:Ιι

ß{
ß,ι
,}
 Ε^ΞιΘΕΡ|οτ¾πιΑ-Τ ,, ιογ^ιογ 2Φ4

DΤOΡΙΚΑ
Η ΕΛΕΝΗ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ
σε σημανιτΚο τερο ΠροσωΠο ιων
ομηρτκþν ειþν. Eivar η γυναßκα που
καιαλýετ τα πÜντα ατιμþρηια. Το θεσμτκü
πλαßοτο ιου γÜμου, τηò παιρτκηò γηò, ιηò
εlρηνηò, ακüμη και ιου πολÝμου, Eivar Ýνα
πρüσωπο που παραμÝνετ πÜντα
ατντΥματτΚο.
Μια Üλλη σημανττκη πτυχη των Ýργων ιου
Ομηρου, που πραγμαιεýετατ ιο 2ο ιεýχοò
του αφτερωμαιοò του «Ε»»-IΣΤΟΡΙΚΑ, εßναι
η οχÝοη ιουò με το δημοιτκü ιραγουδτ. Η
ελληντκη Kar ευρωπαßκη, και' επÝκιαοη,
λογοιεχνßα αρχßΖετ με ια επη, αφου Ýχει
προηγηθετ η επτκÞ παρÜδοση ιων
μυκηναßκων χρüνων. ΠολλÜ κοτνÜ σημεßα
Βρßσκει κανεßò σια Ýργα ιου Ομηρου και
σιο δημοιτκü ιραγουδτ μαò. Mra
δημιουργlα που ουσιασιι.κα ξεκßνησε απü
τα προομηρτκÜ χρüνια kar φιÜνετ þò ττò
ΠροτομÞ του μερεò μαò.
μεγαλýτερου Αξιοσημεßωιη εßνατ τÝλοò και η σχεση ιου
επικοý ποιητÞ Ομηρου με ιην Κυπρο, καθþò εκτοò απü
(Μουσεßο ιην αναφορÜ που κÜνετ σια εργα ιου ο
Βερολßνου)
σπουδαιοò ποτηιηò. η ομηρικη ηοßηση
κραιτÝιατ Ζωνιανη στο νησι þò σημερα.
«Αυιüò ο κüσμοò εßνατ ιου Ομηρου», εßχε
Η 0μπριΗη παραιηρησετ ο Γτþργοò ΣεφÝρηò
αναφερüμενοò σιην Κυπρο τηò δεκαετßαò
του'50.
ΠαραιßOταOÞτπ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΙΙΑ ΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

jffiffiEl
Η ΩΡΑιΑ Ι(ΥΒΕΡΝΗΤΕΣ ΔΗΜοτικο
τοΥ ΜΥοοΥ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕIA τΡΑτοΥΔΙ
Η ΕλÝνη Το πλοßο. ΣυγκριτικÞ
στην ΙλιÜδα 0 Φρüντιò μελÝτη.
Και στην και ο κυβερνÞτηò Μια αδιÜκοπη
0δýσσεια του 0δυσσÝα δημιουργßα

γπεýθυγοò Ýχδοσò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Σýwαξη ýληò Σýμωυλοξ Ýßδοσπò Σ' οιπü fr τεýχοò συwργÜστπτω Δημιουρμιü

ΝΑΣΟΣΓΚΟΛΕλ/ΗΣ ΣΤΕΡΙΟΣΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ Ι, ΒΟΣΚΟΣ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ
ΣmονΕμüò . ΗιμÝΕη ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Κ, ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ ΑΓΓΕ^ιΚΗ Τ¶ΝποΠοΥΛοΥ
ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ
1ιüημα συνεργÜτη ΟΑΙΔΩΝ ΜΑ^ΙΓΚΟΥΔΗΣ ΜΕΝΕΛΑοΣ χΡιποηοΥΛOΣ
ΠορογωγÞ
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
ΦΩτοΕΚΔοτΙΚΗ Α.Ε.
Ηλεπρωßß δΕýΘwοη istorlka@enet gr
Εκýπßm.ΒιOfuοδCσßο
Το παρüν ηεριοδικü πορÝχειοι δωρεÜν μΦß με ιην Χ,Κ ΤΕΓΟΠΟγΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α Ε
ΕΔΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Απογορεýειαι η αυιοτεληò πþλÞοη ιου
 ,
ιμειωσειò
Cνοò σκοπανÝοò ΟμπΡιστÞò
ε μτα απü ιτò πιο καυσιτκεò σÜιτρεò ιηò
παγκüσμταò λογοτεχνßαò, Ýνα Ýργο που
ξεχωρßΖετ yra την απατστοδοξßα του
αλλÜ και yra ιην απüλυτη απαξßωση, με ιην
οποßα περτγρÜφετ την ανθρþυινη korvωvia και
ιουò θεσμοýò ιηò, υπÜρχετ μτα φευγαλÝα
αναφορÜ και στην καθ' ημÜò, την ελληντκÞ
παρÜδοση. Γτα να δεßξετ ο συγγραφÝαò, ο
Ιρλανδüò ΤΖüναθαν Σουßφτ (1667-1745), πüσο
avikavor πνευματτκÜ στÜθηκαν or σχολταστÝò
των Ýργων τηò κλαστκÞò γραμμαιεßαò να
κατανοÞσουν ια πρωιüτυπÜ τουò, εμφανßΖει σιο
24ο κεφÜλατο ιου Ýργου του («ι?α ταξßδια του
ΓκιοýλιΒερ») ια μεγÜλα υνεýματα ιηò
Αρχατüιηταò να ουνομτλοýν με τη σωρεßα των
μεταγενÝστερων σχολταστþν ιουò, ελÝγχοντÜò
τουò yra ια λÜθη Kar ττò παραλεßψετò ιουò.
«Παρουσßαοα», γρÜφετ ο Σουßφτ, «τον Δßδυμο
kcπ τον ΕυστÜθιο στον Ομηρο κα1 τον
παρακÜλεοα να τουò φερ8εß καλýτερα απ'
ü,τι ßσωò τουò ÜξιΖε, επειδÞ πολý σýντομα
κατÜλαΒε και ο ßδιοò üτι δεν ηταν σε 8Ýοη να
κατανοησουν το πνεýμα ενüò ποιητη...»,
Πρüκετιατ, χωρßò Üλλο, εδþ yra μταν ακüμη
απü ττò υπερΒολÝò ιου σαιιρτκου συγγραφÝα, η
οποßα, ωοτüσο, δεν εßναι τελεßωò απüμακρη
απο τη γεντκüτερη ετκüνα που συντηρεß η
Εσπερßα yra ιο πνευματτκü ευßπεδο των
μεσατωντκþν μαò προγüνων.
αρακτηρτσιτκü εivar εδþ ιο παρÜδετγμα
ιου, κατÜ μτα γεντÜ νεüτερου, τσιορτκοý
Edrvard Gibbon (1737-17θ4), που
θεωρεß στο πολýιομο Ýργο του ολüκληρη ιη
χτλιüχρονη ισιορßα tou ΒυΖαντßου ωò μτα
υερßοδο «παρακμηò kar πτþσηò». Μτα ετκüνα
για την «ατρεττκη» χρτσιταντκη ΑναιολÞ που
θα παραμεßνετ μÝχρτ ιο 1θο ατþνα -üταg με
ιην ανÜπτυξη τηò κλαστκßò φτλολογßαò, θα
προΒÜλετ οιτò ανιτκειμεντκÝò του δτασιÜσετò ο
χτλτüχρονοò πνευματικüò μüχθοò των
ΒυΖανττνþν λογßων- σχεδüν αναλλοßωιη.,.
Ποτοò ηταν, üμωò, ο ΕυσιÜθτοò, στον οποßο
αναφüρετατ τüσο απαξιωιικÜ ο Σουßφτ; Η
4
απÜντηση σιο ερþτημα αυιü 8α μαò οδηγüοα
συνÜμα και σιη δταπßστωση üιτ σττò
πανεπτσιημτακÝò Βιθληθßκεò ιηò Αγγλßαò
17ου-18ου ατþνωγ kar ετδτκüτερα σε εκεßνττν
του Trinity College ιου Δουβλßνου αλλÜ τòαι
τηò Οξφüρδηò, üπου σποýδασε ο Σουßφτ, θα
πρÝπετ να υπηρχε κÜποτο αντßγραφο ιου
μιτημετþδουò Ýιτου με τα μακροσκελß
στον Ομηρο (ΙλÞδα kar Οδýσσετα) ενüò απü
τουò σκαπανεßò ιηò κλαοικßò φτλολογßαò, πω
ÝΖησε στο ΒυΖÜνττο ιου ταραγμÝνου 12ου
ατþνα. Πρüκετιατ για τον ΕυστÜθτο, ο οποßοò
μÜλτστα δτειÝλεσε και μηιροπολßιηò
Θεσσαλονßκηò σχεδüν επß μτα ετκοσαειßα,
μÝχρτ το θÜνατü του, το 11θ5 Þ 11θ6.
ειαΙ
υρüσφατα, το 1θ88, ανακηρýχθηκε επßσημα
απü ιην Εκκλησßα ωò Üγιοò), Ýναν
διανοοýμενο, ο οποßοò, σε πολλÝò
ξεπερνÜ το φρÜγμα τηò ουμθαττκüιηταò ιηò
εποχßò ιου, το δτδακυκü κατ μυσττκτσττκü
ατσθητικü ιδεþδεò kar καταθÝιετ τη δτκÞ του
θεþρηση yra τη ΖωνιανÞ πραγμαιτκüτηια, yra
το συγχρονü του γßγνεσθατ.
ΠαρακÜμπιονταò εδþ, λüγω χþρου, ιην
αναφορÜ στα υπüλοιυα Ýργα ιου Ευσταθßου
(üπωò την τστορτκη καταγραφη τηò κατÜληqτη
ιηò Θεσσαλονßκηò απü τουò Νορμανδοýò το
1185, αλλÜ ι<ar τιò ποτκßλεò πραγματεßεò ιου
που στηλτιεýουν ιη δταφορÜ που επικρατοýò
σιο μονασττκü θßο ιηò εποχηò του) θα
ιονßσουμε επτγραμματτκÜ ιη συμΒολß του
λογßου αυιοý τερÜρχη σιην Ομηρτκη
παρÜδοση. Τα σχüλτÜ τον («ΠαρεκΒολαß»)
παρÝμετναν üνα υολυττμο κιßμα εσαεß yra
ιτò γεντÝò των κλαστκþν φτλολüγων που τον
ακολοýθησαν, απü τουò ουμαντσιÝò σιην
Εσπερßα τηò ΑναγÝwησηò μÝχρτ το δτκü μαò
ΑδαμÜνττ Κοραη, ο οποßοò Ýγραψε πωò «ro
εθνοò, üταν αναλÜβη, χρεωστεß να του
ανεγεlρεΙ εlκοναò».
Φαßδeιν
ην εποχÞ που ÝΖησε ο Ομηροò, τα πÜλατ ποιÝ ανακτορτκÜ ΚρÜτη των Μυκηναßων
εßχαν υποκαιασιαθεß απü Οßκουò ΒαστλÝων. Δ,ιüδεκα μετρÜ στο νησß των ΦατÜκων
ο Ομηροò [θ 3θ0]. Αλλοτ τüσοτ υπÜρχουν στην ΙθÜκη που θρßσκειατ σε
αναθρασμü kar πορÜλυση εξαττßαò ιου ανττπετθαρχτκοý κτνηματοò των νιüπτων
αρχüνιων [ΝΙνηστýρεò].
Γýρω σιο 8ω π.Χ. or Oikor ιων qιχüντων Üρχτσαν να συνενþνοντατ σε Κþμεò,
kar or Κþμεò σε Πüλετò [συνοικισμüò],
Η αρ>ιαßα Πüλιò-ΚρÜιοò εκτüò απü οτκτσττκÞ μονÜδα l<ar προσφορÜ απü το Αστυ
κοινωφελþν λεττουργτþν σιο σýνολο εßναι ο ιüποò üπου γßνοντατ or συναθροßσετò
ιων μελþν ιηò κοτνüτηταò, or οποßεò αποιελοýν Ýκφραση συλλογτκßò εξουσßαò.
Or πολßτεò δrorkouv, δτκÜΖουν, τελοýν ττò τερÝò τελειουργßεò κατ ιουò αγþνεò.
Η απqιχη ιηò συλλογτκüτηιαò αυιηò καιαγρÜφειατ σιον Ομηρο, που αναφÝρετ
δυο θεσμτκÜ üργαιια: τη ΒουλÞ και τη ΣυνÝλευση [Αγορη]. Τα δυο üργανα yra ττò
αιτÜγκεò ιου Επουò ια μειαθÝτετ στα πεδßα ιι,ιν μοχþν ιηò ψοßαò.
Ο ΑγαμÝμνων συγκαλεß ΒουλÞν,.. μεγαθýμων.,. γερüντων, δßπλα στο καρÜΒτ
του ΝÝστορα (Ιη., Β 53 κ.ε.). Οτ γÝρονιεò που συμμετÝχουν εßνατ αρτστßεò
Παναχαιοß: üλοτ σχηπτοýχοτ Βασιλýεò.
Αυτοß θα αποφασßσουν για σπουδαßα πολτττκÜ και σιραττωιτκÜ 8Ýμαια, υου Εα τα
εισηγηθοýν στη ΣυνÝß,ευση [ΑγορÞν].
«Ο αντικειμενικüò σκοπüò τηò Βου,Ιýò ýταν να κεlιδßσει με κÜποιο επιδÝξιο
πολιτικü χειρισlιü τη συγκατÜθεση τηò ΣυνÝλευσηò γπ τη συνÝχβη του
πολÝμου (...) Μüλιò συμφþνησαν üλα ταμÝßη τηò Βουληò, η ΣυνÝλευση
συγκληθηκε αμÝσωò» (Γεþργτοò ΒλÜ:οò, «ΠολιτικÝò Κοινωνßεò στον Ομηρο»,
ΜΙΕΤ, ΑθÞνα Ιθ85, σ. θθ).
Η ΣυνÝλευση ιην οποßα απαρτßΖουν or Δημου Üwρεò εßνατ κυρßαρχο üργανο,
Στην Οδýσσεια λ.χ. or μνηστßρεò φοθοýντατ μßπωò συγκληδεß ΣυνÝλευση και
λÜθει μÝτρα εναιιτßον ιουò (Οδ., π 375).
ΠαρÜλληλα ο Ομηροò αναφÝρεται στην καθημερτνß Ζωη τηò Ιωνßαò που την
περτγρÜφει σττò απετκονßσετò ιηò «Ασπßδοò του ΑχτλλÝωò» (Ι,λ., Σ 480 κ.ε.). Γτα
ιο γÜμο γρÜφετ: «Τιò νýφεò παßρναν απ'τα οπßτια τοιξ με φþτα, με λαμπÜδεò,
κα1 τlò περνοýσαν με νυφιÜτικα τραγο(frια απü τουò δρüμοι4. Και
οτριφογýριΖαν χορεýοwαò οι νιοß».
Σε Üλλο σημεßο σταφÝρετατ στη ΣυνÝλευοη, που τα μÝιλη τηò κοθγÜδτΖαν yra ιην
εξαγορÜ ιου αßματοò κÜποτου σκοιωμÝνου. «Και σε δικαστη γýρευαν να πÜνε
γlα να ΒγÜλει απüφαση».
ΥπÜρ:ουν rιar περιγραφÝò απ' ιη ΖωÞ στην υπατφο. «Οι εργÜτεò θÝριΖαν
φουχτþνοwαò δρεπÜνια». Τα χερüθολα τα Ýδεναν «και πßσω τουò αγüρια
τρÝχαν, στην αγκαλlÜ τα παßρναν (...)».
Κατ για τον ιρýγο, «σε πλεχτÜ κοφßνια κουΒαλοýσαν τα σταφýλια στουò þμουò
(.,.) και ανÜμεσü τοιξ την ψηλüφωνη κιθÜρα κÜποιο αγüρι παßΖονταò üμορφα
εψελνε του Λßνου το τραγοýδι (,..)»,
Στον ιελευιαßο κýκλο ιηò «Αοπßδοò του ΑχτλλÝωò» αγüρτα Kar κορßτστα χορεýουν.
Εκιüò αυü τη ΖωÞ του Β00 π.Χ. σιο Ýργο του υπÜρχουν ορ:<αßσμοß απü την
προγενÝοτερη ΜυκηναßκÞ εποχÞ. Οπωò το κρÜνοò με ιουò χαυλτüδοντεò ιου
κÜπρου (Ιl., Κ 261), ιο μÝγα κυπελλο του ΝÝστοροò (η., Λ 632) κ.Ü,

ΝΙκοò ΒαlιδιÜμπασιιò
 του ΜΕΝεΛΑογ Χρι:τοπογ,ηογ
αναπληρωτß καθηlητß Αρχαßαò Ελληνικfò
Φιλολογßαò Πανεπιστημßου Πατρþν

ΕλÝνη, Ýνα απü τα κενιρτκüιερα

ιρωικου μυ8ου αλλÜ kar γεντκüτερα τηò
ληντκηò γραμματεßαò, παρÜ ττò τüσεò
αφτερþθηκαν σ' αυτην, παραμÝνετ απü
πüψετò Ýνα πρüσωπο ατντγμαιικü. Πρτν απü_
μτουργßα ιου δρÜματοò, του λογοτεχντκοý,
που πρþιο Ýδωσε στην ποτηιτκÞ αφηγηση τ
ιüιητα να αποκιÞοει ιρτσδτÜστατη ετκüνα,
αγγετογραφτκÝò Kar or Üλλεò ετκασττκÝò
οετò μΠορουσαν να Προσφερουν μτα οψη
νηò -κα1 αυιη περτορτομÝνη kar, πÜντωò,
σμÝνη σε κεßμενα. Οι επικοß kar or λυρτκοß
τουλÜχτσιον στα σωΖüμενα Ýργα ιηò
Κηò ΥραμμαΤεΤαò, ΠΟυ ΥΤα εμαò apxrzεr με ΤΟν]
ρο, απÝφυγαν να περτγρÜψουν ιην üψη
νηò αφηνονιαò ελεý8ερη τη φαντασßα ιου
τηlαναγνþσιη. Ετστ, η υπÝρμετρη
ΕλÝνηò αποιελεß υπü μτα Ýwοια θεωρηιιτ<ü
xr ατσθηιτκü δεδομÝνο τηò αφηγησηò,
συνθÞκη μη αξτοποτηστμη αφηγηματτκÜ
ιην παρÜ μüνο ωò προò ιιò συνÝπετÝò τηò.
Η πρþιη τλταδτκß εμφÜντοη τηò ΕλÝνηò
στην περßφημη σκηνÞ τηò Τετχοσκοπßαò
ψωδßαò Γ, üπου περτγρÜφετατ η
μοχßα ΜενÝλαου και ΠÜρη υυü το βλÝ
6ý Üλλων, κατ ιηò ΕλÝνηò, η οποßα kar θα
στÜσετ στονυαρακαθημενο Πρßαμο ιουò
του ελληντκοý σιραιου (στ. 154-244), σ
ιον ΑγαμÝμνονα, τον ΟδττσσÝα, τον
ιον ΙδομενÝη. Υπεν8υμßΖειατ üττ yra
ΥημαιιΚηò εντασηò η «ενημερωοη» αυτη του.
μου Ýρχειατ με καθυσιÝρηση περßπου δÝ
ΠροΚετιατ Υια αφηΥημωτΚο ΠροοΧημα Που
λοδοξεß να πεßοετ ωò ρεαλτσιτκü στοτχεß
που Ýχετ Βαστκü στüχο να ετσαγÜγετ ιην
παδλο kar αßττο ιου πολÝμου, σιη σκηνη ιτψ
μαχßαò των δýο συΖýγων ιηò. Η ΕλÝνη θα
σετ πρþια δηλþνονταò ιο σεθασμü τηò
Πρßαμο, δεýιερον δηλþνονιαò την
yra την αναχþρηση τηò απü ιη ΣπÜριη με

6
 jΙ ρη Kar ιρßτον,, αποκαλυπιονιαò την ιαυιοιτ1,
]

Ελληνα πολεμισιη \,ια ιο\,οποιον αρχικÜ ιιß .,

fΙρßαμοò. Πρüκετιαι yra ιον ΑγαμÝμνοτ-ιι :-Ι

ετ ο
ρουοßαση ιων Ελληνων αρχηγþν θα συνετιο,. _

ιον ΟδυσσÝα, την περτ\ραφη ιου, καθι,lò κcι

ΜενÝλαου, θα ολοκληρþσετ ο παρευρτοκομ1

Αντηνωρ. που εßχε ιαλοιüιερα παραοιΓι σι λ,:,

ιρεσΒεßα των δυο Ελληνων αρχηγþν οιηι, Τ-
4. Η ορπογÞ τηò και Ýτο1 ο ποτηιηò Βα απαλλαξει την ΕλÝνη α:
ΕλÝνηò. δυσκολη υποχρÝωση να περτγρÜψετ η τδια ι
Μικρüγροφο του προηγουμθνο Üνδρα ιηò οιον παιερα ιου ιωρ],
Diebold Laubers Τον ΜενÝλαο η ΕλΓνη θο ιον μνημονευοιι .,
οπü τον ,,Τρωικü μτλþνιαò yra ιον ΙδομενÝα, που ουχνÜ φι-\οζ.
πüλεμο» του θηκε στη ΣπÜρτη üιαν kar η iδra Ζουσε εκεß. κι: ι
Konrand νοη κλεßσει ιην παρουσßαση με μτα εσωστρεφη οο(_
Wýrzbug (μÝσο
μÜτατη οπιικη αναΖÞιηοη ιων αδελφþν ιηò
α\ _

15ου οιþνο μ.Χ.) σα σιουò Ελληνεò αρχηγουò, του ΚÜστορα κòι,

ΚOΙ 0π0
Πολιιδεýκη, μην ξÝρονιαò üττ Ýχουν προ πο,,-
χαλκογροφßα πεθÜνεl. Η Αφροδßιη, προστÜττδα ιων Τρþι,ιτ,
(1550) του Jean
ΠÜρη και, καιÜ ουνθηκη, ιηò ΕλÝνηò, θα ο
Mignon (5)

Δ .',r.'r _,:α

-:.

Β
ιον ΠÜρη σιη μονομαχßα ιου με ιον ΜενÝλαο kar
θα ιον μειαφÝρετ οιο θÜλαμο τηò ΕλÝνηò.'Η θεÜ,
μειαμορφωμÝνη σε γρτÜ υφÜνιρα kar αναγνωρßστ-
μη μüνο απü την ΕλÝνη, θα ΖηιÞσετ απü την ΕλÝ-
νη να επτοιρÝψετ σιο θÜλαμο yra να κοτμηθεß με
τον ΠÜρη.'Η ΕλÝνη, σε γλþσσα που δηλþνετ ε-
ξατρειτκη οτκετüτητα με τη θεÜ, θα αρνηθεß θιητω-
μÝ,τη λÝγονταò στην Αφροδßιη üττ αν τüσο αγαπÜετ
ιον ΠÜρη, ιüτε να πÜετ η ßδτα μαΖß ιου σε üποτο μÝ-
ροò επτλÝξετ, þστε να την κÜνετ εκεßνοò ü,ττ θÝτ\,ετ,
οýΖυγο Þ δοýλα.η Η Üρνηση αυιη, που Þδη δηλþ-
νθι ιην αμφτθυμßα yra ιο κοlνωντκü «πρüσωπο»
τηò ΕλÝνηò, περτÝχετ ακüμη Ýνα στοτχεßο, τη δη-
λωση τηò ΕλÝνηò üττ οτ γυναßκεò τηò φοßαò θα
τη μτσßσουν περτσσüτερο (410-412) kar üττ μετÜ
τη νßχη του ο Μενüλαοò θα ιην πÜρετ μαΖß του
στη ΣπÜρτη, μτσητß kar εκεß (403-404). Η συνομτ-
λßα με την Αφροδßτη παρουστÜΖετ Ýμμεσα την ΕλÝ-
νη ωò Ýρματο των δταθüσεων τηò Αφροδßτηò kar ε-
m3εβατþνετ εν μÝρετ τη ρßση του ΠρτÜμου που α-
πÝδωσε, οτο Γ 164, ττò ευθýνεò yra ιον πüλεμο
σιουò θεοýò kar üχτ σιην ΕλÝνη, αφου η απüδοση 6. 0 ΜενÝλαοò
ευθυνþν σιον ΠÜρη δεν θα μποροýοε να γßνει απü κρßνιση στο θÝμα αυιü εivar üττ σε üλεò ττò ιλταδι- οδηγεßτην ΕλÝυη
τον Πρßαμο kar μÜλτστα λßγο πρτν απü ιη μονομα- κÝò μνεßεò του Τρωτκοý πολÝμου, η εγκατÜλετψη πßσω οτη ΣπÜρτη.
χßα, Τον ΓtrÜρη ιον Ýχετ Þδη καιηγορησετ ο Εκτο- τηò συΖυγτκηò εστßαò kar ιηò παιρτκηò γηò απü ιην ΠαρÜστσση απü
ραò για δετλßα λßγο πρτν απü ιην Τειχοσκοπßα, «α- ΕλÝνη συνδÝετατ με ιον παρεπüμενο πüλεμο üχτ με ερυθρüμΟρφΟ
πειλþνταò» τον με λτθοθολτομü' kar θα τον κατη- σχÝσετò ενοχßò αλλÜ με σχÝσετò ατττüτηιαò, η ΕλÝ- αγγεßο (Μουσεßο
γορησετ yra δετλßα kar η ΕλÝνη αμÝοωò μειÜ ιην νηδεν αποφÜστσε η ßδτακανÝναν πüλεμο kar, παρ' ΚαλþνΤεΧνþν
Τετχοσκοπßα, «ψÝγοντÜò» τον επειδÞ δεν σκοιþθη- δεν
üττ εμφανßΖετατ επτκρτττκη για ττò πρÜξετò τηò, ΒΟσΤüνηò)

κε,υ η ΕλÝνη θα ιον παροιρυνετ, ετρωνικÜ μεν, να
πÜετ να συνεχßσει τη μονομαχßα με ιον ΜενÝλαο,
ουστασττκÜ, üμωò, να ιην αποφýγετ για να σþσετ τη
ΖωÞ του. Η Αφροδßτη θα αιταγκÜσετ στο τÝλοò ιην
ΕλÝνη να κοιμηθεß με τον ΠÜρη ατφιβþò την þρα
που ο ΜενÝτ\αοò αναΖητÜετ τον ΠÜρη στο πεδßο τηò
μÜχιιò. Με τον τρüπο αυτü, σια αφηγημαικÜ δεδο-
μÝνα τηò τσιορßαò, ιο πρüσωπο που οιοτελεß ιην α-
φορμÞ του πολÝμου εμφανßΖετατ ερμηττκÜ κλετ-
σμÝνο μÝσα σια τεßχη τηò Τροßαò, συγχρüνωò üμωò
η πρüθεση που δταφαßνειαι στα λüγτα τηò ΕλÝνηò
εßναι η τßρηση αποσιÜσεων kar απü τουò δýο χþ-
ρουò που τη δταòδτκοýν κατ στουò οποßουò η ßδτα ε-
ντοπßΖετ μßσοò προò ιο πρüσωπü ιηò.
ο 8Ýμα των «αποστÜσεων» που φαßνειαι να
ιηρεß απÝνανττ σιουò δýο κüσμουò, τον
τρωτκü και τον ελληντκü, η ΕλÝνη ωò r-
λταδτκü (κατ üχτ ωò μυθκü) πρüσωπο μÜò
επττρÝπετ ßσωò να ατττμετωπßσουμε με δτα-
φορειτκü πνεýμα το πφßφημο θÝμα τηò ενοχηò τηò
ιλταδτκßò ΕλÝνηò. Θα πρÝπετ πρþτα να προσδτορτ-
οτεß arr με ιον üρο «ενοχÞ» ιηò ΕλÝνηò σιηλττεýε-
τατ κÜθε φορÜ η εγκατÜλετψη τηò συΖυγτκηò ε-
οιßαò, η εγκατÜλετψη ιηò παιρτχßò γηò, η ο παρε-
πüμενοò Τρωτκüò πüλεμοò. Mra ουστασττκÞ δτευ-
αυτοενοχοποιεßτατ (και αυτü σημαßνετ üιτ δεν επι-
Ζητεß ττμωρßα yra τιò πρÜξετò τηò), αλλÜ απλþò αυ-
τοκατηγορεßιαι (kar αυιü σημαßνετ üττ αναλαμΒÜνετ
την ευθýνη yra πρÜξετò που Ýκανε κατ δεν εγχρß-
νετ). Το θÝμα αυτü διαπισιþνετατ αχρýÝστερα αν
μεταχτνηθεß κανεßò, προσωρτνÜ κατ κÜπωò πρωθυ-
οιερα, στην ετκüνα ιηò οδυσσετακÞò ΕλÝνηò. Πρþ-
το και βαστκü χαρακιηρτσιτκü τηò οδυσσετακÞò
ΕλÝνηò: δεν υπÜρ:<ετ ασÜφετα ωò προò ιο δεσμτκü,
κοτνωντκü κατ πολτττκü καθεσιþò τηò. Efinr σýΖυ-
γοò του ΜενÝλαου, εßναι βασßλτσσα ιηò ΣπÜριηò, α-
νÞκετ στον ελληνικü κüσμο kar εκ γενετηò χατ εκ
συνθßκηò. Eivar üμωò αξτοσημεßωτο üιτ üλεò οι α-
ναφορÝò υου γßνοντατ σε γεγονüια ιηò Ζωηò ιηò πα-
ραπÝμπουν σιη ΖωÞ ιηò ΕλÝνηò στην Τροßα. Ε><ου-
με Ýτστ Ýνα ενδταφÝρον θÝμα που ανιχνεýετατ, πτ-
οιει)ω, και στα δýο ομηρικÜ Ýπη: üσο η ΕλÝνη εß-
ναι στην Τροßα, εßναι η ΕλÝνη τηò ΣπÜριηò, τþρα
που θρßσκεται σιη ΣπÜριη, εßνατ η ΕλÝνη τηò )
Η €f,Ýνπ, Ýνο οπü το κ€ντΡικüτερο πΡüσωπο
του τΡωικοý μýδου, πορομÝν€ι οπü ποηηÝξ
οπüψ€ιò Ýνο πρüσωπο οινιγμαικü

9
Η ΕΖιεκυ
Δýο οφηγÞσειò που ονοφÝρονται (πην Οδýσσεια
κοι οφοΡοýν την Εf,Ýνη κοι τον ΟδυσσÝο
(πην Τροßο. eivoι ιστορßεò αναγνωρισμοý
10
Τροßαò. Oxr πια με üρουò θεσμτκουò, υολτιτ
κοτνωντκουò, αλλÜ με üρουò υροσωπτκßò
ταò. Η θεσμτκß σýγχυση που επτκραιουσε
ΙλιÜδα δεν τσχýετ πτα ωò προò το κοτνωντκü
σιþò τηò ΕλÝνηò, δεν εξαλεßφειατ üμωò εντ
üπωò εξαλεßφθηκε η ßδτα η Τροßα, αλλÜ
να ΠροσΥραφειαΙ στα ΠροσωπτΚα συσταιΙΚα
ιαυτüτηιαò ιηò ΕλÝνηò. Η Τροßα δεν υπÜρχει
παρÜ μüνον σιην ΕλÝνη. Kar αφοý η τδταßιερη
τüιηια τηò ΕλÝνηò επττÝλουò αναγνωρßστηκε,
ρεß ελευθερα kar η ßδτα να εμπλακεß σε Ýνα
χνßδτ αναγνωρτομþν. Η ΕλÝνη θα
πρþτα, απü ιην orkoyεvεrakn kar μüνον
το νεορü ºhλÝμαχο υου επτσκÝπετατ ιη
ΑλλÜ kar or δýο αφηγησετò που αναφÝρονιατ
Οδýσσεια kar αφοροýν ιην ΕλÝνη και τον
σÝα στην Τροßα εßνατ kar or δýο τστορßεò
ρτσμοý. Η ΕλÝνη εßχε δετ, αναγνωρßσει kar
σετ τον ΟδυσσÝα σε λαθραßα καιασκοπευττκÞ
δü ιου σιην Τροßα κατÜ τη δτÜρκετα τηò πολ
τηò.' Το θαστκüτερο, üμωò, ιÝχνασμα
σμοý που μνημονεýειατ σε σχÝση με την ΕλÝνη
πü ιον ΜενÝλαο σιην οδýσσε;α, εßνατ
τητα η περßφημη «φωνομτμßα» (= μßμηση
ιηò ΕλÝνηò, üιαν μπροστÜ σιο Δοýρετο Ιππο
θηκε ιιò φωνÝò των γυνατκþν των ηρþων που
κλετσμÝνοτ σιην κοτλτÜ του ξýλτνου αλüγου. Η
μηση ηταν ιüσο πετυχημÝνη που ο κÜθε
νüμτσε πωò του μιλοýοε η γυναßκα του και ε
μουσε να Βγετ yra να τη συναντÞσετ. Kar ενþ ο
νÝλαοò kar ο Δτοlýδηò κλετσμÝνοτ μÝσα στο
ρετο Ιππο αμφτιολανιεýονιαν, ο ΟδυσσÝαò
βε το δüλο kar συγκρÜιησε ιουò ηρωεò.
ττòδýο αυιÝò τστορßεò αναγνωρτσμου και
Πο μτα εwola, μειαμφτεσηò, που
νιατ αντßοτοτχα η ΕλÝνη kar ο ΜενÝ
για να εκθετÜσογν ιον ΟδυσσÝα,
θÜνετ συγχρüνωò και μτα σuyκpron
νηò-ΟδυσοÝα η, ακρτθÝσιερα, μτα ακýρωση
δρÜσηò ιηò ΕλÝνηò μÝσω τηò δρÜσηò του
Σιο μÝτρο που αναγνωρßΖετ κανεßò üιτ ο ποτητßò
Οδυσσειαò Ýχετ σιüχο προγραμμαιικü -kar
γημÝνο Þδη απü το προοßμτο- να πτστþσετ
πτκÜ ιον ΟδυσσÝα με την Üλωση τηò Τροßαò,
μπορεß να δεχθεß üττ ο ρüλοò αυιüò ιου
συμπερτλαμθÜνετ, ιουλÜχτστον σε κÜποτο
την ακυρωση ιου ρüλου ιηò ΕλÝνηò που, ωò
Kar ωò Ýπαθλο του πολÝμου, μπορεß να
μüνον üσο η Τροßα υπÜρχετ. Η Üλωση τηò
καιαργεß εκ των πραγμÜιων kar ορτσιτκÜ την
φßσημη θÝση ιηò ΕλÝνηò, τηò ανατρεß ιη δτττÞ
8ανüιητα να ανÞκετ εν δυνÜμετ kar σιουò δýο
σμουò που ιη δτεκδτκοýν. Το ιÝχνασμα τηò
μτμßαò, ανεξÜριηια αυü ιτò προθÝσετò ιηò ßδταò
 7. ΜενÝλοοò κοι
ΕλÝνη. ΑνÜγλυφο
απü κυκλοδικü
tr πßθο του 7ου
οιþνσ π.Χ,
8. 0 Πüρηò
ΕλÝνηò, αποτελεß και την τελευιαßα mθαττüτηια να μορτυρßεò, ομηρτκÝò Kar μεταομηρτκÝò, προσφÝ- γοητεýει την
δταιηρßσετ η ΕλÝνη ιη δτουπüοτατη ιαυτüτηιÜ τηò ρουν κÜθε φορÜ ιην τδταßιερη οττοτýπωοÞ τηò. Το ΕλÝνη πορουσßο
παραιεßνονταò την υπαρξη τηò Τροßαò κατ, ενδεχο- οτοιχεßο αυιü εντοπßΖειατ Þδη στην αμφßσημη υπü- τηò Αφροδßτηò και
μݾωò, την πολτορκßα τηò, θφ' üσον στ πειý>òατνε οιαση τηò ßταδκθò ΕλÝνηò που òιταßκετ, üπωò εß-
ΤΟυ ΕρωΤΟ.
θα οδηγοýσε σε Ýναν Üλλον «αναγνωρτομü» των δαμε, με ιον iδro τßιλο (ιηò ωρατüτερηò γυναßκαò) ΤοΙΧογραφßα (40
ΕλλÞνων ηρþωγ δταφορεττκü απü εκεßνον τηò r-
λταδχηò Τετχοοκοπßαò kar, πτθανüταια, μοιραßο.
Στο επßπεδο του αναγ¾ωρτσμου, θα Ýλεγε επομÝνωò
κανεßò üττ αν στην πρþτη ιστορßα, οτην αφßγηση
τηò ΕλÝνηò yra τη λαθραßα εßσοδο του ΟδυσσÝα, η
ΕλÝνη αναγνþρτσε ιον ΟδυσσÝα ΒλÝποντÜò τον με-
ταμφτεσμÝνο μπροσιÜ τηò στην Τροßα, ιüτε στη
δεýτερη τστορßα, στην αφÜγηση του ΜενÝτ\αου yra
ιη φωνομτμßα ιηò ΕλÝνηò, ο ΟδυσσÝαò σταγνþρτσε
τη φωνη τηò Ελüνηò ακουγοντÜò την «μειαμφτε-
σμÝνη» Ýξω απü το Δοýρετο Ιππο. Δεν ξÝροιητε τι
εßπε η ΕλÝνη μτμοýμενη αυιÝò ιτò φωνüò,'εivar ü- φοßαò, δεν μπορεß πια να θρßσκειατ αλλοý.
μωò σαφÝò üιτ kar εκεß υπüκετιατ στο δτπλü θεσμτ- Εmτιεßρησα να ολοκληρþσω κÜποτεò θεματτκÝò ε-
κü τηò καθεοτþò και χρηστμοποιεßιατ παρÜ ιη 8Ý- ýτητεò Kar για το λüγο αυτü καιÝφυγα πρþια σιην )
ληση τηò yra να σþσετ τουò ψþεò στουò οποßουò
Þλθε rιar γτ' αυιü τη μτσοýν, στßνονταò παρÜ τη θü- Οι επικοß κοι nupιKoi ποιητÝò οπÝφυγον νο
ληοß ιηò πλεκτþm στουò Ελληνεò απü τουò οποß-
ουò Ýφυγε kar yr' αυιü ιη μτσοýν.
π€Ρ!γΡüψουν την üΨη τηò ΕßÝνπò, οφÞνοντοò
Η Ýφεση αυιß ιηò ΕλÝνηò προò ιην κινηιτκüιητα εßεýδερη τη φοντοσßο του οιφοοτÞ/ονογνþστπ
ιεßνετ να σταχθεß σε σταθερü σημεßο τηò μυθογρα-
φτκηò ιηò προοωπογραφßαò kar or λογοτεχντκÝò
 Η ΕΛΕΝιΗ

10. 0 Πρßαμοò ικετεýει τον ΑχιλλÝα να του ποραδþσει τη σορü τOυ γιOυ του
Εκτορο. Ελαιογραφßα (1824) του AIexander Ιναπον (Γκαλερß Τρετιοκüφ, Μüσχο).
1 1. Η ΑνδρομÜχη θρηνεß τον Εκτορο. Πßνακοò του Jacques Louis David.

12. Η Εκüβη παροκολουθεß τη μονομαχßο ΑχιλλÝα-Εκτορα. Αποτýπωση

λεπτομÝρειαò ερυθρüμορφου κυπÝλλου (Μουσεßο Κολþν Τεχνþν Βοστüνηò)

Οδυσσεια χωρßò να εξανιλησω την τλταδτκη πα-

ρουσßα τηò ΕλÝνηò, που εßναι πρÜγματι ευρυιερη. Η
παρουσßα αυιη συμπληρþνειατ με τη ουνÜντηση τηò
Ελενηò και ιου Εκτορα στη ραψωδßα Ζ kar με το
Βρηνο ιηò Ελενηò για τον Εκτορα στη ραψωδßα Ω.
Οταν ο Εκτοραò επτστρÝφετ οιην Τροßα ατοΖ236-
529 (δηλαδη στην τελευιαßα επτστροφη οτο οπßιτ
του που μαò δεßχνετ ο ποτηιηò) συνανιÜ την ΕκÜβη,
ιην ΕλÝνη και ιην ΑνδρομÜχη. Εχουν επτοημαν-
δεß σωστÜ οι πολλÝò kar σκüπτμεò ομοιüτηιεò οτα
λüγτα που αυτε'ò οι τρετò γυναßκεò αιευθυνουν
προò τον Εκιορα οιη ραqιωδßα Ζ, üταν ακüμη Ζει,
και οιη ραιμωδßα Ω, üταν εßνατ ηδη νεκρüò απü το
χÝρτ του ΑχτλλÝα:'Ο η ΕκÜβη μτλÜει yra ιην ευοÝ-
βετα, την καλοσυνη r<ar ιη γεννατüιηιÜ του, η ΕλÝ-
νη αυτοκατηγορεßτατ kar τιò δυο φορÝò kar μτλÜ
yra την καλοσυνη του Εκιορα και ιη συμπÜθετÜ
ιηò yr' αυιüν kar η ΑνδρομÜχη αναφÝρειατ -Kar
οιη ραψωδßα Ζ kar σιη ραqιωδßα Ω- στην ιυχη που
την περιμÝνετ μετÜ το θÜναιο ιου Εκιορα. Οιαν ο
Εκιοραò φευγει, οιη ραψωδßα Ζ (494), η ΑνδρομÜ-

Η ιτ ζ§ξº ι¾*υ ß* αÝιτατ*ι #¾α η ß{$ ξπζ

:§;, "* *
Πξνηζ €ßν§ß ݺ τ ß]§§º §ιºΦστ §€ ν
ΚgΙ αα ξ§υζ * Χ Φξ,§ζ ιºοs ξη ιΕΚ ßΚΟυν

Ι2

] ΕλÝνη. Εργο
Ι David
J
ι
ßΙ
χη επτσιρÝφετ σιο σπßιτ Kar ξεσπÜετ σε κλÜματα
μοΖß με ττò γυναßκεò του σπτττοý. αρχßΖετ ιüιε Ýναò
θρßνοò, ενþ ο Εκτοραò εßνατ ακüμη Ζωντανüò (Ζ
4θ7-502), μτα προαναγγελßα ιου νεκρτκοý θρηνου
που θα ξεσπÜσετ αργüιερα γυρω απü ιη σορü ιου,
Αν μετρησουμε Ýιοτ, ΒλÝπουμε üιτ υπÜρχουν τρετò
θpivor yra ιον Εκιορα οιην /,Lrciδa: Ýναò θρηνοò
στη ραψωδßα Ζ üσο ακüμη ο Εκιοραò Ζετ, Ýναò
θρßνοò τη σιτγμß που ο ΑχτλλÝαò ατιιτÜΖετ ιο νε-
ιφü σþμα του Εκτορα στη ραψωδßα Χ kar Ýναò ιε-
λτκüò kar τελειουργτκüò θρηνοò σιο πλαßστο τηò
«πρüθεσηò» ιου νεκροý οιη ραψωδßα Ο, Σε καθÝ-
να απü αυιουò τουò ιρετò θρηνουò προσιßθειατ κλτ-
μαχωιÜ και μßα απü ιιò γυναßκεò που συνÜνιησε ο
Εκιοραò σιη ραψωδßα Ζ: στον πρþιο θρßνο (Ζ 49º-
502) συμμετÝχετ η ΑνδρομÜχη, σιο δεýτερο (Χ 405-
5Ι5) συμμετÝχουν η ΑνδρομÜχη kar η ΕκÜ3η, στον
φßιο θρßνο (α ºΒ-ºº 5) ουμμετÝχουν η ΑνδρομÜχτη
η Ει<Üβη κατ η ΕλÝνη.
αραμÝνετ επομÝνωò Ýνα ερþιημα, που
δεν ιßθετατ τþρα γτα πρþιη φορÜ: Γταιß
η ΕλÝνη σιο θρßνο του Εκτορα; Η πα-
ρουσßα τηò Ελδτηò, πÝρα απü ιτò αναλο-
γßεò τηò ραψωδßαò Ο με τη ραψωδßα Ζ
που δηλιßýηκαιτ, ατττολογηθηκε ουχνÜ ωò Ýνδετξη
mò πρüθεσηò του ποτηιÞ να κλεßσετ το θρηνο με το
πlýοωπο που αποτελεß την αφορμη ιου Τρωτκοý
13. Πüρηò κοι
(ß788) του
Jacques Louis
πολεμου. Η ατττολülmση αυιÞ ερμηνεýετ κυρßωò
την υοτηιολογτκß λετιουργßα ιηò ΕλÝτmò, αλλÜ ü-
xr ευαρκþò την Ýνιαξη τηò σιην τυπολογßα ιου
θρηνου. Qò προò αυτßν, τοχýετ μÜλλον κÜιτ ευρýτε-
ρο r<ar εδþ εντοπßΖετατ ßσωò kar ιο κλετδß yra ιην
κατανüηση ιου περßπλοκου Kar αντιφαιτκοý αυιοý
θεσμτκοý καθεστþιοò που προσδτορßΖετ ιην παρου-
σßα ιηò ΕλÝνηò, αιφýþò επειδÞ η ΕλÝνη αντιπρο-
σωπεýετ πρωτßστωò μτα νοηιικη «υπü8εση εργα-
σßαò», εργασßαò κυρßωò αφηγηματτκßò. Η παρουσßιτ
ιηò ΕλÝνηò γεντκüτερα συνεπÜγετατ ιην αναιροπη
και την υπξιΒαοη κÜθε ιελειουργικοý kar κÜδε
κοτνωντκοý πλατσßου. Η ΕλÝνη, ßδη σιτò προßλτα-
δτκÝò αφηγησετò τηò τστορßαò ιηò, καιαλýει το θε-
σμτκü πλαßστο ιου γÜμου, το θεσμτκü πλαßστο ιηò
παιρκßò γηò, το θεσμτκü πλαßστο τηò ετρßνττò κατ,
στην Ιß.ιòßδα, φαßνετατ να καταλýετ αχüμη κατ ιο
θεσμτκü πλαßστο ιου πολÝμου, αφοý kar or γÝρο-
ντεò τηò Τροßαò, σιο Γ 154-160, υποθαθμßΖουν ιη
σημασßα του πολÝμου μπροσιÜ σιην παρουσßα τηò.
Αν η ΕλÝ,ιm θρßσκετ αττμþρηια μτα θÝση σε üποτο
)
Η εγκοτüf,ειψη τηò συζυγικÞò εστßοò κοι
τηò πατΡικÞò γηò οπü την Εf,Ýνπ συνδÝ€τοι
μò τον πüßεμο μC σχÝσ€ιò οιτιüτητοò
13
Η ΕΛΕΝΗ
14. Η 0ρπογÞ
τηò ΕλÝνηò. θεσμτκü πλαßστο επιθυμεß, επετδÞ αφηγηματτκþò
Πßυοκοò του ιο δτκατοýτατ, εßνατ αιταμενüμενο να Βρετ μτα θÝση
Gioldano Luca ι<ar στο τλταδτκü τελειουργτκü πλαßστο ιου θρßνου
αναιρÝπονιαò συγχρüνωò το ιελετουργτκü αυτü
πλαßσιο, το οποßο καθ' üλα τα Üλλα, σιην πφßπτω-
ση του Εκιορα, ιηρεßται αυστηρÜ. Το ομηρτκü Ýποò
δεν ατσθÜνειατ υποχρεωμÝνο να λογοδοιßσετ yra
την Ýνιαξη τηò ΕλÝνηò σια τρωτκÜ συμφραΖüμενα,
σια οαοßα η αφηγηματτκη τηò προομηρτκη τσιορßα
την εßχε ηδη εντÜξετ. Αν στο ομηρτκü Ýποò δraπr-
σιþνειατ μτα ρητρα «ενοχßò» τηò ΕλÝνηò, ο Qrn-
ροò τεßνετ μÜλλον να ιη θεωρησετ ωò μÝροò ιων «α-
ποσκευþν» τηò προομηρτκηò ΕλÝνηò kar αναθÝιετ
το χετρτσμü του θÝματοò σιην ßδτα ιην ομηρικη
ΕλÝνη. ο ποτητηò, οýτε σιην ΙλιÜδα οýιε σιην
Οδιησετ, δεν φαßνειατ δταιεθετμÝνοò να δταιαρÜ-
ξετ με ιο Ζητημα αυιü την αφηγηματτκß και την ιυ-
πολογτκß δομß ιου δικοý ιου Ýπουò: αρκεßτατ σιιò
αυτοκαιηγορßεò ιηò ΕλÝνηò και δεν θÝτετ θÝμα ττ-
μωρßαò, αßιημα τÝιοτο θα εκφραοιεß πολυ αργüτερα
σιτò σωΖüμενεò λογοιεχντκÝò μαριυρßεò, ßσοιò υπü
ιην επßδραση ιηò Üμεσηò αθηναßκßò δτκαντκηò ε-
μαετρßαò ιων κλαστκþν χρüνων.
Η τλταδτκη kar η οδυσσετακÞ ΕλÝνη, δýο ετκü-
Η Θδýσσ€ιο δο πΡοσφÝρGι τπ ßΙýση στο
δΙf,ημμο τηò ΕΑÝνηò. οφοý μ€ την κοτοστΡοφÞ
τηò Τροßοò δεν μποΡòß πιο νο Βρßσκετοι οßΙßοý
Ι4
νεò σιητπληρωματτκÝò αλλÜ üχτ απüλυτα
σκησαν Üμεση επßδραση στα κατοπτνÜ Ýργα ιηò
ληντκηò γραμμαιεßαò. Το θεμα τηò ενοχßò η
θωüτηιαò τηò ΕλÝτmò, Þδη στην αρχατüιηια,
ωò γνωστüν, αττßα γτα τη δημτουργßα χαμÝνων
μερα Ýργων üπωò η (καιαδτκασιτκη yra την
δα) ¸λÝνη του Σ¸τσßχορ,ου kar η (αθωωιτκß
ιην ηρωßδα) Παλινφδßα ιου ßδτου ποτηιß που,
ιÜ την παρÜδοοη, Ýχασε ιο φωò ιου üιαττ ÝγραιιΕ
πρþτο ποßημα kar ιο ξαναθρηκε üταν Ýγραιτ
δεýιερο, η kar σωΖüμενων Ýργων üπωò ιο Ι
Ýγχþμιον ιου Γοργßα kar η ¸lÝυη του
ο κυρτüτερο πετστßρτο ιηò αθωüιηιαò
ΕλÝνηò εξασφολßΖετατ απü τη μυθικß
δοχß, συμφωνα με ιην οποßα ο ΓtrÜρηò
μαΖß ιου στην φοßα Ýνα εßδωλο ιηò
ενþ η πραγματτκη ΕλÝττη πορÝμετνε καþ
δýσιημα ιου φωτκοý πολÝμου στην Αßγυιπο,
τη Βρßκε ο ΜενÝλαοò μειÜ ιrιv Üλωση mò Τροßα9
τδÝα του ετδιßλου μεταθÝτετ εν μÝρετ ιην ευθýνη
αυιüν που το λÜτρειlε kar üχτ στο ßδτο το εßδωλο,
λυδε λτγüιερο σιο πρüτυπü ιου. Η περτπλÜνηση
ΜενÝλαου στην Αßγυιπο μειÜ ιο ιÝλοò του πολε
Kar η συνþπησß ιου εκεß με ιο θαλασσνü θεü
ιεα μνημονευοντατ, οΠωò εrvar γ¾ωσιο, στην
σετα (γ 2W-ω\ δ 35r-586), ωιεξÜρτηια βÝβαη
ιη δýγηση yra το εßδωλο ιηò ΕλÝνηò, mv οποßι
Οδιbοεια δεν υτοθειεß. Σιητφωνα με τον Σιησß
 13, ßι; αριßα
τOιß ß!ºενßλOOυ
ΑΠΒτ|JΠμση
γκρσβουρυò

ιι Ι,,\ι \ ιι ι ι]ßι ι]ι\()\()ι ßΙιιι;ι ι ßιι,, |Ιιιßιι; ß-,ιßιτ .-'rι1 ι ι ιιιι

]ß(1 ιι ι.ß,ι | 1'rιΙι_ι ιι)ι ι]]\ι ]lij]ι ιßι ιι, ßι
ß)]ιιι]ιι ] Ιιι
:ι ) ι ιß jι ι.\ι, ι ß ιι,
ß)ΙΙ(;|Ι( Ιι'LιιΙιιº)ß])(,]LιΙ\ιι,,,ß'.,1111,ιιΙιιιι τι;ιß)ιιι ιιjßßιι,
ι1 ιι(, ),ι(),, }Ιlιιιß)ιιιι, ß_Ι Ι Ι:] Ι ]ßß) ß.ιιι ι;ιιιι Ι,ι ιιιLιιß,ιι

, ! )ι ß ιι ;,,,, Ιßß]ι )ιlιlι aιι,\ 11ßß;; |jlι,\111iι,|\ι). |]ßι)ι

ßl]\{lßjιl!,ilιιiι!l!ß.\l\l]Iiiι)ι),.l':]]::]|].l]li].:ll.i]l1]ll'....',t''....

ι,
\ß, \
ÝtΚ,
.τ ι

'.ζ
'ι
(
,!
,}
ß $ι Αχοιιι ιισα
ι
'1

σιυ ΔOυρß]!ý ßπυßι

"jl ι
Ανσγuιφιι
ΠßrρfiOß,.jOη ßßßΙυ
'\ ι) χυηλοßjικο
σμΦ{.)μεg τòιJ
;;.*iJ]u-,;_ ; Ι}ι b7OπΧ
Η ΕηεκΗ
17, Η κατοοτροφÞ
τηò Τροßαò. Το 415 π.Χ., με δεδομÝνα kar, πτθανüιατα, με α-
Ελοιογροφßο φορμÞ τα λüγτα που προφÝρετ η ΕλÝνη στον τλτα-
(τÝλη ß6ου οþνα) δτκü γüο ιηò yra τον Εκιορα kar, συγκεκρτμÝνα,
του Pietel ιην αναφορÜ ιηò σττò πικρÝò ατχμÝò που αφßνετ ε-
Schoubroek νανιßον ιηò η ΕκÜΒη," ο Ευρτπßδηò θα ξαναφÝρετ
ιτò δýο γυναßκεò τη μßα δßπλα σιην Üλλη σττò
ΤρωÜδεò, πλÜθονταò, ανÜμεσα στην ΕλÝνη kar
σιην ΕκÜβη, Ýναν αγþνα λüγων στον οποßο η ΕκÜ-
Βη, με πολλÜ επτχετρημαια, ΖητÜετ ιο θÜνατο τηò
ΕλÝνηò kar η ΕλÝνη, χωρßò ουσταστικÜ επτχετρη-
ματα, δτκατþνετ ιτò πρÜξειò ιηò (Τρωòßδεò 8θ0-
1032) επτκαλοýμενη την ωφÝλετα που αποκüμτσε
εξ αττßαò τηò η ΕλλÜδα με ιη νßκη επß ιων φþων
(θ32-θ37)." Ο ΜενÝλαοò θα πÜρετ την ΕλÝνη μαΖß
του στη ΣπÜρτη (γεγονüò αναμενüμενο kar γνωσιü
στουò θεαιÝò του δρÜμαιοò αυü τη μυθικß παρÜδο-
ση που ακολουθοýσαν or περτσσüτερεò πηγÝò, με-
ταξý των οποßων kar η Οδýσσετα), αλλÜ η ΕκÜβη
Η ευριπßδ€ιο ΕηÝνπ των ΤΡωüδων,
οιχμüηωτη η ßδιο. οιχμοηωτßζ€ι
το μüτιο των ονδΡþν που τη διεκδικοýν
16
ιον συμθουλεýει" να μην μπετ μαΖß τηò στο
πλοßο, θυμßΖονιÜò του πüοο ευÜλωτοò
απÝναντß τηò: οýΖ Ýστ' ÝqαστÞò üστιò οýχ Üεß
(δεν υπÜρχετ ερωτευμÝνοò που δεν αγαπÜετ γτα
ντα). Εχονταò ßδη χÜσετ πüλη kar βασßλετο
χονιαò θρηνßσετ σýΖυγο, γτουò, κüρεò kar
νοýò, η ΕκÜβη Ýχετ πra μειρησετ ιη δýναμη
ΕλÝνηò κα1 την περτγρÜφ¸τ, απü ιην αρχη
σκηνηò, σωστÜ (8θ2-8θ3): αfρεΓ Üνδρþν
Ý ξαιρ εß πü λε ιò, πßμπρη σ ιν οßχουò (ατχμαλωιßΖα
μÜττα των ανδρþν, καιαστρÝφετ πüλετò, καßει
τια). ΑθωωμÝνη Þδη απü τον οδυσσετακü
λαο, απü το λυρτκü Στησßχορο kar, πτθανüιαιο,
πü το σοφτσιη Γοργßα,'η η ευριπßδετα ΕλÝνη
ΤρωÜδων, ατχμÜλωιη η ßδτα, ατχμαλωιßΖετ τα
ιια ιων ανδρþν που τη δτεκδτκοýν. Αυιη üμοοò
var μτα Üλλη, μτα ιραγτκß, ßσωò μτα ανδρυþ
σιορτα.
ΣΗΜΕΙΟΣΕΙΣ
Ι.Γ 2ω.224.
2. Γ 373_382.
Γ 3ω-394.
3,
4. Γ 3Φ_412.
5. Γ 39-57.
6. Γ 428_436.
J 7.
8.
δ 141-145.
δ 249-256.
Μ. Suzuki, Metamorphoses of Ηòlεη, Authority,
Difference andthe Epic, Ithaca, ΝÝο Υüρχη 1989.
9. δ 276-288,
Ι Χ. ΤσαγγÜληò, «Vierving from the Walls, Vielπing Helen:
Ι0. Βλ. ενδετκττκÜ Ν. Richardson, The lLiad: Α
Language and ldeterminacy ßη the Teichoscopia»,
t ι
Commentary.(ed. G.S. Kfuk), νοl. νΙ, ΚÝμπρττΖ Ιggg,2º2-
273 kar κυρßωò 34θ-35θ.
ΕΕΦΣΙΙΑ, ΛΔ, (2ω2_2ω3), 167-193.
S. West, Α Coιnmentary οη Homer's Odyssey, νοl. I.,
1l. l,λrÜδa ο 700.
Oxford 1θΦ.
Ι 12. Ευρτπßδη, ΤρφÜδεò θ32-θ3º
Ν, Zagagi, «Helen ofTroy: Encomium and Apology»,
wS
J Ι3, Ευρτπßδη, ψφÜδεò 1049-105r.
14.Πολλοß μελετητÝò θεωροýν αρκετÜ πτθατü τ'ΕλÝνηò
19, 1985, ω-88. Ι
Ýγχþμιον του Γοlτßα να γιýφτηχε λßγα χρüντα πρτν απü ιο
415 π.Χ.

t ΒΒΝΟΓΡΑΦΙΑ
J.L. BackÝs, Le mythe (Ι'ΗÝlüηε,
Clermont-Ferrand τ98β (ελλ. μετÜφ., Α8ßνα
r993).
Μ. Χρτοτüπουλοò, «Ομηρτκοß νεκρτκοß θρßνοι. IλτÜδοò Ω
6θ7-804. Μαρτυρßεò kar ερμηνεßεò», υπü δημοσßευοη στα
πρακιτκÜ ιου ΔτεΕνοýò Συμποσßου ºαφικÝò παραδüοειò
oτn ΙνΙεαüγειο οηü τ 20ω π.Χ, Ýτιη το 4ω
μ.Χ, (Ρüδοò,
Ιοýντοò 2000).
L.L. Clader, He]en: The Evo]ution from Divine to
Heroic ßη GτòòΚ Epic Tradition, Leiden 1976,
Mnemosyrre Suppl.42
L. GhaliKahil,
Les
en]üvements et
Ie τetοιιτ d'
Ι{Ý.ΙÝηe, Παρßστ
Ι955.
S. Goldhill, The Poet's
Voice: Essays οη Poetics
and Greek Literature,
ΚÝμπρττΖ 1θθl.
Gorgia, Encomio di Elena,
Apologia di Pa]amede (α σιτα
di L. CAffaro), Φλωρεντßα 1θθ7.
P.J. Groten, «Homer's Helen»,
G&R 15 (196s), 33-39.
E,L. Harrison, «Ody§seus and
Demodokos: Homer, Odyssey 8.
4θ2 f.»», }tp1,1ng5 99 (1971), 378_379,
Η. Homeyer, Die spartanische
He]ena und das trojaniòcvhò Krieg:
WαηdΙιιηgεη und Wanderungen
eines Sagenkreis vom A]tertum bis
zur Gegenwart (Palingenesia 12),
ΒτομπÜντεν lg77.
J. Kakridis, «HeIena uld Odyseus», Serta
Philologica Aenipontana, Innsbruck
BeitrÜge Ζ. Kultur.vιliss, 7-8, Ινομπρουκ 1θ62,
2º-36.
I.Θ. Καφιδηò, ΘαναγυρßΖοwαò οτον Ομηlη,
«ΠροβλÞματα τηò ομηρτκÞò ΕλÝνηò», ΑΕÞνα 199θ 18. 0 ΕρμÞò
(1971). οδηγεß την
J. Lindsay, Helen ofTroy: WoInan and Goddess, Αφροδßτη, την
Λονδßνο 1974. M.L. \ryest, Ιmmorfa] He]en, Λονδßνο ΑθηνÜ κοι την
ι975,
Ηρα οτον ΠÜρη.
Δ.Ν. Μqιωνßτηò, ΟμηρικÜ μεγαθÝματα, Πüλεμοò-
Παρüστοση στη
Ομ ιλ ßο-Νüοτοò, ΑθÞνα Ιθθ9,
K.J. Reckford, «Helen ßη the lliad», GRBS δ 1964, μελOνüμορφη του
s20. ΑντιμÝνη (520
π.Χ.)

Lº
ΞÞτ:= ,ΙΙ
 1, 0 Πüρηò 0πüγυ την Ωραßα ΕλÝνη κοι την επιβιβüζει
στο πλοßο, Πορüοταση απü θηβαßκü γεωμετρικü
ογγεßο του 730 π.Χ.
Γ 2. ΠορÜοταση πλοßου σε 0γγεßο του 8ου οιþνο π.Χ.
-_-. 3_ΑποτÞπωσD!ρχ!ßrκοý πλοßου οπü μελουüμορφο
, αγγεßο (Μουσεßο Βερολßνου).
Γ 4. ΝουτικÝò φαοτηριüτητεò τηò προομηρικÞò εποχÞò
/Ι (πη νωπογροφßο τηò θÞροò (1500 π.Χ.)

Γ
του ΜΕΝΕΔΑογ Χρι:τοπογ,ηογ
αναπληρωτιß καθηlητß φχαßαò Ελληνικιßò
Φλολογßαò Πανεπιστημßου Πατρþν

ιο ομηρτκü Ýποò γεντκüιερα και στην Οδýσσεια ετδτ-

κüιερα, καθορßΖετατ με σαφÞνετα kar η τεχνικÞ ο-
ρολογßα που σχειßΖειατ μθ το πλοßο kar κυρßωò με
ια στοτχεßα κßνησßò του, ιο κουπß (Ýρετρον) kar το
καιÜρττ, τη θÝση κατ ιη λεττουργßα του στο πλοßο:
fστdò (καιÜριι), ßστßον (πανß), μεσüδμη (υποδοχÞ
στην οποßα τοποθετεßτατ το κατÜριτ), ßστοδüχη (θÝ-
ση üυου ιοποδειεßτατ ιο κατÜρττ καιεΒασμÝνο),
ßστοπÝδη (ΒÜση του καιαριτοý), Ýπßχριον (ιο ορτΖü-
νττο ξýλο που στηρßΖει το πανß στο κατÜριτ), Ζρd-
τονοι (τσ σχοτνιÜ που σιηρßΖουν ιο καιÜριτ απü την
πλευρÜ τηò πλþρηò), Ýπßτονοι (τα σχοτντÜ που σιη-
ρßΖουν το καιÜριτ απü ιην πλευρÜ ιηò πρυμηò)
κ.τ.λ. Οπωò εßνατ γνωστü, or üροτ αυτοß χρηστμο-
ποτοýντατ συχνÜ, μερτκοß ενιÜσσονιατ σε λογüιυ-
πουò και εμφανßΖοντατ yra να δηλþσουν τυπτκüò,
συ,τηθτσμÝνεò πρÜξειò, üπωò π.χ. ιο ξεκßνημα kar
ιο σταμÜτημα των πλοßων. Η συχνÞ χρßση αυτþν
ιων üρων μÜò επττρÝπει να παρακολουδησουμε κα-

19

οΞταεþßßοτßiιοη
1βß.9ßßfΦΙ cbιfΦa
5. 0 οπüπλουò του
ελληυκοý οτüλου λυτερα τη δταδτκασßα που οχειßΖετατ με ιο Üπλωμα
μο την Τροßο. kar ιο μÜΖεμα ιων παντþν. Το πανß υψοτνüταν με τη
Ξυλογραφßα οπü θοÞθετα σχοτντþν που χρησßμευαν επßσηò yra να
βΙβλßο του MarCUS αυξησουγ η γα μετþσουγ ιηγ επτφÜγετÜ του, στÜ-
Tatius AlPinus λογα
με τη δýναμη ιου ανÝμου. οιαν το πανß δεν Þ-
(1536) ιαν απαραßτηιο, ιο κατÜρττ παρÝμενε ξαπλωμÝνο ο-
ρτΖüνιτα οτο εσωτερτκü ιου πλοßου τοποθειημÝνο
μÝσα σιην ßστοδüχη. Γτα να υψωδεß το κατÜριτ, ια
μÝλη ιου πληρþμαιοò ιο ανÝσυραν απü ιην fστο-
δüχη με τη βοÞθετα των προτüνωυ. Υπηρχαν περτ-
Στπν ομηΡικÞ ΒιΒßιογροφßο οΡκòτÝò Ýρευνεò
Ýχουν ι(οτογΡοφεß σχετικü μ€ την
κοτασκ€υÞ κοι τπ ηòιτουΡγßο των πßοßων
20
πιþσετò οιτò οποßεò το κατÜριτ παρÝμενε
ρßò ιο πανß να εßνατ απλωμÝνο.
Σιην ομηρτκη θýλτογραφßα αρκειÝò Ý
χουν καιαγραφεß σχεττκÜ με την κατασκευÞ
λειτουργßα των πλοßων στην -Ι,lrriδa και ιηγ
σετα, τδßωò απü ιεχντκÞ kar τστορτκη
ρüλοò üμωò του κυΒερνητη ιου υλοßου, ιüσο
πραΥματτσιτΚη οσο ΚαΙ στην αφηΥηματΙΚη υt
σιαση, Ýχετ ελÜχτσια μελειηθεß. Η λÝξη κ
τηò' απαντÜ δυο φορÝò σιην Ι,Lτιßδα κατ ετπÜ
στην Οδýσσετα. Απü ττò δýο τλταδτκεò μνεß
πρþιη αναφÝρετατ συνολτκÜ σιουò κυθερνηιεò
πλοßων υου üφθασαν σιην Τροßα και or οποßοl_
Τ 43, φÝρονιατ να ανιαποκρßνονται στην
ιρυνση που απευθýνει ο Α:ολλÝηò για
οτη μÜχη.'
δευτερη δεν αφορÜ υπαρκιοýò κ
τεò πλοßωγ αλλÜ μτα γεντκüτερη
ση ιου ηνΙοΧου με το ερΥο ιου
kar περτλαμθÜνετατ σια λüγτα του
στοατ προò τον Αντßλοχο σιο Ψ 31ß
ιαν ο τελευιαßοò ειοτμÜΖετατ να συμμειÜσχετ
αρμαιοδρομßα των <<Üθλων Ýπß Πατρüχλφ»."
ιτò επιÜ οδυσσετακÝò αναφορÝò,η or ιρετò
ιον κυθερνητη του πλοßου του ΟδττσσÝα,'η μßα
κυθερνητεò üλων των πλοßων του ΟδυσσÝα,υ η
ιον κυθερνητη ιου πλοßου ιου ΜενÝλαου'και α
πüλοτπεò δυο, κυΒερνßτεò που δεν υπηρξαν
εκεßνουò που οδηγοýσωτ πλοßα τα οποßα
ιαξßδεψαν (παρÜ μüνο σιτò ψεýττκεò δτηγησετò
ΟδυσσÝα, ξ 256) και εκεßνουò που δεν
πλοßα ια οποßα διαρκþò ιαξßδευαν (ια υλοßα
ΦατÜκων που ταξßδευαν χωρßò κυθερνητεò).'
μüνον πρüσωπα που ασκοýν καθÞκονια
ιη σιην Οδýσσεια προθÜλλονιατ κÜπωò
ρÝστερα: ο κυθερνητηò ιου πλοßου του
kar ο κυΒερνητηò ιου πλοßου ιου ΜενÝλαου (ιο
μενο δτασþΖετ μÜλτσια το üνομÜ του). Γτα τα
αυτÜ πρüσωπα προσδτορßΖοντατ δýο πρÜγμαια
τκανüτηιÝò ιουò Kar ο θÜνατüò τουò. ΜÝσα απü
περτγραφη των δεξτοτητων κατ του θανÜιου ιων
Βερνηιþν ια ανιlκειμενικÜ δεδομÝνα του
ου πλου ενσωματþνοντατ στην αφηγηση: πρþιο,
ρεαλτσττκÜ σιοτχεßα τηò που αποτυπþνουν ιτπ.
νττμειþπτοη θαλασσινþν κτνδýνων kar, Ýττεττο,
στοτχεßο υροΙοýσαò δτÜκρτσηò μειαξý ιου
και ιων εταßρων, που ολοκληρþνειατ με την
στροφη του πλοßου μειÜ τη Θprvakia kar
δοιεß ιο πÝρασμα του ΟδυσσÝα απü ιο
στον ατομΙΚο νοστο.
Ο πρþτοò kar ο μüνοò επþνυμοò κυθερνητηò
ομηρτκü Ýποò εivar ο κυβερνÞιηò ιου πλοßου
ΜενÝλαου. Η ιýχη του κυθερνηιη αυιοý περτιºΕ
φειατ στην ΤηλεμÜχετα απü τον ΝÝστορα, ο οποßη
 Ι
;
Ι
;
ι
.j
-Ι

Ι
-Ι

ri
Ι

διηγεßτατ (γ
276-311)ιο αρ-
χικο Και το τε-
λτκü στÜδτο απü
ιο νοστο ιου Με-
νÝλαου (ιο ενδτÜμε-
σο στÜδτο ιου νüστου
δα το συμπληρþσετ, ü-
πωò εßναι γνωσιü, ο ßδτοò
ο ΜενÝλαοò μτλþνιαò στον
ºhλÝμαχο στη ραψωδßα δ (ΣυλλογÞ ναη Branteghem,
351-586). Απüιην αφηγηση του
ΝÝσιορα, ο ΤηλÝμαχοò kar
μαΖß
του ο ακροατηò η αναγνþστηò τηò
Οδυσσειαò πληροφοροýνιατ üιτ ü-
ιαν ο ΜενÝλαοò παρÝπλεε ιο Σοý-
yro, πÝθανε ο κυΒερνßτηò
ιου πλοß-
6. Το τÝθρππο του
0δυσσÝα μπροοτü οτον
ΕρμÞ. Αποτýπωση
παρüοτοσηò σε
ερυθρüμορφο κýπελλο
ΒρυξÝλλεò).
7. 0 0δυσσÝοò δεμÝνοò οτο κοτüρτι
τOυ πλοßου, ενþ οι σýπροφοß του
Ýχουν βüλει κερß οτα αυπÜ τουò
για να
γλιτþσουν απü πò ΣειρÞνεò.
Πορüοτοση σε ερυθρüμορφη
) κýλικο απü τιò θÞβεò (430 π.Χ.)

2L
 Φ
ΦflΦßεÞ
8. 0ι Αχαιοß προστιαθοýν να αποβιβσστοýν στην οκτÞ τηò Τροßοò, Μικρüγραφο
απü τον «Τρωικü πüλεμο» (ß450 μ.Χ.) του Konrand νοη Wýzburg.
9. 0 φüνοò του ΑγομÝμνονα απü τονΑßγυθο μπροστÜ στην ΚλυταιμνÞοτρα.
ΠορÜοταση οπü απικÞ ερυθρüμορφη κýλικο του 5ου οιþνα π.Χ.
ου ιου, Ýναò Üνθρωποò εξατρειτκÜ Üξτοò οτη
λετÜ ιου, kar ο ΜενÝλαοò δτÝκοψε το ταξßδτ ιου
να υροσφÝρετ ττò πρÝπουσεò νεκρτκÝò ττμÝò.
φωνα με Ýνα πÜγτο σχημα τηò επτκηò ποßηοτò
πρüοωπο που ετσÜγετατ στην αφηγηση -εδþ ο
θερνηιηò του ΜενÝλαοιι- παρουστÜΖετατ με το
μα r<ar το παιρωνυμτκü ιου: Φlýνττò, γτοò ιου
τοροò.'Η «σýσταση» ιου Φρüνττδοò
στην κατηγορßα των ονοματτκþν παρουστÜσεων
γßνονιατ üταν η αφηγηση περτγρÜφετ το
υροσþπων που δεν Ýχουν προηγουμÝνωò
μασιεß. Η ξεχωρισιη σκÝψη kar η ωφÝλτμη
ιτò οποßεò επαγγÝλλετατ, σε λεξτλογτκü επß
σýσταση ιου Φρüνττδοò, φαßνοντατ να
μοýν, να υπηρειουν και να υυογραμμßΖουν ττπ
ρυιερη αφηγημαιτκü του λετιουργßα.
εξÝχουσα δρασιηρτüτηια του Φρüνιιδοò
υομτμνηοκετατ αναδρομτκÜ ακριΒιßη
σιτγμη ιηò αναßρεσηò τηò: ο Φρüνττò
σÜγειατ σιο Ýποò μüνο kar μüνο yra
πεθÜνετ. Η απουσßα ιου 8α
ιην υερτυλÜνηση ιου ΜενÝλαου στην Αßγυτπα
πτβεθλημÝνη πτθανüταια απü την
επτκÞ παρÜδοση, ωò προò την οποßα ο ποτηιßò
Οδýσσειαò προσφÝρθτ μτα αφηγηση νεοτερυþ
σωò, αλλÜ οπωσδÞποιε ουμβατÞ,σε δευτερο
υεδο, η απουσßα του Φρüνιτδοò απü το πλοßο
ΜενÝλαου θα «επτιρÝψετ» με τη οετρÜ τηò ιτττ
πουσßα ιου ΜενÝλαου απü ιην Πελοπüwησο
σττγμß ιου φüνου ιου ΑγαμÝμνονα, εφ' üοον or
χωρτστÝò τκανüιηιεò ιου Φρüνττδοò που
σιουò σιßχουò 28L-2Β2 εßχαν προκαιαβολτκÜ
κληθεß üταν ξÝσυασε η θυελλα που Ýσιετλε ο
οιον ΜενÝλαο την þρα που παρÝπλεε τον
Με ιην Ýwοτα αυτÞ, ο θÜναιοò ιου Φρüνττδοò
ιÜοσετατ σε Ýνα ευρýτερο αφηγημαιτκü υλαßσιο
σα σιο οποßο ατιτολογτκÜ προαπατιεßιατ. Το
ιηò απþλεταò συντρüφων στο νüσιο του Μενε
φαßνειατ να απαυγÜΖετ Ýνα παρÜλληλο
ιτκü οιοτχεßο του νüοτου του ΟδυοσÝα, υροò
ποßον αρκειÝò kar ηθελημÝνεò ομοτüτητεò Ý
γεντκüιερα ενιοπισιεß.'Ο ΑλλÜ kar or rδrarιqri
τεò τηò μορφηò ιου Φρüνιτδοò σε σχÝση με m
ιρεßα ιηò ΑθηνÜò και ιου Ποσετδþνα, üπωò αι,χÝ
χουν επτσημανθεß Þδη απü το 1θ74," εντσχýοιτ
υυüθεση üττ ο θÜνατοò ιου Φρüνττδοò δεν
στην καιηγορßα των ατφντδτασιτκþγ ανþδυνοπ
νÜιων, αλλÜ μÜλλον σιην καιηγορßα ιων
δßων που υποδηλþνουν αφηγημαιτκη
Kar υΠαΙνΙσοονιατ -Χωριò απαραΙτητα να ιο
νουν- κÜποτα ατττολογτκß συνδεση με
ρα γεγονüια. Mra ιÝτοτα σýνδεση" δταφαßνεται
στο γεγονüò üιτ η αυþλετα του Φρüνιτδοò
τον ΜενÝλαο πιο κοντÜ στην κατασιροφτκη
 10.0 ΔιομÞδηò
κοι η Νßκη σε
σκηνÞ θυσßοò.
Αποτýπωση
πOρOστOσηò
σε υδρßο
(Βρετανικü
Μουσεßο,
Λονδßνο)

γßßßα που ιι .ι\ταò Ýχετ ι:ιοτμÜσι:τ yr' ιτυιüν
2ι]9).
Ι:Ι Βαοικüιι:ριß üμιυò ιιυνtjεσιτ πρÝπι,ι ιι;ιυò ι-ιι ιι-
νòιΖητηθιß σιιτν ßδτιι ιην α(ι)ιιγηοη ιου ΝÝ,ι;ιοριι rιou
ιιν]lιιονευε]τ (γ 1Ι}l,Ι36) την οργη ιηQ Αθιτι,ßιò ιrcιr
ιο oxÝ,tjro ιου Δßιι νιι προσq)Ýριjι «ß,lι,,,μ|1,, ι,ιΙιττιιτ,»
σιουò Αχι.ιιοιιι;.' Η διαμÜχττ που ακιιλιßυθη(jε
ιαν ιο Üμιιοο αποιÝλι:σμιι ιιιò ορ!ιιò ιιτò Αθιτιιτò, ι:-
κcινε ιον ΑγιιμÝμι,ονα να ιιαραμεινει σιιιι, Τριιια
κα1 να προο(ιιÝρε,ι εξιλικ;τιφιεò θυ«;ßε9 ιòατ ιιιν ΝΙε-
νÝλαο νòι ι,π]χειριlσε]l. 1ιιιΖß με ιοι. ΝÝσιοριι κ(ιι. (ιρ-
χτκÜ, με ιον Οδυοσι,α, ιην αμτοη ι,πιυιl)ß)ψιι οιιιν
ΕλλÜδα.
Ειστ or δυιι Αιρειf-ιεò ξεκινουν ιο νüσιο ιοι]ò χιý-
ριοιÜ και, σιο εξιτò. ιιr ιτορι:ßεò ιου( δτòιφοροποτου-
νιατ üλο kar περτσσüιερο. Η μßα ιιορι,ßα. ιου Αlτι-
μÝ,μυ"υνα. 0α ιτπαλλßιξε:τ ιον ηρι,-ιòι (που πl-ιοοÝφερε
με υυιßιιΒι,τα 0υσßα σιιιν Αθιτνßι) απο ιτò κιικιßυχßι,ò
ιου θιι;\Üιιστου νüσιιιυ yra να τον οδηγττσε:τ
7Jιlιlι, ι].τß ι1 Ü,ττl7»' οιον εξι:υιιλισιτκü Βßινòιιιι ιιιιι
δüλου που ιου ετττφυλÜσοετ ιr δvιrτιr γυναßκα ιιιυ. lΙ
Üλλη υορεßιι. ιου Με:νÝλαου, θα επτΒαρυνε1 ι()\. ιτ-
ρι,ια (τιιιυ δεν προσÝqιερε θυσßα σιην Αθηνα) με ιιò
πολλÝò κακουχßεò ιου θιιλÜι;στιßυ νι)οιιιυ για να ιον
(γ, 2ιΙΒ- ιι αδιßναιη γυντιßκιι τιιυ. Σιην ιιορεßιι auιιr. ιι ηρüι,-ι-
ροò 0Üνιιιοι του κυΒεlινιßτιl. ιου ([)ρ(jνιιß)οò. που θιτ
ιιιφεß οτιι γη του Σουνιοι. ιιιJοσιμÝρι ι τιιν (ιιι(ιφα-
υιστικτ1 εκφοπι1 ιου ΝΙετ,ι,\ιιι-ιυ απü ιον ελληνικιι
χιυριι. üπι,-ιò αργüιιρα ιr κιιθι σιιρημτÝνη εμιιρòιντοιτ
ιιιυ 0αλßιοστου γερονια. ιοτ, ΠlχοτÝα. lιου 0α ιινòι-
και ιι- fjυδι,ß òιιιü ιη θÜλòισιχι ιιιζ ι]ιαρ9μ. θα πριισqιιρει
ιιιν (ιπο(ρα(.,ιοτικη επαι,αιροπιι ι()υ ΝΙενßλαου ιιροò
ιιιν ι,λλι]νικü χι,ιρο.' ΝΙε ιο\- ιρL)πο αυιυ. ι1 μοιρ(ι
ιιιυ ΑγòιμιÝlιιοι,òι ιτι,ιτδτασ ιý_\-\ειιιτ σαφ(ýò κ(ι τ ι ι ροò
ιη μιιιßριι ιου αt)ελιρου τι)ι κ(ιι ιιρο(j τι1 μοßρα ιοιι
ß)δυι;σÝα Kar οι ιρcιò αυιι,ò (ινιτ(,τlκιτκÝò ιτοριßει;
λι,τιιιυργουν τj(ι)' ι,.Γ,ηò μι: ()ιakpιιιr πιιραλληλτιι
σιην Οδýσι;ετο.
Μιρτκßι (ιπο ια ιιφηγιηκιτικÜ οιοιχεßιι που χαρα-
κιιτρßΖουι, τιrv ιοιιφßιι του (Ιρüνιτδοò ιlαρ(ιιηιJοι
νιαι, αυιουσlα ιι πòφαλλαγμÝνα, κα-ι σιην τστιιριιι
ιιιυ κυΒιιρνιßιη του Οß)υι;ιßÝιτ. Η ρηιιτ μνεßιτ τι-ιò ι
«,ι,ò κιτνι)ιηιÜò τιιυò εßνατ ι:να απιι αυιÜ. )]ιην περßπιιυ- )
l a]

ΟδιτγησεΙ, ιυò «;,ττ,ι.ιßΙρι)ι, Διι)ò»,, σιηγ ιτμητ]κη α_

δανασßα ιου Ηλυσßου πεδßου, που του εξασφòιλßΖιιι

23
 1,1. Η Σκýλλσ σε
ση του Φρüνττδοò, η τκανüιητα αυτß, üπωò
- αποτýπωση
πορÜστασηò απλþò μνημονεýετατ. Σιην περßπιωση ιου (αιυ
ερυθρüμορφηò μου) κυSερνητη του ΟδυσσÝα, üμωò, η ικαι
υδρßοò του Ýχετ, Ýμμεσα τουλÜχτσιον, αποδετχθεß
(Αρχαιολογικü κια στην αφßγηοη. Οταν ιο πλοßο του
Μουσεßο ιο στενü ιηò Σκýλλαò
πρüκετιατ να δταοχßσετ
ΝÜποληò). ιηò ΧÜρυΒδηò, ο ΟδυσσÝαò αυευθυνειατ στοτ
12. Παρüστοση Βερνηιη yra να ιου υποδεßξετ την πορεßα που .

πλοßου σε πετ να ακολουθÞσετ το πλοßο. Στην ουσßα ο

αμφορÝο του σÝαò μεταΒτΒÜΖετ τüιε στον κυΒερνßιη ιτò υποδ*
12ου αιþνα π.Χ.
ξετò που kar στον ßδτον Ýχουν μεια3ýαστεß απü ε_ò,
13. Μελανü- λου, πρτν ο ΟδυσσÝαò αναχωρησετ ορτοιτκÜ
μορφοò δßνοò ιην Araia, η Κßρκη, μτλþνταò yra ιο οτενü
(510-500 π.Χ,} με
Σκýλλαò Kar ιηò ΧÜρυθδηò, ιον Ýχετ ρηιÜ kar ρ*
παρüοταση
λτσιτκÜ προετδοποτÞοετ να κρατησετ ιην πορεßα
πολεμικοý πλοßου
πλοßου προò την υλευρÜ τηò Σκýλλαò, γταιß ειτ
(Βρετανικü
προιτμüτερο να χαθουν Ýξτ οýντροφοτ (=üσα τα re.
Μουσεßο,
Λονδßνο) φÜλτα ιηò Σκυλλαò) παρÜ να χαθοýν üλοτ, αν ι\+
στÜοουν τη ΧÜρυθδη (μ 10B-r10).

ò προò τον ßδτο τον ΟδυοσÝα, τüòρ π

υροετδοποßηση üσο kar η υτοθÝιηση ττ
συμΒουληò τηò Κßρκηò υπηρξαν συ1--
χρüνωò σωιηρτεò αλλÜ kar εrpωvrka Φ
νþφελεò, αφου εκεßνοò εκτÝθηκε δ:ω
φορÝò στο δτιιü κßνδυνο του στενου, ιην πρþτη Εω:
ρÜ περνþνταò, με το καρÜθτ r<ar τουò
του, απü ιην πλευρÜ ιηò Σκýλλαò (μ 234-259). α
δεýτερη φορÜ (μειÜ ιο ναυÜγτο ιηò Θρτνακßαò). sε
ρßò ιο καρÜΒτ Kar ιουò συνιρüφουò ιου, απü υπ
πλευρÜ τηò ΧÜρυθδηò (μ 426-446), Ο κυΒερνηη
ιου πλοßου ιου ιον βοÞθησε να υερÜσετ απü το σ=
νü οþοò, üχτ üμωò να το περÜοετ ορτσττκÜ. .\α
ιουργþνιαò σχεδüν ωò ετρωντκß παραλλαγß τοι -
πετσοδßου ιου Φρüνιτδοò, η δτηγηση yra ιον L---
θερνηιη ιου υλοßου ιου ΟδυσσÝα δεν σιερεß τεε
κυΒερνηιη αυü ιο πλοßο την κρßστμη οττγμη. Ε-
πλþò υροιεßνετ μτα νÝα συνθÞκη δηλþνονταò σ:
το πÝρασμα αυιü, ακüμη και αν πραγματοπουfΕ
επττυχþò, δεν εßνατ αρκετü, αφοý ιο ßδτο εγχεj.ρητ.
πρÝπετ να επαναληφθεß kar μÜλισια σε αυεßρυq
χετρüτερεò περτστÜοετò, Οιαγ πÜνιωò, ο Οδυοσεq
εξαναγκÜΖειατ σιην επανÜληqm του εγχετρημαιò,;
ο κυΒερνßιηò του πλοßου εßνατ Þδη νεκρüò, üυ"ιò
Þιαν κατ ο Φρüνιτò üταν ο ΜενÝλαοò συνÜνιηοε
=
θýελλα στον ΜαλÝα.
ΥπενθυμßΖετατ üιτ σýμφωνα με τον τλταδτπ,
νεþν κατÜλογο (Β 631-637), ο ΟδυσσÝαò Ýφ8α-ε
σιην Τροßα επτκεφαληò δþδεκα πλοßων και, ετι-
μÝνωò, ιüσα πλοßα δταδÝιετ ξεκτνþνταò yra ιην lfo-
κη, or κυΒερνßτεò αυιοý του στüλου εßνατ, σιτ:,
πþò, δþδεκα. Μνημονεýονιατ yra πρþιη φqπ
οιην Οδýσσε]α στην αρχß των Απολüγων, στο r ¸
üιαγ μετÜ ιην αυομÜκρυνση απü τουò Κßκονεò ι,::._

αφου Ýχετ προηγηθεß θυελλα δýο ημερþν, οι ι:-

 14. 0 0δυσσÝοò και οι σýντροφOß τOυ τυφλþνOυν
τον Κýκλωπο Πολýφημο.
'l5. 0 0δυσσÝαò στOν Αδη 0κOýει τ0
φüντοσμο του Ελπßνορο.
ΛεπτομÝρεια απü ερυθρüμορφο ογγεßο
Βερνιßτιò οδηlουι, ιπιιß,\ουò ια πΚιιòι ιικο,\ουθιυ-
νtαò ιον α\;εμο.
ß)ττι,ιò kar οτην πιρτπλανηση του ΜιινÝλαιιι;. Ýιστ
και σιιιν πριßιιη ιτπι) ιτò περτπλανηι;ι,ιò ιοιι Οt)υσ-
σÝα. ο ΜαλÝαò απιιιι,λεß τ;ιαOερü σημεßιι αν(ιq)ορ(ιò,
\'ειιΙΙ{]α(ΙΙΚα ΟΙΚεΙ() ΚΙΙΙ t'Ι_ΙΙΙεlρΤΚα ΙΙρΟσΙΙ)Οß]Ο \'Ια α-
\,αιιειριlοειò με ισ\ιιρι)υò α\,Ýμουò. Ιlρα1 μκιιι ο Βü-
Ι)ιιο(, ανεμοò Κ(ιt ιι1 Κυιι(ιια αΙΙοΙιαΚΙ)ι]\¼ι]\, ια
πλιιßιτ ιου ΟδυοσÝα ßιιιü ια Kuδιrpa και ι(ι (jπριý-
rvouv μακριÜ. ΔÝκιι μß:ρεò αργοιερα, ιι ()tιιιι;σÝαò
Lιι, ιουò συνιρü()ουò ιου θα ιρδÜσουν σιη χιýρßι ιιýν
Λι,ιιιιιlιÜγι,ιν. Εßνιιι ι-ι ιιρO)τι1 ε|κ ι(ýν πΡ(ιγι(ιιιι]ν ιια-
κυΙ)ι,]ση» του Ýρ\,()ι] ιι,ιν κυΒερτ,ιτιιýν ΙΙΟι. μ\-Ιlμο-
νευειαι ιJ-την Οδýσßrι,ια, Γßι:ετατ φανιιρü üιι ιß)ιυ. σε
ανιτ8εση με ιην ιτι:òιßιιιιιιΓjιl ιου ι|ιρüι, ιιδοQ. Iιου Ýχει
ιlδη πεΒÜνετ ιιτ σιι\,ιιιι τηò καται\,ßtjßιò. ιιß κυΒερ-
νιτιεò υπÜρτουν. ιιδυνιιιιιυν üμωò νòι \ειρι(rι()υν ιην
ανεΓ]Γ.\εγκιη δραι;η ιι,ιν ανÝμιι)\ι, μια λανθßιτιουοα.
^\ιιιι«jν. ουγκρ]()ιι ιιιυ ιDρüνττδοò ιιι, ιοι)ι, ιιλλουò
κυΒερτ,ηιε:ò ε]τ\,αι (ι(,(ßια \ιυò òτι,τγνε -ι;τlιιι. ιι_\_\α r-
σιυò ß)υσκο,\α αντι,\ιιιιιιτ (jιιι ροιι μταò τι[)οqι()ρικτιò
αq)ιlγιlσιlò. Η πρι,ιιιτ ιιυιιι ß,ιικυριDοη,) ι()ι] ι)()λου
ιων κυΒερνηιιýν,. ακυρ( ý(;ιι ιιιJαγματlοιικ ιι ι ιιι; λει -
ι
τιιιιργιι αποκλειστικßι (jι() ι,πßπεδο ιηò ß)lιòιιrιτι;, ι_ι-
δηγιß τιν ΟßjυσοÝα στιι \(|]ΓJ(ι ιιυι, Λι,lιιιιρÜγι,)\ß (jι' L,
\,α\, ιοΠο οΠου ο δραιrιικιιιι,ροò κτνδυιιιι, ιιιιυ ιλ-
λοχευετ ιßι,ατ ο κßιδι;νιιò ιιιι, \ιßθηò.'Η ß)ι,ιιιιl.ιιι ιι-
Κυρ{ι)(;l') εΙ\'αΤ. εΚΙΟò αΙΙ() tΙΙ)(Ι\'μCΙtΤσΤΙΚΙ1. ΚΓl)Ι( )ò ΙΙ-
q)ηγηιιατικτ1 κατ λε]ηa)ι]τ)\,ι,ι ι;ιιι ι-πτπι,ß)ο τ(ι)ν ιιρι)-
σþιιο)ν ιιου Βρτσκονιαι ()ι, (ι(ι)ιιγιlμαιτκιτ t)ιιτf)ι,ιßιl,κι
ιηι(ι: ΠραγμαιοΠοΙεßιατ trιε ιιι ΒÜναιο ιι,ιν ινß)ι:κιτ
κυβερ\,πι(Dν 1üλιυι, ιικιιιι, (ιπ() ιον κυΒερνιιιι-ι ιιιι;
Πλ()Ιου ιου Οδυοσεα) Πυυ ι,Κιιlι ι\,Ο\,ι(t-t ιιιιΖι μι t(ι
ß\,δεκ(ι πληρ(rμαιòι ιιπü ιοι,(,,\ιιιοιρυl,ßιτ ιι, ι;ιιι \ι-
1ιßτνι ιηò ΛÜμου ΚOΙ ßΙtΙΟ\ιιΙρΟι]\, ΟρΙσιΙΚα (ιιΙ() ιιò 1 6. Αρχοßκοß
δυνακ)ι ηι ει, ιττò οδ υσι;ετιικτι( α(ι)η\ιησηò. lJτνιι ι . ι ιιι- κÝλητεò.
νι(ι)ò, ι]νß)ταφÝρον νιι ιιαριιιιlρηιιει κ(ι\,ιι(j ι,ιι {ι aι- Παρüστοση οπü
1ιß:σιυò ι,ι ιüριει,οò σταOμιιι; ιιιυ ιιδυοι;ειακ()ι) ν()(jιι)υ. μελOνüμOρφ0
το νιιι;ß τιιò Κlρκι-ιò κιν()ι;ι,ι,ß;ει να γßνε,ι κ(ιι (ιυτc)ζ 0γγει0
ιιιιιοι, .\ιrBιlò \ια ιο\ι ()tjιιι;ι;ια οτ συ\,ι1χ)q)οι. 1ιι ιιι ) (Μουσεßο
Wýrzbourg)
25
ΠΛοιο-ΚγηεριτιΗτΕΣ
17. Η Κßρκη
προπαθεßνο Üra χρüνο παραμονßò εκεß, θα ΖητÞσουν απü τον
πεßσει τον ΟδυσοÝα να θιητηθεß την παφßδα του (κ 466-474).
0δυσσÝο νο πιει ΤÝλοò, η φßτη κατ τελτχη ακýρωοη οιητπßτπετ με
το μαμκü ποτü. ιο ναυÜγτο τηò Θρτνοχßαò. Ο μüνοò κυθερνηιηò
ΓελοιογροφικÞ που απομÝτιετ μειÜ την καταστροφÜ των Ýνδεκα
πορÜοτοση οπü πλοßων οπü τουò Δατοφυγüνεò εßνατ ο κυθερνητηò
κοβαρικü οψεßο ιου πλοßου ιου ΟδυσοÝα, αυτüò που, αν kar η αφß-
(4οò οιιßγοò π.Χ.)
γτχrη ιον μνημοττεýετ ρητÜ μüτ στη ΝÝκυια (λ 10),
απü τη Βοιωτßο τη Σκýλλα (μ 217) kar τη Θprvakia (μ 412), Ý:òετ ü-
(Ιßουσεßο
μωò προηγοιητÝνωò οδηγτισετ το πλοßο στο νηοß τηò
Ashmolean,
Κßρκηò. Πρτν δεßξει ττò τκανüτητÝò ιου οτο οτενü
0ξφüρδη)
τηò Σκýλλαò xar τηò )fuρυΒδηò, ο κυθερνßτηò αυ-
τüò μνημονεýετατ μßα φοlý στολ Ι0, üτσ,l το πλοßο
κατευθýνετατ στσι ιωομο. Οτ δεξýτητÝò του
τòÜτω
δεν εκθετÜΖοντατ Üμεσα ατεß, καθþò υπüκετνταη
αφ' ενüò μεν στον ευνοßκü Üνεμο που σιÝλνει η
Κßρκη πßσω απü το πλοßο και, αφ'ετÝρου, στο λο-
γοτυmκü ατßχο τÞν δ' Üνεμüòτε χυβερνÞτηòτθθυνον
που προοδιqιßΖετ xar ττò Üλλεò δýο μνεßεò των κυ-
θεριmτþν που συναντÞσαμε (r 78, ξ 256), υποβÜλ-
λοντατ üμωò Ýμμεσα απü τη σκοτετνÞ γεωγραφßα
του ιοπßου, ιου οποßου η περτγραφη θα ακολουθÞ-
σει" και, κυρßωò, απü το δÝοò του επτδτωκüμενου
Ο ιστüò του πηοßου, το κοτüΡτt, που στ€Ρ€ß
τπ ζωÞ του κυΕ€ΡνÞτη, Εο σþσει
(ππ συνÝχ€ιο τη ζωþ του ΟδυσσÝο
προορτσμοý, αφοý το πλοßο κατευθýνετατ
Αδη.
Η τελευταßα μνεßα ιου κυΒερνητη γßνετατ,
δηλþθηκε, οτην περτγραφη του ναιχιγßου τηò
τmκßαò ιιατ ουσταστυòÜ συνοψßΖετατ οιην
φη του θαιÜτου του. Ο θdινατοò αυτüò εßναι
ποφαστσμÝνοò, προαναγγελμÝνοò και, πqý
προσπÜθετεò του ΟδυοσÝα, σταπüφευκτοò γχτ
λουò τουò σιιντρüφουò που γεýθηκαιι ττò τερüò
λÜδεò.'Σε σχÝοη πÜντωò με το θÝινατο ιων
πων ουντρüφων, οτον κυΒερνηιη
qικετÝò δταφοροποτηοετò. ΓΙεθαßνετ πρþτοò, με
νατο akapraio, που οφεßλετατ σε θραýση των
ντακþν οστþγ üτστ ο Üνεμοò οπÜετ τουò
(=τα oxorvrÜ που οτηρßΖοτ:ν τον τστü) ρßχνσιιτò
κατÜρττ επÜνω στο κε«lýλτ του κυΒερνητη, που
σκεται στην πρýητη, το σþμα του, πÝφτονταò
θÜλαοοα, παρομοýΖετατ με ιο σþμα ενüò
(μ τΙ23). Η σημετολογßα ιου θανÜιου του
εμφσþò -kar με ουνÝπετα προò uw τδτüτητÜ
ροθετημÝνη- εντüò ναυττκþν φρÜσεων και
φραΖομÝνων: üργανο του θανÜτου του, ιο
αττßα του θανÜτου του, η ρηξη των προιüνων,
ρηξηò των προτüνωγ η τσχýò του ΖÝφυρου,
θανÜιου του, η πριητη ιου κqραΒτοý, ατιßα mò
σηò του, η θÝση του τmδολßου, üqm του
üqm του δýτη. Ο κυθερνüιηò του τελευταßου
ου, στιν τε.J\ευταßα του σττγμü χαι στην
του απετκσττση, ατþνιητοò οε Ýνα Ýποò 12.110
χων, κερδßΖετ μτα aιral\ιrτrkn περτγραφß τοιι
 ιου του, οπüλυτα εναρμοντσμÝνη με ιην πραΙμαυ- 18. Η επιοτροφÞ

σττκÞ ιου λετιουργßα. Θα εξατρεθεß, Ýτστ, απü τη Ýπειτο οπü 20

Ýτη. 0δυσσÝοò κοι
φρασττκη kar αφηγημαιτκη πολυσημßα που προσ-
Πηνελüπη σε
δτορßΖετ στο iδro χωρßο ιο θÜνατο ιων υπüλοτπων
ρωμαßßι(ü
συνφüφωγ επþνιητων kar ανþνυμων, μερικþν μÜ-
ανÜγλυφο του 1ου
λτοια Üμεσα συνδεδεμÝνων με ιην ατιτüτητα τηò ο-
οιþνα π.Χ.
δυσσετακßò πλοκηò: θα εξατρεθεß απü τον πντγμü
19. 0ι βüεò του
των συντρüφων, απü ιον αργü θÜναιο, απü το πυρ
Ηλιου.
ιου κεραυνοý, αηü ιη μυρωδτÜ ιου θεßου μÝσα στο Αποτýπωση
νερü, απü ιην παρομοßωοη με πουλτÜ που πqτασý πσρüοτοσηò σε
ρονιατ απü τα κýμαια, απü ιην Ýν ξωÞ πτþση μÝσα ερυθρüμορφο
στο ταραγμÝνο νερü που σßγουρα, αλλÜ Üγττωστο σε κýπελλο
πüσο δýσιημα, θα τουò σκοτþσετ. (Μουσεßο
Βερολßνου)
ο ανττκεßμενο που θα ακυρþσετ ορτσττκÜ,
πραγμαιτσττκÜ r<ar αφηγηματτκÜ το ρüλο
του ιελευταßου κυθερνßτη, ο τσιüò ιου
πλοßου, το καιÜριτ, θα yivεr η αρχη yra ιην
ορτσττκη arroxþpnon των συνιρüφων ιου
ΟδυσσÝα απü ιο αφηγηματτκü πλαßστο ιηò Οδýσ-
σεταò. Το ßδτο αυτü ανττκεßμενο, ο τοιüò, που στερεß
τη ΖωÞ του κυθερνητη, θα σþσετ σιη συνÝχετα ιη
ΖωÞ ιου ΟδυσσÝα. ο τοιüò, επÜνω σιον οποßο αρ-
πα¾μÝνοò ο ΟδυοσÝαò θα φθÜσει στη ΧÜρυθδη kar
στη συνÝχετα σιην Καλυψιþ, θα γßνετ ιο üχημα που
θα ιον οδηγησετ ουστασιτκÜ απü το συλλογτκü νü- προορτσμουò ιων ταξτδτωτþγ χωρßò καθυστερηση,
στο, τον οποßο þò ιüιε ανεπττυχþò επεδßωκε, σιον α- χωρßò πηδÜλια -και χωρßò κυΒερνßτεò.
ιομτκü νüσιο, ιον οποßο επτιυχþò θα ολοκληρþσετ.
ΜειÜ ιο θÜνατο του τελευταßου κυθερνητη, ο επü- ΣΗΜΕΙΟΣΕΙΣ
μενοò σταθμüò ιου ΟδυσσÝα θα ιον φÝρετ αντψÝ- 1. Γτα το ρüλο του χυθερνητη στα ελληντχÜ πλοßα βλ.
τωπο με ιο μÝγτστο κατ δρασττκüιερο κßνδυνο ιηò γενικüτερα L. Cas§on, Sftips aad Seamanship ßη the
λßθηò που θα συνανιÞοετ σε ολüκληρο το νüοιο, Ancient World, Πρßνστον 1971, εýκüτθρα 3ω-321. ακüμη
το νησß τηò Καλυψοýò, Ýναν κßνδυνο τσχυρüτερο J. Morrison, Greek Οατòd §fiips, ΙζÝμπρllΖ 1969 Kar
Greek and Roman Oaιed Warsips, ΟΕφüρδη 1θ96,
κατ προκληττκüιερο τþρα, αφου το κßνητρο τηò σω-
passim. Or τρετò θαστκοß θαθμοß που δταχρßνοντατ στη
τηρßαò των συντρüφων δεν τον δεομεýει πlα: ιην α-
ναυττκß τεραρχßα τηò αρχαßκηò εποχßò
νÝφελη ΖωÞ κατ ιην αθαναοßα üχτ μειÜ το νüοιο, εßνατ ο κυθερνητηò (που εßχε την
οτο τÝλοò ιηò Ζωηò του, σιο Ηλýστο πεδßο, υλÜτ ευθýνη του πηδαλßου, πΒ.
στην ξανακερδτσμÝνη γυναßκα του, üπωò ο ΜενÝ- xar Πτνδ. ΙσOμ.4.7|,
λαοò, αλλÜ πρτν απü το νüσιο, οτη μÝοη ιηò Ζωßò κυθερνατηρ
του, στην Qyuyia kar χωρßò να ξανακερδßσετ τη οτακοστρüφοò),
γυ-
ναßχα του, πλÜτ στην Καλυψþ, Ο επαπεýοýμενοò ο κελευστηò
αυτüò κßνδυνοò yra ιον ΟδυσσÝα, που προσκαλεß- (υπεýθυνοò yra

τατ να yivεr ο ßδτοò υποκεßμενο kar ανττχεßμενο τηò

ττò εντολüò προò
το πληριομα)
λÜ8ηò, þσιε οýτε αιεßνοò να θυμÜιατ οýτε or Üλλοτ
Kar ο πρωρÜτηò
να θυμοýνται αυτüγ θα ανατρεθεß, üπωò ξÝρουμε, (που επüπτευε
Ýπετια απü εφτÜ χρüνια, μειÜ την παρÝμθαση των απü την πλþρη
δεþν." Ο αιομικüò νüσιοò ιου ΟδυσοÝα στην ΙθÜκη την πορεßα του
θα πραγματοποτηθεß τεfuκÜ, αλλÜ με üρουò δταφο- πλοßου). Ο
ρετκοýò, αυιοσχÝδτουò kar απρüθλεπτουò: με δþρα κελευστηò kar ο
επßχτητα, προσφερüμενα απü τουò Φαßακεò, με ε-' πρωρÜτηò δεν
ιαßρουò «δανετκοýò», το πλßρωμα ιων ΦατÜκων, απαντουν, ωò
δτακρττοß θαθμοß
kar με Ýνα πλοßο επßσηò δανεικü'φαιοχτκü, απü ε-
ναυττκηò τεραρχßαò,
κεßνα που, σýμφωνα με ια λüγτα του Αλκßνοου στο
στο ομηρτχü Ýποò.
θ 557-562, πλÝουν αüραια, σκεπασμÝνα με ομßχλη, 2. Τ 40-46.
γνωρßΖονταò απü μüνα ιουò ιτò οκÝψετò Kar ιουò s. υ, srε-aΒ. ) tr
2º
Πτοιο-ΚγηεριιΗτΕΣ

20. Ελληνικü
πλοßο απü 4. γ283, Β 557, 1 78, λ 10, μ 217, μ4τ2, ξ 256. ΣεαυτÝò 11. Βλ. Μ. Detienne kar J.-P. Vernant, Les ruses dε _

πOρασαση προστßθειατ ιο ρημα κυβερνþ (γ 27θ) που αναφÝρεται οτον intelligence. La mütis des Grecs, Παρlστ 1θ74, κεφ ε
κυΒερνητη του γ 283. (=Cunning Intelligence ßη Greek Cu]ture and Socie-
μελονüμορφου
αγγεßου τOυ 60υ 5. λ 10, μ 2Ιº,γ 412. ΣÜσεξ - Ν. ΤΖÝρσεß Ιθ7Β, εßδτκüτερα κεφ. 8, 243-25Β).
6. τ 78. 12. Μ. Detienne - J.P, Vernant, üπ.π.,242. Εκε1 και . q
αιþνο π.Χ.
οχÝοετò ιηò ΑθηνÜò και του Ποσετδþνα με ιον Τßφυ κò,
,-
2,1. «OδυσσÝαò 7. γ 283.

κOι ΝαυσικÜ», 8. θ 557-562 Αγκαßο, μυΒτκουò κυθερνηιεò τηò Αργουò, καθþò και ,, -

9γ 27Β-285. ιον ΚÜνοπο, κυθερνητη ιου ΜενÝλαου, που οδηγηοε. c.

Πßνοκαò (1619)
Του Rubens
10. Βλ, π.χ. S. West, Α, Commentary οη Homer's μεταγενÝστερεò αφηγηοετò, ια πλοßα ιου ΜενÝλαου ατ. :
Odyssey, νοΙ Ι, Οξφüρδη rθθ0, 216 Ρüδο στην Αßγυπτο üπου kar πÝΒανε ατφντδτασιικÜ,
(ΠαλιÜ
ΠνοκοθÞκη
Μονüχου).
22. 0δυσσÝοò και
Ευρýκλεια.
Ρωμοßκü
ανÜγλυφο
τOυ 25 μ.Χ.
23. Η συνüντηση
0δυσσÝα και
ΤηλÝμαχου.
Ρομαντικüò
πßνακοò (1880)
του Doucet

9α
απηχþνταò πιθανüτατα το οδυσσειακü προηγοýμενο του
Φρüνιτδοò. Γτα το θÝμα τηò κατατγßδαò που ετσÜγετατ οτο
σημεßο αυιü και επανÝρχεται οε Üλλα σημεßα τηò
Οδýσσειαò, Βλ. I. de Jong. Α NarratoLogical Commentary
of the Odyssey, ΚÝμπρττΖ 2ω1, 83.
13. γ ι3Ι-136. Βλ, J. Strauss CΙαγ, T/?e Wrath ofAthena,
Πρßνστον 1θ83, ετδπüιερα 4&47.
14. Eivar, ωò γνωστüν, η σýγκρτση που χρησlμοποιεß ο ßδτοò
ο ΑγαμÝμνων οιη ΝÝκυτα yra να περιγρÜψετ ιο θÜνατü του
(λ 41r).
Ι5, Την ατττολογßα αυτη αναφÝρει ο ΠρωτÝαò στον ΜενÝλαο
προλÝγονταò ιην αθανασßα του (δ 569).
16. Γτα ιο ενδεχüμενο ýπαρΕηò ενüò τερου του Φρüνττδοò (με
αναΕηματτκÜ μÜλτστα ευρßματα που τον απεικονßΖουν) βλ,
ηδη Ch. Picard, «L' Ηüýοη de Phrontis αυ Sounion»,
Revue Archeo]ogique 16 (1θ40), 5-28.
17. δ 354-586. Γενικüιερα yra το μυΕτκü υπüστρωμα Kar τη
ουνολιχÞ ετκüνα του ΜενÝλαου οτο ομηρτχü üποò Βλ.
ενδετκττκÜ Ch. Barck, «Meneiaus bei Homer», WS 84
(197r), 5_28.
18. πΒ. r 94-θ7.
19. λ 13_22,
20, μ 407-41θ.
2l. Ο χρüνοò αυιüò, που εμπερτÝχετ, ωò ορατü ενδεχüμενο,
την Ývvora τηò λÞθηò, θα «καλýψετ» ιον ΟδυοοÝα οτο νησß
τηò Καλυψοýò, επττρÝπονταò οτουò Üλλουò ßρωεò να
επτστρÝψουν στην παφßδα ιουò, στον Τηλüμαχο να φθÜοετ
þò ιην ενηλτκßωση Kar στουò αοτδοýò να εντÜξουν ιον
ΟδυσσÝα οτα τραγοýδτα ιουò προσφÝρονταò, Ýξω απü ιην
Ωγυγßα kar ερημην του ΟδυοοÝα, το αντßδοτο τηò λhθηò.
22. ν 88-92. Γτα Ýνα οτοτχεßο αυιοοχολτασμοý στην kprιrkn
ερμηνεßα που προιεßνετ ο ßδτοò ο οδυοοετακüò αφηγητÞò οε
σχÝοη με ιο ουγºζεκρτμüνο χωρßο που παραπÝμπετ ευθÝωò
σιο προοßμτο (αλλÜ κατ οε Üλλα σημεßα ιηò Ι,Ιτιßδαò και τηò
Οδýασειαò), Βλ. S. Richardson, ?lre Homeric Narrator,
ΝÜοΒιλ 1990, Ι63-165.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
M,J. Apthorp, «The Obstacles ßη Telemaohus' Return»
cQ 30 (1980), 1-22.
Ch. Barck, «Menelaus bei Homer», WS 84 (1971), 5-28.
L. Casson, Ships and Seamanship ßη the Ancient Wor]d,
Πρßνοτον Ιθ71.
Μ. Χρτσιüπουλοò, «ΘαλαοσlνÜ επεισüδια τηò Οδýοσεηò»,
ΑθÞνα 1θθ7.
Μ. Detienne - J.-P. Vernant, «Les ruses de Ι'
intelligence. La mÝtis des Grecs», Παρßστ 1974,
I. de Jong, «Α Narratological Commentary ofthe
odyssey», ΚÝμπρττΖ 2001.
Α. Evans, «The Pa]ace ofMinos», ΙΙ, Λονδßνο Ι928.
MacDonald, «Overland Communications ßη Greece
during LH ΙΙΙ» οτο _Λ4ycenlan Studjes, ΜÜνιτσον Ι964.
J. Morrison, «Greek Oared Silps», ΚÝμπριιΖ 1969,
«Greek and Roman Oared Warships», Οεφüρδη 1θθ6.
Ch. Picard, «L'ΗÝýοη de Phrontis αυ Sounion», Reyue
Archao}ogique 16 (1940), 5-28.
S. Richardson, «The Homeric Narrator», ΝÜσβτλ 1990,
1ω-165,
J. Strauss Clay, «?ile Wrath of Athena», Πρßνστον lg83.
j. West, «Α Commentary οη Homer's Odyssey», νοΙ Ι,
)ξφüρδη 1990. l

29
Προτοη,η
ΑγαμÝμνων
ΒασιΛιÜò των ßΙßΙυßηνþγ μετοξý ß2ΟΟ και
ß Ι5Ο, του οßκου των Ατρειδþν, γιοò του
ΑτρÝα χαι εγγονüò του ΠÝλοπα, αδελφüò
του ΜενÝλαου, ΟασιλιÜ τηò ΣπÜρτηò,
αρχηγüò των Αχαιþν στον Τρωικü
πüλεμο. Ο ΑγαμÝμνονοò παντρεýτηχε
την Κλυταιμνþστρα και εßχε τÝσσερο
πατδιÜ, τον ΟρÝστη και τρειò κüρεò, την
ΙφιγÝνεια, την ΗλÝκτρα και τη
Χρυσüθεμη. Οταν οι Αχαιοß
συγχεντρþθηκαν στην Αυλßδα, ο
ΑγαμÝμνονοò αναγκÜστηχε να
προσφÝρει την ßüρη του ΙφιγÝνεισ θυσßα
σßη θεÜ Αρτεμη. Ητσν γενναßοò στον
πüλεμο, ψπλüò κοι μεγολοπρεπþò.
ΠροχÜλεσε ωστüσο το θυμü του ΑχιλλÝο,
üτον ζÞτησε τη σκλÜΒα του Βρισηßδσ, για
να δþσει πßσω στον ποτÝρα τηò τπ δικþ
του σßλÜΟα Χρυσπßδα, εξαττßαò τηò
οποßαò ο θεüò Απüλλων εßχε στεßλει
θανατικü στο στρατüπεδο των /Αχαιþν.
ΜετÜ το τÝλοò του Τρωιχοý πολÝμου, ο
ΑγαμÝμνονοò επÝστρεψε νικητÞò στιò
Μυκþνεò, ολλÜ η ΚλυταιμνÞστρο, με
συνεργü τηò τον εξÜδελφο του üγτρα
τηò, τον Αßγισθο, τον σκüτωσε. Το
φοΒερü αυτü φüνο θο εκδιßηθεß
αργüτερο ο γιοò του ΟρÝστηò.
30
ΟδιισσÝαò
ΒασιλιÜò τηò ΙθÜκπò, γιοò του ΛαÝρτη
χοι τηò Αντßκλεισò, þρωαò του ομηρικοý
Ýπουò κοι τηò εl(στρατεßοò
των ΕλλÞνων
σßην Τροßο. Αποκλþθηκε σπü τον Ομηρο
πολυμþχανοò ßαι «πολýπλαγκτοò,,,
δηλοδÞ περιπλανþμενοò. Ξεχþριζε γιο
τη σωματικÞ του δýναμη, την ομορφιÜ
και τη γεwοιüτητα. Παντρεýτηκε την
Πηνελüπη, κüρη του ΙκÜριου. Ηταν
σσυναγþντστοò στο τρÝξιμο, στη ρßψη
τηò πετροò κσι του ακοντιου,
χερδßζονταò Ýτσι σε αγþνεò αθλητικοýò
την ΙΤηνελüπη. Με ß2 κορÜΒιο ÝλαΒε
μÝροò στην εκστρατεßο τηò Τροßοò.
Εμπνεýστηκε το τÝχνοσμα του Δοýρειου
Ιππου, χÜρπ στο οποßο αλþθπκε η Τροßα.
Ομωò οι θεοß εχδικÞθηκον τον
πολυμÞχονο ΟδυσσÝα σχληρü, γιοτß τα
ιερÜ τουò στην Τροßο κÜηκαν απü τουò
Ελληνεò. lδιαßτερο τον κοτοδßωξε ο
Ποσειδþναò, γιατß ο ΟδυσσÝοò τýφλωσε
τον αγαπημÝνο του yro, τον Κýκλωπο
Πολýφημο. Εßßοσι χρüνιο πÝρσσαν μÝχρι
νσ φτÜσει Ýπειτα απü τρομερÝò
περιηÝτειεò, ηου εξιστορεß ο Ομηροò,
στην πστρßδο του, μετομορφωμÝνοò σε
ζπτιüνο, ΟλÝπονταò τουò μνηστþρεò τηò
Πηνελüπηò νο ξοδεýουν το βιοò του. Τον
οναγνωρßζουν η ποραμÜνα του
Ευρýκλεια, ο πατÝραò του κι ο
^αÝρτπò,
Οοσχüò Εýμαιοò που προσÝχει τα
χοπüδισ του, και τÝλοò ο γιοò του
ΤηλÝμαχοò. Με τη ΒοÞθειο τηò ΑθπνÜò ο
ΟδυσσÝαò οßüτωσε τουò μνηστÞρεò ßαι
μÜλλον Ýζησε μÝχρι το ΒαθιÜ του
γερÜμστα με τη γυνοßκα κοι το γιο του.
ΑχßλÝαò
Ο μεγαλýτεροò Þρωοò του Τρωιχοý
πολÝμου κοι Ýναò οπü τουò πιο
σημαντικοýò τηò μυθολογßαò μοò, γιο:
του ΠηλÝα και τηò ΘÝτιδοò, απü τπ ιDξτ
τηò Grεσοσλßαò, αιþντο σýμΒολο τηò
πολεμικÞò αρετÞò, πρüσωπο μεταξý
θεþν κοι ανθρþπων. Η μητÝρα του
προσπüθπσε να τον ßÜνει σOÜνοτο ο-δ
ητον μικροò l(at κρατωνταò τον απο Γ
φτÝρνα τον Οοýτηξε στα νερÜ τπò
Στýγαò. Ετσι üλο του το χορμß Ýγινε
οθüνατο, εχτüò απü τη φτÝρνα του ο-
üπου τον κρατοýσε π μητÝρο του. Ο
ποτÝραò του τον παρÝδωσε στον
ΚÝνταυρο Χεßρωνα νο τον μεγαλþσε
Ηταν δυνατüò στο κορμß, Üφταστοò
κυνηγüò, γρþγοροò σαν τον Üνεμο. Ο
ΟδυσσÝαò τον Ýπειοε να πÜρει μÝροò
σιον Τρωικü πüλεμο. Τα χατορθþμο-
του στην Τροßα ýμνησε ο Ομηροò σττ
Ιλιüδο. Σßοτþθηκε στην Τροßα απο τl.
ΠÜρη, ο οποßοò με τη συμOουλÞ τοιJ
Απüλλωνα σπμÜδεψε τον ΑχιλλÝα στ-
φτερνα και ι(αταφερε να τον σκοτωòΞ
Στην Τροßο Ýστησον Βωμü για θυσßεò
προò τιμþν του ΑχιλλÝσ, ενþ και ο f,{
ΑλÝξανδροò, üτσν ξεκινοýσε την
εκστροτεßα του εναντßον των Περσιþ
θυσßασε στο Βωμü του ΑχιλλÝσ,
 ]
Ξf
-Ι
ι
d
!
Ξ
-Ι
t
d
{
Ιι
Ξ :
ΝÝστωρ
]
Ε Βσσrλτüò τηò Πýλου, γτοò του θηλÝο χοτ
τηò Χλωρaδοò, ο μüνοò που γλßτωσε απü
τη μαγßο του ΗροχλÞ εναγτßον του ΝηλÝα
ι και των γιων του, εξαιτßοò τηò üρνησηò
Ξ του θηλÝο νο εξογνßσει μια πρüξη του
Ηροκλþ. Ο ΝÝστοροò ÝγΝε Βοσrλιüò τηò
ΠýΛου χαι συμμετεßχε οτο χυνþγι του
Κολυδþνιου κüηρου με τον ΙtßελÝαγρο,
Ξ στην ΑργονουτικÞ εκστρστεßο χοι στον
πüλεμο Κενταýρων χοι Λαπιθþν. Σε
μεγüλη ηλικßο ÝλαΒε μÝροò ßοι στον
Τρωικü πüλεμο, üπου Ýχοοε στη μÜχη ßοτ
τον αγαπημÝνο του γιο, τον Αιττßλοχο. Η
ειχüνα του στο ομηρικÜ Ýπη εßνοι
σπüλυτο θετιχþ χαι ο Ομηροò τογ
πορουσ!üφι σχεδüν σοφü τ(οτ δετνü
ρþτορο, οφοý ο λüγοò του þταν πιο
γλυκüò και οπü το μÝλι. Ολοτ τον
Üκουγον με σεΒασμü χαι πüντα
ακολουθοýσαν τιò συμΒουλÝò του. Ο
ΝÝστοραò Þταν γενναßοò, δεν δßστοζε νο
λαμΟüνει μÝροò σε üλεò τ.ò μüχεò χοι
δεν υποχωροýσε ποτÝ μπροστü στον
εχθρü. ßΙετÜ την πτþση τηò Τροßαò
επÝστρεψε υκητþò στην ποτρßδο του
χωρßò εμπüδια, üηου κοι Ýζηοε αρχετÜ
χρüνιο αχüμη.
ΠΗΓΕΣ: Εγκυκλοπαßδεια ΠÜπυροò-Λαροýò-ΜπρττÜντκα
ΜενÝλαοò
ΒσσιλιÜò τηò Σπüρτηò γιοò του ΑτρÝα και
αδελφüò του ΑγομÝμγονα. Ο 1γΙενÝλοοò
δÝιθηκε τον ΠÜρη, γιο του Πριüμου τηò
Τροaοò, ο οπο|οò üμωò του Ýτ(λεψε τη
γυνοßκο και üλουò τουò θησαυροýò του,
φεýγονταò γ!ο την Τροßα. Αυτü το
γεγονüò στüθηκε η αφορμÞ γισ τον
πολýχρονο Τρωιχü ηüλεμο. Στον πüλεμο
αυτü ο ΙßενÝλαοò διοχρßθηκε γιο τπ
γευνοιüτητü του. lßονομüχησε με τον
Πüρη, τον πλþγωσε ßοι ασφαλþò θα τον
σκüτωνε, αλλÜ η θεü
τυλßγουταò τον ΠÜρη ^φροδΠη,
σε Ýνα Üσπρο
σýννεφο, τον πþρε μοχρτü οπü το ιþρο
τηò μÜχηò. lßετü την πτþση τηò Τροßαò
επÝστρεψε στη ΣπÜρτη με τη σýζυγü του
ΕλÝνη. Ο ΙßενÝλοοò στο υπüλοιπο τηò
ζωÞò του Ýζησε þσυχοò και
ευτυχτσμÝνοò με τπν ΕλÝνη κοι üτον
γÝροσε ßατÝληφ οτο νησß των ΙιιΙοχÜρων,
στο σημεaο üπου Βρßσκοψτον τα Ηλýστο
Πεδaσ και Ýζησε εßεΙ αθÜνοτοò, σýμφωνο
με την πορÜδοση, μοζa με üλλουò þρωεò
τηò ελληνικþò ορχοιüτητοò. Στη μνþμη
του γßνογταν θρησκευττκÝò τελετÝò στη
Λοκωυßα κσθþò χαι σε üλλα μÝρη τηò
ΙΤελοποννþσου, πÜντα συνδεδεμÝνεò με
τη μνþμη τηò συζýγου του ΕλÝνηò.
Πρßαμοò
Βασιλ.üò τηò Τροßαò κατÜ την εποχþ του
Τρωτιοý πολÝμου. Ηταν γιοò του
ΛοομÝδοντα κοι ο μüνοò που γλßτωοε
απü την οργÞ του Ηραχλþ, üτον ο
ΛοομÝδωγ οθÝτπσε τη συμφωνßα που
εßχε κüνετ μαζß του. Στηυ Ιλιüδο
εμφονßζεται οπü τον Ομηρο σαν σοφüò
ΒαοιλιÜò, που, ον και γνωρßζει τη μοßρο
τηò πüληò, δεν ποροδaδΗ την ΕλÝνη
στουò Ελληνεò, 0üζογτοò πüνω οπ'üλα
την τιμÞ τηò πüληò του. Παντρεýτηκε
τηγ ΕκüΒη και μοζß μ'αυτþν, αλΛÜ κοι με
üλλεò γυναßχεò, εßχε αποκτþσει 5Ο
ηαιδιÜ. ΑνÜμεοÜ τουò þταν ο θρυλικüò
Εχτοραò, ο αρχηγüò του στρατοý των
Τρßüων, ο Πüρηò, που με την ορπογÞ τηò
Ωραßσò ΕλÝγηò εßχε γßνα η αιτßο του
Τρωιχοý πολÝμου, η ΚασοÜνδρο, που
εßχε το χÜρισμο τηò προφητεßαò, ßοι η
Πολυφνη. Ο Πρßαμοò δεν Ýζησε μετü την
πτþοη τηò Τροßαò, οφοý εßχε χαταφýγει
ικÝτηò στον Βωμü του Ερßεßου Δτüò χαι
ειιεß τον Βρþκε ο θεοητüλεμοò, ο
φιλοπüλεμοò γιοò του ΑχιλλÝο, κσι τον
σχüτωσε με το σποθß του. Η μορφþ του
πσρÝμεινε σýμΟολο τρσγιχÞò κατ οοφÞò
Βασιλεßαò χοι το πρüσωπü του
μγημονεýθηχε σπü πολλοýò ποτητÝò
μετü τον Ομηρο, με χορυφοßο τον
Βιργßλιο στην περßφπμη «^ινειÜδο» του.
2000, Ηλεκτροντκη Εγκυκλοπαßδεια ΤομÞ 2004
31
 του ΙΩΑΝΝΗ Κ. Προινιποπe
καθηγητü Φιλοσοφικýò Σχολßò
Πανεπιστημßου Αθηνþν

ελληνικÞ λογοτεχνßα Kar μαΖß με αυτÞν η ευρω-

παßκß αρχßΖετ με τα ομηρτκÜ Ýπη. Ομωò ια ομηρτ-
κÜ Ýπη δεν εßνατ η αρχη, αλλÜ ιο þρτμο οτÜδτο
μταò μακραßωτmò προφορτκηò επτκηò παρÜδοσηò,
τηò οποßαò or ρßΖεò ανÜγονιατ οτα μυκηναΙ,κÜ χρü-
ντα, Ηδη οια μυκηναßκÜ χρüνια υπηρχαν επτκÜ
τραγουδτα υου 8Ýμα τουò εßχαν ια καιορθþματα ιων
θεþν κατ ιην ηρþων. Τα τραγοýδτα εκεßνα απü στü-
μα σε σιομα kar αιü γεντÜ σε γεντÜ, μÝσω ιηò προ-
φορτκßò παρÜδοσηò, φθÜνουν þò ιην εποχÞ του ß:r7
φüρου. Ο Ομηροò Ζει ιον Βο ατþνα υ.Χ. οε κÜ-
πora τωντκÞ περτοχη ιηò Μ. Ασßαò. Εκεß συνθÝτετ
την 1λτÜδα και ιην Οδýσσεια, Χρηστμοποτεß ιη
συγχρονß ιου τωντκÞ δτÜλεκτο. Αφθονα üμωò στοτ- ||9j,t1
χεßα θεματτκÜ kar γλωσστκÜ αντλεß απü ια οýγ-
χρονÜ του δημοττκÜ τραγουδτα που εixarr ποτκßλη
τοπτκÞ kar xpovrkn προÝλευση.
Ειοτ εξηγεßιατ ιο γεγονüò üττ ο υοτηιηò περτγρÜ-
φετ κÜποτε ανττκεßμενα που ποτÝ του δεν εßχε δετ,
üχτ βÝΒατα γταιß ßταν ιυφλüò, αλλÜ γιατß ανÞκαν
σε μτα παλατüιερη εποχß. Ειστ εξηγεßτατ ακüμη η
γλωσστκη ανÜμτξη που )mρακτηρßΖετ ια ομηρικÜ
Ýπη. Γλþσοα ιου Ýπουò εßνατ η τωντκÞ διÜλεκιοò α-
νÜμτκιη με Üφθονα ατολτκÜ στοτχεßα kar αρκετÜ
αρκαδοκυπρτακÜ, ενþ, κατÜ ιη γνþμη μου, δεν α-
πουσιÜΖουν kar ια δωρτκÜ. Αν ια δωρτκÜ στοτχεßα
που απαντοýν στα ομηρτκÜ Ýπη εßνατ λßγα, αυιü,
1. Η χρOνολüγηση
κατÜ τη γνþμη μου, οφεßλειατ πτθανüτατα στο γε-
του Τρωικοý
γονüò üττ η επτκÞ ποßηση εßχε Þδη δημτουργηθεß
πολÝμου.
Kar μεσουρανßσετ προιοý εμφαντοθουν οτο προ-
ΕγχÜρακτο
σκÞτ,ιο or Δωρτεßò, δηλαδÞ πprv απü ιον 11ο αιþνα
παρισνü μüρμορο
(Μουσεßο π.Χ. [I.Κ. ΠρομπονÜò, Δυο δωρτσμοß οτον Ομηρο
Ashmolean,
που ευτΒτþνουν στη νÝα ΕλληνικÞ, ΔΑΦΝΗ. Τι- σετò εßνατ χαρακιηρτσττκü προφορικηò ποßηση-
0ξφüρδη). μητκüò τüμοò για τον Σπýρο Α. ΕυαγγελÜτο, ΓεwτÝιατ τþρα ιο ερþτημα: ττ απÝγτναν τα
2. 0 θüνατοò του ΑθÞνα 2Φ1, σελ. 303-310]. μηρτκÜ δημοιτκÜ τραγουδτα; Εξαφαrτßστηκαν μ
ΑχιλλÝσ, Οττ υπηρξαν προομηρτκÜ δημοττκÜ τραγοýδια α- σýνθεση τηò IΖ\τdδαò Kar ιηò Οδýσσεταò η συ
Πορüσταση σε πü τα οποßα Üντλησε Üφθονα στοτχεßα ο ποτηιηò, οαν την πορετα ιουò μεσα στο Χρονο ΚαΙ ουνεΧß.{
σπικÞ συνÜγειατ απü ιη μελÝιη ιου ομηρτκοý ýφουò. ξελτσσüμενα, τροποποτοι4τενα Kar εμ
ερυθρüμορφη Σιην 1Ζ\τιßδα Kar στην Οδýσσεια αφθονοýν οτ οιε- με νÝα στοτχεßα Ýφθασαν þò ιην εποχü μαò kor
πελßκη του ρεüιυπεò εκφρÜοετò (η φüρμουλεò η λογüιυποτ, ü- τÝληξαν σια νεοελληνττ<Ü δημοιτκÜ ιραγοι:δßο_
460 π.Χ. πωò αλλτþò λÝγοντατ). Kar or σιερεüιυπεò εκφρÜ- Υποσιηρτκιßò τηò πρþιηò Üποψηò υπηρξε ο

32
,τ|
'lζ:
,-ι ,

ß'ξ,
.ß ι-"Ι
Τßß,,h'ι

ξ,ι

τι'"
ilr},.
,}
Ιß,
Ζ;

Ο
'',Γ,

ογραφοò καδηγητηò Kar ακαδημαßκüò Κωνσταντß-
νοò Ρωμαßοò. ψαφει: «...ο Ομηροò nτav εναò πο1-
ηιÞò οδοστρωτηραò. Αφομοßωσε üλα τα πρ]ν απ'
αυτüν τραγουδια..- και, ια εεαφÜνlσε. Ωò ποßηση
üλα εκεßνα εοβησαν ορlστlκÜ απü Ln 0υlιηση του
Η ποßηση ενüò ,Ιαου, Αθη-
.\αου-..» [Κ. Ρωμαßοò,
να 196Β, ο, 155],
ΠρÝπετ ευθýò εξαρχηò να τοντοθεß üττ σιην τστο-
ρlα τηò παγκüομταò λογοτεχνßαò ποιÝ Ýναò προσω-
πικüò ιιοßητηò, üσο μεγÜλοò και αν τταν, δετ, εξα,
φÜντσε ιην προφορτκη ποßησι1 του λαου του.
ΑνιßΒεια προò ιον Ρωμαßο, ο I.Θ. Κακρτδηò, κο-
ρυφαßοò ομηρτ()τηò σε ιταγκüσμτο ειιßτιεδο, βαθι)ò
γνþστιιò ιου ελληνικου βßι,ιυ απιι ια προομηρικÜ
χρüνια υιò υημερα. οιιιλεß για (....ποιιιιικη ιιαρÜ-
δοση. Iτου Ζει στην Ι]λλÜδα αδτÜοπασιη απü ιιι ι)-
μηρικÜ τουλÜχτσιο\ι xpovra» tΙ.Θ. Καιιρτδηò,
ΟδυσοÝωò α\,,αγνωρτσμüα, ΕΕΦΣΠΘ 7, ι957, 251 )

ýý
 3. 0 Δοýραοò
Ιπποò κοι η
_ κOτOοτροφÞ
τηò Τροßαò.
Μικρογροφßα απü
ΤΟ «Ρgμιßγτra
του Αινεßο»
του Heinrich
νοη Veldekes
(1220 μ.Χ.)

260. ΕαναγυρßΖονταò στον Ομηρο, ΑθÞνα 1θ7θ,

σχÝση Ο.Ε. kar ΝΔΤ εßνατ περτορτομÝνο, αιρω
σσ, 16θ- σωστο; νÜ θεματτκÜ οτοτχεßα απαντοýν και στην παι
ΚατÜ κÞ ποßηοη Üλλων λαþν.
μελÝιη :χß¾.¹ Π. Τα κοτνÜ ιεχνοτροπτκÜ σιοτχεßα εßνατ
ληντκþν δημοιτκþν ιραγουδτþν (ΝΔΤ)
μπορεß να kar μερτκÜ Ýχουν επτσημανθεß απü τον Ι.Θ.
δþσετ πετσττκÞ απÜντηση οτο ερþιημα. Με
βÜση δÞ, τον ΣωκρÜτη Σκαρτση, τον Γρηγüρη
αυτοý του τýπου τη μελÝτη δταπτσιþνετατ üττ
υπÜρ- κ.Ü. Και τηò καιηγορßαò αυτηò το ενδταφÝρον
χουν κοτνÜ σιοτχεßα.
σχÝση Ο.Ε. kar ΝΔΤ εßνατ υερτορτσμÝνο,
Τα κοτνÜ αυτÜ στοτχεßα χωρßΖοντατ σε ιρετò κατη-
νÜλογα τεχνοτροπτκÜ στοτχεßα απανιοýν kor
γορßεò: προφορικß υοßηση Üλλων λαþν. ΑξßΖετ,
I. στα θεμαιτκÜ, ΙI. στα τεχνοτροπτκÜ kar
ΙΙI. στα να παρατεθουν δýο-ιρßα τεχνοτρουτκÜ
γλωσστκÜ, που ειναι συχνüιαια σια ο.Ε. kar στα ΝΔΤ
Τα üρτα ιων ιρτþν αυτþν κατηγορτþν δεν εivar
σο ξÝρω, Ýχουν περÜσει απαραιÞρητα.
πÜντοιε σαφη, αφοý το κοινü
γλωσσικü στοτχεßο Ι, ºο σχημα του παραλληλτμοý.
μπορεß ουγχρüνωò να εßνατ και ιθχνοιροπτκü kar. ιο σχημα αυιü το Β' ημτστßχτο
αχüμη, φορÝαò κοτνοý θεματτκοý.
νüημα ιου α, Με το σχßμα αυιü ασχολεßται
I. Τα κοτνÜ θεματτκÜ σιοτχεßα σιον Ομηρο kar
ο Κυρτακßδηò kar ο ΣηφÜκηò. ΠερτÝργωò
στο.δημοττκü ιραγουδτ εßνατ πολυÜρτθμα καß
αρκε- γτνετατ αναφορÜ στον Ομηρο, ΠαραθÝτω Ýιυ
ρτκü παρÜδετγμα; αýτÜρ Ýπεß 8' Þγερθεν üμη,
ΙÝγÝνοντο (Ω 790=Β 9=θ 24=ω +Zr1. Ο σιßχξ
λεξη σημαßνει «αφοý συγκεντρþOηκαγ κι
συγκεντρωμÝνοl». Σε ΝΔΤ απαντÜ ο στßτοò
λον. Το ενδταφÝρον τηò καιηγορßαò αυιηò yra τη
σμοò πολψ μαΖþνεται, πολλοß 'να1 ιlαΖωυι
που θα'λεγε κανεßò πωò εßνατ πτσιη
Ο Ομηροò οντα€ß üφδονο στοιχ€ßο οπü το ομηρτκοý.
σýγχρονü του δημοτικü τρογοýδιο που Gixov 2. ºο οχημα Priamel (γερμαντκüò üροò
λαττντκü praeambulum=«εrσayωyrki η
ποικßηη τοπιι(Þ κοι χΡονικÞ προÝf,Gυση pra σýγκρτση»). Η ονομασßα ανÞκετ στον
ο οποτοò περτγρÜφετ το σχημα ωò εξÞò: «Ολα
λη μταò ομÜδαò η καιηγορßαò (πρüσωπα, Ζι,
 4. 0ι Þρωεò του
ποτ, πρܾμαια) κÜνουν κÜιτ φυστκü γτ'αυιÜ η Βρß- Τρωικοý πολÝμου
σκονται σε ευχÜρτστη θÝση, αλλÜ Ýνα απü τα μÝλη παρουσιÜζοντοι
κÜνετ ιο ανιßθετο ß
Βρßσκειατ σε δυσÜρεσιη καιÜ- σαν Φρüγκοι
σταση». ΚατÜ τον ΣηφÜκη, «η νοηματτχß ανιßθεοη Þ Τοýρκοι
ανÜμεσα σιον κανüνα και ιην εξαßρεση, στα υολλÜ ηγεμüγεò,
και στο üνα üχετ σκοπü να ιονßσετ και να εξÜρετ ιο Ξυλογραφßεò οπü
τελευιαßο» (σσ. 180-182). Ο ßδυò ερευνητüò παρα- το «πογχüσμtο
θÝιετ εwÝα υαραδεßγματα απü το ΝΔΤ kar παρα- Χρουκü»
τηρεß üττ εντελþò αντßστοτχα παραδεßγμαια με ια (1453 μ.Χ.)
παραπÜνω δεν θρßσκονιαι στην αρχαßα ελληντκÞ
ποßηση, αλλÜ αρκετÜ κονιτνÜ εivar χωρßα üπωò ια
ακüλουθα: πÜντεò μÝν στυγεροß θÜνατοι δειλοßσι
βροτοΤση λιμφ δ'οßιτιστον θανÝειν χαß πüτμον Ýπι-
σπεßν (μ 34r-2).

ημετþνω üττ üμοτο ακρτθþò σχημα απαντÜ

και στα Ο.Ε. Π.χ. "Ενθ'Üλλοι μÝν πÜντεò
ÜχÞν Ýσαν υßεò Αχαιþν,'¶ντιχλοò δÝ σÝ γ'
οßοò Üμεßιμασθαι ÝπÝεσσιν/ Þθελεν,(δ 2S5-
2Β7) (= Τüτε üλοτ or Üλλοτ Axaroi σþπατναν
και μονÜχοò ο Ανιτκλοò ηθελε να σου αποκρτθεß).
Βλ. Προμπ. Α' 106-110, üπου μτα τρταντÜδα παρα-
δεßγμαια,
3, Το σχημα «τηò χρονικηò κορýφωσηòι», Το
σχημα, üσο ξÝρω απαραιßρητο, μπορεß να περτ-
γραφεß ωò εξßò: Επß ιüσεò μÝρεò, χρüντα κ.λπ. καòιδιÜ μου.
δταρκεß κÜιτ kar σιην αμÝσωò ευομÝνη μÝρα συμ- 4) Τ 401: τüν §α οß Εýqýχλεια φßλοιò ÝπJ γοýνασι
Βαßνετ κÜιτ Üλλο πτο σημανιτκü η επß ιüσεò φορÝò θÞχε.
γßνειατ κÜιτ kar την αμÝσωò επομÝνη συμθαßνετ ΝΔΤ: ΓτλÜστηκε κι ο ασκητüò στα γüνατα την
κÜττ πολý σημανττκü. Π,χ.¸ννÞμαρ μÝν üμþò πλÝ- Παlρνε1.
ομεν νýχταò τε χαß Þμαρ τÞ δεχÜτη δ'Þδη Üνεφαßνε- 5) α 4Β: ÜλλÜ μοι Üμφ'¼δυσÞι δαßφρονι δαßεται
το πατρßò ÜρουΕια (κ 2Β-2θ) (= εwτÜ μερüνυχια συ- Þrορ.
νÝχετα ταξτδεýαμε Kar σττò δÝκα Üρχτσε πra να ξε- ΝΔΤ: να μη 8ωρþ τοýò φßλουò μου ιòα_τ καßετ' η
χωρßΖετ η γη τηò πατρßδαò). καlιδιÜ μου.
Το σχημα αυτü, που απαντÜ σε περßπου πενÞντα 6) Κ 425: εýδουσ', Þ ÜπÜνευθε; δßειιτÝ μοι, üφρα
ομηρτκÜ χωρßα (Βλ. Προμπ. Α'48-4θ, 65-68), εßνατ δαεßω.
συχνü kar στο δημοιτκü τραγουδτ. Π,χ. Δþδεκα ΔΝΤ: μÜνα 'ματ εφιαμπÜσταρδοò; πε μου το να
χρüνοψ Ýκανα στα Ýρημα ra ξÝνα / στοιη δεκα- το ξÝρω.
τρεßò εκßνησα στον τüπο μου να Ζιßγω (Ανασι. 7) β 260: ΤηλÝμαχοò δ' ÜπÜνευθε χιþγ Ýπß θßνα θα-
104), λÜσσηò.
ΙΠ. Iδταßτερο ενδταφÝρον παρουστÜΖουν τα κοτνÜ ΝΔΤ: Ζατταδοποýλα περπατεß στην Üμμο τηò
γλωσστκÜ στοτχεßα, üταν μÜλτσια αυτÜ εivar ημτ- 0αλÜσσηò.
σιßχτα kar σιßχοτ ολüκληροτ. Κατ τοýιο δτüττ τα Β) δ 4Br = 538 = κ 4θ6: þò Ýφατ, αýτÜq Ýμοßγε χα-
σιοτχεßα αυιÜ, üπωò εßνατ αυτονüηιο, δεν απανιοýν τεχλÜσθη φßλον Þτορ.
σιην προφορτκÞ ποßηση Üλλων λαþν. Iδοý χαρα- ΝΔΤ: κüρη Ýκλατγε ιον Üνιρα ιηò xr εμÝ η καρ-
κιηρτσιτκÜ παραδεßγμαια; διÜ μου ερÜγη.
1) Ω 407: .,.Üγε δÞ ψοιπÜσαν Üληθεßην χατÜλεξον. θ) ρ 368: ÜλλÞλουò f εφοντü τιò ειη χαß πüθεν
ΝΔΤ: Oxr, να Ζησετò, üμορφη, πε μ' üλη την α- Ýλθει. )
λÞθεια,
2) Υμνοò Αφρ, 22º: ναßε παρ'¿ιεαγοßο ροÞò ÝΖΙ Γf,þσσο του Ýπουò €ßνοι η ιωνικÞ διüßεκτοò.
πεßρασι γαßηò.
ΝΤΔ: ΚÜιω στην Üκρη ιου γταλοý, στnv τελειω-
ονüμικτη μ€ üφδονο α!οηικü στοιχGßο
οη του κοσμου. Κοι οΡΚ€τü ορκοδοΚυπΡΙοΚü
3) η 26θ: γαßηò ÞμετÝqη ò,γÞθησε δÝ μοι φßλον Þτορ.
ΝΔΤ: Να την τδοýν τα μÜττα μου κα.I να χαρεß η

35
ΔΗνιοτικο TpRroylι
5. ΑιγυιπιοκÜ
ιερογλυφικÜ απü ΝΔΤ: xr ο νεßò τον Üλλ' αναlχοτÜ πüσα 'var ια λαüν ¶χιλλεýò,
τηλεγüμενη σφαχτÜ νιου. ΝΔΤ; ΕwτÜμερακL εwτÜνυχιουò ο
«οτÞλητηò 10) Θ299: χαßτüτεδÞ γßνωσχον,üτ' οýχÝτιφυχτÜ εκοτμÝθεν,/ σ' εννιÜ ημÝρεò κι Üλλ' απÜν'Ý
ΡοζÝταò» (2οò πÝλογτο. kr εκοτμÝθεν.
ΟΙþνσò Π.Χ.) ΠΟυ
ΝΔΤ: xar τοτεσÜ το γγþρισε πωò εΙγ' ο θÜγατüò 20) Κ 454: χλαην üδυρüμενοι, πεqßδÝ
βρÝθηκε το 1799 του. το δþμα.
στη ΡοζÝτα του
11) κ 135: ε,ßλετο δ, Üλχιμοι Ýγχοò, ÜχαχμÝγογ üξÝß ΝΔΤ: Ýκ,Lατεν κα1 οδýρονταν kr ειρüθι
ΔÝλτα του Νεßλου. γαλχþ. μαλλτÜ ιηò (Ρüδοò).
πÜνω μÝροò " ΝΔh: ΑρπÜΖει το κοντÜρι Γου και Ζþνετ το σπα- ΝΔΤ: Ýκ,Lατεν και οδýρονταγ με τη
.Στο
εßνοι γραμμÝνη σε θß του. του (Ρüδοò).
_ _
αιγυπιOκÜ,
_ 1ΙΧß:
στη
LD Ζ Lº6: χαß τüτε μεν ÝρÝεινε χαß Þτεε σÞμα ßδÝ- ΝΔΤ: Ýκ,λατε και εδÝρνετον kr εκεßνοò
οο«r. , ιου (Κýπροò).
υεση σε νεο
_._::_:]_:_-.:]_: ΝΔΤ: κα; τüτεò την ερþτηξε:'πü ποý 'ν' η γÝν- ΝΔΤ: χαι πÜλ' ηκλαιε κι ε(δ)Ýρετο πιÞ
οιγυπτΙOκο κOΙ
νηση σου; λß(γ)ο γτüμα (ΚÜρπαθοò).
κüτω υε ελληνικÜ
13) α 405: Üλλ' ÝθÝλω σε, φÝριστε, πεqß ξεßνοιο ÝqÝ- ΝΔΤ: κα.ι πÜλ' ηκλαιε κι εΒροýχετο πιη
σθαι. λß(γ)ο σþμα (ΚÜρπαθοò).
ΝΔΤ: 8Ý,Ιω κι εγþ, παιδÜκι μου κÜττ να σε ρω- Η ßδτα Ýκφραση και στο μεσατωντκü
tησω. ποò «Δτγενßò Ακρßτηò», Escorial (Εκδ.
14) ο 263: εfuτÝ μοι εßqομÝνφ νημερτÝα μηδ' Ýπι- στ. 1Β2: και Ýκλαιεν και οδýρετον, ισ
χεýσηò. ιηò εΖηταν.
ΝΔΤ: Γτα πε μου, πρωτομÜσιορη, κα8üλου μη σι. 3θ3: κλαßοντα και οδυρüμενοò κεßτατ
μου κρυΨεlò. κλτνÜρτν.
].5) Κ 540: οý πω πdl ε[ρητο Ýποò üτ' Üρ' Þλυθον στ. 1017: κλαßουσα και οδυρüμεγι1 τον
γüν ελÜλετ.
σι. 1012: κλαßει γαρ κα] οδýρετατ, ουκ
Ο t,Θ. ΚοκΡιδÞò ομιη€ß γ!ο «...ποιητικÞ υπομενετν.
ποΡüδοσπ, που ζει στην €f,ßüδα οδιüσποστη
απü το ομηΡικü τουηüχιστον χΡüνιο» ωò ερμηνευονιατ ια rζorva ημ
οΙ ΚοΙνοΙ σιΙΧοΙ στα ομηρτΚα επη
νεοελληντκÜ δημοττκÜ ιραγοßýτα;
τη γνþμη μου or εκφρÜσετò αυιÝò
κοτνη καιαγωγß. ΚατÜγοντατ
αýτοß, προομηρτκÜ δημοττκÜ τραγοýδτα. Απü εκεß
ΝΔΤ: Το λüγο δεν απüσωσε, να κ1 ο ΓιÜννηò οαν σια ομηρικÜ Ýυη kar καθηλιßýηκαν με m
που ýòιOε. φη. Ειστ παρÝμετναν αμετÜΒλητεò.
16) ω 32Β-32θ,, εß μÝν δÞ ¼δυσσεýò γε Ýμüò πÜßò ßδτεò εκφρÜσετò, με üχημα την προφορτκß
ÝνθÜδ' ßχÜνειò σÞμÜ τι μοινýν εßπÝ ÜριφραδÝò, üφρα κÞ παρÜδοση, συνεχþò εΕελτσσüμενεò -η γ
πεποßθω. εßνατ Ýναò Ζωνιανüò οργαντσýüò που ο
ΝΔΤ: Αν εßσατ συ ο Üντραò μου, αν εßσατ ο καλüò λßσσετατ- Ýφ8ασαν þò σßμερα.
μου, ττεòμου σημÜδια του σπιτιοý κι εγþ να σε πι- Η επτβßωση προομηρτκþν εκφρÜσεων σm
στεΨω. ελληυκÜ δημοττκÜ τραγουδτα αποδετκνιτα
17) ι 355-356: Δüò μοι Ýτι πρüφqων, χαß μοι τεüν ελληνικÞ λαßκÞ ποßηση εßνατ ενταßα.
οýνομα εhτÝ αýτßχα νýν,'ινα τοι δþ ξεßνιον, τ| χε σý πü τα προομηρικÜ, ιουλÜχτσιον, χρüντα r<ar
χαωηò. δτακοπη φθÜνετ þò την εποχÞ μαò. Στο
ΝΔΤ: Να Ζησετò, καθαλÜρη μου, για πεμου τ' ü- σμα αυιü οδηγεß η παραιßρηση üττ στον
νομÜ σου/ και χÜρισμα Βασιλικü να κÜμω τσ' α- και σιο νεοελληντκü δημοιτκü στßχο
φεδιÜò σου. κοτνÜ δομτκÜ σιοτχεßα, Ιδου μερτκÜ
1S) β 1θθ-200: μνηστýοò ÜργαλÝηò, ÝπεL οý τßνα Ι. Διασκελισμüò. Ο δτασκελισμüò,
δεßδιμεν Ýμπηò οýτ' οýν ΤηλÝμαχον, μÜλα περ πολý- νοηματικη υπÝρθαση ιου στßΧου, εivar
μυθον Ýüντα. συχνü σια Ο.Ε. (εμπερτσιαιωμÝνη συνοqm
ΝΔΤ: στσ' εφιÜ νιου εκαυκÞσιηκε κανÝνα δε ρτσμÜιων τηò σýγχρονηò Ýρευναò, βλ. στη
φοΒÜται/ οýτε τον ΒÜρδα το ΦωκÜ, οýτε τον Nr- ιηò Θαßνηò MxpoyrawÜxn, Ζητηματ
Κηφορο, κοý ýφουò. Θετικý και αρνητικý εκφοΦ
1θ) Α 53-54: ¸ννÞμαρ μÝν ÜνÜ στqατüν ι]lχετο διαò Ýννοιαò, ΑθÞνα 1θθΒ, 26 κ.κ.).
χÞλα θεοßο τÞ δεκÜτη δ' ÜγορÞνδε χαλÝσσατο Bara, με ιην κοτνþò παραδεκιη γνþμη τπ
 6. Η μεταφορý
του νεκροý
Πατρüκλου οπü
τουò Αχοιοýò.
Πορüστοση
σε οπικü
ερυθρüμορφο
κρστÞρα
(500 π.Χ.)

πωνοò Kuprakiδn «εivar Üγνωστοò ετò τον δεκαπε-
ντασýλλαβον στfuων τηò δημþδουò ποτησεωò»
(Δημοιτκü φαγοßýτ, α, 245) πβ. και σ. 258-25θ «ο
δτασκελτσμüò εivar τελεßωò Üγνωοιοò ετò την γνη-
σßστ δημþδη ελληντκÞν ποßηοτν», Η γνþμη αυτη
Ýχετ πεlýσετ και στα σχολττòÜ εγχετρßδτα [θλ. Κεß-
μενα Νεοελληwχýò Λογοτεχνßαò. Α' τεýχοò, Α'
ιÜξη Evraiou Δυκεßου. ΟΕΔΒ, σ. 18. «Σιουò στßχουò
δηλαδÞ ιων δημοττκþν τραγουδτþν αποκλεßοντατ
or διασκελτσμοß. Δεν θα συναττησουμε λ.χ. ποτÝ
σιßχουò, üπου το νüημα να πηδÜετ στην επüμενη
μετρτκß ενüιητα...»].
Η δτδασκαλßα, βÝβατα, αυιß δεν εßναι ακρýηò.
Ιδοý μερτκÜ παραδεßγματα δτασκελτΖομÝνων δημο-
ιικων στιχων.
Δτασκεfuqτüò υποκειμÝνου
1. Μα 'γþ σπαθß δε Ζþστηκα γτα να με περτπαß-
Ζονν/ οι γÝlηντεò, τα θηλυκÜ, θα πÜ'να
(ΙΛò.ν. αντροκÜλεμα).
2. Opra, λαγκÜδτα kar θουνÜ, θqρδÜιε,
κÜqm/η πονεμÝνη μου χαρδτÜ üττν'
(ΙΛò.ν. βÜρδα).
3. μου 'κλεψε τη γυναßκα μου Kar ιο
δß μου,/ο Βεληγκεκαòτο σκυλß, ο Ümστοò
1. Γτα φÝριε μου ιον ταμπουρÜ να
δßτω/την πßιτρατηò λαθωμαιιÜò και του
χÜλτ (Passow 11θ).
2. ΚορÜστν Ýκλατν kr Ýπλυνεν κÜιω σmν
Βρýση/ι' αιτφüò ιηò ra μεταξωτιß kar τα
ροýχα (Arg.-Rose Ι 77Β).
3. Ο Σýλλογοò Αρκαστωιþν θÝλονιαò να
τη μνημη των 0αλασσινþν μνημεßο Ý η
(ΑλεξιÜδηò 2001,, 226),

Κ, Ρωμοßοò: «..,ο Ομηροò Þτον Ýνοò ποιητÞò 4. ΚατÝχω το πþò δεν μπορεß κτανεßò
γτÜιm/ιο φÜμα\ι αυοý Üνοτξε kar μαýρο
οδοστΡωτÞΡοò. Αφομοßωσ€ üΑο το πΡν νετ (Kpnr. ΓρÜμματα 1θ, 20ω, 376).
οπ' ουτüν τΡογοýδια... κοι τα €ξοφüνισΘ) Δταστελτqτüò ρÞματοò
1. Την χρυσοαρραθþναν του οε κενιητÜ
}ιτι/ετýλιξεν, σε κεντηιü

3R
 (Μστουσοò 1850,21).
2. ΘεÝ μου, εκεß τουò Προεστοýò, εκεß τουò Δε-
σποιÜδεò/να εýòχο, ατο κειρÜλτ ιουò μη πÜρουν
ιουò ραγτÜδεò (αυι. 168).
3. ΕμÝνα η μητÝρα μου, üνιαò εστεφαιτþθη,,/ýτα-
νε δþδεκα χρονþ, σια δεκαιρτÜ 'γγασφþθη (ΙΛò.
ι ν.'γγασφþνω).
τι Or δτασκελτΖüμενεò λÝξετò μπορεß να εivar kar
Üλλοτ συντακιτκοß üροτ (κατηγοροýμενα, ποτκßλοτ
προσδτορτσμοß χ.Ü.), Eivar εξατρεττκÜ ενδταφÝρον
üττ üμοτοτ δταοκýτσμοß αηα\Γτοýν kar στα Ο.Ε.
ΙΙ, Τριαδικü μονüστιχο. Συμφωνα με ιο σχημα
ιοýτο ο στßχοò αποριßΖεται απü ιρßα μÝτ\,η. Το πρþ-
ιο μÝλοò καιÝ><ετ το α ημτσιßχτο. το δεýτερο kar το
ιρßτο το θ'ημτστßχτο. Kar αντßοφοφα: το πρþτο kar
ιο δεýτερο μÝ:λοò κατÝχουν ιο α ημτοτßχτο. ιο τρßτο
μÝλοò το θ'ημτσιßχτο. Π.χ,
χαß ÝσφαΕον ιαß
ο.Ε.: αυÝοησαν υÝν ποþτα// -------------
Ýδεωαν
------]- (Α 45θ κ,α.)
δοýπησεν δÝ πεσþγ// ü δ' ÝπεýΕατο οþνησÝν τε
.-----------------J
(Ν 373)
-----------α---τ-
χαß Ýτοεωεν ιßδÝ Ýφασχε (η

ΝΔΤ: Kr η νλþσσα του αηδονολαλεß// κσικε-

Ι
λαßδεß Kar λÝνετ (Μαν. Α'63)
------τ- -----------5-,
Επολο(ν)Þθηυ υαýοοò ιπò// ---τ-
τΖαι λÝετ ιΖατ λα-

ΙΙΙ. Τριαδικü δßστιχο. Συμφωνα με το σχημα αυ-

τü, δýο αλλεπÜλληλοτ στßχοτ αποιελοýντατ απü 7. «0 0μηροò και
τρßα μÝλη, Τα δýο μÝλη καλýπτουν τον πρþτο σιß- Τα υποκεßμενα κατÝχουν ττò δýο περßοπτεò θÝ- ο οδηγüò του».
χο και το ιρßιο ιο δεýιερο σιßχο. Kar αντßσφοφα: ιο σετò του στß:<ου, την qlxn kar το τÝλοò. ΑνÜμεσα σια Εργο (1874) του
πρþιο μÝλοò καλýπτετ τον πρþιο στß:ω, ιο δεýτερο δýο υποκεßμενα παρεμΒÜλλετατ το ρημα. Adolphe-William
kar το φßιο ιο δεýιερο στßχο. Π.χ. 2. Μερισμüò αντικειμÝνου. Bouguereau

πεια
ι
ο,Ε.: ΛαÝοτηò Θ'ü γÝοων// ----------------
χαß ÝγÝφοων Πηνελü- Ο.Ε.: μÞλ' ÜüιυÜ σφÜξου σý Ι χαß ελß"ιτüδαò Ýλιχαò
βοýò (α 92= δ 320)
- (δ ΝΔΤ: ?ρταχüσι'αρκοýδια σκüτωσα,/,/ κι εξηwα
1 διη λιοντÜρια (Passoιv 3θ3)
ΝΔΤ: Ο Kωyστawivoc ο υικοüò// κι ΑλÝΕηò ο
υεγÜλοò
_-----------τ- Ο μερισμüò ποραιηρεßτατ κα1 σε Üλλουò συντα-
Κττκουò ορουò.
και το υικρü Βλαχüπουλο αντÜυα τοων και πß- ν. Ζεýγη ομοειÜýν λÝξεωγ. Το σχßμα εßνατ συ-
youy(Passoιv92) χνüτατο στα Ο.Ε. και στα ΝΔΤ. Τα Ζεýγη δýναιαι
ο,Ε.: να εßνατ: 1) ουσιαστικÜ, επßθετα, ρηματα, επτρρη-
θQον ματα, 2) τσοσýλλα.θα Þ ανισοσýλλαβα, 3) εντσχυ-
--------------------------------
Üονειüγ τε Κüοινθον// ÝýχτιυÝγαò τε ΚλεωνÜò (Β μÝνα ωò προò το πρþτο η ιο δεýτερο μÝλοò η kar ωò
569_70) προò τα δýο. Π.χ.:
Ιν, Μεριομüò συντακτικþν μελþν, Το σχßμα Ο.Ε.: θþρηχÝò τε χραταιγýαλοι//χα|, μελινα )
εivar συχνüιαιο οτα Ο.Ε. αλλÜ μοριυρεßτατ kar στα
ΝΔΤ. Η üποψη üτι «ο διοσκεf,ισμüò εßνοι τεf,εßωò
-
1. Μερισμüò υποκειμÝνου.
üγνωστοò òιò την γνησßον δημþδπ
ο.Ε.: ¶ντßνοοò δÝ χαθÞστο// χαß Εýοýυαγοò θε-
'-----------.'ß-_
οειδτιò (δ 628)
-
εflf,ηνικÞν ποßησν» δεν εßνοι αι(ΡιΕÞò
ΝΔΤ: ΚαοαυπελÜò σκοτιßýηκε// kr ο καπετÜν
12
ΘανÜσηò (Passovιl 13)
Δυι,ßοτικο Τρ,.ητογτι

8. 0 ΑχιλλÝοò
δÝχετοι τουò
απεσταλμÝνουò
του ΑγομÝμνονα.
Πßνακαò (1801)
του Ingres

üοýρα (Τ 362) Ζευγε1 (ΝΑ Α 83)

ΝΔΤ: ro Üλογο το γληγορο/ / και τ'Üξιο το Ζευ- 3, Ρημα οιο ιÝλοò ιου α kar του Β'ημτστ
γιßρι (Μαν. Β'79) ΟΕ.: σÞμÜ τε οß χεýαιΙΙ ^ιαß ν,τÝρεα χτ
Ο.Ε:. Πεßσανδρüò τε Πολυχτορßδηò// Πüλυβüò 291)
τε δα'tφρων(χ 243) ΝΔΤ: ιουφÝκτα γα μη ρßξωμε/ / ιραγοßýη
νL ΘÝση rcu ρημυοò. μην ποýμε (Passoιv 102)
1. ΡÞμα σιην αρχη ιου α kar σιην αρχη του Β η- 4. Ρημα στο ιÝλοò του α kar στην αρχη του
μΙσττΧτου: μτοιτΧτου:
Ο.Ε.: Þριπε δ' Ýξ üχÝων,// ÜρÜβησε δÝ τεýχε' Ýπ' Ο.Ε.: σμερδαλÝον ü' Ýβüησε,ΙΙ γÝγωνÝ τε
αýτφ (Θ 260) οßσι (θ 305)
ΝΔΤ: 6ροντομαχοýν ια ροýχα αον// και λÜ- ΝΔΤ: Νýχτα ια χÝρτα μ ' Ý,λ υσα/ / κι ε
μπουγτα μαλλτÜ σου (Passow 302) κλÜπεò (Passorv Β7)
2. Ρßμα σιην αρχη ιου α kar οτο τÝλοò ιου β'η- 5. Ρημα στο τÝλοò του στßχου:
μΙστΙΧΙου. Ο.Ε.: ÝννÝωροι γÜρ τοß γε ιαß ÝννεαπÞχεεò
Ο.Ε.: μÜστιξεγ δ' ÝλÜαγ// τþ δ' οýχ ÜÝχοντε πετÝ- 311)
σθην ΝΔΤ: kr ενντÜ φτιοτÜλοτ τ' αφεντüò τηκ
ΝΔΤ: δßνε-ι 6;rσrci του μαýρου ιου// kar οτο πη- μαρτουριαßνου (Μιχ. 151)
γÜδτ πòßετ (ΝΑ Α Β3) ΕwτÜμερα κτ εwτÜνυχιουò ο ΓτÜwεò Κ'
δßνει ΒιτσιÜ ιου μαýρου ιου// στο σπßιτ ιου απο- μÝθεν(Λαμψ. θΒ-θθ)
(= ΜÝρεò ενντÜ, νýχιεò εwτÜ, δεν
Η επιΒßωσπ προομηρικþν ΕκφρÜσξων στα ΓτÜwηò)
v€ocf,rlnvιKa δημοτικÜ τραγοýδια αmοδ€ικγýΕ! Η ουστηματτκÞ kar λεπτομερηò
ρευνα (θεμαιτκη, γλωσστκη, ιεχνοιροπττΦ
üτΙ η ef,Πnι,rιkÞ frαfκÞ ποßηση εßγαι ειrιaia xoupyrkn) Ο.Ε. kar ΝΔΤ θα δεßξετ üττ η ο
που δταπτσιþνετατ ανÜμεσα σιην
νεοελληντκÞ προφορικß ποßηση δεν

40
 9. Χýλκνο
νüμισμο με την
επιγραφÞ «Εκτωβ
Ιλßων» στο
ελληνικÜ και
ποριßστοση του
Üρματοò και του
ομηρικοý Þρωο

στο αυτο φυστ- Θεσσαλονßκη

κü kar κοτνωντκü Ι971.

περýÜλλον, σιτò αυτÝò I.Θ. Κακριδßò,

εκδηλþσετò τηò αιομτκηò
και κοινωνικηò Ζωßò αν8ρþπων.
Δεν Ýχουμε δηλαδη να κÜνουμε με δυο παρÜλλη-
λεò kar ανεξÜρτητεò η μτα απü την Üλλη λαßκÝò
ποιηττκÝò δημτουργßεò σιον ßδτο γεωγραφτκü χþ-
ρο, υπü ιον αυτü Þλτο kar υπü ττò αυτÝò κλτμαιο-
λογτκÝò συνθηκεò, απü ιον iδro λαü με ιην ßδτα
γλþσσα. Εχουμε να κÜνουμε με μτα κατ ιην αυτÞ
δημτουργßα, που ξεκßνησε απü τα προομηρικÜ
χρüντα κατ χωρßò καμτÜ δτακοπη Ýφýασε þò τιò μÝ-
ρεò μαò.
ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕλληνικÜ ΔημοτικÜ ºραγοýδια, Ακαδημßα Αθηνþν, τ. Α'
1962.
ΣτÜθη ΑνασταστÜδπ, Η διδαοκαλßα των Ομηρικþν επþν
με τη Βοhθεια των δημοτικþν τραγουδιþν και των
νεοελληνικþν παlηδüσεων, Θθοοαλοýκη 1θ77.
ΙΙι.: Ιστορικüν Λεξικüν mò Ελληγικßò..., Ακαδημßα
Αθηνþν.
ΕλÝνη Ι, Ifuxpιδn, ¸l δτδαοκαλßα των Ομημχþν Επþν,
οΕΔΒ, Αθßνα 1988.
I.Θ. Κακρτδηò, ΟμηρικÝò Ýρευνεò, Αθßνα 1944.
I.Θ. Ifuκρτδηò, ΟμηριχÜ 8Ýματα, Αθηνα Ιθ54.
I.Θ, Κακριδßò, θαναγυρßΖονταò στον Ομηρο,
Νεοε,λτΙηντκÝò μελÝτεò,
ΑθÞνα 1976.
ΦÜνηò I. Ifuκριδßò, Η εφαρμογη τηò
συγκρττκÞò μεθüδου στη μελÝτη των Ομηρτκþν Επþν,
Επττεýγματα kar προοπττκÝò οτα ZpakrrrÜ Α Διεθνοýò
Συνεδρßου Συl,κριτlκÞò Γραμμαιολογßαò, Αθηνα, 33,
Ιθθ5, σσ. θθ-105.
Στßλπων Κυρτακßδηò, Η γüνεστò του νεοελληντκοý δτοτßχου
Kar η αρΧΙΙ τηò τσομετρταò μορφηò xar ΠερτεΧομeγου εν τη
δημþδετ ποτησετ, Λσογραφßα, παρÜρτημα 4, 1947 (Το
δημοττκü τραγοýδτ, οσ. 209-280)
Στßλπων Κυρταχßδηò, Αι ιοτορικαß αρχαß mò δημιßfrουò
νεοελληνικýò ποτýσεωò Θεοοαλονßκη 1954, 2 (Το
δημοτικü τραγοýδτ, οσ 169-207).
Στßλπων Κυρτακßδηò, Το δημουκü τραγοýδι, Συναγωγη
μελετþν, ΕκδοτικÞ φροντßδα kar ετοαγωγη Αλκηò
Κυρτακßδου-ΝÝστοροò, ΑθÞνα Ιθ78,
I.Κ. ΠρομπονÜò, Τα ΟμηρικÜ Ýπη και το νεοελληνικü
δημουκü τραγοýδη τ. Α , ΑθÞνα 1987, τ. Β , ΑθÞνα 1θ8θ.
Ι,Κ, ΠρομπονÜò, (Προ)ομηρκÜ θεματτκÜ kar γλωοστκÜ
στοτχεßα στο νεοελληντκü τραγοýδτ, «Πορφýρηò»,
Παιηυοßα, 5, 1θ87, 3Ι5-354.
Κ. Ρωμαßου, Η ποßηση ενüò λαοý, ΑθÞνα Ιθ68.
Γ. ΣηφÜκηò, Γlα μlα ποιητικÞ του ελληνικοý δημοτικοý
τlηγοιfrιοý, ΗρÜκλετο 19θ8.
Σ.Λ. Σκαρτσηò, Το δημουκü τραγοýδι, τ, Α'(1986), τ. Β'
(ΙθS?), ΑθÞνα. I

ι 4Ι
Κγπροτ

4. Η κρßση κατÜ κýρτον λüγο: ο Τεýκροò ο Τελαμþντη.

του Πüρη. ρτκüò ιοξüτηò ονομασιüò, μην αντÝχονταò τοιτ
Ελαιογροφßσ γουò ιου πατÝρα του yra το üττ δεν εμπüδτσε ιπ
(1530) του Lucas δελφü ιου ιον Αßαντα να αυιοκιονÞσετ, μαΖ,
Cranch του ιουò συνιρüφουò ιου φτανετ σια
πρεσβýτερου ιηò Κýπρου, στην Ýκιοιε καλοýμενη Αχαιαιτ
(Μουσεßο krÞy, kar απü εκεß σιην παραλßα ιηò
Κορλσροýηò). Αμμοχþοιου, üπου τδρυετ ιην ομþνυμη με υττ
5. 0ι γÜμοι του ιρßδα ιου Σαλαμßνα. Ο Αγατπßνωρ, που οδηγει
ΠηλÝα κοι τηò
ΑρκÜδεò σιην Τροßα (Β 603 κ.εξ,), προσαρÜΖε:,
θÝπδοò.
δυιτκÞ ακτη και γßνειατ καιÜ ιην παρÜδοση
ΠορÜοτοση οπü
οτηò ιηò ΝÝαò ΠÜφου kar τδρυτßò του rεpω
ογγεßο (580 π.Χ,)
Αφροδßιηò στην Παλαßπαφο. Ο γτοò ιου
του Σωφßλου
Ατ<Üμαò (που δßνετ το üνομÜ ιου σιο ομþνυμο
(Βρεταυκü
Μουσεßο,
ιηò βορετοδυττκηò Κýπρου), τδρýετ την
(και' Üλλη παρÜδοση, ο αδελφüò ιου
Λονδßνο)
ο ΦÜλτιροò), που μετονομÜΖειατ αργüτερα οε
λοιχ υροò ιτμßν του Α8ηναßου νομοθετη
Ο Ιhφειη απü ιην Αχαßα kar ο ΠρÜξανξηò
τη Δακεδαßμονα (πολεμτστÝò kr αυτοß οιην Τ
κατÜ τον Δυκüφρονα) γßνονιατ οτκιοτÝò ιηò
νεταò Kar ιηò Λαπηθου.
Ο Ομηροò αναφÝρετατ στην Κýπρο ιüοο
ΙλιÜδα, μτλþνταò yra τον περßφημο θþρακα
θαστλτÜò τηò Κýπρου Κτνýραò δþρτσε σιον
μÝμνονα (Λ 1θ-23), üοο kar σιην Οδýσσετα.
ο Δμητωρ Ιασßδηò εμφανßΖετατ ωò Βαστλýò
Κυπρου kar φßλοò απü φτλοξενßα του
κýμα Αχαιþν. Ο μυθοò, που τροφοδüιησε Ζωογüνα 442κ.εΕ.) kar η Αφροδßιη νιυνειαι και
την αρχαßα λογοιεχνßα ιου νηοτοý (kr üχτ μüνο), α- απü ιτò ΧÜρττεò στον πανελλÞντα ονομασιü ιυο
νÜγετ επßμονα την ßδρυοη ιων κυρτων κυπρτακþν σιην ΠÜφο (8 362 κ.εΕ.).
πüλεων οε ηρωεò του Τρωτκοý πολÝμου, ομηρτκοýò Η Σαλαμßνα ιηò Κýπρου, η τδρυμÝνη κατα

44
 6. 0 θρÞνοò

] του Φοßνικα, του

Τεýκρου, του
Αßαντο κοι τηò
ι
Βρισηßδαò γιο
τ ι

το θÜνατο του
ΑχιλλÝο.
Αποτýπωση
πOρOστOσηò σε
μελονüμορφο
αγγεßο (ΣυλλογÞ
DepoIetti, Ρþμη)

πανÜρχατα και ευρυιαια διαδεδομÝνη παρÜδοοη α-
πü ιον Τευκρο ιον Τελαμþντο, συμπεριλαμβÜνετατ
στον καιÜλογο ιων ελληντκþν ιüλεων που διεκδτ-
κουσαν τον Ομηρο.
εßνcθ,ý7 [ζ1\;τρφ ,υÝßιαò Ýιτòιετ' Üου)ι)ò,/ Þν ττ G)ε,ιιοτιý
τιΙξει ε]-τ' Üγριιι,1 δΤòι γιιναιχο|ιν/ νüσò{ ι πολι,γ,τειß,ι,ιιιιι
πιιλι',χ).ειτον Σιιλα,υßι,οò./ Κι'ιποιιι, üÝ ιριι),mι)ιι,
ι\ ι ü χ ι'ι μ ι ισ ιν Üρ θ ι, ß!' Ε λ λ Üδ ο ò ε, [, ο ι,
ò θ'
ü ι ε Q Þ γ,ü ο ι ι ι,

,υιιß:νοò χτιΖßι πρυlτιιò Üεßσcιò/ ß:ιισετιιι Üθιßγιιτοò γ-αß

Εýκλοò ο Κýπρτοò, χρησμολογοò,
«προφηιεýετ» καιÜ ιον Παττσανßα
i"j Φζ αΨÜγÝß €fºßμτ;ι-ιg ττι,*? ß *§¿
(Ι0.24.3: ΑΚυΓΙ 2 Fl) ιη γÝννηοη του
θεßου αοτδου οιην Κυπρο (χωρßò να απο- τ ν Κυρι ν ΚυΠρι€ß{ γ ßΙ ßjε ν
κλειειατ να Ýχουμε εδþ Ýνα αυιοΒτογρα- §€ *μߺ§3ιΚΦýζ ηρ òζ ß*υ }κΦý Π€friιJýJ
φτκü σχüλτο του ποτητη): «Οτ Kuπpror (γιατß θε-
βατα kr αυτοß οτκετοποτοýνιατ ιον Ομηρο) λεν πωò
μÜνα του εßνατ η Θεμτστþ, μια αιü ιτò επτχþριεò
γυναßκεò, kar roxupizovιar πωò ο Ευκλοò προφη-
τευσε τα οχειικÜ με ιη γÝννηοη ιου Ομηρου με (ιγ η ρ
(ιο ò η !ι(Ιτ(Ι :τ (ιγτ (ι.
τουò εξηò σιßχουò: Και τüτε στη 0αλαασοΒρεχτη Μια Üλλη σχειτκÞ παρÜδοοη, εκφρÜΖονταò προ-
την Κυπρο μεγαλοò θα' Βγει αοιδüò,/ που 0εßα φανþò την ιερÜσιια επßδραση που Üσκηοε ο Ομη-
γυναßκα η Θεμιστþ σ' αγρü 0α τον γεννησετ,/ ε- ροò στην πλουστα kar αξτüλογη αρχαlκη επτκη
ξω απο τη Σαλαμßνα τη ΒαOυπλουτη, με πλερια ποßηση τηò Κυπρου («ομηρτκη» στη μορφη και οιο
φημη,/ Κι αφηνονταò την Κυπρο, κλυδωνισμε- περτεχüμενο), 0Ýλετ τον Στασßνον rov Κυπριονγσ-
νοò κα1 λουσμενοò απ' τα κυματα,/ τηò ΕλλÜδαò μπρü του Ομηρου kar τα Κýπρlα επη, ιου εßχαν
mò ευρυχωρηò ανεπανÜληπτα τlò συμφορεò πρþ- θÝμα τουò τα προ τηò 1,λτòßδοòγεγονüια, υροßκα του
τοò Üδονταò,/ 0α μεßνει αθανατοò κ1 αγεραστοò θεßου αοιδου οιον Κυηριο γαμπρü ιου.
παντοτινÜ». Τüσο η μορφη (γλωσσα και μÝτρο) ü- Ονομαοιü εßνατ το Προοßμιο των Κυπρßων επþν,
σο και ιο περιεχüμενο των σιßχων μαρτυροι,ν Ý- που δτÝσωσε ο αρχαßοò σχολταστηò σιην 1,λιιßδα (Α
ντονη την επßδραοη του Ομηρου, εßνατ χαρακιη- 5, α)τ, Διüò βοιιλÞ):-Ην 5r, 1η,ρßιι φý),ιι χτιτα 7,θüτ,ιι
ρισιτκü δεßγμα «ομηρτκηò ποßησηò»: Κιιß τüτ' ßτ, πλι ιξι) μ ε ν' Üν δρ ι,ι ν/ [ ß χ π λ Üγ ιυ ò ß β ιßg ι, ι, ε Ι β òιθ ιl ιττ ß Q
-)
Κγπρο:

ι,,ιι, ιλιßτιιò τιßß1: / Ζι ß,ò Þι π)ι)ι, ι,λÝιlιιι Ζι,,

τ, ι ι ι : ι Q ι ι ßδ ε ι ι./ ιι ß, ι, ι τ ι χι ι, q ß ι τιι Üι,θ 9 ι,,.
ι ιι ι () ι ι ι

1ßιßιτιιριι ),ιιßυι,/ Qτπß,ιιιιιιò ιιιλ!,υιιι, με),ι)Jòιl , _

Ζιιιτι,/ ι,ιýιJτιι ι, θιιγιßτι,ι ΙΙιß.οιιζ ιιß δ ι

|)q ο(ι.,Ζι
ßjρι,ιε:ò χτι:ßι,ιινττι, Διιιò r)' ι:τιrιι ßιιτιι f)ιιι,).ιß
κ(ιποτε: που Lιυρlε,ò φυλε:ò ανθριýπων σL]l ,
ριπλανιüνταν/ κι cινεßποιτα Ι3cιραßναν τη.
οtt,ρνl7ò τΠò Ι,º]ò τα πλòιτΙΙ,/ Σαν ε,ßδε ο
σπλαχνßσττιιòε κα] σLο σοιρü μυαλü LοDι Ε:
ξαλαψριßοει òιπ' ανOριυπουζ υlLι ιιαντοτρτ
τοιι Τρι,ιικοý ανÜΒονταò πολεμου Γη ιε ß '

μ(lχη,,/ ι,]α ι/α αδει(ισει ]1ε Lογ θÜτ,ατο τι_, _

Και στιιν Τροßα/ οι ýριυεò σκοτωνονται-, Ι-

Ιßα ro θε,ληlια τε,ΔουττταιJ.
Τα Κυπρτα επη ιιεριεßχαν ιιrv προισιοριc: -

γεγο\,¼τα τι,ιι, δÝκιτ χρüιι,ιν ιου Τρι,ιικου _ τ

þò ιη σιιγμη που ξεσπÜ η ολÝθρτα γτα ιοL,. -
7, Ερεßπιο τηò
οι,ò ßριß)ιι Ατι\,\Ýα-Αγαμßμτ,ονα. προò ιη ι,
Σολομßνοò στην
πολÝμοιι. ΣημαντικÜ κεφÜλατßτ τουC, üπι,-ιò ι _

Κýπρο
ιου ΓΙηλÝα και ιηò ΘÝιιδαò, η κρßση του ΠÜ1_
(φωτογραφßο
η αρπαγη τηò ΕλÝττηò, rr τσιορßòι τ(ι)ν Δlο(ß..,
Tomasz §
ΚÜστορα και Πολυδεýκη, η θυσßα ιηò Ιφιγ.-,-:
Moscicki).
8. ΠÞλινο ειδþλιο
οτιιν Αυλßδα κατ rrι ιοτκßλεò f)εκαειεßò περ,
πολεμιστÞ (4οò εò ιι,ιν Ελλην(ι)ν κτιι τιυτ, Τριυιυν, εμqιανßΖοl,,
οιþνοò π.Χ.) οπü χν(ι οιη 1ιιθο\ογßιι. οιην ιÝχνη. οιιιν ποιι)ι ],,
τουò Σολοýò λι,lν αιιτκιον ιραγυδιι,-ιν οι υποδÝοετò ανιλοι-
ttr'ι αι'tιι. η ßιι ηηßfΙρg,,a ιουò ι,κιι,ιι ι ται κ,ι,
μειòιγε\,ι,(,ιεριßυò χριßιουò. Υπü τη c;r,_
Ομιηροιι ιιι Κυπριòι. Þιιι,ιò κιιτ τα ,\οι
' κ,,Ιια επ-ι1. υπÝcjιιlσαν ανελÝηιιτ ιιτ _ -
. Iου χρüνου. ελ(ιχτι;ιòι δε αποσπι:
' κ)ι]ò Ýχουν ß)ιιιοιιιδεß. Οι λßγοß
Γιου ÝχουLιε, rßιη t)ιÜθεση μαò δ.
ιρÝιιοι)ν πολλÜ kar ΒειΒατα τ;ι..
σμαια. ()ι σχειικÝò ι)μιοò ιι\ι,.
ρΤεò, αν ΟυΥΚρΙνΟυμε ΙΙε Ο()tΙ : -
1:- γlα τουò ιιλλοιι( Κι,ιιρßοι:ò .
",-
]1,,r , ; ιπò αρχαικηò περτüδου, ιßι-ι.
νιιιüδοιlιεò.
, .. ,]] Ο τßιλοò Κι)ιιριòι, που Lιßη.
,Ι τατ ηδη απü ιον Ηρüδοιο κ.
νι,ρΧt ιαι υυΧν(ι σιιò apxaιt (

, . Ξ"" οδηl,ει αμεσα η Ýμμεσα στιιτ, Ι

ιιιò οι]ιΓιλüμι ν(ιò ι ιιΓ οιο üνοlιιι ,

/φοι,. οιιοι ι;υνιεθηκαι,. ι ιιι οιο κι πρι(ικ,

ιηò Kýrrprδoc Αφροδßτηò. οτιò γτορτεò ιι Γ
μιß\, ιη(, οπο](ιò ιρ(ι\,οι,διοι-ιαι, σι,sνÜ σιιιr :
ΠοιηιηQ ιοιιò εßναι πτθανüιατα ο Σιασßνοò
Πρτοò, Που òlναφερεtατ συΧν(ι σιlò αρΧ(ιιι:
εßιε αιò ο ποτητηò ιι,ιν Κυπρßιυτ. εßιε ωò ß,
ιουò πιθατ,ουò ποιηιÝò ιουò (}ιαΖ1 με] ιο\, Η ,

t Ηγηοßνο). Αν συνßjυÜσοιιμε το μυOο üιι ο Σ

πιßρε τα Κυιιρια ε//ι? ωò ιrpoika αιιι) ιον ()ß.:
ιαν νυμφευOιlκε τιιν κüρη ιου. με ιιrv rr.\ιl;
ffi ιου Ηροδοιοι; (2. 1Ι7) ιjτι ιιι],υ'Ο,ιιßlιιιιι,τ, '

46
Ýπεα Ýστι Üλλ' Üλλου τινüò κατ ιην εýλογη συνη-
θετα να αποδßδοντατ στο θεßο αοτδü üλα τα Ýργα του
Κýκλου κατ Üλλα πολλÜ, ο Σιασßνοò προΒÜλλει
ωò σχεδüν θÝθατοò ποτητηò των Κυπρßων, γτα τα ο-
ποßα οφεßλετ πολλÜ σιον Ομηρο.
τον Ýρωια τηò Αφροδßτηò γτα τον Αγχßση και τη
γÝwηση του Arvεia. Η Κýπροò μνημονεýειαι χα-
ρακιηρτσττκÜ στον επßλογο (ατ.2θ2 Χαφε θεÜ Κý-
προιο ÝýχτιμÝνηò μεδÝουσα: Χαßρε θεÜ που την
Κýπρο την καλοχττσμÝνη γνοτÜΖεσατ) kar στουò
σιßχουò 57 κ.εξ., üπου η Αφροδßτη, με στßχουò
πολλοýò ομηρτκουò (Ξ 153 κ.εξ. kar θ 362 κ.εξ.,
με ττò γνωστÝò σκηνÝò στολτσμοý ιηò Ηραò l<ar τηò
Αφροδßτηò wτßστοτχα), νιýνειατ rιar στολßΖεται α-
πü ττò ΧÜρτιεò πριν απü τη συνÜντηση με ιον
Αγχßση.
Η σκηνÞ σιολτσμοý τηò Αφροδßτηò εμφανßΖετατ
επßσηò ατα Κýπρια Ýπη(ΑΚυΓl F4 kar F5, με ιτò
ΧÜρττεò Kar ιτò Ορεò) kar σιον υπ' αρ. νΙ (Υ2)
Υμνο, εκιÜσεωò 21 στßχων:. ºη σεβαστÞ χρυσοστÝ-
φανη üμορφη Αφροδßm/ θα υμνησω, που üληò
τηò Κýπρου τα οχυρÜ κυΒερνÜ/ τηò θαλασσü-
Βρεχτηò, üπου φýσημα υγρü του ΖÝφυρου,/ την
Ýφερε πÜνω απü τηò πολυφλοιοΒηò mò θÜλασ-
σαò το κýμα/ σε μαλακüν α-
φρο, κ] αυτην ο1 Χρυ-
σοστüλιστεò ο1
αρεò/ εην καλωσüρισαν περßχαρα, και θεßα την
Ýντυσαν ενδýματα,/ κατ σfο κεφÜλι τηò τ'αθÜ-
νατο καλοπλεγμÝνο ΒÜλανε στεφÜνι/ üμορφο
ολüχρυσο, στα τρυτmμÝνα τηò αυτιÜ/ στολßδια α-
πü ορεßχαλκο κι ατßμητο χρυσü,./ τον τρυφερü
τηò το λαιμü και τ' αργυτη τηò στýOια,/ μ' ολü-
χρυσα κοσμηματα οτολßΖαν, σαν κεßνα που οι ß-
διεò/ οι αρεò οι ολüχρυσεò στολßΖονταν κÜθε
φορÜ που πηγαιναν/ σε 0ελκτικü θεþν χορü και
στου πατÝρα τοι.ζ r' ανÜκτορα./ Κι üταν λοιπüν
κÜOε οτολßδι στο κορμß τηò ΒÜλαν,/ οτουò αθα-
νÜτουò την εφÝραν, κα1 την ασπÜΖονταν αυτοß
μüλη την εßδαν,/ τηò δßνανε τα χÝρια χαιρετþ-
νταò Lnv κι ευχýθηκε ο καθÝναò/ γυναßκα να
την εßχε κα1 να τnv Ýπαιρνε στο σπßτι,/ θαυμÜ-
Ζονταò το κÜλλοò τηò ανθοστÝφανηò ΚυθÝρει-
αò.// Χαßρε καμπυλοΒλÝφαρη γλυκüλαλη, δþσ'
στον αγþνα/ αυτüν εδτý τn νßκη να κερδßσω, και
το τραγοýδι μου κÜνε þριο,/ Κι εγþ και σε κα]
Üλλο μου θα θυμηθþ τραγοýδι.
Δßωτ αξτοοημεßωτοò εßνατ kar ο σýντομοò υμνοò
υπ' qp.X (Υ3, εκτÜσεωò 6 στßχων, που προφανþò )
Κοτü την οΡχοßκþ περßοδο πρÝπει
νο η€ιτουΡγοýσ€ «σχοΑÞ ροψωδþν»
που κΡοτοýσ€ ζωντονü το ομηΡικü πορεf,δüν
θ, Αßοò,
Κισσüνδρο,
Αινεßοò κοι
Αγχßσηò
σε πορüστοση σπü
ερυθρüμορφο
αγγεßο
4º

10. 0 Εκτοροò
μÝμφετοιτοý Τραγουδτüταν ωò προοßμτο σε μεγαλýιερη σýν8ε-
ΠÜρη. Ρομοπκüò ση), με ιη Χαρακιηρτσιικη κα1 πτ8ανüταια δηλωιτ-
πßνοκσòτου κß κυπρτακηò καιαγωγßò ιου Υμνου μνεßα τηò Σα-
Pierre Delrome λαμßναò Kar τηò Κýπρου εν γÝνετ σιον επßλογο:
ΚυπρογενÞ ΚυθÝρειαν Üεßσομαι, Þ τε βροτοßσι/ μεß-
λιχα δþρα δßδωσιν, Ýφ' ßμερττβ δÝ προσþπφ/ αßεß μει-
διÜει χαß Ýφ' ßμερτüν θÝει Üνθοò.// Χαßρε θεÜ Σα-
λαμßνοò ÝýχτιμÝνηò μεδÝουσý εßναλßηò τε Κýπρου.
δüò δ' ßμεqüεσσαν ÜοιδÞν./ αýτÜρ Ýγþ χαß σεßο χαß
Üλληò μνÞσομ' ÜοιδÞò [:ºην ΚυπρογÝν,νητη Κιfrε-
ρεlα θα υμνησω, που στοιη 0νητοýò/ ευπρüσδε-
κτα προσφÝρει δþρα, κα1 το ποθητü τηò πρüσω-
πο/ πÜντα μειδιÜ κα1 με λουλοιιδι ποθητü ομο1-
ÜΖεl./ Χαßρε θεÜ, που την καλοκτlσμÝνη Σαλαμß-
να γνοιÜΖεσα1/ κα1 την Κυπρο τη θαλασσüΒρε-
χτη, δοò μου τραγοιsδι ποθοτρüφο.,/ Κι εγþ και σε
και Üλλο μου θα θυμηθιý τραγοýδι].
Γτα την Ýκταση τηò δτÜδοσηò kar καλλτÝργεταò
ιηò ομηρτκηò ποßησηò σιην Κýπρο μειÜ την πε-
ρßοδο τηò ακμηò κατÜ την αρχαßκü περßοδο (για
την οποßα προσμαρτυρθß αδτÜψευσια η αρχαιολο-
Ο Γιþργοò ΣεφÝρπò Ýγροψε
γιο την Κýπρο τηò δΕκο€τßοò του'5Ο
üτι «ουτüò ο κüσμοò €ßνοι του ΟμÞΡου»
4Β
yrkn μαριυρßα), μπορουμε να μτλÜμε μüνο με
ιτκÞ βεβατüιητα. Στο νησß πρÝπετ να
σε να λετιουργεß «σχολÞ ραψωδþν» ανÜλσγτ
αυτη ιηò Χßου, üπωò στην Κρßτη kar αλλοý.
κραιοýσε Ζωνιανü το ομηρτκü παρελθüν.
τοδτδÜσκαλοτ δτδÜσκουν ιην ομηρτκß
πωò συν τοτò Üλλοτò δεßχνετ το επτιýμθτο
μα yra τον ΚτιτÝα ΚτλικÜ, ιον Ýξοχο στοι4
ρουò, που κÜποιε δτÝυρεπε μεò σιτò ομηρυζÝò
λßδεò δεßχνονιαò ιων ηρþων την παλτκαρτÜ
προιτνþν (ΑΚυΓ2 Ε24, στ. 2-4,. Κιλιχdν
θÝων./ üò ποθ'¼μηρßαισι μετÝτρεπον Ýν σελÜ
δειχνýò Þρþων ÞνορÝην προτÝρων). Οι
λοιφοß τηò Κýπρου, που μνημονεýετ ο
(σ.λ. üιφθερα λοιφüò, γραμματοδιδÜσκαλοò
ΚυπQßοιò), δεν πρÝπετ να εßνατ αμÝτοχοτ ιηò
δοσηò ιου ομηρτκοý κετμÝνου οιην Κýπρο,
μαρτυροýν kar or πληροφορßεò yra
ιÜ πüλειò και και'Üνδρα εκδüσετò, επß
φθερþν. Και ο Στησανδροò ο Σαλαμßνιοò
κατÜ ιον ΑθÞνατο, να κτθαρωδεß πρþτοò
Δελφοýò ιτò ομηρτκÝò μÜχεò, αρχßΖονιαò
οδυσσεια.
ομηρτΚη ΠοΙηση Κραιτειατ Ζωντανη
Κýπρο ανÜ τουò ατþνεò, μθχρτ κω
ρα, αοΚωνταò συνεΧη ΚαΙ εντονη
ση στην τÝχνη και στη Ζωß. Ηθη
μα ομηρτκÜ Ýτουν επανετλημμÝιια
γραφεß σιο νησß ιηò Αφροδßιηò, με
κü παρÜδετγμα ιουò προφορτκοýò ποτηττκοη
γωντσμουò απü ποπιÜρηδεò σε γτορτÝò kar
yupra [καιÜ το πρüιυπο τον'Αγþνοò'Ομ
¹σιüδου χαι των Üγþνων αοιδþν χαι
που μνημονεýει ο Üγνωστοò ποιητÞò του ý
¶φροδßτην (Υ2, σι, 19-20Σ. Συγχρονοτ
εξακολουθοýν να δÝχονιατ Ýντονη την
του Ομηρου [θλ, χαρακιηρτσττκÜ ΑνδρÝα L
σκοý, «ΟμηρτκÜ πρüιυυα σιηντοßηση του
κου Χqιαλαμπßδη», Chwre et Ι' Europe,
λετα: Andreas Chadzisavas, Βüsαηgοη (
Praxandre, collection Lapithos) 1θθ8, σα
303]. ΑγωνιστÝò ελευθερßαò Kar υμνητÝò
νιλοýν τδεþδη kar Ýμπνευση ποτηττκÞ ari
Ομηρο [θλ, χαρακιηρτσιτκÜ ΑνδρÝα I.
«ΟμηρτκÜ πρüτυπα στον Αγþνα τηò ΕΟΚΑ
Λογοιεχνßα ιου Αγþνα», Ο Αγþναò mò
στην Ελληνικη Λογοτεχνßα τηò Κýπρου,
σßα (Ιδρυμα Απελευ8ερωιτκοý Αγþνα ΕΟΙL{
5θ) 2002, σσ. 27-3θ). Εýστοχη εßνατ η
ιου Γτþργου ΣεφÝρη yra την Κυπρο ιηò
ιου '50 üιτ «αυτüò ο κüσμοò εßνατ ιου
δßκατη η περηφÜντα του Κþσια Μüνιη, πòτ
φυγε πρüσφαια, πωò «ελÜχτσιοτ μαò
ΑνιισιαθμßΖετ üμωò που γρÜφουμε