ΕΛΕγΘΕΡοηιπιΔΕ, ΜΑßον 2οοι

ΙΣΤOΡΙΚΑ
ΞΕΠΗΔΗΣΕ ΜΕΤΑ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
ιυò αδηριιη αναΥΚη tηò ΓΠοΧηò.
Σια Ι375 ιοποOετουν οι ιοιορικοß ιην
αρ_\η ι ηò ΑναΥÝννησηò. üρου Που
ετσιταγε ο ΕλΒειüò τσιορτκüò Jacob
Burckhardt.
Εßναι η εποχη που γενντÝιατ η ουγχρονη
επισιημη, η οποßα συνοδευετατ απü
ιεχνολογ ιkn επανÜσιαση. που αρχßΖουν
οι καιιιιαλισιικÝò σχεοειò παραγωγηò με
ιην ιελικη κυριαρχlα ιων εμπüρων, η
εποχη που ξεκινÜει συσιημαιικÜ η
μελειη τηò φυσηò, του Συμιιανιοò Kar του
ανθριßπτνοιι σþματοò.
Ο επßγειοò Ýρß)ιαò αναδετκνυειαι σε
πανιοδυναμη Βεüτητα kar ο
αναγεννησιακüò ρεαλlσμοò με τα γυμνÜ
οιDμαια κοομεß ακüμη και ιο Βαιικανü,
οε σημεßο ιιου Γερμανοß. επηρεασμενοι
απü ιιò ιδÝεò ιου Λουθηρου, να
καιαγγεßλουν ιον πÜπα ωò ,,ιιüpvn ιηò
Ρþμηò».
Eivar, ιελοò. lι εποχη που αναγεννÜτατ η
πλαιι,ιντκη φτλοοοφτα σιη Δυση ωò
αποιελεσμα ιων συΖηιιισεων μειαξυ ιων
σοφþν ιηò Ιιαλßαò και του ΒυΖανιßου,
οιτò οποßεò μετÝχουν, αναμεσα σε Üλλουò,
ΑναγÝγυπσπ: π 0υσßα ο Βησοαρßωγ ο Γεþργιοò ΤραπεΖουνττοò,
ο Ντκολαοò Σεκουνδτνüò, ο Γεþργτοò

ιßαι 0 μýOOò ιπò

ΣχολÜρτοò, ο Γεþργιοò Πληδων Γεμτσιüò.
ΒΑΓΙ,ΙrΛΗΣ ΙΙ Α ΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΝΑ ΠΑΡΑΝΟΗΜΕΝΟ Η ΑΝΑΤΕΝΝΗΣΗ ΝτΑ ΒΙΝτΣ!

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙΝΤΙΡΕΡ
ΑναγÝννηση, Χþροò, Η επιστÞμη
η ΠραγματιΚη ΠραγματιΚ0, τηò ανθρþπινηò
διÜσταση και αρχαιομανßα αναλογßαò σε
το περιεχüμενü τηò Και εΚΚOσμιΚευση Νüτο και ΒορρÜ

Υπεýθυνοò ÝιδΦηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ηΑΝΑΓΟΠΟγΛΟΣ

Σýποξη ýλπò ΣýμOουλοò Ýχδoαò Σ' ουτü το τεýχοò συγεργÜστπχΦ Δημιουργικü

ΝΑΣΟΣΓΚΟΛΕΙ/ΗΣ ΣΤΕΡΙΟΣΦΑΣOΥΛΑΚΗΣ ΡΩΞΑΝΗ Δ ΑΡΓγΡοΠOγΛογ ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΡΩΝΑΙΟΣ
ΚΩΠΑΣ ΓΑΓΑΝΑΚΗΣ FRΑΝΚ ZOLLNER ΝΙΚΟΣ ΚΕΧòΠΑΣ
Συwουσμüò . επιμÝλαο ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΖΑΝΠΟΠΟΥΛΟΥ
ΙιΙüυμοι συνεργüτεò ΦΑΙΔΩΝ Ι/Α^ΙΓΚΟΥΔΗΣ
ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΙΑΙνΑΝΤΗΣ
ΠοραγωγÞ
Ι{λεßτρογιßþ üιεýθυνσπι Stoι ka@enet gι ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α Ε
 σγιμειωσειò
Μιο μονοχικÞ φωνþ
ΑνογÝνιτπσπò στπ
' Ýναν αυü τουò σπουδατüιερουò
Αμòρικανουò διηγημαιογρÜφουò ιηò
νεüτερηò γεντÜò, ιον Bernard Malamud,
ανÞκετ η ρηοη üτι «απü το παρελOüν εκχεετα1 ο
μυOοò: üπωò δεν μπορεß κανεßò να παρει πηλü
για πρüπλασμα απü τη νερουλη λÜσπη του
παρελOüντοò, ετσι δεν μπορεß να αποδοOεß Ýναò
κýκλοò Ζωýò στο απüλυτο συνολü του, üπωò
Þταν στην πραγματπümτα. Ι\Ιε Üλλα λüγια:
üλεò οι 8ιογραφßεò εßναι, σε τελικη ανÜλυση,
μιýιστρηματα» (Β.Μ., «Dubin's Lives», 1θ7θ, σ.
20).
Mra ρηση που, yra ιην περßπτωοη τουλÜχτστον
ιου οημερτνου μαò ηρωα, εßνατ απüλυια επττυχηò:
δεν εßναι Ýναò ουτε δυο, αλλÜ ιρετò or κυκλοτ
Ζωηò που συμπληρωοε ο Μτχαηλ Τρτθþληò, που
γεwηθηκε οτην Αρια ιο 1470 kar πÝθανε σττò
αρχÝò του 1556, Ýγκλετστοò σ' Ýνα μονασιηρτ στη
μακρτνη Μοσχοβßα, Τρετò κυκλοτ Ζωηò με τüσο
ανιτφαιτκü περτεχüμενο ο κα8Ýναò, þσιε θα 'λεγε
κανεßò üιτ η κÜδε μτα απü ιτò τρετò ξεχωριστÝò
Βτογραφßεò ιου avarpεi ια δεδομÝνα ιων
υπüλοιπων δυο. μειαOÝτονταò συνÜμα ιο
ΠερτεΧομενο ιουò οιη σφατρα του μη
πραγματικου, τηò μυθισιορßαò.
Λ þδεκα χρüνια θα διαρκÝσει ο ιρþιοò
/Ι κυκ,Ιοò του Βßου του νεαρου Τριθþλη απü
ΙΙ την Αρτα. Εßναι τα χρüνια ηου.
αφτερωμÝνοò σιτò ουμαντσττκÝò οπουδÝò του, δα
εγκαιαοταδεß (απü το 14θ2) σιη Φλωρενιßα, yra να
μαθηιευσετ κοτυτÜ σ' Ýναν απü ιουò κατ' εξοχην
εκπροσþπουò ιηò τταλτκηò ΑναγÝwησηò, τον
Giovanni Pico della Mirandola. Η Μπολüντα, η
ΠÜδουα, το ΜτλÜνο κατ η Βενετßα, με üλουò ιουò
επτφανεßò εκπροσþπουò ιηò ΑναγÝwηοηò που
δτδÜοκουν εκεß, αποτελοýν ιουò ενδτÜμεσουò
οταθμουò ιου ψýþλη. Πνευμαιτκη δραστηρτüτηια
που θα τη σφραγßσετ η απ' ευθεßαò επαφη με ιουò
δασκÜλουò του, αλλÜ kar η απογοητευση απü την
ιραγτκη εμπετρßα απü την ετò ΒÜναιον καταδßκη
(ιο 14θ4) ιου δαοκÜλου ιου, Giovanni Pico della
Mirandola, ωò ατρεττκοý, αλλÜ kar απü ιη
δημüοτα εκιÝλεση του Savonarola, τον οποßο Βα
δετ ο ßδτοò ο ΤριΒþληò, τÝσσερα χρüντα αργüτερα,
τπò τοßικÞò
ΜοσχοΒßο
να ανερΧετατ σιην Πυρα.
ΜειÜ ιο πÝραò των οπουδþν του, þρτμοò πια
εκπρüοωποò τηò τταλτκηò ΑναγÝwησηò, θα
πραγμαιοποτησετ ο ΤρτΒþληò ιο μεγÜλο Βημα κατ
θα ετσÝλθει kar ο ßδιοò οτο ιαγμα ιων
δομτντκανþν μοναχþν, το Ι502,
Ο δευτεροò κýκλοò του βßου του ηρωÜ μαò δ'
αρχßσετ δυο xpüvra αργüιερα, üταν οι αμφτSολßεò
ιου yra την πορεßα ιου βßου του Βα τον ωθηοουν
να αποΒÜλετ το σχημα του καθολτκου μοναχου
και να επανακαμqrει σιον πατρτκü του κοσμο τηò
Ορθοδοξßαò. Τον ουναντουμε Ýισι, ιο 1506, οιο
ΒαιοπÝδτ να Ýχει δεχθεß ιην κουρÜ ωò μοναχüò
ΜÜξψοò.
,Tr ον ιρßτο και ιελευταßο κυκλο ιηò Ζωηò του
Ι εο διεξÝλθει ο ηρωÜò μαò οτη Ρωσßα, üπου
L
δα προσκληθεß επßοημα απü τον ηγεμüνα
ιηò Μüσχαò, Vasilij Γ, yra να επτΒλÝψετ την
ορδη απüδοοη θεολογικþν Ýργων και
λετιουργτκþν Βτβλßων απü ια ελληνικÜ στην
εκκληστασιτκη σλαβοντκÞ γλþοοα. Ενα ταξßδι
που δα γßνετ ιο 151Β Kar δα εßνατ για το μοναχü
Μαξιμο ιον ψατκü (Maksim Grek, üπωò θα
γßνετ γνωστüò σιη Ρωοßα) χωρßò γυριομο.
ΠαρακÜμπιονιαò εδþ. λüγω χþρου, να
αναφερθουμε στη οπουδατüτητα του πνευμαιτκου
Ýργου του ΜÜξιμου του Γρατκου yra την
παλατορωοτκη γραμμαιεßα, αò αναφερθουμε στην
Ýκφανση εκεßνη που ιου προσδßδει μτα δτπλη
αποκλετσιτκüιηια. ΠαγτδευμÝνοò απü τουò
εχθρουò ιου μÝσα οε Ýνα ξÝνο yra εκεßνον
περιθÜλλον, Βα κατηγορηθεß ο ΜÜξιμοò για
«ανιτκαδεστωιτκÝò ενÝργετεò» και δα παραμε ι\,ι 1
μÝχρτ το δÜνατü του (αρχÝò ιου 1556) Ýγκ_\-ει,,._..
σε μτα μονη, ουντÜοσονταò απο εκει ο:_,\-+ß1_;-r1,-.α
με αλληγορικü περτεχüμενο. οποL σιιιι.lιε,_ετα] η
αυδατρεσßα ιηò εξουοßαò. Ο \Ιιsòιη-\-\ΙαΞψοò
φιβþληò απü ιην Αρια Βα ετει ,\οτποι-ιο
δλιΒερο προνüμιο \,α ει\,αι ε\,α( oJlo τουò πιχrιουò
πολιιτκουò κρατουμε\,ουò σιη ριýDßη ιοτορßα,
αλλÜ και ο μοι,αδικüò. απο oc'α 1r,ωρΖουμε. που
μειεφερε με τα συ\α,ραμματα ιου ψη\ματα αΠο
ιον ιολττετακο στο\ασμü τηò ττα,\τκηò
ΑναγÝwησηò στη μòικρτνη Ρωσßα.
ΦαßÜrιν Μαλιγκοιιδηò
πQοηα)

την αρχατüιητα Δημοκραιßα, Ορ8ολογισμüò, Τεχνη kr αγÜπη τηò επßγεταò

Ζωηò εßνατ ουσταστικÜ γνωρßοματα. Απü ιον τιολßτη τηò ελεýθερηò Ποληò
ανθεß ο Πολιιτσμüò. Φιλοσοφßα kar Επτστημη πηγÜΖουν απü ιην ατσθηττκÞ
χαρÜ yra τη γνþση καθαυτη. Ο Νουò γλττþνετ απü το μυδο kar εξηγεß τα
φατνüμενα με το Λüγο kar απü φυστκÜ αßττα.
Με ιο γκρÝμτομα του ελληνορωμαßκοý κüομου, μÝσα οτη σκοιοδßνη τηò
φεουδαρχßαò που επτκραιεß, η χαρÜ kar η ατστοδοξßα γßνονιαι.,. φüΒοò,
μαυρßλα, καιÜ8λτψη. Η Φιλοσοφßα φορÜετ το ρÜσο ιηò Θεολογßαò των
Βεοσüφων. Η υψηλη ΤÝχνη χÜνειατ. Η πολτττκÞ Αρειη ιου πολßτη
μεταμορφþνεται στην ηθικÞ βελιßωοη του μοναχτκοý τδτþτη με ιτò
γονυκλτσßεò Kar ττò χορτοφαγßεò, ΠÜνω απü τον ελÝω Θεου φεουδÜρχη
απλþνετ τα πλοκÜμτα τηò η KarσapoπaπrkÞ Εκκλησßα με τουò Σταυροφüρουò
kar τη φρßκη τηò Ιερηò ΕξÝιασηò. Το μαυρο οÜβανο ιου Μεοαßωνα, χετρüιερο
kr αυü αυτü ιηò πανοýκλαò, τυλßγει ια πÜνια.
Με ιην οτκονομτκη ανÜπτυξη που ακολουθεß οιην αρχη των νÝων χρüνων. η
ντüφερτη στο προσκηντο αοττκÞ ιÜξη δτψÜει, üπωò ο Δημοò οτην αρχαιüιηια,
ΥΙα Υνωοη Kar μορφωοη.
Λßγο μεια την Αλωση, η πηγη των Μουοþν θα αναβλυσετ ξανÜ στη Δýση. Οι
πρüοφυγεò κουβαλουν μαΖß ιουò τα τιολýιτμα αποσπÜοματα τηò ελληντκηò
Πατδεßαò, üσα διασþθηκαν απü τη μεοατωντκη λαßλαπα.
Eτor στην Ιταλßα, που Ζει μια ανθηρη οτκονομτκη εποχη, θα σιηθεß Ýνα πρþτο
καταφυγτο yra τη δτδασκαλßα τηò ελληνικηò γλþσοαò kar ιη μελÝτη ιων
ελληντκþν κετμÝνων.
ΑρχßΖει να λυιρþνετατ ο μεσατωντκüò Üνθρωποò απü ια δεσμÜ τηò θρησκεßαò
και ιου σκοταδτσμοý. Με ιη βßωση ιου εwοτολογτκου οτκοδομηματοò των
ΕλλÞνων, ιο νεüιερο Πνευμα θα μπορÝσει να Βρετ μßα διεξοδο.
Απ' αυτü το πρþτο μπüλτασμα ιηò ελληντκηò οκÝψηò με τη δυττκη, που
λαχταρÜ τη νÝα Παιδεßα, γεννιÝτατ η ΑναγÝννηση. Με την πνευματτκη
ΕλλÜδα το ÝρεΒοò ιηò μεσαιωντκßò Ζωηò αρχßΖετ να δταλυεται Kar μτα
πρωτüγνωρη φρεσκÜδα Ζωηò ξεχειλßΖει. Η ΕλλÜδα, μÝσα απü την ευφροσυνη
τηò ΤÝχνηò, ευεργετεß kar απολυτρþνετ τη Δýση,
Πρþτη Ýδρα ιου πλατωντομου ηιαν η Ακαδημßα ιηò Φλωρεντßαò, που
ιδρυθηκε απü τον ΚοσμÜ ΜÝδτκο... Την πρþιη þOηοη την εßχε δþοετ ο
Γεþργιοò Πληθων Γεμιστüò (1355-1450) με τη δταφορÜ πλατωντκηò-
αρτοιοιελτκηò φιλοσοφßαò. Ο σημανιτκüιεροò απ'ιουò μαδηιÝò ιου Þταν ο
Βησσαρßων (1403-1472). Το κυρτüτερο Ýργο του yra τον ΠλÜιωνα εκδüθηκε σιη
Ρþμη ιο 1469.
Μεγαλη þθηοη στη μελÝτη των πηγþν τηò αρτστοτελτκηò φτλοσοφßαò Ýδωσαν
οτην Ιταλßα οι Γεþργιοò ΤραπεΖουνττοò (1396-1484) και Θεüδωροò ΓαΖηò
(;-147Β). Το Ι643 οτην Οýνιτνε ο Gerculi Pisani ασχολεßιατ με ιη φτλοοοφßα
των Προοωκραιτκþν, Το 1646 ο ΙωÜwηò Magnenus εκδßδει σιην ΠαΒßα το
Ýργο του yra τον Δημüκρττο kar ιο 1647 ακολουθεß οτη Δτüν απü τον Pierre
Gassend η Ýκδοση ιου Eπrkoupou.
Με ιον ελληντκü σιοχασμü ο «πνευματτκüò» Μεσαßωναò καταρρÝετ, καθþò
αναβτþνετ η κλαστκη αρχατüτητα μÝσα απü ιουò εýοσμουò αν8ουò ιηò
ευρωπαßκηò ΑναγÝwησηò.

Νßκοò ΒαρδιÜμιιασηò

5
 ; ß
/ .,| ,:1,
,ri,r...]-.r],1,ι],.
]',,_ :-
,ι l]Þr,/! _.
 ANDR
ΜιραμπÝλο
'Φ 'Ρ §_Υ_Τ,, Ι
Καβολüρι,
«Βιοτεχνßα
παραγωγÞò
μOλλιοý», π.
1570-1573,
Φλωρεντßα,
ΡαΙαΖΖο Vecchio,
Siudiolo

ΔεξιÜ,
ΒεσÜλιοò, «De
Humani
cO]pOrιs
fabrica», σελßδα
τßτλου,
Βασιλεßα, 1543.
ΑριστερÜ, απü
την
«Piroiechnia»
τOυ
Μπιρινγκοýτσιο,
ξυλογροφßεò,
1540

ΙυτιßιΙΙ,GιιΙ;ο
r!ι òlι 9 ßwΚgοι

με την ΑναγÝννηση σιη Γερμανßα. Η ΓÝνοβα kar η Βενειßα ωò ναυιτκÝò δυνÜμετò

Σßγουρα η ναυστπλο-ßα kar or μεγÜλεò γεωγραφι-
κÝò ανακαλυψετò Ýχουν μßα δυναμτκη που θα συμ-
ΒÜλει αργüτερα οτη δταμüρφωση του φατνομÝνου του
τμπερταλτομοý kar τηò αποτκτοκρατßαò. Ηδη üμωò η
επτοιροφη ιου Χρτσιüφιοlηυ Κολüμθου απü το ΝÝο
Κοσμο στη ΣεΒj.λη το 1494 σημαßνετ ιην απαρχη
μταò νÝαò τσιορτκßò περιüδου yra την πüλη, που α-
ποκτÜ το μονοπþλτο στο υπερατλανττκü εμπüρτο. Η
ανÜπιυξü τηò κατÜ το 16ο ατþνα, καθþò καιαφθÜνετ
ιο ασημτ απü την Αμερικη, εßνατ ενιυπωσιακÞ.
συμμετÝχουν δυναμτκÜ στην εξερευνηση kar κατÜ-
κτηση του μÝχρτ ιüιε Üγνωοτου κüσμου. Η εκκλη-
σßα τηò Ρþμηò, η μεγαλυτερη οτκονομτκη και πο-
λτττκÞ δυναμη ιηò εποχηò, δßπλα οιην Ισπανßα kar
οιη Γαλλßα, συμμετÝχετ στην εκκοσμlκευση που
ουνεπτφÝρουν or θαOυταιεò κοινωντκÝò αλλαγεò
που συνθημαιολογτκÜ αναφÝρ8ηκαν, Γτ' αυιü υ-
πÜρχουν kar οξυιαιεò ανττπαραθÝοετò kar φυγüκε-
ντρεò τÜσετò που δημτουργοýνιατ αυü την Üρνηση
των νÝων δεδομÝνων kar συνθηκþν,

Β
 vESALII
IS, ScI{oLAE α,
profε{Γoris,d€
isfýrica
μ ιÝχνεò γßνετατ μεγÜλη χρßση αρχαßων θεμÜτων kar
Eivar αυτονüηιο üττ η υλχß υποδομÞ, η οτκονο-
μßα Kar η κοτνωνßα, που δταμορφþνουν ττò συνθß-
κεò yra ιη δημιουργßα ενüò νÝου πολτττσμου, δεν Ý-
χουν σχÝση με την αρχατüτητα. οýτε üμωò το πολτ-
ττκü συσιημα, οι μορφÝò εξουσßαò, ακüμη και η πο-
λτιτκÞ φτλοσοφßα που ττò οτηρßΖετ. Η φιλοσοφßα
ΚαΙ τα Υραμμαια οιηρτΖονιατ εν μερετ σιτò τοτε
γνωοτÝò αρχαßεò πηγÝò (ελληντκÝò Kar ρωμαßκÝò),
επανερμηνεýοντÜò ιεò ομωò. Αυτü που πρþττσια εν-
δταφÝρετ ιουò συγγραφεΙò Kar δτανοοýμενουò τηò ε-
ποχηò, εßιε μτλÜμε yra τον BokÜkro εßτε yra τον
ΜακταβÝλτ, εßνατ ο σýγχρονοò κüομοò. ΠρÜγμα
που δεν σημαßνετ üιτ η ενασχüληση τουò με τα αρ-
χαßα γρÜμμαια εivar περτορτσμÝνη. Σιτò ετκασττκÝò
μοιßΒων, που εντÜοσονται σε μτα ουγχρονη ανιß-
ληψη περß δτακüσμησηò Kar περß Ωραßου.
α Þταν ιραγτκü λÜθοò αν κÜποτοò ανττμε-
τþπτΖε ιην εποχÞ ωò ομοτογενÝò σýνολο.
Or δταφορεò Kar or ανττφÜσετò δεν υπÞρ-
χαν μüνο στουò διαφορcιτκουò ιομεßò ιηò
κοινωνικηò Ζωηò, αλλÜ kar ανÜμεσα σιιò
κοτνωντκÝò ιÜξειò. Αν στη νÝα σχÝση με ιον κüσμο,
σιη φτλοσοφßα, στα γρÜμματα Kar σττò τÝχνεò κυ-
ρταρχοýσε Ýνα πνεýμα κοσμτκü, δεν πρÝπετ ποιÝ
να ξεχνÜμε üττ αυτü αφοροýσε αποκλετσττκÜ ιτò κυ-
ρßαρχεò ιÜξειò, δηλαδη ιον εκÜοιοτε ηγεμüνα kar
ιην αυλÞ ιου, ιην αρτστοκρατßα, την Αγßα Εδρα,
ιουò ιραπεΖßτεò Kar ιουò ασιουò εμπüρουò, και δεν
δταχεüταν σιο συνολο τηò κοτνωνßαò. Οτ αγρüτεò
kar or φιωχοß των πüλεων Ζουσαν σε Ýναν Üλλο κü-
σμο l<ar εßχαν Üλλα τδαντκÜ.
Το ΦεΒρουÜρτο του 149Β εγÝρθηκαν δυο φορÝò
μεγÜλεò πυρÝò σιην κεντρτκß πλαιεßα τηò Φλωρε-
ντßαò, την ΡßαΖΖα della Signoria, υπü ιην παρü-
τρυνση ιου δομτντκανοý μοναχου Σαθονqýλα, για
«0 ΓιÜκομπ
να καοýν «μαιατüδοξα πρÜγμαια» ωò Ýργα ιου Δτα-
Φοýγκερ ο
βüλου. Ετοτ, μαΖß με φταλßδτα που περιεßχαν αρþ-
πλοýσιοò» του
μαια, κουτÜκτα με πουδρα, κοσμημαια, μÜσκεò, πε- Μμπρεχτ Ντßρερ.
ρουκεò Kar κοσιουμια του ΚαρνÜΒαλου, κÜηκαν Αουγκσμπουργκ,
στη φωττÜ μουστκÜ üργανα, πατχνßδτα, apxaior κþ- StaaisgaIerie.
δτκεò kar ουμαντσττκÜ συγγρÜμματα (Ýργα ιου Brp- Στην κορυφÞ,
γßλτου, του ΠειρÜρχη, ιου BokÜxrou) kar Ýργα ιÝ- Ποιπüρμο, «Κüζιμο
χνηò. Παρüμοτεò πυρÝò εßχαν εγερθεß σιη Φλωρε- ντε ΜÝwιτσι 0
νιßα ιο 1424 και το 1426, σιη ΦερÜρα το 1474, σιην Πρεσβýτεροò»,
ΠεροýτΖτα kar αλλου. Σιην κορυφη τηò πυραμßδαò π. 1518-15,19,
Φλωρειιτßα, υßΙßΖß
Στην ΑναγÝwηση ξòκνüGι η συσσþρευση του
κ€φοααßου και αΡχßζουν νο διομορφþναντοι
Φß καπι¾αßΙιστικÝò σχÝσGιò παΡογωγÞò
Ορισκüιαν μßα γελοτογραφßα του ΚαρνÜΒαλου ωò
αλληγορßαò του Δταβüλου.
Το ΜÜιο ιου 1423, υστερα απü μταν ανÜλογη πυ-
ρÜ στην Μπολüντα, üπου εßχαν καεß μαΖß με Üλλα
cργα τÝχνηò και πολυτιμεò επτΖωγραφτσμÝνcò καοÝ-
λεò («cassoni»), or καλλττÝχνεò τηò πüληò δταμαρ-
τυρßθηκαν στον (μειÝπεττα Ayro) ΒερνÜρδο ιηò
ΣτÝναò δταβεβατþνονιÜò ιον üττ αν αυιÞ η καιÜσια-
ση συνεχισιεß θα καιαστραφουν οτκονομτκÜ kar θα
καταληξουν ΖηιτÜνοτ. Τüιε εκεßνοò τουò αυÜνιησε
üιτ σιο εξηò θα Ýπρεπε να ΖωγραφßΖουν μüνο θρη- )
9
«0 ΣOβOναρüλ0 στην
πυρü». Εργ0
üγνωοτου
Φλωρενηνοý
ζωγρüφου.
Φλωρεντßα, Μουσεßο
San Marco

Μπολντασüρε
Περοýτα, «Βßλα
Φορνεζßνα»,
πρüσοψη κÞπου,
Ρþμη,
. 1509-15,ι,ι

σκευιτκÜ 8Ýματα. Kar αξßΖετ να προστεOεß, yra να
ληφθεß επαρκþò υπüψη η κοτνωντκÞ διÜσταοη ιων
ανττθÝσεων αυτþν, üττ στα μÜττα των οπαδþν ιου ιο
κÜψτμο σιην πυρÜ μταò πολυιελουò γυνατκεßαò φο-
ρεοιÜò ηταν δτκατολογημÝνο, αφου στα πολυττμα υ-
φÜσματα «εμπερτÝχετατ ο τδρþταò ιων αγροιþγ το
αßμα ιων γυνατκþν που χηρεψαν kar ιο μεδουλτ
των ορφανþν. Αν στυψετ κανεßò ια υφÜσματα θα δετ
να οιÜΖετ το αßμα των φτωχþν αυιþν υπÜρξεων».
Ολα ετουτα ια γεγονüτα kar, φυστκÜ, or Sαδýτερεò
τδεολογτκÝò κατ κοτνωντκÝò τÜσετò που εκφρÜΖουγ
συνιελουνται καιÜ ιην εποχη ιηò ΑναγÝwηοηò. Εß-
var üμωò εκφÜνσετò ενüò αλλου πολτττσιτκου ιδαντ-
κου σιο πλαßσιο τηò ßδιαò κοτνωνßαò.
Αυιü που θεωρεßτατ ΑναγÝννηοη εßνατ λοτπüν
καιÜ πρþτο Kar Kupro λüγο ενα φατνüμενο αυλικü,
ΠιÝρο ντÝλο
üπου ιον πρωτο ρüλο παßΖετ η αυλη τηò Ρþμηò, τ-
ΦραιιτσÝσκο,
«OριομβευτικÜ
διαßιερα αυü τα χρüντα του πονττφτκÜιου ιου πÜπα
ΝικολÜου Ε'(1447-1455) μεχρτò αυτü του πÜπα Ιου-
üρμοτα του
Φεντερßκο ντα λßου Γ'(1550-1555). Or Üλλεò αυλÝò, üπου το πνευ-
ΜοντεφÝλτρο κοι μα τηò εκκοσμßκευσηò, η καλλτÝργετα των γραμ-
τηò συζýγου του ματων Kar των τεΧνων Kar εναò νεοò ιροΠοò Ζωηò ε_
Μπατßστα δωσαν τον τüνο στο συνολο ιηò Ιταλßαò Kar ηÝραν
Σφüρτσο», π. αυιηò, ßταν εκεßνεò των Μεδßκων σιη Φλωρεντßα,
1472-1474, ιων f)ιονΖÜγκα στη ΜÜντοβα, των ΜοντεφÝλτρο
Φλωρεντßα,υfßßΖß
ι
(εικ. Β) και ιων ΝτÝλα Ρüθερε στο Ουρμπßνο, ιων
Εοτε στη ΦερÜρα κατ ιων ψýρτσα στο ΜτλÜνο. Αυ-
ιÜ ια χαρακιηρτσττκÜ δταπτσιþνοντατ κατ στα τδτü-
μορφα δημοκραττκÜ καθεσιþτα ιηò κενιρτκηò Ιια-
λßαò, τδιαßιερα τηò Φλωρενιßαò σια χρονια 14θ4-
1512, üυου orτÝχνεò ανυψωναν το αοττκü φρüνημα
και εξßραν ττò αρετÝò του δημοκραττκοý πολιιεý-
ματοò. Η Βενεττκη Δημοκρατßα αποτελεß μια, αιü
κÜθε Üποψη, ξεχωρτστη περßπιωση, χωρßò ΒÝΒαια
αυιü να σημαßνει üιι δεν συνετοÝφερε σιην ανÜ-
πτυξη και εξÜπλωση τηò ΑναγÝννησηò.
υσταιΙΚο οιοΙΧεΙο ιου νεου Πνευμαιοò εrvar
η ανÜδειξη ιου επßγειου Ýρωια σε παντοδυ-
ναμη θεüτηια. με üλεò τιò ουνÝιειεò που
αυτü εßχε yra ιον ιρüιτο Ζωßò, τη μüδα, τη
δτακüσμηση των παλαιτþν, ιτò εκδüσετò kar
τα χαρακιτκÜ που κυκλοφορουσαν. Αλληγορßεò
του Ερωτα Kar τηò Αφροδßτηò, εταßρεò με το σιηθοò
γυμνü που προσκαλουν με τα μÜττα ιουò ιο θεατη,
Κρßσειò ιου ΠÜρη που κοττÜΖετ αναποφÜστστοò ια
κÜλλη που ιου επτδετκνýουν or τρετò γυμνÝò θεεò,
or τρετò ΧÜρττεò, or Ερωιεò ιηò Αφροδßτηò με ιον
Αρη kar οι μεταμφτÝσειò του Δßα για να μπορÝσετ
να ενωθεß με το ανττκεßμενο ιου πüθου ιου, Πρßα-
ποι και ΜατνÜδεò σκεπÜΖουν τουò τοßχουò των r-
δτωττκþν χþρων και των σαλοντþν υποδοχßò οτα
ιαλÜιτα των ευγενþν.
Σιην þρτμη ΑναγÝwηση ιο γυμνü ανθρþπτνο σþ-
μα δα δτεισδýσει στο Βαττκανü κατ θα σκεπÜσετ α-
κüμη kar τουò ιοßχουò ιου υαρεκκληστου ιου υÜπα
Σßξτου. Αυιü ακρτSþò το φατνüμενο καιαγγÝλλουν
θεολüγοι kar μοναχοß, üπωò ο ΣαΒοναρüλα, που
ΒλÝπουν την Εκκληοßα να απαρνεßιατ τιò ΒαστκÝò
αξßεò πÜνω σιτò οποßεò οτκοδομηδηκε. Η kprτrkn
αυτÞ, που οδßγησε το 14θΒ τον ßδτο το δομτντκανü

ffiffifr¾¸:
òLι\Ι]'.'ò ΙΝξΙιßΝΙ ντ | ||1 \'tι ι'ΙιιιΙJ.lρ1-1,.»

Μπολντοσüρε
Περοýτσι,
«Αßθουσα
προοιπικþν
üψεων»,
τοιχογροφßσ,
1515-,l517, Βßλο
Φορνεζßνο, Ρþμη
σιην πυρÜ ωò ατρειτκü (εχ. θ), προýπÜρχετ καιÜ
πολý ιηò εξÝγερσηò ιου Λοιfτφου. Ο,ττ εμεßò απο-
καλουμε με θαυμασμü ΑναγÝwηση, εivar ü,ιτ ιο
κοτνωντκü kar δεολογτκü αυτü ρεýμα θεωροýσε α-
πüδειξη τηò διÜ3ρωσηò τηò Εκκλησßαò kar του ßδτ-
ου ιου πÜπα απü τδεολογßεò ξÝνεò προò ιο χρτσττα-
ντσμü. ΚαιÜ πορÜξενο δηλαδÞ τρüπο θα Βρουμε με
σαφηνετα δτατυπωμÝνη ιο 15ο ατþνα οιην Ιταλßα
ιην Üρνηση ιηò ΑναγÝwησηò που θα δτατυπþσετ
αργüιερα ο ΡÜσκτν σιην Αγγλßα καη ακολουθþνταò
ιογ τον 20ü πτα αιþνα, ο Κüντογλου σιην ΕλλÜδα.
Η καιαγγελßα κατÜ του πÜπα ωò τηò «πüρνηò ιηò
Ρþμηò», η οποßα θα δταιυπωθεß και' επανÜληψη
σττò γερμωττκÝò χþρεò κατÜ ιο πρþτο μτσü ιου 16ου
ατþνα υυü ιην επßρετα ιων τδεþν του Λοýθηρου,
συμΒαδßΖετ με ιην καιαγγελßα τηò εκκοσμßκευσηò
και ιου Ýκλυιου 6ßου ιηò ρωμαßκηò Curia οιο Νü-
το. Κρτιτκü εßνατ kar η σιÜση που κρατοýν or ου-
μαντστÝò, or oπoior ανÞκουν σιουò και' εξοχßν εκ-
φραστεò ιου αναΥεwησΙαΚου Πνευμαιοò Kr απο ττò
δυο πλευρÝò ιων Αλπεων.
Σιη δημτουργßα του πολτττσττκοý φατνομÝνου ιηò
ΑναγÝwησηò συμΒÜλλουν, üπωò ßδη επþθηκε,
kar πλοýστοτ αστοß, Ýμποροτ kar ιροττεΖßτεò. Μßα α-
πü ιτò πro χαρακιηρτσιτκÝò περιπτþσετò εßνατ αυτη
ιου τραπεΖßιη Αγκοστßνο ΚßτΖτ, στενÝΖτκηò καια-
γωγηò, του οποßου η βßλα στη Ρþμη (η «Βßλα Φαρ-
νεΖßνα»», πλÜτ στον Τßβερη) θα μυοροýοε να ανα-
φερθεß ωò ενοÜρκωση του πνευματοò ιηò þριμηò
ΑναγÝwησηò στιò εικαστικÝò τÝχνεò: αρχτιÝκτοναò
ηιαν ο Ι![παλντασÜlη Πεlηýτστ kar διακοσμßθηκε
με τοτχογραφßεò του Ραφοßιλ, ιου º?τοýλτο ΡομÜ-
νο, του ßδτου του Περοýτσι, ιου ΣεμπασττÜνο ντελ
ΓΙτüμπο, του Τ2οβÜντ ντα Οýνττνε και ιου Σüντομα
(ετκ. 10, 11, 12, 13). Θα ÜξιΖε τον κüπο κÜποτε να
μελετηθεß η τδÝα τηò αρχατüτηταò που ενσαρκþνουν
Σüπομα, «ΓÜμοò
του ΑλÝξονδρου
και τηò ΡωξÜνηò»,
τοιχογραφßο, π.
15,ι7,
υπνοδωμýπο του
τραπεζßτη Agostino
Chigi, Βßλο
Φαρνεζßνα, Ρþμη
or δτακοσμßσετò αυιÝò σε σχÝοη με ιην κοτνωνικÞ
θÝση kar την τδεολογßα του παραγγελτοδüιη τουò.
Η μελÝιη, ο ετλτκρτνßò θαυμαομüò kar η επß-
κληση τηò αρχατüιηιαò, γεγονüò μεγÜληò δτÜρκετ-
αò και εμθÝλεταò, η χρßση αρχαßων μοτßΒων kar
8εμÜιων στην ιÝχνη ιου 15ου κατ ιου 16ου ατþνα,
ακüμη και η ßδια η τÜση ανιτγραφüò αρχαßων Ýρ-
γων, δεν παýουν να αποτελοýν μÝροò ιηò αυλτκηò
τδεολογßαò που καλλτεργοýσαν or ουμαντστÝò kar
or καλλττÝχνεò γτα ιουò ηγεμüνεò ιουò r<ar ιο Üμε-
οο περýÜλλον ιουò. Kr αν ιο 1Βο arþva η σιροφη
γßνειατ κυρßωò προò τα αυσιηρÜ kar δημοκραιικÜ
η8η ιηò αρχαßαò Ρþμηò, Ýτστ ιο 15ο Kar ιο 16ο αυ-
τü που κυρßωò ενδιαφÝρετ εßνατ η αρχαßα μυθολο-
Ο,τι εμεßò οποκοηοýμ€ ΑνογÝwηση. eivoι ü,τι
το κοινωνικü κοι θεοf,ογικü ρεýμο θεωροýσε
οπüδ€ιξη τηò διüΒΡωσηò τηò Εκκηησßοò
γßα kar τα ελευθερα Þθη ιων αρ>ιαßων.
Η ΑναγÝwηση εivar Ýνα τστορτκü φατνüμενο που
δταμορφþθηκε αρχτκÜ στην Ιταλßα. Εκεß αναπιý-
χθηκαν or παρÜγοντεò που στην αλληλοσýνδεσÞ
ιουò ιη δημιουργησαν. Ακüμη και στην Ιιαλßα ü-
μωò η ΑναγÝwηση αναπιýχθηκε με τρüπο Üντοο,
ανÜλογα με ιτò περτοχÝò, την πολτιτκÞ καιÜσιαση
σια δτÜφορα κραιßδτα και ιην προσωπτκüτητα ιων ΡοφοÞλ κοι
ηγεμüνων. Σιο ΒορρÜ η ΑναγÝwηση αναπιυχθηκε βοηθοß, «Στοü τηò
ΨυχÞò»,15,16-
σχειτκÜ αυτüνομα σττò Ι(Üτω Χþρεò, χωρßò üμωò να
φτÜσετ ιην ακιτνοβολßα που εßχε το φατνüμενο του 1519, Βßλο
Νüιου. Απü αυτÜ ια δýο «κÝντρα» μεταφÝρ8ηκε με Φορνεζßνο, Ρþμη
ρυθμοýò πüιε γρηγορουò kar πüτε αργουò σιτò υπü-
λοτπεò ευρωπαlκÝò αυλÝò, στα πανεπτστημτα kar,
εν μÝρει, στα αοιτκÜ κÝνιρα. Μ' αυιÞ την Ýwοτα η
ΑναγÝννηση εßναι Ýνα φατνüμενο ευρωπαßκü.
Αρκεß üμωò να δετ κανεßò πüσο ξÝνη προò ιο ανα-
γεννηστακü πνεýμα παραμÝνετ η γαλλτκη αυλη
kar η ευρýιερη γαλλτκß κοτνωνßα κατÜ ιο 15ο ar-
þνα, σε σuyKprσn με ττò τιαλτκÝò αυλÝò, yra να κα-
ταλÜβετ καλυτερα ιο ττ εßχε προηγηθεß σιην Ιιαλßα
αλλÜ kar ιο πüσο σημανιτκü ρüλο Ýπατξε η πολτττ-
σιτκÞ πολτττκÞ του ΓÜλλου βαστλτÜ Φρ,αγκßσκου
Α (Frangois ler) (1515-1547) σιη δημτουργßα τηò
«Γαλλκηò ΑναγÝwησηò». Ι
11
Ι4οò-ι5οò Aιoπe:

t
ξ

Γß
Γ-
Ι

του ΚCΣτΑ Γ,ητeχeκΗ

\Ýκτορα ΕυρωπαßκÞò Ιστορßαò στο Πατ,επιιßτιßlιιιι
Αθηιτßιν

αυγη ιηò θποχηò ιηò ΑναγÝννησηò (μÝσα 14ου ar-

þνα) σημαδευθηκε απü μια γεντκευμÝνη kpiσlr τηò
φεουδαλικηò οτκονομßαò kar κοτνωνßαò. Η ευρω-
παßκß αγροιικη παραγωγη, με Βαοικü xapaKιnpr- ßι
r
στικü ιηò ιην αριθμητικη κυριαρχßα ιων μικρþ\,
!Ι
j,..ψ
'ß'-
κληρων, αδυναιοýσε να ανιαποκρτθεß ι;ιτò επlοlιι-
σιτκÝò ανÜγκεò ενüò συνεχþò δτογκουμενου πλη-
θυσμου, αλλÜ kar οιτò υψηλÝò απαιιησετò ιηò φε-
ουδαλτκηò αρτστοκρατßαò. Η γεωργßα του υοιερου
Μεσαßωνα βαστΖüταν σιην εκιαιικß καλλτÝργετα,
με τη συνεχη επÝκιαση των καλλτεργηιτκþν δρα-
στηρτοιητων σε χÝρσεò kar ελÜχτσια γüντμεò περιο-
χÝò. Οι πρþιεò δεκαειßεò του 14ου ατþνα γνþρτσαν
μτα σετρÜ απü καιαοιροφτκÝò οοδειÝò εξαιιιαò kar
τηò παραιειαμÝνηò κακοκατρßαò. Δυο μεγαλεò κρι-
οετò στιοδεßαò Ýπληξαν ιον ευρωπαßκü ΒορρÜ
(1317) kar ιο Νüιο (1346-Τ347), προκαλþνιαò εκιß-
Απεικüνιση τηò ναξη του δεßκτη θνηοτμüτηιαò.'
οικονομικÞò και Η κρßση τφοσÝλαΒε αποκαλυιττκÝò δταοιÜσετò
κοινωνιχÞò ζωÞò σιην περßοδο 1347-1351, üταν κυμα φοντκþν επι-
σε πüλη τηò δημτþγ με ηγεμονευουοεò δτÜφορεò μορφÝò πανοι-
Βοημßαò, με την λουò (ΒουΒωντκη, πνευμοντκη, σηψατμτκη) στοτ-
αγορü και το χισε τη ΖωÞ σε περßπου 25 εκαιομμυρτα ανθρþπουò,
ορυχεßο αργýρου σε Ýνα συνολτκü ευρωπαßκü πληδυσμü ιηò τÜξηò
Ι
L2
 -,,.,..
b--
-<Ξ-§:.__
-τ§Ξ

tων Β0 εΚαιομ-
Ρ
μυρßων. Το «Μαυρο ΘÜνατο», ü-
/ πωò αποκληθιlκαν οι επτδημßεò τηò περτüδου, α-
ß νιαγωνßΖονιαν οε φονικüιητα αλλεπÜλληλεò πο-
Η επιδημßο τηò
πανþλOυò Þ

ß *: λεμτκÝò αναμετρησειò στη δυιτκη ευρωπαßκη επτ «Μαýροξ

κρÜτεια, με κορυφαlουò ιον Εκατονιαειη ΓΙüλεμο 0Üνοτοò» 0δÞγησε
(Ι33?-Τ453), ο οποßοò ερημωοε τερÜσττεò περτοχÝò σΤΟν ΤÜφ0 25 0πü
τηò Γαλλßαò, και τουò αγγλικουò ΠολÝμουò τωγ τ0 80 εκOΤOμμýρι0
Ρüδων (1455-14S5), με ανÜλογα καιαστροιρτκÜ απο- Των ΕυρωΠOßων
τελÝσματα σιο κοινωνικü και οτκονομικü επßπεδο.'
Η δημογραφικß ουρρßκνυ,ιση ιιου επεφcραν or ε-
τιιδημßεò τηò περτüδου 1347-1351 ιτροκÜλεσε μτα
) οειρÜ ανακαιαιÜξεων σιην κοιν(rνικη δομη και
ιην οτΚονομτκη ορΥανωση ιου ευρωΠατκου φεου-
δαλτομου. Σιη δυιτκοευρωπαßκrι αγροττκη υπαι-
γ θρο, κυρßαρχο φατνüμενο υπηρξε η χειραφθτηοη
ιων κοτ,υοιÞτων ιων Χωρτκþν, με ιην απÜλετιΙrη τηò
δουλοπαροτκßαò kar πληθουò φεουδαλτκιßιν υπο-
χρεþσεων, Η δεκαετßα ιου 1350 οημαδευθηκε απü
μαΖτκÝò κινητοποιησετò ιο,ιν χωρτκþν οιην Αγγλßα
και τη Γαλλjια. Ο «Μαυροò ΟÜνατοò» εßχε πυρο-
δοιηοετ Ýνα κλßμα Ýνιονηò μεταφυστκηò αγωνßαò
σιτò συνειδηοειò των Ευρωπαßοιν. Or επτθÝσετò ε-
νÜνιτα στη διαφθορÜ Kar οιην εκκοομßκευοη ιηò
Καθολτκηò Εκκληοßαò απü αιρετικÜ κτνηματα συ-
χνÜ μειουοιþνονταν σε Ýναν πληβεßο εξτσωττκü
λüγο, ο οποßοò αμφτσβητουοε ιη Βεολογτκη επικυ- )

Η Φλωρεντßο
υπÞρξε το 1378 ροση ιηò φεουδαλτκηò τÜξηò υραγμÜιων. Το συν-
κÝιιτρο του θημα των εξεγερμÝνων Αγγλων χωρτκþν ιου 13Β1,
κνÞμοτοò των «üταν Ýσκαβε ο ΑδÜμ kar Ýγνεθε η Εýα, ποτοò η-
Ciompi ενοντßογ ιαν ιüιε ο αρτσιοκρÜτηò;», στηλßιευε τιò παραδο-
Των πλοýσΙων στακÝò σχÝσετò υποιÝλεταò kar εκμειÜλλευσηò τηò
εμπüρων καΙ περτüδου ακμηò ιου φεουδαλτσμου,.
ΚΟΤOσΚευOßΠþν. Η συαγτüτητα τωγ εργαιτκþγ χερτþγ μετÜ το
ΕΙκüνα του 15ου «Μαýρο ΘÜναιο» αποιÝλεοε τσχυρü δταυραγμαιευ-
αΙων0 ττκü üπλο στη μακροχρüντα ανττπαρÜδεση ιων χω-
ρτκþν με τουò φεουδÜρχεò, Or τελευταßοτ υποχρεþ-
θηκαν να μετþσουν ιο ýψοò τηò Ýγγεταò προσüδου,
ενþ ο αναδασμüò ιηò γηò οδηγησε σιην αýξηση του
μÝσου μεγÝθουò ιων αγροττκþν κληρων και ιου ετ-
σοδημαιοò των καλλτεργητþν. Κýρτα ωφελημÝνοτ
απü τη νÝα πραγματτκüιητα υπηρξαν ωοιüσο or ευ-
Η δημογροφικÞ συΡΡßκνωση που €πÝφ€Ραν οι
€πιδημ߀ò τηò π€ριüδου Ι347-Ι35Ι πΡοκüΑΕσ€
κοινωνικÝξ κοι οικονομικÝò ανοκοτοτÜξε!ò
Ι4
υορüιεροτ απü ιουò αγρüτεò, or οποßοτ δτÝθεταν
ιουò μεγαλýτερουò κλßρουò kar τα μεγαλýτερα κο-
πÜδτα Ζþων. Το θτοττκü ευßπεδο ιου πληδουò ιων
μτκροκαλλτεργηιþν, or οποßοτ δτÝθειαν ελÜχτστουò
πüρουò yra να επενδýοουν σιην ανÜπιυξη τηò κτη-
νοιροφßαò, παρÝμετνε καθηλωμÝνο οια üρτα τηò α-
νεΧεταò.
Η Ýνιονη κοινωντκοοτκονομικß δταφοροποßηση
οτο εσωιερτκü των αγροιτκþν κοτνοιÞτων συνειÝλε-
σε στη νÝα τσχυροποßηση ιηò φεουδολτκηò αρτσιο-
κραιßαò προò ια τÝλη του 14ου ατþνα, Η υπÝρθαση
τηò κρßσηò απü μÝρουò ιων φεουδαρχþν επτιεý-
χθηκε με ιο Βαθμιαßο εκχρηματτσμü τηò παραδο-
στακýò Ýγγεταò προσüδου Kar με τη στροφη προò
την ανÜπτυξη ιηò πro προσοδοφüραò κιηνοιρο-
φßαò. Αυιη εßχε αποιÝλεσμα ιην περßφραξη μεγÜ-
λου μÝρουò ιων Üλλοτε ελευθερων κοτνþν Βοσκο-
τüπων, σε θÜροò ιων ασθενÝοιερων αγροττκþν
σιρωμÜτων. Σττò αρχÝò ιου 15ου ατþνα, η μεγÜλη
μÜΖα των μτκροκαλλτεργητþν ανττμειþπτσε μτα
νÝα συρρßκνωση του τοχνοý ιηò ετσοδηματοò, εξατ-
τßαò ιηò πιþσηò τηò ττμηò ιων δημητρτακþν. Η εξÝ-
λτξη αυτß ανÜγκασε τουò μτκροýò παραγωγουò να
σιραφοýν προò Üλλεò μορφÝò καλλτÝργεταò, üπωò
ιο λτνÜρτ kar ο λυκßσκοò, αλλÜ κατ σε Üλλεò μορ-
φÝò απασχüλησηò, δορυφορτκÝò προò την ανÜπτυ-
ξη ιου αοιτκοý κατασκευαστικοý ιομÝα.η
ευροΠαΙΚοò ασττΚοò Χωροò υΠεοτη με ιη
σετρÜ ιου ιουò Βßατουò κλυδωντομοýò υου
προκÜλεσε η δημογραφτκη κατÜρρευση
των μÝσων ιου 14ου arþva, Τα ανττφεου-
δαλτκÜ κτνημαια ιηò υπαßθρου εßχαν ιο
παρÜλληλü τουò σιτò πüλετò, με μαΖτκÝò κινητο-
υοτßσετò ιων χαμηλüιερων θαθμßδων του κüομου
ιων τεχντιþν απÝνανττ σιτò ασιτκÝò ολιγαρχτκÝò κυ-
Βερνßσειò τιον «πατρικßων». Το κßνημα των
Ciompi στη Φλωρεντßα ιο 137Β συσυεßρωσε γýρω
απü τον αρχτκü πυρηνα ιων λαναρÜδων Kar υφα-
ντþν μεγÜλη μερßδα του κüσμου ιων «ταπετνþν»
|
(ροροΙο minufo) ενÜνττα στην ολτγαρχτκη εξουσßα
των πλοýστων εμπüρων kar κατασκευαστþν. Απü το
1379, or φλαμανδτκÝò πüλετò τηò ΓÜνδηò Kar ιηò
Mπprz συγκλονßσιηκαν απü εκτειαμÝνεò ανιτφε-
ουδαλτκÝò κτνηιοποτÞοετò, με πρωιαγωνιστÝò και
πÜλτ ιουò φτωχüιερουò τεχνßτεò.
Η εξασθÝνηση του ευρωπαlκοý εμπορßου, απüρ-
pora τηò δημογραφτκßò κρßσηò, προκÜλεσε την Ý-
ξαρση ιου ανιαγωντσμου ανÜμεσα σια ασιικÜ καια-
σκευασιτκÜ κÝνιρα. Πüλειò με αναπτυγμÝνουò κα-
ιασκευαστικουò τομεßò, δτακρτνüμενουò απü ιην
προηγμÝνη τεχνολογτκη υποδομß r<ar τον υψηλü
θαδμü εκπαßδευσηò Kar εξετδßκευσηò των ιεχντιþν,
στρÜφηκαν στην παραγωγÞ ειδþν πολυιελεßαò yra
ιην τκανοποßηση ιων καιαναλωιτκþν απαττÞσεων
 0μαδικÞ τοφÞ
τηò φεουδαλτκÞò αρτστοκραιßαò Kar ιων πλουστü- η εδραßωση ιηò εξουσßαò ιων μεγÜλων συντεχντþν θυμÜτων του
τερων αοτικþν σιρωμÜιων.5 Or ασττκοß κατασκευα- περιüρτΖε σημανττκÜ ιτò δυνατüτηιεò κερδοφορßαò λΟΙμΟý στην
οιτκοß τομεßò τηò Βüρειαò Ιιαλßαò, ιηò ΦλÜνδραò απü μÝρουò ιων εμπüρων, Αυιοß πλÝον Þιαγ αγα- ΤΟυρνÝ Τηò
και τηò ΒραθÜντηò (Brabant) εφοδßαΖαν ιουò
πλουστουò πελÜιεò τουò με εßδη υψηληò τÝχνηò
kar σεβαοτοý κüοτουò: κοσμημαια, θαρýττμα υφÜ-
σματα, Ýπτπλα, χετροιεχνßμαια Kar Ýργα ιÝχνηò,
δτακοσμημÝνουò θþρακεò kar εßδη οπλτσμου, ανÜ-
λογα προò ιτò προττμησειò Kar το κοτνωντκü status
των υψηλüΒαθμων καταναλωτþν. οτην αναΖÞιηση δτεξοδου.
Η σιροφη προò την ετδτκευμÝνη υαραγωγη ετδþν ΑυιÞ επττεýχθηκε με την Ýξοδο των εμπüρων α-
πολυιελεßαò σε αυιÝò ττò πüλετò ενßσχυοε σημανττ- πο τα ασττκα κατασκευασττκÜ κεντρα και με την α-
κÜ ιην κοινωνικοοικονομτκÞ θÝοη ιων ιεχνττþν νÜπτυξη ιου κατασκευαστικου τομÝα στην αγροττ-
kar τδταßτερα των αρχτμασιορων. Η απεξÜρτηοη κη ýπατθρο, μÝοα απü το σýστημα τηò οι(οτε-
ιουò απü ιη μüντμα επτσφαλη κατÜσιαοη τηò αγο- χνßαò,υ ιο οποßο βρÞκε την πρþιη kar αποιελε-
)
ρÜò, με τη στροφß στην εξυπηρÝτηση ενüò συγκε-
κρτμÝνου καιαναλωιτκοý κοινου, ιουò Ýφερε σε
ξ€ εγερμÝνοι Αγγηοι χωρικοß:
πλεονεκττκÞ 8Ýση απÝνανττ στουò εμπüρουò, γεγο-
νüò που εκφρÜσιηκε και στο πολτιτκü επßπεδο, με «Οτgν ÝσκοΒε ο Αδüμ κqι Ýγν€δε η €ýα,
ιην ανÜδετξη αρχτμασιüρων, προερχüμενων απü ττò ποιοò ηταν τüτε ο οριστοΚρüτηò;»
τσχυρüιερεò συντεχνßεò, σττò ασιτκÝò κυθερνησετò
στα τÝλη του 14ου ατþνα. Στο οτκονομτκü επßπεδο,

15
 Ι4οò-Ι5οò Aιoχe:
ΧαρτογραφικÞ
αναπαρüοτοση οματτκüτερη εφαρμογη ιου οτον κλÜδο ιηò υφα-
του κüσμου πριν νιουργßαò. Ο νÝοò, αγροττκüò κατασκευαοτικüò ιο-
οπü πò μεγüλεò μÝαò Βρτσκüταν υτιü τον πληρη Ýλεγχο ιων εμιü-
ανακαλýψειò. ρων, Αυτοß εγκαθτοτουοαν τον τεχνολογικü εξο-
ΚÜτω, χÜρτηò του τιλτσμü (αργαλετοß) kar προμηθευαν την πρþτη υ-
14ου αιþνα που λη σιουò παραγωγουò, οτ οποßοτ σιραιολογουνταν
απεικονßζει το κυρßωò απü τη μεγÜλη μÜΖα των μτκροκληρου-
φÜρο του χων. Or Ýμποροτ εδραßωναν με αυτü τον τρüπο μτα
καθεδρικοý ναοý
εργοδοττκη σχÝση με ιουò εξαριþμενουò απ' αυ-
τηò ΓÝνοβοò
τουò παραγωγουò, ρυθμßΖονταò μονομερþò ιο υψοò
(αριοτερü) και το
τηò ΠαραΥωΥηò, την ΠοΙοιητα ιων ΠαραΥομενων
κωδωνοστüσιο
υροßüνιων (με στροφη οτη μαΖτκη παραγωγη φθη-
του Αγßου ΜÜρκου
νüιερων προßüνιων) και δτατηρþνταò χαμηλü
τηò Βενετßαò
ΠαραΥωΥτΚο Κοστοò, μεσω τηò ΧορηΥησηò μτΚρων
το
:Α
(δεξιü), 0ι
πολικÝò πüλειò μτσθþν. Απü ιην πλευρÜ τουò, οι παραγωγοß ιων
αναδεßχθηκον σε οτκοτεχντκþν δτκιυων ιηò υπαßθρου δεν εßχαν κα-
πρωταγωνιστÝò μτÜ δυναιüτητα Üμεσηò παρεμθοληò στην παραγω-
τbυ μεσογειακοý yrkn δταδτκασßα αλλα κατ σιη ρυθμτοη τηò αγο-
εμπορßου ρÜò εργασßαò, επετδη εξαρτιουνταν απü ιουò εμπü-
ρουò-προμηθευιÝò για την παροχß του εργαλετα-

εξασδÝνπαιι τΦιJ ξιjρωηαº'ΚΦý €μΠΦ ßου

προκÜηòσ€ την Ýξαρση του ανταγωνισμοý
ανα €σα στα α ΤιΚα Κα¾ασΚ€υα ξßΚ§ Κ§w¾ρα

κου εξοπλτσμοý, ιηò πρþιηò υληò, αλλα Kar yra
την απορρüφηση ιηò παραγωγηò ιουò. ΕπτπλÝον, η
αδυναμßα αυιοουντηρησηò τουò αποκλετσττκÜ αιü
την καλλτÝργεια ιων μικρþν τουò κληρων, αποτε-
λουοε μονüδρομο ωò προò την Ýνταξη ιουò σια νÝα
παραγωγτκÜ δßκιυα με σχÝση εξαριημÝνηò, μι-
οΒωτηò εργαοßαò.
Η ανÜπτυξη του ουστημαιοò τηò οτκοτεχνßαò ο-
δηγησε στην kuprapxia των μαΖτκÜ παραγüμενων
φθηνüτερων υφασμÜτων στιò αγορÝò, με αποτÝλε-
σμα ιην οΙΚονομτΚη Παρακμη ασιτκων ΚαιασΚευα-
Ιι9ι,h.t' δÞ,ιΦ
σιΙΚων Κε-
ντρων που δεν Ιξ
εßχαν εξαοφαλßσει ß-'}
την ασφÜλεια ιηò πα-
ραγωγηò ειδþν πολυιελεß-
αò. λüγω ιου υψηλου κüσιουò
του εργαλετακου εξοπλτσμου και ιηò
απαιτουμενηò ειδικευμÝνηò εργαοßαò.
συρρßκνοιση του ετοοδηματοò ιων τεχνι-
ιþν οε αυτÝò ιτò πüλειò προκÜλεσε ιην ε-
ντυπωστακÞ δτüγκωση ιου πληθυσμου
ιων φιωχþν. Στιò παραγωγικÝò Ζþνεò υ-
ψηληò εξετδßκευσηò. η κυριαρχßα ιων
αρχτμαοιορων ιων ισχυροιερων ουνιεχντþν προ-
κÜλεσε μτα πüλωση στον κüσμο των τεχντιþν, με
κυρßαρχο χαρακιηρτοιικü τηò ιην κοινωνικοοτκο-
νομτκη υποΒÜθμτση και ιην πολτττκη περτθωριο-
ποßηση των χαμηλüτερων θαθμßδων των τεχντιþν,
üπωò or βοηOοß kar οι μαθηιευüμενοτ στα ασττκÜ
εργαοιηρτα, Η εμφÜντση αποκλετσττκþν αδελφο-
ιητων και ουντροφτþν των μαδητευüμενων και
βοηθþν ιεχνττþν kar or <<εξεγÝρσειò ιων συντε-
χντþν» στα τÝλη ιου 14ου ατþνα εξÝφραοαν ιη δυ-
σφορßα των χαμηλüθαδμων τεχνττþν απÝνανιτ στο
ουοταοττκü πÜγωμα τηò δυναιüτητÜò τουò γτα οικο-
νομτκη βελτßωση και κοτνωντκη εξελιξη,'
 ρη ΘÜλαοσα και κατÜ μßκοò των ατλανυκþν ακιþν
τηò θορετοδυιτκßò Ευρþπηò.'
Η κρßοη του δεýιερου μτοοý ιου 14ου ατþνα δτα-
τÜραξε το ηυετρωιτκü χερσαßο εμπüρτο, οτρÝφονιαò
ιουò εμπüρουò στο θαλÜσστο εμπüρτο μεγÜλων α-
ποστÜσεων. Στην Αναιολτκη Μεσüγετο, η εξÜρτηση
ιηò πτεΖüμενηò ΒυΖανττνηò Αυιοκρατορßαò απü
τουò τσχυροýò σιüλουò των Ιιαλþν εßχε εξασφαλß-
σετ οιουò τελευιαßουò προνομτακÝò εμπορικÝò συμ-
φωνßεò. Τα καιÜσιτχα του Βενετοý εμπüρου Τ2üτòο-
μο Μπαντüερ (Giacomo Badoer), εγκαιεστημÝ-
νου οτην Κωνσιανττνοýπολη στο δτÜστημα J.436-
1440, κατÝγραφαν με κÜθε λεπτομÝρετα ιον üγκο
kar ιο εßδοò ιων δτακτνουμενων εμπορευμÜτων: θε-
λουδτνα kar δαμασκηνÜ υφÜσματα κατÝφθαναν α- 0 οργολειüò
πü ιην τταλτκÞ χερσüνησο με υροορτσμü την Ανα- Ýφερε τη μαζικÞ
ιολη, ενþ μειαξωτÜ kar μπαχαρτκÜ πηγαιναν προò παρογωγÞ
ιη Δýση. Iδταßιερα το εμπüρτο των μπαχαρτκþν α- υφOσμüτων. Απü
ποτÝλεσε ιη μεßΖονα δραοτηρτüιηια τηò Φλωρε- χαρüγραφο του
ντßαò, ιηò Βενειßαò κατ ιηò ΓÝνοθαò. Με ιην πτþση 14ου οιþνα

Η εδραßωσπ τηò εξουσßοò των μ€γüηων

συντ€χνιþν π€ριüΡιζG σημο\πικü πò δυνατüτητεò
κ€ρδοφοΡßοò απü μÝΡουò των €μπüΡων

στ ιου ΒυΖανιßου απü τουò Οθωμανουò, ΓενοβÝΖοτ kar

πtτ)ταΥωνταÝò Βενετοß ανανÝωσαν την ελεýθερη πρüσθαοß τουò
του Κüσμου σττò αγορÝò τηò νÝαò αυτοκραιορßαò.'Ο Η παρÜλλη-
mò ΑναγÝwησηò: λη ßδρυση τιαλτκþν εμπορτκþν παροτκτþν σιη
εμπορικÝη κοτνüαττη Μαυρη ΘÜλαοσα εδραßωσε τον πλßρη Ýλεγχο ιου
kar Üνοδοò του εμπορκοý ΑνατολÞ kar τη Δýση.
'Ι' καπττολτσμοý, 1450,15ω ατþνα, ιο δταμετακομτσιτ-
ßΤ#:*,
Or «εξεγÝρσετò των συντεχντþν» του ιÝλουò α τταλτκÜ λιμÜντα και τη σε Ýγο γερμαγικü
του Ι4ου ατþνα εßχαν μüνουò ντκητcò ιουò εμπüρουò. Βüρετα kar ΔυιτκÞ Ευρþπη απÝκιηοε μοντμüτητα. εμπορικü
Σιη δτÜρκετα ιηò κρßσηò του φεουδαλτσμοý, ιο ε- ΓαλÝρεò απü τη Βενειßα, τη Φλωρενιßα kar ιη ΓÝ- Ýγγροφο τηò
μπüρτο ειχε αναδετχθεß σε βαστκÞ κτιτιιηρτα δýνα- vo$a Ýφθαναν στην Mπprz, την ΑμθÝρσα kar ιο)ΧανσεοτικÞò
μη τηò ευρωπαßκηò οτκονομßαò, παρÜ τα πληγμαια Λßγκαò
που επÝφεραν or επτδημßεò, οτ ουρρÜξετò και or μα-
ΖτκÝò μετακτνησειò υληOυομþν. Η Üνοδοò ιων ε-
μπüρων οημειþδηκε σιιò πυκνüιερεò αοτικÝò Ζþνεò
τηò ευρωπαΙκßò επτκρÜτεταò, üπωò or ΚÜιω Χþρεò, η
ΦλÜνδρα, η Βρα.θÜντη, ο γερμαντκüò Νüτοò. Or ε-
μπορτκÝò κοτνüτητεò των πüλεων τηò Βüρειαò Γερ-
μανßαò συναοπßοδηκαν δημτουργþνταò τη Χανσεαττ-
κη Ενωση. με εγκατεστημÝνcò εμπορικÝò κοινüτη-
ιεò στα σημανιτκüτερα κÝντρα του ευρωπαΙκου δτα-
μετακομτστικοý εμπορßου, ΝüΒγκοροντ (Novgo-
rod), ΜπÝργκεν (Bergen), Mπprz (Brugges) και
Δονδßνο.'ΠρωταγωντοτÝò üμωò σε αυτη ιη δταδτκα-
σßα υπηρξαν or τιαλτκÝò πüλετò-κρÜιη που θαθμταßα
εδρατþθηκαν σε ηγεμοντκÜ κÝνιρα του δτεθνοýò
δταμειακομτοτικοý εμπορßου στη Μεσüγετο, ιη Μαý-
Ι4οò-Ι5οò Αιοι.ω:
Ξýλυο
αγολμοτßδη των Λονδßνο. Εκεß, Ιταλοß Ýμποροτ συναλλÜσσονταν με
βοσιλÝων τηò τουò ομολüγουò τουò τηò Χωτσεαττκßò Ενιοσηò, ε-
Ιπουßοò δρατþνονιαò νÝουò δρüμουò επτκοwωνßαò Kar συ-
ΦερδυÜνδου και νολλαγþν με ιην ευρωπαßχη ενδοχþρα. Τα ευρω-
!σοβÝλαò που παßκÜ λτμÜντα καιÜ μßκοò ιου νÝου δτκτýου (Κα-
χρημοτοδüτησον ταλονßα, Mayrüpka, ΒαλÝνθτα, Ανδαλουσßα, Πορ-
την εξερεýνηση ιογαλßα, ατλανττκÞ ακτß τηò Γαλλßαò) γνþρτσαν
προò Δυσμüò
μτα σημανιτκÞ Üν8ηση των δρασιηρτοτητων ιουò
kar πÝρασαν υπü την τιαλ:χÞ κηδεμονßα."

15οò ατþναò γνþρτσε την Ýνιαση του α-

νταγωντσμου ανÜμεσα στη Βενειßα, τη ΓÝ-
νοβα kar ιη Φλωρεντßα yra την επικυ-
prapxia στο θαλÜσστο εμπüρτο. Τελτκüò
ντκητηò απÝβη η ΓαληνοτÜιη, εξαττßαò
μταò σετρÜò στρατηγτκþν τηò πλεονεκτημÜτων α-
πÝνστιτ σιουò παραδοστακοýò οτκονομτκοýò ανιτ-
. πÜλουòtηò. Η Βενειßα επωφεληθηκε απü ιη οιρα-
τηγτκη ιηò θÝση, η οποßα -πÝρα απü ιο σπουδαßο
λτμÜντ ιηò- τηò δτασφÜλτΖε προνομτακη επικοτνω-
νßα με ιη Ζþνη ελÝγχου τηò Χαιτοεαττκßò Ενωσηò
στην ΚενφτκÞ κατ Αναιολτκß Ευρþπη, μÝσω ιηò
αλπτκηò οδοý (πÝρασμα Brenner).
Η ΒενεττκÞ KorvωvrκoorKovoμrkn δομη δrakpr-
νüταν απü σταθερüιητα, στηρτγμÝτm σε μτα ευρýτε-
ρη κατανομß του πλοýτου στο εσωτερτκü ιηò κοτνü-
τηιαò. Ο θενεττκüò καιασκευασττκüò ιομÝαò δεν εß-
χε κÜνετ ιο Üνοτγμα προò τη μαΖτκη παραγωγη εr-
δþν πολυιελεßαò προò εξαγωγß κατ ακολουθοýσε
μετρτοπαθÝστερουò Kar σταθερουò ρυθμουò ανÜ-
πτυξηò. Αντßθεια, οι οτκονομßεò τηò Φλωρεντßαò
Kar τηò ΓÝνοΒαò, προσανατολτσμÝνεò σιο εξαγωγτ-

Μετü την κΡßση του δ€ýτcΡου μισοý

του Ι4ου οιþνο οι ÝμποΡοι στρüφηκον
στο θοßüσσιο òμπüΡιο μ€γüΑων οποστÜσcων

κü εμπüρτο και ιη δτεθνÞ χρηματοδüιηση, δημτ- κßò συντεχνßαò."

ουργοýσαν μυθικÝò περτουσßεò για ττò εμπορτκÝò
και κατασκευασττκÝò ιουò ολτγαρχßεò, πυροδοτþ-
νιαò Ýνα κλßμα δταρκουò κοτνωντκοπολτιτκηò kar
οτκονομτκßò αττπορÜ8εσηò με ια ασθενÝστερα α-
σιτιιÜ σιρþματα, τδταßτερα Ýκδηληò σιην περßοδο
1413-1453. Or Βενειοß Ýμποροτ Þταν σιην ουσßα με-
ιαπρÜιεò που δτακτνοýσαν εμπορεýμαια Kar προ-
σÝφεραν θμπορτκÝò υπηρεσßεò σε τρßτουò. Το ε-
μπüριο μεγÜληò κλßμακαò Βρτσκüταν υπü τον Ý-
λεγιω τηò ασττκßò qιστοιιρατßαò ιων πατρτκßων, α-
ποκιþνιαò Βαθμιαßα «κραιτκη» υπüσιαση. Σε αντß-
θεση με ττò ανταγωνßστρτÝò τηò, η Βενετßα εμφÜντ-
Η ΓαληνοιÜτη δτακρτνüιαν εξÜλλου αττü ιην rδr-
αßτερη αποιελεσματτκüτηια των πολτιτκþν ιηò θε-
σμþν. Οι κτησετò ιηò στην Κýπρο και την Κρßτη
ιßò παρεßχατ σφατηγικü πλεονÝκτημα σιον Ýλεγ-
χο τηò Ανατολτκηò Μεσογεßου, ενþ Ýνα εκτεταμÝνο
δßκιυο εμπορτκþν πρακτüρων kar δτπλωμαιτκþν
ανιτπροσþπων στην Εγγυò kar ΜÝση ΑναιολÞ, αλ-
λÜ kar στην ηπετρωιτκη Ευρþπη, ιηò εξασφÜλτΖε
μτα δταρκη παρουοßα σιο προσκηντο kar Ýναν ε-
ξατρειτκÜ αποιελεσμαιτκü μηχαντσμü πληροφü-
ρησηò yra ττò οτκονομικÝò δραστηρτüτηιεò ειαßρων
και αντιπÜλων." ß

Ζε το παρÜξοδο τηò απουσßαò εδρατωμÝ,,τηò εμπορτ- Η βενειτκÞ κυριαρχßα στο εμπüρτο τηò Μεσογεß-

18

ου και ιηò Βüρειαò ΘÜλασοαò Βρßκε το εντυπω-
οτακü παρÜλληλü ιηò σιην ποριογαλτκß δραστη-
proπoinon σιη Ζþνη ιου Ατλανττκοý. Ενσωμαιþνο-
νταò τη ναυιτκÞ τεχνογνωσßα Βενετþν κατ Χανσε-
ατþν, or ΠορτογÜλοτ χρηστμοποßηοαν εκιεταμÝνα ιο
οιüλο τουò yra εξερευνηττκÝò Kar καιακτητικÝò α-
ποσιολÝò. Στη δτÜρκετα του 14ου ατþνα ανακÜλυ-
ψαν ιη ΜαδÝρα, ια ΚανÜρτα, ττò ΑΖüρεò Kar προ-
χþρησαν στην εξερεýνηση τηò δυιτκηò ακιßò τηò
Αφρτκηò. Ο περßπλουò ιου Ακρωιηρßου ιηò Καληò
Ελπßδαò (ΜτιαρτολομÝου ΝτßαΖ, 14ΒΒ) ιουò Üνοτξε
το δρüμο προò ιην ΑνατολτκÞ Αφρικη Kar ιτò
Ινδßεò (ΒÜσκο ντα fΚÜμα, 14θ7). Η εξερεýνηση
τηò δυιτκßò ακιηò ιηò Αφρτκηò τροφοδüιησε το
ΠÜνω, ο
υοριογαλτκü εμπüρτο μπαχαρτκþν με ιη Δυττκη Χρισrüφοροò
Ευρþπη, μÝσα απü τον Üξονα Διοα.θüναò-ΑμθÝρ- Κολüμβοò σε μια
οαò. Η ενßσχυση ιου εμπορßου με ιη δτακßνηση ιων προσωπογραφßα
μπαχαρτκþν ιηò Ασßαò αυαßιησε μεγαλýτερη krvn- του που φπÜχτηκε
ιοποßηση κεφαλαßων, τα οποßα kar αντλÞθηκαν α- το 16ο 0ιþν0.
πü ιη οýναψη δανεßων με ιουò εμπüρουò ιηò Νü- Στη μÝση, ο
ιταò Γερμανßαò, ιηò ΒραθÜντηò Kar τηò ΓÝνοθαò.'Ο ΠορτογÜλοò
θαλοσοπüροò
Απü τη δεκαειßα του 1490, με την ολοκληρωση
ΒÜσκο ντο ΓκÜμα.
ιηò reconquisfa, η μοναρχßα ιων ΦεlýτνÜνδου kar
ΚÜτω, ο
Ισα6Ýλαò χρηματοδüιησε ιην 1σπανικÞ επÝκταση
ΠορτογÜλοò
προò ΔυσμÜò, με ια ιαξßδια ιου Κολüμ6ου. Yro-
θαλασοπüροò
θειþνιαò μτα οκληρη πολτιτκÞ εθντκßò kar θρη-
ΜπορτολομÝου
οκευττκηò καθαρüτηταò η ουοßα εßχε οδηγηοετ σιο Ντßοζ σε
δτωγμü ιηò εΒραßκßò κοτνüτηταò ιηò Ισπανßαò- ο
γκραβοýρο τηò
ΦερδτνÜνδοò kar η ΙσαΒÝλα σιüχευαν σιην εδραßω- 1θου αιþνο
ση ενüò αμτγþò τσπαντκοý «νÝου κüσμου», απαλ-
λαγμÝνου απü ιη δταμεσολÜ6ηση Üλλων χρτσττα-
νþν, ΕΒραßιον kar μουσουλμÜνων εμπüρων και πι-
στωτþν, που συγκροτοýσαν ιον πολυχρωμο εμπορτ-
κü κüομο τηò Μεσογεßου.''
Ο πολυδÜπανοò τρüποò Ζωηò των ηγεμüνων kar
τσχυρþν τηò αναγεννηστακßò Δýοηò kar or μεγÜ-
λεò στραιτωιτκÝò δαπÜνεò ιων κραιþν οδßγησαν
σιην πρωτοφανη Üνθηση του δανετσμοý και σιην
εδραßωση μεγÜλων εμπορτκþν kar πισιωιικþν οß-
κων. Με την εκλογß ιου σιον παπτκü θρüνο το
1471, ο Σ€τοò Δ ΒρÝδηκε ανττμÝιωποò με τα υπÝ-
ρογκα χρÝη που εßχε συσοωρευσετ ο προκÜιοχοò
του Παýλοò Β. Γνηοτοò εκφραστηò ιων ατσθηιτκþν
αναΖηιÞσεων τηò ΑναγÝννησηò, ο εκλτπþν ποντß-
φτκαò εßχε συγκροιησετ μτα εντυπωστακη συλλογη
πολυττμων λßθων kar ανιικειμÝνων τÝχνηò. Σιο ιÝ-
Στο Ι5ο αιþνα η Βeνετßα. η ΓÝνοΒο
και η ΦßΙωρεντßα ανταγωνßζονταν γιο
την €πικυριοΡχßο στο εαηÝσσιQ €μπüΡιο
λοò του 15ου ατþνα, or πολεμτκÝò υποχρεþσετò τηò
Βενετßαò οδηγησαν ιην κυθÝρνηση ιηò ΓαληνοτÜ-
ιηò να καταθÝσετ μÝροò τηò συλλογηò κοσμημÜιων
απü τον κα8εδρτκü του Αγßου ΜÜρκου ωò ενÝχυρο
yra ιην εξασφÜλτση δανεßου υψουò 20.000 δουκÜ-
ιων απο ιουò ΠαΠΙΚουò ιραπεΖτιεò.
Ο δανετσμüò των τοχυρþν τηò Δýσηò εξασφÜλτΖε
σιουò εμπüρουò-πτοτωιÝò σημανττκÜ οφÝλη kar
δημτοýργησε υροσδοκßεò yra Ýναν δrapkn ττλουιτ-
σμü. Το 1491, δÜνειο υψουò 200.000 δουκÜτων, απü
τον ΙÜκωβο Φοýγκερ οτον δουκα του Ττρüλου kar
κατüπτν αυιοκρÜτορα Μαξτμτλτανü, εξασφÜλιοε
σιον εμυορτκü οßκο ιου Αουγκσμπουργκ τη μονο-
πωλιακÞ εκμειÜλλευοη των πλοýοτων ορυχεßων )
Ι9
Ι4οò-Ι5οò Aιoke:

Η «τυποΥβαΦΙκÞ
Ýκρηξη»
οποτελεß πλÝον
συνþνυμο τηò
ΑνογÝwησηò. Στη
μÝση, εικüνα δýο
Φλωρεπινþν
δαναστþν
χρημüτων . Η
ΑνογÝννηση
συμπßπει χρονικü
κOι με την
. «Ýκρηξη» του
δανεισμοý κοι την
εδραßωση
μεγÜλων
πιστωτικþν οßκων

χαλκου κατ αργυρου σιην επτκρÜτεια ιου Ττρüλου.

ΕυαναδταπραγμÜτευση του δανεßου το Ι4θ3 απÝδω-
σε στουò Φοýγκερ και ιην προνομιακη εκμετÜλ-
λευση ιων ορυχεßων τηò Ουγγαρßαò.'υ
Σιη δτÜρκετα ιου 15ου ατþνα, ο εμπορτκüò κü-
σμοò προχþρησε στην εδραßωοη νÝων, σýνθειων
οτκονομτκþν σχÝσεων kar δτακανοντσμþν, πapakr-
νημÝνοò απü ιην ενιυπωστακÞ ανÜπτυξη ιου δτε-
θνουò εμπορßου. Η κυκλοφορßα συναλλαγματτκþν
Kar ιραπεΖτκþν επτταγþν επιτÜχυνε ιτò εμπορτκÝò
συναλλαγÝò kar ξεπερνουσε ιουò σκοπÝλουò ιηò
κερδοσκουτκηò εκμειÜλλευσηò ιηò υλη8þραò ιων
μειαλλτκþν νομτσμÜτων που ασκοýσαν παραδο-
στακÜ or ηγεμüνεò ιηò Δυοηò. Η νÝα οτκονομτκη
ιεχνογνωσßα εκφρÜσιηκε Kar με την ετσαγωγü λο-

Οι εμπορικοß οßκοι, που f,ειτουργοýσον ωò
πιστωτÝò του Κüσμου τηò οΡιστοΚΡοτßοò.
οπÝκτησον Βοθμιοßο σημοντικÞ ποßΙιτικÞ ισχý
γτσιτκþν βτβλßων απü ττò εμπορτκÝò ειατρεßεò. Οτ
μεγÜλοτ Ýμποροτ επÝνδυαν σε μτκρüιερηò κλßμα-
καò, νθοιερτσττκÝò kar επτκερδεßò ευτχετρßσετò, με
ιη μορφη ιων δανεßων. Η εντυπωστακη Üνθηση ιηò
παραγωγηò βýλßων απü ια θενειτκÜ τυπογραφεßα
σιην περßοδο 1470-14θ0 στηρßχ8ηκε σε μεγÜλο
Βαθμü στην επενδυιτκÞ σιηρτξη εμπüρων Kar τρα-
πεΖττþν απü ιη Βενετßα kar ιτò γερμαντκÝò πüλετò.
Η «ιυπογραφτκß Ýκρηξη», που καιÝσιη συνþνυμη
με την ΑναγÝwηση, αποιÝλεσε kar μÝροò ιηò ε_
νιυπωοτακηò επτχετρημαιικηò δραοιηρτüιηιαò ιηò
ΓαληνοτÜτηò."
ανετσμüò kar εμπορτκη δραστηρτüιητα κα-
ιÝσιησαν δýο οτκονομτκÝò δραστηρτüιητεò
Üρρηκια συνυφασμÝνεò, Or εμπορτκοß οß-
κοι που λειτουργοýσαν ωò πτστωτÝò του κü-
σμου τηò αρτστοΚρατταò, σιον ΚατασΚευα-
οττκü ιομÝα Kar στιò δτεθνεßò εμπορτκÝò επιχθιρη-
σετò, απÝκιησαν Βαδμταßα οημανττκη πολτιτκÞ r-
σχý. Εßκοστ πÝνιε χρüντα μετÜ ιη δανετοδüιηση
ιου αυιοκρÜιορα Μαξτμτλτανου, Ýνα ανÜλογο, με-
γÜλο δÜνετο εξασφÜλτσε την ανÜρρηση ιου εγγα
νου του, ΚÜρολου Κουßντου, ανοßγονταò στουò
Φουγκερ την τερÜοιτα επτκρÜτετα τηò πολυεθντκηò
αυτοκρατορßαò των Αψθουργων σιην Κεντρτκü kar

20

ΔυυκÞ Ευρþπη, την rΒnprkn χερσüνησο κατ ιτò
κτßσετò ιου ΝÝου Κüσμου. Or πτστωιÝò ττrιν πρτγχß-
πων αποτÝr\εαπ/ τη νÝα ευρωπαßκß αρτστοκρατßα
του 15ου αιþνα, ενατρκωμÝνη στον οßκο των Φλω-
ρενττνþν Μεδßκων.»
ΣΗΜΕΙΟΣΕΙΣ
1. Jacques Le GoE Ο ΠολιτισμÞ τηò Μεοαlωνlκýò
.Διτσηò Θεοσαλονßχη, Εκδüσετò ΒÜντα, 1θθ3, σ. 153-155.
2. Carlo Cipolla, Η Ευρþπη πρΝ απü τn Βιομηχανικý
επανÜσταση. Κοινωνßα κυ οlκονομßα, 7αη-l7ω μ.Χ.,
Αθßτνα, Εχδüσετò ΘεμÝλτο 1988, σ.28G282. David
Herlihy, ºhe B]ack Death and the Transformation of
the West, Campridge Mass., Harvard University Press,
1997.
3. Norman Davies, Europre. Α History, Δονδßνο,
Pimlico, 1θθ7, σ. ζωθ-412.
4. Τ. Η. Aston & C.Η.Ε. Philpin, The Brenneτ Debate,
Agrarian Class Structure and Economic Development Επουλη των
ßη Pre-Industria] Europe, ΚÝμπρττΖ, CΙΡ, 1θ8?, σ- rlθ- Μεδßκων στην
137. Τοσκüνη,
5.Katharina Lis & Hugo Soly, Poverýy and Capitalism 0νοκOινOμÝγη το
ßη Pre-industria] Europe, Bristol, The Hervester Press, 1480
1θ82, ο. 33-3θ.
6. Fernand Braudel, ΥλικüòΠολιτιομüò, οιχονομßο και
κοτιιταλιομüò, 15οò-18οò ατþναò Τüμοò 2, α qnxoi τηò
ουναλλαγýò, Αθßνα, Αγροττκη ΤρÜπεΖα τηò ΕλλÜδοò,
1θθ8, σ. 370-376.
7. Lis & So|y, Poverty and CapitaJism ßη Pre-industιia]
Ευτορε..., σ. 3θ.
Tie Rise of Merchant Empircs.
8. J. D. Tracy (επτμ.),
Long-distance Ttade ßη the Early lVIodern Wor]d., 7350-
]750, ΚÝμπρττΖ, cσΡ, 1Φ3, α.256-25º. Wim Blockmans,
«Α Tηlology of Pepresentative Institutions ßη late
Medieval Europe», Jουιηα] of luIedieva] History, 4,
1θ78, ο. 18θ-215.
θ. Ν.Bulst & J. Ph. Genet (επιμ.), La Vi]le, 1α
Bourgeoisie et ]α Genüse de 1' Etat IvIoderne (XIIe-
XVIIIe siÝcles) Παρßστ, Editions de CNRS, lθ88, σ.22-34,
ι67-181.
10. Lisa Jardine, Word]y Goods. Α New History of the
Renaissance, Δονδßνο, Macmillan, 19θ6, σ. 44-46.
11. J. D. Tracy, Tfte Rise of trterchant Empires...,
σ. 15-17.
12. J. D. Tracy, Πre Riise of Merchant Empires...,
ο. 25θ-261
13. J. D. Tracy, ?}e Rise of luIerchant Empires...,
α,2ο-23,
14. J. D. Tracy, The Rise of IVIerchant Empires...,
σ.27-28.
15. Lisa Jardine, Wordly Goods. Α New History of the
Renaissance..., σ. 8l-ω.
16. Jardine, Word]y Goods...., σ. θl-θ6.
17,Jardine, Wordly Goods.,.., σ. t28-132, 135-180.
Β. Jardine, Wordly Goods...., ο. θ3-112. I
2Ι
 του Ν ικογ ΧΑτΖΗΝι κοΛΑογ
καθηlτιτιß τηò Ιστορßαò τηò ΤÝμ,ηò
στο Πανεηιστημιο Κρητηò
που αποκαλοýμε πολτιτσμü τηò ΑναγÝwησηò α-
φορÜ Kar εκφρÜΖετ μüνο Ýνα μτκρο μεροò των κοι-
νωντþν üπου αναπιýχθηκε, ενþ οι ρßΖεò Kar ια γε-
νεοτουργÜ αßιτÜ ιου ενιοπßΖονιατ σιτò νÝεò οικονο-
22
μτκÝò kar κοινωντκÝò σχÝσετò που δημτουργηθη-
καν οιο εοωτερτκü τηò φεουδαρχτκηò κοτνωνßαò
σιην Ιιαλßα.
ΕÜν απü το ευρýιερο φατνüμενο του αναγεννη-
σταχοý πολτιτσμοý επτλÝξουμε να εξειÜσουμε ιτò
ετκασττκÝò τÝχνεò kar τδταßιερα ιη Ζωγραφτκη, θα
δουμε üιτ ια κýρτα χαρακτηρτσττκÜ ιηò σχειßΖονται
με ιην κοτνωνικÞ πραγμαιτκüιηια ιηò εποχßò kar
ελÜχισιη οχÝση Ýχουν με ιη μακρτνß αρχαιüτηια
που or Üνθρωποι ιου 15ου Kar του 16ου ατþνα εßχατ,
καιασκευÜσετ σιο μυαλü ιουò.
 , /|aß

Επüνω, ΠιÝρο
ντÝλα
ΦραιττσÝσκα,
«ΙερÜ συνομιλßο»,
1473, ΜιλÜνο,
Brera. Στη μÝση,
μισ σελßδο οπü την
προγματεßα του
ΠιÝρο ντÝλα
Η κατÜχτηση του χþρου ΦραιιτσÝσκο περß
το μαντερτσμü απü ιο 1520-1530 kar
Η εξετδßκευση σττò αν8ρωmσττκÝò επτστημεò μετÜ. Δτατσδα-
μÜò νüμαστε üττ με μüνα ια εφüδτα τηò επτστßμηò πρOοτπικÞò, «Dg
Ýχετ σχεδüν αποκλεßσετ απü τη ουνατοιητα νÜ-οÝ μαò prOspectiva
δεν εßμαστε σε 8Ýοη να απανιησουμε στο ερþιημα.
ιουμε ορτσμÝνα ερωτηματα και να ερμηνεýουμε pingendi» (π.
Το φατνüμενο üμωò εßνατ εμφανÝò απ' üποτα σκο- ,t480).
φατνüμενα τα οποßα ξεπερνÜνε τα üρτα του κλÜδου πτÜ κτ αν το ττληστÜοετ κανετò. ΑριοτερÜ,
με τον οποßο ασχολουμαστε. Δημτουργßα χþρου πÜνω σε μτα δτσδτÜστατη επτ- Μοζüτσιο, «Ay[g
Ποý οφεßλετατ το πÜθοò yra το χþρο σιην ανα- Τριüδα», π,1427-
φÜνετα. Ψευδαßοθηοη ιου χþρου. ΜαδηματτκÜ υ-
γεwηστακη τÝχνη; Γτατß yra πÜ8οò πρüκεττατ, το πολογτσμÝνη δημτουργßα
1428, Φλωρειττßα,
οποßο δταποιßΖετ üλα ανεξατρÝιωò τα Ýργα που θα ιηò ψευδαßσθησηò: τÝ- Santa Maria
χνη και επτστημη το 15ο ατþνα εßνατ Ýνα. Ο Δεο-
χαρακτηρßΖαμε αναγεwηστακÜ. Απü πολυ νωρßò NoveIla
ναρντο στα τετρÜδτÜ του, οιο τÝλοò ιου αιþνα
μÝχρτ το τÝλοò. ΜÝχρτ την Üρνηοη ιου χþρου απü πια,
δα αναφερθεß δεκÜδεò φορÝò,
με μταμονομανßα δα )
23
Τεχκυ
Πýρο ντÝλα
ΦροντσÝσκα, λÝγαμε, οτην «επτοτημη ιηò Ζωγραφτκηò» (σιη
«ΙερÜ συνομιλßσ», «scienza della pittura»).
λεπτομÝρεια Η ιοτχογραφßα με την Αγßα ΤριÜδα του ΜαΖÜ-
ιστο, ΖωγραφτσμÝνη το Ι42º-L42Β στην εκκλησßα
ιηò Santa Maria Novella οιη Φλωρενιßα (εικ. 1),
πüοεò μελÝτεò Kar ιτ εßδουò συοσωρευμÝνεò γνþ-
σετò προýποθÝτετ yra ιην υλοποßηση ιηò; Πüσοò
μüχOοò κρυΒεται πßσω απü αυτη την κατασκευη. ü-
που ο δεατηò Ýχετ την ψευδαßοδηση üττ κοττÜΖετ
προò Ýνα παρεκκληοτο μÝοα στο οποßο θρßοκειατ ο
ΕοιαυρωμÝνοò ι<ar ο μετωπτκÜ ιοποθετημÝνοò Θε-
üò πßοω ιου, κÜιω απü Ýνα Βαρυ ημτοφατρτκü θüλο
με ΒαθτÜ φαινþματα; Ολοò αυιοò ο ψευδατσθηστα-
Κα ΖωΥραφτομενοò αρΧτιεΚτονΙΚοò Χωροò Που avor-
γειατ προò το ΒÜθοò, πÜνω στην επßπεδη επτφÜνετα
του ιοßχου τηò εκκλησßαò, μεγαλουρεπηò, απÝριι-
Η διαμχüρ ω§γl τ ισ
ιÜατατ§ιJ χþ ου αιlΦξΕα€ß
σýζευξη ζ γβαφικηζ κοι επιστÜμηò και εßναι
ßσωò το Βασικüτ€ρο χαρακτιºριστικÜ τηq òποχηò
τοò, στÝρεοò, προýποθÝτετ πρÜγματτ ιη συΖευξη
ΥραφτΚηò Kar εΠτσιημηò.
Απü ττò Üπετρεò πραγμαιεßεò περß προοπττκηò
υου συνüδευσαν και στßριξαν ιο Ýργο ιηò Ζωγρα-
φικηò ιÝχνηò κα8' üλη ιη δτÜρκετα του 14ου kar
ιου 15ου αιþνα (αò μην ξεχνÜμε üτι ο Φιλßπο
ΜπρουνελÝσκ1, στον οποßο κατÜ ιην παρÜδοοη α-
ποδßδετατ η «ανακÜλυψη» τηò προοπτικηò, ηταν 23
ειþν το 1400), πρÝπετ να αναφερθεß η μελÝτη ιου
24
ΠτÝρο ντÝλα ΦραντσÝσκα De prospectiva
pingendi (περßπου 14Β0), η οποßα Þιαν Ýιοτμη yra
δημοσßευση kar κυκλοφορουσε ωò χειρüγραφο
καθ'üλο το 16ο ατþνα, αλλÜ πρωιοεκδüθηκε μüλτò
το 1Β99 (θλ. ετκ. 2). Ο ΠιÝρο (π. 1410-1492) προ-
συαθεß να συλλÜΒετ με μαδημαιτκü ιρüπο το Ζßτη-
μα τηò δημιουργßαò του προοπττκου χþρου τδωμÝ-
νου απü Ýνα συγκεκρτμÝνο σημεßο. Με ΒÜοη αυτÝò
ττò ανακαλυψετò δουλευετ κατ ο ßδτοò, üπωò μπο-
ρουμε να διαπτστþσουμε σιην 1ερß Συνομτ,Δßα που
ΖωγραφßΖετ το 1473 yra ιον ηγεμüνα ιου Ουρμυßνο
Φεντερßχο ντα ΙνΙοντεφÝλτρ,ο, ο οποßοò γονατßΖετ
με ιην πανοπλßα του και προσευχειαι μπροσιÜ
στην Παναγßα με το ΒρÝφοò (ετκ. 3).
Ζω-
υιü εßνατ ßοωò το θαστκüτερο χαρακιηρτ-
οιτκü ιηò αναγεννησιακηò τÝχνηò. Η δτα-
μüρφωση ιρτοδτÜσιαιου χþρου δεν αποτε-
λεß παιχνßδτ, üπωò δα γßνετ οτο μπαρüκ.
Eivar Ýνα τδαντκü στο οποßο or Üνθρωποι
πτσιεýουν kar εßνατ υπερßφανοτ üταν ιο πληοτÜ-
Ζουν (Βλ. crk. 4 μια λεπτομÝρεια απü ιον προηγοι}
μενο πßνακα).
 ΑριοτερÜ, «Η
τελετÞ τηò
παροχþρησηò
των προνομßων
απü τον πÜπα
Σελεοτßνο Γ'οτο
νοσοκομεßο τηò
ΣιÝνα το 1'lθ3»,
του ΝτομÝυκο ντι
ΜπÜρτολο.
Επüνω, «Q
σχεδιοοτÞò τηò
ξαπλωμÝνηò
γυναßκαò»,1525,
του Αλμπρεχτ
Ντßρερ

Αυτη η χαρÜ τηò ανακÜλυψηò ιου χþρου αναβλυ-
zεr απü παντου και δεν εßνατ προνüμιο των «μεγÜ-
λων» καλλττεχνþν. ΣκÝφτομαι ττò τοτχογραφßεò στο
νοσοκομεßο τηò Santa Maria della Scala σιη ΣτÝ-
να, με εκεßνη ιην επτδετκττκη διÜπλαση ιου χþρου
ΝτονοτÝλο, «Η
που ΖωγρÜφτσε ο ΝτομÝνικο ντι Ι![πÜρτολο ιο πOρüδοση τηò
1,44Ι-L442ß ΣκηνÝò απü την επεκταση του νοσοκο- κεφαλÞò του
μεßου και η τελετη τηò παραχþρησηò των προνο- ΒοπιστÞ στον
μιων απü τον πÜπα hλwtßνο Γ'στο νοσοκομεßο Ηρþδη», 1ι23-
ro ,7Ιθ3 (ετκ. 5). Με πüοεò δυσκολßεò δεν ευτφοριß- 1425, ΣιÝνα
Ζετ ο (περτορτσμÝνων δυναιοτητων) καλλτιÝχνηò τον ΒοπιστÞριο.
εαυιü ιου kar πüσα τεχνÜσμαια δεν κατεργÜΖετατ Αριοτερü, ΤζοβÜνι
yra να δεßξετ τη μαεστρßα του ΒÜΖονταò ιτò ανθρþ- Μπελßυ, «ΙερÜ
Πτνεò μορφεò να σιεΚονιαΙ, να κτνουνταΙ ΚαΙ να Χετ- ΣυνομιλßO», 1505,
Βενετßα, San
ρονομουν σε τρßα επßπεδα ωò προò το ýψοò kar σε
Zaccaria
üλο ιο ΒÜ8οò προò ια δεξτÜ, πßσω απü τη δταγþντα
σετρÜ αυτþν που γονατßΖουν μπροσιÜ στον πÜπα!
Η απετκüντση του τρτσδτÜσιαιου χþρου αποιελεß
Ýμμονη τδÝα kar γτα ιη γλυπττκη, που κανονικÜ
δεν θα εßχε ανÜγκη απü τÝτοτου εßδουò επτδεßξετò:
στο ανÜγλυφο ιου Ντονατüλο με την Παlιαδοση
τηò κεφαλýò του ΒαπτιστÞ στον Ηρþδη (ΣτÝνα,
Βαπττσιßρτο, Ι423-Ι425, εrk. 6) δταΒλÝπουμε την ε-
πτθυμßα του καλλτιÝχνη να εντυπωστÜσετ ιο θεαιÞ
με τη δταδοχß ιων επτυÝδων προò το ΒÜθοò.
Το ενδιαφÝρον yra το χþρο παραμÝνετ σταθερü
μÝχρτ ιο τÝλοò τηò ΑναγÝwησηò: στο ΒορρÜ, σιο
χαρακιτκü του Ντfuηρ του 1525 ΒλÝπουμε την επε- )
25
τεχπιι Ι

Απü οριστερÜ:
ΡοφαÞλ, «Η σχολÞ
των Αθηνþν,,,
Βοτικονü,1509-
15,10. ΜοζÜταο,
«Η εκδßωξη απü
τον Πορýδεισο,,, π.
,l427,
τοιχογροφßα
Φλωρεντßα, Santa
γ
Maria del Carmine, I

ΝτογοτÝλο,
«ΜαγδοληνÞ,»,
1454-,l455, ξýλ0, 7α
_ý:
Φλωρεντßα,
ΒοπτιστÞριο

Μßνο ντο ΦιÝζολε, ξεργαστα ιυ-ιν μεθüδων για ιην απεικüντοη ιου προ-
«ΠροτομÞ του οπτικου ΒÜθουò και ιου ογκου τ(υν ανττκετμενων ( Ο
Νικολü ντι σ_χε,δ'ιασυßò τηò ξαπλυ4ιεγ]rò γυγαικαò,. ετκ. 7).
ΛεονÜρντο Σιην ι,ιρψη ΑναγÝννηση σιον ιιαλτκü Νüιο. ο ΤΖο-
Στρüτσι,,,1454, βÜντ Μπελßνι και ο Ραφαηλ με ιην Ιερα Συνοlιι-
Βερολßνο, Κροτικü ,lra ιου San Zaccaria, Βενειßα, Ι505 (εικ. Β) Kar ιη
Μουσεßο Σχολιι τοιν ΑΘιινωντου Ι509-1510 (ιικ, θ) οδηγουν
ι;ιτò ιελτκÝò τουò ουνÝπειεò ια ατιημαια ιου ΠτÝρο
-"-_-- γτÝλα (ιρανισÝσκα.
Ο αναγεwησιακüò ρεαλισμüò
Αυιü πιιυ ατιοκαλÝιßαμε ((κατακτηοη του χþρου»
στην ΑναγÝννηοη ι:ßνατ αηüρροτα ιου νÝου ενδτα-
ψßρονιιιò για ιην υλικη πραγμαιικοτητα.
Η ΑναγÝννηση σημαιοδοιεß ιην πληρη στροφη
τηò προσοχιßò ιων ανOριυτιων προò ιον περτθÜλλο-
νια χþρο. φυοτκü kar κονωντκü, ΒÝβαια η πραγ-
ματτκüτηια πÜντα ενδτÝφερε ιουò ανδρþπουò. Σε ο-
λεò ττò εποχÝò. Αυτü ιιου αλλÜΖετ εßναι ο θαOμüò
ιου ενδταφÝροντοò Kar ο τροποò τκανοιοτησηò ιου.
Αν λÜSουμε αυιüν ιοι. παρÜγονια υπüqιη μαò, τüτε
η ιομη ανÜμεοα οιο Μεσαßωνα και στην ΑναγÝν
νηση δεν εßναι απλþò διακρτιη αλλÜ kar ενιυπω-
οτακιßν δτασιÜοεων.
Σιη Ζιογραφτκη και τη γλυπιτκη το ενδιαφÝροτ,
yra την πετσιτκÞ απüδοση ιηò υλικηò πραγμαιτκü-
ιηταò κυριαρχεß. Kar εßναι αυτü ιου ουντοτÜ ü,ττ δα
αποκαλÝοουμε, ελλεßψετ ενüò καλυιερου üρου, «α-
ναγεννησιακü ρεαλτσμü».
την Εκδßωξη απü τον Παραδεισο του Μα-
þιοτο, ΖωγραφτσμÝνη ιο 1427 (εικ. l0), το
γυμνü ανθρþπτνο οþμα αποδßδειατ με κÜθε
προσοχη. Η υψη ιηò σÜρκαò kar οι üγκοι
σιον κοτλτακü χþρο και την ο-ιμοπλÜτη, οι
αναλογτεò kar η κßνηση Ýχουν αποδοθεß με εντυ-
πωστακÞ πετσιικüιηια. Και εδþ. πüοη δουλετÜ Ýχει
ιιροηγηθεß στη μελÝτη ιων χρωμÜιων Kar του φωιl-
ομου αλλÜ r<ar ιηò ανατομßαò του σþματοò!
 ΑνÜμεσα στα κλτσÝ που κυκλοφοροýν σχεττκÜ σεßα, ετκ. 12), δεν Ýκανε καμτÜ προσπÜθετα να α-
με ιην ΑναγÝνιτηση υπÜρχετ kar η Üποqm πωò πρü- ποκρυψετ το μεγÜλο προγοýλτ, ιο φιενü τòÜιω χεß-
Kεrτar yra ιην περßοδο κατÜ την οποßα η ανθρþπτ- λοò, ια μεγÜλα αυττÜ και ιη μακρουλß σκεΒρωμÝ-
νη ομορφτÜ υμνηθηκε kar εξιδαντκεýτηκε üοο πο-
)
ιÝ Üλλοιε. Οπωò κÜθε Üλλο κλτσü, Ýιστ kr αυιü αγ-
γßΖει μτα πλευρÜ τηò πραγμαιτκüτηιαò, ΑλλÜ στην Λεονüρυτο vro
απολυτüτητÜ του ιεßνετ να δημτουργησετ πaparron- Βßντσι,
σετò. Δτüττ η τÝχττη τηò ΑναγÝν,,τησηò πλησßασε με «ΦυσιογνωμικÞ

ενδταφÝρον και τη μετρτüτητα και ιην ασχßμτα. !ελÝτη», π. 1490,

Παρ'üλη ιην τÜση yra εξτδστßχευοη που τη χαρα- 0υßνδσορ,
ΣυλλογÞ τηò
κτηρΖετ.
Βοσßλπσοò τηò
Αν κοττÜξουμε τη jΙ4αγδαrΙηγÞ ιου ΝτονατÝλο,
Αγγλßοò
Ýργο ιου 1ζΙ54-1455 (εικ. 11), η Ýμφαση υου δßδετατ
σιη σωμαιτκη εξασθÝνηση τηò μετανοημÝνηò με
την αποστεωμÝνη μορφη προýποθÝτετ τη μελÝτη ε-
νüò σιτßστοτχου μοντÝλου εκ ιου φυστκοý.
Οταιτ ο Μßνο ντα ΦτÝΖολε (142θ-1484) φτλοιÝ-
χνησε την προιομη ιου ιραττεΖßτη Νιχολü νττ Λθ-
ονÜρτπο Εlýτστ το 1454 (Βερολßνο, ΚραιτκÜ Μου-

2º
 τ

Επüνω, Τισιονüò,
Αγιοò νη μυιη ιου πε-\Üιη ιου. Η απüδοση ιων ιτραγματι- διαττορφιυθιικα\ι σιι1\, Ατ.αγÝ,ι,νηοη Kar σκταγρα-
Σεβαστιανüò, κþν χαρακτηριστικιýν ιου Σιρüιστ δεν θεωρεßιαι φεßτòιι η θει,,ιρßα που θιι επανεμφαντσιεß ιο 1Βο ατιυ-
λεπτομÝρεια οπü πωò αναιρΓι ιιιι, κο.\ακι υιικη απι,ικüν]ση ιου. να με ιlò διτμιοστευοειò του ΛαθÜιερ. Πιο ενδιαψÝ-
την «ΠOνOγß0 με το Οι με_\Ýιεò ιου ΛεονÜρντο ντα Βßντστ. που κα- ρουσεò Κα1 Περlσοοιερο ρτΖοσΠαοιΙΚεQ εlνα1 οι α-
βρÝφοò κοι Ýξι κþò χαρακιηρτσιηκαν «γελοιογραφßεò» (Βλ. εικ. πüιlιειò γτα ιη φυι;τογνιυμιßòι που δτιτιιιπþνετ στα
Αγßουò», π.1520_ Ι3), η η γνιι)σιιτ Γριßι γυναßκα του ΤΖορτΖüνε (Βε- χρüτ,ια τηò 0)ριμηò ΑιτιγÝτ,ι,ιιοιτò στο ανττοτοτχο κε-
1 525, ΠινακοθÞκη νετßα, Accadenlia. Βλ. εικ. 14) αποιελουγ εξαιρε- qιÜλòιιο του De SòιιlρτιιιΖ (1δ01) ο Πομπüνιο fΚÜ-
Βοτικονοý. Κüτω, τικÝò μαριυρßεò αυιου ιου απολυιιυò νÝου εvδraqιi,- oυprKo.
Τζορτζüνε, «ΓριÜ
ρΟνΤΟq ΥΙα Τη Υερασμενη, αΟΧηΙΙη η Πα{]α}ΙΟρφιιΙ-
γυνοßκο,,, π. 1505-
μενη μορφη.
1 51 0, Βενετßο,
Ο Üνδρωποò θρßσκειατ σιο ετιßκενιρο ιου ενδτα-
Accademia
φÝροντοò, Ετι;τ ξυπνÜει kar η δτανοηιτκη περτÝρ-
γεια για την ιlιυχολογßα, που oδιryεr σιτι δταμüρ-
φωση διαφüρων δεοlρτι,ιν: ιη θε:ι,ιρßα ιων ανδρþπτ-
νων τδτοσυγκραστþν (που στηριΖεται (jιnv τππο-
κραιτκι1 Βεωρßιι τιυν ιεοσαρων χυμþν ιου σιýμαιοò)
ΚαΙ ιη «φυσΙογνωμοντα», η οΠοτα, ΚαιαΥ()μενη αΠο
ιη μεσαιωντκη Βεο,ιρßα του Bestiarium humanum.
αποδßδετ στον ανθρþπινο χαρακιηρα σιοιχεια τιlò
συμπερτφορÜò των Ζþων, με ΒÜση ομοτüιηιεò ανιß
μεοα στη μορq)η Ζþου κατ ανθριßlιιου. )]το βιβλßιι
Περß ανθρωπlνllò φυσlογνωLιονßαò (Dc Hunlaιl ιι
Phys ßο gnomorIla, 15Β6) ιου ΤΖαμπαιßστα Πüρτα,
κιrιδτκοιοτουνιατ ορτσμÝνεò απü ττò απ()ιιιετò που

2Β
 ΑριοτερÜ, ΜÜρτεν βαν
ΧÝιμσκερκ,
«ΑυτοπροσωπογβαΦßα»,
1553, ΚÝμπρπζ,
FitzwilIiam Museum.
ΕπÜνω, Φεντερßκο
Τσοýκαρο, «0 ΤοντÝο
Τσοýκορο ανπγρüφοντοò
το αρχοßο ογüλματα στο
Βατικανü», οιÝδιο,
Φλωρεπßα, υßΙßΖß. Δεξιü,
Φεντερßκο Τσοýκαρο,
«ΚαλλιτÝχνεξ οντιγρÜφουν
τα γλυτπÜ του ΜιχαÞλ
Αγγελου στο παρεκκλÞσι
των Μεδßκων», σχÝδιο,
Παρßα, Louvre

Η αναγεννηστακÞ τÝχνη ιεßνετ να συλλÜβετ ιο
συνολο ιηò πραγματτκüτηιαò σε üλεò ιηò ιτò δra-
οτÜσετò. Στην Προσωπογραφßα χρυσοχüου, Ζω-
γιαφισμÝνη απ' τον ΛορÝντσο Δüτο γýρω στο 1530
(εΗ. 15), η ευτθυμßα τηò Ζωγραφτκηò τÝχνηò να πα-
ρο3γεß με ιη γλυπιτκη Üφηοε αυτü το εξαßρετο
δειγμα πßσω τηò: üγκοτ, υφη, ψυχολογßα, οι δταφο-
ρεττκÝò üψετò ιου ßδτου φατνομÝνου, ανÜλογα με
την οπττκÞ γωνßα απ' üπου το βλÝπει κανεßò, απο-
δτδονιατ με απßσιευτη λεπιüιητα kar ακρßθετα.
Αρχατομανßα, εκκοσμßκει:ση και ελει'fÝρτα ßθη Κüτω, ΛορÝντσο Λüτο,
Το πÜθοò Yra ττò αρχατüτητεò kar η εξυμνηση «προσωπογραφßα
ιων αρχατων πολτττσμþν ιηò ΕλλÜδαò kar ιηò Ρþ- χρυσοχüΟυ»,
μηò αποιελοýν ουστασιτκü στοτχεßο τηò αναγεννη- π.1530, Βýννη,
στακßò ιδεολογßαò. Οπωò εßπαμε kar προηγουμÝ- Kunsthistorisches
νωò, ενιοπßΖετατ σιτò αυλÝò ιων ηγεμüνων, σιουò Museum, ΑρΙστερü,
κυκλουò των ουμανιστþν kar στα παλÜττα των or- ΓΙÜΚΟΠΟ νΤε
ΜΠüρμΠΟρΙ, «Ι5ρÞ
κονομτκÜ τσχυρþν. ΜÝχρι τιò αρχÝò ιου 19ου ατþνα 5
Ζ φýση», 1504, Μüγαχο,
AIie Pinakoihek

r üιαν ο Ττστανüò ΖωγραφßΖετ γυρω σιο

1520-1525 τον Ayro Σεβασττανü στο μεγÜ-
λο πßνακα με την Παναγßα με το ΒρÝφοò
και εξι Αγßουò (Πτνακοθηκη Βαιτκανοý,
εrK. 16), αυτü ακριΒþò προοπαθεß να κÜ-
1¸ι: \,α συλλÜΒει σιον καμSÜ, με το σχÝδτο Kar με
το sρþμα, ιην υλτκÞ υπüοταση ιου ανθρþπτνου σþ-
ματοò.
Εδþ πra Βρτοκüμαστε στην þρτμη ΑναγÝwηοη.
Οπωζ Kar στη Νεχρη φýση ιου ΓτÜχοπο τπε
ΜπÜρμπαρτ (εικ. 17), υπογραμμενη kar χρονολο-
ßημε\τι (1504). üπου επßδειξη δεξτοτεχνßαò Kar ρε-
ο_\σμοò ακüμη ουμΒαδßΖουν.
 ;,":f:il ],1],} ßß,:,ߺ:,'lßß: ¾,f11.1 ι] i}ß'ß],-: ] ß.
ι,}ß ,:ι .} a} νοò μπροοιÜ στο Κολοσσαßο Το Ýργο, υιιογραμμε
'
'-. ].,13..]rι|!a]1|* .|11.] a]'J νο r(ar χρονολογημενο (Ι553), αποιελεß üχι μüι,ο ιι
];
{;}l']l.;:Ιß ,',
νÜμνηση ιιlò παραμονηò του Ολλανδου καλλτι.
.,,.,,.,].,_,_.,,,...,,,
.",.],ß,,,,,, ,.] _.....",_,,,
1ß.'ι?ιjß.,,ß ß. ßß ; {; l]" ß ;1ß", χνη οιη Ρωμη (1532-1536), αλλα κατ χαρακτιιρ
σιτκü απüηχο ιηò αναγεννηοιακιlò λαιρεßαò τι,
apxarωv μνημετων.

Στην κορυφÞ, κýκλοò

η ειιßσκεqιη σιη Ρþμη και η μελÝτη ιων αρχαßων Βαυμαομüò για ια μνημετα αυιÜ, οπ,_
τηò ηταν υποχρεωιτκι1 γτα φτλüιεχνουò Και γΙα ια μεγο.\α εργα ιηò (,υγΧρο\,:]
του ΠιζονÝλο, μνημετων
kar καλλττÝχνεò. Οι μειακτνησετò απü το Βορρα ιÝχνη(, ττò τοτχογραφßεò κατ τα γτ\υπ._
οντfγροφο μιαò
σOρκOφÜγου με βOκχικÞ
οιο Νüιο τηò Ευρþπηò γτ' αυτüν ακριΒþò το λüγο ιου ΜχαÞλ Αγγελου και ιου Ραφατι1-

Μιλüνο, σια χρüντα 1500-1550 εßναι απü κÜOε Üποιμη ενιυ- εxεr σαν ΠραΚιτΚη συνòΠεΙα ιην εΙΙlι:ι
σκηνÞ,
Biblioteca Ambrosiana. ΠωσταΚεò. λη μελÝιη και ανιιγραφη ιουò απü apxaroδlq,.
Απü κüτω, ρωμOßκÞ Ο ΜÜριεν θαν ΧÝτμσκερκ (14θΒ 1574), στην Αυ- φιλüτεχνουò κατ καλλττÝχνεò (ετκ. 19 kar 20ι
σOρκOφüγOò, β'οιþναò τοπροσωπογραφßα ιου (εικ. 1Β), ΖωγραφßΖετ τον ε- αιυθηιικη προοΓγγιοη ιοι, αρχαιου κüσμυι, ,'
αυτü ιου να σιÝκειαι μπροστÜ σ' Ýνα πßνακα üπου παυετ ομωò να εßναι μονιÝρνα. Εναò ΖωγρÜιlιοò
μ.Χ., Βοτικανü, CoÞiIe di
Belvedere ΒλÝπουμε Ýναν καλλττÝχνη να σχεδιÜΖει καθισμε- κυκλου ιου ΠτΖανÝλο ανιτγρÜq)ετ γυρßι) σιο 1--

30
¸aß-_

+,fÞ,..,.

ΕπÜνω,
1432(εικ. 21) μια ρωμαΙκη σαρκοφÜγο του 2ου ατ- Τζορτζüνε,
þνα μ.Χ, με μlα Βακχτκη σκηνη (εικ. 22). Ομωò, «Αφροδßτη,,, π.
η ανιιγραφη μι πενÜκι οιην περγαμηνÞ συνιοιÜ 1508-,ι 510,
οιην ουοßα μια πληρη μειαμüρφωση ιου ρωμαß- ΔρÝσδη,
κου Ýργου. Κι αυτü üχτ μüνο yraιi ιr μεταφορÜ α- GemüIdegalerie.
πü το γλυπιü στο σχÝδτο Ýχετ Ýισι κι αλλιþò ση- ΑριστερÜ,
μανττκÝò επτπτþσειò. Η δυναμτκη ρωμαßκη μυδο- Κριστüφανο
λογτκη οκηνη Ýχετ μειαοχημαιτοιεß. Εχετ αιο- ΡομπÝτο,
κτÞσετ κÜιτ ιο εκλεπιυσμÝνο. Η ενüιητα ιου συμ- «Αλληγορßα του
ΒÜντοò ανιτκαιασιÜδηκε απü μορφεò μεμονωμÝ- Ýρωτο», π. 1500,
νεò, που απλþò Βρßσκονιατ η μßα δßτιλα στην Üλ- Λονδßνο, British
λη. Την κßνηση δταδÝχδηκε η δτακοομηιτκüτηια. Museum
Η απετκüντση των γυμνþν σωμÜιων Ýχει γßνετ
σχεδüν αυιοσκοπüò.
Στο καλλττεχνικü επτπεδο, ιο ενδταφÝρον που
εκδηλþνετατ οιην ΑναγÝwηση yra την αρχαßα ρω-
μαßκη kar ελληντκÞ ιÝχνη εßναι σχεδüν αποκλει- )
31
 ΕπÜνω,
εργα(πηρι0 τOυ σττκÜ ετκονογραφικü kar üχτ τεχνοιροτιτκü, Ιοωò
Τζοβüνι Μπελßνι στη γλυπττκη να παρουοτÜΖειατ η οημανττκüτερη
(ΒιντσÝντσο εξαßρεοη οιην περßπιωση τηò προτομηò. üπου οι ε-
ΚατÝνα;), κλεκτικÝò ουγγÝνετεò με ιη ρωμαßκη παρÜδοση εß-
«Γυναßκο νατ κÜττ ιαραπÜνω απü εμφανεßò. ΒÝβατα üλα αυ-
κοιτüζετοι στον ιÜ Ýχουν σχÝση και με το ιτ δτασþΖετατ kar ττ εivar
καθρÝφτη», π.
γνωοιü απü την αρχαßα ελληντκη kar ρωμαßκη ιε-
15'l5, ΝÝο Υüρκη, χνη μÝχρτ ιο Ι550.
ΣυλλογÞ Stanley
Σιο τδεολογτκü επßπεδο, ο αρχαßοò κüσμοò εßναι
Moss. Δεξιü,
πρþττσια ο χαμÝνοò παρÜδετσοò üπου ιο οþμα δεν
αγνþοτου
φÝρετ το οιßγμα τηò ντροπηò που ιου προοÝδωσε ο
Γερμονοý Þ
χρτστιαντσμüò, Η Αλληγορßα του Ερωτα του Kpr-
Φλομανδοý
στüφανο ΡομπÝια, περßπου του 1500 (εικ. 23), εßνατ
κολλιτÝχνη,
«Αλληγορßα τηò ακρτΒþò αυιüò ο ýμνοò στη Ζωη με αρχαßουò κο-
μοτοιοδοξßαò», π.
μπÜρσουò. Σημασßα Ýχετ ιο παρüν. Το παρελθüν εν- παντου καιÜ ιο 15ο Kar ιτò αρχÝò ιου 16ου ατþνα. Η
1500, Βερολßνο, δταφÝρετ σιο Βαθμü που Üμεσα η Ýμμεσα συντρÝχει γυμνη Αφροδßτη ιου ΤΖοριΖüνε, ξαπλωμÝνη νω-
Κροτικü Μουσεßο ιο Παρον. χελτκÜ (εικ. 24), αν δεν πηρε ιη δÝση τηò Πανα-
Ο Ýρωταò εßναι το μεγÜλο θÝμα ιου αναπτυσσειατ γßαò, ιουλÜχτσιον θροντÜστηκε δßπλα ιηò. ΘÝμαιò
απü την αρχαßα μυθολογßα, αλληγορßεò χρισττα\,1-
'ß §γ §* γ ßfi τη\Ý α χߺ}ζ} *,κ§ §*ι κου περιεχομÝνου (ετκ. 25) και οκηνÝò απü ιιιν ßδιò
την καΒημερινη Ζωη (εικ. 26) παρακινουν οιη _\ò,
ξ:, *ν,,{Þ ξÝΧνη ßιν{:ß Χ^ξ; ν ζjΠa{ €ß ß}Κ τρεßα ιου Ερωια rIou κυρταρχε1 στιò αυλÝò, ακüμ:
ÝßΧ γ* * !,,{ Κ{3} Χß ßÝΧ?*ß *§ß1{* και σ' αυτη την αυλη ιου πÜπα. Κατ τουτο γßνεται;:,
μτα Karvoupyτa τÝχνη, η οποßα ουμφωνα με τα ,\ -
για ιων ουγχρüνων ιηò ιιξεπÝρασε την αρχαßα,,. 1

32
Ι494
Ο Αλδοò Μανουττοò τδρυετ το
ιυπογραφεßο του οιη Βενετßα.
Ι496
ΜποτττσÝλτ, Η στÝψη τηò ΠαρθÝνου.
ß497
ΛεονÜρντο ντα Βßντστ, Ο Μυστικüò
Δεßπνοò. ΓÝwηση ιου ΜελÜγχθωνοò
και ιου Χανò ΧολμπÜν του νεüτερου.
ß498
Νιßρερ, Η ΑποκÜλυψη.
ß5οο
Ο Ερασμοò εκδßδει τιò Πρωιεò
παροιμßεò. ΜποιττσÝλτ, Η Γεννηση.
ΓÝwηοη του Μπενβενουιο Τσελßντ.
,ι5οß
Μτχαηλ Αγγελοò, Πrεra ιου Αγßου
ΠÝτρου στη Ρþμη..
Ι5ο3
ΜιχαÞλ Αγγελοò, Η Αγßα ΟικογÝνεια.
Ο ΛεονÜρντο νια Βßνιστ αρχßΖετ ιη
Ζωγραφτκη τηò Τ Ζοκüντ α.
Ι5ο6
Ο ΜπραμÜντε apxizεr τη δτακüομηοη
του Αγßου ΠÝτρου στη Ρþμη.
Ι5ο8
ΤτιστÜνο, Ο ιερüò και ΒεΒηλοò ερωταò.
ß 5ο8.15Ι 2
Ο ΜιχαÞλ Αγγελοò διακοομεß την
οροφη ιηò ΚαπÝλα Σιξτßνα.
ß5ο9
Εραομοò, Μωρßαò εγκþμιον. ΓεwτÝιαι
ο Καλθßνοò.
ß 5ο9.15Ι 2
Ο Ραφαηλ ετκονογραφεß την Αßθουσα
τηò υΠοΥραφηò.
ß5Ι2
ΓεwιÝτατ ο ΜερκÜιωρ,
ß5ß 2.ß 5Ι6
Μιχαηλ Αγγελοò. Μωυοηò.
ß5ß3
Νιßρερ, Ο ιπποτηò και ο 0Üνατοò.
ß5Ι4
Ο Ραφαηλ δταδÝχειατ τον ΜπραμÜνιε
σττò εργαοßεò διακüσμηοηò του Αγßου
ΠÝτρου ιηò Ρþμηò. ΚορÝτΖτο, Μαντüνα
του Αγ. Φραγκßοκου.
ß5ß5
Ερασμοò, Αγ. Ιερþνυμοò. Ραφαηλ,
Αγßα Καικτλßα.
Ι5ß6
Μακτα3Ýλτ, Ο ηγεμþν. Τüμαò Μουρ,
Ουιοπßα. Αριüοιο, Μαινομενοò
ΟρλÜνδοò. Ο Ερασμοò εκδßδετ την
ΚαινÞ Δηθηκη.
ß5Ι7
Δημοοτευονται or Θεσετò του Λουθηρου
εναντΙον των ουΥΧωροΧαρττων.
Ι5ß8
Ο Ζθßγγλιοò γßνειαι ιεροκηρυκαò στη
Ζυρßχη. Ο Λουθηροò κληιευετατ σιη
Ρωμη. Ο ΜελÜγχ8ων γßνετατ καθηγηιηò
οτη ΒττεμθÝργη. Α. Ντε ΣÜρτε, ΙΙ
ελεημοσýνη. ΤττσιÜνο, Η ανÜληψη τηò
Θεοτüκου. ΓÝwηοη του ΤτντορÝτο.
ß5Ι9
ΚαταδτκÜΖοντατ or απüψετò του
Λοýθηρου, Ο Ζθßγγλιοò προκαλεß την
αΠαΥορευση tου κηρυΥματοò υΠερ των
συγχωροχαριιþν σιο εκκληοßασμα ιηò
Ζυρßχηò. Ο ΜαγγελÜνοò ξεκινÜ ιο
ταξßδι του yra ιον περßπλου τηò Γηò.
ΚορÝτΖτο, ΝΙυστικüò γÜμοò τηò Αγßαò
Αικατερßνηò. ΧολμπÜτν, Πορτρετο του
Αμερμπαχ.
,ι
52ß
Ο Δουθηροò αφορßΖεται απü τον πÜπα,
ΜακιαθÝλι, Διαλογοι περß ιηò τεχγηò
του πολεμου. Νιßρερ, Ο Üγνωσιοò.
ΧολμπÜιν. Ο Χριστüò νεκρüò.
Ι522
Ερασμοò, Συνομιλßεò.
ß 523
ΧολμπÜτν, Πορτρετο του Ερασμου.
t525
Α. Ντε Σαριε, Madonna de] sacco.
Ι526
ΤττστÜνο,Η Παρθενοò του ΠÝΖαρο. Α.
Ντε ΣÜριε, Ο ΙWυστικüò Δεßπνοò.
Ντßρερ, Οι Απüστολοl.
ß528
ΓÝwηση του ΒερονÝΖε.
ß53ο
ΚορÝτΖτο, Η Üγια γýχτα, ΤττστÜνο, Ο
Αγιοò Πετροò μÜρτυραò.
ß53Ι
Μαργαρßια ιηò ΝαθÜραò, ΚαOρεπτηò τηò
αμαρτωληò ψυχηò. ΜτχαÞλ Αγγελοò, ΙΙ
νýχτα και η αυγη, ΤττστÜνο, Αμοò
Ιερþνυμοò.
,ι
532
Ραμπελε, ΧρονικÜ του Γαργαντουα.
ß539
Ο ΜερκÜτωρ συνιÜσοετ ιο χÜρτη ιου
Κοσμου.
ß54ο
ΤιιστÜνο, Παρουσßαση του Βρεφουò
Χριστου στο ναü.
ß 54Ι
ΜιχαÞλ Αγγελοò, Η ιελευιαßα κρßση
στην ΚαπÝλα Σιξτßνα. ΓÝννηση του
Δομηνικου Θεοιοκüπουλου (ΓΚρÝκο) σιο
ΧÜνδακα τηò Κρητηò.
Ι543
ΚοπÝρντκοò, De revo]utionibus
1544
ΓÝννηοη ιου ΤορκουÜιο ΤÜσο. Τοελßνι,
ΠερσÝαò.
Ι547
Ο ΜιχαÞλ Αγγελοò αναλαμθÜνετ ιη
δτευΒυνση των Ýργων οτον Ayro ΠÝτρο,
ΓÝwηση του ΘερθÜντεò,
Ι548
ΤιιστÜνο. Εφιππο πορLρετ.ο ιου
Καρüλου Κουßντου. ΤτντορÝτο, ?ο
0αýμα του Αγßου Ι\[Üρκου.
ß553
Νττ ΜπελÝ, Αρχαιüτητεò mò Ρþμηò.
ß554
ΒερονÝΖε, Ο Δßαò και ακεραυνþνονταò
tlò αμαρtlεò.
ß555
Ο Μιχαηλ Αγγελοò αρχßΖει ιο Ýργο ιου
Ο ενταφιασμüò. ΓÝwηοη του ΜαλÝρμπ.
ß56Ι
Γκουτιοταρντßνι, Ιστορßα τηò 1τα,λßαò.
Ι562
ΒερονÝΖε, Ο γÜμοò τηò ΚανÜ. ΓÝwηση
του Δüπε Ντε ΒÝγα.
ß564
ΓÝwηση του ΣÝξπτρ και ιου Γαλιλαßου.
Ι567
ΞεκτνÜ η φτετßα ηου ο Δ.
Θεοτοκüπουλοò ΖωγραφßΖει στη Βενετßα,
πτθανüν ωò θοηθοò ιου ΤττστÜνο.
Δημτουργεßται η commedja de]]' arte.
Ι568
ΓκρÝκο, Προσκυνηση των ποιμÝνων.
ß569
ΓÝwηοη του ΚαραΒÜιΖτο.
ß57ο
ΒερονÝΖε, Η ανÜσταση ωυ Χριστοý. Ο
Δ. Θεοιοκüπουλοò στη Ρþμη δÝχετατ την
επτρροß του Ýργου ιου ΜτχαÞλ Αγγελου.
ß573
ΤÜσο, .L' aminta. Ο Δ, Θεοιοκüπουλοò
επτσιρÝφετ για μια τρτειßα περßπου σιη
Βενειßα. ΓÝννηση ιου θεατρτκοý
ουγγραφÝα Μπεν ΤΖüνσον.
ß576
Ο Δ. Θεοιοκüπουλοò εγκαθßστατατ στο
ΤολÝδο τηò Ιουανßαò, ΞεκνÜ η τοπαντκÞ
υερßοδοò τηò καλλττεχντκηò δημιουργßαò
του Ελληνα ΖωγρÜφου, η οποßα θα του
αποδþσετ και ιο προσωνυμτο ΓκρÝκο.
33
ΠροτοπR
ΠετρÜρ>αιò
(1304-1374)
Ιταλüò ποιητÞò, ο πρüδρομοò τηò
ονογεννησιοκþò περιüδου. Σποýδασε
νομιßÜ στο ΙßΙονπελιÝ χαι σιην
Ιßηολüνrα, σλλÜ γρþγορο εγκατÝλετψε
τιò νομιχÝò σπουδÝò γιο νο οφιερωθεß
στη λογοτεχνßα Το Ι327 γνþρισε στην
ΑΟινrüν τη ΛÜουρα, τη γυνοßκο που θο
του ενÝπνεε üλα το ερωττκÜ του
ποιüμοτα. Το t34l τοý δüθηχε το
δüφνινο στεφÜνι τπò ποßησπò στο
Καπιτþλιο. Εγινε γρþγορα δ.üσημοò σε
üλπ την Ευρþηη, ζþιττοò κυρßωò στο
]Ιhλüνο κοι τη ΒενετΙα κοι τÝλοò òπο
Αρßουü, üπου και πÝθανε. Ο
ΠετρÜρχηò θεμελßωσε τη μορφη τηò
σýγχρονηò ποßησηò με το
οριστοýργημÜ του το «Canzoniere»,
στο οποßο εκφρÜφι με καθορüτητο και
ποιητικþ δεξιοτεχγßα τον Ýρωτα ι(οι την
ονθρþπινη ομφιΒολßο, εξυψþνοιττοò
Ýτσι την ονθρþπινη ýπορξη, μÝχρι το
σημεßο εκεßνο üηου θο Βρει στο χρüνισ
τπò ΑνσγÝννησηò την οποθÝωσþ τηò.
Στουò «ΘριÜμΟουò» (ß34Ο,ß374Ι το
μεγüλο θÝμο του «Ganzoniere»
μεταφÝρετοι απü το ουτοΒιογροφτκü
στο οιτ(ουμενßκü επßηεδο, δηλαδÞ
γßνεται ιστορaο üχι μüνο ενüò
ανθρþπου, ολλÜ üλπò τηò
ονθρωπüτπταò, περιλαμΒÜνογτοò μτα
μεγÜλη γκÜμσ συνοισθπμüτων, απü το
σορχικü πüθη μÝχρι την οναζþτηση
χοτοφυγßου στον Θεü. ΑνοκÜλυψε
ηολλü χειρüγρσφσ με Ýργο τηò
κλοσιχþò λογοτεχνßοò και δτχοßωò
θεωρεßται μαζß με τον Βοκüκιο ο
Üνθρωποò που ονοßγει την εηοχÞ τωγ
Ι{Ýων Χρüνων.
34
ΛαυρÝνττοò
ΜÝδκοò
(1449-1492)
Ο σημστττικüτεροò εχπρüσωποò τηò
μεγüληò εμποριßþò οικογÝνειαò απü τη
Φλωρετfτßο. Η οιχογÝνεισ των Jιßεδßκων
εßνοι σγτιπροσωπευτικþ περßητωση
συνýηορξηò τηò οιßοτrομιχηò κσι
πνευμοτικþò λειτουργßοò κοτü το ß5ο
αιþνο, φατνüμενο το οποßο σφρογßζει
τιò χοινωνικÝò κοι πολιτιστικÝò
ολλσγÝò που οδηγοýν στην
ΑνσγÝννηση. Η οικονομικþ τýχη ßοa η
δýναμη των ßßεδßκων αυξþθηκαν
ιδιοßτερο οπü τον ΤζοΒÜνι ντι Ιßßπßτσι
(Ι36Ο-1429Ι, η τρÜπεζο του οποßου
Ýγrνε οιχονομιχü ßδρυμα, Ýνα οπü τα
μεγαλýτερα στην Ευρþπη. Ο
ΛαυρÝντιοò ο Ιßεγολοπρεπþò Ýγινε
κυΒερνþτηò τηò Φλωρεντßοò το ß469,
Οσο σßληρüò Þταν με τουò συγγενειò
του τüοο προσηλωμÝνοò üτον στο
στüχο του για τπν προστοσßο των
τεχνþν ßο. των γρομμüτων. Στο παλüτι
του στεγüτπηκσν σπουδαßοι
εχπρüσωποι του ανογεννησιοκου
ηνεýμοτοò, οπü τον ΜποτßτσÝλι μÝχρι
τον Βερüκιο κοι απü το γλýητη
ßßΙπενεντÝτο Ντο ßΙαßÜνο μÝχρι το
φιλüλογο Πολισιüνο. Ο ßδιοò ο
ΛουρÝντιοò Ýγραψε σηματ.τrκÜ
λογοτεχνικÜ Ýργο κοι ονομφισΒþτητο
εßπροσωπεß τη μεγüληò σημοσßοò
διασýνδεση του οναγεννηστακου
φοινομÝνου με τιò πολικÝò ουλÝò.
ΔεονÜρτπο
ντα Βßνεστ
(1452-1519)
tτολüò ζωγρüφοò, αρχιτÝκτονοò,
εηιστþμονοò χοι συγγροφÝοò, γιοò
ενüò συμΒολαιογρüφου απü το Βßτττσι
τηò Φλωρεντßοò. Αρχτσε την
κολλιτεχνιχþ του δροστηριüτπτο στη
Φλωρειττßο ωò Οοηθüò στο εργαστþρτο
του ζωγρüφου Βερüτιο τοι πþρε τιò
ΒασιßÝò γνþσειò ποραχολουθþιττσò
μαθþμοτα φημισμÝνων δασχÜλων τηò
εποχþò, ονüμεσü τουò κοι του Ελληνο
φιλüσοφου ΙωÜννη Αργυρüπουλου,
Απü το ß482 þτσν στην υπηρεσßα του
ΛουδοΒßχου Σφüρτσα οτο ΙßιλÜνο. Το
ß5ß3 τοξßδεψε στο Βοτιßαυü
ελπßζοντοò νο χερδßσει την εýνοια του
πÜπο Ι, σλλÜ απογοητευμÝνοò
απü τιò^Ýοι.τοò
ßντρτγκεò Ýφυγε και οπü το
Ι5ß? Ýζησε στην ουλþ του Φραγκßσκου
Α'στο Παρßσι, üπου κοι πÝθανε.
ΣημοντικÜ Ýργα του: η «Τζοχüτ.ßσ», η
«Ποναγßα των Βρüχων», η «Πονσγßο με
τον Ιησοý», ο «]ιßυστικüò Δεßπνοò».
Προγμοτοποßησε σημαντικÝò Ýρευνεò
μηχονικþò, ανοτομßοò, οπττκþò,
χπμεßαò, γεωλογßαò ιοι οστρονομßαò,
ενþ σχεδßοσε ιπτüμενεò μηχαγÝò,
ναυττßÜ εργαλεaσ, πολεμικÝò μηχονÝò,
Εßναι μßο οπü τιò σημοιτττχüτερεò
κολλττεχγικÝò και επιστημονικÝò
μορφÝò τπò ΑναγÝγνησηò. l/ßÝσω τηò
ζωγροφιχftò αναλýει κοι λýνει
ΙιεηιστημονΙκü» προΒλþμοτα, üπωò τΙò
σχÝσειò μετσξý των μεγεθþν, των
σχημÜτων, την προοπτιßþ χ.λπ.
Δτοτýπωσε 3ασικÝò αρχÝò τπò
Φυσικþò, üπωò τιò ορχÝò τηò δρüσπò
κοι τηò οτττßδρασηò, τηò σýνθεσπò των
δυνÜμεων και τηò οδρüνεισò, την ορχιß
τηò λεττουργßοò του σκοτεινου
θολÜμου κατ την ορχþ τηò
κυμοτοειδοýò χßγησηò με τπν οποια
μετοδßδετατ το φωò.
Αλμπρεχτ
Ντßρερ
(1471-152Β)
Τερμανüò χαρÜκτηò κοι ζωγρÜφοò,
γεννημÝνοò στη ΝιρεμΒÝργη, απü τουò
πΙο σημαντΙΙ(ουò εΧπροσωπουò τπò
καλλιτεχυκþò ονσγÝγνησηò του ß5ου
κατ του Ι6ου οιþγα. Σε νεαρÞ ηλικßα
ταξßδεψΕ ηολý τßαι κυρßωò στην Ιτολßο,
χατÜ το διÜστημσ ß494.1αr7,
γνωρßζονταò Ýτσι το αναγενγπστοßü
κßνημα στιò πηγÝò του. Αφομοßωοε Ýτσι
τσ χαρακτηριστιχü τωγ Ιτολþυ
δημ!ουργþν, εντüσσοντÜò το στο δικü
του λεπτομερÞ ρεαλτσμü. Ερεýνηοε χτ
αυτüò το ουθρßßπτνο σþμο,
εμΒαθýνονταò στιò ιδÝεò χαι τουò
τρüπουò τηò κλασικþò ελληνικþò κοι
ρωμαßκþò ορχοτüτητοò.
χυρßωò με το ζÞτημο των^σχολþθηκε
οναλογιþν,
επεξεργοζüμενοò αρχαßο μοτßΒα μÝσω
νεüτερων μεθüδων, παρüμοιων με του
θτσ Βaντοι, κοι εοτßοσε χυρßωò στο
γυμνü. Εργα τουΞ
«Αυτοπροσωπογραφßα» (ß 5ΟΟΙ, «Η
προσκýνησι των Ιßüγων» ßΙ5Ο4Ι,
«Αποßüλυιβη,, ßß498l. Ητογ οπουδοßοò
χαρÜ.ßτηò κατ το Ýργο του
περτλομΒÜνετ ξυλογροφßεò,
ελοβγρσφßεò, σχÝδια ßαι
εικογογροφþσειò ΒτΒλßων, ενþ με το
Ýργο του δημιοýργποε στολþ
προσωπογραφaοò t(ar τουτüχρονα
θεωρεßται ο θεμελτωτþò τηò
ξυλογραφßσò.
Ραφαýλ
ΣÜντστο
(14Β3-1520)
Ιτολüò ζωγρÜφοò ι(σι αρχιτÝκτονσò.
Τεννþθηχε στο Ουρμπßνο. ]rοθητþò
του Περουτζßνο, þτσν οπü το Ι5Ο3 Ýωò
το Ι5Ο8 στη Φλωρειττaο, üπου δÝχτηκε
την επιρροü του Ντα Βaιττστ κστ του
Ιßιχοþλ ΑγγÝ^ου. Αφοý χλÞθπκε
Ρþμπ το Ι5Ο8 οπü τον πÜπο Ιοýλιο Β',
Ýπειτο απü πρüσχληση του JιßπρσμÜγτε
|του οποßου þταν μαθπτþò ωò
ορχιτÝκτογοòΙ, διαrßüομησε το
δτομερßσμοτα του Βοτικανοý κοι, με
πορογγελßο του ΛÝοντοò !', τιò στοÝò
του Βοτικονοý. Με το θÜνατο του
ΙθπραμÜγτε, τον οντικοτÝοτησε στην
επßΟλεψη των εργασιþν γιο την
ονÝγερση του νοοý του Αγ. ΠÝτρου. Ο
Ροφοüλ δημιοýργησε Ýνσ ýφοò
ΒαασμÝνο οτην ορμονßα των χλοσικþν
μορφþν, στην κσθαρüτητα τηò
σýνθεσηò κοι τηò δομÞò του χþρου ßαι
στπ φυσκüτητο. Η τκσνüτπτο νο
υιοθετεß ßατ να εμΒÜλλει στο Ýργο του
το ßυρßαρχο ρεýμστο τηò εποχþò,
ιδßωò των Φλωρεντιγþν δημιουργþν,
χαθιστÜ τον ΡοφοÞλ ßορυφοßο
προσωπιχüτητο τηò οναγεννπσταßþò
τÝχγηò. Το μεγολýτερο Ýργο του εßνοι
η «Ιßνηστεßο τπò Θεοτüκου» (ß5(Ν,
JΙ/Ιτλüγο, ΙßπρÝραΙ, η «Αποισθþλωσπ»
(ß5Ο7, Ρþμπ, Στοü ]Þποργ.ßÝζεΙ, η
«Παγογßα με τηγ κσρδερlγq» (Ι5Ο7;
Φλωρεντßα, ΟυφßτσιΙ, η «Εριδο των
ΑχρÜντων Ιßυστηρßων» ßß5Ι ß.l5ß 2,
Βστικανü, ΔιομÝρισμο τηò
Υπογροφþò}, η «ΓαλÜτειο» ßß5ßΙ,
Ρþμη, Φαρνεζßναl.
Νκολü
Μακταβüλτ
(1469-1527)
Ιταλüò συγγραφÝοò, πολιτικüò χοτ
ιοτορτχüò, γεννπμÝνοò στη Φλωρεντßο,
ο θεμελιωτüò τηò πολιτιχþò επτστÞμπò.
Ητον γραμμοτÝοò στο συμΒοýλιο των
ΔÝκο τπò Φλωρεντßαò απü το Ι498 Ýωò
σfη το Ι5Ι2 κοι ÝλαΒε μÝροò σε διüφορεò
δrπλωμοττχÝò οηοστολÝò, πüγω στιò
οποßεò Ýκανε Ýπειτα λεπτομερεßò
οναφορÝò. Οτον επÝστρεψαν οι
ΜÝδικοι στη Φλωρετττßο το ß5ß2, ο
ßΙßακιαΒÝλι Ýχοσε το οξßωμα του
γρομματÝο κοι αποοýρθηκε το ß5Ι3
στο αγροχτþμοτα του Αγßου ΑνδρÝα
στην Περκουσßνο, üπου Ýγραψε το «De
p.incipatlbus» (το οποßο στπ συγÝχεια
ονομÜστηκε «Ο Ηγεμþν»l. Στο ß5Ι8
συνÝθεσε την «κωμωδßα του
ΚοΛΛßμαχου κοι τηò ßτο
^ουχρπτßοò»
οποΙο το ß52Ο ονομüσfπιε «Ο
Ιßονδραγüροò»l. ΠÝθσνε ýστερο οπü
λßγο οφÞνονταò την οιχογÝνειü του σε
μεγüλη φτþχετο χοτ Θüφτητßε στπ
ΣÜντο Κρüτσε. Ο ]γΙοιßιοΒÝλτ
αντιλομΒονüτογ την πολιτιχþ ωò
επισfþμη αυτüνομη οπü τßÜθε γεγτrßþ
ηΘικþ þ θρησχευτιχþ οντßληψη του
κüσμου, Ýδωοε μτα ωμþ ονüλυση τηò
ουθρþπινηò φýοηò κοι προþθησε την
ιδÝα τηò ενοποßησηò τηò Ιτολßαò
σýμφωνα με το παρüδετγμα τωγ
ευρωηοßκþν μονορχιþν τπò Δýσηò.
35
 "ηÞ'ft.

#Ε #{,
 Α ΡfαλΙq\ΑDR-ΝΓt( ÞΕΕRΤΙσΙΕ ΗνΙγΙλι
1/τßΒΙ LτCl arag\ΓLI\aNI D(CτΡΕRΞ: tτ ΙΝ Ι

Ι\ΤτΑ Βι κτ:ι - I..Iτιρερ

_}_\.
-,ß ιß'l.+

α.;+;, , 1
.Αριστερü και
δεξιÜ: ο ιηταò που δτασþθηκε. Τα συμπερÜσματα ιηò σý-
Λεονüρντο γκρτσηò μεταξυ τηò ανδρωπομειρßαò kar ιων δεδο-
ζωγραφßζει τα μενων μταò αρΧαταò ΠραΥματεταò σΧεττΚα με την
μÝλη του αρχτιεκιοντκη, τα Βρßσκουμε σιο περßφημο σχÝδτο
ανθρþπινου ιου «homo ad quadratum» και του «homo ad
σþματοò κοι τιò circulum» (εικ. 2). Εδþ ο Δεοναρντο ετκονογραφεß
οναλογßεò μετοξý κατ ια βαστκÜ σημεßα ιου θτιρουθτανοý κετμÝνου: ο
τOυò Βτιρουθτοò περιÝγραφε σιην πραγμαιεßα του ια μÝ-
ιρα του rδavrkou αν8ρþπινου σþμαιοò. συμπεραß-
νονταò üττ Ýναò ανδραò με απλωμÝνα χÝρτα kar ιü-
δτα μπορεß να εγγραφεß εντüò των ιελεßων γεωμε-
ιρτκþν σχημÜιων ιου κυκλου και ιου τετραγþνου.
Στην περßπτωση ιηò μορφηò που Βρßσκειατ μÝσα ο'
Ýναν κυκλο, ιο κÝνιρο ιου ανθρþπτνου σþμαιοò κα-
ιÜ ιον Βτιροýθτο Βρßσκειατ σιον ομφαλü.
Τα δεδομÝνα Γιου παρÝχει ο Βιιρουθτοò Ýχουν ετ-
κονογραφηθεß συχνÜ κατÜ ιην ΑναγÝwηοη αλλÜ
και μετÝπειια, με ελαιιωμÝνα üμωò ατοθηττκÜ απο-
τελÝσματα. Ενα παρÜδετγμα αποτελεß η παραλλαγη

Ο Λεονüρντο ντο Βßντσι πΡιν μΕ߀τÞσ€ι
την §\ιδρþπηγη avomoyia εßχε ασχοfrηδεß μιε
τ,lν τ€χνβf,ογßο ποη€μικþν μηχανþ1/
του «BrτpouΒravou Ανθρþπου» του ΤσεΖαρτÜνο
(Cesariano), που δημοστεýτηκε ιο 1521 (ετκ. 5) και
η οποßα, εκτüò απü μτα αξτοσημεßωιη στýση, χαρα-
κιηρßΖετατ απü υπερΒολτκÜ μακρτÜ χÝρτα kar πüδτα.
Η ατσθητικÜ υετσιικüτερη kar ταυτüχρονα γνω-
στüιερη ετκονογρÜφηση των αναλογτþν ιου Βτιρου-
βrou εßνατ το σχÝδτο ιου ΔεονÜρντο, το οποßο πα-
ρουστÜΖετ ορτσμÝνεò δταφορÝò σε σχÝση με ττò ετ-
κονογραφησειò Üλλων καλλττεχνþν, δεδομÝνου ü-
ττ ο ΛεονÜρνιο χρηστμοποτοýσε ττò δτκÝò ιου με-
ιρßσετò yra να μπορÝσετ να δτορθþσετ ττò ατÝλειεò
του αρχαßου συγγραφÝα. Ετστ μεταθÝιετ το κÝνιρο
ιου «homo ad quadratum» απü τον ομφαλü στο ε-
φηθαßο kar ελαιιþνετ ιο υπερθολτκü μηκοò ιου πο-
δτοý που καταγρÜφετ ο Βτιρουθτοò. ΒαστΖüμενοò
λοτπüν σττò δτκÝò ιου ακρτΒÝοτερεò μειρησετò, ο
ΔεονÜρντο ξεπÝρασε τον αρχαßο κανüνα, ιο δε σχÝ-
δτü ιου αποιελεß ιο ΒρßαμΒο ιηò εμπετρßαò Ýνανττ
τηò ιüιε δταδεδομÝνηò πßστηò οιην αυθεντßα των
αρΧατων συΥΥραφεων.
ο σχÝδτο ιου «Brιpouθravou Ανθρþπου» εß-
var απüρροτα των προσπαθετþν του Λεο-
νÜρντο για μτα ακριΒη ηαρÜοιαση των α-
ναλογιþν ιου ανθρþπτνου σþματοò, Το εν-
δταφÝρον αυτü yra μαθημαιικη ακρßΒετα ο-
φεßλετατ, μεταξυ Üλλων, και στο μεγÜλο κυροò που
εßχαν ιüιε or εφαρμοσμÝνεò επτσιημεò kar, λüγω

38

αυτþγ or Ýν\¼τεò του ΜÝιρου r<ar ιηò Γεωμετρßαò.
Παρüμοτεò προσπÜ8ετεò yra ιη θεμελßωοη ιων
εΙΚαστΙΚων ιεΧνων εΙναΙ Υνωστεò αΠο ιην apxaro-
ιηια: με τον ορθο_\ογιομü των μετρηοεων μπορου-
σαν καιÜ ιον Φιλüοτlητο και or ετκαοττκÝò τÝχνεò
να πληστÜοουν ιο «Λüγο,) και μÝσω αυτου μτα αν-
θρþπτνη δραστηρτüτητα θεωρουμενη ανþτερη, Σ'
αυιÞ την παρÜδοση στÜθηκαν kar or καλλτιÝχνεò
kar οτ θεωρηττκοß ιου τταλτκου 15ου ατþνα, or ο-
rιoior επτχεßρησαν να εφαρμüοουν την υψηλη
σιÜθμη ιων εφαρμοσμÝνων επιστημþν kar στη Ζω-
ΥραφΙΚη.
Ειστ επτχεßρησε κα1 ο Λεüν Ιν[ταιßστα ΑλμπÝρ-
ττ να ετσαγÜγετ μτα «επιστημοντκÞ» θεμελßωση ιηò
Ζωγραφτκßò σια δýο πρþια ΒτΒλßα τηò πραγματεß-
αò του «Περß Ζωγραφικßò»ι ιου 1435. Kar Üλλοι ε-
τßμηοαν ιτò προσπÜθετεò yra την επßτευξη μαδη-
μαιτκηò ακρßΒειαò στη Ζωγραφικη, ευνοþνταò ττò
__+,γß } " *}"r
"τ.Τß, Þι,r,§^-,
Στη μÝση,
εργασßεò των ΖωγρÜφων που δουλευαν με κανüνα πορολλαγÞ του
kar διαβηιη, στηρτΖüμενοι σιη Γεωμειρßα, ιην «ΒΙτρουβΙανοý
Αρτ8μητικη και ιην Προοπττκη. Την «ανυψωοη» ΑνθρþπΟυ» οπü
ιηò Ζωγραφτκηò μÝσω μαθηματτκþν μεθüδων υπο- ΤΟν Cesariano
στηρτξε kar ο ßδτοò ο ΛεονÜρντο: ο Αρτ8μüò kar ιο (1521)
ΜÝιρον, ωò συνþνυμα ιηò Αρτθμητικüò.κατ ιηò Γε-
ωμειρßαò, εγγυþνιατ κατ' αυιüν μιαν υψηλß Βε-
βαιüιηια κατ θεμελτþνουν ιην πρωταρχτκη βÜοη
τηò Ζωγραφτκηò. ΚαιÜ ιο 16ο ατþνα ακüμη συντ-
οτουσαν τον εξευγεντσμü τηò Ζωγραφτκηò μÝσω ιηò
Αρτθμηττκηò Kar ιηò Γεωμειρßαò, Η ßδτα αυτη τδÝα
ιηò ανυψωσηò των καλλτιεχντκþν δρασιηρτοιηιων
μÝσω ιων Βειτκþν επτσιημþν Þταν σιη βÜση κατ
ιων αρχτκþν ανθρωπομετρτκþν μετρßσεων του Λε-
ονÜρνιο το 14Βθ. Η τδÝα ιοý εξευγεντσμου ιηò τÝ-
χνηò δτÜ ιηò επτσιημηò ιην οποßα παρÝλαSαν απü
ιην αρχατüιηια, θρßκε απηχηση οτον κüομο των r-
δεþν των καλλτιεχνþν του ΚουαιροτσÝντο, του ττα-
λτκου 15ου αιþνα. ΚαλλτιÝχνεò üπωò ο ΛεονÜρνιο
Η οισδητικü π€ιστßκüτερπ και τουτüχΡονα
γνωστüτ€ρη òικονογρÜφησπ των εναßΙογιþν
του ΒιτροýΒιου €ßναι το σχÝδιο του ΛΕονüρντο
καιÝληξαν, ýσιερα απü επτσταμÝνεò Ýρευνεò ιων
οχεττκþν τδεþν kar δεδομÝνων που μαò κληρονü-
μησε ο αρχαßοò κüσμοò, σε ουμπερÜσματα τα οποια
υπερÝΒατναν κατÜ πολυ ττò προεργαστεò ιου εßχαν
Yrvεr στην αρΧατοτηια.
Η συμΒολß του Ντßlερ
Or εμπειρßεò ιου ΔεονÜρντο απü τον αρχαßο Κα-
νüνα Αναλογιþν του Βτιρουθιου καθþò kar των ε-
ρευνþν του πÜνω στο ανδρþπτνο σþμα ανιιστοι-
χουν, καιÜ κÜποτο τρüττο, σιτò δραστηρτüτηιεò ιου
Αλμπl»χτ Ντßρρ, που γεννηθηκε το 14?1 σιη Νι- )
39

,ι
:Ι
:\
Η «Λουτρüρισσο»
του Ντßρερ Ýγινε ρεμΒÝργη. Θα μυορουοε κανεßò να μτλησετ yra πα-
εκ τOυ φυσικοý ρÜλληλη εξελιξη, δτüττ υστερα απü Ýναν αρχτκü
προσανατολτσμο προò τα δεδομÝνα τηò αρχατüτη-
ταò, ο Νιßρερ προσπÜΒησε, üπωò πρτν απü λßγα
χρüντα kar ο ΛεονÜρντο και με τα rδra κßνητρα, να
ερευνηοει με επτστημονικÜ κρτιηρια ιο ανθρþπινο
οωμα. Πραγμαιτ, μποροýμε και στην περßπιωοη
του καλλτιÝχνη απü ιη ΝτρεμΒÝργη να δεωρησου-
με üττ δεν ανακÜλυψε kar δεν τελετοποßησε ιη δε-
ωρßα των αναλογτþν ιηò αρχατüτηιαò ορμþμενοò
μüνο απü καλλτιεχντκÜ- πρακττκÜ kprιnpra, αλλÜ
Ο Ντßρε τεfrειοηο*ι"ια€ τη €ωρßα
¾ γ a\l§m§yi \Ý τηζ αβΧαιeΣΓlξαζ μ€ βÜσrι τα
αßτcº α γßα τ§ν «€ξ€υγ§νισ}.ιο» ταò τ χψηζ
40
Kar με βÜση ιο αßτημα yra ιον «εξευγεντσμü» ιηò
τÝχνηò. Σιον ιομÝα αυιü ο Νιßρερ Ýφιασε σττò ßδτεò
λυσετò με τον ΛεονÜρνιο, αν και üχτ σε üλα τα ση-
μεßα. ΠÜνιωò. μc χαρακιηριοιικη γερμανικη μονßα
yra τη λεπιομÝρετα, με ττò μελÝτεò ιου πÜνω οττò α-
ναλογßεò ΕεπÝρασε ττò αντlστοτχεò προσπÜδετεò ιου
μεγÜλου Ιιαλου προδρüμου ιου.
πωò ßοωò κανÝναò Üλλοò Γερμανοò καλ-
λιτÝχνηò οτο χÜραμα ιηò νΓαò εποχηò. ο
Νιßρερ Ýστρεψε το ΒλÝμμα του προò την
[ταλßα κατ την ιÝχνη τηò μειÜ το τÝλοò
ιηò μαOητεßαò του. Ετστ λοτττüν στα χρü-
vra τηò σπουδασττκηò ιου περτυλÜνησηò Ýφιασε
yra πρþτη φορÜ το 14θ411495 οιη χþρα,υüττα των
Αλπεων. Γτα μτα δευτερη φορÜ Ýμετνε οτην Ιταλßα
τα χρüντα 1506 Ýωò Ι507. Τα δυο αυτÜ ιαξßδτα επη-
ρÝασαν γεντκÜ ιτò θεωρηττκÝò απüψετò ιου πÜνω
στην τÝχνη kar τδταßτερα ττò μελÝιεò ιου ιιÜνω οιτò
αναλογßεò ιου ανθρþπτνου σþμαιοò. ΠρÜγμαιτ, αυ-
τÝò οτ Ýρευνεò αποιελουν Ýνα σημανττκü τμημα του
συνολτκοý δεωρηιτκου Ýργου του, Ο Νιßρερ πλη-
σßασε απü δταφορειτκη σκοπτÜ ιο πρüSλημα: πρþ-
ιον δοκßμασε, ακολουθþνταò ιην παρÜδοοη των εγ-
χετρτδßων καιασκευηò που χρησιμοποιουσαν οτα
μεσατωντκÜ εργοτÜξια (Bauhýttenbucher), να ε-
ξτχντÜοει ιο κÜλλοò του ανθρþπτνου σþμαιοò με ιη
βοηθετα γεωμετρτκþν καιασκευþν. Δευιερογ εν-
δταφÝρθηκε για ια αρχαßα γλυπτÜ, σιο μÝιρο ΒÝ-
βara που αυιÜ Þταν προοιιÜ, τα οποßα ιüιε δεω-
ρουνταν πρüιυπα. Τρßτον, προσπÜθησε να θεμε-
λτþσετ το κÜλλοò ιηò ανθρþπτνηò μορφηò oxr μü-
νο με ΒÜση ιο παρÜδετγμα ιων αρχαßων γλυπιþγ
αλλÜ κατ ιων Ýργων ιων Ιιαλþν συναδÝλφων του,
τα οποßα του ησαν γνωσια. ΤÝταριον, χρηστμοποßη-
οε ωò θÜοη yra ιτò αναλογßεò ιου ανθρþπτνου σþ-
μαιοò, προπÜντων οια πριι)τα ιου Ýργα, τον Κανüνα
Αναλογτþν ιου ΒτιρουSιου, Και, πÝμπιον, σιτò
σπουδÝò ιου γυμνου üπου Ýπατρνε akprΒn μÝιρα, ü-
πωò πprv απ' αυιüν ο ΔεονÜρντο, ξεπερνþνταò ιον
üμωò καιÜ πολυ σιο σημεßο αυιü, καιÝληξε σιη δη-
μτουργßα ε,υüò ευρυιατου φÜοματοò δταφüρων τυπων
αναλογτþν του γυνατκεßου και του ανδρτκου σþμα-
ιοò. Οι δταφορειτκοß αυιοß ιυποι αναλογτþν εßδαν,
ωò γνωσιüν, το φωò ιηò δημοοτüτηιαò το 152Β στο
βιβλßο του με ιον τßιλο «ΤÝοσερα βιβλßα περß των
ανθρωπßνων αναλογτþν». Ττò πÝνιε αυιÝò δυναιü-
ιητεò που αναφÝρθηκαν οχειτκÜ με την ατσθηιτκη
θεμελßωση ιων αναλογτþν του ανθρþτιτνου σþμα-
ιοò, ο Νιßρερ ιτò μελÝιησε εξανιληττκÜ καιÜ δτα-
φορειτκουò τρüπουò. Και ΒεΒαßωò συνδυασε ιτò δια-
φορεò δυνατüτηιεò σε πολλÝò περττιτþοειò μειαξυ
ιουò. Τα γνωοιüιερα παραδεßγμαια ιηò μεθüδου
υου ακολουθησε εßνατ διÜφορα σχÝδτα Kar χαρα-
κιτκÜ ιων αρχþν ιου 16ου αιþνα, üιου ο καλλττε-
 Ι

-:Jil..,:?, jι

«Oι Λουüμενεò»,
ιη με στη ΝιρεμΟÝργη μüλιò σττò αρχÝò ιου 1Βου αιþ- 0 Ντßρερ Ýκλιγε
-_]]ι,ιι,,Γ)γησε ιτò μορφÝò ιου με βοηθετα
,
να, Mro Üλλη δυναιüιητα μελÝτηò ιου γυμνοý πα- πρOò το γυναικεßο
,,: ] _], κtιι(ιοΚευων, σιηρτΖομενοò ταυτοΧρο-
_. _

:, , _ :, ._:ιιιι ιιγα_\ματα. ρεßχαν ΒεΒαßωò τα λουιρÜ, και μÜλλον Ýνα ιÝιοιο γυμνü
, _, , θεμα απετκονßΖετ Ýνα ιßχÝδτο του Νιßρερ του 1496, οτ
.,. _- . , : ,:,ßι ει,ιισχüληση του Ντßρερ μc ιο
Ι . _ , ,. ,, _ ,:, ]_: ..". r! Cj( ]Lιαιοò ηιαν ιο σΧÝδτο ιου «Λουüμενεò» (ετκ. 7), ιο οποßο ιαρουστÜΖετ πολλÜ
γυνατκεßα γυμνÜ ιαυιοχρüνωò. ΔτÜφιιρα Üλλα σχÝ-
""_ιr.-.),_
,\,, κ,:ß_ .,,,,ß, ι,ι\ι _\ιγα τα αποδεδετγμÝνα
.._: :1(ι ΙΠζ Πρ, ,ßΙßΙlò :ι],ι\Ι]ò ιου
καλλτιÝΧνη, Που Ý- δra kar χαρακιτκÜ ιηò δεκαειßαò του Ι490 μαò οδη-
, ],.ιι\, |ιε Ζι,ι\,ιCΔ,ο μι_τ.,:aß:aι ιιΠορουμε να υΠοθÝ- γουν οιο συμπÝρασμα üττ ο Νιßρερ σχεδßαοε σε πε-
, _|1ε Οι1 ιτò Πρßτιε( ιιε_\ßιa( ιΟL ΙΙò εΚανε «εΚ του ρτορισμÝνο αρτΒμü γυμνα εκ του φυστκου κατ üιι, σε
;1κου),. _\ιοδετκιικο οιοß\εlο ει\,òι1 Ýνα σχÝδτο, ανιτδταοιολη προò τον ΛεονÜρνιο ντα Βßντστ, εκεß-
1t93. ιl _\εγομει-η «,_\οιιραρτοοι1,, (εικ. 6). Κατα νοò Ýδνε και σιο γυνατκεßο σþμα μεγÜλη .rροοο*rr. )
,ιι
'. : πτθòιτ-üτι-ιια ο Νιßρερ sρηστμοποlιισε ωò μο-
,.,. ιο yra ιη σπουδη αυιη
μτα πορ\,ιl. δτοττ στÝδτα ι |J* §ßδζ ß-' ν ß * 'ß| * Ιl§ßºr_}{τ
ι-, *\f
_*:ιßιοοιaι σε Ζι,ινταιÞ μο\,τÝλο. lδιαßιερα οια\- προ-
},.,ιßιι γlα yuνarKεro γυμνü, γυρ0) οια ιÝ_\η του 15ου '{Ιß ß ß
'{
ß{*Χ Ε r a:η9_ §| :
'{
ι:ι Νιρε:μθεργη, την τιαιρßδα ιου, ηιαν μÜλ-
|\,ßι σι11 *Γ' Ωζ ξ μ *ν { τ:ν*ιj &-}{jξ:ßÝß]
,_ ,, ιιt)υι òτιο \τι
πραγμαιοποιηθουν, ΜαΒηματα σχε-
ι, _ 1ιπροσιòι σε ΖO]νταγü γυμνü μονιÝλο ουνανιÜ-

47
 Η «Μεγüλη
Ευτυχßο» Þ
«ΝÝμεσιò».
Χαλκογραφßο του
1 501 -3.
Στη μÝση,
εμφOνειò 0ι
«βιτρουβιονÝò»
αναλογßεò οτο
«Προποτορικü
ΑμÜρτημο»,
χαλκογραφßα του
,ι504

Το γεγονüò αυτü εξηγεßιαι και απο τιò οεξουαλικÝò

προιτμησετ( ιων δυο καλλιιεχνþν, δτüιτ or ομοσε-
ξουαλικÝò ιÜοετò ιου ΛεονÜρντο ανιτκαιοπιρτΖονιατ
Üμεσα -üπωò εξαλλου και του ΜυαÞλ Αγγελου-
οτην προτßμησÞ του στην απεικüντση ανδρτκþν
μορφþγ ενþ yra τον Νιßρερ, λüγω ιου ειεροοεξου-
αλτκου του προοαναιολτσμου, Ýναò αποκλετσμüò
ιου γυνατκεßου γυμνου ηιαν αδτανüηιοò.

r μελÝιεò γυμνου ιου Νιßρερ -üπωò εξÜλ-

λου και Üλλιυν καλλτιεχνþν- υπηρειου-
σαν κυριωò ιον καλλιιεχνικü οκοπü ιηò
πτστηò απüδοσηò ιου ανΒρþπινου σþμα-
ιοò, δηλαδη τηò μορφολογτκηò ακρßθεταò.
Εντουτοτò, η σωσιÞ απüδοση ιηò μορφηò, που μπο-
ρουσε να ειττευχθεß χÜρη οτη μελÝτη του γυμνου,
δεν ικανοποτουσε μιαν Üλλη αιατιηοη που στηρτ- kar μÝσω αυτου οε μτα αιιθρþπτνη δραστηριüιητα
Ζüταν σττò αρχαßεò πηγÝò Kar σιην τταλτκη θεωρßα
που θεωρεßιατ α\(Dτερη. Αυιη η ανυψι|]ση τηò τÝ-
ιηò τÝχνηò, δηλαδη ιην κανονιστικη ορθüτητα. Ειστ
χνηò χÜριτ οτο ΝΙÝιρο -και ιο ßδτο τσχυετ yra ιη γε-
εννοουμε Ýναν ατσθηττκü κανüνα δεωρηττκηò κατ ü-
ωμετρικη ΚαιασΚευη Που εΙναΙ αΠαρατιηιη Yra ιον
xr εμπετρτκηò προÝλευοηò, ο οποßοò επßσηò βασιΖε-
καθορτι;μü του ΜÝιρου- υπηρχε ηδη ι,-ιò τδÝα στη με-
ιαι οιο μÝιρο τηò ανθρþπινηò μορφηò, δτüττ, üπωò σαιωνικη Γεωμειρßα ιων εγχετρτδßων κατασκευηò or-
εßδαμε προηγουμενωò. μüνον με ιο ΜÝιρον, δηλαδη
κοδομþν και ηταν ωò εκ ιουιου γνωοτη οιον Ντßρερ
ιη ουμμειρßα, ουμμειÝχετ ο καλλτιÝχνηò οιο Λüγο απü νωρßò. Ομωò μüνο υστερα απü ιο ιαξßδτ του
στην Ιταλßα ιο 1494,/ι495 και τη συνÜνιηση
του με
ι μ€R€τ€ζ τ ν flVanΟyl ν {οιß ºßρÝρ τον Ιιαλü καλλττεχνη ΠÜκοπο ντε ΜπÜρμπαρτ οτη
ΝιρεμSÝργη το Ι500 φαßνειατ üιτ ο Ντßρερ συνετδη-
ξεηερν νε ε ακρß ß€ α τιζ Για $ierε ò,{ τοποßησε ιην ανÜl,κη μταò κανονlοττκηò αισΒηττκηò.
ßºβ§§η €ß€ζ §*ý ft g"ιg τß Καß §§iJ €§ΧΙ ν;* οιηρτΖομενοò σιην τιαλτκη θεωρßα τηò τÝχνηò Kar
στιò πρþιεò δταιυπι,ισετò τηò στην αρχαßα γραμμα-
τεßα. Αυιü ιο orιoio επßοηò ενßσχυσε την αναΖητηοη

42

ιου Ντßρερ πρÝπετ να ηταν η Üρνηση του ΓτÜκοπο
ντε ΜπÜρμπαρτ να αποκαλυψει σιον καλλτιÝχνη α-
πο ιη ΝφεμθÝργη πoro Þταν το οωστü μÝφο ιου ω-
ραßου ανθρþπτνου σþμαιοò. Ακüμη πολυ qιγüτερα,
το 1523, ο Ντßρερ ιτοραπονεßτατ üιτ δεν Βρηκε κανÝ-
ναν ο οποßοò να Ýχετ γρÜψει yra ιο ΜÝτρον του
Ανθρþπου και πωò ο ΒενειστÜνοò Ζωγραφοò ΓτÜκο-
πο δεν θÝλησε να του αποκαλýψετ περτσοüτερα αι'
ü,τ1 μπορουσε να κατανοÞσετ απü δυο σχÝδια που εß-
χε φÝρετ μοΖß ιου. Γτ' αυτü το λüγο αρχßΖετ ο Νιßρερ
να φττÜχνετ Ýναν «Κανüνα του Ανθρþπου» που να
ΒαοßΖετατ σιον Κανüνα ιου ΒτιροýΒτου kar σττò δτκÝò
ιου παρατηρßοετò. Τα πρþια αποτελÝσματα αυιþν
ιων προοπα8ετþν εßνατ or προαναφερ8εßσεò καια-
σκευÝò μορφþν επß ιη βÜοει κýκλων kar τετραγþ-
«Απüλλων κOι
Αρτεμιò».
Ιχνογρüφημα
('Ι501-3) του
Ντßρερ
νων, που συχνα χρησιμεýουν ωò καιασκευασυκü τ-
κρßωμα. Μßα αυü ιτò πρþτεò μορφÝò, η περßμειροò
τηò οποταò οιηρßΖετατ σε μια καταοκευÞ που Ýγτνε
με δταΒßτη περß τα 1501-1503, εßνατ η λεγüμενη
«ΜεγÜλη Ευτυχßα», μτα χαλκογραφßα εξßσου γνω-
στη με το üνομα «ΝÝμεστò» (εικ. Β). ΠροπÜντων τα
περτγρÜμματα των γλουιþγ του κορμοý και του μη-
ρου ακολου8ουν τα υερτγρÜμματα τρτþν κýκλων χα-
ραγμÝνων με δταβÞιη. Εδþ Βρßσκουμε κÜποτα ε-
πrppoi απü ιον Κανüνα του ΒττροýΒτου, üπωò yra
παρÜδετγμα σιτò αναλογßεò του προσþπου, το μηκοò
του ουοßου αττοτελεß ιο Ýνα δÝκαιο του συνολτκου
μηκουò ιου οωματοò.
Εναò παρüμοτοò συνδυασμüò ΒττρουΒτανþν ανα-
λογτþν Kar γεωμετρτκßò κατασκευηò υπÜρχετ kar
σιην περßφημη χαλκογραφßα ιο «Προυαιορτκü
ΑμÜριημα» ιου Ýτουò 1504 (ετκ. 9). ΠροπÜντων η
μορφη ιου ΑδÜμ Ýγτνε με θÜση Ýνα «κατασκευα-
σμÝνο» ανδρικü γυμνü, ιο οποßο πρωιοσχεδτÜστηκε
απü τον Νιßρερ σιην τχνογραφßα «Απüλλων kar
Αριεμτò» του 1501,/1503 (εικ. 10). Η συλληqm ιου
σχεδßου αυτοý, üπου μüνον η μορφÞ του Απüλλωνα
Ýχετ ολοκληρω8εß, ανÜγεται σιο ΒενειστÜνο Ζω-
γρÜφο ΓτÜκοπο ντε ΜπÜρμπαρτ, ο οποßοò με ιη )
Ο ΜιχοÞf, Αγγεfrοò εßχε κüποτ€ π€ι
üτι δεν χρΕιαζüτqν νο κΡοτüει διοΒÞτη
στο χÝΡι γιοτß τον εßχε μÝσα στο μüτι του
43
Ι\ΙτΑ Βιιτττ:ι-Ντιρερ

Η «Μüχη των
θεοτÞτων τηò σετρÜ του εßχε πρüιυπο τον περßφημο «Απüλλωνα
θüλασσοò». Epyg του ΜυελβενιÝρε», ιο φημτσμÝνο Üγαλμα υου εßχε
(14θ4) του θρεθεß, λßγα χρüντα πρτν, νüττα ιηò Ρþμηò Kar μÝ-
Ντßρερ, σντßγροφο xpr το 19ο ατþγα θεωρουοαγ πωò Þιαγ η εγσÜρκω-
χολκογραφßοò του ση ιου αυüλυιου κÜλλουò. Αυτüγ ιογ Απüλλωγα, ο
ΜανΤÝνΙΟ Ντßρερ τον μεταμüρφωσε σε ΑδÜμ χρησιμοποιþ-
νταò επτπλÝον τον Κανüνα ιων Αναλογτþν ιου Βτ-
ιρουΒτου. Μ' αυτüν ιον ιρüπο συνδυÜσιηκαν τα πτο
δταφορειτκÜ σιοτχεßα στη δημτουργßα μταò μορφηò
δημτουργημÝνηò με ιο ΜÝτρον: στοτχεßα απü το
αρχαßο Üγαλμα του «Αυüλλωνα ιου Μπελ3εντÝρε»,
üπωò αυιü ερμηνεýθηκε ατσθηττκÜ απü ιον ΓιÜκο-
πο ντε ΜπÜρμπαρτ, τη γεωμειρτκÞ κατασκευÞ ιου
ανθρþπτνου σþματοò, ιον Κανüνα Αναλογτþν του
ΒττρουSτου kar, ιÝλοò, την καλλττεχντκß επεξερ-
γασßα κατ σýμιηξη üλων ιων υροηγηθÝντων προ-
τυπων και παροιρýνσεων ατιü τον Ντßρερ,
' Mra Üλλη δυναιüτητα θεμελßωσηò τηò ατσθηιτ-

Με τιò θεωρßεò ταυò π€Ρß ανοRαγιþν ο

Αßμπρεχτ Ντßρερ κοι CI ΛεονÜρντο ντα Βßγτσι
Ýδωσον μιο δ€ωρητ|κÞ διüσταση στην τÝχνΓΝ

κηò τηò ανθρþπτνηò μορφηò χρηστμοποßησε ο Ντß-
ρερ σττò μελÝτεò που Ýκανε των σχεδßων Ιιαλþν
καλλτιεχνþν με θÝμαια απü την αρχαßα μυθολογßα,
δεδομÝνου üττ or δτÜφοροι αρχαßοι μýOοτ προσÝφε-
ραν τη δυναιüιηια τηò απετκüντσηò γυμνþν. Σιην
περßπιωση αυιÞ ο Νιßρερ χρηοτμοποßησε σιοτχεßα
απü τη δταπραγμÜτευση αρχαßων θεμÜιων απü τον
ΑντρÝα ΜαντÝντα και τον Αντüντο Πολαγτοιýλο,
or oπoior εßχαν ετκονογραφßσετ καιÜ ια μÝσα του
15ου ατþνα υολλÜ δÝματα τηò αρχαßαò τοτορßαò kar
Η «OρπαγÞ των μυθολογßαò με σχÝδτα που κυκλοφüρησαν Kar ωò
Σοβßνων». Εργο χαρακιτκÜ. Για παρÜδετγμα, σιο σχÝδτο ιου Ντßρερ
(1495) του Ντßρερ
με την «Aprrayn των Σαβßνων»ι (εικ. 11) του Ι4θ5,
θρßσκουμε την επτρροη ιου Πολαγτουüλο σττò αν-
δρτκÝò μορφÝò, ενþ η «ΜÜχη θεοιÞτων τηò δÜλασ-
σαò», του 14θ4 (ετκ. 12), εßναι πτστü ανιßγραφο τηò
ομþνυμηò χαλκογραφßαò του Μα,υτÝντα.
Αλλα παραδεßγμαια αφομοßωσηò αρχαßων προτý-
πων με ιη δταμεοολÜθηση συγχρüνων του Ντßρερ
Ιταλþν καλλττεχνþν εßνατ τα τιερßφημα σχÝδτα «Ο
δÜναιοò του ΟρφÝα» (ΑμΒουργο, Kunsthalle) και
«ΒÜκχοò kar Στληνοß» (Βτενιm, Albertina): kar ια
δυο Ýργα εßνατ ανττγραφα χαρακιτκþν του Μα,υτÝντα.
Με ιην επεξεργασßα ενüò αρχαßου κανüνα αναλο-
γτþν, την αφομοßωση αρχαßων μοτß-θων απü ιο ρε-
περιüρτο Ιταλþν συναδÝλφων ιου, καθþò kar ιτò δτ-
κÝò ιου μελÝιεò γυμνου και ττò γεωμετρτκÝò καια-
οκευÝò ιου, ο Νττρερ μπüρεσε να θÝσετ καιÜ ιη δε-
καετßα 14θ4-1504 ιτò ΒÜσειò για μτα θαθυτερη κατα-
νüηση ιηò ανδρþπτ,"ηò μορφηò. Ομωò αυτü δεν φαß-
νειαι να του αρκουσε. Κυρßωò μειÜ ιο δευιερο ιαξß-
δτ ιου σιην Ιιαλßα ιο 1506-1507 kar μÝχρι ιο θÜνα-
τü ιου σττò 6 Απρτλßου 152Β, αφιερþθηκε πÜλτ σιη
μελÝτη ιων αναλογτþν του ανθρþπτνου σþματοò, ιην
οποßα σκüπευε να ουμπερτλÜβει σε μια πραγμαιεßα
περß Ζωγραφτκηò. Το αποιÝλεσμα üλων αυτþν ιων
προσπα8ετþν yra την εýρεση των σωστþν αναλο-
γτþν εßνατ ωò γνωστüν τα δýο θεωρητικÜ κεßμενα
ιου Ντßρερ, ιο «Περß μειρησεων δτδασκαλßεò», που
εκδü8ηκε το 1525, και ια «ΤÝσσαρα Βτβλßα περß ιων
Ανθρωπßνων Αναλογτþν», που εκδüθηκαν μετÜ το

44

θÜνατü ιου. Σ' αυιη ιη λεπιομερÝοιαιη πραγμαιεßα
ο Ντßρερ δßνει ττò σωματτκÝò αναλογßεò οκτþ αν-
δρþγ δÝκα γυνατκþν kar ενüò πατδτου, συχνÜ ιüσο
οε πρüσθτα üσο kar σε οπßσθτα η πλÜγτα üψη (ετκ.
13). Or πολυÜρτθμεò μελÝιεò ιων αναλογτþν του Ντß-
ρερ ξεπερνÜνε καιÜ πολυ σε ακρýετα ια δεδομÝνα
του Βττρουθτου, κα8þò kar ττò παλατüιερεò προσπÜ-
δετεò του ΑλμπÝρττ και του ΛεονÜρντο.
Ντßρερ ξεπÝραοε τον αρχαßο κανüνα καιÜ
πολυ υεριοοüτερο απü ιον ΛεονÜρντο, ο
οποßοò εßχε προηγηθεß, η δε μειÜφραση
ιηò πραγματεßαò του περß αναλογιþν στη
λαιτντκη γλþσσα βοÞθησε τη δτÜδοοÞ
τηò σε üλη ιην Ευρþπη. ΠρÝιιετ üμωò να οημετω-
θεß üττ η εμμονß ιου Γερμανου καλλττÝχνη σττò λε-
πιομÝρετεò οιο σχÝδτο δεν Βρηκαν την ομüθυμη α-
νιαιüκριση των καλλτιεχντκþν γενεþν που ακο-
λοýθησαν. Γτα παρÜδετγμα, απορρτπτικüò ηταν ο
Ζι,ιγρÜφοò kar θεωρηιτκüò ιηò ιÝχνηò Φεντερßκο
Τσοýκαρτ στην πραγμαιεßα του «ΙδÝα των ΖωγρÜ-
ψυι-. γλυπτþν κατ αρχτιεκτüνων» (1607), ο οποßοò
σ\ετιχα με ιη θεωρßα περß αναλογτþν kar ττò σχε-
τυιεò προσπÜθετεò του Ντßρερ και του ΛεονÜρντο
ιτα Βτιτοτ εγραφε σχειτκÜ: Οι μελÝτεò αυιÝò εßνατ
σε τε_\ευιατα ανÜλυση Üγονεò Kar μικρηò αξßαò και
φαΝ¸ιατ περτερ!¼ απο μßτν Üποψη να αφÞνετ κα-
νεßò ωò υροδιαlραφÝò μαθηματτκουò κανüνεò yra
να δημτουΑττθεß. με κÜθειεò γραμμÝò, με γωντüμε-
τρα Kar με δταΒητεò, μτα ανOρþτττνη μορφß. Την
Üποψη αυτη του Τσουκαρτ ενστερντΖüταν Kar ο Mr-
χαηλ Αγγελοò, ο οποßοò εßχε κÜποιε πετ üττ δεν
χρεταΖüιαν να κρατÜετ δτα3ηιη στο xÝpr γιατß ιον
εßχε μÝσα οτο μÜιτ του. Μ' αυτü θÝβαια εννοουσε ü-
ιr Ýναò μεγαλοφυηò καλλτιÝχνηò, üπωò ο ßδιοò, δεν
χρετÜΖειατ θοηθηματα üπωò η θεωρßα των αναλο-
γτþν, δτüιι ο μεγαλοφυηò καλλτιÝχνηò Ýχετ μÝσα
του ιο ΠραΥμαιτΚο μετρο ιου ωραlου,
Ο Μιχαηλ Αγγελοò, με τη γνþμη του αυτη. πη-
ρε τη θÝση του «χειραφετημÝνου» καλλτιÝχνη, ο ο-
ποßοò χÜρη στην καιαγωγη και την ταχεια κοτνωντ-
κη του Üνοδο δεν χρεταΖüιαν πια τον «εξευγεντ-
σμü» τηò τÝχνηò ιου. Η απüδετξη του επτστημονι-
Κου ΧαραΚιηρα ιηò ερΥασταò ιου, οΠωò τη ΧρεταΖο-
ταν κÜιοιε ο ΔεονÜρνιο με την παρÜθεση λεπτομε-
ρετακþν μελειþν ιων αναλογτþγ δεν ηταν πλÝον α-
ναγκαßα για Ýναν καλλτιÝχνη τηò ολκηò ιου Μτ-
χαηλ Αγγελου. Το ßδιο τσχýετ και για τον Νιßρερ
καιÜ ια τελευταßα χρüντα ιηò σταδτοδρομßαò ιου. Το
üιτ συνÝχτοε ιιò μελÝτεò του επß των αναλογτþν ο-
φεßλετατ οε δýο λüγουò: πρþια απ' üλα, τουò καλ-
λττÝχνεò, üπωò ηιαν ο Ντßρερ kar ο ΔεονÜρνιο, ιουò
δτακατεßχε Ýναò δτδακττκüò οßστροò, δηλαδη Þθε-
λαν να εμθαθýνουν ιτò γνþοετò τουò yra να ττò με-
ιαδþσουν τüσο οιουò καλλτιÝχνεò συναδÝλφουò
ιουò üσο και σιιò μεταγενÝοιερεò γενεÝò. Δευτερογ
με μlα θεωρητικη θεμελßωση üπωò αυτη τηò δεω-
ρßαò ιων αναλογτþν η ιÝχνη θα μποροýσε να δτεκ-
δτκÞσετ μτα ανþιερη δÝση στην κλßμακα ιων πνευ-
μαιτκþν αξτþν. Με ιτò θεωρßεò του Νιßρερ και του
ΛεονÜρνιο η ιÝχνη εμπλουτßσιηκε με Ýνα στοτχεßο
εννοτολογτκü, με μτα πνευματτκη διÜσταση, η ο-
ποßα απü ιüιε αποιελεß συοταιτκü σιοτχεßο τηò. Αυ-
ιη η θεωρηττκη δτÜσιαοη τηò ιÝχνηò Ýχετ μÜλτοια ΑκριβÞò
αναπτυχθεß τüσο πολý σημερα. þστε μτα τÝχνη χω- 0ποτýπωση των
ρßò ανιßσιοτχη θεωρßα να μη θεωρεßτατ ιÝχνη. σναλογιþν ενüò
ΜετÜφραση: Κωνοιαντßνοò Σαρρüπουλοò ! παιδιοý απü τον
Ντßρερ
45
Eπιnpl:ειr
ΙΙ
τηò ΡCεΑτ,ιυ: Δ. ΑρτγροπογΖ\ογ
διευθýιτριαò Ερευι,τßιι, Ε,Ι,Ε,
πü τιò πρþιεò δεκαετßεò ιου Ι4ου ατþνα μÝχρτ το ιÝ-
λοò του 16ου ατþνα η κßνηση τηò ΑναγÝνιmοηò δτα-
γραφει στην Ευρþπη Ýνα τσχυρü ανακαινισιτκü ρεý-
μα ιου ανθρωπτσμου, òινττπροοωπεýετατ σιην Ιταλßα
απü τα Ýργα του ΓΙετρÜρ:αι, ιου ΔÜνm, ιου Τ2τüτο
(Giotto), του ºtημαμποιε (Oimabue), του ΛεονÜρ-
ντο Μτιροýντ (Leonardo Bruni), σιη Γαλλßα απü
τουò ΓΚτγτüμ Φτσü (Guillaume Eichet), Ποοχßμ ντι
Ιν[πελÝ (Joachim du Bellay), ΓΚτγιüμ Ιν[πτντÝ
(Gyillaume Βυdü), ενþ σιη Γερμαιτßα ο Οýρλχ ιφν
ΧÜων (Ulrich νοη Hutten), ο Πüχαν Ρüυλτν
(Johann Reuchlin), ο ΜελÜγχθων (Melanchthon)
Βιβλßο
μαΖß με τον Εlησμο απü το Ρüτερνταμ εγκατντÜΖουν
μαθημστικþν που
εξÝδωσε οτη
ευοχß μειαρρυ8μßσεων. Η κß,τηοη αυτß χαραχτηρß-
Δýση 0 Γεþργιοò ΖειαΙ αΠο 1ζ)τιτκο πνευμα Kar εμπνεεταΙ αΠο την ΠΙ-
Τροπεζοýνποò στη οττò δυνατüιηιεò του αιüμου Kar ιηò ανθρþπτνηò
Ýπειτα απü αξßαò. Οι λüγιοι τηò ΑναγÝνιmσηò ετχαν οαφη επß
προτροπÞ του ¾¾ωοη τηò κρτστμüιηταò τηò εποχηò τουò και τηò αλ-
Βησσορßωνο λαγηò του τρüπου σκÝπιεσθατ που επÞλθε. Η καθτÝ-
46
ρωοη τηò ΑναγÝν,υ-ησηò ωò αυιüνομηò περτüδου τηò r-
οτορßαò ιηò Ευρþιmò' οφεßλετατ, ιην εποχÞ ιου Ρο-
μανττσμου, στον Ελβετü τοτορτκü ΠÜκομπ Ι\[ποýρ-
τοαρντ (Jacob Burckhardt), ο οποßοò στο Ýργο του
Die Cultur des Renalssance ßη ItaLien: Εßη
Versuch (Βασιλεßα, 1860) ειοßγαγε ιον üρο αυιüν
στη νεüιερη τσιοριογραφßα. Σm δτερευιττσÞ του, ο Γ.
Μπουρκχαρντ αποδßδει μεγαλυιερη Βqιυιηια στην
πολτττκη τσιορßα,'πιοτευετ üττ κυρßωò η διÜρθρωση
ιων μτκρþν τταλτκþν κραιτδßων βοÞθηοε στην ανÜ-
πιυξη των δυνατοτητων του αιüμου.
Ωσιüσο, το «πρüΒλημα» τηò ΑναγÝννησηò συ-
γκαταλÝγετατ ανÜμεσα σια αμφτσθηιουμενα θÝμαια
τηò παγκüομταò τστορßαò μÝχρι ττò μÝρεò μαò.'Οτ α-
νττληψετò ιου Μπουρκχαρντ προκÜλεσαν ΖωηρÝò
ουΖηιησετò μεταξý των τοτορτκþν στο 1θο και ιον
20ü ατþνα, επÞλθαν δτÜφορεò αναθεωρησετò üσον
αφορÜ ιο χροντκü υροσδ»ρισμü του Μεσαßωνα και
συνεπþò ιηò ΑναγÝwησηò, η οποßα προÝρχεται α-
πü την εξÝλιξη ιηò μεσατωντκηò κοτνιονßαò,' πτ-
στεýετατ ακüμη üιτ ανÜμεσα οτο Μεσαßωνα και ιην
τταλτκÞ ΑναγÝwηση παρεμθÜλλετατ η Πρωτο-
ΑναγÝwηση (Proto-Renaissance) που ιοποθετεß-
ιαι στη Δýση στο 12ο kar 13ο ατþνα. Τα üρτα τηò
περτüδου τηò ΑναγÝννησηò Ýχουν οαφþò πτα δτα-
χωρτστεß Kar ωò προò το Μεσαßωνα κατ ωò προò ιον
πρþψο Δταφωιτομü, εποχÝò με ττò οποßεò ουνδÝ-
 Καθορτσιτκü ρüλο οτην αναθεþρηση των πολτιτ-
ομτκþν αξτþν την εποχη τηò ΑναγÝwησηò Ýπατξε
η γοηιεßα τηò κλαστκηò Αρχατüτηιαò. Τüοο σιο Βυ-
ΖÜνττο üσο και σιη Δυττκη Ευρþυη η μελÝιη ιηò
αρχαßαò ελληντκηò γραμματεßαò ξεκßνησε οχεδüν
παρÜλληλα. Ο θυΖα,υττνüò ανθρωπτσμüò των ιρτþν
ιελευιαßων ατþνων ιου ΒυΖαντßου, üπωò παρατηρεß
ο Β, ΤατÜκηò, παρουσιÜΖετ μτα χιυπηιÞ αναλογßα
με ιο ουγχρονü ιου τταλτκü ανθρωπτομü.Ο Μπορου-
Ι οΝ αΤνπ Ν J S "SΤηηJ,t ιl. με, μÜλτοτα, να διακρßνουμε διαδοχτκÝò φÜσετò των
ΙΙ§Ι RI S, ò+Ι} ιΤντ VΛ\.ιr αλληλεπτδρÜσεων ανÜμεσα οιο βυΖανιτνü και τον 0 0λλονδüò
ευρωπαßκü ανθρωπτσμü που ξεκτνουν Þδη ατιü ιον ελληνιστÞò
Ι]ο αιþνα,- Σιο ΒυΖÜνιτο παραιηρεßιατ στροφη Ερασμοò
προò ιη μελÝιη ιων αρχαßων Ελληνων συγγραφÝων
kar φτλοσüφων (ΠλÜιωνα, ΑρτοιοτÝλη, Πρüκλο,
Πορφυρτο kar ΙÜμΒλτχο) με τον ΙrοÜwη Ιτολü kar
τον ΜχαÞλ Ψελλü, ο τελευιαßοò, νεοπλατωντκüò
απολογηιηò ιου ΠλÜιωνα, συνεβαλε στην αφýπντ-
οη ιου φτλοσοφτκου πνευματοò Kar εγκατνιαΖετ την
περßοδο ιων συΖητηοεων or οποßεò περασαν και σιη
Δυση μειαξυ ιων οτιαδþν του ΠλÜτωνα kar εκεßνων
ιου ΑρτσιοιÝλη. Απü ιην Üλλη μερτÜ, καιÜ την πε-
ρßοδο ιηò δυναστεßαò ιων Παλατολüγων, η εξαοΒε-
τmμÝνη ΒυΖανιτνη Αυτοκραιορßα Ζετ μτα πνευμαιι-
κη αναΥεννηση οιην ιεΧνη, οιην αΧΙτεκτονΙΚη,
οιη φιλοοοφßα, οτη μουοτκη,' ο Δημßτρτοò Κιτδιß-
νηò προαναγγÝλλετ ιη δυιτκÞ ΑναγÝwηση kar ο
Γαßργτοò Γεμτστüò, κλεß-
ο φτλοσüφοò ιου ΜτσιρÜ,
θηκε αρνηιτκÜ ß
δειτκÜ, παρ' üττ η δταßρεοη ιηò νει αυτη τη οημανιτκß καμπη kar ετσÜγετ με την
Ισιορßαò οε περτüδουò απü πολλουò τστορτκοýò θε- ελληνοκενιρτκη του σκÝψη σιη νεüιερη περßοδο
ιDρεßιατ αυθαßρειη. Το 15ο kar ιο 16ο ατþνα γßνο- του Ελληντσμου. Η παλατολüγετοò αυιη ΑναγÝννη-
νιατ φανερÝò or επτδρÜσετò ιηò ΑναγÝwησηò οτην ση αποδετκνýετ üττ η υτþση ιου ΒυΖαντßου οφεßλε-
Αγγλßα και τη ΦλÜνδρα και λßγο αργüτερα οιιò ιατ κυρßωò σε πολτιτκοýò Kar οτκονομτκουò λüγουò,
σκανδτναβτκÝò χþρεò. Το 16ο kar το 17ο ατþνα η Την «τελευταßα βυΖανιτνη ΑναγÝwησηιι μελÝιησε
\ι,αγÝwηοη θα αγγßξετ με καθυοιÝρηση ιιò χþρεò ο Στßβεν ΡÜνστμαν (Steven Runciman) στο ομþ-
τηò Κεντρτκηò Ευρωπηò, κυρßωò την Ουγγαρßα. νυμο θτΒλßο ιου (Cambridge, ι970), ανιικροýονιαò
_\κüμη θα πρÝπετ κανεßò να Ýχει υπüψη του την ι- ια συμπερÜσματα του fΚτμπüν (Gibbon) yra ιην 0 κορδινÜλιοò
aιlαlιερüτητα ιων οχÝοεων ιου μειαθυΖανιτνοý ελ- παρακμη τηò Αυτοκραιορßαò. Βησσορßων,
,rill\-lKoD χþρου με την ακττνοβολßα ιηò ΑναγÝννη- Συγχρüνωò υροθÜλλειατ η ακμη τηò ΑναγÝwη- εξÝχουσο
,ηò, Οι επτδρÜσειò ιηò τταλτκηò Αναγεννησηò στην σηò του 12ου ατþνα σιη Δυση kar ο δυιτκüò Μεσαß- φυσιογνωμßο τηò
: ,:ιοκρατουμενη Κρηιη οροOειουν Ýνα τδταßιερο ωναò οττò μÝρεò μαò δεν θεωρεßτατ πτα οκοτετνüò. μεταλαμπÜδευσηò
, ι\aro με δικη ιου αυιοιÝλετα σιην rστopia ιηò Με επßκεντρο ιη Γαλλßα και γνþρτσμÜ ιηò ιην ε-
του ελληνικοý
πνευμOτOò στη
πτσιροφη σιτò πηγÝò ιηò ελληντκηò Kar ιηò ρωμαß-
-
.;ιιò λογοτεχνßαò κατ Ζωγραφτκηò,1 ευßσηò η
Δýση
,. ε\_\ηντκου 17ου ατþνα θεωρεßιατ ωò κα- κηò Αρχατüτηιαò, ο 12οò ατþναò υπηρξε περßοδοò
- , η -\τιαγÝννηση στον ιομÝα ιηò νεοελ- ατχμηò στη μελÝιη ιων αρχαßων ΕλλÞνων συγγρα-
-,
: _ ,], jοφlκηò σκÝψηò, üπου με ιη δτδα- φÝωγ σιην οποßα δεσπüΖετ η μορφη του ΠλÜιωνα, ο
-- _- . . θεüτ9τλουΚορι:δαλÝα αντανακλÜτατ ο ΙωÜwηò του Σüλσμπερτ (Salisbury), επßσκοποò
-,-: _,-- - ,] .--,,:,ι ιηò ΠαδοΒαò, Η ιδÝα τηò ανα- τηò Σαριρ (Ohartres), ονομÜΖετ τον Αθηναßο φιλü-
-.
:-.-,:j,
-:
_ _:
-ßοτηθηΚε
με πολλουò ιρüΠουò οοφο «συμμυσιην ιηò αληθεßαò». Την εποχÞ αυιÞ
,!
1,: ß: :_ - , ,.
, _,, : ]ßΟ\,α μταò Πολτττσμτκηò η πο- ενιεßνοντατ η ετσαγωγη ελληντκþν χετρογρÜφων
-\ιτχτι Ξ"-Ξ,Ξ , ],,. _:.ιιò ιιαλτγγενεσßαò, η αναφο- Kar η μεταφρασιτκÞ φτλολογßα σχειτκÜ με ιον ΠλÜ-
ρα στn\- ,Ξ|Ιτ,-.-.-,Τj]]-_ _:-ßò τ,εüιερηò ΕλλÜδαò εßναι ιωνα και τον ΑρτοιοιÝλη, αλλÜ kar γýρω απü τα μα-
απüλυτα δε;_: _!"__: ,:, ,,,α υποκαθτοιουμε ιον ü- θηματτκÜ kar ιτò φυστκÝò επτσιημεò. Σιον ßδτο αυιüν
ρο νεοε_L\mτßι:l. ,] =, ::ι--iιoc με εκεßνον τηò νεο- ατþνα Ýχουμε kar ιο δßαυλο τηò αραθικηò Ιοιτανßαò,
ελληντκηò Αισß:.,-,τΙ_-_-,: aιΙ.,αΙ ιο λιγüιερο ÜοτοΧο. με τον οποßο παραδßδονιαι σιη Δýοη ελληντκÜ κεß-

4º

Βιβλßο που
τýπωσε περßπου
το 1500 στη
Βενετßο ο
Κρητικüò
τυπογρÜφοò
Ζοχαρßαò
ΚαλλÝργηò
μενα μÝσα απü αραΒτκÝò μεταφρÜσετò ß
ακüμη Ýμ-
μεσα, απü φτλοσοφτκÝò ουνθÝσετò, üπωò εκεßνεò του
ΑβκÝγα και ιου Αβερρüη, εξÜλλου σημανιτκÜ
κεßμενα ιων υπομνημαιτσιþν του ΑρτσιοιÝλη σþ8η-
καν μüνο στην qlo-θrkn δτασκευß τουò.
Η συμθολß ιων ΒυΖανττνþν λογßων αποτελεß Ýνα
αναμφτσΒηιηιο κεφÜλατο οτη δτερεýνηση τηò Ανα-
γÝνιmσηò. Οπωò εýστοχα παραιηρεß ο Δ. Α. Ζακυ-
θτινüò, καταρρßπτοντατ τα οτεγανÜ των δýο τμημÜ-
των τηò ευρωπαßκßò πατδεßαò, παρατηρεßτατ ουστα-
σιτκÜ συνÜντηση ιων αναγεννηιτκþν αναΖηιÞσεων
τηò Δýσηò με τον ελληντκü ανθρωπτσμü του ΒυΖα-
ντßου σιο χþρο πρþια ιηò ΒυΖανττνηò Ιταλßαò kar
ýστερα με ιουò λογßουò υου κατÝφυγαν την εποχÞ
τηò Αλωσηò οιη Δýση, Βρßσκονιαò πρüσφορο Ýδα-
φοò για ττò μελÝιεò Kar ιτò αναΖηιησετò τουò. Η Στ-
κελßα, η Απουλßα, η Καλαθρßα δταιηροýσαν την
ελληντκÞ τουò παρÜδοοη kar απü ιην ιελευιαßα
καιÜγονταν ο ΒαρλαÜμ, υυοκινητηò τηò ησυχαστι-
κηò μερßδαò σιη Θεσσαλονßκη, kar ο μαδηιßò του
Λþνττοò ΠιλÜτοò,η or οποßοτ δτÝδωσαν ιη γνþοη
των ελληντκþν οιην Ιιαλßα. ανÜμεσα στουò μαδη-
τÝò ιουò, ο Πετlηρχτò kar ο ΒοκÜτττοò. Η συνÜ-
ντηση ιου Δεοντßου ΠτλÜιου με τον ΠεφÜρχη στην
ΠÜδοβα σημαιοδüιησε ιην αφετηρßα τηò μειÜφρα-
σηò ιου Ομηρου, üπωò kar ια ελληντκÜ του μαθß-
μαια σιη Φλωρενιßα προετοßμασαν ιην εκεß Üφτξη
Η διüδοση του εßf,ηνικοý ονδΡωπισμοý στη
ΔυτικÞ Ευρþππ συν€τÝßΙ€σ€ οποφοσιστικü
στην οικοδüμηση του €ιjΡωποfκοý ποf,ιτισμοý
4Β
του ΜανουÞλ Χρι:σολωlη το 13θ7, ο ΒυΖανττνüò
αυτüò δτπλωμÜτηò, ýστερα αυü τη δταμονη του σιη
Βενειßα, δÝχτηκε πρüσκληση να μειαθεß σιη Φλω-
ρενιßα üπου με την οικονομικÞ ΒοÞθεια ιου ΠÜλα
Σιρüιστ (ΡαΙΙα Strozzi) δημτουργησε ιον πυρηνα
μιαò ελληντκηò θτΒλτοθηκηò. Ο ΧρυσολωρÜò, ü-
υωò εßνατ γνωστü, εγκατνßαοε νÝα μÝθοδο δτδα-
σκαλßαò ιηò ελληντκßò γλþσσαò με ιη συγγραφß
των Ερωτημòßτωη υου υπηρξε εξÜλλου και ιο
πρþτο τυττωμÝνο ελληντκü βτβλßο (1471),üοον α-
φορÜ ιη μειÜφραοη, ο ΧρυοολωρÜò πßσιευε üιτ
πρÝπετ να αποδßδετ κυρßωò ιο πνεýμα kar ιο ηθοò
ιου κετμÝνου. Απü ιον κýκλο του ΧρυσολωρÜ ξεκτ-
νÜ η αναγÝwηση ιων ελληντκþν οπουδþν στην
Ιταλßα kar οιη Ευρþπη, ο ΛεονÜρνιο Μπροýντ ο
Αρειßνοò, πολτττκüò kar δταπρεπηò μαθητηò ιου
ΧρυσολωρÜ, υπηρξε συγγραφÝαò ουνδειτκþν Ýρ-
γων üπωò ιηò flisforia F]orentina, ασχολÞθηκε
με Ζηλο καθþò kar ο ΛορÝντσο ΒÜλα (Lorenzo
ναΙΙα) με ιη μειÜφραση σια λαιτντκÜ αρχαßων kar
παιερτκþν κετμÝνων. Απü ιην Üλλη πλευρÜ, ο trω-
Üwηò Αργυlýπουλοò kar ο ΙνΙιχαÞλ ΜαροýJΙλοò
Ταρχανιþατò υπηρξαν σημανττκÝò φυσιογνωμßεò
τηò αναγεννησιακßò Φλωρεντßαò.
ε αυτÞ ιην πολτιτσμτκß προοÝγγτση, η Σý-
νοδοò τηò ΦερÜραò-Φλωρεντßαò το 1438-
143θ'Ο σßγουρα μπορεß να θεωρηθεß ωò Ýνα
απü ια πro ενδταφÝροντα γεγονüια τηò επο-
χηò αυιßò, γταιß μÝσα σ' Ýνα κλßμα θρη-
σκευιτκηò κατ πολτιτκηò μτσαλλοδοξßαò ηρθαν σε
επαφη η τιαλτκÞ με ιη θυΖανττνß πνευμαιτκη η-
γεσßα, δημτουργþνιαò yra πρþιη φορÜ ανÜμεσÜ
τουò Ýνα γüντμο δτÜλογο." Παρ' üλο που η εκκλη-
στασιτκη προσθγγτση δεν ιελεσφüρησε, οι ουΖητÞ-
σετò, ωστüσο, μεταξυ των σοφþν ιηò Ιταλßαò κατ του
ΒυΖαντßου Ýφεραν ιην σταγÝwηση τηò πλατωντκüò
φτλοσοφßαò σιη Δýση. Ο Γαßργτοò Γεμτστüò llfui-
θοιν, ο Βησσαρßων, ο Γαßργτοò hολÜρτοò, ο Nr-
κüλαοò Σεκουνδτνüò, ο Γαßργιοò ΤραπεΖοýτπτοò,
ο ΙτοÜwηò Αρμ:ρüπουλοò ανÝπτυξαν σιουò Ιτα-
λουò συναδÝλφουò ιουò ιτò φτλοσοφτκÝò kar φτλο-
λογτκÝò τουò θÝσετò. Οπωò εivar γνωοτü, ιο Ýργο
του Γεωργßου Γεμτσιου Περß þν ΑριστοτÝληò προò
ΠλÜτωνα διαφÝρεται συνιÜχθηκε μÝσα σ' αυιü το
Ýνιονα φοριτσμÝνο κλßμα. Με ιον ιρüυο αυιüν ξε-
κτνÜ η προσυÜθετα αποκαιÜσιασηò ιου ΠλÜιωνα
στην Ιιαλßα" κατ μερτκÝò δεκαειßεò αργüτερα ι-
δρýετατ στη Φλωρενιßα η Πλαιωντκη Ακαδημßα,
στην οποßα δßδαξε ο ΙνΙqτßλτο Φττσßνο (Marsilio
Ficino), «οπαδüò ιου θεßου ΠλÜιωνοò» ιον οποßο
Kar μειÝφρασε. ΕξÜλλου, ο Φττσßνο, προσπαθþνταò
να συμSτθÜσετ ιο νεοπλαιωντσμü με το χρτσττανι-
σμü, μειÝφρασε το 14θ2 επßσηò τον Πλωιßνο, ιην
Ýκδοση των ΑπÜντων του ΠλÜιωνα Ýχουμε το 1513
 (.ß

Εργο του Ιωüννη

Αργυρüπουλου,
σημανΤΙκηò
φυσιOγνωμßOò τηò
απο ιον ΜÜρκο Μουοουρο αιιß) ιττν τι]τιογραq)τα ιιι ß)ιευlιι ι,σιι ι ιιò,\ι αγι τ νιιι;ιιò Ιßλ ιιι Ε;ιtιι:lßι,τι.ò sιυ Ια 0νOγεννησιOκηò
ιου Αλδου Μανοýττου σιιr }3ινειßα. [,ßιτι ιι-\ιrθoò α- Rι,ι ι:ι ß-òs; ιιlcι, τ/ιι Je .ò ßιΙòle. soιιs α ιΙß ι,ecti οιι de Μαιι rice
Ι Ι
Φλωρεντßοò.
de (]αηdßΙΙαι: et [,]douaι,d Jι]ßιιιη(,ßιυ, ΙΙαρι(,ι-Χaη,ιτ. 1θ6Β
πιj ΙΙλλινι:ι] λογιουι; και κι,ιδτκογρÜqιουò δα δημι- ΑριστερÜ, σελßδεò
δ l)aιid ΗοΙΙ()τ1 (ι κδ ). /-jι(r??rιI]ι,a;ιrI Soι,let! ßιι 0πü τ0 βιβλßο
ουργπτυν στη Δυιικτ1 Ευριυπη Ýνα πραγμαιικü δß- Rι,ι ιιτß_òs;ιιιòι, (ßττ,tι,. Cιι ιrrb ridgo 1 991
κιυο μελÝιττò ιηò ελλιτνικιιò \,ραμματιßαò, δτδιι- Μαθημοτικþν του
6 Ν ºtιι(ικιιò- Η ΒυΖιιι,ιιι ιι ιlιι.\ιισιιψßα, 1,ιιιÜqιρασιι απü ιιr
Ι]
σκουι, ι,λλιιντκ(ι και ετπινδριßιουι, ι ιι, ΒιΙ}λτοOηκι,ò Γεþργιου
γιι\\ικιι ικß)ιιι;τι Ιßι:αò Κ Κιι\πουριΖη εποιιιεßα kar
ιηι; Δυιßηò ι;υlιτιειι,χονιιτò σιον εμπλουιιο|ι() ιιι)ν Βι Β.\ ιο1,1 ιιιφτκ ιr εν ιι |ιερ(ι )σπ Λ ινοι] l'. Ν,[ ι ιει,(ικη, Λθηι,τι. Τροπεζοýντιου
Ειιιιl.ιειιι )]πιι fιι,ιτ Νεοι \-\ιrr ικοι: ΙΙο-\ιιτιßμιιι κιιι Γενικιτò
συ.\.\οlτυτ, ιι)υò ιιε ι.\_\τιτ,τκßι χειρül,ραι1ιι. Ο Ιανüò
Ι Ιο ιδεκιι1. l977. 2Ι]
ΛÜσκαρτò ιιει(ι(ι)Ýριι ιο ιιη\.υμα ιηò Αι,τιγÝτ,ι,rισηò 7 ) Gι,ιιιιαJßιιρΙοs Ιj]τι!ß?ι,tßο]] ιι1 tßι, «Silι]jrlgl, B!,zil]1tine
σιιιν αυλη ιιυν ΓÜλλιυν βασιλÝι,ιν Καρüλου Η'και
Ι

αιιιl ΙΙ'ι,.òtε,τιι Cιi/lιιr,es ßιι ΙΙιο λIicldle,lge.s arIr/ ltaljιι;I

ΛοιýοΒßκου ΙΒ', ο Ανδρüνχοò ΚοντοΒλüχηò Rε,iι:ιi.òs;ιßιòι, (,330 Ι60()). Ντ:ιι Haveι-ι, ΥαΙο [Il,ιiVcrsity
μαθιιßτ,ιτ ελληι;τκßι ι;ιον Ρüτχλτν (lleuι:lrliιr) oιιr Pl,ι,SS Ι!)76 Ι'Ο Kι,ist(,lleΓ. ,,ItaL]ian Huιrllnisιιι aιrc]
ΒνΖιιηtßιιττ-ι» ι;το [Jιß]λßιι ιου /lelr:ιl_òs:ιιιι:e ßιl]d jr.ò.òοιιl?eò.
Βαò;ιλεßα, ινοι ο Ανδρüνκοò Κüλλτστοò προοιια-
Ýktj \ΙλΙιιοιιι:ι,. Νια \ßιρκιl. CοΙιιιττbßα Uι-ιiveι,sity l'r,ess.
δεß να qιιαιßε:ι (ýò ιιιν Αγγλßα.' Ι:Ι δι(ιδοση ιου ε:λ, Ι979. 137-15() Jolrιl λ,Ιοιτfαsιυιß. Ιryzaιlti]le Sc.llolars ßιι
_\τι τκου ανδρι,ιιιτστιου σιι1 Λυιικη Ευριßι ιιr επÝ(ι)ι,- Rι,ιι:ιßs.ò;ιτιòι, /ra]l: Caι,r/iilιi/ Βòò.òαιjιιιι αητ] οt]ιι,ι- ellιiglr,.s
ρε üτι μιοτ,ιιχα ιτλλαγη (,τουò πνι,υμ(ιττκ(ιυò ιηò ο- Sc/ι,cter/ Ε.ò.ò; ß ι ιò. .\οτ,ßjß ι ο. νßτΓßοι,ιιm ΙΙòρΓß nts. l 995

ρßΖιχ-ιει,. ιι.\λÜ ιßυνι:ιÝλιοε αποιι)αστ(;ιικ(ι σιιlν οι- 8 (]Ιι Ι)ßι:h]. «La ιenaissaτlce dc l'art byzιιntiιr αυ X[Ve
κοδüμησιτ του ι,υρι|)ιιαßκ«ßυ ιτολτιτσμοßι. Sßδι]ι])) /j\Zlιl]riol1 2 (Ιò)2δ) 299,Ι]Ιιj
9 Α. Ροι tιιSß. Leoi ιΖßο Ι'ßΙαΙο Γra ι'etl,ßιΓòα ι, Βο(cαòι:ßο. Ι,ιι
sιιι, ι elsjrιrιj ιllrrpι,ic,/lι, ιιeg/ι αιιtοgτιιΙß di \ΙιιηeΖßα e Ια
ΣΗ ΝιΕΙ(»]Ει)]
òιιllιιτι,ß gi,eιι;ι deI 1ιτßυτιι υιιιιυιεsßιηο Βενι ιßα-Ιlßιμη
Ι ]'ι(ι ιιß(ι π.\ιΙρÝι;ιιß)τΙι\,ττ}ιιι)ιι.,ιι\Ι(ιιιòιιιι ι\]ι,!ιιιι,,τιιι()
lstitιlto ι)εΓ ]ιι òοΙΙ:ιbοι,;ιΖjοιιε culturale, 19tj4. ιΙΙ3 0 Γεþργιοò
ιι,τν Λναγι vvτrιirι Ι]λ ιι,]\, Γιιl(j].ι βιßJ\ι()\ºχιφι(ι ΒßbΙßοgι,ιιρhßα Ι0 ,J ß]ßΙl. Tiιc Cιιιιrci/ of l'/orclιcc. ('alιlιιiclgι,. Τραπεζοýντιοò
)]7ιι c de /' Ηιι ιιια;ι isιιιe pr rλ, 1α,Ιßι γι:ιß.ò.òαι;ι ι,.
Ι ]1t ( η, )1 ß1 t
Caιubriιlgc ΙIιriyeι,sity lJress. l9Γ)9 Ι Sevccnkιι.
Ι ( Ι

',,ι,ι ιιττ ικßjüιßιτò Ι)τοΖ ιι εκtιοσιι ιιιò ιlιιιlιιιιιιδιιιιßιιιι ιιπτι ι , ,ΦΞ,ι

Ιιι tι]LΙeι, t ιια] ι,epe ι,ι:ιτssioι-τs ιιf thι: Co ιιηòßΙ ιιf FloreIr ce»,
((
-ßΞ, : "',,--1
|'ιιιτsιιßL Ιιτlι:ιιιιτΙßοιτιιΙ dc Ια Philosιιplrio òt dιιs Sciιιιlcos C/ιιιι,c} l/istoι,ι.2.1 (1955) 29Ι 32Ι] -|ν)g
ιιιιßιιι,s. τιι l.'oιrιls \ιιtioιlιι_l Sιιisse ιΙο Ια ReòΙιeιι:Ιιι, 11 ΝG \\'ßΙSοι1, /|ι¼]τι Β.\,Ζßι]ltßιιDι ro Ιra]] Gτi]ek Stιιdße.ò
, ,-ßlßιlυε κιιι ιιιν UNllS(]() Τιιν Ελ\Üδιι ικιιρι)σ(|)ιιιl ιι
ßι1 Ι lIe ΙtιιΙßαι1 Ιielι;ιiss;ιιlιιc. ι\o.,tiιιo. Ι)ιιckrι,ortlι. 1992. 8ιß,
] ιr(] 100
- ,;ιιι.l Κ ('ohn. ιιBιιι,ckh;ιι-dt ι ιιι,ßsßted ii,oιrr sοòßιιΙ 12 ,'αη]ι,s H;ιιιkiιls Ρ]ιιtο ßιι thε, Ιtιι]ß;ιτι Rι,;ιαl.ò.ò:ιτòι,.
-, \ ιιιμιιLαιιgιια.ι]ι,α;ιτllττι;ι.qεsιιf'Rι,ιι:ιιss;ι_ιιòιι Lei(ιelr Ι Ι)90
Ι ι,ιιι orliιrιl l99J 217,2lj]. 1Ι] ΗeΙÝι]e ΒßΙιßòοιι «Lcs oιigiιros dιι ;llιilJlolleιlisιnιι
ßιιιιιò αν(ι(ρε,ρι ται ß)ιεfuιt)ικÜ ι;ιτqιιιιικτ\ι,ò fτιιιιòιαßs» L L!ò,]Ιι|ιι ßsηιι, Crlιιteτιι;_lorι ßη 7 ( Ι 953). 24i],2ij5
,ι BιlJ\ro ιιιυ,\Ιι ταΒιΖατ ιιιπ ιιrιr .\ß,α σε ι \λτlvιkιr ιιιτòι(ι)ρcισιι ιτπο ιτιν º'ιιοßα Αλιι;ανδρÜιοιι. ΝÝα
Ξ lj ιßιο κι φÜ \ιιιο «Ατ,ιι\ ι ι,νιιr;ιò κιιι ß'σιlα 13ι) (199(j). _1:ß2-.139 jB1 591
!, . ι,ιιι ιιΙτικειιlιιι.\τιιι,ιιßειq».140,153 14 Ι]λ. ι ιιßοηι; R Weiss. Hιιιττarjsιrl ßιι Ετιεlατιτl ιßιιτ,ßτιg
- ι._ιßι ιιιι\\ι ι, δειιιιετßι ò υπ()στηß)ιΖου\ the lifΤeeπth ι,ει]ιι,ι,\,. Ο\fοιτΙ 1957 ι
49
.Ξ α

Βηαιτοοι r., Βηυòκοη.l., Modern Bumpe, Cambridge

University Press, ΚÝμπρττΖ 1997
Υλικοò Ποfuυσlιüò, Οιιονομßα ºhε Society ýthe Reιιaissane,
και Καπιτολισμüò, 15οò- 18αò University of Toronto Press, Ηnr,ι "r.η.,
αιþναò, τüμ, Α, ΟιαομÝεmò Τορüντο 1θθΒ Renaissanω Ειιmρ Iιffi 15ß,
Β' , Ih
καθημερινηò Ζι,ιýò, τüγ. ΒΙαòκιηιeΙL οξφüρδη 2ω0
CΗeητιτη η.,
ποιχττßδια mò αsνα}λαγýò,
Αγροττκη ΤρÜπεΖα τηò ΕλλÜδοò,
Πιε Mer of ΒωΚs. Readeιs, Heπkrlιs,r.,
Authors and Libιaries ßη Europe ΡΙαω ßη the Italian Reιιαßssαηω,
Α8Þνα 1θ95/1θθΒ
between ýe Fοιιιteηth and Leiden 19θ0
Βυηòκτηηοτ.τ., Ε iΦbenth Cen Üries, Polity Jlnonιp ι.,
Ο Πολιτισlιοò mò ΑναγÝννησηò Press, Οξφüρδη 1θθ4
Worldly M* Α New History of
σmν Ιηλßα, ΝεφÝλη, ΑθÞνα 1997
CοΗυ s.K. Jr, the Renah saιlce, Macm ßΙΙαη,
Cροιιη c., Women ßη fhe §ÜBets. -Essays οα Λονδßνο 19θ7
ΗΕυμýπιπριν απüm Sex and Poπιer inRel:εissριιcr-
ΝRυεητ c. "l.,
Βιοlιιχαwfr επανÜστασιι. IfaIy, The Johns Hopkins
Ηιιmαιιßsm ατιd the ClιΙtιιιe of
Κοινωυßα και οικονομßα 1Wl7ω University Press, Βαλττμüρη 19θ6
Renaissane Ειιmρε, Cambridge
μ.Χ., ΘqμÝλιο, ΑθÞνα 1θ88 , Cnosgy α., University Press, ΚÝμπριτΖ 1Φ5
GoληsnIcH ο.Η., Πιε Μαsιιιε of Ralia. ΝιòΗοιαs ο.,
Το Χρονιχü mò ?¸χττηò Quantifration and Ειιmτιαιι Πιε Ia¸r Medieval City 130G
Μüρφωτικü Ιδρυμα Εθντκηò Society, 12* 1ffi , Cambridge
l.ffO, Longman, Λονδßνο 1θθ7
ΤραπÝΖηò, ΑθÞνα 1θθ8 University Press, ΚÝμπρτιΖ 1997
RuccIεno c.,
ΧeτΖΗιeκη» νι., D.c.urs N.z.-FARGE Α.,
Βßηdßιιg Passions: ºaIes οf lvIagic,
Δ. fuωκüπουλοò Κρηò, β' Ýκδ., επτμ., Α HBtoryof Women, ΙνΙαιτßτε and Ροπιετ at the End
Μορφωηκü Ιφυμα Εθνικßò Rεηαßssαιιω and Eιιlightenment
of the Reηαßssa;ιιe, Oxford
ΤραπÝΖηò, ΑθÞνα 1Φ0 Ραιαdοχω, Harvard University University Press, Οξφüρδη 1993
Χ.òτΖιιυκοΔΑογ Ν,,
Press, Cambridge Mass. 1θθ4
Tnecy.1.o.,
επτμ., Δομτßτττχò Θεοτοκüπουλοò. Do vnIεs,r., επιμ,, ΡleRise of Merchant
Τεηιηρια. Η Ζòιιý και Ýργο του, το Ειιmlιεαιι Urbanization lffi Iffi , Eπpires. Ιnng-distance Tyade ßη
τ, 1-3, ΠανευτστημτακÝò Εκδüσειò Methuen, Δονδßνο
the Early Mdem World,
1θ84
Κρßιηò, ΡÝθυμνο 1990, Ειsειτsτειι.τ ε., Cambridge University Press,
επιμ., Ο Πqýχο σmν Ιπλßα και η
Πιε hinting Revolution ßη ΕατΙγ ΚÝμπριτΖ 1993
lτßLιπÞ rÝxιrrr, Ινστττοýιο
Μεσογετακþν Σπουδþν, ΑθÞνα
1995

Anιos p._Dusy ò.,

επτμ., Α Histary of hivate Life,
ΙΠ, Passions of the Rεηαßssατιω,
Cambridge Mass., Harvard
University Press, 1989
Βειι η.ι,ι,,
How to dο it. Gýdω to good
living for Reιnissaιιce lta]ians,
University of Chicago Press, 1θθ7

Brινl,ssen s.- SRυΖρτ η.,

Chιetiens et musu]mans α 1α 0 πρüδρομοò
Rειιαßssαηω, Honore Champion, τηò
Παρßστ 1θθΒ ΑναγÝννησηò,
Ιτολüò ποιητÞò
Βυηκτ ρ.,
Πετρüρχηò στο
Πιe Renaissanoe, Macmillan, αναψωοτÞριü
Λονδßνο 1987 τOυ

50