Ε^ΞfΘΕΡοτγπ¶-9 rr rογßrογ 2οοΞ

ΙΣΤOΡΙΚΑ
ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
Kar μÝγτστοò των τατρþν
ΧαραΚτηρßΖετατ ο ΙΠΠοΚρÜτηò, ο
Δωρτευò που Ýγραψε σιην τωντκη
δτÜλεκιο Kar χρηστμοποßησε πρþτοò
στην Ιαιρτκη το πεßραμα, ανÜγοντÜò
Ιην αΠü εμΠετρτΚÞ τÝΧνη σε
εΠτστημη.
Χρυση εποχÞ τηò Ιατρτκηò
ΧαραΚτηρßΖετατ το δεýιερο μτσü του
πÝμπτου ατþνα π.Χ., καιÜ ιο οποßο
ο ΙπποκρÜτηò συνÝγραψε πληθοò
ΠονημÜτων Υlα φυστολοΥßα,
ανατομßα, παδολογßα, θεραπευττκÞ
xεrpoυpYrKn, ματευττΚÞ Kar Üλλεò
ετδτκüτηιεò Kar μßλησε πρþιοò yra
ιο περτθÜλλον σε οχÝση με την
υγεßα.
Προσκληθηκε Kar συνÝβαλε σιην
ανιτμειþπιση ιου λοτμοý των
Αθηνþν Kar yra το λüγο αυιü τον
στεφÜνωσαν με χρυσü σιÝφανο. Ο
Ορκοò του παρÝμετνε δταχροντκüò.
ΠροτομÞ του θεμελιωτÞ τηò ιατρικÞò επιστÞμηò,
Ιπποκρüτη του Κþου (Μουσεßο 0στιοò)
Kar ο ßδτοò, προφανþò ιηρþνταò
καιÜ γρÜμμα την επτστημη του,

0 μÝμστOò τωυ ιατρþυ

Ýφυγε ατωνüθτοò.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

ο ΔΩΡΙΕΥΣ !ΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ πΕΡΙΒπι^οΝ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΣΥ^ΛοΓΗ ΚΑΙ ΥΓΕιΑ
Η γενιÜ Το πλÞθοò Το ««Περß
και ο βßοò των γνþσεων ΑÝρων,
του μεγßστου Και 0ι ΥδÜτων,
των ιατρþν θεραπεßεò Τüπων»

Υπεýθυνοò Ýτüοσπò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟγΛΟΣ

Σýmξη ýληò Σýμωυλοò Ýßüοσηò Σ' ουτü το τΞýχοò συγεργ/σσπτογ Δημ¼υρμτü

ΝΑΣοΣ ΓΚοΛΕινΗΣ πΕΡΙοΣ ΦΑΣοΥληΚΗΣ ΠΕΦΑΝΟΣ ΓΕΡΟγΛΑΝΟΣ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΠΑΣ
ΣΑΚΕΛß\ηΡΗΣ Ε ΚΑΡΠΑΘΙοΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΖΑΝΕΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΣυmγΕμüò . επιμÝλεlο ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΚΩΝΣΑΝΤΙΝΟΣ Γ, ΠΟγΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ

ιtüυμοι τεργιßmò ΦΑΙΔΩΝ ΜΑΛΙΓΚΟΥΔΗΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΑ ΡΗΓΑΤΟΣ ΠαρογωγÞ

ΣΕΒΑΠΗ ΧΑΒΙΑΡΑ-ΚΑΡΑΧΑΛΙΟγ ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
ΗΕκτρουßÞ üΕýθυγση istorika@enet.gr Το παρüν περτοδικü παρÝχοτατ δωρεüν
μαΖß με την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ.
Αηαγορεýεια1 η αυτοτεληò πþληοÞ του
 ,
ιμειωσειò
Το Corpus Hippocraticum
ýο εßνατ τα ουστþδη στοτχεßα που
προσδßδουν σιη μορφß, σιην οποßα
θrvar αφτερωμενο το σημερτνο ιευΧοò
ιων «Ιστορτκþν», ιο )«ιρακιßρα ενüò
αρχÝιυπου στην εξελτκιτκη πορεßα του
ατθρþπτνου Πνευματοò. Το πρþτο: με τον
ΙπποκρÜτη, που γεwτÝτατ ιο 460 π.Χ. στην Κω,
τελετþνετ ορτσττκÜ η «Ζþ,τη του λυκüφωιοò»,
προεπτστημοντκη περßοδοò ιηò Ιατρτκηò.
Πρþτοò ο γüνοò εκεßνοò τηò κÜσταò του
κληρονομτκοý τεραιεßου, Ýναò ΑσκληπτÜδηò,
θα εξορκßσετ ια πνεýμαια kar θα απαλλÜξετ
ιην τατρτκß πρακιτκη απü κÜ8ε υπερΒαττκü
στοχεßο, δτατηρþνταò ωò ýψτσιο γνþμονα την
εμπεηιßα απü ιη μελÝιη ιηò ßδταò ιηò φýσηò.
Με τον ΙπποκρÜτη σταιÝλλετ ο Ορθολογισμüò,
αναπüσπαστο, οτο εξηò, στοτχεßο τηò
επτστημονιΚηò αναΖητησηò.
Το δεýιερο αρχÝγονο σιοτχεßο, Üρρηκια
συνδεδεμÝνο με τη μορφη του ΙπυοκρÜτη, εivar
η καιαγραφη ιηò επτσιημοντκßò εμπετρßαò kar
η κληροδüτησß τηò σττò επερχüμενεò γεντÝò. Η
γüwηση, κοντολογßò, ιηò γραπιßò παρÜδοσηò,
σιοτχεßου ατταπüσπαστου στη δraxpovrki πορεßα
τηò Επτστßμηò, Με ιο üνομα του «παιÝρα τηò
Ιατρικηò» θα ουνδεθεß Ýτστ η πρþιη
επτσιημοντκη «Βýλτογραφßα», Ýνα συμπßλημα
απü σπαραγμαια Ýργων με ανττκεßμενο ιην
Ιαιρτκη, ιο λεγüμενο Corpus Hippocraticum,
το μÝγεθοò ιου οποßου θα προσλÜΒετ, στο τÝλοò
τηò Αρχατüιηταò, δταστÜσετò που υυερΒαßνουν
κατÜ πολý ιτò πνευματτκÝò δυναιüτηιεò ενüò και
μüνο δημιουργου.,.
Π .':
ττòοποßεò χρονολογουντατ, συμΒαιτκÜ, σττò
τελευταßεò δεκαετßεò του 5ου π.Χ. ατþνα η σττò
πρþτεò ιου 4ου, ιην περßοδο δηλαδη τηò ακμηò
τηò Κλαστκηò Εποχηò. ΚατÜ ιουò
ελληντσιτκοýò χρüνουò (στα μÝσα του 3ου αι.
π.Χ.) η τατρτκη αυιß εγκυκλοπαßδετα θα
δημτουργησει, με ιην ωτομοτογÝνετα σιο
περτεχüμενü τηò αλλÜ Kar ιτò ανιιψýσετò τηò,
üχι λßγεò απορßεò σιουò Αλεξανδρνοýò
σχολταστÝò, or οποßοτ θα καιαλßξουν ιελτκÜ
στο συμπÝρασμα üττ ο ΙπποκρÜιηò, ο οποßοò
περτθÜλλετατ Þδη απü την αχλý του μυδτκοý,
Ýφτασε οε ΒαθτÜ γερÜματα (10θ ετþν!) kar üιτ
μερτκεò αΠο ιτò Πρα¾ματετεò ιου
ανττκαιοπφßΖουν την απετρßα ιων νεωηκþν ιου
η Χρονων...
Η ßºξ
τÝλοò τηò Αρχατüιηιαò κατ ιοýτο χÜρη σιο
σχολτασμü και την επανÝκδοση που γνþρτσε ro
Corpus Hippocraticurn απü μτα Üλλη
δτÜσημη μορφÞ ιηò ταφικηò επτστημηò κατÜ
την Υστερη Αρχατüτητα, ιον Γαληνü (12θ-περ.
2r0 μ.Χ,). Στην τδταßτερη προτßμηση που
επÝδετξε ο Γαληνüò yra ορτσμÝνα χωρßα ιου
Corpus Hippocraticum οφεßλειαι και το
αδτÜλειπιο ενδταφÝρον των τατρþν κατÜ την
Υσιερη Αρχατüιητα kar η χετρüγραφη
εmβßωση ιου Ýργου κατÜ τουò θυΖανττνουò
χρüνουò. Οταν, σττò αρχÝò του 16ου ατþνα, θα
μεταφρασιεß το Ýργο Kar οτα λαττντκÜ, ιüτε θα
yivεr γνωσιüò kar τδταßιερα δημοφτληò ο
ΙπποκρÜτηò Kar στουò τατρτκουò κýκλουò τηò
Εσπερßαò.
Μüλτò ιον 20ü ατþνα η φτλολογχß εmστßμη
αλλÜ και or τσιορτκοß τηò Ιαιριχηò θα
δταπιστþσουν üττ δεν υπÜρχετ τßποτε το οποßο
να συνδÝετ ιον ξακουσιü θεραπευτη ιηò
Αριιατüιηιαò απü την Κω, ιον οποßο αναφÝρουν
ο ΠλÜιων kar ο ΑρτστοτÝληò, με ιο συμπßλημα
που μαò Ýχετ σωθεß απü τουò χρüνουò τηò
Υστερηò Αρχατüιηιαò kar ιο οποßο φÝρετ ιο
üνομÜ ιου...
ΙπποκρÜτηò γεwηθηκε ιο 460 π.Χ. σιην ΚÝφαλο ιηò Κω [αρχαßα ΑστυπÜλατα,
θÝση ΠαλÜιτα] απü μητÝρα Ανττμαχεßττοσα, απüγονο ιου Ηρακλη!
Or υρüγονοι ιου ΙπποκρÜιη θεωρουνταν απüγονοτ του Ασκληπτου (!) kar yr'
αυτü Þσαν κληρονομτκοß πρωθτερεßò στο Ασκληπτεßο ιηò Κω, üπου ασκοýσαν
ιην «τεραττκη τατρτκη» κυρßωò με ξüρκτα, φυλαχτÜ kar μαγτκÜ φßλιρα.
Ο νεαρüò ΙπποκρÜτηò αοκηθηκε σ' αυτÞν ιην «αρχαßα τατρτκη» ιηò Σχοληò
τηò Κω kar τηò Σχοληò ιηò Κνßδου, αλλÜ σýνιομα την απÝρρτψε yra να
εξελτχθεß σιον πρþτο επτσιßμονα γταιρü (!), ιδρυτÞ τηò επτσιημοντκηò
Ιατρτκηò. Εκιτμþν -γρÜφετ στο Περß αρχαßηò mτρπýò- üιτ η Ιαιρτκη δεν
μπορεß να στηρτχθεß σε κενÝò περτεχομÝνου, α3Üοτμεò υπο8Ýσετò, που δεν
επτβεΒατþνονιατ.
Θεωρουοε την Ιατρτκη Üρρηκια συνδεδεμÝνη με ιη γνþση τηò Φýσεωò τσωò
με ιον ιρüιο που «τοτορεßι» ο ΠλÜιωναò στο δτÜλογο Φαßδροò üιαν ο
ΣωκρÜιηò Μει:. «ΠρÝπει να διακρßνειò την Φýσιν του σþματοò απü την
Φυσιν ιηò ψυχηò.,. Στο Üρρωστο σþμα προσφÝρειò φÜρμακα,.. Στην ψυχη
προσφÝρειò Üλλου εßδουò 0εραπεßεò... ΑλλÜ τη Φυση τηò ψυχηò μπορεßò να
την κατανοÞσειò, εÜν δεν γνωρßΖειò την üλη σýμπασα Φýσιν;»,
Ο Αναξαγüραò -συνεχßΖετ ο ΣωκρÜτηò Ýφτασε να εξετÜΖετ «την Φυσιν του
νου» (του νοηιτκοý) και την «Φυσιν ανοßαò» (ιου Üνευ δτανοßαò υλτκου
κüσμου) μτα Kar με ιη Μετεωρολογßα και'εξοχην ασχολοýνιαν.
Το ßδτο επραξε ο ΙπποκρÜτηò, Ýναò απü ιουò ΑοκληπτÜδεò -τυμπληρþνετ ο
Φαßδροò- που «οýτε τα περß του σþματοò» δεν μπορουσε να κατανοÞσετ χωρτò
τη γνþοη «του üλου τηò Φýσεωò» (ΠλÜτωγ Φαßδροò 2ºOò).
Ο ΙπποκρÜτηò, απ' ü,ττ φαßνετατ, ΒÜοτΖε την Ιατρτκη οιη «Φυστολογßα», οτη
γνþοη τηò Φυσηò του ανθρþπου Kar σε μτα γεντκüτερη γνþση τηò Φýοηò. Τον
Üνδρωπο τον θεωρεß μÜλλον ωò ψυχοσωματτκÞ ονιüτηια Kar με «ro üλον τηò
Φýσεωò» εwοεß το παν, τον Κüσμο, επετδÞ «ÜνOρωποò μικρüò κüσμοò»», üπωò
Ýλεγε ο δÜσκαλüò του Δημüκρτιοò.
Ειοτ «τητρüò γαρ φιλüσοφοò..,», Ýλεγε. Eivar αυιü πον θεωρεß ιον Üνθρωπο
και ιον Κüσμο, μτα r<ar η Φτλοοοφßα στην πρþτη ιηò μορφη εßνατ
παρατηρηση, 0εωρßα [και 0εωρητικη ανÜγκη].
Γτ'αυτü ιαξßδεψε πολý οε... ΘρÜκη, Σκυθßα, Μακεδονßα, ΘÜσο, Θεσσαλßα,
παρÜλτα Ιωνßαò kar Αßγυπτο. Περτηγηθηκε σχεδüν σε üλον το γνωσιü κüσμο
ιηò εποχηò ιου yra να γνωρßσετ και να ερευνßσετ, yra να μÜθει απü ιουò
σοφοýò τηò Γηò. ΜειÜ να ταξτνομηοει ιτò γνþσειò που απεκüμτσε, þοιε να
ελÝγξει αργüιερα ια μυοττκÜ ιηò Φυσηò.
Σιο ιÝλοò, πprv apxioεr να γρÜφετ τα 60 τüσα ουγγρÜμματα του, Ýφτασε σε
συμπερÜσματα. Ολα τα ταιρτκÜ φατνüμενα yr' αυτüν υπÜγονιατ στουò φυστκοýò
νομουò.
ΔτÝκρτνε αßττο κατ ατττατü. Στον ΙπποκρÜιη προηγεßιατ η ατιßα, Τßθετατ η
δτÜγνωση που ΒασßΖειαι σε ανιτκειμεντκÜ Kprτnpra kar ακολουθεß η
ατττολογικη θεραπεßα απü ια 300 εßδη βοιÜνων που χρησιμοποτοýοε. εκτüò
απü ιην αφαßμαξη, ια λουτρÜ, ιτò πλυσετò, ια επτθÝμαια, ιην κατÜλληλη
δτατροφη και ιο συνισιþμενο ιρüπο Ζωßò.

Νßκοò ΒαιβιÜlsπασιιò

5
 º ο], \ι Ε Γ.{. :\ ΟΥ

ΙΠΠοΚΡΑΤ()ΤΣ
ΠΑΝΤΩΝ ΤΑ
Τ()Ν ΙΑΤΡ()Ν
ΕΥΡΙΣΧοΙΙt]\
Ι(()Ρ¾ΦΛΙ()Υ ι\.

HlPPOCl(i\]IS
!!.lυ !{ ι

MEDICORV}ν{ οΙνlΝΙνΜ
rAC ιι.Ε PRιι;CIPι.S, οΡΕRΔ
ιt!Ιλ..l-ξ ιι\'.! ΕΧ ΙΑΝ Ι

l'yr:, §ι Sυmηιιbυι S:nιuclιl Chυυòò.

ΓεκιR Krι Βιο:

6. 0 ΙπποκρÜτηò
αρνεßται το δþρο
του ΑλÝξανδρου.
Κοθαρü
ονιοτορικü και
ρομαντικü Ýργο
(,l816) τηò Anne
Louis Girodet.
7. Συμφωνßα
ΠλÜτωνα-
ΑριοτοτÝλη κοι
Γαληνοý-
ΙπποκρÜτη,
Ξυλογραφßα οπü
βιβλßο (1516) του
S. Champler
πÝθανε σε ηλτκßα 104 ειþν, ενþ κατÜ τον Σωρανü
σε ηλικßα θ0.
Σιη μεγÜλη δτÜρκετα τηò Ζωßò του περτüδευσε
πολλουò ιüπουò (Θρακη, Μακεδονßα, ΘÜσο, Θεσ-
οαλßα, Σκυθßα, υüλετò ιηò Ιωνßαò, ßσωò kar ιην Αß-
γυπιο) αποκτþνταò πρωιüγνωρεò εμπετρßεò και
μελετþνταò ττò συνηθετεò των ανθρþπων, ιο κλß-
μα, ακüμη kar ιο πολßτευμα ιων τüπων που επτ-
σκεΠιοταν.
Kar ενþ ηιαν Δωρτευò σιην καταγωγη ο Ιππο-
κρÜιηò, εν ιοýτοτò τα βýλßα του ια Ýγραψε σιην ιω-
ντκÞ δτÜλεκτο, δτüττ η rωvrkÞ ομτλοýνιαν üχτ μü-
νο σιτò τωντκÝò πüλειò, ολλÜ οτα περτσσüιερα ελ-
ληντκÜ κÝνιρα ιηò ευοχηò kar αφ'ετÝρου γταιß ο
ΙπποκρÜιηò εßχε επηρεαστεß βαθýιαια αυü τη δτ-
δασκαλßα των Ιþνων φιλοσüφων. ΚατÜ τον καθη-
γηιη Γ. Πουρνqýπουλο «λßαν πρωßμωò η αρχαßα
ελληντκÞ ταιρτκß συνηνþθη kar συνεθÜδτσε προò
την φτλοσοφßαν».'
Τα κοσμογοντκÜ φατνüμενα απαοχüλησαν ιην ια-
ιρτκß σκÝqm, üπωò ια ΒτολογτκÜ φατνüμενα υπηρ-
ξαν πεδßα προΒληματτσμοý ιων φτλοοüφων.
Or δοξασßεò ιων Ιþνων φτλοσüφων περß ιων τεσ-
οÜρων στοτχεßων τηò δημτουργßαò (γαßα, αηρ, υδωρ,
πυρ) επηρÝασαν την ανιßληψη ιου ΙπποκρÜιη üσον
αφορÜ ιη σýσταση του ανθρþπτνου σþμαιοò. ΔÝχε-
ιατ ια ιÝσσερα ανιßοιοτχα στοτχεßα, δηλαδη το αßμα,
το φλεγμα, την ξανθη kar ιη μÝλατνα χολη, η μßξη
των οποßων αποτελεß τον ανθρþπτνο οργαντσμü.
Εχονιαò αποκτησει την εμπετρτκη γνþση τηò ια-
ιρτκηò στο δτÜστημα ιηò θητεßαò ιου σιο Ασκληπι-
εßο ιηò Κω (η raιprkn μεταΒτΒαΖüιαν κληρονομτ-
κþò απü παιÝρα οε yro), καθþò kar Üρτστη γνþση
τηò Βοιανοθεραπευιτκßò, μελετþνταò τουò Ιωνεò φτ-

ΠεριüδευσΕ ποηηοýò τüπουò οποκτþντοò

òμπ€ιΡ߀ò κα! μ€η€τþντοò
τιò συνÞδ€ι€ò
των ον6ρþπων, το κηßμο και το ποßΙßτ€υμο
 αβΙαßο 8. Γοληνüò κοι
Ιπποκρüτηò.
Sympho.- ΛεπτομÝρειο
οπü παfuκÞ
νωπογρσφßο

maιιΓc¸fclnlifs, του 13ου οιþνο

λοσüφουò απÝκιησε raιprkn πατδεßα πρωιοφανß, η

οποßα ιου επÝιρεψε να κατνοτομησετ kar πρþτοò
αυιüò να χρηστμοποτησει το πεßραμα, δηλαδÞ ιη
δοκτμß στην τατρτκß.
Απü αυτÞ ιη σττγμη τηò εφαρμογηò ιου πετρÜ-
μαιοò, η Ιαιρικη απü εμπειρτκη τÝχνη, που ηταν þò
τοτε, Ýπαψε να ειναι kar Ýγτνε επτοιημη.
Οπωò αναφÝρετ ο Γοληνüò: «ο ΙπποκρÜιηò την
τÝχνην ετò επτσιßμην ανηγαγεν».'
Ο ΙπποκρÜτηò πßστευε στην ενüτητα τηò ουσßαò
του κüομου. Kar θεωροýσε ιη φýοη κτβωτü ιηò ου-
σταò αυιηò.
Ο γßγανταò αυτüò ιηò ταιρτκηò σκÝψηò πßστευε ü-
ττ οτ ατιßεò των νüοων θρßσκοντατ στο περτΒÜλλον
η και σιον ßδτο τον Üνθρωπο kar δεν στÝλνοντατ α-
πü ιουò θεοýò. Δεν πßσιευε στη «Θεüθεν νüσον».
Δεν πßσιευε στη θεßκÞ παρÝμΒαση, αλλÜ σιην
ανθρþπτνη γνþση kar εμπετρßα.Ο
Δταιυπωσε ιον αφορτσμü «ακεστÜ ιε τα πλεßσια
εστß ιοτò αυτοßοτ τοιουτοιοιν αφ' þιων kar γßγνε-
τατ»,' δηλαδÞ δτατυπωσε πρþιοò ιην ομοτοπαθηιτ-
κη 0εωρßα. Ολη üμωò η δυναμη τηò σκÝψηò ιου
φαßνειατ στο βτβλßο «Περß τερηò νοýσου» και το
μεγαλεßο ιηò ανθρωπτÜò του οιον <«Ορκο» ιου.
Ο σημερτνüò μελειηιßò ιηò Ιπποκραιτκηò Συλ-
λογηò θαυμÜΖει και απορεß με ττò γνþσετò, τιò τδÝ-

5ξ
εò kar ανττληψετò των συντακιþν ιηò.
Στο κεφÜλατο περß τερηò νουσου αναφÝρετ üττ: «ο
γüνοò Ýρχειατ πÜντοθεν του σþμαιοò».υ
Η συλληψη ιηò ιδÝαò αυτüò πprv απü 2.500 χρü-
ντα, χωρßò ττò σημερτνÝò ιεχνολογτκÝò καιακτΔσετò,
μαò καιαπλησσετ. Πþò ο ΙπποκρÜιηò ουνÝλο3ε ιην
ιδÝα üττ ιο γενεττκü υλτκü (γüνοò) προÝρχετατ «πÜ-
νιοθεν ιου σþματοò»! )
ΑπÝκτησε ιοτΡικÞ ποιδ€ßο πΡωτοφονÞ,
η οποßα του ΕπÝτρòψ€ να χρησιμοποιÞσòι
το π€ßραρα, δηf,οδÞ τη δOκιμÞ στην ιοτρικÞ
Þαηtιιτ ýIodoco Brdio,
9

.JξΨ
9. Ανοπαρüοταση
του Ασκληπιεßου Σημερα, με ια λαμτιρÜ επττεýγματα τηò θroiaιpr-
οτην Κω κηò ιεχνολογßαò, ξÝρουμε üιι το DNA εßνατ ο κλη-
(Αρχεßο Σ. ρονομτκüò κþδικαò του ατüμου kar Βρßσκετατ απο-
Γερουλüνου) τυπωμÝνοò σε üλα τα κýιταρα του οργαντομου του.
Τρανη απüδετξη ιηò ταιρτκηò ανιßληψηò πρτν απü
25 ατþνεò, üττ ο γüνοò προÝρχειατ «πÜνιο8εν του
σωμαιοò».
Σιο ßδτο κεφÜλατο «ιο περß τερηò νοýσου» μÜò
φανερþνετατ η αιιlα τηò «επαναοτÜσεþò ιου» Ýνα-
νιι του τεραιεßου ι<ar μαò βοηδÜ να εwοßσουμε ιη
μεγαλοφυßα και το μεγαλεßο τηò ακιτνοΒολοýοαò
οΚεψηò ιου.
Ωò γνωστüν η επτληψßα θεωροýνιαν, üπωò kar
Üλλα ψυχτκÜ νοσημαια, üιτ στÝλνειατ αυü ιουò θε-
ουò yra ιτμωρßα.
Αττßα ιηò δοξασßαò αυιηò ηταν η Üγνοτα και η α-
δυναμßα να Βοηδησουν ιον πÜσχονια.
Or ΑσκληπτÜδεò (ιερεßò ιου Ασκληπτου) ouvr-
σιουσαν επωδÝò, καθαρμουò, yra ν' απομακρυνουν
το μßασμα (αßιτο ιηò νüοου) kar θυσßεò yra την ευ-
vora των θεþν.
Ο Ýξοχοò νουò ιου ΙπποκρÜτη, με ιη φτλοοοφικß
σκÝψη kar ιη Βαυμαστη raιprKn πατδεßα, ορθοτο-
μþνιαò την αλÞθετα δτακηρυξε üιτ: Η λεγüμενη τε-
ρß νüσοò δεν εßνατ τερüιερη απü ιτò Üλλεò ουιε θε-
ßκüιερη, αλλÜ προερχετατ και Ýχετ τα ßδτα αßττα (ε-
Δεν πßστευ€ στη δεº'κÞ πορ€μΒοση, οηηü
στην ανδΡþπινπ γνþση και €μπΕιΡßα κοι
διοτýπωσΕ πρþτοò τπν ομοιοποΕητικÞ δεωρßο
10
-_
σωτερτκη η εξωτερτκÜ) üπωò kar οι Üλλεò kar üιτ or
Üνθρωποτ απü απετρτα kar Üγνοτα ιη νομßΖουν θε-
üσταλτη. Kar or αγυρτεò ιοχυρßΖοντατ üτι με μαγ-
γανεßεò, δετστδατμονßεò kar μαγεßεò τη θεραπευ-
ουν. ΑυτÞ Þταν η αφορμη να ξεουÜσουν ερτδεò με
το τεραιεßο και να υποχρεωθεß να αποχωρησετ απü
το Ασκληπτεßο τηò Κω,
Γνþστηò ιων Βιολογτκþν kar φυστκþν ανττλÞ-
ψεων των Ιþνων φτλοσüφων περß ιηò ουσßαò του
κüσμου, πνευμα φιλελευθερο κατ επανασιαττκü,
üρθε απü πολυ νωρßò σε ρηξη με ιο τερατεßο τηò
Κω απü το οποßο προερτüταν.
Or γνþσετò του, οι παρατηρησετò Kar τα πειρÜμα-
επßγνωσηò ιηò
τÜ του τον üπλτσαν με το 8αρροò τηò
επτοτημοντκßò Ιατρτκßò. Οπωò αναφÝρετ ο Üλλοò
μεγÜλοò τηò τατρτκηò επτστημηò ο Γαληνüò: «πÜ-
ντων υπερηνεγκεν Kar πρþιοò ετò φωò εξßνεγκεν
ιην ιελεßαν παρ' Ελλησιν ιατρικηνιl.'
ΙπποκρÜιηò υπηρξε ο τÝλετοò τατρüò που
αφτÝρωσε üλη του τη ΖωÞ σιην πρüοδο
τηò ιαιρτκηò και στην ωφÝλεια ιων αν-
θρþπων. Οπωò αναφÝρετ ειßσηò ο Γαλη-
νüò. Ýφθασε ειò τÝλετον σημεßον γνþσεωò
kar σοφßαò, þστε or τολμοýντεò να ανττιαχθουν στο
Ýργο του (ΑρχιγÝνηò, Χρýστπποò κ.Ü.) να θεωρου-
ντατ αμαθεßò και πανουργοι (Γαλ. Χ 5Β3).
Η φημη του ιαχýιατα Ýφθασε üχι μüνο σε üλο ιον
ελληντκü χþρο, αλλÜ ακüμη και στην αυλÞ ιου
θαστλÝωò των Περσþν.
Οπωò αναφÝρετ ο Εοθαßοò σιτò εκλογÝò ιου (ry',
σελ. 146), ο ΙπποκρÜιηò απÜνιηοε σιην πρüσκληοη
του βαοτλÝα ιων θαρΒÜρων: «εßχον δ' αν ατσχυνην
 ß Ι :τ r:, fJ|| ι :-,, Gι,;,,,| :(|Ξ
-'p.-.r7..g ý:..lßιß

tr,

.Lfr
./.'

τ,ß:,

§
\

τον παρÜ ΒαοιλÝωò πλουτον kar παιρßδοò εχΒρην
περτουσßην [...] ουκ Ýσιι υλοýτοò ιο πανταχüθεν
χρηματßΖεσδατ». Kar αλλου αναφÝρετατ: ΙπποκρÜ-
<«
ιην επετθÝηò προò ΑριαξÝρξην απαßρει, χρηστüν
εßνατ βαστλÝα» και ο ΙπποκρÜιηò απÜντησε: «ου δÝ-
οματ χρησιοý δεσπüιου». ΚατÜ ιην αντßληψη του
σοφοý ΙπυοκρÜιη, η Ιατρτκη εßναι φιλÜνθρωποò τÝ-
χνη (επÜγγελμα) kar δεν αποσκοπεß στον πλουιτ-
ομü, αλλÜ σιη βοηθετα ιου συνανθρþπου οιτò δý-
σκολεò þρεò τηò αρρþστταò και ιου θανÜτου.
Γτ' αυτü kar σε üλη ιη μακρÜ δτÜρκετα τηò Ζωüò
του το ενδταφÝρον του σιρεφüταν σιην αδτÜκοπη
φρονιßδα ιων ασθενþν και εν γÝνετ του επαγγελ-
ματτκου καδηκοντοò kar εφÜρμοΖε στην πρÜξη ττò
τδÝεò του με αξτοπρÝπετα kar φτλαλληλßα.
Οπωò αναφÝρετ ο καθηγητηò κ. ΜÝρμηγκαò: «Ο
ΙτιποκρÜτηò εßναι κυρßαρχοò ιατρικη προσωπικü-
ιηò, ου μüνον του 5ου π,Χ. ατ, αλλÜ kar üλων των
μειÝπετια ατþνων, συμΒολßΖων ου μüνον την επl-
στημοντκην kar θεραπευττκην Ιαιρτκην, αλλÜ kar
ιην KorvωvrKnv ανιßληψτν οßα δτειηρηθη Ýκιοτε
ωò υπüδετγμα των τατρþν πÜσηò χþραò».Ο Η επι-
οιημοντκη σκÝψη του, η οξυδερκηò παρατηρηττ-
κüτηιÜ του, η δταγνωοιτκη μÝδοδüò του, η επÝκτα-
ση τηò ταιρτκηò φροντßδαò του πÝραν του αρρþστου
οτο περτΒÜλλον ιου- kar η συνολτκη ανιτμειþπτ-
ση του πÜσχοντοò ωò Ζωντοò οργανισμου στο συνο-
λü του, ακüμη κατ η αυτοψßα του χþρου, η εξÝιαση
Kar καταγραφη των κλτμαιολογτκþν συνθηκþν, ωò
και του πολτιευματοò ιων τüπων που επτοκÝφOηκε,
ιον καιαιÜσοουν ιρþιο μεταξý ιων ομοßων ιου, yr'
αυιü kar δßκατα αποκαλεßιατ ««ΠαιÝραò ιηò Ιατρτ-
κηò», ακüμη και «θεßοò ΙπποκρÜτηò».
10. 0 ΙππOκρüτηò
Ο θρυλοò τον θÝλετ παρüντα στο λοτμü ιων ΑΒη- δßνει εντολÞ να
νþν. Ο ΙπποκρÜτηò, αφου ηρθε σε ουγκρουση με καεß ο ιμOτΙσμüò
το τερατεßο τηò Κω, ηρθε στην ΑδÞνα, üπου or τε- των Αθηναßων για
ρεßò του Ασκληπτεßου ιων Αθηνþν προσπÜθησαν ν0 αντΙμετωπΙσεß
να τον προοετατρτοιουν, αλλÜ ο ΙπποκρÜιηò Ýχο- 0 λοιμüò
νιαò την προηγουμενη εμπετρßα τηò Κω αρνßθη- (οναγεννησιοκÞ
κε. Ο 0ρυλοò λÝετ üττ οτην ΑOηνα ηρθε με προ- ξυλογροφßα).
σκληση του Περτκλη, ο οποßοò μαΖß με την Ασπα- 11.0 μýθοò θÝλει
την Ασπασßα να
σßα κατÝβηκαν οιον ΠετρατÜ να τον υποδεχθοýν.
υποδÝχετOι τον
Η πρüσκληση του Ýγτνε yra την ανττμετþπτση
ΙπποκρÜτη οτον
λοτμου, ο οηοßοò, üπωò λÝετ ο Θουκιýßδηò, «οýτε
Πειροý.
ταιροß ηρκουν... Ουτε Üλλη ανδρωπεßα ιÝχνη, ου- ,l2,0
Δημüκρποò
δεμßα.., πÜνια ανωφελη ην».
συγκοτολεγüταν
Ο Θουκυδßδηò εßχε προσθληθεß kar ο ßδτοò απü
ανÜμεσο στουò
ιο λοτμü αλλÜ επÝΖησε ι<ar μαò περτγρÜφετ θαυμÜ- διοσημüτερουò
σra ια συμπιþματα τηò νüσου.' ασθενεßò του
Ο θρυλοò γýρω απü ιη ΖωÞ του ΜεγÜλου Ιππο- Ιπποκρüτη
κρÜτη μÜò λÝετ üιι με ιο διειοδυιτκü ιου μÜττ kar
την αγχßνοιÜ ιου πρüσεξε üιτ απü ιο λοτμü δυοκο-
λα προσθÜλλονταν Üν8ρωποτ που λüγω του επαγ-
γÝλματüò ιουò Ζοýσαν ημßγυμνοτ, εργαΖüμενοτ κο-
νιÜ σιη φωιτÜ, üπωò or μειαλλωρυχοτ, οι καμινευ-
ιÝò, or φουρναραßοτ κ.α. ι<ar συμπερανε οιι το μτα-
σμα (ιο αßιτο τηò νüοου) δεν αρÝσκεται οτο πυρ και
ßσωò θρßσκεται στον τματτομü (ενδυμαια, κλτνο-
οιρωμνÝò κ.λπ.). )
Ο ΙπποκρÜτηò ι-ιπþρξε ο τεf,ειοò ιατρüξ που
αφιÝΡΦσ€ üßΙη τΦυ τη ζωη στηιτ πρüοδο τηò
ιατρικÞò κοι στην ωφÝΠΕιο των ονδΡþπων

11
Γεκιτ Knι Bιor
13. Ψηφιδωτü
(2οò-3οò αιþνοò Εδωσε λοτπüν τη συμθουλü να ανÜψουν φωιτÝò
μ.Χ.) με στουò δρüμουò rιar να καεß ο τμαιτομüò.
παρÜσταση ΣυμΒουλεψε τουò Αθηναßουò ν' ανÜψουν μεγÜ-
τηò Üφιξηò λεò φωιτÝò σια δτÜφορα σημεßα τηò πüληò και να
του Ασκληπιοý ττò τροφοδοιουν με χλωρÜ κλαδτÜ kar αρωμαιτκÜ
στην Κω Üνθη, þσιε ο καπνüò που θα δημτουργηθεß να Ýχετ
(Μουσεßο Κω) ευΧαρτσιη οσμη Kar να εΙναΙ ΠυΚνοò ωσιε να σΚε-
πÜσετ üλη την πüλη και δτασκορυτΖüμενοò απ' ιον
αÝρα να φυγουν μαΖß του kar τα μτÜσμαια.
Η απολυμανττκη ενÝργετα του πυρüò ηιαν γνωστη
κα1 πprv αυü τον ΙπποκρÜιη. Ηδη αναφÝρετατ απü
ιην εποχÞ του φωτκοý πολÝμου. Η καυση üμωò του
τματτομου ωò φορÝα ιου μτÜσματοò οφεßλετατ σιην
παρατηρηττκüιητα του ΙπποκρÜιη. ΠρÜγμαιτ, or
ψυλλοτ που μεταδßδουν ιο μτκρüθτο τηò πανþλουò
απ'ιουò πονττκοýò οτον Üνθρωπο, εμφωλεýουν σιον
τμαιτομü, με ιον οποßο κÜηκαν κτ Ýιστ σιαμÜτησε η
μειÜδοση ιηò νüσου kar η ευτδημßα υποχþρησε.
Τα του λοτμου ιων Αθηναßων ο ΙπποκρÜτηò εξι-
στορεß ετò το Γ'επτδημτþν τμßμα 3ο. Ο εκδüτηò ιων
απÜντων ιου ΙπποκρÜτη, ΓÜλλοò ΛττρÝ (LittrÝ),
οιον πρüλογü του αναφÝρετ üττ ο ΙπποκρÜιηò πολυ
νωρßò εßχε τÝτοτα φημη, þστε να υροκαλεß τη δη-
μτουργßα θρýλων yra τη Ζωη kar το Ýργο ιου.
Ο θρυλοò λοτπüν τον θÝλετ σωτηρα τηò πüληò των
Ο Ιπποκρüτπò το ÝΕοßε μò τουò σφΕτ€ριστÝò
τηò ΙοτΡιι(Þò üπωò ο Σωκροτηò
μΕ τουò ΚοπÞηουò τηò Φιηοσοφßαζ
L2
Αθηνþν απü ιο θαναιηφüρο λοτμü.
Γτα ιην προοφορÜ του αυιÞ or Aθnvaior εξÝδω-
σαν ετδτκü ψηφτσμα, «το δüγμα ιων Αθηναßων», ιο
οποßο δταβÜστηκε στα ΜεγÜλα Πανα8Þνατα. Με ιο
φηφτσμα αυιü ιον σιεφÜνωσαν με χρυσü σιεφÜντ,
του προσφÝρθηκε ττμηττκß δτÜ 8ßου σßιτση στο
Πρυτανεßο kar μυßθηκε δημοσßα σια Ελευσßντα
Μυστηρτα, που Þταν η υψτστη ιτμη.
ΙπποκρÜτηò εßχε προσκληθεß kar σιη
Μακεδονßα, να θεραπεýσετ ιο ΒαστλÝα
Περδßκκα που Þταν ΒαριÜ Üρρωστοò, τον
οποßο kar θερÜπευσε. Προοκλßθηκε στα
ΑΒδηρα να θεραπεýσετ τον Δημüκρττο
που εßχε καταληφθεß απü μανßα kar συγχρüνωò εß-
χε ξεσπÜσετ επτδημßα ο' ολüκληρη την πüλη, την
οποßα ο ΙπποκρÜτηò επτιυχþò ανιτμετþπισε.'Ο
Ακüμη kar ιη χþρα ιων Ιλλυρτþν kar των Πατü-
νων επτσκÝφθηκε yra να προσφÝρετ ττò τατρτκÝò
του υπηρεσßεò, üιαν του Ζητηθηκε.
Γτ' αυιü ενþ ακüμη ηιαν Ζωντανüò üλοτ οι Ελλη-
νεò (πρÜγμα σπÜντο σε ιοýτα ια χþματα), Αθηναß-
or, Αργεßοτ, Κþοι, Θεσοαλοß, Μακεδüνεò, τον θαý-
μαΖαν Kar ιον ττμουσαν για την προσφορÜ ιου και
τον θεωροýσαν δεýτερο μετÜ ιον Ηρακλη ημßθεο."
ΠαρÜλληλα üμωò με ιτò πολυιτμεò υπηρεσßεò ιου
οιην Ιατρτκß και ιον Üνθρωπο, τον δτÝκρτνε η ιüλ-
μη Kar η αΠοφαοτσιτκοτηια.
ΚαταπολÝμησε ιουò αγυριεò αμαθεßò kar ιοαρλα-
τÜνουò. Ουωò ο ΣωκρÜτηò τα Ýθαλε με ιουò καπß-
λουò ιηò Φτλοσοφßαò, Ýτστ και ο ΙπποκρÜιηò τα Ý-
Βαλε με ιουò σφετερτστÝò ιηò Ιαιρτκßò.
ΤÝλοò, yra το βßο ιου ΙυυοκρÜιη, ο Üλλοò σοφüò-
γιατρüò ιων νεüτερων χρüνων, ο Αδ. ΚοραÜò, λÝει:
«Eivar απü ιουò ολßγουò εκεßνουò ιων οποßων Üλ-
λοò Βßοò παρÜλληλοò δυσκüλωò ευρßοκετατ»."
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΚοýΖηò Αρ., Ιστορßα τηò Ιατμκηò, Αθηναι
1. 1929.
2. ΠουρναρüπουλοòΓ., Ιπποκρüτηò Απανια ra εργα, τüμ.
Α, οελ. 33, Αθßναι 1θ67.
3. Oastiglioni Α., Η ιστορßα τηò 1ατρτκýò (μετÜφραση Ν.
Παπασπýρου, ΑθÞνατ 1961).
4. ΧαθτÜρα-ΚαραχÜλτου Σ., Απü τον Ασκληπιü και τα
Αακληπτßα στον ΙπποκρÜτη και τον Ορκο, ΧΙΙΙ ΔτεΒνÝò
Συμπüστο Φτλοσοφßαò, Πυργοò Ηλεßαò, 4-10 Αυγοýοιου 2002
(υπü δημοσßευοη).
5, ΙπποκρÜτουò Αφορισμοß, εχδüσετò Littrü 1ffi9-r861.
6. ΙπποκρÜτουò, Περß ιερýò γοýσου, Εκδüσειò Littrü 1839-
1861.
7. Γαληνüò, Απαντα τα Ýργα, Εκδüσετò Kunh, Λτψßα 1828-
r851.
8. Μηιρüπουλοò Κ' ΙπποκρÜτουò 6jοò, Αθηνατ Ι950.
θ. Θουκυδßδηò, Ιστορßα του Πελοποννησηκοý ΠολÝμου,
Βιβλßο Β, κεφ. 47-56.
Ι0. Μητρüπουλοò Κ., ü.π,
11. Σορανüò ΕφÝσιοò, ΙπποκρÜτουò γενοò, Βßοò, Corp. Med.
Graec Ιν.
12. Κοραßò Αδ., Προλεγüμεγα, σιην εκδοση Littrü. I
46Ο π.Χ. (περßπου}
ΓενντÝτατ σιην Κω ο ΙπποκρÜιηò,
γτοò του Ηρακλεßδη. ιερΓα του
Ασκληπτεßου τηò Κω και ιηò
Πραξιθεαò. Και οι δυο γονειò του
ηιαν Δωρτεßò οιην καταγωγη.
Σε νεαρη ηλτκßα ασχοληθηκε με
ιο εμΠορτο, ΥεΥονοò Που ιον
Ýκανε να ταξτδεψει σε πολλουò
τüπουò ιου ελλαδικου χþρου.
Στο Ασκληπιεßο ιηò Κω Ýρχειατ
σε εΠαφη με την ταιρΙΚη του
ι<arpou ιου. Αρνεßιατ ιο
«Μüθημα Ανοτομßαò». Πßνοκαò (1632) του ΡÝμπραντ (ΠινακοθÞκη Maulitshuis, ΧÜγη)
θεüσιαλτο χαρακτηρα των
ασθενειþν. υποσιηρτΖονιαò üιι οι
αοθÝνòιεò προÝρχονιατ απü το
ανθρþπινο σþμα εßτε απü το
περιΒÜλλον. Ο ΙπποκρÜιηò
εισÜγετ ιην òπτοιημοντκη
Ιαιρτκη.
Or απüψειò ιου ιον φÝρουν σε
αντßθεση με τουò τερεßò του
Αοκληιιιεßου kar αναγκÜΖειαι να
ατιομακρυνθεß.
Συμφωνα με ορτσμÝνεò εκδοχÝò ο
ΙπποκρÜτηò καλεßιατ στην Αθηνα
απü ιον Περτκλη για να
βοηΒησει στην ανιτμΓιþπιση ιου
λοτμου. ΠροτρÝτιετ ιουò
Αθηναßουò να κÜψουν ενδυμαια
kar κλτνοσκεπÜσμαια
ΠροΚετμενου να ΠερΙορτοιετ ο
λοτμüò,
Ο θρυλοò γυρω απü ιη Ζωη και
ιη δρÜση ιου τοχυρßΖειατ üιτ
επτοκÝφθηκε ýσιερα απü
ιρüσκληοη κι αλλεò πcριοχÝò.
για να παραοχετ τη γνþση ιου
σιην απÜλειψη επιδημιþν.
13
e Tis
Τ Ι, ,1Τ Ι \Ι1

\' ι\ º-,\ R \,-}[ ,_l,..",


5, 0 Ιπποκριßτηò
στη χριστιανικÞ
πορüδοση
παρουσιüζετσι
σον üγιοò σε
βυζαιιπνü
χειρüγραφο του
1342 (ΕθνικÞ
ΒιβληθÞκη τηò
Γολλßαò, Παρßσι).
6. Εργα του
Ιπποκρüτη που
εκδüθηκον στα
λαηνικü το 1588
οτη Βενετßα
νßα στον ασθενÞ η απüγνωση οτο περτθÜλλον του.
ΠρÝπετ να Ýχετ ευρýτερη μüρφωση, να περτποτεßτατ
την εμφÜντσü ιου και γεντκÜ η συμπερτφορÜ του
να εßνατ κüσμτα kar ευχÜρτσιη.
Στο Ýργο Περß mτροý περτγρÜφετατ Ýναò ιαιρüò
αρττμελßò, ευυρüοωποò, ευπροσηγοροò, φτλÜνθρω-
ποò, καθαρüò, ευπαρουσßαστοò, σþφρων, σοθαρüò,
σεμνüò, üχι αυθÜδηò, üχτ γελοßοò, üχτ οκυθρωπüò,
αλλÜ Üρτστοò στην ψυχη ι<ar οιο σþμα, ο οποßοò
πρÝπετ να Ζετ αγνÜ yra να μπορεß να εξασκεß σω-
σιÜ ιην επτστημη του.
ιDι:ατολογßα
Στη φυστολογßα τηò Ιπποκραττκßò Συλλοlmò κυ-
propxouv or 8Ýσετò των προσωκραττκþν φτλοσüφων,
του ταιροý Αλητα,ινα απü τον Κρüιωνα (6οò ar.
π.Χ.) και του Εμπεδοτ<J\η. Ο ΑλκμÝων πßστευε üττ:
«Εκεßνο που γεwÜ kar συντηρεß ιην υγεßα εßναι η
τσορροπßα (ισονομßα) των δυνÜμεων υγρου kar ξη-
ρου, ψυχρου kar δερμοý, πτκροý kar γλυκοý κ.λπ.
Η εmχρÜιηση ιου ενüò απ' αυτÜ (μοναρχßα) εivar η
αττßα που γεwÜ την αρρþσττα». Ο Εμπεδοκλßò πÜ-
λτ πρüτετνε yra τα ιÝσοερα βαστκÜ στοτχεßα απ' ια ο-
ποßα αποτελεßιατ ο Κüσμοò (υδωρ, αηρ, γη kar πυρ).
ΑναλογτκÜ, η φυστολογßα τηò Ιπποκραιτκßò Συλλο-
Ο Ορκοò του ΙπποκΡüτη Θποτ€α€ß Ýνον ýψιστο
διοχρονικü κονüνο ιοτΡικÞò ηδικþò κοι
δεοντοf,ογßοò που Ýγνε πογκüσμια οποδòκτüò
16
οΡΕRνλΔ
HIPPOCRATIS
coI
QJιΙΑΞ GRΔECE ΕΤ LΔΤΙΝΕ
ΕΧΤΔΝΤ
TomusSecundus,
Cdfl!Τdfu,,θψτιαCΙ{e.
τΙRτΙ^ cι^s9ιs,
νΕΝΕΤΙ ts, cι) ι) ΧΧòιιΧ.
tvNτ^s,
t+'fl ^DvD 1Þ,
γηò στηρßΖετατ σιη 8εωρßα ιων τεσσÜρων χυμþν rrou
εßνατ υατοý πqτüντεò οτο αιΖθρþτwο σþμα: το αßμα,
ιο φλÝγμα, η ξστδη kar η μÝλατνα χολη. Η ανÜμτ_
ξη τουò σιτò οωστÝò αναλογßεò εivar αυτÞ που δημτ-
ουργεß την ορμοýα. Στουò ιÝσσερτò χυμουò προσιß-
θεντατ τÝσσερτò τδτüτηιεò του ΑλκμÝωνα: το υγρü, ιο
qrυχρü, το ξηρü kar ιο θερμü.
Ειοι, ενιυπωστÜΖουν σημερα ια χαρακτηρτοιτκÜ
επß8ετα « μελαγχολκüò», « ψýχραιμοò », « δερμüατ-
μοò», « φλεγματτκüò», « αφυδατωμÝνοò», « κρυωμÝ-
νοò» κ.λπ., που εξακολουθοýν να χρηστμοποτοý-
νιαι και που προÝρχονται απ' την τrτποκραττκη δε-
ωρßα ιων χυμþν σε συνδυασμü με ιτò τÝοσερτò τδτü-
τητεò. Απ' την ßδτα θεωρßα ιηò αναμßξεωò (ιηò κρÜ-
σεωò) ιων χυμþν και των ιεοοÜρων ιδτοιητων προ-
Ýκυψε kar η ανιßληψη yra την ευκρασßα Þ τη δυ-
σΚραστα.
υο Üλλα ουστþδη στοτχεßα των τπποκραιτ-
κþν τατρþν εßνατ ιο «πνευμα» kar η ιιφý-
σ]ò)). Το «πνεýμα», που μπαßνετ στον ορ-
γαντσμü απ' την ιραχεßα kar μÝσα απ'ιουò
πüρουò του πνευμονα περνÜετ σττò αρτη-
ρßεò κατ δτανÝμειατ στο σþμα, εßνατ η κτνητßρτα
δυναμη του οþματοò, που μαΖß με ιη θερμüτητα που
προÝρχειατ απü ιην ιροφη εßνατ or Baσrkoi υαρÜ-
γοντεò ιηò Ζωηò. Or Ιπποκραττκοß δεν γνþρτΖαν ιο
οξυγüνο, Ýθλεπαν üμωò üττ χωρßò πνεýμα (αÝρα) η-
ταν αδýνατο να ΖÞσετ κÜποτοò.
Το δευιερο βαστκü στοτχεßο, «η φýσιò»», εßνατ μτα
Ýμφυτη δυναμη που ρυθμßΖετ τη λετιουργßα των ορ-
 Η Ε Υ\," Ι{ Ο Lii
7. 0ι «Αφορισμοß»
του ΙππOκρüτη
ßrτ;ιτει σΙ βΙ ι,γ{ßòßα:_:ß ;
οτ0 λατινικÜ
σε ΙτOλΙκü
ΧεΙρüγραφ0
βιβλß0 του 1485
καΙ σε 0γγλικü
του 1610 (8)

.ds, Ý.ß.?; fi ?Ý ι.., **,**,

ν! }{{: fΙrtr. ι üΙο.

γÜνων Kar την KavovrKÞ αναλογßα του μßγματοò
(ιηò κρÜσεωò) ιων χυμþν. Οιαν δταταραχθεß αυτÞ η
rσoppoπia, ιüιε ο Üνθρωποò ασθενεß Kar η φυστò α-
νττδρþνταò αρχßΖετ ιον αγþνα προò αποκατÜσταση
ιηò υγεßαò. Ο ιατρüò πρÝπετ ιüιε να βοηθÞσετ την
«φυσlν» να αποκαταοτÞοετ την υγεßα, τελτκüò θε-
ραπευτÞò üμωò δεν εivar ο ιατροò αλλÜ η iδra η
«φυσl9».
Ανατομßα
Η ανατομßα σιην Ιπποκραιτκη Συλλογη δεν εß-
ναι πÜνια απüλυτα ευκρτνηò kar λεπτομερηò, δτüιτ
η νεκροιομη ανθρωπßνων οωμÜτων απαγορευüταν
αυστηρα.
Εμμεσα üμωò μαò αποκαλυπτειατ üτι ο ταιρüò τηò
εΠοΧηò εΚεßνηò ηιαν γνþστηò πολυ Περτσοüτερων
λεπτομερετþν απ' ü,ιτ αναφÝροντα1 οιη Συλλογη.
ΓνωρßΖετ τιò φλεΒεò, ιτò αριηρßεò, τα νευρα, τουò
μυò, ια οστÜ, ιτò αρθρþσειò, ιην καιασκευÞ ιου
κρανßου, ιην καρδτÜ, ιο περτκÜρδτο, ττò καρδτακÝò
κοτλüιητεò Kar ιτò ΒαλΒßδεò, ια μεγÜλα αγγεßα, ü-
Πωò την αορτη, kar απαρτθμεß ια κυρτüιερα σΠλÜ-
χνα. ΑναφÝρετ ττò μÞντγγεò ιου εγκεφÜλου, τουò
χττþνεò ιου οφθαλμου, ιο τυμπανο του αυττοý kar
γνωρτΖετ üττ τα οοιÜ ιου Kpavrou μποροýν να μετα-
φÝρουν την ακοÞ στον εγκÝφαλο. ΓνωρßΖετ üττ το
κÝντρο τηò σκÝψηò εßνατ σιον εγκÝφαλο kar üχτ, ü-
πωò λÝγετ αργüτερα ο ΑρτστοιÝληò, στην καρδτÜ.
ΛÝγετατ üιτ üιαν ο ΙπποκρÜτηò πρωταντßκρτοε Ý-
ναν ολüκληρο ανθρþπτνο οκελετü, εν8ουστÜστηκε
ιüσο που Ýφτταξε αντßγραφο. καιÜ μερικουò απü
χρυσü, κατ' Üλλουò απü χαλκü κατ το προσÝφερε
στο Μαντεßο ιων Δελφþν. Εντýπωοη üμωò κÜνετ α-
κüμη περτοσüτερο η θεραπεßα των εξαρδρημÜιων,
η οποßα προýποθÝιετ ακρτΒÝσιαιεò γνþσετò για ιη
σχÝση οστþγ μυþν kar αρθρþσεων.
Παθολογßα
ΘεωρηττκÜ η παθολογßα που συνανιÜμε οτην
Ιιποκραττκη Συλλογη εßνατ βαστσμÝνη σιη θεωρßα
των χυμþν, οιηρßΖεται δε σε μτα ανιτκετμεντκη ε-
ξÝιαση ιου αρρþσιου, η δε ιπποκραιτκη σημετολο-
γßα προκαλεß ακüμη kar οßμερα δαυμασμü.
Το τπποκρÜτετο προσωπεßο, η πληκτροδακτυλßα
κ.Ü. εivar üροτ που χρηοτμοποτοýνται μεχρτ σημε-
ρα. Γτα ιην εξÝταση των εσωτερτκþν οργÜνων χρη-
οτμοποτεß ιην επτοκüπηοη, την ψηλÜφηση, την α-
κρüαση, ιην επßκρουση και ιη σεßση. Ειστ καια-
φÝρνετ να κÜνετ τδταßτερα ακριSεßò δταγνþσετò, ü-
πωò τη δτÜγνωοη του εμπυηματοò του θþρακα, ιο ο-
ποßο kar σιη συνÝχετα παροχετευει Kar ξεπλÝνετ με
κρασß kar με λαδτ.
ΠÜρα πολλÝò παθßσειò, üιωò η πνευμονßα, η
φυμαιßωση, or ρευματτομοß, or φλεγμονÝò κατ η λτ-
θßαση ιηò ουροδüχου κýοιηò. ο ßκτεροò. ο καρκß-
νοò, or ενιερτκÝò παραοττþσετò, η δυοεντερßα, ο ει-
λεüò, η ελονοοßα, δτÜφορεò ψυχτκÝò kar νευρολο-
)
uftft* ετ §w
§\ι§ξΦ§,Ý{α στ§º\Ý §ητmακ 槧§κm
ιτ ιγχ* €ιºξ§ § ζ, § τ§ ¿ \{€κ *τΦ
gÝιταg
§\{ ρ ι¸Ýw \f § §:ÜΧ &, §Γ}α Φp€Lj τeν

Ιº
Γχοτει: Keι Θερτπει,q

9. ΕμβολÞ
σπονδýλων γτκÝò παθησετò, η κßρρωοη ιου ηπατοò, η δτφθερß-
διü τηò πÝρνηò ττò, το ερυσßπελαò, η ευτλüχετα σηψατμßα, η πλευ-
του ιοτροý. ρßιτò, η παραπληγßα, ο ιÝιανοò, η αυουληξßα, η λα-
ΕικονογραφημÝνο ρυγγßιιò, η ποδÜγρα, ο ιÝτανοò, Ýχουν περιγραφεß
υπüμνημο του με ακρýετα στην Ιπποκραττκη Συλλογη. Iδταßιερα
Απολλωνßου εντυπωστÜΖετ η περτγραφη επτδημßαò παρωιßττδαò
απü το Κßπο σιη ΘÜσο και ο συσχειτομüò ιηò με ιην ορχßττδα
στο ιπποκρατικü που την ακολουδεß στα μετρÜκτα η τουò εφßθουò.
σýγγραμμα Γτα τον ΙπυοκρÜτη, üλεò or ασδÝνετεò οφεßλοντατ
«Περß Üρθρων».
σε φυστκÜ αßιτα. ΥυερφυστκÝò ü δεßκÝò ευεμθÜσετò
Βυζοιτπνü
δεν υπÜρχουν. Ακüμη kar η επτληψßα, ß τερη νü-
χαρüγραφο του σοò, üπωò ιην αποκαλοýσαν, οφεßλειατ σε φυστκÜ
θου-l0ου αιþγα
αΙιΙα.
(Αρχεßο Σ.
ΓερουλÜνου)
Θεlηπευτκü
Η θεραπευιτκη στηρßΖετατ σε ιÝσσερα σκÝλη: τη
δßαττα, ιην υγτετνß, ιη φαρμακευτικÞ kar τη θερα-
πευττκη δýναμη ιηò φýσηò. Γτα ιουò τυποκραιτκοýò
τατροýòη «φýση» εßνατ ο καλýτεροò ταιρüò. «Νοý-
σων φýσιεò ιητροß» (Επýημ. νΙ, 5). Τα Üλλα ιρßα
σκÝλη χρησιμοποτοýντατ προò ενßσχυση ιηò.
Το δταττηιτκü σκÝλοò εivar τδταßτερα αναπτυγμÝ-
νο και μÝχρι το Μεσαßωνα συναντÜμε τατροýò υα-
θολüγουò με την τδτüτητα ιου δτατιηιτκοý τατροý.
ΑνÜλογα με την πÜ8ηση συντσιÜιατ δταφορεττκη

Το τεχνικü μÝΡοò τπò διογνωστικÞò των ενδοφλÝθιεò χορηγττσετò.

Κοτογμüτων του ΚΡονßου οντΙΚοτοστüδηκε το
ΙΒ95, üτον ανοκοηýφδπκαν οι οκτßν€ò Χ
δßατια, σßγουρα επτθεθλημÝνη σττò περτσσüιερεò
ενδοκοτλτοχÝò παθßοετò, ιην ποδÜγρα, το δτα3Þιη
κ.λπ. ΣÝβετατ ττò συνηθετεò του αρρþστου Kar με-
ιαχετρßΖετατ την εγκρÜιετα και την αποχÞ απü κα-
8ε απüτομη αλλαγη.
Εκτüò απü τη δßατια συντσιÜιατ uyrεrvi δηβßω-
ση, λουτροδεραυεßεò, σωματτκÝò ασκßοετò, μαλÜ-
ξετò, φυστοθεραπεßα, καδαρτüιηια ιου σþματοò kar
αλλαγÞ κλτμαιολογτκþν συν8ηκþν, τδßωò σιη φυ-
ματτωση.
Το φαρμακευιικü σκÝλοò εßνατ πολυ εκτεταμÝνο.
Στην εποχÞ του Þιαν ηδη γνωστÜ Kar αναφÝροντατ
πÜνω απü 300 φÜρμακα, ορτσμÝνα μÜλτστα ετσÜγο-
νταν απü ιην Αßγυπιο η ττò Ινδßεò. ΑναφÝροντατ:
καθαριτκÜ, εμεττκÜ, παροχειευιτκÜ, διουρηττκÜ,
κλυσμαια. ναρκωττκÜ. στυπιτκÜ και φÜρμακα απü
μεταλλεýματα yra εξωτερτκß χρηση. Χρηστμοποτ-
ΒαστκÞ θεραυευτκη αρχý εßνατ η θεραπεßα δτÜ
των ανττθÝτων «τα ενÜντια τοιò εναντßοιò εισßν
ιηματα» (Αφορ. νΙ, 334), δηλαδη σιη δτÜρροτα δß-
νετ κανεßò σιυυττκÜ, στη δυσκοτλτüιηια καθαριτκÜ,
στον Πονο ΠαυστΠονα κ.ο.Κ.
Στη 8εραπεßα üμωò δεν επαρκοýν η «φýστò» kar
ο «ιητρüò». ΠρÝπετ να συμΒÜλετ τrιaι ο «νοσþν»
Βοηθþνιαò με τον τρüπο τον (Αφορ. IΙ, 634).
Χετρουργιχß
Τα χετρουργτκÜ κεßμενα τηò Ιπποκραττκηò Συλ-
λογηò δßνουν πÜρα πολλÝò πληροφορßεò yra ιτò
χετρουργτκÝò γνþσετò ιηò εποχηò, yra δε ια Ýργα
Περß Üρθρων και περß αγμþν (καταγμÜτων) Ýχει
γραφεß σßμερα οιτ εßναι «τα ωρατοιερα ουγγρÜμ-
ματα, üπερ εξηλ8ον ιουδε εκ χετρüò ταιρου». Η
xεrpoupyrKn εßνατ πολυ αναπτυγμÝνη, τδταßιερα δε
η ορθοπεδτκß kar η ιραυμαιιολογßα. Eivar or υρþ-
ιεò συστηματτκÝò εργασßεò που γρÜφτηκαν ποιÝ kar
η αξßα τουò παραμÝνετ μοναδτκß σιην τστορßα ιηò
ταιρτκηò. «Οκüσα φÜρμακα ουκ lnτaL στδηροò (το
νυσιÝρι) ιÞται, οκüσα σßδηροò ουκ ιýτατ, πυρ ιý-
ται, οκüσα Ζυρ (καυιηρτασμüò) ουκ ιýται ταýτα
χρη νομßΖειν ανßατα» γρÜφειαι σ'Ýναν αφορτσμü
(Αφορ.Iν, 60Β) .

ουνται επßσηò ενιρτΒÝò, θεντοýΖεò, αφαßμαξη kar
διÜφορα Üλλα. ΑνεξÜντλητη εivar kar η μορφη
των φαρμÜκων: κολλυρια, αλοτφÝò, καταπλÜομαια,
στρüυτα, σκüνεò, χÜπτα, υπüθεια, αφεψßματα και
ü.ττ Üλλο μπορεß να φανταστεß κανεßò, εκτüò απü
Στα Ýργα αυιÜ περτγρÜφειατ με Üρτσιο ιρüπο το
υþò συντÜσσονται ια καιÜγμαια σχεδüν üλων ιων
οστþν kar ιων απλþν αλλÜ kar των ευτπλεγμÝνων.
Τα επτπλεγμÝνα κατÜγματα, «τα μετÜ των Ýξω κοι-
νωνοýντα» (Αφορ.IΙ, 130), τα θεωρεß επτκßνδυνα

1Β

kar αφοý ια εκιεßνετ, ευθετÜσετ rιar αιτατÜξετ, τοπο-
θετεß καθαρü επßδεσμο που εμποτßΖετ σε μαýρο
κρασß kar ιοποθετεß ιο Üκρο σε νÜρθηκα. Σημερα
ξÝρουμε üιτ η wττμιχροβτακÞ ενÝργετα του Kpaσr-
οý δεν Ýγχεττατ στο οτνüπνευμα που περτÝχετ ιο
κρασß, ολλÜ σττò πολυφατνüλεò, που εivar μτκρο-
θιοκτüνεò. Τüτε Þτατι μτα καθqý εμπετρτκß γνþ-
ση, αλλÜ απüλυτα σωστη. Αλλα ωττσηπττκÜ που
χρηστμοποτοýντατ εßνατ το ξßδι, η τερεΒτνθßιητ, ο
θειτκüò χαλκüò η ιο θαλÜσοτο ιιδωρ.
το Περß Üρθρων βýλßο ανατÜοσοντατ εξql-
θρηματα ιων κλετδþσεων üπωò τηò κÜιω
σταγüναò, ιηò κλεßδαò, του αχρωμßου, ιου þ-
μου, ιου αγºζωνοò, ιου μηρου η του Υονατοò.
Εδþ Ýρχειατ δυο ατþνεò αργüτερα ο Απολ-
λþνιοò ο Κτυε'η (1οò ar. π,Χ.) να απετκονßσετ με
απüλυτη ακρßΒετα τον τρüπο που περτγρÜφετ η
Ιπποιτραιτκß ΣυλλογÜ ττò αιταιÜξετò. Eivar το πρþ-
το στον κüσμο γνωοτü κεßμενο με απετκονßσειò ra-
τρτκþν πρÜξεων που κατÜ μεγÜλο μÝροò συνεχß-
Ζουν να γßνοντατ με τον ßδτο ιρüπο.
Η πραγματεßα Περß των εν κεφαλη τρωμÜτων
δßνει ακρýÝστατεò περτγραφÝò yra ιο τεχντκü μü-
ροò ιηò διαγνωσιτκηò kar θεραπευιικηò ιων κα-
ιαγμÜιων του κρανßου. Σιτò απλÝò ρÜξετò η δτÜ-
γνθση γßνειατ με απλß απüξεση του περτοστßου
kar επßχυση χρωσυκηò ουσßαò που ετσχωρεß μÝσα
στο σπÜσιμο. Η μÝθοδοò αυτÞ ανττκαταστÜδηκε μü-
νο το 18θ5, üταιτ ωßακαλýφθηκστ or ακτßνεò Χ! ΕÜν
ß0. Λοπνικü
πÜλτ συμπτεστεß κÜποτο κομμÜττ οσιοý, αυτü πρÝ- χαρüγροφο
πετ να ατταιαχθεß και να ιοποθειηθεß σωσιÜ στη ('t485) των
θüση του. Εδþ περιγρÜφειαι και η μετατραυμαιτκη «Αφορισμþν»
επτληψßα, ο σπασμüò ιηò οποßαò εμφανßΖετατ απü του Ιπποκρüτη
το ανιßθειο μÝροò ιου κατÜγματοò. Γßνειατ Ýτστ η (ΛαυρειιπονÞ
πρþιη μνεßα yra το χτασμü ιηò πυραμτδτκηò νευρτ- ΒιβλιοθÞκη,
κüò οδοý. Φλωρεντßο)
Βαστκü θεραπευττκü μÝοο εßνατ η ανÜτρηση ιου
κραýου που γßνετατ με τρυπÜνι ß με χαρακιτκü
πρτüντ. Or ενδεßξετò γτα το ποý kar πüιε πρÝπετ να
γßνεται εivar εντυπωστακÝò. ΣυντσιÜτατ να μην
ιρωθεß η οκληρη μηντγγα κατ να εμθαπιßΖειατ συ-
χνÜ ιο εργαλεßο σιο νερü, Ýτστ þσιε να αποφεýγε-
ιατ η μεγÜλη θÝρμανση kar αποξηρανση του ο-
σιοý.
ΠÝραν των επεμθÜσεων αυιþν, δτενεργουντατ πα-
ρακεντßσετò θþρακοò kar πλευροτομÝò προκετμÝ-
νου να παροχειευθεß εμπýημα (Αφορ. IΙ, Ι63). Πα-
ρακεντεßτατ η κοτλτÜ, δτατοßγοντατ ηπαττκÜ (Αφορ,
Ιν, 5θ0) kar νεφρτκÜ αποσιßμαια, Χειρουργοýνιατ
συρßγγτα ιου δακτυλßου ιου πρωκιοý, περιεδρτκÜ
αποοιηματα, ατμορροßδεò, γßνετατ χρßση εδροσκο-
πßου, αφατροýντατ prvrkoi πολυποδεò, δτενεργεßτατ
σταφυλοιομßα με ιη σιαφυλÜγρα, εξατροýνιατ δü-
Η üποψη üτι οι f,οιμþξειò πΡοκοαοýντοι
απü μοßυσμÝνο οÝρο ονοτΡüπηκΕ το
Ι9ο οιþνο üτον ονοκοηýφδηκαν το μικΡüΒιο
νττα με ιην οδοντÜγρα, εκτελεßτατ πλασττκη ιηò
μýιηò üταν αυιÞ Ýχετ αποκοπεß, καθετηρýΖειαι η
ουροδüχοò κýστη, αφατροýνιατ οι λßθοτ αυü αυτÞν,
yra να αναφÝροιητε μüνο ττò πτο συχνÝò επεμΒÜ-
σετò.
Η ατμüσταση γßνειατ üπωò kar σημερα, με πßεση
πÜνω οιο αγγεßο που ατμορραγεß με ιο χÝρτ η με ε-
πßδεσμο, με σιυπιτκÜ η ξηρανττιιÜ φÜρμακα η με
ιοπτκÞ καυτηρßαση, Δεν αναφÝρειατ απολßνωση
αγγεßων. Ομωò ο Ανþ}ýη (2οò ar. μ.Χ,) χετρουρ-
γεß ανευρýσματα Kar περιγρÜφετ πþò να γßνειατ η
απολßνωση ιων αγγεßων με δýο ρÜμματα kar üχτ
μüνο με Ýνα, üυωò γτνüταττ παλτÜ.
ΠερτγρÜφοντατ δτÜφορα χετρουργτκÜ εργαλεßα
που Ý:ωυν θρεθεß Kar σε ανασκαφÝò. Αποδετκνýε-
τατ Ýτστ η υψmλη ποτüτηιÜ ιουò. Eivar συνßθωò α-
πü ορεßχαλκο, εκτüò απü ιτò λεπßδεò των νυσιερτþν
που εßνατ απü σßδερο.
Γτα ττò εγχετρßσετò μεταχετρßΖοντατ νυσιÝρτα,
φλεθοτüμουò, οστεολαβßδεò, Βελüνεò, οδοντÜγρεò,
καθετßρεò, ιρýπανα, χοτντκßδεò, πρτüντα, μßλεò
δτασιολεßò ιου απηυθυσμÝνου η του κüλπου kar )
19
Γκο:ει: Keι Θερηπειτ
11. Μια
μυθολογικÞ πολλÜ Üλλα.
«κOισαρικÞ τομÞ». Η επτδεομολογßα εivar τüσο ανεπιυγμÝνη που α-
Η γÝννηση κüμη kar σημερα σττò περτσοüιερεò γλþσσεò ιου
του Δονýσου κüσμου δτÜφοροτ επßδεομοι, üπωò ο σιÜχυò, η rπ-
ποκραιτκη μßτρα κ.Ü., επτδÝνονιατ με τον ßδτο α-
κριΒþò τρüπο kar φÝρουν σια νεοελληντκÜ, στα
γερμαντκÜ και σια γαλλικÜ το iδro üνομα που ανα-
φÝρετ η Ιπποκραιτκη Συλλογη,
Γυνα:κολογßα
Η γυνατκολογßα εßνατ τδταßτερα εξελτγμÝνη.
Παρ' üλο που δεν εivar γνιοστÝò or ωοθßκεò kar ο
ρüλοò που παßΖουν, αναφÝροντατ με λεπιομÝρετεò:
η αμηνüρροτα, η δυσμηνüρροτα, επßσηò or φλεγμο-
νÝò ιων γεwηττκþν οργÜνωγ οπωò Kar τα αποσιÞ-

Fl επιδεσμοfrογßσ €ßι/αι τüσο αν€πτυγμÝνη

που ακüμη κο! σÞμ€ρο διÜφοροι επßδεσμοι
€πιδÝνονται μ€ τον ßδιο οκΡιΒþò τβüπο

μαια ιηò μηιραò, τα οποßα παροχειεýοντατ. Iδταßτε-
ρη προσοχß δßνειατ σια αßττα ιηò σιεßρωσηò, υου
ιη συνÝδεαγ χωρßò 6ÝΒατα να γνωρßΖουν, με δταια-
ραχÝò ιων ενδοκρτνþν αδÝνων, üπωò η υπερλßπωση
ß η ανδροετδηò μορφη η or ανατομτκÝò ανωμαλßεò,
or φλεγμονÝò κ.Ü.
ΘεραπευιικÜ χρηστμοποτοýντατ ιοπτκÜ η γεντκÜ
φÜρμακα, λουτρÜ, υποκαπνισμοß, ενÝσετò, πλυσετò,
πεσσοß. ΔτÜφορα χετρουργτκÜ εργαλεßα δτευκολý-
νουν τη δτÜγνωση kar θεραπεßα, üπωò ιο μητρο-
σκüπτο η η διüπιρα η μηιρομßλη, δτÜφορα μειαλ-
λτκÜ κηρßα yra τη δτασιολη ιου ιραχηλου τηò μη-
τραò, η ξυστρα τηò μητραò, χρηστμοποτοýντατ δε
kar δτÜφορα Üλλα που αναφÝρθηκαν οιο κεφÜλατο
χετρουργτκß. ΑναφÝροντατ κυρßωò απλÝò εγχετρη-
σετò, üπωò πολυποδεκιομη του στομßου, παροχετεý-
οετò εσωιερτκþν κατ εξωιερτκþν αποοιημÜτων, εκ-
υυρηνωση τνομυωματων Κ.α.
Καιοαρτκη ιομη δεν αναφÝρειατ παρ' üλο που
στη μυθολογßα αναφÝρεται η γÝwηση του Δτονý-
σου κατ του Ασκληπτοý με karσaprkn ιομη.
ΜατευτκÞ
Η ματευιτκß Ýχετ Þδη εξελτχθεß πολυ. ΠερτγρÜ-
φειατ η φυστολογτκη κýηση kar ο τοκειüò, üπωò ε-
πßσηò kar or θÝσετò του εμθρυου κατÜ ιον τοκειü.
Θεωρεß τον «επß κεφαλην» ιοκειü φυστολογτκü kar
συνιστÜ ιη σιροφß ιου εμθρυου με εξωτερτκοýò kar
εσωτερτκουò χετρτσμουò αν προπßπιετ κÜποτο μÝ-
λοò, üπωò ο Βραχßοναò Þ το υüδτ. ΥπÜρχετ πληρηò
γνþοη ιηò χρησηò του εμθρυουλκου, του εμθρυο-
τüμου, του ελκυστηρα kar πολλþν Üλλων ματευττ-
κþν εργαλεßων. Ενþ απαγορεýειατ η Ýκτρωση σιον
Ορκο, σιην Ιπποκραττκη Συλλογη περτγρÜφετατ
λεπιομερþò πþò αυιη πρÝπετ να γßνειατ σωσιÜ.
Σιην πραγματεßα Περß φýσιοò παιδßου ενιýπω-
ση προκαλοýν τα υεηýματα σε γοντμοποτημÝνα α-
θγÜ κüιαò, προκετμÝνου να παραχολουδÞσουν ιην
εξÝλιξη του εμΒρýου.
Αλλεò ετδτκümτεò
Η Ιπποκραιτκη Συλλογη περτÝχετ, πÝρα απü ιτò
γνþσετò σιτò θαστκÝò ετδτκüιηιεò, υαθολογßα, χετ-
poupyrki, γυνατκολογßα/ματευττκß, kar πολλÜ
σιοτχεßα r<ar γlα Üλλεò, üπωò αποδετκνýετ το Ýργο
Περß οδοντοφυßηò,ßτ or αναφορÝò περß ευγοντκηò
kar πατδοκομßαò Περß γονηò. ΑναφÝρονιατ δε πολ-
λÜ δερματτκÜ και αφροδßοτα νοσημαια, üπωò η συ-
φτλη, η Βλενüρροτα, ο Ýρπηò, or λειχηνεò, η ψþρα,
η ακμη, η λευκη, η ολωπεκßα kar η λÝπρα.
ερτγρÜφετατ επακρτΒþò η κλτντκÞ ετκü-
να και η ουμπιωμαιολογßα τηò φυματßω-
οηò. Ο τπποκρατχüò ιαιρüò γνωρßΖετ üττ
αυτοß που περιποιουντατ φθτστκοýò μπο-
ρεß να κολλÞσουν φυμαιßωση. ΣυντοτÜ
yra τουò φθτστκοýò ιην ολλαγß κλßμαιοò κατ ιην
καλη δταιροφÞ. Ακολουθþνταò αυιÝò ιτò οδηγßεò
γεwηθηκαν το 1θο αιþνα στην Ευρþπη ια σανα-
ιορτα Υlα ιουò φυμαιτΚουò.
Ιδταßιερεò, εμπετρτκÝò γνþοετò υπÜρχουν kar σε
ü,ιτ αφορÜ ια πλεονεκιßματα του καθαροý η ιου
θρασμÝνου νεροý, ιη χρηση του κραοτοý Kar του
λαδτοý οτη θεραυεßα ιων πληγþν, χωρßò θÝΒατα να
γνωρßΖετ ιßποιε γτα μικρüθτα η ασηψßα. Ο τππο-
κραττκüò ταιρüò πßστευε üιτ or λοιμþξειò προκα-

20

λοýνιατ απü μολυομÝνο αÝρα, ιο μßασμα, κÜιτ που
θα ατατραυεß μüνο στα μÝσα ιου 19ου ατþνα, üιαν
ανακαλýφθηκαν τα μτκρüΒτα.
ΣυνοψßΖονταò ια κýρτα χαρακτηρτσττκÜ ιηò
Ιπποκραττκßò Συλλογηò, υαρατηροýμε üιτ η Ια-
τρτκη τηò τπποκρατικηò εποχηò εßναι, üπωò μαò
λÝετ ο Καοτýτüντ (Castiglioni), θεμελτωμÝνη
πÜνω σε μια υλαιτÜ γνþοη των φυστκþν επισιη-
μþν ιηò ευοχηò ιηò, σε μτα ΒαθτÜ εμπετρßα τηò
υρακτικßò Ιαιρτκηò, σε Ýνα Βαθý στοχασμü γυρω
αυü ιη σχÝση ατιßαò kar αποτελÝσμαιοò Kar σε μτα
ýψτσιη nθrkn ανιßληψη. Eivar θεμελτωμÝνη πÜ-
νω σιην Üμεση παρακλßντα akprθn παραιηρηση,
στο πεßραμα και ιην εμπετρßα. Ειστ, ο ιπποκραιτ-
κüò τατρüò κατüρθωσε να φθÜοετ σε υψη που σπÜ-
vra ξεπερÜστηκαν. Αν σκεφθεß κανεßò üιτ η raτpr-
κß επτσιημη Ýκανε ιüτε ια πρþτα τηò Βημαια, τü-
τε μüνο καιαλαβαßνετ ιτ συüρουò Ýρτξε kar ιτ θε-
μÝλτα ÝΒαλε, προκετμÝνου να φθÜσετ η Ιατρτκη
στα επßπεδα υου Βρßσκειατ σßμερα. <<ΠÜντων των
αγαθþν ευρετην και πÜντων ημþν των καλþν
παρασχüντα τα σπÝρματα», γρÜφετ 500 χρüντα αρ-
γüιερα ο Γαληνüò yra ιον ΙπυοκρÜιη.
Η Ιπυοκραττκη Συλλογη εßνατ χωρßò συΖÞιηση
το τÝλοò μταò εποχηò, συγχρüνωò üμωò kar το απο-
κορýφωμα τηò Ιαιρικηò ιου χρυσοý ατþνοò, αρχη
μταò νÝαò δυναμτκüτερηò kar στερεÜ θεμελτωμÝνηò
Ιαιρτκηò, ευτσιÝγασμα τηò οποßαò εivar η ελληντ-
σιικη, η βυΖανιτνÞ, η αραθικη kar η σημερτνß Ια-
τρτκη ιηò Δýσηò,
ΜετÜ την Ιπποκραττκß Συλλογη, ο Ελληναò ra-
τρüò δεν εßνατ πra ουιε μÜγοò ουτε προφηιηò οýιε
12. Βιβλßο
τρÝαò. Γßνετατ σιοχασιßò υου οδηγεßτατ απü ιη δτ- του Ιταλοý
κÞ ιου ανεξÜρτηιη κρτιτκη σκÝψη, αναΖηιþνταò ü- «ιπποκρOτΙπÞ»
λο kar περτσσüτερο ιη λογτκß εξηγηοη ιων φυοι- Arturo
κþν φατνομÝνων. Δεν εivar οýτε Üρχονιαò ουιε πα- Castiglioni.
ρα-θÜιηò ιηò φýσηò, που ενεργεß στο üνομα των θε- 13. ΑναγεννησιοκÞ
þγ αλλÜ με ιην ßδτα ιου ιη δÝληση δηλþνετ Ýτοτ- ξυλογραφßο με
τουò ΙπποκρÜτη
μοò να υποβοηθÞοετ ιη θεραπευιτκη δυναμη rrou
υπÜρχετ μÝοα στη φυοη, Ο τατρüò εκπατδεýειατ να και Γοληνü
γßνετ μελετητηò ιων αττßων των νüσων kar προσπα-
θεß να επÝμΒετ την καλýτερη σττγμη, γτατß, üπωò
διαθÜΖουμε, «η ευκαιρßα εßναι φευγαλÝα ο δε
καιρüò οξυò» (Αφορ. Iν, 45Β).
Η Ιπποκραττκß Συλλογη αποιελεß τομη σιην τ-
οιορßα ιηò Ιατρτκηò ανοßγονιαò το κεφÜλατο τηò ε-
Ενþ απογορ€ý€ται η ÝκτΡωση στον Ορκο,
στην ΙπποκροτικÞ Συf,ßΙογþ περτρüφετοι
f,επτομερþò πþò πρÝπòι να γßνΕται σωστÜ
πτστημοντκηò Ιαιρτκßò, üπωò εßνατ ιο Ζητοýμενο
σημερα:
Μεγαλοφυßα σιη σýλληψη kar επτστημοντκü
δατμüντο στην εφαρμογÞ, kr üλα αυιÜ μÝοα σε Ýνα
ανþτατο ηθτκü υλαßστο.
ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΛΔΟΓΗ
ΣυγγρÜμματα
ΓεντκÜ: Ορκοò Νüμοò, Περß αρχαßηò ητμκýò, Περß
mιροý, Περß τÝχνηò, Περß ευσχημοσýνηò, Παραγγελßαι,
ΑφορlσμοßΙ-νΙΙ.
ΑνατομτκÜ-φυστολογτκÜ: Περß ανατομýò, Περß καρδßηò,
Περß οαρκþν, Περß αδÝνων, Περß οστÝων φýσlοò, Περß
φýσιοò αν8μßιπου, Περß γονýò, Περß φýοιοò πσιδßου,
ΔταττηττκÜ: Περß τροφηò, Περß δlαßτηò Ι-ΙΥ , Περß διαßτηò
υγιεwηò Περß δηßτηò οξÝων (νüθο).
ΠαθολογικÜ: Περß αÝρων, ιÞÜτων, τüπων, Περß χυμþν,
Περß κριοßων, Περß κρισßμων, Περß εΒδομÜδιιιν, Περß
φυσων.
ΠρογνωσττκÜ: Προγνωοτικüν, Προρρητκü Ι-ΙΙ, Κωακαß
Προγνωοεlò.
Ετδτκη νοσολογßα: Επτδημßατ Ι-νΠ, Περß πα8þν, Περß
νοýσων, Περß των εντüò παθþν, Περß ιερýò νοýσου, Περß
τüπων των κατÜ ÜνOρωπον.
ΘεραπευτικÜ: Περß διαßτηò οξÝων, Περß υγlχýν χρýσιοò.
ΧετρουργτκÜ: Κατ'ιητρεßον, Περß ελκþν, Περß
αιμορροΙδων, Περß συρßγγων, Περß ιων εν κεφαλη
τρωμÜτων, Περß αγμþν, Περß Üρθρων εμΒολßò, ΙWüχλικοò.
Οφ€αλμολογικÜ : Περ ß üψ ιοò.
ΓυνατκολογτκÜ-ματευτlκÜ: Περß παρθενßων, Περß
γυναικεßηò φýσιοò, Περß γυναlκεßων Ι-ΙΙ, Περß αφüρων,
Περß επικυýσιοò, Περß επταμýνου, Περß οκταμýνου, Περß
εγκατατομηò εμΒρýου-
ΠατδταιρτκÜ: Περß οδοντοφυΙηò.
ΔτÜφορα: Επιστολα| Δüγμα των Αθηναßων, ΕπιΒþμιοò,
ΠρεσΒευτικüò. l
2L
 του ΓΕρΑΣιΜογ Α. ΡΗι,ητογ
αμ επßκ. καθηlητß Ιατρικßò-συlγραψÝα
ο «Περß ΑÝρωγ Υδαιων, Τüπων» ιου ΙπποκρÜτη εivar ü-
xr μüνο yvnoro ουγγραμμα ιου πατÝρα τηò Ιατρτ-
κηò, αλλÜ kar Ýνα απü τα πro οημανιτκÜ Ýργα του.
Συμφωνα με ορτσμÝνουò, μÜλιοια, εßνατ ιο πιο ση-
μανττκü. Eivar, επßσηò, ιο Ýργο εκεßνο που, υερτσ-
σüτερο απü κÜθε Üλλο, προοεßλκυσε το ενδταφÝ-
ρον ιων αρχαßων φτλοσüφων kar ποτητþν, þστε να
περτλÜΒουν κÜποτεò απü ττò αρχÝò ιου στα Ýργα
ιουò. ΕνδετκιτκÜ παραδεßγμαια θρßσκουμε στον
ΓΙλÜτωνα (κυρßωò στον «Φαßδρο»), σιον ΑρτστοτÝ-
λη («ΠολιττκÜ») αλλÜ Kar οε τραγωδßεò του Eupr-
πßδη. Kr αυτü πÝρα απü ιην αυιονüηιη επßδραοη
22
Που ασΚηοε στουò Υταιρουò ιων αΙωνων Που αΚο-
λοýθησαν και σια τατρτκÜ πρÜγμαια γεντκüιερα.
Η σπουδατüτηια ιου Ýργου δεν Ýχετ επτσημανθεß
μüνο απü τουò δταδüχουò kar επτγüνουò του Ιππο-
κρÜιη, üπωò ο Απολλþντοò, ο ΔτοκJýò ο Καρý-
αlοò, ο Εlχοττανüò kar Βε8αßωò ο Γολττνüò kar ο
ΟφτΒÜστοò, yra να αναφÝρουμε ενδετκιτκÜ opr-
σμÝνα ονüμαια. Εχετ επτοημανθεß επßσηò kar απü
ιουò επτμελητÝò των εκδüοεων αυτοý του Ýργου, που
αρχßΖουν Þδη απü το 1525. Kr ακüμη υποσιηρßΖε-
ιαι και απü τουò τσιορτκοýò ιηò Ιατρτκßò Kar τηò
Επτσιημηò γενικüτερα, Ελληνεò kar ξÝνουò.
t

Ε
ßÝ

1. Βιβλßο Ýργου
του Γυληνοý που
τυπþθηκε το
,Ι530
στο Παρßσι
κοι φÝρει τιò
ΕνδετκιτκÜ αναφÝρουμε τον ΑδαμÜνττο Κοραη,' τα üλεò or μεταγενÝοτερεò εκδüσετò.'Τα ανιτκετμε-
μορφÝò του ιδßου,
ιον Εμßλ ΛττρÝ (Emile Littre), ιον Τσ, ΝτÜρε- να με τα οποßα ασχολεßται ο ΙπποκρÜιηò σιο «Περß
του Ιπποκρüτη,
μπεργκ (Oh. Daremberg), ιον Θεüφτλο ΒορÝα, ΑÝρων, ΥδÜιωγ Τüπων» βιΒλßο ιου εßνατ ια εξßò:
του 0ρειβÜσιου,
ιον Κασττλτüντ (Castiglioni). Ο τελευταßοò μαλτ- α) Ετσαγωγη σττò επτδρÜσετò που ασκοýν σιην υ-
του Ασκληπιοý και
οια δεωρεß πωò ιο «Περß ΑÝρων, ΥδÜτωγ Τüπων» γεßα or εποχÝò ιου Ýτουò, or Üνεμοτ και το πüστμο του Διοσκουρßδη.
περτÝχετ ια σπÝρμαια πρωιüιυπων τδεþν, or οποßεò νερü (§ 1-2). 2. Αποψη του
μüλτò ττò τελευταßεò δεκαετßεò μπορεß να εκιτμη- Β) ΕξετÜΖετατ αναλυττκÜ η επßδραοη των ανÝμων Ασκληπιεßου
θουν σττò σωστÝò ιουò δτασιÜσετò.' οιη δταμüρφωοη του κλßματοò Kar η επßδραση ανÝ- στην Κω.
Το Ýργο Ýχετ δτατρεθεß απü τουò δτÜφορουò επι- μων Kar κλßμαιοò στην υγεßα (§ α-Ο1, 3. lοτρικý
μελητÝò-εκδüτεò με δτÜφορουò ιρüπουò, Απü τον Ε. γ) Τα εßδη του πüοτμου νερου εξετÜΖονιαι ανα- εργαλεßα απü
ΛτιρÝ χωρßΖειατ οε 24 κεφÜλατα και τη δταßρεση λυττκÜ ανÜλογα με την προÝλευοη τουò απü πηγÝò το Μουσεßο
αυτÞ ακολουθοýν σιη συνιρτπιτκη ιουò πλετονüτη- η απü Βροχη η απü xrüvra (§ τ Ο1. ) τηò Επιδοýρου

23
 τ
4. ΑνÜγλυφη
παρýστοση δ) ΕξετÜΖειαι ο ρüλοò ιων εποχþν
του Ýιουò Kar
με τονΙπποκρÜτη συνολτκÜ or επτδρÜσετò των karprkþv συνθηκþν
νο θεραπεýει σιην υγεßα (§ 10-11).
ασθενÞ. ε) ο συγγραφÝαò δßνει παραδεßγμαια ιων υγειο-
5, Λουüμενη. νομτκþν συνθηκþν üπωò διαμορφþνονιαι υπü ιην
ΠορÜστοση απü επßδραση ιωγ πιο πÜγω παραγüγτωγ, απü συγκε_
πτστημοντκß σκÝψη (§ 17-24).
Eivar φανερüò απü τη μελÝτη ιου βτβλßου ο
πλοýτοò των γνþσεων που απαιιουνταν για ιη συ-
γκρüιηση του συγκεκρτμÝνου Ýργου. Δεν αρκοýοαν
or ταιρτκÝò γνþσετò μüνο. Ο ουγγραφÝαò Ýπρεπε να
δταθÝτει kar γνþσετò πολεοδομßαò και αρχιτεκτονι-
κßò, μετεωρολογßαò kar κλιματολογßαò, αστρονο-
ξξετÜζετοι ανοßΙυτικü π òπßδΡòση των ο\ιÝμων
στη διομüρφωσπ του κηßματοò και
π €πßδΡαση ανÝμων και κf,ßμοτοò στην υγ€ßο
24
μταò Kar Υεω-
γραφßαò, ανθρω-
πολογßαò καικοινω-
ντολογßαò. Επρεπε ακüμη
εκιüò απü ιτò γνþοετò να δra-
θÝτετ kar μεOοδικοτητα που να δτευ-
κολýνετ ττò ιαξτνομηοειò, üπωò λ.χ. ιην ταξτνü-
μηοη ιων υδÜιων, üχτ με υδρολογτκÜ, φυοτκÜ η χη-
μτκÜ κρτιßρτα, αλλα με ιο υγτειονολογτκü κρτιηρτο
του γτατροý. Κυρßωò απαττοýνταν φιλüσοφοò νουò
kar ηθτκü ανÜστημα kar τüλμη, þστε να αποσυνδÝ-
σετ ια νοσημαια απü ττò θεοκραιτκÝò Kar μεταφυοτ-
κÝò ανιτληψετò Kar να αναΖητησει ιτò αττßεò τουò σε
φυοτκÜ αßιτα που εßτε θρßσκοντατ οτο περτΒÜλλον
εßιε θρßσκονιατ μÝοα σιον Üνθρωπο. Kr üλα αυιÜ
συνδυÜσιηκαν με τρüπο θαυμαστü σιην προσωπι-
κüιηια ιου ΙπποκρÜιη και αποιυπþδηκαν με σα-
φηνεlα σιο «Περß ΑÝρων, ΥδÜτων, Τüπων» βιβλßο
του που αρχßΖετ ωò εξßò:
Οποιοò θÝλει με ορθü τρüπο να εμΒαOýνει στην
επιστημη τηò Ιατρικßò, πρεπε] να εφαρμüΖει τιò
παρακÜτω αρχεg ΚατÜ πρþτον, οφεßλει να λαμ-
ΒÜνει υπüψη rou τ]ò εποχεò ßου ετουò και τι εß-
δουò επιδρÜσειò μπορεß να ασκεß η καOεμτÜ τουò
L..]. Επειτα να εξετÜΖει τουò ανÝμουò κα1 τουò

0ερμοýò κα1
τουò ψυΧρουò,
κυρßωò βεΒαια αυ-
τοýò που ειναι κοινοß σε
üλα τα μερη, αλλÜ κατüπιν
και üοουò Βγαßνουν σε κÜOε τüπο ι,-
διαßτερα. ΠρÝπει εξÜλλου να λαμΒÜνει υπüψη
του κα1 τιò επιδρασειò των υδÜτων. Γιατß, üπωò α-
κριΒþò διαφερουν στη γευση κα1 στο ΒÜροò, ετσι
και η επßδραση που κÜOε εßδοò ασκεß εßναι πολυ
διαφορευκη.,.'
αστκü σιοτχεßο αποιελεß, καιÜ ιον Ιππο-
κρÜιη, ο προσανατολισμοò μιαò πüληò,
γιατß δεν Ýχει τα iδra κλτματτκÜ χαρακιη-
ρτσιικÜ μια πüλη που βλÝπετ προò ιο Βορ-
ρÜ, με εκεßνη που κοτιÜΖετ προò ιο Νüτο,
ουιε εκεßνη που βλÝπετ την αναιολÞ ιου Ηλßου με
Üλλη που εßνατ οιραμμÝνη προò τη δυση ιου. ΑνÜ-
λογα τσχυουν kar γτα τη μορψολογßα ιου εδÜφουò,
αν η πüλη εßνατ χιτσμÝνη οε υψωμα η σε κοßλωμα,
καΒþò και αν επηρεÜΖειαι απü ανÝμουò, αιü που
φυοουν kar τιþò κυκλοφορουν. Το ßδιο επηρεÜΖετ
Kar η παρουοßα υδÜιων, ανÜλογα με τη φυοη, ιην
ποοüτητα kar ποτüτητÜ τουò. Δßνετ μÜλτστα ο Ιππο-
6. «Ιπποκρüτηò
κρÜτηò παραδεßγματα υποθειτκþν η πρ αγματτκιbιΖ Ηροκλεßδου Κþοò,
πüλεωγ χτισμÝνων με αυτÜ η εκεßνα τα χαρακτηρτ- Ηκμασε κοτý τουò
στΙΚα, Που συνεΠαΥονιατ ουΥΚεΚρτμενη Καια ΠερΙ- πελοποννησιακοýò
πτωση νοοηρüιηια. ΠροΒλÝπετ δε κατ τη τ,,οσηρü- χρüνουò» γρüφει
ιηια κατÜ φυλο, προθλÝπετ ακüμη και ιτò παραλ- η 0ναγεννησιOκη
λαγÝò ιων φυστολογτκþν λετιουργιþν. Δεν Ýχετ ση- γκροβοýρα που
τον παρουσιüζει
μασΙα το Ποσο or συΥκεΚρτμενεò ονιοτητεò ανιαΠο-
σον ορθüδοξο
κρßτοντατ οττò σημερτνεò μαò γνωμεò Kar γνωσετò,
τδτατιÝρωò καθþò δεν Ýχουμε πÜνια οαφη ανιßλη- μονοχü
ψη yra ιην αντιστοιχßα üρων Þ εννοτþν. Kar βε-
θαßωò, δεν πρÝπετ να τιαραΒλÝψουμε ιη συνολικη
επßδραση ιου πολτιτσμου οε üλεò τιò παραμÝιρουò
ιου περτOÜλλονιοò Kar σιον ßδτο τον Üνθρωπο. Αυ-
ιü Ýχετ ηδη επτσημανθεß πprv απü δυο ατþνεò απü
ιο δÜσκαλο του γÝνουò kar εκδüτη Ιπποκρατικþν
Ýργωγ ιο γταιρü ΑδαμÜνττο Κοραη. ΚατÜ ιον Κο-
ραη η ειßδραοη ιου κλßματοò γßνειαι πτο φανcρη
στουò πρωτüγονουò λαουò. που Ζουν σε φυοτκη κα- )
ξετ €ται § ραηοζ ξων €§Φχþν
ξου Ýτ§ß",ιò κ*, συ\ια ικÜ αι επιδ €ιζ
των ΚαιρlΚþν συνδΩΚþν §ξην υγ€ιο
25
 7. 0 ΜαχÜων,
γιοò του θεοý
Ασκληπιοý,
επιδÝνει
το μηρü του
τρουμοτισμÝνου
ΜενÝλαου.
Αρχοιοελληνικüò
δοπυfuüλιθοò
(Αρχεßο Σ.
Γερουλüνου)

ιÜσιαση, σε συνθηκεò που δεν Ýχουν ιροποποτηθεß

τδταττÝρωò απü τον πολτιτομü.
Θα δþοω δýο πολý αδρÜ παραδεßγματα επßδρα-
σηò τηò θÝσηò ενüò οιχτσμοý στην υγεßα, προερχü-
μενα απü τον κατρü μαò rιar yr' αυιü καιστοητÜ. Η
φυματßωοη, μßα απü ιτò μÜσιτγεò του ελληντκοý
πληδυσμοý καιÜ το παρελθüν, εßχε πολý περτσσü-
ιερεò πτθανüτητεò θεραπεßαò σε ιüπουò με υψüμε-
ιρο, πλοýστα θλÜστηση, οχειικÜ χαμηλη θερμο-
κρασßα, αρκετη ηλτοφÜνετα, ανανεουμενο καθαρü
αÝρα. Σε τüτοιουò ιüπουò μÜλτσια ÝχττΖαν κατ τα σα-
νατüρτα. Η ελονοσßα, η δεýιερη μÜοττγα, επιπüλα-
Ζε σε χαμηλÜ μÝρη με θÜλιουò κατ στÜστμα νερÜ,
υγραοßα, δυσοσμßα του αÝρα, ΖÝσιη kar γεντκÜ συν-
θßκεò που ευνοοýσατ ιην ανÜπτυξη κουνουπτþν,

Δßνει ποΡοδ€ßγματο πüη€ων, χπσμÝνων μ€

ΧοΡοΚΕηρtστtΚü που συν€Πüγοντοι
συγι(òκΡιμÝνη κοτü πòΡßπτωση νοσηΡüτητο

που Þταν ο φορÝαò ιηò νüσου. Eivar φυστκü üττ η ε-
γκατÜσταση ενüò οτκτσμου σε τüπο üπωò ο πρþιοò
συνδυαΖüιαν με κολÝò υγειονομτκÝò συνθηκεò yra
τουò καιοßκουò ιου. Το ανιßθειο θεθαßωò θα συνÝ-
θατνε με ιην υγεßα ιων κατοßκοτν ενüò οτκτομοý που
θα αναπτυσσüταν σε τüπο üπωò ο δεýιεροò.
Οσο yra τουò ανÝμουò και ιην επßδραση τουò
σιην υγεßα, γρÜφετ ο ΙπυοκρÜτηò:
Οσεò πüλειò ΒλÝπουν προò rnv ανατολÞ του
Ηλιου, αυτÝò φιισικÜ εßναι περιοσüιερο υγιεινÝò
απü εκεßνεò που εßναι στραμμÝνεò προò το Βορτη
κι απü üσεò εßναι προσανατολισμÝνεò προò τουò
θερμουò ανÝμουò, Ýστω κι αν η μεταξý τοιη απü-
σταση εßναι μüνο Ýνα στÜδιο.Ο
Στη συνÝχετα ιου κετμÝνου τονßΖειατ η επßδραση
ιων ανüμων στη μÝση θερμοκραοßα ιου ιüυου, κα-
θþò kar σιη δερμοκραοßα των υδÜιων. ΤονßΖετατ ε-
πßσηò ο ρüλοò ιηò ηλτοφÜνεταò στη δταφÜνετα, την
ελαφρüτηια r<ar ιην ευχÜρτστη γεýση ιων υδÜτων.
Ολοτ αυτοß or συντελεσιÝò, κατÜ τον ΙπποκρÜιη, ε-
πιδροýν üχτ μüνο σιην υγεßα αλλÜ kar την καλÞ
ψυχτκη δτÜθεση των ανθρþπων.
Οοο γτα ιτò πüλετò που εßνατ σφαμμÝνεò προò τη
Δýση, υπÜρχετ αποκλετσμüò ιων ανÝμων απü ιην
ΑνατολÞ, ενþ ια πλÜγτÜ ιουò πληιτοντατ απü τουò
θερμουò νüιτουò ιιar τουò ψυχροýò θüρετουò ανÝ-
μουò. Το πρωß δεν Ýχουν Ηλτο, μειÜ ιο μεσημÝρτ
ψßνοντατ κυρτολεκιτκÜ ιο καλοκαßρτ, ενþ η ηλτο-
φÜνετα δεν εivar αρκετß ιο χετμþνα.
Αν κÜνουμε μτα παρÝκβαση οιτò πüλετò των δr-

26

κþν μαò χρüνων θα δουμε πüσο ανθυγτετνüò εßνατ
-kr üχτ μüνο απü τον προσαναιολτσμü ιουò, αλλÜ
kar απü το ýψοò ιων κιτρßων που παρεμποδßΖετ ιην
κυκλοφορßα ιου ανÝμου kar αποκλεßετ τη θαλÜσ-
σια αýρα, απü τα γυÜλτνα κτßρτα που αντανακλοýν
ιη θερμüτητα kar ανεΒÜΖουν ιη θερμοκρασßα, απü
ιο μονοξεßδτο του Üνθρακα Kar τουò Üλλουò ρυπα-
νιÝò ιων καυσαερßων κ.λπ.
Σημανττκü μÝροò ιου «Περß ΑνÝμων, ΥδÜιων, Τü-
υων» ασχολεßτατ με ια χαρακτηρτσττκÜ ιου uyrεr-
νοý kar ιου αιτθυγτετνοý νερου. Ο ΙπποκρÜιηò θε-
ωρεß ωò πτο υγτετνü νερü εκεßνο τηò Βροχηò, ετδτ-
κÜ μÜλτσια εÜν Ýχετ Βραστεß, Αποδßδει ιη λτθßαση
kar Üλλεò πα8ησετò του ουροποτηιτκοý σε δτÜφορεò
υροσμßξειò, ενþ κατ' εξοχην αν8υγτετνÜ θεωρεß τα
8. Δδοσκαλßα
τηò ΙιτρικÞò
οτουò μοθητÝò.
«κüσμημO» τOυ
ψηφßOυ «Τ» 0πü
βιβλßο ΙστρικÞò
τηò ΑναγÝννησηò.
9. Ξυλογροφßα
οπü βιβλßο του
Γοληνοý
ονοφερüμενο
οτον ΙπποκρÜτη
GALENI ΙΝ LIBRVιI τßιρροòRα
αλμυρÜ kar στυφÜ νερÜ. ΓνωρßΖετ ακüμη τα προ-
Βλημαια που μυορεß να προκολÝοετ το ακατÜλλη-
λο νερü απü το πευιτκü σýσιημα kar μτλÜ yra δυ-
σεντερßεò. Η υπαρξη υγτετνοý νερου, δýομιστ xr-
λιÜδεò χρüντα μετÜ ιον ΙπποκρÜτη, üσο kr αν εßνατ
κÜττ υου πολλοß θεωρουν αυτονüηιο, αποτελεß ακü-
μη Ýναν απραγματοποßητο στüχο yra μεγÜλο μÝροò
ιου κüσμου. Εκατομμυρτα παιδτÜ σιην Αφρτκη kar
ιην Ασßα πεθαßνουν κÜθε χρüνο εßιε απü Ýλλειqm
νεροý εßιε απü ανθυγτετνü νερü. Οπωò γρÜφετ ο
καθηγητηò Ν. Ματσαντþmò, περτγρÜφονταò το μη-
νυμα μταò αφßσαò ιου Παγκüσμτου Οργαντσμοý
Υγεßαò, Ýνα λßιρο νερü, μτα χοýφια ΖÜχαρη Kar μτα
πρÝΖα αλÜιτ σε μßγμα, αν ληφθοýν απü ιο σιüμα,
εßνατ δυνατü να σþσουν εκατομμýρτα πατδτκÝò Ζω-
Εßνοι ονυποf,üγιστπ η συμΒοηÞ
του ΙπποκΡüτη στην εξÝßιξη τηò ΙατΡικÞò
Κοι στη μ€τατροπÞ τηò σ€ €πιστÞμη
Ýò κÜθε χρüνο.
Εκιüò απü ιο καιÜλληλο νερü, η λττη kar uyrεr-
νη δταιροφη, δηλαδÞ η σωστÞ δßαιτα, εivar ακüμη
Ýναò σημστττκüò παρÜγονταò yra ιη δτατηρηση κατ
την προαγωγη τηò υγεßαò. Περß δταßτηò εßχε γρÜψετ
αρκειÜ κατ ο παιÝραò τηò Ιατρτκηò Kar οι επßγονοτ,
τδßωò δε ο Γαληνüò, που ερμßνευσε, σχολßασε kar
εμπλοýττσε ια σχειτκÜ με ιη δßαττα βτβλßα του
ΙυποκρÜιη («Περß ιροφηò»/ «Περß δταßτηò uyrεr-
νηò»). ΒεΒαßωò, καθþò κÜθε συνιελεστÜò επιδρÜ
σιουò Üλλουò, τουò επηρεÜΖει και ετmρεÜΖειατ απü
αυιουò, kar η τροφß -με ιην εwοια των παραγομÝ-
νων ιροφßμων- επηρεÜΖειατ απü ιη θÝση τηò πü-
ληò, ιην ηλτοφÜνετα, το κλßμα, ιουò ανÝμουò, τα
νερÜ κ.λπ. Με τη σετρÜ τουò or τροφÝò, ανÜλογα με )
2º
ΠεριgΑΛΛοιττ Κπ YrειR Cl§

10. IοτρικÞ
πρÜξη απü το το εßδοò, ιην καθαρüιηια, την ποσüτητα και την
εικονογροφημÝνο ποτüιητÜ ιουò, επηρεÜΖουν την υγεßα kar το χαρα-
υπüμνημο του κτηρα ιων ανθρþπων.
Απολλωνßου του Ο ΙπποκρÜτηò οτο «Περß ΑÝρων, ΥδÜιων, Τüπων»
ΚπιÝωò οτο βιβλßο ιου αναφÝρετατ ενδετκιτκÜ οε χþρεò με ση-
μανττκÝò δταφορÝò στην κλιμαιικß τουò σýσιαοη.
ιιτποκροηκü
σýγγραμμο Γτατß, βÝβατα, υπÜρχετ σημανττκη δταφορÜ ανÜμε-
«Περß üρθρων»,
σα σιο εýκρατο κλßμα ιων παραλßων τηò ΜτκρÜò
Βυζοιιτινü
Ασßαò kar το θερμü κλßμα τηò Ατγυπιου, üπωò kar
χαρüγραφο στÜμεσα σιο θερμü τηò Λýυηò κατ ιο ψυχρü υγρü
9ου-l0ου οιþνα
κλßμα ιων τüπων που κατοτκοýν or Σκýθεò. Αυτο-
(Αρχεßο Σ.
νüητο φαßνειατ το üιτ στουò δταφορειτκοýò αυιοýò
Γερουλüνου)
ιüπουò ενδημοýν διαφορεττκÜ νοσημαια. Νοσßμα-
ια που κατÜ κýρτο λüγο οφεßλοντατ σττò τδτατιερü-
τητεò ιου κλßμαιοò Kar ττò αναπτυσσüμενεò υπü την
επßδραση ιουò συνθηκεò. Ενα Üλλο μÝροò ιηò νο-
σηρüτηταò κÜθε τüπου οφεßλετατ σε πολτττσμτκÝò r-
δτατιερüιητεò, σε Þθη, Ýδτμα kar ιρüπουò Ζωηò, σε
εδρατωμÝνεò φυστκÝò ß μεταφυστκÝò πßστετò kar α-
ντιληψειò. Ο ΙπποκρÜτηò αναφÝρετατ στο παρÜ-
δετγμα των ΜακροκεφÜλων, λαοý υου καιοτκοýσε
πτθανþò σιην περιοχη τηò σημερτνηò Κερασοýντοò
και που θεωροýσε πωò üσοτ εßχαν μακρυ κεφÜλτ ß-
ταν οΙ ΠΙο ευΥθνετò.

Το nepi «ΑÝρων, Υδüτων, Τüπων»
εßνοι ÝΡγο θεμεf,ιþδ€ò γιο το πν€ýμα κοι
υò οΡχÝò τηò πΡοηηπτικÞò Ιοτρικþò
Μüλιò το παιδß γεννηθεß, αμÝσωò, κι ενþ το κε-
φÜλι του εßναι ακüμη τρυφερü στο μαλακü του
σþμα, το αναπλÜθουν με τα χÝρια κα1 το υποχρε-
þνουν σε αυξηση του μýκουò ιου με τη χρηση ε-
πιδεσμων και κατÜλληλων τεχνικþν μÝσων, υπü
την επßδραση των οποßων παραμορφþνεται το
σφαιρικü σχημα του κεφαλιοý κι αυξÜνεται
μηκοò του.^
Οσο kr αν φαßνετατ παρÜλογο ωò συνηθετα το
παρÜδεημα που αναφÝρετ ο Ιυυοκlýτηò, δεν πρÝ-
uεr να ξεχνÜμε ιην παραμüρφωση των ποδτþν σττò
νεαρÝò ΚτνÝΖεò þò τα μÝσα σχεδüν του 20οý ατþνα,
την παραμüρφO)ση ιων χετλÝων και ιων λοβþν ιων
αυττþν σε αφρτκαντκÜ φυλα η ιην εmμηκυνση του
αυχÝνα με ολοÝνα kar περτσσüτερουò κρßκουò, που
εφqιμüΖειατ ακüμη σε πρωτüγονουò λαουò.
ΑναφÝρετατ ακüμη σιην υυογοντμüιηια ομÜδων
του λαου των Σκυθþν kar γρÜφετ:
Εκτüò απü αυτÜ, οι περισσüτεροι, Σκýθεò γßνο-
wατ ανßκανοι και καταπιÜνοντα1 με δουλειÝò γυ-
ναικεßεò και μιλοýν üπωò οι γυναßκεò κα] απο-
καλοýνται, «γυναικωτοß». Οι ντüπιοι, απü τη με-
ριÜ τουò, αποδßδουν την αιτßα σε κÜποιον 8εü, σÝ-
Βονται αυτοι4 τοι4 ανθμýποιJò καß τουò τιμοýν, ε-
πειδý φοΒοýνται, καθÝναò γlα τον εαυτü του, μην
του συμΒεß το ßδιο! Εγþ, προσωπι,κÜ, πιστεýω üτι
αυτÝò οι παOýσειò εχουν θεßα προÝλευση, üπωò κι
üλεò οι Üλλεò και καμιÜ δεν εßναι περισσüτερο
θεlκÞ Þ περισσüτερο ανOμýππη απü την Üλλη,
μα εßναι üλεò ßδτεò κι üλεò Ýχουν 0εßα προÝλεν
ση. Ωστüσο, καθεμια απü αυτεò Ýχει μια φυσικý
αιτßα και χωρßò φυσυη αιτßα τßποτε δεν συμΒαß-
νει. Και 0α εξηγησω πþò, κατÜ τη γνþμη μου, εκ-
δηλþνεται η πÜθηση αυτÞ,'
Eivar ανυπολüγlστη η συμΒολη ιου ΙπττοκρÜτη
το στην εξÝλτξη ιηò Ιαιρτκηò και σιη μετατροπη τηò
σε επτστημη, κυρßωò γτατß, πρþτοò αυτüò, προσπα-
θεß να Üρετ το μειαφυστκü χαρακιßρα των νοσημÜ-
ιων και να τα ερμηνεýσετ ατττουα8ογενεττκÜ μÝσα
απü φυστκοýò νüμουò kar φυστκÜ φανüμενα. ΚÜτι
που θλÝπουμε, Üλλωστε, και σε Üλλα βτβλßα ιου
kar κυρßωò οτο «Περß Ιερßò Νοýοου»». Λεγ Þχg1 gη-
μαοßα αν η προιετνüμενη ερμηνεßα εßνατ η σωσιÞ,
Αυτü εßνατ κÜττ που δα επιφÝρετ ο χρüνοò kar η
πρüοδοò των γνþσεων. Σημασßα Ýχετ η κατεýθυνοη
ιηò σταΖηιησηò στο φυστκü κüσμο. Kar αυιü γßνε-
ιατ σε ανιßθεση με το πνεýμα τηò εποχηò, που κα-
ιαδτκÜΖετ σε θÜνατο αυτοýò που ετσÜγουν «καινÜ
δατμüντα». Γßνετατ σε ανιßθεση ιων εκφρασμÝνωτ
απüψεων Üλλων μεγÜλων υροσωπτκοτητωγ üπωò
λ.χ. ο Ηρüδοτοò (5οò ar. π.Χ.), ο πατÝραò τηò Ιοτα

28
 ,4,
ιif
ν', ιh_-
-Ι

ι
ι,)

d-,:"

,*.{,{
β$ ,(ι

Ι: ι
η/,
Ρ,

11,0 ΙπποκρÜτηò
ρßαò, που παραμÝνετ σιη μειαφυοτκß αντßληψη ιου νηθετεò, ιο πολßιευμα r(ar τουò νüμουò. Ολα αυτÜ απÝδιδε την
φατνομÝνου, γραφονιαò: δεßχνουν üττ η νüσοò δεν εßνατ μια αναπüφευκιη υπογονιμüτητα
...τοßσι δε των ΣκυOεων ουλησασι το ιερüν το εν νομοτÝλετα. Or παρÜγοντεò αυτο1 μποροýν σε πρω- των Σκυθþν σε
ΑσκÜλων (: τηò Ουρανßηò Αφροδßτηò) και τοßσι ταρχτκÜ οιÜδτα να προβλεφθουν, να ανατρεθοýν, να φυακοýò λüγουò,
τοýτων αεß εκγüνοισι ενÝσκηψεν η 0εοò θτßλεαν ιροποποτηθουν þσιε να ουγκλßνουν σιην εξαοφÜ- üπωò η ιπποσßα.
voL¼ov- þστε αμα λεγουσß τε οι ΣκυOαι διÜ τουτο λτση τηò υγεßαò η σιην εξÜλετψη Þ ιον περτορτσμü Πορüστοση
σφεαò νοσÝεlν κα1 ορÜν παρ' εωυτοßσι τοlò επ1- τηò νοσηρüτηταò. Eivar δηλαδη Ýργο 8εμελιþδεò χρυσοý σκυθικοý
κνεομενοlò εò την Σκýυην χþρην ωò διακÝαται yra το πνευμα και ττò αρχÝò ιηò προληπττκßò Ια- αμφορßσκου (4οò
τοιò καλεουσι ενÜρεαò οι ΣκýOαι...' τρτκηò που, δυüμιοτ χιλτÜδεò xpüvra μειÜ, παραμÝ- αιþνοò π.Χ.) που
Η υπογοντμüιητα αυιÞ ιων Σκυθþν αποδßδετατ α- νετ αΚομη Ζητουμενο.
δεßβειΣκýθη
πολεμΙσΤÞ ν0
πü τον ΙπποκρÜιη οιη συνεχÞ τππασßα, Προεκτεß-
επΙδÝνει την
νονιαò τον ιπποκραττκü λüγο στιò μÝρεò μαò, μπο- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. ΚοραÞò Α6, Προλεγüμενα. [Ειò] ΙπποκρÜτουò. Το περß
κνÞμη συντρüφου
ρουμε να αναφÝρουμε üττ η υαραιηροýμενη σε δτÜ- του (Αρχεßο Σ,
αÝρων, υδÜτων, τüπων κ.λπ. Εκ τηò τυπογραφßαò
φορεò χþρεò υπογοντμüτηια σε νεαρουò Üνδρεò α- ΓερουλÜνου)
ΕΒερÜρτου Εν Παρισßοτò 1816. (Το κεßμενο ιων
ποδßδετατ σε συνεχη βλαπττκÞ επßδραση των στε-
προλεγομÝνων αναδημοοτεýειατ και σιο Βιθλßο, Κοραηò
νþν kar πτεοττκþν εσωρουχων κατ πανιαλοντþν.
Α,, Προλεγüμενα στουò αρχαßουò Ελληνεò συγγρσφεßò,
ιüμ. Β', Εκδ. Μορφωιτκοý Ιδρýμαιοò ΕΒντκßò ΤραπÝΖηò,
ο περß «ΑÝρων, ΥδÜιωγ Τüπων» Βιβλßο ιου ΑθÞνα 1θ88).
ΙπποκρÜτη. Ýνα αιü ια κυρια cργα ιηò 2. Castiglioni Α,, Ιστορßα τηò Ιατρικηò. Ειοαγωγη,
Ιπποκραττκηò Συλλογηò, εßνατ συουδατü- ΕπιμÝλετα, Συμπληρþματα δρ Ν. Παπαοπýρου, τüμ. Α,
ιαιο γτατß δßνετ τη yεvrkn φιλοσοφßα ιηò ΑΒßνα 1961.

σχοληò ιηò Κω, üπωò Ýχετ διαμορφω8εß κÜ-
ιω απü ιην ειßδραση ιηò τωντκηò φυστκηò φτλοσο-
φßαò. Το Ýργο δεν παρÝχετ μüνο πληροφορßεò yra
ιη νοοολογßα αλλÜ -kar κυρßωò- περτλαμθÜνετ ar-
ιτολογτκÝò παραιηρηοετò, συνδÝονταò ιο φυστκü
ιερτΒÜλλον με ια νοσημαια, Ακüμη, εκτüò απü ιο
φυστκü, συνδÝετ με τη νοοηρüτηια και το κοινωνl-
κü περτΒÜλλον, την πατδεßα, ιτò καθημερτνÝò συ-
3. ΙπποκρÜτηò, Απαντα η Εργα. ΜειÜφραστò Κ
Εμμανουηλ. Θεþρηοιò και Προετσαγüμενα Γ.Κ.
Πουρναρüπουλοò, εκδ. Μαρτßνοò, ιüμοι 1-6, ΑθÞναι 1967-
70.
4. Iπποκραιτκη Συλλογß, Περß Αερων, υδÜτων,
τüπων/Παραγγελßαι/Αφορισμοß. ΜειÜφραση I.
Ταοτüπουλοò, ΔταχρονικÝò Εκδüοετò, ΑθÞνα 1997.
5. Ηρüδοτοò, Ιστοριþν Δ ΝΙελπομÝνη. Ηροδüτου ΑπÜντα,
τüμοò 4, εκδ. ΚÜκτοò, ΑΕηνα. r
29
Προ:òιπe
ΑλκμÝων
ο Κρ,üτωντÜτηò
(6οò αι. π.Χ.)
Φιλüσοφοò, γτοτρüò και φυσικüò.
Εζησε στο τÝλοò του 6ου με ορχÝò του
5ου αl. π.Χ. Προσδιüρισε πρþτοò την
ιχονüτητσ του εγκεφÜλου ωò χÝντρου
των αισθÞσεων κοτ üλων των
οργαν!χþν λειτουργιþν. Υπþρξε
μοθητþò του Πυθαγüρα, εßχε την τýχη
να γνωρßσει προσωπτχÜ το μεγüλο
φιλüσοφο και Ýγροψε το πρþτο
ιστρικü ΟιΒλßο, το οποßο ονüμασε «Περß
φýσεωò», üπου στρÝφει την προσοχþ
τηò ονθρþπινηò σκÝψηò στα οτσθητü
ιαι στη σχεττκþ αξßα των
επιστημονιιßþν ερευνþν: «Τrο üσσ δεν
φοßνοwοι üπωò κα,ι γισ το θνητÜ
πρÜγμοτο, σοφh waß)σιι Ýχουγ μüγον οι
Θεοß. Εμεßò οι Üνθρωποι δεγ εßμσστε
σε θÝση ηορÜ μüγογ νο εικÜζουμε κοι
νο συμπεροßγουμο,. ΔιÜλεκτüò του
Þτον η ιωνιχþ χαι π διδασχολßο του
οφοροýσε την ιοτριχþ, τη φυσιολογßο
κοι την ψυΧολογßο. Ανογνþρtσε
πρþτοò τον εγκÝφαλο ωò χεντριχü
üργσνο. Τüνισε τη σημασßο τηò
ισονομßοò των δυνüμεων στο
ανθρþπνο σþμο, òυþ η κυριορχßα
χÜποιαò σπü τιò ονθρþπτνεò δυνÜμετò
προκολεß την ορρþστrα. Σ'ουτüν
αποδßδεται η πρþτη περιγραφþ των
οπτιχþν νεýρων. Ο Χολχßδιοò τον
θεþρησε ποτÝρο τηò ονοτομßοò του
ονθρþπινου σþματοò. Σýμφωνο με τον
ΑλκμÝωνα, ο θüνοτοò εßνατ η κοτÜληξπ
για τογ üνθρωπο χαι το ζþα, διüτι «η
ορχþ δεν μπορεß να προσοφθεß στο
τÝλοò» χοι η ζωÞ σκολουθεß γρομμιχÞ
τßοι üχr χυκλτχþ πορεaο.
30
Εμπεδοκλτßò
(5οò αι., 4θ3-433 π.Χ.)
Σημοντιχüò ορχαßοò Ελλπνοò
φιλüσοφοò, γrοò του ΙtΙÝτωνο. Δεν
γνωρßζουμε πολλü πρüγματα για τη
ζωþ του, παρü μüνο πωò χατογüτßν
απü τον Ακρüγοιττα τηò Σιχελßοò. Ο
πστÝροò του Βοþθηοε στηυ κοτÜλυση
τηò τυραννßαò το 47Ο, εγþ ιοι ο ßδßοò
Βοþθησε στη διοφýλαξη τηò
δημοκροτßαò και εßχε λοßχÞ οποδοχÞ.
Προò το τÝλοò τηò ζωþò του üμωò
Ýχοσε τη λοßκþ εýνοιο χαι ßατÝφυγε
στηγ ΙΤελοπüγνησο. Σýμφωνα με μτο
πορÜδοση ουτοκτüνησε, πÝφτοντοò
στον tßροτηρο του ηφαιστεΙου τηò
Αßττrοò. Ασχολþθηκε με τη φýση κοι
την Ýρευνü τηò, ενþ παρÜλληλα
μελÝτησε ιστρικþ κοι μουσιχÞ. Εßνοτ
απü τουò πρþτουò που ατrτιλÞφθπκε
üτι πρÝπει να υπüρχει μrα εξελικτ!κþ
πορεßο στο ανθρþπινο σþμα, γιατß
δßδοσκε πωò το üργανü του
τελειοπο!οýττται σιγü οιγÜ. Εηßσηò,
πßστευε πωò ο υλιχüò κüσμοò
οποτελεßτοτ απü το συνδυαομü
τεσσÜρων στοιχεßων, τηò φωτιüò, του
οÝρα, του νεροý ßοι τηò γηò. ΥπÜρχει
μ!α δωαμη, εξηγοýσε ο φιλüσοφοò,
που λÝγετοι (φrλüτητα» χαι ενþνει
ουτü τα στοιχεßα, ενþ μια üλλη δýνομη
που λÝγετοι (νεßχοò» τα διαχωρßφι
προκσλþγταò τη φθορÜ κατ το θÜνατο.
Σημανττκüτερο Ýργα του το «Περß
φýσεωò» και οι «Καθορμοß». Ο
Εμπεδοκλþò οποτελεß κορυφαßο στιγμþ
τηò ελληυκþò φßοσοφßσò, χαθþò η
συνθεττκÞ του γνωσιοθεωρßο επηρÝασε
οποφοστσπκü την πορεßο τηò
ονθρþπινηò σκÝψηò οπü τον ΠλÜτωνο
μÝχμ τον ΔορΒßγο χαι τον Κατττ.
Απο}ýþντοò
ο Κτττειιò
(1οò αι. π.Χ.)
Ελληνοò γιπρüò, κατογüμενοò απü το
Κßτιον τηò Κýπρου, σýγχρονοò του
Διοσrßουρßδη του ΑλεξονδρÝωò.
Σýμφωνα με τον Πλßν!ο, διÝπρεψε στη
χειρουργ!κþ χαι Üιμοσε στην
Αλεξüνδρεια κοτü τον Ιο αιþνσ π.Χ.
Απü το Ýργο του δεν Ýχουν σωθεß
πολλÜ, ωστüσο Ýχετ σωθεß, οπü
πολýτιμο φλωρεντινü χειρουργιχü
χειρüγροφο, Ýνο εχτενÝò υπüμνημο
του ΚιτιÝωò στο ιπποχρατιτ(ü Ýργο Περß
Üρθρωγ. Στο υπüμνημα ουτü ο Κτττεýò
οσκεß Ýτ.τονη πολεμιχÞ στουò
ιερüφιλουò riaι συντüχθηχε με εγτολÞ
του Οοσιλιü τηò Κýπρου Πτολεμαßου
(8ß.58 π.Χ.l. Εßυαι επßσηò γνωστü πωò
ο Απολλþνιοò ο Κπιεýò Ýχεß γρüψετ
Ýντονα πολεμτκÜ χεßμενα ενατπßον των
ερμηνευτþν του !πποκρüτη, üπωò του
Βüκχειου ι(οι του Ηρσκλεßδη του
Ταραιττßνου. Εχετ γρÜψει επßσηò Ýνα
σημοντιχü θεραπευτιχü Ýργο, το οποßο
οναφÝρετοι σε διÜφορεò παθþσειò των
ονθρþπων χαι γßνεται ιδιαßτερη
οναφορÜ στην επιληψßο. Ωστüσο, τα
σημαγτικÜ Ýργο ουτü του Απολλωνßου
του ΚιτιÝωò δεν Ýχουν σωθεß, εκτüò
απü διÜσπαρτεò πληροφορßεò για το
συνολικü του Ýργο. Τηγ ßδ,α περßπου
εποχÞ, με το ßδιο üνομο αναφÝρονται
σημοτττικοß Ελληνεò γτατροß, üπωò ο
Απολλþνιοò ο Ιýυò, χε!ρουργüò στην
ΑλεξÜνδρειο, ο ΑρχιστρÜτωρ χοτ ο
Περγαμηνüò, οτ οηοßοτ μνημονεýοτ.ται
απü τον τοληνü.

Δτοστουρßδηò ο
Αλεξανδρειτ η ΦακÜò
(1οò αl. π.Χ.)
Ξλληνοò γιατρüò οπü την ΑλεξÜνδρεια.
Το προσωνýμιο Φσκüò το απÝχτησε
εξοιτaοò του üττ Ýφερε στο πρüσωπü
του φακοειδεßò κηλßδεò, κοινþò
ηανÜδεò. Εζησε χοτ εργüστηχε στην
αυλþ του Πτολεμαßου του Αυλητοý χοι
τηò κüρηò του ΚλεοπÜτραò. Σýμφωνο
με τον Ξρωτιονü, το μεγÜλο
Αλεξονδρινü λεξιιογρÜφο, ο οποßοò
Ýγροψε κοι γλωσσÜριο για τα Ýργο του
Ιπποκρüτπ, ο Δrοσκουρßδηò þταν
σýγχρονοò του Απολλωνßου του
ΚrτιÝωò. ΤρÜφει δε ο Ερωτιονüò γιο τον
Διοσκουρßδη üτι «συνÝθεσε ΒιΒλßα
εητü κοι του Απολλωνßου οκτþ κοι
δÝχα». Στον Διοστουρaδη επßσηò
παραπÝμπει πολý συχνÜ και ο Γοληνüò.
Σημαψττχüτερα Ýργα τουΞ Περß
ονομοοιþν φσρμÜκων, Περß εντüò κοι
εκτüò ποθþν, στο οποßο περιÝγρσφε
και τη ΒουΒωνικþ πονþλη, κστ
ΓλωττÜριον, στο οποßο οτττÝχρουε
πολαιüτερουò ερμηνευτÝò του
Ιπποκρüτπ, πσρουσιüζοιττοò ο ßδιοò με
νÝο τρüπο üρουò και χωρßα οπü το
Ýργο του ΙπποκρÜτη. Ο Διοσκουρßδηò ο
Αλεξανδρεýò þ ΦοκÜò εßναι συνþνυμοò
του Δrοσιουρßδη οπü την Κτλl.(ßο,
μεγüλου πρωτοπüρου τηò
φορμοχολογßοò, ο οποßοò Ýζησε κοτÜ
την εποχþ του ΝÝρωνο και του
Βεσποστανοý (54.79 μ.Χ.l
Γαλτινüò
(129-200)
Ο μεγαλýτεροò γιοτρüò τηò
ορχαιüτηταò μετÜ του ΙπποχρÜτη,
ιδρυτÞò τηò πειροματικÞò φυσιολογßοò
κοι τηò περιγραφικþò σνοτομΙαò, η
επιρροþ του οηοßου υπþρξε
κοθορισπκþò σημοσßοò γτσ τπυ εξÝλξπ
τηò ιατρικþò επιστþμηò. Γεννþθηχε
στην ΠÝργομο ßατ þτον γτοò του
αρχιτÝχτονα Νßτßωνα. Ξε ηλτßßα Ι4 ετþν
üρχτσε να πορακολουθεß μοθþμστα
φιλοσοφßαò, αναπüσπαστο τμþμο τηò
οποßαò θεωροýτπαν χοτ η Ετρτßþ
επιστþμη. Σποýδασε ιατριχþ και
φτλοσοφßο στη Σμýργη χοι οργüτερα
σfην Κüρινθο. Το Ι57, στην ΠÝργομο,
διορßστηκε επικεφαλþò γιοτρüò των
μονομüχων κοι μπüρεοε νο ουξþσετ τιò
ανατομικÝò του γνþσετò ßοτ νο
δοκιμüσει τα καλýτερσ φüρμοχο για
μια μεγÜλη ποικιλßο τραυμÜτων. Το
Ι6ß Ýφτασε οτη Ρþμη, θερÜπευσε το
φιλüσοφο Ξýδημο, ο οποßοò τογ
εισþγογε στουò αρrστοχρστικοýò
χýκλουò τηò πüληò χοι η φþμη του
νεοροý γιατροý οπü την Ανοτολþ
αρχßζει να εξοπλþνεται. Εγροψε τüτε
τα ΟτΟλßα ΠερΙ τωγ κοι
'πηοκρÜτουò
ΠλÜτωνοò δογμÜτωνισι Ýνα οπü το
σημοντικüτερα Ýργο του, το Περß
χρεßοò μορßωγ. !ß φþμη του απλþθηχε
τüσο πολý που σε λßγο ο
ουτοκρüτοραò ]γΙÜρκοò Αυρþλ!οò τον
τüλεσε στην αυλþ του, μÝλοò τηò
οποßαò Ýγινε μÝχρι το θßßνατü του ιßοι
αφιερßßθηκε οτη συγγραφÞ των
ßυρ!üτερων Ýργων του. Τüτε
ολοκλÞρωσε το ΠερΙ χΡεΙαò μορß.ιrγασι
το Λγοτομικσß εγχειρþσειò.
) ιι ι ι,,.\ _\ ß.2
ΟρεýÜστοò
(325-403)
Ξλ^ηναò γιατρüò, κστογüμενοò απü
την ΠÝργαμο. Υπþρξε μοθητþò του
Ζþνωνα του Κýπριου χαι χοτü την
περaοδο που ο Ιουλιανüò þτον
εξüριστοò στην περτοχþ, γγωρßστηκε
μοζß του χαι σργüτερα τον πÞρε οτην
εχστροτεßο στη Ταλατßα, περa το 355,
üπου ο ΟρειΒüσιοò Ýγροψε ιοτριχþ
εγκυιλοπαßδεια με τßτλο Ιοτρrκοß
ΣυγογωγοΙ. Το Ýργο συτü στηριζüταν
χυρßωò σε Ýργο του Τοληνοý, αλλÜ
περτεßχε κοι διχÝò του ποροτηρþσειò.
Ο Ιουλιονüò Ýγινε σßη συνÝχεια
αυτοκρÜτοραò (36r.363l χαι διüρισε
τον ΟρειΒüσιο ταμßο στην
Κωνστοντινοýπολη. lιΙετÜ το θüνοτο
του Ιουλιαγοý, ο ΟρειΟüστοò Ýπεσε σε
δυσμÝγαο, επß εποχþò των
ουτοκροτüρων Βολεντιγιανοý χοι
Βüλεντοò (364.378Ι, ßοτ εξορßστηßε.
Ωστüοο, το ßýροò του ωò γrατροý þτσν
þδη σρκετü μεγüλο χοι οι
ουτοχρüτορεò ογαγκÜστηχον να τον
ονοκολÝσουν και πüλι στην
Κωνστογτινοýπολη το 369, üπου κσι
Ýμεινε μÝχρι το θüνστü του. Το Ýργσ
του εßνοr πολυÜριθμο και οπü αυτü
σημαγττχüτερα εßναι η Σýνοφτò και το
cοΙΙεòΙαηεα arlΙs medicae. Επßσηò,
αποδßδοντοτ στον ΟρειΒÜστο Σχüλιο
στουò οφορισμοýò του ΙπποκρÜ7r, το
οποßα δημοσιεýθηχον στο Παρßα το
1533.
31
2.s00 Xpoxιr ιFτßοΚΡΑº
Üß γυρα ι'.er.:ll ω ν,« ß rι η ü,! .ι, j
α cfo Ζατ υ λ πß,hò,'ßò" ß τ, τ ι
του Σακε.η,ηeρΗ Ε. Κeρτιαοιογ ß tιτ;rηγ τγ,[ιι
"LgUy
τ!,Α Lrl
αμ. επßκ. καθηγτττt'ι Πανεπιστημßου Αθηνþν, , rß 1r:,,τ[,ß,,,λ.;,,,ßιυ τ τßυ τΙα,,
διευθυττÞ Μαιευτικοý-Γυναικολογικοý Τμüματοò
στο ΠΓΝΑ «ΑλεξÜνδρα»,
προÝδρου του Ομßλου «Φßλων του ΙπηοκρÜτειου
Ορκου»

Ορκοò του ΙπποκρÜτη εßνατ Ýνα μονοσÝλτδο κεßμενο,

το οποßο αποτελεßτατ απü 24Β λÝξειò.
Γτα ιο κεßμενο αυτü Ýχουν γραφεß χýτÜδεò σελß-
δεò μÝχρτ σημερα. Το γεγονüò αυιü δεν εßνατ τυ-
χαßο. Πρþια απ' üλα Βρßσκειατ σε πλßρη αρμονßα
με ιο πανανθρþπινο μÝτρο, üπωò αυιü εκφρÜΖετατ
με ττò ταιροφτλοσοφικÝò υροσεγγßσετò üλων ιων ε-
ποχþν. ΕκφρÜΖει μτα ολοκληρωμÝνη ταιροφτλο-
σοφτκü κατ πρακιτκß πρüιαση yra ιτò σχÝοειò τα,
τροý-ασθενουò.
Η πληρüτηια ιων νοημÜιων ιου, η απλüιηια kar
η κομψüτητα ιου κετμÝνου, το πÜθοò kar η δυναμτ-
κüτηια που εκφρÜΖετ, ιον καθτσιοýν Ýνα μνημεßο 1Νωσαßßτ*;ιυ γ',!þπ
γραφηò.Η δταχροντκß ιου αξßα Ýχετ αναγνωρτστεß üßγgμι!ι\Of 4
σχεδüν απü το σýνολο ιων μελετητþν ιου ιομÝα τηò
τατρτκηò ηδτκßò kar δεονιολογßαò, Αχüμη κατ οß-
μερα θα μποροýσε να χαρακιηρτστεß ωò Ýνα σýγ-
χρονο κεßμενο σε αρχαßα γραφη.
Ο Ορκοò του ΙπποκρÜιη δεν εßνατ θεοκραττκüò. Θατh ο[ ¹ιppocpλi€s
Δεν qξαριÜ ιην ορθüτητα των ταιρτκþν πρÜξεων α-
Ι sueaτ b1 ΑροΙΙο, lhe Physician. and Aesculapius αηιΙ
πü m θεΙκη παρεμΒολß, üπωò ετσηγουνιαι Üλλα hcallh and allhcal and αΙΙ lhc Gods and Goddcsgs lhai.
κεßμενα. Χωρßò να παραγνωρßΖει ιη θεßκÞ υπερο- accoidiÞ{ Ιο mτ αbßΙßΙτ and iud$menl. ß sill heep Ihi5 oath
Χη, εΙναΙ εναò ιητνοò στην αυτοΥνωσΙα, την αυιονο- απιJ slipulatiun,

μßα, ιη σεμνüιητα, την υπευθυνüιητα Kar την αειο- ο Ι€òhΟπ hΙmòhοΙαυν:ΙmòΙhΙ5α.|9qμüΙΙτιjòßτΙιιmòd§πγ

πρÝπετα του ταιροý και εσττÜΖετατ επßμονα στα δτ-
καιþματα ιων ασθενþν, υποδηλþνονιαò Ýιστ ιο α-
νττπατερναλτοττκü τοý περτεχομÝνου.
ΕτοÜγετ yra πρþτη φορÜ στην τσιορßα ιηò Ιαιρτ-
κηò ττò Ýννοτεò (α) του σεΒασμοý ιηò προσωπτκü-
ιηταò των ασθενþν. (β) ιου απüρρητου ιων ιαιρτκþν
πρÜξεων kar τδταττεροτÞτων των ασθενþν και ιου
περτθÜλλονιüò ιουò, (γ) τηò ιτμτüτηταò στην ανιι-
μετþπτση ιηò πÜδηοηò και στη συμυερτφορÜ Ýνανττ
ρητ.ηΙ5 |υ \Ιτdιτ πrr \ιιh.ldτ:ι. ψilh hi(r ÞηιΙ r, lßòτι ]ιis
Þe(còiia§ ßl .τQlired Ι] τcòδrd hΙr οΙΙ5ρjßπß δs οß lic Þft
ßΦΙτηQ,ιΙh mV ιππ broltrs, lnd Ιο lcJc5 lhcm ιh.s Jrl ßΙ lÞòt
òhουιdfι§hιο:.Ξrπ :!,ψ|ιhοß| ;LY or§ιlP!laιlon Ξηd thαΙbτΡ,Qò.ρΙ lΦiuic
andoprι,ihπoorlc,*illι|rιιιl;-π Ιs,ΙΙßηιρατΙαbl,,ωΙι,ltεßιßΙλ|αßΙΙοßιι
ωπ Φπ§οßdΙο!hο5ι οΙ ιητ Ιý dß$ßρΙÝ5 bο!ηιΙ Ι]ß ιτ -òΙι]rυΙη!;οÞ
ind Φßh αòòοτιΙτò' ιο IIc αg 'aδahε:ß.ßd
a' mcdιcιπc bul la nσnc οΙΙΕ-ò
Ι υßΙΙ fι,ΙΙw ΙßαΙ mιΙh.ι' jl ι.!αΙη(ηιrhκh,δòòΦdheιοmταb!ιßιιααd
lidιmEnl ι òΦòιdδ i)r lre t}in.lil οΙ mγ palienIl dDd εb§Ιαιη
'ßοÞ
φhαβΕ
ß! ιΙεΙε|Φ iωJ d,ιι: οιß §. hß.9.,τß Ι sii gßτò ιυ dedl9 nledi(ine Ιο .ßιΦε ß'
δ§hÝd ηοι Ιl(§e]i οη? ]uch.cUnòlj lu.lh.lmaa Ι ßßΙΙ ΦΙ ßßra Ιο 6 νΦüη
οο ιnslrumcn' ΙΦ τrοcυòf JbιηΙßο1
iýilh Durily ind*l'h ιΙοΙιηε5s ΙòßΙΙ pa9s Þι ßßrο αd prxlice Eiari ]φßΙΙ
ηοΙ cuI α ρ€asοÞ \sho is ,ýΙòßηgτ;Ιß α rlone. b0l dii Ι€ανò ßhßτ }οüτ dΦebτ

των ασθενþν, (δ) τηò αντßστασηò των τατρþν σε ε-
πιρροÝò που ανττοτρατεýονιατ ιο συμφÝρον των α-
σθενþν (αυτονομßα τατρþν), (ε) τηò εξετδßκευοηò
των ιατρτκþν πραξεων, (σι) τηò δτασυορÜò ιηò ra-
Fα.lßιßαταS ýß ιhߧ f .,τb Ιι ιΙο <hnleπ hω*s Ι eJlhτ ι illιgf, ßτýο lherl ßα ΙÞ€
benEiiΙ οΙ lhe ýcb nid §ßΙι obslain hΦ f,ci.i,οΙυÞΙαη,.' οΙ ni-òbiel þd
cατρΙιοÞ. nid [Ur!hò hom lhc sýυòΙιΦ οß ΙòmαΙò òτ mdlcs 5ond a arΦ
ΨhαΙwσ. ιηΦlηßòιßοη φßΙhπrΕοߧ5ιΦαΙ ρταò|1*,ΦηοtιΩι-οπßaò!ßοπ
l mrτ !òθ ιΣ hccI ßη lhc Ιßτg5 ιι{ h€n τhich ουòΦ DL{ Ιο Ιrg §μrlr(π
9ΙΙh ßΙ,
,*ιτωιΙ Ι υßΙ' ηοt dßφιιΙ9τ ar ,eih.JÞi.i lha| .l| .ιl,h òh-ιιΙιj Ιι- ßριΙ òε",τεß

τρτκßò ευτστημοντκηò γνþσηò, (Ζ) του σεΒασμου While t conlιae tο be.p lhir ΦΙh υπγßο|διÝΓ παγ ;ß l.c irn rl"d κ] mε |ο
σιο δÜσκαλο kar (η) τηò ρý8μτσηò ιων σχÝσεων α- eΛioY lιlc ßß1 lhc ατοòΙιΦ ο,f lhc δrl. τ.-5!ΕòΙσd δτ ηΙΙ πòη αΙ ßlΙ ΙßmÝß bul
Ι Ι?Φβαs εÞd οΙοΙδ!ò lhl§ oJrh. Þαß lhe τΦσs ω mi ΙσΙ
νÜμεσα στουò ταιροýò.
 οΡκοΞ,
ιια; ν υιηΙΙdαr, d dι dò
ττιü γ. ßι γ γ ý αι

ý
τι

ÜþΖτ,Ιßα ΖπιhσειγΕ;Ι[ýαυν
τλυ,JL,
, 1.0 0ρκοò
ρ[ιß
ßτιοτγ Lμο
þγ
φ!dß-| Ο Ιυυοκραιτκüò Ορκοò εßνατ πρÜγματτ Ýνα τδα-
ντκü κεßμενο. Eivar Ýνα συμΒολο που μπορεß να ε-
του Ιπποκρýτη,
Εκδοση Βοσιλεßαò
ωινþÜ"9ταd
μπνεýσετ τον τδεαλτσμü σιουò νÝουò ταιρουò, yra (1538) του
ψ'ιωνÜον,ß/ßιφοßòß6μ ιη μετÝπεττα επτσιημοντκη kar επαγγελματτκη Froben.
νwθrßυαγr,ýτCυρßffηßß τουò εξÝλτξη. 2, 0 0ρκοò
Η αποδοχÞ ιου Ορκου τουΙπποκρÜτη απü μελε- του Ιπποκρüτη
τηιÝò üλου ιου πολτιτσμτκοý kar θρησκευιτκοý φÜ- στην αγγλικÞ
σματοò τηò παγκüομταò κοτνüτηταò τον επÝΒαλαν απüδοσÞ του.

bÜý«
3. Χειρüγροφοò
ωò Ýνα στοτχεßο ιηò πανανθρþπτνηò πολτττσμτκηò

ιß,ýι mιλγr,ι.ομοιωιy judt

ξ, κληρονομτÜò.
Ο Ορκοò ιου ΙπποκρÜτη αποτελεß Ýνα συνδεττκü
κþδικοò
(Αμβροσιονüò
ι \ ? ι - r, . φθß
τ Β ßß3) του
,l4ου
κρßκο ανÜμεσα σιην αρχαßα και τη συγχρονη ra-
|tιιOνßψΖιμ!w,Ψ:μ ψ, οιþνα. ΠαρολλαγÞ
, τgλgιΦ 4ΙΕ, Üò οßκßαò dι. üτ@ò ý τþ, τρτΚη εΠτοτημη ΚαΙ τεΧνη, ιοντΖονταò ετοτ ιτò ο-
μοτüιητεò των προΒληματτσμþν ανÜμεσα σιουò δýο
του 0ρκου γιο
ßαιτ Κ Jl ιΙν ò ß φuσjyr r,gμ Φθ ο þ ò τrßò π Ýα Κοσμουò, τον apxaro Kar το συΥΧρονο.
τOυò Χρtßπιανοýò

υμ*Φ ι«ßιßα,ß}"ýωμ, ßl,α1.9φ'α,γ π ηß /}ý Ο Ιυποκραττκüò Ορκοò εκφρÜΖετ Ýνα σημανττκü

γΙOτροýò

ιb θΖξαΖπι,ò ιΠ βßαγ & α ßýτ,"γ:,&ιrÝ μ,ß Ζο

,

μßνυμα: σιην Ιατρτκß δεν Ýχουν θÝση οποταοδη-

ποτε φýσεωò δτακρßσετò, üχτ μüνον yra ιτò τατρτκÝò
πρÜξειò, αλλÜ ακüμη xar yra ιη συμπερτφορÜ ιων
ταιρþν Ýνανιι ιων ασθενþν: «.,.εκτüò εþν πÜσηò α-
ºο γ κÝ ι }ß.rr.r,|r, ßß, d t ýν ò ν Ζτ δτκßηò εκουσßηò kar φθορßηò ιηò ιε Üλληò kar α-
ºΙωßΙ)Jπκ υνι φροδτσßων Ýργων επß ιε γυνατκεßων σωμÜιων kar
ανδρþων, ελευθÝρων τε kar δοýλων» («θα κρατηδþ
μακρτÜ απü κÜθε εκουσια ß αχοýστα αδτκßα Kar σε-
ξουαλικη πρÜξη σε yuvarkεia kar ανδρτκÜ οþμα-
ια, εßιε αυτοß eivar ελευ8εροτ εßτε δοýλοτ»). Σημετ-
þνειατ ακüμη üττ σιην ετσαγωγý του Ορκου γßνετατ
τσοΖυγτσμÝνη επßκληοη αρρÝνων kar θηλÝων θεο-
.\ P]\Φdfrirι |ιf |ß ιýιων: «Ομνυμτ Απüλλωνα mτρüν kar Ασκληπτüν
π'χ,..,*'α.αr. .Jn',ιjl kar Υγεßαν kar ΠανÜκεταν kar δεοýò πÜνιαò ιε kar
;";η πl.'.. 4_J **ο*-,Ι/
πÜσαò...». Με ιτò δýο αυτÝò φρÜοετò δßνετατ το σιßγ-
τ,

dρΡ ,Ι,λ'-ß. -('Ξ,+ Ι,_

g*τ.Jτι.Jτι ;Ρß_.λ]jΛ' μα τηò τπποκραττκßò Ιαφτκηò σε θÝματα που αφο-
τ*t,'Ν*üοJ.,." rιl-_,' ß
τl'.ß*3,, ß_]δ5_F_- ρουν ιην ισüτηια ανÜμεσα στα δýο φυλα, τη φυλη,
π,π)α ι'*,Ν.- ;ι.-?ι.-;,. την κοινωνικη τÜξη κα1 το μορφωττκü επßπεδο.
μ-$ßΡ. Δ; Ε" .rP - --.r Ρ, ι; .
ΔταγρÜφειατ παρÜλληλα ο σεθασμüò ιου τατροý
jφ,l,J ,\;λj ,:η,;,:η(
.ιτ_'τj üντ-. jil jA
-', *, ; *.ß -'- -:-. . ; d Þ *. Þ -; στουò ασθενεßò kar σε ολüκληρο το περτΒÜλλον
. ;,η ηκ. r i r.ι,ι, ( a 5ß κ,; ß*;* i-,,' 6 l ι. ; α
^,.J_ ξ, ιουò.
.'ß-φι^ι,< ßκ_ß
ß';.-;. "ν*ßτ--.
;Ν κ'. ζ, ι; *'.,rf Η ιτμτüιηια ιων ταιρþν, üσον αφοlý τουò ταιρτ-
*..'*κ._'... κοýò χετρτσμοýò, υπεριονßΖεται σιον Ορκο με τη
;]"".^.,;Þ*
_, ι',,τ_, . ,'rα" φρÜοη «Δταττημασß ιε χρηοοματ επ'ωφελεßη κα-
\π ψδ)gι,Ι ιqγgqιß_Ζ μνüνιων καιÜ δýναμτν κατ κρßσην εμßν, επß δη-
φμ'*l. ;ß^τýß.j. j τιαιν
λÞσετ δε kar αδτκßη εßρξετν» («θα χρηστμοποτßσω
ι,ß'ß Ν ( _μ,je ! iJ αι rrη^9
δεραπευττκη δßαττα μüνο yra ωφÝλεια ιων ασθενþν,
üσο εξαρτÜτατ απü τη δυναμη κατ την κρßση μου
Kar θα τουò προφυλÜξω απü κÜθε βλÜθη kar αδτ-
κßα»). Εκιüò ιηò ττμτüτηιαò, με αυτß ιη φρÜση υ-
περτονßΖειατ επßσηò η σημασßα που αποδßδετατ οτη
σεμνüτηια, ιην αυτογνωσßα kar την ενδεχüμενη α- )

33
ο ορκο»

4.0 0ρκοò του

Ιπποκρüτη. Φγκη yra δεýτερη ταφικη γνþμη, προκετμÝνου
Ελληυκü να αποφýγετ την Üδκη β]\Üβη οτοττ/στην ασθενÞ.
χαρüγροφο Ο σεΒασμüò του τατρτκοý οποlχτßτου, που αποτε-
(ΑρΧεßο Σ. λεß βασιχÞ qlxn
του σýγχρονου τατρικοý κιßýχα,
ΓερουλÜΥου) πρωτοεμφαýστιικε (πηγ τστορßα τηò αγθρωπüιηταò
με ιη σýντφη του Ιπποκρατυωý Ορκου. Στο θÝμα
αυτü αφτερþνετατ μτα ολüκληρη πqρÜγραφοò που
αιταφÝρετ: «Α δ' αιτ εν θεραπεßη Þ ßδω Þ ακοýσω, η
rωr þτευ θεραπεßηò ι<ατÜ Βßον αιτθρþπων, Ü μη χρη
ποτÝ αòλαλÝεσθατ Ýξω, στγησοματ, üρρηια ηγεýητε-
νοò εßνατ τα τοιαýτα» («Οσα διο Þ ακοýσω κατÜ τη
δýρκετα τηò θεραπεßαò η Ýξω απü αυτÞν, που α(ρο-
ροýν ιrιv καθημερτνß τουò Ζωß, που δεν πρÝπετ να
κοτνολογοýντατ, θα τα αιοσιωπþ, θεωρþνταò üττ
αυτÜ εivar μυστυιÜ»). Αποτελεß τδταßτερο ενδταφÝ-
ρον η ατφορÜ στο σεθασμü του ταφοý üχτ μüνο σε
ü,ττ αφορÜ το οπüρρητο yra ττò τατρτκÝò πρÜξετò
ποß ενεlτοýντατ στον/στττν ασθενß, αλλÜ r<ar yra
ουδÞποτε σιηι6αßνετ οτο περτΒÜλλοτι του/τηò. Σιο
σημεßο αιχü πρÝπετ rn τοτττοτοýν or προχωρημÝνεò
θÝσÝτò του Ορκου, σε οýγχρτση με τα τσχýοντα

Ο ΟΡκοò του Ιπποκρüτη εßνοι Ýνο
μονοσÝη!δο κεßμενο οπü Ξ4Β ßÝξεη
γιο το οποßο Ýχουν γΡοφ€ß χιf,ιÜδεò σεflßδεò
στουò σýγχρο,ιτουò κιßýκεò.
ο Γτα ττò οικοττομκÝò απολαθÝò των ταφþν, ο
ΙπποκρÜτηò συντοτοýσε ιο «μÝφοιτ». Παρüφυνε
ιουò μαθητÝò του να προσφÝροιχ ταιρτκÝò υιmρε-
σßεò αχüμη kar χωρßò αμοýß Þ kar να υποστηρß-
Ζουν οτκονομχÜ τοιτò ασθενεßò τουò, üπου αυιü
xprþτaιr αιιαγκαßο. Το θÝμα αυτü δεν αιταφÝρετατ
συγχεκρτμÝττα στον Opr<o. Καλýτπετατ üμωò οαφþò
απü την αιταφορÜ: «Αγνþò δε kar οσßωò, δτατηρη-
σω βßον ιον εμüν kar τÝχνην ιην εμßν» («Αγνη
kar τιαθαρÜ θα δτατηρßσω ττν ΖωÞ μου Kar την τÝ-
xιm μου»). Η φρÜση αυτÞ αποτελεßτη φρÜοη-κλετ-
δß του κετμÝνου του Ορκου. Eirrar η πεμτπουσßα του
Οριωυ. Eivar η φρÜση που εμπερικλεßετ ü,ττ πτο r-
δσττκü μπορεß rra φανταστεß τ<αιτεßò yra τη ΖωÞ kar
την τατρτκß εmστßμη kar τÝχνη.
Το θÝμα üμωò αυτü των τατρτκþν αμοτΒþν δεν
πρÝπετ να ουγχÝετατ με ττò αρμοδýτητεò ενüò üρ-
κου. Αποτελεß αντικεßμενο νομοθευχýò ρýθμτσηò
τηò κÜθε κοwωνßαò.
ο Η τπποτòρατικÞ ΙατρτκÞ, μÝοω του ορκου, εm-
σημοποßησε την Ýrrvora του αιτοßγματοò τηò δτδα-
σικαλßαò τηò ταφικßò εmστßμηò kar τÝχνηò οε Üτο-
μα που δεν ωιÞτòαν σε ταφικÝò οιχογενετακÝò σι>
ντεχνßεò. Ετσηγτιγε Ýτστ το ογαθü τηò δτασπορÜò
τηò γνþσηò σε Üτομα λαßκßò προÝλευσηò, Ýστω kar
κατüτττν αμοýηò, κατÜ υò συνßθετεò τηò εποχηò
του. «...Kar μαθηταßστ συγγεγραμμÝνοτò τε r«rr ωρ-
κτqτÝ\¼τò νüμω mφικþ...» («...kar σε μα8ηιÝò που
θα Ýχουν ουνδεθεß μαΖß μου με üρκο kar σιψΒü-
λαιο, καιÜ ιη συνÞθετα τι,τν raqxiv...»). ΚατÞργη-
σε Ýτοτ μη ρτΖωμÝνη τηοτòιοπßα του καιεστημÝνου
τηò τεραττκÜò-ασκληmοδιχßò Ιαφικηò.
ο Στο κεßμeττο του οριωυ ιιατòτlýφειατ yra πρþ-
τη φοlý η Ýwora ιηò ταφιχηò εξετδßχευσηò, με την
προφοπη να μην ασ:ωληθοýν or μαΕηιÝò ιου μελ-
λονττκÜ με θÝματα ια οποßα δεν Ýχουν διδοχθεß.
ΑναφÝρετατ στον Ορκο: «Ου τεμÝω δε ουδÝ μτιν λτ-
θτþνταò, εκχωρησω δε qτÜιττστν ανδρÜσι πρÞΕιοò
τÞσδε» («Δεν θα χετρουργýσω δε αυιοýò που πÜ-
σιουν απü πÝτρα, αλJý θα αφησω τrrv επÝμΒαση
αυτη σιουò εξασκημÝνοιη»).
. Η αυτονομßα των ασθενþν δεν Þταν Üγττωσιη
πρακτικη στην τπποκ{χττχß Ιαφιχü. Ο ΙπποιφÜ-
τηò ηθελε τον,/την αοθενÞ του καλÜ ενημερωμÝ-
νο/η, þστε να εßνατ σε θÝση να ανττμετωπßΖει πιν
ασθÝνετÜ του/τηò μαΖß με τον ταφü του/τηò, «υπε-
νανττοýσθατ τω νοοßματτ τον νοσοýντα μετÜ ιου ra-
φοý χρη» Ýλεγε. ΒεΒαßωò δεν Ýιlýανε μÝχρτ του
σημεßου τηò σýγχρονηò αιιτονομßαò των ασθενþν, η
οποßα βασßΖεται οτην τατροποßηση τουò, με üσα αρ-
νηιυòÜ συνεπÜγετατ αυτß.
ΕκφlýΖετατ κατÜ κα4ιοýò η Üποqm τηò avaykar_
üτηταò yra προσqρμογη (Þ επσταδτατýπωοη) ιων
τατρτχþν ηθτκþν kar δεοτΖτολογτκþν r<arrüvωv σττò
απαττησετò τηò σýγχρο,τηò τατρτκßò πρÜξηò. Η τυ-
χüν üμωò επσταδταιýπωση, kam την Üποψη μαò, α-
νττΒαßνετ στην ql:aι τηò δταχροτηκüτηιÜò τουò kar

34

η αποδοχÞ τηò 8α σηματοδοιουσε ιην υτοθÝτηση ε-
νüò μειαSαλλüμενου προτýπου με τσχý πεpropr-
σμÝνηò χροντκηò εμΒÝλεταò.
το πλαßστο αυτü προιÜδηκαν περτσσüτερεò
ατιü 50 δτασκευÝò, προσθßκεò η ιροποποτß-
σετò του Ορκου του ΙπποκρÜιη, ενþ σε με-
ρτκÝò περτπτþοετò συνιÜχθηκαν νÝοτ üρ-
κοτ. ΚατÜ κατρουò υφßσταντατ αναθεωρη-
σετò Kar ΠροσομοταΖουν Περτσσοιερο με καταστατΙ-
κουò χÜρτεò παρÜ με üρκο. ΕμφανßΖουν δομß νο-
μτκοý κετμÝνου, απü το οποßο απουσταΖετ η ομορ-
φτÜ ιηò Ýκφρασηò, ιο πÜθοò, ο τδεαλτσμüò kar η
συμΒολτκüτηια.
Αò εσιτασδοýμε üμωò και στο περτεχüμενο του
υρüσφαιου προτετνομενου καταστατικου χÜριη yra
ιο ταιρτκü επÜγγελμα στη νÝα χτλτετßα.
Ο χÜρτηò αυιüò επτκεντρþνειατ στουò παρακÜιω
καιευθυντßριουò Üξονεò:
1. Υψηλü ευßπεδο επαγγελμαιτομου.
2. Ττμτüτηια καιÜ ιη θεραπεßα ιων ασδενþν.
3. ΣεΒασμü ιου raιplKou απορρητου.
4. Αποφυγη απρεπουò οτκονομτκßò ουμπερτφο-
ρÜò στουò ασθενεßò,
5. Αποφυγη αττρευοýò σεξουαλτκηò ουμπερτφο-
ρÜò οτουò ασθενεßò.
6. Αυιονομßα των ασθενþν kar
7. Κα\¼νεò κοτνωντκηò δτκατοσýνηò.
Οπωò γßι,ειατ ανιτληπτü, or νÝοτ αυτοß καιευθυ-
ντηρτοτ Üξοτ,εò του προτετνüμενου «νÝου Καταστα-
ττκοý ΧÜριη»» δεν Ýχουν να προοθÝσουν ιßποιε το
νεüτερο στουò ταιρτκοýò ηδτκουò kar δεονιολογτ-
κοýò κανüνεò. Δεν αποτελουν παρÜ μτα επανÜλη-
5. Το δÝντρο
ψη üσων αναφÝροντατ σιον Ορκο του ΙπποκρÜτη. των ΙπποκρÜτη
Ο ΙπποκρÜτηò ωò Βαθυιαιοò γνþσιηò ιηò Ιαιρτ- και Γαληνοý.
κηò ιηò εποχßò ιου Ýδωσε δεßγματα ευßγνωσηò ιων Γκραβοýρα
αιελþν ιου γνþσεων. Εßχε üμωò kar επßγνωση των βιβλßου που
προοπττκþν εξÝλιξηò τηò τατρτκηò επτστημηò kar τυπþθηκε
στη Λιψßα
ιÝχνηò kar ασφαλþò ανÝμενε γρηγορüιερη εξελιξÞ
τουò, απü αυιÞν που επτφýλαξε η τστορτκß δταδρο-
μη. Αυτüò φαßνειατ να εßνατ kar ο λüγοò yra τον ο-
ποßο συνιÜχθηκε ο Ορκοò, με την προοπττκß r-
οχýοò ιου σε ΒÜθοò χρüνου. Η προοπιτκß αυιÞ kar
η συμΒολτκüιητα των νοημÜιων ιου ιον κατÝσιησαν
δταχροντκü. Or γεντκÝò κατευθýνσετò που διαγρÜ-
φετ ιον καθτστοýν επßκατρο kar επαρκý yra να κα-
λυψετ συμΒολτκÜ ττò ηθτκÝò kar δεονιολογτκÝò υ-
ποχρεþσετò του συγχρονου ταιροý, or οποßεò προ-
κýπιουν kar μειÜ την εφαρμογη τηò σýγχρονηò Βτ-
οßαιρτκηò τεχνολογßαò.
Ο Ορκοò ιου ΙπυοκρÜτη εßνατ Ýνα πραγματτκü
συμθολο που μÜχετατ yra την επτβßωοÞ του, σε μlα
μειαΒαιικη εποχη η οποßα χαρακτηρßΖετατ απü
ρευοτüτητα, αναΖητησετò, ανττφÜσετò Kar απροο-
Ο σεΒασμüò τοιι ιατρßκοý gποΡρÞτου,
ΒασικÞ αρχÞ του σýγχρονου ιατρικεý κþδικα,
Πρωτο€μφανßστηΚ€ στον |πποκρατικü Ορκο
δτορτσιßα ιων οιüχων τηò.
Η γÝwηση του Ορκου συμπßπιετ με ιη γÝwηση
τηò ορθολογτκηò ταιρτκηò. Ανιεξε yra 2.500 χρüντα
kar κÜθε προσπÜθετα παραμερτσμου του προýπο-
θÝιετ την υπαρξη μταò τσÜξταò εναλλακττκηò πρü-
τασηò, με προοπιτκη. ΑλλÜ η εποχÞ που δτανýου-
με, οΠωò Kar αυιεò Που Περασαν, φατνεταΙ να μην
Ýχετ ια εχÝγγυα yra να ανταποκρτθεß σιτò απαττη-
οετò αυιεò.
ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
I\[edical professiona]ism ßη the new mß]]ειιηßαm: α physi-
cians' chaÞer, The Larιcet: &59:520-522, 2ω2.
Marketos S. G. et αΙ: ºhe Hippocratic Oatlr. The Lancet
347:101-102, 1θθ6,
Marketos G,, Diamantopoulos Α.Α., Swearing off the Oath.
J. Roy. Soc. Med. ω: 52º, Ι99º.
ΚαρπÜθτοò Ε. Σοχ,, Καταστατικü Ομßλου Φßλων του
Ιιτποκlητεηυ Opkoq Αθßνα, 1995.
Marketos S, and Karpathios S,, flrppocratic Ethics ßη
NIodern lVIedicine. Ρ.5-12 Medical Ethics, Beta Med. Arts.
Athens 2ω2.
Λυπουρλßò Δ., ΙπποκρÜτηò, Εκδüοετò Ζητροò, Θεσσαλονßχη,
2ω1.
Κτοπüκαò Ε., ΑνÜλιχιιι του Ιπποκιχlτlτζοý Ορκου, Αθττν¼, 1981.
Κταπüκαò Β., ΙπποκρÜτηò ο Κþοò και Ιπποκρατικξ Ορκοò.
Εκδοση του Πιευματτκοý ΚÝττ4ιου του ΔÞμου Κω, ΑΒÞνα,
19!]6. I
35
 *
ß

Ι
 Τι ΓιττοΡιΖΕ

4. «Κüσμημο» του
ψηφßου «D» απü
βιβλßο ΙατρικÞò
ανσφερüμενο
οτην εξÝταση
οýρων
οπü γιοτρü.
5. 0 ΦιλοκτÞτηò
με επßδεσμο
στο πüδι, Απü
σορκοφüγο που
φυλÜσσεται οτη
Φλωρειιτßα

. κετμεντκÜ ατοθÜνειαι και περτρÜφετ προò ιον ra-

τρü, αλλα κυρßωò σε λεπιομερη ανττκετμεντκη πα-
ρατηρηση ιου ßδτου ιου ταιροý.
Ο ΙπποκρÜιηò απÝδτδε τδταßτερη σημασßα στη θÝ-
ση και ιη σιÜοη του αρρþστου σιο κρεΒÜττ: Ειοτ ιο-
νßΖεl,. «Üρισται δε εισß των κατακλßσεων αι üμοτ-
α1 τοlσ] των υγ]αlνοντων».
ΑπÝδτδε τδταßτερη σημασßα οιην πÝψη και πα-
ραιηρουσε yra διαγνωσττκουò σκοπουò ττò κενþ-
οετò του ασθενη. Ακüμη, ο ΙπυοκρÜτηò Ýπατρνε
δταγνωσιτκÜ οτοτχεßα απü ιην κατÜσταση των δο-
νιτþν κατ των οýλων. Η γλþσοα επßσηò παρεßχε

Ο Λüενεκ στην πΡογμοτ€ßο του γιο
το στηδοσκüπιο ΕεΒοιþνει üτι εμπνεýσδηκε
τη μÝδοδü του οπü τον Ιπποκρüτη
ΑλλÜ αυτü που παρÝμετνε αξιοθαυμαστο μεò
στουò ατþνεò εivar η κλασικÞ περιγραφη του προ-
οþπου του ΒαρÝωò πÜσχονιοò (απü νüσουò üπωò η
οξεßα περτιονßττδα, ο ετλεüò kar η χολερα) γνωσιη
μεχρι σßμερα ωò τπποκριßτειο προσωπεßο.
Ο ΙυποκρÜτηò χρηοτμοποτοýσε την ψηλÜφηση,
πτ8ανþò δε kar την επßκρουση.

σιον πατÝρα ιηò Ιαιρτκηò στοτχεßα διÜγνωσηò, ενþ
μελειÜ ια εßδη ιων εμετþν, καθþò επßσηò λευιομε-
ρþò ια πτýελα.
Ανιτκεßμενο τδταßτερηò προσοχηò αποιελοýοαν
ια ουρα, στα οποßαο ΙπποκρÜτηò δτακρßνει μεγÜλη
ποτκτλßα (πÜνω απü 24 εßδη).
ΚαιÜ ιη δτÜρκετα ιηò νüσου, ο ΙπποκρÜτηò μελε-
τοýσε ιην üψη των χερτþν, ιη θÝση Kar ιην κßνηοÞ
τουò, ενþ üυωò ανττλαμΒανüμασιε απü τα σχετικÜ
χωρßα, ο ΙπυοκρÜιηò γνþρτΖε ια σχεττκÜ με τουò
σφυΥμουò.
Μελειουσε ιο ßδιο προσεκιτκÜ ιη χροτÜ του δÝρ-
ματοò του αοθενοýò, ιη θερμοκραοßα του, ιην ανα-
πνοÞ ιου, ιην αναδτδüμενη -απü τον ασθενÞ- ο-
ομß, ιουò παλμουò του και ακüμη ιην ψυχτκη κα-
ιÜσταση μα Kar ια üνετρα ιου παοχονιοò.
ò Προò ιην Πνευμοντα ΚαΙ ιο Πνευμοντκο
οßδημα, εκιüò των Üλλων ευρημÜιων, πα-
ρατηρησε και τουò ρüγχουò παρομοτÜΖο-
νιÜò τουò σαν ηχο ιριθßò «ωò απü μÜ-
σθληò» (δÝρμαιοò). Αλλωσιε ο ßδτοò ο
ΛÜενεκ (LaÝnnec), στην πραγματεßα ιου περß α-
κροÜσεωò κατ ανακαλýψεωò ιου σιηθοσκοπßου kar
ιηò χρηοεþò του, βεθατþνει κατηγορηματικÜ üττ ε-
μπνευσθηκε ιη μÝθοδü ιου απü τον ΙπποκρÜτη.
Ο ΙπποκρÜτηò üχτ μüνον γνþρτΖε πολλεò νüσουò
-επτδημτκÝò η μη- αλλα Kar χρησψοποτουσε ορο-
λογßα yra ττò ασθÝνετεò Kar τα συμπτþμαιÜ τουò,
που ακüμη και σημερα, εßκοοτ πÝνιε αιþνεò μειÜ.
εßνατ εν χρησετ. Η περτγραφη δε τηò επτληψßαò,
του Ýδωσε ιην ευκατρßα να τονßσετ την κληρονομτ-
Κοιητα ιηò νοσου.

38

Η πυρετολογßα ιου ΙπποκρÜτη αποτÝλεσε αντι-
κεßμενο πολλþν μελειþν yra ιουò μεταγενÝσιε-
ρουò. ΔτÝκρτνε ια εßδη πυρειþν οε πÜνω απü 12 κα-
τηΥορτεò.
Η παθολογßα ιου ΙπποκρÜτη αναγνωρßΖετατ yεvr-
κþò ωò λßαν ανεπιυγμÝνη. Ο ΙπποκρÜτηò θεωρεß
ωò κÝντρο ενδταφÝροντοò ιον ασθενß Üνθρωπο kar
üχι ττò ιοπτκÝò, γενικÝò ß ειδτκÝò νüσουò. Δτακρß
νετ τα νοσηματα σε οξÝα, χρüντα, επτχþρτα, επτδη-
μτκÜ, κοτνÜ, πÜγκοτνα κ.λπ.
Þ Φαρμακολογßα
Στην ΙπποκρÜτετα Συλλογη αναφÝροντατ περß τα
300 εßδη φαρμÜκων yra πÜμπολλεò ασ8Ýνετεò kar
συμΠτωμαια.
Ο ΙπποκρÜτηò δτÝκρτνε ια φÜρμακα αναλüγωò με
τον τρüπο παροχηò ιουò και τον κλÜδο στον οποßο
χρηστμοποτουνταν. ΠολλÜ απü τα φÜρμακα ιου
ΙπποκρÜιη αποτελοýν τη βÜση σημερτνþν σýνθε-
ιων φαρμÜκων η χρησιμοποτοýντατ αυτουσια.
ΧαρακιηρτσττκÜ αναφÝρω το μουχλτασμÝνο ψω-
μ1 σε λεχþνα με φλεγμονη (επτλüχετοò πυρετüò).
Το παραδειγμα αυιü, μαΖß με πολλÜ Üλλα kar απü
ιην προΙπποκρÜιετα τατρικß, με οδηγουν στη σκÝ-
ψη υπαρξηò γνþοεων προκαιακλυσμταßων ελλη-
6. Γιοτρüò
συμβουλεýεται
το βιβλßο του
δßπλο οτο κρεβÜτι
του ασθενÞ,
«Κüσμημο»
του ψηφßOυ «O»
οπü βιβλß0
ΙοτρικÞò
ντκþν πολτιτσμþγ αλλÜ περß αυιþν Üλλοτε.
Δ) ΘεlηπευτκÞ-δτατmτκÞ
ΚατÜ τη θεραπεßα ιων νüσωγ ο ΙπποκρÜτηò προ-
σÝβλεπε περτσσüιερο σιη δßατια και ιην «ιýτειραν
φýσιν». παρα στη χρÞση φαρμÜκων.
Ο ΙπυοκρÜτηò αποδßδει στη δßαττα μεγÜλη οη-
μασßα, yr' αυτü kar ασχολεßιατ με αυιη σε πολλÜ
βιΒλßα και τδßωò σια: Περß τροφηò, Περß διαß-
του
Περß διαßτηò υγιεινýò. Σιο ιελευιαßο αυιü
τηò Kar
βýλßο πραγμαιεýειατ περß ιηò καιÜλληληò δßατ-
ταò, αναλüγωò ιηò εποχßò του Ýιουò, τηò τδτοσυ-
γκρασßαò του αρρþστου Kar τηò ηλτκßαò του. Συγ-
Χρπσιμοηοιοýσ€ οΡοηογßα γιο τιò οσΕÝνòι€ò
Κσι το συμΠτþμοτü τουò, Που
ακüμπ και σÞμ€Ρο €ßνοι €ν χΡÞσ€ι
χρüνωò δε αναφÝρειατ οε τρüπουò καταπολÝμηοηò
ιηò παχυοαρκßαò συντοιþνιαò τδιαßιερα ττò γυμνα-
σττΚεò ασΚησετò.
ΚαιÜ τον ΙπποκρÜιη, η φýση αποτελεß Üριστο
ιατρü των νüσων Βρßσκονταò αυτÞ καθ' εαυτη τα
θεραπευττκÜ μÝσα. Γτα την αυξηση τηò αντßστασηò
κατÜ ιη δτÜρκετα ιων νüσων ουντοιÜ θεSαßωò kar
κÜποτα δεραπευττκÜ μÝοα με ενÝργετα ανιßθετη
προò τα συμπτþματα ιηò νüσου δταιυπþνονταò το α-
ξßωμα: Τα εναντßα τοιò ενανιßοιò εισßν ιηματ.
Ε) Χετρουργιχß-ορθοπεδιχß
α) Ασηψßα-ανασηψßα
Σια κλαστκÜ οιοτχεßα τηò τπττοκρÜτεταò χετρουρ-
γτκßò ανßκουν και ια μÝιρα προò αποτροπη λοτ-
μþξεων üπωò: η Üκρα καOαριüτητα, η χρηοτμο-
ποßηση, ωò επτδÝομων, καθαρþν ιιμοτþν» και «ο- )
39
Τι ΓττιοΡιΖΕ

7, Ανüτρηση
κρανßου θονßων», τα οποßα μετÜ τη χρßση Ýυρευε να πετα-
οπü γωτρü, χτουν και να αντικαιαοιαθοýν απü Üλλα Karvoup-
πορουσßο του Yra, η ΧρηστμοΠοτηοη του οΙνοΠνευματοò εμμεσωò
Ασκληπιοý, üπωò -δτÜ παλατου οßνου-, η χρηστμοποßηση ξηρανιι-
δεßχνει το ροβδß κþν φαρμÜκων στα τραυμαια, η χρηστμοποßηση Ü-
του θεοý. Απικü λατοò kar θαλασοßου ýδατοò, χαλκοý, πßσσαò, ρητß-
ονοθημαπκü νηò Kar αοφÜλιου,
ανÜγλυφο του 4ου Β) Αιμοστασßα
οιþνα π.Χ. Γτα την ατμοσιαοßα χρηστμοποτουνταν ξηρανιτ-
(Αρχεßο Σ.
κÝò ουσßεò και ατμοσιαιικοß επßδεσμοτ. ΚλαστκÞ ε-
Γερουλüνου)
πßσηò πρÝπετ να θεωρη8εß η υπüδετξη üιτ σε περß-
πιωση ιραυματτσμοý υρÝπετ να αφηνειατ να ρÝετ α-
φθονο αßμα, οýιωò þσιε να παρασýρονιατ ια μτÜ-
σματα.
Ο ΙυυοκρÜτηò μελετÜ τδτατιÝρωò ιιò κυριþσετò
ιηò ρÜχηò, τη σκολßωση και την κýφωση δτακρßνο-
νιÜò τεò ανÜλογα με ια αßττα προÝλευσηò τουò.
Χρηστμοποτεß üργανα yra αναιÜξετò (τπποκρÜτετο
βÜOρον, τπποκρÜιετα κλßμακα).
ΚλαστκÞ θεωρεßτατ πλÝον η ιπποκρÜιετα μÝθο-
δοò αναιρßσεωò ιου κρανßου. Γτ' αυτü kar Þταν
γνωσιü απü ιον ΙυποκρÜιη üιτ ιραýμαια η εγχετ-
ρησετò καιÜ την κροταφτκη μοτρα επιφÝρουν σπα-
ομü του αντßθετου ημιμορßου του σþματοò.

Ποßtflü οπü τα 3ΘΟ εßδη φοΡμüκων του
Ιπποκρüτη αποτΕηCIýν τη Βüση σπμòρινþν
φοΡμüκων Þ χΡησιμοπο!οýντοι ουτοýσ!ο
Ο ΙπποκρÜτηò επτνüησε ιο εδροσκüυτο, που το ο-
νομÜΖετ «κατοπιηρα». Ακüμη, η θεραπεßα των αι-
μορροßδων δτÜ καυτηρτασμου μc ιυρακτωμÝνο σß-
δερο, αυοιομηò κ.λυ., αποδßδεται ευßσηò στον
ΙπποκρÜτη, üπωò kar μτα σετρÜ ττερτγραφþν kar ε-
πισημανσεων οχεττκÜ με ια ουρßγγια.
Στ) Ματευυχý-γυνο:κολογßα
Ωò προò ιτò ματευττκÝò-γυνατκολογτκÝò γνþσετò
των τπποκρÜιετων ταιρþν οημειþνουμε πωò αυιοß
γνþρτΖαν Üρτστα την αμηνüρροια, ιη δυσμηνüρ-
pora, ιτò οιενþσετò kar σκληρýνσετò του σιομßου
τηò μηιραò, ττò προπιþσετò, τουò üγκουò kar δη τον
καρκßνο ιηò μητραò, τον καρκßνο του μαστοý kar
υληθοò Üλλων σημανττκþν γυνατκολογτκþν νü-
οων.
Η χρßση τηò ματευιτκηò του καρÝκλαò δεν Ýχετ
ξεχαοιεß σημερα.
Ολα αυιÜ «ανακÜλυψαν» εκ νÝου or Δυττκοß ra-
ιροß καιÜ ιουò ιελευιαßουò αιþνεò Kar παρατυπωò
συνÝδεσαν το üνομÜ τουò με αυτÜ.
Ζ) Φυματτολογßα
Δυστυχþò, δεν καιÝχουμε üλεò ττò τπποκραττκÝò
Περτ φυμαιτωσηò Υνωσετò, αφου φατνετατ Πωò ο πα-
ιÝραò τηò Ιατρτκηò εßχε γρÜψετ ξεχωρτστü βιθλßο
με 8Ýμα ιη φυμαιßωση, το ουοßο üμωò χÜ8ηκε.
Ο ΙπποκρÜτηò ωστüσο γνþρτΖε ιην κληρονομτ-
κüτηια τηò διÜθεσηò προò τη φυμαιßωση kar θεω-
ρεßιατ κλαοτκη η περιγραφη που Ýκανε yra τα συ-
μπιþματα ιηò ασθÝνεταò.
ΠρÝπετ να σημετþσουμε δε υωò η φυματτþδηò
σπονδυλßττδα περτγρÜφηκε καιÜ τÝιοτο ιρüπο απü
ιον ΙπποκρÜτη, που 8α Ýπρεπε να ονομÜΖετατ νü-
σοò ιου ΙπποκρÜτη kar üχτ νüσοò του Ποι (Pott),
φ Αφροδτστολογßα-δερματολογßα
Στα Ýργα του ΙπποκρÜτη περιγρÜφονιατ συμπτþ-
ματα ια οποßα δτεγνþσθησαν εκÜστοτε ωò γνησßωò
ουφτλτδτκÜ ß οφετλüμενα και σε Üλλα αßιτα, ενþ
γßνετατ αναφορÜ σε περτπιþσετò Βλενüρροταò. ΠÜ-
νιωò, δεν γßνετατ οαφηò μνεßα μειαδοιτκþν νοση-
μÜτων των γενειηστων οργανων στα χωρßα αυτÜ.
Ωò προò ια δερματτκÜ νοσηματα, οιην ΙπποκρÜ-
τετα Συλλογß απαντþνται τα εξßò: αλφοß, Ýρπητεò,
ψþρα, κνησμüò, ακμß, λειχηg Ýρπηò, λευκη, λÝ-
Πρα Κ.α.
Θ) ΨυχτατρχÞ-νευlηλογßα
Ο ΙπποκρÜτηò τονßΖετ üττ ο εγκÝφαλοò εßνατ το
κÝντρο τηò νüησηò, τηò κßνησηò Kar τηò αßσθησηò,
δτακηρυττε ιην ψυχοσωματτκÞ ενüτητα kar ετσηγα-
γε ιην Ýννοτα τηò κÜθαρσηò, η οποßα θρηκε εφαρ-
μογη σιην ερμηνεßα ιηò ψυχοκαθαριτκηò μεθüδου.
Αυιß Üνοτξε ιο δρüμο kar προηγηθηκε τηò ψυχα-
ναλυιτκηò. Or τπποκραττκοß με τον üρο «μανßη»

40
 8. 0εραπεßα
δηλωναν ιην ψýχωση εν γÝνετ ερμηνευονιÜò τη δηλþσετò, δταταραχÝò ιηò συμπερτφορÜò, ιηò ομτ- τραυματισμοý
συχνÜ κατ ωò ψυχοκτνηιτκß δτÝγερση. Με ιον üρο λßαò, ιηò τκανüιηιαò προσανατολτσμοý, τηò μνη- σπονδýλου διÜ
«μελαγχολßη» δηλωναν δταιαραχη ιηò μελαßνηò μηò, φανüμενα σýγχυσηò kar δταιαραχÝò ιηò προ- κατατÜσεωò.
χοληò, που συνεπαγüταν νευρολογτκÜ kar ψυχοπα- οοΧηò Kar τηò νοημοουνηò. ΕικονογραφημÝνο
θολογτκÜ συμπτþματα, δηλαδη κατÜδλτψη, φüθο Ωò προò ιη νευρολογßα, σε δτÜφορα χωρßα τηò υπüμνημα του
η δταταραχÝò ουμυεριφορÜò συνατοOηματτκηò προ- ΙπποκρÜτεταò Συλλογηò δταφαßνετατ γνþση πολ- Απολλωνßου οπü
ελευοεωò. λþν νüσων και περτγρÜφονιατ πολλÜ εßδη υαρα- το Κßτιο οτο

Επßσηò, οι ιπποκραιικοß χρηστμοποßησαν τουò ü- λυσεων kar δη επτδημτκþν, ιπποκρOτΙκü

((ΠαραΚοΠη»
ρουò «φρεντιτò», «Παραφροσυνη»,
κατ «παρÜνοτα» στην ερμηνεßα ανÜλογων φατνομÝ-
νων.
πτπλÝογ ο ΙπποκρÜιηò kar η Σχολη του: 1)
ΑνττμετωπßΖουν ιον πÜσχοντα ωò αδταßρειη
ψυχοσωμαιτκÞ ενüιητα. 2) ΑναγνωρßΖουν
ιο ρüλο του εγκεφÜλου σιη δτατηρηση τηò
Ζωηò kar ιην εξÜριηση üλων των ψυχτκþν
λετιουργτþν kar νοσημÜιων απü αυτüν. 3) Ανιιλη-
φδηκαν ιο ρüλο των ονεßρων ωò πεδßο πραγμαιο-
ποßησηò ιων απωθημÝνων επτOυμτþν kar δτατυπþ-
νουν εν σπÝρματτ ιτò ψυχαναλυττκÝò αρχÝò τηò η-
δονηò kar τηò πραγματτκüιηιαò. 4) Επτχετρουν τη
δτÜκρτση τηò καθ' αυιü ψυχολογτκηò νüσου απü ττò
ανωμαλßεò τηò προσωπτκüτηιαò. 5) ΣυλλαμΒÜνουν
την Ýwora τηò τιροδιÜθεσηò και αναγνωρßΖουν ιο
ρüλο ιηò κληρονομτκüιηιαò, ιηò ηλτκßαò, ιου φυ-
λου. του επαγγÝλματοò. ιηò σωματτκηò καιαοκευηò
ωò Kar ιτò φυσικÝò kar ψυχολογτκÝò επτδρÜσετò του
περτθÜλλοντοò σιη δημτουργßα τηò προσωπτκüιη-
ταò. 6) ΠερτγρÜφουν πολλÝò ψυχοπαθολογτκÝò εκ-
σýγγραμμ0
Ο ΙπποκρÜτηò Ýκανε λüγο επßσηò για «φρενßτι-
«Περß ýρθρων».
δα », « καýσο», και « λÞθαργο» και περτγρÜφετ ιον ß-
Βυζοντινü
λτγγο kar την κεφαλαλγßα, την οφθαλμτκη ημι-
κρανßα, ιτò μηντγγßιτδεò, την αμαυρωση, την εγκε- χειρüγροφο του
9ου-l0ου αιþνα
φαλτκη αποπληξßα, ιην κοτνη ημτπληγßα, ιην α- (Αρχεß0 Σ.
φασßα, την επτληψßα, ιον ιÝτανο κ.λπ., ενþ ουτε ο ΓερουλÜνου).
αλκοολτσμüò δτÝφυγε τηò ανιßληψηò ιου. Επßσηò, 9. Περß επιδημιþν
οε ορισμÝνα χωρßα περτγρÜφετατ kar η λýσσα, αν Β'του ΙπποκρÜτη
kar δεν χρηστμοποτεßιατ ο ακρτΒηò üροò. σε αλεξονδρινü
ΤÝλοò, υπü ιουò üρουò «υστερßα.ιι κατ «πνιξ υ- πÜπυρο του 2ου Þ
στερικý», ο ΙπποκρÜτηò περτγρÜφετ δταταραχÝò 1ου αιþνο π.Χ.
rιou θεωρουνιατ ωò Üρτστεò κλντκÝò γυνατκολογτ-
Κεò περτΥραφεò Kar ανιισιοΙΧουν σττò σημερτνεò
ψυΧονευρωσετò.
Ια) Yyrεrvn
Ο ΙπποκρÜτηò πρþιοò χρηστμοποßησε το νοσο-
λογτκü üρο «επτδημßα» (επß τον δημον) στην
προσπÜθετÜ του να ερμηνευσετ ιην περτοδτκþò
παροξυνüμενη δτασπορÜ νüσου Þ πÜδησηò, η ο-
ποßα ττροηγουμÝνωò εßιε απουσßαΖε πανιελþò η
προýπηρχε σε σποραδτκÜ ανÜ τον πληθυσμü

4Ι
Τι ΓποΡιΖΕ
10. Κρανιοτρýπανο
του 2ου μ.Χ. ΚατÜ τον ΙπποκρÜτη, η δßαττα kar η γυμνασττκη
οιþνο,με ÝυαιΖαν σημανιικüιατο ρüλο γτα την υγεßα. Το ση-
μηχονισμü μανττκüτερο Ýργο ιου ΙπποκρÜιη περß υγτενßò 0ε-
περΙστροφÞò ωρεßιατ το Περß αÝρων, υδÜτων, τüπων, üπου or ε-
(Αρχεßο Σ. κιτθÝμενεò ανττληψειò του σοφοý
γÝροντα τηò Κω
Γερουλýνου).
1ß. ΒÜση οπü
επιτýμβιο γιατροý
που οπεικονßζει
Σττò δταιαραχÝò τηò üρασηò ο ΙπποκρÜτηò αναφÝ-
ρετ ιτò εξηò: αμ6λυωπßα, ημτωπßα, αμαυρωση, ημε-
ραλωπßα, νυκταλωπßα, δτπλωπßα, φωιοφοθßα. Qò
προò την παθολογßα ιων ματτþγ με τον üρο «ο-
φθαλμßαι» περτÝλαθε συλληθδην πολλεò οφθαλ-
μτκÝò νüσουò, ΑυιÝò ιτò δτÝκρτνε σε: «οφθαλμßα»
Η φυμοτιþδηò σπονδυßßτιδο π€ριγρüφηκε
κοτü τÝτοιο τΡüπο οπü τον Ιπποκρüτη
που κο!(þò ονομüστηκΕ νüσοò του Ποτ
42
ΕηρÞ, υγρη, ροþδη, οδυνþδη, μακροχρüντα, πολυ-
χρüντα, ελαφρÜ, ισχυρη, επÝτετο, πÜγκοτνο, επτδη-
μικη, or οποßεò αντιοιοιχουν σε ü,ττ σημερα απο-
καλουμε: απλη επεφυκττιò. καιαρροßκη επεφυκß-
ττò, εαρτνη εΠεφυΚτττò, xpovra καιαρροτΚη εΠεφυ-
κßττò, ξηρανση επεφυκüτοò, τρÜχωμα (πολυχρüντα
οφθαλμßα) που ιο περτγρÜφετ: «ΒλÝφαρα παχυιε-
ρα tηò φυσlοò».
Τα οφθαλμτκÜ νοσßματα τα απÝδτδε σε αιμο-
σφατρτκÝò συνθßκεò, εξωτερτκÜ, ολλÜ kar εσωιε-
ρτκÜ αßττα. Η μελÝτη των ιπποκραττκþν βιΒλßων ο-
δηγεß στη δταπßστωση üτι πολλεò απü ιτò σýγχρο-
νεò οφθαλμολογτκÝò γνþοετò αποτελοýν επιιεýγ-
ματα τηò αρχαßαò ελληντκηò Ιατρτκηò, üπωò η πε-
ριγραφη παθßσεων των κτνηττκþν νεýρων ιων βλε-
φÜρων, ομοßων προò ιο -τημερα αποκαλοýμενο
«συνδρομο του Χüρνερ (Horner)», καθþò kar η
γνþση üιτ ο πυρειüò επß οφθαλμιþν kar επß νüσων
ιου νευρτκοý συσιßματοò επιδρÜ θεραπευιτκÜ, α-
νιßστοτχοò απολýιωò προò την πυρετοθεραπεßα ιου
ΒÜγι<νερ qιov ΓτÜουρεγκ (Wagner νοη Jaurreg).
Ιγ) Φορτνολαρυγγολογßα
Ο ΙπποκρÜιηò γνþριΖε την οξεßα kar χρüντα
πυþδη μÝοη ωτßιτδα. Εßχε σημειþσετ ια ιραýματα
του plvrKou δταφρÜγματοò kar γνþρτΖε τη prvoppa-
Υτα.
Ακüμη ο ΙπποκρÜιηò γνþρτΖε ιουò πολýποδεò
τηò μýιηò και τη θεραυεßα τουò, ιην επτγλωτιßδα,
 \
r

τη φυμαιßωοη του λÜρυγγα, Ýκανε πωματτσμü των

ρτντκþν κοτλοτηιων, δτασωληνωση ιου λÜρυγγα, ετ-
οπνοÝò, ενσιαλÜξετò κατ εγχýσετò ενιüò ιων plvr-
κþν κοτλοιÞτων. Ετστ, γνþρτΖε τη οχÝση μεταξυ ω-
ιοπαθετþν Kar εγκεφÜλου,
Or τπποκραττκοß τατροß πρþτοτ χρηοτμοποßηοαν
προδρüμουò ιου μετÝπειτα ρινοσκοπßου, ωιοσκοπß-
ου κ.λπ.
Ιδ) ΠατδτατρυÞ
Αν κατ υποιυπþδηò, η πατδτατρτκÞ των τππο-
κραττκþν περιλαμθÜνει εν τουτοτò Ýργο Περß οδο- t
νtοφαηò, σιο οποΙο αναφερειατ oxr μονο σε τετοΙ- ι
εò δταιαραχÝò, αλλÜ κατ σε αλλεò νüσουò τηò πατ-
δικηò ηλτκßαò. Σε δτÜφορα θιΒλßα τηò Ιπποκρατι-
κηò Συλλογηò περτγρÜφονιαι παραμορφþσετò τηò
δτÜπλαοηò, ποτκßλεò νüοοτ του σιüματοò, ειþδυνεò
μυßκÝò συσπÜοετò, νüοοτ ιου τρlχωτου τηò κεφαληò,
ρινορραγßεò, Βηχαò, δτÜρροια kar δυσκοτλτüιητεò,
υδροκεφαλßεò, διφθερßιτδα κ. λπ.

ε αντßθεση με ιο korvωvrko περτθÜλλογ

kar δη με τουò τερεßò (ΑσκληπτÜδεò) που
πßστευαν üιτ η νüσοò Þταν αποιÝλεομα ιηò
οργηò των θεων, ο ΙπποκρÜτηò ευθαρσþò
kar κατÜ τρüπο θαρραλεο kar υψηλüφρονα
δτακηρυξε πωò ια νοοηματα προκαλουνιατ απü
δταταραχÝò (ΒιολογικÝò ß
πνευματτκÝò) τηò λει-
τουργßαò ιου οργαντσμοý. «Μηκετι το Θεßον αßτιον 12. lÜσων ιοτρüò
εßναι, αλλα τι ανθρþπινον» κατ ιιΟυκ εστιν Üρα ο επ]στημονlκη ε4 την αρχαßα ΕλλÜδα. εξετÜζει οσθενÞ
Θεüò αßτιοò ουδενüò, ουδε οι καθαρμοß ωφελÝου- Κωνστ. Γ Πουρναροποýλου kar Γεωρ. ΠαραοκευÜ, Πρþlμοò (Βρετανικü
στν»,ΥποοιηρßΖονιαò τη μÝγτστη αυτη επτοτημοντ- ελληwκÞ Χειρουργικý κα1 χεlρουργlκÜ εργαλεßα των Μουσεßο,
αρχαßων Ελλýνων.
κη αληΒετα καιÝθαλε προσπÜδετεò να ανακαλυψετ Λονδßνο)
Constantine G. Pournaropoulos, Surgery ßη Ancient
ιο μηχαντομü τηò προκλησεωò ιων νüσων. Greece.
ΠροοπÜθησε να εμπνεýσετ στουò μαθητÝò του Κωνσι. Γ. Πουρναροποýλου, Ο Ιπποκlχιτηò και η
και, και' επÝκταση, σε κÜθε τατρü ιο συναßσθημα ΟμοιοπαOητικý,
τηò ευΒυνηò («ωφελÝετν η μη θλÜπτετν») ενþ επτ- Κωνσι Γ Πουρναροποýλου, Η Ιατρπη Δεονιολογßα του
σημανε πωò η απετρßα αποιελεß μÝγτστο κακü. Τü- καO'Ιπποκφτην ητροý.
ντσε üττ η εξουσßα του ιαιρου δεν εßνατ απερτüρτστη Κωνστ Γ Πουρναροποýλου, Η ιστορßα τηò Ανατομlκηò
Constantine G. Pournaropoulos, Itom Hippocrates to
kar δτακηρυττε üιι ο τατρüò Ýπρεπε να Ζει και να α-
Ga]en. Their influence οη medicaL research.
οκεß την επιστημη του αγνÜ, διüιι Ýιστ θα πλησßα- Κωνσι Γ Πουρναροποýλου, Σπ. Παπασπυρου kar Δημ.
Ζε ιον ιÝλετο τυπο ιαιροý, ιο φτλüοοφο, ο οποßοò εß- Ασημακοπουλου Απü τα Ω.Ρ,Λ. ιου Ιπποκρüτουò
var ßσοò προò Θεü: «Ιατρüò γαρ φιλüσοφοò ισüOε- Δημ. Α Ασημακοπουλου κατ Κωνσι. Γ. Πουρναροπουλου,
οò». Ισ τορßα ηò Τ υμπ ο ν οπ λασ ι ικýò.
τ

Να λοτπüν γιατß η τπποκρÜτετοò Ιατρικη θεωρεß-
ιατ κλαστκÞ επτοτημη kar ο ΜÝγαò ΙπποκρÜιηò εß-
var ο μüνοò μη στρατηλÜτηò η Üγιοò που αξτþθηκε
αυιüν τον ιßιλο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γεωρ. Κ. Πουρναροπουλον, Προεισαγüμενα « ΙπποκρÜτουò
Απ αντσ», Ýκδοοη Μαρτßνου
Γεωρ. Κ. Πουρναροπουλου, Η Παθολογßα του Ιπποκlιατουò,
Γεωρ. Κ. Πουρναροπουλου και Κωνσι. Γ, Πουρναροποýλου,
Η χειρουργικη των αρχαßων Ελλýνων.
Γεωρ. Κ. Πουρναροποýλου κατ Κωνσι. Γ. Πουρναροποýλου,
Η χειρουργκη ΠαOολογßα των αρχαßων Ελλýνων.
Κωνσι. Γ. Πουρναροποýλου, Πεßραμα και Ýρευνα
Δημ. Α Ασημακοπουλου, Α. Σκευα κατ Κωνστ. Γ.
Πουρναροπουλου, Η ανυμειþπισιò του προΒλýματοò τηò
Ω.Ρ.Λ- δυσπνοßαò κατÜ τον ΙπποκρÜτη κο1 σýμερο.
Κωνστ. Γ. Πουρναροπουλου, Ο ºÜφοò του Ιπποκροτουò.
Κωνοτ. Γ. Πουρναροπουλου, Ιατρlκý ορολογßα και
.Ε,λ,ληντκÞ γλþσσα.
Constantine G. Pournaropoulos, IIippocrates the Great.
History of Hippocratic l\Iedicine and Re]ation to
Modern Concepts.
Κωνστ. Γ. Πουρναροποýλου, JJματευττκη καρÝκλα του
Ιπποκρüτη
Κωνσι. Γ. Πουρναροποýλον, ºα τατρικÜ εργαλεßα των
ορχαßων Ελλhνων.
Constantine G. Pournaropoulos, ?}e Oath of
Hippocrates, Analysis ofthe Hippocratic Oath. I

43
Λ,ηßκΗ ΠΑΡΑΔοΣΗ

8. «0 βßοò
βραχýò, η δε Παlηδüσετò
τÝχνη μοκρÞ», Το Πρþτοò ο Ν. Πολßιηò' δημοστεýετ, με τßτλο «Το
απüφθεγμα των σπßττ ιου ΙπποκρÜτη», παρÜδοση τηò Κω: «Εξω απü
«Αφορισμþν» και τη Χþρα εßνατ ιο σπßττ του ΙπποκρÜιη. Του Ιππο-
η μορφÞ του κρÜτη ηιαν kar ο μεγÜλοò πλÜτανοò. ΚÜιω απ' αυιüν
ΙπποκρÜτη σε ο ΙπποκρÜτηò εγτÜτρευε τουò αρρþοτουò». Την πα-
γκροβοýρα ρÜδοση αυιÞ του πλαιÜνου, που εßνατ ο παλατüτεροò
σιον κüσμο, περτλαμΒÜνουν kar üλοτ or περτηγηιÝò
που Ýχουν γρÜψει για ιην Κω. Γτα τον πλÜιανο δτα-
τηρεßιατ ακüμη η παρÜδοση που θÝλετ να τον φýτε-
ψε ο ßδτοò ο παιÝραò ιηò Ιαιρτκηò μπßγονιαò στη
γη, Kar μÜλιστα ανÜποδα, Ýνα ραΒδß απü κλαδß
πλαιÜνου. ΤÝιοτα θεßκÞ δυναμη εßχαν ια xÝpra ιου
που ακüμη kar σ' αυιÞ την αφýοτκη περßσταοη, ιο
κλαδß φυιρωσε Kr Ýγτνε το αιωνüθτο δÝνιρο.
ΟρτσμÝνοτ απü ιουò περτηγητÝò ιων προηγουμε-
νων αιþνων γρÜφουν üττ, üιωò ιουò Βεθαßωναν οτ
κÜτοτκοτ του νησιου, οιο κονÜκτ του Τουρκου διοτ-
κηιη υπηρχε ετκüνα ιου ΙπποκρÜτη kar üιτ εκεß η-
ταν το δωμÜιτο üπου εργαΖüταν τον παλτü κατρüΙ
Εκτüò απü ιην πιο πÜνω υπßρχε kar Üλλη παρÜδο-
ση, ιην οποßα εßχε δημοστεýσετ ο ßδτοò ο Πολßτηò
παλατüιερα.'Συμφωνα με αυιßν ο ΙπποκρÜιηò, που
Þιαν κατ θαοτλτÜò οιην Κω, εßχε μτα üμορφη θυγα-
ιÝρα, η οποßα μεταμορφþθηκε σε δρÜκοντα. Την
παρÜδοοη αυτÞ Ýχουν καταγρÜψετ kar Üλλοl. Αρκε-
τÜ πρüοφατα τη μνημονεýετ ο Τ. Κq»αναστÜσηò:
«Ο λαüò πßστευε πωò αν Βρτσκüιαν κÜποτοò να τη
φτλησετ στο σιüμα, θα ανακτοýσε την ανθρþπτνη
μορφη ιηò. Εναò ανδρεßοò Ροδτοò μπηκεν Ýφτπποò
σιο σπÞλατο kar προσπÜθησε να πληστÜσει το δρÜ-
κοιτα, αλλÜ το Üλογü ιου, üιαν αντßκρτοε το θηρßο,
τρüμαξε kar Βγßκε με ορμη απü το συÞλατο, ξεχý-
θηκε αφηντασμÝνο προò ιη δÜλασσα kar ισακßστη-
κε σια ΒρÜχτα μαΖß με ιον ανδρεßο Ροδßιη».'
Ο ßδιοò ο ΚαρανασιÜσηò Ýχετ καταγρÜψει οε χω-
ρτÜ ιηò Κω kar μÜλτστα σε νιοπτολαλτÜ ακüμη πÝ-

r€ lÝκftιτσm του ονüμ6τþζ ¸αυ γßν€τειι
σß",χ\fÜ σ€ ΝατρΦσÜφια και τ€χνικÝò ταυ
€mι§ιþγουν στιº flaι'kn ι§¸ρικÜ
ντε παραδüοετò απü συγχρüνουò μαò Κþουò. Στην
πρþιη απü αυιÝò Ýναò λωθüò (λεπρüò) Ýμαθε yra το
σπουδαßο γταιρü που θερÜπευε üλεò ττò αρρþσττεò
kar πηγε yra να τον κÜνετ καλÜ. Δεν μπορþ, ιου λÝ-
ετ ο ΙπποκρÜτηò, μüνο ο θεüò. Ο λεπρüò Ýφυγε kar
πßγε σ' Ýνα μαντρß. Εκεß εßδε Ýνα φßδτ που Þrrrε ü-
λο το γÜλα αυü το καΖÜντ, στο οποßο το εßχαν βÜλετ
or rιrσιrkoi, kar μετÜ γýρτσε kar ιο ξÝρασε πßσω σιο
καΖÜντ. Ο λεπρüò το Þπτε yra να δηληιηρτασιεß kar
να πεθÜνετ. Εγτνε üμωò καλÜ. Πηγε λοτπüν σιο
γταιρü γτα να ιου το πετ. Ο ΙπποκρÜτηò ιον πρüλα-
θε: Το ηξερα το γταιρτκü, μα ποý να θρω φßδτ εφτÜ
χρüνωγ να το κÜνω να πιετ γÜλα, να ιο ξερÜσετ yra
να το πτετò εου και να γßνετò καλÜ;
Στη δευτερη, ο ΙπποκρÜτηò κλεßνετατ σ' Ýνα πτ-
θÜρι με κλαδτÜ απü δτÜφορα δÝντρα κατ βÜΖετ ιον
τοοπÜνη φßλο ιου να ταπþσει ιο υτθÜρτ και να το
θÜψετ σαρÜνια μÝρεò. Του δßνετ δε την εντολÞ να
το ξε8Üψετ μετÜ σαρÜνια μÝρεò, να ιο ξεταπþοετ
κατ θα θρετ μÝσα ξαναγεννημÝνο, μωρü, τον Ιυπο-
κρÜιη που θα πρÝπετ να τον ιαßΖετ γÜλα yra να με-
γαλþσετ. Ομωò η πßεση των αρχþν Ýκανε τον τσο-
πÜνη να ξεθαψετ ιο rrrθÜpr πρüωρα, υου μüλτò kar
δταμορφωνüταν σε ÝμΒρυο ο ΙπποκρÜιηò.
Η ιρßιη παρÜδοση θÝλετ ιον ΙπποκρÜτη να πÜ-
οχετ απü ευκοτλτüιηια, την οποßα κανÝνα απü τα

46

πολý τσχυρÜ του φÜρμακα δεν μπορουοε να οταμα-
τηοετ. «Ο θεüò ηθελεν να πεθÜνετ, σþθηκεν ντο
λÜ(δ)ιν νιου».
τÝιαρτη παρÜδοση μÜλλον εμπνÝειαι α-
πü περτοιαιτκü που αναφÝρετατ στον Δη-
μüκρττο και συμφωνα με το οποßο ιη μια
μÝρα χατρετÜ μτα κοιτÝλα με ιην προ-
οφþνηοη «χαßρε κüρη» και ιην επομενη
με ιο «χαßρε γýνατ». Ο λαüò τηò Κω τροποποτεß ιην
τστορßα με ιον ΙπποκρÜτη να προοφωνεß δýο κοπε-
λουδεò üταν πηγατναν «καλþò τα κορßιστα» kar ü-
ταν γýρτΖαν «καλþò ιεò ιεò κυρßεò».
«Η πÝμπτη παρÜδοση μτλÜετ yra τα Βτθλßα ιου
ΙπποκρÜτη», γραφετ ο ΚαραναστÜσηò. «Τα βτβλßα
του ΙπποκρÜτη λÝστμ μπωò εßνατ κρυμμÝνα στο λτ-
μÜντ ιηò Κωò. Αλλοτ πÜλτ λÝστμ μπωò εßνατ μεò
θ. ΕπιδÝσειò
οιην ΠαναγτÜν νιημ ΠαλαττανÞ». κεφολÞò
Or παραδüσετò αυτÝò θÝλουν να ιονßοουν τον απß- -ρομβοειδÞò κοι
θανο πλοýιο ιων γνþσεων ιου ΙπποκρÜιη, την πα- περικεφαλαßα
ρατηρηιτκüιητÜ ιου αλλÜ kar τη θνηιÞ του φýση. Η (10)- απü την
τελευταßα δεßχνετ ιην ανθρþπτνη επτθυμßα yra ιη αρχαιüτητα.
δτÜσωση ιων ανθρωποοωιηρτων γνþσεþν του. Μικρογραφßεò
Ο ΙυποκρÜιηò, κατÜ ιον Σωlηνü τον ΕφÝστ (2οò üγνωστου
ατþναò μ.Χ.), πÝθανε kar δÜφιηκε σιη ΛÜρτοα. καλλπÝχνη στο
Συμφωνα με συγκλßνουσεò μαρτυρßεò ο ιÜφοò ιου σýγγραμμο «Περß
υπηρχε þò ιο 19ο ατþνα.Ο Η παρÜδοση λÝετ πωò επιδÝσμων» του
Σωρονοý του
σιον ιÜφο ιου υπßρχε μελßσοl. Αν κÜποτοò Ýπατρ-
Εφεσßου (Αρχεßο
νε μÝλτ απü ιο μελßσστ αυτü, μποροýσε να γßνετ κα-
Σ. ΓερουλÜνου)
λÜ απü ιτò πτο πολλÝò αρρþοιτεò.
Ανττλüψετò σωΖüμενη σε παρ,οτμßη
Αρκετεò απü ττò ανττληψετò ιου ΙπποκρÜτη που
εßνατ καταγραμμÝνεò σια δτÜφορα Ýργα του Ýχουν πε-
ρτÝλθετ σε γνþση οε πλαττÜ στρþμαια ιου πληθυ-
σμου, Ýχουν αφομοτωθεß και Ýχουν φτÜσετ να εκ-
φρÜΖο,υτατ σιο λαßκü λüγο ωò γνωμτκÜ Kar ωò πα-
ροτμßεò, Ισωò κÜποτα απü αυιÜ να ξεκßνησαν κÜπο-
ιε ωò αυθενττκÜ αποσπÜσματα Kar με τη χρηση Kar
ιη φδορÜ ιου χρüνου kar ιηò γλþσσαò να Ýχουν φτÜ-
σε1 οιη οημερτνη μορφη που δεν συμπßυτετ φρασιτ-
κÜ, ταυτιΖετατ üμωò νοηματτκα με ιην τπποκραιτκη
αντßληψη. ΠαραδÝιουμε ορτσμÝνα παραδεßγματα;
α) Σιο Ýργο ιου Ζερß δταττηò τ Ýταρτον η περß
ενυπνßωrf δταΒÜΖουμε: «ων δε εν ιω ýπνω εσ8ßετν
δοκÝετν η πßνετν ιων συνÞθων οτιßων Þ πομÜτων,
Ýνδεταν σημαßνετ ιροφηò Kar ψυχηò επτθυμßην».
¹, σε δικÞ μαò απüδοση, «αν θλÝπετò στον ýπνο
ß
σου üττ ιρωò η πßνετò ια συνηθτσμÝνα φαγητÜ πο-
τÜ, αυιü οημαßνετ Ýλλετψη ιροφηò kar επτθυμßα ιηò
ψυχηò». Δηλþνειατ, δηλαδη, αυτü που πολυ ευ-
οτοχα ο λαßκüò Üνθρωποò εκφρÜΖετ με ττò παροι-
μßεò «Ο που πετνÜετ, σιον ýπνο του καρΒÝλτα ονετ-
ρεýειατ» και «Τα 'χε η γρτÜ σιο λογτσμü τηò, τα
'βλεπε κατ στ' üνετρü τηò».
ß $",α α σα§ζ Ýfrαυν να τΦνߧαυν
¾Φν ami §we Γ,mΦýτΦ ξν σ€ \ι τΦυ
}τ*ιτοχρÜτm am Ü κ§ι τm ν§º¾ ταυ ýσm
θ) Σιο ιπποκραιτκü Ýργο Περß τρηò νοýσου"
δταθÜΖουμε: «ΟρÞ (=ορÜ) δε απü εγκεφÜλου, ο-
σφραßνειατ ο εγκÝφαλοò». Το iδro δηλþνει kar η
σýγχρονη παροτμßα «νουò ορÜ και νουò ακοýει».υ
γ) Σιο iδro Βιβλßο γρÜφειατ: «Ο εγκÝφαλοò αß-
ιτοò εστßν», yra να συνεχßοετ αναλýονιÜò το: «δτÜ
ιου εγκεφÜλου χαßρομεν, λυπουμεθα, εwοουμεγ
δταχωρßΖομεν ια καλÜ απü τα πονηρÜ kar ειò ΒλÜ-
βην αυτοý μαινüμεθα Kar παραφρονουμεν». Ο λαß- )
4º
 Λeßκυ Πιρeτοτυ

11. Λουüμενη.
ΠαρÜοταση κüò Üνδρωποò δηλþνετ λτιÜ, αλλÜ απερßφραστα
ι ογγεßου του 5ου πωò «üσα ιραΒÜετ το κορμß, ια φιαßετ το κεφÜλι».υ
ι αιþνα π.Χ.
(Αρχεßο Σ.
δ) Ο ΙπποκρÜτηò γραφει σχεττκÜ με τα αÝρτα του
εντÝρου: «φýσαν δε Üνευ ψüφου kar περδßστοò δτε-
ΓερουλÜνου)
ξτÝνατ, Üρτστον, κρÝσσον δε kar ξυν ψüφω, ß αυτοý
ανετλÝεσθατ». Το νüημα τηò ανιßληψηò αυτηò δη-
λþνετ η παροτμßα «κÜλλτο μτα πορδη, παρÜ Ýνα α-
σκß Üνιερα» (εwοεß: να χÜσω).υ
Αλλεò σωΖüμενη ανυληψετò
Ο ΙπποκρÜιηò θεωρεßτατ ευρÝιηò τηò δ;ατταò ωò
τρüπου δτατüρησηò τηò υγεßαò Kar yra ιη θεραπεßα
νοοημÜιων. Με τη λÝξη δßαττα δεν εwοεßτατ μüνο
η διατροφη, αλλÜ kar η Üοκηση του σþμαιοò (γυ-
μνασιτκη η εργασßα), ια λουτρÜ, or καδÜρσετò kar
δτÜφορεò Üλλεò φυστκÝò μÝθοδοτ. Iδταßτερα ο Ιππο-
κρÜιηò Ýχετ αοχοληθεß με ιη δτατροφη τüοο yra ιη
θεραπεßα των οξÝων νοσημÜιων üσο kar στο πλαß-
στο τηò πρüληψηò των νοσημÜιων. Η δταιροφη
πρÝπετ να εßνατ δταφορεττκη κÜθε εποχÞ και να
ποτκßλλετ ανÜλογα με ιο κλßμα, την ηλτκßα, την α-
παοχüληση kar Üλλεò παραμÝιρουò. Η επτβßωοη
ιων ανττληψεων αυιþν οιο λαü εκφρÜστηκε με τα
λαßκÜ δταττητικÜ μηνολüγια, που κα8üρτΖαν ιο εß-
δοò ιηò δταιροφηò (αλλÜ και ια λουιρÜ Kar την ε-

Οι μÝδοδοι τΦυ ΙmηοκρÜτπ γιο τουò δýσκαfrουò
τοκ€τοýζ εßχαν επιΒιþσ€! ανÜßJ€ α
σ€ τßραΚ¸ικÝò μαμÝò. Φι οΠο߀ò τιò ΕφÝρμαζαν
ρωττκη δραοιηρτüτητα κ.Ü.) για κÜθε μηνα.
Γτα την πλυση ιων ιραυμÜιων ο ΙπποκρÜτηò χρη-
στμοποτεß Ζεστü νερü και κρασß, ιο οποßο, επετδÞ
περτÝχετ οτνüπνευμα, Ýχετ ανττσηπιτκß δρÜση.
«Ελκεα ξýμπαντα ου χρη τÝγγετν πλην οßνω»,
γρÜφετ. Το ßδιο κÜνετ και ο εμπετρικüò γιαιρüò επß
12. Βιβλßο του πολλουò ατþνεò μειÜ. Το δηλþνετ kar το δημοττκü
Δοσκουρßδη για ιραγουδτ:
τη φαρμοκευτικÞ «κα1 φερτε και παλιü κρασß, κρασß τριοχρονß-
σΙο,
να πλýνω τιò λαΒωματιÝò, που τρþν' τα σωτικÜ
μου».7
Or μÝθοδοτ ιου ΙπποκρÜτη yra τουò δýοκολουò
ιοκειοýò εßχαν επßσηò επτθτþσετ ανÜμεσα οε πρα-
κττκÝò μαμÝò, or οποßεò ττò εφÜρμοΖαν, ενþ ßσωò
δεν εßχαν ακοýσετ ποτÝ τον παιÝρα ιηò Ιαιρτκηò οý-
τε τα βτβλßα του Ζερß Επκυηστò, Γυναικεßων το
Πρωτ ον κ.α. ΑναλυιτκÝò περτγραφÝò τÝιοτων μεδü-
δωγ üπωò δτασþΖονταν απü μαμÝò οτη Χßο, Ýχουν
περιγρÜψετ αναλυττκÜ οι ΑργÝντηò (Argenti) kar
ΡþυΖ (Rose)' ιο 1θ4θ. ΑλλÜ kar αρκειÜ αργüτερα
or μÝθοδοτ αυτÝò δτασþΖονιαν στο λαü. Η Σεβ. Χα-
ΒτÜρα-Καροχüλτου γρÜφετ οια 19Β3: «Η ξαδÝρφη
μου μοý τα δτηγηθηκε [...] περιγρÜφοντÜò μου το
"σετσÜμτσμα". "Εßχαν δÝσετ" μου λÝετ, "ττò δýο Ü-
κρεò ενüò σενιοντοý στα δυο πüδτα ιου κρεΒαττοý,
τιò Üλλεò δυο Üκρεò ττò κραιοýοαν δýο Üτομα, Ýναò
την κÜθε μßα. ΜÝσα σιο οεντüντ (χονιρü υφαομα)
Þιαν η επßτοκοò kar κÜθε φορÜ που τηò ερχüιαν πü-
νοò ιην κουνοýσαν δεξτÜ kar αρτστερÜ. Or Üν8ρω-
ποι που ιη σετσÜμτΖαν ÜλλαΖαν ουχνÜ, γιατß ΒÜΖα-
νε πολυ κουρÜγτο kr Ýιστ κουρÜΖονταν γρηγορα".
[,..] Μüλιò μου το δτηγηθηκε Ýντωσα ρßγοò απü συ-
γκßνηση, γτατß δεν φανταΖüμουνα ν' ακοýσω ιην
εκπληκττκÞ περτγραφη τηò "ορτΖονιßου οεßοεωò"
του ΙπποκρÜτη...»,9 Το σχεττκü απüοπασμα ιου
ΙπποκρÜιη που περτγρÜφετ τη μÝOοδο εßνατ το α-
κüλουδο: «σεßετν δε Üμα τη ωδßνη μÜλισια. κατ ην
μεν απαλλÜσσονται, αυτßκα πεπαýοθατ, ετ δε μη
δταλαβüνια σεßετν, kar ατωρÝετν επß ιηò κλßνηò φε-
ρομÝνων. Ταýια μεν ουν οýιω ποτÝειατ, ην ορθÜ τε
κατÜ φυστν απαλλÜοσηιατ..,» (Περß Γυναικεßων το
Πρþτον, Βιβλ. Α, 6Β κ.εξ.). Λεει δηλαδÞ ο Ιππο-
κÜτηò üιτ η επßιοκη πρÝιετ να σεßετατ συγχρüνωò
με ιην ωδßνη. Kar αν μεν λευτερωθεß, παýετ η σεß-
ση αμÝσωò, αν üμωò üχτ, ατωροýμενη πÜνω απü το
κρεΒÜυ σεßετατ κατÜ δταοιηματα. Οσο για ιη λÝξη
σετοÜμτσμα ιηò Χßου, φαßνετατ üττ προÝρχειατ α-
κρτθþò απü τη λÝξη σεßοιò.
Or επτβτþοετò ιηò αρχαßαò Ιαιρικßò στη οýγχρο-
νη λαßκÞ παρÜδοση εßνατ Ýνα πολυ μεγÜλο θεμα,
που δεν εξαντλεßιατ ουιε εßνατ ιου παρüντοò. Απü

ιτò εΠτβτþσετò αυτÝò μθΥÜλο μÝροò αναφÝρεταΙ στο
θεμελτωιß ιηò επτσιημοντκηò Ιατρτκηò, ιον Ιππο-
κρÜτη. Η καταγραφη ιουò θα ηιαν Ýργο μακροχρü-
νιο και επßπονο. Σιο σýντομο αυιü οημεßωμα θÝ-
λουμε μüνο να καταδεßξουμε üιτ η ανÜμνηση ιου
ΙπποκρÜτη παραμÝνετ ΖωνιανÞ στη λαßκÞ μαò πα-
ρÜδοση. Οπωò Ζωντανü παραμÝνετ σττò παραδüσετò
ιο üνομÜ ιου και η φÞμη Yra ττò εξατρειτκÝò rKa- ΣΗΜΕΙοΣΒΙΣ
νüιηιεò και ιτò γνþσετò ιου. Mra ιελευταßα απüδετ-
(«κομπογταwßιεò»)
ξη: üιαν or εμττετρτκοß γιατροß
Ýγραφαν ιτò συνιαγÝò στα «γτατροσüφτα» τουò, σ' ε-
κεßνεò που Þθελαν να προοδþσουν τδταßτερη Βα-
ρυτηια ÝβαΖαν üττ πρüκεττατ yra γνþση η γνþμη η
συνιαγß ενüò αρχαßου και δτÜσημου γταιροý, üπωò
λ.χ. ιου Δτοσκουρßδη, του Γαλττνοý kar αλλων. Σε
πτο εξατρειτκÝò ττερτπτþσετò η συνταγη αποδτδü-
ιαν στον ΙπποκρÜιη. Το ßδτο θεΒαßωò, με την ανα-
ΥΚατα ΠαραΠομΠη ομωò, εΚαναν ΚαΙ ο1 εΠΙστημο-
νεò γτατροß ακüμη þò ιο 19ο ατþνα. ΣυχνÜ μÜλτσια
με εκφρÜσετò οτκετüιηιαò του τýπου «ο γÝρων Ιππο-
κρÜιηò», «ο θεßοò ΙπποκρÜτηò» κ.λπ. Στο λημμα
«Νεφρßτηò» (sic) του «Εγκολπßου των Ιαιρþν»
(1831) ο Δτον. Πýρòηò'0 γρÜφετ μειαξý Üλλων: «Η
φλüγωστò των νεφρþν παροραθεßσα 8αναιþνετ τον
Üνθρωυον, ενßοιε φÝρετ τον σκßρρον, ιην γÜγγρατ-
ναν και την σφακÝλωσιν των νεφρþν. ΔÝγει ο
ΙπποκρÜτηò üιτ "üιαν ετò ιο οýροò ιου πÜσχονιοò
επτυλÝωστ φυσκαλßδεò ττνÝò, δηλοýστ υÜθοò των
νεφρþν"» κ.ο.κ.
ΑυιÞ η ανÜγκη αναφορÜò στον ΙπποκρÜτη, σε
13. 0 «πλÜτονοò
υαραδüσετò kar παροτμßεò, σε ανττληψετò και πρα- του Ιπποκρüτη»
κιτκÝò απü απλοýò ανθρþπουò ß απü 8εραπευτÝò πην Κω, που η
(πραχττκοýò η επτσιημονεò), σ' Ýνα θÜθοò χρüνου πOρüδοση θÝλει
που εκιεßνετατ σε πÜνω απü 25 ατþνεò εßνατ δεßγμα ν0 φυτεýτηκε απü
του αληθτνου μεγαλεßου Kar ιηò ακατÜλυιηò ανα- τον ßδιο τον
πOτÝρ0 τηò
γνþρτοηò του «παιÝρα τηò Ιαιρτκηòι» ΙπποκρÜτη.
ΙατρικÞò.
14. Βιβλßο του
1. Πολßιηò Ν., jΙlε,λÝτατ περß του Βßου κω τηò γλτßησηò του Γαληνοý που
Ελληνιχοý λαοý- Παραδüσειò. Τüμ. Α, Β, τυπ. Π.Δ. τυπþθηκε πο
Σακελλαρßου, ΑΕÞνατ 1ω4. ΑνασταττχÞ επανÝκδοστò Παρßα το 1538
«Εργþm», Aθnvar 1θ65.
2. Πολßτηò Ν., Ελληντκοß μθσατωντκοß μýθοτ περτ Φετδßου,
ΠραξττÝλουò kar ΙπποκρÜτουò. Δελτßον Ιστορlκýò Εταιρεßαò
1: 77-101, Β83 (Αναδημοοßευοτò: ,ΔαογραφτκÜ Σýμμειχτσ,
τüμ. Β, οελ 1-17, ΑθÞναι 1θ21).
3. ΚαραναστÜσηò Τ,, Ο ΙπποτφÜτηò οττò παραδüοετò του λαοý
τηò Κο. ?α Κοακιß, ετηστα περτοδτκη Ýκδοση, τüμ. Γ, σελ
264-268, Α8Þνα 1θ8θ.
4. ΡηγÜτοò Γ., Αρμbστιεò και γιατροß σε αρχαßα ΕλληνπÜ
επlγρÜμματα. Εκδ. ΒÞτα, ΑθÞνα 2ω1, σελ. 216-21θ. PUCLAVDII
5. IπποκρÜτηò, Απαwα τα Ýργα. ΜετÜφραση Κ. Εμμανουηλ.
Θεþρηση kar προετσαγüμειυ Γ.Κ. Πουρναρüπουλοò, τüμοτ 1-
6, εκδ. Μαρτßνοò, Αθηνα 1967-1970.
6. ΡηγÜτοò Γ., Η αρχαßα ιατρικη στη λαΙκý μαò πqηδοση.
Εκδ. ΒÞτα, ΑθÞνα Ι999.
7. ΡηγÜτοò Γ,, Η 1ατρlκý στο δημοτικü ιραγοýδl.
ΔταχροντκÝò Εκδüσετò, ΑθÞνα, 2003.
8, Argenti Ph. and Rose Η., ºhe fo]k]ore ofCftjos, νοΙ, Ι
and ΙΙ, Oambridge University Press, Cambridge 1θ4θ.
θ. Χο6τÜρα-Καροτωλτου Σ., Η λαßκÞ rarprký τηòΧßου. Εκδ.
Gasci Hellas, Α8Þνα 1θθ3.
10. Πýρροò Δ,-, Εγκüλπιον των Ιατμýν ητοι Πρακτικý
ΙατρlκÞ.., Τüμοò Πρþτοò, Εν Ναυπλßω 1ω1. l
49
Απο»τοιτιιΗΣ π.Δ.,
F,βιιηγ2l2γlr5 λεξιχü λοοr»r rω,
λξαrιν ΙmοκlΤτοι:ò, εκδ.
του
Γο3ριηλßδηò, ΑθÞνα 1θθ7
CesτIcιrokr e.,
Ιστορßα πιò Ιατριlσiιò, μειÜφ. Ν.
Παπασπýρου, ΑθÞνα 1961
- ΓαιΙιινοý κýν εlò το περß χυlιþν
ΙιτποηΤτοι4 υπομνημÜτιν, 3
Βιβλßα, κεßμενον κατÜ τον κþδτκα
54θ1 τηò Εθντκßò ΒτΒλτοθßκηò των
Παρτσßων kar σχüλτα υπü
Αδαμαντßου Κοραß, ετσηγησιò
ΑρτστοιÝλουò Π. ΚουΖÞ, φαφεßο
ΔημοστευμÜτι,τν ιηò Ακαδημßαò .
Αθηνþν, ΑθÞνα 1952
ΚογΖυ» α.,
Ιστορßα mò Ιατριχfiò, ΑθÞνα 1929
ΛγποwßτΗ» ι.,
ιιτττοκlτmò, εκδ, ΖηΤρΟò,
Θεσσαλονßκη 2001
Μπτροπογιιο» κ.,
Ιττιτοκòýτοιχ 6ßοò, Αθηνα 1θ50
Xe gr.{pl- κΑΡΑχΑΔιογ
Σ.,
«Απü ιον Ασκληπτü kar τα
Ασκληπτεßα στον ΙπποκρÜτη kar
ιον Ορκο», ΠιιακτιχÜ ΧΙΠ
Διýνοιχ hslιποσßου Φιλοσοφßαò,
Πυργοò Ηλεßαò, 4-10 Αυγουσιου
2002, υπü δημοσßευση
Ηριυτι rv.e.,
ΝÝα Υüρκη 1θθ8
Leιτcτroιr ν.,
Medical thωries ßη Hippoaates.
Εατlγ texts and the «Epideπ,ics»»,
W. de Gruyter, Βερολßνο-ΝÝα
Υüρκη 1θθ0
- Lα CoΠection hip1locιatique et
son rcle dαιιs Ι'histoiιe de 1α
mdωßηε, Colloque de
Strasbourg, 23-27 ΟκιωΒρßου 1θ72,
Organise par le Centre de
recherches sur Ια Grece antique
avec le concours des Facultes de
philosophie et des langues
classiques, Ε. J, Brill, ΛÝτντεν
1975

ΙπποκρeτΗ», Ηßgηòιαtßò medicln. Its spirit Μeιοιιργ ο.,

αιιd, method, Columbia Cinq ωnts ans de bibliognpffie
ΑπαwαταΕργα, μειÜφ. Κ. hippncιztique, 747& 7W, S phinx,
Univercity Press, ΝÝα Υüρκη 1941
Εμμστουηλ, προετσαγüμενα Γ.Κ.
JoUπ.ιUe ΚεμυÝκ 1982
Πουρναρüυουλοò, εκδ. Μαρτßνοò, 6 "l.,
τüμοτ,Αθßνα 1967/Ιθ70 Hiprmratps, μειÜφ. Μ.Β. M.c,RτιI,iy λΔ.,
DeBevoise, John Hopkins Ηlρlιοòιαtò et 1α mdecine, Α,
ΙπποκρRτικΗ ΣγΛΛοΓΗ, Fayard, Πapior
University Press, Βαλττμüρη 199θ [1964].
Περß Αξmν, ιffiτων, τüπων,
Παlηγγελßαι, ΑΕηρισlιοß, μειÜφ. Krιrιc π., ΡρτηεQυιυ.l. ε.,
I.
Ταστüπουλοò, ΔταχροντκÝò Hiplιoaatn^s' woman. Rεαdßιιg the Chßιιιτòßε d' Ηßρ7ιοòιαtε,
feπale body ßη aιιcient Grece, L' Imprimerie Nationale, Παρßστ
Εκδüσετò, Αθηνα 1θθ7
Routledge, Δονδßνο- L8ºº /L8º8
Κeρπeeιο» ρ.».,
Prιqeuιτ.r.R.,
Καταστατιχü Ομßλου Φßλων του
Ηßριιοòιαtßò lives αιιd
ΙποκlΜτειου Ορκου, ΑθÞνα 1θ95
legends, E,J, Brill, ΛÝτνιεν-
Κηποκeτ ρ., ΝÝα Υüρκη 1θθ2
ΑνÜλιsση του Iποκlητιχοý Τεντκιι.τ ο.,
Ορκου, ΑθÞνα 1θ81,
Hippr,ratcs ßη α world of
Ιποκòτmò ο Κßßοò και pagans αηd CfuiβαΛηs,
Ιιπο4ηυκοò Ορκοò, Πνευματτκü Johns Hopkins University
ΚÝνιρο ιου Δßμου Κω, ΑθÞνα Press, Βαλιτμüρη 1θθ1
1996
VεnsaλTck-pIERARD Α.,
Koperrr ι,, Αυ temps d'Hippocrate,
Πlηλεγüμενα στοιη αρχýοιsò mdecine et societe en
Ελληνq συγγρα|ρεßò, τüμ. Β', Gιυε αιιtßqυε, Musee royal
Μορφωιτκü Ιδρυμα Εθνικηò de Mariemont, Mariemont
ΤραπÝΖηò, ΑθÞνα 1θ8Β 199Β

0 Βυζαντινüò οξωμοτοýχοò ΑλÝξιοò

Απüκουκοò üπωò σþζεται σε ΕπιλογÞ ακονογροφικοý
μικρOγραφßα χαρογρüφου (14οò υλικοý-τεκμηρßωση:
αιþνοò) των Ýργων του ΙπποκρÜτη Απ. ψΑΡOΜΗΛιΓκOΣ
(ΕθυχÞ ΒιβληθÞκη τηò Γαλλßοò, Παρßσι)