Ε^ΕγΘΕΡοτιπrΑ*Τ οκfΩΒΡrογ 2Φ,

"

ΙΣΤOΡΙΚΑ
οτΔοΝτΑ ΧΡοΝΙΑ, πΕΡιποΥ,
κρÜιηοε η οιαδτακη καιÜρρευοη
ιηò ΠανjσΧυρηò ΡωμαßΚηò
Αυιοκραιορßαò. Mra πεν ιηκον ιαετßα
e35-2B4 μ.Χ. ) πρωιοφανουò
κυΒερνηιτκηò ασιÜθεταò αποτÝλεσμα
τηò οποßαò ηταν να εναλλαχθουν σιο
θρüνο πÜνω απü 25 αυιοκρÜιορεò- κα1
η ΟυνιρτΠιΙΚη ηιια ιων ρωματΚου
σιρατου απü ιον Σαπουρ Α'το 260 μ.Χ.
επÝσπευσαν ιην καιÜρρευση. Με Ýναν
κοινωνικü τσιü ο οποτοò εßχε δταρραγεß,
με αυιοκρÜιορεò φοΒισμÝνουò Kar
Συγκληιο πληρωò αποδυναμιýμÝνη, με
σιρατü μτσδοφορτκü κατ οτκοτ,,ομτκÜ
κλοντσμÝνη, δεχüταν ιτò
αλλεπÜλληλεò επτΒÝοετò των
ΒαρΒÜρων κατ οδευε μοτρολαιρτκα
σχεδüν οτη δυοη τηò.
Δυση που επηλΒε με ιην Ýλευση ιου
Κοινσιαντßνου, ο οποßοò αφου εκιüπτοε
Λεγεωνüριοι σε στÜση μüχηò. ΑνÜγλυφο απü στÞλη λlαξιμτανü, ΜαξÝνιτο kar Δτκßντο,
που βρÝθηκε στο Μüιντò ασπÜσθηκε ιο χρτσιιανισμü, μετÝφερε
ιπ; Πρωιευουσα ιηò αυιοκραιορταò
σιηττ Κωνστανιτνουπολη και Ýσιησε Ýνα
Η αυτOχειρßα σιραιο «καρlÝραò»- αναδεßχθηκε οε
μοναδτκü κυρßαρχο τηò αυιοκρατορßαò
λαμΒÜνονταò Kar την επωνυμßα ΜÝγαò.
μιαò αυτOιßρατOριαò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥ,\ΟΣ

ΟΙ ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ
ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ κΡΙΣΗ
ΓερμανικÜ Τα χρηματο-
φýλα και οικονομικÜ
νÝοò αντßπαλοò þò την εποχÞ
οι Γüτθοι Διοκλητιανοý

Υπýθυγοò Ýκüοσηò ΒΑΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟηΟΥΛΟΣ

Σýπαξη ýληò ΣýμΒουλοò Ýιδοσηò Σt συτü το τΞýιοò συνεργÜοτηκw Δημιουρψßü

ΝΑΣΟΣ ΓΚΟΛΕΙνΗΣ ΠΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟγΛΑΚΗΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ Μ, ΝΙΓΔΕΛΗΣ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ
ΑΝΤΩΝιοΣ Η, ΣΑΚΕ^ΛΑΡιογ ΑΓΓΕ^ιΚΗ ΤΖΑΝποηοΥΛοΥ
Συπουομüò . εηιμÝΙαο ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ε, ΤΖΑΜΤΖΗΣ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ
ßrüsμοι ωνεργÜιεò ΦΑΙΔΩΝ ΜΑ^ΙΓΚΟΥΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν ΧΡΙΠΟΔΟΥΛΟΥ Πορογωγþ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚηΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε
Ηλεπροντßþ διεýΘwση istorika@θnet.gr Ι Το πορον f,ιριýδιχο ποριλειαι δωριον

| ιοr, ι,. ,ηυ ΕΛΕΥΘεΡΟΤΥηΙΑ,

 /
ιμειΜειò
«Ποροκμþ κοι πτþσπ τηò ΡωμοΤκÞò
«Π iºh*:ιy;
καιαθÝσετ ο ßδτοò ο δημιουργüò ιηò «Παραχμηò
kar πτþσηò τηò Ρωμαßκηò Αυτοκρατορßαò» την
πεμπτουσßα του μνημετþδουò Ýργου του.
Απüφατση, η οποßα ακüμη kar σßμερα, δýο kar
πλÝον ατþνεò μετÜ ιο θÜναιο ιου Edward Gibbon
(1737- 17θ4), δτατηρεß ακüρατα την επτκατρüιητÜ
ιηò: ο τελτκüò θριαμβοò του μονοθεßσμοý ωò
επßσημηò κραυκηò τδεολογßαò, αλλÜ και η
θαθμταßα δτÜθρωση των θεμελßων του ρωμαßκοý
δττ<αττκοý συσιηματοò απü το εθτμκü δßκατο των
γερμανογενþν φυλων, που εßχε αποιÝλεσμα ιην
ευτκlýτηση των «θopθqpιkþv νüμων» (leges
barbarorum) στο δυιτκü τμημα τηò
αυτοκραιορßαò. Δýο τσιορτκÝò δτεργασßεò, or οποßεò
καιÝληξστ στην translatio imperii, τη μετÜ8εοη
ιου κÝντρου τηò αυτοκρατορßαò απü ττò üχθεò ιου
ΤßΒερη στιò ακτÝò ιου Βοοπüρου.
Δεν εßνατ απαραßτηιο να ταυιτσιεß κòινεßò με ιτò
τδεολογτκÝò υροýυοθÝοετò ιου Gibbon (ο οποßοò,
γιηση πνευμαιχü τÝκνο του Δταφωιτσμου,
τοò
θεωρεß ωò Ýναν αρνηιτκü τσιορτκü παlýγοντα την
τελ:χÞ επττqýτηση ιων θεομþν τηò
πρωιοχρτστταντκηò υερýδου), ωr δεχ8εß üτι, με
ιην Üνωθεν εmθολÞ ενüò kar μüνον επßσημου
θρηοκευττκοý δüγμαιοò (δηλαδη του
χρτστταντσμοý), χÜνεται ορισιτιιÜ μτα ουστþδηò
συντσιþοα του ρωμαßκοý imperium: ο
υλουρολτσμüò που χαρακτηρßΖΘι την περßοδο του
πολυθεßσμοý kar η ανεκττκüτητα που επτδετκνýει
η κεντρτκß εξουσßα απÝνστιτ σιτò ποκßληò
μορφÞò υπερθατκÝò δοξασßεò των υπηκüων ιηò,
Μα:
λßκνο Ýωò ιτò μÝρεò μαò- Θò νýμφη του Χρτσιοý
σιη Δýση, αλλÜ ωò πετθÞνια σýΖυγο του κlýτουò
στην ΑνατολÞ. Δτεργασßα μαχραßωτm, or
δταδοχτκÝò φÜσετò ιηò οποßαò θα δταμορφþοουν τη
φυσιογνωμßα τηò γηραýò μαò ηπεßρου: το
πολυσχτδÝò μιοσαßκü ιων λαþν που ασπÜΖοντατ ττò
παραλλαγÝò τηò χρτστταντκηò ομολογßαò σιη
Δýση, αλλÜ και ιον κüσμο ιηò ορθüδοξηò καθ'
ημÜò Ανατοληò. Η επττιÜτηση ιου χρτσιτανιχοý
ΑυτοκΡοτοΡßαò»
δüγμαιοò σηματοδοτεß, με λßγα λüγτα, το ιÝτ\οò του
ρωματΚου Κοσμου Kar ιτò απορ)€ò μταò νεαò
τοτορικηò περτüδου.
Η δεýτερη Ýκφστση ιηò τοτqιχηò δτqιγασßαò, η
οποßα θα εmφÝρετ ιελττιÜ την τπιßτη ιου δυιτκου
τμηματοò ιηò Ρωμα'ßχýò Αυιοιφατφßαò εßναι
εκεßνη που πρþιοò δτÝκρwε, πρτν απü δýο ατþνεò,
ο μεγÜλοò Αγγλοò τστορικüò; η ηχαιÜσταση των
γερματιογενþν φýλων στα εδÜφη τηò Ρωμαßκßò
Αυτοκρατορßαò οποτελεß ιην οριαι ιου ιÝλουò.
Eivar, ουνÜμα, και οι απqρχÝò μταò μαχραßωνηò
σχÝοηò αντßθεσηò, η οποßα θα δτòqτqρφιßτετ τουò
δυο πüλουò τηò Ευρþπηò: τηò τευιοντκßò, τηò
γερμινογενοýò, Kar τηò λατνχßò, τηò ρομαιτικηò.
Η στιßθεση αυτÞ αυοιελεß και το γενεστουlτü
πυρßνα τηò ιστορικηò σýνθεσηò που αποκαλοýμε
Εσπερßα. Η Εσπερßα (das Abendland), η οποßα,
σιητφωνα με ιον αυιοπροσδτορτσμü των
ΠνειηταιτΚων τηò εκΠροσωΠωΥ ταυι|Ζειατ με την
Ευρþπη ιων γερμαγτκþν kar ιων ρομανχþν
λαþγ αποιελεß μτστ αυθýπαρκιη πολτιτσιτκÞ
κοτνüιηια (Kulturgemeinschaft) ιων λαþν τηò,
HKr
στο «Ημερολüγτο ενüò συγγραφÝα». Το 1877,
πqραμονÝò του συνεδρßου του Βερολßνου, γρÜφετ ο
ΝτοστογτÝφσκτ yra τη θÝση του ΡÜτχ στην
παγκüσμτα σκηνß, χαρακτηρßΖονταò τη Γερματßα
ιοò το «διαμαρτυρüμενο κρÜτοò»: «Απü τüτε που
υπÜρ>ατ η Γερμανßα θεωρεß πÜντα ιοò πρωτορχτκü
τηò καθßκον ιη δταμαριυρßα. Kar δεν εwοιß μüνο
ττò θÝσετò ιου προιεσιανττσμοý που δταιυπιßýηττιν
απü τον Λοýθηρο, αλλÜ τον ατþντο
προτεστανττσμü ιηò, ιη συνεχÞ kar αδτÜλετπm
δταμαρτυρßα (protest) που αρχßΖετ μ mιι
αντßσταση του (Γερμwοý φυλÜρχου) Αρμßνηυ
κατÜ των Ρωμαßων kar δταιηρεßιατ αδυλετπτα
κατÜ πσ,lτüò που στÞκετ στη Ρþμη ß ηροÝρ:αιατ
απü αυτÞν kar συνεχßΖετατ κατÜ mò t€αò Rßμηò
[εw. το ΒυΖÜνττο] kar üλων εκεßνων ιων λαþν
που δταιηρουν τη δτκÞ ιηò παρÜδοση. Η
δταμαρτυρßα (protest) σφÝφειο_τ τζαÜ ιων
δταδüχων ιηò Ρþμηò, κα&ßò ιrar ενω,τßσν ιòÜθε
πνευματτκοý αγαθοý που αποιελεß ur δτχß ιηò
κληρονομτÜ».
ΙDαß6τιιν Μα}ιιwοιβηò
Ρþμη οιην ακμη τηò δεν εßχε ανιßπαλο kar υπüρχε η γεντκη πεποßθηση üττ θα κυθερνοýσε
ατþντα. Παρ' üλ' αυτÜ μπροοτÜ τηò ηταν η προοδευιτκÞ πιþση kar η κατÜρρευση που πηγαΖε
απü ττò ανττφÜσετò ιου ßδτου του συσιηματοò διακυΒÝρνησßò τηò.
Η εσωιερτκη αποσυνθεοη ιηò αυτοκρατορßαò οε üλουò τουò κυρτουò ιομεßò: οτκονομßα.
οιραιτωττκü, πολτττκü συσιημα κ.λπ., Üνοτξε ιτò «πýλεò» ιηò Ρþμηò στουò δτÜφορουò
επτδρομεßò, ιου Ýφθαναν καιÜ κýμαια, καθþò οι Ρωμαßοτ παρÝμεναν εντυπωστακÜ απαθεßò
χωρßò την παραμτκρη δτÜθεση yra ιην υπερÜσυτση των συνορων.
Ο κοτνωντκüò τστüò τηò Ρþμηò εßχε δταρραγεß.
Υιηρχε μτα μετονüιηια ελÜχτσιων γατοκτημüνων μεγτσιÜνων ιου πλοýτου (ortimates kar
princeps) Kar μτα συνιρτπιτκη πλετονüιητα εξαθλτωμÝνων δουλοπÜροτκων (coloni), που
εγκαιÝλετπαν ιουò αγροýò μαΖτκÜ, yra να συνωστßΖονιατ συò λαßκÝò πολυκατοτκßεò Kar σιτò
ιρωγλεò ιων πüλεων.
Η μεσαßα αοιτκÞ ιÜξη, που η παρουσßα τηò χαρακιηριΖε την πρωτμη αυτοκραιορτκη εποχη,
εßχε σχεδüν εξαφαντσιεß.
Οι πÜμπλουτοτ αναλþνονταν σια üργτα των ξακουοιþν «ρωμαßκþν απολαυσεων») και οι
πÜμφιωχοτ, Ýχονιαò χÜοετ κÜθε ελπßδα yra τη Βελτßωση των ουνθηκþν ιηò παροýσαò Ζωηò,
εξατιßαò ιηò Βουλτμßαò kar απλησιßαò των πλουοßων, εßχαν σιραφεß οιτò δρησκεßεò yra την
εξασφÜλιση τηò μÝλλουσαò Ζωηò.
Δεν υπηρχε πλÝον Üνθρωποò στη Ρþμη με σταθερη προσηλωση σιην τδÝα ιου Ρωμαßου
πολßτη προθυμοò να θυστασιεß yra τδαντκÜ.
Or αυτοκρατορßεò, üμωò, οτηρßΖοντατ στην ισοττμßα των πολττþν, σιην αλληλοκατανüηση kar
στη θÝληοÞ ιουò, δταφορειτκÜ δεν μπορουν να επýτþσουν.
Ο στρατüò ηταν μτσθοφορτκüò.
Or μτσθοφοροι, αποκιþνιαò επßγνωοη ιηò δυναμηò τουò, ανÝΒαΖαν στο θρüνο του αυτοκρÜιορα
üποτον ηθελαν, απατιþνιαò απ' αυτüν υψmλüιερουò μτοδουò και ιην Üδετα να λησιευουν.
Το ανδρεßκελο-αυτοκρÜιωρ, κÜτω απü ιη συνεχη απετλÞ ιου Biarou θανÜτου ιου, κυΒερνουοε
Ýχοτ,ταò για κυρτουò συμΒοýλουò ιου τον αρχηγü (magister officiorum) ιηò μυσιτκßò
αστυνομßαò (agentes ßη rebus) και ιον προοωπÜρχη των ανακτüρων, που Þιαν επτκεφαληò
του πληθουò ιων υπαλλÞλων τηò Αυλßò.
«Η Σýγκλητοò εßχε υποΒτθασιεß σε σημεßο να ασκεß τα καθÞκοντα Δημοττκοý ΣυμΒουλßου»
(RostovzeÞ «ΡωμαΙκη Ιστορßα», εκδ. ΠαπαΖηση, ο. 316).
Η απüφαοη yra νÝο πüλεμο λαμθÜνονιαν μüνο απü τουò «εξωθεσμτκοýò» συμΒουλουò του
αυιοΚρατορα.
Η επτκυρωση Kar νομτμοποßηοη απü τη Συγκλητο ερχüταν αργüτερα, μüνο εÜν ο
αυιοΚρατοραò τη Ζηιουσε.
Βεθαßι,ιò η Σýγκληιοò ουνÝπραιιε ουμθουλευιτκÜ στη νομοθεσßα, «ετοßμαΖε νομοοχÝδτα
(senatus consulta), σια οποßα ο αυιοκρÜιοραò, εÜν τα ενÝκρτνε, Ýδτνε κýροò νüμου»
(Γ. Οστρογκüρακι, «Ιστορßα», τ. Α', σ. 97).
Οι αυιοκρÜιορεò yra να εξασφαλßσουν χρηματα yra ιον πολυδÜπανο στρατü ιων μτσθοφüρων
Ýδεταν σε κυκλοφορßα μεγÜλεò ποσüιητεò ευτελþν νομτσμÜτων νοθεýονταò «το χρυσü με
Üργυρο, τον Üργυρο με χαλκü kar ιο χαλκü με μüλυΒδο».
Η Ρþμη πλÝον ανÞκετ στο τταρελθüν.
Με την ευφυÝοιαιη επτνüηση του Μ. Κωνσιανιßνου να σιηρßξετ ιη νÝα Αυιοκρατορßα οε δýο
θραχßονεò: στο οιραιü Kar σιην επßσημη πλÝον θρησκεßα ιου χρτσιταντομοý, ανÝιετλε ιο
Üσιρο ιηò νÝαò πρωτευουσαò Κωνοιανττνοýποληò, που εξελßχθηκε σε μεγαλοýπολη, γεμÜιη
πολυιÝλεια, ανÜκτορα και ναουò.

ΝßκqΒqýιÜμπασηò
5
 ß
του Π,\\τΕ,\Η Μ. ΝιΓΔΕ,\Η
εηßκ. καθηlττη,\ργαßαò Ιστορßαò.
Τμημα Ι ι,τορßαò-,{.ρχαιολογßαò ΑΠΘ
πü ιο 235 Ýωò ιο 2Β4 μ.Χ. η Ρωμαßκη Αυτοκραιορßα
Βρßσκειατ σε μτα περßοδο παραιεταμÝνηò κρßσηò.
Τßποτε δεν απετκονßΖει καλυτερα την παρακμτακη
πορεßα ιηò Üλλοτε κοομοκρÜιετραò üσο η πρOJτο-
φανηò Kar μακροχρüντα κυΒερνηττκß αοιÜθετÜ
ιηò. Σε πενηντα xpüvra ανÞλθαν οτο θρüνο ιηò
Ρþμηò περτοοüιεροτ απü 25 αυιοκρÜτορεò, οι πε-
ρτσοüτεροι των οποßων εßχαν δτακρτθε1 ωò στραττω-
τικοß (γι' αυιü kar η περßοδοò εßνατ γνωστη ωò η
ιιερßοδοò ιυ)ν οιραιιωιικþν αυιοκρατüρων).
r)
_J''- -,..,*
Απü τον Σεθηρο ΑλÝf,ανδρο
σΕον ΔÝκτο (¸5-251 μ.Χ.)
Ο πρþιοò απü τουò οτραιιωτlκουò αυτοκρÜτορεò
υπηρξε ο Μαξτμßνοò ο Θρα6 (ΦεΒρ./ΜÜρτ. 235
μÝσα Απρ., 23Β). Αναγορευθηκε αυιοκρÜιοραò ιο
235 μ.Χ. αμÝσωò μετÜ ιη δολοφονßα ιου ΣεΒßρου
ΑλεξÜνδρου Kar τηò Ιουλßαò Μαμαßαò απü τιò συ-
γκενιρωμÝνεò σιο ΜÜινιò λεγεþνεò οι οιιοßεò ηρο-
ορßΖονιαν yra την εκοιραιεßα òναντßον των Αλα-
μαννþν. Γιοò ενüò βοσκου θρακτκηò καιαγωγηò
 ,t.
ΜετÜ τη δολοφονßο
τηò Ιουλßοò Μαμοßαò
και του ΣεβÞρου
Αλεξüνδρου (2)
οπü τιò ρωμαßκÝò
λεγεþνεò του
Μüιντò, ονÝρχετοι
στο θρüνο τηò Ρþμηò
ο πρþτοò οπü τουò
οποκολοýμενουò
αρOτιωτικOυò
ουτοκρÜτορεò,
Μαξιμßνοò ο 0ραξ.
4. ΠροτομÞ κοι
νüμισμα (5) με τη
μορφÞ του

r<ar Ýχονταò δτανυοετ üλα ια στραιτωιτκÜ αξιþμαια την ΙΚανοΠοΙηση ιω\,αττηματων ιου σιραιου, εΠτ- 3. Το ΠÜνθεον
ιηò τππlκηò καριÝραò, ο Μαξιμßνοò υπηρξε ßσαßò ιο SÜλλονιαò συνεχþò φορολογßα κατ Ýκιακιεò ετ- τηò Ρþμηò, η
τυπτκüτερο δεßγμα οτραττωιικου αυιοκρÜιορα. Ωò σφορÝò. ΕφΒασε μÜλτστα οιο σημεßο, üταν ο πλη- οικοδüμηση του
οιραττωττκüò δτακρßθηκε τδταßιερα, αφοý νßκηοε Βυσμüò δεν ανταποκρτνüταν σττò απαττησετò του, να οποßου Üρχισε
τουò Αλαμαννουò Kar ιουò ΚÜρπουò r<ar ιουò πε- προχωρÜ σε δημευοειò ßισιερα απü καταγγελlεò κα- στην οκμÞ τηò
ΡωμαßκÞò
ριορτοε οτιò πα.\ιÝò τουò εοτßεò. üμωò στον ιομÝα ιαδοτþν.
τηò εσωτερτκηò πολτττκηò η πολττεßα ιου στÜδηκε r- Η κατÜοταση αυιη δεν δτηρκεσε πολý, Το ΜÜρττο Αυτοκροτορßοò
δταßτερα επαχθηò yra ιον πλιτθυσμü τηò αυτοκρα- του 23Β μ.Χ., üιαν Ýναò αυιοκρατορτκüò επßιροποò επß Αδριανοý
ιορßαò, ανεξÜριηια ε8ντκüτηταò κατ κοτνι,ι,ικηò θÝ- ιηò regio Hadrumetina (βορεια Αφρικη) αποπει-
σηò, Ο λüγοò ηταν απλüò: ενδταφερüταν μüνο yra ρÜθηκε να αυξýσετ ιτò ηδη υqτηλÝò αιατιησετò ιου )
Zls-za+ μ.χ.

6. ΠροτομÞ κοι
νüμισμα (7) με τη
μορφÞ του
Πουπιηνοý, ο
οποßοò ανετρüπη
μοτß
προγμοτοποßησε
το «θρßομβο» στη
Ρþμη
συνοδευüμενοò
οπü την ßλυρικÞ
φρουρý

αυτοκρατορτκου ταlυßου απü τον ιοπτκü πληθυσμü, ΧΙα του,

or μτσθωτÝò ιων μεγÜλων αυιοκρατορτκþν γατþν ι«ιι Ιππtκο
τηò περτοχßò (coloni) μαΖß με τουò νÝουò των πü- ιτò ανεπαρΚετò
λεων (iuvenes) εξεγÝρ8ηκαν kar σταγüρευσαν αι} και πλημμελþò
τοτ<lýτορα τον (80χρονο) δτοικηιÞ τηò επορχßαò ιηò εξοπλτομÝνεò δυνÜ-
ΑφρικÞò ΓοιýτανüΑ (Iw.;238), ο οποßοò καταγü- μετò των Γορδτατþν, or ο-
τarr απü εmφστη ρωμαßκη orkoyÝvεra. Αυτüò με τη πoior συγχροýστηκαττ μοΖß ιου
σεηý του αναχßρυξε συναυτοκρÜτορα το yro του αλλÜ ηττÞθηκαττ, >τÜνονταò μÜλτσm
Γοlýτανü Β (Ιαιl.; 238). Η εξÝγερση επαττÜθηκε ιη ΖωÞ τουò οßο πεδßο τηò μÜ)αrò.

qp' üλ' αυτÜ η εΕÝγερση ει

Μαξτμßνου συνεχßσωτ- Ε
γκληιοò, που αιιÝμειε rrλrr
του αυτοκlýτορα σαπι ΤτπλÞ

βρÝθηκε πωò του δτοτχητÞ τι,τν πρατιορτατþν (δηλαδß του δτ- σε ετκοσαμελη ετπφοþ Ε
οπμÝτωποò με ΟΤκηιη τηò πρωτεýουσαò). Στο μεταξυ σιτν Αφρικθ νωση τηò Üμυναò (viginti viri ι
πολλοýò η κατÜσταση μετεθληθη, επετδη ο επορχτακüò δτ- curandae), αφοý προηγοιητÝντιη απ1
Ρωμοßουò οικητßò ιηò Νοιηττδßαò, οπαδüò του Μαξτμßνου, συναυτοκρÜτορεò, τον Ποιmνü (ιÝ
αυτοκρýτορεò προσÝθαλε με τη λεγεþνα, που Ýδρευε στην επαι)- Φεβρ.;-αρχ. Μαßου; 238) -Ýτ/α δüκΡ
με μεγÜλεò δτοτκηικÝò υιmfuò- r
Την περßοδο Ξ35-?Β4 μ.Χ. òπικΡüτησc βßνο (τÝß,, Ιαν./ορχ. ΦεΒρ.;-ψρ lβfr
λοò τηò ρωμαßκÞò cφταοηαπfoξ-Ετ
κυΕòΡνητικÞ οστüδ€ιο, οφοý ονÞßθον στο ση του λαοý τηò Ριßμηò ισιτ ηγοþ υ
δρüνο π€Ρισσüτ€Ροι οπü Ξ5 ουτοκΡüτοΡ€ò τον Γοlýτανü Γ', καßοαρα. Η ετýdý
νου στην Ιτολßα συνοδα»τßε η!'τι
χßεò, αλλÜ η πολτορκßα mò Axýnir

8

Υτνετ ιο
Βατερλü
του. Η αποφα-
σιοιικη αντιοτα-
ση τηò υüληò, η κα-
ταστροφη ιηò σοδετÜò ü-
ληò ιηò θüρεταò Ιιαλßαò (υου
δτενηργησε η επττροπη με τη συναß-
νεοη των τοπτκþν αρτστοκραιτþν), ο κακüò
κατρüò kar η δυσαρÝσκθlα ιων λεγεþνων του, που
αυξηθηκε απü το γεγονüò üττ ορισμÝνεò αποτυχη-
μÝνεò προσπÜ8ετεò yra ιην κατÜληqm τηò πüληò α-
υοδüθηκαν απü τον Μαξτμßνο οιουò υφτοιαμÝνουò,
οδηγησαν τελτκÜ σε ανταροßα. Ο Μαξιμßνοò kar ο
γτοò ιου συνεληφθησαν kar δολοφονηθηκαν, ενþ ο
σιρατüò ιου ορκßσιηκε υßσιη σιη νÝα ηγεσßα. Η ε-
ξÝγεροη ιου 23Β μ.Χ. Ýδειξε üττ αν κÜττοτοò απü
ιουò επßδοξουò αυτοκρÜιορεò ηθελε να επτΒληθεß
μÝσα σιη νÝα ουγκυρßα üφετλε η να δτευρυνετ ιην
κοινωνικη ΒÜση τηò νομτμοποßηοηò ιου η να ελÝγ-
ξετ εξ ολοκλßρου το δτοτκηττκü μηχαντσμü. Απü
την Üλλη μερτα υπηρξε Ýνα ιεστ το οποßο ευτβε-
Βαßωνε üιτ or απατιÞοετò ιου στρατου Ýναντι του
πληδυσμοý τηò αυτοκραιορßαò üφετλαν να Ýχουν
καποτο üρτο.
Λßγεò μÝρεò μετÜ τον Μαξτμßνο παραμερßΖοντατ
θ. Επß Γορδιονοý
Γ'εντüθηκον οι
οπειλÝò κοτÜ τηò
αυτοκρατορßαò
οπü σφετεριστÝò
Γüτθουò και
Σασσανßδεò,
ΠροτομÞ
(Μουσεßο
Λοýβρου) και
νüμισμα (10) τηò
εποχÞò του
αυü το προοκηντο kar or Πουπτηνüò kar Βαλθßνοò,
που διÝιραξαν ιο μοτραßο λÜθοò κατÜ το δρßαμ6ü
ιουò σιη Ρþμη να ουνοδευονιατ απü την τλλυρτκη
φρουρÜ ιουò. Το γεγονüò εξüργιοε τουò πραττορτα-
νουò οι οποßοτ συνÝλα3αν και εκτÝλεσαν ιουò δýο 11. Νüμισμα με
Üνδρεò. Ευß Γορδιανου Γ' (Ιαν./ΦεΒρ.; 23Β-αρχÝò τη μορφÞ του
244), υου αναγορευ8ηκε πλÝον αυτοκρÜιοραò, η αυ- Γορδιανοý Α'του
τοκρατορßα εξακολουδησε να αντιμετωπßΖετ απετ- Αφρικανοý
λÝò σχεδüν σε üλα τα μÝτωπα: εξÝγερση σιην Αφρτ-
κÞ απü το οφετερτοιη του θρüνου Σρβτντανü, ο ο-
ποßοò το 240 μ.Χ. κατÝλαβε την Καρχηδüνα, επτ-
δρομÝò ιων Γüτθων οιον Δοýναβη kar ετοβολÞ των
Σαοσαντδþν στη Συρßα το 241 μ.Χ., üιαν οτο θρüνο
του ΙρÜν ανεΒαßνετ ο Σοποýρ Α. Την κατÜσιαση
αυτß ανιτμετþπτοαν με επτιυχßα rkavoi συνεργÜιεò
ιου νεαροý αυτοκραιορα με οημανττκüτερο ιον πε-
θερü ιου kar δτοτκηιÞ των πραττορτανþν Τηmσß-
θεο, ο οποßοò δταθÝτονιαò σημανιτκÝò δυνÜμειò α-
ντεπτιÝθηκε σιην ΑνατολÞ, ανακαιαλαμΒÜνονταò )
Ο πρþτοζ απü τουò στροτιωτικοýò
GυτοκΡüτοΡ€ò, ο Μαξιμßιιοò. Ενδιοφ€ρüτòν
μüνο γ!ο το οιτÞματο του στροτοý
9

Αποκορýφωμο τηò üιακυΒÝρνπσπò του
Φιf,ßππου υπÞρξον οι μ€γοηοπΡ€π€ßò €οΡτ€ò
γιο τπ I.ΟΟΟÞ €πÝτcιο ßδρυσηò τηò Ρþμηò
12. 0 Φßλπποò Α' πüλετò kar φρουρτα (Niσrβn, ΣτγκÜρα) kar σταθε-
ο Αροβοò σε ροποτþνταò τη ρωμαßκη kuprapxia στη Συρßα. Ενα
μαρμüρινη χρüνο αργüιερα (243 μ.Χ.) üμωò, οε μτα επßθεση ε-
προτομÞ και σε νανιßον ιηò Κιηστφþνιαò, ο Ττμησßθεοò σκοτþθηκε
νüμισμα (ß3) με kar ιη θÝση του ανÝλοβε ο Αρο3αò οεßχηò απü ιην
σαφεßò περτοχη του ΧουρÜν, ο φιλüδοξοò Ιοýλτοò Φßλιπ-
ομοιüτητεò.
,ι4. ποò. Ο τελευιαßοò καιüρθωσε, εκμεταλλευüμενοò
0 τη δυσαρÝσκεια ιων λεγεþνων ιηò Μεσοποταμßαò
σφετεριστÞò του
λüγω προΒλημÜιων που εμφανßσιηκαν στον ανε-
ουτοκροτορικοý
φοδτασμü ιηò, να παραμερßσετ ιον Γορδτανü και να
θρüνου
αναγορευθεß σττò αρχÝò ιου 244 μ.Χ. αυιοκρÜτοραò
Ιοποηανüò
με ιην ονομαοßα Φßλτπποò Αραψ (αρχ. 244-Σε-
πτ.,/οκι. 24θ).
Ο νÝοò αυτοκρÜιοραò επεδßωξε ιην αναγνþρτση
τηò Συγκλßτου αδταφορþνιαò yra την Ýκβαση του
πολÝμου με ιον Σαυουρ, με τον οποßο συνομολüγη-
σε γρßγορα μτα συμΒτθασττκß ετρηνη. Τον Ιοýλτο
τον 244 μ.Χ. ο Φßλτπποò Βρτσκüταν στη Ρþμη. Κα-
10
τÜ τη δτÜρκετα ιηò εξουσßαò του καιÝθαλε προσπÜ-
θετα να σταθεροποτησετ το εσωιερτκü τηò αυτοκρα-
ιορßαò προκηρυσοονιαò γεντκη αμνηοιßα και πε-
ρτορßΖονιαò ττò οτκονομτκοý χαρακιηρα επεμθÜ-
σετò του αυιοκραιορτκοý ταμεßου στο εσωτερτκü ιων
πüλεων. Αποκορυφωμα τηò δτακυθÝρνησηò του υ-
πηρξαν οι μεγαλοπρεπεßò εορτÝò που δτοργανþθη-
καν σιη Ρþμη yra τη 1.000Þ ευÝτετο απü ιην ßδρυ-
ση ιηò. ΠαρÜ τιò εοριÝò ωοτüσο η αυιοκρατορßα
Βρτσκüιαν σε μτα παρατειαμÝνη kar θαθτÜ κρßοη.
Αυü ιο 244Ýωòιο 247 μ.Χ. ΚÜρποτ ετσβÜλλουν ου-
νεχþò σιην ΚÜτω Μυσßα, ενþ παρÜλληλα εμφανß-
Ζειατ μτα σετρÜ απü σφετερτσιÝò ιου δρüνου με ση-
μανιτκüιερουò τον Ιοπατιανü (σιτò περτοχÝò ιηò Συ-
ρßαò kar τηò Καππαδοκßαò) kar τον Πακαττανü
σιην Πawovia, εναντßον του οποßου ο Φßλτπποò Ý-
οτετλε το δτοτκητÞ τηò Ρþμηò ΔÝκτο με αρκειÝò λε-
γεþνεò κατ ιον ιßτλο dux Moesiae et Pannoniae,
Η καιαστολÞ τηò εξÝγεροηò του Πακαττανου Kar ο-
ρισμÝνεò επττυχßεò ιου Δεκßου ενανιßον των ΚÜρ-
πων ενθουοßασαν τα στρατεýμαιÜ ιου που ιον υπο-
χρÝωσαν να αναλÜβετ το αξßωμα του αυιοκρÜτορα
Στην απüφαση αυιÞ ιου οιραιου Ýπατξε ασφαλþò
ρüλο το γεγονüò üιτ ο ΔÝκτοò Þταν πτο κονιÜ στò
στραιü απü ü,ττ ο αρα6τκηò καιαγωγηò Φßλτπποò
που φτλοδοξοýοε μÜλτσια να εγκαθτδρυσετ κατÜ τò
πρüιυπο ιων Σεθηρων μτα ανατολτκηò καταγωγη(
δυνασιεßα σιη Ρþμη. ΠαρÜ την πρüταση yra συμ
Βτθασμü που Ýκανε ο ΔÝκτοò, ο Φßλτπποò αρνηθη
κε με αποιÝλεσμα τα πρÜγμαια να οδηγηθοýν στ
σýγκρουση. Σιη μÜχη που Ýγτνε στη Βερüνα (Σε
πιÝμθρτοò 249 μ.Χ.) ο Φßλτπποò σκοιþθηκε σιο πε
δßο τηò μÜχηò, ενþ λßγο αργüτερα or πραττορτανο
δολοφονοýσαν ιον ομþνυμο yro ιου και ουναυτο
κρÜτορα οιη Ρþμη.
 Η δτακυθÝρνηοη ιου Δεκßου (Σεπι.,/Οκι. 24θ-
Ιοýν. 251), που καταγüιαν απü μια πλοýστα συ-
γκληιτκß οτκογÝνετα Kar εßχε δτανýσετ üλα ια σιÜ-
δτα ιηò σταδτοδρομßαò ενüò συγκληιτκοý, χαρα-
κιηρßΖετατ απü μτα προσπÜθετα αποκατÜστασηò
των παλατþν ρωμαßκþν αξτþν: ο ßδτοò, üυωò kar
πλαιτÜ ιμηματα του πληθυσμοý τηò αυτοκρατο-
ρßαò, ιδταßτερα το ανþιερο κοτνωντκü σιρþμα, συμ-
μερτΖüταν ιην Üυοψη üιτ η κρlοη υου ανττμειþπτ-
Ζε το κρÜτοò (με ττò επεμΒÜοειò ιου σιραιοý, ιουò
ολλεπÜλληλουò σφετερτστÝò του θρüνου και την
πρüθεση του Φιλßππου να δημτουργησετ μια ανα-
τολικÞ δυναστεßα) οφετλüταν σιην εγκατÜλετψη
ιων υαλατþν ρωμαßκþν αξτþν kar παραδüσεων.
Αυτüò υπηρξε kar ο λüγοò που ιο 250 μ.Χ. ο ΔÝκτοò
εξÝδωσε Ýνα δτÜιαγμα, δηλαδÞ Ýνα εßδοò ιεσι πο-
λιιικηò νομτμοφροσυνηò, μθ το οποßο καλοýνταν
yra πρþιη φορÜ σιην τσιορßα ιηò αυιοκραιορßαò ü-
λοò ο πληθυσμüò ιηò να θυστÜσετ στουò επßσημουò
θεοýò ιου ρωμαßκοý κρÜτουò κατ το οποßο καιÝλη-
ξε στον πρþτο μεγÜλο διωγμü των χρτσιτανþν. Το
Ýιοò 250 μ.Χ. σημαιοδοιεß επßσηò ιην πρþτη μεγÜ-
λη κορýφωση τηò συνδυασμÝιmò δρÜσηò των ΚÜρ-
πων και ιων Γüτθων σττò παραδουνü3τεò επαρχßεò.
ΠαρÜ ττò αρχτκÝò τουò ευτιυχßεò (Ντκüπολη κοντÜ
σιον Ισιρο) or ρωμαßκÝò λεγεþνεò υπÝστηοαν πα-
νωλεθρßα σιη ΒÝροτα, ενþ η Φτλτπποýπολη καιε-
ληφθη kar λεηλαιÞθηκε απü τουò Γüιθουò. Η α-
νιευßθεση του Δεκßου Ýξι μηνεò αργüτερα, προ-
κετμÝνου να υερτορßσετ ιον εχθρü στα παραδοστα-
κÜ ιου συνορα, οδßγησε οε νÝα πανωλεθρßα αυιη
τη φορÜ στην Αθρτιτü (ΔοΒρουισÜ, Mrkpn Σκυ-
θßα), üπου σκοτþθηκε ο ßδτοò και ο συναυιοκρÜιο-
ραò γτοò του ΕρÝντττοò Ετροýσκοò. Η καταστροφη
ιηò ρωμαßκηò δυναμηò στον Δοýναθη Þιαν πλη-
Ο συγκf,ητικüò ΔÝκιοò κοτü τη διοκυΒÝρνησÞ
του (e49-e5l) πΡοσπüδησ€ νο οποκοτοστÞσει
τιò ποηοιÝò ΡωμοßκÝò οξßεò κοι ποροδüσ€ιò
ρηò. Τη σιτγμß εκεßνη τα υυολεßμμαια ιου ρωμαß- 15. 0 συνουτο-
κοý σιραιοý αναγüρευσαν αυτοκρÜτορα ιο διοτκη- κρýτοραò
τη τηò ΚÜτω Μυοßαò Τρεθτοντανü ΓÜλλο (Ιουν.; ΕρÝwτò
251-Αυγ.; 253). Ετροýσκοò, που
Απü τον Τlεθωντανü ΓÜJtλο οτον Γαλλmνü σκοτþθηκε με τον
(251-268 μ.Χ.) πατÝρα του ΔÝκο
Στο μεταξý, με ιην εßδηση του 8ανÜτου του Δεκß- οτην Αβριπü.
16. Λεγεωνüριοι
ου η Σýγκλητοò αναγüρευσε στη Ρþμη ωò αυιο-
σε οτýση μýχηò.
κρÜτορα το yro του Οσττλτανü (Ιουν.; 251-Ιουλ.
ΑνÜγλυφο οπü
251), αλλÜ η προοωπτκüτηια που δÝσποΖε σιτò εξε-
στÞλη που
λßξετò ηιαν πτα ο ΤρεΒωντανüò ΓÜλλοò, Αυιüò üρτ-
βρÝθηκε οτο
σε ιο yro του Βολουστανü (Ιουν.; 251-Αυγ.; 253) ωò
ΜÜηττò
συναυτοκρÜιορα kar συνÜμα yra να συμθýÜσετ ιην
κατÜσταση υτοθÝτησε ιον οσττλτανü. Or πτ8ανüτη-
τεò σýγκρουσηò εξÝλετψαν γρßγορα εξαττßαò ιου
αιφνßδτου θανÜτου ιου ιελευταßου. Ο Τρεθωντανüò
μαΖß με το yro του Ýσπευσαν σιη Ρþμη yra να εξα-
σφαλßσουν τη θÝση ιουò, αναθÝιοντοò.rò οrρ«.rr- )
11
2gs-za+ μ.χ.

υκÝò εmχετρÜσετò ιου τòÜτω Δοýναβη στο δτοτκητÞ

Ατμßfuο Ατμιλτανü. Επρüκετιο yra μτα σωσιß μεν
αλλÜ επτκßνδυνη απüφαση, αφοý or λεγεþνεò τηò
περτοχßò τον σταγüρευσαιτ αυτοκρÜτορα ýστερα α-
πü την επττυχημÝνη εκστρατεßα που δτενßργηοε σε
ΒÜροò ιων Γüτθων kar μÜλτστα πÝραιτ του Δουναβη
ιο 252 μ.Χ. ΜετÜ το γεγονüò αυτü ο Ατμτλτστüò
(Ιοýλ./Αýγ.-Σεπτ./Οκτ. 253) προχþρτισε προò την
Ιταλßα ατφντδιÜΖονταò ιον ΤρεΒωντατü. Ο τελευταß-
οò κÜλεσε σε βοÞ8ετα δýφορεò μονÜδεò τδταßιερα
απü την περτοχß του Ρηνου, αλλÜ η Üφτξß τουò
ΒρÜδυνε, με αποιÝλεσμα να συ¾º(ρουαεß με τον α-
ντßπαλο που υαερτεροýσε qιθμηττιτÜ στην πüλη
ΙνιερÜμνα τηò Ουμθρßαò üπου ηιτÞδηκε, θρßσκο-
νταò μÜλτοτα το θüγατο μαΖß με το γιο ιου σττò αρ
χÝò του 253 μ.Χ.

ιaιr or λεγεþνεò ιου Ρηνου, που στο μετα-

ξý εßχαιι μεταχwττθεß στη Ραττßα, πληρο-
φορηθηκαιτ mv καταστροφÞ, εξÝλεξαrι
τον εmχεφοληò ιουò Δrkirπo Βαλερτανü
ωò αυτοτ<;ýτορα kar προßλασαν προò την
Ιταλßα, üπου οτ συνÜδελφοß τουò οιü τον Δοýνο.θη
εγχατÝλετψστ τον Ατμτλτανü τοττ οποßο kar δολο-
17. Αγολμο που φüιατσστ. Τον Ιοýντο/Αýγουοτο του 253 μ.Χ. ο Βα-
πορουσιüζει το λερτανüò ετσÝρχοισ,τ σιη Ρþμη.
δτικητÞ του Αν kar ο 63χρονοò Βαλερτανüò (Ιοýν./Αýγ. 253-
Δοýναβη Αιμßλη Ιοýν. 260) διÝθετε εκ καταγωγηò kar μεγÜληò δr-
Αιμιλτνü σαν θεü οτκηττκηò εμπετρßαò üλα εκεßνα τα εφüδτα που θα
Αρη μποροýσαν να τον αναδεßξουν μειαρρυθμτσιη, εν
ιοýιοτò or προσδοκßεò δταψεýσθηκαν γρηγορα, α-
φοý η εξατρετικÜ επτοφαλßò κατÜσιαση που κλη-

Το διüτογμο ποΑιτιι(Þò νομιμοφΡοσýνηò

που €ξÝδωσc ο ΔÝκοò το e5Ο μ.Χ. κατÝßηξε
στον πΡþτο μ€γüΑο διωγμü των χΡιστιανþν

ρονüμηοε στον τομÝα ιηò εξωτερτκßò πολτττκßò 35χρονο yro του Γο.lιλmνü, στον οποßο στÝ8εσε τη
18. Μüχη
δεν ιου επÝτρεψε να ασκÞσετ ττò τκανüτητÝò ιου. δτοßκηση του δυττκοý ιμßματοò τηò αυιοκραιορßαò.
Ρωμαßων κοι
ΕνθαρρημÝνοτ απü τα γεγονüτα του 253 μ.Χ. or Το ρωμαßκü σιρατηγεßο εγχατασιÜθηκε στα Σαμü-
ΒορβÜρων.
Γüι8οτ εßχαν πλημμυρßσετ ιτò ανατολτκÝò επαρ- σατα το 254 μ.Χ. αλλÜ or δυνÜμετò που δτÝδετε ο
Ανüγλυφο απü τη
χßεò τρομοκρατþνταò τμηματα τηò ΕλλÜδαò και Βαλερτανüò ηταν ανεπαρκεßò, με αποτÝλεομα η
σαρκοφüγο
τηò Μ. Ασßαò, ενþ στο αναιολτκü μÝτωπο σασσαντ- σýγκρουση να εßναι αμφßρροπη (το 256 μ.Χ. Ýχα-
Ludovichi. 0
Ýφιιτποò δτικητÞò
δτκÜ στρατευματα εßχαν προσθÜλετ Þδη το 252 σαν μßα σημανττκß οχυρη θÝση Üμυναò στο μÝσο
δεξý μ.Χ. ιη Μεσοποταμßα kar τη Συρßα, üπου Ýνα χρü- ρου του ΕυφρÜτη, την πüλη Δουρα-Ευρι,χιüò). Τε-
«τOυτοποιεßται» νο αργüτερα κατÝλαβαν την Ανττüχετα, την πυρ- λτκÜ το 260 μ.Χ., ýοτερα απü ευρεßαò κλßμακαò α_
ωò ο μετÝπειτο πüλησαν kar επÝστρεψαν ανενüχλητοτ με τη λεßα ντεπßθεοη του Σαποýρ Α, ο ρωμαßκüò στρατüò υ-
συτοκρüτοροò τουò σιον ΕυφρÜτη. Εν üψετ αυτηò τηò καιÜσταοηò πÝσιη μßα απü ιτò κατασιροφτκüτερεò ητιεò τηò r-
0σπλτνüò, γιοò ο Βαλερτανüò ανÝλα3ε ο ßδτοò προσωπτκÜ ιη δroi- οιορßαò του που σημαδεýθηκε απü την ατχμαλω-
κοι διÜδοχοò του κηση των λεγεþνων τηò Μεσοποταμßαò, αφοý σßα του ßδτου του Βαλερτανου.
Δεκßου προηγουμÝνωò αναγüρευσε αυτοκρÜιορα τον ΜετÜ την κατασφοφη αυτη ολüκληρη η Μ. Ασßα

Ι2

kar η Συρßα Ýμετναν εκτεθετμÝνεò στιò δταδÝσετò
ιων Περσþν που ηλεγχαν την περτοχη, με εξαßρε-
ση ορτσμÝνουò θυλÜκουò ανιßσταοηò. üπωò την
Εδεοσα ιηò Συρßαò (υπü ιο διοικηιÞ τηò επαρχßαò
Μακρτανü), περτοχÝò τηò Μ. Ασßαò (υπü το δror-
κηιß ιηò επαρχßαò τηò Ασßαò ΚÜλλτστο) και κυ-
ρßωò ιην Παλμυρα (υπü ιον ηγεμüνα τηò Οδαßνα-
θο). Η εκ πρþτηò üψεωò περßεργη αυτη εξÝλτξη
στην Εγγýò ΑνατολÞ, που τελτκÜ οδηγησε σιη δη-
μτουργßα ιου κρÜτουò ιηò Παλμýραò, γßνετατ κατα-
νοηιη μüνον αν εκττμησετ κÜποτοò τη λεττουργßα
αυτηò ιηò πλουσταò εμυορικßò υüληò σια κρÜσπε-
δα τηò συρτακηò ερημου. Στην πραγματτκüτητα μÝ-
σω αυιηò δτακτνουνταν ιο σýνολο του εμπορßου ιηò
19. 0 διοικητÞò
Ανατολßò που περνοýσε με καραΒÜντα απü τον τηò Μυσßοò
ΕυφρÜιη kar καιευθýνονιαν προò τη Δυση, γεγο- Τρεβωνιανüò
νüò που εξηγεß τον πλοýτο και και' επÝκιαοη ια ε- ΓÜλλοò, που
πτβληττκÜ σε üγκο κατ τÝχνη δεßγμαια μνημετα- ονοκηρýχθηκε
κηò αρχττεκτοντκßò (ναοß, θρταμΒτκÜ ιüξα, θÝατρο, οπü τηò λεγεþνεò
αγορÜ kar μεγÜλα ιαφτκÜ μνημεßα) που θρÝθηκαν ουτοκρüτοροò τηò
οτην πüλη αυτÞ. Οταν οτ Σασσανßδεò Ýπληξαν ιο Ρþμηò,
20. 0 ψοò του
εμπüρτο των καραΒαντþν μετατρÜπηκαν αυιüματα
Δεκßου,
σε εχθροýò τηò Παλμýραò. Ο ηγεμüναò τουò Οδαß-
0στιλιονüò, τον
ναθοò παρÝσχε υποστηρτξη οιουò Αρσακßδεò, ιου
οποßο υιοθÝτησε ο
ανττπÜλουò τουò, Kar ιο κυρτüτερο, αφοý εξοπλß-
Τρεβωνιανüò, και
οτηκε, στρατεýθηκε με τη Ρþμη, πολεμþνταò μÜ-
ο δικüò του γιοò
λιστα μειÜ το 260 μ.Χ. στο πλευρü ιου Γαλλτηνοý Βολουσιονüò (21)
εναντßον των ιοπτκþν σφειερτστþν ιου θρüνου Μα- τουò οποßουò
κρßνου kar Καλλßστου, λüγοò yra ιον οποßο του α- ονοκÞρυξε
πονεμηθηκε ο τßιλοò του corrector totius συνουτοκρüτορεò.
orientis. Στο πλαßστο τηò ελευθερßαò κτνηοεων 22. ΣεοτÝρηοò με
που ιου επÝτρεψε ο αυτοκρÜτοραò, ο Οδαßναθοò α- τη μορφÞ του
νακαιÝλαβε ιτò σημανττκÝò πüλετò τηò υερτοχηò αυτοκρÜτορα
Νßσýη kar ΚÜρρατ και την ßδτα χροντÜ (262 μ.Χ.) Βαλεριανοý Α',
Ýφθαοε τελικÜ οιο σημεßο να καιαλÜβετ την Κτη- ο οποßοò
στφþντα, εξαοφαλßΖονιαò Ýτστ το Ζωττκηò σημα- σκοτþθηκε σε
σßαò εμπüρτο ιων καρα3αντþν: τα συμφÝρονια τηò μüχη με τον
Παλμυραò συνÝπτπταν με εκεßνα ιηò αυτοκραιο- Σαποýρ Α'
ρßαò. Η δολοφοιßα του Οδαßναθου και του μεγαλυ-
ιερου yrou ιου ιο 267 μ.Χ. δεν μειÝΒαλε την καιÜ-
σταση, αφοý οτο σημεßο αυτü ιην εξουοßα ανÝλαβε
η γυναßκα ιου Ζηνοβßα. μτα rσxupn προσωπτκü-
ιηια, που επß πÝντε χρüντα ηγßθηκε του ανεξÜρ-
τητου κρÜιουò ιηò Παλμυραò. Ευß τηò εποχηò τηò
το κρÜιοò αυιü, üπωò kar το Üλλο ανεξÜρτητο κρÜ-
τοò στη Γερμανßα, üχι μüνο ανÝλα3ε σιη θÝση τηò
Το Ξ6Ο μ.Χ. ο Ρωμοß'κüò στΡοτüò υπÝστη
μßα οπü τιò κοτοστΡοφικüτ€Ρ€ò Þττ€ò
τηò ιστοΡßοò του απü τον Σοποýρ Α'
Ρþμηò ιην Üμυνα τηò ευρυτερηò περτοχηò, αλλÜ ε-
πεξÝιετνε την επτρροß ιου σε πüλετò τηò Ατγýπιου,
τηò Συρßαò kar τηò Μ. Ασßαò, χÜρη οια Ýσοδα ιων
οΠοΙων μΠορουσε να ανταΠοΚρΙνεταΙ σε αυιον ιο
ρüλο τηò περτφερετακηò δυναμηò. Οιαν αργüιερα,
με την Üνοδο στο 8ρüνο ιου Αυρηλτανοý, η Ρþμη
απÝσυρε την υποσιηρτξη τηò προò το ανεξÜρτητο
κρÜτοò, ιην ακολουθησαν και or πüλετò αυτÝò. Το
2º2 μ,Χ. ýοιερα απü δýο εκοτρατεßεò εναντßον τηò
ο αυτοκρÜτοραò Αυρηλτανüò καταλÜμΒανε kar λε-
ηλατουσε ιην πüλη, που Ýκτοτε Üρχτσε Βαθμταßα
να ΠαραΚμαΖετ.
Το Ýιοò 260 μ.Χ. συντσιοýσε την κορýφωση τηò
χαοττκßò καιÜοιασηò που αρχτοε να ανττμειωπßΖετ
13
24. Νüμισμο με τη η αυτοκρατορßα κατÜ ιην πÝμπτη δεκαετßα ιου ατþ-
μορφÞ του να, Τþρα πλÝον or δτεκδτκητÝò του θρüνου εμφα\ιß-
σφετεριστÞ Ζονται σαν τα ματτττÜρτα σττò επßμοχεò περτοχÝò τηò.
Λαιληνοý Στον Δοýνοβη ο ΙιτκÝνοιιοò (δτοτκητηò τηò Παν-
νονßαò) και ο Ρεγκαiιτανüò, που ανßιμειωπßστηκαν
απü τον πτστü (τουλÜχιστον ιην περßοδο αυτη) στον
Γαλλτηνü δτοτκητÞ του τππτκοý ΑουρÝηλο. Στον
ΡÞνο, üπου θα περßμενε κÜποτοò ο αυιοκlýιοραò
να ελÝγχετ ια πρÜγμαια κα_λýτερα λüγω ιηò μωφü-
χρονηò παρουσßαò ιου στη Δýση, ο επαρχτακüò δι-
οτκητηò ιηò Ανω Γερμαιτßαò Πüσιοιητοò ßδρυσε το
ιρθτνüπωρο του 260 ιο ωτεξÜρτηιο γολλιχü κρÜιοò,
με ιη στßριξη μÜλτστα του πληθυσμοý τηò περτο-
χÞò, που εκτετνüιαν μεταΕý τηò Κολονßαò κα1 του
Την περßοδο ?6Β_Ξ84 μ.Χ. η ουτοκΡοτοΡßο
οδηγεßτοι στοδιοκü οπü την ποßυδýσποση
τηò ΚΡοτ!ΚÞò òξουσßοò, στη σταα€Ρüτητο
L4
Τριρ. Τη νομτμοποßηση του Ýθρτσκε το νÝο κρÜτοò,
üπωò kar εκεßlτο τηò Παλμýραò, απü το ρüλο που Ý-
πατΖε ωò ανÜχωμα σττò ετσΒολÝò των γερμανικþν
φýλων. ΜÜλτοτα με την πÜροδο του χρüνου η ε-
πrppon του επεκτÜθηκε þò την Ισπαιτßα kar τη Βρε-
τανßα.
Ο Γαλλmνüò συγκροýστηκε με ιον Πüστουμο
μüλτò ιο Ýιοò 2Φ μ.Χ., üταν αποδεσμεýθηκε απü
ιτò υποχρεþσετò του στα ΒαλκÜντα kar την Αßγυ-
τπο. Στο δυσκολο αυτü òτιßνα που κlητησε χρüντα
ο Γαλλmýò Ýπεσε τελτιÜ θιψα συνωμοσßαò ιου δι-
οτκητÞ ιου τπτηχοý ΑουρÝολου, ενþ πολτορκοýσε
το Μεδτüλαιτο το 268 μ.Χ. Την ßδτα ιýχη εßχε kar ο
συνωμüτηò. ΑλλÜ kar ο Πüστουμοò δολοφονßθηκε
λßγο αργüτερα απü τουò οτραιτþτεò του, üταττ αρνß-
θηκε να τουò παρα)ζωρησετ yra λαφυραγωγßα την
πüλη του ΜÜτντò μειÜ την απελευθÝρωοη τηò απü
το σφετερτστη Λαιλιανü. Το γαλλτκü κρÜτοò επτ-
θßωσε þò το 2º4, üταττ ο ßδτοò ο ηγεμüναò του Τε-
τρßκτοò, που εßχε δταδεχθεß το 270 τον Βυπορßνο
(268-27Οr, παροχþρησε τα εδÜφη του στον Αυρη-
 25. 0 επαρχιακüò
λτανü με αντÜλλαγμα μτα υψηλß θÝση σιη ρωμαß- διοικητÞò τηò Ανω
κÞ δτοßκηση. Γερμονßαò
Απü τον Κλαι:δτο τον Γοτθχü στον Πüοτουμοò, που
Διοκληττανü (26&284 μ.Χ.) δολοφονÞθηκε
Στην τρßτη kar τελευταßα φÜση ιηò περτüδου η απü τουò
αυτοκlταιορßα οδηγεßτατ σταδταχÜ απü την πολυδτÜ- οτραπþτεò του.
σπαοη τηò κρατκηò εξουσßαò, με ιην παρουσßα 26. 0 Κλοýδιοò Β'
πολλþν δτεκδτκηιþν του θρüνου, σιη σιαθερüτητα ο Γοτθικüò,
και την ασφÜλετα. Or σφαττωιτχÝò εmτυχßεò ιων η- ιλλυρικÞò
γεμüνων αυτηò ιηò περιüδου οδηγοýν επßσηò στην καταγωγÞò
επß ματφü χροντκü δτÜστημα σταστολÞ τηò δρÜσηò αυτοκρÜτοραò τηò
των ΒαρΒαρτκþν φýλων ιηò μεθορßου κατ την κα- Ρþμηò, ο οποßοò
τÜλυση ιων δýο ανεξÜρτηιων ιτρατþν που σταπιý- νßκησε τουò
χθηκαν σια εδÜφη τηò αυιοκραιορßαò ια κρßστμα Γüτθουò πη μüχη
τηò Ναß'σσοý.
χρüντα μειÜ το 260 μ.Χ.
27. 0 ηγεμüνοò
πρþιη (Ýστω Kar προσωρνη) υπÝρθαση του γαλλικοý
κρÜτουò
φò ιφßσηò που γνιßΒτσε ο ρωμαßχüò κü- Τετρßκοò, ο
σμοò επß Γαλλmνοý λαμθÜνει χþρα ιην
εποt'ι του Κλαι:δτου Β του Γοτθιχοý οποßοò
ποροχþρησε τα
Θειπ./Οκτ. 268-Σευτ. 270). ΠαρÜ ιη μl- εδüφη του οτον
κρß δτÜρκετα ιηò Βασιλεßαò του, ο τλλυρτκηò καια-
Αυρηfuανü με
ψογηò 50χρονοò αυτοκρÜιοραò, αφου προηγουμÝνωò αντüλλαγμο μια
εξουδετÝρωσε τον ΑουρÝολο, ουνÝδεσε ιο üνομÜ του
υψηλÞ θÝση στη
με σημανττκÝò επτιυχßεò σε ΒÜροò των Αλαμαwþν,
ρωμαßßχÞ διοßκηση
του γολλικοý κρÜτουò, ολλÜ κυρßωò ενστιßον ιων
Γüιθων ιουò οποßουò συνÝτρτψε σε αποφαστσττκηò
σημασßαò μÜχη που Ýδωσε μοΖß τουò στη ΝαΙσσü
(σημ. Νιò). ΜειÜ το θÜνατü του η Σýγκληιοò aιra-
γüρευσε αυιοκlýτορα τον αδελιlý του Κοßτπßλλο
(Σετπ. 270), ολλÜ, κα&ßò ο τελευταßοò δεν δτÝθετε
κανÝνα Ýρετσμα στο σιραιü, γρßγορα or λεγεþνεò
του ΔοýνοΒη αιτοχηρυξστ αυτοκlýτορα το δτοτκηιÞ
του τππτκοý Αυρηλτανü (Σεπι. 270-Σετπ./Οκτ. 275)
μÝσα σε εξατρεττκÜ δýσκολεò συν8ηκεò. Στττιι qlxi μετò) τουò νßχησε σε φετò δταδοχτκÝò μÜχεò, υπο-
ιηò θαστλεßαò του εßχε κανεßò την εντýπωση üτι η χρεþνοντÜò τουò να υποχωρησουν σττò qιχτκÝò τουò
αυιοκραιορßα θρισκüιωτ στα πρü8υρα ιηò δτÜλυσηò. θÝσετò (μετÜ ιην ßτια αυτÞ kar þò την εποχÞ ιου
Αλαμαwοß kar νÝα γερμωτττ<Ü φýλα, or Ιουθοýγγοι, ΑλÜριχου ιο 4ω1 μ.Χ. ια γερμσττκÜ φυλα δεν ξανα-
ιων οποßων η ιακτικÞ σιηρτΖüιωτ στο τπmχü, εßχστ ενüχλησστ την Ιταλßα). Γτα ιην εμυÝδωση ιηò θÝ-
δτετσδýσετ (qιχÝò του 271 μ.Χ.) στην ßδτα την Ιτα- σηò του και ιην ασιρüλετα ιηò πρωιεýουσαò Kar ιηò
λßα, ιο καλοκαßρτ τηò ßδταò χροντÜò Γüτθοτ kar Ιιαλßαò ο Αυρηλτατüò πßρε μτα σετρÜ απü σημα-
Αλαιτοß εξαπÝλυσατ εmδρομÝò που Ýψýασαιτ Ýωò τη νιτκÜ μÝιρα, με κυρτüτερα ιη νÝα οχýρωση τηò Ρþ-
ΘρÜκη και την Ιλλυρßα, ια δýο αττεξÜρτητα κρÜτη μηò (η περßμειροò ιων νÝων τετχþν Ýφτανε ια Β,8
αχολουθοýσαν δτκη τουò πολτττκÞ και οτ ΠÝρσεò χλμ.), την εκ νÝου καιασκευÞ Þ ιην ενßσχυση τηò
δημτουργουσαιτ προΒλßματα σττò παραμεθüρτεò ε- οχýρωσηò Üλλων μεγÜλων πüλεων κα1 την ετσαγω-
παρχßεò ιηò Ανατοληò. ΠαρÜλληλα, σφετερτστÝò γη του θεομοý των correctores που Þταν υπεýθυ-
ιου θρüνου εμφανßΖονιαν σε δτÜφορεò επαρχßεò. vor yra ιην Üμυνα δτοτκηιτκþν περτφερετþν ιηò τ-
ΣπÜντα Ýναò Ρωμαßοò αυτοκlýτοραò καιüρθωσε μÝ- ιαλτκηò χερσονησου.
σα σε τüσο μκρü χροντκü δτÜστημα τüσο υολλÜ
στουò ιομεßò τηò συνοχηò kar ασφÜλεταò τηò αυιο- Σπüνιο Ýνοò Ρωμοßοò ουτοκΡüτοΡοò
κραιορßαò, üσο ο Αυρηλυνüò. Στην αρχη Ýρτξε ιο
ΒÜροò ιων ενεργετþν ιου σιην ασιρÜλετα τηò Ιτα-
κατüρδωσΕ μÝσο σΕ τüσο μικΡü χΡουκü
λßαò. Ανττμετþmσε για το λüγο αυτü τουò ετσθολεßò διüστημο τüσο ποηηü üσο ο Αυρηßιονüò
kar εκμεταλλευüμενοò ττιν εσφαλμÝττη ταχττκÞ που
οχολουθοýσαν (μÜχονιατ με δτασπασμÝνεò δυνÜ-

15
Lls-zg+ μ.χ.
28, Ρωμσßοι
οτροπþτεò
επιδßδοπαι
πυρετωδþò σε
οικοδüμηση
οχυρþσεων μιοò
πüληò. Ανüγλυφο
οπü τη στÞλη του
Τροßhνοý οτη
Ρþμη.
29. 0 Νουμεριο-
νüò, γιοò και
δεýτεροò
διüδοχοò του
Κþρου, μετü τον
οδερφü του
Κορßνο
Σε ü,ττ αφορÜ ιο μÝιωπο του Δοýναβη ο Αυρη-
λτανüò κατüρθωσε να απωθÞσετ ιουò ετσθολεßò ιο
271 μ.Χ., πÝραν του ποιαμοý. Ενεργþνταò ωστüσο
ρεαλτσττκÜ, αποφÜστσε να εκκενþσετ την επαρχßα
ιηò Δακßαò, τον Ýλεγχο τηò οιοßαò εßχαν αυολÝσετ
Üλλωστε προ πολλου οτ Ρωμαßοτ (σιην κατοχη ιουò
παρÝμεναν μüνο ορτσμÝνα οχυρÜ υπü την υπερÜ-
σπτοη ασθενþν σιραιτωτικþν δυνÜμεων). Ετστ μετÜ
το 271 μ.Χ. το μεγαλυιερο μÝροò του πληθυσμου ε-
γκαταοτÜ8ηκε ε,*τεý8εν του ΔοýναΒη, ενþ ια εδÜφη
τηò επαρχßαò υεριßλ8αν σιην κατοχÞ ιων (δυιτκþν)
Γüιθων kar ελεýθερων δακτκþν φυλων. Σιη θÝση
τηò ßδρυσε μειαξý τηò Ανω kar ΚÜιω Μυσßαò δυο
νÝεò μτκρÝò επαρχßεò, ιην Dacia ripensis και την
Dacia Mediterrania.
ΜετÜ ιη δτευθÝτηση των υποθÝσεων του Δουνα-
θη ο Αυρηλτανüò ασχοληθηκε με ια δýο ανεξÜρ-
τητα κρÜιη υου εßχαν δημτουργηθεß οτα εδÜφη τηò
αυτοκραιορßαò, εκεßνα ιηò Παλμýραò kar ιηò Γα-
λατßαò, ια οποßα, üπωò εßδαμε, kar καιÝλυσε. Πprv
απü ιη μεγÜλη επτχεßρηση που σχεδßαΖε ενανιßον
των Σασσαντδþν kar Βρτσκüμενοò yra λßγουò μη-
νεò σιη Ρþμη (ιÝλη 274-αρχÝò 275) πηρε ορτσμÝνα
Γιο τπι,ο οσφüηΕιο τηò Ρþμηò ο Αυρηf,ιονüò
πηρε μια σΕ|ρü οπü σημαντιΚü μÝτρο,
μΕ κυριüτ€Ρο τπ νÝο οχýρωσÞ τηò
μειρα που αφορουσαν ιο νομτομα, τον εΠΙσΙιΙσμο
ιηò πρωιευουσαò Kar ιη δτοßκηση. ΤελτκÜ, ο rka-
νüò αυτüò ηγεμüναò δολοφονηθηκε στην ΠÝρτνθο
καθ' οδüν προò το μÝιωπο ιηò Ανατοληò απü μßα
συνωμοοßα αξτωμαιτκþν ιου οιραιοý kar αυλτκþν
οττò αρχÝò ιου 275 μ.Χ. Σε αντßθεση üμωò με την
προσωπτκß kar τδτüτυπη πολτττκÞ του Γαλλτηνοý,
που δεν θρηκε κανÝνα συνεχι.στÞ, εκεßνη του Αυ-
ρηλτανοý, που απÝβλεπε στη σιαδεροποßηση, ιην
ενüιηια και την αοφÜλετα τηò αυτοκρατορßαò, ακο-
λουθÞθηκε με συνÝπετα απü τουò δταδüχουò του.
Γτα ια ευüμενα δÝκα χρüντα or Ρωμαßοτ αυιοκρÜ-
τορεò -{τραττωτικοß or iδror kar καιαγüμενοτ ωò επß
το πλεßσιον απü την Ιλλυρßα- üπωò ο ευνοοýμενοò
των συρτακþν λεγεþνων Πρüβοò (καλοκαßρτ 276-
φθτνüπωρο 2Β2), που δταδÝχθηκε ιον επß μßνεò μü-
νο δταιελÝσανια αυιοκρÜιορα kar εκλεκιü τηò Σι>
γκληιου Τhκττο (τÝλη 275-μÝοα276), ο δτοτκητηò
τηò Ρατιßαò Ιfuροò (Αυγ./Σεπτ. 282-Ιοýλ./Αýγ. 2Β3)
Kar or yror ιου Καρßνοò (αρχÝò 283-Αυγ./Σεπτ. 285)
kar Νουμερτανüò (Ιουλ./Αυγ.; 283-ΝοÝμ. 284) που
συμΒασßλεψαν δτοτκþνταò το δυιτκü kar ανατολτκü
ιμημα τηò, εßχαν στüχο τουò ιην εξüντωση των ποl-
κßλων σφετερτστþν κατ τον περτορτσμü ιων ανττπÜ-
λων του κρÜτουò (γερμαντκþν φυλων kar Σασσανl.
δþν) σια παλατÜ ιουò σýνορα. Or στüχοτ αυτοß επε
ιεýχδησαν ωσιüοο ολοκληρωμÝνα μüνο üιαν επε
βληδη ιελτκÜ ο Δτοκληττανüò, με τη δτακυθÝρ
νηση ιου οποßου ÜρχτΖε μτα νÝα εποχη τηò ρωμαß
κßò ιστορßαò. l
ß8Ο μ.Χ.
ΘÜνατοò του ΜÜρκου Αυρηλßου.
ΑυτοκρÜιοραò ο Κüμμοδοò
192
Δολοφονßα ιου Κüμμοδου. Σιο
δρüνο ιηò Ρþμηò ο Σεπτßμιοò
Σεθηροò. Or λεγεþνεò ιηò Συρßαò
ανακηρυσσουν αυτοκρÜτορα τον
ΠεσκÝνντο Νßγρο
211
Ο ΚαρακÜλλαò δταδÝχειατ τον
Σεπιßμτο Σεθηρο
212
Ο αυτοκρÜιοραò εκχωρεß το
δτκαßωμα ιου Ρωμαßου πολßτη στο
μεγαλýτερο μÝροò του ελεýθερου
πληθυσμοý τηò αυτοκρατορßαò
218
Ο θρüνοò υπü ιην επτρροη των
Συρων αυτοκραιüρων. Πρþτοò εξ
αυτþν ο ΗλτογÜΒαλοò
234-244
Ενιεßνοντατ or επτδÝσετò των
εχθρþν τηò αυιοκρατορßαò οια
ΒορετοδυιτκÜ συνορÜ ιηò. Θα
ουνεΧιοτουν αμετωιεò Kat οια
επüμενα χρüντα kar 8α
συμπερτλαμΒÜνουν επτπλÝον ιην
Αφρτκη. ιη ΘρÜκη Kar ιτò περτοχÝò
ιου Δουναβη
262
Ο αυτοκρÜτοραò Γαλλτηνüò
δταιÜσοετ οι στραιτωιτκÝò δτοτκησετò
kar οι θÝσετò ιων επÜρχων να
αναιßθεντατ μüνο σε τππεßò. or
οποßοτ δεν γßνοντατ δεκτοß στη
Συγκλητο. Ετοι αποκλεßονιατ οι
συγκληττκοß απü τη διοßκηση ιου
στρατου
27ο
Ο Αυρηλιανüò νÝοò αυιοκρÜιοραò
2Ι1
ΑρχßΖετ η οτκοδüμηση του τεßχουò
ιου Αυρηλτανοý σιη Ρþμη
275
Δολοφονεßιατ ο Αυρηλτανüò. Σιη
θÝση του ανακηρýσοειατ ο ΤÜκττοò
284
Ο Δτοκληιτανüò γßνετατ
αυιοΚρατοραò
286
Ο Μαξιμιανüò γßνετατ αýγουοτοò
292.3οο
ΝομτσματτκÝò μεταρρυθμßοετò ιου
Δτοκληιτανου
293
Οργανþνετατ η Τετραρχßα. Ο
Διοκληττανüò δτοτκεß τιò ασταττκÝò
επαρχßεò, ο Μαξτμυνüò την Ιτολßα
Kar ιτò κιησειò στην Αφρικη, ο
ΓαλÝρτοò τη Βαλκαντκη κατ ττò
περτοχÝò ιου Δοýνο3η και ο
ΚωνστÜνιτοò ο Χλωρüò τη
Βρετανßα, τη Γαλαιßα, την Ισπανßα
kar ιη Μαυρττανßα
297
ΕγκατντÜΖετατ το φορολογτκü kar
χρονολογτκü σýσιημα τηò
Ινδτκιτþνοò
3ο2
Or χρτσττανοß αποβÜλλοιτατ απü το
σιραιο
3ο3.3ο4
Δτωγμοß του Δτοκληττανοý σε ΒÜροò
των ΧρτοιΙανων
3ο5
Παρατιοýνιατ ο Δτοκληιτανüò Kar ο
Μαξτμτανüò
3ο6
Πεθαßνετ ο ΚωνστÜνττοò ο Χλωρüò.
Ο Κωνστανιßνοò κατ ο ΜαξÝνιτοò
ανακηρýσσοντατ αýγουστοτ. Ο
Μαξτμτανüò επανÝρχετατ σιον
αυιοκρατορτκü θρüνο
3ο7
Κωνσιανιßνοò kar ΜαξÝνττοò
συμμαχοýν. Γßνετατ αυγουσιοò τηò
Δýοηò kar ο Λτκßντοò
3ο8
Ο ΜαξÝνττοò στρÝφειατ εναντßον
του Κωνσταντßνου kar του
Μαξτμτανοý
3Ιο
Ο Μαξτμιανüò ηιιÜιατ απü τον
Κωνσιανιßνο kar πεθαßνετ
3ßß
Πεθαßνετ κατ ο ΓαλÝρτοò
312
Σιη μÜχη ιηò ΜιλΒßαò γcφυραò ο
Κωνσταντßνοò ντκÜ τον ΜαξÝνττο. Ο
Κωνσταντßνοò ετσÝρχετατ οιη Ρþμη.
Προοχωρεß στο χρτσιταντομü
3Ι4
Ο Κωνσταντßνοò ντκÜ kar τον
Λrkivror<ar του αποσπÜ üλεò ττò
ευρωπαßκÝò κτßσετò του
3Ι5
Ο Κωνοταντßνοò ανακηρυσσετατ σε
μοναδτκü κυρßαρχο τηò
αυιοκρατορßαò kar λαμΒÜνετ την
επωνυμßα ΜÝγαò

Νüμισμο με τη
μορφÞ του
Κορακüλλο κοι
των γονÝων του
Σεmμßου
ΣεβÞρου και
Ιουλßαò Δüμνοò
ßοò ΑιοΝΑΣ μ.χ.

5. Επß ΜÜρκου
ιυρηλßου διεφÜνη
η αδυναμßα τηò
αυτοκροτορßοò
οπÝνοντι οτουò
βüρβαρουò
εισβολεßò
(ορειχÜλκινο
Üγαλμα οτο
Κοπιτþλιο)

Ε
οχυρÜ και ιεßχη) kar λεγεþνων στραιωντομÝνων
στη μεδüρτο. ηιαν σχεδτασμÝνο με βÜση το (δχαι-
ολογημÝνο yra ια δεδομÝνα ιηò εποχßò του Αδρτα-
νοý) αμυνττκü δüγμα üττ: το πανßοχυρο ρωμαßκü
κρÜτοò δεν επρüκειτο να ανττμειωπßσετ παρÜ πc-
ριοριομÝνηò Ýκιασηò επτθÝοετò, που Þταν δυναιü να
αποκρουσθουν αποτελεοματτκÜ απü τοπτκÝò οιρα-
ιτωτικÝò δυνÜμετò, οýιωò þοιε ο ανιßπαλοò να μη
δτετσδυσετ οτο εοωτερτκü τηò αυιοκρατορßαò. Στην
ανιßθετη περßπτωση οι ρωμαßκÝò αμυντικÝò δυνÜ-
μετò δεν θα Þιαν σε 8Ýση να ανιαποκριθοýν οιτò α-
νÜγκεò ενüò πολÝμου ευρεßαò κλßμακαò, πολý πε-
ρτσοüτερο που δεν διÝθεταν ευÝλτκτεò εφεδρτκÝò
δυνÜμετò, τκανÝò να μετακτνουντατ ÝyKarpa στα α-

Η ανεπÜρκ€ι0 ταυ αμυντικοý σßJστιτμστοò
κ6! το ποΠεμυκü ;.ιÝτωπο στ§]ν Ανατοflη
δκυκüßΙυιταν τιξ §mιδρομÝò ΒαρΒÜρων
πετλουμενα σημεßα τηò μεθορßου. Or αδυναμlεò αυ-
τÝò, που πρωτοεμφανßοτηκαν κατÜ τον πüλεμο του
ΜÜρκου Αυρηλßου ενανιßον των ΜαρκομÜwων (θ
μιοü ιου 2ου αι, μ.Χ.), φανηκαν με τον πιο ανÜ-
γλυφο τρüπο κατÜ την Ýκιη δεκαετßα του 3ου ar., ü-
ταν or Ρωμαßοτ αυτοκρÜιορεò ΒρÝθηκαν να πολε-
μουν οχεδüν ταυτοχρüνωò οε üλα τα μÝιωπα ιηò θü-
ρεταò μεδορßου και οτην Ανατολη με τουò Σασσανß-
δεò. Την αδυναμßα αυιου του συστημαιοò υπογραμ-
μßΖετ επßοηò με τον πλÝον χαρακτηριστικü τρüπο
το γεγονüò üιι σε αρκειÝò περτπτþσετò οι ΒαρSαρι-
κÝò επιδρομÝò Ýφθαοαν ακüμη Kar σε περιοχÝò ιηò
αυτοκρατορßαò που ηιαν ττολυ απομακρυσμÝνεò α-
πü ια συνορα, üπωò την Ισπανßα, ιη νüιτα ΕλλÜδα
κατ αυτÞν ακüμη την Ιταλßα. Η κατÜοταση μεια-
βλÞδηκε ουστασιτκÜ, üταν η ρωμαlκη δτοßκηση ετ-
σηγαγε ιτò απαραßτητ εò στραιτωιτκÝ ò μεταρρυθμß-
σετò Kar οιο θρüνο τηò Ρþμηò ανÞλδαν rkavoi
οιραιΙωιτΚοτ ηΥετεò.
Η πρþτη μεγÜλη φυλετικη Ýνωοη, εκεßνη ιων
ΦρÜγκων (των πολεμοχαρþν üυωò ετυμολογεßιατ ιο
üνομα ιουò), συγκροιηθηκε απü γερμαντκÜ φυλα
εγκατεσιημÝνα ανατολτκÜ του κÜτω ρου ιου Ρηνου.
Η Ýνωοη οφετλüταν οε ποτκßλα αßιτα, üυωò επτγα-
μßεò μεταξý ιων ηγειικþν ιουò οßκωγ korvn λα-
ιρευττΚη Ζωη η ΚοΙνοτηια οτΚονομτΚων ουμφερο-
ντων. Μεταξý ιων φυλων ιηò Ýνωσηò διακρßνουμε
τουò ΑμοιΒÜρουò, ιουò Χαμα3ουò Kar τουò Χαιτου-
Üρτουò. Or ΦρÜγκοτ ιο 231 μ.Χ., επωφελουμενοτ α-
πü ιη μειακßνηση πολλþν λεγεþνων τηò περτοχηò
ιου ΡÞνου στο ανατολτκü μÝιωπο (Σασσανßδεò), η-
ταν or πρþιοτ που συγκροýοδηκαν με ιτò ρωμαßκεò
δυνÜμετò τηò υερτοχηò. ΚατÜ ιην Ýκτη δεκαειßα του
ατþνα, üταν σιη Δυοη κορυφþνεται η συγκρουση
των γερμαντκþν φýλων με ττò ρωμαßκÝò λεγεþνεò.

20

or ΦρÜγκοτ κατορΒþνουν το 260 μ.Χ. τ,α δτετοδυ-
σουν μÝσω ιηò Γαλαιßαò þò ιην Ισπανßα και να κα-
ιαλÜβουν ιην ΤαρρÜκωνα, ιην π.\ουστüτερη πüλη
ιηò ΙΒηρτκηò χερσονησου. Η καιαστροφτκη δρÜση
τουò σε 0Üροò τηò μεθορßου τηò αυτοκρατοριαò ου-
νεχßσιηκε κατ αργüιερα. Ειστ ιο 27δ 6 μ.Χ. λεηλÜ-
ßησαν ιην πρωιευουσα τηò _\ιιυ Γερμανßαò
Augusta Treverorum (οημ. Τριρ) γτα να υποια-
χθουν τελικÜ απü τον Μ. Κωνσταντßνο, που τουò
ΧρηοτLιοΠοτησε σιο ρωματΚο οιραιο.
ι επιθÝσετò τηò Üλληò μεγαληò Ýνωσηò
γερμαντκþν φυλων, τιον Αλαμαννþγ εκ-
δηλþθηκον σια οß,νορα ιων επαρχιþν
ιηò Ανω Γερμανßαò (σημ. νüτταò Γερμα-
νßαò) κατ τηò Ραιτßαò (σημ. trλSειßαò). Οι
Αλαμαννοτ ηιαν Ýνωση ιαλατι,ιν γερμαντκþν φυ-
λων σουηβτκηò καιαγωγηò (με τσχυρüιερουò τουò
Σεμνονεò) που σχημαιßσιηκε περß ιο ΙΒ0 μ.Χ. Τα
φυλα αυτÜ μειακτνηOηκαν απü τη μη ρωμαßκη Βü-
ρεια Γερμανßα προ( νοιτοδυττκÜ, πτεΖüμενα απü ιιò
6. Αγüλματα
Δüκων βαρβüρων,
σημαντικþν
εχθρþν τηò
ουτοκροτορßαò,
στο διüζωμα τηò
οψßδαò του
Κωνσταντßνου στη
Ρþμη
}r4 Ρº
μειακινηοετò Ü_\,\ι,ιτ θαρΒαρτκι,ιν λαþν τηò Βüρει-
αò Ευρþπηò. üπι,-,ò ιιυι, ΛογγοOÜρδι,ιν κατ των
Βουργουνδßιυν,
Qò ιην εποχη ιου ιιυιοκρÜιορα ΚαρακÜλ,\α, επι
ιου οποßου ο_\οκ\ι-ιριοθηκε η εγκατÜσιασü ιουò
σιτò Βüρετεò παρυ(ι)ιò ιηQ Ρωμαßκηò Αυιοκραιο-
ρßαò, or Αλαμανl,οß παρÝμετναν αδρανεßò εξαιιßαò
ιων αποιελεομαιικιý\, στραιιωτικþν μειρων Kar
των δωρεþν με ια οποßα ιουò ανιτμετþπισε η κε-
ντρτκη ρωμαικη δloikIron. Για πρþιη φορÜ ετσÝ-
Βαλαν οττò δυττκÝ( επαρχßεò το 233/4 μ,Χ., επω-
φελουμενοτ απο ττ, προαναφερθεßσα σιραττωιικη
αποδυνÜμωση ιηò Βüρειαò μεθορßου επß Σεθßρου
ΑλεξÜνδρου. Τη χρονιÜ αυτη οι Αλαμαννοß υ-
περκÝρασαν ια συνορτακÜ οχυρÜ κατ ετοÝΒαλαν
σιη Γαλατßα απü ττò περιοχεò ιου ΣÜαρμπρουκ και
ιηò κÜιω Αλοαιßαò. Ο ΣεΒηροò ΑλÝξανδροò ιο
234-5 μ.Χ. συγκÝντρωσε στρατü σιην Ανω Γερμα-
νßα yra να ιουò ανιτμετωπßσετ, αλλÜ πÝΒανε kar
ιην ανιεπßθεση διεξßγαγε ο Μαξτμßνοò ο Θραξ,
που τουò νßκησε στη χþρα τουò. Οι ειιτOÝοετò ιων
91
3οò ΑιοΝΑΣ

7, 8, 0 ουτοκρÜ-
τοροò του Αλαμαwþν εναντßον τηò Ραττßαò Kar τηò üμορηò
αυτονομημÝνου περτοχηò ιηò Ανω Γερμανßαò, που Ýφερε το üνομα
γολλΙΧοý decumates agri, συνεχßσιηκαν και τα επüμενα
κρüτουò, Πρüβοò, χρüντα. Τομß σιτò σχÝσετò ιων δýο λαþν συντστÜ
οπÝκρουσε τιò ωσιüσο η δτειßα 258_260. Ετστ στα 25Β κατ 259 μ.χ.
εΙσβολÝò των υπερφαλÜγγισαν το οχυρü ορτγκεν (οτο ρου του
Αλαμοννþν, ποιαμοý ΝÝκαρ), πÝρασαν τιò Αλπετò kar eτσÝδυ-
9, 10, Νüμπμ0 σαν þò τη Βüρετα Ιιαλßα, η οποßα σþθηκε
μüνο χÜ-
του ουτοκρüτορα
ΚÜρου, ο οποßοò
συνÝτριψε τουò
Σαρμýτεò

ΜÜτν, του Ρßγου, ιηò λßμνηò ΜποτενσÝε kar του Ü-

νω ρου ιου Δοýνα3η, δηλαδη του decumates agri
kar μεγÜλου μÝρουò ιηò δυττκηò Ρατιßαò. Η γεντ-
κευμÝνη κρßση τηò Ρωμαßκßò Αυιοκρατορßαò ευ-
' νüησε kar Üλλεò εισθολÝò τουò (26Β, 270 κα| 2º5 Ε
μ.Χ.), οι οποßεò üμωò δεν εßχαν συνÝπετεò γτα την
αυιοκρατορßα, επετδÞ αποκρουσθηκαν με επττυχßα
απü τουò αυτüνομουò αυτοκρÜιορεò ιου γαλλτκοý
κρÜιουò (259-274 μ.Χ.) Πüστουμο κατ Πρüθο. Η πε-
proxi που κατακτÞθηκε εποτκßσιηκε απü Αλα-
μαwουò, υποιαγμÝνοτ γεττοντκοß λαοß, üπωò Ýνα
ιμßμα ιων ανατολτκÜ κατοτκοýνιων Θουρτγγþν
(Ερμουνδουροι και ΙουθουγγοÞ, υποχρεþθηκαν
να ενσωμαιωθοýν στην Ýνωση ιουò, ενþ or εκρω-
μαßομÝνοτ πληθυσμοß τηò εξακολουθησαν να Ζουν
σε αυτÞν αυομονωμÝνοτ. Ττò απþλετεò ιων εδαφþν
ανατολτκÜ του ΡÞνου υου επÝφεραν yra το
Imperium or επτδρομÝò τηò δτετßαò 25Β-260 μ.Χ.
και ιον de facto επανακαθορτσμü των Βορεßων συ-
νüρων τη αυτοκρατορßαò σιο ρου ιου ποιαμοý Ρß-
νου υποχρεþθηκαν να αναγνωρßσουν ιελτκÜ kar or
Μαξτμτανüò kar Δτοκληιτανüò. Or στραττωττκÝò ε-

Ωò τπν €ποχÞ του ουτοκΡüτοΡα ΚοροκüßΙßΙο

οι Αf,αμοwοß πορÝμ€νον οδρανεßò. χüρπ στιò
δωρεÝò τηò κΕντρικþò ΡωμοfκÞò διοßκπσηò tr

πτχετρßσετò τουò εναντßον ιων Αλαμαννþν ιο
28Β/θ μ.Χ., αν kar δεν μετÝθαλαν το χÜριη τηò πε-
ρτοχηò, ενιοýιοτò σιαθεροποßησαν την κατÜσιαση.
ΑπετληττκÞ γτα ιην ασφÜλετα τηò Δακßαò Þταν η
δρÜοη ιων Σαρμαιþν και των ελεý8ερων Δακþγ με
ιουò οποßουò συγκροýοθηκε ευττυχþò ιο 23516 μ.Χ.
ο Μαξτμßνοò Θραξ, οταθεροποτþνιαò προσωρτνÜ
την καιÜσιαοη στο οροπÝδτο των Καρπαθßων. Σιην
ευαρχßα τηò Παννονßαò, or αυτοκρÜτορεò του γαλ-
λτκοý κρÜτουò Πüσιουμοò και Πρüθοò περτüρτσαν
ιη δρασιηρτüτητα ιων Σαρμαιþν, üπωò εßχαν κÜνετ
με τουò Αλαμαwουò. ΜερτκÜ χρüντα αργüιερα (ιο
282 μ.Χ.) ο αυτοκρÜτοραò ΚÜροò συνÝιρτψε ιουò
ΣαρμÜιεò Kar ο γτοò ιου Καρßνοò τουò
αποκαθτστþνιαò ιη σταθερüτηια σιην περτοχη
μÝσου ρου του Δουνα3η.
Μεγαλýτερεò σε Ýνταση kar δτÜρκετα Þταν οι
πιδρομÝò που δÝχθηκαν η ΝΑ ΒαλκαντκÞ kar
δυιικÜ παρÜλτα ιηò Μ. Αοßαò. Or ευιδρομÝò
οφεßλονιατ σε Ýνα νÝο αντßπαλο που εμφανßΖε
στην ευρýιερη περτοχη, τουò ΓüιOουò.
vor απü τη Σκανδτναβßα (απü ιην οποßα μειακτν
θηκαν γτα λüγουò που δεν εßνατ εξακρτθωμÝ
kar πολεμþνταò με Üλλα γερμαντκÜ φýλα,
ιουò Ροýγτεò kar ιουò ΒανδÜλουò, επεξÝιετναν
kuprapxia τουò προò ανατολÜò kar

22

αρχτκÜ σιην περτοχη τηò αναιολτκηò Πρωσßαò, Με-
ιÜ ιο 150 μ.Χ. συνÝχτσαν ιη μετανÜστευση προò α-
ναιολÜò κατÜ μτκρÝò ομÜδεò, προσανατολτΖüμενοτ
προò ιιò περτοχÝò των θορεßων ακτþν του Ευξετνου
Πüνιου. Περß το 230 μ.Χ, ολοκληρþνειατ η εγκα-
τÜστασÞ τουò στην ευρυτερη περτοχη που περτλαμ-
βÜνετατ μεταξυ ιου κÜιω ρου του Δοýναβη Kar τηò
ΑΖοφτκηò θÜλαοσαò. Με βÜοη μÜλτσια τη δτÜιαξη
τουò εκατÝρωθεν του ποιαμου Δνεßστερου (κατ' Üλ-
λουò του Δνεßπερου) αυü ια μÝοα του 3ου ar. δτα-
κρßνονιατ σε δυιτκοýò kar αναιολτκοýò Γüτθουò
(Βηστγüτθοτ κατ Οοτρογüιθοτ αντßστοτχα). Η μεια-
νÜσιευση των γερμαντκþν φυλων στην περτοχη ου-
νεχßστηκε πÜντωò kar αργüτερα kar αφορÜ τουò
Γüτθουò ιηò Κρτμαßαò, που εγκαταοιÜθηκαν στην ο-
μþνυμη χεροüνησο kar δταιßρησαν σε σχÝση με ιο
συμπαγη üγκο ιων Γüιθων μτα σχεττκη ανεξαριη-
οßα, kar or Ερουλοτ που εποßκτσαν περτοχÝò ιηò
ΑΖοφτκηò δÜλασσαò περß τα μÝσα ιου 3ου ατ. kar
δτατηρηοαν ιην ανεξαριηοßα τουò þò την εποχη του
ηγεμüνα ΕρμÜρχου, οπüτε ενσωματþθηκαν σιουò
ανατολτκοýò Γüτθουò. ΚαθυστερημÝνα σε σχÝση με
ιουò υπüλοτπουò Ýφδασαν και εγκαιαοιÜθηκαν πε- 11. 0 γιοò του
ρß ια ΚαρυÜθια και οι ΓÝπιδεò. Σιτò νÝεò εσιßεò τουò Κüρου,
or Γüιθοτ ηρθαν σε θπαφη με γεττοντκοýò λαουò, ü- αυτοκρÜτοροò
πωò ιουò Αλανουò (σιην περτοχß του ΑΖüφ), που ε- Καρßνοò, που
πηρÝαοαν την πολεμτκη ιÝχνη kar ιον πολτττσμü νßκησε τουò
τουò. Η ενßσχυοη ιου τππτκου, η χρηση αρμÜτων βÜρβαρουò
kar η υτοθÝτηση πολεμτκþν üπλων, üπωò ιου ακο- ΚουÜδουò
νιßου, καθþò ευßσηò και or ευτδüσετò ιουò στη με-
ιαλλοιεχνßα, αποδßδονιατ σε επτδρÜσετò ιων λαþν
αυιων.
ι ευτδρομεò ιων Γüιθων σττò αναιολτκÝò
επαρχτεò του ρωμαΙκου κρÜιουò Üρχτσαν
το 23Β μ.Χ. κατ συνεχßσιηκαν με αμεßωτη
Ýνταση Kar καιασιροφτκüιηια þò το 269
μ.Χ., üιαν ο αυιοκρÜτοραò Κλαþτοò Β,
ο επονομαΖüμενοò Γοιθτκüò, κατηγαγε οε θÜροò
τουò αποφαστσττκηò σημασßαò νßκη οτη Ναßσσü
(σημ. Νιò) τηò Ανω Μυσßαò, εκιονþνονταò σε μεγÜ-
λο Βαδμü τη στραιιωτικÞ Ýνταση που επικρατουσε
στη νüιτα Βαλκανικη yra περßπου ιρτÜντα χρüντα.
Τη γεντκη ενιυπωοη υου Üφησαν or επτδρομÝò αυ-
ιÝò σιην korvn γνþμη αντανακλÜ το παρακÜιω χα-
ρακιηρτσττκü κεßμενο ιου τοιορικου Αμμτανοý
Μαρκελλßνου (31, 5, 15 κ.εξ.) που Ýγραψε Ýναν ar-
Φι εmιδρομÝò των τα ν Üρχι§αν τα Ρ3
μ"Χ. και συν€χßστηκαν }j€ αμξÝωτlτ Ýντασιτ
Κα| ΚαταστΡοφtΚüτ§º¸α ζ &r" τΦ
þνα αργüτερα: «Στßφη οκυθτκþν φυλων [εwοεß
τουò Γüιθουò r<ar τα συνεργαΖüμενα μαΖß τουò φýλα
του Ευξεßνου Πüνιου] δτÝπλευσαν με 2.000 πλοßα
τον ΕλλÞσποντο και τον Βüσπορο kar προκÜλεσαν
σιο δτÜθα τουò μεγÜλο κακü σε σιερτÜ kar θÜλασ-
οα, επτοιρÝφονιαò üμωò σιτò υαιρßδεò ιουò εßχαν
χÜσετ ιο μεγαλυιερο μÝροò ιων δυνÜμεþν τουò. Μα-
Ζß με ιουò ΒαρθÜρουò Ýπεσαν σιο πεδßο τηò μÜχηò
ο αυτοκρÜτοραò ΔÝκτοò Kar ο γτοò ιου. Πολτορκη-
θηκαν or πüλετò τηò Παμφυλßαò, δηþθηκαν πολλÜ
νησιÜ κατ πυρποληθηκε ολüκληρη η Μακεδονßα.
Γτα μεγÜλο χροντκü δτÜοιημα πολτüρκησαν πολλοß
εχθροß ιη Θεσοαλονßκη kar την ΚýΖτκο. ΚατÝλα- )
23
3οò ΑιοΝΑΣ μ.χ.
βαν την Αγχßαλο και την ßδτα εποχÞ τη Ντκüυολη
αλλü δεγ ευοιαΕουν or περτγραφÝò ιων χρονικογρÜφων.
κοτüρθωσε να ΑνελÝητα or εχθροß ρημαξαν την Ηπετρο, τη Θεσ-
αποκροýσυτουò σαλßα kar ολüκληρη ιην ΕλλÜδα. ΑλλÜ üταν α-
Γüτθουò. ΠροτομÞ νηλδε στην εξουσßα ο αυτοκρÜιοραò Κλαýδτοò [ο
κσι νüμισμσ (13) Γοτθτκüò] αναδεßχθηκε σε φημτσμÝνο σιρατηλÜιη
τηò εποχÞò του
kar μολονüττ θρßκε πολυ νωρßò ενδοξο θÜνατο, σιη
Εξοιτßοò των ΕοΡΒαΡικþν €πιδΡομþν
σημΕ!þνοντοι οΡισμÝν€ò μ€τοΕοηÝò στον
τρüπο κοτοßκησηò κοι οχýρωσηò των πüf,εων
24
συνÝχεια τουò κατεδßωξε ο Αυρηλτανüò, Ýναò ενερ-
1mττκüò Üνδραò Kar Üκαμπιοò εκδτκητηò üλων των
κακþγ με αποιÝλεσμα yra μεγÜλο χροντκü δτÜσιη-
μα να ΠαραμεΙνουν nσUxor».
Or δταδοχτκÝò επιδρομÝò των Γüιθων σιτò αναιο-
λτκÝò επαρχßεò ιηò αυιοκρατορßαò εξελßχδηκαν με
ιον ακüλου8ο τρüπο. Το 23Β μ.Χ. ετσÝβαλαν σιη
Mιkpn Σκυθßα, δηλαδη σιο ανατολτκü τμßμα τηò
επαρχßαò τηò ΚÜιω Μυσßαò (σημερτνß νüιτα Ρουμα-
νßα), ενþ ευανÝλα6αν ιτò επτθÝσετò στην ßδτα επαρ-
χßα το Ýτοò 244 μ.Χ. ΤÝσοερα χρüντα αργüτερο
(248lθ μ.Χ.), επωφελουμενοτ απü το κενü εξουσßαò
σιη Ρþμη, συνασπßσιηκαν με Üλλα ΒαρΒαρτκÜ φý-
λα ιηò περτοχηò (ΚÜρπουò, Αστßγγουò, ΒανδÜλουò
kar ΒαστÜρνουò) kar υπü την ηγεσßα των Αργαß.
θου, ΓΚουντÝριχου kar Κνßβα καιÝλαβαν την ΙζÜ.
τω Μυσßα, ενþ or σýμμαχοß τουò ετσÝΒαλαν στη Δα.
κßα (σημ. δυττκη Ρουμανßα). Μετακßνηοη των ρω.
μαßκþν λεγεþνων ιηò επαρχßαò αυτηò απü τον αυ.
τοκρÜτορα ΔÝχτο για ττò ανÜγκεò ιου αγþνα του με
το δτεκδτκητÞ ιου θρüνου Φßλτπιο οδßγησαν του1
Γüιθουò Ýνα χρüνο αργüτερα (24θ μ.Χ.) σε ετσΒολτ
σιην επαρχßα τηò ΘρÜκηò (σημ. Βουλγαρßα, ανατο
λτκÞ kar δυττκÞ ΘρÜκη), οπüτε πολτüρκησαν κα]
καιÝλαβαν ιην πρωτεýουοα τηò επαρχßαò, τη Φτ.
λτπυοýπολη, Η ανιßδραοη των Ρωμαßων υπηρξτ
μüνο προσωρτνÜ επιιυχηò, αφοý ιο 251 μ.Χ. or λε.
γεþνεò ιου αυτοκρÜτορα Δεκßου υπÝστησαν στητ
Αθρτττο (ΔοΒρουτσÜ τηò ΜτκρÜò Σκυθßαò) πανωλε
θρßα ýοιερα απü ενÝδρα. Σιη μÜχη αυιÞ σκοιþθη
kaιr ο ßδτοò ο αυτοκρÜτοραò με ιο yro ιου Ερüwτι
Ετροιßσιιο.
r ευττυχßεò ιων Γüι8ων συνεχßσιηκαν kc
στα επüμενα χρüντα, παρÜ ττò προσπÜθε
εò ιων Ρωμαßων αυιοκραιüρων ΤρεΒτ
ντανοý ΓÜλλου kar Ατμιλτανοý να ιοι
περτορßσουν στη ΒΑ ΒαλκαντκÞ. Αιü
253 μ.Χ. kar εξηò or Γüτδοτ εξαπολýουν επßθεση
υü θαλÜσσηò ενανιßον των πλοýστων παραλτακι
πüλεων ιου Aryaiou (ανÜμεσÜ ιουò Kar η Θεσσα]
νßκη το 254 μ.Χ.), τδταßιερα üμωò τηò δυιτκßò ι
ραλßαò ιηò Μ. Ασßαò, φθÜνονιαò þò την Εφεσο,
νþ or σýμμαχοß τουò Βορανοß λεηλατουν ια πα1
λτα του Εýξετνου Πüνιου. Στο σιüχαστρü ιουò μπ
νει οτη συνÝχεια ιο 256 μ,Χ. η περ¼χη τηò απι
σιÜτευιηò στραττωιτκÜ ΒΔ Μ. Ασßαò. Πüλετò üπω
ΚýΖτκοò, η Χαλκηδüνα, η Nikara, η Προυσα kc
Ντκομηδετα λεηλατοýνιατ, ενþ απü το 262 μ.Χ
ρημþνειατ η πλοýστα υερτοχß ιηò Ιωνßαò. Πapc
σιραττωιτκÝò μεταρρυθμßσειò του αυτοκρÜτορα Γ
λτηνου και ιην ανÜ8εση τηò ηγεσßαò του στρατο,
πεπετραμÝνουò επαγγελμαιßεò οτραττωττκουò
Γüιθοτ εξακολουθησαν να επττßθενιαι σιιò πε
χÝò ιου Aryaiou, κυρßωò (αλλÜ üχι αποκλετστ
 *-ß
Ξγ "-:

,t-$ lr

\
\
ι

στα μεγÜλα ασττκÜ κÝντρα ιου. Ειστ ιο 267. αφου
πολτορκουν για δθυτερη φορÜ τη Θεοσα\οντκη α-
νεπττυχþò, σιρÝφοντατ Kar πÜλι στη Ν,l. Ασßα,
Ομωò τη φορÜ αυιη η δρÜση ιουò δεν περτορßΖετατ
μüνο οιτò γνωστÝò πüλετò τηò ΒτΒυνßαò κατ τηò Ιω-
νßαò, ιþρα λεηλαιουν ιιò μεγαλεò επαρχßεò τηò εν-
δοχþραò, δηλαδη τη Γαλαιßα και ιην Κατιπαδοκßα,
αλλÜ κα1 ια παρÜλτα τηò Παμφυλßαò, Or επττυχßεò
αυιÝò ενθÜρρυναν ιουò ΓüτΒουò, or οποßοτ ιον επü-
μενο χρüνο. το 26Β, εμφαντστηκαν απü κοινου με
τουò Ερουλουò στο ArYaio δηþνονταò πüλειò ιηò
νηστωιτκÞò και ηπετρωττκηò ΕλλÜδαò Kar ανÜμε-
σÜ τουò ιην Αθηνα. τηò οποßαò or κατασιροφÝò δα
ηιαν μεγαλýτερεò αν δεν προστατευüταν απü τουò
ßδιουò ιουò καιοßκουò ιηò, or οποßοι υπü τον ιστορτ-
κü ΕρÝwτο ΔÝξτττπο προÝβαλαν ανιßσιαση σιουò
0αρΒαρουò. Η μεγÜλη αυτη α\ταταραχη που γνþρτ-
οαν or αναιολτκÝò εΠαρΧτεò ιηò αυτοΚρατορßαò τερ-
μαιßΖειατ με ιην προαναφερθεßσα νßκη ιου Κλαυ-
δßου στη Ναßσσü ιο 26θ μ.Χ. (εßχαν προηγηθεß opr-
14. ΑνÜγλυφη
σμÝνεò επιτυχßεò ιου Γαλλιηνου) kar ιην επιτυχη πOρÜσOση 0πü
καταδßωξη τουò απü το δτÜδοχο Αυρηλτανü, ο οποß- τη στÞλη του
οò üμωò αποφÜστσε τ-α εγκαταλεßιμει ιην επαρχßα Τροß¼νοý στη
ιηò Δακßαò το 271 μ.Χ. λüγω ιηò δυσμενουò στρα- Ρþμη, με τη νßκη
ττωιτκηò τηò ΒÝσιτò. τOυεπι των
Σιτò συνÝπετεò τι,lτ, επιδρομþν, εκιüò αυü τιò ε- Δοκþν
δαφτκÝò απþλεlεò ιηò μεθορßου (εδαφη ανατολτ-
κÜ του Ρηνου και Δακßα), περιλαμΒÜνονιατ επß-
σηò ορισμÝ\τεò μεταβολÝò στον ιρüπο κατοßκησηò
και στη νÝα ετκüνα που παρουσlÜΖουν οτ τιüλειò
τηò αυτοκραιορßαò. Ειστ, ενω κατÜ ιη δτÜρκετα των
δυο προηγουμενων ατþνων οτ πüλετò αναπιυσοο-
νται χωροιαξικÜ αδιαφορþνταò για την οχυρωοη
ιουò, τþρα η ανÜπτυξη τουò περιορτΖετατ μüνο στα
περßκλετσια εντüò των τετχþν τμηματÜ τουò. τα ο-
ποßα μÜλιοια φροντßΖουν να εντοχýουν με νÝεò ι-
σχυρÝò οχυρþοετò, üπωò δεßχνουν ια χαρακιηρτ-
οττκÜ παραδεßγματα ιου ΖÜλτσμπουργκ. ιηò Θεσ-
οαλονßκηò Kar αυτηò ακüμη τηò πρωτευουσαò,
ιηò Ρþμηò. Ι
2,5
Προ:οπι
Κüμμοδοò
(161-192)
Ρωμσßοò ουτοκρÜτοραò, γεwημÝνοò σßο
ΛονοýΒιο. ΔιοδÝχθηκε τον ποτÝρο του
Μüρκο ΑυρÜλιο το Ι8Ο. Ηταν οκληρüò
χοι δýσχολοò σαν χαροκτþραò, αλλü ο
ΜÜρχοò Αυρþλιοò προσπÜθησε να τον
εκπαιδεýσΘ σωστÜ, κοθþò þταν ο
μονοδιχüò χλπρονüμοò του θρüνου,
κüγογτüò τον το ß 76 σýγουστο. Οταν
ονÞλθε στο θρüνο ολοχλþρωσε την
ειpιivn με τουò ΚουÜδουò κοι τουò
ΙιΙορκομÜννουò, αλλÜ εßχε να
αντιμετωπßσει εσωτερικÝò τοραχÝò. Η
οδελφþ του συνωμüτησε
ενογτßον του,^ουοßλλα
ενþ χοι οι σχÝσειò του με
τουò συγßληπτßαýò δεν frτον κολÝò.
Ασßηοε τnν εξουσßα με δεσποττχü τρüπο,
τρομοκροτþνταò τουò ογfιπüλουò του
κοι πουλþγτοò δημüσισ οξιþματσ.
Προοομοτüζονταν με τον Ηροκλþ ιοι
προσπαθοýοε να μιμηθεß τον Ελληνα
þρωο εμφονιζüμενοò με ρüπαλο χσι
λεοντþ. Ασωτοò χαι Ýχλυτοò ωò
χορακτÞραò, Þθελε νο θεωρεßται
μεγÜλοò αναμορφωτþò τηò
ουτοχρατορßαò. ΜÝσο σε Ýνο üργιο
συνωμοσιþν κοι χρατπÜληò ΒρÝθηκε
στραγγαλισμÝνοò στο λουτρü του aπιò 3ß
ΔεκεμΒρßου του ß92, ενþ η Σýγχλητοò
ψÞφισε υπÝρ τηò κατοδßκηò τπò μνÞμηò
του.
26
ΚαρακÜJýαò
(1Β8-217)
Ρωμαaοò αυτοκριßτοραò, γενυημÝνοò στη
Λ.üν. Το πραγμοττßü του üνομο Þταν
ßΙüρχοò Αυρþλιοò ΣεΟþροò Αγτωγaνοò.
ΔτοδÝχθηκε τον πατÝρσ του Σε]ττßμβ
ΣεΟÞρο το 2t' μαζß με του αδερφü του
ΓÝτο, τον οποßο δολοφüνησε λßγο
αργüτερα, ενþ εßχε ουμΒοσιλεýσει με
τον ηατÝρο του οπü το Ι 98 þò το 2ß l .
Προßßθησε μßο γομτσμοτικþ
μεταρρýθμιοπ χστ ποροχþρηοε m
ρωμοßκÞ υπηκοüτπτσ σε üλουò τουò
κοτοßκουò τπò Ρωμοßκþò Αυτοκροτορßοò
(Διüτογμα του Κορακüλλο þ Αντωυανü
ΔιÜταγμα,2i2t. Δνüμεοο στα 2ß3 χσι
2ß6, νßlßησε τουò Αλσμσννοýò χοι τουò
ΠÜρθουò, εξονπüγονταò üμαχουò
πληθυσμοýò. Ο διοικητþò τηò
οναχτορrßÞò φρουρüò Ιrαρκßνοò
συνωμüτηοε ευαντßον του riaι τον
δολοφüγποε σπò ΚÜρρεò τηò
Μεσοποταμßαò, ενþ üρχιζε νÝα
εκστρατεßα εγογτßον των ΠÜρθων. Ο
ΚαροκÜλλαò εßχε τη μανßα να συγιßριθεΙ
με τον Jιl. ΑλÝξανδρο, γεγονüò που τογ
οδÞγησε σε γελοßεò μιμÞσετò. Ηταν
οξýθυμοò, οχληρüò, ορμητιχüò, ζοýσε
Ýκλυτο Βßο και þτσν σχετικÜ ανεκτιχüò
με το χριστιονισμü. Εχτισε τιò ΘÝρμεò
στη Ρþμη, που φÝρουν το üνομü του
μÝχρι χαι σþμερο. lß Βαοτλεßα του
ουνÝgαλε στην περσιτÝρω ποροχμþ τηò
Ρωμοßχþò Αυτοχρατορßσò tßar ο ßδ.οò
χορακτηρßζετοι ωò Ýγοò απü τουò πλÝον
αßληροýò ηγεμüγεò τηò Ρþμηò.
Γαλfuηνüò
(235-26Β)
Ρωμαßοò αυτοκρüτοραò, γιοò του
Βαλερßουοý, ο οποßοò το 253 τον εξÝλεφ
ιοΙσορα, οε μια πε9ßοδο μεγÜληò
ποροκμþò χοι χτνδýνωγ που οηειΛοýσαν
την αυτοχρατορßο, καθþò οι επιδρομÝò
των ΒορΒüρων εßχαν γενικευθεß. Πορ'üλ'
αυτÜ ο ΤολΛιηνüò κοτÜφερε νο ντχþοετ
τουò Γερμανοýò, λαμΟÜυονßοò κοι τηγ
προσωνυμßο Τερμαυτßüò. Το 258
τατÜφερε νο αποχροýοει τουò
Αλομοννοýò στην Ιτολßο, εγßß τον ßδιο
χρüνο εξÝδωσε μοζß με τον πατÝρο του
διÜτσγμα διωγμοý τωγ χρτστrανþγ.
Ωστüσο το 2Θ0 ο Βολεριανüò
ααμολωτßστπχε οπü τον ΠÝρση Βασιλιü
Σοποýρ χοτ ο Ταλλιηνüò εκμεταλλεýθηκC
το γεγογüò ουτü, Ýγινε οýγουστοò
εγκοταλεßποτττοò τον ηοτÝρσ του ι(οτ
σταμüτησε τουò θρησχευτιßοýò
διωγμοýò. Ητον κολλιεργημÝνοò
πνευμαπκü χοι λÜτρπò των οπολαýσεων,
χοραχτnρτστιι(Ü που δεν ουμΒüδιζαν με
ττò δýσßολεò þρεò που περνοýσε η
ουτοχρατορßα. l{ ουτοχρατορικþ εξουοßο
üρχισε γο διασπÜται με την ανÜδειξη
ηγεμονων στιò επαρΧ.εò που
προσποθοýοαν να αποßροýοουν τ!ò
επιδρομÝò τωγ ΒορΒÜρων. Ο Γολλιηνüò
προοπÜθησε νσ αποχροýσει τουò
Γüτθουò απü την Ιλλυρßσ, ολλü
δολοφονÞΟηχε το 268.
Ιζλαιιδτοò Β' Γοτθτκüò
(214-270)
Ρωμσßοò ουτοτρüτορΞò, χστογüμενοò
οπü τη Δαρδονßο. Το üνομü του þτον
Μüρκοò ΑυρÞλιοò Κλοýδιοò Αýγουστοò.
ΔιαδÝχθηχε τον Γαλλιπνü το 268. Ξßχε
διαχριθεß για τα στροτιωτικü του
προσüγτα, υπεροσπιζüμενοò τιò
Θερμοπýλεò απü τουò ΒορΒÜρουò το
238. l{ταν διοικητÞò τηò Ιλλυρßαò εηß
Βαλερßου κοι Γαλλιπνοý, συγκρατþντοò
τιò επελüσετò των Γüτθων γßο περßπου
δÝßα χρüντα. Ο οτρατüò τον σγακιßρυφ
αυτοκρÜτορα το 268 ßοτ πÞρε επßσηò την
ÝγΗριση τπò ΣυγκλÞτου κοι του
Γολλιηνοý, λßγο ηργ απü το θιßγατü του.
Ο Κλαýδιοò Τοτθικüò υπþρξε !κσγüτοτοò
στρστηγüò και αυτοκρÜτορηò, χοθιßη
οποκατÝστησε τη ρωμσßκþ χυριορχßα
στην Ισπανßσ κοι κατÜφερε να
αποτ(ροýσεr τουò Αλαμαννοýò ιοι τουò
Γüτθουò, κοταστρÝφογτοò το στρατü
τουò στπ Νοßσσü τπò ΣερΒßαò το 269.
Τüτε πÞρε κοι το προσωνýμιο Γοτθικüò.
Δεν εßχε ονüλογεò εηττυχßεò σßη Ταλατßο
κοι την Αßγυπτο xor ενþ ετοιμαζüτον για
πüλεμο στην περιοχþ του ΔοýναΟη,
προσΒλÞθηχε οπü λοιμþδη νüσο κοι
πÝθσνε σfο Σßρμιο το 27Ο. ΥπÞρξε
ογαπητοò αυτοßροτοροò για τουò
Ρωμοßουò χοι η μορφþ του,
στεφονωμÝνη αηü τη Νßχη,
απεικονßστηκε σε χρυσü νομßσματα.
Δτοκληττανüò
(245-316)
Ρωμοßοò ουτοκρÜτοραò, γòννημÝνοò στο
ΣπολÜτο τηò Δολματßαò. Κυ3ερνþτηò τηò
ß$Ýοιο κα! δτοrßητþò των πραιτοριανþν,
αναχηρýχΟηßε αυτοκρüτορσò στην
Καρχηδονßο (284Ι, αποκοτÝστησε τπν
αυτοχρατορßσ με Ýγα συντσγμστικü
ογοσχημσπσμü (ΤετρορχßοΙ, ερχüμενοò
σε συνεργσσßο με τον ]Ιßαψμιανü ωξ
αýγουστο ß286Ι και τουò Κωγστüγπο ßσι
ΤαλÝριο ωò χοßÜσρεò |293l. ΚυΟÝρνησε
το Gσσßλειü του χωρßζοιπÜò το σε 4
διοιχητιχÜ μÝρη, σε διοτκητικÝò
περτφÝρεΕò τ(αι επαρχßεò. ΑναγÜιισε το
στρατü, προσπÜθηοε γα σταμστþοει το
νομισματικü πληθωριαμü (θÝσπισμα των
ττμþν, 3ΟΙ Ι, εηÝΟαλε συστπμοτικοýò
φüρουò, τüνισε στο θρησχευτικü τομÝα
το θεßßü χαροκτÞρα του αυτοκρüτορα,
καταδιþχονταò μσγιχαßκοýò και
χριστιανοýò με τουò οιματηροýò
διωγμοýò του (3Ο3.3Ο4l. Αηοσýρθπχε
απü τπ δημüσια ζωÞ το 305 με το
συνεργÜτη του Ιßαξιμισυü, χοι εßδε τπν
πτßßrσπ του τετραρχχοý αrστÞματοò. Η
Βασιλεßσ του /ωοκλητιανοý οδÞγησε στη
σταθεροποßηση τπò αυτοκρατορßαò, στηγ
ονοδιοργÜνωση τπò οικονομßαò κοι του
στροτοý κατ θεμελßωσε Ýτσι τιò
προýποθÝσειò για την γÝννπση τηò
Βυζοντιγþò Αυτοχρατορßοò. ΠÝθονε στο
ΣπαλÜτο σε ηλικßα 7ß ετ.ßν.
Μαξψιανüò
(250-310)
Ρωμαßοò αυτοκρüτοροò, γενγημÝνοò
στην Πογγονßα. Υπþρφ στρατηγüò του
Διοκληττανοý, στενüξ συνεργüτπò του
κσι ονομüστηχε αýγουστοò το 286,
Ýχοιττqò ωò επικρÜτειο τιò ΔυτικÝò
επαρχßεò. Εßχε γιο προστüτπ θεü τον
ΗραχλÞ. ΠολÝμησε εναιπßον των
Τερμανþγ, κστÝπντξε την εξÝγερση των
Βογαυδþν, αλλÜ δεν κοτÜφερε νο
αποτρÝψει τπγ ανακþρυξη του
Κορσýσιου ωò αυτοκρüτορο τηò
Βρετüνηò. lßΙε την Τετρορχßο (293Ι ο
Ιßοξιμισνüò εγχαταστüθηχε στο ßΙτλÜνο,
Ýχονταò μοζß του .(οι τον ΚωνστÜιττιο ωò
κσßσαρσ. Του ποραχωρþθηκε υπü τη
διοßκησþ του η Αφρικþ, üπου νßκηοε το
298 τουò Μαυριτανοýò. Ποραιτþθηχε
οριιπικÜ το 3Ο5, μσζß με τον
Δτοκλπττανü. Στη συνÝχεια οχολοýθησε
μτο περßοδοò σστÜθεισò κσι τον εηüμενο
χρüνο ο Μαξιμιονüò επονþλθε στο
θρüνο, σλλÜ ενΕπλÜχη σε σειρÜ
συνωμοστþν εναγτßον του Κωνσταντßνου,
παρü τη συμφωνßο που εßχε κÜνει
επανερχüμενοò στο θρüνο. Ο
Κωνσταντßνοò στρÜφηκε εναντßον του
ι(οι τογ ανÜγκσσε νσ αυτοκτονþσει þ
πιθονüν τογ δολοφüνησε στη ΙÞσσσολßα
το 3ßο.
2º
 ΜΑΓοο ι κοΝοΜικΗ ΚΑτΑΣτΑΣΗ

του ΔHMHTι,ιor Ν. Χτß:τι)Δο\^ογ

αργαιολιßγου

ι ο Κüμμοδοò δολοφονηθηκε, ιο θρÜδυ τηò 31ηò

Δεκεμθρßου 1θ2 μ.Χ., το νομτσμαLτκü συσιημα που
εßχε, εγκαθιδρýοετ ο Αýγοιτστοò'týασßλευσε: 31
π,,IΕ-τα μ.Χ.) στη Ρωμαßκη Αυτοκρατορßα nτav α-
κüμη ακÝραη. Το χρυσü νüμτσμα (ο χρυσοýò/
, aureus) ανψ1ωτχουσε ακüμη:οε εßχqοτ πÝνιε αρ-

.!. ΔπδοχικÝò
φÜσειò τηò
ρωμαßκÞò
μετωμÝνου θαρουò σε οχÝοη με τον 1ο ατþνα μ.Χ.
εκστροτεßαò κατÜ
Kar ιο αοσοοτü ιου αργυρου 6ιο δηνÜρτο και ßου
των Γερμανþν σε
ι:, ονüγλυφο τηò ψευδαργýρου σιο σηοτÝριτο εßχε κÜπωò μετωθεß,
αλλÜ ια παραπÜνω αποτελοýοαν υροσατιμογÝò kar
,,,
': οτÞληò του üχτ Βαθýιερεò αλλαγÝò ιου:8ιrοτÞματοò. Το κýριο
θΙÜρκου Αυρηλßου
, οτη Ρþμη. νομτσματοκοπεßο ηιαν,,αιτü,τηò Ρþμηò, ενþ σιτò ε-
2. 0 διüδοχοò του
παρχßεò πολυÜρτθμα «αυτüνομα» τοπτκÜ νομτσμα-
δολοφονηΦντοò ιοκοπεßα Ýκοβαν νομßσμαια προσαρμοσμÝνα επα-
Κüμμοδου, κρτθþò σττò ρωμαßκÝò νομισμÜιτκÝò υποδταιρÝσετò,
Περßνοξ, βρÝθηκε üπωò ο νüμοò üριΖε. Περßπου εκαιü χρüντα αργüτε-
0νπμÝτωποò με τα ρα (fuιλαδη ιο 305, Ýιοò παραßτησηò του Δτοκλη,
Üδειο τομεßσ τηò ααιτοý απü το θρüνο) ια πÜντα εßχαν ανατραπεß: ü-
αυτοκρατορßοò.
,λα'ια τοπτκÜ νομτομαιοκοπεßα εßχαν κλεßσετ, οιτò
3. Νüμισμα με τη επαρχßεò εßχαν δημτουργηθεß κραττκÜ νομτομαιο-
μορφÞ του Δδßοý korrεia r<ar or νομτσματτκÝò εκδüοετò αποτελοýνιαν
Ιουλιανοý, που πτα απü αρατÝò κοπÝò χρυοþν kar αργυρþν νομτ-
διαδÝχθηκε τον σμÜιων, καθþò kar Ýνα yryavιraio αρτθμü χÜλκτνων
Περτßνοκα Ýπειτα νομτσμÜιωγ δταφüρων μεγεθþν kar Βαρþν, των ο-
σπü πλειοτηριασμü ποßων η ανττστοτχßα, η αξßα, αλλÜ κατ η ονομασßα
τηò πρσιτοριονÞò
μÜò δταφευγουν ακüμη kar παραμÝνουν αμφτσΒη-
φρOυρOò. τουμενεò ß Üγνωστεò.
ΔολοφονÞθηκε Σκουüò ιηò παρουοαò σκιαγραφßαò εßνατ να πα-
γιατß δεν μποροýσε
ρουστÜσετ üσο ιο δυνατüν απλοýσιερα τη δταδτκα-
νο πληρþσει.
σßα μειÜλλαξηò ιηò χρηματοοτκονομτκηò καιÜσια-
4. Νüμισμα με τη
σηò απü αυτÞν του Κομμüδου σε εκεßνη ιηò Τε-
μορφÞ του
τραρχßαò. Θεωρþ υωò δεν θα ηιαν Üτουο να γtνετ ε-
ΠεσκÝννιου
δþ μτα ετσαγωγτκη δτευκρßντση: το νüμτσμα δεν
Νßγρου, τον οποßο
λετιουργοýσε μÝσα στην αρχαßα οτκονομßα με τον
::
tr
ονακÞρυξαν , -Sι" ß'
ουτοκρüτορα οι τρüπο που λετιουργεß στη σýγχρονη- Στη Ρωμαßκη
λεγεþνεò τηò Αυτοκραιορßα η Kupra χρηοτμüιητÜ ιου επικεντρω-
Συρßοò. Απü τουò νüταν στη δημüστα οτκονομßα, δηλαδÞ στη συλλο-
τÝσσεριò γη ιων φüρων και οιην τιληρωμη των εξüδων (που
ωτοκρÜτορεò αφοροýσαν, κατÜ kupro λüγο, τουò μτσθοýò ιου
επικρÜτησε τελπ6 στραιοý). ΜÜλτστα, Þιαν οιο δεýτερο σκÝλοò, δη-
ο Σεπτßμιοò λαδη οιιò πληρωμÝò, που η χρηστμüιητα του νομß-
ΣεβÞροò σματοò ßιαν υρωταρχτκη, Η αρχαßα οτκονομßα ου- )
2Β
ßÝ'Φ L{

5. Η Τετραρχßα
οποτελοýνταν οπü
τουò Διοκλητιονü,
Μοξιμιανü,
ΚωνστÜντιο και
ΓαλÝριο. Σýμπλεγμα
οπü πορφυρßτη
(Πλοτεßα Αγßου
Μüρκου, Βενετßο)
ΧρΗ νι,ητοο ικοΝ οΜ ικΗ Κeτe:τe:υ

6. 0 Μüρκοò
ΑυρÞλιοò δÝποτε εκχρημαιßσιηκε σε μεγÜλο θαθμü kar ο ü-
ΑντωνßνοòÞ γκοò ιων συναλλαγþν γτνüταν πÜνια σε εßδοò, Κα-
ΚορσκÜλλαò σε ιÜ ιην περßοδο ιηò παρακμηò kar τπþσηò ιηò Ρω-
προτομÞ καΙ μαßκßò Αυιοκραιορßαò, ιο μÝροò ιων οτκονομτκþν
νüμΙσμα (7) τηò συναλλαγþν που εßχε εκχρηματτσιεß περτορßσιηκε
εΠΟΧÞò ΤΟυ. ακüμη υερτσσüιερο σε οχÝση
με ιο παρελθüν, σε
«ΠλοýτΙζε τουò σημεßο που το μεγαλυτερο μÝροò ιηò φορολογßαò

(Μουσεßο ΤÝχνηò φΟνηθηκε με τη σετρÜ του), δτÜσημο yra το üττ κÝρ_

Αμβοýργου) κοι δτσε ιο θρüνο σιον πλετστηρτασμü τηò πραττορτα-
νüμισμα (9) τηò νηò φρουρÜò. Λßγο υριν απü ιην πτþση του, αφοý
εποχÞò του δεν μποροýσε να πληρþσετ ιο ποσüν που εßχε υ-
ποσχεθεß, μεßωσε ιο θÜροò ιüσο του χρυσου üαο
και του δηναρßου, Η δυνασιικη αναταραχη σιη
Ρþμη προκÜλεσε την Ýκρηξη τρτþν ταυιüχρονων
στÜσεων σιτò επαρχßεò: or λεγεþνεò του Δοýναβη α-
νακηρυξαν αυτοκρÜτορα τον Σεπτßμτο ΣεΒηρο (τθ3
-211), or λεγεþνεò ιηò Συρßαò ανακηρυξαν ιον ΓΙε-
σ«Ýνιττο Νßγρο (1θ3-1θ4) kar αυιÝò ιηò Βρειανßαò
τον Ιζλcßýτο Αλβßνο (1θ3-1θ7). Ντκηιηò αναδεß-
χ8ηκε σιο ιÝλοò ο Σεπιßμτοò Σεθßροò, παρ' üιι αρ-

Στην ουτοι(ΡοτοΡßο η κýΡιο χΡπσιμüτπτο του
νομßσματοò €πικ€ντρωνüταν στη συf,ΑογÞ των
φüΡων κοι στην πßηρωμþ των €ξüδων
χτκÜ δεν ηλεγχε ιτò υλοýστεò επαρχßεò τηò Αναιο-
λßò. Ειστ, Ýχονταò κατ αυτüò να ανιτμετωπßσετ ιην
Ýλλειψη χρημαιτκþν πüρων yra τη συντηρηση του
στρατοý του, υποχρεþθηκε να νοθεýσετ το δηγτß-
ριο, περτορßΖονιαò το περτεχüμενü του οε Üργυρο
στα περßπου δýο ιρßτα ιηò υερτεκττκüιηιÜò ιου επß
Κομμüδου και στο μτσü αυτηò επß Αυγοýστου. Τþ-
ρα πτα η περτεκιτκüιηια του δηναρßου σε ασημι
κυμαßνειατ σιο 40% του θÜρουò ιου νομßσματοò.
ΜÜλτστα, η νüθευση Ýγτνε σε δυο στÜδτα: πρþτα
κατÜ τον πüλεμü ιου ενανιßον του Νßγlηυ και ý-
στερα ενþ εξεσιρÜτευε καιÜ ιου Αλβßνου. Eivar α-
ξτοοημεßωτη η αυüφαση ιου ΣεΒηρου να νοθεýοετ
το νüμτσμα, αντß να μετþσετ ιο μÝγεθοò και ιο βÜ-
ροò ιου. Σιο παρελθüν, τη μεßωση ιου ΒÜρουò του
δηναρßου, που Ýγτνε επß ΝÝμονοò, ακολοýθησαν
εμφýλτοτ πüλεμοτ Kar σιραιτωττκη αναρχßα («Ýιοò
των ιεσσÜρων αυτοκρατüρων», 6Β-6θ μ.Χ.). Το ßδιο
φατνüμενο επαναληφθηκε μειÜ τη μεßωση ιου θÜ-
ρουò του νομßσματοò απü ιον Δßδτο Ιουλτανü. Ατ,τß-
θεια, η νü8ευση του νομßσμαιοò δεν ηιαν Üμεοα α
ραιη, Üλλωστε συνδυÜστηκε με αýξηση του μτοθου
ιων στρατιωιικþν. Επßσηò, εßνατ ΒÝθατο üιτ η να
θευση δεν εßχε αποιÝλεσμα κÜποτα αýξηση
πληθωρτσμοý, καθþò ια νÝα νομßσματα
θηκαν μÝοα στον üγκο των δηναρßωγπου Þδη
κλοφορουσαg κομμÝνα απü τουò
αυτοκρÜιορεò. ΟπωσδÞποιε, üμωò, η νüθευοη
ιÝλεσε προηγουμενο που σε κÜθε δýσκολη
μτκη συγκυρßα δα ακολουθοýσαν or δτÜδοχοτ
Σεθηρου, με πολυ δυσÜρεσια μακροπρüθεσμα
ποτελÝσμαια yra τη ρωμαßκη οτκονομßα.
ΕπτπλÝον, μειαξυ των ετþν 19θ Kar 209 δεν
πηκαν παρÜ ελÜχτσια ρωμαßκÜ χÜλκτνα νομ
ια. Τα χÜλκτνα νομßσμαια που Þταν τüτε σε χ
προÝρχονταν κυρßωò απü ια «αυτüνομα» νομ
τοκουεßα των πüλεων οττò ρωμαßκÝò επαρχßεò,
στην ελληνüφωνη ΑνατολÞ. ΠολλÝò δεκÜδεò
σματοκοπεßων (Ýχουν αντχνευθεß μÝχρτ σιτγμηò
ρß ια 250) Ýκοβαν χÜλκτνα νομßοματα ενüσω

30

λευε ο Σεπιßμιοò Σεθηροò, αυτÜ αποιελοýν την ιε-
λευιαßα Ýκφανοη τηò ελληντκηò νομτσματοκοπßαò
kar εßνατ οτ τελευιαßοτ απüγονοτ ιηò μαχραò ελλη-
ντκηò νομτσματτκηò παρÜδοσηò, or απαρχÝò ιηò ο-
ποßαò Βρßοκονιαι οτον 7ο ατþνα π.Χ,
αρ' üλη ιην αυξηση του μτσθου ιου στρα-
τοý kar τα μεγÜλα Ýξοδα ιου εοριασμοý
τηò δεκαετηρßδαò ιου (50.000.000 δηνιß-
pra) ο Σεπτßμτοò Σεθηροò Üφησε Ýνα με-
γÜλο πλεüνασμα. Ο γιοò kar δτÜδοχüò
του Καlηκüλλαò (211-217, επτσημοò ονομαΖüιαν
ΜÜρκοò Αυρηλτοò Αντωνßνοò) αποδεßχθηκε λτγü-
τερο συνετüò: ακολουθþνιαò επακρτθþò ιην επτθα-
νÜττα συμθουλü ιου πατÝρα του («να πλουιßΖετò
τουò στραιτþτεò Kar να περιφρονεßò üλα ια Üλλα!»),
αυξησε με ιη σετρÜ του τüσο ιο μιοθü των στραιτω-
ιþν üοο Kar ττò πληρωμÝò προò ττò ΒαρθαρτκÝò φυ-
λÝò εκιüò ιων ορßων ιηò αυτοκραιορßαò. Φαßνειαι
πωò οιüχοò του Þιαν να δημτουργησετ μτα σιραττω-
ττκη μοναρχßα, üπου η δυναστεßα του -τιηρτγμÝ,ιm
στα üπλα ιων λεγεþνων- δÝσποΖε σττò ανþτερεò
κοτνωντκÝò Kar οτκονομικÝò ιÜξετò τηò αυιοκρατο-
ρßαò. Συμφωνα με ανÝκδοτα τηò εποχηò, ο Καρα-
10,0 Κλþδτò
Αλβßνοò που
αναδεßχθηκε
αυτοκρÜτοροò
απü πò ρωμοßlκÝò
λεγεþνεò,
ΠροτομÞ και
νüμισμα (11)
κÜλλαò τσχυριΖüταν πωò «κανεßò Üλλοò εκιüò απü
εμÝνα δεν επτιρÝπετατ να Ýχει χρηματα, γτατß τα
χρετÜΖοματ yra ιουò σιραιτþιεò» (ουδÝνα ανOρþ-
πων πλην εμου αργυρlον εχε1 δει, ßνα αυτü τοιò
στρατιþταιò χαρßΖωμαÞ. Μüλιò üμωò ο πüλεμοò
κατÜ ιηò Παρθßαò επτθÜρυνε με τα ÝξοδÜ του ιον
προýπολογτσμü, ο ΚαρακÜλλαò ÝλαΒε δýο μÝτρα:
πρþτον, μεßωσε καιÜ ττ το θÜροò ιου χρυσοý kar,
δεýιερον, Ýκοψε (ιο 215) Ýνα νÝο αργυρü νüμτσμα
(που εμεßò ονομÜΖουμε -απü ιο επßσημο üνομα ιου
αυτοκρÜιορα- αντωνινιανü), ονομασιτκηò αξßαò
δυο (ουτωò η Üλλωò υποττμημÝνων) δηναρßων, αλ-
λÜ πραγμαιτκου ΒÜρουò μüνο ενÜμτστ. Ειοτ, ο α-
νΙωνlνΙανοò εΙΧε Περτεκι].Κοτητα σε ασημτ ανιτ-
στοτχη μüλιò με το Ýνα τρßτο τηò περτεκττκüιηταò
ιων αργυρþν νομτομÜιων τηò εποχηò του Αυγοý-
στου. Το νÝο νüμτομα ξεχωρßΖετ γταιß ο εμπροσθü-
ιυπüò ιου εßνατ η προιομß εßιε του αυτοκρÜτορα
που φορÜ στο κεφÜλι ιου ακττνωτü στÝμμα (εivar α-
κτινοστεφηò) εßτε τηò αυτοκρÜτετραò που περτΒÜλ-
λειατ απü το μηνßσκο ιηò Σεληνηò.
Εωò kar τη βαστλεßα ιου ΚαρακÜλλα φαßνειατ
πωò η κρßση υου σοΒοýοε στη Ρωμαßκη Αυιοκρα-
ιορßα ßταν ακüμη υπü Ýλεγχο. Παρ' üλεò ττò αυξη- )
31
Χρυ ιΖιητο οι κοΝοΜ ικΗ Κeτe:τe: Η

σετò των μισθþν ιων στραιτωιþν, ιουò εμφýλιουò

kar συνορτακοýò ιολÝμουò και ιην αýξηοη ιων
πληρωμþν οτουò ΒαρΒαρτκοýò λαουò (υροκετμÝ-
νου να μη δτενεργοýν επιδρομÝò), το κρÜιοò ανια-
ποκρτνüταν (εßτε με νü8ευση ιου νομßοματοò εßτε
με α8ρüεò κατασχÝσετò περιουστþν των ευπορüιε-
ρων ιÜξεων) σττò αυξημÝνεò νομrσμαιτκÝò ανÜ-
γκεò, οýιωò þστε or üυοτεò υληθωρτσττκÝò τÜσετò
ηιαν περτορισμÝνεò Kar η χρημαιτκη οτκονομßα
συνÝχτΖε να εßνατ λεττουργτκß. Η Βαοτλεßα ιου
Μαχρßνου QLº-2ΙΒ) üξυνε περαιιÝρω ια παραπÜ-
νω προθλημαια. ΛÝγετατ üιι ο ßδτοò αναγνþρτσε το
δßλημμÜ του üττ δεν Þταν δυνατü ουτε να ουνεχßΖετ
να υληρþνετ στουò σιραττþτεò τοýò αυξημÝνουò μτ-
σθοýò υου τουò χορηγησε ο ΚαρακÜλλαò οýτε ü-
μωò Kar να παυοετ να ιουò πληρþνετ. Παρ'üλη
την κακοδατμονßα, ο Μακρßνοò αýξηοε το θÜροò
ιου χρυσοý στα προ ιηò εποχηò ιου ΚαρακÜλλα ε-
πßπεδα. Ο }ΙλτογÜβαλοò (2LB-222) kar ο Σεθηροò
ΑλÝξανδροò (222-235) συνÝχτσαν ττò προσπÜθετεò
yra την επαναφορÜ τηò οτκονομτκηò τσορροπßαò: ε-
πß τηò Βαστλεßαò ιου πρþτου σιαμÜιησε η κοπÞ α-
12. οι
ντωνινιανþν, Το τßμημα Þιαν η εκ νÝου νüδευση
αντωνινιονοß
τον δηναρßου kar, επτπλÝον, η μεßωοη ιου θÜρουò
Üρχισον νο
του: το δηναριο ΖυγßΖετ υλÝον περßπου ιο μτοü ε-
ξανακüβοιττοι οτη
νüò αντωντυανοýιηò εποχßò του ΚαρακÜλλα. Με
σýντομη
τη δολοφονßα ιου ΣεΒηρου ΑλεξÜνδρου αρχßΖετ η
συμβασιλεßα του
Βαλβßνου.
κατÜρρευση. ΜÝσα σια επüμενα πενÞντα χρüντα
ΠροτομÞ κοι βαστλεýουν 26 αυτοκρÜτορεò που αναγνωρßΖοντατ
νüμισμο (13} τηò απü τη Σýγκληιο, απü αυιοýò μüνο Ýναò πεθαßνετ
εποχÞò του με απü φυοτκü θÜναιο. ΠαρÜλληλα, δεκÜδεò σφετε-
οξιοσημεßωτεò ρτοιÝò Βασιλευουν οε τμηματα τηò αυτοκρατορßαò,
ομοιüτητεò κÜποτα απü τα οποßα αποσχßΖοντατ για πολλÜ Ýτη,
Η εσωιερτκß αναρχßα ανιανακλÜτατ kar σττò εξω-
τερτκÝò σχÝσετò, με τουò θαρΒÜρουò να ετσΒÜλ-
λουν πανιοý Kar τουò ΠÝρσεò να απετλουν συνε-

Θι υπüf,f,ηßΙοι του νομισματοκοπ€ßου τηò
Ρþμηò €πονοστατησαν κοτü του Αυρηf,ιανοý
ι(οι ορνÞδηκαν να κüψουν τα νÝα νομßσμοτο
γυρÜ» νομßσματα δεν εßνατ πτα παρÜ επÜργυρα
χÜλκτνα νομßσμαια, þσιε να δßνουν την ενιýπωση
αργυρου νομßσμαιοò ιη σττγμη που κυκλοφοροýν.
Ετστ, παρ' üλεò ττò μετþσειò του ΒÜρουò ιου xpLι
σοÞ η τσοττμßα του με το δηνÜριο απü 1:25 ιων αρ
χþν ιου 3ου ατþνα διαμορφþνετατ σιο 1:Β00 στα τÝ-
λη ιου ßδτου ατþνα.

χþò ιην Ανατολη. Ο αντωνινιανοòξαναρχßΖετ να κρßση πληιτετ ανιßσιοτχα Kar το χρυΦ

κüΒειατ απü ιον Βαλβßνο και τον Πουπmνü (23Β).
Εχει ΒÜροò òνÜμτστ δηναρßου ιηò εποχηò και ου-
ντομα υυοκαθßοταιατ στη 8Ýση ιου ωò το Kupro αρ-
γυρü ρωμαßκü νüμισμα. Τα αργυρÜ νομßσμαια κα-
θßσιαντατ αργυρÜ μüνο και' üνομα, καθþò or δτα-
δοχτκÝò νοθεýοειò μετþνουν ιο ποσοστü ασημιου
στα νομßσματα μÝχρτ εξαφανßσεωò: περß ιο 250 ιο
υοσοσιü του εßνατ τηò τÜξηò ιου 25%, το 26Β ιο πο-
σοστü πÝφιετ στο 2Ο/ο Kar το 270 στο 1%. Τα «αρ-
νüμτσμα. Ο χρυσοýò, θÜρουò 6,54 γρ_
(1/50 ιηò ρωμαßκηò λßτραò), συνεχßστηκε
να κüβειατ μÝχρτ ιο Ýτοò 235. Απü το 238
και εξηò apxizεr η συνεχηò μεßωση
θÜρουò ιου: αυτοß ιου Βαλβßνου κατ του Πουπτ
(238) Ýχουν θÜροò, καιÜ μÝοο üρο, 5,75 γρ.,
του Γοlýτανοý Γ' (23Β-244), 4,Β6 γρ., αυτοß
Τραßανοý Δεκßου (249-25\) 4,00 γρ., κατÜ τη
Kεra ιηò Sαστλεßαò ιου Τρεθι,τντανοý ΓÜλλου (25τ

32

253) kar του Βολοτ:στανοý (251-253, yrou κατ συμ-
βαστλεα ιου προηγουμÝνου) το ΒÜροò ιου εßνατ πτα
3,Φ γρ. Οταν ξεκτνÜ η μονοκρατορßα του Γαλλτη-
νοý (253-268), δηλαδη περß ιο Ýτοò 260, ο χρυσουò
ΖυγßΖει 2,50 γρ. kar üταν τελετþνετ (το Ýτοò 26Β)
μüλτò 1,10 γρ. Εκεßνη την εποχÞ φαßνειατ πωò ιε-
λετþνετ η συνδεοη ιου χρυσοý νομßσματοò με ιο
περιεýμενο σε ασßμτ τοý (κατ' επßφαστν) αργυρου.
Ο διÜδοχοò του Γαλλτηνοý Κλαιýτοò Β Γοτθικüò
(268-2º0) κüΒετ χρι;σοÞ ΒÜρουò 5,2 γρ., ιτμη που
αντισιοτχεß στο 1,/ω τηò λßφαò. Αυιü ιο χρυσü νü-
μτσμα θα παραμεßνετ σταθερü μÝχρτ τη βασιλεßα
ιου ΜεγÜ.}ιου Κωνοταντßνου (306-337).
Η κατÜρρευση του αργυρου νομßσματοò Kar η με-
τατροπη ιων δηναρßωγ και ιων αwων]νlανþν αε
χÜλκτνα νομßοματα οδßγησε στην εξαφÜνιση ιων
παραδοστακþν χÜλκτνων νομτσμÜτων, ιüοο αυτþν
υου κüΒονταν απü τα κενφτκÜ ρωμαßκÜ νομτσμα-
14. Η υπOχþρηση
ιοκοπεßα üσο kar αυιþν που κüβονιστ απü τα «αυ- τOυ
ιüνομα» τοπτκÜ νομιοματοκοπεßα. Τα τελευιαßα εκχρημοτισμοý
χÜλκτνα νομßσμαια με ελληντκÝò επτγραφÝò κü- στη ρωμοßκÞ
βοντατ απü ιην πüλη ΠÝργη ιηò Παμφυλßαò καιÜ οικονομßο και η
τη δτÜρκετα τηò Βαστλεßαò του Ταχßτον (2º5-276) πληρωμÞ των
kar τα τελευιαßα (και' üνομα) αργυρÜ ιειρÜδραχμα φüρων σε εßδοò
κüβονιατ απü την ΑλεξÜνδρεια τηò Ατγýπτου Ýωò Ýκονε προφανÝò
ιο Ýτοò 2θ6, ευß ιηò πρþτηò Τειραρχßαò (Δτοκλη- üτι οι ογρüτεò
συιιτηροýσαν το
ττανüò, ΙνΙφτμτανüò, ΚωνστÜνττοò kar ΓαλÝρτοò,
στροτü και τη
2θ3-305). Οταν, μειÜ ιην αποιυχßα ιηò οιÜσηò ιου
Δομττßου Δομτττανοý (296-2θ'7), ο Δτοκληττανüò γραφειοκροτßα.
Ανüγλυφο οπü τη
ανακατÝλαβε την Αßγυπτο, κατηργηοε και ιην πα-
βüση στÞληò τηò
ραγωγη ιων νομτσμÜτων αυτþν (τα ιελευιαßα εκ Ρþμηò
των οποßων κüπηκαν yra λογαρτασμü του σφειερτ-
αφιερωμÝνηò στο
στη), θÝτονταò με αυιüν τον ιρüπο τÝρμα σιην πε- θρßαμβο του
ρßπου χτλτειß αρχαßα ελληντκÞ νομτσματοκοπßα. Αντωνßνου Πßου.
Τη θÝση ιων ιουτκþν νομτσματοκοπεßων που κα- 15. Επß Τροß'ονοý
ταργοýντατ καιαλαμ6Üνουν πρüσθεια εργασιηρτα Δεκßου Ýπεσε
ιου κενιρτκοý νομισματοκοπεßου που δημτουργου- σκüμη
νιαΙ τοιε, περισσüτερο η
ΣπασμωδτκÝò ενÝργετεò yra την επανÝναρξη ιηò περιεκπκüτητα
κοπηò αξτüπιστων χÜλκτνων νομτσμÜιων, εßτε απü του au]eιus σε
τα κεντρτκÜ νομτσμαιοκοπεßα (üπωò η κυκλοφορßα χρυσü. ΠροτομÞ
δτπλþν σηστρτΙων, με την προτομη ιου ακτινο- κοι γüμισμο (16)
στεφοýò Τραßανοý Δεκßου) εßιε απü νομτσματοκο- τηò εποχÞò του με
πεßα αποσχτσθÝντων τμημÜιων ιηò αυιοκραιορßαò, τη μορφÞ του
üπωò η λεγüμενη «ΓαλαττκÞ αυιοκραιορßα» (25θ-
270), γρÞγορα εγκαιαλεßφθηκαιτ.
Η νüθευοη του αργυροý νομßσματοò, η μεßωση
ιου θÜρουò ιου χρυσοý kar η εγκατÜλειqm του χÜλ-
κτνου οδßγησαν κατ'αρχÜò σε αυξανüμενο πληθω-
ρτσμü kar εν συνεχεßα σε συλλογη ιων φüρων kar
πληρωμη ιων εξüδων σε εßδοò αντß σε νüμτσμα.
ΚαιÜ μßα Ýwοτα, αυτÞ η διαδτκασßα αποχρημα[1-
σμοý ιου φορολογτκου συσιημαιοò απλþò Ýκανε ο-
λοφÜνερη μτα Baσrkn οτκονομτκß και κοινωνικÞ
Η νüδευση κοι π μcßωση του Βüρουò των
νομισμüτων κοι η òγκοτüη€ιψπ του χüßκνου
οδþγησαν σΞ ουξονüμενο πΠηδωρισμü
λετιουργßα ιου αρχαßου κüσμου: üιτ το πλεüνασμα
ιηò ΥθωρΥτΚηò παραΥωΥηò ουντηρουσε τη Υραφετ-
οκρατßα και ιο σιραιü. Πρωτυτερα, η χρßση ιου νο-
μßομαιοò εßχε υπερτεθεß σε αυιÞν ιη βαστκÞ σχÝση
kar εν μÝρετ ιην απÝκρυπιε. Ετστ, κατÜ την πρþτ-
μη αυιοκρατορßα, ια χρημαια Ýρρεαν απü τα κραιτ-
κÜ θησαυροφυλÜκτα προò το στραιü και τουò κραιτ-
κοýò υπαλληλουò, υπü ιη μορφη μτσθþν kar δþ-
ρων. Αυιοß, με τη σετρÜ τουò, τα δτÝθεταν σιουò γε-
ωργουò, προκετμÝνου να αγορÜσουν ιροφÝò και Üλ- )
3.q
XpuιvιerooIKoNoMIKH Κeτη:τη:Η

17. Επß βασιλεßοò του

Τακßτου κüβοντοι οτην
ΠÝργη τηò Πσμφυλßοò το
τελευταßα χüλκυο
ρωμοßrκü νομßσμοτα με
ελληυκÜ γρüμμοτο.
ß8. 0τογ οι υπüλληλοι
του νομισμοτοκοπεßου
ορυÞθηκαν νσ εκδþσουν
νÝο, πληθωριστικý
νομßσματο, ο Αυρηληνüò
κατÝοταλε την
«Oπεργßα» σφÜζοντοò
7.000 απü αυτοýò.
19. Επß βοσλεßοò του
Μακρßνου οξýνθηχσν το
πληθωριοπκÜ
προβλÞμοτο. ΠροτομÞ
χαι υüμισμο (20) τηò
εποχÞò του

λα αγαθÜ. ΤÝλοò, εκεßττοτ τα επÝσφεφαιτ στο ηιÜτοò
μÝοω τηò φορολογßαò. Με τιò μεγÜλεò υποττμßσετò,
' απü ιο 238 kar εξßò, kar καθþò or μτσθοß πορÝμετ-
νστ σταθεροß (φαßνετατ πωò ιο Ýτοò 3ω or λεγεω-
vq»or πληρþνονταν με ιον ßδτο μτοθü 6Φ δηνα-
ρßωνκατ' üτοò, üπωò kar επß ΚαραιιÜλλα, ενενττντα
φüντα νωρßτερα), ο üλοò νομτσματχüò κýκλοò κα-
τÝr\.ηξε Üνευ σημασßαò: Ýνατ ατþνα αlτüτερα, επß
τηò θαστλεßαò του Θεοδοσßου του Μεγüλου (37θ-
3θ5), η δταδτκασßα εß:<ε ολοκληρωθεß, οýτωò þσιε
üλοι or φüροτ συλλÝγονταιτ πτα σε εßδοò και ο στρα-
τüò συντηροýνταν με την απ' ευθεßαò παροχß αγα-
&ßν (το σιτηρÝοιον, λαι, αηηοηα).
Or πρþιεò απüπετρεò yra τη σταθεροποßηοη του
νομßσματοò και κατ' επÝκταστν ιηò οτκονομßαò Ýγτ-
Το χοροκτηΡι(πικüτ€ρο οικονομικü γΕγονüò τηò
Τετρορχßαò Εßναι η Ýκδοσπ του «διÜτσγμοτοò
π€Ρß τιμþν» γιο πΡοßü\πα κοι μισδοýò
νωτ απü τον Αυρηλταιτü (2º0-2º5), Αυτüò ετσßγαγε
Ýνα νÝο επÜρ¾υρο νüμτσμα, περτεκυκüτηιαò περß-
που 5% σε ασßμτ. Η ατφýÞò σχÝση του με το δη-
νÜρτο δεν Ýχετ ακüμη αποσαφηντοιεß. Τα νÝα να
μßσματα φÝροιχ τπτ εmγραφß ΧΧ Ι Þ Κ Α kar α>
ιü οδηγησε πολλουò ερευνητÝò να υποθÝσουν
το καθÝνα τουò εß:<ε ονομασττχη αξßα εßκοστ δη
ρßον. ΠÜντωò, η οπüπετρα του ΑυρηλταιΖοý γτα
τqρýθμτση του νομßοματοò οδßγησε σε Ýνα
νüò πρωιοφανÝò γτα τον αl»<αßο κüσμο: or
λοτ του νομτqματοκοπεßου τηò Ρþμηò
οαιι κατÜ του αυτοτqýτορα kar opvnθnkaιr να r«
ψουν ια νÝα νομßσματα. Ο Αυρηλταιτüò
με ιυmκÜ υστερορωμαßκü ιρüπο οτην
οδßγησε ττò λεγεþνεò κατÜ των
και «απεκατÝοιηοε την τÜξτν» με 7.000
ΣÞτφωνα με την αυτοτζ)ατορτκß προπαγÜνδα,
παßιτοτ Þταν or ßδιοτ or υπÜλληλοτ, κα&ßò
ναν να νοθεýουν τα νομßσματα rιar να
τστ περτσοεýοντα Ülτυρο. Η δολοφονßα ιου
λτανοý ιο επüμενο Ýτοò kar η arraιopaxi που
κολοýθηοε oδnμroar στην αναΒολη ιηò

34
 m
νομτσμαιτκηò μειαρρυΒμτσηò ΥΙα μßα εΙΚοσαετΙα.
Αυτü ιο κα8ηκον ανÝλαβε να φÝρετ ετò πÝραò ο
Δτοκληττανüò (2Β4 305). ο αυτοκρÜτοραò που με ιτò
μεταρρυθμßσειò του ιερμαιßΖει την κρßση και οημα-
ιοδοιεß. ιηι- Ýτ,αρξιτ ιηò υστερορωμαßκηò περτüδου.
Επειδη \ρηγορα κατÜλαβε üιτ δεν μπορουσε να ε-
,\Ýγξει ιητ,κατασταοι1 μüνοò του, προσÝλαΒε Ýναν ι-
οüιτμο ο υι-αυιοκρÜιορα, τον Μαξτμτανü Ηρκουλετο
(2S5-305. 306-30Β και 3Ι0), και τον διüριοε αυγουστο
του δυττκου τμημαιοò ιηò αυιοκραιορßαò. Εßναι λß-
γο μειÜ ιη δημιουργßα τηò ιιρþιηò Τειραρχταò, με Ε-
ιην ανακηρυξη ιου Κωνοταντßου Χλωρου και ιου
Γαλερßου Μαξτμιανου οε καßοαρεò, υφιοιαμÝνουò
ιων δυο αυγουστωγ ιην 1η Μαριßου 2θ3, που ε-
πÞλθε μια μεγÜλη μειαSολη στο νομτσματτκü συ-
οιημα ιηò αυιοΚρατορταò, ιετοτα Που να ΧαραΚτη-
ρßΖεται ωò η ρτΖτκüτερη μειαSολη οτην τσιορlα τηò
ρωμαßκηò νομτσμαιοκοπιαò. λ,Ιοιο το χρυοü νüμτ-
σμα παριμι,ι\,ε ωò Γιχι . με ιο .ιρι,σοι,ν να συνεχß-
Ζει να ανιισιοιχει στο 1ß 60 ιηò ρωμαßκηò λßτραò,
Ταυτüχρονα, κüβειατ Ýνα νÝο αργυρο νüμτομα που
ανιτσιοτχεß οτο 1/96 τηò λßιραò, üσον αφορÜ ιο ΒÜ-
ροò ιου, καθαρüιηταò περßπου θ5ΟΙ,, αυιü Ýχει Ýνα
θεωρηιτκü Βαροò 3,3Β γρ. Το νüμιομα αυιü ονομα-
Ζüταν αργυρουò (argenteus). Με την iδra μεταρ-
ρýΒμιση ετσÜγειατ Ýνα δευτερο νÝο νüμισμα. ο
νουμμοò (ηυmτπιιs). απü επÜργυρο (ασημι Ýωò
3,5"ü) ορεßχα_\κο. Πρüκετια1 yra Ý\,α μεlη.\ο ιüμι-
σμα. α\,ττοιοι\ο ιοL 1 Ι32 ιηò _\ιιραò. θειυρηιτκου
Βαρουò 1Ο.15 \ρ.. το οποτο σιη ΒτΒ_\ιοlραφια α\,α-
φÝρεται εοφα.\μει,α κατ ι,τò φο \,\]ò

ιο iδro συσιημα χαλκττ-ι,-ιτ, \,ο}ιτοιιÜτυ)ν ε- 21.0ροýσμο

ντÜσσονιατ kar δυο μικρüιερεò υποδταιρÝ- απü ιην apxaro-\oyιkn σκαπÜνη οιτò αγορÝò ιων υ- επιγραφÞò του
σετò, θÜρουò 3,00 kar 1,27 1ρ. α\-τιοιοτχα. σιερορωμαßκοιν πο.\εων. Αποιελεß μνημεßο ιüσο διοτüγμοτοò του
ΑυτÜ τα νÝα νομßσματα κüβονται π.\εον α- των δημοοιονομικι,,ιν φιλοδοξτþν ιων αυτοκραιü- Διοκλητιονοý που
εκδüθηκε επß
ηü δεκαιÝοσερα νομτσμαιοκοπCια ποι, αντι- ρων üσο Kar ιηò αναποτελεσματτκüιηιÜò ιουò να
Τετρορχßαò γιο
οτοτχοýσαν σττò δοιδεκα νÝεò διοτκησειò (Kar ιην περτορßσουν τον ιλιιθιοριομü Kar να συγκρατησουν
τον καθορισμü
περιοχη τηò Προαστεßου 1τα,\ßαò) σιτò οποßεò χωρß- ιιò ιτμÝò: ιο μüνο που φαßνειαι να καιÜφερε ιο δτÜ-
ονþτερων τιμþν.
στηκε ιο ρωμαßκü κρÜτοò. Αυτη η νÝα δτοτκηιτκη ταγμα ηταν να προκαλÝοει τεχνητÞ Ýλλετqιη αγα-
ΒρÝθηκε στην
οργÜνωοη σκοπü εßχε ιη ουσιημαιοποßηση ιηò φο- Βþν, λογω των χαμηλιον ιτμþν που επÝβαλλε. ΤÝ-
ΑφροδισιÜδα κοι
ρολογßαò που γßνετατ καθολικη κατ επαχΒηò, Τα λοò, εrvar ενδεικιικü Kar τηò κοτνωντκηò κατÜσια-
φυλüσσεται οτο
ΠροσωΠα Kar or Περτουστεò αΠοΥραφονταΙ ανα Πε- σηò εΚετνηò τηò εΠοΧηò: το ρωμαιΚο κρατοò, Yra να Ινοτιτοýτο Καλþν
νταειßα κατ αποιιμþνιατ σε κεφα,λεòκα1 Ζυγουò. μπορÝοετ να επτβτþσετ μετÜ ιην κρßση του 3ου ar- Τεχνþν τηò ΝÝοò
Ακολουδεß Βαρια φορολογηοη σε ειδοò kar οε χρη- þνα, μειÝιρεψε τουò υιηκüουò ιου σε ΒαρτÜ φορο- Υüρκηò.
μα, γεγονüò που σε λßγα χρüι,τα θα οδηγησετ σιη λογουμενουò δουλουò ιου και το ßδτο σε αιοκλετ- 23. ΠροτομÞ κοι
δτÜλυση του πολτττκοý συστηματοò τηò Τετραρχßαò. σιτκü διαμορφωτη τηò οικονομτκηò Ζωηò τηò αυιο- νüμισμο (22) με
Ομωò, το χαρακιηρτσιτκüιερο (αν kar üχτ πλÝον α- Κραιοριαò, Ι τη μOρφη τOυ
ποτελεσματτκü) οτκονομτκü γεγονοò τηò Τειραρ-
χßαò εßνατ η Ýκδοση του λεγüμενου «δτατÜγμαιοò Τ* §'ß"κ κ ξΦζ, γ§Φ νΦ ξΓ§ß ß €ß €τ
περß ιτμþν». Με αυτü καOορßοτηκαν λεπιομεροιò or την κ θσrτ τ*ι: Φυ α§ ν§, ιJ€τ€τρξLßj€ ξOßjζ
ανþιερεò ττμÝò ιων δταφüρων ετδþν kar των μτ-
σθþν. Ο εκτειαμÝνοò αυιüò νüμοò χαρÜχθηκε σε ξJΓ}§ºΚΦ*§ζ €Φß"§ §* §ρΦmΦ *þμαιγαυζ ΦßjΩΦυζ
λßθινεò οιηλεò kar οιηθηκε σττò πüλετò ιηò αυιο-
κραιορßαò, τμημαιÜ ιου συνεχþò ανακαλυπιονιατ

1,ò
 ο!:',:Ε;|
'ρι2
ß, ,Ι
9*:
fl.l@-, -- Φ f-Ξ#Φ-.
του ΑΝτΩΝιßιγ Η. Στκι,.ι\lΡιο\,
εηßκιιυlιου καθη1 ητÞ Πανεπιιßτημßιιυ Πατρþτ
πü την εποχÞ του μεγÜλου Αγγλου ιστορικοý Εδ.
Πββωνα χρηοτμοποτεßτατ η φρÜοη «Παρακμη kar
πτþση τηò Ρωμαßκηò Αυιοκραιορßαò». Χωρßò να συ-
Ζητησουμε το δÝμα αν οτ μεταΒολÝò οτο ρωμαßκü
κρÜτοò (kar κυρßωò οτο δυτικü του τμημα) απü τον 3ο
ar. μ.Χ, κ.ε. αποιελουν παρακμη η απλþò μειαθο-
λη kar μειÜθαοη σε Ýνα νÝο σχημα (πολττικü, οικο-
νομικü, κοτνωντκü, τδεολòγτκü kar πνευματτκü), θα
απαρτθμησουμε ττò κοτνωντκÝò μεια3ολÝò που συνÝ-
θαλαν στην/παρακολουθηοαν ιην κρßση αυιη. Kar
βÝβατα or μειαΒολÝò αυτÝò δεν ηταν Üσχειεò προò ιη
δταμορφουμενη πολτιτκη, οτκονομτκη, τδεολογτκη
r<ar πνευματτκη πραγμαιτκüιητα. Σιοτχεßα ιων μετα-
36
Ξ
ι
§
,ι:
ß,
,Ξ:,
ß
;
Ý
β
βολþν αυτþν μÜò δßνουν ιο τοιορτκü Ýργο τοι
Αμμτανοý Μαρκελλßνου. οι επτστολÝò του Κ, Αυ-
ρηλßου ΣυμμÜχου, ο ΚαιÜ;\ογοò των ΑξτωμÜτι,ι,
(No/ldo Dignitatum), ο Θεοδοστανüò Κþδικαò, ιò,
ανþνυμο Ýργο De rebus be]ljcis και οι παιÝρεò ιηò
trκκλησßαò (Ανατολτκηò kar Λυττκηò) που ουχνÜ òι,
ναφÝρονιατ (π,χ. Γρηγüρτοò ΝαΖτανΖττνüò, Ιι»Üν-
νηò Χρυσüοτομοò. Αυγοιιστßνοò, ΣολΒιανüò κ.λττ
στα κοτνωντκ(ι προΒλημαια. τα οποßα και προοπαθει
να ανιτμειωπßσετ η Εκκλησßα. Αò δυμüμασιε πòι-
ντι!)ò ιην Üποqτη ιου Κüρνεμαν (Kornemann) οιτ r.
κρßση ιηò Ρωμαßκηò Αυτοκρατορßαò αποτελεß πÜντcι
το «πρüθλημα ιι,ιν προΒλημÜτων».
 'γιaF

,l.
Η κρßση κοι η
παροκμÞ τηò
ΡωμοßκÞò
Αυτοκροτορßοò
σχετßζετοι και με
τιò αλλογÝò οτην
τοξικÞ
διοοτρωμÜτωση
Or συνÝπειεò ιηò κρßσηò αυτηò δεν εßναι or ßδτεò που του αποδüθηκε αργüτερα ουτε εντυπωσßαοε τü- τηò κOΙνωνΙOò.
κατ για τα δυ]ο τμηματα ιηò αυτοκρατορßαò. Το ανα- σο τουò αποδÝκτεò: γιαιß η απονομη ιου δικατþμα- Στο ανÜγλυφο,
ιολτκü, χÜρη οιιò Βαδυιερεò ε^\ληντκÝò πολτττσιτ-
κÝò του ρßΖεò, επιΒτþνει και αχμÜΖετ πÜλτ -<οò «Βυ-
ΖÜνιτο» κατÜ ιην ορολογßα μαò. Το δυττκü δτασπÜ-
ται και δτατρεßτατ σε πληθοò ««βαρβαρτκþν» κρα-
τþν. Γτ' αυιü το ιμημα θα μπορουσαμε να δεχτου-
με ιον üρο «παρακμη κατ πιþση».
Με ιο δτÜταγμα ιου ΚqηκÜλλα (212 μ,Χ.) ολοι
or ελευθεροτ κÜιοτκοτ τηò αυτοκρατορßαò γßνονται απü ιον 4ον ar. kar μετÜ: την ανþτερη ταξη αποιε- αγÜγλυφο που
Ρωμαßοτ πολßτεò και παυει η δτÜκρτση Ρωμαßων/ λουν or ουγκληττκοß (Ρþμη), or δημοιτκοß συμ- βρÝθηκε κογτÜ
Ιιαλþν αφ'ενüò, ΕÝνων (peregrini) αφ' ετÝρου. Βε- βουλοτ (curiales/decuriones, ΒουλευταÞ ιων με- οτη λßμνη
Βαßωò, ιο μÝιρο δεν εßχε ιη θαρýνουσα οημασßα γÜλων περτφερετακþν πüλεων, or περß τον αυτο- ) Φουτσßνο

ý,
3οò-5οò Aιoιrtε» μ.χ.
3. Μετüλλτ κοι
κολÜρο που
Ýφερε Ρωμσßοò
σχλüβοò.
4.0ι ΜÝγαò
Βοσßλεηò κοι
Ιωüννηò
Χρυσüοτομοò (5)
κουτηρßασον τιò
κοινωυκÝò
'αδικßεò τηò
ρωμοΤκÞò
κοινωνßοò
ιφÜτορα δοýλοτ kar απελεýθεροτ (ΚαισÜρειοι,
famθia Caesaris), or οιελεýθεροτ που ασκοýν υ-
ιlmλÜ θρησκευυχÜ καθÞκοντα (ΑυτουστÜλιοι,
seviri Augustales),
ºΤι Σýγκληιο (τηò Ρþμηò, γτατß στην Κωνοιαντ1-
νοýπολη δημτουργεß ο Κωνστστιßνοò ιη διχß του
Σýγκλητο) αποτελοýν οτ γüνοτ των πολτþν μεγÜ-
λων ρωμαßκþν οτκογενετþν kar üοοτ (λüγω προ-
σφορÜò των καλþν τουò υπηρεστþν προò τον αυιο-
κτýτορα r<ar το κρÜτοò) αποκτοýν τον ιßτλο του συ-
γχληιτκοý, νεοαlιστοιφÜιεò. Σιτò Üλλεò πüλειò, τα
δημοτττ<Ü σιητΒοýλτα δτευθýνοντατ απü τη δεýιερη
αυτη «παραγωγý» των νÝων αρτστοκραιþν κlar τουò
απογüνουò τουò, γταιß το αξßωμα του θουλευτü με-
τþτβÜΖετατ kar στουò απογüνουò: βλ. τη ΝεαρÜ
ΧΧΧνΙΙΙ του Ιοιττττηανοý: «Περß βουλευτþν, þστε
Ýνν αοýγ χων χατ ýιμπÜν ειν τοΤò Ýαυτ þν βουλευτ αßò
παισßν». ('Ενναοýγχιογ Þτστ το ποσοστü που μπο-
ροýοαιτ οτ δταθÝτεò να κληροδοτÞσουν στα πατδτÜ
τουò, δηλαδη ιο 75Ο/ο τηò περτουσßαò τουò. Το υπü-
λοτπο θα πηγατνε στο κρÜτοò. ΕπομÝνωò kar επß
Ιουσττντστοý το ΒυΖþ;ττο εß:τε δημοστονομιτιÜ κατ
οτκονομτκÜ προθληματα kar or βουλευιÝò προσπα-
θοýσαν να παραΒτÜσουν με τεχνÜοματα το νüμο
που τουò υποχρÝωνε να δταθÝιουν μÝροò τηò περτ-
ουσßαò τουò υπÝρ του Δημοοßου.)
ΑλλÜ οτ περτσσüτεροτ ουγχληττκοß Ýχουν πÜψετ
πια πι ενδταφÝροντατ γlα τα κοτνÜ, κατ αρκοýντατ
να απομυΖßσουν ü,ττ ο νüμοò προσφÝρετ στο αξßω-
Οι περισσüτεροι συγκηητικοß δεν
òνδιοφÝρο\ποι γιο το κοινü κοι οπομυζοýν
ü,τι ο νüμοò προσφÝΡ€ι στο οξßωμü τουò
Ε
μÜ ιουò. Η πολτυκß εξουσßα περτÝρχεται Βαθμηδüν
στουò σιραττωτικοýò kar στα κορυφαßα στελÝχη τηò
αυτοτ<ρατορτκßò γραφετοκρατßαò. Η συγκληυκη α
μωò αρτσιοκρατßα δτατηρησε το κýροò τηò κατ την
οτκονομικη τηò δýναμη. Ανιßθετα, η ανþτερη ασττ-
κη ιÜξη τι,τν βουλευτþν επωμßΖετατ ια ΒÜρη των α-
ναγτκασττκþν λεττουργτþν kar ετσφορþν kar θαθμτ-
αßα χÜνετ τηγ προνομτακη οτκονομχß, πολτττκη
kar κοτνωνμß τηò θÝση [Αλφüλνττ (Alfoeldy)].
Την χατþτερη τιßξη αποτελοýν ο λαüò, ασυκüò
kar αγροττχüò (plebs urbana, plebs rustica), or
φιωχοß απελεýθεροτ. Τελευιαßοτ Ýρχονται or δοι>
λοτ, χωρßò βüβατα πολττττòÜ δτκατþμαια.
ΑλλÜ kar η μÜΖα τηò λεγüμενηò μεσοασιτκηò ιÜ-
ξηò δεν οποτελοýσε korvωvrkÞ ομÜδα ενταßα, δεν εß-
>òαlr δηλαδß τα ßδτα προνüμτα τζατ ιò ßδτεò υποlρε-
þσετò. Or qιχτιÝκτονεò, or γταφοß, or ιιαθηγητÝò, or
αξτωματουχοτ γεντκÜ, οτ σφαττωττκοß ιορακιηρß-
σιηκ(π οπü τον ποπηχü νüμο honestiores (= gyτr-
μüιεροτ, κοτνωνυ<Ü αιτþτεροÞ, μαΖß με ια μÝλη mò
ανþτερηò τÜξηò. Οτ ελεýθεροτ μυφογεωργοß kar or
αχιημονεò (coloni = πÜ[ηικοι, οlτχτιÜ με σιηιβÜ
λατο χρονι<Ü περτορτσμÝνο), or μτσθωτοß εlηρτεò τηò
υπαßθρου, οι μιχροτεχνßιεò )ζαι)α.}ιιηρßστητòαττ
humiliores η tenuiores (= ταπετüτεροτ, κονωυχÜ
κατþτεροÞ kar εßχστ σκλτψüτερη ποτνιχÞ μετοτ<εß-
ρlση απ' ü,ττ οτ honestiores. Οιαιτ με την ετσβολÞ
kar kuprqlxia των ΒαρθÜρων η οτχονομßα (ιουλÜχτ-
σιον στο δυηκü τμßμα τηò αυτοκρατορßαò) καιαστεß
υÜλτ κλετοτÞ τιατ αποκλετστττòÜ crypoukn, η μεσαßα

τÜξη θα οπορροφη8εß Kar θα εκλεßψετ. «Η κοινωνι-
κÞ επß μÝρουò θÝση των καιþιεlχον στlχ»μÜυον του
πληθυσμοý τσουεδιß)θτικε εξατιßαò mò δτqικþò αυ-
ξαrτüμενηò ανÝ)ζεταò ri(u τον τòαταmþεωγ τ<α&ßò ε-
πßσηò r<ar εξαττßαò υ,ιν ολοÝγα r<or περτσσüιερο εντ-
αßων μοòηχδν εξqρýσει,ιò» (ΑλφüλντD.
μεγÜλη, επομÝνωò, πληθυσμτακη μÜΖα
Þταιτ ο λαüò, ασττκüò kar hγροττκüò. Or
θορβqρικÝò εmδρομÝò, η ΒαβτÜ φορολο-
γßα, η καταπßεση των τσχυβþν (δυνατþν
κατÜ ιουò ΒυΖανττνοýò, potentiores), or
«Üττμεò δßκεò» (De rebus beΠicis) καδτστοýσατ τη
ΖωÞ ιων αγροιþν προΒληματικη. Εχονιαò χÜσετ
την περτουσßα τουò απü τα χρÝη, εργÜΖονταν ωò μτ-
σθωτοß εργÜιεò. Ντþθονταò αδτκημÝνοτ (χαρακιη-
ρτσττκü δεßγμα τα παρÜπονα που εκφρÜΖονται σιην
ανþνιητηò παιρüιηταò κωμωδßα Querolus τηò επο-
χßò) υροσπαθοýσαν κÜποιε να μειανασιεýσουν σε
«αναΖÞτηση κα-λýτερηò τýχηò», ΑλλÜ η εξουσßα
Βρηκε τον ιρüπο να παρεμποδßσετ τη μετακßνησß
τουò: με νüμο του Δτοκληττανοý απαγορεýθηκε ο
αγρüιηò να εγκαταλεßqÝι tλ'yn που καλλτεργοýσε.
(ΚατÜ τον τουσττντÜνειο κιßýτχα, αργüτερα, ο προ-
σγεγραμμÝνοò στο αγρüκιημα Ýναπüγqαφοò γεωρ-
γüò, adscripticius colonus, δεν δταφÝρετ απü τον
«αγροττκü δουλο».) Αργüτερα, ο πÜροτκοò θα κατα-
ληξετ δουλοπÜροτκοò.
Πro ετικßνδυνοò üμωò Þιαν ο ασιικüò üχλοò, που
(καιÜ τον Πουβαýλη) επΖηιοýσε μüνο «Üριον kar
θεÜματα». Or αιταQρüσετò ιου Þταττ βßατεò, üιαιτ η κα- 6. Ρωμοßκü
τοπßεση θ( μΕ)οιξ υον δττνατþν η των στραττωιτκþν ανüγλυφο που
απÝβατνε αιτυυüqιορη (πρθλ. τrιv «Ýκρηξη» ιου λα- απεικονßζει
οý στη Θεσσαλσι.ßιαι τòαιÜ των σφαττωττκþν, επß Θe- τελετÞ πιθονþò
οδοσßου). Mra Üλλη x4xlkmprστrkn υφßπιωοη ß- το 205 μ.Χ. üταν
τòιν ητου Τ¸μιßΤΤου, δτοτκητÞ ιηò Ρþμηò ΓÝταò και
(praefectus urbi) το 357 μ.Χ., που αναφÝρετ ο ΚαροκÜΠοò
ανακηρýχθηκαν
Αμμταιηò Μqρ<ελλßιιοò: το στÜρτ οlτοιιοε να φτÜσdτ
ýποτοι (ΡαΙΙαΖο
στη Ρþμη λülρ mò ιτακοτω4ιßαò rωr ο λαüò Þταττ ε-
Sαòòhετιß).
ξοργτσμÝττοò καþ του Τbρτυλλου, που βÝΒατα δεν εß-
7. ΠορÜσταση απü
>òε ευδýττη για Εw ι<αθι'lστÝρηση. Ο φüβοò mò σττο-
ρωμαß]χü
δεßαò kar τηò πεßτηò εbα κυρτεýσετ το λαü τιατ ο ΤÝρ
ανÜγλυφο που
τυλλοò, για να τorr τοθττσι:χÜσετ, παρουσßασε τουò yr-
δεßχνει δοýλουò
ουò του Kar ΖÞτησε αυü το πλÞθοò να ξεσπÜοετ επÜ-
σε οικσκÝò
νο ιουò kar εττÜνιο ιου. Ο λαüò εντυποτσýστηκε τòατ εργασßεò
συγτρατηθηχε. IVIra ακüλουθη θυσßα σιον ΚÜστορα
ι<ar η βελτßωση ωrv τωq»κþν συνθηκþν επÝφεψωτ
τον εφοδτασμü, ròor η πεßνα αιοματ<ρι:ν8ηκε.
Στην πατερτχη μλολογßα εßνατ συχνÝò οτ καια-
κρßσετò σε θÜροò üσων εκμεταλλεýονιατ ιο φιωχü
λαü, ασττκü kar òτρουκü. Να Ýνα απüσπασμα απü
ιον ΙνI. Βασßλeτο:
«Σιον πετνασμÝνο στßκετ ιο ψωμß που εσý κατα-
κρατεßò. Στο γυμνü ωτÞκετ ιο ροýχο που φυλÜò σττò
αποθßκεò οου. Στον αιτυπüδειο το υπüδημα που σα-
πßΖετ σπßιτ σου. Σ'αυτüν που Ýχετ ανÜγκη το χρημα
που κρατεßò κρυιιμÝνο στη γττ. Ωσιε ιüσουò αδτκεßò,
üσουò θα μποροýσεò να ευεργειηοετò».
Kar σε μτα ομιλßα του ο Ιοýν,τηò ο Χρυσüσιομοò )
Η κονωνικÞ üνοδοò κοι η δýνομη που
εξοσφοßßζουν οι στρατιωτικοß τοýò πορÝχ€ι
ασυδοσßο κοι τη δυνοτüτητο του πßουτισμοý
39
 8. ΜαρμÜρινο
ονüγλυφο που
δεßχνει κεντρικü
κτßρια κοι μνημεßσ
τηò Ρþμηò
στρÝφειατ καιÜ ιων μεγολοκτηματιþν λÝγονταò:
«Ποτοò εivar πro τυραwτκüò απü Ýναν μεγαλοκιη-
ματßα; Αν δετ κανεßò το πþò μετοχετρßΖονιαι ιουò πα-
ροßκουò τουò, θα ιου φωιοýν χετρüιεροτ kr απ' τουò
Βαρθαρουò. Συνεχþò ετιβÜλλουν θÜρη οτκονομτκÜ
αοÞκωτα σε αν8ρþπουò εξασθετmμÝνουò απü την
ΠεΙνα... ιουò μειòιΧετρτΖοντατ σcv ονουò η ημτονουò».
Eivar χαρακιηρτσττκü üττ οιο αναιολτκü τμημα
ιηò αυτοκρατορßαò, η Εκκλησßα κÜλυπτε ττò ανÜ-
γκεò τηò κοτνωντκηò πρüνοταò που το κρÜτοò δεν
Þιαν οε θÝση να καλýψετ (Κ. Αμαντοò).
Or καιαχρησετò εξουσßαò των δυναιþν στÜγτασωΖ
ιον αυτοκρÜιορα Βαλενττντανü (36Β) να ορßσετ ιουò
defensores plebei (ÝΖüßχουò, καιÜ ιη ΝεqιÜ Χν του
Ιουοττντανοý). Ητωτ or συνüγοροτ kar υπεραοπτσιÝò
ιου ασιικου kar αγροττκοý λαοý, kar κατÜ ιηò κατα-
χρησεωò εξουσßαò κατ καιÜ ιηò θαρτÜò φορολογßαò.
ΑλλÜ το συστημα γρηγορα Ýπαψε να αποδßδετ λü-
γω ττοικßλων δταπλοκþν [ΓΚρανι (Grant)]. Γτ' αυιü
or πüλετò αναγκÜΖονταν να ορßοουν προστÜτη τηò
πüληò -επανερχüιαν δταφορεττκü ιο συστημα τηò
πατρωνßαò (patrocinium). Η νÝα αυτη μορφß προ-
στασßαò επεκιεßνειατ σιην ýπατθρο, yra να προστα-
ιευθουν or αγρüιεò που εγκαιαλεßυουν ιη γη που
καλλιεργοýν, τα χωρτÜ που λυγßΖουν κÜιω απü ιο
ΒÜροò ιηò φορολογßαò (μÝγα μÝροò τηò πηγατνε σιο
οτρατü), or αδτκοýμενοτ απü το γεßτονα.Υπερτερουν
ωò πÜιρωνεò οι σιραττωιικοß kar or μεγαλοκτημαιßεò.
Η πρüσδεση ιου καλλιεργηιÞ στον αγρü ιου Ýχετ
τα σο6αρÜ πλεονεκιηματα να εξασφαλßσετ τον α-
γροττκü εργÜιη απü ιην Ýξω8εν καταπßεση και να
Οι υπüf,ßΙηf,οι του κΡüτουò ονÝΡχοντον
κοινωνικü, γι' ουτü οι ουτοκρüτορεò Þδεßον
νο ιδρýσουν σχοηÝò δημοσßων υποßΙΠÞßΙων
40
του προσφÝρετ τη δυναιüιηια να αμυνθεß και να
προοιαιευθεß σιο κτüμα ιου δυναιοý, ιο οποßο θαθ-
μηδüν μειαΒÜλλεται σε φροýρτο. Μυορουμε λοτ-
πüν να δουμε (4οò-5οò αl. μ.Χ.) σιτò εκδηλþσετò
αυιÝò ιην πρþτη μορφη ιηò φεουδαρχßαò [Μαρκü-
νε (Marcone)].
τò κοτνωντκÝò ιÜξετò δεν χþρτΖαν στεγανÜ.
Ηιαν δηλαδη δυνατη η κοτνωντκÞ Üνοδοò,
αλλÜ kar η περτθωρτουοßηση δεν Þιαν κÜττ
σπÜντο. Δρüμοι yra την korvωvrkÞ Üνοδο υ_
πηρχαν αρκετοß: Α) ΝΙÝσω τηò διοßκησηò.
Οποτοò προσλαμSανüτòτν στη δημüστα υπηρεσßα α-
νερχüιαν κοτνωντκÜ, ανÞκε ura στουò honestiores.
Αυιü δχατλογεß kar ιο ενδταφÝρον ιων αυτοκραιü-
ρων να ιδρýοουν ανþιαιεò σχολÝò ωò φυτþρτα μελ-
λοτ,ττκþν δημüστων υπαλληλων.
Β) ΜÝσω του στρατý. Γτατß απü Ýνα σημεßο kar
μετÜ ο οιρατüò üρτΖε ιον αυτοκρÜτορα. or οτραττωιτ-
κοß αποτελοýσαν ουστασιτκÜ σþμα κοτνωντκÜ ξεχω-
ρτσιü kar η καιÜιαξη σιο στρατü εξασφÜλτΖε σιον α-
γρüιη kar τσüθτο μισθü και την κοτνωντκÞ Üνοδο.
Ηδη απü ιο τÝλοò ιου 2ου ar. Ýχουμε σημανττκß αý-
ξηση ιου ποσοσιοý των χωρτκþν (μτκροκολλτερlm-
τþν kar υαροßκων) οιο σιρÜτευμα. «Τþρα πτα αυιο-
ιqιÜιορεò kar αξτωμαιοýχοτ προκýπτουν απü την ιÜ-
ξη των χωρτκþν» [ΡοστüθτΖεφ (RostovtzefÞ]. Η
κοτνωντκÞ Üνοδοò και η ουσιασττκß δýναμη που ε-
ξασφαλßΖουν οι στραττωιτκοß τοýò παρÝχετ ασυδοοßα
kar ιη δυνατüιητα του πλουττσμου. Με αποτÝλεσμα
or τÝωò χωρτκοß Kar νυν στρατιωτικοτ να εντεßνουν
την εκμειÜλλευση των κÜποτε συντρüφων τουò.
Γ) ΜÝσω τηò Εκκλησßαò, Τον κατρü των δτωγ-
μþν (μÝσα 3ου αl.) ο χρτστταντσμüò λεττουργεß kar
ωò καταφυγτο που εντσχýετ ιουò πτσιοýò κατÜ των
αθλτοιÞτων τηò Ζωηò. Με την επτκρÜιηση του xpr-
στταντσμοý, ο πτσιüò που εντÜσοειαι σιον κληρο η
κεßρετατ μοναχüò εξαοφαλßΖετ την κοτνωντκÞ ανα_
γνþρτση. Με ιην πÜροδο των χρüνων η αρτσιοκρα-
τßα (Ξ φεουδαρχßα) kar ο ανþιεροò κλßροò θα γß-
νουν συγκοτνωνοýντα δοχεßα.
Η ελυßδα τηò κοινωντκηò ανüδου Kar τηò εξüδου
απü ιο ιÝλμα ιηò κοινωντκηò καιωτερüιηταò Kar
τηò ανÝχεταò παρþδησε κÜυοτουò σε ενÝργετεò ε-
πανασιαιτκÝò η ληστρτκÝò. Στο De rebus be]Iicis
γßνετατ λüγοò yra ια οτκονομτκÜ μÝιρα του Κων-
σιανιßνου που οδηγησαν κÜποτουò (latrones) σε
δρüμουò εγκληματτκοýò, συμφωνεß μÜλτστα επ'
αυτοý kar ο εθντκüò Ζτßιστμοò. Kar οτη Γαλαιßα Ý-
δραοαν (ιÝλη του 3ου ar., επανεμφανßΖοwατ σττò
αρχÝò ιου 5ου ατ.) or Βαγαßýεò, που --οò Üλλοι Ρο-
μπÝν των Δασþν- εξαοιρÜλτΖαιß τα προò ιο Ζην και
«απÝδτδαν δτkaτoσuvn». Στη Β. Αφρικη οι αχιÞ-
μονεò circumcelliones, ατρειτκοß ΔονατιστÝò το
δüγμα, στρÝφοντατ με θßατεò πρÜξειò καιÜ των
«καθολτκþν»», ενþ kar αλλου (Ιιαλßα, Mrkpa
Ασßα) ωταΖεß η ληστρτκß δρασιηρτüιηια καιÜ ιον
4ον ar., σιην Ισαυρßα μÜλτστα üλοò ο λαüò Ýκανε
λησιρτκÝò επιδρομÝò (Μ. Σοχελλαρßου).
ΠαρÜ ιην ελκυστκüτητα ιου στραιιωιτκοý επαγ-
γÝλματοò, η στρατολογßα δεν Ýφερε πÜνια τουò ανα-
μενüμενουò κορπουò, με αποιÝλεσμα (ιον 4ο ar.) να
θεοπτσιεß η υποχρÝωση ιου στραιτþτη να στεßλετ
κατ ιο yro του σιο ßδιο επÜγγελμα, Αυιü εßχε Þδη ε-
φαρμοστεß σιο παρελδüν και σε μεγÜλη ποτκτλßα ε-
παγγελμÜιων -κα1 στον αγρουκü τομÝα η πρüσδεση
ιου αγρüιη στο κτημα που καλλτεργουσε καιÝστη
κληρονομτκη. Ειστ üμωò ορτσμÝνεò επαγγελμαιτ-
κÝò τÜξετò μειαθüλλοντατ σε κλετσιÝò κÜστεò.
Υπßρχαν βÝβατα kar or δοýλοι. ΑλλÜ αυτοß δεν
ßταν υια, σιτò περτσσüτερεò περτοχÝò, πολυÜρτ8μοτ.
Εξ Üλλου or αχτßμονεò γεωργοß μποροýσαν ιþρα
πια να αναπληρþσουν τουò δουλουò. Ετστ, ο δρα-
σιτκüò περτορισμüò (η κατÜργηση;) ιηò δουλεßαò
δεν αποιÝλεσε κοσμοΙσιορτκü γεγονüò. Στη θÝση
ιων δοýλων εßχαν πτα τοποθειηθεß or δουλοπÜροτ-
κοι, που Ζοýσαν γýρω kar κονιÜ σιο σπßττ_φρουρτο
του δυναιοý kar καλλτεργουσαν τα μεγÜλα του κτÞ-
9. ΜορμÜρινη
μαια (latifundia1. Εναò νÝοò κüσμοò γεwτüιαν. ανüγλυφη οτÞλη
που απεικονßζει
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
δýο Ρωμαßουò
G, Alfoeldy, Ιστορßα τηò Ρωμαßκýò Κοινωνßαò. Αθηνα
ΜΙΕΤ,2002. πολßτεò μεσOßOò
Κ. Αμαντοò, Εlσαγωγη ειò την ΒυΖαwινην Ιοτορßαν. τÜξηò σε
Aθnvar "1θ50. ΕκδουχÞ Αθηνþν, Ιστορßα του Ελληνικοý τετρüτροΧο üρμ0
Εθνουò. Τüμ. ΣΤ-Ζ, ΑθÞνατ 1976-1978. γι0 εργOσßεò
Ρ. Garnsey-G. Woolf, «Patronage of the Rural Poor ßη
the Roman World». Στο: Α. Wallace-Hadrill (ed.),
Pafuonage ßη Ancient Sociefy. London-Neιv York Ιθ8θ.
Μ, Grant, Α History of Rome. London 1θθ3 (1978).
Ε. Kornemann, Das Prob]em des Niederganges der
antiken welt Leipzig Ιθ43.
Α. Marcone, Late Roman Social Relations, Στο: ?}e
Cambridge Ancient History, νοl. ΧΠΙ, 2001 (1998),
Μ. Rostovtzeff, Ρωμαßκý Ιστορßα. ΑθÞνα ΠαπαΖÞοηò 1θ84.
Α, Wa]lace-Hadrill (ed,), Patronage ßη Ancient Society.
London-Nevv York ι98θ. I
4L
 1, Τοsacrum consιstolium, Εκτüò οπü τα
συμμετÝχοντα μÝλη οτο συμβοýλιο,
παρüντεò στιò
συßεΟρυΙσειò Þτον ικανüò οριθμüò ουλκþν
και

, αξιωμüτοýχων Þ ισχυρþν ονδρþν απü διüφορα

0ι Ýμπιστοι φßλοι του
μÝρη τηò ουτοκρατορßοò,
οßτßκρÜßßρα μετÝχουν στο consisiolium οπü τον
Κωνσταýτßνο και ýοτερα (ΦαντοσηκÞ
ονοπορÜστοση του Ιω, ΤζαμτζÞ)

42
 του ΙΩΑιlΝΗ Ε. Tzeιurzn
λÝκτορα στο Τμßμα Ιστορßαò και Αρχαιολογßαò του
Πανεπιστημßου Ιωανν ßνων

υτο Που αρεσετ οτον ηΥεμονα, εΧει ΙσΧυ νομου»:

Quod principi placuit, Iegis habet vigorem. Εß-
var ο μεγÜλοò νομομαθηò ιηò κλαστκηò περτüδου
ΟυJΙπτανüò (170-22Β) που δταιυπþνετ ιην αρχß αυ-
τη στο μειαßχμιο του 2ου προò ιον 3ο ατþνα μ.Χ.,
εκφρÜΖονιαò στο πεδßο ιου δτκαßου τη οταθερη δro-
λßσθηση ιηò ηγεμονßαò προò ιην απολυιαρχßα. Πε-
ρßπου εκατü χρüνια νωρßτερα, η Σýγκληιοò εßχε Þ-
δη προοφωνησετ «Dominus» (Κýρτο/Δεοπüτη) ιον
Τραßανü, ο οποßοò κυθερνουοε πλÝον με ιο αυιο-
κρατορτκü συμθοýλτο (consilium principis), arc-
ρþνιαò Ýτστ σημανττκü πολτττκü ΒÜροò ακρýþò α-
πü ιη Συγκλητο. ΚαιÜ ιην περßοδο τηò Βαστλεßαò
ιου δταδüχου του Αδρτανοý (117-13Β), το παραδο-
Ε οτακü δτκατοπλασιτκü Ýργο του πραßιορα σταμαιÜ )
43
Θεrvιιkεr ΕεεηιΞΕιΣ
2. 0 Σεπßμιοò καθþò ιο Þδτκτο παýετ να ανανεþνετατ, ενþ ανα-
ΣεβÞροò ανÞλθε πτýσσοντατ αφ' ενüò μεν η δραστηριüτηια kar ο ü-
οτην εξουσßα με γκοò των κενφτκþν αυιοκρατορτκþν υπηρεστþν,
τη βοÞθαα των aw γραφεßων(οfrθòßα) ια οποßα στελεχþνουν κα8'
λεγεþνων τηò ολοκληρßα Üνθρωποτ τηò τππÜδαò τÜξηò, αφ'ειÝ-
Παυνονßαò.
ρου δε η πqιαγωγÜ κανüνων δικαßου απü τον iδro
ΠροτομÞ κοι τον ηγεμüνα με τα διαφüρων τýπων διατÜγματÜ του
νüμισμι (3) τηò (constitutiones).
εποχÞò του Δεν εßνατ ιυ:<αßο üττ αυτÜ ια δεßγματα μεταφορÜò
τομÝων εξουσßαò απü τα παραδοστακÜ θεσμτκÜ üρ-
γανα στον ηγεμüνα και στο συμθοýλτü ιου Ýποντατ
τηò πρþτηò ουμτπυξηò ιων συνüρων ιηò αυιοκρα-
τορßαò: με την Ýναρξ,η τηò Βαστλεßαò του Αδρτστοý,
συντελεßτατ η απαγχßσιρωση απü ιτò ανατολτκÝò ε-
παρχßεò Αρμενßαò, Μεσοποιαμßαò kar Ασουρßαò
που συντστοýσαν ιην πρþιη γραμμß Üμυναò απÝ-
ναντι στην πap8rkn πßεση. Η τελευιαßα περßοδοò
τηò δυναστεßαò των Ανιωνßνων, με τουò ΜÜρκο Αυ-
ρýλτο (161-180) και Κüμμοδο (Β0-1θ2), χαρακιη-
Cπß Κομμüδου ο στροτüò διοδρομοτßζει πßÝον
τüσο σημοντικü ρüf,ο, þστε κοδßστοται
οποΡüκομπτοò ποΡÜγοντοò των òξ€ηßξεων
ρτΖειαι α-
Πο την ε-
ντονοτερη αυ-
ξηση τηò κενιρτ-
κηò εξουοßαò μπρο-
στÜ σιο θαρθαρτκü κßνδυ-
νο που απετλεß συνεχþò τα θü-
ρεια σýνορα, αλλÜ kar μπροστÜ στην
οικονομτκß kar δημοστονομτκη κρßση που λαμ-
ΒÜνετ δταστÜσετò. I(ατÜ τη βασιλεßα του Κομμüδου
ετδκüτερα, ο Ýπαριιοò του πραιιορßου Qraefectus
praetorio) συντονßΖετ ιο òοηsßlßιτ.ιη, ιου οποßου τα
μÝλη Ýχουν τþρα καθεστþò μοντμüτηιαò, ενþ ο
σφατüò δταδραματßΖει πλÝον τüσο σημανττκü ρüλο,
þστε καθßστατατ απαρÜκαμτποò παlτÜγονταò τO)ν ε-
ξελßξεων.
r λεγεþνεò τηò Παwονßαò θα φÝρουν, ιο
1θ3, οιην εξουσßα ιον Σεπτßμτο ΣεΒhρο
(1θ3-211), ΟρθÜ Ýχετ υποσιηρτχθεß üιτ η
δυνασιεßα ιων ΣεΒÜρων ουγκεντρþνετ
τÝσσερτò ΒαοκÝò τδτüιηιεò: εßνατ σιραιτω-
τικη, ανττουγχληιτκÞ, απολυιαρχτκη kar εξτσωιτ-
κÞ. Και arr ο εξτσωττσμüò σταδετκνýετατ με το δτÜ-
τα¾μα του Κqιατιüλλα, το 2Ι2, ο απολυιαρχτσμüò
αποθαßνετ η κυρßαρχη τδεολογßα ιηò ηγεμονßαò

εΚφραΖο-
μενοò με ιη
δτατýπωση αρ-
Χων οπωò αυιη
ιου ουλπτανοý που
προαναφÝρ8ηκε. Η νομο-
θεσßα απορρÝετ πλÝον απü τον
αυιοκρατορα, ουσΙασιΙΚα αΠο τουò με-
γüλουò νομτκουò που τον υερýÜλλουν -Παπτ-
ντανüò, Παýλοò, Ουλmανüò- και τοποθετουντατ
στο αξßωμα του επÜρχου ιου ηραττορßου.
Ο συνδυασμüò απολυιαlτχτομοý, κατακüρυφηò
αυξησηò ιηò δυνατüιηταò πορÝμ3ασηò ιου στρατοý,
εξωτερτκþν κτνδýνων kar εαοτερτκüò ανασφÜλεταò
εßι-ατ ενα εκρηκτικü μßγμα υου θα οδηγßσετ στην
περßοδο ιηò λεγüμενηò «σφατιωττκßò αναρχßαò»
(Β+Τ), κατÜ τη δτÜρκετα τηò οποßαò κανεΙò απü
τοι4 σqnwa αυτοκlητορεò που καταμετρþντατ
hv πεθανε απü φυσικü θÜνατο, Or δεσμτκÝò εξε-
Νξετò που σημαιοδοτουν τη μειÜθαση απü την η-
γεμονßα στη δεσποτεßα εκφρÜΖουν τη δυσκολßα ε-
λÝγχου ιηò επτκρÜιεταò Kar σε δεýιερο σιÜδτο, αλ-
λÜ σωρευιτκÜ, ιην αμφτοθßιηοη τηò εξουσßαò ιου
αυτοΚρατορα.
Η λýση τηò Τειραρχßαò που επτνοεß ο Δτοκλη-
ττανüò (2Β4-3L2) Ýχετ σκοπü την ανττμετþπιση των
4. 0 πρþτοò
συναυτοκρüτοροò
του Δτκληηονοý:
ο Μοξιμιονüò σε
νüμισμα τηò
Τετρσρχßοò.
5. 0ι διοικÞσειò
Ιταλßοò, Ιλλυρßοò
κοι ΑφρικÞò
προσωποπOιη-
μÝνεò σε
μικρογροφßο που
φυλüσσεται οτη
βιβλιοθÞκη
Boldeian τηò
0ξφüρδηò
παραπÜνω προΒλημÜιων, ΒαστΖüμετm στην αρχη
ιου καταμερ]σμοý υου συγκερÜΖετ αυξηση και ευ-
χÝρετα ελÝγχου πÜνω στα μÝρη, ενþ δßδει πτθανü-
τητεò ευελτξßαò στο σýνολο. Ετστ, η νομοθεσßα πα-
ραμÝνετ ενταßα yra ολüκληρη ιην επτκρÜτεια και ο
Δτοκληττανüò δτατηρεß μüνοò ιην εξουσßα να εκδß-
δει δτατÜγματα, η ευθýνη üμωò yra τα μεγÜλα θÝα-
ιρα ιων σιρατtωιΙΚων εΠtΧεΙρησεων Κατανεμετατ α-
νÜμεσα στον ßδτο και σιον Μαξτμτανü στην αρχη,
kar λßγο αργüτερα ανατßθενιατ ιομεßò ευθýνηò
σιουò Κωνσþνττο kar Γατ\Ýρτο. ΠαρÜλληλα, yra
να δτοχειευθεß ο Ýλεγχοò προò την περτφÝρετα kar
ιτò καιþιερεò δτοτκηττκÝò βαθμßδεò, ο αρτθμüò των
επαρχτþν αυξÜνετατ απü 48 σε 104 -αργüτερα 116-
Ýπετια απü κατÜτμηση των υπαρχουσþν σε μτκρü-
τερεò, ενþ τδρýονιατ 12 περτφερετακÝò δτοτκησετò
(dioeceses) με συνÝπετα ιην παρεμθολη θαθμßδαò
τεραρχßαò μειαξý κεντρτκßò εξουσßαò και επαρχια-
κþν δτοτκηιþν, αυτηò του ΒικÜριου. Στην αρχη, ο )
Στπν πòρßοδο τπò «στΡετ!ωτικÞò ονορχßοò»
(Ξ35-Ξ84) κονΕßò οπü τουò σοΡüντο
ουτοκΡüτοΡòò δεν πÝδον€ οπü φυσικü θüνοτο
45
Θε:ινιικε» ΕεεηιΞΕιΣ

6. Ρωμσß'ßχ6 κοι ,

δοκικü üπλο κοι βυòÜριοò υπÜγετατ κατ' ευθεßαττ στον αυτοκ4ýτορα

πονοπλßεò üπωò κατ üχτ σιον Ýπορ:ο του πραττορßου, το θεσμτκü κατ
απεικον[ζοποι ποfuττκü ΒÜροò του οποßου θα μετþσετ δρασυχüτα-
στη στÞλη του τα ο Κατνστατπßνοò ο ΜÝγαò (312-337) δτατηρþνταò
Τραßbνοý οτη ιÝσσερτò, κατ ýστερα τρετò, επÜρχουò του πραττορß-
' Ρþμη ου εmχεφαληò υπαρχιþν Qιraefecturae) που συ-
γκεντρþνουν Ýναν αρτθμü δτοτκÞσεων η καθεμτÜ
τουò. Αυτοß οι praefecti Ýχουν μεν ευρεßεò αρμο-
δτüτητεò οτην επχlýτεý τουò, σιητπερτλομΒσομÝ-
νηò Kar τηò δτκαοττκÞò, αλλÜ αποκλειστικÜ πολι-
ττιòÞ.
Ιζαι' αυτß ακρýþò την περßοδο (284-337), ολο-
κληρþνετατ η νÝα θεσμτκÞ ετκüνα τηò κεφαληò
του κlýτουò Kar των κεντρικþν οργdινων δτακυθÝρ
νηοηò. Ο αυτοκρÜτοραò συγκεντρþνετ ü.λεò ττò ε-
ξοι,ισßεò kar ττò ασκεß χωρßò Ýλεγχο, εκιüò ßσωò α-
πü ττò παρασκηντοκÝò πqιεμΒÜσετò των ουμΒοý-
. λων r«rr τηò οικογÝνεýò του. Το συμθοýλτü του εß-
ναι το sacrum consistoriιIm, του οποßου τα μÝλη
παι)αμÝ\ιουν ülι8ια και στωτmrΙÜ οττò συνεδρýοετò,
ενþ ο αυτοκρÜτοραò προεδρεýετ καθτστüò. Σε πφß-
πτωση απουσßαò του τελευταßου, τον αιιτυταθτοτÜ, α-
πü τον 4ο ατþνα και Ýπειτα, ο κοιαßστωòιαò του 1ε-
ροý παλατßου (quaestor sacri paJatii) με κýρτα
qιμοδτüτητα ιην προετοτμασßα των νομοστ<εδßων.
Σιο consjsýorjum μειÝ>ουν επßσηò πÜντοτε ο χü-
μηò ωυ ιεlηý 0ησαυlηφυλαχßου (comes sacro-

epistolarum (υπαλληλικß αλληλογραφßα), το

Κατü την πòΡßοδο ΞΒ4-337 οßοκßηρþνοιττοι
ο! α€σμικÝò οßßσγÝò κοι ο ουτοκΡüτοροò
οσκ€ß χωρßò Ýßεγχο üf,εò ßò òξουσ߀ò
rum largitionum), ο κüμηò τυ ταμεßου του αυ-
ωκμιτορlκοý οßκου (comes rerum priva-torum)
kar ο μÜγτοηηò τηò γlημματεßαò (magister
officiorum). Αυτüò ο τελευταßοò προßστατατ üλων
ιων κεντρτκþν υπηρεστþν, ενþ Ý>òετ τ<Üιω απü ττò
δταταγüò του ιη BqιθoplkÞ φρουιη του αυτοκlτÜτο-
ρα. Απü τον Κωνστατιτßνο κατ μετÜ, στα μÝτ\,η του
consistorium προστßθεντατ, ανÜλογα με την υερß-
σιαση, or φßλοτ kar Ýμπισιοτ του αυιοκρÜτορα. Σιτò
συνεδρτÜσετò παρßστατατ επßσηò πληθοò Üλλων α-
ξτωμαιουχων και αυλτκþν, Εmχεφαλßò τηò αυληò
εßνατ ο πραιπüσιτοò του ιεροý δωματßου
(praepositus sacri cubicuJi), συνηθωò ευνοýτιοò
χαιÜ ια πρüιυπα τηò Ανατολßò.
Τα γραφεßα τηò κεντρτκßò αυτοκρατορτκßò δroi-
κησηò, που απü τον 4ο ατþνα ονομÜΖοντατ scrin.ι'a,
Βρßσκοντατ κÜιω απü τη δτοßχηση τον magister
officiorum και τα κυρτüτερα εßνατ τÝσσερα: το
memoriae (αποσιολÞ τßτλων δτορτσμοý), ιο
Iibellorum (δτιmσττκÝò αποτρÜσετò) ι«υ το
dispositionum (κ{τατυιÜ αρχε¼. Οι επικεφαληò
üλων των γραφεßων προÝρχοντατ απü την τππÜδα
ιÜξη, ολλÜ επß Κωνσταιιτßνου θα αντττ<αταοιαθοýν
απü συγχληττκουò. Το σþμα ιου πολτττκοý υπαλ-
ληλτκοý προσωmκοý ονομÜΖειαι mi]itia, τα μÝλη
του φÝρουν οιολÞ κατ υπÜγοντατ σε αυστηροýò κα-
νüνεò τεραρχßαò kar προαlπογηò.
Απü τουò πολατουò magistrati υφßσταντατ οχü-
μη or ýπαιοτ, or πραßτορεò kar
or ταμßεò. Η υπατεßα
εßνατ πλÝον καθαρÜ ιτμηττχü αξßωμα kar or iδror or
αυτοκρÜτορεò δεν απαξτοýν να λÜβουν τον τßτλο
του υπÜτου. Or πραßτορεò δταττιοýν δχαιοδοιτκÞ
ορμοδτüιηια, αλλÜ τüσο αυτοß üσο rιar or ταμßεò α-
νολþνοντατ μÜλλον στην εκταμßευση μεγÜλων
ΧρημαιτΚων ποσων απο την ΠροσωΠτκη τουò περτ_
ουσßα yra να αττταποκρτθοýν στην υποχρÝωση να
χρηματοδοτουν θεÜματα, καθþò τα αξτþματÜ τουò
συντσιοýν « λεττουργßεò».
Με την ßδρυση τηò Κωνστανττνοýποληò, τηò ΝÝ-
αò Ρþμηò, στα μüσα ιηò φßιηò δεκαειßαò ιου 4ου αl_
þνα, δημτουργεßτατ μτα δεýτερη üμοτα ομÜδα θε-
σμικþν οργÜνων που σ:<ετßΖοντατ με την Πüλη. Εl-
δκη αναφοlý πρÝπετ να γßνετ σιον Ýπαρχο τηò πü-
ληò QιraefecÝus urbi) δημτοýργημα των αρχþν
ιηò ηγεμονßαò, or qιμοδτüιητεò του οποßου δτευρý

46

νονται: εκιüò απü τα δτκασττκÜ καθÞκοντα, περτÝρ-
χετατ ιιßητα σ'αυιüν η αποκλετσυκÞ ευθýνη τηò τß-
ρπrηò τηò τÜξηò kar ιηò αοφÜλεταò στην πüλη kar
σε περßμεφο 100 μτλßων, ωò συνÝπετα τηò κατÜρ-
τ;ησηò των πραττορτωτþν κοορτþν που ακολοýθησε
ιην αναδτÜρθωση των αρμοδτοτητων του επÜρχου
ιου πρατιορßου. Αυτüò επßσηò προεδρεýετ και στη
Συγκληιο, αλλÜ σε πorou εßδουò και ποlου ΒÜρουò
Συγκλητο;
τα μÝσα του 4ου ατþνα, or Σýγκληιοι τηò
Ρþμηò r<ar τηò Κωνστανττνοýποληò διατη-
ροýν το παραδοοτακü κοτνωυχü κýροò που
ιαυιßΖειατ με ιον üρο senafus και η συ-
γκληττκη ιÜξη παραμÝνετ η αρτσιοκρατßα
τηò αυτοιφαιορßαò. Or αρμοδτüτητεò üμωò των δυο
σωμÜτων εßνατ γεντκÜ εκεßνεò των τοmκþν Βουλ,ιßν
μταò οποτασδßποτε πüληò τηò αυτοκραιορßαò. Αυτη
η πραγμαιικüτητα εßνατ η κατÜληξη μηò αργηò
αλλÜ σταθερηò μεßωσηò ιου θεσμκοý και, και' ε-
υÝκιαση, πολτττκοý ρüλου τηò Συγκλητου απü ια
μÝσα του 2ου ατþνα.
Εßναι αλÞθεια üττ καιÜ τα πρþτα ετ<ατüν
χρüντα ιηò ηγεμονßαò, η Σýγκλητοò επωφεληθηκε
απü την παροκμß κατ τελττιÜ εξαφÜντση των λαß-
κþν συνελεýαεων (comitia). Δτατηρησε τον Ýλεγ-
χο που εß:α Þδη στα θρηοκευτχÜ θÝματα, τη δτα-
xeipron του κραττκου 8ησαυροφυλοκßου
(aerarium) ολλÜ kar τη δτοßχηση των επαρχτþν
που η Respub/ica κληροδüιησε στην ηγεμονßα, α-
πÝχτηοε δτκασυκÞ qρμοδτüτητα kar ια δüγματÜ ιηò
(senatus consulta) καιÝσιησαν πηγη δrkaiou.
Ομωò, αιφýþò ιο ιελευταßο αυιü σημεßο δßνετ kar
το μÝτρο τηò πρα!ματτκηò εξουσßαò τηò Συγκλητου.
Το senafus consu-ltum αναγνωρßΖετατ απü ιουò
νομομαθεßò τηò κλαστκßò περτüδου ωò δτακρττß
πηγη δτιιαßου αν και, σε ορτσμÝνεò περτπτþοετò, ο
ΓÜτοò το ανττδτασιÝλλετ προò το ius cjyi.Ie. Ομωò
τα νομοθεττκηò φυοηò αυτÜ ψmφßσματα ιηò Συ-
γχλητου δεν εßνατ αποτÝτ\εσμα τòÜποτου εßδουò αιι
ιονομßαò ιηò Kar δεν οφεßλοντατ σε πρωτοθουλßεò
τηò. Το μÝτρο στακοτνþνετατ απü τον ßδτο τον ηγε-
ß
μüνα αντ' αυτοý απü Ýrrσr Üρχοντα, με λüγο που
εκφωνεßτατ σε συνεδρßαση τηò Συγκληιου: πρüκετ-
ιατ yra ιην orafio principis ßη senatu habita, το
περτεýlιενο τηò οποßαò υπερqmφßΖουν πÜντοτε οτ
ουγκληττκοß. Eivar προφαιτÝò üττ το senatus
consýtum συντελεß σιο να περýληθεß συ¾ºτεκρτ-
μÝνο τýπο η αυτοι,òρατορτκÞ θÝιληση που αποτελεß
στην ουσßα ιο νομο8Ýτημα. Τα προσχηματα θα παý-
σουν να τηροýντατ οτο τÝ:λοò του 2ου ατþνα: ια νο-
μοθετηματα αυιοý του τýπου αναφξιοντατ πλÝον
ευθÝωò ωò oratio principis, πρÜ!μα που ανßικατο-
πφßΖετ την πραγμαιτκüτηια,
Απü το μÝσο του eου οιþνο μcιþν€τοι
οΡγü οηf,ü στοθερü ο δεσμικüò
κοι ο ποf,πκüò Ρüßοò τπò ΣυγκßÞτου
Φθßνουσα πορεßα ακολουθεß η Σýγκληιοò kar
Αν
οτουò υπüλοτπουò τομεßò ιηò qιμοδτüτητÜò τηò,
η ετσαγωγü στη Ρþμη λατρεßαò ξÝνων θεοτητων
ουνεχßΖει να αποτελεß ανιτκεßμενο συγκληιτκþν
δογμÜτων, kar εδþ η πρωτοΒουλßα ανÞκετ üλο kar
πτο συχνÜ σιον αυτοκρÜτορα. Ακüμη, η δτκασττκÞ
αρμοδτüτηια τηò Συγκλßτου apxizεr να σuppr-
κνþνετατ μπροστÜ οιην απολυταρχτκß δτακυθÝρ-
νηση του Κομμüδου, μÝχρτ να αυαλετφθεß επß Σε-
θηρου ΑλÝξανδρου, προò üφελοò των επÜρχων
ιου πραττορßου Kar τηò πüληò. ΑμετÜκλητα μετ-
οýμενοτ εßνατ kar or πüροτ του aerarium, μÝχρτ
αυιü να καταληξει τον 3ο ατþνα να εßνατ ουστα-
σττκÜ το δημοτκü θησαυροφυλÜκτο τηò πüληò τηò
πενÞντα Ρþμηò.
Σε ü,ιτ αφορÜ ιη δτοßκηση των επαρχτþν, ο Ý:r\εγ-
χοò ιηò Ιιαλßαò μÝσω του πραßτορα αστι:δßκη r<ar
του επß των ξÝνων (praetores urbanus kar
peregrinus) χÜνετατ για τη Συγχλητο με ιη δταß- )
4º
 7. Κατüφρακτοò
του πρþτου μισοý
του 4ου αιþνο
μ,Χ. Δτκρßνοιιται
η περικεφαλαßα
με προσωπεßο, η
προοτοσßο του
κορμοý με σειρÝò
ορθογþνιων
ελοσμÜτων (σε
Üλλεò
περππþσαò
υπÞρχον
επικολυπüμενεò
φολßδεò) και ο
συνδυοσμüò
αλυσιδωτÞò
θωρüκσηò των
þμων κοι
περιβραχιονικþν
ελοσμýτων που
επιτρÝπουν
ελευθερßο
κßνησηò. Μηροß
κοι κνÞμεò Þτον
πορüμοιο
κολυμμÝνο ρεση τηò χερσονßσου σε τÝσσερτò ιομεßò, την ευθý- ιοýντατ..Η οξεßα αυτß τφßση σιρατολüγησηò οδηγεß
(ΦουτοοπκÞ νη ιων οποßων Ýχουν αντßστοιχοι σε αρτθμü δrkar- ιον Δτοκλητταγü σε μειαgιýθμτση καθορτσιτκη yra
οναπορÜστοση οδüτεò (iuridici), μτα μεταρρýθμιση που ετσßγαγε τη μελλονττκη δýναμη kar σýνθεση ιου σιραιοý.
του Ιω. ΤζομτζÞ) ο Αδρτανüò kar παγßωσε ο ΜÜρκοò Αυρηλτοò. Με Πρþτον, η στραττωιικη τδτüιητα καθßσταιατ κλητη-
ιον Γα]ýτηνü (253-268), or τοποθειÞσετò συγκλη- νομητεα και συνδυÜΖετατ με την αΖòßδοση κληρου
ιτκþν σε διοτκßσετò επαρχτþν καθßσιαντατ εξαßρε- τηò προò καλλτÝργετα: or yror των λεγεωνÜρτων
ση, Το 260, or συγκληιτκοß αποκλεßονιατ επßσηò α- και των ΒετερÜνων θα εßνατ kar αυτοß υποχρεωιτκÜ
πü ιτò δτοτκησετò ιων λεγεþνων κατ ανττκαδßστα- σιραιτþιεò του αυτοκρÜτορα, ενþ θα εßνατ προ-
ντατ με praefecfi υροερχüμενουò απü ιην τÜξη ιων σκολλημÝνοτ, ωò κüλονοτ, σιο αγροτεμÜχτο που
τππÝων. Το μÝιρο συντοιÜ νεοτερτσμü, καθþò ετσÜ- τουò παραχωρÞθηκε yra εκμετÜλλευση. Δεýιερον,
γειατ ο δταχωρτσμüò ιηò πολτιτκηò kar τηò στρα- εαýÜλλεται στουò κιηματßεò να προσφÝρουν ανÜ-
ιτωιτκηò εξουσßαò, or οποßεò θα συμπßπτουν, στο τÝ- λογα με ιην περτουσßα τουò Ýναν αρτθμü στραττω-
λοò, μüνο σιο πρüσωπο του αυιοκρÜτορα. Eikoor ιþν: μτσθοφüροτ ΒαρΒαρτκηò προÝλευσηò ετσÝρχο-
πÝντε χρüντα αργüιερα, οι εξελßξετò στο στραττωττ- ντατκαι' αυτü τον τρüπο μαΖτκÜ στο σιρÜτευμα kar
Κο τομεα εrvar αΚομη πτο σημανττΚεò. με υποχρεωιικü ξενισμü (ft ospifium) εγκαθßσια-
Ο συνεχßò κßνδυνοò ιων επτδρομþν kar η υροß- ντατ δßπλα στουò υπÜρχοντεò ασττκοýò πληθυ-
οýσα οτχονομτκη ιφßση του 3ου ατþνα εξÜλειψαν ομοýò που παραχωρουν το Ýνα ιρßιο των γατþν σ'
μακροπρüθεσμα ια θεττκÜ αποτελÝσμαια μÝιρων αυιοýò ιουò στραιιþιεò. Θα πρÝπετ οχüμη να ση-
yra τουò στρατευμÝνουò, üπωò ο σχεδüν δτπλαστα- μετωθεß η αýξηση ιηò επτχετρησlακηò σημασßαò
σμüò του μτσθοý η η παροχη ιου δτκατþμαιοò σý- ιου τπmκοý, με χαρακιηρτσιτκü δεßγμα τα οþμαια
ναψmò γÜμου που εßχαν ληφθεß επß Σεθηρων. Σιο των κατÜφρακτωγπου θα δτατηρηθουν μÝχρτ ιο ιÝ-
τÝλοò του ατþνα, η εθελονιτκÞ σιρÜτευση δεν αρκεß λοò του ΒυΖαντßου.
yra να δταιηρηθεß ιο δυναμκü του σιρατοý στουò ΑναδτÜρθρωση επÝρχειατ επßσηò σιη δτοτκηιτκÞ
περßπου πεντακüστεò χτλτÜδεò Üνδρεò που απαι- δομß του στρατοý üπου, μειÜ τον Κωνσιαντßνο, θα
σταδτοδρομοýν πλÝον αποκλετσττκÜ «οιραιτωτικοß
Επß Γοf,ßιηνοý €ισüγ€τοι ο διοχωρισμüò καρτÝραò», σε εφαρμογη τηò αρχηò ιου δraxωpr-
σμοý πολτιτκþν kar σιραιτοτττκþν αρμοδτοτητων
τηò ποηιτικÞò κοι τηò στροτιωτικÞò εξουσßοò, που λαμθÜνετ αμειÜκληιο χαρακιηρα. Οτ μεγÜ-
νΕοτ€ριστικü μÝτρο γιο την €ΠοΧÞ του λεò στραιτωττκÝò μονÜδεò, κυρßωò μεθοριακÝò, δr-
οτκοýντατ απü δοýκεò (duces), or oπoior αναφÝ-
ρουν σιουò στρατιωτικοýò κüμητεò, ανþιερουò δτ-

4R
 8. Η üρνηση των
χριστιονþυ να
ορκιοτοýν οτο
üνομο του
ουτοκρüτορα θο
επιφÝρει σπηνεßò
διωγμοýò.
Τοιχογροφßα του
Κολοý ΠοιμÝνο
οπü κατακüμβη
(250 μ.Χ.) τηò
Ρþμηò.
9. 0 διωγμüò των
χριοτιανþν σε
μετογενÝοτερη
ακüνσ.
10. ΠροτομÞ του
Μεγüλου
Κωνοταντßγου,
του αυτοκρüτορα
που τοýτισε το
üνομü του με την
οποδοχÞ ολλü κοι
την ενσωμ6τωση
τηò χριοτιονικÞò
οιχητÝò ιων στρατευμÜτων σε ομÜδεò επαρχτþν. ο ατμοσταγηò 3οò ατþναò θα δþσει τουò απηνÝστε- θρησκεßαò σο
Τη γενιχß δτοßκηση kar εποπτεßα ασκοýν δυο μÜ- ρουò δτωγμοýò των χρτσιταττþν: τα ονüμαια των Σε- ρωμοßßχü
yrσqnr ιηò αυληò που μειÝχουν στο consi- τπßμτου Σεθßρου, Δεκßου, Βαλερταιτοý, Δτοκληττα- ουτοκρατορικü
storiuπ, οι magistri mi]itum praesentaJes νοý kar ΓαλÝρτου Ýμετνστ σιη χρτσιταντκη παρÜ- σýοτημο
(Μουσεßο
-eqýtum r<ar pediturn. ΒÝβατα, kar εδþ, φυστ- δοση συνυφασμÝνα με τη μαΖτκη αδτÜκρττη εξü-
κüò πlτßστòητενοò των δýο αυτþν σφατηγþν kar Λοýβρου, ΠορßσÞ
νßωση και το φρικτü θασαιττσμü mστþν του Ιηοοý,
του συνÞλου ιου σqιαιειητατοò εßνατ ο αυιοκρÜιο- τδιαßτερα σττò αττατολτκÝò περιοχÝò τηò αυιοκρατο-
ραò. «Θε-υωj» ß ακüμη «Κýρτοò kar Θεüò» ρßαò.
(Dominus et Deus) πprv απü τη μετασφοφη του Ο δýδοχοò του Βαλερτανου, Γαλλτηνüò, θα τη-
Ιζωνσταντßναι, «ελÝω Θεοý» ýψτστοò αρχηγüò του ρßσετ μτα ατεκττκÞ προò ιουò χρτσιταιτοýò στÜση,
στραιοý rmr απüλιποò μονÜρχηò του κρÜτουò, απü αλλÜ ο Αυρηλτανüò (2º0-2º5) εßνατ ο πρþτοò αυτο-
ιοιη δηδÜοιη ιου και ýστερα. τιÜτοραò υου θα εφορμüσετ ολοκληρωμÝνο σχÝδτο
θρησκευιικßò πολτυκßò στη θÜση ιηò μονοθεßσιτ-
ra σχεδüν δýο ατþνεò, η ηγεμονßα θÜστσε κηò σýλληψηò του sol invictus, του ηλτακοý θεοý
κατÜ Ýγα σημωττζü μÝροò τη συνοχη ιηò εοριαΖüμενου ιην 25η Δεκεμθρßου, με την ελπßδα
στη σττνδι:αοτιχß λαφεßα τηò «ΘεÜò Ρþμηò üττπαρÝχετατ Ýνα αρκουντý)ò ευρυχωρο πλαßστο μÝ-
kar του Αυγοýστου», ολλÜ kar στßρτξε πÜνω σα σιο οποßο or λαφεßεò ιηò εποχηò θα μποροýσαν
ιηò τη δυνασττκÞ wτßληqm ιηò εξουσßαò, να τεßνουν σιην ενουοßηση. ΦυσικÜ, η ηλτακÞ ο-
καθþò ο αυτοκρÜιοραò αποθεþνετατ μετÜ θÜνατο ντüιητα ταυτßΖειατ με τον αυιοκρÜιορα, τακττκÞ α-
kar Ýτστ ο δτÜδοχüò του καθßστατατ «υτüò θεοý», πü την οποßα δεν θα οποστεß κωτεßò αυτοκρÜτοραò
divi fl]ius, Η αμφισθητηση ιηò αυτοκραιορτκηò ε- μüχρτ ιον Κωνσταντßνο. Οσο και αν ηχεß παρÜδοξο,
ξουσßαò κατÜ τον 3ο ατþνα οδηγεß στο να απαιτεß- η λαιρεßα ιου θεοý Ηλτου σε συνδυασμü με την ε-
rar πλÝον η λατρεßα του ηγεμüνα. Oxr ο μοναδτκüò, ξÜπλωση του σιωτκτσμοý θα δτευκολýνουν kaθopr-
αλλÜ απü ιουò κυρτüτερουò παρÜγοντεò αυτηò τηò σιτκÜ ιο πÝρασμα στο χρτσττατττσμü. l
òητφτσθßτησηò εßνατ ο χρτσττατττσμüò, κα8' üιτ πα-
ρÝχει τδεολογκü υπüΒα8ρο στην Üρτmση οποιασ- Μετü τη στΡοτιωτικÞ ονοδιüρδΡωση του
δÞrcιε ηρÜξηò προýποθÝιετ ορκωμοσßα οτο üνομα
τΦ aral,ιπqpo_ Απü τη σε γεντκÝò γραμμÝò δý-
Κωνστοντßνου δο στοδιοδΡομοýν πf,Ýον
σδιμη ßΜ l«rr mιι εφωντκη ανττμειþπτση των οποκΑ€ι(πικü «στΡοτιωτ!κοß κοΡιÝΡοò»
πμß,α,ταιßτπιν, το ηρÜωò περνÜ σιην απαγüρευση
ιηò ηßσmτΜò φτκεßαò (reΠgio ßllßòßtα),Βτσι,

49
Αιτ,οιυγ c., ωnomlgue du monde ιοmαΙη οιτ.Α, ρ.,
Ισωρßα mò ροιμαθýò κοινωυßαò, de DlΦIeaen α Ju]len: Ι-α mßsp- hnnontaandthe Onβetd
Μορφωυκü Ιδρψα Εθνικτιò ειι|Ιαω duryime duBag ωsil ßη ýe Rοπαιι Εmρßιτ,
ΤραπÝΖηò, ΑθÞνα 1θ88 Επρßιε (%ffi), Πqpior 1982 ΓΙρÜγα 1θ62
Οωιηρηοπ l., Crπrsτ κ., Ρετιτ ρ.,
Η ιιαερη 1mμοßκý αυωκιηωρlα, εmμ., Der Un¸gary ßΙω Ηßstοßιε gβηειαlε de 1'Ε,mρßιε
ιοπΙεchω Reichω, Darmstadt
μεταφρ, ΙωÜι/ναò ΙφÜλλη, ετδ. ι¼παßη, Πqliσr Ιθ74
1970
Ινστττουτου ιου Βýλßου-Α. Sιιντου ρ.,
Ιftρδομßτσα, ΑθÞνα 20Φ Drcτz κ., Population et depopιilation dans
τκαρπ»ε1 π.-Σ.α.ιτρρ ρ., *ηαtιτs ωηftα ρτΙιιòΙρπ: l'Empire romain, ΦIL Lαtοmιιs,
ΗΡωμαßÞ αιιωκlηωριq υηΦ-ιευòhιιηgm zw 137, ΒρυξÝλλεò 1θ74
*nabrlgha Οgιlιωtdοη gqen
ΠατεmοτημτακÝò εκδüσετò ΚρÜτηò,
Ιζαisεtτ ΙυΙαtmßηιls ThIax, νeπ ηρηòιιΕΜ D.,
Η[οχλετο 2Φ0 L'αιπΦ de Dtocletteh etlg
Μüνο:òο 1θΦ
,

Γκπττ»οιι η., Gnosso r,., τdοιπε ωnsbιtiniennq Παρßστ

Η πqηηý κΦ η πα;χrη mò 1952
lotb pnltÜa αΙ tεnp di
Ι^α
Ρωμαθfrò αιιτοκlηωρßαò ετδ,
Φπmdο, Τορßνο 19ÜΙ Wlιιsτη ò._hò^ιηγ πr.,
|αθρmλßδηò, Αθmα 19ω DßeΙζτßφ dω ιοπΙκheη
Ρο»τοατΖρο Μ.,
Joιωs Α.Η.Μ.,
Rejches; krtchtuber ýe
fuιμη ßκÞ ιστορßα, αιδüσeτò
ºhεΙιbτ Roπan fuρßιε, Eorscftunεen Ζw ΦòhΙòΙιΦ dω
Λονδßνο 1θ78
ΓΙαπαΖÞση, Aθrιva 2001 3, JαhτhιιηdειΒ, Βερολßττο 1962
Lrπnn g gllιJ¸τΖ J.H.Iτ.G.,
ΑττsηΔ M.T.\ry.,
ΦηtΙηýtγ αιιd Changp ßη
WnιsANK r.rry.,
ºhe *.nabrlal Aristmacy ßη Rοmαιι Religion, Οξφüρδη 1979 ºhe Deεline οf the Roπan
τhò ι,ατòτ Rοmαι πmρßιe, Π»η,ρßιε Ιη ýe l?'esÝ, Λονδßνο 1θ46
Οξφüρδη 1θ72 Μαò-ντιτιιΕΝR.,
fuldteτ αιιd Clvlltan ßη theLaΕlr Weητγττιιòτου s.}ι.,
Βπιυγ e.n., RοmαηfuρΙιν, Cambridge ºheΝοτýΑfrΙυηhτνßηes
*ρtÞ ßl1g *νòηι' τhe Αftßαιι Mass. 1θΦ, frτπ Dtωletian to tbe Vandal
fulιεmτ, Λονδßνο 1θ71 Roman Φνειτιmειιfs ResInnsr- Φηqυωt,ΚÝμπρττΖ 1θ54
Buny.r,g,, to c?isiβ, A^D. %*fl,New
IIlstary þthe Latcr Rοπαη Haven Ιθ76
Πττιρßιε, ατατýπωση, ΝÝα Υüρκη Mezz,q, υ., ΕπιλογÞ ακονογροφικοý
1958
Lat¸ wiale e ισΕ,ιιιαΖßοηe υλικοý-τεκμηρßωση:
Crrlsτe.cuoι l., autor,ltaria neßI ΙΠ w\o ÜC., ΑΡτ. ψΑΡOΜΗλτκOΣ
L' evoIution polifrque, wiale et Κατþ,τη 1θ73

0ι δýο üψαò
νομßσμοτοò με τιò
μOρφÝò των μων
κπ διοδüχων του
Κüρου, Κορßνου
και }Ιουμερισνοý,
καθþò κοι
παρýσταση τηò
Ι,ΙΚηò