Ε^,,fΘΕΡ|οτγηιΛξ r, ιΛflογΑΡιογ 2Μ

ΙΣΤOΡΙΚΑ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΑΠΟ
^ΑΜΠΡΕΣ
την ΕλλÜδα κοσμουν ιο δυιτκο
πολτιτσμü, δταιρεπονταò Ýξω απü ια
ελληντκÜ συνορα ιου 15ου ατþνα:
Ο στοχαστηò καρδινÜλτοò Βηοσαρßων απü
ιην ΤραπεΖουνια. μαχηLηò τηò
προσÝγγτσηò Kar Ýνωσηò ορθοδοΕßαò Kar
καθολτκισμου.
Ο Αθηναßοò δÜσκαλοò των ελληντκþν
Δημηιρτοò Χαλκοκονδυληò, που
περτδταθαßνει ολüκληρη ιην Ιιαλßα
δτδÜοκονταò,
Σια ΒημαιÜ ιου κατ ο
Κωνστανιτνουπολßιηò ΙωÜννηò
Αργυρüπουλοò, δτÜκονοò, που αοπÜΖετατ
ιον καθολτκισμü kar δτδÜσκει την
ελληντκη γλþσσα kar φιλοσοφßα σιην
Ακαδημßα ιηò Φλωρεντ ßαò.
Ο επßοηò Κωνοιανιτνουπολτιηò, μαθητηò
ιου Αργυρüπουλου, Ιανοò ΛÜσκαρτò
δτευθýνετ ιην ξακουστη Λαυρενττανη
ΒιΒλιοθηκη σιη Φλωρεντßα.
0 ΑριοτοτÝληò στοχüζετοι μπροστÜ οτην προτομÞ του 0μÞρου Απü ιην ΚÝρκυρα ο ΘωμÜò
Ελοιογραφßα (,Ι653) του ΡÝμπραντ ΔτπλοβατÜιΖηò αφηνετ Ýνα σημανιτκüιαιο
ερΥο Yra ιη νομτΚη εΠτοιημη.
Kar τÝλοò ο Κρηιικüò ΜÜρκοò
Μουσουροò, ονομαστüò για ιη μεγÜλη
Τα βυζαντυÜ φþτα εκδοιτκη ιου δραστηριüιηια.
ΛαμπρÝò παρουσßεò, üπωò Üλλωσιε
συμΒαßνει και στην εποχη μαò.
ιßαι π ΑναγÝυγπσπ ΒΑΓΓt ΛΗΣ ΠΑΝΑΓοΠοΥΛοΣ

ΞwΜ
κΑΡΔιt{Α^!οΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ιΩΑΝΝΗΣ
ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΧΑ/ΙΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ ΑΡΓßΡοποΥ^οΣ
Η εξÜπλωση 0 απüστολοò Εναò Ελληναò
των φþτων τηò ελληνικÞò φιλüσοφοò
τηò ΑνατολÞò γλþσσαò στη Φλωρεντßα
στη Δýση στη Δýση τηò ΑναγÝννησηò

Υηεýθυwò Ýτδοσηò ΒΑΠΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟγΛΟΣ

Σßßιγτοξη ýλπò ΣýμOουλοò Ýκδοοηò Σ' αυτü το τειßχοò ουγεργüσηχαγ Δημιουργικü

ΝΑΣΟΣ ΠΟ^ΕΜΗΣ ΠΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟΥ^ΑΚΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΟΝΔγΛΗΣ ΝΙΚOΛΑΟΣΜ ΤΣΑΓΚΑΣ ΝΙΚΟΣ ΚΕ\ΑΠΑΣ
Ξυποηqýò . επιμÝλετα ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΕΙΡΗΝΗ ΧΡΗΣΙΟΥ ΑΓΓΕ^ΙΚΗ ΤΖΑΝΠΟΠΟΥΛΟΥ
tüημοι αrΕρμηπ4 ΦΑΙΔΩΝ ΜΑ^ΙΓΚΟγΔΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΜΠΑΡΠΕ^ΙΩΤΗΣ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ

ΒΑΣ|ΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Ποραγωγþ

ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α Ε,
Ι{λεττρουιÞ δΗßθυνσπ istorika@enet.gr
Επýπωοη.ΞιOλβδεσßο
Το παρüν περοδαü πορÝχειοι δωρεαν μΦß μa την Χ.ΚΤΕΓΟΠΟγΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α Ε
ΕΛΕΥΘΕΡσΤΥΙΠΑ Απογορευειοι η ουιοτελßò πþληοη ιου
 Το Ouatrocento
και π Ρωμιοσýνπ
ον μÝσο νεοÝλληνα που, με κßνηιρο ιη
φιλομÜδειÜ του. θα ξεκτνησετ την
αναδßφηση σττò σελßδεò τηò Ιστορßαò,
πασχßΖονιαò να δετ απü πτο κοντÜ το φατνüμενο
τηò ΑναγÝννησηò, θα ιον περτμÝνουν -ττα μτσÜ
κτüλαò απü το μονοπÜττ τηò τχνηλÜτησηò ιου-
δýο πρωιüγνωρεò εμπειρßεò.
Η πρþιη. κατ πιο απογοητευττκη. εßνατ εκεßνη
που θα τον απαλλÜξει ιελτκÜ απü Ýνα
στερεüτυπο. μια απο τιò αυιονοητcò εκεßνεò
«αλßθετεò» που Ýνα σιενüμυαλο σχολτκü
σýσιημα εßχε μιολτÜοετ οτη ουνεßδησÞ του απü
τα ιρυφερÜ του χρüντα: Oxr, το φατνüμενο που
δεσπüΖετ σιον ατþνα τοý «(χßλτα) τειρακüοτα»,
ιου Quatrocento, η ΑναγÝννηση ιηò κλαστκηò
Αρχατüτηιαò, τüσο σττò ατσθηιτκÝò καιηγορßεò
üσο kar οιο σιοχασμü, υου ανθßΖετ σιην Ιιαλßα
κατ τη Δυοη καιÜ το 15ο ατþνα, δεν αποιελεß
μταν Üμεση ουνÝπεια ιηò Αλωσηò Kar τηò
προσφυγÞò των στοχαοτþν απü ιην πορδημÝνη
Ρωμανßα οιτò χþρεò τηò Εσπερßαò.
Ι
Ι ,ß#",
αποτελεß Ýνα ιοτορτκü φαινüμενο. or
γενεοτουργÝò ατιßεò ιου οποßου οφεßλονιατ
αποκλετσιτκÜ οιη μετανÜσιευοη, μετÜ την
Αλωση, ιων Ελληνων λογßων σιτò χþρεò ιηò
Δýσηò εßνατ kar εκεßνη που kuprapxεi
οιερεüιυπα ιüοο σια σχολικÜ μαò εγχετρßδια
αλλÜ kar σιη γεντκüτερη συλλογτκη μαò
νοοιροΠΙα.
Το Ζητημα ωστüσο παρουστÜΖετ kar εκφÜνσετò,
ττò οποßεò παραΒλÝπετ η οιενÞ μτκροελλαδτκη
θεþρηση. [Εναν πολýιτμο οδηγü αποιελεß, στη
συνÜφετα αυτÞ, ιο Üρδρο του Δ, Ζακυθηνοý
«Το πρüΒλημα ιηò ελληντκηò ουμθοληò ετò
την ΑναγÝwησιν» εν: Επτσι. Επειηρßò ιηò
Φιλ/κηò Σχοληò Πανεπ. Α8ηνþν. Περßοδοò Β'5
(rθ54-55). σ. 136-Ι3Β]. Mra απü αυιÝò εßνατ kr
εκεßνη που καταγρÜφετ οτο μνημετþδεò Ýργο
ιου yra τον πολτιτσμü ιηò ΑναγÝwηοηò στην
Ιιαλßα ο Jacob Burckhardt: Η ΑναγÝwηση
δεν δα Þταν η rσιoprkn δτεργαοßα εκεßνη με την
παγκüσμτα σημασßα αν θα μπορουσε κανεßò, με
υπεραπλουσιεýοετò, να υεριγρÜψει ξεχωρτοιÜ
ιο Ýνα απü ιο Üλλο τα συστατικÜ τηò σιοτχεßα.
Δεν πρüκετιατ εδþ yra μτα μηχαντκß ανο3ßωση
ιηò Αρχαιüτηταò, «αλλÜ yra την þομωση ιου
αρχαßου πνεýματοò με την τδτοφυßα ιου λαου
ιηò Ιιαλßαò που κα8τερþδηκε ιελτκÜ σ'
ολüκληρο το δυττκü κüσμο».
ο
ανθÞοεl. για μτα δευιερη φορÜ μετÜ τη
ρωμαßκη περßοδο, ο ελληντκüò πολτιτσμüò στο
τταλτκü Ýδαφοò. Οπωò σημειþνετ cναò νεüτεροò
ερευνηιηò: «Η γη εßναι η ßδια και το 0αýμα
συντελεßται με τnv εργασßα του ßδιου ιταλικοý
γÝνουò απü ανεξÜντλητεò δυνÜμειò. αλλÜ
γνωρßΖουμε üτι και ο σπüροò εßναι ο ßδιοò κατ
üτι κατÜ τη διÜρκεια του χιλιüχρονου υπνου η
ελληwκÞ γη τον εßχε διαφυλÜξει και
περlφρουρησυ Ζηλüτυπα, γlα να τον
προσφÝρει ωò δþρο γlα μlα δευτερη φορÜ στη
Δυση, üταν εκεßνη θα ξυπνουσε απü το
μακροχρüνιο ληOαργο και θα κατανοοýσε την
απþλεια ενüò τüσο μεγÜλου αγαθου...»,
Με την προσÝγγιση ιου αυτÞ μαò οδηγεß ο
Cammelli [το παρÜθεμα εßνατ απü ιον Α.
Βακαλüπουλο, Ιστορßα rou ΝÝου Ελληντμου,
τ. Α' (Θεσσαλονßκη 1974), σ. 40Β] οιη δεýιερη
πολýιτμη εμπετρßα που θα αποκομßοουμε ωò
νεοÝλληνεò απü την αναδßφηση μαò στην
Ισιορßα του Quatrocento: στην πρωιαρχικη
σημασßα του ΒυΖαντßου, ωò θεματοφýλακα τηò
γραπιßò παρÜδοσηò απü την κλαστκÞ
Αρχατüτηια, yra ιην ανα.θßωοη ιου πνευμαιοò
Kar τηò τÝχνηò οτη Δýση.
Φαßδων Μσλιγκοιfrηò
ΑναγÝwηση, που εμφανßστηκε το 14ο ar, στην Ιιαλßα, με τη συμΒολÞ των ΒυΖαντινþν
λογßων ορο8ειεß ιη μετÜΒαση απü ιον Μεσαßωνα στουò νÝουò χρüνουò.
«Ηταν το αποιÝλεσμα μεγÜλων μεταμορφþσεωγ που σημετþθηκαν απü ιο 12ο ar., σιην
ευρωπαΙκη κοτνωνßα και στην παγκüομτα οτκονομßα» («Ε»-IστορικQ, τ. 154,
« ΒυΖανττνß ΑναγÝwηση»).
Στα νÝα κÝντρα ασιτκοý χαρακτßρα, που εμφανßσιηκαν ιüτε, ο «αναγεwηστακüò»
Üνθρωποò με ιην ανανεωμÝνη νοοιροπßα kar ατσθανιικüτητα, αναΖηιεß kar θρßσκετ νÝα
τδεþδη και νÝα πρüιυπα-μορφÝò: σιη γλυπιτκÞ, ιη ΖωγραφτκÜ, ιην αρχττεκιοντκÞ kar
σια γρÜμμαια.
Η ντüφεριη σιο προσκηνιο ασιικÞ ιÜξη δτψÜετ yra γνþση kar μüρφωση.
«Στην Ιταλßα, που Ζει μια ανθηρη οτκονομτκÜ εποχÞ, θα σιηθεß ιο πρþτο καιαφýγτο
yra τη δτδαοκαλßα τηò ελληνικηò γλþσσαò kar ιη μελÝιη των ελληντκþν κετμÝνων»
(«Ε»-Ιστορικτß, ι. Β1, «ΑναγÝwηση»).
Ειστ με τη συμΒολη ιων ΒυΖανιτνþν λογßων, που κουβαλοýσαν ια χετρüγραφα του
ΠλÜιωνα και του ΑρτστοιÝλη, θα αρχßσετ να δταλýειατ το ΕρεΒοò του Μεσαßωνα κατ να
λυιρþνετατ ο «μεσατωντκüò» Üνθρωποò απü ια δεσμÜ ιηò θρησκεßαò και ιου
σκοταδτσμοý,
Πρþιοò ο μεγÜλοò Ιταλüò υοιηιηò ΠειρÜρχηò (1304-1474) συγκÝνιρωσε χετρüγραφα με
Ýργα ιων ΕλλÞνων κλαστκþν κατ προσπÜθησε να μÜθετ ελληνικÜ.
Τον ΠειρÜρχη μτμüθηκε ο Φλωρενιτανüò ουμαντοιßò, καγκελÜριοò ιηò Στντορßαò, Κ,
ΣαλουιÜιτ (1331-1406), που προσκÜλεσε επßσημα τον ΜανουÞλ ΧρυσολωρÜ να δτδÜξετ
ελληνικÜ σιη Φλωρενιßα. Η Üφιξη του ΧρυσολωρÜ ιο 13θ6 υπηρξε απü τα μεγαλυιερα
γεγονüτα ιηò ΑναγÝνιmσηò, δτüιτ αναΖωπýρωοε το ενδταφÝρον γlα την ελληντκß
γραμμαιεßα,
Η Üφιξη του ΠλÞθωνα στη Φλωρεντßα, με αφορμÞ τη σýνοδο ΦερÜραò-Φλωρεντßαò
(143S-143θ), kar η δημüστα ομτλßα του yra ιον ΠλÜτωνα σττò üχθεò ιου Αρνου, Ýδωσε
ιην τδÝα στον ΚüΖτμο των Μεδßκων να οργανþοετ.στη Φλωρεντßα ΕΙλαιωντχÞ ΣχολÞ.
(«Ε»-ΙστορικÜ, ι. 55, «ΠλÞθων...»). ΠαρÜλληλα με ια γρÜμματα ο ΚüΖτμο προσÝφερε
εργασßα σε μεγÜλουò καλλττÝχνεò, σιον ΝιονατÝλο, ιον ΜποιτισÝλτ κ.Ü.
Με την πτþση τηò Κωνστανττνοýποληò (1453) kar τη φυγß πολλþν λογßων στη Δýση,
φθÜνουν πολλÜ χετρüγραφα κυρßωò στην Ιιαλßα.
Πρωτεýοντα ρüλο ιüιε δταδραμÜττσε ο καρδινÜλτοò Βησσαρßων -μαθητηò του
ΠλÞθωνα- που μειÝτρεψε ιην orkia ιου σε Ακαδημßα κατ ΒýλτοθÞκη.
Σημανιτκη εξÜλλου Þταν η συμΒολη ιου πÜπα ΝτκολÜου Ε' (1447-1455) -μαθηιη ιου
Χρυσολqý- που υπßρξε σπουδαßοò ουμανιστßò. ΠροσπÜθησε χωρßò επττυχßα να
συγκροιησετ Σιαυροφορßα κατÜ των Τουρκων, kar ταυτüχρονα ßδρυοε τη ΒτβλτοθÞκη
ιου Βαιτκανοý αναδετκνυονταò τη Ρþμη σε υρωτεýουσα ιηò ΑναγÝwησηò.
Ο πÜπαò «συγκÝνιlχ,τσε σιον κýκλο ιου ιουò δταυρευÝσιερουò Ελληνεò kar Ιιαλοýò
λογßουò, με σκοπü να μειαφρÜσουν σια λαττντκÜ ια σπουδαιüτερα Ýργα τηò κλαστκηò -
γραμματεßαò... ΑνÜμεσα σ' αυτοýò περιλαμθÜνοντατ: ο Γ. ΤραπεΖοýνττοò, ο Θ, ΓαΖßò, ο
Χαλκιüπουλοò, ο Α. ΚÜλλτστοò» κ.Ü. (Κ. Π. ΣτÜτκου, «Or Ελληνεò λüγιοτ οτην
ΙιαλτκÞ ΑναγÝwηση»», «Ε»-Ιστορικιß, ι. 154, ο.ε., σ. 26),
Ακολουθωò δßδα6ωτ σιη Φλωρεντßα or Δημßτρτοò Χαλκοκονδýληò, Ιωþτνηò
Αργυρüπουλοò κ.Ü., καθþò εμπνευστηò του ιυπογραφεßου ßιqν ο Ιανüò ΛÜσκαριò,
συμθουλοò ιων Μεδßκωγ που συγκρüιησε ιην ελληντκÞ ΒýλρθÞκη τουò.

Νßχοò ΒαρδιÜμπαστιò
 9. Επßσκοποι και στα μαθηματτκÜ.' Ο ßδτοò, ωò «τσüΒτοò» μηιροπολß-
καρδινÜfuοι
ιηò Ντκαßαò Kar ωò καρδτνÜλιοò σιην Κα8ολτκÞ
συζητοýν μετü το
Εκκληοßα (απü το 1441) Kar παρ' ολßγον πÜυαò
Σχßσμα.
(1455 kar 1471), διακρßδηκε σιτò δτπλωμαιτκÝò δτα-
10. Η Σýνοδοò τηò
πραγματεýοετò μεταξυ των οßκων Κωνοιανιτνουπü-
Λιüν (1274}για
λεωò κατ φαυεΖουνιοò, σε αποστολÝò παυþν προò
την Ýνωση των
θασιλεßò και αυιοκρατüρων προò δεσπüιεò, απο-
Εκκλησιþν.
θλÝπονταò πÜντοιε σιη συγκρüτηοη korvou μετþπου
Γαλλικü
μικρüγροφο του
Yra ιην αΠοτροΠη Kar αΠοΚρουοη ιων ΚαιαΚιηιΙ-
15ου αιþνα κþν σχεδßων των Τουρκων. Κυρßωò, üμωò, διακρß-
(ΕθνικÞ θηκε σιτò δταμεοολα3ηιτκÝò προσυÜOετεò yra την Ý-
ΒιβλιοθÞκη τηò νωση των δυο Εκκληστþν kar ωò «δταττηιηò» μεια-
Γολλßαò, Παρßα). ξυ των δυο φτλοσüφωγ ιου ΠλÜτωνοò kar ιου Apr-
1,1. Η ονÜψωση στοιÝλουò. ΠροÝχει üμωò μτα σýνιομη αναδρομη
του üρου στο ΚΙνημα των ησυΧαστων,
ενþσεωò των
Εκκλησιþν οτη ΠαρουοΙαση ιου ΚΙνημαιοò των ησυΧα-
Σýνοδο τηò- οτþν εßναι και' αρχÜò απαραßιηιη yra ιην
Φλωρεντßοò αυοιßμηση τηò συμθοληò ιου Βησσαρßω-
(ανÜγλυφο τηò να στην ΑναγÝννηση, üπωò αυιü εμφανß-
ΧολκÞò πýληò του Ζειατ μÝσα απü το δταμεσολαΒηττκü ιου
νοοý του Αγßου ρüλο σττò προσπÜθετεò γτα την Ýνωση ιων Εκκλη-
ΠÝτρου) στþγ η οποßα, με ιη οετρÜ ιηò, προýποθÝιετ μταν ε-
ξοτκεßωση με ιην «πλατωντκÞ» παρÜδοση τηò
Ορθοδüξου Εκκληοßαò kar ιο «λαττνüφρονα» Βαρ-
λαÜμ τον Καλαβρü, εκπρüοωπο του αρτοιοιελτσμοý
στη Δýση, κατÜ το 14ο ατþνα. Η αποκαλοýμενη
ΗουχαστικÞ Ερτò αττοτελεß το κλειδß για ιην κατα-
νüηση üχτ μüνο των ενωτικþν προσπαθειþν αλλÜ
και ιηò «ανττμαχßαò ιων φτλοσüφων». Καθ'üσον α-
φορÜ ττò ενωιτκÝò προσπÜOετεò kar σýμφωνα με ια
πρüοφαια αποιελÝοματα ιηò θυΖανττνολογτκηò Ý-
ρευναò, ο ηουχαομüò δεν αποιελεß αναβßωση ιου
νεοπλαιωντσμου, üυωò συνηθωò υποσιηρßΖειατ, αλ-
λÜ Ýνα εßδοò μυοιτκτσιτκοý ευσεβτσμου που Ýχετ ττò
ρßΖεò ιου στη βυΖανιτνη μοναστηρτακη παρÜδοση
και που ουμπεριφÝρετατ περτφρονηιτκÜ. τüσο προò
ιου ΒυΖανιßου οτη Δýση υπηρξε Üκρωò ευεργειτκη τουò κανονικουò ΒυΖανττνοýò κληρτκοýò üσο κατ
yra την ανÜπιυξη τηò φτλοσοφßαò Kar των επιστη- προò τουò «Ελληνεò», ιουò οποßουò υποπιευüιαν ωò
μþν. Το ανττπροοωπευιτκüιερο παρÜδετγμα προ- κρυπιοετδωλολÜτρεò kar δταφθορεßò ιων νÝων.'
σφορÜò αυτου ιου εßδουò αποτελεß ο καρδτνÜλτοò ΔταθÝτονταò μταν Ýντονη εσωιερτκη πνευμαιτκü-
Βηοσαρßων. ιητα, üπωò κÜθε μυσττκτσμüò, kar ακολουθþνταò
Ο Βησσαρßων γεwηθηκε οτην ΤραπεΖουντα ιον Δτονýστο τον Αρεοπαγßτη kar αλλουò Ελλη-
(1403) και πÝθανε στη ΡαβÝνα το L4º2. Σποýδασε νεò ΠαιÝρεò, ο ηουχαομüò ετσηγßθηκε την πραγ-
σιην Κωνστανττνοýπολη πρþτα, στη ΣηλυμΒρßα στη ματτκη δτÜκρτση ανÜμεσα οτην ουσßα kar την ενÝρ-
συνÝχετα kar ιÝλοò οιη ΣχολÞ του Πληθωνοò στον yεra ιου Θεου, Μßα αυü ιτò Üπετρεò 8εßεò ενÝργετ-
ΜυοτρÜ (1432-1436), üπου παρακολουθησε μαΒη- εò, λ.χ., που απορρÝει απü ιην ουσßα του Θεοý, εß-
μαια πλατωντκηò φτλοσοφßαò με τδταßιερη Ýμφαοη νατ το «θεßον κατ Üκιτστον φωò», το οποßον μπο-
ρουσε ο ησυχαστßò να δετ με τουò σωματτκουò ο-
Διokpiδnk€ στιò διομεσοfrοΒητικÝò προσπÜδει€ò φθαλμουò -παρÜ τουò λüγουò του ευαγγελτστη Ιω-
Üwου, «Θεüν ουδεßò εþρακε πþποιε» (Ι, 18| και
για την Ýνωση των δýο ΕκκΗησιþν κοι ωò με ιο οποßον επττυγχÜνειατ η Ýνωση του αν8ρþπου
«διοιτπτþò» μΕταξý Πflüτωνοò και ΑριστοτÝησυò με τη Βοηθετα τηò θεßαò χÜριτοò -δτδαοκαλßα η ο-
ποßα, yra ιουò καλÜ εξοτκετωμÝνουò με ιην πλατω-
νικη και ιην αρτσιοτελτκη παρÜδοση, δεν ηταν μü-

Β

νο, απü φιλοσοφτκη σκοπτÜ, ανορδüλογη kar α-
σιεßα, αλλÜ επρüκετιο, απü θεολογτκßò απüψεωò,
yra «Oτθεßτεò» ησυχασιÝò Kar, ωò εκ τουιου, yra θτ-
σηγητÝò μταò νÝαò μεθüδου. Η apxrkn δταμÜχη,
συνεπþò, μειαξý ιου ΒαρλαÜμ και ιου ΠαλαμÜ δεν
αφορουσε την ατ,τßδραση του αρτστοτελτομου προò
τον πλατωντσμü, αλλÜ ανεφυη απü την αναΖÞτηση
μταò καλýτερηò με8üδου yra ιη στßρτξη ιηò Ορδο-
δοξßαò ενÜνιτα σττò επτ8Ýσετò ιων ανττμαχüμενων
Δυιικþν.' Η Üυοψη αυιÞ ευτβεβατþνειατ απü το
γεγονüò üιτ μειÜ το δρßαμθο του ησυχασιικοý kr-
νηματοò ιο 1341, που εßχε ωò αποτÝλεσμα την κα-
ταδß.κη ιων ανιτ-παλαμιτþν ΒαρλαÜμ kar Ατιßνδυ-
νου, Kar, κυρßωò, μειÜ το 1347, üταν ο ησυχασμüò α-
ναγνωρßοτηκε ωò επßσημη δτδασκαλßα τηò Ορθο-
δοξßαò, οτ ησυχαστÝò Ýδετξαν απροθυμßα σιο να
ουνδρÜμουν ιην αυτοκραιορßα στην ανττμετþπτση
τηò επερχüμενηò κατατγßδαò απü την Αναιολη, kar
να συνιελÝσουν οιην επτβßωσß ιηò ωò πολτττκηò ο-
ντοιηταò, η οΠοΙα, σιτò Κρτστμεò εΚετνεò οττΥμεò, ε-
ξαρττüιαν απü ιον προσειατρτσμü τηò Δαττντκηò
Εκκλησßαò και την Ýνωση των Εκκληοτþν. Or η-
συχασιÝò Kar or παλαμßτεò, ετδτκüιερα, üχτ μüνον
Ýδετξαν αυροθυμßα yra οποταδηποτε μορφß συν-
διαλλαγßò Kar οτκουμεντκου δταλüγου, ολλÜ πολ-
.\οß απü αυτουò ηταν πρüθυμοτ να δεχθοýν μταν
Ορδοδοξßα υπü την ιουρκτκß kuprapxia παρÜ μτα
συμιμοýα υπü ιη λαττντκη κηδεμονßα.Ο
Τα αποιελÝσμαια τηò επτκρÜτησηò του ησυχαστι-
12, 13, 0 καθη-
γητÞò του
πανεπιστημßου τηò
Σορβüνηò,
ουμονιοτÞò,
Γκιγιüμ ΦισÝ,
προσφÝρει την
ÝκδοσÞ του,
Rheiorica, στον
καρδινüλιο
Βησσορßωνα, σε
ανοψþριση τηò
συμβολÞò του αη
διüδοση τηò
πλατωνικÞò
σκÝΨηò
(ΜαρκιανÞ
ΒιβλιοθÞκη,
Βενετßο).
κοý κτνηματοò εßνατ κυρßωò Ýκδηλα σιη δημτουρ-
γßα ιων ιριþν ανττδρασιτκþν προò τοýτο ομÜδων:
των λαττνüφρονων και αρτσιοιελτκþν οχολασττκþγ
ιων δταλλακττκþν δταμεσολαβητþν και ενωιικþν
υου υαρÝθλεπαν ιτò δογματτκÝò δταφορÝò ιων δýο
Εκκληστþν, Kar ιων υλατωντσιþν or οποßοτ, με
πρωταγωντσιη τον ΠλÞθωνα, απÝβλεπαν σιην προ-
σιασßα τηò Ορδοδοξßαò -ιουλÜχτστον μÝχρτ τη Συ-
νοδο- απü ιουò «οοφτστÝò» kar ιιò «κατνbτομßεò»
αφ' ενüò, kar απü ιη «δτολεκιτκß ιρομοκραιßα» ιων
Δυιτκþν οχολασιτκþν, αφ' ειÝρου. Η δεýιερη ομÜ-
δα μαò ενδταφÝρετ Üμεσα, γτατß αυτß υερτλαμΒÜνετ
ιον Βησσαρßωνα (κατ τον Νικüλαο ΚουΖÜνο), ο ρü-
λοò του οποßου Þταν, απü Üποψη χαρακιηρα kar εν-
δταφερüντων, δταμεσολαθηικüò. Ο ßδτοò, που μπο-
ρουσε, üπωò kar ο ΣχολÜρτοò, να μελετÜ τουò αρ-
χαßουò Ελληνεò φιλοσüφουò και ιουò σýγχρονουò
Λαιßνουò θεολüγουò οτο πρωιüιυπο, να δταιυπþνετ
ιον ανττ-παλαμισμü (Mohler, 1: 2Ι3 2ΙΒ) kar να
εκφρÜΖετ ττò ευτφυλÜξετò ιου για τη δτÜκριοη ου-
σßαò kar 8εßων ενεργετþν, Þιαν η πro σημανττκη.
μειÜ τον Γεþργτο Γεμιστü η ΠλÞθωνα, προσωπι- )
Ητον η πιο σημαντικÞ, μ€τü τον Γ€þΡγιο
Γεμιστü. προσωπικüτητο που €πηΡÝοσε
τη δυτικÞ διανüηση κοτü το Ι5ο οιþνο
9
Βυ::ηριοΝ
0ι Ελληνεò και
Ιταλοßλüμοι. κüιηια που επηρÝασε ιη δυττκÞ δτανüηση κατÜ ιο
Γεþρμοò
1δο ατþνα, καδþò kar, üπωò θα διαπτσιþσουμε οιη
Τραπεζοýπιοò συνÝχετα, ιην Ýκβαση ιηò ενωιικηò υροσπÜθεταò.
(14), ΓεþρμOò ΜειÜ ιην τελευιαßα οτκουμεντκη σýνοδο του Β69
ΣχολÜρΙοò (15), σιην Κωνστανττνοýπολη καμτÜ Üλλη απü εκεßνεò
θεüδωροò ΓαζÞò που ακολοýθησαν δεν εßχε γτα ιουò ορθοδüξουò
θεολογτκοß. Ο υÜιαò, απü ιο Üλλο μÝροò, ανιτλαμ-
βανüταν ιην Ýνωση ωò ευκαιρßα να βοηθÞοετ, αλ-
λÜ με αντÜλλαγμα την επτΒολÞ ιηò εξουσßαò kar
τηò δτδασκαλßαò του.
Ττò δυσκολßεò Kar τουò κτνδýνουò που εγκυμο-
νοýσε η ενδεχüμενη Ýνωση των Εκκληστþν σιη
Συνοδο εßχε προφηττκÜ διαθλÝψετ ο Γεμτστüò.
Οταν ο ßδτοò ρωτηθηκε απü τον αυιοκρÜτορα Ιτýν-
νη ΙΙ yra ιη συμμετοχη του σιη Σýνοδο (1426), ο
Γεμτσιüò, üπωò αναφÝρετ ο Σqýπουλοò, προσπÜ-
θησε να τον αποιρÝψει, με ιο επιχεßρημα üττ κανÝ-
να üφελοò δεν επρüκετιο να προκýψετ απü αυιÞν
(Συρüπουλοò, 4, 19). Τουιο εßνατ ευεξηγηιο. Μετα-
ξý των δýο Εκκληστþν kar λαþν υφßστανιο πολ-
Η Σýνοδοò τηò Φερüροò-Φf,ωρεντßοò
αποτΕηοýσc για τον ΒησσοΡßωνα τπ μcγüηη
€υκοιΡßο γιΘ την Ýνωση των Εκκηησιþν
1ο
λÝò kar μεγÜλεò δταφορÝò: πολτττκÝò, θεολογτκÝò,
εκκληστασιτκÝò, φτλοσοφιχÝò κ.λπ. Or πολλÝò ε-
νωιτκÝò υροσπÜθετεò (πÜνω απü 30) απü ιο σχßσμα
του 1054 μÝχρτ ιο 143θ αποκαλυπτουν το μÝγεθοò
των δυσκολτþν. Οι αμφßδρομεò αποσιολÝò ανιτ-
προσωπετþν, or επανετλημμÝνεò εκκλßσειò, or υ-
ποιαγÝò και or ομολογßεò ιων αυτοκραιüρων απÝ-
θησαν Üκαρυεò. Το ßδτο Kar or παραχωρßσετò υροò
τον πÜυα, üπωò, λ.χ., ο παπτκüò üρκοò ιων κληρτ-
κþν kar η προσθηκη ιου Γilioque (12ΒΙ). ΕπιπλÝ-
ογ οτ προτροπÝò γτα αμοτΒαßεò φτλτκÝò σχÝσετò του
λογßου μοναχου ΒαρλαÜμ (133θ) και η οταυροφο-
ρßα την οποßαν ο πÜπαò ΟυρΒανüò Ε κηρυξε
(1370), δεν εßχαν κανÝνα θεττκü αποιÝλεομα. Στην
τελευιαßα μÜλτστα σιαυροφορßα «ουδεßò ηγεμþν ε-
κινÞθη»." Or δταμεσολαθητικÝò προσπÜθετεò του
Βησσαρßωνα, Ýναν ατþνα αργüτερα (1439), εßχαν
την ßδτα τýχη: και ιο χετρüτερο, ιο μοτραßο Kar ιρα_
γτκü, αυιß ιη φορÜ, ιÝλοò ιηò αυτοκρατορßαò (29
Μαßου 1453). Οι θεολογτκοκεντρτκÝò θÝοετò ιου Νι-
κηφüρου ΓρηγορÜ (1333) και του ΜÜρκου Euye-
νrκοý (1439) αποδεßχ8ηκαν, üπωò δταπτσιþνουμε
παρακÜιω, τσχυρüιερεò των φτλοσοφτκοκενφτκþν
λαττνοφρüνων δταμεσολο-θηιþν ΒαρλαÜμ kar Βησ-
σαρßωνα. Το μßσοò των Ελληνων καιÜ ιων Λατßνωι
εξαττßαò των δετνþν υου κατÜ καιρουò υπÝφεραν η.
ιαν εΠτΚραιεστερο απο την ΠροσεΥΥτση ιων Καρ
διþν (ΒαρλαÜμ, PG 151, 1336 Β). Or δταφορÝò αυ
ιÝò ανταναχλþντατ καλýιερα στουò πρωιαγωντστÝ1
τηò συνüδου kar συγκεκρτμÝνα στον ΣχολÜρτο κα
σιον Γεμτοιü, τδταττÝρωò üμωò σιον Βησσαρßωνι
και στον ΜÜρκο Ευγενχü.
Ο Βησσαρßων, σε αντßθεση προò ιον στα8ερÜ αν
θενωιτκü ΜÜρκο Ευγεντκü, ιον δýσπτσιο καθ'üσσ
αφορÜ ιην αποιελεσματτκüτηια ιηò συνüδου Γεμι-
στü kar τον αμφτιαλαντευüμενο kar δτυρüσωυο
ΣχολÜρτο (PG 160, 21θ-312), υποσιßρτξε την Ýνω-
ση. Or παρεμΒÜσετò του χαρακτηρßΖονταν yra τη
Βαρýτητα και τη δταλλακιτκüτητÜ ιουò. Ο ßδτοò ο
ΣχολÜρυò τσχυρßΖειαι üιι ετσηγηθηκε ιη συμμειο-
χÞ του σττò προκαταρκττκÝò ουΖηιßσετò που εßχε
προκαλÝοετ ο αυιοτιÜτοραò σιην Κωνοτανττνοýπο-
λη (143α) yra τη οýνοδο και του ΖÞιησε να πεßσει
το δτδÜσκαλü ιου να προσÝλθετ kr εκεßνοò,
Βησσαρßωγ που ÝΖησε τα περτσσüιερα
χρüντα ιηò Ζωßò ιου στην Ιταλßα kar δεν
Ýπαυσε ποιÝ να γρÜφει υπÝρ ιηò Δυιτκηò
Εκκλησßαò, να οτηρßΖετ τη δτδασκαλßα
ιηò (1441 και εξÞò) kar να αγωνßΖετατ yra
την θνωση ιων Εκκληστþν, Ýτρεφε την ελπßδα üιτ
μτα ενωιικη οικουμεντκß σýνοδοò θα μποροýσε να
θοηθÞσετ αποτελεοματτκÜ στην απüκρουση του εε
Ανατολþν επερχüμενου κτνδýνου. Η Συνοδοò τηò
ΦερÜραò-Φλωρενιßαò αυοτελοýσε γτα τον Βησσα-
ρßωνα τη μεγÜλη εukarpia yra ιην επßιευξη αυιοý
ιου στüχου. Τα αποτελÝσματα εßνατ γνωστÜ. Or λü-
yor yra την Üρνηση του ΜÜρκου Ευγεντκοý να υ-
πογρÜψετ την Ýνωση -«ουδÝν πεποτηκαμεν»τ εξα-
κολουθοýν να τσχýουν και να μαò ακολουθοýν.
Απü το Üλλο μÝροò, η αποτßμηση τηò συμΒοληò
του Βηοσαρßωνοò στην ιταλτκß ΑναγÝwηση εßνατ
δυναιü να αξιολογηθεß ευκολüτερα με τη δταμεσο-
_\ÜβηοÞ ιου στην «στιτμαχßα ιων δýο φτλοσüφων»,
üπι,τò αυτß αποιυπþνειαι σιη σχÝση του, πρþτογ
προò το διδÜσκαλü του, ιο μεγÜλο πλαιωντσιη φτ-
_\üοο(φ, ιον Γεþργτο Γεμτστü η Πληθωνα (υερ.
136C1l§2), και, δεýιερον, προò ιον αντßπολü ιου α-
ρτοιοιελτστß Γεþργτο ΤlηπεΖοýνττο (13θ6- 1472),
Ετσι προδταγρÜφοντατ or τρετò αντßστοτχεò κατευ-
θýνσετò ιων επιδρÜσεων ιου καρδτναλßου: η συμφτ-
λßωση ιηò πλαιωντκηò φτλοσοφßαò με το εκκλη-
οτασιτκü δüγμα, η απüκρουοη ιηò σχολαοιτκηò φτ-
λοσοφßαò και η προσαρμογß των τιαλτκþν αναγεν-
νηστακþν δημιουργημÜτων σιουò αυστηροýò φτλο-
σοφτΚουò Κανονεò.
ΣυγκεκρτμÝνα, ο Βησσαρßων kar ο κýκλοò του εß-
var κατÜ Ýνα μεγÜλο μÝροò υπεýθυνοτ yra ιην Kpr-
ιτκη παρουσßαση των ανιτληψεων του Πληθωνοò
Kar ιηò «ανιτμαχßαò ιων φτλοσüφων» σιη Δýση.
Σιην πραγματτκüτητα, η παρουσßαοη αυτÞ εßνατ θε-
μελτþδουò σημασßαò yra ιην ερμηνεßα και κατα-
νüηση ιηò αποδοχηò ιου ΠλÜτωνοò στο δυττκü κü-
σμο καιÜ το δεýιερο μτσü του 15ου ατþνα.
Or ανττδρÜσετò, λ.χ., του Βησσαρßωνοò προò ττò
πραγμαιεßεò του ΠλÞθωνοò, yra ττò δταφορÝò ΠλÜ-
τωνοò Kar ΑρτσιοιÝλουò (De diIßerentiis P]atonis
et Aristote]is) που ο φτλüσοφοò ιου ΜυσιρÜ Ýγρα-
ψε κατÜ τη δτÜρκετα τηò συνüδου (ΦερÜρα-Φλωρε-
ντßα 143Β-3θ), κατ προò την De fato, φωιßΖουν την
Ýκιαση και ιη σημασßα ιηò προσφορÜò ιου. Στην
ιρþτη πραγματεßα ο Βησσαρßων, με το συνßθη φτ-
λετρηντκü ιρüπο, προοπÜθησε μÜλλον ανεπττυχþò
να αποστασιοποτηδεß αυü τον ΠλÞθωνα και να
συνδταλλÜξετ ΠλÜτωνα kar ΑρτστοτÝλη πÜνω σιο )
Στον Βησσορßωνο κοι τον κýκf,ο
του οφ€ßßετοι π κριτικÞ ποΡουσßοση τηò
«οντιμοχßοò των φιηοσüφων» στη Δýση
11
 lL
&,ι, Þ,ý" ß .\*'{.,Ι..$t+i,:;9;

του μαΒητη του στη Δυση κατ αποκαλεßτατ «θεßοò».

ß.lß !7_ι9, ι ι αl.|ιλχ φτ γ ξ.lιsaΙτ.ι' ξ Ο ΑρτσιοτÝληò, παρÜ ιη συμφωνßα με το δτδÜσκαλü
φιßι.' ; Ý ß.,- *.r^rv,;., SJ J ιου οε βαοτκÜ θÝμαια, δεν παυετ να εßνατ το Ýκτυπο
ιß Ι rÝι.*ρ]. λΙf,β1 ι7-. [-,.. εκεßνου, ο «δατμüντοò»» μαθηιηò. Τα πλεονεκιημαια
μταò ιÝιοταò ερμηνεßαò εßνατ κυρßωò Ýκδηλα οιην α-
ιÜνιηση ιου προò την προκληττκη στÜση του apr-
]} Ü\' ßψ i rCξι, τιr irb --_
rA. § σιοιελτστη Γεωργßου ΤραπεΖουντßου. Ο ιελευιαßοò,
,,.S;» δl1-., ß' ι ττbιι.#. rÝ' σιην πραγμαιεßα ιου Σýγκριση τηò φιλοσοφßαò
ΠλÜτωνοò και ΑριστοτÝΔoυò (Comparatjo inter
P]atonem et Aristote]em)'σιnv προσπÜθειÜ του να
υποσιηρl,ξει ιην ανωιερüτητα του ΑρτσιοιÝλουò, κα-
ιαφÝρετατ με μτα σετρÜ απü Βßατεò επτκρßοειò ενα-
νιßον ιων κοτνωντκþν κυρßωò ανιτληψεων του ΠλÜ-
ιωνοò ΚαΙ ιηò αποσιασßαò ιου Πληθωνοò. Σιτò προ-
2,Ι, Νüμισμο με τη
κλησετò αυιÝò απαντÜ ο Βησοαρßων με ιο Ýργο ιου
μορφÞ του
Γεωργßου Ελεγχοι των κατÜ ΠλÜτωνοò Βλασφημην (Ιη
Γεμιοτοý Þ
ca]umniatorem P]atonis, De natura et arte),n ιο
ΠλÞθωνοò, κοι ο οποßο αποιελεß ιη σημανττκüτερη ανιßδραση στην εν
μOθητÞò τOυ λüγων πραγματεßα ιου Γ. ΤρατιεΖουντßου. Χρηστμο-
Μüρκοò ποτþνιαò ο ßδτοò ακαταμÜχητα επτχετρηματα, απο-
Ευγευκüò (22). δετκνυετ üιτ ο ΙΙλÜιων εßνατ ανο.ιιεροò ιου ΑρτστοτÝ-
23. Χειρüγροφο λη, kar τουιο üχτ για να κατακρßνετ ιον ΑρτστοτÝλη
του ΠλÞθωνοò η να δεßξετ üιτ ο ΠλÜιων εßνατ χρτσιτανüò, αλλÜ για
του «ΝεοÝλ- να ιονßσει üιτ ο ιελευιαßοò Βρßσκειατ πληοτÝστερα
ληνοò» πgι.ι Προò ιη xprσιravrKn φιr\οσοφßα κατ üιτ, συνεΠþò,
βρßσκεται στη πρüΒλημα ιηò ουσßαò. Η υτο ουστασιτκη, ωσιüσο, ουμφÝρει ιην Εκκλησßα να l.νωρßΖετ ιον ΠλÜιωνα
ΜορκιονÞ δταμεσολαSηιτκη προο πÜθετα του Βησσαρßωνοò εß- προκετμÝνου να καιανοεß ιη δτδαοκαλßα τηò. Το α-
ΒιβλιοθÞκη τηò var üταν επατνεß τον ΠλÜιωνα κα1 ιον ΑρτστοιÝλη, πολογηττκü ιουτο Ýργο Ýχετ μεγÜλη σημασßα, γταιß
Βενετßαò παρουστÜΖετ γτα πρþιη φορÜ στουò δτανοουμÝνουò
προκετμÝνου να ουνδÝσετ ττò δταφορÝò που ανÝκυ-
ψαν μεταξυ ιων μελιßν ιου δrkou ιου κυκλου: «εμÝ ιηò Δυσηò μτα πληρη, αν kar üχτ πÜνιοιε ακρýη,
δε φτλουνια μεν ΠλÜκονα, φτλουντα δ'ΑρτστοιÝ- ετκüνα τηò δτδαοκαλßαò του ΠλÜτωνοò και ιων οχο-
λη, και ωò οοφωιÜτω σεΒüμενον εκατÝρω...» λτασιþν του. Το üιτ ο Βησσαρßων καιαδτκÜΖετ ττò α-
(Mohler, 3: 511-513). ΑκολουOþνιαò ιην παρÜδο- κραßεò 8Ýσειò και ακολουΒεß ιη μÝση οδü ουνÜγειαι
ση των Νεοπλαιωντκþν Υπομνημαιτσιþν που ιüντ- απü ττò απανιησετò ιου προò ιον ΤραπεΖουνιιο και
Ζαν περτσσüτερο ττò ομοιüτητεò παρÜ ιτò διαφορÝò τον ΜτχαÞλ Αποοτüλη ανιßσιοτχα. Στον πρþιο α^
μεταξυ ιων δυο φτλοσüφων ο Βησοαρßων, χωρßò να παντÜ, σε ανιßθεση προò τουò ετσηγητÝò του αριοιο-
αποφευγετ ο ßδτοò τον «πλατωνßΖοντα» ΑρτστοιÝλη, ιελτκοσχολασιlκισμου, που προσπαδουσαν να δεß-
αποφαßνετατ üττ «εγþ...ευρßσκω δτÜφορα μεγ ουκ ξουν üιτ ο ΑρτσιοιÝληò συμφωνεß καιÜ πÜντα τιροò
εναντßα δε...τα υπ' αυιιιν ετρημÝνα»." ιη χριοιιαντκη δτδαοκαλßα αναγνωρßΖονταò Ýιστ
Στην ερμηνεßα του αυτη βλÝπετ κανεßò ιον Βησσα- ιον Σταγτρßιη ωò τον κατ' εξοχην φτλüσοφο ιηò
ρßωνα να ανακεφαλατþνετ με «ηπτüτητα» και ((με- Εκκλησßαò-, üττ «ου χρτσιτανüν ημεßò ΠλÜιωνα, ωò
ιρτοφροσýνη») ιη σχÝση ιοιν δυο φτλοοüφων σια πε- εκεßνοò [ο Γεωργιοò ΤραπεΖουνιτοò] ΑριοτοιÝληγ α-
δßα ιηò παιδεßαò, ιηò επτσιημηò Kar ιηò φιλιισοφßαò. ιοδεßξαι μÜιην φτλονικησομεν,,,». Τον δευιερο ιον
Χωρßò να συμμερßΖειαι την αυοτηρη KprτlKn που ο προτρÝπετ να δαυμÜσετ Kar ιουò δυο: «Qqι;μq69γ 1η1,
διδαοκαλüò ιου Üσκηοε κατÜ ιου ΑρτσιοτÝλη, ο Βησ- εκεßνων σοφßαν (Πλαιωνοò kar ΑρτσιοιÝλουò), αμ-
σαρßων βοηθηοε. üπωò Kar εκεßνοò. σιην αποκαιÜ- φοßν δε χÜρτιαò ομολüγει, ων ημßν αγαθþν γεγÝνη-
οταση ιου ΠλÜιωνοò στη Δυση, Με την παρÝμΒαση ντο αßττοτ»" (PG 161, 6Β9 Α). Ο θαυμαομüò ιου yra
ιου αυιη, ο ΠλÜιων αποκιÜ ιο προθÜδτσμα Ýνανττ τον ΠλÜιωνα Kar ττò δτδασκαλßεò του ηταν γνησιοò
kar δταρκηò. Ο Πλαιωγ ιονßΖετ ο Βηοσαρßων, Ýφθα-
_:l ,
Þrß'Ρ^
!!(Jiril ;: ιτ ft}ιτrf
ι,..ιυν* αßΙß Ι߀ tζ Τ.ζ}Ι' οε σιο ýψτσιο σημεßο ιηò παιδεßαò Kar τηò επlσιη-
τ§ζ ιJγ €}ζ τߺν Ý Π §,º Κα, §Γß9Κ τ秧º μηò. Οι διÜλογοß ιου δεν αποκαλυιτουν μüνον ιιò ι-
ΚανοΙητεò του σττò ιεΧνεò τηò ΥραμμαιτΚηò kar Ι
τ(ýν ß ν ßß!ζ ν§,ßΟßlfiζ σ,{η iJθι"ι ρηιορτκηò, στη λογτκη και στη διαλεκττκη, αλλÜ.
επßσηò, και στην akprΒn φυστκη θεωρßα. ΟρOωò λοl-
τιüν ιονßοτηκε üττ «αν δεν υπηρχε η Ακαδημßα, δεl,

Ι2
 ΙΙ STOTELIJ
ι

º;;Gιτιιτff
,Þ

' ιßbτß 0mιιòι *,Ý

\ü,o,.l

υο'
{τοπτη ftß, :: !!ºι ¾ι!,,,:ι:;:Ρ"'
c :ιb ßτ,
º::F" ;;;ι, ßη'ß

ι,,ßιι,
ß ι

ENEτIIS,
ο"^fßΙ,ß"Η:"',

'''..']|]¾1] 1 a::ι:ιß]]ι],ß,,,

24. 0 ΑριστοτÝληò
θα εßχε που να σιηρτχιεß η ελληντκÞ πατδεßα» και νττγραφη χειρογρÜφων Kar yra ιιò παραγγελlεò kar κOι η Ιστορß0 των
η πνευματτκη καλλτÝργετα, που αποιελοýν ιη μüνη μεταφρασετò κετμενων, Προοφερο\,ιαò ετστ ερΥασΙα ζþων (25) του
σωιηρια των Κρατων. σε πολλουò ουμπατρτþιεò ιου που καιÝφδαναν οιην ΑριστοτÝλη,
Ο ΑρτσιοιÝληò, επßοηò, κατÜ την εκτßμηοη του Ιιαλßα. ΑπÝθανε οιη ΡαβÝνα ιο Ι4º2, ιο δε σκηνοò μετοφρασμÝνη
Βησσαρßωνοò, αν και Ýρχετατ μετÜ ιον ΠλÜιωνα, εß- του μειαφÝρθηκε στη Ρþμη και ετÜψη οτο παρεκ- απü τον 0εüδωρο
var, ωò ι<καδηγεμþν πÜσηò επτσιημηò», εξ ßσου Ü- κληστο ιου ναου των Αγßων Αποσιüλων, ΓαζÞ (15οò
οιþνοò).
ξιοò ιιμηò κατ θαυμαομοý.'Ο Κατ τουτο γτατß ο Apr- Or εγκωμτασττκοß λüγοτ που γρÜφτηκαν μετÜ το
26. Το δωρητÞριο
σιοτÝληò δεν ουνδυÜΖετ μüνον ιο φτλüοοφο με ιο θÜναιü ιου απü ιουò σημανιτκüτερουò πρωτεργÜιεò
Ýγγραφο με το
φτλüμυθο, αλλÜ προΒαßνει και σιη σχειτκη τερÜρ- ιηò ΑναγÝννησηò ιονßΖουν τη μεγÜλη αιþλετα yra
οπOßο ο
χηση και αξιολüγηση ιων επισιημþν. τη Λαιτντκη Εκκλησßα, τη φιλοοοφια kar ιη Βεο-
Βησσαρßων χüρισε
ΕπτσιÝγασμα üλων αυτþν αιοτελουσε η παρα- λογßα. Η πÝνθτμη φωνη ιου Μτχαηλ Αποστüλου α-
το 1468 τη
δετγμαιτκη προστασßα üλων ιων περτπλανþμενων πü ιην Κρηιη ξεχωρßΖετ απü üλεò yra ιην περιε-
βιβλιοθÞκη του
ουμπαιριωτþν του που αναΖητοýσαν οιη Δýση μτα κττκüιητα κατ επτγραμματτκüιηια: «Θεßαò κατ αλη-
στη Βενετßα.
δευιερη παιρßδα, τουò καλουοε δε να λÜΒουν φþια θουò σωφροουνηò ετυγχανεν ων», 27. Χολκογροφßο
απü τουò Δαιßνουò και «των Λατßνων δτδÜσκαλοι γε-
με τη μOρφη τOυ
\τωνιαι ιο καθ' εξηò» (ΣÜθα, ΜΒ, σ. 72). ο Βησσα- ΣΗΜΕΙQΣΕΙΣ Διονýσιου
prωv ουνÝθαλε με üλεò του τιò δυνÜμειò στην εξÜ- 1. Mohler, Kardina] Bessar-ion, Paderborn, 1923, 407.
Αρεοπαγßτη
πλωση kar επικρÜιηση ιων φþιων τηò Αναιοληò 2. Βλ. J. MeyendorÞ Α Study of Gregor.y Pa]amas,
London.1964
σιη Δυση. Τα αποτελÝομαια εßνατ Ýκδηλα σιουò
3. Βλ. Η. Hankins. P]ato ßιι the lta]ian Renajssance, New
σπουδαιüτερουò Ελληνεò kar Λαιßνουò δτανοουμÝ-
York, Ιθθ1, σ.σ. 1θ5 κ.εξ.
\,ουò Kar, ουνεπþò, σιουò πρωταγωντσιÝò τηò Ανα- 4 Βλ J. Hussey, The Orthodox Chuι,c}l and the
ιÝ\-νησηò. Ωò επττειραμμÝνοò του πÜπα οιην Μπο- Byzantine Empire, oxford Ιθ86, ο. 268 κ.ε.
-\üνια ετσηγηθηκε οετρÜ μειαρρυθμßσεων οτουò θε- 5. Β. Σιεφανßδου, Εκκλησπσυκη Ιστορια, ΑθÞνα1 Ιθ48, ο.
σμουò τηò πüληò, προÝθη οτην ανακαßνιση ιου πα- 359.

\,εΠτοτημΙου ΚαΙ στην ανεΥερση νεων Κιτρτων, ενω 6. Mohler, 2: 4θ8. ΠΒ, Πρüκλου, σιην Πο,Ιιτ. Ι. 8.6-11.4
,,ò ουλλÝκτηò οπÜνιων χετρογρÜφων Kar προμη- 7. Venice ].523. ανατ. Frankfurt. 1θ65.
8. Εκδ. L. Mohler, Paderborn, Ι942. ιομ Ι. ΙΙ.
8ευτηò πολυττμων κειμÝνων δεν Ýθεοε μüνον ττò θÜ-
9. Π6. Βηοσαρßωνοò, [επισιολÞ] Ι\ΙιχαÞλωι, εκδ L. Mohler.
ιια ιη δημτουργßα ιηò περßφημηò Μαρκτανηò
οειò σ.σ. 51Ι 5Ι3 κα1 PG ι6τ, 6Βθ Α.
Βý_\ο8ιιχηò στη Δημοκρατßα ιηò Βενειßαò, αλλÜ 10. G.H. Sabine, Iσropia τιιν τιολιτικτýν Οειυριωη μει. Μ
\c,1 ιηò υΠηρεσταò εΚετνηò Που φρονιτΖε Yra ιην α- Κρßσπη, ΑΒÞνα 1961, ο ?7 Ι

13
 "4

':]-
,ß
ζ.
χ-ι
'Ι
ιÝ:

ν
ß ,ξt}ßο+ Ι ,a'-αq-"
,

τ"\rυο" τλ*ι,
ι,δγ, -ιΦ
^,j!asaf
 ι

rΦ
.r-
}J

ι,
ι{ Ι4.
:
'b
ζ.
*.0
ß,
Απο:τοΛοΣ THr ΕτηΗιττικΗΣ
6, 0ι Φπσßνο και
Πßκο ντελα τÝφυγαν οιο ΔεσποιÜιο ιου ΜορÝωò, αλλÜ δεν γνω-
ΜιρÜντολα με τον ρßΖουμε λευτομÝρειεò yra τη ΖωÞ ιου Δημητρßου
Αγιο Αυγουστßν0 στον ΜυσιρÜ. Η πρþιη πληροφορßα που υυÜρχετ
καΙ τΟυò ΛαιΙτßνΟ, προÝρχετατ απü Ýγαγ μα8ηιη του, ο οποßοò αγαφÝ-
ΑντζελΟ ρετ üιτ το 1449 Ýφτασε σιη Ρþμη, αφοý εßχε σπου-
ΠολιτσιÜγο σε δÜσετ
φτλοσοφßα, πτ8αγüτατα κογτÜ σιογ Γαßργτο
σιον Δημητρτο την προσωπικη βτβλτοθÞκη του.
Μεταξυ ιων ειþν 1452 kar 1455 ο Χαλκοκονδý-
ληò Βρτοκüταν οιην ΠεροýιΖτα, üυου πτθανüιατα
παρÝδιδε μαθημαια ελληνικηò kar το 1455 επα-
νηλθε οτη Ρþμη. Εκεß παρÝμετνε þò ιο 1463 Kar
με την υαρουσßα ιου συνÝβαλε σιην ÜμΒλυνση τηò
δταμÜχηò που εßχε ξεσπÜσει μειαξý των ΕλλÞνων
λογßων γυρω απü ιην προιερατüιητα ιηò αριστοτε-
λτκηò η τηò πλατωντκßò σκÝψηò. Ο ßδιοò, αν και ο-
παδüò του ΠλÜτωνα, υπεραμýνθηκε των θÝσεων ιου
ΑρτσιοιÝλη με Ýνα κεßμενο, το οποßο üμωò δεν δτα-
σþδηκε. Αò σημετωδεß οιτ οπαδüò των τδεþν του
ΑρτσιοιÝλη Þιαν ο Θεüδωροò ΓαΖηò, ενανιßον ιου
οποßου στρεφüταν Ýνα μαντφÝστο που εßχε συντÜξει
Üλλοò Ελληναò, ο ΙνΙιχοιλ Αποστüληò. Η σιÜση
του Χαλκοκονδυλη να υυερασπτσιεß τη φτλοοοφßα
του Σιαγτρßιη φανερþνετ ια ατσθημαια φτλßαò που
Ýτρεφε yra τον αρτσιοτελτκü δÜσκαλο kar προσιÜ-
Ηταιι απü τουò πρþτουò ßΙογßουò
Που €Κτßμπσαν την οξßο τηζ τυποΥροφßαò
και δ߀ßδαν το ρüf,ο που δα διαδραμüτιζε
16
ιη του, αφου, παρÜ την προσωπικÞ κλßοη του προò
ιον ΠλÜιωνα, πηρε μαχηττκÜ ιο μÝροò ενüò αρι-
στοιελτκοý.
Απü ιο 1463 þò το Ι4º2 ο Χαλκοκονδýληò ÝΖηοε
οιην ΠÜνιοΒα, üπου στÝλαβε ιην Ýδρα των ελληντ-
κþν σιο εκεß πανεπτσιßμιο. ΔιασþΖοντατ εναρκτη-
ριοι λüγοτ ιηò δτδασκαλßαò ιου, που αντικατοπιρß-
Ζουν τα πτσιειχο ιου και αποιελουν πολυττμο υλτχü
yra ιο πρüγραμμα δτδασκαλßαò των μαθημÜιων τηò
ελληντκηò γλþσσαò. Αυü τουò λüγουò αυτοýò πα-
ρατßθενιατ χqιακιηρτσττκÜ αποσπÜοματα (σε μετÜ-
φραση απü τα λαττντκÜ του Κ. Παwοχüπουλου
σιο Ýργο ΒυΖÜντιο και Διιση. Η αλληλεπßδραση
των αμφιθαλþν πολιτισμþν στον Μεσαßωνα και
στην ιταλικÞ ΑναγÝννηση, 330-1ω0, ΑθÞνα 19Β5.
372-3ΒΒ): «Οταν, λοτπüγ [...] εκλÝχθηκα δημüστανα
διδÜξω ελληντκÜ γρÜμμαια, νüμτσα σωοτü να πω|
κÜιτ, που δεν εivar εκιüò θÝμαιοò, πüση χρηστμüιη- ß
τα, υφοò kar τελετüτητα φÝρνουν [τα ελληνχÜ'
γρÜμματα] kar πþò η μελÝτη τηò ελληντκηò φτλα
λογßαò Ýχετ εξηγßσετ kar εξηγεß ια λαττντκÜ γρÜμ-
ματα. [...] Πτοιεýω üιτ κανεßò αυü σαò δεν αγνοεß α
ιτ or Δατßνοι παρÝλαΒαν κÜθε εßδοò ελευθερßων ιε-
χνþν απü ιουò Ελληνεò, Kar Üλλο ιüσο εßνατ γνια
στü üττ δημτουργοß üλων αυιþν ιων τεχνþν Þιωτ οι
Ελληνεò kar ιο ßδτο ιο üνομα των ιεχνþν Ýχετ ττò
ρßΖεò ιου στα ελληντκÜ. t...] Εφ' üσον η λαττντκÞ
γραμμαιικη συνδÝειατ με την ελληντκη kar φαßνε-
τατ να εξαριÜιατ απü αυτη, πþò εßνατ δυνατüν να Ý.
χετ κανεßò μτα πληρη γνþση ιηò, αν δεν γνωρßΖε
τα ελληντκÜ γρÜμμαια; [...] Κανεßò απü εκεßνοq
(τουò παλατουò Λατßνουò συγγραφεßò) δεν αγνοοýòπ
ια ελληντκÜ γρÜμματα. ΠραγμαιτκÜ πολλοß απü αυ
ιοýò ττμοýσαν ιην ελληντκÞ λογοιεχνßα ιüσο βαθχ
þστε αναρωιτÝιαι κανεßò αν γ¾þρτΖαν καλýτερα ιm
ελληντκÞ Þ ιη λαιτντκÞ φτλολογßα».
§
g
Σε Üλλον εναρκτßρτο λüγο ιου, σιτò 10 ΝοεμΒρß-
ου του 1464, ο Χαλκοκονδýληò ηιαν τολμηρüιεροò
στην υπερÜοπτση ιηò διδαοκαλßαò τηò ελληντκηò:
«ΕπετδÞ σχεδüν üλοτ εκεßνοτ [or Ρωμαßοι] κατανο-
οýοαν τη γλþσσα τουò üσο και ιην ελληντκη, προ-
ιτμουοαν να εκφρÜΖουν ιτò δταθÝσετò ιου πνευμα-
τοò τουòκαι την εwola κατ υφη των πραγμÜτων πro
ουχνÜ σια ελληντκÜ παρÜ στα λαττνικÜ», Kar τε-
λεßωνε Lnv ομιλßα του προτρÝπονιαò ιουò ακροαιÝò
kar μελλονιτκουò μα8ητÝò του να στραφοýν με επτ-
μÝλετα οτην εκμÜθηση των ελληντκþν, üττωò Ýκα-
ναν και or πρüγονοß τουò Ρωμαßοτ, οι oπoior Ýοιελ-
ναν ια πατδτÜ ιουò στην Α8Þνα για να μορφωθουν
καλυτερα: «ΝÝοτ εσεßò, [...] ασκηθεßτε kar προοOÝ-
οιε ττòοπουδÝò αυιÝò σιτò Üλλεò kar εßθε σ'αυιü
να μτμηθεßτε ιουò προγüνουò σαò. [...] Θα με Βρεß-
ιε πÜντα στη δτδασκαλßα των γραμμÜιων αυτþν
πρüθυμο να σαò βοηθÞσω. [...] Να θεωρεßτε οßγου-
ρο üττ θα οαò εκπαιδευοω οτη σπουδη των γραμ-
μÜιων αυιþν και σε συντομο χρüνο θα σαò παρÜ-
σχω ßοωò üχι ευκαιαφρüνητη πατδεßα αυτþν».
εν εßνατ γνωστü τι ακριΒþò δßδαξε ο Χαλ-
κοκονδυληò οτην ΠÜνιοβα. Eivar πτθανüν
üιτ ετοηγαγε τουò ακροατÝò του οιτò φτλο-
σοφτκÝò θεωρßεò του ΠλÜτωνα kar ιου Apr-
στοτÝλη kar üιτ μεγÜλο μεροò ιηò δτδασκα-
λßαò ιου αφτÝρωσε σιην παρÜδοοη ιηò ελληντκηò
γραμματικηò. Εκεßνο που γνωρßΖουμε εßνατ üιτ απü
ιουò επτφανÝσιερουò μαθηιÝò του ηταν ο νεαρüò Ια-
νüò ΛÜσταρτò, τον οποßο δτÝκρνε ο καθηγηιηò απü
τουò Üλλουò συμμαθηιÝò ιου.
ºο Ι4º2 ο Χαλκοκονδυληò εγκατÝλετψε ια πανε-
mστημτακÜ μαθημαιÜ του σιην ΠÜντοβα kar εγκαια-
οτÜδηκε οιη Φλωρενιßα, χωρßò να γßνουν γνωστοß or
.\üγοτ που ιον þ8ηοαν οε αυιÞ τη μειακßιττοη. ΠÜ-
8. 0 ΠλÜτωνσò σε
\τωò, η πüλη ιων Μεδßκων κρατουοε αναμφτσΒητη- βιτρü ονþνυμου
ια τα οκηυτρα ωò το στιουδατüτερο κÝντρο ανθρωπι- Γερμανοý
σιικþν σπουδþν Kar επομÝνωò πολλοß Ελληνεò λü- κολλιτÝχνη του
y¼r Ýιρεφαν τη φιλοδοξßα να διδÜξουν σιην πüλη 13ου αιþνα.
και στο Studium, üπου εßχαν διακρτOετ ο Χρι:σολω- θ. Ανüγλυφο
ρÜò, ο ΤραπεΖοýνττοò και ο Αργυlýπουλοò. Η (15οò αιþναò
Φλωρεντßα, επτυλÝογ Þταν ο χþροò στον οποßο yra μ.Χ.) με τη μOρφÞ
πρþτη φορα καλλτεργουι,ταν πορÜλληλα or δυο με- του ΑριοτοτÝλη
(Επισκοπικü
γαλεò φιλοσοφικÝò κοσμοθεωρßεò, ο αρτσιοιελτσμüò
ΜÝγορο του
kar ο πλαιωντσμüò. Το 1475 ο Χαλκοκονδυληò προ-
ΤρÝντο).
τÜθηκε επßσημα yra την περßφημη καθεδρα των ελ-
10. 0 Μαρσßλιο
ληντκþν σιη Φλωρεντßα, üπου για δεκÜξι χρüνια (þò
Φιτσßνο σε
ιο 1490) δα περνουσε την πιο ηρεμη περßοδο ιηò Ζω-
μετýλλιο
ηò του, δτδÜσκονιαò kar αποκτþνιαò φημη οιην ονþνυμου
πνευμαιικη κοτνüιηια τηò πüληò. ΥποθÝσετò μüνο δημιουργοý τηò
μπορουμε να κÜνουμε yra τα εßδη που υ_πηρÝιησε με ΑνογÝννησηò
τη δτδασκαλßα του ο Χαλκοκονδýληò στο περßφημο
Studium: ποßηση (φηρο kar Üλλουò επτκοýò rιor-
ητÝò), ρητορτκη (κυρßωò ΙσοκρÜm) kar φτλοσοφßα
(ΠλÜτωνα kar ΑρτστοιÝλη, ωò οπαδüò πλÝον τηò θε-
ωρßαò ιου Αργυρüπουλου yra ιη συνιονη καλλτÝρ-
γετα ιων δυο φτλοσοφτþν). Αναμεσα σιο πληθοò των
μαθητþν του ξεχωρßΖουν or Ιιαλοτ: ΤΖοθÜντ Πßκο
ντελα ΜτρÜντολα (Giovanni Pico della
Mirandola), Τ2οβÜντ ΜÝντττστ (Giovanni Medici)
--ο μελλονττκüò πÜπαò ΔÝων Ι - και ο ΠÝτροò των
Μεδßχων, γτοò ιου Λαq»ντßου, καθþò kar πολλοß
ξÝνοτ που ηλδαν να ιον ακοýσουγ üπωò ο Πüχαν
Ρüιχλτν (Johann Reuchlin), ο περτφημüιεροò απü
τουò Γερμανουò ανθρωητοιÝò.
Σιη Φλωρενιßα, ο Ελληναò λüγιοò, εκτüò ατιü τη
διδασκαλßα, αφοστþθηκε και οιην Ýκδοοη ολü-
κληρου του σωΖüμενου πο],ητικου Ýργου του Ομη-
ρου. Το Ομηρου τα σωΖüμενα αποιελεß την απαρ-
χß τηò εναοχüλησηò του Χαλκοκονδýλη με ιην Ýκ-
δοση βτβλßων, εργαοßα πολυ κοπιασιτκÞ, αν αναλο- )
1º

11. Η 0νοκýλυψη
τηò τυπογραφßσò γτστεß κανεßò ιτò δυσκολßεò να συγκεντρω8εß ιο
Ýδωσε μεγüλη χετρüγραφο υλ:χü και να ιýχετ τηò αιßÜλογηò μελÝ-
þθηση στη ιηò. Ο ßδτοò ο εκδüτηò σημεßωνε üττ yra να αποκα-
διÜδοση των ιαστÞσετ ιο κεßμενο χρησιμοποßησε πολλÝò πηγÝò
ελληνικþν kar üττ συμΒουλεýθηκε ια υπομνßμαια ιου αρχτε-
γρομμüτων στη mσκüπου Θεσσαλονßχηò Ει:òπαθßου.
Δýση. Το 14θ1 ο Δημßφιοò εγχατνßασε τrrv φßτη φÜση
12. 0 Αντζελο ιηò σταδτοδρομßαò ιου. ΒρÝθηκε στο ΜτλÜνο, χωρßò
Ποfuτσιüνο σε
kar πÜλτ να εßνατ γνωοτοß or λüγοτ γτα τουò οποßουò
μετüλλιο του εγχατÝλετψε τη θÝση του στη Φλωρεντßα. ΑνÝλαβε
Νßòòο]δ
δτδαχττκÜ καθÞκοντα σττητ αυλÞ του δοýκα Δοýο-
Fiolentino
θßκου Σ@ρτοα kar Ýγτνε δεκιüò με ενθουοιασμü α-
ποκτþνταò νÝουò μαθηιÝò σε Ýνα κÝντρο στο οποßο
δεν εixarr καλλτεργηθεß συσιημαιττ<Ü τα ελληυτιÜ
γρÜμματα, παρ'üλο που στην πüλη εßχατ διδÜξει
yra λßγο χρονιχü δτÜσιημα or Μανοιýλ Χριισολω-
ρÜò και Κτονσmντßνοò ΔÜσκαρτò.
Στην πρωτεýουσα ιηò Λομθαlýßαò παρÝμετνε μÝ-
χρτ το 15Φ kar συνÝχτσε το εκδοττχü Ýργο ιου, με
την παρουσßαση τρτþν θýλßων: ΙσοκρÜτηò, Λüγοι,
Χαλκοκονδýληò, Εlχοτηματα, Λεξτκü Σουßfuò,
Οιαν τα γαλλτκÜ στρατεýμαια ιου Λοιfοβßχου ΙΒ'
κατÝλαβαν το ΜιλÜνο (1499), ο Δημητρτοò εγκαιÝ-
λετψε την πüλη kar προσπÜθησε ανεπτιυχþò να α-
ναλÜβετ ιην Ýδρα των ελληντκþν στη Βενειßα. Στη
συνÝχετα κατÝφυγε στη ΦερÜρα, απ' üπου ανοκλÞ-
18
θηκε το 1501 απü τη γαλλτκß κυθÝρνηση yra νßα
ασκÞσετ πÜλτ δτδακττκÜ καθÞκοντα οτην πüλη-
Στη λομβαρδτκß πρωιεýουσα ουνÝχισε να δτδÜ-
σκετ μÝχρτ το θÜνατü ιου οε Βα8τÜ γερÜματα, στην
ηλικßα των ογδüντα οκτþ ετþν, ιο 1511.
Ο Δημητρτοò Χαλκοκονδýληò παντρεýιηκε
μεγÜλη ηλιχßα, üτστ Βρτσκüταν στη
kar απü ιο γÜμο του εßχε αποκτÞοετ δÝχα
πολλÜ απü ια οποßα πÝθσταιß στη δτÜρκεια τηò πα-
ραμονηò του στο ΜιλÜνο, γεγονüò που σκßαοε τα
λευταßα χρüντα ιηò Ζωßò ιου.
οταδτοδρομßα του Χολκοκονδýλη ωò
οκÜλου οε φετò απü ττò
πüλετò τηò τιαλτκηò ΑναγÝν,ιτησηò,
ΠΦτοθα, τη Φλωρεντßα και το
συνÝπεσε με ιο χρüνο που οτ πüλετò
Βρßσκονταιτ στο κÝντρο τηò οιηταιττσττκßò
Δßδαξε συνολτκÜ περßπου τρτÜντα πÝντε χρüντα
απαòιηοε α<αιοντÜδεò μαθητÝò, μεταξý των
ßιωτ kar òινθρωποτ που συνÝχισαν το Ýργο ιου, c
ο Αγγε-λοò Ποfuυανüò (Angelo ΡοΙß-Ζßαηο), ο
ποßοò Ýθρεψε μτα μεγÜλη ομÜδα ελληνιστþν,
Μαρσßλτο Φιτσßνο (Marsillio Ficino), σιενüò
νεργÜιηò του στην πολýχροιτη προετοτμαοßα τηò
τÜφρασηò του πλατωντκοý Ýργου, r<ar ο Αλδοò
νοfiτοò, ο οποßοò ποlητωλουθησε μαθßμαιÜ του
ΜιλÜνο. Η προσπÜθειÜ του yra τη δτÜδοση του
ληντκου πνειητατοò κορυφιßýηκε με ιην
ενασýλησÞ του με ιη μειÜφραση ιòar Ýχδοση
ληντκþν κετμÝνων. Ο Χαλκοκονδυληò υπηρξε
πριüτοò Ελληναò εκδüιηò οτη Φλωρεντßα kar
Μýßινο. Κυκλοφüρησε ιÝσσερα θýλßα:. Ομηρου
σωΖüμενα (1Φ;8), ΙσοηρÜτηò, Λüγοι (r4$),
κονδýληò, Εlmτhματα (περ. 14θ4), Δεξκü
(14θθ). Εßχε συναßσθηση του γεγονüιοò üττ yra
δτÜδοση των ελληνιχþν σπουδþν δεν
μüνον καλοß καθηlατιÝò r<ar εmμελεßò μαθητÝò,
λÜ χρεýΖονταιτ πληρετò εκδüοετò των
Κεψενων ΚαΙ σωστο μεταφρασττΚο εtrτο, ειστ
να υπüρξετ η κατÜλληλη υποδομη. Σ' αυτü το
πü αιροστιßθηκε ο Δημßφτοò Χαλκοκονδυληò
με την πqιÜλληλη πρδσφορÜ του στη
αναδεßχθηκε οε σημανττκü ποlýγοντα τηò
ιηò ελληντκηò σκÝψηò ιιαι πατδεßαò στην Ιιαλßα.
ΒΒΛΙοt¸ΑΦΙΑ
Κ. Γτατνακüπουλοò, ΒιιΖÜwιο και Δυοη. Η
των αμφιθαλþν πολιτισμþν στον fuΙεοαßωνο κα] στnv
rra,lrký ΑναγÝwηση (33clω0λ ΑθÞνα 1θ85.
Κ. Στ. ΣτÜτκοò, ΧÜρτα mò Ελληνικýò Τυπογlηφßαò. Η
εκδοτικý 6ραοτηριüτητα των ΕλλÞνων και η συμΒολß
τιξ στην πνευμοτιχý ΑναγÝννηση ττòΔιισηò Αθßπτα
r9ω.
Ν. G. Wilson, Απü το Βυþwιο στην ΑναγÝννηση,
Αfuπια 1994
Βησσαρßων
ßlω3
ΓεwτÝιατ σιην ΤραπεΖοýιτα ο
Βησσαρßων.
ß432.ß436
Επεττα απü σπουδÝò οτην
Κωνστανττνουπολη μαθηιεýετ οτη
σχολÞ του Πλßθωνοò στον ΜυσιρÜ.
Ακολουθεß τουò πλατωντκοýò
οιοΧασμουò.
ß438.ß439
Συνοδοò τηò ΦερÜραò-Φλωρεντßαò,
με συΖητßσετò yra ιην Ýνωση των
δýο Εκκληστþν, Ορθοδüξου kar
Καδολτκηò. Ο Βησσαρßων μÜχετατ
για ιην προσÝγγτση, με θαστκü
πολÝμτο τον ΜÜρκο Ευγεντκü.
1441
Γßνειατ καlýτνÜλτοò ιηò Καθολτκηò
Εκκλησßαò.
14τ2
Ο καρδνÜλτοò Βησσαρßιον πεθαßνετ
σιη ΡαβÝνα.
Δημþτριοò Χαλκοκονδýληò
1423
ΓεwτÝιατ σιην Α8Þνα απü
αρχονττκß οτκογÝνετα ο Δημßιρτοò
Χαλκοκονδυληò.
ß435
Or Χαλκοκονδýληδεò εξατιßαò
προστρýþν με την οτκογÝνετα
Αισαγýλτ καταφεýγουν στον
ΜυσιρÜ.
1Μ9
Ο Δημßιρτοò φιÜνετ στη Ρþμη.
ΚονιÜ σιον αρτστοιελτκü φýüσοφο
Θεüδωρο ΓαΖη σπουδÜΖετ φτλοσοφßα
kar λαιτντκη γραμματεßα.
ß452.ß455
Ο Δημηιρτοò δταμÝνετ στην
ΠεροýιΖια, üπου διδÜσκετ ελληντκÜ,
ß455.ß463
ΕπανÝρχετατ στη Ρþμη.
1463.1472
Μειαβαßνετ σιην ΠÜντοβα, üπου
διδÜσκετ ελληντκÜ στο
πανεπτστημτο. Μειαξý των μαθητþν
ιου eivaτ kar ο Ιανüò ΔÜσκαρτò.
14Ι2
ΝÝοò σιαθμüò σιη ΖωÞ ιου η
Φλωρεντßα.
ß475
ΑναλαμβÜνει την Ýδρα ιων
ελληνιχþν σιο Studium ιηò
Φλωρενιßαò. φτλοσοφßα σιην Ακαδημßα.
ß49ß.ß5αΙ 1471
ΔταμÝνετ σιο ΜτλÜνο, üπου δτδÜσκετ. Ευιδημßα πανοýκλαò τον αναγκÜΖετ
ß 5οΙ να μετακτνηθεß αυü τη Φλωρεντßα.
Επεττα απü Ýνα σýνιομο πÝρασμα 1472-1477
απü τη Βενειßα και τη ΦερÜρα, Επετια απü σýντομο πÝρασμα απü
επανÝρχειατ σιο ΜτλÜνο. ιην Ουγγαρßα kar ιη Ρþμη,
Ι5Ιß επτσιρÝφετ σιη Φλωρεντßα, üπου
Πεθαßνετ σιο ΜτλÜνο. δτδÜσκετ ελληντκÜ.
Ι486
ΙωÜννηò Αργυρüπουλοò Πεθαßνετ πÜμπιωχοò σιη Ρþμη.
ß394
ΓεwτÝιατ σιην Κωνσιανττνοýπολη ο Ιογüò Λüσκοριò
ΙωÜινηò Αργυρüπουλοò. 1445
ß438.ß439 ΓεwτÝιατ στην Κωνσιανττνοýπολη ο
Ωò δýκονοò λαμθÜνει μÝροò στη Ιανüò ΛÜσκαριò.
Συνοδο ιηò ΦερÜραò-Φλωρεντßαò. 14Θ,3-1472
1443 Μεταθαßνει σιην ΠÜνιοβα yra να
Στην ΠÜντοβα σπουδÜΖετ λαττντκÜ. γßνετ μαθητßò ιου Χαλκοκονδýλη.
ΜετÜ το ιÝλοò των σπουδþν του 14Ι2.1492
επτσφÝφετ οτην Πüλη. Στραιεýειατ ΔταμÝνετ σιη Φλωρεντßα. Στη
στην ομÜδα των Ενωττκþν kar δτÜρκετα τηò 20ετοýò παρουσßαò ιου
δτδÜσκετ ελληντκÞ γραμμαιολογßα. δτευ8ýνετ ιη Λαυρενιτανß
ß453 βýλτοθÞκη.
ΜετÜ την Αλωση δταφεýγετ σιη 1494
Φλωρενιßα, üπου ασπÜΖετατ τον Ερχετατ σε επαφη με τον ΓÜλλο
καθολτκτσμü. Με την υποστßρτξη βασýτÜ ΚÜρολο Η. Θα ανοιιýξετ
τηò οτκογÝνειαò των Μεδßκων σχÝσετò με τουò ανθρþπουò ιων
δτδÜσκετ ελληντκÞ γλþσσα kar γαλλτκþν γραμμÜιων.
ß535
Πεθαßνετ στη Ρþμη.
Χειρüγραφο Ýργου Θωμüò ΔπλοΒοτüτζηò
του ΑριστοτÝλη (1575) ß468
οπü την Κοοτοριü
(ΕθυικÞ
ΓεwτÝτατ σιην ΚÝρκυρα ο ΘωμÜò
ΔτυλοθαιÜιΖηò, αιü
Βιβλιο-
Κωνσιανιτνουπολßιεò γονεßò.
θÞκη τηò
Ι49ο
Ελλüδοò,
Στη ΦερÜρα kar τη Φλωρεντßα ο
ΑθÞνο)
ΘωμÜò σπουδÜΖει δßκατο. Θα αφησετ
σημανιιΚοιαιο ερΥο.
Ιιßüρκοò Ιιßουοοýροò
14Ιο
ΓεwτÝιατ στο ΡÝθυμνο ο ΜÜρκοò
Μουσοýροò,
Ι486
Μειο6αßνετ στη Φλωρεντßα,
1494
Σιη Βενειßα γνωρßΖειαι με τον
ιυπογρÜφο Αλδο Μστοýιιο. Θα
εργαστεß πλÜτ του.
ß497
Apxizεr η εκδοιτκÞ δραστηρτüιητα
ιου ΜÜρκου Μουοοýρου.
19
Ο ΦιτοΣοΦοΣ

ò ιτι ι,,ι, :ιΙΙιιι.,,ι ι

ι;:.i..l,Ι,,Ih, Þ,ιòJ.,,ι, μιt

g.ffi,ruΨβΦca,
I
f

ι
ß
,ι
ß
ιß
ICOR\i\L ß
STOIiI-rS LIEι] ;

\iD ΧΧΠ ,.

και
7, 8. Ηθικü μÜ ιου οιο πανεπτσιημτο ηταν μÜλλον πρωιοπορτα- Ο ΙωÜννηò Αργυροιουλοò δßδαξε απü ιην Ýδρα
ΗθικÜ Νικομüχεια κü, καθþò or μαθηιÝò του κρατουοαν σημετþοετò τηò kar το 1471, α
ιηò ι\ατωντκηò φιλοσοφßαò μÝχρι και $

σε
του ΑριοτοτÝλη kar αργüιερα πηγαιναν σιο σπßιτ ιου και μÝσα αυü
0νOγεννησΙαΚε§ μια συΖÞιηοη υυÝβαλλαγ σε αυιüγ ττò απορßεò kar
εκδüσεΙò ιτò ερωιησετò που εßχαν. ο Αργυρüπουλοò, πÝρα α-
πü ττò καιαπληκττκÝò γνþσειò φτλοσοφßαò που εß-
χε, πιο μεl,Üλη ενιýπωση Ýκανε στουò μαOητÝò του
γτα το γεγονüò üτι γνιυρτΖε πολυ καλÜ τη λαττντκη
γλþσοα, την οιιοßα Ýμαθε οιην Ιιαλßα üπου kar τιÝ-
ραοε πολλÜ χρüντα ιηò Ζωηò του, τüσο πριν üσο kar
μετÜ την Αλωση ιηò Κωνοιανιτνουποληò, Kar αυτü
του Ýδτνε τη δυναιüτητα να κρßνει kar να σχολτÜΖει
τουò Ρωμαßουò φτλοσüφουò. Ιδταßτερα δε ιον iδro
τον ΚτκÝρωνα, προò ιον οποßο Þιαν τδταßτερα ε-
χθρικüò και του οποßου τη φημη ωò φτλοσüφου ιη
δεωρουσε μαλλον υπερΒολτκη, ΜÜλτστα Ýλεγε üιι
ο ΚικÝρωναò δεν γνþρτΖε καλÜ την ελληντκη
γλþσσα kar δεν μποροýσε να καιανοησετ τα δι-
δÜγματα των Ελληνων φιλοοüφων γτατß ηταν ημι-
μαθηò! Αυιη η γνþμη ιου Αργυρüπουλου kr Üλλεò
παρüμοτεò yra τουò Ρωμαßουò φιλοσüφουò τηò
Αρχατüτηταò επηρÝασαν πολý και τουò μαθηιÝò ιου,
or οποßοτ πλÝον Ýβλεπαν μÝσα απü Ýνα διαφορετι-
κü πρßσμα τη φτλοοοφßα των αρχαßων κλαοτκþν,
ΕλλÞνων kar Ρωμαßων.

Η Αf,ωσrι τηζ Κ ναταντινΦýπεßflηζ απfrþq

ναιοò δεν Üργησε να ιον Βρετ γýρω στο 14Β6.
εnιδεBai σ€ τßζ arnaι§J€ιζ τει.§ ΑβγßJρüποι;frου Ο ΙωÜννηò Αργυροπουλοò εßχε αποκιηοετ με\-òτ-
για τߺν m¸wξιΚΓι Πβρ€ßα του €RΠηνισμοý λη φημη σιην Ιιαλßα, πro πολυ ωò δÜοκαλοò ιι,ι
ελληντκþν Kar τηò φιλοσοφßαò παρÜ ωò ουγγρα
φÝαò, αντιγραφÝαò η μειαφρασιηò. ΠαρÜ ιαυια. υ
συγγραφτκü ιου Ýργο δεν εßνατ αμελητÝο. Επßσηò,
Kar or μειαφρÜσετò Ýργων του ΑρτσιοιÝλη, üπωò τα
ΠολιτικÜ κατ τα fΙΘικτß απü ια ελληντκÜ σια λα-
ττντκÜ, kar δτÜφορων Üλλων Ýργων κλαοτκþν kar
θεολογτκÝò μελÝτεò εivar πολý σημανττκÜ Ýργα.
Αναλυττκüιερα, ια σπουδατüτερα συγγρÜμαιÜ του
εßνατ τα εξÞò: 1) ΕκκλησηστικÜ ποιηματα,2) Πt
ρß συλλογισμου,3) Περß Αρlστοτελκηò Φιλοσο-
φßαò,4) Περß εκπορευσεωò του Αγßου Πνεýματοò
προò ιον Δοýκα Nrkü,Lao ΝοταρÜ, 5) Λüγοò πε-
ρπmò Συνüδου mò Φλωρεντßαò,6) Λυσειò φιλο-
σοφικþν ΖητημÜτων προò τουò εκ Κýπρου προ-
τεßνανταò, º) Σχüλια ειò τα ΗΘικÜ ΝικομÜχεια
του ΑριστοτÝλουò. ΚοντÜ σε αυιÜ, or σπουδατüτε-
ρεò μεταφρÜσετò στα λαττντκÜ απü ια ελληντκÜ εß-
var: 1) ΑρτσιοτÝλουò: Περß φυσικýò ακροÜσεωò,
ΗΘικÜ ΝικομÜχεια, Περß ουρανοý, Περß γενÝσε-
ωò κα1 φθορÜò, ΜετεωρολογικÜ, Περß ψυχηò,
Περß αισθýσεωò, Περß μνημηò,2) Βαοτλεßου ιου
ΜεγÜλου Ομιλßα ειò εξαýμερον.

συμΒολη του ΙωÜwη Αργυρüπουλου στη

δτÜδοση ιηò ελληντκßò γλþσσαò σιην θ. Απεικüνυη τηò
Ευρþπη εßνατ μεγßσιη. ΕτδτκÜ στη Φλω- οò συνÝΒαλε στο ξεκßνημα ιηò αναγÝwησηò των Ακαδημßαò του
ρενιßα, üπου δτÝμετνε αρκετÜ χρüντα, ιον ελληντκþν σπουδþν σιη Φλωρεντßα kar ιην Ιτα- ΠλÜτωνα σε
θεωροýσαν κατ Þταν απü ιουò πλÝον ση- λßα, τüιε ο Αργυρüπουλοò ηιαν απü τουò πτο Üξτουò μωσαßßκü (,lοò
αιþναò μ.Χ.) τηò
μανττκοýò Ελληνεò εκπρüσωπουò του 15ου ατþνα συνεΧτσιεò ιου.
Πομπηßαò (Εθνικü
σιη δτδασκαλßα των ελληντκþν kar ιηò φτλοσοφßαò
Μουσεßο
μαΖß μÝ τον ΜχοÞλ ΜÜρουλλο Ταρχαντþτη, με- ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΝεÜποληò).
ιÜ τον Μανουßλ ΧρυοολωρÜ, που δßδαξε στο εκεß Κ. ΣÜθαò, Νεοε,λ,ληντκÞ φιλολογßα, ΑθÞνα 1868, ο. 45-48.
Ζαθßραò Γεþργτοò, ΝÝα ΕλλÜò, ΑθÞνα 1Β72, σ. 63-64. 10. ΠροτομÞ του
πανεπτοιημτο σια ιÝλη ιου 14ου αιωνα (13θ6-13θθ).
Παυλοò Καρολßδηò, Iσropia τηò ΝÝαò Ε,Δ,λτßδαò Αθηνα Ιτολοý φιλüσοφου
Η εκτßμηση που αυολÜμθανε σιη Φλωρενιßα ο ΦραντσÝσκο
Ι925, ο, Ζ52.
Αργυρüιουλοò ηιαν μεγÜλη üχτ μüνο απü ιουò λο- Φßλελφο κοι
Ε. Legrand, Bibliographie HeΠünique, XVe et XVle
γßουò ιηò πüληò, αλλÜ kar απü ιουò μαθηιÝò ιου. s-iÝcle, Παρßστ 1θ62, ρρ. 8Ι/9º/Ι32, ονÜγλυφο με τη
Εναò απü αυτουò, ο περßφημοò λüγτοò ΔονÜιοò J. Burckhardt, Ο πολιτισμüò τηò ΑναγÝννησηò στην μορφÞ του 0ýγγρου
Ατσαγτüλτ Ýλεγε üιι üιαν ο Αργυρüπουλοò δßδασκε, ,, Ιτσλßα, ΝεφÝλη, Αθηνα 1θθ7. βασιλιÜ Ματθßα
τüιε φατνüιαν να αναγεννþντατ or χρüνοτ ιων αρ- Ρ. Burke, The Renaissance, Macmjllan, Λονδßνο τggτ, Ι Κορβßνου (11)
χαßων φτλοσüφων. Ο Αργυρüυουλοò στη Φλωρε-
ντßα Þταν αυτüò ο οποßοò πραγματτκÜ Ýδωοε þθηση
σττò ελληντκÝò οπουδÝò και οιη μελÝιη ιηò ελλη-
ντκηò φτλοσοφßαò, κÜιω απü Ýνα νÝο kar κατνοιü-
μο πνεýμα kar προοπττκη. ψηγορα η φßμη του ωò
δασκÜλου ιηò ελληντκηò αλλÜ Kar ιηò λαιιντκηò
γλþσσαò δταδüθηκε kar υÝρα αυü την Ιιαλßα και
yra μερτκÜ χρüντα επτσκÝφθηκε την αυλη του Ουγ-
γρου θαστλτÜ, yra να δτδÜξετ kar εκεß. ΠÝρα απü τη
δτδασκαλßα του, που Ýκανε τδταßτερη ενιυπωση
στουò συγχρüνουò του, με ττò μεταφρÜσετò του στα
λαττντκÜ των ΕλλÞνων κλαοτκþν kar τδταßτερα ιου
ΑρτσιοιÝλη, Ýδωοε ιη δυνατüτηια οτουò λογßουò
Ιταλουò ουμαντοτÝò ιηò εποχηò του να γνωρßσουν το
ελληντκü πνευμα και ιην αρχαßα ελληντκÞ δτα-
νüηση στην πro ιÝλετα μορφÞ ιουò. Δτκαßωò θα
μποροýσε να πετ κÜποτοò πωò αν θεωρησουμε üιτ ο
ΧρυοολωρÜò ηιαν αυιüò απü ιουò Ελληνεò ο οποß-

23
ΠροτοπR
Βησσαρßων
(1403-1472)
ΚορδτνÜλιοò τηò Ρωμοτοßοθοfuιþò
Ειßκλησßαò, γεwημÝτrοò στην
Τροπεζοýντα. Σποýδοσε στην
Κωνστονττνοýπολη και οργüτερα στον
ßΙυστρü, üπου συνδÝθηιε με το
Τεþργιο Τεμισfü þ Πλþθωνο.
φßüσοφο
ΠερτεΒλÞθη το μονοχιχü σχþμα το Ι423
ßαι στη συνÝχειο Ýγινε ορχιεπßσκοποò
Νιχοßοò το Ι437. ΣυμμετεΠε με σχεδüν
üλουò τουò ßορυφοßουò Βυζοντινοýò
κληρικοýò ßοτ φιλοσüφουò στη Σιßνοδο
τηò Φερüροò.Φλωρεντßαò
υπερασπτζüμενοò την Ορθüδοξη
Εκßλησßα ολλü τασσüμενοò υπÝρ τηò
ενüτητοò των Εχκλπσιþν. Ητον Βσθýò
γνþστηò τηò κλασrκÞò ελληνιχüò
γραμμοτεaσò κοτ τδιαιτÝρωò του
ΠλÜτωνα. Ωστüσο, επηρεüστηκε απü τη
σχολοστικþ θεοΛογßα του ΘωμÜ ΑχτνÜτη
κατ τÝλοò οσπÜστηßε το ρωμσιοκοθολιχü
δüγμο. Εκτοτε εγκοστüθηχε στην ΙτολΙα
και Ýγινε χαρδινÜfuοò οπü τον πÜπο
ΕυγÝντο Δ'. ΣυνÝΒαλε αποφασισπχü στη
διÜδοση του πλοτωνισμοý στη Δýοη χσι
θεωρεßτοτ πρωτογωνιστþò του
ουμαντσμοý ßοτ τηò ΑνσγÝγνησηò στπ
Δýση. Η πλοýοτο συλλογþ χεlρογρüφωυ
κοι ΒιΒλßων του κοσμεß τη ΒτΒλτοθÞτßη
του Αγßου ΙΙÜρχου στη Βwετßσ. Εχει
μεγüλο ουγγροφικü.φιλοσοφιχü Ýργο με
οημοντικüτερο το «Ελεγχοò των χστÜ
του Πλüτωνοò Βλοσφημιþν». ΠÝθανε στη
ΡοΒÝνο το ΝοÝμΒριο του ß472.
24
Δτηýτριοò
Χαλτ<οκονδýληò
(1υ3-1511)
Ελληναò λüγ!οò κατ ουγγροφÝσò των
χρüνων τηò γευνημÝγοò
a7ßην Αθþνο, ^νογÜ,νησηò
γüνοò οριστοßροτιχüò
οιτßογÝυετοò. Ηταν συγγενßò του
Βυζαγτινοý ιστορττßοý Λαονßκου
Χαλχοκονδýλη. Η οιχογÝνειü του Ýφυγε
οπü την Αθþνα το Ι435 και εγχαστüθηιε
στον Ιßυστρü ßοι το ß449 Ýφτοσε σττι
Ρþμη, σφοý προηγουμÝγωò εßχε
οττουδÜσΘ χοντÜ στον πλþθωνο. Στη
Ριßμη μοθþτευσε ιοντÜ στον Θεüδωρο
raφ, με τον οποßο ουγδÝθηχε φßιßü.
Δßδοφ οτην Περοýτζτο το Ýπι l452.irβ5
τ(οτ μετý στπ Ρþμη μÝ)ßρτ το ß46ßΙ,
συμμετÝχοντοò στη διομßßχη
πλστωνισπßυ χσι αριστοτελτστþν, ßΞθþò
ο ßÜοò þτσν επηρεσσμÝνοò απü την
πΛατωγτχþ σßÝψη, αΛλü υπερüσπισε
επßσηò τßα! την ορτστοτελικþ φιλοσοφßο.
tCτü το Ι46ß' δßδοφ ελληγ!χþ φιλολογßα
στο πονεπιστþμlo τηò ΠÜγτοΒοò τßοι στπ
συυÝττο, μετü το 1472, στο
πανεπιστßßμlo τηò Φλωρευτßοò, üπου
εξÝδωοε ολüχληρο το ποιηττßü Ýργο του
Ομþρου. Το Ι49Ι Ýφυγε γιο το tÞüγο,
στο οποßο πορÝμεινε μÝχρ! το Ι5ΟΟ,
διδÜσχονταò εΛληγ!ιÞ φιλοσοφßο ßαι
λογοτεχνßο. ΕπÝστρεψε στο tßÜrο üπου
τßοτ πÝθαγε σε ηλπΙα 8ο ετþγ. Εßτüò οπü
τον Ομηρο, εξÝδßτσC τον ΙσοßρÜτη το
Ι492 ßαι το /Ιεξτßü Σουßδο το ß499,
ανοδετκνυüμεγοò Üτστ σε πρßτπαγωυτστÞ
τηò ωογÝγυπσηò των ελληγlßßßν
γραμμÜτων ßστÜ τουò Ι5ο ßοι ß6ο
στωΥεò.
Ιιýwηò
Αριηιρüπουλοò
(1394-14Β6)
Ελληνοò λüγ1oò ßατ ßληρ!χüò,
γεννημÝνοò στην Κωγστονττνοýπολη.
πþρε μÝροò σm Σιßνοδο τηò
το Ι+3θ !ßοτ στη συνÝχειο
στπυ πüντοΒα. Σποýδοσε φιλοσοφßο
θεολογßο ßοι επÝοτρεψε στηυ
Κωνστωτιυοýπολη, üπου Ýμεινε μÝχρι
τπν Αλωση, τασσüμεγοò υπÝρ τηò
Ýνωσηò των Εκιλησιþν. lßετü τηυ
τnò Πüληò Ýφυγε σm Φλωρεντßο,
ασπüστηιε τον καθολτχτσμü χοι δΙδαξε
οτπγ πλοτωνrκÞ αßαδημßα στην Ýδρο
ελληνιßþò ποßησηò κοι φιλοσοφßοò.
ηροστοτευüμενοò του ηγεμüγο mò
Φλωρεντßαò ΚοσμÜ ΙΙÝδιχου, ο οποaοò
μüλστα του αγÝθεσε τη μüρφωση του
γιου του Η φÞμη του
^αυρÝγπου.
Αργυρüπουλου ωò ελληγιστþ Ýφερνε
σρßCτοýò γÝουò στη Φλωρεντßα γιο να
ποραχολουθοιßιν το μοθþμοτü του. Ο
Ýγιγε πρÜγμοτι
^ργυρüηουλοò
μορφþ των γρσμμüτωγ στην Ιτολßσ.
ßαι Πολλοß δτÜσημοι τπò εποχΙßò üταν
μοθητÝò του, òτßτüò οπü τον ΠÝτρο κοι
τον των tεδßιωυ, ο
^ουρÝντ!ο
Ατοßγιüλ!, ο Αγγελοò ΠολττοιÜνο, ο
Ιωüννπò ΦßΛελφοò χ.ü. Ο
þτον δετνüò αρτστοτελΕτþò ολλÜ
γνþρrφ ιολü χοι τßιγ πλστωνιßÞ
Το ß47ß εγτοτÝλετψε τη Φλωρεγτßο
εξαΕßοò τηò παγþλουò ßοι Ýφυγε στη
Ρþμη, κοντÜ στον Βησσορßωνα.
ΕπÝστρεψε στη Φλωρεγτßο το 1477
λßγο roι στο τÝλοò εγßΞταστÜθηßc
στη Ρþμη, üπου Ýζησε οε μΕγüλη
φτþχειο μÝχρτ το θüνατü του.
Σημσνπτüτερο Ýργα του ÞτονΞ «Πεßý Ι
οριστοττ"λιχþò φßοοοφßοò», «Σχüλσ d
ΙΙθιχÜ 1Ι!τομαειο» ι.ü. ß
Ιανüò
ΔÜσιιαριò
(1445-1535)
Λüγιοò και διπλωμÜτηò, γενγημÝνοò στην
Κωνστατττινοýπολη. ]γΙετÜ τηγ Αλωση τηò
Πüληò κοτÝφυγε στηγ Κρþτη κοι μετü
στπ Βενετßο με εντολþ του Βησσορßωνο.
Σποýδασε οτο πανεπτστþμτο τηò
ΠüντοΒοò κοντÜ στον Δημþτριο
Χαλκοßονδýλη. Ο Λüοκαριò Ýμεινε στην
πüγτοΒο μÝχρι το 1472 κοι στη συνÝχειο
Ýφυγε γισ τη Φλωρεντßα, üπου ανθοýσαν
ßο ελληνικü γρüμματο. Εκεß ο ΛÜσκαριò
δßδαξε τηγ ελληνικÞ φιλοσοφßα κοι
λογοτεχνßο, ενþ ο των
^ουρÝνττοò
ΙιΙεδßιων τον προÝτρεψε νο συλλÝξει
χειρüγραφο αρχοßωυ Ε,λλþγων
συγγραφÝων, που οþζοντον οκüμπ στην
ΕλλÜδα. Ο πρüγματι τοξßδεψε
σπò ελληνικÝò^üοßορ.ò
χþρεò γιο αναζþτηση
χειρογρÜφωγ, στη Θεσσολονßχη, το Αγιον
Οροò, την Κρþτη κατ την
Κωνστσττπυοýπολη, üπου κατ' ειπολÞ
του ΛαυρÝντιου των ΙΙεδßßων εξÝτασε επß
τüπου κοι τηυ πολπικÞ κοτÜστοση, ευ
üψει τηò οργüνωσηò .πουροφορßοò. Τα
χετρüγραφο του Λοστ(üρεωò ηλοýτισσν
τη μεγÜλη Λουρει.τιονÞ ΒιΟλιοθþιη τηò
Φλωρεντßαò. lΙßαθπτþò του υπþρξε ο
ΙΙiüρßοò Ιßουσοýροò. Το t494 ο
τüχθηßε με το μÝροò του
^Üσχαρτò
Βσσlλιü τηò Ταλλßαò Κορüλου Η'. ΠÝθσνε
στη Ρþμη σε ηλτßßα 9Ο ετþν χοι τüφηχε
στην εχχλησßα τηò Αγaοò Αγüθηò. Το
μεγÜλο μßσοò του γ!ο τουò Τοýρßουò και
η αγωνßο του για το μÝΛλον του
Ξ,λληνισμοý þταν το χοροßτηριοττκÜ του
Ýντογου ποτρ.ωτ!ομοý του. Το
μεγολýτερο μÝροò τηò ΒιΒλιοθßκηò του
φßσχετοι στην ΕΟυτßþ ΒιΟλrοθÞχη στο
Πσρßσι.
ΜÜρκοò
Μουσοýροò
(1470-1517)
Ελληναò φτλüλογοò, ο επιφονÝστεροò
ßσωò τηò ονογεννησιοκþò περιüδου,
γεννημÝνοò στο Ηρüχλειο Κρþτηò.
Σποýδοσε ορηχü στον Χüτrδαßα, στο
σχολεßο τηò Αγßαò Αιχστερßνηò του Στγü
l(or οργüτερο στην Ιτσλßο. Το ßιΕ6
Ýφυγε γτο τη Φλωρειττßα üπου μοθþτευσε
κοντÜ στο μεγüλο Ελληνα λüγτο Ιονü
ΛüσκορL Απü το Ι494 εγκοταστÜθηχε
οτη ΒΕνετßο, üπου γνωρßστηκε με τον
εκδüτπ ουμσνιστü Αλδο Ιßανοýτιο, ο
οποßοò εντυπýτσιüστηßε απü ττò
τερüστιεò γνιßισειò του ΙΙüρκου
]ιßουσοýρου μα την χλαστκþ ελληνιχþ
γραμματεßο. Ο ΙΙονοýποò ουνεργÜοτηßε
Ýχτοτε στενÜ με τον Ιßουσοýρο στιò
εκδüσειò Ξ,λλÞνων φßοσüφων κοι
ποτητþν. IΙßε επιμÝλειο του }ΙÜρτßου
ßιßουσοýρου εßδüθητßον τα Ýργα του
Αριστοφüνη το ß498, χοθþò κοι δýο
τüμοτ με τßτλο ΕΙΙηγεò ΕπrοτολογρÜφο,
το επüμενο Ýτοò. Ο Ιßουσοýροò Ýγτνε
γρþγορο διÜσημοò. Δßδαφ ελληνιχþ
φιλολογaο στο πανεπιστÞμτο τηò
ΠÜτ.τοΒοò ßαι στην Πλοτωνιιþ Αχοδημßσ
τηò Βενετßαò, üπου εγχοτασιÜθηκε
συνδεüμενοò με την σνþτερη κοιυωγτßÞ
τüξη τηò πüληò. ΕξÝδωσε τρογωδßεò του
Ευριπßδη το Ι5Ο3 και το ß5ß3 το Üποντα
του ΠλÜτωυο. Φλεγüμενοò οπü το ηÜθοò
του γ!ο την οπεΙευθÝρωση τηò ΕλλÜδοò
οπü τουò Τοýρκουò, προοπüθηοε νο
πεaσει τον πüπα ΛÝογτο l'υσ πσρÝμΟει
στουò Ευρωποßουò ßßιστε υα ΒοηθÞσουγ
προò το σχοηü ουτü. Η φþμη του στπυ
Ιτολßα þτßν τερÜστιο και ανÝλαΒε τηγ
οργÜνωση τηò ßßαρτ(τονþò ΒτΒλτοθÞßηò
στη Βενετßο. ΠÝθαγε στη Ρþμη το ß5ß7.
ΘωμÜò
ΔπλοθατÜτΖηò
(146Β-1541)
ΕλΛηνοò λüγιοò οπü τπν
Κωνστανττνοýπολη, γεννημÝνοò σmν
κÝρκυρο, üπου εßχε τßαταφýγε! η
οιτογÝνειÜ του μετÜ την Αλοοη. Ο
ποτÝρσò του, ο πρaγκποò Ταßργ!οò
λπλοΒοτιßπζηò, οπü ορχογττκþ
Βυζαντινþ οικογÝνεια τηò ΘρÜßηò,
ηοΛÝμησε στο πΛευρü των ΟοσιλÝων τηò
Ιοποσαò κοι σκοτþθητßε Ýξω οπü τσ
τεßχη τηò ΤρονÜδοò, πολεμþνταò ωò
αρηγüò ιππιχοý ενÜνπο στουò
ΙΙαυριτογοýò. Ο ΘωμÜò ΔιπλοΒοτüτζηò,
με τπν προτροπþ τηò μητÝραò του
1γΙορßαò Λοσκüρεωò, οποýδοσε
φιλοσοφßο ßσι νομιßÜ στο πονεπτaπÞμιο
του ΣαλÝρνο, στπ Φερ{Þρο ßοι στην
ΠÜντοΒο. Το ß49Ο Ýγτνε διδüτßτωρ l(σr
δ!ορaστηχε στην υπηρεσßο του ηγεμüυο
ΙωÜννη Σφüρτοο, τοποτπρπτþò στο
Δχοστþρω του ΠÝζαρο, ενþ το ß492
ανÝΙοΟε ιοθþιοντο εισσγγελÝο στο
ΠÝζορο. ΠορÝμειυε ειεß χαι μετÜ την
πτýτση των Σφüρτσο απü τον Καßσορα
Βοργßα. Στη συνÝχεια, ποροιτþθηχε το
ß5Ο5 και εγκοταστüθηιε στη Ρþμη,
κογτü στον πüπο Ιοýλτο Β'. Δaδοξε
γομιχÜ στη Βενετßα χοτ ßοτüπιν
επÝστρεψε στο ΠÝζαρο, üπου Ýζησε þò
το θüυοτü του το ß54l. Εχεr ηλοýοιο
συγγροφικü Ýργο, το οποßο τον
χοτοτüσσει στουò ßορυφαßουò
μελετητÝò του Βυζοντινοý κσι του
ρωμαßχοý διßαßου. Τα σημσντικüτερο
Ýργο του εßναι: «Περß των ενδüξων
νομομαθþγ», που γρüφτητßε στο
λσπντχü, «Η επιτομþ των Βßωγ του
ΠλουτÜρχου», «Ο 8ßοξ Ιγνοιεγτßου Δ'»
ß.α.
25
 0 Ιανüò ΛÜσκαριò Ýφυγε μετÜ την Αλωση απü
Κωνσταγπνοýπολη σε ηλικßα 8 ετþν και υπü
προοτασßα του Βησσορßωνα οναδεßχθηκε σε Ýνον
τOυò σημOντικüτερουò Ελληνεò λογßουò τηò Δι
(χαλκογραφßο απü την «Ιοτορßυ του
Εθνουò» του Κων.

ß"*Η}*

,'* Ε
 του ΝικοΔΑογ Μ. Τ:.η.τκ,η
καθηγητý Γαλλικfiò Φιλολογßαò - ιστορικοý

r σýγχρονοß ιου ιον αναφÝρουν ωò Ρυνδακηνü, üχτ

γταιß γεwß8ηκε σιη Ρýνδακο, πολßχνη ιηò Προ-
ποντßδαò, αλλÜ δτüιτ or πρüγονοß ιου κατοτκοýοαν
εκεß η κατÜγονιαν απü εκεß. Οταν Ýπεσε η Κωνοτα-
νττνοýυολη ηταν 8 χρüνων. Φαßνειαι üιι τα πρþια
χρüντα Ýμετνε σιην Κωνσιανιτνοýπολη, ýσιερα ο-
δηγηθηκε στην Κρηιη kar απü εκεß στη Βενετßα,
με ενιολß του καρδτνÜλτου Βησοαρßωνα. Η Βενε-
τßα Þταν ακüμη το δεýιερο ΒυΖÜνττο, ο δε Βηοσα-
g
ρßων εßχε συγκενιρþσετ γýρω ιου κυκλο λογßων, 2. 0 ΛαυρÝιιτιοò των Μεδßκων, προοτÜτηò του Ιανοý
γνωστü ωò «Ακαδημßα ιου Βησοαρßωνα». ΛοσκÜρεωò, σε μετÜλλιο του ΝßòòοΙδ Fioreniino.
Το 1463 ο Βησσαρßων ορßΖειατ αποστολτκüò απε- 3. 0 ΙωÜννηò Πολαιολüγοò στη Φερüρ0 κοι η δεξßωσÞ
σιαλμÝνοò ιου πÜπα σιη Βενετßα (Legatus), κηρýσ- του οπü τον πüπ0 (ονüγλυφο τηò ΧαλκÞò πýληò
σονιαò σταυροφορßα κατÜ ιων Τοýρκων (υρθ. Henri ) του Αγßου ΠÝτρου)

2º
Ιηπο: Λe:kepιr
,\
4. 0 απüπλουò
του Ιωüννη Vast, Le card,inal Bessarion, Paris 1878, σ. 26θ).
Παλοιολüγου Με εντολÞ ιου μεγÜλου αυτου κληρτκου, kar με δτ-
απü την κÜ του Ýξοδα, ο νεαρüò Ιανüò ΛÜσκαρτò αποσιÝλ-
Κωνοταντινοý- λειατ στο υανεπτοιßμτο τηò ΠÜιτοΒαò, üπου δßδα-
πολη κοι οπü τη σκε ο Δηlýτρτοò Χολκοκονδýληò (1423-1511), ο
Βενετßο (5) οποßοò υπηρξε δτδÜσκαλοò kar προστÜτηò. Εμεινε
(ΑνÜγλυφα οπü τη
εκεß μÝχρτ ιο L4º2. Ο δÜνατοò του Βησσαρßωνα υ-
ΧσλκÞ πýλη του πηρξε πληγμα üχτ μüνο yra τον ΛÜσκαρτ, αλλα yra
ναοý του Αγßου
ΠÝτρου).
üλουò τουò Ελληνεò, υπηρξε εθντκü πÝνθοò.
Ο ΛÜσκαριò Þταν τüιε 2Β ετþν kar αναχþρησε yra
6.0ραχüληνη
τη Φλωρενιßα, σιην αυλÞ του ΛαυρÝνττου του Με-
προτομÞ του
Ιωüwη Β' γολοπρεποιη. Το 1360 η συγκλητοò τηò Φλωρε-
Παλοιολüγου
ντßαò εßχε τδρýσετ Ýδρα ελληντκþν σπουδþν- η
(Μουσεßο Βοργßα, υρþτη Ýδρα ελληντκηò üχι μüνο στην Ιταλßα, αλλÜ
Ρþμη)
kar σε üλη ιη ΔυττκÞ Ευρþπη. Ο υρþιοò καθηγη-
ιηò υπηρξε ο Λεüνττοò ΙΙτλÜτοò, διδÜσκαλοò του
ΠετρÜρ:αι και ιου ΒοκÜτòτου, αλλÜ kar γνωοιüò
μεταφραστηò οτη λαιιντκÞ τηò 1λτιßδαò Kar ιηò
Οδýσσειαò. Το πανεπτστημτο εκεßνο οργανþθηκε
καλýτερα kar ο Μανουýλ Χρυσολωlýò (1350-
1415), υου εßχε Ýλ8ετ ωò πρεσθευτßò ιου ΒυΖανιßου
yra να ΖητÞοετ βοÞθετα εναντßον των Τοýρκων, Ý-
yrvε καθηγητüò στην Ýδρα των ελληντκþν. ΔτÜδο-
Το μßσοò κοτü των Τοýρκων Þτον η κινητþΡιο
δýνομη που ωδοýσ€ τουò Βυζοντινοýò
ßογßουò να κατοφ€ýγουν στην Ιταf,Ýο
2Β
χüò του στην εν λüγω Ýδρα υπηρξε ο fkor:a
ντα Βεlýνα (Guarino da Verona), που δται
ιην Ýδρα μÝχρτ το 1415. ΜετÜ ιαυτα δßδαξε
Studium τηò Φλωρενιßαò ο Σικελüò ΙοιÜwηò
ρßòτπα (Aurispa), και δτÜδοχοò αυιου ο μεγÜλοò
λελιροò, ο καλýιεροò ελληντστßò τηò εποχßò ιου.
Με την Üνοδο των Μεδßκων αρχßΖετ κατνουργ
εποχÞ. Η μüδα Þιαν η εκμÜθηση ιηò ελληνικßò.
μεγÜλοò υλατωντστηò Γαßργιοò Γεμτοτüò ß
θοιν εγκαθßοιαιατ στην πüλη kar αρχßΖετ τη
σκαλßα του ΠλÜιωνα. Ο ΔÜσκαριò ανοßγει
στηρτο στη Φλωρεντßα Kar Ýχει διασωθεß Ýνα απü
πρþτα του μαOηματα (υρΒ. Henri Yast, De vita
operibus Jani Lascaris, Paris. 1Β7Β, ο. 26 κ.ε.
ρß τηò Ζωηò κα1 των εργων του Ιανου
Στο μÜθημα αυιü ηθελε να αποδεßξετ üττ ο
σμüò ιων Ρωμαßων κτßστηκε πÜνω σια ßχνη του
ληντκοý πολτττσμοý. Στην πρωιεýουσα ιηò
νηò Ýμετνε πÜνω απü 20 χρüνια.
Εναò απü τουò πτο γνωστουò μαθηιÝò του υπ
ο ΜÜρκοò Μουσοýροò (1470-1517), ο οποßοò ε
Ýλθετ οιη Φλωρενιßα γýρω στα 14Β6. Ο
ο Μεγαλοπρειßò, παρÜ ιτò οτκονομτκÝò ιου
λßεò, δαπανουοε 30.000 δουκÜια yra ιην αγορÜ
ρογρÜφων Kar ιην αμοτθß ιων ανιτγραφÝωγ
ΛÜσκαρτò κλÞθηκε να δτευθυνει ιην
Δαυρενιτανη ΒτΒλτοθÞκη. ΜετÜ το θυελλþδη
λττστÜνο (ΡοΙßΖßαηο) kar ο ΛÜσκαρτò
στην ελληντκÞ ΑνατολÞ yra την αναΖÞτηση
ντκþν χετρογρÜφων.
 Το μßσοò κατÜ ιων Τουρκων ηιαν η krvnτipra δυ-
ναμη που ωθοýσε ιουò ΒυΖανιτνοýò λογßουò να κα-
ιαφεýγουν σιην Ιιαλßα, την ευλογημÝνη γη του αν-
θρωπτσμου. Η πιþση τηò ΕýΒοταò, γυρω σιο 1470,
προκαλεß μεγÜλη συγκßνηση, ßση με εκεßνη τηò
υιþσηò τηò Βαστλεýουοαò, Kar ωθεß τον Βησσαρßω-
να σιην τελευταßα επßκληση καιÜ των Τουρκων. Ο
ανταγωντσμüò ιων δυττκþν δυνÜμεων και ιων ιια-
λτκþν πüλεων εμπüδτΖε πÜνιοιε Ýνα παρüμοτο εγ-
χεßρημα.
Ο ΛαυρÝνττοò ο Μεγαλοπρεπηò απÝστειλε τον
ΛÜσκαρτ οιην Κωνστανιτνοýπολη üχτ μüνο γτα την
αναΖÞιηση κατνοýργτων χετρογρÜφωγ αλλÜ kar
yra να καιοπιεýσετ ιην πολτττκÞ καιÜσιαση εν ü-
ψετ ιηò ανανÝωσηò παλατοý σχεδßου yra σιαυροφο-
ρßα. Στο τÝλοò τηò Ζωηò ιου ο ΛÜσκαρτò θυμÜτατ με
συγκßνηση ιο ιαξßδι ιου σιην ΕλλÜδα: «ΕλλÜδοò
εò αßαν ΔαυρÝνιτοò Ýπεμψεν/ ουκ αÝκοτνºα γ' εξþν
Βýλßα δτΖεμÝνατ/ παßδαò θ' ελλαδικουò, οτò ευμα-
ρÝò εò τÝλοò αυδην ΕλλÜδα επανασκßψατ kar δü-
μεν Ιιαλßδατò» («Οιαν σιην ΕλλÜδα με Ýστετλε ο
ΔαυρÝνττοò χωρßò να ιο θÝλω yra να αναΖηιÞσω βr-
βλßα kar πατδτÜ απü την ΕλλÜδα, ια οποßα αφοý
μÜθουν ιελεßωò ιην ελληνικÞν να τη δτδÜξουν
σιην Ιταλßα»), 7. Νωπογραφßα
θα τον οδηγουσε στην Κωνστανττνοýπολη περνþ- με οπεικüνιση τηò
ΛÜσκαρτò Ýκανε δýο ιαξßδια σιην ΕλλÜδα νταò απü τη ΝεÜπολη. Ηδη ια δτκατþμαια ιου ιε-
ΠÜντοβοò την
rrar ΚαιεΥραψε σε ΠΙναΚα ιουò συΥΥρα- λευιαßου των Παλατολüγων, ΘωμÜ, εßχαν εκχωρη- περßοδο κοτÜ την
φεßò που Ýπρεπε να αναΖηιÞσετ. Σε Üλλο θεß, υυü üρουò, σιο ΓÜλλο βαστλιÜ, ο οποßοò, κατÜ 0ποß0 σποýδοσε
πßνακα ο ΛÜσκαριò κατÝγραψε τουò ιü- τη λαßκÞ προφητεßα, 8α αποκαλοýνταν «βαστλεýò ΠΟ ΠΟνεπtßπÞμΙü
πουò Kar τα ΠροσωΠα Που εΠρεΠε να επl- των ψατκþν». τηò ο Ιονüò
σκεφθεß. Τα ιαξßδτα αυτÜ παρουστÜΖουν δυσκολßεò Το ΝοÝμθριο του 1494 ο ΚÜρολοò Η' ετσÞλθε ΛüσΚαρΙò
να καιαγραφοýν λεπτομερþò. Ενþ ο ΔÜσκαρτò α- θρταμθευιτκÜ στη Φλωρεντßα. Ο πÜπαò, φο8ουμενοò
πασχολεßιατ με ιη δτοργÜνωση τηò Δαυρενιτανηò ιην εμφÜντση ιου ΓÜλλου βαστλτÜ, Ýκανε ανοßγμα-
Βτθλτοθηκηò, μεγÜλα γενονüια διαδραματßΖοντατ ια προò τον οουλιÜνο. ΠρÜγματτ, ο αδελφüò ιου
σιην ΙταλτκÞ χερσüνησο, ια ουοßα δταταρÜσσουν σουλτÜνου, ΤΖεμ, ßταν ατχμÜλωιοò στα χÝρτα ιου
την ηρεμßα του μεγÜλου σοφοý. Ωò μεγÜλοò πα- πÜπα. Ο πÜπαò Ýκανε ¾¾ωστü στον σουßτÜνο üττ ο
φτþιηò παρακολουθοýσε ια πολτττκÜ πρÜγμαια κατ ΓÜλλοò θαστλτÜò εßχε την υρüδεση να απελευθε-
γνþρτΖε üιτ ενδεχüμενη σιαυροφορßα οτουò Ιερουò ρþσετ ιον ΤΖεμ. Η απÜνιηση ιου σουλιÜνου Þλθε
Τüπουò θα εßχε πολτιτκουò στüχουò kar ο ΛÜσκαρτò στην ιουρκτκÞ, σε επτοιολÞ στην οποßα υποσχüταν
Ýτρεφε κρυφÝò ελπßδεò ενüò νÝου ουναοπτσμοý κα- 30.Φ0 δουκÜια yra τη θανÜτωση ιου αδελφου του.
ιÜ των απßστων. Τα γρÜμματα αυτÜ καιασχÝθηκαν οτην Ιταλßα kar
ΚαιÜ τον Μεσαßωνα, ωò απελευθερωιÝò ιου Πα- στÜλδηκαν σιον ΚÜρολο Η οτη Φλωρενιßα. Ελη-
ναγßου ΤÜφου θεωροýσαν ιουò ΓÜλλουò θαστλεßò φθησαν üλεò or ιροφυλÜξετò για να αποδετχθεß η
Kar προò αυιοýò Ýκαναν εκκλησετò or πÜπεò ιηò γνηστüιητα των επτοιολþν που αποδεßκνυαν ττò
Ρþμηò. Ο ΙτπτοκÝνττοò ΙΤ επÝσιησε ιην προσοχß δτασυνδÝοετò ιου πÜπα με τον αρχηγü ιων απßστων.
του ΓÜλλου βαστλτÜ Καρüλου ΙΤ (14Β3-14θθ) καια Η μετÜφραση βεβατþθηκε απü συμΒολαιογρÜφο
του ιουρκτκοý κτνδýνου. ΜÜλτστα, σια λαßκÜ σιρþ- Kar χρηοτμοποτηθηκαν ιρετò υολýγλωσσοτ μεια- )
ματα κυκλοφοροýσε η περßφημη προφητεßα üιι
ΒαστλτÜò ονüματτ ΚÜρολοò θα κατακτουσε την ελ- Ο Λüσκοριò ΒρÝδηκ€ στην Πüf,η γιο νο
ληντκÞ αυιοκραιορßα. Προò μεγÜλη Ýκπληξη ιων
τιαλτκþν κραιτδßων και του τδßου του σουλιÜνου, ο
κοτοΠτ€ýσ€ι την ποηιτικÞ ΚοτÜστοση. €ν üψeι
γαλλτκüò οιραιüò ετσÝβαλε στην Ιταλßα. Η καιÜ- ονονÝωσηò παηοιοý σχεδßου σταυΡοφοΡßοò
ληqτη ιηò πüλεωò ΡαπÜλο τηò Λτγουρßαò υυηρξε το
πρþτο θημα τηò πορεßαò του ΓÜλλου βαστλτÜ υου

29
Ietνor Λe:ke.pι:

8. 0 Γκιγιüμ
ΜπιπÝ Þ φρασιÝò. Ο ΛÜσκαρτò χρηστμοποιßθηκε üχτ μüνο
ΓουfuÝλμοò yra τη συμπÜθετα προò τα γαλλτκÜ συμφÝρονια,
Βουδαßοò, αλλÜ kar yra ιη γνþοη τηò τουρκτκηò. Φαßνετατ ü-
διüσημοò ΓÜλλοò ιτ ο μεγÜλοò σοφüò σοκαρßστηκε απü την προδοττ-
ουμαυοτÞò τηò κÞ στÜση του πÜπα ΑλεξÜνOlηυ Στ, του Βοργßα,
ΑνογÝννησηò κοι kar Ýκτοτε τÝθηκε στην υπηρεσßα τηò Γαλλßαò.
ψþριμοò του Η αυθενττκüτηια ιων επτστολþν αυτþν Ýχετ αμ-
φτσθητηθεß (πρβ. L. Pastor, Geschichte der
Λοσκüρεωò οτη
γολλικÞ βοσιλικÞ PÜpste ΙΠ, σ, 3Φ, ορ. 532 - Η Ιοτορßα των Παπþν),
ουλÞ
αλλÜ ο ΛÜσκαρτò δεν εßχε αμφýολßα περß ιοýτου.
Η μειÜφραση των εmστολþν Ýιòανε εντýπωση στο
Ιhλλο βαστλτÜ Kar με τη δημοσßευση του περßφη-
μου μαιττφÝστου του, με το οποßο δÞλωνε τrιv πρüθε-
σÞ ιου να τòαταλýσετ mv ΟΕωμαιηκη Αιποτ<ρατορßα
kar να ωτατòαταλÜβετ τοι4 Αγßοιη Τbπουò, υπÝγραq¸
σιητφιονßα με τη Φλι,ητεντßα rιar μετÝΒη στη ΝεÜπο-
λη, μÝσω Ρþμηò. Ο πÜπαò υποσ:αθηκε εmκýρωση
των δτκατωμÜτιον του πòινω σω ΒιΖανττνü θρüνο kar
ο Ιftρολοò Ýλεγε üττ: «ΘÝλω rιa τ<ατακιττσω την ελ-
λτινικη αυτοκρατqτßα kar τüιε θα ]ý.&ο τον ιßτλο ιου
αυιοκlýτqια» (imperator Graecorum).

ετÜ την σταχιßρτιση ιων ΓÜλλων απü τη

Φλωρεντßα, η οτκογÝνετα ιων Μεδßκων
Ý>òασε ιην εξουσßα κατ στÝ:λαβε ο φοΒε-

ρüò καλüγεροò Σοθονqýλα, Üνδρω-

ποò εχθρτκÜ δταχεßμενοò προò ια κλα-
στκÜ γρÜμματα, Ο ΛÜσκqιò εß:ιε ανÜγκη απü kar-
voupyro ματκηνα. ΓνþριΖε τα σχÝδια του νεαροý
ΓÜλλου βαστλτÜ και την cryÜιm ιου yra τα γρÜμμα-
τα, πληροφορßα που εmβεΒατþνετ kar ο fΙιτγτüμ
λ[πντÝ. Ηιαττ φυστκü να στρÝφετατ προò ιη Γαλ-
λßα, τηò οποßαò Ýθλεπε να αυξÜνοντατ το γüηιρο
και η στρατιωιτκß δυναμη. Φαßνετατ üττ αναχþρη-
σε yra ßη Γαλλßα με ιη θαοτλτκß συνοδεßα, yra το
Παρßσι.
Ητατ φυστκü ο ΛÜσκqιò να εßχε ιη συμπÜδετα
των γαλλτκþν πνευματτχþν κýκλων, που üΒλεπαιτ

ΠÝρο οπü τιò σχÝσ€ιò του μ€ τουò ßογßουò
τηò γοηΑικÞò ουßΙÞò, συνδÝδηκò μG το
διπßωμοτικü σþμο στο οποßο Ýκονε κοΡÝΡο
στο πρüσωπü ιου üχτ μüνο τον εκφραστß ιηò ιιαλτ-
κηò ΑναγÝwησηò, αλλÜ και τον Üμεσο κληρονüμο
μταò νÝαò αντßληιlmò για ιην Αρχατüτητα. Δεν Þιαν
μüνο γüνοò περτφανοýò ΒυΖαιιτινßò αυτοκραιορτ-
κßò οτκογÝνεταò, αλλÜ kar ιο Ζωντατü παρÜδετγμα
τηò ελληντκηò παρÜδοσηò. ΠÝρα απü ττò σχÝσειò
του με τουò λογßουò ιηò γαλλικηò αυλßò, συνδÝειατ
με ιο δτπλωματκü οþμα, πlýγμα που εξηγεß τη με-
τÝπεττα δτπλωματτκß.του καρτÝρα. ΜÝσα στον
κλο αυτü γνþρτσε το μεγÜλο φιλüλογο
ΜπτντÝ (πρβ. Ν. ΤσαγκÜ: Γ. ΜπιντÝ, ο
ΓÜλλοò ελληνιστηò, ΑθÞνα rθθ1). Σε
προò ιον ΛÜσκq» ο ΜπτντÝ (Βοιfαßω) ομιλεß
την εικοσαετß φτλßα (ετarpεiarr την
ιον ΛÜσκορτ.
Ο νεαρüò ΓÜλλοò ΒαστλτÜò πÝθανε
στιò 7 Αυρτλßου 1498. Ο θÜνατüò του
γÜλη συγκßνηση κα1 γρÜφιηκαν πολλÜ
Συγκτνηθηκαν γτα την Üδτκη μοßρα του
που χÜθηκε στο Üνθοò ιηò ντüιηò του χωρßò να
λÜΒετ να φÝρετ σε πÝραò το μεγαλεπßθολο
τηò ανÜκιησηò των ελληντκþν χωρþν απü
Τοýρκο δυνÜστη. Ο ΛÜσκqιò Ýγραψε μüνο

Rn
 θ. 0 Τζιρüλαμο
Σαβοναρüλο,
ρÞτοροò κοι
μεταρρυθμιοτÞò
τηò Ρωμαιο-
κσθολικÞò
Εκκλησßοò. Σε
ελαιογραφßα του
,t6ou
οιþνο
(Μουσεßο Αγßου
ΜÜρκου,
Φλωρεντßο) και
σε μετÜλλιο (10)
τOυ
ονσγεννησιακοý
κολλιτÝχνη DelIa
Robia

πßγραμμα, σιη λαττντκÞ; «Hic Carolum Titan, ne
se properantius orbem ambitet victor, condidit,
ante diem» («Τοýτο το μνημεßο, εÜν ταχýιαια ο
υανδαμÜτωρ χρüνοò δεν απÝβαινε ντκηιηò, τον ΚÜ-
ρολο τον ΤτιÜνα κρυθετ προ ιηò þραò ιου),
Ο νÝοò δτÜδοχοò, Λοιýοβßχοò ΙΒ', χρησιμουοτεß
ιον ΔÜσκαρτ kar οε Üλλεò θÝσετò kar ιüτε αρχßΖετ η
δτπλωμαιτκη ιου πορεßα. Ο ΛουδοΒßκοò ΙΒ'πßρε
ιουò τßιλουò ιου βασιλτÜ ιηò Γαλλßαò, τηò Στκελßαò,
ιηò Ιερουσαλημ Kar ιου δοýκα ιου ΜτλÜνου, γεγο-
νüò που δεßχνετ ττò επεκιαττκÝò θλÝψετò ιου, Πρω-
θυπουργüò Ýγτνε ο Γαßιργιοò ντ' ΑμποιýΖ (d'
Amboise, τ460-1510), αρχτεπßσκοποò ιηò πüλεωò
ΡουÝν (Rouen), που εßχε Ýνιονεò φτλοδοξßεò yra
τον παπτκü 8ρüνο, Ενωρßò Ýλεγε üττ: «Eivar ο ßδτοò
ο αληθτνüò θαστλτÜò ιηò Γαλλßαò» (Ipse esset
vere rex FYanciae).
Ο τουρκτκüò κßνδυνοò γßνειατ πÜλτ φανερüò kar
τοýτο βοηθÜ τη δταφωττσιτκη εκστραιεßα ιου ΛÜ-
σkapr καιÜ ιων Τοýρκων. Ο Λουδοβßκοò ΙΒ' ετ-
σΒÜλλετ δυο φορÝò στη Οüρεια Ιταλßα kar κατα-
λαμΒÜνετ ιο ΜτλÜνο, συλλαμθÜνοιταò ιον Λουδο-
θßκο Σφüρισα στη ΝοΒÜρα. Γεντκüò δτοτκητηò του )
Οι Γüf,f,οι f,üψοι ÝΒßεπον στο πΡüσωπü
του τον üμεσο κf,ηρονüμο μιοò
νÝοò οντßηηψηò για την ΑΡχοιüτητο
Iexo» Λe;kepι:
11. ΑρχßγρOμμα
ΜτλÜνου εßνατ ο υρωθυπουργüò Γεþργτοò ντ'
ανογεννησιοκοý
ΑμπουÜΖ. Τον Απρßλτο ιου 1500 ο ΓÜλλοò καρδτ-
χειρογρüφου με
τη μορφÞ του νÜλτοò δÝχετατ ιον ΙνΙικüλε Τüνσο, ο ουοßοò μßλη-
Ιτολοý συγγροφÝο σε υττÝρ των συμτιολττþν ιου που εßχαν επανασια-
ΙωÜννη Βοκüκιου ιησετ καιÜ ιηò γαλλτκηò κυρταρχßαò. Ο λüγοò εκ-
και οπεικüνιση φωνηθηκε σιην τιαλτκÞ kar ο ΛÜοκαρτò επτφοριι-
του ΦραντσÝσκο οτηκε να ιον μειαφρÜσετ σιη λαιτντκÞ.
ΠετρÜρχη ('l2) Στο ΜιλÜνο Ýμαθε yra ιο 0Üναιο ιου φßλου ιου,
(ΕθνικÞ νεολαιτντοτη ποτηιÞ λΙΙτχαÞλ ΜÜρουλλου Ταρχα-
ΒιβλιοθÞκη τηò ντþιη, που πνßγηκε δταβαßνων τον ποιαμü Karkiva
Φλωρεντßαò) τηò Ετρουρßαò. Ο πντγμüò συνÝΒη την ßδη μÝρα
που απηγετο σιη Γαλλßα ο Λουδοβßκοò Σφüρτσα,
δουκαò ιου ΜτλÜνου. Ο ΛÜσκαριò ιου Ýγραψε ω-
ραßουò σιßχουò, οιη λαιτντκη, μτμουμενοò ανιßσιοτ-
χουò ωραßουò στßχουò ιου αρχηγου ιηò γαλλτκηò
ΠλετÜδαò, Πτερ ΡονσÜρ.
Ο ΛÜσκαρτò με ιην επτσιροφη του σιη Γαλλßα
πασχολεßιατ με ιτò πρþιεò μεταφρÜοετò των κειμε-
ξ!3 €ν§¾ßα, Φ α{Σ§j*ζ §Κ ξß
ξ§ αω §§ ξΦξ3 §§ ξξº α§§lÝΦ §,α
τΦt} ΦξJffΦþρ§ιj Κ§§ τ§ξ3 α§Κ*ρξ ζ
32
νων του fΙλουτÜρχου (πρβ. Ν. Τσαγκαò: Ο Ζ,Δ
Lαρχοò στη Γαλλια, ΑδÞνα 1θΒ6). ΠρÜγμαιι,
Δυση ο Πλουιαρχοò Ýμενε Üγνωστοò και ιον
ναν γνωστü or Ελληνεò λüγτοτ ιου ΒυΖανιßου,
γρÜψαò στη λαττντκÞ γτα τη Ζωη του
okapr, üπου ανωιÝρω, λÝγετ üττ ο
φτλüλογοò προσÝφερε πολλοýò κþδι
σιη βαστλτκη ΒτβλτοθÞκη ιου
(Blois), πυρηνα ιηò μετÝπετια Eθvr
ΒτSλτοθηκηò ιηò Γαλλßαò. Ο ΛουδοSßκοò ΙΒ'
ρακιηρτΖüταν φßλοò ιων ΒτSλßων, νÝοò
Φιλαδελφοò που εßχε αυξησετ τη βτβλτοθηκη
ιτò θτSλτοθηκεò ιων δουκþν ιου ΜτλÜνου. Το 1
γρÜφετ ο ΔÜσκαρτò απü ιην πüλη ΜπλουÜ
Μανοýττο Αλδο, σιην τιαλτκÞ, üπου ιον
α- νει στιò εκδüσετò ιου yra τουò Ελληνεò
Προσπαθεß να πεßοετ τον Αλδο yra ιη οπουδα
τα ιων ΕλλÞνων συγγραφεων, που δεν Sρßσκοτ
σε αφθονßα, προò απογοηιευοη ιων ελλ
Φαßνειατ επßσηò üττ ευρτσκüμενοò σιο ΜτλÜνο
νÜντησε ιο μαθηιη και φßλο ιου ΜÜρκο
με ιον orιoiov ουνομτλεß yra ττò ελληντκÝò σ
δÝò. Ο τοιορτκüò Κλοντ ντε ΣεßσÝλ (Claude
Seyssel), ευρτοκüμενοò σιη Βτβλτο8ηκη

ΜπλουÜ θρηκε ιπν ΑνÜΒαση ιου Ξενοφþντα kar
πqιακÜλεσε ιον ευρτοκüμενο εκεß ΔÜσκαρτ να ιη
μειαφρÜσετ στη λαιτντκÞ. Το χετρüγραφο ιηò με-
τÜφρασηò ιου ΛασκÜρεωò Βρßσκειατ σιον υßνακα
των ΧειροΥραφων του Που καταΥραφιηΚe μεια το
θÜνατü του (πρβ. Pierre de Nolhac, Inventaire
des manuscrits grecs de Jean Lascaris, νΙ 1886,
ρ.256), Ο Εραqτοò λÝγετ üιι η φτλολογτκß ιου πα-
ραγωγη θα Þιαν μεγαλýτερη «εÜν οι συχνÝò του
πρεσθεßεò kar or ασχολßεò του yra τα πρÜγματα δεν
τον εßχαν απομακρýνετ απü ιτò Μοýσεò», Το 1501
or συνομτλßεò του εν üψετ ιου πολÝμου καιÜ των α-
πßσιων επαναλαμθÜνονιαι και ο ΓÜλλοò ΒασιλτÜò
ΔουδοΒßκοò ΙΒ', με τη θοßΕετα ιηò Βενετßαò κατ ιου
θαστλιÜ τηò Ουγγαρßαò, στÝλνετ δυο στüλουò σιο
Aryaio, εκ ιων οποßων ο Ýναò αποτυγχÜνετ μπρο-
σιÜ στη ΜυττλÞνη.
Η Γαλλßα εßχε ανÜγκη περαττÝρω ουσφτξηò ιων
σχÝσεων με ιη Βενειßα και, με υπüδετξη του καρ-
δτνÜλτου ντ' ΑμπουÜΖ, αυοστÝλλετατ ο ΛÜσκαριò
ωò πρεοθευιßò ιηò Γαλλßαò οτη Βενετßα. Εκεß Ý-
μενε yra δυο μßνεò, δτüιτ οτ Βενειοß Ýμετναν ου-
δÝιεροτ μην ευτθυμþνταò να εμπλακοýν σιτò δτα-
μüχεò ιων μεγÜλων δυνÜμεων ιηò εποχßò. Σιο με-
ιαξý πεδαßνετ απü αποπληξßα ο πÜπαò ΑλÝξαν-
13. Χολκογροφßεò
δροò Βοργßαò Στ' kar η πολυÜρτθμη συνοδεßα ιου μετιò μορφÝò
κqýτνÜλτου Νι' ΑμπουÜΖ ξεκτνÜ yra ιη Ρþμη ιο των ελληνιßπþν
1503 Yra την υυοψηφτüιητα σιον παπικü θρüνο. Ο kot ουμουπþν
ΔÜσκαρτò συευδετ απü ιη Βενειßα yra να σιηρßξετ Τηò ΑνOγÝννησηò,
ιον υψηλü του προστÜιη, με ιτò θενειτκÝò ιου γνω- ΤΟυ 0λλανδοý
με την παλατÜ του γνωρτμßα με Ερασμου και του
Üwη ιωγ Μεδßκωγ, frInv ελπß_ ΓÜλλου Βουδαßου
, ο καρδινÜλτοò ντ'ΑμυουÜΖ Ý-
(14)
δωοε την ψßφο ιου σιον πÜπα Πßο Γ, που πÝθανε
σε δτÜστημα 25 ημερþν.
Την 1η ΝοεμΒρßου 1503 εκλÝγειατ ο νÝοò πÜπαò
Julio della Rovere, με ιο üνομα Ιοýλτοò Β'. Ο νÝ-
οò πÜπαò Þιαν ΓενουÜιηò r<ar η μητÝρα ιου,
Teodora di Giovanni Manirolo, ßταν ελληντκηò
καταγωγηò. Λryo μειÜ την εκλογη του νÝου πÜπα,
ο ΔÜοκαρτò αναχωρεß με ιη γαλλτκη ανττπροσω-
πεßα. Ο Ντ'ΑμπουÜΖ δτακρßνετ στον ΔÜσκαρτ το
καιÜλληλο πρüσωπο yra λεπιÝò δτπλωμαιικÝò α- )
Στπ Γοf,f,ßο οσχοf,Þδηκε κοι μΕ τιò
πΡþτ€ò μ€τοφρüσCιò των κ€ιμÝνων του
Πf,οýτορχου που Ýμενε üγνωστοò στπ Δýσπ
33
 15. 0 πüπαò
Ιοýλιοò Β'σε
μετüλλιο του Gian
Grisioioro
Roman0.
16. 0 πüπαò
ΙννοκÝντοò Η'σε
μετÜλfuο
ανþνυμου
ανογεννησιακοý
κολλπÝχνη.
ΕπÝστησε την
προσοχÞ του
Κορüλου Η'τηò
Γολλßοò στον
τουρκικü κßνδυνο.
17. 0 πÜπαò
ΜÝξονδροò Στ'
Ροδρßγοò Βοργßαò.
Η προδοπκÞ
στüση του
εξüργισε τον
ΛÜσκορι ο οποßοò
μετοκüμισε στην
ουλÞ του βοσιλιÜ
τηò Γολλßοò.
ΜετÜλλιο του Fl. ποστολÝò και τον αποστÝλλει εκ νÝου στη Βενετßα, loquentium soboles interiret» («να μην εξαφα-
Fτancia Γßνεται δεκτüò απü ιον δüγη ΛεονÜρδο ΔοβεντÜν ντοθεß η κομψη λαλτÜ τηò ελλτιντκηò γλþσσαò α-
(Lovedan). Ο Ερασμοò φθÜνετ στη Βενειßα üπου πü τουò επτγüνουò»).
γνωρßΖετατ με τουò Ελληνεò λογßουò του κυκλου
Το 1513, ο ΙνΙπÝμπο, γραμματÝαò του πÜπα, γρÜ_
του Αλδου, or οποßοτ θÝιουνσιη δτÜθεση του φετ επτστολß οιον ΜÜρκο Μουσοýρο, με
ιην
ιον πληροφορεß ο πÜπαò επτ8υμεß να κλη8οýν
Ολλανδοý σοφοý ακüμη ανÝκδοτουò συγγραφεßò üττ
yra ιη συγγραφß των ΑποφθεγμÜτωγ ιου Ελληνüπατδεò, δÝκα Þ δþδεκα, προσθÝτονταò üτι
(Adagia). Εκεß ο Ερασμοò εκφρÜΖετ το θαυμασμü ΔÜσκqιò θα Ýδτνε περτσσüτερεò πληροφορßεò πÜ-
ιου yra τη λαιτνομÜθετα ιου Μουσοýρου κατ ιου Λα- νω σιο θÝμα [πρθ. την εργασßα του Μ.
σκÜρεωò, την οποßα θεωρεß εφÜμτλλη εκεßνου του «Η υqιουσßαση απü τον Ιανü ΛÜσκαρτ ιων
Θεοδþρου ΓαΖη, μαθητþν ιου ελληντκοý γυμνασßου τηò Ρþμηò
Ο καρδτνÜλτοò Ντ' ΑμπουÜΖ δταιηρεß üλη ιου πÜπα ΛÝοντα Ι (15 ΦεΒρουαρßου 1514)», Εραν
ιην εýνοτα yra ιον πρεσΒευτß ιηò Γαλλßαò σιη Βε- 1θ63, σ.σ. 161-172].
νειßα, αλλÜ yra κακß ιýχη του ΔασκÜρεωò ο ματ- Ο ΛÜσχαρτò ουνεργÜσιηκε με τον Γκτγτüμ
κηναò ιου πεθαßνετ ιο 1510. Η νÝα αλλαγÞ στη ΖωÞ ντÝ yra ιη μεταφορÜ ελληντκþν χετρογρÜφων
ιου ΔασκÜρεωò Ýρχειαι με το θÜνατο του Ιουλßου Β'. ιο ΜπλουÜ στην πüλη του Φονιενεμπλü. Ο
Σιον υαπτκü θρüνο ανÝρχειατ ο ΔÝχον Ι', ο οποßοò εßνατ ο επßσημοò θýλτοθηκÜρτοò με θοηθü ιον
εßχε γνωρßσετ απü πατδß ιον ΛÜσκαρτ στη Φλωρε- σkapr. ΥπÜρχετ επßγραμμα, μνημετο τηò
ντßα kar ο ΔÜσκαρτò σπειιδετ να ιον συγχαρεß. Ο νÝ- σßαò ιων δυο μεγÜλων φτλολüγων: «Του
οò πÜπαò, μεγαλωμÝνοò σιο φτλελληντκü υερýÜλ- στου, σαν ιον ΒÜρρωνα, ιη θτβλτοθÞκη αυξÜνει
λον των Μεδßκων, εßχε ενθουσταστεß με ιη σπουδÞ Βουδαßοò με την προοιασßα ιηò ΠαλλÜδαò/ και
ιων κλαστκþν γραμμÜτων. Ο ΛÜσκαρτò εßχε την δýο εßνατ σοφοß kar ο κρττηò αυτüò εßνατ δτκα
πρüθεση να τδρýσετ νÝα σχολÞ þστε, üπωò λÝγετ ο ροò εκεßνου/ ο οποßοò αυξÜνετ ιτò ελληντκÝò
Παýλοò Ιüθτοò, «ne graeca linguae sòßτe νÝò, ενþ εκεßνοò ττò αφατροýσε». Ο ΔÜσκαρτò
ιην ευκατρßα να ουνομτλεß με ιο ΒαστλτÜ
Το μεγαßýτερο μÝΡοò τπò ΕιΕαιοδÞκηò σκο και ιου δþρτσε μτα υδρüγετο σφαßρα kar
μανδυα με ιο αιτßστοιχο ελληντκü επßγραμμα
του Ιονοý Λασκüρεωò Βρßσκετοι αξßΖετ να παραθÝσουμε σε μειÜφραση: «Το
στην ΕδυκÞ BιBf,ιoδÞkn των Πορισßων αυτü που κατασκευÜσιηκε με επψÝλετα απü
ντκü χÝρτ, Ýργο ιηò ΑθηνÜò, αφοý το δεχθεßò,
λτÜ του Παρτστοý, να το Ζωσιεßò, γτατß εÜν σε

34
ξω, üμοτο üπωò εßμαι με το οτολßδτ ιηò ΑρτÜδνηò,
θα λÜμψω στον ουρανü».
Ο ΛÜσκαρτò πÝθανε στη Ρþμη, μακρüβτοò παρÜ
ιον κανüνα τηò εποχηò. ΤÜφηκε σιην εκκλησßα ιηò
Αγßαò ΑγÜθηò. Στον τÜφο του γρÜφτηκε επßγραμμα
ιο οποßο εßχε συνθÝσετ ο ßδτοò, με επßγραμμα yra τη
γυναßκα του, Κατερßνα ΡÜλλη, που πÝθωτε αργü-
τερα. Σε μετÜφραοη το επßγραμμα λÝγετ τα εξηò:
«Σε ξÝνη γη θÜφιηκε ο ΛÜσκαρτò. ΜÜθε üιτ δεν
λυπÜιατ yra τη φτλοξενßα αυιÞ. Τη θρηκε γλυκτÜ.
Ο υüνοò εivar üιτ η παιρßδα δεν δßνετ υια ελεýθε-
ρο χþμα yra την ιαφß των ΕλλÞνων».
Η μεγÜλη θλßψη yra ιην απþλετα του μεγαλυτε-
ρου Ελληνα φτλολüγου στη Δýση γßνετατ ανττλη-
πιÞ απü σιßχουò υου Ýγραψαν δτÜφοροτ λüγτοτ.
ßμερα, το μεγαλýιερο μÝροò ιηò ΒτΒλτοθß-
κηò του Βρßσκετατ στην ΕθντκÞ Βýλτοθη-
κη των Παρτοßων. Ο παιρτωιτσμüò του ηιαν
κÜττ το πρωτüγνωρο σιη Δýοη, üυου δεν εß-
χε ακüμη ωρτμÜσετ η τδÝα ιηò παιρßδαò. Ο
γνωστüò θτογρÜφοò του Β. Κηüs (υη ambassadeur
de ]' heIlenisme. Jean Lascaris, Paris, Les
Belles Lettres, 1θ45) λÝγετ üιτ δεν Þιαν μüνο το Ü-
σβεστο μßσοò του κατÜ ιων Τοýρκων που ιον ωθοý-
σε εναντßον ιουò, αλλÜ ο φüθοò του για τον κßνδυ-
νο του ελληντκοý πολτιτομοý kar ιου ανατολτκου
χρτσιταντσμοý. Ο υαιρτωττσμüò ιου ηταν στο ýψοò
ενüò ΔημοσθÝνη ß ενüò Βησσαρßωνα. Ο ΜπτντÝ
λÝγετ üιι ηταν Üνθρωποò με ευγεντκοýò τρüπουò, Ý-
χονταò το σπÜντο χαρτσμα τηò ευγνωμοσýνηò. μη
λησμονþνταò ττ üφετλε σιον οßκο ιων Μεδßκων, σιο
βαστλτÜ Φραγκßσκο, σιουò πÜπεò kar σιουò ΓÜλ-
λουò φßλουò του.
Ο ΔÜσκαρτò υπηρξε εξαßστοò ποτητηò επιγραμ-
μÜτων. ΚαιÜ τη νεüτερη εποχη με τα επιγρÜμματÜ
ιου ασχολÞθηκε η Ιταλßδα φτλüλογοò Αννα Με-
σkivr (Giano Lascaris. Epigrammi greci, Studi
Bizantini e Neogreci, Padova 1θ76). Ο ΛÜσκαρτò
υπηρξε υολυτÜλανιο φαινüμενο, ασχοληθεßò kar
με ιην καθαρη ιυπογραφτκη ιÝχνη (πρθ. Κ, ΣιÜτ-
κον, Ιστορßα τηò ελληνπηò τπογραφßαò ι. 1οò,
σ.σ. 266 κ,ε., Αθηνα 1θΒθ).
Κλεßνουμε με το χαρακτηρτομü που Ýδωσε ο πο-
λυò Γºτιγýμ ΜπτντÝ: «ΛαοκαρßΖετν ιοßνυν εσττν εν
λüγοιò μεν Kar φρÜσετ το δετνþò λÝγετν ι<ar κομ-
ψþò. Το δε ηθοò λασκαρßΖετν εοιßν ιο ια επτετκÞ
kar χρηοτÜ και ια ευαρεσιοýμενα φρονεßν». Αυτüò
υπßρξε ο Ιανüò ΛÜσκαρτò, προÝχων κατÜ ιο γÝνοò
και την ευγÝνετα κατÜ τον χρüνον εκεßνο kar του ο-
ποßου η μνημη σε üλουò τουò Ελληνεò Þιαν üττ ε-
πρüκετιο yra σοφüτατο Üνδρα.
ΣΗΜΕΙοΣΕΙΣ:
1. Κ. Γταwαχüπουλοò, Ε,λ,Δηνεò,\üγιοι στη Βενετßα,
Αθηνα, εχδ. οßκοò Γ. ΦÝξη Τθ65.
2. Borje Knüs, Lrn ambassadeur de ]' heΠÝnisme. Jean
Lascaris, Les Belles Lettres. Paris 1θ45.
3. Abel Lefranc, Histoire du CoΠÝge de France, Statkine
reprints, Geneve Ιθ70.
4. ΝκολÜου Μ. ΤοαγκÜ, Ιανοò ΛÜσκαριò. ΠρεσΒευτýò των
ελληνκþν γραμμÜτων στη Δυτκη Ευμßιπη, εκ6.
ΠελεκÜνοò, Α8Þνα 1993. r
35
.l,"""l'3"ir.11-ò::ifii.;i;*.*,ijl;:i;ξ#f, º3 ι
9 το6.Ε Crμiiý
, ßι3lÞß ω C
D abυ
r òιΡt
' Ρι1,'
, ξ..
'. ,..
;ß,-,Ι;.' . ζρý,χεβ.α .ι
φ"τ¸º'!.ι::γ,ß
-!.ß
bισg:ιß!.|}ι^υξ
r ΙßD.aιτß ft.rila. & τιΙιιυι|τ.
-. ιπι rlao lιcrrlr lic θCß
ß, r-b.. Ρòοιß6òιιω ^ftι.ß-.
ß βαßι φ_lΙιιdΔω δÝΠ D. EιF.
Ν. λ

ι
. to' ιΙι §ιΙιι.
1 Ε Dοιτßιßτ.
ßτ#ξ¸ß

:J-
,-&.gyι4,*:

5. Φýλλ0
χειρογρÜφου του ρτκþν), ο ΘωμÜò υποστÞρτξε üττ or «δüκτορεò» Ý- Το δτασωθÝν Ýργο -τερÜοιτο σε Ýκιαση- Περß
Ýργου του Θ. ΠρeΠε να ΠροηΥοýπατ των σqΧτιτωιΙκþν (τπυοτþΥ των Ενδüξων Νομομα&ßν, γραμμÝνο στη λαιτντ-
ΔιπλοβοτÜτζη, απü equestres) Kar να κÜθοντατ πληοτÝοιερα στον ηγε- κß γλþσσα τηò εποχßò και σε αυοτηρÞ kar ενßοιε
αντßγραφο του μüνα. Γτα να αποδεßξετ δε ιου λüγου ιο αληθÝò, ιη Üκομψη δταιýπωση, Ýχετ θÝΒατα φτλολογτκÝò ελ-
πρωτοτýπου το Βαστμüιηια του τσχυρτσμοý ιου, Üρχτσε τη μελÝτη λεßψειò kar παραιυπßεò.
οποßο χÜθηκε, Kar συΥΥραφÞ του ΚυρΙüτερου ÝρΥου ιου haesta- Το περτεχüμενο εßνατ επßσηò δτÜσπαριο με αλ-
6. ΕπιοτολÞ στον βýλßωγ με παρα-
ntia Doctonm (Περß ιηò υπεροιαßò -ü προοφορÜò- φαΒηττκÜ σýμθολα με αναφορÝò
ΕυγενÞ Κýρι0
ιων δοκτüρων). Το Ýργο αυιü δεν ανευρÝθη ολü- υομπÝò σιην ΙουσιτντÜνετο Νομοθεοßα (Cοητυs
Γεþργιο
Δπλοβατüτζιο οπü
κληρο, πλην üμωò εßναι γνι,τιü το περτεχüμενü του: Juris Civilis), αλλÜ ακρτθÝò, πρωιüτυπο και εν
ßην Κωνστοιιτινοý- η ýλη Þτωτ καιανεμημÝνη σε 12 Βýλßα. Τα πρþια Β πολλοßò αποκαλυυττκü, με μοναδτκü πρωιογενÝò ι}
πολη, Ελληνα, διελÜμΒσταν yra ια Ιδρυματα (σχολÝò, πòτνεπτσιÞ- λτκü, το ουοßο μüνο ο ΘωμÜò καιεßχε στη μεγÜλη
καταγüμενο απü μια) τα οποßα απÝνεμαν ια δτδακιορτκÜ διπλþματα, βτβλτοθÞκη ιου ι<ar ιο κατÝγραψε.
αυτοκρατορικÞ κα8þò Kar yra ιτò οχειτκÝò δταδικασßεò φοßιησηò,
γενεÜ (τον σπουδþγ επτστημονικοýò κλÜδουò. ιτò αρχÝò του 20ου ατþνα Γερμανοß κατ' αρχÜò
ουτοκρüτορσ Δτεσþ8η το θο βýλßο υπü μορφß ανιτγρÜφου ιου kar αργüιερα ΓÜλλοι προσιÝθηκαν σε Ιτα-
Ι,Ιικαßοò ΙωÜννη απολεσθÝντοò πρωτοτυπου χετρογρÜφου. το οποßο λοýò επτσιημονεò γη μτα mo συσιημαιτκη
Βοτüτζη), 1457, εßνατ γνωσιü ωò Liber de Claris Juris Consultis μελÝτη kar Ýκδοση του χετρογρÜφου αφ' ε-
Ρüδοò. (Βýλßο η ΒßΒλοò ιων Ενδüξων -η Επτφανþν- Νο- νüò, kar αφ' ετÝρου yra ιην παρουσßαση ετδτ-
7, Δüταγμα του
μομαδþν). ΠερτλαμΒÜνετ ττò θτογραφßεò, καιÜ χρο- κηò θεμαιολογßαò kar ερμηνευυκηò των πηγþν κοτ
ηγεμüνο του νολογτκη οετρÜ, περτσοοιÝρων οιü 600 νομοθειþν, των ποτ:ιßλων καιαγραφþν του Θ. ΔτπλοβατÜιΖη.
Πισοýρου (ΠÝζαρο)
νομομαθþν kar νομοδτδασκÜλων ιηò προκλασικÞò Εξ αυτþγ or Γερμανοß ΧÝρμαν ΚαντüροΒτò
Ιωüννη Σφüρτσο
ΕλλÜδαò (Φορüνεω, Μßνωò), τον ΜωυσÞ και σχε- (Hermann Kantoro,,vich) και Φρττò Σουλτò (FYitz
μα τη θÝση των δüν üλουò τουò νομοθÝτεò ιηò κλαστκÞò ΕλλÜδαò Schulz), τστορτκüò kar κοτνωντολüγοò ο πρþτοò, φτ-
ßπρOΠωτΙκþν kot
των δοχτüρων στο
ι<ar τηò ΚÜιω Ιιαλßαò, ιουò Ρωμαßουò τηò κλαστκηò λüλογοò, ο δεýτεροò, μελÝτησαν με8οδτκÜ και κα-
συμβοýλη του κατ μειακλασικηò περτüδου, τουò ΒυΖανττνοýò τηò ιÜ ιρüυο υποδετγμαιικü το ßμτσυ του ΧετρογρÜφου
Ιουσιτντανεßου περτüδου και ιÝλοò τουò νομομαθεßò (Βιογραφßεò Ýωò kar την εποχÞ τηò Ιουσττντανεßου
ηγεμüνα
(πρωτοκαθεδρßα) δταφüρων «εθνοτÞιων» τηò τüιε Ευρþπηò (Ιιαλουò, Νομοθεσßαò) το οποßο kar εξÝδωσαν στο
Πßσουρο, 25 ΓÜλλουò, Ισυανουò, Αγγλουò, ΕλΒειοýò, Γερμα- ιο 1θlθ με εκιενß Ετσαγωγß, υπομνηματτσμοýg
Δεκεμβρßου 14θ3 νουò) Ýωò το Ýτοò 1511. δτορθþσειò, προσθηκεò Kar ερμηνευττκÜ σχüλτα.
Μτσü ατþνα αργüτερα (1θ6Β), Ιταλοß
Στη «BiEf,o των Επιφονþν νομομοδþν» δημοσßευσαν το υπüλοτυο κεßμενο ιου ΧετρογρÜ-
φου ιου Liber de Claris Jι.ris Consultis, το
πòΡιηαμΕüν€ι ΕιογΡοφßòò νομοδGτþν περιÝχετ περßπου 300 νομομαθεßò των
ι(οι νομομο6þν, οπü την πΡοκηοσ!κÞ Cßßtüδο σκοτετνþν χρüνων ιου Μεσαßωνα (7οò-16οò αl.).
σιυχþò δεν συμπερτλαμΒÜνοντατ οτο κεßμενο
Θ. ΔτπλοβαιÜτΖη βυΖανττνοß νομοθÝτεò kar

3Β
 {) λΧηl. λ ep ò)xlrr.χtD

tl.lb
, Ιιfu
t Ιòιa
ιß
t
ý
+
D
τι
b
Ο

Εßιß
ι;
!Þ

ΕΙ
,ý
ιß3
ob
ßtι
, ιΙι
llrr
ldlo ΙΙιι dii{.l mbαßαω
fτlιcι.Ε. ß ßß crιdrιur
θGβ

μαθεßò τηò περιüδου αυιßò, Üλλοτ απü ιον Ιουσιτ-
ντανü, μολονüττ ο ΔlπλοΒαιαιΖηò γνþρτΖε ελληντ-
κÜ Kar παρακολουθουσε τη νομτκη κßνηση ιου Βυ-
Ζανιßου kar τα γνωστÜ μεγÜλα νομοθετηματα, üπωò
τα ΒαστλτκÜ των Μακεδüνων.
Η Ýκδοση αυιÞ του 1θ6Β προτÜσσετ μεταφρασμÝ-
νη στην τιαλτκη γλþσσα την Ετσαγωγη ιηò προη-
γοýμενηò Ýκδοσηò (1θrθ), ακολουθþνταò κατÜ τα
Üλλα τη μÝθοδο μελÝτηò των δυο Γερμανþν. Το
κεßμενο ιηò τιαλτκÞò Ýκδοσηò παρουσιÜΖει πολυ
μεγÜλο ενδταφÝρον, δτüιτ or Βτογραφßεò ιου Θ. Δτ-
πλοβατÜτΖη αποτελοýν αποκλετσιτκÞ πηγß ιüσο
yra τη γνωρτμßα με εκαιοντÜδεò Ευρωπαßουò νομο-
μαθεßò κατ ιαυτοχρüνωò κλετδß γτα ιην πληρÝστε-
ρη Kar καλýτερη καιανüηση των τοιορτκþg φτλο-
λογτκþν και κοινωντκþν πλατσßων γÝνεσηò ιηò
συΥΧρονηò ευρωΠατκηò νομτκηò εΠτστημηò ωò Kor-
νου πολυεθντκου φτλολογτκοý προßüνιοò, οττò α-
παρχÝò ιηò αναγεwησταχηò εποχηò.
Μειαξυ των δýο αυτþν χρονολογτκþν οροσßμων
yra την ολοκληρωση ιηò κρτττκýò Ýκδοσηò ιου
Liber de Claris Juris Corιsultis, πληOþρα επß μÝ-
ρουò ερευνþν kar μελετþν yra ιον Θ. ΔτπλοβαιÜ-
ιΖη, ιο πολυσχτδÝò Ýργο του και τη σημασßα τηò
προσφορÜò ιου Ýωò ιην εποχη μαò, εκαναν την εμ-
φÜντση ιουò σιην Ιιαλßα, ιη Γαλλßα, τη Γερμανßα
ι<ar σιην ΕλλÜδα.
Σιην κατηγορßα των ερευνþν αυιηò τηò ενδταμÝ-
σου υερτüδου εντÜσσοιται και οι αρχετòικÝò Ýρευνεò
kar or μελÝτεò του γlýφοντοò αυτü ιο σημεßωμα, οτ ο-
ποßεò Ýγτνστ αρχτκþò στη Γαλλßα kar ιην Ιταλßα
σττò αρχÝò του 1θ60 και σιην ΕλλÜδα αργüιερα, πε-
ρßοδο καιÜ ιην ουοßα δεν εßχε οκüμη εκδοθεß ιο Ý-
ιερο ýμτσυ των Βτογραφτþν ιου Liber De Claris
Jιris Coluuttis. Η apxrkn αρχετακη μου Ýρευνα,
που υπεβλÞθη το 1θ65 στη Νομτκη Σχολη Παρτστοý
8. Φýλλο ΧΙΧ
ωò δτατρýÞ Ιοτορßαò Kar Κοτνωντολογßαò ιων Δικαß- (τελευταßα
ων, συμπληρωσε κενÜ ιηòγαλλχÞò θýλτογραφßαò πορÜγραφοò:
r<ar δταφþττοε πολλÜ σημεßα αμφτσΒητουμενα η α- Δημοσßα λαθÞκη
νεπορκþò η κακþò ερμηνευομενα, με ιεκμηρßωση του θωμü
θαστΖüμενη σε ελληντκÜ κεßμενα kar επτχετρÞματα. Δπλοβατüτζη.
Εν ουμπερÜσμαιτ, or αμφτσβητÞσετò Kar αρνηιτ- Πßσαυροò, 20
κÝò παραιηρησετò Ευρωπαßων μελετηιþν yra τη Απριλßου 1538
ΖωÞ kar το Ýργο αυτü του Θ. ΔτπλοβαιÜιΖη εßνατ θ. Εικüνο νομικοý
πολý περ¼ρτσμÝνεò οε αριθμü Kar σημασßα r<ar α- σε ορχßγραμμο
νομΙκοý κειμÝνου
\,ºτκροýονιατ ευχερþò. Αν αναφÝρουμε ιον òινυπü-
σταιο τσΧυρτσμü Ιταλου τστορτΚοý Kar ΠολτττΚοý του
ιÝλουò ιου 1θου περß δη8εν Kar σλαβικηò καταγω-
γÞò του Θ. ΔιπλοΒατÜτΖη. προσκομßΖουμε γραπιÜ
kar επßσημα Ýγγραφα των 15ου Kar 16ου ατþνων,
ιου ßδτου Kar τηò οτκογÝνειÜò του, επτσιολÞ του ε-
πßσηò σιο ΣυμΒοýλτο τηò Βενετßαò, σßο οποßο αφτÝ-
ρωσε Kar προσÝφερε ιο ÝρΥο του Υlα τα Προνüμτα
τηò Βενειßαò, ια οποßα αποδετκνυουν την ελλητνº-
κÞ του καταγωγη και ουνεßδηση.
Το μÝγεθοò ιηò γεντκÞò αυτηò αναγνþρτσηò συ-
νοψßΖειατ Kar εκφρÜΖετατ με την ομüφωνη, ιαυιü-
σημη Kar εΠτΥραμματτΚÞ δτατýπωση Ιταλþν, Γερ-
μανþν kar ΓÜλλων νομτκþg τστορτκþν, φιλολüγων
Kar ΚοτνωντολüΥων, σýμφωνα με ιουò οΠοßουò ο Θω-
μÜò ΔτπλοθατÜιΖηò ηταν «Ιδρυτηò ιηò Φτλολογτκηò
Ιοτορßαò ιου Δτκαßου»» (Eondatore de Ια Storia
Letteraria del Diritto) kar «Πρüδρομοò τηò Ιστο-
ρτκηò Σχοληò του Δτκαßου»ι (Precursore de Ια
Scuola Eritica del Diritto), (1θοò ατ.) τηò ουοßαò)
Θεωρεßτοι απü τουò μ€f,cτητÝò «Ιδρυτþò
τηò ΦιηοßογικÞò Ιστορßοò του Δικοßου» κοι
«Πρüδρομοò τηò Ιστορικπò Σχοf,Þò του Δικοßου»

tq
IrI ονιονι,ηου> - ογΜΑΝ ιΣτΗΣ
κυρτοò εκπρüσωποò Þιαν ο Γερμανüò ΙζÜρολοò φ.
Σαβτνß. Ο τελευταßοò αυτüò εßχε επτπολαßωò εκ-
φρÜσετ επιφυλÜξετò γτα την αξßα κατ ιη χρηστμü-
ιητα ιου Ýργου του Θ. ΔιπλοβατÜιΖη, το ουοßο, πα-
ρÜ ταýτα, συνεβουλεýθη Kar χρηστμοποßησε οε με-
γÜλη Ýκταση yra τη συγγραφη ιου ιρßτομου Ýργου
ιου yra ιο Ρωμαßκü Δßκατο κατÜ τον Μεσαßωνα.
Η μετÝπετια Ýκδοση ολüκληρου ιου χετρογρÜφου
του Liber de Claris Juris Consultis δτÝψευσε αρ-
κοýνιωò την Üποψß ιου και απÝδετξε ακρýþò ιο α-
ντßθετο του τσχυρτσμοý ιου.
Η αξιολüγηση ιου νομτκοý Ýργου του ΘωμÜ Δτ-
πλοβαιÜτΖη, τüσο με κρττηρτα ιηò εποχηò ιου üσο
κατ με α posteriori kar σημερτνÝò προσεγγßσετò,
οδηγεß σε πολλÜ συμπερÜσματα.
BarτoIo. κοýò του δκαßου, Yra να προθεß οε μτα ολτκη, δια-
(ΠονεπιστÞμιο τηò xpovrkn kar δτεθνοττκÞ ευοπιεßα ιηò γÝνεσηò kar
Περοýτζιαò, εΕÝλτξηò ιηò Ζωßò και του Ýργου των νομομαθþν. Η
1962} η οποßο ενοραμαιτκß αυιη αντßληqm yra συγχρßστμεò παρα-
εßχε εκδοθεßστη μÝιρουò παραγω\γηò, δτÜδοσηò, δτÜπλασηò kar θßω-
Βενετßο ζþποò σηò ενüò απü ια κυρτüτερα πολτττσττκÜ òταθÜ ιου αρ-
του θωμü χαßου, μεσατωντκοý Kar αναγεwηστακου κüσμου, ü-
Δπλοβοτüτζη, πωò ιο Δßκατο, Þταν kar παρÝμετνε μοναδτκß yra
Ο'ΤÝΤΟρΤΟΤΟυ τηγ εποχÞ ιου και αξεπÝρασιη yra τουò ατþγεò που
15ου οιþνα οκολοýθησστ. Τουιο αποδετκγýεται kar απü ιο
γε_
γονüò üττ η avayrrþprσn kar μελÝτη απü μεγÜλουò
Ευρωπαßουò νομτκουò, üπωò ο Γερμσüò Μßταßò
(Mitteis), kar Üλλων εθντκþν δτκαßων (εκιüò ιου
Ρωμαßκοý), üπωò το αρχαßο ελληντκü, qlxrσσr απü
το τÝλοòιου 1θου ar. kar μειÝπεττα. Προηlτι8τικε συ-
νεπþò ο Θ. ΔτπλοβαιÜιΖηò üσον αφοlý και ιην ιδÝα
ιηò παγκοσμιüιηιαò ιου δτκαßου, αλλÜ κατ ιην ου-
στασττκÞ απüδετξη ιηò με τη συλλογη και δημοσß-
ευση ιων πηγþν Kar των δεδομÝνων του δrkaiou ιων
προηγετθησþν δýο χτλτειτþγ ντοκουμÝντα που Þ-
οαν εγ πολλοßò, μüνο τüτε, δταθÝστμα kar προοτιÜ,
Δυσιυχþò αυτÞ η ευρυιηια συλληψmò kar πραγμÜ-
ιωσηò τηò πρωτοπορτακηò yra τπν εποχη τηò δπλο-
ΒαιÜιΖεταò αντßληψηò kar προσÝγγτσηò ιου δτκαß-
κου πολτιτομου, δεν εßχε οýτε συνÝχετα οýτε αναπα-
pcryωlm kar Üμεση επßπιωοη Ýκτοιε σιο θειü δßκατο,
γτα σχεδüν ιρταχüστα χρüντα. Η ΔυιτκÞ Ευρþπη τηò
ΑναγÝwησηò, ιων επανασιαιτκþν δταδτκαστþν του
Ηταν ι(οι ποΡÝμΕνc ο μονοδικüò òΡ€υνητÞò-
μ€ηcτητÞò του δικαßου μ€ τη ΒοÞδεια
φιf,οßογικþν κοι ιστορικþν κ€!μÝνων
40
18ου ar., καθþò kar ιηò δταμüρφωσηò ιων εθντκþν
ιφαιþν το 1θο ar. οτηρßχ8ηκε, üσον αφορÜ ιο τδτω-
υκü βÝβατα δikaro, αποκλετσττκÜ σιο Ρωμαßκü Δß-
καιο και στα καιÜ Ýθττη kar καιÜ ιüυουò Ýθτμα kar
ΕÝσμη (Σταιουτα, Κατοντσμουò).
Το δευτερο χαρακτηρτσιτκü γνþρτσμα ιου Liber
de Claris Juris Consultis εßνατ η πρωιüτυπη εm-
λογß ιηò μορφηò και του περτεχομÝνου ιου εργου.
Ο Θ. ΔιπλοβαιÜτΖηò δεν ασχοληθηκε με τουò θε-
σμοýò ιου ουστασιτκοý δrkaiou (οτκογενετακü, κλη-
ρονομτκü, συναλλακττκü), αλλÜ υπετσÞλθε στη
ΒÜση τηò ανθρωπογÝνεσηò ι<ar τηò δταμüρφωσηò
ιου δτκαßου, με ττò προσωπτκüτητεò που παρηγαγαιι
ιουò κανüνεò δτκαßου, αλλÜ kar με τα υφτστÜμενα
κοινωντκοπολτττκÜ πλαßστα ιηò εποχηò ιουò. Με
την επτλογß αυτη κατüρθωσε να εισχωρßοετ σιιò
ρßΖεò kar σιτò υποκεßμενεò συνθßκεò δταμüρφωσηò
ιηò πλοýσταò ειερüιηταò, ολλÜ kar τηò εσωιερτκßò
ενüτηταò ιηò επτκραιοýσαò δταχροντκßò Ýwομηò
συμΒßωσηò ιων ανθρþπων.
ΕmπλÝογ yra ιην πραγμÜιωση αυτηò ιηò μεθü-
δου ιου, υροτÜσσει ια πρüσωπα, δηλαδÞ ιουò νομα
θÝιεò kar εmσιημονεò, απü τη Ζωß kar δρÜση ιων α
ποßων παρÜγειατ και εξαρτÜιατ το γραπιü δßκατο.
ΠερατιÝρω, ο Θ. ΔιπλοβατÜιΖηò δεν περτορßΖετατ
σε μτα μονüιονη παρÜδεση Βτογραφτκþν και κοl-
j
νωντκþν πληροφορτþν, ξεκομμÝνων των μεν απü
ιτò δε. Ακολουθεß μτα διπλß μÝ8οδο καιαγραφßò.
Γτα κÜθε θτογραφουμενο παραθÝιετ, συμφωνα με
λογτκη σετρÜ, ιο üνομα, ιην καιαγωγß, ιην εθνα
τηια, ιην κοινωντκÞ kar Üλλη προÝλευση, την παι-
δεßα του, ιη χρονολογßα, ιτò γνþμεò συγχρüνων kar
μειαγενεστÝρων. ΑναγρÜφετ δε λεπτομÝρετεò τßι-
λων των κετμÝνων kar δηλþνετ αν Ýχετ λÜΒει γνþ
ση ο ßδτοò ιων αναφερομÝνων κετμÝνων Þ αν Ýχετ
Ýμμεση γνþση yr' αυτÜ και απü ποßα πηγß. Ακα
λοýθωò, προθαßνετ σε αξτολüγηση ιηò προοωπτκα
τηταò Kar του Ýργου κÜθε Βτογραφουμενου, Περα-
 D. ο. υ.
llolt DιrΙρνΔτΔτιο
,aιt 3o?& τΙΕοtaο. ι. γ.
DοòτοΙt ιΔοlaτιΔτιt. ιΞοΔτιοΙßt}
òιΔΙο
ιιtr. γιtalτ! ,taΔνΙtl. Diι3
afοιτtla Δò ινγΙιtι8
DιιΙGτο
,?. ,!.
pifÜ tιß ß Þ ßß-ιι'τΙm tfußτßωι, ιb yod:i ιfiÞ !.l
idc6ιι CιρριΙΙτ.
Do.u.
νΔΙΙΙtο ΙΞ DΙrΙrνΔrιΔ ΙtaΔττtΙ οι]Ι
ΔνG. lΔΙtιιΔ
ΔιtΙΙΙ Ιτ cοι?οιla Doτtlw
ΞttιΙο
Ir ΙΞι§ο|.νατDla oFrlclla
,ιιΞτΕt. ,ιιτòΙrΙ
ιτ οοιιντGττ.
'ΔτιιΔι aτYDιotlttlIo
ΔιτΔτΙ, ΔτΧο ιΙΙιτ. !ΙI. òΔL tΔτ. IDG.
ιΙιιοι6Ι D3εΥτßòτο
ινGΙΔ ,ΙοßΔ νι Διι:ΔιDΒι ιΙ tοΔ!ßßΙt Ιι
ιοιsτtas. ll.
Ξ tιιιga ατ ,ΙοΙΙ DßrιουΔτΔ"ιι ιΙγιaDΙΙ ΔrΙ
l. c. òtιιι]ιιΙΙι
ΘΔ
ΔΕΞΔτDιtQ, ιτ ινßtrιιΙ
'ΔιΕτγΙ
c. c.
τþνετ δε πÜντα, κÜνονταò μνεßα ιου χρüνου θανÜ-
του των πρωταγωντσιþν ιου Ýργου ιου. Κατ, τÝλοò, ε-
πτκαλεßτατ Kar δτανθßΖετ ια κεßμενÜ του, κατÜ περß-
πιωση, kar τδταßτερα εκεßνα τηò μεσατωντκηò πε-
ρτüδου, με ποτκßλεò αναφορÝò kar παρÜθεση φτλο-
λογτκþγ εκτüò των νομτκþγ πηγþν με στßχουò kar
με αποφθÝγμαια γνωοιþν φτλολüγων και ποιητþν
(ΓΙετρÜρ:αιò, ΔÜνmò), καθþò kar φτλοσüφων, τστο-
ρτκþν kar τσιορτογρÜφων üλων ιων εποχþν.
πü μτα Üλλη Üποψm, κÜνετ κατÜ περßπιω-
ση συσχειτσμü του Ýργου των θτογραφου-
μÝνων kar ανιχνεýετ ττò ευτδρÜσετò που
δÝχθηκαν ορτσμÝνοτ απü προηγουμÝνουò
ιουò η ΚαΙ αΠο ουΥΧρονουò ιουò, φερνο-
νταò στην επτφÜνετα ιουò εσωτερτκουò μηχαντ-
σμοýò σýγκλτσηò-απüκλτσηò λýσεων kar απüψεων
πÜνω σε βαστκÜ νομτκÜ προΒλßμαια, δτÜ μÝσου ιηò
δτÜχυσηò τηò νομτκηò δτδασκαλßαò η ιηò αποδοχηò
ιων νομτκþν κειμÝνων. Δταφαßνειατ Ýτστ η επßδρα-
ση που Üσκησαν or Ελληνεò νομοθÝτεò ιηò κλαστ-
κηò υερτüδου σιουò Ρωμαßουò νομοδτδασκÜλουò,
yra ορτομÝνουò δε απü αυτουò κÜνετ αξτολογησετò,
αποδßδοντÜò ιουò χαρακιηρτσμοýò στην ελληντκÞ
γλþσσα, üπωò «σοφüò»,
Το μεγÜλο πλεονüκτημα, συνεπþò, του Ýργου ιου
ΔιυλοβατÜτΖη, Ýστω και αν αυιü δεν εßχε Üμεση ε-
πßπιωοη kar επßδραση στη συγχρονη του kar ý-
σιερη δταμüρφωση Kar εφαρμογη του υανιοδýνα-
μου ΡωμαΙκου Δτκαßου, Ýγκεττατ στιò εξηò τρειò
Πρωιοιυπεò προσφορεò του:
Ηιαν ο υρþτοò νομομαθηò ιηò ευοχßò ιου ο ο-
ποßοò Ýκανε υπÝρΒαση τηò θεþρηοηò, μελÝιηò kar
εφαρμογηò ιου δrkaiou με τη μÝθοδο ιων αποσπα-
σμαιτκþν σχολßων των πηγþν ιου Ρωμαßκοý Δτ-
καßου, κλεßνονιαò Ýτσι τη «ΣχολÞ» κατ την εποχÞ
ιων, Σχολτασιþν γλωσσογρÜφων (glossatores) kar
εγχατνιÜΖονταò τη «Σχολη» τηò Συστημαιτκßò Με-
11. «Το Χρουκü
λÝιηò (postglossatores). του ΠισOýριου»,
Ηταν επßσηò kar παρÝμεινε ο μοναδικüò ερευνη- ΧαρüγρOφ0 Ýργο
τηò-μελειητßò ιου δrkaiou με τη Βοßθετα σuyr<prιr- του θωμÜ
κþν φτλολογτκþν kar τσιορικþν κετμÝνων, καθþò Διπλοβοτüτζη στο
kar πρωιογενþν θτωματτκþν δεδομÝνων, ενιÜοσο- λοπνικü,
νιαò Ýτστ το θεμαιτκü κýκλο ιου νομτκοý βßου στον ονOφερüμενο
ευρυτερο kar συνολτκü πολτιισιικü, ανθρωπτσττκü οτην ιστορßα του
ΠÝζαρο οπü τη
(ουμωττσττκü) kar κοτνωντολογτκü, üνταò ο πρþτοò
νομτκüò -ανθρωπτοτßò- φιλüλογοò kar ο πρþιοò μυθολογ]κÞ
ßδρυσÞ του ιπü το
κοτνωντογρÜφοò-κοτνωντολüγοò του δτκαßου.
3θ0 π.Χ. μÝχμ τ0
Η ολισιτκÞ θεþρηση δrkaiou kar νομτκþν προ-
σωπτκοτÞιων δταφορειτκþν λαþν, εποχþν και συν-
1357 μ.Χ. με
ΧρονtκÞ συνÝΧαο
8ηκþν υπü τη μορφη ιου Βτογραφτκου λüγου kar
κοΙ τιò πι0
τηò προσωποποßησηò kar επþνυμηò ιαυτοποßησηò
σημαντικÝò
τηò κρτττκßò μελÝιηò, γÝνεσηò και εξÝλτξηò ιων δr-
σημεtþσεtò γι0
καßων, με τελτκÞ σýγκλτσÜ τουò προò το Kuprap- την κουüτητο που
χουν (πprv, στην εποχÞ ιου κατ στη συνÝχετα μÝχρτ αλλιþò θο εßχαν
σημερα) Ρωμαßκü kar ΒυΖα,ηττνü Δßκατο, του προσ-
χOθεß (0λιβερηγÞ
δßδετ kar μτα ιρßιη τδτüτητα -εκιüò εκεßνων του ι- hβλτθÞκη του
δρυιοý ιηò Φτλολογτκßò Ισιορßαò του Δτκαßου kar ΠÝζορο).
ιου προδρüμου ιηò Ιστορικηò Σχολßò του Δτκαßου: 12. Επιτüφιοò
εκεßνη του πρωτεργÜτη ιηò Ýκιοτε δταμüρφωσηò τηò γρOφÞ, σε μOýρο
ευρωπατκηò νομτκüò επτστßμηò. ωò πρωιαρχτκοý μÜρμορ0.
συσταττκοý κατ συνεκττκοý σιοτχεßου τηò ΑναγÝν- D.O.M.
νησηò ιηò υΠθροΧηò τηò εΠτσιημηò αΠενανιτ σττò Στον θωμÜ
φεουδαρχτκÝò αξßεò και του πολýπλευρου σημερτ- ΔιπλοβατÜτζη,
νου « ευρωΠαΙΚου ΚεΚτημενου». φιλüσοφο,
θεολüγο, δικοßου
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ δüκτορα, ενδüξου
Diplovatatius Thomas, Exterpa Codicis Diplovatacii, 0ξιωμοτοýχου και
Lugduni 176θ δημοσßου
Olivieri Μ.Η. degli Abati, .lWemorie di ºommaso (ουδρüò),
D ßρlον ataz ßο, ΠÝΖαρο 177Ι
κοτοßκου τηò
Μουστοξυδηò Α., ΘωμÜò ΔτπλοΒατÜτΖηò, Ελληνομνhμων,
πολπεßοò τηò
τüμοò Α', σελ. 96-114, Β45
Σηθαò Κ., Νεοεi,Δηγτκη Φιλολογßα (1ιβ3-1821), β68
Βενετßοò κοι του
Besta Enrico, Tommaso Diplovataccio e Ι' opera sua, Πισαýρου,
Νυονο Archivio Veneto, t. 6 (1θ06) προσφtλοýò των
Kantoroιvich Η. kar Schulz FΥ., ºhοmαε Diplovatatii: De Σφüρτσο
claris juris consιlfis, Pars Prior, 1θlθ
Kantorowich Η. «ºhomae Diplovatatiia», Breslau 1931
(Üρθρο).
Γtrετρüπουλοò Γεþργτοò, Ιστορßα και Επηγýσειò του
Ρωμαlκοý Δικαjου, 1θ4θ kar θ'Ýκδοοη Ιθω, οελ. 343
Mavrogiannis D., Le jurisconsulte Grec Thomas
Diplovatatzis: Introduction documüntaire Α sa vie et Α
son oeuwe (διατριθß), Πapiσr ιθ66, 150 σελ.
Rabotti G., Thomae Diplovatatti: Liber de claris juris
consuJtis, ParS Posterior, 1θ68
ΠανταΖüπουλοò Ντκüλαοò, Or Ελληνεò τηò ΔτασπορÜò kar
ιο Ριομαßκüν Δßκατον (r4ω-l821), ΑντιχÜριομα, Επετηρßδα
ΑΠΘ, 1θ86, σελ. 610-6υ
Μαυρüγταwηò Δτον., Αρχετακεò Ýρευνεò για τη ΖωÞ και το
eργο τηò 1σtορlκηò κοlνωνlογραφlαò mò ευρωΠαυηò
νομκηò επισιýμηò ηυ ΘωμÜ ΔιπλοΒατÜτΖη (1468-1541),
ΑθÞνα 1θ81, 116 σελ., ιου τδßου, ΘιομÜò ΔτπλοΒατÜτΖηò,
Patrizio Constantinopolitano e Pesarese. Γενεαλογτκüò
αναφορÝò, ομιλßα οτην ΕραλδικÞ ιιar ΓονεαλογτκÞ
Ετατρεßα, 1θθθ, του τδßου, «Ο νομομαθηò kar ανθρωπτσιßò
Θι,ιμÜò ΔτπλοθατÜτΖηò (1468-1ßΙ)», Ανüτυπο του Περτοδτκοý
του Φ.Σ, Παρναοσüò, ι. ΜΒ (20ω), 16 οελ. l
4L
 ΦιηοηοΓοΣ Keι Εκιοττπ

του Θeπe:Η Κοιηγ,ηυ

υποιψýφιου διδÜκτοροò Ευρωπαßκüò Μεσαιωlικιßò
Ιστορßαò και Ιστορßαò τηò ΑναlÝνι.ησηò

ΠÝτροò Μτιεμπο (Pietro Bembo), (Βενετüò καρδτνÜ-

λτοò kar φßλοò ιου ΙνΙÜρχου Μουοοýρ,ου), λÝετ
στου «Γετιονευουμε με
ΙΟυò r λßγεò απü ττò πü-
I ---
λεΙò kar Ýχετε στη δτÜ-
δεση σαò kar ανθρþπουò και θýλßα yra να δτδα-
χ8εßτε...»
Ο επτφανÝοταιοò Ελληναò φιλüλογοò τηò Ανα-
tι
.ιι
γÝννησηò γεwηθηκε σιο ΡÝθυμνο (π. 1470) και
πÝθανε στη Ρþμη το 1517. Απü μτκρüò εßχε δεßξετ
την κλßση του στα γρÜμματα kar αρχτκÜ σποýδασε
1. Χαλκογροφßα
με τη μορφÞ του
ò Ar-
Μýρκου
πηγε
Μουσοýρου.
Ιανü ΔÜσκαρτ. Τα λαττντκÜ kar ια ελλην,*υ ff"ε:
2. 0 κορδυüλιοò
μαθε οε εκπληκττκü θαθμü τελετüτηταò. Επανηλθε
ΠÝτροò ΜπÝμπο
yra λßγο κατρü στην Κρßιη, αλλÜ ιο Ι494 εßχε επτ-
σε μετüλλιο του
σιρÝψετ στην Ιταλßα kar συγκεκρτμÝνα στη Βενειßα.
Valelio Beiii.
3. Το ΡÝθυμνο,
Εκεß γνþρισε τον εκδüτη-τυπογρÜφο Αλδο Μα-
νοýττο, ο οποßοò εκιßμησε ιτò γνþσειò ιου νεαροý
γενÝτειρο του
ΜÜρκου ΜÜρκου Μουσοýρου και τον προσÝλαθε ωò ΟοηεΟ
Μουσοýρου, σε ιου και επτσιημοντκü επüπτη στα Ýργα που εξÝδτδε
χολκογραφßο
σιο τυπογραφεßο του. Δßγα χρüντα αργüιερα, ο
εποχÞò. Μουσουροò εßχε αποκτÞσετ αρκετß εμπετρßα kar ιο
4. 0 Αλδοò 14θ7 δημοστεýιηκε απü αυιü ιο τυπογραφεßο ιο
Μανοýποò σε Dictionarium graecum copiosissimum με επΙ
μετýλλιο Ýιοò (14θ8)
ανþνυμου σουρου θν-
καλλιτÝχνη τηò
ΜÜρττο ιου
ΑναγÝννησηò 149θ, σε δυο τüμουò, οι ΕλΛηνεò Επιστολογραφοl.
)
42
S§§\\\\
º!»,η

,\
]-__*_____.

$
\\
ι

§
.ι\\\

\:
\,
:) ,ι

43
5.ΗαντßθεσηÞη
σýγκλιση
ΑριστοτÝλη κυι
ΠλÜτωνα (6)
κοθþò κοι η ουσßο
τηò φιλοσοφßαò
τουò οποτÝλεσαν
τη βÜση του
εκδοτικοý Ýργου
του Μüρκου
Μουσοýρου και
του Αλδου
Μανοýτιου (7)

Το Ýργο περτελÜμθανε μια συλλογη ειτοτολþν που
αποδßδονιαν σε εßκοστ Ýξτ κλαστκουò και πρþτ-
μουò χρτσιτανουò συγγραφεßò. Πλεον, η φημη του
Μουσουρου ωò εκδüτη. επτοτημοντκου επüπιη kar
γνþσιη ιηò αρχαßαò ελληνικηò και ιηò λαττντκηò
γλþσοαò Üρχιοε να δταδτδειαι Ýξω αιü ιη Βενειßα,
σε üλη ιην ουμαντστικη Ιιαλια. Σττò αρχÝò του 1500,
Ýπετια αιιü σýσταοη του Αλδου Μανοýιιου, πηγε
οιο ΚÜρπτ, μτα κωμüπολη κοντÜ σιη ΦερÜρα, kar
δßδαξε ελληντκÜ kar λαιτντκÜ ιον δουκα ΑλμπÝρ-
ιο Πßο (Alberto Ρßο), ο οποßοò Ýκιοτε Ýγτνε ι<ar
σιενüò ιου φßλοò, Η Þσυχη ΖωÞ σε αυιη ιην κωμü-
πολη γρηγορα Ýκανε ιον Μουσουρο να ειτθυμησετ
πÜλι την κοσμοπολßττκη Βενειßα, σιην οποßα kar
επÝσιρεψε συντομα. Αυιü τον καιρο (1500) εßχε ι-
δρυΒεß απü ιουò Αλδο Μανουιιο, Ιιýwη Γρηγο-
1ýπουλο (στενü φßλο του Μουσουρου) kar Σκιπßω-
να Καρτερüμαχο η λεγüμενη ΝÝα Ακαδημßα, η ο-
Πι ; Χ τΟ ζι ι α
νια ßeτ€ßΧ€
iθιJ SV{ιi{ ΙτΟυ }G τα f ΠνΙΙ{ Ι Ιߺ
ηου Τυπ νογταν στη €γgξßs
ποßα ηταν μτα ειατρεßα λογßων ιηò Βενετßαò για ιην
προαγωγη ιων ελληντκþν σπουδþν, Εκετ πηγατνε
αρκειÝò φορÝò Kar ο Μουοουροò kar δßδαοκε αρκε-
ιÜ συχνÜ ια ελληντκÜ. ΜÝλη ιηò Ακαδημßαò αυιηò
ηιαν περßπου σαρÜνια Ελληνεò kar Ιταλοß ουμαντ-
οιÝò Kar üλοτ μτλουσαν ια ελληντκÜ. Η ετατρεßα εß-
χε σκοπü, πÝρα απü ια Üλλα, τη μελÝτη ιων εκδü-
οεων των αρΧαιων ουΥΥραφεων.
ιη Βενειßα ο Μουσουροò Üρχτοε να αποκτÜ
φιλιεò με μÝλη ιηò ανþιερηò κοινωνικηò
ιÜξηò, Αυιü εßχε ωò αποιÝλεομα να εκττμη-
Βουν ακüμη υερτσσüτερο οι εξατρειτκÝò του
τκανüτηιεò απü αυτη ιην iδra τη δτοßκηση
τηò Βενειßαò, Ειοτ, η Βενεττκη Γερουσßα τοý απÝ-
νετμε το αξßωμα <<Publica Graecarum Literarum
Officina» (ι503). Σιην ουσßα επρüκεττο yra ιο α-
ξlωμα ιου Λογοκριτου yra ια ελληντκÜ βιβλßα που
ιυπþνονταν οιη Βενειßα, σýμφωνα με το οποßο κÜ-
θε ελληντκü βτβλßο που εκδτδüταν σιη Βενειßα kar
ιην εΥκρτση του ο-
στΙò Κιησετò τηò εΠρεΠε να εΧεΙ
ιr Þιαν συμφωνο με τη θρησκεßα kar την ηOτκη.
Στη δÝση αυτη παρÝμεινε μÝχρτ ιο 1516. Το 1503-
1504 ο Αλδοò Μανοýττοò εξÝδωσε δεκαεπιÜ ιραγω-
δßεq του Ευρπßδη των οποßων την Ýκδοση ειτμε-

44
 ιιrιß..Δ nι"ι:al

PLATOλIΙS ()Ν
OPERA
ι: λß.ιR sι t.IΙ rtct!(I.
TR t.λº, Λ ι
ι..ι:..tΙΤ:ι,!. ι,r.l|cΙrι òδητòrι
òýιι^ιιl.., l ':' ^:|
al.r:lr;il! !λYr§lΙι. l*ιχ
,. ,111fl,r,.n l ,| ' .ι. "', ,(Γ.,rßιOξιΞbgτ
Ιl- -l. jΙυι ,ll ..l-ι
υtτττsσ ι

tΔtΙιιrt ,Ι οrraCιτ^ ,ιοι!ΙιΙΙΙ

ΔΙΙο t Ξ ΧΧΧ|Ξ
α

ληδηκε πÜλτ ο Μουσουροò. Η ΒενειτκÞ Γερουσßα
πρΓπει να εßχε μΓßνει αρκετÜ cυχαρισιημÝνη μαΖß
του, γτατß τον δτüρτοε (1504) καθηγηιÞ ιηò ελληντ-
κηò γλþσοαò σιη Βενετßα kar αργüιερα καθηγηιη
των ελληντκþν στο πανεπτστημιο ιηò ΠÜνιοΒαò
(1506). Εκεß δßδασκε το πρωß ελληντκη γραμμαιι-
κη και ιο απüγευμα Ομηρο, Ησßοδο, Θεüκρττο kar
αλλουò, ΕιιτπλÝον, δßδασκε μετÜφραση απü ια ελ-
ληνικÜ σια λατινικÜ και ανιτοιροφο.
ΚαιÜ ια Ýτη 1509-1516 η Βενετßα ενεπλÜκη σε
οκληρü πüλεμο με εχθρουò τηò μÝσα σιην Ιταλßα.
Ειστ, ο Μουσουροò αναγκÜστηκε να εγκαιαλεßψετ
ιην ΠÜντοβα (1509) και επανÞλθε σιη Βενειßα. ΧÜ-
ρη οττò ενÝργετεò του φßλου ιου και γραμματÝα τηò
Γερουσßαò Φραγχßσκου ΦατΖτουüλτ (Francenco
Fagiuoli) τδρυδηκε πÜλτ στη Βενειßα η Ýδρα ιων
ε-\_\ηντκþν kar ο Μουοουροò Ýγτνε καθηγηιηò
ι1512). ο ακÜμαιοò Αλδοò Μανουττοò, παρÜ ιτò δυ-
(]κ,],\εò που εßχε λüγω του πολÝμου, δεν σιαμÜιησε
ß]ß]:: το ερι¼ ιου, Ετστ εξÝδωσε με τον Μουσοýρο
,ταμμαιτκη
ιιlα ελληντκþν του ΜανουÞλ Χρυσο-
λωρα .-; ,Φιη με τον τßιλο Ερωτηματα (1512). Το
εποιι.,,, ι,lc ιΣεπτÝμΒρτοò ιου 1513) ο Μανουιτοò
με τοτ ),Ι_._,,_-.',ι_,ρο εξÝδωοαν ßσωò το σημανιτκüτερο
αΠο ια a_a,;α :,|υ(. ια -{rravra του ΓΙλÜτωνα, με α-
φτÝρωση του Μουοουρου στο φτλüμουσο πÜηα ΛÝ-
οντα Τ (1513-1521). Αυιοò ηιαν γτοò του φιλÝλληνα
και φτλομαθη Λαυρεντßου των Μεδßκων ιηò Φλω-
ρενιταò. ο οποßοò κατα ιον προηγουμενο αιωνα εß-
χε δÜσκαλο ιον περßφημο Ελληνα φτλüλογο κατ
φιλüσοφο ΙωÜννη Αργυρüπουλο. Ο Μουσουροò,
φλεγομενοò απü ελληνικÜ αισθηματα kar επτθυ-
μþνταò την απελευθÝρωοη τηò ΕλλÜδαò, συνÝθεσε
σια αρχαßα ελληντκÜ μτα ωδη αφιερωμÝνη σιον
ΠλÜτωνα kar τη δημοσßευσε στην αρχη τηò πρþτηò
Ýκδοσηò των Ýργων ιου αρχαßου φτλοσüφου. Με αυ-
ιÞ ιην ωδη απευθυνüταν οτο φßλο του πÜπα ΛÝοντα
Ι, ιον επατνουσε και, διÜ στüματοò ΠλÜιωνα, του
Ζηιουσε να βοηδÞσετ στην απελευθÝρωση ιων
Ελλßνων, αφου Ýπειθε τουò Ευρωπαßουò Üρχοντεò
να μονοτÜσουν. Τα επüμενα Ýτη ο Μα,υουττοò με ιον
Μουσουρο εξÝδωσαν ιον Houxro και τον ΑθÞνατο
(1514) και τον Θεüκρτιο (1515). Το θενειτκü *ρο,οò
)
αζß με τ*
ν€ €τü früγι* πατßσξα \fi
¾αߧ
δημιουργιτ§αν τα πΡþτα τμηιJατò τηζ
διΒΠιοδÞκmζ παυ σπμ€ρα §\ιομσζΕται Gρκιονη

45
ΦιτοΖι.οΓοΣ Keι ΕκτοτΗ:

EPISToL
iφato
8, θ. ΕπιοτολÝò

#FAMIGLIARI.
του ΚικÝρωνο τιò εκττμοýσε απερτüρτοτα πλÝον τον ΜÜρκο Μουοου-
οποßεò εξÝδωσε ρο Kar ιο 1515 η Βενεττκη Γερουοßα παρÝδωσε σε
στη Βενετßα ο αυιüν kar στο Βενειü λογτο Μπατßστα ΕντÜτστο
Αλδοò Μανοýτιοò (Battista Egnazzio) οχτακüστα χετρüγραφα
Βησσαρßωνα (1403-1472) yra να ια ταξτνομησουν,
του
Dτ òΙòΕRοΝξ
δημτουργþνταò Ýιστ τα πρþια ιμηματα ιηò θτθλτο- , 'Τ{edοιιò da
8ηκηò που ιüιε τδρυθηκε στην πλατεßα του Αγßου
ΜÜρκου και που σημερα ονομÜΖειατ Mapkravn.
.dLDO ,24ΛΝΙ7Τ Ιο:
3
Αυιü το Ýτοò μια ιραγωδßα συντÜραξε ιη Ζωη του
Con λc ifto
Μουσουρου, καθþò ιο
ΦεΒρουÜρτο υÝΒανε ο συ-
νεργÜτηò ιου Αλδοò Μανουτιοò.
lc c'lu ßΙß,
dc
φαι{ß ιιòΙ Libro.
ιστ, ο Μουσουροò αποφÜοισε να μετανα-
στευσει σιη Ρþμη (μÝσα του 1516) ιßστε να D Ι ºLγΟγΘ
-@
(Ι.rΤυΙΜ?
βοηθησει ιο δÜοκαλü του Ιανü ΛÜοκαρτ, cpn fοwπι ÜligentiancoτrelÝ
οτην οργÜνωση του Ελληντκοý Γυμναοßου
και οτη διδαοκαλßα των ελληντκþν οε αυ-
τü, οκοπü yra ιον οποßο τον εßχε προσκαλÝσετ ηδη
απü ιο 1513 ο υÜπαò ΛÝων I. Σιη Ρþμη ο Μουσου-
ροò, παρÜλληλα με τη δτδασκαλßα, συνÝχτσε την
επτμελημÝνη Ýκδοοη κατ Üλλων κλαοτκþν. Απü ιο
τυπογραφεßο του ΒερνÜρδου ΤΖτοýντα (Bernardo
Giunta) στη Φλωρεντßα, εξÝδωσε τα A,lrεurrka ιου
Οττπτανοý (Ιουλιοò 1515). δεκÜξι λüγουò ιου Γρη-
γορßου του ΝαΖιανΖττνοý kar τον Παυσανßα με α-
φτερωματτκη επτοιολη στον Ιανü ΛÜσκαρτ (Ι516), Ο
ΜÜρκοò Μουσουροò δεν επÝστρεψε ποιÝ στη Βενε- ,ΓΙΑ,
ΠΙστειιε Φß, μονG μ€ ¸η μΦρ σιº ΔμμιòΙºb r Gιιòττα. D. XCYII
δα μ§ταρΦýααν §ß aΚn§s μÝνΦι Ε*frιτνεζ
να διεκδικߺσεξ;ν την €n€§J €ρßα τCIυζ

ιßα. Σιη Ρþμη εßχε γßνετ kar τερÝαò, εßχε δτορτσθετ
απü τον πÜπα ΛÝοντα Ι ωò επßοκοποò ΙερÜπετραò
Κρηιηò kar αργüιερα ΜονεμΒασßαò, αλλÜ δεν προ-
φτασε ποτÝ να πÜετ εκετ. Υοιερα απü δßμηνη αοθÝ-
νετα απεβßωσε ξημερþμαια ιηò 25ηò Νοεμθρßου
1517 στη Ρþμη, üιιου kar τÜφηκε σιην εκκλησßα
τηò ΣÜνια Μαρßα ντε ΠÜτσε (Santa Maria de
Pace). Η εßδηοη του θανÜιου του προκÜλεσε μεγÜ-
λη Ýκπληξη kar θλßψη σε üλη ιην Ιταλßα, τδταßτε-
ρα στουò κüλιιουò ιων ουμανισιþν. Στην κηδεßα ιου
παραθρÝθηκαν αρκειοß επßοκοποι, ο πρεοSευτηò
ιηò Ποριογαλßαò σιη Ρþμη, ο πρεσSευτηò ιηò Βε-
νειßαò ΜÜρκοò Mivro (Marco Μßηßο), οτ ανιτπρü-
οωποι του καρδτνÜλτου Ιουλßου των Μεδßκων
(Jules de Medicis) kar μελλονττκου πÜπα ΚλÞμη
Ζ', με τον οποßο ο Μουσουροò ηιαν πολý φßλοò, κατ
πολλοß Üλλοτ.
Συμφωνα με ιο δταπρεπη ερευνητη ιηò ελληντ-
κηò μεσατωντκηò τσιορßαò Μανοýσο Μανοßισοχα,
ο ΜÜρκοò Μουσοýροò Þταν: «.-.ο μεγαλυτεροò φτ-
λüλογοò kar εκδüτηò των κλασικþν συγγραφÝων
που ο Ελληνισμüò δþριοε σιην Ευρþπη πρτν απü
τον Κοραη>». ΠρÜγμαιι, δεν θα εßχαμε kar πολλÜ να
προσθÝοουμε σε αυτÞ ιην Üποψη. Ο Μουσοýροò α-
φτÝρωσε τη Ζωη του σιο να υπηρετεß απο το ποσιο
ιου ιη οκλαβωμÝνη Ελλαδα, Διιüò, αφτλοχρημαιοò
και μεγÜλοò εραστηò των γραμμÜιων, πßστευε ακρÜ-
δανια üιτ τα ελληντκÜ φþτα Kar η μüρφωοη ηταν ια
μüνα εφüδτα με ια οποßα or οκλαΒωμÝνοτ Ελληνεò
μπορουσαν οτγÜ οιγÜ να ανιτληφθουν ιην καιÜστα-
ση στην οποßα ευρßσκονταν και να ελπßΖουν σε κÜ-
ιτ καλυτερο, δηλαδη ιην απελευΒÝρωση τουò. Iσωò
kar μüνο αυτη η ωδη που αφτÝρωσε το 1513 στον πÜ-
πα ΛÝοντα Ι εßνατ αρκετη απüδειξη τηò φτλοπαιρßαò
του. ΕπτπλÝον, ιο ποßημα αυιü, rrou εßνατ Üψογο α-
πü φιλολογικηò απüψεωò, συνειÝλεοε ια μÝγτστα
με ιτò αλλεπÜλληλεò εκδüοετò ιου οιο να τραθηξει
την προσοχη ιων ουμαντσιþν οιη σκλα6ωμÝνη

46
 Ε EPIS"I,i
ΛΜΙGLtΛRΙ DI e IòERoNE
,rRADoTTE sEcoNDo Ι \/ERt
sENsI DÝLL'AvTToRE, Ýß t, α*τ** f§**,!*i
βτ€** ri *{ß&.
]!:] .

CON FIG.VRE PR
DεLLA LΙ Ν GV Α
cARE.

ß"
ºg)
[.ι

λτπκßΙ hαφßlυ,ß
ω οßι,'.. ιρτ"ßτ,ι.
ßftπ'ο'α.r,μ.ιρη,

ιι
λß , D . },, ι_ ν 'g Χ' ý,ι71,
λ,7lιß
'l' ,
Β ι,
"ζß
:,

ΕλλÜδα. ΕπτπλÝογ καλλιÝργηοε την τδÝα ιηò Ýνο-
πληò επÝμΒαοηò σε αυτη απü ιη μερτÜ τηò Ευρþ-
πηò yra ιην απελευθÝρωοη τηò. ΠÝρα απü αυιÜ, η
αξßα του ΜÜρκου Μουσοýρου ωò μεγÜλου δασκÜλου
ιηò ελληντκηò r<ar ιηò λαιτντκηò γλþσσαò, με εμ-
βÝλεια ιου ξεπερνουοε ια üρια ιηò ουμανισιικηò
10. Το σÞμα
οτη Γερμανßα, ο ΓÜλλοò λüγιοò ΖερμÝν ντε Μπρτ του Αλδου
(Germain de Brie), ο ΓÜλλοò πρεοΒευιηò σιη Βε- Μονοýτιου.
νετßα Ζαν ντε Πτνò (Jean de Pins), ο Οýγγροò αν- 11. Σελßδο απü
δριιπτστηò kar λüγτοò ΓτÜνοιη ΒÝριεστ (Janus ορΙστΟτελΙκü
Vertessy), ο ΤοÝχοò ανθροιπτσιηò Gelenius, ο πÝ- βΙβλßο του Αλδου
ιροò Αλτσιüνιο (Pietro Alcionio), μειÝπεττα καθη- ΜανΟýΤΙΟυ

Ιταλßαò, φαßνεται και αιü ιο γεγο!-üò üττ σια μαδη-
μαιÜ ιου προσÝρχονταν αρκετοß φοτιηιÝò, Ιιαλοß κατ
Eupωrιaior, μερτκοß απü τουò οποßιτυò αργüτερα Ýγτ-
ναν αρκετÜ γνωοτοß. ΚÜποτα ονüματα εßνατ ιοωò αρ-
κειÜ yra να υεßοουν τον καθÝνα yra αυτü: ο Ιιαλüò
ΔÜΖαροò Μτιοναμßκο (Bonamico), ο οποßοò αργü-
,._ra δτορßσιηκε καOηγηιηò των ελληντκþν κατ λα-
. -:__,\-σιην ΠÜνιοβα και σιη Ρþμη, ο Γτρüλαμοò
_:_-g\ºρο (Girolamo Aleandro), ο οποßοò πηγε
, ---= _ : kar ουνÝβαλε στην ßδρυοη Ýδραò για τη
, , , :-_'. ι,,,\- ε\ληντκþν, ο Γερμανüò δομτντκα-
, _ , _, ,, .,rι _\üγτοò ΙωÜwηò Κüνον (Johan
- , . .1σηγαγε ττò ελληντκÝò σπουδÝò
γητηò ελληνlκþν στο πανεπτστημτο τηò Φλωρε-
ντταò, κα1 βÝβατα ο γνωστüò σε üλουò Ερασμοò, ο ο-
ποßοò συχνÜ φτλοξενουσε τον Μουσουρο σιο σπßττ
του και συνηθτΖε να λεετ yra ιο δÜσκαλü ιου üιτ εß-
ναι « ...Üνδραò πολυμαδÝ στατοò κα1 πανεπιοτ ημοναò,
κλετδοκρÜτοραò ιηò ελληντκιτò γλþοσαò kar θαυ-
μÜοιοò ετδημοναò τηò λαττντκηò φωνηò...». ΑλλÜ
κατ or σχολτασμÝνεò εκδüοετò του Μουοουρου απο-
καλýπιουν ιην απÝρανιη αρχατομÜθετÜ ιου και ιην
Kprτrκn οξυνοτÜ του, πρÜγματα yra ια οποßα ο ΝΙαρ-
κοò Μουσουροò αναγνωρισιηκι, απü τουò ουγχρü-
νουò ιου l<ar ιουò μειαγενεοιÝρουò ωò ο δετνüιεροò
ελληντσιηò των χρüνων τηQ ΑναγÝννησηQ. )
4º
Φι,\a\Oro: Κη ιΕ κιι-ιτιι:

12 Μετüλλιο με
τη μOρφη ΤOυ
Ιουλßου των
Μεδßκων, πüπα
ΚλÞμη Ζ' φßλου
του Μüρκου
Μουσοýρου. Εργο
του Fransisco
dal Pralo,
13.0 φιλüμουσοò ιτ ';j

πüπαò ΛÝων Ι'.

ΥιOò τOυ
ΛουρÝντιου των
Μεδßκων

Ij Ι.ι,qι ιιιι(L !ßßΙιΙΙι,ιι ιιlιΙτßι [[ι,|]ι,ιιßιjιιι, \Ιß,ι,ι λ\ /ι

ιιι,ι/ι,Ι|ιιιιιι;ι ΙιΙιj] ι)D ΙΙΙ] Ι].

,J Ι3ι,ιι,ιτgι,ι Ι'Ιι ('ιιιιtaιιιiιιι, Ι| Λ'ßιj]ι) ß'ιι ιß,ιι [ι,ιιιιιιτι
ι|ι(, l,,ι ι)ι,ιιιιlι Ι1 Ι,,ι 1ι,ιιιι ιιιlι) ß,) 1 ]/,'ι ]/ι \/ι] 1ßι //j/ιß] ιιL(ιι
Ι Ι ΙΙιιιιιιßιιιιιιιι.\ιιι, ι ιit) Ι ΙιιιιιιΖιιι,ιι .\ßΙιι\(ι ΙΙ!Ι]()

\ l,' l)ι(Ι(]ι \/ι/ι,.º/,ιßιιßι ι,"τ ] ΙΙι,ΙΙτ\ιιßsιι]ι,ßΙ \ ι,/]ßι,,,

l);ιι'ιs ]ι]/;
\lιrιι \Ιιιιιιιιιsòιιι,ιιs .,],;ι ιΙ;ιlι, ιΙι, |ιι ι]ι(ι| ιε, (Ιι, ΙΙßlι (

\Ιιιsιιι ιιs,,. ,5ιιιιΙι \ ι,ιιι,ΖΙ;ιιιß, ]] ( ]ι|;ι]ι ι; ιß LJlι 1(Ι]Ι

l,ι,ι,;ι]ι,Ιß 1,,|ß 1 11ιιΙιι ιΙι, Ιιι aι,ι ]ι, ι!ß Ι,ι,,ιι(, \ Ι)|'ι'Ι;LΙß
(Ιι]ιι](,\ι ιι,j,, \ ι ι,/ιιι ιιι τ/ι,// ι òι,ι ßι,ιß) Ιß )ιιι 11,,ι ι/ß \'ιιι j;i
Ι'ßιτι ß ] :\\) ( ΙΙ]Ιιß) (, (, , ß ,j] Ι

14 ΕννÝο
κωμωδßεò του
ΑριστοφÜνη σε
βιβλßο
υπOμνημOτισμεν0
οπü τον Μüρκο
Μουσοýρο κοι το
οποßο εκδüθηκε
στη Βενετßσ απü
τον Αλδο
Μανοýτιο

4Β
Β-_:.,_-κτττRοτ ,l.. ΠRπRιοπογ,ηο»-Βροτο» α., Dιοοτ a.r,.,
Ο ιο-\ιτισμοò mò ΑναγÝννησηò Νεοελληνκý Φιλολογßα, ýτοι A]de Manuce et 1'HeΠenisme α
:gr Ιταλßα, Νεφελη. Αθηνα 1θθ7 mò
κατÜλογοò των απü τττþσεαò Venice, Παρßστ 1Β75

Γττππ.ακοπογΛοΣ κ., ΒυΖαντινýò Αυτοηητορßαò μÝχρι Haυkιι.τs Η.,

Ε.\ληνεò λüγιοι σm Βενετßα. εγκαΘιδριηετ,η mò εν ΕλλÜαι Plato ßη the Ιtα]ßατι Renaissaτιce,
ΙΙελετεò επß mò δηδüοεòrη των Βασιλεßαò τυπτιθÝwων Βýλßων, 2
ΝÝα Υορκη Ιθθ1
ελληνικþν γραμμÜτων αιτü του ιüμοτ, Αθηνα 1Β54/1Β57
Husspy,r,,
Buzawiou σm Δυτιχη Ευμßιττη, Σαeα» κ,, Πιe Orýodox Chwch ατιd the
εκδ. οßκοò Γ, Φεξη, Αθηνα 1θ65 Νεοελληνιχη φιλολογßα, 7453-
Byzantine Empire, Οξφüρδη 1θΒ6
κοι Δυση. Η Ι82Ι, Αδηνα 1Β6Β
-ΒιγΖÜwιο Kι.τos s..
αλληλεπßδραση των αμφιθολþν ΣΗοακΗ» τ.ιιη..
πολιτισμþν στον Μεσαßωνα lκcπ υη ambassadeur de 1'
«ΜÜρκου Μουσουρου ιου Κρηιüò
αην ττυλlrζÞ ΑναγÝννηση (K)G Hel]enisme, Jean Lascaris, Les
ποßημα ετò τον ΠλÜιωνα», ΚρηαχÜ
Ι600) Αθηνα 1θΒ5 Belles Lettres, Παρßοι 1θ45
ΧρονιχÜ, Β (1θ54), σ. 366-3ΒΒ
ΚR,ιιτ»ογιrτεκΗΣ Lεr,Raι.τc α,.
Γ., Στlικο» κ,».,
«Ματθαßοò ΔεΒαρηò κα1 ιω εν H¸toire du College de Ftance,
ΧÜρτα mò ελληνιχηò
Ρωμη Ελληντκüν ΓυμνÜστον», Statkine Reprints, Γενευη 1θ70
τυπογlηφßαò. Η εκδοαι<η
ΑθηνÜ,26 (1θ14), ο. Β1-102
δlησmριümτα των ΕλλÞνων κα7 Lncnlπo η.,
ΚογιηeριιΝογ Α. ΔΡογΔιΑ Λ. η συμΒολη τοιξ σπlν πνευμαακη Bibliographie HeLlenique, XVe et
Leγτοι.τ ι., ΑναγÝννηση mò Διηηò, ΑθÞνα XWe siecle,4 ιüμοτ, Παρßσι 1ΒΒ5-
1906
Το ελληνικü Βýλßο, Eθvrkn 19Β9
ΤρÜπεΖα ιηò ΕλλÜδοò, Αθηνα 1θΒ6 ΣτοσRτ.ιιιΗτ. s,. MaιvoussaοAs Μ.,
Κγρογ αχ.. Εκχλησιασυχη ιστορßα, Αθηνα «La datte de Ια morte de Marc
Οι Ελληνq mò Αναγεννýσειrη, 194Β N{usurus». Stuý Veneziani, ι2
Αθηνα 193Β T»arklr ιr].,
(1970), ο. 45θ-463

ΜRινογ»ακΑΣ Μ.I., Ιανüò ΛÜσκαριò. ΠρεσΒευýò των Μουιτη.

«ΒιΒλιογραφßα του Ελληντσμου ιηò ελληνιχþν γραμμÜτων σm Δυτιχý Kardinal Bess arion, Paderborn
Βενειιαò, Μεροò Α ΓεντκÜ,,, Ευμßιτm, εκδ. ΠελεκÜνοò, ΑOηνα 1923
Θησαυρßσlιατα, 10 (1973), σ. º-Β'7 1993

ΜRγροτιαΝΝΗΣ Δ., WIιsoιV, ι.τ.ò,,

ΑρχειαχÝ4 Ýlιευνεò για m Ζωý και Αιιü το ΒυΖÜντιο στην Εργο του Κουιντιλιανοý εκδοθÝν απü
το Ýργο mò ιστομχηò ΑναγÝννηση, Αθηνα 1θθ4 τον Αλδο Μανοýτιο. Η κωδικοποßηση
κοlνωνlογμτφßαò mò εqmπαΒηò Βυηκι ρ,, του Ρωμαßκοý λκοßου οπü τον
νομιχßò επισýμηò του ΘωμÜ ºhe Renais saτlce, Macm ßΙΙαη, Ιουστινιονü σε τüμο εκδüθηκε
ΔιπλοΒατÜτΖιι ( 1 ζβ& 1 θ 1), ΑθÞνα Λονδßνο 1θΒ7 οτο Παρßσι το 1562
19Br
νομομαθηò κατ
-«Ο
ανδρωπτοιηò Θωμαò ,t
ΔτπλοβαιÜιΖηò (146Β ß
1541)», περιοδικü του
ß
Φ.Σ. Παρνασσüò, τομ.
ΜΒ (2000)

Μογ»τοογlΗΣ Α..
«ΘωμÜò ΔιπλοθαιÜιΖηò»
Ελληνομνημων, ιüμ. Α
-BJ5). σ. 96-114
Ι^Ι|òι
.η,
|§
ß
ΕτπλογÞ εικονογραφικοý lMoDodÞι,rl. D. ιΧΙι
ι
υ λικοý-τεκμηρßωση:
τπ. ψΑΡOΜΗΛΙι-κOΣ