σε εΠοΧεò Που ο ΚαιαΚτητηò Κα1 οΙ συ-
νεργÜτεò ιου επτδεßκνυαν καταστροφτκß riar φοντ-
κη υσιερßα, Ýδτνε Ýνα περτεκιτκü πολτιικü μηνυμα.
Ο δευιεροò πüλοò εξουσßαò, η κυΒÝρνηση ιου Ιω-
Üwη ΡÜλλη kar ο γýρω απü αυτÞν ανιτΕΑΜτκüò
χþροò, εßχε ουστασττκÜ εντσχυθεß σιτò αρχÝò του τε-
λευταßου κατοχικοý καλοχατρτου. Η μεθοδτκÞ ε-
υÝνδυοη ιων Γερμανþν στη δημτουργßα ελληντ-
κþν Ýνοπλων σωμÜιων Kar η σημανττκη αýξηοη
των ετσαγüμενων μÝσω ιου Ερυθρου Σταυροý αγα- >
Οι προσφυμκÝò, €ργοτικÝò κοι ÝßΙßΙεò
συνοικ߀ò γýΡω οπü την ΑδÞνο Ερßσκοντον
στο χÝΡια του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ
Ιº
 8. Το
οντιοτασιοκü
κßνημο και η
συγκρüτηση τηò
ΠολπικÞò
ΕπιτροπÞò
ΕθνικÞò
ΑπελευθÝρωσηò
αποτελοýσαν τον
τρßτο πüλο
πολιτικÞò
εξουσßοò στην
κατοχικÞ ΕλλÜδα
θþν, που δταχετρτΖüταν ο κυΒερνηττκüò μηχαντ-
ομοò, εντσΧυσαν σιραιτωττκα, οτκονομτΚα kar Προ-
παντüò πολτττκÜ την κυΒÝρνηση συνεργαοßαò. Με-
γÜλοò αριδμüò αξτωματτκþν του τταλατου στρατοý
kar δημοσßων παραγüντων ουνεργÜΖονταν πλÝον
ενεργÜ μαΖτ τηò r<ar, μαΖι με τα Korvωvrka οτρþμα-
ια των «πλουττσÜντων στη δτÜρκετα τηò Κατοχηò»
-{πωò τουò ΠερτΥραφουν οΙ σΧετΙκοτ νομοτ- ιηò ε-
ξασφÜλιΖαν τοχυρü κοτνωντκü υπüοτρωμα και την
Ýκαναν αξτüπτσιο εταßρο yra συνομτλßεò με ιην ε-
πßσηò ανιτΕΑΜικη κυSÝρνηοη ιου ΠαπανδρÝου,
Το μüνο ηροΒλημα ηταν η τηρηση των ηροσχημÜ-
των, προΒλημα üχτ εξατρεττκÜ δυσεπßλυιο σε εκεß-
νουò τουò ατματηρουò Καιρουò.
Η ΠολττκÞ Επτιροτý Εθνκßò ΑπελευθÝμοσηò
Ο ιρßιοò κυΒερνηιτκüò πολοò εξεφραΖε ιο καια-
πληκττκü κßνημα τηò Αντßστασηò. ΜÝσα σε δýο
χρüντα, ξεκτνþνταò αυü ιο τßποτα, η ελληντκÞ kor-
1Β
lιt:
νωνßα εßχε δημιουργησετ Ý,"η ανεξÜρτηιο πλÝγμα
εξουσßαò, ιο οποßο Ýδινε δεßγματα νÝων ανττλßψε-
ων οτη δτακυSÝρνηση τηò χþραò κυρταρχþνταò
σχεδüν απüλυτα στη μτση ελληντκη επικρÜτετα.
στην Ελευθερη ΕλλÜδα. Σττò 1Β Απρτλßου η ΠΕΕΑ
πßρε την ιελτκÞ μορφη τηò. Προεδρüò ιηò Kar τα}
ιüχρονα γραμματεαò Εξωτερικωγ Πατδεßαò kar
ΘρησκευμÜιων και ιηò Λαßκηò Διαφþιτσηò ανÝλα-
Βε ο ΑλÝξανδροò Σftßλοò. Ο Ευρπßδηò l\[.uokrp
τdτò Ýγτνε αντιπρüεδροò και γραμματÝαò Eπrorιr-
ομου, ο Ηλßαò Τστρτμþκοò γραμμαιÝαò Δτκατοσι>
νηò, ο Γτþργηò ΣτÜντοò !ραμματεαò Εσωτερτκþγ ο
Εμμανουýλ ΜÜντοχαò ιραμμαιÝαò Σιραιτωιτκþν,
ο Νχüλαοò Ασκοýτσηò γραμματÝαò Συγκοτνωνßαg
ο Αγγελοò Αγγελüπουλοò γραμματÝαò Οτκονομτ-
κþν, ο ΠÝτροò Κüκχοληò γραμμαιÝαò Κοτνωντκηò
Πρüνοταò, ο Κιßτταò Γαβρmλßδηò γραμμαιÝαò Γε-
ωργßαò kar ο ΣιαμÜαιò Χαταημπεηò γραμματÝα1
9. Η Συμφωνßα
του ΛιβÜνου
Ýβολε στο
πολιτικü ποιχνßδι
παλιοýò
πολιπκοýò που
δεν εßχον πλÝον
ουσιοοηκÞ
επιρροÞ στηυ
Ελλüδο

Εθντκηò Οτκονομßαò.
Γτα ιη νομτμοποßηση και ιην ιολτιτκÞ ιηò ενß-
σχυση η Επτιροπη ιροχþρησε Üμεσα σε ακüμη Ý-
να Βßμα. ΑνÜμεσα οττò 23 Kar σττò 30 Απρτλßου ορ-
γανþδηκαν σιην Ελευθερη ΕλλÜδα kar σε πολλÝò
απü ιτò καιεχüμενεò Ζþνεò εκλογÝò -με μειαΒλη-
ιÝò, ανÜλογα με την περßσταση, δταδτκαοßεò. Με
ιον Ýνα Þ ιον Üλλο ιρüπο περτσσüτεροτ απü ενÜμτ-
στ εκαιομμýρτο Üνθρωποτ πηραν μÝροò στην εκλο-
yrkn δταδτκασßα, γεγονüò που πανηγυρßοιηκε δεü-
ντωò απü ιην ΠΕΕΑ, καθþò σττò προπολεμτκÝò ε-
κλογÝò ο αρτθμüò ιων ψηφοφüρων σπÜνια ξεπερ-
νοýοε ιο Ýνα εκατομμýρτο. Εξυπακουετατ üττ σε αυ-
τη την εκλογτκη δταδτκασßα πηραν μÝροò, τσüτιμα,
or ΥυνατΚεò.
r εκλεγμÝνοτ ανιτπρüοωποτ, ουνολτκÜ
206 Üιομα, ξεκßνησαν yra την ορετνη Ευ-
ρυιανßα απü ιτò πüλετò kar ια χωρτÜ κÜθε
γωντÜò ιηò χþραò. Or εργασßεò ιου Eθvr-
κου ΣυμΒουλßου Ýγτναν στο σχολεßο ιου
χωρτοý ΚορυσχÜδεò Ευρυιανßαò (ιο οποßο, yra ττ-
μωρßα, Ýχασε μεταπολεμτκÜ το üνομÜ ιου το οποßο
ιου αυοδüθηκε εκ νÝου μειÜ το 1θ74Ι) απü ττò 14 þò
ττò 27 Μαßου ιου 1θ44. Το κεßμενο ιων «Γεντκþν
ΔταιÜξεων» που ψηφßοτηκε εκεß μττοροýσε να 0ε-
ωρηθεß ωò ουνιαγματτκü κεßμενο, SÜση yra ιη με-
ταπολεμτκη ΕλλÜδα... Σιην ουσßα επτκυρωνε üλα
üοα εßχαν δτατυπωδεß νωρßτερα οτα δτÜφορα επß
μÝρουò κεßμενα τηò ΠΕΕΑ, ιου ΕΔΑΣ και ιων πε-
ρτφερετακþν οργÜνων ιηò Λαßκßò Αυιοδτοßκησηò
kar με ιον ιρüπο αυτü χÜραΖε με οαφηνετα ια πο-
λτιτκÜ üρτα ανÜμεσα στην Αντßσιαση Kar ττò δυνÜ-
μετò που, με τον Ýνα Þ ιον Üλλο τρüπο, εßχαν
οφαφετ ενανιΙον ιηò.
ΔτÜ πυρüò kar στδηρου
Μερτκουò μηνεò lprv απü την απελευθÝρωση ια
10. Το Δßοτομο
Ýξι μÝρεò πριν
απü τη σφαγÞ,
απü το
φωτOγρOφ0
Απüστολο
Βαρδουσιþτη
σιρατüπεδα, or παραιÜξετò που δτεκδτκουσαν ιην ε-
ξουσßα σιη χþρα kar το δτκαßωμα να προοδτορß-
σουν ιη μειαπολεμτκÞ korvωvrkÞ, οτκονομικη Kar
πολττκÞ ιαυιüιηια ιηò χþραò, ηταν ιρßα. χωρßò κα-
νεßò να μπορεß να προσδτορßοει ποιο ηιαν ιο πλÝον
τσχυρü. Η Πολτττκη Επττροπß Εθνικηò ΑπελευθÝ-
ρωσηò, ιο ΕΑΜ kar ο ΕΛΑΣ εκπροσωπουσαν Ýνα
μαΖτκü κßνημα, üμοτο του οποßου δεν εßχε να επι-
δεßξει η τστορßα ιηò χþραò. Δεν αρκουσε αυιü. Σιην
ουσßα στηρτΖονιαν σε μτα κατεοτραμμενη χþρα,
ιην οποßα η λυοσαλÝα αναμÝιρηση με τουò ανιτπÜ-
λουò ιουò την κατÝοιρεφε κÜδε μÝρα κατ περτσοü-
τερο. Η οτκονομßα ιηò Ελεýθερηò ΕλλÜδαò δυσκο-
λευüταν πλÝον να εξασφαλßσει ια απαραßιηια yra
ιουò αντÜρτεò Kar ιουò πολτιτκουò τηò μηχαντ-
ομοýò. Ηταν αδτανüηιο να προοδοκÜ κανεßò üιτ αυ-
ιη η παραγωγτκÞ βÜοη θα μπορουσε να εξασφα-
λßσετ αυιÜ υου or μεγÜλεò υüλετò χρετÜΖονταν, να
υποκαιαοτησετ την επισιιισττκÞ βοÞθετα που ερχü-
ταν απü ιο εξωιερτκü, Or Βρετανοß το γνþρτΖαν αυ-
ιü kar σιον περß πολτιτκου μÝλλονιοò ιηò Ελλαδαò
λüγο ÝπατΖαν με ιην απετλη τηò πεßναò, Üλλοιε
δτακρτιτκÜ, Üλλοτε ωμÜ kar απροκÜλυπια.
Γτα τουò Üλλουò, αυτοýò που κυΒερνοýσαν στην
Αθηνα kar εκεßνουò που περßμεναν σιο ΚÜτρο, ια
προΒληματα ηιαν δταφορειτκÜ. Με πλεονÝκτημα
τη οιενÞ τηò οýνδεση με τη ΜεγÜλη Βρετανßα, ιη
συμμαχτκη δυναμη που θα δταδραμÜιτΖε τον κýρτο
ρüλο σιη μεταπολεμτκη ΕλλÜδα, η κυΒÝρνηση
ΠαπανδρÝου δα Ýυρεπε να επανακτÞσει ιο Ýδαφοò )
§ € w§º§§§ζ Ý α*; κ«Χ mναζ,
KξJ
§§ §α Φ€χßΚ Φ¿Κ €&j§ζ3,
§ßº€ Ý αηr νζ§ §iJ\l¾§}i αι:ιτ τmγ ¾*§¾αεγ§º
19
Το ΕτοτΕΡικο Μετοπο
ιηò επικρÜτετÜò ιηò Kar το λαü ιηò, με το καλü η με
ιο Üγρτο. Με πλεονÝκιημα ιη σχÝση τηò με τουò κα-
ιακτηιÝò Γερμανουò και την επτοτττσιτκÞ βοÞθεια,
η κυθÝρνηση ΡÜλλη Ýπρεπε εναγωνßωò να κρατη-
σεΙ ια «ΚεΚιημενα» ιηò, ωσιε να μΠορετ να Προ-
σφÝρει στη «οýγκλτση» και να ενιÜξετ το μεγαλý-
ιερο μÝροò ιων δυνÜμεων που ανιιπροοþπευε στο
μεταπολεμτκü σýοτημα. Και στη μßα και στην Üλ-
λη περßπιωση ιο μεγÜλο εμπüδιο, το μεγÜλο πρü-
11. Ενο παποýτσι, Βλημα Þταν η Αντßσταση.
μερικý κουρÝλια Γτα ιο λüγο αυτü ο ενανιßον ιηò πüλεμοò ηταν η-
και πολý οßμα δη αδυσþπητοò, φαναιτκüò. Με κÜθε μÝσον, πολτιτ-
οτην πüρτα ενüò Κο, στραττωττκο, οτΚονομτΚο, τρομοΚρατΙΚο, ο Κο-
σπιτιοý του σμοò του ΕΑΜ και τηò ΠΕΕΑ Ýπρεπε να οδηγηOεß
Δστüμου
ι
ι
20
σε καιÜσιαοη ασφυξßαò, να συνιρτΒεß με ιον πτο α-
πüλυιο ιρüπο. Η απßστευτη αγρτüτητα των καταοιρο-
φþγ των «μπλüκων», των αιελεßωιων εκιελÝσεωγ
ιων μαΖικþν συλληψεων Kar τηò μειαφορÜò χτλτÜ_
δων ανθρþπων οια στραιüπεδα τηò Γερμανßαò, αυ
ιüν το οτüχο εξυπηρετουσαν. Η κορυφωση αυτþν
των πρακτικων ξεκτνησε απü τον κρτστμο μßνα, ιον
Απρßλιο του 1944, yra να κορυφωθεß τουò επüμε-
νουò μηνεò και να ουνεχτοτεß þò ιην απελευθÝρο>
οη. Το Δßστομο ηιαν απλþò Ýναò οταθμüò σε αυιÞ
ιην κλιμÜκωοη του θαναττκου. Ενα επετσüδτο σε Ý-
ναν πüλεμο χωρßò κανüνεò, üρουò kar üρτα, και' ετ-
κüνα kar ομοßωση ιου ΜεγÜλου ΠολÝμου, που ιηι,
ßδια εποχÞ μÜιωνε ολüκληρη ιην ανθρωπüιητα. I
 Ενδεικτικüò πßνακαò μαζικþν εκτελÝσεων ΕΜÞνων πολιτþν
απü τα γερμανικÜ στρατεýματα κατοχÞò και τα ΤÜγματα Ασφαλεßαò στην περßοδο Απριλßου-Ιουλßου 1θ44

Απρßλιοò, ειαελÝσειò οτη Λαμßα (περßπου 'Ι5Ο) και οτη ΛÜριοα (64)
4 Απριλßου. εκτÝλεση 36 πολπþν οτην Ιστιαßα Ευβοßαò
4 Απριλßου: εκτÝλεση στην Κüρινθο 50 πολιτþν
6 Απριλßου: εκτÝλεση 50 πατριωτþν στο ΣκοπευτÞριο τηò ΚαισαριανÞò
6 Απριλßου: πυρπüληση τηò Κλεισοýραò στη δυτικÞ Μακεδονßα και εκτÝλεση 233 κατοßκων του χωριοý
1Ο Απριλßου: εκτÝλεση 6 πολπþν στη Λαμßα
14 Απριλßου, εκτÝλεση 1 2Ο πατριωτþν απü τα ΤÜγματα Ασφαλεßαò και τουò Γερμανοýò οτο Αγρßνιο
18 Απριλßου. εκτÝλεση 35 πολιτþν οτην ΑθÞνα
22-25 Απριλßου, επιδρομÞ γερμανικþν και «ελληνικþν» δυνÜμεων (Ε Σ του συνταγματÜρχη Ποýλου, ΠΑΟ κ λπ ) οτα
ορεινÜ τηò δυτικÞò Ινακεδονßαò. Πυρπüληση χωριþν και μαζικÝò εκτελÝσειò κατοßκων: 318 οτην
Κατρüνιτοα (ΠýργοÞ, 15Ο οτο Ι\τºεοüβουνο κ λπ
25 Απριλßου: εκτüλεοη 1 34 κρατουμüνων των φυλακþν ΛιβοδειÜò στον Καροκüλιθο

1 Ινοßου. εκτÝλεοη 20Ο κρατουμÝνων κομμουνιστþν του οτροτοπÝδου Χαßδαρßου οτην ΚαισαριανÞ (Οι 1 70 Þταν
πρþην κρατοýμενοι τηò Ακροναυπλßαò και οι 30 πρþην εξüριοτοι οτην ΑνÜφη)
3 Μαßου: νÝα εκτÝλεση 75 πατριωτþν, 57 κρατουμÝνων απü τιò φυλακÝò Χατζηκþοτα και 1 Β γυναικþν
απü το στρατüπεδο του Χαßδαρßου
4 Μαßου: συΜÞψειò δημοσßων υπαλλÞλων ΕκτÝλεση 16 απü αυτοýò, τηò ΤηλεφωνικÞò Εταιρεßαò κυρßωò
5 Μαßου: εκτÝλεση 48 πατριωτþν στη Χαλκßδα
10 Μο[ου, απαγχονισμüò απü τα ΤÜγματα Ασφαλεßαò (διοικητÞò ΚουρκουλÜκοò) δÝκο αγωνιστþν οτην ΠÜτρο, στα
ΨηλÜ Αλþνια ΑνüμεσÜ τουò οι Χρ Χωμενßδηò και Δ Πετρßδηò, αντιπρüσωποι τηò ΠΕΕΑ στον Ι\,4οριü
ιδρυτικÜ οτελÝχη του ΕΑΜ
1Ο ΙνΙα[ου: εκτÝλεση στο ΣκοπευτÞριο τηò ΚαιοαριανÞò 92 πατριωτþν και κομμουνιστþν ΑνÜμεσÜ τουò δÝκα γυναßκεò
-]
] Μαßου: εκτüλεση 1ΟΟ ομÞρων στη Βοιωτßα
12 Μα[ου: απαγχονισμüò 24 κρατοýμενων πατριωτþν απü το οτρατüπεδο τηò ΛÜριοαò οτον Δοξαρü
16 Μαßου; εκτüλεση 1 20 πατριωτþν απü το οτρατüπεδο του ΧαΙδαρßου
20 Μαßου: σýΜηψη των περßπου τριακοσßων Εβραßων τηò πüληò των Χανßων οτην ΚρÞτη Στιò 9 Ιουνßου το πλοßο
«Ταναßò» που τουò μετÝφερε προò τον Πειραιü και απü εκεß οτα στρατüπεδα εξüντωσηò τορπιλßστηκε,
με αποτÝλεσμα το θÜνατο του συνüλου των συΜηφθüντων
2,] Μαßου: απαγχονισμüò Β πατριωτþν στον Βüλο απü τα ΕΑΣΑΔ
23 Μαßου: πυρπüληση του χωριοý Λßμνη Αργολßδαò και εκτÝλεση Β6 κατοßκων απü Γερμανοýò και Τüγματα Ασφαλεßαò
2Β Μαßου: εκτÝλεση 1 5 πατριωτþν οτο Βοθιτιüπι Κορινθßαò απü τα Τüγματα Ασφαλεßαò
Οι εκτελεομÝνοι κατÜγονταν οπü το χωριü Αγιοò ΙωÜννηò Κορινθßοò
2 Ιουνßου: εκτÝλεση 22 χωρικþν οτο ΚοντομÜρι Κυδωνßοò, οτην ΚρÞτη
6 Ιουνßου: εκτÝλεση 1Ο1 πατριωτþν απüτο οτρατüπεδο «Παýλου ΙνελÜ» οτο δρüμο Θεοσαλονßκηò-Κιλκßò
ΑνÜμεσÜτουò ο Κþοταò ΧατζÞμαληò γραμματÝαòτηò ΕππροπÞò Πüληò Θεοσαλονßκηòτου ΚΚΕ
θ Ιουνßου: σýλληψη των '] 7θ5 ΕΜÞνων Εβραßων τηò ΚÝρκυραò ΜεταφÝρθηκαν οτα οτρατüπεδα üπου
και εξοντþθηκαν σχεδüν üλοι
-]0
Ιουνßου: καταοτροφÞ του Διστüμου ΕκτÝλεση 22θ στην πüλη και 67 οτα γýρω χωριÜ, στα χωρÜφια και τουò δρüμουò
]6 Ιουνßου, εκτÝλεση στο «ΠοτÜμι» τηò Καλαμüταò 3Ο πατριωτþν, απü τα Τüγματα Ασφαλεßαò
(σε αντßποινα για το θüνατο του ταγματÜρχη ΓεωργαλÜ) Ανüμεσα στουò εκτελεσμÝνουò, τρειò γυναßκεò
']6 Ιουνßου: εκτÝλεοη οτην ΑγυιÜ Χανßων του ΒαγγÝλη ΚτιοτÜκη, γραμματÝα τηò ΕπιτροπÞò ΠεριοχÞò ΚρÞτηò του ΚΚΕ
20 Ιουνßου: εκτÝλεση 27 πατριωτþν απü τα ΤÜγματα Ασφαλεßαò στο ΚαβακλÞ Θεσσαλßαò
26 Ιουνßου με 2 Ιουλßου: εκκαθαριοτικÝò επιχειρÞσειò των Γερμανþν και των ΤαγμÜτων Ασφαλεßαò οτην Κυνουρßα και τον ΠÜρνωνα
Οι δυνÜμειò του ΕΛΑΣ διÝφυγαν προò τον Ταýγετο Εκτüλεση 202 πολιτþν κοι σýλληΨη Üλλων 500
] Ιουλ[ου: απαγχονισμüò 50 πατριωτþν-κρατου μÝνων οτο στρατüπεδο Χαßδαρßου, απü τουò Γερμανοýò
στο Χαρβüτι ΑττικÞò
2 Ιουλßου: εκτüλεση 5Ο πατριωτþν στα Σφαγεßα τηò Θεοσαλονßκηò
21 Ιουλßου: εκτÝλεση 5Ο ομÞρων απü το στρατüπεδο του Χαßδαρßου
24 Ιουλßου : σýΜηψη των περßπου 1 70Ο Εβραßων των ΔωδεκανÞοων
ΣτÜλθηκαν στα οτρατüηεδα üπου εξοντþθηκαν σχεδüν üλοι
3 - 22 Ιουλßου: εκκαθαριστικÝò επιχειρÞσειò των Γερμανþν και «εΜηνικþν» δυνÜμεων (ΤÜγματα Ασφαλεßαò Ε Σ , ΠΑΟ
κλπ ) οτη βüρεια Πßνδο ΕκτÝλεση ] 6] πολιτþν, καταοτροφÞ 4 45Ο οικιþν, 5 500 καλυβιþν, μαντριþν και
αχυρþνων ΓενικÞ λεηλασßα και συΜÞψειò 427 ομÞρων

2Ι
 Η ΣΦΑΓΗ

Ε
5. ΕυστÜθιοò Δ.
Σταθüò, ετþν 4. Σßδερη, ιον ΓιÜwη Ν. Γαμ3ρßλη και ιον ΔημÞ-
ΕκτελÝοτηκε μÝσο ιρη I. Σφουντοýρη. ΤÝοσερτò νÝουò ανθρωυουò, 20
οτη μüνδρο του με 25 χρüνων, οτ oπoior εßχαν αφησει ιην τελευιαßα
Σπýρου Μολüμου τουò πνοη αυü ιτò σφαßρεò ιου κατακτητη στιò 25
αφοý πρþτα Απρτλßου σιην ιοποδεοßα ΤσÝρεò, ενþ Ýβοσκαν α-
βοσονßοτηκε. μÝρτμνα ια κοπÜδτα τουò. Eιor, η κßνηοη που εμ-
Το κορμüκι του
φÜντΖε το χωρτü εκεßνο το ΣÜΒΒατο ηταν ξεχωριοιη,
βρÝθηκε γεμüτο Εκπληξη kar ανησυχßα προκÜλεοε σιουò Δτστο-
χαρακιÝò απü μαχοßρι
μßτεò η εßσοδοò στην πολßχνη τουò σιτò 10.00 το

CIι ΓερμαιτοÝ εßχαγ προòιflοφοσßσει τη σφαγÞ
ταυ Α!στüμου. Ακüßιη και την §φορμÜ
παυ ζητοýσαν τηγ πρ§κÜfrεσαν οι ßδ|ο|
6. Λουκßα πρωß μιαò φÜλαγγαò 65 αυιοκτνηιων του γερμαντ-
ΜαλÜμου, ετþν 7. κοý στραιου με περßπου χßλτουò στραττþιεò.
ΒρÝθηκε Αò δουμε üμωò σιη ουνÜφετα αυιÞ απü που ξεκß-
σκοτωμÝνη Ýξω νησε η γερμαντκη φÜλαlγα, αφηνονιαò γη λιγο
σπü τη μÜντρα του ιουò Δτοτομßτεò οτον ατφντδταομü ιηò πρþτηò τουò
πατρικοý τηò, Ýκπληξηò. Γýρω στιò 7.30 ιην αυγη του Σα,θβÜτου οι
εντüò τOυ οποßου Γερμανοß επßταξαν στη ΛτβαδετÜ δýο τδτωττκÜ φορ-
εκτελÝστηκαν
,l1 τηγÜ αυτοκßνηια, το υρþιο με αριθμü κυκλοφορßαò
ýτομα.
24321 και οδηγü ιον Στη5ρο ΠελεκÜνο η Κουρκου-
7. Νικüλαοò Π,
τÜ kar το δευτερο με αρτδμü 33257 και οδηγü τον
ΖÞσηò, ετþν 26.
ΛουκÜ Ζüχο. Στα δυο αυτÜ φορτηγÜ ανÝβηκαν ΙΒ
Του Ýλιωσε το
κεφÜλι με τον
Γερμανοß σιραττþτεò ιων ΤαγμÜιων Εφüδου SS με ε-
πτκεφαληò ιο Βαθμοφüρο ºbü. Δεν φορουσαν ιην
υποκüπOνο
ομοτüμορφη οιραττωττκη τουò σιολß kar εßχαν φρο-
του üπλου
ντßσετ να βÜλουν πολτιτκÜ που εßχαν αρπÜξετ ιην
γερμανOντυμενοò
Ελληναò προηγουμÝνη απü Ελληνεò κρατουμενουò. Εκρυ-
δωσßλογοò που ψαν με σιτουδη τον οπλτσμü τουò σττò καρüτοεò των
ακολουθοýσε δυο φορτηγþν κατ ξεκßνηοαν αμÝσωò παßρνονταò το
τουò Γερμανοýò δρüμο Διστüμου-ΑρÜχοΒαò. Δεν πÝρασε μιση þρα
αΠο ιην ανòιΧωρηση των συΥΚεΚρτμενων αυτοΚΙνη-
των και ακο-\ουθηοαν òικüμη πÝντε γερμαντκÜ
τηγÜ με Ýνσιο_\ουò αυτη τη φορÜ στρατιþτεò και
ορτσμü τον ßδιο. Δßστομο-ΑρÜχοθα.
Στο λογιομü ü-\ων üσοτ εßδαν τη δüλια αυτÞ
θüδευση πλαι,ηθηκε η σκÝψη πωò κÜποτοι
ποι θα πληρω,",αν μοτραßα το ντυοτμο των επL
κιων Γερμανþν με πολτττκÜ ροýχα. Απü μακρια
καμουφλαρτσμÝνοτ SS δημτουργουσαν την εντ
ση μταò ομÜδαò μαυραγοριιþν που εßχαν Βγει
συνηδτσμÝνη τουò Βüλτα. Μßα πρþιηò τÜξηò
ρη παγßδα που Βα προσÝλκυε αΒßαστα üχτ
ιουò ντüπτουò αλλα Kar ιτò ανιÜριτκεò δυνÜ
που σιÜθμευαν στην περτοχη. Το σκηντκü ε
ΠροειοτμαστεΙ με μαεοτρτα Kar ΠανουρΥτα.
Σιο κρßστμο σταυροδρüμτ
Σιο σιαυροδρüμτ Δτστüμου-ΑρÜχοθαò τα
πρþια επßτακια φορτηγÜ ακολοýδηοαν ιο δρüμο
ΑραχοΒαò. Δεν πρüλα3αν üμωò να καλýψουν
δυο χτλτüμειρα και συνÜνιησαν σιην πορεßα
μßα γερμανικη φÜλαγγα εξηνια αυτοκτνητων, τα
ποßα Þιαν γεμÜτα με οιραιτþτεò kar οπλτσμü, να
τεβαßνετ απü την ΑρÜχοΒα. Γτα να Ýχουμε ια
Βη στοτχεßα üληò αυτηò τηò κινητοιοßηοηò. αò
γραφεß εδþ πωò η συγκεκρτμÝνη στραιιωτικη
μη ηταν ο 2οò Λüχοò του 2ου ΤÜγματοò ιου 7ου
ντÜγμαιοò ΤεθωρακτσμÝνων φεναδτÝρων τηò
Μεραρχßαò των SS με πρωτεýουσα τη ΔιΒαδετÜ
με επτκεφαληò ιο λοχαγü ΚÝπφνερ (Küpfner).

24

συναπÜντημα αυιü βÝβατα δεν Þιαν τυχαßο, Ýγτνε Ý-
ττετια απü συνεwüηση, kar üλη η φÜλαγγα -τρτÜντα
αυιοκßι.τιτα μπροστÜ, σιη μÝση ια δýο ελληντκÜ kar
κατüπτν τα υπüλοτπα φτÜντα γερμαντκÜ- χÜραξε νÝα
πορεßα με κατεýθυνση προò το Δßσιομο.
Η κρßστμη þρα τηò δοκτμαοßαò του Δτσιüμου εßχε
φδÜοετ. ΜÜλτστα, αυü τη σιτγμη που η φÜλαγγα
μπßκε οτο δρüμο ιου Δτοτüμου ιο κλßμα Üλλαξε αρ-
δην: χωρßò κÜποτα εξωτερτκη αττßα kar αφορμη, οι
σιραττþτεò Üρχτσαν να πυροΒολουν χωρßò δτÜκρτση
οττδÞποτε Ζωνιανü κινουνταν σιον ορßΖονιÜ ιουò.
Στο υψοò τηò Σιενηò κατ των Δτστομßττκων
Αμπελτþν η φÜλαγγα συνÜντηοε ιουò πρþτουò
διαθÜιεò kar ξωμÜχουò που θÝρτΖαν οια κιημαιÜ
ιουò και τουò Ýπτασε ομηρουò. ΣυνολτκÜ or Γερμα-
νοß συνÝλα6αν δþδεκα, ια αδÝλφτα Νßχο και ΠÜν-
νη ΔÜμπρου Þ ΚουτοουβÝλη, τον Θεμτστοκλß
Σχρουντοýρη, τον Γτþργη ΠαπαßτοÜwου η Σüρη,
ια αδÝλφια ΓτÜwη kar ΘανÜσηΚοκκßνη , τον Th-
σο ΤΖÜθα, ιον Γτþργη Σ;qρουντοýρη Þ Πασκοýλη
με τα δυο του πατδτÜ, ιον ΓτÜwη και τον Δημητρη,
ιον ΙΙλßα ΠελÝκη και ιον Μτßτσο Τσüκο,
Εν ιω μειαξý προσÝγγτσαν ιη φÜλαγγα kar τα
Üλλα πÝνιε γερμαντκÜ φοριηγÜ που εßχαν ακολου-
θÞσετ απü ιη ΛιβαδετÜ τα δυο ευßτακτα ελληντκÜ.
Kar ια ουγκεκρτμÝνα αυιοκßνηια δεν υστÝρηοαν σε
πρωτοΒουλßεò. Ξεκßνηοαν εκεßνα πρþτα απü üλα
να οκορπουν ιην οδυνη kar ιο θÜναιο αμεσωò μü-
8. Παπα-ΣωτÞρηò
λτò υÝρασαν ιο ΧÜντ ιου Καρακüλιθου. Στη θÝση ΖÞσηò, ετþν 3θ,
Μεσοβουντα ουνÜντησαν ιον Παναγτþm Καρα- ΕκτελÝοτηκε οτο
γτÜwη ß Τοεκοýρα με το γαμυρü ιου ΠÜwηΔε- σπßτι του μοζß με
,l2,
μονη κατ ιουò πυροSüληοαν εν ψυχρþ πÜνω οιο Üλλουò κυρßωò
κÜρο τουò. Πτο κÜιω εκιÝλεσαν ιον Νßχο ΤΖÜθα γυνοικüποιδα
και ιον ΓτÜιτνη Οκονüμου η Ζοýπα, οτη σιÜνη
ιηò οτο Βρυüρεμα χιυπησαν ιη μικρη τσοπανοπου-
λα Παναγτωτßτσα Λ. Σφουντοýρη kar τÝλοò ιο θο-
ß
σκü Γτþργη Λαγü Κοýνη, συν,ολτκÜ Ýξτ ανδρþ-
μÜχη ανταρτþν κοι ΓΕρμονþν
l-{
στο Στcßρι ÝμιετΙfrε νο €ßνοι η οΡχÞ
του τ€τΙοξ.,ξ για το μαΡτυρικü Δßστομο
πουò. ΚατÜ συνÝπετα, η φÜλαγγα των εξηντα πÝνιε 9. Αργýρηò 0.
γερμαντκþν φορτηγþν και των δυο επßιακτων ελ- Σφουντοýρηò,
ληντκþν πprv μπει στο Δßοιομο εßχε Sαφτεß με α- ετþν 7.
8ωο αßμα, γρÜφονιαò τον πρüλογο ιηò τραγωδßαò ΕκτελÝοτηκε μαζß
που Ýμελλε να ακολουθÞοει. με τη μüνο του
Η εßσοδοò στο Δßοτομο ΑσÞμω μÝσο οτο
Ηιαν δτκατολογημÝνη λοτπüν η ανησυχßα κατ ο σπßτι τουò,
,l0,
Στο
παντκüò που κατÝλαβαν τουò Δτσιομßιεò στη θÝα τü-
νεκροτοφεßο
σο πολλþν αυιοκινηιων kar σιραιτωιþν, που μαΖß
με τουò δþδεκα ομηρουò συμπατρτþτεò τουò φüρττ-
Ζε επτκßνδυνα ιην ατμüσφατρα,
Ο επτκεφαληò τηò δυναμηò αυιηò Γερμανüò α-
ξτωμαιτκüò Ζητησε τον παπÜ του χωρτου yra να υ-
ποβÜλετ ερωτησετò σιο iδro πÜνια μοτýο, δηλαδη
yra το εÜν εßχαν κÜνετ ιην εμφÜντση τουò στην πε-
proxn ανιÜρτεò. Αμεσα ανταποκρßδηκε ο παπα-Σω-
ýρηò ΖÞσηò kar οχεδüν ταυιüχρονα παρουοτÜστη-
κε και ο προεδροò ιου χωρτου Χαρüλαμποò Κß-
νταò. Η απÜντηση των αρχþν στο ερþτημα ηταν κα-
ιηγορηματτκÜ αρνηττκη, οτ αντÜρτεò δεν εßχαν δη- )
25
 1,1.0ικογÝνεια
Μιληüδη Ν.
ΝικολÜου και
(κοθιστüò) ο
ΔημÞτριοò Μ.
Κιßßληò.
ΕκτελÝοτηκαν οτην
κüτω πλοτεßα του
Δστüμου. Δ.
Κιßßληò, ετþν 66, Μ.
ΝικολÜου, ετþν 37,
η σýζυγοò Κονδýλω,
ετþν 30 και τα
τÝκνα Κατßνα, ετþν
5 και Μαρßο, ετþν 3,
12.0ικογÝνειο
Γεωργßου Β.
Γομβρßλη. Δýο
ημÝρεò μετÜ τη
σφαγÞ η οικογÝνεια
κινÞθηκε προò τ0
χωριü Δοýλειο λþοει την παρουοßα ιουò στην περτοχη. Παρ' üιτ ττò
φοβοýμενη ιελευιαßεò μÝρεò εßχαν εμφαντστεß υολυ ουχνÜ μÝ-
επονüληψη τηò
σα κατ γυρω απü ιο χωρτü, or Δτοτομßιεò κρÜτησαν
θηριωδßοò. Στη θÝση
«βgρβÜ» Þταν
ιο οιüμα ιουò κλετστü,
Γερμανοß και τOυò
Οι Γερμανοß απü ιην πλευρÜ ιουò υποκρßδηκαν
πωò εμετναν 1κανοποτημενοι απο την απÜνιηση κατ
σκüτωσαν üλουò.
ΖÞτηοαν απü ιουò διπλÜ τιλÝον ανηουχουò Δτσιομß-
0 Γεþργιοò
Γαμβρßληò Þταν 41 τεò φτλÝματα kar νερü. Or φτλüττμοτ ξωμÜχοι ιηò πο-
ετþν,ηγυναßκοτου λτχνηò, παρÜ ιην ανÝχετÜ ιουò, προσÝτρεξαν με πολ-
0ηρεσßα 3θ, Ýγκυοò λÜ τρüφτμα, yra να καλουτÜοουν τουò κατακτητÝò. Or
οτο μÞνα τηò, τα Γερμανοι üμωò, ψυχρο1 και òτνεπηρÝαστοι, δεν Ýδετ-
παιδιÜ τουò ξαν να απαγκτσιρþνοι,τατ απü ιο αρχτκü ιουò σχÝδτο
ΒασιλικÞ 7 ετþν, kar ιο μüνο που επÝιρεψαν ηιαν λßγο νερü στουò δþ- προσÝλκυση και την αποκÜλυqτη.r, ar,.op.r*j
ΔημÞτριοò 5 ετþν, δεκα τραγτκουò Δτσιομßιεò ομηρουò, και συνÝχισαν ομÜδων υου Βρßσκονταν στην περτοχη. Kar φυου
Βοσßλειοò 4 ετþν ιη συνηθισμÝνη ιρομοκραιτκη ιουò συμηεριφορÜ σιην περßπιωοη ιηò ενδεχüμενηò συγκρουοηò ι
και Ανεστοýλα, ξυλοφοριþνοτ,ταò οριομÝνουò χωρτκουò. φÜλαγγα θα προσÝιρεχε να τουò βοηθÞσετ.
ενüò Ýτουò Η επüμενη κßνηση ιων καιακτητþν Þταν να ιο- Ονιωò, εξω απü ιο χωρτü Σιεßρτ θρτοκüταν τ
πληρη ανÜπιυξη kar δτÜιαξη γυμνασßων ο 11ι
Δüχοò ιου 3ου ΤÜγμαιοò του 34ου ΣυνιÜγμαιοò ι

Φυζ ξαt§ζ Κmτ§ßΚ§υζ ξ§ ζ ßζα¸§ Ýκασαν
ξ ναξΩ. Ονα ιß{Οζ ΤOιjζ τ ΧΦζ,
να αrlζ:m€ß οι;ν τετ ßστζ}μm αηÜ ¾ζ} χτβτߺ
ποθετησουν φυλÜκια περτμειρτκÜ οια υψιßιμαια του
χωρτοý, üπωò σιην Κουλτα , στον Αß-Λτα, σιο ΚÜ-
στρο Kar σιο καταρρÜχτ του Κουκου, αφηνονταò χω-
ρßò να ιο συνετδηιοποτηοουν αφυλακτη μüνο μßα
δτÜβαση. εκεßνη του ΔτÜσελου. Η δτÜβαση αυτÞ α-
ποδεßχθηκε τελτκÜ η δτÝξοδοò σωτηρßαò yra τουò
Δτσιομßιεò.
ΜÝσα σε αυιÞ την Ýνιονα φορτισμÝνη αιμüσφατ-
ρα Ýφθασε αναπÜντεχα απü δτερχομÝνουò kar η εß-
νταρτþν που Ýφθανε τουò εSδομηνια ανδρεò. Ει
κεφαληò τηò δυναμηò Þταν ο υπολοχαγüò Χρτσι
φοροò ΓερακοΒοýνηò (Χρßοιοò Τοιγαρßδαò) κω
καπετÜν ΛευτÝρηò (Παντεληò ΠαπÜΖογλου). º
γυμνÜστα θρßσκονιαν προò ιο ιÝλοò ιουò kar ο _l
χοò ειοτμαΖüιαν να ανεβεß ιμηλüτερα οιον Ελτκ
να, Τη σιιγμη εκεßνη εßδαν να Ýρχοντατ προò
Στεßρι ια δýο ευßιακτα ελληντκÜ φορτηγÜ. Η ι
γκρουση ßιαν πλÝον αναιüφευκιη.
Οι αντÜρτεò κτνηιοιοιÞθηκαν αμÝσωò και κα
λαΒαν ττò κατÜλληλεò θÝσετò σττò ρÜχεò Μελlοq
kar ΚοπανÜ, αφηνονιαò το δρüμο οτη μÝση. Οι
ια δýο επßιακια φορτηγÜ με τουò οχεττκÜ αμε
μνουò Γερμανουò ÝφOαοαν οτο ξωκληστ ιηò Α1
Ετρηνηò προò ιην τιλευρÜ του Στειρßου δÝχΒτ
Ýνα καιατγτσμο πυρων απο τουò ανιαρτεò, χωρτò

26
,ξ
ιξ,,.
ει
e 13. 0ικογÝνεια
Ξ
Γερμανοß αποτραθηχθηκαν και αυτοß με μεγÜλεò ΓιÜwη Ν. Κιßßλη.
αυþλετεò: or δεκαεφιÜ απü ιουò δεκαοχτþ οιρα- ΕκτελÝστηκε ο
ιτþτεò που επÝβατναν σια επßτακια φορτηγÜ εßτε πατÝροò 74 ετþν
κεßιονιαν νεκροß εßιε Βρßοκονταν ΒαρτÜ τραυμαιτ- ßπην εßσοδο του
σμÝνοτ. Εßχε καιαφÝρετ να σωθεß μüνον Ýναò σιρα- ßrπΠοý του. Στη
ττþιηò kar ο οδηγüò του επßιακιου 33257 ΛουκÜò συνÝχεια οι Γερμανοß
ΖÜχοò. Or Γερμανοß μÜΖεψαν πρþτα τουò τραυμα- Ýσφοξον τιò κüρεò
τßεò ιουò Kar τουò Ýσιετλαν στη ΛτβαδετÜ και την του ΔÞμητρα, ετþν

Αμφτσσα kar καιüπτν ιουò νεκρουò τουò Kar τουò Ý- 33 και Γεωργßο,
ετþν 29
στετλαν στη ΛτθαδετÜ, üπου kar ιουò Ýθαψαν.

Künoιoι €γκατÝßΙ€ιψον το χωριü, ακοf,ουδþν,ταò

ψα κοßΙÞ ταυò τýχη την οφýηακτη απü τουò
Γερμανοýò διüΒοση του ΔιüσετΙου

προλÜβουν να ανιτιÜξουν σοβαρÞ αντßσιαση. Or Γýρω σττò 4.00 ιο απüγευμα οι Γερμανοß πηραν 14, Αθηνü Α. ΑνÝοτη,
περισσüιεροτ απü τουò Γερμανουò σκοτþθηκαν επß ιο δρüμο τηò επτσιροφßò οτο Δßστομο. Η αυλαßα ετþν 17, ΒρÝθηκε
τüπου, μαΖß τουò Kar ο Ελληναò οδηγüò του επßια- ιηò μÜχηò Ýξω απü το Σιεßρι εßχε πλÝον πÝσετ. σχισμÝνη με ξßφOò 0πü
κιου φορτηγοý 24321 Σπυροò ΠελεκÜνοò. Σιη συ- Or Γερμανοß εκδικοýντατ το Δßστομο τα γεννητικÜ üργανα

μπλοκη ιραυματßσιηκε θαρτÜ kar ο αξτωμαιτκüò Πprv φθÜσουν ωστüσο or Γερμαιτοj. στο Δßοιομο, μÝχρι το οτÞθοò
ιουò Τεü. θÝλονταò να εκτονþοουν το θυμü τουò σκüιωοαν α- μÝσο στο πßτι τηò.
15. Λουκýò Α. ΑνÝοτηò,
Την ανταλλαγη υυρþν Üκουσαν, üπωò ηταν Üλ- πρüκληια ιρετò Δεσφτντþτεò Βοσκουò, τον ΠÜwη
ετþν 13. ΕκτελÝοτηχε
λωστε αναμενüμενο, or Γερμανοß υου οτÜθμευαν Κωσταντßνου, ιην κüρη ιου Τασßα kar τη Σοφßα
στο οτιßτι του. Το πþμο
στο Δßστομο, εφ' üσον ο τüποò ιηò συμπλοκηò δεν ΠετοÜβα, και Üρπαξαν ΖωνιανÜ απü το κοπÜδτ τουò.
βρÝθηκε οκÝφολο.
απεßχε περτσσüτερο αιü ιρßα χτλτüμετρα. ΑμÝσωò Η Þττα ιων Γερμανþν οτο Σιεßρτ εßχε μαθευτεß Το κεφÜλι βρÝθηκε
κτνηιοποτÞθηκε η φÜλαγγα με καιεýθυνοη το στο Δßσιομο με ουνÝπετα να αυξηδεß η ανησυχßα
μετü τρειò ημÝρεò.
Σιεßρτ. Ρßχθηκαν και αυτοß στη μÜχη, η οποßα κρÜ- ιου κüσμου kar πολυ περτσσüιερο ιων συγγενþν 16. ΒιολÝττα Β.
τησε κονιÜ στη μτÜμτοη þρα με υολυ υεßομα kar α- των δþδεκα ομηρων, γιαιß γνþριΖαν πωò σε αυιÝò Νικολüου, ετþν 6.
υü ττò δýο πλευρÝò. Οι ανιÜρτεò, εμφανþò λιγüτε- ττò σττγμÝò ο ητιημÝνοò κατακτητηò θα ÝθγαΖε üλη ΕκτελÝσηκε με
por, Üρχτσαν να συμπτýοοονιαι κανοντκÜ παßρνο- του τη ματαΙωση ΚαΙ την ορΥη Πανω οια Πρωτα ευ- μοχαßρι μÝσο ßπο ßrπßτι
νιαò μαΖß τουò ιο ΒαρτÜ πληγωμÝνο συναγωντστη κολα αθþα θυματα και ιον Üμαχο πληθυσμü. Και του ΓιÜννη
ιουò ΕÜνθο, ο οποßοò πÝθανε λßγο αργüιερα. Οι φυστκÜ ιο υροαßσOημÜ τουò αυτü ευýεβατþθηκε. ) Παποl'ωüwου

2º
 καμτÜ ανασιολÞ kar καν
17, Ποναγιωτßτσο γüò ΚÝπφνερ, χωρßò
Λ. Σφουποýρη, ÝυÝοτμο, Ýδωσε τη δταιαγη υ9 ξ,ο«º_ι:
ετþν 15. Το
πρþτο θýμο τ0
ιηò γρ
πρωß στιò ολüυò ανεξατρÝιωò ιουò αν8ρþπουò
10.6.1944. 0ι σκληρο1 και
οnßοþò οοτωιτκηò πολßχνηò or
Γερμονοß σε θÜναιο,
ο.ο".ο, Γερμανοß τουò καιαδßκασαν
ερχüμενοι απü τη kar Üνδρεò μÝχρτ αν
γÝρονιεò, γυνατκüπατδα
Λιβοδειü τη Μοναδτκüò τουò ò
ρουò, οοΟ.υ.ßò kar μωρÜ,
σκüτωσον Ýξω ιο Δßοιομο απü το χÜριη,
ßα JυαΤßψουν
απü το ΔßστOμ0
ενþ ÝβOσκε τ0
Η
-- σφαγη
üß *λο"..r.Ýò δτÝιαξαν αμÝσωò με αυσιηρü
γιδοπρüβοτü τηò. Δτσιομßιεò να ι,,
18. ΕλÝνη Α, απετληττκü ιρüπο üλουò τουò
στοýν σια σπßττα ιουò r<ar or
περτσοοιεροτ
Σταθü, ετþν 6,
σαν, θαρρωνιαò πωò Ýιστ θα καιεýναΖαν ια ι
Φροσýνη Α.
αρκειοτ απο
Στοθü, ετþν 27, και την αγρτüιηιÜ τουò, ΜÜλτσια,
Ιωüννηò Α.
Στοθüò, ετþν 3.
ΕκτελÝστηκαν
μÝσο στο στßτι
τουò. Η Φροσýνη
βýζαινε το
βρÝφοò τηò ΖωÞ,
4 μηνþν

Το 55 ξεχýδπκον στιò γ€ιτονιÝò κοι

πΕρνþντοò οπü σπßτι σ€ σπßτι σκüρηιζαν
το θÜνοτο
την κüταστΡοφη, τον üη€θΡο και

χωρτκοýò συγκενιρþθηκαν απü κÜδε γεττοντÜ σε Ý-
να συßιτ yra να καθησυχÜοουν ιην αγωνßα kar ιο
φüΒο ιουò. Υπηρξαν ωσιüσο kar αρκετοß Δισιομß-
ιεò που αποφÜοτσαν μÝσα στην παραΖÜλη και ιην
απελπτοßα ιουò να εγκαταλεßψουν το χωρτü, ακο-
λουθþνταò yra καλη τουò ιýχη την αφýλακιη απü
τουò Γερμανουò δτÜθαση ιου ΔτÜσελου. Η παρÜιολ-
μη αυτß απüφαση οδηγησε ορισμÝνουò στην παρα-
λßα kar Üλλουò σιο θουνü, αλλÜ σε κÜθε περßυτω-
ση στη σωτηρτα.
Η ωρα μηδÝν yra ιο ολοκαýτωμα του Δτσιüμου
σημανε Kar η εφαρμοΥη ιου ΠΙο αΠοτροΠαΙου ΚαΙ ε-
γκλημαιτκοý οχεδßου ιων ναΖß σε ΒÜροò των ενα-
πομετνÜνιων Δτσιομτιþν ξεκßνησε. Τα SS ξεχυθη-
καν απετληιτκÜ σττò ΒουΒÝò γεττοντÝò ιηò πολßχνηò
kar περνþνταò απο σπßιτ σε σπßττ σκüρπτΖαν την
κατασιροφη, ιον üλεθρο kar ιο θÜνατο, ΒÜΖονιαò
μÜλισια στην εξþπορια κÜθε σπτιτοý kar ατιü Ýνα
σιαυρü yra να μαριυρÜ üιτ «η μοτραßα αποστολÞ ε-
ξετελÝοθη!».
Αò αφησουμε στη συγκυρßα αυτÞ τον ΤÜκη ΛÜπ-
πα να μαò μεταφÝρετ μÝοα απü ττò οελßδεò ιου ου-
γκλοντσιικου του χροντκοý «Η Σφαγη ιου Δτστü-
μου» (1θ45) ιτò ανατρτχταοττκÝò οττγμÝò τηò Βßαò κατ
τηò οδυνηò: «ΜÝσα σε μτα þρα γßνηκε ιÝιοια σφα-
γß, ιÝιοτο αντσιüρηιο μακελειü που εßνατ αδýνατο
κανεßò να ιο παρακολουθßσετ yra να το περτγρÜψετ
kar ψýχρατμα να ιαξτνομßσετ ια γεγονüτα. Μπρο-
σιÜ σε ιÝτοτο θÝαμα kr or θεατÝò ακüμη του Κολοσ-
σαßου θα σκÝυαΖαν τα μÜττα τουò απü φρßκη kr αυ-
ιüò ο Ηρþδηò η ο ΝÝρωναò θα φρÝνταΖαν απ' το
κακü ιουò που ýσιερα απü ιüσουò ατþνεò θρεθη-
καν κιηνÜν8ρωποι οαν κτ αυτουò, üχτ μονÜχα να
τουò μτμηθοýνε, μα να ιουò ξεπερÜσουν kr üλαò...».
ΜÝσα ura οε αυτÞν την κορυφωοη τηò ωμηò Kar
απροκÜλυυτηò Βßαò υπηρξαν μτα-δυο περτπιþσετò
οιραιτωτþν που Ýσωσαν αρκετÝò ΖωÝò Δτοιομττþν
δεßχνονταò ιο μεγαλεßο τηò καρδτÜò ιουò. Or μεγα-
λüψυχοι αυιοß Γερμανοß Ýμπατναν στα σπßιτα, Ýδτ-
ναν με ΚαΠοΙο ιρüπο οιουò ενοßκουò τουò να Καια-
λÜβουν πωò Ýπρεπε να σωπÜσουν Kar να κρυφτουγ
ερτχναν μερτκεò ντουφεκτÝò στον αÝρα Kar απομα-
κρυνονταν σημετþνονιαò στην εξþπορια ιο οιαυρü,
που οηματνε πωò η αυοοτολß ιουò εßχε εκτελεοθεß.
Οι λßγοι αυιοß Γερμανοß, υου με κßνδυνο τηò ßδταò
ιουò ιηò Ζωηò εσωσαν αρκειεò ψυχÝò απü ιου χÜρου
ια δüνιτα, Ýσιετλαν το μηνυμα üττ ακüμη kar κÜτω
απü ττò πτο ανιßξοεò συνθηκεò υπÜρχουν Üνθρωποτ
υου επττελοýν σιο ακÝρατο το πτο ουσιασττκü υ-
παρξιακü ιουò καθηκον.
Αντß επτλüγου
Το δετλτνü ιου μοτραßου εκεßνου ΣαSΒÜιου ιηò
10ηò Ιουνßου 1θ44 εßχε χαραχθεß σε σχεδüν üλεò ττò
εξþθυρεò του Δτστüμου ο μακÜSρτοò σταυρüò. Αιü
τη οφýΖουοα αυü ΖωÞ πολßχνη ιων 1,Β00 ανθρω-
19. Ποναγιοýλα l.
ΛεμονÞ, ετþν 22.
ΕκτελÝοτηκε μÝσα
σο σπßτι του
πατÝρσ τηò μοζß
με Üλλο 11
γυνοικüποιδο
οκüμη, Τον
πατÝρα τηò και το
σýζυγü τηò τουò
εßχον σκοτþσει το
πρωι (πα
χωρÜφιο,
20. Τρειò
οικογÝνειεò σε
Ýνον τüφο
πων εßχαν καιαφÝρει or περτοσüτεροτ να δταφýγουν,
εßχαν μεßνετ ωστüοο πßσω γυρω στουò 300 απü τουò
οποßουò οτ 223 -τυμπεριλαμSανομÝνου του παπα-
Σωτßρη ΖÞση, του ετρηνοδßκη Κιßιοτα Κρττσþτm
και ιου δαστκοý ΙνΙýττÜδη Κουlηýμπολτι- πλη-
ρωοαν με το υολυττμüτερο αγαθü, με τη Ζωß ιουò,
την παραμονη τουò σττò παιρογονικÝò εσττεò.
Or Γερμανοß καιακιηιÝò πηραν την αποφρÜδα ε-
κεßνη μÝρα το δρüμο ιηò επτσιροφßò yra τη Λτθα-
δετÜ, αδημονþνταò να εμφαντστουν μπροστÜ σιο
δτοτκηιÞ τουò Ρßχερτ (Rickert) yra να δþσουν ε-
κτενß αναφορÜ των «ανδραγαθτþν» τουò.
Ωò ελÜχιοιη αντßχαρη σια θυματα του ολοκαυτþ-
ματοò ιου Δτοιüμου αò αποθησαυρτσιεß στο επψý-
θro του Üρθρου αυτοý ο θαθτÜ λυρτκüò λüγοò του
Νιχηφüρυ ΒρεπÜτιου απü την «Ευτμνημüσυνη
γονυκλτσßα»:
«Δεν σαò ξεχÜσαμε.
Εßνα η καρδιÜ μαò Ýνα ευρυ πεδßο αναστÜσεωò.
Δεν σαò αφησαμε Üνιφιουò xr òßντυτουò.
ολο αßματα, τρýπεò και χþματα.
ΜÜρτυò ο ηλι,οò μαò δεν σαò ξεχÜσαμε!», Ι
ΟρισμÝνοι ΓΕΡμονοß στροτιþτ€ò, που δòν
υπδΚουσαν στιζ διαταγÝò, Ýμποιι,Ιον στα σηßτΙα
κοι οπηþò πυΡοΕοßΙοýσον στον ο€Ρο
29
Προτοπe
ΑλεξÜντερ
Λερ
(1ΒΒ5-1947)
Γερμανüò οτροτιωτικüò, αυστριαχþò
κοτογωγþò, γεννπμÝνοò στο Τοýρνου
τπò ΤρονσυλΒονßοò. ΠολÝμησε στον Α'
Παγκüσμιο Πüλεμο ωò εππελικüò
οξιωμοτικüò χαι στη συγÝχετα
υπηρÝτησε στον αυστρτοßü στροτü
στον τομÝο τηò πολιτικþò üμυναò.
Εγινε διοιιητþò των αεροπορικþν
δυυÜμεων τηò Αυστρaαò και το Ι938,
μετü την προσüρτηση τηò Αυστρßοò
οπü τη Τερμσνßο, υπηρÝτησε στη
γερμονικü αεροηορßα, χαθþò οι üýο
στρατοa ενþθηκαν. ΠÞρε το Βσθμü του
στροτηγοý το t94l κσι Ýγινε ονþτατοò
διοιχπτþò των γερμονικþγ δυνÜμεων
τηò νοτιοανοτολιßþò Ξυρþπηò. ΙΙε τπν
υποχþρηση των Τερμονþν συνελþφθη
απü τουò Αγγλουò χοι ποροδüθηκε στη
γτουγκοσλοθrκþ χυΒÝρνηση, χαθþò
Βαρυνüτσν με εγχλημσπιßÝò ηρüξεrò
σην περιοχþ τπò Γιουγχοσλα6ßοò. Ο
þταν ο υπεýθυνοò τηò δισταγþò
^ερ
ηροò ττò δυνÜμειò χοτοχþò νο
εφορμüζουν το νüμο των μαQκþγ
σντιποßγων. Ετστ ο πληθυσμüò μιοò
περοχιßò, σmν οποßα εßχε σημειωθεß
συτινοζισττχþ ενÝργετο, Θεωροýντσν
συνολτκÜ υπεýθυνοò ιßοι οτ τßÜτοτκοι
συλλαμΒüνοτ.τον κατ εκτελοýτττογ. t{
διοτογþ αυτþ εκδüθηχε το ΜÜρτιο του
ß942. Ο ΑλεξÜντερ Λερ κατοδτχüστηßε
σε θÜνατο ωò εγκλημοτßαò πολÝμου
και εκτελÝστηßε στη Τιουγτ(οσλοΒßο το
ΦεΒρουÜριο του ß947.
ΚορντÝλ
Χαλ
(1Β71-1955)
Υπουργüò Εξωτεριχþγ των ΗΠΑ (t933-
t944Ι, γεννημÝνοò στο ΟΒερτον του
Τενεσß. Σποýδοσε νομικü και
ετττüχθηκε στο Δημοrιροτ|ιü Κüμμα.
ΕξελÝγη στη ΒουΛþ των Ανττπροσþπων
κοι τη Γερουοßο οπü το ß9Ο7 μÝχρι το
ß933. Ο ηρüεδροò ΡοýζΒελτ τον
τοποθÝτπσε υπουργü των Εξωτερικþν
σε μτο εποΧη που π αμερaκοΥιΧη
ßοτνωýα πÜσχιφ νο ξεηερüσει ττò
συνÝπωεò τηò οτχονομιι(þò κρßσπò. Ο
Χολ εισßγÞθηκε τηυ κατüργηση των
υψπλþν δαομþν στο εμπüρΙο κσι οφοý
Ýπετσε τον πρüεδρο κατ το ΚογχρÝσο
rßοτÜφερε νσ υλοποτþσετ την Πρüξη
Εμπορτχþν Συμφων!þν του ß934 χο! νο
θÝοει τιò Βüσετò του ε^εýθερου
εμπορßου μετÜ τον πüΛεμο. Ο ΧοΛ
προσπÜθησε νο ομολοποτþσετ ττò
σχÝσειò των Ι{ΠΑ με τιò χþρεò τπò
Λατινιχßò Αμερικþò και ο ßδιοò,
Üνθρωποò Ýγτιμοò χοι δημοχροπßüò,
κατüφερε νο δημιουργþσει σχÝσετò
εμπτστοσýγηò στην αμερrßαγτκþ
þπειρο. Δκολοýθησε επßσηò πολιτικþ
φιλßαò κσι στπν Ασßσ τιαι þτσν
πρωταγωγιστþò τπò ομερικαυκþò
εξωτερικþò πολιτιιþò rioι στη διüρχεια
του Β' Παγßοσμaου ΠολÝμου. Ο Χαλ
Ýθεσε επßσηò τιò Οüσειò γιο τη
δημτουργßο του ΟΗΕ κοι Θεωρεßτοι
δτχοßωò ο «πστÝροζ» του δrεθνοýò
οργανισμοý. ΤÝλοò, þτον ο πρþτοò
εηßσημοò πολιτικüò που κοταδßχασε τη
σφογÞ στο Δaστομο κοι αποßτησε την
τιμωρßο των ενüχων. ΠÝθαγε aπη
ΒπθεσδÜ σε πλικaο 84 ετþν.
ΡÜJ\'λτιò
(1Β7Β-1946)
Δßηγüροò κοι πολιτιχüò. ΞξελÝγη
Οουλευτþò το ß9(Ε κοι διετÝλεσε
υπουργüò Ναυτικþý (ß92ΟΙ,
Οικονομrχþν (ß92ß} χαι Εξωτεριχþν
στην κυΒÝρνηση Τσολδüρη (ß933Ι,
Εσωτερτιþν κοι Αεροπορßοò. ΑνÝλοΒa
πρωθυπουργüò απü τιò δυνÜμειò
τοτοχþò το διÜστημα ß943.44 μÝχρι
τπν οπελευθÝρωση τπò Ελλüδοò. Ο
ßδιοò υποστÞριξε πωò δÝχθηκε τη θÝ
του ßοτοχιιοý πρωθυπουργοý για
λüγουò προστοσßαò των εθνιχþγ
θεμüτων, εξ οιτßαò του
ιουτσοΒλοχτκοý χαι Βουλγορικοý
ζπτÞματοò που ονÝßυψε τüτε. ΚστýΙ
διÜρχεια τηò θητεßοò του σπμειþθττ
οι περτσοüτερεò απü τιò φρικιοσηΙ
σφαγÝò που εξοπÝλυσσν με τη μορßß
των ονττποßνων οι κοτοχrκÝò δυνü!I
τßατ φυσττ(ü π σφογÞ στο Δßστομο,
χσθþò Ýπρεπε ιÜθε ογfaστοση ποg
Ýθετε οε κßνδυνο τη νοζισfτκþ
xυprapxiσ νσ πνιγεß στο οßμο. Η
αγτßσßοση του λαοý ενÜτττιο στο ο
των ßτολþν κοι των Τερμονþγ υπÜ
οποφασιστΙκη, ενω ειναι γεγονοò
ο ΡÜλληò, üπωò χοι οι Üλλοι κοτο
πρωθυπουργοß, üπωò ο ΤσολÜχοτ
κοι ο Λογοθετüπουλοò, προσπüΘ
με υπομνüματÜ τουò ηροò τιò
ßατοχικÝò ορχÝò να μοτοιþσουν
σχÝδιο των Ιταλþν κοτ των Ρουμ
στο εθντκü ζþτημα. Ο ΡÜλληò
ιστοδικüστπκε σε τσüΒιο σfη Δ
Δωσιλüγων κοι πÝθανε στη φυΙ
ηλιχßα 68 ετþν.
ΕμμανουÞλ
ΤσουδεlÞ
(1ΒΒ2-1956)
Ιßομιχüò, ποΛιτιτ(üò και οιτονομολüγοò.
Γενγþθπκε στο ΡÝθυμνο, σποýδοσε
στην Αθþνα νομrκü κοτ στη συνÝχεια
στο Παρßσι κοι το ΔιετÝλεσε
μÝλοò τπò ΒουλÞò ^ονδaνο.
των κρητþν σηü το
ß9Ο6 μÝχρr το ß912. ΕφλÝγη
ΒουλευτÞò Ρεθýμνπò το Ýτη Ι9ß5,
ß92ο, ß923. ΚοτÝλαΒε διÜφορεò
υπουργιχÝò θÝσετò σττò κυΒερνþσειò
τωυ ΒενιζÝλου, Καφοντüρη,
Παπονοστοσßου κοι Σοφοýλη. ßΙßετÜ
τπγ ε!σΒολþ των Τερμανþγ ανÝλαΒε
τπν πρωθυπουργßο χοι κοτÝφυγε μοζß
μΕ το ΒαοτλτÜ Τεþργιο Β'στπ ΙΙÝση
Ανοτολþ. Εßεa δτετÝλεσε ηρüεδροò τηò
ελεýθερηò ελληνιτ(Þò ßυΒÝρνησηò του
Κοßρου, η οηοßο μοζß με ττò ελληγτχÝò
οντιστοστοιÝò οργανþσειò ιρÜτπσε
ζωντονþ τπν ελπßδο απελευθÝρωσηò
του Ýθνουò απü τη γερμονικþ κοτοχþ.
Η κυΒÝρνπση του Κßßßρου υπü τον
Τσουδερü κοι στη συγÝχετο υπü τον
Τεþργιο ΠαπονδρÝου συνÝΒαλε στην
ογÜπτυξη συνεργοοιþν των ελληνικþν
ογτιστοσισκþν ομüδων με συμμοχικÝò
ομüδεò αντßστασηò στιò κοτοχικÝò
δυνÜμειò, κατü την τελευταßα φÜσπ
του Β' Πογκοσμßου ΠολÝμου, üπου και
σημετþθηχον τα σοΒαρüτερο
επεισüδισ αντιποßνων οπü τη μεριÜ τωγ
Τερμονþν. Ο Ε. Τοουδερüò πÝθονε
στην ΑΘιßνο σε πλικßο 74 ετþγ.
ΠΗΓΕΣ: Εγκυκλοπαßδεια ΠÜπυροò-Δαροýò-ΜπρττÜνικα 2Φ0, ΗλεκτρονικÞ Εγκυκλοπαlδετα Τομη
Γεþργτοò
ΠατιανδρÝου
(1ΒΒΒ-196Β)
Πρωθυπουργüò τηò Ελλüδοò.
Τεννþθηκε στο κολÝγτφ τηò Αχαß'οò.
ΔιÝτÝλεσε νομÜρχηò ΛÝσΒου ßΙ9ß4Ι,
υπουργßßξ Εθυχþò Οτκονομßοò (ß 925Ι
ßοτ υπουργüò Παιδεßσò ßΙ93Ο.ß932l. Το
Ι935 ßδρυσε το Δπμοχρστικü
Σοσιαλ!σfl ßü Κüμμσ. στο
χοθεστþò πιò 4πò Αυγοýστου
^τττιστÜθηßε
κοι
εξορßστπκε το ß936 οηü του l. lιΙtεταξü.
Το ß942 φυλαχßστπκε οπü τουò
Ιτολοýò, ενþ το Ι944 δρσπÝτευοε γιο
τη 1ιß. Αυατολþ, üπου Ýπαιξε
πρωτογωντσττκü ρüλο στο ελλπυßÜ
πολπιιü πρüγμοτο κοτü τη διüρχειο
τηò Κατοχþò. Διαδεχüμενοò τον
ΤσουδεριÞ συνεργÜστπιε στενü με τουò
Βρετανοýò κοι π θητεßα του στην
προεδρßα τηò εξüριστπò ελλην!ßÞò
κυΒÝρνησηò συνÝπεσε με τπν σνüπτυξη
τηò αιττaστοσηò στην ΕλΛüδο κοι τιò
ποινÝò των μοζrκþν ατττιποßνων απü την
πλευρÜ των κοτοχrßþν δυγÜμòωγ. Το
1 944 ονÝλαΒε επιιεφολþò
κυΟερνηττκοý σχημοττσμοý, του
πρþτου στπν ελεýθερπ πλÝον Ελλüδσ.
Το Ι96Ι δημιοýργησε με τογ Σοφοτ(λþ
Βενιφλο και Üλλουò πολτττrßοýò τπν
Ενωση ΚÝντρου, ενþ ονßλθε στπν
εξουσßο το Ι963 κοι το Ι9ι64, Ýπε.τα
οπü Ýυτονο πολιττκü αγþνο. Διοφþγησε
με το Βασιλτü Κωνστογτßνο το ß965 και
οναγχÜστπκε νο υποΒÜλΗ την
ηοροßτηση τπò κυΒÝρνπσßò του. Στπ
δτÜρχετα τηò χοýνταò τÝθηχε σε «κοτ'
οßχον περτορτσμü», ενþ στιò 2ß
Απρßaου ß968 το ΒΒc μετÝδωσε
μþνυμü του προò τον ελληνικü λαü.
πÝθσνε στην σε ηλτκßο 8ο ετþγ.
^θþνο
Παναγοýλα
Dòοýτα
(1931-)
Αυτüßτπτò μÜρτυρσò τηò οφογþò στο
Δaστομο, σflò ßΟ Ιουνßου Ι944, οπü τιò
γερμογιτÝò τιοτοχιχÝò δυνÜμειò, οι
οποßεò εφορμüζοντοò τιò διατσγÝò του
στρστηγοý Λερ οπü το ß942 εξüντωσογ
μσ αντßποινα üμαχο ελληυκü
πληθυσμü. Τσ συτaποτνο ουτÜ
εφσρμüστπχαν Ýπεττσ απü την
ιδιοßτερο οποτελεσμοτιχþ
ογττστασιοχþ δρÜση των ελληγτιþν
ÝνοπΛωγ ομüδων αγτßστασηò στην
περ.οχþ. Η Πονογοýλα Ξιοýτο
ßοτßγρÜφει με συγßλογτσττχþ
οφηγηση το ΧρονΙκο τηò σφαγπò
ολü.(λπρων οrκογενειþν, ονθρþπων
ονεξσρτþτωò ηλικßαò, οπü τουò ναζß
στρσττþτεò. Τιò ßδιεò συγκΛονιστικÝò
μαρτυρßεò Ýχουμε ßαι απü Üλλουò
επτζþσοντεò τπò σφογÞò στο Δßστομο.
Υπεýθυνοι των οπÜνθρωπων ουτþν
αγπποßνων þταν ο Φριτò ΛÜουτενμποχ,
αξιωματιßüò του γερμαντßοý στρατοý,
ο στρατηγüò ΧÝλμουτ ΦÝλμτ, ο
διοικητþò των SS Κουρτ Ρaκερτ και ο
διοικητþò του συτττüγμοτοò Καρλ
Σßμερò. Απü ουτοýò ο μüνοò που
χοτοδτκüστηχε, σε ß5 χρüγια φυλακÞ,
μετÜ τπ σφαγþ κοι το τÝλοò του
νοζτσμοý, þταν ο ΦÝλμl. Οι υπüλοιποι
σκοτþθηκσν κοτü τη γερμοντßÞ
υποχþρπσπ. Η διασωθεßσα Ιlονογοýλο
Σκοýτα, καθþò κοι πολλÜ απü το
υπüλοτηα παrδaÜ που κοτüφεραν να
σποφýγουν το θÜνατο, μεταφÝρθπκαν
απü τον Ερυθρü Σταυρü σε ßδρυμο
στηγ ΚηφισιÜ.
2004
31
60 ΧροΝιΑ ΑιικωΩτοι
1. Η Μαρßο
Παντßσκο, 55
χρüνm μετÜ τη
σφαγÞ, μοζß με
την εγγονÞ τηò.
Πßσω τηò,
φωτογροφßο τηò
τραβηγμÝγη οπü
τον Αμερικονü
Dmiiri Kessel
στην ουλÞ του
στιπηý τηò 4
μÞνεò μετÜ
τη σφαγÞ τηò
μÜναò τηò.
Δημοσιεýθηκε στο
περιοδικü Liie
οπò 29,11.1944

του DτεTεR Βεòειιηeμπ

ιστορικοý, Αρχεßα Διßμου
Herford Γερμανßαò

ταν ττò περασμÝνεò χροντÝò or επτΖþντεò ατü ιη σφαγη
ιηò 10ηò Ιουνßου 1θ44 σιο Δßστομο κατ οτ orkεior
ιουò προσπÜδησαν να ΖηιÞσουν δτÜ τηò νομχηò ο-
δοý οτκονομτκη αττοΖημßωση απü ιη yεpμaιrιkn
κυΒÝρ,τηση, το γεγονüò επτσημÜνθηκε απü ιο δτε-
8νÞ Τυπο. Το γεγονüò üττ or κÜτοτκοτ μταò μιχρηò
ελληντκßò κοτνüτηιαò προκÜλεοαν -περισσüιερο
απü μτσü ατþνα Ýπετια απü μßα κιηνþδη σφαγÞ-
την οτκονομτκþò σθεναρß kar μεγÜληò πολτττκηò
επφροηò δυναμη ιηò Ομοσπονδτακηò Γερμανßαò,
προχεψÝνου να επττυχουν απüδοση δικατοσýνηò,
καιεγρÜφη με προσοχη τüσο σιουò «ΤÜψò Ν. Υüρ
κηò», üπωò και σιην «Ποσι τηò ΙερουσαλÞμ», στο
λονδρÝΖτκο «ΟμπσÝρΒερ», την παρτΖτÜντκη «Δε
Μοντ», ιη σουηδτκÞ «ΣβÝνσκα ΝτÜγκμπλαντει»
kar ιο krvÝzrko φυλλο «ΣανγχÜη Σιαρ».
Πτθανüιαια λßγοι μüνο γνωρßΖουν πωò εκεßνοò
που στηγγετλε πρþτοò την προσπÜθετα απüδοσηò
δτκατοσýνηò σε θýματα kar θýιεò Þταν ο Αμερτκα-
νüò ιüιε υυουργüò Εξωιερικþν ΚοριπÝλΧαλ, λßγο
μετÜ ιην κιηνþδη σφαγη. Σττò 14 Ιουλßου or «ΤÜτμò
ΝÝαò Υüρκηò» δημοοßευσαν μßα δÞλωση σιην ο-
ποßα ο Χαλ üχτ μüνο καταδßκαΖε την ((εν
δολοφονßα» των κατοßκων σιο Δßοιομο, αλλα τ
ιοχρüνωò δτα3εβαßωνε üττ or υπεýθυνοτ θα «τ
ρουνταν αδυσþπητα» -δßλωση που
ιαυιοχρüνωò kr απü ιουò ραδιοφωντκουò οταΕ
των χωρþν του ανττχττλερτκοý συνασπτομοý.
του σιαδμου «ΡÜδτο ΚÜτρο», που ελεγχüιòιν
τουò Βρετανοýò, η δÞλωση ανακοτνdýηκε κατ
κατεχüμενη ΕλλÜδα.
Για να καιανοßσουμε πora ακρýþò επßδραση
χε η δÞλωση ιου Χαλ kar γτατß ο αγþναò γτα ιηι-
πτηιÜτηση ιηò αλßθεταò Kar ιηò δτκατοσýνηò
Ýχετ τερματτσιεß μÝχρτ σημερα -60 χρüντα
μειÜ-
ναι αναγκαßα μßα αναδρομß οιτò ημÝρεò μετÜ
σφαγη οιο Δßστομο.
Μυορεß η προαναφερθεßσα δÞλωση ιου Α
κανου υπουργου Εξωιερτκþν να Þιαν «μüνο»
απü ττò πολυÜρτθμεò προò ια αμÝιρηια εlχλ
του ναΖτσιτκοý καθεστþιοò, παρ' üλ' αυιÜ
σε κÜποτο αποιÝλεσμα. Σιην ΑθÞνα συνÝπεσε
να κλßμα, üπου απü εΒδομÜδεò
νιονεò φημεò yra μεγÜλο ατμαιοκýλτσμα που

32
 2. 0 Γερμονüò
οτρατηγüò
ΧÝλμουτ ΦÝλμι
(οτο μÝσου) στο
ειδþλτ των
εγΚλημοπþν
πολÝμου ση
ΝιρεμβÝργη.
Μια οπü τιò
κοτηγορßεò γιο τιò
οποßεò δικüοτηκε
Þτον κοι η σφαγÞ
του Διστüμου

ß
ι

πραξε γερμαντκÞ μονÜδα προò τουò κατοßκουò ιηò
κοτνüτηιαò Δτοιüμου. Οσο αυτÜ παρÝμεναν φημεò,
or γερμòιντκÝò υπηρεσßεò εßχαν τη δυναιüιητα ν'
ανττδρουν με τα συνηθη μÝσα παραυληροφüρη-
σηò, δηλαδß να αρνοýντατ üλεò ιιò κατηγορßεò χα-
ρακτηρßΖοντÜò τεò «δημαγωγßα ιων κομμουντ-
σιþν», ΜÝσω τηò δηλωσηò του Αμερτκανοý υπουρ-
γου Εξωιερτκþν η σφαγη στο Δßσιομο προßχθη σε
πολτιτκü γεγονοò, πρÜγμα υου αυξησε ιτò πτÝσετò
yra εξηγησειò.
Υπü ττò συνδßκεò αυιÝò δημτουργßθηκε yra το
σιρατηγü ΧÝλμουτ Φüλμτ, διοτκηιÞ ιου 68ου Σþ-
ματοò, Ýνα τερÜσττο πρüΒλημα, αφου ΒρÝθηκε α-
ΙγττμειωΠοò με μτα μορφη σßρατηΥτΚηò τηò Υερμα-
ντκηò παραπληροφüρησηò. Απü την 1η Ιουνßου
1944 ιο Α ΤÜγμα του 7ου ΣυντÜγμαιοò Τεθωρακτ-
σμÝνων ψεναδτÝρων των SS Βρτσκüιαν εγκαιεστη-
μÝνο στη ΛτθαδετÜ yra λüγουò «ασφαλεßαò τηò πε-
ρτοχηò Βοτωτßαò» -πρÜγμα που ερμηνευüταν: yra
την ανιτμετþπιση ιων παριτΖÜνων. Or σφαιτþιεò
των SS υυÜγονταν ταχιτκþò σιο 6Βο σþμα οφατοý,
ουσιασττκþò üμωò αυεχθÜνονταν να δÝχοντατ δτα-
ταγÝò απü τουò αξτωμαιικοýò τηò ΒÝρμαχι.
«ΑυιÜ τα φρουραρχεßα», δτευκρτνßΖετ ο Κουρτ
Ρßχερτ, ιüτε επτκεφαλßò ιου τÜγμαιοò ιηò Λýα-
δετÜò, σε συνÝντευξß του σε εφημερßδα το 1θθ3,
«σιελεχþνονιαν ουνηθωò αυü γηρατοýò ανωιÝ-
ρουò, που δεν εßχαν τδÝα ιτ ουνÝθατνε στα βουνÜ».
Ωσιüσο, σ' αυιÞ την Ýλλετψη πληροφüρησηò τηò
σιραιτωιτκßò ηγεσßαò το ιÜγμα του Ρßχερι εßχε ση-
μανττκü μερßδτο ευθýνηò. Για ια συμθÜνια στο Δß-
σιομο or υπεýθυνοτ ιων SS σιη ΛτβαδετÜ εßχαν α-
ναφÝρθτ, ιην επομÝνη τηò σφαγηò, σιην ΑθÞνα:
«Στο Δßσιομο τσχυρÝò δυνÜμετò συμμορττþν [ουνη-
θηò χαραχιηρτσμüò ιων ανιαριþν ιου ΕΔΑΣ στα
γερμαντκÜ Ýγγραφα], που αρχτκþò προÝθαλαν
σθεναρÜ αντßσιαοη απü καλÜ οχυρωμÝνεò θÝσετò,
υποχþρησαν μετÜ απü μακρÜν ανιαλλαγη πυρþν.
70 νετιοß εχθροß».
Αν ληφθεß υπüψη αυιÞ η λαν8ασμüνη αναφοlý,
δεν υρÝπετ να μαò εκπλÞσσετ üττ or υπεýθυνοτ
σιην ΑθÞνα ΖÞιησαν αηü το 7ο Σýνταγμα Τεθωρα-
κτομÝνων φεναδτÝρων SS λεπτομερη γρατπÞ σra-
φορÜ, εφ' üσον σιτò 12 Ιουνßου εßχστ φθÜσετ στα χÝ- )
η-Ι
οο
 3. 0 μυοτκüò
αστυνομικüò
ΓκÝοργκ Κοχ
Ýκονε οτιò αρχÝò
κοτοχÞò ονοφορü
για τη σφογÞ του
Διστüμου.
4. 0 επικεφαλÞò
των SS, σφαγÝων
του Δστüμου,
Φριτò
Λüουτενμπαχ.
ΕλÝγχθηκε
τελικþò μüνο
για... λονθασμÝνη
υπηρεσιακÞ
αναφορý
Ε
pra τουò or πρþτεò πληροφορßεò yra τη σφαγß στο
Δßοιομο. ΜερικÝò ημÝρεò αργüιερα καιÝφθασε μßα
αναφορÜ μÜχηò ιου 6Βου σþμαιοò στρατοý, üπου ο
επτκεφαληò Φρττò ΛÜουτεηιπαχ Ýδτνε μßα νÝα εκ-
δοχη των γεγονüιων τηò 10ηò Ιουνßου 1944. Σýμ-
φωνα με αυιηγ ο επτκεφαληò τηò ομαδαò εφüδου
ιων SS Ýδωσε στον ΛÜουιενμπαχ δταταγη να ανα-
ΖηιÞσετ με ιην ομÜδα ιου απü τη ΔτθαδετÜ «οχυρÜ
ανταρτþν», που πτθανþò Βρßσκονιαν στο δρüμο
προò ιην ΑρÜχοΒα. ΚατÜ τη δτÜρκετα αυτηò τηò ε-
υτχεßρησηò -υποοιηριΖε ο ΛÜουιενμπαχ στην ανα-
φορÜ- η ομÜδα του υπÝοτη στο Δßοιομο «βiarn» ε-
πßδεση με χειροΒομΒßδεò, οπλοπολυβüλα κι Üλλα
üττλα, επßθεση καιÜ ιην οποßα πÝνιε Üνδρεò του ε-
πληγησαν θανÜοτμα κτ Üλλοτ 14 τραυμαιßοτηκαν.
Ο επτκεφαληò τηò ομÜδαò διÝιαξε «επßθεση με ü-
λα ια δταθÝστμα üπλα», κατÜ το τÝλοò τηò οποßαò
σιο Δßοιομο «καταμειρηθηκαν 250 Ýωò 300 νεκροß
ýποπτοτ yra ουμμετοχη σε αντÜριτκη ομÜδα αλλÜ
κατ μÝλη ιηò».
Αυτü που δεν γνþρτΖε ο ΛÜουτενμπαχ ηιαν πωò
εν τω μεταξý στην ΑθÞνα υπÞρχε kr Üλλη αναφο-
ρÜ για ια γεγονüτα ιηò 10ηò Ιουνßου 1944, που α-
l,{αfrÞ8εια ¾ι0 το τι συνݧη κατΕγρÜφη
στο γGρμανιΚÜ Ýγγροφα μüνο στην
αναφορü €γüò ßJυστ!κοý αστυνομικοý
ποκÜλυψε ωò ψÝμα τα λεγüμενα ιων SS yra ιη μÜ-
χη οτο Δßστομο. Σιη συγκεκρτμÝνη αναφορÜ, ο μυ-
σττκüò αστυνομικüò Γ¸Ýοργκ Κοχ περιÝγραφε ιι
συνÝβη σι' α,\Þθετα. δηλαδη αρχτκþò ιην θρευνα
ιου χωρτου απü ιην ομÜδα του ΛÜουτενμιαχ, καιü-
πιν την επßθεοη ιων αιτqιτþν οιο δρüμο προò το
Στεßρτ kar τελικþò ιην επß τüπου δολοφονßα «üλων
των παρüντων οιο Δßστομο». Ο Κοχ εßχε συνοδεý-
σει ιην ομÜδα των SS οτην επιχεßρηοη τουò προ-
κεlμÝνου να συλλεξετ πληροφορßεò για δραοιηρτü-
ιητεò ιων ανιαριων στην ΠερΙοΧη.
Ο σιραιηγüò ΦÝλμι οπωοδηποιε δεν υπηρξε ε-
νÜνττοò ιων λεγüμενων μÝιρων ανιτποßνων, καιÜ τα
οποßα εßχαν εκτελεστεß εκαιοντÜδεò Ελληνεò yra ε-
πτθÝσειò ανιαρτþν. ΚατÜ τη δτÜρκετα υπηρεσßαò
ιου σιην Α8Þνα (ο ΦÝλμÞ εßχε δταιÜξετ η εγκρßνει
επανετλημμÝνωò ιÝτοτεò εκτελÝσετò. ΠρÝπετ ωσιü-
οο να ιου αναγνωρτστεß ωò ελαφρυνττκü, πωò στην
περßπιωοη του Δτστüμου απÝρριψε ιη δτεξαγωγß
μταò ιÝιοταò κιηνþδουò σφαγηò.
τθανüιατα γτ'αυτü ιο λüγο ο ΦÝλμτ υα-
ρακÜλεοε ιο δτοτκητη τηò ασιυνομικßò
μεραρχßαò των SS «να προωθhσει μßα Ý-
ρευνα yra ιο üλο συμΒÜν». Σχεττκþò μ'
αυιü σιη Γερμανßα εξακολουθεß πετσμα-
ττκÜ να δταιηρεßιατ η φημη üττ ο ΦÝλμτ δτÝιαξε Ý-
ρευνα απü στρατοδτκεßο. Μπορεß ο οιρατηγüò να ε-
πτθυμουσε κÜιτ ιÝτοτο, ωστüσο εκ των υσιÝρων θ'α-
ποιελουσε προσΒολη yra τη νοημοσýνη ιου εÜν

προσπα8ουσε κανεßò να του προοÜιμετ πωò δεν
γνþριΖε üιι ιηò οφαγηò 0α επακολουθουοε Ýνα πε-
ρατιÝρω κακοýργημα yra τη συγκÜλυψη ιου ε-
γκληματοò.
Παρουσßαση ιων λεπτομερετþν ιηò ψευδοÝρευ-
ναò αιιü τη μεραρχßα των SS δεν εßνατ δυναιü να
γßνει εδþ. ΠÜνιωò η Ýρευνα τερμαιßστηκε με τη
δταπßοιωση üιτ ο ΛÜουιενμιαχ παρÝδωοε μεν «μßα
εν γνþσει του λανθασμÝνη υπηρεοτακη αναφορÜ»
kr επßσηò υωò δεν εßχε τη δrkaroδooia να δταιÜξετ
αυδατρÝτωò «την εφαρμογη ανττποßνων» -που ανα-
φερüιαν σιη δολοφονßα των καιοßκων ιου Δτστü-
μου. Συμφωνα με τουò ιüτε τοχυονιεò κανοντομουò
ιου γερμαντκοý οιρατου, ιÝιοτα δταταγη μπορουσε
να δþσετ μüνο δτοτκηιηò μεραρχßαò, Επετδη, üμωò,
ο δτοτκηιηò ιου συντÜγμαιοò του ΛÜουτενμπαχ,
Καρλ Σßμεlη, εγγυηθηκε yra τον υφτοτÜμενü ιου,
ο οιρατηγüò ΦÝλμι δηλωσε συμφωνοò να εξομαλυ
νετ πετθαρχικþò ιην υπüθεση. Η πτθανη «ιτμωρßα»
ιου ΔÜουιενμπαχ ιοποθετεßιατ ιτθανþò σιο επßπε-
δο μταò παρÜSασηò ιων κανονισμþν σωσιηò στρα-
ττωιτκηò αμφßεοηò. ΕπετδÞ, ωστüσο, ο ßδιοò ο Σß-
μερò Ýφερε ευθυνη για μßα σετρÜ ιιερατιÝρω σφα-
γων (μειαξυ Üλλων δτÝταξε ιο ατμαιοκυλτσμα σιην
Κλεισουρα, Ýχονταò Kar προσωπτκß συμμειοχη σ'
αυιü), μπορεß να πετ κανεßò üττ ουστασιτκωò ο ΛÜ-
ουιενμπcL\ δεν ττμωρηδηκε ποιÝ. Ετστ «η υπüθεση
Δßοιομο» Ýκλετσε γτα ιη ΒÝρμαχι.
Tr ουνÝΒη με ια πρüσωπα που εμπλÝκονιαν σ'
αυτην:
5. 0 Καρλ Σßμερò,
διοικητÞò του
συντOγματOò στ0
ßß δ
οποßο ονÞκε ο
Λüουτενμποχ.
6. 0 διοικητÞò του
τÜγμοτοò του
Ζüμπελ, οτη
Λιβαδειü,
Κουρτ Ρßκερτ
Ο Καρλ Σßμερò απεβßωσε σια 3Β ιου τιαιþνταò
νÜρκη σιη Β. ΕλλÜδα, σιτò 1Β ΣεπιεμΒρßου 1944. Ο
Φρττò ΛÜουιενμπαχ Ýπεοε σττò 16 ΟκιωΒρßου 1θ44
κατÜ ιην υποχþρηοη των Γερμαν,þν ατιü την Ουγ-
γαρßα. Ο μοναδτκüò Γερμανüò που καταδτκÜστηκε
ποιÝ yra ια συμΒÜντα οιο Δßσιομο ηταν ο στρατη-
γüò Χελμουι Φελμι. Στη λεγüμενη «υπüθεοη 7» ιηò
δßκηò εγκλημαιιþν υολÝμου στη ΝτρεμθÝργη ιο
Ι947-4Β, οιτò καιηγορßεò ενανιßον του ΦÝλμτ ου-
γκαιαλÝγονταν μεταξý Üλλων και η σφαγη σιο Δß-
στομο. Στην τελτκη δτατυπωση ιηò καταδτκασττκηò
απüφασηò απαγγÝλθηκε στον πρþην στρατηγü κα-
ιηγορßα, πωò το παρÜπτωμα του ΛÜουτενμπαχ προ-
φανþò δεν ουνßσταιο σιη δολοφονßα ιων καιοßκων
ιου Δτοιüμου, αλλÜ σε μßα λανθαομÝνη υπηρεσια-
κη αναφορÜ. Το καιηγορητηρτο αναφÝρετ κατÜ λÝ-
ξη: «Φαßνειατ πωò δεν εξεδηλωοε ενδταφÝρον να
επτβÜλετ σιον υιτεýθυνο αξτωμαιτκü ιην ανÜλογη
ποινη». Ο ΦÝλμι καταδτκÜοιηκε σε φυλÜκτοη 15
χρüνων, üμωò ο Αμερτκανüò υπατοò επßτροποò yra
τη Γερμανßα, ΤΖον ΜαχΚλüτ, μεßωοε Þδη ιο 1θ51
ιην ποτνÞ σε 10 χρüνια. ΠρÜγμαιι ο Φελμι αποφυ-
λακßστηκε την iδra χροντÜ, üπωò Üλλωστ. «ο, ο,. )
Ο οναδικüζ Γερμανüò π§υ καταδικÜστηκε
γߧ ¾α §ξjμΒ ν¾ζß σξ* Δßαtομα §º¾€tν Φ
στρατηγΦò ΧÝf,μουτ Φεfrμι στη Νιρ€§j§εργιτ
35
Γεριητι.ιικτ Αρχει,q.
7. 0 διοικητÞò
μονÜδαò SS στη περτσσüτεροτ καιαδτκασΒÝνιεò σιραιηγοß τηò χτιλε-
Λιβαδειü, Χüντò ρτΚηò στρατιαò.
ΖÜμπελ, στιò Πολυ μεγαλυτερη -μÝχρτ ιην 26η Ιουνßου 1θ53-
φυλακÝò ΑβÝρωφ. ηταν η δτÜρκετα φυλÜκτσηò ενüò Üλλου Γερμανου,
Απελευθερþθηκε ιου ανþτερου δτοτκηιη τηò ομÜδαò εφüδου ιων SS
το'l953 ΧÜτντò Ζ,Üμπελ, χωρßò üμωò καταδτκασττκη ατιü-
φαση. Ο Ζαμπελ συνεληφOη απü ιτò γαλλτκÝò δυ-
νÜμετò καιοχηò οιον ιüπο καιοτκßαò του στη Ν. Γερ-
μανßα kar εκδüδηκε οτην ΕλλÜδα. Ο Χ. ΖÜμπελ υ-
πηρξε ιοπτκüò δτοτκητηò στη ΔτβαδετÜ ιο δτÜοτημα
Ιουντου/Ιουλßου 1θ44 κι ενþ κανεßò στη ΛτβαδετÜ
δεν γνþρτΖε ιο üνομα ιου ευτκεφαληò ιηò ομÜδαò,
ΔÜουτενμπαχ. ο ΖÜμπελ Ýμετνε στη θυμηση ιουò ε-
πετδη το üνομÜ του ανευρßοκειο οε δημüσιεò ανα-
κοτνþσετò Kar υπηρεοιακÜ Ýγγραφα. Γτ' αυτü kr α-
πü ελληντκÞò πλευρÜò 8εωρουνιαν ανþτεροò υ-
πεýθυνοò. σιον οποßον αποδüθηκε kar η ευθýνη
για ιην υπüθεση του Δτοτüμου. Η Üμεση συμμειο-
χÞ ιου στο Ýγκλημα θεωρεßται μÜλλον απßθανη
kar δεν καιÝσιη δυναιü κατ ν' αποδειχθεß, ωσιüσο
υπηρξε Ýναò νεαρüò μÜριυραò που ιον òνοχοποßη-
οε -üττ ιην 11η Ιουνßου 1944 συμμετεßχε οτη δολο-
Σýμφωιχα ιj€ τη σκονδοη|στικþ γνþμη
τηξ Ε,σαγγeηßοò ΜονοΧου" η σφαγÞ
στο Δßστομα ξßχ€ παραγΡοφεß πδη το Ι964
φονßα 1θ καιοßκων οιην κοτι,üτητα ΚαλÜμτ. Απü ιο
γερμαντκü Τýπο ο ΖÜμπελ θεωρουνταν επß μακρüν
ωò ((ο ιελευιαßοò Γερματ,οò αττμÜλωιοò πολÝμου
στην ΕλλÜδα». Αφου η κυΒÝρτ-ηοη τηò Ομοσπον-
δτακηò Γερμανßαò κατÝβαλλε επß sρüνια προοπÜ-
δετεò yra την απελευθÝρωση του, (ο ΖÜμπελ) αφε-
θηκε ελεý8εροò ιο 1953 με γερμα\,τκη διαβεβαßω-
οη, πωò η εναντßον του διαδτκασßα θα συνεχτΖüταν
σ ιην ΟμοσπονδιακÞ Γερμανßα.
Θα ηιαν Üδτκο yra ιον υπευθυνο των ερευνþν δτ-
καστη του τοπικου δτκασιηρßου ιηò ΚωνστÜνιΖαò,
αν δεν αναγνωρßΖονταν or προοπαδετÝò ιου οτο συ-
γκεκρτμÝνο Ζηιημα. Ομωò, αυτÝò ηιαν καταδτκα-
σμÝνεò σε αποιυχßα επειδÞ η νομτκη υπηρεσßα τηò
ομοσπονδτακηò γερμαντκηò κυΒÝρνησηò Kar η
γερμαντκη πρεσΒεßα στην ΑΒηνα επενÝΒησαν αμÝ-
σωò με εντονο υφοò, οταν εΥτνε Υνωστο Πωò ο υ-
ιευθυνοò ιων ερευνþν δτκασιηò εßχε οκοπü να α-
νακρßνετ kar Ελληνεò μÜρτυρεò κ1 ηταν μÜλτσια α-
ποφαοιομÝνοò να ιαξτδεψετ yra το λüγο αυτü σιην
ΕλλÜδα.
Η Ýρευνα δτεξηχθη ιο δτÜσιημα 1θ53-54 ενανιßον
ιου ΧÜτντò Ζαμπελ και του δτοτκητη ιου ιÜγμαιοò,
Κουρτ Ρßχερτ. Ο ιελευιατοò εßχε δþσετ σττò 10 Ιου-
νßου 1944 οιον επτκεφαληò ιηò ομαδαò, ΛÜουιεν-
36
.ιd
:ι
Ιι
*ι {
Ι]
¸ι
Ε
!ξ
μπαχ, δταταγη να διεξαγÜγετ Ýρευνα σιην κοτνüιη-
τα ιου Δτσιüμου, ωοιüσο παρÝμετνε αοαφÝò εÜν Ý-
δωσε δταιαγη ι<ar yra τη οφαγη. Επετδη ο1 «πα-
λατοß ουνιροφοι των SS» ησαν αφ' ενüò πρüθυμοι
να ψεýδοντατ ο Ýναò προò üφελοò του Üλλου, αφ' ε-
τÝρου σε επßμαχα οημεßα τηò ανÜκρτσηò δηλωναν
<<αδυναμßα να θυμη8ουν», ο δτκαστηò μπορουσε να
βαστοτεß μüνο σε γραπτÝò μαριυρßεò ΕλλÞνων kar
ιελτκþò να δτατυπdισετ: «Παρ' üλεò ττò σοΒαρÝò υ-
ποψßεò, δεν εßνατ δυναιüν να αποδετχ8εß με Βε-
βατüιηια η συμμειοχη των εναγομÝνων στα συμθÜ-
νια σι Δßστομο και ΚαλÜμτ».
Αποφαστσττκηò σημαοßαò yra ιην αναστολη τηò
δταδτκαοßαò υπηρξε το γεγονüò πωò ο δτκασιηò δεν
καιüρθωσε τüιε να ενιοιτßσετ αλλα μÝλη ιηò ομÜ-
δαò ιου ΛÜουτενμπαχ.
Αφου or γερμαντκÝò νομτκÝò υπηρεοßεò εßχαν
παραλÜΒετ ια καιοπτνÜ χρüντα kr Üλλο αποδετκττ-
κü υλτκü απü ιην ΕλλÜδα yra την υπüθεση του Δτ-
οιüμου, απü το 1969 κτνητουοτηθηκε η ετσαγγελßα
ιου Α Τοπικοý Δτκαστηρßου ΜονÜχου. Βαστκþò, η
δταδικαοßα δεν απÝφερε νÝα στοτχεßα, ωοτüσο Ýγτ-
ναν ιρομερÝò δταπτοιþσετò σχεßτκþò με ιην αßσθη-
ση Δικαßου που κατεßχε τουò αοχολοýμενουò με ιην
υιιü8εση νομτκουò σιο νομτκü μηχαντσμü ΜονÜ-
χου εκεß üπου η απü karpü λησμονημÝνη ψευδηò
Ýρευνα ιου οιρατοδτκεßου ιηò χροντÜò 1θ44 απο-
λÜμΒανε «τιμÝò κρÜιουò δτκαßου»,
Ο υπευθυνοò εισαγγελÝαò απεφÜνθη πωò η σφα-
γη οτο Δßοιομο εßχε τýχετ ηδη ιο 1θ44 δτκασττκηò
Ýρευναò kar δεν καταιασσüταν μειαξυ ιων ναΖισιl-
κþν εγκλημÜτων, των ουοßων -{υμφωνα με το γερ-

,º
Ι:.
μαντκü δßκατο εßχε αρθεß η παραγραφη. Με αλλα
λüγτα: κατÜ ιη σκανδαλισττκη γνþμη τηò ετσαγγε-
λßαò ΜονÜχου η σφαγη σιο Δßστομο εßχε παραγρα-
φεß ηδη το 1964. Ακüμη κι αν ο ανþτεροò δτοτκητηò
ιηò ομÜδαò εφüδου ιων SS, Φρττò ΛÜουτενμπòιχ, ετ-
χε cπιΖησει ιου πολÝμου κι αν εßχαν εντοπιοτòß μÝ-
λη ιηò ομÜδαò ιου, οιο Μüναχο κανεßò δεν θα μπο-
ροýοε να καταθÝοετ αγωγη εναντßον των δολοφüνων
ιου Δτοιüμου -χÜρτν αριτüιηιοò, πρÝπετ ν' αναφερ-
8εß üττ και οιη συγκεκρψÝνη Ýρευνα δεν μπορου-
σαν να εντοπτοτοýν μÝλη τηò ομÜδαò δολοφüνων.
τδÝα kar μüνον πωò σε μßα εξατρεττκþò
αναπιυγμÝνη, Βτομηχαντκη κενιροευρω-
παßκη χþρα, που επτπλÝον δτÝθειε υψη-
λßò αποτελεσμαιτκüιηταò δτοτκηττκÞ δο-
μη, δòν καιÝσιη δυναιüò ο ενιοπτσμüò
οýτε καν μεμονωμÝνων αιüμων μταò ομÜδαò SS με
τουλÜχτστον εκαιü μÝλη, ακüμη kar δεκαετßεò με-
τÜ τον πüλεμο, πρÝπετ να προκαλεß αμφτθολßεò. Το
γεγονüò üιι μßα ετοαγγελτκη αρχη, η οποßα δταθÝ-
ιετ απερτüρτοιη ιιρüσθαση σε üλεò ιτò απαραßιητεò
πληροφορßεò, ανακοτνþνετ ιην αδυναμßα ιηò να το
πρÜξει -üπωò συνÝβη ιüτε οιο Μüναχο οδηγεß στο
συμΠερασμα Πωò εΠροκεττο εττε ΥΙα ανΙΚανοιηια
εττε ΥΙα σΚοΠΙμοτηια.
ΚατÜ ττò Ýρευνεò συλλογηò οτοτχεßωνyra ιην υ-
πüθεοη ιου Δτστüμου κατüρθωσα να ανακαλυψω τα
ονüμαια περßπου πενηντα μελþν τηò «ομÜδαò του
Δτσιüμου» -αξιολογþνιαò ιουò εκιενεßò καιαλü-
γουò ατüμων προιαΒÝντων yra παρασημοφüρησττ,
αυονομη μεταλλßων Þ ευαßνων, κατÜλογοτ που φυ-
ιι \,ιι,{ι\ßιΙ 8. Το γροφει-ο των
Φ\ !ι (ιΙ Ι
ιι,,\Φι !Ι γερμαυκþν
ßΙ\ιΡι
φ\ι,\ι \ιιιΙΙΙ)ι
αποζημιþσεων
κßι \ι ι 1: γιο τη σφαγÞ του
Δστüμου
λÜσοονιατ σε ετδτκη πιÝρυγα των Γερμαντκþν
Αρχεßων. ΜÝσω αυτþν των ενταττκþν ερευνþν κα-
τÜφερα επßσηò να δταπτστþοω πωò τουλÜχτστον τÝσ-
σερα απ'αυιÜ ια Üιομα εßνατ ακüμη εν ΖωÞ. Τον
ερχüμενο ΣεπτÝμΒρτο, üταν κυκλοφορηοετ οτη
Γερμανßα το Βτβλßο μου, θα παραδþοω ια ονüματα
που ανακÜλυψα στη γερμαντκη δrkaτoouvn.
ΜÝνετ να φανεß, αν υοτερα απü 60 xpüvra 0α
μπορÝσετ ν' αποδετχθεß η συμμειοχη μεμονωμß-
νων μελþν ιηò ομÜδαò σε τδταΖüντωò ατματηρÝò
πραξετò, συμμειοχη υου νομτκþò εκττμÜτατ ωò δο-
λοφονßα. ΠαραμÝνετ ανοτχτü, λοτπüν, αν εivar ακü-
μη δυναιüν διÜ ιηò νομτκηò οδου ν' αποδοθει δl-
κατοσýνη 60 χρüντα μετÜ τη δηλωση ιου ΚορντÝλ
Χαλ.
Η εργασßα ιου τσιορτκου αγγßΖετ σιο σημεßο αυτü
ια opra τηò, üμωò μου φαßνεται σημανιικο να συμ-
βÜλω, þστε ια εγκληματα να μην παραδοθοýν οιη
ληθη.
Η κατÜλληλη εναοχüληοη με τη ναΖτοιτκÞ τστο-
ρßα κρßνειατ -üπωò ιο δτατυπωσε χαρακτηρτοττκÜ ο
Γερμανüò φτλüσοφοò ΤÝοντορ Β. Αντüρνο «συμ-
φωνα με ιο μÝτρο, αν χρετÜΖειατ να ατσδÜνειατ κα-
νεßò νιροπß ενþπτον των δολοφονηθÝντων». Απü
γερμανικηò πλευρÜò αυτü θα πρÝπετ ν' αποτελεß α-
παρα-θßασιο μòιρο. Qστüοο, οε ιÝτοια ιιερßπιωση ιü-
σο η γερμαντκη κυθÝρνηοη {που θα ληφθεß υυο-
ψη η μακροχρüντα αναξτοπρεπßò δταφωνßα yra α-
ποΖημτþσετò üσο kar η γερμαντκη δτκατοουνη Ý-
χουν, ακüμη kar 60 χρüντα μετÜ, Ýνα χρÝοò απÝνα-
νττ στουò θΠιΖωντεò Kar τουò οτΚετουò ιουò.
ΜειÜφραση: Ολγα ΚολτÜισου Ι
3º
 ι

5. Σταυρüò στη
διαστοýρωση Διοτüμου ιρüφτμα οτα xÝpra, προχωρησαμε οιην αυλη þò ιη στη μÝση. Πρþτοò Ýπεσε και σωρτÜστηκε σ'αυιÞν ο
-ΑρÜχοβαò üπου μÝση που Þταν το ιηγÜδι, Ο πατÝραò μου σηκþνετ πατÝραò μου Σmιροò ΜαλÜμοò, 67 χρüνων. Υστερα
εκτελÝστηκαν απü τουò τα χÝρτα φιλτκÜ kar φωνÜΖετ yra να καταπραýνει το η Μαρßα ΔÜμπρου, 50 χρüνων. Η ΜαρτÝπα Φτ-
Γερμανοýò, στιò αρχÝò Γερμανü: "γκουι μπüτ" -εννοþνταò ιο τραυματτ- λßττπου, γυρω στα 30. Ηταν Ýγκυοò kar μαΖß ιηò
Απριλßου 1944,22 σμÝνο πατδß. Ο Γερμανüò ομωò, Üγρτοò, Ýκαμε νüη- οφÜδαΖε kar το πατδß στην κοτλτÜ. Ο ανιψιüò μου
üμηροι. Εδþ θÜφτηκε
μα να μπουμε στο καιþι, γρýλισε Ýνα "καπουτ" kar ΣτÜθηò ΣταθÜò, γτοò τηò αδερφηò μου Γταwοýλαò,
το πρþτο θýμα τηò
αρνηθηκε ττò προσφορÝò μαò. Εμεßò υπακοýσαμε. 5 χρüνων. Οι γÜμπεò του Þταν σχισμÝνεò. χαραγ-
σφOγÞò του Διοτüμου,
Μüλτò παιησαμε μÝσα ορθþθηκε μτιροσιÜ σιην μÝνεò üπωò σχßΖουμε ττò μπρτΖüλεò kar το κρÝαò
η Παναγιωτßτσα Λ. πüρια, Ýφερε καταιτÜνω μαò ιο üπλο Kar με μτα συ- του χυνüιαν Üοτιρο σιο χþμα. Η ΔÞμητρα ΜαλÜ-
Σφουντοýρη μοζß με τη
νεχüμενη prπn Üρχισε να σκορπßΖετ το δÜναιο πυ- μου, 3Β χρüνων, με ιο yro ιηò ΓτÜννη, Β χρüνωγ
μüνο τηò Φλωροý και
την αδελφÞ τηò 0λγο, ροΒολωνιαò ολüμπαντα. Τα πρþια θλßματα πηραν καOτσμÝνη σε γουρνα üπου ΒÜΖαμε Βυτßνα λαδτου,
0 δýο τελευτοßεò
κατÜστηθα ιον πατÝρα μου που πÝφιονταò kar ξε- με κομμÝνο σαν με λειßδα το καυκαλü τηò Kar τα
εκτελÝστηκαν σ' αυτÞ ψυχþνιαò σπÜραΖε: "Οχ, πατδτÜ μου! Σþσιε με!". μυαλÜ ιηò χυμÝνα στουò þμουò σαν απü μτα γεμτ-
τη διασταýρωση οπü Apxrσav να πÝφτουν τα σþματα των γυναικþν, σμÝνη κουπα, και στον πανÝμορφο λατμü τηò. Δεν
τουò Γερμανοýò ενþ Αλλεò πÜοχτΖαν να χωθουν πßοω απü ια θαρÝλτα, ξÝρω, αλλα κρατησαμε ιην ανÜσα μαò τüοο üσο δεν
μετÝφερον με μουλÜρι Üλλεò σε λαδßκεò Kar γουρνεò. Αφου üλα ια σþμα- ανιÝχετ ανθρþπτνοò οργαντσμüò. Αυτüò ουνÝχτΖε να
το πτþμο τηò τα σωρτÜοτηκαν το Ýνα υÜνω σιο Üλλο, ο Γερμανüò μαò κλοτσÜετ üπωò ια σφαχτÜ γρυλßΖονιαò "Ýτ, Ýτ"
Παναγιωτßτσοò πOυ την καιεΒαßνετ kar κοττÜετ κατ σκουνιÜετ Ýναν Ýναν yra να δετ αν Ýχετ μεßνετ κανÝναò Ζωνιανüò. ΜÝσα
εßχον σκοτþσει το γρυλßΖονταò, yra να δετ αν εßνατ σκοτωμÝνοι, και σ' αυτη την αβÜσταχτη νÝκρα πηγε Kr εΒγαλε ττò
πρωß τηò ßδιαò μÝροò ρßχνετ χαρτστικεò θολÝò. Το καιþτ εßχε μτα κολüνα κÜνουλεò απü τα ΒαρÝλια του κρασιου. Αρχτσε με
βουÞ kar φουρφουρητü να χυνεται το κρασß. Φυ-
«Αυτüò συνÝχιζ€ να μαò κflοτσüει οουοε ιο kpaσr Kr ο ηχοò του ο φρτχτοò γÝμτσε ιο

üπωò τσ σφαχτÜ γρυτΙ*ζοντOζ η'Ýι, €,"
γßQ νg δει s\j Ýχει μιεßνει καν€ναò ζωντανüò»
καιþl. Ενþθηκε ιο κρασß με ιο αßμα των σκοιωμÝ-
νων και Ýγινε μτα θÜλασσα αßμαιοò και Kpaσrou.
μτα πηχιη κρθμα που πÜνω τηò Ýπλεαν πιþμαια
Kar σερνομαστε μωροΖωντανοl.
Ο Γερμανüò δτασκÝλτσε κτ ανÝβηκε στο πÜνω

40
 §

6. Ποναγιþτηò
σπßττ. Ακουσα ποδοβολητÜ kar ýστερα κατÝθηκε ια κÜψετ... kr αò κατγüταν μυροστÜ το xayrÜιr. και Μορßα
Kar Ýφυγε φαßνειατ. Η μια απü ιτò δυο αδερφÜδεò Μπαßνονταò μÝσα δταπßσιωσα üιτ ο Γερμανüò εßχε Σφουντοýρη.
μου ιτò μεγαλυτερεò, η Γετrτργßα Αγαπßδου, Βρι- ανακατÝψει και ψÜξετ üλο το σπßττ. Ανω-κÜιω τα Πεντýρφονα.
σκüταν τραυμαιτσμÝνη kar καθþò κρýωναν ια τραυ- πÜνια. Αντιληφθηκα üττ απü το τΖÜκτ Ýλετυε το Μüνο αυτÜ
ματα Üρχτσε να σκοýΖετ. Εßχε σκýψει σ'Ýνα κα- ρολüτ με ττò χρυσÝò κολüνεò και την καμυανουλα επÝζησαν απü την
δουλι για να γλιτþσòτ ττò ρτπÝò και την εßχε γαΖþ- Η
που εßΧε φÝρετ αυü την Αμερτκη ο πατÝραò μου, ΟΙΚΟγÝνεΙα,
οετ ο Γερμανüò στον αγκþνα και σιο δεξß γοφü.
Σηκþνοματ kar με δυοκολßα ιη θγÜΖω στην αυλη.
ΒλÝπω ιη φορÜδα μαò σκοτωμÝνη Kar μτα στοßβα
κληματα λαμπαδτασμÝνα, να βουßΖετ η φωττÜ, να
Ýχετ αρπÜξετ ο φοýρνοò και or φλüγεò ν' απετλουν
το σπßττ. Η αδερφη μου ÝσκουΖε γταιß ια κρÝατÜ
τηò κρÝμονταν απü χÝρτα ι«ar γοφουò kar δεν μπο-
ρουσε να κραιησετ απü τουò πüνουò. Δεν εßχα
βοÞθετα αυü κανÝναν. Μου λÝετ: "ΠÜρε ιον κουθÜ
kar οβÞσε ιη φωττÜ να μην καεß το συßιτ". Πηρα κι
ÝΒγαλα νερü απ' ιο πηγÜδτ μαò Kr Ýσβησα τη φω-
ττÜ στο φοýρνο, αλλÜ üχι Kar στο παρακÜτω χαγιÜ- Ýδτωχνα: "Φýγε ΠαρδÜλη!". Αυτü πßγε πτο πÝρα,
ιτ τηò αυλüò. ΑνÝβηκα στο μπαλκüντ μαò kar εßδα κÜθησε σια πßσω πüδια kar με το Ýνα μπροοτινü
να καßγετατ το σπßιτ ιου ΧαρÜλqτπου Σqιουντοý- μου Ýκανε νεýμα kar με το Üλλο σκοýπτΖε ια δÜ- )
ρη-Παòχοýλη. Αργüτερα μÜθαμε πωò κÜηκε μÝσα
ιο ανιρüγυνο. Απü το μπαλκüντ βλÝπω σιην αυλÞ «CνþΕπκ€ το κΡοσß με το αßμο σκοτωμÝνων.
ιων ΚαλαματÝων σκοτωμÝνα τα Ζþα kar üλη την
οτκογÝνετα του ΔουκÜ Σταýlηυ υου ξεκληρßστηκε μια ππχτÞ κΡÝμα ηου πgνω τηò ÝηΑ€mν
-πÝντε Üιομα kar δυο συγγενεßò ιουò, εφτÜ. Η α- πτþμοτο ι(οι σΕρνüμοστ€ μωΡοζþντανοι»
δερφη μου μου φþναξε να μπω σιο οπßτι να πειÜ-
ξω κÜιω ια προτκτÜ μηπωò ξαναυιÜσετ φωττÜ κατ

4Ι
νtΑΡΤΥΡΙΕΣ
9. «Εδþ εσφÜγη ο
ιερεýò μαζß με
οκτþ». Το σπßτι
του ποπα-ΣωτÞρη
ΖÞση. Εδþ
σκüτωσαν τον
ποπÜ, 8
γυναικüπαιδα, τον
πατÝρα του κοι
την κüρη του
Μαργαρßτα, 1't
μηνþν,
ΤραυμÜτισον
βοριÜ την γυναßκα
του Κονδýλω κοι
την επÜχρονη
Πανογιοýλα
Γαμβρßλη
«Η μικρþ μοò η Λουκßα, η €φτþχΡονßl,
ονüσκ€ηο χτυπημÝνη στο μÜπ. μ€ μιο τΡýπο
Βαδιü, Δεν την ξανοεßδα απü τüτε»
κρυÜ ιου. Τüιε η αδερφη μου Γεωργßα λÝετ: "Που
εßνατ ιο κορßιοτ, η Δουκßα μαò; Που Ýχετ πÜετ η μτ-
κρη; Τρεξε, ψÜξε να τη Βρετò...". Το σκυλß μπρο-
οιÜ kr εγþ ακολουθþνιαò φθÜσαμε þò ιην αυλü-
πορια. Εκεß πÜλι γýρισε kar με κÜλεοε με ιο πüδτ
του. Φευγετ kar πÜετ kar οτÝκειατ οτα κÜιω πηγÜ-
δια (εκεß üπου εßνατ σημερα ιο μνημεßο μπροσιÜ
οιη Δημαρχßα) kar μου γνÝφει να πÜω. Οιαν Ý-
φτασα στην αυλüπορια βλÝπω Ýξω οιουò δρüμουò
ξαπλωμÝνα οκοιωμÝνα κορμτÜ. Λßγο πιο κÜιω απ'
ιο σπßττ μαò (εκεß υου εßνατ τþρα η Ασιυνομßα) η-
ιαν οκοτωμÝνοò ο ΘανÜσηò ΠανουρτÜò kar η Μα-
ρßα Νιοη. Πτο κετ ο Χρηστοò Σκοýταò. Δεν γνþ-
ρισα Üλλουò, γιατß το μυαλü μου Þταν σιο σκυλß
και οτη μτκρη αδερφη μου. Εφιασα στο σκυλß. Ττ
να δω! Η μτκρη μαò η Λουκßα, η εφιÜχρονη, ανÜ-
σκελα χιυπημÝνη σιο μÜιτ, με μτα τρυπα βαθιÜ,
καιακßιρτνη σαν ιο λεμüνι. Προσπαθþ να ιην πÜ-
ρω στην αγκαλτÜ μου. Δεν μπορþ να τη σηκþσω,
Την πτÜνω απü ττò υλÜτεò και τη σÝρνω σθαρνþ-
νιαò ιην με δυσκολßα μÝσα απü πολλα αγκαθü-
χορτα. Το οκυλß την ιιÜνετ με το σιüμα ιου απ' το
φουσιÜνι kar με θοηθÜετ. Τη ουραμε þò την αυλü-
Πορια ιου σΙΙΙιΙου Και αΠοΚαμωμενη ιην αφΙlσα ε-
42
tr
κεß. Δει. την ξαναεßδα. Βλεπω στο χÜντ τηò αυληò
μαò ιπ, πιο μεγÜ,\η αδερφη μου, Κωστοýλα Καρ-
βουνη. που τΝ- εττε ιραυμαιßσcι οιτò παλÜμεò ο
Γερμαß,οò οπωò τιò εßχε βÜ-\ει οιο πρüσωπü ιηò να
μη δετ που εκτε_\ουοε ιιτι, Πανωραßα ΜÜρτου. Οι
αδερφεò μου Κωσιου\α kar Γεοιργßα μου λÝνε:
"Φευlουμε για τον Αγιο ΑOανÜοιο. ΚÜμε ττ δα κÜ_
μειò και Ý_\α κτ εου,,, Ηιαν lra οουρουπο, Πηρα κι
ετþ \,α πÜω σιο\. Αγιο ΑθανÜοιο. ΦιÜνονιαò οτο
διÜοε_\ο. κüομοò Ýτρεχε αλαφταομÝνοò. Αλλοι με
Üλογα. αλλοι με ρουχα, αλλοι με τρüφτμα να
Βγουν απ' ιο χωρτü, ν' αοφαλτσιουν σιουò λιιγκουò
και οια ρουμÜντα. Ολοτ Ýκλατγαν, μοτρολογουσαν,
ÝσκουΖαν, σουρομαδτüνιουοαν. Ειρεχα κι εγþ.
Πριν φιÜσω εκεß που εßνατ σημερα το ΚÝντρο
Υγεßαò με πτÜνετ ποδÜγρα. Ολοτ μου Ýλεγαν: "ΤρÝ-
ξε, παιδß μου Παναγουλα, να μαò φιÜσειò", Εγþ
τουò Ýλεγα "τρÝχω" αλλÜ βÜδιΖα σιον ιüπο, οημετ-
ωτüν. Κατ τüτε ακουω κÜποτον να λÝετ: "Αυτü ιο Ý-
χει πτÜσετ ποδÜγρα, μωρε, üπωò μαò πτÜνετ σιο
σιραιü. ΠιÜσιε το να ξεκολλÞοουν ια πüδτα ιου...".
Μ' Ýπτασαν kar θρÝθηκα με τουò αλλουò οτον Αγιο
ΑθανÜσιο. Εßχαν φανÜρτ αναμμÝνο. Ξενυχιησαμε
εκεß. Υστερα απü δυο μÝρεò ηρδαν kar πηραν ιουò
τραυμαιßεò. ΒρÝθηκα Kr εγþ με ττò ιραυματτομÝνεò
αδερφÝò μου σιη ΛτβαδειÜ, στην κλτνικßτ ιου Κα-
λÞ. ΚÜποια οττγμη μηαßνω στο αποχωρηιηρτο Kar
βλÝυω να οπαριαρÜετ Ýνα πüδτ στο καλαθÜκι ιων
οκουπτδιþν. Το βÜΖω σια πüδια. Μου λÝνε πωò εß-
ναι ιο πüδτ ιηò Παναγοýλαò ιου ΜεντδτÜτη, ιιτò
εννιÜχρονηò Δτσιομιιιιουλαò, ιιου ιηò ιο θÝρισαι
or Γερμανοß. ΜÝσα σε πÝνιε μÝρεò εμÝνα και Üλ-
λα ουνομßλικα και μτκρüτερα μαò πηρε ο Ερυ-
θροò Σταυρüò Kar μαò μετÝφερε οιο Ιδρυμα Αειο-
φωλια Α', στην ΚηφιστÜ».
Ο Παναγτþτηò Σχρουντοýρηò,
6 χlýνων τüιε, θυμÜτατ:
,ιιΤην þρα ιηò σφαγηò Sρτσκüμουνα σιο τσüγετο
του Αγγελß Πßτσου, εγþ, η αδερφη μου Μαρßα, η
yrayrÜ μου ΚατερßνηΠßτσου με την κüρη τηò Αοη-
μω, Ημαστε κλεισμÝνοι μÝσα γιατι ακουγαμc να πc-
φιουν οφαßρεò απü ιη μεριÜ του Στετριοý. Γτα μτα
στιγμß θλÝυουμε απ'ιο γωνιακü παρÜθυρο να Ýρ-
χονται γερμαντκÜ αυτοκßνητα απü το δρüμο
Στειριου και να σιαματου\,μπροσιÜ στο Δημοιτκü
οχολεßο προò του ΨημÝνου, Apxrσav να καιεβÜ-
Ζουν Üντρεò ααü τα αυτοκτνητα. Εγω, μτκρüò, δεν
γνþριΖα, αλλÜ η γιαγτÜ μου εßπε πωò ηταν τα παι-
δια. Αργüτερα Ýμα8α πιοò ηταν οι δþδεκα Δτσιομß-
τεò νÝοι που ατsμα_\ιοττοαν οττò Τοερεò ιο πρωß
σφαγηò, üταν ερχüνιουοαν απü τη ΔτθαδετÜ, or
Γερματοß. Αφου ιουò κατÝΒασαγ τουò Ýοτησαν στον
τοßχο του οχο_\ετου προò τη μεριÜ του οπτιτοý του
Βττρτü.\η-Πατ¼υργτÜ Kar ιουò εκιÝλεοαν. Επετια α-
πü λιγο απο το Üλλο παρÜθυρο ΒλÝτιουμε να μπαß-
\¼υ\, οι Γερμανοß στο διπλανü μαò σιrßττ, του Θα-
νÜση Καστρßm. Εκεßνη την þρα η Σταμοýλα Κα-
στρßm με τη μÜνα ιηò Θεοφανθ Κοκκßιm ηταν σιο
φοýριο και ρßχνανε το ψωμß. Ο πατÝραò τηò Στα-
μου-\αò Kar ουΖυγοò ιηò Θεοφανηò, ο Αγγεληò.
καθüται,στο πλαιυσκαλο, ιο πÝιρτνο, τηò ξυλινηò
σκÜλαò. Οι Γερμανοß ετσθÜλλονταò οκοτþνουν τη
γυναßκα Kar την κüρη τηò üπωò φουρντΖαν. Ο γε-
ρο-Αγγεληò Ýκαμε να σηκωδετ να ορμησετ. Του
ρßχνουν και τον σωρτÜΖουν. ΒλÝπονταò η γταγτÜ
μου να σκοτþνουν τον παιÝρα. τη μανο τηò Kar την
αδερφη τηò ÝΒγαλε μια φωνη που Ýοκτοε τον αÝρα.
Αμεσωò yra καλη μαò τυχη σηκþσανε τον καταρ-
ρÜχτη kar μιηκαμε οιο υπüγετο. Εγþ, η yrayrÜ
μου, η αδερφη μου Kar η ξαδερφη μου η Ασημω.
Με το κλεßσιμο ιου καταρρÜχτη Ýσυραν Kar μτα
κουρελοý, Ýφιασαν kar μπηκαν απü την πüρτα τηò
κουΖßναò κατ Βγηκαν απü την Üλλη, τηò κυρßαò ει-
του σüδου. Υστερα απü αρκετÝò þρεò θγηκε υρþτη η
ξαδÝρφη μου η Ασημω, γυρω στα 17. Εßχε αρχßσετ
να οουρουπþνετ Kar αφου εßδε πωò δεν υπßρχαν
γερμαντκÜ αυτοκßνητα στο δρüμο και δεν ακουγο-
νταν πυροΒολισμοß, Βγηκαμε üλοτ απü ιον καταρ-
ρÜχτη. ΕμÝνα με ιην αδερφη μου μÜò Ýστετλαν οιο
ιηò πατρτκü μαò, 50 μÝτρα μακρυτερα. Βγαßνονταò απ'
την αυλüπορτα του Πßτσου πÜνω σε στÝφλα εßδαμε
σκοτωμÝνο τον Νßχο Σφουντοýρη, ξÜδερφü μου.
Ηρθαμε στο σπßττ μαò kar ανιτκρßΖω τη μÜνα μου
οκοτωμÝνη, γοναττοτη στην αγκωνη στο τΖÜκτ, Μü
)
«Η μανο μου Κοι ο Πατ€ροò μου,
σκοτωμÝνοι" Ο αδ€ρφüò μου Νßκοò,
δýο χρüνων, ξ€κοιßΙιοσμ€νοò στο κρεΒüτι»
10. «ΕσφÜγησαν
υπü Γερμανþν
Üτομα 9».
'Ι1,0 Πονογιþτηò
κοι η Μορßα
Σφουντοýρη
μπροοτÜ στον
τüφο των γονιþν
τOυò
43
ΜτρτγΡιΕΣ

12. ΚαμÝνο οτιßτι.

13. Η ανοτολικÞ λτò ιην ακουμπηοα σωριÜσιηκε χÜμω. Ο πατÝραò
πλευρü του μου ηταν οκοτωμÝνοò πÜνω οιο κρεΒÜιι. Σιο Üλλο
Δημοτικοý μτκρü κρεΒÜιτ, δßπλα στο τΖÜκτ, ξεκοτλτασμÝνοò ο
Σχολεßου üπου αδερφüò μου Νßκοò, δυο χρüνων. Βγηκαμε Ýξω
εκτελÝστηκαν οι κλαßγονιαò kar φωνÜΖω οιη yrayrÜ Καιερßνη πωò
12 üμηροι σκοτþοαν τουò γονετò μου Kar μου εßπε να παω στηò
αγρüτεò που
γταγιÜò μου ιο σπßιτ -σιη μÜνα τηò μÜναò μου. Ξε-
συνÝλοβον στο κτνησαμε πιασμÝνοτ χÝρτ χÝρτ, ΦιÜνονταò στην πÜ-
χωρÜφια οι νω πλαιεßα εßδαμε Ýνα οκοτωμÝνο μπροστÜ στου
Γερμανοß το πρωß
,t0,6.1944, ΜυουκαλÞ, Γτα να πÜμε στηò γταγτÜò περνουσαμε
τηò
απü το οτενü μεταξυ ΤΖÜθα kar ΚουιρτÜρη. Εκεß εß-
ερχüμενοι απü τη
χαν ιραυματßοει τον ετρηνοδßκη kar Ýναν Üλλον.
Λιβαδειü οτο
ΜÝσα απü το οπßττ του ΤΖÜθα μοýγκριΖε ιραυματτ-
Δßστομο
σμÝνοò. ΦτÜσαμε με ιην αδερφη μου σιο σπßττ ιηò
γταγτÜò. ΚλεισμÝνο, Ýρημο. Μαò μÜΖεψε ο γερο-
ΛουκÜò Κα-ιληò, που Ζουσε ανημποροò σιο σπßιτ
του ΜýττÜδη Καßλη. Μαò ρþτησε ττ υÜθαμε kar
του εßπα πωò σκüτωσαν ιουò γονεßò και τον αδερφü
μου. Υστερα ηρθε ο αδερφüò ιηò μÜναò μου ΧαρÜ-
λαμποò ΚαροιΖοò, που μαò υηρε kar δτανυκιερεý-
σαμε Ýξω απü το χωρτü σιη μεγÜλη λÜκκα. Εκεß Ü-
κουγα üλη ιη νυχτα τα κλÜματα, τα μοτρολüγτα ιων
παιρτωιþν μου. Ακουγα ιουò λυγμουò τηò Νßτσαò
Κοßλη (Νßτσα Σφουντουρη οημερα) που τηò εßχαν
σκοιþοετ ιουò γονεßò τηò. Την Üλλη μÝρα φυγαμε
kar πηγαμε οιο μανιρß του ΘανÜση Κασιρßιη στο α-
λωνÜκτ yra αρκετü κατρü. Υσιερα περτπλαντüμα-
σταν και φτÜσαμε στην Αντßκυρα kar απü κετ ιρτ-
γυρνουσαμε στον ελατþνα ιηò Παραλßαò Δτστüμου
αποφεýγονιαò ιουò Γερμανουò, που πολλÝò φορÝò
κατÝΒατναν με Üλογα φοριωμcνα κανüνια.
Απ' αυιη την Üγρια σφαγη Ýχασα 14 Üιομα Üμε-
σουò συΥΥενετò μου».
Ο Παναγτþmò Αν. ΣεχρεμÝληò,
11 χlýνων ιüτε, αφηγεßτατ: Ζß με τουò 117 οτιò 24 Απριλßου 1944. Τüτε η μακα-
«ΚαιÜ τη σφαγη του Δτστüμου Βρισκüμουν μÝσα ρßττσοα η γταγιÜ μαò. Θεüò σχωρÝσ' ιην, μαò πηρε
στο χωρτü, οτο πατρτκü μου ουßττ, μαΖß με τον αδερ- Kar μαò Ýβολε κÜιω αηü ιο ετκüντομα ιου σπιτιου
φü μου ΓτÜwη, 14 χρüνων, τον ΛουκÜΑν. ΑνÝσm, μαò και γοναιτσμενοτ καναμε το οταυρü μαò yra να
11 χρüνων, τη yrayrÜ μου, ιην Ασημω Στοmρßου α- οωθουμε. ΞαφντκÜ χιυπησε η πüρια και ανοßγονταò
πü το Στεßρι. Or γονεßò μου Ýλετπαν οτην Αθηνα ü- Βλεπω δυο Γερμανουò με προτεταμÝνα τα αυτüμαια
που ο παιÝραò μου εßχε υποβλη8εß σε εγχεßρηση να μαò λÝνε να θγουμε Ýξω. Βγηκαμε σιο μπαλκü-
οτομÜχου. Kar ια ιÝσσερα Üιομα Βρισκüμασταν στο vr kar κατεΒÞκαμε οτην αυλη, üυου μαò ανÝμεναν
ανατολικü δωμÜιιο ιου σπτιτοý μαò, απ' üπου εßδα- Üλλοτ ιρετò Γερμανοß. Τüιε μαò συρþχνουνε üλουò
με ιην ομαδικη εκτÝλεοη ολοκλßρου ιηò οτκογε- μπροστÜ οτο φουρνο τηò αυληò μαò. Η γταγιÜ κατÜ-
νεßαò Τσεκοýlη ß KapayrÜwn, μαΖß με Üλλα Üτο- λα_θε üιτ θα μαò οκοτþνανε Kar μαò ιρÜΒηξε προò το
μα. που θρßσκονιαν εκεß γτατß ειοßμαΖαν ιο μνημü- πλυσταρτü, üπου θρτσκüταν και το αποχωρητηρτο. Ο
ουνο (τα σαρÜντα) ιου γιου ιουò Οθωνα, που εßχε καμπτνÝò ηταν μτα απλη γουρνα με δυο χοντρÜ ξυ-
φονευθεß απü τουò Γερμανουò στον Καρακüλτθο μα- λα yra να πατÜμε. Γρηγορα η γιαγτÜ μου κÜθετατ
σιο μεροò Kar ΠροσΠοτουμενη τη φυστΚη τηò ανα-
«Η γιαγιÜ με ÝΒαßΙε μ€σα στη γοýρνα γκη με Üρυαξε απü ιο χÝρτ και με Ýθαλε μÝσα σιη
τCIυ (lΙιοΧωρητηρßου ΚοτΙýΠτονταò το ΚΕφσflι γουρνα, καλýπτονιαò το εξÝχον κεφÜλι με το οþμα
τηò. Αυτü kar με Ýοωσε! Συγχρüνωò ο αδερφüò μου
ιΙβυ |"ιξ το σþμα τηò. Αυτü ιdαΙ μ€ Ýσωσε» Ýιρεξε και μπηκε οτο κατþτ Kar κρυφτηκε κÜτω α-
πο τα θαρÝλτα. Τον εßδαν or Γερμανοß, Ýτρεξαν κο-
ντÜ του και τον φüνευσαν üπωò ηταν κρυμμÝνοò. Ο

44
 Ι ,l4.
Ý ΕλÝνη Α,
a
.-*
ιΕ
συνομηλτκüò μου ΛουκÜò Αν. ΑνÝσιηò, Ι1 χρüνωγ
που or γονεßò του Ýλετπαν στον κÜμπο, ακολοýθηοε
κατ αυτüò τη γταγτÜ μου και πρτν ετοÝλθετ οιο πλυ-
σταριü εδÝχθη ριπη οιο λαιμü που του Ýκοψε ιο κε-
φÜλl. ΑμÝσωò ο ναΖτσιηò στραττþιηò στÜθηκε σιην
εßσοδο ιου πλυσιαρτου kar πυροΒüλησε εμÝνα και
ιη yrayrÜ μου. Ολεò ττò σφαßρεò τιò εδÝχOη ιο σþμα
τηò γιαγτÜò μου Kar το χοντρü ξυλο που παιουσε η
γταγτÜ μου. Εγω τραυμαιßστηκα ελαφρþò σιο χÝρτ,
üχτ απü ιη ρτπη, αλλÜ απο τη σφαßρα τηò χαρτσττ-
κηò Βοληò. Ευτυχþò που δεν μßληοα yra να με α-
κουσουν Kar Ýμετνα ο' αυιÞ ιη θÝοη μÝχρτò üτου Ý-
φυγαν. Τüιε εξηλθα Kar Üρχισα να τρÝχω μÝσα
στουò δρüμουò ιου χωρτοý θλÝπονιαò παντοý νε-
κρουò. Ακουσα παντου φωνÝò Kar κλÜμαια Kar εßδα
κüομο πολυ να φευγετ ιρÝχονιαò. Τουò ακολοýθησα
και δτανυκιερευσαμε οια βουνÜ. ΠαρÝμετνα εκεß Ý-
ωò üιου Þλθε ο Ερυδρüò Σταυρüò και μÜΖεψε ια ε-
πτΖησαιºα πατδτÜ Kar μαò πηγε σε δτÜφορα ορφα-
νοιροφεßα, Εγþ πßγα οτην ΚηφτοιÜ. Τη γταγτÜ μου
την Ýδαψαι- την Üλλη μÝρα ιηò σφαγηò, στο Σιεßρτ.
Τον αδερφü μου ιον Βρηκαν Ýπεττα απü 5 μÝρεò στο ΜπασδÝκη,
καιþι κÜιω απü τα ΒαρÝλια και τον Ýθαψαν μπρο- ετþν δýο.
σιÜ σιο Ιερü τηò εκκλησßαò». Τραυματßοτηκε
Ο Παναγτþτηò ΠεργανΕÜò του ΘωμÜ (Krftpaò), οπü πυροβολισμü
22 ηýνων τüτε, αφηγεßτατ: ενþ βρDκüτOν
«ΚαιÜ δÝκα το πρωß οττò 10 Ιουνßου 1θ44, με-
ττò στο μπολκüνι του
ΣÜ-θΒαιο. καιÝβηκα απü το πατρτκü μου και πη- σπιτιοý τηò. 0ι
ρα
Γερμονοß
γα σιο καφενεßο ιου ΜαρÜλτου. Καθüμουνα με
δυο-τρετò Üλλουò. ΠερνÜετ απü κετ το μτκρü avr- βλÝποιττοò τη
μητÝρο τηò
ψÜκτ μου, ο ΓτÜννηò, τηò αδερφηò μου Φlýσι»ò
ΓαρυφαλιÜ νο
ΠαθÜ, το γÝνοò ΠεργανιÜ. Το φþναξα και ιου Ý-
δωσα μτα ρουφηξτÜ οýΖο. Υσιερα Ýφυγε να παßξετ. βγαßνει να τη
μOζÝψε], μπÞκαν
Σε λßγο ακοýμε φωνη ιρομαγμÝνη "Ýρχονιατ or
Γερμανοß". Πειαχτηκαμε και μcσα απü το οτòνü
οτο σπßτι κOι
ξεκοßλησαν το
του ΜÜρτου προò τα ΜεοτνÜ ανÝβηκα οτου ΚαρονÜ
νÞπιο στην
ιο ρÝμα, προò τα λακκþματα. Εκεß Ýμετνα kar εßχα ογκαλιü τηò
σιραμμενη την υροοοχη μου στο χωρτο με αγωνßα.
μÜναò του.
Εßδα [...], þσυου üιαν θασßλεψε ο ηλτοò Kr Ýπατρ- Υστερο σκüτωσαν
νε να νυχιþσετ or γερμαντκεò φÜλαγγεò ιρÜΒηξαν τη μüνο, τον
yra τη ΛτΒαδετÜ. παπποý Ν.
ΜαστρογιÜννη κοι
üτε καιεβαßνω kr εγþ προò το χωρτü. ΦτÜνω τη θεßα ΕλισÜβετ
σε απüσταοη δτακüσια μÝτρα απü ια πρþια Μαστρογιüwη.
συßττα. Το σπßιτ τηò αδερφηò μου Φρüσωò 15. Ευστοθßο Γ.
ηταν σιην Üκρη. Ακουω μτα γυνατκεßα φω- ΣιδÝρη, ετþν 25.
νÞ να οκουΖετ, να οδýρειατ, να θρηνολο- ΕκτελÝστηκε στη
γεß. Ηιαν η μÜνα μου. ΦιÜνω ιρÝχονταò και τι να θÝση «Λgγχιß»
δω! Την αδερφη μου κομμαιτασμÝνη, θτασμÝνη, οπü τουò
κατακρεουργημÝνη. ΚατασκτομÝνα ρουχα kar σÜρ- αποχωροýιττεò
κεò εßχαν γßνετ Ýνα. Το αßμα Ýτρεχε απü ια οκÝλτα Γερμανοýò, ενþ
Ýβοσκε τα
ιηò. Τα θυΖτÜ ιηò καιασφαγμÝνα, φÝιεò. Το πρü-
πρüβοτü τηò
οωπο ιηò παραμορφωμενο και σ' üλο ιο οþμα ση-
μÜδια Üγριαò πÜληò. Δßπλα ιηò οε μτα κουνια το
μτκρü κορßτστ τηò, τη Ζωη, εφτα μηνων, το ειχαν
ξεκοτλτÜσετ, ιου εßχαν κüψετ ιο λαιμü και κρÝμο-
νιαν ια λαρυγγια του στο στηθοò μπλεγμÝνα με τα
ΒγαλμÝνα Ýνιερα,
Το αγüρτ τηò, αυτü που το πρωß ιου εδωοα λτγο
ουΖο οιο καφενεßο, Ýιρεξε να κρυφτεß σιο δτπλανü
οπßιτ του Νταγτολß. Οι εγκληματßεò ιο κυνÞγησαν
kar το εκτÝλεοαν ιτνÜΖοντÜò ιου τα μυαλÜ στον αÝ-
ρα κÜτω απü ιη σκÜλα. Επßσηò kar ιο Üλλο κορßτστ
ιηò ßδταò αδερφηò μου, ιην ΕλÝνη, εφτÜ χρüνων, το
εσφαξαν κτ αυτü. ΤÝλοò, ο πεθερüò ιηò αδερφηò
μου εκιελÝστηκε μπροστÜ οιη Δημαρχßα μαΖß με
ιον ΘανÜση ΠανουργτÜ.
Την επομÝνη το πρωß ιουò θÜψαμε üλουò σε ο-
μαδικü τÜφο μπροστÜ στην αυλÞ του σπτττοý ιουò»». I
«Η αδΕρφπ βου, ΒιασμÝνη και κΦμματιθσμ€νη
{..J. Το μικΡþ κορßτ ! τηζ, €φτÜ μηνþν, το
€ßχαν ξεκοιΠιüσ€ι, του εßχαν κüψ€ι το ßΙαιμü»
45
 Ο icι DΕλτΕυΕιΑιτ Ο
Ρ ιεRRE LEGRΩS
ιη FpnfÝgε
β4ορτ ΡοιιR
Α L,ΛΘΕ οε 2 Ι nr*s
νιòτ;ΜΕ Du μ,{ΛSSΛòRΕ
òολ{λlߧ ρΛR LE5 ΛLLEl{AriDS
α
oQA*oUR -SuR-GLAilE
. LE Ι Juιrι Ιθ4Δ
ορηυτογρ-Δι:τοιιηο
8. ΑροδιοσμÝνο
πþμοτα των μεγÜλη κÜσα. Εβαλαν φωιτÜ οτο περτεχüμενü ιηò
εκτελεσμÝνων Kar Ýναò πυκνüò καπνüò κατÝκλυσε το ναü. ΚÜτω
üμαχων Γüλλων. αυü τηγ επßδραση ιου καπγοý γυγαßκεò κατ υατδτÜ
θ. ΔýΟ αΠüΤΟ Üρχτσαγ γα πÝφτουγ στο Ýδαφοò. Λßγο αργüτερα τα
αθþα θýματα στο Ýπτπλα τηò εκκλησßαò μαΖß με μπÜλεò απü σαγü
καν απü ττò ομÜδεò καθαρτσμου, κÜτω απü σωροýò
γυψων ιηò οροφηò, Τα κορμτÜ ßιαν απανθρακω-
μενα.
Οσο γßνονιαν αυιÜ σιην εκκλησßα, or Üνδρεò ο-
δηγηθηκαν σε μεγÜλεò γεωργτκÝò αποθηκεò σιην
Το δýμοτο τηò νοζιστικÞò δπριωδßοò
στο ΟΡοντοýρ ξεπÝροσον το ΒΟΟ.
Απü ουτü, e5θ ητον μοΕητÝò κοι 3Ο νÞπιο
4Β
οδü ιου κοτμηιηρßου, kar αλλοý, καθþò kar σε
γκαρÜΖ αγροιτκþν μηχανημÜτων Kar αφου τουò Ý-
σιησαν σιον τοßχο τουò εκιÝλεσαν. Τα πεσμÝνα
κορμιÜ εξειÜΖονιαν Ýνα Ýνα kar üσα ψυχορραγου-
σαν δÝχονιαν τη χαρτσττκη βολÞ kar αφοý τα οκÝ-
παΖαν με ξýλα kar σανü, ια παρÝδτδαν σττò φλüγεò.
Στη συνÝχετα μεθοδτκÜ πυρπüλησαν üλα τα συß-
ιια ιου χωρτοý, αφου προηγουμÝνωò Ýδιωξαν üλα τα
καιοτκßδτα Ζþα. Ολο ιο χωρτü λαμπÜδτασε. ΜÝχρτ
ττò 10 το θρÜδυ ακουγονταν ρτπÝò kar αφοροýσαν
προφανþò üσουò αυü ιο μεοημÝρι εßχαν μετνετ
κρυμμÝνοτ σια σπßττα kar ιþρα Ýφευγαν yra να γλτ-
ιιßισουν απü ιη φωιτÜ.
ΕφιÜ νÝοτ ποδηλÜιεò, που προσÝγγτσαν ιο χωρτü
πρτν πυρπολη8εß, συνελÞ«lýησαν κατ εκτελÝσιη-
καν.
Γ\)ρω στιò 7.30 ιο απüγευμα or Γερμανοß οιαμÜιη-
σσ/, 2ω μÝφα Ýξω απü το χωρτü, το ιραμ που ερχü-
ταν απü τη ΛψüΖ κατ υποχρÝωσαν τουò επýÜιεò να
πqταμεßνουν σιτò θÝσετò ιουò. Σε λßγο οτ Γερμανοß
ΖÞττταν να αιοΒýαστοýν üσοτ εixaιr προορτσμü ιο
Οραντουρ. ΚαιÝθηκαν περßπου 20, or oπoior οδη-
γηθηκαν στο χωρτü kar ακολοýθησαν τη μοßρα ιων
συγχωρτατþν ιουò. Υσιερα απü Ýλεγχο ιων ιαυτοιÞ-
των ιων εm3αιþν, or Γερμανοß Ýδωσαν ενιολÞ σιον
οδηγü του q)iηr να επτσφÝψετ σιη ΛτμüΖ.
ετÜ ττò 10 ιο ΒρÜδυ or SS Üφησαν σκο-
mÝò γυρω απο το χωρτü or οποτεò παρÝ-
μεναν μÝχρτ ττò 5 το επüμενο πρωß. Ενα
μÝροò των Γερμανþν πηγαν με φορτηγÜ
σιο ΝιÝλ (Nieu_l), üπου γτüρτασαν την
επττυχßα ιοιη, ενþ Üλλοτ Ýπτναν σαμπÜντα σ' Ýνα
σπßττ ιου χοφτοý που εßχαν δτατηρηοετ ακÝρατο Kar
ιο πυρπüληοατ αργüιερα.
ΕγκατÝλετψωτ ιο Οραντουρ την επομÝνη κατÜ ττò
10 πρτν arrü ιο μεσημÝρτ. ΕπÝσιρεψαν ιο πρωß τηò
ΔευιÝραò 12 Ιουνßου 1944, yra να προσπαθηοουν
να εξαφανßσουν τα προφστß ßχνη ιηò σφαγηò.
Ειστ καθÜρτσαν την εκκλησßα kar Üνοτξαν μεγÜλεò
τÜφρουò, üπου Ýρτξαν τα πτþμαια που δεν εßχαν α_
πανOρακωθεß.
Ο πληθυσμüò ιου Οραντοýρ ηιαν περßπου Β00 Ü-
τομα. Εκεßνη την ημÝρα θρßσκονταν στο χωρτü kar
κÜιοτκοτ τηò γυρω υερτοχηò, που πηγαν yra ιτò δra-
νομÝò κρÝαιοò kar τστγÜρων, καθþò kar πατδτÜ απü
τα περßχωρα που φοττουσαν οιο σχολεßο ιου χωρτοý,
ωò ευßσηò κατ μερτκοß γονεßò αυιþν των μαδηιþν,
που βλÝπονταò την πυρκαγτÜ Ýιρεξαν στο Ορα-
ντοýρ, πÝρασαν με την Üδετα ιων Γερμανþν, αλλÜ
δεν ξανο3γßκαν. ΤÝλοò, εκεß θρÝθηκαν κατ υερß-
που 30 Üνθρωποτ απü ιη ΔτμüΖ που εßχαν θγετ ν' α-
ναΖηιησουν ιροφτμα,
Τα θýματα υπερÝθηοαν ια Β00.
Απü αυτÜ, περßπου 550 ηταν Üνδρεò kar γυναß-

κεò, 19Β μαθητÝò ιων σχολεßωγ που εκεßνη ιην η-
μÝρα εßχαν εμθολταομü, 60 πατδτÜ απü ιο Παρßστ
που εßχαν καιαφýγετ στο Ορανιοýρ, 25Β πατδιÜ νε-
κρÜ κατ ακüμη 30 νÞπτα που Βρηκαν ιο θÜναιο ια
περισσüιερα μÝσα σιην εκκλησßα.
Γτατß ευελÝγη το Ορανιουρ; Γτατß ιο Δßοιομο;
Και στιò δýο υερτπτþοειò ιο πρüοχημα Þταν üττ
or αντÜρτεò χτýπησαν ιτò δυνÜμετò κατοχηò.
ΠρÜγματι, στην περßυιωση ιου Δτστüμου υπßρξε
εμπλοκη του ΕΛΑΣ με Γερμανουò κονιÜ σιο χωρτü
Σιεßρτ, λßγα χτλτüμετρα αυü ιο Δßσιομο. Στην περß-
πιωση του Οραντουρ, οι ΜΑΚΙ ιο μεσημÝρτ ιηò θηò
6.1θ44 σκüτωσαν δυο Γερμανουò kar ατχμαλþιτοαν
Ýναν αξτωματτκü κονιÜ στο ΝτÝλ, 15 χιλτüμειρα
μακρτÜ απü ιο Ορανιουρ. Ο αξιωμαιτκüò αυτüò το Ý-
οκαοε τη νυΧτα ΚαΙ ενημερωσε ττò αρΧεò ΚατοΧηò
στη ΛτμüΖ.
Oπora κι αν Þταν ια προοχηματα, or Γερμανοß
μακÝλεψαν δυο χωρτÜ ιην ßδτα μÝρα, σε δýο δτα-
φορεττκÜ σημεßα τηò κατακτημÝνηò Ευρþπηò. Η
πραγμαιτκß ατιßα Þταν Sεθαßωò η συνετδηιοποßηοη
τηò αρχηò του τÝλουò ιηò κυρταρχßαò τουò, αφου μü-
λτò ιÝσσερτò μÝρεò πprv (6 Ιουνßου 1θ44) η απüθα-
ση των συμμαχτκþν στρατευμÜτων σιη Νορμανδßα
ο\Vr€ε δραματτκÜ τα δεδομÝνα.
Er αι- η μορφολογßα ιηò περτοχηò ιηò ΛτμüΖ ευ-
1ß. Το μαρτυρικü
τσεχοσλοβακικü
χωριü Λßνπτσε,
που πλÞρωσε με
476 νεκροýò τη
μονßο των νοζß γιο
το φüνο του
ΧÜυτριχ. Το
ουτοκßνητο του
«δÞμιου τηò
ΠρÜγαò»
ανοτιναγμÝνο (12)
νοουοε τουò κατακιητÝò να επτδοθουν με Üνεση στο
ανüοτο Ýργο τουò χωρßò να φοΒουντατ πολυ τη γαλ-
λτκÞ ανιßσταση και Ýτοι να αφατρÝσουν τη Ζωη α-
πü Β00 κατ πλÝον Üτομα, σιην περßπιωοη του Δτ-
στüμου or κακοιρÜχαλεò υπþρειεò ιου Παρνασσου
kar η εντονüταιη παρουσßα του ΕΛΑΣ ιουò υπο-
χρÝωσε πprv φθÜσει ιο οοýρουπο να φυγουν Üρον
Üρον yra ιη ΛτΒαδετÜ, με αποιÝλεσμα να γλτιþσετ
η δυττκÞ πλευρÜ του xωprou kar τα δυματα να μην
ξεπερÜσουν τον αρτθμü 223.
Αò οημετωθεß üτι η ΙOη Ιουνßου επελÝγη απü
τουò Γερμανουò kar δυο χρüντα πρτν ωò ημÝρα α-
κüμη μταò οφαγηò. Σιτò 10 Ιουνßου 1942, στο χωριü
Λßντττσε (Lidice) τηò Τσεχßαò, θρηκαν το δÜνατο
476 Üνθρωυοτ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΤÜκη ΛÜππα, Η σφαγý του Διστüμου-χρογτκü, ΑθÞνα
1989.
Γτþργου ΝτκολÜου, Ιστορßα του Διστüμου, Δßοτομο 1θ75,
ΓτÜwη ΜπαοδÝκπ, Δßοτομο, Δßσιομο Ι994.
Καßιηò Μανωλοποýλου, Α ναμ νý σ ε 1ò κα 1 Μαρτ υρ ßεò.
ΠενηντÜχρονεò ý Αχρονεò, Δßσιομο 1θθ4.
ΑνδρÝα Σ. Τοουρα, Δßοτομο, ματωμÝνη ανθρωπüτητα,
Δßστομο 1θ84.
Περτοδτκü ΕμΒüλιμον: ΑφτÝρωμα σια 50 χρüνια απü τη
σφαγß ιου Δτστüμου, ι.2Ι-22, Ιοýνιοò Ι994. r