157

ß
Ετι
, ßΤ
"]ιÝ Ξ

ß
ß
ja
#
,*1.*

ι
.t
'-Jf--,
,τ,a,

ffi
=
'ξ1

-}

ι ß-
ΥΠOΣΤΙflΡιΞΗ ΤΗ
'' ,
 Ε^ΘιΘΕΡοτνπrΑ¸. ,, οκτΩΒΡιογ 2οο2

DTOPIKA
ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ Β, ΠΑΤΚΟΣΜΙΟΥ
ΙΙολÝμου, το οημερτνü δευιερο yra το
γεγονüò τευχοò ιου «Ε»-ΙΣΤΟΡΙΚΑ,
Το 1θ40 ξεκτνÜει με ττò γερμανικÝò
επττυχßεò σε Δανßα, Νορθηγßα, Ολλανδßα
kar Παρßστ. που πÝφ¼υν οια χÝρτα ιου
Χßιλερ. Kar με δýο οημανττκÜ βÝβατα yra
ια ελληνικÜ πρÜγματα γεγονüια: ιον
ιορπτλτσμü τηò «Ελληò» οιο λτμÜντ ιηò
Τηνου και την ελληντκη ανιεπßθεση σε
ΚορυισÜ, Αγßουò ΣαρÜντα kar
Αργυρüκαοιρο.
Το '41 ιο δεοπüΖον γεγονüò ιου πολÝμου
εßναι η επτχεßρηση «Μπαρμπαρüσα»
ενανιßον τηò ΣοΒτειτκηò Ενωσηò, που üμωò
Ýμελλε δυο χρüντα μετÜ, ιο 1θ43, να
κοσιßοετ στουò μεν Ρþσουò χτλτÜδεò
ανθρþπτνεò ΖωÝò, σιουò δε Γερμανοýò μια
καδορτοιτκη ηττα που Ýκρlνε και ιην
Ýκβαση ιου πολÝμου. Την ßδτα χροντÜ ('41)
μιεγÜλο ενδταφÝρον Ýχετ η εßσοδοò των ΗΠΑ
,lθ41 σιον πüλεμο μετÜ ιην ιαπωνικη επßΒεση
εδüφουò, στην ΕλλÜδα την αυγÞ τηò 6ηò Απριλßου
σιτò 7 ΔεκεμΒοßου σιο Περλ ΧÜρμπορ.
ΧροτττÝò γεμÜτεò γεγονüια, αßμα kar Sßα,
γεμÜτεò παραλογτσμü. Kar με ιτò μεγÜλεò
0ι μεγÜßεò μÜχεò συγκρουσετò που Ýκρßναν την τýχη ιου
πολÝμου: Ελ ΑλαμÝιν, ΣτÜλτνγκρανι,
Κουρσκ, ΛÝττε. Ευιυχþò που η ΖυγαρτÜ δεν

ιOυ ΠOßÝμOυ Ýγετρε προò ιην πλευρÜ ιου Αξονα.

ΒΑΓΓΕΔΙßΣ ΓΙΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Η ΕγΡΩπΗ ΠΟγ ΚΡΙΟΗΚΕ Ο

«ΜΠΑΡΜΠΑΡοΣΑ,» ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ποΛΞΜοΣ
Τα γερμανικÜ Εθνικο- Ελ ΑλαμÝιν,
λÜθη και σοσιαλιστικÞ ΣτÜλινγκραντ,
η αυτοθυσßα ιδεολογßα Κουρσκ
των Σοβιετικþν και διαχεßριση και ΛÝιτε

Υηεýθυνοò Ýκüοσηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Σýποξπ ýληò -
ΣýμωυΛοò Ýχδοσηò Σ' αυτü το τεýχοò συνεργÜσιπκον Δημιουργιχü
ΝΑΣΟΣ ΓΚΟΛΕλßΗΣ ΣΤΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ ΡΑΥινοΝΔοΣ Α^ΒΑΝοΣ ΘΑΝΑΣΗΣΔ ΣΦΗΚΑΣ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΠΑΣ
ΑΓΓΕ^ΟΣ Φ ΒΛΑΧΟΣ ΚΩΠΑΣ ΦΡΑΔΕΛΛΟΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΓΖΑΝ ΕΤOΠΟΥΛΟΥ

Στονιομüò . εηιμÝrιεια ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΙυΠΑΣΗΣ ΑΡΙΣΟΤΕ^ΗΣ Α ΚΑΛΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΡΩΝΙΤΗΣ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ

Μüγιμοι οwεργÜτεò ΦΑΙΔΩΝ Ι\ßΙΑΛΙΓΚΟγΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Ι/ΑΡΓΑΡΙΤΗΣ ηαραγωγÞ

ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΣΓOΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
ΗΕχτρονικÞ ÜεýΘwση istorika@θnet gr | Το παρον aaprotJrΚü παρΓ\ι ιοι bωριαν
| μαΖ] με την ΕΛΕΥΘΕΡοΤΥΠιΑ,
 σημειþσειò
Απü το «ποροf,ειπüμενο» του Χρουκοý
τπò Φρßκπò ΙΙ: οι σπμοδεμÝνοι μG το Ροζ ρüμΒο
Μνýμη Hans D.,
dignitatis humanae exemplum
πÜρχουν πιυχÝò απü ιο παρελθüν, τ'
αχνÜρτα ιων οποßων μÜιατα θα
αναναΖηιησει κανεßò σττò δÝλτουò τηò
Ισιορßαò. Eivar or οιτγμÝò εκεßνεò που
μοτÜΖουν να Ýχουν σβησιεß απü την τστορτκη
μνημη και που Ýνα πÝπλο στωπηò καλýπτετ
την κοινη μοßρα που ακολουδησαν ολüκληρεò
χτλτÜδεò ανθρþπων στο παρελOüν. Το
Ολοκαυτωμα, yra παρÜδετγμα, η πlο
φρτκταοιτκη μαΖτκη δολοφονßα αθþων
ουνανθρþπων μαò που Ýχει γνωρßσει ποιÝ η
ανθρωπüιηια, συνδÝεται στην κοτνη μαò
ανιßληψη με ιην εξολοδρευοη εκατομμυρßων
trΒραlων σια στρατüπεδα συγκÝντρωσηò. Λτγοι
εßνατ οτ μειαγενεοιεροι που γνωρßΖουν üιτ οια
αδþα θυμαια ιων ναΖß περτλαμSÜνονιαι και οι
Σßνττ kar οτ Ρüμα TσryyÜvor τηò Αναιολικηò
trυρþπηò, καδþò kar χιλτÜδεò που εßχαν την
αιυχßα να γεννηθουν με πνευμαιικÝò
δταιαραχÝò. Ακüμη λτγüιεροι ι-ßναι εκεßνοτ που
γνωρßΖουν σημερα üττ ιο ßδτο αποιρüπατο
τßμημα καιÝβαλαν kar χτλτÜδεò ομοφυλüφτλοτ.
Απü αυτÜ ια θυμαια ιηò στυγερηò δολοφονßαò
δεν επττρÝπετατ (üιωò γρÜφετ ο Theodor W.
Adorno) «να τουò στερýσουμε απü το
ελÜχισιο εκεßνο που μπορουμε, μÝσα σιην
αδυναμßα μαò, να τουò προσφερουμε: ιη
ΙΙΙΙνημοσυνη».
απüκρυψη ιηò «τδτατιερüιηιαò» αυτηò,
που cτοι κι αλλιþò χαρακιηρßΖει
δταχροντκÜ ιο φατνüμενο, αποτελουοε
οιη Γερμανßα ιου «Γ ΡÜτχ» κυρτολεκττκÜ
Ζητημα Ζωηò η δανÜτου. Γτα ιην τδεολογßα ιου
Εθντκοσοσταλτσμου (η οποßα σημετολογτκÜ, με
την απüλυιη εξιδανßκευση ιου γυμνου
αντρτκου σþματοò, προΟÜλλετ ιην
ομοφυλοφτλßα ωò μτα απü ιιò 8εμελιþδετò
ατσδηιτκÝò κατηγορßεò) αποτελοýσε η ερωιτκη
πρÜξη μεταξυ ατüμων ιου τδßου φýλου Ýνα αιτü
ια θαρυιερα «φυλεττκÜ αδικημαια».
Ηδη το 1935 οι ποτνÝò που προθλÝπει ιο Üρθρο
Ι75 του Πorvrkou Κþδικα θα γßνουν
δυοανÜλογα αυοιηρÝò: η κÜθε μορφηò
γενειηοτα ουνευρεση με το iδro φυλο, ακüμη
kar η ανταλλαγη φτλτþν, θα Βεωρεßιατ στο
εξηò «avnδrkn». Mra ετδτκη υπηρεσßα, η
«Κεντρτκη Υπηρεσßα ιου ΡÜτχ yra την
καταπολÝμηση ιηò ομοφυλοφτλßαò», Βα
συλλÝγει σιοτχεßα kar δα καταχωρßοετ στουò
φακÝλουò τηò, με ιην παροτμτþδη γερμαντκη
μεOοδτκüιηια, περßπου 95.000
«σεοημαομÝνουò» ομοφυλüφτλουò, or
περισοüιεροτ απü ιουò οποßουò ßταν δýματα
r\
ανþνυμων καιαγγελιþν.
, συλληψειò ομοφυλοφßλων που
ß Ι οιη Γερμανßα του
\-/ "ο"υυατοιτοτηθηκαν
Γ ΡÜιχ καιÜ ιη δεκαειßα Ι935-1945
ηταν περßπου 50.000. Απü αυιουò 15 με 20
χτλτÜδεò θα οδηγη8ουν σια σιραιüπεδα
συγκÝντρωοηò, οπου, εκιοò απο ιην
καιαναγκαοιικη εργαοßα, θα υποβληδοýν σε
δταδτκαοßα «αναπατδαγþγησηò», Πολλοß ηιαν
εκεßνοτ που, yra να αποφýγουν τον εγκλετσμü
ιουò οιο οιρατüπεδο συγκÝντρωσηò.
προιßμησαν τον «εδελονττκü,, ευνουχιομü ιουò,
Ýνα «προνüμιο» που τουò υαρεßχε εναλλακττκÜ
ιο καθεοτþò. Or χετρουργτκÝò εγχετρησετò yra
ιον «εθελονιτκü» αυιü òυνουχτομü γßνονιαν
üλεò οτο νοσοκομεßο ιων φυλακþν ιου
Νιßσελνιορφ. Ο αρτθμüò εκεßνων. οι oπoior αιιü
ιτò κακουχßεò και τα πανιοετδη «πετρÜματα»
δεν ειÝΖησαν τελτκÜ υπολογßΖετατ περßττου
οτιò 12,000.
Το νομτκü καθεσιþò των ομοφυλοφßλων του
ναΖτσιτκοý Πorvrkou Κþδικα δταιηρηθηκε σιη
Δ. Γερμανßα μθχρτ το 1990, üπου ιο αρτδμηττκü
«175» (η ανιßοιοτχη παρÜγραφοò) αποιελουσε,
σιον καθημòρινü λüγο. συνþνυμο για ιην
ομοφυλοφτλßα. Ειανορθþσετò η χρημαιτκÝò
αποΖημτþοετò yra üσουò ομοφυλüφτλουò-
Βυματα τηò ναΖτσιτκηò δηριωδßαò επÝΖησαν
ιελτκÜ δεν Ýχουν, μÝχρτ οημερα, καταβληθεß
απü ιο γερμανικü Δημüστο.
Φαßδων Μαλιγκοιfrηò
α χαρÜματα τηò 31ηò Αυγοýστου 1939 or Γερμανοß ετσβÜλλουν σιην Πολωνßα. Εξι
μÝρεò πριγ Χßτλερ kar ΣτÜλτν εßχαν αποφασßσετ με κυνισμü τη δταßρεση τηò Πολωνßαò
και την προσÜριηση ιου δυιτκοý ιμηματüò ιηò σιη Γερμανßα, του αναιολτκοý στη
ΣοβτεττκÞ Ενωση [θλ. μυσιτκü Πρωιüκολλο Γερμανοσοθτειτκοý Συμφþνου Μη
ΕπýÝσεωò Μολüτοφ-Ρßμπεντροπ, Μüσχα 25 Αυγοýσιου 1939],
Σιτò 3 Σεπιεμθρßου η Μ. Βρειανßα και η Γαλλßα κηρýοοουν τον πüλεμο ενανιßον τηò
Γερματßαò, Ο Β'Παγκüσμτοò Ýχετ ξεσπÜσετ,
Το ΣεπτÝμΒρτο ιου 1939 ο Χßτλερ, Ýχονιαò ανατρÝψει üλουò τουò üρουò τηò Συνθηκηò
των Βερσαλτþν, δτÝθειε εκατü μεραρχßεò Üριτα εκυατδευμÝνεò, Ýξτ τεθωρακτσμÝνεò με
2.400 Üρματα μÜχηò «ΠÜντσερ» Kar 4.733 μαχηιτκÜ αεροπλÜνα: θομΒαρδτσττκÜ
κÜθειηò εφüρμησηò (Στουκαò) για θομθαρδτσμουò ακρτΒεßαò απü μτκρü ýψοò, μεσαßα
ΒομθαlýτσυκÜ yra στραιηγτκοýò θομθαρδτσμουò πüλεων kar οχυρþν, καταδτωκιτκÜ
Κ.α.
Or Συμμαχοτ εßχαν περτσσüτερα αεροσκÜφη, αλλÜ ιην αεροπορτκη τουò δυναμη
αποτελουσαν πολλοß kar ποτκßλοτ τýποτ, μερτκοß μÜλτστα απαρχατωμüνοτ. Η
ΛουφτΒÜφε, ανττθÝιωò, λüγω προωθημÝνηò ιεχνολογßαò κτνητßρων kar σχεδßου
αεροσκαφþν, Βρτοκüιαν σε πλεονεκττκß επιχετρηστοκÞ θÝση,
«Η Βρεταντκη υολεμικη αεροπορßα, ΒÝΒαη, εßχε αρχßσετ να παρÜγετ ιο Ι939 Ýνα
σýγχρονου ιυπου καιαδτωκττκü, ιο ΧÜρτκεßν (Harricane, "Τυφþναò") kar Ýναò ακüμη
παλατüτεροò ιýποò, ιο ΣπττφÜτρ (SpitΓlre), εßχε δοθεß στην παραγωγÞ, αλλÜ μüνο απü
ιο 1θ40 Üρχτσε να καιασκευÜΖειατ σε μεγÜλουò αρτθμοýò. Απü τα 634 γαλλτκÜ
καιαδτωκττκÜ, το 1θ3θ, τα 131 Þιαν απαρχατωμÝνα, καθωò Kar ιο συνολο σχεδüν των
463 βομβαρδτσττκþν» (ΠÜυυροò-Λαρουò-ΜπρττÜwικα, τ. 50, σ, 32).
ΑπÝνανιτ σττò 106 μεραρχßεò τηò ΒÝρμαχι η Γαλλßα δτÝθειε θ0 μεραρχßεò πεΖτκοý, η
Μ. Βρειανßα 10 μεραρχßεò (μηιροπολτττκÝò δυνÜμετò ΑγγλογÜλλων) kar η Πολωνßα
(το ΣεπτÝμθριο του'3θ) παρÝτασσε 30 μεραρχßεò πεΖτκοý, 12 ταξταρχßεò τππτκοý και
μßα ιε8ωρακτσμÝνη. Οι Σýμμαχοτ δτÝθειαν σχεδüν ιον ßδτο αρτθμü αρμÜτων μÜχηò με
ια ΥερμανιΚα.
Σιη θÜλασσα ο συσχειτσμüò δυνÜμεων Þιαν σε ΒÜροò ιηò Γερμανßαò. Or Συμμοχοτ
δτÝθειαν πολý περτσσüτερα μεγÜλα σκÜφη επτφστεßαò. Παρ' üλ' αυιÜ ια γερμανικÜ
υποΒρýχτα εßχαν σημανιτκß δρασιηρτüιηια. Σιτò 17 ΣεπιεμΒρßου 1θ3θ θυθτσαν ιο
θρεταντκü αεροπλανοφüρο «ΘαρραλÝοò» Kar σττò 14 Οκιωθρßου το Βρετανικü
θωρηκιü «ΒαστλτκÞ Δρυò» kar Üλλα μτκρüιερα.
Η kupra δταφορÜ ανÜμεοα σε ΣυμμÜχουò kar Γερμανοýò, που εξηγεß την apxrkn
γερμαντκη «παλßρροτα» σ' üλα ια μüτωπα, ενιοπßΖετατ κυρßωò στη στρατηγτκÞ του
«αστραπταßου υολÝμου». Συμφωνα μ' αυιßν «ια ΠÜνισερ Ýπρεπε να χρηστμοποτουνται
κατÜ μεγÜλουò οχημαιτσμοýò σε Üμεση συνεργαοßα με το μηχανοκßνητο πυροΒολτκü,
να ανοßγουν ρηγμαια σττò εχ8ρτκÝò γραμμÝò και να απομονþνουν τμημαια εχθρτκου
στρατοý, ια οποßα θα ατχμαλþττΖαν μηχανοκßνητεò μεραρχßεò γερμαντκου πεΖτκοý, ια
Üρμαια μÜχηò Ýπρεπε Ýπεττα να προχωρουν θαθýτερα επαναλαμθÜνονιαò ιον κυκλο
[Δüγμα ΓκουνιÝρταν]. Στο σχÝδτο αυιü συμμειÝχουν τα ΒομΒαρδτσιτκÜ κÜθειηò
εφüρμησηò Στοýκαò» (MuprτÜwrka, ü.π., σ. 32).
Η πρþιη συμμαχτκß νßκη απÝνανιι σιον Αξονα, που ενθÜρρυνε ιην ιρομαγμÝνη
Ευρþπη, Þταν η ελληντκÞ. Εναò.., «Μαραθþναò» σια χιονισμÝνα βουνÜ ιηò ΑλΒανßαò
με εφ' üυλου λüγχη που αφýπντσε ιην παγκüσμτα συνεßδηση.

Νßκοò ΒαιβιÜιιπασηò

5
ΑπριΖιιοΣ_ΜΑιοΣ Ι94ι
του ΓιΩριογ Χηροτ,{ ιτΗ
ιστορικοý - αρχειονüμου στο Ελ\η,ι,ικü Λογοτε\γικü
και Ιστορικü Αρχεßο (ΕΛΙΑ)
ßττα kar σκοποß τηò γερμαντκηò επßθεσηò
Αν kar τα ΒαλκÜντα δεν περτλαμΒÜνονταν στουò
αρχτκοýò πολεμτκοýò οτüχουò ιου, ο Χßτλερ ανα-
γκÜοτηκε να δρÜσετ μειÜ ιην αποτυχημÝνη τιαλτ-
κη επßθεση εναντßον ιηò ΕλλÜδαò. Σκοπüò ιηò γερ-
μαντκηò επÝμΒασηò ηταν η αποτροιη εγκαιÜσια-
οηò Βρεταντκþν σιραιευμÜιων σιην περτοχη kar
δημτουργßαò βαλκαντκοý μειþπου, καιÜ τα πρüτυ-
πα ιου Α Παγκοσμßου ΠολÝμου, γεγονüò που δα α-
πετλουοε τα νþια ιων δυνÜμεων που θα λÜμSαναν
μÝροò στην επτχεßρηση «Μπαρμπαρüσα», την εl-
σβολη δηλαδη σιη ΣοβτειτκÞ Ενωση. Το ιελτκü
οχÝδτο επßθεοηò μορφοποτηOηκε σττò 13 Δεκεμ-
Βρßου ιου 1940 με την «υπ' αρτθμ. 20» ε,υτολÞ του
Χßτλερ που Ýλα3ε την κωδτκÞ ονομασßα επτχεßρη-
ση «Μαρßτα».
Η επτχεßρηση θα δτεξαγüταν συμφωνα με ττò αρ-
ΓερμανικÞ
χÝò του κεραυνοOüλου πολÝμου. Το χιυπημα Ýπρε-
φÜλαγγα αρμÜτων
πε να εivar συντρτπιτκü kar γρßγορο yra να μην
διασταυρþνεται
υπÜρξετ μεγÜλη καΒυσιÝρηοη στην Ýναρξη τηò ε-
με κοτεστρομμÝνο
κομβüι του πτχεßρησηò «Μπαρμπαρüσα». Η 12η ΣτραττÜ, που
ουγκροτηθηκε γτα ιο οκοττü αυτü, δτÝθειε, σιην ιε-
ηττημÝνου
γιουγκοσλοβικοý λτκÞ ουνθεσß ιηò, ιÝσσερτò ιεθωρακτσμÝνεò με-
στρατοý ραρχßεò, ιρετò ορετνÝò, μßα μηχανοκßνητη, πÝνιε
6
μεραρχßεò πεΖικου, ιρετò οχηματτσμουò SS (μßα με-
ραρχßα, δυο εντσχυμÝνα συνιÜγμαια) και ιην υπο-
σιηρτξη των 650 αεροσκαφþν του Βου Σþμαιοò Αε-
ροπορßαò. Ολεò αυιÝò οτ δυνÜμετò ουγκενιρþθηκαν
σιη Βουλγαρßα απü τη Ρουμανßα, περνþνιαò τον
Δουναβη με τη μεγαλýιερη πλωιη οιραττωιτκη γÝ-
φυρα που καιασκευαοτηκε ποτÝ.
Το ΜÜρττο ιου 1θ41 Ýναò μεγÜλοò κßνδυνοò α-
πεßληοε τα οχÝδτα ιηò επτχεßρησηò. Σιτò 26 ιου μη-
να, πραξχüπημα ΣÝρθων, κυρßωò, αξτωμαιτκþν α-
νÝιρεψε ιη συμφωνßα συμμειοχηò ιηò Γτουγκο-
ολα3ßαò στον Αξονα, αφηνονταò ακÜλυυια ια πλÜ-
yra των γερμαντκþν δυνÜμεων που θα δρουσαν
οιην ΕλλÜδα. Η γερμαντκÞ αυÜντηση δüθηκε α-
μÝσωò kar σττò 27 Μαριßου αποφασßστηκε η ετσβο-
λÞ σιη ΓτουγκοσλαΒßα («επτχεßρηση 25»).
Γτα το οκοπü αυιü Ýγτνε ανασυγκρüτηση των δυ-
νÜμεων τηò 12ηò ΣιραιτÜò Kar συγκροιÞθηκε ε-
σπευομÝνα η 2η ΣτραιτÜ για την επßθεοη απü τα
θüρετα kar θορετοαναιολτκÜ. Or μονÜδεò ιηò 2ηò
ΣτραιτÜò (δýο ιεθιορακτσμÝνεò μεραρχßεò, μßα ο-
ρετνη, τÝσοεριò μεραρχßεò πεΖικου, μßα μηχανοκι-
νητη) συγκεντρþδηκαν απü δτÜφορεò περτοχÝò τηò
Ευρþπηò (Γαλλßα, Γερμανßα, ΤσεχοσλοΒακßα) σε
ενιυπωστακÜ συνιομο χρüνο, üπωò kar ο 4οò Αε-
ροπορτκüò Στüλοò (744 αεροσκÜφη) που δα ιτò υπο-
σιηρτΖε. ΕπετδÞ οτ δυνÜμετò αυτÝò δεν θα ηιαν δra-
θεστμεò σιτò 6 Απρτλßου, ημερομηνßα Ýναρξηò τηò
επτχεßρηοηò «Μαρßια», αποφασßσιηκε η επßθεση
εναντßον ιηò Γτουγκοσλο3ßαò να εξελτχθεß κλτμα-
κωτÜ. Ειστ η επßθεοη απü αναιολτκÜ 8α ÜρχτΖε οττò
Β Απρτλßου kar η επßθεση απü Βüρετα σιτò 10 Aπpr-
 Πߧ
λßου. Or δυνÜμειò που ενιÜσσονιαν σιην επιχεßρη-
οη ενανιßον ιηò ΕλλÜδαò θα ÜρχτΖαν κανοντκÜ την
επß8εσß τουò.
Η οτlηττωυχη κατÜσταση στη Γτουγκοσλοβßα
κ(π σΕην ΕλλÜδα
Η ΓτουγκοσλαΒßα και η ΕλλÜδα λßγα μπορου-
σαν να αντττÜξουν απÝνανττ σε αυτüν τον εντυπω-
στακü üγκο πυρüò. Ο γιουγκοολα3τκüò στρατüò
δτÝθειε απαρχατωμÝνο οπλτσμü, τα αμυνιτκÜ σχÝ-
δτÜ ιου ßιαν ανεπαρκÞ, ενþ or εθντκοß ανιαγωνι-
ομοß υπÝσκαπιαν ιην ενüιητÜ του κατ ιου επÝβαλ-
λαν την υπερÜοπτση ιου συνüλου ιου ομοσπονδτα-
κου εδÜφουò. ΕπτυλÝον, η χþρα ßιαν ττερτκυκλω-
μÝνη απü συμμÜχουò ιου Αξονα.
Ο κυρτοò üγκοò ιου ελληντκου στρατοý (δεκαιÝσ-
σερτò μεραρχßεò) ηιαν καδηλωμÝνοò σιην Αλβα-
νßα. ΠαρÜ ιην επττυχÞ ατιüκρουση τηò τταλτκßò «ε-
αρινηò επßθεοηò», η καταπüνηση των ιμημÜτων η-
ιαν εμφανηò. Η οκοπτμüτητα δταιηρηοηò ιηò νßκηò
επß ιων Ιταλων kar ο φüθοò δýλυοηò, καθτστοýοαν
επßφοΒο το ενδεχüμενο σýμπτυξηò.
Γτα την Ýκβαση ιων μαχþν με τουò Γερμανουò
δεν υπηρχαν αμφýολßεò, καθþò ιην Ýλλετψη δυ-
νÜμεων δεν μπορουσε να ανιτσιαθμßσετ οýιε ιο
Βρειαντκü Εκσφαιευτικü Σþμα (περßπου 54.000 Üν-
δρεò, απü τουò οποßουò μüλιò οτ 30.0Φ ηιαν μÜχτ-
μοτ), που οιÜλθηκε κυρßωò yra πολτικοýò λüγουò.
Η συνθεση ιου σþμαιοò απü σιραιεýμαια ιων κιη-
σεωγ που απρüθυμα στÜλθηκαν απü ιτò χþρεò ιουò,
συντοιοýσε ηδη Ýνα πρüΒλημα, που ουιε η μετονο-
μαοßα του σε ΑυστραλονεοΖηλανδτκü Σþμα Σιρα-
ιου, σιη διÜρκεια ιων μαχþγ μπüρεσε να λýσετ.
ΜονÜδα του
Την κατÜσταση δυσκüλεψε η απüφαοη yra καιÜ- γερμανικοý
ιμηση των ελληνοΒρεταντκþν δυνÜμεων σε δυο πεζικοý περνÜ
μÝτωπα: σια ελληνοβουλγαρτκÜ συνορα (ελληντκÜ οπü τουò
τμημαια) και οιη γραι,ιιη ΚαßμακισαλÜν-ΒÝρμιο- πρüποδεò του
ΑλτÜκμοναò-Ολυμτιοò (ελληνοΒρεταντκÜ τμημα- 0λýμπου
ια). Το θÝμα αποτÝλεσε ανττκεßμενο Ýντονων συΖη- κοτευθυνüμενη
ιησεων, αλλÜ, üπωò και σιην περßπιωση ιηò Γτου- προò την ΑθÞνο,
καθþò το
γκοσλαΒßαò, φατνüιαν χετρüιερο να αφεθεß χωρßò
ελληνικü μÝτωπο
υυερÜσπιση Ýνα μεγÜλο μÝροò ιου εθντκοý εδÜ-
Ýχει κατορρεýσει.
φουò.
Κüτω, Ýνο
ΕτσβοJ\Þ σm Πουγκοσλοβßα
απαρχοιωμÝνο
Η επßθεση στη Γτουγκοσλαβßα εßχε κυρßωò δυο
ýρμα του
στüχουò: ιη γρηγορη καιÜληψη ιου Βελιγραδßου
γιOυγκοσλOβικοý
Kar τη χρηστμοποßηοη του γτουγκοσλαβτκου εδÜ- οτρατοý, εýκολη
φουò για την εισβολÞ σιην ΕλλÜδα. λεßα γιο τα
Η πρþτη ημÝρα του πολÝμου Üρχτσε με τον ανθ-
γερμOνικü
λÝηιο ΒομΒαρδτσμü του Βελτγραδßου kar ιου ουνü- ΠÜιττσερ
λου ιων γτουγκοολαΒτκþν οτραττωττκþν εγκαια-
στÜσεων. Η πüλη τσοπεδþθηκε, η κυΒÝρνηοη Σ-
μοθττò αναγκÜστηκε να την εγκαταλεßψετ kar η
σιρατιωιτκη υυοδομη ιηò ΓτουγκοσλαΒßαò κατα-
σιρÜφηκε. ΠÜνω απü 12.000 υπολογßΖοντατ or νε-
κροß μÝχρι υò Β Αυρτλßου. Γτα πολτιτκουò λüγουò
δòν ΒομΒαρδßσιηκε η Κροατßα.
Or χερσαßεò επτχετρßσετò προò ιο Βε-
λιγρÜδι Üρχιοαν δυο μÝρεò αργüιε-
ρα (οτιò Β Απριλßου). Την επüμε-
νη μÝρα or ΓτουγκοολÜβοτ υπο- ß
χρεþθηκαν να αποσυρθοýν πßοω
απü ιον ποιαμü ΜορÜθα, ιελευ-
ιαßο εμπüδτο πprv απü ιο Βελτ-
γρÜδι. Απü ΒορρÜ or δυνÜμετò ιηò )
 2ηò ΣτραιτÜò, αφου εξασφαλτοαν οιο διÜσιημα 6-
10 Απρτλßου ιτò γÝφυρεò ιων ποιαμþν ΝιρÜθα kar
ΣÜθα, Üρχτσαν την κυρßωò επßθεσÞ τουò σιιò 10
Απρτλßου δτÜ μÝσου των κοτλÜδων των ποταμþν
αυιþν, rrou οδηγοýσαν στο ΒελτγρÜδτ. Την ßδτα η-
μÝρα καταληφθηκε ιο ΖÜγκρεμπ Kar ο συνταγμα-
ιÜρχηò ΚθÜτερνικ ανακηρυξε την ανεξαρτησßα
τηò Κροατßαò.
Η γερμαντκη επßθεση ηταν συντρτπττκη. Την
Kuprakn ιου ΠÜσχα, 13 Απρτλßου 1θ41, ιρειò ιεθω-
Εναò οτροπþτηò ρακτσμÝνεò μεραρχßεò kar μßα μεραρχßα SS εισερ-
του Βρετονικοý χονταν οιο ΒελτγρÜδτ απü üλεò ττò καιευθυνσετò.
Εκοτρατευπκοý Στιò 15 Απριλßου τα πρþια γερμαντκÜ ιμημαια Ý-
Σþματοò στην
μπατναν σιο ΣερÜγεΒο και ιην ßδτα μÝρα ο Σßμο-
Ελλüδα, Βτιò kar η κυΒÝρνηση ιου εγκαιÝλετπαν ιη χþρα. Η
εξοιττλημÝνοò κοι συνθηκολüγηοη τηò ΓτουγκοσλαΒßαò υπογρÜφιη-
αιχμÜλωτοò των
κε σττò 1Β Απριλßου.
Γερμανþν. Κüτω,
Η επßθεση οτην ΕλλÜδα
η μεγαλýτερη οτην Το γερμαντκü οχÝδτο επßδεοηò ενανιßον τηò
ιστορßα πλωτÞ
ΕλλÜδαò προÝθλεπε δýο κυρτουò Üξονεò επßθεσηò:
στρατιωτικÞ
το ΧνΙΠ Ορετνü Σþμα Σιρατοý (5η κατ 6η ΟρετνÝò
γÝφυρα την οποßα
κοτασκεýοσαν οι
Μεραρχßεò, 125ο εντσχυμÝνο Σýνιαγμα ΠεΖτκου,
Γερμανοß γιο νο 72η Μεραρχßα ΠεΖτκοý, 2η ΤεθωρακτσμÝνη Με-
περüσουν τον ραρχßα) θα δτασπουσε ιη «γραμμη ΜειαξÜ» σια
Δοýναβη και δßπλα ελληνοΒουλγαρτκÜ συνορα, 0α καιαλÜμθανε ιη
ο ΠειραιÜò Θεσοαλονßκη και θα δτεξηγε μετωπτκη επßθεση ε-
βομβαρδßζετοι απü ναντßον ιων θρεταντκþν θÝσεων. Το XL Τεθωρα-
τα γερμονικÜ κτσμÝνο Σþμα Σιραιου (9η ΤεθωρακτσμÝνη Με-
Στοýκοò στιò ραρχßα, εντσχυμÝνο σýνιαγμα SS Σωματοφυλακη
αρχÝò Απριλßου «Αδüλφοò Χßτλερ», kar 73η Μεραρχßα ΠεΖτκου) θα
,ι94,ι
χρηοτμοποτουσε το γτουγκοσλα3τκü Ýδαφοò yra να

δτασπÜοετ τον αμυνττκü ουνδεομο ΕλλÜδαò- Γιου-

Σκοπüò τηζ γ€ρμονικÞò €πÝμΒοσπò Þταν η
γκοολαθßαò, να υπερκερÜοετ τη Βρειανικη αμυντι-
αΠβτρ§πη €γΚοτܧτ§αηò Βρeτανþν κη τοπο8εοßα απü δυττκÜ και να δτετοδυοετ βαθτÜ
και δη |αυργßαò ΒαRκε:ν*κοý μετþmοι: οιο ελληντκü Ýδαφοò μÝοω του Üξονα Μοναστηρτ -

Φλþρwα-ΚοΖÜνη, αποκüπτονταò ιτò οδουò συμπιυ-

ξηò των ελληντκþν δυνÜμεων οιην Αλβανßα.
Η επßδεση σιην ελληνοβουλγαρτκη μεθüρτο, τδτ-
αßτερα σιη «γραμμη ΜεταξÜ», Üρχτσε με σφοδρü-
τηια σττò 6 Απρτλßου. Η γραμμη δτασπÜσιηκε στο
ΜπÝλεò, αλλÜ Ýμεινε αρραγηò στην περτοχη Στρυ-
μüνα-ΝÝστου. Τη λυση Ýδωσε η κυκλωιτκη κßνη-
ση τηò 2ηò ΤεθωρακτσμÝνηò Μεραρχßαò απü ιο yr-
ουγκοσλαΒτκü Ýδαφοò. Η καιÜρρευση ιηò yrou-
γκοσλαΒτκηò Üμυναò οδßγησε τη μεραρχßα σια
πρüθυρα ιηò Θεσσαλονßκηò μÝσω ιηò κοτλÜδαò του
Αξτου. Σττò θ Απρτλßου το Τμημα ΣτραττÜò Αναιο-
λτκηò Μακεδονßαò αναγκÜστηκε να ουνθηκολογη-
σει. Το γεγονüò κλüντσε το ηθτκü ιων ελληντκþν
στρατευμÜτων σιην Αλβανßα και ια πρþτα σημÜδτα
δτÜλυσηò Üρχτσαν να γßνοντατ οραιÜ. Ττò επüμενεò
ημερεò η δτÜλυση θα λαμΒανε μεγÜλεò δτασιÜσετò.
Παραλληλα, εξαπολυ8ηκαν σφοδροß αεροπορτ-
κοß ΒομΒαρδτσμοß σια μετüπισθεν. Το λτμÜνι ιου

ΠÜνω, απü την
πρþτη μÝρο του
πολÝμου κατü τηò
Γιουγκοσλαβßαò
(7 Απριλßου
,l941)
η ΛουφτβÜφε
Üρχισε να
ισοπεδþνει το
ΒελιγρÜδι.
Δßπλα,
γερμαυκü
πυροβολικü αρχßζει
απü βουλγορικü
Ýδοφοò τον
κανονιοβολισμü τηò
«γρομμÞò ΜετοξÜ»
ΠετρατÜ κατασιρÜφηκε μαΖß με πολλÜ εμπορτκÜ
πλοßα. Αλλα αοττκÜ κÝντρα παρουσßαΖαν ßδτα ετ-
κüνα (Βüλοò, ΔÜρτοα, Δαμßα, ΣκαραμαγκÜò). Ηιαν
οαφÝò üιτ η γερμαντκη επß8εση δεν εßχε καμτÜ
σχÝση με τιò μεχρτ ιüιε εμπετρτεò.
αυιüχρονα με ιην επßθεση στα ελληνο-
θουλγαρικÜ σýνορα Üρχτσε η επß8εση οτη
νüιτα Γτουγκοσλαβßα. Σττò 9 Απρτλßου or
Γερμανοß Ýφθασαν σιο Μοναστηρτ. Την ε-
πομÝνη η Σωματοφυλακß «Αδüλφοò Χßι-
λερ» λÜμΒανε επαφη με ιην ιοποθεοßα ιου Κλετδτ-
οý σια ελληνογτουγκοσλαβτκÜ σýνορα. Η Üμυνα
ιων Αυσιραλþν σιη δτÜβαοη του Κλετδτου δταοπÜ-
στηκε σιτò Ι2 Απριλßου και ο κýριοò üγκοò ιου σþ-
μαιοò πÝρασε στην ΕλλÜδα.
Η καιÜρρευση ιηò γτουγκοσλαΒικηò Üμυναò αιφ-
ντδßασε ιουò αμυνüμενουò. Ακολουθησαν δταιαγÝò
συμυτυξηò των θρεταντκþν δυνÜμεων σε θÝσετò πß-
οω αυü ιον ΑλτÜκμονα (11 Απριλßου) kar οιη
γραμμη Θερμοπυλþν (13 Απρτλßου). Η ανιßοιοτχη
συμυτυξη των ελληντκþν δυνÜμεων ιηò Αλθανßαò
(Τμημα ΣιραιτÜò Δυττκηò Μακεδονßαò, Τμημα
ΣτραιτÜò Ηυεßρου) Üρχτσε, καθυσιερημÝνα, σιτò 12
Απρτλßου, Η επτχεßρηοη üμωò κατÝστη ανÝφτκτη
λüγω τηò ραγδαßαò προÝλαοηò των Γερμανþν kar
ιηò διÜλυοηò ιων μονÜδων που ουμπτυοσονταν υπü
δυσμενÝστατεò συνθηκεò.
Σττò 1θ Απρτλßου η Σωμαιοφυλακη «Αδüλφοò
Χßτλερ», παρÜ ιτò επτμÝρουò αψιμαχßεò Kar με ιη
βοÞθεια ιηò ΔουφιΒÜφε, καιÜφερε να φ8Üσετ σια
πρüθυρα ιων Ιωαwßνων. Την επομÝνη ο ανττσιρÜ-
ιηγοò Γεþργτοò ΤσολÜκογλου, με τη σýμφωνη
γνþμη üλων ιων δτοικητþν των σχημαιισμþν, Ý- Κοτüκοποι σλλÜ
σπευσε να υπογρÜψετ πρωιüκολλο συνOηκολüγη- ΙκονοποtημÝνοι
σηò προκετμÝνου να αποιρÝψετ ιην αποσυνθεση Γερμαυοß
του στραιου και ιην παρÜδοση στουò Ιιαλουò. Or ü- οτρατιþτεò
por τηò συνθηκολüγηοηò Üλλαξαν ιτò επüμενεò η- ποζÜρουν μετÜ την
κοτüληψη τηò
μÝρεò απü τουò Γερμανουò yra να τκανοποτηθοýν «γρOμμÞò Μετοξü»
or τιαλικÝò πτÝοετò.
στη Μοκεδονßα.
Ανιß8ετα με την απüλυτη ευτιυχßα δυττκÜ, η επß-
Κüτω, ο οτρατηγüò
8εση των γερμαντκþν αρμÜιων εναντßον ιων Βρε-
ΓεþργιOò
ιαντκþν θÝσεων στα ΣÝρΒτα αποκροýσιηκε επιιυ-
ΤσολÜκογλου
χþò. Ωστüοο, η υορεßα ιουò απü τη Φλþρτνα προò
υπογρÜφεt το
τα ΣÝρθτα απÝκοψε ττò οδοýò συμπτυξηò των δυο πρωτüκολλο
μεραρχτþν του Τμημαιοò ΣτραιτÜò Κενιρτκηò Μα- πορÜδοσηò που του
κεδονßαò δυττκÜ ιου Üξονα Φλþρτναò-ΚοΖÜνηò, με υπαγüρευσαν οι
αποιÝλεσμα τη δτÜλυση ιου εξασθενημÝνου αυιου Γερμανοß (οπü το
σþματοò. Απü ττò 16 Απρτλßου or μüνοτ που πολε- βιβλßο του Βüσου
μουοαν ιουò Γερμανοýò ßταν ουοτασιτκÜ or Üνδρεò Μαθιüπουλου
του Βρεταντκοý Εκστραιευττκοý Σþμαιοò. «Εικüνε§ ΚατοχÞò»,
Στα δεξτÜ τηò θρειαντκηò αμυνιτκηò γραμμηò, or Εκδüσειò
μÜχεò στα στενÜ ιου Πλαιαμþνα και στον Πηνετü «Μετüπη»,
δτßρκεοαν τρειò ημÝρεò (15-1Β Απριλßου), fε μειω- ΑθÞνα 1θ80)
Απü τοι.ιζ 54.ΦΟΟ üνδρεò του Βρ€τονικοý
Εκστρατευτικοý Σþμοτοò που cστüßΙπσον
§την Εf,f,üδα μüνο οι 3Ο.αΟΟ þταν μüχιμοι
πτκÝò επτθÝσετò Kar υπερκÝραοη των Βρεταντκþν
θÝοεων απü ττò νüττεò πλαγτÝò του Ολυμπου, χωρßò
να καταφÝρουν να εμποδßσουν ιη συμπιυξη ιων
Βρειανþν προò ιτò Θερμοπυλεò. Γτα ιην περτκý-
κλωοη ιηò αμυνττκηò τοπο8εσßαò σιον Ολυμπο, α-
πü δυττκÜ, γερμαντκÜ ιεθωρακτομÝνα kτvnθnkav
προò ιη Δαμßα αυü τα φεθενÜ. Or Üθλτεò οδτκÝò
συνθηκεò καθυσιÝρησαν τη γερμαντκη προÝλαση
kar Ýιστ üιαν or Γερμανοß Ýφθασαν σιη Λαμßα (1θ
Απριλßου) η Βρεταντκη υποχþρηση προò υò Θερ-
μοπυλεò εßχε Þδη επτιευχθεß.
Ηιαν φανερü üιτ οποταδηποτε σκÝψη yra συνÝ-
χτση τηò ανιßοτασηò Þιαν Üσκοπη kar δα προκα-
λουσε υερτσσüτερεò καιασιροφÝò οιη χþρα. Σττò 1Β
Απριλßου σε συσκcψη που Ýγτνε στα ανÜκτορα υπü
9

Γερμονικý κομβüι
περνý τον την προεδρßα του βαστλτÜ αποφασßστηκε η εκκÝ-
Πηνειü ποτομü νωση τηò χþραò απü ιο Βρεταντκü Εκσιρατευττκü
κοτερχüμενο Σþμα. Η υßεση kar η Ýνταση των σττγμþν οδßγη-
προò την ΑθÞνα. σαν σιην αυιοκτονßα ιον πρωθυπουργü ΚορυΖη.
Στην κορυφÞ, οι Σττò 23 Απρτλßου ο θαστλτÜò kar η κυθÝρνηοη
οχυρþσειò τηò Ταοýεφý Ýφυγαν yra την Κρηιη. Την ßδτα μÝρα
«γρομμÞò
υπογρÜφτηκε στη Θεσσαλονßκη ιο τελτκü πρωιü-
ΜεταξÜ» κοντÜ
κολλο συνθηκολüγησηò.
στο Ροýπελ, μετÜ
Ακολουθησε Ýναò αγþναò με το χρüνο και η εκ-
την επßθεση τηò
στρατεßα ÝλαΒε τη μορφη καταδßωξηò ιων Βρειαντ-
ΒερμOμ
κþν στρατευμÜτων. Σιτò 22 Απρτλßου Üρχτσε η επτ-
θýαση ιων θρεταντκþν στραιευμÜιων απü δτÜφο-
ρουò üρμουò κατ αγκυροΒüλτα ιηò Αιιτκßò και ιηò
ΠελοποwÞσου, ενþ δτεξÜγονταν or μÜχεò σιο σιε-
νü ιων Θερμοπυλþν (22-25 Απριλßου).
Σιτò 27 Απρτλßου or Γερμανοß μπßκαν στην ΑθÞ_
να. Μßα ημÝρα πρτν, 800 αλεξτυιωιτστÝò καιÝλαθαν
τη διþρυγα τηò Κορßν8ου προκετμÝνου να αποκü-
ψουν την υποχþρηση ιων Βρεταντκþν τμημÜτων, ια
οποßα, üμωò, θρßσκονιαν Þδη σιην Πελοπüwησο.
Σιτò 2θ Απρτλßου γρÜφτηκε εντυπωστακÜ ο επßλο-
γοò ιηò επτχεßρησηò «Μαρßτα» με την ατχμαλωσßα
7,000 Üοπλων Βρειανþν σιην ΚαλαμÜια, üυου πε-
Η γερμονικÞ επßδεση στο Βοßκüνια
Þτον η τ€η€υτοßο επιτυχημÝνη òπ!χcßΡηση
Κ€ΡουνοΒüßΙου ποf,Ýμου
10
ρßμεναν ιην επτθßβαση τουò σε πολεμτκÜ πλοßα.
Η καιÜληψη ιηò νηοιωιικηò χþραò ολοκληρþ-
8ηκε ιο ΜÜτο απü το ΧΧΧ Σþμα Στραιου.
ΚατÜληψmmò ΚρÞmò
ΑπÝμενε η Κρßιη, üυου εßχε μεταφερθεß σημα-
νιτκü μÝροò απü ττò δυνÜμετò που εγκατÝλειψαν
ιην ΕλλÜδα. Την υπερÜσπιση ιου νησιου ανÝλα-
θαν περßπου 32.000 Βρειανοß kar 12.000 Ελληνεò,
ΠαρÜ τον ενιυπωστακü üγκο ιουò οτ δυνÜμετò αυτÝò
Ýπασχαν σιουò ιομεßò τηò δτοßκησηò, ιων επικοινω-
ντþν kar ιου οπλτσμοý. Η kuprapxia του Βρεισττ-
κοý στüλου þ8ησε ιουò Γερμανουò να επτλÝξουν
ιην αυü αÝροò κατÜληψη του νηστοý, κατνοτομþ-
νιαò yra Üλλη μτα φορÜ σε αυτüν ιον πüλεμο. Γτα
το σκοπü αυιü χρηστμοποτÞθηκαν 1.350 αεροσκÜ-
φη, απü ια οποßα ια 550 μειαγωγικÜ. Το σþμα ε-
φüδου αρτ8μουσε περßπου Β.000 Üνδρεò.
επßθεση (ετηχεßρηση «Ερμηò») Üρχτσε
σττò 20Μαßου με κατατγτσττκü θομΒαρδτ-
σμü ιων θÝσεων των αμυνομÝνων kar σιü-
χο την καιÜληqm Ýσιω ενüò απü τα τρßα
αεροδρüμτα ιου,τηστοý (σιο ΜÜλεμε, στο
ΡÝθυμνο kar ιο ΗρÜκλειο), φηγορα οτ προσυÜ-
8ετεò επτκεντρþθηκαν στο αεροδρüμτο του ΜÜλε-
με, που εξασφαλßστηκε ττò πρωτνÝò þρεò τηò επο-
μÝνηò, γεγονüò που Ýδωσε ιην εukarpia στουò Γερ-
μανουò να αρχßσουν ιη μεταφορÜ των σιρατευμαιων
και την προÝλαση τουò στο εσωιερτκü του νηστοý.
Σιτò 27 Μαßου αποφασßστηκε η εκκÝνοιση ιου νη-
στοý αυü ττò θρεταντκÝò kar ελληντκÝò στραιτωιτ-
κÝò δυνÜμετò, που ολοκληρþθηκε σττò 31 Μα-ßου.
Or απþλετεò των Γερμανþν ανηλ8αν αερßπου
σιουò 4.000 νεκρουò kar αγνοοýμενουò, ενþ or
Αγγλοι Üφησαν πßσω τουò 4,000 νεκροýò kar 12.Φ0
ατχμαλþιουò. ΑμÝσωò μετÜ την ολοκλßρωση ιηò
κατÜληqmò Üρχτσστ ια γερμαντκÜ αντßποινα yra τη
συμμετοχη αμÜχων σττò συγκροýσετò.
ΣυμυερασματτκÜ μποροýμε να πουμε üτι η γερ-
μαντκη ευßθεση σια ΒαλκÜντα Þιαν η τελευιαßα ε-
πττυχημÝνη επτχεßρηση κεραυνοΒüλου πολÝμου.
Or Γερμανοß καιÜφεραν να καιαλÜβουν τη Γιου-
γκοσλαΒßα και την ΕλλÜδα σε 21 ημÝρεò, γεγονüò
που μÜλλον οφετλüταν στην ορετνß μορφολογßα
του εδÜφουò παρÜ στην αντßσταοη που συνÜντησαν.
Η δταπßσιωση δεν τοχýετ yra ιην Κρßιη, üυου το ε-
πßλεκιο σþμα ιων αλεξτπτωιτσιþν κυρτολεκιτκÜ
συνετρßθη. Η επττυχßα αυιη οφετλüιαν, σε θα8μü
πολý μεγαλυτερο απü ü,ττ αφηνετατ να δταφανεß
στο κεßμενο, στην αυüλυτη αεροπορτκß υπεροχη.
Απü στρατηγτκη Üποψη η βαλκαντκÞ εμπλοκη
κα8υσιÝρησε την Ýναρξη ιηò επτχεßρηοηò «Μπαρ-
μπαρüσα», kar συνÝθαλε μαΖß με Üλλουò υαρÜγο-
νιεò (κυρßωò ια στρατηγτκÜ λÜθη ιηò επτχεßρησηò)
στη συντρτθß ιων Γερμανþν σια υερßχωρα ιηò Μü-
σΧαò. Ι
ß94ο Or ΙÜπωνεò κηρýσσουν ιον ß943
Δανßα, Νορθηγßα (θ.4), Ολλανδßα πüλεμο σιτò ΗΠΑ (1.12). ΔτÜσκεψη στην ΚαΖαμπλÜνκα
(15.5) και Παρßστ (14.6) πÝφιουν ΙαπωντκÞ επß8εση σιο Περλ (23.1).
σια χÝρτα του Χßιλερ. ΧÜρμπορ (Β.12). Οι Γερμανοß υαραδßδονιατ στο
Ο Νιε Γκολ ΖητÜ απü τουò Γερμανßα kar Ιταλßα κηρυσοουν ΣτÜλτνγκραντ (2.2).
ΓÜλλουò να ανττσταθουν (1Β.6). τον υüλεμο στιò ΗΠΑ (1Ι.12). Οι Ρþσοι καταλαμΒÜνουν ιο
Or ΙÜπωνεò καιαλαμθÜνουν ιην 1g42 Ροσιüφ (14.2) και ιο ΧÜρκοθο
Ινδοκßνα (Αυγουοτοò). Οι ΗΠΑ ΒομΒαρδßΖουν το Τüκτο (15.3).
Η Γερμανßα προσαρτÜ ιην (Β.4). Παραδßδοντατ τα ιελευιαßα
Αλσαιßα και ιη ΔορÝνη (6.Β). ΑγγλικÜ αεροπλÜνα ιμημαια των Γερμανþν στην
ΑρχßΖει η ΜÜχη τηò Αγγλßαò θομΒαρδßΖουν ιη Γερμανßα Τυνηοßα (12.5).
(12.Β). (ΜÜιοò). Αγγλοσοθιειικη Ιδρυειατ η UNRRA οιη
Τορηλτσμüò ιου καταδρομτκοý συμφωνßα (26.5). διÜσκεψη του Χοι Σπρτνγκò
«Ελλη» στο λτμÜντ ιηò Τηνου Επßθεση του Ρüμελ στη ΛιΒýη (1Β.5).
(15.Β). (27.5). Δταλýειατ η ΚομινιÝρν (10.6).
Ιιαλικη επßθεση εναντßον τηò Πολτορκßα του ΣιÜλτνγκραντ ΑρχßΖετ η μεγÜλη
Λτθυηò (ß4.θ). (12,9), γερμανοσοΒτειικη σýγκρουση
Συναψη τριμεροýò συμφþνου Νßκη των Αγγλων σιο Ελ σιο Κουροκ (5.7).
Γερμανßαò, Ιιαλßαò kar Ιαπωνßαò. Αλαμειν (ΟκτþΒριοò). Συμμαχτκη Συμμαχτκη απüβαοη στην Ιταλßα
ΤταλικÞ επßθεση εναντßον τηò απüβαση οτη Β. Αφρτκη (Β.lΙ). (3.9).
ΕλλÜδαò (2Β.10). Ο Κüκκτνοò Σιρατüò ΔτÜοκεψη ιηò Μüσχαò (1θ.10).
Ελληντκη ανιεπßθεοη: ΚορυισÜ ιερτκυκλþνετ ιουò Γòρμανουò σιο Ο Τßτο κηρýοσετ Ýκπτωτη τη
(22.LI), Ayroι ΣαρÜντα (6.12) kar ΣτÜλτνγκραντ (1θ-23. 1 1) βαστλικÞ κυθÝρνηοη (23.12).
Αργυρüκαοιρο (Β.12) σε ελληντκÜ
xεpra.
ß94ß Γερμανικü Ju-52
Ο ελληνικüò στραιüò παßρνει ιην κατεστρομμÝνο
Κλετοουρα (10.1) και την στο οεροδρüμιο
Τρεμπεοßνα (2θ.1). Θαναιοò ιου I. του Μüλεμε και
ΜειαξÜ. Πρωθυπουργüò ο Α. Αυστραλονε-
ΚορυΖηò (2θ.1). οζηλανδοß του
Η ΓτουγκοσλαΒßα προσχωρεß στο σþματοò ANZAC
τριμερεò συμφωνο. Παýετ η ß αιχμüλωτοι των
γτουγκοολαSτκÞ ανιßσταοη (25.3). Γερμανþν μετÜ τη
Δ
ΑρχßΖετ η γερμαντκη επßθεση λÞξη τηò Μüχηò
I"Ý
εναντßον τηò Ελλαδαò (6,4),
γ
-'ß. ,ß τηò ΚρÞτηò
ΚαιÜληψη ιηò Θεσσαλονßκηò
]j
;, (κÜτω)
(9.4). + -{
Αυτοκιονßα ιου Ελληνα
πρωδυπουργου Α. ΚορυΖη (1Β.4).
Συνθηκολüγηοη τηò ΕλλÜδαò
(20.4),
Οι Γερμανοß μπαßνουν σιην
Αδηνα. Αυτοκιονßα τηò
Πηνελüπηò ΔÝλτα (27.4).
Ο ΤσολÜκογλου πρω8υπουργüò
(30.4).
ΜÜχη ιηò Κρητηò (20.5).
i\r
Ο Χßτλερ εξορμÜ εναντßον τηò ιι ι

ΕΣΣΔ (22.6).
Πολτορκßα του ΔÝντνγκρανι (9.9).
Οι Αμερικανοß απατιοýν αιü
ιουò ΙÜπωνεò να εγκαταλεßψουν
την Κßνα και ιην Ινδοκßνα f,i
(26.11).

11
 ξs;

του Αρ»τοτeηΗ Α Κ,η"ιηιι

λÝκτορα Νεüτερηò Ευρωηαßκßò Ιστορßαò ;,/^Ι_Ι*η
στο Πανεπιστιßμιιι Bristol (Αιγλßα)
Ý
*--1^
:a
, $.

ο πρωτνü ιηò 22αò Ιουλßου 1941 ÝκρυΒε μτα εξατρειτκÜ

δυσÜρεσιη Ýκπληξη yra ιον ηγÝτη τηò Σοθτειτκηò
Ενωσηò, Ιι,ισßφ Στüλτν. Καταιγτσμüò πληροφο-
ρτþν Ýφτανε σιη Μüσχα üιτ γερμαντκÜ σιρατεýμα-
ια εßχαν αρχßσετ να ΒÜλλουν εναντßον ρωσικþν δÝ-
σεων σια οýνορα, προκαλοινταò συγχυση σιη σο-
βιειικη ηγεσßα, ΠαρÜ ιτò επανετλημμÝνεò προετ-
δοποτηοετò απü ιο Λονδßνο yra ειτκεßμενη ναΖι-
Γερμαυκü σιτκÞ ετσβολÞ, ο ΣτÜλιν παρeμενε πετσματτκÜ ιrpo-
Üρμο οτα
πολωνοσοβιετικü
σýνορα τον Ιοýνιο
,l
του. θ4,1 , σε
ανπλÞφθηκε üτι ησιιò ραγδαßεò εξελßξειò σια σýνορα ιηò χþραò με
επßθεση δεν Þτον ιη Γερμανßα.
Ýνο «μεθοριακü» Στην πραγματτκüτητα, απü την πρþτη σττγμη η
επεισüδιο ΣοβτειτκÞ Ενωση (Σ.Ε.) Βρισκüταν αντιμÝτωπη με
,
fr
,ιß,,
-δ
ß
'L*
μτα ιερÜοττα χερσαßα στραιτωιικß εισΒολη χωρßò
προηγουμενο οτην τσιορßα, με την κωδτκη ονομασßα
«Μπαρμπαρüσα» («Barbarossa»). ΠÜνω απü ιρßα
εκατομμýρτα στραττþιεò απü τη Γερμανßα Kar ιουò
συμμÜχουò ιηò,'με αποιελεσμαιτκη κÜλυψη απü
τερÜοττο αριθμü αεροπλÜνων kar τεθωρακτσμÝνων,
συμμετεßχαν σε Ýνα πραγματικÜ παρÜτολμο σιρα-
ιτωιτκü ερ<ετρημα: να πληξουν ιαυτüχρονα kar σε
Ýνα ιερÜστιο μÝτωπο 3.0Φ χτλτομÝτρων τη σοΒτεττ-
κη οιρατιωιτκη μηΧανη με μτα στρατηΥτΚη Που
συνδýαΖε ιον «αστραπιαßο» kar ιον «καθολτκü» πü-
λεμο. Οιωò εßχε δηλþσετ ο Χßιλερ σιουò στραιη-
γοýò ιου καιÜ ιην υροετοτμασßα τηò επτχεßρησηò
«Μπαρμπαρüσα», επρüκετιο yra Ýναν πüλεμο «ολτ-
κηò εξüντωσηò» -του σιραιοý, τηò σοΒτειτκηò ηγε-
οßαò, του μπολσεθτκτομου Kar τηò «δτεθνοýò» ε-
θραßκηò παρουοßαò. Ηταν η εκπλßρωση μταò πα-
λτÜò χτιλερτκßò υροφητεßαò, που υποτßθετατ πωò θα

L2

Ι Δ*"
_ t Ι]--
t. b,
εδραßωνε ιην παγκüομη αδταμφτσβηιηιη kuprap-
χßα ιου «χιλτετοýò Τρßτου ΡÜτχ».
Ο γερμανικüò «Ζωυχüò χþροò»» kar
η «μπολσεΒκιχÜ-εθραßκη συμμαχßοτ»
ΟυστασττκÜ, η επτχεßρηση «Μπαρμπαρüοα» απο-
τελουοε την εκπλßρωση των δýο θεμελτωδþν τδε-
ολογκþν εμμονþν του Χßτλερ. Απü ιη μßα πλευρÜ,
το ναΖισιτκü δüγμα του «Ζωιτκοý χþρου» (Leben-
sraum) yra ιο γερμανικü λαü εßχε ιαυιτοιεß αυü ιιò
αρχÝò ιηò δεκαετßαò του 1θ20 με εδαφτκη επÝκιαση
μεγÜληò κλßμαχαò ειò θÜροò τηò «αραιοκαιοικημÝ-
νηò» Ρωοßαò Kar με το θρßαμθο των Αρßων επß των
ΣλÜβων «υπανθρþπων»» (Untermenschen).
Μολονüιτ ο Χßτλερ εßχε αρχτκÜ υροοανατολτοιεß
προò ιην τδÝα μιαò ουμμαχßαò Ρωσßαò-Γερμανßαò
ενÜνιτα σττò δυττκÝò δυνÜμετò kar το καθεοιþò ιων
Βερσαλτþγ Þδη απü το 7922 εßχε κÜνετ θεαμαιτκη
στροφη στη στραιηγτκη του, θεωρþνταò πλÝον ιη
Ι
Σ.Ε. ωò ιον και'εξοχην εχΒρü τηò Γερμανßαò kar
τον τδαντκü χþρο επÝκτασηò ιου «Ζωττκου χþρου»
τηò.
Απü ιην Üλλη πλευρÜ, η τδεολογτκη φυστογνω-
μßα τηò Σ.Ε. ωò κομμουντσττκου κρÜτουò par excel-
lence πρüσφερε Ýνα επτπλÝον επτχεßρημα σιον
Χßιλερ, που Þταν υεπετσμÝνοò πωò ο μπολσεβτκτ-
σμüò αποτελοýσε προßüν τηò παγκüσμιαò εΒραßκηò
Στη μÝση,
συνωμοσßαò. Η βiaιn δτÜλυση ιηò Σ.Ε. ουντσιοýοε
γερμαυκü
κορυφαßα προýπüθεοη yra ιην εκπληρωση τηò να-
απüσπασμα
Ζτσττκηò προφητεßαò περß «ολοκληρωιτκηò συντρτ-
προσποθεß υ0
Sßò ιου εθραßκου κτνδυνου» και ιων δτεθνþν αρω- εξουδετερþσει
γþν ιου.'ΚαιÜ ουνÝπετα, η ετττχεßρηση «Μπαρμπα- ρωσικü θýλακο
ρüσα» στÝγαΖε τρετò παρÜλληλουò, αλλÜ ουστασττ- οιττßστοσηò στο
κÜ αλληλενδειουò πολÝμουò; yra ιην απüκτηση Ζω- Μπρεοτ Λιτüφσκ
ιτκοý χþρου, yra την ητια του κομμουντσμου Kar πò τελευτοßεò
την ορτσιτκη «λýοη» ιου «εΒραßκοý προθλημαιοò» μÝρεò του ΙOυνßOυ
του ß941
13
ΕπιχειρΗΣΗ « Μπιρ»ar^aοr^»

0 γερμονικüò
κλοýò σφßγγει Το παρασκßντο mò απüφιασηò ετσ6ολßò
γýρω απü τη σm ΣοβτευχÞ Ενιοση
Μüσχα το ΜÝσα σε αυτü ιο τδεολογικü πλαßστο η σιρατηγτ-
δýσκολο κη ιηò ναΖισιικηò ηγεσßαò κατÜ το δτÜσιημα 1θ3θ-40
φθινüπωρο εγεßρετ ευλογα ερωιημαια. ΕÜν üντωò ο πρωιαρχτ-
του,Ι941, κüò οτüχοò του Χßιλερ Þταν η δτÜλυοη τηò Σ.Ε., για-
προκολþιττοò τß συναψε ιην «ανßερη» συμμαχßα με ιον ΣτÜλτν τον
πονικü στο Αýγουοιο του 1θ3θ kar κα8υστÝρησε ιην πραγματο-
Κρεμλßνο υοßηση του ορÜμαιüò ιου yra σχεδüν δυο χρüντα; Το
ΜÜρττο του 193Β ο ßδιοò εßχε δηλþσετ πωò προιε-
ρατüιηιÜ ιου αποτελοýσε το ανατολτκü μÝιωπο, μü-
νο μειÜ τη δτευθÝιηση του οποßου θα τακιοποτοýσε
τουò λογαρταομοýò ιου με τη Δýοη. Φαßνειατ, ωστü-
οο, πωò η αυξανüμενη πτθανüιηια δυττκηò αντß-
δρασηò σια επεκταιτκÜ οχÝδτÜ ιου Ýσιρεψε τον Χßι-
λερ σιην αναΖÞιηση ερετσμÜιων προò ιην κατcυ-
θυνση ιηò Σ.Ε. Δßγεò εΒδομαδεò πρτν απü ιην επß-
θεση οιην Πολωνßα, ο Γερμανüò καγκελÜρτοò πα-
ροδòχθηκε ιην ανÜγκη ανιισιροφηò ιου αρχικου
σχεδτασμοý του: πρþια νßκη στο δυττκü μÝιωπο kar
μειÜ κτυπημα ανατολτκÜ. Με αυτη τη λογτκη, η
ουμμαχßα τηò Γερμανßαò με ιη Σ.Ε. τον Αýγουστο

Η σι"ιl.ιμαχßα τηò Γε μανß{ιò μ€ τιº Σο§ιετικÜ
€νωση τΦ Ι939 §πΦτ€ηΦýGε στρατηγ!κÜ
§ναδßmflωαη κGßρβσκοm§κΦý χαρακτÜρα
του 193θ αποιελοýσε αναγκαßα οιραιηγτκη αναδß-
πλωση κατροσκοπτκοý χαρακτηρα με θραχεßα ημε-
ρομηνßα ληξηò.
ΡουμÜνοι
οτρατιþτεò στο
Η συμΒßωση των δýο απρüσμενων συμμÜχων α-
ποδεßχθηκε προΒλημαιτκη, Το 1θ40 η Σ.Ε. προ-
ρωακü μÝτωπο,
οÜρτησε τη Λτθουανßα, παραΒτÜΖονταò Ýιστ Ýνα βα-
μια απü τιò
εθνüτητεò που στκü üρο του μυοττκοý πρωιοκüλλου του συμφþνου
πολÝμησαν στο Ρßμπεντlηπ-Μολüτοφ (σεSαομüò τηò εδαφτκηò α-
πλευρü των ναζß κερατüιηιαò ιων Βαλιτκþν χωρþν). ΠαρÜλληλα, or
στην επιχεßρηση δτογκουμενεò αξτþσειò ιηò σοθτεττκηò ηγεσßαò
«Μπαρμπαρüσα» (προοÜρτηοη ΒεοσαραΒßαò, θλÝψετò στη Βουλγαρßα
kar ια ΔαρδανÝλτα) ενüχληοαν κατ ανησýχησαν το
Βερολßνο, Απü ιην Üλλη πλευρα, η σταδιακÞ επÝ-
κιαση ιου γερμαντκου ελÝγχου οτη Ρουμανßα kar ια
ΒαλκÜντα (μειÜ ιην ολοκληρωση ιου οχεδßου «Μα-
ρßια») ενßσχυσαν την καχυποψßα τηò Μüσχαò σχε-
ττκÜ με ιην ετλτκρßνετα των εκφρασμÝνων γερμαντ-
κþν φτλετρηντκþν προθÝοεων απÝνανιτ στη Σ.Ε.
Ηδη απü το ΝοÝμΒριο ιου 1θ40 ο Χßτλερ εßχε Ýτοτ-
μο ιο προσχÝδτο yra την επτχεßρηση «Μπαρμιαρü-
σα», με τη οημεßωση πωò or προειοιμασßεò δα συ-
νεχßΖονταν «ανεξÜρτητα απü την ÝκΒαση των δτμε-
ρþν δταπραγμαιεýοεων» με τη Σ.Ε.ηΣτιò 21 Δεκεμ-
βρßου η Οδηγßα 21 παρουσßαΖε πια ιο σχÝδτο ετοβο-
ληò ωò κενιρτκη προιερατüτηια ιηò γερμαντκηò
στραιηγτκηò yra ιο Üμεσο μÝλλον.
Υπηρχε Kar μτα υεραττÝρω οιρατηγτκη δτÜσταση
οιην απüφαση ιου Χßτλερ να επισπευσετ την επι-
χεßρηση «Μπαρμιαρüσα» το 1θ41. Η ναΖτσττκÞ
στραττωττκß μηχανη ξεκßνηοε εντυπωστακÜ οτην
Πολωνßα, συνÝχισε ακüμη πιο δυναμτκÜ στη Νορ-
θηγßα, ιιò ΚÜιω Χωρεò και τη Γαλλßα, αλλÜ συνÜ-
νιησε σημανιτκÜ προΒλημαια στην προσπÜθετÜ τηò
να συνιρßψετ ιη Βρετανßα. Ηδη απü ιο φθτνüπωρο
του 1940 ο Χßιλερ δτκατολογουσε ιη Βρεταντκη α-
ντßοιαση ωò αποιÝλεσμα τηò προσδοκßαò του Δονδß-
νου σε μελλονιτκη αρω\m απü τη Σ.Ε. σιον αγþνα
ενÜνιτα σιη Γερμανßα. ΚατÜ συνÝπετα, η απüφαση
τηò ναΖτοιτκηò ηγεσßαò να επτιεθεß ανατολτκÜ προ-
ιοý δτευθειησετ ιο δυιτκü μÝιωπο (υου ουστασττκÜ r-
σοδυναμουσε με πüλεμο σε δýο μÝιωπα ιαυιüχρο-
να) εμπερτεßχε κα1 μια πολý συγκεκρτμÝνη avτr-
Βρεταντκß προοπτικη.
Mra επχεßρηση «οχιþ με δüκα εΒδομÜδων»»;
Εκ των υοτÝρων,πολλοß κατηγüρηοαν ιον Χßιλερ
yra υΒρι, υποιßμηοη ιου δυναμτκου ιηò Σ.Ε. kar υ-
περτßμηση του προοωπτκοý του ενοτßκιου. Η αλη-
θετα εßνατ πωò το καλοκαßρτ του 1θ41 σχεδüν ολü-
κληρη η στραττωιτκη ηγεσßα τηò ΒÝρμαχτ kar ιο
πολτττκü καιεστημÝνο ιηò Γερμανßαò Βρßσκονιαν σε
πληρη συμφωνßα με τουò σιüχουò kar ιο χρονοδτÜ-
γραμμα τηò επτχεßρησηò «Μπαρμπαρüσα». «Οχιþ
με δÝκα εΒδομÜδεò» -ιüσο υπολüγτσε ο Χßιλερ πωò
θα χρεταΖüταν yra ιη οιρατιωιτκη συνιρýη τηò Σ.Ε.,
«μüλτò δýο μßνεò», πλετοδüιησε ο συνιηρηττκüò
iDov Πüπεν! Ουδεßò εδειξε αρχτκÜ να ανησυχεß yra

Ι4
 «Δεν φßüχνει το
περιβüλλον τον
Üνθρωπο... αλλÜ
ο ýνθρωποò το
ηυÞß]ßΙτ.ι Ca.i if .l.! rιι.rιΙΞ.!,.τ Uil<,iri
περιβÜλλον»
Νßòhι die Uπr,pelι iornlt den Menscheιr . .
υποßπηρßζεt
το ναζιπΙκü
φυλλÜδιο που

,ι-* αντιπορOβüλλει
το üθλιο χωριü
τηò «εýφορηò
0υκρανßοò» με
το οργονωμÝνο
γερμOνΙκü ΧωρΙü,
υποδηλþνοντοò
Ýτα την ονÜγκη
επÝκτασηò του
ΡÜιχ προò
ανOτολÜò

"','.-,';",
;;r.r r..,"',", die Umyzeli

ιον αοτÜθμηιο KarprKü παρÜγονια, πüοο μÜλλον yra
το ενδεχüμενο η επτχεßρηση να μην ολοκληρωδεß
μÝσα στον περτορτσμÝνο χροντκü ορßΖοντα του 1θ41.
Οτ ενιυπωστακÝò επτιυχßεò των γερμαντκþν στρα-
ιευμÜτων ιον Ιοýλτο και τον Αυγουοτο, μÜλτσια, πυ-
ροδüτησαν ακüμη περτοσüτερο την arσroδoξia του
Χßιλερ πωò ο εχθρüò (ο «γιγατ,ταò με ια πηλτνα πü-
δτα», üπωò εßχε χαρακιηρßσει τη Σ.Ε. ο ΓΚÝμπελò)
Βρτσκüταν σιο ιελτκü οιÜδτο καιÜρρευσηò.
Ýβατα, μτα ιÝιοτα εκιßμηση αρχτκÜ δεν α-
τιεßχε πολý απü ιην πραγματτκüτητα. ΜÝχρτ
ιον Οκιþβρτο, ο Κüκκτνοò Σιραιüò Βρισκü-
ταν σε πλÞρη υποχþρηση, αφηνονιαò πßοω
του χτλτÜδεò νεκρουò, ατχμαλþτουò και πο-
λýττμο στραττωττκο εξοπλτομü. Eivar χαρακτηρτοττ-
κü πωò μüνο το ΣεπτÝμΒρτο ιου 1θ41 θ00,000 Ρþσοτ
σιραιτþιεò και 3.500 ιεθωρακτσμÝνα cπεσαν στα χÝ-
pra τηò ΒÝρμαχι. Η μειαπολεμτκη φτλολογßα σχεττ-
κÜ με την υποτßθετατ σχεδτασμÝνη υποχþρηση ιου
Κüκκτνου Σιραιοý συντστÜ μτα εκ των υσιÝρων απü-
πετρα εξωραßσμου κατ μυθοπλασßαò. ΜÝχρτ kar το
τÝλοò ιου φθτνοπþρου ο σοθτειτκüò στραιüò παρÝμε-
νε πανιελþò απροετοßμαοιοò yra να ανττμετωπßσετ
μτα εισΒολη τÝιοταò Ýκτασηò και Ýνταοηò, υποχωρþ-
νταò Üιακια kar συχνÜ σε κατÜσταση πανικου (ιüσο
στο πεδßο τηò μÜχηò üσο και σιη Μüσχα') δßχωò σχÝ-
δτο σφαιηγτκηò αναδßυλωσηò.
Qσιüσο, οι εντυπωοτακÝò αρχικθò επττυχßεò ιου
γερμανικοý στρατου δεν επÝιρεψαν στη ναΖτοιτκÞ
ηγεσßα να ασχοληθεß Ýγκατρα kar ουοτηματτκÜ με
ιην πρüληψm η ελαχτστοποßηση των αδυναμτþν ιηò
Σχòδüν οßlüκf,ιτρη ߺ ηγ€σßα τηζ ΒÝρμαχτ
και το ηοΠιτικü κοτ€στημÝνο τηζ Γερμανßαò
συμφωνοýσον στην €πιχòßρηση «Μπορμποβüσα»
επτχεßρησηò. Or νßκεò ιου 1θ41 yra ιη ΒÝρμαχι ου-
νοδεýδηκαν απü οημανττκÝò απþλειεò ανθρþυτνου
kar υλτκοý δυναμτκου. ΔεδομÝνου üττ οιο ανατολτ-
κü μÝτωπο συμμειεßχε το 75% τηò συνολτκßò δυνα- ΚοτüληΨη τηò
μηò των γερμαντκþν ενüπλων δυνÜμεων, η δυνατü- ΣοβιετικÞò
ιητα αναπληρωσηò των αιιωλετþν η μεγτσιοποßη- Ενωσηò σε δýο
σηò τηò θτομηχαντκßò παραγωγηò στο ΡÜτχ υπολετ- μÞνεò προÝβλεπε
ποταν σημανττκÜ ιων απαιτησεων ιηò επτχεßρησηò ακüμη κοι ο
«Μπαρμπαρüοα». Ταυιüχρονα, καμτÜ μÝριμνα yra επιφυλοκτικüò
την προετοτμασßα ιων σιραττωιþν yra το Βαρυ χετ- Φον Πüπεν
μþνα δεν εληφθη, παρÜ μüνο πολυ αργÜ, üιαν πτα
ιο ψýχοò εßχε ενσκηψει kar αποδεκÜιτΖε ιουò α-
προειοßμαστουò σιραττþιεò. Σττò λογτσττκÝò αυτÝò
δυσχÝρετεò ηρθαν να προστεθουν Kar or σιρατηγτ-
κÝò διαφωνßεò μεταξυ ιου Χßιλερ και ιων στρατηγþν
του σχεττκÜ με ττò αμεσεò προτερατοιητεò ιου επι-
χειρηοτακοý πλÜνου. Απü τα ιÝλη Αυγουστου, ο
Χßτλερ εßχε υροσαναιολτσιεß προò ιην τδÝα ιηò πε-
ρτκýκλωσηò ιηò Μüσχαò απü Βορρα κατ Νüιο πρτν
απü το ιελτκü χτυπημα οτη ρωσικη πρωτευουσα. Η
απüκλτοη αυτη απü την apxrkn προτερατüτητα τηò
κατÜληψηò του πολτττκοý κÝντρου τηò Σ.Ε. υροκÜ-
λεοε την (αναποιελεσμαιτκη) οργη ιολλþν αξιω-
μαιοýχων τηò ΒÝρμαχι, αλλÜ υιοθειηθηκε ωò σχÝ- )
15
ΕπιχειΡΗΣΗ « ΜπιρΜπΑΡοΣΑ»

Την κοτοοτροφικÞ
προÝλοση του δτο δρÜσηò στα ιÝλη Σειτεμθρßου 1θ41 με ιην κω-
γερμανικοý δτκη ονομασßα «Τυφþναò».
οτροτοý στην
Ομωò, η οταδτακÞ ενιαττκοποßηση τηò σοθτετικηò
0υκρανßσ
ανιßστασηò, οε συνδυασμü με ιη δραμαιτκÞ επτδεß-
διοδÝχθηκε η
νωση των κατρτκþν ουνθηκþν απü ττò αρχÝò Οκιω-
αιττεπßθεση του
θρßου, την εξουθÝνωση των στρατιωτþν και τα προ-
Κüκκνου Στρατοý
(η κλοσικÞ
θλßμαια ανεφοδτασμοý, ανÝκοψαν ιην προÝλαση
των γερμαντκþν στρατευμÜιων ανατολτκÜ, υποχρε-
φωτογραφßο του
Ποτριωπκοý
þνονιαò ιον Χßιλερ να δταιÜξετ προσωρτνη ανασυ-
ΠολÝμου, πÜνω
νταξη σια ιÝλη του μηνα. Το ενδεχüμενο να μην ο-
δεξιý), ενþ η λοκληρωθεß η επτχεßρηση ιο 1θ41 kar να χρειαοιεß
παγωμÝνη οτÝπο or στραττωτεò να περαοουν Ýνα μαρτυρτκü χετμωνα
μετατρÜπηκε σε
στη σιÝπα εßχε Þδη αρχßσετ να προσαναιολßΖετ τουò
τÜφο τηò ΒÝρμοχτ δτοτκητÝò των μονÜδων στη λογτκη ιηò αναδßπλω-
οηò οε ασφαλεßò αμυνττκÝò θÝσετò, εν αναμονη τηò
εαρτνηò περτüδου. Qοιüσο, μτα ιÝιοτα παραδοχη r-
σοδυναμουσε με ομολογßα αποτυχßαò, ιην οποßα η
ναΖισττκη ηγεσßα φÜνηκε υετσματτκÜ απρüθυμη να
ανττμετωΠτοετ.
Η ιελχÞ επßθεση σοτ Μüσχα kar το τÝλοò
mò γερμανχßò προ«ßýησηò
Το τελευιαßο κεφÜλαιο οτην τσιορßα του οχεδßου

Ι(αμιÜ &JÝριμνα για τπν προΕτοιμασßα
των Γ€ρμανþν στρατιωτþν γιο το Βαρý
χειμþνα δεν εfrÜφδη. ηαρÜ μüνο ηοαý αΡγÜ
«Τυφþναò» ξεκßνησε σττò αρχÝò ΝοεμΒρßου. Υσιε-
ρα απü καδυστÝρηση ενüò και πλÝον μßνα (κρßσι-
μη καθυσιÝρηση που στοßχιοε στη γερμανικη
πλευρα). ο Χßτλερ Ýκανc νÝα στροφη σιραιηγτκηò
Kar αναψε το πρÜστνο φωò για την πραγμαιοποßηση
ιηò ιελτκηò επßθεοηò εναντßον τηò Μüσχαò. Παρα
ιτò εξατρειτκÜ αντßξοεò κατρτκÝò ουνθηκεò και τα
ιερÜοιτα λογτσττκÜ προθληματα ιηò επτχεßρηοηò, τα
προκεχωρημÝνα ιμηματα τηò ΒÝρμαχτ Ýφτασαν μÝ-
xpr τα περιΧωρα ιηò ρωστκηò Πρωτευουσαò, με ιο
Κρεμλßνο να Βρßσκετατ σε ορατη πλÝον απüσταση.
Εκεß, ωσιüσο, η μεγÜλη γερμòιντκη επßθεση εκφυ-
λßσιηκε μÝσα σιο πολτκü ψυχοò του ΔεκεμΒρßου
και την ανθρþπτνη εξÜνιληση, θÝτονταò Ýιοτ τÝρμα
οιον παντκü των κατοßκων τηò Μüοχαò και στην α-
πüγνωση ιηò σοθτετικηò ηγεσßαò,
Ανιßθεια με ιουò στρατηγουò του, που αμÝσωò συ-
νετδητοποßησαν τα ανυπÝρΒλητα ιροΒλημαια δια-
ιßρησηò ενüò τüσο εκιεθετμÝνου μετþπου, Kar με τα
δεδομÝνα προθληματα επτκοτνωνßαò λüγω ιου και-
ρου, ο Χßιλερ αρνηθηκε καν να συΖηιησει το ενδε-
χüμενο σιρατηγτκηò αναδßπλωσηò. Οπωò οημετþνετ
ο ΜÜτκλ ΜτιÜρλεß (Michael Burleigh), η οιραιη-
YrKn του φτρερ ΠερΙορτΖοιαν μονο σιην Καταμετρη-
ση των μÝιρων kar εκαιοοιþν που Ýλεγχαν ια οιρα-
ιευμαιÜ του μÝοα σιο τιλαßστο μταò ακατÜπαυστηò ε-
πßθεσηò -<ιμυνττκü οχÝδτο ανÜγκηò οýτε υπηρχε οý-
ιε ενδτÝφερε στο ελÜχτοτο ιο Γερμανü καγκελÜρτο.Ο
ΜÜλτοτα, σττò ολοενα και πιο απεγνωσμÝνεò εκ-
κληοετò απü τουò σιρατηγουò του yra τακττκÞ υπο-
χþρηση, εκεßνοò απÜνιησε με μαΖτκÝò απολýσετò
και ιην ανÜληqm τηò συνολτκßò ηγεσßαò των γθρ-
μαντκþν ενüυλων δυνÜμεων σιτò 17 ΔεκεμΒρßου
1941. Στο σιαλτντκü πρüσταγμα yra αυιο8υσßα kar
μÜχη μÝχρτò εσχÜτων ο Χßιλερ ανιÝταξε μτα κατα-
στροφτκη εμμονß οτην υπερÜσπτση του υπÜρχονιοò
μειþπου, ανεξÜρτηια απü ανθρþπτνο κüστοò η Üλ-
λεò απþλειεò.
Η αντεπßθεση του Κüκκτνου Στlητοý kar
η òπαθεροποßηση του μετþπου
Τον ΙανουÜρτο του νÝου Ýιουò ο ορτακÜ αναου-
νταγμÝνοò Κüκκτνοò Σιραιüò εξαπÝλυσε την ιρþτη
οργανωμÝνη αντεπßΒεσÞ ιου. Μολονüττ επρüκεττο
yra οχÝδτο μτκρηò κλßμακαò κατ περτορτσμÝνων
στüχων, η ανÜληψη τηò ελÜχτστηò στραιτωττκηò
πρωτοΒουλßαò απü ττò σοθτειτκÝò δυνÜμετò ηταν αρ-
κετη yra να καιαδεßξετ τη σαθρüιηια τηò χτιλερικηò
εμμονηò στη δτατηρηοη τηò παρουσαò δτÜιαξηò του
μετþπου. Ο,τι ο ßδιοò εßχε απορρßψετ με αλλεπÜλ-
ληλεò εκρηξειò οργηò kar εκτüξευση καιηγορτþν
προò τουò σιραττωιτκοýò δτοτκητÝò του yra «ηιιουÜ-
θεια» ιο ΔεκεμΒρτο -δηλαδη ιην ανÜγκη υποχþ-
ρησηò σε λτγοτερο εκτεθετμÝνεò γραμμÝò Üμυναò
yra το χετμþνα-, αναγκÜστηκε να αποδεχθεß σχε-
δüν Ýνα μηνα αργüτερα. Οπωò εßχαν απü την αρχη
προΒλÝψει or σιραιηγοß του, η υποχþρηοη οιÜθηκε
αρκειη yra να αποκροýσετ ιη σοβτειτκÞ αντεπßδε-

16

{.ι
, ,t
'lJ 'ρ
οη και να σιαΒεροποτησει ιο μÝιωπο -με μüνη δra-
φορÜ την Üσκοπη θυσßα υολλων χτλτÜδων στραιτω-
τþγ θυμÜιων του πολÝμου και ιου κατροý, σιο δτÜ-
στημα που εßχε μεσολαθησετ.
πλÜσττγγα, ωσιüσο, εßχε Þδη αρχßοετ να
γÝρνετ ετò ΒÜροò τηò ναΖτσττκηò Γερμα-
νßαò. ΠαρÜ ττò θρταμΒολογßεò του Χßτλερ
το ΦεθρουÜριο του Ι942 üιτ μüνον εκεßνοò
εßχε πτστÝψει στη δυνατüιηια πayιonoin-
σηò ενüò μειþπου υου διαφýλασσε ιο μεγαλυιερο
μÝροò ιων εδαφικþν κερδþν απü ιτò επτχετρησετò
του 1941, η επτχεßρηση «Τυφþναò» εßχε αποτýχετ.
Την ßδτα σιτγμß ο ΣιÜλτν kar ο σιραιÜρχηò ΓΚε-
üργκτ Ζοýκοφ (Georgi Zhukov), ουνετδητουοτþ-
νιαò πωò η Ιαπωνßα δεν εßχε υρüθεση να ευτιεθεß
στην ανατολτκη Σýηρßα, ατιοδÝσμευσαν μεγÜλο α-
ρτθμü επßλεκτων μονÜδων του Κüκκτνου Στρατου α-
πü ιην Ασßα, γεγονüò που επÝιρεψε τη μειαφορÜ
kar παρÜταξß τουò οιο μÝιωπο δυττκÜ ιηò Μüσχαò.
Ενþ ο Χßτλερ συνÝχιΖε να δτεκδτκεß το αλÜθηιο οε
θÝμαια σιραιηγικηò, αφßνονιαò ελÜχτοια περτθþ-
pra οιη στραττωττκη ηγεοßα yra πρωτο6ουλßεò, ο
ΣτÜλτν εγκατÝλετψε την ανÜλογη apxrkn εμμονη
του ΚαΙ αναψε το Πραστνο φωò στουò στρατηΥουò του
να διαχετρτστοýν or iδror την υολεμτκη προσπÜθετα
του Κüκκτνου Στραιοý yra ανασυνταξη kar αντεπß-
θεση.
ΠολλÜ Ýχουν γραφεß μεταπολεμτκÜ yra το «ναπο-
λεüιτετο σφÜλμα» του Χßιλερ, παρουστÜΖονταò την
εmχεßρηση «Μπαρμπαρüσα» ωò το χροντκü ενüò
υροαναγγελδÝντοò θανÜιου yra το ναΖτσμü. Kr ü-
μωò, η Γερμανßα θεωρηιτκÜ εßχε τη δυναιüιηια να
κερδßσει τον πüλεμο μÝσα σιο 1941. Το ΝοÝμΒρτο
ιου 1941 ο ßδτοò ο φßρερ εκμυοτηρεýθηκε σε στενουò
συνεργÜιεò του πωò ηιαν λÜOοò ιου που δεν ξεκßνη-
σε ιον πüλεμο ενανιßον τηò Σ.Ε. Ýνα μηνα νωρßιερα.
Συνεχεßò στρατηγτκÝò παλινδρομησετò, τδεολογτκÝò
αl,κυλþσετò, μονοματνºα και Ýλλετψη ενüò ορδολο-
γτκου καιαμερτσμου των ευθυνþν στη δταδτκασßα
λßψηò αποφÜσεων λεττοýργησαν δταθρωττκÜ σε μτα
επτχεßρηοη που ηταν ßσωò υιÝρμετρα φιλüδοξη, αλ-
λÜ üχτ ανεδαφτκß σιουò σιüχουò τηò. Την ßδτα οιτγ-
0 στρατüρχηò
μη, η συγκλοντσττκÞ αυτοΒυσßα ενüò αμυνüμενου Γκεüργκι Ζοýκοφ
λαου με κÜθε μÝοον, οτ φατνομεντκÜ ασιεßρευιεò δυ-
εßχε απü
νατüιητεò γτα κτνητοποßηση του ανθρþπτνου και υ-
τον Στýλιν
λτκοý δυναμτκου ιου Kar η ορτοχÜ Ýγκατρη αναδß- το δικοßωμο
πλωση τηò πολτττκßò και στρατιωττκηò ηγεσßαò του πρωτοβουfuþν,
μετÝτρεψαν ιη διαφατνüμενη βεβατüτητα ιηò καιÜρ- σε αντßθεση με
ρευσηò σε ΒÜοιμη ατστδοξßα yra την ÝκΒαση τηò τουò στρατηγοýò
τελτκßò μÜχηò. Η τστορßα δεν γρÜφετατ με υποθÝ- τηò ΒÝρμοχτ
σετò Kar θεωρηιτκÝò ουνθßκεò. Σιην παγωμÝνη ρω- τουò οποßουò
orκn οιÝπα η επτχεßρηση «Μπαρμπαρüσα» μεια- Ýλεγχε ασφυκπκü
τρÜπηκε σε Ýναν αγþνα νευρωγ òιντοχιιò kar apr0- ο Χßτλερ
Ο ΧßτßΙερ €κμßjστπΡεýδπκε σ€ στ€νοýò
συνòΡγÝτ€ò του πωζ ηταν Πüδοò που δΕν
ξεκßνησε τον ιºüßΙΕμ0 Ýνg μηνο νωΡßτ€ρο
μþν. Μια ιÝτοτα μÜχη χÜθηκε yra ιη Γερμανßα το
1941, γτα να κερδηθεß (με τερÜστιο κüσιοò) απü ιη
Σ.Ε. τα αμÝσωò επüμενα χρüντα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
l. Πρüκθττατ yra ιο σýμφωνο μη επßδεσηò που υπÝγραψαν or
υπουργοß Εξωιερικþν ιων δυο χωρþg Γιοακßμ φον
Ρßμπεντροπ και ΒτÜτοεσλαβ Μολüτοφ, σττò 23 Αυγοýστου
1939. Το σýμφωνο περτεßχε kar μυσττκü διακανοντομü γτα το
δταμελτομü ιηò Πολωνßαò, βÜοετ του οποßου δταμορφþθηκαν
νÝα σýνορα μεταεý Γερμανßαò kar Πολωνßαò το φθτνüπι,ιρο
του Ιθ3θ.
2. Κυρßωò ΡουμÜνοτ, Οýlτροτ, Φτνλανδοß (που εßχαν κÜθε
λüγο να επτδιþκουν ηττα ιηò Σ.Ε. μετÜ ιην ετσΒολÞ κατ
κατÜληψη ιηò χþραò τουò το 1940), Νορβηγοß, ΣλοβÜκοτ κατ
ΚροÜτεò. Σε αυτουò προσιÝΒηκαν κατ οι Ιταλοß στη συνÝχετα.
Ωοτüοο, η ναΖτοιτκÞ ηγεσßα επÝλεξε να μην ενημερþσει εκ
ιων προιÝρων ιουò δýο θαστκοýò συμμÜχουò ιηò (Ιταλßα,
Ιαπωνßα) yra την επßθεση.
3. Βλ. το λüγο του Χßτλερ οτο ΡÜτχσταγκ σττò 30 Ιανουαρßου
1939 [Μαχ Domarus, Hit]er: Reden und Prok]amationen
(Wýzburg 1962-3), ιüμ.2οò, σσ. 1.175-9l.
4. Domarus, τüμ. 2οò, σελ. 1.609.
5. Σε μια σττγμη απüγνωοηò, ο ßδιοò ο ΣτÜλτν εßχε δηλþσετ
πωò «ü,ττ δημτουργηοε ο ΛÝνιν, εμετò ιο δταλýσαμε»
[Michael Burleigh, ºhe ºhird Reich: Α New History
(Basingstoke 200r), σελ. 488].
6. Burieigh, οσ. 500-5. Ι
Ιº
 ι
DτοÞιιι9 δòs ΙΙιιßιιmεη|Þòι.
Irεozι.orιn-ΔιexE ι ΡιΣ Η €ο ττιΙfιη auf :

του Κò»τRΦΡΑΔΕΛΛογ
ιστορικοý

ΙΙΙ6ηιιΙßιhι ΙΙeτbτιòhιτ Εßηιhιßπß

εθντκοσοστολτσττκß τδεολογßα ωò γÝwημα των συ-
νεπετþν τηòßιιαò τηò Γερμαιτßαò στον Α Παγκüομτ
Πüλεμο και ωò 0ρÝμμα τηò οτκονομτκηò κρßσηò των
αρχþν τηò δεκαετßαò του'30 ανττστραιευüταν ολü-
κληρο το φτλελεýθερο οτκοδüμημα υου εßχε εγκα-
διφυθεß στην Ευρþπη μειÜ ιον υüλεμο, τüσο ωτα-
φορτκÜ με την τακιουοßηοη ιων πολτιετακþν üσο
και των συνορτακþν ΖητημÜιων. Γτα τουò ναΖß η φτ-
λελευθερη δημοκρατßα ηταν αδυναμη kar ανßκανη
να ανιτμετωΙΠοεΙ ιην ΚοΙνωντκη kprσn μθ αΠοφαστ- Eltprn υοη ft φrdτulhiýaι: ß5
σιτκÝò παρεμΒÜσετò, ενþ or συνορτακÝò ρυθμßσετò
σιην κεντρτκη Ευρþιm θεωροýνιαν Üδτκεò kar ανυ-
πüσταιεò, αφοý καιακερμÜττΖαν το γερμαντκü λαü
σε δýφορα κρÜτη kar οτεροýσωτ απü το Ýθνοò τον α-
ναγκαßο Ζωττκü χþρο, αφηνοντÜò το να ασφυκττÜ στα
στενÜ ιου üρια.' ΠαρÜλληλα ετσαγüιαν στην προ-
θληματτκß ιηò το φυλεττκü οτοτχεßο (δηλαδη ιο Ζη-
τημα ιηò φυλεττχηò ανωιερüτηιαò ιων Γερμανþν ωò
Αρßων), το οποßο σε τελτκÞ ανÜλυση δτκατολογουσε
ττò απατιηοετò των εθντκοσοσταλτσιþν για ιην ανα-
θεþρηοη του υφτοτÜμενου, Üδτκου διεθνοýò καθε- Die OιυtfòÞι fσmßΙßε : 2,2-f;ßýιτ
σιωτοò.
Οι ανττληψετò αυτÝò üμωò απü ιη σιτγμη που εß-
χιν ιην ευκατρßα να γßνουν πολτττκη πρακττκη, με- πλωμαιßα, δεδομÝττηò Kar τηò αδυναμßαò των δυττ-
ιÜ ιην Üνοδο ιου νòιΖισιικου κüμματοò σιην εξουσßα, ß
κþν δημοκραιιþν, üμωò αργÜ γρηγορα θα οδη-
δημτουργησαν τδταßιερεò οπττκÝò kar στÜσετò απÝ- γουσòιν σιον πüλεμο, Ýνωτ πüλεμο yra ιον οποßο η
ναντι σε μτα σετρÜ απü πρακιτκÜ (πολττικÜ, οικονο- Γερμανßα Ýπρεπε να εßνατ προετοτμασμÝνη.
Η θεωρßο του μτκÜ, κοτνωιικÜ) Ζητημαια. Οι δημοκραιτκοß θεσμοß Qσιüοο η Γερμανßα εßχε να ξεπερÜσετ σοθαρÜ
«υπονOρþπου» που κρßθηκαν ανεπαρκεßò Ýπρεπε να αντικατασια- προΒλßματα που επτιεßνοτ,ταν αττü την παγχüσμτα
δεν περιοριζüτον θουν απü Ýνα τσχυρü, παρεμΒαυκü κρÜτοò που θα οτκονομτκη κρßση. Kar αtr ο Ýλεγχοò τηò οτκονομßαò
μüνο στουò δτευθετουσε τα κοινωντκÜ υροΒλßμαια, θα κατευθυ- που επÝβαλε η εθυχοσοσταλτσττκß κυθÝρνηση α-
ΣλÜβουò, τουò νε ιην οτκονομßα, θα προωθοýσε ιην αυοκαιÜσιαση νιτμετþπτοε ιο οξý πρüθλημα ιηò ανεργßαò που μÜ-
Εβραßουò κOι τουò ιων αδτκτþν σε θÜροò του Ýθνουò kar θα ττροστÜιευε στιΖ€ τα λαßκÜ σφþματα, δεν μπüρεσαν να ανττμε-
Τσιγγüνουò. Η αποφαστσιτκÜ ιουò πολßτεò του απü τουò δýο μεγα- ιωπισιουν Üλλεò πιυχÝò ιηò κρßσηò. κυρßωò αυιÝò
ναζιστικÞ 0φßσα λýιερουò κτνδυνουò που, κατÜ το ναΖτομü, τουò α- που Ýχουν οχÝση με ιο συνÜλλαγμα kar ττιιι καιÜρ
προσπσθεß να
πειλοýσαν: ιη ΒλαπιτκÞ παρουσßα ιων «υυστθρþ- ρευση των δτεθνþν αγορþν. Το πρüγραμμα επστε-
οποδεßξει üπ οι
υων» (Εθραßων, ΣλÜΒων, ΤστγγÜνων κ.ι.λ.) κατ ιην ξοπλτσμου τηò χþραò, που εξαγγÝλθηκε με ιη μορ
οικογÝνειεò των
απεýÞ του μπολσεΒτκτσμοý.' Στο δτε8νÝò επßπεδο φη τεφαετοýò πλÜνου, Ýφερc στο προσκηντο αυτη
κακοποιþν Þ των
επýÜλλονιαν η αποκατÜσταοη τηò Γερμσ,ιßαò ωò την πιυχÞ ιηò κρßσηò, κα8þò το μÝγεθοò ιου rrρο-
κατþτερων
κοινωγικþν μεγÜληò δυναμηò Kar η εκ νÝου χÜραξη ιων ουνü- γρÜμματοò απορροφοýσε το μεγαλυιερο μÝροò ιων
στρωμÜτων ρωγ þσιε να επανÝλθουν or δτασκορπτσμÝνοτ Γερ- ετοαγωγþν που μποροýσε να κÜνει η Γερμωτßα. Αυ

γεννοýσαν μανοß ομογενεßò οιο ΡÜτχ και να τηò απο-

περισσüτερο δοθεß ο Ζωττκüò χþροò που τηò ηιαν ανα-
ποιδιü απü τη γκαßοò yra να ξεπερÜσετ το φÜσμα ιηò Ýλ-
μÝση γερμονικÞ
λειιιmò πρþτων υλþν kar αγροττκþν
οικογÝνεια με προßüντων που ιην απετλοýσε.' ΚÜποιεò
ακαδημαßκÞ απü ττò ευτδτþξετò αυτÝò θα μποροýσαν ß-
μüρφωση σωò να επττευχθουν με μια δυναμτκη δτ-

1Β

{.4 frßηOα
ι ιων οποßων or επτκεφαλßò ανιαγωνßΖονταν μειαξý
§.
:Ι,9 fißηδeτ
ιü üμωò σßματνε περ¼ρτομü των ετοαγωγþν ιροφτ-
μων, πρÜγμα που εßχε οοθαρÝò ουνÝπειεò στο βτοττ-
κü επßπεδο του λαου.υ
Την προοπιτκη αυιη ηθελε να αποφýγετ υÜοη θυ-
οßα το καθεσιþò, καθþò μπορουσε να προκαλÝσει
μτα κοτνωντκη κρßοη ανÜλογη με αυτην που το Ýφε-
ρε στην εξουσßα.
ΠÝραν αυιου, το βτοττκü επßπεδο Ýπρεπε να δτα-
φυλαχθεß και yra τδεολογτκουò λüγουò, δεν εßναι
δυναιüν να περτμÝνετ κανεßò απü Ýναν πετνασμÝνο
λαü να αγωντστεß yra οποτοδßποιε ανþιερο σκοπü.
Αυτη εξÜλλου Þταν kar η βαστκÞ ατιßα yra ιουò ε-
θντκοσοσταλτσιÝò που ητιÞθηκε η Γερμανßα στο
«ΜεγÜλο Πüλεμο», αφου κατÝρρευσε το «εσωιερτκü
FÝτωπο» και συμπαρÝουρε kar ιο στρατü. ΚÜιτ ιÝιοτο
,
δεν Ýπρεπε με τßποτε να επαναληφθεß. Αυτü θα α-
υοιελÝσετ δογμα τηò γερμαντκηò πολτττκηò οε üλη
τη δτÜρκετα ιου πολÝμου.'
ΠÜνω, μιο αφßσα
Ενα Üλλο σημανιτκü Ζüιημα Þιαν η μορφη κρÜ- του 1θ38
τουò που οτκοδüμησαν or εθντκοσοσταλτστÝò. Ο πα- κοταγρÜφει τιò
ραδοστακüò τεραρχτκÜ δομημÝνοò κραιτκüò μηχαντ- εδαφικÝò
σμüò δτασπÜοιηκε απü τη δημτουργßα πολλþν πα- δτκδικÞσειò του
ΡÜιχ. ΚÜτω, Ýνσò
ραλληλων υπηρεστþν rrou δημτουργοýνταν yra ιην
εξυπηρÝτηση συγκεκρτμÝνων, Ýκιακιων αναγκþν Üνδροò των
(π. χ. επανεξοπλτσμüò, αυιοκτνητüδρομοτ κ.τ. λ. ) kar ΤογμÜτων Εφüδου
μπροοτÜ σε μια
που υπÜγονιαν απ' ευθεßαò οτον Χßιλερ. Καθþò αυ-
πινOκßδο που
ιÝò or υπηρεσßεò απÝκτηοαν την πραγματτκη εξου-
προτρÝπει σε
σßα μÝσα στο ΡÜτχ, εξελßχθηκαν οε στεγανÜ φÝουδα
μποßκοτÜζ των
εβραßκþν
ιουò yra ιην ευνοια ιου φßρερ. ΟποταδÞποιε ευρýτε-
μαγαζιþν
ρη συνεργασßα γτνüιαγ Ýιοτ, εξατρεττκÜ δυοκολη.
Το συσιημα αυιü δα ακολουθηθεß και στη δτοτκηιτ-
κη οργÜνωοη των καιεχüμενων χωρþν. πιχτγμα που
θα δυσχερÜνετ ιην üποτα προσπÜδετα yra χÜραξη
μταò ευρυιερηò ηπετρωτικηò πολτιτκηò.'
Ο πüλεμοò που Üρχτσε με την ετοβολη οιην Πο-
λωνßα ιο ΣεπτÝμ3ριο του'39 επÝιρεψε οτη Γερματßα
να θÝσετ υπü ιον ελεγχü τηò ολüκληρη την περτοχη
ανÜμεσα σια Πυρηναßα και ια σοβτετκÜ συνορα. Η
ευκολη νßκη Ýδωσε ιην ευκατρßα σιο εθτ,ικοσοστα-
λτοτκü καθεοιþò να πρα!ματοποτησει τουò οτüχουò
ιου σχεττκÜ με την ανÜπλαση ιων ευρωπαßκþν συ-
νüρωγ ιην προσÜρτηση των γερμωτüφωνων εδαφþν
χρ1, γεττονικþν τηò χωρþν kar τη δημτουργßα, επττÝ-
λουò, «Ζωττκου χþρου». Or δταδικαοßεò αυιÝò ετχαν
apxioεr ηδη πρτν απü ιον πüλεμο. Η προσÜρτηση
τηò Αυστρßαò kar η δτÜλυση τηò Τοεχοσλοθακßαò ε-
ß
ντÜσσονιαν λτγüτερο περτοσüτερο οτην πολτιτκη
ενοποßηοηò ιου γερμαντκου Ýθνουò. Αντßσιοτχα or or-
κονομτκÝò συμφωνßεò (clearing), που προπολεμτχÜ
Ýγτναν με τα κlýτη τηò νοττοαναιολτκηò Ευρþπηò (ια ΚροοτικÞ
βαλκαντκÜ κρÜιη), οδßγηοαν οε οτκονομικη κατ αφßσα του
σιιò Περlσσüτερεò ιτερτπτþσειò σε πολτιτκÞ Kυprap- φιλοναζιστικοý
χßα ιηò Γερμανßαò (απομυΖþ,"ταò ιιò χþρεò αυτÝò Ý- κρÜτουò των
λυσε τελτκÜ ιο πρüΒλημα του επανεξοπλτσμου). Το «Oυοτüσο»
καλοκαßρτ ιου '41 ο ναΖτσμüò Βρεθηκε να κατÝχει τη γι0 τ0
μιση Πολωνßα, ια νüττα ΒαλκÜνια, ιη ΝορΒηγßα, ιη διαμελισμü τηò
Γαλλßα, κατ σε λßγο σχεδüν üλη ιην ευρωπαßκß Ρω- Γιουγκοσλαβßαò
σßα. Τα σýνορα Üλλαξαν. I\ΙΙερτκÝò περτοχÝò προσαρ-
τÞθηκαν σιο ΡÜτχ (μεροò ιηò Πολωνßαò, η Αλσατßα,
ιο ΛουξεμΒουργο κα η Σλοβενßα). Σε μερτκεò Üλ-
λεò επýληθηκε οφαιτωττκη δτοßκηση (Γαλλßα, Σερ-
βßα, Ελλαδα, ΒÝλγιο), ενþ σε μερτκÝò επτβληθηκε
πολιττκÞ δτοßκηση υπü Γερμανουò επττρüπουò (Δα-
νßα, ΝορΒηγßα, Ολλανδßα, kar απü το ιlýτνüπωρο ιου
'41 or περτοχÝò τηò Ουκρανßαò κατ ιηò Βαλττκηò, πß-
σω απü το ανατολικü μÝιωπο).
Σιο σημεßο αυιü, üυου παρουστÜστη-
κε η ανÜγκη διαχεßρτσηò ιηò ηπεßρου,
ιο ναΖτσττκü καθεοτþò Üρχτσε να επε-
ξεργÜΖειατ μτα ευρýτερη πολτιτκÞ. ,ßΙ rl' ,ι}C.l! li],CIf
Επρüκεττο για μτα οπιτκÞ εξατρεττκÜ
γερμανοκενιρτκη, η οποßα διαμορφω- ιJßß$τFι ]ι ß βιaσtι χ3Ρ:|
τ,,üταν απü την εθντκοσοσταλτουκη ι- ) ßßa,lßrß 3,, tll:βi
19
 -r
0 προδüτηò
στρατηγüò ΑντρÝι
Βλοσüφ με
Ρþσουò
αιχμολþτουò, με
τουò οποßουò
προατüθησε νο
συγκροτÞσει μια
αντικομμουνιοτικÞ
οτροπÜ.
Απü κüτω, μÝροò
των 600.000
Σοβιετικþν που
οιχμαλωτßοτηκαν
στη μÜχη του
ΚÝβου.
Η εξüντωση δýο
εκοτομμυρßων_
Ρþσων
οιχμαλþτων,
εκτüò οπü
Ýγκλημο πολÝμου,
συνιοτοýσε κοι
οσυγχþρητη
ποτüλη δεολογßα. ΓεντκÜ η Ευρþτm ανττμειωπτΖüταν ωò Ý-
εργοτικοý ναò χþροò που θα προμßθευε τη Γερματßα με ιτò α-
δυνομικοý παραßιηιεò πρþτεò ýλεò, ιρüφιμα kar εργαττκü δυ-
ναμτκü.' Or ανατολτκÜ του ΡÜτχ περτοχÝò θα αποιε-
λουσσι ιον και'εξοχην Ζωτικü χþρο του γερμαντκου
λαου, μτα περτοχη πρüσφορη yra καλλτÝργετα που
θα ευοτκιΖüταν απü Γερμανοýò kar 8α υρομüθευε
ιη χþρα με τα απαραßτηια αγροττκÜ προßüντα. Η ü-
πora τεχνολογτκη υποδομη οττò υεριοχÝò αυιÝò εßτε
καιασιρεφüιαν εßτε απαλλοιρτωνüιστ απü γερμαντ-
κÝò ετατρεßεò. Ο εκεß ολαθτκüò πληθυσμüò πpoopr-
Ζüταν yra εργαιτκü δυναμικü στην υπηρεσßα των
Γερμανþν αφεντþν τουò, αν τελτκÜ δεν εξολοOρευ-
üταν.' Or περτοχÝò ιων Βαλκατßων θα συνÝχτΖαν το
ρüλο που εßχαν αναλÜθετ προπολεμτκÜ: αυτüν του
προμη8ευιß ιηò Γερμανßαò σε πρþιεò υλεò kar τρü-
φτμα, με πολý δυσμενÝστερουò üρουò ΒÝΒατα.η Or
δυιτκüτερεò περτοχÝò, or πro αναπτυιμÝνεò θτομη-
χαντκÜ, εßδαν ιτò ειατρεßεò τουò να μÝνουν Ýξω αυü
τον οτκονομτκü σχεδτασμü του ΡÜχ Þ να δτοικοý,υτατ
απü γερμαντκÝò εταιρεßεò. Δßγο αργüιερα θα Ζητοý-
νταν απü αυιÝò να συνετσφÝρουν σε ετδτκευμÝνο ερ-
γαττκü δυναμτκü. Ο οτκονομχüò οχεδτασμüò τηò Ευ-
ρþπηò στην ουοια ταυτßστηκε με τον οικονομτκο
σχεδταομü τηò Γερμανßαò. Δεν εßνατ τυχαßο üιτ το
καθεστþò συνÝχισε την υλοποßηση του τειρÜχρονου
Η Ευρþπη οντ!μ€τωπιζüτον ωò Ýνοò χþροò
που δο προμÞδòυ€ τη Γ€ρμανßα μ€ πΡþτΕò
ýf,εò, τρüφιμα κοι ΕΡγατικü δυναμικü
σχεδßου kar μÝσα στον πüλεμο, αντß να σχεδτÜοετ
μτα ευρυτερη οτκονομßα πολÝμου σε νÝεò ΒÜσετò.'Ο
Το μüνο πρÜγμα που προωθÞ8ηκε οε ηπετρωιτκη
κλßμακα Þτωτ η φυλειτκη στÜπλαση ιηò ηπεßρου.
Τα εδÜφη τηò γεντκηò κυΒÝρνησηò ιηò Πολωνßαò
και των επττρüπων τηò Ανατολßò Kar ιηò Ουκρανßαò
θα γßνονταν ιο ττεδßο εφαρμογßò ιων φυλειτκþν θε-
ωρτþν ιου καθεστþιοò Kar το μÝροò üυου θα ανα-
πτυσσüταν kar δα ουντελοý,υταν η «ΤελτκÞ Λýση»
ιου φυλετικοý προθληματοò στην Ευρþτm."
λη αυιÞ η αδταφορßα kar η προχετρüιηια
σΧετΙΚα με ιην ορΥανωση ιηò ηΠετρου σια
δυο πρþτα χρüντα του πολÝμου οφεßλο-
\,ºαν στο üττ ιο κα8εοιþò επÝμενε να Ýχετ
μτα αυστηρÜ γερμαντκη προοπτικη ιων
πραγμÜτων. Και η εξÝλιξη των οτραιιωιτκþν επτ-
χετρßσεων ενßσχυε αυτÞ ιην προοπτικß. Or αστρα-
mαßεò εκσιραιεßεò kar or μεγαλετþδετò θρßαμθοτ Ý-
δετχναν üιτ or Γερμανοß μποροýσαν να διευθειÞ-
σουν μüνοτ τουò τα πρÜγματα τηò ηπεßρου, να αντι-
μειωπßοουν οποταδÞυοτε απετλη και να ωταλÜ3ουν
μια εκσιρατεßα ενÜνιτα στο μεγÜλο ανιßπαλο του πο-
λτιτσμου, τον κομμουντσμü, ετσΒÜλλονταò στην
ΕΣΣΔ. Ο αστραmαßοò πüλεμοò τÝλοò Ýδτνε ιην πο-
λυτÝλετα στα SS να εξοντþσουν δυο εκαιομμυρτα
Ριßσουò ατχμαλþτουò (το '41-'42) χωρßò να οκεφιουν
να τουò χρηστμοποτησουν ωò εργαττκü δυναμτκü. Η
αναδτÜρθρωση ιηò ηυεßρου αφηνüιαν yra μειÜ το ιÝ-
λοò του πολÝμου.
Ομωò ο πüλεμοò σιο ανατολτκü μÝιωπο δεν εßχε
ιην ßδτα ασιραπταßα καιÜληξη με ιτò προηγοýμενεò
εκστρατεßεò. Αντßθετα η Γερμανßα ΒρÝθηκε σττò αρ
χÝò ιου '42 μπλεγμÝνη σε Ýναν πüλεμο φθορÜò με
μßα χþρα που το μÝγεδüò τηò ξευερνουσε αυτü ολü-
κληρηò ιηò Ευρþπηò, ΠαρÜλληλα, Þδη απü ιο '41
μπηκαν σιον πüλεμο kar or ΗΠΑ, ιο ΒÜροò των α
ποßων πολυ σýνιομα θα γτνüταν ατσθηιü.
Αρχτοε να γßνετατ ανττληυιü üττ yra να ανττμειω-
πßσετ ιουò νÝουò ανττπÜλουò ιηò, η Γερμανßα θα Ý-
πρεπε Kar αυτÞ να αποκτÞσετ Ýνα ανÜλογο ΒÜροò.
Θα Ýπρευε να βÜλει ιουò πληθυομουò ιηò Ευρþπηò
στην υπüθεση του πολÝμου." Eivar η εποχÞ που α-
υαττεßιατ απü τουò συμμÜχουò ιου ΡÜτχ μτα ενεργºτ-
ιτκüτερη συμμετοχη σιον πüλεμο.'' ΠαρÜλληλα Üρ
χτσε (τδßωò μετÜ ιο ΣιÜλτνγκραντ) να ανοπιýσσετατ
μια φιλολογßα πφß ευρωπαßκßò ανττμπολσεθικτκηò
οιαυροφορßαò, που πλατστþθηκε απü ιη συγκρüιη-
ση ιηò ανιτκομμουντσιτκßò ΣιραιτÜò Βλασüφ αυü
Ρþσουò ατχμαλþτουò.
ΠαρÜλληλα Üρχισαν να ατνºιμειωπßΖουν λτγüιερο
Üγρτα ιουò σλαθτκουò πληθυσμοýò (üχι üμωò kar
τουò Εθραßουò). Στο οτκονομτκü πεδßο Üρχτοαν να
φαßνοντατ οι ελλεßψετò, πprv απ' üλα στο qταττκü
δυναμικü, καθþò η οτκονομßα σ,ταδτοργωτωνüταιτ yro

20
QΤ7**ι *
J\
να ατνºτμετωΠßοετ ιτò Πολεμικθò ανÜΥΚεò, Η σφαγη
των Ρþσων ατχμαλþιων 0α αποδετκνυüταν ασυγχþ-
ρητη οπαιÜλη. Η πρþιη ανιßδραση κινοýνιαν σιην
ßδτα γερμανοκεντρτκÞ ανιßληψη, καδþò ιο καθε-
σιþò Ýκανε επßιαξη εργαττκου δυναμτκοý απü ιτò κα-
ιεχüμενεò χþρεò, που 8α μεταφερüταν οτη Γερμανßα
yra να δουλÝψετ. Πολυ σýνιομα η τακττκÞ αυτη α-
ποδεßχθηκε ασυμφορη. Η Γερμστßα Ýπρεπε να επι-
ιρÝψει σττò καιεχüμενεò οτκονομßεò να λετιουργη-
σουν Ýσιω yra λογαρταομü τηò, μτα πολτιτκη που
σφραγßοιηκε απü ττò γαλλογερμανικÝò συμφωνßεò
του'43.'η
Σιο οημεßο αυτü, üταν η Γερμανßα Üρχτοε να ατ-
σθÜνειατ απελπτσττκÜ μüνη, φÜνηκε üιτ η Ευρþπη
οýτε ηθελε ουτε μποροýοε να ιη συνδρÜμετ. Or κα-
ιαστροφÝò kar or σφαγÝò στην ΑνατολÞ καιÝσιρε-
ψαν την οτΚονομια ΚαΙ εΚαναν τουò vazr Περτοσοτε-
ρο ανεπτθýμηιουò απü τουò κομμουντστÝò στουò ε-
κεß πληθυσμοýò,'' ενþ σιη Δýση κανÝναò δεν τρο-
μοκρατουνταν τδταßιερα απü την κομμουντσττκη α-
πειλÞ.
ΕπτπλÝον η ρτΖοοπασττκοποßηση πÝρα απü κÜθε
λογτκη του δτωγμου των ΕΒραßων με τη λεττουργßα
ιων στραιοπÝδων θανÜτου ÝΒγαΖε μτα παρανοßκη ετ-
κüνα yra το καθεσιþò. ΚανÝναò δεν Þταν Ýιοτμοò να
εμπτσιευθεß το μÝλλον του σιον Χßτλερ. Το ΡÜτχ
πληρωνε ιτò αμαρτßεò των πρþτων χρüνων ιου πολÝ-
μου Kar üοο περνουοε ο κατρüò τιò πλßρωνε και πro
ακρýÜ. Or συμμω<οß ιου Üρχτσαν να το εγκαταλεß-
πουν üοο ο κλοτüò των ανιτπÜλων του Ýσφτγγε. Το
'44 το τÝλοò ηιαν θÝμα χρüνου.
Το τÝλοò ιου 1945 Βρηκε τη Γερμανßα ιου Χßιλερ,
που δεν δßστασε να προκαλÝσετ Ýνα δεýτερο παγκü-
--τ r-l
\
Μια Εβραßα
υποχρεþνετοι
ν0 φορÜει
το üοτρο
του Δαβßδ
στην 0λλανδßα
σμτο υüλεμο yra να ενþσετ τη «γερμανοσýνη» σε Ý-
να ΡÜτχ kar να ξεπλυνει ιην,"τροπη ιου 191Β, ηττη-
μÝνη, òικρωιηρτασμÝνη και δτατρεμÝνη σε Ζþνεò κα-
ιοχßò. Η δε ευρωπαßκη ßπειροò, αν και ελευθερþ-
θηκε αυü το ναΖισττκü Ζυγü, οχολουθησε, παραδü-
ξωò, ιη μοßρα ιηò Γερμανßαò.
ΔτατρεμÝνη kar αυιÞ οε δυο σιρατüπεδα, οχολου-
8ηοε αναγκαοττκÜ ιουò ελευθερωτÝò τηò (ΗΠΑ και
ΕΣΣΔ) οιη μειαξý ιουò συl.κρουση. Το σιδηρουν
παραπÝτασμα, üπωò ιο üρτσε ο Τσüρτστλ, χþρτσε την
ßυετρο για μτοü ατþνα, ττερνþνταò μÜλιοια χαρα-
κτηρτσττκÜ μÝσα απü ιην κqýτÜ του χτλτüχρονου
ΡÜτχ, ιο κÝντρο του Βερολßνου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
l. Βλ. Herf Jaffrey, Αν ιδραα ι ικ οò μ ο ν ι ε ρν ια μοò :
ι
ιεχνολογßα, κουλτοýρα και πολιτικη ατη ΒαlμÜρη κο1 στο
Τρßιο ΡÜιχ, ΠανεπισιημτοχÝò Εκδüσειò ΚρÞιηò, σσ.23-24.
2. Βλ. Kershaw Ιαη, Χßτ,λερ 1θ36-1945, ΝÝμεστò Scripta,
οελ. 18.
3. Βλ. Kersharv Ιαη, üμοτα παραπομπη, σσ. 1θ κα1 44.
4. Βλ. Kershaw Ιαη, üμ. παρ., σελ. 45.
5. Βλ. Mazower Mark, Σκοτετw Ηπειροò, ο ευμηπαΙκüò
οτωναò ΑλεξÜνδρετα, οελ. 155.
6. Βλ. Broszat Martin, The Hitler State: the foundation
and development of the internal structure of the Third
Re.iclr, Longman, κεφ. 8 ι<ar θ.
7. Βλ. ΜαΖοτηιeτ Mark, üμ. παρ., σeλ. 155.
8. Βλ. Milward ΑΙαη, War, Economy and Society, 1θ39-
Ι945, University of California Press, σελ. 150.
9. Βλ. Milιvard ΑΙαη, üμ. παρ., οελ. 149.
10. Βλ. Mazower Mark, üμ. παρ., οελ. 155.
Ιl. Βλ. Mazower Mark, üμ. παρ., οσ. 161-182.
12. Βλ. Mazoιver Mark, üμ. παρ., οελ. 160
13. Βλ. Mazower Mark, üμ. παρ., οελ. 158.
14. Βλ. Milrvard ΑΙαη, üμ. παρ., σσ. 151-152.
15. Βλ. Mazo\Ver Mark, üμ. παρ., οελ. l57. l
2Ι
Προτοπe
ΓΚεüργιιι
Ζοýκοφ
(1Β96-1974)
ΣοΒιετικüò στρατÜρχηò ßαι πολττιßüò,
ο επικεφολþò του Κüκκινου Στροτοý
χατÜ το Β' Παγßüσμιο Πüλεμο και
πρωταγωγιστþò τηò ουμμαχιιþò νßκηò.
ΚατατÜχθηκε το ß9ß5 χαι το ß9Ι9
Ýγινε μÝλοò του Κüμματοò,
λαμΟÜνοντοò μÝροò στον εμφýλιο
πüλεμο. Σποýδασε στη ΣτραττωτιτßÞ
Ακαδπμßο του Φροýνζε ßαι στο
Βερολßνο. ΠολÝμησε οτον πüλεμο
ενατπßογ τηò Ιοπωνßοò ι(οτ τηò
Φτνλανδßαò το Ι939 κοι το ΦεΒρουÜριο
του Ι94Ι Ýγινε σρχηγüò του Επιτελεßου
χαι μÝλοò τηò Κεντρτχþò Ξπιτροπþò
του ΚΚΣΕ. Ητον επιχεφαλþò των
σοΒτετικþν δυνüμεων στην Üμυυα τηò
Μüοχσò του ΟχτþΒριο του ß94Ι, την
οποια προσσπισε με επιτυΧΙα.
Δτηýθυνε την üμυνο των ΣοΒτεττκþν
στη μÜχη του Στüλινγκροτ.τ το ß942
και μετü την Þττα των Τερμονþν τßα!
την αποχþρησþ τουò ονομÜστηκε
στρστÜρχηò. Ητον ο επιχεφολÞò στην
προÝλοση του σοΒιετιχοý στρατοý
μετÜ το Ι943 και ωò επικεφαλþò τηò
ß ηò ΣτραττÜò ετσÝΒαλε στην Πολωγßα
rial την τσεχοσλοΒακßο το ,l944. ο
ΣτÜλιν του οπÝνειμε το (ΙνΙετüλλτο τηò
Νßκηò» και τον Ýχρισε υπαρχηγü του
Κüκχινου Στρατοý. ΚατÝλαΒε το
Βερολßνο το ßΙüιο του ß945 τ(οι þτον
αρχηγüò τηò Διασυμμοχιχþò Επιτροπþò
που Ýκανε τιò διαπραγμοτεýσειò yro τη
συνθηκολüγηση των Τερμανþν. Απü το
ß955 Ýωò το ß957 Þτου υπουργüò
Λμυναò τηò ΣοΒτετrκÞò Ενωσηò.
22
ΕρΒιν
ΓτοχÜνεò Ρüμελ
(1Β91-1944)
Γερμσνüò στρατüρχηò, επικεφολfr ò
του γερμονιι(οý στροτοý στην Αφριχþ.
Δτακρßθηχε κατÜ τον Α' Πογßüσμτο
Πüλεμο κοι σποýδασε στο
Πονεπιοτþμιο του Τßμπιγκεν. ΤÜχθηκε
με τουò νοζß χσ! επονþλOε στο στρατü
το ß933. ΑνÝλαΒε τη δτοßχηση του
ΕπΕελεßου του Χaτλερ το ß939. lßετü
τη μεγÜλη του επττυχßσ στην εισΒολþ
στη Γαλλßα ονÝλαΒε τη διοßκηση του
γερμανικοý Αf]ßΚα ko]ps. ΚατÝκτησε
το Τομπροýκ χαι χρηαμοποιþντοò
οριστοτεχυκÝò τακτιχÝò ελτμþν
απþθησε τα 3ρετανιχÜ στρατεýματα
μÝχρτ το Ελ ΑλαμÝΝ το ß942. Εχεß
ονσγχÜστηκε απü τον Αγγλο
στρατüρχη Μογτκüμερι σε
υποχþρηση μÝχρι την Τýνιδα. Δτοßχησε
ενο στροτευμα στη μοΧη τηò
Νορμσνδßοò, τραυμοτßστηκε χοι
αποχþρηοε στη Βαυαρßα. Επιθυμοýσε
τογ τερματισμü του πολÝμου ßοτ οφοý
συνελþφθη με την κατπγορaο üτι εßχε
πÜρει μÝροò στη συνωμοσßα τηò 2Οþò
Ιουλßου ß944 χστÜ του Χßτλερ,
οδηγþθηκε στην αυτοκτονßσ. Ο Ρüμελ
υπþρξε απü τουò ικανüτερουò
οτροτηγοýò του Β' Πσγκοσμaου
ΠολÝμου κσ! το προσωπικü του ορχεßο
δπμοσιεýθηκε το Ι953 με τον τßτλο
«Πüλεμοò χωρßò μßσοò».
Σερ ΜπÝρναρν[
Λüου Μοντφκüμερι
(1ΒΒ7-1976)
Αγγλοò στρατÜρχηò, επrκGφαλÞò του
Βρετανικοý στροτοý στην Αφριχþ τßοτ
μεγÜλοò πρωτογωνιστþò τηò νßκηò.
Ηταν γιοò κληρικοý. Σποýδασε στη
ΣχολÞ του Αγßου Ποýλου κοι
σποφοßτησε απü το Βοστλ.κü
Στραττωτικü ΚολÝγιο του ΣÜγτχορστ το
ß9(Ε. Στüλθπκε γιο 4 χρüγιο στην
Ινδßα !(or πολÝμηοε χοτü τον Α'
Παγτ(üσμτο Πüλεμο, üπου κοι
τραυμοτßσßηκΕ σοΒορÜ οε μÜχη με
«εφ'üπλου Λüγχη». Τιμþθηχε εν
συνεχεßσ και Ýγινε διοικητüò του ß7ου
τÜγματοò. ΥπηρÝτπσε στο στρατü
χατοχþò στη Γερμονßσ στο
θΙεσοπüλεμο και μετü το ß93Ο στην
Πσλοιστßνπ, üπου ιßαι ανÝλοΟε
διοιχητþò μερορχßοò με το Βαθμü του
ονττστροτþγου. Το ß94Ι Ýγινε
διοιßητÞò τηò Νοττοανατολικþò
ΣτροτιÜò και στιò ß8 Αυγοýστου τπò
8ηò ΣτρστrÜò τηò Οüρειαò ΑφρτχÞò.
Στομüτηοε τηγ προÝλοση του
Τερμανοý στρατÜρχη Ρüμελ και με τη
σπμαιττικþ γßκπ του Ελ ΑλαμÝιν τον
Οκτþ3ριο του ß942 üνοιξε το δρüμο
προò την Τυγησßο. Το ß944 οργÜνωσε
με τον Αßφτ.χüουερ τπν οπüΟαση στη
1Ιορμονδßο κοι τον επüμενο χρüνο εßχε
τη διοßκηση των συμμοχικþν δυνüμεων
ξηρÜò στο Οüρειο μÝτωπο. Υπεýθυγοò
για τιò τοκτικÝò στρατιωττκÝò δυνÜμε!ò
τηò Δυτrκþò Ενωσηò ßΙ948Ι, οπü το
ß95ß Ýωò το Ι958 þτον υποδιοrßητÞò
των δυνÜμεων του ΝΑΤΟ. Ξγραψε το
Ýργα «Προò τη Νßκη» ßΙ946Ι, ,Απü το
Ελ ΑλσμÝιν ηροò τον ποτομü ΣÜιτκρο-
ßß948Ι ßοι ,Δπü τη Νορμσγδßο στη
Βσλτικþ» (ß948l.
ΝτÜγιιλαò
Μαιò Αρθουρ
(1ΒΒ0-1964)
Αμερικονüò στρατπγüò, γεννημÝνοò
στο Λιτλ Ροκ του ΑρκÜνσαò. Σποýδσσε
στη Στροτιωτικþ Αχοδημßο του ΟυÝστ
Πüιιττ, απü την οποaο οποφοßτησε το
Ι9Ο3. ΥπηρÝτησε στιò Φιλιππßνεò και
τπν Ιαηωνßα, διετÝλεοε υπασπιστþò του
ΡοýζΒελτ και στÝλεχοò του Ξπιτελεßου.
ΠολÝμπσε κοι διακρßθηκε στον Α'
Παγßüσμιο Πüλεμο. Το Ι93Ο Ýγινε
ορχηγüò του Επιτελεßου, θÝση που
χρÜτπσε μÝχρι το Ι935. Ο ΡοýζΟελτ
τον αναχÜλεσε στηγ υπηρεσßο το ß 94t
κοι του ονÝθεσε την αρχηγßο τωυ
συμμοχικþν δυνÜμεων του Eιpnvιkoý
Ωκεονοý ßß94ß-Ι945l.
Πρωταγωνßστησε στον πüλεμο στην
περιοχÞ του Eιpnνιι(oý και μετü τπ
ρßψη των οτομικþγ ΒομΒþν σfην
Ιοπωνßα, δÝχθηχε την παρüδοση τηò
χþραò στο θωρηκτü «]Þισοýρ.), στον
χüλπο του Τüκτο στιò 2 Σε]ττεμΟρßου
ß945. Απü το Ι945 Ýωò το Ι95Ο frτον
επικεφαλÞò αρχηγüò των
αμεριχσνιχþν δυνÜμεων κστοχÞò στην
Ιαπωνßο, εßχε την σρχπγßα των
δυνüμεων των ΗνωμÝνων Εθνþν κατÜ
την πρþτη φüση του πολÝμου τηò
ΚορÝοò, πρrγ οπομακρυνθεß απü τον
πρüεδρο Τροýμαν λüγω
διαφοροποßησηò στην τακτιχÞ που
Ýπρεπε να οκολουθÞσει η ΑμερικÞ
στον πüλεμο. Εζησε τα τελευταßα
χρüνια τηò ζωÞò του στο Λιτλ Ροκ ωò
οπλüò ιδιþτηò και τιμþθηκε για τπ
μεγÜλη προσφορÜ του στπ συμμαχικÞ
Vιkn.
Βασßλι ΒÜνοθιτò
Τσοýκοφ
(1900-19Β2)
ΣοΟιετικüò στρατüρχηò, γεννημÝνοò
στο ΣερÝμπριανγιε, διοικητÞò των
σοΒιετικþν δυνÜμεων στη μÜχπ του
ΣτÜλινγκραντ, π οποßσ αποτÝλεσε
σταθμü σfην ιστορßα του Β'
Παγκοσμßου ΠολÝμου. Τιοò χωρικþν ο
Τσοýικοφ, εργÜστηκε κατÜ την πσιδικþ
του ηλικßο ωò μηχαγουργüò, αργüτερο
κοτατüχθηκε στον Κüχκινο Στρατü,
πολÝμησε στον εμφýλιο και Ýγινε
μÝλοò του Κομμουνιοτικοý Κüμμοτοò
κοι διοrκητþò συιττüγματοò αε πλικßσ
ß9 ετþν. Αποφοßτησε απü τη
Στροτιωτικþ Ακαδημßσ Φροýνφ το
ß925 .(αι συμμετεßχε στπν εισΒολÞ
στπν Πολωνßο κσι τη Φιγλαυδßα το
Ι939. Ο Τσοýικοφ ονÝΛοβε την üμυνσ
του Στüλινγκρογτ τον Αýγουστο του
ß942 Ýχογταò απÝγοτττß του 22
μεραρχßεò των ναζß. ΕßπεΞ «Θα
κρdτΤοουμG τηγ πüλη þ θο πεθÜνουμε
üλοι εüþ». Η φονικüτοτη σýγßρουοη
-7οΟ χιλιüδεò γεχροß συνολικÜ-
ßρüτησε μÝχρι το Ι{οÝμΒρrο, οπüτε και
Üρχτσε η αγτεπßθεση των ΣοΒιετικþν.
Ο Τσοýιχοφ δεν νßκησε μüνο στο
ΣτÜλινγκραντ. Ηταν η οιχμÞ του
Κüκκινου Στροτοý κατÜ τπν προÝλασþ
του προò το Βερολßνο κσι þταν αυτüò
που δÝχθηχε τπν παρÜδοση των
Τερμονþν την ΠρωτομαγιÜ του ß945.
ΔιετÝλεσε διοικπτþò των σοΒιετικþν
δυνÜμεων ιατοχþò στη Τερμανßα μÝχρτ
το ß953 ιοι το 196ß Ýγινε μÝλοò τηò
Κειττριχþò Εηιτροπþò του ΚΚΣΕ.
πÝθανε στη θΙüσχα σε ηλrχßο 82 ετþν.
Φρειδερßκοò
Φον ΠÜουλοιχ
(1Β90-1957)
Γερμανüò στρατÜρχηò, διοικπτüò τηò
6πò ΣτρατιÜò στη μÜχη του
ΣτÜλινγχραγτ, ß942.ß943. Εγινε
στρατηγüò το ß 939, αρχηγüò του
Επιτελεßου του ΡοßχενÜου οτην
Πολωνßο και τη Γαλλßα, Gοηθüò του
Χüλντερ στο Τενικü Επττελεßο, ογÝλαΒε
την επεξεργοσßο του σχεδßου εηßθεσπò
κατÜ τηò ΕΣΣΔ. Αφοý οπÝτυχε ωò
διοιχητþò τεθωροκισμÝνων σmν
επßθεοπ στο ΧÜρχοΒο, ÝλοΒε εντολÞ
νσ κατολüΒει το ΣτÜλινγκραντ τον
Αýγbυστο του Ι942. ΚατÝλαΒε τμþμα
τηò πüληò, αλλÜ συνüγτησε εκεß τπν
αποφασιοτικÞ αγτßστοσπ του Κüκκινου
Στρατοý ßοι του λαοý, χαθþò η
υπερüσπ.ση τηò πüληò Þτσν για τουò
ΣοΒιετικοýò ζþτημα τιμÞò lßar χρßσιμη
γ.α την ÝκΒαση του πολÝμου.
Κυrßλþθηκε οπü τουò ΣοΒιεπκοýò το
1ιΙοÝμΒρτο του ß942 και οναγκÜστπκε
να συνθηκολογþσει τον Ιονουüριο του
Ι943, Ýπεττο απü φονικüτατεò μÜχεò
που κρÜτηοον 6 μþνεò περßπου. Αφοý
οπμολωτßστηκε απü τουò ΣοΒιετικοýò,
αηηýθυνε Ýκκληση προò το γερμανιχü
λαü ενατττßον του Χßτλερ. ΑπÝκτησε
αγτιναζιστικÝò αιτßιλÞψειò ßΙ 944Ι
προσΧωρωνταò στο κΙνημσ των
δημοκρατικþν Γερμανþν οξιωματικþν
το ß944 κσι αηü το Ι953 μεταφÝρθηκε
στην ΑνατολικÞ Τερμονßο.
23
ΔεκενιΒΡιοΣ Ι94ι

τουΘΑχΑ_:,ΗΔ. Σοτικe
ιστορικοý

üλτò πληροφορηθηκε ιην Ýναρξη ιου ευρωπαß-

κου πολÝμου ιο ΣεπιÝμθρτο του 1θ3θ, ο πρüεδροò
των ΗΠΑ Φlýνκλτν ΝτελÜνο ΡοýΖβελτ κÜλεσε
ιουò υπουργοýò Kar τουò στραττωιτκουò συμΒοýλουò
ιου σε επεßγουσα συνεδρßαση. Ολοτ συμφþνησαν ü-
ττ οτ ΗΠΑ δεν Ýπρεπε να εμπλακοýν στον πüλεμο.
Σε διÜγγελμÜ ιου προò ιον αμερικαντκü λαü ιο ßδτο
ΒρÜδυ, ο πρüεδροò επανÝλαβε: «ΕλπßΖω or ΗΠΑ
να μην εμπλακοýν στον πüλεμο. Πτοιευω üιτ δεν
θα εμπλακοýν. Kar σαò δταβεθατþνω üιτ κÜθε προ-
σπÜθετα τηò κυΒÝρνηοηò οαò θα υπηρετεß αυτüν το
σκοπü». Δßγο αργüτερα μτα δημοσκüπηση Ýδετξε ü-
ιτ ιο θ4% ιων Αμερτκανþν συμφωνοýοαν üιτ αυτÞ
ιη φορÜ or Ευρωπαßοτ Ýπρεπε να καθαρßοουν μüνοτ
τα ιου πολτττκÜ παρηκμασμÝνου kar οτκονομτκÜ α-
ναξτüπτστου οßκου τουò. Αυτü το γνþρτΖαν or ευρω-
παßκÝò δυνÜμετò, or ουοßεò το καλοκαßρτ ιου 1θ3θ ε-
λÜχτστα ασχολÞθηκαν με ιην υτθανÞ ανιßδραση
ιων ΗΠΑ. Ειστ, η εσωοτρÝφετα Kar ο απομονωτι-
σμüò ιηò οτκονομτκÜ τοχυρüτερηò χþραò του κü-
σμου ουνÝΒαλε σιη δημτουργßα ιου δτεθνοýò κενου
εξουσßαò σιο Μεοοπüλεμο Kar ενθÜρρυνε τα ανα-
δεωρηιτκÜ κρÜιη να ετηδιþξουν ιη βßαιη αναιροπη
τηò τÜξηò πραγμÜτων που εßχε επτβλη8εß μετÜ το
ιÝλοò του Α Παγκοσμßου ΠολÝμου.
Ο αιτομονωττσμüò των ΗΙΙΑ
Η ττολιιτκÞ απομονωττσμοý συνßσταιο σιην απο-
φυγη συναψηò ουμμαχτþν με Üλλεò χþρεò kar ε-
πÝμθασηò σιτò υιτοθÝσετò αλλων ηπεßρων. Or ρßΖεò
ιηò πολτιτκηò αυιηò υυηρξαν ιüσο παλτÝò üσο κατ
οι ßδτεò or ΗΠΑ. Το ΣεπτÝμθρτο του 17θ6 ο αποχω-
ρþν πρþτοò πρüεδροò ΤΖορτΖ Οιýστνγκτον
(George Washington) Ζηιησε απü ιουò συμπα-
ιρτþτεò του «να μεßνουν μακρτÜ απü μüνιμεò συμ-
μαχßεò με ξÝνα Ýθνη». ΑναλαμΒÜνονιαò την προε-
δρßα το 1Β01, ο ιρßτοò πρüεδροò Τüμαò ΤΖÝφεlτον
(Thomas Jefferson) επανÝλαβε: «Erpivn, εμπü-
pro r<ar Ýνιτμη φτλßα με üλα τα Ýθνη, δεομευττκß
συμμαχßα με κανÝνα». Το 1Β23 ιο Δüγμα Μονlýε
(Monroe) επισημοποßησε ττò προτροπÝò αυιÝò,
προετδοποτþνιαò αλλα κρÜτη να μην επÝμΒουν

24
 0ι Ιüπωνεò
στην αμερτκαντκß ηπετρο και δταβεθατþνονταò ü- κατοκτητÝò τηò
ττ οι ΗΠΑ δεν δα αναμτγνýονιαν σιτò υποθÝσετò Μοντζουρßοò
των ευρωυαßκþν δυνÜμεων. εγκοθιοτοýν τον
Η ουμμετοχη ιων ΗΠΑ στον Α' Παγκüσμιο Πü- «τελευτOßο
λεμο το 1θ1?-1Β αποτÝλεοε υαρÝνθεοη σε μτα πολτ- ΟυΤΟκρÜτΟρα»

ττκÞ που δτηρκεσε αυü τα ιÝλη ιου 1Βου ατþνα þò ΠΟυ-ΓΙ

τα μθσα ιου 20οý. ΜειÜ ιο ιÝλοò του Α Παγκοσμß- σΤΟ ΚραΤßδΙΟ-

Üρχτσε να παραSτÜΖετ ιη ΣυνθÞκη των Βεροαλτþν. τηγ επßθεση του

Ανιßθετα, την περßοδο 1θ35-37 or «Νüμοτ Περß Ου- τüκιο. Απü κüτω,
δειερüιηιαò» Ýδωοαν νομτκη υπüσιαση kar τοχý μια μÝρα μετü το
οτην πολτιτκη του απομονωιτσμου. ΠÝραν των α- Περλ ΧÜρμπορ
νιιληψεων των Αμερτκανþν περß μιαò Ευρþπηò (σριστερÜ) ο
πολτιτκÜ παρηκμασμÝνηò Kar οτκονομικÜ αναξτü- ΦρÜνκλιν ΝτελÜνο
πτστηò, σιην επτκρÜτηση ιου απομονωττσμου συνÝ- Ροýζβελτ
βαλαν kar Üλλοτ παρÜγονιεò. Σιη δεκαειßα του'30 υπογρÜφει την
υπηρχε οττò ΗΠΑ Ýνα μεγÜλο φτλετρηντκü κßνημα κÞρυξη πολÝμου

με δþδεκα εκαιομμυρτα μÝλη, ττò απüψετò των ο- ενΟΙΤΤßΟν Τηò

ποßων δεν ßταν φρüντμο να αγνοησουν οι Αμερτ- ΙΟπωνßοò (δεξΙÜ)

κανοß πολτιτκοß, ενþ ακüμη kar üοοτ Αμερτκανοß
δÞλωναν δτεδντσιÝò, υποστηρτΖαν üχτ ιον πüλεμο
αλλÜ ιην εrpüvn μÝσω ιηò ουνεργαοßαò των εθνþν.
Εναò Üλλοò λüγοò ηταν η Ýλλετψη σιραττωττκηò
προετοτμασßαò ιων ΗΠΑ. Λüγω ιηò γεντκηò απο-
σιροφηò προò ιον πüλεμο, τηò γεωγραφτκηò δÝοηò
Kar τηò οτκονομτκηò ουγκυρßαò, σιη δεκαετßα ιου
'30 ο αμερτκαντκüò στρατüò ανερχüιαν σε 100.000
Üνδρεò, ιων οποßων ο ατομτκüò οπλτσμüò ωò ιο 1θ41
παρÝμενε ιο ιυφÝκιο τυπου Springfield του 1θ03.
Το ΣεπτÝμΒριο του 1θ39 η αμερτκαντκη αεροπορßα
κατ ιο ναυττκü δτÝθεταν 1.600 αερουλÜνα, ια πε-
ρτσοüιθρα παλατÜ. Την ßδια περßοδο, η Γερμανßα
δτÝθειε 3.600 συγχρονα αεροσκÜφη, ενþ η ΕΣΣΔ
περßπου 10.000.
Επßσηò πολλÝò αμερτκαντκÝò ετατρεßεò συνεργÜ-
Ζονταν αρμοντκÜ με γερμαντκÝò, τταλικÝò Kar ια-
πωντκÝò ειατρεßεò, με αποιÝλεσμα ο απομονωιτ-
σμüò να αποκτÞοετ ι<ar οτκονομικη δτÜσιαση. Τη
δÝση ιων αμερτκαντκþν επτχετρηματτκþν κυκλων
εξÝφραοε ιο 1939 ο Αλφρετπ Σλüαν Tzouvrop )

,,5
ΔεκειιηΒΡιοΣ lq+r

Το νησß Φορπ
οτον κüλπο του (Alfred Sloan Jr.), πρüεδροò ιηò General Motors,
Περλ ΧÜρμπορ υπερασπτΖüμενοò ιην Opel, θυγατρτκη τηò GM στη
τηò Χοβüηò κοι Γερμανßα: «Mra δτεθνßò επτχεßρηση που εκτεßνε-
7 αμερικονικü τατ σε ολüκληρο ιον κüομο πρÝπετ να λεττουργεß
πολεμικÜ πλοßα τη με αυστηρÜ επτχετρημαιτκοýò üρουò, χωρßò να
οτγμÞ που λαμθÜνετ υπüqm ιτò πολτιτκÝò ανττλßψετò που επl-
δÝχονται τηγ
ιαπωνικÞ επßθεση.
κραιοýν σιην κÜθε χþρα üπου λεττουργεß». e
Η μειαστροφÞ στη σιÜση των ΗΠΑ Üρχτσε ιο
Απü κüτω,
1θ40, μετÜ ττò σαρωττκÝò νßκεò ιων Γερμανþν στην
Αμερικονüò
Ευρþπη και, κυρßωò, ιτò κτνÜσετò ιων Ιαπþνων
ναýτηò
σιην Ασßα και τον Ετρηντκü. Εωò ιο ιÝλοò του 1θ40
παροκολουθεß
η Γαλλßα εßχε ητιηθεß kar η Βρετανßα πολεμοýσε
αιφυδπσμÝνοò
την ιοπωνικÞ μüνη, κτνδυνεýονιαò üμωò Üμεσα με χρεοκοπßα.
Το ΜÜρττο ιου Ιθ41 ετδτκüò νüμοò πφß δανετσμου
επιδρομÞ στο
Περλ Χüρμπορ
kar υπενοτκßαοηò επÝιρεψε ιην προμßθετα üπλων
οτò 7 Δεκεμβρßομ
εφοδßων kar ιροφßμων σε χþρεò ιων οποßων η α-
1941, που σφÜλετα εθεωρεßιο απαραßτητη yra την ασφÜλετα
προκÜλεσε την ιων ΗΠΑ. Η πολτττκÞ αυτß επÝτρεψε στη Βρεια-
εßσοδο τωγ ΗΠΑ νßα να συνεχßσετ να μÜχειατ, ενþ, μετÜ τον Ιοýντο
στου πüλεμο του 1θ41, ενßσχυσε σημανττκÜ και ιην πολεμτκß
προσπÜθετα ιηò ΕΣΣΔ.
Ειοò το καλοκαßρτ του 1θ4Ι η στÜση αυτÞ εßχε κα-
ιαστεß αρκειÜ δημοφιληò μειαξυ ιων Αμερτκανþν,
ιο 75% ιων οποßων θεωροýσε üττ η θοηθετα προò
τη Βρειανßα Ýπρεπε να συνεχισιεß ακüμη κι αν κα-
ιÝληγε σε εμπλοκη των ΗΠΑ σιον πüλεμο. Ο

Το ΣεπτÝμΒριο του Ι939 π αμ€ΡικονικÞ

ο€ΡοποΡßο δÝδετε 1.6ΟΟ ο€Ροπηüνα, η
Γερμονßο Ξ.6ΟΟ. cνþ η CΣΣΔ π€Ρßπου |Ο.ΟΟΟ

ΡουΖβελτ, üμωò, θεωροýοε üττ κÜιτ ιÝιοτο θα Ýπρε-
υε να συμΒεß μüνο καιüπτν επßθεσηò ενατττßον αμε-
ρτκσττκþν συμφερüνιων απü κÜποτα Üλλη δυνα-
μη. Η Ιαπωνßα ανÝλαβε να πραγμαιοποτÞσετ ιο εν-
δεχüμενο.
Τα αßττα του πολÝμου
σπτν Ασßα κ(υ τον Erpnvιkü
ΜειÜ την παλτνüρθωση ιηò ΜÝτιΖτ («ΠεφωττσμÝ-
rm Ηγεσßα») υπü τον αυτοκlýιορα Μττσοιχßτο το
Β6Β, η Ιαπωνßα ακολοýθησε πορεßα εκθτομτοντ-
σηò κατÜ τα δυττκÜ πρüιυπα, με σηματτκÝò Korvω-
ντκÝò, οτκονομτκÝò Kar πολττικÝò επττπþσετò. Οπωò
kar or Γερμανοß, στα τÝλη του 19ου ατþνα or ΙÜπωνεò
αιτÝπτυξωτ αυτοκρατορτκÝò θλÝψετò, αλλÜ, wτßθετα
με τη Γερμανßα, η Ιαπωνßα δεν δτÝθετε αφθονßα
πρþτων υλþν yra την περαιιÝρω εκΒτομηχÜντση
τηò. Ομωò, kar or δýο χþρεò πßοτευστ üιτ ο πληθυ-
σμüò τουò αυξστüταν ιüσο γρηγορα που σýντομα ο ü-
ι¸οò του θα ξεπερνοýσε ιτò γεωγραφτκÝò Kar orκo-
νομτκÝò δυνατüιηιÝò ιουò. Ειστ, ενþ η Γερμανßα α_
νοΖÞιησε «Ζωιικü χþρο» σττιττ κεντρτκη κατ
λτκß Ευρþπη, η Ιαπωνßα στlýφηκε προò ιην
ετÜ ιο ντκηφüρο πüλεμο κατÜ τηò
σßαò ιο 1θ04-5, Kar με σκοπü ιην
σφÜλτση πρþτων υλþν κατ εδαφþg
Ιαπωνßα Üρχτσε ιην επÝκιαση τηò
θüρετα Κßνα kar τδßωò στην περιοχß
ΜανιΖουρßαò, Σιον Α Παγκüσμτο Πüλεμο η
νßα πολÝμησε εναντßον ιηò Γερμστßαò, αλλÜ Ý
νε δυσαρεστημÝνη απü το μεταπολεμτκü
ντσμü κατ ττò προσπÜθετεò των ΗΠΑ kar ιηò
τστßαò να εμποδßσουν ιουò ναυττκοýò εξοπ
τηò Και την εΠεΚταση τηò επτρροηò τηò στην
Το 1θ31-33 η Ιαπωνßα εδραßωσε ιον Ýλεγχο
ΜαντΖουρßαò, ενþ το 1θ37 ξÝσπασε πüλεμοò
τηò Κßναò Kar ιηò Ιαπωνßαò, ο οποßοò δτηρκεσε
ιο 1θ45. Η ανιßδραση των ΗΓΙΑ στην
ιηò Ιαπωνßαò να επτβÜλετ μια «ΝÝα ΤÜξη» σιη
ιτοαναιολτκÞ Ασßα Þλδε το 1θ39, üιαν οτ

26

νοß περτüρτσαν ιη δυνατüτηιÜ τηò να ετσÜγετ ιτò
πρþιεò ýλεò υου ηταιτ απαραßιηιεò yra την τροφο-
δοσßα τηò ταπωντκßò πολεμκηò μηχανßò.
Τον Ιοýλτο του 1θ40 or Αμερτκανοß απαγüρευσστ
ιην εξαγωγη πειρελαßου kar στδηρου σιην Ιαπω-
νßα, η οποßα þò ιüιε ετσηγε απü ιτò ΗΠΑ ιο 78%
ιου στδßρου kar το Β0% ιου πειρελαßου ιηò, ΚαιÜ
τον ΡοýΖβελτ, η αμερικαντκÞ πολτττκÞ Þιαν «η ιο-
ποθÝτηση μταò θηλτÜò σιο λαιμü ιηò Ιαπωνßαò, την
οποßα υοý kar ποý θα σφßγγουμε». Qσιüσο, ιον Αý-
γουστο ιου Ιθ40, μετÜ την πτþση τηò Γαλλßαò, or
ΙÜυωνεò καιÝλαβαν τη θüρετα Ινδοκßνα, ενþ ιον
Ιοýλτο ιου 1θ41 η κυθÝρνηση ιου Brσi επÝιρεψε
ιην κατÜληψη και ιου υπολοßπου ιηò γαλλτκηò α-
ποτκταò,
ΠερλΧÜgιπορ
Ο αυιοκρÜιοραò ιηò Ιαυωνßαò )ßlηχßτο αποσιρε-
φüιαν ιιò υολεμτκÝò περτπÝιετεò kar επÝμενε στην
προσπÜθετα εκτüνωσηò ιηò κρßσηò μÝσω δταπραγ-
μαιεýσεων. Το φθινüπωρο ιου Ι94Ι Ýγτναν δτα-
ττραγματεýσετò με ιτò ΗΠΑ, αλλÜ σττò 26 Νοεμ-
θρßου or Αμερτκανοß αξßωσαν απü ιην Ιαπωνßα να
αποσýρετ üλεò τιò δυνÜμετò ιηò απü ιην Κßνα kar
την Ινδοκßνα. Η ταπωντκÞ κυθÝρνηση θεþρησε α-
παρÜδεκιη την αξßωση εγκατÜλειψηò ιηò Μα-
ντΖουρßαò Kar σιτò 29-30 ΝοεμΒρΙου αποφÜστσε ιη
δτακοπÞ των δταπραγμαιεýσεων και ιον πüλεμο.
Θεωρþνταò «πολý ταπετνωιτκÝò» ιτò αμερτκαττκÝò
απατιησετò, την 1η Δεκεμθρßου ο Χτροχßιο ενÝκρτ-
νε ιην απüφαση ωò ιο μυφüιερο κακü.
Χωρßò να Ýχετ προηγηθεß κßρυξη πολÝμου, σιιò
7 Δεκεμθρßου 1θ41 μτα ταπωντκÞ δυναμη Ýξτ αε-
ροπλαιτοφüρων με 353 αεροπλÜνα επττÝθηκε στην
κýρτα ναυττκÞ ΒÜση ιων ΗfΙΑ στον Ετρηντκü, στο
Περλ ΧÜρμπορ τηò ΧοθÜηò. Δýο απü τα οχιþ αμε-
ρικαιητιÜ θωρηχτÜ που θρßσκονιαν σιη βÜση βυδß-
σιηκαν, ενþ τα υπüλοτπα υπÝστησαν σοθαρÝò Ζη-
μιÝò. Τρßα ελαφlη καταδρομκÜ kar τρßα αντττορ-
mλ]χÜ επßσηò βυθßστηκστ, 261 αμερτκαιττκÜ αερο-
πλÜνα καιαστρÜφηκαν -ια περτσσüιερα σιο Ýδα-
φοò- ενþ σκοιþθηκαττ 2.000 Αμερτκανοß ναýιεò.
T¾rv επομüνη, με μτα ψÜφο κατÜ, ιο αμερτκανι-
κü ΚογκρÝσο κηρυξε τον υüλεμο καιÜ ιηò Ιαπω-
νßαò. Η Γερμανßα kar η Ιιαλßα δεν γττþρτΖαν την
πρüθεση ιηò Ιαπωνßαò να επτιεθεß, αλλÜ υυοσιÞ-
ρτξαν τη συμμοχü τουò Kar σιτò 11 Δεκεμθρßου κß-
Με εξοßρ€ση τουò Βρετονοýò. σχòδüν
üßοι οι òμπη€κüμcνοι στον πüf,εμο εßχον
υποτμÞσΕι τπ δýνομη των Αμερικονþν
ρυξστ kar αυτÝò ιον πüλεμο σττò ΗΠΑ. Με εξαßρε-
ση τουò Βρειωßοýò, σχεδüν üλοτ οι ενδταφερüμενοτ
εßχαν υποιτμßσει ιη δυναμη των Αμερικανþν. Χα-
ροχιηρτσιτκÜ, ο Χßτλερ δταιýπωνε το ερþτημα «ττ
εßνατ η Αμερικß, εκιüò απü εκαιομμυρτουχουò, θα-
σßλτσσεò ομορφτÜò, ηλßθτουò δßσκουò kar Χüλτγου-
ντ;», yra να απαντÞσετ μüνοò του: «Mrσoi EΒpaior,
μτσοß νÝγροτ, kar üλα χττσμÝνα πÜνω σιο δολÜρτο»,
üσο για ιον ΡοýΖβελτ, ιον θεωροýσε επτετκþò «η-
λßθτο». Ομωò η ταπωντκÞ επßθεοη kar οτ εξωττκÝò
στραιηγτκÝò ανττληψειò του Χßιλερ εßχαν αποτÝλε-
σμα ιη χρησιμοποßηση ιηò συνιρτπιτκηò τσχýοò
ιων ΗΓΙΑ kar κατÜ των δυνÜμεων του Αξονα στην
Ευρþπη. Τþρα πλÝον ο ευρωπαΙκüò πüλεμοò του
1θ3θ Þταν παγκüσμτοò, Το παρÜδοξο Þταν üιτ ο α-
πομονωιτσμüò των ΗΓΙΑ σιο Μεσουüλεμο εßχε
συμθÜλετ σιη δημτουργßα νÝων δτεθνþν συνθη-
κþν, σττò οποßεò η αοφÜλετα ιων ΗΓΙΑ θα εξασφα-
λτΖüιαν με ιη μεγαλýιερη πολεμτκß κνηιοποßηση
στην τστορτα ιηò. l
2º
νΙΟΒΙLΙ SΙ ER
s RES ERVE
ΠοιενιοΣ ΚΑ οικοιlοΜιΑ

ΓÜλλοι εργýτεò
στη Λιüν ρßοδο κατÜ την οποßα κυρταρχοýσαν οι ιακτικÝò ιου ασαν 13.000
περιμÝνουν να «πολÝμου- αστραπßò», or οικονομικÝò παρÜμετροτ αεροπλÜνα το
ομειφθοýν μο την δεν αποκÜλυψαν ιην κρτσψüτητÜ τουò. Τα λÜφυρα 1θ40, ανÝΒασαν
εργασßο που απü ιην Τσεχοσλοβακßα ευÝτρεψαν σιουò Γερμα- την ΠαραΥωΥη σε
προσÝφεραν στο νουò να εξοπλßοουν το στραιü που ετσÝβαλε οτη 4Β.000 το 1θ42, σε Β6.000 το
ΡÜιχ. Στη μÝση, η Δυση το 1θ40 kar τα λÜφυρα απü τη Γαλλßα συ- 1943 kar οε θ6.000 ιο 1θ44. Η Σοθιε-
ΣοβιεπκÞ Ενωση
μπληρωοαν ιιò ελλεßψειò kar επÝιρεψαν ιην επι- ττκÞ Ενωση κατασκεýασε 6.500 Üρμαια μÜχηò
υπερτετρο- χεßρηση «Μπαρμπαρüσα», την επßθεση δηλαδη ιο 1941, 24.500 το 1942 kar 30.000 το 1θ44. Η ßδια
πλοσßασε μεταξý χþρα που ιο 194J παρßγαγε 42.000 πυροθüλα, ανÝ-
σιην ΕΣΣΔ. Στη ουνÝχετα. üμωò, με τη μειαιροπη
ßθ41 και 1θ44 βαοε ιην παραγωγß στα 130.000 το 1θ43.
ιου αγþνα σιο ανατολτκü μÝτωπο σε πüλεμο φδορÜò
την πορογωγικÞ
Kar με την εßοοδο ιων ΗΠΑ στον πüλεμο, η οικο- Το εργαυκü δυναμκü
τηò ικανüτητο σε
νομßα αποδεßχθηκε βαστκüò παρÜγονταò σιην πο- Γτα να επτιευχθουν αυιÜ τα ενιυπωσιακÜ αποιε-
Üρμοτο. ΣοβιετικÜ
ρεßα ιου ττολÝμου. Τελτκüò ντκηιηò θα Þταν εκεß- λÝσμαια σε περßοδο καιÜ την οποßα or σιραιοß α-
πληρþμοτα
νοò που θα μποροýσε να θρεψετ, να νιýσετ και να πορροφοýσαν το μεγαλýιερο μÝροò του προπολεμτ-
κοý εργαιτκου δυναμτκου (η Γερμανßα εßχε
τρÝχουν νο
ποραλÜβουν
οπλßσετ καλυτερα ιουò οτραιτþιεò του, αλλÜ kar
ιουò πολßιεò που, μακρτÜ απü το μÝιωπο, θα εργÜ- θ.500.000 Üνδρεò στον πüλεμο στα 1θ43, η ΕΣΣΔ
τα νÝα
τεθωροκισμÝνα Ζονιαν Yr' αυιουò. 10.θ00.000, or ΗΠΑ 11,Ι00.000, η Αγγλßα 4.Β00.000
που μüλιò Ýχουν Γτα ιην òπßτευξη αυτοý ιου στüχου χρηστμοποτη- kar η Ιαπωνßα 3.Β00.000) χρετÜσιηκε να γßνουν ρι-
βγει οπü
δηκαν or υλÝον εξελιγμÝνεò διαδτκασßεò σιη Bro- ΖοσπασιτκÝò αλλαγÝò σιτò μÝχρτ τüιε συνηθειεò.
εργοστÜσιο του μηχαντκη παραγωγη. Ο «ιεßλορτσμüò» και ο «φορ- Ακüμη Kar σττò πro παραδοοτακÝò χþρεò, üπωò η
Στüλινγκραντ νιτσμüò», η μÝθοδοò δηλαδη παραγωγηò σε αλυσß- Ιαπωνßα, or γυναßκεò μπηκαγ αναγκασττκÜ. οιην
δα, üπου χιλτÜδεò εξαρτηματα συναρμολογοýνιαν παραγωγη. Στη Γερμανßα ιο 1θ3θ οι γυναßκεò ανττ-
απü ανετδßκευτουò εργÜιεò σε μτα ιελτκη «γραμι,η προοþπευαν ιο 37% τηò εργαττκßò δυναμηò kar ιο
παραγωγßò», κυρτÜρχησαν ωò τεχντκÝò. Η παραγω- 1944 ιο 52%. Σττò ΗΠΑ ια ανιßσιοτχα ποσοσιÜ ηταν
γτκüτηια Ýφθασε σε επßπεδα που ποτÝ πριν δεν εß- 26% (1θ40) kar 36%, οτην Αγγλßα 26% κατ 3Β%, ε-
χε πειýχετ η οτκονομτκη λετιουργßα των επιχειρη- νþ στη ΣοΒτειτκÞ Ενωοη σια 1θ44 ιο 57% ιου δυ-
σεων. Τα αποιελÝσματα ßταν θεαμαιτκÜ. Η Γερμα- ναμτκου στη Βτομηχανßα kar το 73% σιη γεωργßα
νßα κατασκεýασε 10.000 αεροπλÜνα ιο 1θ40, 25.000 ηταν γυναßκεò. Ταυιüχρονα ευεκτÜ8ηκε η εργαοßα
το 1θ43 και 40.000 ιο 1θ44. οι ΗΠΑ, που κατασκευ- πολυ νÝων η πολυ ηλτκτωμÝνων αιüμων.
Οτ πτο πλοýστεò ß or πτο τσχυρÝò δημογραφικÜ
Στη Γερμονßα η òργοσßο στα διορκþò χþρεò, üπωò or ΗΠΑ Þ σε μτκρüτερο Βαθμü η
Αγγλßα, μπüρεσαν να πραγματοποτÞοουν αυτÝò ττò
ΒομΒορδιζüμενο €Ργοστασιο Þταν το ßδιο αλλαγÝò χωρßò τδταßιερουò κλυδωντομοýò. Σττò
Επικßνδυνη μ€ την πΡþτη γΡOμμÞ του μ€τþπου ΗΠΑ μÜλιστα η απüκιηση ετοοδημÜιων απü οη-
μανιτκÜ στρþμαια ιου πλη8υσμου δημτοýργησε
ουνθßκεò ευημερßαò που, σε συνδυασμü με την α-

30
 Ο
νυπα{εßα
κτνδýνου στα
μετüπτσθεν, Ýκα-
ναν πολý ευχÜρτστη ιη
ΖωÞ σιη μηιρüπολη. Σιη
Γερμανßα Þ σιην Ιαπωνßα, αντßθετα,
η εργασßα στα δταρκþò θομθαρδιΖüμενα εργο-
στÜστα Þιαν το iδro επτκßνδυνη με ιην πρþιη
γροιιμη ιου μετþπου,
χρηστμοποßηση ξÝνου εργαττκου δυναμτ-
κου σε μοΖκß κλßμακα υτοθετÞθηχε σιη
Γερμαιτßα, ωò λýση στη χρüντα Ýλλειqm
εργαιτκþν χερτþν στη δτÜρκετα ιου πολÝ-
μου. Ενα ιμημα αυτου ιου δυναμκοý ß-
ιαν αχμÜλωιοτ πολÝμου kar Ýνα Üλλο βßαη εκιο-
mσμÝνοτ πληδυσμοß αυü ιτò καιεχüμενεò χþρεò,
Eθlnior τδταßιερα. Γτα τουò ιελευταßουò η εξÜιτλη-
ση μÝσα σιτò οιÜνθρωπεò συνθηκεò εργασßαò ηιωτ
απλþò ο προθüλαμοò γτα τουò θαλÜμουò αερßων Kar
ιην εξüντωση. Πqρüλληλα üμωò υπÞρχαν kar πολ-
λοß εργÜιεò που με ιη θÝλησÞ τουò πηγστ να ειτα-
σιοýν σε γερμαντκÜ εργοσιÜστα yra ν' αποφýγουν
την ανεlτßα Kar ττò στερησετò σττò χþρεò τουò. Σια
1θ41 σε σýνολο εργαττκου δυναμτκου 34.000.000 στη
Γερμανßα, or ξÝνοτ σιττπροοþπευαν το 9% kar α-
νÝρχονταν σε 3.1Φ.000 Üιομα: 1.300.000 ατχlýλωιοτ,
ΓÜλλοι kar Πολωνοß κυρßωò, kar 1.800.0Φ πολßτεò.
Σια 1θ44 το ποσοσιü των ξÝνων σιη γερμαντκη or-
κονομßα ανÝβηκε ατο 24γο ιου συνüλου. Th χροντÜ
αυτη 7,100,000 ξÝνοτ δοýλευαν στη Γερμανßα kar α-
πü αυτοýò μüνο 1.Β00.000 ητστ ατχμÜλωιοι. Σχεδüν
1.ω0.000 Þταν ΓÜλλοτ, 500.000 Ιταλοß, 2.400.000 Ρþ-
σοι, 1.400.ΦΟ Πολωνοß. Δρακüντετοτ ρατστσιτκοß νü-
μοτ εμπüδτΖαν ιην επτμτξßα αυτοý ιου σημανττκοý
υληθυσμοý με ιουò «Αριουò» Γερμαιτουò.
Μια ρωσικÞ
Η νßκη κω or επυτdχrετò mò 0ερOπOρικÞ βÜση
ΤελτκÜ, ιο θÜροò ιηò οτκονομßαò Ýκρτνε σε μεγÜ- κατεοτραμμÝνη
λο Βαθμü ιην Ýκβαση του πολÝμου, Το 1θ44, Γερ- απü την
μανοß kar ΙÜπωνεò μαΖß καιασκειησαν ω.ω0 αερο- οιφνιδιαστικÞ
πλÜνα, ενþ or ανιßπαλοß ιουò, Aμeprkaιroi, Σοβτεττ- επιχεßρηση
κοß κατ Βρειανοß, κατασκεýασστ Ι63.0ω. Σια Üρμα- «Μπαρμπορüσα».
ια μÜχηò η σχÝση Þιαν 22.500 Ýνανιτ 51.000, σιο Η σοβιεπκÞ
πυροθολτκü 42.000 θναντι 168.000. Or διαφορÝò η- πολεμικÞ
βιομηχονßα
ιαν δηλαδÞ συντρτπιτκÝò. Σε τελευταßα ανÜλυση τα
ονοπλÞρωνε τιò
νηστωττκÜ συμπλÝγμαια ιου Ετρηντκοý Þ ια ασιαιτ-
οπþλαεò, ενþ
κÜ προγεφυρþματα πÜνω στα οποßα κυρτÜρχησε η
οτηριζüταν και
Ιαπωνßα, ý η υερßκλετστη ßπετροò, η Ευρþυη, υÜ-
στην προμÞθειο
νω σιην οποßα κυρτÜρχησε η Γερμανßα, αποδεß-
υλικοý οπü
χθηκαν πολý οιενοß, οτκονομτκÜ, χþροτ σε σχÝση πò ΗΠΑ
με το δυναμκü τηò υπερπüντταò, δýναμηò των
ΗΓΙΑ, τηò ΣοΒτειτκßò Ενωσηò Kar τηò αποτκτακηò
Αγγλßαò. ΤελτκÜ η πραγματτκüτηια στουò συσχειι-
σμοýò ηιαν ακρτθþò αυιÞ που ο χÜριηò αποτýπωνε.
Οι δυνÜμετò ιου Αξονα δεν Þταν παρÜ μτκρÝò κη-
λßδεò σιην αυÝραντη επτφÜνετα του πλανÞιη.
Ο μεγÜλοò φυσικÜ θριαμθευιßò του υολÝμου, ß-
σωò ο μοναδτκüò ντκητηò, στον οτκονομτκü τομÝα
ιουλÜχτστογ Þιαν or ΗνωμÝνεò Πολττεßεò. Ο πüλε-
μοò ττò βοÞθησε να αναπιυξουν ακüμη περτσσüιε-
ρο ιο ηδη ενιυπωστακü παραγωγκü Kar επτοτημο-
νικü δυναμτκü ιουò, να kuprapxnσouv με την τσχý
ιουò σε κÜθε γωντÜ ιηò Γηò. Οπωò αργοτερα απο-
δεßχθηκε, την κυρßαρχη αυιÞ θÝση or ΗΠΑ θα ιην
κραιοýσαν yra πολλÜ χρüνια ακüμη. I
Ο μεγüf,οò δριομΒευτÞò του ποf,Ýμου, ßσωò
ο μονοδικüò νικητÞò, στον οικονομικü τομÝο
τουηüχιστον, Þτον οι ΗνωμÝν€ò ΠοßΙΕ€ß€ò
31
ΡοιιΖιεη-ΜοΝΤΓΚοΜΕΡΙ

του ΡΑγΜοΝΔογΑ,ηseπογ
υη. διδÜκτορα Ιστορßαò Πανεηιστημßου Κρfiτηò

ο καλοκαßρτ kar το φθινüπωρο ιου 1θ40 or Αγγλοτ εßχαν

κÜθε λüγο να ατσθÜνονιατ απατοτüδοξοτ και αυελ-
πτσττκÜ μüνοτ. Η σýμμαχοò Γαλλßα συνθηκολüγη-
σε μετÜ ιην ηττα ιηò ιον Ιοýντο ιου 1θ40. Η Αμερτ-
κß δÞλωνε ουδειερüιητα, τη σττγμß που kar η επß-
σηò ουδÝιερη Ρωσßα Ýσιελνε θερμÜ συγχαρηιηρτα
στον Χßτλερ yra τη νßκη του σιην Ευρþπη. Η Ιια-
λßα ιοýò εßχε κηρýξετ ιον πüλεμο αυü τον louvro
ιου 1940 κατ το ΣεπιÝμθρτο ιου iδrou χρüνου εξα- -t
ιÝλυσβ επßθεση εναντßον ιων τοχνþν αγγλτκþν δυ-
νÜμεων σιην Αßγυπιο. Η ΛουφτθÜφε θομΒÜρδτΖε
σχεδüν καθημερτνÜ την αγγλτκη επτκρÜτετα, ενþ η
ΒÝρμοχτ ετοτμαΖüταν γτα ιη μεγÜλη απüβαση στο
αγγλτκü νησß.
ΜÝοα σε αυτü το κλßμα δυο εξατρειτκÜ καλÝò ετ-
δßσετò ßρθαν απü ιο νÝο (υσιερα απü τη ΔουνκÝρ-
κη) θÝατρο ιου πολÝμου, που Þταν πra η Μεσüγετ-
οò. Το Ýνα Þταν η αναπÜντεχη kar ενιυπωστακÞ νß-
κη ιων ελληντκþν δυνÜμεων αυÝνανττ σιτò τταλτ-
κÝò σιραττÝò οιην Αλβανßα, που χατρετßσιηκε σιη
ΜεγÜλη Βρετανßα ωò η υρþτη σημανττκη νßκη ε-
νÜνιια σιτò δυνÜμετò του Αξονα. Το Üλλο Þταν η ε-
πßοηò απροσδüκητη Þτια ιου τταλτκοý στρατου (δυ-
ναμηò Β0.000 ανδρþν kar 120 αρμÜτων) οτο Σßνιτ
ΜπαρÜντ (μüλιò 50 χτλτüμειρα απü ιη δτþρυγα του
ΣουÝΖ) το ΔεκÝμΒρτο ιου 1940 απü το θρεταντκü
ß1

tß
σιρατü (δυναμηò μüλιò 30.000 ανδρþν Kar 275 αρ- :

μÜτων) kar η ατχμαλωσßα 40.0Φ Ιιαλþν. Kar οιτò

δυο περτπτþσετò ο Μουσολßντ Üρχιοε την ευßOεση
αναμÝνονιαò μτα γρηγορη kar μεγÜλη νßκη, που
στην υερßπτωση τηò Ατγýυιου θα ιου Ýδτνε τον Ý-
λεγχο του πολυττμου καναλτοý του ΣουÝΖ.
Η ντκηφüρα προÝλαση του θρεταντκοý σιραιοý ) )ß,

32
 Βüρειο ΑφρικÞ. Ενοò Ιταλüò
αλεξιπτωπστÞò τηò Μερορχßαò
Φολγκüρε πÝφτει κüτω απü ηò
ερπýστριεò ενüò βρετανικοý
Üρματοò, σε μιο δραματικÞ
προσπüθεια νο το ονατινÜξει
ηÞ
δδ
 u.J*
ρ
ΑορικΗ-Με:οτΕιοΣ

Μοντγκüμερι και
Ρüμελ (οτην
οπÝναντι σελßδα),
οι πρωταγωνιστÝò
του βορειο-
οφρικονικοý
μετþπου που
γνþρισε
ολλεπüλληλεò
ανοτροπÝò

ουνεχßοιηκε ιον ΙανουÜριο kar ιο ΦεΒρουÜρτο του

'41 με ιτò νßκεò στην Μπαρνιßα kar ιο Τομπροýκ
κατ üλα Ýδετχναν üιτ δεν αργουσε η þρα yra την
καιÜληψη τηò Τρßποληò και την εκδßωξη ιων Ιτα-
λþν απü ιη Βüρετα Αφρτκη. Τüιε ο Τσüρτσý υß-
ρε μτα απüφαση που αποδεßχθηκε σημανττκü λÜ-
θοò.
Η ελληντκÞ κυΒÝρνηση, η οποßα μÝχρι τüιε αρ-
νουνταν την Ýλευση θρειαντκþν ενüπλων δυνÜμε-
ων στην ΕλλÜδα þστε να μην προκαλÝσετ ιη Γερ-
μανßα, δÝχτηκε ιο ΦεθρουÜρτο του '41 Kar κÜτω α-
πü ιο θÜροò τηò επερχüμενηò γερμσ/ικßò επßθεσηò
τη θρειαντκη βοÞθετα. ΠρÜγματι. οημανττκü μÝ-
ροò ιων πολυιτμων Kar Ýμπετρων στον πüλεμο τηò
ερßμου αγγλοαυσιραλτανþν δυνÜμεων σιÜλθηκαν
σιη Μακεδονßα, ΒÜΖονταò Ýτσι ιÝλοò σιη Sρεταντ-
κη υροÝλαση σιη Λιβýη. Ο Χßτλερ ÝΒρτσκε την α-
φορμη yra να ετσΒÜλετ σιην ΕλλÜδα r<ar με ιην
κατÜληψη τηò να προστατεýσετ ια τüσο πολýιτμα
yr' αυτüν ρουμαντκÜ υετρÝλατα σιο ΠλοÝσττ απü τη
δυναμη πυρüò των συμμαχτκþν αεροπλÜνων,
Ο üγκοò ιων γερμαντκþν δυνÜμεων kar ο κακüò
συντοντσμüò ιων ελληνοΒρειανικþν δυνÜμεων δεν
Üφησαν πολλÜ περτθþρια για ουσιασιτκÞ αντßσια-
ση. ΜετÜ ιη δýσκολη κατÜληψη Kar τηò Κρητηò,
ιο ΜÜτο του '41, ο Χßτλερ μποροýσε να ατσθÜνειατ
ασφαληò üιτ συμμαχτκÜ αεροπλÜνα δεν θα πειου-
σαν εναντßον ιου απü κανÝνα βαλκαντκü αεροδρü-
μτο: συνδßκη απαραßτηιη yra να μπορÝσετ να συ-
Ο ΡüμεßΙ αψþφησε τιò €ντοηξò για στοτικÞ
αμυντικÞ οΡγüνωση και μΕ συνòχεßò επιδÝσειò
κατüφΕΡ€ πflηγμοτο στουò Συμμüχουò
γκενιρωθεß στη μεγÜλη επτδßωξη ιου, ιην καιÜ-
κιηοη τηò Ρωοßαò,
ΠαρÜλληλα, σττò 12 ΦεΒρουαρßου 1θ41 ο στρα-
ιηγüò Ρüμελ αποβτΒÜσιηκε σιην Τρßπολη μαΖß με
ια περßφημα γερμαντκÜ «ΠÜνισερ». Οπαδüò ιου
πολÝμου κτνÞσεων και του ατφντδτασμοý, αψηφη-
οε ιτò ενιολÝò για σταττκη αμυνττκß οργÜνωση α-
πÝνανττ σττò εξασθενημÝνεò αγγλτκÝò δυνÜμειò kar
με ουνεχεßò επτθÝσετò τοýò καιÜφερε συνεχß
πληγμαια. Σττò 11 Απρτλßου üλη η ΚυρηναΙκη ε-
κτüò απü ιο Τομπροýκ επανακιÞθηκε απü ιην ιολ-
μηρη πρωιοΒουλßα του Ρüμελ kar αυτü που ξεκß-
νησε αρχτκÜ ωò αναγνωρτσττκη επτδρομÞ κατÝλη-
ξε οε μτα αναπÜντεχη, μεγÜλη νßκη.
Εßναι βÝθατο üττ αν σημανυκÝò γερμανικÝò διτ
νÜμειò εßχαν σταλεß οιην Αφρτκß μαΖß με τον Ρα
μελ, or ανιßσιοτχεò SρεταντκÝò δεν θα εßχαν καμτÜ
τýχη kar δα αναγκÜΖονταν να αποσυρθοýν ουντα
μα απü ιον ιüσο πολυιτμο Ýλεγχο του ΣουÝΖ, οημεßο
κομΒτκü yra ττò επτκονωνßεò τηò Βρετανßαò με ττò
Üλλεò χþρεò τηò Κοτνοπολιτεßαò. Ομωò το γερματνº-
κü επττελεßο, κÜνονταò ιο ßδτο λÜθοò που Ýκανε λß-
γουò μηνεò πρτν ο Τοüρτσιλ, δεν Ýδωσε τδταßτερα
μεγÜλη σημασßα σιο αφρτκαντκü μÝιωπο. ΜÝχρτ το
ΔεκÝμθρτο ιου '42 or γερμαντκÝò δυνÜμετò σιην
Αφρτκß δεν ξεπÝρασαν ιτò ιρετò μεραρχßεò, δυνα-

34

ΑριοτερÜ, το πρþτα γερμσνικü üρμοτο
οποβιβÜζονται στην Τρßπολη τηò Λιβýηò
το Φεβρουýριο του
,l941.
ΕπÜνω, ο Μουσολßνι
αποβιβÜζετοι απü παλικü οεροπλýνο τον
Ιοýλιο του 1θ42 σε βορειοοφρικονικü Ýδαφοò,
σπεýδονταò να πονηγυρßσει μια νßκη που δεν
Þρθε ποτÝ γιο πò δυνÜμειò του Αξονα
μη ιδταßτερα μτκρη αν συγκριθεß με τιò 200 μεραρ-
χßεò που πολεμουσαν στο ανατολτκü μÝτωπο.
ε αυτü το πραγμαιτκÜ τδταßτερο θÝαιρο του
τιολÝμου, üπου or αποσιÜοετò ηιαν ιερÜ-
σττεò οε αιελεßωτεò ερημεò εκιÜοετò, αυιü
ιιου αιιοιÝλεσε κρßοτμο παρÜγονια Kar για
ττò δυο πλευρÝò Þταν το πρüθλημα ιου ε-
φοδτασμου, τδταßτερα οε καυσιμα. Οπωò Ýγραφε
στη γυναßκα του ο Ρüμελ, η ιαχυιηια ηταν αυτü
που μειροýσε οε αυτüν τον πüλεμο Kar η Kuprap-
ι χßα μταò περτοχηò ηιαν λτγüιερο σημανιτκη απü
ιη δυνατüτητα τηò συνεχουò κινησεωò μÝχρτ να
θρεOεß η οτραιηγτκÜ σωσιÞ θÝση yra μτα επιιυχη-
μενη μαΧη.
Or γερμαντκÝò δυνÜμειò ηταν σττò πτο πολλÝò α-
ναμειρησειò ιουò αρτθμηιτκÜ κατþιερεò των θρετα-
ντκþν, αλλÜ προσαρμüστηκαν πιο γρηγορα σιον
πüλεμο ιηò ερημου, Þιαν πτο ευαγγελμαιτκÝò kar
καλυτερα δτοτκοýμενεò.
ΑλλÜ αυτü που Ýκανε πραγμαιτκÜ δυσκολη ιη
θÝοη των τταλογερμαντκþν δυνÜμεων Þταν «ιο α-
γκÜθτ τηò ΜÜλιαò», η οποßα, ελεγχüμενη απü ιουò
Αγγλουò, αποτελουσε μεγÜλο υρüθλημα yra ιον α-
νεφοδτασμü των περßφημων Afrika Korps.
Η θρεταντκß ανιεπßθεση ιο ΝοÝμΒρτο του '41
πÝτυχε να αναγκÜσετ τον Ρüμελ σε υποχþρηση, λυ-
νονταò Ýτστ kar ιην πολτορκßα του καλÜ οχυρωμÝ-
νου λτμαντου ιου Τομπρουκ, υου απü ιον Απρßλιο
ιου '41 kar αρκετÜ πßσω απü ττò γερμαντκÝò γραμ-
μÝò εßχε αντÝξετ ττò επß πÝντε μηνεò συνεχüμενεò
γερμαντκÝò επτθÝσετò. Λßγεò μερεò αργüτερα ο Ρü-
μελ απωθεßιατ ξανÜ οτην Τρßυολη kar or δυνÜμετò
ιηò Κοτνοπολττεßαò ανακαταλαμSÜνουν την Κυρη-
ναιΚη.
ΓερμαντκÝò επττυχßεò üμωò στον αÝρα kar ιη 8Ü-
λασσα τηò Μεσογεßου επÝτρεψαν στον Ρüμελ ιην
τιαραλαΒη ενισχυσεων kar εφοδτασμου Kar τουò
πρþτουò μÞνεò του '42 Þταν η σετρÜ ιων Βρειανþν
να θρεθουν οε θÝση υποχþρησηò. Τον louvro του
'42 οτ Γερμανοß, με μια αιφντδτασιτκη επßθεοη απü
Ýνα οημεßο που ο1 υπερασπτστÝò ιου δεν περßμεναν,
καιÝλαβαν αυτÞ ιη φορÜ ιο Τομπροýκ ατχμαλωιß-
Ζονταò την αποιελουμενη απü 35.000 Üνιρεò φρου-
ρÜ ιου, η οιοßα εßχε προειοτμαοιεß yra Üλλη μια
παραιειαμÝνη ιολτορκßα, Ακüμη πro σημανιτκÜ η-
ιαν ια πολεμοφüδτα που Ýπεοαν στα χÝρια ιων Γερ-
μανþν. Eivar χαρακτηρτσττκü üττ σχεδüν το Β0%
ιων οχημÜιων με τα οποßα ο Ρüμελ κυνηγηοε ιον
υπüλοιπο αγγλικü οτρατü στα ανατολτκÜ αποιελου-
νιαν ατιü ΒρεταντκÜ οχημαια. Στην Αγγλßα η ηιτα
οτο Τομπρουκ θεωρηθηκε εθντκη καιασιροφÞ, ου-
γκρτνüμενη μüνο με την απþλετα τηò Στγκαπου-
ρηò. Σιο ΚÜτρο επτκρÜτησε παντκüò Kar ο αγγλι-
)
.
κüò οιüλοò απÝπλευσε απü ιην ΑλεξÜνδρεια.
Στηιτ Acφpιkþ οι γ€ρμανικÝò δυνÜμ€ιζ Þταν
epιδiJnτιKü κατþτòρξζ τωγ Βρεταιτικþν. αmηÜ
πιο €mOγγεflμιατικÝò και καηýτερα διCI,κοýμ€ν€ò
35
ΑορικΗ-Με:οτΕιοΣ

Βρετανοß
στρατιþτεò Γτα τουò Ιταλουò kar Γερμανοýò η καιÜληψη ιου
κολýπτοντοι πßσω Τομπροýκ σηματνε μια μεγÜλη νßκη που Üνοτγε ιο
απü Ýνα δρüμο yra ιην απü σττγμý σε σιτγμß κατÜληψη τηò
ακινητοποιημÝνο Ατγýπτου. Ο Μοι:σολßν1 Ýφταοε αμÝσωò στην
γερμουκü Üρμο Αφρτκü þοτε να μπετ θρταμSευιηò στο ΚÜτρο.
κατÜ τη μÜχη του Αλλωσιε θεωρητικÜ ο Ρüμελ θρισκüταν κÜτω απü
Τομπροýκ τηò τιαλτκÝò δταταγÝò.
Λιβýηò τον Ενα μηνα μειÜ, ιον Ιοýλτο, ýσιερα απü ακüμη μτα
Απρßλιο του 1θ41. προÝλαση περßπου 500 χτλιομÝτρων, or στραττþτεò
Απü κÜτω,
του Αξονα Ýφιασαν σιο Ελ ΑλαμÝιγ μüλτò θ5 χτλιü-
εξουθενωμÝνοι
μειρα απü ιην ΑλεξÜνδρετα, üπου kar αποκροýσιη-
Γερμανοß
καν επττυχþò, κουρασμÝνοτ kar με οχεδüν εξανιλη-
στρατιþτεò
οποσýροιιτοι μετÜ
μÝνα ια αποθÝματα πυρομαχτκþν kar καυσßμων.
Αυτη ακρýþò η μεγÜλη Ýλλειqm καυσßμων (που α-
την αποτυχßα τουò
ποδετκνυετ kar πüσο μεγÜλο λαθοò ηιαν η μη κα-
να κατολÜβουν το
Ελ ΑλαμÝιν
ιÜληψη τηò Μαλταò) αποδεßχθηκε κρßοιμη γτα το
γερμαιηκü στρατü, καθþò ο Ρομελ δεν μπüρεοε να
κÜνετ τουò περßφημουò ελιγμουò ιου, υποχρεþθηκε
οε σιαιικü πüλεμο kar αναγκÜοτηκε σε σημανιτκη
υποχþρηση μετÜ και ιη δευιερη μÜχη ιου Ελ Αλα-
μÝτν. Ετοτ or αγγλτκÝò δυνÜμετò, που εßχαν λÜβει εν
ιω μεταξυ οημανιτκÝò ενισχυσειò. υπü ιην ηγεσßα
του σιραιηγου ΙνΙοντμκüμερτ, κατÝλα3αν σιτò 23 Ια-

Το δüγμο ΡοýζΒεßßτ για παΡÜδοση üν€υ üρων

συσπ€ßΡωσ€ το γ€βμòνικü Ηοü και Üφηνε
f,iyo nepιδþpιa στη γ€ρμανικÞ qντιποßΙßτ€ι.,σιτ

νουαρßου 1θ43 ιην Τρßπολη και αυþθησαν τουò Γερ-
μανουò οτην Τυνηοßα. Mra προÝλαοη ιου δυσκολα
θα γτνüιαν εφικιη αν or συμμαχικÝò δυνÜμετò δεν
ετχαν καταφÝρετ σταδτακÜ να kuprapxiσouv σιη θÜ-
λασσα ιηò κεντρτκßò Μεσογεßου. περτορßΖονταò Ýτστ
δρασιτκÜ ιον αιΖεφοδτασμü ιου Ρομελ,
Or επιχετρßσετò αη δυτκÞ ΑφρκÜ
Η απüφαση ιου Ρο(Ζβελτ να επτιεOεß οιη δυττκÞ
Αφρικη ερχüιαν σε ανιßθεοη με ττò συμθουλÝò ιων
σιραιτωιτκþν συμΒουλων του. Ο αρχισιρÜτηγοò
ΜÜρσαλ πßσιευε üιτ η Μεσüγειοò ηταν Ýνα δευιε-
ρευον πολεμτκü μÝιωπο kar üλεò or προσπÜ8ετεò
θα Ýπρεπε να συγκενιρωθουν σιη οχεδταΖüμενη α-
πüβαση στη Βορετοδυτικη Ευρþπη. Μπορεß ο αρ-
χηγüò του αμερτκαντκοý στραιτωιτκοý επττελεßου να
εßχε δßκτο απü σιραττωιτκη Üποψη, αλλÜ παρÝθλε-
πε Ýνα σημανιτκü πολτττκü παρÜγοντα: ιην ανÜγκη
να εξοτκετωθοýν οι Αμερτκανοß στραττþτεò με ιην
ατμαιηρß πραγματτκüτητα του υολÝμου με üσο το
δυναιüν λιγüτερεò απþλετεò. Αλλωστε, ιüσο η
Αλγερßα üσο kar το Μαρüκο ελÝγχονταν απü τη
γαλλτκη δτοßκηση, που ναι μεν ηταν πτστÞ στην
κυΒÝρνηση ιου Βτσß, αλλα οι Αμερτκανοß εκιτμου-
οαν (λανθασμÝνα üπωò αποδεßχθηκε) üτι δεν δα Ü-
νοτγε πυρ απÝνανιτ σε αμερτκαντκÝò δυνÜμετò.
Εισι οττò Β Νοεμθρßου 1942, or συμμαχτκÝò δυ-
νÜμειò Üνοτξαν το δευτερο μÝιωπο, rιou ο ΣτÜλτν
ιüσο επßμονα Ζητουοε, μüνο που δεν το Üνοτξαν
σιην Ευρþπη αλλÜ στην Αφρτκη. Η αποβßθαση Ý-
γινε σε ιρßα οημεßα, οτην ΚαΖαμπλÜνκα, οιο ΟρÜν
και στο ΑλγÝρτ, kar επρüκεττο yra μτα καιÜ κýρτο
λüγο αμερτκαντκÞ υπüθεση υπü ιην ηγεσßα ιου
στρατηγου ΑßΖενχÜουερ. Or ατφντδταομÝνοτ ΓÜλ-
λοτ πρüθαλαν αντßσταση κυρßωò στο μÝτωπο τηò
ΚαΖαμπλÜνκαò kar λιγοτερο του ΟρÜν, ενþ ιο
ΑλγÝρι καιαληφθηκε ευκολα ιην iδra μÝρα.
σιερα απü Ýνα Ýντονο δτπλωματτκü παρα-
σκÞντο or ΓÜλλοτ τελικÜ δÝχθηκαν ιην κα-
ιÜπαυση ιου πυρüò οιτò 10 ΝοεμSρßου, ε-
ξαγρτþνονταò Ýτστ ιουò Γερμανουò, or οποß-
οι κατÝλαβαν και την υπüλοτυη Γαλλßα
που ελεγχüταν απü ιην κυΒÝρνηοη ιου Βτσß, ενþ or
Ιταλοß κατÝλαβαν την Kopσrkn.
Μια αερογÝφυρα στÞθηκε μειαξυ Ιταλßαò και
Τυνηοßαò Kar οτ γερμαντκÝò δυνÜμειò Üρχτσαν να
ουρρÝουν σιην Αφρτκη. ΜÝοα σε λßγεò μÝρεò
Ι7.000 Γερμανοß στραττþτεò Ýφτασαν οιην Τυνηοßα
 0ι Αμερικανοß
Kar ΠρÜΥματτ καταφεραν να αναΚüψουν ιη συμμα- ττ orσýμμαχοτ 0α δÝχονταν μüνο την παρÜδοοη Ü- ικOνοποιοýν το
χτκÞ προÝλαση εμποδßΖονταò τουò συμμÜχουò να νευ üρων («unconditional surrender»), κÜττ yra χρονßζον οßτημα
μπουν οτην Τυνησßα. Or σκληρÝò μÜχεò συνεχß- ιο ουοßο καιηγορηθηκε αργüτερα üττ Ýτστ συσπεß- του ΣτÜλΙν γΙα
οιηκαν στα βουνÜ μεταξý Αλγερßαò kar Τυνησßαò ρωσε ιο γερμαντκü λαü kar Üφηνε λßγα περτΒþρτα üνοιγμα δεýτερου
τουò επüμενουò μßνεò, με ιουò Γερμανουò να πε- δρÜσηò σιη γερμαντκÞ ανιτπολßιευση. Ο Üλλοò η- μεΤþΠΟυ.
τυχαßνουν σημανιτκÝò νßκεò τον ΙανουÜρτο ιου
τθ43. Ομωò ξανÜ οτ δυνατüτητεò εφοδτασμοý kar or
ανþτερεò συμμαχτκÝò δυνÜμειò Ýκρτναν ιον τελτκü
νικηιη. Ο Ρüμελ, που απü νωρßò εßχε υποδεßξει
την εγκατÜλετψη τηò Αφρικηò. πηρε αναρρωιτκη
Üδετα kar Ýφυγε αυü ιο μÝιωπο σιτò 6 Μαρτßου. Το
ΜÜτο του 1943 οι περτκυκλωμÝνοτ απü στερτÜ, αÝ-
ρα Kar θÜλασσα Γερμανοß δεν εßχαν καμý Üλλη ε-
πτλογß απü την ατχμαλωσßα. Or Σýμμαχοτ, που εß-
χαν 76.000 δυμαια οε αυτη ιην εκστρατεßα, ουνÝ-
λαβαν συνολικÜ 23Β.000 ατχμαλþτουò kar ιερμÜττ-
σαν Ýιστ την παρουοßα των δυνÜμεων ιου Αξονα
σιην Αφρτκη. κÝò μεραρχßεò, or οποßεò και πρüΒαλαν σημαντικη
Η απüβαòπι σm Σκελßα ανιßσιαοη. Αντßθεια or Ιταλοß εßχαν τδταßτερα χα-
Στη συνοδο τηò ΚαΖαμπλÜνκαò τον ΙανουÜρτο μηλü ηθικü, με αποιÝλεσμα να ηιτηθοýν εýκολα
του 1θ43, kar ενþ ματνüιαν ο πüλεμοò σιη Süρετα Kar μÝχρτ ττò 16 Αυγοýστου ιο νησß εßχε απελευθε-
Αφρτκη, συναντÞθηκαν ο ΡοýΖβελι kar ο Τσüρ- ρωθεß στο σýνολü του.
τοτλ σε μτα συνÜντηση που Ýμεινε στην τστορßα yra Εßχε προηγηθεß üμωò οιιò 23 Ιουλßου 1θ43 Ýνα
δυο λüγουò. Ο Ýναò Þταν η φρÜοη του ΡουΖβελι ü- πολý σημανιικü γεγονüò: η κα8αßρεση του Μουσο- )
37
Αορικυ-Με:οτΕιοΣ

λßνι απü το βαστλτÜ kar η συλληψÞ του, Ο Ιιαλüò

θαστλτÜò ανÝθεσε ιο σχημαιτσμü κυθÝρνησηò στο
στραιηγü Μτταντüλτο, ο οποßοò ενþ δταπραγμαιευ-
üταν μυσιτκÜ ανακωχη με ιουò ΣυμμÜχουò, ιαυτü-
χρονα ΒεΒαßωνε τουò Γερμανουò üττ or Ιιαλοß θα
μÜχοντατ στο πλευρü ιουò.
Οιαν η ατακωχÞ ανακοτνþθηκε επßσημα οττò Β Σε-
πτεμθρßου, ο Μπαντüλτο Ýφυγε αιü τη Ρþμη κατ ε-
γκαιÝοιησε την κυθÝρνησÞ του οτο ΜπρßιτεΖτ. Or
Γερμανοß κατÝλαθαν αμÝσωò τη Ρþμη kar απελευ-
θÝρωσαν ιον Μουσολßνι, ο οποßοò üμωò απü εδþ kar
πÝρα θα ηγοý,υταιΖ μταò κυΒÝριτισηò-μαρτονÝταò Ýι .{
Ροýζβελτ και χωρßò ουστασιτκÝò εξουσßεò, ελεγχüμενηò απü- Ιß' ,
Τσüρτσιλ οτη
ηr-
-.''.'"Ý
Ýß β,
Σýνοδο τηò
Καζαμπλüνκοò
τον Ιανουüριο Τ
του 1943. ρτορτσμÝνηò üμωò μαχηττκηò αξßαò) να πολε-
Η οπαßτηση για μοýν και απü ιτò δυο πλευρÝò ιου μειþπου.
üνευ üρων Η μü.:αι yra τα ΔιýεκÜνηοα
πορüδοση Την iδra μÝρα που Ýγτνε η συνθηκολüγηση ιηò
συσιεßρωσε το Ιταλßαò, οττò Β Σεπιεμθρßου '43, Ýναò Αγγλοò αξτω-
γερμονικü λαü ματτκüò Ýπεσε με αλεξßπτωιο στη Ρüδο þσιε να
γýρω οπü πεßσετ την τταλτκÞ φρουρÜ (δυναμηò 30.000 αν- r\
τουò νοζß δρþν) να ουλλÜβετ τουò 7.000 Γερμανουò σιραιτþ-
τεò. Αντß γτ' αυτü or Γερμανοß επττÝ8ηκαν οτουò ß}t
Ιταλοýò, που ευκολα υπÝκυψαν. ΜÝχρτ τον Οκιþ-
θριο 4.000 Βρετανοß σιραιτþιεò αποβτβÜοιηκαν σια -
ΔωδεκÜνησα και τη ΣÜμο. Ο Τσüρτστλ ηιαν απο-
φαστσμÝνοò, ανιßθετα απü ττò αμερτκαντκÝò συμ-
θουλÝò, να καταλÜβετ τα νηστÜ στην προσπÜθετÜ
ιου να προσελκýσετ την Τουρκßα (που απÝθλεπε
οτην kuprapxia τουò μειαπολεμτκÜ) με τιò σαρÜντα
ετοτμοπüλεμεò μεραρχßεò τηò να μπετ στον πüλεμο,
Ýτστ þστε ακüμη Ýνα μÝτωπο να ανοτχτεß οτα Βαλ-
κÜντα ενανιßον ιηò Γερμανßαò. Ομωò or Συμμαχοτ
εßχαν ουγκενιρþσετ ιτò δυνÜμετò τουò στην Ιταλßα,
δεν εßχαν ιην υπεροχη στον αÝρα kar or Γερμανοß
ηταν αποφαστομÝνοτ να κρατησουν τα νηστÜ κατ

Η Μεσüγειοò Þταγ Ýνο δευτεΡ€ýον

δÝατρο του ποßΙÝμου σ€ σχÝση μ€ τιò
σß"ßγι( ονߧτιΚÝò μüΧ€ζ σ¾ο ανοτοßΙικü μÝτωmο

κυρßωò ια αεροδρüμτÜ ιουò, απü üπου or σýμμαχοτ
θα μποροýοαν να επτιεθουν οιο ΠλοÝσττ. Ετστ or
Γερμανοß πÝτυχαν ιην τελευιαßα νßκη ιουò στα
ΒαλκÜντα kar μÝχρτ ιιò 3 ΟκιωΒρßου εßχαν σκοτþ-
σετ ß ατχμαλωτßσετ üλουò τουò Βρετανουò σιραττþ-
ιεò, ουνολτκÜ πÜνω απü 5.000 Üνδρεò.
Ο πüλεμοò βαßνετ πμ)ò το ιÝλοò ιου
Η εκσιραιεßα σιην Ιιαλßα αποδεßχδηκε üιτ δεν
ηταν τüσο ευκολη υπüθεση üσο υπÝθεταν αρχτκÜ
or Συμμαχοτ. Or γερμανοßταλικÝò δυνÜμετò καιÜφε-
ραν να αποχωρησουν σχεδüν Ü8τκιεò απü τη Στκε-
λßα, παρÜ ιο γεγονüò üττ η πολτιτκß ιου Χßτλερ γε-
ντκÜ ηταν ενανιßον ουοτασδÞποτε υποχþρηοηò: το
πÜθημα (και μÜθημα) τηò τερÜστταò καταστροφηò
ιηò αφρτκαντκηò οιραττÜò ηιαν πρüσφατο. Ο Χßτλερ
εκμειαλλεýιηκε το δτÜστημα που or Συμμαχοι στα-

3Β

ηß
Μερικοß οπü τουò 35.000 Βρετανοýò
στρατιþτεò που αιχμαλωτßστηκαν
στο Τομπροýκ. ΑριοτερÜ, Γερμανοß
αιχμýλωτοι, σε πορεßα στην Ýρημο
τηò Τυνησßαò. ΚÜτω, η σκληρüτερη
μÜχη τηò προÝλοσηò των
Αμερικανþν οτην Ιτολßο üφησε το
Μüντε Καζßνο «κρOνßου τüπο»
ξ*
μÜιησαν ττò ετιτθειτκÝò ενÝργετεò εναντßον τηò Ιτα-
λßαò, üοο δταρκουσαν δηλαδη or δτατιραγμαιευσετò
με ιην κυΒÝρνηση ιου Μπανιüλτο, για να στεßλετ
νÝα σιρατευμαια σιην Ιιαλßα. Ετστ μÝχρι τη οιτγμη
που η κυΒÝρνηοη του Μπανιüλτο αποφÜστσε ιην
κηρυξη ιου πολÝμου οιη Γερμανßα, οιτò 13 Οκτω-
Spiou 1θ43, ηδη εßχαν σταλεß σημανιτκÝò ενιοχυ-
σειò στην κενιρικη kar Βüρετα Ιιαλßα.
Ο πüλεμοò σιην Ιταλßα αποδεßχθηκε τδιαßιερα
σκληρüò κατ κÜθε σπτ8αμß εδÜφουò που καια-
κιουσαν or Συμμαχοτ σηματνε μεγÜλεò απþλετεò
Kar yra ττò δýο υλευρÝò. Or Συμμαχοτ εßχαν πτα την
υπεροπλßα σιον αÝρα, κÜττ που αποδεßχθηκε ση-
μανιικü μεν αλλÜ üχι αποφαοτσιτκü yra μια ου-
νιομη vrKn.
Or δυνÜμειò του Αξονα ηταν αποφασlσμÝνεò να
υπερασπισιουν ιο Ýδαφοò τηò Ιιαλßαò ιο οποßο, ο-
ρετνü κατÜ kupro λüγο, ηταν τδαντκü yra τον αμυ-
νüμενο. ΦÜνηκε Ýτσι να δτκατþνειατ το αμερτκαν1-
κü ευτιελεßο, που αντßθεια με ιο Βρειαντκü το ο-
ποßο ηθελε να επτκενιρω8εß ο πüλεμοò οιη Μεοü-
γετο- επÝμενε üιτ üλεò οι διαθÝσψεò δυνÜμετò πρÝ-
πετ να συγκεντρωθοýν οιην απüβαση σιη Βορετο- Τα καýσιμα και οι
δυττκη Ευρþυη, προμÞθειεò
Ετστ, την ΠρωτομαγιÜ του 1θ44 Ýγτνε η μεγÜλη αποτÝλεσαν την
αυüβαση στη Νορμανδßα, η Ρþμη καιαληφ8ηκε αχßλλειο πτÝρνσ
ιον louvro ιου '44 kar ακολουθησε το Üνοτγμα ενüò τηò ΒÝρμαχτ οτη
δευτερεýονιοò μετþπου στη νüιια Γαλλßα, με ιην Β. ΑφρικÞ. Εναò
απüβαση σιη γαλλτκη ΡιΒιÝρα σιτò Ι5 Αυγουσιου Αραβοò χωρικüò
γεμßζει το δοχεßο
1944. ΠαρÜλληλα η υροÝλαοη ιου Κüκκτνου Στρα-
ενüò Γερμονοý
του στη Ρουμανßα ανÜγκασε ιουò Γερμανοýò να α-
ποχωρησουν απü ιην ΕλλÜδα kar οταδτακÜ απü ü-
λα ια ΒαλκÜντα το φθτνüπωρο του '44. Or συμμα-
χτκÝò δυνÜμετò δεν καιÜφεραν να τελετþοουν ιην
εκσιραιεßα στην Ιιαλßα παρÜ σιτò 2 Μαßου 1θ45,
ταυιüχρονα δηλαδη με τη ληξη του πολÝμου.
Ο πüλεμοò επηρÝασε Ýμμεσα η Üμεοα κÜ8ε γω-
ντÜ τηò Μεσογεßου, η orιoia ηιαν Ýνα δευιερευον
8Ýαιρο ιου πολÝμου σε οχÝση με ιτò συγκλοντσττ-
κÝò μÜχεò που γßνονταν σιο αναιολτκü μÝιωπο.
Γτα να επττευχθεß η τελτκη νßκη απÝναντι στη να-
Ζισιικη Γερμανßα, or εκσιραιεßεò στο χþρο ιηò
Μεσογεßου Ýπαιξαν Ýνα υποβοηδηττκü, αν üχτ ε-
λÜχτστα σημανττκü, ρüλο, Ομωò η θüρετα Αφρτ-
κÞ αποιÝλεοε ιο υρþιο πεδßο μÜχηò üπου συνερ-
γÜστηκαν αμερτκαντκÜ kar αγγλτκÜ σιρατευμαια
kar αποδεßχθηκε οημανιτκü πεδßο απüκιησηò πο-
Η εκστρατ€ßα στην Ιταf,ßα αηαδεßχδηκε
üτι δΕ\ι ηταν τüσο ý
€ κοfrß] υηüδεση
üσο υmÝδ€ταν αρχßκý αß Σýμμαχοι
λεμτκηò εμπειρßαò yra ιτò ουμμαχτκÝò δυνÜμετò.
Εκεß αυÝδειξαν οι Συμμαχοι την τκανüιητÜ τουò
να ουνεργÜΖονιαι και να υολεμουν οιο Ýδαφοò
και οτον αÝρα, κÜιτ που επανÝλαθαν οτη Νορμαν-
δßα üπου kar Üρχτσε ουστασιτκÜ η τελτκη φÜση
τηò πιþσηò ιου Γ ΡÜτχ Kar ιηò απαξτωσηò του φα-
στσμοý στην Ευρþιη με την αποκÜλυψη ιων ε-
γκλημÜιων του. Ι
39
ΕΛ Α^ΑΜΕιΝ -ΣτΑΛιΝΓκΡΑΝτ-Κογρτκ-Λεßτε
ΒρετανικÜ Üρματα
εισÝρχοντοι οτη
Βεγγüζη τηò
Λιβýηò μετý την
πορüδοση των
Ιταλþν στιò 6
Φεβρουαρßου
,ι941
ΑπÝναιγτι στον ιδιοφυþ Γερμονü
στροτηγÜ ρΒιν ΡüμεΠ, οι Βρετανοß
αντß €τþπισα\ι α ¼σπμ€ßωτΕò δυσχΕΡòι€ò
μεßωιεò δυσχÝρειεò. Η νικηφüρα υροÝλαση ιων
Afrika Korps Ýφερε ιο καλοκαßρτ του '42 τη θρε-
ιαντκÞ δτοßκηση σια üρτα του πανικοý, Γτα τουò
ναΖß, ο ανττκετμεντκüò σιüχοò τηò κατÜληψηò τηò
διþρυγαò του ΣουÝΖ, πÝρα απü την kuprapxia του
Αξονα σιη μαυρη ηπετρο, θα καθιστοýοε εφτκιη
ιην πραγμÜιωση μεγαλεπηβολων ενοποιημÝνων
στρατηγτκÜ- επτχετρησεων οε τρετò ηπετρουò.
Μüνο η αμυνττκη γραμμη που εßχε οργανωθεß
στην τοποθεσßα Ελ ΑλαμÝτν, εΒδομηνια μßλτα δυ-
ττκÜ ιηò ΑλεξÜνδρειαò, παρεμΒαλλüταν μεταξý
ιων μηχανοκßνητων μονÜδων ιου Γερμανοý στρα-
ιηγοý kar ιηò ουστασττκÜ ανοχýρωτηò Ατγýπτου. Η
«περßεργη» συγκρουση σιην Ýρημο, «μτα μÜχη
φθορÜò απü Üποψη συσιημαιοò»,' αναπτýχθηκε
σε τρετò γερμαντκÝò επτθÝοετò, απü τον Ιοýλτο þò
ιο ΝοÝμΒρτο. Η Ýκβαση ιηò συγκρουσηò στη Β.
Αφρικη σχεδüν þò ιο ιÝλοò ιου κρßστμου 1942, υ-
πηρξε χωρßò αμφιΒολ j.a αμφßρροιιη. Μεοοπρüθε-
σμα, üμωò, ο «πüλεμοò τηò ερημου» κρßθηκε χÜρη
στη μεταΒολß ιηò τοορροπßαò του εφοδτασμου οε
θÜροò ιων ναΖß.
42
f,,. _ =.
Στα μÝοα ιου φθτνοπþρου η ροß του ευÜλωιου
γερμαντκοý ανεφοδταομου διÜ μÝσου ιηò Μεσογεß-
ου ΚαΙ μετα Κατα μηΚοò τηò ερημου ετΧε ΠερΙΚοΠετ
κατÜ ια 3/4 λüγω τηò αποιελεσμαιτκüιηταò των
συμμαχτκþν επτδρομþν. Ο Βρειανüò ΜπÝρναρντ
Μοντγκüμερτ (Β. Montgomery), που ανττκαιÝ-
οτηοε μτα σετρÜ ομολüγων ιου, επικεφαληò μιαò
οτραττÜò 1θ5.000 ανδρþν με περßπου 1,000 τεθωρα-
κτσμÝνα, εκμειαλλευτηκε μεθοδτκÜ ιην υπερο-
πλßα του, η αναλογßα τηò οποßαò προσÝγγιΖε σχε-
δüν το 1 προò 2 και απþ8ηοε αποφαστστικÜ τον α-
νιßπαλü του πßσω οτην Κυρηναßκß, Ευρüκεττο yra
Ýνα τοχυρü πληγμα σιο δταοπασμÝνο επτθειτκÜ
-μειαξý Αφρτκηò και ΕΣΣΔ- Αξονα με σημανιτ-
κÝò επτπτþοετò yra ιο ΡÜτχ αλλÜ και το πτοημÝνο
ηθτκü τηò αυτοκρατορßαò.Ο
Η «ΜÜχη ιου ΣτÜλτνγκραντ», αντßθετα με αυιü
που υποδηλþνετ το üνομÜ ιηò, δεν ηιαν μ.ßα, ενþ η
εμΒÝλετα kar ο αντßκτυπüò ιηò δεν αφοροýσαν α-
ποκλεισττκÜ ιην ιýχη ιηò σοΒτεττκηò πüληò, πε-
ρτσσüτερο ßσωò απü κÜθε Üλλη ανττπαρÜθεση ιου
Β Παγκοσμßου ΠολÝμου, το ΣιÜλινγκραντ υπο-
 Σοβιετικοß
στρατιþτεò
ξαναμποßνουν στη
σκελετωμÝνη
πüλη του
ΣτÜλινγκραντ το
ΝοÝμβριο του
1θ42, Απü την
κÜτω φωτογραφßα
η στροτιωτικÞ
λογοκρισßο Ýχει
οφαιρÝσει τον
πεσμÝνο
στροτιþτη

Ý
]

t5
:

Τραυματßοò Ρþσοò στροτιþτηò δÝχεται τιò § «πÜ ΕL!εζ τ¿ζ § Üμ*υ» κρß }ºκ€ χÜρ§1
περιποιÞσειò συμπολεμιοτÞ του, ενþ οι υπüλοιποι
στη }j€τα αΠη τηζ ισα ραΓßßαζ
επιτßθενται οτα ερεßπια του Στüλινγκραντ το
ΔεκÝμβριο του 1942. Αριστερü, οι Σοβιετικοß του GφοδιQσμοý σε δÜροò των ναζß
στρατηγοß Γκοýροφ, Κρßλοφ και Τσοýικοφ,
επικεφολÞò των επιχειρÞσεων οτο ΣτÜλινγκροπ

σιαστοποτεß ιη δταρκη «μαχη μÝχρτò εσχατων)) α-
νÜμεοα στον κυριο üγκο ιων rιro ειοτμοπüλεμων
ναΖτσττκþν δυνÜμεων και ιον Κüκκτνο Σιραιü, η
απυλωιη σε αßμα δτελκυοιßνδα εξελßχθηκε σε Ý-
ναν αΧανη Χωρο'Κατ σε ενα οημανιτΚο ευροò Χρο-
Ωò μετωνυμßα λοτπüν παρÜ ωò συμΒαιτκß
νου.η
ουρραξη Ýχετ καταγραφετ οτη συλλογτκη μνημη
ηολλþν ευρωπαΙκþν λαων, συμΒολßΖονιαò ιο αδÜ-
μασιο φρüνημα, αλλα και ιην ετκüνα του ολοκλη-
ρωττκου πολÝμου σιον ασττκü χþρο.'
α δραματτκÜ γεγονüια που συνÝβησαν σιο
ΣτÜ-\ιι,γκρανι αηοτελουν ουοταοιτκÜ κατÜ-
ληξη του επτχετρηστακου οχεδßου που Ý-
Βεσαν σε εφαρμογη or ναΖß με ιο κωδτκü
üνομα «,\4ττ-Δε» το καλοκαßρι του 1942.
Ατχμη τηò προγραμματlσμÝνηò γερμαντκßò επßθε-
σηò ορßστηκε η Νüττα Ομαδα Στραιου Ýχονιαò α-
πþτερο σιüχο το πÝρασμα του Βüλγα και την καιÜ-
ληψη τηò Καυκασßαò, γεγονüò που θα σιερουοε α-
πü την ΕΣΣΔ Ýνα μεγαλο μÝροò ιου θτομηχανικου
εξοπλισμοý και των ανανιτκαιÜοιατων αποθεμÜ-
ιων πετρελαßου τηò. ΟυοτασιτκÜ το εγχεßρημα οιü-
χευε σε αυτü που η επτχεßρηση «ΝΙπαρμπαρüσα» Το υπολεßμμοτα
εßχε αποιýχετ να εκπληρþοει ιον προηγουμενο τηò ΒÝρμαχτ
χρüνο: στον ακρωτηρτασμü ιου σοβτειτκοý μηχαντ- αποσýρονται
ομου, þστε να αδυνατεß να ανταποκρτδεß σττò λο- απü το ρωσικü
γτσιτκÝò αναγκατüιηιεò ενü ò νεοτερτκου πολÝμου.η μÝτωπο μÝσω
Αφου apxrkÜ εξαπÜτησε ιον ΣτÜλτν, ο γερμαντ- Λευκορωσßαò
κüò ατφντδτασμüò μειαιρÜπηκε σε προÝλαση, or το 1θ44
δυνÜμετò ιων ετσΒολÝων εκκαθÜρτσαν τη χερσüνη-
σο τηò Κρτμαßαò kar δτÝσχτσαν ιον ποταμü Ντον με
την Πρþτη Ομαδα Σιρατοý να προωθεßιαι στον
Καυκασο και ιη Δευιερη ΟμÜδα να προσεγγßΖετ
το Βτομηχαντκü κÝντρο του ΣιÜλτνγκρανι. Η ου-
γκυρßα ÝμοταΖε κρτστμüτερη απü ποτÝ yra το μÝλ-
λον ιηò ΕΣΣΔ, ο Ρþσοò οτρατηγüò Τσοýικοφ
(Chuikov), επτκεφαληò ιηò 62ηò ΣιραττÜò, χρεþ-
θηκε με το καδηκον τηò αντßστασηò μταò πüληò
τηò οποßαò üλεò or ΖωττκÝò λειτουργßεò (παραγωγη,
επικοτνωνßεò, μεταφορÝ ò) εßχαν δτακοπεß ολοσχε-
ρωò, αυü τα μÝσα ΣεπιεμΒρßου 1θ42, το ΣιÜλιν-
γκραντ εßχε μεταιραπεß οε Ýνα πεδßο λυσοαλÝαò
οýγκρουσηò, νευραλγτκÜ ιμημαια του οποßου Ý-)

43
 ΕΛ ΑΔΑΜΕßΝ -ΣτΑΛιΝΓκΡΑΝτ-Κογρτκ-Λεßτε

ΠλησιÜζονταò τα
οχυρωμÝνα κτßριο φιασαν να αλλÜΖουν κατοχÞ μÝχρτ kar πÝνιε φο-
του ΣτÜλινγκροντ, ρÝò ιην ßδτα μÝρα.
Φωτογραφßα Η γερμαντκη Εκιη ΣιραττÜ υπü ιο στρατηγü ΓtrÜ-
(ß942) του ουλοη (Paulus) Ýφτασε να καιαλÜβετ ια 7/Β ιηò
GeorgiZelma. πüληò, που εßχε μεταιραπεß σε μτα Üμορφη μÜΖα
Απü κÜτω, ερειπßων αυü τουò ακαιÜυαυσιουò ΒομΒαρδτσμουò.
γερμανικü Η ΛουφιΒÜφε κυρταρχουσε στον αÝρα, Ýχονιαò
οεροπλÜνο στουò ουρανοýò σχεδüν δτπλÜσια αεροπλÜνα αυü
κορφωμÝνο οτο
αυτÜ που μποροýσαν να δταθÝσουν or Σοβιειτκοß,'
ερειπωμÝνο
Ωστüσο οι υπερασπιστÝò πρüΒαλαν ακατÜβλητη α-
Στüλινγκραντ
νιßοιαση Ýχονιαò σταθερÜ στα νþτα ιουò τον Βüλ-
γα, τον οποßο or Γερμανοß απÝιυχαν να υπερκερÜ-
σουν. Η σοβτειτκÞ αντευßθεση με ιον κωδτχü «Ου-
ρανüò» ιο ΝοÝμΒρτο εξουδετÝρωσε ιτò γερμαντκÝò
δυνÜμετò που σιßρτΖαν ια πλÜγτα τηò Εκτηò Σιρα-
ιιÜò, παγτδεýονιαò Ýιστ εßκοστ δýο μεραρχßεò με
220.000 Üνδρεò.
Ο Χßιλερ, ενÜνιτα σε κÜθε στραττωιτκη λογτκη,
αγνüησε ιτò απελπτσμÝνεò εκκλησετò των στρατη-
γþν του kar αρνηθηκε να δþσετ δταταγη υποχþ-

Η μεγοßΙýτcΡη οντιποΡüδ€ση ορμüτων συνÝΒπ

στο ΚουΡσκ. μò π€Ρ|σσüτ€Ρο οπü 5.ΟΟΟ
σοΕι€τικü κοι γ€ρμονικü τ€δωΡοκισμÝνα

Ενοò Σοβεπκüò ρησηò. Or σπασμωδτκÝò απüπετρεò απεγκλωΒτ- του, Ýπεσαν παρüμοτα σιο κενü. Ο Γερμανüò ηγÝ-
οτροτιþτηò σμοý που επτχεßρησε αυü τα πλÜγια, χρηστμοποτ- τηò, Κραιατοò ωò ιοιε αρΧηΥοò ιου στρατευματοò,
πιστοποιεß την þνταò στραιεýματα απü Üλλεò χþρεò του Αξονα αρνηθηκε πετσμαιτκÜ kar σ'αυτü το σημεßο να δτα-
οριοτικÞ σωτηρßα αμφßΒοληò μαχηττκüτηιαò kar ανεπαρκþò εξοπλτ- τÜξετ απεμπλοκη. Ακüμη kar üιαν στιò αρχÝò Ια-
του Στüλυγκραντ ομÝνα, οδηγηθηκαν σε αποτυχßα. Η αυüπετρα α- νουαρßου 1943 ο θανÜστμοò σο6τειτκüò κλοτüò εßχε
αναρρmßζονταò μια νεφοδτασμοý ιηò πολτορκημÝνηò σιραιτÜò απü τον ορτσττκÜ σφραγßσετ την ιυχη ιηò Εκιηò ΣτραττÜò, ο
κüκκινη σημοßα αÝρα, üπωò kar or Ýξοχοτ ιακιτκοß ελτγμοß δτÜσπα- Χßιλερ προθßΒασε ιον ΠÜουλουò σε σιραιÜρχη kar
με φüντο την σηò που δοκßμασε ο στρατηγüò ΜÜνοταßν διÝιαξε αντßσταση μÝχριò ενüò.
κατεοτρομμÝνη πüλη (Manstein) αξτοποτþνιαò ια υπü-
λοτπα ιμßματα ιηò ην υερßοδο εκεßνη ü,ιτ εßχε απομεßνετ απü
την πüλη 0ýμτΖε κüλαοη, or εξαθλτωμÝ-
vor ανττμαχüμενοτ περßμεναν σιωτκÜ το
τÝλοò, που ουχνÜ ερχüταν απü ιην ιεßνα.
τη δßψα Kar ιο κρυο. Σττò 2 ΦεΒρουαρßου
1θ43, or επτΖησανιεò Γερμανοß παραδü8ηκαν,
θ1.000 Üνδρεò υτÜσιηκαν ατχμÜλωτοτ απü τουò Σο-
θτεττκουò, προκαλþνταò Ýτστ Ýνα ανυπÝρΒληιο υ-
λτκü, μα κυρßωò ψυχολογικü πληγμα σιο ΡÜτχ. Η
ΕΣΣΔ ιου ΣιÜλτν κατÝδειξε το ΒÜθοò ιων -υλτκþν
kar ανθρþπτνων- αποθεμÜτων τηò. ιην εμπετρßα
Kar ιο υψηλü ηθτκü σ' αυτü που καταγρÜφηκε
οτην τσιορßα τηò ωò «ο μεγÜλοò παιρτωιτκüò πüλε-
μοò». Η σημασßα ωοιüσο τηò νßκηò στο ΣτÜλτν-
γκρανι ορßΖετατ με ποιοτικουò παρÜ με σταττσιι-
κοýò δεßκιεò, καθþò Ýθεσε το πλαßστο ιηò αποτε-
λεσμαιτκηò ειοτμüιηταò που θα ευτδεßκνυε ο
 μενüμενηò εξÜλλου- επßθεσηò.
Το προοßμτο τηò κρουσηò ξεκßνησε τελτκÜ σιτò 5
Ιουλßου 1943, με ιουò Γερμανοýò να δταθÝιουν
σχεδüν 1.000,000 Üνδρεò ενÜνττα σε σαφþò υπÝριε-
ρεò δυνÜμετò ανιιπÜλων." Περßυου 2.700 γερμαντ-
κÜ τεθωρακτσμÝνα ενεπλÜκησαν σε ευθεßα σý-
γκρουση με Ýνα περßπου τσüρροπο αρτθμü οοΒτε-
ιτκþν, σε αυτü που καιÝληξε ωò η μεγαλýιερη α-
νττπαρÜθεση αρμÜιων μÜχηò στην τσιορßα." Or
γερμαντκÝò υροσδοκßεò üμωò σýντομα καιÝπεσαν.
Τα πρωιοπορταχÜ δημτουργßματα ιου δρα Φ. Πüρ-
σε (Dr F. Porsche), με τα κατνοτομτκÜ χαρακτηρτ-
σιτκÜ kar κυρßωò το συντρτπττκü ωφÝλτμο βεληνε-
κÝò"η υπολεßπονταν απελπτσττκÜ σε αρτδμü Ýνανιτ
των δταρκþò εντσχυüμενων σοβιειικþν τεθωρακτ-
σμÝνων σχημαιισμþν, or αρτθμηττκοß συσχεττσμοß
αυιÞ ιη φορÜ δÝσμευσαν ιη φορÜ ιηò νßκηò.
Αναμφýολα, η ορθολογτκη δτοχεßρτση ιων δε-
δομÝνων σιο υεδßο ιηò μÜχηò απü ττò ανþιαιεò η-
γεσßεò συνÝΒαλε σιο αποιÝλεομα. Ο ΣτÜλτν, ανιß-

Ο Στüf,ν, οντßδ€το μ€ το Γερμονü ομüf,ογü

του. €πÝδòιξ€ οξιοσημ€ßωτΕò στροτιωτ!κÝò
ορ€τÝò στην εξÝf,ιξη του ποηÝμου

Κüκκτνοò Σιραιüò σιη συνÝχεια. θεια με ιο Γερμανü ομüλογü ιου, επÝδετξε θαθμτ-
Η επüμενη καθορτσττκη ανττπαρÜθεση του ανα- αßα αξτοσημεßωτεò στραττωιτκÝò αρειÝò στην εξÝλτ-
τολτκοý μετþπου δüθηκε σιην περτοχß του Κουρ- ξη τηò υÜληò στο ανατολτκü μÝτωπο. Η μÜχη ιου
σκ (Kursk), μειαξý ΟρÝλ (Orel) kar Χαρκüθου Κουρσκ αποιελοýσε Ýνδετξη üττ στο δεýιερο μτσü Ενα γερμανικü
(Kharkov) ιο καλοκαßρτ ιου '43.'Ο Or γερμαντκÝò του πολÝμου or λαμπρÝò επτιυχßεò τον blitzkrieg ΠÜντσερ
δυνÜμειò παρουστÜΖονιαν εντσχυμÝνεò σε εξουλι- εßχαν παραχωρÞσετ ιη θÝση τουò σε μτα πτο φθο- φλÝγετοι
σμü καθþò Kar με θεττκÝò σιρατηγτκÝò ευτδüσετò ροποτü μορφη αγþνα, στο πλαßσιο του οποßου η ω- ενþ μοßνετοι
ιην ΠροηΥοýμενη Üνοτξη, Που ιουò εßΧαν προσδþ- μη τσχýò εßχε ανιτκαιασιÞσετ σε μεγÜλο θαθμü η μüΧη
σετ εδαφικÜ ερεßσματα. ΑπÝναντß τουò or Σοβτεττ- ιην ιεχντκÞ και την ευελτξßα. του Κουρσκ
κοß σφυρηλÜτηοαν Ýνα συνθειο αμυνιτκü kar εξο- Υπü αυτÞ την προσÝγ-
πλτσιτκü πρüγραμμα γυρω απü ιην εμφανþò ευÜ- Υτση, ηιαν Κυ-
λωιη υροωθημÝνη δτÜταξη σφηναò που οροθετοý- ρßωò η )
σε ιτò γραμμÝò ιουò. Ο Χßιλερ, υποπßπτονιαò yra α-
κüμη μτα φορÜ σε σιραιηγτκÜ σφÜλμαια, αγνüησε
ττò προιÜσετò ιων επτιελþν ιου για Ýναν ευÝλτκιο
πüλεμο kar ευÝμετνε να εξαπολýσετ ιην επτχεßρη-
αη «Citadel». εκττμþνταò πωò ια karvoýpyra Üρ-
μαια που θα παρολÜμθανε και η ισχýò τηò Δου-
φιθÜφε θα του προσÝδτδαν ιην ποθητη υπεροπλßα.
Or Σοβτειτκοß üμωò θρßσκονιαν σε μτα φÜση που
μποροýσαν να κινητοποιßσουν πλßρωò τουò εκτε-
ταμÝνουò πüρουò τουò σε Üνδρεò kar κυρßωò σε πα-
_ρgγωγη πολεμτκοý υλτκοý. ΕυτπροσδÝτωò, η
ΣτÜβκα"' αξτοποτþνιαò Ýνα ευρýιαιο δßκτυο καια-
σκüπων, εßχε αρτσιη ενημερωση αναφορτκα με την
ημερομηνßα Kar τουò ακρτΒεßò σιüχουò τhò -ανα-
ΕΛ Α^ΑΜΕßΝ - ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ

Τελευταßεò
επιθετικÝò
οναλαμπÝò των
γερμαυκþν
τεθωροκισμÝνων
οτο ΧÜρκοβο το
Μüιο του 1942.
Στη μÝση,
Αýγουοτοò 1943.
Γερμονικü
πυροβολικü στο
0ρÝλ υποστηρßζει
την επßθεση των
ορμÜτων τηò
ΒÝρμαχτ κατÜ των
σοβιετικþν οτην
κρßσιμη μÜχη του
Κουρσκ, τηò
ι
μεγαλýτερηò L:__-.,_-_σ _-
αρματομοχßαò τηò
ιστορßοò

-€ρυλτκη- αλυσßδα παραγωγηò τηò ΕΣΣΔ, or αν-

θρþπτνεò εφεδρεßεò" και η εποπτεßα yra πρþτη
φορÜ των ουρανþν απü τουò ΣοΒτεττκοýò, τα στοι-
χεßα που οδßγησαν σιην ολοκληρωιτκÞ Þττα τον
αν8ü ιου γερμαντκου οιραιευμαιοò. Η ΒÝρμαχτ α-
πþλεσε σχεδüν μτοü εκατομμýρτο Üνδρεò σε μßα
μüνο εΒδομÜδα μÜχηò. ο φüροò αßματοò γτα τουò
υπερασπτοιÝò ηιαν μεγαλýιεροò, αλλÜ ο Κüκκτνοò
Σιραιüò απÝκρουοε ορτοττκÜ τη ναΖισττκÞ απετλÞ. ματτσμüò, ενþ η πρωιοΒουλßα ιων κτνÞοεων χÜθη-
ΠαρÜλληλα, η συμμαχτκη απüΒαση οιη Στκε- κε yra τουò ναΖß με τον τερμαιτσμü ιηò ανελÝητηò
λßα την ßδτα εποχÞ υπενθýμτσε οδυνηρÜ σιον Χßτ- πÜληò οιην Αναιολη να αχνοδταγρÜφειατ οιον ο-
λερ üιτ η χþρα του πολεμουσε σθ Ýναν πολυμÝτω- ρßΖονια.'υ
πο αγþνα, ο οποßοò απü ιον Ιοýλτο του '43 διεξÜ-
γονιαν ανησυχηιτκÜ κοντÜ στην Ýδρα ιου. Οταν αμερτκανοßαπωντκüò πüλεμοò οιο μÝιω-
σιτò 15 Απρτλßου ο φßρερ εßχε προφηττκÜ προΒλÝ- πο ιου Ετρηντκοý αποτελεß Ýνα μÜλλον
ψετ üιτ «ο θρßαμΒοò ιου Κουρσκ θα Ýπρεπε να δþ- παραγνωρτσμÝνο κεφÜλατο yra τουò ευ-
σετ Ýνα μÜθημα στην υφηλτο»», δεν φανταΖüιαν α- ρωπαßκοýò λαουò. Η εμπειρßα ιων ιε-
οφαλþò üιτ η προοδοκßα ιου θα εκπληρωνüταν α- λευταßων επτκαλυφθηκε απü την οξýιη-
ντßστροφα. Ο Κüκκτνοò Σιραιüò σιτò ουγκρουσετò τα και την αμεσüιητα ιηò απετληò που συντσιοýσε
αυτÝò αναδυθηκε ωò κολοοσταßαò εμΒÝλεταò σχη- ο ολοκληρωττσμüò στην iδra ιη γηρατÜ ηπετρο.

ι ρ§"§αν§ß εÝχαν κα¸αm §ß ¾α 7/

ΑναμφßΒολα, ωστüσο, or συγκροýοετò σε απομα-
κρυομÝνεò περτοχÝò ιου μεγÜλου ωκεανου αποιε-
TδL} τÜftι κρα , ττΦß,ß €ßχ€ €¾ατραm€ß λοýν σημανιτκÝò üψειò τηò παγκοσμτοποτημÝνηò
καιατγßδαò. Η συγκρουση που ξÝσπασε με επßκε-
§€ ρ€ €ßr?ßα αΓß0 τουζ ομ ο Ια§jΦýζ ντρο το νησß ΛÝττε (Leyte) οττò κεντρτκÝò Φτλτπ-
πßνεò υπηρξε αποιÝλεσμα ιου προθληματτσμου
ιων Αμερτκανþν επττελτκþν σχεδταστþν αναφορτ-

46

.-ι
κÜ με την προοφορüτερη οτρατηγτκη ελÝγχου ιου
Erpnvrkou. Or Ζυμþσετò που υπαγüρευσαν την ε-
πτλογη ιου, μακροοκελεßò και αποκλßνουοεò, κα-
θορßοτηκαν με ιη σετρÜ ιουò απü ια γεωπολτττκÜ
δεδομÝνα που προÝκυπταν στην εξÝλιΕη του πο-
λυκυμαντbυ πολÝμου. Σε κÜθε περßπτωση, ο δρü-
μοò για ιο Τüκτο προýπÝΒειε συγκεκρτμÝνα εδα-
φτκÜ ερεßσμαια στην αντßληψη ιου ηγειτκου αμε-
prKavlkou επττελτκου δτδυμου που συνÝθεταν ο
στραιηγüò Μοκ Αlýουρ (Mac Arthur) kar ο ναυ-
αρχοò Νßμττò (Nimitz)." Ενδεχüμενη βÜση οτο υ-
πü ταπωντκÞ φρουρηση ΛÝιτε 8εωρßθηκε üιτ
πληροýσε ττò αδηρττεò αναγκατüτητεò aεpoπopr-
κþν βÜσεων kar αοφαλουò ελλτμεντσμοý ιου σιü-
λου.''
Η ανιιπαρÜθεοη οιο νησß αρδρþΒηκε σε δýο
δτακρττÜ επßπεδα: οιον ευρυιερο θαλÜσστο χþρο
ιου γετιονικοý αρχιπελÜγουò και στην οχυρωμÝνη
ενδοχþρα. Or Αμερτκανοß υροωθηθηκαν θÝτονταò
Κογρτκ-Λειτε
Τα απομεινÜριο
τηò κÜποτε
επßλεκτηò
6ηò Στρατιüò:
90.000
οιχμüλωτοι
οδηγοýντοι
σε σοβιετικü
στρατüπεδο
συγκÝντρωσηò
μετÜ την Þπα
τOυò π0
ΣτÜλινγκραντ
yra πρþιη φορÜ οε ιαυιüχρονη δρÜοη σιον Erpn-
ντκü δýο οþμαια στραιου συνολτκηò δυναμηò
250.000 ανδρþν. Γτα ιη χþρα ιου ΑναιÝλλοντοò
Ηλßου, η kuprapxia οτην κομΒτκß περτοχη των
Φτλτππßνων ουσχειιΖüταν ευßσηò με τον Ýλεγχο
ιηò ΝΑ Ασßαò kar την απρüσκοπιη δτακßνηοη πο-
λυιτμων πρþιων υλþν οιη μητρüπολη. Η στραττω-
ττκÞ kar ναυιτκÞ ηγεσßα ιων Ιαπþνων επÝδειξε ε-
νüιηια kar ουνοχÞ -ßσωò yra πρωιη φορÜ- σιην
προπαραοκευη ιηò απüκρουσηò, αλλÜ or ουγκυ-
ρßεò στÜθηκαν ανιßξοεò οττò προοδοκßεò τουò, η
θοηθετα που ανÝμεναν απü ιουò ναΖß σιη μορφη
ρτΖοσΠαοττΚηò ιεΧνοΥνωσιαò, Που αφορουοε ιην
καταοκευη αερτωδοýμενων μαχηιικþg δεν ηρθε
ποιÝ. ΕπτπροοθÝτωò, η σιÜση ιηò ΕΣΣΔ αποιελου-
οε οιαθερη πηγη ανηουχßαò για ιο Τüκτο.
Το σχÝδτο υπερÜσπτσηò ιων Φτλτυπßνων με τον
κωδτκü Δ/τκη υποσιηρτΖüταν αφ' ενüò με ενισχυ-
μÝνη τη δυναμη φρουρÜ Ýνανττ ιων ετσβολÝων,
αφ' ειÝρου σχεδüν με ιο σýνολο ιηò δυναμηò)
Ο ΧßτßΙερ, òγüντια σ€ κÜδò στΡοτιωτικþ floyιkn,
α üησε τιò €KKilmσcιζ των στροτηγþν του
και ορνÞδηκ€ να δþσει διοταγþ υποχþρησηò
4º
Το νησß ΛÝιτε στη
διüρκεια μιαò
επιδρομÞò
ιαπωνικþν
βομβαρδιστικþν
και ενþ το
πυροβολικü
βÜλλει (κüτω).
Στη μÝση,
Αμερικανοß
πεζοναýτεò
αποβιβÜζοιττοι οτο
φιλιππινÝζικο νησß
ΛÝπε τον
0κτþβριο του
1944
κρουσηò του αυτοκραιορτκοý οιüλου. Το ταπωντκü
σχÝδτο προÝΒλεπε αρχτκÜ παραχþρηση -παρÜλτ-
ου- χþρου yra απüΒαση σιουò Αμερτκανουò, σε
μτα δευτερη φÜση ανÜπτυξη σιρατηγημÜιων εξα-
πÜτησηò του στüλου των ΗΠΑ που υποοτηρτΖε ε-
πτχετρηστακÜ ιο αποβαιτκü εγχεßρημα, kar τÝλοò
ανελÝητο σφυροκüπημα ιων αμφßΒτων δυνÜμεων
πÜνω οτο ΛÝτιε. Στην εξÝλιξη ιηò η σýγκρουση Ý-
λαβε ασυνÞδτσιεò οιρατηγ τκÜ ιροπÝ ò. δταδοχτκÝ ò
παρεξηγηοετò yra τα πραγμαιτκÜ δεδομÝνα ιων α-
νιτπÜλωγ εοφαλμÝνη πληροφüρηση, ολÝθρτεò ε-
κττμησετò, Ýλλετμμα ιηλεπτκοτνωντþν, ουνθÝτουν
ιο υυüστρωμα πÜνω οτο οποßο δταγρÜφιηκε yra
ιουò ΙÜπωνεò -κατ üχτ μüνο- η οκληρü αντιπαρÜ-
θεση. Χωρßò ουοιαοτικη αεροπορτκη υποστηρτξη
or ΙÜπωνεò απÝοτετλαν 7 θωρηκτÜ, 6 αερουλανο-
Στπ νουμαχßο στο νπσß ΛÝιτΕ οι ΙüπωνΕò
υπÝστπσαν Βαρýτοτη Þττα, χüνονταò
mανω απÜ ¸β μισü του στüßΙου τουζ
48
ßß
ιΙ
::,
ß;
φüρα kar 20 ανττιορπτλικÜ, ενÜνττα σιη συνδυα-
σμÝνη τσχý ιου 3ου και ιου 7ου σιüλου: 12 θωρη-
κιÜ, 32 αεροπλανοφüρα, 23 αντττορυτλικÜ kar
1.200 αεροπλÜνα. ΠαρÜ ια αυιοκτονικÜ δταθημα-
τα των «καμτκÜΖτ», σιην κλτμÜκωση τηò ναυμα-
χßαò or ΙÜπωνεò υπÝσιησαν Βαρυτατη Þτια χÜνο-
νταò πÜνω απü το μτοü ιου σιüλου ιουò.'' Ωστüοο η
Üγρτα kar αμεßλτκτη μÜχη στο νηοß δτηρκεσε πο-
λυ περτοοüτερο απü üσο οτ Αμερτκανοß τ8υνονιεò
εßχαν φανταοτεß, παρÜ το Βαρυ κüσιοò σε αßμα α-
ποδεßχθηκε εκ των υστÝρων üττ το νηοß δεν εßχε
ιη θεμελτακη οημασßα που αρχτκÜ ιοý απÝδτδαg
στο Βαδμü υου αδυναιουσε να τουò προσφÝρετ τη
δταμüρφωση των αναγκαßων αεροπορτκþν ΒÜσε-
ων. Εωò ιην πληρη κατÜληψη ιου, ο οτρατüò ιου
αυτοκρÜτορα πολÝμηοε με το παροτμιþδεò πεßομα
που ιον δτÝκρτνε, πεßθονιαò üιι ο δρüμοò yra ιο
Τüκτο δεν θα Þιαν εýκολη υπüθεση. Το συνολτκü
χρονοδτÜγραμμα ιων αμερικαντκþν επιχειρησεων
σιον Ετρηντκü μετατοπßστηκε ουστωδþò προò ια
πßοω, αλλÜ η νÝα xpovrÜ (1θ45) προοτωντΖüταν
ιραγτκÜ «νεφελþδηò») για τη χþρα ιου ΑναιÝλλο-
ντοò Ηλßου.
 0 στρατηγüò Μοκ
Αρθουρ σε
κατοφýγιο του
Κορετζιντüρ το
ΜÜρτιο του 1942.
Απü κüτω, μια
μονÜδα
πεζοναυτþν εν
δρüσει στο νησιý
ΠαλÜου των
Φιλιππßνων τον
Απρßλιο του 1944,
στο «δρüμο προò
το ΤüκιO»

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ,oast, Washington 1987

1. Μ. Carver, Di]emmas of the Desert War: Α Neτv
Look at the Libyan Campaign, 1940-1942, Indiana
19Β6
2. Corelii Barnett, The Desert Genera]s, London ΙgΒ3
3. R Cartier, La Seconde Guerre,Δ4oηdia]e, Paris
L9º2.
4. Ν. Hamilton, Monty: The NIaking of α Genera1,
νο1.2, London, lθB5.
5. Λßγοι Ýξω απü Ýνα στενü κýκλο ετδτκþν γνωρßΖουν το
Cholm η το Demyansk, ιοποθεοßεò οιτò οποßεò
δταδραματßστηκαν καδορτοιτκÜ επετσüδια τηò γερμανο-
σοΒτεττκηò σýγκρουοηò.
6 D \Ι Glanz & J. House, When Titans Clashed: The
Red Armι and the Wehrmacht, 1941-1945, Kansas
Ι995, επßσηò Ο. Bartov, Hitler's Army: Soldiers, Nazis
and War ßη the Third Rejcft, Oxford-New York lg9l.
7. Εßνατ χαρακιηρισιικü üτι τα σιοιχεßα αυιÜ Ýχουν
αποτυπωΒεß γλαφυρÜ σιη λογοτεχνßα αλλÜ κατ ιον
κινημαιογρüφο. Εζισου ενδταφÝρον παρουσιüΖει ιο
γεγονüò üττ πρüκετιατ τσωò γτα ιη μοναδτκη εμπλοκß του
πολÝμου, οι αναπαρασιÜσετò τηò οποßαò απετκονßΖουν με
συμπÜθειο κατ ττò δυο πλευρÝò. Αοφαλþò πρüκετιατ γτα
παραδειγμαιικη περιπιωοη αυιονüμησηò ιηò εικονοò αιτü
το τεΤοòοò.
Β. Ε.F Ziemke, ]V'Ioscow to Sta]ingrad: Decision ßη the
9. Στην κορυφωση ιων ουγκρουσεων αναφÝροντατ 2.000
αΠοΥετωσετò ημερηστωò, αν κα1 ιΟ ποσοστο αυΙο επεσε
σχεδüν σιο μισü σιτò αρχÝò ιου χειμþνα.
r0. D.M. GIaπz, From the Don to the Dnepr: Soviet
offensive operations, December 1912- August 1943,
London 1θθ1.
11. Το σοθτειτκü Γεντκü Επττελεßο Στρατου.
12. Or εκτιμησειò αποκλßνουν, αλλÜ σε γεντκÝò γραμμÝò
η ποσοστιαßα αναλογßα ιων ονιιμαχομÝνων φαßνειαι να
ηιαν οε κλßμακα Ι προò Ι,4.
13. Ρ. Calvocoressi. G. Wint & J. Pritchard. Tofa-l
War: ºhe Causes and Courses of the Second World
War, London 1989, σελ. 50l.
14. Τα εκπληκτικÜ Üρμαια μÜχηò Panther ΙI.
15. J. Barber & Μ Harisson, The Soviet Home Front:
Α Socia] and Economic History of f}e USSR ßη Wor]d
I4zar 1Ι London 1θθ1.
16. J. Erickson, The Road to Ber]in, Boulder 1993.
17. C.Μ. Petillo, Doug]as Mac Arthur: The Philippines
years, Indiana 1981.
18. S. FαlΚ, Decision At Leyte, Νετν York 1966.
19. W.T. Υ. Blood, Red Sun Setting: The BattLe of the
Philippines Sea, Annapolis, Ι980 Kar P.S. Dul]., Α
Batt]e History of the Imperial Japanese Νανγ, 1941-
Ι94δ Annapolis 1978. Ι
49
ΒΑηsρκ J._HARISSoN Μ., Dυιι ρ. s., Kεnsnlrv l.,
ºhe SovietHome tr\τnt: Α SΦial Α Battle History of the Imperial Χßτλερ, 193/Ε 19β, « ΝÝμεστò»,
and Εωηοmßò Ηßstοιγ of the Jαχιαιιε* Ναw, 7θ47- 79ιΙ5, Αθηνα 200l.
USSR ßη World Wατ Π, Λονδßνο Annapolis 1θ7Β. Κυοχ νι.,
1991. Εηιòκsοιι,τ., ,lWιrssolini UnlpAshd 19*1θ41.
Βιητον ο., ºhe Rωd to Berlin, Boulder 1993. Politics and Stα¸εγ ßη Ehscist
Hitler's Amy: Sοlýειs, Nazis Feικ s., ΙtαlιΙs l-ast War, ΚÝμπρτιΖ 1θ82.
and War ßη the ºhßιd ReßòΙι, Dωision AtI-eJ,ω, ΝÝα Υüρκη ΜeΖοιγοη ιη,,
ΟΕφüρδη-ΝÝα Υüρκη 1θθl. 1966. fuοτεινý ΙΙπειρq. Ο α ηηπαßκq
Βιοου γ. ιν.τ.,
GιllιΖ D.M. _HoUSE J., υχααüò αιþναò, «ΑλεξÜνδρετα»,
Red §ιιιι *tting; ºhe Battle of
WhenΠtaιιs Clashed: ºhe Rd ΑθÞνα 2001.
the Philtppines Sea, Annapolis Μηιγl,nυ
Αιπγ and ýe We,Iιιπacht, 1θ47- α.,
1980,
Ι9Ιi, ΚÜνσαò 1θθ5. War, Εωηοmγ and Sοòßεtγ,7θξ9
ΒηοsΖeτ νι., Gιlι.τΖ ο.ιη., Ι!Ι45, Καλιφüρντα.
ºhe HitJer Sta¸: ºhe fοιιηdαtßοη Ρρττιιο
tr7τπýεDοηtο the Dnepr: ò.ιιη.,
αιιd developπent of the ßηωιºαΙ
§oviet Offensive Οιιειαtßοηs, Douglas MacAιthur: ºhe
s/;rυòtιιl:e of the ºhßιt Reich,
Λονδßνο 1θΒ7.
Mmber 7!¶2-Αιιgυst 1θ43, Philippinω Year:s, ΙνττÜνα 1θΒ1.

CιινοòοητSSι Ρ._ηºΝτ G.
Λονδßνο 1θθ1. Rιcnτpn Η.,
_PRITCHARD J., Ηιιπιτοι,τ π., Η ιτηλσγερμανιπ1 επßfuη
ºotal War: 1he Causω αιιd Μοηý ºhε Iýaktιg ýα Φηεια1, ειιαwßον πιò Ε}ιλÜδοò,
Cour,:ses of ýe Sωnd WοτΜ
ν, 2, Λονδßνο 1θ85. «fΚοθüσιηò», ΑθÞνα 1θθΒ.
}¾ar, Λονδßνο 1989. I1ERF J., Zraukε u.r.,
Cαηνρκ νι., Αντιδlηστιτ,üò μο.ιαρνΖσιιq: Μοsωιγ to Stalingnd: Dφision
Dileπmas of the Dε;òεrt War: Α τπιιολογßα, κο υλτοýlη κοι ßη the hst, ΟυÜστνγκτον 1θ87.
Νeπι Ι,αοκ at the Libyan πολιαlrr1 σπ ΒαΙμÜρη κ(π (πο
Campnign, :; W 1θ42, ΙνξτÜνα Τρßτο ΗιΖ, ΠανεπτστημτακÝò
19Β6. Εκδüσετò Κρßιηò, ΗρÜκλετο 1θθ6.
Cοκειιι s., HusATscH \ry., ΕπλογÞ εικονογροφικοý
ºhe Desert Φιιeια]s, Λονδßνο Hitleιτ WεßsιιηgΒη frιτ die υλικþ-τεκμηρßωση:
1983. Ιζτßε4ηιιιιιιò 193θ- 19ιΙ5, Μüνατω ΑΡΤ. ψΑΡOΜΗΛιΓκOΣ
1965.
Γρυικοι.τ ΕπιτΕΛΕιοΝ
ΣΤΡΑΤοß
Επßτοιη Ιστορßα του
Ε}ýηνοθτολιιοý κσι
Ε)ιληνογερμανιχοý ΠολÝμου
1W 1θ41. (Επιχειρýσειò Στòητοý
fulρÜò), Δτεýθυνστò Ισιορßαò
Σιραιοý, ΑθÞνα 1θΒ5,
Ο Ε}λιινιχοò hlnτq kari ων
Δεýτερν ΠαWfuμιον Πüλεμον.
Το ºÝλοò μιαò Εποποýαò.
Αιρßλιοò 1θ41, Δ,.Ι.Σ., Α8Þνα 1θ5θ.

ΛÝνιψκραντ 1θ44, ΒολÞ του ρωσικοý

οντιαεροπορικοý «Κοποýσα», ενüò
οπü τα πιο αποτελεσματικü üπλο
του Β' Παγκοσμßου ΠολÝμου