Ψ,r,e:;

þܧ;
 Ε^flΘΕΡ|οτ¾πιΑ-ζ βγ^rογ 2οο4
"

ΙΣΤOΡΙΚΑ
«ο οΜΗΡοΣ ΧοΡΕΥΕΙ ΔΕΜΕΝοΣ
με αλυσßδεò»», εßχε γρÜψετ ο Φρ. Νßισε
θÝλονιαò να καιαδεßξει ιο μÝγεθοò ιου
Ποtηιη, ο οΠοΙοò, ΠαρÜ ιο πληθοò ιων
εμποδßων κυρßωò σε εκφρασιτκÜ μÝσα,
Παραμενετ σαΥηνευττΚοò.
Σπουδαßοò ποτηιηò λοιπüν ο Ομηροò, ια
Ýργα ιου οποßου ιοποθειουνιατ σιον Βο
ατþνα π.Χ., αλλÜ περιÝχουν γλωσστκÜ
οιοιχεßα ποτκßλα και κÜνουν αναφορÝò σε
ανιικεßμενα ιων 15ου-16ου ατωνων π.Χ
περßοδο που üπωò φαßνειατ εßχαν
εγκαταοιαθεß or Muknvaior σιη ΜτκρÜ
Ασßα, ιüπο καιαγωγηò ιου ποιηιη.
Το δτπλü αφτÝρωμα σιη μεγÜλη αυιη
μορφη ιηò αρχατüτηιαò που παρουστÜΖει το
«Ε»-Ιστοριχα επτχετρεß να δþσει απÜντηση
στο σημανιικü ΒÝμα τηò σχÝσηò ιων
ομηρτκþν επþν με ιην Ισιορßα. Με ιη
βοηθεια ιων Ι,000 επιγραφþν σε γραμμικη
γραφη Β που θρÝθηκαν στην Πυλο, εÜν
συγκρßνετ κÜποτοò τα ομηρßκα Ýπη με ιο
μυκηναΙκο πολτιτσμü Βρßσκει Üφθονα
σιοιχεια ισιορτκηò αληθεταò, που üμωò
εßνατ αναμεμτγμÝνα με τη φανιασßα κατ ιο
Μορμýρινο αντßγροφο ελληνικÞò προτομÞò (300 π.Χ,)
του 0μÞρου (ΓλυπτοθÞκη του Μονüχου)
μυθο.
Και βÝβατα σιο αφτÝρωμα αυιü αναλυειατ η
μορφÞ, ιο περτεχüμενο Kar η αξßα ιων δυο
ομηρτκþν επþν σιο πÝρασμα ιων χτλτειτων.
0μπρOò ιßαι ΙστOρßα ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΕποΧΗ ΜΥκΗΝΑßκΑ ο κοΣΜοΣ

ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ κΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ
««Κυκλþπεια,, Η σχÝση Το κοινωνικü
οχυρÜ και των επþν μοντÝλο
ομηρικüò με την ιστορικÞ ΠοιμÝνεò,
ΚOσμOò πραγματιΚOτητα ,«βασιλεßò,,

ΥπεýΘwοò Ýlιδοοηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Σýποξη ýληò Σýμgουλοò Ýßδοοηò Σ| οαü το τεýτοò συνεργümκαν Δημιουρμιü

ΝΑΣοΣΓΚοΛΕλ/ΗΣ πΕΡιοΣΦΑΣοΥλòΚΗΣ ΦΑΝΗΣ Ι. ΚΑΚΡΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΠΑΣ
ΣΜογισμüò . επιμÝJbυ ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΙυΠΕΖΑΝΤΑΚΟΣ ΧΡΗΣτοΣ Κ. ΤΣΑΓΓΑ^ΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΖΑΝΠΟΠΟγΛΟΥ

ΙΙüυμα συυεργüτεò ΦΑΙΔΩΝ ΜΑ^ΙΓΚΟΥΔΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣΔ ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΣΟσΑ ΔΡΑΚΑΚΗ

ΠαρογωγÞ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
ΦΩτοΕΚΔοτιΚΗ Α.Ε.
Ι{λßτρονιßÞ δΕýθυνοη istorika@enet gr
Εßτýπυσπ,ΒιOλοδατßο
τ0 παρον περιοüτκο παριΧεrοt δυρεογ r:1',º'j:r"". Χ.Κ τΕΓοηογΛοΣ ΕΚΔοΣΕιΣ Α Ε
,",, ß
εßνατ η αδτÜλετπτη ανιßοιαση εκεßνων που
«þρισαν και φυλÜγουν Θερμοπυλεò» απÝ
στην ασιαττκÞ δεσποτεßα. Mra ανιßθεση
upoarþvra, που δεν καταστγÜΖετ με ιο ιÝλοò ιων
Περστκþν πολÝμων, αλλÜ παραμÝνετ αμεßωιη σε
üλη τη δτÜρκετα τηò χτλτüχρονηò
ανττπαρÜθεοηò ιου ΒυΖανιßου με τουò κατÜ
κατρουò ιουρκογενεßò νομÜδεò ετσΒολεßò απü
ιην Αοßα (Ouwor, AΒapor, ΟýΖοι, ΚουμÜνοτ,
ΠετσενÝγοτ, ΣελτΖοýκοτ).
Mra αντßσταση, η οποßα θα συνεχτσιεß απü το
σκλαΒωμÝνο γÝνοò kar μετÜ την Αλωση, yra να
μετεξελχθεß -μειÜ το '21, τουò
Ελληνοιουρκτκοýò πολÝμουò του 19ου αl., την
ΕθνοκÜθαρση του Μτκρασταιτκοý Ελληντσμοý,
τα ΣεπτεμΒρτανÜ σιην Πüλη και ιον «Αιιßλα»-
σιη σημερτνη καιÜσιαση των πραγμÜιων με ιτò
σχÝσετò με τη γεττοντκß μαò Τουρκßα...
Ενα δεýτερο ουσιαττκü στοτχεßο που καθορßΖετ
ιην ελληντκÞ συνÝχετα εßνατ η γλιßτσα, που
παρÝμετνε ολοΖþντανη -ιüσο ωò κþδτκαò
προφορτΚηò εΠΙΚοΙνωνΙαò οοο r<ar ωò ορΥανο
τηò γραμματεßαò- εδþ. σιτò εσχαιτÝò τηò
Ευρþπηò. επß τρετò χτλτειßεò.
τ' Ιο
μ απü ιτò ετδτκÝò μελÝτεò, αποιελεß για τον
Ι-
διεργασßα μεταλαμπÜδευσηò τηò πνευματτκηò
κληρονομτÜò τηò Αρχατüτηταò μÝχρι ττò μÝρεò
μαò: «lΙΖ\ηρονομιÜ εßναι, σε τελικÞ ανÜλυση,
ο πολιτισμüò», γρÜφει σε μταν επτστολÞ ιου
προò ιον αδελφü του ο Thomas Μαηη, «αλλÜ
για να κληρονομησει κανεßò, πρεπει να εßναι
σε θÝση να αντιλαμΒÜνεται». Παρατηρηση, η
οποßα ανιαιοκρßνετατ, αποκλετσιτκÜ kar καθ'
ολοκληρßαγ στο μüχθο γεντþν ολüκληρων απü
ταπετνοýò γραφεßò, or oπoior αντιγρÜφουν οια
βυΖανττνÜ scriptoria ιουò αρχαßουò κþδτκεò,
Ýχονιαò πλßρη τη συναßσθηση üττ καιαγρÜφουν
ιη δτκÞ τουò, ιην πpoyovrkn γλþοσα. Ενα
Ýναò αδτκημÝνοò εν Ζωß κλαστκüò μαò
φιλüλογοò: «ºον Ομηρον», γρÜφετ ο I.
Συκουτρηò («Ημεßò και οι Αρχαßοι»,
Θεσσαλονßκη 1θθ4, σ. 249) «δεν θα αισθατπfo.
ποτÝ εκεßνοò, που δεν συνεκινýθη απü τσ
δημοτικÜ μαò τραγουδlα, (ον "Ερωτüκριτò-,-a
ý mv "ΦλογÝρα ιου ΒασιλιÜ",., Κλεττη ξε
μεßνη η ωραιüτηò τηò λυρπηò ποιησεοιò τυτ
αρχαßων ειò εκεßνον που δεν εδιÜΒασε κσ:
,
1
δεν ησOÜνOη τα ποlηματα του ΓρυπÜρη kr
του Σολομοý, του ΚÜλΒου κα1 του
ΠαλαμÜ...».
την καλλιÝργθια ιιξ
Γ
) σηò καιÜ τη
/J δο ιηò ελληνüγλι,_τσα
Βαστλεßαò Ρωμαßωγ κατÜ ιουò ΒυΖανττνουò
χρüνουò, θα αναφερθοýμε στο επüμενο τεß,òη
των «Ιστορικþν», Σημερα θα ιονßοουμε ατι\ιò
ιη σημασßα που Ýχουν ια δýο ομηρτκÜ Ýπη \-rc
ιη δταμüρφωση τηò συλλογικηò ταυιüτηιαò τιτ
ΕλλÞνων κατÜ ιην περßοδο τηò Κλαστκηò
Αρχατüιηταò.
Ο Τρωτκüò πüλεμοò, üπωò Ýχετ Þδη δταmστιft,
αρχαßο κüσμο Ýνα κενιρτκü σημεßο αναφοραò: :
korvn εκστρατεßα καιÜ ιηò Τροßαò αυοιελεß ηò
απαρχÝò ιηò αυτοσυνετδηοßαò των επß μÝρουò
ελληντκþν φυλων üιτ αποτελουν Ýνα κοτνü
πολτιτσιτκü kar εθνογλωσστκü σýνολο. Δεν δα
αποιελοýσε λοτπüν υπερΒολη, αν δταπßστωτ,ε
κανεßò üιτ or αφηγηοετò yra τα υολεμτκÜ
κατορθþματα στην Τροßα και οι περτπÝτειεò ιο{
οδυσσÝα που ακολοýδησαν, δηλαδÞ τα
ομηρτκÜ Ýπη, υπαγορεýουν τη συλλογτκß
ταυιüτηια των ΕλλÞνων. καταγρÜφονιαò, yra
πρþτη φορÜ, ιτò κοτνÝò ηθτκÝò kar πολτττοικÝò
αξßεò που χαρακιηρßΖουν τον κüσμο ιηò
Αρχατüτηιαò.
ΦαßδωνΜαλιγχοιfu
Ομηροò ηιαν επαγγελμαιßαò αοτδüò-μουστκüò. Η τÝχνη ιου υερτελÜμΒανε τη
σýνθεση kar δτασκευÞ τστορτþν.
Ο Θουκυδßδηò [455;-3θθ;] ιον θεωρεß yra ιην εξτσιüρηση ιου Tpωrkou þò Ýνα
θαθμü «τστορτκü», ι«Οò Ομηροò τοýτο δεδÞλωκεν...» γρÜφετ [Ισιορτþν, Α θ.14].
Ο αοτδüò απÜγγελλε ιραγουδτσιÜ [ß ιραγουδουσε], παßΖονταò λυρα σε δτÜφορεò
κοτνωντκÝò εκδηλþσετò χαρÜò η λýπηò.
Αοιδοß λ.χ. εμφαιτßΖονΕατ οιην κηδεßα του Εκιοροò (θρηνων εξαρχοι, Ιλ. α,
721). Κυρßωò ιουò καλοýν σια ουμπüσια (Mark.W. Edrvards, «Ομηροò», Εκδ.
Καρδαμßισα, σ.35).
Οιαν φιÜνετ ο ΟδυοσÝαò στη Σχερßα ο θαστλτÜò ιων ΦαιÜκων yra να ιον ιτμησετ
κÜλεσε οιην αßδουσα, üπου γßνετατ το συμπüστο, τον αοτδü. Αυιüò που «τη
μουσα καλü και κακü μαΖß του χÜρισε (,,.) ºου στÝρησε το φωò του, μα του
'δωκε γλυκÜ να λÝει τραγοýδια (...) ºη λýρα κρÝμασε σε καρφß πιο πÜνω
απü ιο κεφÜλι rou». ΑμÝσωò ο υπηρÝιηò Ýθαλε μπροστÜ ιου ιττòßý,λ,α και κοýπα
με κρασß να πßνει (.,.»). Οι καλεσμÝνοτ μüλτò Ýφαγαν «η Μοýσα εκßνηοε τον
αοιδü να ψÜλει» («Οδ.»»,8 62 κ.ε.)
Μηπωò ο αοτδüò -αναρωιτÝιατ η S. MossÝ- που γυρνÜετ απü αρχονττκü σε
αρχονττκü yra να θυμßσετ με ιη συνοδεßα τηò λýραò τα ηρωτκÜ γεγονüτα του
Τρωτκοý πολÝμου, δεν εßνατ ο ßδτοò ο Ομηροò (;) (Claude MossÝ, «Η Αρχαlκη
ΕλλÜδα, απü τον Ομηρο dη τον Αισχýλο», ΜΙΕΤ, σ. 22).
Ο Ομηροò στην ΙλτÜδα αναφÝρειαι σιον Τρωτκü πüλεμο που δτεξηχθη στην
Τροßα νΙ [1θ00-1275 π.Χ.] Þ σιην Τροßα νΙΙα [1275-1240 υ.Χ.], δηλαδη μτσß
χτλτειßα πprv απ' αυιüν, εÜν δεχθουμε üιτ ο τφη οlýν» Ομηροò 1ý αυ«)ò που τα
συwαßρlαΖε τüσο αρμονικÜ] γεwηθηκε [στη Χßο η στην Ιωνßα] κατÜ ια μÝσα
ιου 8ου ατþνα.
ΜειÜ τον Τρωικü, ανÜμεσα στα 1250 και 1150, τα μυκηναßκÜ ανÜκτορα Κνωσοý,
Πýλου, Τßρυνθαò, ΘηΒαò κ.α., σε üλο ιον ελλαδκü χþρο εξαφατßστηκαν,
εξαττßαò μßαò εmδρομÞò ετσβολÝων, εßιε ιων ΔωρτÝων εßτε ιον «Λαþν τηò
ΘÜλασσαò», που αναφÝρονιαι στα αρχεßα ιου Ραμση Γ'.
Για δτακüστα χρüντα [1200-1000 π.Χ.] δεν γνωρßΖουμε ιßποια [Σχοτετγοß
Χρüνοι].
Το 1000 ξεκτνÜ ο πρþτοò αποτκτσμüò στην Ιωνßα.
Απü ιο θ00 or τωνικÝò αποτκßεò, χÜρη στο θαλÜσσιο εμπüρτο, αρχßΖουν να
αναπιυσοονιαl.
Το Β00 ετσÜγειατ η «ΦοτντκÞτα φαφÞ». Τüιε ο Ομηροò αρχßΖετ την σýνθεση
τηò /ΖΙιÜδαò. Oxr üμωò r<ar τηò Οδιησεηò «που θα δημιουργýθηκε
τουλÜχιστον μισü αιþνα αργüτερα» (Claude MossÝ, ü,π.).
Η νεüιερη (;) για αρκειοýò ομηρτστÝò Οδýσσεια ενσαρκþνετ ιουò πüθουò γτα ια
ταξßδτα r<ar ιτò περτπÝτειεò ιου Ελληνα θαλασσοπüρου, που ανακαλýπτετ νüεò
χþρεò οτην ανατολτκÞ kar κυρßωò σιη δυττκÞ Μεσüγετο, üπου or Muknvaior
Ελληνεò εßχαν τδρýσετ σια χρüντα ιηò ακμßò τουò μερτκοýò εμπορτκοýò
οιαθμοýò.
Οταν συνιßθετατ η Οδýσσεη (;) Χαλκιδεßò kar Ερειρτεßò 1δρυουν [το 775 π.Χ.]
ιην πρþιη ελληντκÞ αποικßα τηò Δýσηò: ιτò Πτθηκοýσεò, στο νησß IσKra, του
κüλπου τηò ΝÜποληò.

Νßκοò ΒαιβιÜιιπασιιò
Η ΕποχΗ Τογ Οιηυρογ

5. Η κυκλþπεια
πýλη των
λεüντων σιò
ΜυκÞνεò.
6. 0 ΕρρßκOò
Σλßμαν σε
λιθογραφßο που
τον ποριοτÜνει
0ναμεσ0 πη
μετüπη του Ηλιου
στο Χισαρλßκ και
στην πýλη των
λεüντων στιò
ΜυκÞνεò

ß.-*tr
ºº
; ]ι.
!,.ξ,
ιιß;
'..\
s
i
Þ*_

Γ§Φ Γ,ΠΩδþρα ηαηροφοριþν προκυη¾€ß

Üτι ιr §Ýση σχ6δüν τω\ι μ!σþν εμηβικþ\ι
τΦmωνυμßων ηταν yιe τουò αρχοßοιJò Üγνωστιτ

οδηγουν μακρτÜ απü την Αργολßδα, οιη νüτια Πε-

λοπüwηοο, δυιτκÜ ιου ΚÜΒο ΜαλτÜ.'Την iδra ιην
Ýδρα ιου ια Ýπη φαßνετατ να ιη θÝλουν παραθα-
λÜσστα, αφου ια καρÜθτα του ΑγαμÝμνονα αποπλÝ-
ουν «ΜυκÞνηθεν» yra ιην Tpora (Ι 44 45). Αυτα,
θεθαßωò, θα μπορουσαν κÜλλτσια να οφεßλονιατ
οε Üγνοτα ιου ποτητÞ η των ιοτηιþν ιουò, Μηπωò
üμωò οφεßλονιαι σε Üγνοτα των αρχαßων ((ομηρτ-
οιþν»; Το ερþτημα ιουιο μαò φÝρνει οτη δευιερη
ΠερτΠιωοη.
Απü πληθωρα φιλολογτκþν πληροφορτþν προ-
κýπτετ üττ η θÝση οχεδüν των μισþν ομηρτκþν ιο-
πωνυμßων ηταν yra τουò αρχαßουò Üγνωοτη πταΟ

-Ýνδετξη πωò ανÜμεσα στην εποχη τηò ουνθεοηò

ιων εΠων ΚαΙ ιην αρΧη ιηò τστορτΚηò αρΧατοιηταò
μεσολÜΒησαν ΒαθιÝò γεωπολτιτκÝò μεταΒολÝò.
Επετδη üμωò η πλαιτÜ δτÜδοση των επþν Ýκανε τα
δοξαομÝνα απü ιον ποιητη τοπωνυμτα περτΖητητα,
τα δτεκδτκουοαν η και τα αποκτουσαν πολλοß τüποτ
ιαυτüχρονα, kar πÜντωò τüποτ που παλτüτερα δεν
εßχαν καμτÜ οχÝση μαΖß τουò. Ετστ, π.χ., προÝκυ-
Ε
 7. Υπολεßμματα
κυκλþπειων
τειχþν τηò
Τροßαò νl.
8. ΜÝροò του
λεγüμενου
«θησαυροý του
ΠριÜμου»
(Μουσεßο
Ποýσκιν, Μüηòο)

ψαν ιρετò Πýλοτ του ΝÝττοlη kar πÝνιε Οτχαλßεò

παιρßδεò του Ευρýτου. ΦατνομεντκÜ ασεθÝò, μα ε-
πτστημοντκα αναπüφευκτο ερþτημα: μηπωò καια
παρüμοτο τρüπο kar ιο üνομα ιων Μυκηνþν χÜθη-
κε απü ιον τüπο στον οποßο αρχτκÜ ανÞκε kar δü-
δηκε μετÜ σ' αυτüν ιου γνωρßΖουμε:

υπüθεοη πωò η απþλετα ενüò τüσο Ýνδο-

ξου ονüμαιοò εivar απßθανη, θα πρÝπετ
να επανεξετασιεß υπü ιο φωò πολυπλη-
θþν kar πτο τρανταχιþν παραδετγμÜτων,
δýο αιü τα ουοßα ενδετκιτκÜ αναφÝρουμε
εδþ, τηò Χαιτοýσαò, πρωτευουσαò των Χετιαßων,
Kar των Αιγþν, πρωτευουσαò των Μακεδüνων. Αν
τüοο μεγÜλεò πüλετò «χÜθηκαν» υπü πληρεò τστο-
ρτκü φωò kar αδτÜκοπη παρÜδοση γραφηò, γτατß
δεν θα μποροýσε να συμΒεß αυιü yra μτα ολτγÜν-
θρωπη φωλτÜ σαν ι<r αυτη τηò Αργολßδαò;
ΕξÜλλου -yra να Ýλθουμε και σια iδra τα apxar-
ολογτκÜ ευρημαια- η αποκρυπτογρÜφηση τηò
γΡσιºιlχßr, γραφÞò Β εδετξε πωò ο κüσμοò των κυ-
κλωπεßων τετχþν δεν εßχε σχεδüν καμτÜ ομοτüτητα
με τον κüσμο ιων επþν. Ενþ τα κυκλþπετα ιεßχη
προορßΖονιαν να σιεγÜσουν μια δρÜκα δεοποτþν
ξÝνων προò τον υποκεßμενο πληθυσμü, μαΖß με
ιουò φρουροýò kar τουò αυλτκουò ιουò, or ομηρτκÝò
«πüλετò» ουσταοττκÜ üιαν κεφαλοχþρτα ποτμÝνων
kar αγροιþν, kar τα ιεßχη τουò θα Ýπρεπε -εr δυνα-
ιüν- να καλýπτουν ολüκληρο το Üσιυ μαΖß με τον
)
 9. 0ρειχüλκνεò
περικνημßδεò του
12ου σιþνα π.Χ.
οπü τον τüφο τηò
ΚαλλιθÝοò
(Αρχαιολογικü
Μουσεßο Πüτραò)
πληθυσμü ιου και ια ΖωντωτÜ ιουò, üπωò συμθαß-
νει σιην ομηρτκη Τροßα.
Τα «κυκλþπεια» ιεßχη ουνδÝθηκαν με ιουò ß-
ρωεò του Ομηρου γτα πρþιη φορÜ σιουò μεθομη-
ρτκουò χρüνουò με μτα πολý απλÞ kar εýλογη δτα-
δτκασßα: üιαν or apxaior αναγνþσιεò η ακροαιÝò
ιου Ομηρου αναΖητοýσαν ιτò χαμÝνεò πra εσιßεò
ιων ηρþων ιου, καιÝληγαν στα ακατοßκητα προl-
στορτκÜ οχυρÜ, γτατß μüνον αυιÜ θεωροýνταν τκανÜ
να σιεγÜΖουν ιτò ιερÜσττεò μυθικÝò φτγοýρεò του.
Το πþò ο ΑγαμÝμνων, ιον οποßο ο ποτητηò τοποθε-
ιοýσε σιη νüιια Πελοπüνττηοο, ΒρÝθηκε στην
Αργολßδα, φαßνειατ πωò Ýχετ ιην εξηγηση του σε
μτα συνηθτσμÝ,τη -ακüμη Kar στουò πτο μορφωμÝ-
νουò αρχαßουò- παρεξηγηση: σε Ýναν απü ιουò
πρþτουò σιßχουò ιηò ΙλτÜδαò (Α 30) ο ΑγαμÝμνοναò
μιλÜετ yra «το σπßιτ μου σιο Αργοò». Ο Ομηροò με
αυιü ιο üνομα νοουσε ολüκληρη την ΕλλÜδα. Or
μειαγενÝσιεροι (μηδÝ ιων μεγÜλων ιραγτκþν ε-
Ο κüσμοò που π€Ριγρüφ€τοι στο Ýπη
διοφÝρει ριζικü οπ' ουτüν των «κυκf,þπειων»
τòιχþν κοι τηò γΡομμικÞò γΡοφÞò Β
ξατρουμÝνων) νüμτΖαν üττ αναφερüταν στην
ιου Αργουò. Kar Ýιστ αναΖÞιηοαν ια ανÜκτορα
ΑγαμÝμνονα σιην περτοχη ιηò. Τα ιüιε πτα ((οβιΕ
νÜ» «κυκλþπετα» οχυρÜ προσφÝρονιαν τδαντιòÜ
αυτüν το σκοπü. Κατ απü ιη σιτγμη που ο
ιων Ατιατþν «στθγÜσιηκε)) σιο mο εντυπωστακü d
αυιÜ, üλοι ßιαν υποχρεωμÝνοτ πλÝον να ταυτßσòπ
ιον κüσμο ιων επþν με τον κüσμο που ιουò (πτ}
σιοΙΧουσε.
ΑυιÞ η αρχαßα πλÜνη ανανεþ8ηκε kar ρßΖοτ
ακüμη πτο βαθτÜ μειÜ ιτò ανασκαφÝò του Σλßμπ_
Τα εκθαμΒωττκÜ ευρßματÜ του και ο θρταμΒτò
ιρüποò που ια εμφÜντσε σιον κüσμο («θησαqýò
ιου ΠρτÜμου», «χρυσß μÜσκα του ΑγαμÝμνονο
κ.λπ,) δημτοýργησαν μτα πλημμυρßδα ενθουσρ
σμοý που παρÝσυρε kar Ýπντξε μÝσα σε εκκωψχF
νιτκÝò τυμπανοκρουσßεò üλεò ιτò νηφÜλτεò φω\Ε§-
Or apxrkoi τσχυρτσμοß, üιτ δηλαδÞ ο θηοαυρüò α
νÞκε σιον Πρßαμο xar η χρυση μÜσκα σιον Αγ+
μÝμνονα, εγκαταλεßφθηκαν γρηγορα απü ιοιη ε-
πτσιημονεò. Το αυοιÝλεσμα üμωò αυτþν ιων crvo
πüστατων ταυτßσεων παρÝμετνε μüντμα. ΑργÜ qp
γÜ, σιαδτακÜ και επßυονα προσπαθοýν Ýκτοιε q>
χατολüγοτ kar φτλüλογοι να απαγκισιρωθοýν or F
δror kar να ανττδταστεßλουν τουò δυο κüσμουò, τιπ
οποßων ττò δταφορÝò Ýκαναν ολοφÜνερεò οι πιγß}
κßδεò τηò γραμμτκηò γραφÞò Β. Ακüμη üμωò κατ
ιþρα, παραμÝνουμε απρüθυμοτ να τουò αποσυνδÝ-
σουμε αποφαστσττκÜ. Ο απογαλακττσμüò αυü ιτò
τδÝεò που μαò εξÝθρεψαν υερß τÜχα ομηρτκþν
«κυκλþπετων» τετχþν εßνατ δýσκολοò. ΕξÜλλου,
η «Ýξωση» ιων ομηρτκþν ηρþων απ'αυτÜ μοτÜΖετ
με ασεΒη συμπερτφορÜ. Κατρüò üμωò εßνατ να συ-
νηθßσουμε οτην απλÞ τδÝα: Ομηρτκü δικαιοýμα-
στε να χαρακτηρßΖουμε μüνο εκεßνο που αντ1-
στοιχεß στlò περlγραφÝò του Ομýρου,

κüσμοò που περτγρÜφεται σια Ýπη δταφÝ-

pεr ρτΖτκÜ τüσο απ'αυιüν ιων «κυκλþ-
πειων» ιετχτßν και τηò γραμμτκηò γραφÞò
Β üοο kar απü εκεßνον ιηò ιστορτκηò αρ-
χατüιηιαò. Η πολτττκÞ γεωγραφßα ιου δεν
ιατρτÜΖετ ουτε σ' αυτην ιηò γραμμχßò γραφηò ουτε
σ' εκεßνη των αρχαßων συγγραφÝων. (Η Πýλοò του,
π.χ.. δεν συμπßπτετ οýιε με τη «μυκηναßκÞ» οýιε
με ιην κλαστκÞ, ενþ δεν αναφÝρετ καμτÜ ελληνικÞ
auorkia, εßιε στην Ιιαλßα εßτε οτη Mrkpaσia. Η Μß-
λητüò του εßνατ «πατρßδα των θαρθαροφþνων Κα-
ρþν»). Τα üπλα, τα εργαλεßα kar ια ανττκεßμενα κα-
θημερτνηò χρßσηò εßνατ καμωμÝνα κυρßωò απü
χολκü, ενþ ο «πολýκμηιοò» σßδηροò αποτελεß ακü-
μη -λüγω ιηò δυοκολßαò επεξεργασßαò του- υλτκü
πολυτελεßαò. Eivar, δηλαδη, ανιτκεßμενα αρκετÜ
προγενÝστερα ιου Βου ar. π.Χ. ΜερτκÜ απ' αυιÜ, ü-
πωò το «οδοντüφρακιον» κρÜνοò, η κοýυα του Νü- 10, Κορινθιοκü
(πο{χτ κατ το «αργυρüηλον» ξßφοò, θα μποροýσαν οαßωνα» (ΥπομυκηναßκÞ kar Πρωτογεωμετρτκß). ορεΙΧÜλκυο
να εßνατ κετμηλτα παλατüτερων εποχþν, τα οποßα ε- Η ποßηση του Ομüρου Þιαν το κÜρθουνο που στγü- κρÜνοò του 7ου
πÝΖησαν þò τον 8ο ar. π.Χ. Δεν πρüκετται üμωò μü- κατγε σιη σθηομÝνη χüβολη των «οκοτεινþν χρü- 0ιþνα π.Χ.
νο yr' αυιÜ. Τα Ýπη αγνοοýν την ασπßδα με ιη μßα νων», ανÜμεσα οιουò δυο μεγÜλουò πολτιτσμουò
λαβÞ kar το τππτκü ωò σιραιτωιτκü σþμα, δýο καß- που Üνθησαν σιον ελλαδτκü χþρο, το «μυκηναßκü»
ρτεò κατνοιομßεò or οποßεò τον θο αιþνα π.Χ. εßχστ και τον κλαστκü, Ηταν το λυκοφωò τοý ενüò kar ιο
Þδη δταδο8εß πλαττÜ. Ο τοχυρτσμüò üιτ στουò στß- λυκαυγÝò ιου Üλλου. Kar απü τüιε που το αναΖω-
χουò του Ομßρου συνανιÜμε ιαυτüχρονα σιρþμαια πýρωσε ο Üνεμοò τηò αλφαΒηττκηò γραφßò, Ýγτνε
δταφüρων εποχþγ üπωò συμΒαßνει και σε πολλουò ιο λαμπρü φωò που καταυγÜΖετ τουò ατþνεò.
αρχατολογτκουò ιüπουò,' παρÜ ιην ευρεßα αποδοχß
του δεν Ýχετ θεμελτωθεß με επÜρκετα. Τουνανιßον, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
υπÜρχουν τοχυρÝò ενδεßξετò üττ τα Ýπη δταπνÝοντατ 1. «Οτ ΜυκÞνεò δεν περτλαμθÜνονται στον καιÜλογο των
απü μτα εvraia kar σαφη φυστκη Kar μειαφυσικη ιετχτσμÝνων αüλεων», επτοημαßνετ και ο Α, ΜαΖαρÜκηò
αντßληqm. Eivar χαρακιηρτσττκü, π.χ., το üττ η ΑτντÜν (Ομηροò και Αρχαιολογßα, εκδ. Καρδαμßιοα 2000,
σ. 1Ι7), Γτα ιο πρüθλημα των Μυκηνþν Βλ. Β. ΠανιαΖÞ,
πρακττκß ιηò καýσηò των νεκρþν, αν και ποτÝ δεν
Ομηρικη Γεωγρσφßα και Ομημκη ΕποχÞ Ι. Ο
εßχε την αποκλετσιτκüιητα στον ελλαδτκü χþρο, εß- Εξομημσμüò τηò Αρχσßσò ΕλλÜδαò κατ το ΠρüΒλημα
var η μοναδτκÞ που μνημονεýει ο υοτηιßò. Το üιτ των ΙΙυκηνþν, θκδ. Κασταντþτη 1996.
μÜλτστα ιην αναφÝρετ ωò τη μüνη πρÝπουσα ανιτ- 2. Η 82-Ιο2.
μετþπτση των νεκρþν («δßκην Βροτþν»), υποδηλþ- 3. δ 514 κ.ε., γ 254 κ.ε., γ 286-90, γ 311-12, γ 193-4, Β 753,
νετ üχτ απλþò üττ ο δημτουργüò των επþν εßνατ Ýναò ο 278, Β 559-6θ, Δ 370-5, Ι r$, Ι 2θ5.
kar αυοδßδετ συγκεκρτμÝνη εποχÞ, αλλÜ kar απο- 4. Βλ. Β. ΠανταΖßò «Ομηρτκη γεωγραφßα (Αρχαßα

δßδετ μεταφυστκÝò πεποτ8üσετò μταò συγκεκρτμÝνηò
«θρηοκευττκηò κοτνüιηταò» ιου κατροý του.
Η εποχÞ πÜντωò υου φαßνετατ üττ συγκεντρþνετ
ιαυιüχρονα üλα ια αρχατολογτκου ενδταφÝροντοò
ομηρτκÜ σιοτχεßα εßνατ εκεßνη ιου αρχαßου «Με-
προθληματα-νÝα ερωιηματα)ι, Ερανοò. Απü τα πρακτικÜ
του Θ Διεθνοýò Συνεδρßου γlα τnv Οδýσσεlα (2-7
ΣεmεμΒρßου 2000), ΙθÜκη 200r, σελ. 42θ-454.
5. E.S. Sherratt, «"Reading the Texts": Archaeology and
the Homeric Question», περ. Antiquity, τ. 64, 1990,
ο.80º-824 Ι

11
 ,ζ"
ξε '¸.
.'€:,,;
}r.i.,-J
ιbι] 1οΑ\ΝΗ Κ Πporιnoι,r
kιιi)nyιrni Φι\οιßιιφι ιιßò Σγολι'ιι,
ΓΙιιτ,ειιιι ;τημßου .\θnr-cilr-
ι ρßΖεò ιων ομηρτκþν ειιþν χÜνονιατ κυριολεκιlκÜ στα
βÜθη τοιν αιO]νι,)γ αφου σ' αυιÜ απανιοý\ι ποlηιlκÜ
συντÜγμαια üπι,lò ßερüι, ,ιÝγοò, χß.ειßò ιßι1 ()ιτιιι,, Διü:
θι,ιÜτηQ κ.Ü., που Ýχουν το ακριΒÝò ανιßσιοτχο
σιην ποßηση Üλλιυν 1νδοευρO]πατκþτι λαων, γεο.ι-
γραφτκÜ απομακρυσμÝνων απü ιον ελλητιτκο. üπυιò
για παρÜδετγμα στην ποßηση τω\ι αρχαßιDν ΙνδοΙρα-
\&]ν.
Αυιü σημαßνε1 üιτ οι εκφρÜσετò αυτÝò συνετεOη-
σαν σε μlα εποχη, που η ινδοευρωπαßκÞ μητÝρα
γλþοσα ηιαν ακüμη ενταßα, δεν εßχε διασπαοθεß
σιτò επß μερουò γλωοσεò, σιτò ελληντκη. rvδrKn,
σλαβτκÞ κ.λπ.
(Ιυστκþ τω λüγω σια ομηρlκÜ Ýπη απιτντÜ πλη-
διυρα σιιρεüιυπων cκιρρÜοcω\; που Ýχουι, μακρü
72
παρελθüν, üπωò ßlΖεα- ιτε:ρεüιτòι πριισχι\c\òι,. :
þι.ß,ò Αχιλ).εýò,,ι,ι!:γυ,ò Ζιιρι,Oòιßο)"ιιò " Εχτι,ιο Ξ
ßτ,l_ι,,,ι,ιι)ι1).ιιι, κ.λη. Σ' αυιÜ μνημονι,ýονιαι ,;
ανιτκεßμενα, που, üπωò δτδÜσκετ η αρχατολο\1I
ρευνα, χρονολογοýνια1 σιουò ],6ο kar 15ο α_
π.Χ. Σιην καιηγορια αυιη ανηκουν. εκιοò ri-
ξlτß η και τα q,ý,σ^,ιυ,α Ü9l,ι,òιüι7λòι:
α) ιο τιερßφημο δεπαò περlκα,λ,\εòτου ΝÝστο;"_,
που λεπτομεριßò ιτερηρÜφε1 ο ποτηιηò οιο
ΙΙlÜδαò (σι, 632-635),
Β) η περßφημη περτκεφαλαßα του Μηρτüτm
πενδεδυμÝνη με χαυλιüδο\ιιεò aYproxolpoi,
λεπτομερò|ιò περτγρÜφετατ σιο Κ ιηò Ιλιιιbι:.
261-2ºΙ),
γ) η πυργüσχημη ασπßδα του Αßα,{τοò. ιr, Ζ _,

τε πýργοò,ιηò οποßαò ιον καιαοκευαστη μνημο-
νεýετ ο ποτηιηò σιο Η ιηò Ιλταδαò (στ. 220-221)
κ,λπ.
Eivar βÝβατο, λοτπüν, üιτ σια ομηρτκÜ Ýπη απα-
ντουν ιαλατüιαια γλωσοτκÜ σιοτχεßα kar üιτ μνη-
μονευονιατ ο' αυτÜ ανττκεßμενα που ανηκουν σιη
Μυκηναßκη περßοδο kar μÜλτστα στην παλατüτερη
(16οò-15οò ar, π.Χ.), Που οφεßλειατ ιουιο; Προφα-
νþò αυιü Ýχετ Üμεση σχÝση με ιον ιρüπο δημτουρ-
Υταò ιου εΠουò.
Ο μεγαλοò ποτητηò Ζει ιον Βο ar. π.Χ. οε κÜποτα
ιωνικη περτοχη ιηò Μ. Ασßαò. Εκεß συνθÝτετ ιην
Ιλταδα και ιην Οδυσοετα. Χρηοτμοποτεß ιη συγ-
ι χρονη ιου τωντκÞ δτÜλεκτο. Αφθονα üμωò οιοτχεßα,
γλωοστκÜ kar δεματτκÜ, ανιλεß απü ια συγχρονÜ
1. «Η αποθÝωση του 0μÞρου». Εργο (1827)
του Jean Auguste Dominique Ingles (Μουσεßο Λοýβρου, Παρßα).
2. Τυπικüò εξοπλισμüò Τρþο πολεμιστÞ. Πορüστοση
οπü ερυθρüμορφο αγγεßο (Μουσεßο Καλþν Τεχνþν Βοστüνηò).
3. Η ασπßδα και η περικεφOλαßο του Αßαιιτα
στη σκηνÞ τηò ουτοκτονßοò του πüνω στο ξßφοò του.
ΠυρÜστοση απü μελανüμορφο αμφορÝα του Εξεκßα του 540 π.Χ
(Μουσεßο Boulogne-Sur-Mel)
ιου επτκÜ ιραγουδτα, που εßχαν ττοτκßλη xpovrKn
κα1 ιοπικη προÝλευοη. Ειστ ερμηνευονιατ: 1) η
γλωσοικη ανÜμιζη, που χαρακιηρßΖòι ια ομηρικÜ
Ýπη και 2) η λεπιομερηò περιγραφη ανιτκετμÝνων,
που ο ποτητßò ποιÝ ιου δεν εßχε δετ, üχτ γτατß
σýμφωνα με το θρυλο- ηιαν ιυφλüò, αλλÜ γταιß τα
ανιτκεßμενα αυιÜ ανÞκαν σε πολυ παλαιüτερουò
Χρονουò.
Αυιονüηιο τþρα εßνατ üιτ kar τσιορτκÜ γεγονüτα
ιαλαιüιερων εποχþν εßναι δυναιüν να μνημονcυο-
νται σια ομηρικα Ýπη.
Ποια üμωò η σχÝση ιων ομηρτκþν επþν με την τ-
σιορτκη πραγματτκüτηια; Οτ συΖηιηοετò πÜνω σ'
αυιü το θÝμα εßνατ ατÝρμονεò. Or γνωμεò δτχÜΖο-
νιαι. Συμφωνα με ιην πρþτη, τα ομηρτκÜ Ýηη δεν )
13

4. Μßα οπü ηò
περßπου 1.000 μαò παρÝχουν τστορτκÝò πληροφορßεò. Συμφωνα με
πινοκßδεò οπü πò ιη δεýτερη, το τσιορικü γεγονüò, που υπüκετιατ ωò
ονοσκαφÝò τηò βÜση στο Ýποò, εßνατ η σýγχρουση ανÜμεσα σε δυο
Πýλου με γραφÞ πολεμτκουò συνασπτσμοýò, ιον ελληντκü kar ιον
γρομμικÞ Β ιρωτκü γýρω απü την Τροßα, η οποßα ταυτßΖετατ με
ιο φρουρτο σιο λüφο Χτσαρλßκ (Hissarlik).
Τα μυκηναßκÜ κεßμενα, ια αρ><αιüιερα γραπιÜ
μτmμεßα ιηò ελληντκßò γλþσσαò, που θρÝθηκαv
στα μυκηναΙκÜ ανÜκιορα kar χρονολογοýνται
στουò 15ο-13ο ατþνεò π.Χ., μπορουν, καιÜ ιη γνþ-
μη μου, να ρßψουν φωò πÜνω σιο 8Ýμα τηò σχÝσηò
ομηρικþν ευþν kar τστορτκηò πραγμαιτκüτηιαò.
Πoro üμωò εivar το περτεχüμενο των μυκηναßκþν
κετμÝνων;
Or ρομαιΖττκοß θα απογοητευθοýν. Σττò πτνακßδεò
τηò Πýλου δεν θα θρουν καμτÜ απü ιτò σοφÝò συμ-
θουλÝò του ΝÝστοροò. Σιτò πτνακßδεò ιηò Κνωσοý
καμτÜ απü ιιò σοφÝò δτκασιικÝò αποφÜσετò ιου Ρα-
Στο ομηρικü Ýππ ονοφÝΡο\ποι ποηο!üτοτο
γßωσσικü (ποιχ€ßο κοι οντικ€ßμενο, που
ονÞκουν στην ποf,οιüτερη MuknvofkÞ περßοδο
Ι4
δαμÜνθυοò. Kar σττò πτνοκßδεò ιων Μυκπνýτ
νÝνα απü τα υερτπαθη ραθασÜκτα, που ο üοßÞ
και Üναλχιò Αιγισθοò αντÞλλασσε με ιιw
λη Κλυταιμνüοqη.
Θα απογοητευθοýν kar or ιστορτκοß. D
ναßκÜ κεßμενα δεν γßνειατ η παραμυιρß μνεßτ
οηματτιτκüτερου πολεμτκοý γεγονüτοò τηò
εκεßιmò, üπωò ηταν η Τρωτκη εκστρατεßα.
Θα απογοηιευθουν, ιÝλοò, αυτοß που
με ιην προομηρκη rtar μυΚηναιΚη Ποτηση
þρα, üπωò ο υποφατνüμενοò: σια μυκηναßττÜ
να δεν απανιÜ ουιε Ýναò στßχοò δημοιτκοý
δτοý.
Με Üλλα λüγτα ια μυκηνα'ßκÜ κεßμενα δετ
οýτε τοιορτκü οýιε λογοτεχνικü περτεχüμεm-
περτεχüμενü ιουò εßνατ εξατρειτκÜ avrqý.
λογαρτασμοß των μυκηναßκþν ανακιüρων.
κÜ kar δτοτκηττκÜ καιÜστττια. Kar üμωò
κατÜ ιη γνþμη μου, να δταφωτßοουν ιην
(προ)τσιορßα.
Τα μυκηναßκÜ κεßμενα Ýχουν ΒÝβατα Þδη
μοποτηθεß yra ιην Ýρευνα ιων ομηρτκþν
Ειστ Ýχουν επτσημαιτθεß αρκειÜ απü τα κοτιη
στκÜ στοττοßα ανÜμεσα στα μυκηναßκÜ κεßμεπ
στα ομηρτκÜ Ýπη.
ra παρÜδετγμα ο Ντ. ΠÝττΖ (D. Page)
γνωσιü και σημανßτκü Βýλßο του «rli
και η Ιστορßα»» αφτερþνετ πÜνω σ' αιπß
θÝμα εκιενÝò κεφÜλαιο, που το
«Or πτνακßδεò ιηò Πýλου kar τηò
(αα.2Ο2-245). Η δταπßστωση του ΠÝττΖ Ü<ετ οη
«Η επαφß μεταξý Ýπουò kar rrrιrakiδωv εirιur
λþò εmφαιτετοκÞ, λßγο mo κÜτω απü ιην
τουò or πτνακßδεò μÜò ξαιτßγουν αμÝσωò Ýναν
σμο yra ιον οποßο ια ομηρτκÜ ποτηματα δεν
ιδÝα» (σ. 2Β).
Πρüσφαια και η Ζαßλßν τπε Ρομτγß (Jacq
de Romilly), αναφερüμενη στο ßδτο θÝμα,
σιþνετ: «Or ενδεßξετò που ευτιýχαμε δταφþυων
αρχÝò καιαγιογηò ιηò γλþσσαò, αλλÜ Ýδναιι
ροφορßεò κυρßωò για λογαριασμοýò, kar ιßποτε
να αναφüρετατ σιην ηρωτκÞ εποχÞ, τßποιε m
δταφωτßΖετ το κεßμενο».
ΙζατÜ τη γνþμη μου, η λεπτομερßò
μελÝιη ομηρικþν επþν kar μυκηναlκþν
εßνατ δυναιü να δταφωτßσετ τη σχÝση Ýπουò πττ
σιορτκßò πραγματτκüιηταò. Θα χρηστμοποιýτ
πορÜδετγμα την Πýλο, η οποßα συχνÜ απαντü
ομηρικÜ Ýπη. Ißαθþò τþρα στο μυκηναßκü
ρü τηò ΒρÝθηκαν περßπου χßλτεò πτνακßδεò
γραμμτκü γραφÞ Β, υπÜρχετ η δυνατüτητα rn
Θα ξεκτνησω απü ιο üνομα. Η λÝξη Πýλq
 Ε

1ßα
:+ßÝ

tr
5. Μυκηναßκü
ντÜ συχνÜ στα ομηρτκÜ Ýπη. ΚατÜ τον Βτλαμüθττò Ýποò δταιηρηοε ιην ανÜμνηση τηò παλαιÜò διοτκη- λüγχη κοι ξßφη
(Wilamowitz) σημαινε ιην εßσοδο σιο βαοßλετο τικßò δταßρεσηò ιηò Πυλου σε εννÝα πüλετò. 0πü μυκηνOßκü
του Αδη kar δεν υπηρξε ιτοιÝ σαν πüλη. ΥπÜρχετ λοτπüν αρτθμηττκη ανιτσιοτχßα ανÜμεσα νεΚρOταφεßο ΤOυ
Τα μυκηναßκÜ δεδομενα αναιρÝπουν τþρα opr- οιτò εννÝα πüλετò του Πυλτακου βαστλεßου, που ΠολοΙüκοστρου
σιτκÜ αυτη τη γνþμη. Η λÝξη μαρτυρεßιατ δεκÜδεò μνημονευονιαΙ σιον «Νειß.ιν Κατιßλο1,6γ» ιηò ΙλιÜ- ΓΟρΤυνßΟò ΤΟυ
'Ι500-1100 π,Χ,
φορÝò σιτò πυλτακÝò πτνακßδεò. δαò, kar ανÜμεσα οιτò εννÝα πüλειò τηò μταò δlor-
ΑξßΖει τþρα να οημετωθεß üττ kar οια ομηρτκÜ Ý-
πη και στα μυκηναßκÜ κεßμενα η λÝξη Πυ,λοòχρη-
οτμοποτεßιατ προò υποδηλωση Üλλοιε μταò ευρυιε-
ρηò γεωγραφτκηò περιοχηò kar Üλλοτε τηò φερþ-
νυμηò πüληò [θλ. ΜπλÝγκεν (Blegen), Πυλοò 155].
ΑμÝοωò μειÜ το üνομα, Ýρχθιατ προò εξÝιαση η
δrorknιrkn δομη. Με ΒÜση ιον περßφημο «Νεσ]τ,
Κιι-τιßλογον» οιο βασßλετο ιου ΝÝοιοροò αποδßδο- λüγτα ιο μυκηναßκü θαοßλετο ιηò Πυλου, με θÜση
\-ται εννÝα πολειò (Β 59r-4). Η διοικηιτκη διαßρε- ττò μυκηναßκÝò πτνακßδεò, δτατρεßιατ σε δυο γεω-
οη ιηò Πυλου οε εννÝα περτοχÝò απηχεßτατ kar γραφτκÜ δταμερßσμαια με εννÝα ι<ar επτÜ πüλετò ιο
σιην Οδυσσεια (γ 7-Β). καθÝνα. Στον «Νεα]ι, Κιιτòßλογοι,» üμωò μνημονευ-
Με βÜοη ιþρα ιιò μαριυρßεò ιων μυκηναΙκþν )
οι.ιατ μüνο οι εννÝα, Που λανΒÜνουν οι υπüλοτπεò
κετμÝνων, η Πυλοò δτατρεßτατ σε δυο δτοτκηττκÝò
περτφÝρειεò, απü ττò οποßεò η μßα αποτελεßτατ απü ξ§ υΚßlß{αßΚÜ Κ€ßμ€να €Ψ Υßγ€τòι αγα Ο {]
ει,ι,Ýα ιüλειò και η Üλλη απü επια.
Τα ονüμαια ιων πüλεων τηò πρþιηò δτοτκηιτκηò
ξηζ Τρ ßκηζ €κστροτ€ιαζ, ,rau σι]μανߧκ ξ€ §iJ
τεριφÝρειαò δòν εßναι üμοια μc ια ονüμαια ιων πü- mοfrεμßκοý γ€γ§νÜτΦζ τιºò €πΦχߺζ
_\ειον ιου μνημονευονται σιον Ομηρο. Ομοτοò ü-
μ(,Jò εßναι ο αριθμüò kar αυτü δεν εßναι τυχαßο, Το

15
 7. 0ι Αχαιοß φοροýν το üπλα τουò
λßγο πριν τη μÜχη. Αποτýπωση πορÜοτοσηò
οπü ερυθρüμορφο κýπελλο (Μουσεßο
BeIvÝdÝre, ΒιÝννη).
8. 0υσßα ταýρων. Αποτýπωση παρÜστασηò
απü ερυθρüμορφο αγγεßο του Πολλανüτου
(Βρετανικü Μουσεßο, Λονδßνο)

επιÜ; ΚατÜ ιη γνþμη μου, Kar αυιÝò μνημονευο-
νται σιον Ομηρο. Οχι üμωò σιον «Νεþγ ΚατÜλο-
γοι» αλλÜ σιο Ι τηò ΙλιÜδαò, σιο σημεßο üπου ο
ποιητηò τσιορεß üτι ανÜμεσα σ' αυιÜ ια οποßα ο
ΑγαμÝμνων προτßθετατ να προσφÝρετ στον Αχý-
λÝη καιÜ ιη συμφτλßωοη τουò εßνατ και ÝπτÜ πτο-
λßεθρα (Ι 291-296): Οι πüλετò αυιÝò προφανþò Ýκετ-
ντο στον Μεοσηντακü κüλπο. Οττ ιþρα αποιελου-
ßαΙ ξ- η Τηζ
ß ßκ,ιι§κ ,^; υ,
Üατ αωτeº §mανξÜ §§ * §º gκÜ Ýòτετ"
οαν μÝροò ιηò χþραò τηò Πýλου υποδηλþνετ ο :
χοò 295: πασαι ü'ßγγýò Üλüò, νÝαται Πý),οι, Þυ,,^
εντοò(κι εßναι üλεò οιο γταλü, στο οýνορο ιηò
μουδÜτηò Πýλου).
Και ασφαλþò αξßΖετ να σημετωθεß üιτ
ερευνηιεò, αναμεοα στουò οποτουò ΚαΙ ο ανασΧò
αò τηò μυκηναßκηò Πυλου ΜπλÝγκεν,
ξαν üτι «ο καιÜλογοò αυτüò των επτÜ πüλεωτ
ιÝλετ κÜποιε ακÝρατον μÝροò ιου ΝεÜιν χ,αταj.,,,
κατ üιτ παρενεΒλη8η εκ ιου Β ειò το Ι, ειò τm-
ρßοδον ιηò επεξεργασßαò ιων επþν οπüτε ιοτò .,_rr-

€ν§*να§ m α ιºΦß¿χικ ξ α\{¸ατßαζ

θη η σημερτνη ιων μορφη».
Δταπτοτþδηκε, λοιπüν, με θÜση ια ανωτÝρω ι-_πι
διοτκηττκÞ δταßρεση ιηò Πυλου, üπωò αυτη αΓ4Ξ;-η!
οτα ομηρτκÜ Ýπη, δεν εßνατ πλÜσμα ποιηιυßη( Ji:-

16
 9. 0 Αμερικονüò
ντασßαò, αλλÜ Ýχετ το αντßκρτσμÜ τηò οιην πραγ- ορχοιολüγοò κοι
ματτκüιητα. Kar η πραγμαιτκüτηια αυιη τοποθετεß- 0νOσκαφÝαò τηò
ιαι στα μυκηναßκÜ χρüντα, ηολυ rrprv αιü ιο Ι200 Πýλου Carl
π.Χ., οπüτε το μυκηναßκü ανÜκτορο τηò Πυλου κα- WiIIiam Blegen.
ιαστρεφετατ. 10. 0 Γερμανüò
ΕλληνιστÞò
αντΙστοΙΧτα ομηρτΚων καΙ μυΚηναΙΚων Urlich WßΙαmουι,ßtΖ
δεδομÝνων ωò προò το üνομα kar ιη διοτ-
κηιικη διαßρεση του μυκηναßκοý βασι-
λεßου ιηò Πυλου υπαγορcυει ιην επÝκτα-
ση ιηò συγκρτιτκηò αυιηò εξÝτασηò και
οε Üλλουò ιομεßò. Πρωτßοιωò σιον ιομÝα τηò λα-
τρεßαò. Θα αρχßοουμε κατ εδþ απü ιον Ομηρο, Συμ-
φωνα με την ομηρτκη δτηγηοη (γ 7-Β), ο δεüò που
κατ' εξοχην λατρευüιαν στην Πυλο Þιαν ο Πο-

t σειüοjγ. Οιαν ο ΤηλÝμαχοò επισκÝπτεται τον ΝÝ-

στορα στην Πυλο, Βρßοκει τουò Πυλßουò συγκε-
νιρωμÝνουò Ýπß θιγß θαλÜσσηò να προσφÝρουν με-
γÜλη θυσßα απο ταýρουò παμμÝλαναò, Ýνοσßχθονι
Ζυανοχαßτ71. ΘυστÜΖονιατ συνολτκÜ Β1 ιαυροτ. Επο-
μÝνωò πρüκεττατ yra τη μεγαλυιερη θυσßα ιιου
μνημονευεται σLa ομηρικÜ Ýπη. yra πραγματτκη
ÝΖ,ατüμβη. Με βÜοη τþρα τα μυκηναßκÜ κεßμενα, ο
μÝγτοτοò δεοò ιηò Πυλου εßνατ ο Ποσειδοjν.ºο ü-
νομÜ του απανιÜ σε γεντκη kar δοιτκÞ: ΠοσειδÜω-
νοò, ΠοσειδÜωντ. Προò δηλωση του τεροý ιου χρη-
στμοποτεßιατ η λÝξη ΠοσιδÜτον = ομηρτκü Ποστ-
δÞιον.
Απαντουν ακüμη τα παρÜγωγα α) Ποσιδαßß,εýò =
τερευò ιου Ποσετδþνοò και β) Ποσιδιßετα = πÜρε-
δροò θεα ιου Ποσειδþνοò. ΦυσικÜ ο ΠοσειδÜοιν δÝ-
χετατ ττò μεγαλυιερεò προοφορÝò αηü üλουò ιουò
Üλλουò θεουò.
Υπολεßπετατ να εξειαστεß αν Ýχουν οχÝση με την
ιστορικη πραγματικοτηια μαριυρßεò ιων ομηρικþν
επþγ or οποßεò αναφÝροντατ σιτò οχÝσετò τηò Πυ-
-\ου με ιον Ýξω κüσμο. Θα χρηστμοποτηοω Ýνα πα-
ραδειγμα.
Το χωρßο Ψ 632 κκ. ομτλεß yra οχÝσετò Πυλου-
_\ιτωλßαò (Πλευρþνοò), or οποßεò ανÜγοντατ οε μτα
πολυ παλτÜ εποχÞ, ιην εποχÞ που Ζοýσε ο Νεστωρ, λþνει ιο γεγονüò üιτ μειÝχει σιην Τρωτκη εκοιρα-
μßα απü ιιò πro μεγÜλεò Kar πro παλτÝò μορφεò του τεßα με ενενÞνια πλοßα, δηλαδη με δÝκα λιγοτερα
εΠουò. απü τον αρχηγü τηò εκστραιεßαò Αγαμεμνονα. Συμ-
Εχουμε kar εδþ να κÜνουμε με μτα πλασιη δrn- φωνα με την ομηρτκη δτηγηση, ο ΝÝστωρ yupizεr
!τιση η με τστορτκü γεγονüò; ΥπÝρ ιηò δεýιερηò σþοò στην Πυλο μετÜ ιην Üλωση τηò Τροßαò (γ 165
ßτ-þμηò συνηγορεß μτα πτνακßδα ιηò Πυλου, που 1Β3). Στα καρÜΒτα του Ýχει φορτþσετ, üπωò και or
καταγρÜφετ κωπηλÜιεò. Η επικεφαλßδα ιου κετμÝ- λοτποß αρχηγοß των Αχατþγ Üφθονα λαφυρα, ανÜ-
'.ου γρÜφετ: ÝρÝται Πλευρþντßüε ßüντεò, δηλαδη
,κο-ιπηλÜτεò που θα
μεοα σια οποßα Kar βαθυξþνοιιòγυναΤχαò (γ ΙS+), )
μεταβοýν οτην Πλευρþνα».
Κατ ισωò δεν περτιτευετ να σημειωOεß üιτ η Π,Δευ- ΒÜσιτ τα αρχαιCIf,ογικÜ €υΡÞ}.!ατα,
h/Ιε
ρrιι, τηò οποßαò η υυαρξη στη μυκηναßκÞ εποχη στα Ομߺρ|}dÜ ÝΓ}η §φδΦνΦýν τα §ξeßΧ€Ýα
5εΒατþνετατ με το ανωιÝρω κεßμενο, μνημονευετατ
_ºτογ «Νεþγ ΚατÜλογοι,» ιηò ΙλιÜδαò (Β 637-S). ηου §ασßζCIντ§ι στrιν ,στα ικÞ gfrÜδεια
Η Πυλοò αοφαλþò εßχε σχÝσειò και με τον εκιüò
L\_\Üδοò κüσμο. Τη ναυττκÞ ιηò δýναμη υποδη-

Lº
ΜγκυιτηßκΑ ΚΕιΜΕΝΑ

11. Η ωροßο
Βρισηßò, σκλüβα Την προÝλευση ιων γυνατκþν αυιþν δεν ιη γνω-
του ΑχιλλÝα, σε ρßΖουμε. Δεν Þιαν υποχρεωττκÜ μüνον Τρωαδßιτσ-
πσρÜσταση απü οεò. Ο πüλεμοò μεταξý Αχατþν kar Τρþων δεν δτε-
ερυθρüμορφο ξαγüιαν μüνο γυρω απü ιο κÜσιρο ιηò Τροßαò, Σýμ-
αμφορÝο του φωνα με ιην ομηρτκη δrnynon, ο Αχιλλεýò χυρLευ-
ΕυξιθÝου σε δþδεχα πüλειò σýν νηυσß (επομÝνωò παqαθα-
(Βρετανικü λÜσσιεò Þ νησιωτιχÝò) χαι ßνδεκα πεξüò (Τ 32º-
Μουσεßο, 329).
Λονδßνο)
ΟνομασιτκÜ μνημονεýονιατ or μτκρασταττκÝò πü-
λετò ΙΙηδασοò, Λυρνησσüòκατ Θη6η, Απü τα νη-
στÜ κυρτευετ ιη ΔÝσβο, ιη Λημνο, ιην ΙμΒρο κατ
ιην ΤÝνεδο, üλα ιου ΒΑ Aryaiou, ια οποßα προφα-
νþò, üιαν Ýγτνε η Τρωτκß εκστρατεßα, δεν εßχαν α-
κüμη κατοτκηθεß απü Μυκηναßουò. Τι ουνüβαινε,
üιαν μτα πüλη κυρτευüιαν, μαò το λÝει επγραμμα-
ιτκÜ ο ποτητÞò στο Ι 5θ3-5θ4:
Üνδραò μÝν χτεßνουσι, πüλιν δÝ τε πýρ Üμαθýνει,
τÝχγα δÝ ß Üλλοι Üγουσι βαθυξþνουò τε γυναßχαò,
(Πρθλ. kar ξ 263-265 = ρ 432-434, Ι 365-367, Υ
193_194).
Or βαθýΖωνεò γυναßκεò του τρωτκοý συνασπι-
σμοý, που ατχμαλþττΖαν οτ Αχατοß, ασφαλþò προ-
ορßΖονιαν yra τα μυκηναßκÜ ανÜχτορα. Ειστ, ο ΠÜ-
ιροκλοò εßχε καυχηΕεß üιτ ιτò Τρωαδßιτσσεò γυναß-
κεò σκλÜSεò 0α οδηγßοετ με τα πλοßα φßλην Ýò πα-
τρßδαγαΙαν (Π 830-832). Σια μυκηναßκÜ ανÜκτορα
προορßΖονταν να εκτελοýν διÜφορεò δουλετÝò, ανÜ-
μεσα σιτò οποßεò και να ýφαßνουν ßστüν (πρΒ}τ. Ζ

Στα ομηρικü Ýπm f,üγω ταιJ τΡümοι.,
δημιουργßαò τουò Ýχει συσσωρ€ιJαΕß ιστορικη
ýßη, ποιι €κτ€ßνòται σ€ σχ€δüν μιο χιf,ιετßα
450 κκ.). Ο ΑγαμÝμνοναò υπüσχετατ να δþσετ σιον
ΑχτλλÝα επτÜ γυναßκεò απü τη ΛÝσβο Üμýμονα
Ýργα ßδυßαò, περßφημεò υφÜντρεò.
ΚαιÜ πüσον Ýχουν σχÝση με ιην τστορτκß πραγ-
ματτκüιητα or δτηγησετò αυιÝò, or οποßεò συνδÝο-
ντατ Üμεοα με ιο κεντρτκü θÝμα των ομηρτκþν ε-
πþν; Την απÜντηση δßδουν τα μυκηναßκÜ κεßμενα,
που θρÝθηκαν σιην Πυλο. Σε μτα σειρÜ πτνακßδων
καιαγρÜφοντατ, προφανþò yra δτοτκηττκουò κατ λο-
γτσιτκοýò λüγουò, ομÜδεò γυνατκþν, οτ οποßεò δη-
λþνοντατ με Ýνα εθντκü, δηλωττκü ιου ιüπου τηò
καταγωγηò ιουò, η Ýνα επαγγελματτκü.
Ετστ π.χ. μνημονεýονται 2L Kviδιar. Kar or 21
αυιÝò γυναßκεò ασκοýν ιο ßδτο επÜγγελμα, χαρα-
κιηρßΖοντατ σιτοχü Fοι, «στιοποτοß».
Το Kyiδrar εßνατ εθντκü ιου 1(νßδοòκατ ιο üνομα
τοýιο φÝρετ αποκλετσττκÜ η φερþνυμη πüλη επß
τηò δυυκßò Μ. Ασßαò. Mra Üλλη ομÜδα γυνατκþν
φÝρετ ιο üνομα Ζεφυρατ, Eivar 26 τον αρτΒμü κ
σχολοýνιατ με την κατεργασßα ιου λτναρτοý. Π
διορßΖοντατ με το ευαγγελματτκü,λßνετατ. Συμι
με ιον ΣιρÜ3ωνα (ΧΙν 65Β) η Α,Lχαρνασσüò
μαΖüταν Ζεφυρßα. Το εθυκü Ζεφυρα Ýχετ πρ
γεωγραφτκü Ζεφυρßα, üπωò το εθνικü Συρα ι
Ηρüδοτο κ,α.) προò ιο γεωγραφτκü Συρßα.
ΟμÜδα απü 54 γυναßκεò χαρακτηρßΖετατ με
θντκü Jl4r.Διirrar. Or γυναßχεò αυιÝò ασχολοýντ
τη ρüκα. ΧαρακιηρßΖονται ÜλαχÜτειαι, Το Λ4.ι
ar εßνατ εθντκü ιου 1Ι4ßΖlατοò = Μßλητοò. NIL:
ονομαΖüταν, πλην ιηò γνωσιηò μτκρασταιτκη
ληò, kar μßα στην Κρητη. Τα συμφραΖüμενα
οδηγουν στη Μ. Ασßα kar üχτ στην Κρßτη. Αλ
μÜδα απαρτΖüμενη αυü 35 γυναßκεò φÝρει τò
μα¶σιαι- Ασχολουντατ με ιην κατεργασßα τò
vaprou, üπωò δηλþνετ το ευαγγελματτκü τουò
μα λßνειαι,
ºο'¶σΠαι εßνατ εθντκü τον¶σßα (<¶σΡßα1
οποßο αρχτκÜ δηλωνüταν. üπωò εßνατ γνωστ|
κρß περτοχη τηò Δυδßαò. Αργüτερα ιο τοπωνυ
πεκτÜθηκε kar τελτκÜ κατÝληξε να δηλþνει
κληρη ιη φερþνυμη ηπετρο.
Αλλη ομÜδα επιÜ γυνατκþν φÝρετ το üνομ
μνιυ = Λnμvrar. ΑυιÝò προφανþò κατÜγοντα

1Β

ιη ΔÞμνο. ΑξßΖει ιþρα να σημετωθεß üτι μαΖß με ιιò
ομÜδεò αυιÝò γυνατκþν απü τη Μ. Ασßα καταγρÜ-
φοντατ χü ρ Fα ι=ομπρ. χο ý ρ α ι και χü q Fο ι = χο ý ρ ο ι.
ΟυδÝποτε üμωò μνημονεýοντατ Üνδρεò. Σιο νου Ýρ-
χονται or παραπÜνω (Ι 5θ3-4) ομηρικοß στßχοτ.
αιÜ ιη γνþμη μου, με ια στοιχεßα που α-
ντλοýνιατ απü ιτò πτνακßδεò ιηò Πυλου
αγγßξαμε με ιο δÜκτυλο τον τστορτκü πυ-
ρηνα ιου Ýπουò. Απλþò τα τοιοροýμενα α-
υü τον ποτηιÞ kar αφορþντα ιον Τρωτκü
πüλεμο εivar παλατüτερα. Με βÜση τα αρχατολογτ-
κÜ ευρηματα, οι Muκnvaior Ýχουν εγκατασιαθεß σε
περτοχÝò ιηò Μ, Ασßαò ηδη ιο 15ο ar. π.Χ. Ατþνεò
πρτν απü ιο 1200 π.Χ. οι Muknvaior δτεξηγαν πο-
λεμκÝò επτχετρησετò στη Μ. Ασßα, Ýωò üιου εδρατ-
ωθοýν εκεß ορτσττκÜ, κÜττ που θα Ýγτνε μετÜ σκλη-
ροýò αγþνεò. Σιτò επτχετρησετò αυτÝò το κýρτο Ýπα-
θλο ηιαν or γυναßκεò kar τα πατδτÜ ιων ηιτημÝνωγ
που οδηγουνιαν σια μυκηναßκÜ ανÜκιορα. Επß ar-
þνεò ιο Ýπαθλο Þιαν ιο iδro. Συγχρüνωò οι ÜοιüοJ
τσιοροýσαν ια γεγονüια kar υμνοýσαν τουò vrκn-
τÝò, Μταò τÝτοταò πολεμτκηò επτχεßρησηò το αποτÝ-
λεομα ηιαrτ η Üλωση του οχυροý κÜσιρου τηò Τροß-
αò, Κατ τραγουδηθηκε τüσο που στγÜ στγÜ αφομοß-
12. ΦονταοτκÞ
ωσθ ιων Üλλων αλþσεων τα ιραγουδτα, kar αυιþν 0νοπOρýαοση
που υροηγηθηκαν και αυιþν που ακολοý8ησαν. τηò Τροßοò νΙ με
ΣυμπερασμαιτκÜ μπορεß κÜυοιοò, θαστΖüμενοò τη διπλÞ τεßχιση
στα ανωιÝρω, να υποστηρßξετ ια ακüλουθα: Στα ο- των ανOκτüρων.
μηρτκÜ Ýπη αφθονοýν τα στοτχεßα υου βασßΖοντατ Στο βÜθοò η
στην τστορικη αλÞθετα. Τα μυκηναßκÜ κεßμενα, ια θÜλασσα απ'üπου
επÝδρομαν οι
γραπτÜ κατÜλοτπα του λαμπρου μυκηναßκοý πολτ-
ττσμοý, μελετþμενα σε συνδυασμü με ια ομηρτκÜ Αχαιοß
Ýπη, συμθÜλλουν σιη δταφþττση αυτßò τηò τσιορτ-
κηò αλη8εταò, η οποßα -πρÝυει να τοντσιεß- εßνατ
αξεδτÜλυτα περτπλεγμÝνη με ιο φανιασττκü, αφου
Ζωηρß φαντασßα και δημτουργτκü πνεýμα χαρα-
κτηρßΖουν εξ ολοκλßρου ιην ΙλτÜδα kar την Οδýσ-
σεια, ποιηττκÜ Ýργα αθÜναια. Ομωò ια ομηρτκÜ Ýπη
δεν εßνατ μüνο ποßηση. Eivar kar τστορßα. Or αοτδοß
που συνüδευαν ιουò Αχατουò ηγεμüνεò σττò υολε-
μτκÝò επτχετρησετò πρþιισιο Ýργο εßχαν να τστο-
ροýν τα γεγονüτα. Δεν Þτατ μüνο ποτηιÝò αλλÜ kar
ισιορτκοß. Αυτü δεν υρÝπετ να ιο ξεχνÜμε. Οπωò
δεν πρÝπετ ακüμη να ξεχνÜμε üττ στα ομηρτκÜ Ýπη
λüγω ιου ιρüπου δημτουργßαò ιουò Ýχετ συσσωρευ-
θεß τσιορτκη ýλη, που εκιεßνεται σε σχεδüν μτα xr-
λτετßα. Σε Ýνα ιÝτοτο Ýργο η ΖÞιηση ιηò τσιορτκηò
αληθεταò ασφαλþò εivar Ýργο επßπονο, αλλÜ kar
Υοητευιικο.
19
 ,ι*ß

του ΒΑΓΓgΛΗ Δ. Π,ηκτΑΖΗ

δροò Ιοτορßαò

ιτò απαρχÝò ιηò τοιορτκßò αρχατüιηταò -üιαν τα

Ýπη Þλδαν σε επαφη με ιη «λαΙκß» αλφα,θηιτκη
σ' üλεò ιιò Ü-
γραφη κατ δταδüδηκαν σαν πυρκαγτÜ
κρεò ιου ελληνüφωνου κüσμου- or αναγνωσιεò Kar
οß οr.ροο..ò ιουò υπÝκυπιαν σ' Ýναν ακαταμαχηιο )
20
 ,l.
Η 0Ýτιò οτο
,*,
εργαστÞρΙο του
}η
,ι Ηφοßστου με τον
εξοπλισμü του
ΑχιλλÝο.
Παρüστοση σε
ι Jf αττικü
ερυθρüμορφο
σκýφο του 490-
480 π.Χ.
2. ΣκηνÞ
ψαρÝμοτοò απü
ερυθρüμορφη
κýλικο (Μουσεßο
Κολþν Τεχνþν
Βοστüνηò)
] *'
-ι

Ι
ι' _-
ι ι
.'2
l,.τ{
ξ^ ιΑ

a,
ε, ι',

,
,

3. Ερεßπια των
τειχþν τηò Τροßοò
πOυ εφερε σΤ0
φωò η
ορχοιολογικÞ
σκοπüνη κοντÜ
στο λüφο Χισαρλßκ
τηò Τουρκßοò

2\

ι ?.. Ιζι d§§-ιßΙ

KoιιrιoNIKO Μοßτττεηο

4. Ενοò αοιδüò με
τη λýρα του. μα απαιηλü πετρασμü: üρωεò του ποτητÞ, πα\ε
ΠορÜσταση σε γαλýτεροτ kar δυνατüτεροτ απü τουò
ερυθρüμορφο ανθρþπουò, συνηθωò αυüγονοτ Kar συνομτ
αγγεßο (ΣυλλογÞ 8εþν, δεν μπορεß παρÜ να Ζουοαν σε κτßσιταο
RοΙΙßη, Παρßσι). νιßσιοτχα ιου μυθτκοý ιουò μεγαλεßου. Αυτüò
5. Η βüση του ο λογοò, yra τον οποßο συνÝδεσαν αυιüματα ια
πλοýτου αλλü και ΒληιτκÜ τεßχη, που ακüμη παλτüιερα
τηò διατροφÞò τηò Ýργα και orknτnpra τερÜτων (τα «κυκλþπετα»
ομηρικÞò εποχÞò χη), με ιουò ηρωεò ιου ποτηιÞ.
ÞτOν η Η αποκρυυτογρÜφηση üμωò τηò γραμμτκηò
κτηνοτροφßσ.
φßò Β, ιηò γραφηò που χρηστμοποτοýσαν σ' aLτü
Ζωüμορφ0 οχυρÜ, Ýδετξε πωò ο κüσμοò τουò ßταν εντελιßη
ειδþλιο απü τη
φορειτκüò απ' αυτüν των ευþν. Αυü ττò
Μεσσηνßα
ιηò γραμμτκηò Β αναδýειατ μßα υολυεπßπεδα
(Αρχσιολογικü
Μουσεßο
ραρχημÝνη εξουστασιικη δομη με ανþταιο
ντα ιον «Üνακτα» (wa-na-ka). Or «βαστλεßò» (
ΚολομÜταò)
si-re- υ) εßνατ κατþτεροτ αξτωματουχοτ, περßπου
στην τεραρχßα. Στα ανÜκιορα ιηροýνιατ
ρεßò καιαγραφÝò τεχντιþν, προßüντων, κουαδτþν
ετσφορþγ μτα εντυπωστακÜ συγκενιρωττκη yra
εποχη τηò γραφετοκραιßα. Ανιßθετα, σια Ýπη
τατοτ Üρχοντεò εßνατ or «Βαστλεßò»». Kar η
που εκπροσωυοýν εßνατ μτα κοινωνßα απλÞ, πω
ποΖεß απü την κτηνοιροφßα, την αρπαγη κ
κατ υροßüνιων, kar μüνον ευτκουρτκÜ απü την
λτÝργετα ιηò γηò. Τα ομηρτκÜ ποτημαια σφýΖοιτ-
πü ολοΖþντανεò ετκüνεò kar τταρομοτþοετò
νεò απü ιην Üγρτα φýοη ιων θουνþν και τηò
λαοοαò kar απü ιον ποτμενικü θßο.'
Οιαν σημερα ακοýμε ιον üρο «Βαστλεýò», ο
μαò υÜετ αυιüμαια σε θρüνουò, σιÝμματα, ο
kar απολυταρχκÝò εξουσßεò. Αυτüò εßνατ ο
Yra ιον oΠoro μθΧρτ Προοφαια ιο Πro ΚοντΙνο στο
μηρτκü οýοτημα εξουσßαò δεωροýνιαν
η φεουδαρχßα. Ο üροò «Βαστλεýò» üμωò στα
δεν υποδηλþνετ κατ' ανÜγκη την Üοκηση κε!τβ
κηò εδραßαò εξουοßαò, ενþ υποδηλþνετ
πλοýιο. Η πτο σωσιÞ αßτüδοσÞ του στη νεοελλττòι
κÞ θα Þιαν «Üρχονιαò».
Ενþ or ανþιατοτ αξτωματουχοτ τηò κοτνωνßαò ò
γραμμτκηò γραφÞò Β Ζοýσαν αυοιραθηγμÝνοτ aID
ιην υπüλοτπη κοτνωνßα σια «κυκλþπεια» οχι-ßιι
κατ επlκοινωνοýοαν με τουò υποτελεßò τουò με υΕ
αλυστδωιÞ τεραρχßα αξτωμαιοýχων, or «θαστλεßòι
ιου Ομßρου Ζοýοαν οτο iδro Üστυ με τουò υπüλτι-
πουò υολßτεò kar συμφýρονιαν Üμεσα μαΖß τοι3-
Στα «μÝγαρÜ»» τουò -Üλλη μια παρεξηγημÝwτ _\ε-
ξη, που σηματνε απλÜ «σπτττκü» Þ το υολý πα\Ý
«αρχονιτκü»- Ýχουν θÝοη πÝρα απü τουò υπηρÝτεò
Kar τουò «δημτοεργουò» που εξυπηρετοýν ολüκ-\ρ
Η οποκρυπτογΡüφησπ τηò γΡομμικÞò γροφÞò
ρη ιην κοτνüτηια (αοτδοß, μÜνιετò, κηρυκεò, ιεχιτ
Β Ýδειξε πωò ο κüσμοò τουò Þταν τεò κ.λπ.) kar οτ τσοπÜνηδεò, or βουκüλοτ κα:, òι
ΕντΕηþζ διοαρορετικüò απ' αυτüν των Gπþν xorpoΒoσkoi ιου Üρχοντα, ακüμη kar or ξεπεσμÝια.
περασττκοß kar περτπλανþμενοτ επαßιεò.
Σιτò ποτμεντκÝò κοτνωνßεò η γη εκλαμΒÜνετοτ
 6. 0 ψαρüò τηò
καιÜ πρþιο Kar κýρτο λüγο ωò Ýναò αοαφþò οροθε-
0Þραò, οπü τη
ιημÝνοò, συνßθωò επßκοτνοò, θοσκüιοποò. Ανιß-
γνωßπÞ
σιοτΧηò μορφηò _οε Κυματνομενεò Ζωνεò εΠιρροηò τοιΧογρOφß0 αο
kar üχτ αυοιηρÜ οροθετημÝνεò επτκρÜτειεò- εßνατ ΑκρωτÞρι.
kar η εξουοßα που αοκουν οι Üρχοντεò αυτþν των 7. 0ι ποντοπüροι
κοτνωντþν. Or <<εξουσßεò»» των ομηρικþν βασιλÝων, του 0μÞρου
αντßθετα με αυτü που συνηθωò συμθαßνετ σττò διοτ- 0ποφεýγουν να
κηττκÝò δομÝò που Ýχουν τιò ρßΖεò τουò στη Yaro- φüνε ψýρια.
κτηοßα, δεν Ýχουν οαφη γεωγραφτκÜ üρτα. Eivar ΠαρÜσταση
ΚαΠειανατα, Που στον Πυρηνα τουò εΧουν εναν ιχθýων στο
«οßγ,ο»» («φρητρα» η «παιρτÜ»), ενþ η μεταξý ιουò εσωτερικü
σχÝση παραμÝνετ ρευοτη ανÜλογα με ιον πλουιο κυπÝλλου ('Ι3οò
και τη δυναμη ιου καθενüò. Τοýτο εξηγεß kar ιο αιþναò π.Χ.) που
γταιß μÝσα οτην ßδια γεωγραφτκη περτοχÞ (π.χ. την βρÝθηκε στην
ΙθÜκη η ιο Δουλßχτον) μπορεß κανεßò να συναντη- Κλüουò
σετ πολλουò Οασιλεßò. Το status των ομηρτκþν (Αρχοιολογικü
,ιβαστλÝων» ηταν σχεδüν ανÜλογο και περßπου εν- Μουσεßο ΠÜτραò)
διÜμεσο εκεßνου ιων προεσιþγ τσελτγκÜδων Kar ο-
πλαρχηγþν ιων νεüιερων χρüνων.

ειαξυ των καπειαναßων-θαοτλÝων μταò

περτοχηò ο πλουστüτεροò σε θοσκημαια
-Που Κατα τεΚμηριο ηιαν ΚαΙ ο ΙΚανοιε-
ροò, αφου ια πλοýτη ια κÝρδτΖε η τα
δτατηρουοε κυρßωò με ιο σπαθß του και
τα οπαθτÜ τηò «φραιρßαò» (τηò πατρτÜò) του- επιλε-
γüταν ωò «σκηπτουχοò Βαστλευò», πρþιοò μειαξυ
ßσων. Η τσορροπßα δυνÜμεων μεταξυ ιων καπετα-
νÜτων εξασφαλßΖειατ απü τη «βουλη των γερü-
ντων)», σιην οποτα συμμετεχουν οι τσχυροτεροτ ο-
πλαρχηγοß, και την «αγ9ρÞ»». σιην onoιa συμμετÝ-
χουν üλοι or πολεμτστÝò. Οτ θεομοß αυτηò ιηò Üρ-
χουσαò κοτνωντκßò ομÜδαò -που ελÜχτστη ομοτüτη-
ια Ýχουν με απüλυτεò μοναρχßεò- Βρßσκονταν πτο
κοντÜ στην αρχαßα δημοκρατßα. Σιην πρÜξη αυιοß
αποιÝλεσαν ιον πυρηνα απ' üπου ξεπηδησε η τε-
λευταßα.
Ο πλουιοò των ομηρτκþν βαστλÝων μειριÝτατ σε
κοπÜδτα μτκρþν Kar σε κεφÜλια μεγÜλων Ζþων,: σε
ιολυιτμα ανττκεßμενα που προÝρχοντα1 κυρßωò απü
επιδρομÝò η δωρα «ξενßαò», kar τρττευüντωò σε
κιημαια. Οτ «Βασιλεßò» αυιοß απεχθÜνονιατ ιο ε-
μτιüρτο, üxr üμωò και ιη ΖωοκλοπÞ. Ανιßθετα, ο'
αυιην πρωταγωνιστουν Kar yr' αυιßν επαßροντατ. Η
αρπαγη γυνατκþν εντÜοσετατ σιο ßδτο πλεγμα τρü-
που Ζωηò kar αξτþν.
Αν η αρπαγη συντσιÜ ιον Ýνα πüλο σε Ýναν κþ-
δτκα αξιþν που αφορÜ τον τιλουτο Kar τη δυναμη, Ιι
η δωρεÜ ουντστÜ φυοτολογτκÜ τον Üλλο. Στα μα-
κρινÜ πετραιτκÜ ιαξßδια τουò or ομηρτκοß ηρωεò Το κýραò των αμηρικþν «ΒααιrΙÝ \f» Þταν
δεν επτδßδοντατ μüνο οε αρπαγÝò απü τουò ε-
τθρουò, αλλÜ κατ σε γεννατüδωρεò προσφορεò Φχξδον ανÜηογο των πρ,O€στþν, τσεfrιγκÜδων
προò ιουò φßλουò. Ληοιεßα Kar «ξενßα», κλοπη και και δmτΙgρχηγþν τΦ}d \Ý€ετ€Ρων χρüνων
ανιαλλαγη δþρων αποτελοýν ιουò δýο ουμπληρω-
μαιτκουò Kar αντιθθιτκοýò υüλουò ιου iδrou ηρωτ- )
23
ΚοιΝΩι\ ι κο Μ οιτττε.η.ο
- ]:ι \.
8, 9.0εÝò, ελεýθερεò γυναßκεò και δοýλεò
ασχολοýντοι με τον ιοτü και την ηλακÜτη
στην ομηρικÞ κοινωνßο, ΑνÜγλυφο
του 5ου αιþνο μ.Χ. και παρÜστοση
τηò Πηνελüπηò απü ερυθρüμορφο αγγεßο
(Εθνικü Αρχοιολομκü Μουσεßο ΝÜποληò)
κοý Üξονα αξτþν: σιο φßλο παραχωρεßò γεwατüδω-
ρα ακρτΒþò αυιü που αρπÜΖετò με το «Ýιστ θÝλω» α-
πü τον εχθρü.
Ενα Üλλο στοτχεßο ιου κþδτκα αξτþν αυιþν των
πολεμüχαρων ποτμÝνων kar κουρσÜρων εßνατ η επτ-
δεικττκÞ αποχß yra ια 8αλÜσστα εδÝσματα. Ο Ομη-
ροò γνωρßΖετ kar αναφÝρετ ιο ψÜρεμα Kar με το α-
γκßστρτ Kar με ιο δßχιυ. Or ηρωÝò του üμωò, παρ' ü-
ιτ δεινοß ποντοπüροτ που καταπßνουν ουχνÜ ιην Üλ-
μη των κυμÜτων yra ιτò ανÜγκεò ιηò υπερπüντταò
ληστεßαò, ιρÝφουν απÝχθετα προò ιο ψÜρτ, ακüμη
και σε κατροýò Ýσχαιηò ανÜγκηò. Το αγαπημÝνο
τουò, το σχεδüν αποκλετοιτκü Ζωτκü Ýδεομα εßνατ ιο
κρÝαò ιων αιγοπροβÜτων, ιων βοοετδþν kar ιων χοß-
ρων. Αν μÜλτσια ιο Ýχουν αρπÜξετ «με τον ιδρþτα
ιου προσþπου» τουò. εßνατ ακüμη καλýτερα.
Το γεγονüò üμωò üιτ υπÜρχουν Üνθρωποτ που ψα-
ρεýουν yra να Ζησουν, δεßχνετ πωò ο ποτητηò επτ-
λÝγετ να Ζωγραφßσει ιον κüσμο ιηò κυρßαρχηò μüνο
ιÜξηò. Οι ψαρÜδεò, or Ýμποροτ κατ or Üνθρωποτ των
γραμμÜτων -ιρετò δταφορεττκÝò μειαξυ ιουò καιη-
γορßεò- φυστκÜ ουνυπÜρχουν μc τουò ηρωÝò του,
Βρßσκονιατ üμωò σιο περτθþρτο kar Ýξω απü ιον
¾ο κοιν νικþ $JΦ\ιτÝf,ο του Γιο!mτÜ
ιτταν mραγματ!Κü και α,ºÜαυτα ΚατανeߺτÜ
Ü ακüμιτ κα! δ€δαμÝιγο στοιlζ ακρΦατÝßζ του
24
κþδτκα ιτμßò που συνδÝετ εκεßνουò. Το
π.χ., εivar εξορισμÝνο απü ιον κüσμο ιων
αξτþν kar δτεξÜγετατ απü λαουò του
ιουò «ιρþκιεò» Φοßντκεò Kar τουò απüντεò οπ,
πεδßο ιου Tpωrkou πολÝμου ΤÜφτουò. Η γροqΕ
ποτελεß Ýνα αßντγμα. Αν kar χωρßò αυτην δετ
μποροýσε να συνιεθεß Ýνα Ýποò με ιüοο πο,\\ò
θρωπωνýμτα kar τοπωνýμτα σε σταθερη μεταξι
σχεση, στα Ýπη γßνετατ μüνο μßα αναφορα ο'
kar ιοýιη υποιτμηττκß: ια γρÜμματα εßνατ «υ
μαραφÝττα» («σημαια λυγρÜ»), που ια
με δüλτο τρüπο ο Προßτοò για να ξεκÜνετ ιοι-
λεροφüντη, Ýνα ατρüμητο παλτκÜρτ, που Ýγτιτ
λοò με ια καιορ8þματÜ του. Υποπτευοματ Ifuq
υοτητßò, üπωò συμΒαßνετ με πολλοýò δται
νουò ιων νεüτερων χρüνωγ που θαυμÜΖουν
που δεν εivar or iδror, αφατρεß κÜθε ßχνοò ε1
μαιοουνηò απü τουò ηρωÝò του yra να δεßξει μ
γαλυιερη ενÜργετα πωò εivar δετνοß χρηστεò τιτ
πλων, που μπορεß να ΒÜφουν ευχαρßσιωò ια
ιουò σιο αßμα, üχτ üμωò kar οτο μελÜντ, το ε
ιων «ανÜλκτδων» «καλαμαρÜδων». Η καυση
νεκρþν ο μüνοò κüσμιοò τρüποò ανιτμετþmοηò
νεκρþν που αναφÝρετ ο ποτηιßò, ενδÝχειατ ιτ
σιοτχεß σιτò μειαφυστκÝò πεποτθηοετò αυιηò π:r
ψοκßνδυνηò πολεμοχαρουò ελßτ.
Οπωò ΒλÝπουμε, η κοτνωντα ιου Ομßρου
τüοο βαθτÜ ποτμεντκη, þσιε να συμπερι
Kar ιουò Βαοτλτκοýò γüνουò ωò ποτμÝνεò. Kar α
οß ακüμη, μεγεθýνσετò kar εξτδαντκΕυοει§ ιτιτπ
 10. 0 Βελλεροφüντηò
σκοτþνει τη Χßμαιρα.
Παρüοτοση στο εσωτερικü
μελονüμορφηò κýλικοò (570 π.Χ.}
κοι σε ονÜγλυφη τεροκüτο (11}
απü τη ΜÞλο (α50 π.Χ,)
ρþωg δεν δα μποροýσαν να δταφÝρουν przrkÜ απ'
αυιουò üοον αφορÜ ιτò αξßεò που εκφρÜΖουν Kar ιτò
δυνÜμειò που ενσαρκþνουν Kar εκπροοωπουν.
ýο απ' αυτοýò, yra Üγνωστη σε μαò αττßα, ε-
πττÜοσοντατ επß Ýνα χρüνο μτσθωτοß οιην
υπηρεοßα ιου πρþτου τüτε Üρχοντα ιηò
Τροßαò ΛαομÝδοντα: ο Αιüλλων yra να
του βüοκετ ια γελÜδτα οτην Ιδη kar ο Πο-
οετδþναò yra να χτßσετ τα τεßχη ιου Ιλßου. Δεν εß-
νατ ιυχαßο ακüμη το üττ ο πρþτοò ιων θεþν, ο Δßαò,
Ýχετ üλα τα χαρακιηρτσιτκÜ ενüò και' εξοχην θεοý
των ποτμÝνων -κυρτοò των ψηλþν Βουνοκορφþγ
των νεφþν, ιων αστραπþν, τηò Sροχüò. Δεν εßνατ ε-
πßσηò ιυχαßο ιο üιτ η συνιρüφτσσα τηò Ζωßò του και
πρþιη ιων θεατνþν, η Ηρα, χαρακιηρßΖειατ 14 φο-
ρÝò σιην ΙλιÜδα «βοþπιò»: μüνο για μτα ποτμενικη
κοτνωνßα, μτα κοτνωνßα βουκüλων, τα Βοßδßσια μÜ-
ιτα θα μπορουσαν να εßναι χαρακιηρτσττκü αντÜ-
ξιο τηò πτο σεΒÜσμταò Kar ιτμημÝνηò θεαò. Οι θεÝò
γεντκÜ ασχολουνιατ or ßδτεò με τον τστü και την η-
_\ακÜιη, üυωò ακρτSþò Kar or αρχüνιτσοεò. Kr üιαν
πρüκεττατ να Βγουν Ýξω, εßνατ συχνÜ yra να Ζευ-
1'αρþσουν με κÜυοτο βοσκü η Βουκüλο στα χλοερÜ
Βοσκοιüπτα.
Ουωò δταπτστþνουμε, και σιο επßπεδο αξτþν ε-
πßσηò, η ετκüνα ιηò κοτνωνßαò που μαò δßνει ο Ομη-
ροò εßνατ εντυπωσιακÜ συνεπÞò, σχεδüν ομοτογε-
τ-ηò. Τουτο εκμηδενßΖετ ιην πτθανüτητα να αποτε-
_\εß ποτηττκü εφεýρημα: κανÝναò ποτητηò δεν 0α
μποροýσε να ειτνοησει Ýνα ιüσο σýνθειο και ταυ-
τüχρονα οργαντκÜ τιληρεò κοτνωντκü μοντÝλο, yra
να ιοποθειÞσετ σ'αυτü τη δρÜση των ηρþων ιου.
Οýτε κßνητρα οýτε δυνατüιητεò υπßρχαν yra κÜττ
τÝιοτο. Το αναπüφευκιο ουμπÝρασμα εßνατ πωò ιο
κοτνωντκü μοντÝλο του ποιητη ηιαν πραγμαιτκü
κατ αυüλυια καιανοηιü η ακüμη kar δεδομÝνο
σιουò ακροαιÝò του. Η iδra συνεπηò ετκüνα μÜλι-
στα δταπερνÜ και την ΙλιÜδακαι την Οδυσσεια τü-
οο σιο σýνολο üσο kar οιτò λεπτομÝρετεò. Αυιü ε-
νιοχýετ ιην υυüθεση πωò τα δýο Ýπη ανÞκουν
στην ßδια εποχÞ kar πιθανüταια στον iδro δημτουρ-
γü. Kr αν ο δημτουργüò κρýΒεται πßσω απü το Ýργο
ιου, η εποχÞ ιου προδßδετατ απ' αυτü. Η κοτνωνßα
που ΖωγραφßΖετ Βρßσκετατ οιο ενδιÜμεσο δýο επο-
χþν (ιηò «μυκηναßκßò» Kar ιηò ισιορτκηò) που εß-
var αμοτΒαßα ξÝνεò μα μοτρÜΖονιατ κÜποτα korvÜ
στοιχεια: Προκετιαι yra ια μεσα των «σκοιεινων
Χρονων».
ΣΗΜΕΙΟΣΕΙΣ
l. Γ 10 κ.θ., 23 κ.ε., Δ 275 κ.ε., 452 κ.ε., Ε 136 κ.ε., Ι61 κ.ε.,
554 κ.ε., Θ 131, 338 κ.ε., 555 κ.ε., Κ 485-486, Λ 1Ι3, Ι72 κ e.,
292κ.ε.,3m, 4r4 κ.ε.,4º4 κ.ε., Ν 492-493, 571 κ.ε., ο 263
κ.ε., Ρ4-5, Σ 161 κ.ο.κ.
2. Βλ, ακüμη ια επßΒεια που αποδßδονται σιουò ομηρτκοýò
Üρχοντεò: « πολýρρηνεò », « πολυμηλοτ», « πολυλÞτοτ» κ.λπ.
Eivar χαρακτηρτσττκü ιο επßθετο «πολýαρντò» («αυτüò με τα
πολλÜ αρνιÜι,, Β Ι06). που χρησιμοποιεß ο ποτηιhò για γα
δεßξετ ιον πλοýιο του ΘυÝσιη, προκαιüχου ιου ΑγαμÝμνονα
σιον ιßτλο του «οκηπτοýχου» βαοιλÝωò ιων Αχατþν. I
 5, 0 Þρωαò
ΓκιλγκαμÝò
με Ýνο λιοντüρι.
Ανüγλυφη
πορüοταση,
6. 0ι üθλοι του
ΓκιλγκαμÝò
οπü ονÜγλυφη
πορÜοταση
σε χαλδαßßκÞ οπßδο,
7. 0 ΑχιλλÝοò
επιδÝνει
το τραýμο του
Ποτρüκλου.
Παρüσταση σε
οπικü
ερυθρüμορφο
σκýφο
του Σωσßα (500 π.Χ.)

υου κρýΒοντατ υßσω απü παρüμοιεò «πολτιτσιτκÝò
ιαξτνομüσετò». ΕπετδÞ üμωò στο φτλολογτκü χρη-
ματτσιηρτο or μετοχÝò ανεβαßνουν η πÝφιουν με
θÜοη ιο ετδτκü 6Üροò εκεßνου που ττò δτοχετρßΖετατ,
ιο βýλßο ιου ΟυÝστ υπηρξε ο καδορτσιτκüò παρÜ-
γονταò yra ιην Ýναρξη μταò σοΒαρüιερηò συΖßιη-
σηò σχεττκÜ με ιην πρωτοτυπßα ιηò αρχαßαò ελλη-
ντκßò λογοιεχνßαò. Σε Ýνα σýνιομο, üπωò το παρüν,
οημεßωμα, χþροò για μτα τÝτοτα ιοποθÝιηση δεν υ-
υÜρχετ. Ανττκεßμενο τηò παρουσßασÞò μαò θα εßνατ
η διαγραφη ενüò πολý γεντκοý πλατσßου ιων οχÝ-
σεων ανÜμεσα σττò ανατολτκÝò παραδüσετò Kar το
πρþιο δημτουργημα τηò ελληντκßò γλþσσαò, ιο ο-
μηρτΚο εΠοò.
ΙfuÜδα
Ο ΑχιλλÝαò, Ýναò ßρωαò αρκειÜ δταφορειτκüò α-
υü ιουò υαραδοστακοýò ηρωεò ιου ψωτκοý πολÝ-
Το ΒιΒßßο του ΟυÝστ Þτον το Ýνουσμα
μιοò σοΕοΡüτòρηò συζÞτησηò για την
πρωτοτυπßο τηò αΡχοßοò εf,f,ηνικþò f,ογοτεχνßοò
μου, παρουστÜΖετ ενδταφÝρουσεò ομοτüιητεò με τπ
Γκιλγκαμεò, τον ηρωα του ομþνυμου ακκαδτκοτ ε-
πουò. Οπωò kar ο ΑχτλλÝαò, ο ΓκτλγκαμÝò Ýχετ &-
ßκη καιαγωγη αυü την υλευρÜ τηò μητÝραò ιου (*
να γτοò μταò θεÜò, ιηò Ντνοοýν) αλλÜ ανθρþπττ
απü τη γεντÜ του πατÝρα ιου, που εßνατ θαοι\η
ιηò πüληò Ουροýκ.
Η Ντνσουγ üυωò συμθαßνετ με τη ΘÝτýα σσ
ΙλιÜδα, δταδραματßΖετ καθορτοτικü ρüλο σιο Ýτττ
του ΓκτλγκαμÝò: ερμηνεýονιαò δυο üνετρα πρ
ΒλÝπετ την Ýλευση ιου Ενκτντοý, αδελφτκοý φß
του ΓκτλγκαμÝò και μεσολαΒεß σιο θεü ΣαμÜò 1ι
χÜρη ιου yrou ιηò. Or ομοτüτητεò με ιον ΠÜτροχΙτ
και ιην τκεσßα ιηò ΘÝττδαò στο Α ιηò 1ßττßδαò *
νατ, νομßΖω, προφανεßò.
Ο ΓκιλγκαμÝò, üπωò kar ο ΑχτλλÝαò, αιοτε\ετ
μτα τδτÜΖουσα περßπιωση ηρωα, καθþò ξεχωρßΖε.
yra ιο κÜλλοò, τη δýναμη, αλλÜ ταυιüχρονα ιιεπ,
yra την περηφÜντα kar παρορμηιχüτηιÜ του. Ο δα-
νατοò ιου φßλου του Ενκτντοý καθορßΖετ τη οτüσα
του σε Ýνα σημανττκü ιμßμα ιου ακκαδτκοý Ýποιò
Ο θρηνοò yra ιην απþλετα του αγαπημÝνου φL\α-
η αναβολÞ τηò κηδεßαò για αρκετÝò ημÝρεò kar π,
ευμετÜΒολο ιων συνατοθημÜτων ιου θυμßΖουν τcr

2Β
ιλταδικü ΑχιλλÝα, που επßσηò δρηνεß γοερÜ γτα το
θÜνατο του Παιρüκλου, αναθÜλλει ιην κηδεßα ιου
μÝχρτ να οκοτþοει ιον Εκτορα kar, τÝλοò, χαρα-
κιηρßΖετατ απü Ýντονεò συνατοθημαιτκÝò δraKu-
μανοετò.

κιüò απü ιο Ýποò ιου ΓκτλγκαμÝò (σιην

πτο πληρη αλλÜ νεüιερη ακκαδτκÞ εκδο-
χη ιου), διαφορα μοιßΒα που μαρτυροý-
νται οε ανατολικÝò (üχι üμωò αποκλετσιτ-
κÜ βαβυλωντακÝò) παραδüσετò ιαρουστÜ-
Ζουν ανιιοτοιχßεò με επß μÝρουò επετοüδτα τηò
ΙλιÜδαò. Ακολουδþνιαò την κατÜιαξη ιου ΟυÝοτ 8. 0 ΜελÝογροò
(34Β-400) μπορουμε συνοπττκÜ να αναφÝρουμε: τη σκOτωνει τOν
Διοò Βουλη kar ιη θεßκη απüφαση για καταστρο- Καλυδþνη κýπρο.
φη τηò Ασσυρßαò (Ισαlαò, Ι4.24-º), ιην προσευχη Αποτýπωση
ιου Χρýση σιον Απüλλωνα yra εκδßκηση και τον πορÜστασηò οπü
ψαλμü ιου Δαβßδ yra τη βοηθετα που παρÝοχε ο ερυθρüμορφο
ΓταχβÝ εναντßον του Σαοýλ [Ψαλμοß, 1S.7 (6)- κýπελλο (Μουσεßο
15(14)], ιην πρþτη συγκÝνιρωση ιων θεþν οτον Βερολßνου).
Ολυμπο üπου üλοτ or θεοß οηκþνοντατ κατÜ ιην Ý- θ. Μαρμüρινη
λευοη του Δßα απü ιτò θÝσετò τουò σε Ýνδετξη οε- κεφολÞ του
Βαομου και την παρüμοια αντßδραση ιουò καιÜ ιον Μελεüγρου
ερχομü ιηò ΝαμτÜρ στο Ýποò Ναμτòßρα κα1 Ερε- ο οποßοò
σκιγκÜλ Þ καιÜ ιην Üφιξη του θεου Εα στο Ασμα παρουσιÜζει
του Ουλλιχοýμμι.Η αρτσιεßα ιου Δτομßδη ομοτ- ανολογßεò με τον
ÜΖετ με ιτò περτγραφÝò που Βρßοκουμε οτο aryu-
ΓκλγκαμÝò
πιτακü ποßημα ιηò μÜχηò ιου ΚανιÝò, ο ιραυμαιι-
ομüò ιηò Αφροδßτηò. που εκφρÜΖει το παρÜπονü
ιηò οιον Δßα kar στη Δτþνη, θυμßΖετ ττò διαμαρ-
ιυρßεò ιηò ΒεÜò τηò ομορφιαò ΙστÜρ σιον πατÝρα
ιηò Ανοý και σιη μητÝρα ιηò Αντοý. Τα παρα-
δεßγματα θα μποροýσαν να πολλαπλαοιαοτουν: η
Αριεμη που σιÝλνετ τον Καλυδþντο κÜπρο (üπωò
υερτγρÜφειατ στο μυθολογτκü παρÜδετγμα του
Μελεαγρου) εξαιτßαò ιου θυμοý ιηò ενανιßον του
ΟτνÝα παρουσιÜΖει ανιιστοτχßεò με ιον ΚÜπρο του
Ουρανου που η ΙοτÜρ οτÝλνετ ενανιßον τηò πüληò
Ουρουκ. Τüσο οτην ΙλιÜδα üσο kar σιην 6η πτνα-
κßδα ιου Ýπουò του ΓκτλγκαμÝò, ιο Üγρτο θηρßο
σκοιþνειατ απü ιουò πρωταγωντστÝò του επετσοδß-
ου (ΟτνÝα kar ΜελÝαγρο στην πρþτη περßπτωση,
ΓκτλγκαμÝò κατ Ενκτντοý σιη δεýτερη), αφου ü-
10. ΚεφολÞ τηò
μωò Ýχετ προξενησετ ανυπολüγτσιεò ΖημτÝò σιτò
βοβυλωνιακÞò
καλλτÝργετεò, κα8þò και ιην απþλετα πολλþν αν-
θεÜò ΙστÜρ του
δρþπων. Η Δολþνετα θυμßΖετ τη νυχιερτνß εξüρ-
8ου αιþνα π.Χ.
μηση ιου Δαθßδ (1 Σαμ,26.6-Ι2), η εντυπωοιακη (Μουσεßο
παρομοßωση ιου λτονταρτου, που αρνεßιαι να απο- Βογδüτηò)
μακρυνδεß απü τη λεßα ιου παρÜ ιην προσπÜθετα
ιων βοοκþν (Σ 161-164), απανιÜ, ιηρουμÝνων των
αναλογτþν, στην εθραßκß λογοιεχνßα (Ισαlαò,
χι frÝαq τΝºζ § ß αò Γ§§ρΦυσß §§
31.4), το πÝραομα ιου ΑχιλλÝα και ιου Εκιορα α- €ν !α * *ωσεò Φμeßþ¾!ºτ€ζ μ€ τΦw Γκι γκαμÝò,
υü ιο χþρο üπου οτα χρüντα τηò ετρηνηò or γυ-
ναßκεò Ýπλεναν ια ροýχα ομοτÜΖετ με ιην αντßθε-
τΦν Ü α τΦιJ Φμ \fιJ$l§u ακκα ικβý ÝmΦιJζ
.

οη ανÜμεοα σ' Ýνα ετρηνικü παρελδüν *ο, ο' .rrο )

29
ΟνιΗρο: Krι Αχττο,ηΗ

11.0 Δαβßδ και το

λιοντüρι. φρτκιασιτκü παρüν, üπωò περτγρÜφειατ σιο σουμε- ομοτüιηιεò με ορτσμÝνα επετσüδτα ιηò Οδýοσα_,_:
Μικρüγραφο ρτακü Ýργο Θρηνοò γlα την Ουρ (213-216, Βλ. Το πτο εντυπωστακü παρÜδετγμα προοφÝρε1 η --
Ψολτηρßου του ΟυÝοτ, 393): «Πτωμαια σιοτβÜΖονιαν στη μεγÜλιτ γκριση ιου οδυοιßε:τακου προοτμßου με ιητ α,: Ξ
11Ου αΙþνΟ πυλη kar σιουò δρüμουò, / kar σιτò πλαττÝò οδουò του Ýπουò του ΓκτλγκαμÝò σιην ιυπικη βαβ, , -
(ΜονÞ ιιου χρηστμοποιουνταν yra ττò γτοριÝò [τα νεκρÜ vrakÞ του εκδοχη (Sλ. ΟυÝσι.403): «Αò μτ,\,:,,.,
Βοτοπεδßου, αλ yra τη τþρα εκεßνου που üλα ια εßδε, ./ yra εκε_,-ττ
Αγιον 0ροò). και που üλα τα γνþρτσε αò πω üλη την τσιορßα [...] Ι-_,:τ
12. 0 οιγυπτιακüò και οοφüò kar γνþρτΖε τα πÜνια, / Sρηκε το μιο: .ß
θεüò Ηλιοò με χο_ και αποκÜλυιμε αυιü που ηταν κρυμμÝνο, / τη,,, --
μΟρφÞ γεραΚωý- ιþρα Üνδρωποι σιοιβÜΖονιαν ο Ýναò πÜνυl ση που υπηρχε πριν απü τον καιακλυσμü πlσ :
"-"-:º.;"-
Πüπυοοò απü το '-
((üΙυ^Ι0 των
ροß.
σιον Üλ.\ον», φερε,/ πολυ μακριÜ ιαξßδεψε, κουρÜοτηκε κα,, ,
γκατÝλετψε την προσπÜΒετα»,
ΝΕΚρθν»
Το Ýποò ιου Γκιλγκαμεò ηαρουσιÜΖΓι σημανιικεò Τα επετοüδια ιηò Κßρκηò Kar τηò Κολυψοιη :-
μßΖουν ιη θεÜ Στντοýρτ που παρÝχετ βοÞθεια ò τ
ΓκιλγκαμÝò προκειμÝνου να ουνεχßοει ιο ιαΞ_,ι
Τα χοΕγÜ ατß § εßߺ*ιγτ*ι ,.α ξιιc €
& e του. Το νησß ιηò Κßρκηò (κ Τ35 Τ3θ) ονομÜΖ:,-
ιαζ διξ ν* ζ Πδβò!δΦ ¿ζ;: Ý ξßν *Π*ß* ΛΚτ.ßι1 νÞσοò (ιο ßδιο επßθειο αποδßδετατ κα1 c,:i
Κßρκη). Ο συσχετισμüò με ιην Αßιι, üπου ουιιψ ,:
fr α {§* gßºα §º * €m ην,κ ζ ft* ζ ßξߧ με ιον Μßμνερμο (11.2, 11α) «...ιßιχι'οò'Ηε),
ιλχ"τΤνεò χρι,σ[,òυ χτ,ßιιττιι Ýν θαλιßlιò,ι», kat τοt' _\,:-_ :
αποιελεß αδτÜιlιευστη μαρτυρßα για τη οημαοlc: -.}]

30
 ι ηλτοχοý στοDζεßου οε üλο ιο επετσüδτο.
13. Η Ναυσκü σε
πορÜαOση απü
Το ßδτο συμθαßνει και σιο Ýποò του ΓκτλγκαμÝò, ερυθρüμορφο
1 üιαν ο ομþνυμοò ηρωαò δτο3αßνετ στο üροò Μα- ογγεßο του 5ου
σοý ιην πýλη ιου Ηλτου yra να φθÜσετ σιην ακιη αιþνο π.Χ.
üπου θρßοκειαι η θεÜ Στντοýρτ. Το üνομα τηò
Κßρκηò ετυμολογεßτατ με θÜση ιο ουστασττκü χßρ-
χοò (γερÜκι), αν και κÜθε συσχετισμüò τηò στην
Οδýσσεια με ιο συγκεκρτμÝνο πουλß μοτÜΖετ εντε-
λþò αοτηρτκιοò. Σýμφωνα με τον ΟυÝστ (408) ο
8εüò Ηλτò στην ατγυπιιακη ετκονογραφßα παρτ-
σιÜνετατ συχνÜ με τη μορφη η την κεφαλß γερα-
κτοý. Το iδro συμθαßνει Kar σιη φοιντκικß ιÝχνη
που Ýχετ επηρεαστεß αυü την ατγυπττακß. Υπü αυ-
τÝò ττò προýποθÝσετò θα ßταν δυνατüν το üνομα
τηò αρχαßαò ηλιακηò θεüτηταò Αγανα χρηστμο-
ποτÞθηκε απü ομτληιÝò ιηò αραμαßκßò η τηò φοτ-
ντκτκßò που το ερμÞνευσαν ωò «γερÜκτ» υπü ιην
επßδραση ιηò φοτντκτκßò τÝχνηò με ατγυπττακÜ,
üπωò εßδαμε, χαρωζτηρτσττκÜ. Συνακüλουθα, ιο ο-
ι μηρτκü Αßαßη θα μποροýσε να αποτελεß την ελ-
ληντκÞ εκδοχÞ τηò φοτντκικοατγυπτιακßò ηλια-
κηò θεüτηταò Ayra που εοφαλμÝνα θεωρηθηκε ωò
τερακομορφη.
Γ Αλλα επετσüδτα τηò Οδýσσειαò που παρουστÜ-
Ζουν ανιτστοιχßεò με το Ýποò του fΚτλγκαμÝò σχετß-
zoviar με ιη ΝαιυχÜ και τη θεÜ Στνιοýρτ, τον Ουι-
νατιισθßμ kar το βαστλτÜ Αλκßνοο, τη φτλοξενßα
που παρÝχετ ο Αλκßνοοò σιον ΟδυσσÝα και ο Ουτ-
ναπισθßμ στον ΓΚτλγκαμÝò κατ τÝλοò τη δýlmοη
του κατακλυσμου αυü ιον οικοδεσπüιη Ουι-ναπι-
σθßμ στον φτλοξενουμενü του ΓΚτλγκαμÝò. Στην
Οδýσσεια αφηγητηò εßνατ, βεβαßωò, ο φιλοξενοý-
μενοò ΟδυσσÝαò kar üχτ ο οτκοδεσπüιηò Αλκßνοοò,
ολλÜ το μοιΒο ιηò αφßγησηò κατÜ τη δτÜρκετα τηò
φτλοξενßαò εßνατ κοτνü και στα δýο Ýυη. ρßα να προχωρßσουμθ σε μτα γενικüτερη τοποθÝ-
ιηση αναφορτκÜ με ιη σχÝση ανÜμεσα στα ομηρτκÜ
α παρÜλληλα θα μποροýσαν να πολλα- Ýπη και σττò αττατολτκÝò λογοτεχνικÝò πqιαδüσετò.
πλασταστοýν χωρßò üμωò να μποροýν να Η υπαρξη κοινþν μοιýων (μτα αυοτηρη μüνο επτ-
συγκρτθοýν με ιην πληθþρα θεμαιτκþν α- λογη ιων οποßων παρουστÜσαμε σιο σýντομο αυτü
νιτσιοτχτþν που συνδÝετ την Llrciδa με α- οημεßωμα) εßναι αναμφτσθÞιηιη. Ωσιüσο, αυτÜ ια
ναιολτκÝò παραδüσετò (βλ. ΟυÝστ, 4r7- μοτßθα δεν πρÝπετ να οφεßλονια1 σε απ' ευθεßαò
€6). Η βασκη πÜντωò δταπßστωση αφορÜ το γεγο- μßμηση ß δανετσμü, αλλÜ «σε Ýνα ευρυ ρευμα μταò
νüò üττ ενþ στην περßπτωση ιηò.[λòßδαòια παρÜλ- δτεθνοýò παρÜδοσηò» (ΟυÝστ, 401) με ιην οποßα
ληλα μοτýα αυü ιο Ýποò του ΓΚτλγκαμÝò προÝρ- Þλθε σε επαφη ο ελληντκüò πολτιτσμüò. Εν καια-
χονται κυρßωò απü ιτò πτνακßδεò 1-Β, στην περß- κλεßδτ, αò μαò επτφαπεß και μτα παρατηρηση γε-
ιπωση τηò Οδýσσεταò ια σχεττκÜ «βο3υλωντακÜ» ντκüτερου χαρακτηρα: αυτοý του εßδουò ο συσχετl-
θÝματα στÞκουν αποκλετσιτκÜ σττò πτνακßδεò 9-11 σμüò με ιτò αναιολτκÝò λογοιεχνικÝò παραδüσετò ü-
(ΟυÝσι, 437). Η παραιÜρηση αυιß παρουστÜΖετ rδr- xr μüνο δεν υποθαθμßΖει την πρωιοιυπßα, δημτ-
αßιερο ενδταφÝρογ αλλÜ ιο να ετκÜσουμε πωò κÜ- ουργτκüτηια kar λογοτεχντκη αξßα των ομηρτκþν
ποτοò εοκεμμÝνα μοßραοε θεμαιικÜ μοιßθα απü το επþν αλλÜ, ανττ8Ýιωò, την προÜγετ ακüμη περτσ-
Ýποò του fΚτλγκαμÝò σια δýο ομηρττζÜ Ýπη θα α- σüτερο καθþò αιοκαλýπιετ ιουò ιρüπουò με τουò ο-
ποιελοýσε μÜλλον υπεραπλοýστευση μταò εξατρε- υοßουò το ελληντκü πνευμα δταφοροποτßθηκε απü
υκÜ σýνθετηò kar περßπλοκηò σχÝσηò ανÜμεσα ιουò ανατολτκοýò πολτιισμοýò γτα να δημιουργησετ
σττò δýο αυιÝò παραδüσετò. Ýνα νÝο, μοναδχü κüσμο, αυτüν ιηò αρχαßκηò επτ-
Η προηγουμενη διαπßστωοη μαò δßνετ ιην ευκαι- κßò ποßησηò.

31
Qμροò
(Βοò αιþναò π.Χ.)
Ο σημοντιχüτεροò ηοιητþò üλων τωγ
εποχþν, ουοτοστιχü ο δüσχολοò τπò
ποιητικþò τÝχνηò και του θεÜτρου. Για
τπν χατσγωγþ του ερßζουν 7 πüλετò. Η
Σμýρνη, π Ρüδοò και η Χßοò, η
Κολοφþνο κσι η Σολαμßνα στην κýπρο,
το Αργοò τ(αι η Αθþνο. Η παρÜδοση λÝει
πωò þταν τυφλüò, αλλü δεν εßνοι ΟÝΒαιον
ποý γενγþθηκε, Ο Ηρüδοτοò θεωροýσε
πωò üτον σýγχρονοò του Ησιüδου. Ολεò
οι σσÜφειεò γýρω απü τη ζωþ του
δημιοýργησαν το λεγüμεγο Ομηριχü
ζþτημα, στο οηοßο συμπεριλαμΒÜνετατ το
ερþτημσ εüν ο ßδιοò Ýγραψε την ΙλιÜδα
ßαι τπν Οδýσσειο. Πολλοß μελετητÝò του
Ýργου παρστþρησον ανομοτογενÝò ýφοò,
ενþ Üλλοι, üηωò ο Αρßστορχοò,
θεωροýσαν πωò οι ÜαφορÝò οφεßλοτrτον
στο γεγονüò πωò η ΙΙτÜδα εßνοι Ýργο τηò
νΕüτηταò του ποlnτþ και π Οδýσσεrατηò
þριμηò ηΛικΙοò. ΤÝλοò, ο Τερμανüò
φιλüλογοò Βολφ υποστþρτξε πωò τα δýο
Ýππ προÝρχονται οπü τη σýνθεση
πολλþν μικρüτερων ποιημÜτωγ που þτον
Ýργο των ροψωδþν που τραγουδοýσαν
σπò ΒσσιλιßÝò αυλÝò τα ßοτορθþμοτο
των ηρþων χαι πþρον τη σημερινþ
μορφþ τουò την εποχÞ του
Πεισßστρατου. Το Ýργο του Ομηρου
ενÝπνευσε ολüκληρη την χλοσικÞ
ελληνικþ γραμμοτεßα, αλλü xar τη
οýγχρονη τÝχνη χοι φιλοσοφßα.
32
Ησßοδοò
(Βοò αιþναò π.Χ.)
Ο πρþτοò ποιητþò για τον οποßο Ýχουμε
σοφÝστερεò πλπροφορßεò γισ τπ ζωÞ
του. Ητον σýγχρονοò του CΙμþρου ßοι
Ýγροψε διδακτικü Ýππ, τεννþθηχε στην
Ασκρα τηò Βοιωτßσò χαι Ýζησε στα
κτÞμοτα του πατÝρα του. Το ýφοò του
εßναι επηρεσσμÝνο οπü την ογροτιχþ
ζωþ. Ο Ησßοδοò πßστευε πωò π οωστþ
ζωþ Ορßσκετοι στη σκληρþ δουλειü, στην
πßσm στουò θεοýò, στην ορετþ και στην
οgθüτητα του ανθρþπινου χσροκτþρα
ßοι των πρÜξεþν του. Εργα του Ησιüδου
εßναι η «Θεογονßα» και τα «Εργα χαι
ημÝραι,,. Η «Θεογονßο,, περιγρüφει τη
γÝννηση των θεþν απü το ΧÜοò ßαι το
ΕρεΒοò, τπν Τιτονομσχßο και το πþò
δημιουργÞθηßαν οι þρωεò. Το «Εργα χοι
ημÝροι,, περιÝχει πρακτικÝò συμΒουλÝò
στουò γεωργοýò για να ßüνουν σωστÜ τη
δουΛειÜ τουò, ολλÜ χοι ηΘιχÝò
προτροπÝò, με τη διχαιοσιßνη ßοι την
ιßοινωνικÞ ζωü, ενþ επßσηò σσχολεßται
ιßαι με ταξßδτα στη θÜλασσο. Ο Ησßοδοò
ενÝπνευσε σπμαντιχοýò
μεταγενÝστερουò ποιητÝò, üπωò τον
λσιýλο χοτ τον Πßνδßρο. ΠÝθονε στη
γενÝτε.ρÜ του, ζιßντοò üλη τη ζωþ του
στο πατρrχü του ιτþμο.
Ευρπßδηò
(4Β0-407 π.Χ.)
Εναò απü τουò τρετò μεγüλουò
τραγιχοýò ποιπτÝò τηò αρχαιüτπτοò
ηλιχßα 18 ετþν ηαρουσßοσε την πρ*.ττ
του τρογωδßα. Στη διüρκεια τηò ζιεττ
συμμετεßχε ηολλÝò φορÝò σε
δραμοτικοýò ογþνεò χαι 4 φορÝò
αναδεßχθηκε νικητþò. Εγροψε
Θ8 δραματιχü Ýργο, απü τα οποßα
διοσþθηκον μüνο Ι9: «λλκηοτιò,,,
«ΑγδρομÜχπ», «Βüκχοι», «ΕκÜΒη,,ι
«ΕλÝνη,,, «ΗλÝκτβα»ι «Ηροχλεßδοι,,ι
«ΗρακλÞò,,, «ΙτÝτrδòò», «Ιππüλυτοò--
«ΙφιγÝνειο εν Αυλßδι,,l ,,lφιγÝνεια εγ
Τοýροιò,,, «Ιων»l,,Κýχλωψ,,, «]ιττþδεΕΕ
«ορÝστηò,,, «Ρþσοφτ «ΤρωÜδεò»,
«Φοßνισσοι». ο Ευριηßδηò
σε μεγüλο Βσθμü απü τα ομπριχü εΞ
χαι ονανÝωσε τπν τραγωδßα στο
περιεχüμενο αλλÜ χαι στπ θεοτριχþ
τεχνοτροπßα. Χσρακτηρßστηκε ωò ο
σκηνþò φιλüσοφοò. Ωστüσο οι
αντιδρÜσειò απÝναντι σε διÜφορεò
πλουρÝò του Ýργου του τον οδüγτπ
σmν αυτοεξορßα, στην αυλÞ του
]rαχεδüνσ ΒοσιλτÜ ΑρχÝλοου.
με την πορÜδοοη ο Ευριπßδηò πÝθσΕ
εχεß τßατασποραγμÝνοò απü τα σχυ^.Ξ
του Βασιλιü. Μετü το θÜνοτü του or
Αθηνοßοι μετÝφερσν το οστÜ του στπ
Αθþνα, σγογνωρßζογταò Ýτσι το μεγοι
του Ýργο κστ τπν αξßο του.
γι5ι
ΗρÜκλειτοò
(544-4Β4 π.Χ.)
Ξναò οπü τουò πιο σηματ.τaχοýò
ορχαßουò ΕΛλπνεò φιλοσüφουò.
Τεννþθηκε στην Εφεσο. Ωò χορακτþροò
þταν εσωστρεφÞò χατ δυσνüητοò στην
ετßφορÜ του λüγου. Πßστευε στην οÝναη
ßßνηση που δßνει νüημα σßη ζωþ ß.Τα
πÜντα ρει χαι ουδÝν FÝνει»1, με το πιο
γνωστü πορÜδειγμα την κßνπση των
νερþν ενüò ποταμοý. Βαστχü στοrχεßο
τηò ζωþò κοι φορÝαò ουτþò τηò κßνησηò
υποοτþρτζε πωò εßνσι η φωτιü. Η φωτιÜ
μετατρÝπεται σε νερü, χþμσ κοι τÝλοò
επιστρÝφε. πüλ στην αρχικþ τηò βοβψÞ,
ακολουθþνταò μια κυχλικþ πορεßα.
Σýμφωνο με του ΗρÜκλειτο, αυτü που
διαχωρßφι τον Üνθρωπο απü πò üλλεò,
Üλογεò μορφÝò ζωÞò, εßνσι η διÜνοια, η
οποßο μετστρÝπει σε γνþση τα εμπειρικÜ
δεδομÝνq, ενþ η Ýwοια του θεßου δßνει
επßσηò στον Üνθρωπο την ξεχωριοττþ του
φýσπ, κοθþò προκαλεß ικανοποßηση 1(σr
κοινωνικþ αρμονßο. Τα Ýργο του
}ßρÜκλειτου Ýχουν καταστραφεß κοι μαò
Ýχουν οπομεßνει μüνο αηοσπüσμοτα. Ο
ΗρÜκλειτοò επηρÝασε οημαντικÜ üχι
μüνο τπν ορχαßα γραμματεßο σλλÜ χαι τη
νεüτερη φßλοσοφικþ σκÝψη και κυρßωò
τη φυσικþ φιλοσοφßο. ΠÝθονε στην
Εφεσο.
ΠΗΓΕΣ: Εγκυ}òλοπαßδετα ΠÜπυροò-Λαρουò-ΜπρτιÜντκα 2000, Ηλεκιροντκη FJγκυκλοπαßδετα Τομη
Καρλ Γουßλιαμ
ΜπλÝμτεν
(1ΒΒ7-1971)
Αμερικσνüò αρχατολüγοò, γεννημÝνοò
στη ΜινεÜηολη. ΑνακÜλυψε την ομηριχÞ
Πýλο οτον Ανω Εγκλιανü Ιrεσσηνßαò ßοι
συνÝΒαλε στη χρονολüγησπ t(or
στρωματογρÜφηση των πüλεων τηò
Τροßοò. Εγινε μÝλοò τηò Αμεριχανιχπò
ΣχολÞò Κλασικþν Σπουδþν στnν Αθþγο
το ß9ΙΟ.(αι προγμστοποßησε σfην
Πελοηüννποο οημογτικÝò ανοοτßαφÝò
που αποßüλυψον προßστοριχοýò
οιχισμοýò. Εγτνε ßαθηγητþò
ορχοιολογßαò στο ΟχÜιο και με την
ομüδο του κατÜφερε, χρησιμοποιþνταò
νÝεò μεθüδουò, νο προσδιορßοετ χρονττ(Ü
τπν καταστροφÞ τηò Τροßσò, γýρω στο
Ι 25Ο π.Χ. Ακολουθþνταò ττò περτγροφÝò
του Ομüρου, ο ΜπλÝγχεν Ýφερε στο φωò
το ανÜχτορο του ΝÝστοgσ στη Μεσσηνßα
το 'Ι939, καθþò και ß,ΟΟΟ πΝοκßδεò τπò
γρομμικþò γροφþò Β, μιαò
πρωτοελληνικÞò γλþσσαò του ß 3ου
ατþνα π.Χ. Ο ΜπλÝγκεν Ýμεινε στην ΠýΛο
μÝχρτ το ß967, πορÝδωσε πλοýσιο
συγγραφικο εργο ßοΙ οργσνωσε αριστο
τη ΒιΒλιοθþχη τπò ΑΣΚΣ, στην οποaα
κλπροδüτησε κοι τη δικÞ του
ΟιΒλιοθþχπ, ενþ συνÝλεξε ελληνιßÜ
ΒιΒλßα σιο ΙΤανεπιοτþμιο του ΣινσινÜτι.
πÝθανε στην Αθþνα σε ηλικßσ 84 ετþν.
Ερρßκοò Σλßμαν
(1Β22-1Β90)
Γερμανüò ορχοιοΛüγοò, γενγημÝνοò στο
Ι{ουμπüοοφ τηò Γερμονßοò. ΠÝρασε
φτωχικÜ ηαιδιßÜ χαι νεανικÜ χρüνια και
οναγχüστηκε να εργαστεß σχληρÜ για τσ
προò το ζην. Σποýδασε στο Αμστεργταμ
κοr στο Πσρßσι Ελληνικþ Αρχαιολογßα.
Ηταγ πολýγλωσσοò, ενþ ασχολþθηκε χοι
με το εμπüριο, ονοßγονταò εμπορικü
κοτüστημα στην Πετροýπολη.
Πραγματοποßησε δýο ταψδ.ο στην
ΕλλÜδο και τη Μττ(ρü Ασßα. Το ß868
επισfρÝφει στην ΕλλÜδα κοι παγτρεýετοι
τη Σοφßα ΚοπρωμÝνου και με δ.ßÜ του
χρÞματα ορχßζει ονοσκαφÝò, πρþτο στην
Ιθüκη χαι στπ συνÝχεια στην Τροßα, üπου
εφερε στο φωò ευρηματο τεροστιαò
αρχαιολογικÜò οημαοßοò. ΚατÜ τα Ýτη
1 α7 4.7 6 πραγμοτοποτεß ονοσκοφÝò στιò
ΜυκÞνεò κοι ανακολýπτει τουò πÝντε
περßφημουò Βοσιλικοýò τÜφουò και Ýνο
θολωτü που ο ßδιοò ονüμασε τÜφο τηò
Κλυτατμνþaπρσò, ενþ ουνεχßζει στον
Ορχομενü Βοιωτßοò, την Τßρυνθο χαι την
ΙθÜκη. Πορüλληλα με το ανασκοφτκü του
Ýργο Ýχει κοι πλοýσιο συγγροφικü, üπωò
«Ιθüκη, Πελοπüννησοò κοι Τροßα»,
«ΤρωιχÝò αρχαιüτητεò,,, «|νΙυχÞγ6ò,,,
«Ιλοò», ,,Τροßα», «Τßρυνθαι,. ΠÝθσνε στη
ΝεÜπολη τηò Ιταλßαò κοι τÜφηκε σε
μαυοωλεßο στην ΔθÞνο.
2004
33
 1. 0 0μηροò σε
πινακ0 τOυ
Rembrandt
ναπ Rßßη.
2. 0 πολυσυ-
ζητημÝνοò
κþδικαò τηò
οικογÝνειαò
ΤοιυπΙεγ.
Χειρüγρσφο τηò
ΙλιÜδοò γραμμÝνο
το 105θ
(Βρετονικü
Μουσεßο,
Λονδßνο).
3. 0 βοσιλιýò τηò
Τροßαò Πρßομοò
ικετευει τOν
ΑχιλλÝο να του
παροδþσει το
νεκρü σþμα του
γιου του, Εκτορο.
Παρüσταση σε
μελονüμορφο
αττικ0 0μφOρε0
του 540 π.Χ.

του Νικο,η"ηογ ΜπεΖ,ηι,ιτ,ηκογ

ναπτυχOηκαν, επτκρÜτησαν kar ξεχÜσιηκαν. .__ τ
καθηγητý Αρχαßαò Ε-\\ηνικßò Φιλολογßαò,
εποχÞ Ýδωσε ιη δτκη τηò ερμηνεßα, αλλÜ αυτι . τ
Πατ.επιστßμιο Αθηνιßιν
οιαΕερÜ αναδυüταν υοτερα αυü κÜθε σημσ,, :-
φÜση τηò ομηρικηò Ýρευναò Þιαν η πανΒομο.\_,.,-
μενη ποτüτητα ιων επþν. Δεν γνωρßΖουμε βÝΒ-_ _
επτφυλÜσοετ το μÝλλον, δεν αποκλεßειαι ο]: _-

τωρτνη γνþση μαò yra ια δýο Ýπη να Ýχετ π,,^_... _

Περασμα ιοσων αΙωνωΥ Καια ιουò οΠοτουò η αν- σετ ο'Ýνα ικανοποιητικü επßπεδο ωρτμüτητò,. .-
0ρωυüτηια ασχολεßτατ με ιην ºλιÜüα, και την κονιÜ σε μια ορτσττκη δτερευνηση kar εξ::,. -.
¼δýσσεκι, πολλÜ γραφιηκαγ δτÜφορεò θεωρßεò α- αυτýò τηò γοηιεßαò που δταχροντκÜ ασκουν ι.. '

34

:1τß!β*.ξ.q
.\,μιιt,.,.ι
:ι',,
Ýιm του Βου (üπωò γεντκþò πτσιεýετατ) ατþνα π.Χ.
Θα προσπαθßσω, λοτπüν, σττò σελßδεò που ακολου-
ß θοýν να εξηγησω κυρßωò yra τουò μη ετδημονεò
χοι μη μυημÝνουò γτατß ο Ομηροò εivar σπουδαßοò
ποιητßò, Αυιü θα yivεr πro φστερü αν γνωρßΖουμε
υò συνθηκεò, ττò προýποθÝσετò, ιτò δυσκολßεò kar
ß υò ευκολßεò που ÝπατΖαν ρüλο στη σýνθεση των ε-
πßν κατ φυσικÜ τα κυρτüιερα χαρακτηρτσττκÜ αυ-
ιωγ ιων ποτηlýτων.
ß Αυτü που ενδιαφÝρετ κυρßωò kar Ýχετ σημασßα εß-
4.aθß:
var με Πoro ιρüΠο ο ποτητÞò αφομοßωσε την Προ-
φορικÞ ποßηση των προγενεσιÝρων ποτητþν Kar
πoror Þιαν or δτκοß του νεοτερισμοß kar η δτκÞ ιου
προσφορÜ. Iσωò φαßνειατ απßσιευιο Kar θα μπο-
ροýσε μÜλτοια να yivεr απωθηττκü, üμωò ια ομη-
ρτκÜ Ýπη εßνατ γεμÜια επαναλßψετò τυπτκþν και
τυποποτημÝνων σιοτχεßων. Kr αυτü συμβαßνετ ιüσο
σιο επßπεδο τηò γλþσοαò, ιηò ποτηττκÞò Ýκφρασηò,
üσο kar στο επßπεδο τηò σýν8εσηò των σκηνþν. Το
απßσιευτο θÝβατα εßνατ ατφýþò üττ, παρ' üλα τα τυ-
)
35
ΠοιΗτικΗ Tεxιlπ

ΠΙκα ΚαΙ τυΠοποτημενα σιοΙΧεΙα που

Πο/ üßο το τυπικü κοι τυποποιπμÝνο στοιχεßο
που οκοßοýδπσε ο ποιητÞò, μπüρεσε νο
δημιουργÞσει προγμοτικÞ ποßηση
υοτητηò, μπüρεσε να δημτουργßσει
ποßηση. Ακρýþò χρÝοò μαò εivar να δοιητε απü
νια αυτα ια στοΙΧεΙα ΚαΙ τον ιροΠο με ιον οποΧ)
χρηστμοποτεß ο ποτηιßò, γιατß Ýιοτ θα
με ιο ποιηιτκü χÜρτσμÜ του. Και βÝβατα πρÝπει
δτακρßνουμε ττò τδÝεò που εκφρÜΖονιατ μÝοα
τουò «τυΠΙΚουò» στΙΧουò του ΠοΙητη.
DιÝýτο
Αò αρχßσουμε απü ιο γεντκü σχÝδτο ιων
των, το οποßο υπÜρχετ kar εßνατ kar απλü kar
θετο μαΖß, xar μÜλτσια υπüκεττατ κοτνü και στα
Ýπη: ακολουθεß ιο σχßμα «αποχþρηση-
φη-επτσιροφß». Στην'ΙλιÜδα ο Αχτλλειξ
απü ιον πüλεμο, ακολουθεß η Þιτα ιων
kar ιÝτ\οò επτστρÝφετ υπü ιην πßεση αυτηò
τηò ßιταò, καΕþò ο θÜναιοò του φßλου ιου
επÝκτασÞ ιηò. Στην ¼δýσσεια ο Οδι:σσει:ò
στÜΖει απü το σπßιτ του, τα προΒλßματα που
ουργοýνιατ εßναι πολλÜ, αλλÜ στο τÝλοò
με ιην επτστροφß ιου ηρωα.
Οσο üμωò απλü εßνατ το σχÝδτο αυιü τüσο ο
ηιÞò (Þ or ποτητÝò) δεßχνετ ιην ικανüιηιÜ ιου
δημτουργεß σýν8ειη πλοκÞ. Σιη μεν'ΙλιÜδα
ιο περτορτσμÝνο (χροντκÜ) επετσüδτο του θυμοý
ΑχτλλÝωò κατορθþνετ να ιο επεκιεßνετ (θεματ

4. «0 σποχοιρε-
πσμüò του Εκτορο
και τηò
ΑνδρομÜχηò». Q
ΠÜριò
παροκολουθεß
Ýφιπποò. Πßνακαò
του Joseph-Marie
Vien.
5. 0 ΑχιλλÝαò
σýρει το νεκρü
Επορο.
Πορüοταση
οπü σπικü
μελονüμορφο
ομφορÝα του
ΛÝογρου
(510 π.Χ)

36
ιßιοιε να καλýψει τα «περτεχüμενα» ολüκληρου του
πολÝμου. Η σκÝιlm του ποτηιÞ δεν εßνατ ευ8υγραμ-
μη. ΕεκτνÜ με το κορυφαßο γεγονüò ιηò «μηντδοò»,
αλλÜ þσπου να φθÜσετ σια ολÝθρτα αποιελÝσμαιÜ
τηò, κÜνετ απροσδüκητεò kar ßσωò απαραιßρηιεò
Qrε την πρþτη ματτÜ) αναδρομÝò kar επýραδýνσετò
ιηò υπüθεσηò. Ετστ λεττουργουν το Ονετρο και η
δοκτμß του φρονßματοò ιου στραιοý απü τον Αγα-
μÝμνονα, η συΖÞτηση ΠρτÜμου kar ΕλÝνηò, η μο-
νομαχßα ΠÜριδοò-ΜενελÜου, η σκηνÞ Αφροδß-
mò-ΕλÝνηò-ΠÜρτδοò, η επτθεþρηση του στραιοý
πprv απü τη μÜχη, η περßφημη συνÜνιηση Εκτο-
ροò-ΑνOρομÜ:αιò. Στο τÝλοò επιιυχÜνεται η επι-
στροφß του ΑχτλλÝωò, συνδεδεμÝνη με την εκδß-
κηση για το θÜναιο ιου Πατlýτιλου. Πρüκεττατ yra
μτα ιυπτκß αποκατÜσταση τηò «νομτκßò ιÜξεωò»
και' αρχÜò (üιαν ο Αχιλλεýò επτοιρÝφετ σιη μÜχη
τιαι αναγνωρßΖει κα1 πÜλτ τα «<πρωιεßα» ιου ΑγαμÝ-
μνονοò) Kar μτα μεγαλετþδη τηò «ηθτκηò ιÜξεωò»
στο τÝλοò, üταν ο Πρßαμοò παßρνετ ιο πολυπüθηιο
σιßμα ιου νεκροý yrou ιου, γτα να ιο θÜψετ.
Η γf,þσσο του Ομþρου eivoι μßγμο διοf,εκτικþν
νÜλογη εivar η εξÝλιξη τηò δρÜσηò στην
τýπων που òκπροσωποýν διüφορεò €ποχÝò
¼δýσσεια, αλλÜ ταυτοχρüνωò αρκετÜ πα- στην ιστορßα τηò €ηηηνικÞò γßþσσοò
ραλλαγμÝνη. Ο ηρωαò. üταν apxizεr το
ποßημα, Βρßσκειατ στην Καλυψþ και του
αυομÝνετ πra μüνο ο ευχÜρτσιοò σιαθμüò
στο νησß των ΦατÜκωγ πρτν φιÜσετ στην ΙθÜκη του,
απü την οποßα απουστÜΖετ εßκοοτ χρüντα, Ο ποτητηò σεια εßνατ Ýνα αξεδτÜλυτο κρÜμα μορφηò και πε-6.0 Πρßομοò
üμωò με μεγÜλη δεξτοτεχνßα kar ακολουθþνταò το ρτεχομÝνου. ΚÜθε μειρτκη ενüτητα εßνατ ιαυτοχρü- εκλmαρεßτον
πρüιυπο τηò'ΙλιÜδοò δεν αφηγεßιατ ια γεγονüτα με νωò Kar νοηματτκη, Ο ποτηιýò κτνεßιατ ανÜμεσα ΑχΙλλÝο νσ του
ευθýγραμμο τρüπο. Μαθαßνουμε φυστκÜ yra τη δý- στη βοÞ8ετα και στη δÝσμευση ιου δακτυλτκοý ε- ΠαραδþσεΙ τη
σκολη καιÜσταση στην ΙθÜκη, ιην αμφτσΒητηση ξαμÝιρου. Πρüκετιατ yra Ýνα στßχο αρκειÜ εýκα- σορü του Εκτορσ.
mò εξουσßαò ιου ΟδυσσÝωò κατ ιιò προσπÜθετεò ιου μΠτο, που η Ýκταση του κυμαßνειατ απü 12 συλλα- ΠαρÜΟΤΟση
ºbJ\qιÜχου να δτορ8þσετ τα υρÜγματα. Πprv ο ποτ- μ
θÝò (το λιγüτερο) αΠü αΠΙΚü
ηιηò οδηγησετ την αφßγησÞ του στην επιστροφη χοò κüθετατ σεδýο μελΟνüμΟρφο
κο1 ιην αποκατÜοιαση, βÜΖετ ιον ηρωÜ ιου να μαò μÝρη με μτα τομη σΚýφΟ (490 π,Χ,)

αφηγηθεß αναδρομτκÜ üλεò ιιò υερτπÝτετÝò του. Στο
ιÝλοò, αφου γßνετ πρþτα η «ηθικÞ αυοκατÜσιαση»
στο ανÜκτορο του ΟδυσσÝωò κατ η ευανÝνωσÞ ιου
με ιην Πττνελüπτ, αχολουθεß η «νομτκß», δηλαδη
η αυοκαιÜσιαση ιηò εξουσßαò του ΟδυσσÝωò, η ο-
ποßα εßχε αμφτσθητηθεß απü τουò μνηστηρεò, που
δτεκδτκουσαν üχι μüνο ιη γυναßκα του αλλÜ kar
αιν εξουσßα,
Eivar φανερÝò Kar or ανττστοτχßεò αλλÜ kar or
mρολλαγÝò που ευÝΒαλε ατην ¼δýσσεια τüσο το
θÝμα του ποτημαιοò üσο kar η δεξτοτεχνßα του ποτ-
πÞ του. Δταιηρþνταò üλεò ιτò επιφυλÜξετò υου
υροÝρχοντατ απü ιην ισιορßα των επþν, θα μπο-
ρουσαμε να πουμε üιτ ο ποιηιßò τπò'Οδýσσειαò εß-
τοτ Ýναò πολý καλüò μαθηιηò του ποτητÞ ιηò 7/"ιτß-
üοò (αν δεν εßνατ ο ßδυò).
ΙßÝτlταλογüτυποτ
Οπωò κÜ8ε ποßημα, Ýιστ kar π'ΙλιÜòκαιη'Οδýσ-
θρßσκειατ ß στο τρßτο μÝτρο (δυο δυναιüιηιεò) ß
σιο ιÝταρτο (μßα δυναιüτηια). ΠεραττÝρω ο στßχοò
μποροýσε να δτατρεθεß kr Üλλο με μτκρüτερεò το-
ß
μÝò, þσιε να αποτελεßτατ απü δýο, ιρετò τÝσσερτò
μειρτκÝò kar νοηματτκÝò μονÜδεò. ΑυιÝò or μονÜδεò
συμυληρþνονταν απü ιον ποτηιÞ με λßγο-πολυ ιυ-
πτκÝò φρÜσετò, σταθερουò συνδυασμοýò λÝξεων, Ý-
τοτμουò Προò Χρηση αΠο Πprv, ιουò Περτφημουò
«λογüιυπουò»» η «φüρμουλεò» (π.χ. κορυθαßολοò
Εκιωρ, γλαυκþπτò ΑθÞνη). ΦυστκÜ ο προτκτσμÝ-
νοò ποτηιηò μποροýοε να παραλλÜσσετ, να δτα-
οκευÜΖει η να παραλεßπετ αυτοýò ιουò συνδυα-
σμοýò. Ετστ μ' üλα αυιÜ η απαγγελßα αποκτοýσε
μεγÜλη ρυθμτκß ποτκτλßα, κÜθε εßδουò μονοιονßα
αποφευγüταν kar ο Ýτστ kr αλλτþò ευκαμυτοò σιß-
χοò γτνüταν ακüμη πro εýκαμπτοò.
Δεν εßνατ δυναιü να υαρουστÜσω εδþ παραδεßγ-
μαια που δεßχνουν την kuprapxia του ποιηιη στα )
3º
 7. 0 οποχοιρε-
πσμüò Εκτορα και εκφρασιτκÜ μÝσα που εßχε στη δτÜθεοÞ του, απü τα
Ανδρομüχηò. οποßα φαßνεται η τκανüτηιÜ του να ια παραθιÜΖετ η
ΠαρÜοτοση σε κα1 να τα αγνοεß. Δεν μπορþ üμωò να μην επανα-
απικü λÜβω ιην εκιßμηση του Νßτσε üιτ ο Ομηροò «χο-
ερυθρüμορφο ρεýει δεμÝνοò με αλυσßδεò». Ο χορüò ιου Ομηρου,
στüμνο του αν κα1 εμποδτομÝνοò απü πλßθοò συμβÜσεων, ε-
¿εοφþιττοò
ξακολουθεß να εivar μαγευτικüò.
(440-430 π.Χ.).
Γλιßησα
8. Η Πηνελüπη, το
Η γλþσσα που χρηοτμοποßησε ο Ομηροò εßνατ Ý-
Üλλο αρχαßκü
να μοναδικü μßγμα διαλεκιτκþν τýπων που εκπρο-
υπüδειγμα
σωποýν δτÜφορεò ευοχÝò σιην τοιορßα τηò ελληντ-
συζυγικÞò πßστηò
κηò γλþσσαò. Το μßγμα αυιü περτÝχετ αρχαßσμοýò,
ακüμη ιýπουò που μüνο σιο Ýποò χρηστμοποτηθη-
καν κατ υπολεßμμαια ατελþν ακüμη γλωσστκþν ε-
ξελßξεων. ΒÜοη τηò επτκηò αυτßò «δταλÝκτου» εß-
var η τωνικß, σε σημανττκü Βαθμü üμωò αναμτ-
γνýονιατ kar τýποι ιηò ατολτκßò, ενþ αργüιερα ετ-
σÞχθηοαν κατ μερτκοß αιττκοß τýποτ. Δεν θα κου-
ρÜοω τον μη ετδτκü αναγνþσιη με παραδεßγματα,
θα αναφÝρω μüνο κÜποτεò ευκολεò παραιηρßσετò
kar δταπτσιþοετò. Η δraxpovrkn χρηση üχι μταò
αλλÜ δυο δταλÝκτων δßνετ στον ποτηιÞ ιη δυνατü-
τητα να Ýχει στη δτÜθεσÞ του π.χ. τρετò ιýπουò yra
ιη γεντκη εντκοý των δευτερüκλτιων ονομÜιων,
Η «ομηρικÞ» γΠþσσα €ßναι πf,οýσια"
θρχ0!'κη και €ýκαμπτη κQι ποf,f,οß αΒγüτΕρα
τη μιμþδηκαν Þ €μπν€ýσδηκαν απ' αυτþν
3Β
ιεσσερτò τυΠουò ενερΥηττκων αυαρεμφαιων
δταφüρουò τýυουò ιηò προσωπτκηò αντων
Χαρακτηρτσττκü εßνατ ιο παρÜδετγμα του
και του δυßκου αρι8μου, δýο γλωσστκþν
που εßχαν αρχßοετ να εγκαιαλεßποντατ. Ο
χρηοτμοποτεß ιο πρþτο üπου ιον εξυπηρετεß kar
παραλεßπετ üπου δεν ιο χρετÜΖειατ, ανÜλογα με
μειρικÝò ανÜγκεò, Η χρßση ιου δυßκοý αρτθμοý
ξÜλλου δεßχνετ κÜποτα σýγχυση. Επßσηò η
xpovrkn χρßση των δταλÝκτων προμηδεýετ
ποτητÞ με Üφθονα συνþνυμα. ια οποßα Ýχουν
φορεττκη μετρτκη σξßα: δüμοò, δþμα, οßκοò, οßιßα-
Η «ομηρτκη»» γλþσσα λοτπüν εßνατ πλοýστα,
ΧαΙΚη καΙ ευΚαμΠτη, η οΠοΙα στα xεpra ενοò
σματτκοý ποτητÞ Ýγτνε ασýγκρτιο εργαλεßο
κßò Ýκφρασηò, που πολλοß αργüτερα μτμηθηκαι,ß
εμπνεýσθηκαν απ' αυτü.
Υφοò
Ο Ομηροò δεν χρηστμοποτεß ττολυπλοκεò φμ
οετò οýιε υερτüδουò μακρÝò μθ υποταγμÝνεò
ρεýουσεò προιÜοετò, αλλÜ ο λüγοò του εivar α
δßνονταò προτερατüιηια σιτò θαστκÝò Ýwοτεò
Προιασηò, or οΠοτεò κατοΠtν αναΠιυσσονιαΙ με
πλÝò συντακιτκÝò σχÝσετò kar προοδτορτσμουò ιΞ
ιη μορφß επτρρημÜιωγ επτθÝιωγ μετοχþν kar δε.
τερευουοþν προιÜσεων. Πprv ετσαχθεß μτα κα
νοýργτα πρüταση, η προηγουμενη Ýχει ολοκληρι>
θεß. Αυιη η δομη του λüγου κÜνετ ιην παρακολòÝ
θηση των νοημÜτων εýκολη, ßσωò πro ευκολη ση
πρωτüτυπο, παρÜ οε κÜποτα μειÜφραση. Ο ποτηÞ
Ýχετ Ýναν τρüπο να επεκτεßνετ ιο λüγο ιου αφ' ενýò

απλÜ Kar αφ' ετÝρου φυοτκÜ ι<ar αθßαοτα. Η ετιÝ-
κιαση αυτÞ γßνετατ επτλεκττκÜ, üπου kar üποτε θÝ-
λετ αυτüò, με τον εξηò τρüπο: υροσθÝιετ μτα λÝξη
που θα μυοροýσε να θεωρηθεß l<ar ωò «περισσευ-
ουμενη» στην αρχη του επüμενου στßχου kar με μτα
αναφορτκß υρüιαοη συνεχßΖετ τη σκÝψη ιου. Eivar
το απλοýοιερο εßδοò δταοκελτσμου, απ' üοα xpnor-
μοποτεß ο ποτητηò. Στουò πρþιουò σιßχουò τηò'ΙλιÜ-
üοò θρßσκουμε αμÝοωò κτüλαò Ýνα παρÜδετγμα:
ΜÞνιν Üειδε, θεÜ, ΠηλιÜδεω¶χιλÞοò
οýλομÝνην, Þ μýρι'¶χαιοßò Üλγε' Ýθηχε...
Μξη οýλομÝνην του δευτερου στßχου δεß-
χνετ σαφþò με ιην κατÜληξß ιηò üιι α-
ναφÝρετατ ατη Μξη μÞνιν kar ακολουθωò
το νüημα συνεχßΖειατ με ττò δταδοχτκÝò α-
ναφορτΚεò προτασετò, or οΠοτεò αναφερο_
νται Kr αυτÝò σιη }τÝξη μÞνιν Kar ιη χαρακιηρßΖουν
πληρÝσιερα.
Ο δτασκελτσμüò αποτελεß Ýνα απü ια χαρακιηρτ-
σττκÜ σιοτχεßα του ýφουò των ομηρτκþν επþν. Ο
συγκεκρτμÝνοò που εξειÜσαμε δεν εßνατ απαραßιη-
ιοò yra ιην ολοκλßρωση του νοηματοò Kar μπο-
ρουσε να μη γßνετ, αφοý ο πρþτοò οτßχοò Ýχετ πλη-
ρεò νüημα. ΣυχνÜ üμωò ο ποτηιηò χρηστμοποτεß Ý-
να Üλλο εßδοò δτασκελτομου, ο οποßοò εßνατ απα-
ραßιηιοò, üπωò üταν λεßπετ το υποκεßμενο η το ρη-
ß
μα το ανιτκεßμενο τηò πρüιασηò η üιαν λεßπετ η
κυρßα πρüταση. ΑυτÞ η γλωσοτκη ευÝκταση ιων
σιßχων αποιελεß σημαντικü οτοτχεßο τηò ποτηιτκηò
ιÝχνηò του Ομηρου.
θ. 0 Ηφαιστοò και
º\:mκÝη σιιηνÝη οι Κýκλωπεò
Ο,ττ εßνατ yra ιη σττχουργτκη or λογüτυποτ, ιο ß- σφυρηλατοýν την
δτο εivar yra τη οýνδεση ιου ποτηματοò or τυπτκÝò 0σπßδ0 του
σκηνÝò. Eivar ια δομτκÜ στοτχεßα, ια οποßα συνθÝ- ΑχιλλÝα. ΑθηνÜ
τουν το σκελειü ιου ποτηματοò, kar πρÝπετ ακρýþò και Ηρα
να Πουμε οττ ο Ποτητηò ΧρηοτμοΠοτετ ττò ιυΠτΚεò ποροκολουθοýν.
σκηνÝò καιÜ ιον ßδτο ιρüπο περßπου, üπωò kar τουò ΑνÜγλυφη
λογüιυπουò. Με τον üρο ιυπτκÝò σκηνÝò εννοοýμε παρÜστοση
ιην περτγραφη επαναλαμθανüμενων εκδηλþοεων
ιηò Ζωηò καιÜ τρüπο παγιωμÝνο και τυποποτημενο.
ΤÝιοτεò σκηνÝò εßνατ π.χ. η θυσßα, ο εξοπλτομüò, η
μÜχη, η μονομαχßα, or λüγοτ που ανιαλλÜσσουν οι
ßρωεò, η επßσκεψη μταò θεüιηταò, or ουνελεýσετò
κ.λπ. ΚÜδε ιÝιοτα σκηνÞ αποτελεßιατ απü σιοτχεßα
που Ýχουν πÜνιοιε ιην ßδτα θÝση σιην ακολουθßα
ιηò αφηγηοηò.Παρ' üλ' αυιÜ kar μολονüιτ κÜθε τυ-
πτκÞ σκηνÞ χρηστμοποτεßτατ επανετλημμÝνωò, αλ-
λÜ üχτ πÜντοτε üπου θα μπορουσε να χρηστμοποτ-
ηθεß, ποιÝ η μτα περτγραφη δεν εßνατ απολýτωò ü-
μοτα με μτα Üλλη. Θα αναφερθþ σιη σκηνÞ ιου ε-
ξοπλτσμου, η οποßα χρηστμοποτεßιατ ιÝσσερτò φο-
ρÝò οιην 'ΙλιÜδα yra τον ΠÜρτ, ιον ΑγαμÝμνονα, ιον
ΠÜιροκλο και ιον ΑχτλλÝα. Σ' αυιÝò ιτò σκηνÝò α-
ναφÝροντατ με ιην ßδτα σετρÜ πÜνιοτε οι κνημßδεò, )
Η δομþ του αüγου κüνcι την ποροκοΠοýδηση
των νοημüτων πιο €ýκοßΙη στο πρωτüτυπο
κΕßμ€νο, πΘΡü σ€ κüποιο μcτüφροση
39
 10, ß1, 0
, ΑχιλλÝαò με την
εξüρτυσÞ του κοι
η σκλüβα Βρισηßò,
οιτßα του θυμοý
του. Ποροστüσεη
οπò δυο πλευρÝò
ερυθρüμορφου
πονοθηνοßßκοý
ομφορÝα του
τýπου ΚλεοφρÜδη
(4θ0-480 π.Χ.)
ο θþρακαò, ιο ξßφοò, η ασπßδα, η περτκεφαλαßα
kar το ακüντιο. Παρατηρουμε κατ' αρχÜò üιτ ο ποτ-
ητηò αποφεýγετ να κÜνει καιÜχρηση ιηò περιγρα-
φηò, Ýτσι δεν περτγρÜφετ ιον εξοπλτσμü π.χ. του
Δτομßδουò, ιου Εκτοροò, του ΜενελÜου κ,λπ.
ΕξÜλλου η περτγραφß του εξοπλτσμου ιου ΠÜρτδοò
εßνατ η απλοýστερη δυναιÞ, καθþò περιλαμθÜνετ
απλþò τα τυπτκÜ στοτχεßα σε Ýνδεκα στßχουò. Η πε-
ριγραφη üμωò του εξοπλτσμου του ΑγαμÝμνονοò ε-
κιεßνειαι σε τρτÜνια σιßχουò, κα8þò μüνο για ιο θþ-
ρακα ο ποτηιßò αφτερþνετ δÝκα οιßχουò, τρετò yra
ιο ξßφοò kar εwÝα yra την ασπßδα. Η περτγραφß
του εξοπλτσμοý ιου Παιρüκλου εßνατ λττÞ σχεδüν
üσο kar του ΠÜρτδοò, σε δεκαπÝντε στßχουò. Ο εξο-
, πλτσμüò ιου ΑχτλλÝωò εκιεßνειατ σε εßκοστ ιÝοσε-
ρτò στßχουò kar η επÝκταση τηò σκηνηò επτιυγχÜ-
νετατ εκτüò των Üλλων r<ar με παρομοτþοετò. Mra
παραλλαγη των σκηνþν εξοπλτσμοý παρουστÜΖετ
ο ποτητßò: üιαν περτγρÜφετ ιην ειοτμασßα ιηò Αθη-
νÜò yra να ετσüλθει σιη μÜχη σιη ραψωδßα Ε (σε
15 οτßχουò), στη ραψωδßα Θ επαναλαμΒÜνετ ιη
σκηνÞ συνεπτυγμÝνη üμωò σε 8 σιßχουò.
«Ο Ομηροò μπορ€ß. üπωò ο γΡομμοτ€ýò
€νüò ΣυμΒουßßου, νο ποΡουσιüσ€ι Ýνο γ€γονüò
σ€ δýο γΡομμÝò Þ σε δýο σεßßδεò»
ΔτδακττκÞ εßνατ επßσηò η εξüιαση μταò
Περτσσοιερο εκιεταμενηò τυΠτΚηò σΚηνηò,
ριστεßαò ενüò πολεμτσιÞ, δηλαδÞ μταò σεηηò
ιορθωμÜιων του μÝχρτ τηò τελτκßò νßκηò του.
χουν πÝντε τÝτοτεò μεγÜλεò αρτστεßεò, του
δουò, του ΑγαμÝμνονοò, ιου Εκτοροò, ιου
κλου κατ του ΑχτλλÝωò. Τα δομτκÜ στοτχεßα
αρτστεßαò εßνατ: 1) ο εξοπλτσμüò ιου ßρωα,2)
σετρÜ μονομαχτþν με ανιτπÜλουò, 3)
ιου, 4) θοηθετα απü κÜποτον θεü, 5) επτσιροφß
μÜχη kar νßκη σε μονομαχßα με Ýνα σ
ντßπαλο, ιον οποßο σκοτþνετ, kar 6) αγþναò
πü ιο σþμα του νεκροý. Μολονüιτ kar οτ πÝντε
στεßεò αυοιελοýντατ απü ια ßδτα δομτκÜ
üμωò καμτÜ δεν εßνατ üμοτα με την Üλλη. Σ'
παρατηροýντατ ενδταφÝρουσεò παραλλαγÝò
δτασκευÝò,
Εστω κτ αυ' αυιÜ ια δýο παραδεßγματα Ýγτνq
μßΖω, φανερß η επτδßωξη ιου ποτηιη, αλλÜ r<ar
καττüιηιÜ του να χρηστμοποτεß ττò ιυπτκÝò
που κα1 üποιε θÝλετ kar μÜλτσια να ιτò
σετ και να ττò δτασκευÜΖετ σε σημεßο που να
μπορεß να διοχρßνετ πÜνιοιε ο αναγνþστηò η
μη περτσσüιερο) ο ακροαιηò üιτ ουστασττκÜ
ιτò ßδιεò σκηνÝò,
κεττατ γτα
ΕπÝκταòπτ των σκηνþν
Ο ποτητßò, üυωò επεκτεßνετ ιουò σιßχουò
μοποτþνταò δτÜφορεò δτακοσμηιτκÝò φρÜσετò,
τον ßδτο τρüπο περßπου επεκιεßνει ιτò σκηνÝò
στμοΠοτωνιαò
δτÜφορα μÝσα που ε-
μπλουιßΖουν την αφßγη-
ση. Ειοτ η ßδτα οκηνÞ ßΙ
(π.χ. η οýγκρουση ιου
Διομηδουò με δýο ανιτ-
πÜλουò) μπορεß να περτ-
γραφεß σε 1Β στßχουò (Ε 9-
26) η σε 1Β5 (166-351). Η ι-
κεσßα ιου Χρýστι προò ιον
ΑγαμÝμνονα σιην αρχη τηò 7,ßιòß-
üοò να ιου επισιρÝψετ την κüρη
ιου εκιεßνεται σε λßγουò στßχουò, ε-
νþ η απολυιωò ανιßσιοτχη σκηνη τηò r-
κεσßαò του ΠρτÜμου στο ιÝλοò τηò 'ΙλιÜδοò
προò ιον ΑχτλλÝα, να του επιστρÝψετ το νεκρü yro
του, καιαλαμβÜνετ σχεδüν μια ολüκληρη ραψω-
δßα. Ουωò Ýχει παραιηρηθεß χαρακιηρτοιτκÜ: «ο
Ομηροò μπορεß, üπωò ο γραμμαιεýò ενüò ΣυμΒου-
λßου, να παρουστÜσετ Ýνα γεγονüò σε δýο τρετò ß
ß
γραμμÝò Þ οε δýο ιρετò οελßδεò».
υο σημαντΙΚα μεσα εΠεΚτασηò των σκηνων
εßνατ or παρομοτþοετò kar or λüγοτ. Με ττò
ηαρομοτþσετò ο ποτητηò επτιυγχÜνετ üχτ
μüνο να επεκιεßνετ ιηναφßγησß ιου, αλλÜ
και να την εμπλουιßσει, να τηò δþσετ σα-
φßνετα, ενÜργετα kar ποτκτλßα. Ακüμη, να συνδÝ-
σετ ιο παρελθüν, που εκπροοωπεß η αφηγηση. με
το παρüν, που εκπροσωπεß η παρομοßωση, αφου τα
θÝματα ιων υαρομοτþοεων εßναι παρμÝνα απü τον
κοσμο ιου ΠοΙητη ΚαΙ ιου ακροατηρτου ιου ΚαΙ οΧΙ
απü ιον κüσμο ιων ηρþων. Παροýσα οιτò παρομοτ-
þσετò εivar η φυση, συνηOωò αγρτεμÝνη (θυελλεò,
φουριοýνεò, καιατγßδεò, επτθεττκÜ Ζþα), ενþ or Üν-
θρωποτ ιων παρομοτþσεων δεν εßναι ΒαστλτÜδεò
kar ßρωεò, αλλÜ απλοß Üνδρωποτ σιτò καθημερτνÝò
αοχολßεò ιουò.
Eivar φανερü üττ ο ποτητηò χρησιμοποτεß παρο-
μοτþσετò, üταν θÝλετ να αναδεßξετ μτα σκηνη, να ε-
ιην rrpoσoxi ιου ακροαιηρßου ιου ο'
φτσιησετ
ιηγ να υπογροιºιßσετ ιη σημασßα τηò. Kar εδþ θα
αυ-
αναγνωρßσουμε ιη γνωοιη τκανüτηιÜ ιου να απο-
φεýγει τη μονοτονßα, αφοý σιτò περßπου διακüστεò
παρομοτþσετò τηò' Ι λ ιÜδ ο ò οπανßωò θα ουνανιÞσου-
12. Αλλη μια
απüδοση τηò
ικεσßαò του
ΠριÜμου στον
ΑχιλλÝο γιο τη
σορü του Εκτορσ.
Αργυρü ονüγλυφο
κýπελλο του
Χειρßσοφου που
Ε βρÝθηκε οτη
Δονßα
με ιην ßδια φρασεολογßα.
Ο ποτητßò ουχνÜ προτιμÜ να παραθÝιει αυιοýστα
τα λüγτα ιων ηρþων ιου παρÜ να μεταφÝρετ σε τρß-
ιο πρüσωπο ιο περτεχüμενü τουò. Ειστ ιο 44% των
σιßχων ιηò 7,1ιτßüοò kar το 56% τηò'Οδυσσεßαò εßνατ
ευθεßò λüγοτ, υοσοσιÜ ια οποßα εßναι μεγαλýτερα α-
πü τα ποσοστÜ οποιουδÞποτε μειαγενÝσιερου Ý-
πουò. ΠÝρα αυü τη ΖωντÜντα που αποκιοýν Ýιστ ια
υοιßματα, or λüγοτ επττελουν υολλαυλÝò λεττουρ-
γßεò: συμΒÜλλουν στον πληρÝοιερο χαρακτηρτσμü
των ηρþων, επεκτεßνουν ιτò οκηνÝò, ρυθμßΖουν λε-
πιÝò σχÝοετò μεταξý αφηγητη, ομτληιη Kar ακροα-
τη. Οπωò kar ιüσα Üλλα στο Ýποò, kar or λüγοτ χα-
ραΚιηρτΖοντα1 αΠο ιυΠtΚοιηια ιοσο στη μορφη
ιουò üσο και στο περτεχüμενο. Ετστ υπÜρχουν δτÜ-
φοροτ ιýποτ λüγων υου εßνατ δομημÝνοτ με kaθopr-
σμÝνουò ιρüυουò: προσευχÝò, μονüλογοτ, απετλÝò,
παρατνÝοετò, Ýπαινοτ, επτπληξετò, θpivor, τκεσßεò,
αγγελßεò κ.λπ. Kar πÜλτ θα οημετþσω την προ-
σπÜθετα ιου ποτηιÞ να αποφýγετ τη μονοιονßα kar
να δßνετ στουò λüγουò ουστασττκü περτεχüμενο ξε- .
πcρνþνιαò ιην οποταδÞποιε ιυπτκüιητα. )
Αποφεýγ€ι μò ικονüτητα τη μονοτονßο. Στιò
π€Ρßπου ΞΟΟ πορομοιþσ€ιò τηò ΙΠdδοò σπονßωò
δs συνοντþσουμε τπν ßδια φρασ€οßΙογßα
4L
ΠοιΗτικΗ Tεxιrιιι
ß3. Φ νεκρικοß
ογþνεò προò Εχονταò λοτπüν ο Ομηροò η, yra να εßμαστε ßσωò
τιμÞν του ατφýÝοτεροτ, or ποτητÝò τηò'Ιληδοò καιτηò ¼üυσ-
Ποτρüκλου. σεßαò ατη δτÜθεσÞ τουò üλα ια ανωτÝρω μÝσα kar
θροýσμο οπü το' «εργαλεßα» rιar χρηστμοποτþνταò τα με τρüπο τδτο-
ογγεßο του φυß κατüρδωσστ, υπερΒαßνονταò ττò αιταγκαßεò
Σωφßλου (δ80- συμθÜσετò κατ τεχνικÝò, να δημτουργßσουν δýο Ý-
570 π.Χ.) πη που ξεπερνοýν κÜθε προηγοýμενο τüσο στη
μορφη οσο καΙ στο περτει¼μενο.
ΙOÝθò
Ο κüσμοò που περτγlýφετ ο ποτητηò eivar κü-
σμοò ανßαγωντσττκüò. Το τδειßýεò προò το οποßο
πρÝπετ να τεßνουν οτ ηρωεò εκφlýΖετατ απü τη
σιητθουλη ιου πατÝρα προò ιο γτο αßÝι Üριστεýειν
χαßýπεßροχον Ýμμεναι Üλλων, ΑυτÞ η εmθυμßα γτα
δýι<ρτση δτÝπετ τη σκÝqτη κrr ιη δρÜση τουò. Ξε-
κτνοýν yra ιη μÜχη με την προοτπκη Þ να σκοιþ-
σουν Þ να οκοτωθοýν. Eivar φυοιχü λοτπüν ο'αυ-
τßν την εmχνδυνþδη kar κατÜ τεκμηρτο σýντομη
ΖωÞ να ενδταφÝροντατ yra την ττμη τουò, δηλαδÞ
yra την υπüληψη που οι Üλλοτ Ýχουν yr' αυτοýò.
Αυτü το ενδταφÝρον σε γεντκÝò γραμμÝò αποτελεß
ιο περτσþμενο τηò εwοßαò ιηò αßüοι)ò. Kr αυτü το
μεγÜλο ενδιαφÝρον τουò yra το ττ θα πετ ο κüσμοò,
δηλαδÞ yra την νÝμεσιν που αχολουθεß ιòÜθε επτ-
ληψτμη πρÜξη, ρυθμßΖετ σε μεγÜλο θαθμü ττò
Το 6ýο ομπΡ!κü Ýπη εßνοι ÝΡγο μΕγüηπò
ποιητικÞò τÝΧνηò τüσο στπ μοΡφÞ üσο Κοι (πο
π€Ρι€χüμ€νο κοι η οξßο τουò διοχρουκþ
42
πρÜξετò τουò. Η αßδþò καιπ νÝμεσιò μ
ποýητε üττ σε σημανττκü θαθμü υποκαθισιοτ)γ
σκÝqm των ομηρικþν ηρþων την ηθικß
ιων νεοτÝρων χρüνων. Ωοτüοο δεν πρÝπετ rn
σουμε üιτ η ττμß εivar μτα αξßα που μπορεß
νßκετ εξßσου σε üλουò. ΥπÜρχουν üρτα, τα
θÝτοι:ν η ΖωÞ κατ η rεpapxia. Ακüμη kr ο
ντσμüò περτορßΖετατ απü τα üρτα αυτÜ, üπιοò
χνουν οι αγþνεg που αθλοθειεß ο Αχßλειιò
τψην ιου νετφοý φßλου του. Το üρτο του
ναι το αξεπÝραοτο σýνορο που üλοτ or
βτþνουν τιαθημερτνÜ, τδßωò καθþò βλÝπουν
χþò μπροστÜ τουò τοýò θεοýò που θρßσκοντατ
την üλλη πλευρÜ τηò γραμμßò, πüρα απü το
το. Η σκηνÞ του ΑχτλλÝωò με τον ΛιχÜοvα
ραψωδßα Φ τηò 7ßπßüοò τονßΖετ με φüπο
τη γραμμη που εμποδßΖει και τον mο yεwab
ρωα να υπερθεß τα üρτÜ του. Απü την Üλλη
ρÜ, η ττμß δηΒαθμßΖεται και στον kaθürra
γοýν τ<αθηκοντα kar δτκατþματα, ια οποßα
τοýν την ττμß του καθενüò. Δεν μπορεß ποÝ
βρεθοýν οιο iδro ýψοò ο Αχτλλεýò, ο
Θερσßmò, ο Εýματοò. Kar η δταμÜχη
νοò-ΑχτλλÝωò οφεßλειατ ακρýþò οτο üττ ο
δεν σταγγωρßΖετ τrrra ττμη του Üλλου οτο θαθμü
ο Üλλοò θα Þθελε. Το ιφτιßρτο τηò ττμßò δεν
μüνο η γεwατüιητα kar η δýναμη του πλοt
Νþτιορ ττμÜιατ yra ιο παρελθüν ιου ι<ar ττò
βουλÝò που μπορεß να δþσετ. Η ΑνδρομÜχη
Πηνελüτm yra τη σuzuyrkn αφοσßωση τουò.
υτüò ο σεθασμüò των ορßων αφοlη
Üντρεò kar γυναßκεò, ßρωεò kar
πολεμιοιÝò, υπηρÝτεò κατ αφÝντεò r<ar
τμη θεοýò kar ανθρþπουò. Γτατß
Üλλη εßνατ η οφετλüμενη ττμη στον
kar Üλλη π.χ. στην Αφροδßιη Þ στον
ΙζαΕþò εΕ,Üλλου or θεοß εßνατ οτ τ<ατ' εξοχην
κθò τθν ορßων, δεν μπορουν Qýιε or ßδτοτ να
περθοýν. Ετστ ο Ζευò δεν μπορεß να σþοετ
Σαρπτδüνα, που εßνατ γτοò του, απü ιη μοßρα
θαιτÜτου. Ολα πρÝπετ να γßνοντατ χατÜμοΤραν,
αυτü εivar καθÞκον των θεþν.
ΜÝσα ο' αυτÜ ια πλαßστα πρÝπετ να πουι¸
λüγτα yra τη οχÝση θεþν kar ανθρþπων. Σε
ποτηττκÞ πραγμαιτκüτητα, üπου ο Üν8ρωποò
μποροýσε να θεωρηθεß πλßρωò εξαρτημÝνοò
ιτò αποι;ýσετò των θεþν, ο ποτητßò προττμÜ να
ρουσýοετ θεοýò κατ αττθρþπουò αμοýαßωò ιιar
κοτνοý ενεlτοýνταò, þστε η δlýση ιου ενüò να
μπληρþνετ ιη δlýση τοý Üλλου, με μüττη kar
ιακßνητη δταφορÜ ιη μοßρα του θστÜτου που
μüνο τουò στθρþπουò. Ετοτ ο Üνθρωποò Ýχετ μεγ
θοÞθετα Þ kar την εγκατÜλετqm εκ μÝρουò τον
þν, αλλÜ ταυιοχρüνωò ποραμÝνετ ο μüνοò
 14, 0 θÜνατοò
τηααποφασßσει και να επτλÝξετ ιτò πρÜξετò ιου και βασιþν, απü ιην πρüκληση του Ατγßσθου κατ ιην του Σαρπηδüνο.
επομÝνωò απολýτωò υπεýθυνοò Yr' αυιÝò. απερτσκεψßα των ουντρüφων ιου ΟδυσσÝωò μεχρτ Πορüοταση σε
Ισωò φαßνειατ δυοκολο ýσιερα απ'üλ' αυιÜ να υ- την υθρτν των μνησιßρων. μελουüμορφο
mσ,ιηρßξουμε üι η'ΙλιÜò εßνατ Ýνα ποßημα οιο ο- Τα δýο ομηρτκÜ Ýπη εßνατ Ýργα μεγÜληò ποιητl- κροτÞρο.
mio Ýχουν θÝση κω. το συναßσθημα kar ο ανθρω- κηò ιÝχνηò τüσο σιη μορφη üσο kar στο υερτεχü- 15. 0 φüνοò
mσμüò.Κι üμωò, üλοτ or (ατμοχαρεßò ορτσμÝνεò φο- του Αιγßσθου
μενο Kar η αξßα τουò εßνατ ακüμη φανερη παρÜ ττò
απü τον 0ρÝοτη.
μò) ηρωεò Ýχουν ενιελþò ανθρþπτνεò σττγμÝò. χτλτετßεò που Ýχουν παρεμθληθεß. Εχω ιην εντý-
Εη ανÝφερα ιη σκηνÞ μειαξý ΑχιλλÝωò κα1 Λυ- πωοη, μακÜρτ να εßνατ λανθασμÝνη, üιτ υαρ' üλ' Πορüοτοση οπü
ερυθρüμορφο
füονοò. Κανεßò δεν επτδοκτμÜΖει τον υüλεμο kar ο αυτÜ γτα τουò σýγχρονουò Ελληνεò ια Ýπη αυιÜ, ü-
ογγεßο
Ζειη απευθýνειαι επτττμηιτκÜ kar σχεδüν εχθρτκÜ πωò γεντκþò ια αρχαßα κεßμενα, εivar Üγνωσιη γη.
ηροò το θεü του πολÝμου (ραψωδßα Ε). Ενα Ýποò Ισωò εßνατ κατρüò να αρχßσουν να γßνοντατ γνωστÜ
(ιιν ιην 'ΙλιÜδα θα μυοροýσε να ιελετþσετ με το θÜ- σιον πολý κüσμο. Eivar ποιημαια ιων οποßων ιη
τιπο ιου Εκτοροò, ο οποßοò εξτσορρüπηοε το θÜνα- γοηιεßα πρÝπετ κÜποιε στη ΖωÞ τουò να ατοθαν-
ω ιου Πατρüκλου. Κτ üμωò η πληρηò τσορροπßα θοýν üλοτ οτ Üνθρωυοτ.
ιη τον ποτηιÞ ιτη'ΙλιÜδοò θα επÝλθετ üιαν ο ΒΙΒΝΟΓΡΑΦΙΑ
Αηλλευò συμφτλτωθεß με ια γεγονüτα kar αποδþ-
α ιο οþμα ιου νεκροý Εκιοροò σιο ΒασωττσμÝνο Ιω. Κατφιδηò,
Ιω. Κοχρτδηò,
ΟμημχÜ ΘÝμαπ, ΑθÞνα 1θ65.
ΟμημκÝòΕρευνεò, Αθßνα 1θ67.
ΞττFρα του, αφοý υρþτα ιου απευθýνετ αξÝχαστα Ιω, Καχριδηò, ΕαναγυρßΖονταò οτον Ομηρο, ΑθÞνα 1θ7θ.
ηmγορηττκÜ λüγτα. Ολγα Κομνηνοý-Ι(ακρτδη, ΣχÝδιο και ºεχνικÞ τηò ΙλιÜδοò,
Σmν ¼üýσσεια ο κüσμοò εivar ανθρωπτνüτεροò Α8Þνα 1θ78.
πr οπλοýσιεροò, üσο μπορεß να εßνατ ο κüσμοò ε- Ολγα Κομνηνοý-ΚακρτδÞ, ΣχÝδιο και Τεχνικý τηò
ßò ποραμυθτοý, και φυστκÜ πολυ λτγüιερο ηρωτ- Οδυσσεßαò, ΑθÞνα 1θ78.
J. de Romilly, Ομηροò(μετÜφρ. Φλþρα Βρανßχου), ΑθÞνα
-ò- Τα ανÜκτορα στη ΣπÜριη και στη Φατακßα εß-
π πρüτυπα μταò Ζωηò, üπου ο καθÝναò εκιελεß τα
1994.
J. Latacz, Ομηροò, ο θεμελιωτýò τηò ευρωπα,ßχýò
ιfrχοντÜ του και μÝνετ μüσα στα üρτÜ ιου, ενþ ιο ,λογοιεχνßαò (μετÜφρ. Εθßνα ΣτστÜκου), ΑθÞνα 2000.
$rτqpo του ΟδυσοÝωò ασφυκιιÜ, ακρτθþò επετδÞ Μ. Edrvards, Ομηροò, ο ποιητýò τηò Ι,Ιτιßδοò (μετÜφρ, Β.
ιαθοýν να επτκραιησουν Üνθρωττοτ ατÜσθαλοτ Δταπηò-Ν. Π. ΜπεΖαιτÜκοò), ΑθÞνα 2ω1.
υθρτσιÝò που επτθυμοýν την αλλαγη των ο- Pierre Vidal-Naquet, Ο κüσμοò του Ομýρου (μετÜφρ.
Ανατ. ΚεφÜλα), ΑθÞνα 2ω2.
. Επßσηò προθÜλλονται αξßεò γνωστÝò, üπωò Wace kar Stubbings, Ομηροò(εmμ. Γ. ΓτατρομανωλÜκηò),
αΕπη κατ ο σεθασμüò μειαξý ανδρþν ιrar γυ- ΑθÞνα 1θ84,
þν, η φτλοξενßα ωò επτλογÞ kar üχτ ωò υπο- D. Page, Η ΙλιÜò και η Ιστορßα (μετÜφρ. Κρ. Πανηγýρηò),
kar βÝβατα η ιτμωρßα κÜθε εßδουò υπερ- Αθßνα Ι968. I

43
Ο ιη υριτε: - Ο ιντ ΗΡοΛοΓοι

3. ΠροτομÞ του
Πινδüρου (Εθνικü Ωοιüοο, φαßνετατ üιτ kar οι Üλλεò Απüλλωνα, που or φτλüλογοτ τον χρο\τ_,ß-
Μουσεßο υποψηφιεò πüλειò δεν εμειναν με γουν τον 7ο ατþνα π.Χ., ο ραψωδüò αι.-_-
του 0σλο). οιαυρωμενα xεpra: φροντΙσαν να θυνετατ σττò τÝρετεò του θεου στη Δηλο. :-
4. Κιθαρωδüò απü διαδοθεß üιι οι Ομηρßδεò ιηò Χßου ΔηλιÜδεò. και rουò ουστÞνει. αν ιιò επlòß_
πOραααση δòν εßχαν ι' üνομÜ ιουò αιü ιον φδεß κανεßò Kar ττò ρωτηοετ:
ερυθρüμορφου Ομηρο, αλλÜ üιι κÜποτε οι Χιþτισ- «Κορßτσια, ποlοò τραγοτ, _-

αμφορÝα του σεò φρενιÜσαν στη yrcpLn του Διο- στηò, εδþ που τριγυρßΖει.
«ζωγρüφου του
νýσου. Üνοιξαν μÜχη με τουò Üντρεò σαò εlνα1 Ο ΠlΟ αΥαΠηß,τ
Ανδοκßδου»
τουò, και σταμÜτησαν μüνο üταν οι δυο κα] π]ο χαρÜ σαò δτνει;,,-
(Μουσεßο
ιιαραιαξειò αντα λλα{,αν ομη ρουò. νυφεò να του αΠανtησετ ο,,,:,
Λοýβρου, Πορßσι),
Κα1 γαμΠρουò, Που ο1 αΠογονο] tουò ονο- μαΖL με μlα φωνη, γlα -:
5, Πüπυροò
μÜΖονται Ομηρ ßδεò ! (Αρποκρατßων). να:
με απüσποσμα
ΑληΒετα, ψÝματα, δεν θα το μÜθουμε ποιÝ, «Αντραò τυφλüò, σfην _L,_
τηò Ιλιüδαò
Σßγουρο εßνατ μüνο πωò Ýναò ποιηιηò απü τη Χßο κοτρÜχαλη που κατοlκε, :
θÝλησε κÜποτα σττγμη, θολþνονιαò τα νερÜ, να Χßο,
παρασιηοετ τον Ομηρο, Στον ομηρτκü υμνο οιοι, κα] που üλα τα τραγοτ,[ _-_

του αιþνια 0' αριστευουι-,'

μξºρß ξζ ß}¾αν κ*f ζ}ß Φ§ § ΦÝ, *, Τα οιοιχεßα παραπCμπι. -
υπ&κ θναντ§ν ¸α *μß*ºß}ßκ , ݺ κ*ι ft α γε ¾§β* οιον ομηρικü θρυλο. και ,,
κατολογημÝνα ο Αθηνατο;
Ýmη τα οߺοßα συγÝχß §ν τߺν ΦμߺρÝκߺ rßαρ Φση σιουò Δειπτ,οσοφισιεò. ο-,-
αναφÝρειατ οιον Υμνο, δτστιε._
και ιον αποδßδετ στον Ομηρò :

σε κÜποιον απü τουò Ομηρßδεò (1,40,θ).
Στην αρχαßα του χρßση ο üροò ¼μηρßδαι δεν υε-
ρτορßσιηκε στουò τραγουδτσιÝò αυü τη Χßο. Ομηρß-
δεò ηταν kar üλοτ or ραψωδοß, üσοι υποκρßνονταν
τα ομηρτκÜ, η kar Üλλα νεüτερα Ýπη τα οποßα κα-
τÜ κÜποτο τρüπο συνÝχτΖαν την ομηρτκß παρÜδο-
ση. Ειστ χρηστμοποßηοε τον üρο ο Πßνδαlηò σιον
πρþιο Νεμεüνικο -.,.'Ομηρßδαι, Þαπτþν ÝπÝων Üοι-
üοι1..- üπου σωσιÜ or apxaior σχολτασιÝò σημετþ-
ιουν üιτ Ομηρßδεò Ýλεγαν παλιÜ üσουò ηταν απü
το γενοò του Ομýρου, αργüτερα üμωò και τουò ρα-
ψωδουò που πlα δεν ανÝΒαΖαν τη γενlÜ τουò þò
τοι- Ομηρο.
υτοß or ραψωδοß, üπωò συνηθωò üλοτ or ε-
πßγονοτ, δεν εßχαν σπουδαßα φßμη. Οιαν
ατο Συμπüσιο ιου Εενοφκßντα κÜυοτοò υε-
ρηφανεýειατ üιι δα μτιορουσε ν' απαγγεß-
λει ξεσιηθου ολüκληρη ιην ΙλτÜδα kar
τπ- Οδυοσετα, ο συνομτλητηò του επτσημαßνετ üιτ
ο rδro μποροýν να κÜνουν üλοτ or ραψωδοß, kar
σι- ρωτÜ: ΕÝρειò κανÝνα γÝνοò πιο ηλßOιο απü
ουò ραψωδουò; Η απÜντηση εßνατ üχτ -και πα-
6.0 Ησßοδοò και η
Μοýσα. Ρομοντικü
Ýργο του Gusiav
Moreau, ΠροτομÞ
του ποιητÞ (7)
που η πσρüδοση
τον θÝλει νσ Ýχει
συνογωνιστεß
με τον 0μηρο σε
διαγωνισμü στη
Χαλκßδο
ρεμΒαßνονιαò ο Σωκlýmò ιη δτκατολογεß: Εßναι
γιατß δεν κατεχουν τα Βαθýτερα νοηματα (3,5).
Ανιßοιοτχα, οιον πλατωντκο διÜλογο 1ωη ο Σω-
κρÜτηò δταπιοτþνετ με Ýμφαση üτι δεν θα μπορου-
σε να υπÜρξει καλüò ραψωδüò, που να μην καLα-
λαβαßνει τι λεει ο ποιητýò γιατß ο ραψωδüò πρε-
πε1 να ερμηνευε1 στουò ακροατÝò του m Βα8ýτερα
νοýματα του ποιητý (530 c). Ο Ιων τσχυρßΖειατ üττ
αυτü ακρτΒþò κÜνετ: ...rar τον ξομπλιÜΖω τüσο ü-
μορφα τον Ομηρο, þστε αξßΖω, κατÜ τη γνþμη
μου, να με στεφανþσουν οι Ομηρßδεò/ ΜπρÜΒο,
του λÝετ ο ΣωκρÜτηò, και στη συνÝχετα ιου αποδετ-
κνυει üττ, αν τα καταφÝρνετ τüσο καλÜ στην ερμη-
νεßα των ομηρτκþν κετμÝνωγ δεν εßνατ γτατß ο ß-
δτοò γνωρßΖεß κÜττ παραπÜνω yra τον Ομηρο, αλλÜ
γταιß κÜποτοò θεüò τον εμπνÝετ, üπωò κÜποτοò θεοò )
Οι ομηρßδΕò-ραψωδοß στüδηκαν πΡüüΡομοι
των κÝδò f,ογþò ομηΡοηüγων κο!
μΕ τα χΡüνιο οι üýο Ýwοιεò ταυτßστηκαν
4º
Ο νι υριηε: - ο ιιΖιΗΡοΛοΓοι
8. 0 ΑχιλλÝοò
θρηνεß πÜνω οπü εßχε εμπνεýσει και τον iδro τον ΠοτητÞ.
το νεκρü Ειστ, απü ιη μτα απαγ¾Ýλλονταò kar arrü την Üλ-
ΠÜτροκλο. λη ερμηνεýονταò τα Ýπη, or ομηρßδεò-ραψωδοß στÜ-
Ρομοπικüò θnkaιr πρüδρομοτ των ι<Üθε λογÞò ομηρολüγωγ kar
πßνακαò του γιηγορα or δýο Ýwοτεò ιαυιßσιηκστ, Ýιστ που πολ-
Nicolas Gay λÝò φορÝò να μην εßνατ δυναιü ν' αποφασßσουμε aιr
(Μουσεßο ΤÝχνηò η λÝξη ¼μηρßδεò, üπου χρηστμοποτεßιατ, δηλþνετ
Λευκορωσßοò)
γεντκÜ τουò επτκοýò ποmιÝò, τουò ραψωδοýò που
φαγουδουοωτ kar ερμηνευαιτ τον Ομηρο, η τουò με-
λειηιÝò kar σχολτασιÝò των ομηρτκþν κετμÝνων. Σε
ποτστ αυü ττò παραπÜνω κατηγορßεò αναφÝρετατ π.χ.
ο ΙοοτιÜmò σιο Εγκþμιο τηò ΕλÝνηò, üταιτ γlýφετ
üτι, λÝνε μερικοß απü τοψ Ομηρßδεò πωò η ΕλÝνη
παρουσιÜστηκε νýχτα στον Ομηρο και του εßπε να
τηγοιfrησει üσοιη πολÝμησαν εναwßον τηò Τροß-
αò, θÝλοwαò να γßνει ο θÜνατοò τοιξ πlο αξιοΖη-
λευτοò αιü τη ΖωÞ των Üλλων(65); -ι<ar ποτουò εν-
νοοýσε ο ΠλÜτωναò, üιστ Ýγραψε στην Πολττεßα ü-
τι αιτüμα και οι ßδιοι οι Ομηρßδεòδεν τσχυρßΖοντατ
üττ ο Ομηροò νομοθÝιησε... (5Φe);
ΚÜπωò ξεκαθορßΖουν τα υρÜγματα σια βυΖανττνÜ
χρüντα, üταν πτα or καθαυιü ομηρßδεò-ραψωδοß α-
ποιελοýσαν ανÜμνηση, ενþ οι φτλüλογοτ-ομηρολü-
yor περßσσευαν -Kar οι συγγραφεßò τοýò ετρωνεýο-
νταν! Ειστ ο ΙμÝριοò, δÜσκαλοò ιου ΜεγÜλου Βα-
σýεßου και ιου Γρηγορßου του ΝαΖτανπτνοý, Ý-
Ο Πßüτωνοò οπογορ€ý€ι στον Ομηρο
την €ßσοδο στην ιδονικÞ ποθπεßο γιοτß
οι μýδοι που διπγ€ßτοι cßνοι Ψευδεßò
4Β
γραψε: ºουλÜχιστον εγþ δεν θα πειστü
θεοß εßναι üπωò τουò παρουσßασε ο
θα ΖητÞσω να με συγχωρÝσουν οι
(66,25). Παρüμοτα kar ο Ιουfuανüò ο
ατο Περß Βασι,λεßαò Ýργο του παρουστÜΖετ
prkn ετκüνα των ΒαστλτÜδων με τα πλοιfu
παλÜιτα ιουò, και συνεχßΖει: ...λοιπüν αυτÜ
φýσουμε να τα ψιλολογοýν οι
Τελευταßοò σιη σετρÜ ο Θεσσαλονßκηò
που üταν αναφÝρετατ στουò Ομηρßδεò
κÜ ιουò αναγνþστεò, ιουò θαυμαοιÝò kar
λειηιÝò ιου ΟμÞρου, που π.χ. διστÜΖουν
πουν üτι ο Ομηροò συναγωνßστηκε με τoJ
δο απü την Ασκρα και νικÞθηκε (r,6).
στüσο, ο Ομηροò δεν εßχε πþτπ
φßλουò, θαυμαστÝò kar μελειηιη
εξυμνουν. Νωρßò, ιον 6ο arþva
Ηρüτòλεττοò σιην ΑνατολÞ kar ο
φýνηò σιη Δýση τοý κßρυξστ τσ
μο. Ο πρþτοò Ýλεγε πωò ο Ομηροò αξßΖει
ποΒÜλλουν απü τουò μουσικοýò αγþνεò
rov ξυλοφορτþνουν (απüοπ. 42), ο Üλλοò
στωσε Πωò
üσα λογιÜΖοwαι ντροπÝò και ψüγοò
θμýπουò
ο Ομηροò κι ο Ησßοδοò και στουò θεοýò
νουν:
να κλÝΒουν, να μοιχεýουνε, ν' αλ
roýyrarl (απüοπ. 10).
Or επτθÝσετò ουνεχßσιηκαν κατ στουò επü
ατþνεò, με κýρτο -üχτ üμωò kar μοναδτκü-
ιην ομηρτκη θεολογßα. Ειστ π.χ. ο
ιη μτα στεφανωνεΙ Kar μυρωνετ ιον
ιην Üλλη ιου απαγορεýετ ιην εßσοδο σιην
πολττεßα, γτατß or μýθοτ που δτηγεßτατ εßνατ
δεßòι<αι ΒλÜφτουν üσουò τουò αι<οýνε
Κορυφαßοò στο χορü των καιηγüρων ο ψογεμÞ
ßλοò, κυντκüò φτλüσοφοò kar ρητοραò, που
ατþνα π,Χ, Ýγραψε ολüκληρο συγγραμμα
Ομηρου ποιýσεωò. κατηγορþνιαò την
πλοκÞ και ιην ασυνÝπετα τηò ΙλτÜδαò r<a
Οδýσσεταò, με τüσο υÜθοò, þστε να ιου δοθεß
ρανüμτ ΟμηρομÜστιξ, kar or Χτþτεò να τον
με ιτò πÝτρεò!
ΟμηρομÜσττγεò υπßρξαν kar Üλλοι, üπωò
ξαν και πολλοß φιλüμηροι, που θÝλησαν ιη
απανιÞσουν υπερασπßΖονιαò τον ΠοτηιÞ, kar
δεν Ýκαναν απü ιο να παρερμηνεýουν
ß αλληγορτκÜ τα λεγüμενÜ του -ιüοο αδÝξια
εßνατ αμφßθολο αν ο Ομηροò θα τουò
ιουò κατηγüρουò ιου. Ετστ kr αλλτþò, πÜντα
γκαιο3αττκü χαμüγελο παρακολουδεß ο
πü ιο απροσμÝιρητο ýψοò ιου ττò ποτκßλεò
Υνωσετò Kar παραναΥνωσετò των ερΥων ιου.