Ετ.

'ΕοrrßτΥ ,*-,

ΙΣΤOΡΙτ
ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
Τα δτÝδειε Kar τα δυο η
Ατκαιερßνη Β' ΑλεξÝγεΒνα, η
επονομασθεßσα kar ΜεγÜλη. Παρ' üττ
η Ýναρεη ιηò ηγεμονßαò ιηò
σημαδεýιηκε απü την εκπτωση και
δολοφονßα του συΖυγου ιηò ΠÝιρου Γ'
Ýπεττα απü λτγο κατρο κατÜφερε να
Παρετ ota ΧερΙα ιηò ιην ΠραΥματτΚη
εξουσßα τηò αχανουò χωραò ιηò. Δεν
εΙναΙ τυΧαΙο οιτ αΚομη ΚαΙ το ΥΙο ιηò
ÝΒλεπε ωò ανταγωνιστη.
Υπηρξε οφοδρη ανιßπαλοò ιηò
Οθωμαντκηò Αυιοκρατορßαò και
επτθυμουσε ακομη και ιην εξαφÜνιση
ιηò. Το περßφημο «ελληντκü σχÝδτο»
προÝθλεπε ιηò ßδρυση ανεξÜριητου
ε-\_\ηνικου κρατουò με πρωτευουσα
ιην Κι,-ινσιανττιουπολη.
Η ΝlεγÜλη Αικαιερßνη
ατ,αδιοργαι,ωοε το σιρατο και κυρßωò
ιο ναυτικü ιηò Ρωσßαò, επεξÝτετνε üοο
κανÝναò Üλλοò ια συνορα τηò χωραò
τηò, ενισχυοε ιην ιατδεßα με πολλÜ
ΠορτρÝτο τηò Αικοτερßνηò Β'
«δημüστα σχολεßα για ιον απλο λαü»,
αλλÜ η Γαλλικη ΕπανÜσιαση ιην
ιρüμαξε kr Üρχισε να επτδετκνυετ
ftτατερßνπ Β': π tθεγÜßπ Βαναυσüιηια και αυταρχισμü. που ια
διαιηρησε ωò ιο ιÝλοò τηò Ζωηò Kar
ιηò ηΥεμΟνταò ιηò.
((μπτÝρα τπò Ρωσßαò»» ΒΑΙ,ΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

ΗΓΕΙΙrΟΝΙΔΑ ΓκΡιΓκοΡ! Το.,ΕΛΛΗΝ!Κο

ΚΑΙ ΑΝΟΡΩΠΟΣ ποτΕΜκΙΝ ΣΧΕΔΙο,,
Ηξερε να Η προσωπικοτητα Η εξωτερικÞ
κυβερνÜ και του ((υπÝροχου πολιτικÞ τηò
να διαλÝγει δοýκα τηò και η 0θωμανικÞ
τουò «ÜριστOυò,, Ταυρßδαò,, Αυτοκρατορßα

Υηεýθυwò Üωσηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Εßmοξη ýληò Σýμωυλοò Ýχδοοπò Σ'ουý το τεýτοò σwεργüστηßογ Δπμloυρμκü
ΝΑΣΟΣΓΚΟΛΕΜΗΣ ΣΕΡΙΟΣΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ ΓΕΒΓΚΕΝΙ ΑΝΙΣΙΜΟΦ ΛΕΟΝΙΝΤ Ε. ΣΕΠΕΛΙΟΦ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΡΩΝΑΙΟΣ
ΣΕΡΓΚΕΙ Ν ΙΣΚΙΟΥΛ ΑΛΕΞΕι Ν. ΤΣΑΜοΥτΑ^ι ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ
Συπουομüò . επιμÝΕια ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΙΓΚΟΡ Π. ΜΕΝΤΒΕΝΤΕΦ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΖΑΝΕΤΟΠΟΥΛΟΥ
ßΙüυμοι ουνεργιßπεò ΦΑΙΔΩΝ ΜΑ^ΙΓΚΟΥΔΗΣ ΠορογωγÞ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ _ ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕ
 σημειωσειò
ΙστοΡßο cΡþμπν του f,οοý
ßα απü ττò τδταττερüτηιεò που
χαρακιηρßΖουν ιη γλþσσα ιου Πουοκτν
και ιου Νιοοιογιòφσκτ εßναι üτι η ρωστκη
εßνατ η μοναδτκß απ' üλεò ιτò ευρωπαΙκÝò γλωοσεò
που yra να σημÜνετ την Ýννοια «κρÜτοò» δεν
χρηστμοποτεß cνα απροσωπο αφηρημÝνο
ουστασιτκü (π.χ. state, etat, Staat κ.λπ.), αλλÜ
Ýνα ουστασττκοποτημÝνο επßθετο που αναφÝρειατ
στον κÜιοχο τηò κεντρτκηò εξουοßαò. Μια
τδταττερüιητα που ξεχωρßΖετ το οημετωττκü σýσιημα
ιηò ρωστκßò ακüμη kar απü εκεßνα των αδελφþν
του σλαβτκþν γλωσσþν. Ετστ, ενþ σττò γλþοσεò
των ΝοιτοσλÜθων (θουλγαρτκÜ, οερθοκροÜττκα:
dτΖhανα=μεταφρασττκü δÜνετο απü ιο ελλην.
«κρÜιοò») και ιων Δυιτκþν ΣλÜθων (ισεχ.
stat<δÜvεro απü το γερμ. Staat, πολων. Panstrvo=
κυρτüτηò, kuprapxia) υπÜρχετ το αφηρημcνο
ουοτασιτκü, ο ρωστκüò üροò gosudar'stvo Ýχετ ωò
Üμεση αναφορÜ ιο πρüσωπο ιου εκÜοτοιε αυθÝντη
1gosudar;, gosudar'stvo= ü.ιτ ανηκει σιον
αυθÝντη.
Η γλωσοικη αυιη ιδιαιιερüιηια ατνºικαιοπτρßΖει
ιην τδταßτερη πολιιετακÞ αιτßληψη, η οποßα
οροθετεß και την ουστþδη διαφορÜ ιου ρωο].κου
χþρου απü τη Δυση. Η πεμπιουσßα ιηò δυναοττκηò
αυτηò ιδεολογßαò (που θα την οτκετοποτηθεß
αργüιερα κατ η σοβτειτκη εξουοßα) εκφρÜΖετατ, στα
τÝλη ιου 15ου ατþνα, με ια λüγτα ιου Μοσχοβßτη
ηγεμüνα ΙβÜν Γ': «üλη η Ρωσßα, το ΚßεΒο, το
Σμüλενσκ και Üλλεò πüλειò με τα περιχωlη
απü τη θεΙ,κý Βουληση, απü τουò
τουò...
προπÜππουò μαò, ανÝκαOεν αποτελουν την
πατρκη μαò περιουσßα». Εναν ατþνα αργüτερα,
θα χαρακιηρßσετ ο ΙβÜν ο Τρομερüò ακüμη kar τη
Λýονßα, η οποßα ποιÝ δεν εßχε αττοτελÝοετ σιο
υαρελδüν μÝροò του ρωστκοý κρÜιουò, ωò δτκη ιου
Πατρωα Περτουστα.
Η §ß."
κλεýß για την καιανüηοη ιου πολττετακου
συοτημαιοò στη Ρωσßα: κατÜ ιην αντßληψη αυτη
δεν υφßσιατατ δταχωρτσμüò μεταξý τηò προσωπτκηò
τδτοκιησßαò του ηγεμüνοò και τηò κραττκηò
περτουσßαò. Ετστ, ο ηγεμüναò μειαχετρßΖειατ ιο
κρÜιοò αλλÜ kar ιουò ανθρþπουò, που κατοτκοýν ο'
αυτü, ωò προσωπικη του τδτοκιησßα: δωρßΖετ κατ
εκχωρεß κτημαια η τα αφατρει kar τα
ξαναμοιρÜΖει, με μοναδτκü γνþμονα ιη βουληση
ιου η ιο προοωπτκο του συμφÝρον.
Ολοκληρη η Ρωοßα ανÞκει στον ισÜρο, η cννοια
ιηò προσωπτκηò τδτοκιησßαò δα καιοχυρωδεß
νομτκÜ μüλιò ιο 1762.
χονιαò ωò γνþμονα την τδταττερüτητα αυιη
ηου δταχροντκÜ χαρακτηρßΖετ το ρωοικü
χþρο. δεν θα ηιαν δτüλου υπερθολη, καιÜ
την αΠοψη μαò. α\, ΙσΧυρτΖοταν Κανετò οιτ οτη
ρωστκη ιστορßα ενυπÜρχουν δυο. ανττκετμεντκÜ
ανιßθετεò. lσιορικÝò καιηγορßεò: ο (,κüσμοò ιου
παλαιτου» kar ο «κüσμοò τηò κα_\υSαò». ΙοιορικÝò
καιηγορßεò, που η καθεμτÜ ιουò δταγρÜφετ ιη δτκÞ
τηò τροχτÜ, σε Ýνα Βα8μü που σε μια δεδομÝνη
χρονικη περßοδο η ιοιορßα ιου ρωοτκου κρÜτουò
kar η τστορßα ιου ρωστκου Ýθι,ουò ι-α
παρουοτÜΖονιαι σιον ερευνηιη ωò δυο ξεχωρισιÜ
φατνüμενα που εξελßσσονται με ιη δικη ιου
δυναμικη ιο καδÝνα.
Η περßοδοò ιηò Ατκαιερßνηò Β αποτε_\εß Ýνα υολυ
χαρακτηρτσιτκü παρÜδετγμα: παρÜ-\_\η_\α με ιη
διεργασßα, που εξελßσοετατ αποκλετσττκÜ στον
«κüσμο ιου ιαλαττοý») και η οποßα θα αναδεßξει
(τδιαßτερα με τον καιακερμαιισμü και ιην
προσÜριηοη του μεγαλυιερου μÝρουò ιηò Πολωνßαò
σιη Ρωσßα Kar τη ρωστκη επÝκταση οτην Ιφτμαßα
και τον παρευξεßντο χþρο) μια Μεγαλη Δυναμη,
υπÜρχετ κατ ο ,ι<κüομοò ιηò καλυΒαòιι. Eivar or
απογοητευμÝνοι αιü ιην κεντρτκη εξουσßα ΚοΖÜκοτ,
or αμÝτρητοτ ακιημονεò δουλοπÜροτκοι τηò ρωστκηò
υπαßθρου, οι χτλτÜδεò «παλατüθρησκοτ» που
υφßσια,υτατ ιτò διþξετò τηò κραιτκηò εξουοßαò,
καθþò κατ or μη ρωστκοß λαοß που υφßσταντατ τιò
συνÝπειεò ιηò αποτκτοκρατικηò επÝκτασηò. Εßναι
üλα εκεßνα τα «βουΒÜιι πρüοωπα τηò ισιορßαò που
θα πυκνþσουν ιιò τÜξετò ενüò μυθοποτημÝνου
ηγÝτη, του Emilian Pugacev, σε μια εξÝγερση που
θα ουγκλονßοετ επß τρßα xpüvra (1773-1775)
συδÝμελα ιο κρÜτοò τηò Ατκατερß,rηò Β.
Σ'αυιην. ιην «Üλληι» πλευρÜ ιηò ρωσικηò
τστορßαò, δα αξιΖε να αφτερωδεß Ýνα ξεχωρτστü
ιευχοò των «Ιοτορτκþν»,
ΦαßÜιιν Μαλιγκο(ýηò
ιτò 2Β Ιουνßου 1762 ο «εραστηò» τηò Ορλüφ, επτκεφαλßò ιηò ανακτορτκηò φρουρÜò,
με Ýνα «εθντκτσττκü» πραξτκüπημα εκδρονßΖετ το «μτοηιü» Üνδρα ιηò τσÜρο ΠÝτρο
Γ,.
Ο τσÜροò υπογρÜφει ιην παραßτηση του και σττò 6 Ιουλßου 1762 δολοφονεßιατ. Σιον
τüπο ιηò εκτÝλεσηò παρευρßσκειατ ο δεýιεροò «εραοιßò» τηò, ΠοιÝμκτν. Ο Ορλüφ
θα αναλÜβετ τη δτοργÜνωση ιου σιüλου kar ο ΠοτÝμκτν ιου στρατοý.
Ετστ, λοιπüγ αυτÞ η πληθωρικß... «Γερμανßδα» (ιου Ανχαλτ-Τσερμπστ) με τουò
δεκÜδεò «ερασιÝò», οιÝφειατ αυιοκρÜιετρα ιο Ι763, σφειερτΖüμενη το θρüνο απü ιο
νüμτμο δτÜδοχο -το yro του ιοÜρου kar δτκü ιηò yro- Παýλο.
Επτκεφαληò των ενüπλων δυνÜμεων η Ατκαιερßνη «ο ΜÝγαò» üπωò την αποκαλεß
ο Βολτεροò- διεξÜγετ δυο μακροχρüντουò Ρωσοτουρκτκουò πολÝμουò (176Β-1774
και 17Β7-17θ1). υποχρεþνονιαò ιην Υψηλß Πýλη να υπογρÜψει ιην περßφημη
ΣυνθÞκη ιου Κτουτσοýκ-ΚαßναριΖη (1774), που τüσο ωφÝλησε ιον ραγτÜ. ΠροσαρτÜ
ιο ΧανÜιο τηò Κρτμαßαò (17Β3) εξαλεßφο\,ºαò ιο ιελευταßο ßχνοò τηò μογγολτκηò
κυρταρχßαò r<ar με τη Συνθηκη ιου Ιασßου (17θ2) φÝρνει τα ουνορα τηò Ρωσßαò σιο
Δνεßσιερο. Στην περτοχß αυτη ιδρυετ λßγο αργüτερα ιην Οδησσü (Βλ. «Ε»-ΙστορτκÜ,
ι. 5Β).
Η Ακατερßιm ßδρυσε σχολεßα «γετ,ικüò μüρφωσηò» yra τα πατδτÜ των
αρτστοκραιþν κατ «κατþιερα» yra ιην ιÜξη ιων μτκροασιþν, αποκλεßονιαò ολüιελα
τα εκαιομμυρτα ιων δουλοπαροßκων απü το üλο σýσιημα τηò πατδεßαò. Επντξε οιο
αßμα ιην επανÜσιαση των αγροιþν [υπü τον Γ.I. Πουγκαισüφ (1773-5)], ενþ
ιαρÜλληλα δτευρυνε ιτò δικατοδοοßεò ιων γατοκτημüνων πÜνω στουò
δουλοπÜροτκουò. Μπορουσαν πλÝον or γατοκιημονεò να τουò στÝλνουγ χωρßò δßκη,
σια καιαναγκασττκÜ Ýργα των ορυχεßων ιηò Στθηρßαò. Απαγüρευσε, τÝλοò, σιουò
δουλοπÜροτκουò να ιηò σιÝλνουν ατιησετò με ικεοßεò kar τιαρÜπονα καιÜ των
Κυρτων ιουò.
ΕμÜò τουò Ρωμτουò δεν μαò πολυσυμπαOεß.
Ο Βολιεροò, αρχÝò φθινοπþρου ιου 1770, τηò γρÜφετ:
«...Tr θα γßνωστν οτ δυοιυχτσμÝνοτ μου Ελληνεò;., Η πιþστò ιου οθωμαντκου
κρÜτουò θα εξυμνεßτο δτÜ σιßχων ελληντκþν... ΕÜν η ΥμειÝρα Μεγαλετüτηò ηιο
αυιοκρÜιετρα ιηò Κωνστανιτνουπüλεωò, ταχÝωò θα ανßδρυεν ωραßαν ελληντκÞν
ακαδημßαν... Η ελληνικÞ γλþσσα θα απÝβατνε γλþσσα καθολτκÞ...».
Η Ατκαιερßνη του απαντÜ... ετρωντκÜ σιτò 2Β ΣεπτεμΒρßου 1770:
«...Να μεταΒþ ετò ιτ πανεπτστßμτον üπωò μÜθω την ελληντκÞν;.. Εν τοýτοτò ο
Ομηροò μεθερμηνεýετατ ρωσστσιß... Or Ελληνεò, μεγÜλωò εξεφυλßοδηοαν.
Αγαπþοτν την αρπαγην μÜλλον Þ ιην ελευθερΙαν...» (βλ. Κ.Ν. Σαθα,
ºουρκοκρατουμενη Ε λλÜò, ΑθÞνηστ 1Β6θ, ο. 613-615).
Παρ' ολα αυτÜ, ιο 17Β2 γρÜφετ στον Ιωσηφ Β' τηò Αυστρßαò:
«.,.Η Υ.Μ. δεν δα μοτ αρνηθη ιην συνδρομην Αυτηò, προò ανßδρυστν ιηò αρχαßαò
γρατκτκηò μοναρχßαò... επß των οθωμαντκþν ερειπßων... υπü ιον ρηιüν εκ μÝρουò
μου üρον να δταιηρησω ιην μοναρχßαν ιαυιην üλωò ανεξÜρτητον τηò ρωσικηò...»
(ΣÜδαò, ü.π,, α. 533-541).
Ζητεß μüνο μτα-δυο νησουò ιων ΚυκλÜδων «..,προò ασφÜλεταν ιου ρωσικου
εμπορßου» kar ιο Βρüνο ιηò Πüληò yra τον εγγονü ιηò. Ο Ιωσßφ üμωò Ζητεß yra την
Αυστρßα: Πελοπüννηοο, Κρηιη, Κýπρο, ΚυκλÜδεò, kar η Ατκαιερßνη αρνεßτατ...

Νßκοò ΒαιιδιÜμπασηò
« ΦοπΣΜΕι\ Η ΑποΖιγττΡχιΑ »

Η κορüνα που ο
Παζιü ετοßμασε
για την
Αικοτερßνη.
Στη μÝση, η
ΑκOτερßνη Β'π0
σκαλιü του ναοý
του ΚαζÜν
χοιρετßζεται απü
τον κλÞρο την
ημÝρα τηò
ενθρüνισÞò τηò,
στιò 28 Ιουνßου
1762. Πßνακοò
αγνþστου
καλλιτÝχνη (τÝλη
18ου -1ο τρßτο
,t9ou
αιþνα)

ξερευνητεò χþρεò». Kr αμÝσωò Üρχτοε να μαθαßνετ

ρωστκÜ, την κυρßευοε μτα ακατανßκητη επτ8υμßα
να εßνατ και να ατο8Üνετατ Ρωοßδα. Η Ρωσßα Ýγτνε
yra τιÜντα το σιßτι τηò, η ιατρßδα, το νüημα ιηò Ζω-
ηò, η μεγαλυτερη αγÜπη, την οποßα συναγωντΖüταν
μÜλλον μüνο η αγÜπη ιηò yra την εξουοßα.
ΣýΖυγοò-παρθÝνα Þ το üφελοò
τηò μοναχκηò ανÜγνωσηò
Η υποψηφτα Ýκανε καλÞ ενιυπωοη στην αυιο-
κρÜτετρα, συντομα ασπÜσιηκε ιην Ορθοδοξßα, πη-

Η Ýναρξη ττιò ασßfr€ßαζ τηζ §ßJαυι3{Ý}§ßº9{§
§ιτÜ αß$Jατ§ºρα γ€γΟνΟτα καß ι-Ιν *sιε
Üηωζ ι"ι δοftο *νßζ! τoιJ συζυγΞυ τηζ
βετ. Οιαν η Αικαιερßνη επτιÝλουò Ýμετνε Ýγκυο
r<ar γÝννησε ιο 1754 το yro ιηò Παýλο, ο υερßγυρο
δεν πßσιεψε üττ παιÝραò ιου εßνατ ο Πτüτρ Φτüντò
ροΒττò. Φημεò και δταδüσετò yr' αυιü το θÝμα δεν €
χουν ιÝλοò οýιε μÝχρι σημερα.

Πο ιη φυοη ιηò Ζωηρη ΚΙ ενιυΠωσΙαΚη.

0 πρßγκιποò ρε ιο üνομα Ατκαιερßνη (Γεκατερßνα) Αλεξεγεθνα
Γκριγκüρι 0ρλüφ, Kr Ýγινε αρραΒωντασιτκτÜ kar μετÜ σýΖυγοò ιου ΠÝ-
εροστÞò τηò ιρου Φτüντοροβτιò (μελλονττκου αυτοκρÜιορα ΠÝ-
Ακοτερßνηò και τρου Γ). Τα ιρþτα δÝκα χρüντα ιηò Ζωηò στη Ρω-
συνωμüτηò οßα ηιαν τα δυσκολüτερα yra την Ατκατερßνη. Η or-
κογενετακη τηò Ζωη δεν πÝτυχε ο Üντραò ιηò Ar-
καιερßνηò εßχε πατδαρτþδη ουμπερτφορÜ, ηταν Ü-
Sουλοò, συνεχþò αφοοτωμÝνοò σε στραττωττκÜ πατ-
xviδra kar το kuvnyr εκιüò παλαττου kar δεν Ýδτνε
την παραμτκρη προσοχη σιη γυναßκα του. Η Ar-
καιερßνη ηιαν υποχρεωμενη να Ζει υπο την επß-
Βλεψη ιων κυρτþν τηò Αυληò κατ οιερουνταν ιο δr-
καßωμα ελευθερηò εξüδου απü το ιαλÜττ κατ αλ-
ληλογραφßαò με συγγενεßò kar φßλουò. Επß εννÝα
χρüντα οτ σuzuyor δεν εßχαν korvn οεξουαλτκη
Ζωη και δεν απÝκιησαν υατδτÜ, γεγονüò που προ-
Αικαιερßνη δεν μποροýσε να υπομεßιτ
την ιüσο θαρετη, κενη και επτδετκττκ
ΖωÞ ιου παλαιιου, την οποßα τηò επÝθαλα
και σιαδτακÜ αρχßΖετ να ασχολεßτατ με ι
δτÜθασμα, τιερνþνιαò απü ια ελαφρÜ μυθτσιορημι
ια οε σοθαρÝò επτσιημονικÝò εργασßεò και Γγχει[
δτα, Ιδιαßιερη επßδραση σιην κοσμοαντßληψη τι
Üσκησαν ια Ýργα του ΒολτÝρου kar Üλλων Διαφ
ιιοιþγ ιτò τδÝεò των οποßων υποσιηριΖε Ýωò το τ
λοò τηò Ζωηò τηò. Με τα χρüντα η ανÜγνωση ετι
πτο συνετδητη και ουοιημαιικη και προχωρου
θÜσετ καταλüγου ωφÝλτμων βιβλßων. Ολα αυτα
«κατ' οßκον πανεπτστημια» δεν ηται-, üμι,ιò. απ_\α
ναò ιρüποò να ξοδευει ιον καιρü τηò. Χαρη σ
γνþσειò εξασκουοε ιο π\,ει,μα ιηò. οραιιαιτΖομε
ιον υψηλü τηò στüχο: ιην εξουσßα. τπ- επlρροη.
δüξα. ΒαΒμιαßα kar ειδιχÜ μετα ιη τι\-\,ηcι τ

καλοýσε τη δυοαρÝσκετα τηò αυιοκρÜιετραò ΕλιοÜ- Παυλου, η Ατκαιερßνη κατüρθιυσε \¼ σι\¼ι;,.l ý


νÝò σχÝοετò με τσχυροýò αυλτκουò kar υπουργοýò,
μειαξý των οποßων τδτατιÝρωò ξεχþριΖε ο καγκελÜ-
ρτοò Α. Π. ΜπεοτοýΖεφ-Ρτοýμτν. Ηταν ο πρþτοò
που εκτßμησε ποτα συÜντα γυναßκα εßχε αιÝναντß
του, ποια φτλοδοξßα την Ýκατγε, πüοη ενÝργετα kar
δυναμη υερτÝκλετε η προσωιτκüτητα ιηò συΖýγου
ιου δταδüχου. Ο ßδιοò ιην παρÝσυρε σε αυλτκÞ συ-
νωμοοßα, που καιÝρρευσε, Kar εξαττßαò ιηò, ιο 175Β,
ο καγκελÜρτοò Ýχασε ιην εξουοßα kar η Ατκατερßνη
μüλτò που κατÜφερε να αποφυγετ ιη δυομÝνετα.
Ο δýμεροò πüλεμüò mò εναντßοντου α:Ζýγου
Ωοιüσο, η συνωμοιικß εμπετρßα ιηò φÜνηκε
χρηστμη υστερα απü μερχÜ xpovra. üταν μετα ιο
θÜναιο ιηò ΕλισÜΒει, το ΔεκÝμθρτο του 1761, ανÝ-
βηκε στο θρüνο ο ΠÝτροò Γ, ο οποßοò επτδεικιτκÜ
περτφρονοýσε τη γυναßκα του. για την οποßα Ýιρε-
φε προ υολλου μüνο αρνηιτκÜ ατσθημαια. Η Αl-
καιερßνη τοý ανιαπÝδτδε ια üμοτα, Ýχονταò προ-
σεlγßσετ τον αξτωματτκü ιου υυροΒολτκου, Γρηγü-
pro (ΓκρτγκüρÞ ΟρλÜρ.Γýρω αυü τον Ορλüφ και
ιουò τÝσσερτò αδελφουò ιου αναπτυχθηκε η ουνω-
μοσßα καιÜ ιου ΠÝιρου Γ. Στην επττυχßα των συνω-
μοτων συνετεινε Kar ιο üτι ο αυτοκρατοραò. στη σý-
ντομη θαοτλεßα ιου, πρüλο.θε να οτρÝψετ ενανιßον
του πολλοýò πατρτþτεò, Η Ατκατερßνη, με ιον υπο-
Η Αικοτερßνη Β'
με τη βορýπμη
κορüνο τηò.
Ελοιογροφßα του
Α.Ρ. Απtιορον
λογτσμü, την πονηρτÜ Kar ιτò τκανüιηιεò στην ß-
vιpryKa, που τη χαρακιÞρτΖαν, ανιτθÝιωò rσxupo-
ποßησε ιην επτρροß τηò στην κοτνωνßα, υροκαλþ-
νιαò τον οßκτο των γυνατκþν kar τη συμπÜθετα ιων
ανδρþν. Σιτò 2Β Ιουνßου του 1762, με τη θοη8ετα ιηò
φρουρÜò, καιÝλαβε ιην εξουσßα, διεξηγαγε Ýναν α-
οιραπταßο πüλεμο «συΖýγου εναντßον συΖυγου». συ-
νÝλαβε τον ΠÝτρο Γ, yra να αναδετχθεß απüλυτοò
μονÜρχηò ωò Ατκατερßνη η Β.
Με ιο που Ýγτνε αυτοκρÜτετρα, η Ατκατερßνη
Η Αικατερßνπ διοτýπωσò μò σσφÞνòιο την !δÝο
τηò οναμüΡφωσπò. τηò μòτοτΡοΠÞò τηò
Ρωσßαζ σ€ «αντιπροσωπ€υτßκη μοναρχßο»
ΒρÝθηκε σε αρκετÜ δýσκολη θÝση. Δεν δτÝθετε ια 0 ΑλεξÝι
ιυπτκÜ δτκατþματα να καιαλÜθετ το θρüνο, δεν εß- Γκριγκüρτβτò
χε εμπετρßα κυSερνηττκßò δρασιηρτüιηταò Kar or Μπορινσκüι, γιοò
συνεργÜιεò ιηò στο υραξτκüπημα, or αξτωματτκοß τηò Αικοτερßνηò
ιηò φρουρÜò, χαßρονιαν την ελευθερßα ιουò να α- και του Γκριγκüρι
ναιρÝπουν και να ενθρονßΖουν τσÜρουò και στην 0ρλüφ, Εργο
(176θ) του Καß
αρχη ελÜχτσια υπολüγτΖαν την Üπετρη βασßλτσσα.
Η υπομονη να αντÝχετò το οτÝμμα οτο κεqýλτ Ludιuig
Chrisiianek
Ομωò η Ατκατερßνη επÝδετξε ιερÜσττα υπομονη,
αποφαστσιτκüτηια, πονηρτÜ kar επτμονη. Καιüρ-
0ωσε να συγκενιρþσετ ιην πραγμαιτκη εξουσßα
στα χÝρτα ιηò. Οταν ιο Ι763 επρüκειιο επτσημωò να
ενθροντστεß, ο χρυσοχüοò ιηò Αυληò, ΠαΖτü, ιηò ε-
τοßμασε μτα πολυιελÝσιαιη κορüνα, rrou δτατηρη-
θηκε Ýωò ιτò μÝρεò μαò. Ηταν ανησυχοò, γταιß ιο
δημτουρlmμÜ του απü χρυσü kar διαμÜνττα αποδεß-
χθηκε Βαρυ - περßπου δýο κτλÜ. ΑλλÜ η αυιοκρÜ- )
« ΦΩτ»ΜΕΝΗ ΑποτγττΡχιΑ »
Μια γαλλικÞ
γκροβοýρα τηò
εποχÞò που
οπεικονßζει τη
δολοφονßα του
ΠÝτρου Γ',
συζýγου τηò
λκοτερßνηò Β'.
Με την επßνευσÞ
τηò, τουλÜχιοτον...
ιετρα τον καθησυχασε, λÝγονιÜò ιου üιι για τη δτÜρ-
κεια ιων τεοσÜρων ωρþν τηò τελειßò κÜπωò θα κα-
ταφÝρει ν' ανιÝξετ στο κεφÜλτ ιηò αυτü το θÜροò.
Kar πραγμαιτκÜ ιο κατüρθωοε, üχτ μüνο ττò τÝσσε-
ριò þρεò ιου ενθρονιομοý ιηò στο ναü ιηò Κοιμη-
σεωò σιο Κρεμλßνο, αλλÜ ακüμη 34 χρüντα, üσο
δηλαδη διηρκεοε η ηγεμονßα ιηò.
Η κυριορχßα τηò Αικατερßνηò σÞμον€
iJιo òΠοΧߺ αΚμηò τηò Κ§ινωνιΚÞζ Και
ΦßΚΦw¼μΙΚÞò Ýò τηò Χþραζ
Το Ýνοτικτο τηò εξοι:σßαò
Η Ýναρξη τηò Βαοτλεßαò ιηò αμαυρþθηκε απü ar-
μαιηρÜ γεγονüτα και συνωμοσßεò. Σιιò 6 Ιουλßου
του Ι762, υπü αδτευκρßντσιεò συνθηκεò, σκοτþθηκε
οιο Ρüψε (Ýξω arιo ιο Πετερμποýργκ) ο αναιραπεßò
0 ΒολτÝροò αυτοκρÜτοραò ΠÝιροò Γ. Δεν ΒρÝθηκαν εγγραφεò
αποδεßξετò üττ ο θÜνατüò ιου εßχε σχεδταοιεß απü τη
σýΖυγü του, αλλÜ υπÜρχουν μαρτυρßεò üττ αν kar
γνþρτΖε yra την πτθανüτηια δολοφονßαò του, η Ar-
καιερßνη δεν Ýκανε καμτÜ προσπÜΒεια να την απο-
τρÝψετ. Εξßσου αοαφηò εßνατ kar ο ρüλοò τηò στην
τραγικη τýχη του Üλλου πτθανου ανταγωντστη τηò,
του πρþην αυιοκρÜιορα ΙβÜν Αντüνοθττò, ο οποß-
οò ενüσω ηταν ακüμη πατδß εßχε ανατραπεß απü την
Ελισαθετ ιο 1741 kr Ýμετνε φυλακτσμÝνοò 23 χρü-
vra. Βρηκε το θÜναιο σιο κελß του απü ιη φρουρÜ,
10
κατÜ τη δτÜρ-
Kεra αΠοΠετραò
απελευθÝρωσßò
ιου απü ιον ανθυπα-
σπτσιÞ («πανιπαρουτστκ»)
Μφüθττò ιον Αυγουστο ιου 1764.
Την παραμονß τηò τραγωδßαò, or αξτω-
ματτκοß ιηò φρουρÜò εßχαν λÜβετ απü ιην αυιοκρÜ-
τετρα νÝα οδηγßα, συμφωνα με την οποßα υποχρε-
ουνταν να σκοτþοουν üυοιον κρατουμενο δοκßμαΖε
να δραπετεýσεl.
οΒαρüò κßνδυνοò yra ιην εξουσßα τηò Ar-
κατερτνηò ΠροερΧοταν Kar αΠο την αρΙστο-
κραττκη αντιπολßτευση, σιο πρüσωπο ιου
πατδαγωγου ιου δταδüχου Παυλου, του κü-
μη ΝχßταΠÜντν, ο οποßοò ονετρευüιαν ιον
περιορτσμü των εξουσιþν τηò αυιοκρÜτετραò απü το
Ανþτατο Κραττκü ΣυμΒοýλιο. Ο ΠÜνιν κατÝθεσε
σχÝδτο δτοτκηττκηò μεταρρýθμισηò, ενσωματþνο-
νιαò ιτò προσφτλεßò ιου τδÝεò, αλλÜ η Ατκατερßνη
κατανüησε εγκαßρωò ττò προθÝσετò ιου και περßτε-
χνα απÝφυγε ιην παγßδα υου εßχε επτδÝξια στηοετ
ο πεπετραμÝνοò πολτιτκüò. Σ' αυτÞν kar σε Üλλεò
περτπιþσετò ιην Ατκατερßνη δεν ιην πρüδωσε η α-
ναπιυγμÝνη πολτιτκÞ τηò δταßσθηοη, αυτü το σπÜ-
νιο «Ýνσιτκιο εξουσßαò», ιο οποßο, üπωò or arσθn-
σετò το θηρßο, οδηγεß τον ηγÝτη οτη ΖωÞ kar δεν
του επιτρÝπετ να πρÜξετ το μοτραßο λÜθοò.
Το üνεηη του μεγÜλου πολτττκοý
Σπουδαßοò οταθμüò σιη ΖωÞ ιηò Ατκατερßνηò υ-
πηρΕε ιο 1767, üιαν συγκÜλεσε yra ιη ουΖÞιηοη
 νÝου Kdδrka
νüμων τη «Νο-
μοθετικß Ευτιρο-
πη» απο εκπροσωπουò
δταφüρων ομÜδων τηò ρω-
σΙΚηò ΚοΙνωνιαò Kar τουò αΠηυ-
θυνε ετδτκη «ΕνιολÞ», οτην ουοßα εξÝ-
φρασε ττò πολτττκÝò ιηò αυüψετò kar προσδιüρισε ΣυγκÝντρωση
τα καθÞκονια Kar ττò ιτροτερατüτηιεò που θα υρÝ- Σmν αχανÞ Ριοσßα (κορυφÞ) στη
πετ να επτδτþξετ η Ρωσßα σιο μÝλλον. Μολονüιτ το ΕργαΖüμενη ακουραστα ευß χρüντα, η Ατκατερß- Μüσχα το ß762
κεßμενü τηò δεν ηταν και πολý πρωτüτυυο, αφοý νη θα8μταßα μεταμορφþθηκε σε πεπετραμÝνο νο- κατü την
αναπαρηγαγε ττò τδÝεò ιου Σ. lνΙοντεσκτÝ kar Üλ- μοθÝτη, μÝγτσιο μεταρρυ8μτσιÞ ιου 18ου ατþνα. ενθρüνιση τηò
λων Δταφωιτσιþν, η σημασßα του στην τστορßα ιηò Στην αρχß Ýδετξε να κÜμυιεται απü ιτò ευδýνεò ΑΙκατερßνηò Β'
Ρωσßαò εßνατ ανεκιßμητη: η Ατκαιερßνη δτατýπω- Kar ιουò φüΒουò. Ονταò γυναßκα με φαντασßα,ιην (Πüνω), Στη μÝση,

σε με σαφßνεια την τδÝα ιηò αναμüρφωσηò, τηò τρομοκραιουσε η τδÝα üττ πρÝπετ να κυθερνÜ μτα η ΑΙκοτερßνη Β'
μεταιροπßò τηò Ρωσßαò οε «αντιπροοωπευττκη μο-
ναρχßα», με ιην υαραχþρηση στα βαστκÜ κοινωνl-
κÜ σιρþμαια τηò χþραò αναφαßρειων δτκατωμÜιων
kar προνομßων. Η περαττÝρω ιýχη των μεταρρυθ-
μßσεων, παρ' üλεò ττò δυσκολßεò, συνδÝθηκε με
ιην ανÜπτυξη σιη Ρωσßα «ταξτκηò» («σασλüβντ»)
οργÜνωσηò, την επεξεργασßα «θεμελτωδþν» νü-
μων Kar θεομþν, or oπoior θα ταßρταΖαν με το
πλαßστο τηò πεφωττσμÝνηò αττολυιαρχßαò. Σ' αυτη
τη δταδτκασßα μειασχημαιτσμου ιηò κοτνωντκßò,
οτκονομτκßò kar κραττκßò δομηò, η Ατκαιερßνη Ý- το ενδταφÝρον προò ιη δημτουργτκη εργασßα, η Ar- πραξικοπÞματοò
πατΖε προεξÜρχοντα ρüλο. Μüνον αυιÞ κατανοου- καιερßνη κατüρθωσε να σιαθεροποιÞσετ τη θÝση τηò 28ηò ιουγßου
σε μÝχρτ τÝλουò ιο γτγÜνττο, σχεδüν ακαιüρθωτο, τηò Kar να καιαξτωθεß τüσο σιο εσωτερτκü ιηò χþ- ß762. πßυακαò
σιüχο να μειαιραπεß η Ρωσßα σε κρÜτοò, üπου κυ- ραò üσο και πÝραν ιων συνüρων ιηò. Σ'αυτü συνε- αγγþοτου
ρταρχεß ιο δßκατο kar üχτ η αυθατρεσßα, üμωò α- τÝλεσε η πολυετßò αλληλογραφßα ιηò με εξÝχοντεò καλλιτÝχγη (τÝλη
κολουθησε με πεßσμα αυιüν ιο δρüμο kar πÝτυχε φτλοσüφουò kar δτακεκρτμÝνεò προσωυτκüτηιεò: 18ου -1ο τρßτο
πολλÜ. ιον ΒολτÝρο, ιον Ντ'ΑλαμπÝρ κ.Ü. Ολοτ αυτοß ιην) 19ου οιþνα)

11
« ΦΩτιΣΜΕΝΗ ΑποηγττρχιΑ »

Το πρÜσινο σαλüνι
τηò ΜεγÜληò εκττμοýοαν üχτ γταιß κυθερνοýσε μτα ιερÜσιτα χþ-
λκοτερßνηò οτο ρα, αλλÜ γταιß ÝΒλεπαν στο πρüσωπü ιηò μια ομοß-
Τσüρσκογε ΣÝλο, δεÜττσσα, μια ετλτκρτνη υποσιηρßκφτα του Δταφω-
ηlεδησμÝνο απü ττσμοý. Qστüσο, το πqιÜδοξο τηò τστορßαò συνßστα-
τον Charles ιαι στο üττ οτ προσπÜθετεò των Δταφωιισιþν kar τηò
Gameron Ατκαιερßνηò ηιαν δταμειρτκÜ ανιßθετεò: με ιη θοη-
θετα του «φωτüò τηò γνþσεωò» εκεßνοτ Þθελαν να
συντρßψουν ιην παλατÜ φεουδορχτκß τÜξη τηò Ευ-
ρþπηò, ενþ η αυτοκρÜτετρα επτθιητοýσε με το ßδτο
«φωò» να εδρατþσει τη Ρωσßα kar η ßδτα να εξελτ-
χθεß σε μονÜρχη πεφωττσμÝνο, με πρωιοθουλßεò,
αλλÜ kar υποχοÞ στουò νüμουò, αφτερωμÝνη οτη
μοναρχßα kar τη δυναοτεßα ιου Ýθνουò.
Η ηροιßδα στο πλτιθοò τιον ημßιυν
Η kuprapxia ιηò Ατκατερßνηò σημανε μτα εποχη
οιζμÞò ιηò κοινωντκηò kar οτκονομτκßò Ζωßò ιηò
χþραò. Ο ρüλοò τηò σ' αυτη τη δταδτκασßα Þιαν α-
νεκτßμηιοò. Ηιαν Üνθρωποò φτλüδοξοò κατ εξου-

Η επιδετικÞ ποf,ιτικþ τηò πΡοσÝε€σ€ νÝο

εδüφη που οποσπüστηκον οπü τπν Ποßωνßο
ΚοΙ την Οδωμονικþ Αυτοκροτορßο

οτασττκüò, συγχρüνωò üμωò φιλελεýθεροò kar υπο-
μονειτκüò με τουò Üλλουò. Η αυιοκρÜιετρα δτÝθετε
ιο σπÜντο ιαλÝντο να αρÝοετ στουò γýρω ιηò, να
ιουò κÜνετ να ιην ερι,ιτεýονται, να ιουò κερδßΖετ με
το μÝροò ιηò, εßχε την ικστüτητα να δταλÝγετ ου-
νεργÜτεò, τουò περτÝΒαλλε με την εμπτσιοσýνη τηò
κατ ιηροýσε ιο λüγο ιηò. Σ' Ýναν απ' αυτοýò Ýγρα-
φε: «Μπορεßτε απολýτωò να ελπßΖειε σιο Θεü kar
σ' εμÝνα kr εγþ δτακρßνονταò την ευνοßκÞ συμπε-
0 πρßγκπαò τηò ρτφορÜ σαò δεν πρüκεττατ να σαò προδþσω». Δεν
Ταυρßδσò Γ.Α Ζηλευε ιη δüξα ιων Üλλων, ανττθÝτωò 8εωροýσε ü-
ΠοτÝμκν. τι η δüξα ιων σιραιηγþν kar
Ελαιογροφßο του ιων σιελεχþν ιου
ΣτÜρσιν κρÜιουò πολ-
λαπλα-
στÜΖετιη δτκη τηò. ΧÜρη σε αυιÞ την Üποψm ιη
Üνθησαν πολλÜ ταλÝντα στουò πro δταφορειτκοý
τομεßò δρασιηρτοτητιον. Η Αχατερßνη Β' βÜδτσ
στην τοιορßα περτστοτχτσμÝνη απü πληθοò μοναδ
κþν ανθρþπων, η μεγαλοφυτα ιων ουοßων ξεδ:
πλþθηκε μüνο χÜρη σιην υποστηριξη ιηò. Υπηò
ξε δτοραιικη kar πανÝξυτινη. Εγραφε: «ΜελετÞστ
ιουò ανθρþπουò, προσπαθßοτε να τουò χρηστμοπο.
ησετε, να μην ιουò εμmστεýεσιε αδτακρßιωò, να c
ναΖητεßιε ττò πραγμαυκÝò αξßεò, ακüμη kr αν Βρ
σκονιαι σιην Üκρη του κüσμου: ωò επß ιο πλεßοιο
αυιÝò σεμνýνοντατ kar κρýθονιατ κÜπου απομον0
μÝνεò. Η ανδρεßα δεν προθÜλλετ απü ιο υλÞθοι
δεν ανqητχÜιατ, δεν υπÜρχετ σε αφθονßα kar δε
φωνÜΖετ yra ιην υπαρξη τηò», Μεταξý των επιφ(
νþν ιηò θαστλεßαò'ιηò üταν ο κραττκüò ηγÝτηò Ι
Α. ΠoÝluτrv (Παιιüμκν), or δταφωττσιÝò ΙΒÜ
Ι![πετσκüι kar Ατκατερßνη Νταστüβα, ο δτπλωlχ
ιηò ΑλεξÜντρ ΙνΙπεº,πülηυτο, ο υοτηιßò f¸ι
θρýλ ΝτερÜθιν, οτ στρατηλÜιεò Πτüτρ Poqru
γτσεφ Kar Α]ιεΕÜντρ Σουβüροφ, ο ναυαρχοò Φι
rπop Ουσαχüφ kar υολλοß Üλλοτ, χÜρη σιουò ι
ποßουò η Ρωσßα απÝκιησε επτρροß στην Ευρþτm
Η αυτοκρατοριχÞ μηχανÞ σε πΙΙηρη λεττουργß
Τον κατρü τηò Ατκαιερßνηò or «στροφÝò τηò α
ιοκραιορτκηò μηχανηò» επτιαχýνθηκαν. Η δρ
στηρτα, επτθειτκÞ πολιττκη τηò αυτοκρÜτετραò πρ
σÝθεσε νÝα εδÜφη, που αποσπÜσιηκαν απü την Γtr
λωνßα κατ την Οθωμαντκη Αυιοκρατορßα. Η Arx

τερßνη, που σ'üλη τηò τη Ζωß προσπαθοýοε να ε-
νιαχθεß σιο ρωστκü περýÜλλον, ακολοýθηοε εξω-
τερτκη πολτιτκÞ σαν ακραßα Ρωσßδα εθντκßστρτα,
γεγονüò που εκφρÜσιηκε τδτατιÝρωò στην τσιορßα
ιηò δτÜλυσηò ιου πολωντκοý κρÜιουò και ιον ιεμα-
χισμü ιων εδαφþν του μεταξý Ρωσßαò, Πρωσßαò kar
Αυσιρßαò. Οπωò kar ο Γ.Α. ΠοτÝμκτg η Ατκατερß-
νη ßιαν συνεπορμÝνη με ιην τδÝα εξαφÜντσηò ιηò
Οθωμανικßò Αυτοκραιορßαò Kar ιηò δημτουργßαò
υÜνω σια ερεßπτÜ τηò σετρÜò κρατþν-δορυφüρων
τηò Ρωσßαò.
ορ' üλ' αυτÜ, δεν μπορουμε να roxupι-
σιουμε üττ η Ατκατερßνη Þιαν κυρτευμÝ-
,,rn απü φαιιταστþσειò Þ ανßκανη κυθερ-
νßιηò. Το δτπλωμαυκü ιηò ιαλÝντο ßιαν
αδιαμφισθßιηιο, üπωò kar η τσχýò του
πολυÜρτθμου στραιου τηò, στον οποßο εßχε εφqρμü-
σετ σοΒαρÝò μειαρρυθμßσετò ο ΠοτÝμκτν. Η Arka-
ιερßιτη δτÝθειε την τκανüιηια ψυχρατμα να υπολο-
γßΖετ kar να προθλÝπετ τιò ουνÝπετεò ιων ενεργετ-
ων ιηò.
Πτθανþò κατ yr' αυτü το λüγο ο ρωσικüò σιραιüò,
Ýχονταò επιτýχετ συνιρτπττκÝò νßκεò ευß ιων Τουρ-
κων, ποιü δεν εξεσιρÜτευσε εναιιτßον ιηò Κωνσια-
νττνοýποληò.
Πα mv πlηγματκý δüξα kar το τßμημÜ mò
Εχονταò συνεßδηση ιου ρüλου τηò στην Ισιορßα, η
Αικατερßνη ηταν πεπετομÝνη üιτ την πραγματικη
δüξα δεν ιην προσφÝρουν σιον πολτττκü οτ αυτο-
τqιαιορτκÝò νßκεò. Περτσσüιερο kr απ' τουò aιrδpý-
ντεò αξτολογουσε Ýναν επττυχημÝνο νüμο που θα ε-
ξÝδτδε, ονετρευüιαν ιη δüξα του Σüλωνα και ιου
Ιοι:σττνιανοý. Ηιαν Ýτοτμη να ανιαλλÜξετ βουνÜ α-
πü λÜθαρα kar ιρüπατα με μτα εγκαßρωò γραμμÝνη
ß στγανÜ δτατυπωμÝνη σοφη πρüταση. Kar εξαττßαò
αυτου δοξÜσιηκε ωò πεφωιτσlý,ιm μονÜρχηò. Η ß
δτα δεν ανεχüτατ ιη βßα kar το αßμα, οπüιε στην ε-
ποχη τηò ατσθηιÜ καιευνÜστηκαν ια Þθη, Üκμασαν
η λογοιεχνßα kar or τÝχνεò. Σ' αυιü συνÝβαλε kar η
καλατσθησßα τηò αυιοκρÜιετραò, η οποßα εßχε επα-
0 διεκδικητÞò του
φß με τη λογοιεχντχß δημτουργßα kr εκττμοýσε πο- 0ρüνου, Κοζüκοò
λυ τουò ανθρþπουò τηò ιÝχνηò. Στα παλÜιτα τηò Ar- λμιλιαυüò
κατερßνηò συσσωρεýονταν Ýργα τÝχνηò, οργανþνο- Πουγκοτσüφ,
νιαν εκλεπτυσμÝνεò δτασκεδÜσειò, κονοÝρια kar αλυσοδεμÝνοò
δεÜμαια. ΜÜλτστα ια Ýργα yra μερτκÜ απü αυτÜ ια
Ýγραφε η ßδτα η Ατκατερßνη. Ασκοýσε ακüμη ι<ar
Οπωò κοι ο ΓΑ. ΠοτÝμκιν, η Αικοτερßνη
Þτον συνòποΡμÝνη μ€ τπν lδÝο εξοφüυσηò
τηò ΟδωμονικÞò ΑυτοκροτοΡßοò
πολεμτκß αρθρογραφßα στην εφημερßδα «ΒσιÜκα-
yra ΒστÜτστνα» («ΚÜθε Λογηò»), λογομαχþνιαò με
τουò επτκρτιÝò ιηò. ΣυνÝΒατνε üμωò συχνÜ or εσω-
τερικÝò ιηò πεποτθßσετò r<ar προιτμησετò να Ýρχο-
νται σε σýγκρουση με τη λογκη ιου πολτττκοý α-
γþνα, τον οποßο ανττλαμβαιτüταν πÜντοτε σαν μÜχη
yra πολτττκη αλλÜ kar φυστκÞ εmβßωση, Kar τüιε
ενεργοýσε üπωò ιηò υπαγüρευε το ποΙαττκü Ýνσιι-
κιο, η Ζωþδηò «αßοθηοη τηò εξουσßαò»». ΠαραμÝρτ-
Ζε ιο φτλελευθερτσμü κατ την ωτεκιτκüτητα ιηò α- 0 δmλωμÜτηò και
ντßθετηò Üποψηò kar ανττμετþπτΖε με οφοδρüτητα ευγενÞò ΜεξÜντρ
τουò τδεολογτκοýò ιηò ανιι- Μπεζμπüροτκο.
πÜλουò. Με την υÝ- Ελαιογραφßο του
να τηò Υρα- Στüρσιν
ψτηκαν )

ΒρετανικÞ
γελοιογροφßο γιο αυστηρÝò καταδßκεò, αμφßΒολεò -απü την Üποψη
το διαμελισμü τηò ακüμη Kar ιηò δικßò ιηò ηθτκηò- συοιÜσετò σε δτ-
Πολωνßαò, πλωμÜιεò, πþò να μεταχετρßΖοντα1 τουò ξÝνουò δη-
Μüλλον γιατß η μοστογρÜφουò που ιην επÝκρτναν, υþò να μετÝρχο-
Βρετονßα Ýμανε νιατ ποτκßλεò μεθüδουò yra να κλεßνουν τα οιüμα-
Ýξω οπü τη τα, Ýωò kar τη δολοφονßα.
μοιροσιÜ. Πραγματκη δτÜδοχοò του ΜεγÜλου ΠÝτlηυ
Δημοσιεýθηκε Με δυσκολßα ανεχüταν οποτεσδÞποτε απüπετρεò
στο lllesiminster
Magazine το 1774
να αμφτοθητηθεß η υροσωπτκß ιηò εξουσßα, η ε-
πrppon kar η μεγαλοσýνη τηò Ρωστκßò Αυιοκρα-
τορßαò, τη δüξα και την αποιυχßα ιηò οποßαò θεω-
ροýσε προσωπτκÞ, δτκÞ τηò. Σε ιελτκÞ ανÜλυοη,
η τδεολογßα ιηò εξουσßαò τηò Ατκατερßνηò ΒαοτΖü-
ταν σιιò αρχÝò που πρþτοò εßχε θεμελτþοετ ο Με-
γÜλοò ΠÝτροò, εμπλουττσμÝνεò üμωò με ιτò τδÝεò
του Δταφωιτσμου, πρÜγμα που επÝτρεψε στον ισιο-
ρικü Α.Β. ΚÜμενσττ να ονομÜσετ το καθεστþò τηò
Ατκαιερßνηò Β' «αυολυταρχßα με ανθρþπτνο πρü-
σωπο». Πqý ιην ετλτκρτνß πεποßθηση ιηò üιτ πρÝ-
πε1 να ρτΖþσουν σιη Ρωσßα or αρχÝò kar or αξßεò
Απεf,ευθεΡωμÝνη Gπü προκοτοηÞψ€ιò, πΡþτη
στη Ρωσßο τüf,μησ€ νο €ξcτοστ€ß οπü γιοτρü,
þστε νο òμΒοΑιοστòß γιο €υηογιÜ
L4
του Δταφωιισμου, ηιαν πολý μακρτÜ αυü ιτò προθ(
σετò τηò να ιεθοýν οποταδÞποιε üρτα σιην απολι
ταρχßα, να ετσοχδοýν οιοτχεßα συνταγματτκßò μι
ναρχßαò, γεγονοò που θα σüματνε απüτομη μεßωσ,
τηò προσωπτκηò ιηò εξουσßαò kar δτÜλυση του πò
ραδοστακοý συσιηματοò δτακυθÝρνησηò σιη χþρτ
Ηιαν πεπετσμÝνη üιτ στη Ρωσßα εßνατ τερÜσιτοò
ρüλοò ιου κρÜιουò, το οποßο κυρßωò δεν ττμωρε
αλλÜ φροντßΖετ για ιην ευιυχßα των υπηκüων τοι
ΕπομÝνωò εßνατ ανστιτκατÜστατοò kar ο ρüλοò ιο
μονÜρχη: του πlο οημανττκοý κηδεμüνα και πα.
δαγωγοý ιου λαου.
Να αγαπÜò το λαü - να περτφρονεßò τον üχλο
Η αρχη τηò νομτμüτηταò Kar το απαρÜΒατο ιω
δτκατωμÜτων ιων τÜξεων πολυ φυστολογτκÜ συτ
δυÜΖονταν σιη συνεßδηση ιηò Ατκατερßνηò με τη
αρχη ιηò απολυταρχßαò, η οποßα, κατÜ τη γνþμ
ιηò αυιοκρÜτετραò, ηιαν ο μοναδτκüò συνδειτκß
κρßκοò ιηò κραττκηò υπüσιασηò τηò Ρωσßαò - μτò
γτγÜνιταò χþραò, üπου διαφορεττκß μορφη οργ(
νωσηò 8α Þταν αδýνατη Kar ßσωò ολÝθρτα.
στüσο, η Ατκατερßνη δεν υπηρξε avor
ιαßνουσα μοναρχτκη, θεωρουσε τη μι
vapxra αναΠοφευΚιη, αναΥΚαιο ΚαΚο, (
ποδεχüμενη kar τη δυναιüτηια υπαρξτ
kar Üλλων μορφþν εξουσßαò, πÝραν (
μωò των ρωστκþν ουνüρων. Ο θαυμασμüò ιηò γ:
ιο ρωστκü λαü, ωò ιον καλυιερο σιον κüσμο, δι
ιην εμυüδτσε να περτφρονεß ιον iδro λαü ωò συ
φετü, που ηλτθßωò ακολοýθησε τον αυτοαποκληθ
ντα τσÜρο Ατμýτανü (ΓεμελιÜν) Πουγκατσüφι.
Ατκατερßνη ηταν αναμφßΒολα ανιßπαλοò ιηò δο
λοπαροτχßαò, ιτò εκδηλþσετò ιηò οποßαò θεωροý,
απεχθεßò. Ομωò επρüκετιο, κατÜ την Üποψη ττ
yra μτα τÜξη πραγμÜτων που θα ηταν επτκßνδυ
να δταιαραχθεß. Εναπüθειε üλεò ιτò ελυßδεò ι
στη σταδτακÞ, εξελτκυκß δταδτκαοßα ανÜπιυξι
οπüιε με τη βοÞθετα ιηò θελτßωσηò τηò νομο{
σßαò, ιηò πατδεßαò, ιηò καιαπρÜυνσηò ιων παθ
Kar τηò καθτÝρωσηò συνετþν κανοντσμþν θα μτ
ρÝσετ να επτιευχθεß η Üροη ιου καθεστþτοò τ
δουλοπαροτκßαò.
Τα ουμπλÝγματα mò ημτμαθοÞ
r<armò επαρχτþττσσαò
ΔταπατδαγωγημÝνη με ιτò τδÝεò του ΒολτÝροι
Ατκατερßνη ηιαν αυομακρυσμÝνη απü ιην αλτ
νÞ πßστη σιο Θεü. Ο ορθολογτσμüò, η περτφρü,
ση προò κÜθε σκοταδτσμü ηταν χαρακιηρτσιτκÜ
κοσμοθεωρßαò τηò. Δημοσßωò, üμωò, Þ στην
κλησßα ποιÝ δεν το εκδηλωνε, παρακολουθοýσ
ποδετγματτκÜ ιη λετιουργßα σιο ναü, αν κα1 χ
τη δτÜρκετÜ τηò Ýρτχνε με ττò þρεò παοτÝντΖεò ι
ναν απüμερο εξþσιη. ΑπελευθερωμÝνη απü δε
δατμονßεò kar προκαταληψετò, δταθÝτονιαò νη
 Η Μεγüλη
λτα κατ θlριι)\,ικlι σκÝιιηl. ιιε,ρτγε\οι,στ] ανοιχιÜ ιουò Τα οδυιτιρÜ αστεßα τηò φýσηò Αικοτερßνη
μαιχ)ι,ουò, Πριßιιι-ι σιη Ρι,χjßιι ιü\ηοε να εεειασιι]ι Η πριιι;ιοιιικτι Ζιυιι ιιlò αυιοκρÜιειτραò ιεε,\ßχθη- ζωγροφισμÝνη
απι) γιαιρü, (ßχ;ιεj να εμβολτιτσιεß yra ευλογτÜ. ΠÜ- κε ατυχþò. Γυναßκα ευαßσδηιττ ιιιιτ φλογε:ριß, δεν 0πü τOν ΖντÜνοφ
νιιιJò. ιοσο μΓ ΙΙΙ δρησΚΓßα üσο και με ιην εΠισιη- μπορυυ(,ι . καιÜ οlιιιλογßα ιηò. νιι ΖιlσΓι χ(υριò αγÜ- (οριστερÜ) σε μια
μη, η Αικατερßι,η εßχε περßπλοκεò σχÝ.jειò. Αν kar πη ουιε μτòι μερα. _\λ.\ιι δεγ ευιυχηοε με ιοι]ò ου- θρησκευτικÞ
εκιτιιουοε τι( γνωοετò, καια θÜθοò ανιιπαΒουσιι νιρüφουò ιηò: ο συΖυγι)ò τιlò Πß,ιροò Γ. οι εξι,ιθε- εκδοχÞ τηò
ιουò ε]ιΙιοιημονεò Kar, καθþò ηιαν αυιοδßδαΚτη, α- σμικοτ συΖυγο1 [}ιτγιιριοò Ορλιιqι κατ ΠοτÝιι Krv, or πρOσωπΙκOτητOò
νιΙμει(|)ΠΙΖε ετρι,)ντΚÜ ιουò ανθρþτιου( Που εßΧαν πολυÜρτθιιοι ερα(rιÝι] t)εν αι,ιαιτ, ικρßιονιαν ι;ιιι υ- τηò κOι 0π0 τOν
συ(,ιιΙιιατlΚη μορφιJση, η ()ιΙοΙα τηò q)ατνοια\τ εναò ιlιιτλÜ κριιιτρια. ιι()ιι ικεßνη απαßκ)υσε Σ' üλιτ ιιτò ΣτÜρσιν (πüνω)
ο(,)ροò α\,ι|jφε_\ι,ιν αληθετþ\ι. Πßσιευε] ι)ιι χιυριò αυ ιη ΖιυÞ (ιναΖιlτουσι ιιια κονι1\-ιl. òιδεριι)ικη ιιιυχη με κOσμικη
τεò ευκο.\α 0ιι ιòι καιαφερνε σιη δταχεßρισι1 του «μι- ιου avθpulrrou, ποι, δτι μπορουοι να καιαλÜβει και 0ντßληψη
κροιj \τοικοκυριοι])) τηò Ýιι;τ αποκαλουσε αστειευ- να CΚιΙιιησεΙ ιην ιιΙ)ο(r(|)ΙΙΙΚüτιτιßΙ ιιτò. ομιrιò ιι'ιοτοò
üμιει,ιι ιιr Ρι,ισικι-ι _\υιοκραιορßα. Εκτüò αυτου ιι)ι] Üνθριýπο( δεν υιιιιρξε κα1 με ι(ι χρüντα. ειt)ικα μα-
ουμπλÝγμαιιιò ιιτò ιτμιιμιαθου(. ιην Ατκαιερτνη κα- λτοια γε:ρνιυνιαò. ιιιιιß:ò οι α\,(ιΖιιιιισετò εκqιραΖο-
ιετχε kr Ýνα ιτ_\_\ιι ασιειο σι,μπλεγμα ιηò επαρ- νιον 0]( αρριýσιημΙ]ν() πÜδοò γιιι νεαρουò κιτβαλτε-
χιιßιιτσσαò. Ηß)ελε στα 1ια\,ια να ξε:ιιε:ρÜσετ τουò ρουò, Σιj καΒÝναν αιI' αυιουò ιr Λικαιερßνιι ι,ιιιOυ-
I'αλλουò Βαστλειò. ιττ γιι.\.\ικιτ επτσιιτLιοσυνη. γε]- μουσε, κιßποιε νι1 ß)Γι κα1. με ιιι δυναlιη ιου ιιρο-
\,τκþò ιο Πιφßι;ι, Που ηιιι\- ι] Cι\,α!\,ιdρι(;μενη Πνει)- σιυπικου παραδειγμιαιοò. ιιυν κ()ι\ºrν αοχολιιýν κòιι
ιτòιιτκη πρωιι]υουοα του κü(jιιου. Αυιü ιιιαν εντÝλει !νιDοει)ν, να δταμορqιþσετ εκι:ßνον ιον εξτt)ιτνικευ-
\,α καλü κßνηιρο yra ιην πριιοδο του Δτιτφωιτσμου
ε
μÝνο Üντρα τον οπιιßιιν τιαντοιε αναΖηιουοι]. Καθωò )
οτιι Ι)ι,ιοια. Οπω( kar πολλοτ Ü_\λοτ σιιouδaror Üν-
θl)ι ιιιο1. η Ατκαιερßνη χαρακιιlρlΖοιατ, απü μÜιατιι
ι πιtιιι,ιξιτ κολακεταò kar εγκωμßων για τ(ι χαρισμα-
τα ιßιιτ ιτò επιτυχßεò ιηò. Ομ(Oò αυτη η αναιιüφευκιη
ιιιßθει,εια ιß.,)\, (ιπολýτων αρχüντωι,,. για Karpo σιτιν
Αικιιιιριτ,ι-ß τσορροπουσι Lιτ τι1\, αυιοιιρωνεια, ιην
ιιιυχραιμη σι{ιu,lr κατ ιο λι:πιü χτουμορ.

Ι5

ΠορτρÝτο τηò
λκοτερßνηò Β'σε τα xpovra Περνουσαν Υτνοιαν φανερο οττ ιο ονετρο
προχωρημÝνη αυιü εßνατ απραγματοποßηιο. Ολοι or εραστÝò τηò η-
ηλικßα. Εργο ιαν απατηλοß κηφηνεò, που παραοτιουσαν εκμε-
üγνωστου ταλλευüμενοτ ττò αδυναμßεò Kar ιτò ψευδατσθßσειò
ζωγρÜφου του τηò αυιοκρÜτειραò. Η παθτασμÝνη, υαντοττνÜ νÝα,
2ου ημßσεοò του
,l8ου ψυχη τηò Αικαιερßνηò δεν μποροýσε να ουμΒτθα-
αιþνο. σιεß μ' αυιü το γεγονüò. Ομωò τα ασιεßα με ιη φυση
ΚÜτω, ο μοσüνοò
δεν Ýχουν καλü τÝλοò. Η κÜποιε Ýξυπνη r<ar παρα-
εκδüτηò ΝικολÜι τηρηττκß, που δτÝκρτνε ξεκÜθαρα τον εαυτü τηò σια
Νüβικοφ
μÜττα των γýρω τηò, καιÝληξε ασιεßα, ανüητη, μτα
χοντρß γριÜ, υποιαγμÝνη σιτò μανßεò ιηò, που δεν
Ýβλεπε πια ια ετρωντκÜ χαμüγελα των αυλτκþν kar
των λακÝδων.
Or εχθροß στο θlýνο
Ασχημη ιροπß εßχαν πÜρετ or σχÝσετò τηò Arka-
ιερßνηò με το yro τηò Παýλο. Or τδτÜΖουσεò συνθÞ-
κεò που Ýφεραν την Ατκατερßνη στην εξουσßα, η ο-
λοφÜνερη επτδυμßα τηò ομÜδαò του Ν. Ι. ΠÜντν να
δετ στο θρüνο üχτ αυιην, αλλÜ το yro τηò Παýλο Α',
καιÝστρεψαν τουò δεσμοýò τουò. Η Ατκαιερßνη Ý-
βλεπε στο yro τηò Ýναν ανταγωντσιÞ, Þθελε να τον α-
πομακρυνετ üσο γßνειατ μòικρυτερα απü το δρüνο. Ο
γτοò πληρωνε σιη μητÝρα ιου το ßδιο νüμτσμα φθü-
νου και εχθρüιηταò. ΟρτσμÝνεò σýνιομεò περßοδοτ
ομαλþν σχÝσεων δτακüπτονταν απü πολυειÞ στωπÞ
Η αιματοΒαμμÝνη ΓαßΙßικÞ Εηqνüστσση την
τΡüμοξε κι üρχισ€ }/ε €κδηf,þνει Βαναυσüτητα.
που ησηοιüτερο δεν τπ χοΡα!«þριζε
ιΑ
kr επßσημη ψυχρüιηια, αμοýαßα καχυποψßα kar α-
πουσßα εμπτστοσυνηò. Οταν ιο |ºº7 η Μαρßα Φτü-
ντοροθνα, συΖυγοò του Παýλου, γÝwησε τον ΑJιÝ-
ξανδρο ΠÜθλοΒττò, η Ατκαιερßνη απομÜκρυνε το
αγüρτ απü τουò γονεßò του kr Üρχτσε να το μεγαλþ-
νετ Ýιστ þσιε να ετοτμÜοετ Ýναν αντÜξτο δτÜδοχü τηò.
Ωοτüσο, μÝχρτ τÝλουò ανÝβαλλε ιην αναγγελßα ιηò
διαθηκηò ιηò. προκολþνταò νευρικüιηια οιιò σχÝ-
σειò μειαξý ιου yrou και ιου εγγονοý τηò.
Η ψυχlýmτα ενüò Üσ:ατμου θανÜτου
Τα τελευταßα χρüντα τηò Ζωηò τηò η αυτοκρÜιετ-
ρα ανιτκαιÝστηοε πολλÜ απü ια πολτιτκÜ τδαντκÜ,
με τα οποßα ξεκßνησε τη θαοτλεßα τηò. Απü ιην
πρωιτνη ανεκττκüτητα kar το φτλελευθερτσμü ιηò,
üυωò kar αττü την ομορφτÜ ιηò, δεν Ýμετνε ουιε ß-
χνοò. Η ατματοΒαμιτÝνη ΓαλλτκÞ ΕπανÜσταση ιην
καιαιρüμαξε kr Üρχτσε να εκδηλþνετ θαναυοüτητα,
που παλατüτερα δεν ιη χαρακτßρτΖε. Η ενιελþò α-
θþα εκδοττκÞ δραοτηρτüιητα ιου μασüνου ΝιχολÜτ
Νüθκοφ και του Αλ€Üντρ ΡÜντlσεφ θεωρηδη-
καν απü την Ατκαιερßνη εγκλθμαια προδοσßαò.
Αρνηττκß επßδραοη πÜνω τηò εßχε kar ο ιελευιαß-
οò ευνοοýμενüò τηò, ΙΙλÜτωνΖοýμποφ, yra ια προ-
τερημαια ιου οποßου η αυτοκρÜτετρα δτÝ8ετε υπερ-
βÜλλουσα κατ δτασιρεΒλωμÝνη αντßληψη.
Ατκαιερßνη σκεφτüταν το θÜνατο, ονετ-
ρευüιαν υωò θα πεθÜνετ üπωò ο ΣωκρÜ-
mò η ο ΣενÝκαò. περτστοτχτσμÝνη απü
γενναßουò. καλουò φßλουò. υπü ιουò η-
χουò αγαπημÝνηò μουστκηò, με λουλου-
δτα, ευκολα κατ Üνετα. Ομωò ο χÜροò ιη χτýπηοε Ü-
ypra Kar χωρßò τελετÝò με ιο ιρομακιτκü δρεπÜντ
του, νωρßò το υρωß τηò 5ηò ΝοεμΒρßου 17θ6, üταν η
αυιοκρÜτετρα περνουσε ιο σιενü διÜδρομο απü ιο
γραφεßο στην τματτοθηκη τηò. Εξι λακÝδεò με δυ-
σκολßα τρÜθηξαν απü 'κεß το αναßσθηιο κορμß τηò.
Ενα τοχυρü εγκεφαλτκü εßχε 1ττρεμßσει ιην πανιο-
δυναμη τσαρßνα. Δεν υπηρχαν πλÜι τηò οýιε λου-
λουδτα οýτε φßλοι οýιε μουστκη. Η Αικατερßνη ß-
ταν ξαπλωμÝνη σιο πÜτωμα αοθμαßνονταò, γυρω
ιηò στÝκονταν ταραγμενεò or κυρτεò τηò ττμηò και
δßπλα Ýτρεχε Βροντþνταò τα τακουνια και το μπα-
στοýντ ιου στο παρκÝ ο γτοò τηò Παυλοò. ΒταΖüιαν
να φιÜσετ σιο γραφεßο ιηò, να θρετ kar να εξαφα-
νßσετ ιη διαθηκη υπÝρ ιου δτκοý του γτου, Αλε-
ξανδρου.
ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
John Τ. Alexander, Catherine the Great- Life and
1egenÞ ΝÝα Υüρκη, 1θ8θ.
ΚÜμενσκτ Α, Β., Η Ζωh κυ η μοßρα ιηò αυιοκρÜιειραò
Αικατερßνηò mò 1νΙεγÜληò, Μüσχα 1977 (ρωσ.).
Σημετþοειò τηò αυτοκτητεlραò Αυοτερßνηò Β, Μüσχα 1989
r
(ρωο.).
ΜειÜφραση: Ευρυδßκη Ιμοτρßδου, ΘανÜσηò ΑυγερΝüò
1729
ΓενντÝιατ σιο Σιειßνο η κüρη ιου
Γερμανου πρßγκτπα Xprσ ιτανου
Αυγουοιου ιου Anhalt-Zerbst, η
Σοφια Αυγουσια Φρειδερßκη.
μειÝπειια ΜεγÜλη Αικαιερßνη (21.4)
1744
Σε ηλτκßα 15 ειþν Ýρχειαι στη Ρωσßα
υστερα απü πρüοκληοη τηò
αυιοκρÜιετραò ΕλτσÜθετ, yra να
νυμφευδεß ιον αντψτü τηò, δτÜδοχο
ιου θρüνου πρßγκτπα του ΧολοτÜτν,
ΜεγÜλο Δουκα ΠÝτρο (21.Β). Τüτε
ασπÜστηκε την ορθοδοξη πßοιη Kar
πηρε το üνομα Ατκαιερßνη
ΑλεξÝγεΒνα
1754
Ο γÜμοò τηò γνωρßΖετ παιαγþδη
οποιυχßα. Η Αικατòρ,ßνη σιρcφcται
προò τουò κυκλουò των ευγενþν ιηò
Πειροýποληò, ΓενντÝτατ ο γτοò τηò
Παυλοò
ß 76ß
Ο δτÜδοχοò Kar ουΖυγοò ιηò
Ατκαιερτνηò ανÝρχετατ στο θρüνο τηò
Ρωσßαò ωò αυιοκρÜτοραò Πετροò Γ.
δταδεχüμενοò ι ην αυτοκρατειρα
ΕλτσÜβει (25.\2)
176.2
Με ιη συι,εργασια ιωι, ευνοουμÝνων
ιηò αδελφþν Ορλοφ η Αικαιερßνη
κατορθþνετ να απομακρυνθεß απü το
θρüνο ο ΠÝτροò Γ (2Β.6), Ο ΠÝιροò
δολοφονòßται στη φυλακη αηü ιον
ΑλÝζιο Ορλüφ. Η Αικαιερßνη
αναΚηρυσοετατ αυτοκρÜιετρα Πασþν
των Ρωστþν
ß 762.ß 765
Η αυτοκρÜτετρα παραχωρεß
οημανιΙΚα Προνομτα σιουò
ευΥενετò, εντετνονταò ιην
εξÜριηση των δουλοπÜροτκων
αΠο τουò ΥατοΚτημονεò
ß 763
Η Αικατερßνη. cπηρΓασμÝνη
αΠο ιο Πνευμα του
Δταφωιτσμου, αρχßΖει να
αλληλογραφεß με τον
Βολτερο. Η ανιαλλαγη
ειτιστολþν θα διαρκÝσει μòχρι
ιο 177Β. Στο iδro δτÜσιημα η
ιοαρßνα αλληλογραφεß kar με
ιον Νιτντερü
1764
Η Αικατερßνη Ýρχειατ σε
0 οτüλοò τηò Μεγýληò Αικατερßνηò οτον ποταμü ΝÝδα
συγκρουοη με ιη ρωσικη εκκλησßα,
οταν αΠοφασlΖεΙ να Περασετ στην
κραιτκη τδτοκιηοßα μεγÜλα ιμÞματα
ιηò εκκληστασττκηò ακßνητηò
Περτουσταò
1767
Με απüφαοη τηò τσαρßναò συσιÞνειαι
εηττροΠη αΠο εΚΠροσωΠουò τηò
Γερουσßαò, προκετμÝνου να μελετησετ
και να ετοηγηδεß φιλελευδερεò
νομοθειτκÝò μεταρρυδμßοετò. Η
cπιτροπη δεν θα ολοκληρþσετ ποτÝ
ιο ερΥο τηò
ß 768
Εναρξη ιου Α Ρωσοτουρκτκου
πολÝμου. Ο ρωοτκüò οιüλοò με
επτκεφαληò ιον ΑλÝξτο Ορλüφ
καιÝρχειαι οτον ελλαδτκü χþρο. για
να καδοδηγÞσετ ιην εξÝγερση ιων
ΕλλÞνων ενανιßον τηò Οθωμαντκηò
Αυτοκρατορßαò
1772
Η Ρωσια cπιιυγχÜνει ιον πρþιο
δταμε\ιομü τηò Πολωγßαò.
προσαρτß)νταò την Ανατολτκη
Λτθουαι,ßα
1773-1775
Η κοτνωντκη εξÝγερση ιων
δουλοπÜροικων, με επτκεφαληò ιον
Πουγκατσüφ Kar με αßιημα ιη
χετραφÝτηση, βÜΖετ σε κßνδυνο ια
δεμÝλια ιηò Ρωοßαò
1774
Η συνθηκη ιου Κιουισουκ -
ΚαßναριΖη ΒÜΖετ τÝλοò σιο
Ρωσοιουρκικü πüλεμο. απü τον οποßο
Βγαßνει νικητρια η Ρωοßα. ηου
αποκτÜ Ýξοδο οτον Ευξετνο Πüνιο
1ττ5
Η Ατκαιερßνη επτβÜλλετ οοΒαρÝò
μεταρρυδμßσετò οτην περιφερετακη
διοßκηοη ιηò αυτοκραιορßαò
Ι 78ß
Σιην προοπÜ8ετÜ τηò να βρετ
συμμÜχουò σιο σχÝδτü ιηò yra
διαμελιομü ιηò Οθωμανικηò
Αυιοκρατορßαò. η Ατκατερßνη
συμμαχεß με τη Γαλλßα, ιη Βενετßα
και ιην Αυσιρßα
1787
Η αυτοκρÜτετρα συνανιÜ ιον
αυτοκρÜιορα τηò Αυστρßαò Ιωοηφ Β'
στη Χερσþνα. ιüπο ηου εßχε
προσαριηοετ αυθαßρεια σιη ρωσικη
επτκρÜιετα κατÜ παρÜΒαση ιηò
ουνθηκηò του Κτουισουκ - ΚαßναριΖη
1787
ΕεσπÜετ ο Β Ρωοοιουρκτκüò πüλεμοò.
Στη δτÜρκετÜ του θα εξεγερθοýν kar
πÜλι χωρßò αποτÝλεσμα or Ελληνεò
απü ιον απεσιαλμÝνο απü ιην
Ατκατερßνη αξτωματτκü ιηò Ρωοßαò
ΛÜμπρο Καισþνη
ß789
Οτ φτλελευθερεò ιδÝεò ιηò Γαλλικηò
ΕπανÜσιασηò προκαλουν την
εχθρüιηια τηò Ατκαιερßνηò
1792
Με ιη συνθηκη του Ιασßου, που δÝιετ
τÝλοò στο Ρωσοτουρκτκü πüλεμο, η
Ρωσßα ηροοαριÜ ιην Κρτμαßα σιη
Ρωστκη Αυτοκρατορßα
ß793
Δευτεροò διαμελιομüò τηò Πολωνßαò
Ι 794
Η Αικατερßνη καταπνßγετ την
εξÝγερση που οδηγεß ο
Πολωνüò παιριþτηò ΤανιÝουò
Κοστουσκο
ß 795
Τρßτοò διαμελισμüò τηò
Πολωνßαò
ß 796
Η Ατκατερßνη πεΒαßνετ σε
ηλτκßα 67 ειþν (5.11). Σιη
δτÜρκεια τηò θαστλεßαò τηò
επεξÝτετνε üοο κανεßò Üλλοò
Ρþσοò ηγεμοναò ια σýνορα
ιηò αυτοΚρατορßαò, εφαρμοσε
μειαρρυθμιστικη πολτιτκÞ
σιο εοωιερτΚü Kar tολμηρη
πολτιτκÞ τοχýοò σιο
εξωιερτκü
Lº
 ιιυ ΓΓ,ΒΓκΕ\ι Αι ι' ι ι,ιιιο
ι Απü αασταστηò, γελωιοποτüò
1ιιτ [ι;τιιlιι ι ιιυ Γ1
ι ι ιευι ιßιι του Ι ι ιrτιτιι ýτου })ι,ιι; ι ιιιιò
Ιι;τιιlιßιιò τ ιτò Ρι,ιιßικ Þò, \και\ιιμßιιò Ι η ιιßτττlιι,lι .
Ι ΙαlιÜlιτηlια Ι Ιετlιιιυπιßλει,ιò
ιτò 2 Φεβρουαρßου του 17Β4 η Ακαιερßττη Β' εξε
δι,ισε δτÜιαγμα γτα το διορισμü ιου Γρηγüρτου Πο-
ιüμκτν (Σ.ι.Μ. ακρlβÝστερη απüδοση: Γκρτγκüρτ
Πατιüμκτν) ωò σιραιηγου- κυβερνητη του κυβερνεß-
ου ιηò Ταυρßδαò, Ýιστ θα ονüμαΖαν σιο εΕηò ιην
Κριμαßα, ιην οποßα εßχε ο ßδτοò προοαριησετ οιη
Ρωσßα. Αυτü ιο δτÜιαγμα ο ΠοιÝμκιν ιο περßμενε
απü καιρü ολüκληρη η Ζωη ιου ÝιΓινι, μΓ απß-
σιευια Üλματα προò αυτη ιη χρυση σιιγμη.
1Β
,\Ýγειαι üιι η αυιοκρÜιειρα ιρüσεξε αμÝοO)ò τ
Γκριγκüρι Α_\εξανιροθιτò ΠοιÝμκτγ επειδη κ(
νο[υε ια αιιιÜ ιοι, μ' Γναν αμßμηια αοιεßο ιρüι
Εμqιανßοιτικε σιο περτSÜλλον ιηò μετÜ το πρα
κüπημα τηò 2Βηò Ιουνßου 1762, με ιο οποßο η Ατι
τερlνη Ýγινε απüλυτοò Üρχων, Ο υπαξτωμαιικüò ι
ΙΙΙΠΙΚηò φρουρÜò, ΠοιÝμκτν, οιÜθιτκε: οιο πλει
τηò. εναντßον ιου ουΖυγου τηò ΠÝτρου Γ. ΒρεΒτ
μÜλτστα οιο κιημα ιου Ρüqιε, εκεßνη ιην ημε
που οι συναγωντστÝò ιηò δολοφüνησαν ιον πρ(,
αυτοκρÜτορα. ΜετÜ τη νßκη τηò, ο ΠοιÝμκτν πα
σημοιlιορηθηκι, για ιη\, αqιοσßωση του κι αιιÝκι
το δτκαßωμα να ουχνÜΖει σιο παλÜιτ. Εκτελο
διÜφορεò αποσιολÝò ιιου του ιτνÝθειε η Ατκατερ1
Kar Yra να ιη δτασκεδÜΖετ στον ελευθερο χρüτ,ο
κουνουσε ι' αυιιÜ ιου Αυτü ακρýþò ηιαν, üμωò,
που δεν Üρεσε οτον Ýξυινο και φτλüδοξο τυχοδτþ-
κιη ΠοιÝμκτν, ο οποßοò ξαφντκÜ αποφÜοτσε ν' αλ-
λÜξει ριΖτκÜ ιη μοßρα του..,
Η τκανüτητα ν' αναιρÝπετò ιη μοßρα
Σιη
Ζιυη ιου αυτü ουνÝβατνε üχτ yra πρþτη (ρορÜ.
Το 1756 ο Γκριγκüρι, νεαρüò ευγενηò απü ιο Σμο-
λÝνσκ, κερδßσε χρυσι) μειÜλλτο ωò ο καλυιεροò
φοττηιιlò ιου Πανεπτσιημßου ιηò Μüσχαò, οτο οποßο
εßχε επτιυχετ να εγlραφεß απü τουò πρþιουò. Πολυ
συντομα, üμωò, ο ΠοιÝμκτν υπÝστη την νιροπη τηò
διαγραφηò λüγω απουστþν. Η επτσιημττ ιου φατνü-
ταν πια δανÜσιμα Βαρειη και σταμαιησε να παρα-
κολουΒεß ια μαθημαια. Αυτüò ο εκπληκιτκÜ χαρι-
σματτκüò, μονοφθαλμοò νεοò (εßχε χÜσετ κÜιω απü
αδτευκρßντσιεò συνδηκεò ιο Ýνα του μÜιτ) απÝκτη-
σε καπ¼υργτο πÜδοò: Üρχτσιι να ειοτμÜΖειατ yra μο- 0 πρßγκιποò
ναχüò. ΒÝΒαια. Ýηετια ατιü μερτκουò μΝ,εò ι<ar η Γκριγκüρι
καλογερßσιτκη καr\ιιιρα Ýγινε ανυιιοφοριτ Εφυγε Αλεξüντροβιτò
απü ιη Μüι;χα yra ιην Πετρουπολιτ και καταLÜ- ΠοτÝμκιν σε μια
χθηκε στη φρουρÜ, ιην kaιa\λιr_\ιr μιÜ^\ιστα σιιγ- μüλλον
κολοκευτικÞ
μη: την ημÝρα ιου ιιραξικοτιιτμαιιιò θρÝθηκε στο
πλευρü ιηò Ατκαιερßι,ηò.,. Οιαι, .\οιπον η μÜσκα γκροβοýρα του
VoIker, οφοý δεν
ιου γελωιοποιου Üρχισε να Lιην ξε:κολλÜει απü ιο
τον δεßχνει
ηρüσωπü ιου. ο Πυιι,μκιι,αι,ß ιρειlιι,ιη Ζωη ιου: Ζη-
ιηοε απü ιην αυτοκρÜιετρα να ιον σιεßλετ ()ιον πü- μονüφθσλμο.
Στη μÝση, το
λεμο με τουò Τουρκουò, που Βρτοκüιαν σε ε:ξÝλτξη
λιμüνι τηò
στα Ι76Β-1774. Ο ΠοτÝμκιν γρηγορα δοξÜσιηκε ι,ιò
0δησσοý
ρτψοκßνδυνοò στραιηγüò ιου ιππικου. Τα περßφημα
πολεμικÜ ειπιευγμαια ιου ΙΙοτÝμκιν μειÝSαλαν ιον
ιρüιιο που ιον ανττμειιbπτΖε η Ατκατερßνη kar ου-
ντομα Ýγτνε ευνοουμενüò ιηò. Δινüιαν ,-, .υ,υ.rrοη )
» 19
Γkpιrkopι ΠοτΕΜκιΝ

Το χτßσιμο μιοò
ßσμποò απüαυιÞ Þταν η χρυσß σιτγμß του: η αγÜπη τηò αυ-
üττ
Ρþσουò τοκρÜτετραò, η τσχýò του ευνοοýμενου, πλουιοò, γα-
δουλοπÜροικουò. λÞνη kr ευτυχßα... Ομωò üχτ. Ο ΠοτÝμκτν ατσθανü-
Γκρσβοýρα του ιαν ανυπüφορη ανßα ανÜμεσα σιουò κουισομττüλη-
πΟυ δεò kar τγιρτγκαδüρουò ιηò Αυλßò, αλλÜ kar or
J,B. Le PrinCe
τοξßδεψε στη σχÝσετò του με ιην Ατκατερßνη δεν ßταν ανÝφελεò.
Ρωσßο μετοξý ουüιε ο ΠοιÝμκτν υποβÜλλετ νÝο αßιημα να φýγετ
1758 ΚαΙ 1762 yra ιο Νüιο, üπου Ýμεναν ανεκμειÜλλευιεò σια Βü-
ρεια παρÜλτα ιηò Μαýρηò ΘÜλασσαò or εκιÜσετò
που εßχε καιαλÜΒετ η Ρωσßα. Εκεß θα ανακαλýψετ
ιη «ΝοΒορωσßα».
Αυτοκlýτωρ mò «ΝοΒορτισßαò»
«Νοθορωσßα») ονομÜΖονιαν ια παρθÝνα kar εý-
φορα -πρþην τουρκτκÜ- εδÜφη, που κατÝκτησε η
Ρωσßα σιο ΒορρÜ ιου Εýξετνου Πüνιου. Η προοφο-
ρÜ του ΠοιÝμκτν στην υπüθεση ιηò εκμειÜλλευσηò
των cκτασεων τηò νÝαò αυιοκραιορτκηò επαρχßαò υ-
πηρξε τερÜσιτα. Ηγßθηκε με δεξτοτεχνßα kar των
πολεμτκþν επτχετρßσεων Kar τηò γτγανιταßαò ανοι-
κοδüμησηò, που αναπιýχθηκε οττò στÝπεò και κα-

Ο ΠοτÝμκιν απü κοßΙýτ€ροò φοπητÞò του

Παν€πιστημßου γßνeται μοναΧüò και, τÝΠοξ,
στρατtωτιΚüò γιο ν6 μ€γαηουργÞσ€ι

ιÜ μßκοò ιων παραλßων ιηò Μαυρηò ΘÜλασσαò.
ΧÜρη σιη δρÜση του, ιο 17Β3 προσχþρηοε στη Ρω-
Ενα φυλλüδιο που σßα ετρηντκÜ η Κρτμαßα kar ο ΠοτÝμκτg που εßχε
κυκλοφüρησε επß γßνετ ο φωιετνüò δουκαò (κντÜΖ) ιηò Ταυρßδαò, την
Αικατερßνηò Β'και Ýκανε κÝνιρο τηò ρωστκηò επιρροηò στο Νüτο.
προπογÜνδιζε την Εδþ, σττò ακιÝò τηò Μαυρηò ΘÜλασσαò 6ρßκε την
ανüγκη κατνοýργτα του πατρßδα, εκεßνο ιο πεδßο üπου υ-
εμβολιασμοý των πηρχε Üφθονοò ιüυοò να χτßσετò, να δημιουργηοειò
χωρικþν κστü τηò κÜιτ νÝο, πρÜγμα που σ'üλη του τη ΖωÞ κυνηγοý-
ευλομüò σε η ανÞσυχη ψυχη ιου. ΕμοταΖε σ' αυιü με ιον
Μεγüλο ΠÝτρο, ο οποßοò σιην εποχÞ του επ
üρμησε απü ιην πντγηρß Μüσχα προò ττò avorxl
απλωστÝò ιηò Βαλυκüò ΘÜλασοαò. Οπωò
και στην περßπιωση ιου ΠÝτρου, ü,ττ Ýκανε ο
τÝμκτν χαρακτηρτΖüιαν αηü Βτατüτητα,
δεσποιτσμü, αλλÜ κατ μεγαλοσυνη: εÜν
να ανεγεßρουμε μηιρüπολη στο ΕκατερτνοσλÜφ,
μελλονττκη πρωιεýουσα τηò αυτοκρατορßαò
Νüιο, τüτε δεν πρÝπετ να εßνατ μτκρüιερη απ'
ναü ιου Αγßου ΠÝτρου σιη Ρþμη, εÜν εßνατ να δη.
μτουργησουμε ορχßοιρα, ιüιε να προολÜθουμε μα
Ýστρο τον ßδτο τον Μüτσαρτ...
ΧωρτÜ kar πüλετò «ΠοτÝμχτυ»
Το 17Β7 η Ατκατερßνη Β επισκÝφθηκε την Κρ
μαßα με ιον Αυστρτακü αυτοκρÜτορα Ιιυστßφ Β kc
ιον ΠοιÝμκτν. Η περτοδεßα Ýμετνε γνωστη yra τ
περτΒüητα «χωρτÜ ιου ΠοιÝμκτν» -üπωò ονομÜΖοι
στη Ρωσßα κÜ8ε γραφετοκραττκη απÜτη και κομπ
γταwτττομü. Εßναι αλÞθετα üιτ υολλÜ χωρτÜ κα
μßκοò τηò διαδρομηò ιηò αυτοκραιορτκηò ακολò
θßαò δεν Þταν τßυοτε Üλλο παρÜ καλοφιταγμÝ
σκηντκÜ, δßπλα σια οποßα χüρευαν κατ τραγουδι
σαν οι «νιüπιοτ». ΞεχνιÝται, üμωò, üιτ η ιανÝμι
φη κατÜλευκη πüλη kar το φροýρτο ιηò ΣεΒαστ
ποληò kar Üλλεò ιüλετò ιηò ΝοΒορωσßαò kar
Ταυρßδαò, που χτßστηκαν απü τον ΠοτÝμκτγ δετ

ιαν ψεýττκεò! Δεν ηταν δτακοσμηιτκÜ οýιε τα σιρα-
ιευμαια του ΠοτÝμκτγ που θÜμπωναν ιουò επισκÝ-
πτεò με ιην ακρß6ετα Kar ιην τÜξη τουò οια γυμνÜ-
σra, με το σφριγηλü κατ γεμÜιο υγεßα παρουστασιτ-
κü των σιραιτωτþν τουò. Πολυ συνιομα στο νÝο Ρω-
σοιουρκτκü ιüλεμο ιων ειþν 17Β7-17θ1, υπü ιον r-
δτοφυη σιρατηλÜιη ΑλεξÜντρ ΣουΒüροφ, κατÝλα-
Βαν με Ýφοδο το αττÜιηιο ιουρκτκü φρουρτο
Ισμαηλ και πÝτυχαν kr Üλλεò σπουδαßεò νßκεò.
Δεν ηταν πατχντδÜκτ ουιε ο κατνουργτοò οιüλοò οιο
αγκυροθüλτο ιηò ΣεΒαοιουυοληò. Υπü ττò δταιαγÝò
ιου ιολμηροý Φτüντορ Οι:σαχüφ, του «Ρþσου ΝÝλ-
σονα», εßχε επανετλημμÝνωò συντρßψετ ιον τουρκτ-
κü στüλο σιη Μαυρη ΘÜλασσα.
Οýτε Üγγελοò οýτε κακοýργοò
Ολα τα παραπÜνω η πολεμτκη ναυττκß ΒÜση,
or πüλετò, or οτκτσμοß, ια κανÜλτα, οι Knπor- Ýγι-
ναν πραγματτκüτηια χÜρη σιην οργανωιικη μεγα-
λοφυ-ßα του ΠοτÝμκτg ο οποßοò εßχε ιο ταλÝντο να
καθοδηγεß εκαιοντÜδεò χτλτÜδεò ανθρþπουò, να
ιουò εμπνÝετ και να τουò ενθαρρυνει, να τουò ε-
ξαναγκÜΖετ αν χρεταστεß. ΦυστκÜ και δεν ηταν Üγ-
γελοò. Η μακρÜ kar ανεξÝλεγκιη εξουσßα ιον δτÝ-
φθετρε. Iδτüτροποò kar αυθαßρετοò, δεν γνþρτΖε
μÝτρο σιτò υαραξεντÝò ιου, ποιÝ δεν μετροýσε ια
χρημαια του ιαμεßου, μπορουσε επß μηνεò να θρß-
0 οτροτηλüτηò
ΑλεξÜπρ
Σουβüροφ,
πορθητÞò του
φρουρßου ΙσμοÞλ,
μετÝπειτο
0δησσοý
σκετατ οε αδρÜνετα, να κυλτÝται ξαπλωμενοò πε-
ρτιρτγυρτσμÝνοò αυü οδαλßσκεò, να ιαραγγÝλνει
συÜντα εßδη, ακüμη kar λτχουδτÝò σιο Παρßστ, με
ιτò þρεò να δτασκεδÜΖετ με τη λογομαχßα ενüò ορ-
θüδοξου τερÝα Kr ενüò ραΒßνου... Kr üμωò δτÝθετε
κÜιτ που υροσÝλκυε ιουò Üλλουò: τταιρτωττκη ου-
Στιò ακτÝò τηò ΜαýΡηò ΘÜßασσοò ΒρÜκε
την καινοýργιο του ποτρßδο για νε χτßσòι
κοι νο δπμιουργÞσει κÜτι νÝο
νεßδηση, ατελεßωτεò γνþοετò, τκανüτητα να δτα-
κρßνετ, να εκττμÜ και να υποσιηρßΖετ νÝεò τδÝεò,
εν ολßγοτò ßιαν μτα τερÜσιτα λαμπερη προσωπτ-
Κοτηια...
Ο ΠοιÝμκν πÝθανε ιον ΟκτþSρτοßου 17θ1 στη
Μολδο3ßα, οτη μÝση ενüò δρομου τηò στÝυαò. Πρτν
ξεψυχησετ ιον ÝΒγαλαν απü την Üμαξα κατ ιο ιε-
λευταßο πρÜγμα που ανιßκρτσε ο «υπÝροχοò δουκαò
(κντÜΖ) τηò Ταυρßδαò» (üπωò τον αποκÜλεσε ü ποτ-
ηιηò Γαθρýλ ΝτερΖÜΒτν), Þιαν τα φωιετνÜ Üσιρα
ιου νÝου ρωστκοý Νüιου. Τον αξτομακαρτσιο κÞ-
δεψαν σιη μαυροθαλασοßττκη πüλη τηò Χερσþναò,
üμωò το μνημα ιου Ýχετ προ πολλου χαδεß: ιο πÝ-
ρασμα των Üξεσιων εßνατ καμτÜ φορÜ πιο τρομερü
απü ιην ετοβολÞ ιων εχθρþν. Αυιü που γνωρßΖου-
με με θεΒατüιητα εßνατ üττ η στÜχιη ιου ενþθηκε
yra υÜνια με το χþμα, το νερü και τον ουρανü των
απÝρανια αγαπημÝνων του Νοθορωσßαò kar Taupr-
δαò.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΛοπÜιτν Β. Σ., Ο ΠοιÝμκιν κι ο ΣουΒüροφ, Μüσχα 1θθ2
(ρωο.)
Αικατερßνη Β και Γ. Α. ΠοτÝμκιν. Προσωπικß
αλληλογραφßα 1769-1791, Μüοχα 1997 (Ροσ.)
Μπρßκνερ Α. Γ., ΠοτÝμκιη Μüσχα 1996 (Ρωο )
ΜειÜφραοη: Ευρυδßκη Ιμστρßδου, ΘανÜοηò Αυγερινüò Ι
27
Προτοπe
Ακατερßwι Β'
(1729-1796)
Αυτοκρüτειρσ τηò Ρωσßαò, γερμαντκþò
κατογωγþò, γεννημÝνη στην Πρωσßο.
Γυναßκο εξοιρετικþò ευφυßσò και
εκπÜγλου καλλονÞò η Αιχοτερßνη,
επελÝγη για σýζυγοò του διοδüχου του
τσαρικοý θρüνου ΠÝτρου, τον οποßο
πσιττρεýτηκε το 1742. Το Ýτaτονο ερωτιχü
ταμπερσμÝιττο τηò Αικατερßνηò και η
μεγüλη φιλοδοξßα τηò εßχαν αποτÝλεσμα
μιο τοραχþδη συμΟßωση με τον ΠÝτρο.
Εκμετσλλευüμενη την ανικανüτητα του
τσüρου, τιò συνÞθειò μηχανορροφßεò
τηò ΑυΛÞò κοι την ομορφιü τηò,
προσÝγγισε αρχικþò τον πρßγχιπσ Ορλüφ
και οκολοýθωò τουò νεοροýò
αξιωμοτικοýò τηò τσαρικþò φρουρüò.
Ανþλθε στο θρüνο το 1762, μετü το
μυστηριþδπ στραγγαλισμü του τσüρου
οε φροýριο τηò ΚροστÜνδηò ßαι τπν
εκδÞλωση προξικοπþμοτοò. Η Αιχοτερßνη
αχολοýθησε μια επrθετικÞ χαι απολýτωò
αποτελεσμοτιχþ εξωτερικþ ποΛιτικþ,
αποσπþτ.ταò την Κριμαßα απü τουò
Τοýρκουò, τα ονστολιχü εδÜφη τηò
Πολωνßοò χοι καθιστþντοò τπ Ρωσßο
πσνßσχυρη δýνομη. Η εσωτεριχþ τηò
πολιτικþ χαρακτηρßστηκε οπü
φτλελεýθερεò μεταρρυθμßσειò ιßσι σπü
τπν ανüπτυξη των γρομμÜτων και των
τεχνþν. Σημαντιχιß στιγμþ τηò θητεßαò
τηò υπþρξε η συνθþßη του Κrουτσοýχ.
ΚαßναρτζÞ το 1774, η οποßο επισφρüγισε
τη νßκη τηò Ρωσßοò στην Κριμαßο τ(αι
δημτοýργησε τουò üρουò προστασßοò
των χριστισνιßþν πληθυσμþν στο εδüφη
τηò Οθωμανιιιþò Αυτοτ(ροτορßοò ιοι τηò
ονÜ]ττυξηò του εμπορßου ßοτ των
γραμμÜτων, κυρßωò μεταξý των
ελληυτχþν πληθυσμþν. Η πολßτικþ τηò
Αικοτερßνπò συνδÝθηχε Ýτσß οτενÜ με
την αναγÝννηοη του ελλην.κοý
ιιοινοπκοý Βßου ßατÜ το Ι8ο ατþυο.
9,
ΑλÝΕιοò Ορλüφ
(1737-1ΒOΒ)
Ρþσοò στροτιωτιχüò κσι πολιτικüò,
σπüγονοò τηò μεγÜληò αριστοκροτικÞò
ρωσικþò οικογÝνειοò Ορλüφ, τηò οποßαò
γενÜρχηò Þταν ο ΙΒÜνο3lτò. Με
^ουκιüν συμμετεßχσν
τον αδελφü του Τρηγüριο
στην προετοιμοσßο του πραξικοηþμοτοò
τηò Αιχατερßνηò ενσιττßον του τσüρου
ΠÝτρου Γ'. Η Αιχατερßνη μετÜ την üνοδü
τηò στο θρüνο του σνÝθεσε την
προετοιμοσßα τηò εξÝγερσηò τηò
ΒαλχσνικÞò ενογτßον των Τοýρκων χσι ο
Ορλüφ, μαζß με τον αδελφü του
Οεüδωρο, Ýφυγον γισ τη Βενετßσ το
ß76Θ. Απü εκεß οι οδελφοa Ορλüφ
προετοßμοοον την εξÝγερσπ τπò
Πελοποτ^rþοου. ΤÝθηßε εηιχεφολþò του
ρωσιχοý στüλου, ο οηοßοò Ýφτσσε στην
Κορþνη στιò 23 Αηριλßου ß77Ο. Η
εξÝγερση γενιχεýτηκε σßο ΙßοριÜ, αλλÜ
οι τουρκιχÝò δυνÜμειò κατÜφεραν νο
ελÝγξουν τελτκþò την κστüσταση, ενþ ο
Ορλüφ εγκοτÝΛειψε την Πελοπüννησο,
Ýπλευσε στο Αιγοaο ηροσπαθþιτταò
μÜτοια την ονοζωπýρωση τηò εξÝγερσηò
κοι εν τÝλεr νßχηοε τον τουρκιχü στüλο
στπ νουμοχßο του ΤοεομÝ στιò 24
Ιουνßου Ι77Ο. Ο Ορλüφ αποχþρησε
ορισπκü απü το Αιγσßο τον ΟχτþΟριο του
177ο.
ΠÝτροò Γ'
(172Β-1762)
ΤσÜροò τηò Ρωσßοò, γιοò τηò Αννοò
ΠÝτροΒνα κσι του ΚÜρολου Φεδερßχου
Χüλστοßν-Γκüτορπ, εγγονüò του ΜεγÜλου
ΠÝτρου, ανακηρýχθηκε κληρονüμοò τηò
τσαρßναò ΕλισÜΒετ, την οποßα διαδÝχτηχε
μετÜ το θÜνατü τηò στιò 4 Ιανουορßου
ß762. Πογτρεýτηκε τη Σοφßα,
πριγχßπισσα του Ανχολτ-Τσερμπστ, τπ
μετÝπειτσ Ι'Ιεγüλπ Αικατερßνη τηò
Ρωσßοò. Ητον Üνθρωηοò περιορισμÝνων
δυνατοτþτων, üχι ιδιοßτερα
καλλιεργημÝνοò χαι üχl .δισßτερο
ευφυþò. Προσπüθησε, σγνοþνταò τη
ρωσικÞ παρüδοσπ, νσ σσκþσει μια
πεφωττσμÝνη δεσποτεßσ κοτü τα
πρüτυπα του Φρειδερßχου Β'. Κατþργησε
το συστημα των συμμοΧιων των
προχστüχων του ολοκληρþνοντοò την
ειρÞνη με την Πρωσßσ, παροιτοýμενοò
οηü τιò εδαφικÝò κστοßτþοειò που
προÞλθαν απü τον Επταετþ πüλεμο. Τον
Ιοýλlο του ßδιου χρüνου ανογκüστηκε νο
παραιτηθεß, ýστερα απü Ýνα
προψκüπημα που προετοτμÜστηκε σπü
τη οýζυγü του, η οποßα ανακηρýχθηχε
τσσρßνα ßυιοθετþνßαò το üνομο τηò
Ατκατερßνπò B't με τη οτÞριξη τηò
ουτοι(ροτορικþò φρουρÜò. ΠÝθονε οπü
στραγγαλισμü κÜτω απü μυστηρτþδειò
συνθþκεò στο φροýριο τηò Κροστüνδηò.
Ιωσηφ Β'τηò Αυστρßαò
(1741-1790)
ΑυτοχρÜτοροò τηò Αυστρο.Ουγγορßοò,
απü τον οßκο των ΑψΒοýργων, γιοò του
Φραγκßσκου Α' και τηò Μορßαò Θηρεσßαò,
με τπν οποßα συμΒοσßλευε μÝχρι το
θüνατü τηò το Ι78Ο, οπüτε κοι τη
διοδÝχθηκε στο θρüνο των ΑψΒοýργων.
Ο ΙωσÞφ επιδßωξε την ενσωμÜτωση των
Οýγγρων και των ΣλÜΒων, σε üφελοò των
Σαξüνων, γεγονüò που προκÜλεσε
μεγüλεò αντιδρÜσειò στο εσωτερικü τηò
αυτοκρατοριοò, οι οποΙεò υπονομευσαν
τη δýναμη τπò μονορχßαò. Ταυτüχρονα
προσπÜθησε να ομΒλýνει ττò αρνητικÝò
συνÝπειεò τηò δουλοπαροικßαò,
προωθþντσò μετσρρυθμßσειò υπÝρ των
δουλοπÜροιχων, ενþ στρÜφηκε και
εναντßον τηò εκκλησιαστικÞò ιεραρχßοò
ßαταργþνταò προνüμια κσι δημεýοιτταò
εκκλπσιοστικÝò περιουσßεò. Σε
συνεννüησπ με τη ΜεγÜλη Αικοτερßνη,
οποφασισε νο στροφει εναντιον των
τοýρκωγ σßη Βολκονικþ, χηρýσσοντοò
τον πüλεμο εναντßον τουò το Ι 788, ο
οποßοò üμωò δεν εßχε ευτυχÞ κατÜληξη
γιο τπν Αυστρο-Ουγγαρßο. Επß τηò
θητεßοò, τÝλοò, τηò Θπρεσßαò κοι του
Ιωσþφ, εδραιþθηχε στο εσωτερικü τηò
ουτοχρατορßαò η θÝση των ΕλλÞνων
εμπüρων, οι οποßοι απÝκτησαν μεγÜλα
προνομια κοτο την σσκησπ του
επσγγÝλματüò τουò, ισχυροποιþγταò
τουτüχρονο και τπ θÝση των ελληνικþν
κοινοτÞτων τηò Αυστρο.Ουγγαρßοò,
γεγονüò που üσκησε καταλυτικÞ
επßδραση οτην αφýπνιση τπò ελληνιχþò
εθνικÞò συνεßδησηò κατÜ το ß8ο αιþνα,
ΓΚριμιüρι ΑλεξÜντρ
ΠοτÝμκτν
(1739-1791)
Ρþσοò στρατÜρχπò κσι πολιτικüò.
ΣυνεργÜστηκε με την ερωμÝνη του
Αικατερßνπ στο προξικüπημα εναντßον
του τσÜρου ΠÝτρου Γ'το Ι762 κοι
οκολοýθωò Ýγινε αρχιγραμματÝαò τπò
Ιερüò Συνüδου. Συμμετεßχε οτο
Ρωσοτουρκικü πüλεμο ßΙ768.1774Ι,
κατü τον οποßο διοκρßθηκε, οποσπþνταò
την ευνοιο τηò ουτοκρατειραò, ασκωνταò
πÜνω τηò σηματπικÞ πολιτικÞ επιρροÞ.
Συνεργüοτηκε μοζß τηò στιò μεγÜλεò
μετορρυθμßσειò του Ι775 χαι του Ι785.
Το ß776 διορßστηκε κυΒερνþτηò τηò
νüτιαò Ρωσßοò, προσΟλÝπογταò στην
προò Νüτον εδαφιχþ επÝκταση τηò
ουτοκρατορßοò κοι προωθþγταò
μαζικοýò εποικισμοýò. Επιδßωξε τπν
προσÜρτηση τηò Κριμαßοò, την οποßα
επιτυγχÜνει το ß783, κοθþò και το
διομελισμü τηò Οθωμονικþò
Αυτοχρατορßαò. ΠροκÜλεσε το δεýτερο
Ρωσοτουρκιßü πüλεμο (Ι 7θ7.1 79Ι l.
Ηταν γενικüò διοικητþò των ρωσικþν
δυνÜμεων, αλλÜ χüνογτοò το στüλο του
απü θýελλα, αντικαταστÜθηκε απü τον
ΣουΒüροφ. Ποραμερßστηκε στη συνÝχειο
απü την Αικατερßνη, η οποßο το ß79ß του
ονÝθεσε τιò δισπρσγμοτεýσειò ειρπνηò
με τουò Τοýρκουò. ΠÝθανε την ßδτο
χροντü σε nλιkia 52 ετþγ.
ΑλεξÜντρ ΒασßλτεΒττò
Σουθüροφ
(1729-1Β00)
Ρþσοò στροτηγüò. Διακρßθηκε κοτÜ τη
διÜρκεια του Επτοετοýò πολÝμου (Ι756.
ß763l. Δισκρßθηκε στον πüλεμο με τπν
Πολωνßα κατÜ την περßοδο 176'8-1772,
ενþ νßκησε επανειλημμÝνα τουò
Τοýρκουò κστÜ το Ρωσοτουρκικü πüλεμο
|1772- 1774|. Το Ι 786 Ýγινε διοικητþò
στην Κριμαßα. Διοκρßθηκε και στο
δεýτερο Ρωσοτουρκικü πüλεμο,
αντικαθιστþττταò στην ηγεσßο του
στρατοý τον ΠοτÝμκιν, καθþò και στιò
επιχειρÞσειò στην Πολωνßα το ß794.
ΥποχρÝωσε ßß792) τουò Τοýρκουò στην
ειρþνη του Ιοσßου κοι υποχρÝωσε επßσηò
τη ΒαρσοΒßα σε ηαρüδοση ßß794l.
ΑπεστολμÝνοò στην Ιταλßα του Παýλου
Α', κστüπιν προτροπÞò των Αυστριακþν,
οτπ δτοßκηση των ρωσο-συστριαχþν
στρατευμüτων, νßκηοε ßß799Ι τουò
τÜλλουò που εγκατÝλειψαν την κοιλÜδα
του ΠÜδου, αλλü νικþθηχε στη Ζυρßχη
(ß799Ι και αναγκüστηκε νο αναδιπλωθεß
οτην Αυστρßο. ΑνακλÞθηκε το 1 8(Χ' με το
στρατü του στη Ρωσßο, μετÜ τη διακοηþ
των σχÝσεων του παýλου Α' και του
Φραγκßσκου Β'. ΠÝθανε λßγο μετÜ την
επιστροφÞ του στη Ρωσßα.
23
ΣτρeτιοτικΗ ΜετRρ.""rrß,
Η αυτοκρüταρα
«ΜητÝρα τηò
Ρουμýιπσεφ, Π. L ΠÜνιν, Π. Σ. Σαλυχüφ, Α. Ν.
Ποτρßδαò»Βßμτιüα, Μυò. Βολκüνσττ kar Üλλοτ δραστηρτοτ
ΕλισÜβετ πολεμτοιÝò ιου Επταετοýò πολÝμου. Η Επτιροπη
Πετρüβνο, ÝφΙππη αυτß κλÞθηκε γα επεξεργαστεß μÝφα yra τηγ απο-
σε πßνοκα (1743) κατÜσταση τηò ιÜξηò στιò γραμμÝò του σιρατοý, α-
' του George κολουθιßνταò τη «νουθεσßα» τηò ßδταò ιηò αυιοκρÜ-
Glisiophe Glooih ιετραò, που εßχε συγταχθεß με καλÞ γττþση του
προθληματοò. Οτ υποδεßξετò τηò υπενθýμτΖαιτ üττ
απü την εποχÞ ιου ΜεγÜλου ΠÝτρου αυξηθηκε ση-
μανττιÜ ο αρτθμüò των ενüπλων δυνÜμεων, ανανε-
þθηκε το προσωπτκü, üμωò üλα αυτÜ Ýγτναν χωρßò
κÜποτο σýσιημα, or αλλαγÝò επÞλθαιι χωρßò νομτ-
κß κατοχýρωση και απουσßαΖε ιòÜθε τÜξη στην κα-
vovrkn χρηματοδüτηση των στρατευlýιων. Η αυτο-
κρατορτκß διδαχη υπογρÜμμτΖε üιτ ο ιακιτκüò
σφατüò πρÝπει να εßνατ Ýτοιμοò να δτεξÜγετ πολε-
μτκÝò εmχετρησετò αχüμη kar σε περßοδο ετρßνηò.
Οσþοο ιüντΖε üττ σιην εκγýμναση του σιρατοý δεν
θα Ýπρεπε να ενδταφÝρετ η επτδετκττκÞ πλευρÜ,
ολλÜ η δταρκßò φροντßδα για ιον κÜθε στραττþτη.
Θα<ωρτστß α\ιαφορÜ υπηρττε Kar στην ανÜγκη εξÜ-
λετψmò των ελλεßψεων σε ταφτκü προσωmκü, εξο-

Η αυτοκρüτειρο τòΡμüτισò τουò ποηÝμουò

Κοι συνδÞΚ€ò €ιΡÞνηò υΠογΡüφτηκον μC την
Πρωσßο. τπν Αγγηßο και τη Δονßο

πλτσμü κα φαρμακευυκÝò προμηθετεò. Or θαστ-
κÝò θÝσειò στη «νουθεσßα» ιηò Ατκατερßνηò Β' α-
νταποι<ρßνοντστ σττò δταθÝσετò των στραυωιτκþν η-
γετþν που συμμετεßχαττ οτη Σφαττωττχß Εmφοffι,
η οποßα Üρχτσε γρηγορα να υποδετκνýετ μÝτρα, τα
οποßα θα ταχτοποτοýοαν ττò υποθÝσετò των ρωστ-
κþν ενüπλων δυνÜμεων.
Η Σιραιιωττκß Επττροτý επεξεlηρστηκε συστη-
ματκü σχÝδτο αναδτοργÜνωσηò του γραφεßου δτοß-
κησηò, δηλαδÞ τηò υπηρεσßαò απü την οποßα θα
προÝκυπτε αργüτερα ιο Γεντκü Επττελεßο. Προσ-
δτορßστηκε το προσωπτκü yra τα στραττωτιιιÜ τμß-
ματα σε εrpnvrkn kar εμπüλεμη περßοδο ιòατ τÝΕη-
καν Ýιοτ or ΒÜσετò ιου στελεχτκοý συστηματοò εξÝ-
λτξηò ιου στρατοý. Η Επτιροπß εξÝδωσε κανονl-
σμü, ΒÜσετ ιου ουοßου ορßστηκαν ο1 υπηρεστακÝò υ-
ποχρεþσετò των δτοτκητþν των συνταγlýτων. Γτα
την εκγýμναση των μονÜδων προθλÝφθηκε η δτε-
ξαγωγη ασκÞσεων, απüφαση που εφαρμüστηκε
γρÞγορα. Το 1764 κοντÜ σιην Πετροýπολη, στο
ΚρÜσνοε Σελü, Ýγτναν ια πρþτα γυμνÜστα οτην τ-
στορΙα του ρωστκου σφατου.
Τα μüιρα που υποδεßχθηκαν απü τη Σιραττωττκη
Επτιροπß εξασφýλτσαιι τη συγκρüτηση ενüò τσχυ-
ροý, yra ια μεγÝδη του δεýτερου μτσοý του 18ου
þνα, στ4ιατοý. ΓΙροò το τÝ:λοò τηò θασιλεßαò ιηò
τιαιερßνηò Β η δßπτòψη του Ýφταττε ιουò 4Φ.(Π)
ξ»ò. Μüνο οτα σιτντÜγματα του πεΖτκοý (
ΙΙψΟανομωων των γρεναδτÝρων και των
τþν) υπτη»ιοýσαιι Ýωò 280.000, ενþ στο τππτκü
xar 67.αη Üνφεò.
ρωσιχüò σφατüò επß Ατκατερßιmò Β'
ροßινταιι απετληττκüò αντßυαλοò. Τη
μη αυτη ιη χρωστþσε üχτ μüνο στο
γεθüò ιου, αλλÜ kar σττò
τηò οlτÜνωσηò, τηò δομηò, των
κþν και τακττκþν απüψεων των μοýμων σ
ιου. Απü την εποχÞ ιου ΠÝτρου Α'ο ρωστκüò
ιüò δτÝφερε απü τουò περτσσüτερουò σφατοýò
δυττκοευρωπαßκÜ κρÜιη, που ησαν μ
κατ' αρχην ωò προò τη συμπλhρωση των
του μÝσω σφατολογßαò εφÝδρων. Εξαττßαò αυτου
ταν σε μεγÜλο βαθμü συνδεδεμÝνοò με την
σττα μÜΖα του πληθυσμοý, αποκτοýσε üλο κατ
ρτσοüτερο τταρακτηρτσττκÜ εθνικοý σφατοý. Η
λευταßα συνθÞκη εßχε αποτÝλεσμα üττ μεταξý
αξτωμαιτκþν και των σφαιηγþν ιου ρωστκοý

26
 δτÜδοση «παιρταρχτκþν» δταθÝσεων, or οποßεò με-
ιρταΖαν σε ορτσμενεò ΠερτΠτωσετò ττò ακρατeò εΚ-
δηλþσετò τηò δουλοπαροτκßαò. Τον ΠÝτρο Α', που
οιÝκιησε τον ιßιλο «ΠατÝραò ιηò Παιρßδαò», ακο-
λοýθησαν kar η ΕλτσÜβετ ΠειρüΒνα kar η Ατκατε-
ρßνη Β', or οποßεò Ýφεραν τον τßιλο «ΜηιÝρα ιηò
Παιρßδαò». Οτ αξτωματικοß kar or σιραιηγοß του ρω-
στκοý σιραιοý φÝρονιαν ωò «δτοτκητÝò-πατÝρεò»
kar χÜρη σιη φροντßδα yra το φατιÜρο και ιην εν-
θÜρρυνση τηò πρωτοθουλßαò ιου, επτΖητοýσαν απü
ιουò υφτσταμÝνουò ιουò να ελßσσοντατ στο πεδßο ιηò
μÜχηò kar να επτδτþκουν τη συντρτπιτκÞ Þτια ιου
εχθρου. Σε ανιßθεση με ιουò δυιτκοευρωπαßκοýò
στρατοýò, που επÝλεγαν yra συγκρουση επßπεδεò
kar ωτοτχτÝò εκτÜσειò, ια ρωστκÜ στρατεýματα απü
την εποχÞ ακüμη ιου Επιαετοýò πολÝμου επÝδετ-
ξαν την τκανüτηια να δρουν με επτιυχßα σιτò συν-
θßκεò οποτασδÞποιε περτοχηò, ακüμη rιar σε δαστ-
κü η αllþμολο üδαφοò,
Μεταξý ιων στραττωττκþν ηγετþν, που εφÜρμο-
σαν Þδη καιÜ ιον ΕπταετÞ πüλεμο νÝεò τακττκÝò
και στην αρχη ιηò θαστλεßαò ιηò Ακατερßνηò Β' υ-

Ο Πιüτρ Ρουμιüντσòφ Þτον

ουτüò που Ýδcσ€ τιò Βüσειò γιο
τον €ΚσυγΧΡον!σμο του ρωσιΚου στΡοτου

ιεýματοò απÝκτησαν σημανιτκh επτρροh εκεßνοτ or ποσιßρτξωτ ττò κατνοτομßεò στο στραιü, ξεχþρτΖε ο
οποßοτ, σε αντßθεση με ιουò αξτωμαυκοýò των μ1- Πτüιρ ΡουμτÜντσεφ (1725-17θ6). Αυτüò Ýθεσε ιτò θÜ-
σθοφορτκþν σιραιþν, επÝμεναν στην ανÜγκη φρο- σετò γlα να χρηστμοποτηθεß στο ρωστκüστρατü ιο ε-
ντßδαò yra τον κληρωιü kar καλλτÝργεταò τηò πρω- λαφρü πεΖικü, ιου οποßου or Üνδρεò, που ονομÜσιη-
ιοΒουλßαò ιου. ΑυιÞ η ουμπερτφορÜ προò τουò καιß «γιηκεροτ» (Ýgετ=σκοπευιηò, κυνηγüò), Ýλα-
στραιτþιεò σε μεγÜλο θαθμü εξαριýιαν kar αυü ιη θωr yra πρþτη φορÜ μÝροò σε μÜχη Ýξω απ' το
φροýρτο Κüλμπεργκ στα 176l. Αργüτερα, με πρω-
ιοβουλßα του ΡουμτÜντσεφ, σχημαιßσιηκατ «τÜγμα- ΜεταφροσμÝνη
ια σκοπευτþν» - or πρþιοτ Üνδρεò πεΖτκοý που Ý- οτο ελληυκü η
δρασαν σε αναπτυγμÝ,τη δτÜταξη. Γτα καλýιερουò προκÞρυξη τηò
ελτγμοýò σιο πεδßο ιηò μÜχηò ο ΡουμτÜνισεφ ε- Μεγýληò
Αικοτερßνηò, που
φÜρμοσε πρþιοò την παlýταξη ιου πεΖτκοý σε ψý-
οπευθýνετοι προò
λqτγεò ταγμÜκτν. Γτα τττν απüκρουση των εmθÝσε-
τουò χριοτιονοýò
ων ιου τππτκοý των δυττκοευρωπαßκþν σιρατþν, α-
rn*'P (π,1 αδελφοýò του
ΙΙΙ.? ß tGrb ý κολουθþνταò ιην πρωστκß εμπειρßα, αναπιýσσο-
ελλαδικοý χþρου.
νταν στο πεδßο τηò μÜχηò σε πολεμκη πορÜταξη
19 Ιαυουορßου
«κορÝ» (τεφαγþνου), περτιρτγυρτομÝνου απü ετδικÜ
176θ (Ιστορικü
,,
r,_,|. ιτ_ιr..r.; εμπüδτα. Ο ΡοιηττÜντσεφ προχþρησε yra πρþιη φο- Αρχεßο-Μουσεßο
1ý σττιν ιmτqτηση αυτοý του σχημαιτσμοý μü:αιò. Μπενüκη)
Αρησε να χρηστμοποτεß «τεφÜγωνα»» συνταγμÜιων,
ακüμη Kar ταγματων, κατÜργησε τη χρηση εμπο-
δßων, καθτÝρωσε τα κητοιητενα «τετ4ýγωνα». Ολα αι>
τÜ προσÝδτδαιτ σιο σιραιü μεγÜλη καιτüιηια ελτγ-
Βþν, kar επÝτρεπαν στην εmθετικη μÜχη να συν-

2º
Στρττ ιοτικΗ νΙ εττρργθνι ιΣΗ

Η ναυμαχßα οτα
οτενü τηò Χßου. δυÜΖονιαι μειωπτκÜ και πλευρτκÜ χτυπημαια. Mra
Ελαιογροφßο του απü ττò πτο οημανττκÝò ιρριινιßδεò ιου ΡουμτÜνισεqι
Ιβαν Αßβαζüφσκι ηιαν να αποκτησουν τα στρατευμαιιτ επιθειικη ορ-
(Γκαλερß ΤÝχνηò, μη. Γτ'αυιü μαΖß με ιουò συνιρüφουQ του. στην αρ-
0εοδοσßο χß ιηò Sαστλε:ßαò ιηò Ατκαιερßνηò Β, προσÝδιυσαν
0υκρανßοò) τδταßιερη ιιροσοχη στη μειαρρυδμτση του ιππικου.
ιο οποßο δτκατολογημÝνα θεωρουσαν ιυò εκεßνο ιο
üηλο που εßνατ ικανü γlα μlα ορμηιτκη Kar αποψα-
στοιτκη επßθεση. Παρüμοια χρηση του ιππικου ε]χε
πολλÝò δυοκολßεò εξατιßαò του üιτ. επß των δταδο-
χων ιου ΠÝτρου Α, αυξηθηκαν οι Üνδρεò που υπη-
ρειουσαν σιο θαρυ τπυικü και εισηχOηι;αν ια πυρα
τππαοιß. Με ιτò προσπÜθειεò ιου ΡουμιÜνιοεφ η διι-
ναμη ιου SαρÝοò τππτκοý περιορßστηκε δρασιικιι.
ια τιυρÜ τππασιß καιαργηθηκαν. ελÜφρυνε η εξαρ-
ιυσι1 ιων ιπιιÝιυν και (jιαμÜιησε η χρηση θωρÜκτ-
οηò. Το τππτκü αποκτουσε ευκινησßα kar τκανüτη-
ια ελιγμþν, εßχε πλÝον ιη δυναιüτηια για ορμηιικη
επßΒεση με ιη χρηση αγχÝμαχων üπλοlν κιυ ιελετ-
ωιτκη συντρτβη ιου ανιτυÜλου, )Ιτουò σχεδιαομοßιò
υυολογιΖüιαν φυστκÜ Kar ιο γcγονüò üιτ μτα απο
φασισττκη ειßθεοη ιου τππικου (,κορπουσε ιη ουγ-

χυση σιτò γραμμεò του εχΒρου.
Αποκτιυνιαò ικαιüτηιεò ελιγμþν kar κτνηττκüιη-
ια, ιι ρωσικüò σιραιüò εßχε ιερÜσττα θειτκη ουμΒο-
Η ναυμαχßα των λη σιη βαοτλεßα ιηò Ατκατερινηò Β. λüγοι ιου üιι ε-
ναυαρχßδων κεΙνη ηιαν αναΥΚασμενη να συΥΚρουειατ εΙΙΙ μα_
0υσοκüφ και κρüν με τα τουρκτκÜ στρατε]υμαια. Or ριυοικÝò δυ-
Σεγßτ Αλß τον νÜμεΙò κατüρθωοαν με εΠΙτυΧΙα να ανtτμεtυ}ΙΙΙσουν
Ιοýλιο του 179'l. ιον τουρκτκü σιραιü, ο οιτοlοò διÝθειε μεγÜλη ευκι-
Πßνοκαò του ν. νησßα kar ε:ßχε ειτανετλημμÝνωò φÝρετ σε δυιßκολη
Pechatin
θεση πο-\-
λουò στραιουò
τηò Δυιικιτò Ευριο-
πηò. trπß Αικαιερßνηò
Β η Ρι,ισßα δυο φορÝò δτε-
ξηγαγε δυοκο_\ουò Kar μακρο-
χρüνιουò πο_\εμιουò με ιιlν Τουρκßα: ι;ια
176Β-17-l.1 και στòι Ι 7Β7-1791. Οι νßκεò που καιηγαγε
ο ριυσικüò σιρòιτüò υπü την αρχηγßα του ΡουμιÜ-
νισεφ. ο οποιοò ιο 1770 προηχδη σε σιρατÜρχη
( «
γκετ,ερÜ \- ιlιε,\ι-τLτÜροα_\ιι). ειιτευχθηκαν σε με-
γαλο Βα8lιο \Üρη στΝ, επιδÝξια εφαρμογη ιηò \,ε-
αò τακιτκιlò. που προÝΒλεπε τη χρηση φαλαγlηò
κα1 αναπτυγιιÝνιτò δτÜταξηò. ΑνÜμεοα σιτò μÜχεò
που δüξ_.ασατ, ια σιρατευματα με δτοτκηιη ιον Ρου-
μτανιοεφ. ηιCι\, αυτεò σιουò ποταμουò ΛÜργκα
Καγκουλα (Ι77Ο). στιò οποßεò με τδταßιερη
εκδηλþΒηκαν or νÝεò ιακιτκÝò επτλογÝò του

ß, φανεστερουò ανδρεò ιηò Χωραò. Ο

ß. ριοòΠοιÝμχτν(173θ-Ι7θ1), ευνοουμενοò

θυνε την αναδτοργÜνωση του συσιημαιοò διοßχ

ιι,ιν ενüπλων δυνÜμεων. ΔτορτσμÝνοò οτην αρχη
νιιπρüεδροò (1774) και καιüπτν πρüεδροò (17Β4) ι
Σιραττωιτκηò Επιιροπηò, ο ΠοτÝμκτν κατÝοτησε σ
γκενιρωßτκη ιην εκιÝλεση των δταταγþν σιη ο
ιιωτικη υπηρεσßα kar βελτßωσε το καθεσιþò οτρ
ιολογßαò νεοσυλλÝκιων. Μεγαλη σημασßα γτα τ

εκπληρωση τηò θηιεßαò εßχε η ετσαγωγß νÝαò ο

ΣτρRτιοτικΗ Μ ετηρΡγΘΜιΣΗ

Ανομνηστικü
ρωσικü μετüλλη
για την νßκη επß
των Τοýρκων στη
υαυμαχßα του
ΤσεσμÝ (1770}.
Στη μÝση, η
ναυμοχßα του
ΤσεσμÝ.
Ελαιογραφßα
(1848) του Ιβον
Αßβοζüφσκι
(Γκολερß ΤÝχνηò,
θεοδοσßο
0υκρανßοò)

ρÜβη μαò εξεσφÜτευστ εναντßον του σιüλου που α-

ναχωροýσε κÜθε χρüνο απü την Ολλωτδßα για ιο
ψÜρεμα ρÝγκαò, kar üχτ εναντßον πολεμτκοý σιü-
λου». Την ßδτα περßοδο Üρχτσε ενταιτκÞ ναυπηγη-
ση πλοßων και εκγýμναοη ιων ναυττκþν. Υσιερα α-
πü πÝνιε χρüντα ετοτμÜστηκε η αποστολÞ δýο μοτ-
ρþν απü τη Βαλιτκη ΘÜλασσα στη Μεσüγετο. Σιην
εΙπΧετρηση, η οΠοτα εμετε Υνωσιη σιην τστορτα ωò
«Πρþτη ΑποστολÞ του ΑρχτπελÜγουò», ιÝθηκε ε-

Το περßφπμο «òηηηυκü σχÝδιο» πΡοÝΒßεπε την

ßδρυση ον€ξüΡτητου €Αηπνικοý κΡüτουò μò
πΡωτòýουσο την ΚωνστοιιτνοýποΑη

πτκεφαληò Ýναò απü ιουò θαοτκοýò ηγÝτεò του πα-
λαττανοý πραξτκοπημαιοò του 7º62, ο Α]ιüΕιοò
(ΑλεξÝÞ Ορλüφ (1737-1808). ΠροχιτκÜ συνιüντΖε
την αποστολÞ ο δτοτκηιηò ιηò πρþτηò μοßραò ναυ-
αρχοò Γρηγüρτοò (Γ¸ρτκüρτ) Σπτρß\ποφ (1713_
17θ0). Η Πρþτη ΑποσιολÞ του ΑρχτπελÜγουò επÝ-
0 ναýαρχοò ιρεψε την επßδετξη ιηò επαυξημÝνηò τσχýοò του
Φüιιτορ 0υσακüφ ρωοκοý σιüλου και ιη δεξτοτεχνßα ιων Ρþσων
ναυττκþν. Σττò 24 Ιουνßου 1770 τα ρωοιιια πλοßα συ-
γκροýστηκαν με τουρκτκÜ καρÜθτα κατ τη νýχτα
τηò 25ηò προò 26η Ιουνßου στον üρμο του ΤσεομÝ
διεξßχθη ναυμαχßα, καιÜ την οποßα ο τουρκτκüò
οιüλοò συνετρΒη. Ο ΑλεξÝι Ορλüφ απÝκτησε απü
τüτε ιην ιτμηττκη προσηγορßα «ΤσεσμÝνοκι». Ττ-
μηθηκωτ επßσηò kar οτ δτοτκητÝò των πλοßων που
αρßσιευσαν και or ναýαρχοτ, με επτκεφαληò ιον
Γκρτγκüρτ Σmρßντοφ, ο οποßοò δτηý8υνε ουσιαστι-
κÜ το ρωστκü στüλο σ' αυτÞ ιη ναυμαχßα, Or
σετò του ρωστκοý ναυτικου σιη Μεοüγετο
σαν στουò Ελληνεò, που Βρßοκονταν υπü
κατοχÞ, ιην ελπßδα απελευ8Ýρωσηò τουò απü
οθωμαιτκü Ζυγü. Σε πολλÜ ρωσικÜ πλοßα
ιοýσαν Ελληνεò ωò πλοηγοß. Αιφýþò εκεßνη
περßοδο η Ατκαιερßνη Β'μελειÜ με ιουò
ιεò ιηò σχÝδια που αφοροýν ιο μÝλλον ιηò
ρηò ΕλλÜδαò, ΑνÜμεσÜ τουò ητωτ kar το
«ελληντκü σχÝδτο», που προÝθλεπε την ßδρυση
νεξÜριητου ελληνικοý κρÜιουò με πρωτεýουσα
Κωνοτωτττνοýπολη kar ιην ανÜληψη του
κου θρüνου απü τον εγγονü ιηò Ατκαιερßνηò
Κωνοταντßνο.
Αν ο ΠÝτροò Α' εξασφÜλτσε ιην πρüσθαση
Ρωσßαò σττò ακτÝò τηò Βαλττκηò kar ßδρυσε ιο
ιτκü οιüλο, η Ατκατερßνη Β'Üνοτξε ιο δρüμο

ιη Μαýρη ΘÜλασσα, εγκατνιÜΖονταò kar το στüλο
τηò. Σιη Χεροþνα kar μειÜ σιο ΝτκολÜεφ, σια ναυ-
πηγεßα ιου ναυαρχεßου καιασκθυÜΖονιατ πολεμτκÜ
πλοßα, Η απελευθÝρωση των αναιολτκþν ακιþν
ιηò Ουκρανßαò ιιar ιηò Κρτμαßαò οφετλüιαν σε με-
γÜλο θαθμü στην αποφαστσιτκÞ υποστηρτξη ιου
σιραιοý απü πλευρÜò σιüλου. Γτα τη δημιουργßα
των οτüλιον στην ΑΖοφτκÞ kar ιη Μαυρη ΘÜλασοα
κατÝβαλε μεγÜλεò προσπÜθετεò ο ΠοτÝμκτν. Ημε-
ρομηνßα δημτουργßαò ιου στüλου ιηò Μαυρηò ΘÜ-
λασσαò θεωρεßτατ η 11η Ιστουαρßου 1783, üιαν με
δτÜιαγμα τηò Ατκαιερßνηò Β' δτορßοιηκε ο ναýαρ-
χοò ßDεντüτ Κλοκατσüqι (-17Β3) δτοτκηιßò ιου σιü-
λου «που επτχετρεß στη Μαýρη και την ΑΖοφτκη
ΘÜλασσα». Την ßδτα χροντÜ, ο στολßσκοò υπü ττò
διαιαγÝò ιου Κλοκατσüφ μπηκε σιον üρμο ιου
ΑχιτγτÜρ. ΚοντÜ σια ερεßπτα τηò αρχαßαò Χερσο-
0 Ποýλοò Α'και η
ακολουOßα του με
οτολÝò του παλιοý
πρωσικοý οτßλ
νßσου θεμελτþθηκαν ιο λτμÜντ κατ η πüλη, που
σιτò 10 Φεθρουαρßου 17Β4 ονομÜσιηκε Σεβασιοýπο-
λη κατ Ýνα χρüνο μειÜ, ιο 1785, Ýγτνε το κεντρτκü
λτμÜνι ιου σιüλου στον Ευξετνο Πüντο.
Με την επßθεση των τουρκτκþν σκαφþν σια
πλοßα ιου ρωστκοý σιüλου Üρχτσε ο Β'Ρωσοιουρκτ-
κüò υüλεμοò. Τα απαντηττκÜ μÝιρα του στüλου τηò
Μαυρηò ΘÜλασσαò σιÝφθηκαν απü σετρÜ επτιυ-
χτþν σιτò ναυμαχßεò, üπου ξεχþρτσε τδταßιερα ο
Ο ΠÝτροò Α' εξοσφüf,ισε την πΡüσΒοση στιò
οκτÝò τηò ΒαητικÞò, π Αικοτερßνη Β' üνοιξε το
δρüμο πΡοò τη Μοýρη Θüßοσσο
ναýαρχοò Θεüδοrροò (Φιüνιορ) ΟrrσοJτüφ. Υπü ιτò
δταιαγÝò ιου or Ρþσοι ναυττκοß νßκησαν ιον τουρκτ-
κü σιüλο ιο 17θ0 στα στενÜ ιου Κερτò kar το 17θ1
σιο ακρωιηρτο ΚαλλιÜκρετα.
Δραστηρτα επτχετρουσε kar ο οιüλοò ιηò Βαλττ-
κßò,που δτοτκοýσαν or ναýαρχοτ Βασßλτ Τσττσα- 0 νοýαρχοò
φκüφ (1726-1Β0θ) kar ΣαμοιýJ\ ΙΚρÝτμ( (1736- Γκριγκüρι
17ΒΒ). ΚαιÜ ιη διÜρκετα ιου ρωσοσουηδικοý πολÝ- Σπιρßντοφ
μου, 17ΒΒ-17θ0, δτεξßχθησαν αρκετÝò ναυττκÝò συ-
γκροýσετò, μεταξý των οποßων ξεχωρßΖουν οι ναυ-
μαχßεò σιο Ρüιοενσαλμ, σιον κüλπο του Βßμπορ-
γκσκ, στο νησß ΓΚüγκλαντ.
Επß Ατκαιερßνηò Β'δüθηκε μεγÜλη προσοχη, ü-
xr μüνο στον τακιτκü,οιρατü kar το στüλο. Συχνüιε-
ρα απ' ü,ιτ πprv, Üρχτσαν να χρηοτμοποτοýντατ ωò
ελαφρü τππικü or ΚοΖÜκοτ. Ο Σουθüροφ ακολοý-
θησε ια ßχνη ιου ΡουμιÜντσεφ, ο οποßοò εßχε εκιτ- )
3ι

0 υιüò κοι
διüδοχοò Ποýλοò
Α'ανÝτρεψε μßσει yra ιην ευχτνησßα και την
το ελαφρü τππτκü
πολλÝò απü πò αποιελεσματτκüιηιÜ του, που Ýσπερνε τον πarrrkü
οτρατιωπκÝò σιιò γραμμÝò του αντιπÜλου, κατ στηρßχιηκε επα-
μετορρυθμßσαò νετλημμÝνωò στα κοΖÜκτκα ουνιÜγματα.
τηò μητÝρσò του Or φεουδαρχικÝò σχÝσετò, or οποßεò üχι απλþò
δταιηρηθηκαν, αλλÜ kar εντσχýθηκαν στα χρüντα
τηò Βαστλεßαò ιηò Ατκαιερßνηò Β', Üφησαrτ τη σφρα-
γßδα ιουò στην ανÜπτυξη τηò σιραιτωτικßò ιÝχιmò
kar των πολεμτκþν υποθÝσεων, üπωò Kar σε üλεò ττò
σφαßρεò Ζωßò ιηò ρωστκßò κοινωνßαò. ΠολλÝò προ-
οδευττκÝò ιρωιοθουλßεò εμυοδßσιηκαν απü ιτò αρ-
χÝò ιηò δουλοποροτκßαò που επýßωναν. Η Ατκατε-
ρßνη Β'δεν δτατηρησε απλþò ιη δουλοπαροτκßα.
ΠοτÝ δεν ξÝχασε üιτ σιο θρüνο ιην ανÝβασστ or α-
ρτστοκlýτεò kar πρþτοτ απ' üλουò or ευγενεßò που
υπηρειοýοαν σιην ανακτορτκß φρουρÜ Kar το σιρα-
Προò το τÝαοò τηò ΒοσιßΙòßοò τηò Αικοτερßνηò
Β' üρχισον νο ποΡουσιüζοντοι ποΑηü
π€Ριστατικü οπειδορΧßοò Κοι ηΙποτοξßοò
32
τü, or οποßοι kar κατüρθωσαν να εξασφολßσουν
ιουò ßδτουò kar ια παιδτÜ τουò πολυÜρτθμα
μτα. Η πραγματτκüιηια αυιÞ υπÝοκαπτε την
θqpxia του σφαιοý. Oxr μüνον or iδror οι
κοß κÜποιε αυουσßοΖαν απü την υπηρεσßα,
χρηστμοποτουσcτν και τουò κληρωτοýò, που εD<αν
πü ττò διαταγÝò τουò, ωò εργαιτκη δýναμη σια
μαιÜ ιουò. Προò το τÝλοò ιηò Βαστλεßαò ιηò Α
ρßνηò Β'σε ουνολ]κÞ δυναμη 4ω.ω0 wδρþν,
ι<ar 50.000 σιραττþιεò Ýλετπατ απü ττò μονÜδεò
Νεqιοß q»σιοι<ρÜτεò καιαιÜσσονταν σια σ
ια και εν ιη απουσßα τουò προÜγονταν, Apxισarr
παρουστÜΖοντατ πολλÜ περτσιαττκÜ
kar λτποιαξßαò. ΜÜλτσια, τιÜποτοτ λτποτÜκτεò
Ζητοýσστ καιαφυγτο στο εξωιερικü.
Ατκαιερßνη Β δεν δτεξηγαγε
μüνο με τrιv Τουρκßα kar τη Σουηδßα,
ιουò οποßουò Ýγνε λüγοò. Τα ρωστκÜ
ιειηταια κλÞθηκατ να συντρßψουν ττò
ΕεγÝρσετò Πολωνþν επωταστατþν, üμωò
πραγμαυκüò πüλεμοò εξελτσσüιωτ στο
ιηò Ρωσßαò με ιουò επανασταιημÝνουò αγρüτεò
ΚοΖÜκουò υπü ιην καθοδßγηση του
(ΓεμελτÜν) Πουγιιατοüφ, Or δαπÜνεò yra ιο
ητστ εξατρειιιιÜ μεγüλεò κατ Üδετασαν ια
ταμεßα, üπωò kar or καταχρησειò εξουσßαò των
ουμÝνων ιηò Αικατερßτ,τηò Β'. Ακüμη kr ο ßδτοò ο
τÝμκτν, που εßχε απ' τη μτα προσφÝρετ πολλÜ
μειαρρυθμτση Kar ττò επτυχεßò εμφαττßσετò των
πλων δυνÜμεων, δσ<üτστ παιΖακρτβα δτßρα απü
αυιοκlýτετρα kar δτα,ταιρτΖüιαν ανεξÝλεγκια
να ιο ποýμε Þmα- ιο δημüοτο χρημα.
Τα qινηυκÜ φατνüμενα ιÝιοιου εßδουò που
ιτιßθηχατ, οτÜθηχαιτ αφορμη γτα πολλÝò
που απο(ιÞστσε ο Παýλοò Α, αφου δταδÝχθηκε
θρüνο ιην Αυτατερftm Β'. Ομωò μαΖß με την
κατÜσταση τηò πετθqιχßαò και τηò εξωιερτκηò
φÜντσηò του σφατοý και ιου στüλου, ο Παýλοò
Üρχτσε να ξερι.Ζþνει kar πολλÝò χρßστμεò
μßεò, που τιαÜγονταιτ σιιò παραδüσετò του
ΠÝτρου και ατααπιýχθηκαν επß Ατκατερßνηò
Αρχτσε να καταπτÝΖειατ η πρωιοθουλßα,
θnkaιr πατοý τα εξαντληιττ<Ü γυμνÜστα kar η
κη υποταγý στουò κανοντσμουò, αναδεßχθηκαν
πρüτυπο or πρωοτκÝò αρχÝò. Η Üνειη σ
σιολÞ ανττκαταστÜδηκε απü την κÜθε Üλλο
πρακττκß, πρωστκοý τυπου. Πολλοß
σκεπιüμενοτ κατ υεπειραμÝνοτ αξτωμαιτκοß
κονταν απü την υπηρεσßα kar χωρßò σοβαρü
πýÜλλονταν ποτνÝò kar ακραßα σκληρÝò
Παρ' üλ' αυιÜ, κατ σια χρüντα ιου Παýλου Α or
στκÝò Ýνοπλεò δυνÜμειò Ýδετξαν ιον καλυτερü
εαυιü. ΤÝτοτα ποραδεßγματα Þταν η τιαλτκÞ kar
ελ6εττκÞ εκστρατεßα του ΣουΒüροφ kar η
ψη μθ Ýφοδο ιου τ<ατÜ ια φατνüμενα
 ,: gÝ
!,ζ

ÞΒ,
0ι στρατι,ß,ßι
Πιòτρ
Μπογκροτ:
κοι Ιιßιχοηι,
Κουτουßο,,ι
 ι1 ,,ß ι,:]: ",

\ Ι

Ι-}
,,J
,, - Ι
-,f ß

lr:
\ \-}
 να δοθεß κατ απü ιον ΜÝγα Πρßγκτπα kar υτü μου
(Σ.τ.Μ. ιον ΠÜβελ Πετιýθττò), üπωò kar απü τον
μεγαλýιερο υτü ιου (Σ.τ.Μ. τον ΑλÝξανδρο), MÝxpr
ιüτε εßματ Ýτοτμη να παραχωρησω üλεò ττò εγγυß-
σετò, or οποßεò τυχüν θα απατιηθουν απü εμÝνα η
ιουò δταδüχουò μου, yra το üττ ποτÝ δεν δα εμφαντ-
σιοýν απαττÞσετò ουγκλßνουσεò προò ιην ενοποßη-
οη αυιþν των δýο κρατþν υπü Ýνα στÝμμα.
»Αυιη η νÝα ελληντκß αυιοκραιορßα θα μπο-
ροýσε να Ýχετ σýνορο απ' τη μερτÜ ιηò Ρωσßαò τη
Μαυρη ΘÜλασσα. Απ'ιη μερτÜ ιων εδαφþν τηò αυ-
ιοκρατορτκηò μεγαλετüτηιÜò Σαò τα ουνορα θα ε-
ξαρτηθουν απü ττò εδαφτκÝò κιηοετò, ττò οποßεò η
αυτοκραιορτκη μεγαλετüιητÜ Σαò θα επτθυμουσε να
κρατησετ, εßιε να αξτþσετ ιη σττγμη τηò ιτþοηò του

|κ{3τ€ρθνη «.""αηοκατÜσταση ττßζ αρχαÝαζ

Βη:
€ !,tν|ΚΓ|ζ αυτοΚρατCIΡßαζ €!ºß των §ρ§!mß ν
¸§ºζ ÜρΒαριτò εξουσßαξ πΦυ τþρα Kιjp§§px€i»

ΒαρΒαρου καθεσιþιοò. Kar τÝλοò, üρτο ανÜμεσα

ρß «ανιαμοτθηò» τηò Αυοτρßαò Kar τηò Ρωσßαò σε
περßιττωση επτιυχοýò αποιελÝσμαιοò kar αναπιýο- σιη Δακßα kar ιην ελληντκη αυτοκρατορßα θα μπο-
σετ ιο κυρßωò περτεχüμενο ιου σχεδßου ιηò yra δτα- ρουσε να εßνατ ο Δουνο3ηò. Τα νηστÜ ιου Apxrrrε-
λÜγουò θα πρÝπετ επακρτΒþò επßσηò να συμπερτ-
μελτσμü ιηò Τουρκßαò, την ßδρυση νÝου ανεξÜριη-
του κρÜιουò απü ιη ΜολδαΒßα, τη Βλαχßα κατ ιη ληφθοýν σιη σýν8εση αυτηò τηò αναουοιαθεßσηò
Βεσσαρα3ßα, με ιην ονομασßα Δακßα, «υπü το βαστ- αυτοκραιορßαò» (Α. Arneth, Joseph ΙΙ und Katha-
λτκü σκüπιρο ιηò ελληντκηò θρησκεßαò» και ιην rina νοη Russland. Ιhr Briefweckse.l, BrÝwn
1Β6θ, ο. 143-157).
παλινüρθωση ιηò ελληντκηò μοναρχßαò με πρωτcυ-
ουσα την Κωνσιανττνοýπολη. ΕτδτκÜ yra ιο τελευ- ΓεwÜιατ το ερþτημα οε ποτο θαθμü ηιαν σοΒα-
ταßο η αυιοκραιετρα γρÜφετ επß λÝξετ ια εξηò: «Η α- ρη αυιη η πρüιαση. Μηπωò Üραγε επρüκειτο για )
περτüρτσιη εμπτοιοσýνη, που τρεφω προò την αυιο-
κραιορτκη μεγαλετüιηιÜ Σαò, μου προσφÝρετ ιην r- 0 πßνακαò του
σχυρη πεποßθηση πωò, εÜν οτ επττυχßεò μαò οιον ε- Ρßτσορντ
πτκεßμενο πüλεμο μαò επÝτρεπαν να ελευθερþοου- Μπρüμπτον με
με ιην Ευρþπη απ' ιον εχθρü ιου ονüμαιοò του Xpr- τουò πρßγκιπεò
σιοý, εκδτþκονιÜò ιον απ' ιην Κωνσιανιτνοýπολη, ΑλÝξανδρο και
η αυτοκρατορτκη μεγαλετüιηιÜ Σαò δεν θα μου ηρ- Κωνστοντßνο,
νεΙιο ιην αρωΥη ιηò Yra ιην αΠοΚαιασταση τηò αρ- εγγονοýò τηò
χαßαò ελληντκßò αυιοκρατορßαò επß των ερετπßων ΜεγÜληò
τηò ΒÜρΒαρηò εξουσßαò, που τþρα κυρταρχεß σε Üλ- λκατερßνηò
λοιε ελληντκÜ εδÜφη. ΟπωοδÞποτε φυστκÜ, με ιην
απü πλευρÜò μου δÝσμευση üιτ θα παροχωρÞσω σε
αυτü το νÝο ελληντκü κρÜτοò πληρη ανεξαρτησßα
απü ιη δτκη μου αυιοκραιορßα, αναθÝιονιαò ιο θρü-
νο του στο μτκρüτερο εγγονü μου, ιον ΜÝγα Πρß-
ykrπa Κωνστανιßνο. ο οποßοò σε αυιÞν ιην περß-
πτωση θα υποχρεωνüιαν να παρατιηθεß δτÜ βßου α-
πü κÜθε αξßωση ιου ρωστκοý θρüνου, καθ'üιτ τα
δυο αυιÜ κρÜτη δεν μπορουν kar δεν πρÝπετ ποτÝ
να συγχωνευθουν υπü την εξουσßα ενüò ηγεμüνα.
Στον καιÜλληλο χρüνο παρüμοτα δÝσμευση πρÝπετ
Το «ΕηηΗΝικο Σχεπο»

Η τσορßυα
Β'και κÜποτου εßδουò παιχνßδη μτα πονηρη παγßδα με
λκοτερßνη
οΑυοτριοκüò σκοπü να αποσπÜσετ ιην προσοχη ιου συμμÜχου
ουτοκρüτοροò τηò κατ οχρýÝστερα ολüκληρηò τηò ευρωπαßκηò
Ιωαßφ Β'ΚΟτÜ δτπλωμαιßαò _η δrqpon πληροφορτþγ yra τηγ α-
την εΠßσΚεψÞ ΤΟυ γαμεγüμεγη συμφωγßα ηταιτ εξασφολτσμÝττη- απü
οτη Ρωσßο τοτην Üλλη ΖωιτκÞ kar απολýτωò πραγματτσττκη σκÝ-
1780. Εαρωμη
γχραβοýρο του
Hieronymus
Loeschenkohl

δτοò ο Ιωσßφ Β'μερτκÝò φορÝò ααρωττüιωι μßυωò

τον «κοροßδεýετ» η αυτοκρÜτετρα με το σχÝδτü τηò.
Γτα παρÜδετγμα, σε επτσιολη τηò 2αò ΦεΒρουαρßου
1783 προò τον καγχελÜρτü του, δοιhòα Ι(Üοιινττò,
λÝετ εν τη ρÞτη του: «Μαη sieht gany klar, die
Kaiserin ινßΙΙ mich yum Narren ha]ten» («Μπο-
ρεß ι<ανεßò να δετ καθοlý, üττ η ΑυιοιτρÜιετρα θÝλετ
να με θεωρεß γελωτοποτü»). Παρ' üλ' αυτÜ, στα

Αικοτερßνη Β': «Η κοτοστΡοφÞ €νüò τüσο

μ€γüαου κΡüτουò. üπωò η Ο6ωμουκþ
ΑυτοκροτοΡßο. δεν μπορòß νο εßναι εýκοf,η»

γρÜμματÜ του προò ιην αυτοκρÜτετρα απü 13 Νο-
εμ-θρßου 1782 και 11 laιrouopiou 1783, ο τιÜτΖερ ε-
ξÝφρασε καιÜ βÜση τη ουγτ<ατÜθεσÞ του στο ελλη-
νικü σχÝδτο, θÝιονταò üρο υπερÜνω üλων τα δχÜ
του γεωπολτιυια α4τφÝροντα. Φαßνετατ λοιπüν üττ
με ιη μορφß κÜποταò κοwßò τδÝαò, τ<Üποταò κοτνηò
πρüθεσηò, αιιεξÜρτηια απ'το Βαψü εκπλßροισßò
του, το σχÝδτο αυτü υπηρχε ακüμη kar χÜρτν παρα-
δüσεωò. ΑλλÜ or εκπληκυτιÝò νßχεò του ρτrισιχοý
σφαιου τòατÜ τον πρþιο Ρωσοτουρκχü πüλεμο, η ε-
μπετρßα τηò θαλασστνηò αποστοληò και η τεφαε-
τηò παραμονη τοý ρωσχοý στüλου σιη Μεσüγετο ε-
πÝφεπαιτ πραγμαυχÜ στrrv Ατκατερßνη Β'να aru-
μετωπßΖετ το «ελληυχü σχÝδτο» ωò κατ' ορ)αò ρε-
αλτσττκü πρüγραμμα. ΕξÜλλου, ακüμη και ο1 υπο-
οτηρικτÝò ιηò wακßρυξηò του «ελληνικοý σχεδß-
ου» ωò μýθου, εßνατ αιταγχασμÝνοτ να παραδεχτοýν
üιτ η Ýχκληση τηò Ρωσßδαò αυτοκρÜτετραò στον Αι:"
στρταχü κÜτΖερ δεν Þταν παρορμηττκη η σιτγμταßα.
Το πρþτο πραχυκü Βßμα Ýγτνε Þδη το 1780, üταιι
κατÜ την περτοδεßα τηò Ατκαιερftmò στα δυττκÜ κτ:"
θερνεßα συναντÞθηκε στο Μαγκτλτüφ με τον Αυ-
οφτακü κÜτΖερ, υου εß:ω φιÜσετ σιη Ρωσßα με το ü-
νομα κüμηò ΦολκενστÝτν. Εκεß ατφýþò, σιο Μα-
γκτλτüφ, προò τκανοποßηση kar των δυο μοναρχþν,
εmτεýχθηκε η συμφωνßα γη ιην ανττιουρκτκß Ý-
νωση, η οποßα συμπερτελÜμΒατε -τουJ\Üχτστον σε
γενικÝò γραμμÝò- kar το «ελλττνικü σχÝδτο». ΤΥιν
ßδτα επßσηò εποχÞ (1780) συντÜχθηκε κατ' εντολÞν
τηò Ατκατερßνηò απü τον «εξουστοδοτημÝνο γραμ-
ματÝα» τηò Kar μελλονπκü κüμη kar καγκελÜρτο
Αλ€Üντρ ΑνυÝγεβτò λfπεΖμπüροπτο το «Μνη-
μüντο πολτιιχþν υποθÝσεων», στο οποßο η τδÝα πα-
λτνüρθωσηò τηò ελληνκηò μοναρχßαò αποδßδετατ
σττν ßδτα την αυιοκlýτεφα. Ομωò ο ΜπεΖμπüροτ-
κο υποßχτμμßΖετ: «Απü την πlχßτη σττγμß κατÜλα-
βα üυ η πρüθεση τηò αυιοτqýτετραò yra την ελλη-
ντκß μοιιορχßα ßταιι σοθαρß kar δτατοθÜνθηκα στο
μÝγτστο βαθμü üττ το στιÝδιο αυτü εßνατ Üξτ υψm-
λου ττνειητατοò r<ar üττ φυοκÜ μπορεß να εκπλη-
ροιθεß, εÜν δεν αρχßσουν να ιο παιιαμελουν, εÜν συ
ντονßσοιιν üλεò ττò ενÝργετεò kr εκμειαλλευθοýν
ιτò ευνοßκÝò συγκυρßεò». Kar πραγματτχÜ σε αυτü
αχρýþò το σημεßωμα του Α. Α. ΜπεΖμπüροτκο
βασßσιηκε kar η προαναφερΕεßσα «πλÝον φημτ-
σμÝνη στην τστορßα τδτωτικÞ επτστολÞ» τηò Aura-
τερßνηò προò τον Ιωσßφ Β' απü 10/21 ΣεπτεμΒρßου
17Β2! Δεν δταφοροποτεß το συμπÝρασμÜ μαò Kar το
γεγονüò üττ η πρüιαση γτα ιην korvn με την Αυ
σφßα υλοποßηση του σχεδßου δταθýÜστηκε üχτ μÝ-
οω των κλαστκþν kr επτσημων δτπλωματτκþν κα-
ναλτþν, ολλÜ σε προοωπτκü μßνυμα. Δτüττ με πρι,>
τοΒουλßα του iδrou του Ιωσßφ Β' or πλευρÝò εß:<αιτ
συμφωνßσετ να διαιυπþνουν üλεò ττò αμοýαßεò δε-
σμευσετò τουò, «ιτò τΚανθò να περτΥραΨουν ιην οι>
σßα σκοποýμενηò συμφωýαò» (συμπερτλαμΒαιο
μÝνου kar του χωρτστοý μυσττκοý Üρθρου περ τιξ
οθιομαιιτκηò Πυληò) με τη μορφß επτστολþν, με

38

σκοπü ακρýþò πro ασφαλοýò δταιηρησηò τηò μυ-
σιτκüτηιαò (επτστολη ιου Ιωοßφ Β' σιην Ατκατερß-
νη απü 20 Marou 17Β1). Στο «ελληντκü οχÝδτο»,
ιÝλοò, κÜΒε αλλο παρÜ ανιτιßθειατ η τδÝα υροοÜρ-
ιησηò τηò Κρτμαßαò, η οποßα αποιελεß ουσιασιτκÜ
πολτιτκÞ ιου προýπüθεση. ΕÜν πτστÝψουμε το 0ρυ-
λο, δεν Þιαν ιυχαßο που ιο 17Β7, καιÜ τη διÜρκετα
θρταμθευττκηò περτοδεßαò τηò Ρωσßδαò αυιοκρÜιετ-
ραò με ιη ουνοδεßα ιου Αυστρτακοý καγκελÜριου
σιο Νοθοροσßσκ kar ιην Κρτμαßα, οι υψηλοß ταξτ-
δτþτεò πÝρασαν στη Χεροþνα κÜιω απü αψßδα με
ιην πολυσßμαντη επιγραφη οτην ελληντκη γλþσ-
σα: «Οδüò προò ιην Κωνσιανττνουπολη».
σιüσο. ο ψυχρατμοò υπολογτσμüò, τεχνß-
τηò του οποßου ηιαν η Ατκατερßτm η Με-
γÜλη, παρ' üλη τη ΖÝοη τηò yra ττò «ρο-
μανττκÝò ιδÝεò». ιηò υπαγüρευε üιτ ιη
δεδομÝνη περßοδο δεν υπηρχαν πρακττ-
κÝò δυναιüτητεò για ιην πραγμαιοποßηση του «ελ-
ληντκοý σχεδßου». Κατ' αυτüν ιον τρüπο, το ευτθυ-
μητü δεν Ýγτνε πραγμαιτκü. Κατ σε επτοιολÝò προò
ιο δüκτορα Τσßμερμαν (1 ΦεΒρουαρßου 17ΒΒ και 26
Ιανουαρßου 17θ1) η αυιοκρÜιετρα προστιαθουσε, ε-
λαφρþò υποκρτνüμενη, να αποδεßξετ (ßοωò περτσ-
οüιερο στον εαυτü ιηò, παρÜ σιον παραληπιη) üιτ
η κατασιροφη ενüò τüσο πελþρτου κρÜιουò, üπωò η
Οθωμαντκη Αυιοκραιορßα, σττò τýχεò του οποßου
«ουμμειÝχουν τüσεò ευρωπαΙκÝò κυΒερνßσετò»,
Γκραβοýρα τηò
ΜεγÜληò
Ακατερßνηò
δεν μπορεß να εßνατ τüσο ευκολη, «üπωò φαßνειατ
ο' εκεßνουò που αποδßδουν σιη Ρωοßα τταρüμοτα
σχÝδτα kar "απερßσκευιεò τδÝεò", αμεýονιαò τουò
δημοστογρÜφουò, rrou δταδßδουν φημολογßεò».
Ομωò kar μüνο η τδÝα ιηò επαναφορÜò ιου Σιαυρου
του Κυρßου οτο μÝγτστο τερü ιηò Ορθοδοξßαò, ιην
Αγßα Σοφßα στην Κωνσιανιτνουπολη, συνÝχτΖε
(kar ουνεχßΖει:) να zεr σιουò ατþνεò.
ΒΙΒΔΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΛοΒτÜμ<τν Α. Μ' ΙστορικÜ και ΒýλιολογικÜ fuκßμια,
ΠεφογχρÜντ 1θ17, ι. 1, σ. 128-t34 (ελfuιºκü σχÝδτο) (ιωσ.).
ΜÜρκοθα Ο, Π., Γτα ττν προÝλευση ιου λεγüμενου «ολλτιυκοý
σχεδßου» (δσ<αετßα του '80 του 18ου ατþνα), ΠροΒληματα
με&fiολογιαò καl μελειηò ιων πηγþν σιην ιστορßα ιηò
εξωτερκηò πολιτπηò τηò Ροηßαò Μüο<α τθ8θ, σ. 5-4Ι6 (ρωο.).
Λεσιλüιρσκαγια Ι. Ι., Η Βολκα\ßτκη ποfuυχÞ τηò Αυ<ατερßνηò
Β, Ζητημαια Ιστορßαò 1θω, Νο 2, σ,2θ-41 (ρωσ.).
Αρò Γ, Δ., Η προßσιqτßα του ελληιηκοý σχεδßου, Ο ατωναò rrrò
Αικατερßνηò Β'. ΒολχανικÝò υποOÝσειò, Μüσχα 2ω0, ο. 2ω-
213 (ρωσ.).
ΒνογχρÜντοφ Β. Ν., Η πλÝον φημτσμÝ\τη ιδτωττκß εmσιολÞ
mò ιστορßαò, Ο αιþναò mò ΑΒατερßιηlò Β, ΒολκανυÝò
υπþÝσειò, Μüοχα 20Φ, ο. 213-2Β ωωσ.).
Hüsch Ε., Das sogenaτrnte «griechische Projekt»
Katharinas ΙΙ, Jahbýcher fisr Geschichte Osfeuropas, N.-S.
1θα, τ. 12. σ. 168-206.
Μανοýοατ<αòΜ, Ι., Εκκλησε4 των Ελληνων λογßων πlχιò
ωυò ηγεμüνεò mò Ευμιτmò γη mν οιτελειflÝlχ,ηη τηò
ΕλλÜδòò, Εν Αθßιναιò 1985, σ. 233-241,
ΜετÜφραοη:ΕυρυδßχηΙμοφßδου,ΘανÜοηòΑυγερτνüò Ι
39
Η Πeιτειe
του ΣΕΡΓκΕτ Ν. Ιrkιoyuτ
πριιßσταμÝνου Ερευνþν του Ινστιτοýτου Ρωσικýò
Ιστορßαò τηò Ρωσικüò Ακαδηlτßαò Επκßτημþν,
ΓΙαρÜρτημα Πετρουπüλεωò
r φτλüσοφοτ του 1Βου ατþνα kar ετδτκüιερα or ΓÜλλοι ε-
γκυκλοπατδτστÝò πßσιευαν στη δυνατüτητα μθια-
σχηματτσμου ιηò κοινωνßαò με δττιü τρüπο: μÝσω
ιηò εκπαßδευσηò, ιου Δταφωττομοý απü τη μßα, κατ
τηò νομοθεσßαò απü ιην Üλλη πλευρÜ, αρχÝò ο1 ο-
ποßεò δεν πρÝπει να ανιτφÜοκουν μειαξυ τουò,
Αφου ανÝθηκε σιο θρüνο kar γνþρlσε ιην καιÜ-
Ακατερßνη Β γρηγορα α-
οταοη ιων πραγμÜιων, η
φτερωνετατ στο σκοΠο να μειαμορφωσετ ΚαΙ να
θελττþοετ ιο σýσιημα εκπαßδευσηò των πολτιþγ το
οποßο ßοχυε εκεßνη ιην ευοχÞ σιη Ρωσßα. Ενα οý-
σιημα, ιο οποßο ωò επß ιο πλεßστον ανιιμετþπιΖε
μÜλλον στενÜ πρακττκÜ kar επαγγελμαιικÜ προ-
40
,lj,,
θληματα εκπαßδευσηò, παρÜ εκεßνα, ιην επßλυση
ιων οποßων οκοπεýετ τδßωò η ηθικη δταπαιδαγþ-
γηση των ανθρþπων.
«Η ρßΖα κÜθε καχου kar καλου εivar η αναιρο-
φη», Ýιστ εξÝφρασε σε εισηγηση ιου ιη σκÝψη ιηò
αυτοκρÜτετραò ο I. I. lνΙπετσκüτ (1704-17θ5), ιον ο-
ποßο η Ατκαιερßνη δτüρτοε επικεφαλßò τηò εκπαι-
δευιτκηò δτευθυνοηò ιηò Ρωσßαò. Στην «Ενιολη»
ιηò η αυτοκρÜτειρα εξÝφραοε την τδÝα üττ «το πιο
ελπτδοφüρο, αλλÜ και ιο πro δυσκολο μÝσο yra να
κÜνετò ιουò ανθρþπουò καλýτερουò εivar η τελετο-
ποßηοη ιηò εκπαßδευοηò». Στην εκπαßδευοη αφτε-
ρþνειατ οιην «Εντολη» Ýνα ξεχωρτοτü κεφÜλατο,

]
ιο οποßο ξεκπ,η απü ιη γεντκη θüση: «Or κανüνεò
ιηò δταπατδαγþlmσηò 8Ýιουν ιτò ττρþτεò ΒÜσετò,
που μαò ετοτμÜΖουιι να γτνουμε πολßιεò». (Σιη συ,
γκεκρτμÝνη περßπτοιση ο «πολßτηò» ιαυτßΖετατ με
ιον «ενÜρετο Üνθρωπο», ιι οποßοò μπορεß να γßνετ
ιÝτοτοò, μüνον üιαν ιον νουθετοýν απü τα ττρþτα
ιου χρüντα με «üλεò εκεßνεò ιτò αρειÝò kar τδτüιη-
τεò, οι οποßεò σχετßΖονιατ με ιην καλη αγωγη»).
ΑυιÞ η ιδÝα επαναλαμβÜνειαι kar οε Üλλεò πρÜ-
ζειò ιηò Ατκατερßνηò Β', που αφορουοòτvιη δταυαι-
δαγþγηση, γεγονüò που αποδεßκνυε πüοη σημαοßα
απÝδτδε σιο ιρüΒλημα η ßδτα η αυτοκρÜιετρα. Εß-
νατ πÜντωò απαραßτηιο να αναγνωρτστεß üιτ η πατ-
Η ΑυτοκρατορικÞ
δαγωγτκη τιολτιτκß τηò Ατκατερßνηò ßιαν ανακü- Ακοδημßο Τεχνþν
λουθη, Ýωò Kar τυχαßα κÜποιε, διüιτ η ßδτα Ýχανε (επÜνω) και η
ουχνÜ ιη θÝρμη τηò yra παρüμοτεò ιιρωιοΒουλßεò, Ακαδημßα
αλλÜ κατ ια οχÝδτÜ ιηò κÜθε αλλο υαρα γßνονιαν Επιοτημþν (κüτω)
ιÜντοιε πραγμαιικüιητα. που ßδρυσε η
ΑνιτμετωττιΖονταò με σκεπιτκισμü την οικτακÞ α- ΜεγÜλη
Ακοτερßνη στην
γωγη ιων νÝων ευγενþν, η Ατκατερßνη Kar οι συ-
νεργÜιεò τηò Βαθμταßα, αλλÜ αρκετα γρηγορα, κατÝ Αγßα Πετροýπολη,
Εργα (ß789) του
ληξαν οτη σκÝψη «να δτορθωOοýν οτ κqιδτÝò kar ια
Thomas Malton
ηθη», εξαλεßφονιαò ιην παιρταρχτκη επτρροη ιηò
οτκογÝνεταò Kar αναφÝφονιαò οε κλετσιÜ σχολεßα ιη
νÝα γεντÜ «ενÜρετων πολτιþντ». Ηδη ιο ΜÜτο του
1764 επτκυρþνετατ ιο καταοιαιτκü του «ΣυνδÝσμου
αναιροφηò ευγενþν κορασßδων» (το Ινσιττουτο
ΣμολνÞ yra 200 εκπατδευüμενεò, με κεφÜλατο 2,5 ε-
και. ρουβλßων, με δικü ιου ιιρüγραμμα σπουδþν kar
τδτüχρηστη βýλιοθÞκη, καθþò εßχε ετδτκüτερα ανα-
λÜβετ ιην αποοτολÞ «να δτεγεßρετ σιτò δεσποτνßδεò
τη δßψα για την αττÜγνωση». Δßπλα σε αυιü το ßδρυ-
μα Üρχτοε να λετιουργεß r<r Ýνα παρÜριημα yra 240
κορßτσια απü τη μτκροασιικη τÜξη, με πρüγραμμα
σιοιχειþδουò εκυαßδευσηò. ΚατÜ ιη θαστλεßα τηò
Ατκαιερßνηò Β σιο Σμüλντ εκπατδευιηκαν 1.316 δε-
οποτνßδεò, απü ττò οττοßεò or 410 οτο «μτκροαοττκü»
ιýμα. Σιην αυτοκρÜτετρα Üρεσε να συχνÜΖετ σ' αυ-
τÞ ιη σχολη kar δταιηροýσε σχÝσειò με ιτò μαθη-
ιρτεò ιηò kar μετα την αΠοφοιτηοη.
Το ßδτο Ýιοò του 1764, οτο πλαßοτο ιηò αναδιορ-
γÜνωοηò τηò, τδρυθηκε υπü την Αυιοκραιορτκη
Ακαδημßα Τεχνþν σχολη δτδασκαλßαò για μτκρο-
αστουò και ιην ευüμενη χροντÜ, κατÜ ιο παρÜδειγ-
μÜ τηò, δημτουργηθηκε εκπατδευττκü παρÜριημα
υπü την Αυτοκρατορτκη Ακαδημßα Επτστημþν κτ
εγκρßθηκε ιο καιαοιαιικü του Κατηχηττκου οχολετ-
ου Yra κορßισια ιηò μεοαßαò τÜξηò στο μονασιθρτ
«Νεαρþν ΠαρδÝνων» (ΝοθονιÝθττστ).
Το ΣειτÝμΒρτο του 1766 αναδιοργανþθηκε Kar η
Σχολη Ευελπßδων ΠεΖτκου ΣλτÜχετντ (Σ.τ.Μ. πο-
λωνικÞ ονομαοßα ευγενþν), σιην οποßα επßσηò εμ-
φανßοδηκε ιμημα yra μτκροασιοýò. Τον Αυγουοιο
ιου 1767 εκδüθηκε ιο γεντκü σχÝδτο ιου Εκπατδευ-
ττχοý Οßκου Μüσχαò, που εßχε ιδρυθεß ηδη ιο 1763.
Το 1770 Εκπατδευιτκüò Οßκοò δημτουργηθηκε επß-
σηò Kar σιην Πειρουπολη.
ΚατÜ ιην ßδρυοη εκυατδευιτκþν τδρυμÜτων σε
μεγαλο Βαδμü λαμθανüταν υπüψm η εμπετρßα ιων
Üλλων κραιþν. Κυρßωò ιηò Γαλλßαò, ιηò οποßαò ια
κλειοτÜ παρθεναγωγεßα εßχαν αναγνωρτστεß ωò υ-
ποδετγμαιτκÜ, τηò Πρωσßαò, üπου or ιταýαγωγτκÝò
σπουδÝò ηταν υποχρεωιτκÝò yra τουò δασκÜλουò,
ι<ar τηò Αγßαò Ρωμαßκηò Αυτοκραιορßαò (Αυσφßαò),
στην οποßα η οχολτκη πατδεßα σια λεγüμενα «νορ-
μÜλ» σχολεßα Ýφιαοε σε εξατρετικÜ επßπεδα.
Τα νÝα πατδαγωγτκÜ τδρυμαια Ýπρεπε να δταδß
δουν νÝεò αντιληψετò yra ιην εκυαßδευοη και να )
4L
Η ΠωηειR

ασκοýν Üμεση επιρροÞ οιην κοτνωνßα. Εwοεßιατ

üτι αυιü δεν Þιαν αρκετü kar ο Μπετσκüτ επεδßωκε
να εντσχýσετ ιην ευßδραση αυτη μÝσω ιηò θτθλιο-
γραφßαò. Γι' αυτüν το σκοπü επτμεληθηκε kar δη-
μοσßευσε το 1766 αποοπÜσμαια των μεγαλýιερων
αυ8εντιþν σιον ιομÝα τηò αγωγηò. Αυτü kar παρü-
μοια εγχετρßδτα αποστÝλλονταν σε üλα ια τδρýματα,
οýμφωνα με ετδτκü διÜταγμα τηò Γερουσßαò «yra
γεντκß πληροφüρηση».
Επß Ατκαιερßνηò Β' σια εκυαιδευττκÜ τδρυματα
καταβÜλλονταν προσπÜθειεò να καιαργηθοýν or
σωματτκεò ττμωρßεò, Kar η αυτοκρÜτετρα ηταν συνε-
πηò σ' αυτη ιην καιεýθυνοη. Σ' Ýνα απü τα δταιÜγ-
μαιÜ τηò (1770), επýεβατþνονιαò προηγουμενεò α-
παγορεýσετò, απαιιουσε, þστε κανεßò, «οποτονδß-
ποιε ιßιλο και αν Ýχει, να μην μπορεß να χτυπÜ κα-
νÝναν kar με ιßποτε». Η αρχη αυτÞ επεκιετνüιαν
και σια εκκληστασττκÜ εκπατδευιικÜ τδρυμαια, ü-
πωò γνωσßοποτουσαν οι οδηγßεò του μητροπολßτη
Μüσχαò ΠλÜτωνοò kar Üλλοτ νομτκοß κανüνεò. Πα-
ρεμπτπιüντωò, απü ιüτε σε üλεò ιιò τÜξετò ιου τερο-
δτδασκαλεßου του Βλαντßμτρ εμφανßστηκε σιουò

Η ποιδαγωμκÞ ποηιτικÞ τπò Αικοτερßνηò Γ. Φ. Μßλερ.

Þταν ανοκüηουδη κοι τα σχÝδιò τηò δΕν
γßνοντον πüντοτò προγμοτικüτητο
ιοßχουò η πφßφημη εmγιαφß: Poena corporalis
ρτοhßbεtιτ(Απαγüρευση οωματτκηò ποτνßò)
Τα σχολεßα ιηò εποχηò τηò Ακατερßνηò εßχαν
χαρακτηρα üχτ επαγγελματκü, αλλÜ γενιχÞò μüρ
φωσηò r<ar ηιαν, φυστκÜ, ιαξτκÜ: η ευγενßò τÜξη
ιων αρτστοκρατþν («ντθαριþττ») απομονωνüταιτ α-
πü ιην τÜξη ιων μτκροαστþν («μεσÜντ»), ενþ η μÜ-
Ζα των δουλουÜροτκων αγροτþν («κρεπαστνßγε»)
παραμερτΖüιαν ολωσδτüλου αυü τη σχολτκÞ αγωγÞ
και παιδεßα. Σιουò ευγενεßò προσπαθουσαν να ε-
μποιßσουν «πολτττκÝò αρετÝò kar ευπρεπη χαρα-
κιηρτσττκÜ» Kar να καλλτεργßσουν μÝοα τουò τη
«γεwατοφροσυνη», ενþ σιουò μικροασιοýò επε-
δßωκαν πρþτα απ' üλα να διδÜξουν την εργασßα kar
να εντσχýσουν σ' αυιοýò ια χρηστÜ ηθη. Οργανþ-
νονιαò ια πρþια σχολεßα η Ατκαιερßνη εμφανß-
σθηκε ωò ενεργüò υποστηρßκιρτα τηò γυνατκεßαò
εκπαßδευσηò, καθþò Ýωò ιüτε η μüρφωση kopr-
ιστþν kar δεσυοινßδων περτορτΖüταν καθ' ολοκλη-
ρßαν σιο πλαßστο ιηò οτκογÝνεταò,
Συμφωνα με δτÜταγμα τηò αυιοκρÜτετραò, συ-
γκροτηθηκε η «Πφß Σχολþν Επτιροπß», επικθφα-
ληò ιηò οποßαò τοποθειηθηκε ο γερουσιασιηò Γ. Ν.
Τεπλüφ kar μÝλοò τηò Ýγτνε ο γνωσιüò τστορτκüò
Στα ιÝλη του
1766 η Επττροπη πα-
ρουσßαοε ιο λεπιομερει-
ακü «γεντκü σχÝδτο γυμνα-
σßων kar κραιτκþν σχολþν». Τα
γυμνÜστα περτγρÜφοντατ ωò αυσιηρωò
κλετοιÜ «οτκοτροφεßα», οια οποßα or εκπατδευιÝò
-«συνετοß kar δτετοδυιτκοß δοκτμασιÝò ιηò ανθρþ-
τmτηò καρδιÜò»- Ýπρεπε «κÜθε λεπιü»» να δτορθþ-
νουν ιην ψτταß των πατδτþγ που αποκüπηκαν απü
τα μιχρÜ ιουò χρüντα απü ιην οτκογÝνετÜ ιουò.
Υτýρχε η πρüδεση να τδρυθουν αρκετοß τυυοτ σχο-
λεßων, λüγω τηò «ποτκτλßαò αξτωμÜτων kar επτδτþ-
ξεων «ον σπουδαστþν»: οτραιτωττκÝò, πολτττκÝò, ε-
μπορτκÝò kar σχολÝò επισιημüνων. Τα σχολεßα Ý-
πρεπε να Βρßσκονται υπü ιη δrkaroδooia ετδτκοý r-
δρýματοò, με αντιπρýιανη επτκεφαληò, στο οποßο
σχηματτΖüτωτ ετδτκü συμΒοýλτb ευτσιημüνων. Σýμ-
φωνα με το επεξεργασμÝνο σχÝδτο, η επτδßωξη ß-
ιαν «σε üλεò τιò ρωστκÝò πüλετò» να τδρυθεß Ýνα η
περτσσüιερα «δημüστα σχολεßα yra τον απλü λαü».
Η παρακολοýθηση των σχολεßων Ýπρευε να εßνατ
υποχρεωιτκη kar or γονεßò που απÝφευγαν να σιεß-
λουν τα υαιδιÜ ιουò στο σχολεßο υποβÜλλονταν σε
υψηλü πρüσττμο. Η συνιßρηση αυτþν ιιον σχολεß-
ων επτθÜρυνε πληρωò τουò καιÜ ιüπουò καιοßκουò,
or oπoior Ýπρεπε να καταβÜλλουν δßδακτρα, καθþò
ευßσηò kar αρκειÜ kaπikra yra καυσüξυλα, κερτÜ
κατ εποπιτκü υλτκü, Τα σχολεßα επßσηò Ýπρεπε να
λεττουργουν υπü την εποπιεßα ιου κληρου και τηò
τοπτκηò εξουσßαò. Σ' αυιÜ ια σχολεßα μποροýοαν να

42

φοΙτουν μονο
πατδτÜ μτκροα-
σιþν και μασιüρων.
Eivar ΒÝΒατα γνωσιü ιο
«σχÝδτο καιωιÝρων αγροιτ-
κþν οχολεßων», σýμφωνα με ιο ο.
ποßο Ýπρεπε να υπÜρχετ σχολεßο σε κÜθε
μεγÜλο χωρτü, üπου μποροýσαν να φοττοýν και α-
γüρτα Β-12 ειþν kar κορßιστα, εÜν ιο ευτθυμοýσαν
or γονεßò ιουò, ενþ Ýφοροτ των σχολεßων Ýπρεπε να
εßνατ or iδror or αγρüτεò, or οποßοτ kar πληρωνωτ
yra ιη συνιßρησß ιουò. Ωστüσο, αυιü το σχÝδτο πα-
ρÝμεινε απραγματοποßηιο: η ιαξτκη αντßληψη δτα-
τηρηθηκε απαρÜλλακτη σε üλα ια σχολτκÜ σχÝδτα
τηò εποΧηò.
ι εlτασßεò ιηò «Πφß Σχολþν Επτφοπηò»
Ýμεινατ ημττελεßò, αλλÜ η ευεξεργασßα
του σχολτκοý συστημαιοò συνεχßστηκε, με
αφειηρßα ιο 17Β2, απü ιην «Επτιροπη πε-
ρß ýρυσεωò σχολεßων», σιην οποßα προη-
δρευε ο γερουσταστηò Π. Β. Ζοβαιπüβσιòι Qò μÝλοò
συμμετεßχε ο ΣÝρθοò δτευδυντßò ιων ιλλυρτκþν
σòολεßων Φ. I. Πατκüβιη ντε Μτρßε.θο (1741-1Β14),
ιον οποßο εßχε προτεßνετ σιην Ατκατερßνη Β'ο αυτο-
ι<ρÜτqραò Ιτrσιßφ Β kar Ýωò ιüιε εßχε ασχοληθεß με
τη ><αραξη τηò σχολτκßò μειαρρýθμτσηò στην Ουγ-
γορßα. Torr Οκιþθρτο ιου 1782, η Επτφοπß συνÝτα-
ξε το «ΣχÝδτο δημτουργßαò λαßκþν σχολεßων στη
ΡωοικÞ Αι:τοχlητqιßα», το οποßο οποτÝλεσε ιηβÜση
ιου τ<ατοσταυκοý τιιν λαßκþν σχολεßων, που εγκρß-
θηκε τον Αýγοιτσ,το ιου Ι7Β6. Σýμφωνα με το οχÝδτο,
0 νικητÞò τηò
ια λαý«α σ)¼λεßα διατροýνταιτ σε μτκρÜ (με δυο ιÜ- νουμαΧßοò του
ξειò), μεσαßα (με τρετò ιÜξειò) κατ κýρτα Qrε τÝσσε- ΤσεσμÝ (1770)
ρτò ιÜξετò, την ιÝτοριη δτειουò φοßτησηò). Το οýστη- κüμηò Α.Γ. 0ρλüφ-
μα αυιü μüνο εν μÝρει θιψιΖε εκεßνο ιο οποßο εßχε ΤσεσμÝνσκι.
υτοθειηθεß σιην Αγßα Ρωμαßκß Αυτοκρατορßα (Αυ- Ελαιογραφßο
σφßα). ΑλλÜ σχολεßα τδρυονταν μüνο σιτò πüλετò ε- οψþοτου
πql.χτþν kar κυΒερνεßων και και' αυιüν ιον φüπο ο ζωγρüφου 18ου
οιþνα
αγρουκüò πληθυσμüò σιεροýνταν τη στοτχετþδη
μüρφωση. Mra δταφορÜ απü το αυσιρτακü σýσιημα
Þταττ kar το üιτ σιη ρωσκη εκδοχÞ δεν αποδτδüτστ
τδταßιερη προσοχη στην προετοτμασßα δτδαοκÜλων
για την apxrkn εκπαßδευση ιων μαθητþν.
Συμφωνα με ιο κατασιαιτκü ιων λαßκþν σχολεß-
ωg ιο οποßο αναγνωρßσιηκε ωò μßα απ'ιτò σπου-
δαßεò πρÜξετò τηò θασýεßαò ιηò Ατκαιερßνηò Β', η
κεντρτκÞ δτεýθυνση σχολεßων λειτουργοýσε υπü
την εποπτεßα τηò αυιοκρÜιετραò, ενþ σια κυΒερνεßα
η δταχεßρτοη ιων οχολεßων παρÝμενε στα üργανα
κοινωνικßò προστασßαò. Με την Ýγκρτση αυιου του
καιασταττκοý τÝθηκαν or ΒÜσετò ιηò γεντκßò λαß-
κηò πατδεßαò kar δημτουργÞθηκε ξεχωρτσιÞ uιm-
ρεσßα yra ιη δτεýθυνοÞ ιηò. Ο ακαδημαßκüò Α. Α.
Η επιδßωξη Þτον «σò üf,€ò τιò Ρωσιι(Ýò πüßειò»
νο ιδΡυδΕß Ýνα þ περισσüτ€Ρο
«δπμüσιο σχοΑΕßο γιο τον οπηü flοü»
Σλτüτσερ χατρÝττσε την ßδρυση σχολεßων ωò ιην
πro αξτüλογη απü ιτò μειαρρυθμßσετò τηò Αικαιε-
ρßνηò Β' και την εξßσωνε με ττò νßκεò ιου Ροιηιý-
τπσεqι επß των Τοýρκων. Η Ατκαιερßνη εß:<ε αφο-
στωθεß στην τδüα δτÜδοσηò των λαßκþν οχολεßων, α-
ναμÝνονταò απü την υλοποßησÞ ιηò ευεργεττκÜ α-
ποιελÝσματα, üμωò η δημτουργßα σχολεßων στα κυ-
8ερνεßα δεν προχωρουσε ιüσο γρßγορα. Ο λüγοò η-
τωτ üιτη κυΒÝρνηση απÝβλεπε υπερΒολτκÜ σιτò r-
δτωττκÝò ετσφορÝò και or τοπτκÝò αρχÝò δεν Þταν
πρüθυμεò να εφαρμüσουν τα κυθερνηιτκÜ σχÝδτα
με πüρουò του κυθερνεßου.
Προò ιο 1786 εßχαν ανοιχθεß σχολεßα οε üλα τα
κυΒερνεßα τηò Ρωσßαò. Απü ιο 1784 ακüμη, η Ar-
καιερßνη Ýγραφε στο συνομτλητη ιηò Φρ.-Μ.
fΚρτμ üτι στη δτÜρκετα ενüò Ýιουò τδρýθηκαν σιην
Πειροýπολη δÝκα λαßκÜ σχολεßα yra περτσσüιε-
ρουò απü 1.000 μαθητÝò. Το 1787, σε 1Φ λαΙκÜ σχο-
λεßα τηò Ρωσßαò φοιιουσαν υ.157 μαθηιÝò. Kar
προò ιο τÝλοò του δεýιερου μισοý τηò Βαστλεßαò
ιηò, κατÜ την ßδτα την αυτοκρÜτετρα, συγκροτηθη-
καν συνολτκÜ 316 σχολεßα, ια οποßα παρακολου-
θοýσαν 17.341 μαθητÝò, υπü την επßΒλεψη 744 δα-
σκÜλων. ΠÝραν αυιþν, ιο 1772 τδρýθηκε στη Μü-
σχα σχολεßο yra γüνουò εμπüρων, το L774 μεταλ- )
Δ2
Η ΠΑΙΔΕΙΑ

Το Ινστιτοýτο του
Σμüλνι που λετολογτκü σχολεßο με «επτστημοντκη συνÝλευση»,
ιδρýθηκε το ß764 η οποßα ασχολοýνιαν με τη σýνιαξη μειαλλετολο-
για τη μüρφωση yrkou λεξτκου και τη δημτουργßα δτκοý ιου τυπο-
«ευγενþν
γραφεßου. Το 1775 σιην Πετρουπολη εγκαιντÜστη-
κοροσßδων» κε ελληντκü σχολεßο yra 200 μαθηιÝò, üπου, εκτüò
ιων γεντκþν μα8ημÜτων, δτδÜσκονταν η ελληντκÞ
Kar η ιουρκτκη γλþσσα. Το 17Β5 or σχολÝò Πυρο-
βολτκοý, Μηχαντκοý kar Ευελπßδων αναδτοργανþ-
θηκαν καιÜ το σýσιημα που εßχε υτοOετÞσετ η σχο-
λÞ ΠεΖτκοý, δτευθυντηò τηò οποßαò στα 17Βθ-1794
Þιαν ο δτÜσημοò πατδαγωγüò, κüμηò Φ. Ε.
Ανγκüλτ. Eivar αξτοοημεßωτο üττ με απαßτηση ιηò
Ατκαιερßνηò Β'ετσÞχθη και σιη σχολÞ Ευελπßδων
η δτδασκαλßα τηò ελληντκηò γλþσσαò.
Mra χαρακιηρτστικß τδτατιερüιηια των λαßκþν

Στα ßοfκü σχοη€ßα διδüσκοιτταν ρωσßκm και

ΠογΚοσμιο Ιστορια. φιJσ|Κ€ò €Π!στπμ§ζ,
μηΧανιΚÞ. αρΧιτ€Κτο\ff ΚÞ ττüm€Φγ, mατινιΚÜ

σχολεßων ßταν κατ ιο üττ εßχαν γεντκü μορφωιτκü
χαρακτηρα: εκτüò απü ια σιοτχετþδη μαθημαια ιου
αρχτκοý σχολεßου, εδþ δτδÜσκονταν ρωστκß kar
παγκüσμτα τστορßα. φυστκÝò επτστημεò. μηχαντκß.
αρχιιεκιοντκÞ πüλεων, θÜσετò γεωμειρßαò, λαιτντ-
κÜ, καθþò επßσηò kr Ýνα ετδτκü μÜ8ημα «για τα α-
ξτþμαια του ανθρþυου Kar ιου πολßιη», δηλαδÞ or
ΒÜσετò ιηò ηθτκηò και ιου δτκαßου.
Στα χρüντα τηò Ατκατερßνηò Β εγκατντÜστηκαν
εφιÜ τεραιτκÝò σχολÝò kar 25 εκκληστασιικÜ σχο-
λεßα σιοτχετþδουò πατδεßαò. ΑνÜμεσÜ τουò αξßΖει
την προσοχη μαò το Σλαθτκü τεροδτδαοκαλεßο, υου
τδρυθηκε στην ΠολτÜβα το 177θ απü ιον αρχτεπß-
σκοπο Ευγüιττο Βοýλγαρτ, συγγραφÝα πολλþν με-
λετþν kar μειαφραστη τηò «Εντοληò» τηò Ατκαιε-
ρßνηò Β'στα ελληντκÜ. ΣυνεργÜτηò ιου Βοýλγαρτ σ'
αυτÞ ιην εκκληστασιτκη σχολη yra πατδτÜ ευγε-
νþν kar εμυüρων ηιαν Ýναò Üλλοò Ελληναò, ο Nr-
κηφüροò Θεοτüκηò, ο οποßοò εν συνεχεßα Ýγτνε αρ-
χτεπßσκοποò του ΑστραχÜν. Τüτε θελιτþθηκε ου-
στασιτκÜ kar η δτδασκαλßα οιο τεροδτδασκαλεßο
ΑλεξÜιτρ-ΝτÝφσκτ kar στο εκκληοτασιτκü κολÝγτο
σιο ΧÜρκοΒο.
«Η επιιροπß περß τδρυσεωò σχολεßων» επτσßμα-
νε ττò πüλετò Πσκοφ, ΤσÝρντγκοφ, ΠÝνΖα kar Εκα-
ιερτνοολÜφ, yra να ιδρυθουν εκεß πανεπτστßμτα.
Σττò 4 ΣεπτεμΒρßου 17Β4 η Ατκατερßνη συμφþνη-
σε με ιην ετσηγηση ιου Γ. Α, ΠοτÝμχτν yra τη δη-
μτουργßα σιο ΕκαιερτνοσλÜφ πανεπτσιημßου, üπωò
επßσηò kar Ακαδημßαò Τεχνþν kar Μουστκηò.
Ταυτüχρονα, δüθηκε ενιολÞ για τη δημτουργßα
λαßκþν σχολεßων οττò πüλετò των κυθερνεßων Εκα-
ιερτνοσλÜφ kar Ταυρßδαò γτα την προετοτμαοßα ιηò
φοßτηοηò σιο πανεπιστημτο. Γτα ιο σχÝδτο αυιü εß-
χε προσδτορτσιεß το πρüγραμμα Kar το επτιελεßο
ιων καθηγητþγ αλλÜ ο θÜναιοò του ΠοτÝμκτν ε-
μπüδτοε την υλοποßηση αυτηò τηò τδÝαò. Ωστüσο
εßνατ οημανττκü üττ συνετδητοποτÞθηκε η ανÜγκη
ανÜπτυξηò οτη Ρωσßα ουοτημαιοò ανþιαιηò εκπαß-
δευσηò.
πß Ατχατερßνηò Β' συνεχßστηκε η πρòικττ-
κη ιηò οττοσιολßò νεαρþν αρτσιοκραιþν ε-
κτüò συνülχον yra σπουδÝò κυρßωò στα πα-
νεmστημτα τηò Γερμανßαò, üμωò με ιτò δυ-
νÜμετò Ρþσων επτσιημüνων δτευρυνüιαν η
δτδασκαλßα Kar οε ρωστκÜ πανεπτσιημτα. Υπü ιο
Πανεπτσιßμτο ιηò Μüσχαò δημτουργηθηκε σετρÜ
επτστημοντκþν συνδÝομων: Ελεýθερη ΡωστκÞ Συ-
νÝλευση, Ευιστημοντκüò Σýνδεομοò Φßλων, Συλ-
λογοò Υποστηρτκτþν ιηò Επτστημοσýνηò. Εκδßδο-
νιαν επισιημοντκÜ περτοδτκÜ, üπωò, yra παρÜδετγ-
μα «Δοκτμη εργαστþν», που κυκλοφüρησε οια
1774-17Β3 kar δημοσßευε Üρθρα Yra ιη ρωστκη r-
οιορßα. ΠÝραν τηò δτδαοκαλßαò, μερτκοß καθηγητÝò
συμμετεßχαν Kar σττò μειαφρÜσετò δτακεκρτμÝνων
Ýργων ιηò επτσιημοντκηò θτΒλτογραφßαò,
Σιο πλαßστο του Πανεπτστημßου ιηò Μüσχαò το
177θ τδρυθηκε το Ελευθερο Οτκοτροφεßο Ευγενþν
και σιο γυμνÜστο του ßδτου Πανεπτστημßου το 17Β7
φοτιοýσαν περτσσüτεροτ απü 1.000 μαθητÝò.
Μια Üλλη σημανιτκη πρÜξη οιη δρÜοη τηò κυ-
θÝρνησηò Þταν kar η ßδρυση οτην Πειροýπολη, το
1765, του Ελευθερου Οτκονομτκοý ΣυνδÝσμου, ο ο-

44
γ,
ποßοò ασ\ο_\ηθηκε με Ζητημαια αξτοποßησηò ιηò
γηò rιar εßχε την υψηλη προοτασßα τηò ßδταò τηò
αυτοκρατετραò. Ο συνδεσμοò εξεδιδε τιò «Εργα-
οßεòι, 161; kar δτοργÜνωνε δταγωντσμοýò μελειþν
για διαφορα θÝμαια, ουμπερτλαμθανομÝνου kar
ιου Ζητημαιοò τηò αγροιτκßò τδτοκτηοßαò ιηò γηò
στο ιιλαßστο τηò δουλοπαροτκßαò, Το 176Β, παρε-
μπτπιüντωò, διεξηχθη δταγωντσμüò εργαστþν yra
τη δταπατδαγþγηση των παιδτþν με 0Üση ιιò αρχÝò
τηò σωφροουνηò ΚαΙ τηò ΠαραΚτνησηò τουò να α-
σχοληθουν με ιη γεωργßα και ιην κιηνοιροφßα. Το
17Β0 ο συνδεσμοò εξÝδωσε περιγραφÝò ορτσμÝνων
κυΒερνεßων βÜοετ ιων πληροφοριþν που συγκε-
ντρþδηκαν και' εντολÞ ιηò αυιοκρÜιετραò.
Η δρασιηρτüιητα τηò Ακαδημßαò Επτσιημþν
οτην Πειροýπολη αναπτυχθηκε εξßσου επττυχþò ε-
πß Ατκαιερßνηò Β'. Το 1766 μετακτνηθηκε απü την
Ακαδημßα Επτστημþν του Βερολßνου οε αυιην τηò
Πετρουποληò ο επτφανηò μαθημαιτκüò Kar μηχα-
νικοò ΔÝοναρντ Οßλερ (Τ707-17Β3), ο οποßοò οτη
συνÝχεια üχτ μüνο Ýγραψε kar δημοσßευσε πολλÜ
απü ια επτστημοντκÜ ιου Ýργα, αλλα διαπατδαγþ-
γησε μτα ολοκληρη επτοιημοντκη σχολÞ απü επτ-
φανεßò μαθητÝò του. Με επττυχßα δτοργανþνονταν
kar or παραδοοτακÝò ακαδημαßκÝò αποστολÝò yra
ιην Ýρευνα δταφüρων περτοχþν τηò Ρωσßαò, σττò ο-
ποßεò ουμμετεßχαν μÝλη τηò Ακαδημßαò Επτοτη-
μþν. Στιò εκδüσετò ιηò η Ακαδημßα, η οποßα ενß-
σχυσε ιτò γραμμÝò ιηò με Ρþοουò επτσιημονεò, Ý- 0 Ελβετüò
φερνε σε επαφη την Korvn Υνωμη με τα εΠττευΥ- μοθημοτικüò
ΛÝοναρντ 0ßλερ,
ματα τηò ρωοτκηò Kar τηò διεθνοýò επτστημηò.
Το 17Β3 οιην Πειροýπολη τδρυθηκε η Ρωστκη που δßδοξε στην
Ακαδημßα, στην οποßα ιÝθηκε επτκεφαληò η πρüε- Πετροýπολη
δροò ιηò Ακαδημßαò Επτσιημþν Ε. Ρ. Ντασκüβα. Η
νÝα Ακαδημßα Ýθεσε σκοπü ιη συνταξη ιου πρþτου
λεξτκου τηò ρωστκηò γλþσοαò, η οποßα επτιεýχθη-
κε σε ουντομüτερο χρüνο απ' ü,ττ ανÜλογα λεξικα
ιων Üλλων Ακαδημτþν ιηò Ευρþιηò. Το «Λεξτκü
ιηò Ρωστκηò Ακαδημßαò» κυκλοφüρησε σε ιÝοοερτò
τüμουò σια 17Β9-17θ4 kar δυο χρüντα νωρßιερα οιην
Πειρουπολη εκδüδηκε ιο «Συγκρτττκü Δεξικü ολων
των γλωσσþν Kar διαλÝκτων)), στο οποßο συμμειεßχε
η αυτοκρÜιετρα. Η δρασιηρτα Ýκδοοη περτοδτκþν
kar βýλßων σια χρüντα ιηò Ατκατερßνηò Β σε με-
γÜλο επßοηò θαθμü συνÝθαλε, τÝλοò, οιην εκπαß-
δευση kar ιο δταφωττομü ιηò Ρωσßαò.
Eivar φυστκü üιτ or επτιυχßεò σιον τομÝα τηò α-
γωγüò και τηò πατδεßαò στη Ρωσßα επß ΑτκαιερΙνηò
Β θα μπορουσαν να εßνατ ακüμη πτο εντυπωστακÝò.
εÜν or ιαξτκÝò προκαιαληψετò στη σφαßρα αυτη εß-
χαν πληρωò ξεπεραστεß, εÜν η κυΒερνηττκη δρα-
σιηρτüτηια δεν εξαντλουνταν στην πραγματοποßη-
ση σχεδßων εξωιερτκηò πολιιτκηò με υπερΒολτκÜ
υψηλü κüοτοò, αλλÜ συμμειεßχε περτσοüτερο οτην
υλτκÞ υποσιηρτξη ιηò σχολτκηò δτδαοκαλßαò kar 0 ΕυγÝνιοò
Βοýλγαριò
στη συντηρηση οχολεßωγ τüοο οττò πρωτευουσεò
(Πειροýπολη kar Μüοχα) üσο kar οττò επαρχßεò,
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΝιüΒναρ-Ζαπüλσκτ Μ. Β., Η μεταρρýθμτη του σχολεßου
γενικýò παιδεßαò επß Αικαιερjνηò Β, Μüοχα 1θ06 (ρωσ.).
ΔÜπΝ Β. Β., Η αυτοκlητειρο Αικατερßνιι Β', ο ]\Ιπετσκüι
και τα ιδρýματÜ τουò γlα την εκπαßδευση των Ριυσßδων
γυναικþν, ΧÜρκοθο 1899 (ρωο.).
ΡοΖντÝσιθενσκτ Σ. Β., Απü την ιστορßα τηò εκπαιδευτπηò
μεταρρυθμπηò τηò αυτοκρÜτεlραò Αικοτερßνηò Β, Αγßα
Πειρουπολη τθOθ (ρωσ.).
Σολοθιüφ I. Β., Το σχολεßο τηò εποχηò τηò Ατκατερßνηò,
Τρειò αιþνεò. Η Ρωαßα απü ιην εποχÞ των ταροχων εωò
την εποχη μαò τ. 4οò, Αγßα Πετροýπολη, σ. 274-285 (ρωσ.).
ΜετÜφραοη: Ευρυδßκη Ιμσιρßδου, ΘανÜσηò Αυγερινüò Ι
ΤιιιΖιε:

του Λεoιrιιιrιτ Ε. Σεητ-ηιοο

ηροÝδρου τηò Εταιρεßαò των Ιστορικþν
και ΑρχειοφυλÜκων Πετρουπüλεωò

πü τα 34 χρüντα τηò ηγεμονßαò τηò Αικατερßνηò Β,

ιο Ýνα ιρßιο ιου χρüνου ιηò ηιαν απασχολημÝνη με
δυο πολÝμουò ιηò Ρωσßαò με ιην Τουρκßα (Ιº68-º4
και 1787-θ1), or οποßοτ δτεξηχθησαν yra την απε-
λευθÝρωση ιων νοτßων εδαφþν ιηò Ρωσßαò απü ιον
Ýλεγχο των Τουρκων και των ΤÜταρων τηò Κρτμαß-
αò. ΠÝραν ιων στρατιωτικþν kar πολτττκþν, υπηρ-
χαν κα1 θρησκευιτκÜ αßττα: γτνüιαν αγþναò yra τη
μεγÝθυνση τηò επτρροηò του χρτστιανικοý κüομου.
Οι σμουδαßεò νßκεò ιων ρωστκþν üπλων σιην
ξηρÜ kar ιη θÜλασσα καιÝσιησαν απαραßτητη ιη
δτεýρυνση ιου συσιßματοò ιων ηδη υπαρχüντων
παρασημων. Τα σημανιτκüιερα απ' αυτÜ ßταν ιρßα:
του Αγßου ΑνδρÝα του Πρωιοκλητου, τηò Αγßαò Αl-
κατερßνηò (απονεμüταν σε κυρßεò) kar ιου Αγßου
ΑλεξÜνδρου του ΝτÝφσκτ. Ολα αυιÜ ßτστ ομοιαlτι
παρÜσημα yra ιην παρασημοφορßα κυρßωò ανþτα-
των στελεχþν του κρÜτουò. Πprv αχüμη αρχßοετ ο
υüλεμοò, η Ατκατερßνη σχεδßαΖε τη δημτουργßα ετ-
δτκοý στραιτωιτκου παρασßμου, ιεσσÜρων μÜλτοτα σþπωò του σιρατου καταλÜβει φροýρτο». Στο καια-
ιÜΕεωγ που θα Ýκανε δυνατÞ ιη δταδοχτκη πqra- οταττκü του επßοηò ορτΖüταν üιτ «ιο παρüν παρÜση-
σημοφüρηση, οιην αρχη με τιò χαμηλüτερεò τÜξειò μο δεν μπορεß ποτÝ να αφατρεθεß, δτüττ αποκιÜιατ
του παρασημου, κατüπτν με ττò υψη_λüιερεò. Το εν με ανδραγαθßεò».
λüγω πqιÜοημο, το «αυτοιqχτιορικü οq>αιτωττκü πα- Το πορÜσημο του Αγßου Γεωργßου αποτελοýνιστ
ρÜσημο του Αγßου μεγαλομÜριυρα kar ιικηιρüρου απü τρυσü σιαυρü σε λευκü ομÜλτο, με δταπλαιυ-
Γεωργßου», κα8τεριßθηκε εmοημωò σιτò 26 Νοεμ- σμÝι,α Üχρα κατ σφογlυλü μενταγτüν στο κÝντρο,
Βρßου 176θ. που παρτστοýσε ιον Ayro Γεþργτο εφιππο να σκο-
Στο κατασιαιτκü ιου αιταφερüταν: «Οýτε η υψηλη ιþνει ιο φßδι. Η ßδτα οπετκüνιση του Γεωργßου υ-
καταγωγη οýτε ια φαυματα που αποκιÞθηκαν απü ιmρ]ζε κω στο σýθοò του αειου σιο ρωστκü θυρεü.
τον εχθρü επττρÝπουν να απονεμηθεß ιο πqιüν πα- Φqρουσαν, το οταυρü με κορδÝλα χρþμαιοò πορτο-
ρÜοημο, αλλÜ αυτü αποδßδετατ σε εκεßνουò or ο- κα.\ß και μαιrρου, χρþμαια που θεωροýνταν εμ-
ποßοτ üχτ μüνο εκπλßρωσαν ιην αποσιολÞ ιουò κα- ΒληματχÜ, δηλαδÞ κυρταρχουσαν σιο ρωστκü ε-
τÜ ια πÜντα σýμφωνα με τον üρκο, την ττμη και ιο θιικü Ýμβλημα. Ο σιαυρüò πρþιηò τÜξηò φορτüιστ
κα8Þκον τουò, αλλÜ πÝραν αυτοý δτακρßθηκαν yra στο qιτσιερü rσxio σε πλαττÜ κορδÝλα, τυλτγμÝνη
κÜποτο ξεχωρτσιü, θαρραλÝο δτÜΒημα, εßιε παρεß- γυρω απü ιο δεξτü þμο. Οι υυüλοτυεò ιÜξετò ιου
χαν σοφÝò και yra τη σιρατιωτικη μαò υπηρεοßα ι,> οιαυροý φορτουνταν σε σιενÝò κορδÝλεò σιον αυχÝ-
φÝλψεò οι4τθουλÝò». Γτα παρÜδειγμα, ιο υqιÜση- να (δευιερηò kar ιρßιηò τÜΕηò) kar στην μπουτοντÝ-
μο μπορουσε,να απονεμηθεß σε üποτον «ηγοýμενοò ρα, στην αρτστερη πλευρÜ του στηθουò, Η πρþιη
αυιοπροσþπωò του στραιεýματοò, καιαγÜγετ επß του kar η δεýτερη ιÜξη ιου παρασημου συμπληρþνο-
-ιπü τσχυρÝò δυνÜμετò αποτελοýμενοιτ- ανιτπÜλου νιαν αυü τετραγωνο χρυσü Üσιρο με την αναγραφη
πληρη νßκη, ωò ουνÝπετα ιηò οποßαò θα επτιευχθεß «ΧÜρτν προσφορÜò kar ανδρεßαò» κυκλτκÜ σιο με-
η απüλυτη συντρτθß του» εßτε «ηγοýμενοò αυιοπρο- νταγτüν του κÝντρου. Το Üοιρο ρο3üιαν σιην apr-

στερη πλευρÜ τηò στο.\ηò. sαμη.\üτερα απü το Ü-
σιρο του ανþτατου ρωστΚου Παρασημου, του Αγßου
Ανδρεα ιου Πρωιοκ.\ηιου. εÜν υπηρχc.
Or πρι,ιτοτ ταξτÜρχεò ιου παραοημου ιου Αγßου
Γεωργßου Α ιαξηò ηιαν ο δτοικηιηò του πρþιου σþ-
μαιοò ξηραò, κüμηò Π. Α. ΡουμτÜντοεφ Kar ο vr-
κηιηò τηò ναυμαχßαò σιο ΤοεσμÝ (Ιοýνιοò του
1770),κüμηò Α. Γ. Ορλüφ. Τα σιραιευματα ιου Π.
Α. ΡουμτÜνισεφ κατüρδωσαν να απωθÞοουν τουò
Τουρκουò σε üλα ια μÝιωπα kar να δταβοýν ιο Δοý-
ναθη, πραγμα που ανÜγκασε ιον αντßπαλο να υπο-
γρÜψετ ετρßνη οτο Κτουτσουκ-ΚαßναριΖη. Τηò
ναυμαχßαò στο ΤσεσμÝ προηγßOηκε η απü μüνη
τηò εκπληκττκη διÝλευοη του ρωστκοý οιüλου απü
ιη Βαλττκη σιη Μεσüγετο ΘÜλασοα, κÜνονιαò ιον
κýκλο τηò Ευρþπηò. Ανακαλýπιονιαò ιον τουρκτ-
κü οιüλο σιον üρμο ιου ΤσεσμÝ στο ΑρχιυÝλαγοò,
ο Α. Γ. Ορλüφ ιου επτιÝθηκε και τον κατÝστρεψε,
Ο διοτκητßò τηò εμπροσδοφυλακηò τηò ρωστκηò
μοßραò, ναυαρχοò Γ. Α. Σπτρßντοφ, ιτμηθηκε με το
πορÜσημο ιου Αγßου Ανδρεα του Πρωτοκλητου.
Στο Μεσοπüλθμο, με ιην ευκατρßα τηò εικοσαε-
ιο-ιò Βοσι\εßαò τηò, η Ατκατερßνη Β καθτÝρωοε σιτò
ΑριοτερÜ, το
22 ΣεπιεμΒρlου Ι7Β2 ιο πÝμπιο ρωστκü παρÜοημο: μετÜλλιο
του Αγßου τσαποοτüλου πρßγκιπα (κντÜΖ) Βλανιß- του Αγßου
μτρ, Βαπιτσιη τηò Ρωσßαò. Το παρÜοημο εßχε επß- ΑλεξÜνδρου του
σηò τÝσοερτò ιÜξειò kar προορτΖüταν yra την επι- ΝÝφσκι,
θρÜΒευση υπηρεστþν οτο κοτνωντκü πεδßο. Σιην Στη μÝση, το
πρÜξη üμωò Üρχτσαν να ΒραSευονιαι και σιραττω- παρÜσημο του
ιτΚοl. Αγßου ΑνδρÝο του
ΠρωτοκλÞτου,
Στη μορφη ο οταυρüò ιου παρασημου θýμτΖε αυ-
ΔεξιÜ, το
ιüν του Γεωργßου, αλλÜ Þιαν καλυμμÝνοò με κüκ-
παρüσημο του
κτνο, ανιß yra λευκü σμÜλιο kar πλατστωνüταν αυü
Αγßου Γεωργßου
λεπιο μαýρο ιελεßωμα. Στο κÝνιρο του ο σιαυρüò
του Νικηφüρου
εßχε Ýνα σιρογγυλü μενταγιüν με απετκüντση μαν-
δυα απü ερμßνα. Η κορδÝλα του παρασημου αποτε-
λουνιαν απü τρετò λωρßδεò: μτα ιλαττÜ κüκκτνη
οτο κÝντρο kar μαýρεò σια Üκρα. Το Üσιρο του πα-
ρασημου με ιτò οχτþ κορυφεò οχηματτΖüταν κατα
κÜποτον ιρüπο απü δυο ιειρÜγωνα: πÜνω απ' το
χρυσü εßχε επττεθεß Ýνα αοημÝντο, με συνθημα γυ-
ρω απü ιο μενταγτüγ οιο κÝντρο: «Ωφελεια, Ττμη
kar Δüξα». Το οταυρü Α' τÜξηò τον φορουσαν σιο
αρτοτερü τσχßο σε πλαιτÜ κορδελα πÜνω απü ιο δε-
ξιο ωμο, το σιαυρü Β τÜξηò σιον αυχÝνα. ιουò σταυ-
ρουò Γ'και Δ'τÜξηò στην κομΒτοθÞκη του στηθουò
αριοτερÜ. Συμφωνα με δτÜταγμα του 1789, ο σταυ-
ροò Δ' ταξηò, που απονεμηθηκε yra πολεμτκÜ αν-
δραγαθηματα, φορτüταν πÜνω σιη δτπλωμÝνη σε
σχημα πειαλουδαò κορδελα του παρασημου. Το Ü-
οτρο στερεωνοιαν στην αρτσιερη Üκρη οτο καφταντ
kar συνüδευε το παρÜσημο ιüσο τηò Α üσο kar τηò
Β ιÜξηò.
Or πρþτοτ ταξτÜρχεò του παρασημου του Αγßου
Βλαδßμηρου ανþιαιηò ιÜξηò ηιαν ο δτÜδοχοò ιου
θρüνου Παýλοò (ΠÜθελ) Πετρüθττò, or οτραιÜρχεò
(«γκενερÜλ-φελντμÜρσαλ») Α. Μ. fΚολßτστν, Π,
Α. ΡουμτÜντσεφ Kar ο Ζ, Γ. Τσερντσüφ, ο apxr-
σιρÜτηγοò του πυροΒολτκου (« γκενερÜλ- φελντσε-
ßχμÝιστερ») Γ. Γ. Ορλüφ, or στρατηγοß («γκενερÜλ- Αναμνηοτκü
ανοÝφ») Γ. Α. ΠοιÝμκτν, Α. Β. Σηυβüροφ κ.Ü.
μετÜλλιο τηò
Τα ιταρÜσημα α,νºτμετωπßΖονιαν καιÜ παρÜδοση Μεγýληò
ωò εξωιερτκÜ δεßγματα Ýνιαξηò σε ξεχωρτσιÜ ττμη- Αικοτερßνηò
ιτκÜ ΤÜγμαια, στα μÝλη των οποßων Þιαν επτβε-
Βλημενο να ασχολουνιατ με ιη φτλανθρωπßα kar τη
δτÜδοοη ιου χρισιιαντσμοý. Εßχαν καθτερωθεß εορ-
τÝò των ΤαγμÜτων και στο πλαßστü τουò οργανþνο-
νταν πανηγυρικÜ γευμαια ιων ιαξταρχþν, yra τα ο-
ποßα μÜλτσια καιασκευÜΖονταν ετδτκÜ σερθßιστα
πολλþν ατüμων. με ιην απετκüντση ιου παραση-
μου.
Εκτüò απü τα παρÜσημα των Αγßων Γεωργßου και )
4º
ΤιιιΖιε:
Η μεγÜλη εßσοδοò
του ανοκτüρου Βλαδßμηρου καιþτερηò τÜξηò, yra ιην παρασημο-
τηò ΜεγÜληò φüρηση δτακρτθÝντων αξτωμαιτκþν εκδüθηκαν
Αικατερßνηò χρυσοß σιαυροß ετδτκηò μορφηò προò τιμην τηò κα-
τÜληψηò ιων φρουρßων ΟτσÜκοφ (17ΒΒ) kar
Ισμαßλ (1790), οτ oπoior φορτοýνταν πÜνω σε κορ-
δÝλα γεωργιανου παραοημου. Παλατüιερα, ωò apr-
σιεßο σιη μÜχη του Κτνμπουρν (17Β7), κüπηκε Ýνα
ασημÝντο σιρογγυλü μετÜλλτο, επßσηò πÜνω σε γε-
ωργτανη κορδÝλα.
Οò επτθρÜθευση στραιηγþν kar αξτωματικþν
δταδü8ηκαν τα δτακοομημÝνα με δταμÜνττα ξßφη,
Το μετÜλλιο του
με χαραγμÝιm σιη λαβÞ ιην aιraypaφn «χÜρτν αν-
Αγßου Βλοδßμηρου
δρεßαò». Αργüιερα or φοýνιεò τουò Üρχτσαν να στο-
λßΖονιατ με γεωργτανη κορδÝλα.
Γτα ιουò σιραττþτεò εκδüθηκαν αρκειÜ μειÜλλια
(για ιτò νßκεò σιο Καγκοýλ, στο ΤσεσμÝ κ.λπ.), τα
οποßα κατασκευÜΖονιαν συνηθωò απü ασημτ και εß-
χαν ιο σχßμα kar το 6Üροò νομßσματοò του ενüò
ρουΒλßου εκεßτmò ιηò εποχýò η καμτÜ φορÜ σχημα
οβÜλ. Τα μετÜλλτα ιων σιραττωιþν φορτοýνταν σε
θαλασστÜ («ανδρεßκη») η «γεωργτανß» κορδÝλα.
Να σημειþσουμε, τÝλοò, üττ ιο 1769 εκδüθηκε Ýνα
ασημÝντο μετÜλλτο προò ιιμßν ιων ΕλλÞνων επα-
ναστατþν, που Ýφερε την αναγραφß «Σιον Υπερα-
σπτστη τηò Ορθοδοξßαò», αλλÜ δεν χρηστμοποτη-
θηκε.
Το πορüσημο οντιμΕτωπßζοντον ωò δεßγμοτο
Ýντοξηò σΞ τιμητικü Τüγμοτο που οσχοηοýντον
μ€ τιò φιηονδρωπßCò και το χΡιστιονισμü
4Β
Σε αρκετÝò υερτυτþσετò ιην παρασημοφüρηση με
το παρÜσημο του Γεωργßου Α τÜξηò συνακολου-
θοýσε η αυüδοση ετδτκηò ιτμηιτκßò προσηγορßαò
στον ταξτÜρχη (Σ.ι.Μ. πραΖΒÜντε, κατÜ την ορολο-
γßα ιηò εποχηò), που υπογρÜμμτΖε ττò υπηρεσßεò
ιου, Κατ' αυτüν τον τρüπο ο νικητηò ιηò ναυμαχßαò
στο ΤσεσμÝ Α. Γ. Ορλüφ απÝκτησε ιο παρατßιλτο
«ΤσεσμÝνσκτ», ο Π. Α. ΡουμτÜνισεφ-«ΖαντουνÜτ-
σkr» (ο πÝραν ιου ΔουνÜθεωò), ο Β. Μ. Ντολγκο-
1ηýκοφ«Κρßμσικυ» (ο τηò Κρτμαßαò), ο Γ. Α. Πο-
τÝμκτν-«ΤαΒρßισεσκτ» (ο ιηò Ταυρßδοò), ο Α.Β.
ΣουΒüροφ«Ρßμντχοχτ» (ο του ποιαμοý Ρßμνικ στη
Ρουμαιτßα), ο I. I. ΜÝλερ«Ζακüμελστυ» (απü υò
γαßεò υου ιου δωρßστηκαν πÝραν του ποταμοý «Κü-
μελ»). ΚÜποιεò φορÝò τον ττμηττκü τßτλο κληρονο-
μουσαν ΚαΙ οΙ αΠοΥονοτ.
ΡουμτÜντσεφ, ο Ορλüφ, ο ΠοτÝμκτν kar ο
ΣουΒüροφ απÝκτησαν αργüτερα επτπρο-
οθÝιωò ατταμνησττκÜ χρυσÜ μειÜλλτα,
που κατασκευÜστηκÜν ετδτκÜ γτ' αυτοýò
αΠεΙΚονlΖονταò ια Ποριρετα ιουò.
Οò εξατρειτκÞ kar σπÜντα επτθρÜΒευση επτιρÜ-
πηκε σιον Α. Γ. Ορλüφ-ΤσεσμÝνσκτ να αποτυπþ-
νετ πÜνω σιο Ýμθλημα ιηò ευγενοýò καιαγωγßò ιου
την «κÜτΖερ-φλαγκ», δηλαδÞ το λÜΒαρο του apxr-
σιρατηΥου.
Η ανÜμνηση yra τα πλÝον εξαßρετα κατορθþμα-
ια τηò περτüδου ιων ρωσοιουρκτκþν υολÝμων επτ-
σφραγßσθηκε αργüιερα με την ανÝγερση μνημεßων
σιην Αγßα Πετρουπολη kar ιο ΤσÜρσκοε Σελü (η
στÞλη ιου ΤσεσμÝ, ο οθελßσκοò του Καγκοýλ, ο ο-
θελßοκοò των ντκþν του ΡουμτÜντσεφ κ.Ü.).
ΜθτÜφραση: Ευρυδßκη Ιμστρßδου, ΘανÜσηò Αυγερτνüò Ι
ΚουτοηeπΝΗΣ π., ΚοòΗ,ηι.τ νι., development of ατι eιιlightend
α Ε)ιληνq καý τον πlχßιτον επß Life ßη Rιrssja ιιηdeτ Catherine abφlutist: the youth ýCatherlne
Ακααρßνηò Β' Ρτιοσοτουρκιχüν the Gιeat, Putnam, ΝÝα Υüρκη the Gιαß 17*17ffi, Ιθ69
πüλεμον (17ffi-1774),1η Ýκδ. 1θ03, 1969 SπvιukovsKy D.o.,
ανατ. Εκδ. Δ. Καραθßα, ΑθÞνα 1θΒθ Catherine the Great, St. Martin's Πιε empιas & the αιτΗtεòΕ
Τηογιτ Η., Press, ΝÝα Υüρκη 1θ77 BÞtish ατòhßΜιιιε αιιd gaιdens
Η ΙνΙεγÜλιι Αιι<ατερßνη, μειÜφρ. Lειιτιυ α., at the ωwt of Catherine the
ΛÞδα Παλλαντßου, εκδ. Ωκεανßδα, Russia ßη the eiφteený ωηtτsτγ. Greaξ Yale University Press, Nerw
Α8Þνα 1θθ4 trΙοπ Petpr the Gιeαt to Haven, 1θθ6
ΑιοχeιιοεR J,T., Catherine the Gιat (1ΦG1796), Τ}τονιsοιι ò. s.,
Catherine the Great. Life αιιd Ie Heinemann Educational, Λονδßνο Catherine the Gιαt and the
genÞ Oxford University Press, 1973 expalπ ßοη of Rιrssi.a, English
ΝÝα Υüρκη 1θΒθ - Μεmοßιεs de Ι' ßmχηιαtßω University Press, Λονδßνο (1θ55)
Catherine Π. Ecrits ρατ elle Tnoym Η.,
Aι.ιoRεnscU C.J,, IneIne, et pΜes d'ιιηε ριεfαω
La Εtατιε et Ια politique orien- Catheτine the Gιat, μετÜφρ. απü
ρυ Α. ΗειΖεη, Trubner & Cie, ια γαλλικÜ Emily Read, Henley-
tale de Catherine Π d' apres les Λονδßνο 185θ
rapports des αmbαssε'dειιιτ fuan- on-Thames: Α. Ellis, 1θ7θ
Νκοι^e,ρν ν._ pARRy Α., WeιIsznrvSKI κ.,
cais α St. Petersbowg (177+1792),
Valenii de Munte, «Datina Πιe λoves of Catherine the Autow d'ιιιι fune: Φtherine Π
Romaneasca», Ρουμανßα 1θ30 Great, Coward, McCann & de Rι.ιssje: sg ωΙΙαbοιΖ߸ιιη§, §es
Geoghegan, ΝÝα Υüρκη emis, ses favoris, Ε. ΡΙοη,
Bnupss ο,, 19Β2
Catherine Π's imιιeriaL manner Nourrit et Cie, Παρßστ 1Βθ7
and Eastern ΜΙιοdοχγ: the case ΡρτsòΗeττεκ ρ.,
οf Nikiforos ºheotokis, 177glω0, Πιe duation ατιd
Gregory Lynn, ΒρυξÝλλεò 1θθ2
Dn ιηRοeηηòl.l.,
Catherine the Gιeat, α short
histoιy, YaJ,e University
Press, Νeτν Haven 1θθ0
- Documents of Catherine
the Great. Πιe
C,oιτesgnndenω vith
Voltaire αιιd the Ιηstιιòtßοη
of 1767, edit. W. F. Reddarvay,
Cambridge University Press,
1931
Dukps ρ.,
Catherine the Gιat αιιd the
Rιrssiarr nobiliφ: α stιιdγ
based οη the πatcria]s of ýe
Legislative Coπmission οf
1767, Cambτidge University
Press, Δονδßνο 1θ67
Gnry I.,
fuιΙηε the Greai autocrat
ρ6 ηητυτss οf ΝΙ Russia,
Greenwood Press, Westport,
Us_A- rgι5
H.qg^p.r-
ffißρftαααι
Weibfi and Nicolson,
ΔαtßΕθτßß

ΠορτρÝτο τηò Ακατερßνηò Β'. Εργο üγνωοτου μινιοτουρßοτα του 2ου ημßσεοò του 18ου οιþνα