Ε^ΕιΘΕρι'τνηιΑ-Τ ,, ηΑγηον 2Φ,

ΙΣΤOΡΙΚΑ
Η ΔΙΑΠΛΟΚΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
κρÜιουò- Εκκλησßαò Ýχετ
ασφαλþò ιτò ρßΖεò τηò σιο ΒυΖÜνιτο
Kar Κυρßωò σιο σιÜtουò Που
Βυζαντινüò
καθüρτσε ο Κωνσιανιßνοò Α'με την
αυτOκρOτOραò
δÝχεται την αναΥνþρτση ιου Χρτοτταντσμου ωò
ευλογßα του επßσημηò θρηοκεßαò του κρÜτουò.
Χριστοý, ενþ Ανιτμειþπισε την Εκκλησßα ωò
το πüδια του
δρησκευττκü οργαντσμü Üμεσα
υποβοστüζει
γυνοßκα που
υΠαΥομενο σττò αυιοΚραιορτΚεò
πιθανþò αρμοδlüτητεò.
προσωποποιεß τη Εκτοιε αυτοκρÜιορεò Ýπατρναν
Γη. 0εωρεßται
0τι τ0 μÝροò σε συνüδουò, Βεσμοθετουσαν
ελεφαντοοτÝινο με παρεμβÜσετò τουò üρουò Kar
κýλυμμα βιβλßου κανüνεò σε ΟτκουμεντκÝò Συνüδουò
(6οò αιþνοò
Που αΠοΚΙοýσαν νομκü Κυροò μεΙÜ
μ.Χ.) πιθονþò νο
απεικονßζει τον ιην προσυΠοΥραφη τουò αΠο ιον
Ιουστινιονü Α'Þ αυιοΚρατορα.
τον Ανοστýσιο Πολυ μακρυò εivar ο κατÜλογοò ιων
Α'(Μουσεßο
Λοýβρου,
ΠαιρταρΧþν ΚωνστανττνουΠüλεω ò
Παρßσι) (τρτÜντα Ýναò) που καθατρÝθηκαν
απü αυτοκρÜτορεò δτüττ επτδßδονταν
κυρßωò σε πολτττκÝò
δραστηρτüιητεò.

0εüò Ηαι ΗρÜτOò Mra φτλοδοξßα τηò Εκκλησßαò που

ακüμη Kar σττò μÝρεò μαò
εμφανßΖεται και δημτουργεß τα

0τ0 ΒυζÜγτη γνωσιÜ προβληματα.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Ο,.ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ,, ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ

ΒΑΣ!^ΕΥΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡtΑΡΧΗΣ
ΠολιτικÞ- Μ. Φþτιοò
εκκλησιαστικÞ μOνOφυσιτισμOò και η θεωρ[α
εξουσßα στην και ειδωλολατρßα. ((των δýο

Εικονομαχßα 0 Ιουστινιανüò εξουσιþν,,

Υlταýθη,οò Üßδοοηò ΒΑΓΓΕ^ΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

-α,gιθιιOΕκΠ|ιιΑ
Σιrγταξη ýληò ΣýμωυΛοò ÝτδοΦò Ε ουý το τεýιοò οιιγεργüσmχα Δημβυρμßü Ιδτ.mυßσ:
ΝΑΣΟΣ ΚΟΛΕΜΗΣ ΣΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟΥ^ΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΒΛΕΙΔΟΥ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΓ¶Σ Χ.Κ ΤΕΓοΠογΛοΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Α. ΓΙΑΝΝΟΠΟγΛΟΣ ΑιτΕ^ιΚΗ τΖΑΝποΠογΛοΥ ΕιαοΣΕιΣ Α,Ε
Σιryßονßομüò . επιμÝλασ ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ
ΠΕΛΙΟΣ ΛΑΜΠΑΚΗΣ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ
Πρüεδροò Δ.Ι:
τüημοτ συιΕργÜτεò ΦΑΙΔΩΝ ΜΑ^ΙΓΚΟΥΔΗΣ
ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΧΡΗΠΟΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ ΑΠΟΠΟ^ΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
-
^ΟΥΓΓΗΣ
ΣΠΥΡΟΣ Ν, ΤΡΩΙΑΝΟΣ παραγωγπ <DCΙΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Εßδüπò:
ΗΕττρσγιτÞ δΕýθυwη istorika@enet.gr
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ
| Το αορα περιοδιχü παρÝτιαι δορεÜγ μαΖß με την ΞmÞπωατ.Βιωβδεοßο ΔευθυπÞòι
 ,σημειωσειò
Κρüτοò κοι Cκκßπσßο: π ΒυζαιπνÞ πορüδοση.
να ευρýταια δταδεδομÝνο σιερεüτυπο οτη
νεοελληντκÞ νοοτροπßα αποιελεß ο, βαθτÜ
ρτΖωμÝνοò στην κοτνÞ μαò αντßληψη,
συνειρμüò τηò λαιρευττκηò τελετουργßαò, üπωò αυιη
εκτυλßσοετατ σßμερα ττò ΚυριακÝò Kar ττò γτορτÝò
σττò εκκλησßεò μαò, με ιιò λαμπρÝò ημερεò τηò
πÜλòßτ ποιÝ κρατατÜò Βαοτλεßαò Ρωμαßων, τηò
ΒυΖανιτνηò «μαò» Αυιοκραιορßαò.
Mra συλλογτκη ψευδαßσθηοη «τσιορτκηò
συνÝχειαò», την οποßα or εκÜστοιε κεφαλÝò τηò
Εκκλησßαò κÜθε Üλλο παρÜ επτχεßρησαν ποτÝ να
απαλεßψουν. αλλÜ, ανιßδετα. επÝτειναν ακüμη
περτοσüτερο, συντηρþνταò φτλÜρεοκα το
συμΒολτομü τßò, δοτηò απü τον Οθωμανü δυνÜστη,
κοσμτκηò εξουσßαò υÜνω στο σκλα3ωμÝνο
«ποßμντü» τουò: ο αυτοκρατορτκüò τßτλοò
«δεσπüιηò». αλλÜ και το οτÝμμα. η επισκοπικη
μßτρα, δεν αποιελοýν δτüλου τεκμηρτα απü τη
βυΖανττνÞ μαò παρÜδοση, αλλÜ παραπÝμπουν
στουò οκοτετνουò ατþνεò ιηò δουλεßαò, üιαν οτον
επßοκοπο-θρησκευιτκü ηγÝτη ιου σκλαθωμÝνου
«μτλÝτ» εßχε εκχωρηθεß αιιü τον Οθωμανü δυνÜσιη
και Ýνα μÝροò απü ιην κοομικß òξουοßα.,,
7 7 σχÝση κρÜτουò kar Εκκλησßαò καιÜ ιη
ff Burouιrvn περßοδο ανιανακλÜιατ απü
ι ι αυιüν ιον iδro τον πολιτετακü
αυιοτιροσδτορτσμü ιηò «ρωμαßκηò ουνÝχεταò» σιην
Αυτοκρατορßα τηò Αναιοληò. Με ιη μεταφορÜ τηò
πρωιεýουσαò απü τον ΤßOερη στον Βüσπορο ιο 326
συμθιþνουν or δυο θεσμοß οτη Βαοτλευουσα: ο
αυιοκρÜτωρ (η εξουσßα ιου οποßου Ýχει τερü
χαρακτηρα, òπειδÞ κυθερνÜ ια επßγεια κατÜ
μßμηστν του Θεßου Πατρüò) kar ο επßσκοποò ιηò
ΝÝαò Ρþμηò, ο παιρIÜρχηò, or δυνατüτητεò
παρÝμθασηò ιου οποßου στην Üσκηση τηò κοσμικηò
εξουοßαò (σε ανιßθεση με ιον πÜπα που θρßοκεται
οε απüσταση ασφαλεßαò απü το διαμορφουμενο
πÝραν ιων Αλπεων κÝντρο εξουσßαò) εßναι
πθρτορτσμÝνεò εκ προοτμßου. Απü την rσιoprkn
εξÝλιξη οτην ΑναιολÞ θα γεwηθοýν or παρÜγονιεò.
εκεßνοτ, or οποßοτ δα διαμορφþσουν τελτκÜ τη
«δταφορειτκüτητα» τηò ορ8üδοξηò χρισττανοσýνηò.
Or παρÜγοντεò αυτοß εßνατ:
α Kar οιο βυΖανινü ιφÜιοò παραιηρεßιαι το
ιυπολογικü εκòßνο γνþρτομα που χαρακτηρßΖετ
κραττιιÜ μορφþματα με ιοχυρη Kεπprκn εξουσßα κο:
μια ευρεßαò εκιÜσεωò επιζρατεια, η οποßα
περτλαμΒÜνετ περτσοüτερουò πολτττομουò, εßιε a
avoxr Υια
συνορευετ με αυτουò, καΙ Που εΙναι η πΓ
πολτττστκη (θρησκευττκß, γλωσσικß κ.λπ.)
δταφορειτκüιηια και η εφαρμογη ιηò στην ]
πολττειαχÞ πρÜξη. Γνωοτüò εßνατ, π.χ., ο
θεολογκüò δτÜλογοò που δτεξÜγεται με αποστολη
στην αυλÞ του ΧαλτφÜτου κατÜ ιον θο αl., πρÜγμα
αδτανüητο για τη μονολτθικß δογματικüτητα τηò ι
Δυοηò, η η de jure παραδοχη υαγαντσττκßò
τεροιελεοιßαò ορκωμοσßαò καιÜ την εmκυρωση
διπλωμαυκþν ει¾ρÜφων, üπωò εßνατ οι συνθηκη μ ι
ιη Ρωσßα του ΚτÝΒου κατÜ το 10ο ar.
β. Σιο ΒυΖÜνιιο, üπου η πολτιτκÞ πρÜξη avrιkει
οτη σφαßρα ιηò κοσμτκßò εξουσßαò (οε αντßθεση μ
ιη Δýση, üπου or φεουδαλτκÝò συνθηκεò ευνοοßτ
ιην εμφÜντση κρατικþν μορφωμÜιων που
κυΒερνþντατ απü επτοκüπουò), αοκεßιατ η
εκκληστασττκÞ πολττικÞ απü ιον αυτοκρÜιορα.
Eivar γνωσιü üιτ or τεραποστολÝò στον κüσμο ιι.π-
ΣλÜβων κατÜ τουò θο kar 10ο ar. αποιελοýν μÝòο
Üοκησηò ιηò εξωιερτκηò υολττικηò,
γ. Η αδυναμßα παρÝμΒασηò του πατρτÜρχη σια
πολτττκÜ πρÜγματα θα εμποδßσετ την ανÜπτυξη
συγκενφωττκþν τÜοεων στη δτοßκηση τηò
Εκκλησßαò. Η Ορθοδοξßα θα δταιηρησετ, Ýτσι.
αδιÜφθορη ιην παρÜδοοη ιων πρωτοχρτοτιατγºιßωò
χρüνων και θα δταφυλÜξετ τη συλλογτκüτητα ση
ληψη των αυοφÜσεων υου εξασφαλßΖετατ με Ε.
οýγκληοη ιων συνüδων, Η συλλογικüιητα αυα!- η
αρχß τηò συνοδτκüτηιαò (ρωσ. sobornost'), ετιυ,
εκεßνη που κατ' εξοχην ορßΖετ ιη δταφορετικül-.π
ιηò ορθüδοξηò καθ' ημÜò Ανατοληò αυü την
παπτκη Δýση.
Π
τ τ ορα Ανατοληò-Δυοq
';ßιºff*,"
αναφερθουμε μüνο σιο παρÜδετμα τηò Ρι,τυmò
Εκκληοßαò, η ρωστκη Ορθοδοξßα θα
με το ΧαραΚτηρτοττΚο Υα το ρωστΚο Χωρο Πι¸ιμ
μαξιμαλισμοý. κατÜ το Ι6ο αιþνα σε μτα }ζραΕΕ,
ιδεολογßα, σιο μεσσταντκü δüγμα üττ η Μüσòη
αποιελεß ιην Τρßιη Ρþμη, ιο κÝνιρο που ειιυτ
γραφτü να κυΒερνησετ ολüκληρη την Ο
lImifuιv λιΙηλ
προλÞαι

Ιησουò μειη φρÜοη «απüδοτε τα Καßσαροò Καßσαρι κα1 τα του Θεοý τω

Θεþ» (Μαιθ. κβ' 21, ΜÜρκ. rβ' 17, Λουκ. κ' 25) προσιÜΖετ με σαφßνετα να
μη ουγχÝοντατ η επßγετα με την υπερκüσμτα εξουοßα.
Στον Καßοαρα Kar στουò αξτωμαιουχουò ιου ανηκουν ια επßγετα. Σιο
Ιεραιετο, που μεσολαθεß οιον Θεü, με προοευχÝò kar θυμτÜματα για ιη
σωτηρßα τηò ψυχηò, ανηκουν τα επουρÜντα Kar υπερκοσμτα.
Επεττα απü αυτüν ιο δταχωρισμü ακολουθεß ιο 60 μ.Χ., αυü ιον Απüστολο
Παýλο, μßα πρþτη «ανÜμτξη» ιου «επßγετου» με το «υπερκüομτο». Το
σκεπιτκü του Παυλου ηιαν üττ το καθεστþò ιου κρÜιουò με ττò εξουοßεò του
εßνατ συμφωνο με το «σχεδτο του Θεου», «Συνεπþò κÜθε εξουσßα
προÝρχετατ αυü τον Θεü. Οτ δε Üρχοντεò που ασκοýν ιην εξουσßα, Ýχουν
ταχθεß -{υμφωνα με τον Απ. Παýλο- κατ' απüφαστν Þ ανοχÞν του Θεοý.
Ωστε εκεßνοò που απειδεß ετò ιην εξουσßαν ενανττþνειατ ετò ιην δταταγην του
Θεου. Oσor δε ενανιτþνοντατ δα λÜθουν ιην πρÝπουοα ιτμωρßα κ.λπ.» [Παν.
Ν. ΤρεμπÝλα, Η Καινη ΔηOηκη (Αποστ. Παýλου Προò Ρωμαßουò κεφ. ry'
1-7), Εκδ. Αδελ. Θεολüγων «Ο Σωιηρ», Αθηνα, Αυγ. 1θΒ5, ο. 64Β].
Or κοσμτκοß Üρχοντεò, δτκαοιÝò, ασιυνüμοτ κ.λπ. οε αυτÞ την επτοιολη
αποκαλοýνται «λειτουργοß του Θεου». Kar «αυτüò ο "λειτουργüò του Θεου"
δτκατοýιατ να φορεß την μÜχατραν, ιο σýμOολο τηò δτκαοιτκηò kar
εκιελεσττκηò εξουοßαò... γlα να ιτμωρεß kar δτÜ θανÜιου κÜθε κακοποτüν...
κ.λπ.»
Ο Απ. Παυλοò, ερμηνεýονιαò ιτò κοινωνικοοτκονομικÝò συνθηκεò τηò
εποχηò ιου, ιÜσοειατ αναφανδüν Kar υπÝρ τηò δουλεßαò! «Or δουλοτ να
υπακοýειε... με φüθον κατ ετλτκρßνειαν σαν να υπακοýειε ετò ιον Χρτστüν...
Oxr με δουλεßαν επßυλαστην, που γßνειατ μüνο yra ιο δεαθÞναι. Αλλ' ωò
δουλοτ ιου Χρτστοý με προθυμßα» (Προò Εφεσßουò, κεφ. Στ' 5-θ).
Kar yra ιουò χρτσιτανοýò δουλουò ετδτκüτερα ενüò χρτοιτανοý δουλοκτÞιη
γρÜφει: «Εκεßνοτ ιου Ýχουν δεσπüταò πτσιοýò χρτοττανοýò να μην υαßρνουν
θÜρροò απü το γεγονüò üττ εßνατ εν Χρτσιþ αδελφοß. Αυτοß ετδτκÜ να
δουλευουν περιοσüτερο»» (Προò ΤιμüOεον Α, κ. Σι' 1-2).
Ετστ μετÜ την υιοθÝτηση του χριστιαντσμου (Μ. Κωνσιανιßνοò, 313) και ιην
εγκαΒßδρυοß ιου ωò μταò kar μοναδικßò θρησκεßαò (Θεοδüοτοò, 3θ1)
εμφανßΖονιατ δουλοκιÞιεò επßοκουοτ kar ηγοýμενοτ με χτλτÜδεò δοýλουò kar
κολüνουò [δουλοπÜροτκουò ιηò πρþτμηò εποχηò] σιτò αχανεßò εκτÜσετò
γüντμηò γηò, που τουò παραχωροýσε ο αυτοκρÜτοραò yra την τδεολογικß
στηρτξη που παρεßχαν σιο δρüνο.
Υσιερα απü αυιÞ ιη «σωτßρτα παρÝμθαοη» ιου Απ. Παυλου, ιο Ιερατεßο
απεμπüλησε τη δτδασκαλßα ιου Χρτστοý! Το ιφη θησαυρßΖετε υμßν
θησαυροýò επß τηò γηò» (Μαιθ. Σι' 19) Ýγτνε... «θησαυρßΖειε», καθþò or
δουλοκιηιεò επßσκοποι kar θεοφτλÝσιατοι. Üρχτσαν να αποκιοýν κοομτκη
εξουσßα που πßγαΖε απü ιην ιερÜσττα περτουσßα, ωò κÜιοχοι ιου 1/3 τηò γηò
ιηò ΒυΖανττνηò Αυιοκραιορßαò (!) (βλ. «Ε»-ΙστορικÜ, «ΚρÜιοò και
Εκκλησßα Ι», ι. 233).
Or επßοκοποτ συμΒÜδτΖαν πλÝον με την κεντρτκη αυτοκραιορτκß εξουσßα.
Συνιστοýσαν κρÜτοò εν κρÜτει.

Νßιòοò ΒαρδιÜlιπασηò
ΕικοινοΜΑχιΑ

}-".,

5. 0 ΛÝων Γ'δßνει
το Ýναυσμα για σχÝσειò μειαξý αυτοκραιορτκηò κατ εκκληστασιτ- δταιÜρασσε ιην ιÜξη kar επÝβαλλε τη
την Εικονομαχßο κßò εξουσßαò. Με γνþμονα ιη ρωμαßκη πολτιετα- τρων. Τα μÝτρα αυιÜ Þιαττ δυναιüν να
με μια διοικητικÞ κητδεολογßα υερß αρχηγου ιου κρÜιουò ωò νιαι σε δτοτκηιτκÝò κυρþσετò
πρÜξη του. Δßπλσ imperator kar pontifex maximus, ο Κωγσιαγτß- κτηρα (πρüσττμα, δημεýοετò,
ΤΟυ εΙΚΟνßζεΤαΙ γοò αγττμειþπισθ ιηγ Εκκλησßα σαγ θρησκευττκü κανüιηια) Þ να επεκτεßνονιατ σε
ΠΙθΟνþò 0 οργαντσμü υυαγüμενο Üμεσα σιτò αυτοκραιορτκÝò (εκιüπτση, εξορßα, φυλÜκτση,
ναιοò). Οταν ο αυιοκρÜτοραò Ýκρτνε üυ
Βλημα εßχε γεντκüτερο χαρακιßρα
σýγκληση συνüδων, or οποßεò ρυθμΖαν,
ß κανüνεò, τδεολογτκÜ η πρακττκÜ θÝ

ολλοß αυιοκρÜτορεò Ýλαβαιι

μορφþθηκε η Ýwοτα ιηò «Ορθοδοξßαò», δηλαδß
ιηò επßσημηò χρτστταντκηò τδεολογßαò, φορÝαò, εκ-
φραστηò κατ θεματοφýλακαò τηò οποßαò Þιαν η θε-
σμτκη Εκκλησßα kar σε τελτκÞ ανÜλυση ο ýπατοò
αρχηγüò τηò, ο αυιοκρÜιοραò. Υπü ιο πρßσμα αυτü
ο αυιοκρÜιοραò αποφÜστΖε πüτε μßα τδεολογτκß ß
ποιμανιορτκÜ απüκλτση απü την «Ορθοδοξßα»
Η εικονομοχικÞ κΡßση (7"6-Β43) αποτεf,εß την
τεf,ικÞ φüσπ κοθοΡισμοý των σχÝσΕων
ουτοΚΡατοριΚÞò ΚοΙ òΚΚηησιοστΙΚÞò εξουσßοò
συνüδουò kar η συμμετοταß
χε πÜντοιε δτατιηττκü
σμενοτ opor Kar Κανονεò
Συνüδων οφεßλοντατ σε
ρεμθÜσετò αυιοκραιüριον που μειεß:<αττ
δτκÝò εργασßεò ωò τσüττμοτ kar τσüνομα
με τουò εκκληστασιτκοýò εκπροσþπαη-
φÜσετò ιων Οτκουμεντκþν Συνüδων
κτοýσαν νομτκü κýροò μüνο μειÜ τττν
γραφη ιουò απü τον αυιοκρÜτορα. Σε
μωò περτυιþσειò or συνοδτκÝò
μεσα αποιελÝσμαια. Συνßθωò or
ιων ανττφρονουνιων συνεΧΙΖονιαν
μειÜ ττò συνüδουò, ιτò αποφÜσετò των
πλευρÜ ερμηνευε δταφορειτκÜ,
ιε ια üρτα μεταξý Ορθοδοξßαò kar
δτÜκρτια kar ασαφη. Σιτò υερτπιþσετò

8

ΤOκΙΧττορεò με δτωÜΥματα δοΥμαιτΚοý ΧαραΚτßρα
επÝβαλλαν την, κατÜ ιη γνþμη ιουò, ορθüδοξη Ü-
ποψm, υποκαθτστþνταò ουστασιτκÜ τιò συνüδουò.
Την πολτυκÞ αυιÞ εφηρμοσαν ωò γνωσιüν ο
ΖÞνων, ο ΑναστÜστοò Α, ο Ιουοττντανüò Α, ο
ΗρÜχλετοò, ο Κτßτνοταò Β κ.Ü. ΘεσμτκÜ üμωò το
θÝμα αυτü πορÝμενε ασαφÝò. Οýτε η πολιτικÞ ε-
ξουοßα θÝλησε να νομοθετησει οýτε η Εκκλησßα
εΙχε λüγοι4 να θÝσει το εμýτημα αν η ισχýò των
συνοδικþν üμrιν και κανüνων απÝρρεε απü την
οικουμενικüιηια τηò αυτοκ[χlτομκηò εξοιισßαò ý
σιιü τη συλλογικη οικουμενικüτητα των εκπιη-
σþπων τηò Εκκλησßαò. Με απλÜ λüγτα, προ Er-
κονομαχßαò δεν εßχε ποτÝ τεθεß το ερþτημα αν ο
αυιοκlýτοραò, ωò υπερÜνω δεσμþν Kar ωò μοναδτ-
κß πηγß κÜθε εξουσßαò, μποροýσε Þ üχτ να απο-
φστθεß επß δογματτκþν ΖηιημÜιων χωρßò σýνοδο.
Η τδτομοlψßα mò ετχονομαχτκÞò Ýρτδαò
Η Εικονομαχßα αποτελεß Ýνα απü τα πτο πολυσι>
αηιημÝνα θÝμαια τηò ΒυΖανττνηò τοιορßαò, yra το ο-
ποßο δεν αιετ δοθεß τιαμßα oprσuxi kar κοτνÜ απο-
δεκτÞ απÜντηση. IστορτιιÜ η απüρρτqm των ετκüνων
ακτΥετατ στα υΠeρσυνιηρηιΙκα πρωιοΧρΙσιτανυßα
κπτημαια με ανετχοντκÝò τÜοειò, τα οποßα επÝΖησαν
σττò τδεολογκÝò υqρυφÝò ιου μονο!ρυστιτομου. Η α-
νετχοντκÞ τδεολογßα δεν εßχε πþτωò θεωρηθεß ωò
αφεοη, οýτε καν ωò.αιιτορθüδοξη ιοποθÝιηση.
Αντßθεια με üλα τα προηγοýμενα ατρειυιÜ κwßμα-
τα, η Ετχονομαχßα δεν προηλθε απü Ýνα οργ(πω-
μÝνο θεωρηυκü οýσιημα τòÜποτου
στο:òαοτÞ, Þ Ýστω μταò ομÜδαò
θεωρηιτκþν. Οι πηγÝò παρου-
στÜΖουν ιην Ετκονομαχßα ωò
δτοτκηιτκÞ πρωτοθουλßα του
αυτοκlýτορα Δþντα Γ (717-
741), σιο πλαßσιο των προσπα-
θετþν του yra αταδτοργÜνωοη
ιου κρÜιουò. Ο μεφτοπαθηò μο-
νοψυσßιηò παφýρ>αιò Ιbρμανüò,
κυρτοò υπεýθυνοò για την αιιÜρρη-
ση του ΛÝοντα οιο θρüνο, ασυαΖüτστ
ττò απüψετò του αυτοτqιÜτορα. Το με-
γÜλο πρüθλημα εßνατ üυ αγνοοý
με πora μÝφα Ýλαθε ο ΛÝων κα-
τÜ ιων ετκüνων r<ar yra ποτο λü-
γο. Η Üποqm που δτατυπιßýη-
κε, üττ σε πρþτη (ιηση ο αυτο-
ηρÜτοραò διÝιοξε την σιÜρτη-
ση των εικονων ιων ναων σε
υψmλüτερο σημεßο þοτε να μη
γßνοντατ ανττκεßμενα λαφεßαò,
πορÜ την αληθοφÜνετÜ ιηò, δεν
μαριυρεßιατ ατιü ττò πηγÝò. Εξßσου
αστηρικτη εßνατ η απüqm σιητφ<ονα με
την οποßα ο ΔÝων σκüπευε στον περτορτσμü
τηò εmlροßò των μοναχþν. Ο ανττμοναχτσμüò των 6,0 Αμοò
ετκονοlýχων (αντßδραση σιην αρνηττκÞ στÜσηιων Γερμονüò,
μοναχþν) οληθεýετ yra την περßοδο τηò Βασιλεßαò ποτρΙþρχηò
του Κωνσταντßνου Ε, αλλÜ δεν αποδßδετατ απü ττò Κωνστοντι-
ql-
τmγÝò στοττ ΛÝοντα Γ. Or πηγÝò, χωρßò rra εivar νΟυΠüλεωò,
κοýνιωò σαφεßò, αναφÝρουν üττ ο ΔÝων εξÝδωσεÝ- μεΤρΙΟΠΟθÞò
τη του στην πολτττχß ηγεσßα, χωρßò να σιηýουλευ του κοπρþγυμου
θεß ιουò εκκλησιασιτκοýò ηγÝιεò. Μüλιò η υολτττχÞ (s)
ηγεσßα υπÝβολε στον ΛÝοντα τη στ<εττκÞ εισßγηση,
ο αυιοκlýτοραò συγκÜλεσε ιο σιψΒοýλτο ιου στÝμ-
ματοò kar τον παφýρχη Γερμανü yra να τουò kor-
νοποιÞσετ ιτò αποιlýοετò ιου. )
Οι οποφüσcιò των Οικουμενικþν Συνüδων
οποκτοýσσν νομ!κü κýΡοò μüνο μ€τü τπν
ΠΡοσυΠογΡοφÞ τουò οπü τον αυτοΚΡüτοΡο
9
ΕικοκοΜΑχιΑ

ß
9. 0ι πüπεò Ρþμηò
Γρηγüριοò Β'και
Γρηγüριοò Γ' (,l0)
με τOυò οποßουò ο
Βυζοντινüò
0υτOκρατOρOò
ΛÝων Γ'εßχε
ολληλογραφßα
προκειμÝνου να
κÜμψει τιò
οντιδρýσειò τουò
0πενOντΙ σΤην
εικονομαχικÞ
πολιτικÞ του.
1,1, 0 θεολüγοò
ΙωÜwηò ι
Δαμοσκηνüò dΦ
συιττüχθηκε με τον
Ýκπτωτο
πOτριαρΧη
Γερμανü κοι
αντιτÜχθηκε στην
εΙκOνOμαχικη
πολιτικÞ του
ΛÝοντα Γ'

ρCI ιΚ&να §Χßαζ €ν €ßΧΕ τ€ €§ Τβ €ρ ξη α üμωò or πηγÝò να αναφÝρουν την ατττολο,, l_

Üρνησηò. Ο Γερμανüò υπÝβαλε ιην παραßτ:,::
αν Φ aij¾CIK ÜτΦ *ζ $ΙΠΦ ο s§ §Ια αmΦ αν €Ý απü τη ΒÝση ιου παιρτÜρχη. Ο ΛÝων τοπι,.],:
Εmß δΦγμGτικþ\ß ζητημÜτ ν χ piq σι:νοδα σιον πατριαρχτκü θρüνο ιηò Κωνοταντττ-ò - _

τον ομοßδεÜιη ιου ΑναστÜσιο, ο οποßοò π_:,.,

Ο Γερμανοò ομωò, ιιαρÜ ττò μονοφυσßΖουσεò α-
πüψειò ιου, δταιιßσιωοε üιτ ο ΔÝων υπερÝΒαινε ια
κοτνþò αποδεκτÜ üρτα kar Ýθτγε παραδεδεγμÝνα
δüγμαια ιηò Εκκλησßαò. Η αναΖωπýρωση των
δρησκευττκþν ερßδων, που μüλιò kar μειÜ θßαò εß-
χαν κοπÜσετ προ ολßγων ειþν, Þιαν εμφανηò. Ο με-
ιριοπαθηò kar φιλετρηντκüò παιριÜρχηò δεν ηθελε
να αναλÜβει ιην ευθýνη μταò νÝαò 0ρηοκευιτκηò
εριδαò. Προτßμησε να αποοτασιοποτηθεß τοποΒετþ-
νιαò ιο Ζητημα οε Ýνα επßπεδο το οποßο εκ πρþτηò
üψεωò φαlνεται να Ýχει περτσσüιερο δταδτκασττκü
χαρακτηρα. Ζηιηοε απü ιον αυιοκρÜιορα ιη σý-
γραψε το αυτοκραιορτκü δτÜταγμα. Ο Γ._
πληροφüρησε, ωò üφετλε, ιον πÜπα Γρηγ:
Kar ιουò Üλλουò παιρτÜρχεò, or οποßοτ ο;
ιην apaθrkn καιοχη δεν Þταν δυνατü να _,-
σε κÜποτα ενÝργετα. Ο πÜπαò Ýγραψε στο,., -
εκφρÜΖονταò ιην ανιßΒεση τηò Εκκλησßαò
μηò σιτò αυτοκρατορτκÝò ενÝργετεò. Επακò,,.
αλληλογραφßα μειαξý ΛÝοντα kar Γρη1,1_
καδþò kar μεταξý ΛÝονια και ιου πÜπα Γ_*
ου Γ', που δταδÝχθηκε τον ομþνυμü ιου :
λÝò ιου Γρηγορßου Γ γρÜφιηκαν rrrθaι,:, -
αρχÝò του Θ ar. σιη μονη του Σιουδßου _, Ξ
οτανιτνοýπολη, ο ΛÝων, δταιτστþνονιαò ,

γκληση συνüδου, η οποßα θα εξÝταΖε ιο Ζητημα μπτη στÜση ιηò Ρþμηò, οργÜνωσε εκο._: -
και θα αποφÜοιΖε αναλüγωò. σκοπü τη σýλληψη του πÜπα. Ο σιüλοò .-
Ο ΔÝων αρνηθηκε να συγκαλÝσετ συνοδο, χωρßò ανελαβε ιην επιχεßρηοη καιαοιραφηΗ: ,,,

10
 .\ασσοταραχη οιην ΑδρτατικÞ. Ο Λεων προÝΒη τü-
τε οε δτοτκηιικÜ Kar οτκονομτκÜ αντßποτνα. ΑιÝ-
οπασε απü την εκκλησlασιτκη δτκατοδοσßα του πÜ-
πα τη ΒαλκανικÞ και την προοÜρτησε στο Πα-
ιριαρχεßο τηò Κωνοιανττνουποληò, ενþ ταυιüχρ ονα
οικετοποιÞθηκε υπÝρ του αυτοκρατορτκοý ταμεßου
ια φορολογτκÜ Ýσοδα τηò ΚÜιω Ιταλßαò, ια οποßα
κατÜ αρχαßα παρÜδοση ιροφοδοιουσαν το ταμεßο
ιηò Εκκλησßαò ιηò Ρþμηò. Ο πÜιαò δταμαριυρη-
θηκε Ýντονα. αλλÜ ο ΛÝων κþφευοε.

τδÝα του ΛÝονια να εμπλÝξετ Ýνα θρη-

οκευτικü Ζητημα οιο διοικητικü ιου πρü-
γραμμα κατ η Üρνηση ιου να δταπραγ-
ματευθεß με την Εκκλησßα προκÜλεσαν
την ανιßδραση ιων θεολογτκþν κυκλων,
με κυρτουò εκπροσþπουò ιον ΙωÜwη Δαμασκη-
νü Kar ιον Ýκπτωιο παιρτÜρχη Γερμανü. Το ΖÞτη-
ß μα ιων ετκüνων πηρε Βεολογικη και φτλοσοφτκη
ι δτÜσταοη, με αποιÝλεσμα Ýνα ανþδυνο δτοτκηιτκü
μÝτρο να καιαληΕετ σε ατρειτκÞ δοξασßα. Ο και-
σαρουαπτομüò ιου ΔÝοντα, η ουστασττκÞ αττßα τηò
διενεξηò, μεταθληθηκε οε θεολογτκÞ αντßθεση.
Θεωροýμενη υπü ιο πρßσμα αυτü, η Ετκονομαχßα
παρουστÜΖετ ιη μοναδτκß σε τδτομορφßα περßπτω-
ση μταò απü ττò σοθαρüτερεò ατρÝσετò που Üρχτσε
Ι υò δτοτκηττκη μεταρρυθμιση χωρßò θεωρηττκü υ-
πüΒαθρο, χωρßò συγκεκριμÝνη Βεολογßα, χωρßò ο-
παδοýò kar κυρßωò χωρßò τη θÝληοη του εμπνευ-

t οτη ιηò να υροκαλÝοετ δογματτκÜ ΖηιÞμαια.

Η πολεμτκη ιων ετκονοφΙλων kar η μειατüπτοη
του Ζητηματοò ιων ετκüνων στο θεολογτκü πεδßο υ-
ποχρεωσαν ιουò ετκονομÜχουò να αναΖητÞσουν kar 12. Η Σýνοδοò
αυτοß θεολογτκÝò Kar θεωρηττκÝò θÜσετò ιων απü- ΙÝρειαò χÜθηκαγ σιερþνταò ιην τστορτκη επιστη- τηò ΙÝρειοò το
,ρεþν τουò. Επß Κωνσιαντßνου Ε (74r-775), διαδü- μη αΠο οιοΙΧεΙα μετΖονοò οημασταò Yra ττò σΧεοετò 754 μ.Χ.,
sou ιου ΛÝονια Γ', αναυτυχθηκε η θεολογßα ιηò μειαξυ πολιττκηò Kar θρησκευτικηò εξουσßαò. χειρογωγοýμενη
Εικονομαχßαò με βÜση τη Βßβλο και ιην πατερτκη Η πρþτη φÜση ιηò Ετκονομαχßαò Ýληξε με το 0πü τον
,ριλολογßα κατ με επιχετρημαια που στο παρελθüν θÜναιο ιου ΛÝοντα Δ (775-7Β0) Kar ιη Ζ Οικουμε- Κωνοταντßνο Ε',
.rxav χρησιμοποτÞσετ or μονοφυοßιεò. ΠαρÜλλη vrkn Συνοδο (7Β6-7Β7), που συγκÜλεσε η αυιοκρÜ- Ýδωσε νÝα þθηση
-\α επτοτραιευθηκε ο νεοπλατωντσμüò και η δια- τετραErpivn. Η Συνοδοò αυτη εΙναι πολλαπλÜ οτη θεολOγßα τηò
-\εκττκÞ ιου yra ιη φτλοσοφτκη στηριξη ιηò νÝαò σημανιικη. Και' αρχÜò σηματοδοιεß την πληρη Εικονομοχßαò. Στο
ιδεολογßαò, Στο επßπεδο των οχÝσεων πολτιτκηò kuprapxia των θÝσεων ιηò Εκκλησßαò στον τομÝα μικρüγρOφο απü
το «ψOλτÞρι του
κατ εκκληστασττκηò εξουσßαò ο Κωνσιανιßνοò Ε', των θρηοκευιικþν θεμÜιων, ΠαρÜλληλα δÝχειατ
Χλουντüφ» οι
ειονιαò εξασφαλßσετ την αρτOμηττκη πλετοψηφßα, τον πÜπα ωò αρχηγü τηò Δυττκηò Εκκληοßαò, αλ-
εικOνομαΧOι
,,υ-γκÜλεσε ιο 754 «ΟτκουμεντκÞ» Συνοδο στην ΙÝ- λÜ kar ωò αρμüδτο σε οτκουμεντκη κλßμακα για
παριßπüνοντOι σOν
_οεια, η οποßα αποδÝχθηκε ιην Ετκονομαχßα, Πρü- θÝμαι α δογμαιι κÜ σε περι πτþοει ò αυτοκρατορτκþν
ßπαυρωτÝò του
}ßεlται ουσιασιτκÜ yra νßκη τηò εκκληστασττκηò Ü- ιαρεμΒÜσεων οτα θÝματα αυτÜ. Ο ρüλοò του πα-
Ιησοý (Ιστορικü
ηοψηò, Ýσιω και αν η σýνοδοò, χετραγωγοýμενη α- τρτÜρχη Κωνσιανττνουυüλεω ò υποθαθμßΖετατ, δτü -
Μουσεßο, Μüσχο)
τü τον αυτοκρÜτορα, αποφÜοτοε σýμφωνα με ιτò ιι, ωò εξαρτþμενοò απü ττò αυτοκραιορικÝò θελη-
Dε-\ησετò του. Με την πρÜξη του αυιÞ ο Κωνσια- οθτò, δεν Þταν σε θÝση να εκφρÜΖετ ανεπηρÝασια
-,τßνοò αναγνþρτΖε αυιü ακρτΒþò που αποτÝλεσε το την ορθüδοξη πßσιη, ΟυστασιτκÜ η Ζ Οτκουμενι-
:\-αυσμα τηò Ετκονομαχßαò, üιτ δηλαδη ο αυιο- κη Συνοδοò υτοδειεß τη θεωρßα ιου παπτκοý ιρω-
λρÜτοραò δεν μπορουσε.να αποφασßΖετ yra θρη- τεßου kar προετκÜΖετ τα γεγονüια των ΧρτστουγÝν-
;χευττκÜ θÝματα ερßμην ιηò Εκκληοßαò. Δυοτυ- νων ιου Β00, δηλαδη ιη οτÝψη ιου ΚαρλομÜγνου
Ξωò τα πρακττκÜ kar or αποφÜσετò τηò Συνüδου τηò ωò αυτοκρÜτορα ιηò Αγßαò Ρωμαßκηò Αυιοκραιο-)

11
Ε ικιι Ν ο\,l,\\ ι.\

]3 ΗΖ,
0ικουμενι κη
Συνοδοò -μετ0 το
θÜνατο του
ΛÝοντο Δ'- Ýθεσε
τερμ0 στην πρωτη
φOση τηò
Εικονομαχßοò Στο
μικρογρüφο (1 1 οò
οιþνοòμΧ)οπü
Μ ηνολüγιο
απεικονßζονται
στ0 μεσOν 0
πατριαρΧη_ξ
Τορüσιοò κοι η
0υτOκρOτει ρ0
ΕιρÞνη
(ΒιβλιοθÞκη
Βοτικονοý.
Ρþμη)
-Ι4,
Η ßδιο
Συνοδοò σε
μικρOγρOφ0 τOυ
9ου αιþνο μ,Χ
(ΜονÞ
Ποντοκρüτορο,
Αγιον 0ροò)

1ιιιtι º-ι \ι)(, (;ι() ιlι1 \ιιι;ιιιlιlχιι ιιι ßιιιι ι] ι;ι \ιιßιιιι 1._ιι
-
κ ζιτ -τ1
J ". "μ _."¸,ß.ι

t
ιιιßιιιιιιΖι ι ι ιιι ι]\ιιιι,ιι ιιßιι ιιι)()(jι \ \,](,ßι ι(ιι \ι)ιι,ß ](ι
\ ι(,ιι(]ι,. (jι ιι\ ()ιι()ι(ι ιßιιιlιιιθιιιßιιτ ()ι ιιι)ßιιι\()ι ιιι \ι (
-rιJkξt.^r¾.
ι;ι ιιιtιιιι ι ι()ι)ι tι,)\ L(ι(, ιßι\, ιιß)ι(,ι()ιι \ιιrιι ι)ß ß ιι]ιι(jιι
ι(]ι Ιιι)ιι\ τ ιι \ιιßιιιι;ι.ιιι,(]ι ιß(ιι ιιιι Θεüδωρου Σιου-
ia-.rf μ.1 I,
} ,-ο,, Ý qi
δßτη. ιι,\ \ιι ιιιιι ιιιι ι 1ιßllιι (1κιι( ιιι(ß)ιιιι ßιß ιιιòιιι, ßßιιι
\(ι|l(jιß( Ι Ι ι,ι ιιιßιιιι ()ιι( }(, ß)ι ι ιßιιιι,lιß)ι,ιι;ι ,ιι ß ßßι f Γ"Ι3." θ.,
lJιι \ι ß ιιι ß)lιιιι;ιτι ι ι ιιßιι ι ιι]Lι\ ιι ΙΙ ι ιι,ιιι()|](ι:iιhιι
1ιι 1ιιßιιι ιι(lιrι ιιι \ι t(ι\ι Ι]ιß λ(|ι ijι \ ι(ιιι(ι ß]ι)()ι )ι)ιΙ(,ι -ar.r.Uaj'ι ιο.,
ιßιιι ß)lιιßτ() ι \ (ι\ ßιιι() ι{)ι ι ι κιι[){)ßßιι)ιι()ι (, ι ιι( ιιιl. ΛÝ- . Κ τιι ι.ιι-τ,τ:. _
οιτα Ε (Ι]Ι]Ι lj]()) 'l'ιι Ι]Ι,, ß) \ι, ι\ (ιι \,ιß(] \.ι ()ι ι,ι,\ι) - Ισ_
αι,.,a',ιß
ß
,, Ι
,',

ßιιι 1Ιß ιιΙΙßΙΙß ß()\]Ι ιι\ιιι\ Lι )\ ιΙ\ ιΙΙΙ(ι\()]ιι \, ι\ ιιιι)Ι

ßι, ,τ ),1 1,1 ι;ι ιιιtιιι () (ιι,ι()]ß.ß)(ιι()ß)(ι(, ι ιι(ι\ ιι \t)ι ι;ιιι
.
ιt"{*γ ' ßτιº,,
ΙJιιι;ικιι ι,ß)( )ιι]ι_ιßι ιι()ι, ι ι:(ι ß'ι ιßι ι ιιι ß)lιι()ι ιti)() ι,\()ß ι);ß t\'μ,'
(ιL(ιι\'ιι () (jι\ι )\ι'Iιι)( ι()ι .\ιι,ιτ l' ιιι'tιιι\(1Ι)ιι ιι (ιι
,ι'Ξ. ;.r.ι ι<aj 1t,
ι(]ιß{)(]|(]ι)ιι( ι ι\ι (ι\(Ι\ ιßιι (ji \()ß)ι]ßιι(,
'l'ιιι ιιιιιι
(jι ]ιι)ιι ιιß, \ι ι(]
. ,.b,
\,(ι {ιιlß)ιßιßιιιιßßι ι ß ιιιιι(ιι(ι]\ ß|()\ ιι(ιι ικ(,)\
Ι)ι : λß \α-ß (f!

ιιΙ]ι ιι](, ι,.ιßιι\ιtι;ιιιι ßιιι ιι ι1, )(,ι ιLι (jι]ιlιιΙ\ι ιßι (ι ()ι ι) ß-.-τc ι: ò-γjτ'
ß)(,ιι)()(, ),ι()ι ß)ιιιι(, ßßι//ι/ /]ι\ τ /(/τ \jlι,!ιιι,ι I]\1j ι:ßιι) ι ,ι.l ι c<. πr.. ,

ι|ΙΙ] (,Ι ιιι ι()!\|;(!Ιß)ι)(ßι, ?/ß a/] i//.)\/j} ()ι, /ι)ß ι;ΙΙ)(ΙΙΙ)ι
ιß|ιj t()ι ι\|)(Ιι()| ι ιι \ \ιι |Ι()\ () ()t tß,\]]|)Ιιßι)Ι tß(ιj (tι
ß /(ι\ (].\()/ ι \ß)/ \ /\(//ß/ /()ι'ι ι ι/ι } ι !ιιrιι \ιι1 ιι t,ι ßιι

L2
 15, Νüμισμα με
καßωμα να αποφασßΖουν γlα 0Ýματα πßστηò. Ο Ekprvav üιτ η
τδÝα ιου auιoKpÜιopa-imperator πò μορφÝò των
ΛÝων απÝρρτψε ιην Üποqm αυιη απορρßπτονταò με ιων Ρωμαßων δεν ανττπροοþπευε πλÝον ιην αυτο- ΒυζαπΙνþν
τον ιρüπο αυτü ττò αποφÜοετò τηò Ζ' Οτκουμεντκηò κρατορτκß τδεολογßα, λüγοò yra ιον οποßο προÝ- εικονομÜχωυ
Συνüδου και επαναφÝρονταò την Ετκονομαχßα, Kprvav ιην τδÝα του «ελÝω Θεοý βαοτλÝωò κατ αυ- ουτΟκρΟτüρων
τοκρÜτοροò», δηλαδÞ του προεπτλεγμÝνου απü ιη ΜΙχαÞλ Β'του
ι δοξασßεò αυτÝò αποτÝλεσστ ιο γνþμονα
ιηò αυτοκραιορτκηò πολτιτκηò του Mr-
χαýλ Β (820-82θ) και του Θεοφßλου
(82θ-843), του τελευταßου ετκονομÜχου
αυιοκρÜτορα. Η δεýτερη αυτη φÜση ιηò
Ετκονομαχßαò Ýχετ σαφþò ιο χαρακιηρα σýγκρου-
σηò πολτιτκÜò kar εκκληστασιτκßò εξουσßαò. Σιο
πλαßστο αυιü or ετκονüφτλοτ κατασκεýασαν πλαστÜ
Ýγγραφα, μειαξý των οποßων rιar ττò επτσιολÝò του
πÜπα φηγορßου Γ προò τον ΔÝοντα Γ. Συμφωνα
με ιτò επτσιολÝò, ο ΛÝων αναγνþρτΖε üττ μüνον ο
χληροò ηταν εξουστοδοτημÝνοò απü ιον Ιησοý kar
ιουò Αποσιüλουò να αποφασßΖετ περß δογματτκþν Γhò, ιου πÜπα, ιων παιρταρχþν και ιων συνüδων
θεμÜιων, λüγοò yra ιον οποßο ο ΛÝων τσχυρτΖüταν συμπερτλαμθανομÝνων. Ασφαλþò ο Ρωμαßοò αυιο-
üιτ Þτòτ,τ «ιερεýò kar Βαστλεýò». κρÜτοραò-ροηtßfεχ maximus Þταν αρχηγüò τηò
Η ειχονομοχτχß θωρßα περß òχÝτωιν κραττκßò θρησκεßαò, αλλÜ δεν εßχε τερατικÜ κα-
σκτκληστασυχt'τò kar πολττιχt'τò εΕοι:σßαò θÞκονια, δηλαδÞ δεν μποροýσε να μεσττεýετ μΕ- >
ΣυλλÝγονταò τα αποσπασματτκÜ στοτχεßα των
πηγþν και αξτολογþνιαò τα πολεμτχÜ κεßμενα ιων Η δεωρßο üτι η Βοσιf,ικÞ στÝψη Ξμπ€ριòßχ€
εικονοφßλων εßνατ δυναιü να εwοßσουμε ιην πο-
λτττκÞ θεωρßα ιων εικονομÜχων αυτοκραιüρων
την «ειò ι€ΡÝο Χ€ιΡοτονßο του στ€φομÝνου»
στον τομÝα ιων σχÝσεων Εκκλησßαò kar πολττεßαò. υπο(πηΡßχδηκ€ οπü Βυζονπνοýò διονοητÝò
Or ετκονομÜχοτ αß_lτοκρÜιορεò ηταν τσχυρÝò προ-
σωπτκüτητεò με Ýντονα συγκενιρωιτκÞ πολτιτκÞ.

13
EιkoιrτoMAxIA

ταξý Θεοý κατ ανθρþπων. Το ρüλο αυτü δτεκδτ-
κοýν αιφýþò or ευτονομÜχοτ αυιοκρÜτορεò για τον
εαυιü τουò. Ο ΛÝων Ε'δÞλωσε με σαφßνετα αυιη
την πρüθεσß του στη σýνοδο του 815, ενþ εßνατ m-
θανüταιο üττ και ο ΛÝων Γ εßχε υποστηρßξετ üιτ ß-
ιαν τερεýò κατ θαοτλεýò, üπωò αναφÝρουν οι απο-
δτδüμενεò στον πÜπα φηγüρτο Γ επτστολÝò. Η θε-
ωρßα Üλλωστε üττ η βαστλτκÞ στÝψη εμπερτεfi<ε
την ετò τερεα Χεlροιοντα του στεφομενου υΠοστη-
μενε η Ρþμη. Επß ΛÝοντα Γ η Ρþμη
θεωρητικÜ τουλÜχτστον, μÝροò τηò
τοκραιορßαò, στην πρÜξη üμωò η
ρουσßα στην χΕντρικÞ Ιταλßα Þταν σκτιßýη,
ανýπαρκτη. Ο πÜπαò αποιελοýοε τη μüνη
ματτκη αρχß στη Ρþμη kar στιò Üλλεò
κεντρτκηò Ιταλßαò που ακüμη αναγνþρτΖπ
ΖανιτνÞ εmκυριαρχßα, ελπßΖονταò στην
BuzaιrτrvÞ θοÞθετα σε περßπτωση

17. Η ΒυζωτινÞ
αυτοκρüταρο
ΕιρÞνη, επß των
ημερþν τηò
οποßοò Ýμυε
η πρþτη
ονοοτÞλωση
των εικüνωγ

Ο ΛÝων Γ' υßοποßησε το δüγμο «μßοπßστη,

Ýνοò Βοσιf,εýò, Ýναò ποτΡ!üΡχηò»,
ÝμΒf,ημο του Βυζοντßου þò την πτþση

ρßχθηκε απü πολλοýò ΒυΖανττνοýò δτανοητÝò, Η

θεοκραττκη αυτη θεþρηση ιηò αυτοτq)αιορτκηò ε-
ξουσßαò περτüρτΖε την Εκκλησßα σιο ρüλο μταò α-
πλýò κραττκßò υπηρεσßαò. Το πρüθλημα üμωò Þ-
ταν üττ η θεωρßα αυτη μπορουοε να εφορμοστεß
μüνο σε περτοχÝò υπü βυΖανττνü Ýλεγχο. Ο πα-
τρτÜρχηò τηò Κωνστανττνουποληò υποχρεωττκÜ
συμφωνοýσε με ττò απüψειò του αυτοκρÜιορα. Τυ-
χüν διαφωνßα σηματνε την Üμεση αντιχατÜσταση
του δταφωνοýντοò. Οτ υπü apaθrkn κατοχÞ Ο8ü-
ß8. 0 εκκλησιο- δοξεò ΑνατολτκÝò Εκκλησßεò δεν ενδτÝφεραν Üμε-
σπκüò λüγιοò οα τουò ετκονομÜχουò αυτοκρÜτορεò, δεδομÝνου ü-
θεüδωροò ττακολουθουσαν ττò δογμαιτκÝò πεποτθßσετò τηò
Στουδßτηò. Κωνστανιτνοýποληò. Or ατρειτκÝò Εκκλησßεò ιηò
Ψηφιδωτü στη Ανατοληò ενδτÝφεραν ακüμη λτγüτερο τουò ετκο-
ΜονÞ του 0σßου νομÜχουò αυτοκρÜτορεò, αφοý απü μοκρου χρüνου
Λουκü οτη απÝρρτπταν οιτδÞποτε υροερχüταν απü την Κων-
Βοιωτßο στανττνοýπολη. Ο κýρτοò πüλοò αιιτßστασηò παρÝ-

L4
φραγκτκÞò επßθεσηò. Η σýγκρουση ιου πÜπα με
ιον ΔÝοντα Γ' αποιÝλεσε ιον καιαλýιη yra ιτò Βυ-
ΖσπτνοπαπτκÝò σχÝσετò. Ο πÜιταò, δταπτσιþνονιαò
mrr αδυναμßα τηò Κωνστανιτνουποληò να επÝμΒετ
(πην κενιρτκÞ Ιταλßα, στρÜφηκε ορτσιτκÜ προò
ιουò ΦρÜγκουò. Ο ΔÝων προοÜρτησε εκκλησταστι-
χÞ σιην Κωνσιανιινοýπολη την ΙζÜιω Ιιαλßα kar τη
ΒαλκαντκÞ, ιτò οποßεò ηλεγχε στραιτωιτκÜ, καθþò
χαι τη νοτιοαναιολικη ΜτκρÜ Ασßα που þò τüτε υ-
παγüταν στο Παιρταρχεßο Ανττοχεßαò. Τα σýνορα
mò αυιοκραιορßαò συνÝπεσαν με τα üρτα δτκαιοδο-
σßαò ιου Παιριαρχεßου τηò Κωνστανττνοýποληò. Εß-
ιlar ο ΛÝων που υλοποßησε το δüγμα «μßα πßστη, Ý-
ναò Βαστλεýò, Ýναò πατρτÜρχηò», ÝμΒλημα ιου Βυ-
Ζαιιτßου þò την πιþση.
ορτσιτκh απομÜκρυνση ιηò Ρþμηò αυü
ιη σφαßρα επτρροηò ιου ΒυΖαντßου επÝ-
δρασε üσο κανÝνα Üλλο ιστορτκü γεγο-
νüò στη δταμüρφωση ιου δυιτκοý κü-
σμου, Η Ρþμη, στην προσπÜθετÜ τηò να
εmβληθεß στο πολτττκü χÜοò ιηò μορφοποτουμενηò
χατÜ τον Ι{ ar. ΔυιτκÞò Ευρþπηò, δεν δßστασε να
μετÝλθετ αθÝμτια μÝσα: παραποßηση γεγονüιων,
πηραχÜραξη εγγ1ιÜφων, δημτουργßα θρυλων kar
μ:δευμÜτων κ.λυ. Or συγκροýσετò με ιο ΒυΖÜνιτο
ýιαν αναπüφευκιεò. Στην περßοδο ιηò Ετκονομα-
χταò η συγκρουση αυιh, παρÜ ιη δογμαιικη επß-
φαση, εßχε ουστασττκÜ εκκλησταοιτκü kar πολτττκü
χαρακτηρα, Απü την ετκονομαχτκß ανττπαρÜθεση
ο χρτστταντκüò κüσμοò θα εξÝλθει ορτσιτκÜ kar α-
μετÜκλητα δτατρεμÝνοò. Στη βυΖανττνÞ ΑναιολÞ,
η αυιοκρατορτκß εξουσßα θα εξÝλθετ εντσχυμÝνη
Ýνανιτ ιηò Εκκλησßαò. Η τδÝα του «ελÝω Θεοý»
ΒαστλÝα, δηλαδß του πολτιτκοý αρχηγοý ιηò
ΟρθüδοΕηò Εκκλησßαò, που þò ιην πτþση ιου
1θ. Η αναστÞ-
1453 θα αποιελεß τη βÜση ιου συσχετισμοý αυιο- λωση των
κρατορικηò και εκκληστασττκηò εξουσßαò, δταμορ- ακüνων
φþθηκε υραγμαιτκÜ καιÜ ιην περßοδο ιηò Erko- παρουσßα του
νομαχßαò. Στον ιομÝα αυτü, üπωò και σε υολλουò πατριüρχη
Üλλουò, η ετκονομαχικη Ýρτδα αναδετκνýειατ σαν Κωγοταντινου-
γüντμη ανττπαρÜθεση των εοωτερικþν δυνÜμεων πüλεωò Αγßου
του ΒυΖαντßου με Βαρýνουσα σημασßα για ιη δτα- Μεθοδßου.
μüρφωοη ιηò ΒυΖανιτνηò καισαροπαπτκηò πολτττ-
Τοιχογροφßα απü
τη λπÞ τηò ΜονÞò
κηò θεωρßαò. Σιη λαττντκÞ Δýση, η παπτκη εξου-
Γρηγορßου,
σßα θα επýληθεß στην αδταμüρφωτη ακüμη πολτ-
Αγιον 0ροò
ιrkn υραγματτκüιηια, ιην οποßα σιη συνÝχετα θα
χετραγωγεß κατÜ ττò ορÝξετò ιηò. Θα χρεταστοýν ar-
μαιηρÝò συγκροýσετò (περß περτΒοληò αγþναò,
θρησκευττκοß πολÝμοτ κ.λπ,) για να απαλλαγεß ο
δυιτκüò κüσμοò απü τον πτεσιτκü εναγκαλτσμü ιου
κατσαροπαπισμου. Δýο κüσμοτ δταφορειτκοß που
δταμüρφωσαν ιην ορτσττκη ιουò ταυιüτητα κατÜ ιην
περßοδο ιηò Ετκονομαχßαò. l
15
 ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛCΩΣ
ΠΟΥ ΚΑΘΑΙΡΕΘΗΚΑΝ
ΑΠΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ
των ΒΑΣt,ηtκΗ: ΒΛγ:τlογ «οι Στετογ Λ4ΜΓ¶κΗ
κýριων ερευιmτþν στο ΙΒΕ/ΕΙΕ
Ιι,ιÜwηò Χρυσüστομοò (3θ8-404): Υπηρξε
αυσιηρüταιοò προò τουò κληρτκοýò, μονα-
χοýò kar κοσμτκουò Üρχοντεò που παρεκιρÝ-
πονταν, Σýνιομα Ýγwε πολυ δυσÜρεστοò
1.0 ποτριÜρχηò στην ανþτερη ιÜξη και το 402 η λεγüμενη
Κωνστοντινου- «επß Δρυν» συνοδοò ιον καθαßρεοε. Or Ý-
πüλεωò Αγιοò
ντονεò ανττδρÜσειò ιου λαοý οδηγηοαν σιην
ΙωÜννηò
ανÜκληση του απü ιην εξορßα κατ σιην επÜ-
Χρυσüοτομοò.
νοδü ιου οτον παιρlαρχτκü Βρüνο, αλλÜ σττò
2. 0 πατριÜρχηò
Κωνοταντινου- αρχÝò του 403 ηρΒε οε οýγκρουση με ιην αυ-
πüλεωò Αγιοò ιοκρÜιειρα Ευδοξßα. ΚαιαδτκÜσιηκε απü
Ευτýχιοò νÝα τοπτκη συνοδο kar εξορßσιηκε το 404
σιην Κουκουσü.
Ευφημτοò (4Φ-4θ6): ΖÞιησε kar Ýλαβε α-
πü ιον ΑναστÜστο, πρτν ιον σιÝψετ αυιοκρÜ-
τορα, γραπτη ομολογßα πßσιεωò. Οταν ιο 4θ6
ο αυιοκρÜιοραò ΑναοιÜστοò απÝτυχε να απο-
σπÜσετ απü τον Ευφημτο ιην ομολογßα πß-
σιεωò που του εßχε δþσετ, συγκÜλεοε σýνο-
δο που καθαßρεοε τον πατρτÜρχη, λßγο μεια
ο παιριÜρχηò εξορßστηκε οτα ΕυχÜτια ιηò
Παφλαγονßαò.
Μαχεδüντοò Β (4θe511): Δεχομλò πιÝ-
σετò απü τον ΑνασιÜστο να αποκηρυξετ ιη Δ'
Οτκουμεντκη Συνοδο, ο παιρτÜρχηò ιοý Ýδω-
σε ιο 511 «υπομνησττκüν», με το οποßο απο-
δεχüταν ιτò δýο πρþτεò ΟτκουμεντκÝò Συνü-
δουò και αποστωποýσε ιη Γ'και ιη Δ. Σιη
συνÝχετα, üμωò, ανττμÝιωrrοò με ιτò ανιτδρÜ-
σετò ιου κληρου, αναθεμÜττσε üσουò δεν α-
ποδÝχονταν ττò αποφÜσετò τηò Δ'Οτκουμεντ-
κηò Συνüδου. Η παλτνωδßα ιου Μα-
16
κεδüντου εξüργιοε τον αυτοκρÜιορα, πcE
εξüρισε στη Χαλκηδüνα kar μειÜ στα
ΧαΙτα.
Ανθτμοò Α ($e$6): Η ανÜδετξη τω
νοφυστιη Kar ευνοουμενου τηò
ραò Θεοδþραò Αν8τμου ωò πατρτÜρχη
σειαι σιο πλαßστο ιηò συνδταλλαγηò
ορΒοδüξων Kar μονοφυσττþν. Η συμφτ:
κÞ αυιη πολτιτκη Ýλαθε ιÝλοò με
παρÝμΒαση. Ο Ανθτμοò καΒατρÝθηκε.
üμωò να κατασιεß δυνατüν να ανευρε&ε-
Ευτýχτοò (552-565) (α πατρταρχßα"
διαταγη ιου Ιουσιτντανου Α', καθαιρ:
και εξορßσιηκε σιην ΑμÜσετα, επετδη
ποδεχüιαν ιτò απüψετò του αυιοκρÜτqF,
ρß αφθαριοδοκτομοý.
Θεü&οροò Α (677-67θ) (α παιρταρτε_:
θανüν ο λüγοò εκθρüντσηò ιου απü τòτ.
σιανιßνο Δ να οφεßλειαι σιο üττ τοτ
ροýσε εμπüδιο γτα ιην αποκατÜστα=
σχÝσεων με τη Ρþμη. Τον πετθηιτ
προσταγÝò ιου πατρτÜρχη ο Κωνστατ
ιον Βρηκε στο πρüσωπο ιου Γεο4τ,ττ
(67θ-686), γlα ιον οποßο üμωò δεν εητ:
σιü αν καθαιρÝθηκε Þ αν πÝθανε.
Καλλßνποò Α (6θ3-705): Η κατε
ναοý καιüπτν ενιοληò του Ιουοιη
Kar η ανεΥερση σιο σημετο αυτο φΙL:
δημου των ΒενÝιων ηταν μßα απü Εò
σετò τηò ρηξηò μειαξυ αυιοκρÜιορò,
ιρτÜρχη. Ο Καλλßνικοò συνηργησε στην α-
ναιροπη ιου Ιουστιντανου το 6θ5. Η επÜνο-
δοò, üμωò, του ιελευιαßου οιην εξουσßα το
705 σημανε yra ιον Καλλßντκο εκδßωξη, τυ-
φλωοη kar εξορßα σιη Ρþμη.
Κýροò (705-711): Ηιαν εκλεκτüò ιου Ιου-
σιτντανοý Β κατ η ανατροπη ιου προστÜτη
του ιο 711 απü ιον ΒαρδÜνη-Φιλτππτκο επÝ-
φερε την καθαßρεοη του και ιον περιοριομü
ιου σιη μονη ιηò Χþραò.
Κωνσταντßνοò Β' (754766): Θεωρηθηκε α-
ναμεμτγμÝνοò σε συνωμοσßα καιÜ ιου αυιο-
κρÜιορα Κωνστανιßνου Ε' kar εξορßσιηκε
οιην Πρßγκτπο. Η ετκονομαχτκÞ πολτιτκÞ
ιου αυιοκρÜτορα Ýγτνε δρτμυιερη kar ο εξü-
ρlστοò παιρτÜρχηò μεταφÝρθηκε στην Κων-
σιανττνοýπολη, üπου δταπομπεýΒηκε σιον
Ιππüδρομο kar θαναιþθηκε.
Νιχηφüροò Α (80e815): Οιαν οι προσπÜ-
θειεò μεταστροφηò του υπÝρ ιων ετκονομαχτ-
κþν απüψεων ιου ΛÝονιοò Ε'Αρμενßου απÝ-
θησαν Üκαρπεò, το ΜÜριτο ιου 815 üχλοò ετ-
σÝβαλε σιο Παιρταρχεßο kar ανÜγκασε ιον
Ντκηφüρο οε παραßιηση. ΜειαφÝρΒηκε οιη
Χρυσüπολη kar εξορßσιηκε απü ιον αυτο-
κρÜιορα οτην Προτκüwησο.
ΙιιÜwηò Ζ' Γραμματικüò (837-84ß}): Εικο-
νομÜχοò πατρτÜρχηò, που καθατρÝΒηκε απü
την αυιοκρÜιειρα Θεοδþρα μειÜ το ΒÜναιο
ιου συΖυγου ιηò αυιοκρÜιορα Θεüφτλου kar
πρτν απü ιην ανασιÞλωση των ετκüνων. Πε-
ρτορßσιηκε σιο προÜσιτü ιου, ιο λεγüμενο ra
ΨιχÜ.
ΙγνÜττοò (847-858) (α' παιρταρχßα): Ηρθε
σε ρηξη με τον καßσαρα ΒÜρδα, θεßο ιου αυ-
ιοκρÜιορα Μτχαηλ Γ', που κατÝληξε οιην
εκδßωξη ιου απü το θρüνο, σιην εξορßα του
αρχτκÜ στην ΤερÝΒτνθο kar καιüπτν στη Μυ-
ιτληνη.
Φþττοò (858-867) (α πατρταρχßα): Or αμτ-
γþò πολτιτκÝò δρασιηριüιηιÝò του και η ρη-
ξη του με ιη Ρþμη Þταν or αττßεò που υπα-
γüρευσαν οιον Βασßλετο Α την εκΒρüντση
ιου και την εξορßυ ιου στη μονη τηò ΣκÝπηò.
Θεωρþνιαò ιον ακßνδυνο γτα ιη νÝα δυιικη
πολτιτκη του, ο Βασßλετοò επανÝφερε ιον
Φþιτο σιον παιρταρχτκü θρüνο.
Üßττοò (877-886) (Β' πατρταρχßα): Η πολυ-
οχιδηò δρÜση ιου και or αρνητικÝò συνÝπετ-
Ýò τηò yra ιη Μακεδοντκη δυναοιεßα διαφÜ- - ß- .l :'
.ß,.,ß - ,",
..]
νηκαν απü ια ιÝλη ιηò θαστλεßαò ιου Baσr-
λεßου A'kar πρþιη πραξη ιου δταδüχου ιου ß.l
υ:
ΛÝοντοò Σι' Þταν η εκθρüντση ιου Φωιßου. "1
ιß
ΑνακρßΒηκε kar εξορßσιηκε οτην ΙÝρεια.
.,ß º1.
Νχüλαοò Α Μι:στκüò (ωl-ω7) (α πα-
ιρταρχßα): Οτ αιελεýιητεò παλινδρομησειò
ιου στο Περτφημο Ζηιημα ιηò τειαριοΥαμταò 3. 0 εικονομÜχοò
ιου ΛÝονιοò Σι' kar η αποκÜλυψη ιηò ουμ- πατριÜρχηò Ιωýννηò
μαχßαò του με ιο δομÝσιτκο των σχολþν Ζ'ο Γραμμοτικüò
Ανδρüντκο Δουκα για την ανατροπη του αυ-
ιοκρÜτορα, οδηγησαν σιην καθαßρεση του
kar εξορßα ιου σιη μονη ιων Γαλακρηνþν.
Ειfιηιιοò Α (Φ7-θ12): Εκδιþχθηκε απü
ιον ΑλÝξανδρο, αδελφü kar δτÜδοχο ιου ΔÝ-
οντοò Σι'. Σιη συνÝχεια, καθατρÝθηκε απü συ-
νοδο υπü την προεδρßα του αυτοκρÜτορα Kar
ιου ΝτκολÜου Μυσττκοý (θ12-θ25), κακοποιη- ι-Ý-δ,
τα
θηκε kar εξορßστηκε στη μονη ιου ΑγαΒου. *?
υη
Τρýιρι,ιν (θ¸-θ31): ΕξελÝγη υπü προθε- π
σμßα, μÝχριò üιου ο Θεοφýλακιοò, γτοò του
Ρωμανου Λακαπηνοý, φΒÜσει σιη νüμιμη η-
λτκßα να χειροτονηθεß παιρτÜρχηò. Αρνουμε-
νοò να ιηρησετ ιη συμφωνßα, εξαπαιηθηκε, 4. 0 πατριüρχηò
ΒÜΖονιαò ιην υπογραφÞ ιου οε λευκü χαριß Κωνστοντινου-
yra να αποσεßοετ δηθεν την αττßαση üιι Þταν πüλεωò Αγιοò
αγρÜμματοò. Το κεßμενο παραßτησηò του συ- Νικηφüροò.
5. 0 πατριüρχηò
μπληρþθηκε ευθυò kar ο Τρυφων κατηλθε
ιου θρüνου, οδυρüμενοò yra ιη δολοπλοκßα. ΜιχαÞλ Α'
ΚηρουλÜριοò
Βασßλετοò Α Σιιαμανδρηνüò (θ70-θ73):
Καιηγορηθηκε üιτ συνωμοιοýσε καιÜ του Ιω-
Üννη Α'ΤΖιμισκη, προορßΖονταò για ιο θρü-
νο κÜποτον γüνο αρτστοκραιικηò οτκογÝνει-
αò (ßσωò τον ΒÜρδα Σκληρü). ΚαθαιρÝθηκε
kar περτορßοτηκε σιο μονασιηρι ιου σιο ΣκÜ-
μανδρο.
ΜυαÞλ Α ΚηρουλÜριοò (1043-1058):
Δτακηρýσσονιαò üιτ δεν υπηρχε καμτÜ δτα-
φορÜ μειαξυ Βαστλεßαò kar τεροσýνηò, Ýχο-
νιαò περτΒληθεß τα αυτοκρατορτκÜ πÝδτλα
kar απετλþνταò να αναιρÝψετ ιον αυτοκρÜ-)
,Lº
 ιορα, ο πατρτÜρχηò συνεληφθη απü ιον Ισα-
Üκτο Α' Κομνηνü kar περτορßσιηκε σιην
Προτκüwησο. ΠÝΒανε ειρηwκþò πρτν να
δτκαστεß.
ΚοσμÜò Β Απχüò (114S1147): Οι δταδü-
σετò üττ σχεδßαΖε να ιοποθειÞσετ στο θρüνο
τον ΙσαÜκιο, αδελφü ιου Μανουηλ Β Κο-
μνηνου, καl. κυρßωò, or οχÝσετò του με ιον
ατρειτκü kar καταδτκασμÝνο απü σýνοδο μο-
6. 0 ποτριüρχηò
ναχü Νηφωνα υποχρÝωοαν ιον αυτοκρÜιορα
Κωνσταντινουπü-
να συγκαλÝσετ σýνοδο. Ο ßδτοò ο ΜανουÞλ
λεωò ΑθονÜσιοò Α'
Β' ανÝκρτνε τον παιρτÜρχη, που ιελτκÜ κη-
ρýχθηκε Ýκπτωιοò.
Βασßλειοò Β Καμαmρüò (1183-1Ι86): Κα-
θατρÝΒηκε απü τον ΙοαÜκτο Β'Αγγελο, επετ-
δß επÝτρεψε να αποδυθοýν του μοναχτκοý
σχηματοò ευγενεßò γυναßκεò που ακοýστα εß-
χαν καρεß μοναχÝò απü τον Ανδρüντκο Α'
Κομνηνü.
Νιχηταò Β ΜουντÜνηò (118GllΦ): Κα-
7, 0 πατριÜρχηò θατρÝθηκε απü ιον ΙσαÜκτο Β'Αγγελο με
Κωνοταντινουπü- ιην πρüφαση üττ Þιαν υπερηλτκοò.
λεωò Αγιοò ΝÞφων
Λεüνττοò Θεοτοκßmò (rlΦ): ΕκλÝχθηκε
kar παýθηκε απü τον ΙσαÜκτο Β'Αγγελο,
δταΒεβατþνονιαò τουò μητροπολßτεò κατ ιον
κληρο üιτ η Θεοιüκοò ιου υπÝδετξε τüοο ιην
εκλογη ιου üοο Kar την παυση ιου.
ΑρσÝντοò Β Αυτωρετανüò (1255-12Φ,
1261-1265): Συγκροýσιηκε με τον αυιοκρÜ-
ιορα Μτχαηλ Η' Παλατολüγο επετδß ο τε-
λευταßοò εßχε παραγκωνßσετ το νüμτμο kar α-
νÞλτκο διÜδοχο ΙωÜwη Δ'ΛÜσκαρι. Παρατ-
8. 0 πατριÜρχηò ιÞΒηκε δταμαρτυρüμενοò, αλλÜ επανÞλθε Ý-
ΙωÜwηò ΒÝκκοò. πειια απü περßπου ενÜμτση χρüνο, üιαν πÝ-
9. 0 Αγιοò Φιλüθεοò θανε ο διÜδοχüò ιου Ντκηφüροò Β'. ΠαρÝ-
ο Κüκκινοò,
μετνε σιον παιρταρχτκü 8ρüνο þò ιο 1265,
πατριÜρχηò Κων-
στοντινουπüλεωò
αλλÜ Ýχονταò αφορßσετ τον Μτχαßλ'Η', üιαν
ο τελευιαßοò τýφλωσε τον ΙωÜwη Δ', ιο κλß-
μα ηιαν ιεταμÝνο, με αποτÝλεσμα να kaθar-
ρεθεß ιελτκÜ και να εξορτοιεß στην Προτ-
κüwησο τηò Προποντßδαò, üπου kar πÝΒανε
το Ι2º5 (θλ. kar «Ε»-ΙστορικÜ, τευχ. 233,
σελ. 44-48).
ΙιυÜwηò ΙΑ' ΒÝκκοò (L2º ý12Ι32): Γεντκþò
θεωρηθηκε λατινüφρων kar υποσιηρτκιηò
των θÝοεων ιου ΜτχαÞλ Η'υπÝρ τηò Ýνωσηò
ιων Εκκληστþν, οπüιε μετÜ το θÜνατο τα
ιελευιαßου καθατρÝθηκε απü ιον αυιοκραι+
ρα Ανδρüντκο Β' Παλαιολüγο.
Γρηγüρτοò Β Κýπριοò (1283-128θ): Ο δò
δοχοò ιου ΙωÜwη ΒÝκκου προοπÜθηοε ι
συμΒτΒÜοετ ιουò ανττττθÝμενουò, τελκÜ α
μωò προκüλεσε ιη δυσαρÝσκετα και των δυ
αΙ
1
πλευρþν kar εξαναγκÜσιηκε και αυιüò
Παρατιηση.
ΑθανÜσιοò Α (l28$l2θ3, 1Φ3-1310): Α*
γκÜστηκε να υποβÜλετ παραßιηοη kar αΞ
δυο φορÝò που ανÞλθε στον πατρταρm
θρüνο, επετδÞ or αυστηρÝò ι«ar αοκηιτκÝòG
Ποψετò ιου ιον εφεραν οε συΥΚρουοη με
κοινü αßοθημα. Γτα τη δεýιερη πα
ιου υπÜρχετ kar η εκδοχÞ üττ παυθηκε
ια αΠο ΚαιηΥορτεò οτΙ εΚανε Χετροßοντεò
Χρημαστ.
Νηιροιν (131G1314): Εξαιτßαò τηò ßδταò
ιηγορßαò τηò στμωνßαò αναγκÜσιηκε ι-α
ραττηθεß.
Ησαßαò (1323-1334): Παýθηκε ττ
(1327-1328) απü τον Ανδρüντκο Β' επετδτ,
χε ταχθεß με ιο μÝροò του εγγονοß,
Ανδρονßκου Γ. ΜετÜ την επτκρÜιηση
του τελευταßου επανÞλθε σιον
θρüνο.
ΙιοÜwηò ΙΔ' ΚαλÝκαò (1334- 1347): }ftπ
χθρüò ιων ησυχαοτþν, οπüτε üιαν το 13$
εμφυλτα δταμÜχη μειαξυ ΙωÜwη Ε
ολüγου kar ΙωÜwη Στ'ΚαντακουΖηνοß- :
ξε με νßκη ιου τελευιαßου, κηρýχθτιχε
πιωιοò και ανττκαιαστÜθηκε απü ιον
ιων ησυχαοτþν Ισßδωρο.
ΚÜλλτστοò Α (13ω-1353, 135$13ΕΙ):
ρατιßθηκε επετδß αρνηΒηκε να σιαμ,
στλÝα το yro του ΙωÜννη ΚαντακουΖηισ*
Μαιθαßο. ΕπÝστρεψε οτον παιρταρχττòο
νο το 1355, μειÜ ιην ηττα του Καν
και την επτκρÜτηση του ΙωÜwη Ε
λüγου, kar παρÝμετνε þò το ΒÜναιü ιαß
Φýüθεοò Κüτ<χτνοò (13ω-1354
1376): Παραιιηθηκε üταν επτκρÜιτιοε ο
Üννηò Ε' Παλατολüγοò κατ επανη-\&
το θÜνατο του Καλλßσιου Α,
Φ2-4ο4
Ο ΙωÜwηò Χρυσüστομοò Ýρχειατ
οε συγκρουση με την αυτοκρÜτετρα
Ευδοξßα. Η συνÝπεια ηταν η
καOαßρεση kar η εξορßα του
43ß
ΚαταδτκÜΖονιαι οι νεοιορτανοß στη
Σýνοδο τηò ΕφÝσου
υ9
),ΙεαΣýνοδοò σιην Εφεσο
κηρυοσετ ιη θεßα φυοη του
Χριοιοý (μονοφυστιτσμüò) kar
καταδτκÜΖετ τον Νεστüρτο και τουò
οπαδουò ιου
457
Ο αυτοκρατορικüò στραιüò
προΒατνει οε σφαγÝò μονοφυστιþν
μοναχþν στην Παλατσιßνη. Στην
_\λεξανδρετα μονοφυοßιεò
θαναιþνουν Üγρτα ιον πατριÜρχη
ΠροιÝρτο, ευνοουμενο του
βυΖανιτνου θρüνου
β2
Ο αυιοκρÜτοραò Ζηνων εκδßδετ το
Ενωτικüν. δτÜταγμα με το οποßο
επτχετρεßτατ η συμφτλßωοη ιων
απüψεων ορθοδüξων kar
μονοφυστιων
495
Ο ορθüδοξοò πατρτÜρχηò Ευφημτοò
επτχετρεß να αποσπÜσετ ομολογßα
πτσιεωò αΠο ιον αυτοΚραιορα
ΑνασιÜστο. Θα απομακρυνθεß απü
τον πατρταρχικü θρüνο kar θα
εξοριστεß
512
Ο ΑναοτÜοτοò ιοποθετεß οιη θÝση
του ΠαιρταρΧη ιο μονοφυσττη
μοναχü Σεθηρο, Η θηιεßα ιου θα
ολοκληρωδεß με ιο ΒÜνατο ιου
Αναοτασßου (51Β)
532
Ο Ιουσττντανüò ιτροοπαθεß να
προσεγγßσει ιουò μονοφυσßιεò.
Πολλοß απü αυτοýò θα τον
υποστηρßξουν σια βiara γεγονüια
τηò ΣτÜσηò ιου Νßκα
695
Ο πατρτÜρχηò Καλλßνικοò Α
συνεργεß στην αναιροπη ιου
αυιοκρÜτορα Ιουσττντανου Β εξορßα
7ο5
Η επÜνοδοò ιου Ιουσιτντανου Β'
οδηγεß στην απομÜκρυνση ιου
Καλλßντκου
766.α43
Η περτπÝτετα τηò ουγκρουοηò
ετκονομÜχων kar ετκονοφßλων Ýχει
ουνÝπετα καθατρÝοειò τρτþν
πατρταρχþν, διαπομπευοετò kar
θανÜιουò
858.886
Η μακρÜ παραμονη ιου πατριÜρχη
Φωιßου στο θρüνο σε δυο θηιεßεò
ß$ß,.Ιß;.,a::
συνοδευετατ με πολτττκÝò ρηξειò
με ιον αυτοκρÜιορα Βαοßλειο Α'
9ο7
Η απομÜκρυνση του παιρτÜρχη
ΝικολÜου Α Μυστικου εßνατ
φυστκη συνεπεια τηò Üρνησηò του
να ευλογησετ τον τÝιαρτο οτη
σειρÜ γαμο του αυιοκραιορα
ΛÝονιοò Στ Σοφου
Ιο58
Ο πατρτÜρχηò ΜιχαÞλ Α
ΚηρουλÜρτοò δτακηρυοσετ οε
üλουò ιουò ιüνουò üτι δεν υπÜρχει
καμτÜ δταφορÜ μεταζυ ιεροσυνηò
και βαστλεßαò. ενþ συγχρüνωò
εΠτΧεΙρεΙ να ανατρεψετ τον
αυιοκρÜιορα ΙσαÜκτο Α Κομνηνü.
Καιüπτν αυιþν τον περτμενε η
1147
Ο αυιοκρÜιοραò Μανουηλ Β'
Κομνηνüò ανακρινετ ιον παιριÜρχη
ΚοσμÜ Β Αττικü yra ιτò σχÝοειò
ιου με ατρειτκουò κýκλουò τηò
Εκκλησßαò.
ß ß89
Ο αυιοκρÜτοραò ΙσαÜκτοò Β
Αγγελοò τσχυρßΖειατ üττ η Παναγßα
ιου δτεμηνυσε ιον ορτσμü αλλÜ
ΚαΙ ιην αΠομαΚρυνση στη
ουνÝχετα του πατρτÜρχη Λεοντßου
Θεοτοκßτη
Η διαπüμπευση του
πατριÜρχη Κωνσταντßνου
Β'πριν θOνατωθεß στον
Ιππüδρομο, κατηγορηθεßò
γι0 συνωμοσßα {(0τÜ του
αυτοκρÜτορα
Κωνσταντßνου Ε'.
ΦαντοοτικÞ πOρüσταση
του G. Rolandson
(απü την «Ιστορßα του
Ελληυκοý Εθνουò» του
Κων. Ποπαρρηγüπουλου)
19
 ºπη,χrτ6τ üι-rω,τ, ºου -olμ# φß fπý ι..γ αετΙºjgγ ,'ßßbιητ|*'
ι ß. ι-ß" *δß-ß JΙ ;+,a,r r;?i α αοr?r-r, μolμJo ?9υ7ß c

ι
τ;

4. 0 ουτοκρüτοραò Μαρκιανüò ανüμεσο σε επισκüπουò τηò Δ'OικουμενικÞò Συνüδου τηò Χαλκηδüνοò (α51 μ.Χ.) στην οποßα κοτοδιχòιτπ
ο μOνOφυσιτισμüò κοι ο μονοχισμüò των ονατολικþν επαρχιþν. Μικρüγροφο του 6ου αιþνα μ.Χ. (ΜονÞ Βατοπεδßου, Αγιον 0ρο<

ιην αρτθμηττκß
404), που επτχεßρησε να περτορßσετ
δυναμη, ισχυ και επτρροη των μοναχþν τηò Ανατο-
ληò, ιδιαιιερα αυιþν τηò Ατγυπιου, üπου η πü-
μπευση μÝχρτ θανÜιου τηò ετδωλολÜιρτσσαò ευγε-
νουò φτλοσüφου Υπατßαò (416) και Üλλα μικρüιε-
ρηò εμΒÝλεταò τÝτοτα περτσιαιτκÜ εßχαν καιαστÞσετ
εκιüò απü ιον Νεοιüρτο κατ ιο δÜσκαλü τι _ :rι:υ,
δωρο Μοψουεστßαò, ακüμη δυο κληρικοι -- ]ι.
Σχολη ιηò Ανττοχεßαò, οτ επßσκουοτ Κυρου *
ρητοò (3θ3-466) kar ΕδÝσσηò Βαò (392-45Τ ι,"
-
ποßων τα γραπτÜ θεωρουντατ ευνοßκÜ πpc, - τιι-.
ρταντκÝò απüψετò. Αν ντκηιηò οτη Συνοδο _,-" :,* ,

τουò ανεξÝλεγκιουò μοναχουò μτσητουò οτην ετδω- σου ιο 431 θεωρεßτατ ο πολυπρÜγμων 8εο_),"- ]Φψ"

λολαιρßΖουσα καλλτεργημÝνη Üρχουσα τÜξη ιηò ιρτÜρχηò Αλεξανδρεßαò Κýρτλλοò (4Ι2-ι; --:Ξ!ιþ-

Αναιολτκηò Αυτοκραιορßαò. Οπωò ηταν φυστκü να ιÝò στη μονοφυσιττκη Σýνοδο ιηò Εφεοò _ τη

€ νΟμCI τ§ß.ß Λݧντοò 'Κqν€νòò

§ν }jΠ* €' να τ, €ß §w τeρ§ αξιω ατα
§{*ß gαειζ §\r §€ν εßναι α üδ§ Φζ

συμSεß, η καταδßκη ιων νεοιορτανþν στην Εφεσο

ιο 431 ουνεπαγüιαν μτα üλο kar μεγαλυτερη μονα-
χοκρατßα, φαναττκÜ προσηλωμÝνη στη Βεßα φυση
του Χρτοιου (ιþρα η Παναγßα παýετ να εßνατ Xpr-
στοτüκοò, εφ' üσον Ýχετ γεwησει Θεü) και ακüμη
φανατικüτερα διþκιρτα ιων ετδωλολαιρþν þò ιο
449, οιüτε δτοργανþνει, πÜλτ στην Εφεσο, ακüμη
5. ΑνÜγλυφο μια Σýνοδο, αυιÞν που ατιοκληθηκε απü ιον πÜπα
0γΙOυ τηò ΛÝοντα Α (440-461) ]atrocinium (= λησιεßα), kar
μονοφυσιτικÞò δτακηρýοσετ μοναδτκη τη θεßα φýση του Χρτσιου.
Εκκλησßαò τηò Σ' αυιη τη μονοφυσιιτκÞ συνοδο τηò ΕφÝοου το
ΑφρικÞò 44θ, που φιÜνει σε ακραßα σημεßα, καταδτκÜΖονιατ

22
ι
6.0ι μονοφυσßτεò
θεωροýνιατ ο δτÜδοχοò του Κýρτλλου στο Παιρταρ- συμπορατüχθηκαν
χεßο Αλbξανδρεßαò Δτüσι<οροò (444-45Ι) κα1 ο αρ-
με τον Ιουοτινιονü
χτμανδρßιηò κατ ηγουμενοò στην Κωνστανιτνοýπο- στην κοτοοτολÞ
λη Ευτυ:αßò, που εκχυδαßΖετ τη δεολογßα ιου Κý- τηò Στüσηò του
ριλλου με ακραßα επτχετρηματα. Νßκο. Σýγχρονη
φαντοσπκÞ
Ι ολý περτσσüιερο απü ιη δεολογτκß Ý- απεικüνιση με τη
ß;
κβαση, πρÝπετ αυτÞ η ακαιÜσχετη κατ α- θεοδþρα να
νεξÝλεγκιη μοναχοκρατßα σια ιÝλη τηò προτρÝπει τον
πρþτηò πεντηκονταετßαò του 5ου ατþνα Ιουστινηγü να
μ,Χ. να Ýφερε το συνασπτσμü υÜπα Ρþ- προχωρÞσει στη
σφOγÞ
μηò, Παιρταρχεßου Κωνστανιτνουπüλεωò kar ετδω-
λολαφßΖουσαò συγκληιτκßò qιτσιοκρατßαò. Σιη Δ'
Οτκουμεντκß Συνοδο, που συγκαλεßτατ στη Χαλ-
κηδüνα ιο 451 ετδτκÜ για να καταδτκασιεß ο μονο-
φυστττσμüò Kar ο μοναχτσμüò ιων αναιολτκþν ε-
παρχτþν (τüτε εγκαθτδρυεται η απüλυτη εξουσßα
]
ι ιων επτσκüπων υÜνω στουò μοναχουò), αποκαθß-
σιανται θρηοκευιτκÜ ο Θεüδωροò Μοψουεστßαò, ο
Θεοδþρητοò Κýρου kar ο ΙΒαò ΕδÝσσηò. Την Or-
κουμεντκη Σýνοδο τηò Χαλκηδüναò επτβλÝπουν
φτÜντα εwÝα συγκληιτκοß εκ μÝρουò των ορθοδü-
ξων αυτοκρατüρων Μαρκτανοý kar Πουλχερßαò
(Acta Conciliorum Oecumenicorum ΙΙ, Ι, 1, 55-
56. ΕυÜγρτοò Β, 4, σ. 42). Eivar ü,ττ ακρýþò χρετ-
ÜΖειατ στουò μονοφυσßιεò που αυοιελουν ιη μεγÜ- 0Ýσετò σr δεν εßναι ορθüδοξοò (Codex lustinianus
λη πλετονüτηια ιου πληθυσμου ιων ανατολτκþν ε- Ι,4, 15).
παρχτþν yra να θεωρησουν üιτ η κραττκη εξουσßα Στη συνÝχετα, üμωò, ια πρÜγματα παßρνουν μτα
δτολτσθαßνετ προò την ετδωλολατρßα τηò συγκληιτ- ιελεßωò δταφορεττκη τροπß. Παρ' üλο που Ýχουν ε-
κηò Üρχουοαò τÜξηò. πτλεγεß επßσηò αυü τη Συγκληιο, με ττò γνωσιÝò
Με τη στηρτξη αυιηò ιηò συγκληιτκßò Üρχουσαò σαφεßò καιευ8υνσετò kar στενÞ επττηρηση, or δýο
ß ιÜξηò or αυιοκρÜτορεò Μαρκτανüò (450-457) kar ΛÝ- επüμενοτ αυιοκρÜιορεò ΖÞνων (474-491) kar Ανα-
ων Α' (45º-4º4) παßρνουν αυοτηρüιερα μÝτρα υπÝρ στÜστοò (491-51Β) δεν θα ακολουθησουν οýτε οτο ε-
ιηò Ορθοδοξßαò ιηò Χαλκηδüναò kar ορτσμÝνεò λÜχτστο ιη συμπερτφορÜ ιων δýο Üμεσων προκα-
ι φορÝò ο σιραιüò προθαßνετ οε μαΖτκÝò σφαγÝò μο- ιüχων ιουò. Ο ΖÞνων θα 0ελÞσετ να κραιησετ ßσεò
νοφυστιþν μοναχþν σιην Παλατσιßνη (Ζαχαρßαò

Τ
Ρßιωρ ΙΙΙ, 5, σ. 109), ενþ σιην ΑλεξÜνδρετα ια μο-
νοφυστιτκÜ υλÞθη κατακρεουργοýν ιο διορτσμÝνο
αττü ιην Κωνσιανιτνοýπολη ορθüδοξο παιρτÜρχη
ΠροτÝρτο το 457 (Ζαχαρßαò Ρηιωρ ΙΙΙ, 11, σ. 114 kar
Ιν. 2, σ. r14). Καθþò ια ηρÜγμαια εκτραχýνοντατ ü-
λο κατ περτσσüιερο, αρχßΖετ να προθÜλλετ το αχü-
λουθο αßτημα των μονοφυοττþν: κατqιγηση ιων α-
ποφÜσεων των «ακραßων» Συνüδων ΕφÝσου ιο 44θ
kar Χαλκηδüναò ιο 451 Kar επτστροφÞ στην αλη-
θτνÞ πßστη που εκφρÜΖειατ μüνο αυü τη Γ' Orkou-
μεντκη Σýνοδο σιην Εφεσο το 431, που αποιελεß
εγγýηση üτι μαΖß με τουò νεστορτανοýò θα καταδι-
κασιουν kar or ετδωλολÜτρεò. Ανιßθεια, üλοτ or αυ-
τοκρÜιορεò απü ιον Μαρκτανü kar εξßò αναγορευ-
ονιατ με αυστηρη επττßρηση απü ιη Σýγκληιο kar
εκτελουν με συνÝπετα ττò εντολÝò τηò yra την πÜ-
ιαξη των ατρειτκþν. Το 46Β, μÜλτστα, ο ΛÝων Α θα
δημοστεýσετ Ýνα νüμο, σýμφωνα με τον οποßο κα-
νÝναò δεν μυορεß vd πÜρετ ανþτερα αξτþματα kar
Την περßοδο των Μορκιανοý και ΛÝοντοò Α
ο στροτüò πΡοΕαßν€ι σΕ μαζικÝò σφογÝò
μονοφυσιτþν μονοχþν στην ΠαßΙοιστßνη
αττοστÜσετò αιτü την Ορθοδοξßα r<ar ιο μονοφυσιιι-
σμü εκδßδονταò ιο υερτθüηιο Ενωτικüνιο 4Β2, Ýνα
δτÜιαγμα üπου επυετρεß να συμφτλτþσετ ιτò δυο α-
ντßθετεò απüψετò Kar απαγορεýει κÜθε συΖÞιηση
πÜνω σ' αυιü ιο θÝμα, πÝρα αιü ιο δτÜταγμÜ ιου.
Ακüμη χετρüιÝρα, ο ΑναστÜστοò θα εκθρονßσει δτÜ
ιηò θßαò δýο διαδοχτκουò πατρτÜρχεò ΚωνΙcανττ-
νουπüλεωò που ιον πτÝΖουν να παραμεßνετ ορθüδο-
ξοò, ιον Εψmμτο ιο 495 kar τον Μακεδüντο ιο 511.
ΠαρÜλληλα. θα εγκαιαοτησει σιον πατρταρχτκü
θρüνο ιηò Ανιτοχεßαò ιον εξÝχονια μονοφυσßιη μο-
ναχü Σεθßρο (512-51S), που θα εκδτωχθεß μüνο με- )
23
Απο THιrι ΕΦΕΣο ΣτΗιττ ΠοΛΗ
7. 0ι ουτοκρÜτο-
ρεò Ιουστßνοò Α' και την ευτσφοφη ιηò
τÜ το θÜνατο ιου ΑνασιÜστου
κοι Ιουοτινιανüò συγκληιτκßò αρτστοκραιßαò στην εξουσßα με τον
Α'σε ανüγλυφη Ιοι:στßνο Α (51Β-527), ιου ουοßου η θαστλεßα απο-
πορ6στοση πýυω κλÞθηκε «ανιτδραοττκη» ακüμη kar απü το γνω-
σε αυτοκροτορικü σιü ωò υπερορθüδοξο, αυιοκρατορικü τσιορτκü
οτοθμßο του 6ου Κουλακügισκτ (Ju. Α. Kulakovsky), καθηγηιη
αιþνο μ.Χ. στο Πανεπτστßμτο του Αγ. Βλαδßμηρου (Istorija
Vizantii ΙΙ, 6). Εκεßνο που μπορεß να ετπωθεß με
Βεβατüτητα yra τη σýντομη αυτÞ βαστλεßα εivar ü-
ττ μαΖß με την επαναφορÜ τηò Üτεγκτηò Ορθοδο-
ξßαò τηò Χαλκηδüναò, μοτÜΖετ σαν να επανÝρχειατ
στην εξουσßα η ετδωλολατρτκη πτÝρυγα τηò συ-
γχληυκηò αρτστοχρατßαò kar αυτü, ΒÝβατα, εξοργß-
Ζετ ιτò μονοφυσιιτκÝò λαßκÝò μÜΖεò, που θλÝπουν
τουò μονοφυσßτεò επτσκüπουò να κρýθοντατ στην Ý-
ρημο ιηò Συρßαò yra να αποφýγουν ττò εκστραιεßεò
καταστολßò που οργανþνετ η κρατικη εξουσßα. Τα
πρÜγματα πρÝπετ να εßχαν φιÜσετ σε σημεßο εξατ-
ρετκÜ κρßστμο, þστε ο Ιουσττνταττüò να δτατÜξετ ιο
529, δηλαδÞ σ><εδüν αμÝσωò μετÜ την Üνοδü ιου στο
θρüνο, διωγμüν Ελληνων μÝγαν (ΜαλÜλαò, 377,
ΘεοφÜνηò, 1Β0), που οδηγεß σιην απαγüρευση τηò
δτδασκαλßαò τηò ελληντκßò φτλοσοφßαò και σιο
Ο ΖÞνων γιο νο κροτÞσ€ι ßσεò οποστüσcιò
οπü την Ορδοδοξßο κοι το μονοφυσιτισμü
εξÝδωσε το Cνωτικüν το 4Β?
24
θρυλοýμενο κλεßστμο τηò Σχοληò ιων
πορÜλληλα υροσπαθεß να προσεγγßσετ ταξ
φυσtεò καλþνιαò ιουò γτα συνομτλßεò σmν
σιανττνοýπολη το 532 (Ψευδοδτονýστοò ια,
Mahre, 115 lVitakorvski - Χροντκü
Harrak = Μι:<αÞλ Συροò ΙΧ, 21 = ΙΙ, 1θ2)
ιüò πρÝπετ να εßνατ ο λüγοò που üσοι
θρßσκοντατ στην ΚΦνοιανττνοýπολη την
ΣτÜσηò του Νßκα (ΙανουÜρτοò 532) εmθυμοýν
νφßψει ο αυιοκlýτοραò ιουò στασταστÝò. Or
χωρησετò üμωò του Ιουσττντανου προò τουò
σßτεò θα εßνατ κυρτολετιιτκÜ ασßμαντεò,
θüδοξοò αυτüò αυτοιτρÜτοραò θα προσπαθεß
προσειατρßΖειατ κατÜ κατροýò, δεßχνονταò
με τουò μονοιρυσττεò περτοσοτερο ΚοΙνοτξ
παρÜ κοτνÝò απüψετò, Μüλτò εκδηλþνει
φυοτυκÝò δταθÝσετò ο παιριÜρχηò
λεωò Ανθτμοò (535-536), θα εκθροντσιεß
συμπληρþσετ οýιε Ýνα χρüνο σιον
θρüνο. Στη δτqικετα ολüκληρηò τηò
λεßαò του Ιουσττνταττοý (527-565) μοτÜΖετ rn
ιεß η παραδοχη üττ χωρßò ιον καιευνασμü
νοφυσττþν δεν μπορεß να υπÜρξετ οýτε
οýιε εκκληστασιτκß ετρηνη kar εδþ
μελτακη διαφορÜ τηò θαστλεßαò αυιηò αþ
του Ιουστßνου Α που μοτÜΖετ 8ρησκευτυιÜ
κÞ kar μισαλλüδοξη.
ι μονοφυστττκÝò πηγÝò (
72 = Χροντκü Ζυκηßη, θ2 =
ροò ΙΧ, 24=ΙΙ,2Ο7)
549 «ο Θεüò επτσκÝφθηκε τιιν
Καρßα, τη Δυδßα, τη Φρυγßα
επτσκüπου ΙωÜwη Ασßαò, ευσυνεßδητου
γρÜφου. Εθδομηντα χτλιÜδεò ψυχÝò
απü αυιüν με πρωτοθουλßεò του
σιιντανοý». Με ιον ιρüπο αυιü ο
χνει να πqιαδÝχειατ üττ or ετδωλολÜτρεò
Ζοýν σιη δυυκÞ ΜκρÜ Ασßα εßναι
ρτθμοι kar, ταυτüχρονα, üττ μπορεß να
ιη μειαστροφß ιων πετσματτκþν
πü ιην πλÜνη τουò οιο φαναιτκü ΖÞλο τι,τ
οττþν. Ο ΙωÜνιτηò ΕφÝοου θα παραμεßιπτ
ριοò οτο Ýργο του yra πολλÜ χρüντα
να ενοχληθεß, üπωò φαßνετατ, στο
Ýνα κρÜτοò επßσημα ορθüδοξο, που
να παραδÝχεται την ýπαρξη ιων
αναγκαßο κακü kar προσπαθεß,
ενσωμαιωσετ οΠωò μΠορετ.
Σατ μτα τελευταßα απüπετρα του
ενσωματωσετ τουò μονοφυσττεò σαΠτ
Εκκλησßα θεωρεßιατ η σýγκληση σατ
νοýπολη τηò Ε' Οτκουμεντκßò
σχημα την καταδßκη ιων λεγüμενων
λαßων» -kar «Τρßα ΚεφÜλαια»
 : ,,r -
7
-τ,*l a\ ,rτFιÝνι Ζ .ý γ ν rν'.9rº2τ ζ ", τ f |2|.
^ò
t?
ι(

,*,+f,'φ δ.-,ιt, ý\ εß ;, ο, ß *1! .

ιι','.'\\\
ßß μ γ,ι, |,mßη ιρ7τρl,,ßιοòΙÝ.t, ιταρε
οw
ι
I
,r. υ. |, j q,,|, ß rL λ,,r.,,r., Ι» J,
^o, "
8, 0 βασανισμüò
εργα ιων επτσκüπων Θεüδωρου Μοqιουεοιßαò, Θε- π_\ηθυσμþν σιουò ΑραΒεò (Βλ, «Ε»-Ιστορτκα, των αιρετικþν ιχ.
οδþρητου Κυρου και Ιθα ΕδÝσοηò που εßχαν κρτθεß Ι6θ kar 233) εδειξε üιτ το Ζηιημα δεν μπορουσε να οποτελοýσε
ι,-ιò ανεκιικÜ η φτλικÜ προò ιο νεοιορταντσμο, Απü .\υθετ απü ιτò κοτνωντκÝò, δρησκευτικÝò kar τδεο_ συνÞθη προκτΙκÞ
αυτÜ, η θεολογßα ιου Θεüδωρου Μοqιουεσιßαò εßχε .\οl'ικι ò δυναιüιηιεò ιηò αυιοκραιορßαò που ιοιε Τηò αυΤΟκρΟτΟρΙοò
καταδτκαστεß οιην Εφεσο το 431, ια Ýργα Θεοδþ- Ζουσε ιlò ιελευιαßεò ιηò, ßσωò, δεκαειßεò ωò αρχαßο ΜΙκρüγροφο του
ρηιου Kar Ιβα οτη «ληοιρτκη» τηò ΕφÝσου ιο 44θ, κρÜτοò, δτοικουμενο απü κοτνωντκÝò ομÜδεò και νο- ΙωÜννη Σκυλßτζη
αλλÜ kar or ιρετò εßχαν αποκατασιαθεß πανηγυρτκα οιροπßεò αρχαßαò προÝλευσηò. πOυ απεΙκονßζει
οτη Χαλκηδüνα ιο 451. διþξειò
Χτυπþνιαò ιüσο ανþφελα kar üιγτμα ιουò νεσιο- ΒιΒ,\ιοΓΡΑΦιΑ ΠΟυλΙΚΙανþν σε

ριανουò, που θεωρουνιαν παλτüτερα ωò φτλτκÜ Ε. SòhτιιτττΖ, Der ProzeΒ des Euτyches. ΠüλεΙò Τηò
διακεßμενοτ προò ιην ετδωλολαιρßα που Ýπρεπε τþ- Sirzιι]]g.òbelTc-l1te deΓ BaJ.oι,ischen Ακιιdειηßε cler ΑναΤΟλÞò (ΕθνΙΚÞ

ρα να οΒησετ πÜοη υιτηρε_ Ιܺssεl-òòß/htòιτ. PhiΙ.,Hist. K]asse, Hett J, Nlýnchen ΒΙβλΙΟθÞΚη τηò

σßεò των αΙρειτκþν τανüò ε-

ßl'«1 ,ο"""a, Η εκκληατισιιχτ) rro;\lrlxιi ßου
Ισπονßοò, Μοδρßτη)

ΠτΧετρουσε να Προσ των νε-
στοριανþν kar ετδωλολαιρþν μονοφυσßιεò χωρßò να
αναγΚασΤεß να προθεß kar σε δεολογlΚÝò παραΧω-
ρηοετò. Εξ αιτßαò αυτηò τηò συνεχουò ιακιτκηòτου,
που τον ανÜγκασε κÜποτεò φορÝò να αποκλßνει απü
ξßα,
απü
, δη
κÜποτεò αντινεστοριανÝò ατχμÝò η αποχριι)οετò. Ο
\-εσΙΟρΤανΤσμüò üμωò εßΧε πεOÜνει πολυ νωρßτερα
απü ιην ετδωλολατρßα Kar γ1' αυιü ιο λüγο ο Ιου-
σιτντανüò Ýδετχνε να δτακαιÝχεται απο μτα χßμαιρα
kar η Ε'
1ο.ο,rr,rηrrß xara τ]]γ ι,ρlν πε,ρ] ra τρια κι,φÜλαιο και
rrιτ,E ο_ικουμεγτκηιι Σι.γοδοι.. Θεσσαλογßκη 1969.
\Λ'Η C Freιld. T/le Rise oΙ'the ΧlοηορΙιlτßτε Λfoι,e'rlelll:
Chαρtε],.ò ιιf Histor5τ of the Chu|ch ßη the I-it'th αηι1
Sj,It/r ConΙιιries, Caιnbιidge Ι972.
L, Scipioni, Ncstιlrjo e ß] Collci]
S, Brock. The Coιlversations ιι,ß
ulrdel' Jιιstßηßιιη (532), οτßαητα]ß
47,19Β1,87_121.
F Wßηκοιmαηιτ, Dßò üòτ]ßòhòιι Kirc]rcιl ßη òlòl. Εροι:hò
Αιιsòßη:ιητlòτ.òεlΖι.πgεrl, BcΓlilr
τ,lειι c/r],is1o.1oÝ{jscherl
1983
Τ C Loιιng}ris Obrιιscenije ν Christiaιrstvo
go

Οικουμε ιδ ν()
χι,φßò
f,
και
Dcιa ε:ß
και ιην τελτκη προοχþρηση των μονοφυστιτκþν 19s5,69 7] Ι

25
Ιιýwηò
ο Χρυσüστομοò
(354-407)
ΑρχιεπΙσκοποò Κωυστογτινουπüλεωò,
Ýναò απü τουò μεγελýτερουò
εκκλποιαστικοιßò ρÞτορεò κοι απü τουò
ΠοτÝρεò τηò Εχιαησßαò μοò με
σημανττκü θεολομκü χατ φιλοσοφικü
Ýργο. ΤενγþΟηßε οτην Αγπüχεrο.
Σποýδοσε στη σχολþ του εθνrκοý
σοφιστþ ΛιΒÜντου, üπου γνþρισε τουò
μεγüλουò ρÞτορεò τηò αρχοιüτητοò κοι
στη συνÝχειο στη θεολογιχþ σχολþ του
Δτüδωρου. Το 386 χειροτονþθηχε ιερÝοò
στηγ Λγτýχεια. Το 397 εξελÝγη
ορχτεπßσκοποò Κωνστοτττινουπüλεωò.
Στα κηρýγμοτÜ του üσßησε ουσfηρÞ
κρττικÞ στη ζωÞ γνωσßßßν
προσωπικοτþτων του Βυζαντßου, γεγονüò
που τοΥ εφερε σε συΥκρουση με την
ουτοκρÜτετρα Ευδοξßα χαι τον
πρωθυπουργü Ευτρüπιο. Υστερο οπü
δßιιη, το 4Ο3, εßθρονßστηχε απü τον
ποτρτορηχü θρüνο χαι εξορßστηκε. Η
Ευδοξßα τον αγοκÜλεσε οτηγ
Κωνστσγτrνοýπολη ορηκü, ολλÜ
εξορaστηκε εκ υÝου οριστιχü το tω4 στην
Κουκουσü τηò Αρμενßαò. Το συγγραφικü
του Ýργο εßναι τερÜσπο σε üγκο και
ποιüτητα κοι αποτελεßτοι απü ομτλßεò,
προγματεßεò l(or επιοτολÝò. Το εηßθετο
Χρυσüσfομοò, που μετÜ τον 6ο αl. μ.Χ.
συγοδεýει το üνομÜ του, οφεßλεται
στουò λüγουò που Ýγροψε τ(οτ εκφýγπσε,
καθþò η ρητοριχþ του δεινüτητα
χατÝστησε το χεßμενÜ του υπÝροχο
δεßγματσ τηò εχχλησιοστικþò
γρσμμστεßαò, ΠÝθανε στοψ Πüγτο κοι η
Εκκλησßσ μαò τιμÜ τη μνßμη του οττò Ι 3
1ιοεμΒρßου.
26
Νεστüρτοò
(-450)
ποτριÜρχηò Κωγ<ποντινουπüλεýτò (428-
ζΙlΙ,ο εισηγητüò τπò αßρεσηò του
νεστορtονισμοý. καταγüταγ απü τη
Γερμανßχεια τηò Συσαò και εßχε αξýλογη
μüρφωση ωò μαθητÞò τομ θεολüγου
ΘεοÜßρου απü την Ανττüχειο. Εγυε
μοναχη στη ΙνßονÞ του Αγßου Ξυπρεπßου
και η επιΒλητιßþ του προοωηικüτητα τον
Ýßσνε ογοπητü στην περιοχþ τηò
Αι.τιüχειαò. Επß εποχþò του επονÝρχετοι
το χριστολογικü πρüΒλημο, που
προΒüλλει την ýπορξη δýο ξεχωριστþν
φýσεων στην προσωπιι(üτητα του
Χριστοý. Ο Νεστüριοò δτοφþνηοε στο
ζþτημσ τηò υπüστοσηò του Χρτστοý, την
οποßα δεν ογττλαμΒσνüταν ωò παρüγοτ.το
σýνδεσηò τηò φýσηò και του προοþπου.
Αντßπολüò του þτον ο Κýρτλλοò
Αλεξσνδρεßοò. Ο Νεστüρτοò Ýδινε
σημασßο στη διÜχριση των δýο φýσεων
του Χριστοý, ενþ ο Κýριλλοò στην
ενüτητο, γεγονüò που τον τοποθετοýσε
εγγυτòρα στην εμπεΙρΙκη γνωοη του
θεßου. Στη Τ'ΟιßουμετßκÞ Σιßγοδο
ßΕφεσοò 4ß!ΙΙ χοτσδκÜφτοι η θεωρßα
του, ποýετοι οßü ποτρýρχßò και
πεθοßνει σßν εξορßο, σε üοση τηò
ερÞμου στητ, Απü τα σωζüμετrα
^ßγυπτο.η «Τρσγωδßο»ι
φγα του φχωρßζουν
ξΒιΒΠογ του ΙΙρακλεßδου», «Επιοτολþ
προò ΚοομÜν», «ΒιΒλßον Ομrλιþν» κοι
.ýΙειτουργßο»,
ΔÝην Γ ο Ισαυροò
(6Β0-741)
ΑυτοßρÜτοροò του Βυζαιττßου,
γεννημÝνοò στη Τερμσνhßετο τηò Ι
Συρßαò. Επß Ιουστινιονοý Β'Ýτßνε
σπαθÜρτοò. Επß Ανοστασßου Β'
ονομÜστηχε στρατηγüò του
Ανοτολιχþν. Το γεγογüò με το οß-
συνδÝjεται η Βοσßεßα του
Ειχονομσχßο. Η ο{χονομικÞ
ταροßτþριζε τιò μονÝò ωθοιωε
νÝουò να ετττÜσσοιτται στιò τÜξρò
μονοχþν, με αποτÝλεσμα ο
η διοτκητικÞ μηχανþ να
Ýλλετψη ονδρþν. ΑποφÜασε νσ
κσταπολεμÞσει τη λατρεßο τωγ
κοι των ιερþν λειψÜνων των σνßξ
εντüοσογτσò ουτÞ την
σε Ýνο γευκüτερο σχÝδιο
αναδιοργÜνωσηò του χρÜτουò, τ
την ανοοýνταξÞ του. Το 726
ονσρτηθοýν σε ψηλüτερα
οτιò εκ!ßλησßεò, απüφαοη που
επισημοποιüθηιßε το 73Ο με τπγ
ενοò αυτοκρατορΙκου
ογτrδρÜσειò των εικονüφιλωγ ftπ
Ýγτονεò κοι Ýφτσοσν σε ανοχßþ
εξÝγεροη οτο Αιγαßο, που
σμÝσωò. Ο πατριÜρχηò ΤερμσυξΤ
οτττιτüχθπιε στοτ, ουτοßρüτορο
ΛÝων τον ονττßατÝοτησε με τ¼ß
ο οποßοò υποστßρζεò
^ναστüσιο,
θÝσειò του. Το ζÞτημο που
Εικονομοχßα θο κυριαρχþσετ
Βυζοιττßου για π€ρσσüτερο
οιþνο και οι επιπτþσειò του θο
σημαδÝψουγ ωιεξßτηλα την
διαδρομþ του κρÜτουò.
Γερμανüò Α
ο Ομολογηýò
(640-730)
Ποτριüρχηò κωνσταντινουπüλεωò ß7ß 5.
73Ο}.lΙητροπολßτηò Κυζßκου (7Ο!Ι"7Ο6},
ÝΛσΒε μÝροò στη Σýνοδο τηò
Χωνστσγτινουπüλεωò το 7Ι2 ßαι ανþλθε
στον πατρταρχτκü θρüνο επß Αγοστασßου
Β'το 7ß5. Αναμßχθηκε ενεργÜ σπò
υποθÝσετò τηò Αρμεντßþò Εßßλησßοò, η
oiroao συγταρσσσüτον οπü εσωτερικÝò
φιδεò. ΑπÝστειλε μια εγκýχλιο στιò
ειχλποιαοτιχÝò ορχÝò τηò χþροò, στην
οποßα εφθετε το ορθüδοξο δüγμο γιο τιò
Üßο φýσθò του Ιησοý, σýμφωνο με τη
Üδασχολßα του Κυρßλλου Αλεξονδρεßοò.
Ο Γερμσνüò ηροσπüθησε να αυττδρüσει
στου ΛÝογτα, ολλü χωρßò οποτÝλεσμο.
ΑπογοητευμÝνοò απü την ÝßΒοση τθν
πραγμÜτων, ο Τερμσνüò παροιτþθηκε χοι
οιιοσýρθπκε στο ποτριχü του σπßτι, üπου
ýοτερο οπü λßγο πÝθανε Το συγγροφιχü
του Ýργο εßυστ τερÜσττο σε üγχο, αλλÜ
δεγ εßνοι σßγουρο πιýò üλο üσο ß¼υ
οποδaδογτατ εßναι διßü του. Eff τηò
πατριορχßαò του πüιπωò συμπληρþθηιΕ
η Αßολουθßα του Ακοθßστου Υμνου, μετü
ιπν επιτυχÞ στaτrμετþπrση τηò
πολιορκßαò τηò Πüληò απü τουò ΛροΒεò
το 7Ι8. Εγρσψε ιστορικü Ýργα, üπωò το
.Περß οιρÝσεωγ κοι συγüδωγ»ι στο οποßο
Üοπρσγματεýεται ττò Ýξι ΟιχουμευχÝò
Συνüδουò, ßοτ Üλλσ δογμοτιßÞò φýσεωò,
üηωò το «Επιοτολσß üογμστικοß,, κο.
*ΔrÜλογοò ηερß üρου (ωþò». 6χα5ò ο,16
πολΛοιßò Ασμοτ!κοýò Κονüνεò, λÝγεται
ωι Ýγραψε κοι τπυ Αχολουθßα τηò
ΓεγνÞοεωò του Ιησοý, ενþ κüποιοτ
ερευνητÝò τοý αποδaδουν ßοτ τη
λεπουργΙο πrν ΠροηγτοσμÝνων.
ΠΗΓΕΣ: Εγκυκλοπαßδθτα PAPYROS-LAROUS-BRITANNICA,
Κωνσταντßνοò Ε'
(71Β-775)
ΑυτοßρÜτοραò του Βυζοντßου ß74ß.775Ι,
γιοò χαι δτüδοχοò του ΛÝουτοò Τ του
Ισσýρου, με τον οποaο συμΒοσßλευε þδη
αηü το 72Ο, μεγÜλοò στραπωτιιüò
ηγÝτηò χοι φανοτικüò εικονομüχοò. Το
προσωνýμιο Κοπρþνυμοò του δüθητ(ε
γιοτß δþθεν λÝρωσε την χολυμπþθρο
στην οποßα Βοφτßσττιßε. ΠÝρασε σχεδüν
üΛη τη ζωþ του στο στροτüπεδο,
εßστροτεýονταò κατü τωγ ΑρÜΒων χοτ
των Βουλγüρων. ΔιÝτοφ την
καταστροφÞ ετκüνων κατ τεριßν
λειψüνων, τοτχογροφιþγ εκχληοιþν χοι
οπαγüρευσε κüθε αηειχüγτση των ιερþν
προσþπωυ του ι9τσττονισμοý. Οοοι δεν
συμΟιΒüστηκαν με ττò οπüψειò του
συαγκÜστηκαν νο εξοριστοýγ, κυρßωò
στπν Ιτολßα υπü την προστοσßο του πüπο,
üπου χοτÝφυγαν περισσüτεροι οπü
5Ο.ΟΟΟ μονοχοß. Οσοτ δεν πþραν το
δρüμο τηò εξορßοò υπÝστηοαν
προηηλαχισμοýò, ΒοσαγιστÞρισ ιιαι
δημüσ!εò δΕπομπεýσεrò, ακüμη χοι
ΘΦοτ!ιÝò χοτοδßßεò, üπωò σιτνÝΒη με
τον ποτρÜρχη Κωνστογτßνο. Ο
τελειττσßοò χστηγορþθηκε üτι πþρε
μÝροò οε ουνωμοοßο γιο την ογοτροπü
του συτοτßρÜτορα κοι οφοý χοθσιρÝθηκε
το 764ι ýστερα απü λßγο χρüν.α ο
ουτοßρüτοροò δÝταξε το δημüσιο
εξευτελισμü του ßστ τη θανüτωσÞ του. Ο
Κωνσ]ογτßνοò πÝθονε ßατÜ τπ ÜÜρχεισ
μιαò εßστροτεßοò στη Βουλγσρßο.
2000, Ηλεκφοντκß Εγκυκλοπαßδετα ΤομÞ 2ω4
Θεüδιοροò Στοι:δßτηò
(759-Β26)
Ηγοýμενοò τηò ΙΙονþò Στουδßου ßοι
εχχλησιοστικüò συγγρσφÝαò,
γενυημÝνοò στηγ Κωγστστ.τινοýπολη.
Ακομπτοò χαραχτÞραò χοι πιστüò στιò
αρχÝò του, Þρθε πολλÝò φορÝò οε ρÞξη
με την ηγεσßο τηò ΒυζοντινÞò
Αυτοχρατορaοò, φυλοκßστηχε χοι
εξορßστπκε. Υπþρξε Ýνσò οπü τουò
μεγολýΓερουò σγωνιστÝò τηò
Ορθοδοξßοò στην περßοδο τηò
Ξικονομοχßαò. Αποδοχaμοσε το γüμο του
Κωνστοτττßνου Στ' με τη θολομηπüλο τηò
Ε.ρÞνηò πrò Αθηνοßαò ßοι εξορßστηκε γισ
Ýνα χρüνο στη Θεσοολονßτßη. ΞηÝστρεψε
το 797.ππ ßΙονÞ Στουδaου, üπου
οργüνωοε την αντιγραφþ χετρüγροφων
χωδßχων. Κοτü τη δαýτερη περßοδο τηò
Ειχονομοχßαò η ßθουþ Στουδßου Ýποτφ
τßοτολυτικü ρüλο με το πγευμοττßü κοι
πολιτιßü τηò Ýργο. Ο Θεüδωροò
εξορßστηχε εß υÝου το 8Ο9, αλλÜ
οντιτÜχθηιε οθεναρÜ στουò
ειιßονομÜχουò ουτοκρÜτορεò. Διακρßθηχε
για τη φιλανθρωπßα και την
ιινευμοτικüτητü του. Υπþρξε σηουδοßοò
υμνογρÜφοò χοτ συγγροφÝοò. Απü το
Ýργο του διοσþθηκαν 5ΟΟ επιστολÝò,
που δßνουν πολýτιμεò πληροφορßεò για
την πολπικþ ßοι πολrτισflκÞ ζωþ του
Βυζοιττßου του 9ου σl. ΠÝθανε σmν
εξορßα σε ηλτκßα 67 ετþν. Η Εκχλησßα
μοò τιμü τη μνþμη του σπò ßΙ
θοεμβρßου.
2º
ιΟ
ιΧ
ιΞ
ιΒ
 1. ΕμβριθÞò λüγιοò κοι βοθýò
τγþσßηò τηò κλασικÞò φιλολογßοò,
ο πOτριÜρχηò Κωνοταιιτινουπüλεωò
Φþποò καθüρισε üσο κονεßò
üλλοò τιò σχÝσειò του βυζανπνοý
κρÜτουò με την Εκκλησßο.
Στο μικρüγραφο
του ΙωÜννη Σκυλßτζη εικονßζεται
καθÞμενοò στο θρüνο
(ΕθνικÞ ΒιβfuοθÞκη τηò Ισπονßαò,
Μαδρßτη).
2. Η δολοφονßο του αυτοκρüτορα
tßΙιχοÞλ Γ'του ΜÝθυσου οπü πιστü
οτOν συναυτοκρÜτορα Βασßλειο Α'
τον Μοκεδüνο Ýφερε
τογ Φþτιο στο επßκεντρο μιαò
ιß
κρατικOεκκλησιαοτκÞò διαμÜχηò.
Η σκηνÞ τηò δολοφονßαò οπü το
ι ,. ßιΔτ-;
«Χρονικü του ΙωÜννη Σκυλßτζη» ,ßβ^
(ΕθνικÞ ΒιβλιοθÞκη
τηò Ισπονßαò, Μαδρßτη)
] ,ß|ι),r..ß]].]].ß]ß 1ιψιß,$,];] τl,],rr.1 Þ§ßqη
:, ] , jr { ßr.&] β

τουΣπγρογΝ Τροι,òΝογ
ομüτιμου καθηγητη τηò ΝομικÞò
Σχολßò του Πατεηιστημßου
Αθηνþν

. . δ..
ΟριÞ ι g,g
ατÜ τουò ιελευταßουò, μαλλογ
,t χρονουò πprv απü το θÜνατο του τδρυτß τηò Μακε-
δονικßò δυναστεßαò Βασιλεßου .Α, τον Αυγουστο
του 8Β6, καταριßστηκε μßα νομοθεττκη συλλογη
που Ýχετ ξεχωρτστη σημασßα yra ιτò οχÝοετò κρÜ-
ιουò κατ Εκκλησßαò. Πρüκεττατ για την «Ετσαγω-
γη» (υαλατüιερα γνωστη υπü την ονομασßα «Επα-
ναγωγη»), στη συνταξη τηò ουοßαò μετÝσχε ο τερüò
ßΚüττοò. Ο παιρτÜρχηò αυιüò αποτÝλεοε μεγαλη
μορφη στο χþρο üxr μüνο τηò Εκκλησßαò, αλλα
και ιων γραμμαιων. Ακüμη Kar η παρουοßα ιου στο
δημüστο πολτττκü θßο υπηρξε οημανττκη, δοθÝνιι,ιò
üιτ πprv ετσÝλδετ σιον κλßρο εßχε καταλÜβετ υψη-
λÝò δημüστεò θÝσετò. Με το ουγκεκριμÝνο νομοθÝ-
τημα επτδßωξε ο Φþιτοò αυοφαστσιτκη τομη στο ου-
οιημα των σχÝσεων πολτιεßαò kar Εκκλησßαò που r-
σχυε μÝχρτ τüτε. ΚαιÜ την κραιοýοα -Þδη απü ιην
εποχÞ ιου Μ. Κωνσταντßνου- ανιßληψη, πολτιεßα
και Εκκλησßα δεν ηταν δýο χωρτοτοß θεσμοß,.αλλÜ
δυο μορφÝò εμφÜντοηò τηò μιαò kar αδταßρειηò Ýν-
νοταò ιηò χρτσττανοσýνηò. Συμφωνα με τη θεþρηοη
αυτη υπηρχαν μεν δυο Ýwομεò τÜξειò, εφ' üσον
καθÝναò απü ιουò δυο οργαντομοýò 8ÝσπιΖε κανü-
νεò δτκαßου με ιουò δτκουò του μηχαντομουò, αλλα
)
29
Αγτοκρmοι¶Σ Keι ΠττριτΡχΗΣ

3.0 πατριüρχηò
Κωνστοντι-
νουπüλεωò
Νικηφüροò Α'
αγωνιζüμενοò γιο
την ονοστÞλωση {-Ι
των εικüνων.
σε μικρOγρOφ0
του 8ου οιþνα
μ.Χ. (ΜονÞ
Ποντοκρýτοροò,
Αγιον 0ροò)

a*
ξηrθυΙrßß
ß
€ βαι Ξτι

h:\<h òι
, litr λ,lιJι

,\9ΧΗßγηl ,

χ'τικιι \
'I'\ι{tιΗ-

º,ÝΝ Ι ,

}j§]

}ιο\,ο μlßτ εξουσßα Με ιηγ «-Ετσαγιυγη», αντß8εια. ε- Εκκλησßαò. ΣυγκεκριμÝνα. οτουò ττι]-
ιιrrειpιlδnkιl ι1 avayyi.]prσn δυο εξ-ουσιþν και ο (ιßιλοò 2: «περß ΒασιλÝιιιò», ιßτλοò 3: ,,ι;
,\ι ßιυι,ργ ι κοò bιαχι,ιρι(;μü(; ιοιò. χου») ιιπαρτδμουνια1 ια δτκαιþμαιιι κιß
Σιουò ττριß-ιιουι ιτι,\ιιυò του εργου ποι ειναι αφlε- αυιοκρÜιορα kar παιρτÜρχη ιυò ιοοδυιτι
ι)ι,ιμι \,ι)ι ι;ιο δnιιoUι,ι δßκαιο αηοιυπ(υ(;ι, ο υυτ,ιÜ- ιι,ιι tßυο υπß,ριαιων ι |ουσιυιν ιιι ου (,ι,
κιιι( ιιò αρχεò ιιlò ει,ταταò οργανωσηò κρÜιουò Kar κεφ. ß3 ιου ιßιλου 3 προδιιιρßΖοι;ιατ ε

30
 4, Βυζονηνü
4rr μικρüγραφο (9οò
αιþναò μ.Χ.)
Σικελþν μονυχþν
με σκηνÝò απü
τη ζωÞ του
Βασιλεßου Α'.
0 Αγιοò ΔομÞδηò
εμφανßζεται σε
Ýνα γηροιü
ηγOυμεν0 κOΙ ΤOυ

ζητεß να
υποδεχθεß τον
Βοσßλειο, πρüγμ0
που συμβοßνει στη
συνÝχεΙ0

διαχωρτοττκÜ üρτα ιηò εξουοßαò ιων δυο αυιþν φο-
ρεων: «Τηò πολιτεßαò εκ μερþν και μορßων ανα-
_\ογωò τω ανOρþπω συνlσταμενηò, τ μεγlστα κα1
ατ,αγκαιüτατα μερη Βασιλευò εσυ κα1 πατριÜρ-
,ιηò. Δτο και η κατÜ ψυχην και σþμα των υπηκü-
ωτ, ειρηνη και ευδαιμονßα Βασιλεßαò εστß και αρ-
\1ερωσυνηò εν πÜσlν ομοφροσυνη κα συμφω-
ττα». Εργο λοτπüν ιου αυιοκρÜτορα ηταν η μÝρτμνα
ßια την υλτκη ευημερßα των υπηκüων, ι<ar του πα-
φτÜρχη η φρονιßδα γlα την ψυχτκη και πνευμαιι-
κη ιουò εrpnvn kar ευδατμονßα.
αρομοτεò σΚεψετò ετΧαν εΚφρασιεΙ ΚαΙ
σιο προοßμτο ιηò ΝεαρÜò 6 του Ιουσιτντα-
νοý: «ΙΙΙΙεγιστα εν ανOρþποιò εστß δþρα
Θεοý παρÜ τηò Üνωθεν δεδομενα φι-
λανOρωπßαò 1ερωσυνη rc και βασιλεßα,
η μεν τοlò 0εßοιò υπηρεηυμενη, η δε των ανOρω-
πßνων εξÜρχουσÜ τε και επιμελομενη, (..,). Ωστε
ουδεν οýτωò αν εßη περισπουδαστον βασlλευσlν
ιηò η tων 1ερεων σεμνοτηò, ε1 γε κα1 υΠερ αυtων
εκεßνων αεß τον Θεüν ικετευουσιν. Ει γαρ η μεν
Üμεμπτοò εßη πανταχüOεν κα1 τηò προò Θεον με-
τεχοι παρρησßαò, η δε ορθþò τε και προσηκüντωò
κατακοσμοßη την παραδοθεßσαν αυτη πολlτεßαν,
Ýστα1 συμφωνßα τιò αγαθη, παν ε1 τι χρηστüν τω
ανθρωπßνω χαρ]Ζομενη γενετ». Εδþ παραιηρου-
με üμωò üιτ γßνετατ γεντκüτερη ουγκριση μεταξυ
βαστλικου 8εσμοý κατ τερατεßου, η οποßα οτην «Er-
οαγωγη» εντοπßΖειατ οιτò μορφÝò αυτοκρÜτορα kar
πατρτÜρχη, üπωò δηλþνουν οι επικεφαλßδεò ιων
δυο τßτλων kar ο üροò «αρχτερωουνη» σε αντικα-
ιÜοταοη τηò «τερωουνηò». ουτε εμφανßΖετατ στο r-
ουσιτντÜνετο κεßμενο ο λετιουργτκüò δταχωρτσμοò
με τüση σαφηνεια üοη σιην «Ετσαγωγη» με τη δτÜ-
Kpron ψυΧηò kar οωμαιοò.
Γτα να επτιευχθεß kar δταιηρηδεß η «ομοφροσυ-
νη και συμφωνßα» τηò διÜιαξηò, Ýκρτνε οκüπιμο ο
εμπνευστηò τηò ρýθμισηò -üχτ Üλλοò απü ιον Φþ-
ιιο- να προθλÝψει και ορτσμÝνεò αρχεò σχεττκÜ με
ιη θÝοπτση νÝων κανüνων δτκαßου οτον εκκληστα-
σιτκü χþρο. Ειστ λοττιüν σιο κεφ. 4 του τßιλου 2
προσδιορßΖονται ωò εξηò οι υποχρεþοετò του αυιο-
κρÜτορα: «Υπüκειται εκδτκεßν και δητηρεßν ο
Βασιλευò πρþτον μεν πÜντα τα εν τη θεßα γραφη
γεγραμμÝνα, Ýπεlτ,α δε και τα παρÜ των επLÜ α-
γιοιν συνüδων δογματισOεντα, ετ1 δε και τουò ε-
γκεκριμÝνουò ρωμαß|.κουò νüμουò». Η ερμηνεßα
ιων σχειτκþν δτατÜξεων τηò «Ετσαγωγηò» στο συ-
νολü ιουò Ýχετ προκαλÝοετ πολλÝò ουΖητηοετò με-
ταξυ üλων ιων τσιορτκþν, περτσσüτερο üμωò των r-
€ τtrΙν «€ßσαγωγß}» €mι ß g * ξߧζ
τþιJÞ ατε σýστ§ºμα σχÝ{γ€ ν ηο §τξ;*ζ
κδ! €κκηftσßαζ ΓιΦßj ß χωε Üχ , ß ξ*
οτορτκþν ιου δτκαßου. ΚαιÜ μßα Üποψη, απü την ü-
λη διαμüρφωοη ιων ρυθμßσεων Kar ετδτκüιερα απü
την ανιτπαρÜθεοη ψυχηò κατ σþμαιοò (εν üψετ ιηò
ολοφÜνερηò υπεροχηò ιηò πρωτηò) ιrou ανττσιοτχεß
χιαστι σιο Ζεýγοò αυτοκρατοραò-παιρταρχηò κα1 χα-
ρακτηρßΖετ ιτò μειαξυ ιουò σχÝσετò, συνÜγειατ η ιÜ )
31
ΑγτοκΡΑτοΡΑΣ Keι ΠRτρι,q.ρχΗΣ
5. 0 Γρηγüριοò
Ναζιανζηνüò ση να υπερτοντστεß η υπεροχß ιου παφταρχτκου α-
παρολομβÜνειοπü ξτþματοò απÝνανττ στο θαοτλικü, με τη οαφß πρü-
του ουτοκρüτορο θεση να υυοταχθ εß η Βασιλεßα ατην αρχιqmσýνη,
ýδεΙα καΙχοΙρετü Δεγ Βρßσκω τηγ παραπòιγω Üποqτη καθüλου πετ_
ΤΟυò εΠΙσΚüΠΟυò. συκη. Πρw απ' üλα ο πqηλληλτσμüò «τερ&)συ\τηò»
ιοò üοο kar το τστορτκü πλαßστο ιου δευτερου μτσοý
ιου 9ου αιþνα δεν πατιÝχουν επαρκη ερεßσμαια yra
ιην οπüδοση τÝιοτων προθÝσεων στον Φþυο. Or m-
κl»ò, ετδκüιερα, προσωmκÝò εμπετρßεò του οπü mv
εκκληοτασττκÞ πολτυκÞ του Βαοιλεßου Α, που yra
Ýνα δτÜστημα τον εß,τòε απομαχρυνετ απü ιον πα-
φιορχυω θρüνο, δεν επÝφεπα,,τ ψευδατοθßτσετò ωò
Σýμφωνο μ€ το συγκcκΡιμÝνο νομοΕÝτημο,
ÝΡγο του ουτοκΡüτοΡο Þτον η μÝΡιμνο
γιο την υßικÞ òυημ€Ρßα των υΠηΚüων
32
προò ιη διταιüτητα να κα8υποτÜξετ τοττ
ρα, εξαναγι<üΖοττmò τον να δα<θεß, ωò
κοσμκηò εξουσßαò, θÝση υποδεÝσιερη
οτον αρ>ατγü τηò α«κλττσταστικηò. φροντß
φτqρ)αιò απÝβλεπε μüνο σmν οροθÝιττση
δτοτÞτων ανÜμεσα οτουò δýο φορεßò
χι στην καθτÝρωση προτερατοτßτων. Η
Üλλωστε, μελÝιη ιων τßτλων 2 kar 3 τηò
γßò» οδηγεß σιο σιητπÝρασμα üιτ πολλÝò
τηò εßτε εßχατ κßνηφα υροσωmτιÜ εßτε
οτην τκανοποßηση επεκταττκþν βλÝψει,ιγ
ψτqι><εßου σιο πεδßο τηò εκκληστασττκηò
Θα εmσηιτÜνω στη οιπÝχετα τα κυρýτεlη
το κεφ. 4 του τßτλου 2 αταφÝρετατ
ποιò εßδαμε, η υποχρÝωση ιου
να δταφυλÜοσετ ττò αποφÜσετò τýιι
κοιητεντκþν Συνüδων. Με την
ιου qι8μοý επιÜ σε νομοθευκü
νατρÝπετατ απü πλευρÜò ανατολτκþν
γþν η πρüσδοση οτκουμεντκüτηταò στη
Κωνσταιτιτνουπüλεωò του Β6θ/870. Eivar
λογο να απüδτδε ο παφτÜρχηò τδταßιερη
σε αυιÞ την «εκνομßκευση)), επετδÞ η
Εκκληοßα θεωροýσε (kar εξαχολουθεß
αυιÞ τη σýνοδο, στην οποßα ο ßδτοò -ο
καταδτκαστεß, ωò Ογδοη Οτκουμεντκß.
κατÜ την απqιßθμηση των αρμοδτοτßττ,τ
σιοτε ΠατρταρΧη σε συσΧεττσμο με το
να επσταφÝρετ στουò κüλπουò ιηò
ατρειτκοýò, καθορßΖειατ ιο περιωþμετm
αò «ατρειτκüò» σιο κεφ. 2 ιου τßιλου 3
ρετικοß δε τοιò νüμοιò και τοιò κανüσι
κα1 ο7 τη καθολικη μη κοwωνοýντεò
Εßναι χαρακτηρτσττκü üττ η φρÜση
θηκε πqρενθεττκþò ωò επεξßγηση,
ρουσßα ιηò σιη δτÜιαξη να επýÜλλειατ
λη οτκονομßα του κετμÝνου. Με τη δταý
ιß δτευρýνθηκε τüσο πολý η Ýwora
þσιε να περιλÜΒετ kar üλουò εκεßνοη
δτακüψετ ιην κοτνωνßα προò τον Φþm
σωπτκοýò kar üχτ δογμαιτκοýò λüγοιι
εßχαν κÜνετ or οπαδοß ιου πατρτÜρχη
ΤÝτ\οò, με τα κεφÜλατα θ Kar 10 του
ταβλÞθηκαν ια απλÜ πρεσΒεßα ιτμßò
ιηò Κωνστανττνουπüλεωò απÝνανττ σm
ιρταρχεßα ιηò Ανατολßò σε πρεσΒεßα
δτκüτερα: Με ιον κανüνα 36 ιηò Πεν&
δου (6θ1/2) ορßστηκε τσüτηια ττμßò
θρüνουò παλατÜò kar νÝαò
Ρþμηò κατ Κωνσισττινουπüλεωò, χιηßò
ιτýεß καμτÜ σκÝψη γτα ιοüτητα των
θρüνων ιηò Ανατολßò προò εκεßνοιη,
yra δτχατοδοσταχη εξÜρτηση ß yra
ποταγτΙ αυτων ιων τρτων προò ιουò
 6. Το 692 μ.Χ.
λουò πατρταρχικουò θρü- καθορßπηκε η
νουò ιηò Ανατοληò Ýλα- ΙσοτΙμß0 των
Βε, με ιη νομοθειικη α- θρüνων Παλαιüò
ναγνþρτση ιηò δτκατοδο- κοι ΝÝαò Ρþμηò.
σßαò ιου να επτλýετ δια- ΕλεφαντοοτÝινο
φορÝò η να επτκυρþνετ ανüγλυφο δßπτυχο
δτκασιτκÝò κρßσετò. ου- (5οò αιþναò μ.Χ.)
στασιτκüτερο περτεχομε- με προσωπ0-
νο, ακüμη και υπο ιην ποιημÝνεò τιò δýο
πüλειò (Μουσεßο
εκδοχÞ üττ η δτκαιοδο-
Ιστορßαò ΤÝχνηò,
σßα αυτη ηταν οτην πρÜ-
ΒιÝννη)
ξη υπαρκιη και προη-
Υουμενωò.
Για üλουò αυτοýò ιουò
λüγουò ιιιοτεýω üιτ or φι-
λοδοξßεò του Φωιßου δεν
Ýβατναν στο πεδßο ιων
σχÝσεων πολττεßαò kar
Εκκλησßαò πÝρα απü
την καδτÝρωση ενüò συ-
στημαtοò Υνησταò ομο-
ιαξßαò, κατÜ ιη σημερι-
νη ορολογßα, Σιο πλαß-
σΙο ιου ουστημαιοò αυτου
πρÝπcτ να δεωρηθεß SÝ-
βaro üττ δεν επεδßωκε να
εκμηδενßσòι τη νομοθε-
ιτκη δραοτηριüτηια ιου
αυτοκρÜτορα σε θεμαια
εκκλησταστικÜ, αλλÜ α-
πλþò να επιΒÜλετ ιο σε-
η Κωνστανττνουπüλεωò. Αυιο üμωò που δεν θÝοπτ- Βασμü τηò υπÜρχουσαò κανοντκηò νομοθεσßαò. Γτ'
σε η ΠενθÝκτη Συνοδοò καθτερþθηκε με ια παρα- αυιü κατ ενþ τα δτακρτττκÜ γνωρßσματα τηò αυτο-
πÜνω κεφÜλατα ιου ιßτλου 3 τηò «Ετοαγωγßò»: «9. κραιορικηò εξουσßαò περτγρÜφονιαι με πολυ γεντ-
Ο Κωνσταντινουπüλεωò θρüνοò βασιλεßα επ]κο- κεò εκφραοετò, or ανττοιοτχοτ περτορτσμοß εßνατ σα-
ομηθεßò ιαιò συνοδικαΙò ψηφοιò πρþτοò ανερρη- φεßò κατ ουγκεκρτμÝνοτ, κατ'εξοχην δε σε σχÝση
θη, αιò οι θεßοι κατακολουOοýντεò νüμοτ κα1 ιαò με τη θÝοπτση ιων νüμων. Ωò ενδετκττκü ιου πνεý-
υπü τουò ετÝρουò 0ρüνουò γlνομεναò αμφτΒητη- μαιοò αυτοý επτσημαßνω το γεγονοò οιι σιον ορτσμü
οειò υπü την εκεßνου προστÜττουσιν αναφερεσθαι ιου «νüμου» (τßιλοò 1, κεφ. 1) δεν γßνεται συσχετι-
δτ,Üγνωσιν και κρßσιν. 10, (..,) ºω δε Κωνσταντι- σμοò με ιον αυιοκρÜιορα ωò παραγωγü ιου δrkaiou,
τ,ουπüλεωò προεδρω Ýξεστι και εν ταlò των Üλ- κÜιτ που ωστüσο αποτελεß συσταττκü σιοτχεßο τηò
,\οιν θρüνων ενορßαιò, εν οlò ουκ εστß προκαθιε- αυτοκρατορτκηò ιδεολογßαò.
ρωσιò ναοý, σταυροπηγια διδüναη ου μην αλλÜ Εκεßνο πÜνιωò που ασφαλþò Þθελε ο παιρτÜρχηò
κα] ταò εν τοlò Üλλοιò θρονοιò γινομÝναò αμφι- -yr' αυτü kar το üρτσε ρηιþò- Þιαν να επτφυλÜξετ
σΒητησεη επιτηρεßν και διορOουσθα1 κα1 περαò στον εαυιü του και στουò δταδüχουò ιου, δηλαδη
επιτιOεναι ταιò κρßσεσιν». στουò κατÜ κατρουò πατριÜρχεò, την αρμοδτüτηια να
Μολονüττ στο κεßμενο του κεφαλαßου 9 γßνετατ ερμηνεýουν αυθενιτκþò τουò τερουò κανüνεò kar
σαφηò επßκληση πολιιετακþν νüμωγ που καδτÝ-
ρωναν ωò τελευιαßο Βαθμü δτκατοδοοßαò ιο πα-
να επτλýουν δταφορεò που ανακýπτουν κατÜ την ε- )
τρταρχτκü δτκαστηριο ιηò Βαστλευουοαò, δεν εßνατ Φ ι*q §§¾ §§ζ § X€iJav §¿ν ßκανοη*iηαη
γνωσιη η υπαρξη νüμων με αυιü το περτεχüμενο.
ΕπομÝνωò πρÝπετ να yivεr δεκιü üτι η θÝσπτση
€ß"§€Κξαξ,§ζ ν fr€ § ν ξ*ß-ξ §τ §§ Χ€ÝΦeÝ
αυτηò τηò δταδτκασßαò πραγμαιοποτÞθηκε γτα πρþ- ξζ3 m€ Ý* χmζ €κκ ßºσ§§ ¾§κ §§§κm§ι"}
τη φορÜ με ιην «Eroayωyn». Ειστ ιο πρωτεßο ιου
Πατρταρχεßου ιηò Κωνοιανττνουπüλεωò σιουò Üλ-

ηο
δο
ΑγτοκΡΑτοΡΑΣ Keι Π,ητρι,ηΡχΗΣ
7. Η Αιιτιüχαα
αποτελοýσε Ýνον φαρμογη τουò. Or δτατÜξετò ιων κεφ. 5 kar 6 του
οπü τουò θρüνουò τßιλου 3 εßνατ σαφεßò: «5. Τα παρÜ των παλαιþν
τηò ΑνοτολÞò οΙ καγογισθÝγτα κα1 παιη τωγ αγßωγ πατÝlπιν ορι-
ΟΠΟßΟΙ ΟκΟλΟý- σθÝγτα κα1 πq)Ü τωγ αγßωγ συγüδωγ εκτεθÝγτα
θησον στην τον πατριÜρχην
μüνον δει ερμηνεýειν. 6. ºα πα-
Ιερορχßα ουτοýò
τηò Ρþμηò κοι
τηò Κωνοταιιτι-
νοýποληò
Η αντßστοτχη αρμοδτüιητα στο πεδßο του κοομτ-
κου δτκαßου προθλÝπειατ στο κεφ. 2.6, κατÜ ιο ο-
ποßο «ra τοιò παλαιοßò νομοθετηθÝντα τον Βασι-
λεα δει ερμηνευεlν, κα1 εκ των ομοßων τεμνειν
τα περß ων ου κεßται νüμοò». Στα επüμενα μÜλτστα
κεφÜλατα 7-9 8εοπßΖονιατ ορτσμÝνεò αρχÝò που ο
αυτοκρÜιοραò οφεßλετ να ιηρεß καιÜ την Üσκηση
Gπιδιþχδηκ€ η νομικÞ δÝσμει.ιση του
gυτοκρÜτορα, \ιο σÝδετοι το δικαfκü σýστημα
Που η ρα}μαI'ΚÞ Πορü6οσπ εßΧε διαμCIρφþσC}
αυιþν των Ýργων, οπωò π.χ. οιι καιÜ την ερμηνεßα
των νüμων πρÝπετ να λαμΒÜνονιαι υπ' üψτν ια ιο-
πικÜ Ýθτμα και üτι, αν σε μßα συγκεκρτμÝνη περß-
πτωση ακολουθηθεß yra λüγουò γεντκüιερου συμ-
φÝροντοò ερμηνεßα αντßθετη στο νüμο, αυτü δεν δη-
μτουρΥετ ΠροηΥουμενο.
34
ΑυτÝò or αρχÝò, που συντστοýν σιην ουσßα
ρτσμουò ιηò αυιοκραιορτκßò εξουσßαò,
ιιò ßδτεò ιÜσετò που εκδηλþνονιαι και σιο
(θλ. πro πÜνω). Κατ εκεß επτβÜλλειαι σταß
Κρατορα να τηρετ τουò «εΥκεΚρτμενουò
νüμουò». Με ιη δτατýπωση αυτÞ, που δεν
νετατ yra ιη οαφηνετÜ ιηò, δημτουργοýντατ
δυσκολßεò. Δεν υυÜρχετ αμφτθολßα üττ εδþ
χθηκε η νομικη δÝσμευση του αυτοκρÜτορο_
βειατ το δτκαßκü ουσιημα υου η ρωμαßκη
ση εßχε διαμορφþσετ. ΠεραττÝρω üμωò γενι
eρωιημα, ΠοΙα εΙναΙ αυιη η ρωματΚη
ΚατÜ μßα Üποψη νοεßιατ ιο αρχαßο δikaro.
λη ωστüσο, που θεωρþ ορθοιερη, εßνατ η
ση üπωò δταμορφþθηκε μετÜ την
παλατþν νüμων» που εγκατνßασε ο
kar αποτÝλεσε τελτκÜ το νομοθειτκü
ιηò Μακεδοντκηò δυναστεßαò. Αυτη η
φοροýσε τουò κανüνεò δτκαßου με
Ýλευση, ιουò νüμουò. ΠαρÜλληλα üμωò
εκεßνη δτÜιαξη, kar μÜλτοια με
υÜρχετ υρüΒλεψη yra σεθασμü kar
Αγßαò φαφηò Kar των αποφÜσεων των επτα
μεντκþν Συνüδων.
Θα μποροýσε να υποθÝσετ κανεßò üττ
νιαι οι δογματτκου περτεχομÝνου
συνüδων, επετδÞ γßνειατ χρηση τηò
ματτσθÝντα». Περα ομωò απü το üττ ο ορq
μα)) ιοσο σιην αρΧατοτητα οοο Kat σιη
περßοδο σηματνε αρχÝò δτκαßου ßγενττιι"ò
ση με ΚανοντσττΚο ΠερτεΧομενο, ιο Υε\-σιq
 8. Αποτýπωση
βυζοντινοý
χειρOγρOφOυ στ0
οποßο θεωρεßται
üτι εικονßζετοι ο
πατριüρχηò
Φþτιοò (οπü την
,,lστορßο του
Εθνικοý Εθνουò»
του Κων. Παπαρ-
ρηγüπουλου).
9. 0 ουτοκρü-
τοροò 0εüφιλοò
εικονßζετοι σε
βυζοντινü
μικρüγραφο μαζß
με τOν
ευογγελιστÞ
ΛουκÜ,
σημοτοδοτþνταò
;. τη «διαπλοκÞ»
ιι
πολιτικÞò κοι
{Ω:
ß .{ :J πνευματικÞò
εξουσßαò

ΞΙ β
ι ,|
!)

,,_:\

σιινÝχετα (kεqι. 2.5) καθορßΖειαι η lτjσιir η111 ιlφΕι- Την αρχη ιων δυιι εξουσιο,ιν με]ιÝφερε ο Φιοιτοò
'rεr να πρεσΒευει ο αυιοκρÜιοραò. τòαδτσια τιτδòιι,ο- κα1 σιο δτκοιομτκü δßκαιο. Σιον ιßιλο 11 ιηò «Er-
ερη την εκδοχη üττ ο συνιÜκιηò ιηò δτÜιαξηò (2-,ß) σαγß)γηò», που επτγρÜφειατ «περß τÜξειυò κα1 κρ1-
;τχε υπ' üιιrτν. αν οχτ αποκλετσιτκÜ, πÜνιιοò κατα ιηρßι,ιν». ια τη)þτα κεqιÜλατα εßτιαι αφιερω!ιενα οια
irupro λüγο, κανüνεò δτκαßου περιεχüμενουò σßη, δτκαιοδοττκÜ üργανα ιιον δυο Ýννομ(υν ταζει,ιν κατ
-\γßα Γραφη Kar οιιQ αηοι]ιÜοετ( τιυν συνüδων. ι;τη δυναιüιηια προσΒοληò ιων αιιοφÜσει,J\,ιυυ( με )

35
ΑγτοκΡΑτοΡΑΣ Keι ΠΑτΡ¶ΡχΗΣ
10, 0 ουτοκρÜ-
τοροò ΛÝων Στ'ο Ýνδτκα μÝσα. Σιο ιελευταßο αυτü θÝμα, συνεπηò
Σοφüò γονυπετεß προò την αρχß τηò υπαρξηò δýο τοοδýναμων φορÝ-
και παρολομβüυει ων ανþτατηò εξουσßαò, εξομοτþνετ ο Φþττοò αυτο-
σπü τον Χριοτü τη τ<ρÜτορα r<ar υαφιqιχη ωò προò το αττÝκκλητο των
θεßο Σοφßο, πηγÞ αποψÜσεþν τουò:
τηò εγκüσμιοò «5. ºο αυτοκρατοριχüν και βασιλιχüν κριτη-
εξουσßαò του.
ριον εκκλητω ουχ υπüκειται, οιýÝ αναγmλαφýται
Ψηφιδωτü (9οò υπü ετÝlηυ, αλλ' αφ' εαυτοý αεß επαναχρßνεται
αιþνοò μ.Χ.) οπü ºο του πατριÜρχου κριýριον εκκλητω ουχ
(...) 6.
το νüρθηκα τηò
υπüκειται, οιfrÝ αναψτιλαφýται υφ' ετÝlηυ, ωò αρ
Αγßαò Σοφßοò
χÞ και αυτü το εκκλησιαστικþν κριτηρßων. (...)
οτην Κων-
Επανακρßνεται δε πνευματτχþò κα1 υφ,' εαυτοý».
στονπνοýπολη
Ακüμη kar η γλωσστκÞ δτατýπωση τηò δýιαξηò ιο-
νßΖετ τον απüλυιο πορολληλτομü ιων δýο φορÝων.
Or δτατÜξετò αυτÝò δεν ηιστ κατÜ το περτεχüμενü
ιουò νÝεò. Το μεν απρüσθλητο των αποφÜσεων ιου
αυτοκρÜτορα προθλεπüταν απü ιον ΠανδÝκτη
(4θ.2.1) kar üττ ο πατρτÜρχηò kpivεr οε τελευιαßο
βαθμü ορßστηκε με ιην τουοιτντÜνετα ΝεαρÜ 123.
Με την «ΕισογωγÞ» ο Φþτιοò üΡισ€ ρητþò
üτι εßνοι οΡμοδιüτητο των ποτΡιοΡχþν
νο €Ρμηνεýουν τουò ι€Ροýò Κονüνòò
36
Το σημαντικü στη συγκεκρτμÝνη διÜτοΕη
σαγωγßò» εßνατ η γεντχüτητα ιηò
θεμελßωοη ιηò ρýθμτσηò με θÜση ιην
των δýο φορÝων. Απορßα ωστüοο προκα}εß
του παφτÜρχη δßπλα στον αυιοκlýτορα,
ου οργÜνου για την εκδßκαση Ýνδτκων
αποιlýσεων ιων «αρχονιτκþν κρττηρßων»,
πολττετακþν δτκασιηρßων που
κραικοýò αξτωματοýχουò: «ºα αρχο
ρια εκκλητω υπüκεινται, και α
πü τε του ΒασιλÝωò, υπü τε του
χω τη γνþμη üττ εδþ εκφlýστητα
κτηò του κειμÝνου χωρßò νομιχß
γßα, προσφεýγονταò σε Ýνα οιαημ
νο ο ýμ ε ν ο ν. Χρηστμοποßησε
ρο «αρχονττκÜ κρττηρτα» υπü
νοια, yra να περτλÜ_θετ kar ια ωιτßοτοτ:ια
στττòÜ kar να αποφýγετ Ýτστ τrrrr
Περßπου δýο δεκαειßεò αlτüτερα, το
ξÝδωσε ο ΔÝητν Ε'-, γτοò kar δτÜδοχοòτω
Α, μßα νÝα νομοθεττκß συλλογß, τττ
ου
ρο Νüμο». Το κεφενο αυτü εμφαιτßσmτε
θεþρηση τηò «Ετοαγωγηò» rιar εrτομÝνττ)ò
κατÝστησε. ΑνÜμεσα σιτò Üλλεò
πÞλθαν με την σταθεþρηση Þιστ και η
φ
9
ι^t
λοκληρωτχη απÜλειψη ιων πρþιων ιßιλων ιηò
«ΕτσαγωγÞò», κατÜ ουνÝπεια kar üλων εκεßνων με
το «νεοτερΙσττΚο» ΠερτεΧομενο ωò Προò ττò οΧεσετò
κρÜτουò kar Εκκλησßαò, üπωò αυιü εκιÝθηκε πιο
τιÜνω. Ετστ or δτατÜξετò περτ ιων δýο εξουοτþν, rιou
τιροφανþò δεν συμΒιθÜΖονιαν με ιτò απολυταρχτ-
κÝò ανττληψετò ιου αυτοκρÜιορα, δεν ßσχυοαν
οτουò επüμενουò ατþνεò. Σιουò λογουò αυιοýò πρÝ-
πει να προοιεθεß kar η προÝλευση τý]ν συγκεκρτ-
μÝνων διατÜξεων απü ιον Φþττο, ιου οποßου or σχÝ-
σετò με ιον ΔÝοντα, μολονüιτ υπηρξε δÜσκαλüò ιου,
δεν ηταν, ωò γνωστüν, τδταßτερα καλÝò. Εδþ πρÝπετ
l,α οημειωθεß üττ οι καταργημÝνεò διατÜξειò εμφα-
ι-ßΖονιατ οε μερτκÜ χετρüγραφα ανεξÜριητα απü
ιην «Ετσαγωγη». Η απüκτηση ωοτüσο «αυτονο-
μßαò» χÜρη οιην τδιαßιερη χειρüγραφη παρÜδοση
δεν εßνατ αρκειß γτα να οιηρßξετ ιην υπüθεση üιτ
η νομτκη πρακιικη τηò υοιερηò περιüδου κρÜιησε
Ζωντανü, υαρÜ τη νομοθεττκη παρÝμSαση ιου ΔÝο-
òτα, ιο οΧημα «αυτοΚρατοραò-ΠατρταρΧηò» Που
προσπÜθησε να καθτερþσετ ο Φþττοò.
Η Üυοψη αυτη θρßσκετ Ýρετσμα σττò ανιτληψετò
που επικρÜιησαν καιÜ ιο 12ο ατþνα ωò προò τη
οχÝση (τερþν) κανüνων kar (πολιιετακþν) νüμων.
_\ποκρουονταò τη γνþμη του Βαλσαμþνοò, üιτ υ-
περισχυουν or κανüνεò, επετδη Ýχουν καταρττοιεß
11, 12. ΣτÝψειò
με συνεργασßα τüσο ιηò κοσμτκηò üοο kar ιηò εκ- Βυζανπνþν
κλησταοττκÞò εξουοßαò, ενþ οι νüμοτ μüνον απü ουτοκροτüρων
την κοσμτκß, συγχρονüò του κανονολüγοò, ο συ- θεßα χüριτΙ, απü
ντÜκιηò των σχολßων ιου στναΙττκου κþδτκα 1117, μΙΚρüγραφΟ
του παραιηρεß με Ýντονη κρτττκη δτÜθεση üττ η ΟΤα ΟΠΟßα
υροÝλευση δεν Ýχει σημασßα, αλλÜ επτκρατεß το 0πεικονßζετOι κOι
κεßμενο που εßνατ μεταγενÝστερο, εßτε αυτü εßνατ η ΔΚαΙΟσýνη
νüμοò εßτε εßνατ κανüναò. Ετοτ επτβεβατþνετατ η
εμμονß τηò θεωρßαò ιου κανονικου δτκαßου σττò
σχÝσετò πολττεßαò kar Εκκληοßαò, üπωò εßχαν αυτÝò
αποκρυσιαλλωθεß ηδη σια χρüντα του Ιουσιτνια-
νου, με απαρÝγκλττη ιηρηση ιηò πολτιετακηò νο-
μοθεσßαò, εßτε επρüκετιο yra την κωδτκοποßηση ιου
6ου ατþνα εßτε yra ιην ανακωδτκοποßηση ιου θου
(«ΒασιλικÜ»).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Σπ. ΤρωτÜνοò, I. Βελτσοαροποýλου- ΚαρÜκωοτα, 1στορßα
Δlκαßου,3η Ýκδ., Αδηνα-ΚομοτηνÞ 2002, σ. 23º,252. l
Η Ýννοια «αιρ€τικüζ» τl€ρι€RüμΒανε και
€κ€ßνουò που €ßχαν διοκüψει την κοινΦνßα
Γ,ροò τον Φþτ!ο απü Rροσωπικοýò f,üγουò
üι
!ι φ wπlaιr
1.ιιl.ι.-ι.l.
}b
F,;** τεΙ3τ7τοι-. κßφ"ι;ι.
}α ο,g ισιιfiρι;γμ, ,'
μμGòτ ΙααιιJ<ριΕγμι
C tI
Ιι
' χ.C ιιfΙÝ€¸F ΞE
τεχ τλι 'kJ
:ιο ß; ß(εΙ
4. Η ßδρυση του
«Δδοσκολεßου λþνετατ σε πρþιη φÜση με την επÝκταση τηò δτ-
των νüμων» κατοδοοßαò ιων δτκασιτκþν οργÜνων τηò Εκκλη-
Ýγινε με ΝεαρÜ σßαò. Ηδη απü τον 11ο ατþνα σιη 0Ýση ιηò παρα-
του Κωνσταντßνου σχεθεßσαò απü τον ΙνI. Κωνοταντßνο «επτσκοπτκηò
Θ'ΜονομÜχου δτκατοδοσßαò» (audientia episcopalis), που κατÜ
(μικρüγραφο την κρατοýσα Üποψη εßχε δτατιηιτκü χαρακτηρα, α-
οπü το «Χρουκü ναγνωρßστηκε οια εκκληοτασττκÜ δτκασιηρια απο-
του ΙωÜννη κλετσιτκÞ καθ' υλην αρμοδτüτηια για ιην επßλυοη
Σκυλßτζη») δταφορþν οτκογενειακοý κατ κληρονομικου δτκαß-
ου. Στη συνÝχετα, η συμμετοχη αυτη γßνετατ περτσ-
σοιερο ουοΙασιΙκη με ιην Πapoυora εΠΙσκοΠων η
Üλλων κληρτκþν στη συγκρüτηση ανþταιων κο-
σμτκþν δτκαοτηρßων. ΣυγκεκρτμÝνα, σιο πλαßστο
ιηò προσπÜθεταò yra ιην ανο3Üθμτση τηò δrkaro-
συνηò, αφτερþνετ το 12θ6 ο Ανδρüνκοò Β'μßα Νε-
αρÜ σε Ýνα ανþτατο δτκαστηρτο που ιüιε εßχε, φαß-
νετατ. συοιαθεß. Το δτκαοιηρτο αυτü. üπωò συνÜ-
γειατ απü φιλολογτκß πηγη, ηιαν 12μελÝò kar α-
υαρτιΖüταν απü επτσκüπουò η Üλλουò κληρτκοýò
kar συγκληιικοýò. Περßπου ιρετò δεκαειßεò αργü-
ιερα, το 132θ, καθτερþνετ ο επüμενοò Ανδlýνχοò,
ο Γ', το θεσμü ιων «καθολτκþν κρτιþν ιων Ρωμαß-
ων» με Ýδρα την Κωνστανιτνοýπολη. Or δτκαστÝò
αυιοß Þιαν ιÝσσερτò kar ο Ýναò απü αυιοýò επτλεγü-
ιαν υποχρεωιτκÜ μεταξý ιων κληρτκþν που Ýφε-
ραν Βαθμü επτσκüπου. ΠαρÜ το γεγονüò üττ ο δτκα-
Παρ' üτι δεν επιτρ€πþταν σ€ κRηρικΦýζ η
ανÜßηψη κρατικþν αξιωμüτων, πÝμrlοfrflεò
φορ.Ýò παροΕιüστηκGν αυτÝò οι CIπαγορ€ýσGιζ
40
Ρ« .
Κοjπ 1β τβατι
gηl}σειε.ο{,,
d,.§ιÝi,*"$;
Ι
Θ c
σττκüò αυιüò σχημαιτομüò δεν ανιαποκρßθηκε σττò
προσδοκßεò των εμπνευοτþν του (καιÜ τη δτηγηση
ιου τστορτκοý Νιχηφüρου ΓρηγορÜ, ýσιερα απü
υολυκροιη δßκη, που Ýγτνε σιην πρωιευουσα το
1337, καταδτκÜστηκαν ιρετò απü ιουò δτκαστÝò γτα
δωροληψßα) δτατηρηθηκε μÝχρτ ιην Αλωση.
δτεßοδυση üμωò ιου κληρου σιην κραιτ-
κη διοßκηση δεν περιορßστηκε στην αρ-
χτκÜ εukarprakÞ kar αργüτερα σε θεσμτ-
κÞ βÜση ανÜληψη κα8ηκüντων μÝοα
οτον πολττετακü οργαντσμü. ΚÜυοτε Ý-
πατρνε ιη μορφß τηò σιαδτακηò περτÝλευοηò στην
Εκκλησßα, με ιαυτüχρονη μεταΒολη του περτεχο-
μÝνου ιουò, αξτωμÜιων που δημτουργηθηκαν yra
να εξυυηρειÞοουν αποκλετσιτκÜ δημüστο σκουü.
Το πro χαρακιηρτσιτκü παρÜδετγμα εßνατ εκεßνο
τον νομοφýλαχοò. Εισι αποκλÞθηκε ο δτευθυνιηò
ιου «Δτδασκαλεßου ιων νüμων» υου τδρýθηκε απü
ιον Κωνοτανιßνο Θ' ΜονομÜχο περß το 1047 σιην
πρωιεýουσα, με στüχο ιην κραττκοποßηοη των νο-
μτκþν σπουδþν (βλ. ΤρωτÜνο, «Ε»-ΙστορικÜ, α-
ριθμ.50). Ο νομοφýλαξ οταδτακÜ κατÝληξε να γß-
vεr Ýνα απλü εκκληστασττκü αξßωμα που δεν εßχε
καμßα σχÝση με νομτκÜ εκπατδευττκÜ τδρυμαια.
Στα παραπÜνω πρÝπετ να προοτεθεß kar η μετÜ ιην
Üλωση ιη Πüληò απü τουò οταυροφüρουò καθτÝρωοη
μταò υρüσ8ειηò φÜσηò οτη δταδτκασßα ιηò ωτÜδετξηò
του ΒυΖωΖττνοý αυιοκρÜιορα, σιην οποßα η Εκκλη-
οßα ÝπαιΖε τον Kupro ρüλο. οημανττκüτερο αηü εκεß-
νο κατÜ τη σιÝqm, επετδÞ εδþ υτýρχε σαφεò δογμα-
ιτκü υπüθαθρο. Εννοþ τη χρßση του νÝου ηγεμüνα
με Üγιο μυρο. ΠαρÜ ιην προσπÜθετα yra λüγουò τδε-

ολογτκουò να σταχδεß η ενÝργετα αυτÞ σε δτÜφορα
χροντκÜ σημεßα τηò μÝσηò περτüδου, επτι<lýτηοε η
Üποψm üττ δεν εivar προγενÝστερη ιου 13ου ατþνα.
Η πλετονüιηια ιων ερευνητþν δÝχειατ üιι υρþτοò
χρßστηκε ο Θεüδοχτοò Α ΛÜαταρτò το 12Φ.
Με την πÜροδο του χρüνου η δτκατοδοιτκη δρα-
σιηρτüιητα τηò Εκκλησßαò γτνüιαν de facto üλο kar
πτο ευρεßα. Πολýττμεò πληροφορßεò αντλοýμε ωò
προò το θÝμα αυιü απü ιον «κιßδτκα» ιου Πατρτql-
χεßου Κωνστανττνουπüλεωò με πρÜξειò των ειþν
1315-1402, υου Ýχετ δτασωθεß και φυλÜσσεται στην
ΕθυκÞ ΒýλτοΟÞκη ιηò Αυοφßαò. Σε αυιü ιο χετρü-
γραφο περτÝ)Φτατ μεγüλοò qριθμüò δτκασιτκþν οπο-
φÜσεωγ απü ιτò οποßεò προκýτπετ üιτ συχνÜ or δτÜ-
δκοτ καιÝφευγαν σιο παιρταρχικü δτκασιηρτο üχτ
μüνο yra οικογενετοκÝò ιιar κληρονομικÝò δταφορÝò,
ολλÜ kar yra υποθÝσετò αταφερüμενεò σε Üλλουò
κλÜδουò ιου δτκαßου, üπωò ιο εμπρÜγματο και ιο ε-
νοχτκü δß:τατο, ακüμη Kar yra δταφορÝò εμπορικÝò.
Η πτθανÞ εξηγηση του φατνομÝνου ιηò ολοÝνα ε-
ντσχυüμενηò παρουσßαò ιου κληρου σια νομτκÜ
δρþμενα των ýστερων ατþνων πρÝπετ να ανòιΖητη-
θεß στο üιτ, καιÜ την κατÜλυση ιων πολτιετακþν
δτqιθρωιτκþν δομþν ιο 1204, αναπιýχθηκε μÝσα
στην Εκκλησßα αντßρροπη δυναμη για ιην κÜλυψη
του κενοý που με ιον τρüπο αυτü εßχε δημτουργηθεß,
Τη θεωρηττκÞ βÜση αποτÝλεσε η τδÝα τηò κοτνýò
σιητμειοχßò πολτιεßαò kar Εκκλησßαò στην Üσκηση
τηò αδταßρειηò εξουσßαò, Δεν δα Ýλεγα üιτ η τδÝα
αυιß Þταν θελττωμÝνη Ýκδοση τηò αποτυχημÝνηò α-
πüπετραò του τεροý Φτοτßου να ετσαγÜγετ (kar επι-
βÜλει) ιη «θεωρßα ιων δýο εξουστþν» (θλ. Üλλο Üρ
θρο μου στο iδro αυιü τευχοò), αλλÜ απüρροτα, με
5. 0 Ανδρüυκοò
αφειηρßα ιο Σχßσμα (1054) (βλ. «Ε»-ΙστορικÜ, α- Β' γονυπετεß πρι
ριθμ. 132), τηò τσχυροποßησηò επß των Κομνηνþν του Χριστοý.
των δεσμþν ανÜμεσα σττò κοσμτκÝò Kar σττò θκ- ΠορÜστοση πιß,τ
κληστασιτκüò αρχÝò. Or τÜοετò αυτÝò ιου κλßρου σε χρυσü
δεν αναχüπηκαν οýιε με ιην ßδρυοη τηò αυιοκρα- υπÝρπυρο.
τορßαò ιηò Νκαßαò οýιε με ιην κατοπτνÞ ανÜκιηση 6. Ψηφιδωτü ιυ
τηò Πüληò, γτατß η εκκληστασιτχß δτοßκηση, λüγω εικονßζει τον
τηò συ¾χεντρωιτκÞò τηò οlτÜνωσηò, ελÜχτσια επη- ΜωÜμεθ τον
ΠορθητÞ να
ρεαΖüταττ απü ιην εδαφικß καιÜτμηση kar ττò Üλλεò
προσφÝρει στοß
πολτιετοκÝò ανακαταιÜξετò μÝσα σιην κÜποιε ενιαßα
ΓεγνÜδτ Β'
βυΖανττνη επτκlýτετα. ΚαιÜληξη αυτηò ιηò εξελτ-
ΣχολÜριο
κττκηò πορεßαò υπηρξε η ειοιμüιηια ιηò Εκκλη-
Ýγγραφο με τι
σßαò να γßνετ μετÜ την Αλωση και ιην ορτσττκß κα-
ποτριορχικü
ιÜλυση ιου Ανατολτκοý Ρωμαßκου τýτουò φορÝαò
προνüμιο
μταò εξουσßαò ποτοιτκÜ δταφορευκηò απü αυιÞν που
ασκοýσε μÝχρτ ιüτε, σιουò κüλπουò μταò νÝαò ιφα-
τιχηò ορßστωσηò, τηò Οθωμαντκηò Αυτοκραιορßαò.
ΠαρÜ ιο γεγονüò üττ η Εκκλησßα δεν αποιελοý-
οε πλÝον, üπωò στο παρελθüν, συσταττκü στοτχεßο
αυτηò ιηò αυτοκραιορßαò, ο Πορθητηò, αφου yra λü-
γουò τüοο πολτττκουò üσο kar θρησκευιτκοýò ανα-
σýσιηοε το Οτκουμεντκü Παιρταρχεßο, παροχþρησε
στον προοθκιτκÜ επτλεγμÝνο ανθενωτικü παιρτÜρ-
χη μßα σετρÜ απü γεντκÜ kar ετδτκÜ προνüμτα, που
οροθειοýσωτ ια νομτκÜ πλαßστα yra ιη σιαδτοχß Ý-
νιαξη του Παιρταρχεßου, ωò εκκληστασττκου οργα-
)
Στο χþρο τηò δικαιοσýνηò η συμμ€τοχÞ τηò
Cκκf,ησßοò òκδηηþν€τοι μò την €πÝκτοση τκ
δικοιοδοσßοò των δικοστικþν οργüνων τηò
 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙ,ΝΟΤ
Α'ΡΙγßΕΝοπΟΤ'ΛοΤ
7. Το εκκληαο- κΡιτοτ" G)ΕΣΣ--\,\ο\ι ιζ ΗΣ ß:
σικü δικοσÞριο
κOτÜ την λογßα, το δτκαßωμα των εκκληστασιτκþν οργÜνων
Τουρκοκροτßα να ασκοýν δτκατοδοσßα σε πνευματτκÜ Ζηιημαια
{ΔΕΕι'οτ ΣπΑΝοτ,ý π ιΩΑΝΝτλ;Ωμ. ,]
εφÜρμοζαν το και να επτλýουν δταφορÝò οτκογενετακοý Þ κλη-
βυζαντινü δßκοιο
Kri τ, :,.1, iJi Σ, ι.Ζ,τr, },'^",,ι,ι,;.;.. :,

ß,:. Ζγ-τß .j;..r: τ, ΙΙ. r!.
βσασμÝνο κυρßωò
οτην «Εξüβιβλο» Π:ιtι;ι, τ Πτ rg,aτ ,.:, Σι']r_-- r-
του κωνοτοντßνου ΚΤΡΙ¼Τ ΚΤΡΙ,οΤ ΓΕΡΑΣΙ,ΜοΤ
Αρμενοποýλου. Ο: :.Ý τl.- air) r'u*a τß τ.]ò :rr.:"r..* .
Βιβλßο που
Τ,ß,,j -:--.--r,,ß",..- ,,'l'::,),.., Σ, ,._-,,, , ß
εκδüθηκε το 1777 ryuΠ.rι,..., Κα:., ß-' ý ,, ,,.l ττι.. -,. ,γ.. ψ
πη Βενετßα Η; Π '!ξ Ι'.,|. l!ιΤß:', ,'.,_r,' gιπr';τ.ξ.-
ιζοζ.ΕΝΕΤτßΞΙ,
ντομοý (συμπερτλαμΒανομÝνων üλων των υποδτατ-
ρÝοεþν του), στον οθωμαντκü δτοτκηττκü μηχανι-
σμü Kar στην οθωμαντκÞ Ýwομη τÜξη Kar Ýθειαν
ιτò προýποθÝσετò Yra ιη συνýπαρεη, αλλÜ Kar σε
πολλÜ σημεßα yra ιη συμπρα6η, οε δτοτκηττκü kar
οτκονομτκü επßπεδο, ιηò εκκληοιασιτκÞò
χßαò κατ τηò οθωμαντκηò δτοßκησηò.
Την κýρια πηγÞ γτα την Ýρευνα ιου θÝματοò των
προνομßων αποιελοýν τα «βερÜττα», δηλαδß Ýγ-
Υραφα που ΧορηΥουσε η οθωμαντΚÞ δτοßΚηση
σιουò πατρτÜρχεò Þ σε Üλλα μÝλη ιου ανþτατου
κλÞρου (αλλÜ kar σε Üλλεò αναγνωρτσμÝνεò xpr-
σιταντΚÝò Κοτνüιητεò τηò αυιοΚρατορßαò). Ωò προò
το περτεχüμενο ιων προνομßων -{ε μΙα προσπÜθετα
απλουσιευμÝνηò παρουσßασηò ιουò- ια μεν ετδτκÜ
αφοροýσαν ιον παιρτÜρχη, ωò θρηοκευιτκοπολτττ-
κü ηγÝιη ιων ορ8üδοξων χρτσττανþν, ενþ ια γεντ-
κÜ ιην Εκκλησßα στο συνολü ιηò. Τα προνüμτα αυ-
τÜ περτεßχαν καιÜ κυρτο λüγο ελευθερßα τηò λα-
τρεßαò, εσωιερτκÞ αυτοδτοßκηοη τüσο ιων 8ρησκευ-
ττκþν κοτνοτÞτων üσο και των τδρυμÜτων με θρη-
σΚευτΙκο η ΥεντΚοτερα ΠνευμαιτΚο Χαρακιηρα, ε-
λευθερßα στη δταχεßρτση ιων εκκληστασττκþν πε-
ρτουστακþν στοιχεßων Kar απαλλαγη απü ιη φορο-
Στη διüρκòια τπζ οδωμανικþò κοτüκτησηò
η Ορ€üδοξη Εκκflησßα διατÞρησΕ τιξ
αΡμοδιüτητòζ που ΕßχΕ κοß πΡιν Gπü την Αηωση
ρονομτκου δτκαßου. Συμφωνα με ια σχειτκÜ «ΒερÜ-
; τια», η αρμοδτüτηια yra την εκλογη του παιρτÜρχη
Ιß.τ;;ι;1 :. ;ß
ανÞκε στην παιρταρχτκÞ σýνοδο, ιον ιελευταßο λü-
ß γο εßχε ωοιüσο ο σουλιÜνοò, που μπορουσε να τον
f, απομακρýνετ, αν yra οποταδÞποτε ατιßα γτνüιαν δυ-
σÜρεστοò οιην Υψηλß Πýλη.
,, ¶
τη δτÜρκετα ιηò οθωμανικηò καιÜκιησηò κα-
τüρθωσε η Ορθüδοξη Εκκλησßα να δτατη-
ρηοετ ια üρτα τηò δτκαιοδοοßαò τηò μÝσα στο
πλαßοτο οιο οποßο εßχω/ αυτÜ de facto επε-
κταθεß κατÜ ια ιελευταßα χρüντα πριν απü
ιην Αλωση, δηλαδÞ πÝρα απü ιτò δταφορÝò ιου or-
κογενετακοý και ιου κληρονομτκοý δτκαßου, που η
νομοθεοßα ιων ΒυΖανττνþν αυιοκρατüρων και, οιη
συνÝχετα, ια προνüμτα των σουλιÜνων ιηò εßχαν α-
ναγνωρßσετ. Επτκαλοýμενη το τεκμÞρ]ο αρμοδιü-
τηταòκαιÝληξε η Εκκλησßα να κρßνετ με ια δrkaro-
δουκÜ ιηò üργστα το μεγαλυιερο μÝροò ιων ασττκþν
δταφορþν μεταξυ των ορθüδοξων κατοßκων τηò
Οθωμσττκßò Αυιοκραιορßαò. ΠαρÜλληλα, μÝσω των
προνομßων, αναγνωρßοιηκε δτκασιτκÞ αρμοδτüιητα
Kar σττò κοινοιτκÝò αρχÝò, σιουò προεστοýò δηλαδη,
κοτΖαμπÜοηδεò η δημογÝροντεò.
Τα εκκλησιασττκÜ δτκασιßρτα, σε πρþιο θαθμü
τεραρ- τα ευισκουικÜ δτκαστηρτα Kar σε τελευιαßο η πα-
τρταρχτκη σýνοδοò, εφÜρμοΖαν ιο βυΖανιτνü δß-
karo, κυρßωò με ΒÜση ιην ΕξÜΒιΒλο του Κωνστα-
νΕßνου Αρμενοποýλου kar ορτσμÝνουò ΝομοκÜ-
γογεòιων 16ου κατ 17ου ατþνων. Αντßθεια, or ελ-
ληντκÝò κοτνüιητεò καθþò kar or συνιεχνßεò, σιο
πλαßστο ιων δτκατοδοιτκþν προνομßωγ που, üπωò
προαναφÝρ8ηκε, τουò εßχαν απονεμηθεß, εφÜρμο-
Ζαν ιοπτκÜ Ýθτμα, τα οιοßα Üλλοιε μεν προσÝγγτ-
Ζαν αντßσιοτχεò δταιÜξετò ιου βυΖανττνου δτκαßου,
Üλλοιε üμωò üχτ. ΠρÝπετ δε να σημετωθεß üιτ καιÜ
ιουò τελευταßουò ατþνεò ιηò οθωμαντκηò kuprap-
χßαò ια κοτνοιτκÜ αυιÜ üργανα απονομßò δτκατοσý-
νηò κÝρδτΖαν Ýδαφοò απÝνανιτ στα εκκληστασττκÜ
δτκασιηρτα, τα οποßα φαßνετατ πωò εßχαν γßνετ σια
λαßκÜ στρþμαια ασυμπαθη.
Απü ια παραπÜνω συνÜγειατ üιτ or χριοττανοß
κÜιοτκοτ ιηò Οδωμαντκηò Αυτοκρατορßαò δταθτοý-
σαν υπü δýο δτκατοιαξßεò: Το ιουρκτκü δßκατο αφ'
ενüò kar ιο βυΖανττνü δßκατο αφ' ειÝρου, σιο μÝτρο
βÝβατα που το ιουρκτκü δßκατο ιου Üφηνε, σιο
πλαßστο των προνομßων, περιδþρτα εφαρμογηò,
προκετμÝνου yra Ýwομεò σχÝσετò, σττò οποßεò δεν
ηταν δυναιü να επτβληθεß η εφαρμογη δτατÜξεων
που Þιαν προορτσμÝνεò αποκλετσιτκÜ kar μüνο yra
τουò υτσιοýò του ΙσλÜμ. Δεν Þταν λßγεò üμωò or

42
 8, 0 Αδομιßγτq
ΚοραÞò,
υπÝρμοχοò τη
πλÞρουò
διοικηπκÞò
ανεξορτησßοò τò
ΕλλαδικÞò
Εκκλησßοò σπß ι
ευρισκüμεγο r
την επιρροÞ τò
Πýληò
0ικουμενιχü
Πατριαρχεßο
Κωνοτοπιγατ
πüλεωò.
9. 0 πρωτεργßò
του ΑυτοκÝ9οΙτ
τηò Ελλοδιτßò
Εκκλησßοò, λιßò
του Διαφωπò,
κληρικüò κσι
θεολüγοò,
0εüκλητοò
Φορμοκßδηò

περτΠτωσετò, σττò οΠοτεò or xprσιravor υΠηΚοοΙ εΙ-
χαν την ευχÝρετα επτλογηò ιου εφαρμοστÝου δτ-
καßου -ιüσο στο ουστασιικü üσο κατ στο δταδτκα-
σιτκü πεδßο- ανεξÜρτητα απü το ανττκεßμενο τηò
δταφορÜò, ακüμη δηλαδÞ kr αν επρüκεττο yra θÝ-
μα ρητþò υπαγüμενο στη δτκατοδοσßα ιων εκκλη-
στασττκþν δτκαοτηρßων, üπωò π.χ. η λýση ιου γÜ-
μου. Γτα να δτατηρüσετ τη συνοχÞ ιων πτσιþν τηò
η Εκκλησßα, αφ' ενüò μεν κατÝφυγε σε ορτσμÝνεò
νομτκÝò κατασκευÝò, με ττò οτιοßεò μετþθηκε η α-
καμψßα κÜποιων αυστηρþν δταιÜξεων (üυωò ιο πε-
ρßφημο «ακαιÜλλακτον μßσοò», που κÜλυψε συ-
νατνειτκÜ δταΖýγτα), αφ' ειÝρου δε Ýκανε ευρεßα
χρηση ιηò απετληò αφορτσμοý (ΒΙι. <<Ε»-ΙστορικÜ,
αριθμ. 274) yra να εξαοφαλßσετ ιην εκτÝλεση ιων
αποφÜοεων των δτκασιηρßων τηò, αλλÜ kar yra να
συγκραιησετ ια μÝλη τηò απü την προσφυγÞ σε α-
νεπτθýμητεò δτκατοδοσßεò.
ΑυτÞ η κατÜσιαση εmχραιοýσε μÝχρτ ιην κßρυξη
ιηò ΕπανÜστασηò, οπüιε αναθßωσαν or τστορτκÝò
μνημεò των τελευιαßων ατþνων πρτν απü ιην Αλω-
ση. Ετστ, υπü το κρÜτοò ιηò πεποßθηοηò üττ ανοßγετ
μßα νÝα σελßδα ιου ε8ντκοý Βßου, που Βßατα εßχε δτα-
κοπεß σιιò 2θ Μαßου 1453, Ýσπευσαν or κληρτκοß να
ανταποτqττθουν στα καθÞκοντα που τουò επÝβαλλε η
τσιορτκß συνÝχετα. Η παρουσßα ιουò στα πολτιτκÜ
δρþμενα του υπü δημτουργßα ελληντκου κρÜτουò υ-
πηρξ,ε πολυ ατσθητη -αιομικþò üμωò kar üχτ ωò εκ-
προσþπων τηò Εκκλησßαò που εßχε αυοθÜλετ μÝ-
χρτò ενüò σημεßου ιην οργανωττκß ιηò συνοχη, δο-
θÝντοò üιτ με την Ýνορξη ιου απελευθερωιικου αγþ-
να δτακüπηκε de facto ο συνδεσμοò (σιην ουσßα kar
αυτη οχüμη η επτκοτνωνßα) των μηιροπüλεων και ε-
πτσκοπþν ιων επανασιατημÝνων περτοχþν με ιο Or-
κουμεντκü Παφτqιχεßο, σιο οποßο μÝχρι τüτε υπÜγο-
ντστ. Σε πεßσμα λοτπüν οποτασδÞποτε τδÝαò θυΖα-
νττνηò «συναλληλßαò», υερτßλθε η διοßκηση τηò
Εκκλησßαò ουστασττκÜ σιην υολιτεßα. Απü ιην Üλ-
λη πλευρÜ üμωò κατÝλαΒε ο κλßροò σημστιτκη θÝ-
ση μÝσα σιον κραιτκü μηχαντσμü. Eivar χαρακιηρτ-
σττκü üιτ πρþτοò μßνισφοò (= υπουργüò) τηò Θρη-
σκεßαò ßιστ ο επßσκοποò Ανδρουσηò Ιτοστßφ, τον δτα-
δÝχθηκε δε ο επßσκοποò Δαμαλþν ΙωνÜò.
Η παρουσßα του κληρου σια πολτττκÜ üργανα ιηò
εΠοΧηò εΚετνηò, στο μειρο Που ΠροΚυΠτεΙ αΠο ιη
συμμετοχß κληρτκþν σττò ιοπτκÝò Kar σττò πρþτεò
ΕθντκÝò Συνελεýσετò, δεν Þιαν συμυιωματτκß.
ΟρτσμÝνεò δταιÜξειò σια υρþια συνταγμαιτκÜ κεß-
μενα μαρτυροýν την πεποß8ηση των μελþν ιου
κληρου, üιτ σε κÜποτουò τομεßò του δημüστου θßου
Ýχουν ιον πρþιο λüγο. Εναò τÝτοτοò τομÝαò Þιαν kar
το Δßκατο, üπωò δεßχνετ Ýνα Üρθρο απü τη «Νομτ-
κη ΔιÜιαξη τηò Ανατολτκηò ΧÝρσου ΕλλÜδοò»
(ΝοÝμθριοò 1821) υου δßνετ εντολη στον Αρετο ΠÜ-
γο, που εßχε ιüιε τüσο δτκασττκÝò üσο kar δτοτκηιτ- )
Η πορουσßο του κßΙþρου στο ποηιτικü üΡγσνο
των τοπικþν κοι των πΡþτων Cδνικþν
Σιινεßεýσcων δòν þτον συμπτωματικÞ
 «ΚΑιΣΑΡοπΑπιΣΜοΣ»

10. 0 πOτριüρχηò
Κωνοτοντινουπü- κεò αρμοδτüιηιεò, να μειαφÝρετ σιη νÝα ελληντκÞ
λεωò Αγαθüγγελοò γλþσσα το μÝροò ιων Baσr,λrkþv με το ασττκü δß-
(1826_ß830) καιο και, αφοý Üρετ ιτò ανιτφÜσετò σιο κεßμενο, «τΖα
επιχεßρησε να προσκαλÝση τουò αρχιερεßò των επαρχlþν τηò πε-
επιβüλει στο γÝο ριφερεßαò του, κα] να καθυποΒÜλη ειò την επß-
ελληνικü κρüτοò κρ7σ7ν αυτþν τnv εκλογην ταýτην των Κοινωνr
την εξüρτηση οπü κþν Νüμων, κα1 επlκυ[χ!)0εßσαν οýτω να δημοσι-
την Κωνοταιιτι- εýση διÜ του τýπου»,
νοýπολη, αλλü ο
Ενüψει του üιτ or σχÝσετò αυιÝò, üπωò μειÜ το ιÝ-
Ιωüννηò
λοò ιου Αγþνα και ιην ßδρυση ιου ελληντκοý κρÜ-
Κοποδßστριαò (11)
ιουò εßχαν δταμορφωθεß, Þιαν ιελεßωò αντßθειεò
απÝκρουσε
προò ιο κανοντκü δikaro, Ýγτναν απü δτÜφορεò
δπλωμαπκü
πλευρÝò κτνησετò yra ιην αποκατÜσταση τηò κανο-
οπüπαρο
πολmκÞò ομηρßοò
νικηò τÜξηò, μüνο που η κÜθε πλευρÜ ανιτλαμΒα-
απü την ΥΨηλÞ
νüιαν δταφορεττκÜ αυτη ιην αποκατÜσταση.
Πýλη Το Πατρταρχεßο, με επτοιολη που Ýγραψε ο πα-
τρτÜρχηòΑγαθÜγφλοò υροφανþò καθ' υπαγüρευ-
στν,δτερμηνεýονταò τουρκτκÝò θÝσετò, και ιην ο-
ποßα απÝσιετλε σιον lιuÜwrr Καποδßστρτα, Ζηιοýσε
αποκατÜσιαση ιων πραγμÜτιον σιην προιÝρα καιÜ-
σταση, üπωò Þιαν δηλαδη πρτν απü την ΕπανÜστα-

Ελλαδτκηò Εκκλησßαò αυü ιο Οτκουμεντκü Πα-

Οι σχÝσειò κΡüτουò κοι Εκκf,ησßοò
«νοΡκοδ€τÞδπκαν» οπü τη σýγκΡουση γιο την
òκκf,ησιαστικÞ μòτοΡΡýδμισπ του ΙΒ33
ση. Στην επισιολÞ αυτÞ απÜνιησε με πολλü δr-
πλωματτκüιητα ο ΚυΒερνηιηò, πωò δεν Þταν δυνα-
ιÞ η αττοκαιÜοιαση μιαò τÜξηò πραγμÜτων με θÜση
το υαρελδüν, Την Ýντοιτι αντßθεσÞ του yra το ενδε-
χüμενο να αποκαιασταθεß η Üμεση εξÜριηση των
ελλαδτκþν επαρχτþν αυü την Κωνσιανιτνοýπολη,
εßχε Þδη δτατυυþσετ arrü τον πρþτο χρüνο τηò Επα-
13. 0 Ιüκωβοò
νÜσιασηò ο ΑδαμÜνττοò ΚοροÞò, υποσιηρßΖονταò
Ρßζοò Νερουλüò,
üιτ η Εκκλησßα ιηò ΕλλÜδοò Ýπρεπε να δτοτκεßτατ
εισηγητÞò προò
ανεξÜρτηια arrü το Οτκουμεντκü Παιρτqιχεßο, το ο-
τον 0θωνο τηò
ποßο, ευρτσκüμενο μÝσα σιην οθωμαντκη επτκρÜ-
ýÝαò τηò
τετα, Þιαν φυστκü να υποκετται οιην επτρροη ιηò
ονεξαρτησßοò τηò
ΕλλοδκÞò Υψηληò Πýληò: «(η Εκκλησßα) πρÝπει να κυΒερ-
Εκκλησßοò νÜται απü σýνοδον ιερÝων, εκλεγμÝνων ελειιθÝ-
ρωò απü ιερεßò και κοσμlκουò, καθιýò Ýπρασσεν η
αρχαßα εκκλησßα, κα1 π[πσσε1 εκ μÝρουò σημε-
ρον αχüμη των ομοθρησκων Ρþσων η εκκλησßα»,
Εναò πευετραμÝνοò πολτιτκüò, ο ΙÜχωβοò ΡßΖοò
Νερουλüò, εßχε και' επανÜληψη υποβÜλετ εκθÝ-
σετò (την πρþιη ιον Αýγουσιο 1Β32, τη δευιερη
προò τον Οθτονα αμÝοωò μειÜ ιην Üφτξη του σιην
ΕλλÜδα και ιην τρßτη, μετÜ δεκοÞμερο) με την r-
δτüτητα ιου γραμματÝα ιηò Επτκρατεßαò 1=ρπ6υη-
γοý) ευß των Εκκλησιασττκþν kar τηò Δημ.
Εκπαιδεýσεωò, ετσηγουμενοò ιην ανεξαρτησßα ιηò
ιρταρχεßο yra ιην αυοφυγη Ýμμθσων οθωμαντκþν
πιÝσεων kar εκθτασμþν με στüχο την παρÝμθαση
στα πολτιτκÜ πρÜγματα ιηò ΕλλÜδοò -κßνδυνο, τον
οποßο ωò Φαναρτþιηò μυοροýσε να εκιτμησετ καλÜ.
Υποδεßκνυε ωστüσο να ακολουθηθεß η kavovrkÞ
οδüò, δηλαδη η προηγουμενη συνεwüηση με ιον
Οτκουμεντκü Θρüνο, þσιε να επτιευχθεß ιο Ζηιου-
μενο χωρßò να κλοντοτεß η οχÝση με το Παιρταρ-
χεßο, κÜιτ που προφανþò Ýκρτνε ωò εξßσου βλαπιτ-
κü (βλ. Δημακοπουλου, « Ε»- ΙστορικÜ, αριθμ. 3Β).
Or αναφορÝò ιου ΡßΖου Νερουλου, αφοý πÝρασαν
kar απü το γραμματÝα τηò Επτκρατεßαò Σπυρßδοινα
Τρκοýτm, καιÝληξαν στο μÝλοò ιου ΣυμΒουλßου
τηò Ανττθαστλεßαò που ηιαν αρμüδτο yra τα θÝματα
Παιδεßαò, Δτκαßου kar Εκκλησßαò, τον καθηγηιß
tΙòÝηργκ Λοýπβχ ιφν ΜÜουl»ρ, yro καλ3τντσιη
πÜσιορα που εßχε ΖÞσετ σε περýÜλλον βαθτÜ ευη-
ρεασμÝνο απü ττò ανττλßψετò τηò ΓαλλτκÞò Ευα-
νÜσιασηò. Υπü ιην επηρετα λοτυüν ιων θρησκευττ-
κþν ιου πευοτθÞοεων και των πολιιτκþν ιου αντι-
ληψεων Ýτετνε προò Ýνα σýσιημα, στο οποßο η
Εκκλησßα θα υπÝκετιο σιον απüλυιο Ýλεγχο ιηò
πολτιεßαò, επετδÞ Ýβλευε σιην Εκκλησßα, λüγω
των εμπετρτþν ιου απü την παρουσßα σιη Βαυαρßα
ιηò Ρωματοκαθολτκηò, Ýναν ευτκßνδυνο ανιαγωνl-
σιη τηò κραττκηò εξουσßαò. Ενα ιÝτοτο οýστημα
λοιπüν πρüιετνε μßα ευτιροπτt απü τÝσσερτò λαß-
κοýò kar ιρετò κληρτκουò. ΑνÜμεσα σιουò τελευ-
ταßουò σημανττκÞ Þιαν η παρουοßα ιου λüγτου αρ-
χτμανδρßιη Θεüκλητου Φαρμαχßδη, που ωò προò
ιτò σχÝσετò με το Παιρταρχεßο Þιαν επηρεασμÝνοò
απü ιτò τδÝεò του Κοραη. Στη συνÝχετα κλÞθηκαν

44

στο Ναýπλτο or 53 αρχτερεßò, που συνολτκÜ δraβr-
οýσαν ιüιε σιην Ελλαδα, και Ζητßθηκε η Ýγκριση
τουò. Απü αυτοýò προσηλθαν 40, üχτ üμωò üλοι μα-
Ζß, αλλα σε ομÜδεò, εκπροσωπþνταò ο καθÝναò δτα-
φορειτκÜ ενδταφÝροντα.
Ýρα üμωò απü τα ποτκßλα προσωπτκÜ kar
ομαδτκÜ συμφÝροντα, οημανττκü ρüλο
στη δτÜρκετα ιηò ευþασηò ιου ιελτκοý
οχεδßου Ýπαιζε και ο ανιαγωντομüò Kar
η ανττπαρÜ8εση των Τρτþν ΔυνÜμεων.
ΤελτκÜ, η ανακηρυξη ιηò ανεξαριηοßαò τηò Ελλα-
δτκηò Εκκλησßαò, που επτοπευσθηκε σιο πλαßοτο
ιηò αγγλορωστκηò δτπλωματτκηò μονομαχßαò στο
εκκληστασιτκü πεδßο, συντελÝστηκε με ιο ΔιÜιαγ-
μα τηò 1ηò,/13ηò Αυγοýσιου 1Β33, απü ττò δτατÜξετò
του οποßου προκυπιετ üιι η Εκκλησßα ηταν δÝσμτα
ιηò πολττεßαò. Ο ßδιοò ο ΜÜουρερ βεβατþνετ üττ α-
κολουθησε ορθüδοξα πρüτυπα, Εßναι γεγονüò üττ
στη Ρωσßα απü ιον Μ. ΠÝτl» Kar υστερα απαντουν
συστημαια ρýθμισηò ιων σχÝσεων πολττεßαò Kar
Εκκληοßαò ηροφανþò επηρεαομÝνα απü τα κρα-
ιουντα σττò γερμαντκÝò χþρεò kar ασφαλþò αυτÜ ια
τελευταßα υπηρξαν ια πραγματτκÜ πρüτυπα του
Μαουρερ.
Το συμπÝρασμα εivar üιτ η οτκοδüμηση ενüò υ-
γτουò συστημαιοò σχÝσεων κρÜτουò karΕκκλησßαò
Ýπεοε θυμα ιων παραγüντων που εκιÝθηκαν πτο
πÜνω, αλλÜ kar ενüò ακüμη: ιηò συγκρουσηò δυο
κüσμων μÝσα οτην ελληντκη κοτνωνßα, ανÜμεοα
οτουò οπαδουò Kar σιουò πολÝμιουò τηò εκκληστα-
σττκηò μειαρρýΒμιοηò ιου 1Β33, Or οπαδοß Þταν α-
ρτθμηττκÜ λßγοτ, αλλÜ με τδταßτερη επτρροη στην
12.0 0ικουιπ
Ποτριüρχηò
Κωνοτüπρ<
('l830-183α π
των ημερωι Σ
οποßOυ
διοκηρýχθηα
μOνOμερ(Þ º
ΑυτοκÝφολα τ
ΕλλοδικÞò
Εκκλησßοò
Üοκηοη ιηò πολτττκηò στη χþρα. ΑνÞκαν στουò κυ-
κλουò ιων «προοδευιτκþν» και ιων σιρεφüμενων
προò τη Δυση γτα την αναΖηιηση προτυτιων. Με
πρþιο ιον υποκτνητÞ ιου üλου Ζητηματοò kar βα-
θυιαια πτοιü kar πατρτþτη ΡßΖο Νερουλü, Ýθλεπαν
οι Üνθρωποτ αυτοß την Εκκληοßα ωò Ýναν απü τουò
παρÜγονιεò διαμορφωσηò του εθντκου βßου kar üχτ
ωò Üξονα διαμüρφωσηò αυιßò τηò εθντκηò υπüσια-
σηò. ΥποσιηρτΖαν üττ ο «εθναρχτκüò» ρüλοò ιου
Οτκουμεντκου ΠαιρτÜρχη εßχε τερματτσιεß ωò προò
ιο ανεξÜρτητο πλÝον κρÜτοò, üπου ιο ρüλο αυιü θα
δταδραμÜιτΖε εφ'εξηò ο ανþιαιοò Üρχων, απü ιον
οποßο Ýπρεπε να απορρÝουν üλεò or ανιßοτοτχεò ε-
ξουσßεò. Η πνευμαιτκη σχÝση Kar ο Üρρηκιοò ουν-
δεσμοò προò ιη ΜεγÜλη Εκκλησiα δεν μπορουοε
ασφαλþò να τεθεß υπü αμφτσΒητηση. Or πολÝμτοτ
ιου ΑυτοκεφÜλου εξακολουθουοαν να ανιιμειωπß-
Ζουν το γÝνοò ωò εvraio συνολο και την ßδρυση του
ελευθερου ανεξÜριηιου ελληντκοý κρÜιουò ωò Ýνα
συγκρτιτκÜ ασημανιο γεγονüò. ΛÜμθαναν υπüψη
ιουò τüσο τον ιερÜσιτο αριθμο ΕλλÞνων που παρÝ-
μεναν αλυτρωτοτ üσο και την οτκουμεντκüτητα τηò
αποστοληò του Πατρταρχεßου, ΕπÝμεναν να δτακη-
ρυσοουν üττ εδντκü κÝντρο Þταν ιο ΦανÜρι kar üχτ
το Ναυπλτο η, αργüτερα, η ΑOηνα. Σημανιτκü εivar
üιτ or πτο πολλοß φορεßò ιηò τελευταßαò αυτηò αντß-
ληψηò καιÜγονιαν απü ττò αλýτρωιεò περτοχÝò Kar
ηιαν ευλογο να μην ιουò τκανοποιουν τα αοφυκιι-
κÜ üpra του μτκρου κρÜτουò του 1Β33.
Το αποιÝλεσμα üλων των πιο πÜνω ανταγωντσμþν
Kar ουγκρουοεων ßταν, δυοτυχþò, Ýνα κακÝκιυπο
ιου χωρßò πολλÞ ακρτΒολογßα λεγüμενου «καισαρο-
παπτσμου» σιην υσιεροθυΖανιτνÞ του Ýκδοση, Ι
ΑποτινιΗΣΗ
του Τ}ιΛΕΜΑχογΛογττΗ
διευθυττý ερευνþν στο Εθlικü Ιδρυμα Ερευνþν
βαστκÞ ανιßθεση ανÜμεσα στο βυΖανιτνü συγκε-
νιρωττκü αυτοκρατορτκü θεσμü που ασκεß την κρα-
ττκý εξουσßα, ατιü τη μτα πλευρÜ, και στο Πατρταρ
χεßο τηò Κωνστανιτνοýποληò, ιο οποßο, ωò τδτωυκüò
θÝσμοò, ασκεß την πνευματτκη kar τδεολογτκη ε-
ποπτεßα, απü ιην Üλλη, Ýγκετιαι σιην αντßστροφη
πορεßα ιουò με ιην πÜροδο ιου χρüνου: or μεσατω-
ντκÝò συνθηκεò που επτκραιουν διεθνþò ευνοουν
την προοδευττκη αποδυνÜμωση τηò κεντρτκßò ε-
ξουσßαò δταχροντκÜ κατ την παρÜλληλη ενδυνÜ-
μωση τηò εκκλησιαστικηò επτρροηò, Σττò ΒυΖανττ-
νÝò πολτιτκÝò συγκυρßεò, η εκκληστασιτκß αρχη Ý-
χετ ιο προνüμτο, περα απο ιην αχανη περτουσßα
γηò, να δταθÝτετ üρτα πνευμαιτκηò επτρροηò πολý
ευρýτερα απü τα υολιιτκÜ ουνορα ιηò αυιοκρατο-
ρßαò που συμπτýοσονται ουνεχþò. Ειοτ, με ιο πÝ-
ρασμα ιου χρüνου, παραιηρεßται ιο φατνüμενο οτ
αυτοκρÜτορεò να εμφανßΖοντατ üλο kar δταλλακττ-
1. Καθολικοß κüτεροτ απÝνωιττ σιη Δýση μετÜ ιο Σχßσμα, ενþ η
κορδινüfuοι και βυΖανττνÞ Εκκλησßα üλο kar πτο αδτÜλλαχτη (βλ.
ορθüδοξοι «Ε»-ΙστορικÜ, ιχ. 132). Η ερμηνεßα ιου φατνομÝνου
επßσκοποι εßνατ αυλÞ: σε περßπιωοη νÝαò δυττκßò επÝμθαοηò
συζητοýν στην Ανατολß, üπου δεσπüΖετ ο τουρκτκüò κßνδυ-
δογμαπκÜ νοò, το βυΖανιτνü κρÜιοò θα ωφεληθεß, ενþ η θυ-
θÝματα. Μετü το
ΖανττνÞ Εκκλησßα θα δετ ιην επτρροη τηò να ελαι-
Σχßσμο οι
τþνετατ kar, Ýιοτ, εναντιþνειατ σιτò üποτεò προσπÜ-
Βυζονπνοß
θετεò Üρσηò ιου Σχßσματοò. Η αποδτδüμενη σιον
ουτοκρÜτορεò
ΛουκÜ Νοτqý προτßμηοη του roupx]Kou φακlο-
εμφανßζονται
,Ιßου απü τη ,larryrkn καλýπτρακατ η απετκüντση
ολοÝνσ
τηò παρÜδοοηò ιων κλετδτþν ιηò Βαστλεýουοαò οτο
διαλλοκτικüτεροι
απÝναιτπ οτη
οουλτÜνο απü ιο γερατεßον, üπωò εκφρÜΖονιαι οι
Δýση. ΠÜwηò ΜακρυγτÜwηò και Παναγτþmò ΖωγρÜ-
Μικρüγραφο απü ιραò στο γνωοιü λευκωμα, συμυληρþνοντατ απü το
το «ΜεγÜλο γεγονüò üττ or ιελευταßοτ υπερασπτστÝò ιηò Κων-
Χρονικü τηò στανιτνουποληò μαΖß με τον Κωνσταντßνο Παλατο-
Γαλλßοò» (ΕθνικÞ λüγο ßταν οι οχισματτκοß στδερüφρακιοτ Λαιßνοτ
ΒιβλιοθÞκη τηò του Ιοι:σττντÜνι («Ε»-Ιστοριχα, ιχ. 23Β). Η στενÞ
Γολλßαò, Παρßσι) πρüσδεση ιηò Ορθüδοξηò Εκκλησßαò σιο κοομτκü
46
κρÜτοò που δταδÝχθηκε ιη ΒυΖανττνη Αυιοκραιο-
ρßα, δηλαδη την Οθωμαντκη Αυιοκρατορßα (Βλ. πε-
ρýüηιη «πατρτκß δτδασκαλßα», αφορτσμü πρωιερ-
γατþν ΕπανÜοτασηò), μαΖß με ιην παρÜλληλη στε-
νß πρüσδεση ιηò σιην τσαρτκü απολυιαρχßα στη
Ρωσßα, ιην απÜλλαξαν απü την ανÜγκη να εßνατ
προοωποκενιρικη, üπωò η ΚαθολτκÞ Εκκλησßα
που η αυθε,υτßα ιηò ενσαρκþνετατ απü ιον πÜπα Ρþ-
μηò. Η Ορθüδοξη Εκκληοßα, που δτακηρýσσετ üττ
δτοτκεßιατ δημοιφατκÜ χÜρη σιη συνοδτκÞ ιηò λετ-
ιουργßα, εßνατ στην πραlματτκüτητα Ýναò καθαρÜ ο-
λτγαρχτκüò οlταντσμüò, καθþò αποκλεßετ το δρüμο
προò το επι,σκοmκü αξßωμα στον Ýγγαμο κατþιερο
κληρο που μοτρÜΖειατ ιτò ιýχεò Kar τουò πüνουò ιου
λαου σχεδüν σε üλεò ιτò περτπιþσετò, Kar ιο επτφι}
λÜσσει αποκλετσττκÜ στουò μοναχοýò/αρχτμανδρß-
ιεò. Αν η Καθολτκη Εκκλησßα στττστοτχεß σε γεντ-
κÝò γραμμÝò με τον κοτνωνικοοτκονομτκü σχημαιτ-
σμü τηò φεουδαρχßαò Kar ο προτεστανττσμüò με τον
καπτταλτσμü που δταδÝχθηκε ιη φεουδαρχßα, η γε-
vrkÞ ετκüνα ιηò Ορθüδοξηò Εκκλησßαò προσεγγß-
Ζετ εξωιερικÜ περισσüτερο ιο ΙσλÜμ, σε ü,ιτ αφορÜ
ιην εμφÜντση των τερÝων, την αρχιτεκιονικÞ των
ιüπων λατρεßαò (εκκληστþν/ιΖαμιþν) Kar ιην εκ-
κληστασιτκη μουστκη (αναιολßιτκη/μακρüσυριη),
πορÜ ιο δυττκü χρτσττσττσμü. kar η ομοτüιητα αυτη
συνÜδετ μειον ημτασταττκü δεσποττκü ιηò χαρα-
κιηρα που κυρταρχοýσε Kar στουò ημτασταττκοýò
κραττκοýò οργαντσμουò üπου Üνθηοε κατ ευδοκßμη-
σε η Ορθüδοξη Εκκλησßα ωò θαοτκü στηρτγμα αυ-
ιαρχτκþν καθεσιþτων, δηλαδÞ στη ΒυΖανττνη Αυ-
τοκραιορßα, στην ΟθωμωττκÞ οουλταντκß Αυιοκρα-
ιορßα kar οιην τσαρτκß απολυιαρχßα «πασþν των
Ρωσοτþν».
ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λ. ΠαπαντκολÜου, Απü το ΒυΖÜντιο στο ΕικοαιÝνα, εκδ.
Σπανüò, ΑΕηνα 1θθ6. r
 «ΚΑΙΣΑΡΟΠΑΠΙΣΜΟΣ»

10. 0 ποτριüρχηò
Κωγστοντιγουπü- κÝò αρμοδτüιητεò, να μειαφÝρετ σιη νÝα ελληντκη
λεωò Αγοθüγγελοò γλþοσα το μÝροò ιων Βαστ,λτχþτΖ με ιο ασιικü δß-
(1826-1830) καιο και, αφου αρετ ττò ανττφÜοετò σιο κεßμενο, «να
επιΧεΙρησε ν0 προσκαλÝοη τυò αρχlερεßò των επαρχιþν τηò πε-
επιβÜλει στο νÝο ριφερεßαò του, κα1 να καOυποΒÜ,Ιη ειò την επß-
ελληνικü κρüτοò κρlσlν αυτþν την εκλογην faulnv των Κοινωνι-
την εξýρτηση απü κþν Νüμων, και επικυlχ,ιθεßσαν ουτω να δημοσι-
την Κωνοτοιιτι- εýση διÜ του τýπου».
νοýπολη, ολλü ο
Ενüψει ιου üττ or σχÝσετò αυιÝò, üπωò μετÜ ιο ιÝ-
Ιωüννηò
λοò του Αγþνα και ιην ßδρυση ιου ελληντκοý κρÜ-
Κοποδßοτριοò ('t1)
τουò εßχαν διαμορφωθεß, ηταν τελεßωò ανιßθετεò
απεκρOυσε
δπλωμοτικÜ
προò ιο κανονικü δßκατο, Ýγτναν απü δτÜφορεò
υλευρÝò κτνησετò yra ιην αποκαιÜσιαση ιηò κανο-
απüπειρα
πολιτικÞò ομηρßοò
νικßò ιÜξηò, μüνο που η κÜθε πλευρÜ ανιτλαμΒα-
οπü την ΥΨηλÞ
νüταν δταφορειτκÜ αυιη ιην αποκατÜσιαση.
Πýλη Το Πατρταρχεßο, με επτοτολη που Ýγραψε ο πα-
ιρτÜρχηò ΑγαθÜγφλοò προφανþò καθ' υπαγüρευ-
σιγ δτερμηνεýονιαò ιουρκτκÝò θÝσετò, και την ο-
ποßα απÝστετλε οιον ΙιοÜwη Κοποδßοτρτα, Ζητοýοε
αποκατÜσταση ιων πραlμÜιων σιην προιÝρα καιÜ-
σταση, üπωò Þταν δηλαδη πprv απü την ΕπανÜστα-

Ελλαδτκßò Εκκλησßαò απü το Οικουμεντκü Πα-

Οι σχÝσειò κρüτουò κοι Cκκf,ησßοò
«νοΡκοδ€τÞθπκον» οπü τη συγκρουση γιο την
€κκηησιοστικÞ μ€τοΡΡýδμιση του Ι833
ση. Στην επτσιολη αυιη απÜντησε με πολλη δτ-
υλωματτκüτηια ο ΚυΒερνητηò, πωò δεν ηταν δυνα-
ιÞ η αποκαιÜσιαση μταò ιÜξηò πραγμÜτων με θÜση
ιο παρελθüν. Την Ýντονη ανιτθεση ιου yra το ενδε-
χüμενο να αποκατασιαθεß η Üμεση εξαρτηση των
ελλαδτκþν επαρχτþν απü ιην Κωνσιανιτνουπολη,
εßχε Þδη δταιυπþοετ απü ιον πρþτο χρüνο τηò Επα-
13. 0 ΙÜκωβοò
νÜσιασηò ο ΑδαμÜνττοò Κοροηò, υποοιηρßΖονιαò
Ρßζοò Νερουλüò,
üττ η Εκκλησßα ιηò ΕλλÜδοò Ýπρεπε να δτοτκεßτατ
εισηγητÞò προò
ανεξÜριηια αυü το Οτκουμεντκü Παιρταρχεßο, το ο-
τον 0θωνο τηò
ιδÝοò τηò
ποßο, ευρτσκüμενο μÝσα στην οθωμαντκη επτκρÜ-
ιεΙα, ηταν φυστκο να υΠοκεΙιαΙ στην εΠτρροη τηò
ονεξορτησßαò τηò
ΕλλαδικÞò
Υψηληò Πυληò: «(η Εκκλησßα) πρεπει να κυΒερ-
Εκκλησßοò νÜται απü συνοδον 1ερÝων, εκλεγμÝνων ελειfrÝ-
μ,ιò απü ιερεßò και κοσμικοÞ, καOþò επρασσεν η
αρχαßα εκκλησßα, και πlιασσει εκ μερουò σημε-
ρον αι<üμη των ομοΟρησκων Ρþσων η εκκλησßα».
Εναò πευετραμÝνοò πολτττκüò, ο ΙüχωΒοò ΡßΖοò
Νερουλüò, εßχε κατ'επανÜληψη υποβÜλετ εκθÝ-
σετò (την πρþτη τον Αυγουστο 1Β32, τη δεýτερη
προò ιον Οθοτνα αμÝοωò μετÜ την Üφιξη του στην
ΕλλÜδα και την ιρßτη, μειÜ δεκαημερο) με ιην ι-
δτüιηια του γραμματÝα τηò Επτκρατεßαò (-υπουρ-
γου) επß των Εκκληοτασττκþν kar τηò Δημ.
Εκπατδεýσεωò, ετσηγουμενοò την ανεξαρτησßα ιηò
τρταρχεßο yra ιην αποφυγη Ýμμεσων οOωμαντκþν
πιÝοεων kar εκθτασμþν με σιüχο ιην παρÝμΒαση
στα πολτιικÜ πρÜγματα τηò Ελλαδοò -κßνδυνο, τον
οποßο ωò Φανqιτþιηò μπορουσε να εκττμησετ καλÜ.
Υποδεßκνυε ωστüοο να ακολουθηθεß η κανονικÞ
οδüò, δηλαδη η προηγουμενη συνεννüηοη με τον
Οτκουμεντκü Θρüνο, þστε να επττευχθεß ιο Ζητου-
μενο χωρßò να κλοντσιεß η σχÝση με ιο Παιρταρ-
χεßο, κÜιτ που προφανþò Ýκρτνε ωò εξßσου βλαπιτ-
κü (βλ, Δημακοπουλου, «Ε»-Ιστορπτß, αριθμ. 3Β).
Οι αναφορÝò ιου ΡßΖου Νερουλου, αφου πÝρασαν
kar απü το γραμματÝα ιηò Επικρατεßαò Σπυρßδοινα
Tplxouπr, καιÝληξαν σιο μÝλοò του Συμθουλßου
ιηò Ανττθαστλεßαò που ηιαν αρμüδτο yra τα θÝμαια
Πατδεßαò, Δτκατου kar Εκκλησßαò, τον καOηγηιη
ΓΚÝοργκ Δοýντβιχ ιρον ΜÜουlερ, yro καλθτντοτη
πÜστορα που εßχε Ζησει σε περιθÜλλον βαθτÜ επη-
ρεασμÝνο απü ττò ανττληψετò τηò Γαλλτκηò Επα-
νÜστασηò. Υπü την επηρετα λοτπüν ιων θρησκευιι-
κþν του ιεποτθÞσεων και ιων πολτττκþν του αντl-
ληψεων Ýιετνε προò Ýνα συσιημα, σιο οποßο η
Εκκληστα θα υυÝκεττο οιον απüλυτο Ýλεγχο ιηò
πολττεßαò, επειδη ÝΒλεπε σιην Εκκλησßα, λüγω
ιων εμπετρτþν ιου απü ιην παρουοßα σιη Bauapra
τηò Ρωματοκαθολτκηò, Ýναν επικßνδυνο ανιαγωντ-
στη τηò κραττκηò εξουοßαò. Ενα ιÝιοτο συστημα
λοτπüν πρüτετνε μßα επτιροπη απü ιÝσσερτò λαΙ-
κουò Kar τρετò κληρτκουò. ΑνÜμεοα σιουò ιελευ-
ιαßουò σημαντικÞ ηιαν η παρουοßα ιου λüγτου αρ-
χιμανδρßτη Θεüκλητου ßDαρμοχßδη, που ωò προò
ττò οχÝσετò με ιο Πατρταρχεßο ηιαν επηρεασμÝνοò
απü ιτò τδÝεò ιου Κοραη. Στη συνÝχετα κλÞ8ηκαν

44