Ε^Ε¾ΘΕΡιστ¾πιΑ-ζ el ,-rr-r"", ογ 2οοι

ΙΣΤOΡΙΚΑ
Καρτ ποστüλ τηò Φιλιπποýποληò
Η εßßπνιΗπ
στπ βOυθγαριΗη αυαγÝυυπσπ
Η ΠΝΕΥΜΑΤ!ΚΗ ΑΝΑΤΕΝΝΗΣΗ
ιηò Βουλγαρßαò το 19ο ατþνα
συνδÝθηκε με ιην παρουσßα ΕλλÞνων
σιη Φτλτπποýπολη, μτα πüλη με κοινÜ
χαρακιηρτσττκÜ με ιη Θεσοαλονßκη,
κυρτüιερο ιων οποßων ηιαν üιι και οι
δυο υπηρξαν «δεýτερεò» μετÜ ιη Σüφτα
κα1 ιην Αθηνα μÝσα στο εδντκü ιουò
πλαßστο.
Απü ια μÝσα του 19ου ατþνα þò ιιò αρχÝò
ιου 20ου, δηλαδη ιο 1906, οπüτε
δταλýετατ η κοινüιητα ιηò
Φτλτππουποληò kar ξεκτνουν or δτωγμοß
των ελληντκþν πληθυσμþν ιηò
Αναιολτκηò Ρωμυλßαò και þò ιο μοιραßο
1θ2Β, που Ýναò ιρομακιτκüò σετσμüò
οδηγεß Kar ιουò ιελευιαßουò Ελληνεò
σιην εγκαιÜλετψη ιηò πüληò, ιο
πÝρασμα ιων Ελληνων εκεß αφηνετ
ττ ανεξßιηλη ιη σφραγßδα του.
Με ιο ««Σωμαιεßον ιων Καλþν Εργων»», τα
«Ζαρτφετα Δτδασκαλεßα», ιον εμπορτκü
συλλογο και ιην εργαιτκη αδελφüιηια,
ιτò ιρετò ελληντκÝò εφημερßδεò «Η
Φτλτπποýπολτòι», «Ο Μηνýτωρ ιου
Αßμου» και οι «Ετδησετò ιου Αßμου», το
0υυOρOμη φιλολογικü συλλογο kar ιüσουò Üλλουò
συλλüγουò, or Ελληνεò Ýγραψαν τη δτκη
τουò τστορτα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Φι^!πποΥπο^Η ot Ε^ΛΗΝΕΣ τΗΣ ο Α^ΕΞΗΣ

κΑι οΕΣΣΑ^οΝtκΗ ΦΙ^ΙΠΠΟΥΠΟΛΗΣ τοΥ ΑΡΓγΡΗ
|στορικÝò ΠνευματικÞ 0 πρþτοò
παραλληλßεò και πολιτιστικÞ Φιλιππουπολßτηò
για τιò («δεýτερεò,, κßνηση κατÜ σιην Καλκοýτα
πüλειò το ] θο αιþνα ]750
.^4στα

Υπεýθητò αδοοηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟγΛΟΣ

Σιßrντοξη ýληò Σýμωυλοò Ýτδοωò Σ| οιπü το ταßχοò αlνεργdΕτπßογ ΔημIoυρμκü

ΝΑΣΟΣ ΠOΛΕΜΗΣ ΠΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ ΠΕΛΙΑΝ ΔΙΜΙΤΡΟΦ ΠΕΡΙΟΝΟΦ ΙΑΚΩΒΟΣ Δ, ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ
ΣΙΔΗΡΟγΛΑ ΖΙΩΓΟΥ- ΚΑΡΑΠΕΡΓΙΟΥ ΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓιΩΤοΠογΛOΥ ΑΓΓΕ^ιΚΗ ΤΖΑΝποΠογΛOΥ
Σmογρμüò . ετιμÝΙαα ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΞΑΝΘΙΠΠΗ ΚΟΤΖΑΓΕΩΡΓΗ - ΠΜΑΡΗ ΙΒΑΝ ΧΡ ΤΖΑΙ\ΙΠΟΒ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ
l{üνιμοι οι,τγεργüτεò ΦΑΙΔΩΝ ΜΑΛΙΓΚΟΥΔΗΣ ΘΑΛΕΙΑ ΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΑΓΓΕ^ΟΣ Α, ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ Πορßγωγþ
RΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛOΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΦΩΤΟΕΚΔΟΤΙΚΗ Α Ε

ΗλΞf,τροιηßÞ δGýOυνσιι: istorika@enet.gr

 ||||,,:σημειωσειò
ΙΙι/]νπμοσýνπò
«ΑνÜλογα με την προδιÜOεση του, θα
Χαρακτηρυε εναò κοlνοò Παρατηρητηò το
Ποτηρ1 με |ο νερο Που εΧε1 μΠροστα Lου ωò
"μισοÜδειο", αν ηταν απαισιοδοξοò, ενþ ο
αισιüδοξοò 0α ελεγε üτι το ποτηρι nruv
μlσογεμÜτο. Ο τστορικüò üμωò θα καταγρÜψει
tην αντlκεlμενΜη ΠραγμαLlκοLητα: οtl,
δηλαδη, το νερü Ýφτανε μÝχρ1 τη μεση ιου
Ποtηρlου».
Τ-
Η
Ι-
απü τüτε, οιη δτÜρκετα αυιþν ιων ιεσσÜρων
δεκαεττþν που Ýχουν κυλÞσετ, ιιολλÝò φορÝò. Η
εμπετρßα απü ιη μελÝτη του παρελθüντοò, αλλÜ
kar απü την ανÜπλαση του οτα τστορτογρOφτκÜ
Ýργα, εδραßωσε τελτκÜ ιην πεποßθηοη üιτ η
πρþιη αρετß που ξεχωρßΖετ τον τστορτκü εßνατ η
ετλικρτνηò προσπÜ8ετα να υπερΒεß τον iδro του
τον εαυιü, παραμερßΖονταò δηλαδη ιον κÜθε
εßδουò υποκετμεντκü παρÜγοντα (τδεολογßα,
συνατσθημαια ß σκοπτμüτηιεò τηò οιτγμßò), που
θα τον παρÝσυρε σε μτα στρεOλη αναπαρÜοιαση
του υαρελθüνιοò,
οΙα
ενüò δεδομÝνου κοινωνικου συνüλου (üπωò, yra
παρÜδειγμα, ο εθντκτσμüò στιò ποτκßλεò
παραλλαγεò ιου) αλλÜ, κυρßωò, or σκοπτμüιηιεò
ιηò Εξουσßαò που προθÜλλετ μια «επßοημη»
εκδοχÞ ιου παρελδüνιοò, χετραγωγþνταò Ýτσι το
φρüνημα ιων «υπηκüων», αποιελοýν ττò
συνηθÝστερεò ατιßεò. Η Ιστορßα ωò δεραπατνßò
ιηò Εξουοßαò - φατνüμενο πανÜρχατο, üοο kar
διαχρονικü. απÝναντι σιο οποßο ο ισιορικüò.
μüνοò ιου ττò περτοσüιερεò φορεò, δεν Ýχετ να
αντιτÜξετ ιαρÜ την ανιτκετμενικüτητα που του
υπαγορευετ η δεονιολογßα τηò τÝχνηò που
θεραπεýετ. Mra οιÜοη που δα επτσυρετ,
ανÜλογα, εßτε την απαρÝσκετα ιηò Εξουοßαò η,
ακüμη, και ιην καιακραυγη ιου δτκου του
κοινωνικου συνüλου ενανιßον ιου, αν επτσημÜνετ
ια «οτκεßα κακÜ», εßτε θα εξασφαλßσετ στον
cπανüΡδωσξ
τοιορτκü το χαρακτηρτσμü του «εθντκτστÞ» απü
εκεßνουò που σκüπτμα πλασιογραφοýν ιην
Ιοιορßα ιου δτκοý ιου γÝνουò...
Το Ζηιημα ιηò νεοελληντκηò παρουσßαò σιη
Φτλτπποýπολη, üπωò αυτü παρουστÜΖειατ στην
τστορτογραφßα ιων Βορεßων γετιüνων μαò, καιÜ
ιο Ιθο ατþνα, αποιελεß μτα χαρακτηρτοιτκη
περßπιωση, Ýνα τυπολογτκü δεßγμα ουλλογτκηò
υποκετμεντκüιηιαò, Mra περßπιωση. üπου.
συοτημαιτκÜ Kar με απüλυιη συνÝπεια, Ýχει
γßνετ χρηση ιηò παναρχαταò üσο και
δταχροντκηò μεθüδου που επτγρÜφεται ωò
«εξοΒελισμοò τηò μνημοσυνηò» (damnatio
memoriae), ΠουδενÜ, σε κανÝνα δτδακιτκü
ΒιΒλßο. ταξιδιωτικü οδηγü η. ακüμη. σε
τσιορτογραφτκεò μονογραφßεò οιη Βουλγαρßα δεν
αφτερωνειατ ο Χωροò Που αρμοΖετ στην
ελληντκÞ παρουσßα στο σημερτνü Πλüβνττβ
κατÜ ιο 1θο ατþνα.
τ 7 | üμωò «...μεχρ; χτεò ακüμα, η πüλη rcu
Κ ΠλüΒντιΒ ηταν ολüκληρη
Ι, \ ε6εα,Ι ηνισμtνη...»». 0α οημειþσει Ýναò,
υπερÜνω κÜθε υποψßαò yra φτλελληντκη
προδτÜθεση, ερευνηιηò -ο Kuzman Sapkarev,
συλλογεαò λαογραφτκου υλτκοý απü την Αχρßδα
(1Β34-1θ0θ)- γýρω στα μÝοα του 19ου ατþνα. Ενα
ανιικειμΓνικü δεδομενο που ιεκμηρτþνετατ αιü
ιην ΠνευματΙΚη ΠαρουσΙα Kar, Κυρτωò, ιην
εκπατδευττκÞ δρασιηρτüιηια ιων Ελληνων τηò
Φτλτππουποληò κατÜ το 19ο ατþνα. Ετστ ιο 1θ06
παραμονÝò ιου ανθελληντκου πογκρüμ.
λεττουργουσαν σιην πüλη, εκτüò απü τα γνωσιÜ
Ζαρßφετα εκπατδευιßρτα (που ιδρυθηκαν το
1Β74), ιρßα νηιταγωγεßα, μια εξαιÜξτα οχολη
αρρÝνων Kar μτα θηλÝων, καθþò κατ εßκοστ
σýλλογοτ με ποτκßλεò εκπατδευττκÝò
δρασιηρτüιητεò...
Το οημερτνü ιευχοò ιων «Ιστορτκþν» αποτελεß
μτα συλλογτκη προοπÜθετα επανüρθωσηò ιηò
μνημοσυνηò, μιαò restitutio mem,oriae.
ΠροοπÜδεταò. σιην οποßα η συμμετοχη και
νεüιερων επτστημüνων απü τη γεßιονα kar φßλη
χþρα, αφυπνßΖετ το ουναßσθημα ιηò ατοτοδοξßαò
για ιο μÝλλον...
ζDαßδων Μαλιγκοιsδηò
προλογαι

τισμÝνη σε τρετò λüφουò σττò üχθεò ιου Εθρου απ' το μυθτκü ΒαστλτÜ των Θρακþν Ευμολπο,
yro του Αßμου kar ιηò Ροδüπηò, η ΕυμολπτÜò (5οò ar. π.Χ.) σια χρüντα τηò μακεδοντκηò
κατÜκτησηò (341 π.Χ.) μειονομÜΖειατ σε Φτλτπποýπολη προò ιτμßν του Φτλßυπου Β', που την
επαντδρυετ. Or Ρωμαßοτ που ακολουθουν (2οò-4οò αι. μ.Χ.) ιην ονομÜΖουν Trimontium kar
Trimontia (Φßλοφη).
Η ΕυμολπιÜò, üπωò üλεò οι ελληνßδεò πüλετò τηò ΘρÜκηò, Ýχει ιυποδÜμετα αρχττεκτοντκη,
δτοτκεßτατ απü εκκλησßα ιου δßμου kar βουλÞ, πιστευει οιο δωδεκÜθεο, μτλÜετ την
ελληντκÞ. Αντßγραφα ιου Πραξιτελη και ιου Λυσßππου κοομουν τουò ναουò, την ΑγορÜ, ια
λουτρÜ κατ το θÝαιρο.
Στα ρωμαßκÜ χρüντα γßνειατ Ýδρα ιου Ρωμαßου επÜρχου και ιου Κοτνοý Θρακþν (τηò
γεντκηò θρακικηò συνÝλευοηò). Τüτε ιδρýειατ Γερουσßα, καθþò αρχßΖουν να διοργανþνονιαι
εκεß or πανθρακτκοß αγþνεò «Αλεξανδρετα». Ωò μηιρüπολη αποκτÜ ενιυπωσιακü στÜδιο,
αμφτδÝαιρα, υδραγωγεßα, μεγÜλη ΑγορÜ kar επιγρÜφειατ ωò,ι<λαμπροιÜτη των Θρακþν
επαρχßαò μητρüπολτò».
Ολη αυτη τη μακρÜ περßοδο η ΕυμολπτÜδα-Φτλτπιοýπολη-Ττßmοηtßυm εßνατ μτα πüλη
καθαρÜ ελληντκη.
ΚαιÜ ιην πρþιμη βυΖανιτνÞ περßοδο η πüλη ανηκε σιη Δτοßκηση τηò ΘρÜκηò. ΚαιÜ ιουò
μÝσουò ΒυΖανιτνουò χρüνουò εντÜχθηκε στο ΘÝμα τηò Μακεδονßαò (Β02 μ.Χ.).
ΜειÜ ιουò ΒυΖανττνορωσικοýò πολÝμουò στη Βουλγαρßα (971 μ.Χ.) η περτοχη τηò
Φιλιπποýποληò οργανþθηκε απü ιον Τστμτσκη σε ανεξÜριητο ΘÝμα. Σιη Δ'Σιαυροφορßα
περτηλθε στουò ΦρÜγκουò kar απελευθερþδηκε απü τουò ΒυΖανιτνουò το Ι262 μ.Χ.
ΠαρÝμετνε υυü βυΖανττνÞ δτοßκηση μÝχρτ την καιÜληψη τηò απü ιουò Τουρκουò (1363 μ.Χ.).
Ιδρυιηò κατ ιρüεδροò τηò πρþιηò μετÜ την Αλωοη ελληντκηò κοτνüιηταò ιηò
Φτλτπποýποληò (1455;) φÝρειατ ο μητροπολßτηò ιηò Kar μετÝπεττα Οτκουμεντκüò ΠατρτÜρχηò
(146Β-1472, 1490-1492) Δτονυστοò Α ο Πελοποννηστοò.
Ο τερÜρχηò αυιüò, κÜνονταò χρηση ιων Προνομßων ιου ΜεχμÝτ Β', δταιηρησε την περτουσßα
που εßχε η μητρüπολτò επß ΒυΖαντßου και κατÜριτοε υπü ιην προεδρßα ιου ουμΒοýλτο
αρχüνιων yra τη δτοßκηοη τηò κοτνüιηιαò υπü τουò τßτλουò: λογοθÝιηò, ρητωρ, δτκατοφυλαξ,
δτερμηνευò, οκευοφυλαξ, χαριουλÜρτοò, ρεφερενδÜρτοò, πρτμτκηρτοò Kar εσιτÜρτοò. Or
κοτνοττκοß Üρχονιεò αυιοß Þταν roüβror kar κληρονομτκοτ.
Η αντßδραση στουò Üρχονιεò που δτοτκουσαν αυταρχτκÜ kar ανεξÝλεγκτα προηλθε σιτò
αρχÝò κυρßωò του ΙΘ αιþνα απü ιτò οργανωμcνεò συντεχνßεò. Τουò πρωιομαßστορεò kar
κυρτüτερουò μαßοιορεò ιων συντεχνιþν, υου δταμαρτυρονιαν Ýντονα, αφορßΖετ ιο 1Β15 ο
πατρτÜρχηò Κýριλλοò. Or συνιεχνßεò ομωò ανττδρουν δυναμτκÜ kar kaθarpouv τον τüτε
μηιροιιολßιη Φτλτππουπüλεωò Ιωαwßκτο ΒυΖÜνττο ( 1Β09- 1Β 17).
Ο νÝοò μηιροπολßτηò Παßστοò ο Θεσσαλüò (1Β17-1Β22) αναγκÜΖειατ να δεχτεß σιη δτοßκηοη
τηò κοτνüτηταò «επταμελÝò εκ των πρωιομαßοτüρων ουμθουλτον εκλεγüμενον korvn γνþμη
υπü πÜνιων των ρουφετßων (συντεχντþν)».
Or νÝοτ ατρετοß στÝρτωσαν kar ανÝδετξαν την κοτνüτητα που δταιηρηθηκε ακμαßα Ýωò το
1906.
ΜετÜ ιο Ρωσοιουρκτκü πüλεμο (rB77-B) η Φτλτππουπολη ορßστηκε με ιη Συνθηκη ιου
Βòρολßνου πρωιεýουοα τηò αυτüνομηò επαρχßαò ιηò Ανατολικηò Ρωμυλßαò -υπü ιουρκτκü
Ýλεγχο. Με ιην καιÜλυοη ιηò Ρωμυλßαò και ιην ενσωμÜιωση ιηò οτη Βουλγαρßα (1SS5) η
Φτλτπποýπολη Ýγτνε η πüλη τηò Βουλγαρßαò ΠλοθνιτΒ.

Nikq ΒαρδιÜlιιτασηò

5
Βιοι Πeρe.η.η.FιΛοι

Φτλτπποýπολη με Γτουροýκουò, üπωò ακρτθþò kar

τη Θεσσαλονßκη. Or δυο πüλετò υπÝστησαν εξτ-
σλαμτσμουò μειαξυ ιων χρτσιτανþν καιοßκων τουò
καιÜ ιουò 15ο kar 16ο ατþνεò kar εμφÜντσαν πα-
ρÜλληλουò ρυθμουò πληθυσμτακηò αýξηοηò στην
ßδτα περßοδο. Kar or δυο πüλετò υποδÝχθηκαν ια
κυματα των καταδτωγμÝνων Εθραßων ιηò Δυιτκηò
Ευρþπηò kar ανÝυτυξαν πολυÜρτθμεò εθραßκÝò
κοτνüτηιεò. Απü ιο 16ο ατþνα αποδßδουν υψηλüτα-
ιεò φορολογτκÝò υροσüδουò σιην ΟθωμαντκÞ Αυ-
τοκρατορßα, αν και yra δταφορεττκοýò λüγουò: η
Θεσσαλονßκη με ιο λιμÜντ τηò, ενþ η Φτλτυποýπο-
λη Þιαν το γεωγραφτκü επßκενιρο ενιαιικηò καλ-
λτÝργεταò ρυΖτοý. Kar or δýο πüλετò ηιαν Ýδρεò
μπεηλÝρμπεη, δηλαδÞ σημανττκÜ δτοτκηττκÜ πε-
ρτφερετακα κÝντρα, kar εßνατ )ζαρακιηρτσιτκü üιτ or
καδηδεò (τεροδτκασιÝò) kar ιων δýο πüλεων ανÞ-
καν σιην ßδτα rεpapxrki θαθμßδα,
Εχονιαò γυρω ιουò εκτεταμÝνεò γεωργτκÝò Kar
' κτηνοιροφτκÝò οτκονομßεò, η Φτλτππουπολη και η
Θεσσαλονßκη αναπιýσσουν χετροτεχνικÝò, Βτοτε-
χντκÝò kar εμπορτκÝò δρασιηρτüτητεò που στηρßΖο-
νται στην επεξεργαοßα του μαλλτου και το εμπüρτο

Οι περιγροφÝò που οφι€Ρþνουν οι Δυτικοß

π€ΡιπγητÝò γιο τπ ΦιΑ!πποýποf,η μοιüζουν ποηý
μò τιò οντßστοιχòò τηò Θεσσοßονßκηò

ιων συναφþν προßüνιων. Ετστ, απü ιο 17ο ατþνα
kar or δýο πüλειò εivar κÝνßρα παραγωγηò αμπÜ,
ιου σκληροý αυτοý, αλλÜ πολυ ανθεκιτκοý μÜλλτ-
νου υφÜσμαιοò, που Þιαν σε καθημερτνη χρηση
στα ΒαλκÜντα. Γßνοντατ επßσηò κÝντρα yra την πα-
ραγωγη τηò κÜπαò. ΑμπÜò Kar κÜπεò εivar ια προß-
üντα τσχυρþν χρτσιταντκþν συντεχντþν, or οποßεò
Ýχουν αφησετ σημανττκÝò αρχεταχÝò μαρτυρßεò kar
μαò επτιρÝπουν να ανττληφθουμε ιüσο ιον φüπο
που δημτουργουντατ or ενδοσυντεχντακÝò δταφορο-
ποτßσετò üσο kar υολλÝò Üλλεò οτκονομτκÝò λετ-
ιουργßεò σιην Οθωμαντκη Αυτοκρατορßα.
Το εμττüρτο
Η Ýντονη βτοτεχντκÞ δραστηρτüιητα, αλλÜ kar η
γεωργτκη παραγωγη οδηγουν r<ar ιτò δυο υüλετò,
απü ιο 1Βο arþva, στη δημτουργßα τσχυρþν εμπο-
ρτκþν δτκιýων και σε δτεξαγωγη εμπορßου μεγÜ-
λων αποσιÜσεων. Or καιευθýνσετò üμωò εßνατ δτα-
φορειτκÝò. Η Θεσοαλονßκη, ωò μεοογετακü λτμÜντ,
εivar κυρßωò στραμμÝνη προò τη Δýοη, ια λτμÜντα
ιηò Ιιαλßαò (Βενετßα, Λιθüρνο) ι<ar ιη Μασσαλßα
kar λτγüτερο προò τη Σμυρνη και την ΑλεξÜν-
δρετα. Αντßθεια προò τη Θεσσαλονßκη, που δεσπü-
zεr στουò θαλÜσστουò δρüμουò, η Φιλτπυοýπολη
Βρßσκετατ πÜνω στη χερσαßα οδü προò την Κων-
σιατιτνοýπολη. Το εμυüρτü ιηò σφÝφειατ προò τη
ΜτκρÜ Ασßα kr ακüμη πro πÝρα, μÝχρτ ιη Συρßα.
Το δατμüντο των Φτλτππουυολττþν βτοτεχνþν kar
εμπüρων τοýò οδηγεß μÝχρτ ιην Ινδßα kar ιο οημε-
ρτνü ΠακτσιÜν kar την Ινδßα.
κιüò απü ιο εμπüρτο, kar or δýο πüλετò ουν-
δÝουν την σlÜπιυξη ιουò με την κατασκευÞ
και την πþληοη ενδυμÜτων yra ιον οθωμα-
ντκü στρατü. Οιαν -με τη δτÜλυση ιων γεντ-
ισÜρων kar το ναυÜγτο τηò δημτουργßαò ε-
νüò κρατικου εργοσιασßου σιην Κωνστανιτνοýπολη-
η Θεσσαλονßκη δεν μυορεß να εφοδτÜσει πια τον ο-
θωμαντκü στρατü με ρουχισμü, η Φτλτπποýπολη
καλεßτατ να καλýψει ιο κενü. Τα ευρωπαßκÜ υιρÜ-
σματα, που δτÝλυσαν ττò συνιεχνßεò ιηò Θεσσολονß-
κηò, δεν δτετοδýουν με την ßδτα ευκολßα σιη βουλ-
yaprκn ενδοχþρα, ενþ or αγροιτκοß υληθυσμοß γý-
ρω απü τη Φτλτπποýπολη αποτελοýν υÜντοιε μßα
καλη αγορÜ. Η ΜικρÜ Ασßα θα καθυσιερησετ αχü-
μη υερτσσüιερο στην αποδοχÞ ιων δυιτκþν προßü-
ντων. Ολοτ αυιοß or πορÜγοντεò εξασφαλßΖουν αγο-
ρÝò σια προßüνια τηò Φιλτπποýποληò και οι συντε-

8

χνßεò ιηò ανθßΖουν, ακüμη και σια μÝσα ιου Ιθου
ατþνα, üιαν οτ συντεχνßεò τηò Θεσσαλονßκηò αρχß-
Ζουν να μΠατνουν σε oprσιrkn Παρακμη.
Kar or δýο πüλειò γßνοντατ κÝνιρα ιων πρþιων
θτομητ<αντκþν εγχετρημÜτων στα ΒολκÜντα. Ειδι-
κÜ η Φιλτππουπολη παρÝχετ σπουδαßο υεδßο μελÝ-
τηò ιων σιαδßων ιηò πρþτηò 8αλκαντκηò Βτομηχα-
νικßò ωτÜπτυξηò, Οι ασττκÝò οτκογüνετεò τηò Θεσ-
σαλονßκηò δεν αποτÝλεσσι ανττκεßμενο Ýρευναò, α-
φοý τα αρχεßα ιουò καιαστρÜφηκαν. Ευτυχþò yra
την επτστημη, το ιερÜσιτο αρχετακü υλτκü ιηò or-
κογÝνεταò fΚτουμοι:σγκερftνη ιηò Φτλτπποýπο-
ληò, δταφυλαγμÝνο σωστÜ στα ΒουλγαρικÜ ιδρýμα-
τα, αποιελεß πρþτηò ιÜξηò ερευνηιτκü υλτκü. Η or-
κογÝνετα αυτη -προερχüμενη απü ιη συντεχνßα ιων
αμπατΖßδων- ανÝπτυξε μτα μεγÜλη Βτομηχαντκß
δραστηρτüτηια.
Στα ιÝλη του 19ου ατþνα υπηρχε ßδη πολυÜρτθ-
μοò ελληντκüò πληθυσμüò σιην ευρýτερη περτοχη
ιηò Φτλτπποýποληò, που Ýφτανε ιο 6% ιου συνολτ-
κοý. Τüσο ηταν περßπου r<ar ιο ποσοσιü ιου βουλ-
γαρτκοý πληθυσμου σιη Θεσσαλονßκη. ΜÝχρτ την
αφýπντση ιων Βαλκσττκþν εθντκτσμþν, Ελληνεò
kar Βοýλγαροτ ÝΖησατ σττò δυο πüλετò μαΖß, ωò μÝ-
0 μινορÝò τηò
λη των ανιßσιοτχων ορθüδοξων χρτστταντκþν kor- σελßδοò 6
νοιÞιων. ΜετÜ ιην ελληνοΒουλγαρτκη ανταλλαγη και η συνοικßο τηò
των υληθυσμþν -που, σε σπßθεση με ιην ανιßοτοτ- Φιλιπποýποληò
χη ελληνοτουρκτκη, υπßρξε ε8ελονιτκÞ- ο πλη- üπωò εßναι σÞμερ0
θυσμüò τηò Φτλτπποýποληò Ýμετνε αμτγþò -θουλγα- (Λεýκωμα
ρχüò kar τηò Θεσσαλονßκηò αμιγþò ελληντκüò. Π,Ε,Ε,Β,Ε,)
Σττò μÝχρτ τþρα γνωσιÝò τσιορτκÝò πηγÝò, or σχÝ-
σετò στÜμεσα σττò δýο πüλετò φαßνοντατ να Þταιτ πε-
ρτορτσμÝνεò. Οτ υερτπιþσειò εμπορτκþν συναλλα-
γþν μειαξυ τουò εßνατ σπÜνιεò, αν και καιαγρÜφο-
νιατ απü ιο 16ο αιþνα, üταν Εθραßοι ιηò Θεσσαλο-
νßκηò σχηματßΖουν εμπορικü δßκτυο με Εθραßουò
τηò Φτλτπυουποληò. Οσιüσο, or δýο πüλετò ανα-
πιýχθηκαν κατÜ ιην οθωμαντκß τουò περßοδο πÜ-
νω σε δταφορειτκÜ συγκοτνωντακÜ δßκιυα, γεγονüò
που εξηγεß ττò περτορτομÝνεò μειαξý ιουò σχÝσετò.
Δεν αποκλεßειαι βÝβατα η Ýρευνα να φÝρετ σιο
μÝλλον σιοτχεßα που να αναιρÝψουν αυτÞν τηνh-
ντßληψη.
Or φι:σιογνωμιχÝò ομοτümτεò
Εκιüò απü ττò τστορτκÝò παραλληλßεò, η Φτλτπ-
ποýπολη των αρχþν του ετκοσιοý ατþνα παρουοßα-
Ζε Ýνιονεò μορφολογτκÝò ομοτüιητεò με ιη Θεσσα-
Κοι οι δýο πüf,ειò υποδÝχδηκον το κýμοτα
των κοτοδιωγμÝνων ΕΕροßων τηò ΔυτικÞò
Ευρþπηò κοι ονÝπτυξον εΒροfκÝò κοινüτητ€ò
λονßκη. Τα γεωγιαφικÜ χqιακιηρτστικÜ, αλλÜ kar
ιο δομημÝνο τοπßο, οτ δρüμοι, οτ πλατεßεò, τα κτß-
pra, οι κÞποι, ια μνημεßα τηò κÜ8ε πüληò συγχÝο-
vτar με ια αντßσιοτχα ιηò üλληò. Or εικüνεò υου α-
πετκονßΖουν ιο ιÝμενοò ΤΖουμαγτÜ τηò Φιλτπποý-
υοληò, το ουοßο ηταν σιολτσμÝνο με μτναρÝ ßδτο με
εκεßνο ιου ΑλαιΖÜ ΙμαρÝτ τηò Θεσσαλονßκηò, εßνατ
αληθτνÝò σπαΖοκεφαλτÝò. Οι δýο μτναρÝδεò ηιαν
στολτσμÝνοτ με ρομθοετδεßò πολυχρωμεò πÝφεò, ε-
νþ ια κτßσμαια με δταδοχτκουò θüλουò. Οσο yra
ιουò ανþνυμουò δρüμουò τηò Üνω Πüληò ιηò Θεο-
σαλονßκηò, εßνατ αδýνατο να τουò ξεχωρßσετ κανεßò
απü τουò δρüμουò ιηò παλατÜò πüληò στη Φτλτπ-
ποýπολη. Or ομοτüτηιεò αυιÝò εßνατ φυστολογτκÝò,
αν λÜβετ κστεßò υπüqm üιτ or δýο πüλετò αναπτý-
χθηκαν σε κοτνü οτκονομτκü kar κοτνωντκü περτ-
ΒÜλλον kar üττ δταθÝιουν γεωγραφτκÝò αναλογßεò.
Σιαμαιοýν üμωò σιτò φωτογραφßεò. Η σýγχρονη Φι-
λτπποýπολη Ýχει δταιηρησετ πολλÜ απü ια υαρα-
δοστακÜ σιοιχεßα τηò, σε αντßθεση με τη Θεσσολο-
νßκη. Ετστ, αποιελεß Ýνα φανταοιτκü πρüτυυο yra
ιο πþò θα μποροýσε να εßνατ η Θεσσαλονßκη, αν
δεν εßχαν μεσολαΒßσει or μηχαντσμοß τηò ανττπα-
ροχßò kar τηò αντß πÜσηò θυσßαò ανοικοδüμησηò, 1
9
Ι9οò Aιokn:

τηò ΞΑΝΘτππυτ ΚοτΖ,η.τεΩΡΓΗ -

ΖγιιηRρΗ
ιστορικοý, υποψßτφιαò διδüκτοροò ΑΠΘ ß ι'ιß ;
-,ι.ι

Ýγα πληθοò» or Ελληνεò ιηò Φτλτππουπο-

ληò δεν ηιαν ιοιÝ. Εφθαναν-δεν Ýφθαναν ιουò
5.000, αρκετοß απü αυιοýò νιüπτοτ kar πολλοß Üλλοτ
1

μÝιοτκοτ απü Üλλεò ελληντκÝò κοτνüιητεò ιηò κ

Βουλγαρßαò, τηò Οθωμαντκηò Αυιοκρατορßαò κατ §;. ,
ιηò Ελλαδαò, μπολτασμÝνοτ σιον κορμü ιηò πüληò.
Μταò ποληò που εξελßχθηκε ιο 1θο ατþνα στο κατ'
εξοχην κοσμοιολιτι κο οι κονομ ι κü κα ι πνευμαι τκü
κÝνιρο τηò Νüιταò Βουλγαρßαò. ΠρωταγωντσιÝò σε
αυιÞ τη δταδτκαοßα μειεξÝλιξηò ιηò Φτλτππουπο-
ληò αναδεßχθηκαν οι Ελληνεò, επτδετκνυονιαò α-
ναμφτσΒητητα «μÝγα πÜθοò». Σια χÝρτα τουò συ-
γκενιρωνüταν την εποχÞ εκεßνη ιο μεγαλυιερο μÝ-
ροò ιου λταντκου kar χονδρτκου εμπορßου, καθþò ε-
πßοηò αργüτερα, απü τα μÝσα ιου 1θου ατþνα κατ ε-
ßι
ξηò, ποτκßλεò Üλλεò ειιτχετρηματικÝò δραστηρτüτη-
ιεò r<ar or πρþτεò μορφÝò θτομηχαντκηò οργÜνωσηò
Kar ΠαραΥωΥηò.
ΠαρÜλληλα, or Ελληνεò υτοθÝιησαν yra τον ε-
αυιü τουò το ρüλο ιηò ευημεροýσαò αστικηò τÜξηò
μÝσα σε Ýνα και' εξοχην αγροττκü περτΒαλλον, γε-
γονüò που εßχε Üμεσο ανιßκτυπο οτην κοτνωντκÞ ετ-
κüνα τουò, αλλÜ και οιην πνευματτκÞ kar πολτιτ-
οιικη κlνηση τηò κοτνοτητÜò τουò Kar ευρυτερα τηò
πüληò τουò. Ο δυναμτσμüò ιηò εθνοκοινοττκηò ο-
μÜδαò τουò δτοχετευθηκε ανÜλογα σε τομεßò που θα
καλλιεργουοαν και θα εμπÝδωναν ιην τδταßιερη
ιαυιüτηιÜ τουò. Ειστ, οιτò αρχÝò του 19ου αιþνα οι
Ελληνεò αστοß ιηò Φτλτππουποληò, καθþò μετα-\-
λÜσσονιατ ακρτθþò απü Ρωμτοß οε Ελληνεò εθντκÜ
πολßτεò ιηò Οθωμαντκηò Αυτοκραιορßαò kar συνετ-
δηιοποτοýν ιην εθντκÞ τουò δταφορÜ απü ιουò Üλ-
λουò συνοßκουò σιην πολυεθντκη τουò πüλη, αι-
σδÜνοντατ την ανÜγκη για την καλυτερη οργÜνωση
τηò εκπαßδευοηò ιων πατδτþν τουò.
Η Φτλπποýπολη εßνατ η πρþτη πολη τηò Βουλ-
γαρßαò με οργανωμÝνο ελληντκü κοτνοιτκü σχολετο
Þδη απü ια τÝλη ιου 1Βου ατþνα. Τη δεýτερη, ü-
μωò, ι<ar ιρßιη δεκαειßα του 19ου ar, σημετþνειατ ε-
κεß μßα εκπατδευτικη Ýκρηξη. Η ελληντκη κοινü-

10
 ßι tß
ι
Αποψη του λüφου
τητα συστηνετ δταρκþò Karvoupyra σχολεßα κατþιε- ΤζομπÜò ΤεπÝ
ρηò Kar μÝσηò Βαδμßδαò: το 1Β20, το 1Β34, ιο 1Β46. (απü δυτικÜ) με
ΦροντßΖετ υαρÜλληλα yra την αυιüνομη ανÜπτυξη την εκκλησßα τηò
ιηò γυνατκεßαò εκιαßδευσηò με την ßδρυση το 1Β47 Αγßαò Μορßναò
του πρþιου ελληντκοý παρθεναγωγεßου σιη Βουλ- κOι τη συνOικß0

γαρßα. Στα υπÜρχοντα σχολεßα προστßθενιατ μετÜ ιο γýρω οπü την

1Β50 δυο νÝα αλληλοδιδακιικÜ δημοιικÜ (1Β56 κατ καινοýργια
ßΙß
-l
1Β63-64), ακüμη Ýνα παρθεναγωγεßο (1Β63), το πρþ- εκκλησß0
το ελληντκü νηπιαγωγεßο στη Βουλγαρßα (1Β76) και τηò Αγßαò
ΠαρασκευÞò
ια μοναδικÜ ελληντκÜ γυμνÜστα-διδαοκαλεßα οτη
(,l902 - Λεýκωμα
Βουλγαρßα, ια φημτσμÝνα Ζαρßφετα (1Β75),
β ß; ι], ßß Π,Ε,Ε.Β.Ε.).
Ιιι
tιι ,- "{ιJ Τα Ζαρßφετα αποτÝλεσαν μÝχρτ το Ι906 τον κατ' ε-
ΚÜτω οριστερÜ,
ξοχην ελληντκü εκπατδευιικü οργανισμü ανωτÝρου ο Γρηγüριοò
επτπÝδου οτη Βουλγαρßα, πüλο Ýλξηò των Ελληνο
ΜαροσλÞò και
πουλων ιηò περιοχÞò yra ανþιερεò σπουδÝò και κÝ-
δεξιÜ, ο Γεþργιοò
ντρο τροφοδüιησηò δτδακττκου προσωπικου σε ελ-
Ζορßφηò
ληντκÝò κοτνüτητεò εντüò kar εκτüò Βουλγαρßαò. Οι
μαθηιÝò των Ζαρτφεßων προθρχονιαν απü üλεò ιτò
ι
κοτνüιηιεò τηò Βουλγαρßαò, απü ιην Αναιολτκη kar
Ξ ;,j f {

ΔυττκÞ ΘρÜκη, απü ιην Κωνστανιτνουπολη κατ Üλ-

[ι,ιχ,r"o Ε λεò υüλειò ιηò Οθωμαντκßò Αυιοκρατορßαò, απü τα

ελληντκÜ νηστÜ, ακüμη kar ιο ελλαδτκü βασßλετο.
,
I Το δτδακιτκü προοωπικü ιουò απαριτΖüταν απο Üρ-
τra καιαρττσμÝνουò καθηγηιÝò: οι φτλüλογοτ, ο μα-
θημαιτκüò και ο 8εολüγοò ηταν δτδÜκτορεò πανεπτ-
στημßων, ενþ οι δÜοκαλοτ τηò γαλλικηò γλωοσαò
κα1 ιιlò μουοτκηò ηταν συνηθωò ξενοι, ΓÜλλοτ kar
Γερμανοß. Απü ιο 1ΒΒ1 το ηρüγραμμα μαθημÜιων
τουò ευθυγραμμßστηκε με αυτü των ανιßσιοτχων εκ-
-γ πατδευιηρßων ιηò Ελλαδαò Kar το 1ΒΒ5 ια Ζαρßφετα
αναΥνωρτστηΚαν ΚαΙ ιυΠιΚα τσοιιμα με τα Υυμναστα
,t aa
Γ!
τηò ΕλλÜδαò. Απü το 1Β90 εναρμονßοιηκαν ι<ar με
τη βουλγαρικη εκπαιδευση και απÝκτηοαν υρü-
γραμμα μαθημÜιων ομοτüμορφο με τα κλαοτκÜ γυ-
ι μνÜστα τηò Βουλγαρßαò.
t Η υπüλοτπη ελληνικη εκπατδευιτκÞ δραστηρτü-
ιητα στην πüλη διαμορφιοδηκε κατ αναπτýχθηκε
, πλÝον με σημεßο α\¼φορÜò ια Ζαρßφεια, ια οποßα α-
πü το 1900 και εξηò οιεγÜοτηκαν οιο μεγαλοπρε-
πÝò νÝο κτßρτο τηò Μαρασλεßου ασιτκÞò σχοληò Φι-
λτππουποληò. Το κτßριü τηò με τουò δυο ορüφουò
του και ιτò πολλÝò αßθουοεò παραδüσεων, το γυ-
μναστηριο, ιο ερΥασιηρτο φυστΚηò t<ar Χημεταò, ιην
αßθουσα τελειþν και τουò ετδτκουò χþρουò yra το
σχολαρχεßο ιιar ια γραφεßα των καθηγητþν ηταν ιο
καταλληλüτερο κιßρτο yra να ια στεγÜσετ. Λßγο
πριν απü την καιÜλυσÞ τηò ιο 1θ06, η ελληντκη
κοτνüιηια τηò Φτλιππουποληò διÝδειε δυο γυμνÜ- )

11
 ΑνατολικÞ
πονορσμικÞ οια (αρρÝνων και θηλεων), δýο ασιτκÝò σχολÝò (αρ- λτκü kar θτθλτοθηκεò, σημανττκüιερη απü ττò ο-
Üποψη τηò ρÝνων και δηλÝων), ιρßα δημοιτκÜ kar ιρßα νηπια- ποßεò ηιαν ιου κε,υτρτκοý «ελληντκοý» οχολεßου.
Φιλιπποýποληò με ΥωΥετα. Ο ρüλοò τηò Φτλτππουποληò ωò πνευματτκοý πü-
την παλιÜ πüλη, Με εξαßρεση ιη δωρεÜ Ζ,αρßφη προò τα ομþνυ- λου των ΕλλÞνων στη Βουλγαρßα εντσχýθηκε kar
την εκκλησßα τηò μα δτδασκαλεßα, η ελληντκÞ κοτνüτητα συντηρου- απü ιην ελληντκη εκδοττκÞ δρασιηρτüτηια οιην
Αγßαò σε ια σχολεßα τηò εξ τδßων πüρων: διοργανþνονιαò πüλη, η οποßα εοιτÜοιηκε κυρßωò σιην Ýκδοση ε-
ΠαρασκευÞò και σε συνεργασßα με ιουò καOηγηιÝò των σχολεßων kar φημερßδων.
τη ΜορÜσλειο ιουò ουλλüγουò ιηò πüληò χοροεσπερßδεò, θεαιρτ-
ΣχολÞ
κÝò παραστÜοετò, κληρþσετò λαχεßωγ Ýκιακιουò Ýκδοση ελληντκþν εφημερßδων Ýκανε
(ΜοραζλιÜτα). την εμφÜντση τηò σιη Βουλγαρßα αμÝσωò
ΠροατρειτΚουò η ταΚιτΚουò ειησιουò ερανουò, ενοτ-
Καρτ ποστÜλ του
'l902 (Κρατικü κταΖονταò κοτνοιτκÜ κιηματα Kar ετσπραιτονταò σε μειÜ ιην ανακηρυξη τηò Βüρεταò Βουλ-
συνεργαοßα με ιιò εκκλησιαοτικÝò αρχÝò μεροò αιü γαρßαò οε πρτγκτπÜιο Kar τηò Νüιταò σε
Αρχεßο
ια Ýσοδα των ναþν ιηò κοτνüιηταò kar απü τουò εκ- ιοπαρχßα τηò Αναιολτκηò Ρωμυλßαò ιο
Φιλιπποýποληò -
κλησταοττκουò φορουò. Σε ορτομÝνεò περτπιþσετò 1Β7θ. Πρωιοπüροτ αποδεßχδηκαν kar οιο σημεßο
Λεýκωμα
σημανιτκη ηιαν η οικονομικη συμΒολη εκκληστα- αυιü or Ελληνεò τηò Φτλτπποýποληò. Εκεß ιυπþ-
Π.Ε.Ε.Β.Ε.)
σιικþν προσþπων, üπωò or μητροπολßιεò Φτλτπ- δηκε η ελληντκη εφημερßδα που Þιαν η πρþτη,
πουποληò Ιωαwßκτοò ΒυΖÜνττοò, Νεüφυτοò, σημανττκüιερη kar μακροΒτüτερη, η «Φτλτπποýπο-
Παßστοò, (ftßττοò kar Νικηφýροò Kar ο 1ερομüνα- λιò» (1Β79-1906). Σιη Φτλιπποýπολη κυκλοφüρη-
χοò Νκüδημοò, επßοηò, ιων φτλεκπατδευττκþν σαν επßσηò «Ο Μηνυιωρ ιου Αßμου» (1Β94-1Β96) και
συλλüγων τηò Αθηναò Kar τηò Κωνσιανττνοýιοληò, or «Ετδησετò ιου Αßμου» (1Β96-1906), μßα εΒδομαδτ-
καθþò kar ιων δταφüρων συντεχντþν (εσναφßων) αßα σαιτρτκη εφημερßδα με την επωνυμßα «Σαια-
ιηò πüληò. Γτα την καλýτερη λεττουργßα των ελλη- νÜò» kar ιο μηνταßο λαßκü ταιρτκü περτοδτκü
ντκþν σχολεßων μερτμνουσαν ετδτκÝò σχολτκÝò ε- «Υγεßα» (1905-1906). Or δýο σημανιτκüιερεò εφη-
φορεßεò, ανεγεßρονταν δταρκþò Kaιvoupyra κτßρτα, μερßδεò, η «Φτλτπποýπολτò» kar οτ «Ετδηοετò του
εφοδτÜΖονταν με απαραßτητα üργανα, εποπττκü υ- Αßμου», υπεραοπßστηκαν μÝοα απü ττò στηλεò ιουò
με συνÝπετα ια δßκαια των ΕλλÞνων Kar των μου-
Τα α ß εια §,º§τÝmξ§αν μÝχρ§ τε §
σουλμÜνων κατοßκων ιηò περτοχηò Ýνανιτ των αυ-
θατρεοτþν ιων θουλγαρτκþν αρχþν. Or πληροφο-
ξ§w κατΟ αξαχþν €
mߺw,κ €κmα| €ωξ§κ ρßεò που ανιλεß κανεßò απü ιτò σιηλεò ιουò yra ιην
Φ a\l§σ§JΦ αν ¸ÝρΦυ €mι3ºÝ Φυ s¸η Φξ,m α ßα οτκονομτκη δραστηρτüιητα των Ελληνωγ την κοι-
νοιικη δτοßκηση, ιην εκπαßδευοη και ιην πολτιτ-
οιτκη δραοιηρτüτηια, ιον κοινωντκü τουò βßο γεντ-

Ι2

κÜ, εivar πολυττμεò.
Η ελληντκÞ κοτνüιητα ιηò Φτλτππουποληò Ýχετ
να επτδεßξετ και τη μεγαλυιερη πολτιτσττκη δρα-
στηρτüιητα σε επßπεδο συλλüγων φτλανδρωπτκþγ
φτλεκπατδευττκþν, φτλολογτκþν, μουστκþν. Ηιαν η
πρþιη απü ττò ελληντκÝò κοτνüτητεò τηò Βουλγα-
ρßαò οε αριθμü συλλüγων kar ιαυιüχρονα η μüνη
με συλλüγουò Þδη απü ιην εποχÞ ιηò οθωμαντκηò
εξουσßαò. Eikoσr ελληντκοß συλλογοι ουστÜδηκαν
εκεß απü το 1Β67 μÝχρι το 1906, οι περτσσüτεροτ α-
πü ιουò οποßουò φτλεκπατδευττκοß. Or ουλλογοτ αυ-
ιοß λειιουργηοαν ωò χþροτ δτοχÝτευοηò του κοινω-
ντκοý ι<ar πνευμαιτκου δυναμισμου του ελληντκου
σιοτχεßου τηò πüληò, παρÜλληλα, λειιοýργησαν
Kar ωò χþροτ κοτνωντκßò επτβεβαßωοηò κατ προ-
θοληò, καθþò Ýδτναν τη δυναιüιητα κυρßωò σιουò
0 Πιßßσιοò,
οτκονομτκα ευρωσιουò ανερχüμενουò κοτνωντκÜ μητροπολßτηò
Ελληνεò αστουò να αναδειχθουν σε κοινωνικουò Φιλιπποýποληò
παρÜγοντεò σιο κλετστü υεριθÜλλον ιηò ελληντ- σε σýγΧρονη
κηò κοτνüιηταò, ετδτκÜ μετÜ ιην Ýνιαξη των ελλη- οΠεικüνιση
(απü το βιβλßο
νικþν κοινοτÞιων σιο Sουλγαρικü κρÜτοò.
Μßα απλÞ καταγραφÞ τουò καιÜ χρονολογικη του Ν, ΜÝρτζου
«ΑρμÜνοι-
σετρÜ ßδρυσηò τουò δßνετ ιην εξηò ετκüνα:
0ι ΒλÜχοι»)
ο«Σωμαιεßον ιων Καλþν Εργων» (Ýι. ßδρ. 1Β67)
ο«Σýλλογοò των Φτλομουσων» (Ýι. ßδρ. 1Β6θ)
ο«Αδελφüιηò Κυρτþν Ευρυδßκη» (Ýι. ßδρ. 1Β75)
ο«Αδελφüτηò των Φßλων ιου Δαου» (Ýι. ßδρ. 1Β76)
ι«Ιοχýò» (Ýτ. ßδρ. 1Β7θ)
ι«Εμπορτκüò συλλογοò Κυψελη» (ετ, ßδρ. 1ΒΒ0)
ο«Η Εργατικη Αδελφüτηò» (Ýτ. ßδρ. 18Β0)
ο«Εστßα» (Ýι. ßδρ. 1ΒΒ2)
ο«Ο Αγτοò Παντελεημων>ι (ετ. ßδρ. = 1ΒΒ3)
ι«Ελεοò» (Ýτ. ßδρ. = 1ΒΒ3)
ι«Αδελφüτηò ιων ΕÝνωνι» (Ýι. ßδρ. : 1ΒΒ3)
ο «Αγαθοεργüò Αδελφοιηò ο ΜυρμηQ» /«Πρüο-
δοò» (Ýτ. ßδρ. 1ΒΒ7)
ο«Αδελφüιηò Κυρτþν ο Ευαγγελισμüρ» (Ýτ. ßδρ.
1ΒΒΒ)
ο«Ελληντκη Φτλανθρωπτκß Αδελφüτηò η Θρη-
σκευτlκÞ ΑληOεη» (Ýτ. ßδρ. 1890)
ο «Ελληντκüò Φτλολογτκüò Συλλογοò Ορφευg» (Ýτ. )
Ο ρüßΙοò τιτò ιfrιπποýποΠηò ιζ ιºν€ß"!ματικοý
πüΠου των ftrτνων €νισχý ftK§ και
οπü την εf,ΠηγικÞ òκδοτικÞ δραστηριüτητο
13
 ΔΙΑΦΟΡΑ
Ξ
ßß

'Εχ Κα6α$.Þ ΙπιοτÝΙλουοßγ Þμß, τÜ

τρ.
}*:1"º:ß9τÜδοσηιηòφωνηττκηòκατορχησιρτ-
Üχüλι,ο$α ýτü Þμερüμην(αυ 13 ,
"º:ξΙºßÝrº:","ηχοροεσπθρßδωγκατθεατρτκþγ

&11ÝΙλορτν δτ, οß Παραοιασεων,

,_π.Μ.rÜ ò χαΡflò ßß
:)ιÜλλιοτιΙι, ' tOß tdi σòμrütατο. νÝοι . ^J:ft'ffiΙJßff.:;:ß""º;ΗΙ¹ºΤJjδßΙ.'ß.¸ß
χ. βτμιοτοχλÞò lωαννßδηò, υßüò τοδ Ýν :_::,1*:::º]::}γγ,"
«Ισχýò» kar «ορφÝαò» r-

Κ >6αΤη μßταλθμtüρου ÜξιΟτ{μΟμ Χ. ' Απο , ' κοινου, γεγονüò που αποδετκνυει και η συνθεση
,
:; --_r_-- Ι , 1. l τ Δ κανοποιουσανττòανÜγκεòενüòκαθαρÜασττκοý

,ι οýλοο 'ßιοαγγßδrrυ ßαΙ Ι 1. }Ιινωε Χ. Πα. ιιò ορχηστραò kar τα εκτελουμενα Ýργα: μειαξý

Ζιριφεßων Διδτοττ. ΖÝ (Bizet), ΝτονττσÝττ (Donizetti), Πayxavivr

,τδ" Ιγ φιλιππουßü}.ιι
; ß,ι.η",
3 Ιß-τΨ-| δýντιò
-----τ '-? ντντ4ιισμÝιιÜò
τÜò -- -r.- &δαιτοριτÜι . ll:ß¹}*""δffß"Ιrffi*'ΕΤ,«#:-
] ΙγυΙο/ΙΙνΙ \Derrrrrr,r,
υδδ/',
^υΙνιν \nd,yurr,r,
rylrυ-
,ι ßÝττýτειò ßßlν οι6αττþν Κα''ητη- ß
,:των τÞò Σχ.rλÞò ττιδ 'Β$νιιοü :,

ß Πανιττs_,ηΨι:τ
""Þι,ß:l_ºη*,,,_'*º¾ι:, ß l;}ιfiι##,:Ι,ߺ",¹ß:ιι¹;*Ιι
Δω ουγχαßρορε,l αüτrrßò Üπδ ταρδ{αc. òü ß: τιτ,lτικηß
*οrρουò Βουλγαροι δημαρχοτ, νομÜρχεò Kar στρα-

ßαß
Ιν τφ _ πραιΞιτß . ;*º.¹υßߺ:¹ι;ß;|i:"¹ιΗº:JJ:"¹
1ι
nFrr,lrrnτnriynr Τη iδrn lπvriql rnl \/ιη τl.
ι χüμενοß'ßπ,τοχιαγ
] οταδο των. Φαß ι ß ß Ιογουò, ουχνÜ με ιη συνεργασßα ιων καθηγητþν
και των μαθηιþν των ελληντκþν σχολεßων, κατ ü-
ΚοινωυκÞ που παρουστÜΖονιαν Ýργα τüοο ιου σýγχρονου ελ-
δημοσßευση οτην ßδρ, 1Β94) ληντκου ρεπερτορßου üσο kar ιου ευρωπαßκοý. Iδr-
εφημερßδα ο«Σýλλογοò ΕλλÞνων Υπηκüων Ομüνοιω» (Ýι. ß- αßιερη απÞχηση εßχαν, θÝΒατα, ια ελληντκÜ Ýργα
«ΦιλιπποýπολΙò» δρ. 1Β95) του Δ. ΚορομηλÜ («Ο Αγαπηττκüò τηò Βοοκοποý-
τηò,Ι6ηò ι«ΑλληλοβοÞθετα» (Ýτ. ßδρ. 1901) λαò», «Η Τυχη τηò Μαρουλαò»), ιου Η. Καπετα-
Ιανουαρßου 1903 ι«ΛαΙκüò Σýνδεσμοò Αναγεννησιg» (ετ, ßδρ. 1901) νÜχη («Η ΒεγγÝρα», «Ο γεντκüò γραμματεαò»), η
γΙα την επΙτυΧΙ0 ο«Ηρακληò» (ει. ßδρ. 1θ05) «Γκüλφω» ιου Σ. ΠερεστÜδη, Ýργα του Γ. Σουρη,
αποφοßτων του ο«Σοφοκληò» (ετ. ßδρ. 1θ06) του Δ. Κüκκου, του Αγγελου ΒλÜχου, ιου Δ. Mr-
Ζαριφεßου οτην
Or πολυποßκτλεò δρασιηρτüτητεò των ελληντκþν σττΖÞ κ.Ü.
ΙατρικÞ ΣχολÞ του
συλλüγων συμπερτελÜμβαναν:
Εθνικοý
1. Τη συσιαση kar συντηρηση οχολεßων. ο πολτιτοττκü κλßμα τηò κοτνüιηταò ου-
Πανεπιστημßου
2. Την ßδρυοη και τον εμπλουττσμü βτβλτθη- μπληρωναν τÝλοò or παρασιÜσετò των πε-
κþν kar αναγνωσιηρßων. ρτοδευüντων ελληντκþν θτÜσωγ τουò οποß-
3. Την παροχη ροýχων kar Βιβλßων στουò απü- ουò η εýρωστη οτκονομτκÜ κατ κοινωντκÜ
ρουò μαθηιÝò. ελληντκη κοτνüιηια ιηò Φτλτππουποληò
4. Την υποστηρτξη υποτρüφων μαθηιþν yra α- εßχε ιη δυνατüιητα να ουντηρεß Kar yra Ýναν ολü-
νþιερεò kar ανþτατεò σπουδÝò. κληρο μηνα. ΘτασÜρχεò, üυωò ο Δ. ΤοθουλÜρηò,
5. Τη διοργÜνωση δταλÝξεων με δÝμαια εθντκοý, ο Κ. ΠÝρΒεληò, ο Π.Χρτστοφορßδηò Kar ο Ν. Πα-
θρηοκευτ τκοý Kar επι στημοντκοý περι εχομÝνου. ρασκειýπουλοò, επτσκÝπιονταν συχνÜ ιην πüλη,
6. Τη λετιουργßα νυχιερτνþν σχολεßων. παρουστÜΖονταò Ýργα ιου κλαστκου ρεπερτορßου
7. Τη συλλογη αρχατοιßτων. (ΣÝξπτρ, Ουγχü, ΜολτÝρο, ΔουμÜ) με ττò σημα-
Β. Την ßδρυση μουοτκþν τμημÜτων yra την καλ- νττκÝò ηθοποιοýò ιηò εποχηò εκεßνηò, üπωò την
Ατκατερßτm Βεφνη και την Ευαγγελτνü Σχορδß-
! € §ºwΝß{Φß §þ eγΦ§ §&}wτm οýσαιγ λη-Πqιαοκευοποýλου. ΑξßΖετ να αναφερθεß üιτ
τ§ §ΧΦ §ß§ Κ§§ ¸ßξ § §Φ Κ€ζ Κα§ r§ Φ Ý ε αιτ
ττò παραοτÜσετòιηò τελευταßαò οιη Φτλτπποýπολη,
μειαξý ιων Üλλων ΒουλγÜρων θεατþν, παρακολου-
Φ Χ§ Κα§ § ßα §ξΦß.,ζ §ºΦ eßJζ §ja §º§Ýζ θουσε ανελλτπþò ο 8αυμαστηò ιηò πρßγκτπαò τηò
Βουλγαρßαò ΦερδτνÜνδοò, ο οποßοò την εßχε απο-
καλÝσετ Ελληνßδα ΣÜρα ΜτιερνÜρ.

|4
ß 846
ΞεσπÜετ μεγÜλη πυρκαγτÜ.
Καταοτρòφονιαι ιο Ι/3 απü ια
κιßρτα, ανÜμεσÜ ιουò το ελληνικü
σχολεßο kar η θτβλτοθηκη ιου.
Ιδρýεται ο περßτεχνοò ναüò ιων
Αποστüλων ΠÝτρου kar Παýλου
οτο μοναοιηρτ του Σüποι οτα
περßχωρα τηò Φτλτππουποληò
1847
Ιδρυειατ το ελληντκü
παρθεναγωγεßο, το πρþτο στο εßδοò
του σιη Βουλγαρßα
ß 858
Πλημμυρα οιη Φτλτππουπολη.
ΚαιαοιρÝφονται 1.300 κτßρτα.
πολλÜ ελληνικÜ
ß867
Ιδρýειαι το Σωματεßον των Καλþν
Εργων
1874.75
Ιδρýονται τα Ζαρßφεια
Διδασκαλεßα, γυμνÜστο kar
δτδασκαλεßο σιη Φτλτπποýπολη.
Εργο τουò εßνατ, πÝραν ιηò
ΠαροΧηò Υνωσεων ΥυμναοταΚου
επτπÝδου, kar η εκπαßδευση
δασκÜλων
1Θ77
ΝÝα μεγÜλη πυρκαγτÜ κατακαßει
μεταξυ Üλλων κατ ιο ναü ιων
Αποστüλων σιο μονασιηρτ Σüποτ.
ΑμÝσωò ξεκτνουν ια Ýργα yra ιην
αποκαιÜσταση του ναοý
με δαπÜνεò ιηò
ελληντκßò κοτνüτηταò
ßα79
Κυκλοφορεß η πρþιη
ελληντκÞ εφημερßδα
ιηò πüληò με ιßτλο fl
Φιλιπποýπολιò
ß88ο
Ιδρýειαι ο Εμυορτκüò
Συλλογοò ΚυψÝληκαι
η Εργατπη Αδελφüτηò
ß 88Ι
Το εκπατδευττκü
ΠροΥραμμα ιων
Ζαρτφεßων
ευθυγραμμßΖειατ με ια
αντιστοιχα
ΠροΥραμματα ιων
ελληντκþν
εκυατδευττκþν
τδρυμÜτων
ß885
Τα Ζαρßφετα αναγνωρßΖοντατ
τσüττμα με τα αντßστοτχα ελληντκÜ
εκπατδευιηρτα
ß89ο
Τα Ζαρßφετα εναρμονßΖοντατ kar
με ια ανιßσιοτχα ΒουλγαρικÜ
τδρυμαια
ß 894
ΝÝα ελληντκη εφημερßδα, ο
ΙΙΙηνýτωρ του Αßμου. Iδρυετατ kar
ο Ελληντκüò Φιλολογικüò
Συλλογοò Ορφευò
ß896
Ακüμη μßα ελληντκß εφημερßδα
σε κυκλοφορßα. or .Ετδýσειò rou
Αßμου
ß9ο6
Θεοπουν διωγμοß εναντßον ιων
ελληντκþν πλη8υομþν τηò
Ανατολτκηò Ρωμυλßαò. Δταλυετατ
η ελληντκη κοτνüτηια τηò
Φτλτπυουποληò. Πολλοß κÜιοτκοτ
καταφευγουν στην Ελλαδα
ß9ß9
Με τη συνθÞκη του Νεßγß
ΕλλÜδα kar Βουλγαρßα
συμφωνουν να δτευκολυνουν ιην
εθελονιτκÞ μετακßνηοη
μετονοττκþν ιληθυομþν ιων δýο
χωρþν που Ζουν σιο Ýδαφüò τουò.
Η συμφωνßα θα αποφÝρετ πιÝσετò
yra υποχρεωττκη απομÜκρυνση
του ελληντκοý πληθυσμοý απü ιη
Φτλτπποýπολη kar Üλλεò πüλειò
τηò Ρωμυλßαò
Ι92ο
Συμφωνα με την επßσημη
αΠοΥραφη Kar ιο Κρττηρτο ιηò
γλþοσαò, ο ελληντκüò πληΒυομοò
στο νομü τηò Φιλτππουποληò
ανcρχεται στ º.266 Üιομα, ποσοσιü
1,4Β% του ουνüλου. Or
περιοσüτεροτ Ελληνεò καιοικοýν
οιη Σιενημαχο
1924
Γεντκευονιατ or διþξετò kar η βßα
οε SÜροò των ελληντκþν
πληθυσμþν σιο νομü τηò
Φτλιπποýποληò με συνÝπετα τη
μαΖτκη μειακßνηση ΕλλÞνων
ß925
Βüμθα εναντßον του ελληντκου
προξενεßου ιηò Φτλτπποýυοληò
ß 928
Τρομακττκüò σετσμüò Ýρχειατ να
ολοκληρþσει ττò δτωξετò σε θÜροò
ιηò ελληντκηò μετονüτηταò. Kar or
ιελευιαßοτ Ελληνεò
εγκαταλεßπουν την πüλη μÝσα στα
συντρτμμτα
Τα κýριο περßπτερα τηò πρþτηò
ΑγροτικÞò και ΒιομηχανικÞò
Εκθεσηò. Φωτογραφßα του 1892
(Ιστορικü Μουσεßο Φιλιπποýποληò -
Λεýκωμα Π,Ε.Ε.Β.Ε,)
15
η

,fr
'r Ι-

,lf
gtΓ
_ΔF

3}

-
!!

ld.le',i".#
ΔυνιοτΡΑΦΗ

{ι
ξ;Ξ.*

a Ý

0 κεντρικüò
-*r:
δρüμοò Κνιüζ δρησκευττκη σημασßα kar üχτ με ιην εθντκη. ιη φÜοη (1Βοò ατþναò), ανþτεροò καιÜ 1,3% σε σχÝ-
ΑλεξÜνδρου Α', με Η μελÝιη του θÝματοò βασßΖετατ οε ανομοτογενεßò ση με ιη δευτερη φÜση (πρωτο ßμισυ 1θου ατþνα -
το κτßριο του υηγÝò (ΒουλγαρτκÝò, ιουρκτκÝò, ελληντκεò kar Üλ- 3θ.3Β5) kar κατÜ 1,44% χαμηλüιεροò απü ιην ιρßιη
Συλλüγου λεò). οι
περτοσüιερεò προÝρχονιατ απü ξÝνουò φÜση (rB54-1B7B). Με βÜοη τα σιοιχεßα αυιÜ, η Φτ-
ΠολΙτþν (δεξ'Ü). συγγραφεßò, που λτππουπολη Þταν απü ιιò μεγαλýιερεò πüλετò ιηò
γνωρßΖουν βÝβατα ττò θρησκευττ-
Ευρωπαßκηò Τουρκßαò και εντÜσσεται στον κατÜ-
λογο ιων 450 μεγαλυιερων στον κüσμο εκεßνηò τηò
εΠοΧηò.
2. ΑνεξÜριητα απü το γεγονüò üιτ μÝχρτ τα τÝλη
ιου 1Βου ατþνα παρατηρεßτατ σταστμüτητα στο μÝγε-
δοò ιου πληθυσμοý, or δημογραφτκÝò εξελßξετò ε-
ττκüπληθυσμü ιηò Φτλτπποýποληò οια χρüντα τηò κεßνηò τηò εποχηò αποτÝλεσαν την αφετηρßα yra το
Βουλγαρτκηò αναγÝννησηò και να δταπτστωθεß η δυναμισμü, με ιον οποßο αυξηθηκε ο πλη8υσμüò
πραγματτκη δημογραφτκη θÝση του ελληντκου σττò αρχÝò του Ι9ου αιþνα kar που συνεχßοτηκε μÝ-
οτοΙΧεΙου. xpr την ανεξαριησßα.
Μποροýμε να Βαστσιουμε στην καθτερωμÝνη πε- Ο ελληνχüò πληθυσμüò
ριοδολüγηση τηò Βουλγαρτκηò αναγÝwησηò" γτα ΑνÜλογο με ιην εξÝλιξη ιου συνολτκου πληδυ-
να παρακολουθησουμε τη σταδτακÞ εξÝλτξη ιηò σμου τηò Φτλτπποýποληò εßνατ και το ποσοστü ιων
δημογραφτκηò καιÜστασηò. ΕλλÞνων κατοßκων ιηò (γρ,òßφημα 2). Σιην πρþτμη
Ο συνολιχüò πληθι:σμüò εποχη ιηò αναγÝννησηò (1Βοò ατþναò), ο μÝσοò ü-
Σιον υßνακα 1 συγκενιρþνοντατ πληροφορßεò ροò του ελληντκοý πληθυσμοý ηιαν 10.Β33 Üτομα.
yra τον πληθυσμü τηò Φτλτπποýποληò καιÜ ιουò Η μÝση δτακυμανση εßναι 3.250 Üιομα kar το μÝγε-
1Βο-l9ο ατþνεò (απü ιο 1764 μÝχρτ το 1Β7Β). Απü ιο θοò κυμαßνεται μειαξý 9.000 kar 12.250 ατüμων.
γρÜφημα 1 φαßνειατ πωò: Σε ανττστοτχßα προò ιη γεντκß αυξηση του πλη-
1. Ο μÝσοò üροò ιου πληθυσμοý yra τη συνολτκη
θυσμοý τηò πüληò, καιÜ ιο πρþτο ημτου του 19ου
περßοδο 1764-1Β7Β εßνατ 39.Β97 Üτομα. Eivar δηλα- ατþνα τταραιηρεßιατ αυξηση ιων ΕλλÞνων καιοß-
δη ανþτεροò κατÜ 33,63% σε σýγκρτση με ιην πρþ- κων. Ο μÝοοò üροò ιουò φιÜνετ τουò 15.57Β κατοß-
κουò. Το μεγεθοò αυτü εßνατ ανþτερο καιÜ 43,Β%
ιΠιπno r¾*m§º ιτταν am ¾§ξ μ€γαmýτε εò σε σýγκρτση με ιο 1Βο ατþνα. Η μÝση δτακýμανοη
ߺ €§ζ ¾}ºζ iJ r§ ι'κþq ¾αι; Κßαζ Κα| φιÜνετ ια 21.000 Üτομα, kar ιο μÝγε8οò δτακυμαßνε-

ανÜ짧ζγα §¸§ζ μ€γαmý¾€ρ§ζ τΦτ, κ §§JΦu

ιατ ανÜμεσα στα 9.000 και 30.000 Üτομα.
Η ιελευταßα φÜση ιηò περτüδου που μαò ενδτα-
φÝρει (1Β55-1Β7Β) παρουοτÜΖετ οιαθερη ιÜοη μεßω-
σηò του ελληντκου πληOυσμοý ιηò πüληò. Αυτü

ΙΒ
 ò τηò ΦλιππOýποληò κστÜ πιν περßοδο τηò 6ουλγαρικÞò αναγÝννπσηò
-ß
2
3
4
5
6

ß
2
3
q
5
6

1, Ετοq
1 ΓΙλιýυσμüò τω συγΕκτ[μÝγOυ δουò.
3. lrþοò üρOò τω πλπθυσμοý γο το 1ω 0I.

{. ΜÝσοò üροò πλιýυομοý ψ0 τπ φüσπ 1ω0-1θ54.

5. ΜÝ!οò üροò πληθυσμοý ψο τη φüοπ 1855Ι878.
6. λΙÝσοò üροò πλýυσμοýτηò Ολιπποýπολπò
κοθ' üλπ τπν πεβοδοτπò ΒουλγορκÞò ονογÝννησπò,

πληθυσμüò τηò Φιλιπποýποληò κατÜ την περßοδο τηò θουλγαρικÞò ανσγÝwπσηò

'l.Ετοò,2.ΕλλπυχßηηληθυσμüòτουσυγβφιμüνουÝταη 3.ß,ΙÝσοòüροòτουελληυκοýπληθυσμοýτηòΦιλιπποιjποληòκοθ'üλητπνπερßοδοτηò
ΒουλγOβffιò ανOγþπηση, 1, ßΙþοò üροò mυ ελλιΜκω ηλýrσμαß τηò Φλιπποýηολη κστü το 18ο οι.. 5. ΜÝιοò üροò του ελληυßοý πληθυσμοý
τηò Φλιπποýηολπò στο Ι800-ß854. 6. ΜÝσOò üροò του ελλιτυχω πλιýυσμοý τπò Φλιπηοýπολπò οτ0 Ιωsl87θ

*Στογπßνακο2χρηοιμοποιοιιποιπληροφορ'ητων:Κ
Gκοýμου,ΓΤωυ(ολüò,Ε Behm,A Bessse,J Baιkeι,F Hochstetteι,A
Jaφιschmid, R Kleinsoιg, Α ΜαòΚαγ, Malte-Bιun, Ph λ,ησαm, Chι Stθin, S Χεηοs, Α, Visquenel, Α Ζυι ΗεΙΙε νοη Samo

φαßνειατ ξεκÜδαρα üιαν συγκρßνουμε το μÝσο üρο
του ελληντκοý πληθυσμοý αυτηò τηò εποχηò, δη-
λαδÞ 8.4Ι4 Üιομα. με ιο μÝσο üρο του πρþτου μτσου
του 1θου ατþνα (15.57Β). Απü ιη σýγκρτση προκυ-
πιετ üττ πprv απü ιην ανεξαρτησßα ο ελληντκüò
πληθυομüò στη Φτλτυποýπολη μετþνετατ ατοθητÜ.
Η μÝση δτακýμανση εßνατ 13.550 Üιομα kar το μÝ-
γεθοò του πληθυομοý κυμαßνειατ μεταξý 4.450 kar
1Β.000 ατüμων.
Αν συνοψßσουμε üλεò ττò υαραπÜνω πληροφορßεò
yra τον πληθυσμü ιων ΕλλÞνων, που κατοτκοýσαν
μüντμα οτη Φιλτυπουπολη σιην ιερßοδο ιηò Βουλ-
γαρτκηò αναγÝwηοηò, καιαληγουμε οτα εξηò:
1. Ο μÝοοò üροò yra ολüκληρη την περßοδο ηταν
12.77Β Üιομα. ΔηλαδÞ, κατÜ 17,95% υψηλüιεροò
απü ιο μÝοο üρο τηò πρþτηò φασηò (1Βοò αιωναò),
καιÜ 21,θ% χαμηλüτεροò απü ιο μÝσο üρο ιηò δεý-
τερηò φÜσηò (1Β00-1Β50) kar καιÜ 51,Β7% υψηλüτε-
ροò απü ιο μÝσο üρο ιηò τρßιηò φÜσηò (1850-1ΒΒ0) .
2. ΕξετÜΖονιαò τον πßνακα 2 kar παρακολουθþ-
νιαò ιη δημογραφτκß εξÝλιξη ιων Ελληνων, φαß
νετατ ξεκÜθαρα μßα ανοδτκη πορεßα, που δταιηρη-
θηκε μÝχρτ ιη δεκαειßα του 1Β60 (19ου ατþνα), ενþ
στη συνÝχεια επηλθε μεßωση.
Πολυ ενδταφÝρουοεò πληροφορßεò παßρνουμε α-
υü τη συγκρτττκÞ ανÜλυση ιων παραμÝτρων του
πληθυσμου τηò Φτλτππουποληò kar ετδτκÜ yra ιο
ελληντκü στοτχεßο, τüσο yra τη συνολτκÞ περßοδο
τηò θουλγαρτκηò αναγÝννησηò üσο και Yra ττò επτ-
μÝρουò φÜσετò τηò.
ΑνατρÝχονταò στουò μÝσουò πληθυσμτακοýò ü- )
Την περßοδο Ι855-ΙΒ78 ο εΠßηνικüò
πf,πΕυσμüò μ€ιþν§τοι στοθ€ρü. σε οντßδ€ση μò
τη γ€νικÞ οýξηση του πßΙηδυσμοý τηò πüηπò

19
ΔΗιηοτΡΑΦ¶

ρουò, δταπτστþνουμε πωò απü 39.Βθ7 Üιομα (μÝσοò

üροò ιου συνολτκου πληθυσμοý yra üλη ιην πε-
ρßοδο), 12.77Β εßνατ Ελληνεò kar αποιελοýν ιο
32,03ο/ο, δηλαδη το 1,/3 ιου πλη8υσμου. Γτα ττò ε-
πτμÝρουò φÜοετò, η ετκüνα Ýχετ ωò εξηò: Στην πρþ-
ιη φÜοη or Ελληνεò αποιελουν το 36,2Β% ιου πλη-
θυσμοý (10.Β33 Üτομα στα 2θ.Β57). Σιη δεýτερη φÜ-
ση, 3θ,55% του πληθυσμου (15.57Β Üιομα σια
3θ.3Β5). Σιην ιρßτη φÜση, 20,7% του πληθυσμοý
(Β.414 Üιομα σια 40.656).
Αν οττò πρþτεò δýο φÜσετò, üπωò φαßνειατ απü
τα σχεδταγρÜμμαια,ιο ποοοστü του ελληντκοý
πληδυσμου ακολουθεß ιην ßδτα ανοδτκÞ πορεßα με

m ftm αmατα¿αýσε g:ε ftα * η* ικ

ξ α¸§ ξ,Κ Και ßαßΚτ}¸|Κ Κ wτ Φ Και ξα}Ι
m|Φ €υ m ¾m Τßζ ζ3ρρ  Κα§ §Γτι ιτ ßεζ

εκεßνη του ουνολτκου πληδυομου, σιην ιρßιη φÜση Αν kar δεν Βρßοκετατ σε Üστατη σετσμολογτκη
or εξελßξετò εßνατ εκ δταμÝιρου αντßδετεò. Σε αντß- Ζþνη, η Φτλτππουπολη υπÝφερε συχνÜ απü σετ-
δεοη με τη γεντκη αýξηση του πληθυομοý τηò πü- σμουò (1750, 1Β13 kar 1ΒlΒ). Σιον τελευταßο, εκιüò α-
ληò, ο ελληντκüò πλη8υσμüò μετþνειατ σταθερÜ. πü ιτò κατασιροφÝò που προκλßδηκαν, υπηρξαν
Or αττßεò και πολλÜ ονθρþπινα δυμαια.
ΜετÜ ιτò δυσμενεßò εξελßξειò που σημÜδεψαν Μεγαλη δεομηνßα για τον ντüπτο πληθυσμü απο-
ιην Οθωμαντκη Αυιοκρατορßα στο 17ο αιþνα και ιελουσαν οτ πλημμυρεò, φατνüμενο τυιτκü γτα üλη
προκÜλεσαν σοΒαρß μεßωση ιου πληθυομου, οιτò την περτοχη. Η πro καιαοτροφτκη υπηρξε η τελευ-
αρχÝò του 1Βου ατþνα αρχßΖετ περßοδοò οταθερüτη- ταßα γτα την υπü μελÝιη περßοδο, που συνÝΒη σττò 30
ταò Kar ανÜπιυξηò. Σιην περτοχß τηò Φτλτππουπο- Αυγοýσιου 1Β5Β. Τüιε καιασιρÜφηκαν 1.300 κτßρια.
ληò or εξελßξειò αυιÝò προχωροýν με αργü ρυθμο
kar συνεχßΖουν καδ' üλη τη δτÜρκετα του ατþνα, α- üντμοτ ουνιροφοτ σιη ΖωÞ ιων Φτλτπ-
νιιμειωπτΖονιαò ουνεχωò αρνηττκα οτοτχεßα: φυστ- πουπολτιþν υπηρξαν or πυρκαγτÝò. Πτο
κÜ, γεωγραφικÜ, επτδημßεò kar πολÝμουò. ΚαιαΟιροφτΚεò ηιαν οι ΠυρΚαΥτεò ιων ε-
τþν 1770, Ιºº2,ΙºΒΒ kar 1Β46. Η πro δυ-
σμενηò για τον πληθυσμü ιηò πüληò υ-
πηρξε η πυρκαγτÜ που εκδηλþθηκε σιτò 26 προò
Πληθυσμüò τηò Φιλιπποýποληò
27 Ιανουαρßου 1Β46. Τüιε καιαοιρÜφηκε το Ýνα τρß-
κατÜ τπν περßοδο τηò θουλγαρικÞò αναγÝγγησηò ιο αΠο ια Κιτρτα ιηò ΚενιρτΚηò ασιτΚηò ΠερτοΧηò,
90.000 μεταξυ των οποßων kar το κτßρτο του παλτοý ελλη-
80.000 vrkou οχολεßου μαΖß με τη βτβλτοδÞκη ιου.
70,000 ΣχειτκÜ με το ερþτημα, καιÜ πüσο επηρεÜστηκε η
60.000 πüλη απü ιτò αρρþοττεò rιar υò επτδημßεò, συμφω-
50.000 νουμε κατ' αρχÜò με ιη γνþμη του Β. Παναγτωτü-
40,000 πουλου, πωò δεν χρετÜΖετατ να μεγαλοποτοýνιατ ια
30.000 αρνηττκÜ σιοτχεßα ωò παρÜγονιαò σιην Οθωμαντκη
20.000 Αυτοκρατορßα. ΑλλÜ πρÝπετ να οημετþοουμε üττ η
,]0.000
πüλη αποτελουοε μεγÜλο εμπορτκü, στραττωττκü kar
0 δτοτκηιτκü κÝνιρο Kar ωò τÝιοτο ηταν πτο ευÜλωιη
αΠο ιτò Υυρω αρατοΚαιοτΚημενεò ΠερτοΧεò.
Or μειαδοιτκÝò αοθÝνετεò σια μÝοα του 1Βου κατ
Þ+e Ετοò, ΕλλπνικüòπληθυσμüòτουσυγκεκριμÝνουÝτουò Ι\,ΙÝσοòüροò
του 1θου ατþνα Þταν συχνü φατνüμενο. Ττò πτο ο-
του ελληυκοý πληθυσμοý τηò Φιλιηποýποληò κοθ' üλη την περ[οδο τηò ΒουλγορικÞò ονογÝννησηò
λΙÝσοò üροò του ελληνικοý πληθυσμοý τηò Φιλ πποýποληò κοτü το 18ο οι λÝθριεò ουνÝπετθò yra ιην πüλη εßχαν or ειτδημßεò
r ΙνΙÝσοò üροò του ελλπνικοý πληθυσμοý τπò Φιλιπποýποληò 1800-18ß
 Αποψη τηò
γερση στην Κρητη (1866). «ΑγορÜò τηò
Ουωò σε αριθμü Ýτστ kar σε κλßμακα, μÝχρτ ια ΠÝμπηò», τηò
μÝοα ιου 19ου ατþνα, καθορτοιτκη yra το ελληντκü παλιüò ΛοßßχÞò
πληθυσμü Þιαν η εσωτερτκη μετανÜστευση. Σιη ΒιβλιοθÞκηò
συνÝχεια, η δυναμτκüιηιÜ τηò μετþνετατ. Οοον α- «ΙβÜν Βüζοφ» και
του Βοσιλικοý
φορÜ την εξωτερικü μειανÜσιευση, αν και Ýχετ με-
ΚÞπου.
γαλýιερη δτÜρκετα r<ar οτκονομτκÝò συνÝπετεò σε
ü,ττ αφορÜ ιη μεßωση ιου ελληντκοý πληθυομου Φωτογραφßα του
1900 (Κρατικü
τηò Φτλτππουποληò, δεν ασκεß μεγÜλη επιρροη
Αρχεßο
σιη φÜση μÝχρτ ια μÝσα ιου 1θου ατþνα. Ακüμη kar
Φιλπποýποληò -
σιην επüμενη φÜση, μÝχρι ιο 1Β7Β, αν και ο ρυδμüò
Λεýκωμο
τηò αυξÜνετατ, δεν μπορουμε να τη χαρακτηρßσου-
π.Ε,Ε,Β.Ε.)
με σαν δημογραφτκü μπουμ.

Το πρüγματο χcιροτερ€ψον για τουò €ßßΙηνεò,

οπü την mf,ευρü τηò τCIυΡι(ικÞò κυ Ýρνπσηζ,
μòτü τπν εξÝγερσπ στην Κρþτπ (ιΒ66)

των ειþν 1705-171θ, 1771, 17θ3-5, 1Β13, 1Β16, 1Β2Β, Τελετþνονιαò, αφηνω ανοτχιü το θÝμα, ελπßΖο-
1Β31, 1837 kar 1Β4Β. Μüνο εκεßνη των ετþν 17θ3- νταò πωò θα ξυπνηοω το ενδταφÝρον kar Üλλων ε-
1795, συμφωνα με ιο γτατρü τηò Φτλιυπουποληò Α ρευνηιþν. Μüνο or ανττκετμεντκÝò μελÝιεò θα επτ-
ΓεωργτÜδη-Λευκßα, « Ýστετλε στην ατωντüιητα πε- ιρÝψουν, σε μÝγτστο βα8μü, να πληστÜσουμε την ι-
στορτΚη ΠραΥμαιτΚοτηια.
ρτσσüτερα απü 10,000 Üτομα».
Υπü ιην οπτικη γωνßα του προΒλημαιοò που μαò
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
απασχολεß, or πüλεμοτ kar or μÜχεò μαò ενδταφÝ- 1.ΒουλγαρικÞ αναγÝννηση ονομÜΖετατ η περßοδοò απü το
ρουν ωò σημεßα που προκαλουν ανOρþπτνεò αυþ- 1762 (που γρÜφτηκε η «Σλαβο8ουλγαρτκη τσιορßα περß ιων
λετεò, επηρεÜΖουν την αναπαραγωγη και την επι- Βουλγαρτκþν λαþν, βασιλÝων και αγßων» του ΠαΙστου
βßωση του πληθυσμοý kar προκολουν μετανÜστευ- Χτλανδαρτνου), μÝχρι το Ι878 (ανακÞρυξη τηò ανεξαρτησßαò
ιηò Βουλγαρßαò).
οη. ΑυτÝò εßνατ or τρετò ατττεò που επτδροýν σιη
2. Η περτοδολülηση αυτη δτακρßνετ τρßα στÜδια: α) απü ιο
δημογραφικη καιÜοιαοη ιηò περιοχηò. Ι762 μÝχρι ιο τÝλοò ιου 18ου ατþνα, θ) το πρþτο μισü του
Or πληθι:σμταχÝò μετοκτνησετò 1θου ατþνα kar γ) ιην περßοδο απü ιο 1850 þò την
ΣχεττκÜ με ιο ανθρþυτνο δυναμτκü τηò ελληντ- ανακhρυξη ιηò Βουλγαρικßò ανεξαρτησßαò. l
κηò κοινüιηιαò σιη Φτλτπποýπολη σημανττκü ρü-
λο Ýπατξε η μαΖτκη συμμετοχη των ντüπτων
ΕλλÞνων σττò εξεγÝρσειò Kar ιον ελληντκü εθντ- Ελληνικüò πληθυσμüò τηò Φßιπποýποληò
κοαπελευθερωιτκü αγþνα (σιην εξÝγερση σιην
κατÜ τηγ περßοδο τηò 6ουλγαρικÞò αναγÝννησηò
Πελοπüννηοο ιο 1769, σιην ΕπανÜσιαση ιου 1Β21,
στην εξÝγεροη σιην Κρητη ιο 1Β66 κ.λπ). Το γε- 30,000
γονüò üτι ορτσμÝνοτ Ελληνεò Ýφυγαν απü τη Φτ-
25,000
λτττυοýπολη yra να ουμπαρασταOοýν σιουò απε-
λευθερωττκουò αγþνεò, επηρÝασε Üμεοα το ιμüμα 20.000
ιο ελληντκοý πληθυομου που Ýμεινε στη Φτλτπ-
15.000
πουπολη. Γτα παρÜδετγμα, μειÜ την εξÝγερση
σιην Πελοπüννηοο πολλοß ηταν or Ελληνεò τηò 10.000
Φτλτπττουποληò που κατηγορηθηκαν yra συνωμο-
5.000
σßα kar πηγαν φυλακÞ. Γτα να γλτιþοουν, or πε-
ρτσσüιεροτ αναγκÜστηκαν να εγκαιαλεßψουν ια 0
σπßττα ιουò, αναΖητþνιαò σωιηρßα σε Üλλεò πüλετò. ΕΦΦΦΦΦΦΦ
ΦΘFΝtsΝ
ΦΘαΝΦΞΦF
Τα πρÜγμαια χετροτÝρεψαν, απü την πλευρÜ ιηò
ιουρκτκηò κυΒÝρνησηò, μετÜ την κηρυξη τηò ελ-
r Ετοò Πλπθυσμüòτου συγκεκριμÝνου ιΙτουò Ξ ΜÝσοò üροòτου πληθυσμοý
ληντκηò ανεξαριηοßαò kar ετδτκÜ μετÜ την εξÝ- γιοτο ]8οοι κ },ι!ßq9òÞρ9ò ηΙιπθυσμοýγιοτηφüση 1800-1854.Ξ ΜÝσοòüροò
πλπθυσμοý γιο τη Φüση 1855-1878
Ο: ΤΗιν ΚηΖικογτη
του ΕγΑΓΓΕΛογ Α Χεκιιιοτ,ηογ
διδüκτοροò Οικονιιμικþτ. Επιι;τημþτ,
ο Ýιοò 17ΒΒ, εSδομηνια Ελληνεò Ýμποροτ που Ζουσαν
οιην Καλκουτα, ιην πρωιεýουοα τηò ΒεγγÜληò, υ-
πÝβαλαν Ýνα γραυτü αßιημα προò ττò ΒρεταντκÝò
αρχÝò. Απü ττò υπογραφÝò προκýπτετ üττ η παρου-
σßα εμπüρων απü τη Φτλτπποýπολη Þταν ενιυπω-
σιακη. Απü ιουò εΒδομηντα Ελληνεò εμπüρουò, or
εßκοστ ιÝσσερτò (πÜνω απü ιο Ýνα ιρßτο) ανÝφεραν
ωò τüτιο καιαγωγηò ιη Φτλτυπουπολη. Απü τουò υ-
πüλοτπουò, or περισσüιεροτ προÝρχονιαν απü ιη
ΜτκρÜ Ασßα, ια νηοτÜ ιου Aryaiou kar ια Ιüντα. Κα-
νεßò δεν προερχüιαν απü ιη Μακεδονßα η ιην υπü-
λοτπη Αναιολτκη Ρωμυλßα. Με την Ýν\¼ια αυτη, το
ποσοσιü ιων Φτλτππουπολττþν εßνατ εντυπωστακü.
Ο Πολ Ι\{πÜτρον Νüρτò (ΡαυΙ Byron Norris), α-
πüγονοò ελληντκηò οτκογÝνεlαò τηò Καλκουταò, α-
φτÝρωοε οιουò Ελληνεò των Ινδτþν μτα σημòνττκη
μελÝιη, με ιßιλο «Ulysses and the Raj», που Ýμετ-
νε σχεδüν Üγνωσιη οιην ΕλλÜδα, Οπωò δταmσιþ-
νετ ο Νüρτò, ο απþτεροò πρüγονüò ιου και τδρυιηò
ιηò ελληνικηò εμπορτκηò κοτνüιηιαò οτην Καλ-
κουια Þταν ο Φτλτππουπολßτηò ΑλÝξτοò γτοò του
Αργýρη. ΓεννÞ8ηκε σιη Φτλτηπουπολη (μÜλλον
γυρω σια Ιº2Ο-Lº25), φοßιηοε οιο ελληντκü σχολεßο
τηò πüληò kar ασχολÞδηκε με ιο εμπüρτο του αμπÜ,
με την περßφημη φτλτππουπολßττκη συνιεχνßα των
αμπατΖηδων, Τον ουνανιοýμε yra πρþιη φορÜ στην
Καλκουια ιο 1750. Η πüλη στην οποßα ηρδε ο ΑλÝ-
ξτοò Αργυρη το 1750 ηταν το μεγαλυιερο εμπορτκü
κÝνιρο ιηò Ινδßαò. Πραγματικüò τδτοκιηιηò τηò η-
ταν η Ειατρεßα ιων Αναιολτκþν Ινδτþν.
22
''§
,
ιt1
Το ανÜκτορο Victoria
στην Καλκοýτα.
Δßπλο, η πλατεßα ΚνιÜζ
Μπορßò με το τÝμενοò
ΤζουμογιÜ και κτ[ρια τηò οδοý
Τοργüβσκα (ΕμπορικÞ),
Φωτογροφßο του 1θ07
(Κροτικü αρχεßο
Φιλπποýποληò - Λεýκωμα
Π,Ε.Ε.Β.Ε,)
Η ενττμüτητα πλημßνετατ
Το 1755 ο Αργυρηò συνειατρßσθηκε με Ýναν Üλ-
λον Ελληνα, που λεγüταν Δημηιρηò, yra να κÜνετ
εμπüρτο στην ΜπÜσρα. Ο Δημηιρηò, που ηιαν προ-
φανþò απü παλατüιερα εγκατεοτημÝνοò kar πλου-
σιüτεροò, πqιÝδωσε σιον ΑλÝξη προò πþληση Ýνα
φοριßο απü 300 μειαξωτÜ και του δÜνετσε 1.000 ρου-
πßεò, με τüκο 20% ειησßωò. Ο ΑλÝξηò ταξßδεψε
σιην ΜπÜορα, ιοýληοε ιο μειÜξτ kar ßσωò Ýκανε
kar Üλλο εμπüρlο με ια δανετκÜ χρηματα. Or δου-
λειÝò πηγαν καλÜ kar Ýπετια απü Ýνα χρüνο cπÝ-
σιρεψε οιην Καλκοýτα, Ομωò ο Δημßιρηò εßχε πε-
δÜνετ, χωρßò να αφηοετ κληρονüμουò, Ο ΑλÝξηò α-
ναΖηιοýσε μαιαßωò κÜποτον αρμüδτο για να επτ-
σιρÝψετ το σεβαοιü ποσüν ιων 3.400 ρουπßων (yra
ιο δÜνετο και ιην αξßα ιων μειαξωιþν) που üφετλε
στον Δημßιρη.
Τον Απρßλτο ιου 1756 ο ιοπτκüò ηγεμüναò τηò
ΒεγγÜληò επτιÝθηκε σιην Καλκουια, κατÝλαβε το
φρουρτο κατ Ýδιωξε ιουò Ευρωπαßουò καιοßκουò,
λεηλατþνταò ιτò ουνοτκßεò ιουò Kar το οχυρü Φορτ
Γουßλταμò (Eort Williams). Γτα να δταφυλÜξετ τα
υπÜρχονιÜ ιου, ο Αλεξηò κατÝθεσε σιο Φορι Γουß-
λταμò ιüοο ιιò 3,400 ρουπßεò ιου Δημητρη üσο κατ
τÝσσερα μεγÜλα μαργαρττÜρια, ιου ανηκαν στη μη-
τÝρα ιου kar ÜξτΖαν 600 ρουπßεò. Φαßνειατ üττ ια
μαργαρτιÜρτα Þιαν ιο κεφÜλατο που ιου Ýδωσε η οτ-
κογÝνετÜ ιου γτα να εμπορευτεß kar üττ or συγγε-
νεßò ιου (που προφανþò ηιαν αμπαιΖÞδεò) επÝν-
δυαν τα ÝσοδÜ ιουò απü ιο εμπüρτο με ιην Αναιο-
 γ
λß σε κοομηματα. ΦυοτκÜ, üλα αυιÜ χÜθηκαν, αφου
ιο οχυρü λεηλαιηθηκε.
Τον Οκτþθρτο του ßδτου χρüνου, οτ Βρειανοß α-
νακατÝλαβαν την Καλκουια κα1 η ηγεμüναò ιηò
ΒεγγÜληò υποχρεþθηκε να πληρþσετ τερÜσττα α-
ποΖημßωοη. Σχηματßστηκε Ýιστ μßα επττροπü γτα
να αποΖημτþσετ ιουò παθüντεò, μεταξυ ιων οιοßων
και τον ΑλÝξη. Αν εßχε δηλþσετ ια χρημαια ιου
Δημητρη ωò δrkn του περτουσßα, ο ΑλÝξηò δα εßχε
αποΖημτωθεß. Ηταν üμωò Ýνιτμοò Üνθρωποò kar δεν
απÝκρυψε üττ ια χρηματα δεν ιου ανÞκαν. Ετοτ, η
επτιροπη τα παρακρÜτησε, ο ΑλÝξηò δταμαρτυρη-
θηκε. αλλÜ το θÝμα Ýμεινε εκκρεμÝò.
Τα επüμενα χρüντα, ο ΑλÝξηò ταξßδεψε στη ΜÝ-
οη Αναιολη kar επτσκÝφθηκε τα Ιεροσüλυμα. Το
1763 γυρτοε στην Καλκοýτα, üπου τον περßμενε μßα
δυοÜρεστη Ýκπληξη: κÜποτοò Νκüλαοò Μοσκο-
θßmò (προφανωò Ελληναò απü ιη Ρωσßα) εßχε ορι-
σιεß εκτελεστηò ιηò διαθηκηò του Δημηιρη κατ Ý-
κανε αγωγß σιον ΑλÝξη yra ιτò 3.400 ρουπßεò. Η
παλατüιερη υπüθεοη αναψηλαφηθηκε Kar ο ΑλÝ-
ξηò δτκατþθηκε απü ττò ΒρειαντκÝò αρχÝò: 8α Ý-
πρεπε να εßχε αποΖημτωθεß. Ομωò το κεφÜλατο τηò
αποΖημßωσηò εßχε δαπανη8εß kar δεν μπορουσε
πια να γßνετ τßποιε, Ετστ, ο Ýμποροò απü ιη Φτλτπ-
ποýπολη αναγκÜσιηκε να υληρþσετ ιο χρÝοò ιου
yra δευιερη φορÜ. Επετια απü τη Ζημßα αυτη, επÝ-
στρεψε στην πατρßδα ιου. Or γνþσετò που απÝκιη-
σε απü ιτò μακρτνÝò αγορÝò πρÝπετ να Ýκαναν με-
γÜλη ενιýυωση στουò συνιοπßιεò ιου, or οποßοτ ιον
Λιθογραφßα για
üρτσαν κεχαγτÜ σιη ουνιεχνßα ιων αμπαιΖηδων ιηò την εγκοθßδρυση
Φτλτππουποληò το 1766, Αλλα δεν Ýμετνε πολυ ε- τηò ΒρεταυκÞò
κεß. Με ιην οτκογÝνετÜ του αυιÞ τη φορÜ, επÝστρε- Αυτοκρατορßαò
ψε οτην Ινδßα για να εγκαιασιαδεß ορισιτκÜ. σΤην Ινδßα
Το τÜμα καθ' οδüν προò ιην Αßγυπιο
Το 1770, η εμπορτκη κοτνüτηια ιηò Καλκουταò
αποφÜστσε να οιεßλετ μßα ανιτπροσωπεßα στουò
μπÝηδεò ιηò Ατγυπιου, yra να υποβÜλετ ιην παρÜ-
κληση να επττραπεß στουò Αγγλουò το εμπüρτο μÝ-
σω του ΣουÝΖ. Επτκεφαληò τηò ανττπροοωπεßαò ο-
ρßοιηκε ο Ýμποροò kar πλοτοκτÞιηò ΚÜντμπερτ
Θüρνμπý (Oudbert Thornbill), που γνþρτΖε Üρτ-
σια üλη την περτοχß απü ιην Ινδßα kar την ΕρυθρÜ
ΘÜλασσα μÝχρτ την Α3ηοσυνßα. Ο Θüρνμπιλ προ-
οÝλαβε ωò αραΒομαθη διερμηνÝα ιου τον ΑλÝξη
και στα ιÝλη ιου 1770, ιο πλοßο ιου Αγγλου εμπü-
ρου ξεκßνησε απü την Καλκοýτα yra ιην ΤΖÝνια,
Σττò 29 Δεκεμθρßου, ιο πλοßο ουνÜνιησε μßα ιρο-
μερß ιρικυμßα kr ο ΑλÝξηò Ýκανε Ýνα ιÜμα: αν σω-
Ζüταν, να ÝκττΖε μßα ορθüδοξη εκκλησßα στην
Καλκουια. Or προοευχÝò ιου εισακουοτηκαν Kar το
πλοßο Ýφταοε, με κÜποlεò αΒαρßεò, στη Μüκα, üπου
φüρτωσε καφÝ. Η ειοχη üμωò για να ουνεχτσιεß με
ασφÜλετα ιο ιαξßδτ στην ΤΖÝνια εßχε περÜσετ kar ο
Θüρνμπτλ αποφÜστοε να στεßλετ ιον Αργýρη οδι-
κþò σιο ΚÜτρο, yra να ολοκληρþσετ ιο σκοπü ιηò
αποοιοληò. ΠρÜγμαιτ, χωρßò να γνωρßΖουμε λεπιο-
μÝρετεò, ο Αργυρηò πηγε στο ΚÜτρο kar πÝτυχε αυ-
τü που Þθελαν οι Αγγλοτ Ýμποροl.
Υστερα απü αυτü ιο επßιευγμα, ο αριθμüò ιων )
23
 § αΩκοΦχα" αmÜ χ*ωξ €Πf,ηνεò
€μm εε}ξ α§ Üτ am ¸τ,§ χftιmποýποΠη
ꧧ § iJm Φ§τ§Φ§ am ικ ατ§α κοι νησιÜ
ΕλλÞνων σιην Καλκοýια Üρχτσε να αυξÜνετ. Το
Lºº2, ο ΑλÝΕηò επεξÝιετνε ιτò εμπορτκÝò δρασιη-
ρτüιηιÝò ιου στην ΝιÜκα, üπου σχημÜττσε μßα μτκρη
περτουσßα. ºο 7ºº4 Ýλα3ε την Üδετα απü ιο Βρεια-
νü κυΒερνßιη να οτκοδομηοει ορθüδοξη εκκλησßα
σιην Καλκοýια και ξεκßνηοc να συγκεντρþνει χρη-
μαια. Ο θÜναιοò üμωò τον προλαθε. ΠÝθανε στην
ΝιÜκα ιο 1777. ΘÜφτηκε στο ορθüδοξο κοτμητηρτο
ιηò Καλκοýταò, που σχηματßοιηκε γυρω απü την
εκκλησßα που ο ßδτοò εßχε ξεκτνησετ. Στην επττýμ-
βra πλÜκα γρÜφτηκε στην αγγλτκη γλþσσα:
«Αυτüò ο τυμθοò καλýπτετ ιο σþμα ιου Αλεξßου,
υιου ιου Αργυρη, απü ιην πüλη ιηò Φτλτπυοýπο-
ληò, Üνδρα ευγεντκηò οτκογενεßαò και καλοý χα-
ρακιηρα, που ενþ Ζουσε τη ΖωÞ του εμπüρου στη
fuθογραφßεò των ΒεγγÜλη. ο Κυρτοò τον πηρε μαΖß του απü ιην πü-
Αυτοκρατορικþν λη τηò ΝτÜκα. Ελαβε την πρωιοΒουλßα να τδρýοετ
Ινδιþν. αυιÞν την εκκληοßα. Τα λεßψανÜ ιου μεταφÝρθη-
Στη μÝση, η καν εδþ, üπου ιþρα κεßιατ. 5 Αυγοýσιου 1777».
Καλκοýτο Ο Παναγτþmò kar τα πατδlÜ του
οτα μÝσα του Ο μεγαλυιεροò γτοò ιου Αλεξßου ηιαν ο Πανα-
1θου αιþνο γτþτηò. ΓεwÞθηκε σιη Φτλτπποýπολη γýρω στα
24
1750, λιγο πρτν ο πατÝραò του ξεκτνησετ ιο μεγÜλο
ταξßδι yra ιην Αναιολη. Πανιρευτηκε Ελληνßδα
οιη Φτλτππουπολη kar ιο 1771 ηρθε kr αυιüò οιην
Καλκουτα kar ασχοληθηκε με το εμπüρτο υλÜτ
οιον παιÝρα ιου. Iδταßτερα επτδüθηκε σιο ποτÜμτο
εμπüρτο ιου αλαιτου, σιην περτοχη ιου Μπαν-
γκλανιÝò. ΜαΖß με Üλλουò εμπüρουò Ζητηοε ιο
17θ2 απü το Βρειανü κυΒερνητη την Üδετα να ο-
πλοφορουν οτα ποταμüπλοτÜ ιουò, yra «αυιοÜμυνα
kar προσταοßα του εμπορευμαιοò». Or δρασιηρτü-
ιητÝò του Ýφιασαν μÝχρτ ιην περτοχη ιου ΣτλχÝτ, ü-
που δημτοýργηοε -ιην iδra εποχÞ- μßα ειτχεßρηοη
παρασκευηò ασβÝσιη, οτην οποßα δοýλευαν 100
Ινδοß, με συνεταßρο τον ΠαυλÞ του Στρατη, απü το
Αßβαλß. Εμποδßσιηκε üμωò απü τουò ιοπτκουò η-
γεμüνεò kar Ýχασε πολλÜ χρημαια. Σια ιελευιαßα
χρüντα τηò Ζωηò του αποσυρθηκε στην ΝτÜκα. ΠÝ-
θανε το 1Β21 kar αναπαýθηκε σιο ελληντκü κοτμη-
τηρτο τηò Καλκοýιαò. Σιην επτιýμΒτα επτγραφη,
κÜποτο xÝpr σκÜλτσε ια εξηò: «ΟνομαΖüμουν Πα-
ναγτþιηò kar πατÝραò μου ηιαν ο ΑλÝξτοò, Η Φτ-
λτπποýιολη Þιαν η παιρßδα μου...».
Ο Παναγτþτηò Kar η συΖυγüò ιου. τηò οποßαò ιο
μνημα δεν ενιοπßσιηκε, απÝκτησαν μßα κüρη, ιη
ΣουλτÜνα, που πσ,lτρεýτηκε Ýνα ΓÜλλο επτδεωρητη
του Γραφεßου Αλατοò στην Καλκοýια. Η Φτλτππου-
πολßιτοσα kar ο Γαλλοò απÝκιησαν φετò κüρεò, απο
ττò οποßεò or δυο χÜθηκαν οε Βρεφτκß ηλτκßα kar η
ιρßτη παντρευιηκε Ýναν Αγγλο οτην Καλκοýια.
Η συνÝχετα
Εκιüò απü τη ΣουλιÜνα, ο Παναγτþτηò kar η σý-
Ζυγüò του απÝκιηοαν Ýνα yro, τον ΙωÜννη, που
μÜλλον ηταν κι αυτüò Ýμποροò. Or yror ιου ΙωÜννη
ηιαν ο Εμμανουηλ, που Ýγινε δτκηγüροò kar Ü-
σκησε ιο επÜγγελμα στην Καλκουτα, και ο Κων-
στανιßνοò, υπÜλληλοò σε ετατρεßα. Ετστ, η τρßιη
γεντÜ ιων Φτλτππουπολττþν ενσωματþδηκε οιην
αγγλτκη τÜξη πραγμÜιων σιην Ινδßα. Αò ρßξουμε
μτα ματτα στην τεταρτη Υεντα.
πρþιοò γτοò του δτκηγüρου Εμμανουηλ,
ο Δημηιρτοò, σιαδτοδρüμησε στην αποl-
κτακÞ δημüστα διοßκηση, δτετÝλεσε επß
πολλÜ χρüνια Βοηθüò γραμμαιÝαò ιων α-
νιτΒαστλÝων ιων Ινδτþν Kar παρασημο-
φορηθηκε, Ο Ýναò του γτοò Ýγτνε χετρουργüò Kar ο
Üλλοò ανþτεροò δτκασιικüò. ΦτÜνουμε Ýισι σιον εl-
κοσιü ατþνα. Τα πατδτÜ ιου Δημητρßου Þταν πλÝον
καδολτκοß σιο θρησκευμα. Ο δτκασιßò, μετÜ ιη συ-
νιαξτοδüτηση του, αποσýρθηκε σιην Αγγλßα, την
οποßα προφανþò θεωρουσε πατρßδα ιου.
Ο δευιεροò γτοò ιου δτκηγüρου Εμμανουηλ πα-
ντρευτηκε Ελληνßδα και Ýκαναν τÝοσερα ιατδτÜ,
που μεγÜλωσαν ωò ορθüδοξοτ. Αλλα kr αυτÜ ια
παιδτÜ ωò ενηλτκοτ ασπÜσιηκαν ιο ηροτεσταντικü
δüγμα. Ο κλαδοò αυτüò τηò οικογÝνεταò μειανÜ-
οιευσε, απü ιο 1θο ατþνα, στην Αυσιραλßα.
Δεν εßνατ ιου παρüνιοò να αναΖηιησει κανεßò το
ΜÝσο σ€ πÝ\π€ Þ Ýξ* γΕνιÝò η οικογÝν€ιο
αγγf,οπαι*τδηκε ΚοΙ τmμ€Ρο ο! α§º " Φνοß τηζ
ßσωò α\ταοýν την Κ{ΞτσγωγÞ τουζ
γενεαλογτκü δÝνιρο του Αλεξßου yrou του Αργυ-
ρη, που ξεκßνησε απü ιη Φτλτππουπολη σιτò αρχÝò
του 1Βου ατþνα. ΔταθÜΖονιαò üμωò τη μελÝτη του
Νüριò, μακρτνοý απüγονου ιου αμπατΖη απü τη Φr-
λτππουπολη, ανττλαμΒÜνετατ πωò μÝσα σε πÝντε
η Ýξι γεντÝò η οτκογÝνεια αγγλοποτηθηκε kr Üλ-
λαξε το θρησκευιτκü τηò δüγμα. Σημερα, οχτþ γε-
ντÝò μετÜ, αρκετÝò οτκογÝνετεò με αγγλτκÜ ονüμα-
τα, στη Βρετανßα ß
την Αυστραλßα, θα αγνοουν ß-
σωò üττ κÜποτοò μακρινüò Ελληναò πρüγονüò ιουò
εßχε αφειηρßα ιου ιη Φιλτπποýπολη κατ ταξßδεψε
με μυρτουò κτνδýνουò στην Αναιολß, κÜνονταò ε-
μπüριο υφασμÜιων. ΥφασμÜιων üπωò ο βαλκαντ-
κüò αμπÜò και το τνδτκü μεταξωιü σουσß, με ονü-
μαια που δυοκολα προφÝρονιατ σιην αγγλικß
γλþοσα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Το κεßμενο οτηρßΖετατ οχεδüν αποκλετσιτκÜ οτο θτθλßο του
ΡαυΙ Byron Norris «Ulysses ,ßι fie Raj», Λονδßνο 1992.
Ληφθηκε υπüψη κατ το Ýργο του Σπýρου ΛουκÜιου,
«Ελληνεò και φιλÝλληνεò στην Ινδßα κστÜ την ελληνπß
επανÜσταοη»». ΑΒßνα 1965. Ι
25
Προτοπe
ΕθλιγιÜ
Τσελεμτm
(1611-16Β4)
Ο πλÝον γνωστüò Οθωμανüò περιηγητþò,
ο οπbßοò Ýχει δþσει εξαιρετικÜ κΕßμενο
απü το οδοιπορικü του στην ΕλλÜδσ του
ß7ου αιþνσ. Γεννþθηκε στην
Κωνσταγτινοýπολη χαι το πλÞρεò üνομÜ
του Þταν ΕΒλιγιÜ Τσελεμπþ μπιν
ΜουχÜμειπ Ζιλß. Ο πατÝροò του Þταν
προμηθευτÞò κοομημÜτων τηò Αυλþò χαι
Üνθρωποò ιδισßτερο καλλεργημÝνοò.
ΜελÝτησε το ΚορÜνι κοι οσχολþθηκε με
την κολλιγροφßα, τη μουσικþ, τη
γρομματιχþ, το σχÝδτο κοι τπ ζωγραφικþ.
Ο φιλομαθηò και δεινüò τσξιδευτÞò
ΕΒλτιÜ, σνüμεσα στα Üλλα, μαò Ýχει
δþσει και μια Ýξοχη περιγραφfr τηò
Φιλιπποýπολπò ωò μεγÜλου εμπορικοý
ßÝγτρου τηò εποχÞò, περιγρüφογταò το
ξýλινα σπßτισ τηò, τα μνημεßα και το
δημüσrα κτßρια. Η μεγÜλη περιÞγηση του
Τσελεμπþ ορχßζει απü την Προýσα το
Ι63Ο ßαι κρατüει περßπου μÝχρι το 1676.
Αßολουθþι.ταò τον οθωμσυκü στρατü
χαθþò και διπλωματιχÝò þ οικονομικÝò
αποστολÝò, Üλλοτε επßσημο χοι Üλλοτε
ανεπßοημο, γνþρισε «...üλο τον κüσμο κοι
τιò εφτÜ γωνιÝò τηò γηò σαν τα εφτÜ
περιπλανþμενα Üστρα...», üπωò
χαροκτηριστιτ(Ü γρÜφει ο ßδιοò.
ΑναλυτικÝò πληροφορßεò Ýχει δþσει ο
Κυριüκοò Σιμüπουλοò στο Ýργο του
«ΞÝνοι ταξιδιþτεò στην Ελλüδο». Εχουν
δημοσιευθεß το «Ταξßδι στην ΕλλÜδα» χοι
το «οδοιπορικü στην Ελλüδα»ι με
κατατοπιστικÝò εισαγωγÝò του Νßκου
ΧειλαδÜκη κοι του ΔημÞτρη Λοýπη,
«Σελßδεξ απü τη ζωþ τηò πολιÜò
γενιτσαρικþò Τουρχßαò» κοι «Απü
Κωνστατ.τΝουπüλεωò ειò
Ανδρισνοýπολιν» -üλα σπü τιò εκδüσειò
«Εκüτη,- κοτ τÝλοò το «κετ.τρικþ κσι
ΔυτικÞ Μακεδονßο», με εισαγωγþ του Β.
Δημητριüδη, απü την Εταιρεaο
]ιßακεδονιχþγ Σπουδþν.
26
Γεþργιοò
Ζαρßφηò
(1Β07-1ΒΒ4)
Τραπεζßτηò κοι εθνικüò ευεργÝτηò,
γεννημÝνοò στην Κωνστοντινοýπολη. Ο
εμπορικüò οßκοò του εßχε Ýδρο την
Κωνστανττνοýηολη και þταν απü τουò
μεγαλýτερουò. Ο Ζαρßφηò αναδεßχθπκε
σε μεγÜλη επιχε]ρπμοτικÞ ολλü και
εθνικÞ μορφÞ, δοπανþιτταò μεγüλο ποσÜ
γιο την ßδρυοη φιλονθρωπικþν και
πνευματικþν ιδρυμüτων στην
Κωνστοτττινοýπολη ßαι σε üλλεò πüλειò
üπου ζοýσε κοι Üκμαζε ο Ελληνισμüò. Το
σýνολο των δωρεþν του οßχου του
μεταξý των ετþν Ι865 και Ι895 υπερÝΒπ
πò 3 χιλιÜδεò οθωμανικÝò λßρεò. Με
δωρεü του οßκου Ζαρßφη ιδρýογτσι κοι
το Ι874 τα φημισμÝνα Ζαρßφεια
Διδασκαλεßα στη Φιλιπποýπολη, τα οποßα
οποτÝλεσαν εστßεò διüδοσηò των
ελληυκþν γραμμÜτων κοι εκπσßδευσηò
των Ελλþνων τηò Ανατολιχþò Ρωμυλßαò.
Απü το ΙΘ85 τα Ζαρßφεια
ανσγνωρßστηκον ιοüτιμα με το ελληνιχÜ
γυμνÜσιο κατ μετÜ το ß9(ΧΙ στεγÜστηκαν
στο κτßρια τηò ΙιιΙοροσλεßου ΣχολÞò
Φιλlnπουπüλεωò, η οηοßο εßχε ιδρυθεß με
δωρεü του εμπüρου χαι εθνικοý
ευεργÝτη απü την Οδησσü, Γρηγορßου
ΜορασλÞ.
Νκüλαοò
Ζαρßφηò
(1ΒΒ4-1959)
ΔημοσιογρÜφοò, γεννημÝνοò στη
Φιλιπποýπολη. Ο πατÝραò του Þτον
πρακτιχüò αρχιτÝκτων στη Φτλιπποýπολη
και δεν εaχε συγγÝνεια με τη γνωστþ
οικογÝνεια των εθνικþν ευεργετþν.
Σποýδσσε στα Ζαρßφεια Διδοσκσλεaα τηò
πüλπò και διετÝλεσε δÜσßαλοò σε
διÜφορεò πüλειò τηò Ανατολικþò
Ρωμυλßοò. Το Ι9Ο6 ονÝλσΒε διευθυι.τþò
τηò εφημερßδοò «ΕιδÞσειò του Αßμουι,, οι
εγχαταστüσεrò τηò οποaαò üμωò
κστσστρÜφηκαν στιò ανθελληνικÝò
εκδηλþοειò του ßδιου Ýτουò. ΜÝχρι το
i9it Ýζησε στην Κωνσταντινοýπολη
εργαζüμενοò ωò δüσκολοò κοι μετÜ
εγκαταστÜθηχε στην Αθþνσ,
ασχολοýμενοò με τη δημοσιογραφßα.
ΕργÜστηκε οππν «Εστßα», γηγ ,ιΠρüοδο»,
το «ΝÝον Αστυ», το «Ελεýθερον Βüμα»
κ.α. Σποýδασε επßσπò νομ.κÜ στην
ΑθÞνσ χατ üιετÝλεσε βουλευτÞò
Οεσοολοýκπò με το κüμμα των
ΦιλελευθÝρων στο διüστημο ß928.ß932
κοι γενικüò γραμματÝoò Τýπου το ß946.
Ειδικüò Βαλκονιολüγοò, αναμßχθηκG
ενεργÜ στα συνδικαλιστικÜ των
δημοσιογρÜφων χαι υπþρφ εχ των
ιδρυτικþν μελþν τηò Ενþσεωò
Συτττακτþν κοι πρüεδρüò τηò επß σειρÜ
ετþν. Πρωταγωνßσfησε επßσηò στην
ßδρυση του Τομεßου Συγτüξεωγ
Προσωπικοý Εφημερßδων και
^θηναßßþν
ουμμετεßχε στον Α' ΠογΗüσμιο Πüλεμο
με το Οαθμü του ονθυπολοχογοý.
Κωνσταντßνοò-
Ηροκfußò ΒασιÜδηò
(1Β21-1Β90)
Επιφανßò Ελληναò λüγιοò, φτλüλογοò ßοι
γιατρüò. Τεννþθηκε στο ΔελΟνÜκ τηò
Ηπεßρου. Σποýδοσε στην
Κωνσταγττνοýπολη, στη Ιtßεγüλη του
ΤÝυουò ΣΣ(ολÞ, στßτ ΦιλοσοφιιßÞ χατ
Ιστρικþ Σχολþ του Πανεπτσmμßου
Αθηνþν, οτο napior χατ στο Βερολßνο. Το
ß84ßΙ διορßστηχε κοθπγπτþò στη 1ΙßεγÜ^η
του ΓÝνοιτò Σχολþ. Ο Βσσιüδηò ßδρυσε το
«Φιλολομχüν Σýλλογον
Κωνστογττνουπüλεωξ»ι του οποßου υπÞρφ
πρüεδροò γιο πολλü χρüυο, τον
«Ηπειρωττκüν Φιλεκποιδευττκüν
Σýλλογοιη,, τη «ΙΙιΙοκεδοντκßν
Αδελσσßßßτα» r(or το «ΘρΕτικüν Σýλλογου,.
Ο Φßολοηßüò Σýλλογοξ
Κωνστσιπποιßπολπò, υπü την χαθοδþγηοττ
του Βσστüδη, εγχο]ντÜφτ μτα σειρü οπü
εχδüσειò των ορχαßων συγγροφÝων,
προκηρýσσει δταγωγισμοýò μα τη
συγγροφþ σχολιχþν ΒιΒΛßωγ κοι δμßει το
ηεριοÜκü του Συλλüγου, το οποßο
θεωρεJτοι απü το πιο ηκυρα ελληνικü
περιοÜκü. Το ß ε6ο
ιστοριχοφιλολογιßÜ
πρατüθηßε η Ýδρο ftrV Ελληντκþν
τοιτ
Γρομμßτων στο Πανεπτστþμιο τηò ΑθÞνοò,
την οηοßο δεν δÝxmιε, ßρaνογτοò ωò
πλÝον επιΟεΒΛημÝτm την παρουσßα του
στην Πüλπ. lß πνευιΕτικÞ κοι εθυχÞ
δροστηρÜτητο του Βσσιüδη υπþρξσν
8τυπττσαßÝò. Δανüò φÞüλογοò, ηγýθηιε
του αγþνο μα τη διßδοση πlrν ελΛηντκþν
γραμμÜτων σττò περloτÝò του ολιßπρτιτου
Ελληυσμοý. Στο πλοßσιο ουτü ο Βοσιüδηò
πρωτσγωγßστησε στηγ ßδρυση των πριßτων
ελληυκþν διδοσκαλεaων σπτ
Φιλτπποýπολη το ß874, μαζß με την
ßδρυση του Θροχιχοý χσι Ηπετρωτικοý
Συλλüγου. Το Ýργο και η δρüση του
ΗροτdÞ Βασιüδη υπþρξαν ßαθορτσττκÜ
σττιν ιστορßο τπò ελληνιχþò εχποßδευοττò.
ΠÝθονε στην Κτιτνσταγττνοýπολη σπò Ι9
ΦεΒρουορßου Ιε9Ο.
Awa
Κατσßγρα
(1Β77-1962)
Γιατρüò μσιευτþραò.γυνοικολüγοò ßο!
ουγγροφÝαò, γεννημÝνη στη
Φιλιπποýπολη, Σποýδοσε Ιστριχþ στο
Πογεπιστþμο Αθηνþν, οπü το οποßο
αποφοßτησε με üριστα το ß899. IγΙοζß με
την επßσηò γτατρü ΕλÝνη Κοσμßδου και
τη φιλüλογο Ιßυρσaνη Κ^ε:ßßνθουò
ετrτÜσοοτποι στηγ πρþτη ομüδο
Ελληνßδων φοιτητριþν στο Πονεπιστþμιο
Αθηνþν. Η ΕλÝνη Κοτσßγρα στπ
συγÝχεια σποýδασε για δýο χρüνιο οτο
Πορßσι χοι αμÝσωò μετÜ επÝστρεψε στπγ
Αθþγο γισ να οσκþοει το επÜγγελμü τηò.
Εγραψε τα ΟιΒλßο «Τενετþσιο ογωγÞ για
το Χορßτστ», «ΓενετÞοια αγωγþ γτο το
αγüρι», «Ξρωò.γÜμοò»ι «Ιοτρüò
οικογενεßοò», «Φυσιοθεροπεßο»ι
«Ε,λληγιχü προßüντα τßοι ελληνιιßý τρüποι
üιστροφþò», κσθþò raι διüφορο
επιστημονιχü üρθρα σε περιοδικÜ χαι
εφημερßδεò, σχεττιÜ με τη διοιτολογßα
χαι την υγιε]νþ. Η ΕλÝνη Κατσaγρα
ανÝπτυξε σημαντικþ κοινωυκþ
δροσmριüτητο και οναμφßΒολα
κοτατüσοετßß ανüμεσσ στιò πρωτοπüρεò
Ελληνßδεò του 2Οοý οιþνα, οι οποaεò με
το Ýργο τουò συνÝΟολον στη Οελτßωσπ
τηò θÝοηò των γυνοιχþν στην ßοινωνικÞ
ζωþ.
Γþργιοò
Θεοτüκηò
(1Β44-1916)
ΕξÝχουσο πολττιßþ φυσιογτrωμßα τπò
νεüτερπò ΕλλÜδοò, δεινüò ρþτοροò,
þπιοò και ευγευþò σον χοροχτÞρσò,
πρωθυπουργüò στα κρßσrμα χρüνια των
ορχþγ του 2Οοý αιþγα. Τεwþθηßε στην
ΚÝρχυρα ßοτ σποýδοσε νομιτ(Ü ßσι
πολπτκÝò επιοτþμεò στη Γολλßσ. ΕξελÝγη
δþμορχοò Ι(Ýρκυραò και Οουλευτþò το
ß885 με το τριχουπιχü κüμμα. ψινε
υπουργüò θαυτιχþν, Παιδεßαò χοι, μετü
την αποτυχßα του Τριχοýπη το Ι895,
ορτηγüò του χüμμοτοò. Εγινε πρþτη
φορÜ πρωθυπουργüò το Ι899.9Ι, το
ß9Ο3-ΙαΙ4 χοι τÝλοò μετü τιò ε.dογÝò
του ß9Ο6 ßυΒÝρνησε αδrοτÜροßτα μÝχρτ
το ß9Ο9. Κατü το διüστημα αυτü ο
Θεοτüχηò ονÝλοΒε l(ar το υπουργεaο των
Στροπιιττικþν. ΑναδβργÜνωσε το στροτü
μετü την þττο του ß897 l(οι
αγττμετþπτσC με επτπrΠο το κρaσιμο
εθνιχü ζþτημσ του αλιßτρωτου
Ελλπνισμοý χαι το JΙιΙοχεδονιχü. Εßνοι η
εποχÞ ηου οι Βοýλγοροι εξαηολýουν το
μεγÜλο διωγμü ενοντßον του Ελληντσμοý
τηò Ανατολιχþò Ρωμυλßαò, το ßαλοιοßρι
του ß9ο6. πρþτn η Φrλιπποýπολη
γνωρßζει την ονθελληνιχþ Ýξορση των
ΒουλγÜρων με πυρπολþσειò, σρπογÝò
χοι Βανδαλισμοýò. ΚοταστρÜφηχον τüτε
δημüσια κτaρ!ο, τυπογροφεßα l(ar
κατοικaεò Ελλþνων και απü το
ΣεπτÝμΒριο του ß9Ο6 κýμοτα ΕλλÞνων
προσφýγων εγκοτÝλαψαν τη
Φιλιπποýπολπ κοι üλλεò πüλειò. Ο
Θεοτüκηò φρüντισε μα τπν ενßσχυοη
τωυ ενüπλων δυνÜμεων τηò χþροò,
προετοιμÜζοντοò Ýτσι το Ýδαφοò για τ!ò
μεγüλεò εθνιχÝò επιτυχßεò τηò
Οευζελικþò περ!üδου μετü το ß9ΟΟ.
ΠÝθονε απü ]τυευμονßο σττò Ι2
Ιανουορßου ß9ß6.
2º
 ß:

{
ττ
ιß
9
ß

ο πΡOΣΔΡοι
ΙÝt ffiτalÜrq τΙ υΕμ aμtßΕ
Φ,υβffΙatmdfrδq, ΙΙΦßγ
§ ωti&lΒofr&al

Ι-*.-ι^ τ;ιι,.,-- 4. :,-ψ- οι

*_ λ+,-.
ι, ιΙr*r^Ι φ ε, 1Ý, 7η, ß
ß.
,.
:ι^,j J ,t*,+τυ,r,7
..q'J
:,.
ιι' α(ΔοθΓttτ^ιΦtητι!ζι^οι

|ý ,/-,,-«"ß,.Ζ *'| τ,

| .:/=.;2:

.-rυ .? τ. Ζ7.ρ-η:t- φ*.ß.-

ΟρτeχοΣΗ - ΛειτογΡπΑ
eιß
Αποδακτικü
σπουδþν στο ο ο ιρüποò οργÜνωσηò κατ λετιουργßαò ιων Δτδα-
Ζαρßφειον οκαλεßων Φτλτππουποληò kar Θεσσαλονßκηò στη-
Δδασκαλεßον το ρßΖειατ οε σýγχρονα επτσιημοντκÜ δεδομÝνα kar
1888 στην εμπετρßα των ευρωπαßκþν χωρþν. Or επτιρο-
πÝò που αναλαμΒÜνουν ιη σýνταξη ιων Kavovr-
σμþν λεττουργßαò ιων τδρυμÜιων αυιþν αποτελου-
νιατ απü τουò πλÝον γνωσιουò λüγτουò kar πατδα-
γωγουò ιηò εποχηò, or oπoior αξτουοτοýν ιην εκ-
πατδευιτκÞ πρÜξη kar εμπετρßα των Ευρωπαßων
παιδαγωγþν και εκπατδευιτκþν.
Το Ζαρßφετο Δτδασκαλεßο αναγνωρßΖετατ ιο 1ΒΒ5
ωò τσüιτμο με ια δημüστα ΓυμνÜστα του ελληντκοý
κρÜιουò, αφου στη Φτλτπποýπολη δεν λειιουργοýσε
ιην εποχÞ αυτÞ Üλλο υλßρεò ΓυμνÜστο. Η αναγνþ-
prσn αυιß συνεπÜγειατ αλλαγÝò εξωιερτκÝò (στον
τßιλο του σχολεßου) αλλÜ kar εσωτερτκÝò, στο περτε-
χüμενο, ιη δομη kar ιον τρüπο λετιουργßαò. Ετστ, ε-
νþ ο αρχτκüò ιßτλοò εßνατ «Ζαρßφετα Δτδαοκολεßα
εν Φτλτππουπüλετ», το 1ΒΒΒ αναφÝρειατ ωò «Ελλη-
ντκüν ΓυμνÜοτον Φτλτππουπüλεωò και Ζαρßφετον
Δτδασκαλεßον». Πρüκεττατ δηλαδη για Ýνα εκπαι-
δευιτκü ßδρυμα με δτπλü προσαναιολτσμü, αφου
τδ,βÞγ"
l.?,λ:
προειοτμÜΖει ιαυτüχρονα ιουò μαθητÝò που προορß-
Ζοντατ yra πανεπισιημτακÝò σπουδÝò kar εκεßνουò
, tγ*,
που ενδταφÝρονιατ yra το δτδασκολτκü επÜγγελμα. ν,-
0 Αλ, Ζαμορßοò
Η σιαδτακÞ ανα3Üδμτση ιου Ζαρτφεßου Δτδασκα-
λεßου εßνατ εμφανηò και στα προγρÜμματα των μα-
θημÜιων. ΜειÜ ιο 1ΒΒ5 ο κýκλοò ιων μαθημÜιων δτ-
ευρυνειατ ατσθητÜ, αφοý προσιßθενιατ αρκειÜ νÝα
ανττκεßμενα. ΣχειτκÞ σýγκρτση σια μαθημαια ιηò
.,+-
t,.€*
r. f
ιελευιαßαò ιÜξηò του Δτδασκαλεßου, üπωò καθορß-
στηκαν με τον Κανοντομü ιου 1ΒΒ3,' kar ιηò τελευ- 1/?,}
ιαßαò ταξηò ιου Γυμνασßου ιο 1ΒΒ6, αμÝοωò μειÜ την
αναγνþρτση ιου σχολεßου, φανιρþνετ üτι το πρü-
γραμμα εμπλουιßΖειατ με ΛαττντκÜ kar Φτλοσοφτ-

Ηfrετοι:ργßατ ν
§ α§καη€ßων
ΦιΩιmmαýmCI rlζ κα§ €σσα βνßκmζ στ!ºριζüτον
α€ αýγχ þν§ €rτßs"§rι§"ιΦν§κ δεδομÝνα

κÜ, ενþ δταφοροποτεßται και η οετρÜ κατÜταξηò των
μαθημÜτων. Απü ιο σχολτκü Ýιοò 1ΒΒΒ-Βθ αναφÝρο-
νιαι και ια ΒουλγαρτκÜ, ενþ απü το Ýιοò 1ΒθO-θ1 α-
ναΒαOμßΖετατ η πατδαγωγτκη καιÜρττση αφου κα-
ιαγρÜφονιατ αμÝοωò μειÜ ια ΕλληντκÜ, η ΓεντκÞ
Πατδαγωγτκη kar or ΠατδαγωγτκÝò Ασκηοετò.
Η δτεýθυνση ιου σχολεßου ανατßθειατ οε γνω-
οιουò φιλολüγουò kar πατδαγωγοýò kar ια υπüλοτ-
πα μÝλη ιου δτδακιτκοý προσωπτκου φαßνειατ πωò
επτλÝγονιατ με προσοχη.υ Επτσημαßνουμε εδþ την
παρουοßα του πολυ γνωοιου φτλολüγου απü ιη Θεσ-
σαλονßκη Π. Παπαγαrιργßου. Eivar τδταßιερηò ση-
μασßαò ιο γεγονüò üττ τα Απολυτηρτα φÝρουν τη
σφραγßδα και ιην υπογραφη και των καιÜ κατροýò
εποπιτκþν οργÜνων, του Θpakrkou Φτλεκπατδευιτ-
κου Συλλüγου, τηò Εκπατδευιτκηò Επτιροπßò kar
ιηò Εφορεßαò. Η παρουσßα r<ar η προοφορÜ στα εκ-
πατδευττκÜ δρþμενα τηò κοτνüτηταò ιου Σωιηρßου
ΑνιωντÜδη εßναι καιαφανηò.
Δτει)0υνση kar εποτπeßα του σχολεßου
1Β86
Δτευθυνιηò : Γ. Κωνοτανττνßδηò.

30

Πρüεδροò του εποπτεýοντοò τα Ζαρßφετα Δτδα-
σκαλεßα Θpakrkou Φτλεκπατδευιικου Συλλüγου εν
Κωνσιανιτνουπüλετ: Λ. Ζαρßφηò.
1ΒΒΒ
ΓυμναστÜρχηò kar δτευθυνιÞò: Κωνστ. Ντκολαß-
δηò.
Πρüεδροò ιηò Εκπατδευιτκηò Επτιροπηò ο μη-
τροπολßιηò Φτλππουυüλεωò.
1889
ΓυμναστÜρχηò kar δτευθυνιηò: Γαßργτοò Στοm-
ρτÜδηò δ.φ,
Πρüεδροò τηò Εκπατδευττκηò Επττροπηò: Σωπτ-
ρτοò Ατπωνýδηò (1ΒΒ9 κ. εΕηò).
1Β91-1Β94
ΓυμναοτÜρχηò kar δτευθυντηò: Α. Ζαμαρßαò.
Πρüεδροò τηò Εφορεßαò: Σωýρτοò ΑντωντÜδηò.
ΦοτmτÝ4 kar φιοτýτρτεò απü m ΦÞτπποýπολη
οτο Πανεπτσýμτο Aθrrvþv (18ßΙ7-1ω6)
Απü τη σχετικÞ ΒιΒλιογραφßα εivar γνωστü üιτ
η περτοχη τηò Φτλιππουποληò δταθÝιετ κατÜ την Σφραγßδα του
περßοδο ιηò οθωμαντκßò κυρταρχßαò πλουστα εκ- Ζοριφεßου
πατδευττκÞ παρÜδοση και Ýνα μεγÜλο αρτθμü λο- Διδοσκολεßου
yiωg που δτÝπρεψαν σια γρÜμματα Kar σττò επτ- ΑρρÝνων Εν
σιημεò, αλλÜ kar σττò εμπορτκÝò kar γενικüτερεò Φιλιππουπüλει το
οτκονομτκÝò δραστηρτüιητεò. Ο πατδαγωγüò Γαßρ- 1875
γτοò Κλεüθουλοò (ο Φτλτππουπολßιηò), or γτατροß
Αν. ΓεωργτÜδηò-Λευκßαò kar ΜτχοÞλ Αν. ΒλÜ-
δοò, που σποýδασαν σε πανεπτσιημτα τηò Ευρþ-
πηò (ΙÝναò kar ΒτÝwηò) Kar or γνωστοß εκπρüοω-
ποτ του εμπορτκοý κüσμου Ιιýwηò kar Γρηγü-
ριοò Μαρασληò αποτελουν μερτκÜ, ενδετκττκÜ,
παραδεßγματα.' ΚατÜ το 19ο ατþνα, παρ' üλο που
συνεχßΖουν να υπÜρχουν αρκειοß νÝοτ απü την
περτοχη ιηò Φτλτυυουττοληò που προιτμουν yra
ιτò σπουδÝò ιουò πανεπτστημτα τηò Ευρþπηò
(ΒτÝννη, Πapiσr, Βερολßνο κ.Ü.), ιο ενδταφÝρον
στρÝφετατ üλο kar πτο σταθερÜ, μετÜ την ßδρυοη 0 ΗροκλÞò
του Πανεπτστημßου τηò Αθηναò, προò το ελευδερο Βασιüδηò
κρÜtοò.
α σιοιχεßα απü ιο «Μηιρþον Φοττητþν
Εδντκοý Πανεπτσιημßου» δεßχνουν üττ α-
πü το 1837 μÝχρτ ιο 1906 ενεγρÜφηοαν 6Β
φοτιητÝò που εßτε καιÜγονιατ αυü την πüλη
ιηò Φτλιπποýποληò εßτε αυοφοßτησαν απü
ιο Ζαρßφετο. Ο συνολτκüò αριθμüò των φοτιητþν εß-
Μετü το Ι885 το ΑποηυτÞΡιο του Γυμνοσßου
Φιf,ιπποýποηπò GπιτΡÝπ€ι την cγγΡοφÞ στο
Πονεπιστþμιο χωρßò εισογωμκÝò εξετÜσεξ
var μεγαλυιεροò αν προστεδουν kar or φοlτητÝò
των ειþν 1Β96-1901, τα στοτχεßα των ουοßων δεν υ-
πÜρχουν στο Αρχεßο του Πανεπισιημßου Αθηνþν
λüγω απþλεταò του σχεττκοý ιüμου. Ο κατÜλογοò
των φοττητþν που δταμορφþθηκε περτλαμθÜνετ
δυο περτüδουò. Η πρþτη αυü ιο 1Β37 Ýωò το 1ΒΒ5,
χροντÜ αναγνþρτσηò του Γυμνασßου Φτλτππουυüλε-
ωò και η δεýτερη απü ιο 1886 μÝχρι ιο 1905. Σιην
πρþτη περßοδο or υποψηφτοτ φοττητÝò εγγρÜφονιατ
Ýπεττα απü εξειÜσετò σε ετδτκÝò εξετασιτκÝò ευτ-
ιροπÝò. ΜετÜ το 1ΒΒ5 το Αυολυιßρτο ιου Γυμναοßου )
3r
 ξΔΕτÝ}: τQß ΕΞΕt}Σ]Εtrl.,
ητΡÝτt{ΡΗτsrι
.*r.._Ξτd Ιtr Þι 6r*- !Ι!1.**νγlπ ;,Ι-
Δι§, ιÞ,.ll_ß -ιl aΦe;frßΦ?.ι ß9 ε;βJ, τΙ,"
ι ,|*1ι-,-!. ^,,-,*, .,*-,,", ß#;;, tr9jgfi-",lr,i ,,l., ,; .!ßf"α
r JtιÝýÝ!ι,,ÜlτÞ;__ * Üτεjιßν'b. Ýß ¸-lΕ*;**dιιι& εß ire ενδταφÝρον, αφοý καιανÝμονιατ ωò εξÞò: Ιατρτκη
19.Ρft¾,.&--'- ΦΦr*δ.,r,*"& J. *} ßξ"¸.-- 32, Νομτκη 16, Φτλοοοφτκη 15, ΘεολογτκÞ 3, Φυ-
ÝΞß*{ß,ργι"υΙ -_-, - ..
r Γ*g,,,,n -***- ,-_.-. στκομα8ηματτκÞ 2. Η Ιατρτκη Σχολη Ýρχετατ πρþ-
6 }*ºl,ßι ,--_- ιη σιτò προττμÞοετò ιων φοτιηιþν (47%) kar ακο-

ιýι**η,:, λξ;- λουθοýν η ΝομτκÞ (24%) και η Φτλοσοφτκß

ι , 1Ιι-Ειι 5l$*,ι,lι ιΙß ,
(22%).Το επÜγγελμα του γτατροý φαßνετατ πωò
προσφÝρετ πολλÝò επαγγελματτκÝò δυνατüτηιεò
iJ - ιLsl.ßλ γΘ"ü.ε; ιην εποχ11 αυιÞ, τδταßτερα οιην Οθωμαντκθ Αυτο-
Ι3 _ ßrgΡ.,.-ι
κραιορßα, αλλÜ πτυχτοýχοτ ιηò Ιατρτκηò ασκουν ιο
ß ιe}aιιαj?γιlο- "_
ιÝ ]ü*JiÞ#ü επÜγγελμα Kar σε διÜφορα ασιτκÜ κÝνιρα του ελ-
--*-*.
lf lE."wd1-1- *-,,- ληνικου κρÜιουò. Οι πηγÝò τηò εποχηò μαρτυρουν
οττ αρκετοτ αΠο τουò ΠιυΧτουΧουò εΠτσιρεφουν Kar
εγκαθßσταντατ σιη Φτλτππουπολη επτδετκνýονιαò
θ4-λ=-,,"rg** πολυσÞμανιη Kar πολυδτÜσταιη κοινωνικη και ε-
ι
ι ß,Ι
αrßττ|rτχ,τ
"
ιΔ,
θvrkn δρασιηρτüιητα. ΠαρÜλληλα, κατÜ την πε-
ο=ξ'«Χτ-
",ι
J:, ρßοδο αυιÞ αρκειοß νÝοτ απü την περτοχÞ ιηò Φτ-
ι_ λτπποýποληò σπουδÜΖουν η μετεκπατδεýοντατ σε
πανεπτσιÞμτα ευρωπαßκþν πüλεων.

παρουσßα ιρτþν φοττηιρτþν απü τη Φτλlπ-

Βαθμολογßα
μOθητÞ του Φτλτππουττüλεωò επιιρÝπετ ιην εγγραφÞ οιο Πανε-
Ζαριφεßου πτοιÞμτο χωρßò ετσαγωγτκÝò εξειÜσετò. Το γεγονüò
ΔδασκαλεßΟυ Εν αυιü καιαδετκνυει τη μεγÜλη σημασßα τηò λειιουρ-
ΦιλιππουπüλεΙ με γßαò ιου τδρυματοò αυτοý Kar τον τδταßτερο ρüλο
την υπOγρOφÞ του που δταδραμÜιτσε σιην περτοχÞ. Σýμφωνα με τα
κOΙ σιοτχεßα που παραθÝτετ ο Βαθýò γνþστηò ιηò πε-
γ_υμνOαÜρΧη
δΙευθυνΤÞΙ(ω_ν,
ριüδου αυιÞò Σωι. ΑντωντÜδηò. κατÜ την πρþτη
-2sειßα
ΝΙΚΟλΙßßδη (1Β75-1900), απο τουò 262 αποφοßτουò ιου Ζα-
ρßφετου Δτδασκαλεßου or 100 Ýγτναν εκπατδευιτκοß
<<ο1 δε λοιποß, επlδοOεντεò αò την σπουδýν επ1-
στημþν η εη τ εμπüρlον απεΒησαν τοlοýτο1 πα-
òηγοντεò δΙαπαΙδαγωγησεωò Lων κοΙνωνΙþν
αlò απεκατεστÜθησαν αμÝσωò συντελÝσαντεò
την εκπλÞρωσlν του σκοποý των Ζαριφεßων
δασκαλεßων, αποτελεσαντεò την Ζýμην εξ ηò
ρÜγοντα1 χρησωß πολßτ.α1, Ýμπλεοι ευγενþν
σOημÜτων δl'ων παρÜγοwαι αι κοινωνßα1 ειò τον
αληOÞ πολlτlσμüν».' Η γεωγραφτκÞ προÝλευοη
των φοττηιþν που δταθÝτουν Απολυιθρτο Ζαρτφεßου
φανερþνετ ιην εμΒÝλετα ιου εκπατδευιτκοý αυτου
τδρυμαιοò Kar επτβεβατþνει ιο γεγονüò üιτ η Φτ-
λτπποýπολη αποτελοýοε καιÜ το Β μτσü του 19ου
ατþνα σημανττκü εκπαιδευττκü κÝντρο.
Or επτλογÝò ιων Σχολþν παρουστÜΖουν τδιαßτερο
ΚατÜ την πρþτη Ρ5ετÝα (Ι875-ßθΦΦ}, αmü
ται,ζ Ε§Ξ αποφΦßτΦυζ τOι.ß Ζαρßφ€ι§ι,
Αιδασκαf,ΕßCIιJ" ο| ΙΟ§ Ýγιιιαν €κπα,δ€υτßκοß
πουπολη αποτελεß ευχÜρτστη Ýκπληξη
Yra τον ερευνηιÞ, αν λÜβουμε υΠüψη μαò
ττò εΚΠατδευττΚÝò Κατ. Κυρßωò, τΙò ΚοΙνω-
ντκÝò συνθηκεò ιηò εποχÞò. Σε μτα πε-
που ο ρüλοò των γυνατκþν Þταν κοτνωντκÜ
ρßοδο
σαφþò δταφοροποτημÝνοò απü ιον αντßοτοτχο ρüλο
των ανδρþν, η Awa Κατσßγlη Kar η ΕλÝνη Κο-
qτßδου εγγρÜφοντα1 σιην ΙαιρτκÞ ΣχολÞ οιην ιε-
λευιαßα δεκαειßα ιου 19ου ατþνα Kar η Μυρσßνη
ΚλεÜνθοιη σιη Φτλοσοφτκη Σχολη σττò αρχÝò ιου
20οý ατþνα. Επτσημαßνουμε εδþ üιτ ενιÜσσοντατ
στην πρþιη δεκÜδα ιων Ελληνßδων φοττητρτþν, τε-
λετþνουν Kar or ιρετò ιτò σπουδÝò τουò με «Αρτσια»
r<ar καιαξτþνονται στον επαγγελμαιτκü ιουò χþρο
στη συνÝχεια.η ΠαρÜλληλα, or σημανττκÝò δρασιη-
εν
ροtητεò Που αναΠιýσσουν οιον ευρυτερο ΚοτνωντΚü
εlò χþρο ττò κατατÜοσουν σττò πρωιοπüρεò Ελληνßδεò.'0
Δι- Η εκιßμηση Σωι. ΑνιωντÜδη yra το ρüλο Kar
του
πα- την προσφορÜ ιων Ζαρτφεßων, θεωρουμε üττ αποιε-
α1-
λεß ιην καλýτερη καιακλεßδα ιηò ετσÞγησηò αυτÞò.
«Τ' αποτελÝσματα τηò δρÜοεωò των Ζαρτφεßων
Δτδασκαλεßων υπü περτστÜοετò ουχß πÜνιοιε ευνοß-
κÜò πρüκετνιατ ιρανþτατον τεκμÞρτον ιηò οπου-
δατüιηιοò αυτþν Kar ιου μεγÝθουò ιηò ευεργεοßαò
ην παρÝσχε τω ανÜ ιην ΘρÜκην ελληντσμþ ο ιφυ-
ιÞò αυτþν»."
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ε. ΚοτΖαγεþργη, ΙJ_Ε,λ,λτντκη εκπαßδευαη στη
Βουλγαρßα, 18ω-1914, Θεοοαλονßκη, 19Ι4 κατ Ιδρυμα
Μελετþν Χερσονßσου του Αßμου, Οι Βλληνεò τηò
Βουλγαρßοò. Ενο ισιορικü ιμýμα του περιφερειακοý
ελληνισμοý, Θεσσαλονßκη, I.Μ.Χ.Α., 1θθθ.
2. Εκθεστò τηò προò οýνταξτν Κανονισμþν τιον εν Ηπεßρω
Ζωγραφεßων κα1 των εν ΘρÜκη Ζαρτφεßων συστα8ησομÝνων
Διδασκαλεßων και ιων προοηριημÝνων αυτοßò προιýττων
δημοττκþν σχολεßοιν επττροπηò, «Ο εν Κωνατοντινουπüλει

32
 ΦοππτÝò και φοιτþτριεò απü τη Φιλιπποýπολη
στο Παγεπιστýμιο (ß837 - 1906)

ιß4ßιOd9
Ελληwκüò Φιλολογικüò Σýλ,Ιογοò», ιüμ. Η (1873-74), ΕΕτ Ιmρκη 18{ß
Κωνστανττνοýποfu ò, Βº 4, 794-242. λθψιΙ Ισρκß 1817

3. Ο εν Αθηνατò Συλλογοò.,., üπ.π., 8l. ΕΕΙ Ισιρκß 1850

4. Ο εν Αθηνατò Συλλογοò..., üπ.π., 90.

5. Ο εν Κωνστανττνουπüλετ Θρακτκüò Φτλεκπαιδευτικüò
Φ
ΕΞπ
ΦιλοοοφκÞ

ΦßλοσοφκÞ
º852

1ß52
Δh{
!!4_
Συλλογοò, Κανοντομüò τοιν εν Φιλτππουπüλετ Ζαριφεßων ß:ßß _
Νομικß 1852
--
Διδαοκαλεßων, 1883, 12. Εη Νομιχß 1θ52 -
6 Κ. Μυριßλου Αποοιολßδου, Τα ΕλληνικÜ εν ιφ__ θεολογκÞ 1§,
Φιλιππουπüλει σχολεßα επß τουρκοκρατßοò και ιου φΙ ΙσρκÞ 1ßß9 ιΔλß

Βουλγαρικοý καθεστþτοò μÝχρτ τηò καταλýσεωò τηò ψτ_ Νομιχη ßOω

ελληνικηò κοτνüτηιοò, «ΘρακικÜ», 2 (Ι929), 94-12\. ΕΞπ Νομιχη m

7. Κ. Μυριßλου Αποοιολßδου, Βτογραφßαι δτακρτθÝντων ßθΡι θωλογκÞ ti67

Φτλτππουπολτιþν, « Αρχεßον του Θρακικοý Λαογραφικοý ßψΔι Ισ,ρκη 186ß

και Γλωσσικοý Θησαυροý», ΙΔ (1947-48),64-94. tθΗΑ ΝομικÞ/ ΦιλοοοφικÞ ιω9lπ4

8. Σ. ΑντωνιÜδου, Η ελληντκÞ εκπαßδευστò εν ßσ θωλογκÞ/OλοσοqκÞ ffi¹ri6 oir
Φτλτππουπüλετ (επß τη 25ετηρßδτ ιων Ζαρτφεßων Ιψ1 1trB ΝOΔ9

Διδαοκαλεßων), «Αρχεßον του Θρακικοý Λαογραφικοý και ιψ" 1π

Γλωσσικοý Θησαυροý», ΙΓ (1946-47), θ4.
1η
9. Η Μ. ΚλεÜνΒουò εßναι γνωστß παιδαγωγüò, εκπρüσωποò
1878

1π8
τηò «ΝÝαò Αγωγηò». Ετδτκη αναφορÜ θεωρþ πωò πρÝπει να
1ω1
γßνετ στο σημεßο αυιü kar στο üνομα μταò Üλληò γνωστηò
ΑΘΒΑ |Ισρκη ιω1
πατδαγωγοý απü ιη Φτλτπποýπολη, τηò Ασπασßαò ΣκορδÝλη,
ιω2
η οποßα δτατηροýσε ομþνυμο Παρθεναγωγεßο σιην ΑθÞνα.
1ωι
ΠαραΒÝτουμε ιην εργογραφßα των Ανναò Καιστγρα κατ Μ.
ßηß
ΚλεÜνΒουò για να φανεß η σημανττκη δραστηριüτητα των
1m
πρþτων αυιþν φοττητρτþν απü ιη Φτλτπποýπολη. m
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΑΤΣΙΓΡΑ
ο Σιοιχεßα υγτετνßò kar νοοηλειαò. Προò xpnorv ιηò Γ'
1ΜΜ
1m
τÜξεωò των Ελληντκþν σχολεßων. ΑθÞνατ, 1927."
1ι8&|ω2
ο ΕπτσιÞμη κατ κομμουνισμüò, ΑθÞναι, 1θ2Β.
ο Σιοιχεßα υγτετνηò kar νοσηλοßαò, Προò χρηοτν τηò Γ
θΛΙ Ι Ιατρκη ιΜ
üþ Ι ιομκ; ιω0
ιüζεωò ιων Ελληνικþν σχολειων και ιων ανιιοιοßχων ιων
λοτπþν σχολεßων τηò Μ. Εκπατδεýσεωò, Αθßναι, 1929'
þ ]mρ*η ιm
1m
. Προειοιμασßα ιου κοριισιοý οια γενειηοια ΖηιÞμαια.
ΜΙ_ _ ] Ισιρκη 1αι0
Αθηναι, 1932. θ,ΙΛΙ_ Φιλοσοφικη 1ω1
_.]
ο Ο τατρüò ιηò οικογενεßαò, ιüμ. Α, ΑΒηναι 1933
ο Φυστοθεραπεßα, Αθßναι, Ýκδ, «Εσιßαò», 1938.
0ΙΙΙ_ _
] σοιχß ιω1

tßΔι _ ] ιOιρLκη 1ω1

ο ΓενετÞστα αγωγη γτα το κορßισι, ΑθÞνατ, 1957.' θλΙ,, ] Φιλοσοφχη 1ωß
ο ΓενετÞσια αγωγη Β γτα το αγüρτ, ΑθÞναι, 1θ57. 1Β2
ο ΠαραπεταμÝνη μÜνα, Α8ßναι, Ι958. Οω ΙOτμχÞ ιΗ
]
ο ΜÜνα και ανýπαντρη μÜιυ, A8nvar. α.ε. ß{ΛΙ ] 0ιλωοφκη 1Μ
. Ερωò-γÜμοò, ΑΒÞναι, α.ε. (kar Ýκδ. 2η αναθεωρημÝνη 1Μ
α.ε. ), ΙΙ,ΙΙ Ι ΙOτρι(Þ 18$
ο Γενετηστα αγωγη γτα τουò αρραΒωνιασμÝνουò r<ar τουò 0Ιß 'Ι Ισιρκη ιßg
ντüπανιρουò, ΑθÞνατ α.ε. 1ω1
-
ο ΓενειÞσια αγωγη γτα ιον ελευθερο Ýρωια, Αθηνατ, α.ε. Γεωρν, ΚωνσιοπωνΙοι fuνýþ [ Ιο |-α,ßΙ- Ι U.p,kr ιωι
-
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΚΛΕΑΝΘΟΥΣ_ ΣτωηOýO(θ ΔOγΓη Γ2αΙ-α,ßΙ- Ι τ"ρ« ιω|
ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ßα
,ιω{
ΠοτδαγωγικÜ Μιχοιιλ Φßλ ηηοò α,ßΙ Ι ητρκη
. Πατγνßδτα με τραγουδτα: οργανωμÝνα με ΒÜση την αρχß Νψεjογλüυò2 Δ,ημηιμοò , |αÞ| ωΙ ] ητουι 1ß94

ιηò εργασßαò γτα πατδτÜ þò 12 χρüνωγ ΑθÞνα, εκδ. ,!Φ5_

,ιω
Κοτνωνßαò, Ι932. 1 ΕξετοσπκÞ
ο Η ΝÝα Αγωγη: θεωρßα kar μÝΒοδοτ, τüμ. 3, ΑΒÞνα 1952. 1Μ ΕηπροπÞ
. Ασπαοßα Β. ΣκορδÝλη, ΑθÞνα, 1964. 1Μ 2 Γυμνüαο
,ιαι0 Αθπνþν
Ανατ¾ωοτκÜ 3 Ριζüρειοò
ο Τα πατδιÜ, Β Δημοιτκου, εκδ. οßκοò ΔημητρÜκου, ΑθÞνα ιm Αθπνþν
1925. ßοντζογλοΝΧρÞσιοò Ι,-_l Ü11ßι__]ηψßκÞ ι9ω 4 Ελλπνο-
ο Η χαρÜ του πατδτοý, Β Δημοττκοý, ΒτΒλτοπωλεßον τηò 'θß--
1ω4 διδüσκολοò
5 Διδüπωρ
Εοιßαò, εκδ. I.Δ. ΚολλÜροò kar Σßα, ΑθÞνα Ι934. ΙσρικÞò
Μκολοοò 0ΙΛΙ
m
ΔογοτεχντκÜ κομητσηòΓ
L 1θ Ι ] ηqμι«ι 1${ 6 Γυμνüσιο
. ΧαμÝνοτ κüσμοι, Αθηνα, Ι960, Ι ιΙΙ ]Φιλοσοφικη 1$| Α Αθηνþν
νδφc 7 Δηλ θεολογßOò
. Το πρüοωπο τηò γυναßκαò, ΑΒÞνα, 1962. ψΙ' ]
Φωκομοθημοτιχüν 190|

ΜΙ
L20 Ι 0 Γυμνüσιο
. Το αρχαßο δρÜμα στην Αθηνα, εκδ. Gutenberg, lgB0. | Ι8 | |Νουικι 190{ Β Αθπνþν
t90| 9 Δδüπωρ ΝομικÞò
10. Στδηρουλα Ζιþγου-Καραστεργßου, Γυναßκεò χαι Ανþτατη
10 ΒορΒüκαο
Εκπαßδευση στην ΕλλÜδα. Οι πμýτεò φοιτýτριεò στο º9ω
11 Κων/πολιò
Πανεπττημιο Αθηνþν 1Β90- 1920, Θεσσαλονßκη, 1988.
ΔημητωκσωλοòΑ,Πιßτροκλ0( Ι 1θ Ι 0Ιλ| Ι ΦιλοοουκÞ 1905
ΕμηορικÞ ΣχολÞ

11. Σ. ΑντωνιÜδου, ü.π,94. l

ΠΗΠ: Ι!Ιητρ(ων Φο[ητþν Εθνκω Πwεπισημßου
(Δεν ηερ λομΒüνοwοι το αο χθ0 ιων ετþν ]
1ω7,19ω
896-] 901 επαδÞ δεγ Μοπßσηκε ο οχεßκÞ τüμοò το! λΙπβßfr)
12 Γυμνüσιο
Φιλιηπουηüλοω(

33
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

του ΙΒΑΝ Χρ. ΤΖηιιηποe

καθηγητß πανεπιστημßου τηò Φι\ιηποýποληò « Παßσιοò
Χιλανδαρινüò»

επιστημονα ΚοτητÜ Αποστολßδη μπορουμε να πουμε

πολλÜ. Η συμΒολη ιου στον εμπλουιτσμü των γνþ-
σεþν μαò yra ιην τοπτκη τσιορßα και ιον πολτιτσμü
τηò Φτλτππουποληò, μÝσα οιουò ατþνεò, εßνα1 πολυ
μεγÜλη Kar αποιελεß εξατρεττκü ειιτοιημονκü γε-
γονüò. Δεν εßνατ περτττü να πουμε πωò το μεγÜλο
Ýργο του yra ιην τστορßα ιηò Φτλτπποýποληò εξα-
κολουθεß να ασκεß μεγÜλη επτρροη kar ατιοιελεß
πηγÞ σιοτχεßων Yra ιουò Βουλγαρουò επτσιημονεò,
που αοχολοýνιαι με ιην τσιορßα τηò πüληò σττò δτÜ,
φορεò τστορlκÝò φÜσετò τηò ýπαρξηò ιηò.r
Εδþ δεν θα μαò απασχοληοουν πoror λüγοτ þθη-
σαν το ου¾¾ραφÝα, που γεννηαηκε σιη Φιλτππου-
πολη, να αναλÜβετ Ýνα Ýργο που ξεπερνοýσε ττò
δυνατüιηιεò ενοò ανθρþπου. Or λüγοτ εßνατ γνοι-
σιοß. Σαν μτα επýεβαßωση μüνο θα ηδελα να υω ü-
ττ -ακüμη Kar σÞμερα- δεν Ýχετ γραφτεß πτο ολο-
κληρωμÝνη τσιορßα τηò Φτλτππουποληò μετÜ ιο
βιβλßο ιου Αποοιολßδη. Ετοτ, αυιü παραμÝνετ το
πλουοτüιερο στην τστορτκη Ýρευνα yra την rτüλη,
απü ιην αρχατüιηια μÝχρτ ια ιÝλη ιου 1θου ατþνα.'

Δεν θα μπορουσα να μην επτουρω ιην προσοχη
οτη συμΒολη του Αποσιολßδη πÜνω οτην τστορßα
τηò Φιλτππουποληò, καιÜ το πÝραομα απü το Με-
οαßωνα προò την οOωμαντκη περßοδο.
Στη μελÝτη ιου ο Αποοιολßδηò ασχολεßτατ με Ýνα
θÝμα που συΖηιÞθηκε πολυ. Πρüκετιατ yra τη θÝση
ιηò πüληò Νεüκαοιρο η Αλεξιοýπολη, υου δεν Ýχετ
εντοπστεß μÝχρτ σημερα. ΑναφÝρω ιο θÝμα, επετδÞ
με Ýχετ προΒληματßσετ σε μερτκÝò δτκÝò μου Ýρευ-
νεò.'Συμφωνþνιαò με την Üποψη üττ η πüλη αυιη
δεν Βρτσκüιαν μακριÜ απü τη Φτλτππουπολη, δεν
δÝχειατ ιην εκτßμηση ιου ΤÜκελα, üιτ το Νεüκαστρο
ταυιßΖειατ με ιο παλτü φρουρτο ΧτσÜρ (αρχαßα Δτο-
κληιτανουπολη). Τα επτχετρημαια ιου ΤÜκελα,
πρÜγμαιτ, δεν εßνατ αρκετÜ πετσιτκÜ, üμωò πρÝπετ
να εχουμε υποψm μαò πωò ο μεσαιωνικüò οτκτσμüò
ανθουσε, ετδτκÜ τουò 11ο-12ο ατþνεò. Or αρχατολο-
γτκÝò ανασκαφÝò Ýφεραν στο φωò Ýνα θρησκευττκü

34

ßιa
*,
κιßσμα, κατÜ πÜσα τιτθανüιηια οτκογενειακü ιÜφο.
Εκιüò αυü αυιüν, ΒρÝθηκαν δýο μολυθδτνεò σφρα-
γßδεò. Η μßα φÝρετ ιο üνομα του τδτοκτÞτη: ΜÜρττοò
Θεüγνωοτοò, ενþ σιην Üλλη εßναι γραμμÝνοò κατ ο
τßτλοò «πρωτοπρüεδροò» που αφορÜ ιον Üλλον r-
δτοκιÞιη, τον Νχηòýρο Σ,αρανττνü.'
Mra ενδιαφÝρουσα Üποψη, που Βρßοκετ τη λογτ-
κη τηò εξηγηση, υποστßρτξε ο Αποστολßδηò σχεττ-
κÜ με τουò «Παυλτκτανουò» ιηò Φτλτπποýποληò κα-
ΑναθημοτικÞ
τÜιο 1θο ατþνα. ΝομßΖω πωò μπορουμε να συμφω- πλÜκα θρüκα
νÞσουμε με ιον Αποστολßδη yra ιον καθολτκτσμü ιππÝο του 2ου Þ
των «Παυλτκτανþν». Ακüμη περισσüιερο επετδÞ Ý- 3ου αιþνα
χαοαν ιην πολτττοιτκÞ ιουò ιαυιüιητα, εγκατÝλετ- (Αρχοιολογικü
ψαν την ελληντκÞ γλþσσα Kar Üρχτσαν να xpnσr- Μουσεßο
μοποτουν τη βουλγαρτκÞ.- Ο Αποοιολßδηò υπο- Φιλτmοýποληò),
γραμμßΖετ καιηγορημαιτκÜ πωò Ýνα τμημα ιου πλη-
θυσμου τηò Φτλτππουποληò Ýχετ θουλγαρικη εθνι-
κη καταγωγß. Αλλιþò πþò μπορουμε να εεηγηοου-
με το γεγονüò üττ γνþρτΖαν τη θουλγαρτκη γλþσσα;
Μπορουμε να υποθÝσουμε πωò or «Παυλτκτανοß»
τηò Φτλιππουποληò Üρχτοαν να κλßνουν προò τουò
Βουλγαρουò πολυ πprv απü ιουò 16ο-17ο αιþνεò, μα-
θαßνονταò ιη γλþσσα κα1 ια Ýθτμα, kar σταδτακþò
αφομοτþθηκαν σιη θουλγαρικη κοτνüτητα.
Ο Κοσμαò Αποστολιδηò αναδεßχθηκε εξαßρειοò
εξερευνηιßò ιηò τστορßαò τηò Φτλτππουποληò καιÜ
το 18ο ατþνα. ΠÜνια Ýθρισκε τον τρüπο να aξroπor-
εΙια σιοΙΧΕΙα ιων ΠερτηΥητων Που Περαοαν αΠο
ιην πüλη, ΒαοτΖüμενοò σια απαραßιητα τσιορικÜ
γεγονüτα. Γτα παρÜδειγμα, σττò ταετδτωττκÝò ση-
μετþοετò ιου ΓÜλλου γτατρου Πολ ΔουκÜò (ΡαυΙ
Lucas) εντοπßΖετ kar επττυγχÜνετ την ανÜγνωοη
μερτκþν ελληντκþν επτγραφþν,η Μ' αυτüν ιον τρü-
πο. ο συγγραφÝαò φιÜνετ οε αξιüλογα συμπθρÜ-
σματα yra τιò δημογραφικÝò εξελßξειò που οημετþ-
νονται κατÜ το 1Βο αιþνα. Ο χρτσιταντκüò πλη8υ-
σμüò, kar ετδτκÜ το Βουλγαρτκü στοτχεßο, αυξηθηκε
σημανττκÜ. Μερτκοß ασχολουνταν με εμπüρτο Kar
ηταν μεταναστεò αΠο ιτò Πο-
λειò ΚÜρλοΒο ι<ar Κο-
πρßθσιττσα (ανÜμεοα
στα βουνÜ ΣιÜρα
ΠλαντνÜ και ΣρÝ-
ντνα ΓκορÜ), ενþ
Üλλοτ προÝρχο-
νιαν αΠο τα ιρ1-
Υυρω ΧωρτÜ Κατ
εßχαν μεταφερθεß
για να καλλτερ-
γησουν τα χωρÜ-
φτα ιων τοΠΙΚων 0 Βοýλγοροò
ιουρκικþν τοτφλτ- επονοστýτηò
κτþν. Αυιü ειχε αποτÝ- ΧρÞστοò Μπüτεφ
λεσμα ο αρτθμüò των
χρτσιτανþν (ΕλλÞνων και
Βουλγαρων) να εξτοωθεß με ιον τουρκτκü πληθυ-
ομü.'Βαστκß απαοχüληση, εκεßνη την εποχÞ, πα-
ρεμετνε το εμΠορτο.
Πολυ πτο πλουστα εßναι τα οιοτχεßα που μαò δßνετ
ο Αποσιολßδηò yra ιην τοτορßα τηò Φτλτππουποληò
καιÜ το 19ο ατþνα. Kar εßνατ απολýτωò λογικü, με
ιη μεγÜλη ιου πεßρα kar ικανüτητα, üττ χρηοτμο-
ποßησε ια δια8Ýστμα τσιορτκÜ τεκμÞρτα.
ΑνεξÜρτητα απü ορτσμÝνεò δταπτσιþοειò που α- )
35
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
0 ΣτεφÜν
ΚαρατζÜ και ο
ΧοτζÞ ΔημÞτρηò,
ηγÝτεò τηò
αντιτουρκικÞò φορουν ιο Βουλγαρτκü σιοτχεßο στη Φτλτπποýπολη
εξÝγερσηò του (ιτò οποßεò ο ßδτοò ο συγγραφÝαò αναθεωρεß παρα-
1876 κÜιω), πολυ μεγÜλο ενδταφÝρον παρουοτÜΖουν or
ευλογεò εξηγηοετò του yra ττò φτλτκÝò οχÝσειò με-
ταξυ των ΕλλÞνων και ιων ΒουλγÜρων, or oπoior
συχνÜ ουγγενευουν λüγω ιων κοτνþν εθßμων,'
Eivar γεγονüò üττ μερτκοß απü τουò ευκαιÜσια-
ιουò πολßτεò ιηò Φτλτππουποληò εκφρÜΖουν προτß-
μηση προò ια ελληντκÜ πρüτυπα, γεγονοò υου Ýχετ
τη λογτκη του εξηγηση, ετδτκÜ μετÜ ιην κηρυξη
τηò ελληνικßò ανεξαριηοßαò Kar το ρüλο ιου Πα-
ιρταρχεßου Κωνστανιτνουπüλεωò. Μερτκοß απü αυ-
ιοýò εßχαν υψηλη μüρφωοη, ουμφωνα με την πε-
ρτγραφη του Αποστολßδη, «αγαποýοαν ιτò καλÝò
ιÝχνεò kar συνÝβαλαν με το δτκü τουò τρüπο σιην
ευημερßα τηò κοτνωνßαò ».
η
Ο Κ. Αποοιολßδηò ιονßΖετ τδταßιερα το θÝμα ιηò
Μηιρüποληò Φτλτππουπüλεωò kar την ανÝγερση
ναþν οιην πüλη. Σε σχÝση με την περτγραφη ιηò
εκκληοßαò Αγßων Κωνστανιßνου kar ΕλÝνηò, που
Βρßοκετατ οια αναιολτκÜ τεßχη ιου Τριλοφου, μπο-
ροýμε να συμπληρþσουμε ιο εξηò: Το 1956 πραγ-
μαιοποτηθηκαν αρχατολογικÝò ανασκαφÝò σε Ýνα
ιμημα ιηò ακρüποληò, μεταξý τηò κýρταò τιυληò
(Hisarkapr) και του γωντακοý κυκλτκοý πυργου.
36
ΚατÜ τη δτÜρκετα ιων αναοκαφþν οια θεμÝλτα του
ιεßχουò, σε μτα Üγνωσιη κρυπιη, SρÝθηκαν κομ-
μÜιτα απü περßπου 600 ανθρþπτνα οσιÜ κατ μßα ξυ-
λτνη λÜρνακα. Αυιη Ýφερε σιην ττßσω πλευρÜ ιου
καλυμματüò ιηò επιγραφß, απü ιο Ýτοò 1Β40, με ια
ονüματα ιων δαμμÝνων ΠÝγτου kar ΧατΖÞ ΓενÜδη,
kar περτεßχε τμηματα απü ετκüνεò kar Üλλα ανιτ-
κεßμενα. Μεταξυ των ευρημÜιων, ενδταφÝρον πα-
ρουοταΖετ μτα Ζþνη τερÝα. με κεντημÝνη επτγραφη
σια ελληντκÜ, σε τρετò σετρÝò: «Ιησουò Χρτσιüò, Ý-
τοò 17Β2. Η Αγßα πüλη Ιερουσαλημ». Σε Ýνα Üλλο
φορολογτκü Ýγγραφο, οια ιουρκτκÜ, δßπλα οιο ü-
νομα ιου Τüιτου Σιüεβ Ýχει οημετωθεß ιο Ýτοò
1Β45,"'Τα σιοτχεßα απü ττò ανασκαφÝò στη συγκε-
κρτμÝνη περτοχη ιου Τρτλüφου επτβεβατþνουν üσα
υποστηρτξε ο Αποοιολßδηò yra ιην ιαυτüχρονη υ-
παρξη του Βουλγαρτκου και ιου ελληντκου xpr-
σιιανικου πληΒυσμου, απü τα μÝσα ιου 1Βου μÝχρι
τα μÝσα του 1θου ατþνα.
αρÜδετγμα yra αμερüληπιη οιÜοη στη
δτερευνηση ιηò ιοπτκηò τοιορßαò καιÜ τα
μÝοα του 1θου ατþνα, εßνατ η Üποψη ιου
ουΥΥραφεα Υια ιτò ηΥειτΚεò ΙΙροσωΠτΚο-
ιηιεò τηò Sουλγαρικηò αναγÝwηοηò. Με
αυιü το πνευμα συμπεραßνετ yra ιον ΝÜτδεν fΚÝ-
ροι;ι üιι υπηρξε «ενεργüò λαßκüò εθνεγÝριηò kar ε-
θναπüσιολοò». Παρüμοτεò σκÝψετò εκφρÜΖετ kar
yra το γεντκü επαρχτακü δτοτκητÞ δρα ΣτογτÜν
Τσομüκοφ."
Επßσηò or Ýρευνεò του Αποοιολßδη συμθÜλλουν
σιτò γνþσετò μαò Kar yra Ýναν Üλλο ιομÝα, αυτüν
ιων ουνιεχνιþν στη Φτλτπποýπολη κατÜ τουò 1Βο-
19ο ατþνεò. Ο Αποσιολßδηò ανακÜλυψε ιη συνθε-
ση του εοναφßου των αμπατΖηδων kar το μηχαντ-
σμü λεττουργßαò του, üπωò kar την οργÜνωση των
μαοιüρων."
Ο Αποοιολßδηò αποδετκνυετατ καλüò γνþστηò
του λεγüμενου Αναιολτκου Ζηιηματοò. ΒαοτσμÝνοò
οε ΒουλγαρτκÝò μελÝιεò, καταγρÜφετ τα τραγτκÜ γε-
γονüτα γýρω αυü ιην αντιτουρκτκη εξÝγερση του
Απρτλßου ιου 1Β76, το ανταρττκü κßνημα - τα σþμα-
τα ιων ΧατΖÞ Δηlýτρη, ΣτÝφαν ΚαρατΖÜ κατ Χρη-
οτο Μττüτεφ. ΠερτρÜφετ τουò ηρωτσμοýò ιων Βουλ-
γαρων ΒοεΒüδων κατ τα εγκληματα των Τοýρκων
βασýουΖουκων.
Καθορτσττκη υπηρξε η βοÞ8ετα που του πρüσφε-
ραν ο δρ ΒλÜδοò, ο Ελληναò δεουüιηò Νþφυτοò,
ο Ιταλüò ΤÜκελα κ.λπ., επßσηò kar or Βουλγαροτ κÜ-
τorkor απü τα χωρτÜ που πυρποληθηκαν kar λεη-
λατÞθηκαν εκεßνη ιην εποχß, üπωò Perustitza,
Batak, Brazigovo, Κλετσουρα.'''
ΤÝλοò, θα Þδελα να αναφερ8þ Kar σε Ýνα τιρο-
σωπτκü κßνητρο, που με παρακßνησε να ασχοληθþ
με ιο Ýργο kar ιη ΖωÞ ιου Κ. Αποοιολßδη. Πρüκετ-
τατ yra Ýνα σπÜντο ανιßτυπο του βτβλßου του Kar yra
 b*.J ß:
fu-n-
0 πολιüò
ιην εν συνεΧεßα μετÜφραση ιου σιη Βουλγαρτκη Η ουμθολη ιηò μελÝιηò Αποοτολßδη οιην r-
του σιδηροδρομΙκüò
γλþσσα. Η ιστορßα εivar αρκετÜ ενδταφÝρουοα Kar σιορßα ιηò Φτλιηποýποληò, απü ιην αρχαιüιηια μÝ- στοθμüò (1881). Η
σχετßΖειαι με ιο üνομα του πατÝρα μου, δτευδυντη xpr τη ουγχρονη εποχÞ, δεν παυετ να εßναι εξατ- σιδηροδρOμικÞ
-ιüτε- ιου Αρχατολογικου Μουοεßου τηò Φτλτππου- ρειτκß. Σßμερα εßνατ φανερη η ανÜγκη μιαò επß- γρOμμÞ Ýνωσε την
ποληò, Ο ΧρÞστοò ΤΖÜμποΒ ανιτληφOηκε τη ση- οημηò Ýκδοσηò ιου θιθλßου σιη Βουλγαρτκη γλþο- Κωνστοιιπνοýπολη
μασΙα ιου ΒιΒλßου Kar ιο πüσο απαραßτητο ηταν για σα, παρ' üλεò ιιò δυσκολßεò που θα παρουσταστουν. με τ0 ΜπÝλοβ0 καΙ
τη βτβλτοθηκη ιου μουσεßου. ΕνημÝρωοε τον τüτε ΘÝλω να πτστεýω πωò or Ελληνεò συνÜδελφοτ θα κατασκευüπηκε
πρüεδρο ιου νομαρχτακου συμβουλßου οιη Φτλτπ- το 1872 απü την
συμμειÜσχουν οε μτα πρωιοβουλßα γτα το κοτνü κα-
ποýπολη, ο οποßοò -με ιη Sοηθετα ιου ελληντκου ετOιρεß0 του
λü ιηò επτσιημηò τηò τσιορßαò σττò δυο χþρεò.
προξενεßου και ιου Βουλγαρτκου υπουργεßου Εξω- βορüνου Χιρò
(φωτογραφßα Δ,
τερτκþν- εξασφÜλισε Ýνα αντßτυπο του Ýργου του ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΚÜβρο, Ιστορικü
Αυοοτολßδη γτα το αρχατολογτκü μουσεßο τηò πü- 1. ΚοσμÜ Μυριßλου Αποσιολßδου, Ι{ τηò Φτ,λτππουπüλεοη
1στορßα. Απü των αρχαlοτÜτων μÝχρι των κοO'ημÜò χρüνων, Μουσεßο
ληò, üπου Βρßσκεται þò σημερα. Ενα Üλλο αντßτυ-
εν Αθηιυιò, 1959. ΜετÜφραση ιου Βýλτου φυλÜσοειαι σιο Φιλιmοýποληò -
πο υπÜρχει στο ιμημα «ΑναγÝννηοηò» στο Ισιορτ-
Αρχατολογτκü Μουσεßο Φτλτπποýποληò, üπου kar το Λεýκωμα
κü Μουσεßο τηò Φτλτπποýποληò, υροοωτηκü αντßιυπο ιου μεταφραστη ΒÜν Κüμνεφ. Π.Ε.Ε.Β.Ε.)
Υσιερα απü λßγο, Üρχτσε η μετÜφραοη του Ýργου 2. Κ. Apostolidis, -rstorra ηα FiJipopoΙ. Ot drevnosta do nasi
σια ΒουλγαρτκÜ. Γτ' αυιüν το οκοπü εκλÞθη ο ΙβÜν drr', μετÜφραση ΙΒÜν Κüμνεφ, 22θ-230.
Κüμνεφ, μετανÜσιηò απü τη Νüιτα ΘρÜκη, που εß- 3. Iν. Tzambov, Srednovekormoto seliste nad anticnia grad
χε τελετþοετ ελληνικü ΓυμνÜστο. Την επτμÝλετα εß- Hisar. Izvestie ηα balgarskoto istoricesko dlυzestvo,
χε αναλÜβετ ο Χρηοιοò ΤΖÜμποθ kar αυτü δεν Þταν ΧΧΧν, 1θ83, 5-26. Ζα vaznikvaneto ηα srednovekovτroto
seliste pri Hisar, Jioubrleen sboιnik 1ω godini NaIoden
ιυχαßο, δτüιτ εßχε σπουδÜσετ κλασικÞ φτλολογßα
arheologiceski mιΖεj - Plovdiv, 1985, 155.
σιο Πανεπτσιημτο «Αγιοò Κλημηò τηò Οχρßδαò» 4. «Κýρτε Bon8εr Νικηφüρω ιω πρωτοπροÝδρω τω Σαραι,τινþ».
στη Σüφτα kar χετρτΖüιαν καλÜ την αρχαßα ελληντ- 5. Κ. Apostolidis, ibidem,241.
κÞ Kar ιη λαιτντκÞ γλþσσα. Ο Χρηοτοò ΤΖÜμποθ, 6. Ibidem.350.
εξοτκετωμÝνοò με τη δουλειÜ ιου Κ. Αποσιολßδη 7. Ιbidem,352.

ι<ar ια Üρθρα του που εßχαν δημοστευτεß στην εφη- 8. Ibidem.371-373.

θ.Ibidem.
μερßδα ιου πανεπτοιημßου, βοη8ηοε στη μετÜφρα-
10.Hr. Tzambov, Proucvania do kreposnia vhod
ση ιου Ýργου. Η μειαφρασιικη εργασßα δτßρκεσε Ý-
Hisarkapia ν Plovdiv, Godisnfu ηα Narodnia
ξι μηνεò. Οταν ολοκληρþ8ηκε, τυπþθηκε σε πε- arheologiceski mιΖεß - Plovdiv, ΙΙΙ, 1959, τ65-172.
ρτορτσμÝνο αριθμü ανιτιýπων. Δυσιυχþò δεν Þιαν 11. Ibidem, 451.
αρκειÜ. Λßγοτ επιοιημονεò Ýχουν πρüοθαση σιην 12. Ibidem, 5Ι4, üπου τòαι η σχεττκη θýλτογραφßα.
ανÜγνωσÞ ιουò. 13. Ιbidem. I

3º
' \ \ι\

)L
lqιq-l930
Τα αρχοντικü
ΓεωργιÜδη και κρÜιη Ýγτναν ομοτογενη σε μεγÜλο θαθμü, κα8þò
Κουγιουμτζüγλου or εκαιÝρωθεν μετονüτητεò εκδτþχθηκαν σχεδüν
στο ΧισÜρ Καπß, σιο συνολü ιουò. ΑμφßΒολο üμωò παραμενει αν κα-
ερειπωμÝνα το ιαπολεμηθηκε ταυιüχρονα και η γενεστουργüò αι-
,l830 (οριοτερÜ)
τßα που εßχε επιΒÜλετ ιην ανιαλλαγÞ των πληθυ-
και ανοκοινισμÝνο ομþν, ο κßνδυνοò δηλαδη να δταταραχθεß η ετρßνη
σÞμερα (δεξιÜ) σιην ΠερτοΧη.
Λεýκωμο Τα διοτκηιτκÜ üρτα του νομου Φτλτππουποληò
π.Ε.Ε.Β.Ε.
δταφοροποτηθηκαν αρκετÝò φορÝò απü τα ιÝλη ιου
19ου ατþνα þò ιο 1θ30. Η Φτλτππουπολη αποιε-
λουσε ιο μεγαλυιερο ασιικü κÝντρο τηò περιοχηò.
Σιτò αρχÝò ιου 1θ20 σιην πüλη κατοτκοýσαν συνο-
λτκÜ γυρω στα 63.000 Üιομα. Η Στενημαχοò ηιαν η
δεýτερη μεγÜλη πüλη, με πληθυομü που ÜγγτΖε
ιην iδra τιερßοδο τιò 14.000,
Ο Ελληντσμüò ιηò περτοχηò Φτλτππουποληò αλ-
λÜ kar ιου συνüλου τηò Βουλγαρßαò, παρÜ ια σημα-
νττκÜ προOλημαια, εξακολουδοýοε το 1θ20 να δτα-

Στmν rc α
ατ!κüτητα. §} €m αν§ Φυηγαρικιτ
€¾§ν §τ§t§ση μανΦ € €fr§ν¾§Κ €ν þταγ,
παρÜ τ§ζ §ακιºρýξ€ιζ τιºζ ιjl/ κιºζ του Νειγß

ιηρεß αρκετÜ ακüμη σιοτχεßα απü ττò Ýνδοξεò kar
ευιυχτομÝνεò ημÝρεò του παρελδüντοò. Αριθμηττ-
κÜ, βÝβατα, εßνατ αλÞθετα üιτ εßχε μετωθεß οημα-
νιτκÜ απü ιτò αρχÝò του αιþνα. Eivar δýσκολο να Ý-
χετ κανεßò μτα πληρη και ανττκετμεντκη καταγρα-
φη ιου ελληντκοý πληθυσμου σιην εrιapxia Φτ-
λτππουποληò, καθþò οι σχειικÝò ΒουλγαρτκÝò kar
ελληντκÝò πηγÝò δεν συμφωνουν μεταξυ τουò. Or
Η εβραßκÞ πρþιεò, γτα ευνüητουò λüγουò, υποβτβÜΖουν τον ü-
κοινüτητα τηò γκο του, ενþ οι δευτερεò τον υπερττμουν, Συμφωνα
Φιλιπποýποληò με ιην επßοημη Βουλγαρτκη απογραφη ιου 1920, or
γνþρισε επßσηò τη Ελληνεò του νομου Φτλτππουποληò με Kprιnpro τη
συρρßκνωση. Η γλþσσα ανÝρχονταν οε 7.266, ποσοστü 1,4Β% επß
ΣυναγωγÞ τηò του συνολτκου αριθμου ιων καιοßκων ιηò υερτοχηò
Φιλιπποýποληò
(4ΒΒ.lΒ1 ατομα). Στη Σιενημαχο κατοτκουοε πÜνω
απü ιο 50Οο τη§ ελληνικηò μετονüτηταò ιου νομου.
ενþ αξτüλογεò ηταν οι ελληντκÝò κοτνüιηιεò ιηò
πüληò τηò Φτλτππουποληò κατ των Ανω Βοδενþν,
Or ελληντκÝò αναφορÝò, απü την Üλλη, ανÝβαΖαν
ιον αρτθμü των Ελληνων σε θ.542 Üιομα, εκ των ο-
ποßων 472 καιοικουοαν μÝσα στην πüλη ιηò Φτλτπ-
πουττοληò. Πτθανüν Ýναò αρτδμüò ιηò τÜξηò των
Β.500 ατüμων να μην απÝχετ πολυ αιü ιην πραγμα-
ιτκüιηια και να αποδßδετ ικανοποτηιτκÜ ιη δημο-
γραφτκη ετκüνα του Ελληντσμου ιου νομοý Φτλτπ-
πουποληò σττò αρχÝò του 20ου ατþνα.
εßδηοη ιηò δυνατüτηταò μειανÜστευσηò
κυκλοφüρηοε γρηγορα κατ μÜλλον υρο-
κÜλεσε ευφορßα στο εσωιερτκü ιων ελλη-
ντκþν κοτνοιητων. Μπορεß το ενδεχüμενο
ξεριΖωμου απü ιτò πατρογονικÝò εστßεò
να οδηγουσε οε δτκατολογημÝνη συγκινησιακη
φüρττση, üμωò, απü την Üλλη, η αναοφÜλετα γτα ιο
aupro επß θουλγαρτκου εδÜφουò ακýρωνε κÜθε α-
ντßθειη σκÝψη. Η Βουλγαρßα του πρþιου τετÜρτου
ιου 20ου ατþνα Þιαν μτα χþρα ΒαθτÜ δτατρεμÝνη,
πολτττκÜ ασια8ηò Kar σιραττωιτκÜ εξουδενωμÝνη.
Η εδαφτκη συρρßκνωση τηò, λογω ιηò σιραιτωιτκηò
συνιρτΒßò στα ηεδßα των μαχþν ιων Βαλκαντκþν
και του Α Παγκοσμßου ΠολÝμου, Üνοιξε θαθιεò
πληγÝò üχτ μüνο οτο εθντκü γüηιρο, αλλÜ kar στον
 Βαλε σε κατοßκουò ιηò περτφÝρετÜò του, με ελληντ-
κü επþνυμο, υψηλü φüρο επτιηδεýμαιοò. ΠαρÜλ-
ληλα, απü ιον ΟκιþΒρτο ιου ßδτου Ýιουò Üρχτσαν
να εΠΙτασοονταΙ αΠο ιιò νιοΠτεò αρΧεò οτΚτεò Kar
περτουοßεò ΕλλÞνων αλλÜ και υυηκüων Üλλων
δυιτκοευρωπαßκþν χωρþγ προκετμÝνου να εγκαια-
σταθουν οι Βοýλγαροτ πρüσφυγεò,
Οσο περνοýσαν or μÞνεò ιüσο ενιεßνονιαν οι πιÝ-
σετò σε ΒÜροò των ΕλλÞνωγ αλλÜ kar or επττÜξετò
orkrþv, παρÜ ιτò δταμαρτυρßεò ιηò ΕλλÜδαò. Or ε-
νÝργετεò αυτÝò προκαλουσαν, üπωò ηταν φυστκü, ιη
δυσφορßα των Ελληνων μετονοττκþν, με αποιÝλε-
σμα ιη συχνη πρüκληση επετσοδßων. Τον Απρßλιο
του 1θ21, yra παρÜδειγμα, απαλλοιρτþθηκε το κτη-
μα ιηò οτκογÝνεταò ΚτντιντÝνογλου, παρÜ ιτò δτα-
μαρτυρΙεò ΚαΙ ιην ΠροσφυΥη τηò οτΚοΥενεταò αΚο-
μη Kar προò ιη Mrkιn Επτιροπη Ελληνοθουλγα-
ρικßò ΜετανÜσιευσηò, η οποßα επÝβλεπε την α-

ΜÝχρι τιò οΡχÝò του Ι9eΞ, πΕρßπου Ι5Ο.ΟΟΟ

Βοýf,γαροι πρΦσφυγ€ò κατ€φυγαν στη
ΒουΠγαρßα επΦ τη Θρüκη κει τη frΙοκεδονßα

κραιτκü μηχαντσμü. ΚαθημερτνÜ σια προÜσιτα ιηò νταλλαγη. Η απαλλοιρßωση του κιημαιüò ιηò ηιαν
Σüφταò, σιτò πλαιεßεò κατ τα σοκÜκτα ιηò Φτλτι- ομωò η Πρωιη Και η μτκροτερη αΠο ιτò συμφορεò
ποýποληò, ιου Πυργου ι<ar τηò ΒÜρναò, σε ασιτκÝò που ανÝμεναν ιην οτκογÝνετα, καθþò πολý οýνιομα
Η πλατεßα Κνιüζ
Kar αγροττκÝò περτοχÝò, συνÝρρεαν χιλτÜδεò Βουλ- ο Δημηιρτοò ΚτνττντÝνογλου Ýπεσε θυμα δολοφο-
Μπορßò με τα
γαροπρüσφυγεò, απü ττò πÜλατ ποτÝ περτοχÝò ιηò νßαò αυü αγνþστουò. Αυιη ηιαν η πρþιη δολοφο-
κτßριο τηò
ΜεγÜληò Βουλγαρßαò του Αγßου ΣτεφÜνου, δηλα- νßα Ελληνα μετονοιτκοý, η οποßα μÜλτστα παρÝ- ΒολκανικÞò
δη ιη Θρακη, ιη ΔοΒρουτοÜ kar τη Μακεδονßα. μετνε ανεξτχνßαοιη, αφου, παρÜ ττò ανακρßσετò, or Τρýπεζοò και του
ΥπολογßΖετατ πωò μÝχρτ ιιò αρχÝò του 1922 περßπου ΒουλγαρτκÝò αρχÝò αδυνατουοαν να ανακαλýψουν
φαρμOκεßOυ
150.000 Βοýλγαροτ πρüσφυγεò κατÝφυγαν σιη τουò ενοΧουò. «ΚαλμÜβ».
Βουλγαρßα απü τουò παραπÜνω τüπουò, Μüνο στην Ραγδαßα επτδεßνωση ιηò θÝσηò ιων Ελληνων ιηò Φωτογραφßο του
περτοχη τηò Φτλτπποýποληò or εγκαιεοτημÝνοι Βουλγαρiαò σημετþθηκε την Üνοτξη του 1923 κατ 1909-191 1
πρüσφυγεò ιην ßδτα περßοδο ανÝρχονιαν σε 2.736 εßχε Üμεση οχÝοη με ιτò εξελßξειò οιην ΕλλÜδα. (Κρατικü Αρχεßο
οικογÝνετεò, ουνολτκÜ 10.110 Üιομα. Or ταλαßπωροτ Σιτò αρχÝò του 1923 η ελληντκη σιραιτωττκη δτοß- Φιλιπποýποληò -
αυτοß Üνθρωποτ, χωρτκοß σιην πλειονüτητÜ τουò, κηση μετÝφερε yra λüγουò ασφαλεßαò στα νηστÜ ) Λεýκωμο
που σττò περτσσüτερεò περτπιþσετò θρßοκονιαν υ- Π.Ε.Ε.Β.Ε.)
πü καθεστþò πληρουò Ýνδεταò, ηιαν φυστκü να ε-
ξελχθοýν σε εκρηκττκη εστßα κοτνωντκÞò ανατα-
ραχηò, ιδταßτερα μÜλτοτα σε μετονοττκÝò περτοχÝò,
Το φθτνüπωρο του 1919, μüλτò Ýγινε γνωστü το
περτεχüμενο ιων δτατÜξεων ιηò ΣυνθÞκηò του Νεß-
γß, εκδηλþ8ηκαν οι πρþιεò πτÝσετò σε ΒÜροò ιων
ΕλλÞνων ιηò περτοχηò. Με πρωτοΒουλßα ιηò οργÜ-
νωσηò «Eθvrkn Αμυνα» ιοτχοκολλÞθηκαν αφßσεò
σιουò δρüμουò Kar ττò δημüστεò υπηρεσßεò τηò Φτ-
λτππουποληò που απαγüρευαν ιη χρηση αλληò
γλþσσαò πλην ιηò Βουλγαρτκηò. Επßσηò, ο οικο-
νομτκüò Ýφοροò Φτλτππουποληò με ιη συνεργασßα
ανττπροοþπου ιοý υπουργεßου Οτκονομτκþν επÝ-
lqrq-r930

Η οικßα Γεωργßου
Μαυρßδη στο και ιην ηπετρωττκη χþρα αρκειοýò Σλαθüφωνουò
ΤζOμπÜò ΤεπÝ. απü ορτσμÝνα χωρτÜ τηò Δυιτκßò ΘρÜκηò. Το γεγο-
Εδþ λÝγεταΙ üτΙ γüò αυιü εßχε αποτÝλεσμα τηγ πρüκληση μειαγα-
ÝμεΙνε ΤΟ 1838 Οοιευττκοý ρευμαιοò προò τη Βουλγαρßα. Περßπου 4- -§
Λαμαρτßνοò. 5 χτλτÜδεò Βουλγαροτ δτÝοχτσαν ια συνορα και κα-

θÝσετò τηò Μτκιηò Επττροπηò, σττò ελληντκÝò kor-

νüιηιεò η καιÜσιαση Ýγτνε ανεξÝλεγκτη. Σια Κοý-
κλατνα, 130 οτκογÝνετεò Βουλγαρων προσφýγων α-
πü τη ΘρÜκη εγκαιαοιÜθηκαν με τη Βßα σια οιßττα
ομογενþν, κακοποτþνταò πολλουò kar υποχρεþνο-
νιÜò τουò να ια εγκαιαλεßψουν. Την ßδτα εποχη εμ-
φανßστηκαν σια χωρτÜ γýρω απü τα ΒοδενÜ kar ια
, Κοýκλατνα οπλτομÝνα ΒουλγαρτκÜ σþμαια, που

ιτρ ξεναq ΤσερÝmτιò, ξΦ ß 4:

Ωftmναò
«Κομ§τατ η εò mε ι Ýρανται αm€!αη¸,κ ζ ξßζ τα
Α
ν ,*
ßιι ,,ρΦζ
ιιτrαε §Κ η§ §§§Ι
ò,òι ιιr^}ι
ξ
? \{ mμ€τ€ ων»

ιρομοκραιουοαν τουò καιοßκουò. Τα γεγονüτα αυιÜ
ανÜγκασαν ιη Μτκτη Επτιροπη ΕλληνοΒουλγαρι-
κßò ΜειανÜστευοηò να περτοδευσει οτην περιοχη
γτα επττüπτα Ýρευνα. Η περτοδεßα τηò στα ελληντ-
κÜ χωριÜ λειτοýργηοε πρüσκατρα ανακουφισττκÜ
kar οδηγησε σε παροδτκη υφεση το μεταναοτευτι-
κü ρευμα προò ιην Ελλαδα. Eivar χαρακτηρτοττκü
üιι Ýωò ια τÝλη Ιανουαρßου 1924 μüνο 624 Üιομα α-
πü ιο νομü Φτλιπποýποληò εßχαν μεταναστεýσετ
οιην ΕλλÜδα, απü ια οποßα μÜλτστα μüνο ια 1Β
προÝρχονταν απü ιην πüλη τηò Φτλτπτιουποληò.
Το 1924, üμωò, αποδεßχθηκε καιαστροφτκü yra
ιουò Ελληνεò τηò περτοχηò. Σττò ελληνικÝò αρχÝò
μÜλτσια Ýφταναν δταρκþò πληροφορßεò üτι Βοýλ-
yapor αξτωματοýχοτ υποκτνοýοαν συχνÜ ιο Βουλ-
γαρτκü πληθυσμü οε αν8ελληντκÝò ενÝργετεò. Χα-
ρακτηρτοιτκü παρÜδετγμα αποιελεß ο Ýπαρχοò Σιε-
νημÜχου, yra ιον οποßο υυηρχαν καιαγγελßεò üιτ
παρακτνοýσε ιουò Βουλγαροπρüσφυγεò σε επτθÝ-
σετò εναντßον ιων ΕλλÞνων και στη δτοργÜνωση
ουλλαληιηρßου ενανιßον τηò Ελλαδαò.
ΤÝιοτα γεγονüια προκαλοýσαν αναπüφευκια ε-
πτδεßνωση των δτμερþν οχÝσεων. Ο Ελληναò ανιτ-
πρüσωποò στη Μτκτη Επττροπη, Γαßργτοò ΤΖορ-
μπατΖßò, αλλÜ kar ο πρεσΒευτηò οιη Σüφτα, Δελ-
μοýΖοò, δταμαρτýρονιαν ουνεχþò σιο θουλγαρτκü
υπουργεßο Εξωιερτκþν, λαμΒÜνονιαò μüνο υποσχÝ-
σετò yra αποκατÜοιαση ιηò ιÜξηò. Σε τοπτκü επßπε-
δο, üμωò, η κατÜσταση δεν βελττωνüιαν. Ο Ελλη-
ναò προξενοò οιη Φτλτππουπολη, Τοερüτmò, σε α-
ναφορÜ του προò την πρεσΒεßα Σüφταò περτÝγραφε
με μελανÜ χρþμαια την κατÜσταοη,, «Η κατÜστασιò
των ομογενþν εlò τα Ανω ΒοδενÜ, Κουκλαινα
και λοιπÜ χωρßα εßναι τραγικη. ΚομιτατΖηδεò πε-
ριφÝρονται απειλητκþò ειò τα χωρßα προò εκφο-
Βισμü των ημετÝρων. Κλοπαß, δαρμοß, απειλαj
Ζωηò, εßναι ε4 την ημερησην διÜταξιν».
Η συμπερτφορÜ των ΒουλγÜρων δτπλωματþν δεν
προκαλεß καμßα Ýκπληξη. Η δτγλωοσßα Þιαν η συ-
νηθηò τακιτκÞ, την οποßα χρηστμοποτουσε η Σüφτα
αλλÜ και η Αθηνα σιο Ζητημα των μετονοτητων.
Ενþπτον τηò Κ.τ.Ε. Kar τηò δτεθνουò κοτνüτηιαò or
δυο χþρεò παρεßχαν αφετδþò δταβεβατþοετò οεΒα-
σμου των δτκατωμÜτων ιων μειονοιητων. Σιο εοωτε-
ρτκü ιουò üμωò φρüνττΖαν, μÝσω των κραιτκþν η
παρακραιτκþν μηχαντομþν, να απαλλαγουν απü
ιουò « ενοχληττκοýò» αλλοεδνεßò, αλλüγλωσοουò,
η αλλüθρησκουò,
ΠαρÜ ττò προσπÜθετεò καιευνασμου, τα πρÜγμα-
ια δεν ηρÝμησαν. Το γεγονüò αυτü οδηγησε ιελτκÜ
σε δτüγκωοη του μεταναστευιτκοý ρεýμαιοò. Πα-
ρÜλληλα, or ιρομοκραιτκÝò ενÝργειεò επεκιÜθη-
καν και μÝσα σιην πüλη τηò Φτλτππουποληò, üπου
λτθοβολÞθηκαν υολλÜ οπßιια Ελληνων. Επßσηò,
υληροφορßεò που Ýφιαναν kar μτλοýσαν yra κακο-
μειαχεßρτοη ιων ΒουλγÜρων υποψηφßων μειανα-

42
 ΚÜτω, πανορομικÞ
ρßοδο αυτη στην ΕλλÜδα. Τα επüμενα χρüντα α- λÞΦη τηò
πλþò αποτÝλεσαν ιυπτκÞ διαδτκασßα yra την ο- νοποδυπκÞò
λοκληρωοη τηò συρρßκνωοηò του Ελληντσμοý. πλευρüò τηò
Οι ΒουλγαρικÝò οργανþσειò προσφýγων. απü kor- πüληò.
νοý με δτÜφορεò παρασιραιτωιτκÝò ομÜδεò, εßχαν Διακρßνεται ο
kuprapxnoεr kar δεν Üφηναν υερτθþρτο στουò σιδηροδρομικüò
Ελληνεò να τρÝφουν ελιßδεò yra παραμονß. Δο- οταθμüò, η

λοφονßεò, ξυλοδαρμοß και κακοποτÞσειò αποδεß- πλοτεßα μπροοτÜ

οπü το σημερινü
κνυαν την αντκανüιητα τüσο ιων Βουλγαρτκþν
δημορχεßο και το
αρχþν üσο Kar τηò Κ.τ.Ε. να δτατηρησουν ιον Ý-
τÝμενοò Αλατζü.
λεγχο. ΠαρÜλληλα, or θουλγαρτκÝò εφημερßδεò
Φωτογραφßα του
ιηò Φτλτπποýποληò εκιüξευαν απετλÝò εναντßον
1 879 οπü τον Δ.
των ΕλλÞνων μετονοιικþν σε περßπιωση που κα-
ΚÜβρο (Κροτικü
ιÝδτδαν οττò αρχÝò ιουò δτþκτεò ιουò. Στα τÝλη
Αρχεßο
Αυγοýστου 1925 η οργÜνωση «ΜυσττκÞ Εθντκη Φιλιπποýποληò -
ΟργÜνωσιò προò προστασßαν-Ýνωστν Βουλγαρτκßò Λεýκωμο
φυληò» επττÝΒηκε με Βüμθα εναντßον ιου ελλη- Π.Ε.Ε.Β.Ε.)
ντκοý ιροξενεßου Φτλτππουποληò. Λßγουò μßνεò
αργüιερα, ιον ΙανουÜρτο ιου 1θ26, μτα νÝα δολο-

Τα γεγονüτο του I9e4 κοθüρισαν τη μοßρα

τΦυ eηηߺνισμΦý τπò π€ΡιβχÜò, καδþò mÜνω
οπü τουò μισοýò Εf,Πηνεò μ€τανüστ€υσον

στþν στην ελληνικη Μακεδονßα εξερÝθτσαν τον φονßα Ελληνα προκρßιου ιηò πüληò, του Θεüδω-
ντüπτο υληθυομü, ο οποßοò προγραμμÜιτσε συλλα- 1ηυ ΤΖαýκα, απü ιτò οργανþοετò κομτταιΖηδων
ληιηρτο εναντßον τηò ΕλλÜδαò. ΧρετÜσιηκε η πα- προστÝθηκε σιη μαχρÜ αλυσßδα των δολοφοντþν.
ρÝμOαση ιηò Βουλγαρικηò κυθÝρνηοηò, που διαΒß- Ακüμη kar or ελÜχτσιοτ Ελληνεò που εßχαν απο-
βασε στον αρμüδτο νομÜρχη δταταγη απαγüρευσηò μεßνετ σιην πüλη, περßπου 700 Üιομα, Ýσπευσαν
κÜδε ανθελληντκßò ενÝργεταò. να υποβÜλουν αττησετò μετανÜοιευσηò. Ενα χρü-
νο αργüτερα, ο κλητηραò του ελληντκου υροξε-
ον ßδτο μßνα οτα ΒοδενÜ η καιÜοταση ε- νεßου Φιλτππουποληò Ýπεοε και αυιüò θυμα ξυ-
κτραχýνθηκε. Στα τÝλη Ιουλßου 1924 δολο- λοδαρμου. Σια τÝλη ιου 1927 η κατÜοταοη εßχε
φονηδηκε ο Ελληναò δημαρχοò Βοδενþν, πλÝον παγτωθεß. Ο Βουλγαρτκüò εθντκτσμüò εßχε
Γεþργτοò Κουκου,σηò. Την iδra μÝρα επτκρατησετ. Το οκηντκü ιηò απελπτσßαò ολο-
Βουλγαροτ Ýρτξαν θüμθα στο σπßιτ του ΠÝ- κλßρωσε kar ο σετομüò του 192Β. ΜαΖß με τιò κα-
τρου Αθανασßου, κακουοßησαν τη σýΖυγο ιου Χρß- ιασιραμμÝνεò 1.Β00, περßπου, οτκßεò ßατÝρρευσε
οτου ΤσÜτστου kar αφüπλισαν την πολτιοφυλακη ορτοιτκÜ kar ο Ελληντ-
που εßχε ουσταθεß αυü Ελληνεò. Στη Φτλτυπουπο- σμοò τηò Περτο-
λη λτ8οΒοληθηκε το προξενεßο τηò ΕλλÜδαò, σιιò χηò. l
αρχÝò Σεπιεμθρßου ξυλοκοπη8ηκε Ýωò θανÜτου ο
Αργýρτοò ΤÜτσοò, 65 ειþν, κÜιοτκοò Ανω Βοδενþν,
ενþ στα μÝσα Νοεμθρßου σε νÝο επετσüδτο Ýνοπλη
ομÜδα σκüιωσε σε καφενεßο ιηò ΣτενημÜχου τρετò
Ελληνεò kar τραυμÜττοε Üλλουò δυο. ΠαρÜλληλα,
μακεδοντκÝò kar θρακτκÝò οργανþσετò προοφυγων
Ýστελναν απετληττκÜ Ýγγραφα στουò Ελληνεò Ζη-
ιþνιαò τουò μεγÜλα χρημαιτκÜ ποοÜ. Δησιεlεò kar
κλοτιÝò σημετþνονιαν καθημερτνÜ.
ΟυοτασττκÜ ια γεγονüια του 1924 καθüρτοαν τη
μοßρα του Ελληνισμου ιηò περτοχßò, κα8þò πÜνω
απü 50% ιων Ελληνων μετανÜστευσαν κατÜ την πε-
Θετ:eιοΝικΗ - ΦιΖιιππογποΛΗ

κηò αρχιιεκτοντκηò ιων αναγεwþμενων εθνþν στα

τηò Θ.ι\ετΑΣ Μ,η.ιι τοπογ,η.ογ
Νüττα ΒαλκÜνια και σιη ΜτκρÜ Αοßα, αν φυστκÜ ε-
επßκουρηò καθηγßτριαò ΑΠΘ
ξαιρÝσουμε ιη μοναστηρτακη αρχιιεκLοντκÞ.
Ο Αγτοò ΜηνÜò. Ανιτπροσωπευττκü παρÜδετγμα
του νÝου ιýπου στη Θεσσαλονßκη αποτελεß ο Αγτοò
ΜηνÜò, που κιßσιηκε σια 1Β51-2, απü τον αρχττÝ-
κιονα Ρüλλη ΙΙλοýφο. Ο Αγιοò ΜηνÜò εßνατ μτα
τρßκλτιη βαοτλτκÞ μεγÜλων δτασιÜσεων, που περτ-
ατÜ ιο η πληθυσμταχη αýξηση των χρι-
1θο ατþνα λαμΒÜνετ κυρßωò ναü kar ιρτσυπüσταιο ιερü. Ο κυ-
σιταντκþν πληθυσμþν στην Οθωμαντκη Αυιοκρα- ρßωò ναüò περτΒÜλλετατ απü τοξωτη σιοÜ, που Ýχετ
ιορßα kar η Üνοδοò του οτκονομικοý kar ιου πολτιτ- σχημα Π, ιου οποßου ια σκÝλη φιÜνουν σιην ανα-
σιτκου τουò επτπÝδου, σε συσχειισμü με τα απελευ- τολτκÞ üψη. Ο γυνατκωνßτηò αναπτυοσειατ πÜνω
θερωιτκÜ κτνημαια ιων υπüδουλων λαþν, ιη δημι- ακρτΒþò απü τη οτοÜ. Κυρßωò ναüò kar σιοÜ με υ-
ουργßα του ελληντκου κρÜτουò και την Ýναρξη του υερκεßμενο γυνατκωνßιη Ýχουν ενταßα δτκλτνη οτÝ-
ιανΖτμÜτ, οδηγησαν σε Üνθηση ιηò εκκληοτασιτ- γη, που σχηματßΖετ ιρτγωντκÜ αÝτωμαια οιην ανα-
κηò αρχττεκιοντκηò. Ο θαστκüò ιýποò που xpnσr- τολτκÞ kar δυιικη üψη.
μοποιουνταν yra ττò εκκλησßεò των αοιτκþν κÝ- Γτα ιη στηρτξη ιηò σιοÜò χρηστμοποτοýνιαι πεο-
ντρων kar ιων αγροιτκþν οτκτσμþν καιÜ ιο 1Βο αι- σοß. Σιη δυττκÞ πλευρÜ or δýο μεσαßοτ πεσσοß ανιτ-
Κüτω, η εκκλησßα
των Αποστüλων
þνα ηταν η τρßκλτιη βαοτλτκη. ΚÜτω απü ιτò kar- καθτσιþνιατ απü κßονεò που φÝρουν ωραßα κορτν-
ΠÝτρου κοι νοýργτεò πολτιτκÝò και οικονομτκÝò συνθßκεò ιου θτακÜ κτονüκρανα, προερχüμενα πτθανüιαια απü
Ποýλου στο 19ου ατþνα η βαοτλτκη εξελßσοειατ, με αποτÝλε- τον παλτüτερο ναü σιην ßδτα θÝση. Τα τρßα μεσαßα
Σüποτ. σμα ιην εμφÜντση ενüò νÝου τυπου. Η εξÝλιξη αυ- τüξα τηò σιοÜò τοποθειουνται ψηλüιερα απü ια υ-
Στη μÝση, η τÞ Ýδωοε ναουò με πλουστεò αρχττθκτονικÝò αρε- πüλοτπα. Ετστ δημτουργεßτατ Ýνα θρταμΒευιικü τüξο
Ποναγßα Kaloler. ιÝò, που αποτÝλεσαν την μπροοιÜ απü ιην κýρτα εßσοδο του ναοý. Η δυττκη
Δεξιü, η Αγßα Πρωtη μνημεΙακη εΚ- üψη χωρßΖειατ σε τρßα ωò προò το υψοò ιμηματα. Or
ΚυριοκÞ φραοη τηò δρησκευττ- δταφορειτκÝò ιοτχο-
Φιλιπποýποληò
 ποτßεò που χρηστμοποτουνται συμβÜλλουν στην αß-
σθηση μιαò πλοýσταò σε υφÞ κατ σε χρþμαια επτ-
r
φÜνεταò. Στο αÝιωμα τοποθετοýνται τρετò φεγγßτεò,
ι
Ýναò ελλετπτικüò σιη μÝση κατ δýο αχλαδüσχημοτ
εκαιÝρωθεν. Τα μορφολογτκÜ σιοτχεßα kar ο ιρüποò
σýνθεσηò ιουò σιη δυττκÞ üψη φανερþνουν Ýνα σο-
φü συνδυασμü του νεοκλασικτσμου και του μπαρüκ
με ιη μεταθυΖòνττνÞ παρÜδοση, με ταυιüχρονεò α-
ναφορÝò σιη βυΖανιτνß kar παλατοχρτοιταντκη αρ-
χττεκιοντκÞ. Ο ναüò του Αγßου ΜηνÜ μπορεß να κα-
ταιαχθεß σια κορυφαßα αρχτιεκιοντκÜ Ýργα τηò επο-
χßò οιην ΕλλÜδα.
Ο ναüò των Αττοστüλων Πüτlηυ kar Παýλου.
Σιην περτοχß τηò Φιλτπποýποληò σιττπροσω-
πευττκü παρÜδετμα τηò εξÝλιξηò αποτελεß ο
ναüò των Αυοσιüλων ΠÝφου kar Παýλου στο
μονασιßρτ του Σüποι (Sopot), ο οποßοò οτκοδο-
μηθηκε σια Β46 οιü τον qιχτμÜσιορα Nr-
κüλα απü ιο ΜπραΖßγκοΒο
(Brazigoιvo). Ο ναüò
κÜηκε στα 1Β77 Kar ξανακτßσιηκε αμÝοωò μειÜ, πÜ-
νω στα ßδια σχÝδτα. Πρüκεττατ yra μτα μεγÜλη ιρß-
κλττη βασýτκη που περτλαμΒÜνετ κυρßωò ναü kar
ιερü με φετò ημκυκλτκÝò αψßδεò. Σιη δυττκß πλευ-
ρÜ δταμορφþνετατ ευθýγραμμη σιοÜ, που στηρτΖειατ
σε δÝκα κßονεò. Τα τüξα που συνδÝουν ιουò κßονεò
εßνατ κοτλüκυρια. ΠÜνω απü ιη στοÜ δταμορφþνειατ
γυνατκωνßιηò, ο οποßοò ετσχωρεß σια πλÜγτα κλßιη
παßρνονιαò ιη μορφß Π. Πυρηναò kar οιοÜ με υπερ-
κεßμενο γυνατκωνßτη Ýχουν ενταßα δκλτνη στÝγττ,
υου σχηματßΖετ φτγωντκÜ αειþμαια στην ωταιολιχη
kar δυιτκß üιlm.
Η δυττκη üψη χωρßΖειατ σε δýο ωò προò ιο
υψοò ιμηματα. Το ανþτερο περιλαμ-
βÜνετ ιον üροφο και το αÝτωμα
' κατ κοομεßτατ με τυφλÜ αψτ-
δþμαια ιοποθετημÝνα
κλτμακωτÜ. Στην üψη
kuprapxεi συνολο
ιρτων φεΥΥτ-
των, ενü§
)
'¸
Θετ:eηοΝικΗ - ΦιηιππογποΛΗ

τειρÜφυλλου πλατστωμÝνου αυü δυο ελλετπττκοýò.

Η στÝγη καμπυλþνετατ παρακολουθþνιαò ιην κα-
μπýλη ιων αψτδωμÜτων. Η ευχÜρτοιη ανιßΕεοη
που προκυπτετ ανÜμεσα σιη δταφÜνετα τηò αναγεν-
νησιακηò στοÜò και σιο ουμπαγη χαρακιηρα του
μπαρüκ ανþτερου ιμηματοò, η οργÜνωση των δra-
φüρων στοτχεßων kar η πλασττκüτητα ιηò στÝγηò,
κÜνουν ιο ναü Ýνα εξατρειτκü αρχττεκτοντκü Ýργο.
Τα κοτνÜ νεοτερτοτκÜ οτοτχεßα. Παρ' üλο που
or δýο ναοß ακολουθουν ιο δταχροντκü ναοδομτκü
ιυπο ιηò τρßκλιτηò Βαστλτκηò, παρουστÜΖουν πολ-
λÜ κοτνÜ νεοτερτσττκÜ σιοτχεßα σε οχÝση με τον τý-
πο ιηò θαστλτκηò ιου 1Βου ατþνα.
Kupra ιυυολογτκη αλλαγη εßνατ ο συνδυασμüò
ιηò σιοÜò με το γυνατκωνßτη. Σιτò θαστλτκÝò του
1Βου ατþνα η σιοÜ, εßτε σýγχρονη με ιον υπüλοτπο
ναü εßτε μειαγενÝσιερη, εßνατ μονþροφη Kar περτ-
βÜλλει ιο kιipro απü μßα, δυο η ιρετò πλευρÝò. Ο
, γυνατκωνßτηò θρßοκειατ μÝσα οτο κτßρτο kar Ýχετ
μορφη εσωιερτκοý εξþστη. Η αυξηση των δταοτÜ-
σεων των ναþν και κυρßωò του ýψουò κατÜ το 19ο
ατþνα επÝιρεψε το ουνδυαομü ιηò στοÜò με το γυ-
νατκωνßιη kar μαΖß ενιÜχθηκαν οιο κιßριο. Με τον
ιροπο αυτü ο χþροò πÜνω απο ιη στοÜ Ýγτνε εκμε-
ιαλλευοτμοò, αυξÜνονταò ιη χωρηττκüιηια του να-
ου. Ο εσωιερτκüò χþροò αναπιýχθηκε αυρüσκοπτα
þò ιην οροφη και απÝκτηοε χαρακιηρα μεγαλο-
πρÝυεταò Kar ανατασηò, με ιην ιαυτüχρονη απþ-
λετα ιηò μυσιτκοπÜθεταò r<ar ιηò εσωτερτκüιηιαò
ιων προγενÝστερων ναþν. Karvoupyro στοιχεßο εß-
var επßσηò ο συνδυασμüò ιων τρτþν φεγγιτþν σιο
αÝιωμα, ο οποßοò δßνετ προσωπτκü υφοò σε κÜ8ε
Επüνω, το κοθολικü τηò μονÞò
ναü κατ Ýχετ συμΒολτκü χαρακτηρα.
Drlanoulo. ΔεξιÜ, ο Αγιοò Μηνüò
Η μνημετακη δταμüρφωση ιηò δυιτκηò üψηò των
θεσσολονßκηò
δυο ναþν Kar η σχÝση τουò με ιο περτθÜλλον εßναι

Ο Βασικüò τýποò που χΡπσιμοποιοýντον γιο τιò
€κκηησßòò πüΠεων ι(οι αγΡCIτικþν οικισμþν
κοτü το ΙΒο αιþνο Þτον η τρ*χmιτη Βοσιf,ικÞ
χαρακτηρτσιτκÝò μεταθολÝò στον τρüπο ανττμειþ-
πτοηò ιων θρησκευττκþν κιιρßων. Σιουò μεταθυΖα-
νττνοýò ναοýò η αναιολτκη πλευρÜ, üπου θρßσκετατ
το τερü, εßνατ συνÞθωò η πλÝον επτμελημÝνη και
πλουστüτερη μορφολογτκÜ üψη, yra λüγουò συμ-
Βολτκουò. Ο χαρακιηραò των ναþν αυτþν εßνατ ε-
σωστρεφηò κατ αμυνττκüò. Επτδτþκουν ιην ομοτü-
ιητα με καιοτκßεò κατ προττμουν την αφανεια και
την ταπεινοιητα.
Τüσο οιον Αγτο ΜηνÜ üοο kar στουò Αποσιüλουò
ΠÝτρο kar Παýλο, ιο ενδιαφÝρον μειατοπßΖειατ σιη
δυιτκÞ üψη, απü ιην οποßα ετσÝρχοντατ or προσκυ-
νηιÝò στο ναü. Η μυσττκοπÜθετα kar η ΒαθτÜ 8ρη-
σκευττκüιηια τηò πρþτμηò ιουρκοκραιßαò δßνουν ιη
θÝοη τουò σ' Ýνα υερτοσüιερο φτλελευθερο δρη-
οκευιτκü αßοθημα, που ανιανακλÜ ιην Üνοδο ιηò α-
σιτκηò ιÜξηò. Η αρχιτεκιοντκÞ των ναþν γßνετατ
ουμΒολο κοτνωνικßò προΒοληò, ευμÜρεταò και κυ-
ρουò yra ττò χρισιταντκÝò κοτνüτητεò, με αποιÝλεομα
ιη στροφß προò ιη μνημετακüιηια. Or ναοß ανοßγο-
νιατ προò ιο περιθÜλλον. αποκτουν ασιτκÞ συνεß-
δηοη kar κοσμτκü περτεχüμενο. Τα οτοτχεßα που ε-
πτλÝγοτ,τατ προδßδουν ιουò πνευματτκοýò προοανα-
τολτομοýò ιηò κοτνωνßαò προò ια δυιτκÜ πρüτυυα,
δηλαδη ιον ευρωπαßκü Δταφωιτσμü.
ΚατÜ το 1Βο ατþνα or ναοß Ýχουν κατÜ κανüνα
λαßκü χαρακιηρα. Η οτκοδüμηση ιουò γßνετατ απü
οτκοδομτκÜ εσνÜφτα, ενþ ο πρωτομÜστοραò συνß-
8ωò παραμÝνετ ανþνυμοò, Or δýο ναοß, οφετλüμε-
vor τþρα σε αρχιτÝκτονα kar σε επþνυμο πρωτομÜ-

46

οτορα αντßστοτχα, Ýχουν λüγτο χαρακιηρα. Ενα
πνεýμα κλαστκτσμοý, ωò απüηχοò τηò τταλτκηò
ΑναγÝwησηò, δτακτνεßται Þδη απü ττò αρχÝò του
19ου ατþνα οιον ελληντκü χþρο. Το πνεýμα αυιü
εντσχý8ηκε απü ιον προεπανασταττκü Δταφωττσμü,
με αποιÝλεσμα την αποβολÞ του μεσατωντκοý υ-
φουò του κιτρßου Kar την ετσαγωγη νÝων στοτχετων
Ýκφρασηò. Η ßδτα ανανÝωση kar η σιαδταχß μειÜ-
βαση απü ιη μεσατωντκη αρχττεκτοντκη σε νÝο αρ-
χτιεκτοντκü σýστημα, που αντανακλÜ ιην εθντκÞ
αναγÝννηση, απαντÜιατ κα1 σιο θουλγαρτκü χþρο.
Η σιροφß προò τη νεüτερη αρχιιεκτονικη γßνετατ
ομαλÜ, χωρßò να συνιελεσιεß ιομη, αλλÜ με ανανÝ-
ωση ιων σιοτχεßων ιηò παραδοστακηò αρχττεκιοντ-
κηò kar συνδυασμü ιουò με karvoýpyra.
Το ευρýτεlη qητνüμενο. Or δυο ναοß, ο Αγτοò
ΜηνÜò kar or Απüστολοτ Πεφοò kar Παýλοò, απο-
ιελοýν μÝροò ενüò ευρυτερου φατνομÝνου. ΠÜνω απü
εκατü ναοß ιου ßδτου τýπου Ýχουν εντοπτστεß μÝχρτ
σημερα, δτασκορπτομÝνοτ οια Νüιτα ΒαλχÜντα kar
σιη ΜτκρÜ Ασßα. Η συντρτπττκη πλετονüιητÜ τουò
οτκοδομεßτατ μÝσα στο 1θο ατþνα. Η εμφÜντση του
νÝου τυπου υρÝπετ πτθαττüιαια να ιοποδειηθεß γýρω
απü ττò αρχÝò ιου, δηλαδη λßγο πprv απü την Ελλη-
νικÞ ΕπανÜσταση, μÜλλον οια νηστÜ του αναιολτ-
κου Aryaiou, αν kar ακüμη ιßποιε δεν μπορεß να ετ-
πωθεß με στγουρτÜ. Απü τα πρþια ποραδεßγμαια εß-
var ο ναüò τηò Παναγßαò σιην Αγýσο ιηò ΛÝοθου,
που κτßοιηκε σια 1Β15. Ο ναüò αποιελοýσε σπου-
δατüτατο χρτσιταντκü προσκυνημα, η μεγÜλη εμΒÝ-
λετα ιου οποßου ασφαλþò τον καθτστοýσε πρüτυπο.
νÝοò τýποò καθτερþνειατ üταν υτοθετεßτατ
απü Ýνα Üλλο ακüμη μεγαλυτερο xpr-
στταντκü ττροσκýνημα, την Παναγßα τηò
ΤÞνου, που οτκοδομßθηκε στα 1Β23-30 α-
πü τον πρακττκü αρχτμÜσιορα Ει:στlýττο
Σμυρναßο. Τη σημερτνß τηò πρüσοψη, που ακο-
λου8εß εν μÝρετ ιην αρχτκß, αυÝκιησε στα 1Βθ2. Η
σημανιτκη κατνοτομßα τηò Ευαγγελßσιριαò εßνατ ιο
ενδταφÝρον yra τη μορφολογτκÞ δτÜπλαση ιηò κυ-
ριαò üqmò. Στη δταμüρφωση ιηò αρχτκηò üψηò κυ-
pro ρüλο ÝπατΖαν η τοξοστοτχßα στο τσüγετο. τα η-
μτκυκλτκÜ αειþματα που Ýστεφαν ιην üψη kar ιο
συνολο φτþν φεγγτιþν, ενüò ιετρÜφυλλου στο κÝ-
ντρο Kar δýο αχλαδüσχημων εκατÝρωθεν, που ο-
φεßλοντωτ οτο γλýπιη ΧατΖησßμο ΝιχολÜου.
Απü εδþ kar εμπρüò ο κατνοýργτοò ναοδομτκüò
ιýποò δταδßδετατ, αποκρυσιαλλþνετατ kar ωρτμÜ-
Ζετ, Εχετ Üρρηκτα συνδεθεß μ' Ýνα προσκýνημα με
εμΒÝλετα kar Ýξω αττü τα üρτα του ελληντκου κρÜ-
ιουò. Δημιουργεßιατ Ýτστ μτα τυπολογτκη γλþσσα
kar Ýνα μορφολογικü λεξιλüγιο με πολλÜ κοτνÜ
στοτχεßα στην αρχττεκτονικη ιων ναþν σε πολλÝò
Η ορχιτεκτονικÞ των ναþν γßνΕτοι σýμΒοßο
ΚοινωνιΚÞò ΠΡοΒοηþò κοι Κýρουò, μ€
αποτÝΑòσμο τη στΡοφÞ προò τπ μνπμ€ιοκüτητο
δταφορειτκÝò περτοχÝò. Ο τýποò υτοθετεßτατ απü
ιουò προσκυνηματτκοýò ναουò, üπωò yra παρÜδετγ-
μα ο Αγτοò ΑνδρÝαò σιην ΠÜτρα, υου οτκοδομεßτατ
οτα 1Β34, και στη συνÝχετα περνÜ σε ασιτκουò η α-
κüμη kar μοναστηρτακουò. Η μεγαλυιερη Üνθηση
ιου τýπου αυιοý παρουσταΖεται απο την αρχη þò ια
μÝσα ιου 19ου ατþνα, ενþ επτβτþσετò ιου θα συνα-
ντησουμε και στον 20ü ar. Εξαιτßαò ιηò μεγÜληò
γεωγραφτκηò δτασιορÜò παρουστÜΖονται υολλÝò
παραλλαγÝò ιου ιυπου, καθþò αυιüò συνδυÜΖετατ
4º
 Θε::eτοιΝικΗ - ΦιηιππογποΛΗ

ιÝτοτου εßδουò επεμΒÜσετò εßνατ ο μητροπολτττκüò

ναüò του Αγßου Γεωργßου σιο Ναυπλτο στα 1Β34 kar
ο πατρταρχτκüò ναüò ιου Αγßου Γεωργßου σιην
Κωνοτανιτνουυολη οτα 1Β36. Η εφαρμογη ιων ε-
πεμSÜσεων αυτþν σ' Ýνα ναü με ιη δÝση Kar ιο κυ-
{::
ροò του παιρταρχτκου ενισχυετ τη συμθολτκη αξßα
του ιýπου που περτγρÜψαμε οττò συνετδßσετò του
:ß. κοσμου kar περτσσüιερο σττò περτοχÝò που παρα-
μÝνουν κÜιω απü τον ιουρκτκü Ζυγü. Σωρεßα ναþν
ακολουθεß ιο παρÜδετγμα του παιρταρχικου σττò υ-
τιοδουλωμÝνεò περιοχÝò.
Or λüγοτ επκlýmσηò του τýπου. Or λüγοτ uro-
θÝιηοηò του ιýπου τηò τρßκλτιηò θαστλτκηò με στοÜ
κατ υπερκεßμενο γυναικωνßτη μπορουν να αντ-
χνευδουν στη λετιουργτκüιηια ιου ημτυπαßθρτου
χþρου γτα ττò κλτμαιολογτκÝò συνδηκεò του Βαλ-
καντκοý χþρου, οτην τσχý ιηò παρÜδοοηò και οιην
επßδραση ιων οιτλτσττκþν ρευμÜιων ιηò ΑναγÝwη-
σηò και ιου νεοκλαστκτσμου. Qσιüσο or αττßεò τηò α-
ποδοχßò τοý συγκεκρτμÝνου σιοτχεßου ßοωò εßνατ α-
κüμη SαOυτερεò. Or μτκρογραφßεò στα Προσκυνη-
τÜρτα των Αγßων Τüπων των 17ου Kar 1Βου ατþνωγ
σιουò οδηγοýò δηλαδη των προσκυνητþν που κυ-
κλοφοροýσαν ευρýιαια, αναπαριστουν τα σημανττ-
κοιερα μνημεßα ιηò χρτοττανοουνηò ωò ναουò με ιο-
ξωτη σιοÜ που φÝρετ üροφο. Αν kar ο χαρακτηραò
των αναπαραστÜσεων αυτþν εßνατ ουμθαττκüò kar
σιÜντα αποδßδετατ η πραγματτκη μορφη των μνη-
μεßωγ or φα,"τασττκÝò αυιÝò ετκονεò πρÝπετ να απο-
τελουσαν τσχυρüιαια πρüιυπα προò μßμηση.
Η υπÝρθαση του τýπου. Το επüμενο σιοτχεßο που
Ýρχετατ να προοτεθεß στουò ναουò εßνατ το καμπα-
ναρτü, που εμφανßΖειατ στη Θεοσαλονßκη κατ σιη
Φτλιυυουπολη μειÜ ιην υπογραφη ιηò ουνθηκηò
ΧÜττ Χουμαγτουν σια 1Β56. ΚαμπαναρτÜ υπηρχαν α-
Η κατασκευÞ του πü ιην παραδοοτακη αρχτιεκιοντκη, συνηθωò ü-
καμπαναριοýτηò Or επεμθÜσετò σε προγενÝστεροιη ναοýò. Την μωò ηιαν αυτüνομα. Τþρα Ýχουν τη μορφη τετρα-
εκκλησßαò τηò Αγßοò ßδτα εποχÞ, δηλαδη στο δεýτερο τÝιαρτο του 1θου ΥωντΚου ΠυρΥισΚου με φανο οτην κορυφη ΚαΙ συν-
ΚυρΙακÞò στην ατþνα, ξεκτνοýν ρτΖοσπασττκÝò επεμθÜσετò σε προ- δυÜΖοντατ με ιη στοÜ ιηò τρßκλττηò Βαοτλτκηò με
παλιÜ πüλη. ΣχÝδΙο γενÝσιερουò ναοýò. Οι ευεμSÜσετò οιοχεýουν στην δýο ιρüπουò, Δυο κωδωνοσιÜστα πλαιστþνουν ιη
του αρχιτÝκτονα Δ.
εξομοßωση τουò με τουò κατγουργτουò, στηγ απομÜ- στοÜ σιη Βορετοδυιτκß και οιη νοιτοδυττκη γωνßα
του ναοý, üπωò οιην περßπτωση του Αγßου ΝτκολÜ-
ου Τρανοý οιη Θεοσαλονßκη, που κτßσιηκε σια
1Β63. Πολυ συχνÜ απαντÜιατ Ýνα μüνο κωδωνοστÜ-
oro τοποθειημÝνο στον καιÜ μßκοò Üξονα ιου ναου,
üπωò στο καθολτκü ιου μοναστηρτοý ΝιρΖÜνοΒο
(Drjanoιvo), που οτκοδομßδηκε οια 1Β76.
Οταν Ýναò τυποò φιÜοετ στην κορυφωση αναΖη-
τοýνιατ ιρüποτ υπÝρΒασηò. Η προσθηκη του τρου-
τ{ß Εσα του Ι ου οι να Οι ΕΠΕυ σ€ιe σ€ λου kar η ανÜγκη yra σταυρτκÝò κατüψετò με ιην

|Ι
,Ýσ ρουò ναουò στοχ€υουν στην
L9
ετσαγωγη του εl,κÜροτου κλßτουò αποτελουν ιη φυ-
οτκÞ συνÝχετα οιην εξÝλιξη τηò ιρßκλτιηò βασιλτ-
ama Üκ ωw§§º §mü ξ§ξ χτμεζ τηζ §Φω κΦκ ατÝαζ κηò, συνÝχετα που συνδÝετατ Üμεσα με θρησκευιι-
κÝò πεποτθßσετò Kar ε8ντκÜ τδαντκÜ. Ο δρüμοò yra
το νεοΒυΖανιτνισμü εßνατ ανοτχτüò. Ι
4Β