Ξ^ΕγΘΕΡοτγπιΑ-Υ..

r, ΔΕκΕΜΒΡιογ 2οο4

ΙΣΤOΡΙΚΑ
ΞΝΑΣ ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΣ
δα μποροýσε να χαρακιηρτσιεß
ο ΟρφÝαò, η δρυλτκη αυιÞ μορφη
ιηò Αργοναυιτκηò εκστρατεßαò.
Ιστορτκü η μυδlκü πρüσωπο ο
ΟρφÝαò, υπηρξε η üχι ορφτκη
δρησκεßα, üπου υπÜρχετ η Ευρυδßκη
και ο μυΒοò ιηò, εßνατ ΖηιÞμαια
ανοτΧτÜ Kar ΠολυσυΖηιοýμενα.
Ο Ορφισμüò τüντΖε τδταßτερα ιη
φýση ιου ανθρþπου, την αθανασßα
κα1 την επτβßωσÞ ιου μειÜ θÜναιον,
υπερβαßνονιαò Ýιστ την κλαστκÞ
ελληντκη θρησκεßα που εßχε
καθορßσετ ιο θνηιü ιων ανθρþπων
και ιο αΒÜναιο ιων θεþν.
ΒÝβαια or μελειηιÝò θεωρουν ιον
Ορφισμο Üλλοι ωò θρησκεßα, Üλλοτ
ωò αßρεοη Kar Üλλοι ωò ρευμα. Ο1
πρþιεò αναφορÝò-μαριυρßεò yra ιον
ß
(Βυζοντινü Χριστιονικü ΟρφÝα ανÜγονια], σιον 6ο ατþνα
ι Μουσεßο ΑθÞνοò) Π,Χ.
ºο «Ε»-ΙστορlκÜ, με δυο τδταßιερα
Περß ΗOσμOγOνΙαò ενδιαφÝρονια και δταφωιτσιτκÜ
ιεýχη, ασχολεßιατ με τον ΟρφÝα kar
ιον Ορφτσμü.
ιßαι 0εOγOγßαò ΒΑΓΓΙ]ΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

το οΡΦικο ο πΑπΥΡοΣ
ΖΗτΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ
Το υλικü, Λατρεßεò,
οι τελετÝò ;f§ι
μυυ!
τελετÝò,
Λüγοò και τß ßß ΤιτÜνεò,
Τιτανεò. κοσμογονßα,
αντßλογοò ü^
Ρß,,
gΞ*1
|Ι Δ,ουυοοò φυσικÞ
Ι

Υηαωυνοò Ýτδοσηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

-sΒlΕΙ¼ΕFοΙΙΠΑ
ÞßÞαξη ýλDò Σýμωυλοò Ýßδοοηò Σ' οπÞ το τεýχοò ουνεργüστητον Δημrουρμκü Ιδτοκßησß!:
ΝΑΣOΣ ΓΚΟΛΕΜΗΣ ΣΙΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟΥ^ΑΚΗΣ ALBERTo gεRΝηαÝ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ Χ Κ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΚΔοΣΕιΣ Α,Ε.
Σποwιýò . mιμaJΕri ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΑΡΙΑΔΝΗ ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ-ΤΑΠΗ ΑΓΓΕ^ΙΚΗ ΤΖΑΝΠΟΠΟΥΛΟΥ
Πρüεδροò λΣ:
ßüημα ΦεργÜτεò ΦΑΙΔΩΝ λ,lΑ^ΙΓΚΟΥΔΗΣ CLAUDE OALAME ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ
Ι Ν, ΠΕΡΥΣΙΝΑΚΗΣ
ΧΡΗΠΟΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
_

αΡιΑΚοΣ τΣΑΝτΣΑΝοΓ^ογ πορσγωγÞ ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α Ε. Εßωmò:

Ηλε{τροηχÞ ÜεýOυγω iStorika@enet,gr
ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ
Το παρο\ πιριοδ]κο πορÝ\ετα] δωρεα1' μα2ß με ιην Εßτýπß.τση.ÞΒfuοδεοΙο Δευθυνmòι
Ε\ΕΥΘΕΡΟΤ.!'ΠΙΑ _{ποιορετεια] η ουιοτεληò Dωληοη του
Χ Κ ΤΕΓΟηΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣΑΕ ΣΕΡΑΦΕΙΜΔ ΦγΝΤΑΝΙΔΗΣ
 σημειωσειò
Ο ΟρφÝοò στπ
ο: Αρχαιüτπτο
τσιορτκüιητα ιου ηρωα-αοτδου απü τη
ΘρÜκη, καλυμμÝνη με την αχλυ ιου
μýδου üπωò μαò Ýχει παραδοθεß, εßνατ
δυσκολο να δταπτσιωθεß με υληρη
βεβατüιηια. Τα βασικÜ στοιχεßα τηò
προφορτκηò ιαρÜδοσηò εμφανßΖουν ιον
ΟρφÝα ωò ιο δεξιοτÝχνη που με ιη μουστκη
του (ιο ιραγουδτ κα1 την Üρπα του) εξημερþνει
τα ηθη ιων ανθρþπων Kar μαγευετ ακüμη kar
τα Üγρτα θηρßα. Η μουοτκη ιου θα ουναρπÜσετ
ακüμη Kar ιη γυναßκα ιου Üρχονια ιου Αδη,
ιην Περσεφüνη, που θα μεσολαΒησετ τελτκÜ
να πÜρετ πßσω ατιü τα Ýγκατα του Αδη τη
νεκρη γυναßκα του, ιην Ευρυδßκη.
Mra χÜρη, η οποßα δεν θα εκπληρωθεß
τελτκÜ, μταò Kar, απüιη λαχιÜρα του να
ξαναδεß την αγαπημÝνη ιου, δεν θα
εκπληρþσει ο Ορφεαò τον üρο που του
ιÝθηκε, να μη γυρßσετ να δετ την Ευρυδßκη
üοο δταρκεß ιο ιαξßδι απü ιον Ι(Üιω Κüομο.
Μüνοò Kar Üπραγοò θα γυρßσει πßσω ο
ΟρφÝαò, που θα παραμεßνετ, μÝσα σιο θαρυ
πÝνθοò ιου, αδτÜφοροò για ια κÜλλη του
ωραßου φýλου. Mra οτÜοη που, ιελτκÜ, θα
αποβεß Kar για ιον ßδτο μοτραßα: εκδτκηιτκÝò
ΜατνÜδεò θα πÜρουν ιην εκδßκηοη yra ιην
αδιαφορßα του, σκοτþνονιÜò ιον κατ
καταιεμαχßΖονιαò το κορμß του. Ο μυθοò
θÝλετ, οιη ουνÝχεια, να παραοÝρνετ ιο μεγÜλο
ποιÜμτ την κεφαλη και τη λυρα του ΟρφÝα
οιο Aryaio μÝχρτ ιη ΔÝσβο, üπου θα γεννηθεß
kar η Ατολτκη λυρτκη ποßηση.
γραπιη παρÜδοση εßνατ συνδεδεμÝνη
με τα τερÜ Βιβλßα του Ορφτσμοý kar
αποιελεßιατ: α Απü μτα ουλλογη Β7
Ορφικþν Υμνων που αποτελουσαν πιθανþò ια
ιερÜ θιΒλßα μταò θρησκευττκηò κοτνüιηιαò ιηò
ΜικρÜò Ασßαò. Πρüκειτατ yra υμνουò προò
δτÜφορεò θεüτηιεò, üπωò ο Δτüνυσοò, ο
Αδωνιò, αλλÜ kar η Φýσιò κατ ο Νüμοò, που
χρονολογουνιατ περßπου σιο 2ο ατþνα π.Χ.
γΡοπτÞ πορüδοσπ
Σιη γραπιη παρÜδοση ανηκουν επßσηò: Β. Τα
« Αργοναυτικòß». Mra εξτσιüρηοη ιηò
Αργοναυιτκηò εκστρατεßαò ηου φÝρετ ωò
συντÜκτη τηò ιον Ορφεα. Ο ΟρφÝαò
ουνοδεýει εδþ ιουò Αργοναυιεò ωò αοτδüò και
μÜντηò. Πρüκεττατ εδþ yra Ýνα Ýργο που, κατÜ
ιη γνþμη των ετδτκþν, δεν εivar
προγενÝσιερο απü ιο 2ο ατþνα μ.Χ. γ. Τα
«ΛιθικÜ», Ýνα υοßημα σε εξÜμειρο, που Ýναò
ΒυΖανιτνüò λογιοò του 12ου ατþνα (ο ΙωÜννηò
ΤΖετΖηò) αποδßδει στον ΟρφÝα kar σιο οποßο
εξυμνεßιατ η θαυμαιουργη δυναμη ιων λßθων.
ττ-τ ολυ αρχαιüιερα πρÝπετ να ετναι ια
Ιf γρο.,.Ü μνημεßα, ια οποßα ωσιοοο δεν
Ι Ι οrrοrrτατ παρα σιη μειαγενÝσιερη
παρÜδοση απü την Υσιερη αρχατüιηια,
Πρüκεττατ yra συνολτκÜ 363 ΣπαρÜγματα που
παρεμΒÜλλονιατ ωò παρα8Ýματα οε
νεοπλαιωντκÜ εργα. Τα οπαρÜγματα αυιÜ
ΠροερΧονται:
α Απü ιουò «lεροýò Λüγουò» ιου ΟρφÝα, ο
πυρηναò των οποßων χρονολογεßτατ οτον 6ο
ατþνα π.Χ. Πρüκεττατ yra μια συλλογη με
0Ýμαια απü την αρχαßα ελληνικÞ μυθολογßα,
κυρßωò την Κοσμογονßα kar ιη γενεαλογßα
ιων θεþν. β, Τον κυρßωò μυθο ιου Ορφεα, ιην
«ΚατÜΒαση στον Αδη», üπου ο ΟρφÝαò
αφηγεßιατ ο ßδτοò οε πρþιο πρüσωπο γτα τη
μετÜθαση στον ΚÜιω Κüσμο. Ενα κεßμενο που
αποτελεß την κατ' εξοχην πηγη yra τιò
δοξασßεò ιων ουαδþν τηò Ορφτκηò λαιρεßαò.
Στη γραπιη παρÜδοση αυü ιην Αρχατüιητα
ανÞκουν επßοηò kar τα λεγüμενα ΟρφτκÜ
βτβλßα των νεκρþν, που περτλαμβÜνουν
κυρßωò συντομα κεßμενα, που χαρασσονιαν σε
φυλλα χρυσοý kar τοποθετουνιαν ωò
κιερßσματα σιουò ιÜφουò,
ΦαßÜιν Μσλιγκοιfiηò
,πQ

υτÜ τα Χρτστοýγεννα θα δτερευνησουμε με δυο αφτερþμαια ιο ενδταφÝρον δÝμα

«ΟρφÝαò» και «Ορφισμüò», Ýχονταò αναφερδεß ττò προηγουμενεò χρονιÝò, αυτÝò ττò
Üγτεò μÝρεò, ατπ «Γεννηση του Χριστοý» (ι. 11), ατην «Ιστορικüτητα του
προσþπου του Χρτστου» (τ. 62), ατον «Ηρþδη και στη σφαγη των νηπßων» (τ.
216).
Η επιλογß ιου ΟρφÝα δεν Ýγτνε ιυχαßα. ΟρφÝαò kar Χριστüò «μοτÜΖουν». Eivar δυο
0εÜνθρωποι, τδρυιÝò θρηοκετþν που κÜνουν θαυματα, θρßσκονιαò τραγικü «θÜναιο»
στο Üνδοò ιηò ηλτκßαò ιουò. Καιεβαßνουν σιο βασßλετο των νεκρþν, üπου ντκοýν
ιον Αδη!
Οτ ομοτüιητεò αυτÝò εμπνÝουν τουò καλλτιÝχνεò. Ειστ στην κατακüμβη ιου
Καλλßσιου αναπαρτσιοýοαν ιον Ιηοοý ωò καλü ποτμÝνα, με τη μορφη του ΟρφÝα,
ανÜμεσα σε πρüβατα.
Σιην καιακüμΒη ιηò Αγßαò Δομτιßληò εμφανßΖειατ ο ΟρφÝαò-Χρτοιüò να δÝλγετ με
ιη λυρα ιου λτονιÜρτ, γκαμηλα kar πουλτÜ. Σιο περßφημο γλυπιü ιου ΒυΖανττνου
Μουσεßου Αδηνþν, ο Χρτοιüò παßΖετ λýρα με τα χαρακιηρτοιτκÜ ιου ΟρφÝα. Ýχονταò
σια πüδτα του ελÜφτα, οτο κεφÜλτ ιου αειü δεξτÜ kar αρτστερÜ Üγρτα Ζþα.
Σε «φυλαχτü»» απü ατμαιßτη (κυλτνδρτκη σφραγßδα του 3ου ατ. μ.Χ. Μουσεßο του
Βερολßνου) απετκονßΖεται ο ΟρφÝαò... εσταυρωμÝνοò (!) κ.ο.κ.
Ο «δεÜνθρωποò» η «ημßδεοò» ΟρφÝαò ηταν γτοò ιου θεοý Απüλλωνα (η γιοò του
θεου-ποιαμου Οßαγρου, κιητορα üλων ιων αγρþν τηò ΘρÜκηò).
ΜηιÝρα ιου Þταν η Μουοα Καλλτüπη. Τον γÝwησε σε μßα παραποιÜμτα οπηλιÜ
που την πλημμυρτΖε το ρευμα του «μεγαλüψυχου Οßαγρου»» (Αργοναυτικd, οτ.
1,376).
Αυιüò ο γτοò ιου θεοý kar τηò Μοýσαò Ýκανε «θαυμαια» με ιη λυρα του. «Η μαγκη
δýναμη του τραγουδιοý τοý χÜρισε μια 0Ýση ανÜμεσα στουò ηρωεò τηò
Αργοναυτκηò εκστρατεßαò» (W.K.C. Guthrie, «ΟρφÝαò και αρχαßα ΕλλÜδα»,
εκδ. Καρδαμßτσα, σ. 75).
Στην αρχη ιου ιαξτδτοý των Αργοναυιþν Ýυετσε ιο «Ζωνιανü» πλοßο «Αργþ», που
εßχε ιο χÜρτομα ιηò ομτλßαò, να γλτσιρησετ με τη «δÝληοÞ» ιου οιο νερü.
Ο ΟρφÝαò με ιο ιραγοýδι ιου και με ιη λυρα του μÜγεψε ττò ΣυμπληγÜδεò, τιò
Σετρηνεò, το ΔρÜκο που φýλαγε ιο χρυσüμαλλο δεραò kar γαληνεψε την
αγρτεμÝνη θÜλασσα που θα βυθτΖε την «Αργþ».
Ο ΟρφÝαò καιÝθηκε, ιÝλοò, στον Αδη με οκοπü να φÝρετ στη Ζωη ιην Ευρυδßκη.
Η σýνιομη αυιη επßσκεψη του ΟρφÝα στο βαοßλετο ιων νεκρþν θυμßΖετ την «ειò
Αδου κατÜβασ]γ» ιου Κυρßου, απ' üπου «ανεστηθη μετÜ τριýμερογ». Κατ στον
Αδη ο ΟρφÝαò με ιη λýρα του Ýθελξε ιον ΧÜρονια, μαλÜκωοε ιον ΚÝρθερο kar
Ýκανε ιον ιροχü ιου Ιξßονα να σιαματησòτ.
ΑνÜμεσα οιον Ορφτσμü και σιο Χρτοιταντομü υπÜρχουν ομοτüιητεò. Πßσιη στο
«προπατορlκü αμÜρτημα» και στην «α8ανασßα τηò ψυχηòη üπωò υπÜρχουν και
οημανττκÝò διαφορÝò, σχεττκÜ με τη (φε.εμψυχωση» κ.Ü., που θα ττò εξετÜσουμε
σιο εΠομενο.
Ευχαρτσιßεò: Ευχαριστοýμε θερμüτατα την αναπληρþτρια καθηγητμα Αρχαßαò
Ελληνπηò Θρησκεßαò κατ Μυθολογßαò του Πανεπττημßου Ιωαννßνων κυρßα
Αρftδνη ΓκÜρτΖιου-ΤÜττη γπ την πολυυμη συμΒολη τηò στα δýο τεýχη Ορφεαò
και Ορφισμüò.

Νßκοò ΒαρδιÜμιιασηò

5
 Το ΟΡΦικο ΖΗτυνιτ

ωρηιτκü ιηò ορφτκηò ψυχηò, ΣυΖητþνιαò δτεξοδι-

ý\ κÜ ιο πρüΒλημα ιηò ορφτκηò ιδÝαò σχεττκÜ με ιην
ψυχß kar την ευδατμοντκη ευτβßωση των μυουμÝ-
F ι ιι }i νων, ο συγγραφÝαò τüντσε üττ η ηθτκÞ ιων ορφτκþν
Ιτ.ß aa
a δεν θρßσκετατ ιüσο στουò τερουργτκουò Βιοκανüνεò
τηò αßρεσηò, αλλÜ σε ορτσμÝνεò υψηλÝò τδÝεò yra
τον προορτομü ιου ανθρþπου, or οποßεò κÜιω απü
ορτσμÝνεò τοτορτκÝò συνθηκεò γεννουν κÜποτεò θε-
ι
J
μελτακÝò ηδικÝò τδÝεò. «Η απüδοση μιαò θεßκηò
l_.

q; καταγωγηò kar ευγÝνειαò σιην ανθρþπτνη φυση, η

4. 0ι πιοτοß του
0ρφισμοý Wilamo,σlitz)n και στη συνÝχετα ο I.Μ. Λßνφορθ
οποσχßστηκαν απü (I.Μ. Linforth)"' πρüΒαλαν Ýναν τδταßτερο σκεπτl-
τη λοτρεßα του κτσμü σχεττκÜ με ιον καθαρÜ ορφικü χαρακιßρα
Διονýσου. Ψηφιδωτü ιου υλικοý που καλýπτετατ με το üνομα ιου ΟρφÝα.
απü τη ΔÞλο, Τα επιχετρηματα του Δßνφορθ, ο οποßοò μÜλτοτα Ý-
με πορÜσιαση φθασε οιο σημεßο να αρνηθεß ιην υπαρξη ορφτκηò
του θεοý. θρησκεßαò, ουνÜνιησαν rσxupn αντßδραση.
5. Μαψüδα Εδþ θα μποροýσε να αναφερθεß κÜποτοò σιιò θÝ-
επιτßθετοι για να σειò του Π. ΛεχατσÜ. που απÝρριψε αουΖηιηιß κÜ-
θανατþσει
θε προσυÜθετα Üρνησηò του φατνομÝνου ιου Ορφτ-
τον 0ρφÝα.
σμοý." Επετδη or απüψετò του ΔεκατσÜ Ýχουν δτα-
ΠορÜστοση οπü
μορφþσει σχεδüν την κραιουσα, αλλÜ εκτüò επτ-
ερυθρüμορφο ογγεßο
στημοντκηò κοτνüιηταò, ελληντκη ανιßληψη περß
του 460 π.Χ.
Ορφισμου, αξßΖει να δυμßσουμε üιτ η Βαρυνουσα
σημασßα και το εσχατολογικü περτεχüμενο ιων μυ-
θων, που δτκατþνουν δογμαιτκÜ ιη δεßκÞ καιαγωγη
ιηò ψυχηò, απασχüληοαν τδταßτερα ιον Ελληνα θε-
Υπü μßα Ýwoιo το οΡφικο πΡüΒηημα
οντογωνßζεται òπÜξια το ομηΡικü ζÞτπμα
Þ την ανOζητηση τηò χομÝνηò ΑτΠαντßδαò
τσüιηια ιων ανθρþπων απü ιην Korvn τουò καιαγω-
γη, η αδερφüιητα, η αλληλεγγýη kr ο σεθασμüò
που υηγÜΖουν απ' εδþ. Το üραμα μταò επαναυοθÝ-
ωσηò Kar η ηρωτκη ανιτμειþπτοη ιηò Ζωηò οαν δο-
κτμασßαò, με σκοπü την ιελεßωση για ιην αποθÝω-
ση αυιÞ, εßνατ τδÝεò που yra πρþιη φορÜ παρου-
στÜΖοντατ στην τσιορßα ιου πολτιτσμοý, αξτþνονταò
μαΖß να γßνουν or Üξονεò ενüò τρüπου Ζωηò, ενüò η-
θτκοý τδεωδουò» (Ψυχη, α.452). Ακολουθþνταò, Ý-
ισι, ια λεγομενÜ του φαßνειατ πωò üιαν οι πιστοß
του Ορφτσμοý αποσχßσιηκαν απü ιη δτovuστakn
θρησκεßα, απÝβαλαν ιο μυστηρτακü χαρακτηρα τηò
δτονυοτακηò λατρεßαò και τον μεταοχημÜτισαν σε
Ýνα συστημα οωτηριακþν ανιτληψεων. Γεγονüò
που εξηγεß, καιÜ ιη γνþμη ιου, και την τδταττερü-
τητα ι<ar την υροτερατüτηια ιου Ορφισμου Ýνανιτ
του Πυδαγορτσμου.
Οσο kar αν or θÝσειò ιου ΛεκατσÜ φαßνονιατ ελ-
κυσιτκÝò, δυοκολα μπορεß σημερα κανεßò να εrrr-
λυσετ το θÝμα τηò οχÝοηò Ορφισμοý, Δτονυστασμου
και Πυθαγορεßων περτορτΖüμενοò απλÜ σιην ανα-
Ζηιηση ιηò καταγωγÞò ιουò Kar ττò αλληλεξαρτη-
σετò τουò. Τα ιελευταßα πενÞντα χρüντα η Ýρευνα
του ορφτκοý Ζητηματοò Ýχετ δþσετ σημανττκουò
καρπουò, γεγονüò rιou οφεßλεται κυρßωò οιην ανα-
κÜλυψη νÝων ευρημÜιων. ΣυνοψßΖονταò ια πορß-
σματα των νεüτερων ιασεων παραιηρετ κανετò üιτ

or σýγχρονεò ερμηνευττκÝò προσπÜθετθò παραδÝ-
ΧονταΙ Κατ' αρΧÞν ιη δυσΚολßα να εΚιτμηθθß ιο α-
ποσπασματτκü ορφτκü υλτκü που συνδυÜΖετ μυθο-
λογκÜ, θρησκετολογτκÜ kar φτλοοοφτκÜ οτοτχεßα
οε Ýνα συστημα που καλýπιετ. σε γεντκÝò γραμμÝò,
ιρßα επßπεδα,
ο πμßτο σχετßΖειατ με τιò πληροφορßεò
που αφοροýν το μýθο του ΟρφÝα, δηλαδη
ιη Υεwηση του, ιη μουστΚη ιεΧνη με ιην
οποßα μÜγευε ανθρþπουò kar Ζþα, ιην κÜ-
θοδο οιον Αδη kar, ιÝλοò, το διαμελτσμü
ιου απü ττò ΜατνÜδεò ιηò ΘρÜκηò kar ιο θÜναιü
ιου," Με Üλλα λüγια πρüκεττατ yra Ýνα σýνολο ar-
ιτολογτκþν μυθων που ιονßΖουν τη μειÝωρη θÝση
ιου ΟρφÝα μειαξý του κüομου ιων Ζωνιανþν κατ
του κüσμου των νεκρþν.
Σm συνÝχετα Ýχουμε τη λεγüμενη «βτβλτοδÞ-
κη)) του ΟρφÝα, δηλαδÞ τη λογοτεχνßα που φÝρετ
ιο üνομÜ του,'' η οποßα δτακρßνεια1 σε δýο ομÜδεò:
α)Την Κοσμογονßα που εßνατ γνωσιη στον Apr-
στοgýνη,'η ιον fΙλÜτιονα, τον ΑρτστοτÝλη και το
μαθηιη του τελευιαßου, τον Ειýημο." Η ανακÜλυ-
ψη το 1θ62, στο ΔερΒÝντ, ενüò παπυρου (υτθανüν
ιου τÝλουò ιου 4ου αιþνα π.Χ.), με κοσμογοντκü kar
δεογοντκü περτεχüμενο,'' Üνοτξε νÝουò ορßΖοντεò
σιη μελÝτη ιηò ορφτκßò γραμματεßαò. Το σχολτα-
Ζüμενο στον παπυρο ορφτκü απüσπαομα αρχßΖει α-
πü τη Νýχια κατ ιελετþνετ λτγο πριν αυü τη γÝν-
νηοη του Δτονυσου, με ιην ατμομτξßα του Δßα με ιη
μηιερα ιου.
Β) Αλλα γραπτÜ που φÝρουν το üνομα ιου
Οβρm, üιωò yra παρÜδειγμα or ορφτκοß ýμνοτ του
2ου η 3ου αιþνα μ.Χ.," kr ακüμη ψευδεπßγραφα ü-
πιJξ τα -|ιθικÜΛτα ΑργοναυαΝÜ κ.Ü.'υ
ΤÝλοò Ýχουμε τιò γνωοιÝò ωò ορφτκÝò ιελετÝò η
πιχlκιικÝò. που εßνατ ηδη γνωοιÝò απü ιην εποχη
6. 0 Πυθογορισμüò
αποτελεß ρεýμα
συγγενÝò αλλü üχι
ταυτιζüμενο με τον
0ρφισμü.
Χαλκογραφßο
(ß574 μ.Χ.) του
φιλοσüφου.
7. ΜÝσω του
ΠλÜτωνα Ýφτασε
σ'εμüò πλογßωò
μÝροò του
σωτηριακοý
συστÞματοò του
0ρφισμοý
ιου Ηροδüιου (ΙΙ, Β1) και του Ευριπßδη (Ιππüλυ-
τοòθ52 κ.ε.) kar μνημονεýοντατ απü τον ΠλÜιωνα
και ιον ΑρτσιοτÝλη. Τα πρüσφατα ευρηματα. επτ-
γραφÝò σε πτνÜκτα η χρυσÜ ελÜσμαια απü τÜφουò
ιων ΚÜτω Ιιαλßαò, Θεσσαλßαò, Κρηιηò κατ Ευξεß-
νου Πüντου, με κανüνεò και οδηγßεò προò τουò νε-
κρουò Kar ττò δυνÜμετò ιου Αλλου Κüσμου" πτσιο-
τιοτοýνιην υυαρξη των ορφυþν «τελετþν» Þδη α-
πü τον 5ο ατþνα π.Χ. Δεν πρüκετιατ yra μτα θρη-
σκεßα οχεττκß με ιη λατρεßα ιου ΟρφÝα, αλλÜ
μÜλλον yra Ýνα κßνημα με εσχατολογικü χαρα-
κτηρα, που εχει κεντρτκü σημεßο ιο Üτομο κατ ιτò
ελπßδεò ιου yra μεταθανÜιτα οωιηρßα. Ο Ορφισμüò
που ορßΖειατ απü μτα σιÜση Üρνησηò üλου του πο-
λιττκο8ρησκευιτκοý συσιημαιοò, που επτκεντρþ-
νεται γυρω απü ιουò Ολýμυτουò θεοýò kar ιη θρη-
σκεßα ιηò πüληò, δεν εντοχýετ τη θÝση ιου ανθρþ- )
Το Ι96Ξ η ονοκüηυψη €νüò ποπýΡου. μ€
üνοιξε
κοσμογον!κü κοι δεογονικü π€Ρι€χüμ€νο.
νÝουò οΡßζοντεò στη μGαÝτη του Ορφισμοý
9
Το οΡΦικο ΖΗτυιιυιR
8. «OρφÝαò κοι
Ευρυδßκη».
Πßνακοò (ß553
μ.Χ.) του Niccolo
dell'Abbale
(ΕθνικÞ
ΠνοκοθÞκη,
Λονδßνο)
που σιην παγκüσμτα τÜξη αλλÜ αναΖηιÜ ιρüπουò
kar λýσετò δταφυγßò.
Or εργασßεò που Ýχουν ενταχθεß στα δυο ιεýχη
ιου αφτερþματοò καλýυιουν, üυωò ετνατ φυστκü, Ý-
να μτκρü μÝροò ιηò ορφτκηò θεμαιολογßαò. Ακüμη
kar η δτÜκρτση σε δυο ενüτηιεò γßνειατ yra πρα-
κττκοýò λüγουò. ΑναμÝνονιαò ιην Ýκδοση των ορ-
φτκþν αποσπασμÜτων απü ιον Α. Ι![περναμπÝ (Α.
Bernabe) (Orphicorum Graecorum Testimonia
et trYagmenta) kar ιου κετμÝνου του παπυρου ιου
Δερθενßου απü τον Κ. ΚουρμÝνο, εßνατ εýκολο να
φανταστεß κανεßò το νÝο κýκλο συΖηιÞσεων που θα
apxrσεr οσονουΠω.
Το κομμÝνο κεφÜλτ ιου ΟρφÝα, που συμφωνα με
την παρÜδοση Ýχετ κυλÞσει μÝχρτ τη ΔÝοΒο,'συ-
νεΧtΖεΙ να Ζε1 Kar να προφητευετ με μτα φωνη που
δεν σιαμαιÜ να γοητεýετ ιο ακροατßρτü του αλλÜ
κατ ιουò μελειηιÝò του Ορφτσμοý.
Οι ορφικÝò τΕη€τÝò þ προκτικÝò εßνοι γνωστÝò
οπü τπν òποχÞ του ΗΡοδüτου κοι του Ευριπßδη
κοι μνημον€ýοντοι οπü Πf,üτωνο και ΑριστοτÝßπ
10
ΣΗΜΕΙΟΣΕΙΣ
1. Iβυκοò απ. 1DK (=2 0Τκ)_
2, Πßνδαροò απ. 13θ (=56 0¼.
3. Απ. 384 Page (=567 PI|/IG= 47 0τ)_
4, Ευρτπßδη, Αλκηουò, στ.357 κ.ε.
5. Γτα μτα ουνοπττκÞ παρουσßαση τηò συΖητησηò οχετικÜ
με ιον ορφτσμü, ο Ελληναò αναγνþοιηò μπορεß να
συμΒουλευθεß ττò μελÝτεò ιων: W, Burkert, Greek
Religion. Archaic and ClassicaL Οξφüρδη 1985, 290 κ.ε.
(ελλην. μετ. Ν,Π. ΜπεΖεντÜκοò, Α. ΑΒαγτανοý, Αρχαßα
ΕλληνπÞ θρησκεßα. Αρχαßκý και κλσσικý εποχη,
ΑθÞνα 1θθ3, 58θ κ.ε.), Α. ΓκÜρτΖτου-ΤÜττη, «Ερωò και
ορφτκοδτονυστακη θρησκεßα», ΑφιÝρωμα στον Παναγη
ΛεκατσÜ, Ουιοπßα 20, ΜÜτοò-Ιοýντοò Ι9θ6, 45-62, R. Sorel
Ιθ95, orphüe et l'orphisme, Παρßοτ ΡυF 1θθ5, Que SaiS-
je? Ν. 3018 (ελλην. μετ. Η, Ντκολοýδηò, ΟρφÝαò και
ορφισμüò, ΑθÞνα 2002),την εισαγωγη ιου L.J. Alderink,
στην ελληντκη μετÜφραση του βτβλßου του W.K.C
Guthrie, orpheus and Greek Re]igion, ΚιßμπριτΖ Ιθ35,
Πρßστον '1θθ3 (ελλην. μει, απü τη Χ. ΜÞνη, Ο ΟρφÝαò και
η Αρχαßα Ελληνικη Θρησκεßα, Αθηνα 2000, 11-34). Για
περτσσüτερεò πληροφορßεò, Βλ. επßσηò: Ph, Borgeaud
Orphisme et OrphÝe. Εη I'honneur de Jean Rudhardt,
Γενεýη 1θθ1, Α. Masaracchia (εκδ.), Orfeo e 1' Orfismo
(Atti de] seminario Nationale, Roma-Perugia
,ßθθ]), Ρþμη 1θθ3, L' orphisme et
ses ücritures.
1θ85-
NouyeΙes recherches συλλ. Ýργο, Revue de 1'histoire
de religions,2L9,20Ο2, ενþ πλßρωò κατατοπτστικÞ εßνατ η

θεματτκß θýλτογραφßα που Ýχετ συντÜξετ ο Μ.Α.
Santamaria Alvarez, «Orfeo γ el orfismo. Actualization
bibliografica (1θθ2-2Φ3)», Ιlυ. Revista de Ciencias de
)as Religiones, 8, 20Ο3,22 -264.
6. Ο. Kern (εκδ.), Orpfticorum FΥagιnenta, Βερολßνο
r922 (1962,1972).
7,Βλ παραπÜνω οημ. 5.
8. G.Thomson, Aeschllu§ and Athens, Δονδßνο 19Φ",
κεφ. 9 [ελλην. μετ. Γ. ΒτστÜκηò, Φ. Αποστολüπουλοò,
Αισχýλοò και Αθýνα, ΑθÞνα ι954 (19ω)].
9. υ. νοη Wilamowitz-Moellendorff, Der GIaube der
Hel]enen, Βερολßνο rθ32 (τüμ. ΙΙ, 182-204).
Ι0. I.Μ. Linforth, ºhe Arts of Orpheus, ΜπÝρκλεß 1941
(1973, 1979).
ι1. Πρβλ. κυρßωò, ΙΙ ΨυχÞ. Η ιδÝα τηò ψυχýò kar τηò
αθαναοßαò τηò κα1 τα ÝΟιμα του νεκρικοý θαγιßτου, ΑθÞνα
L957, Ερωò. Ερμηνεßα μιαò μορφýò mò πlηΙοηρικýò και
οlχρικοδιονυοιαχýò 0ρησκεßαò Αθηνα 19ω, 51993,
Δlüνυσοg Κοταγωγý και εξÝλιξη τηò διονιηηχýò
θρησκεßαò, ΑθÞνα 1971. Γτα ιτò περß Ορφτσμοý θÝσετò του
Π. ΛεlιατσÜ, θλ. Α. ΓκÜρτΖτου-ΤÜττη, «Ερωò kar
qηnxoδrorruσraxi θρησκεßα».
r2 BL Α. ΤΚÜρτΖτουΤÜτιη, «Ο θÜνατοò του ΟρφÝα στη
Ιffiαηα kar τη ΘρÜκη», στο Εκτο ΔτεθνÝò Σlητπüοτο,
Agaia Μαχεδονßα 1, Θεσσαλονßχη Ιθ99, 439-451.
13_ Ih το αιΕι/τιι{ü ρüλο τηò γραπτηò λογοτεχνßαò οιον
αρφμ0, θλ. Μ. Detienne, L' Ýcriture d' OrpilÝe, Παρßσι
1!θθ, r0r-r:2, Α Henτichs, «Hieroi Logoi and Hierai
9. Το κýματα
ποßρυουν το
κομμÝνο κεφýλι
του 0ρφÝα.
Πßνοκοò (1870)
του Levy
Bibloi: The (un)lilritten Margins of the Sacred ßη
Ancient Greece», HscPh, 101, 2ωτ, 2ο6-2ffi.
14. ΣιΤφωνα με τον ΑρτστοφÜνη (Ορνιθεò, 692-702), η
Νýχτα γεwÜ το αΒγü απü üπου προθÜλλετ ο Ερωò. Ο
ιελευταßοò ομßγει με τον ΤÜρταρο kar φÝρνετ σιο φωò το
γüνοò των ορνßθων. Βλ. Α. Pardini, «L' Ornitogonia(Ar.
Αν. 693 sgg.). Tra serio e faceto: premessa letteraria αΙ
suo studio storico reliogioso» οιο Α. Masaracchia 19θ3
(εκδ.), Orfeo e 1'Οτ,fιsmο (Atti del seιninario Nationale,
Roma Perugia 1θ85- 1θ9 1 ), Ρþμη 1θθ3, δ3-65.'Γεντκüτερα
-
yra ττò ορφικüò κοσμογονßεò σττιν ελληντκÞ γλþσοα, Βλ.
G.S. Kirk, J.E. Raven, Μ. Schofield'198t}, ?lre
Presocratics PhiJosophers. Α Critical History with α
SeLection ofTexts,2l κ.ε. (ελλην. μετ. Δ. Κοýρτοθτκ, Οι
Προσωκlιστικοß φιλüοοφοι, ΜΙΕΤ ΑθÞνα '1θω, 3θ κ.ε.),
R. Sorel, Orphee et 1' orphisπe (ελλην. μετ. Η.
Ντκολοßýηò, ΟρφÝαò και ορφlσμüò).του iδrou, .Les
cosmogonies gxecques, Que sajs1e?ap. 2882 (ελλην.
μετ. Κ. ΠερτοιερÜκη, Γ. ΑραμπατΖßτò, Οι ελληνπÝò
Ο Ορφισμüò, που ορßζετοι οπü μιο στÜση
üρνησηò üßου του ποηιτ!κο6ρησκòυτικοý
συστÞμοτοò, ονοζπτü τρüπουò διοφυγÞò
11
Το οΡΦικο ΖΗττιιιΖιη
ýι
η}
Θ§ι €r
10, 0 0ρφÝοò
γοητεýει το ζþα. 15. Ο. Kern, |g22, oF3 κ.ε, Στην κατηγορßα αυτÞ θα
Ξυλογροφßα μποροýσαμε να εντÜξουμε και ιτò λεγüμενεò ΡαψωδτκÝò
απü τιò «Μετο- Θεογονßεò, που ενδεχομÝνωò Ýχουν συνιεΒεß τον 1ο Þ 2ο
μορφþσειò» οτουò
(1497 μ.Χ.) κατÜ τον Ιερþνυμον
εταΥενεστερη τηò
προηγοýμενηò, που παραδßδετατ απü το νεοπλατωνικü
ΔαμÜσκτο. Βλ. L, Brisson, «Damascius et Ι' Orphisme»,
οιο Ph. Borgeaud (εκδ.) Ι99Ι, OrpDisme et Orph6e. Εη Ι'
honneur de Jean Rudhardt, Γενεýη Ι99Ι, 157-209.
Ι6. Απü την ανακÜλυψη του παπýρου, μÝροò του οποßου
δημοσßευσε ο Σ.Γ. ΚαψωμÝνοò («Ο Ορφικüò πÜπυροò τηò
Θεσσαλονßκηò»», Αρχ. Δελ.,19, 1964, 17-25), μÝχρτ την
ορτοτικη του Ýκδοοη απü ιον Κ. ΚουρεμÝνο (που συνεχßΖετ
το Ýργο του Κ. ΤσανιοÜνογλου), Ýχουν δτατυποθεß πολλÝò
υποθÝοετò. ΑξßΖετ να οημειþσουμε εδþ την απüπετρα του
M.L. West, The orphic Poeπs, Οξφüρδη 1983, ο οποßοò
επτχεßρησε μτα συνολτκη αλλÜ υποθετικÞ αποκατÜσταοη
του οτÝμμαιοò τηò ορφτκßò θεογονßαò που καταλßγει σε μτα
θεογονßα ιορ «πρωιογüνου». ΑναμÝνονταò ιην oproIrkn
Οι οπüψειò του τ\εκοτσü Ýχουν διομορφþσει
τπν €annvιkÞ οντßf,ηψπ περß ορφισμοý,
οηηü €κτüò €πιστημονικÞò κοινüτπτοò
Ι2
Gl
§ ξ}
#
Ýκδοοη ιου κετμÝνου, παραπÝμπουμε προò το παρüν οτο
συλλογτκü Ýργο υπü την εποπιεßα τþν Α. Laks, G.W.
Most, Sfudjes οη the Derveni Papyrus, Οξφüρδη 1997,
στη διδακ. διατριθß του G. Betegh, Cosmology, Theology,
and Exegesis ßη the Derveni Papyrus, Παρßστ-
ΒουδαπÝοτη 1θθθ και την Ýκδοοη ιου R. Janko, The
Derveni Papyrus: Αη Interim ?exf, Βüνη 2002
(δημτοσιεýθηκε και ατο ΖΡΕ,141, 2002, Ι-62).
17. Βλ. ενδεικττχÜ, Δ,Π, Παπαδßισαò, Ε. ΛαδιÜ 1984,
Ορφlκοß Υμνοτ. Κεßμενο, μετÜφραση, σχüλτα, ΑθÞνα 1984.
A.-Fr. Morand, Etudes sur les Hymnes Orphiquòs
(ReLigion ßη the Graeco-Roman World 143), ΛÝτντεν,
Βοοτüνη, Κολονßα 2001,
18. Βλ. για παρÜδειγμα, Γ.Ν. ΓιαwÜκηò, Ορφεωò ΛιθικÜ,
δτδ. δταιρ. IωÜνντνα rθ82, F. νßαη, (εκδ.), Les
Argonautiques orphiques, Παρßοτ 1θ87.
Ι9. Το κεßμενο των ελασμÜιων παραιßθετατ kar σχολτÜΖεται
απü τον G. CοΙΙß, La sapienza greca, ΜτλÜνο 1977,'1987,
τüμ. Ι, 172-1θ7, 399-405. Βλ, και Α. Bernabü, Α.I. Jimünez
San Oristobal, Instrucciones para eI mas α]]α: ]as
]aminillas orficas de oro, Μαδρßιη 2001. Γτα
περτοοüτερεò πληροφορßεò, Βλ. και ια Üρθρα ιων Γ.
ΤΖτφüπουλου κατ Σ, ΡÜγκου, στο δεýιερο τεýχοò του
αφτερωματοò.
20. Γτα ιο σχολτασμü ιηò σχειτκηò ετκονογραφßαò, που
απαγτÜ Þδη οε ευρηματα του 5ου ατþνα π.Χ., βλ, Μ. Χ.
Garezou, λ. orpheus, LINICVII 1, 1θθ4, θθ κ.ε., Er.
Lissarrague, «Orphüe mis Α mort», Musica e Storia,2,
Ι994, 269-307. Ι
6οò αιþνσò π.Χ.
Αναπτýσσετατ στον ελλαδτκü χþρο
Ýνα θρησκευιικü ρευμα. το οποßο
σημερα αιοκολουμε Ορφτσμο.
Επρüκεττο yra Ýνα κßνημα με
απροσδιüρτσια üρτα, ιο οποßο
μοτροΖüιιτι, αρκετÝò δοξασßεò με
ιου Πυθαγüρετουò, ιην Ελευσßντα
kar ιη Δτονυοιακη θρησκεßα. kar
υποσιηριΖε απüψθτò περß θεüιηταò
πορüμοιεò με αυτÝò που εξÝφραΖαν
Ποτηιεò ιου ωρτμου αρΧατσμου,
üπωò ο Αισχýλοò ß ο Πßνδαροò.
5ß8-438 π.Χ.
Ο Πßνδαροò τοποθετεß ιον ΟρφÝα
μεταξυ των αρχατüιερων ηρþων.
αφου ΒÜΖετ το yro ιου θεοý
Απüλλωνα να συμμειÝχετ στην
Αργοναυττκη εκσιραιεßα. Ο ηρωαò
αυτüò, με τη μεγÜλη φßμη. παßΖετ
λυρα kar εßνατ επßσηò ο παιÝραò
των ασμÜιων (ΠυθικÜ 4, Lº6-]^7º),
48ο.4ο6 π.Χ.
Ευριπßδηò, Αλκηστιò. Σιην πλοκÞ
ιου Ýργου ο Αδμητοò εκφρÜΖετ ιην
ευΧη να αΠοΚιησετ ιο Χαρτσμα τηò
φωνηò κα1 ιου ιραγουδτοý του
ΟρφÝα, ελπßΖονιαò πωò Ýιστ θα
γοητεýσετ ιην Περοεφüνη kar δα
πÜρετ απü τον Αδη τη συΖυγü του
Αλκησιτ.
45ο-36ο π.Χ.
Ο ΤτμüOεοò οιο υοßημÜ ιου
ΠÝ ρσ αι, αφτεριομÝνο στον
Απüλλωνα (απ. 7θ1, σελ.221,-236),
παρουστÜΖετ τον ηρωοποτημÝνο
ποτηιÞ ΟρφÝα ωò yro ιηò Μουσαò
Καλλιüπηò «με ωραßο τον υμνο»,
4οò αιþναò π.Χ.
Στον πÜπυρο που ΒρÝθηκε οε
ανασκαφη στο ΔερΒÝντ τηò
Θòσσαλονßκηò ο συγγραφÝαò του
κετμÝνου αποδßδετ στον ΟρφÝα την
ποτηιτκÞ σýνθεοη τηò
κοσμοθεογονßαò.
3οò.2οò αιþνεò π.Χ.
Διαθηκεò. Αυτü το εξαμειρικü
ποßημα εΒραßκßò Ýμπνευσηò
μτμεßτατ Ýναν ιερü,λüγο υου
αποδßδειατ σιον ΟρφÝα. Or
δταιυπþοετò των πρελοýδτων,
χαρακτηρτσττκÝò τηò δτδακιικßò
\ κOΙ την
ßΡ
ποßησηò, ουνδυÜΖοντατ με σχηματα
σε χρüνο μÝλλοντα υου τοοδυναμεß
με ιην πρÜξη που αναγγÝλλετ.
1922
Ο Ο. Κερν roxupizειar üττ ο
Ορφισμüò ουντοτÜ μτα μυοτηρτακη
αßρεοη που εßχε στοχο τη οωτηρßα
ιηò ψυΧηò.
Ι935
Ο Γ.Κ. ΓκÜθρτ υποοιηρßΖετ την
υπαρξη μταò τσιορτκηò
ΠροσωΠΙΚοιηταò Υυρω αΠο ιην
οποßα δταμορφþθηκε ιο ορφτκü
δüγμα καιÜ ιον 6ο ατþνα π.Χ.
ß 94ß
Ο I.Μ. Λßνφορθ αμφτσΒητεß ιην
υπαρξη ιηò ορφτκηò θρησκεßαò,
ß946
Ο ΤΖ. Τüμοον δτα3λÝυετ στον
Ορφισμü σημÜδια τηò ασττκηò
επανÜσιαοηò καιÜ την apxarKn
εΠοΧη.
ß957
Ο Παναγηò ΛεκαισÜò απορρßπτετ
τη θÝση που αρνεßτατ την ýπαρξη
ιηò ορφτκηò θρηοκεßαò.
0 0ρφÝαò στον
Αδη, μπροστü
οτον Πλοýτωνο
Περσεφüνη.
Ξυλογραφßα απü
τιò «Μετα-
μΟρφþσειò»
r3
\
\
 §

:.]

,:
Τιττιττε:-ΔιοκγΣοΣ

σω μταò σετρÜò κετμενων,

Πραγμαιτ, Ýχουμε στοτχεßα yra την υπαρξη μιαò
ευρεßαò kar ποτκßληò λογοιεχντκηò παραγωγηò,
θρηοκευττκηò η με φτλοσοφικÜ στοτχεßα, που με
βεβατüτητα προÝρχετατ απü δτÜφορεò εποχÝò, απü
ιον 6ο ατþνα π.Χ. μÝχρτ αρκειÜ προχωρημÝνηò τηò
ρωμαßκηò εποχηò, kar η οποßα θεωρουνταν Ýργο
του ΟρφÝα.
ΔεδομÝνου üιι ο Ορφεαò ταν Ýνα μυθτκü πρü-
οωπο και üχτ υπαρκιüò Üνθρωτιοò, οφεßλουμε να
σκεφθουμε πωò ια κεßμενα που του αποδßδονιαν θα
πρÝπετ να ηταν Ýργα δταφüρων ποτητþν, or oπoior,
απü φüΒο μηπωò δεν ληφθουν σοΒαρÜ υπ' üψτγ
αντß να δτακτνδυνευσουν να παρουστÜσουν ωò δτκÜ
ιουò ια Ýργα kar το Βρησκευττκü μηνυμα που περτ-
εrxav, Προιτμησαν να Παραμετνουν στην ανωνυμτα,
þοιε ια πισιευω τουò να γßνουν πτο εýκολα αυοδε-
κιÜ (με το πρüσχημα üττ προÝρχονιαν απü Ýνα φη-
μισμενο αυτüπιη μÜρτυρα ιου Üλλου κüσμου).
Εναò μι:θοò περß προελεýσειυò ιου ανθμßπου
Το ορφικü δüγμα θεμελτωνüιαν σε Ýνα μυΒο πε-
ρß προελευοεωò του ανθρþπου, κÜιτ το οιÜντο yra
ιον ελληνικü κüομο, οτον οποßο ουσταοιικÜ δεν υ-
πÜρχουν Üλλοτ μυθοι yr' αυτü το θÝμα. Σιη Θεογο-
yra του Ηστüδου, ιο μüνο αρχαßο κοσμογοντκü ποι-

Τα κßνημα του αρφßσμοý μοΝραξÜταν 4. Η Γαßα, η μητÝρα του Κρüνου. Ανüγλυφο

αρκ€τÝζ δοξασßεò μ€ τCIßJζ Πιιδαγορεßουò,
την ξαòυσßνια KGι τη ΑιογιlσιακÞ δρησι<εßα
(6οò αιþνοò π,Χ.) οπü το αÝτωμα του ναοý τηò ΑρτÝμιδοò
οτην ΚÝρκυρα (Αρχοιολογικü Μουσεßο ΚÝρκυροò).
5. Η ΡÝα δßνει στον Κρüνο να φüει μια πÝτρα,
τυλιγμÝνη σε φασκιÜ, αντß για τον Δßο
(πορÜοταση οπü ερυθρüμορφο αγγεßο)

ημα που Ýχετ δτασωθεß ολüκληρο, λεßπετ η αναφο-

ρÜ οτο πþò προÝκυψαν or Üνθρωποτ σιον κüσμο.
Ο ορφικüò μυθοò, η υπαρξη του οποßου στην αρ-
χατüιητα αμφτοΒηιηθηκε επανετλημμενωò αλλÜ με
ανεπαρκη επτχετρηματα,' προκυπιετ απü διÜφορα
κειμενα ια οποßα, üπωò συχνα παρατηρεßιατ σιον
αρχαßο ελληντκü κüσμο, αναφÝροντατ σε κÜποτο α-
πü ια επεισüδια η οε ουγκεκριμÝνcò πτυχcò του μυ-
δου, αλλÜ δεν ιον διηγουνιατ με τρüπο συνεχÞ.
Απü τα οτοιχεßα που μαò προοφcρουν αυιÜ ια κεß-
μενα μπορουμε να συνθÝσουμε Ýνα συνολο που εß-
ναι, σε γεντκÝò γραμμεò, το ακüλουθο:
Ο Ζευò εßχε λÜβετ ιο θεΙκü 0ρüνο απü ιον παιÝ-
ρα του, ιον Κρüνο, Ýπεττα απü μßα οετρÜ εναλλα-
γþν ιηò εξουσßαò, απü ττò οτιοßεò δεν Ýλετπαν τα βß-
ατα ευετσüδτα. ΚαιÜ ιολλεò απüψετò, ο ορφικüò μυ-
Βοò συμυßπιει με αυιü που δτηγεßιατ ο Ησßοδοò σιη
Θεογονßα. Ο παππουò του Δßα, ο Ουρανüò, δεν Ü-
φηνε ια πατδτÜ του να γεννηθουν yra να δταιηρη-
σετ το θρüνο του, αλλÜ ευνουχÞθηκε απü τον Κρü-
νο, yro του και παιÝρα ιου Δßα, με ιη Βοηθετα ιηò

16
συΖυΙ¼υ του Ουρανου, ιηò Γαßαò.
ΑL\Ü και ο Κρüνοò, Ýχονταò τον iδro σκοπü, δη-
λαδη τ-α μη sÜοετ ιο θρüνο, καταθρüχθτΖε ιουò α-
πο\¼\-ουò ιου καιÜ τη γÝννηοß ιουò. Ομωò η σýΖυ-
\-üò του. η ΡÝα. Ýκρυψε Ýναν απü αυιοýò, τον Δßα,
οε μτα οπη,\ιÜ κατ Ýδωσε στον Üνιρα ιηò μτα πÝιρα
τυ_\1μειη οε οπÜργανα yra να ιην καιαSροχ8ßσει.
Οτατ- ο \ιαò μεlαλωσε, ευνουχισε και αυτüò ιον
ΠατεΙ]α τοι (μτα _\επτομÝρετα που δεν αναφÝρειατ
òτττ, εκδοττι ιου Ηστüδου) kar ανÝλαβε ιην εξουσßα
; ;; βg,,,1'.

Ζευò διÝπραξε ιüτε αιμομιξßα με τη μηιÝ-

ρα του ΡÝα, η οποßα ταυιßΖετατ με ιη Δη-
μητρα, kar απÝκτησε ωò κüρη την Περσε-
φοτη. Ο Ζευò επßσηò ενþθηκε με ιην κü-
ρη του Kar αποιÝλεομα ιηò Ýνωσηò ηταν η
γÝ\.ιºτση του θεου Δτονýσου (συχνÜ αποκαλουμε-
\¼υ ωò Ζαlρευò σιην ορφικη παραλλαγη). Ο νÝοò
αυτüò θεοò ηταν λοτπüν αποτÝλεσμα δτπλßò αιμο-
μιξιαò και ηταν συγχρüνωò γιοò. εγγονüò και
ετεροθαληò αδερφοò ιου Δßα. ΑυτÞ η ανω-
μα_\j.α. üσον αφορÜ ιτò γενεεò,
απειρεπε ιην κανοντκÞ σετ,
ρÜ δταδοχηò, καθτσιþνιαò _ Ι,
ιον Δτüνυσο Ýνα εßδοò alfer t,
ego του Δτα.
Ο Ζευò αποφÜοτσε τüτε να
παραδþσετ το οκηυιρο στον
Δτüνυσο ενþ ακüμη ηιαν ΒρÝφοò. Η
Ηρα, η οýΖυγοò του Δßα, η οποßα ενοχλουνιαν απü
Ýνα yro που προηλθε απο Üλλη θεÜ, εκμεταλλευ-
üμενη το φθüνο ιων ΤττÜνων, yra ιο Βαστλτκü α-
ξßωμα που υαραχωρηθηκε σιον Δτüνυσο, τουò υ-
ποκßνησε να επτιεθουν σιο θρÝφοò.
Or ΤττÜνεò ηταν αδερφοß του Κρüνου κατ κατÜ
ουνÝπετα ανηκουν οιτò πρωταρχτκεò γενεÝò ιων θε-
þγ or οποßεò εßχαν αποκλετστεß απü την εξουσßα
kar δεν μπορουοαν να ουμφτλτωθουν με αυτÞ την
τδÝα. ΑποφαστσμÝνοτ να εκδτκηθουν ιο μτκρü Δτü-
νυοο, μεταμφιÝστηκαν θÜφονταò ια πρüσωπÜ ιουò
με γυψο Kar παραπλÜνησαν τον Δτüνυσο με δτÜ-
φορα πarxviδra, Ýτστ þοιε ιελτκÜ να ιον φονευ-
σουν. Αφου τον σκüτωσαν, τον δταμÝλισαγ ιον μα-
γεßρεψαν και τον καιαΒρüχθτσαν.
Η θυοßα του Δτονυσου μετειρÜπη απü τουò Ορφτ-
κουò οε παρÜδετγμα ατμαιηρßò θυσßαò, ιην οποßα,
6. Για το θÜνατο
οπωò θα δουμε αργüτερα. απÝρρτπταν.
του Διονýσου,
Ο Ζευò, οργισμÝνοò με την εγκλημαιτκß υρÜξη
ο Δßοò
:,τÞ-ΤιιÜνωγ ιουò καιακεραυνωσε. Απü ιην ανÜμτ-
κατOκεραýνωσε
Ξ τηò φωττÜò ιου κεραυνου, τηò στÜχτηò και του τουò Τιτüνεò.
:flατοò ιων ΤττÜνων με το χþμα, üπου Ýπεσαν, δη- Ασβεοτολιθικü
,;llυρlτιθηκαν τα ανθρþπτνα üντα.
Üγολμα του
Οτ ουτ-Ýπετεò αυτηò ιηò προÝλευσηò εßνατ δτÜφο-
Κερουνßου Διüò
,:,. ò Η πρþτη εßνατ πωò, δεδομÝνου οιι or Üνθρωποτ ) απü το Κßτιο

Ιº

-rßÝ,
7. 0 Διüνυσοò, αιμομικτικüò γmò κοι οδελφüò του Δßα.
Απü τη στÜχτη του και ιο οßμο των Τιτüνωγ
δημιουργÞθηκον σýμφωνο με τη μυθολογßο οι Üνθρωποι.
ΚεφαλÞ Δηνýσου του 1ου οιþνα μ.Χ.
(Μουσεßο Massimo, Ρþμη),
8. 0 Διüνυσοò Ζαγρεýò
αποτελοýσε üλλη μιο μορφÞ του θεοý
Το ορφικü δüγμο ΕεμεßΙιωνüτον σ€ Ýνο
μýδο πΕρß προòf,εýσεωò του ονθΡþπου.
κüτι το σπüνιο γιο τον εf,ßηνικü κüσμο
1Β
προÝρχοντατ εν μÝρετ απü θεοýò (or ΤττÜνεò kar ο
Δτüνυσοò ηιαν θεοß) Kar εν μÝρετ απü χþμα, Ýχουν
Ýνα θεßκü kar αθÜνατο μÝροò, την ψυχη, kar Ýνα
θνηιü kar φθαριü συοιαιτκü, το σþμα,
Η δεýτερη συνÝπετα τηò υροÝλευσηò των ανθρþ-
πων εßνατ üιτ η ψυχη τουò, πρlν απü ιη δημτουργßα
ιου εßδουò, μολýνθηκε απü το Ýγκλημα των ΤτιÜ-
νων, Ýνα Ýγκλημα το οποßο απαττοýσε εξτλÝωση.
Η τρßτη ουνÝπετα εßνατ üιτ η ψυχü Ýχετ μτα θεττ-
κß θεßκÞ συντστþσα, η ουοßα προÝρχειατ απü ιον
Δτüνυσο, αλλÜ επßσηò Ýχετ kar μßα αρνηιτκη θεß-
κÞ συντστþσα, κατÜλοτπο τηò ΤττÜνταò φýσηò, δη-
λαδß ιηò αλαΖονεßαò ιων προγüνων ιου ανθρþπου,
των ΤτιÜνωγ or οποßοτ επßσηò Þιαν θεοß.
ψυχη πρÝπετ να απελευθερωθεß απü ιο
ΒÜροò ιηò εγκλημαιτκßò συντσιþσαò ιηò
kar αυτü 8α απαιιÞσετ Ýνα μεγÜλο xpovr-
κü δτÜστημα, ανÜλογο του μεγÝθουò ιου ε-
γκληματοò, πρÜγμα που σημαßνετ πωò η
τιμωρßα kar ο εξαγντσμüò υυερθαßνουν τη xpovr-
κß δτÜρκετα μταò Kar μüνο Ζωηò. Συνεπþò, η εßσο-
δοò τηò ψυχηò οτο οþμα, η εξτλÝωση και η απε-
λευθÝρωση ιηò με ιο θÜναιο του οþματοò, επανα-
λαμθÜνειατ αρκειÝò φορÝò οε μßα μακροχρüντα
δταδτκασßα, κατÜ την οποßα η ψυχη εγκαθßσιατατ
δταδοχικÜ σε σþμαια ια οποßα εßνατ yr' αυιην μια
φυλακη η Ýναò ιÜφοò (8υμη8εßτε την περßφημη
φρÜση την οποßα μαò μεταδßδει ο ΙΙλÜτων, σþμα
σημα, δηλαδη, ιο σþμα, Ýναò τÜφοò, στην οποßα
κÜνετ λογοπαßγντο ΒαστΖüμενοò οτην ομοτüτητα των
δυο λÝξεων στα ελληντκÜ').
ΟνομÜΖουμε μειεμψýχωση' ιη μειοßκηση ιηò
ψυχßò απü ιον Üλλο κüσμο σε αυιüν kar απü Ýνα
σþμα σε Üλλο, Ýωò üιου, εξτλεωμÝνη απü ιτò α-
μαριßεò τηò, μπορεß να επττýχετ ιην απελευθÝρω-
οη. Γτα να επτιαχýνετ την Ýλευση τηò σιτγμßò κα-
τÜ την οποßα η ψυχß, ορτσιτκÜ απελευθερωμÝνη,
μπορεß να απολαυοετ μτα ευιυχτσμÝνη Ζωß στον
Üλλο κüσμο, ο Üνδρωυοò πρÝπετ, κατ'αρχÜò, να
μυηθεß στα ΔτονυστακÜ μυστηρτα kar, οτη συνÝ-
χεια, να Ζει σε αυσιηρη αγνüτητα, χωρßò να μολυ
νετατ απü κανÝνα νεκρü ον, Kar να συμμειÝχετ σε
δτÜφορεò τεροτελεσιßεò.
Η αρχατümτα του μιfου
Ο μυθοò εμφανßΖετατ σιην πιο εξελτγμÝτm μορ
φη ιου σττò Ραψωδßεò, Ýνα ποτηιτκü Ýργο ιο οποßο
εßνατ γραμμÝνο πτθανüιαια στον 1ο ατþνα π.Χ., kar
το οποßο χρηστμοποτεß σημανιτκÜ στοιχεια αρχαια
ιερων Ýργων. Πro συγκεκρτμÝνα. kar üσον αφορü
ιο μυθο που μαò απασχολεß, υπÜρχουν ενδεßξει1
πωò υπßρχε απü παλατüτερα. Μεταξý ιων 4ου κα
3ου ατþνων π.Χ., ο Κολλßμαχοò αναφÝρετ τον Δτü
νυσο ΖαγρÝα ωò yro του Δßα kar τηò Περσεφüνηò
ενþ καιÜ ιον 3ο ατþνα π,Χ., ο Ευqιορßων υπενθυ
 ftη
μßΖετ τον τρüπο με τον οποßο ÝΒαψαν ιο πρüσωπü
τουò οι ΤτιÜνεò. Kar or δýο αυιοß συγγραφεßò διη-
γουνιαι πþò or ΤττÜνεò μαγειρεψαν ιον Δτüνυσο.'
Kar ακüμη πρτν απü αυτουò, ο ΠλÜιων μαò προ-
σφÝρετ δυο οημανιτκÜ επ' αυιου κεßμενα.
Νüμοι ΠλÜτωνοò (OF 37 ΙΒ): Στη συνεχεlα αυ-
ιηò ιηò ε,λευθερταò. 0α μπορουοε να εμφcινπτεß
η αρνηση υΠακοηò σtlò αρΧεò καΙ ωò συνεΠεlα
αυτηò, η δηφυγη απü τιò υποχρεþσεlò κα1 απü Llò
πατρlκεò, μητρΒεò η Üλλων ηλικιωμενων ατο-
μων νουOεσßεò, κα1 κοντÜ οτο τελοò, η αξßωση τηò
μη υποταγηò στουò νüμουò κα] στο τελοò, η ελ-
λειψη φροντßδαò των üρκων, τηò πßστηò κα1 γε-
νικÜ των θεþν, με εκδηλωσειò και μßμηση τηò
λεγüμενηò «αρχαßαò ΤιτÜνιαò φυσηò», καταλη-
γονταò κα1 πÜλι σ' εκεßνη τnv jδla και διÜγονταò
μια 0λιΒερη Ζωη, χωρßò ποτε να επιτευχΒεß η α-
παλλαγη απü τιò δυσιυχßεò.
Or σuyxpovor σχολταστÝò ερμηνευουν με δταφο-
ρεττκü ιρüπο την πλαιωντκη αναφορÜ στουò ΤττÜ-
ιεò. Or πτο επτφυλακττκοß, üσον αφορÜ την υπαρξη
ιου μυθου οτην αρχατüτηια,'θεωρουν
,ßοò δεν
üττ ο φτλüσο-
ταυιj.Ζετ την ανθρωπüιητα με ιην ΤτιÜντα
κ\ηρονομτÜ, αλλα αιλωò συγκρßνετ τη ουμπερτ-
ιορÜ ιηò με αυτην ιων ΤτιÜνων ωò Ýνα εßδοò αρνη-
_:κου παραδεßγμαιοò. Mra πτο προσεκττκη εξÝτα-
θ. Η Τιμωρßο
ση στο κεßμενο καθτσιÜ εμφανÝò üιτ ο ΠλÜιων δεν των τιτüνων.
αναφερετατ σε μτα συμπερτφορÜ üπωò αυιη των Tr- Εργο του
ιÜνων,, αλλÜ οε μßα φυση η οποßα εκδηλþνετατ σε Jordaens
αυιουò. Η φυοη λοτιüν εßνατ κÜττ που υπÜρχετ εκ
γενετηò. Ο φιλοσοφοò τσχυρßΖειατ πωò ο Üνδρωποò
«μτμεßτατ» αυιη τη φυση δτüτι η ανδρþπτνη ψυχη
Ýχετ κληρονομησετ üχτ μüνο ιην ΤττÜντα φυση, αλ-
λÜ kar αυιÞν του Δτονυσου, η οποßα εßναι θετικη.
Εκεßνοτ or oπoior επτδετκνυουν υπακοη στο νüμο
αναπτýσσουν τη ΔτονυστακÞ,ο ενþ αυιοß οτ οποßοτ
Βρßσκονιατ σε τροχτÜ ιαρακμηò, τιροοεγγßΖουν
διαρκþò την ΤτιÜντα φυοη σε καθαρη μορφη, Γι'
αυιü ιο λüγο ο ΠλÜτων αναφÝρετ üιτ επτδεικνυουν
φυοη ΤιιÜντα, δτüττ ηδη ενυπηρχε σε αυιουò, αλλÜ
εμφανßΖεται οε αυιουò ιουò ανθρþπουò με ιÝιοτα Ý-
νταση που ιουò κÜνετ να μοτÜΖουν οιουò ßδτουò ιουò
ΤτιÜνεò, or oπoior αποιελουν την προÝλευοη και ιο
παρÜδετγμα αυιηò ιηò φυσηò. Επ1 πλεον, μßα ιÝιοτα
§δ*$j€\Ý*{"ß §ξ * β *αΕ ftτα,l €ν§ μ* ικ
Γ! Γ}ι} ξ* ßdεÝ θνß] ιº ι.J ß{";ιß] fiߺG ß ντα,l
ιΙ ßßι!Ιν ξ νυ ßtß iJ ijjv {ι{-ß {,ι γ
19
Τ ι τ,ηιτι ε: -Δι ο ιτßγΣ οΣ
10, Περσεφüνη, Τριπτüλεμοò κοι ΔÞμητρα με τOυò πιστοýò τουò, σε ανüγλυφο του 440 π,Χ. (Αρχαιολογικü Μουσεßο Ελευσßναò)
ερμηνεßα Sρßοκειατ σε συμφωνßα με μτα σετρÜ απü
αναφορÝò ιου ΠλÜτωνα, üπωò το οþμα ωò φυλακη,
η εξιλÝωση ιου apxrKou αμαρτηματοò kar Üλλα πα-
ρεμφερη θÝματα.' Επßσηò, αυτη η ερμηνεßα Βρß-
σκει Ýρετομα κατ σ' Ýνα Üλλο κεßμενο το οποßο επß-
οηò ανηκει σιουò «Νüμουò»,η
Δεν εßναι ουτε ανOρþπινο οýτε θεßκü το κακο
που τþρα σε παρακlνεß να κατευOυνOεßò προò το
ιερüσυλο λεßιγανο, αλλÜ η εμφυτη ερεΘιστικüτη-
τα των ανOρþπων λüγω παλαιων και ΒεΒηλων α-
δπημÜτων, που ολεOρια πλανÜται γυρω τουò-
Σε αυιü το κεßμενο επαναλαμΟÜνοντατ αναφορÝò
οε μτα φυοτκη ιÜοη του ανθρþπου προερχüμενη α-
πü «παλαιÜ αδτκηματα», που δεν μπορεß να εßνατ
Üλλα απü αυιÜ που δτεπρÜχθησαν απü τουò ΤττÜ-
α 0ρ
ισ&ιüξ υπΦστÜριζ€ οΓι φgιò
π€ρÝ δΕüτιιτζιò ηαρüμοιGò μ€ αυτÝζ που
òξεφραζον ηοιητÝζ τCIυ þριμαυ αρχGfσμου
20
νεò. Μßα «Ýμφυτη τÜση» δεν προÝρχεται απü ιην ι
δτα τη ΖωÞ του ανθρωτιßνου üντοò,αλλÜ απü τη
σταση ιου ωò εßδουò. ιην αρχικη οιτγμη.
Ακüμη, μπορουμε να ετττκαλεσιοýμε kar Üλ
μαριυρτεò οσον αφορα ιην αρΧατοιηια αυτου
μυθου. Ο Παιτσανßαòη αποδßδετ σιον ΟνομÜκρττο
ιον οποßο οι Ελληνεò τοποθετοýσαν χρονικÜ στ
κλαστκÞ περßοδο, την τδρυση των τεροιελεστ
του Δτονυσου, κατÜ ττò οποßεò αναπαρßσιατο ο
ποò με ιον οποßο or ΤτιÜνεò προκαλουσαν ιο
τυρτο ιου θεου. Αυτü καιαδετκνυετ üιτ ο Παυσαν
γνþρτΖε την υπαρξη Δτονυοτακþν τελετþν
φßΒολα μυστηρτακþν- κατÜ ιην κλαστκη
Εßνατ πτθανü μßα τερη τοιορßα, η οποßα αφηγε
ιη γÝνεση των ανΒρþπων και την προÝλευση ιου
μαριηματοò ιο οποßο πρÝπετ να εξτλεωθεß, να
παγγÝλλονιαν σε μυηττκÝò ιελετÝò or οποßεò θα ε
ξηγουσαν τη οωσιÞ δταδτκαοßα þοιε να επτιε
Ýναò καλýτεροò προορισμüò στον Üλλο κüσμο.
Εν μÝσω ιου 5ου ατþνα π.Χ. Sρßσκουμε Üλλη μ
ενδταφÝρουσα μαρτυρßα του Ηροδüτου. "'
Λενε οι Αιγýπτιοι üτι αυτοß που κυρlαρχο
στον Καταχθüνιο κüσμο εßναι η Δημητρα και

Διüνυσοò. Ηταν, επßσηò, οι Αιγυπτιοι αυτοß που
πρþτοι διατýπωσαν τη δοξασßα üτι η ψυχη του
ανθòχýπου εßναι αθÜνατη και üτι, μετÜ το θÜνατο
του σþματοò, εισÝρχεται σε Üλλο ον που ξαναγß-
νεται πÜντα Ζωντανü. Αφου πει)Üσε1 απü üλα τα ε-
πßγεια üντα, τα θαλÜσοια κα1 τα πτερωτÜ, επα-
νερχετα1 στο σþμα ενüò ανOμýπου που πρüκειται,
οýντομα να γεννηOεß και ολοκληρþνει αυτüν
τον κýκλο σε τρεlò χιλιÜδεò χρüνια. ΥπÜρχουν
μερικοß Ελληνεò, Üλλοι πριν και Üλλοι κατüπιν
-τα ονüματα των οποßων, αν κα1 γνωρßΖω, δεν 0α
αναφÝρω- που ακολουθηααν αυτη τη θεωρßα σαν
να Þταν δικÞ τουò.
Ηρüδοιοò μειαφρÜΖετ τα ονüμαια ιων Ar-
γυπτßων θεþν κατÜ ιÝιοτον ιρüπο, þστε η
Δημηιρα να αντιοτοιχεß σιην Ιστδα kar ο
Δτüνυσοò σιον Oσrpr. Ομωò, σýμφωνα με
ιην ομüφωνη μαριυρßα των αιγυπιτολü-
\-ων," η θεωρßα τηò μειεμψυχωσηò αναμφß3ολα δεν
επ¼ι αιγυπττακÞ. Σε οποταδÞποιε περßπιωση, αυτü
rrou περτσσüτερο μαò λυπεß εßνατ üιτ ο τσιορτκüò δεν
θι\τυε να αναφÝρετ ρητÜ το πoror εßνατ οι Ελληνεò
11. Ειδþλιο τηò αιγυιπηκÞò θεüτηταò Ιαδοò.
12. 0 οιγυπτιακüò 0εüò 0αριò σε τοιχογροφßο απü τüφο τηò 19ηò Δυναστεßαò
στο ΝτÜρ Ελ Μεντßνα
-{(κÜπο¼τ πρτγ κÜποτοτ κατüπτν»»- ιουò οποßουò α-
ναφÝρετ ωò υποσιηρτκτÝò αυτηò ιηò θεωρßαò. Οπωò
ηιωτ σταμενüμενο, στη σýγχροτm ευοχÞ συΖητÞ8η-
κε πολý το αν ο Ηροδοτοò αναφÝρετατ στουò Ορφτ-
κοýò kar τον Πιfαγülη, στουò Ορφτκουò και τον
Εμπεδοχλý Þ σιον Πυθαγüρα και τον Εμυεδο-
κλη." ΠροσωπτκÜ μου φαßνειαι ωò πro πετσττκη η
ερμηνεßα ιου ΜπÝρκρει (Burkret), σýμφωνα με την
ουοßα ο Ηρüδοτοò αναφÝρειατ οιον Πυθαγüρα kar
τον Εμπεδοκλη, αλλÜ θεωρεß δεδομÝνο üτι or Ορφl-
κοß kar ο Πυθαγüραò εßνατ Ýνα κατ ιο αυιü."
Ο Ηρüδοτοò δεßχνετ την ßδτα Ýλλετψη σαφηνεταò
οε ιρßα χωρßα (2,61, 132, 170) üπου αναφÝρεται σε
τεροιελεστßεò του Οσßριδοò, ττò οποßεò δεν θεωρεß
θεμτιü απü 8ρησκευττκηò πλευρÜò να μνημονευ- )
Η δυσßο του Διονýσου μΕτΕτΡüπη
οπü τουò Ορφικοýò σ€ ποΡüδòιγμο
οιμοτηΡÞò δυσßοò, τπν οποßο οπÝρριπτον
21
 Τιτeχετ-ΔιοκγΣοΣ

καιÜ ιη δτÜρκεια των Βακχτκþν μυσιηρßων,

γοýνταν μßα παρεμφερη ιστορßα (ιο διαμελισμü
Δτονυσου) στην οποßα δεν Þιαν üντωò θεμττü να
ναφερθεß.

'*
ελοò, προερχüμενο απü μßα ευοχß α
πro παλιÜ, δτατηρουμε Ýνα απüσπασμα
ιι ΠτνδÜρου (6οò-5οò ατþναò π.Χ.) το οποßο
ΠλÜτων μειÝδωσε ωò μαρτυρßα τηò
ιηò μειεμψυχωσηò,'' üπου ο ΘηΒαßοò
ητηò αναφερειαt σιον τροΠο με ιον oΠoro or ψ
γ πρÝπετ να ττμωρηθοýν yra Ýνα «παλατü αδßκημα
δταπραχθÝν ειò ΒÜροò τηò Περσεφüνηò (που
μπορεß να εßνατ αλλο απü το 8Üναιο ιου γιου
Δτονυσου απü τουò ΤττÜνεò, προγüνουò ιων
πων), kar στο πþò θα ελευδερωθουν üιαν επττυ
χουν τη ουγγνþμη τηò καιαχθüνταò θεÜò.'η Σε Ýτ
χρυοü Ýλασμα τηò Πελßwαò'' προοδτορßΖετατ
εivar ο ßδιοò ο Διüνυσοò αυιüò που γνωστοποτεß
μηιερα του τη σττΥμη Κατα την οΠοΙα η ψυΧη ε
ιυγχÜνετ ιην απελευθÝρωση: «Πεò σιην
νη üτι ο ßδιοò ο ΒÜκχοò σε ελευδÝρωοε».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-Ευχαρτοιþ θερμÜ την κ. Πηνελüπη Σιαυρτανοποýλου yra
ιην ελληντκÞ μειÜφραοη ιου κειμÝνου.
1. Κυρßωò απü ιον R Edmonds, «Tearing apart the
Zagrus Myth.: α ferv disparaging remarks οη Orphism
and Original Sin», Classica/ Antiquity, rB, 1999, 35-73
ΑλλÜ ΒλÝπε ια επτχειρημαια ιου Α Bernabe, «La toile d€
Penülope: a-t-il existü υη mythe orphique sur Dionisos
et les Titans?», Revue de ]' Histoire des Religions2|9,
2002, 401-433.
2. ΠλÜιωνοò 1Ιρατý,λοò 400ò.
3. Βλ. G. Casadio, «La metempsicosi tra Odeo e
Pitagora», en Ph. Borgeaud (ed), Oιphsme et OrphÝe,
en ]' honneur de Jean Rud}rardξ Geneve 1991, Ι19-155.
4. Καλλßμ. 43, 117 Pfeiffer [OF'34 Β. Απü εδþ κατ σιο εξηò
το Οß'ακολουθουμενο απü Ýναν αριθμü αναψÝρετατ οτον

j iJ αρτΒμο ιου χωρßου τηò Ýκδοσηò (σιο ιυπογραφεßο ιων

t
ι Ορφικþν αποοπασμÜτων, Ýργο του συγγραφÝα του παρüντοò
ÜρΒρου οττò εκδüοετò Biblioteca Teubneriana). Εýφορ.
Απüσπ Β6 De Cuenca = 92 ναη Groningen ( ο.F'35Β ),
Schol Tzetz Ιη Lycophr. A]ex 208 (98, 6scheer, cf
13. 0 Ηρüδοτοò Callim. Er. 643 Ρf. Euphor. Fr. 13 de Cuenca)(oF'36 Β.)]
0ντισOιχßζει την σετ. Στην Αßγυπιο, αυιÝò or τελετÝò και or μυδοτ 5. Ι.Μ. Linforth , 794Ι ºhe Aι,ts of Orpheus, Berkeley-Los
Ισιδο με τη ΔÞμητρ0 δεν ηταν μυοιικÜ, ουιε και αποτελοýοαν τμηματα Angeles 1941,339 s, Edmonds, art Cit,43sS Εχω
κOι τον 0σιρι με τOν μυστηρßων. Γτ' αυιü ιο λüγο, δτÜφοροτ ουγγραφεßò'' ανττκροýοει διεξοδικÜ ια επτχειρηματÜ του στο BernabÝ, ü ε.
ΔΙüνυσο. ΠροτομÞ δεωρουγ üιτ αυιη η παρÜξεγη σιωπη του ιοτορτκου 6 ΠλÜιωνοò Πολιτεßα 363ò kar Τοργßαò4θ3b ΒαστΖüμενοò
σε Ορφικß πηγη, περιγρÜφετ μßα ττμωρßα οιον Üλλο κüσμò,
τOυ ιστOρικOυ εξηγεßιατ μüγογ εÜγ οτηγ εΠοΧη του, σιηγ ΕλλÜδα,
που Þιαν το να κουβαλÜετ ο ττμωρημÝνοò νερü μεσα οε Ýτη
κüσκτνο. Το üργανο ιηò ιτμωρταò θυμßΖει οαφþò ιην αττßα
ßγαι σΧ€δ
ν σι Ου Ο τι ο fiυσζιν!§ζ τηò ποτνηò, την ανικανοτητα να καΒαριστεß η ψυχß απü ιο
αρνητικü kar δτεφθαρμÝνο μÝροò. καιÜ τον ßδτο τρüπο που
γν Ριζ€ την ι,Jιº§ρξߺ Διανιισιακþν καθαρßΖετ κανεJ,ò ιο αλεýρι απü τιò ακαθαρσßεò. Βλ. Α.

ljιJστ§ºρι§Κþν τεftgτþιτ στrtγ Κ ασßΚ Πα §ο *

BernabÝ, «Platone e Ι' orfismo», en G. Sfameni Gasparπ
(ed ), Desrjrro e sa]vezza: tra cuLti pagani e gnosi
cristiana ltinerari storico-religiosi sulle orme di Ugo
Bianchi, Cosenza 1θθ8, 37-θ7:76.

22
 14. 0 Πßνδαροò
7. Οπωò Κραι. 400 (OΙ'430 Ι). S1 b (fr. l33 Sn.-M)», σιον J.A 1os
Lopez (ed ), Desrie ΚαΙ η ΜΟýσα
8. ΠλÜτωνοò Νüμοτ 845b (ΟΙ37 ΙΙ Β.) poemas hoιnüricos hasta ]α prosa griega deL siglo Ιν d.C Ερατþ. Εργο του
θ. Παυσανßα 8,37,5 (OF 39 Β.) Veintisüis estudjos folologicos, Madrid Ι999, 239-259, με Antonio Canova
Ι0 Ηροδοτ.2,123 (O.F'423 Β.) ιην ηλουοτα Βιθλιογραφßα που αναψÝριιαι οιην ιργαοια
1Ι, Βλ. π.χ ια σχüλτα του Lloyd σχειτκÜ με αυτü ιο χωρßο, αυιη.
με Βιθλιογραφßα. 17 οF4Β5 Β Ι
Ι2 Βλ. σχειτκÜ με ιο Ζητημα οιο Casadio, ο. π,,203 α. 9
t3. w. Burkret,|9º2 Lore and scince ßη ancient
Pl,thagoreanism, Cambridge MaSS. 1972, 126 η 38
Σýμφωνα μ€ το\Ý ffiÜτωνα, τδ κακÜ
Ι{ Βλ. κυρßωò W. Burkret, Ηοmο necans, The Π§ιj σξ ηαΒαΚ,ν€ß * εÝ eται τιºν
antropology of ancient Greek sacrificia] ritua] and
iI.ι,r.h Berlin-NerV York 1983, 225 η. 43. {(§μ υξπ € €δÝσ{αΚ τ§lτα ξ ν α\Ýδ Γ! ν»
Ι5 Πßνδ. fr. 133 Snell-Maehl. (ΟΡ443 Β.)
_,] Β_\. Α. Bernabe, «υηα cita de Pindaro en Platon Men

23
ΜγΗτικΗ ΛειτογΡπΑ
4. Η τοφÞ του
0ρφÝο οπü πò δυναμη τηò τÝχνηò του ΟρφÝα.
Μοýσεò φορτßζει Να θυμηθουμε επßσηò üττ στην Αλκηατι του Ευ-
μεταφορικÜ τη ριυßδη (357-362), ο Αδμητοò εκφρÜΖετ ιην ευχÞ να
ηlÝση του Þρωο αποκτÞσετ το χÜρτσμα ιηò φωνßò και του ιραγουδτ-
με την τÝχνη οý του ΟρφÝα. ΗλπτΖε πωò Ýιστ θα γοßιευε την
(ΡωμοßΚü Περσεφüνη kar θα Ýπατρνε αυü ιον Αδη ιη οýΖυ-
ψηφιδωτü οτο γü ιου Αλκησιτ. ΜÜλτστα κατÜ την εξÝλιξη αυιηò
παλÜτι του
τηò τραγωδßαò (962-971), ο χορüò Ýχετ την εukarpia
ΜεγÜλου
να τραγουδησετ, σε Ýνα ιυπτκü αυιοαναφορτκü χο-
Μογßστρου,
ρτκü, το οεΒασμü προò την ΑνÜγκη. Η εξουσßα που
Ρüδοò)
ασκεß αυτÞ η θεßκÞ μορφη εßνατ αντßθετη με τα
υροτετνüμενα φÜρμακα'απü τουò μαθηιÝò του
Αοκληπτου που ια γνωρßΖουν απü τον Απüλλωνα,
το θεü που κυρταρχεß σιην τραγωδßα. Επßσηò ανττ-
Ο ΘρφÝαò €ßναι ο €μπν€υστÜò τηò Αýροò
στην πρωτüγονη μορφÞ τηò. δηΠαδþ
μ€ €να κÝflυφοò χ€ßΙþναò για nxcio
26
ιßθετατ kar σε Üλλα <«ανιßδοτα» γραμμÝνα απü
ßδτο τον ΟρφÝα υÜνω σττò σανßδεò'ιηò ΘρÜκ
Φαßνετατ üττ μüνο η Ζωηρß φωνß του ΟρφÝα
θνερΥοò.
ρονολογημÝνο τον 4ο ατþνα, ιο παπ
γτκü σχüλτο ιου ΔερΒενßου θα μ
να ΠροσφερεΙ ενα αΠαντητΙΚο στοΙ
στην προφανÞ αυτÞ ανιßθεση μειαξý
τσΧυοò ιου αομαιοò Kar ιηò
μουστκηò που αποδßδονιατ απü ιην κλαστκÞ
λαò εποχη στον ιδρυτß ηρωα ΟρφÝα Kar τηò
ποιελεσμαιτκüιηταò ιου γραπτοý λüγου που ο
ο ΟρφÝαò δτατýπωοε. Η μομφη 8υμßΖετ ιτò
που ο ΓΙλÜτων στον Φαßδρο (274d-27 5b)
στη γραφß μÝσα απü την αφßγηση του Θεýθ.
συγγραφÝαò ιου παπυρολογτκοý κετμÝνου,
δονιαò ρηιÜ οιον ΟρφÝα την κοσμοθεογονßα kar
ναφÝρονταò τα εξÜμετρα σε ομηρτκη α
ιην οποßα σχολτÜΖετ σαν «αινιγμαιχÞ», δεν
ται σιο να ατττολογησετ τη μειαφρασττκÞ του
σΙα Κα1 το μωσατΚο ιων ερμηνθτων φυστκηò ΚαΙ
σμολογτκßò τÜξηò που συνεπÜγειατ.
επßσηò üιτ το ποßημα εßνατ ιηò ιÜξηò ιου αß
Οπωò Ýναò μυθοò με Ζþα αφηγημÝνοò
αποιελεß παρÜδετγμα δομηò, Ýιοτ, χÜρη στην
κοπλαοιτκÞ αξßα ιου, το ποßημα που
σιον ΟρφÝα ΖητÜ μßα νÝα ανÜγνωση αλλ
ιýπου. Με τη λüγτα πρακιτκß ιου γραπιοý
ου, ο ανþνυμοò συγγραφÝαò ιου ΔερΒενßου δεν
νετ τßποτα Üλλο απü το να επτχετρεß με ιη σετρÜ
ιο λüγτο εγκωμτασμü τηò πορεßαò τηò δημ
ιου κüσμου üπωò ιη συλλαμθÜνουν or μαθηιÝò
ΟρφÝα. Η ιÝχνη ιου ποτητÞ ΟρφÝα, που 8α ιην
ταλÜΒουμε σαν πολυ συγγενη με την ιÝχττη ιων
ψωδþν. γßνειατ Ýνα εßδοò γραπιηò ερμηνευτι
ραψωδßαò.
Την πρακιτκη προφορτκηò ποßησηò rcu ord
λουθεß τουò κανüνεò ιου επτκοý εßδουò υποκατß
σιησε η πρακιτκη τηò γραφηò, με ιην ßδτα ωστüο
πατδευττκÞ πρüθεση kar κυρßωò με ιην ßδτα πριι
μαιτκη λεττουργßα μυηοηò. Σ' αυιü το πλαßστο ι
φÜρμακαπου αυοδßδοντατ στον ΟρφÝα και που κ
ταγρÜφονιατ σιτò σανßδεò τηò ΘρÜκηò μπορουν,
αναδετχθοýν λτγüιερο ßπερτσσüτερο αποτελεσ1
ιτκÜ, Ýσιω και αν αυτü δυσαρεστεß το χορü του Ι
ρτπßδη η kar του ßδιου ιου ΠλÜτωνα. Το ΖÞττ
(που επαναιßΕεται σιην αρχη του σχολßου του
πýρου του Δερθενßου) των τελειουργτþν που m
νÜ συνοδεýουν ιην απαγγελßα τηò κοσμοθεογι
κηò σýνθεσηò ιου ΟρφÝα επτβεθατþνει τη μυητ
πλευρÜ ιüσο ιου προφορτκου ποτßματοò üσο
ιου γραπτου οχολßου.
Με τον τρüπο αυτüν περÜσαμε απü ιη μορφτ
ΟρφÝα στα ορφτκÜ ποτßμαια kar ακρτθÝσιερò

ορφικÜ κεßμενα. ΑναμφßΒολα εivar χαρακιηρτσττ-
κü üττ ο Ατσχýλοò, σε σκηνοθεσßα ιου ΑρτστοιρÜνη
στουò Βατριßχουò (1032-1036), εκθεýΖετ ια προτε-
ρημαια των βαστκþν μορφþν των ποιητικþν πρα-
κιικþν ιου ΟρφÝα και του Μουοαßου, üπωò kar ιου
Ηστüδου και ιου Ομüρου. Βεθαßωò εßνατ ακüμη
πro σημανιτκü να φανεß üττ μÝσα σε αυιÜ που κατα-
λαθαßνουμε, απü τüτε, yra τα κλαστκÜ ποιημαια τα
αποδτδüμενα στον ΟρφÝα, τδταßτερα απü τον Zri-
πυρο ιου ΔερΒενßου, η απαγγελßα που μαò παρÝ-
χουν τα αποσπÜσμαßα αυιου του ιελευταßου δεν δra-
φερετ ουσιασιτκα απü ιην ανιßοιοτχη ιων επτκþν
ποτημÜιων που παρουοτÜΖονιατ ωò Ýργα του Ομη-
ρου, Σιον Ορφισμü μοτÜΖετ üμοò να εivar μοναδτκη
η επτκÜλυψη ανÜμεσα σιην παραδοστακÞ ποτηιτ-
κÞ «απüδοση» με ιην πτθανÞ συνýπαρξη ιου τε-
λειουργτκου Üομαιοò και των πρακιτκþν τηò μα-
Υεταò ιου ΥραΠιου κετμενου, ΠραΚιτΚεò Που αΠευ-
θυνονται σε μορφωμÝνουò Kar σε κÜθε περßυιωση
σε δτανοοýμενουò.
Απü την Üποψη αυτÞ, Ýνα παλατü παπυρολογτ-
5, 0 Ησßοδοò
και η Μοýσο,
Ρομοιιτικüò
πßνοκοò του
Gustave Moreau
κü ντοκουμÝντο, λßγο ξεχαομÝνο ττò ιελευιαßεò δε-
καειßεò, μπορεß να ρßξει φωò με ενδταφÝρον. Πα-
ρÜ τα κενÜ, το οχüλτο αυτü που υερτÝχετατ στον
ΠÜπυρο του Βερολινου44 προσδßδετ οτον ΟρφÝα
μßα σýνθεση σε εξαμειρο Kar σε ομηρτκη απαγ-
γελßα. Τα ποτηττκÜ αποσπÜσμαια που αναφÝρο-
νται και σχολτÜΖοντατ απü το συγγραφÝα του λü-
yrou αυτοý κετμÝνου, πρακιτκÜ, ακολουθοýν ωò
προò ιη σýνιαξη και ιην εξÝλιξß του ιο αφηγη-
μαιτκü μÝροò ιου Ομηρικοý ýμνου στη Δημητρα.
Ο συγγραφÝαò, στην εισαγωγß του οχολßου του,
δεν δτοιÜΖετ να παρουστÜσει ιον εμπνευομÝνο α-
πü τον Απüλλωνα ΟρφÝα ωò τδρυτη και kupro ü-
λων ιων μυηιτκþν μυσιηρτακþν και μανιτκþν, αν )
Θ Αισχýf,οò στουò «ΒοτΡÜχουò» €κδΕιüζΕι
το ΠροτòΡημοτο των Βασικþν μορφþν
των ποΙητιΚþν ΠροιαιΚþν του ΟρφÝα
 üχτ καθαρττκþν, πρακττκþν ιων Ελληνων. Δ
Ýισι üνα εßδοò αττιολογτκηò εξηγησηò
φηò ιηò αφηγησηò ομηρτκοý τýπου, Το
τηò ßδρυοηò ιων Ελευσßντων Μυσιηρßων
φηνßΖετ ιην αφηγηση τηò αρπαγßò τηò
νηò!
Αλλωστε, με ιην αναφορÜ στον ΟρφÝα, το
τηò Μοýσαò Καλλτüπηò, τον εμπνεüμενο
ορ απü τον ßδτο τον Απüλλωνα, ο σχολταστßò
ρουστÜΖει παρÜλληλα ιον Μουσαßο ωò
του ΟρφÝα για να ιον επτφοριßσθτ με τη
ιαφορÜ σιο γραπτü λüγο ιου
κου ποτßματοò που ακολουθεß
πλοκÞ του Ομηρτκοý Υμνου,
δτηγεßιατ την απαγωγη τηò
ραò ιηò Δημητραò απü τον
ΠρÜιτονταò με τον τρüπο αυτü,
σχολταστßò παροθÜλλετ üχτ μüνο,
των προιÝρων,ιο ποßημα του ΟρφÝα
Ýνα «προφορτκÜ απαγγελλüμενο
νο», αλλÜ kar σημετþνετ üττ η ορφτκη
ηιτκη πρακιτκη προσεγγßΖετ αυτÞ των
ψωδþν. Με αυτÞ την Ýwοτα, η περßφημη
ωση του χροντκοý τηò ΠÜρου (Fgr Hlst239A,
αποδßδετ σε μßα σημστττκß χρονολογßα τη στ
που ο ΟρφÝαò προσωυτκÜ φÝρετατ να «εßχε
σιοποτÞσετ» το ποßημÜ του yra την αρπαγη
Περσεφüττηò και ιην αναΖÞτηση τηò κüρηò απü
μηιÝρα τηò Δημητρα.

μωò, οιαν η ΠοιητΙΚη φανιαστα ιου

αιþνα μ.Χ. βÜΖετ kar σια χεßλη του
ηιÞ την τσιορßα ιηò Αργοναυιτκhò
σιραιεßαò που τον ενÝπνευσε, κατÜ
ρÜξενο τρüπο δεν ιß8ετατ θÝμα
καταγραφηò. Στην αρχß αυιου ιου επτκοý
ματοò ρωμαßκßò Ýμπνευσηò, με ιßτλο ι«Οτ
κÝò ΑργοναυτικÝò εκστρατεßεò» (Αργοναυτ
γßνειαι στομφþδηò επßκληση στον Απüλ
κýρτο ιων Δελφþν και ιου Παρνασσοý. Ο ποι
ΖητÜ αυü ιο θεü ιου πýθτου χρησμοý να του
σετφωνß τκανÞ να δταδþσετ την αλßθετα,
φωνß που να προφÝρετ αρμοντκü ιραγοýδτ,
μπνευσμÝνο απü ιη Μοýσα. Σε μßα δηλωιτκÞ
νηση που να θυμßΖετ ιο πρελοýδτο ατα Εργα
Ησιüδου, το κÜλεσμα σιην εμπνÝουσα θεüιηια
6. Ελεφαιιτο-
κολου8εß μßα προσφþνηση σιον παραληπτη
οτÝυο υδþλη
ποτηματοò που δεν εßνατ Üλλοò απü ιον
του Απüλλωγο.
«εργÜιη ιηò λýραò», ιραγουδτστη μουστκþν
Ρωμοß'ßχü
ημÜιων. ΑνεξÜρτητα απü κÜθε αναφορÜ στη
οπßγροφο (3οò
οιþναò μ.Χ.) φß, αυτü που εκπλÞσοετ σε αυτÞ ιην
αγüλματοò του
οýνθεοη εivar kar πÜλτ η συγγÝνετÜ ιηò με ιο
ΠροξπÝλη πτκü εßδοò kar μÜλτσια ιο πλÝον
(Μουσεßο Αγορüò Δεν υπÜρχετ παρÜ μüνο η ροη ιηò αφηγησηò
Αθηνþν) να προσδþσετ σε αυιü ιο επτκü ποßημα

28
 7. Ελευσßνιο
ΜυστÞριο: πομπÞ
των πιαþν τηò
ΔÞμητραò.
t ΑνÜγλυφο στα
τÝλη του 5ου
οιþνο π,Χ.

Δ ?
-

ρη μυηιικη σημασßα. Αν kar αυιü μÝνετ γενεþν ιου ηρωα, δεν υπηρ-
να ερευνηδεß. Οιωò και να εßναι. σε αυιη χε Ζητημα γραφηò.Ολεò οι δυ-
ιην επτνοημÝνη, φαντασττκÞ kar καΒυστερημÝνη νÜμειò ιου ηριýα επτκεντρþνονιαι και πÜλτ σιη
αναιταρÜοιαση ιηò δραστηρτüιηιαò ιου ΟρφÝα, ιου φωνη ιου ηριýα Ποlηιη, μΙα φωνη τηò οΠοταò, σιο
ανιΙΚιυΠου τηò Ποτηοηò του ιην εΠοΧη ιων Πρωιων αναμειιιξυ. οι απεικονßοειò. ιοοο οι αφηγημαιικεò )
8, 0 Απüλλωνοò
κοι οι Μοýσεò
στον Πορνοσσü.
Ελοιογραφßο του
1860 (Μουσεßο

ßI
Κολþν Τεχνþν
Βοστüνηò)

'7

-,3 ::
--,-

9ο
ΜγΗτικΗ ΛΕιτογΡΓ¶

9. Ειδþfuο του
καλοý ποιμÝνα. üσο kar οτ ετκονογραφτκÝò ιηò κεφαληò ιου
Στοιχεßο του ΟρφÝα, Ýχουν απαθανατßσετ ιην επßδραση ιηò θεß-
0ρφισμοý αò γοητεßαò και μαγεßαò του,
διεßσδυαν και στο
χριοτιουισμü ò επανÝλθουμε üμωò οιην αρχη τηò ελλη-
(Ελληνορωμαßκü ντσιτκηò εποχηò kar αò θυμηθοýμε ιην ε-
Μουσεßο ξαμετρτκη περßοδο που avoiφr με ιτò Δτα-
ΑλεξÜνδρειαò), θηκεò Αυτü ιο εξαμειρτκü ποßημα εθραΙ-
,t0.
0 0ρφÝαò και κηò Ýμπνευσηò, μτμοýμενο Ýνσιι ιερü λüγο
το ζþα. αποδτδüμενο στον ΟρφÝα kar γνωστü περτσσüιερο
ΕπιδοπÝδιο
με ιον εΒραΙκü ιßιλο ιου ΔιαθÞκη, αρχßΖετ Ýιοτ:
Ψηφιδωτü τηò «Θα απευθυνω ιο λüγο μου με δυνατÞ φωνß σε ü-
ρωμοßκÞò εποχÞò σουò επτιρÝπειατ, üλοτ εσεßò, κοσμτκοß, στο εξηò
(Αρχαιολογικü
κλεßστε τα αυττÜ σαò, Kar εσυ Μουσαßε, Üκου... δα
Μουσεßο
ΣπÜρτηò)
μτλßσω yra αλη8τνÜ πρÜγμαια». Σιο κεßμενο αυτü,
που φαßνετατ να ανÝρχειατ στο τÝλοò του 3ου ατþνα
Þ σιην αρχη ιου 2ου ατþνα π.Χ., or δτατυπþσετò ιων
πρελουδßων, χαρακτηρτσττκÝò τηò δτδαχιτκßò υοßη-
σηò, συνδυÜΖοντατ με σχηματα σε χρüνο μÝλλοντα
που τσοδυναμεß με την πρÜξη υου αναγγÝλλετ, þοτε
να μπορÝσετ ο εκφωνηιηò να επωμτστεß ιο ΒÜροò
μταò εξουσταοιτκηò φωνηò, χωρßò ιη θοηδετα μταò
εμπνÝουσαò αρχηò. Πρüκεττατ, üπωò επßσηò στη δr-
δακττκÞ παραδοστακß ποßηση, yra μlα φωνß που
αυιοπροθÜλλειατ ωò η φωνη ιηò αληθεταò, αλλÜ
μταò αληθεταò εδþ αποκλετσιτκηò σιουò,/σττò μυη-
μÝνουò/εò, μταò αλßθεταò θρησκευττκηò σοφßαò.
ΒÝβαια, ουιε στην περßπτωση αυιß γßνετατ λüγοò
yra γραφη. Ομωò μÝσα σιην επýεθαßωση τηò ε-
ξουσßαò ιηò φωνßò ιου ποτητη, οι στßχοτ αυτοß ξανα-
παßρνουν με ιτò παραλλαγÝò τουò δýο εκφρÜσετò

Οι εßΙΠηνικÝò μορτυΡ߀ò τηò κf,οσικÞò òποχÞò

μüò πορουσιüζουν τον ΟΡφÝο ωò δημιουργü
των στοΙΧΕ!ωδþν μοΡφþν τΡογουδιοý

ιυπικÝò, υου απü τüιε αποιελοýν τον ετσαγωγτκü

στßχο ιηò κλαστκηò ορφτκηò κοσμοθεογονßαò:
«Θα τραγουδησω γ]α τουò μυημενουò, κοσμ1-
κοß, κλεßστε τιò πüρτεò», Oπora kar να εßνατ η φτ-
λολογικη αξßα τηò ανακατασκευηò αυτου του εισα-
γωγτκοý στßχου, η ομηρτκη απαγγελßα ιου ιον κα-
ιαιÜσσετ σιη μεγÜλη υαρÜδοση τηò λεγüμενηò
«προσωκραττκßò ποßησηò>». Σε συνδυασμü με πρα-
ΚτΙΚεò σιοΧασμου Που αναιρεΧουν στη Υραφη, αυτοò
ο εξαμειρτκüò στßχοò μπορεß να οδηγησετ σιην ε-
κιßμηοη üττ η ορφτκß τδτατιερüιητα ιων πρþτων
(ποτηιτκþν) εκδηλþσεων ιου Ορφτσμου θα Βρει τε-
λτκÜ ττò καλýτερεò παραλληλουò του σε ρεýμαια
περτοσüτερο ποτηιτκÜ παρÜ φτλοσοφτκÜ, που ανα-
πιýσοονιατ ταυτüχρονα γυρω απü μορφεò üπωò ο
ΕμπεδοχλÞò η ο Παρμενßδηò.

30
 ι'ß(Jò ιß ( ι:/-'υlι?"r)\ τηιºΖ-
ι

#-ºυα,ß-ζ i"ιJr 'Lι,/Jιτ)(-

] (ιι . ι,ßη /ßτ«-l-τιτ>*.ι[.

ßΙ1 ,\ ζ-τ, , - {ß-r7] L-7ι,{': Ε
Kar πÜλτ, üμωò, η επτφýλαξη εßνατ απαραßτητη! Η ιδιειτερüτητα των πρþτων εκδηßΙþσεων του
ΠρÜγματι, λüγω τηò απüστασηò χþρου kar χρü-
νου, απüσταοηò παρÜλληλα πολτττσττκηò και ισιο- Οριρισμοý δα Βρει τιò κοΠýτ€Ρòò παροf,f,ηf,ουò
ρτκηò υου μαò χωρßΖετ απü ιην ορφικη κßνηση, λü- του σ€ ρεýμοτα περισσüτερο ποιητικü
γω του πολυμορφτσμου τηò που, απü την Üποψη των
ποτηττκþν εκδηλþσεων, εγγρÜφετατ σιη μεγÜλη
ελληνικÞ ραψωδχη παρÜδοση, λογω ιου θρυλι-
κοý χαρακιηρα του τδρυτß ηρωÜ τηò με ηρωτκη Sr- 3. Σανßδεò: πτνακßδεò γραφηò. 11. ΠορÜστοση
Βλτογραφßα, λüγω επßοηò ιηò απουσßαò στην 4. Αßνοò: Ýπατνοò, μυθοò, αφηγηση. του 0ρφÝο απü
Αρχαßα ΕλλÜδα γεντκÜ κÜδε οτκουμεντκßΖουσαò τ0 μεσOιωνικ0
θεολογßαò kar κÜθε δüγμαιοò (κÜττ που αποκλεßετ ΒΙΒΛΙοΓΡΑΦΙΑ ψαλτÞρΙτηò
ουστασττκÜ ιην υπαρξη υραγματτκþν « ατρÝοεων»),
ΙΙ. Orphicorumet ΣτουτγκÜρδηò
λüγω φυσικÜ του αποοπαοματτκοý kar τδταßτερα ε-
Μüναχο, 2004). (ò30 μ.χ.)
ßη Ancient Greece
ιερογενουò χαρακιηρα των ντοκουμÝντων υου δτα- (Πρßνσιογ 1999)
θÝτουμε, τελοò λüγω των νεοπλαιωντκþν ερμηνετ- F. Graf, Eleusjs und die orphische Dichtung
þν ιων οποßων or ορφτκÝò τδÝεò αποτÝλεσαν αντι- Athens ßη vorhel]enistischer Zejt (Βερολßνο/ΝÝα
κεßμενο, ü,ιτ ανÜγετατ σιον Ορφτομü απαττεß πρω- Υüρκη, 1974)
ιαρχτκÜ τδταßιερα κρτιτκü πνευμα. Α. Lacks kar G.W. Most (ed.), Studies οη the
ΜετÜφραση: Γτþργοò Γεωργαμληò Derveni Papyrous (ΟΕφüρδη, 1θ97)
Ch. Rieedrveg, «Orfeo», ßπ:. Ι Gι:eci. Storia Cu]tura
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Arte Societa ΙΙ 1 (Τορßνο, 1996), 1251- 1280
1. ΦÜρμακα: ελληντκÜ στο κεßμενο, ΒλÝπε αρχαßα Ch. Segal, Orpheus. The Myth ofthε Poet
σημασßα τηò λÝξεωò. (Βαλιτμüρη/ Λονδßνο, 1989)
2. ΜαγικÜ φßλιρα, δηλητηριο. Μ. L. West, The orphic Poems (Οξφüρδη, 19S3) Ι

31
Προ:òιπη
ΙΙλÜτων
(427-347 π.Χ.)
Εναò σπü τουò μεγαλýτερουò
φ!λοσüφουò, γüγοò οριστοχρατιχþò
ο!ßογÝγειοò των Αθηνþν. Το πραγμοτιχü
του üνομα þταν Αριστοχλßò. Τοξßδεψε
μετü το θÜνοτο του ΣοιρÜτπ στσ
tÝγορο, στη Βüρετο Αφρ!χÞ, στην Κüτω
Ιτολßα κοι επηρεÜστηχε απü τη
φτΛοσοφßο τωγ Πυθαγορεßων. ΕπÝστρεψε
στην ΑθÞνο χαι δüθηßε ολοιληρωτικÜ
στη δτδασßσλßα ßατ τη συγγραφþ. Η
σχολþ του συνÝχτσε νο υπüρχετ και μετÜ
το θÜνστü του κοι Ýκλεισε με διüτογμα
του Ιουοτιντονοý, το 529 μ.Χ. Ο Πλüτων
επÝδρασε üοο κονεßò üλλοò στην εφλιξη
τηò παγßüσμιαò σχÝψηò l(or μαζa με τον
ΑριστοτÝλη οποτελοýν το κορυφαßο
φιλοσοφιχü δaδυμο, πÝρτξ του οποßου
στρÝφετοι Ýκτοτε η φßοσοφικþ
συζþτηοη. Ο ΠλÜτων, μÝοω ιυρßωò των
νεοπλοτωγιχþν φιλοσüφων, επÝδροσε
αποφασισπκÜ στη χριστισυßþ
φτλοσοφßσ κστ στην ΑναγÝννηση. Στο
πλατωνικü Ýργο 8ρßσχουμε ßοτ την
ανοφορü στην Τιτüνια φýση, την οποßο
μτμεßτοτ ο Üγθρωποò ßαι εßυοι στην
ßορδτÜ του ορφτχοý ζητþμοτοò. Το
σπουδοτüτερσ Ýργα του εßναι το:
«Πολιτεßσ» ι « Νü μοι,\ «Συ μ ηüοιο » ι
«Θεοßτητοò»r,λπολογßο του ΣωκρÜτη»,
« Κρßτωγ»
ι «φοß δωγ» c «Σοφιοτþ ò»,
«Πρωταγüροò,ι, «ιβαj$ρ9ò», «fßμοιοξ»,
«Κριτßσò».
32
Ηρüδοτοò
(4Β4-410 Þ 426 π.Χ.)
Εναò απü τουò πστÝρεò τηò tστορßοò ιοτ
ασφαλþò ο ορχατüτεροò ιστορτχüò.
ΤεννÞθηκε σfην Αλ!τ(σργοσσü τηò ]ιß.
Αοßαò. Τσξßδεψε στην Περοaο, τη
θΙεσοποτομßα, την Αßγυπτο, σπò üχθεò
του Ευξεßνου πüντου, στην Ιταλßα ιοι
στην ΕλλÜδο. Αρχισε να γρüφει την
ισßορaα των Jιßηδ!χþν πολÝμωγ στην
Αθþνο. Υπþρξε φßλοò του Περικλþ κοι
üτον ο τελευτοßοò aδρυοε τουò
Θοýριουò, μιο οποτßaο στη Ηüτια Ιτολßα,
ο Ηρüδοτοò εγχαταστÜθηßε εκεß, üπου
και οΛοκλþρωσε το Ýργο του. Η ιστορßα
του εßναι γραμμÝνη οτην τωντßÞ
δτÜλεχτο. Πßστευε üτι Ýπρεηε να εßνατ
αιπιχειμεντχüò στην χσταγροφþ των
τστοριþν του xσr νο δßγετ πολλÝò
γεωγροφιχÝò ηληροφορßεò, üπωò κοτ
πλþρη ειßüνα των ηθþν κοι εθßμων χαι
τηò θρησιεßοò των λαþγ που γνþρισε.
Ετστ στο Ýργο του Βρßσχουμε σοφεßò
οναφορÝò στην ατγυπττοχþ θρησßεßα,
l(οθþò χο! στουò Ορφιßοýò χαι το
ορφικü ζÞτημο. Ο Ηρüδοτοò εßναι μιο
ηολýτιμπ πηγþ πληροφοριþν. Το Ýργο
του διοτρÝθηκε απü τουò γρομματτκοýò
τηò ΑλεξÜνδρειαò σε 9 0ιΒλßα, χÜθε Ýνο
οπο τσ οπο!ο εΧει το ονομα μΙοò
Ιßοýσσò. απü πò αιτßεò τπò
διαμüχηò ^ρχßζει
ονüμεσα σε ΠÝρσεò κσι
Ελληνεò ιοι ολοκληρþνεται με πτν
χοτüληψη τηò Σηστοý στογ ΕλΛüσποντο
το 478 π.Χ.
Πßνδαροò
(51Β-43Β π.Χ.)
Αρχαßοò Ελληνοò λυρτκüò ποιητþò,
γεννημÝνοò πιθανüν στη Βοτωτßο.
Σποýδοσε στην ΑθÞνο, üπου ßÝρδτσε
διθυρομΒιχþ νalιη στα 49716 π.Χ. σε
ογþυεò ποßησηò. Απü νωρaò εξοσφüλΕε
πορογγελßεò για συνθÝσειò οπü
σριστοκροτικÝò οιχογÝνειεò τηò
Θεσσσλßσò, τηò Σικελßοò κοτ τηò Αθþνοg
ΞπισκÝφθπκε τιò αυλÝò του ΙÝρωνο σßιò
Συροχοýσεò κοτ του ΘÞρωυα στον
ΑχρÜγαντο το 476 π.Χ. Εργα του που
σþζοτ.ßοr εßνοι 4 ΒτΒλßα με επινßκιεò
«ΩδÝò,,τ «Ολυμπιüγικοι», «Π υθιüνικοι»,
«Νεμεüνικοι» ισι «ισθμιüγικορι Εγραψε
επßσηò ΒιΒλßο με εγκþμιο, ýμνουò,
ποτÜνεò, θρÞνουò, διθυρÜμΒουò,
υπορχþμοτο προσüδια χοι παρθÝνια, το
οποßο εaτε χÜθηιον εßτε σþζοντοι
αποσποσμοττχü. Ο Πßνδοροò εßνοι ο
μεγüλοò ηοιητþò των Ολυμπιοκþν
Αγþνων τηò αρχαιüτητοò κοι
επιΥρομμοτα του κοσμουσαν τα
αγüλματο των ολυμπιονιχþν. Οι
αναφορÝò του στο μýθο του ΟρφÝα εaνßτ
σπμοντιßÝò, τοηοθετþνταò τον στην
πρþτη σειρü των ηρdιων τηò μυθολογßαò
μοò, σαν ποτÝρο των ΙtΙουσþν ßοι τηò
μουσττßþò. ΠÝθανε στο Αργοò σε ηλικßσ
περßπου ΟΟ ετþν.

Παυσανßαò
(2οò ατþναò μ.Χ.)
Ελληνοò συγγροφÝοòτ οπü τη Λυδßο τηò
Τßιιρüò Ασaοò. Το δετÜτομο Ýργο του
Ελλιýδοò ηεριþγηοrò οιrγrστÜ πολýτrμη
πηγþ πληροφορτþγ μο την ελληνιχþ
αρχοτüτητα roι εaυαι Ýνο ειπυπωσιακü
οδοιποριχü στο γεγονüτα χο. τη μυþμη
τηò αριοιüτnταò. Στο Ýργο ουτü, το
οποßο σιßζετα. ολüκληρο, τßοτογρÜφοντοτ
οι μýθοι, το ÝΘrμο, η πορüδοση χσι η
ισλλττεχνιßÞ Ýßφρσση του ορχοßου
χüομου. Οι πληροφορßεò του Πουσανßα,
που προÝρχοντοι απü προοωπιτþ
εμπετρßο, εßνσι αξιüπιστεò χοι
οποτυπιüνουν τη ζθþ χοτ τηυ τÝινη με
τρüπο ανπκαμευτßü. Ξκτüò οπü την
Ελλüδα ο Πουσανßαò γνþρισε την ΙτοΝο
ßαι τη Βüρε!ο Αφριχþ. Στο Ýργο του
Ýχουμε εßτεγεßò ανοφορη στον ορφιχü
μýθο ßαι σπι δτονυστοτßþ θρησχεßο, ενþ
εηßσηò οσιολεßται χαι με τιò ιστορßεò τηò
γεγÝσεωò των ονθριßπων χοτ ττιγ
προÝλευση του αμορτþμοτοò ωò τδÝοò
που σχετßφτσι με την τοσμογονßο. Το
ΒιΒλßο του Jlaυσavia συνιστοιßν μßο
μονοδιχþ πινσιοθþκη των ονθρωπßνων
πρÜφων, χωρßò την οποßα οι γνþσειò μαò
γιο τηγ οριοτüτητα θα Þτον σχεδüν
ατεκμηρtωτεò.
ΠΗΓΕΣ: Εγκυκλοπαßδετα PAPYROS-LAROUS-BRITANNICA,
Ι,ιΙÞ,
Κωσπιò ΠαλαμÜò
(1Β59-1943)
Ελληναò λογοτÝχνηò, γεννημÝνοò στην
Πüτρα, οπü τουò οημογτικüτερουò
νεοÝλληνεò ποιηýò. Κατογüτσν απü το
]òεσολüγγr, üπου ται πÝροσε το πο!δτκü
του ιρüντο. Το ß875 þρθε γτο σπουδÝò
στην Αθþνο, üπου ορχaφτ να δημοσιεýει
το πρþτο του ποιþμοτο σε ημερολüγια
τηò εποχþò. Οι πρþτεò του ποιητιßÝò
συλλογÝò εßναι: «7α τρογοýδrσ τηò
ηοτρßδοò μου» (ß886Ι, «ο ýμγοò τηò
ΑθηνÜò» (Ι889Ι, «Τα μÜιο τηò ψυχhò
ρου» (i89Ot, «Ποτρßδεò» ßΤ895}.
Ακολουθοýν σημσντικü Ýργοι «ΙομΒοι κσι
(Ι 897Ι, «Ο τÜφοò» (Ι 898Ιι «tß
^γÜηεοτοr,,
οσÜλευτη ζωþ» (Ι9Ο4}, «Ο δωδεχÜλογοò
του γýφτου» ßμεγüλο ουνθετrßü ποßημα,
ß907}; «Η φλογÝρο 7ου ΒοσrΙrÜ» ßεπ!χþ
σýνθεση σε δεκαπεντοσýλλοΒο στßχο,
Ι9ßΟl. Το Ι9ß2 εξÝδωσε δýο τüμουò: «Οι
κοημοΙ τηò λrμγοθÜλσσοοò,, ιατ «rß
πολιτεßο ξσ, η μογοψÜ,ι Υπþρξε ηγετικþ
μορφÞ στο πνευματιχü ολλü ßα! σ]ο
πολιτικü πεδßο, ωò πγεττχü στÝλετοò τηò
Εθνικþò Ετατρεßοò, κοι η ποιηπιþ οξßα
του εßγοι μεγÜλη. Στο ποιητικü του Ýργο
Βρßσχουμε σλληγοριχÝò σνοφορÝò στου
ορφιχü μýθο, ολλÜ κατ σε üλη την
σρχσßα γραμματεßα. Το ß89θ
οναγνωρßστηκε απü τουò Ελληνεò
λογοτÝχγεò ωò ο κολýτεροò ηοιητþò τηò
γευτüò του, ενþ το Ι925 πμþθηκε με το
Γρομμüτων ßατ Τεχνþν. ΠÝθονε
^ρ!στεßο
σmν Δθþνο και ο θüνοτüò του ουγßßγηοε
τδισßτερσ το λσü, χοθþò συνδÝθηßε με
την εθνικþ περιπÝτεια.
Παναγηò ΛεκατσÜò
(1911-1970)
ßοι χλοοικüò φιλüλογοò,
^νθρωπολüγοò
γεννημÝνοò στο ΚαλýΟια Στουροý
ΙθÜκηò, οýζυγοò τηò πεζογρüφου Εýοò
ΒΛüμη. Σποýδοσε στη γενÝτε!ρü του,
στην ΚÝρßυρα, κσι νομικü στο
Πανεπτστþμιο Αθηνþν. ΑστολÞθηχε
εντσττßÜ με τουò θεσμοýò ßοτ την
κοινωνßο τηò ελληυχþò σρχσιüτnτοò κοι
οτ εργοσßεò του εßνοι εξοιρετικü
πριοτüτυπεò κοι ενδτοφÝρουοεò.
Πολυγραφüτατοò ο ΛεκοτσÜò,
επηρεσσμÝγοò οπü τη μαρψστικþ
μεθοδολογßα, δτοτýπωσε ερμηνεßεò στον
τομÝα τηò εθνολογßοò χατ τηò
θρησκειοΛογßσò, μελετþνταò τιò ρßφò
τηò λσßχþò ουνεßüησηò. Ο ΛεκοτοÜò Ýχει
δþσει ενδιαφÝρουσεò ερμηνεßεò του
ορφικοý μýθου, οι οποaεò τοποθετοýν το
φοτνüμενο σττò σπορχÝò τηò
χολλπεχνικþò συνεßδησηò. Σχολßοσε
επßσπò χοι μετÝφροσε Ýργα τπò ßλσσ.κþò
ελληνικÞò γρομματεßοò. Σημονττßüτερο
Ýργο του εßνο. «ΙΙ μητρrορχßο κο, π
σýγτρουοιß τηò με την ελληνικιΙ
ποτρrορχßο» ßΙ97ΟΙ, «Κοταγωγþ και
ÞÝλιξη τηò Διονυοιοκhò Θρηοκεßοò»
ßΙ97ΙΙ, «ΛοΒýριγθοò» ßß973Ι κ,ü. ΠÝθονε
στην Αθþνα, σε ηλ!κßο 59 ετþν.
20ω, Ηλεκιροντκη Εγκυκλοπαßδετα ΤομÞ 2004
ec
Ο Πe.πγΡοΣ
του ΚγΡτΑκογ Τ:,τ.ιßτ:,,ηχοτηογ
ομüτιμου καθηlττü Αρχαßαò Ελλτ,ικηò
Φι\ολογßαò ΓΙαι,επιι;τημßου Θεσσαλονßκηò
ιιατ χωρßò Üλλο yra Ýνα απü τα πτο παρÜδο-
ξα Βιθλßα που μαò οþθηκαν απü την αρχατüτητα.
Αουνηθτστοò ο τρüποò που μαò παραδü8ηκε, ακüμη
uro ασυνηθτσιο ιο περτεχüμενü του. Οσο μαò εßνατ
Üγνωοτα τα υπüλοτπα σιοτχεßα τηò ιαυτüιηιÜò ιου,
μπορουμε να ιο ονομÜΖουμε «ΒτΒλßο ιου Δερθενß-
ου», απü ιην ιοποθεοßα που σþθηκε, κÜπου θ,5
χλμ. Βüρεια τηò Θεσοαλονßκηò, λßγο πρτν απü ιο
στενü του ΔερΒενßου, στο δρüμο Θεσσαλονßκηò-
Σερρþν. Εκεß, ανÜμεσα οτα υπολεßμματα τηò πυρÜò
κÜποταò αρχαßαò ιαφηò, Βρεθηκε Ýναò απανθρακω-
μÝνοò κυλινδροò παπυρου. Γτα να ξειυλτχθεß ο κυ-
λνδροò, στην κατÜσταση που θρτοκüταν, Ýπρεπε α-
ναγκαοιικÜ να σπÜσετ οε μερτκÝò εκαιονιÜδεò κομ-
μαιÜκτα. Η συναρμολογηοη ιουò σε Ýνα yιyavτraio
παΖλ αιιÝδωσε τελικÜ Ýνα συνεχüμενο, μολονüττ σε
πολλÜ σημεßα ακρωτηρτασμÝνο κεßμενο. Το οημα-
νιΙΚο σΧειΙΚα με τον ΠαΠυρο ηιαν οτΙ οΧΙ μονο η-
ιαν ουσταοιτκÜ ο μοναδτκüò ιÜτιυροò που ΒρÝθηκε
σιην ΕλλÜδα (εκαιοντÜδεò χιλιÜδεò Ýχουν σωθεß
οιην Αßγυπιο κατ ιη ΜÝοη Ανατολη), αλλα Þιαν ß-
σωò Kar ο αρχατüτεροò σωΖüμενοò ελληντκüò πÜ-
πυροò, γραμμÝνοò ιο δευτερο μτοü ιου 4ου ατþνα
34
r_,f,_ ι
ο
ιΑ
π.Χ., περßυου
τα ΧρονΙα ι
εΚοτρατεταò
ιου
ΑλεξÜνδρου.
ß Το ßδτο το βι-
θλßο, üμωò, πρÝπετ
συντÜχOηκε απü το συγ
γραφÝα του πολý παλτüτερα. Τ
πνευματτκü κλßμα μÝσα σιο οποßο κτνεßιατ μαò α
δηγεß στιò ιελευιαßεò δεκαετßεò του 5ου ar. π.Χ
σιην ετιοχÞ των Σοφτοτþν Kar ιου ΣτικρÜm.
κλßμα αυιü μαò εßνατ πολý γνωσιü μÝσα απü τα
γα αρκετþν ουγγραφÝων, κυρßωò απü ιουò Δ
τουòτου ΙΙλÜτωνα. Η ετκüνα üμωò που
αφορÜ Ýνα σχεττκÜ στενü κυκλο δτανοουμÝνων και
ιη δτδασκαλßα τουò, Ποτο κλßμα επτκρατεß οιτò ιòf
ξειò των απλþν αμüρφωιων ανδρþπων, ποτεò μεια-'
φυστκÝò δτδασκαλßεò μεταδßδοντατ σ' αυτοýò καß
rroror εßνατ or δτδÜσκαλοτ σ'αυτüν το χþρο, αυυΙ
μαò εßνατ λτγüιερο γνωσιÜ. Ο ΠλÜιων μτλÜετ κα
που για αγυριεò kar μÜντετò που πληστÜΖουν ιοιι
πλουσßουò, καμτÜ φορÜ kar πüλετò ολüκληρεò, κòι
ιουò υεßθουν üττ Ýνανιι αμοιΒηò μπορουν με δι,
σßεò kar ξüρκια να εξιλεωθουν yra ια αδτκηματι
..-Ξj: 'ι!τ Ζ
,ξΞιι. :
ß ιτ**j."Ξ' ν
,ΞΙ

.9
:,η(
a:,-:.-
_.+-,
:1,_-
'τ+Ξι-'_ F_
Ι
α-- -ιº=-*,τ*

ι._:_.
]Ξτ.wτ
φ--
-οο-
-
+b§ _ò Ξ

δ ΞΕ
,Ξ.1 Ζß
που δτθπραξαν εßτε or iδr-
or εßτε or νεκροτ πρüγονοß
τουò. Γτα üλα αυιÜ επτκαλοý-
νιαι τη μαρτυρßα Ποτητþν üπωò ο Μοι:σαßοò kar ο
ΟρφÝαò. Τιò θυσßεò Kar τιò μυσιηρlακÝò τελετÝò,
με ιτò οποßεò επτιυγχÜνειατ ο καθαρμüò, ιτò κÜ-
νουν σýμφωνα με ιτò οδηγßεò των ποτητþν αυιþν.
Αν κÜποτοò δεν ιτò τελÝσετ, τον περτμÝνουν δετνÜ
στον Αδη. ΜÜνιετò Kar χρησμολüγοτ με ανÜλογεò
ΠραΚττΚÝò Kar αΠετλÝò ΠαρουστÜΖονταΙ ΚαΙ σε Κω-
μωδßεò του Apraoqývn. Εκεß üμωò παραιηροýμε
üιτ δταπλÝκετατ ευιρÜπελα το θρησκευττκü στο1-
χεßο με τη φτλοσοφτκß σκÝψη. ΔτανοηιÝò, üπωò ο
ΣωκρÜιηò Kar ο Πρωτκοò, δτακωμωδοýνιατ πωò
τÜχα φλυαρουν γτα τα μετÝωρα, δηλαδÞ ια ουρÜ-
vra φατνüμενα, και η δτδασκαλßα ιουò συνδÝετατ
με παρωδßεò μυÞσεων σε κÜποτα κωμτκÜ μυστη-
pra. Kar επßσηò κÜποτεò απü ττò ατντγματτκÝò ανα-
φορÝò ιων χρησμþν θρμηνεýοντατ με κωμτκÜ αλ-
ληγορτκü ιρüπο.
Αυτην ακρτθþò ιην αιμüσφατρα μαò θυμßΖετ Ý-
νιονα το βτβλßο
του Δερβενßου.
Το πρωτο μÝροò
ιου βτβλßου αοχο-
λεßται με λαιρεßεò
kar ιελειÝò, με θυ-
σßεò kar χοεò, Üλλου εßδουò 1. ΤμÞμο του
προσφορÝò, θρησκευττκοýò ýμνουò, με Ýμφαση πÜ- πÜπυρOυ του
νιοιε σθ δοξασßεò εσχατολογτκÝò, που αναφÝρονιατ Δερβενßου με το
δηλαδÞ σττò ψυχÝò των νεκρþν, οτην τýχη τουò μυαικιßπΙκü
κεßμενο
σιον Αλλο Κüσμο. Ο συγγραφÝαò μτλÜετ yra πνεý-
μαια με δτÜθεση δυομενθ απÝνανιι σττò ψυχÝò Kar
Που εμΠοδßΖουν ιην πρüσΒαση τουò σια προνομτ-
ουχα, τα παραδεßστα θα λÝγαμε εμεßò, δταμερßσμα-
ια του Αδη. Kar κÜνετ ιην εκπληκττκß παρατηρη-
ση üιτ ια πνεýματα αυιÜ, or Ερτνýεò, δεν εßνατ θεß-
κÝò ονιüιητεò, αλλÜ ψυχÝò, δηλαδÞ ιο πνευματτκü
μÝροò θνηιþν υυÜρΕ,εων, που επÝΖησε ιου σþματüò
τουò μειÜ το θÜνατο. ΠερτγρÜφετ επßσηò λαιρευττ-
κÝò συνηθετεò μÝσω ιων οποßων or Ερτνýεò εξευ-
μεντσμÝνεò παρÝχουν λυτρωση σττò αμαρτωλÝò ψυ-
χÝò. I(Üνετ ευßσηò λüγο yra ια δετνÜ ιου Αδη, yra
ιην προγνωσιτκß σημασßα των ενυπνßων, yra την
Üγνοτα ιων πολλþν σε üλα αυιÜ ια θÝματα. Ο ßδιοò
ενδταφÝρειατ να δτδαξετ τα Ζητßματα αυιÜ σε κÜ-
ποτουò εκλεκιοýò ουνανθρþπουò του, που.ουò
^ο-
)
35
ο ΠeπγΡοΣ
2. 0 Ζωροüστρηò κοι οι ΠÝρσεò ιερεßò του εßχον οσκÞσει
σοβορÞ επßδροση οτη σκÝψη των Ιþνων φιλοσüφων.
3, Ερωò κOι ψυχÞ. ΕπιδαπÝδιο ψηφιδωτü με πορÜστοση
εμπνευσμÝνη οπü τον Ησßοδο
Εßνοι ουσιοστικü ο μοναδικüò πüπυροò
που ΒρÝδηκ€ στην €ßf,üδο, ßσωò κοι ο
ορχοιüτεροò σωζüμ€νοò εf,f,πνικüò πÜπυροò
36
τονομÜΖετ: εßνατ or επßδοξοτ μýσιεò, üσοτ δηλαδÞ
επτθυμουσαν να μυηθουν σιη γττþση κÜποτων μυ
σιτκþγ μειαφυστκþγ αλλÜ, üπωò θα φανεß παρα-
κÜτω, kar φυστκþν. Τα συγκεκριμÝνα μυσιηρτα δεν
ονομÜΖονιατ στο σωΖüμενο κεßμενο, δηλþνετατ ü-
μωò üιτ or μýστεò ακολου8ουν, σε κÜποτουò τομεßò,
τη δτδασκαλßα ιων ΜÜγων, τηò σεθÜσμταò τεραιτ-
κηò κÜσταò ιου ΙρÜν, τερÝων του Ζωροαοιρτσμοý, or
οποßοτ εßχστ ασκÞσετ σοΒαρη επßδραση σιην ελ-
ληντκÞ φτλοσοφτκη σκÝψη, κυρßωò ιων Ιþνων φτ-
λοσüφων πprv απü τουò Μηδτκοýò πολÝμουò, kar
που εßχαν ξαναρχßσετ στα τÝλη ιου 5ου ατþνα υ.Χ.
να δτετοδýουν σιον ελληντκü κüσμο, üπωò πÜνια
κÜτω κÜνουν σττò μÝρεò μαò or ποτκιλþνυμοτ ΑστÜ-
ιεò γκουρου. Ο συγγραφÝαò παρουστÜΖειατ ωò ετδτ-
κüò σ' αυτüν το χþρο ιηò μεταφυστκηò γνþσηò kor
ιηò προγνωσιικßò εμπετρßαò. Σε κÜποτο σημεßο πε-
ριγρÜφετ το επÜγγελμÜ ιου: εßνατ μÜνιηò η εξηγη-
τηò, δηλαδü μεσολαθεß μειαξυ κÜποτου μη καια
νομαΖüμενου μαντεßου και των πτσιþν που Ζηιοý
σαν απü αυιü κÜποτο χρησμü. Ομωò παραποντÝτω:
ο κüσμοò δεν ιον πτστεýετ. Οτ Üνδρωυοτ εßνατ αμα-
θεßò και Üπτσιοτ. Απτσιßα kar αμÜθετα εßνατ γτ' αι>
ιüν ιο ßδτο πρÜγμα.
Το δεýιερο μÝροò ιου βτβλßου παρουοτÜΖετ
δταφορειτκü εßδοò δτδασκαλßαò, αν kar or αποδÝ_
κιεò ιηò εξακολου8ουν να εßνατ or επßδοξοτ μι>
σιεò.
νττΚετμενο του συΥΥραφεα εrvar ιωρα
κοσμογονßα, Πρüκετιατ yra ιο αγαπηιü
μα ιων Ιþνων φυστκþν φιλοσüφων, που
δη απü τον 6ο ατþνα π.Χ. αναΖηιουσαν
πρþτη αρχß, δηλαδÞ το πρþιο, υλτκü
μη, αßιτο τηò δημτουργßαò. ΣιοχασιÝò üπωò ο
λßò, ο Αναξßμανδροò, ο Αν€τμÝγηò, ο
τοò, ο Αν€αγüραò, αλλÜ kar απü Üλλα μÝρη
Ελληνισμου, ο Παρμενßδηò, ο Εμπεδοκfußò,
τετναν δτÜφορεò πρþιεò αρχÝò, Üλλοιε αποκ
κÜ υλτκÝò kar Üλλοτε σε συνδυασμü με
νεò Ýwοτεò: το νερü, ο αÝραò, η φωττÜ, ια τ
στQτχεßα, αλλÜ kar το Üπετρον, η φτλüτηò kar
νεßκοò, δηλαδη η αγÜπη kar η δταμÜχη, τÝλοò
Νουò.
Το κοσμογοντκü σýσιημα ιου συγγραφÝα μαò
νÞκετ στον ßδτο τρüπο σκÝψηò, Δεν υπÜρχετ
ουργßα εκ ιου μηδενüò. Ο σημερτνüò ατσθηιüò
σμοò υπßρχε πÜντοτε, μüνο σε δταφορειτκý
Τα σιοτχεßα που τον συγκροτοýν επßσηò
πÜντοτε. Ο συγγραφüαò τα ονομÜΖετ απλþò üντα
με ιον τωντκü τυπο, εüντα. Τα üντα αυιÜ
αεß. ΠαρÜ την Üχρονη üμωò αυτη ανιßληψη, ο
γραφÝαò δτακρßνετ δýο στÜδτα σιην τστορßα ιουò.
πριν εüντακαιτα νυν εüντα. Η πρþιη και
(δηλαδη χωρßò αρχη) ουσßα εßνατ ο αÝραò. Τα üτ
 4. 0ι ανοσκοφÝò οτον τýμβο του Δερβενßου κοιιτü στη
ηταν μτκροσκοπτκÜ, αÝρτα Kar ατωρουνιαν ευßοηò
θεσσαλονßκη, üπου βρÝθηκε ο ομþνυμοò πüπυροò.
μÝσα σιον αÝρα. Αν κατ η ουσßα των üντων ηταν μßα 5. ΑθηνÜ, Γαßα, Απüλλων, ΠρομηθÝαò, ΔÞμητρο,
kar μüνη, αυτÜ χαρακτηρßΖονταν αυü δταφορεττκÝò
Περσεφüνη και μια φτερωτÞ Ερινýο. ΠορÜστοση
kar ανττθεττκÝò τδτüτητεò ß δυνÜμειò, üπωò ιο θερ-
απü αγγεßο (Αρχαιολογικü Μουσεßο Βερολßνου)
μü και ιο ψυχρü, το λαμπρü και το σκοιετνü, το
ξηρο και το υγρü. Συνεπþò, ενþ τα σιοτχεßα που συ-
γκροτουν τον κüομο υφßσταντατ. ο κüσμοò, οπωò
ιον γνωρßΖουμε, δεν υφßσταιατ ακüμη. Ο λüγοò ετ-
ναΙ οτΙ La Πρlν εογτα μΠορουν να ΥΙνουν νυν εο-
vra μüνο αν ενωθοýν ια üμοτα με τα üμοτα, δηλα-
δη ια δερμÜ με ια θερμÜ, ια λαμπρÜ με τα λαμπρÜ,
τα ξηρÜ με τα ξηρÜ. Ομωò üλα αυιÜ τα μτκροσκο-
υτκÜ üνια Sρßσκονιαν ανÜκαια μÝσα ο' Ýνα απροο-
δτüρτστο πρωταρχτκü μßγμα. Αυιü που εμπüδτΖε ια
üντα να ουνανιÞσουν ια üμοτÜ τουò Kar να ενωθουν
μ' αυτÜ Þταν ιο πυρ ß, καλýιερα, ια πυρτνα üνια,
που ιαρÜσσουν τα υπüλοτπα. Ειστ, σε κÜποτα οττγ-
μß, ιαρεμΒαßνετ μτα Üλλη αρχß: ο Νουò. Ο Νουò
υπηρχε kar αυτüò υÜνιοιε ωò ανεξÜρτηιη ονιüιητα
kar υπερßσχυε των Üλλων üνιων, καθþò Þιαν τσο-
δυναμοò με ιο σýνολο των Üλλων. ΚÜυου χαρα-
κτηρßΖετατ ωò φρüνηστò ιου θεου, αλλου üμωò η
φρüνησιò ιου θεοý περιγρÜφετατ ωò αÝραò. Eivar Γιο να ξετυßΙιχδεß ο κýßΙινδΡοò Ýσποσ€
φανερü üττ ο ουγγραφÝαò προσπαθεß να αναγÜγετ σG εκοτοντüδεò κομμüτιο κοι στη συνÝχò!ο
οε μßα αρχη üλεò ιτò οντüτηιεò που εμπλÝκοντατ
σιη δημτουργßα του κüσμου, ταυτßΖονιαò ιη δημτ- συνορμοf,ογηδηΚ€ σ€ Ýνο γιγσντιαßο ποζα
oupyrkn δυναμη με ιη δημιουργικÞ ýλη. Αò μην
ξεχνÜμε üιτ η απροσδτüριστη φýση του αÝρα οτο )
3º
 Ο ΠτπγΡοΣ

0ι αρχαßοι φιλüσοφοι
θαλÞò (6),
Αναξßμανδροò (7),
Ηρüκλειτοò (8),
Παρμενßδηò (9),
Ανοξογüραò (10) και
ΕμπεδοκλÞò (,l 1 )

προεΓιιοιημοντκü στÜδτο επÝιρεπε τη συνδεση του
με ιον Üυλο υπερφυοικü κüσμο. Ο Νουò, λοτπüν,
θλÝπονιαò üιτ ιο πυρ εßνατ αßιτο ιηò ιαραχηò kar
ιηò αιαξßαò μÝσα οιο πρωιαρχτκü μßγμα, απομÜ-
Κρυνε ια Περτσοοτερα ΠUprva ονια οε μτα ορτσμενη
απüσταση απü ια αλλα, Εκεß ια πýρτνα üνια ενþ-
στκοýò φτλοσüφουò. Ο Αναξαγοραò, καιÜ ιη δταμο-
νη ιου στην ΑθÞνα, εßχε Ýντονεò διενÝξειò με δρη-
σκευτικουò λεττουργουò, αναφÝρονιατ δýο μÜνιειò.
ο ΔÜμπων kar ο Δτοπεßθττò, ενþ ασκηθηκε δßωξη
εναντßον του για αοÝβετα, επετδη δßδασκε üττ ο
Ηλτοò αποτελεß πυρακτωμÝνη μÜΖα μειÜλλου η

Το πρþτο μÝροò του ΒιΒßΙßου

εσχαf,€ßτοι μc ηατρεßεò κοι τεßετÝò και
το δεýτ€ρΦ ανοφÝΡcται στην κοσμογονßσ
QrdΦ.§
θηκαν kar συναπÜριτσαν τον Ηλτο. Με την απομÜ-
Ι ¹
κρυνση ιου πυρüò, τα υπüλοτπα üντα Üρχτσαν να
ουγκρουονιαι μεταξý ιουò, ια üμοια Βρηκαν τα ü-
μοτÜ τουò, κατ Ýτστ σχημÜττσαν τα γυγ εüγτα, δη-
λαδη ιο σημερινü αισθηιü κüσμο.
Η κοσμογοντκÞ αυτÞ θεωρßα παρουστÜΖει σε γε-
νικεò γραμμÝò μεγÜλεò ομοτüιητεò με το συστημα
ιου Αναξαγüρα, ετδτκÜ üμωò οε οχÝση με το ρüλο
ιου αÝρα ωò μοναδτκηò αρχηò του κüσμου και ιην
ταυιιση του με ιο θεü, η θεωρßα Ýχετ πολλÜ kar ε-
νιυπωστακÜ κοτνÜ με ιη δτδασκαλj.α του ΔτογÝνη
του ΑπολλωντÜm, ενüò απü ιουò ιελευταßουò φυ-
πειρþματοò. Πþò συμθαßνετ ιßττε ο συγγραφÝαò ιου
ΛερΒενßου, μÜντηò ο ßδτοò, üπωò εßδαμε, να δτα-
σπεßρετ ασεΒεßò αναξαγüρετεò δτδασκαλßεò, και
μÜλτσια στουò και' εξοχην πτσιοýò, σιουò υποψη-
φτουò μýσιεò; Και' αρχÜò, σιο πρþιο μÝροò ιου Br-
βλßου ιου αναπιýσσει μια καθqιÜ θρησκευτχß ε-
σχαιολογτκß δτδασκαλßα. Δηλþνονιαò üττ η απι-
σιßα στη δτδασκολßα αυιη τοοδυναμεß με αμÜ8ετα,
ταυτßΖετ ουσταοιτκÜ την πßσιη με τη 1πτþση, kar μÜ-
λτστα με τη γνþση του φυστκοý συσιÞματοò που θα
δτατυπþσετ στη συνÝχετα. Σιο κοσμογοντκü αυιü
σýσιημα εßναι εμφστηò η παρουσßα ιου θεοý -üχτ
Οι εξωφρ€νικÝò €τυμοηογßεò του δυμßζουν
Ýντονο τιò €τυμοf,ογßεò που ¸πινοεß ποßζοιιτοò
ο Σωκρüτηò στον πßοτωνικü διüf,ογο «Κροτýf,οò»
των δþδεκα θεþν Þ του Δßα, αλλÜ ενüò ατþνιψου
θεου,
Το βτβλßο üμωò Ýχετ και Ýνα Üλλο χαρακιηρτσττ-
κü, που συνδÝετ τη φυσικη με ιη θρησκευιτκÞ δr-
δασκαλßα. Το φυστκü συστημα που περτγρÜψαμε
πro πÜνω δεν εκιßθειατ με ευθý kar Üμεσο ιρüπο.
Προκýπτετ απü μταν τδιüτυπη ερμηνεßα ενüò ποτη-
ματοò που αποδτδüταν οιον ΟρφÝα, ιο μυθτκü ΒÜρ-
δο τηò αρχαιüτηιαò, στον οποßο or qιxaior απÝδτδστ
και την ετσαγωγη των μυστηρßων. Το ποßημα αυιü,
που αφηγεßτατ μτα θεογονßα, αρκετÜ δταφορειτκη α-
πü ιην ηστüδετα, φαßνετατ üττ αποιελοýσε ιελε- )
39
Ο Πe.πγΡοΣ

ιουργτκü υμνο ιων μυστþν. Ο συγγρα-

φεαò εΠτσημαινεΙ οτΙ ο υμνοò εrvar
ατντγματτκüò yra τουò κοτνοýò ανθρþ-
πουò. δηλαδη για ιουò αμýητουò.
Σκοπüò του ΟρφÝα üμωò δεν Þταν να
πετ ατνßγμαια, αλλÜ με ατντγμαιτκü
τρüπο να μεταδþσετ γνþοετò yra με-
γÜλα θÝμαια. Kar στη συνÝχετα εφαρ-
μοΖετ σιο ΚεΙμενο ιου ορφτΚου Ποτημα-
τοò ιην αλληγορτκß μÝθοδο ερμηνεßαò, που
γνωρßΖαμε üττ ιην εßχαν χρηστμοποτÞοετ και πα-
λτüτεροτ συγγραφεßò, üπωò ο ΘεαγÝνηò απü το ΡÞ-
yro κα1 ο Σατσßμüρτοò απü τη ΘÜσο, δεßγματÜ τηò
üμωò δεν δταθÝταμε παρÜ μüνο αυü μειαγενÝστε-
ρουò συγγραφεßò. Η μÝθοδοò εßχε εφαρμοστεß σια
ομηρτκÜ Ýυη, üπου λ.χ. η μÜχη ιων θεþν στο Υ τηò
ΙλιÜδαò ερμηνευüταν ωò δταμÜχη των σιοτχεßων
σιη φÜση ιηò δημιουργßαò.
Στο βτΒλßο του ΔερΒενßου üμωò η αλληγορτκη
μÝθοδοò εφαρμüΖειατ στην πιο ακραßα τηò εκδο-
χÞ. Δεν εßνατ μüνο or σκηνÝò ιου ορφτκου πorn-
μαιοò που ερμηνεýονιατ αλληγορτκÜ, αλλÜ σχε-
δüν καθε λÝξη ιου ποτßματοò. Κυρßωò üμωò αλ_
ληγοροýντατ τα ονüμαια ιηò θεßκηò γενεαλογßαò
με μτα τελεßωò αυθαßρετη χρßση τηò ετυμολογßαò.

ο üνομα του Ουρανοý, ιου παιÝρα ιου

Κρüνου, παρÜγετατ απü το ορßΖων νüοò,
«ο Νουò» δηλαδη «που ξεχωρßΖει», και
εννοει ιον αποχωρτσμü ιων πυρτνων ο-
ντων αυü τα υυüλοτπα. Το üνομα του Κρü-
νου ετυμολογεßτατ απü το κρουων νüοò, δηλαδß «ο
Νουò που προκαλεß σýγκρουση», εννοþνιαò την
καθολικη σýγκρουση των üντων πρτν απü τη συνÝ-
νωση τουò. Το üνομα ιηò Αφροδßιηò παρÜγειατ απü
το αφροδισιÜΖεΛι, τrιaι üχτ ανιßστροφα, kar δηλþ-
νει ιην τρüπον ττνÜ ερωττκη Ýνωση των üντων. Or
δταδοχτκοß Üρχοντεò ιου Ολýμπου υποιßθετατ üιτ
εκπροοωποýν αλληγορτκÜ ττò δταδοχτκÝò φÜσετò
τηò δημτουργßαò ιου παρüντοò κüσμου. Ο Ζευò, ο
Ωκεανüò, η Μοßρα kar Üλλεò θεßκÝò ονιüτητεò δεν
εßνατ παρÜ αλληγορτκÝò υυοστÜσετò ιου αÝρα, δη-
λαδη τηò υρωταρχτκßò ουσßαò, αλλÜ και ιηò δημι-
ουργτκηò δυναμηò που οδηγησε σιη γÝνεση του
Κοσμου,
Το üνομα του συγγραφÝα του θτβλßου δεν εμφα-
νßΖετατ στα σωΖüμενα σπαρÜγματα του παπýρου.
Απü το περτεχüμενο του βτβλßου προκυπτετ üττ α-
σχολεßιατ ενεργÜ με θρησκευττκÝò πρακιτκÝò, τδßωò
με τη λατρεßα των ψυχþν, δτδÜσκετ yra ττò μειÜ θÜ-
νατον προσδοκßεò, τσχυρßΖετατ üττ υροθλÝπει τα
μÝλλονια.
Την ßδια οττγμß, üμωò, δεν πτοιεýετ στην ýπq>
ξη ιων 8εþν που θα περτμÝναμε να λαιρεýετ, συ-
νετδηιÜ παρερμηνεýετ Ýνα καθαρÜ θρησκευττκü
 12. Αφροδßτη και

J# Διüνυσοò, Ειδþλιο
τηò ελληνιοτικÞò
περιüδου
(Αρχαιολογικü
Μουσεßο
ΒÝροιαò},
13. 0 Ωκεονüò
Ý εßνοι ακüμη μιο
ξ
ολληγορικÞ
Ξ υποοτασιοποßηση
δυνüμεων
τηò φýσηò
(μωσοßΚü).
14. 0 0ρφισμüò
συνιοτοýσε οτον
αρχαßο κüσμο
τον πρüδρομο
κατÜργησηò του
πολυθεßbμοý και
μετüβασηò
σε Ýνα
φυσιοκρατικü
μονοθεßσμü

ποτημα yra να τεκμηρτþσετ ττò φυστκÝò Þ επτστη-
μοντκÝò θεωρßεò του, kar δτδÜσκετ ιτò θεωρßεò αυιÝò
ωò προαπατιουμενα yra ιην ετσδοχÞ κÜποτων αν-
θρþπων οε μια μυστηρτακÞ κοτνüιηια.
Οι εξωφρεντκεò ετυμολογßεò ιου θυμßΖουν πολý
Ýντονα τιò ετυμολογßεò που επτνοεß παßΖονιαò ο Σω-
κρÜτηò οιον πλατωνικü δτÜλογο Κρατý,Ιοò üπου,
με ΧαραΚτηριστΙκη σωΚραττΚη εΙρωνεΙα, ονομαΖεΙ
την πηγη τηò γλωσσολογτκηò ιου Ýμπνευσηò. Εß-
var ο Ειýýqηχον αυü τα Πρüσπαλτα, Ýναν αθηναß-
κü δßμο στα Μεσüγετα. Στο δτÜλογο Ευθýφρων ο
ΠλÜτων παρουσιÜΖετ το ßδτο πρüσωπο ωò μÜνιη kar
θεολüγο. Εßναι ετδχüò συò θυσßεò Kar ττò προοευ-
χÝò kar ξεχωρßΖει ιον εαυιü ιου απü τουò πολλουò
kar αμαθεßò. ΤÝλοò, εκφρÜΖετ ιο παρÜπονο üτι ο κü-
σμοò δεν πιοτευει ιιò προφητεßεò του Kar ιον χλευ-
ÜΖετ σαν να Þιαν ιρελüò.
Or ομοτüτητεò με το ουγγραφÝα του ΔερΒενßου εß-
var πÜρα πολλÝò yra να ττò θεωρησουμε συμπιω-
ματτκÝò. Ασχετα πÜνιωò με το üνομα ιου συγγρα-
φÝα, Kar Ýχουν προιαθεß αρκετοß εκτüò απü ιον Ευ-
θυφρονα, αυτü που προκαλεß Ýκπληξη εßνατ üττ αυ-
ιüò ο θρησκευττκüò λεττουργüò υπονομευετ την κα-
θτερωμÝνη υßσιη ιου υοτμνßου ιου, ανατρÝπονταò ιο
μυθολογτκü πολυδεßκü συστημα ιηò ελληντκÞò
θρησκεßαò kar κατηχþνιαò σ' Ýνα μονοθεßκü συ-
σιημα που συνεργαΖειατ αρμοντκÜ με ιτò φυστκÝò
αλüθετεò. Ι

Ο συγγροφÝοò υπονομ€ý€ι την κοδιερωμÝνη

πßστη του ποιμνßου του, ονοτΡÝπονταò
το μυδοΑογικü ποßΙυδεßκü σýστημο

4Ι
 1. 0 0ρφÝαò Ýπεισε τογ Αδη κσι την Περσεφüνη νο επιτρÝψουν οτην Ευρυδßκη να φýγει απü τογ ΚÜτω Κüσμο (πßνακοò του Ροýμπενò)

Δr,
 του Ι. Ν. Περγ:ιχ,qκΗ
καθηlτιτη Πανεπιστημßου Ιωαιvßνων

υμφωνα με το Bjo του Ηστüδου, or Ορ>ομÝντοτ παρακτ-

νημενοτ απü χρησμü Ýφεραν τα οστÜ ιου ποτητÞ α-
υü ιη ΝεμÝα ιηò Οτνüηò kar ια Ýθαψòπτ στη μÝση τηò
αγορÜò. Στον ιÜφο σταγlýφτηκωτ δýο εmγýμματα.
ιο δευτερο αποδßδετατ στον Πßνδαlη kar λÝγετ:
χαßρε, διò ηΒησαò xar δτò τÜφου αντýολησαò,
Ησßοδ', ανθρþποιò μετρον Ýχων σοφßηò.
Σιη γνωσιη επτστολÞ του προò ιον Αντ. Χα]ιÜ,'ο
ΠαλαμÜò Ýλεγε (1933): «Kar λοι.πüν ενüμτΖα üττ ο
θÜνατοò ιου Ασκραßου Ýγτνεν απü την Ýμπνευση
τηò δημτουργτκηò μου φαντασßαò, πωò η φαι,τασßα
μου ιον Ýσιετλε σιον Αδη, απü τον οποßο εμφστß-
στηκε ýσιερα στο νÝο ποτητÞ. Οιε μελετþνταò προ
ολτγου κατροý ιον Πßνδαρο στα αποοπÜσματÜ ιου,
εßδα: χαßρε, δτò ηΒησαò kar δτò τÜφου αντýολη- 2. 0 λυρικüò ποιητÞò Πßνδοροò σε λεπομÝρει0
σαò... Qστε καλÜ χωρßò να το υποπιεýοματ, τον Ý- ρομαιιτικοý πßνοκα (ΕθνικÞ ΠυακοθÞκη, Λονδßνο),
φερα ανασιημÝνο». Ο ΠαλαμÜò φαßνετατ να απανιÜ 3. 0 δημιουργüò του «ΑσκρOßου» ΚωßπÞò ΠολαμÜò
εδþ Ýμμεσα υπενθυμßΖονταò τον Πßνδαρο στην πα-
ρατηρηση ιου Ψι»ιÜρη, ο οποßοò στην kprιrkn του
μελÝιη (1927) για ιον ΚωσιÞ ΠαλαμÜ Ýγραφε:
«Εναò μýθοò Üγνωοτοò στουò πολλουò, μτα σημεß-
ωση του Πρüκλου, καιεβÜΖουνε ιον Ησßοδο σιον
Αδη kar τον ξαναφÝρνουν καιüπτν σιην απανωστÜ
τηò γηò. Σια φÜδτα τηò πqιÜδοσηò αυτßò πλÝκετ ιο
υοßημÜ του ο ΠαλαμÜò, χωρßò να σιοχασιÞ να σου
μνημονÝψη την ατιαδοýλα ιου Πρüκλου στην αρ-
χÞ του ποτημÜιου».'
Η ανÜλυση ιου επτγρÜμματοò" αποδετκνýετ τη
σχÝση του με ιουò στ. 656-66 ιου fΙραχ,\η ιου Ευ,
ρτπßδη: «Αν εßχαν or θεοß σοφßα r<ar γνþση αν-
θρþπνη, ντüιη δτπλÞ θα χÜρτΖαν σημÜδτ φανερü
ιηò αρειηò, σ'üσουò ιην Ýχουν, kr üιαν απÝδνη-
σκαν θα ÜρχτΖαν πÜλτ στο φωò ιου ηλτου δεýτερο
δρüμο». Ο οιßχοò δßδυμον αν ÞΒαν εφερον (658)
εßνατ τδταßτερα κοντÜ στο επßγραμμα, ενþ η εντý-
πωση που δημτουργεß αυξÜνετ απü ιην επανüληψη
δισσοιη αν Ýβαν δ.ιαý,Lοιò (662). Η δεýτερη αυιη
νεüτηια τιαρακιηρßΖειαι απο επτστροφη απü τον
Αδη μετÜ το θÜνατο, και Ýτστ ιαυτßΖετατ με μßα δεý-
ιερη Ζωη. Ο υπατντγμüò στο χωρßο ιου Ευρτπßδη
φαßνειατ να εßνατ ιαυτüχρονα στη μειεμψýχωση
κα1 στο ξωτÜντωμα. Πολý κοντÜ σιο χωρßο του.Ε[ρα-
χ.λτι, και προγενÝσιερο απü το Ýργο ιου Ευρτπßδη,
εßναι ιο απüοπασμα 133 (S-M) ιου ΠτνδÜρου:
«Αυτοýò üμωò αιü ιουò οποßουò η Περσεφüνη δÝ-
χετατ ποτνÞ (πληρωμÞ) για ιο παλατü τηò πÝνθοò,
ιον Ýνατο χρüνο σιÝλνετ πÜλτ ιτò ψυχüò τουò σιο ε-
ΠΟΙΗΣΗ

ΖωÞ ιων ανθρþυωg üυωò or Βαστλεßò, or αθληιÝò

kar οι ποτηιÝò. Σιην καιηγορßα αυιÞ ανÞκουν or
υροφηιεò, or τερεßò, οτ ταιροß kar or ηγÝτεò (Εμπε-
δοκληò ΚαθαρμοßΒ 146 DK). Εκετνοτ αυü ιουò ο-
ποßουò η Περοεφüνη δεν δÝχετατ ποτνß πρÝπετ να
αναφÝρονιαγ kar πτθανüταια θα ηταν εκεßνοι που
δεν θα μετεμψυχþνονιαν.
Η ανιßληψη που εκφρÜΖετ ιο παραπÜνω απü-
οπαομα ιου ΠτνδÜρου, η δτκαßωση αυτþν απü ιουò
οποßουò η Περσεφüνη δÝχετατ ποινη (πληρωμη)
yra ιο παλαιü ιηò πÝνθοò. μποροýμε να υποστηρß-
ξουμε üττ εντοπßΖεται στον Ασκραßο kar Ýχετ περÜ-
σετ απαρατηρηιη. Eivar or «ιαλτοß καημοß» απü ιο
ποτü ιηò Κυμοθüηò (206), ιο «αγτÜιρευιο Ýνα μüλε-
μα» (212), αλλÜ kar η τρισμεγÜλη δυμηση που Ýχετ
φυγει (217). Οπωò kar σιον Πßνδαρο, στον
Ασκραßο or ýρωεòκατ οι αγαθοß δτκαιþνονιατ kar
απολαυουν ετδτκþν ιρονομßων:
αντÜμα με τον ηρωα κα1 με τον αγαOü
ßσκιοò, ψυχη του ßσκιου μου, τn λυρα να κρα-
τþ, (215)
μ' ανÜστησεò κα1 μ' Üφησεò να στεκω οπου πα-
皕 (219}
ΕσÝνα το τραγουδι σου κüσμουò τουò ηχουò κÜ-
νε1 (22Ο).

ανÜλυση ιου επτγρÜμμαιοò αποδετκνýετ

4. 0ρφÝαò και
πÜνω φωò του ηλτου, kar Βγαßνουν απü αυιÝò Βαστ-
Ευρυδßκη.
λτÜδεò λαμυροß kar Üνδρεò ορμηιτκοß σιη δýναμη,
Χολκογροφßα
kar πολý μεγÜλοτ σιη σοφßα, kar üιαν πεθÜνουν η-
(1570 μ,Χ.) του
ρωεò αγνοß απü ιουò ανθρþπουò καλοýντατ». ΠαρÜ
Μαιòαπßοηßο
ια προΒληματα που γεwÜ στην ερμηνεßα του, ιο α-
Raimondi
πüοπασμα αυτü σχειßΖειαι με ιον Ορφισμü. Η «πor-
νη yra ιο παλατü πÝνθοò» που πρÝπετ να πÜρετ η
Περσεφüνη απü τουò νεκρουò προιου να ιουò επτ-
τρÝψει μτα ανþτερη ΖωÞ, το πÝνθοò τηò θεÜò yra το
ουοßο or Üνθρωποτ εßνατ Ýνοχοτ, εivar ο θÜναιοò του
πατδτου ιηò ιου Δτονýοου. Εκεßνοτ που περτγρÜφο-
νιατ πρÝπετ να εivar οι αγαOοß η or μυημÝνοι, εφ'
üοον καιαλαμβÜνουν ιην υψηλüιερη θÝση οτη
Οι üδικεò πΡüξειò γιο τιò οποßòò τιμωΡΕßτοι η
ψυχþ, eivaι η δητεßο τοιJ πο!ητÞ δßπßο στην
Πονδþρο και η €γκοτüßΙΕιψþ του σ€ ουτÞ
ιη σχÝση ιου με τη μειεμψυχωση Kar τον
Ορφισμü. Γι' αυτü δεν χρετÜΖετατ να αμ-
φτσΒητηοουμε ιον ποιηιÞ οχειτκÜ με την
Ýμμεση απÜνιηση ιου σιον ΨυχÜρη αν
γνþριΖε ιο επßγραμμα yra ιον Ηοßοδο, νομßΖω üττ
οýτε kar Ýχει νüημα. Εßνατ πολυ οημανιτκüιερο yra
ιην ερμηνεßα τον Ασκραßου üττ ο ποτητηò εκμε-
ταλλευθηκε ττò ανιτλßψετò ιων Ορφτκþν yra ιη
μειεμψυχωοη, την ιτμωρßα και τη θÝωση ιηò ψυ-
χηò, μÝοα σιτò οποßεò εντÜσοειατ kar ιο επßγραμ-
μα. Αν η ανιßληψη ιηò φρÜοηò ιου ΠτνδÜρου «ποτ-
νη (πληρωμη) yra ιο ιαλατü πÝνθοò» ενιοπßΖετατ
ατον Ασκραßο, μπορουμε θÜστμα να συνδÝσουμε
τον Ασκραßο με ιον Ορφισμü, γταιß η αντßληψη
αυιÞ εßνατ που ιοποθειεß αναμφισΒηιηια την απü-
δοση υαρüμοτων δοξαστþν σιο ορφτκü ουστημα.
Eivar πολý πτθανüν ο ποτηιηò να αφορμηθηκε απü
το απüσπαομα το ΠτνδÜρου yra ιην Περσεφüνη και
απü τον ΠλÜιωνα, ο οποßοò Üλλωστε ιο δταοþΖετ.
ΣχειτκÜ με ια πÝνιε γÝνη, ιο παραιηρησε πρþτοò ο
Φουτρßδηò και ιο επαναλαμΒÜνουν κατ Üλλοτ: ο
νεüιεροò ποτηιηò Βρßοκετ την ενüιηια üλων αυττßιν
μÝσα σιον υποκετμεντσμü ιου, σιο χþρο ιηò ουνεß-
δησηò. Τα πÝνιε γÝνη δεν εßνατ χωρτσμÝνα απü την
ßδια μαò τη Ζωη kar δεν Βρßσκονιατ σια πτο μακρτ-
νÜ περασμÝνα, αλλα μÝσα σιην ßδτα εμπετρßα ιου
αν8ρþπου.'
Ομωò σιην πραγματτκüιηια η ττερτπλÜνηοη τοι

44
 5, 0 ΧÜροιιτοò
ποτηιη σια πÝνιε γÝνη εßνατ απλþò στÜδτα στον κý- στο νερÜ
κλο των περτπετετþν τηò ψυχηò. ιων μειεμψυχþ- τηò Στυγüò.
σεþν τηò, συμφωνα με ιουò Ορφτκουò, αλλÜ κατ ΠορÜοταση
τον ΓΙλÜτωνα. Eivar η πληρωμη που καια3Üλλετ η σε οθηνοßκÞ
Üδτκη ψυχη, üπωò εßνατ Kar or περτπÝτετεò σιον λÞκυθο του
Ι(Üιω Κüσμο. Ο ασκραßοò ΠαλαμÜò Ýχει δταφýγετ α- 5ου αιþνο π.Χ,
υü τον Ι(Üτω Κüσμο επετδÞ Ýχετ συμπληρþσετ τον
κýκλο ιων γεwησεων και των μετεμψυχþσεων
kar ετσÝρχειαι σιην καιÜσιαση ιηò τÝλεταò θεßκü-
τηιαò. Or περτπÝτετεò στα γÝνη οημετþνονιατ: «φý-
τρωσα σιη χαλκüβλαστη ιραχτÜ πλÜση» (20θ), «Α!
Να μην εßχα yεwn8n, γτα να μην εßχα φτÜσετ στη
στδερÝντα πλÜση» (211). Το παλτü τραγουδτ ιηò Ζω-
ßò αρχßΖετ με ιο νÝο πτοτü ιηò Κυμοθüηò που ξυ-
πνÜετ παλτοýò καημουò, μετÜ την επτφÜνετα ιων
Μουοþν: η βßωση ιων πÝ\ºε γενþν. Ο γυρτσμüò τηò
αρχηò εßναι η αναβßωση του Ηστüδου: η πραγματτ-
κÞ ΖωÞ ιου Ηστüδου. Ο ξαναγυρτσμüò ιου τÝλουò (:
αγνανιεýονταò τον ξαναγυρτστß) εßνατ ιο τÝλοò ιων
μετεμψυχþσεων και η θÝωση ιου Ηστüδου σιο πρü-
σωπο ιου νÝου υοτηιÞ (üπωò γßνετατ στην περßπιω-
ση Εwτου-ΟμÞρου). Η «ποτνÞ yra το παλατü πÝν-
δοò» που πρÝπετ να πÜρετ η Περσεφüνη απü τουò
νεκρουò προτοý να ιουò επτιρÝψετ μτα ανþιερη
Ζωη, ιο πÝνθοò ιηò θεÜò yra το οποßο or Üνθρωποτ
εßνατ Ýνοχοτ, εßνατ ο θÜνατοò του πατδτοý τηò του
Δτονýσου. Ο ΠαλαμÜò αναφÝρετατ με Ýμφαση στην
Περοεφüνη-μηιÝρα (μτα μητÝρα γßνηκεò, 21Β). Η
ανθρωπογονßα (σýμφωνα με τουò Ιερουò Λüγουò)
συνδÝεται με τη μετεμψýχωση: μετÜ τη δßκη των
ΤτιÜνων kar ιη γÝνεση των ανθρþπων απü αυιουò:
, r «or ψυχÝò αλλÜσοουν τουò Βßουò... kar ετσδýουν σε
αλλα σþμαια» (Κερν, 224).Στον Αδη; «τ' Üλλα ιpr-
γýρω σου iσkror, που ακüμα δε γεwßθηκαν η δεν
υπÜρχουν πτα» (21Β).
Για ιτò απüψετò των ΟρφτκþνΟ Ýχουμε Ýνα ανε-
κιßμητο συμπλßρωμα σιτò φτλολογτκÝò υηγÝò: ια
'I κεßμενα που ΒρÝθηκαν γραμμÝνα πÜνω σε λεπιÝò
πλÜκεò (φýλλα) χρυσου, kar συμθουλεýουν το νε-
κρü, που στη ΖωÞ του Ýχετ λÜΒει μÝροò σε ιελετÝò
καθÜρσεωò, πþò θα θρετ το δρüμο του Καιω Κü-
σμου.'
Στον Ασκραßο, or Üδτκεò πρÜξειò yra ιτò οποßεò
ιτμωρεßτατ η ψυχß εßνατ η θηιεßα ιου ποτητÞ δßπλα
στην Πανδþρα Kar η εγκαιÜλετψη του σε αυιÞ; Kr
ü,ιτ ψυχß, αλαργεýει αχνü, kr ü,τι κορμß, θερτεýετ,
,/ ιο πÜθοò ιο ακαπßσιρωιο με σÝρνετ καθαλλÜρη
(215). Εßναι η υπερßσχυση τηò ιτιαντκßò φυσηò ιου )
Ο ποιητÞò òκμ€τοηηεýδηκε τιò οντιßΙÞψ€ιò
των Ορφικþν γιο τη μ€τ€μψýχωση,
την τΙμωρßο κοι τη δÝωση τηò ψυΧÞò

45
ΠοΙΗΣΗ
6..0 ΧüροπOò
περνü τουò
εmβüτεò τηò
βüρκοò του σπü
τον ΑχÝροντο
ποτσμü στη λÞθη
του Κüτω Κüσμου
αιτθρþπου μÝσα του. ΠqρÜβαλε την εμπετρßα απü
τη χαλκüβλαστη πλÜση: «kr αχοýω ιιÜΕe που λα-
χταρßΖω προò κÜποτο πüθο, τòÜττ σα φλüγα που καß-
ετ φτεlý» (210). Οι περτπÝιετεò τηò ψυχηò: «xr απü
τον πüθο Ýλ)ωσα kr απü τον πüνο πÞγα» (ο. 215),
kar το πÜθοò τηò στον Αδη «<κ' εγþ κακüμοτρη ψτ-
χß, σφαμÝνη απü τον πüνο / Ýγτνα τπÝμα, φüρεσα
ττν qlμorria μου φωò» (ο.27º), απηχοýν την πρþ-
ιη ΒασικÞ αντßληψm των Ορφτκþν που δταπτστþ-
σαμε στο απüοπασμα του Πßνδορου: η ποτνÞ που Ý-
χετ τòαιοβüλετ η ψυχη με ττò μετεμψυχþσετò τηò.
Σε μια ομÜδα φýλλων χρυσοý δτο6ÜΖοτ4τε (Α2, 3):
«Ýχω πληρþσετ το ιßμημα γτα ττò Üδιχεò πρÜξετò».
Η ψυχÞ πρÝπετ να εξýειýεß üχτ μüνο yra ττò δικÝò
τηò Üδκεò πρÜξετò, αλλÜ και γτα ιο αρχτκü μßασμα
του κακοý Þ την τÜση προò την αμαlττßα που κλη-
ρονüμττοε απü τουò ΤττÜνεò. Η Ýνωοη του ποmþ με
τουò θεοýò (Ýσμτξαν θνητüò με τουò θεοýò, σ. 217),
ιmr κυρßωò στο επετσüδτο τηò εmσφοφßò η φρÜση
«&τητÝ, arr δεν Ýγτνεò Θεüò, Üνθρωποò πτα δεν εß-
σar» (στ. 615, σ. 221) απηχεß εντυπωστακÜ τη δεý-
τερη Baσrkn αντßληιlm των Ορφτκþν, üπωò δτατυ-
Ο οσκροßοò Ποßομüò Ýχει διοφýγει οπü
(ππν
τον Κüτω Κüσμο κοι €ισÝρχ€τοι
κοτÜστοση τηò τÝf,ειοò δεß'κüτητοò
46
πþνειατ απü τον Εμπεδοκλß: «εßματ θεüò αθÜνα-
τοò, üχτ πτα θνητüò» (Β 112 DK, πΒ. Χριισοß Στßχοι
των Πυθòτορεßων: «Θα εßσατ αθÜνατοò θεüò, üχτ
ß
mα θνητüò») απü ττò τmιοκßδεò στη φlηοη «ει>
τυχτσμÝr,τε r<ar ματ<Üρτε, θεüò xr üχι θνητüò θα εß-
σατ», ß τη φlýση «απü Üνθρωποò Ýγτνεò θεüò.
(Α4).? Ο στ. 615 του τελευταßου επετσοδßου αντχποτ-
χεß kar προοτκονομεßτατ οπü το στ. 11: «Στον Αδη
aιr Üλλαξα, Üνθρωποò δεν εφουνα του ττÜκου» τηò
πρþιηò ενüτηταò. Η τýχη του ασττραßου ΠαλαμÜ
στον ΙζÜτω Κüσμο εξαρτÜτατ, üπωò r<ar η τýτατ των
νεκρþν σττò τττνοκßδεò, απü την Γtrερσεφýνη: «Ελα
μαΖß μου» (α, 220, διò), η φρÜση «να η ΖωÞ!» δεß-
χνει το δρüμο στον «ßσκτο» του ποmτÞ γη ιrrv πο-
ρεßα προò τη ¾ττ kar τη μετεμψýχωση. Ο χατρειτ-
σμüò επßσηò τηò Γtrερσεφüνηò «Χαßρε... κα1 των ι«ι-
κþν η δßκη» (σ.2Ιº' αποδßδετ οτη θεÜ την τδτüτη-
ια του κρττß των ψυχþν. Iσωò η φρÜοη ιον Ασκlηß-
ου «με τ<Üρφωσε του θεßου ιου κüρφου αιτθü» (σ.
221) να ατmχεß την αντßληqm τηò φρÜσηò «Βυθß-
στηκα (πον κüλπο τηò ΔÝσποτναò τηò χθüνταò θα-
σßλτσσαò» (Α1), που εßνατ μτα θρταμΒευττκß αι-
φραση τηò ψτχηò του Ορφιχοý yra την ευτυχßα που
ξÝρετ üττ δτ:τατοýτατ επετδÞ ηταν αγνη kar πληρι»
σε το οιlηλμα τηò. Ο πρþτοò στfi<οò του ποýμαιοò
«γυρßΖω οπü τ' αγýρτστο ταξßδτ» (πΒ, αγιιαντεýο-
νΕαò τον ξαιηγυρτστη, α.221) υπενθιητßΖεη rιar
μüνο απü Üποqm πλοκÞò, τα φýλλα χρυσοý
τουò Θουρßουò: «Ýρχοματ αγνß απü τουò αγνοýò

βασßλτσοα κιν χθονßων». Η ψυχß που Ýχετ ΖÞσετ
σýμφωνα με ιον φüπο Ζωßò των Ορφτκþν Ýρχειατ
αγνß σιον Ι(Üτω Κüσμο. Ο ασκραßοò ποτηιηò εm-
στρÝφετ απü τον Ι(Üτω Κüομο ΠαλαμÜò με τη νüα
ποßηση που εκφlýΖετ.
Αò προστεθεß, τÝλοò, üιτ ιο «χαßρε» οτο επßγραμ-
μα προò τον Ησßοδο orrnxεi ορφικÝò αττýßψετò
και προχτττÝò. Ο Ησßοδοò ><ατρετßΖετατ για την α-
ναΥενwτση του.
ιοπογιαφßα ιου ΙζÜιω Κüσμου στο ποßημα
περτÝχετ οτοτ:òεßα που γνωρßΖουμε απü τη
ΝÝχυτα Þ την Ζο,Μτεßα. Επßοηò, η φρÜ-
ση ιου Ασκlηßου<<π Νýχια αστÝρτνη kar
κεL των πþπων κυθερνßιηò» (215) ε-
νΙασσεταΙ, μαΖτ με ορτσμενεò θτΚονεò των θνοτηιων
13-14, σιο σκηντκü του ΙζÜτω Κüομου üπωò περτ-
γýφετατ π.χ. αιü τον Πßνδορο απ. 12θ.1-5 (S-M):
«Π'αυτοýò λÜμπετ το φωò του Þλτου κÜιω, ιη δτÜρ
κετα τηò νýχταò οιον επÜνω κüσμο», ß σιον Οrl.
2.61-75: «αλλÜ Ý:<ονταò yra πÜντα ßλτο ανÝσπερο
σε ßσεò ημÝρεò kar ßσεò νýχτεò οι αγαθοß Ζουν με
λτρτερουò κüπουò...». Για την πηγß τηò Μνημο-
συνηò μθαßνοιητε απü ττò οδηγßεò που λαβαßνετ η
ψυχý (Β1): «Να τουò πετò "Εßματ γτοò ιηò γηò και
ιου Ýναrζρυ ουρανου, εßματ θÝθατα απü ουρÜντα
γενÞ ιο γιπ4ιßΖετε και οι ßδιοτ, αλλÜ εßματ ξερη α-
πü m δψα κηι χß99μq1. δþστε μου γιßγορα δρο-
σερü νφ mι φÝταη απü ιη λßμνη τηò Μνημοοý-
7. 0 0ρφÝαò οτον
Αλλο Κüσμο.
Πßνοκοò (1594
μ.Χ.} του Jan
Bruegel
(ΠινοκοθÞχη
Πολατßυ,
Φλωρεντßο)
νηò". Κατ αυτοß θα οου δþσουν να πτετò απο ιη θε-
ßκß ιφηνη, kar Ýπεττα θα eiσar Üρχων αττÜμεσα
στουò Üλλουò ßρωεò». Or αξιþσετò τηò ψυχηò θα-
σßΖοντατ στη θε'ßκÞ προüλευσß τηò κατ στη συγ¾Ý-
νετÜ τηò με τουò θεοýò. Μüνο η ψυχη που η αγνü-
τητÜ τηò εßναι εγγυημÝνη εmφÝπειατ να πτετ απü
το νερü τηò Μνημηò. Εßνατ η ψυχη που Ýχετ δρα-
πετεýσετ απü ιον κýκλο ιηò γÝwησηò Þ ιου καχοý
ß ιηò θλßqmò kar πρüκεττατ να ετοÝλθετ οτην κα-
τÜσταση τηò τÝλεταò θεßκüτηιαò. Α1_1τüò που θα πτει
απü την ιφÞνη τηò Μνßμηò ανÜμεσα στουò Üλλουò
ηρωεò θα Ýχετ εξουσßα (Β1). Γτα ιην Üλλη υηγη,
ιηò Λßθηò, που δεν πρÝπετ να πληστÜσ9τ η ψυχη,
μαθαßνοιητε απü τον ΠλÜτωνα: πρτν απü τη μετεν-
σÜρκωση, üσουò η φρüνηση δεν τουò συγτ<ρατεß πß-
νουν Περτσσοτερο αΠο την ορτσμενη Ποσοτηια Που
χρετÜΖοντατ kar λησμονοýν τα πÜντα (Ζο,\. 621b).
Η λεττουργßα του «νεροý τηò Αρναò» σιον
Αστηßο εßνατ ευεργετχß. Πρþια, üταν η ψυχß
üρχειατ σιον Αδη η τελτκÞ πρüιαοη «να πτιο νερü
τηò αρνηστÜò στηò Αρναò το λαγι<Üδτ» (215) φαßνε-
ιατ να λυτρþνετ απü ια πÜθη kar τουò πüθουò τηò )
Η τοπογροφßο του Κüτω Κüσμου στο ποßημο
πòΡιÝχCι οΡκCτü στοιχ€ßο το οποßο
γνωΡßζουμ€ οπü τη «ΝÝκυιο» Þ την «Ποηιτεßο»
4º
ΠoιHrH
8. 0 0ρφÝαò
μπροοτÜ οτον Ζωηò, φατνετατ εΠτσηò να αναφερετατ σε μτα ψυΧη
Πλοýτωνα κοι την που δτψÜ, üπωò kar οττò τηνακßδεò (ολλÜ κα1 στην
Περσεφüνη. Ζο.λ. του ΠλÜτωνα, 614d). Επεττα οτον Αδη: κ' εγτß,
Πßνοκοò του κακüμοτρη ψυχß, σφαμÝνη απü ιον υüνο, ,/Ýyrva
Francois Perilel πνÝμα, φüρεσα την qτμονßα μου φß)ò, /ηπτα τηò
(Μουσεßο Αρναò ιο νερü, γτατρευοματ, αλαφρþνω, / kar γορ-
λοýβρου, Πορßσι)
γοσθεß μου η θýμηση σαν αναστενασμüò. /Ομωò
τηò Αρναò το νερü, που σβετ τη μνßμη, aιroiyεr / τα
μÜιτα προò απÜντεχουò κανοýρτουò ουρανοýò,/
Mra ιρτσμεγÜλη θυμηοη, σα Ζοýσα, μου εßχε φý
γετ,/ εκεß την ηýρα, κ' Ýσμτξα θνηιüò με τουò θε-
ουò (2Ι7). «Τtιò Αρναò ιο νερü» του επαιταýπενθυ-
μßΖετ τη σχÝση του με το 0εü, απü τον οποßο εßχε α-
ποματτρυνθεß καιÜ τη δτÜρκετα τηò Ζωßò.
Πρüκειιατ yra την ψυχß που Ýχετ πra καθqρθεß
κατ πρüκετιατ να ετσÝτ\,θετ στην καιÜσιαση ιηò ιÝ-
λεταò θεßκüτηταò. Η πηγη αυιÞ δηλαδÞ συνενþνετ
τη λεττουργßα των δýο πηγþν στην ορφτκß δτδα-
σκαλßα, τηò ληθηò Kar τηò μνημοσυνηò. Στο ßδτο
χωρßο στον ΜÝνωνα ιου ΠλÜτωνα, στο οποßο ανα-
φÝρετατ η ποτνÞ (υληρωμÞ) yra το παλατü πÝνθοò
ιηò Περσεφüνηò, διατυπþνεται η θεωρßα üττ η μÜ-
θηση εßνατ ανÜμνηση. Η ψυχη που Ýχετ πια κα-
θαρθεß kar μπαßνετ στην ιελτκß μαχαρßωσß ιηò πß-
νετ απü ττν κρßιm τηò Μνημηò kar «avoiyεr ια μÜ-
ιra προò απÜντεχουò κατνοýργτουò ουρστοýò»: or
Οπωò κοι οτον Πßνδορο, στον «Ασκροßο»
οι ÞΡω€ò κοι οι αγοδοß δικοιþνοντοι
κοι οποΑοýουν €ιδικþν πΡονομßων
48
ψυχÝò των σοφþν γßνοντατ μÜντετò, ποmιÝò, ταφοß
kar Ζlýμοτ ατÜμεσα σιουò στθρþπουò. ΤÝλοò, ο α-
σιφαßοò Ησßοδοò στον Αδη πλστßθηκε «προò Ýνα
φωò αξßγητο»,στην Πολιτεßα (6r6bc) τη δωδÝκα-
τη ημÝρα η ιιrυχÞ φτÜνετ σε Ýνα ολüτστο φωò που
συγτρατεß τον περτστρεφüμενο ουραιü. Kar τελττòÜ
θα ακολουθÞσετ μαΖß με τη θεÜ το δρüμο προò ιη
γη «Üρ)ζονταò αττÜμεσα σιουò Üλλουò ßρωεò», ποτ-
ηιηò αναΥεwημeνοò που φερνετ ιη νεα Ποτηση
«πνοÞ και των εwτÜ» r<aτ παραδßδετ τη λýρα (με-
τωνυμßα τηò ποßησηò ιιar σýμ3ολο του Ορφτσμοý)
στο νÝο ποτηιÞ ΠαλαμÜ.
ΣΗΜΕΙΟΣΕΙΣ
1. Εmστ. 13η (2θ.12.3ßΙ), σσ. 1θθ7.
2. Γ. Ψυfrρη, ΚριτικÜ Κεßμενα, τ. Β'(επψ. Iφ.
Μποτουροαοýλου, AftllΙa rθθ7), σ. ωθ.
3. Στην ανÜ.hτοη του ετΕγ(Þμματοò ακολου&ß τη R. Scodel.
4. Φουφßδηò, σ. 7, πΒ. ΟικονομÜκηò οσ. Β2-3, ΧουρμοýΖτοò,
ο. 203.
5. IΒ. Guthrie, χεφ.ν, οο. 23α97, passim.
6. Ζwια, ΒοοΚ 3, σο. 277-3θθ. Οι τττνοκßδεò χωρßΖοντατ οε
ομÜδθò Α1-5, Βl-θ, lmr c, r{ar υπÜι»¼υν kar νεüτερεò, Κ.
Tsantsanoglou-G. Parasoglou. ΓΒ. Burkert, σο. 594-6ω
κ.λπ. ΓtrÜντωò η ενδεχüμενη ανßχνευση των ο(ψυ{þν
ανττληψrει»ν yra m μετεμψýχιοοη εντÜσσετατ οτο ττνειητα
του προλq;ου ιου ποτηý οτα,ßΙ4Üττα mò Ψυχýò μου|L,2οº-
13, rδrarτ. 2Ι2-3| Ο Ποτηþò ατσθÜνετατ(...) αρχατοδßφου].
7. IΙαρüμοη τδÝα εκφρüΖει qτüτερα στον «Ομηρικü Υμτrο»
[Αποντα Ι1.11$21, τδταττ, ι2G21 (ομτλεß ο Δημοφþν: με
ιουò òτνουò μυστιJΦÞ.., / Ανθρωποò; üχι, θεüò εßματ)].
ΒΙΒΛ¼ΓΡΑΦΙΑ
Burkert W' Αρχαßα ΕλληwχÞ Θρηοκεßο (μετÜφρ. Ν.Π,
ΜπεΖεντÜκοò-Α. ΑΒαγιανοý, ε,ιδ. Iftρδαμßτσα, ΑθÞνα 1993).
ΧαλÜò Αντ., Η αλληλογραφßα μου με τον ποιητý μαò
Κωστý ΠαλαμÜ (Αθßνα, Εστßα, 1934).
ΧουρμοιΖηò Αψ., Ο ΠαλαμÜò και η ΕποχÞ του. Κριτικý
Πορεßα Α (Δýνυοοò, Αθßνα 1θ74 ανατ.).
Φουφßδηò Α.Ε., Ζα.λαμdò xar Εσiοδοò [ΑθÞνα, Εστßα, 1929.
Πρþτα «Hesiodic reminisces ßη t}re "Ascraean" of Costes
Palamas», C.,r υ (υ16). Δελτßο Εκπαιδευτιχοý οlιßλου 6
(1916)].
Guthrie W.K.C., Ο ΟρφÝαò και η Αρχαßα Ελληwχý
Θρησκεßα (μετÜφρ., Χαρßχλεη ΜÞνη, α<δ. Καρδαμßτοα,
Αθßνα 2000).
Ι(ασßνηò Κ.Γ., _ΕΙΕ,Ι,λτηκý Λογοτεχνιχh Παιηþοη στη
«ΦλογÞη του ΒασιλιÜ» (ΑθÞνα 1θω).
ΟυΦνομÜκηò Ν.Ε., «Ο ΠαλαμÜò rιar ο Ησßοδοò», ΑθηνÜ, Β
(1959) 145-94.
ΠολßτουΜαρμαρτνοý ΕλÝνη, Ο Ζα.λαμÜò κσι ο Γα,Lλπτß
Παρνασσισμüò (ΑαιΝα 1976). Ead,, «Ο ΙΚοοτßò ΠαλαμÜò
kar η qι:ιαßα ελληνχÞ Γραμματεßα» tΕΕΦΣΙΙΑ 28 (1979-85)
107-68]. Ead., «Ο ΟρφÝαò ταξτδευτηò: απü ττò αρχαßεò
ελληνιχÝò τmγÝò στην ποßηση του Κοττß ΙtrαλαμÜ»
|Σýγκριοη (Ο μýθοò του ΟρφÝη) 11 (20ω) 84-θθ].
Scodel Ruth, «Hesiod Redivivus» IGRBS 21 (rθ80) 30ι-
20].
Κ. Tsantsanoglou-G.M, Parassoglou, «Τνυο Gold
Lamellae from Thessaly»» |ΕλληνικÜ 38 (rθ87) 3-16].
ΖυηΕ Gýnther, Persephone (Oford Clarendon Press,
1971). Ι