ΕrΕγeΕΡο7rπη\ò Ι9 Ιοwιογ 2οο,

ΙΣΤOΡΙΚΑ
ΕΩΣ ΤΟ 330 μ.Χ., ΠΟΥ Η
Κωνστανττνουπολη εγκατντÜΖετατ
ξ
òι χοδυS Hicc Ι{ß ζιÞ .J:ιτι.ζ FaαΦΙτι]υò ωò νÝα πρωιευουσα ιηò Ρωμαßκηò
ccι-χνιτ|.ι.,.-μÝ3 Αυτοκρατορßαò σιη θÝση που
Βρτσκüταν ιο ΒυΖÜνττο, η παλατÜ
αποτκßα των ΜεγαρÝωγ προηγηΒηκαν
ενδταφÝρουσε ò ανακαταιÜΕετò.
Απü ττò απηνεßò διþξετò του
Δτοκληττανου καιÜ ιων χρτσιτανþν.
σιην περßοδο 284-305 μ.Χ., περνÜμε
0 ΜÝγοò σιην αλλαγη τηò ηγεσßαò και σιην
Κωνοτοντßνοò
πρOΙOτOτOι τηò
εμφÜντση ιου Κωνσιανιßνου, ο οποßοò
Συνüδου τηò ασπÜΖετατ το χρτστταντσμü την εποχη
Ν[κοιοò που που συνιρßΒετ ιον ΜαξÝνττο (312) και
κοταδßκοσε
ετοÝρχετατ δρταμΒευτlκÜ σιη Ρþμη.
την αΙρεση τOυ
ορειανισμοý. ΣιγÜ στγÜ ο χρτσιτανισμüò ετοΒÜλλετ
Μικρογροφßα σε üλα ια επßπεδα ιηò Ζωηò στην
ΧεΙρOγρOφOυ αυτοΚρατορΙα, οΙ εΠΙσΚοΠοΙ
Κονονικοý
συμμετÝΧουν σιουò θεσμουò αΠονομηò
Δικοßου του
9ου οιþνα ιηò δτκατοσυνηò και ο Αγιοò
(ΒιβλιοθÞκη Παχþμτοò τδρυετ ιο πρþιο μοναστηρι,
ΑρχιεπισκοπÞò στην ßδτα περßοδο που ο Αρειοò
VerceIli)
καιαδτκÜΖετατ γlα ιτò ατρεττκÝò ιδÝεò
του.

βßα¼ τÝßOò
Ο θÜνατοò του Δrkivrou, ιο 324, φÝρνετ
Τ0 ιον Κωνσταντßνο μονοκρÜτορα και
ανοßγετ ο δρüμοò yra το ξεκßνημα τηò

τOυ αρΧαιOυ ιßOσμOυ

τστορßαò του ΒυΖανιßου.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΒΑΡΒΑΡΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ

ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ
0ýννοι, Απü τουò
ΒÜνδαλοι, πρþτουò
Γüτθοι και Κþδικεò ωò
Βησιγüτθοι τον ΠανδÝκτη

ΥπGýOυνοò Ýßüοοηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Σιßmοξη ýληò Σýμωυλοò Ýτδοσò Ε αυτü το τεýτοò συνεργüσmßαν Δημρυρμιü

ΝΑΣΟΣ ΓΚΟΛΕΜΗΣ ΠΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ πΕ^ιοΣ ΛΑλΙΠΑΚΗΣ ΕΛΕΝΗ Γ. ΣΑΡΑΝΤΗ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΠΑΣ
ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΛΟγΓΓΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣΣΤΑΘΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΤΖΑΝΠΟΠΟγΛΟγ
Συποησμüò . επιμÝλαο ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Α^ΕΞΙΟΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ ΣπγΡοΣ Ν, τΡΩιΑΝοΣ ΣΟοΙΑΔΡΑΚΑΚΗ
ΠüΒμα σwεργÜτεò ΦΑΙΔΩΝ Μρν\ΙΓΚΟΥΔΗΣ ηορογωγý
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΦΩτοΕΚΔοΤιΚΗ Α.Ε.
Ιtλεßτρουτþ διεýΘmη istorika@enet.gr | Το πορον αεριοδικü παρεχòιοι bωρεαν
| υοΖ, υ, ιηυ ΕΔεΥΘΕΡοΤΥΠ]Α, Ι
 ,
ιμειωσεξ
Η τòυτονικÞ σwι(πþσο τηò ΕσπεΡßοò
«Ποτοò Γερμwüò, που δτατηρεß σια στÞθη του Ζωντα-
νß ακüμη Kar μια σπßθα εθντκοý ατσθηματοò, 8α
μποροýσε να ανεχθεß τη σκÝψη üττ θα τολμοýσε Ýναò
ξÝνοò λαüò να μαò επτβÜλετ, με ιο üπλο στα χÝρτα,
μτα τδεολογßα παρÜφρονα kar καταστρεπττκη yra ιη
δομß του δrkou μαò πατροπαρÜδοιου πολτττκοý συ-
στηματοò; Σε μταν εποχÞ που επτκαλοýντατ (οι σιιß-
παλοß μαò) Ýwοτεò üπωò "αν8ρωυτνα δτκατþματα",
"ελευ8ερßα', " ισüτηια", "αδελφοσυνη"... μαò θÝτουν
ταυιüχρονα προ δýο, εξßσου αποκρουσττκþν, επτλο-
γþν: εßτε να γßνουμε επßορκοτ των νüμων τηò πατρß-
δαò μαò kar προδüτεò τιον εαυτþν μαò και των πατδτþν
μαò, η να επιφÝψουμε να μαò μεταχετρτστοýν σαν
τουò ευτελÝοτατουò ιων σκλü6ων».
Μ λων εκεßνων ιιον λαþν που δταιηροýν ιη δτκß τηò πα-
σετρÜò Üρθρων yra τη ΓαλλτκÞ ΕπανÜσιαση. ΣυντÜ-
κτηò ιου εßναι ο Christoph Martin Wieland, σýγ-
χρονοò του Goethe και του Schiller, που ανÞκει κατ
ο ßδτοò οτο πÜνθεον των κλαοτκþν τηò γερμαντκßò
δτστüησηò.
Η δraxpovrkn σταθερÜ αυτη εμφστßΖετατ, στην προ-
κετμÝττη πφßπτωση, απü την Üρνηση του Wieland -ε-
νüò κατ' εξοχην εκπροσþπου μιαò γερμαντκηò δra-
νüησηò, η οποßα ανθεß στο πολττετακü κλßμα τηò πε-
φωττσμÝνηò μοναρχßαò ιτον òνεξÜρτητων γερμαντκþν
τqιαιτδßων του τÝτ\ουò του Βου ατþνα- να αποδεχθεß ια
ρτΖοσπασττκÜ μηνυμαια που δτοχηρýοσετ η επανα-
σταιτκÞ kar η ναπολεüντετοò Γαλλßα kar αποτελεß
ιην Ýκφστση μταò δτοχροντκßò οχÝσηò ανιßθεσηò με-
ιαξý ιων δυο πüλων τηò Ευρþπηò: ιηò τευτοντκηò, τηò
γερμανογενουò, Kar τηò λαττντκßò, τηò ρομσηκηò.
τ τ αντßθεση αυιÞ
lJ
Ιl
πυρηνα ιηò τστ
.ιουμ. Εσπερßα.
η οποßα, συμφωνα με ιον αυτοπροσδτορτσμü ιων πνευ
ματτκþν τηò εκπροσþπων, ταυτßΖειατ με την Ευρþπη
των γερμαντκþν kar των ρομαιττκþν λαþν, αποτελεß
μταν αυθýπαρκιη υολτττσιτκÞ κοτνüτητα (Kulturge-
meinschaft) ιων λαþν τηò. Δαþν, or οποßοτ ιοσιüσο
(ιο πολεμτκü θÝατρο ιων τελευταßων τρτþν ατþνων ιηò
ευρωπαßκßò τστορßαò αποτελεß τον αψευδß μÜρτυρα)
ανταγωνßΖοντατ να επτΒÜλετ ο καθÝναò ιη δικÞ του
kuprqιxia στουò υπολοßπουò.
Η δηχροντκη αυιη γερμωττκÞ αντßθεση περτγρÜφε-
ιατ με μτα τδτοφυη περτεκιτκüιηια απü τον Φ. Ντο-
σιογτÝφσκτ οτο «Ημερολüγτο ενüò συγγραφÝα». Το
1877, παραμονÝò ιου συνεδρßου του Βερολßνου, γρÜφει
ο Ντ. yra τη θÝση τοý ΡÜτχ στην παγκüσμτα σκηνß,
χαρακτηρßΖονταò ιη Γερμανßα ωò το «δταμαρτυρüμε-
νο κρÜτοò»: «Απü τüτε που υπÜρ:<ετ η Γερμστßα θεω-
ρεß πÜνια ωò πρωιαρχτκü τηò καθηκον ιη δταμαρτυ-
ρßα, Kar δεν εννοþ μüνο ιτò θÝσετò ιου Προτεσισπτ-
σμοý που δτατυπþθηκστ απü τον Λοýθηρο, αλλÜ τον
arþvro Προτεστανττσμü τηò, ιη συνεχÞ kar αδτÜλετ-
πτη διαμαρτυρßα (protest), που apxizer με την σττß-
σιαση του (Γερμανου φυλÜρχου) Αρμßντου καιÜ των
Ρωμαßων kar διατηρεßτατ αδτÜλετπια κατÜ πσιιüò που
στÞκετ οτη Ρþμη η προÝρ>αται απü αυιÞν και συνε-
χßΖετατ κατÜ ιηò ΝÝαò Ρþμηò (εν. το ΒυΖÜνττο) kar ü-
ρÜδοση. Η δταμαρτυρßα (protest) σφÝφετατ καιÜ των
δταδüχων ιηò Ρþμηò, καθþò kar εναντßον τιÜθε πνευ-
ματτκοý αγαΕοý που αποιελεß τη δτκÞ ιηò κληρονο-
μτα».
Η.
τηση εκεß των «θαρθορτκþν νüμων» (leges barbaro-
rum), δηλαδÞ των πολττετακþν 8εσμþν των γερμα-
νογενþν φýλωγ απü τουò οποßουò 8α γεwηθεß το φε-
ουδαλτκü οýστημα. Korvωvrki, οτκονομτκη κω πο-
λττετακÞ δομη υου θα χαρακτηρßΖετ τη Δýση σε üλη
τη δτÜρκετα του Μεσαßωνα kar, ουνÜμα, θα αποιελÝ-
σετ κατ ιο κατ' εξοχην γνþρισμα ιηò δταφορÜò τηò α-
πü τη ΝÝα Ρþμη, ιη ΒυΖwττνÞ Αυιοκραιορßα, Η δτα-
μαριυρßα, üπωò τη χαροκτηρßΖετ ο Ντ., η αντßθεση τηò
Δýσηò, üπωò εκφρÜΖετατ απü τη γερμαντκη τηò üψη,
απÝνστττ στη ΝÝα Ρþμη θα κορυφωθεß με την αυτο-
κραιορτκß σιÝψη του ΒαστλÝα των ΦρÜγκων Καρλο-
μÜγνου (800) και ιην εμφÜντση, Þδη απü τον θο ar.,
τηò δυνασττκßò θεωριαò ιßò «μειÜθεσηò του αυτοτζ)α-
τορτκοý θεσμου απü ιουò Ελληνεò στουò Γερμwοýò»
(translatio imperii α Grecis αd Germanos).
Τα, ιραγτκÜ γτα την κα8'ημÜò Ανατολß, επακüλουθα
ιηò αντßθεσηò αυτßò θα εßνατ or Σταυροφορßεò, η κα-
ιÜληψη ιηò Κωνσιανιτνουποληò απü τουò ΦρÜγκουò,
αλλÜ kar η αδρÜνετα τηò Δýσηò απÝναττ σιην οθω-
μαντκη κατÜκτηση...
Φαß6οιν Μσλι
πü ιον 3ο ar. μ.Χ, η Ρωμαßκß Αυιοκραιορßα θρßσκετατ σε θαθτÜ δτοτκηττκÞ, οτκονομτκη kar
κοτνωντκÞ κρßση, καθþò σημετþνονιατ συνεχεßò εισθολÝò ΒαρΒαρτκþν φυλων απü τα δυττκÜ
Κυρτωò συνορα.
Η αυτοκρατορτκß εξουσßα εßχε μεταΒληθεß σε «πaiyvro» του στραιοý, που απαρτßΖονταν
κυρßωò απü μιο8οφορτκÜ σþματα θαρΒÜρων, Αυτοß kar or ηγÝτεò τουò ανÝθαΖστ στο θρüνο
üυοτον Þθελαν, περτμÝνονταò υqmλüτερουò μτθοýò και Üλλα προνüμτα.
Η Σýγκλητοò λεττουργοýσε ωò δημοιτκü συμθοýλτο.
Ολο ιο θÜροò ιων δαπανþν Ýπεφιε στα λαßκÜ στρþματα, που Βρßσκονιαν Þδη σε μεγÜλη
οτκονομτκη εξα8λßωση εξαιτßαò των πολÝμων. Η μεγÜλη γραμμÞ ιων συνüρων απαττοýσε
πολυÜριθμα στρατεýματα kar εξατρειτκÜ δαπανηρÝò οχυρþσετò.
Or αυιοκlýτορεò, yra να εξασφαλßσουν χρημαια, δÝτουν σε κυκλοφορßα μεγÜλεò ποσüτητεò
κυρßωò μολυθδτνων νομτομÜτων ευτελοýò αξßαò.
Σηò πüλετò κυρταρχουσε η βßα. ΑλλÜ και στην ýπατθρο η καιÜσταση δεν Þταν καλυτερη. Or
αγρüιεò Ýφευγαν απ' ια χωρÜφτα τουò. Η γη Üρχτσε να μÝνετ χÝρσα kar Üκαρπη.
Το εμπüριο καταπνßγειατ απü ιουò συνεχεßò πολÝμουò κατ ττò θαρθαρτκÝò ετσθολÝò.
Ο αυτοκρÜιοραò Δτοκληττστüò (2Β4-305 μ.Χ.) προσπÜθησε να αποκαταστÞσετ ιην
κυΒερνηιχη σιαθερüτητα kar να αναδτοργστþσει τον οτκονομτκü, δτοτκηττκü kar σιρατττοττκü
μηχαντσμü του κρÜτουò.
Επτνüησε Ýνα νÝο συστημα συγκυριαρχßαò, αν Kar παρÝμετνε ο ßδιοò στην κορυφη με
απολυταρχτκß εξουσßα. Τη δτοßκηση ιου δυττκοý ιμßματοò τηò αυτοκρατορßαò τη μεια3ýασε
σιον ΒαλÝρτο Μαξτμτανü.
Δτοκληττστüò kar ΒαλÝρτοò υτοθÝτησστ Üλλουò δυο ηγεμüνεò, σιουò οποßουò δüθηκε ο τßιλοò
τον «καßσαρα». Ετστ η δτακυΒÝρνηση τηò αυιοκραιορßαò δτανεμηθηκε σε τÝσσερτò. üπου ο
κα8Ýναò εßχε ιη δτκÞ του πρωτεýουσα, ιο δκü του στραιü, τα δτκÜ του εκτελεσιτκÜ üργατα.
Επρüκεττο yra Ýνα πρüτυπο αναιολτκοý τýπου δεσποτεßαò, Üγνωστο σιην αρχαßα Ρþμη.
Το νÝο νüμτομα ιου Δτοκληττστου ßιατ σταθερü, επετδÞ απαγüρευσε ιη νüθευοÞ ιου (του
χρυσοý με Üργυρο, του αργýρου με χαλκü). Η ποσüιητα üμωò του νÝου νομßσματοò ηταν
ανεπqικßò. Or Ρωμαßοτ προιτμοýσαν ιον αποθησαυρτομü απü την κυκλοφορßα του, με
αποτÝλεσμα την Üνοδο ιων ττμþν,
Απü την ευοχÞ του Δτοκληττανου or αγρüτεò δÝνοντατ σιη γη που καλλιεργοýσαν, εßτε ηιαν
δχη τουò εßιε πληρωνωτ μßσθωμα, χωρßò να μπορουν να απομακρυνθοýν απ' αυτÞν. Το
κρÜτοò τοýò μετÝθολε σε δουλοπαροßκουò.
Το ßδτο συνÝβη με τουò τδιοκιητεò τιον εργαστηρßων Kar τουò ελεýθερουò εργÜτεò ιουò. Kr
αυιοß δεν μποροýοαν να εγκαταλεßψουν το επÜγγελμÜ ιουò.
Απαßτησε, τÝλοò, να δτατßθεντατ μÝροò ιων αγρουκþν kar Βτοτεχντκþν προßüντων στο κρÜιοò
σε ιτμη κοστουò.
Με το μονοκρÜιορα Μ. Κωνσταντßνο η δυνασιεßα σιηρßΖειατ πλÝον σιην αφοσßωση του
σιρατοý και οτη θρηοκεßα.
«Ο Κωνσιαντßνοò συνετδητοποßτυε πωò μüνο σιη θρησκεßα μποροýσε να θεμελτωΕεß η
δεσποττκÞ εξουσßα... Εγκαθßδρυσε μτα κραττκß θρησκεßα στηρßΖονταò σ' αυιÞν την
αυιοκραιορτκη εξουσßα» (Μ. Rostovtzeff, ΡωμαΙκη Ιστορßα, ΠαπαΖßσηò, σ. 325-6).
Ο χρτστταντομüò θα στηρßΖετ πλÝον την ελÝω Θεοý μοναρχßα,
Ηδη η Ριομαßκß Αυτοκρατορßα χωρßΖετατ σε δýο τμημαια: τη δυιικÞ με πρωιεýουσα την
αρ>ιαßα Ρþμη kar την ανατολτκÞ με πρωτεýουσα ιην Κωνστανττνουπολη,

Νßκοò ΒαφιÜlιπασιιò
ΠοΖιει: -ΔογΖι.οκτΗΣιΑ

τιιυ T}L\EM,,\xOγ Λογτ τΗ

διευθυττü Ερευνþ, στο Εθνικü Ιδρυμα Ερευτ,þν

ryo πρτν απü το Ýτοò 500, Ýναò απü ιουò ιελευταßουò

ειδωλολÜιρεò στην Κωνοτανττνουπολη, ο νομτκüò
kar τοτορτκüò Ζχßιστμοò (Β', 3Β), επτμÝνετ üιι ο λüγοò
yra τον οποßο or πüλειò τηò αυτοκρατορßαò Ýχασαν
τον πλουιο ιουò ι<ar ερημωσαν Þταν η φορολογßα
που επÝβαλε ο Κωνσταντßνοò Α,
Δεν πρüκετιατ yra ιο üττ ο τελευιαßοò ετδωλολÜ-
ιρηò τσιορικοò κατηγορεß για παρακμη του ουγχρο-
νου Κοσμου τον αυιοιζρατορα που νομτμοΠοΙησε ιη
χρισιιανικη θρησκεßα, Πολυ πρτν απü ιον Ζþοτμο,
λßγο μετα τα μÝσα του 3ου ατþνα μ.Χ., ο Κυπρτανη.
επßσκοποò Καρχηδüναò, δταπßστωνε μεßωση ιηò γο-
ντμüιηιαò τηò γηò, μετωση ιων προτοντων που κυ-
κλοφοροýσαν οτην αγορÜ, μεßωση ιων ναυττκþν σιη
8Üλασοα και των οιρατιωτþν σια σιρατüπεδα («Ε»-
1---'*Ji
ß,, ι
ΙστορικÜ, τ, 135), Περßπου εξηνια χρüντα πprv απü
"η
ι],-. l'
ιον Ζþστμο, ο ΘεοÜßρητοò Κýρου, επßσκοποò και
λüγτοò, δτατυπωνε την απορßα: Πþò εivar δυναιüν να ,ß
δ
ανθουσαν or πüλετò ιην εποχη ιηò ετδωλολαιρßαò, ε-
νþ ιþρα που θρταμθεýει ο χριοτιòντομüò, or πro πολ-
λÝò απü αυιÝò θρßοκονιαι οε πτþση kar ερημωση;
Οýτε ο ευοεβÝστατοò Θεοδþρηßοò Ýκανε λÜδοò. Ηδη
απü το Ýτοò 400 Ýναò αυτοκραιορτκüò νομοò παραπο-
ντüταν: «ΣτερημÝνεò απü ττò υπηρεσßεò, or πüλετò Ý-
χασαν ιην προηγουμενη λÜμψη ιουò Kar παρÜ πολ-
λοß ετδτκοß ιεχνßτεò, εγκαιαλεßπονταò ιην ομορφιÜ
ιηò πüληò, αχολουθουν αγροττκη Ζωη. κρυμμενοτ»
(Codex Theodosianus ΧΙΙ, θ, 1). Λιγο πprv απü το
400, Ýιοò Ýκδοσηò του νüμου, ο ρητοραò ΛιΒÜντοò
θεωρεß üιτ or πüλετò Ýχουν καιανιηοετ κωμοπüλετò
(Λüγοò 4θ, 31) και ο üροò κþρη Ýχει αγροττκη Ýν-
νοτα. Στην ßδτα ιη γενÝτετρα ιου ΛτβÜντου Ανττüχεια,
ιην περτþνυμη πρωτευουσα ιων Σελευκτδþν, παρ' ü-
λο που επτκρατεß οτκοδομτκüò οργασμοò απü τουò r-
δτþιεò, ια δημüσια κτßρτα ερετπþνονται και οι τοπι-
κοß ΒουλευιÝò, απü εξαχüσιοι που ηταν πριν, Ýχουν
μεßνετ οýτε kaιr εξηντα (Λüγοò 4Β, 4).
Η ητþση ιηò παραγωγηò που δταπßοιωνε ο Κυ-
πρτανüò ιον 3ο ατþνα σηματνε ελλετψη αγαδþν που
Ýρχονταν σιιò αγορÝò ιων πüλεων απü ιουò μτκρουò τατοπßΖετατ απü την πüλη υροò ιην υπατθρο, αρχß-
ελεýθερουò καλλτεργηιÝò. Την πüλη αρχßΖουν να Ζουν να εγκαιαλεßπουν την πüλη kar μεγÜλα τμη-
εγκαταλεßπουν οτ βιοιÝχνεò. των οποßων η φυγη εß- μαια φιωχοý πληθυομου. ΑυιÜ καταφευγουν εßτε
var τδιαßτερα ατσθητÞ στο νüμο ιου Ýιουò 400, αλλÜ στην ýτιατθρο, üυου αποκιουν μτα καλυτερη κοτνω-
kar or τοπτκοß ΒουλευιÝò που αποτελουν την τοπτκÞ vrkn υπüσταση καθþò προοφÝρουν ελευθερη εργα-
αρτστοκραιßα. Αυιοß καιαφεýγουν σια κτημαιÜ τουò οßα σε ανιικατÜοιαση τηò δουλτκηò που παρακμÜ-
σιην υυατθρο, τα περτοσüτερα απü τα οποßα Ýχουν Ζετ, εßτε σττò μεγÜλεò πüλετò, üπου ια αγαθÜ εßναι
μεγεOυνθεß αυü την πτþχευοη ιων μτκρþν ελευθε- περισοüτερα Kar οι ευκαιρßεò μεγαλυιερεò, Ετστ, οι
ρων καλλιεργητþν. Καθþò η αγορÜ apxizεr να με- μεγÜλεò πüλετò, üπωò η Ανιτüχετα του ΛτβÜντου, δα
 1. Η ποροκμÞ
τOυ 0στισμOυ
στη ΡωμοßκÞ
Αυτοκροτορßα
του 400 μ.Χ.
ονÝδειξε
νÝο κÝντρο,
J, καθþò κοι
t,
την 0γρOτικη κOι
νουτικÞ ζωÞ.
Ψηφιδωτü (4οò
αιþναò) Ýπαυληò
,, τηò Αντιüχειοò
με σκηνεò
0γρOτικÞò ζωÞò
κοι θυσιþν προò
την ΑρτÝμιδο
(Μουσεßο
Λοýβρου, Πορßσι).
2. Μωσοßκü
δαπÝδου οπü
το Αδρýμητο
(Εθνικü Μουσεßο

, Bado, Τυνησßο)
ι,

"-"-.:.:::,", ,ξß,

;
ßΤº;ß ι, 1|
ß
,
r!

'ß

γνωρßσουν αυξηση του πληθυσμου ιουò που, με ιον
κατρü, θα αποδετχθεß ενιελþò πρüσκαlρη.
Η παρακμß των αρχαßιον ιüλεων, τον 4ο ατιlινα, τ-
δταßιερα τω\, μικρι,)ν και μεοαßωγ οδηγοßισε την
Αναιολτκη Ρωμαßκη Αυτοκρατορßα σε μτα μεγÜλη
διτμοlραφτκη ανακαιÜιαξη με δυο πλευρÝò: δυνα-
μßJμα ιου πληθυομου ιηò υπαßθρου, τδταßιερα
δεμÝνων οτη γη κολüνιýν (ιιβ»-[6γ6ριχòß, ι. 1ß35)
ουρροη πληθυσμου οια μεγÜλα ασττκÜ κÝνιρα
(Κωνοιανιτνουπολη, ΑλεξÜνδρεια, Ανιτüχετα, Θεο-
σαλονßκη), που γßνονιαι τþρα ια μοναδτκα κÝντρα
τηò πολτιτκηò Ζωηò, Στη μακρüχρονη αυιη δταδτκα-
σßα δημογραφτκηò ανακατÜταξηò το κρÜιοò επεμ-
βαßνει üλο kar συχνüτερα με ιουò αξτιομαιουχουò
ιου, που συνηθωò προÝρχονιαι απü ιη συγκληιικη
ιων αριοιοκραιτα, προσπαθþνταò να σταματησετ την
και προοδευιτκη ερημωση των επαρχιακþν πüλειυν kar
Ýτοτ, με ιο χÜραμα του 5ου αlþνα, οε καδε επαρχßα
)

7=*,
Cn!
*ι
51 -,ßΙc
ι
Ι_
3. Χüρτηò τηò
Κωνστοντινοý- οι ιοπικοß μεγÜλοτ γαιοκιιlμο\,εò καιαλιτγουν να εß-
ποληò που ναι περιπου οι iδιor με ιουò κραιτκουò αξιιυμαιου-
δεßχνει τη νÝο xouq. Η ταυτιση αυτη οξΙιι,ιιι την ιαΕτκη αντßθεση α-
πρωτεýουσ0 \¼ιιισα στη, (ιρχουοα ιÜξιτ κατ οιο λαü που. ιυπτ-
ΤOυ ρωμOΙΚOυ κÜ. αιτοιε_\ε,τιιιτ ακüμιιτ απο ι\ιυθερουò (ordo
ΚρατOυò plebeius) kar δουλουò (sen,i). Οι ιελευιαßοτ αυιοß
πρOσωπOπOΙημενη καθε ιιλλο τταρÜ Ýχοιιν Γ|,αφòι\,lοτι1. παρ' ι)λο που η
επß θρüνου δßπλο ιυχιι τουò Ýχε:τ θελιτιυΒεß οηματ,ιτκòι. Προò ια ιÝλιτ
Απεικüνιση νΙΟυ σιην ΑνιτüΧεια. σιιl'μαιßΖετ ιττν αναλγησßα ιων
οικοδüμησηò μιαò δΟυλΟΚΙηΤι,ιt', Ποι πι(,ιιι ει οιτ οδηγετ σε πολεμο
πüληò οπü ιουò δουλουò ει-ιßι-ττα ι;ιοιò κυρßουò ιουò. Τον 5ο αι-
μικρογροφßο þνα 8α μεγαλþσετ ο αριθμüò ιιυν δουλων πιτυ 0α ερ-
(ορχÝò 5ου \¼Ζοντατ σιrr βτοιεχτ-ßι1 ιßαι ο òφιΒμοò ιων απελευ-
οιþνο) τηò Βερι,ιl. ετ.ι,-ι αρκετουò δου.\ουò θα Ýχετ στην υπηρε-
Αινειüδοò οßα ιιτò κατ ]1 χριοιιανικιι εκκλησßα. Δουλουò θα ε-
(ΒΙβλΙοθÞκη τοιιν επßσηò οι ανωταιοι αξκυμαιιιυχοτ. οπι,ιοδηττο-
ΒατΙκονοý) ιε, üμι,ιò, η σημασßα τιτò δου_\ειòιò γra ιιιγ καδημε-
ρΙνη ΖΙι)η aPXrZεr να υΠΟΧΙýρε1.
λΙΙε τητ, πιωσιι τηò σημασßαò ιιτò δου,\εßαò, μεγα-
λιυιιει ο ρüλοò ιου ελευΒερου πλιιΒυσμου (plebs),
που δεν αποκαλεßται πια ρορυlιιs τοmαηιls απο ιü-
ιε που üλοτ or ε:λευθεροτ κÜτοικοτ ιηò αυιοκρατορßαò
εßναι Ρι»μαlοι πολßτεò (Constitutio Antoιriniana.
212 μ.Χ.). Κα8ιοò η πι(ýση ιηò επαρχτακηò αυιοδτοß-
β
Ε
ιß
Ι,.
ßß
ξ
!
,,
Ý
,
{
*
κησηò δει- επτφεπετ ιη δι,-ιρεατ, σιιιrjιl ιοι] ιιληδυ-
σμου σιιò πüλετò. οπωò 1,ιι,üιαι, ò;το ιιòφε_\Βüιι ο α-
ριθμοò ιιυν προλειÜρ16γ (λουlιπεl, ιιρο,\ειòφιÜιο ιηò
Αρταιüιηταò) μεlιι)νεται ιπτσιιò σιlιιτι\-ιιλτι κ(ιτ οτ α-
γαθοεργßεò τηò Εκκληιßιαò δε\, επαρκου\- \-ra \,¼ ιο
δτατηρησουν στη ΖO)η. Σιιò μικρεò πο\ειò. το αρχατο
λουμπεν πρ ολιι αρτÜτο εξαφ ατ-ßΖετ α ι -\,òιΖι,ι οl,ονει-
ται ιr ε,\ευθεριτ εργασßòι, τδτατιερòι σιιò οικοδομεò
σττò μεγÜλεò πüλειò και (ßιιò εφηιιερε ò εμιιορικÝò α-
σχολßεò. Το λουμπεν προλειαριÜιο τι,ιτ- μεγαλων
πολει,-ιν αποτελεττατ ιþρα απü πρι,]]1\- δου\ουò και α-
πü ελευθερουò ιων μικριι)ι πü_\ει,ιτ, που ιιροσπα-
θουν να επιΖηοου\ι ψÜτιυι-ταò για ß)ου_\ετÜ. ο ελευ-
θερο ò υληθυοιιü ò τιι)\, 1ιεγòι,\ι,ιι, ι ιο,\ε ι -ιι, συμπληριυ -
νειατ απü τουò εμπüρουò. τουò ΒιοιÝτ\-εò Kar ιουò ε-
λευδε:ρουò επαγγελματßειò Ο δει,ιρηιτκüò ιηò xpr-
στlαντκηò φτλανOριυπßαò Ιι,ιÜτ,τ,ηQ Χρυοüσιομοò,
που ξÝρει, την κρατlκη αδυι,αμßα να ενισχυσει τουò
ανÝργουò κα1 τουò ατ,ßκαιουò για δουλετÜ, συμΒου-
λευετ ιουò πλουστουò ι,α βοηθουτι τουò φτ(ι)χουò κατ
αναΒεμιατßΖει ορτσμÝ\,ι)ι( μειτσιÜνεò ιου ιτλουιου
που δτατηρουν Üεργη πε,\ατεßα τιαιÜ ιο ρι,ιμαßκü
πρüιυπο (clientes) κα1 ιιιν εμποδτΖουν να εργαστεß.
ουνιΙΙριDνιαò 1ηγ fto τα τΙροοß]ΠlΚα τουò ουμφερο-
ντα. (DυσlκÜ, καδþò ελαιι(Dνονιαι kar or μεγÜλοι
δουλοκιηιεò, καιι ιÝτοιοι υαλιου ιυπου μεγτι;ιÜνεò
ιου πλουτου εßνατ πτα .\iyor. kr αυιü μεγαλιονετ τη
ΟÜσιτ ιηò ελευθερηò εργασß.αò. κÜτ1 που θα επτκυ-
 θ
$
t
ι
di, ι
1
τß
ρþσει Kar η αυτοκραιορlκη νομοθεσßα. Σε üλεò ιτò
δραοιηρτοτηιεò αρ\ι.Ζουν να αναφερο\,ιιιι οτ μτσθω-
roj, εν-ιD ο απ^\üò -\αüò ιωι, πüλεων οιοlιιιΖειατ üχλοò
η or δn1lor κατ or ο,γ,λοτ. Σπαντüιερα χριτστμοιιοτεß-
ιατ η κ^\αοτκιι Ýκφραση ο δημοò (το συτο.\ο ιιον ε-
λευθερων πολττþν μιαò ποληò).
ιον επαγγελμαιικÜ εργαΖüμενο π\ηθυσμü
ιων πüλειυν Βαραινε ι() χρυ(,αρ\,ι ρο\. Γναò ι -
παχθÝσιαιοò φüροò ιου Κωνσιατ,ιßτ,ου για
ιον oιroio παραποντÝιατ ο ισιορτκοò Ζυιστμοò
κα1 ο οποßοò Ýκανε ιουò ελευθερουò \,α Ζου\,
ταλαιπυιρüτερον ιων παρ' ημßν ο]κεL(ι)ν- üπι,ιò λε-
ει χαρακιηρισιτκÜ ο ΛιΒÜνιοò (Λογοò 25. 37), Η
προοδευιτκη φιþχεια που ειιτκραιει αν(ιγνωρτΖειατ
ολο kar περισσüιερο αιτü την αυτοκραιυρτκτ1 \¼μο-
θεσßα που αι.ιτπαραθÝιετ ιην plebs σιην injuria
potenti.um σε δτÜφορα διαιÜγμαια, αλλÜ τr αυιο-
κραιορικη νομοθειι-ßα δεν μπορεß να θεραπευσει ιι-
ποια (Codex Theodosianus, Ι, 2θ,3).
Οι με ιαΒαιτκÝ ò αυτÝò καταοιÜι;ετò cßυτ,τελοýσαι,
στην κοlνωνικη προσÝγγτοη ιου q)ιωχου ελευθερου
π,\ηθυσμου ιων πüλεωτ, με τουò κολüνουò ιηò υ-
παßΒρου. δηλαδη εκεßνο ιο ιμημα ιου πληθυσμου
που ιυπτκÜ ηιαν ελευΒερο. αλλÜ σιην πραγμαιι-
κüιητα ηταν προσδεμÝνο οιι1 γη. Φιþχετα απü το ò-
\,òι μÝροò. ευημερßα απü το Üλλο. Αυιη ακριθþò ιr
cιi,uιon ιηò ιαξικηò ανιßθεσηò ανÜμεσα οτουò ε-
ι ι'll,t
|]
g τ]ß,-ιl,ι τ} òßß,ι, ]
5. ΤμÞμο του ßδιου
λευθερουò ιιολßτεò ιηò αLτοκρατορßαò ιτιατ, ο κυρ¼ò χüρτη που δεßχνει
λüγοò που ιι τ,ομοΒεοια δει,καταργοισε επιοηιια ιη την Αντιüχει0,
δουλεßα. αλλÜ. αντßδεια. προσπαθουσε να αμΒλυ επισηò πρOσωπ0-
\ιει ιην κρßση ιιrc δουλοκιηοßαò ιοποθειþνταò σιο πOιημενη, ωò τη
ιελευιαßο ò;καλοπÜττ τηò κοινωντκηò ιεραρτßαò τουò σοβOρüΤερη
δουr\ουò, ενþ. οπωò εßδαμι. η καταοιαση τιιιι, qιlι,l- οντογωνßστρι0
χι,-ιι, ελευθιρωτ, ηιαl, χετρüτερη απο αυτη ιιοι, δοι--
τηò ΚωνστOντΙ-
νοýποληò γιο το
λων, üπωò Ýλεγε ο ΛιΒÜι-ιοò. Σε οποταδηποιε περτ-
πρωτει0 τηò
πτωοη αποtjοσηò η α\απιυξηò ιηò ε.\ευΒερηò ι,ρ-
ΑνατολÞò (ΕθνικÞ
γασßαò. ιο Κραιοò ΙσοπÝδ, ι\ ε τα Πα\,ια με εκταΚτεò
ΒιβλιοθÞκη τηò
qιορο\ογιεò και υπο\ρειý\,ε ιητ ε_\εßθερι1 εριτισlα
Αυστρßοò, ΒιÝννη)
,ν¼ Ζει σε
μι)νιμιι α\:ιιlγι]\-1σιιü 1ιε ιη δoU.\Ikιr εργα-
σßα. Γι' αυιü και η ελευθερη εργαοl(ι οιιζ πριιιιο-
ΒυΖατ.ιτνÝò πüλειò δεν οδιιγηι;ε σε ιιr,Bτlσι-ι ιιιτ- ε-
παγγελμαιτκþν συντεχγτιßιι,καιtι τοιιò -lο και δο αι,
ιýνεò. παρ' üλο το οχειτκü δυνÜμι,]μιι ορlòßLιε\ι(υ\- ε-
μποροΒτοιεχντκþν κυκλων,, üπωò οι ναΒτκουλÜρτοτ
(ναυιικοß). or αργει,ιÜριοι (αργυροιτρÜιεò) κ.λπ,
ΚαOωò μÜλιοτα αναιιιυοοΓιαι ουνι,χ(ιιò η πιριουσßα
ιηò Εκκλησιαò κατ ιιι)ν μονασιηρlω\-. or ΒτοτÝχνεò
αρΧlΖουν να συρρεου\/ Προò ια ε]Κετ.
Ανιß γτα εμπορτκη ακμη, υιιÜρχει εκκ_\τισιασιτ-
κη ακμη. Απü ιο δευτερο μτσü ιου .lου αιιýνα πα-
νιου ΧτtΖιΙνιατ εκκλιτσßεò, μαρτυριòι κ λπ. Η εκ-
κλησßα αγορÜΖε1. χιßΖετ. ορßΖετ ιοιò ιεχτ,ßιεò. ιιτ ο-
ποßοτ εßνατ πρüθυμοτ να πÜνε οπουδηποιε υπÜρχετ
δουλετÜ. Η Εκκλησßα συ\,τηριι μüι,ιι ιηò ιπ- ατο-
ρÜ ιηò, την καιευθυνει και τη, ελÝγχετ. 'Γþρα πτα
οι εργÜτεò. οτ τεχνßτεò kar or βτοτεχνε]ò προσφÝρουν
ιτò υιτηρεσßεò ιουò σιουò πλοýοιουò και σιην
Εκκληοßα και üχτ σιο χο;τ,üι, τηò πüΙε,ιυò. üπιυò
συνÝβατνε ιüτε που οτ θουλευιÝò των πüλειυν οργÜ-
νωναι, ολοκ_\ηρη ιην κοινω\,ικη Ζωη.
Συμφωνα με τον ΙωÜντ,η Χρυσüστομο. ο Βιοτεχνιτò )
ξ.ζ *ΒΚ*ζ º*τJ J* *. ι.'* ,";ß μξ.ßι;ßý:
Υß,ιεgΧΤ;,**"κζ ι,]ξ;ζ Ý|ι,;Ι ,l ,*ζ ιß'*ò,. ß,ß:,, ;ß_,,.'
ß ; ß ; τ ß Ud ιι *ξj:ι Ι/ θ]";ß ß_.ιj1 ,{ :J
q

6. Η αποσýνθεση
τηò επαρχιακÞò εivar πÜμπιωχοò. Το κοτνωνικü του καθεσιþò πλη-
οριστοκροτßαò οτÜΖετ αυιü ιων δουλων οτ oπoior συνεχßΖουν να υ-
επιτοχýνεται τον πÜρχουν, αλλÜ τþρα σιητπλÝκοντατ üλο kar περτσσü-
4ο οιþνα μ.Χ. ιερο με ξÝνουò ακιßμονεò που Ýρχοντατ ουνεχþò α-
Πορüστοση πü ιην Εκκλησßα. Εργοδοτεò, συνεπþò. τþρα εßνατ or
αγροκτÞματοò
μηιÜλοι δτοικηιτκοß, σφαιτωιτκοß και εκκληστασιτ-
οπü μωσαßßκü κοß παρÜγονιεò που ιαυτßΖοντατ, οπωò εßπαμε, με
επαýλεωò τηò τουò ιοιιτκουò γατοκιßμονεò κατ ατΖττκαθτσιουν τουò
θÜβρακοò (Εθνικü
δουλοκιητεò τηò Αρχατüτηιαò που προηγουμÝνωò κυ-
Μουσεßο Bardo,
ρταρχοýσστ στην κοινωνικη ΖωÞ. Ετστ, ιο συμπÝρα-
Τυνησßα)
σμα εßνατ üιτ η πqιακμη τηò δουλοκτησßαò kar τηò
δουλτκηò εργασßαò εξαφÜντσε üχτ ιουò πολý πλοýστ-
ουò (αυιοß οιλÜ Üλλαξαν), αλλÜ κυρßωò ιο þò ιüτε
σταθερü μεοαßο σφþμα ιων αρτ<αßων δουλοκτηιþν.
Η üλο μεγαλυιερη Ζßτηση ιων πλοýστων τδτωιþν,
τηò κραιτκßò δτοßκησηò Kar τηò Εκκλησßαò θα εν-
σωματþσετ σιτò ανÜγκεò ιηò ολüκληρη ιην εμπο-
ροΒτοτεχντκη δραστηρτüτητα. αφßνον ιαò ιον υπü-
λοτπο φιωχü πληθυσμü ιελεßωò στην τýχη ιου, κα-
θþò üλο kar μεγαλυτερα τμηματα αυιηò ιηò τρτσυ-
πüσιαιηò ανþιερηò κοτνωντκßò ομÜδαò τεßνουν να
μεταθληθοýν σε γατοκιßμονεò. Βαθμταßα, το ε-
μπüρτο κατ η βτοτεχνßα προσανατολßΖονιατ υροò
ιτò ανÜγκεò αυιηò τηò τρτσυπüστατηò κοτνωντκßò ο-
μÜδαò. Ενþ λοτπüν or μεγαλýιερεò πüλετò τηò αυ-
τοκραιορßαò δεßχνουν να ακμÜΖουν απü ιην πα-
ρακμß kar πιþση των μτκρüτερων πüλεων, ouσra-
σιτκÜ πρüκετιατ yra ιην αρχß τηò κυριαρχßαò ιηò
υπαßφου πÜνω οιην πüλη που, προοδευττκÜ, θα ε-
ξαφανßσετ αυτÞ ιην απατηλÞ ετκüνα ιηò ακμßò.
Η προοδευιτκÞ αποσýνθεοη ιηò επαρχτακηò apr-
σιοκραιßαò των βουλευτþν των πüλεων (decurio-
nes/curiales), που γßνειατ τδταßτερα ατσθητÞ σια τÝ-
λη του 4ου ατþνα, Ýχετ αποτÝλεσμα την υλßρη kar
απüλυτη κυριαρχßα σττò επαρχßεò τηò συγκληιτκηò
Η τοξικÞ οντßδcση ονüμòσο στουò
εßεýθερουò ποηßτΕò ητον ο ßΙüγοò που
η νομοδ€σßο δεν κοτοργοýσΕ τη δουßΙεßα
10
qιτσιοκρατßαò, μÝσα σττò ιÜξετò ιηò οποßαò καιαφευ-
γουν or uro εýποροτ απü ιουò επαρχτακουò Βουλευ-
τÝò, ενþ or υπüλοτποτ συγχωνεýοντατ σχειτκÜ εýκο-
λα με ιο πληθοò ιου λαοý. Ετστ ενοποτεßτατ και η
Üρχουσα ιÜξη απÝνανττ στο λαü, που εßνατ ενοποιη-
μÝνοò απü ιη φιþχετα ιου, Σιτò επαρχτακÝò πüλετò ü-
λο kar συχνüιερα μνημονεýονται οι οτχýτορεòκατ
κτητρεò που εßνατ or οτκονομτκοß παραγοντεò τηò
περτοχηò, or γατοκιημονεò. Οποτεσδηποιε προσπÜ-
θετεò του κρÜτουò να περτορßσετ ιο κακü θα εßνατ μÜ-
ταιεò. Η κοτνωνßα τηò Αναιολτκηò Αυτοκρατορßαò
apxizεr τη ΖωÞ τηò σε συνθßκεò αποσýνθεοηò ιηò
δουλοκτησßαò, üυου κυρßορχη ιÜξη εßνατ οκüμη η
συγκληιτκß αρτσιοκραιßα, η οποßα, yra να μπορÝσετ
να επτΖÞσετ, αναΖηιÜετ μτα νÝα, τδταßιερη πολτττκÞ
kar τδεολογτκη φυστοl.νωμßα.
θρησκευιτκß στÜση ιηò συγκληιτκßò α-
ρτσιοκρατßαò δεν εßνατ ενταßα. Qò ιÜξη,
δεν εßχε κανÝνα συμφÝρον να προσχωρη-
σει σιο χρτσιταντσμü, παρ' üλο που η νÝα
κραττκß θρησκεßα απογυμνωνüιαν üλο
Kar ΠερΤσσΟΤερΟ αΠΟ ΙΟ ΚΟΤνωΙνºΚΟ Ιηò ΠερΤεΧΟμενΟ
kar ο Θεοδüστοò Α (37θ-3θ5) απαγορευε τη λαιρεßα
των ετδþλων (Codex Theodosianus ΧνΙ, 4, 3 ι<ar
ΧνΙ, 10, 7), Οσο η Üρχουσα ιÜξη πορεμενε ετδω-
λολατρτκη στην πλετονüιητÜ ιηò, ο Θεοδüστοò χρη-
στμοποτοýσε θαρβÜρουò σε ανþιαιεò κραττκÝò θÝ-
οετò, Ýτστ þσιε or θÜρθαροτ να Ýχουν στα χÝρτα τουò
την ηγεσßα ιου στραιοý þò ια τÝλη του 4ου ατþνα.
Καθþò η συγκληιικß αρτστοκραιßα εχθρεýειατ
πρþια απ' üλα ιτò ατρÝσετò και εμφανßΖεια1 αντι-
Bapθaprkn στο σýνολü ιηò, υπÜρχει η δυναιüτηια
να προσχωρßσετ σε Ýνα χριστταντσμü απαλλαγμÝνο
απü ιτò ατρÝσετò που Ýχουν ωò κýρτουò φορεßò τουò
τοýò μοναχουò των ανατολτκþν επαρχτþν. Η σýνο-
δοò που συγκαλεßτατ ιο 451 στη Χαλκηδüνα, γνω-
σιß ωò Δ' ΟτκουμεντκÞ, που καιαδτκÜΖετ ιο μονο-
φυστιτσμü kar επτβÜλλετ την υπαγωγη των μονα-
χþν σιουò ιοπτκοýò επτσκüπουò, δßνετ ιην εukarpia
σιην αρχαßα Üρχουσα τÜξη τηò Ανατολτκηò Αυτο-
κραιορßαò να αποκιησει την εμπιστοσýνη ιηò xpr-
οιταντκηò Εκκλησßαò πÜνω στη θÜση τηò ορθοδο
ξßαò τηò Χαλκηδüναò. Αυü τüιε η νßκη ιηò ορθο
δοξßαò και τηò Üρχουσαò τÜξηò, που εμφανßΖειατ Ý
μπρακτα ωò σýμπλευση ανþιερου κληρου και συ
γκληιτκηò αρτστοκρατßαò, φÝρνετ την προσÝγγτσι
ανÜμεσα σιο μοναχτκü κληρο Kar στο λαü των ο
ναιολτκþν ευαρχτþν, που Βρßσκειατ Ýιστ αυροσδü
κηια παραγκωντσμÝνοò απü ιη νßκη του χριστιαν]
σμοý μÝσα σιην κοτνωνßα. Απü την Üλλη πλευρò
με την προσχþρηση ιηò üχτ στο χρτσιταντσμü αλλ
στο δüγμα («Ε»-Ιστορικιß, τ. 135), η apxaroyεvl]
συγκληττκη αρτστοκραιßα κατορθþνετ να παραμε
νετ η τοιορτκÜ δρþσα τÜξη τηò εποχηò.
284 μ.Χ. Χρτσιταντσμο τηò Χρυοουποληò ο Δτκßντοò ηιτÜται
Ο Δτοκληττανüò στο θρüνο 3ß3 kar πεθαßνετ. Ο ΜÝγαò
286 Ο Μαξιμßνοò στρÝφειατ εναντßον ιου Κωνσιαντßνοò γßνετατ μονοκρÜιοραò
Ο Μαξτμτανüò υυοιÜσσετ τουò Λrkivrou, απü τον οποßο ηττÜτατ στη 325
Βαγαυδουò και στη συνÝχετα μÜχη ιηò Αδριωτουποληò. ΔιÜταγμα Πραγματοποτεßτατ η Α
ανακηρυσσειατ αυΥουσιοò των ΜεδτολÜνων Εκκλησταοιτκη Συνοδοò τηò
292.3α, 3ß4 Νßκαταò στη Brθuvia, η οποßα
Ο Δτοκληιιαιτüò εφqιμüΖετ Ο Κωνσταντßνοò κατολαμθÜνετ ιτò αποφασßΖετ μÝιρα εναντßον ιων
νομτσμαιικÝò μεταlρυθμßσετò στην κιηοετò ιου Λτκßνιου σιην Ευρþπη 8Ýσεων του Αρεßου
αυτοΚρατορτα 3ß5 327
293 Ο Κωνσταντßνοò αυτοανακηρýσσετατ Η μηιÝρα του αυτοκρÜιορα ΕλÝνη
Οργανþνειατ η Τειραρχßα: ο ΜÝγαò. ΚατασκευÜΖετατ αψßδα υροò ανακαλýυτετ τον ιÜφο ιου Χρτστοý
Δτοκληιτανüò κυρταρχεß σττò ττμην ιου σιη Ρþμη και τον Τßμιο Σταυρü σιην.
ασταττκÝò ευαρχßεò (Αßγυπιοò, 3ß8 Ιερουσαλημ
Κυρηναßκß, ΘρÜκη, Κ. Morσia) με ΕφαρμüΖεται η συμμετοχη ιων 33ο
Ýδρα ιη Ντκομηδετα. Ο Μαξιμιαüò επτσκüπων σιουò θεσμοýò απονομßò ΕγκατντÜΖετατ η
σιην Αφρτκß και την Ιταλßα. Ο τηò δτκατοσýνηò, ΑρχßΖετ το Κωνσιαιττνουπολη, η νÝα
ΓαλÝριοò σιτò υπüλοτπεò επαlτχßεò ατρειτκü ιου κηρυγμα ο Αρειοò Πρωιευουσα ιηò αυτοΚρατορταò, οιη
ιηò Βαλκανικηò kar ιου Δουνα3η. 32ο θÝση που Βρτσκüταν το ΒυΖÜνιτο, η
Ο ΚωνστÜνττοò Χλωρüò στη Η κυρτακÜττκη αργßα εφαρμüΖεται παλατÜ αποτκßα ιων ΜεγαρÝων
Βρειανßα, ιη Γαλαιßα, ιην Ισπανßα στα δτκαστßρτα
kar ιη Μαυρττανßα 323
297 Ο Αρετοò καταδτκÜΖετατ γτα ττò
ΕφαρμüΖειατ το χρονολογτκü ατρευκÝò τδÝεò του και δτþχνετατ Μωσαßßκü απü την Αγßο Σοφßα
σýσιημα ιηò Ινδχιτþναò. Ο απü ιην ΑλεξÜνδρετα. Ο Αγιοò που δεßχνει τουò 0υτοκρÜτορεò
Διοκληιτανüò προχωρεß σε Παχþμτοò τδρýετ ιο πρþιο Ιουοτινιανü -ν0 προσφÝρει το φερþνυμο
μεταρρυθμßσετò οιην επapxrakn μοναστηρτ νοü οτην Πονσγßο- και τον Μεγüλο
δτοßκηση 324 Κωνοταντßνο -να προσφÝρει τιò
3ο2 Σιτò μÜχεò ιηò Αδρτανοýποληò kar οχυρþσειò τÞò Κωνοτοντινοýποληò
Or χρτσιτανοß εκδτþκοντατ απü το
σφαιο
3ο4
ΕκτεταμÝνεò διþξειò σε θÜροò των
Χρτστκtνων
3ο5
Ο Αγιοò Ανιþντοò οργανþνετ ιη
μονασττκη Ζωη
3ο5.3ο7
ΑλλαγÝò στην ηγεσßα. Ο
Κωνσιαντßνοò, ο ΜαξÝνιιοò, ο
Λτκßντοò ανακηρýσσοντατ
αýγουσιοτ. Απü την παλατÜ ηγεσßα
παραμÝνετ ο Μαξτμτανüò Kar ο
ΓαλÝριοò
3ßΙ
Ο ΓαλÝριοò. λτγο πprv απü το
θÜναιü ιου, εκδßδετ δτÜταγμα περß
ανεξιθρησκßαò
312
Στη μÜχη τηò Μιλθßαò γÝφυραò ο
Κωνσιαντßνοò ντκÜ ια στρατεýμαια
του ΜαξÝνττου kar ετοÝρχετατ
θριαμθευττκÜ στη Ρþμη.
Πιθανολογεßτατ ωò η εποχÞ που ο
Κωνσταντßνοò ασπÜΖειατ ιο

11
+ι.
α'
 6. 0 τελευταßοò
ουτοκρüτοραò του
ενιαßου κρüτουò,
θεοδüσιοò Α',
ανÝβηκε σο θρüνο
χüρη
οπò νßκεò του επß
των βαρβÜρων
(Νομισμοπκü
Μουσεßο, ΑθÞνο).
7. Μετü το θüνοτο
του θεοδοσßου Α' η
ουτοκρατορßο
διαιρÝθηκε
και τυπικü σε
δυο τμÞμοτο.
ΕλεφαιιτοοτÝινο γεμüναò Α8στÜρτχοò γßνειατ δεκιüò με μεγÜλεò ττ-
δßιπυχο (5οò μÝò σιην Κωνσιανττνοýπολη το 381, ενþ το 382 ο
οþνοò) üπου Θεοδüστοò συναψε μαΖß ιουò συνθÞκη ετρηνηò. Or
προσωποποιοýντοι Βηστγüτθοτ λÜμΒωτα την Üδετα να εγχαιασταθοýν
η Ρþμη με
οιτò ευαρχßεò ιηò Μοτοßαò Kar ιηò ΘρÜκηò ωò
κρÜνοò κοι η
foederati, δηλαδÞ ωò σýμμαχοτ με οφαττωιτκÝò υ-
Κωνοτοιτπνοýπολη ποχρεþσετò απÝνανττ στην αυτοκραιορßα. Με ιο θÜ-
με οτÝμμα νατο του Θεοδüστου το 3θ5 η αυτοτ<ρατορßα δτατρÝ-
(Μουσεßο Ιστορßαò 8ηκε δτοτκηιτκÜ σε δýο ιμημτα, μτα πρακιτκß που
τηò ΤÝχνηò, ΒιÝννη) εßχε αχολου8η8εß kar στο υαρελθüν, ωσιüσο αυιÞ

Ο ΑνθÝμιοò Þτον υπεýδυνοò γιοτην κοτοσκcυÞ

του νÝου τΕßχουò τηò ΠüΠπò, Ýνο μßf,ι
δυτικüτερο του Κωνστοντßνειου τ€ßχουò

ιη φορÜ αποδεßχθηκε ορτσιτκη. Το δυιτκü τμημα υανßσχυρου ευνοýχου Ευιlýmου.

θα δτοτκοýιταν απü ιον Ονþρτο kar το ανατολτκü α-
πü ιον ΑρκÜδτο. Σιη Δýση η εξουσßα Βρτσκüταν
σιην πραιºταιτκüιητα üχτ στα χÝρια του νεqιοý αυ-
ιοκρÜιορα, αλλÜ του ΒÜνδαλου Σ¸τλßχωνα, που κα-
ιεßχε το υψηλü αξßωμα του magister utriusque
8. Νüμισμο με τη mθitiae, Þταν δηλαδÞ σιην ουσßα ο δτοικητηò ιου
αυιοκρατορτκοý σιραιοý. ΜετÜ ιο θÜναιο του Θεο-
μορφÞ του
0νωρßου, δüοτου or Βηστγüτθοτ ανακηρυξαν βαστλτÜ τουò τον
κληρονüμου του ΑλÜριχο, Ýναν τκιπτüιαιο πολεμτστß. Την ßδτα πε-
δυτικοý τμÞμοτοò ρßοδο, αγνοþνιαò τουò üρουò τηò συνθηκηò ιου 3Β2,
τηò ουτοκρατορßαò αρχßΖουν την κÜθοδü τουò οιη νüττα ΒαλκαντκÞ.
(Νομισμαπχü Υστερα απü λεηλασßεò στην ΕλλÜδα, ο σιρατüò του
Μουσεßο, ΑθÞνα) Στηλßχωνα ιοýò ανιτμετωπßΖετ στην Πελοπüwησο,
αλλÜ, ενþ ντκÜ ιο θηστγοτθτκü στρατü, δεν προχω-
ρÜ στην εξολüθρευοη του. γεγονüò που υπονοεß üττ
κÜποτα συμφωνßα πρÝπετ να Ýγτνε μεταξυ ιων δýο
Γερμανþν ηγεμüνων. Ο ΑλÜρτχοò υποχþρησε στην
Ηπετρο το 3θ7, ενþ ο Σιηλßχωναò εδραßωσε ακüμη
περτσσüτερο τη θÝση ιου σια πολττττιÜ πρÜγμαια τηò
Δýσηò. Εν ιω μεταξý, σιο αναιολτκü ιμημα ο Γüι-
θοò ΓαßνÜò εßχε αναδετχθεß σιον επτκραιÝστερο
στραιτωττκü παρÜγοντα, αρχτκÜ υπü ιτò δταταγÝò ιου
Η αιττßδραση απÝνανττ σιην ολοÝνα αυξανüμενη
γερμανικß κυρταρχßα στην ΑναιολÞ αποκτοýσε
σταδτακÜ μτα συγκειφτμÝ,"τι μορφÞ. Το 3θθ ο ΣιτιτÝ-
στοò Κυρηνηò, Ýναò νεοπλατωιτχüò φιλüσοφοò αλ-
λÜ kar επßσκοποò ιηò Κυρηιmò, δημοσßευσε το Ýργο
ιου «Πφß θαστλεßαò», στο οποßο συστηνε στον αυιο-
κρÜιορα ΑρκÜδτο να υερτορßσετ κατ εν ιÝλετ να α-
πομακρýνετ το γερμανικü σιοιχεßο απü ιην αυλÞ
του, Εν ιω μεταξý, η πÜλη μεταξυ των Γερματþν α-
ξτωματουχων kar üσων Þιστ αντßθετοτ σε αυτοýò
προκολοýσε σοΒαρÝò δταιαραχÝò σιην πολττικÞ
Ζωη τηò Αναιολτκßò Αυτοκραιορßαò. Ο Ευτρüπτοò Ý-
χαοε ιη 8Ýση kar την περτουσßα ιου ιο καλοκαßρτ
ιου 3θθ. Ο Αυρτýτανüò, εκπρüσωποò τηò ανττγερ-
μαντκßò παρÜιαξηò, ωτηλθε στο υψmλü αξßωμα του
Ýπαρχου πραττορßωγ γεγονüò υου Ýσιρεψε ιον Γαß-
νÜ εναντßον ιου. Με τη συνεργασßα ιου Τρýτγßλ-
δου, ενüò Üλλου Γüι8ου αξτωμαιικου, απαßτησστ με
ιην απετλÞ βßαò την αποπομπη του Αυρηλτανοý. Το
αßιημÜ τουò üγτνε δεκτü, με αποιÝλεσμα ο ΓαßνÜò
να συγκενφþσετ στα Ýpra του ιην απüλυτη εξουσßò
σιο αναιολτκü τμημα γτα πφßπου Ýξτ μßνεò κατÜ ιι

400. Το ιολοκαßρτ του ßδτου Ýτουò ο λαüò τηò Κων-
στανττνοýποληò ξεσηκιßýηχε ετταντßον τòw Γüτθων
kar εξολüθρευσε μεγÜλο qρýμü οτραττωτþν, Ο ΓαΙ-
νÜò, που εß:«ε ava:«rpnσεr πρτ ξεσπÜσουν τα επει-
σüδτα, Üρχτσε ττò λεηλασßεò σm Θρüχη. Ετταντßον
του οþλθηκε απü ιorr ΑριòÜδη Ýγαò Üλλοò Γüτθοò
στρατηγüò, ο Φραθßποò, ο οποßοò ιßαι ßον καταδßωξε
πÝρα απü τα σýνορα τηò αυτοκρατορßαò Ýωò ιην εm-
κlýτετα των Οýwων. Ο Βασιλýò των Οýwων OuJ\-
δßνοò τον συνÝτ\αβε ιιar Ýστετλε το ιιειlýλτ του ωò
τρüπατο στην Κωνστανττνοýπολη. Ενα χρüνο αlτü-
τερα, το 401, ο ΑλÞρυωò εmτßθετατ'ενσντßον τηò
Ιτολßαò, ενþ στττν ΑνατολÞ ο Φρο6ßτταò αòτελεßτατ
ωò ýποτποò συνωμοοßαò. Ο Στηλßχò,ιναò ατταχατιßΖετ
εlτ νÝου ττò οφαττÝò του ΑλÜρυωυ, αλλÜ ιιar πÜλτ
ορτιεßτατ (πο να ουνÜψετ μοΖß του μτα ουνθýχη ι>
ποχþρηοηò ιων Βηστγüτθων το 402. ΤΥν Πρωτοχρο-
m δτορκß πßεση τorv Οýwων, Ýνυò
ντÜ του 4Ο6, υπü
μεγÜλοò qρτθμüò γερμαιηκþν λαþγ που αποτελοý-
νταιτ απü ΒαττδÜλουò, Αλαιτοýò ròar ΣουÞΒουò, πeρ
νοýν τον παγωμÝττ ΡÞνο ιmr κτττοýντατ προò τη Γα-
λατßα. Τον επüμεττο χρüνο ο Α_λÜρυ<οò εm:αηρεß ξα-
νυ να ετητεθεß εναντßον τηò Ιτολßαò. Ο Στηλßχωναò
9. 0 Ισουροò
φýλορχοò
Τοροσικüπισσο
που ονορρηÞθηκε
σο βυζοπινü
θρüνο με το
üνομο ΖÞνων
ετοηýΖετατ να τον αντιι¸τωπßσετ ολλÜ πÝφτετ θýητα
δολοπλοκßαò κατ δολοφονεßτατ. Η ανιßσταση στην
Ιταλßα ι<Üμτπεται αποφαστστττ<Ü κατ ο Αλüριχοò
δτασχßΖετ τη χþρα, κατευθýνειατ προò τη Ρþμη ιιar
την πολτορκεß. Υστερα απü φετò προσπÜδετεò μετα-
ξý ττrιν ετþν Φ8 kar 410, οιη δýρκετα των οποßων ο
πληΕυομüò mò πüληò μοστßΖετατ απü ασττßα rιar ε-
mδημßεò, ο Βηστγüιθοò θαοτλýò κυρτεýετ την üλ-
λοτε παιτßσχυρη πρωτεýουσα τηò Ρòομαßκηò Αυτο-
ι<ρατορßαò. Ο Αγιοò Ιερτüιηηιοò θρηνεß yra ια δετνÜ
Στπ δeκο€τßο του 4ο
οι οýwοι υπü
τπν πγ€σßο του Αττßßο πΡοκοΑοýν τον
τΡüμο μ€ συν€χεßò ßεηßοσßεò στο ΒοßκÜυα
τηò πüληò χατ τý)ν τòατοßκων τηò οττü τrv Παλατοτß-
νη, üπου θρßσκετατ, ενþ or γιαπτÝò τmγÝò του ανα-
τολχοý τμßματοò σχεδüν προσπερτΖοýν το γεγσιιüò, 10. ΛεπομÝραο
χωρßò τδταßτερη μνεßα. Ttιv ßδτα εποταß ο ΑρκÜδιοò μετολλικοý δßσκου
(4οò οιþυοò) με τη
πεθαßνετ στην Κωνσταιιττιτουπολη χαι ιον δταδþα-
μορφÞ του
τατ ο yroò του ΘεοOüστοò Β (408-4ιω), που εilrar α-
Αρκοδßου,
ιωμη παýß. ΜετÜ το θÜττατο του Α_λÜριχου, οι Bnστ-
κληρονüμου του
γüτθοτ προελαßmυν μÝοω τηò Γολατßαò στην Ισπα- αυατολικοý
νßα αρπÜΖονταò kar κατασφÝφονταò. Ο ΒαστλτÜò τμÞμοτοò τηò
τοιη ΑτüουλQιοò παι;τρεýεται τη Ιtλ\α ΙΙλαχýßα, 0υτοßρOτορß!ò
αδελφß ιου Φþρτου, με ιην οποßα αποκτÜ Ýrra yro (Μουφßο ΙπαυκÞò
(που βατπßΖετατ ιΕ το üνομα Θεοδüστοò), τη συγμß ΒασλικÞò
που ο αυτοκιÞτοραò του δυτχοý τμßματοò εßνατ Ü- Ακοδημßοò, Μοδρßτη)
ταßνοò. Γφοò συγμß φαßνετατ πωò το μÝλλον τηò
θεοδοοταιτηò διχοστεßαò εξαρτÜται απü wωr Γüτθο.
Qστüοο, ο γτοò του Ζεýγουò πεθαßνετ kar or Βησι-
γüτ8οτ, mεΖüμενοτ απü τα αυτοκρατορτ<Ü στρατεý-
ματα, οδηγοýντατ προò mv lσrravia. Η προσπÜθεý
τουò υπü το νÝο βαστλη τουò Βα.lÞßα (415-4Β) να
περüσοι:ν τα στειη ωυ Γýρολτqρ προò ττν ΑιρρκÞ
αποτυγτ<Üνετ rιar το 418 παßρνουν τττ,α Üδετα rra ε-
γτmτασταθοýν στη ιτüυα Γο.λατßα. Εκεß, με πlχιττεý
ουσα.την ΤουλοýΖτι, εδρατþττουν ττν εξουσßα ωυò
)Ε
15
 1ß. Μετüλλω με
φοποστικÞ
παρÜστοση
του Απßλο,
-κεροσφüρου,
που τυπþθηκε
στην Ιτολßο
το 16ο οιþνα.
12. 0 üβουλOò
ουτοκρüτοραò
θεοδüσιοò Β'.
Χρυσü νüμισμσ
(Νομισμαπκü
Μουσεßο, ΑθÞνο)
Με την ýνοδο των ΙσοýΡων στο δρüνο
τ€Ρμοτßζ€ται ο οιþνοò ι(UΡΙοΡΧßοò των
Γερμονþν οξιωματοýχων στην ΑνοτοßÞ
15. Αποτýπωση kar σταδτακÜ εξαπλþνονται προò την Ιοπαιτßα, στην
νομßσμοτοò με τη οποßα θρßσκονταν Þδη εγκαιεστημÝνοτ ΒÜνδαλοτ
μορφÞ του kar ΣουÞβοτ.
τελευταßου Στην ΑναιολÞ ο αδýναμοò kar Ü3ουλοò Θεοδü-
Ρωμαßου στοò Β' κυρταρχεßιατ αρχκÜ απü ιην αδελφη του
ουτοκρüτορο
Που2ι:ιερßα και τον τσχυρü Ýπαρχο πρατιορßων
Ρωμýλου
Αν€Þμο (408-414), που ενεργοýσε ωò επßφοποò του
Αυγουστýλου.
νεαροý αυτοκlýτορα. Ο ΑνθÝμτοò Ýθεσε υò θÜσετò
16. Αποτýπωση
yra τη σταθερÜ παροχη σττηρþν στον ολοÝνα αυξα-
βυζανπνοý
νüμενο πληθυσμü τηò Κωνσιανττνοýποληò κατ Þτστ
νομßσμοτοò που
υπεýθυνοò για την κατασκευÞ του νÝου τεßχουò ιηò
θεωρεßτοι üτι
απεικονßζει τον πüληò, που Βρτσκüταν σε απüσταση περßπου ενüò
' ισχυρü Ýπορχο μιλßου δυιτκüτερα ιου παλατüτερου Κωνσιαντßνετου
προιτορßων ΑνθÝμιο τεßχουò.
Το θÜναιο του Ονþρτου το ιΡ3 αχολοýθησε μτσüò
ατþναò ταραχþν kar σ:<εηκηò πολτττκηò αιτορχßαò,
κατÜ ιον οποßο στßσχυροτ αυιοχlýιορεò κυρταρ>τοý
ντσß απü Γερμανοýò υυmλοýò αξτωματοýχουò. ΤΥιν
ßδτα εποχÞ or ΒÜνδαλοτ τηò Ισπανßαò, με ΒασιλτÜ
τουò ιον Τ¸ιΖÝριχο (42θ-4º7), αποΒýÜΖοντατ σττò
ΒορετοαφρτκαιττκÝò ακτÝò κατ σταδτατòÜ (απü το 4¸
þò ιο 42) τιατακτοýν ττò ρωμαßκÝò κτßσετò, εγκαθτ-
δρυονταò το βαοßλετü τουò που Ýμελλε να εmΖÞσετ
þò την εποχÞ του Ιοι:σττντανοý. Απü οòεß τòÜνουν
συχνÝò πετραιτκÝò εmδρομÝò στη Σκελßα και την
Ι(Üτω Ιτολßα, παρενοχλþνταò τη Δυυκη Αυιοιqιατο-
ρßα, ενþ στο εσωιερτκü του τ<lýτουò τουò εξαπολý-
ουν, ωò αρετωττστÝò, διωγμοýò ενσττßον των καθολτ-
κþν. Η στραττωττκη rιar πολτιτκÞ τσχýò στο δυυκü
κρÜιοò Βρßσκετατ την περßοδο αυτÞ οτα χÝρια του
ΑÝττου, Ο ΑÝττοò κατÝστεýε ιιò εmθÝσετò ιων Βουρ
γουνδþν το 436, αποστÝ:λ,λονταò εναιτßον ιουò στρα-
Β
Οýwων. Στα επüμενα περßιου εßκοστ χρüντα ο
ττÝò
ΑÝττοò ανηλθε τÝσσερτò φqρÝò στο στþιατο αξßωμα
ιου υπÜτου. Στη δεκαετßα του 4ι40 or οýwοτ υπü ιην
ηγεσßα του Ατιßα προκαλοýν τον φüμο με συνε-
χεßò λεηλασßεò στα Βαλκþηα. Το ανατολτκü κρÜτοò
ιουò αιιτψετωπßΖετ πλτφþνοντÜò τουò ταπετνωττκοýò
ετηστουò φüροξ. Το τΗ7 or Ouwor λυμαßνοντατ ττò
επαρχßεò τηò Ι(Üτω Μοτσßαò rιar τηò Σκυ8ßαò, φτÜνο-
νταò εν ιÝτ\ετ þò ττò Θερμοm)λεò rιar την ßδτα την
Κωνσταιιττνοýπολη. Το 448 συνÜπουν εκ νÝου er-
ρßνη με ιην αυτοκρατφßα τòατ το τΙ4θ-450 ο Αττß-λαò
υπüσχειατ να μην πεlýσετ το σιlιιορο του Δoι:rroθn.
Γτα τα επüμενα περßπου πÝντε ηιüνια or Οýwοτ δα
σφαφοýν μεθοδυòÜ εvaιrτiov mò Δýοηò. I\{ε την πο-
λυεθνιχÞ στραßτÜ του, αποτελοýητετm üχτ μüνο απü
ουνιιουò αλλÜ και απü υποτελÞ του γερμανυιÜ φυ-
λα, üπωò Οσφογüιθουò, Γεπßδεò, Ρουγεò, Ερουλουò
kar Σκßρεò, ο Αττßλαò δταΒαßνετ τον ΡÞνο κατ προ-
ελαýνετ σιη Γαλατßα.
ο τ§1 στη 1ýχη των Ιζατολαυνχþν πεδßων
ο Αττßλαò ητιÜτατ και υποχωρεß σιην Ιια-
λßα. Το επüμενο Ýτοò η προÝλασÞ ιου οτα-
ματÜ μπροστÜ στη Ρþμη, ενþ το 453 πεθαß-
νετ ατφντδτοστυ<Ü. Η ιεlηοττα αυτοκρατορßα
ιου, που περτÜτλετε ια εδÜφη των σημερτνþν κρα_
τþν Αυσφßαò, Ουγγορßαò, Ροι4ταιτßαò κατ νüτταò Ρω-
σßαò, δταλýειατ μοΖß με ιην ouwrxÞ kuprapxia πÜ-
νω στα γερμανττ«τ φυλα. Την ßδτα εποχÞ (455) σΑÝ-
ττοò πεθαßνει και ιον δταδÝχειατ σιην de facto δτα-
:oiprσn ιηò εξουσßαò στα πολτιυιÜπlýγμαιατηò Δτ>
σηò ο Γüτδοò ΡακÞτερ (45º-4º2), κατÜ ιην ακμη ιου
οποßου ενολλüχθηκστ στην εξουοßα υερτσσüιεροτ
απü Ýξτ αυτοιqýτορεò. ΜετÜ ιο θÜνατο του Θεοδα
στου Β'το ι§0, και στην ΑναιολÞ η εξουσßα Βρßοκε-
τατ συγκενφωμÝνη οτη γερμαντκß πqιÜταξη, τα
ουμφÝροντα ιηò οποßαò εκπροσωπεß ο Αλανüò q>
χτστlýτηγοò Ασπαρ. Εκεßιιοò Βρßσκετατ πßοω orrü
ιην ενθρüντση τüσο του Μαρκτανοý (450-457) üοο
και ιου δταδüχου ιου ΛÝηνταΑ (45º-474). Στη Δýοη
 13. Χρυσü μετüλλιο
με τη μορφÞ
τηò κüρηò του
θεοδοσßου Α',
Γüλλοò Πλοκδßοò
(ΕθυκÞ ΒιβλτθÞκη
τηò ΓολλßOò, Πορßσι).
14. tßüμυμο με
πορüοτοση τηò
Πουλχερßιò, τηò
δυνομιχÞò οδελφÞò
του θεοδοσßου Β'
χοι κüρηò του
Αρκοδßου

ο Βòινδαλοò θαοιλýò f¸ιΖÝρτοò θα κληθεß να ε- Στο τεßευτοßο τÝτοΡτο του 5ου οιþνο η
πÝμΒετ συò δταμfuαò που Ýτοιπ ξεσπÜσετ yra τmτ ε-
ξουοßα οτη Ιτßμη το 4.15 rωr θα αqτεταλλευθεß ιτò
εξουσßο τηò Υαcρηò Ρωμοfκþò ΑυτοκΡοτοΡßοò
περτσþοετò προτιεψÝνου νυ λεηλατιτσει τττν πüλη, (πη μ€σογ€tοκÞ ßeκÜνη ÝΧει κοτακòΡμαtα€ß
να απαγÜγετ μτα απü ττò τελευταßεò πρτγκßπτσσεò
τηò θεοδοστανßò διιταστεßαò kar rra τη δþσει ωò οý
Ζυγο στο yro του, Σττν ΑνατολÞ τα ανττγερμα\τττòÜ
ατσθÜματα φουντþνουν ιιar τýλτ. Ο ΛÝων αποφασß- δρεßκεΙια στα χÝρτα των Γερμαιτþν ηγεμüνων. Στο
zεr να χρηοτμοποýσετ ιουò Ισαυρουò, Ýrrw φαχý τελευταßο τÝταρτο του 5ου ατþτη η εξουσßα τηò Υστε-
λαü απü την οροοεηý του Ταýρου, ωò αντßβαρο στη ρηò ΡιομαßκÞò Αυτοκρατορßαò στη μεοοφτακη λε-
γερμαυκß παρÜιαξη. Ειοτ το 4Φβº δßνετ την rω- τιÜνη Ýτατ χαταχΕρμαυαεß: η Ισπανßα Þτωτ οτα χÝ-
ρη του Α,ρýδνη ωò σýΖυγο οτον Ισαυρο φýλαρ:ω ρτατων Βηοτγüτθων rιar κιν ΣουÞ6ων, η Γαλατßα σε
Τqιασιχüτπτσσα. ΜετÜ τττν παιτωλεθρßα που υφß- αυτÜ u'rv Φßηγκων xar Βουlτουνδþν, η Ιταλßα αlrÞ-
(παιατ η αυωκρατορßα σττν αισφατεßα τηò ενατßον riε στουò Γüτθουò, η Αιρρικß οτουò ΒαιδÜλουò. Iνtrü-
των ΒστδÜλων (468), ο αυτοκlýτqιαò δτατÜΖετ τη rro το στατολττþ τμημα τηò αυτοτ<ρατορßαò, ατατολτ-
σφαγÜ ιοý Ασπαρ, ιου γ¼υ του και των Üμεσων υ- κÜ οπü τη δταχωρτσττκß γραμμÞ που:τÜραξε το 3θ5
ποστηρτκþν τουò (471). Oσor Γερματοß σφαττþτεò ο Θεοδüστοò A'kar που δτασχßΖετ κÜθετα τη ΙΜεσü-
επýτþττουν θρßσκουν καταφýγτο στουò Οσφογüτ- γειο, απü το ΒελτγιÜδτ þò τη Λýýη, κατüρθωσε rra
θουò, που οταδτατòÜ αναδαχνýοντατ σε ανερχομενη εmβτþοετ απü τουò κλυδωντσμοýò'που προτιÜλεσε
δýναμη. Ενα ηρüιτ qρlρτερα στη Δýση ο Ρα«ßμερ, η επαòÞ των ιΕταναστεýσεων, üχτ βüβατα χωρßò α- ß7. 0 τüφOò
αφοýυτmρÝτησε φαι¼μευτ¼ μτα σεγη Βòηχýθτων πþλετεò, ολJtÜ πÜνωò με ακÝραm ιτν πολτυκÞ του τηò κüρηò του
αυτοι«ρατüρων, πολτορκεß τη Ρþμη, üπου Βρßσι<ετατ υπüοταση. θεοδοσßου Α',
ο Δυυκüò αυτοκρÜτοραò ΑνθÝμτοò, εγγονüò του ε- ΓÜλλοò
ττÜρχου πρατιορßων του Θεοδüοτου Β. Ο ΑνδÝμτοò ΗΒΛΙΟΤΡΑΦΙΑ Πλοκδßοò, στη
Heather Ρ. J., Goýs and Romans, Κ'2-1ΙΦ, Οξφqρδη ΡοβÝνα
χÜνετ τη ΖωÞ του στην πολτορκßα, αλλÜ kar ο Ρυιß-
1991,
μερ πεθαßνετ λ,τγο αριmιερα. Maenchem-Helfen J. ο., ?he World of
ΙνΙε το υαιητο του ΛÝοντα τβ 4º4, ιον διαδÝχετατ tlre Ι[ιrns. Sfudies ßη their
στο θρüνο ο Τqραστκüνυσσα, που υτοθετεß το ελλη- History and curfure, Λοò
νικü üνομα Ζηνων. Με τrv þτοδο «,ιν Ισαýρων τερ ΑντΖελεò-Δοιδßνο 1973.
Wa]laceHaΦill J.Μ., Πιe Barbarian
ματßΖετατ ο ατþναò κυρτqιχßαò των Γερμστþν αξτω-
Vvest, |Ι0σ1000,
ματοýχων στην ΑττατολÞ. Στη Δýση, ωσιüσο, η εξÝ- φßτη Ýχδοση, Δονδßνο
λτξη εßνατ σχεδüν δταμεφυτÜ αιιτßθετη. Το 476 ο 1967.
Σκßροò φýλαρ>ιοò Οδüοχροò αναγτ<ÜΖει τον τελευ- )ζρυσüò Ε., ?ο
ταßο Ρωμαßο αυιοκlýτορα, που φÝρετ το περτπατκυ- ΒιιΖ,Üwιον και οι
κü üττομα Ρωμýλοò Αιτοιτþλοò, σε ποραßτττση Γüτθοι. ΣυμΒολý
mr στÝτΚετ τα εμ6λßματα τηò εξουσßαò του στστ ΖÞ- ε4mν Þωτεριχýν
πολιτιχÞ του
εξηò ο Οδüοχροò θα κυΒερνÞσετ ττν Ιτα-
vιorra. Στο
BDzawioν καý
λßα φατνομενιχÜ στο üνομα του αυτοκlýτqια, κÜ\¼- τον Δ'οιþνα,
νταò περττιη τmτ παρουσßα των Δυττκþν αυτοτgιατü- Θεσοαλονßκη
ρων που εß:ιαν yra μτσü ατþνα υπÜρξετ απλÜ αν- 1972. l
1º
Το ΔΙΚΑΙο

4, 0 «θεοδοσιονüò
Κþδιξ» σε νüμων. Η επßδραση ιου χρτσττανισμοý στη διαμüρ-
ονογεννησιοκÞ φωση του δχαßου (η επßδραση υπηρξε θεΒαßωò αμ-
ÝκδοσÞτου φßδρομη, γτατß κατ οτ δτκαßκÝò δομÝò τηò Εκκλη-
σßαò επηρεÜστηκατ Ýντονα απü ττò αιτßστοτχεò τηò
πολττεßαò) απü τη δεýτερη δεκαετßα ιου 4ου ατþνα
kar ýοτερα εκδηλþνετατ üχτ μüττο με αυιüν ιον ε-
ξωτερτκü τρüπο, αλλÜ επεκτεßνετατ kar οτο περτε-
χüμüνο ιων ρυθμßσεων, ιüσο στο χþρο ιου ouσra-
σιτκοý üσο κα1 του δτκονομτκοý δτκαßου.
ΠαρÜλληλα, παρατηροýντατ εξαττßαò ιων μετα-
θολþν στη δrorknτrkn δταßρεση του κρÜτουò kar
σημανττκÝò αλλαγÝò στη μορφη του πολτιεýματοò,
αποτüλεσμα kr αυιÝò δταδτκαοτþν που τÝθηκαν σε
κßνηοη οττü την οτκονομτκη κρßοη ιου 3ου ατþνα
Kar ττò παρομαριοýσεò κοτνωντκÝò ανακατατÜξετò.
Ηδη Üπü ιην περßοδο ιηò «ηγεμονßαò» Þταν η ε-
ξουοßα ιüυ ηγεμüνα πολý εκιειαμÝνη. Τþρα, σε μßα
εποχÞ που χαραχιηρßΖειατ με ιην τδταßτερη ονομα-
σßα «δεσποιεßα», εντσχýετατ οχüμη περτσσüιερο η
εξουοßα αυτß και ο φορÝαò τηò καθßσιαται -και ιυ-
πτκþò πλÝον- ο ανεξÝλεγκτοò νομοθÝτηò.
Η αλλαγÞ αυτÞ εßχε Üμεση επßπτωση σιο δßχατο
απü Üποψm ιüοο δταιýπωοηò üσο kar περτετωμÝνου
ιων ρυθμßσεων -δýο πλευρÝò που Βρßσκοντòι,τ σε Ü-
μεση συνÜρτηση. Η ανττμειþπτση τηò οτκονομτκηò

Η επßδροση του χριστιονισμοý òπ€κτòßνετοι κοι

στο Π€ρι€ΧüμΕνο των Ρυδμßσeων, τüσο του
ουσιοστιΚοý üσο kot του δικονομικοý δικοßου

κρßσηò και ιων κοτνωνικþν συνθηκþν που εßχαν
προκληθεß απü αυιÞν απαττοýσε τη ληqm πολλþν
δρασττκþν μÝιρων kar ο λαüò Ýπρεπε να πετσθεß
yra ιην αναγκατüιητÜ τουò. ΕξÜλλου aιraykaia η-
ιαν και η «νομτμοποßηση» τηò νÝαò, απολυταρχτ-
κοý ιýπου, πολττετακηò μορφηò. Γτα το σκοπü αυτü
Ýγτνε αναδιÜρθρωση των αρμüδτων yra ιη δτατýπω-
ση ιων νüμων υπηρεοτþν kar στελÝχωσß ιουò με
ετδτκÜ κατορττσμÝνο προσωπτκü, που Þισ,ι σε θÝση
με κατÜλληλη χρησιμοποßηση ρηιορικþν σχημÜ-
των να προΒÜλλετ μÝσα απü τα κεßμενα των νüμων
τα οτοτχεßα τηò αυτοκρατορτκßò τδεολογßαò.
Η ενßσχυση τηò εξουσßαò του ηγεμüνα εßχε ευß-
δραση kar στη μορφß ιων νομοθειημÜτων. Τη θÝ-
ση των πολατþν νüμων (leges) πÞρωτ or αυτοκρα-
ιοριχÝò δτατÜξετò, που διακρßνονταν qιχτκÜ σε ιÝσ-
σερτò καιηγορßεò. Απü αυτÝò μüνον η μßα περτλÜμ-
θανε κανüνεò δrkaiou με γεντκü περτεχüμενο. Or
Üλλεò περιεßχαν επßλυση διαφορþν, υπηρεστακÝò
εντολÝò ß επßσημεò γνωμοδοτßσετò ωò προò ιην ερ-
μηνεßα Kar εφαρμογÞ των νüμωγ συνδÝονταν δη-
λαδη με ορτσμÝνη υπüθεση. Στην περßοδο ιηò δε-
σποτεßαò πqιουσßασστ οτ καιηγορßεò αυτÝò μßα πρα
οδευιικÞ τÜση ενοποßησηò, επετδß, πρþτον, η δτÜ-
κρτση δεν εßχε πλÝον πρακυκß οημασßα κατ, δεý
τερον, δεν μποροýσε να αμφτσΒητηθεß υπü ιτò νÝεò
συνθßκεò η yεvrkn δεσμευττκüιητα Kar ιων περτ-
πτωστακþν οχüμη δταιÜξεων. Ειση πÝρα απü κÜ_
ποτεò ενδτÜμεσεò μορφÝò, κατÝληξε να
αφ' ενüò μεν γεντκοß νüμοτ υπü ιην ονομασßα «
αρÝò» (διαιÜξετò) και αφ'ετÝρου ετδτκοß νüμοι
Προνομτα,
Ηδη οπü ιην περßοδο ιηò ηγεμονßαò σττò
ιου δτκαßου περτλαμΒÜνονταν και or απüψετò
νομομαθþν, σιουò οποßουò αρχτκÜ ο Αýγοι:στοò
σιη συνÝχετα or δτÜδοχοß ιου παραχþρηοστ το
νüμτο να δτατυπþνουν γνωμοδοτßσειò «κατ'
σιοδüτηση ιου ηγεμüνα» (ex auctoritate
cipis). ΛαμθατομÝνου υπüqm üττ or γνþμεò των
μομαθþν αυιþν, ιων οποßων ο αριθμüò πρÝπετ να
περÝΒατνε ιουò τρτÜνια, δεν συνÝπτπταν
εßχε προκýψετ Ýνα ογκþδεò kar τδταßτερα
στο υλικü. Σ' αυτü πρÝυετ να προστεθεß και ιο
üν τηò Ýντονηò νομοθεττκηò δραστηριüιηιαò

20
 coDEx
TIπODoS
cvM ΡΕ RPETVIS
5. ΠροτομÞ του
Ρωμοßου νομικοý
Παπινιανοý.
co ΜΜ ΕΝΤΛRΙΙS 6. 0 Βολεντι-

ΙΑCΟΒΙ GOTI-ΙOFREDΙ νΙOνüò Γ',

συυαυτοκρü-
νßτΙ SαυιòηΙß Ει ΙυτßΓωηfυΙιß huiur τOρOò τOυ
fτculi ιιßmßß. θεοδοσßου Β'
l' &, Ι &ι t τ' τ ν Ν τγ ι Cttt() ι* Ο l.Φ§ ι Δ(] C γ R λΤ οrι
Cuτ C}ιπ; ΙΙιΙυιο. !t l"nlc"rmrι (Νομισμστικü
Ι
^
Ι*.ßν Τιlοlιι2Ιιι, Μουσεßο, ΑθÞνσ)

ΟΙ'ν S I'OSTHVMVMi
Dιγ tN τοιο rctιoL^ ιτ DιlιDΙ,'ι^τι,υ.
Ιq¸Φ & q4Φ. ΔΙ τ§Þ ζο!tßιß !τιιιιιΛτι ι.
οrιaιι ι? Jrl'Dl.' '|lιjrO,jtrl ''.alΡtιι|Ι Ja.jrΞòaJrOιlJ

LvGDvNt.
Ν tt Η ν G νΕτ^Ν.
-
Sιπφýοι Ι
§c
ο λ Ν Ν lS.
λßλRòι.ΛΝτοΝtι
^Ντο RΛv^yD.
aι Da LrY. ' ] _. ,_
Cεπι ltÝl3o 1 Cd}taJ. §ι ε<5Β Cb}εxala

πρþιων ατþνων τηò «δεσποτεßαò», Ýιστ þστε η επο-
πιεßα ιου «τσχýοντοò» δτκαßου στη ουνολτκÞ ιου Ý-
Κταση να εßνατ, οΧüμη Kar ΥΙα τουò νομτΚοýò, πρα-
κττκþò αδýναιη.
ανÜγκη επßλυσηò αυιοý του προΒλÞματοò
αποιÝλεοε ßσωò ιην κυρτüτθρη ατιßα γτα
ιη σýνßαξη συλλεκττκþν εργαστþν με ε-
ξωιερτκÜ γνωρßσματα κωδßκων, που apxr-
κÜ θßχαν τδτωττκÞ προÝλευση. Οι Γρηγο-
ρτανüò Kar Ερμογενετανüò Κþδßκεò εßχαν στüχο τη
συγκÝνιρωση ιηò αυιοκραιορτκÞò μüνο νομοθε-
σßαò, ο πρþιοò απü την εποχÞ του Αδρτανοý μÝχρτ
το 2θ1, ο δεýτθροò ιων αμÝσθò επüμενων χρüνων,
Δεν Ýχουν πθρτσωθθ| οτ δε πληροφορßθò yra το πε-
ρτεχüμενü τουò εßνατ Ýμμεσεò.
Με τον «αναφορτκü νüμο» (426) προσπÜθηοε ο
Θεοδüστοò Β μαΖß με το συναυιοκρÜιορÜ ιου Ουα,
λενττντανü Γ'να υυοβÜλετ σε κÜποτα ρýθμτση ιη
δικαιοπλαοττκη δυναμη του Ýργου των Ρωμαßων
νομτκþν, δßνονιαò καιÜ κÜποτον τρüπο ιο προβÜδι-
σμα στουò Ποπτντανü, Παýλο, ΓÜτο, Ουλπτανü
tr
kar Μοδεστßνο. Τρßα χρüνια αργüιερα (42θ) üμωò
συνÝλαθε το σχÝδτο μßαò επßσημηò κωδτκοποßησηò
οε δýο ψýοετò, ΚατÜ την πρþτη θα συλλÝγονταν ü-
λοτ or νüμοτ απü ιον ΜεγÜλο Κωνσττπιτßνο μδφτ ιτò
ημÝρεò του Θεοδοσßου kar καιÜ ιη δεýτερη, ιην τε-
λτκη, θα υποβαλλüταν σε κοτνÞ επεξεργασßα ιο
σýνολο ιων αυτοκραιορτκþν νüμων (με θÜση ιουò
δυο τδτωιτκοýò κþδτκεò και την παραπÜνω συλλο-
γη) με το δßκατο ιων νομομαθþν (ius), þστε να συ-
γκενιρωθεß σε Ýνα σþμα το πρÜγμαιτ τσχýον δß-
karo, συστÞθηκε δε rιar η επιτροπη yra ιην εκπü-
νηση του Ýργου. Το 435 ωστüοο Üλλα6ε το σχÝδτο.
Εßιε εγκαιαλεßφθηκε η τδÝα τηò ενταßαò κωδικο-
ποßησηò νüμων kar ius εßτε απλþò αποφασßστηκε
να προω8ηθεß η συλλογη ιων νüμων απü τον Κων-
σταντßνο kar ýσιερα, þσιε να καλυφθεß το κενü που
Üφηναν or ψηγορτανüò kar Ερμογενετανüò Κþδτ-
κεò. ΒÝθατο εßνατ πÜνιωò πωò συσιßθηκε νÝα,
16μελÞò επττροπß, οιην οποßα αναιÝθηκε η σýντα-
ξη του «Θεοδοστανοý Κþδτκα» kar δüθηκαν πολý
συγκεκριμÝνεò οδηγßεò yra τη μÝδοδο εονασßαò
τηò. »
2Ι
 .
Di ιιßιιßιιιμ ßι,ι;ιsιο ινιι,
\ΙηΙCλaι\Γ r., lι ιιι ι.ιι ι μ ι \ιΙιιt Γιι ιΙι_ι. l
SJι; ι |ι ßττι:ι ].
: I

ßtιιιι, τη-
_.

ýι ι mΔd

τη συνεδρßαση ιηò Συγκληιου εκφρÜστηκε η ευχη

να μη χρηστμουοτηθουν κατÜ ιην αντιγραφη του
Κþδτκα συντομογραφßεò, υου ενδεχομÝνωò θα οδη-
γßσουν σε παρανοησετò, να μη γßνετ σχολιασμüò
ιου επßσημου ανιτγρÜφου και να αποκλετστοýν ια
ιΙ
παρεμθληματα.
ιιιaηι ι'ιt Ν Μπορεß να μην πραγματοποτÞδηκε το σχÝδτο του
ι, ιΙιιΙ
ΝνßιιßΙ Θεοδοσßου yra ιην κωδικοποßηση και του δrkaiou
.alýιιιιλ. ιΙι ι ιτ.. και των νομομαθþν μÝσα στο Θεοδοστανü Κþδτκα,
ιιτΝοß\tΙΧ ò}ιτ.G§ι§ιιμΙιι
ι

ι τΙιòΝ ιι'ßß ττ ι λm αλλÜ η εργασßα τηò επτιροπÞò του 42θ δεν πßγε χα-
Γcηßιòιι ι ηιιß'ιτ§m}ι òßτι tι(
Ý cßcι,ιòιι \ιυ'τ ιτ rιιι di ιιιιΙιΙΝ μÝνη, Οιαν το ΔεκÝμΒρτο του 530 γνωσιοποßησε ο
ιι
λ τττ r
ιμιτt ι\ιττ
πι'ιι]ιιι Ιοι:σττντανüò την απüφαση του να κωδτκοποτηθεß
iba τßιι
το ius, η επτιροπÞ που συνÝστησε yra το σκοπü αυ-
τü ασφαλþò βοηθÞθηκε απü την παλατÜ προεργα-
σßα, αλλιþò ßταν ανθρωπßνοιò αδυνατο να ιελετþσετ
ο «ΠανδÝκτηò» μÝοα σε τρßα χρüντα.

αυτοκρÜιοραò κÜλεσε τα μÝλη τηò επττρο-

πηò στα ανÜκιορα kar αφοý τουò περτÝ-
c ιß π ι
ιßιιε γραψε τουò νομτκοýò, ιων οποßων τα Ýργα
c ιιΙιιü§ý 8α αποτε,\οýσαν ιη βÜση ιηò συλλογηò,
Ιι μ(μτas
τουò υπÝδετξε να μην κÜνουν διακρßσετò
μειαξυ ιων νομτκþν και να μην παρασυρθοýν απü
τον αρτθμü των υποοιηρτκιþν μταò γνþμηò yra να
7. ΤμÞμο του υροδτκÜοουν την ορθüτητÜ τηò. Τουò παρÝσχε ευß-
πολοιüτερου (6οò Το 43Β παρουοτÜστηκε ο Κιßδικαò σε πανηγυρτ- σηò εξουσßα να επεμΒαßνουν στο κεßμενο, απομα-
αιþνοò μ.Χ,) κη συνεδρßαση τηò ρωμαΙκηò Συγκληιου, τηò ο- κρυνονταò ια περτιτÜ του μÝρη (π.χ. επαναληψετò)
σωζüμενου ποßαò Ýχουμε ια πρακιτκÜ -τα μüνα που Ýχουν σω- η βελιτþνονταò Kar συμπληρþνοντÜò ιο, þστε να
ονπγρÜφου του θεß σε ιüσο πληρη μορφÞ.Σττò 15 Φεθρουαρßου 438 μην υπÜρχουν «ανττνομßεò» οýτε kar αντιθÝσετò
ΠανδÝκτη του εξÝδωσε ο Θεοδüστοò ΝεαρÜ, με ιην οποßα κυρþ- προò ιο κεßμενο ιου Κþδτκα. ΑπÝκλετσε, τÝλοò, ιην
Ιουστινιανοý θηκε ο Κþδτκαò kar ιÝ8ηκε σε τσχý στην ΑνατολÞ. επανÜληqm κανüνων δτκαßου που εßχαν περτπÝσετ
(ΛαυρειτπανÞ Σιη ΝεαρÜ εξαßρειαι με πολυ ενιυπωσταχü ιρüπο η σε αχρησßα kar üρτσε προκαταθολτκþò ιον
ΒιβλιοθÞκη, σημασßα του εγχετρßματοò, που θα δτευκüλυνε ιην Χρησηò ιου υΠο ΚαιαρτΙση ερΥου, ωοιε να μην α_
Φλωρειιτßα) απονομη ιηò δτκατοοýνηò μÝοα απü ιο πληδοò ιων ναβτþσουν φατνüμενα ιου παρελθüντοò, δηλαδü α-
νομτκþν θιθλßων, το πολýυλοκο τηò δταδτκασßαò Βεθαιüτηιαò ωò προò το ισχυον δßκαιο.
κατ ιην πυκνÞ ομßχλη που κÜλυπιε ιιò αυτοκραιο- Σιτò 16 Δεκεμθρßου 533 κυρþθηκε η συλλογη
ρτκÝò δτατÜξετò. Με ιουò δταδοχτκοýò νüμουò που ιη δßγλωσση constitutio Ταηtα/ΔÝδωκεν. Απü τ
αφοροýσαν την κωδτκοποßηση (ανεξÜρτηια απü ττò λεπιομÝρειεò που περτÝχετ ο νüμοò αυιüò
αλλαγÝò που μεσολÜΒησαν) εßχαν δοθεß σαφεßò ο- üττ η συντακιτκη επττροπη ανÝτρεξε σε τερÜσιτο α
δηγßεò, þσιε να γßνετ καιÜτμηση ιων κωδικοποτη- ριθμü Ýργων τηò κλαοτκÜò υερτüδου.
τÝων δταιÜξεων kar τα αποσπÜσμαια να ιαξτνομη- Απü ιιò επιγραφÝò των αποσπασμÜτων
θοýν κατÜ θÝμαια, τηρουμÝνηò üμωò αυστηρÜ ιηò üιτ υποβλÞθηκαν σε επεξεργασßα τα Ýργα
χρονολογτκßò σετρÜò, yra να φαßνειατ ποια ρýθμτ- κÜ 39 συγγραφÝων (περßπου 100 υ.Χ.-250 μ.Χ.),
ση εßνατ μειαγενÝσιερη κατ υπερτοχýετ. Ακüμη να υü τουò οποßουò 34 Þ 35 ανÞκαν σιην κλαοτκÞ
αφατρεδοýν τα περττιÜ μÝρη, αλλÜ να μην παρα- ρßοδο, τρειò στην υροκλαστκÞ kar δýο ß Ýναò
λειφδοýν δτατÜξετò που εßχαν καταργηθεß η πεpr- μετακλαστκη. Δεν περτορßστηκαν σε üοουò
πÝσει σε αχρησßα, γταιß πτθανüν να Þιαν χρßστμεò ιο δτκαßωμα να γνωμοδοτοýν, αλλÜ επεκιÜθη
yra την κρßση υποθÝσθων του παρελθüνιοò. ΚαιÜ σε üσουò περτλÜμθανε ο «αναφορτκüò νüμοò».
κυρωιτκü νüμο γρÜφετατ üττ or συνιÜκτεò δτεξ.
Η κωδικοποßπση του δικοaου Επß Θεοδοσßου 8αν 2.000 6ιβλßα απü ιρßα εκατομμýρτα στßχουò.
αυτü δεν αποιdßεß υπερΒολη -γτατß απü ιτò
δεν οf,οκf,ηρþδηκò. οηf,ü ΒοÞδησε στη γραφÝò πÜλτ προκýπτετ üττ ο αριθμüò των
σýντοξη του «ΠονδÝκτπ» επß Ιουστινιονοý που αποδελιτþθηκαν εßνατ αρκειÜ μ
(1.625 Þ, κατ' Üλλη μÝτρηση, 1.52Βts θα συνυπολß
γßΖονιατ kar üοα Ýργα διÜθασε η επτιροπÞ, χωd

22

να ια λÜβει υπüψη. ΠαρÜ ιο μεγαλο üγκο του υλτ-
κοý kar ιην ποτκτλßα ιου ωò προò ιην προÝλευση
του,ιο μεγαλυτερο μÝροò του ΠανδÝκτη, περßπου
καιÜ τα δυο ιρßτα, καλυπτειαι απü ια Ýργα του
Παυλου και του Ουλπτανοý. Σε κÜθε απüσυασμα
υροτÜοσετατ ιο üνομα του συγγραφÝα (συμφωνα με
ρηιη εΠτιαΥη Προò τη συνταΚιτΚη εΠττροΠη, Yra
μην περτπÝσουν σε ληθη «or Ýμυροσθεν νομοθÝ-
τατ»), η ονομασßα του Ýργου, απü το οποßο Ýχετ λη-
φθεß ιο σχεττκü απüσυασμα, kar η ακρτΒηò παρα-
υομπη ο'αυιü,
Στη ουντακιτκß επττροπη εßχε δοθεß η εξουσßα
να υαρεμθαßνετ στο κεßμενο των κωδτκοποτοýμε-
νων δταιÜξεων, να ετοÜγετ δηλαδη «ιαρεμΒλημα-
τα», καιÜ ιη νεüτερη ορολογßα. Λüγω ακρτθþò του
οκοποý σιον οποßο απÝβλεπαν αυτÝò or ιαρεμθÜ-
σετò, απαγορεýθηκε αυοτηρþò με τον κυρωττκü νü-
μο η χρßοη των αυθενττκþν Ýργων kar η παρα,θο-
λη τουò προò το κεßμενο τηò κωδτκοποßησηò. Γτα
ιον ßδτο λüγο απαγορεýθηκε η αναγραφη ερμηνευ-
ττκþν παραιηρßσεων μÝσα οιο κεßμενο, καθþò kar
κÜθε μορφηò θραχυγραφιþν. þοτε να μην προκý-
ψουν μελλονττκÜ αμφτσΒητßοετò ωò προò το περτε-
χüμενü ιου. ΠÜνιωò η αυθενττκÞ ερμηνεßα üληò
ιηò κωδτκοποßησηò επιφυλÜχθηκε ρητþò στον αυ-
ιοΚραιορα.
Τüσο επß Θεοδοσßου üσο kar επß Ιουσιτντανου
σκοπÞθηκε με ιην κωδτκοποßηση η αποτελεσμαιτ-
κüτερη αυονομη τηò δτκατοσυνηò. Η σιενη αυτη
σχÝση Ýγτνε ωστüσο οιουò επüμενουò αιþνεò πολυ
8. 0ι αιρετικοß
χαλαρη. Αιιßα υυηρξε η μÝθοδοò υου εφαρμüσιη- αρειονοßκοßνε
κε καιÜ την κωδικουοßηση και, ιδßωò, η γτα λüγουò ναü ορθοδüξων.
ιδεολογτκοýò επßδετξη μεγαληò φειδουò ωò προò Μικρογροφßο
την ετοαγωγη καταργηιτκþν δτατÜξεων ακüμη kar ΧεΙρΟγρÜφΟυ (9Οò
yra θεσμουò που απü χρüντα εßχαν περιπÝοετ σε α- αΙþναò) με τουò
χρηοßα. Ειστ δταπτστþνουμε üιτ ια «τοχýοντα» νο- λüγΟυò ΤΟυ
η ανιßληψη επηρÝασε μακροπρüθεσμα üχτ μüνο
τη σýνιαξη των δταφüρων νομτκþν συλλογþν, αλ-
λÜ kar ιη νομολογßα των θυΖανττνþν δτκαστηρßωγ
γιατß, αν μßα επßδτκη σχÝση μπορουοε να υπαχθεß
οε περτοοüιερουò κανüνεò δτκαßου, σýμφωνα με
μßα ιüσο ποτκτλüμορφη Ýwομη τÜξη, 8α δτÜλεγε ο
δτκασιηò εκεßνον που θα ανταιιοκρτνüταν περτσοü-
ιερο σιο αßσθημÜ του υερß Δτκαßου.
ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Σπ. ΤρωτÜνοò-Ιουλßα Βελτοσαροποýλου-ΚαρÜκωατσ, Ιστορßα
Δlκαßου,3η Ýκδ., Αθηνα-Κομοτηνη 2002. r
Τüσο €πß Θ€οδοσßου üσο κοι €πß Ιουστινιονοý
σκοπüò τπò κωδικοποßπσηò Þτον η
οποτ€Α€σματικüτΕρπ οπονομþ τηò δικοιοσýνηò
Προτοπη
(347-395)
Αυτοκρüτοροò του Βυζοντßου (379-395Ι
και ολüκληρπò τηò Ρωμοßχþò
Αυτοκρατορßοò απü το 392 Ýωò το
θÜνστü του. Η Βοοτλεßο του συμπßπτει
με την πλÞρη επικρÜτηση τηò
Ορθοδοξßοò ωò επßσημηò θρησκεßοò του
κρÜτουò, ενßü με m Ε'Οιιουμενικþ
Σýνοδο τηò Κωνστατ.τινοýποληò
χοθüρισε το οριστικü ΣýμΒολο τηò
Πßστεωò. Iσπουßþò χατογωγÞò,
γεηþθηκε στην Καýßο τηò Τολτκßαò.
Προερχüταν οπü χριστισνιιþ
οικογÝνεια. Προσπüθηοε να
ανοÜοργανþσΘ την συτοκρατορaσ που
οιττιμετιßπιφ μεγüλα προΒλÞμοτο με
τουò Τüτθουò. Το 38t συγκüλεσε τπ Β'
Οιιουμενιχþ Σýνοδο στην
Κωνστανπυοýπολη, ηου χατοüßχαοε τον
Αρετο ßοι τοποθÝτησε τον επισχüπο
Κωνσταιττrγοýπολπò ιεραρχικÜ σμÝσωò
μετÜ τον ßüπο τηò Ρþμηò. Απογüρευσε
τπ λοτρεßα του πογονισμοý κοι το 393
χοτÜργησε τουò Ολυμπιακοýò Αγþνεò,
ενιß γχρÝμιοε κοι ηοΛλοýò αρχοßουò
γοοýò, üπωò το Σερüπ8ιο σßπν
Αλεξüνδρετο. Τbγ Ιανουüρτο του 393
ονακþρυξε οýγουοτο τον Ονþριο, ενþ
þδη απü το 383 εaχε κüνει το ßδιο με το
μεγσλýτερο γιο του ΑρχÜδιο. Η
Βασιλεßα του Οεοδοσßου Α'εßναι η ορχþ
μιßò νÝαò εποχþò, γιατß τα δýο τμþμοτο
του ρωμαßκοý κρüτουò μετÜ το θüνοτü
του δεν θα ξογοεγωθοιßν ποτÝ χοι μετÜ
απü ουτüν η τστορßα ετσÝρχετοτ
οριaπιχü στη χτfuετßα του Βυζσιττινοý
πολ.ττομοý. Ο Θεοδüσιοò πÝθσνε τον
Ιονουüριο.του 395.
24
ΑρκÜδιοò
(377-40Β)
ΛυτοκρÜτορσò του Βυζαι.ßßου (395.
4ΟΘΙ, γιοò του Θεοδοσßου του ΙιΙεγüλου.
ΑνÝλαΒε τη Βοσιλεßο στο ανοτολßκü
τμÞμο τηò ουτοκρατορßοò μετÜ το
θüνατο του ποτÝρα του, υπü την
επrτροπεßα του Ρουφßνου. Οι Ι
Βπσßγüτθοι, με ορχηγü τον Αλüριχο,
θεþρησαν πωò δεν δεομεýοττßαν πλÝον
απü τιò συμφωνßεò με τον Θεοδüσιο.ßαι
Üρχτσον να πραγματοποιοýν επιδρομÝò
στη Μοκεδονßσ χοι τη ΘρÜκη. Ο
Στηλßχων, επßτροποò του Ονþριου,
Βοσιλιü του δυτl.(οý τμþμοτοò τηò
ΡωμοΙßþò Αυτοßρατορßοò,
αποΒι3üστηκε στην ΕλλÜδο για νο
σντιμετωπßσεr τουò Βηστγüτθουò. Ομωò
ο ΑρßÜδιοò, με τη συμΟουλþ του
Ρουφßνου, οπαßτησε οπü τον Στηλßχωνα
νο του αποστεßλει Ýνο μÝροò οπü το
οτροτευματα του στπν
κωνσταντινοýπολη. ο Στηλßχων
υπÜκουσε, αλλü οι Γüτθοι στρατιþτεò
μüλτò Ýφθασαυ οτην Πüλη σχüτωσαν
τον Ρουφßνο. Το αποτÝλεσμα των
οτττογωνιομþν μεταξý των επιτρüπων
των νεορων συτοκροτορων ητον να
μεßνουν ελεýθεροι οι Ξηστγüτθοι νο
λεηλατοýν xor γα τρομοι(ροτοýν üλη
την Ξλλüδο, φτÜνοντοò ακüμη κοι μÝχρι
την ΣπÜρτπ. Η επιρροþ τουò üμωò στον
σδýνσμο Αρκüδιο δεν σταμÜτησε και
γιο μεριχü χρüνια εßχον την προγματιßþ
εξουσßα στην Πüλη. Το 4(ΧΙ
εξεγÝρθηκαν or οργισμÝνοι
Κωνσf αντινουηολßτεò ßατ
χατοκρεοýργησον τουò Τüτθουò τηò
αυτοκρατορικÞò φρουρÜò. ΟΑΡlιüδιοò
þτσν ονεπαρκÞò ωò αυτοßρüτοραò και
χοτÜ τη Οασßεßο του ττò πολιτικÝò
κστευθýνσειò τιò χοθüρτζον συλικοß χαι
παρüγογτεò τηò γραφειοχρατßσò.
ΑλÜρχοò Α
(370-410)
ααοιΤ!üò κοι στρστηλÜτηò των
Βηοτüτθωγ (περΙπου 395.4r Οl.
Γεττγþθητε στο νηοß πεýχη στο Δü
του ΔοýναΒη, στη σημερτγÞ, Ρουμ.
Κοταγüταν απü οικογÝναο ευγενþ
παιδιßü ιýτκaο εγßστÝλειψε την πο
του χοι ακολοýθηοε μαζß με τουò,
του τουò Βηστγüτθουò. Ασπüστηκι
ορεισνισμü και εßχε μεγüλο χýροò
στουò Βηστüτθουò, οτ onoioι τον
ανσγνþρτσαν αρΕτγü τουò. Ηρ& ο
οýγχρουσπ με τον Οεοδüσιο, ο οπ
εßχε εχθριχþ πολιτικÞ απÝναγτι σπ
ορεταυτσμü. ΠολÝμησε ενογτßον τ
Ρωμοßκþò Αυτοτ(ροτορßαò χαι τηò
ΑνοτολÞò και τηò Δýσηò. ΚοτÝκπ
Ιλλsρßα ß396 μ.Χ.l ιοι στη συνÝχτ
ΑκουιλÝια.ß.ΙΟΟ μ.Χ.l. ΕισÝΒολε π
φορÝò σfηυ ΙτολΙο κοι το 4ΙΟ, Ü
απü πολιορκßα που Ýφερε σε αη
τουò τ(ατοßßουò, τοτÝκτησε χα
λGηλÜτησε τη Ρþμη, την οηοßο
υηεραοπaστηκε ο συτοχρÜτορο
Ονþρτοò. ΠÝθονC ξοφυκÜ, κογ
ποιαμü ßΙπουοÝγτο στην ΚοζÝ
ýστερα οπü εκστρατεßα στιτ υß
Ιταλa,α. ο Αλüριχοò συνÝδεσε,
tou με την ßστοστροφrκþ ορß
Βησιγüτθωξ που πσρ'üτι δεt
κατÜφεραν να εγκατασταθοι'
στην ουτοι(ροτορßα, εν τοτßτπ
τη Ρþμη Ýπειτο οπü 8 οιþγτ
ουστοσττκü εισþγαγαν τη Δ'
εποχþ τηò ηαροκμþò τοß τπ
Ονþριοò ΦλΦιοò
(384-423)
του δυτ.ßοý ρωμοßχÜß
ßρÜτουò, γενυnμÝνοò σπιγ
^υτοτρüτοροò
Κωνοταγτινοýηολητ υτüò του Θεοδοσßου
Δ', τογ οποßο ÞοδÝχτπιιε το 395 με τον
σδελφü του ΑρßÜÜο, ουτοκρüτορο τηò
Δνστολþò. Σε ηλκßο ß ß ΕτßδνÝμγτ . ,.' Ýηοοεσσε στη σχολÞ του εθνrκοý
αυτoχρüτοροò του δυττßοý *ýßüψò -,
το /ω8 ßατÝφaρε νο οηοüεοßτευθεß απü
την οσφυßττßÞ χηδεμσrßο του
ΣτηλΙχωνσ, ΒÜνδαλου στρσßπγοý, που
εßχε ντχÞσει τουò Βηοτüτθουòοτην
ΠολÝντσο ß4Οrιl. λÝτοξε τη σοαγþ του
Στηλßχωνα ßατ τωυ αιγγετιßιυßου, dλλÜ
χατüηιν ο Ονþρτοò δεν τσßüφερa γα
αγτιστοθεß στου Αλüρrχο, που κοτÝλαΟε
τη Ρþμη το 4ßΟ, ενþ ο ßδιοò Ýντρομοò
εßχε ιλειστεß σε οχυρü στη ΡοΒÝτrο, τηυ
οποßο εßχε ονοκηρýξετ πριιτεýουσÜ του.
]ιßετÜ το θüνατο του.ΑλÜρ,rου, b οποßοò
στο μεταξý εßχε !ναιßhρýξει
αυτοιρüτορα τον Αττολο, ο Ονþριοò, με
τη ΒοÞθασ του αδελφοý του ΑρκüÜου,
κστüφερε γο σνοκτþσει τη θÝση του
αυτοκρüτορο. Στη συνÝχευ, χÜρη οτη
δραστηριüτητα του στρστηγοý
Κωνστüντιου, ο Ονþριοò χατüφερε νσ
υ!κÞσει κοι να διþξα απü τη Τσλστßο το
Üüδοχο του Αλüριχουι τον ΑτÜουλφο, ο
οποΙοò Βρþκε κατοφýμο τπην Ισπονßα.
Ο Ονþριοò πÝθαυε στιò ß5 Αυγοýστου
423 στη ΡαΒÝνο. Στη θητεßα του
εππÜχυγε το τÝλοò τηò Gιδωλολστρßοò,
Ýδωσε προνüμιο στουò χριστισνοýò,
σποκατÝοτησε πò τιατοστροφÝò του
Αλüριχου κοι Ýδιωξε οπü τη Βüραο
Αφριχþ τουò ΔονοπστÝò.
Ιιýwηò ο Χρυσüστομοò
(354-407)
Αρχεπßοχοποò Κων(ποντνοýποληò,
σπü τουò μεγολýτερουò
εκκλησιαστικοýò ριßτορεò κοι ο
πολυγροφüτεροò σπü τουò ΠατÝρεò τηò
Εaαληοßοò. ΤενγÞθηßε στηγ Αντιüχειο.
σοφιστþ ΛιΟÜνιου ßüπου γυþρισε τουò
μεγüλουò ρÞτορεò τηò ορχατüτητοòΙ ßα.
στη ΘGολογ!χþ σχολÞ του Διüδωρου. Το
3ε6 χθροτονþθπιε ιερÝαò στην
Αγπüßιο. Το 397 εξελÝγη
ορχεπßοßοποò Κωνστανπνοýποληò.
Ομιτò τσ ßηρýγμπü του, που περιεßχον
τη ζφÞ δταφüριfl
υποινιγμοýò ßο
υψηλÜ ιστÜμενων πρüσþπων, τον
Ýφερον σε σýγκρουοη ßΕ,Ξιßν
αυτοκρÜτειρο Ευδοψσ .ßατ τον
ηρωθυπουργü Ξυτρüπτο. Υστερο οπü
σχηγοθετημÝνη δßßη, το 4Ο3,
Gßθροýστηκε και òξορßστηκε. Ξνοò
üασμΟò üμωò που ÝγΝε ετ(εßνο το
Βρüδυ αγησýχησε την προληππκþ
Ευδοξßα που τον αναßüλεσε σßην '
ΚωγaπογτΝοýπολη. Εξορßστηχε üμιοò
ορισπχÜ το 4Ο4 στην Κουτουσþ τηò
Αρμενßαò. Το συγγραφιχü του Ýργο εßναι
τερüστιο σε üγχο κατ ποιüτητο ßαι
αποτελεßται οπü ομιλßεò, προγματεßεò
χαι επιòπολÝò Το εηßΘGτο Χρυσüσßομοò,
που μετü τον 5ο μ.Χ. οl. συγοδεýει το
. üνομÜ του, οφεßλετοι σηουò λüγουò που
Ýγροψε ιßατ εκφþνπσε ιοι οι οποßοι
φχωρßζουν για τη δρομοπκüτητο και
την πυκνüτητο των νοπμüτων τουò. Η
Εκßληοßο τrμü τη μνþμη þυ σττò ß3
ΝοεμΒρßου.
!ι]
Ρωμýλοò Αυγοιιστýλοò
(476)
Παρωνýμιο του ΦλüΟιου ΙßΙομýλλου
Ρωμýλου Αυγοýστου, ενüò οηü τουò
τελευτοßουò Ρωμοaουò ουτοχρüτορεò
τηò Δýσηò ß475.476), πσρ'üπ ιιξ
σφετεριστþò δεν ανογνιορßστηχε ωò
νüμιμοò ηγεμüνοò σπü τουò
Βυζσνττνοýò. Ητον γιοò του
στραττωτιßοý δτοικπτÞ του δυτιßοý
ρωμοΙχοý κρÜτουò ΟρÝστη. Θ πατÝραò
του, οφοý εκτüπιοε τον Ιοýλιο ΝÝπωτα
απü την Ιταλßα, αυτοκρüτορα Ξιεßυτι τη
σττγμÞ στο üυτιχü κρüτοò, αναιÞρυξε
σßιò 3ß ΟßτωΒρßοý του 4?5 τογ Ρωμýλο
συτοßρüτορσ. ΠερΙπου για Ýνq χρüνο ο
ΟρÝßffiòοσοßλευG στο üυομο,του γιου
]
8ι","
Οι δýνüμαò του Οδüοιρου ,ßß':,:
οιχμολßττισαν χοι σκüτωσαν τον ΟρÝστη
στιò 2Ο Αυγοýσßου του 476, αλλÜ
χüριδαν τη ζωþ στον ουτοκρÜτορσ
Ρωμýλο Αυγουστýλο, λüγω του νεαροý
τηò η|τÞò του. Θ Οδüακροò του Ýδωσε
μιο dιιοßüμιτþ ΒοþθεΕ και τον Ýστειλε
να òησεf"ßο υπüλοιπο του Βßου του στην
Καμπανßα, κοντÜ στουò συγγενεßò του.
Ξκτοτε αγνοεßται η τιÞιη του τελευτοaου
αυτοχρüτορο τηò Δýσηò.
9ξ
Xpoιlιko ΚΑτΑΣτΡοΦΗΣ

τηò ΕΖι.επΗ> Γ, ΣRρRπτΗ

αναπληρþτριαò καθηγßτριαò
του Πανεπιστημßου Πατρþν

αναγνþρτση του χρτσττανισμοý kar η δτοχηρυξη

τηò ανεξτθρησκßαò απü ιον ΜÝγα Κωνσταντßνο
(3υ l<ar 313 μ.Χ.) ητωτ φυσικü να οδηγηοουν οε
σταδτακÞ εγκατÜλειψm Kar κατασιροφÝò ιων ναþν
και ιων λατρευττκþν αγαλμÜιων τηò ετδωλολατρτ-
κηò θρησκεßαò. Τα Ιεροσüλυμα σταγνωρßστηκαν ωò
το κüνφο ιηò χρτσιτανοσýνηò kar ο εκχριστταντ-
ομüò ιουò σημαδεýετατ απü την καιασφοφη του κε-
vτprKou ετδωλολαφτκου ναοý τηò πüληò. Συμφωνα
με ιο Βτογlýφο του ΜεγÜλου Κωνσιαντßνου, επß-
σκοπο Κατσqιεßαò ΕυσÝ:θτο, ο ναüò, αφτερωμÝνοò
σιη 8εÜ Αφροδßιη, καιαστρÜφηκε με ενιολη ιου
αυτοκlýτορα. Η παρÜδοση μÜò ΒεΒατþνετ üττ üτστ
or σιραιτþιεò κατÝστρεψαν το ναü kar απομÜχρυ-
ναν ια ερεßmÜ του, αποκÜλυψαν Ýναν Üδετο τÜφο,
ο οποßοò αμÝσωò ταυτßσιηκε με ιον τÜφο ιου Χρι-
στου (ΕυοÝΒωò, Βjοò του Κωνσταwßνοq 3.2º -28).
Ο Κωνστανιßνοò διÝταξε να χττστεß οιη θÝση ιου
μια μεγαλüπρεπη εκκλησßα kar Ýδωσε εντολÞ
στουò δτοτκηιÝò των αττατολτχþν επαρχτþν να ου-
νετσφüρουν χρημαιτκÜ ποσÜ kar στο δτοτκηιη ιηò
Παλατστßττηò να επýλÝψετ την ανοτκοδüμηοß ιηò.
Η εκκλησßα καθτερþθηκε το 335.
Ο ΕυοÝΒτοò Κατσορεßαò αναφÝρετ üιτ kar Üλλοτ
ετδωλολαιρτκοß ναοß καταστlýφηκαν κατÜ τη βαστ-
λεßα ιου ΜεγÜλου Κωνσιαττιßνου, üπωò ο ναüò σιην
1. Η βüπυη του καλοιητÝνη «δρυ ιου Μαμθρη» στην Παλατσιßνη.
Κωνοτοντßνου.
Ο τüποò αυιüò εßχε τδταßτερη σημασßα για τουò xpr-
Εργο τηò ΣχολÞò
σιτανοýò, αφοý κατÜ ιην παρÜδοση εκεß εμφανß-
του ΡοφαÞλ.
οτηκε ο Θεüò στον ΑβραÜμ kar προαττηγγεýε την
2. Η εκκλησßο τηò
Ýλευση του Μεσοßα. Ο Κωνσταντßνοò δτÝταξε να κα-
Αγßοò ΕιρÞνηò που
οýν ια εßδωλα, να αναφαπεß ο θωμüò εκ θÜθρων,
χτßσηκε τον
4ο οιþγο κοι
kar αφοý εξαφαντστεß κÜθε ßχνοò ετδωλολατρßαò,
αποδßδεται να καθαρθεß ο ιüποò Kar να ανοτκοδομηθεß εκεß
στον ΜεγÜλο μτα χρτσιτανικÞ θαστλτκη (ΕυσÝθιοò, Βßοò του
Κωνοτοντßνο, Κωνσταντßνου, 51-53).
Δακρßνοιιτοι το Στη βαστλεßα του αυτοκlýτορα Θεοδοσßου (379-
κονüκρανο 3θ5), η πολτυκÞ Ýνανττ τηò ετδωλολαιρßαò üγτνε πο-
ορχαιοε}ιληνικþν λý πτο επτθειτκÞ. Με το διÜταγμα τηò 27ηò Φε-
ναþν θρουορßου 380, επßσημη θρησκεßα ιου ιφÜτουò ορß )

26
 3. ο πOτριÜρχηò
Αλεξανδρßαò
0εüφιλOò στ0

τηò
4.Η διοκÞρυξη
0π0
ανεξιθρησκßοò
τον Μεγüλο
Κωνστοντßν0
μετεξελßχθηκε
σοδιοκÜ σε
κοταδßωξη των
κOι
ειδωλολοτρþν
ναων
κατOσßρOφÞ των
τουò (ΕθνικÞ
ΒιβλιοθÞκη τηò ,
ΤOλλßαò, ΠOρισιι

.:
 :ι

τΙΙτξtrFß

5. Σýγχρονη
φαντοσπκÞ σιηκε η xprσιravrκn (Codex Theodosianus ΧνI.1.
οναπορüοταση 2). Με δτÜταγμα του Ýιουò 3θ1 απαγορευιηκαν or θυ-
του ναοý τηò σßεò, η επßσκεψη σιουò ναουò kar η λατρεßα των α-
ΑρτÝμιδοò οτην γαλμÜτων (Χυ.10.10). Το ßδτο Ýιοò Ýκλετοε ιο Σε-
Εφεσο, που ρÜπετο τηò ΑλεξÜνδρεταò, το πro φημτσμÝνο ιερü
καταοτρÜφηκε απü τηò εποχßò μετÜ ιο Καπτιþλτο ιηò Ρþμηò. Το Νο-
τουò ΧρΙπΙOνοýò Ýμθρτο ιου 3θ2 απαγορεýιηκαν or θυσßεò kar δη-
με προτροπÞ του μεýιηκαν or χþροτ λατρεßαò ιων ετδωλολαιρþν
Αγßου Ιωüννη του (Χυ.10. 12). Η ετδωλολαιρτκß θρησκεßα καταδτκÜ-
Χρυσοστüμου
στηκε και ορßσιηκαν αυστηρÜ μÝιρα καιÜ ιων ετδω-
λολαιρþν. Ενα δτÜταγμα του 3θ7 επÝιρεπε τη χρη-
στμοποßηση οτκοδομικου υλικου απü ναουò yra την
καιασκευÞ γεφυρþν, υδραγωγεßων και τετχþν (Χν.

Στο τÝßΙη του 4ου οιþνο Ýκßεισε το Σ€Ρüπ€ιο

τπò Αη€ξüνδρειοò, το Πιο φπμισμòνο ι€Ρü
τπò €ποχÞò. μ€τü το Κοπιτþßιο τηò Ρþμηò

1.36). Τα μÝτρα αυιÜ Üνοτξαν το δρüμο yra συσιη-
ματτκη καιαοιροφη των ετδωλολατρτκþν ναþν, κυ-
ρßωò σιιò ανατολικÝò ευαρχßεò τηò αυτοκρατορßαò.
ΑποκαλυττιικÞ ιων συν8ηκþν υπü ττò οποßεò κα-
ιαοιρÝφονιαν οι ετδωλολατρτκοß ναοß εßνατ η δτÞ-
γηση ιηò καιασιροφηò ιου Μαρνεßου ιηò ΓÜΖαò στο
Βßο ιου ευτσκüπου Ποlψυρßου. Η καταστροφß του
φημτσμÝνου αυιου ναοý πραγματοποτÞθηκε απü
τον ßδτο τον επßσκοπο τηò ΓÜΖαò Πορφυριο (395-
420) σε συνεργασßα με τουò κραιτκουò λετιουργουò.
Το Μαρνεßο ηιαν αφτερωμÝνο στο θεü ΜαρνÜ, ο ο-
ποßοò ιαυττΖüταν με ιον Δßα. Το Ýτοò 3θΒ ο Πορφυ-
ρτοò Ýσιετλε σιην Κωνστανιτνοýπολη ιο δτÜκονο
ΙνΙÜρκο, ο οποßοò αργüτερα συνÝγραψε ιο Βßο ιου,
yra να αποσπÜσετ αυτοκρατορτκß υυοστηρτξη στο
σχÝδτü του να καιαστρÝψετ ιο ναü. Η αποσιολÞ του
ΜÜρκου ηταν επτιυχηò. Εναò αξιωματοýχοò εστÜλη
στη ΓÜΖα με αυιοκρατορτκü δτÜταγμα να κλεßοουτ
or ετδωλολαιρτκοß ναοß και να παýσουν να λεττουρ
γοýν. Ομωò ο αξτωμαιουχοò, Ýχονιαò δωροδοκηθεß
αυü τουò τοπτκοýò ειδωλολÜτρεò, καιÝστρεψε τα
ιρευιτκÜ αγÜλμαια kar Ýκλετσε τουò Üλλουò
ενω εΠετρεψε να ΠαραμετνεΙ ανοΙΧιο το
(Β ßοò Πο ρ φυρßου, 26-2º ).
επßσκοποò Πορφυρτοò, απογοηιε
που ιο Μαρνεßο kar or Üλλοτ ναοß
μεναν Üθτκιοτ, αποφÜστσε να δρÜσετ
σωπτκÜ. Το Ýτοò 400 ταξßδεψε σιην
σιατττνοýπολη μαΖß με ιον επßσκοπο
σαρεßαò, kar Ýπετια απü πολλÝò προσπÜθειεò
με την υποσιßρτξη τηò αυτοκρÜιεφαò ΕιSοξßαò
πÝσπασε Ýνα αυτοκρατορτκü διÜταγμα το οποßο
Ζε να καιασιραφουν üλοτ οι ναοß ιηò ΓÜΖαò εκ

2Β

μελßων kar να παραδοθοýν σττò φλüγεò (Βßοò Πορ-
φυρßου,51). Οταν ο Πορφυρτοò επÝσιρεψε στη ΓÜ-
Ζα, υÝιυχε να εξολοθρευσετ το δαßμονα που κατοι-
κουσε στο Üγαλμα τηò Αφροδßιηò καιÜ ιρüπο θαυ-
ματουργü: ιο Üγαλμα αναιρÜπηκε, kar πÝφτονταò
συνÝιρτψε Ýναν ετδωλολÜιρη που θρτσκüιαν δßπλα.
Οταν Ýφθασε ο αξτωματοýχοò τηò αυληò Κυνhγτοò
με ιο αυτοκρατορτκü δτÜταγμα, μαΖß με ιο δτοτκηιÞ
τηò Παλατστßνηò, ιο δοýκα και σιραιιωιlκÝò δυνÜ-
μεlò, or ετδωλολÜιρεò ιηò ΓÜΖαò Ýπαυοαν να προ-
βÜλλουν αντßσταση. Τüιε or αξτωματουχοτ ιηò πü-
ληò και ια τοχυρüτερα μÝλη τηò ιοπικηò κοτνω-
νßαò, or οποßοτ Þταν ετδωλολÜιρεò, Ýφυγαν στην ý-
πατθρο (κεφ. 63). Παρ' üλ'αυτÜ, or τερεßò ιου Μαρ-
νεßου καιÜφεραν να υπερασπτστοýν το τερü σττò
υρþιεò επτθÝσετò ιων οιραττωιþν, or οποßοτ ιüτε ε-
υτδüθηκαν στην κατασιροφß των Üλλων ναþν τηò
Ý
6, ΦαιτταοτκÞ
ΓÜΖαò (κεφ. 64-65). Χρεýστηκε üμωò θαυμαιουργη γκροβοýρα απü
θεßα παρÝμθαση yra να καιαστραφεß το Μαρνεßο. την ιοτορßα του
Τουιο πραγματοποτÞθηκε μÝσω ενüò εφιÜχρονου Γßβωνοò, που
ayoprou, το οποßο απü θεßα Ýμπνευση ανÝκραξε στα δεßχνει τον
Απüστολο Παýλο
συρτακα üτι ο εσþτεροò ναüò Ýπρεπε να καεß και να
κOι τουò οπαδοýò
δτατηρηθεß ο εξωτερτκüò με τον περýολο. ΕπανÝ-
του να καßνε βιβλßα
λο3ε μÜλιοτα ιη φρÜση ιου σια ελληντκÜ, γλþσσα
στην Εφεσο.
την οποßα üμωò δεν γνþρτΖε. Το γεγονüò θεωρηθη-
7, Δρüμοò
κε θαυμα, kar Ýδωσε ιο Ýναυσμα yra την ευß8εση
με κßονεò
των χρτσιτανþν κατÜ του Μαρνεßου (κεφ. 65-6θ). Ο και ογÜλμοτι
Πορφυριοò καλουσε ιουò πτστοýò να καταστρÝψουν στην Εφεσο
το ναü εκ Εεμελßων. Ενδετκττκü του θρησκευττκου
φαναττσμου Þιαν η προτροπß να οτρþσουν τον ε-
Σε ποf,ßÝò π€Ριπτþσ€ιò, οΡχοßο μνημ€ßο
διοτηροýντον οπü τουò χΡιστιονοýò. οι onoioι
ονογνþΡιζον την κοf,f,ιτεχνικÞ τουò οξßο
ξωτερτκü χþρο με ιτò μαρμÜρτνεò πλÜκεò απü ιο Ü-
δυιο ιου ετδωλολατρικοý ναοý, þστε στο μÝλλον να
πατοýν επÜνω τουò Ζþα kar or πτοιοß που θα επτ-
σκÝπιο,υταν ιο ναü, yra να εξευτελßΖετατ ο χþροò
ιηò ετδωλολαιρßαò (κεφ. 76). Η απüφαση αποδεß-
χτηκε πολý αποτελεσματτκη, αφοý πολλοß ετδωλο-
λÜιρεò προσηλυτßσθηκαν αμÝσωò σιο χρτοιταντσμü,
μερτκοß απü φüθο λüγω τηò χρηοlμοποτηθεßσηò
θßαò kar Üλλοτ Ýχονταò μετασιραφεß ετλτκρτνÜ, Ýκ-
πληκτοι απü ιο θαýμα.
Παρüμοτο συμθολτσμü φαßνειατ üττ Ýδτναν or
πλÜκεò Kar or επτγραφÝò απü το ναü τηò ΑθηνÜò
στην Πρτηνη ιηò ΜτκρÜò Ασßαò, που τοποθειÞθη-
καν στο δÜπεδο τηò μεγÜληò πρωιοχρτστταντκηò
θαστλτκηò ιηò πüληò. Ομοßωò ιο κεφÜλτ ενüò με-
γÜλου ελληντσιτκοý αγÜλματοò του Δτüò φαßνετατ
üιτ εßχε καταστραφεß απü χρτσττανουò Kar εßχε ε- )
 ΡΟΝΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

8. Στην οψßδο
του Μεγüλου ντοτχτστεß οτην αψßδα μταò αυü ιτò ΒαστλτκÝò ιων
Κωνοτσγτßνου ΣÜρδεων (θασιλτκη Μ). Ο ΕυσÝβτοò Κατσαρεßαò
στη Ρþμη (Βßοò Κωνσταντßνου,3.54) kar ο Θεοδιßρητοò, επß-
ιαμοποιÞθηκOν σκοποò Κýρου (Θεραπευτικý 10.5Β), σημετþνουν ü-
πüλια οπü πò ιτ αγÜλματα ιοποθετοýνταν στιò αγορÝò kar σε Üλ-
μßδεò Τραßbνοý, λουò δημüστουò χþρουò γτα να περτγελþντατ απü
Αδριανοý και τουò χρτοττανοýò or δη8εν θεοß των ετδωλολατρþν.
ΜÜρκου Η καιασιροφη των ετδωλολαιρτκþν μνημεßων
Αυρηλßου.
συμθüλτΖε τη νßκη ιηò νÝαò θρησκεßαò πÜνω στην
θ, ΑρχοßßχÜ
παλατÜ. Eivar φανερü επßοηò üιτ λεττουργοýσε σαν
κονüκρονα
μÝσο προσηλυιτσμοý των ιοπτκþν κοτνοτηιων, οτ ο-
στην εκκλησßο
πoior, βλÝπονταò ιουò ναοýò τουò κατεσιραμμÝνουò
του Λατερονοý
στη Ρþμη με Βßα, Ýντωδαν üττ δεν τουò απÝμενε Üλλη επτλο-
γη παρÜ να εγκαιαλεßψουν ια εßδωλα και να εντα-
χθοýν στη νÝα ιÜξη πραγμÜιων.
Σε υολλÝò üμωò Üλλεò περτπτþοετò, αρχαßα μνη-
μεßα δταιηρουνταν απü τουò χρτοιτανουò, or οποßοτ
αναγνþριΖαν την καλλττεχντκη ιουò αξßα. Ο ßδιοò
ο ΜÝγαò Κωνσιαντßνοò μετÝφερε στην Κωνστανττ-
νοýπολη απü δτÜφορεò πüλετò ιηò αυτοκρατορßαò
αγÜλμαια, τα οποßα ßταν φημτσμÝνα Ýργα ιÝχνηò,
yra να στολßοετ ιη νÝα ιου πρωτεýουσα (ΕυοÝθτοò,
Βßοò Κωνσταντßνου, 3.54: «Ýπληροýτο δÝ δι' üλου
πÜσα Þ βασιλÝωò Ýπþνυμοò πüλιò τþν χατÜ πÜν
Ýθνοò ÝντÝχνοιò χαλχοý φιλοχαλßαιò ÜφιερωμÝ-
νων...»). Τα φημτσμÝνα λουιρÜ ιου Ζευξßππου σιην
Κωνσιανττνουπολη, ια οποßα ανακατνßσιηκαν απü
τον Κωνοιανιßνο, υερτλÜμθαναν υερßπου ογδüνια
αγÜλμαια. Η πλετονüτηιÜ τουò παρßσιανε ηρωεò ιου
Τρωτκου πολÝμου, τα αναγνωρτσμÝνα ηθτκÜ πρüιυ-
πα του αρχαßου κοσμου, ιιar φημτσμενουò πνευμα-
ιτκοýò Üνδρεò ιηò Αρχαßαò ΕλλÜδαò. Η ουλλογη

Ο ΜÝγοò Κωνστοντßνοò μ€τÝφ€Ρò ογüßΙμοτα,

το οποßο þτον φημισμÝνο Ýργο τÝχνηò.
γιο να στοηßσ€ι τη,νÝα του πΡωτ€ýουσο

συνÝδεε την Κωνστανιτνουυολη με ιη Ρþμη kar
την Αρχαßα ΕλλÜδα kar πρüΒαλλε τη νÝα πρωιευ-
ουσα ωò ιον κληρονüμο ιηò τταρÜδοοηò ιου ελλη-
νορωμαßκου πολτττσμοý,
Ο αυτοκρÜτοραò Ιουλτανüò σε μτα επτστολÞ του.
αναφÝρειατ σιον ΠηγÜστο, ευßσκοπο του Ιλßου, ο ο-
ποßοò εßχε δταιηρησετ ετδωλολατρτκοýò ναοýò σιην
πüλη. ΚατÝστρεψε μüνο λßγουò λß8ουò yra να μην
κτνÞσετ υποψßεò και να μπορÝσετ να περτσþσετ τα
υπüλοτπα μνημεßα (Επτστ. 1θ: «πÝφηνε γÜρ οýδÝν
οýδαμοý τþν ßερþν Þδιχηχþò πλÞν üλßγων παντÜ-
πασι λßθων Ýχ χαταλýματοò. θνα αýτφ σþξειν Ýξη τÜ
λοιπÜ»).
Σιο γυμνÜστο ιηò Σαλαμßναò οτην Κýπρο 6ρß-
σκουμε Üλλο Ýνα παρÜδετγμα επτλεκιτκßò δτατη-
ρησηò αγαλμÜτων. Το γυμνÜστο καταστρÜφηκε απü
σετσμü τον 4ο αιþνα. Αργüιερα, κατÜ ιην αναστÞ-
λωσÞ του απü ιουò χρτσιτανοýò, αρκετÜ απü ια α-
γÜλμαιÜ ιου δταιηρßθηκαν Kar ιοποθειÞθηκαν σε
νÝεò ΒÜσετò. ΜερτκÜ εßχαν ακρωτηρταστεß στα γι>
μνα μερη των σωμαιων τουò, Yra να ΠροσαρμG
στοýν στα κρττßρτα τηò χρτσιταντκηò ηθτκηò. ΚÜ-
πora Üλλα, üμωò, εßχαν καιαστραφεß kar εßχαν pr-
χτεß οε αγωγουò η εßχαν ενιοτχιστεß στο κιßριο.
ΑρτστοκρÜιεò επßσηò εκιτμοýσαν την καλλττε-
xvrkn αξßα των αρχαßων αγαλμÜιων και τα συγκÝ.
νιρωναν σε ουλλογÝò σια σπßιτα ιουò. Κατ' αυιüτ
τον ιρüπο, μÝσα σε χρτστταντκü υερτθÜλλον, ια ετ

30

δωλολατρτκÜ αγÜλμαια εκχρτοττανßΖονταγ üυωò
χαρακτηρτοττκÜ εξηγεß ο ΠαλλÜδαò σ' Ýνα επß-
γραμμÜ του («Χριστιανοß γεγαþτεò»». Ελληνπη
ΑνOολογßα ΙΧ.52Β). ΣυχνÜ, μÜλισια, ο εκχρισιτα-
ντσμüò ιων αγαλμÜτων ιοντΖüιαν με τη χÜραξη του
σιαυροý σιο μÝτωυü τουò. Το σημÜδτ αυιü, η σφρα-
γßò, δηλωνε üττ τα Ýργα τηò αρχαßαò ιÝχνηò εßχαν
πλÝον συμπερτληφδεß στο χριστιανικü πολτττσμü.
Η Ýνιαξη εκφρÜσεων ιηò αρχαßαò υαρÜδοσηò σιο
χρτσιταντσμü Þιαν αποτÝλεσμα μταò γεντκüιερηò
τÜσηò ουμφτλßωσηò ιου αρχαßου πολτττσμου με ιη
νÝα 8ρησκεßα, που ξεκßνησαν πρþιοτ xprσιravoi θε-
ολüγοι. Παραδεßγμαιοò χÜρη, ο ΕυσÝθτοò Karσa-
ρεßαò στο Ýργο ιου Ευαγγελικý Προπαρασκευý,
10, ΜεσαιωνικÞ
αφοý εκθÝσετ ιιò πλÜνεò τηò ετδωλολατρßαò, κÜνετ γκροβοýρο που
μτα λεπτομερÞ ανÜλυση ιων τδεþν των αρχαßων απεικονßζα τον
ΕλλÞνων φτλοοüφων, or οποßοτ Üνοιξαν ιο δρüμο επßσκοπο
στο χρτστταντσμü. ΜÝσα σ'αυτÞ ιη νÝα προσÝγγτση Κοισαρεßαò
τηò αρχατüτηταò Kar των μνημεßων, γßνετατ κατα- ΕυσÝβιο.
νοηιÞ η παραιηρηση του Θεοδωρßτου, επτσκüπου 1ß. Η ουτοκρÜτα-
Κýρου, üιτ ια αρχττεκτοντκÜ υλτκÜ των αρχαßων να- ρα Ευδοξßα
þν καθοστþθηκαν απü ττò χρτσιταντκÝò εκκλησßεò βοÞθησε τον
(Ελλýνων Θεραπευτικý νΙΙI.6Β: «αß δÝ τοýτων Πορφýριο να
αποαιüσει τη
ýλαι χαθωσιþθησαν τοΤò τþν μαqτýqων σηιοßò»).
διατογÞ για
καταοτροφÞ των
αρακτηρτσιτκü ιηò αρχτιεκτοντκÜò ιων
«εθνικþν» νοþν
υρωιοθυΖανιτνþν χρüνων εßνατ η Üφθονη
τηò ΓÜζοò
χρßση οτκοδομτκοý υλτκοý κατ δτακοσμη-
ττκþν αρχττεκτοντκþν μελþν (σπüλτα) αυü
παλατüιερα κιßρτα. Την πρþιη αξτοσημεß-
ωτη χρüση σπολßων Βρßσκουμε στη θρταμθευττκß
αψßδα του ΜεγÜλου Κωνοταντßνου στη Ρþμη, η ο-
ποßα σιÞθηκε ετò ανÜμνηση ιηò νßκηò ιου καιÜ ιου
Μαξεντßου στη Μßλβτα γÝφυρα κοντÜ στη Ρþμη το
312. Στην αψßδα χρηστμοποτÞθηκαν ανÜγλυφα απü
αψßδεò των Τlηßανοý, Αδρτανοý kar ΜÜρκου
ττò
Αυρηλßου. Τουτο Ýχετ ερμηνευτεß σαν μτα προ-
σπÜθετα ιου Κωνσταντßνου να οικετοποτη8εß τη νο-
μτμüτητα στην εξουσßα ιων Ýνδοξων Ρωμαßων αυιο-
κρατüρων. Ταυιüχρονα, üμωò, η χρηση σιο ßδτο
μνημεßο ποτκßλων αρχτιεκτονικþν μελþν απü δτÜ-
φορεò εηοχÝò δημτουργουσc μτα χαρòικτηρτσιτκÜ Ý-
ντονη ποτκτλßα. Η νÝα ατσδηιικÞ αρχη παρατηρεß-
ιαι και σιτò χρτσιταντκÝò εκκλησßεò τηò εποχüò.
Στην εκκλησßα του Λατερανοý σιη Ρþμη, η οποßα
χτßσιηκε απü ιον Κωνσιαντßνο, or ρυθμοß ιων ξα-
Ο στουρüò στο μÝτωπο των αγοημüτων
δÞßωνε üτι το ÝΡγο τηò οΡχοßοò τÝχνηò
eixov συμπ€Ριηηφθεß στο χΡιστιονικü ποßΙιτισμü
ναχρηστμοποτηθÝντων κτονοκρÜνων, ο κορτνθτακüò
kar ο τωντκüò, εναλλÜσοονιατ. Η Ýμφαση στην ποτ-
κτλßα χαρακιηρßΖετ ιην πρωτοθυΖανιινη ιÝχνη οε
ανιßθεση με την αυστηρß ουμμετρßα τηò κλαστκηò
τεΧνηò.
Η χρßοη σπολßων γενικευτηκε οιην υρωτοθυΖα-
νττνÞ εποχÞ Kar yra Üλλουò λüγουò. ΠολλÜ κτßρτα
τηò διοßκησηò των πüλεων εγκαιαλεßπονιαν λüγω
ιων δτοτκηιτκþν αλλαγþν kar ετδωλολατρτκοß ναοß
ερημþνονιαν η καταστρÝφονταν απü τουò xprστra-
νοýò, þοιε να προσφÝρετατ Üφθονο αρχττεκτοντκü
υλτκü yra δεýτερη χρηση σε νÝα κτßρτα. Ο ΛτβÜ-
ντοò μÜò πληροφορεß üυ πολßιεò χρηοτμοποτοýοαν
ογκüλτθουò απü ναοýò yra την ανοτκοδüμηση οι- )
 Xpoιlιko ΚΑτΑΣτΡοΦΗΣ

12. Η σýμμιξη
ορχαιοελληυκþν
κοι χριστιονικþν
ορχιτεπονικþν
σοιχεßων οτην
εκκλησßα τηò
ΕκατοιιταπυλιονÞò
τηò Πüρου.
13. Ανüγλυφη
παρÜοτοση απü
τον 0βελßσκο του
θεοδοσßου Α'.
Η ουτοκροτορικÞ
οικογÝναο οτον
Ιππüδρομο δÝχεται
την εκδÞλωση
υποτογÞò
των ηπημÝτων
(Πλοτεßα
Ατ Μεßιττüν,
Κωνστοντιυοýπολη)

κτþν. ΔτοτκηιÝò επαρχτþν επßσηò αφατροýσαν συ-

χνÜ αγÜλματα, κßονεò κατ Üλλα αρχτιεκιοντκÜ μÝ-
λη κιτρßων απü ττò μτκρüτερεò πüλετò, προκετμü-
νου να δταχοσμησουν ιτò επαρχταχÝò πρωτεýουσεò.
Το φατνüμενο εßχε λÜβετ μεγÜλεò διαστÜσετò ßδη
απü τον 4ο ατþνα. þσιε η αυιοκρατορτκß νομοθε-
σßα ιηò εποχηò προσπÜθησε να αναιρÝψετ αυτÞ ιην
τÜση με απαγορευττκÝò δταιÜξετò.
Χωρßò αμφýολßα η αναχýκλωση οτκοδομτκοý υ-
λτκου δτευκüλυνε ιην αιτοτχοδüμηση νÝων κττρßωγ
προσφÝρονταò Ýιοτμεò πÝιρεò, κßονεò kar δτακο-
σμηττκÜ ανÜγλυφα. ΠολλÜ μνημεßα προσφÝρουν
πqιαδεßγματα στακýκλωσηò σιον ελλαδτκü χþρο.
Or θαστλτκÝò ιηò Καιαπολτανηò ιηò ΠÜρου αρτθ-
μοýν δýο χτλτÜδεò ξαναχρηστμοποτημÝνα ιεμÜχτα,
τα οποßα Ýχουν αναγγωρτσιεß üττ προÝρχονταν απü
ουγκεκρτμÝνα κιßρτα, üπωò ναοýò kar το θÝαιρο.
Ενιεκα καθßσμαια απü το θÝαιρο ξανοχρηστμοποτ-
Þθηκαν γτα ιο σýνθρονο. Πορüμοτα παραδεßγματα
Βρßσκουμε σιη ΜτκρÜ Ασßα. Σιην Εφεσο, ο ναüò
τηò Αριεμηò καιαστρÜφηκε με πρωιοθουλßα του
Ιτ:ÜwηΧρυσοστüμου, üιαν επτσκÝφτηκε ιην πüλη
το 403, Σιη συνÝχετα αποψτλþθηκε απü το γλυπιü
του δτÜκοσμο. ΕπτγραφÝò ιου χρηστμοποτÞδηκαν
στα λουτρÜ του Κωνσταντßου κατ στουò xprστravr-
κουò ναουò ιηò Θεοτüκου και του Αγßου ΙωÜwη.
Αργüτερα üναò κλß6ατοò, δταμειρου πÝντε μÝτρων,
Στην ορχιτ€κτονικÞ των πΡωτοΒυζοντνþν
χΡüνων χρησιμοποιοýντον οικο6ομικü uf,ιkü
κοι διοκοσμητικü μÝßη απü ποßοιüτερο κτßριο
yra ιην παραγωγη ασβÝσιη, χτßσιηκε σια σκαλτÜ
του τεροý ιηò Αριεμηò kar Üλλοτ μτκρüιεροτ σιον
περτθÜλλοντα χþρο, Παρ' üλη, üμωò, τη συσιημα-
ττκη αποψßλωση του ναοý απü το δτÜκοσμü ιου, ορ
κειÜ αvÜγλυφα εßχαν παραμεßνετ οιην εποχÞ τοι
Ιουσττντανοý, οπüτε αγÜλματα κατ κεφαλÝò απß
γοργüνεò μεταφÝρθηκαν σιην Κωνσιανττνοýπολη.
ευτιÜ πτστεýετατ üττ η ανακýκλωση Ýιοτμοι
ορχιτεκιοντχοý υλτκοý σε νÝα κιßρτα μεßωπ
ιο κüστοò τηò αιτοικοδüμησηò ιουò kar δτευ
κüλυνε ιτò εργασßεò κατασκευηò. Ομωò προ
σπÜθετεò αταστýλωσηò πρωτοθυΖανττνþ,ι
κττρßων, üπωò τα λουτρÜ τηò Σκυθüποληò στ(
Ιοραηλ, Ýδωσαν ιην εukarpia σιουò αρχατολüγου1
να μελειηοουν ιτò συνÝπετεò τηò αιτακυκλωσηò πα
λατüιερου οτκοδομτκοý υλτκοý στην πρÜξη. ΚατÜ ττ
δτÜρκετα των εργαστþν ιßò αιταστßλωσηò Ýγτνε φα
νερü üττ nιaιr αρκειÜ δýσκολο να ουντοντστοýν ο
κßονεò δταφορεττκοý μεγÝθουò με ττò θÜσετò kar ιτ
κτονüκρστα, τα οποßα Þιωι αττüμοτα. ΜερικÝò απü ιτι
ΒÜοετò ιοποθειßθηκστ και' ευ8εßαττ πÜνω στο στυ
λοθÜτη, ενþ Üλλεò χρετÜστηκε να τοποθετηθοý
μÝσα σε κοτλþμαια, þστε να εναρμοντστεß ιο ýψσ
τουò. Το ταßριαομα τüσο αττüμοτων μελþν αποτελε
σßμερα, üπωò BÝBara και σιο παρελθüγ μτα δýσκο
λη δταδκασßα kar οπαττεß λετποýò υπολογτσμοýò.
Παρατηρßσετò σε πρωιοΒυΖανττνÜ μνημεßα, στι

32

\ 'ι ,'ι
,\\, \ \
'.3
οποßα Ýχετ γßνετ χρηση συολßων, οδηγηοαν στο συ-
μπÝρασμα üιτ πολλÝò φορÝò εßχαν υυοστεß νÝα ε-
πεξεργαοßα kar εßχαν τοποθετηθεß εμφανþò σε πε-
ρßοπτεò θÝσετò σια νÝα κιßρια. Ο ρüλοò τουò ßταν
εßτε ουμΒολικüò εßιε δτακοομηττκüò. Ενα λαμπρü
παρÜδετγμα μαò προσφÝρει η βαστλτκÞ Ε1 στην
υüλη Σαγαλαοοο οτη ΜτκρÜ Αοßα. Η βαοτλτκη χτß-
στηκε κατÜ τον 5ο Þ τον 6ο ατþνα στη θÝση ενüò εr-
δωλολαιρτκου ναου, αφτερωμÝνου σιο θεü Δτüνυσο.
ΜÝσα στουò ιοßχουò τηò εßχαν ενσωματωθεß ανÜ-
γλυφα απü ιÝσσερα αρχαßα κιßρτα. ΧÜρη οιο μεγÜ-
λο υψοò οιο οποßο Ýχουν οωθεß τμηματα ορτσμÝνων
ιοßχωγ οιην εξωιερτκη πλευρÜ τηò αψßδαò του τε-
ροý φαßνετατ ενσωμαιωμÝνη μτα Ζωφüροò με ετδω-
λολατρτκÜ προσωπεßα. Σιο εσωιερτκü τηò αψßδαò, η
Ζωφüροò περιλαμθÜνει μορφÝò σαιýρων σε στÜσετò
χορου. Η χρßση ανÜγλυφου υλικου με τüσο Ýντονη
ετδωλολαιρτκη δεμαιολογßα σιον τοßχο του ιεροý
ιηò θαστλτκηò εκπλßττετ. Φαßνειαι üιτ τα ανÜγλυ-
φα χρηστμοποτÞ8ηκαν σαν δτακοσμηιτκÜ στοτχεßα.
ΑναρωττÝιατ üμωò κανεßò αν υπηρχε κÜποτοò ουμ-
Βολτομüò σιη συνθεση των πρωιοΒυΖανιτνþν αρχι-
τεκιüνων. Πτθανüν οτ υπεýθυνοτ yra ιην ανοτκοδü-
μηση ιηò θαοιλικßò, ο επßσκοποò η κÜποτα εξÝχο-
νια μÝλη τηò τοπτκηò κοτνωνßαò, εκπατδευμÝνοτ με
ιην κλαστκÞ πατδεßα, να Ýντωθαν νοσιαλγßα yra
ιον αρχαßο κüσμο που Ýσβηνε. Η ιουοθÝτηση ιων
αναγλυφων στην αψßδα ιηò θαστλτκηò θα rkavo-
5
?
14. Σπüλια
ποτοýσε ιουò εκλεκττκοýò χρτσιτανουò τηò πüληò κιOνüκρανων που
ιüσο με το ουμΒολτομü ιηò αρχαßαò παρÜδοοηò ο- χρησιμοποιÞθηκον
σο και με την ατοθηττκη ιηò αξßα. Παρüμοτα χρη- στ0 ναü
ση των οπολßων Ýχετ αναγνωρτοτεß στο νüιτο τμημα τηò Αγßαò
του υρωτοΒυΖανιτνοý ιεßχουò ιηò αρχαßαò ΣπÜρτηò, Κωνοταντßαò
üπου πλÜκεò κατ οπüνδυλοτ κιüνων εßχαν τοποθε- οτη Ρþμη
τηθεß καιÜ ιÝτοιον ιρüπο þσιε να μτμουνιατ τρß-
γλυφα kar μειüπεò.
ΒΙΒΔΙΟΓΡΑΦΙΑ
Β. Brenk, Spolia from Constantine to Oharlemagne:
Aesthetics versis ldeology, Dumbarton oaks Papers 41
(1987),103-109.
Α. ΔοληΒορρταò, Interpretatio Ohristiana: Γýρω απü ια
üρια ιου παγανιστικου και ιου χρισιτανικου κüσμου. οτο
Ευφρüσυνον, Αφ]Ýρωμα στον ]\Ιανþλη ΧατΖηδÜκη, ΑΘΛνα
1991,107-τ23
F.W. Deichmann, Die Spolien ßη der sptitantiken
Architecktur, MUnchen 1θ75.
ν. Karageorghis, Sculptures from Sa]amis, Nicosia 1θ64.
Η. SaradιMendelovici, Christian Attitudes toιιard
Pagan Monuments ßη Late Antiquity and Their Legacy
ßη Later Byzantine oenturies, Dumbarton oaks Papers
44 (1990), 47_61.
The Use of Ancient Spolia ßη Byzantine Monuments:
The Archaeological and Literary Evidence,
Internationa] Journa] of the C]assicaL Tradition, 3
(1997), 395-423.
R. ναη Dam, From Paganism to Christianity at Late
Antique Gaza, Viator 16 (1θs5), 1-20. I
Η ανοκýκf,ωση Ýτοιμου αρχιτ€κτονικοý
υf,ικοý σ€ νÝε κτßριq μòßων€
το κüστοò ι(Oι διευκüfrυν€ τιò ΕργQσ߀ò
ea
Σe::RιττιΔΕΣ

5. Χρυσü νüμισμο
με τη μορφÞ του μÜΖειατ Εφθαλßιεò.
Βυζοπινοý Or Εφθαλßτεò η «Χτονßιεò»» (γνωσιοß στουò μου-
ουτοκρÜτορο σουλμÜνουò ωò «αλ-Χαγτατßλα») Üρχτσαν να παß-
ΛÝογτα Α' Ζουν σημανττκü ρüλο σιτò υποθÝσετò ιων
του 0ρÜκα Σασσαντδþν απü τα ιÝλη ιου 4ου
(Νομισμοπκü ατþνα. Ηιαν Ýναò απü τουò
Μουσεßο, ΑθÞνο). υρþτμουò τουραντκοýò λα-
6. Αργυρüχρυση ουò των κεντροασΙαιlκων
κεφαλÞ στεΠων με εμφανη τα
Σοσσανßδη
τνδοευρωπαßκÜ χαρα-
μονýρχη κτηρισιτκÜ, γεγονüò
που εξηγεß το γνω-
στο τουò ΧαραΚιηρτ-
σμο στην rσιopro-
γραφßα ωò «Λευκþν
Οýwων».' Ο κορυ-
φòτßοò ΒυΖανττνüò τ-
σιορτογρÜφοò ιου 6ου
αιþνα Προκüπτοò ο
Κοτοαρειτò (Υπερ πολε-
μων, Ν, ΠΙ,2-8) ιουò περτ-
γρÜφετ ωò ατοτχτüδερμουò Kar
περτσσüτερο πολτττσμÝνουò («,λευ-
κοß ιε τα σþματα και ουκ Üμορφοι ταò
üψειò... και πολιτεßαν Ýννομον Ýχοwεò»Þ απü ιτò
Üλλεò κενιροασταττκÝò φυλÝò -δηλαδß ιουò Ογοý-
Ζουò Τοýρκουò των Αλιατων ΟρÝων. τελτκÜ ντκÞθη-
κε δυο φορÝò
κραιτκüò σχημαιτσμüò των Εφ8αλττþν kar σκοιþθηκε
κρÜτησε αυü ια τÝλη ιου 4ου αιþνα, üιαν (465, 484). Εναò
κατÝλαβαν ιη
Βορετοαναιολτκη Περσßα, απü ιουò δταδü-
þò ιο δεýτερο μÝροò του 6ου, üιαν ιελτκÜ χουò του ΠερüΖη, ο
ντκÞδηκαν απü ιη σασσαντδτκÞ-ογουΖτ- ΚαβÜδηò .{, επßσηò
κß συμμαχßα του 567,/Β kar ια υπολεßμματÜ τουò Ý- σιαθεροποτηθηκε
μελλε να απορροφηθουν αιü ιο περσικü και το ο- στην εξουσßα πÜλτ με ε-
γουΖτκü στοτχεßο ιηò περτοχßò. Απü δτÜφορεò πη- φθαλπτκη βοÞθετα,
γÝò πληροφορουμασιε üιτ υτοθÝτησαν τη θακιρια- Οπωò υροετπþθηκε, ο
νÞ δτÜλεκτο (δηλαδÞ ια αναιολτκÜ περστκÜ σε Σασσανßδηò ηγεμüναò. που Ý-
δτασκευασμÝνη ελληντκÞ γραφη) [Βλ. R. Frye, μελλε να υποστεß τον kupro ü-
ºhe GoIden Age of Persia. The Arabs ßη the γκο των εφθαλτιτκþν ετσΒολþγ
East, Λονδßνο 1977, 38] καθþò kar üττ, σε αντßθεση υπßρξε ο ΠερüΖ(ηò) ß ΦιρουΖ (45θ-
με τουò Οýwουò που ετσÝβαλαιτ στην Ευρþπη kar Β4),η γνωστüò ωò «ΦαßροýΖ»» στο μεγÜλο
που Ýκατγαν ιουò νεκροýò ιουò, αυτοß τουò Ýθαθαν. μεταγενÝστερο Αραθα χροντκογρÜφο αλ-
Το κÝντρο ιηò επτκρÜτετÜò ιουò üταν mθανþò η πü- ΤαμπÜρτ (Β39-923), που αποιελεß μτα απü ιτò ση-
λη Μπαλκ kar, απü ια μÝσα ιου 5ου ατþνα, συ- μανιτκüτερεò πηγÝò για ιη σασσαντδτκÞ
γχροýστηκαν επανετλημμÝνα με ιουò Σασσανßδεò, Τον αγþνα καιÜ ιων Εφ8αλιτþν ο ΠερüΖηò κληρσ
τδταßτερα με ΒαστλτÜ ιουò τον ΠερüΖτ, που αν και νüμησε απü τον αδελφü του Ορμßσδα./ΧορμοýΖ
αρχτκÜ κÝρδτσε το θρüνο του με την ενßσχυση ιουò, (457-θ1), αν kar καιÜ ετρωνεßα τηò ιýχηò ιον εßχε
νατρÝψετ ο ßδτοò με εφθαλτττκη θοηθετα, üπωò
Ο δüνοτοò του Μεγüflου Κωνσταντßνου ρτγρÜφετ τα ουμθÜνια ο αλ-ΤαμπÜρτ (απü ιη
λτασμÝνη αγγλτκß μετÜφρ. ιου C.Ε.
δεν επÝτρòψG νο πΡοχωΡÞσ€ι μιο The History of al-ºabari, Υ: ºhe Sasanids,
οποφοσιστικÞ €κστΡοτòßο κοτü των Περσþν Byzantines, the Lakhmids and Yemen, Alban
New York State υ.Ρ. 1θ9θ, 107-8).
Αν kar σýνιομα οτ Εφ8αλßιεò αυοδεßχιηκαν

36

ΠραΥματτΚοò
κßνδυνοò yra ιο
νεοπερστΚο
κρÜιοò, εν τοý-
τοτò ιον ΠερüΖη,
που σια σωΖομενα
νομτσμαια ιου εμφα-
νßΖειατ ο παλατüò η-
ΥεμοντΚοò τßτλοò
«Κανß» σιη μεσαιωντκη
περστκü φüρμα «Καγ» (R.
Erye, The heritage of
Persia, Mentor Books 1θ55,
25θ σημ.45), αρχτκÜ απασχüλη-
οαν ια Üλλα του μÝιωπα. Και πρþιτ-
σια εκεßνο τηò Περσαρμενßαò, που στο
μεγαλυιερο μÝροò ιηò θαοτλεßαò του προσπα-
'Ξß θοýσε να ανεξαριηιοποτηθεß υυü τον κυθερνßιη
(«μαρΖπÜν») ΒωιÜν ΙνΙαμικονεÜν, μÝλοò ιου αρμε-
ντκοý σιραιτωττκοý οßκου υου εßχε επαναστατÞσετ
ιο 451 καιÜ ιων Σασσαντδþν.'Με ιουò ΒυΖανττνοýò
αυτοκρÜιορεò ΛÝοντα Α ιον ΘρÜκα (457-74) και
ΖÞντονα (4º4-5,476-9Ι) ο ΠερüΖηò επτδßωξε καλÝò
οχÝσετò Kar προò ιο τÝλοò τηò Βαστλεßαò του (4Β4)
δÝχιηκε οιην Κιηστφþνια το ΒυΖανττνü απεσιαλ-
μÝνο Ει:σÝθτο με προιÜσετò ετρßνηò Kar ουμμα-
χßαò, τüτε üμωò οι αλüγτστεò ενÝργειÝò ιου üχτ μü-
νο να απατιÞσετ επανÜληψη πληρωμηò ιων φüρων
εκ μÝρουò ιου ΒυΖαντßου, που ßσχυαν απü το 442,
7. Αργυρüò
αλλÜ επτπλÝον η υπüσχεοÞ του να υποστηρßξει δßσκοò με
ιην ανταρσßα ιου Ισαυρου Ιλλοý, δτÝλυσαν ιο καλü απακüνιση του
κλßμα υου εßχε δημτουργηθεß σττò ΒυΖανττνοπερστ- Σασσανßδη
κÝò σχÝοετò.υ ΠÜντωò τα σχÝδια ανÜμτξηò βοσιλιü Περüζη,
του ΠερüΖη σιτò ΒυΖανιτνÝò υποθÝ- που ηπÞθηκε και
σετò δεν Ýμελλε να πραγματοποτ- σκοτþθηκε απü
η8οýν, αφοý ιüτε ξÝσπασε με- τουò Εφθαλßτεò
0ýwουò
γÜλη εφθαλτιτκÞ ετσβολÞ
στα ανατολτκÜ του σýνορα,
üπου ο ßδτοò χÜθηκε
προοπαθþνιαò να απο-
κροýσετ τουò ετσΒολεßò.
Ο χÜν(οò) των Εφθαλτ-
ιþν εßχε επτνοÞσετ α-
υοιελεσμαιτκü οχÝδτο
κÜλυψηò ιÜφρων στο
πεδßο τηò μÜχηò, που α-
υοδεßχιηκε μοτραßο yra
το σασσαντδτκü τππτκü, ε-
νþ η οτκογüνετα kar or θη-
σαυροß ιου «βαστλÝα ιων Baσr-
λÝων» Ýπεσαν σια χÝρια ιων ει-
σΒολÝων. που λεηλÜιησαν Üγρτα την
αναιολτκη Περσßα.'
ΜειÜ το Biaro θÜνατο ιου ΠερüΖη τον δταδÝχθη-
κε στο θρüνο ο αδελφüò ιου, ΒÜλαò-ΒαλÜòιτιò (4Β4-
8),υπου σýμφωνα με ιο ανþνυμο Συρτακü Χροντκü
γραμμÝνο περß ιο 507, γνωσιü ωò Ψευδο-Ιηοοýò
Στυλßτηò, υπηρξε «φτλετρηντκüò Üνθρωποò υου
Βρηκε το περστκü θηοαυροφυλÜκτο Üδετο και ιη
χþρα του λεηλατουμενη απü ιουò Ουννουò (=Εφθα-
λßτεò)». Παρ' üλ' αυιÜ, αναγκÜσιηκε να υπογρÜψετ
συνθÞκη με τουò Εφθαλßιεò καταΒÜλλοντÜò ιουò
Βαρυ φüρο yra δýο χρüνια. Στα εξωτερτκÜ προΒλη-
ματα που εßχε να ανττμειωπßσετ προσιÝθηκε kar η
Üρνηση του ΒυΖωιττνου ηγεμüνα Ζηνωνα αφ' ενüò
να συνεχßσετ την κατα3ολß ιου φüρου υου εßχε
ουμφωνη8εß απü ιο 442και αφ' ετÝρου να επτσιρα-
φεß σιο ΒυΖÜνττο η σημανττκß με8ορτακß πüλη ιηò
Νßσýηò, που απü ιο 363, μετÜ την αναποτελεσμαιτ-
κß εκστρατεßα kar ιο θÜνατο ιου Ιουλιανοý, εßχε
περτÝλθετ στη σασσαντδτκη σφαßρα ευιρροηò. ΑλλÜ
και σιο εοωιερτκü μÝτωπο ο ΒολÜσηò δεν εßχε κα-
λýιερη ιýχη, αφοý η ευνοßκÞ σιÜση ιου απÝνανιτ
στουò ΑρμÝντουò, σιουò οποßουò Ýδωσε μεγÜλεò ε-
ξουσßεò σιη δταχεßρτση τηò δτοßκησηò τηò Περσαρ-
μενßαò, εßχε αποιÝλεσμα ιην εξÝγερση των πυρολα-
ιρþν «μÜγων») ιου Ζωροαστρτκοý τεραιεßου του κρα- )
Θ κρατικüò σχπμοτισμüò των Cφδοßιτþν
κΡüτησò απü τα τÝßΙπ του 4ου αιþνο þò
το δΕýτ€Ρο μÝΡοò του 6ου, üτον νικÞδπκον
Σe:τRκιΔΕΣ

8. 0 ΠÝρσηò
βοσλιÜò Χοσρüηò ιουò του -üιαιß μÜλτστα ανιτδρþνταò σιο κßνημÜ
Α'που δτξÞγογε τουò πηρε σκληρÜ μÝιρα εναιιτßον ιουò, or μÜγοτ
ολλεπÜλληλουò προοετατρßστηκαν ιο σασοαιττδτκü στρατü, που τελτ-
πολÝμουò κοτü κÜ ανÝτρεψε kar ιýφλωσε ιον «τερüσυλο».
των Βυζαιτπνþν. Τον αναιραπÝντα ΒαλÜοη δταδüχθηκε στο θρüνο
Παρýστοση οπü ιηò Κτηστφþνταò ο αιττψτüò ιου (γτοò ιου ΠερüΖη),
χρυσü και γυüλινο ΚαβÜδηò Α (48Β-4θ6, 4θ8/θ-531), που Ýμελλε να α-
κýπελλο (ΕθνικÞ ναδειχθεß σε Ýναν απü ιουò σημανττκüιερουò Σασ-
ΒιβλωθÞκη τηò
σανßδεò ηγεμüνεò, αν κρßνουμε απü την Ýκφραση
Γολλßοò, Πορßσι)
ιου Προκουßου (ΥπÝρ πολÝμων Α', νΙ, 1θ) üιι
«...τnv rc Βασιλεßαν... εκρατýνατο και ξυν τω α-
σφαλεß διεφýλαξεν-ην γαρ αγχßνοιη τε και δρα-
στýριοò ουδενüò ßσσον». ΜÝροò ιων νεαντκþν ιου
χρüνων ο Κα6Üδηò εßχε περÜσετ ωò üμηροò στην
αυλη ιων Εφθαλττþγ με τουò οποßουò δημτουργησε
σιενοýò δεσμοýò, αποκτþνταò σημανττχÝò γνþσετò
γυρω ο.πü ποτκßλα στραττωιτκÜ Ζητηματα. Με ιην
ενθρüντσß του αρχτκÜ βασßστηκε σιην υποστηρτξη
ιου τσχυροý Üρχοντα Ζαρμßρ Þ ΣοχρÜ,η ιον οποßο ü-
μωò ιελτκÜ υποχρεþθηκε να εξοντþσετ, με αποτÝ-
λεσμα να δημιουρlmθεß εναντßον ιου αντßδραση. Η
περστκß αρτστοκρατßα ξεσηκþθηκε kar ξÝσπασαν

Ονομοστüò Ýμc!νò ο ΚοΒüδπò τüσο γιο την ΤελτκÜ βÝ-

οtΚονομιΚÞ του μòταΡΡýδμιση üσο Κοι
γιο τπν οιΚοδüμηση ποηΑþν νÝων πüßeων
επανασιαιτκÜ κτνßματα στην Αρμεýα τòατ τη δυττ-
κη Περοßα, με αποιÝλεομα να ωταφαπεß ο ΚαΒÜ-
δηò το 4θ6 κατ να φυλαχτστεß σιην Αρμενßα, σιο πε-
ρýüητο «ΙζÜσιρο ιηò Δηθηò», υου Βρισκüταν στη
ΣουστατÞ τηò νοττοδυττκηò Περοßαò kar ονομαΖü-
ταν Ýτστ γτατß επß υοτνÞ θανÜιου απαγορευüιαν üχτ
μüνο να μτλησετ κανεßò στουò Ýγκλετστουò, αλλÜ
και να αναφÝρει αυλÜ το üνομÜ τουò (θλ. Γ. Αρβα-
νιιÜκηò, Αρσακßδαι και Σασσανßδατ, Εγκυκλο-
παßδετα των Ε8νþν/ Ισιορßα των Ανατολτκþν Λαþν,
ΑθÞνα 1θ33, 42), Ετστ στο θρüνο του «σÜχη ιων σÜ-
χεων» ανÝΒηκε προσωρτνÜ ο αδελφüò ιου ο ΠαμÜ-
σπ(ηφ Þ Ζ,αμÜσφηò, ενþ ο ΚαΒÜδηò κατüρθωσε να
δταφýγετ σιουò Εφθαλßτεò, των οποßων ο ηγεμüναò
τοý προμηθευσε τσχυρü στρατü με ιον οποßο κα-
τüρθωσε να επανακιÞσετ το θρüνο ιου χωρßò να συ-
ναντÞοετ τδταßιερη ανιßσταση.
Ιδταßτερα στη δευτερη μεγÜλη περßοδο τηò θaσr-
λεßαò ιου ο ΚαθÜδηò Ýδετξε να επηρεÜΖειατ φανε-
ρÜ απü ιουò Μαντχαßουò kar ιδταßτερα ιουò ΜαΖ-
δακßτεò, ιων οποßων επτχεßρησε να εφαρμüσετ opr-
σμÝνα πολυ ρτΖοσπασττκÜ yra την εποχη του μÝτρα,
ερχüμενοò με τον ιρüπο αυτü σε μεγÜλη ανιßθεση
με ιην πλετονüιητα των υπηκüων ιου, οπαδþν του
παραδοστοκοý στον περστκü κüσμο Ζωροαστρτσμου.
Bara αναγττÜσιη-
κε το 528-52θ να
προΒεß σε μεγÜλεò σφα-
γÝò των οπαδþν τηò μοΖδα-
ΚτιτΚηò ατρεσηò, Yra να αποφυ-
γετ δτχαομü ιου Ýθνουò ιου. Ονομαστüò
επßσηò Ýμετνε ο ΚαΒÜδηò Kar για ιην οτκονομτκÞ
του μειαρρυθμιση, yra την οικοδüμηση πολλþν
νÝων πüλεων, yra ιην καιασκευÞ Ýργων ýδρευσηò
kar γεφυρþν σιην απÝρανιη επτκρÜτετÜ του, στον
ιομÝα αυιü üμωò το Ýργο ιου συμπλßρωοε ο επιφα-
νηò δτÜδοχüò ιου Χοσ(ýηò Α (531-57θ).
r σχÝσετò του ΚαβÜδη Α με ιο ΒυΖÜνττο'0
αναφÝροντατ εκτενþò σε σημανττκÝò θυ_
ΖανττνÝò πηγÝò. Σιτò αρχÝò του 6ου ατþνα
ο σÜχηò προειδοποßησε ιο ΒυΖανττνü αι>
τοκρÜιορα ΑναστÜστο Α (4θ1-518) να α-
νανεþσετ το συμφωνημÝνο απü τη συνθÞκη ιοý 4Φ
ετηστο χρημαιτκü ποσüν γτα την απü κοτνοý αμοτ-
Βαßα φυλαξη ιων Καυκασιανþν Πυλþν ενÜνττα σε
ετσθολÝò ποτκßλων νομÜδων που λυμαßνονταν την
περτοχη. Η Üρνηση του Ανασιασßου, üμωò, εßχε α-
υοιÝλεσμα ιην Ýκρηξη του βυΖαιιτινοπεροτκοý πο-
λÝμου (502-5) με ιην εισβολÞ το 502 στη ΜτκρÜ
Ασßα ιου ΚαβÜδη, ο οποßοò παρασπüνδησε («εξ αι-
τßαò ουδεμιÜò», üπωò γρÜφει ο Προκümοò) και κα-
ιÝλα3ε με προδοσßα ττò Θεοδοστοýπολη, Μαριυρü-
πολη kar Αμτδα. Η ιελευταßα αυιÞ πüλη Ýπεσε σττò
αρχÝò του 503 üπεττα αυü τρßμηνη πολτορκßα, στα-
δτακÜ üμωò ο πüλεμοò Üρχτσε να παßρνετ δυσμενß

3Β

φοΙm Υ¼
τουò ΠÝροεò,
που υποχρε«ßýη-
πτ ητατο.2\εßψοιιν
τ«αν
τττν Αμτδα χαι να υποχω-
pt'uouv προò ανατολτχý τιατεý
θιπση. Το ΝοÝlýρτο του 506, με εýτ-
κÞ ετπαεý συνθηκη ο ΙζοβÜδηò σιητφþνησε να
πληρþσοιιιι οι ΒυΖανττνοß (υrιν οποßòrπ κýρτοò δτα,
πραγιιαια:ýò πταν ο μÜγισφοò ΙßÝλερ)" 550 λßφεò
χlτυοοý yra Ýrιa δυσmμα ετπÜ ετþν rιar να καια{>
γηθεß Ýτστ ο εýστοò φüροò που ßσχυε οπü το Μ2.
Τüτε ο ΒιΖαιιαιýò αι-ιτοιφÜτqιαò προσπÜθηοε να ο,
χυμßτετ τωiýτειια τα στατολττ<Ü του σýιορα, rδrai,
ιεμτ αν πüλη mò ΔÜραò, την οποßα σýμφωνα με
τον αòτòληστασττκü τστορτq6ýφο ΕυÜγρτο (ατδ.
Bidez-Pamentier, 136), «... καρτεlχßι τειχßσαò πε-
ρýüλω οιι<οδομßαò τε διαφüροη εκπρεπεßò πε,
ριθεßò...», μειονüμασε σε «Ανασταοηýπολη», αιι
rιar, üπωò γýφτηκε πlýσιρατα, το νÝο üνομα τηò
πüληò δειι φαßτετοτ rn ετυχlýτττσε.Ο
ΣΗΜΕΙαΣΕΙΣ
1. Α. Olmstead, Ιστορßα mò Πφσιτσßò Αυτοκlηωρßαò,
Αθßπυ, Οδυοοþò,2J02.
2. Τσιι τßτλο αιπüν χρτισητοποßτταιι επßσηò οι ΙΙÜlýοτ τιατ or
ΠÝρσεò Αροαχßδεò. Βλ. J, Russel, «Shalralr-sha}»», D.iVtA,
1Ο (ΙθSS), 6υ-12 Iκαr F.C. de Blois, «Shah,/Shalιan}ιah»,
ΕΖ, D( (1Φ7), 19G91.
3. G. lVloravscik, Β5ιΖαηtßηοhιιτßòα, Α, 2η Ý]ιδ., Βερο]ιfuη
1θ58, 6θ-?Ο, J. Russel, «Hephtlalites», DJΙÞΑ 6 (1θ85), 16θ
?0, Μ. Hisayuki-A. Kollautz, «Die Hephthaliten, ihr
Volkstum υηd Geschichte nach den chinesischen,
9. Χρυσü νüμισμο
orientalischen und byzantinischen Berichten»», του ουτοκρüτορα
ΒιυαwισκÜ9 (1θΦ), 891Β tlar Sp. Vryonis,
«Ephthalites», ΟDΒ,ºΦ, Επßσηò βλ. Α. Bivar,
Αγοστοσßου Α'.
«Haytatila», ΕΡΙΠ (αιιατýπ. 1986), αβ310.
Η üρνησÞ του
ν0 ονονεþßΗ τη
4. J. Martindale, Prosolngraphy of the Lateτ Roman
βυζοπιγοπερσικÞ
Εmρτßιe (=PLRE), Β, πΝεποτÞμτο ΚÝμηρττΖ 19Φ, 860. συνOÞκη οδÞγησε
Γτα αò σχÝσετò του ιΕ το ΒυΖÜντω βλ. ΣυνÝλλη, 58-5θ, 7G
σε πüλεμ0
72.
(Ιßομισμαπκü
δ. Βλ. ν. Stepanenko, «Bqpδtv ΓΙαφßχ ΙνΙαμ:κονιþη» xar
Κ.-Ρ. Toilt, «Βαρααι/ ΙΜαμυωττýν Ν», ΕWιιιòλοπαιδικü Μουσεßο, ΑOÞγο)
πΙιωι,ΙπογραφιΧü λÞιΧü ΒυΖαντινýò ισtορßαò καΙ
πολιτισlιοý (=ΕΙΙΛΒΙD α (20Φ), Βe8.
6. Βλ. Τ. Δουγγηò σττν 1στορßα Ε,Ι,Ιινιχοý Εfuοι4,Ζ
(φ78),1Φ.
7. Βλ. σrΦτττý Christensen, §assanjdeÞ 2θ2 επ., J.B,
Bury, ItjsÝory of the Later Roman Empire, A-D. Ν+565,
Β, ΝÝη Υüρ<η rθ58,
7.
S. PIREΒ, 1136 xar F. ºtombley, «Βüλαò-ΒαJιüσηò»,
ΕΙΙΛΒΙΠ 4 (,rlf/η, L¿-4, ΓΙρΒλ. ΣυνÝλλη, 72-3.
9.Βλ. FYye, σαπι CΗΙταιι ΙΠ. r, 149ω, FY. Altheim-Ruth
Sθebl, Ejn asiatischer StaaÝ: Feudalisπus unÝer den
§asanjden ιιηd ßΙιιτη Nachbarn, Βισμτπντεν 19δ4 rmr G.
Widengren, Den Peudalismus ßm a]ten Iran, ΟυψÜλα
1969,
1ο. Βλ. μεταΕý Üλλον Bury, ü.π.,8-15,79 εξ., Δ.
ΖοχυΟιιýò, ΒιιΖαντινý ιστορßα 3:2+ 1σ71, Αθτινα-Ιι,ιþτνπα,
Δro&ilvn, 19Φ, 62-3, I. Iζοραιaπτνüπουλοò, ΙστορΙα
ΒνΖαwlνοý Α': ¿4-565, Θεοσο:\σνßχη, 19θ1, 3ßΙ+
'ffÞτοιξ
Φ, 387-θ, αΠ, 40G1, 4046, Λοqτγηò, ΙΕΕ Τ, L4%4, ΙΦ62,
ΣυνιΙ\λη, 7&8ßl. Επßσηò θλ. Christensen, §a§sanjdes, 32Ý
ΡΙ,RΕΒ,2ºò4.
62,
υ. Βλ. γτ'αιπüν PIREΒ,275-7 Þ ω 5α/. Βλ. Κ. Αμαιιτο,
Ιστορßα ΒιιΖσντινοý ηητοι>ò Α': Νýffiz,3η Ýιòδ,, Αθßνα,
196ßΙ, 141 τιατΑυmτερßνη )ζριοτοφτλοποýου, ΒιιΖσwινÞ
ιστορßα, Α': 324-610, Θεσοα.lισνßχη Lwλ3%\
12. W. ºYeadgolÜ, History of ýe Byzantine state and
society, ΙΙαιιεmοýμω Σþμφορντ 1θgr, 170. l
αο
ο ΜοΝeχιΣΜοΣ

του ΤΗΛΕΜΑχογΛογττυ Εκκληοßαò ακολου8εß ιη δτοτκηιτκÞ δταßρεοη ιηò

διευθυιτÞ Ερευνþν στο Εθτηκü Ιδρυμα Ερευνþν Ρωμαßκηò Αυιοκρατορßαò: or επßσκοποτ εγκα8ßσια-
ντα1 σιτò επαρχτcικÝò πüλετò, ενþ παρÜλληλα με-
γαλοò εßνατ ο ρüλοò ιηò και στην ýπατθρο. Or ανÜ-
γκεò.ιηò Εκκλησßαò μεγαλþνουν kar ü,ττ δßνειατ
σιην Εκκλησßα εßνατ σαν να δßνειαι στον Θεü. Or
δωρεÝò των πτστþν üλο kar πληθαßνουν κατ η συ-
νÞθετα αυιÞ θα γßνει το και' εξοχττν μεσατωντκü
χριστταντσμüò κßρυσσε Ýνα ενιελþò νÝο σýσιημα α- χαρακιηρτσιτκü που ουμθÜλλει στην αýξηση τηò
ξτþν που τηροýσε σε πολý μεγÜλο θαθμü, üσον εκκλησταοιτκηò υερτουσßαò, Kupra στη γη, δτÜ μÝ-
κατρü Βρτσκüιαν στην παρανομßα: μοχÜρτοτ or φτω- σου των μονασιηρτþν που αρχτκÜ τδρýονται στην ý
χοß, αφου θα κερδßσουν τη Βασι,λεßα των ουρωτþν πω,θρο, μακρτÜ απü ιτò
(Λουκ. 6,20 kar 24). Ποýλησε τα υπÜρχοντÜ σου και πüλετò. ΜÝσα σε
δþσ' ια σιουò φιωχοýò (Ματθ. 1θ,21). Να μην α- λτγüιε-
σχολοýντατ or Üνθρωποτ με ττò υλτκÝò φροντßδεò
ιου αυρΙο, κατÜ το υπüδετγμα των «πετεινþν ιου ου-
ρανου» (Ματδ, 6,2Β). Οιαν üμωò ενσωματþθηκε στη
ρωμαßκß κοτνωνßα ιου 4ου ατþνα απü τον
Κωνσταντßνο Α (Βλ. «Ε»-ΙστορικÜ, τ,
135), ο χρτστταντσμüò υποχρεþθηκε να
αρΧισετ να προσαρμοΖεταΙ στην οΙκονο-
μτκß πραγμαιτκüιηια που επτκραιουσε.
Or iδror or xpτσιravoi αρχßΖουν να μετα-
θÝιουν χροντκÜ τη βαστλεßα των ουρα-
νþν που επÝσεταν þò τüτε σαν απετλÞ
yra ιουò ετδωλολÜτρεò, kar, απü τον 4ο
αιþνα kar εξßò, κανεßò δεν πτσιεýετ πτα
üττ η θασýεßα των ουρανþν εßνατ κονιÜ.
Τον 5ο ατþνα, ο τερüò Αιτοιπτßνοò
(Gub. Dei 1,10) θα καιαδτκÜοετ Üλ-
λη μια φορÜ ιον πετρασμü ιου
πλοýιου, αλλÜ θα εßνατ Ýναò απü
ιουò τελευταßουò. ΥπÜρχουν βÝβατα
σαφεßò χρτσιταιττκÝò ειτολÝò που α-
παγορεýουν π.χ. ιην τοκογλυφßα
(Λουκ. 6,35), αλλÜ καθþò εκεßνοτ
που δανεßΖοντατ εßνατ συνßθωò
φιωχοß, πþò να τουò απαγορευσετ η
Εκκλησßα την ßδτα ιουò ιην επτθßω-
οη; ΑρχßΖουν or πqιαχωρßσετò στη
χρτσττωττκη η8τκÞ που ερχüιαν κÜ-
ποτε με ιην απαßτηση να αλλÜξετ
ιον κüσμο, Αφου επτδτþκετα1 να α-
πολαýσετ üλοò ο κüσμοò ιηò θαστ-
λεßα των ουρανþν, τßποτα δεν απα-
γορεýετ στην ανθρþπτνη δραστη-
ρτüιηια να πολλαπλαστÜΖετ τα
πλουιη, αρκεß να υπÜρχετ μÝριμνα
Yra ιοΙξ φτωΧουò,
Η νüμτμη τþρα rεpapxia τηò

40
 1. 0 εκπρüσωποò
του πρþιμOυ
ασκητικοý
μονοχισμοý του
5ου οιþνο,
Αγιοò Συμεþν
ο Στυλßτηò.
Αργυρüχρυση
εικüνο.
2. Ανüγλυφο απü
την Αßγυπτο με
πορÜοτOση
χαν ελπßοετ μια αλλαγη σιον κοομο με
μονοχοý,
3. ΑνδριÜντOò τOυ
Ιουλιανοý τOυ
Ποροβüτη με
ιμýτιο Ελληνα
135). φιλοσüφOυ
Απü ιον 4ο ατþνα, σιτò ακρατεò α- (Μουσεßο
ναιολτκÝò επαρχßεò ιηò αυιοκραιο- Λοýβρου, Πορßσι)
ρßαò εßχε αρχßσετ να δταδßδειατ ο
-μοrοrrομüò,
που πηρε μεγÜλεò
δτασιÜσετò σιην Αßγυυτο και τη
Συρßα, εκεß που urιnpxav και or
μεγαλυιερεò τδτοκιηοßεò
ιηò γηò,
To μηνυμα ηιαν καOαρü: αφου η

,_ επτκρÜιηοη
¶ ροrrrr, κο,
'ξ ηιαν δυνατ

Or απαρχÝò ιου μοναχlσμου

οιην Ανατολη ουνδÝονιατ με
ιτò προσωπτκüιητεò ιου
Αντωνßου, τδρυιη ιου αγα-
| χωρητισμοý, kar του Πα,
χωμßου, τδρυιη ιων μονα-
στικþν κοποΒßων, Qò

' κßνημα δταμαριυρταò

kar καταφýγτα φιωχων,
τα μονασιßρτα εßχαν
προκαλÝσετ ιην ακιν-
δυνη πτα yr' αυιÜ περτ-
φρüνηση ιου Ιουλτανοý
ιου ΠαραSÜιη (361-363)
και την αγανÜκτηοη ο-
ι
,β λüκληρηò τηò συγκλη-
ιτκηò αρΙστοΚραιΙαò, ε-
ξατιßαò του φαναιτσμου
ιων μοναχþν που συν-

4L

-Στ ι VLMV ιιΛΠ Α t

ο ΜοιηχιΣΜοΣ

4. 0 ποτριüρχηò
Κωνστονπνοý- δυαΖüταν με ακρüτηιεò kar υπερΒολÝò: προò τα τÝ-
ποληò στο λη του 4ου alþrra, οπüτε üλεò or ορχαßεò θρησκεßεò
μετοßχιιο 4ου και κηρýσσονιατ εκτüò νüμου οττü ιον Θεοδüσιο Α ιο
5ου οιþγα, 392 (Oodex Theodosianus ΧνΙ 4,3 κατ ΧνΙ 10,7),
Αμοò,Ιωýννηò Ýνα κιητα χρτστταντκοý φαναιτομοý ξεσπÜeτ πÜνω
Ο ΧρυσüσΤΟμΟòι οτο
ργπρθßα τηò Αρ>òατüιηταò. Τα γιψγÜ αγÜλμαια
σε μΙκρογραφßο κατασφÝφοντατ, οι apxaior ναοß γχρεμßΖοντατ. Or

xizεr να σημαßνετ ετδωλολαιρßα kar ÝrΙΖΙηγετδωλο-

λÜτρηò, Þ απλÜ τον οπαδü των φιλοσοφικþν θεω-
ρτþν των αρχαßων ΕλλÞντογ σε τδεολογτκÞ ανττ-
πορÜθεση νιε το χριοτlανφ. Ο χρτοττσηκüò πλη-
θυσμüò ττιò Αναιολ:χÞò ΡωμαßκÞò Αυτοκρατορßαò,
που στην πλειονüτητÜ του μιλÜετ ελληνττ<Ü, παßρ-
νει μÝροò οτη μΦm καιÜ του ελληντσμοý, που αρ*
χßΖετ να δýετ σε περτοχÝò üυου εßχε επτκρατßσετ
yra πολλοýò ατþνεò.
ΕμφÜντση μοναοτηρτþν kar μÝσα οττò πüλειò, ιιÜ-
ττ που ευνοοýν kar or αρχÝò, οηματνε φυοτκÜ ιην

Ωò κßνημο διομοΡτυΡßοò κοι κοτοφýγιο
φτωχþν, το μονοστþριο cixov πΡοκοηÝσ€ι την
ογονüκτηση τηò συγκηπτικþò οριστοκΡατßοò
ενσωμÜτωοη του μοναχτσμοý σττò καθημερτνÝò
σχÝοετò ανÜμεσα οιουò στθρþπουò κατ, ταυτüχρονα,
οιητφτλßωση τουò με ττò αρχÝò, εφ' üσον ο μοναχτ-
σμüò ιων πüλεων mα μπορεß να μην καταστρÝφετ
qρλματα και ναοýò, αλλÜ η δταγωγß του οýνιομα
αφομοτþνετατ απü ιο ρωμαßκü κοσμοπολτττσμü τηò
5,ΗΓ, εποχηò, μερικÝò φορÝò μÜλτστα φιÜνετ στα üρτα τηò
0ικουμευκÞ ακολασßαò. Το 3θ8, παφýρχηò Κωνστανττνοýποληò
Σýνοδοò που
γßνετατ Ýναò τδταßτερα μορφωμÝττοò kar ευγενηò
συνÞλθε το 431
μαθητßò του ρßτορα ΛτβÜντου απü την Ανττüχετα,
στην Εφεσο
με το üνομα ΙωÜwηò. Στο πρüσωπο αυτοý ιου Ιω-
πορουσßα του
Üwη, που Ýμελλε να αποκληθεß Χρυσüστομοò yra
αυτοκρýτορο
θεοδοσßου Β'και
ια ρητοριχÜ του προσüντα, η χριοτιανικÞ Εκκλη-
κοτοδßκοσε τον
σßα θρßκε Ýναν μεγÜλο ηγÝιη.
Νεστüριο. Ο Χρυσüοιομοò ιοποθετοýοε το θÝμα απλÜ:
ΜετσγενÝστερη «ΠολλÝò φορÝò θα ευχüμουν», Ýλεγε σε μτα ομιλßα
(θοò αιþνοò) ιου, «να μην υπÜρχουν καθüλου μοναστηρτα σττò
μικρογρσφßα πüλετò κrr να εmκρατοýσε ιÝτοτα ευνομßα, þστε να
Κονουκοý μη χρετÜΖετατ να καταφýγετ κστεßò σιην ξιημο». Η
χειρογρüφου απÞχηση του Χρυσüοιομου, που στηλßτευε ιην α-
(ΒιβλτθÞκη κολασßα και τον πλοýιο χωρßò να μπορεß να στηρτ-
ΑρχιεπισκοπÞò χθεß σιουò μοναχοýò που Ýqεγε, nτarr τüσο μεγÜλη
Velcelli) στα λαßτòÜ στρþμαια, þστε το τÝτ\οò του να εßνατ αιτ
τονüηιο. IftθατρÝθτικε το 404 Kar πÝθανε εξüρτοτοò
το 407, Ý:ωνταò ουνασπßσει ενþπτα οτο πρüοωπü
του τουò φαναττκοýò μονα:ωýò με τουò πλοýστουò
ετδωλολÜτρεò. Το εκθαμθωτιχü πÝραομα üμωò ιηò
προσωπτκüτηταò του Χρυσüστομου απü το προσκη-
vro εßχε δεßξει üτι ο μοναχκüò κλÞροò, ξεκwþνταò
ωò κßνημα δταμαρτυρßαò σττν ýπαιφο, εß:<ε γßνετ ε-
μπροσθοφυλακη ιηò συντηρησηò σττò πüλετò, üπου
δÝσποΖαν or επßοκοποτ. Εωò το Μ8/49 εßνατ γνω-
σιÜ 23 μοναστηρτα μüνο yra τη νÝα πρωτεýουοα
Κωνστανττνοýπολη, αποτÝλεσμα ßσωò τηò πτþοηò
του Χρυσüστομου.
Οσο κατρü ο αυτοκρÜτοραò Θεοδüσιοò Β (408-
τβ0) εirrar στßλτκοò r«rι εmφοπεýειατ απü ιη με-
γÜλη αδελφÞ του Που}ιχερßα, or μοναχοß Kuprap"
:οýν οτην πρωτεýουσα με εκπροσþπουò ιουò ιοýò
παφτqρχεò Αττ:χü (406-4¸) kar Στσσßηηο (426-42º).
Οιαν ο επüμενοò πατρτÜρχηò Νεòπüριοò (428-431) ε-
m:ωτρεß να περτορßσει την εmρροß τουò, δταλÝγετ
üχτ το κοτνωντκü κηρυγμα, üπωò ο Χρυσüστομοò,
αλλÜ το θεολογκü (η Πσταγßα πρÝπετ να αποκα-
λεßιατ xprσrorükò κατ üχι θεοτüκοò, επετδß γÝν-
νησε τον Χρτσιü kar üχτ τον Θεü). Τþρα üμωò or
μοναχοß τηò πριοιεýουσαò ουνασπßΖοντατ με ιουò
μοναχοýò τηò Ατγýτπου, ο Νεστüρωò καιαδτιιÜΖετατ
οτη Γ' ΟικοιητενικÞ Σýνοδο που συγττολεßτατ το €1
στην Εφεσο ιιar εξορßΖετατ στην Ανω Αßγυπιο.
Eivar χqιοχτηρτσττκü üττ ο Θεοδοσιανüò Κτßιδι-
καò αυτη η περßφημη συλλογß νüμων που δημο-
στεýθηκε ιαυτüχρονα οιην Κωνοιανττνοýπολη kar
στη Ρþμη το 43Β, περτÝχετ πÜνω απü 60 νüμουò ε-

42

νÜνττα σιουò ατρεττκουò (λαüò) και λιγüτερουò απü
20 ενÜνιτα σιουò ειδωλολÜτρεò (αρτσιοκρατßα), κÜιτ
που δεßχνει αρκειÜ καλÜ ποτουò επτδßωκε να συνε-
τισει το κρÜτοò. Η προσχþρηοη στο χρισιταντσμü
παραμÝ\,ετ συνεπþò προσωπτκη υπüθεοη κÜθε μÝ-
λοιò ιηò αρχουοαò ιÜξηò, που εßνατ üμωò σιο σý-
νολü τηò φαναττκÜ ανιιαρετανικη και αντιθαρΒαρτ-
κη, κα8þò ο αρεταντσμüò Ýχετ γßνετ ηδη επßσημη
θρησκεια των θαρθÜρων που απετλουν üλο και πε-
ρτσσüτερο τη ΙυτικÞ Ρωμαßκη Αυτοκραιορßα.
πü ιπ- Ü_\λη πλευρÜ, üμωò, η αποτυχßα
διο παιρτορχων, üπωò ο ΙωÜwηò ο Χρυσü-
στομοò και ο Νεστüριοò. να περιορßοουν
τπ,επlρροη των μοναχþν φÝρνει, ιδταßτερα
μεια ιη Γ Οτκουμεντκη Συνοδο, μτα περß-
που ανεξÝ.\εγκτη μο\-òι_]ßοκρατßα που εκτρÝπειατ μÜ-
λτσια σιο λεγüμειο μοι,οφυσlτlσμü (αναγνþρτση
σιον Χρτσιü μü\¼ ιηò 0εßκηò φυοηò Kar üχτ ιηò αν-
0ρþπινηò) kar κατορOþνει να ουγκαλÝσει, πÜλι
σιην Εφεσο το 449. μτα ι,Ýα Συνοδο που επτβÜλλει
τη νÝα αυτη δοξαοßα. Ειι,αι η ευκατρßα yra την αρ-
χατοπρεπη συγκληττκη αριστοκρατßα να συναοπι-
στεß με τον ανþιερο κληρο (παπαò Ρþμηò, παιρτÜρ-
χηò Κωνστανιτνουποληò) και να συγκαλÝσετ ιη Δ
Οτκουμενικß Συνοδο σιη Χο-\κηδüνα, την ουοßα ε-
πτΒλÝυουν 39 συγκληττκοß. Οπωò εßνατ γνωστü, η
νßκη τηò ορθοδοξßαò στη Συνοδο αυτη δεν Ýφερε
και ιην ηρεμßα σιτò αναιολικÝò ευαρχßεò, που κÜδε
Üλλο παρÜ προοχþρησαν στο δüγμα ιηò Χαλκηδü-
ναò. Γßνετατ πτα φανερü üτι δεν υπÜρχετ πra ελπß-
ft ?; ιχμτ6, l,L*, ζοß ;,iy:d Ql; rri ψγ η-υ' ? ο γ r' ξßυ,υrι.'
ß
. ß" G* Jl
"+δτò ιß{ ",φ
;α+ ΓÞ;.ß οßογ?,-γ. Φòfßy
δα να υποιαγεß σιτò αρχτκÝò χρτοιταντκÝò επτιαγÝò η 6.ΗΔ,
συγκλητικη Üρχουσα τÜξη. Αντßδεια, χÜρη στην ορ- 0ικουμενικÞ
θοδοξßα και στην πÜλη εναντßον των αιρÝοεων, η Σýνοδοò τηò
συγκλητικß αρισιοκραιßα δτατηρεß üλα τα κοινωντ- Χαλκηδüνοò που
κÜ τηò υρονüμτα. ΜειÜ ιη Χαλκηδüνα, οι δτωγμοß συνÞλθε γισ νο
ενανιßον των ειδωλολατρþν αρατþνουν ακüμη πε- κοτοδικαστεß ο
ρτσοüιερο σε σχÝοη με ιουò δτωγμουò ενανιßον των μονοφυσιτισμüò.
ατρεττκþν χρτσττανþν. ΑυτÝò or ουγκυρßεò εξηγουν ΜετογενÝστερη
(16οò οιþναò)
σε μεγÜλο Βαθμü yra πoro λüγο ο μονοφυστττσμüò
üχτ μüνο δεν Ýσβησε μειÜ ιην ορτσιτκη καιαδßκη μικρογραφßα
ιου στη Χαλκηδüνα, αλλα Ýμετνε ακμαßοò, τδταßτε- χειρογρüφου
(ΜονÞ Βοτοπεδßου,
ρα σττò ανατολτκÝò επαρχßεò, και yra πoro λüγο η Αγιον 0ροò)
συγκληιτκη Üβχουσα ιÜξη δεν μπüρεσε ποτÝ να ε-
Χüρη στην ορδοδοξßα κοι στην πüf,η €ναντßον
των οιρÝσ€ων, η συγκηητικÞ αριστοκΡοτßο
διοτηρεß üηο το κοινωνικü τηò πΡονüμιο
πτβÜλετ ολοκληρωιτκÜ ιην ορθοδοξßα, αλλα αντß-
θετα θα εßχε να ανττμειωπßσει αργüτερα ακüμη και
αυιοκρÜιορεò φτλομονοφυσßτεò üπωò ο Ζß|νων (4º 4-
475,4º6-49L) kar ο ΑναστÜστοò (4θ1-51Β). Μην μπο-
ρþνιαò λοτπüν να επτβÜλετ την ορθοδοξßα σττò α-
ναιολτκÝò επαρχßεò οýιε με τα üπλα, παρα ορτσμÝ-
νεò μαΖτκÝò σφαγÝò ατρειτκþν μοναχþν τδταßιερα
σιην Παλατστßνη το 452, η συγκληττκη αρτστοκρα-
τßα αρχßΖετ να σιρÝφετ ιο θλεμμα τηò προò ιην α-
ρετανοκρατοýμενη ΒαρθαρτκÞ Δυοη. Το 46Β, δηλα-
δη την ß,δτα χροντÜ που οργανþνετ ιην πολυδÜπανη
üσο kar ολÝθρια εκοιραιεßα ενÜνιτα στουò αρετανουò
ΒανδÜλουò, ο αυιοκρÜιοραò ΛÝmν Α (457-474) εκ-
δßδετ Ýναν αυοιηρüταιο νüμο (Oodex Justinianus
Ι,4, 15) που επτιρÝπετ τη σιαδιοδρομßα οτην κραιτ-
κÞ δτοßκηση και στη δικατοουνη μüνο σε ορ8οδο-
ξουò χριστιατΖοýò. Με τον τρüπο αυιü, η πÜλη yra
ιην επτκρÜιηση ιου χρτστιαντσμοý μÝοα οτην κοι-
νωνßα μειαιρÜπηκε με ιην πÜροδο του χρüνου σε
υÜλη τηò ορOοδοξßαò τηò ανþιερηò ιÜξηò ενÜνττα
στιò δοξαοßεò του αντκανοποßητου λαοý και η υÜλη
αυιη δj.χασε ορτσττκÜ για πρþτη φορÜ ακüμη kar ιη
χρισιταντκη Εκκλησßα. Ι
Δ2
οψινιυ ApxeιoTHTA

του ΣτεΖιιογΛeΜπΑκΗ
κýριου ερευνητÞ ΙΒΕ/ΕΙΕ

J
r συγγραφεßò ιηò üψτμηò αρχατüιηταò δεν ουγκρßνονιατ '¸ι \
,,
ασφαλþò με τουò μεγÜλουò συγγραφεßò τηò κλαστ-
κηò εποχßò, οπωσδÞποιε üμωò δεν εßνατ αμελητÝ-
or: η ενασχüληοη με αυτοýò ιιar ια Ýργα τουò Ýχετ
\\
ενδταφÝρογ εφ' üσον μειαξυ ιων Üλλων κω η με-
λÝιη ιηò λογοιεχντκηò δρασιηριüτηταò καιÜ ιην ý-
οτερη αρχατüιηια και την πρωιοΒυΖανττνÞ εποχÞ
συντελεß στην καλýτερη κατανüηοη ιηò μεταθαττ-
κßò εποχηò που οδηγησε απü τη Ρþμη στο ΒυΖÜ-
νττο. ΠαρÜ ιην κατÜλυση των ελληντσιτκþν κρα-
τωg κατÜ τα χρüντα τηò ρωμαßκηò κυρταρχßαò or α-
ναιολτκÝò επαρχßεò ιου κρÜτουò δταιßρησαν χωρßò
απüτομεò μεταΒολÝò ια στοτχεßα ιου ελληντκοý πο-
λτττσμου, που εßχαν δταδοθεß με ττò καιακτηοετò ιου
Μεγüλου ΑλεξÜνδρου, και η μειÜΒαση σιο νÝο
κυρßαρχο οχημα ιηò ΒυΖανιτνηò Αυιοκρατορßαò, \
τ).l
που δταδÝχθηκε τη ρωμαΙκη, ηλθε κατÜ κÜποιον
ιροΠο ωò φυστΚη ουνεΧεΙα.
Οσον αφορÜ τον ιομÝα ιηò λογοιεχντκßò δημτ-
ουργßαò, σια περισσüιερα λογοιεχντκÜ εßδη συνε-
χßΖετατ η παρÜδοση χωρßò ουστþδετò μεταΒολÝò.
Σιην τστορτογραφßα π.χ. μεταξý του Πολυβßου ιου
Μεγολοπολßm, ιου τελευιαßου μεγÜλου τστορτκοý
ιου αρχαßου κüσμου (βλ. και «Ε»-ΙστορικÜ, τεýχ.
53, σελ. 24-2º), και ιων ττρþιων ΒυΖα,,ττνþν ισιορτ-
κων, υπÜρχει σετρÜ τσιορτογρÜφων που καταπτÜ-
σιηκαν με τη ρωμαßκß τστορßα kar καταγρÜφουν σε
οχεδüν αδτÜοπασιη χρονολογτκη ουνÝχετα τα σχε-
ττκÜ γεγονüια. Τα Ýργα ιουò üμωò εχουν φθÜσετ þò
εμαò αΠοσΠασμαιτΚα, l{ar ττò Περτοσοτερεò φορεò
αυτü οφεßλεται σιο ερòινισιικü ενδταφÝρον των Βυ-
Ζανιτνþγ or οποßοτ, θεωρþνταò üιτ εßνατ συνεχτσιÝò
τηò Ρωμαßκßò Αυιοκρατορßαò, ηιαν φυστκü να Ý-
χουν τδταßιερο ενδταφÝρον yra την πρþτμη τστορßα
τηò Ρþμηò.
Εναò απü τουò κυρτüτερουò συνεχτστÝò του Πολυ-
βßου ηιαν ο σιωτκüò φτλüσοφοò Ποοετδιßντοò (υερ.
135-51 π.Χ.), ο οποßοò, μÝνονταò πτστüò στο πνευμα
τηò παγκüσμταò τσιορßαò, που καθτÝρωσε ο Μεγα- κßò τστορßαò (Ýωò το 54 υ.Χ., χρονολογßα κατÜλη-
λοπολßτηò τσιορτκüò, εξτσιüρησε τα γεγονüια απü ιιmò ιηò Βρειανßαò απü τον Καßσαρα), απü τα οποßα
ιο 145 π.Χ., üπου εßχε σταμαιηοετ ιην αφηγησß του πληρη δτασþθηκαν λτγüτερο απü τα μτσÜ θτθλßα,
ο ΠολýΒτοò, Ýωò ιο Β2 υ.Χ. Δυσιυχþò η εξτσιüρηση τα υπüλοτπα Ýχουν δτασωθεß ιμημαιτκÜ, ανθολο-
αυτη χÜθηκε. Ο Δτüδ«,ιροò ο Σχεfuþοτò (μÝσα 1ου γουμενα απü τον Üßττο, ιον Κωνσταντßνο τονΠορ-
ar. π.Χ.-αρχη Ιου ar. μ.Χ.) Ýγραιιrε και αυιüò Ýνα φυρογÝwητο kar Üλλουò ΒυΖανιτνοýò συγγρα-
εßδοò παγκüσμταò τσιορßαò σε σαρþτα θýλßα (Br- φεßò. Η καταγραφη του υλτκοý απü τον Διüδωρο γß-
ΒλιοθÞκη Ισωρικη), με παρÜλληλη, χρüνο με το νειατ χωρßò αξτþσετò υφολογικηò επεξεργασßαò,
χρüνο, επτοκüπηοη τηò ελληντκßò Kar τηò ρωμαß- αλλÜ η γλþσσα του εßνατ απλÞ kar σαφηò, κατ yra

44
 1. Ελεφοντο-
οτÝινο δßπυχο
(τÝλοò 5ου
σιþνσ μ.Χ.)
με παραοτüσειò
μουσþν και
ποιητþν σε Ýνο
οπροσδüκητα
κλασικßζον ýφοò
(ΕθνικÞ
ΒιβλιοθÞκη τηò
Γαλλßαò, Πορßα).
2.0 στωικüò
φιλüσοφοò
Ποσαδþνιοò
συνÝχισε την
ιστορßο απü εκεß
που εßχε
οταμοτÞσει ο
Πολýβιοò, αλλü το
Ýργο του χüθηκε.
3. ΠροτομÞ του
φιλüσοφου
Πλωτßνου.
4. ΧσμÝνο
εκμογεßο
κατεστραμμÝνηò
στÞληò οπü την
Κüτω ¿ειτορßα,
η οποßο
πιθονολογεßται üτι
απεικονßζq τον
τελευτσßο μεγÜλο
ιοτορικü του
αρχοßου κüσμου,
Πολýβιο
.tl

το λüγο αυιü ιον εßχαν πρüιυυü τουò or ΒυΖστττνοß
χρονογρÜφοτ, Η εξτστüρηση εßνατ πολυ χρηστμη ωò
ιστορτκη πηγη, γτατß δτασþΖετ πληροφορßεò απü
Ýργα Üλλων αρχαßων τστορτκþν που Ýχουν χαθεß
(βλ. kar «Ε»-ΙστορικÜ, τεýχ.53, σελ.32-34).
Ο περßπου σýγχρονοò του Δτοδþρου Σικελτþτη
Δτονι:οιοò ο Α.λχαρνασοεýò, γνωστüτατοò ρηιο-
ροδτδÜσκαλοò και θεωρηττκüò τηò υφολογτκßò 8ε-
ωρßαò τηò αρχατüτηιαò, εγραψε kar ΡωμαßΚη
Αρχαιολογßα σε εßκοστ Βýλßα, αυü τα οποßα πλη-
ρη δτασþ8ηκαν ια πρþτα Ýνδεκα, ενþ ια υπüλοτπα
εßνατ γνωσιÜ απü επτιομη ιου Κωνσταιπßνου Πορ-
φυρ,ογÝwητου. Το Ýργο καλýπτετ ιην παλατüιερη
ισιορßα τηò Ρþμηò, απü ιην ßδρυση ιηò Ýωò ιο 264
π.Χ. (Α Καρχηδοντακüò πüλεμοò) þò το σημεßο δη-
λαδÞ απü üιτου αρχßΖετ ο ΠολýΒτοò. Εßνατ υολýττ-
μο ωò τστορτκß πηγη, αλλÜ εßνατ γραμμÝνο περτσ-
οüιερο ωò ρηιορτκü γýμγασμα kar λτγüτερο ωò ι- )
45
 τ*ιηߺ.ß ß ιιτιχιτιτι aorτrig
Ι1 ,Ιλ
τα θτβλßα 36-60 (που καλýυτουν γεγονüια των ειþν
:μ ß ι.l ιßιrι, ιτtλrß,:tltι ιιºτΥ 6θ π.Χ, Ýωò 46 μ.Χ.), ενþ το υπüλοτπο ιμημα του
ι)ß Ι<;{Ιλ|òλλλ( )y'.J.|rXr Ιtιßι ιο Ýργου μÜò εßνατ γνωσιü μÝοω ιων βυΖανττνþν επτ-
ÞΙ§,
ιομþν, κυρßωò σιο Ýργο του Ιτýwη ΖωναρÜ (Βλ.
«Ε»-ΙστορικÜ, τεýχ. Βθ, σελ. 3θ). Το κεßμενο του
}.(cι Δßωνοò εßνατ χρηστμüιαιο ωò τοιορτκß πηγη, αλλα
}{ι{
λΙ (3
kar πολý ενδταφÝρον ωò γλωοοτκü μνημεßο, εφ' ü-
}.aßß σον η ατττκÞ δýλεκιοò χρηοτμοποτεßτατ με ακρß-
,a»Υιζ^ο
βετα kar καλλτÝπετα, Ýστω kar αν σε ορτσμÝνα ση-
οr,ιι,/.λ
ι^ιτιf]ι μεßα ανευρßσκοντατ λαιτντσμοß. Ο Ηρτýτανüò (πε-
Δι,τ.rΦßε< ι(}ι;! τ,?ο&τι\λ ρßπου 175,/178-250), που υπηρÝιησε kar αυτüò σε δr-
,ιΕl.τrf Χγ º,τΛ,ßΛtτ λ},λλß|,.,
/ ιßf{τι ΓòΝΙ7 |ι.,r!ι<(Þι !òΦγ οτκηιτκÝò θÝσετò, εξτσιüρησε ια γεγονüια μετÜ ιον
ιτλf^τ τ]ιι Ι c}λι
§òι ι}}aιξ}.ιß ΜÜρκο Αυρýλτο (1Β0 μ.Χ.) σε 8 βýλßα (?ηòμετòß
ΔÞλα rΧ(!ß (Ψ ι (: : b.r Ι it{x} ΜÜρκον Βασιλεßαò ιστορßαι), καιαληγονιαò σιη
ºτηττοΙ$Jτ*¸ιtΝλτ ιr4 ]ý,' ι ιλhττλ.ß<λιºιι\òχ ιι Ι (ιω
.βι ,ιl,ο'τρ βαστλεßα του Γοlýτανοý Γ'(23Β μ.Χ.). Ο Δεξτττποò
ßλι( :τΥτιτß (δευτερο μτοü ιου 3ου ar. μ.Χ.), καταγüμενοò απü
ιην ΑθÞνα, üψτμο δεßγμα τηò αρχαßαò ατιτκηò πα-
ρÜδοσηò, συνÝθεοε μτα εκιενß Χρονικý Ιστορßα,
σε 12 βýλßα, αρχßΖονταò την αφηγηοη ιου απü τα
προßστορτκÜ χρüντα κατ καιαληγονιαò σιο 270
μ.Χ., αποιελþνιαò το συνδεττκü κρßκο καιÜ κÜποτ-
ον ιρüπο με τουò ΒυΖανττνοýò τστορτκοýò, μτα Kar
το Ýργο του ιο συνεχßΖει ο ΕυνÜπιοò (Βλ. «Ε»-Ιστο-
ρτκÜ. τευχ. 135. σελ. 37).

εν θα υρÝπετ να πqιαλειιρ8οýν εδþ kar α-

5. Σελßδο τηò
«ΡωμαßκÞ§ σιορτογραφτκü Ýργο. Απü τα 24 βτβλßα των Ρωμαß-
του κþγτου Αππιανοý (υερßπου s5-165), γνωσιÜ στον
Ιστορßοò»
Δßωνοò Κüσσιου πατρτÜρχη Φþιτο, δτασþθηκε πλßρεò μüνο το Ýνα
(ΒΙβλΙοθÞκη ιρßτο ιουò, ενþ τα Üλλα Βιβλßα ια γνωρßΖουμε απο-
Βοηκανοý) σττασματτκÜ. Το ενδταφÝρον στο Ýργο αυιü εivar ü-
ττδεν ακολουθεßιατ «χρονογραφτκß», αλλÜ «εθνο-
γραφικη» κατÜταξη: ο συγγραφÝαò παρακολουθεß
kar καταγρÜφετ ιην τστορßα κÜθε ιüπου με τη οετρÜ
καιÜκτησßò του απü τη Ρþμη kar καλýπιετ τα γε-
γονüτα απü ττò αρχÝò τηò Ρþμηò Ýωò τη βαοτλεßα
του Τραßανου.
Ο Δßων ΚÜσσιοò (περßπου 163-235), αυü ιη Νß-
καlα τηò Βτθυνßαò, οταδτοδρüμησε σε ανþτατα α-
ξτþμαια τηò ρωμαßκηò πολτιεßαò κατ συγκÝντρωσε
ιερÜοιτο üγκο υλτκου, που το συμπερτÝλα3ε στα ο-
γδüντα βιβλßα τηò ΡωμαßΚηò 1στορßαò ιου, εξτσιο-
ρþνταò χρονογραφτκÜ, με πρüτυπο ιον Θουκfßδη,
ια γεγονüια αυü ιην ßδρυση ιηò Ρþμηò Ýωò ιο 230
μ.Χ. περßπου. Πρüκεττατ για ιον πτο σπουδαßο r-
σιορτκü τηò περτüδου, δυσιυχþò üμωò και σιην πε-
ρßπιωσß του σχεδüν ολüκληρα δτασþΖοντατ μüνο
Οι ονοτοßικÝò òποΡχßεò διοτþΡησον το
στοιχòßο του €ηηηνικοý ποηιτισμοý, που €ßχον
κüμη δυο ισιοριογρÜφοl. που καιαπτÜστη-
καν με κÜπωò διαφορειικη Kar πτο περτο-
ριομÝνη θεματολογßα: ο πρþιοò εßνατ ο
Φλüθιοò Ι«ß,στ,ποò (3713Β-θ5 περßπου), που
κατÝγραψε ωò αυιüυτηò τα γεγονüτα ιηò εξÝγερσηò
ιων Μακκαβαßων kar την τστορßα τηò σýγκρουσηò
Ρωμαßων kar Ιουδαßων, που καιÝληξε στην Üλωοη
τηò Ιερουσαλßμ ιο 70 μ.Χ. (Ιστορßα του ιουδαlκοý
πολεμου). Εγραψε επßσηò, συμπληρþνονιαò ιο Ýρ-
γο ιου, την IουδαiΚÞ Αρχαιολογßα, üπου εξτστορεß
την πορεßα του Ýθνουò ιου απü κιßσεωò κüσμου Ýωò
το 66 μ.Χ. Ο δευιεροò εßνατ ο ΦλÜ6τοò Αρρτανüò
(θ5-175 μ.Χ.), ουγγραφÝαò, με πρüιυπο ιον Εενο-
φþντα, τηò ΑλεξÜνδρου ΑναβÜσεωò κα8þò kar ε-
νüò «Περßπλου» του Ευξεßνου Πüνιου, υου βασßΖε-
ιατ σε ΠροσωΠτκεò ΠαραιηρησεΙò ιου συΥΥραφεα
κατÜ τη δτÜρκετα ενüò υπηρεσταχου ιαξτδτοý του.
Η συνÝχετα τηò υαρÜδοσηò φαßνειατ kar σε Üλ-
λουò τομεßò τηò πεΖογραφßαò, üπωò π.χ. στη ρηιο-
prkn, üπου παρÜλληλα με ιην ιρÜξη, ιη συγγρα-
φη ρηιορτκþν λüγων, ιδταιιÝρωò προσφτληò ενα-
σχüληση ηιαν kar η σýνταξη εγχετρτδßων σχειτκÜ
με ιη θεωρßα ιηò ρητορτκηò. Δýο απü ιουò δημοφτ-
λÝστερουò συγγραφεßò υαρüμοτων εγχετρτδßων, που
ια Ýργα τουò χρηστμοποτοýντωτ πολυ kar στο ΒυΖÜ-
,υττο, Þταν ο ΕρμογÝνηò, που ηκμασε προò το ιÝλοò

διοδοδεß οπü τον ΜÝγο ΑßtÝξονδρο ιου 2ου ar. μ.Χ. kar ο Αqýüντοò (4οò ar.). Σιη φι-
λοσοφßα κυρταρχεß η μορφη του ΓΙλωτßνου (205-
270): το Ýργο ιου θεωρεßιατ η ιελευιαßα μεγÜλη δη-

46
 ,μ.l,."ß;',',,ß.'υρ J -,, )υ ",;,φ,
*,,'.,'7..,'-,,' L|, f", τÝι;
'
- -'pÝ:Jr '-)--,γ"ßσξß
1L γΙ ρ,η γ τι.τ ιλ.τ'{ρ' Ι
ι., g-λ'l.'..;ρ'. *-., 1.9,.,-ι
,- σ r, τ. d 'ß ÝÝ/,
- -**ιΙ14+,!,υ:νγlα r « αL.η :,

:+ -;,r,:λ;,L -Ιηß .'-.Ýτ δρ τ6".,6'.ρ/' ",

-|,r'rßυ ζ*τ.τ ßß*- .-+ºßι !\1.γ ÝΙ -r,
}
j* ; ιki.. J* α.τρl,τρ 6, !ò..ι Ý - - 9,,,,. Ι -ßπ3.ρ.*λ-
τ-ß-τ --(.ι ΞÜρ,α' Ιυ,ß υÝ ,, "ο,
, ,. ,', ,
-;σ-,»ρßττ!,r1,
& ι 4'ι.(-ß*φο, --ρ Ýß.-, (1 r.υ =òρδτ.Ιλ
:τßτr.,.-. ι. )-, ρ. 1, ηρ'9;7*ζ*Ι|,
=Ι, =t^'-
Ξ{ }τι',Ξ ο,' -. ;.ß-ß ;Ι;- τ i-cβ_χ{;lJ
Ι

ιεΖlò-γl:τ^r.οßτýrrσ λ. α !ßß.,ß,ρτ,ψßρ,ßC
' ß, Ι -r μν ι.. τα 1,γ oP"r'..
}r .r { or'1,. τßÝ{-'ρ,-1.μ,
,rLτLτι:ι Lι
"
τò.ÝτΚ ß-ιß" ,,Ý,, tα"-ζ
ò hμJιε,
_

λ, ..-.'.}rß tγ ..Ζ λ.τ+ρ τ,,ß-ι,Ýr

'',),':l,ß" ""ι ;jp.il=pπ,-.L_ι=o"
-,Ý. Ý.- l- - {'ο{ρ. ..ß..ßß. 7|ψ)l'ß |.;,, 1.Ýι'. Ρ. .ß )ò¾ e

j< -ι τÝλ ι λ.(.ρ λ*...1 τιωοl. -ξ, =Ι".τ;ιτ., |.οßτò ιαι υ.,
Ι *7< ο ρ αÜ,, $ ι l- 1 ι fi-,:n, : 4Üι
-ιÝ ßρ-r',"* rÞ-+'-ß τ&
α+,
-,ιι++'
+λß, :; ! τΖΙ τJ γ λυ,οι :,!

Ρ ¾ γÝ*= J^- ý Ι_l'1-.υ tn*} ι q*i"p

j'.-ι
!'.
\J.l_t"1, ß J, ι,ο-Gοl.ß.
ο οε Ξτaυ
l'. ' , " Ζ t ι 6, Η πρþτη σελßδα των Ιστορικþν τOυ Πολυβßου
τß._ τι,...ß.- γd^.Τ"λß- 1φ ßε
1, -1 -r.--r.$ Ýj fi,.1ip τß γ
-,λ'-1
-«,(g,'..ν, ý.JÝg:7_, (ΒιβλιοθÞκη Βοτικανοý}.
7, 0 ιστορικüò τηò εξÝγερσηò των ΜακκαβOßων,
λυ -τ, ò μ =,€ρ ι =1.{Ý γ,_', .ι,., .f ι. -ß ýßαδ ".rr: -rr ΦλÜβιοò Ιþσηποò

μτουργßα τηò ελληντκÞò φιλοοοφßαò. Σουδαò αναφÝρειατ üιτ Βαφιßοιηκε χρτοιτανüò Kar
Τα üψιμα ελληντσττκÜ χρüνια ηιαν η εποχη δτα- χετροτονηθηκε επßσκοποò. Ο Ηλιüδωροòμε ια Ar-
μüρφωσηò Kar ακμηò ενüò νÝου λογοτεχντκοý εß- 0ιοπικÜ του (Þ ια περß Θεαγενην κα1 Χαρßκλε1-
δουò, του ελληντκου ερωττκοý μυθτσιορηματοò, το αγ) παλατüτερα πτοτευüιαν üτι ÝΖησε καιÜ τον 3ο
οποßο συνιστÜ λογοτεχντκη Ýκφραση μταò εποχηò ατþνα, τελευιαßα πÜνιωò ορτσιτκÜ πλÝον εντÜσοε-
πολτττκÞò παρακμÞò και ανταποκρινüταν οτιò ανÜ- ται στον 4ο ατþνα. Το μυθτστüρημÜ ιου θεωρεßιατ
ΥΚεò ενοò ευρυταιου ΚοΙνου, ιο οΠοΙο εΠΙΖητουοε το καλυιερο απü τα ελληντσιτκÜ μυθτσιορÞμαια
μεσω αυτων ιων φανταοιιΚων τστορτων τη φυΥη α- Kar ιο αριτüτερο αΠü την Üποψη ιηò λοΥοιεΧντΚηò
πü ια καθημερτνÜ του προβληματα. Το γεντκü οργÜνωσηò. Εχετ Ýντονα ηθτκολογτκü Kar δεοκρα-
πλαßοτο των μυθτοιορτþν εßναι η εΕτσιüρηοη των ττκü χαρακτÞρα. Ο ΒυΖανιlνüò συγγραφÝαò εκ-
περτπειετþν δýο ερωιευμÝνων νÝων που υφßστα- κληστασιικηò τσιορßαò Σωκlýτηò ο Σχολαστκüò
νται ια ιÜνδετνα πprv καιαληξουν σε aiσro τÝλοò πληροφορεß üτι ο Ηλιοδωροò χετροιονÞθηκε αρ-
καΙ σε ευιυΧΙσμÝνο ΥÜμο. Ενα απü ια ΠΙο ΠρþΙμα γüιερα επßσκοποò Τρßκκηò τηò Θεοσαλßαò. ΑλλÜ
δεßγματα του εßδουò eivar η τστορßα τον ΧαlρÝα κα1 ΚαΙ αυιη η Πληροφορßα, üπωò καΙ η αντßστοτΧη Yra
mò Καλλιρρüηò, του Χαρßτωνα απü ιην Αφροδτ- ιον ΑχτλλÝα ΤÜττο, ανηκουν οιην προσπÜδετα νο-
στÜδα τηò Καρßαò, σε οχιþ βτβλßα, που γρÜφτηκε μτμοποßησηò ιων δυο πro πολυδταβαομÝνων μυθτ-
πτθανüιατα τον 1ο ar. π.Χ. Τα υπüλοτπα μυθτσιο- σιορημÜτων ιου τÝλουò ιηò κλαοτκÞò εποχηò, ια ο-
ρημαια χρονολογουντατ μειαξý 2ου και 4ου ar. ποßα εκιüò των Üλλων αποτÝλεσαν πηγÞ Ýμπνευ-
μ.Χ. Εδþ αρκοýμασιε οτη μνεßα μüνο δυο συγγρα- σηò Kar Yra τη ΧρτοτταντΚÞ αφηΥημαιτκÞ λογοιε-
φÝω\,,, του ΑJαλλωò Τατßου και του ΙΙλτοÜßlηυ, ε- Χνlα,
πετδη κατ οι δýο αφ' ενüò συνδÝθηκαν με ιο xpr- Σιον ιομÝα του Ýμμειρου λüγου, ποτηιτκÜ εßδη ü- )
οιτανιομü Kar αφ' ετÝρου ια Ýργα τουò Þιαν δημο-
φτλÝσιατα αναγνþομαια κατÜ ιη βυΖανττνη εποχη Το «Aιδιonιkü» τοιι Ηf,ιοδþρου δεωρεßτοι
(μαλιστα Kar ο ΒυΖανιτνüò πολυßσιοραò Μt]<αÞλ
Ψελλüò εγραψε Kar συγκρτση των δýο Ýργων): ο τΦ κOηýτ€βο απü τq €ηηπνιστικü
Αλεξανδρινüò ρητοραò Αχτλλευò ΤÜιτοò προò ιο μυΕιστορÞμοτα κοι το αΡτιüτΕβο Rογοτ€χνικü
ιÝλοò ßου 2ου ατþνα εγραψε τα Kara Λευκßππην
κα1 Κλε]τοφþντα αε οχιω βιΒλßα. Σιο λεξτκü ιηò

4º

8. 0 Τρωκüò
πüλεμοò πωò η ιραγοδßα kar η κωμωδßα φυστκÜ δεν καλ-
αποτÝλεσε πηγÞ λτεργοýνιατ, kar η θεαιρτκß Ýκφραση εμφανßΖειατ
Ýμπνευσηò και για
σε εßδη απλουστερα kar λαßκüτερα, üπωò ο μßμοò
τη βυζονπνÞ kar ο πανιüμτμοò. Αν kar κατÜ τον 1ο ατþνα μ.Χ.
λογοτεχνßα. οιον ιομÝα τηò ποßησηò δεν γρÜφιηκε κÜιτ τδιαßτε-
ΧεΙρüγρΟφΟ ρωò αξτüλογο, απü το 2ο ar. μ.Χ. η κατÜσταση αλ-
γουò επτγραμματοποτοýò ηταν ο Κωνστανττνουπολß-
τηò Ζα,λ,λαδτßò (360-440), που σιαδτοδρüμησε ωò
γραμμαιικüò στην ΑλεξÜνδρεια και Ýγραψε ποτß-
ματα με περτεχüμενο αποφθεγματτκü, με προτßμη-
ση στο θÝμα τηò αΒεθατüτηιαò του ανθρþπτνου θß-
ου Kar στο ευμειÜΒολο τηò τýχηò. Σιον τομÝα τηò
λυρτκßò ποßηοηò παρατηρεßτατ μτα τÜση yra συγ-
γραφÞ υμνων. με χαρακιηρτσττκÜ δεßγμαια μειαξý
Üλλων ιουò υμνουò σιον Ηλτο και τη ΝÝμεστ του
Κρηττκου Μεσομηδη (πρþιο μτσü ιου 2ου ar. μ.Χ.)
Kar τουò υμνουò του νεοπλαιωντκοý φτλüσοφου
Πρüκλου, ΓρÜφτηκαν επßσηò πολλÜ επτκÜ ποτÞ-
ματα με μυθολογτκü, τστορτκü kar δτδακττκü πε-
ρτεχüμενο, Αυü την ιελευιαßα κατηγορßα, που πα-
ρουοτÜΖετ kar το μεγαλýιερο ενδταφÝρον, ιο αξτο-
λογüτερο δεßγμα εßνατ η υερτßγηστò τηò ΟτκουμÝ-
ΓρÝφτηκαν ποflηü Επικü ποιÞμοτα
μ€ μυΕοηογικü π€ρι€χüμ€νο, στο οποßο
κυριαΡχοýν δÝμοτο οπü τον ΤΡωικü πüßΙεμο
4Β
νηò του Διονυσßου του Περηγητη, σε 1.187 εξÜ-
μειρουò σιßχουò, κεßμενο πολυδτο3ασμÝνο, ιο οποßο
μειαξυ Üλλων σχολßασε Kar ο μηιροπολßιηò Θεο-
σαλονßκηò ΕυστÜθτοò (Βλ, «Ε»-Ιστορικιß, ιεýχ. Bg,
σελ. 3θ). Σιην κατηγορßα ιου δτδακττκοý Ýπουò ε-
νιÜσσονιατ και τα ΑλιευτικÜ του οππτανοý απü
ιην ΑνÜΖαρΒο τηò Κτλτκßαò, κα8þò kar τα Κυγη-
γετικÜ ενüò Üλλου Οππτανοý, που καιαγüιαν απü
την ΑπÜμετα τηò Συρßαò.
τα ποτηματα με μυθολογτκü περτεχüμενο
κυρταρχεß η ανÜπιυξη θεμÜτων γυρω απü
τον Τρωτκü πüλεμο: εκιενÝστερο στην κα-
ιηγορßα αυιÞ εßνατ ιο Ýργο ιου Κüτντου του
Σμυρναßου (4οò ar. μ.Χ.) τα μεθ' Ομηρον
(αλλιþò γνωσιÜ Kar ωò παραλειπüμενα του Ομη-
ρου) αε 14 ΒιΒλßα, üπου επτχετρεßιατ να «συμπλη-
ρωθεß» ο Ομηροò και να καλυφθεß ιο κενü ανÜμε-
σα σιην ΙλτÜδα και ιην Οδýσσεια. ΕνδταφÝρον πα-
ρουστÜΖουν η 1,\ßου Αλωσιò ιου Tpι:gιro&ip,ou οε
6θ1 σιßχουò, και Η αρπαγη τηò ΕλÝνηò ιου Κüλ-
λοιfου (3θ4 δακτυλτκοß εξÜμετροι), ποτηιþν πτθα-
νüτατα του 5ου ar. Ο τελυιαßοò μεγÜλοò ποτηιηò ιου
αρχαßου κüομου μπορεß να θεωρη8εß ο 1νüwοò ο
Πανοπολßτηò με ιο εκιενÝσιατο (21.000 σιßχοτ)
υοßημÜ ιου Δlογυσιακτß, που αποιελοýν ποτηιικÞ
εξτστüρηση ιηò Ζωηò τοý Δτονýσου. Συμφωνα με
μτα παρÜδοση, ο Νüwοò προò ιο τÝλοò τηò Ζωηò
ιου αοπÜοιηκε το χρτστταντσμü. Του αποδßδεται και
η Ýμμετρη παρÜφραση ιου κατÜ ΙωÜwην Ευαγγε-
λßου. Πτθανüταια μαθηιßò του Νüwου Þταν ο
Μουσαßοò, που Ýγραψε το περßφημο ευýλλτο ?α
καO'Ηρþ και ΛÝανδροη γνωσιüτατο kar απü νε-
üτερεò μειαπλÜσετò ιου στην ευρωπαßκη λογοτε-
χνßα (ΓκÝιε, ΜπÜτρον κ.Ü.), Η σετρÜ ιων ποτηιþν
αυιþν συμπληρþνειατ με ιον Χρτστüδιορ,ο, ο οποß-
οò προò ιο ιÝλοò ιου 5ου r<ar ττò αρχÝò ιου 6ου ατþ-
να Ýγραψε μεταξυ Üλλων Kar περτγραφη των α-
γαλμÜτων ιου γυμνασιηρßου του Ζευξßππου στην
Κωνσιανττνουπολη, που Ýχουν ενιοχθεß σιο δεýτε-
ρο θιΒλßο ιηò Ζα,Δατττηò Ανθολογßαò.
ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Θ. ΔετορÜκηò, ΒυΖαντινý Φιλολογßα. Τα πρüσωπα και τα
κεßμενα, ιüμ. Α, ΗρÜκλθτο 1θθ5.
Α. R. Dyck (ed.), ]lιIichaeL PseΠus, The Essays οη
Ewipides and George of Pisidia and He]iodorus and
AchiΠes Tafius, 'wien 1θ86.
Τ. Hagg, ºο αρχαßο μυ8ιαþρημα, μετÜφραοη ΤΖÝνηò
ΜαστορÜκη, Αθηνα 1θθ2.
Ιστρßα του Ελληνποý Εθνουò, τüμ. 6οò, ΑθÞνα 1θ76:
κεφÜλατο «Πνειηταττκüò βßοò l(ar πολτττομüò», σελ, 3θ2-44Β.
Φ.I. Κακρτδßò, Κüιτποò ο Σμυρναßοò, ΑΕÞνα 1θ62.
Α. Lesky, Ιστορßα mò Αρχαßαò ελληνπηò λογοτεχνßαò,
μετÜφραση Αγαπητοý ΤσοπανÜκη, Θεσσαλονßκη 1θ75'.
Ε. Rohde, Der griechische Roman und seine Vorkiufer
Leipzig, 1θ14' Ι
Αιτοιογ ò., Arτhitωmη Μüναχο 1975 ΑντΖελεò-Λονδßνο 1θ73
Ιστορßα mò μιμýιτýò κοινωυßαò, Jouεs Α.Η.Μ., Μιηττlιοeιτ ,l.,
Μορφωιτκü Ιδρυμα Εθνικηò Πιε I-ater Rοmαιι Εmιιßιε, 2%ffi2. hwpognphy of the Later
ΤραπÝΖηò, ΑθÞνα 1θ88 Α Social, Εωηοmßò and Rοmαιι Επρßιε, Cambridge
Administative Sιιηιεγ, Τüμ, I-Π, Universiφ Press, ΚÝμπρτιΖ 1θΒ0
Dncnou c.,
Η γÝννησιι μαò πòmυþι:σαò. Η
Οξφüρδη 196α Moru.vsoιk ο.,
Κωνσταwινοýπολιι και οι Φσlιοß ΗτRτΗρη ρ.,l., ΒγΖαιιtßηοΙιτòßα, Α, 2η Ýκδ.,
Φths and Romans, kl%ffi, Βερολßνο 1θ5Β
mò θÝΙ0,457, Μορφωιτκü Ιδρυμα
Οξφüρδη 1θθ1 Seru.uι-MpNDELovIoI Η.,
Εθντκßò ΤραπÝΖηò, Αθηνα 2000
Knpcι ιγ.υ., «Christian Attitudes torvard
ΔηlτιηορριΑΣ Α., ΒγΖαπιtßυm and the Decline of Pagan Monuments ßη Late
«Interpretatio Ohristiana: Γýρω Roue, Πρßνσιον 1θ6Β Antiquity and Their Legacy ßη
απü τα üρτα ιου παγανιστικοý kar Later Byzantine Oenturies»,
KenecoonGHIS ν., Dumbarton ΦΙζs Paperc, 44
ιου χρτσιταντκοý κüσμου», οτο
§òυΙρfι.ιτs .Üτπ Salamis, (1θω), σ.47-61,
Ειsφιlιfoυνον, Αφιξmμα στον
Λευκωσßα 1θ64 «The Use of Ancient Spolia ßη
Μανþλιι ΧατΖιÜκιι, Α8Þνα 1θθ1,
σ. 107-123
Μιρινòτιευ-Ητιτ,επ .r,o., Byzantine Monuments: The
Πιe World of.E[uns. §fudles ßη Archaeological and Literary
ΔετορeχΗ» e., theirHistory and Ürlfιrre, Δοò Evidence», Intpnational Jοιιιηα]
ΒιιΖαwινý Φιλολογßα. ºα πlιüστιιπα ýthe Classica]
καιτακεßμενα, τüμ, Α, ΗρÜκλετο ºYadition,3 (1θθ7),
1995 σ. 3θ5-423
Zlkyerrlιo» ι,., Τηειοòοιυ ιγ.,
ΒιsΖαwινý ιστορßα 32L 7υ7, History of the
Δωδþιτη, ΑθÞνα-IωÜwτνα 1θ8θ Byzentine Statp
KexpIl,H» ο.l., αιιd Society,
Stamford
Κüιντοò ο Σμυρνýοò, ΑθÞνα 1θ62
University Press,
ΚeρRπωιlτοπογιοτ I., 1997
Ιοτορßα Βιτηwινοý τητοιsò, Ν 324-
Ve,u υlιιη η.,
565, ΒÜνταò, Θεσσαλονßκη 1θθ1
«FYom Paganism
οινmsτπRυ R., to Christianity at
Ιοτορßα mò Περιιòιßò Late Antique
Αιsωτητορßαò, ΟδυσσÝαò, ΑθÞνα Gaza»», Viator, L6
2Φ2 (1θΒ5), ο. 1-20

Χρι»τοοιιοπογιτογ l., Wιιιeòε-

ΒιιΖανανý ιστορßq Α, ¿1-670,2rι Ηlυηιιι,l.ιη.,
Ýκδ., ΒÜνταò, Θεσσαλονßκη 1θθ2 Πιe Barbarian
Xpy»or Ε, ºο ΒιιΖÜwιον κα! ο1 Wesi ιΙυ)-7ÜΠ,3η
Γüτβοι. »ητfuλπ ειò my Ýκδ.. Δονδßνο 1θ67
ξωυριtrν πολιτικßν του
ΒιιΖαwßου καý τον Δ' αþνq
Θεσσολονßχη 1θ72

Βηουκ s.,
«Spolia from Constantine to
Charlemagne: Aesthetics versus
Ideology», Dιιmfuιtοη ΦJòs
Ραρειs,41 (1θ87), ο, 103-10θ

Buny.l.s., Η επßθεση
History οf the Iater Rοmαιι του Αττßλα
Εmρßιτ, A.D. #ffi, ΝÝα Υüρκη κστü τηò Ρþμηò.
195Β Τοιχογροφßα
DυιòΗιιηιl.ιΝ F.ly., οπü την οßθουσο
Die Spolien ßη der sχntantiken του Ηλιοδþρου

49